Book Title: Agam Suttani Satikam Part 18 Bruhat kalpa
Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Agam Shrut Prakashan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/003322/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasuvANi (saTIkaM) bhAgaH - 18 julda namo namo nimmala daMsaNassa saMzodhaka sampAdakazca : muni dIparatnasAgara Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAlabrahmacArI zrI neminAthAya namaH namo namo nimmala daMsaNassa zrI AnaMda-kSamA-lalita-suzIla-sudharmasAgara gurUbhyonamaH Agama suttANi (saTIka) bhAgaH-18 bRhatkalpachedasUtram-1 "pITikA'- evaM - uddezakaH-1 (mU. 1...7 paryantaH) -: saMzodhakaH sampAdakazcaH :muni dIparatnasAgara tA. 14/4/2000 ravivAra 2056 caitra suda 11 45- Agama suttANi-saTIkaM mUlya rU.11000/ ke Agama zruta prakAzana // -:: saMparka sthala :- - "Agama ArAdhanA kendra'" zItalanAtha sosAyaTI vibhAga-1, phleTa naM-13, 4-thI maMjhila, vhAyasenTara, khAnapura, ahamadAbAda (gujarAta) Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtrasya bRhatkalpachedasUtrasya viSayAnukramaH pIThikA evaM uddezakaH-1 (mU-7 paryantaH) mUlAGkaH viSayaH pIThikA . maGgalaM nandI - (jJAnapaJcakaH) samyaktvaM samyak zrutaM nikSepa dvAraM ekArthika dvAraM nirukta dvAraM vidhi dvAraM pravRtidvAraM "kena vA" dvAraM kasyavA dvAraM anuyoga dvAraM bheda dvAraM lakSaNa dvAraM tadarha dvAraM parSad dvAraM kalpika dvAraM sUtra, artha, tadubhaya, upasthapanA, vicAra, sthaMDilabhUmi, zodhi, apAya, varjanA, anujJA lepa, piNDa, zayyA, vastra, ityAdikalpa pRSThAGkaH mUlAGkaH viSayaH pRSThAGka: 3 | 17 | udezakaH-1 217 - pralamba sUtraM - dvAra - AdinakAra, grantha, Ama, tAla, pralamba, bhinna pralambagrahaNe prAyazcittam - pralambagrahaNa svarUpam - gItArtha svarUpam - jJAna dvAraM - grahaNa dvAraM tulye rAgadveSAbhAve dvAraM - anaMtakAyavarjana dvAraM - dvItIya pralambasUtra - tRtIyAdi pralambasUtrANi mAsakalpaprakRta sUtrANi jina kalpIkasvarUpaM - samavasaNa vaktavyatA dvAraM, samavasaNa, kevaiyA, rUpa, pRcchA, vyAkaraNa, zrotRpariNAma, dAna, devamAlya, devamAlyAnaya, uparitIrtha - jinakalpika sAmAcArI - gacchAvAsIsvarUpam evaM ittara dvArANi Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Arthika anudAtA -5.pU. mAlavabhuSaNa tapasvI AcAryadeva zrI navaratnasAgara sUrIzvarajI ma.sA.nI preraNAthI zrI lAlabhAI devacaMda zAha taraphathI - nakala eka. -5.pU. saraLa svabhAvI-zrImad bhagavatIsUtra vyAkhyAna paTu AcAryadeva zrI naradevasAgarasUrIzvarajI ma.sA. tathA pUjyazrInA ziSyaratna tapasvI gaNivaryazrI caMdrakIrtisAgarajI ma.sA.nI preraNAthI zrI puruSAdAnIya pArzvanAtha zve. mUrti. jaina saMgha, devakInaMdana sosAyaTI, amadAvAda taraphathI nakala eka. -5.pU. zAsana prabhAvaka-kriyArAgI AcAryadevazrI vijaya AcakacaMdra sUrIzvarajI ma.sA.nI preraNAthI eka sagRhastha taraphathI nakala eka. -5.pU. sAhityapremI munirAja zrI sarvodaya sAgarajI ma.sA.nI preraNAthI-"acalagacchAdhipati pa.pU.A.bha.zrI guNasAgarasUrIzvarajI ma.sA.nA ziSyaratna pa.pU. munirAja zrI cAritraratnasAgarajI ma. nI 19mI aThThAi nimitte-zrI cAritraratna phA.ce.TrasTa taraphathI nakala eka. -5.pU. vaiyAvRttvakArikA sAdhvI zrI malayAzrIjI ma.sA.nA ziSyA vyavahAra vicakSaNA pU. sAdhvI zrI hitajJAzrIjI ma.nI preraNAthI jaina ArAdhanA maMdira-"jJAnakhAtA" taraphathI nakala eka. -5.pU. saumyamUrti sAdhvIzrI saumyaguNAzrIjI ma.nI preraNAthI pa.pU. gurumAtA-vAtsalyamUrti sA.zrI ratnatrayAzrIjI ma.nI paMcamI punyatithi nimitte zrImatI lIlamabena prANalAla pI. dAmANI taraphathI nakala eka. -5.pU. svanAmadhanyA sA. zrI saumyaguNAzrIjI tathA teonA ziSyA sA.zrI samajJAzrIjInI preraNAthI-2053nA yazasvI cAturmAsa nimitte zrI pArzvapadmAvatI jaina saMgha, pArUlanagara, amadAvAda taraphathI nakala be. -5.pU. ratnatrayArAdhakA sAdhvIzrI saumyaguNAzrIjI tathA teozrInA ziSyA sA. zrI samajJAzrIjInI preraNAthI saMvata 2054nA nirmaLa ArAdhanAmaya cAturmAsanI smRtimAM-ghATaloDiyA (pAvApurI) jaina zve. mUrti. saMgha, amadAvAda taraphathI nakala eka. Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - -pa.pU. sAdhvI zrI ratnatrayAzrIjI ma.nA parama vineyA sA. zrI samyaguNAzrIjInI preraNAthI teonA saMsArIbhAIzrI indravadanabhAI dAmANInA anumodanIya puruSArthathI "Agama dIpa-saMpuTa"nA badalAmAM prApta rakamamAMthI-nakala cAra. -pa.pU. prazamarasanimanA sAdhvIzrI prazamazIlAzrIjI ma.nI preraNAthIsametazikhara tithadvArikA pa.pU. sAdhvI zrI raMjanazrIjI ma.sA.nA ziSyA apratima vaiyAvRtyakArikA sA.zrI malayAzrIjI tat ziSyA sA. zrI narendrazrIjI-tata ziSyA sA. zrI praguNAzrIjI ma.nA. AtmazreyArthe arihaMta TAvara, jaina saMgha, muMbai taraphathI nakala eka. -pa.pU. AgamoddhAraka AcAryadevazrI nA samudAyavartI pa.pUjya vaiyAvRtyakArikA sA.zrI malayAzrIjI ma.nA ziSyA pU.sA. zrI kevalyazrIjI ma.nA ziSyA pU.sA.zrI bhavyAnaMdazrIjI ma.sA.nA suziSyA miSTabhASI sAdhvIzrI pUrNaprajJAzrIjI ma.sA. tathA temanA vinita ziSyA sA. zrI pUrNadarzitAzrIjI tathA sA. pUrNanaMdItAzrIjInI preraNAthI-sarvodaya pArzvanAtha cerITebala TrasTa, mulunDa muMbaI taraphathI nakala eka. -pa.pU. vaicAvRtyakArikA sAdhvIzrI malayAzrIjI ma.nA praziSyA sA. zrI bhavyAnaMdazrIjIma.nA suvinitA sA. zrI kalpaprajJAzrIjI tathA kokIlakaMThI sA. zrI kairavaprajJAthajI nI preraNAthI -mehula sosAyaTI, ArAdhanAbhavana, subhASanagara, vaDodarAnI baheno taraphathI nakala eka -zrI vizAzrImALI tapagacchajJAti-jJAnakhAtuM, jena pAThazALA, jAmanagara taraphathI nakala be. -zrI maMgaLa pArekhano khAMco-jaina zve. mUrti. saMgha, amadAvAda, taraphathI 2054nA cAturmAsa nimitte nakala be. - zrI AkoTA jaina saMgha, vaDodarAnI baheno taraphathI nakala eka. -zrImatI nayanAbena ramezacaMdra zAha, vaDodarAnI preraNAthI AgamonA seTanA badalAmAM prApta rakamamAMthI nakala pAMca. zeSa sarve rakama "amArA"Aja paryanta prakAzanonA badalAmAM prApta thayelI che. Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [bhA. 1] 35/1 bRhatkalpa -chedasUtram saTIkaM [dvitIyaM cheda sUtram) pIThikA evaM mU. 7 paryanta : uddezakaH -1 [ bhadrabAhusvAmi racitaM mUlaM (svopajJaniyuktiyuktaM ) + saMghadAsagaNi viracitaM bhASyaM + malayagiri AcArya evaM kSemakIrti AcArya viracitA vRttiH ] bRhatkalpa- pIThikA 119 11 prakaTIkRtaniHzreyasapadahetusthavirakalpa-jinakalpam / namrAzeSanarA-'marakalpitaphalakalpatarukalpam / / tvA zrIvIrajinaM, gurupadakamalAni bodhavipulAni / kalpAdhyayanaM vivRNomi lezato guruniyogena / bhASyaM ka cA'tigambhIraM ?, kva cA'haM jaDazekharaH / tadatra jAnate pUjyA, ye mAmevaM niyuJjate // adbhuta guNaratnanidhI, kalpe sAhAyakaM mahAtejAH / dIpa iva tamasi kurute, jayati yatIzaH sa mahAtejAH // vR- iha ziSyANAM maGgalabuddhiparigrahAya zAstrasyA''dau madhye'vasAne cAvazyaM maGgalamabhidhAtavyam, yata AdimaGgalaparigRhItAni zAstrANi paragAmIni bhavanti, madhyamaGgalaparigRhItAni ziSyabuddhiSvAropitAni sthiraparicitAnyupajAyante paryantamaGgalasamalaGkRtAni ziSya-praziSyaparamparAgamanataH sphAtIbhavanti / uktaM ca namo namo nimmala daMsaNassa paMcama gaNadhara zrI sudharmAsvAmine namaH // 2 // || 3 || 118 11 taM maMgalamAdIe, majjhe pacaMtae ya satyassa / paDhamaM satthatthAvigghapAragamanAya niddivaM // tasseva ya thejatthaM, majjhimayaM aMtimaM pi tasseva / avvocchittinimittaM, sissa-pasissAdivaMsassa / / vR-tatrA''dimaGgalaM pApapratiSedhakatvAdidaM sUtram- "no kappai niggaMthANa vA niggaMdhINa vA Ame tAlapalaMbe abhinne paDigAhittae " ( mU1) iti, madhyamaGgalaM "kappati niggaMthANa vA niggaMdhINa vA puratthimeNaM jAva aMgamagahAto ittae" evamAdi, paryavasAnamaGgalaM "chavvihA kappaTThitI pannattA'' ityAdi / tacca maGgalaM caturdhA vakSyamANasvarUpam / tatra yad noAgamato bhAvamaGgalaM tad dvividhaM sUtrabhaNitaM sUtrasparzikaniryuktibhaNitaMca, bhASyabhaNitamityarthaH, sUtrasparzikaniryukterbhASyasya Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -1ca sampratyekagranthatvena jAtatvAt / atha kaH sUtramakArSIt ? ko vA niyuktim ? ko vA bhASyam ? iti, ucyate iha pUrveSu yad navamaM pratyAkhyAnanAmakaM pUrvaM tasya yat tRtIyamAcArAkhyaM vastu tasmin viMzatitame prAbhRte mUlagaNeSUttaraguNeSu cAparAdheSu dazavidhamAlocanAdikaMprAyazcittamupavarNitam, kAlakrameNa ca duHSamAnabhAvato dhRti-bala-vIrya-buddhayA-''yuHprabhRtiSu parihIyamAneSu pUrvANi duravagAhAnijAtAni, tato mA bhUt prAyazcittavyavacchedaH' iti sAdhUnAmanugrahAya caturdazapUrvadhareNa bhagavatA bhadrabAhusvAminA kalpasUtraM vyavahArasUtraM cAkAri, ubhayorapi ca sUtrasparzikaniyukti / ime api ca kalpa-vyavahArasUtre saniyuktike alpagranthatayA mahArthatvena ca duHSamAnubhAvato hIyamAnamedhA-''yurAdiguNAnAmidAnIntanajantUnAmalpazaktInAM duhe duravadhAre jAte, tataH sukhagrahaNa-dhAraNAya bhASyakAro bhASyaM kRtavAn, tacca sUtrasparzikaniyuktyanugatamiti sUtrasparzikaniyuktirbhASyaMcaiko granthojAtaH / eSa zAstrasyopoddhAtaH / anena copoddhAtenAbhihitena sUtrAdayo'rthA ativyaktA bhavanti, yathA dIpenA'pavarake tamasi / uktaM ca vattIbhavaMti davvA, dIveNa appagAse uvvre| vattIbhavaMti atthA, uvadhAeNaM tahA satthe / / upoddhAtAbhidhAnamantareNa punaH zAstra svato'tiviziSTamapi na tathAvidhamupAdeyatayA virAjate, yathA nabhasi meghacchannazcandramAH / uktaMca meghacchanno yathA candro, na rAjati nabhastale / upoddhAtaM vinA zAstra, na rAjati tathAvidham / / tatra sUtrabhaNitaM "no kappati niggaMthANa vA niggaMthINa vA Ame tAlapalaMbe" ityAdi / sUtrasparzikaniyuktibhaNitamidam[bhA.1] kAUNa namokkAraM, titthayarANaM tilogamahiyANaM / kappavyavahArANaM, vakkhANavihiM pvkkhaami|| cU- 'kRtvA' vidhAya 'namaskAra' praNAmam, kebhyaH ? ityAha-'tIrthakarebhyaH' tIryate saMsArasamudro'neneti tIrtha-dvAdazAGgapravacanaMtadAdhAraH saGgovA, tatkaraNazIlAstIrthakarAstebhyaH |gaathaayaaN SaSThI caturthyarthe prAkRtatvAt / uktaMca-chaDivibhattIe bhannai cautthI iti| kiMviziSTebhyaH ? ityAha-'trilokamahitebhyaH' trayo lokAH samAhRtAH, samavasaraNe trayANAmapi sambhavAt / tathAhi-samAgacchanti bhagavatAM tIrthakRtAM samavaraNeSvadholokavAsino bhavanapatayaH, tiryaglokavAsino vAnamantara-tiryakpaJcendriya manuSya jyotiSkAH, UrdhvalokavAsinaH kalpopapannakA devAH / trilokena mahitAH-pUjitAH tribhirvA lokairmahitAstralokamahitAstebhyaH / namaskAraM kRtvA kim ? ityAha-kalpazca vyavahArazca kalpa-vyavahArau tayoH 'vyAkhyAnavidhim' anuyogavidhiM prakarSeNa bhRzaM vA vakSyAmi pravakSyAmi nanu kalpo vyavahArazceti dvau granthau, tataH 'kalpa-vyavahArayoH' iti prAptam, kathamucyate 'kalpa-vyavahArANAm ? iti, ata Aha bhASyakRt[bhA.2] sakkayapAyayavayaNANa vibhAsA jattha jujjate jaMtu / ajjhayaNaniruttANi ya, vakkhANavihI ya anuogo|| Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [bhA. 2] vR-malayagiriprabhRtivyAkaraNapraNItena lakSaNena saMskAramApAditaM vacanaM saMskRtam, prakRtau bhavaM prAkRtaM svabhAvasiddhamityarthaH, teSAM saMskRta-prAkRtavacanAnAM vibhASA' vaiviktyena bhASaNaM kartavyam / taccaivam e-okAraparAI, aMkAraparaM ca pAyae ntthi| va-sagAramajjhimANi ya, k-cvgg-tvggnihnnaaii|| asyA iyamakSaragamanikA-ekArapara aikAraH, okArapara aukAraH, aMkArapara aH iti visarjanIyAkhyamakSaram, tathA vakAra-sakArayormadhyageyeakSareza-SAviti, yAnicakavarga-cavargatavarganidhanAni Ga-a-nA iti, etAnyakSarANi prAkRte na santi / / tata etairakSarairvihInaM yad vacanaM tat prAkRtamavasAtavyam / ebhireva ai au aH za Sa GaJa na ityevaMrUpapairupetaM saMskRtam / eSAM saMskRta-prAkRtavacanAnAM vibhASA "jattha jujjate jaMtu" 'yatra' prAkRte saMskRte vA 'yad' vacanamekavacana-dvivacanAdi 'yujyate' ghaTAmaTati tad vktvym| tatra saMskRte ekavacana dvivacanaM bahuvacanaM ca bhavati, yathA-vRkSaH vRkSAH; prAkRte tvekavacanaM bahuvacanaM vA, na tu dvivacanam, tasya bahuvacananAbhidhAnAt, "bahuvayaNeNa duvayaNa"miti vcnaat| tataH 'kappavvavahArANa' mitydossH| athaH lpazabdasya vyavahArazabdasya ca ko'rthaH? ko vA tayoH kalpa-vyavahArAdhyayanayoH prativizeSaH? tata Aha-'adhyayananiruktAnica vaktavyAni, nizcitamuktaM niruktam, akSarArtha ityarthaH, adhyayanayoH niruktAni adhyayananiruktAni, tAni ca vaktavyAni / tadyathAkalpazabdo'nekArthAbhidhAyI-kvacit sAmarthya, yathA-varSASTapramANazcaraNaparipAlane kalpaH, samartha ityrthH| kvacivarNanAyAm, yathA-adhyayanabhidamanena kalpitam, varNitamityarthaH / kvacicchedane, yathA-kezAna kartaryA kalpayati, chinattItyarthaH / kvacit karaNe kriyAyAma, yathAkalpitA mayA'syA''jIvikA, kRtA ityarthaH / kvacidaupamye, yathA-saumyena tejasA ca yathAkramamindusUryakalpAH sAdhavaH / kvacidadhivAse, yathA-saudharmakalpavAsI zakraH surezvaraH / saktaMca sAmarthya varNanAyAM ca, chedane karaNe tthaa|| __ aupamye cA'dhivAse ca, kalpazabdaM vidurbudhAH // iha sarveSvaSyartheSu gRhyate, sarvatrApi ghaTamAnatvAt / tathAhi-sAmarthya tAvadevam-kalpAdhyayanamadhIsyAtIcAramalinasya sAdhoH samartha prAyazcittena vizodhomApAdayitum / varNane'piyAvantaH prAyazcittaprakArAstAn varNayatIdamadhyayanam; athavA mUlaguNAn uttaraguNAMzca kalpayati varNayatIti kalpaH / uktaMca kappammi kappiyA khalu, mUlaguNA ceva uttaraguNA y| vavahAre vavahariyA, pAyacchittA-''bhavaMte ya / / chedane'pi-tapaHzodhimatikrAntasya paJcAkAdicchedanena paryAyaM chinatti / karaNe'pi-yad dattaM prAyazcittaM tatra tathA prayatnaM karoti kalpAdhyayavettA yathA tat pAraM nayati; athavA kalpayati janayatyAcAryakamiti kasmaH, tathAhi-karotyAcAryakaM kalpAdhyayanavettA samyagiti / aupamye'pikalpAdhyayanavedanAd bhavati pUrvadharANAM kalpaH sadRza iti kalpaH, tathAhikalpAdhyayane'dhItebhavatipUrvadharasadhzaH prAyazcittavidhAvAcArya / adhivAse'pi-kalpAdhyayanavettA Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -1 kalpe mAsakalpe varSAkalpe vA kAraNamantareNa paripUrNa kAraNavazata UnamatiriktaM vA, athavA kalpe sthavirakalpe jinakalpe vA'dhivasatIti kalpaH / tathA vidhivad avaharaNAd vyavahAraH, yadi vA vidhivadvapAda haraNAcca vyavahAraH; yasya nA''bhavati tasya hAyapati, yasyA''bhavati tasmai dadAti vyavahArAdhyayanavetteti vyavahAra ityarthaH uktaMca atthiya-paccatthINaM, hAuM ekassa vavati biiyss| eeNa u vavahAro, ahigAro ettha u vihIe / tadevaM kalpasya vyavahArasya va pRthaga vibhinnaM niruktamiti mahAn prativizeSaH / / "vakkhANavihi" ityasya vyAkhyAnam anuyoga iti|| tatra tameva vyAkhyAnavidhimabhidhAtukAma idamAha[bhA.3] naMdI ya maMgalaTThA, paMcaga kuga tiga dugeya coise| aMgagayamanaMgagae, kAyavva parUvaNA pagayaM / / anuyogaarmbhaayprshmtomngglaarthnndirvktvyH|sttu "pNcg"ttijnyaanpcckaatmaanH| jJAnapamakaMdvikena bhedena vyavasthitam, tadyathA-pratyakSaMca parokSaMca / pratyakSasya triko bhedo'vadhinmaparyAya-kevalamedAt, parokSasya dvika bhedaH AbhinibodhikazrutabhedAt / tatra zrutasya caturdazako bhedaH / tathA kuto'pi vizeSAt zrutaM 'aGgagatamanaGgagataM' aGgapraviSTamaGgabAhayaM cetyarthaH / eteSAM pdaanaaNprruupnnaakrtvyaa| tataH prkRtmbhidhaatvym||ttr "naMdIyamaMgalaTThA" ityasya bhAvanArthamAha[bhA.4] naMdI maMgalaheDaM, na yAvi sA maMgalAhi virittaa| kajjAbhilappaneyA, apuDho ya puDho ya jaha siddhA / / vR-'nandi' jJAnapaJcakarUpaH maGgalahetoH' maGgalanimittaM vaktavyaH |aah yadi maGgalanimittaM nandirvaktavyaH tataH sa maGgalAdekAntena bhinnaHprAptaH, anyathA tadutpAdananimittaMtasyopAdAna miti vyavahArAnupapatteH; upAdAnaM hi tasya siddhasya sato bhavaMti, utpAdyaM cAdyApyasiddham, tataH kathamanayorabhedaH? kintubheda eva; tataAha-nacApi saH' nandirmaGgalAdvyatiriktaH, apizabdAd vyatirikto'pi syAdavyatirikta ityarthaH / kathametacchraddheyam ? iti cet, ata Aha- "kajje" tyAdi / yathA kAryA-'bhilApya-jJeyAni kAraNA-'bhilApa-jJAnebhyaH pRthaktvA-'pRthaktvasiddhAni tathA nndermngglmpi|tthaahi-kaarypttH, kAraNaMtantavaH, tatratantavaevapuruSavyApArama-pekSyA''tAnavitAnabhAvena pariNamamAnAH paTakAryarUpatayA pariNamante, teSu ca tathApariNateSusatsu nakAryakAraNayorbhedaH kintu abhedaH; evamihApi nandinipaJcakAbhidhAnarUpa uttarattarazubhAdhyavasAyavizeSasambhavasavyapekSatara-tamabhAvena pariNamamAno vAJchitAdhigatilakSaNamaGgalarUpatayA parimamata iti nandi-maGgalayorabhedaH / prAcInAMtvavasthAmapekSyabhedaH, yathAtantubhyaH paTasya / tathA'bhilApazabdena kadAcidamilApyasyAbhilApyamAnatA ucyate, 'abhilapanamabhilApaH' iti vyutpatteH; kadAcit tadvAcakazabdaH, abhilApyatevastvabhilApyamanene tivyutpaadnaat| tatrayadhA'bhilApyamAnatocyate tadA'bhilApA-'bhilApyayosbhedaH, dharma-dharmibhAvAt; yadA tu tadvAcakazabdastadA bhedaH, zabdA'rthayobhinnadezasthatvAd bhinnasvarUpatvAcca / jJAnazabdenApi kvacid jJeyasya jJAnamattocyate, 'jJAtini miti bhAve vyutpAdanAt; kadAcidAtmadharma, 'jJAyate'neneti jJAna miti karaNe Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [bhA. 4] vyutpatteH / tatra yadA jJAyamAnatA tadA jJAna-jJeyayorabhedaH, dharma-dharmabhAvAt; yadA tvAtmadharmastadA bhedaH, bhinnsvruuptvaat| evamihApi nandizabdo yadA bhAvavacanaH 'nandanaM nandi'riti tadAnandanaMsamRddhIbhavanaM vAJchitasyAdhigatirityanarthAntaram, maGgalamapi caivaMsvarUpamiti parasparama bhedaH; yadA tu prAcInAvasthAmapekSya karaNasAdhano nandizabda: 'nandyete'neneti nandi'riti tadA bhedaH, kAlabhedena bhedAditi / / samprati nandermaGgalasya ca prarUpaNA kartavyA, tatra maGgalazabdoccAraNamiti spaSTaM maGgalabuddhiheturbhavatIti prathamato maGgalazabdasya prarUpaNAmAha[bhA.5] nAmaM ThavaNA davie, bhAvammiya maMgalaM bhave cuhaa| emeva hoi naMdI, tesiM tu parUvaNA iNamo / / vR-maGgalaM caturdhA' catuHprakAraM bhavati, tadyathA-nAmamaGgalaMsthApanAmaGgalaMdravyamaGgalaMbhAvamaGgalaM ca / "evameva' nAnAdibhedena catuHprakAro bhavati nandi / 'teSAM ca' nAmamaGgalAdInAm 'iyaM' vakSyamANasvarUpA prarUpaNA ||taamevaah[bhaa.6] egammi anegesu va, jIvaddavve ve tavvivakkhe vA / maMgalasannA niyatA, taM sannAmaMgalaM hoi / / vR-ekasmin jIvadravye 'tadvipakSe vA' ajIvadravye anekeSu vA jIvadravyeSvajIvadravyeSu vAyA maGgalamiti saMjJA 'niyatA' niyamitAtadnAma-nAmavatorabhedopacArAt 'saMjJAmaGgalaM' nAmamaGgalaM bhavati / / uktaM nAmamaGgalam, sthApanAmaGgalamAha[bhA.7] jA maMgala tti ThavaNA, vihitA sabbhAvato va asato vaa| tattha puNa asbhAve, maMgalaThavaNAgato akkho|| vU- yA maGgalamiti sthApanA 'sadbhAvato vA' sadbhUtAkAranivezanena 'asato vA' sadbhUtAkArasyAbhAvato vihitA sA sthApanAmaGgalam / tatra punarasadbhAve sthApanA maGgalasthApanAgato'kSaH, upalakSaNametad, vraattkaadi|iymtr bhAvanA-akSa-varATakAdiSuyA maGgalamiti sthApanA vihitA, na tatra kazcinmaGgalAnugata AkAra ityasadbhAvataH sthApanAmaGgalam [bhA.8] je cittamittivihiyA, u ghaDAdI te ya huMti sabbhAve / tattha puna AvakahiyA, havaMti je devalogesu / / vR. ye tu citramittau-citrakuDye vihitA ghaTAdayaH, AdizabdAt sthAlAdiparigrahaH, te 'sadbhAve' sadbhAvataH sthApanAmaGgalAni bhvnti|ttrye devalokeSucitramittau vihitAghaTAdayaste sthApanAmaGgalAni yAvatkathikAni bhavanti, arthAdApannaM yAni manuSyaloke tAnItvarANi / yAvatkathikAni nAma zAzvatikAni, itvarANyazAzvatAni / / dravyamaGgalamAha[bhA.9] uttaraguNanipphannA, salakkhaNA je u hoMti kuNbhaaii| taMdavvamaMgalaM khalu, jaha loe aTTha mNglgaa|| vR-iha uttaraguNaniSpannatvaM mUlaguNaniSpannApekSayA, tataH prathamatastad bhAvyate-mUlo nAma pRthivIkAyAdijIvaH, tasya guNAt-prayogAt pudgalAnAM dravyAditvena vyApAraNAd niSpannaM mUlaguNaniSpannaM mRdravyAdi / tasmAduttaraguNena-parAparaprayogeNa cakra-daNDa-sUtrodakAdipuruSaprayatnenetyarthaH, ye niSpannAH 'salakSaNAH' lakSaNasampannAH "acchidrA akhaNDA vAripUrNA Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -1 padmotpalapraticchannAH" ityAdilakSaNopetAH kumbhAdayaH, AdizabdAt sthAlAdiparigrahaH, tad dravyamaGgalaM bhavati / yathA loke'STau maGgalAni // gaMtiyaM anaccaMtiyaM ca davve u maMgalaM hoi / [bhA. 10/1] vR. tatpunaranantaroktaM dravyamaGgalamanaikAntikamanAtyantikaMca bhavati / tathAhi na pUrNakalaza ekAntena sarveSAM maGgalam, yena caurasya karSakasya ca zakunatayA riktaM ghaTaM prazaMsanti zakunavidaH, gRhapraveze punaH pUrNam / uktaM ca 8 corassa karisagassa ya, rittaM kuDyaM jano pasaMsei / gehapavese mantrai, putro kuMbho pasattho u // tata evamanaikAntikam / nApyAtyantikam, yathA ko'pi zobhanairdravyamaGgalairvinirgataH, tena cAgre kiJcidazobhanaM dRSTam, yena tAni sarvANyapi prAktanAni pratihatAni, tata evamanAtyantikamiti / uktaM dravyamaGgalam, adhunA bhAvamaGgalamAha (bhA. 10 / 2] tavvivarIyaM bhAve, taM pi ya naMdI bhagavatI u / vR- 'tadviparItam' aikAntikamAtyantikaM ca 'bhAve' bhAvaviSayaM maGgalam / tathAhi-na tad bhAvamaGgalaM kasyacidbhavati kasyacinna bhavati, kintu sarvasyAvizeSeNa bhavatItyaikAntikam; na ca kenApyanyena pratihanyata ityaatyntikm| 'tacca' bhAvamaGgalaM bhagavAn nandirvakSyamANo'vagantavyaH / gAthAyAM stratvaM prAkRtatvAt / / Aha yathA nAmAdIni catvAri maGgale samavatAritAni tathA kimanyeSvapyavatAryante ? kiM vA na ? iti ucyate-avatAryanta, sarvasyApi catuH pratyavatArAntargatatvAt // etadevAha [ bhA. 11] jaha iMdo tti ya etthaM, tu maggaNA hoti nAmamAdINaM / savvAnuvAyi sannA, ThavaNAdipayA u patteyaM // vR- yathA indra iti ukte 'atra' indre nAmAdInAM cataNAM mArgaNA bhavati / tathAhi-kimanena nAmendra uktaH ? uta sthApanendraH ? uta sthApanendraH ? Ahosvid dravyendraH ? utAho bhAvendraH ? iti / tathA sarvatrApi draSTavyA / uktaM ca jattha ya jaM jANijjA, nikkhevaM nikkhive niravasesaM / vi ya na jANijjA, caukkayaM nikkhave tatthA // vR-tatra 'saMjJA' nAma sarveSu- nAma-sthApanA- dravya-bhAveSu anupAti- anuvartanazIlam / tathAhinAmendra'pi sthApanendro'pi dravyendro'pi bhAvendro'pi ca indra ityabhadhAnenAvizeSata ucyate / sthApanAdIni tu padAni 'pratyekaM' svasvavyavasthitAni na parasparamanugamanazIlAni tato na nAmapravRttimAtradarzanato nAmendrapratipattayaH kintu bhinnalakSaNavazAt / atastallakSaNamAhaattAbhippAyakayA, sannA ceyaNamaceyaNe vA vi / [bhA. 12] ThavaNAdIniravikkhA, kevala sannA u nAmiMdo // vR- cetane'cetane vA dravye yA AtmAbhiprAyeNa svecchayA indraprabhRti saMjJA kRtA, sA'pi sthApanAdisApekSA syAdata Aha-sthApanAdInAM - sthApanA - dravya bhAvAnAM nirapekSA, kimuktaM bhavati ? -yatra sthApanAdInAmekamapi nAsti kintu 'kevalA' ekA saMjJA tadarthanirapekSA sa nAmendraH // Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [bhA. 12] uktaM nAmendralakSaNam, adhunA sthApanendralakSaNamAha[bhA. 13] 9 sabbhAvamasabbhAve, ThavaNA puNa iMdakeumAIyA | ittaramanittarA vA, ThavaNA nAmaM tu AvakahaM // vR- 'sthApanA' sthApanendraH punaH sadbhAve'sadbhAve ca 'indraketvAdikA' indraketuprabhRtiko draSTavyaH, atrA''dizabdAdindrapratimA -'kSa-varATakAdiparigrahaH / iyamatra bhAvanA-yA indra iti sthApanA akSa-varATikAdiSu asadabhAvena, yA cendraketvindrapratimAdiSu sadbhAvataH sa sthApanendraH / / Aha nAma-sthApanayoH kaH prativizeSaH ? ucyate- "ittara" ityAdi / sthApanA itvarA anitvarA ca bhavati, yAvadravyabhAvinI athAvaddravyabhAvinI cetyarthaH; nAma punarniyamAt 'yAvatkadhikaM' yAvadravyabhAvi; eSa prativizeSaH / / dravyendramAha [ bhA. 14] davve puna talladdhI, jassAtItA bhavissate vA vi / vA va anuvatto, iMdassa guNe parikahei // vR- 'dravye' dravyaviSayaH punaH indro yasya 'tallabdhi' indralabdhi atItA bhaviSyati ca sa pratipattavyaH / kimuktaM bhavati ? yaH pUrvamindratvaM prApto yazca prApsyati sa yathAkramaM bhUtabhAvatvAd bhAvibhAvatvAcca dravyendraH / uktaM ca bhUtasya bhAvino vA, bhAvasya hi kAraNaM tu yalloke / tad dravyaM tattvajJaiH, sacetanA -'cetanaM kathitam / / yo vA'pi indrasya guNAn parasmai parikathayati, paramanupayuktaH, so'pi dravyendraH, "anupayogodravya"miti vacanAt // ukto dravyendraH, samprati bhAvendramAha [bhA. 15] jo puna jahattto, suddhanayANaM tu esa bhAviMdo / iMdarasa va ahigAraM, viyANamANo taduvautto // vR-yaHpunaH 'yathArthena' yathAvasthitenArthena paramaizvaryalakSaNena "idu paramaizvarye" iti vacanAt sAkSAdindranAma-gotrANi karmANi vedayata ityarthaH, sa bhAvendraH / eSaH 'suddhanayAnAM' zabdAdInAM yathAvasthitArthagrAhakANAM varttamAnaviSayikANAM sammataH, na zeSo nAmendrAdi / athavA 'indrasya indrasabdasya' 'adhikAram' arthaM jAnan 'tadupayuktaH' tasmin indrazabdArthe upayukto bhAvendraH, "upayogo bhAvanikSepaH" iti vacanAt / atra para Aha [bhA. 16] na hi jo ghaDaM viyANai, so u ghaDIbhavai ne ya vA aggI / nAtiya bhAvoti ya, egaTThamato adoso tti / " vR- na hi yo ghaTaM vijAnAti sa ghaTIbhavati, yasya vA agnivijJAnaM so'gni, pratyakSavirodhAt tato yaduktaM "iMdassa vA'higAraM vijANamANo taduvautto" iti tanmithyA / atra sUrirAha-jJAnamiti bhAva iti vA, cazabdAdadhyavasAya iti vA upayoga iti vA ekArtham ato'doSaH / iyamatra bhAvanA-arthA'bhidhAna-pratyayAstulyanAmadheyAH, tathAhi ghaTo'pi vAhyo ghaTa ityucyate, ghaTazabdo'pi ghaTa iti, ghaTajJAnamapi ghaTa iti; jJAnaM ca jJAnino'pRthagbhUtam, ato ghaTajJAnyapi ghaTa ityucyate; agnijJAnyapi agnirityadoSaH / etadeva bhAvayati Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -1[bhA.17] jamidaM nANaM iMdo, na vyatiriccati tato u tnnaannii| __ tamhA khalu tabbhAvaM, vayaMti jo jattha uvutto|| vR- yad idaM indra iti jJAnaM tasmAna 'jJAnI' indrajJAnI vyatiricyate / tasmAd yo 'yatra' indrAdau upayuktaH tasya 'tadbhAvaM' indrAdibhAvaM tattvavidassUrayo vadanti / jJAna-jJAninorabheda eva kathaM siddhaH? iti cet, ucyate-vipakSe'nekadoSaprasaGgAt / tamevAha[bhA.18] ceyaNNassa u jIvA, jIvassa u ceyaNAo anntte| daviyaM alakkhaNaM khalu, havija na ya baMdhamokkhA u|| vR-caitanyasyajIvAtjIvAtcetanAyAanyatve 'dravyaM jIvadravyaM alakSaNaM' "cetanAlakSaNo jIvaH" itilakSaNarahitaM bhavet / cetanAyAghaTAdivajjIvAdapyekAntavyatiriktatvAt "lakSaNAbhAve calakSyasyA'pyabhAvaH" iti kharazRGgavadatyantAsanjIvaH / yazcA'tyantAsansanabadhyate, bandhasya vastudharmatvAt; nA'pi mucyate, bandhAbhAvAditi bandha-mokSAvapi na syAtAm / atha manyethAH 'acetano'pi sa badhyate mucyateca' iti tadapya'yuktam, acetanAnAmapyevaM dharmAstikAyAdInAM bandha-mokSaprasakteH / tasmAtsAdhUktam "indrazabdArthaM jAnan tadupayukto bhAvendraH" iti / samprati nAmendra-sthApanendrayoH prakArAntareNa prativizeSamabhidhitsurAha[bhA.19] jaha ThavaNiMdo thuvvai, anuggahatthIhiM taha na nAmiMdo / emeva davvabhAve, pUyAthutiladdhinANattaM / / vR- yathA sthApanendro anugraha evArtho'nugrahArtha sa yeSAmasti te'nugrahArthinastaiH vAgbhi stUyatepuSpAdibhiraryateca,na tathAnAmendromANavakaH |ttomhaan naamendr-sthaapnendryoHprtivishessH| "evameva' anenaivaprakAreNa dravyendre bhAvendreca pUjA-stuti-labdhibhirnAnAtvamavasAtavyam / tadyathAdravyendro'pi nAmendra ivA'nugrahArthibhi na stUyate nA'pi pUjyate, yastu bhAvendraH sa sthApanendra iva stUyate pUjyateca; tato dravyendra-bhAvendrayorapimahAnprativizeSaH / anyacca dravyendra indralabdhihInaH, yastubhAvendraH sa tallabdhisampannaH / tathAhi-sasAmAnikatrAyastrazakAdiparivRto viziSTadyutimAn sphItaM raajymnubhvti|upyogcintaayaampi bhAvendra uphayogalabdhimAn, dravyendra upayogalabdhyA prityktH||tdevmuktHsrvtrctussknikssepprdrshnaayendrshbdsy nikssepH| samprati prastutamucyatetatra paraH praznayati 'kimarthaM maGgalagrahaNam ?' iti, Aha[bhA.20] vigdhovasamo saddhA, Ayara uvayoga nijraa'dhigmo| bhattI pabhAvaNA viya, nivanihivijAi AharaNA // vR-maGgale prakRte sati rogAdivighnopazamo bhvti| tadupazame ca pratibandhakAbhAvAnmahatA prabandhenA''cAryeNA'nuyogaH prArabhyate / tathA'nuyogaprArambhe ziSsya zAstragrahaNe mahatI zraddhopajAyate / zraddhAvatazca zAstravadhAraNe mahAnA''daraH / kRtAdarasya zAstraviSaye'navaratamupayogaH / yadA yadA copayogastadA tadA samyagjJAnatvAnmahatI jJAnAvaraNIyasya karmaNo nirjarA / jJAnAvaraNakarmanirjaraNAcca sphuTaH sphuTataraH zAstrasyAdhigamaH / adhigatazAstrasya ca gurau zAstra pravacane ca nikRtrimA bhaktirullasati / tataH prabhAvanA, tAM dRSTavA'nyeSAmapi tathA zraddhAMdInAM karaNAt / yadipunarna kriyate maGgalaM tata eSAM vighnopshmaadibhaavaanaamprsiddhi|atr 'udAharaNAni' Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [bhA. 20 ] dRSTAntA nRpa-nidhi-vidyAdayaH, AdizabdAd yogo mantrAzca parigRhyante / tatreyaM nRpadhTAntasya bhAvanA, yathA - ko'pi puruSaH kAryArthI rAjAnamadhigantukAmo maGgalabhUtAni puSpAdInyAdAya tatsamIpamupagacchati / uktaM ca pupphapuDiyAi jaM pai, gorasaghaDao karei kajjAI / maNibaMdhammi payalite, sAnuggaha hoMti savvagahA // 99 upagatya cA'JjaliM karota, pAdayozca praNipatati, tato rAjA tuSyati, tuSTe ca tasmin yastadadhIno'rthaH sa sidhyati / athaivamupacAraM na karoti tadA na tuSyati, toSAbhAve ca tadadhInasyArthasyAprasiddhi / / evaM nidhimutkhanitukAmo vidyAM mannaM vA sAdhayitukAmo yadi dravya-kSetra -kAlabhAvayuktamupacAraM karoti, tadyathA- dravyataH puSpAdiSu, kSetrataH smazAnAdiSu, kAlataH kRSNapakSacaturdazyAdiSu, bhAvataH pratilomA 'nulomopasargasahite, tadA nidhiM vidyAM mantraM vA sAdhayati / dravyAdyupacArAbhAve te nidhyAdayo na sidhyanti / tasmAd yo yatropacAraH sa tatra karttavyaH // etadevAha [bhA. 21] jo jena vinA attho, na sijjhaI tassa tavvihaM karaNaM / vivarIya abhAvena ya, na sijjhaI sijjhaI iharA // vR. yo'rtho yena vinA na sidhyati tasya niSpattaye tadvidhaM karaNamavazyamupAdAtavyam, yathA ghaTaM sAdhayitukAmena cakra-daNDa- mRtpiNDAdikam / yato viparItaiH karaNaiH sarvathA karaNAnAmabhAvena cau'dhikRto'rtho na sidhyati, yathA ghaTaM sAdhayitukAmasya viparItaturi-vemAdyupakaraNopAdAne sarvathAcakra-daNDa-sUtrodakAdInAmupakaraNAnAmabhAve vA ghaTaH / 'itarathA' aviparItopakaraNasadbhAve sidhyati, yathA ghaTaM sAdhayitukAmasya yathAvasthitAnAM cakra- daNDa- sUtrodakAdInAmupAdAne ghaTam / na sidhyanti ca maGgalamantareNa vighnopazamAdayo bhAvA iti maGgalopAdAnaM punarapi // Aha yadi zAstrasyA''di-madhyA - 'vasAneSu maGgalam, tataH sAmathyArdidamAyAtam 'apAntarAladvayamamaGgalam' iti, atrAha [bhA.22] jayavi ya tiTThANa kayaM, tahi vi hu doso na bAhae iyaro / tisamubbhavadiTThatA, sesaM pi hu maMgalaM hoI / / vR- yadyapi 'triSu sthAneSu' Adi-madhyA 'vasAnarUpeSu kRtaM maGgalaM tathApi 'itaraH ' apAntarAladvayAmaGgalatvalakSaNo doSo na bAdhate, tasyaivAbhAvAt / kathamabhAvaH ? iti cet, ata Aha-"tisamubbhave" tyAdi / tribhyaH - guDa-samiti dhRtebhyaH samudbhavo yasya sa modakaH tadddRSTAntAt zeSamapi 'huH' nizcitaM maGgalaM bhavati / iyamatra bhAvanA-modaka iva sakalaM zAstra tridhA vibhajyate, tatrA''dimo bhAga AdimaGgalena maGgalIkRtaH, madhyamo madhyamaGgalena, antimo'ntamaGgalena, tataH kuto'pAntarAladvayAmaGgalatvaprasaGgaH / / syAdetat, yadidaM zAstramArabdhametadA''di-madhyA-'vasAneSu sarvAtmanA maGgalam tato yadyanyat tasya maGgalamupAdIyate tadA'navasthAprasaGgaH kRte'pi maGgale punaranyanmaGgalamupAdeyam vizeSAbhAvAt, tatrA'pyanyadityevaM maGgalAnantyaprasakteH / atha nandI maGgalam, zAstra punaramaGgalam, kevalaM tad nandyA maGgalIkriyate, nanvevaM tarhi yadA nandIvyAkhyAnamakRtvA zAstra vyAkhyAtumArabhyate Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -1tadA zAstramamaGgalam, amaGgalatvAccana jJAnam, jJAnAbhAvAccana karttavyastasyA'nuyogaiti, atrAha[bhA.23] na vi ya hu hoya'navatthA, na vi yahumaMgalamamaMgalaM hoi| appaparAbhivvattiya, loNuNhapadIvamAdi vv|| vR- nA'pi ca 'huH' nizcitaM bhavatyanavasthA, yato nandI zAstradanAntarabhUtA, zAstra ca svataH samastaM maGgalam, naca tasya maGgalabhUtasya sato'nyanmaGgalamupAdIyate, tato nA'navasthAprasaGgaH / yadApi nandyA vyAkhyAnamakRtvA zAstramArabhyate tadApitacchAstra maGgalamiti tadamaGgalaM na bhvti|evNtaavnnnndyaaanrthaantrtaayaammnggltvmnvsthaacprihtaa| sampratyarthAntaratvamadhikRtya parihiyate- yadyapi zAstradarthAntarabhUtA nandI tathApyamaGgalatvamanavasthA ca na bhavati, katham ? ityAha-"appapara" ityAdi / nandI AtmanApi maGgalaM zAstramapi ca maGgalIkaroti, shaastrmpyaatmnaa|ddpi mngglNnndiimpicmnggliikroti| evamAtma-parAbhivyaktitodvayorapi maGgalayorekIbhUtayoH suSTutaro maGgalabhAvo bhavati / kathamiva? ityata Aha-"loNuNhapadIvamAdi vv"| yathA dvayorlavaNayorekIbhUtayoH suSThutaro lavaNabhAvaH, dvayorvA uSNayorekatra militayoH suSThutara uSNatarabhAvaH, yathA vA dvayoH paradIpayoH samIcInataraH prakAzabhAvaH, AdizabdAnmadhura-zItalasnehAdidravyANAM parigrahaH; evamihApi dvayomaGgalayorekIbhUtayoH suSThutaro maGgalabhAvaH / syAdetat evamapi prasajatyanavasthA, tRtIyAdimaGgalopAdAne suSThutaramaGgalabhAvopapatteH; na prajati, prayojanAbhAvAt, tathA lokvyvhaardrshnaat| tathAhi-loke kasyacidAturasya zarkarApaladvayamauSadhaM kenA'pi bhiSagvareNopAdezi, tatrayadyapi tRtIyAdizarkarApralaprakSepe viziSTatamomadhurabhAvobhavati tathApi tanna prakSipyate, prayojanAbhAvAt / evamihApyanyat tRtIyAdikaM maGgalaM nopAdIyate, prayojanAbhAvAditi / / tadevaM "nadI ya maMgalaTThA" iti vyAkhyAtam / adhunA maGgalasyeva nandayA api catuHprakAraM nikSepamAha[bhA.24] naMdI catukka davve, saMkhabArasaga tuursNghaato| bhAvammi nANapanagaM, paJcakkhiyaraMca taMduvihaM / / vR-nandyAzcatuSko nikSepaH, tadyathA-nAmanandI sthApanAnandI dravyanandI bhAvanandI ca / tatra naamsthaapnesuprtiite| dravyanandI dvidhaa-aagmtonoaagmtshc| tatrA''gamatonandizabdArthajJAtA tatra cA'nupayuktaH, "anupayogodravyam" iti vacanAt / noAgamatastradhA-zarIraM bhavyazarIraM tdytiriktaac| tatrayad nandIzabdArthajJasyazarIraMjIvavipramuktaMtad bhuutbhaavtvaadjnyshriirdrvynndii| yastu bAlako nedAnIM nandIzabdArthamavabudhyate'tha cA'vazyamAyatyAM motsyate sa bhAvibhAvatvAd bhavyazarIradravyanandI / tadvyatiriktA zaGkhadvAdazakastUryasaGghAtaH / sa cAyam bhaMbhA mukuMda maddala, kaDaMba jhallari huDukka kaMsAlA / kAhala talimA vaMso, paNavo saMkho ya bArasamo / / bhAvato dvidhA-Agamato noAgamatazca / tatrA''gamato nandizabdArthasya jJAtA tatra copyuktH| tatra mUladvAragAthAyAM yat "paMcake"ti bhaNitaMtasya vyAkhyAnamAha-bhAve noAgamato nandI 'jJAnapaJcakaM' paJcavidhaM jJAnam-AbhinibodhikajJAnaM zrutajJAnamavadhijJAnaM manaH paryavajJAnaM kevalajJAnaM ca / "duga"tti bhaNitaM tasya vyAkhyAnamAha-bhAve noAgamato nandI 'jJAnapaJcakaM' Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [bhA. 24] 13 paJcavidhaM jJAnam-AbhinibodhikajJAnaM zrutajJAnamavadhijJAnaM manaH paryavajJAnaM kevalajJAnaMca / "duga' tti asya vyAkhyAnam-'tad' jJAnapaJcakaM dvividhaM prajJaptam, tadyathA - pratyakSam 'itaracca' parokSam // samprati pratyakSa-parokSayoH svarUpamAha [bhA. 25 ] jIvo akkho taM pai, jaM vaTTati taM tu hoi paccakkhaM / parato puna akkhassA, vaTTataM hoi pArukkhaM // vR-"az bhojane'" aznAti bhuGkte yathAyogaM sarvAnarthAniti akSaH, yadi vA "azauD vyAptau' aznute-jJAnena vyApnoti sarvAn jJeyAniti akSaH jIvaH, ubhayatrA'pyauNAdikaH sampratyayaH, taM pratyavyavadhAnena yad varttate jJAnaM bhavati parokSam / tathA dravyendriya-manAMsi pudgalamayatvAt parANi, tebhyaH punarakSasya varttamAnaM jJAnaM bhavati parokSam / kimuktaM bhavati ? - yadindriyadvAreNa manodvAreNa vA''tmanojJAnamupajAyate tat parokSam, pRSodarAditvAt parazabdAt paraH sakArAgamaH / yadi vA parairdravyendriya-manobhirakSasambandho yasmiMstat parokSamiti vyutpatti / / atraiva matAntaraM dUSayitumAha [bhA. 26] kesiMci iMdiyAI, akkhAI taduvaladdhi paccakkhaM / taM tu na jujjai jamhA, aggAhagamiMdiyaM visae // vR-'keSAJcid' vaizeSikAdInAmakSANIndriyANyabhipretAni teSAmupalabdhi pratyakSam, evaM ca'"cAkSuSAdivijJAnaM pratyakSam" ityaapnnm| etad dUSayati-"taMtu' ityAdi / 'tad' vaizeSikAdyuktaM 'na yujyate' na ghaTAmaJcati, yasmAdi 'indriyaM ' cakSurAdi pudgalamayatvenAcetanatvAtsvarUpeNAgrAhakaM 'viSayasya' rUpAdeH / tataH kathamupapadyate 'tadupalabdhi pratyakSam ' ? upalabdherevAbhAvAt // tamevopalabdhyabhAvaM bhAvayati [bhA. 27] na vi iMdiyAI uvaladdhimaMti vigatesu visayasaMbharaNA / jaha gehagavakkhAI, jo anusariyA sa uvaladdhA // vR- na vai indriyANyupalabdhimanti, teSu vigateSvapi tadviSayasya saMsmaraNAt, yathA gehagavAkSAH / kimuktaM bhavati ? - yathA gehagavAkSairupalabdheSvartheSu gehagavAkSANAmuparame'pi puruSasya saMsmaraNabhAvAnna te gavAkSA upalabdhAraH, tathA vigateSvapIndriyeSu tadviSaya upalabhyata Atmaneti vyApakaviruddhopalabdhi, 'tasyopalambhaH' itivyavasthA hi tasya smaraNena vyAptA, anyathA tadyavasthAyAH karttumazakyatvAt, tadviruddhaM cAtrAnyasya smaraNamupalabhyata iti / katham ? kastatropalabdhA ? iti cet, ata Aha-yo'nusmarttA sa tatropalabdhA, AtmA upalabdhA ityarthaH / tathA ca prayogaH- yeSu vigateSvapi yadviSayo yena smaryate sa tatropalabdhA, yathA gehagavAkSeSu puruSaH, vigateSvapi cendriyeSu tadviSayaH smaryata AtmanA / smaraNaM hi pratiniyatatvannimitavattvena saMvyAptam, na copalambhAdanyannimittamasti, tato vipakSAd vyApakAnupalabdhyA nivarttamAnamupalambhapUrvakatvena vyAptata iti pratibandhasiddhiH / anyacca [bhA. 29] aparAyattaM nANaM, paccakkhaM tivihamohimAIyaM / jaM parato AyattaM taM pArokkhaM havai savvaM / / Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -1 vR- yad jJAnam 'aparAyattaM' notpattau parasya vazavartti tat pratyakSam / tacca vakSyamANaM trividhmvdhyaadikm| yaccotpattau 'parataH' parasyA''yattaM tat sarvaM bhavati parokSam / cAkSuSAdikamapi ca vijJAnamutpatta parasya cakSurAderAyattam ataH parokSam // samprati trividhaM pratyakSaM dvividhaM ca parokSamupadarzayati [bhA. 30] ohi manapajjave yA, kevalanANaM ca hoMti paccakkhaM / AbhinibohiyanANaM, suyanANaM caiva pArokkhaM / / 14 vR- avadhijJAnaM manaH paryavajJAnaM kevalajJAnaM ca bhavati pratyakSam / AbhinibodhikajJAnaM zrutajJAnaM ca parokSam / / tatrA'vadhijJAnaM caturvidham, tadyathAH dravyataH kSetrataH kAlato bhAvatazca, tatra dravyatastAvadAha [bhA. 31] vivarIyavesadhArI, vijaMjaNasiddha devatAe vA / chAiya seviyasevI, bIyAdIo vi paccakkhA / / vR- nepathyaparAvarttatoguTikAprayogataH svaraparAvarttato varNaparAvarttato viparItaM veSaM dhArayantIti viparItaveSadhAriNaste, tathA ye vidyAsiddhA aJjanasiddhA devatayA vA cchAditAH, ye ca taiH sevitasavinaH, ye ca bIjAdayaH kuzUlAdinyastAste sarve'vadhijJAninaH pratyakSAH // puDhavIi tarugiriyA sarIrAdigayA ya je bhave davvA / paramANU suhadukkhAdao ya ohissa paccakkhA / / [bhA. 32] vR. tathA- yAni pRthivyAM yAni taruSu yAni ca giriSu, gAthAyAmekavacanaM samAhAratvAt, dravyANi yAni ca zarIrAdigatAni dravyANi, ye ca paramANavaH, ye 'sukha-duHkhAdayaH' indriyamanaHzarIrasvAsthyA-'svAsthyarUpAste'pyavadheH pratyakSAH // [bhA. 33] accaMtamanuvaladdhA, vi ohinANassa hoMti paccakkhA / ohinnANa parigayA, davvA asamattapajjAyA / / vR- atyantaM cakSurAdinA'nupalabdhA api padArthA avadhijJAnasya bhavanti pratyakSAH / avadhijJAnena ca dravyANi 'parigatAni' parijJAtAni bhavanti asamAptaparyAyANi, na samastAH paryAyA dravyANAM jJAtuM zakyanta iti bhAvaH / yadi hi samastAnapi paryAyAn jAnIyAttataH sa kevalI bhavet / uktaM dravyato'vadhijJAnam, adhunA kSetrAdita Aha [bhA.34] khittammi u jAvaie, pAsai davvAi~ taM na pAsai yA / kAle nANaM bhaiyaM ko so davvaM vinA jamhA // vR-kSetre jaghanyata utkarSato vA yAvanti dravyANi pazyati tat kSetraM na pazyati, avadhijJAnasya mUrttaviSayatvAt, "rUpiSvavadheH" iti vacanAt, kSetrasya cAmUrttatvAt / tatra jaghanyataH kSetraparimANaM "jAvatiyA tisamayA''hAragassa 0" ityAdinA, utkarSataH "savvabahuaganijIvA0" ityAdinA'bhihitam / zeSaMtu tadantargataM madhyamamiti / tathA 'kAle' kAlaviSaye jJAnaM 'bhaktaM' vikalpitam, bhavati vA na veti bhAvaH / katham ? iti cet, ucyate - iha yadi kAladravyaM samaya kSetrabhAvi samayamAtraM pariNAmyabhyupagamyate tadA tadamUrttatvAnnA'vadhijJAnaviSayaH / yadi punaH ko'saunAma 'dravyaM' dravyaparyAyaM vinA'nyaH kAlaH ? yasmAd dravyasyaivA'vasthAvizeSaH kAlaH, yata uktam- davvassa ceva so Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA- [bhA. 34] pajjAtoiti / tadA so'vadhijJAninaH pratyakSaH, paryAyANAmapi ktipyaanaamvdhijnyaangocrtvaat| bhAvato'nantAnbhAvAn jAnAti sarvabhAvAnAmanantabhAgam / zeSaMtu vaktavyamAvazyakaTIkAto'vasAtavyam / / uktamavadhijJAnam, adhunA manaHparyavajJAnamAha[bhA.35] taMmanapajjavanANaM, jena viyANAi sannijIvANaM / dardu manijjamANe, manadavve mAnasaM bhAvaM / / vR- yena saMjJijIvAnAM manodravyANi "maNijjamANe" iti 'manyamAnAni' mananena vyApAryamANAni dRSTavA 'mAnasaM bhAvaM jAnAti' cintitamarthamavabudhyate tanmanaH paryavajJAnam // etadeva sanidarzanaM bhAvayati[bhA.36] jANai ya pihujaNo vihu, phuDamAgArehiM mAnasaM bhAvaM / emeva ya tassuvamA, manadavvapagAsie atthe / / vR- 'pRthagjano'pi' lokaH 'huH' nizcitaM sphuTam AkArairmAnasaM bhAvaM jAnAti, evameva 'tasyApi' manaHparyavajJAnino manodravyaprakAzite'rthe upamA draSTavyA / kimuktaM bhavati ?-yathA prAkRto lokaH sphuTamAkArairmAnasaM bhAvaM jAnAti tathA manaHparyavajJAnyapi manodravyagatAnAkAranavalokya taM taM mAnasaMbhAvaM jAnAtIti / etadapi dravya-kSetra-kAla bhAvairyathA nandhadhyayane tathA cintanIyam ||gtN manaHparyavajJAnam, adhunA kevalajJAnamAha[bhA.37] paMkasalile pasAo, jaha hoi kameNa taha imo jiivo| AvaraNe jhijjaMte, visujjhae kevalaM jAva / / vR-yathA paGkakaluSitesalile takatakacUrNayogataH 'prasAdaH prasannatA krameNabhavati, tathA'yaM jIvo'pUrvakaraNaguNasthAnakAdArabhya kSapaka zreNimArUDho vizuddha-vizuddhatarAdhyavasAyaprabhAvataH kSIyamANe AvaraNe tAvad vizudhyati yAvat kSINakaSAyaguNasthAnakacaramasamaye jJAnAvaraNapaJcakA'ntarAyapaJcaka-darzanAvaraNacatuSTayakSayaM kRtvA'nantarasamaye kevalajJAnasAmAdayati // kathambhUtaM yatkevalam ? ityAha[bhA.38] davvAdikasiNavisayaM, kevalamegaM tu kevalannANaM / anivAriyavAvAraM, anaMtamavikappiyaM niyataM / / vR-kevalajJAnaM 'dravyAdikRtsaviSayaM dravyAdIni kRtsanAni-samastAni viSayosasya tattathA, 'kevalam' asahAyaM matyAdijJAnanirapekSatvAd, "ekam' asAdhAraNamanyasazatvAt, anivAritavyApAraMavirahitopayogatvAt, anantaM jJeyAnantatvAd, 'avikalpitaM' vikalparahitaMbhedarahitamitayarthaH, prathamata evAzeSatadAvaraNavigamAt, 'niyataM' srvkaalbhaavi|| uktaM kevalajJAnam, adhunA parokSamAbhinobodhikajJAnamabhidhitsurAha[bhA.39] paccakkha parokkhaM vA, jaM atthaM UhiUNa niddisi| taMhoi abhinibohaM, abhimuhamatthaM na vivarIyaM / / vR-'pratyakSam' indriyaviSayaM parokSam' indriyaviSayAtikrAntaM yad arthamUhitvA 'nirdizati' nirNayapurassaraMbrUte 'eSa evaMbhUto'rtha' iti, tadarthaprati abhimukhaM yathArthaviSayaMAbhinibodhikam, 'na viparItaM' nA'narthAbhimukham, tasyAyathArthatayA mithyArUpatvAt // tacca dvidhA-indriyanizrita Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 bRhatkalpa-chedasUtram -1. manindriyanizritaM ca / anindriyaM manaH / sampratIndriyA-'nindriyayorviSayavibhAgamAha[bhA.40] atyAnaMtaracAriM, niyataM cittaM tikaalvisyNtu| atthe ya paDuppanne, viniyogaM iMdiyaM lahai // vR-arthe-zabdAdAvindriyavyApAradanantaraMcarati-vyApriyata ityevaMzIlamarthAnantaracAriindriye prathamaM vyApRte pazcAnmano vyApriyata iti bhAvaH; 'niyataM' niyatArthaviSayam, naikakAlamanekaviSayamityarthaH, 'cittaM manaH / punaH kathambhUtam? ityAha-'trikAlaviSayaM triSvapikAleSu yathAyogyaM viSayo yasyatattathA / 'indriyaMpunaH' cakSurAdikaM viniyoga' vyApAralabhate pratyutpanne vartamAne'rthe, vartamAnArthaviSayam nA'tItA-'nAgatArthaviSayamiti bhAvaH // [bhA.41] mativisayaM matinANaM, matipuvvaM puna bhave suyannANaM / taMpuna samatisamutthaM, parovadesA sa savvaM pi|| vR-matijJAnaM mativiSayaM' matyanusAri, yasya yAddazImatisyasyatadanusAraMmatijJAnapravartata ityarthaH / zrutajJAnaM punarbhavati matipUrva' matikAraNakam, zrutajJAnaM hi vAcya-vAcakabhAvena zabdaplAvitasyA'rthasya grahaNam, vAcya-vAcakabhAvena ca zabdaH pravartate matyavadhArite'rtha iti / 'tat punaH' zrutajJAnaM sarvamapi mUlabhedApekSayA dvividham, tadyathA-svamatisamutthaM 'paropadezAdvA' paropadezasamutthaM cetyarthaH / tatra svamatisamutthaM pratyekabuddhAnAM padAnusAriprajJAnAM vA, paropadezasamutthamasmadAdInAm ||tt katividham ? iti tabhedapradarzanArthamAha[bhA.42] akkhara saNNI sammaM, sAIyaM khalu sapajjavasiyaM ca / gamiyaM aMgapaviThaM, satta vi ee sapaDivakkhA // vR- akSarazrutaM saMjJizrutaM samyakzrutaM sAdizrutaM saparyavasitaM gamikam aGgapraviSTamiti / etAni saptA'pi padAni sapratipakSANyavagantavyAni, tatazcaturdazaprakAraM bhavati / tadyathA-akSarazrutamanakSarazrutaM saMjJizrutamasaMjJizrutaM samyakzrutaM mithyAzrutaM sAdizrutamanAdizrutaM saparyavasitamaparyavasitaM gamikamagamikam aGgapraviSTamanaGgapraviSTaMca / / tatrA'kSarazrutapratipAdanArthamAha[bhA.43] akkharatigarUvaNayA, paDhamanayAdesato na taM kharati / abhilappA puNa bAvA, hoti kharA akkharA ceva // - akSaratrikasya-saMjJAkSarasya labdhyakSarasya vyaJjanAkSarasya cetyarthaH rUpaNakA-prarUpaNA krtvyaa|ttry vyaJjanAkSaraMtatprathamanayaH-naigamanayastasyA''dezena 'nakSarati' nasvabhAvAccalati, nityamityarthaH / tathA ca tanmatAnusAriNo mImAMsakA nityaM zabdamAtiSThamAnAH pratItA eva / ye punarabhilApyA bhAvAste kSarAzca bhavantyakSarAzca / tatra kSarAghaTAdayaH, akSarA dhrmaastikaayaadyH|| atha kIdRzaM saMjJAkSaram ? iti tatpratipAdanArthamAha[bhA.44/1] saMThANamagArAI, appAbhippAyato va jNjss| vR- yad lipibhedataH saMsthAnamakArAdeH, yathA-kalazAkRtiSTakAraH, tat tthaasNsthaanvishissttmkaaraadisNjnyaakssrm|athvaa 'AtmAbhiprAyataH' AtmecchayA yadyasyasaMsthAnaMcihnavizeSarUpaM kriyate tat saMjJAkSaram / / samprati labdhyakSaramAha[bhA.44/2] laddhI paMcavigappA, jassuvalabbho u jo atyo / Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [bhA. 44] vR- labdhiH 'paJcavikalpA' paJcabhedA / atra 'labdhi' iti padaikadeze padasamudAyopacArAd 'labdhyakSaram' iti pratipattavyam / tato'yamarthaH paJcavidhaM labdhyakSaram, tadyathA-zrotrendriyalabdhyakSaraM jihvendriyalabdhyakSaraM cakSurindriyalabdhyakSaraM ghrANendriyalabdhyakSaraM sparzanendriyalabdhyakSaraMca / upalakSaNametat, tena SaSThaM noindriyalabdhyakSaramapyavagantavyam / atha kIddazaM SaTprakAramapi labdhyakSaram ? ata Aha- 'yasya' zrotrAdeH zrotra - cakSu-Na-jihvA-sparzanendriyANAM manasazca ya upalabhyaH 'artha' zabdAdistamupalabhya yA'kSarANAM labdhirupajAyate tat zrotrendriyAdilabdhyakSaram / kimuktaM bhavati ? -zrotreNa zaGkhazabdamupalabhya tadanantaraM 'zaGkha' ityevaMrUpayordvayorakSarayoryA labdhistat zrotrendriyalabdhyakSaram // prakArAntareNa labdhyakSarabhedAnAha [bhA. 45] sAmanna viseseNa ya, duvihuvaladdhI u paDhamiya ameyA / tivihA ya anuvaladdhI, uvaladdhI paMcahA biiyA // vR- athavA 'upalabdhi' upalabdhyakSaraM 'dvividhaM' dviprakAram, tadyathA - 'sAmAnyena vizeSeNa ca' sAmAnyalabdhyakSaraM vizeSalabdhyakSaraM ceti bhAvaH / tatra 'prathamikA' sAmAnyopalabdhisAmAnyoyapalabdhyakSaraM abhedam, sAmAnye bhedAbhAvAt / ihopalabdhiranupalabdhyapekSA, tatastasyA api prarUpaNA karttavyetyata Aha-'trividhA' triprakArA'nupalabdhi / yA punaH 'dvitIyA' vizeSopalabdhivizeSopalabdhyakSaraM sA paJcaprakArA / / tAneva trIn paJca ca bhedAnAha [bhA. 46] acaMtA sAmannA, ya vissutI hoi anuvaladdhIo / sArikkha vivakkhobhaya, uvamA''gamato ya uvaladdhI // vR- anupalabdhirevaM tridhA bhavati / tadyathA-'atyantAd' ekAntenAnupalabdhi sAmAnyAd vismRtezca / upalabdhirapi paJcaprakAraivam sAdhkSato vipakSataH 'ubhayataH ' ubhayadharmadarzanata aupamyata Agamatazca / / tatra prathamato'tyantAnupalabdhimAha 17 [bhA. 47] atthassa darisaNammi vi, laddhI egaMtato na saMbhavai / daDuM pi na yANaMte, bohiya paMDA phaNasa sattU // vR- arthasya darzane'pi kasyacittadarthaviSayA 'labdhi' akSarANAM labdhirekAntato na sambhavati / tathA ca 'bodhikAH' pazcimadigvartitano mlecchAH panasaM dRSTA'pi 'panasaH' ityevaM na jAnate teSAM panasasyA'tyantaparokSatvAt, na hi taddeze panasaH sambhavati / tathA 'pANDAH' pANDumathurAvAsinaH saktUn dhTA'pi 'saktavo'mI' iti na jAnate, teSAM hi saktavo'tyantaparokSAH, tato na taddarzane'pi tadakSaralAbhaH / / samprati sAmAnyAdanupalabdhimAha [bhA. 48] atthassa uggahammi vi, laddhI egaMtato na saMbhavati / sAmannA bahumajjhe, mAsaM paDiyaM jahA dahuM / vR- arthasyAvagrahe'pi tadanyenArthena 'sAmAnyAt' sAddazyAdekAntataH 'labdhi' akSaralabdhirna sambhavati / yathA bahumadhye patitaM mASaM ddaSTA'pi tadanyena sAmAnyAnna tadakSare labhate // vismRteranupalabdhimAha [bhA. 49] atthassa vi uvalaMbhe, akkharaladdhI na hoi savvassa / 18 2 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 bRhatkalpa-chedasUtram -1 puvvovaladdhamatthe, jassa u nAmaM na saMbharati // vR- arthasya pUrvaM pazcAJcopalambhe'pi sarvasya 'akSaralabdhi' tadviSayA'kSaralabdhirna sambhavati / kasya na bhavati ? ityata Aha-yasyA'rthe vivakSitArthaviSayaM pUrvopalabdhaM nAma na saMsmarati // tadevamuktA trividhA'pyanupalabdhi / adhunA sAdhkSato vipakSatazcopalabdhimAha[bhA. 50] sArikkha-vivakkhehi ya, labhati parokkhe vi akkharaM koi / sabalera - bAhulerA, jaha ahi-naulA ya anumANe / / vR- kazcit parokSe'pyarthe dRzyamAnArthasAdhzyAdakSaraM labhate, yathA 'zAbaleya- bAhuleyAH ' zAbaleyabAhuleyAkSarANi / tathAhi kazcit zAbaleyaM dRSTvA tatsAdhzyAt parokSe'pi bAhuleye tadakSarANi labhate 'Izo bAhuleyaH' iti / tathA kazcidvaipakSyeNa parokSe'rthe tadakSaraM labhate, yathAahidarzanAnnakulAnumAne nukaladarzanAdvA sarpAnumAne // sampratyubayadharmadarzanata ubhayAkSaralabdhimAha [bhA. 51] egatthe uvaladdhe, kammi ubhayattha paccao hoi / assatari khara-'ssANaM, gula- dahiyANaM sihariNIe / vR-'kasmiMzcid' ubhayadharmayogini ubhayAvayavayogini vA ekasminnarthe upalabdhe ubhayatra parokSe 'pratyayaH' tadakSaralAbho bhavati / yathA 'azvatare' vegasare ddaSTe kharasyA'zvasya ca pratyayaHtadakSaralAbhaH / yathA vA zikhariNyAmupalabdhAyAM guDa - dadhnoH pratyayaH-guDa-dadhyakSaralAbhaH / / aupamyata upalabdhimAha [bhA. 52] puvvaM pi anuvaladdho, ghippai attho u koi ovammA / jaha gorevaM gavayo, kiMciviseseNa parihIno / / vR-pUrvamanupalabdho'pi ko'pyartha aupamyAd gRhyate, yathA gaurevaM gavayaH, navaraM kiJcidvizeSeNa parihInaH, kambalakavirahata ityarthaH / atreyaM bhAvanA-'yathA gaustathA gavayaH' iti zrutvA kAlAntareNATavyAM paryaTan gavayaM dRSTvA 'gavayo'yam' iti yadakSarajAtaM labhate eSA aupamyopalabdhiH // idAnImAgamata upalabdhimAha [bhA. 53 ] attagamAppamAnena akkharaM kiMci avisayatthe vi / bhaviyA'bhaviyA kuravo, nAraga diyaloya mokkho ya // vR- AptAH sarvajJAH tavpraNIta Agama AptAgamaH, sa eva pramANamAptAgamapramANam, tena aviSaye'pyarthe kiJcidakSaraM labhate / yathA bhavyo'bhavyo devakurava uttarakuravo nArakA devaloko mokSaH, cazabdAdanye ca bhAvAH / iyamatra bhAvanA - AptAgamaprAmANyavazAt tasmiMstasmin vastuni yo'kSaralAbhaH, yathA bhavya iti abhavya iti devakurava ityAdi, sA AgamopalabdhiH // eSA sarvA'pyupalabdhi saMjJinAM bhavati, asaMjJinAM tu kA vArttA ? ityata Aha [bhA. 54] osatreNa asannINa atthalaMbhe vi akkharaM natthi / atthociya sannINaM, tu akkharaM nicchae bhayaNA / / vR- asaMjJinAm 'arthalAbhe'pi' arthadarzane'pi 'utsannena' ekAntena 'nAstyakSaraM ' naivAkSaralAbhaH / tathAhi zaGkhazabdaM zrutvA'pi na teSAmeSA labdhirupajAyate, yathA 'ayaM zaGkhazabdaH' Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [bhA. 54 ] iti / evaM zeSendriyeSvapi bhAvanIyam / saMjJinAM punaH 'artha evAkSaraM' arthopalambhakAla evAkSaralAbhaH, yathA zaGkhazabdazravaNakAla eva 'zaGkhazabdaH' iti / 'nizcaye punaH bhajanA' 'zaGkhazabda evAyam, zArGgazabda evAyam' iti vA nizcayagamanaM syAdvA na vA / evaM zeSendriyayeSvapi bhAvanIyam // gataM labdhyakSaram, adhunA vyaJjanAkSaramAha [bhA. 55] atthAbhivaMjagaM vaMjaNakkharaM icchitetaraM vadato / rUvaM va pagAseNaM, vaMjati attho jao teNaM / / vR- iha yad vivakSitaM tadeva yadi vadati, yathA 'azvaM bhaNiSyAmi' iti tadeva brUte, tadA tad Ipsitam / anyad vivakSitvA'nyacceduccarati tadA tad 'itarad' anIpsitam / IpsitamitaradvA vadato yad arthAbhivyaJjakamabhidhAnaM tad vyaJjanAkSaram / atha kasmAdama vyaJjanAkSaramucyate ? nA'bhidhAnAkSaram? ata Aha- 'rUpamiva' ghaTAdikamiva 'prakAzena' dIpAdinA tamasi varttamAnam 'artha' ghaTAdi 'yataH' yasmAd 'vyajyate' prakaTIkriyate 'tena' kAraNena vyaJjanAkSaramivyucyate // [ bhA. 56 ] taM puna jahatthaniyataM, ajahatthaM vA vi vaMjaNaM duvihaM / egamagapariyayaM, emeva ya akkharesuM pi // vR- 'tat punaH' vyaJjanaM dvividham-yathArthaniyamayathArthaM vA / yathArthaniyataM nAma anvarthayuktam, yathA-kSapayatIti kSapaNaH, tapatIti tapana ityAdi / ayathArthaM yathA-nendraM gopayati tathApIndragopakaH, na palamazrAti tathApi palAza ityAdi / athavA tad vyaJjanaM dvidhA-ekaparyAyamanekaparyAyaM ca / ekaH paryAyaH - abhidheyo yasya tadekaparyAyam, yathA-alokaH sthaNDilamityAdi, alokazabdena hyalokatvalakSa eka eva paryAyo'bhidhIyate, kaNDilazabdena sthnnddiltvemekmit| aneke paryAyAHabhidheyA yasya tadanekaparyAyam, yathA- jIva iti, jIvazabdena hi jIvo'pyucyate sattvo'pi prANyapi bhUto'pi ca, jIvAdayazca pratiniyatavizeSAH / tathA coktam 19 prANAdvi- tri- catuH proktAH, bhUtAzca taravaH smRtAH / jIvAH paJcendriyA jJeyAH, zeSAH sattvA udIritAH // tato bhati sAmAnyena jIvazabdasyAnekaparyAyAbhidhAyakatvamiti / evameva' ekASnekabhedenAkSareSvapi draSTavyam / tadyathA- dvividhaM vyaJjanam, ekAkSaramanekAkSaraM ca / ekAkSaraM dhIH zrIrityAdi, anekAkSaraM vINA latA mAlA ityAdi // [bhA. 57] sakkaya-pAyayabhAsAviniyuttaM desato anegavihaM / abhihANaM abhidheyAto hoi bhinnaM abhinnaM ca // vR. athavA dviprakarAm-saMskRtabhASAviniryuktam, yathA- vakSa iti, prAkRtabhASAviniryuktaM ca yathA- rokkho iti| 'dezataH' nAnAdezAnAzrityAnekavidham, yathA-magadhAnAm odanaH, lATAnAM kUraH, dramilAnAM cauraH, andhrANAm daDAkuriti / tathA tad 'abhidhAnaM' vyaJjanAkSaram abhidheyAd bhinnamabhinnaM ca / tatra bhinnaM pratItam, tAdAtmyAbhAvAt / tameva tAdAtmyAbhAvamAha bhA 958] khura-aggi-moyagoccAraNammi jamhA u vayaNa-savaNANaM / na vi chedo na vi dAho, na vi pUraNa tena bhinnaM tu // vR-yasmAt kSurazabdoccAraNe'gnizabdocAraNe modakazabdoccAraNe ca yathAkramaM vadato vadanasya Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -1zRNvataH zravaNasya na cchado nA'pi dAho nA'pi pUnam, ato jJAyate'bhidheyAdabhidhAnaM bhinnam, anyathA tAdAtyasambandhAt kSurAdayo'pi tatra santIti vadanasya zravaNasya ca cchedaadiprsnggH|| abhinnatvaMnAmasambaddhatvam, tathAca loke'pyabhinnazabdaH sambaddhavAcI vyavahriyate, yathA-ayamasmAkaM khAdana-pAnenA'bhinnaH, sambaddha ityrthH| tatastadeva sambaddhatvaM bhAvayati[bhA.59] jamhA u moyage abhihiyammitattheva paccao hoi| na ya hoi so aNatte, tena abhinnaM tdtthaato|| tR-yasmAnmodake'bhihite 'tatraiva' modake pratyayo bhavati nA'nyatra / na ca 'saH' niyamena tatra pratyayaH 'anyatve' asambaddhatve sati bhavati, sambandhAbhAvato niyAmakAbhAvenA'nyatrApi tatpratyaya prasakteH / tena' kAraNena jJAyate 'tad' abhidhAnam 'arthAdabhinnam' arthena saha vAcyavAcakabhAvasambaddham / / [bhA.60] ekkekkamakkharassa u, sappajjAyA havaMtI iyare ya / saMbaddhamasaMbaddhA, ekkekkA te bhave duvihA / / vR-vyaJjanasya yAnyavarAmi tasyAkSarasyaikaikasya dvividhAH paryAyAH, tadyathA-svaparyAyAH 'itare ca' paraparyAyAH / tatra avarNastridhA-hrasvo dIrgha platazca, punarekaikastradhA-udAto'nudAttaH svaritazca, punarekaiko dvidhA-sAnunAsiko niranunAsikazca, evmssttaadshprkaaroavrnn| uktaJca hrasva-dIrgha-plutatvAcca, traisvaryopanayena ca / anunAsikabhedAcca, saGkhyAto'STAdazAtmakaH / / ete avarNasya svaparyAyAH / tathA ye ekaikAkSarasaMyogato dvidyakSarasaMyogata evaM yAvanto ghaTante saMyogAstAvatsaMyogavazato ye'vasthAvizeSA ye ca tattadarthAbhidhAyakatvasvabhAvaste'pi tasya svpryaayaaH| itareca tatrAsantaH prpryaayaaH| evamivarNAdInAmapi svaparyAyAH paraparyAyAzca vktvyaaH|ye'piprpryaayaaste'pi tasyetivyapadizyante, vyavacchedyatayA teSAMtadvizeSakatvAt, yathA-ayaM me para iti / 'teca svaparyAyAH paraparyAyAyAzca ekaike dvividhA bhavanti tadyathA-sambaddhA asambaddhAzca // etadeva bhAvayati[bhA.61] asthitte saMbaddhA, hoti akArassa pajjayA je u| teceva asaMbaddhA, natthitteNaM tu savve vi|| vR-ye akArasya paryAyAH' svaparyAyAste tatrAstitvena sambaddhA bhvnti| nAstitvena punasta eva sarve'pyasambaddhAH, tatra teSAM nAstitvAbhAvAt // [bhA.62] emeva asaMtA vi u, natthitteNaM tu hoti sNbddhaa| teceva asaMbaddhA, atthitteNaM abhAvattA / / vR- "evameva' anenaiva prakAreNa asantaH paraparyAyA api nAstitvena bhavanti sambaddhAH, te caiva paraparyAyA astitvenAsambaddhAH, teSAmastitvasya tatrAbhAvatvAt ||atraiv nidarzanamAha[bhA.63] ghaDasadde gha-Da-'kArA, havaMti saMbaddhapajjayA ete| teceva asaMbaddhA, havaMti rahasaddamAdIsu / / vR-ghaTazabdeyedhakAra-TakArA-'kArAsteSAMye paryAyAstaetebhavantitatrAstitvenasambaddhAH, Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [bhA. 63 ] teSAM tatra vidyamAnatvAt / ta eva ghakAra-TakArA 'kAraparyAyA rathazabdAdiSu bhavantyastitvenA'sambaddhAH, teSAM tatrA'bhAvAt / tadevamastitvena svaparyAyAstatra sambaddhAH anyatra cA'sambaddhA upadarzitAH / etadupadarzane caitadarthAdApannam-te svaparyAyAstatra nAstitvenA'sambaddhAH, anyatra tu sambaddhA / tathA te rathazabdasya svaparyAyAste tatrAstitvena sambaddhAH, teSAM tatra vidyamAnatvAt, ghaTazabdenA'sambaddhAH, teSAM tatrAsattvAt / ta eva ca rathazabde nAstitvenA'sambaddhAH, ghaTazabde tu sambaddhA iti / tadevaM svaparyAyAH paraparyAyAzca pratyekaM sambaddhA asamba asambaddhAzca nidarzitAH / adhunA svaparyAyAna darzayati[bhA. 64] 21 saMjuttA-saMjuttaM, iyaM labhate jesu jesu atthesu / viniogamakkharaM te, si hoMti sambhAvapajjAyA // vR- 'iti' evaM ghaTazabda - rathazabdAdigatena prakAreNa saMyuktamasaMyuktaM vA 'akSaram' akArAdikaM yaSu yeSvartheSu viniyogaM labhate te teSAM 'sadbhAvaparyAyAH' svaparyAyA bhavanti / arthAdidamAyAtamapare paraparyAyA iti / / tadevamabhihitaM vyaJjanAkSaram, tadabhidhAnAccAbhihitaM trividhamapyakSaram / tatra na kevalamapyakSaraM saMjJAkSarAdyucyate kintu jJAnamapi / tatra ziSyaH praznayati-kiyatpramANaM tadakSaram ? ucyate, sarvAkAzapradezebhyo'nantaguNam / kathametAvatpramANam ? ucyate- ihaikaika AkAzapradezaH svalvanantairagurulaghuparyAyaiH saMyuktaH, te ca sarve'pyagurulaghuparyAyA jJAnena jJAyante; na ca yena svabhAvenaiko jJAyate tenAparo'pi tayorekatvaprasaGgAt kintvanyena svabhAvena, tato yAvanto'gurulaghuparyAyAstAvanto jJAnasvabhAvAH; uktaJca - jAvaiya pajjavA te, tAvaiyA tesu nANabheyA vi / iti bhavati sarvAkAzapradezebhyo'nantaguNam / Aha ca bRhadbhASyamakkharamuccai nANaM, taM puna hojAhi kiMpamANaM tu ? / bhaNNai anaMtaguNiyaM, savvAgAsappaesehiM / / kiha hoi anaMtaguNaM, savvAgAsappadesarAsIto ? / bhannai jaM ekkeko, AgAsassA padeso u // saMjutto'naMtehiM, agurulaghupajjavehiM niyameNa / tena u anaMtaguNiyaM savvAgAsappaesehiM // punarapi ziSyaH prAha- kathametadavasIyate 'ekaika Akazapradezo'nantairagurulaghuparyAyairupetaH '? ucyate-iha dvividhaM vastu, rUpidravyamarUpidravyaM ca / tatra rUpidravyaM caturddhA, tadyathA-guru laghu gurulaghu agurulaghu ca / etadapyucyate vyavahArataH, nizcayataH punardvividhameva gurulaghu agurulaghu ca / tathA cAha / [ bhA. 65 ] nicchayato savvaguruM, savvalahuM vA na vijjate davvaM / vavahArato tu jujjati, bAdarakhaMdhesu na'nnesu // vR- 'nizcayataH' nizcayanayamatena ni kiJcid dravyaM 'sarvaguru' ekAntaguru, yadi syAdekAntaguru tata ekAntenaiva patanadharmi syAt, na ca patati, tasmAn navidyate sarvaguru; nA'pi 'sarvalaghu' ekAntalaghu, yadi syAdekAntalaghu tato na kadAcit patati, atha kadAcit patati tasmAtra sarvalaghvapi / 'vyavahArataH' vyavahAranayamatena punaryujyate sarvaguru sarvalaghu ca / keSu ? ityAha- 'bAdaraskandheSu' Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 bRhatkalpa-chedasUtram -1bAdaratvapariNAmapariNateSvanantaprAdezikeSu skandheSu, 'nAnyeSu' sUkSmapariNAmapariNateSu / tatra guru dvayaM yathA-ayaspiNDaH, laghu yathA-arkatUlam, gurulaghu yathA-vAyuH, agurulaghu paramANvAdi / nizcayataH punarevaMdvividhadravyabhAvanA-paramANvAderArabhya saGghayAtapradezAtmako'saGkhyAtapradezAtmako yazcAnantapradezAtmakaH sUkSmaskandhaH kArmaNaprabhRtika eteagirulaghavaH, bAdarAH skandhA audArikavaikriyA-''hAraka-taijasarUpAgurulaghavaH |smprtigurulghudrvyaannaamgurulghudrvyaannaaNcaa'lpbhutven vargaNAzcintyante-tatra bAdaraskandheSujaghanya-madhyamotkRSTabhedabhinneSvekottaravRdhyApravardhamAnA vargaNA anantA bhavanti, tAzca tAvad draSTavyA yAvat sarvotkRSTo bAdaraskandhaH / / [bhA.66] tatto ya vaggaNAo, suhumANa bhvNt'nNtgunniyaato| paramANUNa ya ekkA, saMkhe sNkheyre'sNkhaa| vR-'tAbhyaH' samastabAdaraskandhagatAbhyo vargaNAbhyaH 'sUkSmANAm' sUkSmAnantapradezakarakandhAnAmanantaguNitA vargaNAH / tathA paramANUnAMsamastAnAmekA vargaNA / 'saMkhesaMkhetti saGghayeyapradezeSudyAdiprabhRti utkRSTaM saGkhyAtaM yAvatsaGkhyAtAH, saGkhyAtasya saGkhyAtabhedabhAvAt / itarasmin' asaGkhayeyapradeze'saGkhayeyA vargaNAH, asaGkhyAtasyA'saGkhyAtabhedabhinnatvAt // [bhA.67] iya poggalakAyammI, savvatthovA ugurulahU davvA / ubhayapaDesehiyA puNa, anaMtakappA bhuviyppaa|| vR-'iti' evamupadarzitanaprakAreNa 'pudgalakAye' pudgalAstikAyegurulaghudravyANisarvastokAni / 'ubhayapratiSedhitAni' sAtagurulaghupratiSedhitAniagurulaghUnItyarthaH punardravyANi 'anantakalpAni' anantabhedAni / tatrAnantabhedatvaM gurulaghudravyeSvapyasti, tata Aha-'bahuvikalpAni' vikalpAtizayena bhubhedaani||smprti paryAyaparimANamalpabahutvena cintyate-iha paJca rAzayaHkrameNa sthApyante, tadyathA-paramANurAziH saGkhyAtapradezakaskandharAziH asaGkhyAtapradezakaskandharAziH sUkSmAnantapradezakaskandharAziH baadraanntprdeshkskndhraashishc| tatra bAdarAnantapradezaskandharAzau yo'ntimaH sarvotkRSTo bAdaraskandhastatra bahavo gurulaghuparyAyAH sarvastokA agurulaghuparyAyAH / iha bAdaraskandheSvapyagurulaghavaH paryAyAH santi, paramutkalitA gurulaghuparyAyA iti ta eva tatra zeSakAlaM gaNyante / samprati tu vastusthitizcintyate ityalpabahutva cintAyAM te cintitAH / tasmAtsarvotkRSTAdbAdaraskandhAo'dhastanAbAdaraskandhAsteSugurulaghuparyAyAH krameNAnantaguNahAnyA draSTavyAH, agurulaghuparyAyAH punaranantaguNavRdhyA |evNctaavjjnyaatvyNyaavtsrvjghnyo baadrskndhH| uktaJca paramANu saMkha'saMkhA, suhamAnaMtANa baayraannNc| eesiM rAsIto, kameNa savve ThaveUNaM / / tesiM jo aMtimao, savvukkoso ya bAyaro khNdho| tassa bahU gurulahuyA, agurulahU pajjavA thovA / / tatto hiTThAhuttA, anaMtahAnIe gurulahU neyaa| agurulahU vuddhIe, evaM tA jAva u jahanno / [bhA.68] te gurulahupajjAyA, pannAchedeNa vokasittANaM / Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [bhA. 68] 23 jA bAyaro jahanno, anaMtahAnIe hAyaMtA / / vR- te gurulaghuparyAyAH prajJAcchedanakenA'gurulaghuparyAyebhyaH 'vyutkRSya' pRthak kRtvA sarvotkRSTAdbAdaraskandhAdadhastaneSu bAdaraskandheSvanantaguNahAnyAhIyamAnAstAvadraSTavyAyAvajjaghanyo bAdaraskandhaH, agurulaghuparyAyAstukrameNAnantaguNavRdhyA pravardhamAnAH / tataH paraMsUkSmAnantapradezAdiSu skandheSu kevalA agurulaghuparyAyA eva krameNAnantaguNavRdhyA pravardhamAnA draSTavyAH, te ca tAvad yAvat paramANavaH / uktaJca tena paraM suhumAo, anaMtavuDDIe navara vaTuMtA / agurulaho cciya kevala, jA paramANU ya tA neyaa|| vR-tadevaM paryAyaparimANamapyalpabahutvena cintitam / sAmpratamarUpidravyaM cintyte| taccaturdhA, tadyathA-dharmAstikAyaH adharmAstikAyaH AkAzAstikAyaH jIvAstikAyazca / eteSAM kimagurulaghuparyAyaparimANam ? ata Aha[bhA.69] kena haveja viroho, agurulahUpajjavANa u amutte| accaMtamasaMjogo, jahiyaM puna tavvivakkhassa / vR-'amUrte' dharmAsitkAyAdau 'tadvipakSasya' gurulaghuparyAyajAtasya 'atyantam' ekAntena 'asaMyogaH' aghaTanA tatrAgurulaghuparyAyANAM kena 'virodhaH' vinAzanaM bhavet ? naiva kenacit / tataH kenApi vinAzAbhAvAt sadaiva pratipradezamanantAM agurulghupryaayaaH||tthaa cA''ha[bhA.70] evaM tu anaMtehiM, agurulahUpajjavehiM saMjuttaM / __ hoi amuttaM davvaM, arUvikAyANa u cauNhaM / vR-evaM tu sati caturNAmapi 'arUpikAyAnAm' arUpiNAmastikAyAnAM dharmAstikAyaprabhRtInAmekaikAkhyaM yadamUrttadravyaM tad bhavati pratyekamanantairagurulaghuparyAyaiH saMyuktam / / tadevaM bhAvita ekaika AkAzapradezo'nantairagurulaghuparyavairupetaH / samprati yathA jJAnaM sarvAkAzapradezebhyo'nantaguNaM bhavati tathA darzayati[bhA.71] uvaladdhI agurulahU, saMjoga-sarAdiNo ya pnyjaayaa| eteNa huMta'naMtA, savvAgasappaesehiM / / vR-caturNAmapyastikAyAnAMpudgalAstikAyasya ca ye agurulaghavaH paryAyAH, upalakSaNametat, bAdaraskandhAnAM gurulaghuparyAyAzca, yAvantazcAkSareSu svarUpato'bhilApyabhedato vA saMyogAH, yaizcodAttAdibhisvairarabhilApyantebhAvAH, AdizabdAdyecAnye zakunarutAdigatAH svaravizeSAH, yeca jIva-pudgalagatAzceSTAvizeSAste sarve'pi gRhyante, eteSAM sarveSAmapyapalabdhirbhavati / na ca yena svabhAvenaikasya tenaivAnyasya kintu bhinnena / tata etena prakAreNa jJAnasya svabhAvAH sarvAkAzapradezebhyo'nantagaNAH / / tadevamuktaM sarvAkAzapradezebhyo'nantaguNaM jJAnam / idAnIM yathA tadakSaramucyate tathA bhAvayati[bhA.72] nANaM tu akkharaMjena kharati na kayAi tNtujiivaato| tassa u anaMtabhAgo, na varijati savvajIvANaM // vR-'yena' kAraNena na kadAcidapi 'tad' jJAnaM jIvAt 'kSarati' bhraMzamupayAti tena kAraNena For Print Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 bRhatkalpa-chedasUtram -1jJAnakSaramucyate / kathametadavasIyate 'na kadAcidapi jJAnaM jIvAt kSarati' ? iti, ata Aha'tasya' akSarasyAnantabhAgo'tiprabalenApi jnyaanaavrnnodyensNsaarsthaanaaNsrvjiivaanaaNnaa''viyte| uktaJca-savvajIvANaM piya NaM akkharassa anaMto bhAgo niccugghADio iti / nityodghATo nAma nityApAvRtaH / / kena punarAcchAdyate yena jJAnasyAnantabhAgo nityApAvRtaH? ityAha[bhA.73] ekkeko jiyadeso, nANAvaraNassa huMta'naMtehiM / avibhAgehA''varito, savvajiyANaM jine mottuN|| vR-'jinAn' kevalajJAninomuktvA zeSANAM sarvajIvAnAm ekaiko jIvapradezojJAnAvaraNIyasya karmaNo'nantaiH 'avibhAgaiH' avibhAgaparicchedaiH, yeSAMtato'pyadho vibAgaH kartuMna zakyate te'vibhAgaparicchedAH, nairAvRtaH // yadyevaM kathamanantabhAgo jJAnasya nityApAvRtaH ? ityAha[bhA.74] jati puna so vi varijjeja tena jIvo ajIvayaM gacche / suTu vi mehasamudae, hoti pabhA cNd-suuraannN|| vR-yathA 'suSTvapi' atizayenApi meghasamudaye jAte tathAsvabhAvatvAt candra-sUryANAMprabhA bhavati, tathA pratyakSata upalabdheH; evamekaikasya jiivprdeshsyaanntairjnyaanaavrnnaavibhaagpricchedairaavnne'pitthaasvbhaavtvaadjnyaansyaanntbhaagonityodghaattitev| yadi punaH so'pyAvriyeta tata ekAntato nizcetanatvAjjIvaH 'ajIvatAM gacchet' ajIvo bhUyAt, ghttvt||nnu kathamucyate 'anantabhAgo nityodghATaH' ? yAtA samasti pRthivyAdInAM sarvathA jJAnamAvRtam, ata Aha[bhA.75] avvattamakkharaM puna, paMcaNha vi thINagiddhisahieNaM / nANAvaraNudaeNaM, biMdiyamAI kmvisohii| vR-'paJcAnAmapi' pRthivIkAyikAdInAM vanaspatikAyaparyantAnAM styAnagRddhinidrAhitena jJAnAvaraNodayena 'akSaraM jJAnam 'avyaktaM' supta-matta-mUrchitAderivAsphuTam, ato na tatrApi sarvathA jJAnamAvRtam, tathApi pRthivIkAyikAnAmatyasphuTam, tata'pkAyika-tejaskAyikavAyukAyikavanaspatikAyikAnAMkrameNa vishuddhtrm| idNcuurnnikaarvcnaallikhitm|ttH krameNa dvIndriyAdAvakSarasya vizuddhistAvaddaSTavyA yAvadanuttaropapAtinAm, tato'pi caturdazapUrviNAm / uktaJca taM ciya visujjhamANaM, biMdiyamAdI kameNa vinneyaM / jA hota'nuttarasurA, savvavisuddhaM tu puvvadhare // vR- iha yadyapi prAgakSaraM sarvAkAzapradezebhyo'nantaguNaM kevalabhipretam, nityApAvRto'pyanantabhAgastasyaiva, tathApi kevalajJAnasyeva zrutajJAnasyApyanantabhAgo nityApAvRta iti tenAnte yojanA kRtA / uktamakSarazrutam / idAnImanakSarazrutamAha[bhA.76] UsasiyaM nIsasiyaM, nicchUr3ha khAsiyaM ca chIyaM ca / nisiMdhiyamanusAraM, anakkharaM cheliAdIyaM // vR-UrdhvaM zvasanamucchvasitam, adhaH zvasanaM nizvasitam, niSThyUtaMkAsitaM kSutaMnissicitaM capratItam, 'anusvAram' anusvAravat, 'anakSaram' 'zeNTitam' gopajanasya prtiitm|aadishbdaad jRmmitamaNitAdiparigrahaH / etad 'anakSaram' anakSarazrutam / ucchasitAdibhyo'pi hi Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [bhA.76] 25 vivakSitArthapratipattirbhavAta, naca tadakSarAtmakam, ataa'nkssrshrutm| tatrayathA'nakSarAdapyarthapratipattirupajAyate tathA nidarzanena pratipAdayati[bhA.77] TiTTi tti naMdagovassabAliyA vacchae nivArei / TiTTitti ya muddhaDae, sese laTThInivAeNaM / / vR- nandagopasya bAlikA kSetrAdikaM rakSantI 'vatsakAn' bAlagorUpAn 'TiTTi' iti anukaraNAnurUpamanukAryamuccarantI nivaaryti| tathA ye mugdhAH-hariNAdayaH tAnapi 'TiTTe' ityevaM nivArayati / 'zeSAMstu' SaNDaprabhRtIn yaSTinipAtena nivArayati / atra 'TiTTi' ityetadanakSaramapi vatsAdInAM pratiSedhalakSaNArthapratipattiheturupajAyata ityanakSarazrutaM nidarzitam / evaM zeSamapi bhAvanIyam / uktamanakSarazrutam ||adhunaa saMjJizrutamAha[bhA.78] sannANeNaM saNNI, kAliya heU ya diTThivAe ya / AdesA tinni bhave, tesiMca parUvaNA innmo|| vR-saMjJAnena saMjJI, 'saMjJAnaM saMjJA, sA yasyAsti sa saMjJI' iti vyutpatteH / tatra tatra AdezA bhavanti, tadyathA-"kAliya"ti padaikadezepadasamudAyopacArAta kAlikyupadezena hetUpadezena dRSTivAdopadezena ca / / tatra kAlikyupadezena saMjJA yasya IhA-'poha-mArgaNa-gaveSaNAdayo manovyApArAste kathaM bhavanti? ityata Aha[bhA.79] khaMdhe'naMtapase, maNajoge gijjha gnnnnto'nNte| talladdhi maNeti tahA, bhAsAdavve va bhaaste|| vR-yathA bhASAlabdhisameto bhASAdravyANyupAdAyabhASate, tathA tasmin-manasi labdhiryasya saH 'tallabdhi' manolabdhyupeto manoyogyAn skandhAnanantapradezAn 'gaNanayA' saGkhyAnenAnantAn gRhItvA manute / kimuktaMbhavati ? -tairmanodravyairIhA-'poha-mArgaNAtastAMstAn bhaavaanjaanaati|| katham? ityAha[bhA.80] rUve jahovaladdhI, cakkhumato daMsie pagAseNa | iya chavvihamuvaogo, manadavvapagAsie atthe / vR-yathAcakSuSmataH 'rUpe ghaTAdau prakAzena' pradIpAdinA 'darzite prakAzitecakSuSA upalabdhiH 'iti' evam-uktena prakAreNa manodravyaiH prakAzite-manite'rthe 'SaDvidhaH' zabda-rUpa-rasagandhasparzA'tItA 'nAgatabhAvaviSayaH spaSTatara upayogo bhavati / yazcaIhA-'pohAdikaraNataH spaSTatara upayogaH sadIrghakAlikyupadezena saMjJizrutam / yasyatu manodravyAbhAvato nehAdi so'sNjnyii|| atha manodravyAbhAve kathamasaMjJinAmAvagamaH ? tata Aha[bhA.81] eseva ya dirseto, nAtiphuDe khalu jahA pgaasennN| houvaladdhI rUve, asaNNINaM tahA vise|| vR-'eSa eva' cakSurlakSaNo dRSTAnto'saMjJino'rthAvagame draSTavyaH / yathA khalu cakSuSmato rUpe 'prakAzena' pradIpAdinA mandatayA nAtisphuTe prakAziteupalabdhirmandA bhavati tathA 'viSaye' zabdAdau asaMjJinAM viziSTamanodravyalabdhyabhave upayogo mando bhavati / / athavA'nyo dRSTAntaH [bhA.82] ahavA mucchita matte, pAsuttA vA vi hoi uvalaMbho / Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 bRhatkalpa-chedasUtram -1 iya hoti asannINaM, uvalaMbho iMdiyA jesiM // vR- 'athavA' iti dRSTAntasya prakArAntaropadarzane / mUrcchite matte prasupte vA yathA avyakta upalambho bhavati 'iti' evaM yati yeSAmindriyANi teSAmasaMjJinAM tatividha upayogaH sphuTo bhavati // atha tulye cetanatve kimiti saMjJinAM prAgalbhyena prAgalabhyena caitanyam ? avyaktamasaMjJinAm ? iti, ata Aha [bhA. 83] tulle cheyaNabhAve, jaM sAmatthaM tu cakkarayaNassa / taM tu jahakkamahINaM, na hoi sarapattamAdINaM // vR- yathA tulye 'chedanabhAve' chedanatve yat sAmarthya cakraralasya tad yathAkramahInaM, hetau prathamA, yathAkramahInatvAt zarapatrAdInAm, AdizabdAddarbhAdiparigrahaH, na bhavati // evaM manavisaINaM, jA paDuyA hoi uggahAIsu / tulle ceyaNabhAve, na hoi assaNNiNaM sA tu // [bhA. 84] vR. evam 'manoviSayiNAM' manogrAhyo viSayo yeSAmasti te manoviSayiNasteSAm avagrahAdiSu yA paTutA bhavati sA tulye'pi cetanabhAve na bhavatyasaMjJinAm, manodravyalabdhyabhAvAt // uktaH kAlikyupadezena saMjJI asaMjJI ca / adhunA hetUpadezatastamAha [bhA. 85] jesi pavitti - nivittI, iTThA ' niTTesu hoi visaesu / te uvAu sannI, vehammeNaM ghaDo nAyaM // vR- 'yeSAM' dvIndriyAdInAM iSTeSu viSayeSu pravRtti aniSTeSu nivRtti te hetuvAdataH saMjJinaH / atra vaidhamyerNa 'jJAtaM' dRSTAnto ghaTaH, anena prayogaH sUcitaH / sa cAyam-dvIndriyAdayaH saMjJinaH, iSTA 'niSTaviSayeSu yathAkramaM pravRtti nivRttidarzanAt, puruSavat ye tu na saMjJinasteSAmiSTA'niSTaviSayeSu pravRtti - nivRttI, tasmAdasaMjJinasta iti / ukto hetuvAdato'pi saMjJI asaMjJI ca / samprati dRSTivAdopadezenocyate-ye samyagdRSTayaste dRSTivAdopadezena saMjJinaH, zeSAH sarve'pi mithyAdhyo'saMjJinaH / uktaJca sammaddiTThI sannI, diTThIvAyarasa hoMti uvaesA / sesA hoMti asannI, kAliya taha heusannI ya // nanu samyagjJAnaM mithyAjJAnaM ca dve api kSAyozamike, tataH kasmAdekaH saMjJI aparo'saMjJI iti, ata Aha [bhA.86] hoi asIlA nArI, jA khalu patiNo na rakkhae sejjaM / taMpi yahu hoti sIlaM, asohaNaM tena u asIlA // vR- yA khalu loke nArI patyuH zayyAM na rakSati sA bhavatyazIlA, yato yadyapi 'tadapi' patyuH zayyAyA arakSaNaM zIlaM tathApi tadazobhanamiti kRtvA sA azIlA // [bhA. 87] evaM khaovasamieSa je vaTTaMte u nANavisayammi / te khalu havaMti saNNI, aNNANI hoMti assaNNI / / vR- evaM tulye'pi kSAyopazamike bhAve ye 'jJAnaviSaye' samyagjJAne vartante te saMjJinaH, 'samyagjJAnaM saMjJA, sA yeSAmasti te saMjJinaH' iti vyutpatteH / ye tvajJAninaste'saMjJinaH, Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [bhA. 87] 27 kutsitasaMjJakatvAt / / tadevamuktaM saMjJizrutamasaMjJizrutaM ca / samprati samyakazruta - midhyAzrute dve api yugapadAha[bhA. 88] aMgA-naMgapaviTTaM, sammasuyaM loiyaM tu micchasuyaM / Asajja u sAmittaM, loiya louttare bhayaNA / / vR- svarUpeNa lokottarikam aGgA 'naGgapraviSTaM samyakazrutam, laukikaM mithyAzrutam / svAtvamAsAdya punarlokike lokottare ca 'bhajanA' laukikamapi kadAcit samyakazrutaM lokottaramapi mithyA zrutamityArthaH / tathAhi - laukikamapi samyagdhaSTiparigRhItaM samyakazrutam, mithyASTiparigRhItaM lokottaramapi mithyA zrutamiti / / atha yena samyaktvena parigRhItaM samyakazrutaM bhavati tat kiMpratyayam ? ata Aha [bhA. 89] AbhinibohamavAyaM, vayaMti tappaccayAu sammattaM / jA manapajavanANI, sammaddiTThI u kevaliNo // vra- 'AbhinibodhikaH' Abhinibodhikabhedo yo'pAyo yadvazAd yathAvastitArthavinizcayastaM samyaktvasya pratyayaM vadanti pUrvarayaH, samyagjJAne samyaka zraddhAnabhAvAt / 'tavyatyayAcca' apAyapratyayAcca samyakatvaM tAvadavaseyaM yAvanmanaH paryAyajJAninaH, tataH paramapAyasyAbhAvAt / kevalinaH kevalajJAnapratyayAdeva samyagdRSTayaH // atha tat samyagdarzanaM katividham ? ata Aha[bhA. 90] uvasamiyaM sAsAyaNaM, khaovasamiyaM ca vedagaM khaiyaM / sammattaM paMcavihaM, jaha labbhai taM tahA vocchaM / vR- samyaktvaM paJcavidham / tadyathA-aupazAmikaM sAsAdanaM kSAyopazamikaM vedakaM kSAyikaM ca / etat paJcaprakAramapi yathA labhyate tathA vakSyAmi / / tadevAhabaMdhIpamANaM, sAmittaM ceva savvapagaDINaM / [bhA. 91] ko kevaiyaM baMdhai, khavei vA kittiyaM koi // vR-samyakatvaM karmaNAM kSayata upazamataH kSayopazamatazcopajAyate / kSayAdayazca trayaH prakArA baddhAnAM karmaNAM nAbaddhAnAmiti prathamato bandhataH sthitipramANaM jaghanyata utkarSatazca vaktavyam, tacaivam jJAnAvaraNa-darzanAvaraNa- vedanIyA'ntarAyANAM triMzatsAgaropamakoTIkoTya utkRSTaM sthitiparimANam, mohanIyasya saptatisAgaropamakoTIkoTayaH, nAma- gotrayoviMzatisAgaropamakoTIkoTayaH, AyuSastrayastriMzatsAgaropamANi; tathA jaghanyaM vedanIyasya dvAdaza muhUrttAH, nAmagotrayoraTI, zeSANAmantarmuhUrtam / tathA sarvaprakRtInAM sattAmadhikRtya svAmitvaM vaktavyam, taccaivammithyAdhSTi-sAsvAdana-mizrA-'viratasamyagdRSTi-dezavirata pramattA 'pramattA 'pUrvakaraNA'nivRttibAdara- sUkSmasamparAyo - pazAntamohA aSTAnAmapi prakRtInAM svAminaH, mohanIyavarNAnAM saptAnAM kSINamohAH, vedyA-''yu-rnAma - gotrANAM sayogya 'yogikevalinaH / tathA kaH kiyadbadhnAti ? iti vaktavyam, tatra - mithyAdRSTayo'pramattAntAH saptavidhabandhakA vA'STavidhabandhakA vA, apUrvakaraNA'nivRttibAdarAH saptavidhabandhakAH, sUkSmasamparAyAH SaDvihadhabandhakAH, upazAntamohakSINamohasayogikevalinaH sAtavedanIyaikabandhakAH, abandhakA ayogikevalinaH / tathA ko vA kiyat kSapayati ? iti vaktavyam, tatra-mithyAdRSTaya upazAntamohaparyantA akSINASTaprakRtikAH, Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram - 1 kSINamohAH kSINaM mohanIyamityakSINasaptaprakRtikAH, sayogya 'yogikevalinaH kSINaghAtikarmANaH / / atha kasya karmaNa utkRSTAyAM sthitau kasya niyamata utkRSTA sthiti ? kasya vA bhajanayA? iti, ata Aha 28 [bhA. 92] AuyavajjA uThiI, mohokkosamma hoi ukkosA / mohavivakose, moho sesA ya bhaiyAu // vR- 'mohotkarSe' mohanIyasyotkRSTAyAM sthitau satyAM niyamata AyurvarjayitvA zeSANAM karmaNAmutkRSTA sthitirbhavati / mohavivarjasya-jJAnAvaraNIyAderutkarSe - utkRSTAyAM sthitI 'mohaH' mohanIyaM zeSAzca prakRtayaH 'bhaktAH' vikalpitAH kadAcidutkRSTasthitikA bhavanti kadAcinneti bhAvaH / tatra sarveSAM karmaNAmutkRSTasthitau varttamAnaH prabalamohAcchAditatvAnna kimapi samyagdarzanaM labhate, uktaJca aha vi pagaDINaM, ukkosaThiIe vaTTamANo u / bhati sammaddaMsaNa, micchatteNaM vimohAo // kintu saptAnAmAyurvarjAnAmabhyantarakoTIkoTayAM varttamAnAH / tathA cAha[ bhA. 930] aMtimakoDAkoDIe hoi savvAsi kammapagaDINaM / paliyA asaMkhabhAge, khINe sese havai gaMThI // vR- AyurvarjAnAM sarvAsAM karmaprakRtInAmantimAyAM koTIkoTyAM sthitAyAM tatrApi palyopamasyAsaGghayeyatame bhAge kSINe zeSe sthitidalike sati samyagdarzanalAbho bhavati / kevalaM tadAnIM samyagdarzanalAbhAntarAyabhUtaH karkaza - ghana- rUDha - gupilavalkagranthiriva durbhedo ghanarAgadveSapariNAmarUpo granthirbhavati, tatastasmin bhinne pratipattavyaH // tasya ca bhedaH karaNavazAt, ataH karaNavaktavyatAmAha [bhA. 94] tivihaM ca hoi karaNaM, ahApavattaM tu bhavva-'bhavvANaM / bhaviyANa ime anne, apuvvakaraNA'niyaTTI ya // vR- 'karaNaM' nAma pariNAmavizeSaH / tat 'trividham ' triprakAraM bhavati / tadyathA- prathamaM yathApravRttAkhyaM bhavyAnAmabhavyAnAM ca sAdhAraNam / bhavyAnAM punaH ime dve anye karaNe, apUrvakaraNam 'anivRttizca' anivRttikaraNaM ca / sAmpratameteSAmeva trayANAM karaNAnAM kAlavibhAgamAhajAgaMThI tA paDhamaM gaThiM samaticchato apuvvaM tu / [bhA. 95] aniyaTTIkaraNaM puNa, sammattapurakkhaDe jIve // vR- yAvad granthistAvat 'prathamam' yathApravRttAkhyaM karaNam / granthi 'samatikrAmataH ' bhindAnasyetyarthaH punaH 'apUrvam' apUrvakaraNam / anivRttikaraNaM tu samyaktvaM puruskRtaM yena sa samyaktvapuraskRtaH tasmin jIve, samyaktvAbhimukhe ityarthaH // atha yAvadvanthistAvannirguNasya sataH kathaM karmarAzeH kSapaNam ? ucyate - girisarivyastaradhSTAntAt / tatastameva dRSTAntaM tatprasaGgataH zeSakaraNayorapi dRSTAntAnabhidhitsurdvAragAthAmAha [bhA. 96] nadi paha jara vattha jale, vivIliyA purisa koddavA ceva / sammaddaMsaNalaMbhe, ete aTTha u udAharaNA / / Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [bhA. 96 ] vR-karaNavazAt samyagdarzanalAbhe etAnyaSTAvudAharaNAni / tadyathA-"nadi'"tti girinadIprastarodAharaNam 1 pathadRSTAntaH 2 jvarodAharamam 3 vastrodAharaNam 4 jalodAharaNam 5 pipIlikodAharaNam 6 puruSodAharaNam 7 kodravodAharaNam 8 // tatra prathamato girisarivyastarodAharaM bhAvayati[bhA. 97] girisarisapattharehiM, AharaNaM hoi paDhamae karaNe / evamanAbhogiyakaraNasiddhito khavaNajA gaMThI // vR-girisaritprastaraiH 'AharaNaM' dhSTAntaH 'prathame' yathApravRttAkhye karaNe bhavati / taccaivamyathA girisaritprastarA girisarijalAvegato gharSaNa - gholanAdinA kecidvartulA bhavanti kecittryasrAHkeciccaturasrAH, evam'anAbhogakaraNasiddhitaH' yathApravRttakaraNaprabhAvataH sudIrghAyA api karmasthitestAvat kSapaNaM yAvadgranthiriti // atha 'anivRttikaraNaM samyaktpuraskRte jIve bhavati' ityuktaM tat samyaktvaM kathaM labhate ? ucyate-upadezataH svayaM vA / tathA cAtra pathadRSTAntaH[bhA. 98/1] uvaeseNa sayaM vA, naTThapaho koi maggamotarati / vR- naSTapathaH ko'pi puruSaH 'upadezena' anyaM pRSTvA tasyopadezena mArgamavatarati, kazcinmArgAnusAriprajJatayA svayamevehA-pohaM kRtvA / evamihApi ko'pi samyagdarzanamAcAryAdInAmupadezato labhate, kazcitsvayameva jAtismaraNAdinA // atraiva jvaradRSTAntamAha [bhA. 98/2] jarito ya osahehiM, pauNai koI vinA tehiM / / vR-jvarito'pi kazcidauSadhaiH 'praguNati' praguNIbhavati, kazcitpunaH 'taiH' auSadhaiH 'vinA' evameva / evamattApi kasyaciddarzanamoha AcAryAdyupadezato'pagacchati, kasyacitpunarevameva mArgAnusAritayA tattvaparyAlocanataH / iha jvarasthAnIyo darzanamohaH, auSadhasthAnIya AcAryAdyupadezaH / / iha yatsatprathamatayA kSAyopazamikasamyagdRSTirupajAyate so'pUrvakaraNavazAnmithyAtvadalikaM tridhA karoti / tadyathA-mithyAtvaM samyagmithyAtvaM samyaktvaM ca / atra vastradhSTAntaM jaladRSTAntaM cA''ha [bhA. 99] maila darasuddha suddhaM, jaha vatthaM hoi kiMci salilaM vA / eseva yadiTThato, daMsaNamohamammi tivihammi // 29 vR-yathA kiJcid vastra salilaM vA malinaM bhavati, kiJcid 'darazuddham' ISadvizuddham, kiJcit zuddham / eSa eva dRSTAnto darzanamohe trividhe bhAvanIyaH- tadapyapUrvakaraNavazAt kiJcit zuddhaM samyakatvarUpam, kiJcidISadvizuddhaM samyagmithyAtvarUpam, kiJcittathaiva malinaM midhyAtvarUpaM sthitamiti bhAvaH / / atrAha kathamabhavyAstasmin granthideze'vatiSThante ? kathaM vA tataH pratipatanti ? bhavyA vA kathaM granthi vibhidya tataH parato gacchanti ? ucyate-pipIlikAdhSTAntAt / tamevAha[bhA. 100] ahabhAveNa pasariyA, apuvvakaraNeNa khANumArUDhA / ciTThati tattha kAI, pipIliyA kAi uDDuMti // vR- kAzcitpipIlikAH 'yathAbhAvena' anAbhogataH 'prasaritAH' bilAnnirgatya itastato gantuM pravRttAH / kAzcitpunarapUrvakaraNena sthANumArUDhAH / tAsAmapi madhye kAzcit 'tatra' sthANAveva tiSThanti yAH pakSavihInAH / kAzcitsaJjAtapakSAstataH 'uDDayante' UrdhvamAkAzena gacchanti // [ bhA. 101] paJcoruhaNaTThA khANuAto ciTThati tattha evAvi / Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 bRhatkalpa-chedasUtram -1 pakkhavihUNAto pivIliyAto uDDuMti u sapakkhA / / vR- uttarArddhasyaiva vyAkhyAnArthamanantaragAthA "paJccoruhaNaTTA' ityAdi / kAzcit pakSavihInAH pipIlikAH sthANoHpratyavarohaNArthaM 'tatraiva' sthANAveva tiSThanti, apizabdAt pratyavarohanti ca / yAstu sapakSAstA uDDIyante / iha pipIlikAnAmitastataH prasaraNaM yathApravRttakaraNataH, sthANvArohaNamapUrvakaraNataH, uDDayanamanivRttikaramena; evamattApi granthidezagamanaM yathApravRttikaraNena, granthibhedanamapUrvakaraNataH sthitvA ca tataH pratyavatIrNA, tathA ko'pi mandAdhyavasAyatayA tIvravizodhirahito'pUrvakaraNena granthibhidAmAdhAtumudyataH samucchalitaghanarAgadveSapariNAmastatraiva tiSThati, sthitvA ca punaH pazcAttataH pratinirvarttate / / atraivArthe puruSadRSTAntamAha[ bhA. 102] jaha vA tinna manUsA, sabhayaM paMthaM bhaeNa vaccaMtA / velAikamaturiyA, vayaMti pattA ya do corA // vR- vAzabdo dRSTAntAntarasamuccaye / yathA trayo manuSyAH sabhayaM panthAnaM bhayena pAThAntaraM krameNaM vrajantaH 'velAtikramatvaritAH' sandhyAsamApatanena gamanavelAtikramatastvaramANA vrajanti / atrAntare cobhayapArzvataH prAptI pANikRpANakarAlau dvau caurau tau ca hakkayantAvevamAkSipataH ka yAsyatha yUyam ? maraNameva yuSmAkamidAnIM samApatitamiti // [ bhA. 103] tatthego u niyatto, ego thaddho aticchito ekko / kamagati ahApavattaM, bhinneyara dhAvaNaM taie // vR- tatra 'ekaH' puruSastau samApatantau dRSTvA prathamaeva nivRttaH / 'ekaH' punardvitIyo hakkAzravaNata udgIrNakRpANadarzanatazca bhayena 'stabdhaH ' tatraiva sthitaH / 'ekaH' tRtIyaH punaH paramasAhasikaH pratyudgIrNakhaGgastau dvAvapi caurau pazcAtkRtya tatsthAnamatikrAntaH / iha yA trayANAmapi puruSANAM prathamataH krameNa gati sA yathApravRttikaraNam, yat punastadbhayaM bhinnaM tad 'itarad' apUrvakaraNam, yattu tataH parato dhAvanaM tat 'tRtIye' anivRttAkhye karaNe draSTavyam || tadevaM dRSTAntadvayamabhidhAya sAmpratamupanayannAha [bhA. 104 ] evaM saMsArINaM, joe savvAiM tinni karaNAI / " bhavasiddhisaladdhINa ya, paMkhAlapivIliyA uvamA // vR- 'evam' amunA dRSTAntagatena prakAreNa yAni trINi karaNAni prAgabhihitAni tAni sarvANi saMsAriNAM yojayet / tatra pipIlikA ddaSTAntamadhikRtya prAgeva yojitAH / navaraM yAH pakSavatyaH pipIlikA uktAstAbhirupamA bhavasiddhisalabdhikAnAM draSTavyA / bhavaiH siddhiryeSAM te bhavasiddhikAH katipayabhavamokSagAmina ityarthaH, te'pi kadAcit pratipatanti tata Aha-salabdhiuttarottaravizuddhAdhyavasAyaprAptiryeSAM te salabdhikAH, tato vizeSaNasamAsasteSAm / kimuktaM bhavati ? -sapakSapipIlikA iva kecit saMsAriNo bhavasiddhikAH salabdhikAH sthANoriva granthidezAdapi parato gacchanti, kecit punarabhavyA bhavyA vA kecana pakSavihInapipIlikA iva sthANoriva granthidezAt pratipatanti / puruSadhSTAntamadhikRtyaivaM yojanA- puruSasthAnIyAH saMsArijIvAH, karmakSapaNasthAnIyaH panthAH, bhayasthAnIyo granthi, dvau caurau rAga dveSau yastu mandaparAkramo na purato na mArgataH kintu bhayena tatraiva sthitastatsadhzo granthideze varttamAno bhavyo'bhavyo vA, sa ca tatra saGghayeyamasaGghayeyaM Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA- [bhA. 104] 31 vA kAlaM tiSThati / / tatra sthitasya ko lAbhaH ? iti cet, ucyate-zrutalAbhaH / tathA cAha[bhA.105] daTUNa jinavarANaM, pUyaM anne vA vi kjjenn| suyalaMbho u abhavye, havija thaMbheNa uvanIe / vR- yaH stambhena 'upanItaH' upanayaM prApitastasmin abhavye tuzabdAd bhavye ca bhavati 'zrutalAbhaH' dravyazrutalAbhaH / katham ? iti cet, ata Aha-"dahNetyAdi / sa hi granthikasattvo bhavyo'bhavyo vA bhagavatAM jinavarANAMpUjAM dRSTvA 'aho! kIzaMtapasaH phalam?' iti paribhAvya tadarthikatayA anyena vA kAryeNa svargasukhArthitvAdinA pravrajyAmabhyupagacchati, tataH sAmAyikAdidravyazrutalAbhaH / granthau caivaM kiyantaM kAlaM sthitvA punaH pazcAt pratinivartate // yenApyanivRttikaraNataH samyaktvamAsAditaM tasyApi dvau prakArau-kecit pariNAmato vardhante, kecid hAnimupagacchanti / tatra ye hAni gacchanti te pratipatanti, itare zrAvakatvAdIni padAni lbhnte| tatra jaghanyataHsamakameva, yata uktam- sammatta-caritAI, jugvNpuvvNvsmmttN| utkarSataH punarevam[bhA.106] sammattammi u laddhe, paliyapuhutteNa sAvago hojjA / caraNovasamaHkayANaM, sAgarasaMkhaMtarA hoti / / vR-samyaktve labdhe 'palyapRthaktvena' palyopamapRthaktve gate 'zrAvakaH' dezavirato bhavati / tatazcaraNopazama-kSayANAmantarANi saGkhyAtAni sAgaropamAni bhavanti / iyamatra bhAvanAdezaviratiprAptyanantaraM saGkhyAteSu sAgaropameSu gateSu caraNalAbhaH, tadanantaraM bhUyaH saGkhyAteSu sAgaropameSugateSUpazamazreNilAbhaH, tato'piparataH saGghayeyeSu sAgaropameSvatikrAnteSu kSapakazreNi, tatastadbhave mokssH|| [bhA.107] evaM aparivaDieSa sammatte deva-manuyajammesu / __annayaraseDhivajaM, egabhaveNaMca svvaaii|| - vR- 'evaM' amunA prakAreNApratipatitasamyaktve deva-manujajanmasu vartamAnasya pratipattavyam / yadi vA 'anyatarazreNivarja' upazamazreNivarjaM kSapakazreNivarja vA ekabhavena sarvANi dezaviratyAdIni pratipadyate, zreNidvayapratipattistvekasmin bhave na bhavati / yat uktam mohopazama ekasmin, bhave dvi syAdasantataH / yasmin bhave tUpazamaH, kSayo mohasya tatra na / samprati yaduktaM prAg "mithyAtvamapUrvakaraNena tridhA karoti" tatra kodravadRSTAntamAha[bhA.108] appubveNa tipuMjaM, micchaM kAUNa koddavovamayA / tinni vi aveyayaMto, uvasAmagasammadiTThIo // vR- 'kodropamayA' kodravadRSTAntena apUrvakaraNena mithyAtvaM tripujhaM kRtvA'nivRttikaraNena tatprathamatayA kSAyopazamikaM smyktvNmaasaadyti|ttH pariNAmavazataH kAlAntareNa mizraM mithyAtvaM vA gacchati / yatsvapUrvakaraNamArUDho'pi / tataH pariNAmavazataH kAlAntareNa mizraM mithyAtvaM vA gacchati / yastvapUrvakaraNamArUDho'pi mandAdhyavasAyatayA mithyAtvaM tripuJjIkartumasamarthaH so'nivRttikaraNamupagato'ntarakaraNaM kRtvA tatra praviSTo na kiJcidapi vedayate, sa ca 'triNyapi' trayANAmanyatamadapyavedayamAna upazamakaH samyagdRSTirucyate / / "kodravopamayA" ityuktam, Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -1atastAmeva kodravopamAM bhAvayati[bhA.109] jaha mayaNakoddavA U, daranivvaliyA ya nivvalIyA y| emeva miccha mIsaM, sammaM vA hoti jIvANaM // vR-yathA kodravAstravidhA bhavanti, tadyathA-madanakodravAH 'daranirmalitAH' ISadapagatamadanabhAvAH 'nirvalitAH' sarvathA'pagatamadanabhAvAH / evaM jIvAnAM mithyAtvaM tridhA bhavati-mithyAtvaM 'mitha' samyagmithyAtvaM samyaktvaM vA / / [bhA.110] kAlenuvakkameNa va, jaha nAsati koddavANa madabhAvo / ahigamasammaM nesaggiyaM ca taha hoi jiivaannN|| vR- yathA kodravANAM madanabhAvaH keSAJcit 'kAlena' evamevApagacchati, keSAJcid goyamAdibhirupakramataH; evaM keSAJcidjIvAnAmupakramasaddazamadhigasamyakatvaM bhavati, keSAJcit kAlena svata evApagatamadanabhAvakodravANAM sazaM naisargikasamyaktvam / kimuktaM bhavati ?keSAJcidadhigamato mithyAtvapudgalAH samyaktvIbhavanti, keSAJcit svata eva tathApariNAmavizeSabhAvataH / / etadeva spaSTayati[bhA.111] soUNa ahisamece va, karei so vddddmaannprinnaamo| micche sammAmicche, samme viyapoggale samayaM // vR-zrutvA kevaliprabhRtInAM vacaH 'abhisametya vA' jAtismaraNAdinA samyaktvamavagamya 'saH' apUrvakaraNe vartamAno vardhamAnapariNAmaH "samakaM ekakAlaM mithyAtvapudgalAn tridhaakroti| tadyathA-'micche' itimithyAtvapudgalAn samyagmithyAtvapudgalAnsamyaktvapudgalAniti ||athaissaaN pudgalAnAM parasparaM saGkramo bhavati? kiM vA na? iti, ucyate-bhavatIti brUmaH / tathA cAha[bhA.112] micchattAo mIse, mIsassa u hojja saMkamo dosuN| sammevA micche vA, sammA micchaMna puna miisN|| vR-'mithyAtvAt'mithyAtvadalikAt samyagdRSTi pravardhamAnapariNAmaH pudgalAnAkRSya mizre upalakSaNametat mithyAtvadalikAt samyakatve ca saGkramayati / mizrasya pudgalAnAM saGkramo dvayorbhavati / tadyathA-samyaktve mithyAtve ca / tatra samyagdRSTi samyaktve saGkramayati mithyASTimithyAtve / 'samyaktvAt' samyaktvadalikAt punaH pudgalAnmithyAtvaM saGkramayati na punarmizramiti / / sAmpratamamumevArthaM prakArAntareNAha[bhA.113] micchattAo ahavA, mIsaM sammaMca koi sNkmi| mIsAo vA sammaM, guNavuDDI hAyato micchN| vR-'athavA ityuktasyaivArthasya bhnnnprkaaraantrdyotne| 'mithyAtvAt' mithyAtvadalikAt pudgalAnAkRSya kazcinmizraM smyktvNcsnggmyti|ydi vA kazcidguNaivRddhiryasya sa guNavRddhipravardhamAnapariNAmaH samyagdRSTirityarthaH 'mizrAt mizradalikAt pudgalAnAdAya samyakatvaM saGkramapravardhamAnapariNAmaH samyagdRSTirityarthaH 'mizrAt' mizradalikAt pudgalAnAdAya samyaktvaM saGkramayati / 'hAyakaH' hInapariNAmo mithyASTirityarthaH mizrAt pudgalAnAkRSya mithyAtvaM sngkrmyti|| Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA- [bhA. 114] 33 [bhA.114] micchattA saMkaMtI, aviruddhA hoti samma-mIsesu / __ mIsAto vA dunni vi, na u sammA pariName mIsaM // vR- mithyAtvAt pudgalasaGkrAnti samyaktva-mizroyoraviruddhA / 'mizrato vA' samyagmithyAtvato vA pudgalAnAdAya dvAvapi saGkamayati / tadyathA-mithyAtvaM samyaktvaM ca / cAktamanantaram / 'samyaktvAt' samyaktvadalikAt punaH pudgalAnAdAya na mizra' mizrabhAvaM primyti|| [bhA.115] hAyaMte pariNAme, na kuNati mIse u poggale smme| naya sohiyA si vijaMti kei je dAni veejA / / bR-yasya tu samyagdarzanalAbhe hIyamAnaH pariNAmaH sa tasmin hIyamAne pariNAme na mizrAn pudgalAn tuzabdAt mithyAtvapudgalAMzca samyaktvapudgalAn karoti / na ca 'se' tasya 'zodhitAH' pUrvazodhitAH kecidanye pudgalA vidyante yAn 'idAnIm' adhikRtsmyktvpuanisstthaakaalevedyet|| [bhA.116] sammattapoggalANaM, vedeuM so ya aMtimaMgAsaM / pacchAkaDasambhatto, micchattaM ceva saMkamati // vR-tataH samyaktvapudgalAnAmantimagrAsaMvedayitvA pazcAtkRtasamyaktvo'pimithyAtvameva 'skaamti|| [bhA.117] micchattammiakhINe, tepuMjI sammadiTThiNo niymaa| khINammi u micchatte,du-ekapuMjI va khavago vA / / - vR-akSINe mithyAtve ye samyagdRSTayaste niyamAt tripuJjinaH / kSINe tu mithyAtve dvipuJjI mithyAtvapuJjasya kSINatvAd, ekapuJjI vA mizrapuJjakSaye / yadivA kSapakaH samyaktvapuJjasyApi kSaye / tadevaM trayANAmapi puAnAM dRSTAntena nirNayaH kRtaH svarUpaM ca vyArNitam, sAmprataM puJjatrayasyApyavedanata aupazamikasamyagdRSTimAha[bhA.118] uvasAmagaseDhigayassa hoti uvasAmiyaM tu sammattaM / jo vA akayatipuMjo, akhaviyamicchao lahai sammaM / / vR-upazamakazreNigatasya bhavatisamyaktvamaupazamikam, yo vA akRtatripuJjaH' apUrvakaraNe putrayAkaraNataH / tatra kSapako'pi darzanasaptakasyApUrvakaraNamArUDhaH puJjatrayaM na karoti tatastadyavacchedArthamAha-akSapitamithyAtvo yallabhate samyaktvaM tadaupazamikaMsamyaktvamiti ||etau dvAvapyaupazamikasamyagdRSTI samyaktvamaupazamikamantarmuhUrtamanubhUya tadanantaramavazyaM pratipatataH, tatra dRSTAntadvayamAha[bhA.119] vAhI asavvachinno, kAlAvikkhaMkuru vva daDDadumo / ___udasAmagANa doNhavi, ete khalu hoti didvaMtA / / va-yathAvyAdhirasarvacchinnaH 'kAlApekSaM' kriyAvizeSaNametat kAlamapekSyetyarthaH punarudbhavati, dagdho vA drumaH kAlApekSaM yathAGkuraM muJcati; evamupazamitamapi mithyAtvaM kAlamapekSya punarudriktIbhavatIti dvayorapi pratipAtaH / tathA cAha-dvayorapyupazamakayoretI bhavato dRSTAntau / / [18[3] Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 bRhatkalpa-chedasUtram -1 tatropazamazreNigata aupazamikasamyagdarzanI dezapratipAtena vA pratipatatisarvapratipAtena vA / itaro'vazyameva sarvapratipAtena pratipatati, mithyAtvaM gacchatItyarthaH / tatra dRSTAntamAha[bhA.120] AnaMbaNamalahaMtI, jaha saTThANaM na muMcae iliyaa| evaM akayatipuMjo, micchaMciya uvasamI eti // pR-ihayA tRNAdiSumukhapradezena sarvato'gretanaMsthAnaMparibhAvyatato'gretanaMsthAnaMsaGkrAmati anyathApazcAdvalatesA ilikAyathApurataAlambanamalabhamAnA svasthAnaMnamuJcati; evamakRtatipuo gatyantarAbhAvAd mithyAtvamevopazamI yAti / iyamatra bhAvanA-dvividhastaprathamatayA samyagdarzanapratipattA, ativishuddhomndvishuddhshc| tatrayo'tivizuddhaH kSAyopazamikaMsamyagdarzanamAsAdayati smyktvpunyjodyaat| yastumandavizuddhaH so'pUrvakaraNamapUDhastIvrAdhyavasAyAbhAvAt na mithyAtvaM tripuJjIkartumalam, tato'nivRttikaraNamupagato'ntarakaraNaM kRtvA tatra praviSTastatprathamatayA aupazamikasamyagdarzanamanubhavati, antakaraNaM cAntarmuhUrtapramANam, atastadardhAkSaye'nyeSAM pudgalAnAmabhAvato mithyAtvameti // etadevAha[bhA.121] khINammi udinnammI, anuijjate ya sesamicchatte / aMtomuttakAlaM, uvasamasammaM lahai jiivo| vR-anivRttikaraNe praviSTasya yad mithyAtvaM udIrNam-udayAvalikApraviSTaM tasmin kSINe zeSeca mithyAtve'pAntarAle'ntarakaraNato'nudIyamAne'ntarmuhUrttakAlamaupazamikaMsamyaktvaMjIvo labhate, mithyAtvadarzanavedanA'bhAvAt / / so'pi katham ityata Aha[bhA.122] UsaradesaM daDDellayaM ca vijjhAivaNadavo pappa / iya micchassa anudae, uvasamasammaM muNeyavvaM // vR- yathA vanadavaH 'UsaradezaM' tRNAdirahitaM pradezaM dagdhaM vA prApya vidhyAyati, 'iti' evamantarakaraNepraviSTasya mithyAtvapudgalAbhAvAt 'mithyAtvasya' mithyAdarzanasyaanudayaH-avedanam tatastasmina satyaupazamikaM samyaktaM jJAtavyam / kiJca[bhA.123] jimhIbhavaMti udayA, kammANaM atthi sutta uvdeso| uvavAyAdI sAyaM, jaha neraiyA anubhavaMti // vR-dvividhe'pyaupazamikasamyagdRSTau zeSANAmapi karmaNAmudayA jihmIbhavanti / na caitadvacanamAtram, yato'styeva 'sUtre' granthAntararUpe sAkSAdupadezaH, yathA-nairayikA upapAtAdau sAtamanubhavantIti / enameva darzayati[bhA.124] uvavAeNa va sAyaM, neraio devakammuNA vA vi| ajjhavasANanimittaM ahavA kammAnubhAveNaM / / vR-naiyika upapAtena sAtamanubhavati / kimuktaM bhavati ? -upapAtakAle sAtaM vedayate, tadAnIM hinatasya kSetrajA vedanAna prsprodiiritaanaapiprmaadhaarmikodiiriteti|athvaa 'devakarmaNA' devakriyayA sAtamanubhavati, devo hi kazcinmaharddhikaH pUrvabhavasnehatastatra gatvA kasyApikaJcikAlaM vedanAmupazamayati, tataH saatNvedyte|athvaa adhyavasAnanimittaM' tathAvidhazubhAdhyavasAyapravRttinimittaM sAtamAsAdayati, yathA samyagdarzanaM labhamAnaH, samyagdarzanalAbhe hi jAtyandhasya cakSurlAbha Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [bhA. 124] iva jAyate mahAn pramoda iti / "ahavA kammAnubhAveNaM"ti athavA tIrthakarajanmAdyadhikRtya yaH karmaNAM-sAtavedanIyaprabhRtInAMzubhAnAm anubhAvaH-anubhavanam udayenavedanaMtena saatmnubhvti| tathAhi-bhagavatAM tIrthakRtAM janmani dIkSAyAM jJAne ca taprabhAvato narake'pyAloko jAyate, nairayikANAmapi ca zubhakarmodayaprasarataH sAtamiti / / atha mithyASTiryadA samyaktvaM saGkrAmati tadA sa tatsamayaM kati jJAnAni labhate? ucyate-dve trINi vA / tathA cAha[bhA.125] vibbhaMgI u pariNamaM, sammattaM lahati mati-sutohINi / taibhAvammi mati-sute, sutaMbhaM kei u bhayaMti / / vR-'vibhaGgI' vibhaGgajJAnI samyaktvaM pariNamayan tatsamayaM mati-zrutA 'vadhIn labhate / 'tadabhAve' tasya-vibhaGgasyAbhAve mithyAdarzanI samyaktvaM pariNamayan tatkAlaM 'mati-zrute' matijJAnazrutajJAne labhate / kecit punaH zrutalAbhaM bhajanti' vikalpayanti, 'yasyAdhItaM zrutaM sa labhate zrutajJAnam, itarona labhate' ityAcakSata itibhAvaH / tathAhi-ye svayambhUramaNasamudre matsyAste pratimAsaMsthitAnmatsyAnutpalAnivA dRSTvehA-'pohAdikurvantojAtismaraNaH samyaktvamAsAdayanti AbhanibodhikajJAnaM ca, yattu zrutajJAnaM tannAsAdayanti, anadhItazrutatvAt / te tvadhItazrutAste trINyapi yugapadAsAdayanti / etad dUSayitumAha[bhA.126] annANa matI micche, jaDhammi matinANataM jahA ei| emeva ya suyalaMbho, suyaannANe prinnymmi|| vR-yathA mithAtve tyaktemati 'ajJAnam' ajJAnasvarUpAmatijJAnatAmeti evamevazrutAjJAne 'pariNate' apagate zrutalAbho bhavati / kiJca te praSTavyAH-samyaktvalAbhasamaye zrutAjJAnamasti? kiMvAna?,tatrayadyAdyaH pakSastarhi tasyAjJAnitvAnmithyASTitvaprasaGgaH atha nAsti tarhi zrutAjJAnamapi kevalamAbhinibodhikajJAnI syAta; na caitadupapannam, zrutajJAnamantareNa kevalasyA''bhinibodhikajJAnasyAbhAvAt "jattha matinANaM ittha suyanANaM, jattha suyanANaM tattha matinANaM, do vi eyAI annonnamanuyagAI" iti vacanAditi // tadevamuktamaupazamikaM samyaktvam, adhunA sAsAdanasamyaktvamAha[bhA.127] uvasamasammA paDamANato u micchttsNkmnnkaale| sAsAyaNo chAvalito, bhUmimapatto va pvddNto|| vR-'mithyAtvasaGkramaNakAle' mithyAtvasaGkramaNAbhimukha upazamasamyaktvAtpratipatan jaghanyata ekasAmayika utkarSataH SaDAvalikaH sAsAdano bhavati / kiMrUpaH saH? ityAha-bhUmimaprApta iva prapatan / yathA mAlAt prapatan bhUmimaprApto'pAntarAle varttate tathopazamasamyaktvAt prapatan mithyAtvamadyApyaprApto'pAntarAle vartamAnaH sAsAdana iti / / atha kathaM sa samyagdRSTi upazamasamyaktvataH pracyavamAnatvAt ? ucyate-cyavane'pyavyaktamupazamaguNavedanAt / atraiva dRSTAntamAha [bhA.128/9] AsAdeuM va gulaM, ohIraMto na suTujA suyati / vR-yathA kazcit puruSo guDamAsvAdyatadanantaraM 'ohIrati' nidrAyate, na punaH suSThu adyApi svapiti, sa ca nidrAyamANo'vyaktamAkhAditaguDamAdhuryamanubhavati; evamupazamasamyaktvAt Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 bRhatkalpa-chedasUtram -1 pracyavamAno mithyAtvamadyApyaprApto'vyaktamupazamaguNaM vedayata iti samyagdRSTi // samprati sAsAdanazabdavyutpattimAha[bhA.128/2] saMsAyaM sAyaMto, sassAdo vA vi saasaanno|| vR-'svaM' AtmIyam AyaM sAtayan "sAsAdo vA vi sAsANo' 'sAsvAdaH' avyaktopazamaguNAsvAdasahita iti kRtvA 'sAsvAdanaH' saha AsvAdanaM yasya sa tatheti vyutpatteH / / adhunA kSAyopazamikaM samyaktvamAha[bhA.129] jo u udine kINe, micche anudinnagammi uvsNte| sammIbhAvapariNato, veyaMto poggale miiso|| vR-yastu udIrNe' udayAvalikApraviSTemithyAtvekSINe anudIrNe' anudayaprApteca 'upazAnte' upazAntaM nAma kiJcinmithyAtvarUpatAmapanIya samyaktvarUpatayA pariNataM kiJcinmithyAtvarUpameva sad masmacchannAgnirivAnudrekAvasthAprAptam, tasmin tathArUpe sati 'pudgalAn' samyaktvarUpAn 'vedayamAnaH' samyagbhAvapariNataH saH 'miza(zraH) kSAyopazamikasamyagbhraSTiH / samyaktvarUpadharmanidezaprakrame'pi dharmiNA nirdezo dharma-dharmiNoH kathaJcidabhedakhyApanArthaH // evaM pUrvatra paratra ca bhAvanIyam // idAnIM vedanaM samyaktvamAha[bhA.130] jo caramapoggale puna, vedetI veyagaM tayaM biNti| kesiMci aNAdeso, veyagadiTThI khovsmo|| vR-'yaH' darzanasaptakakSapako yato'nantarasamaye kSINasamyaktvo bhaviSyati tasmin samaye vartamAnaH samyagdarzanasya caramAnpudgalAn vedayate, tasya 'tat' caraNapudgalavedanaM vedakasamyaktvaM pUrvasUrayo bruvate / 'keSAJcit punaH' boTikAnAmayamAdezaH- 'vedakaSTiH' vedakasamyagdarzanaM kSAyopazamikaMsamyagdarzanam, so'nAdezaH, samyaktvAparijJAnAditi ||smprtikssaayikdrshnmaah[bhaa.131] daMsaNamohe khINe, khayadiTThI hoi niravasesammi / keNa u sammo moho, paDucca puvvaM tu pannavaNaM / / vR-darzanamohe "niravazeSe' triprakAre'pi kSINe 'kSayaSTiH kSAyikaM samyagdarzanaM bhavati / Aha yad mithyAtvadarzanaM tad mohaH syAt, tasya samyagdarzanamohakatvAt, yat 'samyak samyagdarzanaM tat kena kAraNena mohaH? sUrirAhapUrvAM prjnyaapnNprtiity| kimuktaMbhavati?-yathA madanakodravANAM nirmadanIkRtAnAmapyodanaH sa eSa madanakodravaudana iti vyapadizyate, teSAMpUrvaM samadanatvAt; evaM te'pi samyaktvapudgalAH pUrvaM mithyAtvapudgalA AsIran, te ca darzanamohakAH, ataH pUrvabhAvaprajJApanAmadhikRtya te'pidarzanamoha iti vypdishynte||aah pUrvamidamuktam-"Asajja usAmittaM, loiya louttare bhayaNA" tatra kiM sarvameva dvAdazAGgaM gaNipiTakaM mithyASTiparigRhItaM bhavati ? kiM vA kiJcid ? ityata Aha[bhA.132] coddasa dasa ya abhine, niyamA sammaM tu sesae bhayaNA / / mati-ohivivaccAso, vi hoti micche na uNa sese // vR-yasya caturdaza pUrvANi yAvad daza ca pUrvANi 'abhinnAni' paripUrNAni santi tasmin niyamAt smyktvm| zeSe' kiJcidUnadazapUrvadharAdau bhajanA' samyaktvaMvA syAnmithyAtvaM vetyrthH| Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [bhA. 132] 37 kiJca materavadhezca mithyAtve viparyAso bhavati / tadyathA-matermatyajJAnam, avadhezca vibhnggjnyaanmiti|shrutjnyaansytuvipryaasodrshitev, "sesaebhayaNA' iti vacanAt / zeSake manaHparyavajJAne kevalajJAneca nAsti viparyAsaH / / atha 'yadevedaMbhagavabhirupadiSTaM tadeva tattvam yuktiyuktatvAda netaram' iti samyagdarzanam jJAnamapyevaMrUpameveti kaH samyagdarzana-jJAnayoHprativizeSaH? ucyate[bhA.133] daMsaNamoggaha IhA, nANamavAto udhAraNA jaha u| taha tattaruI samma.roijjai jeNa taM naannN|| vR-yathAtulye'vabodhedarzana-jJAnayorbhedaH-avagraha IhAdarzanam, sAmAnyAvabodhAtmakatvAt; apAyodhAraNAca jJAnam, vizeSAvabodharUpatvAt; tathAyastattvAnAmavagamaH sajJAnam, yAtvavagateSu tattveSu ruci-paramA zraddhA AtmanaH parimAmavizeSarUpA sA samyagdarzanam, yena tadjJAnaM rocyate' rucyAtmakaM kriyte|| etadeva spaSTayati[bhA.134] soccA va abhisamecca va, tattaruI ceva hoi sammattaM / tattheva yajA viruI, itarattha ruI ya micchattaM // sammattaM gataM / / vR-zrutvA kevaliprabhRtInAmupadezamabhisametyavAjAtismaraNAdinAyA tattveSurucirbhavati sA samyaktvam / yA tu 'tatraiva' tattveSu viruci itareSu' atattveSu ruci sA mithyaatvmiti|| vR-uktaM samyakazrutaM mithyAtvazrutaM ca / samprati sAdhanAdizrute Aha[bhA.135] avvocchittanayaTThA, eyaMtu aNAiyaMjahA loe| voccheyanayA sAdI, pappa gaIto jahA jiivo|| vR- avyavacchittinayo nAma dravyAstikanayaH tasya arthAd-AdezAt 'etat' zrutajJAnamanAdikam upalakSaNametat anidhanaM ca, yathAlokastraSvapikAleSubhAvAdanAdiranidhanazca; tanmatena hinasataHsarvathAnAzaH,nA'pyekAntenAsata utpAda itynaadynidhntaa| 'vyavacchedanayAt' paryAyAstikamatena punaH sAdi upalakSaNametat saparyavasitaMca, yathA gatIH 'prApya' adhikRtya jIvaH; tathAhi-nairayiko nairayikatvenotpadyamAnaH sAdi, tadgatestadAnImeva bhAvAta; nairayikatvena tu vinazyan saparyavasitaH, tasya hi paryAyAH pradhAnam, te cotpadyante vinazyanti ceti sAdisaparyavasitatA // athavA anyathA sAdhanAditvam, tadevAha[bhA.136] davvAcaukkaM vA, paDucca sAdI va hojja'nAdI vA / davvammi egapurisaM, paDucca sAdI sanihaNaMca // vR-vAzabdaH prakArAntaradyotane / 'dravyAdicatuSkaM dravya-kSetra-kAla-bhAvAnpratItya zrutajJAnaM sAdi vA syAdanAdi vA, upalakSaNametat, saparyavasitamaparyavasitaM ca / tatra dravye ekaM puruSaM pratItya saadi-nidhnm| katham ? iti cet, ucyate-yadA taprathamatayA tadadhIte tadA pUrvamabhAvAt sAdi / saparyavasAnaM punarebhirvakSyamANaiH paJcabhi sthAnaiH / / tAnyevAha[bhA.137] paNagaMkhalu paDivAe, tatthego devabhAvamAsajja / manuye roga-pamAyA, kevala-micchattagamane vA / / vR-'pratipAte' pratipAtaviSayaM khalu paJcakam, paJcabhiH sthAnaiH pratipAta ityarthaH / tatraikaH pratipAto devabhAvamAsAdya veditavyaH / dvitIyo manuSye rogAt / tRtIyo manuSyabhave eva pramA Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 bRhatkalpa-chedasUtram -1 dAt / caturtha kevalabhAve // paJcamo mithyAtvagamane // tatra prathamaM pratipAtaM devabhAvamAsAdya bhAvayati[bhA.138] caudasapuvvI manuo, devatte taM na saMmarai savvaM / desamma hoi bhayaNA, sadvANabhave vibhayaNA u // vR- caturdazapUrvI manujo devatve prApte sati 'tat' zrutaM sarvaM na saMsmarati, viSayapramAdatastathAvidhopayogAbhAvAt; deze bhavati 'bhajanA' vikalpanA, sA tvevam-kazciddezaM smarati, kazciddezasyApi dezam, kazcitpunarekAdazasvapyaGgeSu sarvaM smarati, kazcitteSAmapi dezamiti / tadevaM bhAvito devabhAvamAsAdya prathamaH pratipAtaH / samprati zeSAn bhAvayati- "saTThANabhave vi bhayaNA u" svasthAnaM-manuSyatvaM tasminnapi bhave rogAdibhi 'bhajanA' vikalpanA / tathAhi -roge samutpanne tathAvidhapIDAvazataH smRterupahananAnna smarati, pramAdato vA guNanAbhAvAto'pagacchati zrutamadhItam, kevalajJAnabhAve vA zrutajJAnasya kSayaH, "naTThammi uchAumatthie nANe" iti vacanAt, mithyAdarzanagamane vA sarvazrutAbhAvaH, ajJAnIbhavanAditi / Aha zrutajJAnaM jIvAdanyat ? anyat ? ucyateananyat / yata Aha [bhA. 139 ] niyamA suyaM tu jIvo, jIve bhayaNA u tIsu ThANesu / suyanANi suyaanANI, kevalanANI va so hojjA / vR-zrutaM niyamAjjIvaH, tatpariNAmatvAt / jIve punaH 'triSu sthAneSu' trINi sthAnAnyadhikRtya 'bhajanA' viklpnaa| tathAhi sa jIvaH kadAcit zrutajJAnI kadAcitkevalajJAnIti / / samprati kSetrataH kAlato bhAvatazca sAdi - saparyavasitatAmAha [bhA. 140] khitte bharahevae, kAle u samAto donni tattheva / bhAve puNa pannavagaM, pannavaNijje ya AsajjA / / vR-kSetrataH paJca bharatAni paJcairAvatAnyadhikRtya, kAle 'tatraiva' paJcasu bharateSu paJcasvairAvateSu 'dvesame' avasarpiNImutsarpiNIM cAdhikRtya sAdi-saparyavasitam, yAvat tIrthakRtAM tIrthAnuvRttistAvad bhavati zeSakAlaM neti kRtvA / bhAve punaH prajJApakaM prajJApanIyAMzca bhAvAnAsAdya sAdi paryavasitam // katham ? ityAha [bhA. 141] uvayoga-sara- payattA, ThANavisesA ya huMti pannavage / gati-ThANa-bheya-saMghAya vannamAdI ya bhAvammi // vR- prajJApakasyakadAcidupayogaH zubho bhavati kadAcidudAttaH kadAcidanudAtta kadAcidanudAttaH kadAcitsvaritaH prayatno nAma-AdaraH sa kSaNe kSaNe'nyAdRzaH / 'sthAnavizeSAH ' sthAnaprakArAH vIrAsanAdyAH / eSAmutpAde prajJApakasyApa tena tena bhAvenotpAdo vinAzeca vinAzaH / prajJApakasyotpAde vinAze ca zrutajJAnasyApi tadAtmakatvAdutpAdo vinAzazca / tata evaM prajJApakamadhikRtya sAdisaparyavasitam adhunA prajJApanIyAn bhAvAnadhikRtya tad bhAvayati 'gati' ityAdi / padaikadeze padasamudAyopacArAd 'gati' iti gatilakSaNo dharmAstikAyaH parigRhyate / sa jIvasya pudgalasya vA gatipariNAmapariNatasyopagrahe varttitvAt tasyaiva sthAnapariNAmapariNatasyopagrahena varttate ityasau sAdi-paryavasitaH / evamadharmAstikAyo'pi sthAnalakSaNo jIvasya pudgalasya vA sthAnapariNatasyopagrahe varttitvAt tasyaiva gatipariNAmapariNatasyopagrahe na varttate iti sAdi-saparyavasitaH / Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [bhA. 141 ] 39 athavA gatipariNataM dravyaM bhUtvA sthAnapariNataM bhavati, sthAnapariNataM bhUtavA gatipariNatam / yadi vA "ThANa' tti ekapradezAvagADhaM bhUtvA dvipradezAvagADhaM bhavati, dvipradezAvagADhaM bhUtvA ekapradezAvagADham, evaM vistareNa sarvA'vagAhanA draSTavyA / tathA pudgalaskandhAnAM tena tena prakAreNa bhedo bhavati / teSAmeva ca dvipardezAdInAM saGghAtaH / tathA "vaNNa"tti paramANuH kAlavarNapariNato bhUtvA nIlavarNapariNato bhavati, nIlavarNapariNato bhUtvA kAlavarNapariNataH, evaM vistareNa varNapariNAmo vaktavyaH / AdizabdAd gandha-rasa-sparza-saMsthAnAnAM parigrahaH, te'pyevaM vaktavyAH surabhigandhapariNato bhUtvA durabhigandhapariNato bhavati ityAdi vistareNopayujya vaktavyam / itthaM ca prajJApanIyabhAvAnAM prajJApane zrutajJAnamapi tathA tathA pariNamata iti sAdi saparyavasitaM draSTavyam // catuSkamadhikRtyAnAdyaparyavasitatvamAha / [ bhA. 142] davve nAnApurise, khette videhAi~ kAlo jo tesu / khayauvasama bhAvammiya, suyanANaM vaTTae sayayaM // vR- 'dravye' dravyato nAnApuruSAn pratItya, kSetrataH paJca videhAn, 'teSveva ca' paJcasu videheSu yaH kAlastaM kAlamadhikRtya, bhAve kSayopazamarUpe zrutajJAnaM 'satataM ' sarvakAlaM varttata ityanAdyaparyavasitatA // samprati gamikamagamikaM cAha [ bhA. 143 ] bhaMga-gaNiyAdi gamiyaM, jaM sarisagamaM ca kAraNavaseNaM / gAhAdi agamiyaM khalu, kAliya taha diTTivAe ya / / vR- 'dRSTivAdo gamikam, kAlikazrutamagamikam etad bAhulyenocyate ato'pavadati "bhaMgagaNiye" tyAdi puurvaardhm| kAlikazrute dRSTivAde vA yatra bhaGgAH - caturbhaGgAdayaH gaNitaM saGkalanAdi, AdigrahaNena kriyAvizAle pUrveyat chandaH prakRtaM tatsadhzagamamiti tasya parigrahaH; yacca 'kAraNavazena' arthavazena sadhzagamam, yathA nizIthasya viMsatitama uddezakaH, etad gamikam / zeSaM gAthAdi AdizabdAt zlokAdiparigrahaH agamikam / / sampratyaGgagatamanaGgagataM ca pratipAdayati [bhA. 144] gaNahara-therakayaM vA, AdesA mukkavAgaraNato vA / dhruva-calavisesato vA, aMgA-'naMgesu nANattaM // vR- yad gaNadharaiH kRtaM tadaGgapraviSTam / yatpunargaNadharakRtAdeva sthavirairniryUDham; ye cAdezAH, yathA-AryamaGgurAcAryastrividhaM zaGkhamicchati-ekamavikaM baddhAyuSkamabhimukhanAmagotraMca, Aryasamudro dvividham-baddhAyuSkamabhimunAmagotraM ca, AryasuhastI ekam-abhimukhanAmagotra miti; yAni ca muktakAni vyAkaraNAni, yathA- "varSa deva ! kulANAyAm 0" ityAdi, tathA "marudevA bhagavatI anAdivanaspatikAyikA tadbhavena siddhA" ityAdi; etatsthavirakRtam AdezA muktakavyAkaraNatazca anaGgapraviSTam / athavA dhruva-calavizeSato'GgA'naGgeSu nAnAtvam / tadyathA dhruvaM aGgapraviSTam, tacca dvAdazAGgam, tasya niyamato niryUhaNAt calAni prakIrNakAni tAni hi kadAcinniryUhyante kadAcinna, tAnyanaGgapraviSTamiti / Aha ddaSTivAde sarvameva vacagatamavatarati, tataH kimarthamaGgagatAnAM niryUhaNam ? iti, tata Aha [bhA. 145] jai vi ya bhUyAvAde, savvassa vayogayassa oyAro / nijjUhaNA tahA viya, dummehe pappa itthI ya // Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 bRhatkalpa-chedasUtram -1 vR- yadyapi ca 'bhUtavAde' dRSTivAde sarvasya vacogatasyAvatAraH tathApi zeSANAmaGgAnAmanaGgAnAM ca niryUhaNA durmedhasaH puruSAn pratItya striyazca / nahi prajJAvatyo'pi striyo dRSTivAdaM paThanti // kiM kAraNam ? ata Aha [ bhA. 146 ] tucchA gAravabahulA, caliMdiyA dubbalA ya dhIIe / iti atisesajjhayaNA, bhUyAvAdo u no thINaM // vR- dRSTivAde hi bahavo vidyAtizayAH sarvakAmapradA upavarNyante, sA ca stra svabhAvAt 'tucchA' alpasattvA, tathA 'gauravabahulA' stokAyAmapyarthavRddhaau mAnAtirekato vyarthasambhavAt, 'calendriyA' svabhAvataeva tadindriyANAmatilampaTatvAt, tathA ' dhRtyA' mAnasenA'vaSTambhena durbalA, 'iti' asmAt kAraNAt atizeSANi-atizAyIni adhyayanAni mahAparijJA-'ruNopapAtAdIni 'bhUtavAdazca' dRSTivAdona strINAmanujJAtaH / tadevamuktaM caturdazabhedaM zrutajJAnam aGgagatA 'naGgagatavizeSazca / Aha paraH- kena punaH kAraNenAkSarA 'nakSarazrute prathamamupAtte ? tata Aha[ bhA. 147] suNatIti suyaM teNaM, savaNaM puNa akkhareyaraM ceva / tena'kkhareyaraM vA, suyanANe hoti puvvaM tu // vR- iha yasmAt pratipattA tad ucyamAnaM zRNoti tena kAraNena tat zrutamityucyate, 'zrUyata iti zrutam' iti vyutpatteH / zravaNaM punaH 'akSaretaraM caiva' akSarasya itarasya ca anakSarasya, 'tena' kAraNena zrutajJAna prarUpyamANe pUrvamakSaramanakSaraM copAttamiti // samprati yudaktaM mUladvAragAthAyAM " prakRtam" iti tatprarUpaNArthamAha [bhA. 148] itthaM puna ahigAro, suyanANeNaM jato havati teNaM / sANamappaNo vi ya, anuyoga paIva diTTaMto // vR-tadevaM maGgalanimittaM paJca jJAnAni prarUpitAni / eteSu ca paJcasu jJAneSu madhye'trAdhikAraH zrutajJAnena / kiM kAraNam ? ata Aha- 'yataH' yasmAt kAraNAt 'tena' zrutajJAnena 'zeSANAm' AbhinibodhikA-'vadhi-manaH paryAya- kevalAnAmAtmanazca 'anuyogaH ' bhASaNaM bhavati / atra dRSTAntaH pradIpaH yathA pradIpo ghaTAdInAmAtmanazca prakAzakaH evaM zrutajJAnaM zeSANAmAtmanazcAnuyoga kArakam / uktaM ca suyanANaM mahiDDIyaM, kevalaM tadanaMtaraM / appaNI sagANaMca, jamhA taM pavibhAvagaM // tena kAraNena atra zrutajJAnenA'dhikAraH / / tasya ca zrutajJAnasyoddezaka-samuddezAdi catuSTayaM bhavati, tatrA'nuyoge'dhikAraH, sa caitaidvariranugantavyaH [bhA. 149 ] nikkhevegaTTha nirutta vihi pavittI ya keNa vA kassa / taddAra bheya lakkhaNa, tadariha parisA ya suttattho / / vR- anuyogasya 'nikSepaH' nAmAdinyAso vaktavyaH / tadanantaraM tasyaikArthikAni / tadanu niruktaM vaktavyam / tataH ko vidhiranuyoge karttavye iti vidhirvaktavyaH / tathA 'pravRtti: ' prasavo'nuyogasyavaktavyaH / tadanantaMra kenA'nuyogaH karttavya iti vaktavyam / tataH paraM kasya zAstrasya karttavya iti / tadanantaraM tasya - anuyogasya dvArANi - upakramAdIni vaktavyAni, tatra Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [bhA. 149 ] teSAmeva bhedaH / tataH paraM sUtrasya lakSaNam / tadanantaraM tasya - sUtrasya arhA - yogyAH / tataH paraM pariSat / tataH sUtrArtha / eSa dvAragAthAsaGkSepArthaH, vyAsArthastu pratidvAraM vakSyate / tatra prathamato nikSepa dvAramAha 41 [ bhA. 150] nikkhevo nAso tti ya, egaTThe so u kassa nikkhevo / anuogassa bhagavao, tassa ime vanniyA bheyA // vR-nikSepaH nyAsa ityekArtham / para Aha-sa nikSepaH kasya karttavyaH ? sUrirAha- anuyogasya bhagavataH / ' tasya ca' nikSepasya 'ime' vakSyamANA varNitA bhedAH / / tAnevAha [ bhA. 151] nAmaM ThavaNA davie, khette kAle ya vayaNa bhAve ya / eso anuogss u, nikkhevo hoi sattaviho / vR- nAmAnuyogaH sthApanAnuyogo dravyAnuyogaH kSetrAnuyogaH kAlAnuyogo vacanAnuyogo bhAvAnuyogazca / eSo'nuyogasya saptavidho nikSepaH // tatra nAma-sthApane pratIte iti te anAhatya zeSANAM dravyAdyanuyogAnAM bhedAnAha [ bhA. 152] sAmitta karaNa-ahigaraNato ya egatta taha puhatte ya / nAmaM vA mottuM iti davvAdINa chabbheyA // vR- 'svAmitvaM' sambandhaH 'karaNaM' sAdhakatamam 'adhikaraNaM' AdhAraH, etaiH pratyekamekatvena 'pRthaktvena ca ' bahutvena paJcAnAM dravyAdInAmanuyogo vaktavyaH / 'iti' evaM nAma sthApanAM ca muktvA dravyAdInAmanuyogasya pratyekaM SaD bhedA bhavanti / tadyathA - dravyasya vA 1 dravyANAM vA 2 dravyeNa vA 3 dravyairvA 4 dravye vA 5 dravyeSu vA 6 anuyogo dravyAnuyogaH / evaM kSetra-kAlavacanabhAvAnuyogAnAmapi pratyekaM SaDbhedatA'vaseyA / / tatra prathamato dravyasyAnuyogamAha [bhA. 153 ] davvassa u anuogo, jIvaddavvassa vA ajIvassa / ekkekkammiya bheyA, havaMti davvAiyA cauro // vR- dravyasyAnuyogo dvidhA - jIvadravyasya vA ajIvadravyasya vA / ekaikasminnanuyoge dravyAdikAzcatvAro bhedAH / kimuktaM bhavati ? - jIvadravyAnuyogo'jIvadravyAnuyogo vA pratyekaM dravyataH kSetrataH kAlato bhAvatazca bhavati / tatra jIvadravyAnuyogaM dravyAdita AhadavvenikkaM davvaM, saMkhAtItappadesamogADhaM / bhaA / (154 ] kAle anAdinihaNaM, bhAve nANAiyA'naMtA // vR dravyato jIvadravyamekam, kSetrato'saGghayeyapradezAvagADham, kAlato'nAdyanidhanam, bhAvato jJAnAdikAH paryAyA anantAH, tadyathA - anantA jJAnaparyAyAH, anantA darzanaparyAyAH, anantAzcAritraparyavAH, anantA agurulaghuparyavAH / / adhunA dravyAdibhirajIvadravyasyAnuyogamAha[ bhA. 155 ] emeva ajIvassavi, paramANU davvamegadavvaM tu / khette egapaese, ogADho so bhave niyamA // [bhA. 156] samayAi Thiti asaMkhA, osappiNIo havaMti kAlammi / vaNNAdi bhAva'naMtA, evaM dupadesamAdI vi // vR- 'evameva' anenaiva prakAreNa 'ajIvasyApi' ajIvadravyasyApyanuyogo vaktavyaH / Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -1tadyathAparamANurdravyata ekaM dravyam, kSetrata ekapradezAvagADhaH, kAlato jaghanyataH sthiti 'samayAdi' eko dvau trayo vA samayAH, utkarSataH 'asaGkhyAH' asaGkhyeyA avasarpiNya utsarpiNyazca bhavanti, bhAvato'nantA varNAdiparyAyAH, tadyathA - anantA varNaparyavAH, anantA gandhaparyavAH, yAvadanantAH sparzaparyavAiti / evaM 'dvipradezAderapi' dvipradezikasya tripradezikasya yAvadanantapradezikasyopayujya vaktavyam, tadyathA-dvipradezikaH skandho dravyata ekaM dravyam, kSetrata ekapradezAvagADho dvipradezAvagADho vA, kAlato jaghanyataH sthiti samayAdi, utkarSato'saGghayeyA utsarpiNyava sarpiNya ityAdi / samprati dravyANAmanuyogamAha 42 [bhA. 157] davvANaM anuyogo, jIvamajIvANa pajjavA neyA / tatthavi ya maggaNAo, NegA saTTANa paraThANe // vR- dravyANAmanuyogo dvidhA jIvadravyANAmajIvadravyANAM ca / kiMrUpo'sau ? ityAha'paryAyAH' prarUpyamANA jJeyAH, tathAhi - katividhA bhadanta ! paryAyAH prajJaptAH ? gautama ! dvividhAH, tadyathA - jIvadravyANAmajIvadravyANAM ca / tatrApyanekAH svasthAne parasthAne ca mArgaNAH, tAzcaivamnairayikANAmasurakumArANAMca / kati paryAyAH prajJaptAH ? gautama! anantAH / atha kenArthenedamucyate? gautama! nairayiko'surakumArasya dravyArthatayA tulyaH pratyekamekadravyatvAt, pradezArthatayA'pi tulyaH pratyekaM lokAkAzapradezatulyapradezatvAt sthityA catuHsthAnapatitaH, bhAvataH SaTsthAnapatitaH, tato bhavanti nairayikANAmasurakumArANAM ca pratyekaM paryAyA anantAH / ajIvadravyANAMparyAyeSvevaM svasthAne parasthAne ca mArgaNA - paramANupoggalANaM bhaMte ! dupaesiyANa ya khaMdhANaM kevaiyA pajavA pannattA ? goyamA ! anaMtA / se keNaTTeNaM bhaMte ! evaM buccai ? goyamA ! paramANupoggale dupaesiyassa khaMdhassa davvaTTayAe tulla paesaTTayAe hIne, no tulle no ahie, jai hIne parasahIne ThiIe cauDANavaDie vaNNAdipajjavehiM chaTTANavaDie / tato bhavanti dvayAnAmapi pratyekamanantAH paryAyAH / evamanekadhA jIvadravyANAmajIvadravyANAM cA'nuyogaH sUtre tatra tatra pradeze'bhihito bhAvanIyaH // tadevaM dravyasya dravyANAM ceti svAmitvaM gatam, idAnIM karaNe ekatva bahutvAbhyAmanuyogamAha [bhA. 158] vattIe akkheNa va, karaMgulAdINa vA vi davveNa / akkhehi u davvehiM, ahigaraNe kappa kappesu / / vR-vartiH- nAma khaTikA tayA kRtA zalAkA tayA, akSeNa vA karAGgulyAvAsa AdizabdAt pralepakAdinA vA yaH kriyate'nuyogaH sa dravyeNA'nuyogaH / dravyairanuyogo yadbahubhirakSaiH kriyate'nuyogaH / 'adhikaraNe' ekasmin dravye'nuyogaH, yadA ekasmin kalape sthito'nuyogaM karoti / yadA tu bahuSu kalpeSu sthitastadA dravyeSvanuyogaH / uktodravyAnuyogaH SaDbhedaH, samprati kSetrasya kSetrANAM cAnuyogamAha [bhA. 159] pannatti jaMbudIve, khittassemAdi hoi anuyogo / khittANaM anuyogo, dIvasamuddANa pannattI // vR- kSetrasyAnuyogo bhavati jambUdvIpasya prajJapti, AdizabdAdanyasyApi dvipasya yo'nuyogaH sa kSetrasyAnuyogaH / kSetrANAmanuyogo dvIpasamudrANAM prajJapti, dvIpasAgaraprajJaptirityarthaH // Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [bhA. 159] kSetreNAnuyogamAha / [bhA. 160] jaMbuddIvapamANaM, puDhavijiyANaM tu patthayaM kAuM / evaM mavijamANA, havaMti logA asaMkhijjA / / vR- jambUdvIpapramANaM prasthakaM pRthivIkAyikAnAM mApanAya kRtvA jambUdvIpapramANena prasthakena te pRthivIkAyikA mApyante, mApayitvA mApayitvA cAloke prakSipyante, evaM mApyamAnA asaGkhyeyA lokA bhavanti, asaGkhyeyalokAkAzapramANalokakhaNDamApUrayantItyarthaH // kSetrairanuyogamAha[bhA. 161] khittehi bahU dIve, puDhavijiyANaM tu patthayaM kAuM / evaM mavijamANA, havaMti lo asaMkhijjA / / vR- kSetrairanuyogo yathA - 'bahUn' triprabhRtIn dvIpAn pRthivIkAyikAnAM mApakaraNAya prasthakaM kRtvA tena pRthivIkAyikAn mApayet, mApayitvA mApayitvA cAloke prakSipet, te caivaM mApyamAnA asaGghayeyA lokA bhavanti // samprati kSetre kSetreSu cAnuyogamAha 43 [bhA. 162] khittammi u anuyogo, tiriyaMlogammi jammi vA khette / aDDAiyadIvesuM, addhachavIsAe khittesu // vR-kSetre'nuyogo yathA tiryagloke'nuyogo yasmin vA grAme nagare upAzraye vA / kSetreSvanuyogo yathA arddhatRtIyeSu dvIpeSu yadi vA'rddhaSaDviMzatiSu janapadeSu / / adhunA kAlasya kAlAnAM kAlena kAlaiH cAnuyogamAha [bhA. 163] kAlassa samayarUvaNa, kAlANa tadAdi jAva savvaddhA / kAlena'nilavahAro, kAlehi u sesakAyANaM / vR- kAlasyAnuyogo yat samayasya prarUpaNA / kAlAnAmanuyogo yat samayAdInAM samayAS'valikAprabhRtInAM yAvat sarvAddhA tAvat prarUpaNam / kAlenAnuyogaH anilAnAM vAyukAyikAnAmapahAraH, yathA vAyukAyikavaikriyazarIrANi baddhAni palyopamasyAsaGghayeya bhAgamAtreNa kaalenaaphriynte|kaalairnuyogH 'zeSakAyAnAM' pRthivIkAyikAdInAm, yathA - audArikazarIrANi baddhAni asaGghayeyAbhirutsarpiNyavasarpiNIbhirapahriyanta iti / / adhunA kAle kAleSu cAnuyogamAha[bhA. 164/1] kAlammi biiyaporisi, samAsu tisu dosu vA vi kAlesu / vR- kAle'nuyogaH dvitIyasyAM pauruSyAm / kAleSvanuyogaH avasarpiNyAM tisRSu samAsu, tadyathA- suSamaduHSamAyAH pazcime bhAge duHSamasuSamAyAM duHSamAyAmiti; utsarpiNyAM dvayoH samayoHduHSamAsuSamAyAM suSamAduHSamAyAM ca / uktaH SaTprakAro'pi kAlAnuyogaH, samprati vacanasya vacanAnAM cAnuyogamAha [ bhA. 164 / 2] vayaNassegavayAI, vayaNANaM solasahaM tu // vR- "vayaNasse" tyAdi / vacanAsyAnuyogaH 'ekavacanAdeH' ekavacana dvivacanabahuvacanAnAmanyatamasya, yathA-IzamekavacanamityAdi / vacanAnAmanuyogaH trayANAmapyekavacanAdInAM svarUpakathanaM SoDazAnAM vA vacanAnAm / tAni ca SoDaza vacanAnyamUni liMgatiyaM vayaNatiyaM, kAlatiyaM taha parukkha paccakkhaM / uvanaya-'vaNayacaukkaM, ajjhatthiyayaM tu solasamaM // Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 bRhatkalpa-chedasUtram -1 asyA (a) kSaragamanikA-'liGgatrayam' iyaM stra ayaM pumAn idaM kulam / 'vacanatrikam' ekavacanaM dvivacana bahuvacanamiti / 'kAlatrikam' akarot karoti kariSyati ca / parokSavacanaM yathA sa iti / pratyakSavacanam eSa iti / upanayaH-stuti apanayaH-nindA tayozcatuSkamupanayA'panayacatuSkam, yathA-rUpavatI strItyupanayavacanam, kurUpA strItyapanayavacanam, rUpavatI strI kintu duHzIletyupanayA-'panayavacanam, kurUpA strI kintu suzIletyapanayopanayavacanam / tathA anyaccetasi nidhAya vipratArakabudhdyA anya bibhaNiSurapisahasA yaccetasi tadeva yad vaktitat SoDazamadhyAtmavacanam // [bhA.165] vayaNeNA''yariyAI, ikkeNutto bahUhi vynnehiN| vayaNa khaovasamieSa vayaNesu u nathi anuogo|| vR-vacanenAnuyogo yathA-ko'pyAcArya kenA'pyAcAryeNa bhikSuNA zrAvakeNa vA bhaNitaH 'anuyogamicchAkAreNa kuru' tataHso'nuyogaM karoti / vacanairanuyogaH bhubhiraacaaryaadibhirbhnnito'nuyogNkroti|athvaavcnenaanuyogonaam AcAryAdInAmanyatamaekena vacanenAnuyogaM karoti, ythaa-smbhaavHsaamaayikmiti| kazcidbahubhirvacanaiH savistaramiti / vacanekSAyopazamike sthitasyAnupayogo vacane'nuyogaH / vacaneSvanuyogo nAsti, kSayopazamabhAvasya sarvatrApyekatvena bahutvAsambhavAt / yadi vA vyaktivivakSayA bahuSvAcAradiSu vacaneSu sthitasyAnuyogo bahuvacaneSvanuyogaH / / sampratibhAvAnuyogaMSaTprakAramAha[bhA.166] bhAvassegatarassa u, anuyogo jo jahaDio bhaavo| domAisannikAse, anuyogo hoti bhAvANaM / / vR-bhAvasyAnuyogaH audayikAdInAM bhAvAnAmanyatamo yo yathAsthito bhaavstsykthnm| bhAvAnAmanuyogo dvikAdInAM bhAvAnAM sannikAro-saMyoge yAvanto bhaGgA bhavanti teSAM kathanam / / [bhA.167] bhAvena saMgahAIannayareNaM dugAibhAvehi / bhAvammikhaovasame, bhAvesuya natthi anuyogo|| vR-bhAvenAnuyogaH saGgrahAdInAM paJcAnAM bhAvAnAmanyatamena / te ca saGgahAdayaH paJca bhAvA ime-paMcahiM ThANehiM suyaM vAijA,taMjahA-saMgahaThThayAe, uvaggahaThThayAe, nijaraThThayAe, suyapajjavajAeNaM, avvucchittiiey| tatra-kathaMmamaite ziSyAH sUtrArthasaGgrAhakAH sampatsyante? iti saGgrahArthatA, kathaM nunAmagItArthAbUtvA vastrAdhutpAdanena gacchasyopagrahakarA bhaviSyanti? ityupagrahArthatA, mamApyetAn vAcayataHkarmanirjarA vipulA bhaviSyatIti nirjarArthatA, tathA zrutaparyavajAtaM zrutaparyAyarAzirmamApi vRddhiMyAsyatIticaturthaM zrutaparyavajAtaMkAraNam, zrutasya ziSyaparamparAgatayAavyavacchittirbhUyAditi pnycmmvyvcchittikaarnnm||bhaavairnuyogH eteSAMpaJcAnAMbhAvAnAM dvitrAdibhirbhAvaH |bhaave'nuyogH kssaayopshmike| bhAveSu tvanuyogo nAsti, kSAyopazamikabhAvasyaikatvAt // [bhA.168] ahavA AyArAisu, bhAvesu u esa hoi anuogo| sAmittaM Asajja va, prinnaamesuNbhuvihesuN| vR-athavA bhAveSvapyeSo'nuyogo bhavati / keSu? ityAha-AcArAdiSu dvAdazasvaGgeSu ye bhAvAsteSu, athavA svAmitvamAsAdya ye audayikAdayo bahavaH pariNAmAsteSu, yadi vA Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [ bhA. 168 ] kSAyopazamiko'pi bhAvaH pratikSaNamanyathA'nyathA pariNamate tatasteSu vyavasthitasya vyAkhyAM kurvato bhAveSvanuyogaH // atha dravya-kSetra - kAla-bhAvAnAM parasparaM samavatAro'sti ? na vA ? astIti brUmaH / katham ? ityAha [ bhA. 169 ] davve niyamA bhAvo, na vinA te yAvi khitta- kAlehiM / khitte tiNha vi bhayaNA, kAlo bhayaNAya tIsuM pi // 45 vR-dravye niyamAdbhAvaH, bhAvaM vinA dravyasyA'sambhavAt, nahi tadasti dravyaM yadbhAvazUnyamiti / "na vinA te yAvi khitta kAlehiM" iti na ca ' tAvapi' dravya - bhAvau kSetra - kAlAbhyAM vinA / tathAhi-kSetraM vinA na dravyam, AdhAramantaremA''dheyasyA'sambhavAt; tatastadgato bhAvo'pi na kSetraM vinA; kAlaM vinA dravya-bhAvAbhAvaH samayakSetrApekSayA, nahi samayakSetre tadasti dravyaM bhAvo vA yaH kAlaM vinA / anayatra tu naiSa niyamaH, tathA cAha-kSetre 'trayANAmapi dravya-kAlabhAvAnAM bhajanA / tatra kAlaH samayakSetre bhavati anyatra neti kaalbhjnaa| dravya-bhAvAvapi lokAkAze sto nA'loke / yadyapyaloke'pyagurulaghavaH paryAyAH santi tathApi dravya sya bhAvo nAdravyasya, alokAkAzaM ca kSetratve na vivakSitamiti bhAvasyApyabhAva iti / kAlaH punarbhajanayA 'triSvapi ' dravya-kSetrabhAveSu, samayakSetrAnyatra kAlasyAsambhavAt // sAmpratamAdhArA-''dheyabhAvayojanAmAhaAdhAro AdheyaM, ca hoI davvaM taheva bhAvo ya / khittaM puna AdhAro, kAlo niyamA u Adheyo / [bhA. 170] vR-dravyaM bhAvazcAdhAra Adheyazca bhavati / tatra dravyamAdhAro bhAvasya, AdheyaM kSetrasya / bhAva AdhAraH kAlasya, Adheyo dravyasya / kSetraM punarniyamAdAdhAraH, tasyA'nyasyA''dhArasyA'bhAvAt, "svapratiSThitamAkAzam" iti vacanAt / kAlo niyamAdAdheyaH, tasya dravye kSetre bhAve cAvasthAnAt / / ukto'nuyogaH, tadviparIto'nanuyogaH / tatra dRSTAntAnabhidhitsurAha [bhA. 171] vatsaga goNI khujjA, sajjhAe ceva bahiraullAve / gAllie ya vayaNe, satteva ya huMti bhAvammi / / vR-dravyAnuyoge dravyAnanuyoge ca vatsa-gAvAvudAharaNam-jai godohago jo pADalAe vatsago taM bAhulAe muyai, bAhuleyaM vA vatsagaM pADalAe muyai to ananuyogo bhavai, duddhakajjassa ya appasiddhI / evamihAvi jai jIvalakkhaNeNaM dohayatthANIo sAhU ajIvaM parUvei, ajIvalakkhaNeNa vA jIvaM to ananuyogo / taM bhAvaM annahA giNhai, tena attho visaMvayai, atthe visaMvaie caraNaM visaMvayai, caraNeNaM visaMvaieNaM mukkhAbhAvo, mokkhAbhAve dikkhA niratthiyA / jai puna jo jAe vatsago taM tAe muyai to anuyogo bhavai, tassa ya duddhakajjassa pasiddhI / evamihAvi jai jIvalakkhaNeNaM jIvaM parUvei, ajIvarakkhaNeNamajIvaM to anuyogo bhavai / tassa ya mukkhalakkhaNassa kajassa pasiddhI | 1 kSetrasyApyananuyogo'nuyogazca bhavati / tatrAnanuyoge kujjodAharaNam-paiTThANaM nayaraM / sAlavAhaNo rAyA / so varise varise bharuyacche nahavAhaNaM rohei / jAhe ya varisAratto bhavati tAhe sayaM nayaraM paDiyAi, evaM kAlo vaccai / annayA teNaM rannA rohageNaM gaillaeNaM atthANiyamaMDaviyAe nicchUDhaM / tassa paDiggahadhArI khujjaa| sA ciMtei - aparibhogA esA''diTThA, nUnamesa rAyA jAiukAmo / Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 bRhatkalpa-chedasUtram -1tIse rAulago jANasAlio parijiyao / tIe tassa kahiyaM / so pae jANAi pamakkhio payaTTiyANi / taMdaTuMsesago vikhNdhaavaaropyttttio|raayaa rahasi ekallo dhUlibhaeNa payaTTo, jAva savvo khaMdhAvAro payaTTio diTTho / rAyA ciMtei-na mae kassai kahiyaM, kahameehiM nAyaM? / gaviTTha paraMparageNaM jAva khuja tti / sA pucchiyaa| tIe taheva akkhAyaM / atra yanmaNDapikAyAM niSThayUtameSo'nanuyogaH / evaM yadi kSetraM jIvA-dhanuHpRSThAdibhirgaNita visaMvAdena prarUpayati tadA'nanuyogaH, yadA tvavisaMvAdi kathayati tadA'nuyogaH, yathA kubjAyAH 'aparibhogaM kSetraM jAtam' iti prruupyntyaaH||kaalsyaanuyoge'nnuyogec svAdhyAya udAharaNam-egosAhU pAosiyaMpariyaTTato rahaseNa kAlaM na yANAti / sammadiTThiyA ya devayAtaM hiyaTTayAe saMbohei micchAdiTThiyAe bhaeNaM / sA takkassa ghaDaM bhareuM mahayA saddeNaM ugghosei-mihaMya mahiyaM ti / so tIse kanAroDayaM asahamANo bhaNai-aho ! takkassa vela tti / sA bhaNai-jahA tujhaM sajjhAyassa velA / uvautto 'micchA dukkaDaM' bhaNai / devatAe anusAsio-mAevaM kAhisi, mA micchaadihigaaechlijji-hisi|tss akAle sajjhAyaMtassa ananuyogo / tamhA kAle paDhiyavvaM, to anuyogo bhavati / vacanasyAnuyoge'nanuyogeca dve udAharaNe-badhirollApo grAmeyakazca / egammi ya gAme bahirakuDuMbaM parivasai, thero therI ya / tANaM putto halaM vAhei / annayA so halaM vAheuMgao khitte halaM vaahei|annnno yamaNUso tena pAseNaMjAi / tena sopaMthaM pucchio| so bahiro ciMtei-esa baladde siNgei| tao bhaNai-are! mama ghare jAillagA baladdA, kahamee siMgesi? nahavasi-tti halaM uvatteuM tassa phaavio|iyro ciMteigahillaoesa / sNptttthio|tss yabhanjjA bhattaM cittumaagyaa|so bhajjAekahei-baillA siMgiyatti |saa ciMtei-esa bhnni'alonnyNbhttNti| tao bhaNai-loNiyaM bhavau mA vA, te mAUe siddhaM / sA gharaM gayA sAsUe kahei-'aloNayaM' tava puttobhaNai / sAya kattaMtiyA ciTThai |tociNtei-esaa bhaNai 'aithUlaM kattesi' |taae paDibhaNiyaMthUlaM vA bhavau varaDaM vA, therassa puttaM hohii / sA theraM saddAvettA bhaNai-savvaM evaM atithUlaM to tava puttaM hohii / tattha tilA visAriyA / so rakkhago Asi / so ciMtei-esA bhaNai 'tume tilA khAiyA' / tato savahaM karei-pIemi te jIviyaM jai egaM pi tilaM khAemi / evaM jai egavayaNeNaM parUveyavvaMduvayaNeNa parUvei, duvayaNenavA egavayaNeNaM to ananuyogo / aha taha ceva parUvei to anuyogo|| grAmeyakodAharaNabhevam-ekkA nAgaramahilA bhattAre mae 'kaTThAINi vi tA akIyANi ghecchAma'tti ajIvamANI khaDDalayaM pattaM ghettuMgAme pavatthA / so dArato vaDato mAyaraM pucchai-kahiM mama piyA ? / tIe bhaNiyaM-mao so / keNa i jIviyAio ? / bhaNai-olaggAe / to khAyaM ahamavi olaggAmi / sA bhaNai-na yANasi / tao pucchai-kahamolaggijjai ? / bhaNio-vinayaM karejjAsi / keriso vinao? | jukkAro kAyavvo, nIyaM caMkamiyavvaM, chaMdAnuvattiNA bhaviyavvaM / so bhaNai-evaM kAhAmo / so nagaraM pahAvio / aMtarA ya tena vAhA nilukkA diTThA,vaDDeNaM saddeNaM jukkAro kao / tena saddeNaM migA palAyA / tehiM ghettuM pahao / tena sabbhAo kahio / mukko bhaNio ya-jayA erisaM picchijjAsi tayA nilukkateNa saNiyamAgaMtavvaM, na ullAvijjai, saNivaM vA / tao iMtema rayagA diTThA / tAhe nilukkaMto saNiyaM ei / tesiM ca rayagANaM dine dine puttAI Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 47 pIThikA- [bhA. 171] hIraMti / tao ThANayaMbaddhaM rakkhaMti iMte core / esa coro nilukkato eti" tao baMdhiuM pitttthio| sabbhAve kahie mukko bhaNio ya-bhaNijjAsi 'suddhaM bhavau, khAro paDau' / so nagarasammuhaM ei / egattha bIyANi vAvijaMti / tena bhaNiyaM-suddhANi havaMtu, khAro paDau / tao tehiM 'kimakAraNaM verio evaM bhAsai ?'tti piTTio / sabbhAve kahie mukko bhaNio ya-erise kajje evaM bhannai 'erisaM bahuM havatu, gaDDAo bharaha eyassa' / tao vaccaMto egattha mayagaM nijaMtaM dahNa bhaNai-bahuM bhavau erisaM / tattha vi viTTio / sabbhAve kahie mukko bhaNio ya-erise kajje evaM bhannai 'accaMtaviyogo bhavau eriseNaM kajeNaM' / tao gacchaMto egatthavivAhe bhaNai-eriseNaM kajjeNaM accaMtaviyogo bhavau / ettha vi piTTio / sabbhAve kahie mukko bhaNio ya-erise kajje evaM bhaNiyavvaM niccaM erisagANi picchaMtayA hoha, sAsayaM bhavau' / tao vaccaMto egattha niyalabaddhaM daMDiyaM daddUNa bhaNai-niccaM erisayANi picchatA haha, sAsayaM ca evaM havau / tattha vihao / samAve kahie mukko bhaNio ya-erise kajje evaM bhaNijjAsi 'eyAo me lahuM mukkho bhavau' / tao gacchaMto egattha kei mittasaMghADayaM karite picchai / tattha bhaNaievAo me lahuM mokkho bhvu|ttth vi pittttio| sabbhAve kahie mukko gao nagare / tattha egassa daMDikulaputtagassa allINo sevaMto acchi|annyaa dubhikkhe aNbiljaauusiddhilliyaa| bhajAe so bhaNio-jAhi mahAyaNamajjhAo saddAvehijeNabhuMjai, sIyalAajoggAavissai |ten gaMtUNa mahAyaNamaJjhevaDDeNaM saddeNaMbhaNioehi ehi sIyalI kila hoi aMbilajAU / so lajjio gharaM go| teNaM aMbADio bhaNio yaerise kajje saNiyaM kanne kahijjai / annayA gehaM palittaM / tassa bhajjAe bhaNiyaM-lahuMsaddAveha tthkkurN| so gaMtuM saNiyaM kahei / jAva so tassa akkhAi tAva savvaM gharaM jjhAmiyaM / tattha vi aMbADio bhaNio ya-erise kajje na viAgammai, akkhAyageNa appaNA ceva pANieNavA vijai / anayA tassa daMDikulaputtagassa NhAUNa dhUviMtassa ghUmo nigacchai / tao so gomattaM yomuttAiyaM ca chubhei / evaM jo annammi kaheyavve annaM kahei tassa ananuogo / sammaM kahijjagANe anuyogo|| bhAve bhAvasya viSaye'nuyoge'nanuyoge ca saptodAharaNAni bhavanti / / tAnvevAha[bhA.172] sAvagabhajjA sattavaie ya kuMkaNagadArae nule| kamalAmelA saMvassa sAhasaM seNie kove|| vR-prathamamudAharaNaM zrAvakabhAryA / dvitIyaM sAptapadikaH puruSaH / tRtIyaM kauGkaNakadArakaH / caturthaM nakulaH / paJcamaM kamalAmelA / SaSThaM sambasya sAhasam saptama 'zreNike' zreNikasya kopaH // tatra zrAvakabhAryodAharaNamiddam-ego sAvago annaM mahilaMdaTuM ajjhovavanodubbalIbhavai / bhajAe pucchio|nibbNdhekhiyN|taae bhnniyN-aanemi| tAhe sA saMjjhAsamaetIse avirayAe taNaehiM vatthehiM appANaM nevatthittAaMdhayAre allINA / so tIe samaMacchio / tao bIvadivase addhiI pakao vayaM khaMDiyaM' |taae bhaNiyaM-mA addhiiNpkrehi|n khaMDiyaM, ahaMceva aagyaa| sAbhinnANaM pattiyAviyo / evaM jo sasamayaktavvayaM parasamayavattavvayaM bhaNai, odaiyabhAvalakkhaNeNaM uvasamiyamAlavakkhaNaM parUvei tAhe ananuyogo bhavati / sammaM parUvijamANe anuyogo|| sAptapadikodAharaNamevam-egammi paccaMtagAme ego| olaggayamaNUso sAhu-mAhaNAINaMna suNei neva alliyaina vA vasahiM dei 'mA mama dhammaM kahehii, to haMmA sadayo hohAmi tti / annayA Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -1taMgAmaM sAhuNo AgayA paDissayaM maggaMti / tAhe so gohillaehiM 'eesi vasahiM na desittieehi yapavaMcio houttitassagharaM kahiyaM / 'ittha eriso tAriso sAvago'tti te pucchaMtA gyaa| diTThA, jAvana ceva aaddhaai| tattha egeNa sAhuNA bhaNiyaM-jaina ceva so eso, ahavA pavaMciyA motti| taM soUNa te pucchiyA |jhaavttN kahiyaM / so ciMtei-aho ! akajaM, maMtAvapavaMcaMtu, sAhuNo kahaM pavaMciMti ? / tAhe 'mA tesiM / samo hou'tti tena bhaNiyaM-demi vasahiM jai mama dhammaM na kaheha / saahuuhiNbhnniyN-evNhoutti|dinnNghrN / vaasaarttevNteaapucchNti-vihraamo|taahe payaTTA sAhuNo'nnattha vihariuM / tena anuvvaiyA / sImApajjattedhammo khio| tatthana kiMcitaraighettuMmUlaguNaM uttaraguNaM vAmaMsaviraIvA / pacchA sattavaiyaMvayaMdinnaM mAreukAmeNaM jAvaieNaMkAleNaM sattapayAiMosakkijaMti evaiyaM kAlaM paDikkhittA mAreyav 'saMbujjhissaitti kAuM / gayA sAhuNo / annayA coriyAe go|avsunnenn niyatto rattiMsaNiyaMgharaMei / taddivasaM tassa bhagiNI AgaellayA purisanevatthaM kAuMbhAuz2AiyAe samaMnaDapicchagA gyaa| cireNa AgayA niddaktA taha ceva egaMtassayaNe siyaa| iyaroyaAgaopicchai parapuriso'tti asiMukkarisittA aahnnaamittivvsio|vyN sNbhriyN| Thio 'sttpyNtrNacchaami'tti| eyammiaMtare bhagiNIe bAhA bhAujAiyAe atiyA |taae dukkhAvijjaMtIe bhnniyNavnnehimebaahaatosiisN|ten sarosannAo-bhagiNIme esA purisanevatthiya tti| diTThA / lajio jAo 'aho ! maNeNaM akajaM jayaM' ti| uvaNaojahA saavgbhjaae| so saMbuddho pvvio|| ___ koGkaNakadArakodAharaNamidam-koMkaNagavisae ego daargo| tassa mAyA myaa| piyA se anamahilaMna lahai 'savattiputtoacchaitti kaauN| annayA saputtokaTThANaMgao, tAhe nena ciMtiyaMeyassa bhaeNaM mahiliyaM na labhAmi-tti mAremi / tao putto bhaNio- vaccha ! kaMDaM Anehi / so pahAvio / annena kaMDeNa viddho / dAraeNa laviyaM-kiM kaMDaM khittaM ? viddho mi / puNo vi khittN| raDato mArio / puvvaM 'ayANaMteNa viddho mitti ananuyogo, 'mArijjAmi'tti evaM nAe anuyogo| ahavA 'sArakkhaNijjaM mAremi'ttiananuyogo, sArakkhaMtassa anuyogo / evaM annammi parUviyabve annaM parUvemANassa viparItatvAdananuyogaH, yathAbhUtaM prruupyto'nuyogH|| nakulodAharaNamidam-egA cArabhaDiyA gabmiNI / annA vi nauliNI gabbhiNI tattha ya lihae eiya jAi ya / tAo samagaM pasUyAo / cArabhaDAe ciMtiyaM-mama puttassa ramaNao naulo bhassai-tti tassa pIhayaM dei kharaMca / atrayA duvAre tIse aviraiyAe kaMDatIe tattha maMculliyAe so dArago oyArio / tattha sappeNa caDittA khAio mao / io ya iyareNa nauleNa maMculliyAe uyaraMto diTTho khNddiiko| tAhe soruhiralitteNaM tuMDeNa tIse aviraiyAe mUlaM gaMtuM cADUNi krei| tAe nAyaM-eena mama putto khatio / musaleNa AhanittA mArio / tAhe dhAvaMtI gayA puttamUlaM, jAva sappaMkhaMDAkhaMDIkayallayaMpAsei, tAhe dugunntrmddhiiipgyaa| tIse avirayAepuvvamananuyogo, pacchA anuyogo / evaM jo annaM parUveyavvaM annaM parUvei tassa ananuyogo, jotaMceva parUvei tassa anuyogo|| kamalAmelodAharaNam-bAravaIe baladevaputtassa putto sAgaracaMdo nAma kumAro, sveNa ya ukkiTTho savvesiM saMbAINaM i8o / tattha ya bAravaIe vatthavvassa ceva annassa ranno kamalAmelAnAma Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [bhA. 172] dhUyA ukkiTThasarIrA / sA ya uggasenanattussa dhanadevassa varilliyA / io ya nArao sagaracaMdassa kumArassa sgaasNaago|abbhutttthio| uvaviDhaM samANaMpucchai kiMci bhayavaM! accherayaM diTuM ? / AmaM diddhN| kahiM ? / iheva bAravaIe nayarIe kamalAmelA naamaaNdaariyaa| khazaazai dinniyaa?| AmaM / kassa? / uggasena nattussa dhaNadevassa / tao so bhaNai-kahaM mama tAe samaM saMjogo hojA? / 'nayANAmu' tti bhaNittA go| soya sAgaracaMdotaM souMna viAsaNe na visayaNe dhiI lhi|tN dAriyaMphalae pAsaMto nAmaMca giNhaMto acchai / nArao vi kamalAmelAe aMtiyaM go| tAepucchio kiMci accherayaM diTuM? / nAraobhaNai-duvediTThANi, rUvena sAgaracaMdo, virUvattaNena ghanadevo / tao sAgaracaMde mucchiyAdhanadeve virattA / nAraeNa AsAsiyA / tena gaMtuMsAgaracaMdassa AikkhiyaM, jahA 'icchai'tti / tato ya sAgaracaMdassa mAyA anne ya kumArA addannA-marati nUnaM saagrcNdo| saMbo Agao jAva picchai sAgaracaMdaM vilavamANaM / tAhe anena pacchao dhAiUNa acchINi dohi vi hatthehiM cchAiyANiM / sAgaracaMdeNa bhaNiyaM-kamalAmele! / saMbeNa bhaNiyaM-nAhaM kamAlamelA, kamalAmelo h| sAgaracaMdeNa bhaNiyaM-AmaM, tumaceva kamalAmelaM dAriyaM melehisi / tAhe tehiM kumArehiM saMbo bhaNio-kamalAmelaM melehi sAgaracaMdassa / na mannai / tao majaM pAeUNa abbhuvagacchAvio / tao vigayamao ciMtei-aho! mae Alo abbhuvagao, kiM sakkA idAniM nivvahiuM?-ti pajunnaM pannattiM vijaM maggai / tena dinnaa| tao jammi divase dhanadevassa vivAho tammidivase vijJAe paDirUvaM viuvviUNaM kamalAmelAavahariyA reveujaanneniiyaa|sNbppmuhaa kumArA ujjANaM gaMtuM nArayassa rahassaM bhiMdittA kamalAmelaM sAgaracaMdaM pariNAvittA tattha kiDaMtA acchaMti / vijApaDirUvagaM pi vivAhe vaTTamANe aTTahAsaM kAUNaM uppaiyaM / tao jAo khobho / na najai 'kena i haariy?"ti| nArao pucchio bhaNai-diTThA revaie ujANe kena vivijaahrennavhriyaa| taosabalavAhaNo nArAyaNo niggo| saMbo vijjAhararUvaM kAUNa jujjhiuM saMpalaggo / savve dasArAiNo parAiyA / tao nArAyaNeNa saddhiM laggo / tao jAhe nenaM nAyaM 'ruTTho tAutti tao se calanesu pddio| kaNheNa aNbaaddio|to saMbeNa bhaNiyaM-esA amhehiM gavakkheNa appANaM muyaMtI ditttthaa| tao kaNheNa uggaseno anugamio / pacchA imANi bhoge jamANANi viharati / annayA bhayavaM arihanemisAmI samosario / tao sAgaracaMdo kamalAmelA ya sAmisagAse dhammaM soUNa gahiyAnuvvayANi saMvuttANi |to sAgaracaMdo aTTami-cauddasIsuMsunnaghare vA susANe vAegarAiyaM paDimaMThAi / dhanadeveNaMeyaM nAUNaM taMbiyAo suiioghddaaviyaao| tao sunnaghare paDimaMThiyassa vIsasu vi aMgulInahesu akkoDiyAo / tao sammamahiyAsamANo / veyaNAbhibhUo kAlagato devo jaao| tato biiyadivase gavesiMtehiM diTTho / akkaMdo jaao| diTThAo suuiio| gavasiMtehiM taMbakuTTagasagAse uvaladdhaM-dhanadevena kArAviyAo / rUsiyA kumArA dhanadevaM maggaMti / duNha vi balANaMjuddhaM sNplggN|to sAgaracaMdo devoaMtare ThAUNa uvasAmei / pacchA kamalAmelA bhayavao sagAse pvviyaa|ittiyNpsNgenn bhnniyN| itthasAgaracaMdassakamalAmelaM saMbaMmannamANassaananuyogo, 'nAhaM kamalAmela'tti bhaNie anuyogo / evaM jo vivarIyaM parUvei tassa ananuyogo, jahAbhAvaM [18|4 For Private & Personal. Use Only Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -1parUvemANassa anuyogo|| sambasya sAhasamudAharaNam-jaMbavatI nArAyaNaM bhaNai-ekkA vi mae puttassa anADiyA na diTThA / nArAyaNeNa bhaNiyaM-ajja dAemi / tAhe nArAyaNeNaM jaMbavaIe AbhIrIrUvaM kayaM, appaNo bhaNiyA-mahiyaM kiNAmiti ehi / sA anugacchai / AbhIro se maggeNaei / so saMbo egaMdeuliyaM pavesai / AbhIrI bhaNai-nAhaM pavisAmi, mollaM dehi / so bhaNai-dijai, pavisAhi / sA bhaNaiettha ceva Thio takaM giNhAhi / so bhaNai-avassa pavisiyavvaM / necchai tAhe hatthe laggo / AbhIro uddhAiUNa samaM laggo / saMbo juddhamahiDio / AbhIro vAsudevo jAo, iyarI vi jNbvii| tao lajjio aMgului kAUNa plaaio| biiyadivase maDDAe aanijNtokhiilgNghddei| vAsudevenapucchio-kiM eyaMghaDijai? saMbobhaNai-jo parivAsiyaMbollaMkAhii tassa muhe kuTTijjihi tti / itthaM paDhamaM ananuyogo, nAe anuyogo / evaM jo virUvaM parUvei tassa ananuyogo, tahabhAvaM pruuvemaannssanuyogo|| zreNikakopodAharaNam-rAyagihe nayare seNio rAyA / cillaNA tassa bhAriyA / sA vaddhamANasAmiM titthayaraM vaMdittA veyAliyavelAe mAhamAse nagaraM pavisai / aMtarA pahe sAhU paDimApaDivannato diTTho / tIe rattiM suttiyAe kaha vi hattho vilNbio| jayA sIeNaM gahio tayA ceiyaM / pavesio sauDimajjhe hattho / tassa hatthassa taNaeNaM sIeNaM savvaM sarIraM sIeNa gahiyaM / pacchA tAe bhaNiyaM-sa tapasvI kiM kariSyati sAmpratam ? / pacchAralA seNieNa ciMtiyaMsaMgAradinnao ko vi / ruTeNa pabhAe abhao bhaNio sigdhaM aMteuraM palIvehiM / seNio gao sAmiNo mUlaM |abhenn hasthisAlA palIviyA / sAmipucchai-cillaNA egapattI anegapattI vaa?| sAmiNA bhaNiyaM-egapattI / tao 'mA Dajjhihi' tti turiyaM niytto| abhao ya niggcchi| tena bhaNiyaM-palIviyaM ? / abhao bhaNii-AmaM / seNio bhaNai-tumaM kiM tattheva na paDio ? | paDibhaNai-ahaM pavvaissAmi, kiM me aggipavesena ? / tAhe 'mA jhilihi' tti pacchA abhaeNa bhnniyN-nddjjhi|senniyss cellaNAe puvvaM ananuyogo, pucchie anuyogo|evN vivarIe parUvei ananuyogo, jhaabhaavNpruuvieanyogo||tdevmuktNnikssepdvaarm| idAnImekArthikadvAraMvaktavyam, tatra tiSThatu tAvadetat, ekArthikAmidhAne ko guNaH? ityata Aha-ekArthikadvAram [bhA.173] baMdhAnulomayA khalu, suttammi ya lAghavaM asmmoho| satthaguNadIvaNA viya, egaTThaguNA hvNtee|| vR-ekArthikAbhidhAne yAnyarthapadAnigAthAdibhirbaddha (banddha] miSyanteteSAMbandhe'nulomatA bhavati, ananukUlAbhidhAnaparihAreNAnukUlAbhidhAne bandho bhavatItyarthaH ||anukuulen cAbhidhAnena baddhe sUtre sUtrasya lAghavaM bhavati / tathA vivakSitArthasya 'asammohaH' nissandigghA pratIti, yathA zakra iti vA purandara itivA indra iti vA ityAdhukte zakrazabdArthasya / tathA zAstA-tIrthakarastasya guNAstaSAM dIpanA-prakAzanA bhavati, yathA-aho! bhagavAn ekaikasyArthasya bahUni paryAyanAmAni jAnAti sma / ete ekArthinAmabhidhAne guNA bhavanti / / sAmpratyaikArthikAni vaktavyAni, tAni dvidhA-sUtrasyA'rthasya ca / tatra prathamataH sUtrasyA''ha [bhA.174] suya sutta gaMtha siddhaMta sAsaNe ANa vayaNa uveso|| Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA-[bhA. 174] 51 pannavaNamAgame iya, egaTThA pajjavA sutte // kR-zrutaM sUtre granthaH siddhAntaH zAsanam AjJA vacanam upadezaH prajJApanA AgamaH 'iti' ete daza 'paryAyAH' ekArthA sUtrasya / / eteSAM ca sarveSAmapi padAnAM nAmAdikazcatuSko nikSepaH / tatra sarvatrApinAma-sthApane dravyataAgamato noAgamatojJazarIra-bhavyazarIre prtiite| zeSaMvaktavyam / tatra zrutamadhikRtyAha[bhA.175] davvasurya pattaga-putthaesujaM paDhai vA anuvautto / ____ Agama-noAgamao, bhAvasuyaM hoi duvihaM tu / / vR-nogaAgamato dravyazrutaMjJazarIra-bhavyazarIravyatiriktaMpatraka-pustakeSu nyastam, yacca bA'nupayuktaH paThati tad noAgamato dravyazrutam / bhAvazrutaM dvividham-Agamato noAgama tshc|| [bhA.176] Agamao suyanANI, suovautto ya hoi bhAvasuyaM / so suyabhAvA'Nano, suyamavi uvaogao'NannaM / / vR-tatrA''gamato bhAvazrutaM zrutajJAnI 'zrutopayuktaH' zrutajJAnopayogavAn, "upayogo bhAvanikSepaH" iti vacanAt / atha kathaM zrutajJAnI zrutopayukto bhAvazrutam? ata Aha-yasmAt 'saH' zrutajJAnI zrutabhAvAnanyaH, zrutamapi jIvasvabhAvAdupayogAdananyat, tataH sa eva zrutajJAnI bhAvazrutam / / noAgamato bhAvazrutamAha[bhA.177] jaMtaMdusattagavihaM, tameva noAgamo suyaM hoi| sAmittAsaMbaddhaM, samiIsahiyassa vA jNtu|| vR- yat 'tat' prAgabhihitaM 'dvisaptavidhaM' caturdazavidhamakSarazrutAdi, yadi vA dvAdazaprakAramaGgapraviSTamAcArAdi dvividhamaGgabAhyaM kAlikamutkAlikaMceti caturdazavidhaM zrutajJAnaMtadeva 'khAmitvAsambaddhaM' puruSeSu svAmitvenAsambaddham, puruSebhyaH pRthagvivakSitamityarthaH, noAgamato bhaavshrutm| yadi vA samitisahitasya puruSasyopayuktasya yat' zrutaM tad noAgamato bhaavshrutm| atra nozabdo mizravAcI / / adhunA sUtradvAramAha [bhA.178/1] paMcavihaM puna davve, bhAvammi tameva hoi suttaM tu / vR.dravyatonogaAgamato vyatiriktaMsUtraMpaJcavidham, tadyathA-aNDajaMhaMsagarbhAdi, boNDajaM kAsikam, kITajaM kRmirAgam, vAlajamUrNAmayam, valkajaMsanasUtrAdi / noAgamato bhAvasUtraM 'tadeva' yadanantaraM noAgamato bhAvazrutamuktam // granthadvAramAha [bhA.178/2] saccattAI gaMtho, davve bhAve imaM ceva / / vR-dravyato noAgamatovyatirikto granthastravidhaH 'sacittAdi' sacittaH acitto mishrshc| eSa trividho'pyupari prathamasUtre vakSyate / bhAve granthaH 'idameva' kalpAdhyayanam // adhunA siddhAntadvAramAha[bhA.179] jena u siddhaM atthaM, aMtaM nayatIti tena siddhNto| so savva-paDItaMto, ahigaraNe abbhuvagame ya / vR-yena kAraNena pramANataH siddhamartham antaMnayati' pramANakoTimArohayatItitena kAraNena Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -1siddhAnta ucyate / sa eSa dravyato noAgamato vyatiriktaH pustaka-patranyastaH |bhaavtshcturvidhH, tadyathA-sarvatantrasiddhAntaH pratitatrasiddhAntaH adhikaraNasiddhAntaH abhyupagamasiddhAntazca / / tatra sarvatantrasiddhAntamAha[bhA.180] saMti pamANAti pameyasAhagAI tu savvataMto u / thejavaI ya vasumaI, Apoya davA calo vAU / / vR-santi 'pramANAni pratyakSAdIni prameyasAdhakAni, tathAsthairyavatI pRthivI, ApodravAH, calovAyuH, eSa sarvatantrasiddhAntaH, sarveSutantreSvasyArthasya siddhatvAt / pratitantra siddhAntamAha[bhA.181] jo khalu sataMtasiddho, na ya parataMtesu so updditNto| niccamanicca savvaM, niccAniccaM ca iccaaii|| kRyHkhlvrthsvtntrsiddhonprtntressusprtitntrsiddhaantH| yathA-sarvaMnityaM sAGkhyAnAm, sarvamanityaM kSaNikavAdinAm, sarvaM nityA'nityamArhatAnAmityAdi ||adhikrnnsiddhaantmaah[bhaa.182] so ahigaraNo jahiyaM, siddhe sesaM anuttamavi sijjhe / jaha niccatte siddhe, annattA-'muttasaMsiddhI / / vR-yasmin siddhe zeSamanuktamapi sidhyati, yathA Atmano nityatve siddhe zarIrAdanyatvasaMsiddhiramUrtatvasaMsiddhizca / eSo'dhikaraNasiddhAntaH / abhyupagamasiddhAntamAha[bhA.183] jaM abbhuvicca kIrai, sicchAe kahA sa abbhuvagamo u| sIto vanhI gayajUha taNagge mggu-khrsiNgaa|| vR-yat 'abbhupetya' svecchayA abhyupagamya vAdakathA kriyate, yathA-zIto vahni, gajayUthaM tRNAgre, madgoH-jalakAkasya kharasya ca zRGgamiti / sa esso'bhyupgmsiddhaantH|| samprati zAsanamAjJAM cAha[bhA.184] kaDakaraNaM davve sAsanaM tu davve va davvao ANA / davvanimittaM vubhayaM, duni vi bhAve imaM ceva // vR-noAgamato dravyazAsanaM vyatiriktaM 'kRtakaraNaM' mudrA ityarthaH / AjJA'pi dravyato noAgamato vyatiriktA saiva mudrA / athavA 'dravyanimittaM' dravyotpAdananimittaM yat 'ubhayaM' zAsanamAjJA tad dravyazAsanaM sA dravyAjJA / dve apica' zAsanA-''jJe bhAvata idmevaadhyynm| kimuktaM bhavati?-noAgamato bhAvazAsanaM bhAvAjJA ca idameva kalpAkhyamadhyayanam / tathAhi-ya etasyAjJAM na karoti so'nekAni maraNAdIni prApnoti // idAnIM vacanadvAram, vacanaM vAgityekArtham, tato vAcamadhikRtyAha[bhA.185] davvavatI davvAiM, jAiMgahiyAi~ muMcai na tAva / ArAdhani davvassa vi, dohi vibhAvassa paDivakkho / / vR-yAni bhASAyogyAnidravyANi bhASAtvena gRhItAni, na tAvadadyApimuJcati sAnoAgamato vyatiriktA dravyavAk / athavA dravyasya 'ArAdhanI' yathAsvarUpapratipAdikA sA dravyavAk / dvAbhyAmapi prakArAbhyAM bhAvasya pratipakSo vaktavyaH / kimuktaM bhavati? - yAni bhASAyogyAni dravyANi bhASAtvena pariNamayya muJcati sA noAgamato bhAvavAk, athavA yA jIvasya bhAvaM Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA- [bhA. 185] ___53 53 jJAnAdikamArAdhayati ajIvasya ghaTAdervarNAdikaM sA noAgamato bhAvavAk / / sAmpratamupadeza-prajJApanA-''gamAnAha[bhA.186] davvANa davvabhUo, davvaTThAe va vijamAIyA / aha davve uvaeso, pannavaNA Agame ceva / / vR-dravyANAM dravyabhUto dravyArthaM vA vaidyAdaya upadezAdi kurvanti eSa dravyato noAgamato vyatirikta upadezaH prajJApanA Agamazca / iyamatra bhAvanA-yadvaidya AturasyauSadhadravyANAmupadezaM karoti, yaMvA sAdhuranupayukta upadezaM kathayati, athavA yadvaidya 'eSa mama dravyaM dAsyati' iti dravyanimittamauSadhadravyANAmupadezaM karoti eSa noAgamato vyatirikto dravyopadezaH / tathA yaH kazcidravyANi prajJApayati, bhAvaM vA prajJApayan anupayuktaH, yadi vA 'eSa mama kiJciddAsyati' iti dravyanimittaM prajJApanAM dravyAdInAM karota eSA noAgamato vyatiriktA dravyaprajJApanA / tathA yaddhiraNyAdInAmAgamaM saGgahaM karoti, yo vA sAdhuranupayukta AgamaM paThati, yaM vA''gamaM vaidyo vRttinimittaMpaThatisa noAgamato vyatirikto drvyaagmH|tthaa ya upayukta upadizatiprajJApayati paThati vA''gamam etenoAgamato bhAvata padeza-prajJApanA''gamAH ||saamprtmrthaikaarthikaanyaah[bhaa.187] anuyogo ya niyogo, bhAsa vibhAsA ya vattiyaM ceva / ee anuogassa u, nAmA egaTThiyA pNc|| vR-anuyogo niyogo bhASA vibhASA vArtikaM ca, etAni paJcAnuyogasyaikArthikAni / tatrAnukUlaH sUtrasyArthena yogo'nuyogaH / nizcito yogo niyogaH |arthsy bhASaNaM bhASA / vividhaprakArairbhASaNaM vibhaassaa|vRttau bhavaMvArttikam, yadekasminpade yadarthApannaMtasya srvsyaapibhaassnnm||. uktAnyaikArthikAni, samprati niruktadvAramAha[bhA.188] nicchiyamutta niruttaM, taMpuna sutte ya hoi atthe ya / sutte uvariM vucchaM, atthaniruttaM imaM tattha // vR-nizcitamuktaMniruktam / tacca dvidhA-sUtrasyArthasya c| tatrasUtrasyopari "neruttiyANi tassa ityAdinA granthena vakSye arthaniruktaMpunaH 'idaM vkssymaannm||tdevvivkssuprtmtstdvissyaan dRSTAntAn vaktavyAn sUcayati[bhA.189] anu bAyare ya uMDiya, paDiMsuyA ceva abbhapaDale y| vattiya caukkabhaMgo, niruttAdI vattaNI va jahA // kR-anuyogeanutvebAdaratvecaSTAntovaktavyaH / niyoge 'uNDikA' uNDikApatrakadRSTAntaH, uNDikA-mudrA / bhASAyAM pratizrutahaSTAntaH / vibhASAyAmabhrapaTalaH / vArttike catvAro bhaGgAH, tatra maGkhaSTAntaH / tathA niruktAdIni yathA varddhamAnasvAmyAkhyAtavAn tathA kimRSabhAdayo'pi? utAnyathA ? ucyate-tatheti, kevalajJAnasya tulyatvAt; yathA 'vartanI' mArga sA sarvajanapadeSu pramANata ekaiva bhavati / / tatra prathamamanuyogadvAramAha[bhA.190] anunA jogo anujogo, anu pacchAbhAvao yatheve ya / jamhA pacchA'bhihiyaM, suttaM thovaM ca tenAnU / / vR-iha anuyoga iti vA shbdsNskaarH| tatra 'anunA' pazcAdbhUtena yogo'nuyogaH, athavA Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 bRhatkalpa-chedasUtram -1 'anunA' stokena yogaH anuyogaH / tathA cAha-anu iti pazcAdbhAve stoke ca / yasmAt pazcAt 'abhihitaM' kRtaM sUtraM stokaM ca tena au iti bhaNyate / arthapunarananuH, pUrvamuktatvAt, bAdarazca, bahutvAt / / evamAcAryeNokte ziSyaH prAha[bhA.191] puvvaM suttaM pacchA, ya pagAso loiyA vi icchaMti / pelAsarise sutte, atthapayA huMti bahuyA vi|| vR-nanupUrvaM sUtraM pazcAt 'prakAzaH' artha, 'tAntAn bhAvAnprakAzayatIti prakAzaH' iti tyutpatteH, sUtrAbhAvetusa kasya syAt ?; apica laukikA apyevamevecchanti, tathA coktaM taireva pUrvaM sUtraM tato vRttivRtterapica vArtikam / sUtra-vArttikayormadhye, tato bhASyaM prvrtte| tato yadvadatha yUyaM pUrvamartha pazcAtsUtram' iti tannaghaTAMprAJcati / yadapi ca brUtha 'sUtramanuH, artho bAdaraH' iti tadapi na samyak, yata ekasyAM peDAyAM bahUni vastrANi mAnti tatra peDAyA eva bAdaratvaM yujyate, tadvazA bahUni vastANi mAnti sma; evamatrApi paDAsaze' peDAsthAnIye sUtre bahUnyarthapadAni vartante, tataH sUtrameva bAdarIbhavitumarhati nArtha iti / / na ca mahattvamekAntenArthasya, kasmAt ? ityAha[bhA.192] ikkaM vA atthapayaM, suttA bahugA vi saMpayaMsaMti / ukkhitta nAyamAisu, ayamavi tamha anegNto|| vR-ekamarthapadaM bahUni sUtrANi sampradarzayanti, yathA utkSiptajJAte 'anukampA karttavyA' ityartho bahubhiH sUtrairvarNitaH / AdizabdAt saGghATAdiSu jJAteSu 'na varNahetorAhArayitavyam' ityAdiparigrahaH / tasmAdayamanekAnto yat 'artho mahAn' iti ||aacaarypraah-yttvyoktN pUrvaM sUtraM pazcAdarthaH' iti tanna bhavati, katham ? ityAha[bhA.193] atyaM bhAsai arihA, tameva suttIkareMti gnndhaarii| atthaM ca vinA suttaM, anissiyaM kerisaM hojjA / vR-arthaM bhASate'rhan / 'tameva' arhadbhASitamarthaM sUtrIkurvanti gaNadhAriNaH / arthaMca vinA sUtram 'anizritam' arthanizrArahitaM kIzaM syAt ? asambaddhaM syAt, "dazadADime" tyAdivAkyavaditi bhAvaH / api ca laukikA api zAstAraH prathamato'rthaM dRSTvA sUtraM kurvanti, arthamantareNa sUtrasyAniSpatteH / yadapyuktaM 'peDAvadbAdaraM sUtram, artho'NuH' iti tadapyazlIlam, yatastasyAeva peDAyAekaMvastramAdAyatenAnekAHpeDAbadhyante, tathaikasmAdarthAdbahUni sUtrANyAk tenaiva badhyante / evaM ca vastrasthAnIyasyArthasya mahattvam, peDAsthAnIyasya tu sUtrasyAnutvameva / yadapyuktaM 'naca mahattvamekAntenArthasya' ityAditadapyaparibhAvitaparibhASitam, yata utkSiptajJAtAdiSu sattvAnukampAdiko'rthastAvanmAtrasya sUtrasya, azeSya tu shesso'rthH|| ukto'nuyogaH, adhunA niyogamAha[bhA.194] ahigo jogo nijogo, jahA'idAho bhave nidAho tti| atthaniuttaM suttaM, pasavai caraNaM jao mukkho|| kR-ni' Adhikye, adhikoyogoniyogaH, yathA'tidAhonidAhaH |ksy kena sahAdhikyam? Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [bhA. 194] iti ced ucyate-sUtrasyArthena / Adhikyena yogasya kiM phalam ? iti ced ata Aha-arthena samamAdhikyena niyuktaMsUtraM caraNaM' cAritraprasUte, ytHsNsaaraadumokssH||atraivprsvne dRSTAntamAha[bhA.195] vacchaniyoge khIraM, atthaniyogeNa caraNamevaM tu / pattaga daMDiyamubhayaM, daMDiyasariso tahiM attho|| vR-yathA gaurvatsena niyuktA satI kSIraM prasUte, evamarthena samaM niyuktaM sUtraMcaraNaM prasUte / yadi punarekaM kevalaM sUtraM syAt nArthastena saGgahIto bhavet tatazcaraNaprasavasyAbhAvaH, yathA vatsaniyogAbhAve goH kSIraprasavasyAbhAvaH / artho'pi kevalaH sUtravihIno na kAryasAdhakaH, yathA kevalovatsaH |atraiv dRSTAntAntaramAha-"pattagadaMDiyaubhayaM"ti patrakaM lekhaH daNDikA' lekhasyopari mudrAniyogaH 'ubhayaM' patrakaM daNDikA ca / iyamatra bhAvanA tinni purisA rAyANamolaggati / rAyA tuTTho / kammii nagare pasAo kao / tattha egeNa purisena je tamminayare rAyapurisA tesiMjogaMpattayamANIyaM paraM muddArahiyaM / biieNa daMDiyA ceva kevalA / taieNobhayaM / tattha jeNa muddArahiyaM pattayamANIyaM so rAyapurisehiM bhaNio-natthi pattagassopari muddAviNioga tti na mannemo / biio bhaNio-asthi iyaM muddA, paraM ko rannA pasAo kao? ko vA na kau ? tti na jANAmo tti, tamhA na demo tti / taieNobhayaM darisiyaM / savvaM jahatthiyaM laddhaM / eva dRSTAntaH / / ayamarthopanayaH-patrasaddazaM sUtram, daNDikAsazo'rthaH / yathA patrakaM kevalaM daNDikA vAna kAryasya prasAdhikA, ubhayaM tuprasAdhakam, evaM sUtramarthazca pRthag na caraNaprasAdhakaH, ubhayaM tuprasAdhakam / / samprati pratizrutadRSTAntopetaM bhASAdvAramAha[bhA.196] paDisaddagassa sarisaM, jo bhAsai asthamegu suttassa / sAmaiya bAla paMDiya, sAhu jaImAiyA bhAsA / / vR-yathA girikuhara-kandarAdiSuyAzaHzabdaH kriyate tAdRzaH pratizabda uttiSThati, evaM yo yAzaM sUtraM tasya tAzamarthamekaM bhASate tasya tad bhASaNaM bhASA / yathA samabhAvaH sAmAyikam, dvAbhyAM-bubhukSayA tRSA vA''galito bAlaH, sAdhayati mokSamArgamiti sAdhuH, yatate sarvAtmanA saMyamAnuSThAneSviti yati, AdizabdAt tapatIti tapana ityAdiparigrahaH // sAmpratamabhrapaTaladRSTAntasamanvitaM vibhASAdvAramAha[bhA.197] ekkeNaM ekkadalaM, tahiM kayaM biIeNa bhutrgaa| taieNa chAiyaM taM, tillaM-'bilamAduvAehiM / / vR- ekena cchatrakAreNa trayANAmAtmIyaziSyANAM catrAcchAdanArthamabhrapaTalAni dattAni 'chatrANyAcchAdayata' / tatraikena ziSyeNa ekamabhrapaTaladalaMtatracchatrekRtam, dvitIyenA''tmIyacchatre bahutarANi dvi-tri-catuHprabhRtIni abhrapaTalAni lApitAni, tRtIyena ca bahUnyabhrapaTalAni dattvA tailaa-'mlaadibhirupaayaistcchtrNsrvaatmnaa''cchaaditm| kimuktaM bhavati ?-tAnyabhrapaTaladalAni lApitAni tailA-'mlAdibhistImitvA sarvathA nirbhedaM kRtam / eSa dRSTAntaH, ayamarthopanayaHprathamaziSyasazo bhASakaH, dvitIyaziSyasadRzo vibhASakaH / / [bhA.198] egapae u dugAI, jo atthe bhaNai sA vibhAsA u / asai ya Asu ya dhAvai, na ya sammai tena Aso u|| w Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 bRhatkalpa-chedasUtram - 1 vR- tathA cAha-ya ekasmin dvi-trAdInarthAn vakti, yathA'znAtItyazvaH, yadi vA''zu dhAvati na ca zrAmyatItyazcaH, eSa vibhASakaH, tasya bhASaNaM vibhASA / tRtIyaziSyasadhzo vyaktikaraH / uktaJca- paDhamasariccho bhAsago, biiya vibhAso ya taiya vittikaro / iti / samprati maGkhaSTAntopetaM vArttikadvAramAha // [bhA. 199] sAmAiyassa atyaM, puvvadhara samattamo vibhAsei / cauro khalu maMkhasuyA, vattIkaraNammi AraNA / / vR- yaH sAmAyikasyArthaM 'pUrvadharaH ' caturdazapUrvadhArI san samastam 'o' iti pAdapUraNe vibhASate, yataH paraM kimapi na vaktavyamasti sa vyaktikaro vArttikakara ityekArthau / tasmiMzca vyaktikaraNe catvAraH khalu mamasutA AharaNAni / / tAnyevAha [ bhA. 200 ] phalagikko gAhAhiM, biio taio ya vAiyattheNaM / tinnivi akuDuMba bharA, tigajoga cautthao marai // vR- catvAro maGkhAH / teSAmekaH phalakaM gRhItvA hiNDate, na gAthA uccarati, nApi vAcA kamapyarthaM bhASate sa na kiJcillabhate / dvitIyo na phalakaM gRhNAti, kevalaM gAthAH paThan hiNDate so'pi na kiJcillamate / tRtIyo na phalakaM gRhNAti, nApi gAthA uccarati, paraM vAcA kamapyarthaM bhASate so'pi na kiJcillabhate / caturthastu phalakaM gRhItvA gAthAH paThan tAsAmarthaM ca bhASamANo hiNDate, sarvatra lbhte| AdyAstrayo'kuTumbabharAH, caturtha 'trikayoge' trikayogasamprayuktaH kuTumbabharaH / eSa dRSTAntaH, ayamarthopanayaH vyaktAvapi catvAro bhaGgAH- ekasya sUtramAyAti nArtha, dvitIyasyArtho na sUtram, tRtIyasya sUtramapyAyAti artho'pi caturthasya na sUtraM nA'pyarthaH / atra dvAvAdyau caturthazca AdyatrimaGkhapuruSavanna mokSa lakSaNasvakAryaprasAdhakAH, tRtIyastu caturthamaGkhavadAtmano mokSaprasAdhakaH / / Aha samprati kI zo vyaktikaraH ? ityata Aha [bhA. 201] je jammi juge pavarA, tesi sagAsammi jena uggahiyaM / parivADINa pamANaM, vucchaM vattIkaro sa khalu // vR- ye yasmin yuge 'pravarAH' pradhAnAH teSAM 'sakAze' samIpe 'yena' grahaNa - dhAraNAsamarthena avagRhItam, katibhi paripATIbhiH ? ityata Aha-paripATInAM parimANamagre vakSye, sa khalu tadA vyaktikaraH // atra ziSyaH prAha [bhA.202] nikkhevA ya niruttANi jAya kahaNA bhave pagAsassa / jaha risabhAIyA''haM kimevaM vaddhamANo vi / / vR-ye nikSepAH catuSka-saptakAdayaH, yAni ca niruktAni sUtrA 'rthayoranantaramuktAni, yo ca caturbhiranuyogadvAraiH 'prakAzasya' arthasya kathanA, cazabdAdekArthikAnAmapi yA ca kathanA, etAni yathA 'RSabhAdayaH' trayoviMzatisthIrthakarA AkhyAtavantaH tathA kimevaM bhagavAn vardhamAnasvAmyapyAkhyAti ? kiM vA'nyathA ? iti ucyate tathaiva // nanu te uccatarAH, bhagavAn vardhamAnasvAmI punaH saptaratnipramANaH, tataH kathaM tasya tathaivAkhyAnam ? ata Aha[bhA. 203 ] dhiya-saMghayaNe tullA, kevalabhAve ya visabhadehA vi / kevalanANaM taM ciya, pannavaNijjA ya carame vi // Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [bhA. 203] vR-yathA viSamadehA api tIrthakRto dhRti-saMhanane kevalabhAve ca tulyAH tathA prarUpamAyAmapi tulyAH / yataH 'carame'pi bhagavati vardhamAnasvAmini tadeva kevalajJAnaM ta eva ca prajJApanIyA bhAvA ye RSabhAdInAm, tataH kathaM na tulyA prarUpaNA ? // yastu vizeSastamupadarzayati[bhA.204] nAyajjhayaNAharaNA, isibhAsiyamo pannagasuyA ya / ee huti aniyayA, niyayaM puNa sesamussannaM // vR- jJAtAdhyayaneSu yAni AharaNAni dRSTAntAH te hi kadAcitta eva bhaveyurye RSabhAdibhirupanyastAH, kecidanyathA vA ye pratyutpannA iti / tathA yAni RSibhASitAni prakIrNakazrutAni ca etAni 'aniyatAni' kadAcid dbhavanti kadAcinna bhavanti; yAni ca bhavanti tAnyapi kadAcit tathArthayuktAni kadAcid anyathArthopetAni / zeSaM puna 'utsannaM' prAyeNa niyatam // Aha kaH punaratra dRSTAnto yathA vardhamAnasvAmyapi tathaivAkhyAti ? iti dRSTAntamAha[bhA. 205] jaha savvajanavaesuM, ekkaM ciya sagaDavattiNipamANaM / visamANi ya vatthUNI, sagaDAINaM taha niruttA // vR- yathA zakaTAdInAm, AdizabdAd, gantryAdiparigrahaH, yadyapi 'viSamANi vastUni' keSAJcinmahAnti keSAJcit kSullakAni tathApi sarveSvapi janapadeSu ekameva tadA tadA zakaTavarttinyAH pramANam, sarvatrAkSANAM caturhastapramANatvAt; tathA niruktAni upalakSaNametat, nikSepAdIni ca prarUpaNAmadhikRtya tulyAni / / Aha nanvavazyaM pUrvarathAnAM sampratirathanAM ca vistarasyAsti vizeSaH, evaM mahApramANAnAM pUrvamanuSyANAmalpapramANAnAmadhunAtanamanuSyANAM ca vizeSo bhavati, tata Aha[bhA.206] jai viyavatthU hInA, puvvillarahehiM saMpayarahANaM / 57 taha vi jugammi jugammI, sahatthacauhatthagA akkhA | vR- yadyapi pUrvatanarathebhyaH sAmpratarathAnAM vastUni hInAni tathApi yuge yuge sarvatrA''tmahastena caturhastakA akSAH, tataH sarveSvapi janapadeSvekaM zakaTavarttinyAH pramANam / tathA yadyapi pUrvakAle mahApramANA manuSyAH sampratikAle tvalpapramANAH, tathApi sarveSAM tadeva kevalajJAnaM tadeva saMhananaM ta eva ca prajJApanIyA bhAvA iti tulyA prarUpaNA / / nanu paJcadhanuH zatikaprabhRtInAM mahAnti indriyANi, tena teSAM prabhUtatarakSetre viSayopalambhavizeSaH tathA kevalopalambhavizeSo'pi syAd ? ata Aha[bhA. 207 ] purimehi jai vi hInA, iMdiyamAnA u saMpayanarANaM / taha viya siMuvaladdhI, khittavibhAgeNa tullA u // vR- 'pUrvebhyaH' pUrvakAlabhAvibhyaH puruSebhyo yadyapi 'sAmpratanarANAM' sampratimanuSyANAmindriyamAnAni hInAni tathApyAtmAGgulamadhikRtya kSetravibhAgenaiSAM tulyA upalabdhi / tathAhizrotrAdIndriyapramANaM zrotrAdIndriyaviSayapramANaM cA''tmAGgulataH, tacca yathA pUrvamanuSyANAM dvAdazayojanAdikaM kSetrapramANaM tathA'dhunAtanamanuSyANAmapi / tathA coktam- soiMdiyassa NaM bhaMte! kevaie visae pannatte ? goyamA ! jahanneNaM aMgulassa asaMkhijjaibhAgAo ukkoseNaM bArasahiMto joyaNehiMto acchinne poggale puTThe paviTThAtiM saddAtiM suNeti ityAdi evaM hInA-'dhikazarIrapramANatve'pi kevalenopalambhastulya eveti na kazciddoSaH / anyacca zarIrAzritAnIndriyANi, tataH zarIrapramANaviSaye tadAzritAnAmindriyANAmapi pramANavizeSabhAvAt tadviSayakSetropalambhavizeSaH // Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -1 gataM niruktadvAram / adhunA vidhidvArAvasaraH, tatra prathamato vidherekArthikAnyAha[bhA.208] anupuvvI parivADI, kamo ya nAyo ThiI ya majjAyA / hoi vihANaM ca tahA, vihIe egaTTiyA huMti / / vR- AnupUrvI paripATI kramo nyAyaH sthiti maryAdA vidhAnamityetAni vidherekArthikAni bhavanti // tatra yena vidhinA'nuyogaH karttavyastamAha [bhA.209] suttattho khalu paDhamo, biio nijjuttimIsio bhaNio / taio niravaseso, esa vihI bhaNiya anuyoge / / vR- prathamasya zrotuH prathamaM tAvat sUtrArtha kathanIyaH / yathA-"no kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA Ame tAlapalaMbe abhinne paDigAhittae" iti sUtram / asyArtha-na iti pratiSedhe, 'na kalpate' na varttate ityarthaH, naiSAM grantho vidyata iti nirgranthAH teSAm, vA vibhASAyAm, nirgranthInAM vA, 'Amam' apakvam, talo vRkSaH, tale bhavaM tAlaM phalamityarthaH, pralambaM - mUlam, tadapi tasyaiva talavRkSasya pratipattavyam, tataH samAhAraH, 'abhinnam' avyapagatajIvaM pratigrahItumiti / evaM tAvat kathayitavyaM yAvadadhyayanaparisampAti / tato dvitIyasyA paripATyAM 'niryuktimizritaH' pIThikayA sUtrasparzikaniryuktyA ca samanvitaH so'pi yAvadadhyayanaparisamAptistAvat kathanIyaH / 'tRtIyaH' tRtIyasyAM paripATyAmanuyogo niravazeSo vaktavyaH, pada-padArtha- cAlanA - pratyavasthAnAdibhi saprapaJcaM samastaM kathayitavyamiti bhAvaH / eSa vidhiranuyoge grahaNa-dhAraNAdisamarthAn ziSyAn prati veditavyaH // mandamatIn prati prakArAntareNA'nuyogavidhimAha 7 [bhA. 210] mUyaM huMkAraM vA, bADhakkAra paDipuccha vImaMsA / tattopasaMgapArAyaNaM ca pariniTTha sattamae // - prathamato mUkaM zRNuyAt, kimuktaM bhavati ? prathamazravaNe saMyatagAtrastUSNImAsIta / tato dvitIye zravaNe huGkAraM dadyAt, vandanaM kuryAdityarthaH / tRtIye 'bADhakAraM kuryAt' 'bADhamevametat, nAnyathA' iti prazaMsedityarthaH / caturthe gRhItapUrvA 'parasUtrAbhiprAyo manAk pratipRcchAM kuryAt, yathA 'kathametad ?' iti / paJcame gRhItapUrvA 'parasatrAbhiprAyo manAk taduttarottaraguNaprasaGgaH pAragamanaM cA'sya bhavati / tataH saptame pariniSThA, guruvadanubhASata ityarthaH / yata evaM mandameghasAM zravaNaparipATyA vivakSitAdhyayanArthAvagamaH tatastAn prati saptavArAn anuyogo yathApratipatti karttavyaH // atra parAvakAzamAha - [bhA. 211] coei rAga-dosA, samattha pariNAmage parUvaNayA / eesiM nANattaM, vucchAmi ahAnupuvvIe / vR- ziSyaH 'no (co] dayati' praznayati- 'samarthe' - grahaNa-dhAraNAsamarthe tathA pariNAmake, upalakSaNametat, grahaNa-dhAraNA'samarthe'tipariNAmake'pariNAmake ca yA prarUpaNA tayA yuSmAkaM rAgadveSau prasajataH / tathAhi - tisRbhiH paripATIbhirekAn grAhayato rAgaH, aparAn saptabhiH paripATIbhirgrAhayato dveSaH; tathA pariNAmakAn grAhayato rAgaH, itarAnatipariNAmakA 'pariNAmakAna pariharatazca dveSaH / 'eteSAM' grahaNa-dhAraNAsamarthA 'samarthAnAM pariNAmakAdInAM ca 'yathA''nupUrvyA' krameNa nAnAtvaM vakSye / / tatra pratijJAtameva nirvAhayan prathamato grahaNa - dhAraNAsamarthA'samarthAn 58 Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA- [bhA. 211] prati rAga-dveSAvAha[bhA.212] maccharayA avimuttI, pUyAsakkAra gacchai ya khinno| doso gahaNasamatthe, iyare rAgo u vuccheyo / vR- grahaNa-dhAraNAsamarthaM ziSyaM tisRbhiH paripATIbhigrAhayata etAvanti kAraNAni syuHeSa bahuzikSito mama sapano bhaviSyati, tato matsaratayA tisRbhiH paripATIbhistasya grahaNam, anyathA ekayA paripATyAtaM graahyet| 'avimukti' iti eSa sUtrA-'rtheSu samApteSu mAM mokSyate, itarathAtuziSyaparivAratvena vrttityvimuktikaarnnm| athavA gRhItasUtrA'rthasyAsyapUjAsatkAro bhaviSyati / 'khinnovA' parizrAnto'nyaM gnnNgmissyti| "voccheya(yo)"ttimadvasataucAnuyogasya vyavacchedo bhaviSyati, anyasya tthaavidhshissysyaabhaavaat| evaM kAraNAni cAnuyogasya vyavacchedo bhaviSyati, anyasya tathAvidhaziSyasyAbhAvAt / evaM kAraNAni sambhAvya grahaNa-dhAraNAsamarthe tisRbhiH paripATIbhiranuyogaM vadato dveSaH / 'itarasmin' jaDe rAgaH, yathAtadavabodhamanuyogasya pravartanAt / atrA''cArya prAha[bhA.213] niravayavo na hu sakko, sayaM pagAso u saMpayaMseuM / kuMbhajale vihu turiujhiyammi nahu timmae liTTU / / vR. 'na hu' naiva sUtrasya 'prakAzaH' artha 'sakRd' ekayA paripATyA 'niravayavaH' samastaH sampradarzayituM zakyaH, tasya grahaNa-dhAraNAsamarthasyApi tathA'vadhArayitumazakyatvAt / etadeva prativastUpamayA draDhayati-nahi kumbhajale'pi tvaritamujjhite leSTusarvAtmanA timyate, evameSo'pi, grahaNa-dhAraNAsamartho'pi naikayA paripATyA'vadhArayitumIza iti tisRbhi pripaattiibhirnuyogkthnmitydossH|| sAmpratamatipariNAmakA-'pariNAmakAn pariharato dveSAbhAvamAha[bhA.214] sutta-'tthe kahayaMto, pArokkhI sissabhAvamuvalabbha / anukaMpAe apatte, nijjUhai mA viNassijjA // vR-'parokSI' parokSajAnopetaH ziSyebhyaH sUtrA-'rtho kathayan vinayA-'vinayakaraNAdinA teSAMziSyANAM bhAvam-abhiprAyamupalabhya apAtrANi' apAtrabhUtA ziSyAn anukampayA 'nirdUhayati' apavadati-na tebhyaH sUtrA'rtho kathayati, zrutAzAtanAdinA mA vinazyeyuriti kRtvA / / atraivArthe dRSTAntamA(ntAnA)ha[bhA.215] dAruM dhAuM vAhI, bIe kaMkaDuya lakkhaNe sumiNe / egaMteNa ajogga, evamAI udAharaNA / / vR-'ekAntenAyogye' apariNAmake'tiparaNAmakeca dArudhAtuH vyAdhi bIjAni kAGkaTako lakSaNaM svapna ityevamAdIni 'udAharaNAni' dRSTAntAH / tatra dAruddaSTAntamAha[bhA.216] ko doso eraMDe, jaM rahadAruMna kIrae ttto| ko vA tinise rAgo, uvajujjai jaM rhNgesu|| vR- "eraNDe' eraNDadrume ko dveSo yat tasmAt 'rathadAru' rathayogyaM dAru na kriyate?, ko vA tinize rAgo yadupayujyate sa rathAGgeSu? // [bhA.217] jaM pi ya dAruMjoggaM, jassa u vatthussa taM pi huna sakkA / Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -1joeumaNimmaviuM, tacchaNa-dala-veha-kussehiM / / / vR-'yadapi vastu 'yasya vastunaH' akSAderyogyaMdArutadapi takSaNa-dala-vedha-kuzairanirmApya yojayitumazakyaM kintu nirmApya, evamihApI yogyo'piyAvadaktinaiH sUtrairna parikarmitastAvanna kalpaM vyavahAraM vA'dhyApayituM yogyaH / tatra takSaNaM pratItam, dalAni dvidhA tridhA vA kASThasya pATanam, vedhaH pratItaH, kuzo yo vedhe prAntaH pravezyate // samprati dhAtuSTAntamAha[bhA.218] emeva adhAuM ujjhiUNa dhAUNa kuNai AyANaM / naya akkameNa sakkA, dhAumma vi icchiyaM kAuM / / vR- 'evameva' rAga-dveSau vinA adhAtuM tyaktvA dhAtUnAmAdAnaM karoti, na ca dhAtAvapyakrameNepsitaM kartuM zakyaM kintu krameNa; evamihApyogyAn pariharato yogyAnapi krameNa grAhayato na dveSaH / adhunA vyAdhiSTAntAmAha[bhA.219] suhasajjho jatteNaM, jattAsajjho asajjhavAhI u| jaha roge pAricchA, sissasabhAvANa vi taheva / / vR-yathA roge vaidyena parIkSA kriyate, yathA-eSa sukhasAdhyaH, eSa yatnena sAdhyaH, eSa cAsAdhyavyAdhiH yatnenApyasAdhyaH / parIkSA'nantaraM ca rAga-dveSau vinA tadanurUpA pravRtti, evaM ziSyasvabhAvAnAmapi tathaiva' rAga-dveSAbhAvena parIkSA kriyate, tadanurUpA ca prvRtti|| adhunA bIjaSTAntamAha[bhA.220] bIyamabIyaM nAuM, mottumabIe u karisato saaliN| vavai virohaNa jogge, na yAvi se pakkhavAo u / vR-yathA karSako bIjamabIjaMca jJAtvA abIjAni muktvA 'zAliM' zAlibIjAni vapati, nacatasmin virohaNayogye bIje "se" tasyakarSakasya pakSapAtaH' rAgaH, evamatrApi bhaavniiym|| samprati kAGkaTukadRSTAntamAha[bhA.221] kaMkaDue ko doso, jaM aggI taMtuna payaI ditto| ko vA iyare rAgo, emeva ya sUvakArassa / / vR-ko dveSo'gneH kAGkaTuke yadagnirdIpto'pitaM na pacati?, ko vA itarasmin rAgo yat pAcayati?, naiva kazcit / evamatrApi bhAvanIyam ||adhunaa lakSaNahaSTAntamAha[bhA.222] je u alakkhaNajuttA, kumAragA te nisehiuM iyare / rajjarihe anumannai, sAmuddo neya visamo u|| vR-yathA sAmudraH' sAmudralakSaNaparijJAtArAjJi vyapagatetasyayekumArAalakSaNayuktAstAn niSidhya 'itarAn' lakSaNopetAn rAjyAninumanyate, na ca sa tathA'numanyamAnaH 'viSamaH' rAgadveSavAn, evamatrApi draSTavyam / / svapnadRSTAntamA (ntAnA) ha[bhA.223] jo jaha kahei sumiNaM, tassa taha phalaM kahei tnnaannii| ratto vA duTTho vA, na yAvi vattavvayamuvei / / vR-yo yathAsvapnaM kathayatitasya tathA 'tajJAnI' svapnajJAnI svapnaphalaM kathayati, nacasa tathA kathayan rakta iti vA dviSTa iti vA vaktavyatAmupaiti, evamatrApi / / evamekAntenAyogyA ye Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [bhA. 223] ziSyAsteSAM parihAre rAga-dveSAbhAve dRSTAntA abhihitAH / samprati kAlAntarayogyAnapariNatAn krameNa pariNAmayato rAga-dveSAbhAve dRSTAntamAha[bhA.224] aggI bAla gilANe,sIhe rukkhe karIlamAIyA / apariNayajane ee, sappaDivakkhA udAharaNA / / vR- 'apariNate jane' kAlAntarayogye etAni 'sapratipakSANi' pUrvamayogyatAyAM pazcAd yogyatAyAmityarthaH udAharaNAni / tadyathA-agnirbAlo glAnaH siMho vRkSaH 'karIlaM' vaMzakarIlam, AdisabdAdvakSyamANahastyAdidRSTAntaparigrahaH / / tatra prathamamagnidRSTAntamAha[bhA.225] jaha araNInimmavio, thovo viuliMdhaNaM na cAei / dahiuMso pajjalio, savvassa vi paccalo pacchA / / vR-yathA araNinirmApitaH stoko vahnirvipulamindhanaM na dagdhuM zaknoti, sa eva pazcAt prajvalitaH sarvasyApIndhanajAtasya dahane 'pratyalaH' samarthaH / / [bhA.226] evaM khuthUlabuddhI, niuNaM atthaM apaccalo ghettuM / soceva jaNiyabuddhI, savvassa vi paccalo pacchA / / vR-evamagnidRSTAntena prathamataH ziSyaH sthUlabuddhi san nipuNamarthaM grahItumapratyalaH / pazcAt sa eva zAstrantaraiH 'janitabuddhiH' utpAditabuddhi sarvasyApi zAstrasya grahaNapratyalo bhavati / / bAladRSTAntamAha[bhA.227] dehe abhivaDhate, bAlassa u pIhagassa abhivuDDI / aibahueNa viNassai, emeva'huNuTThiya gilaanne|| vR. 'bAlasya dehe' abhivarddhamAne tadanusArema dAtavyasya 'pIhakasya' AhArasyApi (syAbhiH)vRddhirbhavati, dehavRdyanusArataH pIthakamapi kramazo varddhamAnaM dIyate iti bhAvaH / yadi punaratibahudIyatetadAsa vinshyti|glaandRssttaantmaah-evmev' bAlagatena prakAreNAdhunotthite'pi glAne vaktavyam-yathA glAno'pyadhunotthitaHkrameNAbhivarddhamAnamAhAraMgRhNAti, ekavAramatiprabhUtagrahaNe vinAzaprasaGgAt / evaM ziSyo'pi krameNa yogyatAnurUpaM zAstramAdatte, prathamata evAtinipuNArthazAstragrahaNe buddhibhaGgaprasakteH // siMhAdiSTAntAnAha[bhA.228] khIra-miupoggalehiM, sIho puTTho u khAi aTThI vi| rukkho bivannao khu, vaMsakarillo ya nahachijjo / / [bhA.229] teceva vivaDhaMtA, huMti achejjA kuhaaddmaaiihiN| taha komalA vibuddhI, bhajjai gahaNesu atthesu / / vR-siMhaHprathamataH kSIra-mRdupudgalaiH svamAtrA possyte|tt puSTaH sanasthInyapisa khaadti| tathA vRkSo dviparNo vaMzakarIlametau dvAvapiprathamatonakhacchedyau, tataH pazcAdabhivarddhamAnau yatastataH kuThArAdibhirapyacchedyau bhavataH |evN ziSyasyApiprathamataH komalA buddhirbhavati, tataH sA gahaneSvartheSu 'bhajyate' bhaGgamupayAti / krameNa tu zAstrantaradarzanato'bhivarddhamAnA kaThorA kaThorataropajAyate iti na kacidapi bhaGgamupayAti / / etadevopadizannAha [bhA.230] niuNe niuNaM atthaM, thUlatthaM thUlabuddhiNo khe| Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -1buddhIvivaddhaNakaraM, hohii kAlena so niunno|| vR-nipuNe nipuNarthaM kathayet, sthUle sthUlamarthaM kathayet / kathambhUtam ? ityAhabuddhivivarddhanakaram / evaM sati sa kAlena nipuNao bhavati, anyathAbuddhibhaGgaprasaGgato na syaat|| sAmpratamAdizabdasUcitAn hastyAdIn dRSTAntAnAha[bhA.231] siddhatthae vi giNhai, hatthI thUlagahaNe sunimmaao| saraveha-chijja-pavae, ghaDa-paDa-cittetahA dhme| vR-hastI sthUlagrahaNe sunirmAtaH san pazcAt siddhArthakAnapi gRhNAti / tathAhi-navako hastI ziSyamANaH prathamaM kASThAni grAhyate, tadanantaraM kSullakAn pASANAn, tato golikAH, tato badarANi, tadanantaraMsiddhArthakAnapi |ydipunHprthmt eva siddhArthakAn grAhyate tato na zaknoti grhiitumiti| evaM svaravedha-patracchedya-plavaka-ghaTakAraka-paTakAraka-citrakAraka-dhamakAzca dRSTAntA bhaavniiyaaH|tecaivm-prthmNdhaanusskH sthUladravyaM vyarddhazikSati, pazcAtsa vAlam, pazcAdatisunirmAtaH svareNApi vidhyati / tathA patracchedyakAryapi prathamamakiJcitkaraiH patraiH zikSyate, tato yadA nirmAto bhavati tadA IpsitaM patracchedyaM kAryate / tathA plavako'pi prathamaM vaMze lagayitvA plAvyate, tataH pazcAdabhyasyan AkAze'pi tAni tAni karaNAni karoti / ghaTakAro'pi prathamataH zarAvAdIni kAryate, pazcAt zikSito ghaTAnapi roti / paTakAro'pi prathamataH sthUlAni cIvarANi zikSyate, tataH suzikSitaH zobhanAnapi paTAn vayati / citrakAro'pi prathamamaNDakaM citrayituM zikSyate, tataH zeSAnavayavAn, pazcAt suzikSitaH sarvaMcitrakarmasamyak kroti|dhmko'pipuurvN zraGgAdIni dhamati, pazcAcchavam ||atraivopnynnaah[bhaa.232] jattha maI ogAhai, joggaMjaM jassa tassa taM khe| pariNAmA-''gamasarisaM, saMvegakaraM sanivveyaM / / vR-yathaite hastyAdayaH krameNa nirmApyante evaM ziSyasyApi yatra matiravagAhate yasya ca yad yogyaM zAstra tasya tat kathayati / kathambhUtam ? ityAha-'pariNAmA-''gamasazaM' yasya yAzaH pariNAmoyasya cayAvAnAgamastatsadRzam, yathA-IzapariNAmasyedam etAvadAgamasya punridmiti| punaH kiMviziSTaM kathayitavyam ?, ata Aha-saMvegakaraM' siddhirdevalokaH sukulotpattirityAderabhilASaH saMvegastatkaraNazIlaM saMvegakaram, tathA nArakaH tiryagyoni kumAnuSatvamityAdeviraktatA nirvedastatkaraNazIlaM nirvedakaram ||tdevN yogye'pi krameNa dAne rAga-dveSAbhAva uktaH / samprati ziSyeSvAcAryeNa pariNAma katvaM parIkSyAnuyogaH kartavyaH, ziSyairapyAcAryaM parIkSya tasya sakAze zrotavyam' iti ziSyAcAryaparasaparavidhimatidezata Aha[bhA.233] giNhaMta-gAhagANaM, Aisuesu u vihI smkkhaao| soceva ya hoi ihaM, ujjogo vanio navaraM // vR- gRhNatAM-ziSyANAM grAhakasya-AcAryasya 'AdisUtreSu' sAmAyikAdiSu yo vidhiH samAkhyAtaH "goNIcaMdaNa" ityAdilakSaNaHsaeveha niravazeSo vktvyH| yastuziSyANAmanuyogakathane udyogaH' udyamo yathA tisRbhiparipATIbhirathavA saptabhikarttavyaH, snvrNsprpnycmupvrnnitH|| gataM vidhidvAram / adhunA pravRttidvAraM vaktavyam / pravRtti pravAhaH prasUtirityekArthA / kathamanuyogaH Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 63 pIThikA - [bhA. 233] pravartate ? iti / sA ca pravRttirdvidhA-dravyato bhaavtshc| tatra dravyataH pravRttimAha[bhA.234] aniutto aniuttA, aniutto ceva hoi u niuttaa| ni(ne]utto aniuttA, uniutto ceva uniuttaa|| [bhA.235] niuttA aniuttANaM, pavattaI ahava te vi u niuttaa| davvammi hoi goNI, bhAvammi jinAdayo hu~ti / / vR- dravyataH prasave gaudRSTAnto bhavati, bhAve jinAdayaH / tatra gavi dohakena saha catvAro bhaGgAH, tadyathA-dohako'niyukto gaurapayaniyuktA 1 dohako'niyukto gauniyuktA 2 dohako niyuktogauraniyuktA3dohako gaurapi niyuktaa4| evamAcArya-ziSyeSvapi bhaGgacatuSTayaMyojanIyam, taccAne yokSyate / tatra tRtIye bhaGge niyukta AcAryoM balAdapyaniyuktAnAM ziSyANAmanuyogaM prvrtyti| yadi vA dvitIye bhaGge te'piziSyA niyuktA aniyuktamAcAryamanuyoge pravartayanti / evaM tRtIye dvitIye ca bhaGge'nuyogasya pravRtti / prathame tu sarvathA na bhavati / caturthe pravRtiniH pratipakSA // tatra godRSTAntaviSayaM bhaGgacatuSTayaM vyAkhyAnayati[bhA.236] appaNhuyA ya goNI, neva yaduddhA samujjao durddha / khIrassa kao pasavo, jai viya sA khIradA dhenU // vR-gauraprasnutA, naivaca dogghA tAMdogghusamudyataH, tato yadyapisA kSIradAdhenustathApyasmin prathamabhaGge kutaH kSIrasya prasavaH ? naiva kutazcit // [bhA.237] bIe vi nasthi khIraM, thevaM va havija eva taie vi| asthi cautthe khIraM, esuvamA Ayariya-sIse // vR- dvitIye'pi bhane 'dohako'niyukto gaurniyuktA ityevaMrUpe nAsita kSIram, dohakasyAniyuktatvAt / athavA gauH prasnuteti staneSu galatsu stokaM kSIraM bhavet / evaM tRtIye'pi bhane 'dohako niyukto gauraniyuktA' ityevaMlakSaNe nAsti kSIraprasavaH, stokaM vA syaaddohkgunnen| caturthe punarbhaGge gaurapi prasnutA dohako'pi niyukta ityasti kSIraprasavaH / eSA upamA' bhaGgacatuSTayAtmikAAcArya-ziSyayorapyanuyogasya prsveveditvyaa| tathAhi-AcAryo'pyaniyuktaH ziSyA api aniyuktA iti prathamabhaGge nAstyanuyogasya pravRtti / aniyukta AcArya ziSyA niyuktA iti dvitIye'pi bhaGge nAnuyogaH, aacaayyaarniyukttvaat|| [bhA.238] ahavA anicchamANamavi kiMci ujjogiNo pvttNti| taie sArite vA, hojja pavittI guNite vaa|| kR-athavAaniyuktamAcAryamanicchantamapiudyoginaH ziSyAH kiJcitpratipRcchAdibhiranuyogaM kartupravarttayanti, tato bhavati dvitIye'pi bhaGge'nuyogasya pravRtti / 'tRtIye' 'AcAryo niyuktaH ziSyAaniyuktAH' ityevaMrUpe nAstyanuyogasya sambhavaH, athavA punaH punaH sArayatyAcArye athavA zrotumanicchantamapi zailasamAnaM kaJcicchotAraMpuro vinyasya 'mA nazyatvanuyogaH' iti 'guNayati' guNananimittamanuyogaM kurvati bhavedanuyogaH / / atra dRSTAntaH kaalkaacaary| tamevAha[bhA.239] sAgAriyamappAhaNa, suvanna suyasissa khaMtalakkheNa / kahaNA sissAgamaNaM, dhUlIpuMjovamANaM ca // Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -1vR- ujnenIe nayarIe ajjakAlagA nAmaM AyariyA sutta-'tthovaveyA bahuparivArA viharaMti / tesiM ajjakAlagANaM sIsassa sIso sutta-'tthovaveo sAgaro nAmaM suvannabhUmIe viharai / tAhe ajjakAlayA ciMteMti-"ee mama sIsA anuogaM na sugaMti tao kimeesiM majjhe ciTThAmi?, tattha jAmijattha anuyogaM pavattemi, avi ya ee vi sissA pacchA lajjiyA socchihiMti / evaM ciMtiUNa sejjAyaramApucchaMti-kahaM annattha jAmi? tao me sissA suNehiMti, tuma puna mA tesiM kahejjA, jai puna gADhataraM nibbaMdhaM karijjA to kharaMTeuM sAhejA, jahA-suvannabhUmIe sAgarANaM sgaasNgyaa| evaM appAhittArattiMceva pasuttANaM gayA suvaNNabhUmiM |ttthgNtuNkhNtlkkhenn paviTThA sAgarANaM gcchN| tao sAgarAyariyA khaMta' tti kAuMtaM nADhAiyAabbhuTThANAINi (iihiN)| tao atthaporisIvelAe sAgArayarieNaM bhaNiyA-khaMtA ! tubhaM eyaM gamai? AyariyA bhaNaMtiAmaM / 'to khAiM suNeha'tti pakahiyA, gavvAyaMtA ya kahiMti / iyare vi sIsA pabhAe saMte saMbhaMtA AyariyaMapAsaMtA svvtthmggiuNsijjaayrNpucchNti|n kahei, bhaNai ya-tubbhaMappaNo Ayario nakahei mama kahaM kahei? tato AurIbhUehiM gADhanibbaMdhe ekahiyaM,jahA-tubbhaccaeNa nivveeNa suvannabhUmIe sAgarANaM sagAsaM gayA / evaM kahittA te khrNttiyaa| tao te taha ceva uccaliyA suvanabhUmi gaMtuM / paMthe logo pucchai-esa kayaro Ayario jAi? |te kihiMti ajjkaalgaa| taosuvanabhUmIesAgarANaM logeNa kahiyaM, jahA-ajjakAlagA nAma AyariyA bahussuyA bahuparivArA ihAgaMtukAmA paMthe vaTThati / tAhe sAgarA sissANaM purao bhaNaMti-mama ajjayA iMti, tesiM sagAse payatthe pucchIhAmi tti / acireNaM te sIsA aagyaa| tattha aggillehiM cchijjaMtikiM ittha AyariyA AgayA ciTThati ? / natthi, navaraM anne khaMtA aagyaa| kerisA ? / vaMdie nAyaM "ee aayriyaa'| tAhe so sAgaro lajjio 'bahuM mae ittha palaviyaM, khamAsamaNA ya vaMdAviyA' / tAhe avaraNhavelAe 'micchA dukkaDaM' karei 'AsAiya'tti / bhaNiyaMca nena-kerisaM khamAsamaNo ! ahaM vAgaremi? |aayriyaa bhaNaMti-suMdaraM, mA puNa gavvaM karijjAsi / tAhe dhUlIpuMjadidvaMtaM kare (2)ti-dhUlI hattheNaghettuMtisuTThANesuoyAreti-jahA esadhUlI ThavijamANI ukhippamANI ya savvattha parisaDai, evaM attho vi titthagarehiMto gaNaharANaM gaNaharehiMto jAva amhaM Ayari-uvajjhAyANaM paraMparaeNaM AgayaM, ko jANai kassa kei pajAyA galiyA?, tA mA gavvaM kAhisi / tAhe 'micchA dukkaDaM' karittA ADhattA ajjakAliyA sIsa-pasIsANa anuogaM kaheuM / sampratyakSaragamanikA-sAgArikaH-zayyAtarastasya appaahnnN-sndeshkthnm|svymaacaaryaannaaN suvarNabhUmau sutaziSyasya-ziSyasyApi ziSyasya sAgarAbhidhAnasya "khaMtalakhema" vRddhavyAjena gamanam / pazcAcchiSyANAM sAgArikeNa kathanA, yathA-AcAryA suvarNabhUmau saagrsyaantikNgtaaH| tataH shissyaannaaNttraagmnm| sAgaraMgarvamudvahantaMprati dhuuliipunyopmaanmiti||cturthbhnggmdhikRtyaah[bhaa.240] niutto ubhaukAlaM, bhayavaM kahaNAe vaddhamANo u / goyamamAI visayA, soyabve huMti u niuttaa| vR- 'niyuktaH' ubhayakAlamanuyogaM karoti / 'niyuktAH' ubhayakAlaM zRNvanti / atra kathanAyAM dRSTAnto bhagavAn varddhamAnasvAmI / zrotavye sadA niyuktA ISTAntA bhavanti gautmaadyH|| Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [bhA. 240] gataM pravRttidvAram / idAnIM kena veti dvAramAha[bhA.241] desa-kula-jAi-rUvI, saMghaiNI dhiijuo anaasNsii| avikaMthaNo amAI, thiraparivADI gahiyavakko / vR-yutazabdaH pratyekamabhisambadhyate-dezayutaH kulayuta ityAdi / tatra yo madhyadeze jAto yo vA'rddhaSaDviMzatiSu janapadeSu sa dezayutaH, sa hyAryadezabhaNitiM jAnAti, tataH sukhena tasya samIpeziSyAadhIyataiti tdupaadaanm| kulaMpaitRkam, tathAcalokevyavahAraH-ikSvAkukulajo'yam nAgakulajo'yamityAdi, tena yutaH pratipannArthanirvAhako bhavati / jAtirmAtRkI, tayA yuto vinayAdiguNavAn bhavati / rUpayuto lokAnAM guNaviSayabahumAnabhAg jAyate, "yatrAkRtistatra guNA vasanti" iti pravAdAt / saMhananayuto vyAkhyAyAM na zrAmyati / dhRtiyuto nAtigahaneSvartheSu bhramamupayAti / 'nAzaMzI' zrotRbhyo vstraadynaakaangkssii| 'avikatthanaH' naatibhubhaassii| amAyI' nazAThyena ziSyAn vaahyti|sthiraa-atishyen nirantarAbhyAsataHsthairyamApannAanuyogaparipATayo yasyasa sthiraparipATiH, tasya hi suutrmrthovaanmnaagpiglti| gRhItavAkyaH' upAdeyavacanaH, tasya hyalpamapi vacanaM mahArthamiva prtimaati|| [bhA.242] jiyapariso jiyaniddo, majjhattho desa-kAla-bhAvannU / Asannaladdhapaibho, nANAvihadesabhAsannU / / vR. 'jitapariSat' na mahatyAmapi parSadi kSobhamupayAti / 'jitanidraH' rAtrau sUtragarthaM vA paribhAvayanna nidryaabaadhyte| 'madhyasthaH' sarveSu ziSyeSu samacittaH / dezaM kAlaM bhAvaMjAnAtIti deza-kAla-bhAvajJaH, sahidezaMkAlaMbhAvaMca lokAnAMjJAtvAsukhena viharati, ziSyANAMcAbhiprAyAn jJAtvA tAn sukhenAnuvarttayati / 'AsannalabdhapratibhaH' paravAdinA samAkSiptaH zIghramuttaradAyI / nAnAvidhAnAM dezAnAM bhASA jAnAtIti nAnAvidhadezabhASAjJaH, sa hi nAnA dezIyAn ziSyAn sakhena zAstrANi grAhayati / / [bhA.243] paMcavihe AyAre, jutto sutta'tthatadubhayavihannU / AharaNa-heu-uvanaya-nayaniuNo gaahnnaakuslo| vR-paJcavidha AcAraH-jJAnAcAradirUpastasmin 'yuktaH' udyuktaH, svayamAcAreSvasthitasyAnyAnAcAreSu prvrtyitumshkytvaat|suutraa-'rthgrhnnen caturbhaGgI sUcitA-ekasya sUtraM nArtha, dvitIyasyArthona sUtram, tRtIyasya sUtramapyartho'pi, caturthasyanasUtraMnApyarthaH tatra tRtIyabhaGgagrahaNArthaM tadubhayagrahaNam, sUtrA'rthatadubhayavidhIn jAnAtIti sUtrArthatadubhayavidhijJaH |aahrnnN-dRssttaantH, hetuzcaturvidho yApakAdi yathA dazavaikAlikaniyuktau, yadi vA dvividho hetuH kArako jJApakazca, tatrakArako ghaTasyakartAkumbhakAraH, jJApako yathA-tamasighaTAdInAmabhivyaJjakaH pradIpaH, upanayaupasaMhAraH, nayAH-naigamAdayaH, eteSu nipuNa AharaNa-hetUpanyAsaM karoti, upasaMhAranipuNatayA samyagadhikRtamarthamupasaMharati, nayanipuNatayA nayavaktavyatAvasare samyakprapaJcaM vaiviktayena nayAnabhidhatte / 'grAhaNAkuzalaH' prtipaadnshktyupetH|| [bhA.244] sasamaya-parasamayaviU, gaMbhIro dittimaM sivo somo| [18|5 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 bRhatkalpa-chedasUtram - 1 guNasayakalio jutto, pavayaNasAraM parikaheuM // vR- svasamaya parasamayaM vettIti svasamaya-parasamayavit, sa ca pareNAkSiptaH sukhenasvapakSaM parapakSaM ca nirvahati / 'gambhIraH' atucchasvabhAvaH / 'dIptimAn' paravAdinAmanuddharSaNIyaH / 'zivaH' akopanaH, yadi vA yatra tatra vA viharan kalyANakaraH / 'somaH ' zAntadRSTiH / guNAH-mUlaguNA uttaraguNAzca teSAM zatAni taiH kalito guNazatakalitaH / 'yuktaH' samIcInaH pravacanasya - dvAdazAGgasya sAram-arthaM kathayitum / / kasmAdguNazatakalita iSyate ? iti ced ata Aha [bhA. 245 ] guNasuTThiyassa vayaNaM, ghayaparisittu vva pAvao bhAi / guNahINassa na sohai, nehavihUNo jaha paIvo // vR- yo mUlaguNAdiSu guNeSu susthitastasya vacanaM ghRtaparisiktapAvaka iva 'bhAti' dIpyate / guNahInasya tu na zobhate vacanam, yathA snehavihInaH pradIpaH / uktaJcaAyAre vaTTaMto, AyAraparUvaNA asaMkaMto / AyAraparibbhaTTho, suddhacaraNadesaNe bhaio // gataM kena veti dvAram / adhunA kasyeti dvAramAha [bhA.246] jai pavayaNassa sAro, attho so tena kassa kAyavvo / evaMguNannieNaM, savvasuyassA''u desassA // vR-yadi pravacanasya sAro arthastarhi sa tena evaMguNAnvitena kasya karttavyaH ? kiM sarvazrutasya ? uta 'dezasya' zrutaskandhAdeH ? iti / atra sUrirAha [ bhA. 247] ko kallANaM nicchai, savvassa vi eriseNa vattavvo / kappa - vvavahArANa u, pagayaM sissANa thijatthaM // vR- ko nAma jagati kalyANaM necchati ? tataH sarvasyApi zrutasyAnuyoga IdRzena vaktavyaH / kevalaM kalpo vyavahArazcApavAdabahulastenaitayoranuyoge vizeSata etAdhzena 'prakRtam' adhikRtamadhikAraH, evaMguNayuktenaiva kalpa- vyavahArayoranuyogaH karttavya ityarthaH / kasmAdevamucyate ? iti cet, ucyate-ziSyANAM sthirIkaraNArtham // tadeva sthirIkaraNaM bhAvayati [ bhA. 248 ] esussaggaThiyappA, jayaNANunnAto darisayaMto vi / tAsu na vaTTai nUnaM, nicchayao tA akaraNijjA / / vR- yadA nAma yathoktaguNazatakalitaH kalpa vyavahArayoranuyogaM karoti tadA ziSyA evamavabudhyante eSa svayamutsargasthitAtmA, atha ca kalpe vyavahAre ca yatanayA paJcakAdiparihANirUpayA pratisevanA anujJAtAH pradarzayati, tataH pratisevanA yatanayA'nujJAtA api pradarzayan svayaM tAsu na varttate, kintu kevalamutsargamAcarati, tadevaM jJAyate nUnam - nizcayenaitA yatanAnujJAtA api pratisevanAH 'akaraNIyAH' na samAcaritavyAH // kiJca [bhA. 249] jo uttamehi pahao, maggo so duggamo na sesANaM / Ayariyammi jayaMte, tadaNucarA keNa sIijjA / / vR-yaH 'uttamaiH' gurubhiH 'prahataH ' kSuNNaH 'mArga' panthAH sa zeSANAM durgamo na bhavati, kintu sugamaH / tatra AcArye 'yatamAne' yathoktasUtranItyA prayatnavati 'tadanucarAH' tadAzritAH ziSyAH Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [bhA. 249] 87 kena hetunA sIdeyuH ? naiva sIdeyuriti bhAvaH / tata etena kAraNena kalpa-vyavahArayoranuyoge vizeSata etAdRzena prkRtm|| [bhA.250] anuogammi ya pucchA, aMgAI kappa chakkanikkhevo / suya khaMdhe nikkhevo, ikkeko cauvviho hoi|| vR-anuyoge'GgAdeH pRcchA vaktavyA, tadanantaraMkalpasyaSaTko nikSepaH, tataHzrute skandhe ca ekaikasmin nikSepazcaturvidho bhavati vaktavyaH / eSa dvaargaathaasmaasaarthH|| sAmpratamenAmeva vivarISuH prathamato'nuyoge'GgAdeH pRcchAmAha[bhA.251] jai kappAdanuyogo, kiM so aMgaM uyAhu suyakhaMdho / ajjhayaNaM uddeso, paDivakhaMgAdiNo bhvo| vR-yadi kalpAdeH AdizabdA vyavahArasya grahaNam anuyogaH tataH kiMso'Ggam ? utAho zrutaskandhaH? adhyayanam ? uddezovA? soamISAMcAGgAnAMpratipakSA bahavo'GgAdayo drssttvyaaH| iyamatra bhAvanA-yadi nAmaitAzenAcAryeNAnuyogaH kalpasya vyavahArasya ca karttavyaH tataHsa kalpo vyavahAro vA kimaGgam aGgAni ? zrutaskandhaH zrutaskandhAH ? adhyayanam adhyayanAni? uddeza uddezAH ? / atra sUrirAha[bhA.252] suyakhaMdho ajjhayaNA, uddesA ceva huMti nikkhippaa| sesANaM paDiseho, paMcaNha vi aMgamAINaM // vR-zrutaskandho'dhyayanAni uddezA ete trayaH pakSA bhavanti nikSepyAH' sthApyA AdaraNIyA ityarthaH / zeSANAM pnycaanaampynggaadiinaaNprtissedhH| tadyathA-kalpovyavahArovAnAGganAGgAni zrutaskandho no zrutaskandhAH adhyayanaM nAdhyayanAni no uddezaH uddeshaaH|| [bhA.253] tamhA u nikkhivissaM, kappa-vyavahAramo suyakkhaMdhaM / ajjhayaNaM uddesa, nikkhiviyavvaM tujaMjattha / / vR-yasmAdevaM tasmAt kalpaM nikSepsyAmi vyavahAraM nikSepsyAmi zrutaM nikSepsyAmi skandhaM nikSepsyAmi adhyayanaM nikSepsyAmi uddezaM nikSepsyAmi / yacca yatra nikSeptavyaM nAmAdi catuSprakAraM ssttpkaarNvaattvkssyaami|ttr kalpasyaSaDvidhonAmAdiko nikssepH| yatauktaMprAgadvAragAthAyAm"kappa chakkanikkhevo" vyavahArasya caturvidho nAmAdinikSepaH / / etayoH svasthAnamAha[bhA.254] AillANaM duNha vi, saTThANaM hoi nAmanipphanne / ajjhayaNassa u ohe, uddesassa'nugame bhnnio|| vR-'AdhayordvayoH' kalpa-vyavahArayoryathAkramaMSaTkasya catuSkasya ca nikSepasya svasthAnaM bhavati nAmaniSpanne nikSepe, tataH sa tatra vaktavyaH; tatra kalpasya paJcakalpe vyavahArasya pIThikAyAm / adhyayanasya catuSprakAro nikSepaH oghaniSpanne nikssepe'bhidhaasyte|uddeshsy ca 'anugame' upoddhAtaniryuktyanugame bhnnitHkrissyte||smprti "suyakhaMdhenikkhevo" ityAdivyAkhyAnArthamAha[bhA.255] nAmasuyaM ThavaNasuyaM, davvasuyaM ceva hoi bhAvasuyaM / emeva hoi khaMdhe, pannavaNA tesi puvvuttaa| Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 . bRhatkalpa-chedasUtram -1vR-zrutasya catuSprakAronAmAdiko nikSepaH, tadyathA-nAmazrutaM sthApanAzrutaM dravyazrutaMbhAvazrutaM ca / evameva' anenaiva prakAreNaskandhe'picatuHprakAronikSepaH, tadyathA-nAmaskandhaHsthApanAskandho dravyaskandho bhAvaskandhazca / eteSAM prajJApanA pUrvamAvazyake uktA'vadhAraNIyA // gataM kasyeti dvAram / adhunA tadvAradvAraM vaktavyam[bhA.256] cattAri duvArAiM uvakkama nikkheva anugama nayA ya / ___kAUNa parUvaNayaM, anugama-nijjutti suttassa // vR- kalpasya catvAryanuyogadvArANi bhavanti, tadyathA-upakramo nikSepo'nugamo nayAzca / eteSAMca prarUpaNA yathA'nuyogadvAre tathA krttvyaa|saac tAva dyAvat sUtrAnugamaH sUtrasparzikaniyuktyanugamazca / anuyogadvArANi nAma anuyogasya-arthasya mukhAni upAyA ityarthaH // Aha kimarthamanuyogadvArANi kRtAni? kimarthaM vA catvAri? ekameva dvAramastu, ata Aha[bhA.257] addAragaM anagaraM, egaddAre yahoi plimNtho| caudAre tena bhave, desa paese ya chiNddiio|| vR- yathA 'advArakam' akRtadvAramanagaram, ekasmiMzca dvAre kRte bhavati 'parimanthaH' nirgacchadbhiH pravizadbhizcAzva-hastyAdibhi saGghaTTaH, tena kAraNena tnngrNcturiNbhvti| tatrApi 'deze' dvArakukSyAdilakSaNe pradeze ca tatra tatrAnekAzciNDikA bhavanti / evamakRtAnuyogadvAramekAntenAgamyam, akRtadvAranagaravat kRtaikAnuyogadvAramapi duradhigamam, kRtaikadvArakanagaravat; tena catvAryanuyogadvArANi kRtAni / gataM tadAradvAram // idAnIM bhedadvAram-yathA nagarasya dezeSu pradezeSuca chiNDikA bhavanti tathA'nuyogasyApi caturNA dvaaraannaamvaantrbhedaaH| tatropakramodvibhedaH, tadyathA-laukikaH zAstrayazca / laukikaH SaDavidhaH-nAmopakramaH sthApanopakramo dravyopakramaH kSetropakramaH kSetropakramaH kAlopramo bhAvopakramazca / / tatra nAma-sthApane pratIte / dravyopakramamAha[bhA.258] saccittAI tiviho, uvakkamo dabvi so bhave duviho| parikammaNammi ekko, biio saMvaTTaNAe u|| vR-noAgamato vyatirikto dravyopakramastravidhaH-'sacittAdi' sacitto'citto mizrazca / ekaiko dvividhaH-parikarmaNi saMvartanAyAM ca / / etadeva vyAkhyAnayati[bhA.259] jena visijjai rUvaM, bhAsA va kalAsu vA vi kosallaM / parikammaNA u esA, saMvaTTaNa vatthunAso u / vR-yena rUpaM 'viziSyate' viziSTataraM kriyate, yathA suvarNe kaTakarUpatApAdanaM kRSNavarNe vA gauravarNatAjananam; tathA yena bhASA vizeSyate-spaSTavarNoccAraNAdirUpA kriyate, yathA zukasArikAdInAm; yacca vA 'kalAsu' dvAsaptatisaGkhyAsu kauzalamupajanyate eSA parikarmaNA / saMvarttanA vastunAzaH, yathA-suvarNe kaTakatvaM bhajyate puruSo vA mAryate / tatra sacitte parikarmaNA yathA-naTasya nepathyaM kriyate, zuko vA pAThyate, puruSo vA dvAsaptatikalA avagAhyate, saMvartanA yathA-puruSo mAryate / acitte parikarmaNA yathA-suvarNe kaTakaM kriyate, saMvartanA-kaTakaM bhajyate / mizreparikarmaNA yathA-sAbharaNo naTo cAruveSaM kAryate, puruSo vAsAbharaNo dvAsaptatikalA grAhyate, saMvartanA yathA-sAyudhaH puruSo mAryate / gato dravyopakramaH / samprati kSetropakramamAha Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA- [bhA. 260] [bhA.260] nAvAe uvakkamaNaM, hala-kuliyAIhi vA vi khittassa / sammajja-bhUmikamme, pNth-tlaagaaiesuNtu|| vR-yannAvA AdizabdAduDupAdibhizca nadIM tarati, athavA hala-kulikAdibhiryat kSetrasya' ikSukSetrAderupakramaNam, yadi vA yat kriyate gRhAdInAM sammArjanaM bhUmikarma vA devakulAdInAm, yacca vA pathaH-mArgasya zodhanam taDAgaM vA khanyate, AdigrahaNenAvaTAdiSu yat parikarma khananAdilakSaNam / eSa samasto'pi kSetropakramaH ||kaalopkrmmaah[bhaa.261]chaayaae nAliyAiva, kAlassa uvakkamo viupsttho| rikkhAIcAresuva, sAva-vibohesuva dumaannN|| vR-'chAyayA' zaGkhacchAyayA 'nAlikayA' ghaTikayA yaH kAlojJAyate, yathA etAvAn kAlo gata iti| kiMviziSTaH? ityAha-"viupasatyo" vidaH-vidvAsastaiH prazastaH-prazaMsitaH, yathA suSTu jJAta iti, eSa kAlopakramaH / yadi vA ri(R]kSaM-nakSatram AdizabdAdgahaparigrahaH teSAM cAreSu yatparijJAnam, yathA-nakSatramidametAvantaM kAlamazubham, graho vA'mukarAzAvetAvantaMkAlaM sthAyI ityAdi / yacca vA 'drumANAM' zamI-ciJcinikAprabhRtInAM svApe vibodhe ca dRSTe jJAyate, yathAgato'stamAditya udito veti / eSa kaalopkrmH|| bhAvopakramo dvidhA-prazasto'prazastazca / ubhayamapyAha[bhA.262] gaNigA marugI'macce, apasattho bhAvuvakkamo hoi| Ayariyassa u bhAvaM, uvakkamijjA aha pasattho / vR- aprazastaM saMsAranibandhanatvAdazobhanaM yad bhAvasyopakramaNameSa bhaavopkrmo'prshstH||atrdRssttaantognnikaa custttthiklaapNddiyaa|tiie cittasabhAe savvamanUsajAINaMjAikamma sippANi kuviyapasAyaNaMca lihAviyaM / tAhe jo koi mehuNaTThI eitaMbhaNai-cittasabhaM piccha jena najai kiMjAIo? keriso vA esa? / tAhe so tattha jAikammaM sippANi kuviyapasAyaNaM ca dudrumavassameva bhaNai jaM jattha sukayaM dukkayaM vA / tAhe sA jANai-amugajAIo, amugaM sippaM jANai, kuviyapasAyaNe dAruNasabhAvo itthinijio vA / evaM nAuMtahA uvcri| marugIdiTuMto imo-egA marugI / sA ciMtei-kahaM majjha dhIyAo suhiyAo havejjA ? / tao jA jAhe pariNijjai tAhe taM sikkhavei-bhattArassa dukkamittA caDataM paNhIe AhanijjAsu / tattha paDhamAe Ahao pAyaM madiumAraddho, paricuMbiyA 'hA! dukkhaaviy'tti|taae mAUe sihuuN| mAyAe bhannai-dAso bhejAto (dAsabhojato) esa tv| biiyAe aaho|soruNttittaa uvsNto| mAUe siTuM / sAbhaNati-tumaMpidAsabhogeNaM eyaM bhuMjAhi, paraMmA atiAyataM / taiyAe aahto| ruTTho / pittttiyaa| utthtthittaagto|maauue khiyN| tIe bhaNiyaM-esa uttamo, cakki ciTThijA, devayamiva uvacarejjA, martRdevatAkA hi naarii|pcchaa kahaMkaha vigmittaapsaaio|jhaa-es ahaM kuladhammo, uvAyakaM vA icchiyaM, kougA vA kayaM // amAtyadRSTAnto yathA-egassa ranno AheDaeNaM niggayassa AseNa muttiyaM / paDiniyatto rAyA teneva maggeNA''gao pAsai muttaM taha ceva TThiyaM / tao suciraM nirikkhittA ciMtiyamanenajai ittha taDAgaM hoi to suMdaraM / amacceNa tassa bhAvaM nAUNa taDAgaM khaNAviyaM / taDe pAyavavaNa Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -1 saMDANi AroviyANi / annayA rannA niggaeNaM diTTaM, pucchiyaM -kasseyaM taDAgaM ? / amacceNa bhaNiyaMtubbhaM / kahaM ? / tao amaceNa savvaM siddhaM / rAyA tuTTho amaJcassa // ukto'prazasto bhAvopakramaH / prazastamAha- AcAryasya yad bhAvamupakrAmati eSa prazasto bhAvopakramaH // AcAryasya bhAvamupakramya kiM karttavyam ? ata Aha [bhA. 263] jo jena pagAreNaM, tUsai kAra- vinayAnuvattIhiM / ArAhaNAi maggo, su cciya avvAhao tassa / / 70 vR- 'yaH' AcAryo yena prakAreNa 'kAra- vinayAnuvRttibhiH' kAreNavaiyAvRttyAdikaraNena yathApAdau prakSAlanIyau, vizrAmaNA karttavyA, glAnAdInAM nityaM vaiyAvRttyaM karttavyamityAdi; tathA vinayasya yAvanto bhedAsteSAM madhye yA yena vinayenAnuvRtti- sarveSvartheSvapratikUlatA tathA tuSyati tasya tamavazyaM kuryAt / kiM kAraNaM yena yena kRtena tuSyati tat karttavyam ? ata Aha-'tasya' AcAryasyArAdhanAyA eSo'vyAhataH 'mArga' panthAH // kiJca - [bhA.264] AgAriMgiyakusalaM, jai seyaMvAyasaM vae pujjA / taha viya siM na vikUDa, virahammi ya kAraNaM pucche // vR- AkAraH - digavalokanAdistena iGgitaM parijJAnaM yadantargatasya bhAvasya tatra kuzala AkAreGgitakuzalaH, athavA''kAraH- digavalokanAdiriGgitaM sUkSmaceSTAvizeSastAbhyAmantargatAbhiprAyalakSaNe kuzala AkAreGgitakuzalastaM ziSyaM 'pUjyAH' AcAryA vadeyuH / kiM vadeyuH ? ityAha'zvetaM vAyasaM' yathA parataH zveto vAyasastiSThatIti, tathApi "siM" teSAM pUjyAnAM tad vacanaM sa ziSyaH 'na vikuTTayet' na pratiSedhayet, yathA- na bhavatyayaM zvetaH, vAyasaH kRSNa iti kevalaM 'virahe' janApagame ekAnte kAraNaM pRcchet-kathaM tadA gurupAdairupadiSTaM 'zveto vAyasaH' ? iti / tatrA''cAryeNa vaktavyam-satyam, na bhavati zveto vAyasaH kintu mayA tvatparijJAnArthamuktam, yathA-kimeSa madvacanaM kopayati na vA ? iti / ukto bhAvopakramaHSa thadhabhidhAnAcca laukikaH / samprati zAstrayo vaktavyaH, saca bhAve'ntarbhavatIti bhAvopakramatayA tamevAha [ bhA. 265 ] bhAve uvakkamaM vA, chavvihamanupuvvimAi vanneuM / ttha samora imaM ajjhayaNaM tattha oyAre // vR- vAzabdaH prakArAntarasUcane / athavA bhAvopakramaM 'SaDvidhaM' AnupUrvI - nAma-pramANavaktavyatA-'rthAdhikAra-samavatAralakSaNaM varNayitvA yatredamadhyayanaM samavatarati tatrAvatArayitavyam / tadyathA-AnupUrvI tridhA, pUrvAnupUrvI pazcAdAnupUrvI anAnupUrvI ca // tatra[bhA. 266] duNhaM anAnupuvvI, na havai puvvAnupuvvio paDhamaM / pacchAnupuvvi biiyaM, jai u dasA tena bArasamaM / / vR-dve evAdhyayane kalpo vyavahArazca na ca dvayoranAnupUrvI bhavati, tato'tra pUrvAnupUrvI vA pratipattavyA pazcAnupUrvI vA / tatra pUrvAnupUrvyA prathamaM pazcAdAnupUrvyA dvitIyam / kecidAcAryA prAhuH-kalpa-vyavahAra-dazA ekazrutaskandhaH, tanmatena yadi dazA api gaNyante tadA pUrvAnupUrvyA prathamaM pazcAnupUrvyA dvAdazamam anAnupUrvyA ekAdikAyA ekottarikAyA dvAdazagacchagatAyAH zreNeranyo'nyAbhyAse yAvanto bhaGgakAH prathamAntimavarjAstAvanto bhadA draSTavyAH // Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 71 pIThikA - [bhA. 267] [bhA.267] savvajjhayaNA nAme, osannaM mIsae avtrNti| jIvaguNa nANa Agama, uttara'naMge ya kAle y|| vR-'nAmni' ssddvidhnaamnismvtrti|ssddvidhec nAmni bhAvAH prruupynte| tatra 'mizrake' kSAyopazamike bhAve samavataranti yataH sarvANyapyadhyayanAni utsannam ata idamapi kSAyopazamikanAmnyavatarati |prmaanndvaarmnggiikRty gunnprmaanne|tdpidvidhaajiivgunnprmaannmjiivgunnprmaannN ca, tatrajIvaguNapramANe samavatarati / tadapi jJAna-darzana-cAritrabhedAt tridhA, tatra jJAnaguNapramANe smvtrti|tdpicturdhaa-prtykssmnumaanmaagmupmaanNc, ttraa''gme| so'pidvidhA-laukiko lokottarikazca, tatra lokottarike / so'pi dvidhA-aGgapraviSTo'naGgapraviSTazca, tatrAnaGgapraviSTe / so'pi dvidhA-kAlika utkAlikazca, tatra kAlike / nayapramANe tu na samavatarati, kAlikazrute nayAnAM samavatArAbhAvAt / saGkhyApramANe tu kAlikazrutaparimANasaGkhyAyAM smvtrti|| [bhA.268] pajjava puvvuddiTThA, saMghAyA pjjv-'kkhraannNc| muttUNa pajjavA khalu, saMghAyAI u saMkhijjA / / vR- kalpasya vyAkhyAne'nantAH paryavAH, te ca pUrvaM-nandyAm- "savvAgAsapaesaggaM savvAgAsapaesehiM anaMtaguNiyaM pajjavakkharaM nipphajai" ityanenoddiSTAH-kathitAH / saGghAtA dvidhAparyavANAmakSarANAM ca / tatra paryavasaGghAtA anantAstAn 'paryavAn' paryavasaGghAtAn muktvA zeSAH khalu 'saMcAtAdayaH' akSarasaGghAtAdayaH saGkhayeyAH, zlokAH, saGkhyAtA veSTakA ityAdi / / [bhA.269] ussanaM savvasuyaM, sasamayavattavvayA smoyri| ahigAro kappaNAe, samoyAro jo jahiM esa / / vR. 'utsannaM' sarvakAlaM sarvazrutaM svasamayavaktavyatAyAM samavatarati / arthAdhikAre mUlaguNeSUttaraguNeSu cAparAdhamApannAnAM prAyazcittakalpanAyAm / / samprati yaduktaM 'svasamayavaktavyatAyAM samavatarati' tadidAnI siMhAvalokitenApavadati[bhA.270] parapakkhaM dUsittA, jamhA u sapakkhasAhaNaM kunni| nokhalu adUsiyammI, pare sapakkhaMjasA siddhI / / vR-parasamayavaktavyatAyAmapyavatarati, yasmAt parapakSaM dUSayitvA svapakSasAdhanaM karoti, na khalvadUSite parapakSe svapakSasyAJjasA vyaktA pradhAnA vA siddhirbhavati, tataH parasamayavaktavyatAyAmavatAraH / tadevamidaM kalpAdhyayanamupakrame AnupUrvyAdau yatra yatra samavaratarati tatra tatramavatAritAraH / tadevamidaM kalpAdhyayanamupakrame AnupUvyAdau yatra tatra samavaratarati tatra tatra samavatAritam // gata upakramaH / samprati nikSepamAha[bhA.271] nikkhevo hoi tihA, ohe nAme ya suttanipphanne / ajjhayaNaM ajjhINaM, Ao jhavaNA ya tatthohe // vR-nikSepastrividhaH-odhanippannonAmaniSpannaH suutraalaapknisspnnshc|ttraughnippshcturvidhH, tadyathA-adhyayanamakSINamAyaH kSapaNA ca // [bhA.272] ikvikvaMtaM cauhA, nAmAIyaM vibhAsiuM tAhe / bhAve tattha u causu vi, kappajjhayaNaM samoyarai / / Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 bRhatkalpa-chedasUtram -1vR- "ekaikam' adhyayanAdikaM yathA anuyogadvAre tathA nAmAdInAM bhedatazcaturdhA vibhASya caturdhvapi 'tatra' teSvadhyayanAdiSu 'bhAve' bhAvaviSaye tu kalpAdhyayanamidaM samavatarati / gata oghaniSpanno nikSepaH / samprati nAmaniSpannamAha[bhA.273] nAme chavviha kappo, davve vAsi-parasAdiehiM tu / khette kAle jahuvakkamammi bhAve u paMcaviho / vR-nAmaniSpanne nikSepe kalpa iti nAma / sa ca SoDhA, tadyathA-nAmakalpaH sthApanAkalpo dravyakalpaH kSetrakalpaH kaalklpobhaavklpshc| tatra nAma-sthApane prtiite| dravyakalpoyena vAsIparazvAdinAdravyeNakalpyatetadraSTavyam / kssetrklpoythaakssetropkrmH|kaalklpoythaakaalopkrmH| bhAvakalpaH 'paJcavidhaH pnycprkaarH|| tamevAha[bhA.274] chavviha sattavihe vA, dasaviha vIsaivihe ya bAyAlA / jassa u natthi vibhAgo, suvvatta jalaMdhakAro se| vR-bhAvataH kalpaH SaDvidhaH saptavidho dazavidho viMzatividho dvAcatvAriMzadvidhazca / ete paJcApiprakArAH paJcakalpe vyAkhyAtAstathA jJAtavyAH / yasya tveSaH 'vibhAgaH paJcaprakArabhAvakalpaparijJAnaM nAsti 'se' tasya suvyaktaM jddaandhkaarH|| gato nAmaniSpanno nikssepH| samprati sUtrAlApakaniSpannaM pratyAha[bhA.275] patto vina nikkhippai, suttAlAvassa ittha nikkhevo| suttAnugame vucchaM, iti atthe lAghavaM hoi / vR-yadyapisUtrAlApakasya nikSepaH 'prAptaH' prAptAvasarastathApisaprApto'pi atra' nikSepaprakrame nanikSipyate, kinvito'sti tRtIyamanuyogadvAramanugamaititatrasUtrAnugame vakSye / yataH 'iti'evaM sati arthe lAghavaM bhavati / tathAhi-sUtrAlApakanikSepaH sUtragatAnAmAlApakAnAM nikSepaH, te ca sUtragatAAlApAHsUtresati sambhavanti, tataH sUtrAnugama eva tannikSepojyAyAn, ihatutannikSepakaraNe mahatpratipattikaSTam / anugame ca trINi dvArANi, tadyathA-lakSaNaM tadarhA parSat sUtrArthazca / prathama lakSaNadvAramAha[bhA.276] lakkhaNao khalu siddhI, tadabhAve taM na sAhae atthaM / siddhamidaM savvattha vi, lakkhaNajuttaM suyaM tena // vR-iha lakSaNahInaM sUtraMna bhavati, yato lakSaNayuktasya sUtrasyArtha lakSaNahInasya tvarthAbhAvaH, tato yannimittamupanibaddhaM sUtraM tasyAprasiddhireva / tathA cAha-lakSaNataH khalu vivakSitasyArthasya siddhi, 'tadabhAve' lakSaNAbhAve 'tat' sUtraMna sAdhayati vivakSitamartham / idaM ca 'sarvatrApi' loke siddham-yat kiJcinmaNyAdi dravyaM lAbhArthaM krItaM tallakSaNahInaM lAbhaM na sAdhayati / tena kAraNena lakSaNayuktaM sUtramipyate ||ath kIzaM lakSaNayuktaM sUtram ? ata Aha[bhA.277] appaggaMtha mahatthaM, battIsAdosavirahiyaM jaM ca / ___ lakkhaNajuttaM suttaM, aTThahi ya guNehi uvaveyaM / / vR- 'alpagrantham' alpAkSaram mahArtham, atra catvAro bhaGgAH-alpAkSaramalpArtham yathAkArpAsAdikam, alpAkSaraM mahArtham yathA-sAmAyika-kalpa-vyavahArAdi, mahAkSaramalpArthamyathA Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA- [bhA. 277] 73 "jIbhUte iti vA aJjaNe iti vA" ityAdibhirbahubhirakSarairvarNavyAvarNanam, mahAkSaraM mahArthamyathAdRSTivAdaH / tatra yad alpAkSaraM mahArthaM tAdRzaM sUtramiSyate / tathA yad dvAtriMzaddoSavirahitaM tdissyte|tec dvAtriMzaddoSAvakSyamANAH / tathA'STabhirguNairvakSyamANairyad upetaM tadiSyate / evambhUtaM sUtraM lakSaNayuktam / adhunA dvAtriMzaddoSAnAha[bhA.278] aliyamuvaghAyajaNayaM, avatthaga niratthayaM chalaM duhilaM / nissAramahiyamUNaM, punaruttaM vAhayamajuttaM // vR- alIkaM dvividham-abhUtodbhAvanaM bhUtanihnavazca / tatrAbhUtodbhAvanaM yathAzyAmAkatandulamAtro jIva ityAdi / bhUtanihnavo yathA-nAsti jIva ityAdi 1 / 'upaghAtajanaka' yat parasyopaghAte vartate, yathA-"na mAMsabhakSaNe doSaH" ityAdi 2 / 'apArthakaM yasyAvayaveSvartho vidyate na samudAye, asambaddhamityarthaH, yathA-"zaGkhaH kadalyAM kadalI ca bheryAm" athvaa||3|| vaMjulapupphummIsA, uMbara-vaDakusumamAliyA surbhii| varaturagassa virAyai, olaiyA aggsiNgesu|| 'nirarthakaM' yasyAvayaveSvartho na vidyate, yathA-DitthaH DavitthaH vAjanaH 4 / chalaM yathAastyAtmA yadyastiAtmA tarhi yadyadasti sa sa AtmA prApnoti, navakambalo devadatta ityAdi vA 5|drohnnshiilNdruhilNyt puNya-pApApalapanAdi, yathA-etAvAneva loko'yN,yaavaanindriygocrH| ityAdi 6 / 'nissAraM yatra sAraH-artho na vidyate, yathA-asthi-carmazilApRSThaM vRddhaaH7| adhikaM' yat paJcAnAmavayavAnAmanyatareNa samadhikam 8 / 'Unam eSAmanyatamena hInam 9 / punaruktaM trividham-arthapunaruktaM yathA-saindhavamAnaya lavaNaM saindhavamAnayetyAdi, ubhayapunaruktaM yathA-kSIraM kSIram 10 / 'vyAhataM' yatra pUrvamapareNa bAdhyate, yathA-karma cAsti phalaM cAsti, bhoktA nAstica nizcayaH / 11 / 'ayuktaM' yad budhyA vicintyamAnaM na yukti sahate, yathA teSAM kaTataTabhraSTairgajAnAM madabindubhiH / prAvartata nadI ghorA, hastyazvarathavAhinI // 12 // [bhA.279] kamabhinna vayaNabhinnaM, vibhattibhinnaM ca liMgabhinnaM ca / anabhihiyamapayameva ya, sabhAvahINaM vavahiyaM ca // vR-kramabhinnaM yathA-dharaNIdharendra-candra-padma-sAgarAngambhIra-nayana-mukha-bala-sthairyaguNairjayati 13 / 'vacanabhinnaM' yatraikavacanaprasaGge dvivacana bahuvacanaM vA kriyate, dvivacana-bahuvacanavyatyAso vA 14 / 'vibhaktibhinnaM' yatra vibhakteranyathA prayogaH 15 / 'liGgabhinnaM' yatra straliGge pulliGgaM napuMsakaliGgaMvA kriyate, evaM zeSayorapi draSTavyam 16 / 'anabhihitaM' nAmayatsvasamaye'nuktamAtmana icchayA bhaNyate 17 / 'apadaM' nAma yatra gAthApade gItikApadaM vAnavAsikApadaM vA kriyate 18 / 'svAbhAvahInaM' yasya yo yatrAtmIyaH savabhAvastena tat zUnyamabhidhIyate, yathA-sthiro vAyuH 19 / 'vyavahitaM' nAma yatra kiJcid nirdizyA'nyad vistareNa varNayitvA punastatprakRtamabhidhIyate 20 // [bhA.280] kAla-jai-cchavidoso, samayaviruddhaM ca vayaNamittaM ca / ____ atthAvattIdoso, havai ya asamAsadoso u|| vR- kAladoSo yatrAtItA-'nAgata-vartamAnakAlavyatyAsakaraNam 21 / yati nAma Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 bRhatkalpa-chedasUtram -1vizrAmastasyadoSoyatidoSaH, yatra zloke gAthAyAM vRtte vA svalakSaNaprAptaH pacchedona kriyate'sthAne vA kriyate, jayati jaINaM pavaro, guNanigaro naannkirnnujjoo| loIsaro munivaro, sirivacchadharo mahAvIro / / 22 / chavidoSo nAma yatra paruSA chavi kriyate 23 / samayaviruddhaM yathA-vaizeSiko brUte pradhAnaM kAraNam jaino vadati 'nAsti jIvaH' ityAdi 24 // vacana mAtraM yathA-kazcitkIlakaM nihatya brUyAtidaMlokamadhyamityAdi 25|arthaapti doSo yathA brAhmaNonahantavyaHarthAdApannaM zeSajano hantavyA iti 26|asmaas doSaH yatra samAse prApte samAsarahitAni padAni bhaNyante 27 / [bhA.281] uvamA-rUvagadoso, parappavattIya saMdhidosoya / ee u suttadosA, battIsaM huMti nAyavvA // vR. upamA doSo yathA kAjikamiva brAhmaNasya surA peyA 28rupakadoSo yathA - parvato rUpyamAna AtmIyairaGgaiH zUnyo varNyate 29 / 'parapravRttidoSaH' yatra subahumapyarthaM varNayitvA nirdezaM na karoti 30 / 'padadoSaH' syAdyante tivAdyante vA syAdhantaM karoti 31 / 'sandhidoSaH' yatra bhavannapi sandhirna kriyate visargalopaM vA kRtvA punaH sandhiM karoti 32 / ete dvAtriMzatsutradoSA bhavanti jnyaatvyaaH|| aSTabhirguNairupetamityuktam atastAnevASTau guNAnAha[bhA.282] niddosaM sAravaMtaMca, heujuttamalaMkiyaM / uvaNIyaM sovayAraMca, miyaM mahurameva ya / / vR-nirdoSaM 1 sAravat 2 hetuyuktam 3 alaGkatam 4 upanItaM 5 sopacAraM 6 mitaM 7 madhuram 8 iti / / tatra nirdoSAdipadavyAkhyAnArthamAha[bhA.283] dosA khalu aliyAI, bahupajjAyaM ca sAravaMsuttaM / sAhammeyaraheU, sakAraNaM vA viheujuyaM // vR-doSAH khalvalIkAdayaH prAgabhihitAstairvarjitaM nirdoSam 1 / sAravadnAma 'bahuparyAyam' ekaikasminnabhidheye yatrAnekAnyabhidhAnAnItyarthaH 2 / hetuyuktaM sAdhamyeNa vaidhamyeNa vA hetunA yuktam, athavA hetuHkAraNaM nimittamapyanarthAntaram, tatoyatsakAraNaMtadhetuyuktamiti, yathA"suttattaM seyaM jAgariyattaM vA seyaM" ityAdi 3 // [bhA.284] uvamAi alaMkAro, sovaNayaM khalu vayaMti uvanIyaM / kAhalamanovayAraM, daMDagamamiyaM tihA mahuraM / / vR-alaGkRtaM ytropmaadirlngkaarH| tatropamAyuktam, ythaa-"suurevsennaaismttmaauhe"| AdigrahaNena niyamA akkharalaMbho, mAukkamaniTTharaM chavIjamagaM / mahurattaNamatthaghaNattaNaMca sutte alNkaaraa|| iti parigrahaH 4 / upanItaM khalu vadanti 'sopanayaM' sopasaMhAram 5 / anupacAraM nAma yat 'kAhalaM' phalguprAyam, tad viparItaM sopacAram 6 / mitaM padaiH zlokAdibhirvA, amitaM dnnddkaiH7| ___ Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [bhA. 284] madhuraM tridhA [bhA. 285 ] 75 sUtramadhuramarthamadhuramubhayamadhuram 8 / etairaSTabhirguNairupetam // cazabdAtappakkharamasaMdiddhaM, sAravaM vissaomuhaM / atthobhamaNavajjaM ca, suttaM savvannubhAsiyaM / / vR- alpAkSaramasandigdhaM sAravad vizvatomukhaM 'astobhaM' stobhakaritaM anavadyam itthambhUtaM sUtraM sarvajJabhASitam / tatrAlpAkSaraM pratItam / asandigdhAdipadavyAkhyAnArthamAha [bhA. 286 ] atthesu dosu tIsu va, sAmannabhihANao u saMdiddhaM / jaha siMdhavaM tu ANaya, atthabahuttammi saMdeho | vR- yasminnarthe'bhidhIyamAne dvayostraSu cArtheSu sAmAnyAbhidhAnataH sanheda upayate tat sandigdham, yathA-saindhavamAnayetyukte kiM vastrasya grahaNam ? AhozcitpuruSasya ? utAho lavaNasya ? ityarthaH bahutve sandehaH / sAravat navanItabhUtam / vizvatomukhaM yat sarvato'dhikRtamarthaM prayacchati / / [bhA. 287] uya-vaikAro ha tti ya, hIkArAI yathobhagA huMti / vajra hoi garahiyaM, agarahiyaM hoi anavajjaM // vR. astobhA 'navadyayovyAkhayAnamAha - "uya ityAdi" uta- vai-hA-hiprabhRtInAmakAraNaprakSepAH stobhakAH tadrahitamastobhakam / avadyaM bhavati garhitaM tatpratiSedhAdagarhitamanavadyam evaMguNajAtIyaM sUtraM kathamuccaritavyaM paThanIyaM vA ? tata Aha [bhA. 288 ] ahIna'kkharaM anahiyamaviccAmeliyaM avAiddhaM / akkhaliyaM ca amiliyaM, paDipunnaM ceva ghosajuyaM // vR- ahInAkSaram / 'anadhikam' adhikAkSararahitam / 'avyatyAmreDitaM' nAma yadasthAnena padaghaTanam, yathA- prAptarAjyasya rAmasya, rAkSasAH pralayaM gatAH / ityatra " prAptarAjyasya rAmasya rAkSasAH" ityAdi tdrhitm| yadi vA'nyAnyadarzanAnugatazAstrantarapallavaprakSeparahitamavyatyAmreDi tam / 'avyAviddhaM' yat tasya sUtsyAdhastanapadamupari uparitanamadho na kriyate / 'askhalitaM' yad upalAkulabhUmau halamiva padAdibhirna skhalitam / 'amilitaM' yad granthAntaravarttibhi padairamizritam, yathA-sAmAyikasUtre dazavaikAlikottarAdhyayanAdipadAni na kSipatIti / pratipUrNaM padAdibhi / 'ghoSayutaM' yathAvasthitairudAttAdibhirghoSairyuktam // tatra yaduktamahInAkSaramiti tatra hInaM dvidhAdravyahInaM bhAvahInaM ca / dravyahIne udAharaNamAha [bhA. 289 ] titta-kaDuosahAI, mA NaM pIlijaU na te dei / pauNai na tehi ahiehi marai bAlo tahAhAre / vR- egAe aviraiyAe putto gilANo / tIe vijjo pucchio / tena osahANi dinnANi / sA ciMtei - imANi kaDu - tittANI mA nipIDijjA / tao nAe addhANi avanIyANi / so tehiM na paguNIkao, o // tao egA UNagaM pIhagaM dei, tIse vimao // akSaragamanikA-tikta-kaTukauSadhAni mA'muMbAlaM pIDayeyuriti na tAni paripUrNAni dadAti kintvarddhAni / na ca tairarddhitairbAlaH praguNati kintu mriyate / tathA AhAre Une mriyate / eSa dRSTAntaH, ayamarthopanayaH yathA tau bAlAvekabhavikaM duHkhaM prAptau evaM yo bhAvahInaM sUtramuccari paThati vA'kSarairhInamityarthaH tasya prAyazcittaM mAsalaghu / AjJAM tIrthaGkarANAmaticaratazcaturguru / anavasthAyAM Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -1caturguru / mithyAtve caturlaghu / virAdhanA dvividhA-AtmavirAdhanA saMyamavirAdhanA ca / tatrAtmavirAdhanA pramattaM devatA chalayet, anyo vA sAdhubrUyAt-kiM vidravisUtram?, tatra kalahaprasaGge'sthibhaG-maraNAdidoSaprasaGgaH / sUtraM hInaM kurvatA saMyamo virAdhita eva / / katham ? ityAha- . [bhA.290] akkhara-payAiehiM, hIna'iregaM ca tesuceva bhve| dosu vi atthavivattI, caraNe yaayo ya na ya mukkho|| vR-hInaM nAma akSara-padAdibhirUnam / 'taireva' akSara-padAdibhi 'atirekaM' sAdhikam / 'dvayorapi' hInAkSare'dhikAkSare cetyarthaH 'arthavyApatti' arthasya visaMvAdaH / atazca' arthasya visaMvAde caraNasya visaMvAdaH / caraNavisaMvAdAt 'na mokSaH' mokSAbhAvaH / nokSAbhAve sarvA dIkSA nirarthikA / eSa bhAvahIne dossH|tsminnev bhAvahIne dRSTAntamAha[bhA.291] vijJAhara rAyagihe, uppaya paDaNaM ca hiindosennN| suNaNA saraNA gamaNaM, payAnusArissa dAnaM ca // vR-rAyagihe sAmI samosaDho / tattha ego vijAharo vaMdiuM paDiniyatto vijaM AvAhei / tassa tae vijAe kai vi akkharANi vissariyANi / so uppayaNaM paDaNaM ca karei / abhao taM daLUNa tassa sagAsaMgao pucchai / tena siTuM / abhaeNa bhaNiyaM-jai mamaM pi desi to ujjuyAremi / iyareNa pddivnN| taoabhao bhaNai-to khAyaMbhaNa egaMpayaM / tena bhaNiyaM / abhaena suyaM / tAhe abhayena payAnusAriNA tAni akkharANi sariyANi / vijAharo uppaittA gao abhayassa vijaM dAuM ||akssrgmnikaa-raajgRhe vidyAdharaH katipayavidyAkSaragalanA hInadoSeNotpatanaM patanaMca karoti / tato vidyApadAnAmabhayasya zravaNAd (NA) / tacchravaNato'bhayasya padAnusAriprajJayA vismRtapadAnAM smrnnaat| tadanantaraMpadAnusAriNo'bhayasya vidyAdAnaM kRtvA vidyAdharasya svasthAne gamanam ||adhikmpi dvidhA-dravye bhAve c| tatra dravyAdhike tathaiva dve aviratike dRSTAnta auSadhaiH pIhakena ca / evaM tAvadakSara-padAdibhiradhike sUtre doSA mAsalaghuprAyazcittAdayaH prAguktAH / sampratibhAvAdhike evodAharaNamAha[bhA.292] pADala'soga kuNAle, ujjenI lehalihaNa sayameva / ahiya savattI matAhieNa sayameva vynnyaa|| [bhA.293] muriyANa appaDihayA, ANA sayamaMjaNaM niveNANaM / gAmaga suyassa jamma, gaMdhavvA''uTTaNA koi / / [bhA.294] caMdaguttapaputto ya, biMdusArassa nttuo| asogasiriNo putto, aMdho jAyai kaaginniN|| vR-pADaliputtenayarecaMdaguttaputtassa biMdusArassaputto asogo naamraayaa| tassaasogassa putto kuNAlo ujjenIe / sA se kumArabhuttIe dinnA / so khuDDalao / annayA tassa ranno niveiyaM, jahA-kumAro sAyaregaTThavAso jaao|to ranA sayameva leho lihio, jahA-adhIyatAM kumaarH| kumArassa mAyasavattIe ranno pAse ThiyAe bhaNiyaM-Aneha, pAsAmi lehaM / rannA paNAmio / tAhe tIe ranno annacittattaNao salAgAprAntena niSThayUtena tImitvA akArasyopari anusvAraH kRtH| 'andhIyatAm' iti jAyaM / paDiappio ranno leho / rannA vi pamatteNa na ceva puno anuvaaio| Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [bhA. 294 ] muddittA ujjeniM pesio / vAio / vAigA pucchiyA kiM lihiyaM ? ti / pucchiyA na kahiMti / tAhe kumAreNa sayameva vAio / ciMtiyaM ca NeNaM- amhaM morivaMsANaM appaDihayA ANA, to kahaM appaNI piuNo ANaM aikkamemi / tattasilAgAe acchINi aMjiyANi / tAhe rannA nAyaM / paritappitA ujjenI annakumArassa dinnA / tassa vi kumArassa anno gAmo dinno / annayA tassa kuNAlassa aMdha to jAo / so aMdhakuNAlo gaMdhavve aIva kusalo / annayA annAyacajjAe gAyaMto hiMDai / tattha ranno niveiyaM, jahA - eriso tArisI gaMdhavvio aMdhalao / rannA bhaNiyaM - Aneha / AnIo / javaNIaMtario gAyai / tAhe aIva rAyA asogo akkhitto / tAhe bhaNaikiM demi ? / ittha kuNAleNa gIyaM- "caMdaguttapaputto ya" ityAdi gAthA / tAhe rannA pucchiyaM ko esa tumaM ? / tena kahiyaM - tubbhaM putto / javaNiyaM avasAreuM kaMThe ghettuM aMsUpAo kao / bhaNiyaM ca NeNakiM kAgiNIe vi nArihasi jaM kAgiNi jAyasi ? / amaccehiM bhaNiyaM rAyaputtANaM rajjaM kAgiNI / rannA bhaNiyaM-kiM kAhisi aMghago rajjeNaM ? | kuNAlo bhaNai-mama putto atthi / kayA jAo ? / saMpai bhUo / AnIo / saMpai tti se nAmaM kayaM / rajjaM dinnaM // 1 akSaragamanikA-'pATale' pATaliputrake nagare azoko rAjA / kuNAlastasya putraH / ujjayinyAM rAjJaH svayameva tadyogyalekhalikhanam - adhIyatAmiti / mAtrAdhike sati na vAcakairvAcyate / tataH svayameva vaacnaa| tato 'bhauryANAmapratihatA AjJA' iti vicintya svayaM taptazilAkayA netryornyjnm| tato nRpe jJAnaM / tataH paritapya sa rAjJA grAmagataH kRtaH / tataH sutasya janma / gandharveNa samastasyApi lokasya 'AvarttanA' AvarjanaM nivedanam-ko'pyandho'tIva gandharve kuzala iti / tatastasyA''nayanam / paritoSe yAcJA gAthA- " candraguptaprapautra " ityAdi / athApyupanayaH sa eva // athavA bhAvAdhike idaM laukikamAkhyAnam-kAmiyasarassa taDe vaMjularukkho mahaimahAlao / tattha kira rukkhe vilaggiuM jo sare paDai so jaitirikkhajoNio to manUso bhavai, aha manUso paDati to devo bhavai, aha biiyaM vAraM paDai to prakRtimeva gacchai / tattha vAnaro sapattio pANiyaM pAuM oyarai / annayA pANIyapAyaNaThThAe Agao / so saMlAvaM prakRtigamanavirahitaM zrutvA sapatnIkazcintayati-rukkhaM vilaggiuM sare paDAmo jA mANusajuyalaM homo / itthI vAre - ko jANai ina hujA ? / puriso bhai-jai na hujjAmo kiM mANusattaNaM pi amhaM nAsihii ? / vArijamANo vi paDio vAnaro jAo / pacchA rAyapurisehiM gahiyA sA itthI ranno bhajjA jAyA / iyaro vi mAyAraehiM gahio kheDAo sikkhAvio / annayA te mAyAragA ranno purao pecchaM diMti / rAyA devIe samaM picchai / tAhe so vAnaro deviM nijjhAyaMto abhilasai / tAhe tAe anukaMpAe vAnaro bhaNio [bhA. 295 ] 77 jo jahA vaTTa kAlo, taM tahA seva vAnarA / mA vaMjulaparibbhaTTho, vAnarA paDaNaM sara / vR- yo yathA varttate kAlaH 'taM' kAlaM tathA sekkha vAnara ! / vaJjulavRkSAdekavAraM parigraSTaH patitaH san mayA tadA bhaNitaH -'mA bhUyo vaJjulavRkSAt sarasi patanaM kuru, prakRtiM yAsyasi' iti etat smara / evaM bhAvato'dhike'rya visaMvAda ityAdikA vibhASA tathaiva // samprati 'aviccAmeliyaM avvAiddhaM' ityete dve pade vyAkhyAnayati Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 mA ___ bRhatkalpa-chedasUtram -1[bhA.296] vicAmelaNa anunnasatthapallavavimissa payaso vA / taMcevaya hiTuvariM, vAyaddhe AvalI nAyaM / / vR- vyatyAneDitaM nAma anyAnyazAstrapallavavimizraNam / tatra dravyato vyatyAneDite pAyasamudAharaNam-jahA koliyA viyNgyaa| tattha tehiM 'paramanaM raMdhemo' tti duddhaM AdrahitaM / ittha jaM jaM chubmai taM taM pAyaso bhavai tti taMdulA cavalA muggA tilA kukkusA chUDhA / taM savvaM vinaTuM akiNcikrNjaayN||evmev bhAve sUtraM vyatyAneDayati-"savvabhUyappabhUyassa, sammaM bhuuyaaiipaasu|" atredamapi ghaTata iti kRtvA caivAvadhAryatAm / zrUyatAM dharmasarvasvaM, zrutvA cauvAvadhAryatAm / AtmanaH pratikUlAni, pareSAM na smaacret|| bhAvato vyatyAneDitaM sUtraM kurvato'rthasya visaMvAda ityAdi vibhASA prAgiva yAvad dIkSA nirarthikA / tadevaca sUtramadha uparivyatsAsena kriyamANaM vyaaviddhm|tcc dvidhA-dravyato bhaavtshc| tatra dravyavyAviddhe AvalI 'jJAtam' udAharaNam- egA AbhIrI nagaraM gyaa| tIse vayaMsiyA vANigiNI / sA hAraM poei iyarI bhaNai-AnehiM, ahaM hAraM poemi / tAe paNAmio / iyarIe upprivaaddiiepoio| vANigiNI vkkhittaaaasi|pcchaataae daTuMbhaNiyA-hApAve! vinAsio hAro, mahaduSkarma kRtam // bhAvavyAviddhamevam, yathA ahiMsA saMjamo tavo, dhammo mNglmukktttth| jassa dhamme sayA maNo, devA vitaM nmsNti|| vR-evaM vyAviddhe bhAvato'rthasya visaMvAda ityAdi vibhASApUrvavadyAvaddIkSA nirrthikaa| tsmaadvyaaviddhmuccritvym||adhunaa skhalita-militA-'pratipUrNA-'ghoSayutAnAM vyAkhyAnamAha[bhA.297] khalie pattharasIyA, milie missANi dhnvaavnnyaa| mattAi-biMdu-vanne, ghosAi udttmaaiiyaa|| vR-skhalitaM dvidhA-dravyato bhaavtshc| tatra dravye 'prastarasItA' prastarAkulaM kSetram, tasmin hi vAhyamAnAni hala-kulikAdIni utsphittyanytrniptnti| evaMbhAvaskhalitaM yadantarA'ntarA AlApakAn muJcati, yathA-dhammo, ahiMsA, devA vitaM namasaMti, pupphesubhmraajhaa| pacchittaMtaM ceva, dosaay| militamapi dvidhA-dravyato bhaavtshc| tatra dravyato militaM, bahUnAMvrIhi-yavAdInAM dhAnyAnAmekatra mizrIkRtAnAMvApanatA-vApanam / bhAvatomilitaMyadanyasyAnyasyoddezakasyAdhyayanasya vAAlApakAnekatra mIlayati sarvaM jinavacanamiti kRtvA / yathA-"savve pANA piyAugA" "savvajIvA vi icchaMti, jIviuM na marijiuM" ittha na najai kiM kAliyaM ukkAliyaM cheyasuyaM vA? / atra prAyazcittaM doSAzca prAgvat / paripUrNaM dvidhA-dravyato bhAvatazca / tatra dravyataH paripUrNo ghaTaH / bhAveparipUrNa mAtrAdibhi-mAtrAbhiAdigrahaNAtpadaiH bindubhivarga-akSaraizcAparipUrNe tadeva prAyazcittaM doSAzca / mAtrAbhiraparipUrNaM yathA-"dhamma mNglmkkttuN"| padairaparipUrNaM yathA-"dhamma ukkiTuM" ityaadi|ghossaa udAttAdayaH, tatra uccairudAttaH,nIcairanudAttaH, samAhAraH svaritaH / uccaiHzabdena yathA-"uppanne ivA" ityaadi|niicaiHshbden yathA-"jebhikkhUhatthakammaMkarei" ityaadi|ghossairyuktN kurvatastadeva prAyazcittaMta evaca dossaaH||smprti vyatyAneDitAdInAMpaJcAnAM prakArAntareNArthama Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA- [bhA. 297] bhidhAtukAma Aha_ [bhA.298] muttUNa paDhama-bIe, akkhara-paya-pAya-biMdu-mattANaM / savvesi samoyAro, saTThANe ceva carimassa // vR-prathama-hInAkSaraM dvitIyam-adhikAkSaram ete dve pade muktvA zeSANAM paJcAnAM ghoSayutavarjAnAm akSara-pada-pAda-bindu-mAtrANAM samavatAraH kartavyaH / yathA-vyatyAneDitaM adhastanAnyupari uparitananyadho'kSara-padAdIni yat karoti / skhalitaM paJcabhireva padAdibhiH / militaMyathAsAmAyikapade dshvaikaalikottraadhyynprbhRtiinaamnekaanipdaanimiilyti|apripuurnn pnycbhirevaakssraadibhisvgtaiH| "saTThANeceva carimassa" aghoSayutaM ghoSairevAparipUrNa naakssraadibhiH|| sAmpratameteSuhInAkSarAdiSu prAyazcittamAha[bhA.299] khaliya miliya vAiddhaM, hInaM accakkharaM vyNtss| viccAmeliya appaDipugne ghose ya mAsalahuM // vR-skhalitaMmilitaM vyAviddhaMhInAkSaramatyakSaraM vyatyAneDitamaparipUrNaghoSaMca vadataH pratyekaM prAyazcittaM mAsalaghu / svAmina AjJAbhaGge caturguru, yathA sa tathA'nye'pi kariSyantIti cturguru| yathoktakArI na bhavatIti mithyAtavecaturlaghu |viraadhnaa dvividhA-AtmavirAdhanA saMyamavirAdhanA c| AtmavirAdhanA-devatayA chalanam / saMyamavirAdhanA-ko'pi sAdhurvArayet 'mA skhalitAdIni kuru' tataH kalahato'sthibhaGgAdyAtmavirAdhanAyAM paritApa-mahAglAnAdhAropaNA saMyamavirAdhanA / sUtrasyAnyathoccAraNe'rthavisaMvAdaH, arthavisaMvAde caraNAbhAvaH, caraNAbhAve mokSAbhAva iti dIkSA nirarthikA / laghugrahaNAd gurukamapi sUcitam, hrasvoktyA yathA dIrghasya sUcanam / tatra gurukamiti vAanuddhAtIti vAkAlakamiti vaaguruksynaamaani|lghukmitivaauddhaatitmiti vAzuklamiti vA laghukasya nAmAni / / atra guru-laghuvizeSavistaraparijJAnArthamAcAryastrividhaM prAyazcittaM darzayati, tadyathAdAnaprAyazcittaM tapaHprAyazcittaM kAlaprAyazcittaM ca / tatra dAnaprAyazcittaM gurukNlghukNc| evaM tapaHkAlaprAyazcitte api guru-laghuke pratyekaM vktvye| tatra dAnaprAyazcittaM gurukamAha[bhA.300] jaMtu niraMtaradAnaM, jassa va tassa tavassa taM gurugaM / jaMpuna saMtaradAnaM, gurU vi so khalu bhave lhuo|| vR- yasya vA tasya vA tapaso gurukasyASTamAderagurukasaya nirvRtikAde (nirvikRtikAde] ryanirantaradAnaM tad bhavati dAnaprAyazcittaM guru / yatpunaH sAntaramaSTamAdergurukasya tapaso dAnaM tad gurvapikhalubhavati laghu, yathA-Apattizcaturlaghukasya SaDalaghukasya vAtatrASTam-dazamAnisAntarANi dIyante / eSa dAnaprAyazcitte guru-laghukayorvizeSaH / / samprati tapaH-kAlayorAha[bhA.301] kAla-tave Asajja va, gurU vi hoi lahuo lahU gurugo| kAlo gimho u gurU, aTThAi tavo lahU seso|| kRkAlaMtapazcAsAdyagurvapilaghubhavati, lghvpicguru|ttrkaalo grISmoguru, tapo'STamAdi, zeSaH kAlastapazca laghu / iyamatra bhAvanA-laghvapi y aSTamAdinA tapasA uhyate tat tapoguru, yanirvikRtikAdinA SaSThaparyantenohyate tattapolaghu: tathA yad grISme kAle uhyate tatkAlaguru, Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -1varSArAne hemante vohyamAnaM kaallghu|| tadevaM yataH skhalitAdhuccAraNe prAyazcittamAjJA-'navasthAmithyAtva-virAdhanAzca doSAH tasmAt sUtraM skhalitAdidoSararahitamuccAraNIyaM paThanIyaM ca / evaM ca paThitasya sUtrasya vyAkhyA kartavyA / tatra vyAkhyAlakSaNamAha[bhA.302] saMhiyA ya payaM ceva, payattho pyviggho| cAlaNA ya pasiddhI ya, chavvihaM viddhi lakkhaNaM // vR-saMhitA 1 padaM 2 padArthaM 3 padavigrahaH 4 cAlanA 5 prasiddhizca 6 / evaM SaDvidhaM' SaTaprakAraM vyAkhyAlakSaNaM viddhi' jAnIhi // tatra saMhiteti ko'rthaH ? ityAha - [bhA.303] sannikariso paro hoi saMhiyA saMhiyA va jaM atthA / loguttara logammi ya, havai jahA dhUmakeu ti|| vR-yo dvayorbahUnAM vA padAnAM 'paraH' askhalitAdiguNopeto viviktAkSaro jhaTiti meghAvinAmarthapradAyI 'sannikarSa' samparkaH sa sNhitaa| athavA yad arthAsaMhitA essaasNhitaa| sA dvidhA-laukikI lokottarA ca / tatra laukikI 'yathA dhUmaketuH' iti, yathA iti padaM dhUma iti padaM keturiti pdm|| [bhA.304] tipayaMjaha ovamme, dhUma abhibhave keuussae attho / ko sutti aggi utte, kiMlakkhaNo dhnn-pynnaaii| vR-'yathA dhUmaketuH' iti saMhitAsUtraM tripadam / samprati padArtha ucyate-yathetyaupamye, dhUma ityabhibhave, "dhUvighUnane" itivacanAt, keturityucchrye| eSapadArthaHghUmaH keturasyetidhUmaketuriti padavigrahaH / ko'sau ? iti cet agni / evamukte punarAha- kiMlakSaNaH ? / sUrirAha-'dahanapacanAdi' dahana-pacana-prakAzanasamartho'rciSmAn / atra cAlanAMpratyavasthAnaM cAha[bhA.305] jai eva sutta-sovIragAI vi hoti aggimakkhevo / navite aggi painA, kasiNaggiguNanio heuu|| [bhA.306] diTuMto ghaDagAro, na vije ukkhevaNAitakkArI / jamhA jahuttaheUsamannio nigamaNaM aggii|| vR- yadi nAma dahana-pacanAdistarhi zukla-sauvIrakAdayo'pi dahanti, karISAdayo'pi pacanti, khadyota maNiprabhRtayo'pi prakAzayanti tataste'pyagnirbhavitumarhanti, eSaH 'AkSepaH' cAlanA |atr pratyavasthAnamAha-"naiva zuklAdayo'gnirbhavanti' iti pratijJA, 'kRtsnaguNasamanvitatvAt' iti hetuH, dRSTAntoghaTakAraH, yathA highaTakartA mRtpiNDa-daNDa-cakra-sUtrodaka-prayalahetukasya ghaTasya kAtsnapebhinirvartakaH, abhinivRrtakaH, abhinivartakaH / evamatrApi yo dahati pacati prakAzayati ca yathAsvagatena lakSaNenAsAdhAraNaH sa eva yathoktahetusamanvitaH paripUrNo'gnirna zuklAdaya iti nigamanam / / samprati lokottare saMhitAdIni darzayati[bhA.307] uttarie jaha dumAI, tadatthaheU aviggaho ceva / ko puna dumutti vutto, bhaNNai pttaaiuvveo| vR-lokottare "jahA dumassa pupphesu, bhamaro Aviyai rasaM" iti saMhitA / atra padAniyathA iti druma iti puSpeSviti bhramara iti ApibatIti rasamiti / adhunA padArtha ucyate-'yathA' Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [bhA. 307] 81 ityaupamye / drugatau, dravati-gacchati agha upariceti drumaH, auNAdiko makpratyayaH, tasya drumsy| puSpa vikasane, puSpanti-vikasantIti puSpANi, ac, tessu| bhramaanavasthAne, bhrAmyati nirantaramiti bhramaraH, auNAdikoaraHpratyayaH / pApAne,AGa maryAdAyAmabhividhauvA, tasya tipiApibatIti rUpam / rasa AsvAdane, rasyate-AsvAdayata iti rasaH, karmaNyauNAdikaH akArapratyayaH, tam / atravyastapadatvAdvigrahAbhAvaH, tathAcAha-"tadatyaheU aviggahoceva" teSAM-padAnAmarthasya hetuH 'avigraha eva' na vigrahadvAreNAtra padArtha ityarthaH / atra cAlanA-nodaka Aha-'kaH' kIglakSaNo druma uktaH? / sUrirAha-bhaNyate, patrAdyupetaH' patra-puSpa-phalAdisamanvitaH / uktaJcha patra puSpa-phalopeto, mUla-skandhasamanvitaH / eSa vRkSa iti jJeyo, viparItamato'nyathA / / [bhA.308] tadabhAve na dumutti ya, tadabhAve vi sa dumutti ya painnA / tagguNaladdhI heU, diTuMto hoi rhkaaro|| vR- yadi patrAdyupeto drumastarhi yadA parizaTitapANDupatrAdidrumo bhavati tadA tasyAdrumatvaM prApnoti, essaacaalnaa|atr pratyasthAnam-'tadabhAve'pisa drumaH' iti pratijJA, 'tadguNalabdhitvAt' iti hetuH, dRSTAnto rathakAraH; yathA hi rathakArasya rathakaraNe prayatnamakurvANasyApi rathakartRtvaM tadguNalabdhitvAt, evaM parizaTitapANDupatrasyApi drumasya tadguNalabdheranivRttatvAdavyAhataM drumatvamiti / samprati matAntareNAnyathA vyAkhyAlakSaNamAha[bhA.309] suttaM payaM payattho, payanikkhevo ya ninnayapasiddhI / paMca vigappA ee, do sutte tinni atthmmi| vR-prthmto'skhlitaadigunnopetNsuutrmuccaarnniiym|ttH padaM' padacchedo vidheyaH / tadanantaraM padArtha kthniiyH| tataH 'padanikSepaH' pdaarthnodnaa| tadanantaraM nirNayaprasiddhiH' nirnnyvidhaanm| padavigrahaH padArthe'ntarbhUtaH / evamete paJca 'vikalpAH' prakArA vyAkhyAyAM bhavanti / atra sUtraM padamiti dvau vikalpa sUtre praviSTau / 'trayaH' padArtha-tadAkSepa-nirNayaprasidhyAtmakA artha iti // yaduktamadhastAt "sUtraniruktamupari vakSyAmi" iti taddvaktukAma Aha[bhA.310] suttaM tu suttameva u, ahavA suttaM tu taM bhave leso| atthassa sUyaNA vA, suvuttamii vA bhave suttaM // vR-arthena abodhitaMsuptamiva suptaprAkRtazailyA suttaM / athavA sUtranAmatadbhavati 'zleSaH' tanturUpamityarthaH, tathA (yathA) tantunA dve trINi bahUni vA vastUni ekatra saMhanyante evamekenApi sUtreNa bahavo'rthA saGghAtyanta iti sUtramiva sUtram / arthasya sUcanAdvA sUtram / suSThu uktamiti vA sUktam, prAkRtazailyA tu suttamiti / / samprati sUtrazabdasyaiva niruktAnyAha[bhA.311] neruttiyA tassa u, sUyai sivvai taheva suvai tti / anusarati tti ya bheyA, tassa u nAmA imA huti|| vR-'tasya' sUtrasya niruktAnyamUni-sUcayatIti sUtram, athavA sIvyatIti sUtrama, yadi vAsuvatIti sUtram, athavA'nusaratIti sUtram iti niruktasya bhedaaH| nAmAni punastasya 'imAni' | 186 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -1 suptAdIni vakSyamANArthAni bhavanti // tAnyevArthato vyAkhyAnayati[bhA.312] pAsuttasamaM suttaM, atthenAbohiyaM na taMjANe / lesasariseNa tenaM, atthA saMghAiyA bhve|| vR-yathA dvAsaptatikalApaNDito manuSyaH prasuptaH san na kiJcittAsAM kalAnAM jAnAti, evamarthenAbodhitaMna kiJcidarthavizeSaMjAnAti |ydaatvrthen prabodhitaM bhavati tadAsarveSAMtadantargatAnAM bhAvAnAM jJAyakamupajAyate, yathA sa eva puruSaHprabodhitastAsAMkalAnAm, atHprsuptsmNsuutrm| athavA zleSasazaMtat sUtraM, tathAhi-tena 'zleSasazena' tantusahakSeNa bahavo'rthA saGghAtitAstataH zleSasadhzam / / samprati 'arthasya sUcanAt' iti vyAkhyAnayati[bhA.313] sUijjai sutteNaM, sUI naTThA vi taha sueNa'tyo / sivvai atthapayANi va, jaha suttaM kNcugaaiinni|| vR-yathA sUcI naSTA 'sUtreNa sUcyate' sUtreNaivopalakSyate tathA zrutenArthaH sUcyata iti arthasya suucnaatsuutrm| etena 'sUcayati' iti niruktNvyaakhyaatm|adhunaa 'sIvyati' itivyAkhyAnayatiyathAsUtraM kaJcukAdIni sIvyati evamarthapadAnyanekAnisIvyatItyarthaHsya siivnaatsuutrm| "suvati tti" asya vyAkhyAnamAha[bhA.314] sUramaNI jalakaMto, va atthamevaM tu pasavaI suttaM / vaNiyasuyaMdha kayavare, tadanusaraMto rayaM evaM // vR-yathA sUryakAnto'gnau jalakAnto jale dIpti zravati evaM sUtramarthaM prasavatIti sUtram / anusaraNaM dvidhA-dravyato bhaavtshc| tatra dravyato vaNiksuto'ndhaH kacavare dRSTAntaH ekasya vaNijaH putro'ndhaH / vaNijA cintitam-mA eSa varAko'nirviSTaM bhaktaM bhuGkAm, 'paribhavasthAnamanyathA gADhataraM bhaviSyati' iti dvau stambhau nihatya tatrarajjurbaddhA / tataH so'ndhaputro rajjvanusAreNa kacavaraM bahistyAjyate / / eSa dRSTAnto'yamarthopanayaH-vaNiksthAnIya AcAryaH, andhasthAnIyAH sAdhavaH, rajjusthAnIyaM sUtram, kacavarasthAnIyamaSTaprakAraM karma / tathA cAha-'evaM' vaNiksutAndhadRSTAntaprakAreNa 'tat' sUtramanusaran 'rajaH' aSTaprakAraM karmakacavarasthAnIyamapanayati, tataH saraNAt sUtram / suSThuktaM sUktamiti nAma tu supratItamiti na vyAkhyAtam / / atha tat sUtraM katividham ? ityata Aha[bhA.315] sannAya kArage pakaraNe yasuttaM tu taM bhave tivihaM / ussagge avavAe, appe see ya blvNte|| vR-sUtraM trividham, tadyathA-saJjajJAsUtrakArakasUtraM prakaraNasUtraM ca |athvaa dvividhaM sUtram"ussagge"tti autsargikaM "avvaadi"ttiaapvaadikm|ttr kiMutsargAalpe? utaapavAdAH? tathA utsargo'pavAdo vA svasthAne zreyAn balavA~zca, aparasthAne'balavA~zcAzreyA~zca / eSa dvaargaathaasmaasaarthH| sAmpratamenAmeva vivarISuH prathamataH saMjJAsUtramAha[bhA.316] uvayAra anidurayA, kajjitthIdANamAhu nitthakkA / je chee AmagaMdhAdi, AraM sannA suyaM tenaM / / vR- yat sAmayikyA saMjJayA sUtraM bhaNyate tat saMjJAsUtram / yathA-"je chee se sAgAriyaM Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [bhA. 316] priyaahre|" tathA-'AmagaMdhA' iti "savvAmagaMdhaMparinnAya nirAmagaMdho parivvae" tathA-'AraM'ti "AraM duguNeNaM pAraM egaguNeNaM' iti / yacchekaH saH 'sAgArikaM maithunaM pariyAhare' privrjyti| tathAAmam-avizodhikoTiH, gandhaM-vizodhikoTiH,parijJA dvividhA-jJaparijJApratyAkhyAnaparijJA ca, tatra jJaparijJayA sarvamAmagandhaM parijJAya pratyAkhyAnaparijJayA ca pratyAkhyAya nirAmagandhaH san pari-samantAt vrajet-apratibaddho viharedityarthaH / AraH-saMsArastaM 'dviguNena' rAgeNa dveSeNa ca parivarjayati, pAraM' mokSastamekena guNena-rAga-dveSaparihAralakSaNena sAdhayati |athkH saMjJAsUtreNa guNaH ? ityata Aha-"uvayAre"tyAdi pUrvArddham / saMjJAvacanaM hi kacijjugupsite'rthe prayujyamAnaM tadviSayamupacAravacanaM bhavati / upacAravacanena ca bhaNyamAne tasmin jugupsite'rtha na niSThurateti anisstthurtaa|tthaakaaryesmaaptite strayAH-sAdhvyAH sUtradAnamAhuH, tatastasyAH sAdhusamIpepaThantyAH sukhenAlApako dIyate, anyathA vyaktamabhidhIyamAne kathA bhinnA bhavati, tataH sA 'nitthakkA' nirljjaajaayte|yaashec kAryesAdhvI sAdhusamIpepaThati tadupariSTAdvakSyate / tena sNjnyaasuutrmissyte|| kAragasUtraM nAma yathA-AhAkammannaM bhuMjamANe samaNe niggaMthe kai kammapagaDIobaMdhaMti? goyamA !AuvajAosatta kmmpgddiio|sekenndvennN bhaMte! evaM vuccai? ityaadiprjnypteraalaapkH| nanu sarvajJaprAmANyAdevaitacchraddhIyate-yathA''dhAkarmabhuJjAna AyurvarjAnAM karmaprakRtInAMbandhakaH, tataH kasmAducyate "kenArthena bhadanta! evamucyate" ityAdi ? tata Aha[bhA.317] savvannupamANAo, jai viya ussaggao suypsiddhii| vittharao'pAyANa ya, darisaNamii kAragaM tamhA // vR- yadyapi sarvajJaprAmANyAt 'utsargataH' ekAntena zrutasya sarvasyApi prasiddhi tathApi vistarato'pAyAnAM darzanaM syAt 'iti' tasmAdadhikRtArthaprasiddhikArakaM "se keNaTeNa" mityAdi sUtramupanyasyate / / idAnIM prakaraNasUtramAha[bhA.318] pagaraNao puNa suttaM, jattha u akkhev-ninnypsiddhii| nami-goyakesijjA, addaga-nAlaMdaijjA y|| vR-prakaraNataH sUtraM nAma yatra svasamaya evAkSepa-nina (Na)yaprasiddhirupavarNyate, yathAnamipravrajyA gautamakezIyaM ArdrakIyaM naalndiiymiti||tdevmuktNsNjnyaadibhedtstriprkaarNsuutrm| adhunotsargA'pavAdabhedato dvividhamucyate / tatrotsargasUtram-no kappai niggaMthANa vA niggaMthINaM pakketAlapalaMbebhinne'bhinnevApaDigAhittae |athvaa trividhaMsUtram-utsargasUtramapavAdasUtramutsapivAdasUtraM ca / tatrautsargikamApavAdikaM coktam / utsargApavAdasUtraM punaridam-no kappai niggaM thANavA niggaMdhINa vA annamannassa moyaM Adittae vA Ayamittae vA annatthAgADhehiM rogaayNkehi| athavA caturvidhaM sUtram-autsargikamApavAdikamutsargApavAdamapavAdautsargikam / tatrA''dyAni trINyuktAni caturthamapavAdautsargikamidam, yathAcammaM maMsaMca dalAhi mA aTThiyANi / Aha utsarga ityapavAda iti vA ko'rthaH? ucyate[bhA.319] ujjayasaggussaggo, avavAo tassa ceva pddivkkho| ussaggA vinivatiyaM, dharei saalNbmvvaao| vR-udyataH sarga-vihAra utsargaH / tasya ca' utsargasya pratipakSo'pavAdaH / katham ? iti Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 bRhatkalpa-chedasUtram -1ced ata Aha-utsargAd adhvA-'vamaudaryAdiSu vinipatitaM' pracyutaM jJAnAdisAlambamapavAdo dhaaryti|| nanu sa utsargAdapavAdaM gataH san kathaM na bhagnavrato bhavati? ucyate [bhA.320] dhAvaMto uvvAo, maggannU kiM na gacchai kameNaM / - kiM vA mauI kiriyA, na kIraye asahuo tikkhaM / / vR-sarvo'pyasmAkaM prayAso mokSasAdhananimittam, sa ca mokSaM tathA sAdhayati netarathA / dRSTAnto'yam-yathA ko'pi pATaliputraMgacchandhAvan 'udvAtaH' zrAnto bhavati tadA kiM na 'krameNa' svabhAvagatyamArgajJaH san gacchati? gacchatyeveti bhAvaH, kevalaM cireNa tat pATaliputramavApnoti, yadi punaH zrAnto'pi dhAvati tadA apAntarAla eva mriyate; evamatrApyadhvAdau tAze kArye'pavAdamapratipadyamAno vinshyti| kiM vA rogiNastIkSNAM kriyAmasahamAnasya mRdvI kriyA na kriyate ? kriyata evetyarthaH / yathaitad evamatrApyutsargAt paribhraSTasyApavAdagamanam / / nanu kimutsargAdapavAdaprasiddhi ? utApavAdAdutsargasya ? tata Aha[bhA.321] unnayamavikkha ninnassa pasiddhI unnayassa ninnaao| iya annunnapasiddhA, ussagga'vavAyamo tullA / / vR- yathonnatamapekSya nimnasya prasiddhi nimnAconnatasya prasiddhi 'iti' evam 'anyo'nyaprasiddhau' utsargAdapavAdo'pavAdAdutsarga prasiddha iti dvAvapyutsargA-'pavAdau tulyau| tadevamutsargApavAdadvAramuktam / idAnImalpadvAramucyate / ziSyaH pRcchati-bhagavan ! kimutsargA alpe ? utApavAdAH? ucyate-tulyAH / yata Aha[bhA.322] jAvaiyA ussaggA, tAvaiyA ceva huMti avvaayaa| jAvaiyA avavAyA, ussaggA tattiyA cev|| vR-yAvanta utsargAstAvanto'pavAdAH, yAvanto'pavAdAstAvanta utsrgaa| katham ? iti ced ucyate-sarvasyApi pratiSedhasyAnujJAbhavAd dvaye'pi tulyaaH|| samprati "seya-balavaMte" iti dvAradvayaM vyAcikhyAsurAha[bhA.323] sahANe saTThANe, seyA baliNo ya huMti khalu ee| saTThANa-paraTThANA, ya huMti vatthUto niSphannA / / vR-ziSyaH pRcchati-kimutsarga zreyAn balavA~zca ? utApavAdaH ? / sUrirAha-ete khalu' utsargA apavAdAzca svasthAne svasthAne zreyAMso balinazca bhavanti, parasthAne parasthAne'zreyAMso durbalAzca / atha kiM svasthAnam ? kiM vA parasthAnam ? ata Aha-svasthAna-parasthAne vastuto niSpanne / / atha vastveva na jAnAmi, kiM tad vastu ? iti ucyate-puruSo vstu| tathA cAha[bhA.324] saMtharao saTTANaM, ussaggo asahuNo paraTThANaM / iya saTThANa paraM vA, na hoi vatthU vinA kiMci / / vR-'saMstarataH' nistarata utsarga svasthAnam apavAdaH parasthAnam, 'asahasya' asamarthasyayaH saMstarItuMna zaknoti tasyApavAdaH svsthaanmutsrgprsthaanmiti| evamamunA prakAreNapuruSalakSaNaM vastu vinA na kiJcat svasthAnaM parasthAnaM vA, kintu puruSo vastu saMstarati na veti ataH puruSAt Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [bhA. 324] svasthAnaM parasthAnaM vA niSpadyate / tata uktaM prAk "svasthAna-parasthAne vastuto bhavato niSpane" gataM sUtradvAram / adhunA padadvAramAha[bhA.325] nAma nivAuvasaggaM, akkhAiya missayaM ca nAyavvaM / paMcavihaM hoi payaM, lakkhaNakArehiM niddiThaM // vR- 'paJcavidhaM' paJcaprakAraM padaM 'lakSaNakAraiH' padalakSaNavidbhiH 'nirdiSTam AkhyAtam / tadyathA-azva iti nAmikam, khaluiti naipAtikam, pariityaupasargikam, pacatiityAkhyAtikam, saMyata iti mizram // uktaM pdm| adhunA padArthadvAramAha[bhA.326] hoi payattho cauhA, sAmAsiya taddhio ya dhaauko| neruttio cauttho, tiNha payANaM purillaannN|| vR-'trayANAMpUrvANAM padAnAM' nAma-nipAtaupasargikANAMcaturvidhaH padArtho bhvti| tadyathAsAmAsikaH taddhito dhAtukRto nairuktazca caturthaH / tatra sAmAsikaH saptadhA daMde ya bahuvvIhI, kammadhAraya digUyae ceva / tappurisa avvaIbhAve, egasese ya sattame // tatra dvandvo yathA-dantAzca auSThau ca dantoSThau / bahuvrIhiryathA-phullA imammi girimmi kuDayakayambA so imo girI phullakuDaya-kayaMbo / karmadhArayaH-zvetaH paTaH zvetapaTaH / dviguH-trINi madhurANi trimadhuram / tatpuruSo-vane hastI vanahastI / avyayIbhAvaH-gaGgAyA samIpaM upagaGgam / ekazeSo yathA-puruSazca puruSazca puruSazca puruSAH, evaM vRkSA ityAdi // . uktaHsAmAsikaH / samprati taddhita ucyte-so'ssttprkaarH| uktaJca kamme sippe silogeya, saMjoga-samIvao ya saMjUhe / IsariyA'vacceNa ya, taddhiyaattho u atttthviho|| tatra karmato yathA-tRNahArakaH / zilpato yathA-tantuvAyaH / 'zlokataH' zlAghAto yathAzramaNaH saMyata ityAdi |sNyogto yathA-rAjJaH zvasuraH / samIpeyathA-girisamIpenagaram |sNvyuuhto yathA-malayavatIkAra ityAdi / aizvaryato yathA-rAjA yuvarAja ityAdi / apatyataH-tIrthakaramAtA cakravarttimAtA ityAdi / uktastaddhitaH / samprati dhAtukRta ucyate-bhU sattAyAm parasmaibhASA ityAdi / nairuktaH-mahyAM zete mahiSa ityAdi / AdyAnAM trayANAM padAnAmeSa padArthaH / sampratyAkhyAtikapadasya mizrapadasya ca padArthamAha[bhA.327] kAragakao cautthe, missapade missao cauttho u / sAmAsio sattaviho, havai payattho u nAyavyo / vR-'caturthe' AkhyAtike pade padArtha kArakakRtaH' kriyAkRtaH / mizrapade mizrapadArthaH / tatra yaH sAmAsikaH padArtha sa saptavidho jJAtavyaH, saca prAgevopadarzitaH / / uktaH padArthaH / idAnImAkSepaM prasiddhiM cAha[bhA.328] akkhevo suttadosA, pucchA vA tatto ninnypsiddhii| AyapayA do sutte, uvarillA tinni atthmmi|| vR-AkSepo nAma yatsUtradoSAucyante pRcchA vA kriyate / tataH tadanantaraM nirNayaprasiddhiH Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 bRhatkalpa-chedasUtram -1 pratyavasthAnam / eteSu ca sUtra - padAdiSu paJcasu madhye Adye dve pade sUtre'ntarbhavataH, 'uparitanAni trINi' padArthaprabhRtIni padAni arthe bhavanti // atha padasya kiM parimANam ? ata Aha[bhA. 329] atthavasA havai payaM, attho icchiyavaseNa vinneo / icchA ya pakaraNavasA, pagaraNao nicchao satthe // vR-yatrArthopalabdhistat padam, ato'rthavazAdbhavati padam / arthasya kiM parimANam ? ata Aha-artha Ipsitavazena vijJeyaH, icchAvazenetyarthaH / icchAyAH kiM pramANam ? ata AhaicchA ca 'prakaraNavazAt' prakaraNAnurodhata icchAyAH parimANam / prakaraNasya ca nizcayaH 'zAstre zAstrAnusArataH / / gataM lakSaNadvAram / evaMguNayuktasya sUtrasya ko'rha ? ityanena sambandhena tadarhadvAramApatitam / tatra so'rha uNDikAdidRSTAntasyopanayabhUtastata Aha [bhA. 330] uMDiya bhUmI peDhiya, purisaggahaNaM tu paDhamao kAuM / evaM parikkhiyammI, dAyavvaM vA na vA purise // vR- nave nagare nivezyamAne prathamataH 'uNDikA' yA yasya yogyA bhUmistasya tatpradAnArthaM mudrA pAtyate, tato bhUmizodhanam, tadanantaraM pIThikA / evamatrApi prathamataH puruSagrahaNaM kRtvA tadanantaraM parIkSA karttavyA kimayamapariNAmakaH ? atipariNAmakaH ? pariNAmako vA ? iti / evaM puruSe parIkSite dAtavyaM na vA ? apariNAmike'tipariNAmike vA na dAtavyaM pariNAmike dAtavyamiti gAthAsaGkSepArthaH / sAmpratamenAmeva vivarISurAha [bhA.331] abhinavanagaranivese, samabhUmivireyaNa'kkharavihannU / pADei uMDiyAo, jA jassa saThANasohaNayA / vR- abhinave nagare nivezyamAne prathamato bhUmi parIkSyate / parIkSya ca tasyAH samabhUmivirecanaM vidhiiyte| tadanantaramakSaravidhijJo yA yasya yogyA bhUmistasya tasyAH pradAnArthaM 'uNDikAH' akSarasahitA mudrikAH pAtayati / tataH svasthAnasya zodhanatA-zodhanam // [bhA. 332] khaNaNaM koTTaNa ThavaNaM, peDhaM pAsAya rayaNa suhavAso / iya saMjama nagaruMDiya, liMgaM micchattasohaNayaM // - vR- tataH svasyAH svasyAbhUmeH khananam / tadanantaraM drughaNairiSTakAzakalAni prakSipya teSAM kuTTanam / tatastasyopari iSTakAnAM sthApanam, tacca yAvat pITham / tatastasya pIThakasyopari prAsAdakaraNam / tadanantaraM teSAM prAsAdAnAM ratnairApUraNam / tataH sukhena vAsaH parivasanam / eSa dRSTAntaH, ayamarthopanayaH-bhUmigrahaNasthAnIyaM puruSagrahaNam, zuddhaM puruSaM parIkSya tasya prvrjyaadaanmityrthH| tataH 'iti' evamuktaprakAreNa nagarasthAnIye saMyame sthApyate / tata uNDikAsthAnIyaM rajoharaNAdi liGgaM dIyate / tadanantaraM mithyAtvasyAjJAnasya ca kacavarasthAnIyasya zodhanam // [bhA. 333] vaya iTTagaThavaNanibhA, peDhaM puna hoi jAva sUyagaDaM / pAsAo jahi pagayaM, rayaNanibhA huMti atthapayA vR- tataH zodhayitvA mithyAtvaM samUlamutkhatya sthirIkaraNanimittaM samyaktvadrughaNairyaccheSamavatiSThate mithyAtvapudgalAtmakaM tat kuTTayitvA bhasmacchannAgnimiva kRtvA tata upari iSTakAsthApananibhAni vratAni dIyante / tata AvazyakamAdiM kRtvA yAvat sUtrakRtaM tAvat pIThaM Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 87 pIThikA - [bhA. 333] bhavati / tato yakAbhyAM prakRtaM tau kalpa-vyavahArau prAsAdasthAnIyau dIyete / tatrArthapadAni yAni tAni ratnanibhAni / / gataM tadarhadvAram / adhunA parSaddAram, yasyAH kalpa-vyavahArau dIyete sA zailaghanAdibhidRSTAntaiH parIkSitavyeti tAneva dRSTAntAnAha[bhA.334] selaghaNa kuDaga cAliNi, paripUmaga haMsa mahisa mese ya / masaga jalUga birAlI, jAhaga go meri aabhiirii|| vR-prathamaH zailaghanena dRSTAntaH / tatrazaila iti mudgapramANaH pASANo mudgazailaH, ghanaH puSkarasaMvatako mhaameghH| taddaSTAntabhAvanAevam-muggaselassa pukkhalasaMvaTTagassayamahAmehassa visaMvAo / mudgaselago bhaNai-jai tumaM mama tilatusamittamavi sakkesi khaMDiuM to saccaM tuma pokkhalasaMvaTTau ti / so paDibhaNai-jai tuma egadhArAnivAyamavi sakke si sahiuM to saccaM tuma muggaselo tti / evaM paDibhaNittA muTThipamANamittAhiM dhArAhiM varisiuM payaTTo / tato sattarattaM varisittA ciMtei-so virAo hojjA |to tttthio| tao muggaselo cigacigaMto acchi|taahe so muggaselaotaMgajjaiAgAreiya, jahA-jaMtaMbhaNiyaMtaMkahiMgaya? ti|meho lajio vilkkhiibhuuo| evaM selasamaM sissamego Ayario gAheuM na sakko / tao anno bhaNai-ahaM gAhemi / so vi kilissittA nivijai, na sakai gAheuM / / etadevAha[bhA.335] ulleUNa na sakkA, gajjai iya muggaselao rnne| taMsaMvaTTagameho, souM tassovariM pddi|| vR-ArdrAkartuM na zakyaH 'iti' evaM mudgazailako'raNye garjayati / 'tacca' mudgazailavacanaM zrutvA saMvartakameghastasyopari 'patati' saptarAtraM varSatItyarthaH / / / [bhA.336] raviutti Thio meho, ullo ya na va tti gajjaiya selo| selasamaM gAhissaM, nivijai gAhago evaM // vR-tadanantaraMdrAvita iti vicintya sthito meghaH |aaj'envaa? 'iti' evaM 'zailaH' mudgazailo garjayati / eSa dRSTAntaH, upanayamAha-zailasamaM grAhayiSyAmi iti kRtapratijJaH 'evaM' puSkarAvartakaSTAntaprakAreNa grAhako nirvidyate / na kevalaM nirvidyate kiJcAyamaparo doSaH[bhA.337] Ayarie suttammiya, parivAo sutt-atthplimNtho| annesi pi yahANI, puTThA vi na duddhadA vNjhaa|| vR-AcArye parivAdo yathA-ayamayogyaH zikSApayitum, kathamanyathA IzaM shikssyti?| sUtraparivAdo yathA-nUnametAddazamevedaM sUtraM yadetAddazaH ptthti|suutraa-'rthplimnt evam-yAvatsa grAhyate tAvadAtmanA na guNayati na cArthaM paribhAvayati tataH svataH sUtrA-'rthavyAghAtaH / tathA 'anyeSAmapi' zrotRNAM sUtrA-'rthahAni, nirantaraM tacchikSaNe vyApRtatvAt / na ca tasyatathAzikSaNe kazcidupakAraH, kevalaM subahurapitatra klezaH kriyamANo nirarthakaH / etadeva prativastUpamayAdarzayatispRSTA'pi bandhyA gaurna dugdhadA bhavati, evaM so'pi ziSyamANo na kinycidvgaahte| zailaghanapratipakSe ca ziSye kRSNabhUmakalpe dAtavyam / tathA cAha[bhA.338] vuDhe vi doNamehe, na kaNhabhomAu loTTae udayaM / Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -1gahaNa-dharaNAsamatthe, iya deyamachittikArimmi / / vR-kRSNabhUme pradezedroNameghe'pivRSTe yadyatra patatyudakaMtattathaiva pravizati, napunastasmAt kRSNabhUmAdanyatra lottte| 'iti' evaM grahaNa-dhAraNAsamarthe ayavacchittikAriNi deyaM suutrm|| adhunA kuTadvAramAha[bhA.339] bhAviya iyare ya kuDA, pasattha-apasatthabhAviyA duvihA / puSphAIhi pasatthA, sura-tillAIhi apasatthA / vR-'kuTAH' ghttaaH| te dvidhA-bhAvitA itare ca / tatra ye bhAvitAste dvidhA-prazastabhAvitA aprazastabhAvitAzca / tatra ye puSpAdibhirbhAvitAste prazastabhAvitAH / surA-tailAdibhirbhAvitAH 'aprazastAH' aprazastabhAvitAH / puSpAdibhirityatrA''digrahaNAt karpUrAdiparigrahaH / surAtailAdibhirityatra vazAdigrahaNam / / [bhA.340] vammA ya avammA viya, pasatyavammA ya huMti aggijjhaa| apasatthaavammA vi ya, tappaDivakkhA bhave gijjhA / / vR-tatrayeprazastabhAvitAste dvividhaaH-vaamyaaavaamyaashc|vaamyaa nAma yetaMbhAvaMcyAvayituM zakyAH, itare avaamyaaH|ye'pyprshstbhaavitaaste'pidvidhaa-vaamyaa avaamyaashc| tatrayeprazastabhAvitA vAmyA ye cAprazastabhAvitA avAmyAste'grAhyAH / ye tu 'tapratipakSAH' prazastabhAvitA avAmyA ye cAprazastabhAvitA vAmyAste grAhyAH / ete dravyakuTAH / evaM bhAvakuTAH ziSyA api paribhAvanIyAH ||tthaa cAha[bhA.341] kuppavayaNa-osannehi bhAviyA evameva bhaavkuddaa| saMviggeha pasatthA, vammA'vammA ya taha ceva // vR-'evameva' anenaiva dravyakuTadRSTAntaprakAreNa bhAvakuTA api draSTavyAH / tadyathA-bhAvitA abhaavitaashc| tatrabhAvitA dvividhaaH-prshstbhvitaaaprshstbhaavitaashc|ttrye kupravacanairavasanaizca bhAvitAste'prazastabhAvitAH, ye saMvignai vitAste prazastAH' prshstbhaavitaaH|ekaikedvividhaaHvaamyaa avAmyAzca / tatra ye prazastabhAvitA vAmyA ye cAprazastabhAvitA avAmyA ete agrAhyAH / ye ca prazastabhAvitA avAmyA ye cAprazastabhAvitA vAmyA ete dvaye'pi grAhyAH / ye avAmyAste sucireNApi kAlena taMbhAvaMna parityanti, tataH pazcAtte nizrApadaM labdhvA pApaparAjAyante / grAhyA nAma kathanayogyAH, agrAhyA akathanIyazAstrAH [bhA.342] je puna abhAviyA te, caubvihA ahavimo gamo anno / chiDDakuDa khaDa boDe, sagale ya parUvaNA tesiM / / kRyepunstailaadibhirmaavitaastenirvivaadprigraahyaaH| etdekessaamaacaaryaannaaNttenbhnnitm| athavA'yamanyo gamaH, kimuktaM bhavati? anye AcAryA yadA kuTadvAraM prAptaM bhavati tadA te evaM prarUpayanti-dvividhAH kuTAH-dravyakuTA bhAvakuTAzca / dravyakaTAzcaturvidhAH, tadyathA-chidrakuTaH khaNDakuTo boDakuTaH sakalakuTaH / teSAM' caturNAmapi prarUpaNA kartavyA, sA caivam-chidrakuTo nAma yasyAdhazchidram, tatra yat prakSipyate tat sarvaM galati / khaNDakuTo nAma yasya karNau boTau, sa paaniiymuunNgRhnnaati|bottkuttoysyaikpaarvekpaalbhedH, tatrastokaM tisstthti| sakalonAma sampUrNastattara Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [bhA. 342] yat kSipyate tat sarvaM tiSThati / evaM ziSyA api catvAra bhavanti, tadyathA-chidrakuTasamAnaH khaNDakuTasamAno bhinnakuTasamAnaH sakalakuTasamAnazca / ete bhAvakuTAH / chidrakuTasamAno yAvat kathayatetAvatsmarati, utthitaH kimapi na smrti|khnnddkuttsmaanuunNgRhnnaati |bhinnkuttsmaanH stokam / sakalakuTasamAnaH samastam / tathA cAsyA eva gAthAyA iyaM vyAkhyAnabhUtA gAthA je puna abhAviyA te, vi gajjha cauhA kuDA va hota'nne / chiDDakuDa boDa khaMDe, sagale ya parUvaNA tesiM / / tato nAdhikRtavyAkhyAnavirodhaH / eteSAM sakalakuTasadRzaM varjayitvA zeSANAM ye mudgazailasamAnasya doSAste drssttvyaaH| sakalakuTasamAnasyatvavyavacchittikAritvAt kthniiym|| samprati cAlanIdRSTAnto yathA-cAlinyAmudakaM prakSipyamANamevAdhastAdapagacchati / evaM yasyaikena karNena pravizati dvitIyena nirgacchati sa cAlanIsamAnastasyApi na kathanIyam, mudgazailasyevAnekadoSaprasaGgAt // [bhA.343] sele ya chidda cAliNi, miho kahA sou uThThiyANaM tu| chiDDA''ha tattha viTTho, sariMsu sumarAmi neyANiM / / vR-teSAM mudgazaila-cchidrakuTaHcAlanIsamAnAnAMziSyANAM vyAkhyAM zrutvotthitAnAmevaMrUpA mithaH kathA prAvartata-kathayata AryA ! kena kimavadhAritam ? / tatracchidrakuTasamAnobrUte-yAvat tatra maNDalyAmupaviSTa AsIt (AsaM) tAvat smRtavAn, utthitasya sarvaM vismRtam / / [bhA.344] egeNa visai bIeNa nIi kaneNa cAliNI Aha / dhanna ttha Aha selo, jaMpavisai nIi vA tujjhN| vR-cAlanIsamAnaAha-mamaikena karNena 'vizati' pravizatidvitIyena nirgcchti|shailsmaanH prAha-dhanyAH stha yUyam yad yuSmAkaM karNeSu pravizati nirgacchati ca, mamatu mandabhAgasya mUlata eva na pravizati ||caalniiprtipksssy kathayitavyam, yata Aha [bhA.345/1]tAvasakhaurakaDhiNayaM, cAlaNipaDivakkhu na savai davaM pi| vR-cAlinyAH pratipakSastApasasya bhAjanaMkhauram, bilvarasa-bhallAtakarasAbhyAM liptatvAt 'kaThinam' atizayena ghanaM tad 'dravamapi' pAnIyamapi, AstAmanyadityapizabdArtha, na zravati, tAzasyAvyavacchittikAritvAd dAtavyam ||adhunaa paripUNakadRSTAntaH [bhA.345/2] paripUNagaM piva guNA, galaMti dosA ya ciTThati // vR-paripUNako nAma yena ghRtapUrNayogyaM pAnaM gAlyate, tatra sAro galati kalpaSaM tiSThati, evaM yasya guNA galanti doSAstiSThanti saparipUNakasamAnaH, tasminna kathanIyam, zailasamAnoktadoSaprasaGgAt ||aah kiM bhaTTArakavacane'pi doSAH santi yenocyate 'doSastiSThanti' iti? tatrAha[bhA.346] savvannuppAmannA, dosA u na huMti jinamaye ke vi| jaM anuvauttakahaNaM, apattamAsajja va havaMti / / vR-sarvajJaprAmANyAna kecid jinamate doSA vidyante / uktaJca vItarAgA hi sarvajJAH, na mithyA bruvate vacaH / yasmAt tasmAd vacasteSAM, tathyaM bhUtArthadarzanam / / Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram - 1 kevalaM yad anupayuktasyAcAryasya kathanam athavA paraH zrotA apAtraM tad AsAdya guNA api sarpamukhe praviSTaM dugadhamiva doSIbhavanti // samprati haMsa dRSTAntabhAvanAmAha[bhA. 347] aMbattaNena jIhAi kUiyA hoI khIramudagammi / haMso mottUNa jalaM, Apiyai payaM taha susIso // 90 vR- paripUNakapratipakSo haMsaH / tathAhi - haMsasya jihvA amlA, tato jihvAyA amlatvena tatsamparkataH kSIramudate kUcikA bhavanti, tato jalaM muktvA yat 'payaH' kSIraM kUcikAbhUtaM tad Apibati / evaM yo guNAn gRhNAti doSAn tyajati tasya haMsasamAnasya dAtavyam // mahiSadhSTAntamAha [bhA.348] sayamavi na piyai mahiso, na ya jUhaM pibai loliyaM udayaM / viggaha-vikahAhi tahA, athakka pucchAhi ya kusIso // vR-yathA mahiSastRSApIDitaH pAnIyaM pAsyAmIti budhyA kaJcid hradamavatIrNaH / sa prathamameva praviSTaH san sarvamudakaM lolayati-kaluSayati tAvad yAvat kardamIbhavati / tacca tathAkardamIbhUtaM nAtmanA pibati nApi yUthaM pibati / evaM yaH ziSyaH prArabdhe vyAkhyAne vigraheNa yathA amuko bhikSAyAM na gacchati amuka etAdRzastAdRza iti vikathAbhirnAnAprakArAbhi yadi vA 'athakka pRcchAbhi' aprastAvapRcchAbhirAcAryaM tathA parizramayati yathA na tasya kathayati nApyanyasya gaNasya sa eSa kuziSyastasmai na kathanIyam // yastu mahiSasadhzapratipakSo meSasadRzastasmai kathanIyam / tathA cAha[bhA. 349] avi gopayammi vi pibe, suDhio tanuyattaNeNa tuMDassa / na karei kalusa toyaM, meso evaM susIso vi // vR-'meSaH' eDakaH saH 'api' sambhAvanAyAM goSpade'pi 'toyaM' pAnIyaM jAnubhyAmadho nipatya "suDhio "tti suSThAto bhUtvA 'tuNDasya' vadanasya tanutvena pibati, na ca tathA piban tat toyaM kaluSaM karoti / evaM yaH suziSya AcAryamanuttejayan gRhNAti sa meSasaddaza iti tasmai dAtavyam // samprati masakadRSTAntamAha [ bhA. 350 / 1] masago vva tudaM jaccAiehi nicchuTabhaI kusIso vi / vR-yathA masago laganneva duHkhApayati, tataH pazcAduDDApyate / evaM yaH ziSyo jAtyAdibhistudatihIlayati sa tudan niSkAzyate, tAdRzasya dAne'saGghaDAdidoSaprasaGgAt / [bhA. 350/2] jalugA va adUmiMto, piyai susIso vi suyanANaM / / vR-masakapratipakSo jalaukA, yathA sA zarIre lagnA aduHkhApayantI rudhiramApibati, ukataJcadaMso tikkhanivAraNa, aphaaphaNo vahamicchaI / jalugA vi tadevatthaM, maddaveNopasappaI || evaM yaH ziSya AcAryam 'adUnayan' aduHkhApayan zrutajJAnamApibati tasmin suziSye dAtavyam / adhunA biDAlISTAntamAha [bhA. 351] chaDDeuM bhUmIe, khIraM kila pivai muddha majjArI / parisuTThiyANa pAse, sikkhai evaM vinayabhaMsI // vR- 'mugdhA' apaNDitA mArjArI kila kSIraM bhUmau chardayitvA pibati / evaM yo gauravamAtmano Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [bhA. 351] dhArayan maNDalyAM na zRNoti, kintu yadA parSadaH zrotAra utthitA bhavanti tadA teSAmanubhASamANAnAM pArzve upavizya zRNoti tasmai na tAdavyam / / adhunA jAhaka STAntamAhapAuM thovaM thovaM, khIraM pAsANi jAhago lihai / emeva jiyaM kAuM, pucchai maimaM na kheei // [bhA. 352] vR- jAhakaH stokaM stokaM kSIraM pItvA pArzvaNi leDhi / evameva yo matimAn pUrvagRhItaM jitaM kRtvA pRcchati na punaH khedayati gurum, tasmin jAhakasadRze dAtavyam / / godhSTAntamAha[bhA. 353 ] anno dujjhihi kallaM, niratyayaM kiM vahAmi se cAriM / caucaraNagavI ya mayA, avaNNa hAnI ya maruyANaM // 91 [bhA. 354] mA ne hujja avanno, govajjhA mA puNo ya na dalijjA / vayamavi dojjhAmo puna, anuggaho annadUDhe vi // [bhA. 355] sIsA paDicchagANaM, bharo tti te vi ya hu sIsagabharo tti / na kariti suttahANI, annattha vi dullahaM tesiM // vR- ekenAviratena caturNAM caraNAnAM caturvedabrAhmaNAnAM gaurdattA / te tAM dine dine vArakeNa duhanti / tatra yadA yasya vArako bhavati sa tadA cintayati-supoSitAmapyenAM kalye'nyo dhokSyati, tataH poSaNaphalaM naivAhamupajIviSyAmIti kimiti nirarthikAmasya (masyAH) cAriM vahAmi ? | evaM cintayitvA dugdhvA tAM muJcati / tata evaM sA cArirahitA mRtA / teSAM ca marukANAmavarNo jAtaH, yathA -mI gohantAra iti / punardAnahAnizca jAtA, mArayantIti kRtvA na ko'pi tebhyaH punargodAnaM dadAtItyarthaH / evaM gosthAnIyA AcAryA, dhigjAtisthAnIyAH ziSyAH, te cintayantivayaM dhruvAH, pratIcchakAH sUtrArthaM gRhItvA gantukAmAH, tataste kariSyanti pratyupekSaNa- bhikSApAdadhAvanAni / pratIcchakA api cintayanti- eSa ziSyANAM bhAraH, vayaM satrA 'rthI gRhNImaH / evaM ziSyaiH pratIcchakaizcAcAryasyAkriyamANe sa sarvamAtmanAkaroti / tato vAtika-paittika - zleSmikai rogAtaGkairgRhItaH kiM dadAtu ?, evaM sUtrA - 'rthahAnirjAtA / anyatrApi ca gacchAntare teSAM zrutajJAnaM durlabham / tathaikenAviratena caturNAM caturvedAnAmekA gaurdattA / tatra yadA yasya vArako bhavati sa tadA dhArya bhUyo gAM na dadyAt, anyacca vayaM punarapi svavArake dhokSyAmaH, anyadugdhe'pi ca mama mahAnanugrahaH / evaM cintayitvA prabhUtaM tRNapAnIyaM dadAti / IddazeSvAcAryabhaktimatsudAtavyam // samprati bherISTAntamAha [ bhA. 356 ] komuiyA saMgAmriyayA ya dubbhUiyA ya bheriio| kaNhassa Asi taiyA, asivovasamI cautthI u|| vR- bAravatI nagarI / kaNho vAsudevo / tassa tiNNi bherIto komuiyA saMgAmayA dubbhUtiyA ya gosIsacaMdanamaIyAto devayApariggahiyAto / cautthI asivovasamaNI, sA jattha tAlijai tattha chammAse savvarogA pasamaMti jo taM saddaM suNati / / akSaragamanikA kRSNasya tadA tisro bherya Asan, tadyathA-kaumudikI saGgAmikI durbhUtikA ca / caturthI azivopazamanI // tasyA utpattimAha[bhA. 357 ] sakka pasaMsA guNagAhi kesavA nemivaMda sunadaMtA / AsarayaNassa haraNaM, kumArabhaMge ya puyayuddhaM // Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 bRhatkalpa-chedasUtram -1[bhA.358] nehi jito mi tti ahaM, asivovasamIe sNpyaannNc| chammAsiya ghosaNayA, pasameti na jAyae anno|| [bhA.359] AgaMtu vAhikhobho, mahiDDi molleNa kaMtha ddNddnnyaa| aTThama ArAhaNa anna bheri annassa ThavaNaMca // vR-sakko sabhAe bhaNati-kesavA savve guNagAhiNo nIyayuddhaM ca na kareMti / tattha ego devo asaddahaMto bhaNai-ahaM agunneginnhaaveminiiyyuddhNckaaremitti|knnhss nemivaMdagassasakhaMdhavArassa pahilliyassa aMtarA suNaharUvaM kasiNaM dubbhigaMdhaM mayallayaM viuvviyaM / daMtA se paMDarayA atIva sobhamAnA viuvviyA / tAhe so khaMdhAvAro jAhe taM paesaM patto tAhe uttarijaehiM muhaM ThaittA anyena pradezena gayA (gyo)|knnhennNpcchaaeNten pucchiyN|sunnho kuhiotti / tAhe so tenaceva paeseNa Agato, muha na ceva ThaiyaM, na vi ya virUvaM kayaM, eyaM ca puNo bhaNiyaM-aho ! suNayassa paMDurAdaMtA sohNti|jaahenkhubhitotaahepddiiNtss AsarayaNamaNeNaavahariyaM / kahiyaM vaasudevss| saMbAiyA kumArA niggayA / te yuddhe bhaggA / tato sayaM vAsudevo niggato / diTTho anena Aso nijjaMto / bhaNito anenaM-kiM AsaM harasi ? / devo bhaNai-amugo vijAharo, juddhaM maggAmi / vAsudevo bhaNai-bADhaM jujjhAmo / 'keriseNaM?'ti pucchito bhaNati-puehiM / vAsudevo bhaNatinAhameriseNaMjuddhaNajujjhAmi, parAjitohaM, nehi AsaM / tAhe devo sarUvaM kAuMbhaNai-saccaM sakko bhAsai / kahiyamaNeNa savvaM / bhaNai-varaMmaggasu / vAsudevo bhaNai-mama asivovasamaNiM bheriMdeha, jIetADiyAe jattha saddo suvvaitasthachammAse rogAyaMko na bhavai, puvuppaNNA khippAmeva uvsmNti| dinnA bherI / gato devo // akSaragamanikA-zakrasya svasabhAyAM kezavAnAM prazaMsA, yathA-guNagrAhiNaH kezavA iti, upalakSaNametat, nIcayuddhAkAriNazca / tato nemivandanArthaM kRSNepracalite'ntarAzuno vikurvaNam, dantAzca zobhanAH kRtAH / kRSNena tathaiva dantAH prazaMsitAH / tataH pratyAgacchato'zvaralaharaNam / tatra ca zambaprabhRtInAM kumArANAM bhaGge svayaM vAsudeve yuddhArthamupasthite devaH putayuddhamuktavAn / tato vAsudevo brUte-naya azvam, jito'hamasmIti / tataH 'SaNmAsikI' SaSThe SaSThe mAse tasyA ghoSaNA / tataH pUrvotpanno rogaH prazAmyati, anyazca SaNmAsAn yAvanna jAyate // tattha annadesIo mahaDDito vANio sIsaveyaNAte gahio Agao / tassa vejeNaM gosIsacaMdanamuvaiDaM / annattha alabbhamANe rahassiyayaM bahumulaM dAuMtato merIe khaMDamegaM ghiyN| tena bherItADaeNaM tattha'NNaM khaMDaM lAiyaM / evamannannakhaMDappayANeNa tena sA bherI kaMthA kayA / pacchA se tAriso saddo na hoi, na ya rogA uvasamaMti / tato logassa bahU roge jANittA sadaM ca tArisaM asuNamANeNa kaNheNa bherI joyAviyA jAva kaMthA kyaa|ttto so bheripAlo sakulo ucchaadito| tato puno vi aTTameNaM bhatteNaM taM devaM ArAhittA annA bherI maggiyA / laddhA / anno bherIpAlo Thavito / so AyareNa rakkhai / evaM jo sIso AlAvae laddhe samANe annaM loiyaM louttariyaM vA AlAvagaM lAei so vi kathaM karei / tasmAt tasyApi na dAtavyam / akSaragamanikA-vyAdhinA kSobhoyasyAsau vyAdhikSobhaH Agantuko maharddhikaH, tasya mUlyena bherIkhaNDapradAnam / evamanyAnyadAne sA kanthA'bhavat / tato bherIpAlasya daNDanam / aSTamena Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA- [bhA. 359] devsyaaraadhnm|anybheriiprdaanm|anysy bherIpAlasya sthApanam / evaM sUtrA-'rthI kanthIkurvato na dAtavyam / idAnImAbhIrIdRSTAntamAha[bhA.360] mukkaM tayA agahie, dupariggahiyaM kayaM tayA kalaho / piTTaNaya iyara vikkiya, gaesu corehi UNa'gyo / / [bhA.361] nA niNhava iya dAuM, uvajuMjiya dehi kiM viciMtesi / viccAmelaNadAne, kilissasI taM cahaM ceva // vR-egA AbhIrI sagaDANi ghayassa bharittA bhattAreNa samaM nagaraM vikkayA gayA annehiM AbhIrehiM ghayavikka ehiM samaM / tattha so AbhIro uvariM vilaggao sagaDassa heTThA AbhIrI tIse AbhIrIe ghayaghaDae paNAmeti / tattha tena nAyaM-gahito / tIe nAyaM-na tAva muMcati / tato ghaDo paDittA bhinno / tAhe sA AbhIrIbhaNati-tume agahito cevmukko|aabhiiro bhaNai-tumAe duggahiyaM kayaM / evaM tesiM 'tumaM tuma'ti bhaNaMtANaM kalaho jAto / pacchA so AmIro sagaDAto uyarittA nisaTTa piTTittA / jaM pi ciTThai ghayaM taM pichaDDiyallayaMtaM tesiM bhaMDatANaM suNaehiM caTTiyaM bhUmIe vA paviDhaM / tAva annehiM ghayavikka ehiM ghayaM vikkIyaM / tAhe tAI pavikkIyAI |jaao UNo agyo / tesu ya ghayavikkagesu sagAmaM gaesu sAyaM ekallayAIjAyAiMcorehiM ucchuuddhaaiN|| ___akSaragamanikA-AbhIrI brUte-tvayA'gRhIte muktam / AbhIraH prAha-duHparigRhItaM tvayA kRtam / evaM tayorvivadatoH kalaho jAtaH / AbhIryA piTTanam / itareSu ca vikrAyakeSu gateSu caurgrhnnNghRtsycuuno'rdh| eSa ddaSTAntaH, ayamarthopanayaH-evaMyaH ziSyaAlApakaMvyatyAneDayan AcAryai 'mA evaM bhaNa' ityukto brUte-tvayaivaivamAlApako dattaH / AcArya prAha-nAhamevaM dattavAn kintu tvayA vinAzitaH / sa prAha-mA niyuSva, na vartate svayameva dattvA'nyathA vaktum, adyApina kimapi vinaSTam, upayujya dehi, mA'nya vicintaya, vyatyAneDanena hi dAne tvaMcAhaMca klizyAvahe iti / evaM yo niSThuraM vadati kalahaM vA kurute tasmai na dAtavyam // biiyA AbhIrI taheva nagaraM gyaa| taheva ghayaghaDo bhinno / tAhe AbhIrI bhaNai-na tuma doso, mama esa doso| AbhIro bhaNai-na tumaM, mamaM ti / tAhe sA vAluyA gahiyA |unnhodenn tAvittA sIyalaM kAuMsavvaMghayaM niravasesaM gahiyaM / sathillaehiM samaM gayA / na ya corehiM ghiyaa| nayaghayassa UNo aggho jAto // evaM yaH ziSyo 'mA vyatyAneDaya' ityuktaH san mithyAduSkRtaM dadAti 'mayA vinAzitam' iti / yadi vA''cAryairevAnupayuktaistadA dattaM tataste bruvatemithyAduSkRtam, myaivaanupyuktenaanythaaprdttmiti|tt etAvatA upshaamyti| tasmAdetAzasya dAtavyam // sAmpratameteSAMmudgazailasadRkSAdInAmAbhIrIsadhzaparyavasAnAnAM dAnA-'dAne prAyazcittamAha[bhA.362] sela-kuDachidda-cAliNi, suddho cauguruga ghaDaduve hoti / paripUNa mahisa masae, virAli AbhIri emev|| kR-mudgazaila-cchidrakuTa-cAlanIsamAnAnAMguNanAlakSaNekAryesamAyatitesUtramarthaMvA prayacchan zuddhaH, na khalu tatra svasyAnyeSAM vA ziSyANAM sUtrA-'rthahAni |akaarye punareteSusUtrA-'rthau prayacchatazcaturguru / tathA ghaTadvike' prazastavAmye'prazastAvAmyeathavA boDakuTebhinnakuTe vyAkhyAnadvayena ___ Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 bRhatkalpa-chedasUtram -1 saGgahatazcaturvveteSu prAyazcittaM pratyekaM caturguru / paripUNakasadRze mazakatulye biDAlIsamAne AbhIrIsaddaza'prazastagausamupalakSitadhigjAtIyatulye kanthAkArimerIpAlakasaddaze eteSu saptasu sUtrA'rthI prayacchataH pratyekaM prAyazcittam 'evameva' caturgurukamityarthaH // [bhA. 363] emeva goNi bherI, haMse mese ya jAhaga jalUgA / caulahugamadANammI, pAvati eesa Ayarito / / -S vR- eteSAM ye pratipakSA haMsAdayo ye ca prazastago-merIddaSTAntasUcitAsteSAM sUtrA 'rthI prayacchan zuddhaH / yadi punarna dadAti tadA prAyazcittaM prApnoti caturlaghu // prakArAntareNa parSannirUpaNArthamAha [bhA. 364] jANaMtiyA ajANaMtiyA ya taha duvviyADDhiyA ceva / tivihAya hoi parisA, tIse nANattagaM vocchaM // vR- athavA trividha parSat, tadyathA- jAnatI ajAnatI durvidagdhA ca / 'tasyAH' trividhAyA api nAnAtvaM vakSye / pratijJAtameva karoti [bhA.365] guNa-dosavisesannU, anabhiggahiyA ya kussuimatesu / sA khalu jANagaparisA, guNatattillA aguNavajjA // - yA guNa-doSavizeSajJA 'kuzrutimataiH' aparakutIrthikasiddhAntamatairanabhigRhItA, gAthAyAM saptamI tRtIyArthe, sA khalu "guNatattillA" guNayatnavatI aguNavarjA jAnatI parSat // samprati ye'syAdhyayanasya yogyAstAnAha [bhA. 366 ] khIramiva rAyahaMsA, je ghoTTaMti u guNe guNasamiddhA / dose vi ya chaDuMtA, te vasabhA dhIrapurisa tti / / vR- ye 'guNasamRddhAH' vinayAdiguNasamanvitAH kSIramiva rAjahaMsA guNAn 'ghoTayanti' AsvAdayanti, ye'pi kecanAnupayogaprabhavA doSAstAnapi ca 'chardayanti' parityajanti te 'vRSabhAH ' - nizIthena gItArthA dhIrapuruSA adhikRtasyAdhyayanasya yogyAH // ajAnatIM parSadamAha[bhA. 367] je hoMti pagayamuddhA, migachAvaga-sIha-kukkuragabhUyA / rayaNamiva asaMThaviyA, suhasaNNappA guNasamiddhA // - prakRtyA svabhAvena mugdhA mRga-siMha- kukkurazAvabhUtA, gAthAyAM zAvazabdasyAnyatropanipAtaH prAkRtatvAt, bhUtazabda aupamye, tato'yamartha yathA mRgAdizAvA araNyAdAnIya yadi rocate tarhi bhadrakAH kri yante athavA krUrAH, evaM ye prakRtyA mugdhAH paratIrthikaizcAbhAvitAste yathA bhaNyante tathA kurvanti / tathA ratnamiva asaMsthApitAH, yathA ratnamasaMsthApitaM yAzo'bhiprAyastAdRzaM ghaTitvA kri yate evamete'pi yathA rocate tathA kri yante / tathA cAha- sukhaprajJApanIyAH 'guNasamRddhAH' vinyaadigunnnidhyH|| [bhA. 368] je khalu abhAviyA kussutIhi na ya sasamae gahiyasArA / akilesakarA sA khalu, vayaraM chakkoDisuddhaM vA // vR- ye khalu 'kuzrutibhiH' kusiddhAntaiH abhAvitA na ca svasamaye gRhItasArA sA Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [bhA. 368] khalvaklezaSaTasvapi dikSu zuddham / / samprati durvidagdhAM parSadamAha[bhA.369] kiMcimmattaggAhI, pallavagAhI ya turiyagAhI y| duviyaDagA u esA, bhaNiyA parisA bhave tivihA / / vR-kiJcinmAtragrAhiNaH pallavagrAhiNaH tvaritagrAhiNaH / evameSAdurvidagdhA parSat 'trividhA triprakArA bhnnitaa|ttr kiJcinmAtragrAhiNImAha[bhA.370] nAUNa kiMci annassa jANiyavve nadeti ogAsaM / naya nijjito vi lajjai, icchai ya jayaM galaraveNa // vR-jJAtvA kiJcid anyasya jJAtavye nAvakAzaM dadAti, na ca nirjito'pi lajjate, kevalaM 'galaraveNa' mahAgalapramANenAraTan jayamicchati // pallavagrAhiNImAha[bhA.371] na ya katthai nimmAto, na ya pucchai paribhavasasa doseNa / vatthI va vAyapuNNo, phuTTai gaamillgviyvo|| vR-grAmeyakeSu vidagdhogrAmeyakavidagdhonacakutracinnirmAtaH, sarvatra pllvmaatrgraahitvaat| na ca paraM pRcchati, 'paribhavo me bhaviSyati' iti paribhavasya doSeNa / kevalaM bastiriva vAtapUrNa 'paNDito'yam' iti lokapravAdagarvitaH 'sphuTati' sphuTanniva tiSThati // tvaritagrAhiNImAha[bhA.372] durahiyavijjo paccaMtanivAso vAvadUka kiikaako| khalikaraNa bhoipurato, loguttara peDhiyAgIte / vR-ekaH puruSo vyAkaraNasUtrANi kiJcit paThitAni kRtvA pratyantaM grAmaM gatvA brUte-ahaM vaiyAkaraNaH / tatra sa grAmeyakairAbhIraiH parigRhItaH / vRtti puSTA kRtA / tataH sukhena tatra nivasati / anyadA tatra vAvadUkazchAtraiH parivRtaH pustabhAreNa samAgataH / tatastaiH pratyantagrAmavAsibhistasya ziSyAH pRSTAH-ka eSa samAgataH ? / tairavAdi-vaiyAkaraNaH / tataste prayantagrAmavAsino bruvateasmAkamapyasti vaiyAkaraNaH, tena saha zabdagoSThI bhvtu| taiH pratizrutam / jAta ekatra melApakaH / tato duradhItavidyenoktam-kAga ithaikhathaM bhaNyate? |vaiyaakrnnenoktm-kaak iti / (evamukte sa maunamadhyatiSThat / ) duradhItavidyenoktam-anyo'pi lokaH kAkameva bhaNati, ko vizeSo vyAkaraNasya ? ahaM bhaNAmi "krIkAkaH' / tato grAmeyakairhasitam utkRSTizca kRtA 'asmAkaM paNDitenaiSa parAjitaH' iti / pazcAt sa vaiyAkaraNaH pradveSamApanno nagaraM gatvA yasya bhojikasya sa grAmastena karSayitvA tasya purataH lIkRtya grAmAnniSkAzitaH / eSa dRSTAntaH / evaM lokottare'pi ko'pi kasyApyAcAryasya ziSyaH kiJcit pIThikAmAtraM zikSayitvA ekAkI pratyantanagaraM gatvA tadgatAnanyAnagItArthAn drAvayati, akaraNIyAnyapi ca karoti, aprAyazcitte'pi ca prAyazcittaM dadAti, anyaM pUjA-satkAra-gauravahAnibhayato na ca pRcchati / pazcAdanye gItArthAstatrAgatAstairdrAvitaH prAyazcittaM ca tasya dattaM dik ca tasyApahRtA / / ___gAthAkSarayojanA tviyam-duradhItavidyaH ko'pi pratyantanivAsaH / tatraiko 'vAvadUkaH' mahAvidvAn vaiyAkaraNaH samAgataH / tasya tena vivAde 'krIkAraH kRtaH' upahAsapUrvakamutta ssttikRtaa| tataH savaiyAkaraNovAvadUkonagaraMgatvA bhojikapuratastasya khalIkaraNamakArSIt / evaMlokottare'pi 'pIThikAgIte' pIThikAmAtreNa gItArthakarttavyaM yA karoti saiSA durvidagdhA parSat // Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -1. [bhA.373] AyariyattaNaturito, puvvaM sIsattaNaM akAUNaM / hiMDati coppAyarito, niraMkuso mattahatthi vva / / vR-ko'pi ziSyo dazavaikAlikamAtraM paThitvA AcAryatvatvaritaH pratyantaM grAmaM nagaraM vA gatvApIThikAyAM niviSTa aatmaanmaacaarymbhimnyte|sevN ziSyatvamakRtvA niraGkuzomattahastIva 'coppo' cokSo mUrkha san AcAryo 'hiNDate' paribhramati ||kiidRshN tasya mUrkhatvam ? ata Aha[bhA.374] channAlayammi kAUNa kuMDiyaM abhimuhaMlI suddhito| gerU pucchati pasiNaM, kinnu hu sA vAgare kiNci|| vR-'gerukaH' parivrAjakaH 'SaTnAle tridaNDe kuNDikAM kRtvA kRtAJjalirabhimukhaH 'svAdhtaH' pAdapatitaH pRcchati' praznayati, kinusA kuNDikA tathA''pRcchayamAnA kiJcit parivrAjakasya vyAgRNA ti? naiva kiJcana / yAddazaM tasyAH kuNDikAyA AcAryatvaM tAdRzametasyApi // [bhA.375] sIsA vi ya tUraMtI, AyariyA vi hu lahuM psiiyNti| tena darasikkhiyANaM, bharito logo pisAyANaM / / vR-ziSyA apyAcAryapadaparipAlanAya tvarante, AcAryA api laghu zIghraM prasIdanti, na punaH paribhAvayanti, yathA-nAdyApi pripuurnnmdhiitmiti|tt ISacchikSitAnAmata eva 'pizAcAnAM' grathilAnAM loko bhRtH|| [bhA.376] tegiccha mate pucchA, annahi vAluMka devi kahi cinnaa| tosattheNa kahati ya, vijanisiddhe tato dNddo|| vR- ego vijjo rAule olaggai / so mato / rannA pucchiyaM-asthi se putto? / kahiyaM asthi, navaraM vijymsikkhito| rannAbhaNiyaM-vacca,paDhAhi, tadavatthAcevate bhogaa| tato annattha / gaMtuM paDhitumAraddhaM / tattha aiyAe purohaDe caraMtIe galae vAluMkaM laggaM, cirbhiTamityarthaH / sA vijsmiivmaanniyaa| vijeNa pucchiyaM-kahiM cinnA esA? . kahiyaM-purohaDe / tena nAyaM-cibbhiDaM laggaM ti / pottaM galae baMdhiuMtahA valiyaM jahA tasa tti bhaggaM, niggayaM glyaato| tena vejaputteNa ciMtiyaM-esa uvAto vijjiyAe kiriyaae| paDiniyattoranno allINo / pucchito rannA-sikkhiyaM vijayaM ? ti / tena bhaNiyaM-sikkhiyaM / tato rannA 'sigdhaM sikkhiyaM, aho ! mehAvI'ti sakkAro kato / annayA ranno mahAdevIe galagaMDaM udvitaM / so vAhito bhaNai-kahiM ciNNelliyA? / tehiM bhaNiyaM-pucchAmo / iyareNa bhaNiyaM-bhaNa 'purohaDe' / tehiM ciMtiyaM-nUnaM vejjarahassameyaM / tato bhaNiyaMpurohaDe cinnA pacchA tena galae sADageNa AveDhettA mAriyA / pacchA rannA anne vijjA pucchiyAkiM satthaniddeseNa kayA kiriyA? uyAhu osattheNa? / tattha vivAde vijehiM nisehio| pacchA sArIreNa daMDena dNddito|| _ akSaragamanikA-'cikitsake' vaidye mRte rAjJaH pRcchA-asti tasya putraH? kathitam-asti, paramazikSito vaidyakasya / rAjJA bhaNitam-anyatra gatvA paTha / sa gataH / tatra vAluGkamajAgale vastraveSTanena bhidyamAnaM dRSTvA 'labdhaM vaidyarahasyam' iti vicintya pratinivRttaH / tatra devyA glgnnddmbhvt| saAkAritaH pRSTavAn-kacIrNA? / 'toSArthena' toSanimittaM kthyntipurohedde| tataH sA potAveSTanena mAritA / sa vivAde vaidyena niSiddhaH / tataH zArIro daNDastasya rAjJA kRtH| Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [bhA. 376] 97 eSa dRSTAntaH / upanayamAha[bhA.377] kAraNanisevi lahusaga, agIyapaccaya visohi dahNa / savvattha eva paccaMtagamaNa gIyAgate dNddo|| vR-AcAryeNAnyasyakasyApi sAdhoH kAraNaniSeviNo'gItapratyayanimittaMkiJcidyathAlaghu prAyazcittaM dattam, vizodhi prAyazcittamityanarthAntaram, tad dRSTvA cintayati-sarvatraivaM prAyazcittaM daatvym|ttH pratyante grAmenagarevA tasya gmnm| tatra gataH sbruute-ahmpijaanaamipraayshcittm| tatra niSkAraNaM pratisevite bhaNati-bhaNa 'mayA kAraNe pratisevitam tata evamukte sa brUte-tvaM zuddhastathApi kinycidgiitaarthtvprtyyNpraayshcittNddaami| evaMkurvan pazcAdanyeSAMgItArthAnAmAgamanam etairanyairgItArtheddaSTaH / taiAvito dik ca tasyApahvatA / IzA ye puruSAH sA durvidagdha parSat / etasyA yo dadAti sUtramarthaM vA tasmai prAyazcittaM caturguru / jAnatyA ajAnatyAzca sUtrA-'rthApradAne caturlaghu // athavA dvividhA parSat laukikI lokottarAca / tatra laukikI paJcavidhA, tAmevAha[bhA.378] pUraMtI chattaMtiya, buddhI maMtI rahassiyA ceva / paMcavihA khalu parisA, loiya louttarAceva / / vR-pUrayantI chatravatI buddhimantrI rAhasyikI ca evaM laukikI lokottarAca khalu paJcavidhA parSat / / tatra laukikIM paJcaprakArAmapi darzayati[bhA.379] pUraMtiyA mahANo, chattavidinnA uIsarA bitiyA / samayakusalA umaMtI, loiya taha rohiNijjA yA / / vR-mahAjanaH pUrayantikAparSat / vitIrNacchatrAIzvarA dvitIyAchatrAntikA |svsmykushlaa tRtIyAbuddhiparSat / caturthI mantrI / paJcamI rAhasthikI rohiNIyAnAma' vrdhikaa-antHpurmhttrikaa| eSA laukikI paJcaprakArA parSat // tatra pUrayantikAmAha[bhA.380] nIhammiyammi pUrati, ranno parisA na jA gharamatIti / je puna chattavidinnA, ayaMti te bAhiraM sAlaM / / vR-yadA rAjA nirgacchati tasmin nirgate yaH ko'pi mahAn janaH sa sarvo'pi rAjJo Dhaukate yAvadgRhaM nAyAti sAparSata puuryntikaa|ye punaH 'chatravitIrNA' pradattacchatrA rAjAno bhaTabhojikAzca te bAhyAM zAlAM yAvadAgacchanti zeSA vAryante eSA chatrAntikA chatravatI parSat / / buddhiparSadamAha[bhA.381] je loga-veya-samaehi koviyA tehi patthivo shio| samayamatIto paricchai, parappavAyAgame cev|| vR-ye 'loka-veda-samayeSu' loke vede samaye cetyarthaH 'kovidAH' kuzalAstaiH sahitaHpArthivaH 'samayam' avasaram 'atItaH' prAptaH san parapravAdAnAmAgamAH parapravAdAgamAstAn parIkSate eSA buddhiparSat / / mantriparSadamAha[bhA.382] je rAyasatthakusalA, atakkulIyA hitA pariNayA y| maikulIyA vasiyA, maMteti nivo rahe tehiM / / vR-ye rAjazAstreSu' kauTilyaprabhRtiSu kuzalA rAjazAstrakuzalAH 'atatkulIyAH' narAjakule 187 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram - 1 bhavAH na paitRkeNa sambandhena sambaddhA ityarthaH 'hitAH' hitAnveSiNaH 'pariNatAH' vayasA 'mAtRkulIyAH ' mAtRkeNa sambandhena sambaddhAH 'vazikAH' AyattAH taiH saha rahasi nRpo mantrayati eSA mantriparSad / / rohiNIyAM parSadamAha 98 [bhA. 383] kuviyA toseyavvA, rayassalA vAraa'nnamAsattA / channa pagAse ya rahe, maMtayate rohiNijjehiM // vR- yA devI rAjJaH kupitA tAM rohiNIyA nivedayanti / te vA dUtatvena prasAdananimittaM preSyante, yathA- yuSmAbhi sA devI toSayitavyA / tathA yA 'rajasvalA' RtusrAtA tAM rohiNIyAH kathayanti / yasyA vA yasmin divase vArakastaM rAjJastasyAH kathayanti / yA'pi kanyA yaunaprAptA tAmapi pariNayanAya rAjJe nivedayanti / 'annamAsatta' tti anyAsaktA - vyabhicAriNItyarthaH tAmapi rAjJaH kathayanti, yathA-eSA devI duzcAriNIti / anyAnyapi yAni cchannAni prakAzAni ca 'rahAMsi' ratikAryANi tAni rohiNIyaiH saha rAjA mantrayate / eSA paJcamI rAhasyikA parSat // tadevamuktA paJcaprakArA'pi laukikI parSat / samprati lokottare paJcavidhAM parSadamAha[bhA. 384 ] AvAsagamAdI yA, suttakaDa puraMtiyA bhave parisA / dasamAdi uvimasuyA, havati u chattaMtiyA parisA / / vR- AvazyakamAdiM kRtvA yAvat sUtrakRtamaGgaM tAvadadhItazrutA pUrayantI parSat, na khalvatra kazcanApi sAdhuH paThan nirudhyate / dazAzrutaskandhamAdi kRtvA yeSAmuparitanAni zrutAni sA chatrAntikA parSat, tatra hi ye pariNAmikAstena nivAryante, zeSAstvapariNAmikA atipariNAmikAzca nivAryante // [bhA. 385] loiya- veiya-sAmAiesu satthesu je samogADhA / sasamaya-parasamayavisArayA ya kusalA ya buddhimatI // vR- ye ca laukikeSu vaidikeSu sAmAyikeSuca zAstreSu samavagADhAH svasamaya-parasamayavizAradAH kuzalAH sA buddhimatI parSat / / Aha kiM prayojanaM buddhaparSadA ? tata Aha / [ bhA. 386 ] AnnapatIbhattaM, kheyaparissamajato tahA satthe / kahamuttaraM ca dAhisi, amugo kira Agato vAdI // vR- buddhiparSadA saha zramaM kurvata AsannapratibhatmupajAyate / tathA yaH zAstre nirantaravyAkhyAkaraNataH khedaparizramastasya jayo bhavati / kadAcit parizrame jAte 'pi vyAkhyAkaraNatastaM parizramamapanayati / tathA sA baddhiparSad evaM zikSayate-amukaH kila Agato vAdI tataH kathaM tvamuttaraM dAsyasi ? / evaM buddhiparSadA saha kRtAbhyAsaH sukhaM parapravAdinaM nigRhNAti / uktA buddhiparSad / mantriparSadamAha [bhA. 387] puvvaM pacchA jehiM, siMgaNAditavihI samanubhUto / loe vede samae, kayAgamA maMtiparisA u // vR-yaiH pUrvaM gRhavAse pazcAt zramaNabhAve ' zRGganAditavidhi' sarveSu kAryeSu madhye zRGgabhUtaM yat kAryaM tat zR GganAditamucyate tadvidhi samanubhUtaH sA loke vede samaye ca kRtAgamA mantriparSad / / etadeva vyAcikhyAsurAha [bhA.388] gihavAse atthasatthehi koviyA kei samaNabhAvammi / Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [bhA. 388] kajjesu siMgabhUyaM, tu siMganAdiM bhave kajaM // vR-pUrvaM gRhavAse arthazAstraSupazcAt zramaNabhAvesvasamaya-parasamayeSuye kecit kovidAH sA mantriparSad / kAryeSu zRGgabhUtaM yat kAryaM tat zRGganAditaM bhavati / / kiMtad ? ityAha[bhA.389] taMpuna ceiyanAse, taddavvavinAsaNe duvihabhede / bhattovahivocchede, abhivaaynn-bNdh-ghaayaadii|| vR-'tat' punaH zRGganAditaM kAryaM 'caityavinAzaH' lokottamabhavana-pratimAvinAzaH, 'tadravyavinAzanaM' caityadravyavinAzanaM caityadravyavidrAvaNam, tathA dvividho bhedaH-maraNamutpravrAjanaM vA, yo vA bhaktaM' bhikSAM vArayati upadhiM vA, yathA-mA ko'pyamISAM bhaktamupadhiM vA dadyAditi bhakta vyavaccheda upadhivyavacchedo vA, tathA ko'pi dhigjAtIyo brUte-brAhmaNAn bhivAdayatavandadhvamiti, yo vA bandhApayati piTTayati,AdigrahaNAdyo nirviSayAnAjJApayatiAkrozayati vA pradviSTo rAjAdi, tad abhivAdana-bandha-ghAtAdica zraGganAditaM kAryam, tadvidhiyaM samanubhUtaH sA maniparSad // [bhA.390] vitahaM vavaharamANaM, satyeNa viyANato nihoddei| amhaM sapakkhadaMDo, na ceriso dikkhie dNddo|| kRrAjAdi vitathaMvyavaharantaMmantriparSadantargato vijJAyakaH' svasamaya-parasamayazAstrakuzalaH zAstreNa 'niheThayati' sukhaM vArayati, yathA-asmAkaM sapakSedaNDobhavati saGgho daNDaM karotItyarthaH, na ca rAjA prabhavati, vApi prapanadIkSAkasyaitAddazo daNDaH / essaamntriprsst|| samprati rAhasmirkI parSadamAha[bhA.391] salluddharaNe samaNassa cAukannA rahassiyA parisA / ajANaM caukaNNA, chakkannA aTThakannA vaa| kR-dvivadhaM zalyam-dravyazalyaMbhAvazalyaMcA drvyshlyNknnttkaadi|bhaavshlyNmaayaanidaanmithyaatvaani, athavA bhAvazalyaM mUlottaraguNAticAraH / tataH zramaNasya bhAvazalyoddharaNe AcAryasamIpeAlocayata ityarthaH rAhasthikI parSad bhvti| kathambhUtA? ityataAha-'catuSkarNA' dvAvAcAryasya dvau sAdhoriti catvAraH karNA yatra saa| tathA AryANAM ctusskrnnaassttkrnnaavaa| tatra yadA nirgranthI nirgranthyAH purataAlocayati tadA catuSkarNA, yathAnirgranthasya nirgranthapArve AlocayataH / yadA tvadvatIyasthaviragurusamIpe Alocayati sadvitIyA bhikSukI tadA SaTkarNA / sadvitIyataruNagurusamIpe sadvitIyAbhikSukyA AlocayantyA aSTakarNA / / tatra prathamataH saMyatasya catuSkarNAM bhAvayati[bhA.392] AloyaNaM pauMjai, gAravaparivajjito gurusagAse / egaMtamaNAvAe, ego egassa nissaae|| vR-ekAnteanApAte 'ekaH' advitIyaH ekasya' advitIyasyAcAryasya 'nizrayA' tatpurata ityarthaH 'gauravaparivarjitaH' Rddhi-rasa-sAtagauravaparityaktaH, gauravAddhi samyagAlocayitavyaM na bhavatItitapratiSedhaH, 'gurusamIpe' aalocnaasimiipeaalocnaaNpryungkte|kthm? ityAha [bhA.393] virahammi disAbhiggaha, ukuDuto paMjalI nisejA vaa| Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 bRhatkalpa-chedasUtram -1 esa sapakkhe parapakkhe mottu channaM nisijaM ca / / vR- ekAnte'pi yatra ko'pi na tiSThati tatra 'virahe' channe pradeze pUrvaM gurorniSadyAM kRtvA pUrvAmuttarAMcarantikAMvA dizamabhigRhya vandanakaMdattvA utkRTukaH prabaddhAJjali athA'sau vyAdhimAn prabhUtaM cA''locanIyaM tato niSadyAmanujJApyAlocayati / eSa sapakSe AlocanAvidhiH / 'parapakSe' nAma saMyatI tatra cchannaM muktvA AlocanA dAtavyA, niSadyA ca na kAryate / iyamatra bhAvanA-yadA saMyatI saMyatasya purataAlocayatitadAchannaMvarjayati, kintuyatra lokasyasaMlokastatrA''locayati, niSadyAM cA''cAryasya na karoti, AtmanA'pyutthitA aalocyti|| zramaNImadhikRtyAlocanAvidhezcatuSkarNatvamAha[bhA.394] AloyaNaM pauMjai, gAravaparivajjiyA u gaNiNIe / egaMtamaNAvAe, egA egAe nissAe / kRzramaNIgauravaparivarjitAgaNinyAH purtaalocnaaNpryuke| kva? ityAha-ekAnte'nApAte 'ekA' advitayA 'ekasyAH' advitIyAyA gaNinyA nizrayA / tato gurusamIpe zramaNasyeva zramaNyA api gaNinyAH purata AlocayantyAzcatuSkarNA parSa bhavati / / SaTkarNAmAha[bhA.395] AloyaNaM pauMjai, egaMte bahujanassa saMloe / __sabbitiyatheraguruNo, sabiIyA bhikkhuNI nihuyA / / vR-advitIyasthaviragurusamIpe sadvitIyA bhikSukI 'nibhRtA' nivyApArA na dizo nApi vidizaAlokayati, nApi yatkiJcidullApayatItyarthaH / evambhUtA satI ekAnte bahujanasya saMloke AlocanAM prayuGkte ||ath kIzI tasyA dvitIyA bhavati? ityata Aha[bhA.396] nANa-daMsaNasaMpannA, poDhA vayasa prinnyaa| iMgiyAgArasaMpannA, bhaNiyA tIse biijjiyaa| vR-jJAna darzanasampannA 'prauDhA' samarthA yA saMyatasya tasyA vA bhAvaM vijJAya na mantraNaM kartu dadAti, kintu vadati yadyAlocitaM tarhi vrajAmo no cedAlocanayA'pi na prayojanamiti / tathA 'vayasA pariNatA' prinntvyaaH|tthaa 'iGgitAkArasampannA' iGgitenA''kAreNa ca yasya yAdRzo bhAvastasya taM jAnAtItyarthaH / evambhUtA sA tasya dvitIyA bhaNitA / sA punaH kiyaTUre tiSThati? ucyate-eke suuryovdnti-ytrobhyoraakaaraaddshyntetaavnmaatre|aprebruvte-ytr shrvnnNshbdsyeti|| aSTakarNAmAha[bhA.397] AloyaNaM pauMjai, egaMte bahujaNassa saMloe / sabbitiyataruNaguruNo, sabbiiyA bhikkhuNI nihuyA / / vR-ekAnte bahujanasya saMloke sadvitIyasya taruNaguroH samIpe sadvitIyA bhikSukI nibhRtA AlocanAM prayuGkte / tatra bhikSukyA yAzI dvitIyA tAddazI praaguktaa|| samprati yAza AcAryasya dvitIyastAzamAha[bhA.398] nANeNa daMsaNeNa ya, caritta-tava-vinaya-AlayaguNehiM / vayapariNAmeNa ya abhigameNa iyaro havai jutto| vR-jJAnena darzanena cAritreNa tapasA vinayena 'AlayaguNaiH' bahizceSTAbhiH pratilekhanAdi Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [bhA. 398] 101 bhirupazamaguNena ca tathA vayaH pariNAmena 'abhigamena' samyakazAstrArthakauzalena yukto bhavati AcAryasya 'itaraH' dvitIyaH / / uktA paJcaprakArA'pi parSad / samprati 'kayA'dhikAraH?' iti pratipAdayati[bhA.399] chattaMtiyAe pagayaM, jaipuNa sA hojimehi uvveyaa| to deti jehi pagayaM, tadabhAve ThANamAdINi / / vR-atra cchatrAntikayA parSadA 'prakRtam' adhikAraH / zeSAH parSada uccaritasazA iti prarUpitAH / tatra yadi sA chatrAntikA parSad 'ebhiH' vakSyamANairguNairupetA bhavati tadA yakAbhyAmatra prakRtaM tau kalpa-vyavahArau sUrayo dadati / tadabhAve' vakSyamANaguNAbhAve sthAnAdIni AdigrahaNena prakIrNakAnAM parigrahaH dadati / / atha ke te guNAH ? ityata Aha[bhA.400] bahussue cirapavvaie, kappie ya acNcle| avaTThie ya mehAvI, aparissAvI ya je viU // [bhA.401] patte ya aNunnAte, bhAvato prinnaamge| eyArise mahAbhAge, anuogaM soumarihai / vR-bahuzrutazcirapravrajitaH kalpiko'caJcalaH avasthito meghAvI aparizrAvI yazca 'vid' vidvAn prabhUtAzeSazAstraparimalitabuddhi / 'patti'tti pAtraM prApto vA, tathA anujJAtaH san bhAvataH pariNAmakaH, etAdRzo mahAbhAgo'nuyogaM zrotumarhati, sAmarthyAt kalpa-vyavahArayoH / eSa dvAragAthAdvayasakSepArthaH / vistarArthaH pratidvAraM vakSyate / / tatra prathamaM bahuzrutadvAramAha[bhA.402]tiviho bahussuo khalu, jahaNNao majjhimo u ukkoso| AyArapakappe kappa vama-dasame ya ukkoso|| vR-trividhaH khalu bahuzrutaH, tadyathA-jaghanyo madhyama utkRSTazca / tatra 'AcAraprakalpaH' nizIthaMtaddhArI jghnyobhushrutH|mdhymH kppttiklp-vyvhaarghrH| utkRssttonvmdshmpuurvdhrH|| samprati cirapravrajitadvAramAha[bhA.403] cirapavvaio tiviho, jahannao majjhimo ya ukkoso| tivarisa paMcaga majjho, vIsativarisoya ukkoso| vR-cirapravrajitastrividhaH, tadyathA-jaghanyo madhyama utkRSTazca / tatra trivarSapravrajito jaghanyazcirapravrajitaH / paJcavarSapravrajito madhyamaH / viMzativarSapravrajita utkRssttH|| atha kena bahuzrutena cirapravrajitena cAdhikAraH? ityata Aha[bhA.404] bahusuya cirapavvaio, u ettha majjhesu hoti ahigaaro| __ettha u kame vibhAsA, kamhA u bahussuo paDhamaM / / vR-atra bahuzrutazcirapravrajitazca yo madhyastAbhyAmadhikAraH / gAthAyAM saptamI tRtIyArthe / atra 'krame kramaviSaye vibhASA karttavyA, sA caivam-kasmAt prathamaM bahuzruta uktaH? yataH prathama pravrajyA bavati, tataH zrutam, tataH prathamaM cirapravrajitasyopAdAnaM yujyate; naiSa doSaH, niyamavizeSapradarzanArthaM hyevamupAdAnam-yobahuzrutaH saniyamAccirapravrajitaH, yena trivarSapravrajitasya nizIthamuddizyate, paJcavarSapravrajitasya kalpa-vyavahArau, viMzativarSapravrajitasya dRSTivAdaH, tena na Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 bRhatkalpa-chedasUtram -1. doSa iti / samprati kalpikadvAramAha[bhA.405] sutte atthe tadubhaya, uvvaTTha vicAra leva piMDe ya / sijjA vatthe pAe, uggahaNa vihaarkppey|| vR-kalpiko dvAdazavidhaH, tadyathA-sUtre 1 arthe 2 tadubhayasmin' sUtrArthobhayalakSaNe 3 upasthApanAyAM4 vicAre 5 pAtralepe 6piNDe tathA zayyAyAM 8vastra 9pAtre 10 avagrahaNe 11 vihArakalpeca 12 / eSa prtidvaargaathaasmaasaarthH|| sAmpratamenAmeva vivarISuH prathamataH sUtrakalpikamAha[bhA.406] suttassa kappito khalu, AvassagamAdi jAva aayaaro| tena para tivarisAdI, pakappamAdI ya bhaavennN|| vR-AvazyakamAdiM kRtvA yAvadAcArastAvatsarvo'pisUtrasya kalpiko bhavati, nakhalve tAvat sUtraM yAvat ko'pi paThan viniyArthate / tataH paraM trivaraSapravrajitamAdiM kRtvA yad yad vyavahAredazamoddezakaparyanteyathA bhaNitaMtat tathopadizyateyAvadviMzativarSaparyAyaHsarvazrutatAnupAtI bhvti|nvrmaacaarprklpmaadiN kRtvAyAnyapavAdabahulAnyadhyayanAniyAnicAtizAyInyaruNopapAtaprabhRtIni tAni yadA bhAve pariNato bhavati tadoddizyante / / Aha triSu varSeSvaparipUrNaSvAcAre paThite kiM kuryAt ? ata Aha[bhA.407] suttaM kuNati parijitaM, tadatthagahaNaM painnagAI vaa| iti aMga-'jjhayaNesuM, hoti kamo jAhago nAyaM / / vR- yat paThitaM sUtraM tat parijitaM kuryAt / yadi vA tasya sUtrasyArthagrahaNaM vidadhyAt, prakIrNakAdivA suutrto'rthtshcaadhiite|evmnggaanaamdhyynaanaaNcaatishaayinaaNyaavtklpikobhvti tAvadeSa kramo jJAtavyaH / jAhakajJAtaM cAtra pUrvopanyastamupanyasanIyam, jAhaka iva parijitau sUtrA-'rthI kuryAditi bhAvArthaH ||arthklpikmaah[bhaa.408] atthassa kappito khalu, AvAsagamAdijAva suuygddN| mottUNaM cheyasuyaM, jaMjena'hiyaM tadaTThassa // vR-AvazyakamAdiM kRtvA yAvat sUtrakRtamaGgatAvaddyadyanAdhItaM satasyArthasya kalpiko bhvti|suutrkRtaanggsyoprypicchedshrutNmuktvaa yadyenAdhItaMsUtrasatasya-sUtrasya samastasyApyarthasya kalpiko bhvti|chedsuutraanni punaH paThitAnyapiyAvadapariNatastAvanna zrAvyate, yadA tuparizrato bhavati tadA kalpikaH / / adhunA tadubhayakalpikamAha[bhA.409] tadubhayakappiya jutto, tigammi egAhiesu tthaannesu| piyadhamma'vajjabhIrU, ovammaM ajjavairehiM / / vRtadubhayaM-sUtramarthazca tasmin kalpiko yuktaH / kimuktaM bhavati ? -yo dvAvapi sUtrA'rthI yugapad grahItuM samartha sa tadubhayakalpikaH / athavA tadubhayakalpikaH 'trika ekAdhikayoH sthAnayoryuktaH' trikaM nAma sUtramarthastadubhayaM ca, tatra sUtrAdartho'dhikaH, arthAdadhikamubhayam, evamekasmAdarthAdadhike ye ubhe sthAne sUtrA-'rtharUpe tatra yuktaH-yogyaH sa tadubhayakalpikaH / athavA priyadharmA iti catvAro bhaGgAH sUcittAH-priyadharmA nAmaiko na dRDhadharmA 1 dRDhadharmA nAmaikona For Pro Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 103 pIThikA - [bhA. 409] priyadharmA 2 ekaH priyadharmA'pi dRDhadharmA'pi 3 eko na priyadharmA nApi DhadharmA 4 / atra caturthabhaGgo'vastu / zeSabhaGgatrike yata ekasmAdekaikaguNayuktAt sthAnAt prathamabhaGgarUpAd dvitIyabhaGgarUpAd vA ye'dhike sthAne priyadharmatva-6DhadharmatvalakSaNe tayoryuktaH / sa ca niyamAdavadyabhIrubhavati, avayaM-karmatasmAdbhIru, tata Aha-"avajabhIrU" stdubhyklpikH| atraupamyamAryavatraiH, saH bAlabhAve karNAbhyAhRtaM sUtraM kRtavAn, pazcAt tasyoddiSThaMsamuddiSTamanujJAtam arthazca tadaiva dvitIyapauruSyAM kthitH| evamanyasyApi draSTavyam / tathA cAha[bhA.410] puvvabhave vi ahIyaM, kaNNAhaDagaM va baalbhaavmmi| uttamamehAvissa va, dijjati suttaM pi attho vi|| vR-yasya pUrvabhave'dhItamAgacchati bAlabhAve vA karNAhRtaM kRtaM tasya, uttamameghAvino vA yugapatsUtramapyartho'pi ca dIyate / eSa ubhayakalpikaH / / sAmpratamupasthApanAkalpikamAha[bhA.411]appatte akahittA, anahigaya'paricachaNe ya cugurugaa| dohi gurU tavagurugA, kAlagurU dohi vI lhugaa|| vR-sUtre'samApte upasthApyamAne upasthApayituHprAyazcittaMcatvAro gurukAH kathambhUtAH? ityAha-dvAbhyAM guravaH, tadyathA-tapasA'pi gurukAH kAlenApi gurukAH / atha sUtraM prAptastathApi tasyArthamakathayitvA yadi tamupasthApayati tadA tasya catvAro laghukAH, navaraM kAlenaikena laghavaH / atha kathito'rthaH paraM nAdyApyadhigataH athavA'dhigataH paramadyApi na samyak taM zraddadhAti tamanadhigatArthamazraddadhAnaM vA upasthApayatazcatvAro laghukAH, navaramekena tapasA laghavaH / athAdhigatArthamapyaparIkSyopasthApayati tadA catvAro laghukAH, tapasA'pikAlenApica lghvH| na kevalametatprAyazcittaM kintvAjJAdayazca dossaaH| tathA sarvatraSaNNAMjIvanikAyAnAMva vidhAsyati tat sarvamupasthApayan prApnoti / tasmAd yata evaM prAyazcittamAjJAdayazca doSAstasmAtrApaThite SaDjIvanikAsUtre nApyanadhigate'rthenApi tasminnaparIkSite upasthApanA krtvyaa| atha kiyantaH SaDjIvanikAyAmarthAdhikArAH ? tata Aha[bhA.412] jIvA-'jIvAbhigamo, carittadhammo taheva jayaNAya / uvaeso dhammaphalaM, chajjIvaNiyAe ahigaaraa|| vR-SaDajIvanikAyAmime paJcAdhikArAH, tadyathA-prathamo jIvA-'jIvAbhigamaH / dvitIyo mahAvratasUtrAdArabhya caaritrdhrmH| tRtIyo "jayaMcarejayaMciThe" ityaadinaaytnaa| tdnntrmupdeshH| ttodhrmphlm|etec vistaratodazavaikAlikaTIkAtaH pribhaavniiyaaH| tatrA''stAmupasthApanA, kathaMsapravrAjayitavyaH? iti tdevocyte| tatra SaDvidho dravyakalpovaktavya ititamabhidhitsurAha[bhA.413]pavvAvaNa muMDAvaNa, sikkhAvaNa uvaTTha saMbhuMjaNA ya sNvsnnaa| eso u daviyakappa, chavihato hoti nAyavyo / / vR-pravrAjanA nAma yo dharme kathite'kathite vA pravrajAmItyabhyutthitaH saH prathamataH pRcchayatekastvam ? kuto vA samAgataH ? kiMnimittaM vA pravrajiSyati? / tatra yadA pRcchAparizuddho bhavati tadA pravarAjayitumabhyupagamyate, abhyupagamya ca prazasteSudravyAdiSvAcArya svayamevASTAgrahaNaM karoti / etAvatA pravrAjanAdvAram / tadanantaraM sthirahastena loce kRte rajoharaNamarpayitvA tasya Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 bRhatkalpa-chedasUtram - 1 sAmAyikasUtraM dIyate, tataH- "sAmAyikaM me dattam icchAmo'nuziSTim" iti sUrayo bruvatenistArakapArago bhava, kSamAzramaNAnAM guNairvardhasva / eSA muNDApanA / "sikkhAvaNa"tti tadanantaraM dvividhAmapi zikSAM grAhyate, tadyathA - grahaNazikSAmAsevanAzikSAM ca / grahaNazikSA nAma pAThaH, AsevanAzikSA samAcArIzikSaNam / yadA dvividhAmapi zikSAM grAhito bhavati tadA sa upasthApyate prazasteSu dravya-kSetrAdiSu / dravyataH zAlikaraNe ikSukaraNe caityavRkSe vA / kSetrataH padmasarasi sAnunAde caityagRhe vA / kAlatazcaturthyaSTamyAdivarjitAsu tithiSu / bhAvato'nukUle natre, yadi tasya janmanakSatraM na jJAyate tadA''cAryasyAnukUle nakSatre sundare muhUrtte yathAjAtena liGgena; tadyathA - rajoharaNena niSadyAdvayopetena mukhapotikayA colapaTTena ca vAmapArzve sthApayitvA ekaikaM mahAvrataM trIn vArAn uccAryate yAvad rAtribhojanam / atha dvau bahavo vA bhaveyustato yathAkyovRddham; atha te kSatriyA rAjaputrAH tatra yaH svata evAsannatara AcAryasya sa ratnAdhikaH kriyate, itaro laghuH; atha dvAvapyubhayataH pArzvayoH samau vyavasthitau tadA tau dvAvapi samaratnAdhikau vrateSUccAriteSu pradakSiNAM kArayitvA pAdayoH pAtyate (pAtyete) bhANyate (bhANyete) ca mahAvratAni mamAropitAni, icchAmo'nuziSTim, zeSANAmapi sAdhUnAM nivedayAmi / gururbhaNati-nivedaya / idaM ca bhaNati - nistArakapArago bhava, kSamAzraNAnAM ca guNairvardhasva / evamupasthite dvividhaH saGgrahaH sAdhoH, yathA ahaM tava AcArya, amukaste upAdhyAyaH / sAdhvyAstrIvidhaH saGgrahaH, tra tRtIyA amukA te pravarttinI / evamupasthApya keSAJcit paJcakalyANakaM keSAJcidabhaktArthaM keSAJcidAcAmlaM keSAJcinnirvikRtikamapareSAM na kiJcit, kiMbahunA ? yad yasya tapaH karma AvalikAgataM sa tad dattvA tena sahaikatra maNDalyAM sambhuGke, saMvasanaM ca karoti / zaikSakaparipAlanA ceyam-yAvannopasthApyate tAvanna bhikSAM hiNDApayitavyaH // kathaM punarupasthApanIyaH ? ityata Aha [bhA.414] paDhie ya kahiya ahigaya, parihara uvaThAvaNAe so kappo / chakkaM tIhi visuddhaM, parihara navageNa bhedena // vR- sUtraM prathamataH pAThayitvA tadanantaramarthaM kathayitvA tataH 'adhigato'nenArtha, samyak zraddhAnaviSayIkRtazca' iti parIkSya yadA 'SaTkaM' SaDajIvanikAyAn 'tribhi' mano-vAk-kAyaurvizuddhaM bhAvato na parAnuvRtyA pariharati / kathaM pariharati ? ityata Aha-navakabhedena SaTakam, manasA svayaM pariharati anyaiH parihArayati pariharantamanyaM samanujAnAti, evaM vAcA kAyena ca pratyekaM trayastrayo bhedA draSTavyAH / / eSa upasthApanAyAH kalpaH / samprati vicArakalpamAha - [bhA. 415] appatte akahittA, anahigaya' paricchanammi caugurugA / doha guru tavagurugA, kAlagurU dohi vI lahugA / / vR- sUtre saptasaptakalakSaNe odhaniryuktilakSaNe vA aprApte yadi vicArabhUmAvekAkinaM prasthApayati tadA tasya prAyazcittaM catvAro gurukAH / te ca dvAbhyAM gurukAH, tadyathA-tapogurukAH kAlagurukAzca / atha prApte'pi zrute tadarthamakathayitvA kathane'pi 'adhigatastadartho na vA ?" ityaparijJAya adhigatamapi 'samyak zraddadhAti na vA ?' ityaparIkSya yadi preSayati tadA pratyekamakathane'nadhigame'parIkSaNe ca tasya prAyazcittaM catvAro laghukAH / te ca vicArAdhikArAt Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [bhA. 415] sarvatrApi ca dvAbhyAM laghavaH, tadyathA - tapolaghukAH kAlalaghukAzca / na kevalametat prAyazcittaM kintvAjJAdayazca doSAH / saMyamavirAdhanA tvevam - so'prAptazrutAditvAdekAkI prasthApitaH SaTsu jIvanikAyeSu saMjJAM vyutsRjet, uDDAhaM cA'sthaNDile vyutsRjan kuryAt / viruddhadigAdiSu vyutsarjanenA''yuSo'pagamata AtmavirAdhanA / / tasmAd [bhA. 416] paDhite ya kahiya ahigaya, pariharati viyArakappito so u / tivihaM tIhi visuddhaM, parihara navagena bhedenaM // vR. yadA sUtraM saptasaptakAdirUpaM paThitaM bhavati tasya cArtha kathito'dhigato'digamya ca samyak zraddhAnaviSayIkRtastato nizIthoktena prakAreNa parIkSyamANaH 'trividhaM' sacittamacittaM mizraM ca sthaNDilaM parihAraviSayeNa navakabhedena 'tribhi' mano- vAk- kAyairvizuddhaM pariharati, tadyathAsacittaM sthaNDilaM tad manasA svayaM na gacchati nApyanyAn gamayati na cApyanyaM gacchantamanujAnAti / evaMvAcA 3 kAyenApi 3 / evaM mizramacittaM cApAtasaMlokAdidoSaduSTam / sabhavati vicaarklpikH|| vicArabhUmau gatena sthaNDile upaveSTavyam, ataH sthaNDile vaktavye ye'rthAdhikArAstAnabhidhitasurdvAragAthAmAha [ bhA. 417] bheyA sohi avAyA, vajraNayA khalu tahA aNunnA ya / kAraNavihIya jayaNA, thaMDille hoMti ahigArA // 105 vR- prathamato bhedAH sthaNDilasya vaktavyAH / tadanantaraM sthaNDile vyutsRjataH 'zodhi' praayshcittm| tto'paayaaH| tadanantaraM varjanadvAram / tataH paramanujJA / tataH kAraNavidhi / tadanantaraM yatanA / ete vakSyamANAH sthaNDile adhikArAH / / tatra prathamato bhedadvArapratipAdanArthamAha[ bhA. 418] accitteNa acittaM, mIseNa acitta chakkamIseNaM / saccitta chakkaeNaM, acitta caubhaMga ekkekke // vR- acitte sthaNDile panthAnamadhikRtya trayo bhedAH acittaM sthaNDilamacittena pathA gamyate 1; acittaM mizreNa pathA 2, kena mizreNa ? ityata Aha-SaTakAyamizreNa; tathA acittaM 'sacittena pathA' sa panthAH sacittaH, katham ? ityAha- 'SaTkena' SaDabhirjIvanikAyaiH 3; evamacitte sthaNDile trayo bhedAH / evaM mizre 3 sacitte 3 ca / eteSAM acitta-mizra sacittAnAmekaikasmin bhaGge caturbhaGgI / / tAmevopadarzayati [bhA. 419] anavAyamasaMloe, anavAe ceva hoti saMloe / AvAyamasaMloe, AvAe cevasaMloe / / vR- anApAtamasaMlokamiti prathamo bhaGgaH, anApAtaM saMlokavaditi dvitIyaH, ApAtavadasaMlokamiti tRtIyaH, ApAtavat saMlokavaditi caturthaH / gAthAyAM matvarthIyapratyayasya lopaH prAkRtatvAt, amrAditvAdvA akArapratyayaH / amISAM caturNAM bhaGgAnAM prathamo bhaGgo'nujJAtaH, zeSAH pratikruSTAH / nirgrandhInAM tRtIyo'nujJAtaH / / caturthaM sthaNDilaM vyAkhyAnayati [bhA.420] tatthA''vAyaM duvihaM, sapakkha-parapakkhato u nAyavvaM / duvihaM hoi sapakkhe, saMjaya taha saMjatINaM ca // vR-'tatra' ApAtavat-saMlokavatormadhye 'ApAtam' ApAtavad dvividhaM jJAtavyam, tadyathA Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 bRhatkalpa-chedasUtram -1'svapakSataH parapakSatazca' svapakSApAtavat parapakSApAtavaccetyarthaH / tatra 'svapakSe' svapakSaviSaye dvividhamApAtavat, tadyathA-'saMyatAnAM saMyatInAMca' saMyatApAtavat saMyatyApAtavacceti bhaavH|| [bhA.421] saMviggamasaMviggA, saMvigga maNunna etarA ceva / asaMviggA viya duvihA, tappakkhiya eyarA ceva / / vR-saMyatAapidvividhAH-saMvignAasaMvignAzca / saMvignA udyatavihAriNaH, asaMvignAH zithilAH pArzvasthAdayaH / saMvignA api dvividhAH-'tatpAkSikAH' saMvignapAkSikAH 'itare' asaMvignapAkSikAH / / uktaM svapakSApAtavat / samprati parapakSApAtavat prAha[bhA.422] parapakkhe viya duvihaM, mANusa tericchagaM ca nAyavvaM / ekekaM piya tivihaM, purisisthi napuMsagaMceva / vR- 'parapakSe'pi' parapakSaviSaye'pyApAtavad dvividhaM jJAtavyam-'mAnuSaM tairazcaM ca' manuSyApAtavat tiryagApAtavaccetyarthaH / "ekaikamapi' mAnuSaM tairazcaM ca trividham, tadyathA-puruSavat strIvad napuMsakacca, puruSApAtavat ruyApAtavad napuMsakApAtavacceti bhAvaH / / [bhA.423] purisAvAyaM tivihaM, daMDiya koDubie ya paagie| tesoya'-soyavAdI, emeva npuNs-itthiisu|| vR- 'puruSApAtaM' puruSApAtavat trividham, tadyathA-'daNDike kauTumbike prAkRte ca' daNDikapuruSApAtavat kauTumbikapuruSApAtavat prAkRtapuruSApAtavaccetyarthaH / daNDikA rAjakulAnugatAH, kauTumbikAHzeSAmaharddhikAH, itare praakRtaaH| teca' trayo'pipratyekaMdvividhAHzaucavAdino'zaucavAdinazca / evameva' anenaivaprakAreNa npuNsk-stryorpivktvym| kimuktaM bhavati ?-napuMsakApAtavat ruyApAtavacca pratyekaM prathamato daNDikAdibhedatastrividham / tataH zaucavAdyazaucavAdibhedataH punarekaikaM dvividham / / uktaM manuSyApAtavad / adhunA tiryagApAtavadAha[bhA.424] dittamadittA tiriyA, jahannamukkosa majjhimA tivihaa| emevetthi-napuMsA, duguMchiya-'duguMchiyA navaraM / / vR-tiryaJco dvividhAH-haptAadhptAzca / haptAdarpavantaH, aptAH zAntAH |teprtyekNtrividhaaHjghnyaa utkRSTA madhyamAzca / jaghanyA eDakAdayaH, madhyamA mahiSAdayaH, utkRSTA ,hstyaadyH| ete kila puruSA uktAH / evameva strI-napuMsakA api vaktavyAH / navaraM te ptA adhyAzca pratyeka dvividhA vijJeyAH, tdythaa-jugupsitaaajugupsitaashc| jugupsitAgardabhyAdayaH, itare ajugupsitaaH| uktamApAtavat / saMlokavad manuSyeSveva draSTavyam / te ca manuSyAstrIvidhAH, tadyathA-puruSAH strayo napuMsakAzca / ekaike pratyekaM trividhAH-prAkRtAH kauTumbikAdamDikAzca / punarekaikedvividhAHzaucavAdino'zaucavAdinazca / uktaJca Alogo manuesuM, purisitthi-napuMsagANa bodhvvo| pAyaya kuDubi daMDiya, asoya taha soyavAdINaM // tadevamApAta-saMlokau caramabhaGge, dvitIye''pAtaH, tRtiiyesNlokH| uktA bhedaprabhedayuktA ete sthaNDilabhedAH / / gataM bhedadvAram / adhunA zodhidvAramAha Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 107 pIThikA- [bhA. 425]] [bhA.425] manuya-tiriesu lahugA, cauro gurugA ya ditttiriesu| tiriyanapuMsitthIsuya, manuyatthi-napuMsage gurugA / / vR-manuSyANAMzaucavAdinAMpuruSANAMtirazcAMcapuruSANAmahaptAnAmApAtegAthAyAM saptamI SaSThyarthe saMjJAM vyutsRjataH prAyazcittaM catvAro laghukAH / "gurugA ya dittatiriesu" iti dhyAnAM tirazcAmApAte catvAro gurukAH / tathA 'tiryaGnapuMsaka-strISu' tiryagyonInAM napuMsaka-strINAM mAnAmApAte "maNussatthI (manuyasthi) napuMsage" itimanuSyANAM strI-napuMsakAnAMzaucavAdinAmApAte pratyekaM prAyazcittaM catvAro gurukAH / tathA 'tiryaGanapuMsaka-straSu' tiryagyonInAM napuMsaka-strINAM sAnAmApAte "manussatthI (manuyatthi) napuMsage" iti manuSyANAMstrI-napuMsakAnAMzaucavAdinAmApAte pratyekaM prAyazcittaM catvAro gurukaaH|| [bhA.426] manuya-tiriyapuMsesuM, dosu vi lahugA taveNa kAleNa / kAlagurU tavagurugA, dohi gurU addhokaMtI vA / / vR-manuSyANAmazaucavAdinAMpuruSANAMtirazcAmaddaptAnAMpuruSANAmApAtedvayAnAmapipRthak pRthak prAyazcittaM catvAro laghukAstapasA kAlena ca laghavaH / manuSyastrI-napuMsakAnAmazaucavAdinAmApAtecatvArogurukAHdvAbhyAMgurukAH, tdythaa-kaalgurukaastpogurukaaH|ardhpkraantirvaa draSTavyA / sA caivam-tirazcAM haptAnAM puruSANAmApAte manuSyANAM gRhiNAM pASaNDinAM vA puruSANAmazauvAdinAmApAte catvAro laghukAH kAlagurukAH, tiryakastra-napuMsakAnamadhptAnAmajugupsitAnAmApAte kAlagurukAH catvAro laghukAH, teSAmeva tiryakastrI-napuMsakAnAM sAnAM jugupsitAnAM cApAte catvAro laghukAstapoguravaH, manuSyastrI-napuMsakAnAmazaucavAdinAmapi ta eva tapoguravazcatvAro laghukAH // iyamekeSAmAcAryANAM matenArdhAvakrAntirupadarzitA / samprati bhASyakAro'nyathA'rddhAvakrAntimAha[bhA.427] pAgaya koDuMbiya daMDie ya assoy-soyvaadiisu| caugurugA jamalapayA, ahavA cauchacca guru-lhugaa| vR-prAkRtekauTumbike daNDinica prtyekmshaucvaadinishaucvaadinicaa'vkraantirvseyaa| sA caivam-prAkRtAnAmazaucavAdinAM puruSANAmApAte catvAro laghukAstapasA kAlena ca laghavaH, teSAmeva zaucavAdinAM prAkRtapuruSANAmApAte ta eva catvAro laghavaH kAlagurukAH; kauTumbikAnAmazaucavAdinAM puruSANAmApAte kAlagurukAzcatvAro laghavaH, teSAmeva kauTumbikapuruSANAMzaucavAdinAmApAtecatvArolaghavastapogurukAH; daNDikapuruSANAmazaucavAdinAmApAte tapogurukAzcaturlaghavaH, teSAmeva zaucavAdinAmApAte caturlaghavo dvAbhyAM gurukAstapasA kAlena ca |uktshc pAgaiya'soyavAdI, purisANaM lahuga dohi vI lhugaa| teceva ya kAlagurU, tesiM ciya soyavAdINaM // . te cciya lahu kAlagurU, koDuMbINaM asoyavAdINaM / tesiM ciya te ceva u, tavagurugA soyavAdINaM // daMDiya asoya ti cciya, soyammi ya dohi guruga caulahugA / Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 bRhatkalpa-chedasUtram -1esa purisANa bhaNio, itthi-napuMsANa vI evaM // "caugurugAjamalapadA" iti 'yamalapadAni' strI-napuMsakalakSaNAnicaturgurukAni vktvyaani|taani caivam-prAkRtastrINAmazaucavAdinInAmApAtecatvAro gurukAH dvAbhyAM laghavaH, tadyathAtapasA kAlena ca, tAsAmeva zocavAdinInAM catvAro gurukAH kAlaguravaH; kauTumbikastraNAmazaucavAdinInAmApAte kAlaguravazcatvAro gurukAH, tAsAmeva zaucavAdinInAmApAte tapogurukAzcatvAro guravaH; evameva daNDikastrINAmazaucavAdinInAmapi, zaucavAdinInAM ca catvAro gurukA dvAbhyAMguruvastapasA kAlenaca; evameva npuNskaanaampyaapaatevktvym| atraiva matAntaramAhaathavA strINAmApAte caturgurukA uktaprakAreNa tapasA kAlenaca vishessitaaH| napuMsakAnAmApAte SaDalaghavo yathoktakrameNa tpH-kaalvishessitaaH| samprati tiryagApAtamadhikRtyAA~pakrAntimAha[bhA.428] tiriesu vi evaM ciya, aduguNch-duguNch-ditt-'dittesu| amaNunneyara lahugo, sNjtivggmmicugurugaa| vR-'evameva' anenaivaprakAreNa tiryakSvajugupsita-jugupsita-haptA-'pteSva pakrAntiravaseyA, tadyathA-prAkRtapuruSagRhItAnAmaddatAnAM tiryakpuruSANAmApAte catvArolaghavodvAbhyAM laghukAstapasA kAlena ca, teSAmeva ca haptAnAM ta eva catvAro laghavaH kAlagurukAH; kauTumbikaparigRhItAnAmapi tiryakpuruSANAmadhtAnAmApAte ca ta eva kAlagurukAzcatvAro laghavaH, teSAmeva ptAnAM tapoguruvazcatvAro laghukAH; daNDikaparigRhItAnAM tiryakpuruSANAmadhptAnAmApAte ta eva catvAro laghavastapogurukAH, teSAmeva haptAnAmApAte caturlaghukA dvAbhyAM guravastapasA kAlena ca; tathA prAkRtaparigRhItAnAM strINAM napuMsakAnAM ca tirazcAmajugupsitAnAmApAte catvAro gurukA dvAbhyAM laghavastapasA kAlena ca, teSAmeva jugupsitAnAmApAte catvAro gurukAH kAlaguravaH; koTumbikaparigRhItAnAM tiryakastrI-napuMsakAnAmApAtetaeva kAlagurukAzcatvAro guravaH, teSAmeva jugupsitAnAmApAte catvAro gurukAstapoguravaH; eta eva daNDikaparigRhItAnAmapi tiryakastrInapuMsakAnAmahaptAnAmApAte draSTavyAH, haptAnAmApAte catvAro gurukA dvAbhyAM guravaH kAlena tapasA c| uktA tiryakSvapya'pakrAnti, sampratisvapakSApAte zodhimAhaamanojJAnAm-asAmbhogikAnAM saMvignAnAm itareSAM ca-asaMvignAnAmApAte prAyazcittaM laghuko mAsaH / "saMyatIvarge samApatati' saMyatInAmApAte catvAro gurukAH // samprati prAguktamevArthamupadidarzayiSurAha[bhA.429] bhaddatirI pAsaMDe, manuyA'soehi dohi lahu lhugaa| ____ kAlagurU tavagurugA, dohi garU aDDokaMti duge|| vR- bhadreSu-adhpteSu tiryakSu puruSeSu manuSyeSu gRhastheSu pASaNDiSu cA'zaucavAdiSvApatatsu catvAro laghukAH dvAbhyAM laghavaH / manuSyastra-napuMsakAnAMzaucavAdinAmApAte catvAro gurukA dvAbhyAM guravaH, tadyathA-tapogurukAH kaalgurukaashc| zeSeSutu tiryag-manuSyabhedeSu dvike' tapaH-kAlalakSaNe 'ardhapakrAnti' kacittapogurukA kacit kAlaguruketyevaMrUpA'vasAtavyA |saacpraakprdrshitaa|| gataM zodhidvAram / idAnImapAyadvAramAha[bhA.430] amaNunneyaragamaNe, vitahAyaraNammi hoi ahigaraNaM / pauradavakaraNa daTuM, kusIla sehAdigamanaM ca // Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ThikA- [bhA. 430] 109 vR-amanojJAnAm-asAmbhogikAnAM saMvignAnAma itareSAMca-asaMvignAnAMgamane-ApAte sativitathAcaraNe dRzyamAne bhavati prsprmdhikrnnm| iyamatra bhAvanA-AcAryANAMparasparamanyathA sAmAcArya, tato'sAmbhogikAnAM sAmAcArIvitathAcaraNadarzane 'naiSA sAmAcArI' iti parasparamadhikaraNaMpravartate / itare kuzIlAH pArzvasthAdayastepracureNa vAriNAputaprakSAlanaM kurvanti, vitasteSAM kuzIlAnAM pracuradraveNa punarnirlepakaraNaM dRSTvA zaikSakANAm AdizabdAt zaucavAdinAM mandadharmiNAM ca gamanaM teSAM samIpe bhvti|| [bhA.431] niggaMthANaM paDhama, sesA khalu hoti tesi paDikuTThA / dava appa kalusa asatI, avaNNa purisesupaDiseho / kRyataevamApAte doSAstasmAnirgranthAnAMprathamasthaNDilam-anApAtamasalokamityevaMrUpam, zeSANi trINi khalu 'teSAM' nirgranthAnAM pratikruSTAni' pratiSiddhAni / atha parapakSApAtaM tatrApi puruSApAtaM vrajati tadA niyamato dravamakaluSaM paripUrNaM ca netavyam, anyathA 'drave' pAnIye alpe kaluSe vA yadi vA 'asati' vinA pAnIyena gato bhavet tataste ddaSTavA 'avarNam' azlAghAM kuryuH, yathA-azucayo'mI, na kevalamavarNaM kuryuH kintu pratiSedho'pi taiH kriyate, yathA-mA ko'pyamISAmazucInAM bhaktaM pAnaM vA dadyAt / eSa puruSeSu-puruSApAte dossH|| samprati strI-napuMsakApAte doSAnAha[bhA.432] Aya para tadubhae vA, saMkAIyA havaMti dosaao| paMDisthisaMgagahite, uDDAho paDigamanamAdI / / vR-strINAM napuMsakAnAM cApAte Atmani pare tadubhayasmin vA zaGkAdayo doSA bhavanti / tatrAtmani sAdhuH zaGkAviSayIkriyate, yathA-eSakimapyudbhAmayati?; paraiH stra napuMsako vA zaGkayate, yathA-ete pApakarmANa enaM sAdhuM kAmayante iti; tadubhayasmin yathA-dvAvapyetau parasparamatra maithunaarthmaagtau|tdevmuktaashngkaa / AdizabdAdavarNAdidoSaparigrahaH / tathA stryApAtenapuMsakApAte vAsasAdhurAtma-parobhayasamutthenadoSeNastryApaNDakena vAsArddhasaGga-maithunakuryAt, tatra kenacidagAreNa dRSTvA gRhItaH syaatttHprvcnsyoddddaahH| tathAsa uDDAhitaiti kRtvA pratigamanAdIni kuryaat|| asminneva caturthe sthaNDile tiryagApAte doSAnAha[bhA.433] AhananAdI ditte, grhiytiriesusNkmaadiiyaa| emeva ya saMloe, tirie vajjittu mnuesu|| vR-'dapte' ptatiryagApAte AhananAdayo dossaaH|aahnnNshrnggaadibhistaaddnm, AdizabdAd mUrchAgamana-mAraNAdiparigrahaH / 'garhiteSu tiryakSu' garhitatiryakastra-napuMsakApAte zaGkA maithune, AdizabdAt pratisevetApItyAdayo doSAH / yathA ApAte doSA uktA evameva saMloke'pi tiryagyonikAn varjayitvA manuSyeSu draSTavyAH / kimuktaM bhavati ?-eSAM saMloke nAsti kazcidanantarodito doSaH, manuSyANAMtustrI-puruSa-napuMsakAnAMsaMlokeyeApAtedoSAste devitvyaaH|| yadyapi kadAcidAtma-parobhayasamutthA maithune doSA na bhaveyustathApyamI sambhAvyante[bhA.434] jattha'mhe pAsAmo, jattha ya Ayarai naativggonne| paribhava kAmemANo, saMkeyagadinnako vA vi // Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -1 vR- yatra vayamamumAgacchantaM pazyAmo yatra cA'smAkaM jJAtivargo nirantaram 'Acarati' vicArArthamAgacchati tatrAsmAkaM paribhavaM kAmayamAno dattasaGketo vA samAgacchati // kiJca[bhA. 435] kalusa dave asatIya va, purisAloe havaMti dosAo / 110 paMDitthI viya tahA, khaddhe veuvvie mucchA // kR- 'drave' pAnIye kaluSe 'asati' avidyamAne vA puruSAloke 'doSAH ' prAguktA avarNAdayo bhavanti / tathA paNDaH - napuMsakaH, paNDeSu strISu ca saMlokamAneSu khaddhe vaikurvike vA sAgArike dRSTe mUrcchA bhavet / iyamatra bhAvanA - napuMsakaH strI vA sAgArikaM svabhAvata evAtisthUlaM lambaM ca yadi vA kaSAyitam athavA vAtadoSeNa vaikurvikaM dRSTvA tadviSayAbhilASamUrcchAmApannA taM sAdhumupasargayet tasmAt trayANAmapi saMloko varjanIyaH // gataM caturthaM sthaNDilam, idAnIM tRtIyamApAtavadasaMlokamadhikRtya doSAnAha[bhA. 436] AyasamutthA tirie, purise dava kalusa asati uDDAho / Ayobhaya itthIsuM, atiMti niMte ya AsaMkA // vR-tiryagApAte AtmasamutthA doSAH, tadyathA- strINAM napuMsakAnAM cApAte maithunAzaGkAdayo doSAH / ptAnAM tiryakpuruSANAmApAte Atmana upaghAtaH / tathA 'puruSe' manuSyapuruSApAte drave kaluSe asati vA pravacanasyoDDAhaH / tathA strISu cazabdAnnapuMsakeSvAgacchatsu gacchatsu ca 'AtmobhayaviSayA' AtmobhayagrahaNaM parasyopalakSaNaM Atma-parobhayaviSayA AzaGkA / sAca prAgeva bhAvitA / [bhA. 437] AvAyadosa taie, biie saMloyato bhave dosA / te do vinatthi paDhame, tahi gamaNaM tatthimA merA // vR- tRtIye sthaNDile ApAtadoSaH, dvitIye ca saMlokato doSA bhavanti te veditavyAH / teca 'dvaye'pi' ApAtadoSAH saMlokadoSAzca prathame sthaNDile na santi tatastatra gamanaM vidheyam / tatreyaM maryAdA // tAmevAha [bhA. 438] kAlamakAle sannA, kAlo taiyAe sesagamakAlo / paDhamA porisi Apuccha pAnagamapupphiannadisiM / / vR- dvividhA saMjJA, tadyathA - kAle'kAle ca / tatra kAle tRtIyasyAM pauruSyAm, 'zeSakaM' sarvamapi prAtaH prabhRtikamakAlaH / tatra tAvadakAlasaMjJAyAM vidhirucyate 'kathaM gantavyam ? ' -tatra yadi prathamAyAM pauruSyAM bhavet tadA pAtramudrAhya pAnakanimittaM vrajati; atha nodrAhayati pAtraM tato loka jAnIyAt, yathA- eSa bahirgamanimittaM pAnIyaM gRhNAti, tatazcaturtharasikaM na dadyAt / api codrAhite pAtre'yamadhiko guNaH ko'pi zrAddha grAmAntaraM nagarAntaraM vA gantukAmaH pradhAvitaH zraddhAyAmutpannAyAM taM pratilAbhayet, so'pi lAbho bhavati zaGkA'pi ca nopajAyate, yathA- eSa bahirgamanAya pAnakanimittaM hiNDate / sa punaH kIdRzaM pAnIyaM gRhNIyAd ? ata Aha- 'apuSpitaM' acchaM sugandhaM caturtharasikam, na bhavati tAddazaM ta uSNodakAdi gRhNIyAt / "annadisimiti yasyAM dizi saMjJAbhUmi tasyAM pAnakasya na gantavyam, yadi punastasyAM gacchati tato'tiriktaM grahItavyam / yadi dvau janau tadA tathA gRhNAti yathA tRtIyasyApyuddharati, kiM bahunA ? yAvanto Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [bhA. 438] vrajanti tAvatAM yogyamariktaM tathA gRhNAti yathaikasyoddharati / evaM pAnIyaM gRhItvA samAgato bahi pratizrayasya pAdau pramArNya daNDakaM sthApayitvA airyApathikI pratikramya Alocya guroH pAnakaM darzayitvA''pRcchati / gurumApRcchya saMjJAbhUmiM vrajAmi' iti gacchati / tatra yadyanyo'pi kazcidvrajati tarhi yathaikasyoddharati tAvapramANaM mAtrake pAnakaM gRhNAti / taccodgrAhitaM pAtramanyasya samarpya daNDakaM pramArNya AvazyakIM kRtvA vrajati / yathoktavidherakaraNe sarvatra prAyazcittaM mAsalaghu // uktamevArthaM spaSTataramupadarzayati [bhA.439] atiregagahaNamuggAhiyammi Aloya pucchiyaM gacche / esA u akAlammI, aNahiMDiya hiMDie kAle // 999 vR- pAtre udrAhite ekajanAtirekeNa pAnIyasya grahaNaM karttavyam / kRtvA ca guroH purata Alocya gurumApRcchaya saMjJAbhUmiM gacchet / eSA'kAle saMjJA uktA / samprati kAlasaMjJA vaktavyA'kAle' kAlasaMjJA ahiNDite hiNDite vA / iyamatra bhAvanA - tRtIyasyAM pauruSyAM kAlasya pratikramaNe kRte yAvannAdyApi bhikSAvelA bhavati tAvat saMjJAbhUmiM vrajati; athavA hiNDite samuddiSTe bhAjaneSu ca pradattakalpeSu yAvannAvagAhate caturthapauruSIkAlastAvadgacchati; athorasUre bhikSAvelA ciraM vA hiNDitastato'vagADhAyAmapi caramapauruSyAM gacchati / tatra ko vidhiH ? ityAha [ bhA. 440 ] kappeUNaM pAe, ekkekkassa u duve paDiggahage / dAuMdo do gacche, tiNhaTTha davaM ca ghettUNaM // vR- 'pAtrANi kalpayitvA' trIn kalpAn pAtrANAM nirlepanAya dattvA 'ekaikasya' AtmIyAtmIyasaGghATakasya dvau dvau patadgrahako dattvA dvau dvau / saMjJAbhUmiM gaccheyAtAm / katham ? ityAha-trayANAmarthAya dravaM gRhItvA / pAnakaM hi tAvatpramANaM grahItavyaM yAvat pazcAdekasyoddharati / iyamatra bhAvanA ye ye saGghATavantasteSAM teSAmeko dvau patadrahau dhArayati, dvitIyazcAnyena samaM yAti, teSu cAgateSu ye prAgitare sthitAste vrajanti, itare cAgatAH pAtrANi dhArayanti, yAvantazca gacchanti tAvatAM yogyamekAtiriktaM pAnakaM mAtrake gRhNanti // kathaM punaste gacchanti ? ityata Aha [bhA.441] ajuyaliyA aturiyA, vigahArahiyA vayaMti paDhamaM tu / nisiittu DagalagahaNaM, AvaDaNaM vaccamAsajjA // vR- 'ayugalitAH' na samazreNIkayugalarUpatayA sthitAH 'atvaritAH' tvarirahitAH 'vikathArahitAH ' strI bhaktadikathA akurvANAH 'prathamam' anApAtAsaMlokalakSaNaM sthaNDilaM vrajanti / tatra 'niSadya' upavizya norddhasthitA ityarthaH, UddharvasthitAnAM samyakpratyupekSaNA'sambhavAt 'DagalagrahaNaM kurvanti' ye bhUmAvasambaddhAH putanirlepanAya leSTukAste DagalakAstAnAdadate, AdAya caiteSAM bhUmAvApatanaM kurvanti yena vRzcikAdistato'pasarati / uktaJca - "te Dagale TiTTivei tato jo tattha vicchugAdI so 'vasarati" tti / teSAM ca DagalakAnAM pramANaM 'varca' purISamAsAdya pratipattavyam / yo bhinnavarcA satrIn DagalakAn gRhNAti, anyo dvAvekaM vA // [bhA.442 ] AloiUNa ya disA, saMDAsagameva saMpamajittA / pehiya pamajjiesu ya, jayaNAe thaMDile nisire // vR- sthaNDilaM gatvA tatra dizAmApAta-saMlokavarjanArthamAlokaM kuryAt / diza Alokya Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 bRhatkalpa-chedasUtram -1 tadanantaraM saNDAsakaM sampramArNya prekSiteSu pramArjiteSu ca bhUpradezeSu sthaNDile purISaM 'nisRjet' vyutsRjet / katham ? ityAha- 'yatanayA' "disi pavana gAma sUrie" tyAdivakSyamANalakSaNayA / tat punaranApAtAsaMlokaM sthaNDilamebhirvakSyamANairdazabhi sthAnairvizuddhaM jJAtavyam // tAnyevAha[bhA. 443] anAvAyamasaMloe, parassa anuvaghAtie / same ajjhasire yAvi, acirakAlakayammiya // vicchinne dUramogADhe'nAsanne bilavajjie / tasapANa - bIyarahie, uccArAdINi vosire / [bhA. 444] vR- anApAtamasaMlokaM 1 parasyAnaupaghAtikaM 2 samaM 3 azuSiraM 4 acirakAlakRtaM 5 vistIrNaM 6 dUramavagADhaM 6 anAsannaM 8 bilavarjitaM 9 trasaprANa - bIjarahitaM 10 yat sthaNDilaM tatra 'uccArAdIni' uccAra-prazravaNaprabhRtIni vyutsRjet // eSa ekakaH saMyogo darzitaH / samprati dvikAdisaMyogAnupadarzayati[bhA.445] ega-du-tI-cau-paMcaga-chaga-sattaga-aTTha-navaga- dasagehiM / saMjogA kAyavvA, bhaMgasahassaM cauvvIsaM // vR-amISAmanantaroditAnAM dazAnAM padAnAmeka-dvi-tri- catuH paJca SaT- saptA'STa-nava- dazakaiH saMyogAH karttavyAH / teSu ca bhaGgAH svasaGkhyayA 'caturviMzaM' caturviMzatyadhikaM sahasram / atha kasmin saMyoge kiyanto bhaGgakAH ? ucyate-iha bhaGgAnAmAnayanAya karaNamidamdazAdayo'GkA ekaikena hInAstAvat sthApyante yAvat paryanta ekaH / tataste yathAkramamemI rAzibhirguNayitavyAH, tadyathA-dazaka ekakena, navakaH paJcabhi, aSTakaH paJcadazabhiH, saptakastrIMzatA, SaTko dvAcatvAriMzatA, paJcako'pi dvAcatvAriMzatA catuSkastrazatA, trikaH paJcadazabhi, dvikaH paJcakena, ekaka ekakena / amISAM cAmIbhirguNAkArairguNane jAtA ekakAdisaMyogeSviyaM bhaGgasaGkhyA, tadyathA-ekakasaMyoge daza, dvikasaMyoge paJcacatvAriMzat, trikasaMyoge viMzaM zatam, catuSkasaMyoge dve zate dazottare, paJcakasaMyoge dve zate dvipaJcAzadadhike, SaTkasaMyoge dve zate dazottare, saptakasaMyoge viMzaM zataM, aSTakasaMyoge paJcacatvAriMzat, navakasaMyoge daza dazakasaMyoge ekaH; ekaM ca vasatyAdaSu vivikte pradeze sthaNDilamiti / sarvabhaGgasaGkhyA ekatra mIlayitvA rUpAdhikA kriyate tatazcaturviMzaM bhaGgasahasraM bhavati / bhaMgAnayane karaNaM, dasagAto osaraMto jAvekko / ee u guNeyavvA, imehiM rAsIhiM jahakamaso // ekkaga paMcaga pannara, tIsA bAyAla paMca jA ThANA / parato bAyAlIsA. paDilomamavehi jAvekko | ekkagasaMjogAdI, guNiyA laddhA havaMti emete miliyA rUvAhikayA, bhaMgasahassaM cauvvIsaM // sampratyetAni daza zuddhAni padAni vyAkhyAtavyAni / ye ca yatra doSAste tatra kathanIyAH / tatrA''pAtavat saMlokavacca pUrvaM vyAkhyAtam / idAnIM parasyopaghAtikamAha [bhA. 446 ] AyA pavayaNa saMjama, tivihaM uvaghAtiyaM muNeyatvaM / Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA- [bhA. 446] 113 __ ArAma vacca aganI, ghAyAda'sutI ya annattha // vR-iha pUrvArddhapadAnAM pazcArddhapadAnAM ca yathAkrama yojanA / sA caivam- 'aupaghAtikam' upaghAtaprayojanakaMsthaNDilaM trividhaM jJAtavyam, tadyathA-AtmopaghAtipravacanopaghAti saMyamopaghAti c| tatrA''tmopaghAti ArAmaH, tatra hi saMjJAM vyutsRjato 'ghAtAdi' piTTanAdi / pravacanopaghAti 'varca' vaqagRham, taddhi juguptisamazucyAtmakatvAt, tatastatra saMjJAvyutsarge IddazA ete iti pravacanopaghAtaH / saMyamopaghAti 'agni' agnisthAnam, tatra hi saMjJAvyutsarge te'gnyArambhiNaH 'anyatra' asthaNDile'gnisthAnaM kurvanti tyajanti vA tAM saMjJAmasthaNDile // samprati viSame sthaNDile doSAnAha[bhA.447] visama paloTTaNi AyA, iyarassa plottttnnmmichkkaayaa| jhusirammi vicchugAdI, ubhayakkamaNe tsaadiiyaa|| vR-viSamesthaNDile sAdhuH praloTeta-patediti bhAvaH, tatracA''tmA viraadhyet| 'itarasya' purISasya prazravaNasya ca praloTane SaT kAyA virAdhyante, tathAhi pratItametat-purISaM prazravaNaM vA praloTatSaTakAyA virAdhayati, eSA saMyamavirAdhanA / jhuSire doSAnAha-jhuSire saMjJAdivyutsRjato vRzcikAdibhirAtmanovirAdhanA, AdizabdAtsadiparigrahaH / ubhayaM-saMjJAprazravaNatenA''kramaNe 'trasAdayaH' trasa-sthAvaraprANA virAdhyante, eSA saMyamavirAdhanA / / atha kIzaM cirakAlakRtaM sthaNDilam ? ata Aha[bhA.448] je jammi uummi kayA, payAvaNAdIhi thaMDilA teu / hoMti iyare cirakayA, vAsAvutthe ya bArasagaM / / vR-yAni sthaNDilAni yasmin Rtau pratApanAdibhi kRtAni tAnitasminnacirakAlakRtAni bhavanti / yathA-hemante kRtAni hemanta evAcirakAlakRtAni / 'itarANi tu'RtvantaravyavahitAni cirakAlakRtAni, asthaNDilAni tAnIti bhaavH| yatra punarekavarSArAtraMsagodhanogrAma uSitastatra 'dvAdazakaM' dvAdaza saMvatsarANi sthaNDilam, tataH paramasthaNDilaM bhavati ||smprti vistIrNamAha[bhA.449] hatthAyAmaMcaurasa, jahanna ukkosa joyaNabichakkaM / cauraMgulappamANaM, jahaNNayaM dUramogADhaM / vR-jaghanyaM vistIrNaM caturasraM catasRSvapi dikSu hastAyAmam, utkRSTaM 'yojanadviSaTakaM' dvAdaza yojanAni, tacca cakravartiskandhAvAraniveze pratipattavyam / dUrAvagADhamAha-yatrAdhastAt 'caturaGgulapramANamacittaM' catvAryakulAnyacittA bhUmi tad jaghanyaM dUramavagADham, arthAt paJcAGgulaprabhRtikamacittaM yasyAdhastAt tad utkRSTaM dUramavagADham / / sAmpratamAsanamAha[bhA.450] davvAsanaM bhavaNAiyANa tahiyaM tu sNjmaa-''yaae| AyA-pavayaNa-saMjamadosA puNa bhAvamAsanne // kR-AsannaM dvividhm-drvytobhaavtshc| tatradravyAsannaM bhavanAdInAMnikaTama, hastipadapramANaH skandhastasya samantato hastovarjayitavyaH / tatra yadi dravyAsanne vyutsRjati tataH saMyame Atmanica virAdhanA / tatrayadgRhAdInAmAsannaM tatsthaNDilaMparityajyAnyatrasthaNDilaM kuryuH,athavA pAnIyena Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 bRhatkalpa - chedasUtram - 1 tat prakSAlayeyuH tataH saMyamavirAdhanA / AtmavirAdhanA piTTanAdibhAvAt / bhAvAsannaM nAma tAvat tiSThati yAvat saMjJA manAg nAgacchati, tato'naghisahaH sthaNDilaM gantumazaknuvan asthaNDile bhavanAdInAM vA pratyAsanne vyutsRjet, tatra cA''tmavirAdhanA saMyamavirAdhanA ca prAgvat / athAsthaNDilamiti kRtvA sAgAriko vA tiSThatIti saMjJAM dhArayatyAtmavirAdhanA, maraNasya glAnatvasya vA'vazyambhAvAt; anadhisahena ca satA tena lokapurato'sthAne saMjJAvyutsarge punarjaGghAdilepane vA pravacanopaghAtaH / sabile trasaprANa - bIjopete doSAnAha [ bhA. 451] hoMti bile do dosA, tasesu bIesa vA vi te ceva / saMjogatoya dosA, mUlagamA hoMti savisesA // vR-bile saMjJAM vyutsRjato dvau doSI, tadyathA- AtmavirAdhanA saMyamavirAdhanA ca / tatra yadA bile pravizantyA saMjJayA prazravaNena tadgatA jIvA bAdhyante tadA saMyamavirAdhanA, sarpAdibhakSaNe AtmavirAdhanA / traseSu bIjeSu ca ' tAveva' dvau doSI saMyamA-''tmavirAdanAlakSaNau / tatra traseSu bIjeSu ca prANavyaropaNAt saMyamavirAdhanA supratItA / traseSvAtmavirAdhanA tebhya upadravasambhavAt, bIjeSvAtmavirAdhanA bIjakozAvayavAnAmatitIkSNAnAM padeSu lagnataH (laganataH) pAdapraloTanataH patanato vA / tadevamekaikasmin varjanIye sthaNDile doSA uktAH / asmAcca 'mUlagamAd' ekakasaMyogarUpAd dvika-trikAdipadAnAM saMyogataH 'savizeSAH ' bahubahutarakA doSAH bhavanti jJAtavyAHdvikasaMyoge dviguNAH trikasaMyoge triguNA yAvad dazasaMyoge dazaguNA iti // samprati prAguktamapi prAyazcittamanyAcAryaparipATyA manAg vizeSapradarzanArthatayA ca punarAha [bhA. 452] paMthammiya Aloe, jhusiragmi tasesu ceva caulahugA / purisAvAe ya tahA, tiriyAvAe ya te ceva // vR-patha Asane puruSANAmAloke jhuSire trasasaGkule ca saMjJAM vyutsRjataH prAyazcittaM catvAro laghukAH / tathA sarvamanuSyapuruSApAte sarvatiryakpuruSApAte ca pratyekaM 'ta eva' catvAro laghavaH / sarvagrahaNaM manuSyeSu kauTumbikAdibhedaparigrahArtham // tiryakSUtkRSTAdibhedasaGgrahArthamAha [ bhA. 453 ] itthi - napuMsAvAe, bhAvAsatre bile ya caugurugA / panagaM lahuyaM gurugaM, bIe sesesu mAsalahuM // vR- sarvAsAM prAkRtAdibhedabhinnAnAM strINAmApAte sarvanapuMsakApAte ca tathA bhAvAsane bilasahite ca sthaNDile vyutsRjataH pratyekaM catvAro gurukAH / pratyekabIjasaGkule sthaNDile laghUni paJcarAtrindivAni, anantabIjasaGkale gurukANi / 'zeSeSu' azuddheSu sthaNDileSu mAsalaghu / yaccAnyadApadyate tadapi sarvamApnoti / yatrAsAmAcArIkaraNaM tatrApi mAsalaghu // [bhA. 454] apamajjaNA apaDilehaNA ya dupamajjaNA dupaDilehA / tiya mAsiya tiya panagaM, lahu kAla tave carima suddho // kR-saMjJAM vyuttraSTukAmo na pratyupekSate na pramArjayati pratyupekSate tapoguru kAlalaghu, na pratyupekSate pramArjayati mAsalaghu kAlaguru tapolaghu, na pramArjayati pratyupekSate mAsalaghu dvAbhyAM laghu / evaM 'trike' triSu sthAneSu mAsikaM laghu kAlena tapasA coktaprakAreNa vizeSitam / atha pratyupekSate pramArjayati tatra duSpratyupekSite duSpramArjite rAtrindivapaJcakaM laghu tapoguru kAlalaghu, duSpratyupekSite Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA- [bhA.454] 115 supramArjite rAtrindivapaJcakaM laghu tapolaghu kAlaguru, supratyupekSite duSpramArjite rAtrindivapaJcakaM laghudvAbhyAM lghukm| evaM 'trike triSusthAneSu paJcakaM kAlena tapasA coktaprakAreNa vishessitm| 'carame' supratyupekSitaM supramArjitamityevaM rUpe bhaGge 'zuddhaH' na prAyazcittabhAk // [bhA.455] khuDDo dhAvaNa jhusire, tikkhutto apaDilehaNA lhugo| ghara-vAvi-vacca-govaya-Thiya-mallagachaDDuNe lahugA / / vR- iyamapi gAthA'nyAcAryaparipATisUcikA tato na punaruktatA nA'pi virodhaH, matAntaratvAt / 'kSullakaM' stokaM yadi 'dhAvanaM praloThanamityarthaH tatra, tathA jhuSire sthaNDile, tathA trikRtvo'pratyupekSaNAyAMpratyekaMprAyazcittaM lghukomaasH| tathAyadigRhesaMjJAMvyutsRjati, vApyAm, vaqagRhe varcasa uparivA, goSpade vA, Urddhasthito vA, tathA mallake vyutsRjya yadi pariSThApayati tadA sarveSveteSu sthAneSu prAyazcittaM pratyekaM catvAro laghavaH / / gatamapAyadvAram / idAnIM varjanAdvAramAha[bhA.456]disi-pavana-gAma-sUriya-chAyAe pamajiUNa tikkhutto| jassuggaho tti kAUNa vosire Ayame vA vi / / vR-uttaradikpUrvadikca loke pUjyA, tatastasyAH pRSThapradAne lokamadhye'varNavAdo bhavati, vAnamantaraMvA kiJcinmithyASTi kupyet, tathA ca satijIvitavyasya vinAzaH; tasmAd divA rAtrI ca pRSThaM pUrvasyAm, uttarasyAM tu divA, dakSiNasyAM dizi rAtrau nizAcarAH saJcaranti tatastasyAM pRSThaM rAtrau varjayet / uktazca ubhe mUtra-purISetu, divA kuryAdudaGmukhaH / rAtrau dakSiNatazcaiva, tathA cA''yurna hIyate / / tathA yataH pavanastataH pRSThaM na kuryAt, mA loko brUyAt-ardhantyetadeta iti nAzikAyAM cAoNsimA bhUvan / tathA grAmasya sUryasya capRSThaM na dAtavyama, loke'vrnnvaadsmmvaat| tathAhisUryasya grAmasya vA pRSThadAne loko brUte-na kiJcijJAnantyeteyallokoddayotakarasyApisUryasya yasmin graamesthiiytetsyaapicpRsstthNddtiiti|tthaa saMsaktagrahaNizchAyAyAMvyutsRjeyena dvIndriyavinAzo na bhavati / tathA 'trikRtvaH' trIn vArAn pramAM upalakSaNametat pratyupekSya ca vyutsRjet / tatrApratyupekSaNe'pramArjane duSpratyupekSaNe duSpramArjane ca prAyazcittaM prAguktam / tathA "yasyAvagrahaH so'nujAnIyAt" iti anujJAya vyutsRje AcamedvA / eSa gAthArthaH / sAmpratamenAmeva vivarISurAha[bhA.457] uttara puvvA pujA, jammAe nisIyarA abhivaDaMti / ghANArasA ya pavane, sariya gAme avanno u|| vR-uttarA pUrvA ca loke pUjyA, tato divA rAtrau ca pUrvasyAmuttarasyAM vA pRSThaM na dadyAt / tathA yAmyA-dakSiNA tasyAM rAtrau 'nizAcarAH' devAH 'abhipatanti' samAgacchanti, tatastasyAM raatraupRsstthNnddyaat|tthaaytH pavanastataH pRSThakaraNe'zubhagandhadhrANinAzikAyAMcAAsyupajAyante, tsmaatpvnsyaapipRsstthNnkrtvym|suurysygraamsy ca pRSThakaraNeavarNolokamadhye yathA'bhihitaH prAk, tatastayorapi na dAtavyaM pRSThamiti / / "chAyAe" itivyAkhayAnArthamAha Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 bRhatkalpa-chedasUtram -1 [ bhA. 458] saMsattaggahaNI puNa, chAyAe niggayAe vosirai / chAyA'sati uNhammi vi, vosiriya muhuttagaM ciTThe / vR- saMsaktA dvIndriyairgrahaNi-kukSiryasyAsau saMsaktagrahaNi, sa dvIndriyarakSaNArthaM chAyAyAM vRkSAdernirgatAyAM vyutsRjati / atha cchAyA'dyApi na nirgacchati madhyAhne eva saMjJApravRtteH, tatazchAyAyAH asati -abhAve uSNe'pi svazarIracchAyAM purISasya kRtvA vyutsRjati, vyutsRjya ca 'muhUrtakam' alpaM muhUrta tathaiva tiSThati, yenaitAvatA kAlena svayogataH pariNamanti / anyathoSNena mahatI paritApanA syAt / / atha vyutsRjan svopakaraNaM kathaM dharati ? ityata AhauvagaraNaM vAmagaUrugammi matto ya dAhiNe hatthe / [bhA. 459] tattha'NNattha va puMse, tihi AyamaNaM adUrammi / / vR- 'upakaraNaM' daNDakaM rajoharaNaM ca vAme Urau sthApayati, mAtrakaM dakSiNahaste kriyate, DagalakAni ca vAmahastena dharaNIyAni / tataH saMjJAM vyutsRjya tatrAnyatra vA pradeze DagalakaiH putaM 'puMsayati' rUkSayati / puMsayitvA tribhi nAvApUrakaiH culukairityarthaH 'AcamanaM' nirlepanaM karoti / uktaJca - tihiM nAvAe pUraehiM Ayamai nilleveti vA / nAvApUrao nAma pasatI iti / tadapi cAcamanamadUre karoti / yadi punadUra Acamati tata uDDAhaH / kazcid dRSTvA cintayetanirlepya pute gata eSa iti / sampratyAloke prAyazcittavidhimAha [bhA.460] AlogaM pi yativihaM, purisi-tthi-napuMsakaM ca bodhavvaM / lahugA purisAloe, gurugA ya napuMsa- itthIsu // va- Alokamapi ca 'trividhaM triprakAram, tadyathA- puruSAlokaM stryAlokaM napuMsakAlokam / gAthAyAM padaikadeze padasamudAyopalakSaNAni / tatra puruSAloke prAyazcittaM catvAro laghukAH, stryAloke napuMsakAloke ca catvAro gurukAH / tadevamacittaM sthaNDilamacittena pathA bhaNitam / atha sacittena mizreNa vA yadA tad gacchati tadedaM prAyazcittam [bhA.461] chakkA causu lahugA, paritta lahugA ya guruga sAhAre / saMghaTTaNa pariyAvaNa, lahu guruga'tivAyaNe mUlaM / / vR- 'SaTkAyAH' pRthivyaptejovAyuvanaspatitrasarUpAH / teSAM madhye 'caturSu' pRthivyaptejovAyurUpeSu saGghaTTanAdiSu laghukAH prAyazcittam, 'paritte' pratyekavanaspatikAye'pi ca laghukAH, "sAhAre" anantavanaspatikAyike saGghaTTanAdiSu gurukAH, tathA dvIndriyAdInAM saGghaTTane paritApane ca yathAyogaM laghukA gurukAzca prAyazcittam 'atipAtane' vinAze mUlam / iyamatra bhAvanA- pRthivIkAyaM saGghaTTayati mAsalaghu, paritApayati mAsaguru, apadrAvayati jIvitAd vyaparopayatItyarthaH caturlaghu / evamakAye tejaskAye vAyukAye pratyekavanaspatikAye ca draSTavyam / uktaJca chakkAyAdimacausU, taha ya parittammi hoti vaNakAe / lahu-gurumAso caulahu, ghaTTaNa paritAva uddavaNe // etat prAyazcittamekaikasmin divase saGghaTTanAdikaraNe / yadi punardvI divasau pRthivyAdi saGghaTTayati tadA mAsaguru, paritApayati caturlaghu, jIvitAd vyaparopayati caturguru / trIn divasAn nirantaraM caturo divasAn saGghaTTane caturguru, paritApane SaDlaghu, apadrAvaNe SaDguru / paJca divasAn Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [bhA. 461] 117 nirantaraMpRthivyAdInAM saGghaTTaneSaDlaghu, paritApaneSaDguru, apadrAvaNemAsikacchedaH SaDdivasAn nirantaraM saTTane SaDgura, paritApane mAsikacchedaH, apadrAvaNe caturmAsacchedaH / sapta divasAn nirantaraMpRthivyAdInAM saGghaTTane mAsikacchedaH, paritApane caturmAsikaH, apdraavnnessaannnnaasikH| aSau divasAnnirantaraMpRthivyAdInAMsaphaTTanecAturmAsikacchedaH, paritApaneSANmAsikaH,apadrAvaNe mUlam / uktaJca-dohiM divasehiM mAsagurue ADhavettA caugurue ThAti jAva aTThahiM sapayaM ti| anantavanaspatikaM yadi saTTayati tadA mAsaguru, paritApayati caturlaghu, apadrAvayati cturguru| dvidivasAdinirantarasaGghaTTanAdiSUttaraikaikasthAnavRddhitaH sptbhirdinairmuulm| dvIndriyaM saGghaTayati caturlaghu, paritApayati caturguru, jIvitAd vyaparopayati SaDlaghu / atra dvayAdidivasanirantarasaTTa- nAdiSu SaDidivasairmUlam / trIndriyaM saGghayatazcaturguru paritApayataH SaDlaghu, jIvitAdyaparopayataH SaDguru, atrapaJcabhirdivasairmUlam, caturindriyaM sacaTTayataH SaDlaghu, paritApayataH SaDguru,jIvitAdyaparopayatomAsikacchedaH,atracaturbhirdivasaidlam, / paJcendriyaMsaTTayataH SaDguru, paritApayataHchedaH, apadrAvayatomUlam, atradvayordivasayoranavasthApyam, trissudivsessupaaraanycitm|| gataM varjanAdvAram, adhunA'nujJAdvAramAha[bhA.462] paDhamillugassa asatI, vAghAto vA imehi tthaannehiN| ___ paDiNIya tena vAle, khettudaga niviTTha thI apumaM // kR-prathamamevaprathamillukam, prAkRtatvAtsvArtheillukapratyayaH |prthmm-anaapaataasNloklkssnnN sthaNDilaM tat nAsti tatastasya prathamasyAbhAve / athavA sato'pyebhi sthAnairavyAghAto bhavet / tAnyeva sthAnAnyAha-"paDinIya" ityAdi / pratyanIkastatra tiSThati / stenA vA pathi dvividhAH, tadyathA-upakaraNastenAH zarIrastenA vA / 'vyAlA vA' tatra sadiyo vidynte|kssetrN vA tatra jaatm| udakena vA tatsthaNDilamAstRtam / grAmovajikA skandhAvArovA tatra niviSTaH / strI napuMsakovA tatra maithunArthI saMyatAnAgacchataH prtiiksste|| [bhA.463] paDhamAsati vAghAe, purisAlogammi hoti jynnaae| ___mattaga apamajjaNa Dagala kuruativihe duvihabhedo / / vR-evaM prathamasya sthaNDilasyAbhAve vyAghAte vA dvitIyaM sthaNDilamanApAtasaMlokavad - gantavyam / tatrasaMyatAnAM sAmbhogikAnAMsaMvignAmAlokegantavyam, tdbhaaveasaambhogikaanaampi| tatrApariNatAH pUrvameva grAhayitavyAH, yathA-keSAJcidAcAryANAM visadRzyaH sAmAcArya tato yUyaM mA tAn vitathasAmAcArIkAn ddaSTavA pratinodayeta, te'piyadi nodayanti tAdAsInAH tisstthth| evamasaGkhaDAdayo doSAH parihRtA bhavanti / asAmbhogikAnAmapyApAtasyAsambhave yatra pArzvasthAdInAmAlokastatra gacchanti / tasyApyabhAve yatra pArzvasthAdInAmApAtastatra vrajanti / tatra kSullakAdayo'pariNatAH pUrvaM grAhayitavyAH, yathA-ete nirdharmANo jinAjJAprakopino vitathamAcaranti, tamA yUyameteSAMceSTitaM citte kuruta yathA "etatsundaram' iti / saMyatyApAtavacca sarvaprayatnena pariharet, anyathA kRtasaGketakAatra samAgacchantItizaGkAdayaH Atma-parobhayasamutthAzca doSAH sambhavanti / eSA svapakSe ytnaa| ____ samprati parapakSe'bhidhIyate / tatra-pArzvasthAdyApAtavato'sambhave "purisAlogammi hoti Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 bRhatkalpa-chedasUtram -1jayaNAe" iti puruSAloke puruSAlokavatigantavyam, tatra ytnyaabhvtikrtvymaacmnaadi| tAmeva yatanAmAha-"mattaga apamajjaNa Dagala kuruga" tti pratyekaM mAtrakaM grahItavyam, pratyekaM ca pracuraM dravam, DagalakAnAM cApramArjanam-na tAni DagalakAni pramAya'nte hIlAdoSasambhavAt, kurukucAzcAcamanAntaraM kartavyA / "tivihe duvihabheo" iti, trividhe pratyekaM dvividho bhedo draSTavyaH / iyamatra bhAvanA-trividhaH parapakSaH, tadyathA-puruSaH strI napuMsakaH / ekaikaH punardvidhAzaucavAdIazaucavAdI ca, athavA'nyathA pratyekaM dvibhedttaa-shrovko'shraavkshc|athvaa trividho bhedo nAma sthaviro madhyamastaruNazca, yadi vA prAkRtaH kauTumbiko daNDikazca / ete ca trayo bhedA yathA puruSasya tathA strii-npuNskyorpidrssttvyaaH| teSuyatanayA gntvym||kthm? ityataAha[bhA.464] tena paraMpurisANaM, asoyavAdINa vacca AvAyaM / itthi-napuMsAloe, parammuho kurukuyA saay|| vR-'tataH' puruSAlokavataH sthaNDilAt 'parataH' puruSAlokavataH sthaNDilasyAsati puruSANAmazaucavAdinAm 'ApAtam' aapaatvtsthnnddilNvrjet|ttrcytnaapraaguktaadrssttvyaa| tasyApyasambhave zaucavAdinAmapyApAtavad gantavyam / tasyAsambhave stryAloke napuMsakAloke vA gantavyam / iyamatra bhAvanA-prathamato'zaucavAdinInAM strINAmAloke gantavyam, tatra gataH san tAsAM parAGmukha upavizet, yatanA ca sA kurukucAdikA kartavyA / tasyApyasambhave zaucavAdinInAmapyAloke gantavyam / tadabhAve napuMsakAnAmazaucavAdinAmAloke / tasyAsambhave zaucavAdinAmapyAloke / yatanA sarvatra saiv|| [bhA.465] tena paraM AvAyaM, puriseyara-itthiyANa tiriyANaM / tattha viya pariharejjA, duguMchie ditta'ditte y|| vR-'tataH paraM zaucavAdinAmapi napuMsakAnAmAlokasyAsambhave 'puruSetarastrINAM puruSanapuMsastrINAM tirazcAmApAte vrajet, tatrApiddaptAnaddatAMzca jugupsitAnpariharet, aparihAre yatanAM kuryAt / ayamatrabhAvArtha-zaucavAdinAM napuMsakAnAmAlokAsambhavetiryakpuruSANAmaduSTAnAmApAte vrajet, tasyAsambhave duSTAnAmApAte vrajeta, tatreyaM yatanA-daNDa-hastA vAraMvAreNa vyutsRjanti / uktaJca tena paraM purisANaM, asoyavAdINa vacca AvAyaM / pacchitthi-napuMsANaM, Aloya parammuhA kuruyaa|| pacchA tiripurisANamaduTTha-duTThANa vacca aavaayN| duDhesudaMDa-hatthA, vAraMvAreNa vosiraNaM / / tasyApyabhAve tiryakastrINAmajugupsitAnAmApAtaM vrajet / tadasambhave jugupsitAnAmapyApAtam / tadabhAve tiryagnapuMsakAnAmajugupsitAnAmApAtam / tadabhAve jugupsitAnAmapyApAtam, kevalaMtatra tathopavizanti yathA parasparaM sarvesarvaM prekSante / / [bhA.466] tatto itthi-napuMsA, tivihA tattha vi asoyavAINaM / ___ tahiyaM ca saddakaraNaM, AulagamaNaM kurukuyA y|| vR-tataH strii-npuNskaanaamaapaategntvym|tecstrii-npuNskaastriividhaaH, tadyathA-prAkRtAH Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA-[mA. 466] 119 kauTumbikA dANDikAca / te ca pratyekaM dvidhA-zaucavAdino'zaucavAdinazca / tatra prathamato'zaucavAdinAmApAte vrajanIyam / tatra ca zabdakaraNamAkulagamanaM kurukucA ca kAryA / iyamatra bhAvanA-jugupsitAnAmapinapuMsakAnAmApAtavato'sambhave manuSyastrINAmazaucavAdinInAmApAte gantavyam, kevalaM sthavirasahitaiH pravizadbhizca parasparaM mahAntaH zabdA uccAraNIyA yena tAstAn zabdAn zrutvA nirgracchanti, AkulIbhUtAzca tatra pravizanti yena 'vyAkulA amI' iti tA dhathivikSepAdikaMnakurvanti,agAdiSucasthAneSusaMjJAMvyutsRjantiyathAzeSo'piloko dUrasthaH prekSate, te'pica sAdhavastathA upavizanti yathA parasparaM prekSante / tata evamAtmaparobhayadoSAna smbhvnti| uktaMca tattha puna therasahiyA, AulasaI kariti pvisNtaa| jaha saddeNaM tAo, niti tato agttmaadiisu|| ThANesuvosiraMtI, pecchaMti yajaha paropparaMsavve / __ Aya-parobhayadosA, tevaM vajjiyA hoti / / kRAcamanAnantaraMcakurukucAkartavyA, cazabdAnmRttikayAhasta-putaprakSAlanaMbahitrikasya kalpa iti parigrahaH / tadasambhave zaucavAdinInAmapi manuSyastrINAmApAte, tasyAbhAve napuMsakAnAmazaucavAdinAmapyApAte, tadasambhave zaucavAdinAmapyApAte gantavyam / sarvatrApi ytnaa'nntroktaiv|| [bhA.467] isthi-napuMsAvAte, jAuNajayaNA u mttgaadiiyaa| purisAvAe jayaNA, saJcaiva umttgaadiiyaa|| kRstryApAtenapuMsakApAtecayApunaryatanAmAtrakAdikA anantaramuktAsaivapuruSApAte'pi prAgamAtrakAdikAyatanA drssttvyaa|evNtaavdcittNsthnnddilNctuHprkaarmcittenpthaa gmymuktm| tadamAvemizreNApi pathAtadapavAdenagacchet, tadamAvesacittenApi, tatrApi yatanAsaiva praaguktaa| uktaMca evaM acitteNaM, paheNa jayaNAo bhaNiya cubhNgo| mIsa-sacittapahesuya, esa ciybhNg-jynnaao| samprati mizravaktavyam, yato'cittasthaNDilasambhave'pavAdato mishrmpigmyte| tadapi cAnApAtasaMlokAdibhedatazcatuSprakAram,tasyApicatrayaH panthAnaH, tadyathA-acittomizraH scittshc|| tAnevAha[bhA.468] accitteNaM mIsaM, mIsaM mIseNa chkkmiisennN| sacittachakkaeNaM, mIsecaumaMgiga pdese|| tR-mizra sthaNDilamacittena pathA gamyam / tadabhAve mizreNa, kena mizreNa? ityata Aha'SaTkamizreNa' ssddjiivnikaaymishrenn|tdbhaavemishresthnnddilessttkaayscittenpthaagntvym| uktaJca paDhamamacittapaheNaM, mIsaM mIseNa chkkmiisennN| sacittachakkaeNaM, mIsaMtUthaMDilaM gcche| Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 bRhatkalpa-chedasUtram -1taJca mizraMsthaNDilamadhvanigrAmAnugrAmaMpathi vrajatodraSTavyam / ttrmaatrkairytnaakrttvyaa| athamAtrakANina vidyantevyutsRjatAM pariSThAyatAMca sAgArikasampAtastadA dharmAstikAyAdipradezAn nizrIkRtya vyutsraSTavyam / uktaJca jahiyaMpuna sAgAriya, dhammAdipaesa tahiya nissaae| vosirai eya mIsaM, bhaNiya samAseNa thaMDillaM / / uktaM mizraM sthaNDilam / tadabhAve'pavAdataH sacittamapi gantavyam / tadapyanApAtAsaMlokAdibhedatazcatuHprakAram / tasyApi ca trayaH panthAnaH, tadyathA-acitto mizraH sacittazca / / tatra yena krameNa gantavyaM taM kramamAha[bhA.469] accitteNa sacittaM, mIseNa sacitta chkkmiisenn| saccitta chakkaeNaM, sacitta caubhaMgiya padese / / vR-sacittamapi sthnnddilNcturbhnggikm| tatra prathamato'nApAtAsaMlokaMgantavyam, tadabhAve dvitIyam, tadabhAvetRtIyam, tdbhaavecturthmpi|ttrytnaapraagevoktaa|ttrcprthmto'citten pthaagntvym|tdbhaavettscittN mizreNa pathA gamyam, kena mizreNa? ityataAha-'SaTkamizreNa' SaDajIvanikAyamizreNa / tasyAsambhavesacittenapathA sacitataM gantavyam, kena sacittena? 'SaTkena' SaDajIvanikAyaiH / atrApi mAtrakairyatanA kartavyA / mAtrakANAmabhAve vyutsarge pariSThApane vA sAgArikasambhave dharmAstikAyAdipradezAnAM nizrA kartavyA / uktaJca ja cciya mIse jayaNA, seva sacitte vihoi kAyavvA / ____ mattAdi aparisesA, jA dhammAdIpaesA u|| tadevamuktaM sthaNDilam / idAnImetasya yaH kalpikastamabhidhitsurAha[bhA.470]paDhiya suya guNiyamaguNiya, dhAramadhAra uvautto pariharati / AloyA''yariyAdI, Ayario visohikAro se / vR-yasmAdajAnataH prAyazcittaM tasmAd yena saptasaptakAdisUtraM paThitaM pAThataH zrutamarthataH tacca 'guNitam' abhyastaM vA syAdaguNitaM vAdhAritaM vA syAdanavadhAritaM vA tathApi yaH upayuktaH san sthaNDilaM 'pariharati' uktaprakAreNopayuktaH paribhogayati sa vicAre kalpikaH / tathA tena sthaNDilasUtreNa paThitena vA zrutena vA guNitena vA aguNitena vA dhAritena vA adhAritena vA upayukto vA'nupayukto vA yAM virAdhanAM karoti tAmAcAyadirAlocayati / prathamata AcAryasya purata Alocayati, tadabhAve'nyasyApyupAdhyAyAderAlocite ca 'se' tasya 'vizodhikAraH' prAyazcittapradAnena zuddhikartA AcAryAH / kimuktaM bhavati?-yad AcAryA prAyazcittaM dadati tena sa zuddhimApadyate ||gtN vicAradvAram / adhunA lepadvAramAha[bhA.471]appatte akahittA, aNahigaya'paricchaNe ya cugurukaa| dohi gurU tavagurugA, kAlagurU dohi vI lhugaa|| vR-'sUtre' pAtraiSaNAlakSaNe aprApte yadi lepasyA''nayanAya preSayati tadA tasya prAyazcittaM catvAro gurukAH dvAbhyAM gurukAH, tadyathA-tapogurukAH kAlagurukAzca / atha prApte'pi zrute tadarthamakathayitvAkathane'pi adhigatastadarthonavA' ityaparijJAyaadhigatamapi 'samyakzraddadhAti Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA- [bhA. 471] 121 navA' ityaparIkSyayadipreSayatitadA pratyekamakathane'nadhigate'parIkSaNeca tasya prAyazcittaMcyAro laghukA dvAbhyAM laghavaH, tadyathA-tapolaghukAH kAlalaghukAzca / yata evaM prAyazcittamAjJAdayazca doSAstasmAt sUtre prApte tatrApi kathite tatrApyadhigate sa parIkSya lepasyAnayanAya preSaNIyaH / eSa lepasya klpikH|| [bhA.472] ajjakkAliya levaM, vayaMti aviyANiUNa sabmAvaM / te vattavvA levo, diTTho telokkdNsiihiN|| vR-kecitpravacanasya sadbhAva rahasyam 'avijJAya' aviditvA adyakAlikaM lepaMpAtrasya vadanti-na eSa pAtrasya lepaH sarvajJairuktaH kintvadya kalye'dhunAtanasUribhipravartitaH; te vaktavyAHdRSTaH khlupaatrsylepstrailokydrshibhi|| enAmevagAthAMvyAcikhyAsuHprathamataH pUrvArdhavyAkhyAnayan lepasya jinAnupadiSTatvaM bhAvayati[bhA.473] AyA pavayaNa saMjama, uvaghAo dissae jao tiviho / tamhA vayaMti keI, na levagahaNaM jinA beNti|| vR-yasmAllepe gRhyamANe trividha upaghAto ddazyate, tadyathA-AtmanaH pravacanasya saMyamasya ca; tasmAt kecid vadanti-na lepagrahaNaM jinAbruvate; na khalu bhagavantaH sAvadhaM vacanamuccaranti / kathaM punarAtma-pravacana-saMyamopaghAtaH? ityata Aha[bhA.474] rahapaDaNa uttamaMgAdibhaMjaNA ghaTTaNe ya krghaato| aha AyavirAdhana, jakkhullihaNe pavayaNammi // vR-rathasya-zakaTasya patane uttamAGgAdeH zarIrAvayavasya bhaGgaH, tathA bhAjanasya lepe datte ghaTTakena taddattalepaMpAtraM ghaTTayataH 'karaghAtaH' karasyapIDA, eSA AtmavirAdhanA / yakSAH-zvAnastaiH zakaTasyAkSo'nekadhA jihvayollikhitaH, sAdhurapi ca tatra lepaM gRhNahvAti, tamapi ca bhojanayogye pAtre dAsyati tato 'yakSollikhane' yakSollikhitalepagrahaNe 'paravacane' prvcnsyopghaatH|| [bhA.475] gamanA''gamane gahaNe, tihANe saMjame viraahnnyaa| mahi sari ummuga hariyA, kuMthU vAsaM rayo va siyaa|| vRtathA 'tristhAne' triSu sthAneSu ca 'saMyame' saMyamasya virAdhanA, tadyathA-lepagrahaNAya gamane lepaM gRhItvA punarvasatAvAgamane lepagrahaNe ca / tathAhi-gacchatAmAgacchatAM tatra vA mahyAHsacittapRthivIkAyasya virAdhanA, sarit-nadI tatra gamane Agamane cA'kAyavirAdhanA, tathA kadAcit taiH zAkaTikairagnikAya uddIpito bhavet tatra kathamapyanupayogata ulmukacAlane'gni kAyavirAdhanA, yatrAgnistatravAyuritivAyuvirAdhanA, haritakAyAkramaNe vanaspatikAyavirAdhanA, tathA lepe kunthvAdayaH prANA lagnA bhaveyustatastadgrahaNe trasakAyavirAdhanA, tathA gamane Agamane tatra vA varSaM patet rajo vA sacittavAtodbhUtamApatitaM syAt tatastadvirAdhanA'pi tatrAvaseyA / tadevaM yata Atma-pravacana-saMyamAnAmupaghAto naca yathA piNDaiSaNA pAtraiSaNA vA jinairbhaNitA tathA lepaiSaNA'pi tasmAnna jinopadiSTaH pAtrasya lepaH / tadetadasamIcInam, pAtralepasya jinairarthata uktatvAt / pAtraiSaNAyAM hi trividhaM pAtramuktam, tadyathA-yathAkRtamalpaparikarma saparikarma ca / tatrAlpaparikarmaNaH saparikarmaNazcAvazyaM lepena kAryamiti sAmathyA?kto jinaiH pAtrasya lepaH / Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 bRhatkalpa-chedasUtram -1 anyaccaughaniryuktau prapaJcena lepaiSaNA'pyabhihitA / tasmAd dRSTastrailokyadarzibhirlepaH // yacca vadasi AtmopaghAtAdayo doSA iti tatra pratyuttaramAha[bhA. 476 ] dosANaM parihAro, coyaga jayaNAe kIrae tesiM / pAte u alipyaMte, te dosA hoMta'negaguNA // vR- he nodaka ! ye doSAstvayA prAgAtmopaghAtAdaya uktAsteSAM parihAro yatanayA kriyate, yatanayA gacchata Agacchato lepagrahaNaM ca kurvato na kazcidAtmopaghAtAdiko doSa iti bhAvaH / pAtre tu alipyamAne te AtmopaghAtAdayo doSAH 'anekaguNAH' anekaprakArA bhavanti // katham ? iti ced ata Aha [bhA.477] uDDAdINi u virasammi bhuMjamANassa hoti AyAe / duggaMdhi bhAyaNaM ti ya, garahati logo pavayaNammi / / vR- alepitaM kila pAtramatIva virasaM bhavati, tasmin bhuJjAnasya virasagandhAghrANata UddharvAdIni bhavanti / UrdhvaM vamanam, AdizabdAdaruci-mAndyAdiparigrahaH / ete Atmani doSAH / tathA loko bhikSAM dadAno durgandhi bhAjanaM dRSTvA 'garhayati' IzA evAmI pApopacitA iti / eSa prvcneupghaatH| yadapyuktam "yakSollikhitalepagrahaNe pravacanopaghAtaH" tadetat tAvadatisUkSmam, anye'pi khalu mahAntaH pravacanopaghAtA avazyakarttavyatayA yatanayA parihriyante kiM punarnaiSaH ? iti pratipAdayannAha [bhA. 478 ] pavayaNaghAyA anne, vi atthi te u jayaNAe kIraMti / AyamabhoyaNAI, leve tava maccharo ko nu // vR- anye'pi khalu 'Acamana bhojanAdayaH' kAJjikenAcamanaM kAyikyA AcamanamanAcamanaM vA pAtre bhojanaM maNDalyAM bhojanamityevamAdayaH 'pravacanaghAtAH ' pravacanopaghAtAH santi paraM te'pyavazyakarttavyatayA 'yatanayA' sAgArikarakSaNAdirUpayA kriyante / evamavazyagrahItavye lepe yatanayA tatkAladhSTadoSaparihArAdilakSaNayA gRhyamANe ko nu tava matsaraH ? naivAsau yukta iti // sampratyanyAnapi pAtrAlepe doSAnAha [bhA. 479] khaMDammi maggiyammI, loNe dinnammi avayavavinAso / aNukaMpAdI pANammi hoti udagassa u vinAso // vR- alepite pAtre kasmiMzcit prayojane samApatite khaNDaM yAcitam, tayA cA'viratyA khaNDamiti bhrAntyA'nAbhogena saindhavAdi lavaNaM dattam, tasmiMzcAlepite bhAjane kecidavayavA adyApyamlAH santi, tatastairavayavaistasya lavaNasya pRthivIkAyasya vinAzaH / tathA pAnake yAcite kayAcidaviratyA ete udakasya svAdaM na jAnantItyanukampayA AdizabdAdanAbhogena vA udakaM dIyate tata evamudakasyAmlAvayavasaMsparzato vinAzaH // [ bhA. 480 ] pUyaliyalagga agaNI, palIvaNaM gAmamAdiNaM hojjA / TTapaNA tarummiM, bhigu-kuMthAdI ya chaTThammi // vR- kayAcidaviratyA'nAbhogataH sAGgArA pUpalikA dattA bhavet tatrAmlAvayavasaMsparzatastasya vidhvaMsaH; yadvA sa pUpalikAlagno'gnirdahet, saca sAdhurna cetayate tataH pradIpte pAtre paritApalaganataH Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [bhA. 480 ] 123 sahasA tat pAtraM tyajet, tacca kaNTakavRtyAdimadhye patitamiti kRtvA taddAhaprasaGgato 'grAmAdInAM ' grAmasya nagarasya pATakasya vA pradIpanaM bhavet, tato mahatI agnikAyasya virAdhanA / yatrAgnistatra vAyuriti vAyuvirAdhanA / vanaspativirAdhanAmAha-"ruTTe" tyAdi / kayAcidaviratyA 'roTTaH' loTTo dattaH, so'mlAvayavasaMsparzataH prANavipattimApnoti / tathA bhRgurnAma zlakSNA rAjistAsu panakaH sammUrcchati, so'nna-pAnagrahaNato vidhvaMsamApadyate / eSA 'tarau' vanaspatikAye virAdhanA / bhRguSu panake sammUrcchite kunthvAdayo'pi sammUrcchanti, te'vayavAnAmalmabhAvenAnna-pAnagrahaNato vA virAdhyante / eSA 'SaSThe' trasakAye virAdhanA / evaM SaNNAmapi kAyAnAM pAtrasyAlepane virAdhanA // yadapyuktam "lepaiSaNA bhagavadbhirnoktA" iti tatra pratividhAnamAha [ bhA. 481] pAyaggahaNammi u desiyammi levesaNA vi khalu vRttA / tamhA u ANaNA liMpaNA ya levassa jayaNAe / vR-pAtragrahaNe dezite khalu lepaiSaNA'pyuktA draSTavyA, lepamantareNAvazyaM SaDajIvanikAyavirAdhanAt, yathoktamanantaram / tasmAjjinopadiSTatvAllepasya yatanayA Anayanam, tena ca pAtrasya lepanaM karttavyam / / para Aha-yatanayA lepasyAnayanAdi karttavyaM tata evaM kriyatAm [ bhA. 482 ] hatthovadhAya gaMtUna liMpaNA sosaNA ya hatyammi / sagArie pabhU ghiNA ya chakkAyajayaNAe // vR- 'yasmAllepasyAnayane bhAreNa hastopaghAtaH tasmAt tatra gatvA pAtrasya lepanaM karttavyam' iti nodakavacanam / idamapi nodakavacaH - liptasya pAtrasya haste dharaNataH zoSaNA karttavyA / atrobhayatrApi pratyuttaramagre dAsyate / tathA vrajatA pratyAsannaM zayyAtarazakaTamavalokya 'sAgArikapiNDaeSaH' iti kRtvA na varjanIyam kintu tatraiva lepagrahaNaM kAryam, tathA tasya zakaTasya yaH prabhuH prabhauzanaadhaiSTo vA tamanujJApayet, anujJApya ca kaTugandhaparijJAnAya nAzAmasaMsparzayan taM paM jighret, tadanantaraM lepasya grahaNaM SaTkAyayatanayA karttavyamityeSa dvAragAthAsaGkSepArthaM // sAmpratamenAmeva vivarISuH prathamataH "gaMtUNa liMpaNe "ti dvAraM vyAkhyAnayati [bhA. 483 ] coyagavayaNaM gaMtUNa liMpaNA Anane bahU dosA / saMpAtimAdighAto, ahiussaggo ya gahiyammi || vR- nodakavacanam-tatra zakaTasamIpe gatvA pAtrasya lepanaM karttavyam, yato lepasyAnayena bahavo doSAH; tathAhi bhAreNa hastopaghAtaH pUrvavat, tathA sampAtimAnAm AdizabdAdasampAtimAnAM ca jIvAnAM tatra patitAnAmupaghAtaH, sa ca kadAcidadhiko lepo gRhIto bhavet tatastasminnadhike gRhIte 'utsargaH' pariSaThApanikAdoSaH sampadyate / uktaJca bhAre hatthuvaghAto, tattha ya saMpAdiNo paDate ya / pAriTThAvaNidoso, ahigammi ya ho ANIe / / evamukte AcArya prAha- nodaka ! tatra pAtre lipyamAne savizeSatarA AtmopaghAtAdayo doSAH / / tathA cAha [bhA.484] evaM pi bhANabhedo, viyAvaDe attaNo u uvaghAo / nissaMkiyaM ca pAyammi giNhaNe iyarahA saMkA // Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -1 vR- 'evamapi' tatra gatvA pAtralepane'pi Urddhasthito lepaM gRhItvA bhAjane prakSipati, tatra vyApRtasya sataH kadAcid hastAd bhAjanaM patet, tata evaM vyApRte bhAjanabhedaH / tathA kathamapi zakaTasya patanata AtmanazcopaghAtaH / kiJca pAtre lepasya grahaNe gRhItvA ca tatraiva pAtrasya lepane kriyamANe teSAM sAkSAt pazyatAmevaM nizaGkitaM bhavati, yathA- etenAzucinA lepena bhojanapAtramamI limpanti tato mahAn pravacanopaghAtaH / 'itarathA' tatra pAtrAlepane rAve ca lepasya grahaNe zaGkopajAyatekiM pAtrasya lepanAya uta duHkhayataH pAdasya piNDIbandhanAya lepamAdadate ? tato na pravacanopaghAtaH // yadapyuktaM "bhAreNa hastopaghAtaH" iti tatrApi pratyuttaramAha [bhA. 485 ] jai vA hatthuvaghAo, ANijaMtammi hoi levammi / paDilehaNAdi ceTThA, tamhA u na kAi kAyavvA // vR- yadi lepe AnIyamAne bhAreNa hastopaghAta iti nAnayanaM kriyate tarhi na kadAcidapi pratilekhanAdikA kriyA karttavyA, tatrApi yathAyogaM hasta-pAdAderupaghAtasambhavAt / tasmAdyathA pratilekhanAdikA kriyA'vazyaM karttavyA tatkaraNe guNasambhavAd evaM lepAnayanamapi // tadevaM 'hatthovaghAya gaMtUNa liMpaNA" iti vyAkhyAtam / adhunA "sosaNA ya hatthammi" iti vyAkhyAnayati[bhA. 486] jati nevaM to punaravi, AneuM liMpiUNa hatthammi / acchati dhAremANo, saddavanikkhevaparihArI // vR- yadi nAma tatra gatvA pAtraM lepanIyamiti naivamiSyate anantaroditAnekadoSaprasaGgAt tataH punarapi kiJcid vaktavyam-lepamAnIya pAtraM liptavA 'sadravanikSepaparihArI' sadravanikSepaparihAramicchan haste pAtraM dhArayan tAvat tiSThati yAvallepasya zoSo bhavati evaM kriyatAm // atrA''cArya prAha 124 [bhA. 487] evaM pi hu uvaghAto, AyAe saMjame pavayaNe ya / mucchAdI pavaDate, tamhA u na sosae hatthe / vR- 'evamapi' haste dhRtvA pAtralepasya zoSaNe'pi 'huH' nizcitamupaghAtaH AtmanaH saMyamasya pravacanasya ca / tatrA''tmopaghAto mUrcchayA AdizabdAt pAtrabhAreNa ca pratipatati veditavyaH / saMyamopaghAtaH SaTkAyAnAmupari patanAt / pravacanopaghAtaH patantaM dRSTvA loko brUyAt 'durddaSTadharmANo'mI' iti / uktaJca kAyANamuvari paDaNe, AyAe saMjame pavayaNe ya / uheNa va bhAreNa va, mucchA pavaDaMti AyAe / kAyovari pavaDate, aha hohI saMjame virAdhanayA / pavayaNe adiTThadhammA, paDaMta daGkaM vae logo // yasmAdete doSAstasmAnna haste pAtraM zoSayitavyam / atra sarvatra nodakasyaivaM bruvato yathAcchanda iti kRtvA caturgurukaM praayshcittm| evamAcAryo nodakaM pratihatya sAmpratamAtmanA yatanAsAmAcArImAha[bhA. 488 ] duvihAya hoMti pAtA, juNNA ya navA yaje u lippaMti / dAUNaM, liMpati pucchA ya iyaresiM // vR- yAni pAtrANi lipyante tAni dvividhAni bhavanti / tadyathA jIrNAni navAni ca / tatra Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [bhA. 488] yAni jIrNAni tAni niyamata AcAryANAM darzanIyAni, yathA-Izo lepaH kSamAzramaNAH ! pAtrANAmagretano varttate tataH samprati limpAmi na vA ? / tatraivaM darzayitvA yadyanujJA jAtA tata stAni jIrNAniM limpati netarathA / adarzayitvA lepane prAyazcittaM mAsalaghu / yAni punarnavAni tAnyavazyaM lepanIyAnIti kRtvA AcAryasyApRcchayA'pi teSAm 'itareSAM' navAnAM lepanaM krttvym|| atha jIrNAnAmadarzane ko doSaH ? ityata Aha [bhA. 489 ] pADicchaga-sehANaM, nAUNaM koi Agamana mAyI / daDhaleve vi u pAe, liMpati mA tesi dijijjA / / vR- kazcinmAyI ziSyANAM prAtIcchikAnAM cA''gamanaM jJAtvA 'mA teSAM dadyAd' iti kRtvA DhalepAnyapi pAtrANi bhUyo limpati // [bhA.490] ahavA vi vibhUsAe, liMpati jA sesagANa parihANI / apaDicchaNe ya dosA, sehe kAe yato'dAe // vR- athavA 'na zobhano'gretano lepaH' iti vibhUSAnimittamajIrNalepamapi pAtraM bhUyaH ko'pi limpati / evaM mAyayA vibhUSAnimittaM vA bhAjaneSu teSu lipteSu yA 'zeSakANAM sAdhUnAM prAtIcchikAnAM ziSyANAM ca parihANistAM sa mAyI vibhUSArthI vA prApnoti / tameva darzayati- "apaDicchaNe ya" ityAdi / kecit prAtIcchikAH samAgatAstadyogyAni ca pAtrANi na santi liptAni tiSThantIti kRtvA tata evaM pAtrairvinA teSAM prAtIcchikAnAmapratIcchane jJAna - darzanacAritraparihANi / "sehe kA "tti tathA zaikSaH kazcidupasthito'tha ca bhAjanaM na vidyate liptamastIti kRtvA, tato bhAjanaM vinA kathaM sa pravrAjyate iti so'pravrAjitaH kAyavirAdhanAM kuryAt, sA ca tannimitteti jJAnadarzana-cAritraparihANipratyayaM kAyavirAdhanApratyayaM ca prAyazcittaM prApnoti / yata evamadarzite doSAstasmAd jIrNAni darzayet / / atha kena vidhinA lepasya grahaNAdi karttavyam ? ata Aha[ bhA. 491] puvvaNhe levagamaM, levaggahaNaM susaMvaraM kAuM / levassa AnanA liMpaNA ya jayaNAe kAyavvA // vR- pUrvAhNe lepanimittaM garma-gamanaM kRtvA tatra ca yatanayA lepagrahaNaM ca kRtvA tataH susaMvaraM yathA bhavatyevaM lepasya yatanayA''nayanaM karttavyam / AnIte ca yatanayA pAtrasya lepanA / / enAmeva gAthAM vyAcikhyAsurAha [bhA. 492 ] puvvaNhe lepagahaNaM, kAhaM ti cautthagaM karejAhi / asahU vAsiyabhattaM, akAra'laMbhe va diMtiyare // 125 vR- sAdhunA pratikramacaramakAyotsargasthitena cintanIyam - kimadya bhAjanAni lepanIyAni navA ?, tatra yadi lepanIyAni tataH pUrvAhNe lepagrahaNamahaM kariSyAmIti vicintya 'caturthakam' abhaktakaM kuryAd / atha 'asahaH' asamarthazcaturthabhaktaM karttu tarhi paryuSitaM gRhNAti bhaktam / atha paryuSitam 'akArakam' apathyaM yadi vA na labhyate tataH pauruSIM na karoti kintvitare sAdhavo madhyAhne hiNDitvA tasmai bhaktaM dadati // [bhA. 493] kayakiikammo chaMdeNa chaMdito bhaNati leva dhicchAmi / tubbhaM viyANimaTTo, AmaM taM kittiyaM kiM vA / / Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 bRhatkalpa-chedasUtram - 1 [bhA.494] sese vi pucchiUNaM, kayaussaggo gurUNa namiUNa / mallaga-rUe geNhai, jati tesiM kappito hoti / / vR- kRtaM kRtikarma-vandanaM yena sa kRtakRtikarmA / kimuktaM bhavati ? - sa lepAnayanAya gantA prathamamAcAryANAM vandanakaM dadAti, dattvA brUte - icchAkAreNa sandizata / evamukte sUrayo'bhidadhati"chandeNa" chandasAvijJapayeti bhAvaH / evaM chandasA 'chanditaH' nimantritaH san bhaNati - gatvA lepaM grahISyAmi / evamuktvA''cAryAn zeSasAdhU~zca vakti-yuSmAkamapyasti lepena pryojnmaaniiytaam| tatra yo vakti AmaM taM prati brUte - kiyantamAnayAmi ? kiM vA lepam ? / tatra yad bhaNati tad icchAmIti pratipadya 'kRtotsarga' upayogakAyotsargaM kRtvA gurUn namaskRtya AvazyikIM kRtvA yadi teSAM pAtra-vastrANAM kalpikastato gRheSu gatvA mallakaM rUtaM ca gRhNahNAti // athAkalpikastata Aha [bhA. 495 ] gIyatthapariggahite, ayANao rUya-mallae ghettuM / chAraM ca tattha vaccati, gahie tasapaNarakkhaTThA // vR-yaH 'jJAyakaH' agItArthaH sa gItArthena parigRhItAni rUta-mallakAni 'gRhItvA' gRhIte sati lepe sampAtimatrasaprANarakSArthaM tatra mallakeSu kSAraM ca gRhItvA vrajati // samprati yadadhastAd bhaNitaM "sAgAriya" tti tadyAkhyAnArtamAha [bhA. 496] vaccaMtena ya diTTaM, sAgAriducakkagaM tu abbhAse / tatva hoi gahaNaM, na hoti so sAgariyapiMDo / vR-tena gRhItarUta- mallaka-kSAreNa vrajatA yadi sAgArikasya zayyAtarasya dvicakrakaM zakaTam 'abhyAse' nikaTe pradeze dRSTam tatastatraiva tasya lepagrahaNaM bhavati / yataH sa na bhavati sAgArikapiNDa iti / / samprati prabhudvAramAha [bhA.497] gaMtuM ducakkamUlaM, aNunnavijjA pabhuM tu sAhINaM / ettha ya pabhutti bhaNie, koI gacche nivasamIvaM // vR- gatvA dvicakramUlaM zakaTasya 'svAdhInaM ' pratyAsannaM prabhumanujJApayet, ananujJApane prAyazcittaM mAsalaghu, tasmAt prAyazcittabhIruNA niyamataH prabhoranujJApanA karttavyA / atra prabhurityukte kazciccintayati-rAjAnaM muktvA ko'nyaH prabhuH ? iti rAjA'nujJApanIya uktaH, evaM cintayitvA nRpasamIpaM gacchet, gatvA ca taM rAjAnaM dharmalAbhayet // [bhA. 498] kiM demitti naravaI, tubdhaM kharamakkhiyA ducakki tti / soya sattho levo, ettha ya bhaddeyare dosA // vR- tatra sa narapatirbrUyAt- kiM dadAmi ? / sAdhurvadati-yuSmAkaM 'dvicakrANi' zakaTAni khareNatailena prakSitAni santi, tatra ca yo lepaH sa prazasta iti tamanujAnIta / atra 'bhadretaradoSAH ' bhadrakadoSAH prAntadoSAzca / tatra bhadrakadoSA ime sa rAjA'nujJApitaH san brUyAd-aho ! nirmamatvA bhagavanta etadapyayAcitaM na gRhNanti, tataH sa AjJApayet - yAni kAnicanmama viSaye zakaTAni tAni sarvANyapi tailena prakSaNIyAni / prAntaH punaravaM cintayet - aho ! amI azucayo yadetanmAM yAcante, nUnaM sarvamidaM nagaramamIbhirdharSayitavyamiti pradveSaM yAyAt, pradviSTazca ghoSApayet, yathA Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA- [bhA. 498] 127 mama rAjyena ko'pi zakaTaM tailena mrakSayet kintughRtenAnyena vA / / [mA.499] tamhA ducakkapatiNA, tassaMdiTeNa vA annunnaate| kaTugaMdhajANaNaTThA, jiMghe nAsaM aghttuNto|| kR-yasmAdevaM bhadraka-prAntadoSAstasmAdrAjA nAnujJApayitavyaH? iti ced ucyate-yastasya dvicakrasya-zakaTasya pati-svAmIyovAtena-zakaTapatinA sandiSTaH, tena dvicakrapatinA tatsandiSTena vA'nujJAtetailasyakila kaTuko gandha iti 'kaTugandhajJAnArthaM' kaTugandho'stina veti parijJAnArthaM nAsAm 'aghaTTayan asaMspRzantaM lepaM dUrastho jighrati / ghrAte ca yadi kaTuko gandhaH samAyAti tatastailalepa iti kRtvAtaM smaadtte||smprti "chakkAyajayaNAe" iti vyAkhyAnayati. [bhA.500] harie bIe cale jutte, vacche sANe jltttthie| puDhavI saMpAtimA sAmA, mahAvAte mhiyaa'mite|| kR-harite bIje vA sAdhau zakaTe vA pratiSThite, tathA cale balIvAbhyAM yukte vA zakaTe, tathAzakaTenasaha baddhe vatse, zakaTasyAdhaH sthite zuni vA, tathA jalasyopari sthite, pRthivyAM vAsacittapRthivIkAyasyopari pratiSThite zakaTe, tathA sampAtimeSu-trasagaNeSu satsu, tathA 'zyAmA' rAtristasyAm, mahAvAte vA vAti, mahikAyAM nipatantyAM lepagrahaNaM nAnujJAtam / nApyamitasya lepasya grahaNam / eSa dvAragAthAsakSepArthaH / vyAsArthastu pratidvAraM vakSyate / / tatra yadyapyanantaraM prAyazcittagAthAdvayaM tathApi nAvyAkhyAteSu dvAreSu tad vyAkhyAtuM zakyamiti prathamato dvArANi vyAkhyAyante / tatra haritadvAraM bIjadvAraM cAdhikRtyAha[bhA.501] harie bIe patiTThiya, anaMtara paraMpare ybodhvve| paritAnaMte yatahA, caubhaMgo hoti naayvvo|| kR-haritebIjeca sAdhau zakaTe vAanantaraM paramparake vA pratiSThite pratyekaM caturbhaGgI bhavati jJAtavyA / gAthAyAM puMstvaM prAkRtatvAt / tathA harite bIjeca pratyekaM parItte'nante ca sAdhau zakaTe vA'nantara-paramparapratiSThite pratyekaM caturbhaGgI / iyamatra bhAvanA-hariteSu sAdhuranantarapratiSThito no paramparapratiSThitaH1paramparapratiSThito nAnantarapratiSThitaH 2 anantarapratiSThito'pi paramparapratiSThito'pi3nAnantarapratiSThito nApi prmprprtisstthitH| evaM bIjeSvapisAdhumadhikRtya cturbhnggH| evaM gantrImapyadhikRtya hariteSubIjeSu ca pratyekaM caturbhaGgI draSTavyA-hariteSvanantaraM pratiSThitA gantrI noparampapratiSThitA ityAdi / evaM sarvasaGkalanayA caturbhaGgI catuSTayaM jAtam / caturbhaGgIdvikaMtu saadhugntriisNyogtodrssttvym|tdythaa-hritessusaadhurgntriivaa'nntrprtisstthitaanoprmprprtisstthitaa ityAdi bhaGgacatuSTayaM prAgvat / evaM bIjeSvapi / sarvasaGkhyayA SaTcaturbhaGgayaH / etacca caturbhaGgISaTkaM kila pratyekeSu harita biijessuuktm| evmnntessvpidrssttvym| evaM mishressvpi||saamprtmtraiv prAyazcittamucyate[bhA.502]cauro lahugA gurugA, mAso lahu guru ya panaga lahu guruyaM / chasuparita'naMta mIse, bIjeya aNaMtara pare y|| vR-haritecazabdasaMsUcite pratyeke'nantara-paramparabhedatastriSvAdyeSu bhaGgeSu catvAro laghukA vktvyaaH|iymtr bhAvanA pratyekeSuhariteSu sAdhAvanantarapratiSThiteprathame bhaGgeprAyazcittaMcaturlaghu, dvitIyeparamparapratiSThitecaturlaghu, tRtIye bhaGge'nantaraparamparapratiSThite dvecaturlaghuke, carebhaGge shuddhH| Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 128 bRhatkalpa-chedasUtram -1tathA pratyekahariteSu sAdhau gantrayAM cAnantarapratiSThitAyAM dve caturlaghunI, dvitIyabhaGge'pi paramparapratiSThitAyAM dve caturladhuke, tRtIye bhaGge ubhayorubhayatra pratiSThitayozcatvAri caturlaghukAni, carame bhnggeshuddhH|tthaa hariteSvananteSu sAdhAvanantarapratiSThiteprAyazcittaM caturgurukam, dvitIye'pi paramparapratiSThite caturguru, tRtIye'nantaraparamparapratiSThite dve caturguruke, carame zuddhaH / gantryAmapyanantaharite'nantarapratiSThitAyAM caturguru, paramparapratiSThitAyAmapi caturguru, ubhayapratiSThitAyAM dve caturguruke, caramezuddhaH / anantahariteSu sAdhau gadhyAMcAnantarapratiSThitAyA dve caturguruke, paramparapratiSThitAyAmapi dve caturguruke, ubhayapratiSThitAyAM catvAri caturgurukANi, carame zuddhaH / tathA mizreSupratyekahariteSusAdhAvanantarapratiSThitemAsalaghu, paramparapratiSThite'pimAsalaghu, ubhayapratiSThite dvemAsalaghuke, carame bhaGgezuddhaH / gantryAmapyanantarapratiSThitAyAM mAsalaghu, paramparapratiSThitAyAmapi mAsalaghu, ubhayapratiSThitAyAMdve mAsalaghuke, carame bhaGgezuddhaH sAdhaugantrayAMcA'nantarapratiSThitAyAM dve mAsalaghuke, paramparapratiSThitAyAmapi dve mAsalaghuke, ubhayapratiSThitAyAM catvAri mAsalaghuni, carame bhaGge shuddhH| tathA mizreSvanantahariteSu sAdhAvanantarapratiSThite mAsaguru, paramparapratiSThite'pi mAsaguru, ubhayapratiSThite dvemAsaguruke, caturthe shuddhH| __gantryAmapi anantapratiSThitAyAM mAsaguru, parampara pratiSThitAyAmapi mAsaguru, ubhayapratiSThitAyAM dve mAsaguruke, carame zuddhaH / sAdhau gantryAM cAnantarapratiSThitAyAM dve mAsaguruke, parampara-pratiSThitAyAmapi dve mAsaguruke, ubhayapratiSThitAyAM catvAri mAsagurukANi, caramabhaGge zuddhaH / "paNagalahuguruga"miti bIjeSupratyekeSusacitteSumizreSuvApratyekaM sAdhAvanantarapratiSThite dvelaghupaJcake, cmbhnggeshuddhH| tathAgantryAmanantarapratiSThitAyAMlaghupaJcakam, paramparapratiSThitAyAmapi laghupaJcakam, ubhayapratiSThitAyAMdvelaghupaJcake, caramabhaGge zuddhaH |saadhaugntryaaN cAnantarapratiSThitAyAM dve laghupaJcake, paramparapratiSThitAyAmapi dve laghupaJcake, ubhayapratiSThitAyAM catvAri laghupaJcakAni, caramabhaGgezuddhaH / evamananteSurAtrindivapaJcakaM gurukaMdraSTavyam / evaM bIjecazabdAddhariteca pratyeke sacitte'nante sacitte mi cAnantare parampare ca 'SaTsu' SaTsu bhaGgeSu yathAyogaM praayshcittmvgntvym| idAnIM calAdidvArapratipAdanArthamAha[bhA.503] dabbe bhAve ya calaM, davvammI duTThiyaM tujaM dupayaM / AyAe saMjamammi ya, duvihA u virAhaNA tattha / / vR-calaM nAma dvividham, tadyathA-dravyato bhAvatazca / tatra dravyatazcalaM yad 'dvipadaM' zakaTaM dusthitam, tatra lepaM gRhNatazcaturgurukam / yatastato dvividhA virAdhanA-Atmani saMyame ca / tatrAtmavirAdhanA zakaTena patatA'bhidhAtasambhavAt / saMyamavirAdhanA zakaTe saJcAlyamAne praannjaatyupmrdnaat|| [bhA.504] bhAvacala gaMtukAmaM, goNAIaMtarAiyaM tattha / jutte vi aMtarAyaM, vittasacalaNe ya aayaae| vR-bhAvacalaM nAma 'gantukAmaM' yojyamAnamityarthaH, tatra yAvadlepogRhyatetAvabalIvardAnAM cAri-pAnIyanirodhanam, aadishbdaanmnussyaannaampyntraaym|ttobhaavcle'pilepNgRhnntshctvaaro Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [bhA. 504] 129 laghukAH / gataM caladvAram / adhunA yuktadvAramAha-"jutte vI"tyAdi, yuktaM nAma-yokritabalIbardai tat sthApayitvAyadi lepaMgRhNAti tataH prAyazcittaM catvArogurukAH, yatastatrApisa evaantraaydossH| anyazcAyam-te balIvardA vitrasyeyuH, tatra gantrayA calantyA caraNAkramaNe AtmavirAdhanA, saMyamavirAdhanA trasAdinipAtaH / / samprati vatsadvAraM zvadvAraM cAha' [bhA.505] vaccho bhaeNa nAsati, bhaMDikkhobhe ya aayvaavttii| AyA vayaNa sANe, kAyA ya bhaeNa naaste|| vR-yatra zakaTe vatso baddhaH zvA vA yasyAdhastAt tiSThati baddho vA vartate, tatra vatse lepaM gRhNatazcatvAro laghukAH zunicatvAro gurukAH; yato vatsobhayena nazyati, tasmiMzcanazyati gantryAH 'kSobhe' calane AtmavyApatti; tathA zvA samAgacchantamapUrvaM dRSTvA dazati tatrAtmopaghAtaH, zunA lIDhaM lepamamI gRhNantIti pravacanopaghAtaH, bhayena nazyati zuni "kAyAH' pRthivIkAyAdayo vinAzamApadyante tataH saMyamopaghAtazca / / samprati jalasthitadvAraM pRthivIsthitadvAraM cAha [bhA.506/1]je ceva ya hariesuM, so ceva gamo u udaga puddhviie| vR-ya eva gamaH prAg hariteSUktaH sa evodake pRthivyAM ca veditavyaH / iyamatra bhAvanAsacitte udake sAdhuranantarapratiSThito na paramparapratiSTita ityAdi caturbhaGgI, gavyAmapyevaM caturbhaGgI, ubhayorapi caturbhaGgI, tadevaM caturbhaGgItrayaM sacittApkAye / evaM mizrAphkAye'pi caturbhaGgItrayamavasAtavyam / ubhayamIlane caturbhaGgISaTkam / evaM caturbhaGgISaTkaM pRthivIkAye'pi bhAvanIyam / tatra sacitte'pkAye sAdhAvanantarapratiSThite prAyazcittaM caturlaghu, paramparapratiSThite'pi caturlaghu, ubhayapratiSThite dve caturlaghuke, caramabhaGge zuddhaH / gantryAmapyanantarapratiSThitAyAM caturlaghu, paramparapratiSThitAmapicaturlaghu, ubhayapratiSThitAyAMdvecaturladhuke, caramezuddhaH |saadhu-gntryornntrprtisstthityoddhe caturlaghuke, paramparapratiSThitayorapi dve caturlaghuke, ubhayorubhayatrapratiSThitayozcatvAri caturlaghukAni, caramabhaGge zuddhaH / mizre'pkAye sAdhAvanantarapratiSThite mAsalaghu, paramparapratiSThite'pi mAsalaghu, ubhayapratiSThite dve mAsalaghuke, carame zuddhaH / evaM gantryAmapi bhaGgacatuSTaye vaktavyam / sAdhugantryoranantarapratiSThitayodvaimAsalaghuke, ubhayorubhayatra pratiSThitayorapivemAsalaghuke, ubhayorubhayatra pratiSThitayozcatvAri mAsalaghukAni, caramabhaGge zuddhaH / evaM pRthivIkAye'pi caturbhaGgISaTke prAyazcittamavagantavyam // samprati sampAtimadvAraM zyAmAdvAraM cAha [bhA.506/2] saMpAimA tasagaNA, sAmAe hoi cubhNgo|| vR-"saMpAtimA" ityAdi / atha ke nAmasampAtima yeSupatatsu lepona gRhyate?, kiMtrasAH sthAvarAvA? tatrAha-sampAtimAstrasagaNA na sthAvarAH / teSu sampAtimeSupatatsu yadi lepaM gRhNAti tadA tasya prAyazcittaM catvAro laghukAH / zyAmA-rAtristatra caturbhaGgI, tadyathA-rAtrau lepaM gRhNAti rAtrAveva ca bhAjanasya lepaM dadAti, atra prAyazcittaM catvAro laghukAstapasA kAlena ca guravaH, rAtrau lepaM gRhItvA divase bhAjanasya dadAti catvAro laghukAstapogurukAH kAlalaghavaH, divase lepaM gRhItvA rAtrI bhAjanasya dadAti catvAro laghukAstapolaghavaH kAlagurukAH, divase gRhItvA divasa eva dadAti zuddhaH / / mahAvAtAdidvAratrayamAha189 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 bRhatkalpa-chedasUtram -1[bhA.507] vAyammi vAyamANe, mahiyAe ceva pvddmaaniie| nANunnAyaM gahaNaM, abhiyassayamA vigicnnyaa| vR- 'vAte' mahAvAte vAti tathA mahikAyAM prapatantyAM lepasya grahaNaM nAnujJAtaM tIrthakaragaNadharaiH, mahAvAte vAti taduddha tAnAMtrasa-sthAvarANAM lepasamparkato vinAzasambhavAt mahikAyAM niptntyaampkaayviraadhnaat| tatra mahAvAtevAti lepaMgRhNataHprAyazcittaM caturlaghu / mahikAyAmapi nipatantyAM caturlaghu / amitagrahaNe mAsalaghu // etadeva prAyazcittaM pratipAdayannAha[bhA.508] cala-jutta-vaccha-mahiyA-tasesu sAmAe ceva catulahugA / davvacala sANa gurugA, mAso lahuo u amiyammi // vR-bhAvatazcale balIvardayukta vatse nibaddha tathA mahikAyAM nipatantyAM traseSu sampAtimeSu nipatatsu zyAmAyAM ca lepaM gRhNataH pratyekaM prAyazcittaM catvAro laghukAH / dravyacale zuni vA sthite catvAro gurukAH / amite gRhIte laghuko mAsaH / vizeSabhAvanA tu pratidvAraM prAgeva kRtA / / [bhA.509] etaddosavimukkaM, ghettuMchAreNa akkamittANaM / cIreNa baMdhiUNaM, gurumUla paDikkamA''loe / vR-ye ete haritAdayo'nantaraM doSA uktAstairmuktaM lepaM gRhItvA 'mA sampAtimAnAM vadho bhUyAt' ititaM kSAreNa bhasmanAAkramyacIvareNabaddhavAgurupAdamUlamAgacchati, Agamya cairyApathikIM prtikrmyaalocyti|| [bhA.510] daMsiya chaMdiya guru sesae ya omatthiyassa bhaannss| kAuMcIraM uvariM, syaM cachubheja to levaM / / vR- Alocya lepaM gurordarzayati / darzayitvA guruM lepena 'chandayati' nimantrayati / gurunimantraNAnantaraM zeSakAnapi sAdhUna nimantrayati / tato yAvatA yasyArthastasya tAvantaM datvA ekasya bhAjanasya avamanthitasya avAGmukhIkRtasyopari cIvaraMkRtvA tatra lepNruutNcprkssipet|| samprati lepadAnavidhimAha[bhA.511] aMguTTha-paesiNi-majjhimAhi ghettuM dhanaM tato ciirN| AliMpiUNa bhANaM, ekkaM do tinni vA ghtttte|| vR- aGguSThena pradezinyA madhyamayA cAGgulyA lepaM gRhItvA dhanaM ca cIvaramAdAya tatra lepaM prakSipya niSpIDayet, niSpIDaya ca ekaikabhAjanamekaM dvau trIn vA vArAn lepayet / adhikaM tu lepamaTTakanimittaM sarUtakaM peSayet / atha na dAtavyo'TTako yadi vA tatrApyuddharitaH tataH sarUtakaM taMkSAre pariSThApayet |anyccaanycc bhAjanaMliptavA'nyadanyadvAraMvAreNa ghttttnnpaassaannenghttttyti|| tathA cAha[bhA.512] annonne aMkammI, annaM ghaTTeti vAravAreNa / Anei tameva dine, davaM raeuM abhtttttthii|| vR-anyasmin bhAjane ghaTTite anyad anyadbhAjanamaGke sthApayitvA vAraMvAreNa ghaTTayati / tatrayadi udvAnolepoyadica tasyadraveNakAryasamutpannaMsacA''tmanA'bhaktArthItataH so'bhaktArthI tasminneva dine pAtraM lepenoparajya udvAne lepe tena 'dravaM' pAnIyamAnayati / atha Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA- [bhA. 512] 131 nodvAnastato'nyeSAmabhaktArthinAmahiNDamAnAnAM vA tat pAtraM samapyAnayena pAnIyamAnayet // [bhA.513] abhataTThINaM dAuM, annesiMvA ahiMDamANANaM / hiMDejja asaMtharaNe, asatI ghettuNariyNtu|| vR-yadi sa bhaktArthI na ca pAtrasya lepo'dyApi zuSkastataH 'asaMstaraNe' bhojanamantareNa saMstarItumazaktau abhaktArthinAmanyeSAMvA sAdhUnAmahiNDamAnAnAMtat pAtraM samarpya hiNDetaasati anyeSAmabhaktAMrthinAmahiNDamAnAnAM vA abhAve tad 'araJjitam' adyApyapariNatalepaM gRhItvA hiNDeta / / [bhA.514] na tarijA jati tinni u, hiMDAveuM tato nu chAreNa / oyatteuM hiMDai, anne va davaM se ginnhNti|| vR- yadi trINi pAtrANi hiNDApayituM na zaknoti tataH 'nu' nizcitaM tat pAtramupAzraye kSAreNa 'avanamya' sthagayitvA hinnddte| yadi vA 'se' tasyayogyaM dravamanye gRhNantitatoriktapAtravahane na kazcidbhAra itydossH|| [bhA.515] litthAriyANi jANi u, ghaTgamAdINi tattha leveNa / saMjamabhUtinimittaM, tAI bhUIe liMpijjA / / . vR-'tatra' pAtralepane tAni lepena ghaTTakAdIni 'letyAriyANi' dezIpadametat kharaNTitAni 'saMjamabhUtinimittaM' saMyamavibhUtihetoH 'bhUtyA' kSAreNa tAni limped yena tatsaMsparzatastrasAnAM sthAvarANAM vA vinAzo na bhavati // [bhA.516] evaM levaggahaNaM, AnayaNaM liMpaNAya jayaNA ya / bhaNiyANi ato vocchaM, parikammavihiM tu littassa / / vR-'evam' uktena prakAreNa lepasya grahaNamA nayanaMpAtrasya lepanAya sarvatra yatanA etAni bhaNitAni / ata UrdhvaM punarliptasya parikarmavidhiM vakSyAmi / / tamevAbhidhAtukAma Aha[bhA.517] litte chANiya chAro, ghanena cIreNa baMdhiuM uNhe / uvvattaNa pariyattaNa, aMchiya ghoe puNo levo / / vR-pAtre lipte sati yaH 'kSANitaH' gAlitaH kSAraH' bhasma sa tatra prakSipyate, tato ghanena cIreNa baddhavA uSNe dhriyate, tatra ca pAtrasyodvartanaM parivartanaM ca tAvat kartavyaM yAvad lepaH zuSko bhavati, tataH pAtram 'aJjhyate' AkRSyate, AkRSya pAnIyena prakSAlyate, tataH prakSAlite sati punarapi lepo dIyate // [bhA.518] kAuMsarayattANaM, pattAbaMdhaM abaMdhagaM kujA / sANAirakkhaNaTThA, pamajja chAuNhasaMkamaNA / / vR-pAtrebhUyo lipte sati tasyopari 'sarajastrANaM' rajastrANasahitaMpAtrAbandham 'abandhakam' agranthikaM kuryAt / kasmAdabandhakaM kuryAd ? ata Aha-zvAdirakSaNArthaM' zuna AdizabdAnmarkaTamArjArAdibhyo'pi rakSaNArtham, anyathA hi granthau datte sapAtrabandhaM pAtraM zvAdibhirnIyate / tathA chAyAyAmuSNe ca pAtrasya saGkamaNe(NA)' pramRjya tat pAtraM sthaapyitvym|| [bhA.519] taddivasaM paDilehA, kuMbhamuhAdINa hoi kAyavvA / Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 bRhatkalpa-chadasUtram -1. channe ya nisiM kujA, kayakajjANaM vivego u / vR-yasmidine pAtralepanaMtasminnevadivase 'kumbhamukhAdInAM' ghaTakaNThAdInAmAdizabdAt sthAlIkaNThAdiparigrahaH 'pratyupekSA bhavati karttavyA kuTakaNThAdInitasmin dineaanetvyaaniityrthH| kimartham? ityata Aha-nizi' rAtrau teSAmuparichanne pradeze liptAni pAtrANi kuryaadityevmrthm| tadanantaraM teSAM ghaTamukhAdInAM kRtakAryANAM 'vivekaH' pariSThApanikA / / [bhA.520] aTTagaheuM levAhigaMtu sesaM sarUyagaM piise| ahavA vi na dAyavvo, sarUyagaM chAre to ujjhe|| vR-'zeSam' adhikaMpam 'aTTakahetoH' aTTakanimittaM sarUtakaM peSayet / athavA'pi na dAtavyo'TTakastatasmadhikaM sarUtakaM lepaM kSAre' bhasmani 'ujjhet' pariSThApayet / ayaM cArtho yatra bhaNitumucitastatra prAgevopadarzitaH / samprati tu gAthAkramAnulomata uktaH // [bhA.521] paDhama-carimAu sisire, gimhe addhaM tu tAsi vjjittaa| pAyaM Thave siNehAdirakkhaNaTThA pavese vaa|| vR-'zizire' zItakAle prathamacarame pauruSyau varjayitvA 'grISme' uSNakAle 'tayoH' prathamacaramapauruSyorarddhamarddha varjayitvA pAtramuSNe sthApayet / prathamacaramapauruSyAdikAle tu madhye pravezayet / kimartham ? ityAha-'snehAdirakSArtha' snehaH-avazyAyaH AdizabdAd mahikAhimavarSAdiparigrahaHtadrakSaNArtham / iyamatra bhAvanA-zizirakAleprathamAyAM pauruSyAmatikrAntAyAmuSNe dadAti, caramAyAMtupauruSyAmanavagADhAyAMmadhye pravezayati, anyathAzizirakAle kAlasya snigdhatayA prathamAyAMcaramAyAMca paurussyaamvshyaayaadiptnbhaavtolepvinaashprsnggaat|ussnnkaale tuprathamAyAH pauruSyA ardhe'pakrAntepAtramuSNe dadyAt, caramAyAstupauruSyAH pazcime'.'navagADhemadhye pravezayet, kAlasya rUkSatayA tata UddharvaM pazcAccAvazyAyAdisambhavAt // [bhA.522] uvayogaM ca abhikkhaM, kareti vaasaadi-saannrkkhtttthaa| vAvAreti va anne, gilANamAdIsu kaJjesu // vR- uSNe ca pAtredatte sati sa varSAdibhyo rakSaNArtham, varSa-vRSTiH AdizabdAd himaprapAtAdiparigrahaH, zvA-kukkurastadrakSaNArtham 'abhIkSNam' anavaratamupayogaM karoti / yadi vA glAnAdiprayojaneSu samApatiteSvanyAn sAdhUn vyApArayati, sa tu tatraiva rakSayan tiSThati // atha kiyantaH pAtrasya lepA dIyante? ityAha[bhA.523] ekko ya jahanneNaM, biya tiya cattAripaMca ukkosaa| saMjamaheuM levo, vajjittA gArava vibhUsaM // vR-pAtrasya saMyamahetorjaghanyenaiko lepo dAtavyaH, madhyamato dvau trayo vA, utkarSatazcatvAraH paJca vA varjayitvA gauravaMvibhUSAM ca / gauraveNAtmano maharddhikatvamananalakSaNena vibhUSayA vA na lepo dAtavyaH, kintu saMyamasphAtinimittamiti // [bhA.524] aNavaTTate taha vi u, savvaM avanettu to puNo liNpe| tajjAya sacoppaDayaM, ghaTTa raeuM tato dhove| vR-utkarSataH paJcasvapi lepeSu yadi sa lepaH nAvatiSThate-na pAtreNa saha lolIbhavati 'tataH' Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [bhA. 524] 133 tasminnanavatiSThamAne sarvaM lepamapanIya tataH punarmUlataH pAtraM limpet yathA sa lepo'vatiSte / "tajAe"tyAdi / iha yad alAbvAdipAtraM tailAdinA 'sacoppaDaM' sasnehaM tatra ca dhUli prabhUtA lagnAtaMlepaMghaTTakapASANena ghaTTayitvA tadgatenaiva calepena bhUyastatpAtraMraJjayitvA tataHprakSAlayati eSa tajjAto nAma lepaH // samprati lepasyaiva bhedAnAha[bhA.525] tajjAyajuttilevo, ducakkalevo ya hoi nAyavyo / muddiyanAvAbaMdho, tenagabaMdho ya paDikuTTho / vRtrividholepobhavatijJAtavyaH, tadyathA-tajjAtalepo yuktilepodvickrlepshc| dvicakralepo nAma zakaTalepaH / tatra lipyamAnaM liptaM vA yadi pAtraM kathamapi bhaGgamApnuyAt tato'nyasyAbhAve mudritanaubandhena banIyAtna stenakabandhena, yato mudritanaubandhaevatIrthakarairanujJAtaHstenakabandhastu prtikrussttH||saamprtmenaamevgaathaaNvivriissustjjaatlepsypraagvyaakhyaattvaatshesspdvyaakhyaanaarthmaah[bhaa.526] juttI u pattharAyI, paDikuTThA sA u sannihI kaauN| daya sukumAla asannihi, ducakkalevo ato ittttho|| vR- 'yukti' padaikadeze padasamudAyopacArAd yuktilepaH 'prastarAdi' prastarAdikRtaH, AdizabdAccharkarA-lohakiTTa-kedAramRttikAdiparigrahaH, sA ca yukti sannidhiriti kRtvA tIrthakaragaNadharaiH 'pratikruSTA' nirAkRtA / tajjAtalepazca kadAcidavApyate / tata eteSu lepeSu madhye zakaTalepaH sundaraH, yatastasmin sukumAratayA pAnajAtayo jantavaH spaSTA ddazyante, dRzyamAneSuca teSu dayAM kartuM zakyate, na ca tatra sannidhidoSaH, ataH sundaratvAt sa eva dvicakralepa iSTaH / / [bhA.527] saMjamaheuM levo, na vibhUsAe vayaMti titthyraa| sati-asatIdiTuMto, vibhUsAe sahoMti cugurugaa|| vR-lepaH pAtrasya dAtavyaH saMyamaheto na vibhUsSayA, upalakSaNametat, nApi gauraveNaiti bhgvntstiirthkraavdntii| saMyamahetoH punardIyamAnelepeyadivibhUSA bhavati tthaapisaasNymheturev| atra satyA asatyAzca dRSTAntaH / tathAhi-satyapyAtmAnaM vibhUSayati asatyapi, kevalaM satI kulAcAranimittamAtmAnaMvibhUSayatIti tulyamapi tadvibhUSaNamaduSTam, itarA jAratoSaNanimittamiti dossvt| evaM yathA satyasatyau tathA sAdhU, yathA vibhUSaNaM tathA lepaH, yathA kulAcArastathA saMyamaH, yathAjAratoSaNaMtathA asaMyamaH / vibhUSayA lepaMdadataHprAyazcittaMcatvAro gurukAH, upalakSaNametat, tena gauraveNApi dadata etat prAyazcittamavasAtavyam / uktaJca[bhA.527] saMjamaheU levo, na vibhUsA gAraveNa vA deyo| cauguruga vibhUsAe, liMpite gAraveNaM vA // . [bhA.528] bhijijja lippamANaM, littaM vA asaie puNo baMdhe / ___muddiyanAvAbaMdhe, na tenabaMdheNa baMdhejA / / vR-tat pAtraM lipyamAnaM liptaM vA kathamapi hastapatanAdinA bhidyeta na cAnyat pAtraM vidyate tatastat pAtraM bhUyo mudritanaubandhena badhnIyAt na stenakabandhena / samprati lepasya jaghanyAdibhedAnAha[bhA.529]khara ayasi-kusuMbha sarisava, kameNa ukkosa majjhima jahanno / Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 bRhatkalpa-chedasUtram - 1 navanIe sappi vasA, gule ya loNe alevo u // vR- kharasaMjJakena tilatailena yo lepaH sa utkRSTaH, atasItailena kusumbhatailena ca madhyamaH, sarSapatailena jaghanyaH / uktaJca so puna levo kharasanhaeNa ukkosao muneyavvo / ayasi kusuMbhiya majjho, sarisavatilleNa ya jahanno // 'navanItena' mrakSaNena 'sarpiSA' ghRtena vasayA ca nirvRtto lepo'lepo jJAtavyaH, tasyapAtre samyag laganAbhAvAd jugupsitatvAcca / tatA guDabhRteSu lavaNabhRteSu vA zakaTeSu tilatailamrakSiteSvapi yo lepaH so'pyalepaH, tasyApi lavaNAdyavayavayogato'prazastatvAt // tadevamukto lepasya vidhi | sAmprataM lepakalpikamAha [bhA. 530] paDhiya suya guNiyamaguNiya, dhAramadhAra uvautto pariharati / AloyAyariyAdI, Ayarao visohikAro se / / vR-yasmAdajAnataH prAyazcittaM tasmAd yena oghaniryuktisUtram iyaM vA kalpapIThikA paThitA syAt zrutA vA 'guNitA' atyantasvabhyastIkRtA syAd aguNitA vA sA dhAritA vA syAd adhAritA vA tathApi cedupayuktaH san sUtroktaprakAreNa lepaM 'pariharati' paribhogayati sa lepakalpikaH / tena calepasUtreNa paThitenApaThitena vA guNitenAguNitena vA dhAritenAdhAritena vA upayukte vA'nupayukte vAyAM virAdhanAmApadyate tAmAcAryAdeH purata Alocayati, prathamata AcAryasya, tadabhAve upAdhyAyAderapi / Alocite ca "se" tasya prAyazcittapradAnena vizodhikAraka AcAryaH // ukto lepakalpikaH / samprati piNDakalpikamAha[bhA.531]appatte akahittA, aNahigaya'paricchaNe ya caugurugA / dohi guru tavagurugA, kAlagurU dohi lahugA // vR- sUtraM nAma prAgAsIdAcAragataM piNDaiSaNAdhyayanam, idAnIM tu dazavaikAlikagataM piNDaiSaNAdhyayanam, tasmin 'aprApte' apaThite yadi piNDasyAnayanAya taM preSayati tadA tasya prAyazcittaM catvAro gurukAH / atha sUtraM prAptastathApi yadi tasyArthamakathayitvA preSayati tadA catvAro laghukAH, navaramekena kAlena laghavaH / atha kathito'rtha paraM nAdyApyadhigataH athavA'dhigataH paramadyApi na taM samyak zraddadhAti tamanadhigatArthamazraddadhAnaM vA preSayatazcatvAro laghukAstapasaikena laghavaH / athAdhigatArthamapyaparIkSya preSayati tadA catvAro laghukA dvAbhyAM laghavaH, tadyathA-tapasA kAlena ca // yata evaM prAyazcittamataH [bhA. 532] paDhie ya kahiya ahigaya, pariharatI piMDakappito eso / tivihaM tIhi visuddhaM, pariharanavageNa bhedenaM // vR-piNDaiSaNAdhyayane paThite tasyArthe kathite tena cAdhigate upalakSaNametat samyak zraddhite cayaH 'trividham' udgazuddhamutpAdanAzuddhameSaNAzuddhaM 'tribhi' manovAkkAyairvizuddhaM parihAraviSayeNa navena bhedena pariharati, tadyathA - manasA na gRhNAti nApyanyairgrAhayati na ca gRhyantamanujAnIte, evaM vAcA kAyenApi pratyekaM trikaM trikamavasAtavyam, eSa piNDakalpikaH / atra piNDaniryuktiH sarvA vaktavyA, sA ca granthAntaratvAt svasthAne eva sthitA pratipattavyA // Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [bhA. 532] iha tu SoDazAnAmudgamadoSANAM prAyazcittamabhidhitsurAha [bhA. 533 ] gurugA ahe ya caramatiga mIsa bAyara sapaccavAyahaDe / kaDa pUie ya gurugo, ajjhoyarae ya caramaduge / 135 vR- " -"ahe ya"tti AdhAkarma gRhNataH prAyazcittaM catvAro gurukAH / "caramatiya"tti auddezikaM dvividham-oghena vibhAgena ca tatra vibhAgato dvAdazavidham, tadyathA- uddiSTaM kRtaM karma ca uddiSTaM caturvidham-auddezikaM samuddezikamAdezikaM samAdezikaM ca; kRtamapi caturvidham, tadyathA- uddezakRtaM samuddezakRtamAdezakRtaM samAdezakRtaM ca; karmApi catuHprakAram, tadyathA uddezakarma samuddezakarma Adezakarma samAdezakarma ca; trayazcatuSkakA dvAdaza / iha yAvantaH kecana bhikSAcarAH samAgacchanti tAvataH sarvAn uddizya yat kriyate tad uddezikamucyate, pASaNDina uddizya kriyamANaM samuddezam, zramaNAnuddizyA''dezam, nirgranthAnadhikRtya samAdezam / uktaJca jAvaMtiya uddeso, pAsaMDINaM bhave samuddeso / samaNANaM Adeso, niggaMthANaM samAdeso // etasmin dvAdazavidhe vibhAgoddezike yat caramaM trikaM- samuddezakarma Adezakarma samAdezakarma ca tatra gRhyamANe pratyekaM catvAro gurukAH tapaH kAlavizeSitAH / "mIsa"tti mizrajAtaM trividhamyAvantikamizraM pASaNDikamizraM svagRhamizraM ca tatra pASaNDimizre svagRhamizre ca pratyekaM catvAro gurukAH tapaH-kAlaguravaH / "sapaccavAyahaDe" tti yatra yatra grAmAdau sapratyapAyamabhyAhRtaM tatra tatra catvAro gurukAH / tadevaM yeSUdgamabhedeSu gurukAste uktAH, samprati yeSu mAsaguru tAn pratipAdayati"kaDa pUie ya" ityAdi / kRte uddezike catuHprakAre'pi pratyekaM mAsagurukaM tapaH- kAlavizeSitam, tadyathA-yAvantike mAsaguru, samuddezakRte tapogurukaM mAsaguru, AdezakRte kAlagurukaM mAsaguru, samAdezakRte mAsaguru dvAbhyAM gurukaM tapogurukaM kAlagurukaM ca / "pUtie"tti bhAvapUtikaM dvividhamsUkSmaM bAdaraM ca; tatra sUkSme nAsti prAyazcittam; bAdaraM dvividham-upakaraNe bhaktapAne ca; atra bhaktapAnapUtike mAsaguru / "ajjhoyarae ya caramaduge" tti adhyavapUrakaM trividham, tadyathA- yAvantikamadhyavapUrakaM pASaNDAdhyavapUrakaM svagRhAdhyavapUrakaMca; tatra pASaNDAdhyavapUrake svagRhAdhyavapUrake ca pratyekaM mAsaguru / / uktAni gurukaprAyazcittAni / adhunA laghukaprAyazcittAnyabhidhitsurAha[bhA. 534] oha - vibhAguddese, ciraThavie pAgaDe ya uvagaraNe / loguttara pAmice, pariyaTTiya kIya parabhAve // [bhA.535] saggAmabhihaDi gaMThI, jahanna jAvaMti oyare lahuo / ittaraThavie suhumA, panagaM lahugA ya sesesu // vR- odhauddezike mAsalaghu / vibhAgauddezike uddeze mAsalaghu, samuddeze mAsalaghu tapoguru, Adeze mAsalaghu kAlaguru, samAdeze mAsalaghu dvAbhyAM guru / sthApitaM dvividham- cirasthApitamitvasthApitaM ca; tatra cirasthApite mAsalaghu / prAduSkaraNaM dvividham-prakaTakaraNaM prakAzakaraNaM ca; tatra prakaTakaraNe mAsalaghu / upakaraNapUtike mAsalaghu / prAmityaM dvividham-laukikaM lokottarikaM ca; lokottarike mAsalaghu / parivarttitamapi dvidhA - laukikaM lokottarikaM ca; tatra lokottarike parivarttite mAsalaghu / krItaM dvividham-dravyakrItaM bhAvakrItaMca; tatra dravyakrItaM dvividham-AtmadravyakrItaM Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 bRhatkalpa-chedasUtram -1paradravyakrItaM ca; bhAvakrItamapi dvidhA-AtmabhAvakrItaM parabhAvakrItaM ca; parabhAvakrIte mAsalaghu svagrAmAbhyAhyate mAsalaghu / "gaMThi"tti granthipihitamucyate, yatra guDa-ghRtAdibhAjanamukhe potena carmaNA vA sthagayitvA davarakeNopari granthiIyate, granthisahitA mudrA vA tadupacArAd granthirityarthaH, tasminnudbhidyamAne mAsalaghu / mAlApahRtaM dvividham-jaghanyamutkRSTaM ca; tatra jaghanye mAlApahRte mAsalaghu tathA yAvantike'dhyavapUrake mAsalaghu / tadevaM yatra gra mAsalaghu tat tat sthAnamuktam, idAnIM yayoH paJca rAtrindivAnite vadati- "ittaraThavie" ityaadi| __ itvarasthApite paJca rAtrindivAni / sUkSmaprAbhRtikAyAmapi paJca rAtrindivAni / "laghukA ya sesesu"tti ye'nye udgamadoSAsteSu sarveSvapi pratyekaM catvAro laghukAH, tadyathA-auddezike karamaNi 1 yAvantikemizrajAte2 prakAzakaraNe 3AtmadravyakrIte4paradravya krIte5AtmabhAvakrIte 6laukike'pamitye7laukike parivartite 8paragrAmAbhyAhRte niSpratyapAye 9pihitodbhinne 10 kapATodbhinne 11 utkRSTe mAlApahRte 12 Acchedye 13 anisRSTe 14 eteSu caturdazasu sthAneSu ctvaarolghukaaH||tdevmuktmudgmdossessupraayshcittm| idAnImutpAdanAdoSeSu tadabhidhisurAha[bhA.536] duviha nimitte lobhe, gurugA mAyAe mAsiyaM guruyN| suhume vayaNe lahuo, sese lahugA ya mUlaM ca // vR-nimittaM trividham-atItaviSayaMpratyutpannaviSayamanAgataviSyaca; tatra 'dvividhenimitte' pratyutpannaviSaye'nAgataviSayecatathA lobhecprtyekNctvaarogurukaaH|maayaayaaNmaasguru / sUkSme' sUkSmacaikitsye vacanasaMstave ca pratyekaM laghuko mAsaH / zeSeSu tu samasteSUtpAdanAdo SeSu pratyeka catvAro laghavaH, navaraM mUlakarmaNi mUlam ||smprti dazasveSaNAdoSeSu prAzcittamAha[bhA.537] sasarakkhe sasiNiddhe, panagaM lahugA duguMcha sNstte| ukkuTTa'naMte gurugo, sese savvesu mAsalahU // vR-zaGkite-paJcaviMzaterdoSANAM madhye yat zaGkitaM tanniSpannamApadyate prAyazcittam / mekSite'sarajaskena' sacitta-mizrapRthivIkAyarajomrakSitena hastena mAtrakeNa vA bhikSAM gRhNataH paJca rAtrindivAni; acittena jugupsitena-viSTA-mUtra-mAMsa-lazuna-palANDuprabhRtinA mrakSite gRhyamANe catvAro laghukAH; guDa-ghRta-tailAdibhirapi kITikAsaMsaktairmakSitamAdadAnasya catvAro laghavaH; puraHkarmaNi pazcAtkarmaNi ca caturlaghukAH, anye mAsalaghu pratipannavantaH; utkuTTite'nante sacitte vanaspatikAyike mAsaguru; cUrNe'pyanante sacittemAsaguru; "sese savvesu mAsalahU" parItte pratyeka kuTTite cUrNevApratyekaMmAsalaghu; mizreparIttesarvatramAsalaghu; anantemAsaguru; tathA mRttikAliptahaste yAvantaH seTikAdayo mRttikAyA bhedAsteSu sarveSu mAsalaghu // nikSipte prAyazcittamAha[bhA.538]caulahugA caugurugA, mAso lahu guru ya panaga lahu gurugaM / chasuparita'naMta mIse, bIe ya aNaMtara pare y|| vR. pratyekasacittAnantarapratiSThitamAdadAnasya catvAro laghukAH, pratyekasacittaparasparapratiSThitamapi catvAro laghavaH / anantasacittAnantapratiSThitamAdadAnasya catvAro gurukAH, anantasacittaparampapratiSThitamapi gRhNatazcatvAro gurukAH / pratyekamizre'nantarapratiSThitaM paramparapratiSThitaM vA gRhNato mAsalaghu / anantamizre'ntaraM paramparayA vA pratiSThitamAdadAnasya mAsaguru / Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [bhA. 538] 137 bIjeSu parItteSvanantaraM paramparaMvA pratiSThitaMgRhNataH paJca rAtrindivAni laghukAni, anntessugurukaanni| anye tu bruvate-pratyekamizre'nantaraM paramparaM vA pratiSThitamAdadAnasya laghu rAtrindivapaJcakam, anantamizre'nantaraMparamparaMvA prtisstthitNgRhnntogurukmiti|tthaa'pre-prtyekescittmnntrprtisstthitN gRhNatazcaturlaghavaH, paramparapratiSThitaMmAsalaghuH tathA pratyeke mizre'nantarapratiSThitamAdadAnasya laghuko mAsaH, paramparapratiSThitaM gRhNato laghu rAtrindivapaJcakam anante mizre'nantarapratiSThite mAsaguru, paramparapratiSThite guru rAtrindivapaJcakamiti / uktaJca puDhavI AU teU, paritte ceva taha ya vaNakAye / caulahuanaMtarammI, saccitte paraMpare mAso / mIsAnaMtara lahugo, lahupanaga paraMpare parittesu / ee ceva ya gurugA, hoMti anaMte paiTThANe // iti / vR-trasakAye'nantarapratiSThitaM gRhNatazcaturlaghukam, paramparapratiSThitaM gRhNato mAsalaghu; "tasakAye catulahugA, anaMtaraparaMparaTThie lahuo" iti vacanAt / / evaM SaDjIvanikAyeSu pratyeke'nantemizrecapRthivyAdaubIjeca pratyeke'nante mizrecAnantaraM paramparaMcapratiSThitamAdadAnasya prAyazcittamiti / adhunA pihitaM saMharaNaM cAdhikRtya prAyazcittamAha [bhA.539/1]emeva ya pihiyammI, lahugA davvammi ceva aprinne| "evameva' anenaiva prakAreNa pihite'pi prAyazcittaM vaktavyam / kimuktaM bhavati?-yathA nikSipte prAyazcittuktamevaM yena dravyeNa sacittenAcittena mizreNa vA'nantaraM paramparakaM vA pidhIyate tatrApi draSTavyam, navaramacittena gurukeNa pihite gRhNatazcaturgurukam / saMharaNe-yenamAtrakeNa bhikSAM dAtukAmastatra yadi kiJcit prakSiptaM varttate tadanyatra saMhRtya dadAti tacca saMhiyamANamadyApyapariNataM tasminnapariNate dravye saMhate gRhvatazcatvAro laghukAH / dAyake-pragalite napuMsake catvAro gurukAH, piJjana-kartana-zlakSNakhaNDakaraNa-pramardanapravRtteSu pratyekaM mAsalaghu, zeSeSu dAyakadoSeSu catvAro laghukAH / unmizre-sacittAnantamizrecaturteSupratyekaMmAsalaghu, shessessudaaykdossessuctvaarolghukaaH| unmizre-sacittAnantamizre caturguru, mizrAnantamizre mAsaguru, sacittapratyekami caturlaghu, pratyekamizramigremAsalaghu / / [bhA.539/2] visummIse panagaM, anaMtabIe ya panaga gurU // vR- 'viSvagunmizre' pratyekabIjonmizre laghu rAtrindivapaJcakam, anantabIjonmizre guru rAtrindivapaJcakam / apariNate-dravyApariNate kAyaniSpannam, ye kAyAH pratyekarUpA anantarUpA vA apariNatAstanniSpannamityarthaH; tatra pRthivyAdiSvapariNateSu caturlaghukam, ananteSvapariNateSu caturguru / uktaJca- davvApariNate caulahu, puDhavAdI caugurU anaMtesu / "bhAvApariNate doNhaMtu bhuMjamANANamego tattha nimaMtae" ityevaMrUpe laghuko mAsaH, "bhAvApariNate laghugo" iti vcnaat| lipte-AdheSu triSu bhaGgeSu catvAro laghukAH, caramabhaGge'neSaNAyAM caturguravaH / chardite-AyeSu triSu bhaGgeSu pratyekaM caturlaghukam, caramabhaGge'nAcIrNam / / [bhA.540] saMjoga saiMgAle, anaMtamIse vi caugurU hoti / vIsummIse mAso, sese laghukA u savvesu // Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 bRhatkalpa-chedasUtram -1vR-saMyojanA dvividhA-antarbahizca; tatrAntaHsaMyojanAyAMcatvAro laghavaH, bahisaMyojanAyAM catvAro gurukAH / anye tvantarbahirvA saMyojanAyAM catvAro gurukA iti pratipannAH / pramANAtiriktamAhArayati catvAro laghavaH / "saiMgAle"tti sAGgAre AhAryamANe catvAro gurukaaH|sdhuume caturlaghu / niSkAraNe cturlghu|scittaanntmishrecturgurukm; etacca prAgeva svsthaane'bhihitm| tathA viSvagunmizre' pRthivIkAyAdibhipratyekairmighairunmizrelaghukomAsaH,anantairunmizre gurukH| "sese lahugA usavvesu' 'zeSeSu sarveSvapi' grahaNaiSaNAbhedeSu grAsaiSaNAbhedeSu ca catvAro laghukAH, teca tathaiva yojitAH / gataH piNDakalpikaH / samprati zayyAkalpikamAha[bhA.541] duvihA havaMti sejjA, davve bhAve yadavva khaayaatii| sAhahi pariggahiyA, te ceva ubhAvao sejaa| vR-dvividhA bhavanti zayyAH-dravyato bhAvatazca / tatra dravyataH 'khAtAdayaH' khAtamucchritaM khAtocchritaM ca / etA dravyazayyAH sAdhubhiH parigRhItA bhAvataH zayyA bhvnti| [bhA.542] rakkhaNa gahaNe tutahA, sejjAkappo u hoi duviho u| sunne bAla gilANe, avvattA''rovaNA bhnniyaa|| kR-zayyAyAMkalpateitizayyAkalpaH shyyaaklpikityrthH| sadvividhaH-tasyAbhAvazayyAyA rkssnnegrhnnec|ttr rakSaNeprocyate-vasatiniryamatastAvadkSayitavyA, yadi punarbhikSAdiprayojanato gacchantaH zUnyAM vasatiM kurvanti bAlaM glAnamavyaMktaM vA vasatipAlaM sthApayanti tadA 'AropaNA' prAyazcattaM bhaNitA ||taamevopdrshyti__ [bhA.543] paDhamammi ya caulahuyA, sesesuM mAsiyaM muneyavvaM / dohi gurU ikkeNaM, cauthapae dohi vI lahuyaM // vR-prathamamiha gAthAkramaprAmANyAt zUnyamucyate / yadi zUnyAM vasatiM vasatiM kurvanti tadA''ropaNA catvAro laghukA dvAbhyAM guravaH, tadyathA-tapogurukAH kAlagurukAzca / atha bAlaM sthApayanti tadA mAsalaghu tapoguru kAlalaghu / glAnaM sthApayanti mAsalaghu tapolaghu kAlaguru / 'caturthapade' avyaktasthApanalakSaNe mAsalaghu dvAbhyAmapi laghukam, tadyathA-tapasA kAlena ca / / uktA''ropaNA / sAmpratameteSveva doSA vaktavyAH, tatra prathamaM tAvacchUnye doSAnAha[bhA.544] micchatta baDuga cAraNa, bhaDANa maraNaM tirikkh-mnuyaannN| Adesa vAla nikkeyaNe ya sunne bhave dosaa|| vR-zUnyAyAM vasatau kRtAyAM kadAcit zayyAtarasya mithyAtvagamanam, baTukapravezaH, cAraNapravezaH, bhaTapravezaH, tirazcAM manuSyANAM vA tatra maraNam, 'AdezAH' prAdhUrNakAstapravezaH, vyaalprveshH| etezUnye upAzraye kRte doSA bhavanti / tathA niketane prasUtAyAH striyAstirakSyA vA niSkAsane doSAH / tatra prathamaM mithyAtvadvAramAha[bhA.545] soccA pattimapattiya, akayannu adakkhiNA duviha chedo| bhariyabhAgamanicchubha, garihA na labhaMti va'nnattha / / . [bhA.546] bhedo ya mAsakappe, jadalaMbhe vihArAdi pAvate annaM / bahibhutta nisAgamane, garihavinAsA ya savisesA / / Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 139 pIThikA- [bhA. 546] vR-te sAdhavo bhikSAdinimittaM sarvamAtmIyaM bhANDamAdAya zUnyAM vasatiM kRtvA gatAH, zayyAtarazcAgataH, dRSTAtena zUnyA vasati, pRSTaMkasyApipArve-kva gatAH sAdhavaH?,gRhamAnuSairuktamdRzyate zUnyA vasatistasmAdavazyamanyatra gatAH / idaM teSAM vacaH zrutvA yadi prItikamupajAyate yathA-yadi 'gatA gatA nAma' iti tadA''ropaNA catvAro laghukAH / atha tasyAprItikamutpadyate yathA-'akRtajJAH ete enamapyupacAraMnajAnanti yathA 'ApRcchaya gantavyam' athavA 'adAkSiNyAH' nisnehAstato'nApRcchayA gatA iti tadA caturgurukam / tathA dvividhazchedaH, tathAhi sa pradviSTasteSAmanyeSAM vA sAdhUnAM tadravyasya vasatilakSaNasyAnyadravyANAM vA bhaktapAnAdInAMvyavacchedaM kuryAt / "bhariyabharAgamanicchubha"tti tataH sa kaSAyitaH zayyAtaro yadA te sAdhavo bharitabhAjanabhareNAvanamanta Agacchanti tadA sthAnaM na dadyAt / tatra yadi divA niSkAsayati tadA catvAro laghavaH / tathA taibharitairbhAjanaiH sahAnyAMvasatiM yAcamAnA AgADhAdiparitApanAmApnuvanti tanniSpannamapi teSAM prAyazcittaM caturlaghu / tathA janamadhye garhAmApnuvanti-kiM yUyamakANDe evaM nisskaasitaaH?|ttH 'na bhavyA ete' ityanyatrApitevasatiMna labhante / anyatraca vasatimalabhamAnA graamaadauvrjntittomaasklpbhedH| tatracavihArakrameyA virAdhanA tnnisspnnaa'pitessaamaaropnnaa|tthaa'nyesaadhvovihaaraadinirgtaasttr samAgatAH, tatara cAnyA vasatirna vidyate, sa ca zayyAtarasteSAM doSeNAnyeSAmapi na dadAti, tato vihArAdyAgatA vasateralAbheyattezvApada-stenAdibhyo'narthamApnuvanti tnnisspnnmpitessaaNpraayshcittm| evaM tAvat kRtabhikSATanamAtrANAmuktA doSAH / atha bahireva bhuktvA rAtrAvAgatA vasatiM na labhante tadA''ropaNA caturguru, savizeSatarAzca garhAdayodoSAH, vinAzazca zvApadAdibhyaH / athavA sazayyAtaraH prathamaM samyagdRSTibhUtaH pazcAd 'anApRcchayA gatAH' iti bhAvavipariNAmato mithyAtvaM yAyAt / / gataM mithyAtvadvAram / adhunA baTukadvAramAha[bhA.547] sunaMdaTuM baDugA, ubhAsite ThAha jai gayA samaNA / Agama pavesa'saMkhaDa, sAgari dinnaM ti ya diyaannN|| [bhA.548] saMbhicceNa va acchaha, aliyaM na karema'haM tu appANaM / uhuMcaga ahigaraNaM, ubhayapayosaMca nicchUDhA / / [bhA.549] sAgariya-saMjayANaM, nicchUDhA ten-agnimaaiihiN| jaMkAhiMti paduTThA, ubhayassa vi te tamAvaje / / vR-zUnyAMvasatiM dRSTavA baTukAH' cATAH sAgArikam avabhASante yAcante-asmAkamupAzrayaM prayacchata / zayyAtaro brUte-tatra zramaNAstiSThanti / baTukairuktam-gatAste / zayyAtaraH prAhatarhi tiSThata yUyaM yadi gatAH zramaNAH |testhitaaH |aagtaaH sAdhavaH praveSTupravRttA vasata baTukairnivAritAHmA'tra pravizatha, vayamagre tiSThAmaH / tataH 'asaGkhaDaM' kalahaH parasparamupajAyate / baTukA bruvatevasatirasmAkaM svAminA dattA, kimatra yuSmAkam ? / itare'pi vadantisvAminaivAsmAkamapi vasatiradAyitataH sAdhavaH shyyaatrskaashNgcchnti|sbruute-yuuymnaapRcchyaashuunyN kRtvA gatAH, mayA jJAtam-gatA yUyaM yena zUnyIkRtA dRzyate vasati, ato mayA 'dvijAnAM' baTukAnAM dattA vasati 'iti' tasmAt 'saMvRtyena' paraspasaJcintyA yUyaM baTukAzcaikatra sthAne tiSThata, nAhamAsmAnalIkaM Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 bRhatkalpa-chedasUtram -1 karomi / tatra yadi saMvRtyena tiSThanti tatrapaThatAM pratilekhanAM ca kurvatAM saMyatabhASAbhizca 'uDDuJcakAn' dezIpadametad upahAsAn kuryu, tataH 'adhikaraNaM' saMyataprayogeNa vayaM niSkAzitAH tasmAn baTukAn niSkAzayet, tathA ca sati 'adhikaraNaM' saMyataprayogeNa vayaM niSkAzitAH tasmAd jJAtavyaM saMyatAnAm / athavA 'nicchUDhAH'niSkAzitAH santa ubhayeSAmapi sAgArikasya saMyatAnAM copari pradveSa gaccheyuH / tataste evaM 'nikSiptAH' niSkAzitAH santaH pradviSTAH stenaprayogato'bhyAdiprakSepatazca 'ubhayasyApi ' sAgArikasya saMyatAnAM ca yad anarthajAtaM ca yad anarthajAtaM kariSyanti 'tadapi ' tanniSpannamapi prAyazcittaM 'te' saMyatAH zUnyavasatikAriNa Apadyante / gataM baTukadvAram / idAnIM cAraNadvAraM bhaTadvAraM cAha [bhA. 550 ] emeva cAraNa bhaDe, cAraNa uhuMcagA u ahigatarA / nicchUDhA va padosaM, tenA-' gaNimAi jaha baDuyA || vR- 'evameva' baTukagatenaiva prakAreNa cAraNe bhaTe ca doSA vaktavyAH / kimuktaM bhavati ? - ye baTukeSu doSA uktAste cAraNe bhaTeca pratyekamavasAtavyAH / navaraMcAraNA (Ne] baTukebhyo'dhikatarAH, yataste 'udaJcakAH' yAcakAH / iyamatra bhAvanA - te cAraNAH prapaJcabahulAH, tataH saMyatAn prapaJcaya tebhyo yAcante, tatastaiH sahaikanivAse'dhikatarA doSAH / tathA cAraNA bhaTAzca niSkAzitAH pradveSamApannAH stenAgnyAdibhirubhayeSAmapyanarthaM kuryuryathA baTukA iti // idAnIM tiryaGmaraNadvAraM manuSyamaraNadvAramAdezadvAraM cAha [bhA. 551] chaDDuNikA uDDAho, ghANArisa sutta'vanna acchaMte / iti ubhayamaraNadosA, Aesa jahA baDugamAI // vR-zUnyAM vasatiM dRSTvA gavAdistiryaGa anAthamanuSyovA pravizya mriyate ta yadi gRhasthairasaMyataiH pariSThApayanti tadA 'chardane' pariSThApane SaNNAM kAyAnAM pRthivyAdInAM virAdhanA / athA''tmanA pariSThApayanti tadA pravacanasyoDDAhaH 'ucitA ete'sya karmaNaH' iti / athavA ko'pyevaM zaGketa, ythaa-etairevaayNmaaritH| athavA jugupsA bhavet - azucayo'mI yad mRtakamAkarSanti / athaitaddoSabhayAnna te svayaM pariSThApayanti nApyanyaistyAjayanti tarhi mRtakagandhena saMyatAnAM nAsAzAsi jAyeran / tathA'svAdhyAyikamiti kRtvA sUtrapauruSIM na kurvanti mAsalaghu, arthapauruSIM na kurvanti mAsaguru / sUtrapauruSImarthapauruSIM cAkurvatAM yadi sUtraM nazyati caturlaghu, artho nazyati caturguru / avarNazca lokeSUpajAyate-grAmamadhye'pi vasantaH smazAne tiSThanti / 'iti' upapradarzane, evam 'ubhayasya' tirazco manuSyasya vA maraNe doSAH / gataM tiryag-manuSyamaraNadvAram / adhunA'' dezadvAramAha"Adesa jahA baDugamAdI" / 'AdezAH ' prAdhUrNakAste kecana zayyAtarasya samAgatAH, zUnyAM ca vasatiM dRSTvA zayyAtareNa tatra muktAH, tato baTuka- cAraNa-bhaTeSu ye doSAste'trApi yojanIyAH // gatamAdezadvAram / adhunA vyAladvAraM niSketanadvAraM cAha [bhA. 552] ahigaraNa mAraNA'NINiyammi acchaMte vAli Ayavaho / tiritIya jahA vAle, sUtimaNussIe uDDAho / vR- 'vyAlaH' nAma sarpa zUnyaM dRSTvA vasatau pravizet, tata AgatAH santaH zramaNA yadi taM niSkAzayanti tada'dhikaraNam, haritakAyAdInAM madhyena tasya gamanAt / athavA sa niSkAzyamAnaH Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [bhA. 552] 141 pradveSagamanato dazet tato maraNam / athavA niSkAzane janasammilanataH sa sarpo lokena mAryeta / athaitaddoSabhItAnasaMsarpa niSkAzayanti tatastasmina vyAle tiSThatiAtmavirAdhanA, tena bhkssnnaat| ete ca vyAle doSAH / atha niSketane tAnAha-"tiritIe" ityAdi / yadi tiryakastrI prasUtA niSkAzyate tataH sA yathA vyAlastathaiva niyamata itastato gacchantI haritakAyAdIn vyApAdayet, bAlakAnAM ca tatsambandhinAM tAM vinA tayA cAnIyamAnAnAM maraNasambhavaH / athaivaM doSabhayAt sA na niSkAzyate tadA sA tiSThantI yadA tadA vA sAdhUnAmanarthaM kuryAt, tata AtmavirAdhanA / atha prasUtA mAnuSI niSkAzyatetathA (tadA) "eteSAmiyam' itipravacanoDDAhaH |saa'picnisskaashymaanaa kAyAn viraadhyet|loko vA brUyAt-niranukampA ete yad bAlasahitAmimAM niSkAzayanti / sA vA niSkAzyamAnA pradveSataH sAdhUnAmAlaM dadyAt ceTarUpaM vA mArayet // [bhA.553] chaDDeuM vajai gayA, ujjhamanujjhati hoti dosA u| evaMtA sunAe, bAle Thavite ime dosA / / vR-athavA sAtatraprasUtAsatItaMceTarUpaM tyaktvA gacchettatastaM yadi 'ujjhanti' parityajanti tadA niranukampatAdoSaH / atha nojjhanti tadA uDDAhaH / evamete tAvat zUnyAyAM vasatau doSAH / bAle sthApyamAne punarime / / [bhA.554]bali dhammakahA kiDDA, pamajjaNA''varisaNA ya pAhuDiyA / khaMdhAra agani bhaMge, mAlava-tenA ya nAtI y|| vR- balidvAraM dharmakathAdvAra krIDAdvAraM pramArjanadvAram AvarSaNadvAraM prAbhRtikAdvAraM skandhAvAradvAramagnidvAraMbhaGgadvAraM mAlavadvArastenadvAraMjJAtidvAraMca / etairirbAle rakSake sthApyamAne doSA vaktavyAH / / tatra prathamaM balidnavAramadhikRtya doSAnAha[bhA.555] sAbhAviya tannIsAe AgayA bhaMDagaM avhrNti| nInemi tti va bAhiM, jA pavisai tA haraMta'nne / / vR-sAdhavaH kadAcanApi kAraNavazataH saprAbhRtikAyAM zayyAyAM sthitAH, saprAbhRtikA nAma sArvajanikA yatrA''gatya bali prakSipyate, tatra ye balikArakAste dvidhA tatra samAgaccheyuH, tadyathA-svabhAvena vA 'upakaraNaM vA hariSyAmi' iti kaitavena vaa| tatraye balikarakAH svAbhAvikA nopakaraNaharaNapravRttAste 'tannizrayA' balinizrayA''gatAH santo baliM kurvanto bAlamekAkinaM dRSTvA saJjAtaharaNabuddhayo bhANDakamapaharanti / athavA balinA prakSipyamANenopakaraNaM lepayuktaM kriyate tataH sa bAlo vakti-bahirnayAmyupakaraNaM yena na lepayuktaM kriyate, tataH sa bAlo yAvad bahirnirgataH pravizati tAvadatrAntare'paharanyupakaraNamanye / / svabhAvata iti gatam / kaitavamadhikRtyAha[bhA.556] emeva kaiyavA te, nicchUDhaM taM haraMti se uvhiN| bAhiM ca tumaM acchasu, avaNehuvahiM va jA kunnimo|| vR-'evameva' anenaiva prakAreNa kaitavAt 'te' samAgatA upadhimahapahareyuH, tathAhi-kecana dhUrtA upadhiM hartukAmAH kaitavAt samAgatya kSullakaMbruvate-kSullaka ! eSa baliH samAgacchati tatastvaM bahirniccha, evaMtaMbahirniSkAzya se' tsyopdhimphrnti|athvedNvdnti-vyNbliN kariSyAmaH, Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 bRhatkalpa-chedasUtram - 1 tato yAvad vayaM baliM kurmastAvat tvaM bahistiSTha, mA kUreNa kharaNTayiSyate (Syase), evaM taM niSkAzya tsyopdhimphrnti|ydivaa te evaM brUyuH yAvad vayaM baliM kurmastAvadabhyantarAdAtmIyamupadhimupanaya, sa ca bAlastatkAryamajAnan ekavAraM ca sarvamupakaraNaM netumazaknuvan stokaM gRhItvA nirgatya bahiH sthApayitvA yAvadanyasya pravizati tAvat tadupakaraNamabhyantarasthitaM dhUrterapahiyate // tadevaM balidvAraM gatam / adhunA dharmakathAdvAramAha [bhA. 557] katieNa sabhAveNa va, kahApamatte haraMti se anne / kiDDA sayaM va riMkhA, pAsati va taheva kiDDadugaM / / vR- kecana puruSAH 'dharmaM zraNumaH' iti kaitavena vA svabhAvena vA samAgaccheyuH / tatra svabhAvata AgatAnAM bAlamekAkinaM dRSTvA haraNabuddhirupajAyate / itare tu prathamata eva haraNabudhaiva samAgatAste kSullakaM bruvate kathaya dharmakathAmasmAkamiti; tataH sa kathAM kathayituM pravRttaH prabandhena ca kathayati, kathApramatte kecidagrata upaviSTAH zra Nvanti, anye tasyopakaraNamapaharanti / gataM dharmakathAdvAram / krIDAdvAramAha-"kiDDA" ityAdi / krIDAyAmapi dvikaM vaktavyam / kimuktaM bhavati ? - krIDAnimittamapi kecana svabhAvata AgaccheyuH kaitavena vA / svabhAvato' pyAgatAnAM bAlamekAkinaM dRSTvA haraNabuddhirullasati, tatra sa svayaM bAlaH krIDati golAdinA / atha kadAcit sa kSullako brUyAt-na varttate'smAkaM krIDA; tataste vadanti-yadyevaM tarhi riGkhAH kuru, kaH kiyanto vArAn riGkhati ? evaM sa bAlo riGGkhAH karoti; atha brUte-na kalpante saMyatAnAM riGkhA api karttumiti; tataste vadantiyadyevamasmAn krIDataH pazya, tataH sa kautukena krIDataH pazyati; evaM svayaM krIDayA riGkhAbhirvA pazyan vA krIDApramatta upajAyate; tatastathaivAnye tena saha krIDanti, anye harantyupakaraNamiti // samprati pramArjanadvAramAvarSaNadvAraM ca yugapadAha [bhA. 558/1]jo ceva balIe gamo, pamajaNASSvarisaNe vi so ceva / vR-ya eva balidvAre gama uktaH sa eva pramArjane AvarSaNe ca draSTavyaH / kimuktaM bhavati ? - pramArjananimittamAvarSaNanimittaM vA kecit svabhAvena apare kaitavena samAgacchanti, samAgatya ca balidvAroktena prakAreNopakaraNamapaharantIti / idAnIM prAbhRtikAdvAramAha [ bhA. 558/2 ] pAhuDiyaM vA geNhasu, parisADaNiyaM va jA kuNimo // vR- 'prAbhRtikA' bhikSA'pi bhaNyate arcanikA'pi / tatrobhayamapyadhikRtya doSAnAha- kaitavena svabhAvena vA kecana brUyuH kSullaka ! bhikSAM gRhANa, athavA dvAre nirgaccha yAvad vayaM 'parizATanikAm' arcanikAM kurmaH / evamuktaH sa yAvad bhikSAmAdadAti bahirvA nirgacchati tAvat tasyopakaraNaM harantIti / / gataM prAbhRtikAdvAram / adhunA skandhAvAradvAramagnidvAraM cAha [ bhA. 559 ] khaMdhArabhayA nAsati, esa va ei tti kaiyave nassa / aganibhayA va palAyati, nassasu agana va eti tti // vR- ko'pi svabhAvataH skandhavArAbhayAnnazyati brUte ca eSa sarAjakaH skandhAvAraH samAgacchati, sa ca tathA svabhAvato nazyan bAlamekAkinaM ddaSTavA'paharet / aparaH kaitavena brUteeva kSullaka ! skandhAvAraH samAyAti tasmAllaghu palAyasva palAyasva, tataH sa bAlo nazyati; itare upadhimapaharanti / agnibhayAdapi ko'pi svabhAvataH palAyate, sa ca palAyamAno vakti Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [bhA. 559 ] 143 vahirAgacchati nazyatAmiti / kecit punaH kaitavena brUyuH mandabhAgyAH ! nazyata nazyata, agni samAgacchati // tataH kim ? ityAha [bhA.560] uvahIlobha bhayA vA, na nIti na ya tattha kiMci nInei / gutto va sayaM Dajjhai, uvahiM ca viNA u jA hAnI / vR- 'upadhilobhAt' 'upadhirmadhye tiSThati taM muktvA kathamahaM yAmi ? mA kazcidapaharet' ityupadherlobhato'gnibhayAd vA sa bAlo bahirna nirgacchati, na ca tatra bahi kiJcid niSkAzayati, tataH kathamapyagnisamAgamane sa madhye guptaH san svayaM dahyate / kaitavenAgnyAgamaM kathayitvA bAlaM vipralambhyopadhimapaharanti / upadhiM ca vinA yA hAnistAM sAdhavaH prApnuvanti // gataM skandhAvAradvAramagnidvAraM ca / samprati mAlavadvAraM stenadvAraM cAha [ bhA. 561] mAlavatenA paDiyA, iyare vA nAsatI janena samaM / na ya geNhai sAruvahiM, tappaDibaddho va hIrejjA / / vR- mAlavA e stenA mAlavastenAH, te mAlavagrahaNena dvAragAthAyAM sUcitAH 'itare' anye stenAH stenagrahaNena / kecittu kaitavena svabhAvena vA brUyuH mAlavastenA itarastenA vA patitAH, 1 tatra ye kaitavena bruvate te pattanasya grAmasya vA bhaGge jAte upadhimapaharanti / svabhAvena kathane sa bAlo bhayAnna sAramupadhiM gRhNahvAti, agrahaNe ca tadabhAve mahatI hAni / athavA sa tasminnupadhau pratibaddhaH san mAlavastenairitarairvA sopadhirapahriyeta // gataM mAlavadvAraM stenadvAraM ca / samprati jJAtidvAramAha [ bhA. 562] sannAyagehi nIte, eMti va nIya tti nadve jaM uvahiM / kahiM nIya tti kaiyave, kahie annassa so kahae / vR-svajJAtikAH svabhAvata AgatAH, tairekAkI dRSTaH kSullakaH, tairnIte'nye pazcAdupadhimapahareyuH, tatastanniSpannaM teSAM sAdhUnAM prAyazcittam / athavA'nyena kenApi te svajJAtaya Agacchanto dRSTAH, tenA''gatya kSullakasya kathitam - nijakAstava samAgacchantIti, tataH sa palAyitaH, tasminnaSTe yumapardhi jaghanyaM madhyamutkRSTaM vA'paharanti tanniSpannaM teSAM prAyazcittam / evaM tAvat svabhAvataH svAtInAmAgamane doSA uktAH, adhunA kaitavena tadAgamanakathanato doSAnAha- ko'pi kaitavenAgatya dhUrto brUte kSulka ! kva te nijakAH santi ? / tena kathitam amuke grAme nagare vA / tenAnyasya dhUrtasya kathitaM 'mA svayamahaM bruvANo lakSye' iti // [bhA. 563 ] ciMdhehiM AgameuM, so vi ya sAhei tuha niyA pattA / mo uvahiggahaNaM, tehiM va haM pesito harai / / vR- so'pi anyo dhUrttasteSAM svajJAtInAM cihnAni nAmAni cAgamya tasya kSullakasya samIpamAgacchati, Agatya brUte sa tvamamukAnAM nijakaH; kSullako vakti kutastvaM jAnAsi ? ; itaro brUte-kiM na jAnAmi te mAtaramamukanAmikAM pitaraM cAmukamI zena varNena rUpeNa vA ? | evaM saMvAde kRte sa kSullakovadati-satyamahaM teSAM nijakaH; tataH sa dhUrtto bhASate te nijakAstava kRte samAgatA mayA'mukapradeze dRSTAH, samprati anye pravizanti vadanti ca te-tamAtmIyaM neSyAma iti; tataH sa palAyate, itare upadhimapaharanti / athavA vakti-tairahaM tavodantavAhakaH preSitaH; tataH sa, Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 bRhatkalpa-chedasUtram -1vizvAsaM gacchati, vishvstsycopdhimphret|athvaa vadet-tavA''nayananimittamahaMtaiH preSitaH; evamukte sa bAlaH palAyate, itare tuupdhimphrnti|| [bhA.564] ete pade na rakkhati, bAla gilANe taheva avvtte| niddA-kahApamatte, vatteviya je bhave bhikkhU / / vR- 'etAni' baliprabhRtIni 'padAni' sthAnAni bAlo na rakSati, svAbhAvikeSu kaitaveSu vaiteSu sthAneSu bAlo viparatAryate iti bhAvaH / tathA glAnaH 'avyakto vA' agItArtho yadvA 'vyaktaH' gItArtho'pi ca yo bhaved bhikSurnidrA-kathApramattaH so'pyetAni padAni na rakSati / kathAstaraGgavatyAdayo drssttvyaaH||glaandvaarmvyktdvaarN cAdhikRtyaitadeva vizeSata Aha[bhA.565] emeva gilANe vI, sayakiDDa-kahA-palAyaNe mottuN| avvatto u agIto. rakkhaNakappe parokkho u|| vR-'evameva' anenaivaprakAreNaglAne'pidoSA vaktavyAH, navaraMsvayaMkrIDA-kathA-palAyanAni muktvA / iyamatrabhAvanA-ye bAle doSAsteglAne'pi, navaraMyastasyAtmasamuttho doSaH svayaMkrIDAtmakaH kathAdoSobhayena palAyanadoSazcasana bhavati, kintu sa vArayitumasamartha, navAtaMko'pigaNayati, glAnatvAt / anyacca sa kSudhA pipAsayA'nyayA vA vedanayA paritApyamAnaH san kUjet, tato loko brUyAt-aho! niranukampAH sAdhavoyadamutyaktvA hiNDante; apathyaMvA lokAnItamakalpika sa pratiseveteti / tathA avyakto nAma 'agItaH' agItArtha sa rakSaNakalpe parokSaH / kimuktaM bhavati ?-saH 'svAbhAvikekaitavevAkathamupakaraNaMrakSaNIyam?' itinajAnAti, navA 'svAbhAvikeSu glAnatvAdiSu kena prakAreNAtmA nistArayitavyaH ?, kathaM vA upakaraNam ?' ataH prAguktaM "glAno'vyaktazcaitAni padAni na rakSati" / yo'pi ca vyaktaH so'pi yadi nidrAlurbhavati taraGgavatyAdikathAkathanavyasanI vA tadA na rakSati, prmaadbhultvaat|| [bhA.566] tamhA khalu abbAle, agilANe vattamappamatte y| kappaiya vasahipAlo, dhiimaM taha vIriyasamattho / vR- yasmAd bAlAdInAmete doSAstasmAd yaH khalvabAlo'glAno vyakto nidrAkathAdibhirapramattaH, punaH kathambhUtaH ? ityAha-'dhRtimAn' yastRSA kSudhA vA paritApito'pi na zUnyAMvasatiM kRtvA bhaktapAnAya gacchatisa iti bhAvaH, 'vIryasampannaH' balavAn, yaH stenAnApatato niroddhaM samartha agnyAdisambhave tUpadhimAtmAnaM ca nistArayati IddazaH kalpate vstipaalH|| . atha kiyanta IzA vasatipAlAHsthApayitavyAH? tata Aha[bhA.567]sati laMbhammi aniyayA, panagaMjA tAva hoti acchittii| jahaneNa gurU ciTThai, tassaMdiTTho vimA jayaNA // vR-sati bhaikSasya lAbhe aniyatA vasatipAlAH sthApayitavyAH / ayamatra bhAvaH-yatraikaH saGghATako bhaikSasya pracurasya lAbhato'nyeSAM trayANAM caturNAM cAtmanazca paryAptamAnayati tatra yAvadbhistiSThadbhirgacchasya paryApta bhavati tAvantastiSThanti; athavA AcAryAdayaH paJca tiSThanti yairgacchaH samasto'pi saGga hIto vartate; athavA yo jJAyate 'eSa sUtrA-'rthagrahaNa-dhAraNAsamartho'vyavacchittiM kariSyati' saAcAryasya shaaystisstthti|athaivmpinnistrntitto jaghanyato Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 145 pIThikA - [bhA. 567 ] gururekakastiSThati zeSAH sarve hiNDante / athA''cAryo'pi kulAdikAryeSu nirgacchati tato ya AcAryeNa sandiSTaH 'mayi nirgate sarvametasya purata AlocanAdi kAryam' sa tiSThati / tatoyatra tAni baliprabhRtIni padAni svabhAvataH kaitavena vA prAptAni bhavanti tatra tena vasatipAleneyaM yatanA karttavyA // tatra balipAte tAvadAha [bhA.568] appuvvamatihikaraNe, gAhA na ya annabhaMDagaM chivimo / bhaNai va aThAyamANe, jaM nAsai tujjha taM uvariM / / vR-sAdhavo hi kAraNena saprAbhRtikAyAmapi zayyAyAM sthitA bhaveyuH / sAdhUnAM ceyaM sAmAcArIRtubaddhe kAle baddha upadhistiSThati varSAsvabaddhaH, tatra saprAbhRtikAyAM vasatI varSAsvapi samastaM bhANDakamekAyogaM prakurvanti, tato yadi balikArAH samAgacchanti tathApi na kazcid doSaH / atha te kathamapaharaNaM karttukAmA jJAtavyAH ? ucyate - apUrvAn dRSTvA, ye svAbhAvikAste pratidivasamAgacchantaH paricitAH, yetvapUrvAste hartukAmA vijJeyAH / ye vA atithau viziSTatithyabhAve balikaraNAya samAgatAste'pi hartukAmA draSTavyAH / te'pi yadi brUyuH nirgacchata vayaM baliM kariSyAmaH, tadA gAthA vaktavyA na vi loNaM loNijai, na vi tuppijjai ghayaM va tellaM vA / kiha nAma logaDaMbhaga !, vaTTammi Thavijjae vaTTo ? // annaM bhaMDehi vaNaM, vaNakuTTaga ! jattha te vahai caMcU / bhaMguravaNavuggAhita!, ime hu khadirA bairasArA / / tato jAnate 'vayaM pratyabhijJAtAH' iti / athavA vaktavyam - yeSAmetadupakaraNaM te maikSasyAnayanAya gatAH, vayaM tu 'anyabhANDakam ' anyeSAmupakaraNaM na spRzAmaH / tato yadi na tiSThanti tato bhUyo bhaNati zRNuta, asmabhirvAritA yUyaM na tiSThatha tato yadatra nazyati tad yuSmAkamupari; evamukte te tiSThanti // [bhA. 569] kAraNe sapAhuDi ThiyA, vAse vi kareti egamAyogaM / sannAviya diTThA vA, bhaNAi jA sAravemuvahiM // vR- kAraNe saprAbhRtikAyAM vasatau sthitA varSAsvapi samastasyApi bhANDakasyaikamAyogaM kurvanti tato na kiJcit palAyate tatra ye kaitavena balikArakAH samAgacchanti teSu yatanAvidhiruktaH / samprati svAbhAvikeSvAha - " sannAviya" ityAdi / ye zayyAtareNAnyena vA balikArAH saMjJApitA STA vA svayamanyadA'pi baliM kurvANAstAn prati bhaNati vasatipAlaH- tAvat pratIkSadhvaM yAvadupadhiM sArayAmi; evamukte te pratIkSante // [bhA. 570] uvvarae koNe vA, kAUNa bhaNAti mA hu levADe / bahu pellaNasAravie, taheva jaM nAsatI tujjhaM // vR- tato vasatipAlo yadi kazcidastyapavarakastatra tadupakaraNaM prakSipati, atha nAstyapavarakastata ekasmin koNe sarvamupakaraNaM sthalIkaroti bhaNati ca-zanairbalividhAnaM kuruta, mA upakaraNaM kUrasikthaiH kharaNTayata / atha te bahavo'gArA unmattakAH sahasaiva prerya praviSTA naiva 18 10 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram - 1 sAryamANamupadhi pratIkSante tatastathaiva vaktavyaM yathoktaM prAk, yathA-yadatra nazyati tad yuSmAkamuparIti // dharmakathAdvAre yatanAmAha [bhA. 571] 146 natthi kahAladdhI me, puvvaM diTThe va beti gelannaM / dANAdi asaMkANa va, Aujjato parikahei // vR-yadi te kaitavena svabhAvena vA samAgatya dharmakathAmApRcchanti tadA vaktavyam-nAsti me kathAlabdhiH / atha dharma kathayan sa pUrvaM dRSTaH tato vadati - 'glAnatvaM' ziro me duHkhayati galako veti / atha te dharmakathApraSTAro dAnazrAddhA AdizabdAdabhigamasamyaktvAdayazca samyagjJAtA varttante tatasteSAM dAnAdizrAvakANAm 'azaGkAnAM' zaGkAyA aviSayANAM dvAramUle sthitvA 'Ayojayan' bhANDakaviSayamupayogaM dadAnaH parikathayati, mA kathApramatte mayi ko'pi harediti hetoH // samprati krIDAdvAre yatanAmAha [bhA. 572] daDuM pine na labmAmo, mA kiDDuha mA harijjihaM ko vi / saMmajaNASS varisaNe, pAhuDiyA caiva balisarisA // vR- yadi kecit tatra kaitavena svabhAvena vA''gatya krIDanti tadA tAn prati vaktavyamvayamAcAryAdipArzvato draSTumapi krIto na labhAmahe tasmAdatra mA krIData, etaccaivamucyate 'mA kazcid haret' iti kRtvA / pramArjane AvarSaNe prAbhRtikAyAM ca yathA balidvAre tathA yatanA karttavyA / / [bhA. 573] khamaNaM nimaMtite U, khaMdhAre kaiyave imaM bhaNati / kiM ne nirAgasANaM, guttikaro kAhiI rAyA // vR- bhikSAM yadi ko'pi nimantrayati tadA vaktavyam-mamAdya kSapaNamiti / kaitave ca skandhAvAre idaM bhaNati - kiM "ne" asmAkaM 'nirAgasAM' niraparAdhAnAM 'guptikaraH' rakSAkaro rAjA kariSyati ? yatra tu svAbhAvikaH skandhAvAraH samAgacchati tatreyaM yatanA [bhA. 574 ] pabhu anupabhuno va niveyaNaM tu pellaMti jAva nINemi / taha vi ya aThAyamANe, pAse jaM vA tarati neuM // vR- prabhuH nAma rAjA, anuprabhuH senAdhipatiprabhRtikaH, taM gatvA dharmalAbhayati- viviktamasmAkamupAzrayaM kuruta / tataH sa manuSyAn dadAti te prerayanti samastAnapi lokAnupAzrayapraviSTAniti / atha skandhAvAro na vrajati kintu tathaiva sthitavAn, tatra yadi ko'pi vasatiM sthAnanimittaM prerayed atrApi prabhoranuprabhorvA nivedanaM karttavyaM yena sa vArayati / atha prabhuranuprabhurvA na vArayati asvAdhInA vA te puruSAstato brUte- yAvadupakaraNaM nayAmi tAvat pratIkSasva (kSadhvam ] / tataH kalpaM vistArya sarvamupakaraNaM tatra prakSipyopari baddhavA niSkAzayati / atha prabhUtamupakaraNaM na zaknoti sarvamekavAraM netuM tadA triSu caturSu vA kalpeSu baddhavA kollukaparamparakeNa mahArASTraprasiddhakolullu-kacakraparamparanyAyena niSkAzayati / atha te harantyupakaraNaM tato yat pArzve sArabhANDamakSAdi yadvA netuM zaknoti tad nayati // samprati svAbhAvikAgnau yatanAmAha [bhA. 575] kolluparaMpara saMkali, AgAsaM nei vAyapaDilomaM / acchullUDhA jalaNe, akkhAI sArabhaMDaM tu // vR- jvalane pravarddhamAne sarvamupakaraNamekavAramazaknuvan kalpeSu caturSu paJcasu vA baghnAti, Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA- [bhA. 575] 147 - baddhvA ca kollukacakranyAyena paramparayA "saMkali"tti tAn poTTalakAn davarakeNa saGkalayya yatra na tRNAdisambhavastata AkAzaM tadapi vAtapratilomaM tatra nayati / atha jvalanenAtiprasaratA te 'acchullUDhAH' svasthAnaM tyAjitAstato yat sAraM bhANDamakSAdi tad niSkAzayanti // mAlava-steneSu yatanAmAha[bhA.576] asarIratemabhaMge, pavalAe jane u jaMtarati neuM / na vidhUmo na vi bolo, na ddavati jano kiyvesuN|| vR-'azarIrastenabhaGge yezarIraM nApaharanti taiH stenaibhaGge-prapalAyamAnejane yadnetuM zakneti tad nyti| yadi punaH kaitavena kecana bruvate 'agni' samucchalitaHstenA vA dvevidhAH samApatitAH tadA te vaktavyAH-na vai dhUmo dRzyate "na vi bolo"tti nApi janasya prapalAyamAnasya bolaH tasmAn dravati jano vidagdhaH kaitaveSviti / / svajJAtidvAre yatanAmAha[bhA.577] annakula-gottakahaNaM, pattesu vi bhIyaparisa pellei / puvvaM abhIyaparise, bhaNAti lajjAe na bhaNAmi // [bhA.578] jA tAva Thavemi vae, patte kuDDAdicheya sNgaaro| mA si hIre uvahiM, acchaha jA siM niveemi / / -yadi kecanasvajJAtayaAgatA vartantenacatetaMpratyabhijAnatetadA anyakula-gotrakathanaM' karttavyam anyat kulamanyacca gotramAtmanaH kathayati / atha te samyagjJAtAraH samAgatAstatra yadi te bhItaparSadastadA tAn prerayati-IzAstAddazA yUyam, bandhayAmi yuSmAn rAjakuleneti / athaivamuktAstena bibhyati tarhi tAnabhItaparSado vakti-mamApyetadabhipretamuniSkramaNaM paraM lajjayA na bhaNAmi yuSmAn, yathA-ahamuniSkramAmIti, na vA zaknomi lajjayA yuSmAkaM samIpamAgantum, tabhavyaM kRtaM yad yUyamAgatAH kintu tiSThata kSaNamAtraM yAvadAgacchanti sAdhavaH, tatasteSAM samIpe vratAni nikSipAmi; mA vA teSAM bhaTTArakANAmupakaraNaM zUnye upAzraye kenApi hriyeta, yAvacca teSAM nivedayAmi; mAvA teSAMbhaTTArakANAmupakaraNaMzUnye upAzraye kenApihiyeta, yAvaccateSAM nivedayAmi yathA-'ahaM gamiSyAmi' iti tAvat tiSThata / etAvatopAyena tAvat tiSThati yAvat sAdhavaH prAptA bhavanti, tata upAzrayakuDyasya cchidraMpAtayitvAnazyatisaGketaMcakaroti-amukasthAnemAMgaveSayata, Agatya vA mama militvymiti|| [bhA.579] khaMdhArAdI nAuM, iyare vitahiM duyaM smbhieNti| appAheI tesiM, amugaM kajjaM duyaM eha // vR-'itare'pi' bhikSArthamaTantaH sAdhavaH skandhAvAramagni-mAlava-stenapatanavAjJAtvA drutaM' satvaraM 'samabhiyanti' samAgacchanti / sa vA vasatipAlo bhikSArthaM gatAnAM sandezaM kathayati, yathAamukaM kAryamApatitamiti drutamAgacchata / gataMrakSaNadvAram / idAnIM grahaNakalpikamAha[bhA.580] duvihakaraNovaghAyA, saMsattA paccavAya sijavihI / jo jANati parihariuM, so gahaNe kappito hoti / / vR-vasatedvividhaM karaNam-mUlakaraNamuttarakaraNaMca, tena dvividhena karaNenopaghAto yasyAH sA dvividhakaraNopaghAtA, mUlakaraNopahatA uttarakaraNopahatA cetyarthaH / tathA pRthivyudaka-tejo Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 bRhatkalpa-chedasUtram -1haritatrasaprANa-sAgArikasaMyuktA saMsaktA / brahmavratAdivirAdhanAkAriNI pratyavAyA / tathA vidhividhAnaM bhedaH prakAra ityanarthAntarama, zayyAyA vidhirvakSyamANA nava zayyAyA bhedAH / etairmUlakaraNAdidoSairya samyak parihartujAnAti sa zayyAgrahaNe kalpiko bhavati / / atha katividhaM mUlakaraNamuttarakaraNaM vA zodhanIyam ? ata Aha[bhA.581] satteva ya mUlaguNe, sohI satteva uttaraguNesu / saMsattammiya chakkaM, lahu-guru-lahugA carama jAva // vR- 'saptaiva' saptaprakAraiva zodhimUlaguNeSu, gAthAyAmekavacanamArSatvAt, 'saptaiva' saptaprakAraivottaraguNeSuzodhi / kimuktaM bhavati? -mUlakaraNaM saptabhedaM zodhanIyaM vasateH sAdhubhi, uttarakaraNamapi saptavidhamiti / tathA saMsakte upAzraye 'SaTkaM' pRthivyaptejo-vanaspati-trasAyasAgArikalakSaNaM zodhanIyam / kimuktaM bhavati ? -yathoktarUpeNa SaTkena saMsaktAyAmapi na sthAtavyam / yadi tiSThati tato laghu-guru-laghukA yAvata 'caramaM' pArAJcitaM tAvat prAyazcittam / tadyathA-pRthivyAdibhiH kAyaiH saMsaktAyAM tiSThanti catvAro laghukAH, haritairanantaizcatvAro gurukAH, pratyekabIjaiH paJca rAtrindivAni laghukAni, anantabIjaistAnyeva gurukANi, mitraiH pRthivyAdibhirmAsalaghu, mitrairanantairmAsaguru, bIjaiHpratyekairanantaizcamitraiH sacittairiva, trasaiH saMsaktAyAMcaturguru, evaM tiSThataH prAyazcittam / atha tiSThan pRthivIkAyAdisaTTanAdi karoti tadA laghuka-gurukAdi prAyazcittam "chakkAyacausulahugA" ityAdi gAthayAprAguktaprakAreNAbhihitaMtAvadavaseyaMyAvaccaramaM pArAJcitamiti / / "saptavidhaM mUlakaraNaM zodhanIyam" ityuktam ataH sapta mUlabhedAnAha[bhA.582] paTTIvaMso do dhAraNAu cattAri muulveliito| mUlaguNehi uvahayA, jA sA AhAkaDA vasahI / / vR-uparitanastiryakpAtI pRSThavaMzaH, dvau mUladhAraNau yayorupari pRSThavaMzastiryag nipAtyate, cata+zca mUlavelaya ubhayordhAraNayorubhayato dvidvivelisambhavAt / ete vasateH sapta mUlabhedAH / etairmUlaguNaiH saptabhirupahatA yA vasati sA AdhAkRtA bhavati / sAdhUn AdhAya-sampradhArya kRtA AdhAkRtA, pRSodarAditvAdiSTarUpaniSpatti // uttarakaraNaM punaridaM saptavidham[bhA.583] vaMsaga kaDaNokkaMcaNa, chAvaNa levaNa duvAra bhUmI y| - sapparikammA vasahI, esA muulottrgunnesu|| vR-vaMzakA ye velInAmuparisthApyante, pRSThavaMzasyopari tiryak 'kaTanaM' kaTAdibhisamantataH pAzrvAnAmAcchAdanam, 'utkaJcanam' upari kambikAnAMbandhanam, 'chAdanaM' darbhAdibhirAcchAdanam, 'lepana' kuDyAnAMkardamenagomayena ca lepapradAnam, "duvAra"ttisaMyanimitmanyatovasatebharakaraNam, "bhUmi"ttisamabhUmikaraNam / etat sptvidhmuttrkrnnm| eSA saparikarmA vasatirmUlaguNairuttaraguNaizca / eSA niymenaavishodhikotti|anye'pi cottaraguNA vasatervidyantetaiH kRtA vishodhikotti|| ke te'nye uttaraguNAH ? ityata Aha[bhA.584] dUmiya dhUviya vAsiya, ujjoviya balikaDA avattA y| sittA sammaTThA vi ya, visohikoDI kayA vasahI // vR- 'dUmiyA' nAma sukumAralepena sukumArIkRtakuDayA seTikayA dhavalIkRtakuDayA ca, Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [bhA. 584] dhUpitA aguruprabhRtibhi, vAsitA paTavAsa-kusumAdibhi, uddayotitA' andhakAre'gnikAyena kRtozyotA, 'balikRtA' yatra saMyatanimittaM balividhAnaM kRtam, 'avAttA' nAma yatra bhUmirupaliptA, siktA AvarSaNakaraNataH, sammRSTA sammArjanyA saMyatanimittam / evamuttaraguNaiH kRtA vasatirvizodhikoTirbhavati ||atraiv prAyazcittavidhimAha[bhA.585] apphAsueNa dese, savve vA dUmiyAdi caulahugA / aphAsu dhUmajotI, desammi vi caulahU hoMti / / vR-yatradezataH sarvatovA aprAzukena dUmitAdi AdizabdAtsamastAnyapi padAnigRhItAni tatra tiSThataH pratyekaM prAyazcittaM catvAro lghukaaH| yatra punaraguruprabhRtibhidhUpanamandhakAre'gnikAyenozyotanaMtatra niyamAdaprAzukaH-sacitto'gnikAyaitideze'picatvArolaghukAH kimuta sarvataH? / [bhA.586] sesesu phAsueNaM, dese lahu savvahiM bhave lahugA / sammajjaNa sAha-kusAdi chinnamettaM tu saccittaM // vR-'zeSeSu' dhUpitamuddayotitaMcamuktvAanyeSudUmita-vAsita-balikRtA-'vAtta-siktasammRSTarUpeSu bhedeSuprAzukena dezataH karaNe mAsalaghu, sarvatazcatvAro laghavaH / tathA yad mAya'te tatra sacittaM zAkhA-kuzAdi cchinnamAtraM tada yadi dezataH sarvato vA sammApate tadA caturlaghu // [bhA.587] mUluttaracaubhaMgo, paDhame bIe ya guruga savisesA / taiyammi hoi bhayaNA, attaTTakaDo carama suddho|| vR-mUlaguNAH pRSThavaMzAdayaH uttaraguNA vaMzakAdayaH teSu mUlottaraguNeSu caturbhaGgI / gAthAyAM puMstvaM prAkRtatvAt / mUlaguNAapipRSThavaMzAdayaH saMyatanimittamuttaraguNA apyavizodhikoTigatA vaMzakAdayaH saMyatanimittamiti prathamo bhaGgaH, atra prAyazcittaM catvAro gurukA, dvAbhyAM guravaH, tadyathA-tapasA kaalenc|muulgunnaaH saMyatArthamuttaraguNA avizodhikoTigatAH svArthamiti dvitIyaH, atra catvAro gurukAstapoguravaH kAlalaghukAH / "taiyammi hoti bhayaNa"tti mUlaguNAH svArthamuttaraguNAH saMyatArthamiti tRtIyo bhaGgastasmin bhajanA / sA ceyam-ye'trottaraguNAste yadyavizodhikoTigatAstadA caturguravastapolaghavaH kAlaguravaH, atha vizodhikoTigatAste tato'prAzukena dezesarvasminvA parikarmaNicatvArolaghavaH, prAzukena dezatomAsalaghu, sarvatazcatvAro laghukAH / AtmArthaM mUlaguNA AtmArthameva cottaraguNA ityevamAtmArthakRtazcaramabhaGgaH zuddhaH / / tadevaM dvividhakaraNopaghAteti dvAraM vyAkhyAtam / adhunA saMsaktadvAramAha[bhA.588]puDhavi dagaagani hariyaga, tasapANa sAgAriyAdi sNsttaa| vaMbhavayaAdi-daMsaNavirAhigA paccavAyA u|| vR-pRthivyA udakenAgninA haritakena trasapANaiH 'sAgArikAdibhizca sAgArikaH-zayyAtaraH AdizabdAdanyastra-puruSagRhasthaiH 'saMsaktA' sammizrA / tathA pratyapAyayati-pratyapAye pAtayatIti pratyapAyA brahmavratAdInAM darzanasya-samyaktvasya virAdhikA, yatra brahmavratAdInAM virAdhanopajAyate sA sapratyavAyA zayyA ityarthaH / / atrobhayatrApi prAyazcittavidhimAha[bhA.589] kAesu u saMsatte, sacitta-mIsesu hoi stttthaannN| sAgAriyasaMsatte, lahugA gurugA yaje jattha / / Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 bRhatkalpa-chedasUtram -- vR-'kAyaiH' pRthivIkAyAdibhisacittairmitraizcasasakteupAzraye tiSThataHprAyazcittaM 'svasthAnaM' svasthAnaniSpannaM bhavati |dythaa-scittaiH pRthivIkAyAdibhi saMsakte caturlaghu, haritairanantaizcaturguru, pratyekabIjai rAtrindivapaJcakaM laghu, ananatabIjairgurukam, mitraiH pRthivyAdibhirmAsalaghu, haritairanantairmisiguru, bIjaiH pratyekairanantaizca mitraiH sacittairiva, sakAyaizcatvAro gurukaaH| "sAgAriya" ityAdi pazcimArddham / nirgranthAnAM puruSasaMsakte upAzraye tiSThatAM catvAro laghukAH, strIsaMsakte catvAro gurukA- / nirgranthInAM strIbhiH saMsakte caturlaghu, puruSasaMsakte caturguru / ye ca yatrA''jJAbhaGgAdayo doSAste ca tatra saprAyazcittA vaktavyAH // [bhA.590] gurugA baMbhAvAe, AyAe ceva daMsaNe lhugaa| ANAdiNo virAdhana, bhavaMti ekkekkagapayAo / / vR-'brahmApAye' brahmapratyavAye 'Atmani caiva' AtmapratyapAye 'gurukAH' catvAro guravaH / 'darzane' darzanapratyapAye catvAro laghavaH / 'AjJAdayazca' AjJAbhaGgAdayo virAdhanA ekaikapadAd bhavanti jJAtavyAH, dvividhakaraNopaghAtAdiSu sarveSvapi padeSu yathAyogamAjJAbhaGgAdayo virAdhanAH saprAyazcittA yojanIyA ityarthaH ||ath ke brahmapratyavAyA AtmapratyavAyA darzanapratyavAyAvA? tata Aha[bhA.591] tiriya-manuitthiyAto, baMbhAvAto u tiviha pddimaato| ahibila-calaMtakuDDAdi evamAdI u AyAe / vR-yatra tiryakistrayo manuSyastriyo vA yadi vA yatra 'trividhAH pratimAH' tiryakstrIpratimA manuSyastrIpratimA devastrIpratimA vA sA 'brahmApAyA' brahmapratyapAyA, tasyAM sthitAnAM brahmavratavinAzasambhavAt / yatra punarahabilAni calanti-calAni kuDyAni AdizabdAcalavelIdhAraNAdiparigrahaH, evamAdikA 'Atmani' aatmprtyvaayaa| [bhA.592] AgADhamicchadiTThI, savvAtihi maruga bahujanaTThANA / pAsaMDA ya bahuvihA, esA khalu dNsnnaavaayaa| vRtathA yatrA''gADhamithyAddaSTi, yatra ca sarve'tithayaH samAgacchanti saGgamityarthaH, yatra 'marukAH' baTukAstiSThanti caTTazAlA iti bhAvaH, yacca bahUnAmAgantukAnAM janAnAM sthAnaM dezikakuTItyarthaH, yatra ca bahuvidhAH pASaNDAH, eSA evaMrUpA vasati- khalu 'darzanApAyA' darzanapratyapAyA / / samprati zayyAvidhidvAramAha[bhA.593] kAlAtikatovaTThANa abhikaMta anabhikaMtA ya / vajA ya mahAvajjA, sAvaja maha'ppakiriyA y|| vR-zayyA navaprakArA bhavanti, tadyathA-kAlAtikrAntA 1 upasthApanA 2 abhikrAntA 3 anabhikrAntA 4 vA 5 mahAvA 6sAvadyA 7mahAsAvadyA 8 alpakriyA 9 ca // tatra kAlAtikrAntAdiSu prAyazcittavidhimAha[bhA.594] kAlAtIte lahugo, cauro lahugA ya causu ThANesu / ___ gurugA tisujamalapayA, appakiriyAe suddho u|| vR-Rtubaddhe kAle kAlAtikrAntaM tiSThati mAsalaghu, varSAkAle catvAro laghavaH / 'caturdA Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA- [bhA. 594] 151 sthAneSu' pasthApanAyAmabhikrAntAyAmanabhikrAntAyAM vajyAryA cetyarthaH tiSThataH pratyekaM catvAro laghukAH / tathA 'triSu' sthAneSu mahAvajyA sAvadyAyAM mahAsAvadyAyAM cetyarthaH ptayekaM catvAro guravaH, paraMtapaH- kaalvishessitaaH| tadyathA-mahAvAyA catvAro gurukAH atapoguravaH, sAdyAyAM tapoguravaH, mahAsAvadyAyAM tapasA kAlena ca guravaH / "jamalapayA" iti tapaHkAlayoH saMjJA, tato'yamartha-triSu sthAneSu gurukAH 'yamalapadAH' yamalapadavantastapaH-kAlavizeSitA draSTavyAH / alpakriyAyAMtu tiSThan zuddhaH / / sAmpratametAsAmeva kAlAtikrAntAdInAM vyAkhyAnamabhidhitsurAha[bhA.595] uu-vAsA samatatA, kAlAtIyA u sA bhave sejjA / sacceva uvaTThANA, dugumA duguNaM avajettA / / vR-Rtubaddha kAle varSAkAleca yatra sthitAstasyAmRtubaddhe kAle mAse pUrNevarSAkAle caturmAse pUrNe yat tiSThati sA kAlAtikrAntA sati / "saccaiva" ityAdi / yA kAlamaryAdA'nantaramuktA 'Rtubaddhe mAsovarSAsucatvAromAsAH' iti tAmeva dviguNAM dviguNAmavarjayitvA yatra bhUyaH samAgatya tiSThanti sA upasthAnA / kimuktaM bhavati? -Rtubaddhe kAle dvau mAsau varSAsvaSTamAsAn aparihRtya yadi punarAgacchati tasyAM vasatau tataH sA upasthAnAbhavati, upasAmIpyena sthAnam-avasthAnaM yasyAM sA upasthAneti vyutpatteH / anye punaridamAcakSate-yasyAM vasatau varSAvAsaM sthitAstasyAM dvau varSArAcAvanyatra kRtvA yadi samAgacchantitataH sA upasthAnAna bhavati atisstthtaaNpunrupsthaapnaa|| [bhA.596] jAvaMtiyA u sejA, annehiM niseviyA abhikkaMtA / annehi aparibhattA. anabhikaMtA upvisNte|| vR-yA zayyA AcaNDAlebhyo yAvantikI sA yadA'nyaizcarakAdibhi pASaNDasthairgRhasthairvA niSevitA pazcAt saMyatAstiSThanti sA abhikrAntA / saiva yAvantikI anyaiH pASaNDasthairgRhasthairvA aparimuktA tasyAM yadi saMyatAH pravizanti tataH sA'nabhikrAntA / / [bhA.597] attaTTakaDaM dAuM, jatINa annaM kareMti vajjA u| jamhA taM puvvakayaM, vajaMti tato bhave vajA / / vR-AtmArthakRtAM vasatiM yatibhyo datvA punaranyAtmArthaM kurvanti yadi tataH sA yatidattA ityata Aha-yasmAt tAM pUrvakRtAM vasatiM gRhasthA varjayanti, yatibhyaH kila dtttvaat| tato vaya'ta iti vA bhavati sA pUrvakRteti // [bhA.598] pAsaMDakAraNA khalu, AraMbho abhinavo mahAvajjA / samaNaTThA sAvajjA, mahasAvajjA u sAhUNaM / / vR-yatra bahUnAM zramaNa-brAhmaNaprabhRtInAM pASaNDAnAM kAraNAt-kAraNena khalvArambho'bhinavaH kriyate sA mahAvA / 'zramaNArthA' paJcAnAM zramaNAnAmarthAya kRtA sAvadyA / yA punaramISAmeva sAdhUnAmarthAya kRtA sA mhaasaavdyaa|| [bhA.599] jA khalu juhuttadosehi vajjiyA kAriyA saaTThAe / parikammavippamukkA, sA vasahI appakiriyA u|| vR-yApunaH 'yathoktadoSaiH' kAlAtikrAntAdilakSaNairvarjitA kevalaM svasya-Atmano'rthAya Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 bRhatkalpa-chedasUtram -1 kAritAparikarmaNAcavipramuktAsarvasyApiparikarmaNaH svataevApravarttitatvAtsAvasatiralpakriyA veditavyA / samprati yatanAM darzayitukAma idamAha[bhA.600] hichillA uvarillAhi bAhiyA na u labhaMti pAhannaM / puvvANunnA'bhinavaM, ca causu bhaya pcchimaa'bhinvaa|| vR-adhastanya uparitanIbhirbAdhyante, bAdhitAzca satyaH 'na tu' naiva labhante prAdhAnyam / iyamatra bhAvanA-navApi vasatayaH krameNa sthApyante, tatrApyalpakriyA nirdoSeti prathamam / tyathAalpakriyA kAlAtikrAntA upasthAnA abhikrAntA anabhikrAntA vA mahAvA sAvadyA mhaasaavdyaac| atrAdhastanIalpakriyA, ayAMyadyatiriktaMkAlaM tiSThati tataH sAkAlAtikrAnatayA bAdhyate, sA kAlAtikrAntA bhavatIti bhAvaH / kAlAtikrAntAmapi yadi prAgabhihitasvarUpAM kAlamaryAdAM dviguNAM dviguNAmaparihatyopAgacchanti tataH sA upastAnayA bAdhyate, upasthAnA sA bhvtiitibhaavH| evaM yathAsambhavamupayujya vaktavyam / "puvvANunna"tti AsAMcanavAnAM zayyAnAM madhye pUrvasyAH pUrvasyAH anujJA veditavyA / kimuktaM bhavati? navAnAM zayyAnAM madhye yA pUrvA alpakriyA sA tAvat prathamamanujJAtA, lezata'pi sAvadyAbhAvAt; tasyA abhAve zeSANAM madhye kAlAtikrAntA pUrvA sA anujJAtA, alpakriyAyA alAbhesA AzrayaNIyA iti bhAvaH; tasyA apyalAbhezeSANAMpUrvA upasthAnAsA anujJAtA; evaM yA yA pUrvA sA sA anujJAtA tAvadvaktavyA yAvat sAvadyA mahAsAvadyAyAH pUrvA sA anujnyaataa| evaMpUrvasyAH pUrvasyA alAbhe uttarasyA uttrsyaaanujnyaaveditvyaa| "abhinavaMcacausu bhaya"tti catasRSu vasatiSu abhinaveti doSaH sambadhyate abhinavaM doSaM 'bhaja' vikalpaya, kadAcid bhavati kadAcinna bhavatIti jAnIhItyarthaH / atrApIyaM bhAvanA-anabhikrAntAyAmaparimukteti kRtvA cirakRtAyAmapyabhinavadoSobhavati, vajyArdiSupunaryAparibhuktAstAsu nAbhinavadoSaH, eSA bhjnaa| "pacchimA'bhinava"ttipazcimonAmamahAsAvadyopAzrayaHtasminnabhinavakRtevA cirakRtevA paribhukte vA abhinavadoSA bhavanti, ekapakSanirdhAraNAt / etairmUlaguNAdi doSairya parihartujAnAti sa grahaNe klpikH|| kathaM punarjAnAti parihartum ? iti ced ata Aha[bhA.601] uggama-uppAyaNa-esaNAhi suddhaM gavesae vasahiM / tivihaM tIhiM visuddhaM, parihara navageNa bhedeNaM / / vR-udgamenotpAdanayA eSaNayA zuddhAM vasatiM gaveSayati / tatratrayANAM padAnAmaSTau bhnggaaH| teSu ca uparitaneSu saptasu bhaneSvazuddhAM parihartuM yo jAnAti sa grahaNe kalpikaH / kathambhUtAM vasatimudgamAdizuddhAMgaveSayati? ityata Aha-'trividhA khAtAdibhedatastrIprakArAMtathA tribhiH' manasA vAcA kAyena ca vizuddhAM gaveSayati / tathA khAtAdIstisro'pi vasatIrudgamAdyazuddhA navakena bhedena pariharati / tadyathA-manasA na gRhNAti nApi grAhayati nApi gRhNantamanujAnIte, evaM cA kAyena ca vaktavyamiti // [bhA.602]paDhiya suya guNiyamaguNiya, dhAramadhAra uvautto pariharati / ___AloyaNamAyariye, Ayario visohikAro se|| Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [bhA. 602] 153 vR-asyA vyAkhyA prAgvat uktaH zayyAkalpikaH / samprati vastrakalpikamabhidhitsurAha[bhA.603] nAmaMThavaNA vatthaM, davve bhAve ya hoi nAyavvaM / eso khalu vatthassa u, nikkhevo cauvviho hoi / / vR-vastraM khalu caturvidham / tadyathA-nAmavastra sthApanAvastraM dravyavastraM bhAvavastra ca / eSa khalu vastrasya nikSepazcaturvidho bhavati / tatra nAma-sthApane pratIte, dravyavastramAha[bhA.604] davve tivihaM egidi-vigala-paMceMdiehiM nipphannaM / sIlaMgAi~ bhAve, davve pagayaM tdtttthaae|| vR-dravyavastraM trividham / tadyathA-ekendriyaniSpannaM vikalendriyaniSpannaM paJcendriyaniSpannaM ca / tatraikendriyaniSpannaM kArpAsikAdi, vikalendriyaniSpannaM kauzeyakAdi, paJcendriyaniSpannamaurNikauSTrikAdi / 'bhAve' bhAvavastramaSTAdaza zIlAGgasahastrANi / athakAnyaSTAdaza zIlAGgasahasrANi? iti ced ucyate karaNe joge saNNA, iMdiya bhomAdi samaNadhamme ya / sIlaMgasahassANaM, etAu bhave smuppttii|| asyA akSaragamanikA-karaNaM trividham, tadyatA-karaNaM kArApaNamanumodanaM ca / trividhI yogaH-manoyogo vAgyogaH kaayyogshc| saMjJAzcatasraH, tadyathA-AhArasaMjJA bhayasaMjJA maithunasaMjJA parigrahasaMjJA ca / indriyANi paJca, tadyathA-zrotrendriyaM cakSurindriyaMdhrANendriyaM jihvendriyaMsparzanendriyaM ca / 'bhomAdi'tti bhaumaH pRthivIkAyaviSayaH samArambhaH, AdizabdAdapkAyasamArambhastejaH kAyasamArambho vAyukAyasamArambho vanaspatikAyasamArambho dvIndriyasamArambhastrIndriyasamArambhazcaturindriyasamArambhaH paJcendriyasamArambho'jIvakAyasamArambhazca / zramaNadharmo'pi dazadhAkSAntirdivamArjavamalobhatA tapaH satyaMsaMyamastyAgo'kiJcanatA brahmacaryaca / etaiH sthAnairaSTAdazAnAM zIlAGgasahasrANAmutpatti / / tadyathA na karei sayaM sAhU, manasA AhArasannauvautto / soiMdiyasaMvaraNo, puDhavijie khaMtisaMpanno // na karei sayaM sAhU, manasA AhArasannauvautto / soiMdiyasaMvaraNo, puDhavijie maddavapavano / evaM tAvad vaktavyaM yAvaddazamyAM gAthAyAM "baMbhaceragae" iti / ete daza bhaGgAH pRthivIkAyasamArambhaparihAreNa labdhAH, evamakAyAdiparihAreNApi pratyekaM daza daza labhyante itisarvasaGkalanayA jAtaM zatam / etacca zrotrendriyeNa labdham, evaM zeSairapIndriyaiH pratyekaM zataM zataM labhyateitijAtAnipaJcazatAni / etAni cAhArasaMjJopayuktena labdhAni, evaM zeSAmirapi saMjJAbhiH pratyekaM paJca zatAnIti sarvasaGghayayA jAte dve sahane / ete ca na karoti' ityanena padena labdhe, evaM "na kAravei" ityanena "no anumannai" ityanena ca pratyekaM labhya(bhye) te iti svamIlane jAtAni SaT sahasrANi / etAni labdhAni manoyogena, evaM vAgyogena kAyayogenApIti sarvasaGkhyayA jAtAnyaSTAdaza sahasrANi / / etairaSTAdazabhiH zIlAGgasahanainityaprAvRtA sAdhavo'vatiSThante tata etAni bhAvavastram / "davve pagaya"mityAdi / atra dravyavastreNAdhikAraH, yatastad dravyavastraM ___ Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 bRhatkalpa-chedasUtram - 1 'tadarthAya' bhAvavastrAya bhavati, bhAvavastrasyopagrahaM karotItyarthaH / tataH prakRtamatra dravyavastreNa // [bhA. 605 ] punaravi davve tivihaM, jahannagaM majjhimaM ca ukkosaM / ekkkaM tattha tihA, ahAkaDa-SppaM- saparikammaM // vR-yad dravyavastramekendriyAdiniSpannatayA trividhamuktaM tat punarapi pratyekaM tridhA, tadyathAjaghanyaM madhyamamutkRSTaM ca / tatra kArpAsikaM jaghanyaM mukhapotikAdi, madhyamaM paTalakAdi, utkRSTaM kalpAdi / evaM zeSe api kauzeyakAdike yathAyogaM bhAvanIye / eteSAmekaikaM 'tridhA' triprakAram, tadyathA-yathAkRtamalpaparikarma saparikarma ca / eSAmutpAdane yathoktavidhyakaraNe prAyazcittamAha[bhA.606 ] cAummAsukkose, mAsiya majjhe ya paMca ya jahanne / voccatthagahaNa karaNe, tattha vi saTThANapacchittaM // vR- 'utkRSTe' utkRSTavastraviSaye viparyastagrahaNe - viparyAsena grahaNe prAyazcittaM caturmAsam, madhyame mAsikam, jaghanye paJca rAtrindivAni / iyamatra bhAvanA - utkRSTasya yathAkRtasya vastrasyotpAdanAya nirgatastasya viSaye yogamakRtvA yadyalpaparikarmotkRSTaM gRhNAti tadA tasya prAyazcittaM caturlaghu, yadA kila yathAkRtaM yoge kRte'pi na labhyate tadA'lpaparikarma grahItavyam nAnyadA, atra tu viparyaya ityuktarUpaM prAyazcittam / athotkRSTamevasaparikarma gRhNAti tadA'pi caturlaghu / atha yathAkRtamutkRSTaM vastra kRte'pi yoge na labdhaM tata utkRSTasyAlpaparikarmaNo mArgaNaM karttavyameva / tatkaraNAya nirgatastasya yogamakRtvA saparikarmotkRSTaM vastramAdadAnasya caturlaghu / evamutkRSTaviSaye trINi caturlaghukAni / tathA madhyamasya yathAkRtasya vastrasyotpAdanAya nirgatasya yogamakRtvA'lpaparikarma madhyamaM gRhNAti mAsalaghu / atha saparikarma madhyamaM gRhNAti tadA'pi mAsalaghu / "yadA yathAkRtaM na labhyate tadA'lpaparikarma madhyamaM yAcanIyam" iti vacanato yathAkRtasya yoge kRte'pyalAbhe'lpaparikarmaNa utpAdanAya nirgatastasya viSaye yogamakRtvA yadi saparikarma madhyamaM gRhNAti tadA'pi mAsalaghu / evaM madhyamaviSaye trINi mAsikAni / tathA jaghanyasya yathAkRtasyotpAdanAya nirgatasya yogamakRtvA'lpaparikarma jaghan gRhNAti tadA raatrindivpnyckm| atha saparikarma jaghanyamAdadAti tadA'pi paJcakam / yadA tu yoge kRte'pi yathAkRtaM na labhyate tadA'lpaparikarmamArgayitavyamiti tasyotpAdanAya nirgatastadviSaye yogamakRtvA saparikarma gRhNAnasya paJcakam / evaM jaghanyaviSaye trINi paJcakAni / etacca prAyazcittamadhikRtaviSaye yogAkaraNe / yoge tu kRte lAbhAbhAvatastathAgrahaNe'pi dossaabhaavH| tathAhi-yathAkRtasya nirgataH tacca yoge kRte'pi na labdhaM tato'lpaparikarmApi gRhNAnaH zuddhaH / alpaparikarmaNo vA nirgatastadyoge kRte'pyalabhamAnaH saparikarma gRhNan zuddhaH / na kevalametad viparyastagrahaNe prAyazcittaM kintUtkRSTAdiviparayastagrahaNe svasthAnamapi / tadyathA utkRSTasyotpAdanAya nirgato madhyamaM gRhNAti mAsikam jaghanyaM gRhNAti rAtrindivapaJcakam; madhyamasya nirgata utkRSTaM gRhNAti caturlaghu, jaghanyaM gRhNAti paJcakam; jaghanyasya nirgata utkRSTaM gRhNAti caturlaghu, madhyamaM gRhNAti mAsalaghu; sarvatra cA''jJAdayo doSAH / tadevaM grahaNe prAyazcittasvasthAnamuktam / evaM 'karaNe'pi' utkRSTAdikaraNe'pi svasthAnaprAyazcittamavasAtavyam / tadyathA- utkRSTaM vastraM chittvA sIvitvA ca madhyamakaM karoti mAsalaghu, jaghanyaM karoti rAtrindivapaJcakam; madhyamaM chitvA sIvitvA Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [bhA. 606] 155 vA utkRSTaM karoti caturlaghu, jaghanyaM karoti rAtrindivapaJcakam; jaghanyaM chitvA sIvitvA vA utkRSTaM karoti caturlaghu, madhyamaM karoti mAsikam / yata evaM svasathAnaprAyazcittaM tato viparyastagrahaNakaraNe na vidheye|| muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA bRhatakalpasUtre pIThikAyAH bhASyasya malayagiri AcAryeNa viracitA TIkA prismaaptaa| |-atha kSemakIrti AcAryeNa viracitA piitthikaavRttiH||1|| natamaghavamaulimaNDalamaNimukuTamayUkhadhautapadakamalam / sarvajJamamRtavAcaM, zrIvIraM naumi jinarAjam / / // 2 // caramacaturdazapUrvI, kRtapUrvI kalpanAmakAdhyayanam / suvihitahitaikarasiko, jayati zrIbhadrabAhuguru // // 3 // kalpe'nalpamana), pratipadamarpayati yo'rthanikurumbam / zrIsaGghadAsagaNaye, cintAmaNaye nmstsmai|| // 4 // zivapadapurapathakalpaM, kalpaM viSamamapi duHSamArAtrau / sugamIkaroti yaccUrNidIpikA sa jayati yatIndraH / / // 5 // AgamadurgamapadasaMzayAdipAto vilIyate vidussaam| yadvacanacandanarasairmalayagiriH sa jayati yathArthaH // // 6 // zrutalocanamupanIya, vyapanIya mamApi jaDimajanmAndhyam / yairadarzi zivamArga, svagurUnapitAnahaM vande / // 7 // RjupadapaddhatiracanAM, bAlaziraHzekharo'pyahaM kurve| yasyAH prasAdavazataH,zrutadevI sA'stu me varadA / / // 8 // zrImalayagiriprabhavo, yAM kartumupAkramanta mtimntH| sA kalpazAstraTIkA, myaa'nusndhiiyte'lpdhiyaa|| iha zrImadaAvazyakAdisiddhAntapratibaddhaniyuktizAstrasaMsUtraNasUtradhAraH paropakArakaraNaikadIkSAdIkSitaH sugRhItanAmadheyaH zrIbhadrabAhusvAmI sakarNakarNapuTapIyamAna-pIyUSAyamAna lalitapadakalitapezalAlApakaM sAdhu-sAdhvIgatakalpyA-'kalpyapadArthasArthavidhi-pratiSedhaprarUpakaM yathAyogamutsargA-'pavAdapadapadavIsUtrakavacanaracanAgarbhaM parasparamanusyUtAbhi-sambandhabandhurapUrvAparasUtrasandarbha pratyAkhyAnAkhyanavamapUrvAntargatA''cAranAmakatRtIya-vasturahasyaniSyandakalpaM kalpanAmadheyamadhyayanaM niyuktiyuktaM niyUMDhavAn / asya ca svalpa-granthamahArthatayA pratisamayamapasarpadavasarpiNIpariNatiparihIyamAnamati-meghA-dhAraNAdiguNa-grAmANAmaidaMyugInasAdhUnAM duravabodhatayA ca sakalatrilokIsubhagaGkaraNakSamAzramaNanAmadheyAbhidheyaiH zrIsaGghadAsagaNipUjyaiH pratipadaprakaTitasarvajJAjJAvirAdhanAsamudbhUtaprabhUtapratyapAyajAlaM nipuNacaraNa-karaNaparipAlanopAyagocaravicAravAcAlaM sarvathAdUSaNakaraNenApyadUSyaM bhASyaM viracayAJcakre / idamapyatigambhIratayA mandamedhasAM duravagamamavagamya yadyapyanupakRtaparopakRtikRtA cUrNikRtA cUrNi- rAsUtritA tathApi Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 bRhatkalpa-chedasUtram -1sA nibiDajaDimajambAlajAlajaTAlAnAmasmAddazAMjantUnAMna tathAvidhamava-bodhanibandhanamupajAyata iti paribhAvya zabdAnuzAsanAdivizvavidyAmayajyoti puJja- paramANughaTitamUrtibhi zrImalayagirimunIndrarSipAdairvivaraNakaraNamupacakrame / tadapi kuto'pi hetoridAnI paripUrNa nAvalokyata iti paribhAvya mandamatimaulimaNinA'pi mayA gurUpadezaM nizrIkRtya zrImalayagiriviracitavivaraNAdUrddha vivarItumArabhyate / kRtaM vistareNa, prakRtaM prastUyate ihAyaM kalpa-vyavahArayoranuyogaH prakrAntaH / sa ca katibhiraiH prarUpaNIyaH ? iti svarUpanirUpaNAyAmanuyogavaktavyatApratibaddhadvArakalApasUcikA tAvadiyaM mUlagAthA nikkhevegaTTha nirutti vihi pavattI ya keNa vA kss| taddAra bheya lakkhaNa, tayariha parisA ya suttattho / asyAzca nikSepAdIni tadarhaparyantAnyekAdaza dvArANi vyAkhyAtAni / samprati parSaditi dvAramanuvartate / tat cedaM dvArazlokayugalam bahussue cirapavvaie, kappie aacaMcale / avaTThie amehAvI, aparissAI aje viU / / patte ya aNunAe, bhAvao prinnaamge| eyArise mahAbhAge, anuogaM soumrihi|| atra ca bahuzruta-cirapravrajite dvAre vyAkhyAte, kalpikadvAraM vyaakhyaaymaanmsti| so'pi kalpiko dvAdazavidhaH, tadyathA sutte atthe tadubhaya, uvaTTha vIyAra leva piMDe ya / sijjA vatthe patte, uggahaNa vihArakappe y|| tatra sUtrakalpikAdayaH zayyAkalpikAntA bhAvitAH / sAmprataM vastrakalpiko bhAvyate / tatrApi gAthAcatuSTayaM zrImalayagirizaiva vyAkhyAtam, itaH prabhRti vivriyate / tatra yaduktamanantaragAthAyAM "voccatthagahaNa-karaNe, tattha vi saTTANapacchittaM"ti tadetad bhAvayati[bhA.607] jogamakAumahAgaDe, jo giNhai donni tesu vA carimaM / lahugA u tinni majjhammi mAsiA aMtime paMca // vR. 'yoga' vyApAramudyamamakRtvA 'yathAkRte' yathAkRtavastraviSayaM yaH sAdhuH 'dve' alpaparikarmasaparikarmaNI gRhNAti / tadyathA-yathAkRtasyArthAya nirgatastasya yogamakRtvA prathamamevAlpaparikarma saparikarma vA gRhNAti / yathAkRtAlAbhe vA alpaparikarmaNo yogamakRtvA parathamata eva tayoH' alpaparikarma-saparikarmaNormadhye caramam' antyaM saparikarmagRhNAti / tasyaiteSu triSusthAneSUtkRSTa-madhyama-jaghanyAnyadhikRtya ythaakrmNpraayshcittm|tdythaa-utkRsstte triSusthAnakeSu trayazcurlaghavaH, madhyame trINi mAsikAni, 'antime' jaghanye trINi paJcarAtrindivAni / atra ca bhAvanA pUrvagAthAyAM kRteti na bhUyo bhAvyate / uktaM yathAkRtAdiviparyAsagrahaNe prAyazcittam / sampratyutkRSTAdiviSaye viparyAsena grahaNe karaNe ca tadAha[bhA.608] egayaraniggo vA, annaM givhijja tattha saTTANaM / chittUNa sivviUNa va, jaM kuNai tagaM najaM chiMde / / Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA- [bhA. 608] 157 vR-jaghanyAdInAmekatarasyArthAya nirgato vAzabdo vaiparItyasya prakArAntaradyotane 'anyat' yena na prayojanaM tad gRhNIyAt tatra svasthAnaprAyazcittam / tadyathA-utkRSTasya nirgato madhyamaM gRhNAti mAsikam, jaghanyaM gRhNahvAti paJcakam; madhyamasya nirgata utkRSTaM gRhNAti mAsalaghu; tathA''jJAbhaGgAdayazca doSAH / yat tena vivakSitavastreNa kAryaM tasyAnyenApratipUraNam / jaghanyena prayojane samApatite madhyamotkRSTayorgRhyamANayoratiriktopakaraNadoSaH / tathotkRSTAdikaM chitvAsIvitvA vA yad madhyamAdikaM karoti "tagaM'"ti tanniSpannaM prAyazcittam, na punaryacchinatti tanniSpannam / tathAhi-utkRSTaM chitvA ,madhyamaM karotimAsalaghu, jaghanyaM karoti paJcakam: madhyamaMchitvA sIvitvA cotkRSTaM karoti caturlaghu, jaghanyaM karoti paJcakam: jaghanyaM sIvitvA utkRSTaM karoti caturlaghu, madhyamaM krotimaaslghuiti| evaM yat karoti tanniSpannameva prAyazcittamApadyate, na punshchidymaansiivymaanvstrNnisspnnm|atraapyaajnyaabhnggaadyodossaadrssttvyaaH|nvrN virAdhanA dvidhA-saMyamavirAdhanA AtmavirAdhanA ca / saMyamavirAdhanA vastra chidyamAne sIvyamAne vA tadgatAH SaTpadikAdayo vinaashmaapdynte|aatmviraadhnaa hastopaghAtAdikA / tathA yAvadvastra chidyate sIvyate vA tAvat sUtrA-'rthaparimantha ityAdayodoSAabhyahya vaktavyAH |yt evaMdoSajAlamupaDhaukatetataH kAraNAbhAve chedana-sIvanAdi na karttavyam / kAraNe tu yatanayA kurvANaH zuddhaH ||ath vastrasya gaveSaNe kati pratimA gacchavAsinAm ? kati gacchanirgatAnAm ? ityata Aha[bhA.609] uddisiya peha aMtara, ujjhiyadhamme cautthae hoi / caupaDimA gaccha jine, doNha'ggaha'bhiggaha'nnayarA // vR-iha yad vastra gurusamakSam 'uddiSTaM' pratijJAtaM yathA 'amukaM jaghanyaM madhyamamutkRSTaM vA AneSye' tadevagRhibhyo yaacmaansyoddissttvstrmitiprthmaaprtimaa|tthaa "peha"tiprekSAavalokanaM tatpurassaraM yad vastra yAcyate tat prekSAvastram / tathA'bhinavaM vastrayugalaM parighAya prAvRtya ca purAtanaM sthApayitukAmo na tAvadadyApi sthApayati ityatra antarAle yad vAcyate tdntraavstrm| tathA ujjhanam-ujjhitaM parityAga ityarthaH, dharmazabdazca yadyapi "dharmo pamopamA-puNya-svabhAvA-''cAra-dhanvasu // satsaGge'rhatyahiMsAdau, nyaayopnissdorpi|" iti vacanAdanekeSvartheSu rUDhaH tathA'pIha prakamAt svabhAvArtho draSTavyaH, tata ujjhitameva dharma-svabhAvo yasya tadujjhitadharmaparityAgArhamityarthaH / etacca vastraiSaNAsUtrakramaprAmANyAt caturthameva caturthakaM bhavati / etAzcatasraH 'pratimAH' pratipattayo vastrasya grahaNaprakArA ityarthaH, "gacchatti sUcakatvAtsUtrasyagacchavAsinAmetAzcatasro'pi bhavanti / "jine"tti jinakalpikAnAMyAvajjIvaM dvayoruparitanayoH AG-maryAdayA grahaH-svIkAra AgrahaH, dvayorevoparitanayohaNaM nAdhastanayoyorityarthaH / tatrApyanyatarasyAmabhigrahaH, kimuktaM bhavati?-yadA tRtIyasyAM grahaNaM na tadA catuthyAma, yadA caturthyA na tadA tRtIyAyAmiti niyuktigaathaasmaasaarthH|| athainAmeva vivRNoti[bhA.610] uddiTTa tigegayaraM, pehA puna da? erisaM bhnni| anna niyattha'tthurie, itara'vaNiMto u taiyAe / Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 bRhatkalpa-chedasUtram -1. vR- 'uddiSTaM gurusamakSaM pratijJAtaM yad jaghanya-madhyamotkRSTakSaNasya trikasya ekendriyavikalendriyapaJcendriyaniSpannavastratrikasyavAekataramtadevASTaM sadyAcyamAnamuddiSTamitibhAvitA prathamA prtimaa|ath dvitIyA bhAvyate-"pehA puNa"tti prekSAvastraM punaridam, yathA-ko'pi sAdhuH kasyApyagAriNaH satkaM vastra dRSTvA bhaNati-'yAzametad vastra dRzyate tAzamidameva vA meprayaccha' iti bhaNantadeva vastra hastaprAntena darzayati tatprekSAvastramiti dvitIyA prtimaa| samprati tRtIyA bhAvyate-tasyAzcAntarIyottarIyavastrayugaladvAreNa prarUpaNA krtvyaa| tathA ca zrImadAcArAne dvitIye zrutaskandhe prathame'dhyayane prathamoddezake sUtramidam ___ ahAvarA taccA paDimA-se bhikkhU vA bhikkhuNI vA se jaM puNa vatthaM jANejjA, taMjahAaMtariJjagaM vA uttarijjagaM vA / atha kimidamantarIyam ? kiM vA uttarIyam ? ucyate-antarIyaM nAma nivasanaM paridhAnamityarthaH, uttarIyaM nama prAvaraNaM pracchadapaTItyarthaH; athavA'ntarIyaM yat zayyAyAmadhastanaMvastramAstIryate, uttriiyNpunryttdupriprstiiryte| tasminnantarIyottarIyavastrayugale 'anyasmin' abhinave "niyattha"ttinivasiteparihite praavRtevetyrthH| dvitIyavyAkhyAnApekSayA zayyAyA upari "atyurii"tti AstIrNe 'itarat' purANamantarIyottarIyayugalam 'apanayan' sthApayitumanA ityatrAntarA yad mAryate tadantarAvastramiti tRtIyA pratimA / / samprati caturthI vyAkhyAnayati[bhA.611] davvAi ujjhiyaM davvao u thUlaM mae na ghettavvaM / dohivi bhAvanisiTuM, tamujjhiobhaTTha'nobhaTTa / vR-iha caturthIpratimA ujjhitadharmavastra gaveSaNIyam, tacca caturddhA-dravyojjhitaMAdizabdAt kSetra-kAla-bhAvojjhitaparigrahaH / tatra dravyojjhitaM yathA-kenacidagAriNA pratijJAtaM 'mayA sthUlaM vastra na grahItavyam" anyadA tasya tadeva kenApi vayasyAdinopaDhaukitam, sa ca brUte- 'paryApta mamaitena, nAhaM gRhNAmi' itaro'pi brUte-'mamApyalametena, nAhamAtmanA dattaMpunaHsvIkaromi' ityevaM dvAbhyAmapi dAyaka-grAhakAbhyAM bhAvataH-paramArthato nisRSTaM-parityaktam, amuSmin deza-kAle yadi jinakalpikAdisAdhuravabhASitamanavabhASitaM vAlabhetatadravyojjhitaM jnyaatvym|ih cAvabhASitaM yAcitamanabhASitaM yAJcAM vinA svayameva tAbhyAM prdttm||ath kSetrojjhitamAha[bhA.612] amugiccagaMna muMje, uvanIyaM taMca keNaI tss| jaMvujhe kappaDiyA, sadesa bahuvattha dese vaa|| vR-"amukiJcamaM" amukadezodbhavaMvastraM 'nabhuje' naparidhAna-prAvaraNopabhogamAnayAmi, yathA- 'lATaviSayodbhavaM vastraM mayA na paribhoktavyam' iti kenacit pratijJA kRtA bhavet, atha kadAcit tasya "taMca"tti cazabdasyAvadhAraNArthatvAt tadeva 'upanItam' upaDhaukitaM kenacit, tataH pUrvoktanItyA tAbhyAmubhAbhyAmapi parityaktaM kSetraprAdhAnyavivakSayA kSetrojjhitaM jJAtavyam / "jaMtujhe kappaDiya"ttivAzabdaHprakArAntaropadarzane,prakArAntareNa kssetrojjhitNprruupyteityrthH| yadvastraMjAtam 'ujjheyuH' parityajeyuH kArpaTikAH svadezaM prati vyAvRtyA''gacchantaH svadezAdvA dezAntaraM prasthitA apAntarAle bahvapAyAmaraNyAnIM matvA 'kiM taskarANAM hetornirarthakaM vastrabhAraM vahAmaH ?' iti kRtvA yadunjhanti yadvA 'bahuvastre' vastraMpracure deze'nyat sundarataraM vastraM labdhvA Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [bhA. 612] 159 purAtanaM rihareyuH etat sarvamapi kSetrojjhitam / / kAlojjhitamAha[bhA.613] kAsAimAi jaMpuvvakAlajoggaM tadananihiM ujjhe / hohii va tassakAle, ajoggayamaNAgayaM ujjhe / .. vR- kaSAyeNa raktA kASAyI-gandhakASAyiketyarthaH, sAhi svabhAvata evAtizItalA grISpartubharae'pi sakalasantApanirvApiNI zAstreSu paThyate; yata uktam saraso caMdanapaMko, agghai sarasA ya gNdhkaasaaii| pAla sirIsa malliya, piyAi~ kAle nidaahmmi| vR-AdigrahaNena shiitkaalocitvstrprigrhH| tatazca kASAyyAdikaM yad vastra pUrvasmin grISmAdau kAle yogyam-upayogi tad 'anyasmin varSAkAlAdau 'ujjhet' parityajet / iyamatra bhAvanA-gandhakASAyikAdikaM zItavIryavastraM yat kenApi zrImatA grISme paribhujyate tadeva varSAsvanupayogitvAt parihiyate, tat tathAparihriyamANaM kAlojjhitam, evamuSNavIryAdiSvapi bhAvanA kAryA / atha prakArAntareNaitadevAha-"hohiiva" ityAdi / bhaviSyati vA gandhakASAyikAdikameva eSyati-AgAmini kAle-varSAdAvayogyamityabhisandhAya 'anAgataM' varSAkAlAdarvAgeva yadunjhet tadapi kAlojjhitam / / atha bhAvojjhitamAha[bhA.614] labhrUNa anna vatthe, porANe so u dei annss| so vi anicchai tAI, bhAvujjhiyamevamAIyaM / / vR- ko'pi kasyApi pArve 'labdhvA' prApya 'anyAni' abhinavAni vastrANi tataH sa purANAni anyasya kasyacid dadAti, so'pica 'tAni' dIyamAnAnijInIti kRtvA necchati tadetad bhAvaM-jIrNatAparyAyamAzrityojjhitaM bhAvojjhitamevamAdikaM jJAtavyam / tadevaM samarthitA turIyA'pi pratimA // "gacchavAsinazcatasRbhi pratimAbhirvastraM gaveSayanti" ityuktam, tatra paraH praznayati-kayA sAmAcAryA te gaveSayanti? ityucyate[bhA.615] jaMjassa nasthi vatthaM, so u niveei taMpavattissa / so vi gurUNaM sAhai, nivei vAvArae vA vi|| vR-'yada' varSAkalpA-'ntarakalpAdikaM 'yasya sAdhoH 'nAsti' na vidyate vastraM saH 'tad' vivakSitavastrabhAvasvarUpaM nivedayati 'pravartinaH' pravartakAbhidhAnasya tRtIyapadasthagItArthasya / sa hi sakalasyApi gacchyacintAniyuktaH, sarve'pi sAdhavaH svasvaM prayojanaM tasyAgre nivedynti| tataH 'so'pi' pravartakaH 'gurUNAm' AcAryANAM "sAhai"tti kathayati vijJapayatItyarthaH, yathAbhaTTArakAH ! nAstyamukasya sAdhoramukaM vastramiti / gacche ceyaM sAmAcArI-yadutA''bhigrahikA bhavanti, AbhigrahikAnAma 'asmAbhiH sakalasyApi gacchasya vastrANi vA pAtrANivA pUraNIyAni apareNa vA yena prayojanam' iti pratipannAbhigrahAH, teSAmAcAryo nivedayati, yathA-AryA ! nAstyamukasyAmukaM vastram / te'pi 'anugraho'yamasmAkam' ityabhidhAya svAbhigrahaparipAlanAya svymevotpaadynti|ath na santyAbhigrahikAH tataH sa yadi vastrarthI sAdhuH svayamasamartha utpAdayituM tato'nyaM vastrotpAdanasamarthaMguravo vyApArayeyuH, ythaa-vstraannigvessy| vAzabdaH pkssaantrdyotne| 'api' smbhaavnaayaam| tatrAbhigrahikeNa vyApAritena vA kena vidhinA vastramutpAdayitavyam ? Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 bRhatkalpa-chedasUtram -1. ucyate[bhA.616] bhikkhaM ciya hiMDaMtA, uppAyaMta'sai biia pddhmaasu| evaM pi alabbhaMte, saMghADekkka vAvAre // kR-sUtrapauruSImarthapauruSIMca kRtvA bhikSAmeva hiNDamAnA vstrmutpaadynti|athbhikssaamttnno na labheran tataH 'asati' ityalAbhe dvitIyasyAM pauruSyAmarthagrahaNaM hApayitvA, tasyAmapyalAbhe 'prathamAyAM' sUtrapauruSyAmutpAdayanti / athaikaH saGghATakaH paryaTan na labheta bahUnAM vA sAdhUnAmutpAdanIyAni tataH ko vidhi ? ityAha-"evamapi' sUtrapauruSIhApane'pyekasaGghATakenAlabhyamAne bahUnAMcotpAdayitavye saGghATakamekaikaM vyApArayet / te'pi tathaiva yAcante "bhikkhaM ciahiMDaMtA" ityAdi / atha tathApi na prApnuyustataH "vRndasAdhyAni kAryANi" iti vacanAdvRndena pryttnti|| Aha ca[bhA.617] evaM pi alabbhaMte, muttUNa gaNiM tu sesagA hiMDe / gurugamaNe guruga ohAma'bhiyogo sehahIlA y|| vR-'evamapi bahubhisaGghATakairapyalabhyamAne 'gaNinam' AcAryamekaMmuktvA zeSAH sarve'pi vRndena hiNDante / yadi guravaH svayameva paryaTanti tadA teSAM gurUNAM gamane catvAro gurukAH / "ohAmi"tti 'yadyamI AcAryA api santa evamitarabhikSuvat paryaTanti nUnameteSAmAcAryatvamapIddazameva' itimahatI guruunnaampbhraajnaabhvet| tathA kAcidaviratikA sarvAGgINalAvaNyazriyA'laGkRtamAcAryamavalokya madanaparavazA satI "abhiyoga"tti kArmaNaM kuryAt anyatIrthikA vA AcAryANAM pratApamasahamAnA viSaprayogaM prayuJjIran / avabhASiteSu vA vastreSvalabdheSu zaikSANAmAcAryaviSayA hIlA syAt-ddaSTA AcAryANAM labdhi, svayamapiyAcamAnAzcIvarANyapina labhante / yasmAdete doSAstasmAdAcAryairna paryaTanIyaM zeSAH sarve'pi paryaTanti / [bhA.618] savve vA gIyatthA, mIsA va jahanna ekku giiytyo| ikkassa vi asaIe, kariti to kappiyaM ekkaM / / vR-teca vRndena paryaTantaH sarve'pi gItArthA bhaveyuH mizrA vA / mizrA nAma kecana gItArthAH kecanAgItArthAH / tatra yadi bahavo gItArthA na prApyante tadA jaghanyata eko gItArthaH sarveSAmagItArthAnAmagraNIbhUya paryaTati / atha nAstyAcAryaM muktvA'paraH ko'pi gItArtha tata ekasyApi gItArthasya asati' abhAveyaH pragalbhaH salabdhikazcatamekaM vastraiSaNAmutsargApavAdasahitAMkathayitvA kalpikaM kurvanti gurava iti / / atha taiH kena vidhinA gantavyam ? ucyate[bhA.619] AvAsasohi akhalaMta samaga ussagga daMDaga na bhuumii| pucchA devaya laMbhe, na kiMpamANaM dhvaM daahi|| vR-iha samayaparibhASayA kAyikI-saMjJAvyutsarjanamavazyaM kriyata iti vyutpatterAvazyakamabhidhIyate, tasya zodhi-zodhanaM kAryam, vastrANAmatpAdanAya gatAnAM bhaviSyati na veti prathamamevA''vazyakaM zodhanIyamityarthaH / "khalaMta"tti uttiSThatAM pAdayoH zirasi vA skhalanaM yathAna bhavatitathotthAtavyam; ydvaaguruvcnmskhldbhiH-avikuttttydbhirutthaatvym| "samaga"tti sarvairapi samakamutthAnaM kartavyam, napunareke utthitAH pratIkSanteanye'dyApyupaviSTAH; athavA samakaM Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [bhA. 619 ] 161 sarvairupayogasambandhI bhUmI sthApayitavyAH / apare punaryAvad vyAvRtya na pratizrayamAgatAH tAvaditi bruvate / "puccha'"tti ziSyaH pRcchati - kiMnimittaM kAyotsarga kriyate ? kiM devatA''rAdhanArthaM yadasAvArAdhitA satI vastrANyutpAdayati ? Ahozcit kAyotsargapbhAvAdeva vastrANAM bhUyAn lAbho bhUyAditi lAbhanimittam ? / atra sUri pratyuttarayati - "na"tti na bhavati devatA''rAdhananimittaM navA lAbhanimittaM kintUpayoganimittam, upayojanamupayogaH cintA vimarza ityanarthAntaram, saca gaNanApramANena pramANapramANena vA kiMpramANaM vastraM grahItavyam ? ko vA yAcitaH san dhruvam' avazyaM dAsyati ? / yo jJAyate nizcitameSa dAsyati sa eva prathamaM yAcyate // atha prathamaM kAyotsarga kenotsAraNIyaH ? ityucyate [bhA. 620 ] rAyaNio ussAre, tassa'satomo vi gIto laddhIo / aggIto vi saladdhI, maggai iare paricchaMti // vR- yaH 'rAtnikaH' ratnAdhikaH so'pi yadi salabdhikastadA sa eva prathamaM kAyotsargam 'utsArayati' pArayati / 'tasya' ratnadhikasya salabdhikasya 'asati' abhAve 'avamo'pi ' paryAyalaghurapi gItArtho yaH salabdhikaH sa prathamaM pArayati / atha nAsti gItArtha salabdhikastata Aha-agItArtho'pi yaH salabdhikaH sa prathamaM pArayati, sa eva cAgraNItvaM kurvan vastrANi mArgayati / 'itare' gItArthA 'parIkSante' kiM kalpate ? navA ?' ityevaM pRSThato lagnA vastraiSaNAvidhiM vicArayantItyarthaH // anantaroditasAmAcArIvaitathyakaraNe prAyazcittamAha [bhA.621] ussaggAI vitahaM, khalaMta annonnao a lahuo u / uggama viSpariNAmo, obhAvaNa sAvagaM na tao // vR- utsargaH kAyotsargastamAdiM kRtvA sarveSu padeSu sAmAcArIM vitathAM kurvANasya laghumAsaH prAyazcittam / tadyathA-kAyotsargaM na kurvanti, AvazyakaM na zodhayanti, yamakasamakaM kAyotsargaM na kurvanti, daNDakaM bhUmau lagayanti, pRthak pRthag gurUNAmAdezaM mArgayanti, 'icchAkAreNa saMdisaha 'tti na bhaNanti, AcAryA 'lAbho 'tti na bhaNanti, sAdhavaH 'kiha giNhAmo 'tti na bhaNanti, AcAryA 'jaha gahiyaM puvvasAhUhiM'ti na bhaNanti sAdhavaH 'jassa ya jogaM'ti na bhaNanti, eteSu sarveSu asAmAcArIniSpannaM mAsalaghu / AvazyakI na kurvanti laghu rAtrindivapaJcakam / "khalaMta "tti skhalanta uttiSThanti guruvacanaMvA skhalayanti mAsalaghu / "annannau' tti anyatazcAnyatazca vrajanti na parasparamekayA RjuzreNyA tatrApi laghuko mAsaH / itthaM sAmAcArIM sampUrNAM kRtvA yadi nirgatAH zrAvakamavabhASante mAsalaghu, yatastasminnavabhASyamANe bahavo doSAH / tAnevAha "uggama" ityAdi / ko'pi zrAvakaH sAdhubhirvastraM yAcitaH sa cintayati 'aho ! amI mahAtmAnastAvad yatastataH kAraNaM vinA na vastrANi yAcante na vA gRhNanti, madbhAgyasambhArapreritAeva santoSapoSitavapuSo'pi mAmitthaM yAcante, tat parayacchAmi yathecchamamISAM vastrANi, mama punaranyAnyapi bhaviSyanti' iti paribhAvya sarvANyapi harSaprakarSArUDhaH pradadyAt, tato'bhinavavastranirmApaNa-krayaNAdinodgamadoSA bhaveyuH / vipariNAmo vA navadharmaNaH kasyacidupAsakasya syAt, yathA- huM jJAtamamISAM zramaNAnAM rahasyam, ya eteSAmupAsako bhavati 18 11 Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 bRhatkalpa-chedasUtram - 1 tamevameva yAcJAbhirudvejayantIti, tatazca dharmaM prati vapratipadyeta / yadvA "obhAvaNa "tti apabhrAjanA bhavet / iyamatra bhAvanA-tasya zrAvakasya kadAcid vastrANi na bhaveyuH tato mithyAdRSTayo bravIranaho ! amISAM pratibodhaprasAdaH, yad etadyogyAnyetadIyopAsakAnAM vastrANi na sampadyante; loko vA brUyAt yadyeteSAM svakIyA api zrAvakA na prayacchanti tadA'nyaH ko nAma dAsyati ? iti / tataH zrAvakaM nAvabhASeta // [bhA. 622] dAuM va uDDarusse, phAsuvvariyaM tu so sayaM dei / bhAviyakula obhAsaNa, nINii kassea kiM AsI / / vR sa zrAvako lokalajjayA tadAnIM dattvA vA "uDDurusse "tti pradveSaM yAyAt kimetairetadapi na jJAtaM zrAvakasya yad vastrAdi svAdhInaM tadayAcitameva dadAti ? kiM tena yAcitena ? ataH paraM na gacchAmyamISAM sakAzamiti / yata ete doSAstataH zrAvakaM nAvabhASeteti pUrvagAthAyA antyapadena sambandhaH / yasmAdupAsakasyaiSA sAmAcArI yat 'prAzukam' eSaNIyam 'udvaritam' adhikaM vastraM tat ' svayameva' ayAcito'pi nimantraya dadAti / tena taM muktvA yAnyanyAni bhAvitAni sAdhusaMsargavAsitAni samyaktvAdyavyutpannamatIni yathAbhadrakANi kulAni teSvevAvabhASaNaM krttvym| katham ? iti ced ucyate - tatra yaH pramANabhUtaH puruSastaM dharmalAbhayitvA bruvate - zrAvaka ! sAdhavastava sakAzamAgatAH santi, prayojanasmAkamIddazairvastrairiti / yadi punaH 'dhanyastvam, zlAdhyaM te janma jIvitam, anarghya supAtrAya vastrapAtrAdidAnam' iti tadguNavikatthana-vastradAnaphalotkIrttanAdi karoti tadA mAsalaghu / tataH sa yAcyamAna evaM brUyAt- 'aho ! me dhanyatA yasya gRhAGgaNaM jaGgamA iva kalpapAdapA amI bhagavantaH svapAdapallavaiH pavitritavantaH' ityabhidhAya svayamanyena vA gRhamadhyAd vastramAnayed AnAyayedvA / tatastasmin 'nINii'tti AnIte pRcchayate-kasyaitad vastram ? kiMvA AsIt ? upalakSaNatvAt kiM bhaviSyati ? ka ca sthApitamAsIt ? / yadi 'kasyaitad ?' iti na pRcchanti tada mAsikam // atha ko doSo yadyevaM na paripRcchayate ? ucyate [bhA. 623] kAsa tta'pucchiyammI, uggama pakkhevagAiNo dosA / kiM Asa'pucchiyammI, pacchAkampaM pavahaNaM va // vR- 'kasya sambandhi ?' 'iti' evamapRSTe udgamadoSAH prakSepakAdayazca doSA bhaveyuH, AdigrahaNAnnikSepakaparigrahaH / kimAsId ?' ityapRSTe pazcAtkarmadoSaH pravahaNadoSo vA sambhavet / etaccottaratra bhAvayiSyate / / atha 'kasya' iti pRcchAyAmavidhIyamAnAyAM kathamudgamadoSA bhaveyuH ? ucyate [bhA. 624] kIsa na nahiha tubme, tubbhaTTha kayaM va kIya- dhoyAI / aeNa va tumbhaTThA, ThaviyaM gehe na giNhaha se // 'kasyedam?' iti pRSTaH ko'pi brUyAt kasmAnna jJAsyatha yUyam ? jJAsyathai, tathApyasmAn pRcchtha, pRcchatAM ca kathayAmaH yuSmadarthameva kRtametad vastram, vAzabda uttarApekSayA vikalpArthaH, yuSmadarSameva krItaM dhautam, AdizabdAd dhUpita-vAsitAdiparigrahaH / amukena vA yuSmadarthamasmadgRhe sthApitam, yataH 'se' tasyAmukasya gehe na gRhNItha yUyamiti // atha yaduktaM "tubbhaTTha kayaM " ti tatra mUlaguNakRtaM vA syAduttaraguNakRtaM vA / atha ke mUlaguNAH ? ke cottaraguNAH ? ityAha Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [bhA. 625] 163 [bhA.625] tana vinana saMjayaTThA, mUlaguNA uttarA u pjjnnyaa| gurugA gurugA lahugA, visesiyA carimae suddho / / vR- iha saMyatArthaM vastraniSpattihetoryat 'tananaM' tAnaparikarma 'vitananaM ca' vAnaparikarma kriyate etau mUlaguNau mantavyau / "uttarA' uttaraguNarUpA 'pAyanatA' yadvastraM niSpannaM satkhalikAM pAyyate, upalakSaNamidam, tena yad moTayitvA saleSu prakSipyate, tadAdayo dhAvana-dhUpanAdayazca vastrasyottaraguNA draSTavyAH / atra caturbhaGgI-tanana-vitanane saMyatArthaM pAyanamapi saMyatArtham 1, tanana-vitanane saMyatArthaM pAyanaM svArtham 2, tanana-vitanane svArthaM pAyanaM saMyatArtham 3, tananavitanane svArthaM pAyanamapi svArtham 4 / atrAyeSu triSu gurukA gurukA laghukAzca tapaH-kAlAbhyAM vizeSitAH prAyazcittam / tadyathA-prathame bhaGge catvAro gurukAstapasA kAlena ca guravaH, dvitIye'pi caturgurukAH tapasA guravaH kAlena laghavaH, tRtIye catvAro laghukAH kAlena guruvastapasA laghavaH / "caramae suddha"tti 'carame' caturthe bhaGge dvayorapi mUlottaraguNayoH svaarthtvaacchuddhH|| atha prakSepakAdayo doSA; kathaM bhaveyuH ? ityata Aha[bhA.626] samaNe samaNI sAvaga, sAviga saMbaMdhi iDDi maanaae| rAyA tene pakkhevae anikhevagaMjANe / / . vR-SaSThI-saptamyorarthaM prayabhedAt zramaNasya zramaNyAH zrAvakasya zrAvikAyAH sambandhina Rddhimato mAmAkasatkAyA bhAryAyA rAjJaH stenasya casambandhI prakSepako bhavati / prakSepaNaM prakSepakaH nAci maMsi ca iti bhAve NakapratyayaH, yathA arocanaM arocaka ityAdi / nikSepaka mapyeteSveva sthAneSu jAnIyAditisaGgrahagAthA samAsArthaH sAmpratamenAmeva vyAkhyAnayati[bhA.627] liMgatthesu akappaM, sAvaga-nIesu uggmaasNkaa| iDDiapavesa sAviga, iDDissa va uggmaasNkaa|| / vR-ye zramaNa-zramaNIjanA liGgamAtradhAriNasteudgamAdibhirdoSairazuddhAnivastrANi gRhNanti svayameva vA tantuvAyairvAyayanti, liGgataH pravacanato'pi sAdharmikAzca te iti teSu liGgastheSu "akalpyam' akalpanIyamiti hetoH sAdhavo na gRhNanti, tataste liGgasthAH saMvignabahamAninaH santo vastrANyanyatra yathAbhadrakakulAdau prakSipeyuH 'yadi sAdhavo vastrANi gaveSayeyuH tadA pradadadhvam' iti kRtavA / tathA zrAvakeSu upalakSaNatvAt zrAvikAsu nijakeSu-sambandhiSu bhrAtR-bhaginyAdiSu udgamadoSAzaGkayA sAdhavo na gRhIyuriti te'pi tathaivAnyatra sthApayeyuH / 'RddhimataH zreSThisArthavAhAdegRhe yatastataH pravezo na labhyante, tasya palI zrAvikA, sA bhaktivazAdanyatra prakSipet; yadvA sa RddhimAn pASaNDinAM zramaNAnAM vA puNyArthaM vastrANi dadyAt teSu sAdhUnAmudgamAzaGkA, tato nimantritA api na svIkuryu tena so'pi dAnazraddhAlustathaivAnyatra prakSipet // [bhA.628] emeva mAmagassa vi, saDDI majjA u annahiM tthve| nivatappiMDavivajjI, mA hojja tadAhaDaM teNe // vR. 'evameva' RddhimaprakAreNaiva 'mAmAkasyApi' 'prAntatvene lutvena vA kasyApi svagRhe pravezaMnadadAti' ityevaMlakSaNasyabhAryA zrAddhikA bhktibhreritaa satI tathaivAnyasmin gRhe sthaapyet| 'nRpaH' rAjA so'pyanyatra svapuruSaiH prakSepayet, yatastasya-rAjJaH piNDam-AhAra-vastrAdilakSaNaM Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 bRhatkalpa-chedasUtram -1 varjituM zIlaM yeSAM tetatpiNDavivarjinaH sAdhavaH / kimuktaM bhavati?-ko'pirAjA svabhAvata eva bhadrakaH zrAvakovA, tataH sAdhavo'tyarthaHmabhyarthitA api na kalpate rAjapiNDaH' iti hetoryadAna gRhNAntitadAsaH 'yathAtathApuNyamupArjayAmi' iti vicintyAnyatra vastrANisthApayet |stensyaapi vastraM na gRhNanti, mA bhUt 'tadAhvataM' stenAhRtaM tadIyaM vastramiti, tataH so'pi saMyatabhadrakaH 'madIyaM na svIkurvanti' ityanyatra prakSipet / / upasaMhAramAha[bhA.629] ee u adhipate, annahi sannikkhivaMti smnntttthaa| nikkhevao vi evaM, chinnamachinno u kaalenn|| vR-'ete' zramaNAdayo'nantaroktakAraNaiH 'agRhyamANe' vastre 'anyasmin' bhAvitakulAdau 'zramaNArthaM' sAdhUnAmarthAya saMnikSipanti ityuktaH prakSepakaH / samprati nikSepakaH prarUpyate- atha prakSepaka-nikSepakayoH kaH prativizeSaH? ucyate-sAdhUnAmevArthAya yA vastrasya sthApanA saprakSepakaH, yat punaH prathamaM svArthaM nikSipya pazcAt sAdhUnAmanujJAyate sa nikSepakaH, so'pi evaM prakSepakavad draSTavyaH / iyamatarabhAvanA-yathAprakSepakaH zramaNAdiSustenAnteSusthAneSubhAvitaH tathA nikSepako'pi bhAvanIyaH / yastu vizeSastaMdarzayati-"chinna" ityaadi|s nikSepakaHkAlenacchinno vA syAdacchinno vA / chinno nAma nirdhAritaH, yadivayaM dezAntaraMgatAH santa etAvataH kAlAdarvAgna pratyAgacchAmaH ttoyussmaabhirmuunivstraannishrmnnebhyHprdaatvyaaniiti|acchinnH punaHpratiniyatakAlavivakSArahitaH atra vidhimAha[bhA.630] amugaM kAlamanAgae, dijaha samaNANa kappaI chinne| punna samakAla kappai, ThaviyagadosA aiiammi|| vR-dezAntaraMjigamiSuH ko'pikasyApigRhe kiJcidvastrajAtaM nikSeptukAmobrUte-'amukaM' vivakSitaM kAlaM mayyanAgate yUyaM madIyaM vastraM zramaNebhyo dadyAta ityabhidhAya nikSepakaM nikSipya gato'sau dezAntaraMnA''yAtastAvataH kAlAvadheraktitaH kalpate tad vstrm| evaM vidhicchinne nikSepake kiM sarvadaiva ? na ityAha-pUrNasyAvadheH samakAlaM kalpate na parataH / kutaH ? ityAhasthApanaivasthApitakaMtasya doSAatIte vivakSitakAlAvadhau bhavanti / acchinne tuyadA prayacchanti tadA kalpate / / atha AdhunikSiptavastravidhimAha[bhA.631] asivAikAraNehiM, punnAIe mnnunnikkheve| paribhuMjaMti ThaviMti va, chaDDiMti va te gae nAuM / / vR-azivaM-vyantarakRtopadravavizeSaH,AdigrahaNAdavamaudaryAdiparigrahaH, tairazivAdibhiH kAraNaiH pUrNe'tIte vA kAle manojJAH-sAmbhogikAsteSAM nikSepake yad vastrajAtaMtat pribhunyjte| iyamatrabhAvanA-sAmbhogikasAdhubhirazivAdibhi kAraNairdezAntaraMvrajadbhiglAnAdipratibandhasthitAnAM sAdhUnAM samIpe yad vastrajAtaM nikSiptaM tat pUrNe'tIte vA kAle yadyAtmano vastrANAmasattA tato vAstavyasAdhavaH paribhuJjatena tatra kazcit sthApanAdidoSaH / atha nAsti vastraNAmasattA gRhItAni vAyaiH prayojanaMtatastathaiva sthaapynti|ath jJAyateyathA-tetato'pidavIyAMsamanyaMdezaMgatAstatastAn gatAn jJAtvA "chaDuti" pariSThApayantItyarthaH / tadevaM kasyeti pRSTe prakSepakAdayo doSAH sunirNItA bhavantItyAveditam / atha kasyeti pRSTe yo yAddazamAzaGkAvacanaM brUyAt tadetadabhidhitsurAha Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 165 pIThikA - [bhA. 632] [bhA.632] damae dUbhage bhaTTe, samaNacchanne atenae / naya nAma na vattavyaM, puDhe ruDhe jahAvayaNaM / / vR-dramake daridre 'durbhage' aniSTe 'bhraSTe' rAjya(ja)padacyute "samaNacchanne"ttibhAvapradhAnatvAt zramaNazabdasya zrAmaNyena-zramaNaveSeNa cchanne-AcchAditagArhasthye 'stenake' caure prathamaM kasyeti pRSTetataH svahradayasamutthayA zaGkayA 'ruSTe' kaSAyitetasya samAdhAnavidhAnArthaMnacanAmanavaktavyam kintu vaktavyameva vacanasyAnatikrameNa 'yathAvacanaM' yathAyogamAzaGkApanodakaM vAkyamityarthaH / tacca yathAvasaraM purastAd vakSyate ||ttr prathamaM dramakadvAraM vivRNoti[bhA.633] kiM damao haM bhaMte!, damagassa vi kiM me cIvarA ntthii| damaeNa vikAyavvo, dhammo mA erisaMpAve // vR-kasyetipRSTaH ko'pibrUyAt-bhadanta! bhavadbhi kimahaMdramakaH sambhAvitoyenaivaM pRcchayate? yadvA yadyapyahaM dramakastathA'pi kiM me cIvarANyapi na santi ? kintu santyeva; kiJca dramakeNApi dharmakartavyaH, kutaH? ityaha-mAIzaM dAridyopadravalakSaNaMduHkhaM bhUyaH prApnuyAmiti kRtvA / tasya purataH sAdhubhirabhidhAtavyam-bhadra ! na vayaM bhavantaM dramakaM bhaNitvA kasyeti pRcchAmaH kintu sArvajJo'smAkamayamupadezaH, yataH-kadAcit tava svajana-rijanamitrAdInAM satkamidaM bhavet, te cAparasya tathAvidhasyAbhAve'pratikaM kuryuabhinavaMvA vastraM sammUrchayeyuH krINIyurvA, asmAkaMca tRtIyavratAticAraH syAt; yadvA zramaNAdibhiHstenaparyantairidamasmadarthaM sthApitaM bhavedityAdayo doSAH kasyetyapRcchAyAMnaparihartuzakyante ityukte yadisabrUyAt-"mamaivaitad nAnyasya' iti tadA nirdoSa matvA pratigRhyate / evaM durbhagAdiSvapi padeSu yathAyogamupayujya bhAvanA kAryA / / durbhagadvAramAha. [bhA.634] jai ranno bhajjAe, va dUbhago dUbhagA vajai pinno| kiM dUbhago mi tubbha vi, vatthA viva dUbhagA kiM me| vR-durbhagobrUyAt-yadyahaM rAjJo bhAryAyA vA 'durbhagaH' dveSyastat kiM yuSmAkamapi durbhagaH? / yadi vA kAcidaviratikA dAtrI tadA brUyAt-yadyahaM patyurdurbhagA tat kiM yuSamAkamapi durbhagA? vastrANyapi vA kimamUni me durbhagANi yadevaM dIyamAnAnyapi 'kasya satkAni?' iti pRcchayante? atha bhraSTa-zramaNacchannadvAradvayamAha[bhA.635] jai rajjAo bhaTTho, kiM cIrehiM pi picchheyaanni| atthi mahaM sAbharagA, mA hIreja tti pvvio|| vR-rAjapadacyutaH prAha-yadyahaM rAjyA bhraSTaH tat kiM cIvarebhyo'pi ? naivetyarthaH, 'pazyata' avalokayata etAni madRhe bhUyAMsi vAsAMsItibruvan hastasaMjJayA darzayati / zramaNacchannaH prAhasantimama pArzve bahavaH "sAbharaga"tti dezIvacanAdrUpakAH, tecamA rAjakulAdinAhiyerannityahaM 'pravrajitaH' zAkya-tApasa-paravrAjakA-''jIvakAkhyAnAM zramaNAnAmanyatamaH saMvRtta ityarthaH / / atha stenako yad brUyAt tadAha[bhA.636] asthi me ghare vi vatthA, nAhaM vatthAi~ sAhu ! coremi / ___ suTu muNiaMca tubbhe, kiM pucchaha kiM va haM teno|| vR-santi 'me' mama gRhe vastrANi ata eva he sAdho! nAhaM savastrANi corayAmi; yadvA 'suSTu' Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 bRhatkalpa-chedasUtram -1. zobhanaM 'muNitaM' parijJAtaMyuSmAbhiryathA'haMstenaH, ko nAmasAdhUna muktvA'paro jJAsyati? tadahaM satyaM stena eva, na punaH sAdhUnAmarthAya corayAmi; athavA kiM yUyaM pRcchata ? yasya vA tasya vA bhavatu yUyaM gRhIta; yadvA kimahaM steno yena yUyaM 'kasya' iti pRcchatha ? / atrApi samAdhAnavidhAnaM prAgvat ||ath kasyeti pRcchApratibaddhAmeva dvArAntarapratipAdikAmimAM gAthAmAha[bhA.637] itthI purisa napuMsaga, dhAI suNhA ya hoi bodhavvA / bAle avuDDayugale, tAlAyara sevae tenne|| vR-strI-puruSa-napuMsakA dhAtrI snuSA ca bhavati boddhavyA, tato bAlayugalaM vRddhayugalaM tAlAbhizcarantIti 'tAlAcarAH' naTAH, sevakaH stenazca pratIta iti dvAragAthA smaasaarthH|| vyAsArthaM pratidvAraM bibhaNiSurAha[bhA.638] tivihitthi tattha theriM, bhaNaMti mA hoja tujjha jaayaannN| majjhima mA pai-devara, kannaM mA thera-bhAINaM / vR-trividhA strI, tadyathA-sthavirAmadhyamA kanyA ca / tatra sthavirAMdAtrI bhaNanti-mA bhUt tava 'jAtAnAM' putrANAM satkamidaM vastraM tena vayaM kasya iti pRcchAma iti yojanA sarvatra krtvyaa| madhyamA bhaNyate-mAbhUta tava pati-devarayoH satkam / 'kanyAM' kumArI bhaNanti-mAbhUt tavasthavirabhrAtroH sambandhi / sthaviraH-pitA, bhrAtA pratItaH // [bhA.639] emeva ya purisANa vi, paMDaga'paDisevimA niANaM te / sAmiyakulassadhAI, suNhaM jaha majjhimA itthii|| vR-'evameva' yathA strINAM tathA puruSAmapi sthavira-madhyama-taruNabhedestraividhvaM draSTavyam / sthaviraH puruSo bhaNyate-mA tava putrANAM kalatrasya vA satkaM bhavet / madhyamo'bhidhIyate-mA bhUt tava bhrAtRNAM palyA vA sambandhi / taruNa ucyate-mA tava piturmAtutRRNAM vA svAdhInaM bhvet| 'paNDakaH' napuMsakaH "paDisevi"ttiakAraprazleSAd 'apratisevI' tRtIyavedoiyarahito'saGakliSTa ityarthaH tasya grahItuM kalpate, sa cAbhidhIyate-mA te 'nijAnAM' sambandhinAmidaM vastraM bhavet / yaH punastRtIyavedodayayukstasya hastAd gRhNatAMcatvArolaghukAH,AjJAbhaGgAdayaAtma-parobhayasamutthAzca doSAH / yA dhAtrI sA'bhidhIyate-mA te 'svAmikulasya' svAmino gRhasya satkaM bhavet / 'snuSAM' vadhUM bhaNanti yathA madhyamA strIbhaNitA-mAte patyurdevarasya vA sambandhi bhavet / / [bhA.640] doNhaM piajuyalANaM, jahArihaM pucchiUNa jai phunno| giNhaMti tao tesiM, pucchAsuddhe aNunnAyaM / / vR-iha dve yugale nAma bAlayugalaM vRddhayugalaM ca / bAlayugalaM bAlo bAlikA, vRddhayugalaM vRddho vRddhA ca, tayordvayorapi yugalayoH 'yathArha' yathAyogyaM svarUpaM pRSTA pratyayikapuruSamukhena ca nizcitya yadi prabhavaste bAlAdayastato gRhNanti teSAM hastAt, atha na prabhavastadA yaH pitRputrAdi prabhustasya vA pRcchA-kiM gRhyatAM na vA? ititayA zuddhe-gRhyatAM nirvikalpamityanumatyA nisandigdhe kRte grhnnmnujnyaatm|| [bhA.641] tUrapai diti mA te, kusIlave tesu tUrie mA te| tameva bhogi sevaga, teNo u cauviho iNamo / / Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [bhA. 641] 167 kR'tUryapati' naTamahattarastasmindadati bhaNyate mAte kuzIlavAnAM nttaanaaNstkNbhvissyti| 'teSu kuzIlaveSu dadatsumAyuSmAkaM tUryikasya' tuurypterbhvet| evameva tUryapatikuzIlavoktaprakAreNaiva bhogika-sevakayorapi vAcyam / yadi sevako dadAti tadA vaktavyam-mA tebhogikasyasvAminaH svAdhInaM bhavet / bhogike dAtari vAcyam-mA yuSmAkaM sevakasya sambandhi bhavatu / stenasvarUpamAha-stenaH punazcaturvidhaH 'ayaM' vakSyamANalakSaNaH ||caaturvidhymevaah[bhaa.642] saggAma paraggAme, sadesa paradese hoi uDDAho / mUlaM cheo chammAsameva gurugA ya cttaari|| vR-yasmingrAmesAdhavaHsthitAH santi sasvagrAmastasminayaHstainyaMkarotisa svgraamstenH| tadapekSayA'parasmin grAme stainyaM kurvan paragrAmastenaH / 'svadeze' vivakSitasAdhuvihAraviSayabhUte viSaye cauryaM kurvANaH svadezastenaH / tadapekSayA'paratra deze caurikAM vidadhAnaH paradezastenaH / eteSu gRhNatAm 'uDDAhaH' pravacanalAghavaM bhavati-aho ! amI lubdhaziromaNayaH tapasvinaH, yadevaM stenAhvatAnivastrANigRhNAnA rAjaviruddhamapi naapekssntiti| tessupraayshcittmaah-"muulmi"tyaadi| svagrAmastene gRhNatAM mUlam, paragrAmastene chedaH, svadezastene SaNmAsA gurukAH, paradezastene catvAro gurukAH, yathAkramaM duur-duurtr-duurtmstainydosstvaaditibhaavH||tdevN vyAkhyAtA "itthI purisa" ityAdidvAragAthA / tadyAkhyAne ca samarthitaM 'kasya' iti pRcchAdvAram / atha 'kimAsIt ?' iti pRcchAdvAramAha[bhA.643] evaM pucchAsuddhe, kiM Asi iMtu jaMtu paribhuttaM / kiM hohiitti ahataM, katthA''si apucchaNe lhgaa| vR- 'evam' amunA prakAreNa kasyeti pRcchayA zuddha-nirdoSe nirNIte sati yat 'paribhuktaM' bhuktapUrvaM tat pRcchayate-'kimidaM vastramAsIt ?' yuSmAkaM kIddazamupayogamAgatavadityarthaH / yat punaH 'ahatam' aparimuktaMtat pRcchayate-kimetadbhaviSyati? iti / "katthAsi"ttika peDAyA maJjUSAyAmaparasmin vA sthAne idamAsIt ? / tatra yadi peDAyAM tadA kiM pRthivyAdiSu kAyeSu sA peDA pratiSThitA? apratiSThitAvA? ityAdhupayujya vAcyam / kasyedam ? kimAsIt ? kutrAsIt? kiM bhaviSyati? iti 'apracchane' catasRNAmapi pRcchAnAmakaraNe pratyekaM catvAro laghukAH // tatra kimAsId ? iti pRSTe te gRhasthA abhidadhyuH[bhA.644] nicaniyaMsaNa majjaNa, chaNUsave rAyadArie ceva / suttatthajANaeNaM, caupariyaTTe tao gahaNaM // vR-'nityanivasanaM nityopbhogymetdaasiit| 'majjanikaM nAma snAnAnantaraM yatparidhIyate dhautavastramityarthaH tdaasiit| tathA kSaNaH-pratiniyataH kaumudI-zakramahAdikaH, utsavaH-punaraniyato nAmakaraNa-cUDAkaraNa-pANigrahaNAdikaH; athavA yatra pakkAnavizeSaH kriyate sa kSaNaH, yatra tu pakkAnaM vinA'paro bhaktavizeSaH sa utsavaH; kSaNe utsave ca paribhujyate yat tat NotsavikaM tadvA''sIt / tathA rAjA-'mAtya-mahattamAdibhavaneSu gacchadbhiryat paribhujyate tad rAjadvArika tadvA''sIt / tatraivamukte 'sUtrArthajJAyakena' gItArthena caturNAM-nityanivasanIyAdInAM parivartAnAMvastrayugalAnAM samAhArazcatuHparivartam, tatra yAzaM parivartamekataraM vA vastraMdadAti tAze'smin Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 vyApriyamANe sati tato grahaNaM karttavyam // etadeva bhAvayati[bhA. 645] niccaniyaMsaNiyaM ti ya, annAsai pacchakamma-vahaNAI / atthi vahaMte ghippai, iyaraya phusa dhoya-pagayAI // bRhatkalpa-chedasUtram -1 vR-yadi gRhastho brUyAt-nityanivasanIyamidamAsIt, tato yadi tasyAparaM nityanivasanIyamasti tataH kalpate, yato'nyasya nityanivasanIyasya asati-abhAve pazcAtkarma-vahanAdayo doSA bhavanti / pazcAd-vivakSitavastragrahaNAnantaraM karma - abhinavavastrasya kArApaNaM pazcAtkarma, vahanaM nAma avyApriyamANaM vastraM yad vahamAnakaM kriyate, AdigrahaNAt krIta-kRta-prAmityAdayo doSAH, ato yadyaparaM nityanivasanIyamasti tadapi yadi vahamAnaM vyApriyamANaM tadA gRhyate / kutaH ? ityAha-'itarasmina' avahamAne sparzana- dhauta-prakRtAdayo doSAH / iyamatra bhAvanA yadavahamAnaM tasyopabhogArthamapyakAyenotsparzanaM kuryAt, dhAvanaM vA vidadhyAt, tasya paribhogaprArambhamuddizya prakaraNaM vA kurvIta AdigrahaNAd dhUpana vAsanAdIni vA vidadhIta / yata evaM tato'nyasmin vahamAne grahItavyam // aparibhuktamadhikRtya kimetad bhaviSyati ? iti pRSTaH sannevaM brUyAt[bhA. 646 ] hohii va niyaMsaNiyaM, annAsai gahaNa pacchakammAI / atthi nave vi u giNhai, tahi tulla pavAhaNAdosA // , vR- vAzabdaH paribhuktAdaparibhuktasya pakSAntaradyotakaH / bhaviSyati nityanivasanIyametat' ityabhihite yadyaparaM tAdRzaM nAsti tato'nyasya tAddazasyAsati grahaNe ta eva pazcAtkarmAdayo. doSAH / athAstyanyat tAdRzaM tataH kalpate / tacca tadyapi navamavahamAnakaM tathApi gRhNAti, kutaH ? ityAha-tulyAstatrapravAhanAdoSAH / kimuktaM bhavati ? -yadi sAdhavo gRhNanti na gRhNanti vA tathApi sagRhI tayoraparibhuktavastrayorekataramAtmaprayogeNaiva pravAhayiSyati, tataH sAdhUnAM gRhNatAmapi na kazcid doSa iti // [bhA. 647 ] emeva majjaNAI, pucchAsuddhaM tu savvao pehe / maNimAI dAiMti va, asiTTe mA sehuvAdAnaM // vR- 'evameva' yathA nityanivasanIyabhihitaM tathA majjanika kSaNotsavika - rAjadvArikANyabhidhAtavyAni / yadA pRcchayA zuddhamiti nirdhAritaM tadA 'sarvataH' samantAt 'prekSeta' nibhAlayeta / prekSyamANe ca yadi 'maNyAdikaM' maNi- hiraNya-suvarNAdikaM kiJcidarthajAtamupanibaddhamupalabhyate tadA bhaNyante gRhasthAH, yathA - nirIkSadhvaM samantAdapi vastramidam, yadi nirIkSyamANaistaiH svayameva TaM tadA STam, no cet tataH sAdhavaH "dAiMti "tti darzayanti idaM yauSmAkINaM kimapyupanibaddhamasti / Aha evamabhidhIyamAne kathamadhikaraNadoSo na bhavati ? iti ucyate - alpIyAnevAyaM doSaH, 'aziSTe' akathite punaH zaikSasyAvadhAvitukAmasya taddravyamupAdAnaM bhavet, tad gRhItvogravrajedityarthaH; agAriNo vA mahAntamuDDAhaM kuryu, yathA- vastreNa sArddhaM stenitamasmadravyamebhi zramaNaiH / ata evaM prabhUtataro doSo mA bhUditi kathyate / / upasaMharannAha [bhA. 648] evaM tu gaviTThesuM, AyariyA diti jassa jaM natthi / samabhAgesu kasu va, jaharAiNiyA bhave bIo // vR- 'evam' uktaprakAreNaiva vastreSu gaveSiteSu yathAsambhavaM labdeSu ca gurUNAM samIpamAgamya Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [bhA. 648] 169 yathAvadAlocya ca vastraNi vidhivad darzayati, tata AcAryA yasya sAdhorya dhanyaM madhyamamutkRSTaM vA vastra nAsti tasmai tad dadatIti prathamaH prakAraH / pazcArdhena dvitIyamAha-sameSu-tulyeSu bhAgeSu kRteSu, sAdhUnAM saGkhyAmanumAya samAMzatayAvastreSuvibhakteSvitibhAvaH / vAzabdaH prkaaraantrdyotne| 'yathAranAdhikaM' yo yoratnAdhikastasmaitasmaiprathamaM dIyate ityayaM bhaved dvitIyo dAnaprakAra iti|| ukto vastrakalpikaH / samprati pAtramiti pAtrakalpikadvAram, atrApi[bhA.649]apapatte akahittA, aNahigaya'paricchaNe ya cugurugaa| dohi gurU tavagurugA, kAlagurU dohi vI lahugA / / vR. iyaM gAthA tathaiva draSTavyA / navaramiha sUtramAcArAntargataM pAtraiSaNAdhyayanam, tatrAprApte yadi pAtrAnayanAya preSayati tadA prAyazcittaM catvAro gurukAH 'dvAbhyAmapi guravaH' tapasA kAlena ca / atha sUtraM prAptaH paraM nAdyApi tasyArtha kathitastadA catvAro laghukAstapasA guravaH / atha kathito'rthaparaMnAdyApisamyagadhigataH tadA'pi catvArolaghukAH kAlena guravaH / athAdhigato'rthaH zraddhAnaviSayIkRtazca paraM nAdyApi parIkSitaH tadA'pi caturlaghavaH tapasA kAlena ca laghukAH / ataH sUtraM pAThayitvA tasyArthaM kathayitvA samyagadhigate zraddhite cArthe pAtrAya parIkSya preSaNIya iti|| tacca pAtraM caturvidham, tadyathA[bhA.650] nAmaM ThavamA davie, bhAvammicaubvihaM bhave pAyaM / eso khalu pAyassA, nikkhevo cauvviho hoi / / vR-nAmapAtraM sthApanApAtraM dravyapAtraMbhAvapAtramiti caturvidhaM pAtram / eSa khalu pAtrasya nikSepazcaturvido bhavati // tatra nAma-sthApane sugamatvAdanAddatya dravya-bhAvapAtre pratipAdayati[bhA.651] davve tivihaM egidi-vigala-paMciMdiehiM nipphannaM / bhAve AyA pattaM, jo sIlaMgANa aahaaro|| vR-dravyaviSayaM trividhaMpAtram, tadyathA-ekendriyaniSpannaM vikalendriyaniSpannaMpaJcendriyaniSpannaM ca / ekendriyaniSpannamalAbukAdi, vikalendriyaniSpannaM zukti-zaGkhAdi, paJcendriyaniSpannaM kutupadanta-zRGgapAtrAdi / 'bhAve' bhAvaviSayaM pAtramAtmA / kiM sarva eva ? na ityAha- yaH pUrvoktAnAm aSTAdazasahasrasaGkhyAnAMzIlAGgAnAm 'AdhAraH' AzyaHsaAtmA sAdhUnAMsambandhI bhAvapAtramucyate, "pAtraMbhAjanamAdhAraH" itipryaayvcntvaat| atra punarbhAvapAtropayoginA drvypaatrennaadhikaarH|| tadapi trividham[bhA.652] lAuya dAruya maTTiya, tivihaM ukkosa majjhima jahannaM / ekkakkaM puNa tivihaM, ahAgaDa'ppaM-saparikammaM / / vR-alAbumayaM dArumayaM mRttikAmayam / punarekaikaM trividham-utkRSTaM madhyamaM jaghanyaM ca / utkRSTaMpratigrahaH, madhyamaM mAtrakam, jaghanyaM TopparikAdi / ekaikaMpunastrIdhA-yathAkRtamalpaparikarma saparikarma ca / / atra vaiparItyakaraNe prAyazcittamAha[bhA.653] voccatthe caulahuA, ANAi virAdhanAya duvihA u / cheyaNa-bheyaNakarage, jA jahi ArovaNA bhnniyaa| Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 bRhatkalpa-chedasUtram -1vR-viparyastena grahaNe karaNe vA caturlaghukAH, upalakSaNatvAd laghumAsa-rAtrindivapaJcake api / idamuktaM bhavati-utkRSTasya yathAkRtasya pAtrasyotpAdanAya nirgatastasya yogamakRtvA'lpaparikarmotkRSTameva gRhNAti caturlaghu, saparikarma vA prathamata eva gRhNAti caturlaghu; yadA yathAkRtaM yoge kRte'pina labhyatetadA'lpaparakarmagaveSaNIyam, tasyotpAdanAya nirgataHprathamataevasaparikarma gRhNAti caturlaghu, iti trINi caturlaghukAni; evaM madhyamasyApi triSu sthAneSu trINi mAsikAni; jaghanyasya sthAnakatraye'pi trINi rAtrindivapaJcakAni / yathA yathAkRtAdiviparyastagrahaNe praayshcittmuktNtthotkRssttaadiinaampiprsprNviprystgrhnnepraayshcittmvsaatvym|tdythaa-utkRssttsy pratigrahasyArthAya nirgato madhyamaM mAtrakaM gRhNAtimAsikam, jaghanyaM TopparikAdi gRhNAtipaJcakam; madhyamasya nirgata utkRSTaM gRhNAti mAsikam / tadevaM viparyastagrahaNe prAyazcittamuktam, samprati viparyastakaraNe'bhidhIyate-utkRSTaM bhaGakatvA madhyamaM karoti mAsikam, jaghanyaM karoti paJcakam; madhyame saMyojyotkRSTaM bhaGktvA madhyamaM karoti mAsikam, jaghanyaM karoti paJcakam; madhyame saMyojyotkRSTaM karoti caturlaghu, tadeva bhaktvA jaghanyaM karoti paJcakam; madhyame saMyojyotkRSTaM karoti caturlaghu, tadeva bhaGktvA jaghanyaM karoti paJcakam; jaghanye saMyojyotkRSTaM karoti caturlaghu, madhyamaM karoti mAsikam; AjJAdayazca dossaaH| virAdhanA ca dvividhA-saMyame Atmani ca / tathA cAha-pAtrasya cchedanaM bhedanaM vA kurvata AtmavirAdhanA paritApa-mahAduHkhAdikA, saMyamavirAdhanAtutadgatA ghuNAdayo vinaashmshnuvte| tatoyA yasyAM' sNymviraadhnaayaamaatmviraadhnaayaaNvaaaaropnnaabhnnitaasaatsyaambhidhaatvyaa| tatrAtmavirAdhanAyAM sAmAnyatazcaturguru, saMyamavirAdhanAyAM "chakkAya causu lahugA" ityAdikA kaaynisspnnaa| yataevaM tato na vidheyaM viprystkrnnm||ath katibhiHpratimAbhi pAtraMgaveSaNIyam? ucyate[bhA.654] uddisiya peha saMgaya, ujjhiyadhamme cautthae hoi| sabve jahanna ekko, ussaggAI jayaM pucche / vR-uddiSTapAtraM prekSApAtraMsaGgatikapAtramujjhitadharmakaMcacaturtham iticatasrapAtragaveSaNAyAM pratimAH / gacchavAsinaH pratimAcatuSTayenApi pAtraMgRhNanti, jinakalpikAnAmadhastanAbhyAM dvAbhyAmagrahaNamuparitanayoyorekatarasyAmabhigrahaH / atha granthagauravamayAdatidizannAha-"savve jahanna eko"tti "yada yasya nAsti vastra ityArabhya sarve vA gItArthA mizrA vA jaghanyata eko gItArtha" itiparyantaM yathAvastraviSayebhAvitaMtathA pAtre'pisarvaM tadavasthamevabhAvanIyam, navaraM pAtrAbhilApaH krtvyH| "ussaggAi"ttikAyotsargAdikaM "AvAsasohi akhalaMta samaga ussagga0" ityAdigAthoktaM saprAyazcittaM tathaiva vaktavyam / "jayaM pucche"ti yatamAnaH pUrvoktAM yatanAM kurvan pRcchet / kimuktaM bhavati ? - zrAvakeSu nAvabhASitavyam, kiM tarhi ? bhAvitakuleSu, tatrApi pAtre darzite 'kasyedam ? kimAsIt ? kva cA''sIt ? kiM bhaviSyati?' iti pRcchAcatuSTayaMtathaiva krttvym| kiM bahunA ? ya eva vastrasya vidhiH "evaM tu gaviDhesuM, AyariyA diti jassa jaM ntthi| samabhAgesu kaesuva, jaharAyaNiyA bhave biio||" Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [bhA. 654] _____171 iti paryantaH prAyaH sa eva pAtrasyApi draSTavayaH / yastu vizeSaH sa upariSTAddarzayiSyate // samprati pratimAcatuSkaM bibhAvayiSurAhabhA. (655] uddiDha tigegayaraM, pehA puna du erisaM bhaNai / doNhegayaraM saMgai, vAhayaI vaarennNtu|| vR-trikasya-jaghanyAditrayasyaikataraM yadgurusamakSapratijJAtaMtadevayAcyamAnamuddiSTapAtramiti prathamA / prekSApAtraM punaH 'dRSTvA' avalokya yad 'IdRzaM mama prayaccha' iti bhaNati tat prekSApUrvakaM pAcyamAnatvAtprekSApAtaramiti dvitIyA / atha tRtIyA-tasyAzca svarUpamAcArAGgedvitIyazrutaskandhe SaSThAdhyayane prathamoddezake itthamabhihitam-ahAvarA taccA paDimA-se bhikkhUvA bhikkhuNIvA se jaM punapAyajANejA, taMjahA-saMgaiyaMvAvejayaMtiyaMvA |ath kimidaM saGgatikam? kiMvA vaijayantikam ? ityAha-"doNhegayarami" tyAdi / iha kasyacigAriNo dve pAtre, saca tayorekataraM dine dine vArakeNa vAhayati, tatrayasmin divase yadvAhyatetatsaGgatikamabhidhIyate, itarad vaijyntikm| tayorekataraM yadabhigrahavizeSeNa gaveSyate sA tRtIyA pratimA / / caturthI pratipAdayati[bhA.656] davvAi davva hInAhiyaM tu amugaM ca me na ghettavvaM / dohi vi bhAvanisilu, tamujjhiobhaTTha'NobhaTTha // vR- ujjhitaM caturdhA, dravya-kSetra-kAla-bhAvojjhitabhedAt / tatra dravyojjhitaM yathAkenacidagAriNA pratijJAtam 'iyatpramANAddhInAdhikaMpAtramamukaM vA kamaDhaka-pratigrahAdikaM mayA na grahItavyam' tadeva kenacidupanItam, tataH prAguktayuktyA dvAbhyAmapi bhAvato nisRSTaM tad avabhASitamanavabhASitaM vA dIyamAnaM dravyojjhitam / / kSetrojjhitamAha[bhA.657] amuiccagaMna dhAre, uvanIyaM taM ca keNaI tassa / jaMtujhe bharahAI, sadesa bahupAyadese vaa|| vR-amukadezodbhavaM pAtraM na dhArayAmi, tadeva ca kenacidupanItam, tad ubhAbhyAmapi pUrvoktahetoH parityaktaM kssetrojjhitm|ydvaa pAtramujjheyuH 'bharatAdayaH' bharataH-naTaH,AdizabdAt cAraNAdiparigrahaH, svadezaM gatAH santo bahupAtradeze vA tadapi kSetrojjhitam ||kaalojjhitmaah[bhaa.658] dagadoddhigAi jaM puvvakAla juggaM tadannahi ujjhe| hohii va essakAle, ajoggayaNaNAgayaM ujjhe / vR-doddhigaM-tumbakam, ekasya-jalasya yad mriyate tumbakaM taddakatumbakam, AdizabdAt takratumbakAdi ca yat pUrvasmin-grISmAdau kAle yogyaM tad 'anyasmin varSAkAlAdAvujhet, bhaviSyati vAeSyati kAle'yogyam ato'nAgatameva yadujjhet, tadetadubhayathA'pikAlojjhitaM jJAtavyam / / bhAvojjhitamAha[bhA.659] labhrUNa annapAeSa porANe so u dei annss| so vi anicchai tAI, bhAvujjhiya evamAIyaM // vR- labdhvA anyAni-abinavAni pAtrANi purANAni sa gRhI anyasya kasyacid dadAti so'pi ca "tAni dIyamAnAnyapi yadA necchati tadA evamAdikaM bhAvojjhitaM draSTavyam // Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 bRhatkalpa-chedasUtram -1uktAzcatasro'pi pratimAH / atha pAtrasyaiva vizeSavidhiM bibhaNiSurAha[bhA.660] obhAsaNA ya pucchA, diDhe rikke muhe vahaMte ya / saMsaDhe ukkhitte, sukke apagAse dabaNaM // vR- pAtrasyotpAdanAyAmavabhASaNaM kartavyam / tatra "puccha"tti ziSyaH pRcchati-kiM dRSTaM pAtraMprazasyam? utAddaSTam ?; evaM riktamariktaMvA kRtamukhamakRtamukhaM vA vahamAnakamavahamAnakaM vA saMsRSTamasaMsRSTaM vA utkSiptaM nikSiptaM vAzuSkamA vA prakAzamukhamaprakAzamukhaM vA ityaSTau pRcchaaH| AsAM nirvacanaM svayameva sUrirabhidhAsyati |tthaa "daNaM" ti 'dRSTvA' cakSuSA nirIkSya pAtraM yadi nirdoSaM tadA gRhNAti // athainAmeva gAthAM vivarISuH prathamadvitIyapRcchayorekagAthayA parihAramAha[bhA.661] diTThamadiDhe dilu, khamataramiyare na dissae kaayaa| dahimAIhi arikaM, varaMtu iyare siyA paannaa|| vR-dRSTA-'dRSTayoH pAtrayormadhye dRSTaM kSamataram, kSamazabda iha yuktArtha, tatazca kSamataramaSTAdatizayena grahItuM yuktam / kutaH ? ityAha-'itarasmin' addaSTe "na dIsae''tti prAkRtatvAdekavacanam na ddazyante 'kAyAH' pRthivyAdayaH / tathA dadhyAdibhiriti AdigrahaNAd modakAdiparigrahaH taiH 'ariktaM' pUrNavaram, 'itarasmin' rikte 'syu' bhaveyuH kadAcit 'prANAH' kunthuprabhRtayo jIvAH / yadi punarna tatra prANasambhavastadA tadapi samyagupayujya gRhNatAM na doSaH / atha kRtamukhA-'kRtamukhayoH kiM kRtamukhaM grAhyam? utAkRtamukham? ucyate[bhA.662] akayamuhe duppassA, bIyAI cheyaNAi dosA vaa| kuMthUmAdavahaMte, phAsuvahaMtaM ao dhannaM // vR-akRtamukhe bhAjane 'durdarzA' duHpratyupekSAbIjAdayojIvAH, tatra bIjAni tadudbhavAni, AdizabdAt trasAdiparigrahaH, chedana-bhedanAdayo vA doSAstatra bhaveyuH, yata evaM tato akRtamukhaM pariharttavyam / atha vahamAnakA-'vahamAnakayoH katarat zreSTham ? ityAha-kunthvAdayaH sattvA avahamAnake prAyaH sambhavanti / atha prAzukena vastrAdinA vahamAnakaM-vyApriyamANaM yat yat pAtraM dhanAya hitamiti 'dhanyaM' saMyamadhanopakArakamityarthaH / / atha saMsRSTAdi pRcchAtrayaM pratividhatte[bhA.663] emeva ya saMsaTuM, phAsua aphphAsueNa paDikuTuM / ukkhittaM ca khamataraM, jaMcollaM phaasudvvennN|| vR-'evameva' yathA vahamAnakaM tathA sNsRssttmpi| yatprAzukena bhaktAdinA saMsRSTaM-kharaNTitaM tat prazasyam, aprAzukena punaH saMsRSTaM 'pratikruSTaM' niSiddham / utkSipta-nikSiptayormadhye yad AtmaprayogeNaiva gRhiNA pAtramukSiptaM tad nikSiptAt 'kSamataraM yuktataram / yaccA prAzukadravyeNa takrAdinAtatpAtraM zreyaH,arthAdApannam-aprAzukeNArdra prihaarym||ath kiM prakAzamukhaMgRhyatAm? aprakAzamukhaM vA ? ucyate [bhA.664/1] jaM hoi pagAsamuhaM, joggayaraM taM tu appgaasaao| vR-yadbhavatiprakAzamukhaMtattu yogyataraM saMyamA-''tmavirAdhanAyA abhAvAvizeSaNa yogyam 'aprakAzAd' aprakAzamukhabhAjanAt / itthaM pAtrasya prazasyA-'prazasyarUpatAmupavarNya Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 173 - pIThikA - [bhA. 664] tasyaiva vidhizeSamabhidhAtumupakramate [bhA.664/2] tasa-bIyAi adaTuM, iMtu jayaNaM puNo kuNai / / vR-"tasa-bIyAi"ityAdi pazcArdham / tat pAtraM cakSuSA pratyupekSya yadi trasa-bIjAdikaM jantu jAtaM kiJcid na pazyati tadA tad adRSTavA 'imAM vakSyamANAM yatanAMpunaH kroti|| tAmevAha[bhA.665] omaMtha pANamAI, pucchA mUlaguNa uttaraguNe y| tiTThANe tikkhutto, saddho ssinniddhmaaiisu|| vR- "omaMtha"tti tat pAtramavAGmukhaM kRtvA trINi sthAnAni samAhRtAni tristhAnaMmaNibandhahastatala-bhUmikAlakSaNam tatra 'trikRtvaH' trInvArAn prtyekNprsphottyet| tataHprANAHtrasAH tAn AdizabdAd jIvAdIni vA dRSTvA na gRhNAti / "pucchA mUlaguNa uttaraguNe ya"tti ziSyaH pRcchati-ke mUlaguNAH? ttiyatrApkAyaH prakSipyamANaAsIt tadadhunA'panItApkAyatayA kadAcit sasndhiM bhavet, tacca yadi trikRtvaH prasphoTanAdividhiM kurvatA na paribhAvitaM tathApi zrutajJAnaprAmANyabalena zuddhaH, AdizabdAd bIjakAyaparigrahaH // etadeva bhAvayati[bhA.666] dAhiNakareNa koNaM, ghettuttANeNa vaammnnibNdhe| khoDei tini vAre, tinni tale tinni bhUmIe / vR-dakSiNena kareNottAnena pAtrasya 'koNaM' karNaM gRhItvA pAtramavADmukhaM kRtvA vAmahastasya maNibandhe trIn vArAn prasphoTayati, tatastrIn vArAn hastatale, trIn bhUmikAyAmiti / / [bhA.667] tasa-bIyAi va diTe, na giNhaI giNhaI u addiDhe / gahaNammi u parisuddhe, kappai diTehi vi bahUhiM / / vR-navakRtvaH prasphoTite sati tsa-bIjAdijantujAtaM yadi dRSTaM tadA na gRhNAti, athAdRSTaM tato gRhNAti / atha mahatA'pi prayatnena pratyupekSyamANAni tadA bIjAdIni santyapi zuSiratvAnna ddaSTAni tataH ko vidhi? ityAha-kalpate bahubhirapibIjAdibhipazcAdda ttairiti|kimuktN bhavati? - tatpAtramaprAzukamiti matvAna bhUyo'gAriNaHpratyaya'te, na vApariSThApyate, zrutaprAmANyena gRhItatvAt; kintvekaantebhupraashukeprdeshetaanibiijaaniytnyaaprisstthaapyet||ath "pucchA mUlaguNa uttaraguNe" tti asya nirvacanamAha[bhA.668] muhakaraNaM mUlaguNA, pAe nikkoraNaMca iare u| gurugA gurugA lahugA, visesiyA carimae suddho|| vR- pAtrasya yad mukhakaraNaM tad mUlaguNAH / yat punarmukhakaraNAnantaraM tadabhyantaravartino girasyotkiraNaM tad nikkoraNamityabhidhIyate tad 'itare' uttaraguNAH / atra caturbhaGgI-saMyatArthaM kRtamukhaM saMyatArthameva cotkIrNamitiprathamo bhaGgaH, saMyatArthaMkRtamukhaM svArthamutkIrNamiti dvitIyaH, svArthaM kRtamukhaM saMyatArthamutkIrNamiti tRtIyaH, svArthaM kRtamukhaM svArthamevotkIrNamiti caturtha / atratriSubhaGgeSuprAyazcittam, tadyathA-prathame bhaGge catvAro gurukAstapasA kAlenaca guravaH, dvitIye'pi caturgurukAstapasA guravaH kAlena laghavaH, tRtIyecaturlaghukAHkAlena guravaH tapasAlaghavaH / 'carame' caturthe bhaGge zuddhaH, ubhayasyApi svArthatvAditi / / vyAkhyAtaH pAtrakalpikaH, athAvagrahakalpikaH prarUpyate / tatrApi "appatteakahittA" ityAdigAthA tathaiva drssttvyaa|nvrNsuutrmtraacaardvitiiy Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -1 zrutaskandhasya saptamam avagrahapratimAnAmakamadhyayanam / atha katividho'yamavagrahaH ? ucyate[bhA. 669] deviMda-rAya-gahavaiuggaho sAgArie a sAhammI / paMcavihammi parUvie, nAyavvo jo jahiM kamai // 174 vR- devendraH zakra IzAno vA, sa yAvataH kSetrasya prabhavati tAvAn devendrAvagrahaH / rAjAcakravarttiprabhRtiko maharddhikaH pRthvIpati, sa yAvataH SaTkhaNDabharatAdeH kSetrasya prabhutvamanubhavati tAvAn rAjAvagrahaH / gRhapati - sAmAnyamaNDalAdhipati, tasyApyAdhipatyaviSayabhUtaM yad bhUmikhaNDaM sa gRhapatyavagrahaH sAgArikaH zayyAtaraH, tasya sattAyAM yad gRha-pATakAdikaM sa sAgArikAvagrahaH / sAdharmikAH-samAnadharmANaH sAdhavaH, teSAM sambandhi sakrozayojanAdikaM yad AbhAvyaM kSetraM sa sAdharmikAvagrahaH / eSa ca paJcavidho'vagrahaH / etasmin paJcavidhe'vagrahe vakSyamANabhedaiH prarUpite 1 sati jJAtavyo vidhirityupaskAraH / yaH 'yatra' devendrAdau 'kramate' avatarati sa tatrAvatAraNIya iti saGgrahagAthAsamAsArthaH / / sAmpratamenAmeva vivarISuramISAM paJcAnAM madhye kaH kasmAd balIyAn ? iti jijJAsAyAM tAvadidamAha [bhA. 670] heTThillA uvarillehi bAhiyA na u lahaMti pAhannaM / puvvANunnA'bhinavaM ca causu bhaya pacchime'minavA / / vR- 'adhastanAH' devendrAvagrahAdayaH 'uparitanaiH' rAjAvagrahAdibhiryathAkramaM bAdhitAH, ata eva 'na tu' naiva labhante 'prAdhAnyam' uttamatvam / kimuktaM bhavati ? - rAjAvagrahe rAjaiva prabhavati na devendraH, tato devendreNAnujJAte'pyavagrahe yadi rAjA nAnujAnate tadA na kalpate tadavagrahe sthAtum; athAnumataM gRhapatinA svabhUmikhaNDe'vasthAnaM paraM na sAgArikeNa svAvagrahe, tato'pi na kalpate vastum; athAnujJAtaH sAgArikeNa svAvagrahaH paraM na sAdharmikaiH, tathApi na kalpate iti; evamuparitanairadhastanA bAdhyante / tathA pUrvAmanujJAmabhinavAM ca caturSvavagraheSu 'bhaja' vikalpaya, keSAJcit sAdhUnAM pUrvAnujJA tadapareSAmabhinaveti bhajanA kAryetyarthaH / atha keyaM pUrvAnujJA ? kA vA'bhinavAnujJA ? iti ucyate-iha yo'vagrahaH purAtanasAdhubhiranujJApitaH sa yat pAzcAtyairevameva paribhujyate na bhUyo'nujJApyate sA pUrvAnujJA / yathA cirantanasAdhubhirdevendro yadavagrahamanujJApitaH saiva pUrvAnujJA sAmpratakAlInasAdhUnAmapyanuvarttate na punarbhUyo'pyanujJApyate / abhinavAnujJA nAma yadA kilAnyo devendraH samutpadyate tadA tatkAlavarttibhi sAdhubhiryadasAvabhinavotpannatayA'vagrahamanujJApyate sA teSAM sAdhUnAmabhinavAnujJA tadanyeSAM tu pUrvAnujJaiva / rAjAvagraha'pi yo yadA cakravartI samutpadyate sa tatkAlavartibhi sAdhubhiryadanujJApyate sA teSAmabhinavAnujJA, tadapareSAM pUrvAnujJA / evaM zeSanRpati-gRhapatInAmapi pUrvA 'bhinavAnujJe bhAvanIye / sAgAriko'pi prathamata upAgataiH sAdhubhiryadupAzrayamanujJApyate sA teSAmabhinavAnujJA / teSu sAdhuSu tatra sthiteSu yadanye sAdhavaH samAgatya tadanujJApitamavagrahaM paribhuJjate sA pUrvAnujJA / tadevaM caturSvavagraheSu pUrvA 'bhinavAnujJayorbhajanA bhAvitA / tathA pazcime sAdharmikAvagrahe'bhinavAnujJaiva bhavati na pUrvAnujJA / tathAhi-yo yadA'vagrahArthaM sAdharmikamupasampadyate sa sarvo'pi tadAnIM tamanujJApyaivAvatiSThate nAnyathetyabhinavAnujJaivaikA // athAmISAM paJcAnAmapi bhedAnAha [ bhA. 671] davvAI ekkko, cauhA kittaM tu tattha pAhanne / Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 175 pIThikA-[bhA. 671] tatyeva yaje davvA, kAlo bhAvo asAmitte / / va-ekaiko'vagrahazcatardhA-dravyataH kSetrataH kAlato bhAvatazca / tatra prathamataH kSetrAvagrahaH prarUpyate / kuto hetoH? iti ced ucyate-'kSetraMtu' kSetraM punaH 'tatra' teSu dravyAdiSu madhye prAdhAnye vartate, ihAvagrahasya prarUpyamANatvAt tasya ca tattvataH zakrAdikSetrarUpatayA'bhidhIyamAnatvAditi bhAvaH / yatazca tatraivaca' kSetre yAni dravyANi yazcakAlo bhAvazca eteSAMtrayANAmapi kSetramAdhArabhUtaM svAmitve vartate, kSetrasyaiva sambandhitvAt teSAm / tasmiMzca prathamaM prarUpite dravyAdayastadantargatAH prarUpitA eva bhavantIti / / prathamataH kSetrAvagrahaM prarUpayati[bhA.672] puvvAvarAyayA khalu, seDhI logassa mjjhyaarmmi| jA kuNai duhA loga, dAhiNa taha uttaraddhaM ca / / vR- iha sarvasyApi lokasya 'madhyakAre' madhyabhAge mandarasya parvatasyopari 'zreNi' AkAzapradezapaGkirekaprAdezikI pUrvAparayordizorAyatA-pradIrdhAsamasti, 'yA' zreNirlokamekarUpamapi dvidhA kroti| tadyathA-dakSiNalokArddhamuttaralokArddha c| tatradakSiNalokArddhasyazakraH prabhutvanubhavati, uttaralokArddhasya punarIzAnakalpanAyakaH / tathA dakSiNalokAH yAnyAvalikApraviSTAni puSpAvakIrNAni vA vimAnAni tAni zakrasyaivA''bhAvyAni, yAni punaruttarArddha tAni sarvANyapi dvitIyakalpAdhipateH // atha yAni madhyamazreNyAM tAni kasyA''bhavanti? ityAha[bhA.673] sAdhAraNa AvaliyA, majjhammi avaddhacaMdakappANaM / addhaM ca parakkhitte, tesiM addhaM ca sakkhitte / / vR- 'apArddhacandrakalpayoH' arddhacandrAkArayoH saudharmezAnakalpayoH pUrvA-'parAyatAyAM madhyamazreNyA yA vimAnAnAmAvalikA sA sAdhAraNA zakrezAnayoH / kimuktaM bhavati ?-tasyAM madhyamazreNyAMpUrvasyAmaparasyAM ca dizi trayodazasvapi prastaTeSu yAni vimAnAni tAni kAnicit zakrasya kAnicidIzAnasyA''bhAvyAni / tatra yAni vRttAkArANi tAni sarvANyapi zakrasyaiva, yAni punasyatrANi caturasrANi vA tAnyekaM zakrasyaikamIzAnasyetyevamubhayorapi sAdhAraNAni / tathA coktam je dakkhiNeNa iMdA, dAhiNao AvalI bhave tesiM / je puna uttaraiMdA, uttarao AvalI tsiN|| puvveNa pacchimeNa ya, je vaTTA te vidAhiNallassa / taMsa cauraMsagA puna, sAmannA huMti doNhaM pi|| teSAM ca madhyamazreNigatAnAM vimAnAnAmarddha 'svakSetre' svasvakalpasImani pratiSThitam, tadaparama 'parakSetre' aparakalpasImanIti ||ath zakramuddizya kSetrAvagrahapramANamAha[bhA.674] seDhIi dAhiNeNaM, jA logo uDDa mo skvimaannaa| heTThA vi ya logaMto, khittaM sohammarAyassa / / vR- 'saudharmarAjasya' saudharmakalpAdhipatestAvat kSetramAdhipatyaviSayabhUtam-tiryagdizamadhikRtya zreNyAH' pUrvoktAyAH 'dakSiNena' dakSiNasyAM dizi yAvad lokaH' iti tiryaglokaparyantaH, Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 bRhatkalpa-chedasUtram -1. UrdhvadizamAzritya 'mo' pAdapUraNe yAvat svavimAnAni stUpa-dhvajakalitAni, adhodizamuddizya yAvadadhastano lokAnta iti ||bhaavito devendrakSetrAvagrahaH / samprati cakriNaH kSetrAvagrahamAha[bhA.675] saragoyaro atiriyaM, bAvattarijoyaNAI uttuNtu| ahalogagAma-adhamAi heTThao cakkiNo khittN|| vR-yAvatzarasya-bANasya gocaraH-viSayastAvat cakriNastiryak kssetrm| idamuktaM bhavaticakravartI digvijayayAtrAM kurvan mAgadhAdiSu tIrtheSuyaM nAmAGkitaM bANaM nisRjati sa pUrva-dakSiNA'parasamudreSu dvAdazayojanAntaM yAvad gacchati, etAvadantazcakriNastiryagavagrahaH / sa eva bANaH kSudrahimavatkumAradevasAdhanArthaM cakriNaiva nisRSTa UrdhvaM dvAsaptAtiyojanAni yAvad gacchati tAvAnUrdhamavagrahaH / adhaH punaradholokagrAmAH, tathA adhA-gartA, AdizabdAdvApI-kUpa-bhUmigRhAdiparigrahaH / iyamatra bhAvanA-jambUdvIpApAravidehavarttinalinAvatI-vaprAbhidhAnavijayayugalasamudbhavA yojanasahasradvedhAH samayaprasiddhA ye'dholokagrAmAsteSu ye cakravartinaH samutpadyante teSAMtaevAdhaH kSetrAvagrahaH, tadapareSAMtugata-kUpa-bhUmigRhAdikamiti ||prruupitoraajnyH kssetraavgrhH| atha gRhapati-sAgArikayostamAha[bhA.676] gahavaiNo AhAro, cauddisiM sAriyasa ghrvgddaa| heTThA adhA-'gaDAI, ur3e giri-gehadhaya-rukkhA / / vR- 'gRhapateH' maNDalezvarasya yAvAn 'AdhAraH' viSayaH prabhutvaviSayabhUtazcatasRSu dikSu tAvAnasyotkRSTastiryagavagrahaH / 'sAgArikasya' zayyatarasya 'gRhavagaDA' gRhavRtiparikSepa utkRSTastiryagavagrahaH / dvayorapicAdhastAd 'adhA-'gaDAdayaH' adhA-gartA hRdo vA, agaDa:-kUpaH,AdizabdAd vApyAdayaH; urdhva 'giri-gehadhvaja-vRkSAH' girayaH-parvatAH, gRhadhvajAH-gRhopari varttinyaH patAkAH, vRkSAH-sahakArAdayaH / sAdharmikANAM tu kSetrAvagraha utkRSTaH kuto'pi hetoratra noktaH, paraM bRhadbhASye itthamabhihitaH khittoggaho sakosaM, joyaNa sAhammiyANa bodhavvaM / chaddisi jA egadisiM, ujANaM vA maDaMbAI // maDambAdau udyAnaMyAvadutkRSTaH kSetrAvagrahaH / shessNsugmm||ath jaghanyamabhidhAtukAma Aha[bhA.677] ajahannamaNukkoso, paDhamo jo Avi ckkvttttiinnN| sesaniva rohagAisu, jahannao gahavaINaM ca // vR-'prathamaH' davendrAvagraha 'ajaghanyotkRSTaH' najaghanyona vAutkRSTaH kintUbhayavivakSArahitaH, sarvadaivaikarUpatvAt / yazcApyavagrahaH cakravartinAM sambandhI so'pyajaghanyotkRSTaH, srvckrvrtinaamaadhiptysyaikruuptvaat| zeSanRpANAM' cakravarttivyatiriktAnAM nRpatInAM gRhapatInAMcarodhakAdiSu jaghanyaH kSetrAvagraho draSTavyaH / rodhanaM rodhakaH-paracakreNa nAgarAderveSTanam, AdizabdAdanyasyApyevaMvidhaviDvarasya parigrahaH / iyamatra bhAvanA-ko'pi balavAn rAjA maNDalezvaro vA kasyApyalapabalasya narapatergRhapatervA bAhyanIvRtamAtmAtkRtya yadA tadIyaMnagarAdi nirudhyAvatiSThate tadA tasya tAvAn nagarAdimAtrako jaghanyaH kSetrAvagrahaH // [bhA.678] nagarAi niruddha dhare, jA yA'NunA u ducarima jahanno / Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [bhA. 678] 177 koso u.atipao, acakkimAIcauNahaM piH|| vR-'dvau caramau' sAgAraka sAdharmikau tayoravaMjavanyaH kSetrAvagrahomagarAdau kenacidrAjJA niruddha bAhirikAvAstavyajanairabhyantarataH pravizabhi zayyAtaragRhaM sAdharmikopAzrayo vA yadA preryate tadA yA kAcit teSAmanujJA; yathA-etAvati pradezeyuSmAbhisthAtavyam etAvatya smAbhiriti sa jaghanyaH kSetrAvagrahaH / utkRSTaH punaravagrahaH aniyataH, kasyApyalpIyAn kasyApi bhUyAniti bhAvaH keSAm ? ityAha-acakrayAdInAM caturNAmapi, yazcakrIna bhavati kintu sAmAnyapArthivaH sa naJaH paryudAsapratiSedhatayA tatsaddazAhakatvondacakrI bhaNyate, AdizabdAd gRhapatyAdayo gRhynte|| atha sAgArikAvagrahasya vizeSatta upayogitvAd vidhimAha[bhA.679] aNunAe vi savvAmI, uggahe ghrsaaminnaa| lahA visImaM chiMdaMti, sAhU tppiykaaripo||..... vR-'gRhasvAmino zayyAtarepa bhAjanathAvana kAyikyAdivyutsarjana-svAdhyAyadhyAnAdikaM yatra yatra bhavatAM rocate tatra tatra kuruta' ityevaM yadyapi sarvo'pyavagraho'nujJAnastathApi sAdhavaH tasya-sAgArikasya priyakAriNaH samAdhividhitsavaH sImAM' maryAdAM chindanti' nirdhArayanti, vyavasthA sthApayantItyarthaHmA tAmeva sImAmabhidhatte[bhA.680]jhANaTThayA bhAyaNadhovaNAI, doNha'TThayA acchnnheugNdh| miuggaha.ceva ahiThThayaMte; mA so va amro va kareja ma@ vRdhyAnArthaM bhAjaladhAvanAdharthaM dvayoH-uccAra-prazravaNayorAva "acchaNati upavizyAvasthAlaMtaddhetukaM ca-tannimittakaM mitAvagrahameva primitmevaavgrhmdhitisstthnti| kimuktaM bhavati? sAdhvo vyavasthA sthApayanti zayyAsaramAmantraya bruvate zrAvaka ! vayamiyati pradeze dhyAnamadhyAsiSyAmahenetaH param, atra bhAjannAni dhAviSyAmonAnyatra, yadi nAmaglAnAderAtrAvucArasambhavo bhavet tato'tra pariSThApayiSyate, atra punaH kAyikI vyutsRjiSyate, iha punaH sAdhavo bhAjanaraJjanAdikaMkurvantaH kiyatImapi velAmAsiSyante, evaMvyavasthApya mitmevaavgrhmdhitisstthnti| kutaH? ityAha-mA 'sa vA lAgArikaH 'anyo vA' tadIyo vayasya-svajanAdi sabAla vRddhAkulena gacchenAtiprAcuryeNA''krAnte kAyikyAdinA vAvinAzite'vagrahe 'manyum' aprItikaM kuryAt / apica tathA sAdhubhirapramattaistatra sthAtavyaM yatA zayyAtarazcintayet-aho! nibhRtasvabhAvA amI munayaH, yadetAvanto'pi santaH svasamayoditamAcAramAcaranto'pi parasparaM vikathAdikamakurvanto nivyApArAiva lakSyante, tatsarvathA kRtArtho'syahamamISAMbhagavatAMzayyAyAHpradAnena, tIrNaprAyo mayA'yamapAro'pi saMsArapArAvAra iti / / prarUpitaH kSetrAvagrahaH / samprati dravyAvagrahamAha: [bhA.681] ceyaNamacitta mIsaga davyA khalu uggahesu eesu| ... .. jo jena pariggahio, so davve uggahI hoi / / ..... vR-'eteSu' devendrAdhavagraheSuyAni cetanAni stra-puruSAdIni acittAni vastra-pAtrAdIni 'mizrANi' sabhANDopakaraNastra-puruSAdIni yAni dvayANi saH 'dravye' dravyaviSayo'vagrahaH / kathambhUtaH ? ityAha-yo yena zakrAdinA parigRhItaH sa tasya sambandhI dravyAvagrahaH / kimuktaM | 18| 12 Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 bRhatkalpa-chedasUtram -1 bhavati?-devendrAvagrahakSetreyAni sacittA-'citta-mizrANi dravyANi tAni sarvANyapi devendrdrvyaavgrhH| evaM rAjAvagrahAdiSvapi bhAvanA kAryA // ukto dravyAvagrahaH, atha kAlAvagrahamAha[bhA.682] do sAgarA u paDhamo, cakkI satta saya puvva culsiiii| sesanivammi muhuttaM, jahannamukkosae bhayaNA // kR'prathamaH' devendrAvagrahaHsaddhesAgaropameyAvadbhavati, shkrsydvisaagropmsthitiktvaat| 'cakrI' cakravartyavagrahojaghanyataH sapta varSazatAni brahmadattavat, utkarSataH punazcaturazItipUrvazatasahasrANibharatacakravartivat / tathAcacUrNiH- cakkavaTTiuggahojahanneNaM satta vAsasayA baMbhadattassa, ukkoseNaMcaurAsIipubbasayasahassAIbharahassa / / atraparaHprAha-nanubrahmadattaH kumAratAyAmaSTAviMzati mANDalikatveSaTpaJcAzataMdigvijayeSoDazavarSANyativAhyaSaD varSazatyeva cakravartipadavImanubabhUva, bharato'pi saptasaptatipUrvalakSANi kumArabhAvamanubhUya varSasahasraM mANDalikatvamanupAlya SaSTivarSasahasrANi vijayayAtrAyAM vyatItya tataH kiJcid nyUnAni SaTpUrvalakSANi sArvabhaumazriyaM bubhuje, tataH kathamanayoH sapta varSazatAni caturazItipUrvalakSANi ca yathAkramaM cakravartyavagrahaH pratipAdyamAnona virudhyate? naiSa doSaH, ihayogyatAmaGgIkRtya bharatAdayojanmata eva cakravartino mantavyAH, yata utpannamAtra eva cakravartini tadIyatathAvidhAdbhutabhAgyasambhAra-samAvarjitAstadAbhAvyakSetranivAsidevatAH utpanno'yaMsakalamahIvalayasvAmI' iti pramodabhAjastadAnukUlyavRttayastajjayAmilASiNyastattatpratyanIkaprayuktapratyUhApahArAya pravarttanta iti samIcInameva yathoktamavagrahakAlamAnam; anythaavaabhushrutairupyujynirvcniiymiti| "sesanivammimuhuttaM"ti cakravartitaMmuktvAyaHzaeSonRpastasyajaghanyato'ntarmuhUrtakAlAvagrahaH, kRtarAjyAbhiSekasyAntamuhUrtAdUrddha maraNAdrAjyapadaparibhrazAdvA / "ukkosaebhayaNa"ttizeSanRpatInAmutkRSTa kAlAvagrahe bhajanA kaaryaa| kimuktaMbhavati?-antarmuhUrtAdArabhyasamayavRdyA varddhamAnAnicaturazItipUrvalakSANi yAvad yAnyu sthAnAni teSAM madhye yad yena nRpatinA''yuHsthAnaM nirvartitaM yo vA yAvantaM kAlaM rAjyaizvaryamanubhavati tasya sa utkRSTaH kAlAvagrahaH / / [bhA.683] evaM gahavai-sAgArie vi carime jahannao maaso| ukkoso caumAsA, dohi vi bhayaNA u kjmmi| vR-evaM gRhapati-sAgArikayorapi zeSanRpativad jaghanya utkRSTazca kAlAvagraho draSTavyaH / ihaca yadyapi zeSanRpati-gRhapati-sAgArikANAmAyUMpipUrvakoTiparyavasitAnyapi sambhAvvantetathApi cUrNikRtA kimapibAhulyAdi kAraNamuddizya caturzItipUrvalakSaparvantAnvevAbhihitAnItiatrApi tadanurodhena tathaiva vyAkhyAtAni / tathA 'carame' sAdharmikAvagraha Rtubaddhe mAsakalpavihAriNAM jaghanyomAsamekam utkRSTovarSAsucaturomAsAnkAlAvagrahaH / "dosuvi mayaNA ukajammi"tti 'dvayorapi jaghanyotkRSTayoH kArye samApatite bhajanA / kimuktaM bhavati ?-glAnAdibhi kAraNaiH kadAcid Rtubaddhe mAso varSAsu catvAro mAsA na pratipUrveran atiriktA vA bhaveyuH // gataH kAlAvagrahaH / atha bhAvAvagrahamAha[bhA.684] cauro odaiammI, khaovasamiyamami pacchimo hoi| ___ manasI karaNamaNunnaM, ca jANa jaMjattha U kmi|| Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [bhA. 684] 179 vR- 'catvAraH', devendra-rAja-gRhapati-sAgArikANAmavagrahA audayike bhAve varttante, 'mamedaM kSetram' ityAdimUrcchAyAsteSu sadbhAvAt, tasyAzca kaSAyamohanIyodayajanyatvAt / 'pazcimaH' sAdharmikAvagrahaH sa kSAyopazamike bhAve varttate, kaSAyamohanIyakSayopazamayuktatayA 'mamedaM kSetram, mamAyamupAzrayaH' ityAdimUrcchAyAH sAdhUnAmabhAvAt / eSa bhAvAvagrahaH / tadevaM prarUpitaH paJcavidho'pyavagrahaH / atha yaduktaM dvAragAthAyAm "paMcavihammi parUvie, vAvao jo jahiM kamai" tti tadidAnIM bhAvyate "manasI karaNamaNunnaM ce "tyAdi / manasi karaNamanujJAM ca jAnIhi, yad 'yatra' devendrAvagrahAdau 'krAmati' avatarati tatra 'manasi' cetasi karaNam 'anujAnItAM yasyAvagrahaH ' iti manasyevAnujJApanamiti hradayam / yat punarvacasA'nujJApyate sA'nujJA, antarbhUtaNyarthatvAdanujJApaneti bhAvaH / tatra devendra-rAjAvagrahayormanasaivAnujJapanaM karoti, gRhapatyavrahasya manasA vA vacasA vA, sAgArika-sAdharmikAvagrahayorniyamAd vacasA'nujJApanA, yathA- anujAnItAsmAkaM zayyAM vastra-pAtra-zaikSAdikaM vetyAdi / atha bhAvAvagrahaM prakArAntareNAha [bhA. 685] bhAvoggaho ahava duhA, mai-gahaNe attha- vaMjaNe u maI / jau gi, 'maNasI kara' akaraNe tivihaM // vR- athavA bhAvAvagraho dvidhA - matibhAvAvagraho grahaNabhAvAvagrahazca / tatra 'mati' matijJAnarUpabhAvAvagraho bhUyo'pi dvidhA vyaJjanAvagraho'rthAvagrahazca / gAthAyAM bandhAnulomyena pUrvamarthazabdasya nirdezaH / 'grahaNe' grahaNaviSayo bhAvAvagrahaH 'yatra tu' yasmin punardevendrAvagrahAdau yadA sAdhuH kiJcidvastujAtaM gRhNAti sacittamacittaM mizraMvA tasya tadA grahaNabhAvAvagrahaH / "manasI kara"tti manasi karaNasya upalakSaNatvAd anujJApanAyAzcAkaraNe trividhaM prAyazcittam / etadeva savizeSamAha - [bhA. 686 ] paMcavihammi parUvie, sa uggaho jANaeNa ghettavvo / annAe uggahie, pAyacchittaM bhave tivihaM // vR- 'paJcavidhe' avagrahe prarUpita satIdaM tAtparyamabhidhIyate sa evaMvidho'vagrahaH 'jJAyakena' paJcaprakArAvagrahasvarUpavedinA grahItavyo nAjJAyakena / kutaH ? ityAha- 'ajJAte' anadhigate sati yadyavagrahamavagRhNAti tatastasminnavagRhIte trividhaM prAyazcittaM bhavati // tadevAha [bhA. 687] ikkaDa kaDhiNe mAso, cAummAso a pIDha phalaesu / kaTu-kaliMce paNagaM, chAre taha mallagAIsu / vR- ikkaDaM DhaNDhaNI kaThinaH zarastambaH tayoH saMstArakaM mAsalaghu / kASThamayeSu pITheSu phalakeSu ca pratyekaM catvAro mAsalaghavaH / kASThaM ca-kASThazakalaM kalizcaM ca-vaMzadalaM kASTha-va 5- kaliJcaM tatra tathA 'kSAre' bhasmani 'mallakAdiSu' mallakaM-zarAvam AdizabdAt tRNa- DagalAdiparirahaH, eteSu sarveSvapi 'paJcakaM' paJca rAtrindivAni iti trividhaM prAyazcittamajJAtAvagrahasvarUpasyAvagrahaNe draSTavyam // ukto'vagrahakalpi | samprati vihArakalpikamAha [bhA. 688] gIyattho ya vihAro, bIo gIyatthanissio bhaNio / ittataiyavihAro, nANunnAo jinavarehiM // vR- gItaH parijJAto'rtho yaiste gItArthA- jinakalpikAdayaH, teSAM svAtantryeNa yad viharaM Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 bRhatkalpa-chedasUtram -1sagItArthonAmaprathamo vihaarH| tathAgItArthasya-AcAryopAdhyAyalakSaNasya nizritAH-paratantrAyad gacchavAsino viharanti sa gItArthanizrito nAma dvitIyo vihaarobhnnitH| ita UddharvamItArthasya svacchandavihAritArUpastRtIyovihAro nAnujJAtaH 'jinavaraiH' bhagavadbhistIrthakarairiti / / athainAmeva niyuktigAthAM vivRNoti[bhA.689] gIyaM muNitegar3eM, vidiyatthaM khalu vayaMti gIyatthaM / gIeNaya attheNa ya, gIyattho vA suyaM gIyaM / / vR-gItaM muNitammi vaikArtham / tatazca viditaH-muNitaH parijJAto'rtha chedasUtrasya yena taM viditArthaM khalu vadanti gItArtham / yadvA gItena cArthena ca yo yuktaH sa gItArtho bhaNyate, gItA'rthAvasya vidyate iti abhrAditvAd apratyayaH / atha gItaM kimucyate?, ata Aha-'zrutaM' sUtraM giitmitybhidhiiyte||etdev bhAvayati[bhA.690] gIeNa hoi gII, atthI atyeNa hoi nAyavyo / gIeNa ya attheNa ya, gIyatyaM taM vijANAhi / / vR-iha sUtrA-'rthadharatve caturbhaGgI, tadyathA-sUtradharo nAmaiko nArthadharaH 1 arthadharo nAmaiko na sUtradharaH 2 ekaH sUtradharo'pyarthadharo'pi 3 aparo na sUtradharo nArthadharaH 4 / ayaM caturtho bhaGga ubhayazUnyatvAdavastubhUtaH, zeSaM bhaGgatrayamadhikRtyAha-'gItena' sUtreNa kevalena samyakpaThitena gItamasyAstIti gItI bhavati / arthena kevalena samyagadhigatenArthI bhavati jJAtavyaH, arthaghara ityuktaM bhavati / yastu gItena cArthena cobhayenApi yuktastaM gItArthaM vijAnIhi iti / idamatra tAtparyam-tRtIyabhaGgavatyevaM tattvato gItArthazabdamavikalamudvoDhumarhati, na prathamadvitIyabhaGgavartinAviti / / atha yeSAM gItArthAnAM tanizritAnAM vA vihAro bhavati tAn darzayati[bhA.691]jinakappio gIyattho, parihAravisuddhio vi gIyattho / gIyatthe iDvidurga, sesA gIyatthanIsAe / 'F phAjilakalpiko niyamAda gItArtha, parihAravizuddhikaH apizabdAtpratimApratipannako yathAlandakatyikazyAvazyaMtayAgItArtha, jaghanyato'pyadhItanavamapUrvAntargatAcAranAmakatRtIyavastukatvAdeSAmikti tathA gamche' mItArthaviSayamRddhimA AcAryopAdhyAyayokiM draSTavyam, sUtre matulopaH prAkRtatvAta AcAryaupAdhyAyo vA niyamAogitArtha ityarthaH / eSAM sarveSAmapi svAtantrayeNa vihArovijJeyaH zeSAH sarve'pisAMdhakA lIlAryanizzyA' AcAryopAdhyAyalakSaNagItArthapAratantramAviharanti / / idameva paJcAI bhAvayati-, mAi9) Ayariya gaNI iDI, sesA gAlA vihoMti sanIsA / macchagaya-niggayA cA, yaannniuttaa'niuttaavaa|| kR'AcArya sUri maNI' upAdhyAyA etIyataH 'Rddhimantau sAtizayajJAnAdiRddhisavyannau, atizAyane'tra matvarthIyaH, yathA rUpavatI kanyettyAdau, ate zeSA sAdhabogItArthA apitannizrayA vihrnti|ath ke te zeSA? ityAhagacchagatA gacchanirgasAcA jatramacchagatA gacchamadhyavartinaH, gacchanirgatAH "asive omoarie' ityAdibhi kAsparekAkIbhUtAH; athavA 'sthAnaniyuktAH sthAnAviyuktAvAsthAne-pade niyuktaa| vyApAritAH sthAnAniyuktAH, sAmAnyasAdhava ityrthH| Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [bhA. 692] ete sarve'pyAcAryopAdhyAyanizrayA viharanti / / katham ? ityAha[bhA. 693] AyArapakpadharA, caudasapuvvI a je a tammajjhA / tannIsAe vihAro, sabAla-vuDDassa gacchassa / / vR- 'AcArasprakalpadharAH' nizIthAdhyayanadhAriNo jaghanyA gItArthA, caturdazapUrviNaH punarutkRSTAH, 'tanmadhyavarttinaH' kalpa-vyavahAra-dazAzrutaskandhadharAdayo madhyamAH / teSAM jaghanyamadhyamotkRSTAnAM gItArthAnAM nizrA sabAla-vRddhasyApi gacchasya vihAro bhavati, na punaragItArthasya svacchandamekAkivihAraH karttu yuktaH / kutaH ? iti ced ucyate [ bhA. 694 ] egavihArI a ajAyakappio jo bhave cavaNakappe / uvasaMpanno maMdo, hohii vosaTTatiTThANo / 181 vR- ekaH san viharatItyevaMzIla ekavihArI, sa ca 'ajAtakalpikaH' agItArtha, tathA cyavanaM cAritrAt pratipatanaM tasya kalpaH-prakArazcayavanakalpaH, pArzvasthAdivihAra ityarthaH, tasmin yo bhavet sa ekAkitvam 'upasampannaH ' pratipannaH san 'mandaH' sadbuddhivikalo bhaviSyati 'vyutsRSTatristhAna:' vyutsRSTAni parityaktAni trINi sthAnAni - jJAnAdirUpANi yena sa vyutsRSTatristhAnaH / eSA niyuktigAthA / / athainAmeva vivRNoti [bhA. 695] mottUNa gacchaniggate, gIyassa vi ekkagassa mAso u / avigIe caugurugA, cavaNe lahugA ya bhaMgaTThA // vR- muktvA 'gacchanirgatAn' jinakalpikAdIn gItArthasyApi 'ekakasya' ekAkivihAraM kurvato mAsalaghu / 'avigIte' agItArthe ekAkivihAriNi catvAro gurukAH / cyavane' pArzvasthAdivihAre yadi manasA'pi saMkalpaM kurute tadA catvAro laghukAH / "bhaMgaTTha" tti aSTau bhaGgA atra karttavyAH, tadyatha-ekAkI ajAtakalpikazcayavanakalpikazca 1 ekAkI ajAtakalpiko na cyavanakalpikaH 2 ekAkI jAtakalpikazcayavanakalpikaH 3 ekAkI jAtakalpiko na . cyavanakalpikaH 4, evamekAkipadena catvAro bhaGgA labdhAH; anekAkipadenApi catvAro labhyante, sarvasaGkhyayA aSTau bhaGgAH / atrASTamo bhaGgastriSvapi padeSu zuddhatvAt prAyazcittarahitaH / zeSeSu tu yathAyathamanantaroktaM prAyazcittam / eteSu saptasvapi bhaGgeSu varttamAnasya doSamupadarzayannupasampannamandapade vyAcaSTe [ bhA. 696 ] egAgittamaNaTThA, uvasaMpajjai cuo va jo kappA / so khalu soco maMdo maMdo puNa davva-bhAveNaM // vR-ya ekAkitvam 'anarthAd' jJAnAdiprayojanAbhAvAd 'upasampadyate ' aGgIkaroti, yo vA 'cyutaH' pratipatitaH 'kalpAt' saMvignavihArAt sa khalu varAko dravyajIvitena jIvannapi 'zocyaH' zocanIyaH saMyamajIvitAbhAvAt, mandazcAsau / atha manda iti ko'rthaH ? ityAha- mandaH punaH 'dravya-bhAvena' dravyato bhAvatazca mando bhavatItyarthaH // [bhA. 697] ekkekko puna uvacaya, avacaya bhAve u avacae pagayaM / talinA buddhI seTThA, ubhayamao kei icchanti // vR-dravyamando bhAvamandazcaikaikaH punardvidhA- upacaye'pacaye ca / tataropacayadravyamando nAma Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 bRhatkalpa-chedasUtram -1. yaparisthUratarazarIratayA gmnaadivyaapaarkrtunshknoti|apcydrvymndstuyH kRzarIraratayA mapiprayAsaMna kartumISTe / upacayabhAvamandaH punaryo buddharupacayena yatastataH kAryaM krtunotshte| apacayabhAvamandastuyo nijasahajabuddherabhAvenAnyadIyAyAbuddheranupajIvanena hitA'hitapravRttinivRttI na kartumIzaH sa buddherapacayena bhAvato mandatvAdapacayabhAvamandaH / atra cAnenaiva bhAvato'pacayamandena prakRtam, zeSAstu ziSyamativikAzanArthaM prarUpitAH / athavA 'talinA' sUkSmA kuzAgrIyA buddhi zreSThA, tataHsA sUkSmatantuvyatapaTIvad antaHsAravatvena pacitetikRtvA yaH kuzAgrIyamati sa upacayabhAvamandaH / yastu paristhUramati sa buddheH sthUlasUtratayA sthUlazATikAyA iva antarnisAratAlakSaNamapacayamadhikRtyApacayabhAvamanda iti / ataH kecidAcAryA ubhayamapyapacayamandamicchanti, prathamavyAkhyAnApekSayAnirbuddhikaM dvitIyavyAkhyAnapakSetuparisthUrabuddhikamapacayabhAvamandamatra prastAve gRhNantIti bhAvaH // atha yaduktaM niyuktigAthAyAm "hohii vosaTThatiTThANo"tti tatra kAni punastAni trINi sthAnAni yAni tena parityaktAni? ucyate[bhA.698] nANAI tiTThANA, ahavaNa caraNa'ppao pavayaNaMca / sutta-'ttha-tadubhayANi va, uggama uppaaynnaaovaa|| vR- ekAkI 'jJAnAdIni' jJAna-darzana-cAritrANi trINi sthAnAni vakSyamANanItyA parityajatIti / "ahavaNa"tti akhaNDamavyayamathavArthe, caraNamAtmA pravacanaM ceti vA trINi sthAnAni, tatrAgItArthatayA'sau SaTakAyavirAdhanayA caraNam, atipracurAhArabhakSaNAdinA glAnatvAdyApattAvAtmAnam, ayatanayA saMjJAvyutsargAdinApravacanaMca parityajati / athavA sUtrA'rtha-tadubhayAni trINi sthAnAni, tatrAsAvekAkitayA kadAcit sUtraM vismArayati / kadAcidarthaM kadAcit tadubhayam / yadvA udgamo tpAdanA vAzabdAdeSaNA ceti trINi sthAnAni, tAni ca niraGkuzatvAdekAkI parityajatIti prakaTameva // atha yathA'sau jJAna-darzana-cAritrANi pariharati tathA'bhidhitsurAha[bhA.699] apuvvassa agahaNaM, na ya saMkiya pucchaNA na saarnnyaa| guNayaMte aadaTuM, sIdai egassa ucchAho / vR-apUrvasya zrutasyAgrahaNam, ekAkitayA pAThayiturabhAvAt / na ca zaGkite sUtre'rthe vA kasyApipArzvepracchanam / na vA sUtramarthaMvA vikuTTayataH 'sAraNA' zikSaNA maivaMpAThIH' ityAdikA bhvti|tthaa'praansaadhuun 'guNayataH' parAvartayato'dRSTavA sIdati' parihIyate ekasya ekAkinaH 'utsAhaH' sUtrA-'rthaparAvartanAyAmabhiyoga iti / / ukto jnyaanprihaarH| samprati darzana-caraNayoH parihAramAha[bhA.700] caragAI vuggAhaNa, na ya vacchallAi daMsaNe sNkaa| __thI sohi aNujjamayA, nippaggahayA ya crnnmmi|| vR-'carakAdibhiH' kaNAda-saugata-sAGkhyaprabhRtibhipASaNDibhiHkuyuktiyuktAbhiHruktibhiyudrAhaNamagItArthatayA tasya bhavet, na cAsAvekAkitayA sAdharmikANAM vAtsalyam AdizabdAdupabRhaNaM sthirIkaraNaM tIrthaprabhAvanAM vA kuryAt, zaGkAdayo vA doSA dezataH sarvato vA tasya bhaveyuriti, evaM darzanamasau pariharanti / tathA "thI" iti ekAkinaH striyA sambhASaNA Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 183 pIThikA - [bhA. 700] dinA''tma-parobhayasamutthA doSAbhaveyuH / "sohi"tti 'zodhi' prAyazcittam, tadaparAdhamApannasya tasya ko nAma dadAtu? |anudymtaa ca tasya saarnnaadiinaambhaavaadbhvti| "nippaggahayAya"tti iha pragrahazabdo yadyapi "tulAsUtre'zvAdirazmI, suvarNe hlipaadpe| bandhane kiraNe banyAM, mujeca pragrahaM viduH||" iti vacanAdanekArtha tathApyatrAzvAdirazmivAcako draSTavyaH, tato yathA tayA zamyA valgAparaparyAyayonmArgaprasthitasturaGgamo mArge'vatAryate tathA gurUNAmapyAjJAvalgayA sAdhuHpramAdata utpathapratipatro'pi sanmArge'vatAryate iti pragrahazabdena gurvAjJA'bhidhIyate, pragraho niyantraNA gujJeiti yAvat, nirgataH prahAditi niSpagrahaH, tasya bhAvo niSpagrahatA, gurvAjAyA abhAvAt pANi-pAda-mukhadhAvanAdi nizaGkaM karotItyarthaH / evaM caraNaviSayaH parityAga iti / kiJca[bhA.701] sAmannAjogANaM, bajjho gihisannasaMthuo hoi saNa-nANa-carittANa mailaNaM pAvaI ekko|| vR-sa ekAkI "sAmanna"tti zrAmaNya-bhAvinAM vinaya-vaiyAvRtyaprabhRtInAMyogAnAM 'bAhyaH' anAbhAgI bhavati / gRhiNAm-agAriNAM saMjJA-samAcArastasyAM saMstutaH-paricayavAn bhavati / darzana-jJAna-cAritrANAM ca mAlinyamekaH san prApnoti, tatra bauddhAdibhirvipariNAmitamateH 'aho! amISAmapi darzanaM nipuNopapatti-dRSTAntasaMvarmitaM samIcInamiva pratimAsate' ityAdinA cittaviplavenonmArgaprarUpaNayAvAdarzanamAlinyam, vizAkhila-vAtsyAyanAdipApazrutAnyabhyasyatasteSu bahumAnabuddhiM kurvato jJAnamAlinyam, cAritramAlinyaM punarekAkinaH supratItameva / / atha gRhisaMjJAsaMstutaH kathaM bhavati? iti ucyate[bhA.702] kayamakae gihikajje, saMtappai pucchaI tahiM vasai / saMthava-sinehadosA, bhAsA hiya naTTa sogoa|| vR- 'gRhikArye' kraya-vikrayAdAvanabhimate kRte'bhimate vA akRte sa ekAkI vivakSite gRhasthe mamatvAtirekataH 'saMtapyate' santApamanubhavati, yathA-AH ! zobhanaM na samajani yadetenAgAriNA'mukaM vastu vyavahvataMamukaMna vyvhtmityaadi| tathA "pucchaI"ttisukha-duHkhalAbhA'lAbhAdikAM vArtA tasya pArzeva pRcchati / "tahiM vasaI"tti 'tatra' teSAM gRhasthAnAM madhya evAsau vasati / tatra cavasato nirantaraM yastaiH saha saMstavastenAtyantikaH snehasteSu samullasati, tadvazAt tadIyApatyAnAM yat krIDApanaM yaccAkSara-gaNitAdizakSApaNaMyaccataduparodhataH kuNTalaviNTalAdikaraNaM tadevamAdayo doSA draSTavyAH / tathA bhASAM sAvadyAmasAvagItArthatayA brUyAt, yathA-he zrAvaka ! gamyatAm AgamyatAm upavizyatAmityAdi / gRhisake ca vastujAte kenacit caurAdinA hRte svayaMvAnaSTetasyasnehAtirekataH 'zokaH' paridevanAdirUpaH syaaditi|yt evaMvidhadoSopanipAtastata ekAkivihAraviraheNa gacchavAsamadhyAsInena sAdhunA yAvajjIvaM viharaNIyam / / tasya ca gacchasyAdhipatirAcAryo bhavati tataH ziSyaH praznayati-kIzasya gaccho dIyate? ayogyasya vA gacchaM prayacchan ayogyo vA gacchaM dhArayan kIdRzaM prAyazcittaM prApnoti ? ucyate [bhA.703] abahussue agIyatthe nisirae vA vidhArae va gaNaM / Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 bRhatkalpa-chedasUtram -1. taddevasiyaM tassA, mAsA cattAri bhaariyaa|| vR- abahuzruto nAma yenA''cAraprakalpAdhyayanaM nAdhItaM adhItaM vAparaM vismAritam, agItArthaH yena cchedazrutArthona gRhIto gRhIto vAparaM vismAritaH, tasmin abahuzrute'gItArtheyaH 'gaNaM' gacchaM 'nisRjati' nikSipati tasya catvAro bhArikA mAsAH / yo vA abhahuzruto amItArtho vA gaNaM nisRSTaM dhArayati tasyASi catvAro mAsI gurukAH / etacca 'tadaivasikaM' taddivasaniSpannaM prAyazcittam, dvitIyAdiSu tu divaseSu yat prAyazcittamApadyate tadupariSTAd vakSyate / / athainAmeva niyuktigAthAM bhAvayati[bhA.704] abahussuassa deiva, jo vA abahussuo gaNaM dhre| bhaMgatigammi vi gurunA, carimeM bhaMge annunnaao|| iha catvAro bhaGgAH, tadyathA-abahuzruto nAmaiko'gItArthazca 1 abahuzruto gItArthaH 2 bahuzruto'gItArthaH 3bahuzruto gItArthazceti / tatra abahuzrutasyAgItArthasya gaNaM dadAti catvAro guravaH / abahuzrutasya gItArthasya dadAti caturguravaH; asya ca pramAdAdinA sUtraM vismRtam arthapunaH smaratItyabahuzrutasya gItArthatvam, yadvA AjJA-dhAraNAdimAtravyavahAreNAbahuzrutasyApi giitaarthtvmiti|bhushrutsyaagiitaarthsy dadAticatvAro guravaH, anena cA''cAraprakalpAdhyayanaM sUtrato'dhItaM na punararthataH zrutvA samyagadhigatamitibahuzrutasyAgItArthatvam / bahuzrutasya gItArthasya dadAtItyatra caturthe bhaGge zuddhaH / yo vA abahuzrutoM gItArtho dhArayati 2 bahuzruto'gItArtho dhArayati 3 triSvapi caturgurukAH |bhushruto gItArtho dhArayatItyatra zuddhaH |atevaah-'bhnggtrike'pi' triSvapyAdyabhaGgeSu gaNadAyaka-dhArakayorubhayorapi 'gurukAH catargaravaH / 'carame caturthebhale zuddhatvAdadAyakodhArako vA anujJAtaH, na tatra kazciddoSaH / / atra paraH prAha-yadetat prAyazcittaM bhaNitaM kimetAvatA paryavasitam ? kiM vA na? iti ucyate-neti / tathA cAha niyuktikAraH-. [bhA.705] ' sattarattaM tavo hoi, tao cheo phaavii| . cheeNa'cchinnapariyAe, tao mUlaM tao dugaM / / vRsaptarAtramiti jAtAvekacanam, tato'yamartha-trINi saptarAtrANi yAvat caturgurvAdikaM tpobhvti|trissvpi saptarAtreSugateSuyadyanuparatau 'tataH' saptarAtratyAnantaraMchedastayorAcAryayorabhimukhaM prakarSeNa dhAyati pradhAvati / chedenApi yasya prabhUtatvAt paryAyo na cchidyate tasminnAcArye chedenAcchinnaparyAya ekenaiva divasena mUlam / tato 'dvikam' anavasthApya pArAJcikayugam / / athainaM zlokaM vivarISurAha[bhA.706] ekkevaM satta dine, dAUNa aicchiyammi u tvmmi| paMcAi hoi chedo, kesiMci jahA kaDo ttto|| / vR. "ekaikaM' tapazcaturgurukAdi sapta sapta dinAni dattvA tatastapaHprAyazcitte'tikrAnte paJcakAdikazcedo bhvti| keSAJcidAcAryANAmayAdezaH-'yathA' ,yata evaM sthAnAt tapaH 'kRtaM' prAbdhatata Arabhyacchodo'pi dIyate, caturgurukAdityarthaH / iyamatrabhAvanA-tayorAcAryayoH prathamataH saptarAtraM yAvad divase divase caturgurukam; yadyetAvati gate kenApyapareNa gItArthena 'AcAryA! na kalpate abahuzrutasyAgItArthasya vAgaNaM dAtuMdhArayituvA, tataH pratipadyadhvaM sampratyapi prAyazcittam' Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [bhA. 706 ] 185 iti prajJApitau svayaM vA yadyuparatau tataH prAyazcittamapyuparatam; atha noparamete tato dvitIyaM saptarAtraM dine dine SaDlaghavaH; yadi dvitIye saptarAtre'pi gate na prati nivRttau tadA tRtIyaM saptarAtraM pratyahaM SaDguravaH / yadyetAvatA sthitau tataH sundarameva, no cet tatazcedaH pradhAvati / tatraike AcAryA paJcarAtrindivAdarabhya cchedaM prasthApayanti, apare punazcaturgurukAditi / paJcarAtrindivaprasthApanAyAM bhUyo'pyAdezayugam, tadyathA- kecidAcAryA laghubhyaH kecittu gurubhyaH paJcarAtrindivebhyaH chedaM prArabhante / tatra laghupaJcarAtrindivaprasthApanA prathamato bhAvyate - saptarAtratrayAnantaraM turIyaM saptarAtraM laghupaJcakacchedaH, navamaM gurupaJcadazakaH, dazamaM laghurviMzatirAtrindivaH, caturdazaM laghumAsikaH, paJcadazaM gurumAsikaH, SoDazaM catrulaghumAsikaH, saptadazaM caturgurumAsikaH, aSTAdazaM laghuSANmAsikaH, ekonaviMzaM saptarAtraM guruSANmAsikaccheda iti sarvasaGkhyayA trayastriMzaM zatamahorAtrANAM bhavati / gurupaJcakaprasthApanAyAM tu saptarAtratrayAnantaraM saptAhorAtrANi prathamata eva gurupaJcakazchedaH, tataH saptAhaM laghudazakaH, evaM pUrvoktavidhinA gurudazakAdayo'pi SaDagurukAntAzchedAH saptAhaM saptAhaM pratyekaM draSTavyA iti; atra cASTAdazabhiH saptarAtraiH SaDviMzaM zataM rAtrindivAnAM bhavati / yadA tu yataH prabhRti tapaHprAyazcittamupakrAntaM tata Arabhya cchedavivakSA kriyate tadA caturthe saptarAtre prathamata eva caturgurukacchedaH, paJcame SaDlaghukaH, SaSThe SaDaguru, evaM SaDbhiH saptarAtrairdvAcatvAriMzad dinAni bhavanti / itthaM trayANAmAdezAnAmanyatamenAdezena cchidyamAno'pi bhUyastvAd yadA paryAyo na cchidyate tato yadyapi dezonapUrvakoTIpramANaH paryAyo'vaziSyate tathApi sa sarvo'pi yugapadekadinenaiva cchidyate iti sarvacchedalakSaNaM tato mUlam, tato dvitIye divase'navasthApyam, tRtIye pArAJcitam // atha sAmAnyatastapaH sthAnAni cchedasthAnAni ca parasparaM kiM tulyAni ? kiM vAhInA-'dhikAni ? ucyate-tulyAni / yata Aha [bhA. 707] tullA ceva u ThANA, tava-cheyANaM havaMti donhaM pi / pagAi paNagaDDI, doha vi chammAsa niTThavaNA / / vR- tapazchedayordvayorapi sthAnAni tulyAnyeva bhavanti, na hInAni nApyadhikAnIti evazabdArthaH / kutaH ? ityAha- " panagA" ityAdi / yataH 'dvayorapi' tapazchedayoH paJcakaM paJca rAtrindivAnyAdau kRtvA paJcakavRdhyA varddhamAnAnAM sthAnAnAM SaamAseSu 'niSThApanA' samApanAM bhavati / iyamatra bhAvanA-laghupaJcakAdIni guruSANmAsikaparyantAni yAnyeva tapaHsthAnAni tAnyeva cchedasyApIti tulyAnyevAnayoH sthAnAni / etena ca laghupaJcakAdarvAg gurubhyaH SaNmAsebhya UrdhvaM chedo na bhavatItyAveditaM draSTavyam // atha kIdRzasya gaNadharapadAdhyAropaNA vidhIyate ? ucyate[bhA. 708] paDhiya suya guNiya dAriya, karaNe uvautto chahi vi ThANehiM / chANasaMpatto, gaNapariyaTTI aNannAo // vR- nizIthAdhyayane 'paThite' sUtrataH sampUrNe'pyadhIte, tataH 'zrute' arthataH sadgurumukhAdAkarNite, 'guNite' parAvarttanA - 'nuprekSAbhyAmatyantasvabhyastIkRte, 'dhArite' cetasi samyagvyavasthApite, tataH 'karaNe' taduktAyA vidhi-pratiSedharUpAyA AjJAyA vidhAne, 'upayuktaH ' pramAdarahitaH keSu ? ityAha- 'SaTsu sthAneSu' paJcasu mahAvrateSu rAtribhojanaviramaNaSaSTheSvityarthaH, gAthAyAM prAkRtatvAt tRtIyArthe saptamI / etaiH SaDbhiH sthAnaiH paThita- zruta-guNitadhArita yathoktakaraNa " Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -1 vrataSaTakopayogalakSaNaiH sam iti - samuditaiH prakarSeNa yuktaH samprayuktaH 'gaNaparivarttI' gacchavarttApako'nujJAtastIrthakara - gaNadharaiH // athavA [bhA. 709] satta'TTha navaga dasagaM, pariharaI jo vihArakappI so / tivihaM tIhi visuddhaM, parihara navaeNa bheeNa // vR- ya AcAryAdi saptavidhamaSTavidhaM navavidhaM dazavidhaM prAyazcittaM pariharati, kathambhUtaM tat ? ityAha- 'trividhaM' dAna- tapaH- kAlaprAyazcittabhedAdekaikamapi tribhedaM parihAraviSayeNa navakena bhedena pariharati / tadyathA - manasA vacasA kAyena svayaM pariharati anyaiH svaparivArasAdhubhi parihArayati anyAn pariharato'numanyate / yAbhi pratisevanAbhi pratisevitAbhi saptavidhAdikaM prAyazcittaM bhavati tAH karaNatraya - yogatrayavizuddhaM pariharatIti bhAvaH // atha kathaM saptavidhaM prAyazcittaM bhavati ? iti ucyate - AlocanArhaM pratikramaNArhaM tadubhayArhaM vivekArhaM vyutsargArhaM tapo'rhaM chedArhamiti / atha mUlA -'navasthApya pArAJcikAni kvAntarbhavanti ? ucyate [bhA. 710] 186 duviho a hoi chedo, desacchedo a savvachedo a / mUlA - 'navaTTha- carimA, savvaccheo ato satta // vR- iha cchedo dvividho bhavati-dezacchedazca sarvacchedazca / paJcakAdikaH SaNmAsaparyanto dezacchedaH / mUlA-'navasthApya-pArAJcikAni punardezonapUrvakoTipramANasyApi paryAyasya yugapat chedakatvAt sarvacchedaH / eSa dvividho'pi sAmAnyatazchedazabdena gRhyata iti vivakSayA saptavidhaM prAyazcittam / / athASTavidhaM kathaM bhavati ? iti ucyate [bhA. 711] chijaMte vi na pAveja koI mUlaM ao bhave aTTha / ciraghAI vA cheo, mUlaM puNa sajjadhAI u / vR- chidyamAne'pi paryAye kazcit cirapravrajitatvena mUlaM yadA na prApnuyAt tadA tasya SaNmAsacchedAdUrddha yad mUlaM dIyate tat prAgdattacchedavilakSaNatvAdaSTamaM bhavatItyaSTau prAyazcittabhedA bhaveyuH / yadvA cheda- mUlayostAtparyArtho'yamabhidhIyate-ciraghAtI chedaH, cireNa paryAyasya cchedktvaat| sadyodhAti mUlam, jhagityeva nizeSaparyAyatroTakatvAdityaSTavidhaM prAyazcittam // atha navavidha-dazavidhe pratipAdayati [bhA. 712] vUDhe pAyacchitte, ThavijjaI jena tena nava hoMti / jaM vasai khittabAhiM, carimaM tamhA dasa havaMti // vR- yena kAraNena dvAdazavArSikAdike parihAratapaH prAyazcitte vyUDhe satyanavasthApyo vrateSu sthApyate nAnyathA, tena mUlAdanavasthApyaM vilakSaNamiti kRtvA'navasthApyaprakSepAd nava bhedA bhavanti / yat punastadeva parihAratapaH prAyazcittaM vahamAnaH sannekAkI sakrozayojanapramANakSetrAd bahirvasati tadetAtAMzenAnavasthApyAt 'caramaM' pArAJcitaM vibhinnamiti tasmAd daza prAyazcittabhedA bhavantIti // ukto vihArakalpikaH / taduktau ca vyAkhyAtA "sutte atthe tadubhaya" ityAdikA pratidvAragAthA / atha kalpikadvAramupasaMharannAha [bhA. 713] eyaM duvAlasavihaM, jinovaiTTaM jahovaeseNaM / jo jANiUNa kappaM, saddahaNA''yaraNayaM kuNai // Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA- [bhA.713] 187 kR'enam anantaroditaM dvAdazavidhaM sUtrA-'rthAdibhidvArAdazaprakAraM 'kalpaM sAdhusamAcAraM 'jinopadiSTaM' sarvaharuktamiti,anenasvamanISikAvyudAsamAha, 'yathopadezena' upadezA'vaiparItyena 'jJAtvA' avabudhya yaH zraddhAnamAcaraNaM ca karoti / zraddhAnaM' nAma ya eSa kalpaH prarUpitaH sa nizaGkamevameva nAnyathA, jinopadiSTatvAt; nakhalu jinopadezaH kadAcidapi visNvaadpdviimaasaadyti| yata uktam rAgAdvA dveSAdvA, mohAdvA vAkyamucyate hynRtm| yasya tunaite doSAstasyAnRtakAraNaM kiM syAt ? // tathA 'AcaraNaM' nAma yathAvasaraM dvAdazavidhasyApi kalpasyAnupAlanam / ete zraddhAnA''caraNe yaH karoti sa siddhiM gacchatIti saNTaGkaH / / kathambhUtaH ? ityAha[bhA.714] so bhaviya sulabhabohI, parittasaMsArio payanukammo / acireNa u kAleNaM, gacchai siddhiM dhuykileso|| vR-'bhavyaH' siddhigamanayogyaH,na khalvabhavyasyaivaMvidhakalpaviSayANisamyagjJAna-zraddhAnA''caraNAni samupajAyante / bhavyo'pi kadAcid durlabhabodhikaH syAdityAha-sulabhA-suprApA bodhi-arhddhrmpraaptirysyaasausulbhbodhikH|asaavpi dIrghasaMsArI syAdityAha-parIttaH-parimitaH saMsAro yasyAsau parIttasaMsArikaH / ayamapi gurukarmA bhavedityAha-prakarSeNa tanu-prakRti-sthitipradezA-'nubhAvairalpIyaHkarmayasyAsau pratanukarmA' laghukarmetyarthaH / evaMvidho'sau icireNaiva kAlena' jaghanyatastenaiva bhavagrahaNenotkarSataH saptASTabhavagrahaNaiH 'siddhiM' mokSaM gacchati dhutaklezaH san / klizyante-bAdhyante zArIra-mAnasairdukhaiHsaMsAriNaH sattvA ebhiriti klezAH-karmANi, dhutAHapanItAH klezA yenAsau 'dhutaklezaH' kSINASTakarmetibhAvaH ||tdevN vyAkhyAtaM klpikdvaarm| athA''nuSaGgikamutsArakalpikadvAra-mabhidhitsuH prastAvanAmAha[bhA.715] coyaga pucchA ussArakappio natthi tassa kiha nAma / ussAre caugurugA, tattha vi ANAiNo dosA / / vR-kalpikadvAre vyAkhyAte sati labdhAvakAzo nodakaH pRcchAM karoti-bhagavan ! amISAM kalpikAnAM madhye kimityutsArakalpiko nopanyastaH ? / sUrirAha-nAstyutsArakalpika iti / bhUyo'piparaH prAha-yadyutsArakalpiko nAstitataHkathaMtasyanAmazruyate? |gururAha-yadyapyutsArakalpo nAmnAvyavahriyatetathApinakalpateutsArayitum, yadyutsArayati tadA ctvaarogurukaaH| tatrApyAjJAdayo doSA drssttvyaaH|| tAnevAha[bhA.716] ANA'Navattha micchA, virAdhanA saMjame yajoge y| appA paropavayaNaM, jIvanikAyA priccttaa|| vR-AjJA bhagavatAM tIrthakRtAmutsArakalpakRtAna kRtA bhvti| tamAcAryamutsArayantaM dRSTvA anye'pyAcAryA utsArayiSyanti, tadIyA anyadIyA vA ziSyA vivakSitaziSyaspardhAnubandhAdutsArApayiSyanti cetyanavasthA / mithyAtvaM vApratipannAbhinavadharmANaH sattvA vrajeyuH / virAdhanA 'saMyame ca' saMyamaviSayA 'yoge ca' yogaviSayA bhavati / tathA tenotsArakeNa 'AtmA' svajIvaH 'paraH' utsArakalpaviSayaH ziSyaH pravacana' tIrthaM jIvanikAyAH pRthivyAdaya etAni parityaktAni Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -1 bhavantIti dvAragAthAsamAsArthaH / / sAmpratamenAmeva vivarISurAjJA 'navasthe kSunnatvAdanAddatya mithyAtvaM darzayituM dhSTAntamAha [bhA. 717] puvviM maliyA usasAravAyae Agae paDimilaMti / paDile puggaliMdiya, bahujaNa obhAvaNA titthe / vR-tatra tAvatprathamaM kathAnakamucyate-iha purA kecidAcAryA pUrvAntargatasUtrA-'rthadhArakatayA labdhavAcakanAmeyAH sarvajJazAsanasarasIruhavikAzanaikasahasrarazmayaH prAvRSeNyapayomuca iva sarasadezanAdhArAdhoraNInipAtena mahImaNDalamekArNavadharmakamAdadhAnA gandhahastina iva kalamayUthena sAtizayaguNavatA nijaziSyavargeNa parikaritA ekaM kaJcid grAmamupAgaman / tatra cAdhigatajIvAjIvAdivizeSaNaviziSTA bahavaH zramaNopAsakAH parivasanti / te ca gurUNAmAmanamAkarNya pramodameduramAnasAH svasvaparivAraparivRtAH sarve' pyAgamya tadIyaM pAdAravindamabhivandya yojitakarakuDAlA yathAvat tatpurata AsAJcakrire / tataH sUribhirapi racitA yathocitA dharmadezanA / tadAkarNanena saJjAtaH saMvegasudhAsindhudhautAntaramalaH sakalo'pi zrAvakaloko gataH paramaparitoSaparavazaH sUrINAM guNagrAmopavarNanaM kurvan svaM svaM sthAnam / taizca vAcakanabhomaNibhistatrAyAtaH pratihataH khadyotapotakalpAnAmanyayUthikAnAM prabhAprasaraH / tataH na zaknuvanti te'nyayUthikA AcAryANAM vyAkhyAnAdibhirguNairjAyamAnaM nirupamAnaM mahimAnaM draSTum iti sambhUya sarve'pi 'amumAcAryaM vAde parAjitya tRNAdapi laghu kariSyAmaH' ityekavAkyatayA cetasi vyavasthApya samAjagmuH sarUNAmantikam / sUribhirapi niSpratimapratibhAprAgbhAraprabhavavAdalabdhisampannairnipuNahetu-ddaSTAntopanyAsapurassaraM madhyevidvajjanasabhaM kRtAste niSpRSTaprazna-vyAkaraNAH / tataH samucchalitaH pAramezvarapravacanagocaraH kIrttikolAhalaH, prAdurbhUtaH paratIrthikAnAmapi paramaH parAbhavaH, nimagnaH pramodapIyUSapayonidhAvastokaH zramaNopAsakalokaH, sampAditA sapadi vizeSatastena mahatI tIrthasya prabhAvanA / tataste vAcakAH kiyantamapi kAlamalaGka tya taM grAmaM prabodhya midhyAtvanidrAvidrANacaitanyaM bhavyajantujAtamanyatra kutrApi vyahArSu / teSu ca dinakaravadanyatra pratApalakSmImudvahamAneSu paratIrthikA ulUkA ivA''ptaprasaratayA ghoraghUtkArakalpaM pravacanAvarNavAdaM karttumArabdhAH / vadanti ca zrAvakAn prati bhoH zvetAmbaropAsakAH ! yadyasti bhavatAM ko'pi kaNDUlamukho vAdI sa prayacchatu sAmpratamasmAkaM vAdamiti / zrAvakairuktam-aye ! vismRtamadhunaiva bhavatAM bhavAntarAnubhUtamiva tat tAddazamadyazvInamapi lAgavam yadevamanAtmajJA asamaJjasaM pralapata ? bhavatvevam, tathApyAyAntu tAvat kecid vAcakA vA gaNino vA, pazcAd yad bhaNiSyanti bhavantastat kariSyAma iti / athaikadA kadAcid nijapANDityAbhimAnena tribhuvanamapi tRNavad manyamAnastuNDatANDavADambareNa vAcaspatimapi mUkamAkalayan samAgataH katipayaziSyakalita utsArakalpikavAcakaH / tataH pramuditAH zrAvakAH gatA anyayUthikAnAmabhyarNe / niveditaM tatpurataH-yuSmAbhistadAnImasmAkaM samIpe vAdaH prArthita AsIt, asmAbhizca bhaNitamabhUt-yadA vAcakA atrA''gamiSyanti tadA sarvamapi yuSmadabhipretaM vidhAsyAma iti, tadidAnImAgatAH santi vAcakAH, kuruta taiH saha vAdagoSThIm, pUrayata svapratijJAm-ityabhidhAya gatAH zrAvakAH svsthaanm| taizcAnyayUthikaiH prAcInaparAbhavaprabhavabhayabhrAntairekaH pracchannaveSadhArI pratyupekSakaH 'kiM sahRdayaH 188 Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [bhA. 717] zAstraparikarmitamatirvAgmI vAcakaH ? kiM vA na ?' iti jJApanAya preSitaH / sa cA''gamyotsArakalpikavAcakaM praznayati-paramANupudgalasya katIndriyANi bhavanti ? iti / tataH sa evaM pRSTaH san kiJcinmAtrapallavatvaritagrAhitayA yathoktAvyabhicArivicArabahirmukhatvAccintayati-yaH paramANupudgala ekasmAllokacaramAntAdaparaM lokacaramAntamekenaiva samayena gacchati sa nizcitaM paJcendriyaH, kuto'nIddazasyaivaMvidhA gamanavIryalabdhiH ? - ityabhisandhAya prativacanamabhidhatte-bhadra ! paramANupudgalasya paJcApIndriyANi bhavantIti / tata evaMvidhaM nirvacanamavadhArya sa puruSaH pratyAvRtya gato'nyayUthikAnAM sannidhau, kathitaM sarvamapi svarUpaM tadagrataH / tatazcintitaM svacetasi taiH- nUnamayaM zAradavArida iva bahireva kevalaM garjati, antastu tuccha eva-iti vimRzya samAgatAH sambhUya bhUyAMsaM lokamIlaM kRtvA vaackaantikm| kSubhito'sau svatucchatayA tAvantaM samudAyamavalokya, saJjAtasvedabindustabakitazarIra AkSiptaH sATopamanyatIrthikaiH, grAhito yathA'bhimataM pakSavizeSam, na zaknoti nirvoDhuM praznito dustarANi praznottarANi, na jAnIte lezato'pi prativaktum / tataH kRto mithyAddaSTibhi 'jitaM jitasmAbhiH ' ityutkRSTikalakalaH, prAdurbhUtaM pravacanamAlinyam, mukulitAni zramaNopAsakavadanakamalAni, vipratipannA yathAbhadrakAdaya iti // / atha gAthAkSarArtha- pUrvaM kaizcid vAcakairanyayUthikAH "maliya" tti mAnamardanena marditAH / tata utsAravAcake Agate sati 'pratimardayanti' pratyAvRtyA mAnamardanaM kurvanti / katham ? ityAha"paDileha" ityAdi / tairayantIrthikaiH pratyupekSakaH puruSaH preSitaH / tataH sa Agatya pRSTavAn-'pudgalasya' paramANoH katIndriyANi ? / tena ca pratyuktam - paJceti / tatastairbahujanamadhye sa vAcako vAde niruttarIkRtaH / evam 'apamrAjanA' lAghavaM tIrthasya bhavati / tatra cAminavadharmaNAM cetasi vikalpa upajAyate-yadi nAma vAcako'pyayaM na zaknoti nirvacanamarpayituM tad nUnameteSAM tIrthakareNaiva na samyag vastutattvaM parijJAtam, anyathA kathameSa evaMvidhe'rthe vyAmuhyeta ? - iti vipariNAmato mithyAtvagamanaM bhavet / / bhAvitaM mithyAtvadvAram / atha saMyamavirAdhanAM bhAvayati [bhA. 718] jIvA jIve na muNai, aliyabhayA sAhae daga - mitAI / karaNe avivaccAsaM, karei AgADha'nAgADhe // 189 vR- jIvAzcAjIvAzca jIvA-'jIvAH, tAnasau vAcanAmAtrarUpeNotsArakalpenAnuyogamavagAhyamAno vaiviktyena 'na muNati' na jAnIte, tadaparijJAnAcca kutaH saMyamasadbhAvaH ? taduktaM paramarSibhiH jo jIve vinayANei, ajIve vi na yANaI / jIvA - 'jIve ayAto, kaha so nAhii saMjamaM ? // tathA alIkam asatyaM tadbhayAd daka-mRgAdIn kathayati / kimuktaM bhavati ? -sa utsAra kalpikaH pallavamAtragrAhitayA 'satyameva bhASitavyam, nAsatyam' iti kRtvA udakArthinAM nadItaDAgAdau pAnIyamasti ? nAsti vA?' iti pRcchatAm 'alIkaM mA bhUt' iti kRtvA 'vidyate nadyAdau jalam' iti kathayati, mRgayAprasthitAnAM ca vyAdhAnAM 'dRSTaM mRgavRndam ? navA ?' iti pRcchatAmalIkabhayAdeva 'dRSTam' iti kathayati, AdizabdAt zUkarAdiparigrahaH; na punarjAnIte Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 bRhatkalpa-chedasUtram -1 yathA - "saccA visA na vattavvA, jao pAvassa Agamo" tti; tatazca jalagatasUkSmajantujAtasya mRgAdInAM vA yad vyaparopaNaM te kariSyanti tat sarvamutsArakalpakArakaH prApnoti / tathA 'karaNe' cAritre utsargA-'pavAdavidhimajAnan yad viparyAsaM karoti, tadyathA- 'AgADhe' glAnAdikArye 'anAgADhaM' trikRtvaH paribhramaNAdilakSaNam, anAgADhe vA 'AgADhe' glAnAdikArye 'anAgADhaM ' trikRtvaH paribhramaNAdilakSaNam, anAgADhe vA 'AgADhaM ' sadyaH pratisevanAtmakaM karoti / eSA sarvA'pi saMyamavirAdhanA // atha yogavirAdhanAmAha [ mA. 719] turiyaM nAhicaMte, neva ciraM jogajaMtitA hoMti / laddho mahaMtasaddo, tti kei pAsAi~ geNhaMti // vR- 'anujJAto'smAkaM gurubhi' sakalo'pi zrutaskandhaH, tataH kimanena paThitena kAryam?' iti kRtvA te ziSyAH 'tvaritaM' zIghraM nAdhIyate, naiva ca te ciraMyogaiH - zrutAdhyayananibandhanatapovizeSaH yantritAH-niyamitA bhavanti, ekadinenApi prabhUtasUtrArthavAcanAnujJApradAnAt / tathA 'labdho'smAbhi 'gaNirayam, vAcako'yam' iti mahAn zabdaH, tataH kuto hetorvayamatrA''cAryasannidhau niSphalaM tiSThAmaH ?' iti paribhAvya 'kecid' gurucaraNaparyupAsanAparibhagnAH pArthyAni gRhNanti, pArzvato grAmeSu yathAsvecchaM viharantIti bhAvaH // [bhA. 720] kamajogaM na vi jANai, vigaIo kA ya kattha jogammi / annassa vi diMti tahA, paraMparA ghaMTadiTTaMto // vR- " kamajogaM" iti prAkRtatvAd vyatyAsena pUrvAparanipAtaH, tato yogakramaM 'nApi ' naiva jAnAti, yathA-asmin yoge, etAvantyAcAmlAni iyanti nirvikRtikAni itthaM vA uddezAdayaH kriyante / tathA vikRtayaH kAH kutra yoge kalpante ? na vA ? ityevamapi na jAnAti, yathAkalpikAkalpika-nizIthAdiyogeSu na visRjyante kAzcanApi vikRtayaH, vyAkhyAprajJaptiyogeSu punaravagAhimavikRtirvisRjyate, dRSTivAdayogeSu tu modakaH / tathA cA''hA'syaiva kalpAdhyayanasya cUrNikRt-jahA kappiyAkappiya-nisIhAINaM vigaIo na visajjijjaMti, pannattIe ogAhimagavigaI visajjijjai, diTThIvAe modago tti / nizIthacUrNikRt punarAha - jogo duviho- AgADho anAgADho vA / AgADhatarA jammi joge jayaNA so AgADho, yathA-bhagavatItyAdi / itaro anAgADho, yathAuttarAdhyayanAdi / AgADhe ogAhimagavajjAo nava vigaIo vajjijjaMti, dasamAe bhayaNA / mahAkappasue ekkA paraM modagavigaI kappai / sesA AgADheSu savvavigaIo na kappaMti / anAgADhe puna dasa vi vigaIo bhaiyAo, jao guruaNunnAe kappaMti ananunnAe puna na kappaMti tti / evaMvidhAM yogyavyavasthAmajAnan yadasau virAdhayati sA yogavirAdhanA / tathA "annassa viditi taha "tti te utsArakalpikAH 'anyasyApi' svaziSyAdeH 'tathaiva' utsArakalpenaiva vAcanA prayacchanti, so'pyapareSAM tathaiva ityevam utsAkalpe pravAhataH kriyamANeparamparayA sUtrArthavyavacchedaH prApnoti / ghaNTAdhSTAntazcAtra vaktavyaH / tamevopanayayuktaM gAthAtrayeNAha - [bhA. 721] ucchukaraNova koTTugapaDaNaM ghaMTA siyAlanAsaNayA / vigamAI puccha paraMparAe nAsaMti jA sIho / [bhA. 722] paDiyariDaM sIheNaM, sa hao AsAsiyA bhigagaNA ya / Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 191 pIThikA - [bhA. 722] iya kaivayAi~jANai, payANi pddhmillugussaarii|| [bhA.723] kiM pi tti annapuTTho, paJcaMtussAraNe avocchittii| gItA''gamaNa kharaMTaNa, pacchittaM kittiyA ceva / / kR-atra kathAnakam-egassagAhAvaissa ucchuvADobahusaioniSphanno, taMsiyAlA paisarittA khaaiti|taahe so ucchusAmI siyAlagahaNanimittaM tassa ucchuvADassa pariperaMtesucauddisiM khAiyaM khaNAvei / tattha ego siyAlo pddio| sovarAo giNhittAkanne pucchaMca pittAdIviyacammeNa veDhittAghaMTaAbaMdhittA visjjio|sonaasNto siyAlehiM ditttthoduuro|tesiyaalaa 'annAriso'tti kAuM bhaeNa palAyA / te virUehiM diTThA, pucchiyA-kiM nAsaha ? tti / tehiM kahiyaM-apuvvaM saraM karemANaM kiMpiapuvvaM bhUyaM eti / te vibhaeNapalAyaMtA varakkhUhi diTThA, pucchiyaa| tehiM kahiyaMkiM pikira eti, turiyaM palAyaha / te vipalAyaMtA sIheNa pucchiyaa| kahiyaM tehiM / sIho ciMteimA pANiyasaddeNa uvAhaNAo muyAmi, gavesAmi tAva / teNa saNiyaM paDiyariyattA 'siyAlo tti haoghaMTAsiyAlo 'kIsa AulIkayA mo?'tti roseNaM / te asiyAlAdayo miyA AsAsiyAmA bhAyaha, hao sovarAomae diiviycmmonnddhoghNttaasiyaalo|kennviavraahe ghettuNthaako| . esa diluto / / ayamatthovaNao-jassa taM ussArijati so jAvatiehiM divasehiM jogo samappai tAvati divase kativayANaM AlAvagANaM kiMci suttaphAsiyaM sikkhittA paccaMtaM gaMtUNa gacchapAgaDDittamaM kareti, annesiM ca ussAreti / te vi ussArAvettA patteyaM gacchapAgaDDittaNeNaM ThAettA sissANaM paDicchayANa ya ussArakappaM kareMti-amhe kira suttatthANaM avvocchittiM kremo| tattha jo so paDhamillugaussArI so jahA te siyAlA tassa ghaMTAsiyAlassa Akiti ghaMTAsadaM ca jANaMti, na uNa 'ko esa? kiMvA eyassa galae? kassa vA esa saddo?' evaM so paDhamillugussArI kiMci jANaina savvaM sabbhAvaM |jo eyassa pAse ussArakappaMkareti so kai viAlAvae jANeti napuna atthN| sosisseNaMpuchio bhaNati-kiMpikerisoviasthi eyassa attho| sesA kativae vi AlAvae na kaTuMti, te sissehiM pucchijjaMtA bhaNaMti-na yANAmo, asthi puna kiM pi eyaM tassa tubme jogaM vahaha / evaM te appANaMca paraM ca nAsiMtA viharati / aha annayA gIyatthA AyariyA AgayA, tehiM te uvAladdhA, gacchA ya acchinnA, gacchesuyapavesiyA savve |jmhaa etedosA tamhA na ussAreyavvaM / kettiyA te bhavissaMtije evaM nihoDihiMti? // ___ gAthAtrayasyApyakSaragamanikA-ikSavaH kriyanteyatratat'ikSukaraNam' ikSuvATastasyarakSaNArtham 'uvakaH' gartA svAtiketyarthaH sA khAnitA / tatra ca kroSTu-zRgAlasya patanam / tato gRhapatinA galake ghaNTAM baddhavA muktasya tasya darzanam / zRgAlAnAM nAzanam / tato vRkAdInAM pracchA |ttH sarve'pi paramparayA nazyanti, yAvat siMhaH samAgataH / tena siMhena 'pratijAgarya' nirUpya 'saH' ghaNTAzra gAlo hataH / zeSAH 'mRgagaNAH' zra gAla-vRkAdayaH AzvAsitAH / ayaM dRSTAntaH, atha dArzantikayojanAmAha-"iya kaivayAI" ityAdi / 'iti' amunaiva prakAreNa prathamillukotsArI ziSyaH 'katipayAnipadAni suutraalaapkruupaannikinycinmaatrsuutrsprshkniyuktimishritaanijaaniite| asya ca samIpe yo'nyo'dhItesa katipayAn sUtrAlApakAnjAnItena punrrthm| tasyApipArve yaH paThati sasUtrAlApakAnapi nA''karSati, anyenapRSTaH pratibhaNati-asti kimapyetadaGgopAGgAdikaM Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 bRhatkalpa-chedasUtram -1. zrutam, tad yUyametasya yogmudvhteti| eteca duradhItavidyatvAtprAyaH pratyantagrAma evArdhaM labhante, yata uktam pAeNa khINadavvA, dhaNiya'paraddhAkayArAhA y| __paJcaMta sevaMtI, purisA durahIyavejA yA / / ataH pratyantaM gatvA sUtrArthayorutsAraNaM kurvanti, vadanti ca-vayaM sUtrArthayoravyavacchittiM kurma iti / anyadA ca tatra pratyantagrAme gItArthAnAmAgamanam / tairutsArakalpikAnAM kharaNTanam, yathA-AH ! kimevaM sUtrArthayoH paripATivAcanAM parityajya sakalazrutadharmadhUmaketukalpamutsArakalpamAcarantaAtmAnaMca paraMca nAzayata ityaadi|ttshc gacchAnAcchidya teSAmapunaHkaraNena pratikrAntAnAM prAyazcittaM dattam / "kittiya"tti kiyanta etAdRzA gItArthA bhaviSyanti ya evaM shikssyissynti?|tsmaatprthmt evnotsaarnniiym||bhaavitaa sprpnycNyogviraadhnaa| athA''tmA parazca parityakta iti padadvayaM bhAvayati[bhA.724] appattANa uditeNa appao iha parattha viya ctto| so vi ahutena catto, jaMna paDhai tena gavveNaM / / vR-'apAtrANAm' ayogyAnAM yadvA aprAptAnAM' vivakSitAnuyogabhUmimanupAgatAnAM zrutaM dadatA utsArakalpakRtA AtmA iha paratrApi ca tyaktaH, tatreha tadvAcanAdAnasamudbhUtApayazaH pravAdAdinA paratra tu bodhidurlabhatvAdinA / tathA so'pi ziSyaH 'hu' nizcitaM 'tena' AcAryeNa parityaktaH, yattena gaNi-vAcakatvAdigarveNAdhiSThitaHsannapaThati, paThanAbhAvehi kuto yathAvat caraNa-karaNapratipAlanam? iti bhAvaH / pravacanamapitena parityaktam, katham? iticed ucyatetasya vAcakatvapravAdaM zrutvA kecit sahRdayA vAgmino bahuvidhranthaddazvAnastatparIkSAM kartukAmA yadA kamapi siddhAntArathaM praznayeyuriti tadA'sAvaprabuddhatvAd na kimapi tAttvi nirvacanamabhidhaAthauNaIzaH / tataste cintayanti-aho ! pariphalgupravacanamamISAm, yatrezA api vAcakapadamadhyAropyante / tataH kecid dezavirati kecit sarvaviratiM pratipitsavo yadi vipariNamante tataH pravacanaM parityaktamavasAtavyam / / kiJca[bhA.725] ajjassa hIlaNA lajjaNA ya gaarviakaarnnmnnjje| Ayarie parivAo, vocchedo sutassa titthassa / / vR-Arya-sujanaH sumAnuSamityeko'rthaH, tasya yathAvadAgamArthAvabodhavikalasyavAcakanAmnA hIlanA bhavati-aho! hIleyaM mama yadahaM 'vAcaka ! vAcaka !'ityabhidhIye / tathA "lajjaNa"tti 'vAcakamizrAH! kathayata kathamayamAlApakaH siddhAnte vidyate? ko vA'syA''lApakasyArtha ?' iti kenApi pRSTasya vyAkaraNaM dAtumazaknuvato bhRzaM lajjA bhavati; tatazcazyAmavadanaH kubjIkRtakandharazcintayA vimnaaymaano'vtisstthte| 'anArye' anAryasyapunastadeva 'gauravyakAraNaM' garvanibandhanaM jAyate-aho ! vayameva nissImapratiSThApAtraM jagati vartAmaha yadevaM vAcakapadavImadhyArohAma iti / itthaM paraH parityakto mantavyaH / AcAryeca parivAdo bhavati, tathAhi-sa bahuzrutAcAryapAduitsArakalpaM kArayitvA gataH kApinagarAdau, pRSTazca kaizciniSNAtaiH kimapyarthapadaM yAvatra kiJcijAnIte, tataste bruvate-thaireSa mUrkhamaNDalImadhyalabdharekha AcAryapadabhAjanamakAri Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [bhA. 725] 193 te'pyAcAryA evaMvidhA eva bhaviSyantItyAtmA parityaktaH / tathA pravacanamapi tenA''cAryeNa parityaktam / katham ? ityAha zrutasyotsArakalpavazAdanadhIyamAnasya vyavacchedaH prApnoti zrute ca vyavacchidyamAne jJAnAbheva ca darzana-cAritrayorapyabhAvAt tIrthasyApi vyavacchedaH prApnoti // yadi nAma tIrthaM vyavacchidyate tataH ko doSaH ? ityAha [bhA. 726 ] pavayaNavocchee vaTTamANo jinavayaNabAhiramaIo / baMdhai kammaraya-malaM, jara maraNamaNaMtayaM ghoraM / vR- pravacanaM tIrthaM tasya vyavacchede heturUpatayA varttamAnaH, kathambhUto'sau ? ityAha'jinavacanabAhyamatikaH' sarvajJazAsanabahirmukhazemuSIkaH, na khalvanIdhzasya pravacanavyavacchedaM karttuM matirutsahate, sa evambhUto baghnAti 'karmarajo malaM' rajaH zabdena baddhAvasthaM malazabdena nikAcitAvasthaM karma parigRhyate, jazca malazceti rajo - malam, karmaiva rajomalaM karmarajo-malam, nikAcitA-'nikAcitAvasthaM karmaM yathAdhyavasAyasthAnamanubadhnAtItyarthaH / kathambhUtam ? anantAni jarA-maraNAni yasmAt tad anantajarA-maraNam, gAthAyAM prAkRtatvAdanantazabdasya paranipAtaH, 'ghoraM raudraM zArIra-mAnasaduHkhopanipAtanibandhanatvAditi / tathA SaDajIvanikAyAnapyagItArthatayA'sau virAdhayatIti jIvanikAyA api tenotsArakeNa parityaktA avasAtavyAH / yata ete doSAstato notsAraNIyam // atha krameNaivAdhIyamAne sUtre ke guNAH ? ucyate [bhA. 727] ANA vikovaNA bujjhaNA ya uvaoga nijarA gahaNaM / guruvAsa joga susUsAya kamaso ahijaMte // vR- 'kramazaH ' krameNAdhIyamAne'dhyApyamAne ca sUtre ete guNAH / tadyathA AjJA tIrthakRtAM ziSyeNA''cAryeNa cA''rAdhitA bhavati / "vikovaNa"tti yogodvahanavidhau gacchasAmAcAryAM ca 'vikopanA' vyutpAdanA ziSyasya kRtA bhavati; tatazca svayaM sAmAcArIvaitathyaM na karoti, aparAn kurvato nivArayati / tathA gacchamadhye dvitIyapauruSyAmanuyogaH pravarttate tadAkarNanAd mandabuddherapi 'bodhanaM' jIvA - 'jIvAditattveSu prabuddhatA sampadyate / budhyamAnasya ca zrute nirantaramupayogo jAyate / nirantaropayuktasya ca mahatI nirjarA, pratisamayasaGghayeyabhavopAttakarmaparamANupaTalApagamAt / uktaJcakammamasaMkhejjabhavaM, khavei aNusamayameva Autto / annayarammi vi joge, sajjhAyammI viseseNaM // nityopayuktasya ca zIghraM sUtrArthayorgrahaNaM bhavati / tathA guruvAsena gurukulavAsena sArdadaM yogaH-sambandho bhavati, anyathA krameNa sUtrArthAdhyayanAyogAt / yadvA padadvayamidaM pArthakyena vyAkhyAyate - gurUNAmantike vAso guruvAsaH sa sevito bhavati, yogAzca vidhivadArAdhitA bhavanti / AcAryAdInAM zuzrUSA vinaya- vaiyAvRtyAdinA kRtA bhavati / yata ete guNAstataH krameNaivAdhyetavyam / / upasaMharannAha " [bhA. 728] iya dosa- guNe nAuM ukkama-kamao ahijjamANANaM / ubhayavisesavihinnU ko vaMcaNamabbhuvejjAhi // vR- itizabda evamarthe / evamutkramataH kramatazcAdhIyAnAnAm upalakSaNatvAdadhyApayatAM ca 18 13 Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 bRhatkalpa-chedasUtram -1 yathAkramaM doSAn guNA~zca jJAtvA 'ubhayavizeSavidhijJaH ' kramA-'kramAdhyayanaguNa-doSavibhAgavedI AcArya ziSyo vA ko nAmotsArakalpasya karaNena kArApaNena vA Atmano vaJcanam 'abhyupeyAd' aGgIkuryAt ? na kazcidityarthaH / yatazcaivamato'nupayogitvAd nAstyutsArakalpika iti // atra punarapi paraH prAha [bhA. 729] jai natthi kao nAmaM, asai hu atthe na hoi abhihANaM / tamhA tassa pasiddhI, abhihANapasiddhio siddhA // vR- yadi nAstyutsArakalpikaH tataH kuto'sya 'nAma' abhidhAnamidamAyAtam ? (na kutazcidityarthaH) / anena pratijJArtha sUcitaH / kutaH ? ityAha- 'asati' avidyamAne 'a' abhidheye huzabdasya hetvarthavAcakatvAd yasmAnna bhavatyabhidhAnaM kintu satyeveti / anena ca hetvartha upAttaH / yatazcaivaM tasmAt 'tasya' arthasya prasiddhiratrAbhidhAnaprasiddhita eva 'siddhA' pratiSThiteti nigamanArtha / dRSTAntopanayau svayamevAbhya'hya vAcyau / atra prayogaH - astyutsArakalpikaH, abhidhAnavattvAt, ghaTAdivat, yad yad abhidhAnavat tat tad asti, yathA ghaTapaTAdi, abhidhAnavaccedam, tasmAdastIti // itthaM pareNa svapakSe samarthite sati pratividhIyate bho bhadra mugdhapramANika ! anaikAntiko'yaM bhavatA heturupanyastaH / tathA cAha [bhA. 730] jai savvaM vi ya nAmaM, saatthagaM hojja to bhave doso / jamhA atthagatte, bhajiyaM tamhA anegaMto // vR-yadi sarvamapi nAma sArthakaM bhavet tato bhavedasmAkaM 'doSaH' utsArakalpikasyAstitvApattilakSaNaH / yasmAt punaH sArthakatve nAma 'bhaktaM ' vikalpitam, syAt sArthakaM syAnnirthakamiti bhAvaH / tatra sArthakaM jIvA-'jIvAdikam, nirarthaM kharaviSANA ''kAzakusuma- kUrmaromavandhyAputrAdikam / yata evaM tasmAdanekAnto'yam-yadasadbhUte'rthe na bhavatyabhidhAnam / idamatra tAtparyamabhidhAnasya bhAvA'bhAvayorubhayorapi sadbhAvAdabhidhAnavattvalakSaNo heturyathA utsArakalpikasyAstitvaM sAdhayati tathA nAstitvamapi sAdhayati, ubhayatrApi sAdhAraNatvAt; ataH sAdhAraNarUpAnaikAntikadoSaduSTo'yaM heturiti // itthaM vyabhicaritapakSatayA vilakSIbhUtaH paraH parityajya yacchAjalpamAcAryavacaneva pramANIkurvannitthamAha-bhagavan! abhyupagataM mayA'nantaroktayuktito'bhidhAnasya sArthakatvamanarthakaM ceti, paramidamutsArakalpikAbhidhAnaM kiM sArthakam ? Ahokhid nirarthakam ? iti vivartate saMzayAvarttagarttAyAmasmAkaM cetaH, tadidAnImudriyatAM nijavAgvaratrayeti ucyate [bhA. 731] nikkAraNammi nAmaM, pi nicchimo icchimo a kajjammi / ussArakappiyassa u, coyaga ! suNa kAraNaM taM tu // vR- vatsa ! 'niSkAraNe' kAraNAbhAve nAmApi necchAmo vayam kiM punarartham ? / 'kArye' prayojane tu prApte icchAma utsArakalpikasya nAmApyarthamapi / 'tattu' kAraNaM he nodaka ! 'zRNu' nizamaya // tatra tiSThatu tAvat kAraNam, karturadhInAH sarvA apikriyA iti jJApanArthaM prathamata utsArakArakamAha Jain Education Inte[bhA.732] AyAra- diTThivAyatthajANae purisa-kAraNavihinnU / - Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [bhA. 732] saMviggamaparitaMte, arihai ussAraNaM kAuM // vR- AcAraH- prathamamaGgaM dRSTivAdaH -caraM tayorarthaM jAnAtItyAcAra - dRSTivAdArthajJaH / ihA''cAraSTivAdagrahaNaM vakSyamANakAraNairanayorevotsAraNIyatvAdityevamartham / "purisakAraNavihinnU' iti puruSa- kAraNavidhijJo nAma 'kimayaM puruSa utsArakalpamarhati ? navA ? yena ca kAraNenotsAryate tadasti ? na vA ? ' ityevaMvidhavidhivedI tathA 'saMvignaH " mokSAbhilASI 'aparitAntaH' sUtrArthagrAhaNAyAmahorAtramapyaparizrAnta evaMvidha utsAraNaM kartumarhati, evaMguNopeta evotsArakalpaM karotItyarthaH // atha yasyotsArakalpaH kriyate tasya guNAnAha [bhA. 733] abhigae paDibaddhe, saMvigge a saladdhie / avaTThie a mehAvI, pibujjhI jo akArae // vR- abhigataH pratibaddhaH saMvignazca salabdhikaH avasthitazca medhAvI pratibodhI yogakArakaH, IgguNopeta utsArakalpayogya iti niyuktizlokamAsArtha / / athainameva vivRNoti[bhA. 734]sammattammi abhigao, vijANao vA vi abbhuvagao vA / sajjhAe paDibaddho, gurU nIellaesuM vA // 195 vR- samyaktve ya Abhimukhyena gataH praviSTaH so'bhigata ucyate, yo vA jIvAdipadArthAnAM 'vijJAyakaH' vizeSeNa jJAtA so'bhigataH, yadvA yaH 'abhyupagataH' 'yAvajjIvaM mayA gurupAdamUlaM na moktavyam' iti kRtAbhyupagamaH so'bhigataH / yaH punaH 'svAdhyAye' parAvarttanA - 'nuprekSAdI satatamAyuktaH, guruSu vA sthiramamatvAnubandhaH, 'nijakeSu' bhrAtR-bhrAtRvyAdiSu vA sambandhiSu pravrajyApratipanneSu saJjAtapremasthemA, eSa trividho'pi pratibaddha ucyate // / [ bhA. 735] saMviggo davva mio, bhAve mUluttaresu u jayaMto / laddhI AhArAisu, anuoge dhammakahaNe ya // vR-saMvigno dvidhA-dravyato bhAvatazca / 'dravye' dravyasaMvigno mRgaH, sadaiva sarvato'pi cakitatvAt / 'bhAve' bhAvasaMvignaH 'mUlottareSu tu' mUlaguNottaraguNeSu punaH 'yatamAnaH ' udyamaM vidadhAnaH sAdhurmantavyaH, sadaiva saMsArApAyacakitatvAt / tathA labdhirAhArAdiSUtpAdayitavayeSu anuyoge dAtavye dharmakathane ca vidheye yasya sa salabdhika iti // [bhA. 736] liMga vihAre'vaDio, merAmehAvi gahaNao bhaio / paDibujjhai jaM katthai, kuNai a jogaM tadaTThassa / / vR-avasthito dvidhA-liGge vihAreca / liGgAvasthitaH svaliGgaMna parityajati, vihArAvasthitaH saMvignavihAraM vihAya na pArzvasthAdivihAramAdriyate / medhAvI dvidhA-grahaNamedhAvI maryAdAmedhAvI c|ubhaavpi vakSyamANasvarUpau / tatra maryAdAmedhAvina utsArakalpaH kriyate / sa punargrahaNe medhAvI vA syAdamedhAvI vA, dvividhasyApi kAraNavizeSe utsAryata iti grahaNato meghAvI 'bhaktaH' viklpitH| tathA yat 'kathyate' abhidhIyate tat sarvaM yaH pratibudhyate sa pratiboddhaM zIlamasyeti pratibodhI / yat tasaya sUtramutsAryate tadarthasya grahaNe 'yogaM' vyApAraM yaH karoti na kadAcit pramAdyati sa yogakAraka iti / tadevaM vyAkhyAtA "abhigae" ityAdi gAthA / athotsArakalpikasyaivAparAcAryaparipATyA guNAnAha Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 bRhatkalpa-chedasUtram -1. [bhA.737] abhigaya thira saMvigge, guruamuI jogakArae ceva / dummehasaladdhIe, paDibujjhI pariNaya vinniie|| vR-'abhigataH prabuddhaH / sthiraH smygdrshnaadkssobhyH| 'saMvignaH prAguktaH / 'gurvamocI' niSThuraM nibharsito'pi gurUNAmamocanazIlaH / yogakArakaH puurvvt|durmedhaa apiyaH slbdhikH| 'pariNataH' paripakvayAH pariNAmako vA / vinItaH' abhyutthaanaadivinyodytH|| [bhA.738] AyariyavannavAI, anukUle dhammasaDdie ceva / etArise mahAbhAge, ussAraM kAumarihai / / / vR-'AcAryavarNavAdI' gurUNAM guNotkIrtanakArI / 'anukUlaH' AcAryANAmanyeSAM vA pUjyAnAM vaiyAvRtyAdinA hitakArI / dharme-tapaH-saMyamAtmake cAritradharme zraddhikaH-zraddhAvAn atyantAbhilASukaH / caH samuccaye / evaH pAdapUraNe / 'etAddazaH' evaMvidhaguNopetaH 'mahAbhAgaH' ziSya utsAraM kartumarhati, utsArakalpasya yogyo bhvtiityrthH|| anIzAnutsArayituH prAyazcittamAha[bhA.739] anabhigayamAiANaM, ussAritassa caugurU hoti| uggahaNammi vi gurugA'kAlamasajjhAya'vakkheve / / vR-AdezadvayenApiye guNAH pUrvamuktAstadviparItAye'nabhigatAdayaH, tadyathA-anabhigataH apratibaddhaH asaMvignaH alabdhikaH anavasthitaH amaryAdAmedhAvI apratibodhI ayogakArakaH apariNataH avinItaH AcAryAvarNavAdI ananukUlaH adharmazraddhAluH / eteSAm 'utsArayataH' utsArakalpaM kurvata AcAryasya pratyekaM caturguravaHprAyazcittam / "ughaNammi vi guruga"ttisUtramaya vAjhagityevAvagRhNAtItyavagrahaNaH, "nandyAdibhyo'naH" itikartari anapratyayaH, grahaNamedhAvItyarthaH, tasya yadi niSkAraNamutsArayati tadA'picatvAro gurukAH / atha kimarthaM medhAvino notsAryante? ucyate-yato'sau prajJAlatvAdevA''nupUvyairva pAThyamAno jhagityeva vivakSitamutsAraNIyaM zrutaM prApsyati, tataH ko nAma tasyotsArakalpakaraNe'bhyadhiko guNaH,? |athavA "uggahaNammivi"tti yasya AcArAntargatavastraiSaNAdhyayanasyopakramaNanimittamutsAryatetasyayadyapyutsArakalpasamakAlameva sarvamapi sUtramarthaMvA'vagRhNAti, apizabdAdmandameghastayAyadyapinAvagRhNAti, tathA'pyavagrahaNe'navagrahaNe vA'kAlo'svAdhyAyikaM vyAkSepazca na karttavyaH / yadi karoti tadA catvAro gurukAH / etaccAkAlAdikamupariSTA bhAvayiSyate / athavA "uggahaNammiviguruga"tti anyathA vyAkhyAyate-yo'vagrahaNesamartha uttamameghAvI, apizabdaH sambhAvanAyAm, kiM sambhAvayati? yAvanmAnaM sUtraM tasyoddizyate tAvadazeSamapyarthena yuktamavagRhNAti, yovA vairasvAmivat padAnusAripratibho bhUyastaramapyanusarati tsyotsaarnniiym| atha notsArayati tadA caturgurukAH / tatrApi yAvadutsArakalpaH kriyate tAvadakAlo'svAdhyAyika vyAkSepazca na karttavyaH / yadi karoti tadA'pi caturgurukAH // athotsArakalpakaraNe yat prAk kAraNaM sAMnyAsikIkRtaM tad darzayati[bhA.740] gaccho aaladdhIo, omANaMceva anahiyAsA ya / _ gihiNo amaMdadhammA, suddhaM ca gavesae uvhiN|| Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [bhA. 740] vR- kasyApyAcAryasya gacchaH sarvo'pi vastra- pAtra zayyotpAdane alabdhikaH, tatra ca kSetre svapakSataH parapakSato vA'vamAnaM vidyate, teca sAdhavaH 'anadhisahAH' zItAdiparISahAn soDhumasamarthA, gRhasthAzca 'mandadharmANa:' tucchadharmazraddhAkA aprajJApitAH santo na vastrAdi prayacchanti, 'zuddhaM copadhiM sAdhavo gaveSayeyuH' iti bhagavatAmupadezaH, sa ca durlabhatvAd yAdRzena tAdRzena sAdhunA na labhyate, ata Ize kAryelabdhimAn durmedhA apyutsArakalpaM kRtvA vastraiSaNAdyadhyayanamuddizya kalpikaH kriyate / tatazca kalpikIkRtaH san kiM karotu ? ityAha bhA. ( 741] hiMDau gIyasahAo, saladdhi aha te haNaMti se laddhiM / to ekkao vi hiMDai, AyArussAriyasuattho / vR- asau 'salabdhikaH' labdhimAn 'gItasahAyaH ' gItA rthasAdhusahito vastrAdyutpAdanArthaM hiNDatAm / atha 'te' gItArthAstasya labdhimupandhanti tataH 'ekako'pi' asahAyo'pi 'AcArotsAritasUtrArthaH' AcArAntargatavastraiSaNAdisUtrArthamutsArakalpakaraNena grAhitaH san hiNDate // nanu ca kiM ko'pi kasyApi lAbhAntarAyakarmakSayopazamasamutthAM labdhimupahanti ? yenaivamucyate-te gItArthAstya labdhimupaghnanti iti, atrocyate- bho bhadra ! kiM na karNakoTaramupAgataM supratItamapi bhavato DhaNDhaNamaharSeralabdhisvarUpaM yenaivamanabhijJa iva bhavAn paripraznayati ? / yadvA'sminnevArthe'paro bhavataH pratyAyanAya dRSTAntaH pratipAdyate 197 [bhA. 742] bhikkhu viha taha vaddala, abhAgadhejjo jahiM tahiM na paDe / duga-tigamAIbhede, paDai tahiM jattha so natthi // vR- koi kira paMcasaio sattho aDaviM pavanno / tattha ya ego rattapaDo nibbhaggasiraseharo paMcaNha visayANaM punne uvahaNai / so a sattho taNhAe pAraddho / dUre a abbhavaddalayaM vAsai, tesiM uvari na paDai / te duhA bhinnA / iyaro rattapaDo puvvillANaM majjhe melio / savvattha paDai, jattha so tattha na paDai, jAva nivveDio ekkao jAo / jattha so tattha na paDai / evaM eyArisA parassa punne uvahati // atha gAthAkSarArthaH- bhikSurekaH sArthena sArddha 'viham' adhvAnaM praviSTa iti zeSaH / tata stRSNayA sArtha prArabdhaH / vArddalaM ca varSitumArabdham / yatra teSAM madhye so'bhAgadheyo bhikSustatra na varSa patati / tataH 'dvika-trikAdinA' dvighA - tridhAdinA prakareLa sArthasya bhedaH kRtaH / tasmizraca kRte yatra sa bhikSu paJcazatakasyApi sArthasya puNyAnyupahatavAn evamanye'pyevaMvidhA apareSAM lavdhimatAmapi svasvakarmakSayopazamasamutyAM labdhimudhrantIti // athAsau kathaM vastrANyutpAdayati ? ityucyate [bhA. 743] bhikkhaM vA aDato, biIya paDhamAe ahava savvAsu / sahio va asahio vA, uppAe vA pabhAve vA // vR- bhikSATan vastrANyutpAdayati / vAzabdo vakSyamANapakSApekSayA vibhASAyAm / apizabdaH sambhAvanAyAm, sambhAvyate ayamapi prakAra iti / atha na zakroti yugapad bhikSAmapyaTituM vastrANyapyutpAdayitum, vyatikrAmati vA velA bhaikSasya vastrANyutpAdayataH, bhikSAM vA aTadvirna prApyante vastraNItyAdinA kAraNena dvitIyAyAM pauruSyAmanuyogagrahaNaM hApiyatvA vastrANyutpAdayet / atha tadA na labheta vahI yA hiNDi karttavyo sA ca dvitIyasyAM pauruSyAM kartuM na pAryate ityataH Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 bRhatkalpa-chedasUtram -1 prthmaayaampyutpaadyet|ath vahavo gRhasthA draSTavyA mahatAca kaSTena te zraddhAMgrAhyante tato dvayorapi pauruSyoH sarvAsu vApauruSISuparyaTati / yadyapare gItArthAstasya labdhi nopadhranti tadA sataiH sahita evotpAdayed vA vastrANi, prabhAvayed vA dAnadharma gRhiNAM purataH / yathA--IzaH sAdhUnAM dharma, na kalpateamISAMbhagavatAmudramotpAdanaiSaNAdoSaduSTaM piNDa-zayyA-vastra-pAtracatuSTayaMgrahItum, tadabhISAM vastrAdAvupayojyamAne mahatI karmanijaretyAdi / atha te gItArthAstasya labdhimupahanyustatastaiH 'asahito'pi' ekAkI utpAdayatu vA prabhAvayatu vA, na kazciddoSaH / / ityaM tAvad vastrAdInAM kalpiko bhavatviti kRtvA yathA AcAra utsAryate tathA pratipAditam / atha dRSTivAdo yena kAraNenotsAryate tatpratipAdayati[bhA.744] kAliyasuAnuogammi gaMDiyANaM samoyaraNaheuM / ussAriti suvihiyA, bhUyAvAyaM na anneNaM / / vR-iha yodharmakathAlabdhisampannaH paramadyApisvalpaparyAyatvAddaSTivAdaMpaThitumaprAptastasya kAlikazrutAnuyogena dharmakathAMkurvANasya gaNDikAH-kulakara-tIrthakaragaNDikAdayoddaSTivAdAntargatA upayujyanta iti tAsAM gaNDikAnAM kAlikazrutAnuyoge samavatAraNAhetoruddeza-samuddezAdividhi vinA na kalpate tAsAmadhyayanAdikamiti kRtvA 'suvihitAH' zobhanavihitAnuSThAnA AcAryA 'bhUtavAda' dRSTivAdamutsArayanti, na 'anyena' 'vAcako bhUyAt' ityAdinAkAraNena // tadevamAcAro dRSTivAdazcayathotsAryate tathA'mihitam, bAhulyenAnayorevotsAraNIyatvAt ; ata evoktaM pUrvam"AyAradiTThivAyatthajANae"tti |ath "kAlamasajjhAya'vakkheve"ttiyat prAk padatrayamuktaM tatrA''dya padadvayaM tAvad vivRNoti[bhA.745] sajjhAyamasajjhAe, suddhAsuddhe va uddise kaale| do do aanoesuM, oesu u aMtimaM ekN|| vR-tasyotsArakalpe kriyamANe svAdhyAyike akhAdhyAyike vA zuddhe vA kAle vivakSitazrutamuddizet, "sarva vAkyaM sAvadhAraNaM bhavati" iti nyAyAduddizedeva, na vyAdhAtaM kuryAt / kena vidhinA ? ityata Aha--"do do a anoesuM" tti ojaHzabdena viSamamucyate, tadviparItA anojasaH-samA dvi-catuH-SaDAdaya uddezakA yatrodhyayane tatra anojassu uddezakeSu dine dine dvau dvAvuddezakAvuddizet / katham? itice ucyate-prathamAyAM pauruSyAMprathamamuddezakamuddizyasamuddizya ca dvitIya uddizyate, dvitIyasyAmubhayorapyuddezakayoH tasya anuyogo dIyate, tatazcaramapauruSyAM prathamamuddezakamanujJAya dvitIyoddezakaH samuddizyate anujJAyate ceti cUrNilikhitA saamaacaarii| tathA 'ojassu tri-paJja-saptAdisaGgakhakeSu viSameSUddezakeSu antimamuddezakamevoddizet, yathA zastraparijJAdhyeyane / tathAhi-tatra saptoddezakAH, teSu ca tribhirdivasaiH SaDuddezakAnuddizya caturthe divase eka eva avaziSyamANaH saptama uddezaka uddizyate / sa ca prathamapauruSyAmuddizya samuddizya crmaayaamnujnyaayte|| [bhA.746] egaMtaramAyaMbila, vigaIe makkhiyaM pi vajeti / jAvaiaMca ahijjai, tAvaiyaM uddise kei / / vR- tathA 'ekAntaram' ekadivasAntaritamAcAmlamasau karoti, ekasmin divase Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA- [bhA.746] 199 AcAmlamaparasminnirvikRtikaM karotIti bhAvaH / tathA vikRtyA 'mekSitamapi' kharaNTitamapyasau varjayati / kecit punarAcAryA bruvate-'yAvat' yatparimANaM zrutamasAvadhIte tAvaduddizet, yadi meghAvitayA dve trINi catvAri bhUritarANi vA adhyayanAnyAgamayati tatastAni sarvANyuddizyante, na kizcaddoSa iti bhAvaH / / vyAkhyAtaM "kAlamasajjhAya"tti padadvayam / atha "avakkheve"tti padaM vivRNvannAha[bhA.747] AhAre uvakaraNe, paDilehaNa leva khittapaDilehA / appAhAro parihAra moajaha appanido a|| vR-tasyotsArakalpe kartumArabdhe AhAragrahaNe upakaraNasya pratyupekSaNe kSetrapratyupekSAM ca vyAkSepo na karttavyaH / alpAhArazca yathA sa bhavati tathA kAryam / 'parihAraH' saMjJA 'mokaH' kAyikI tayoH khalpatA'lpAhAratAyAM bhavati / yathA cA'sAvalpanidrobhavati tathA krtvyimiti| eSA saGgrahagAthA / / athainAbheva pratipadaM vivRNoti[bhA.748] hiMDAviMti na vANaM, ahavA annaTThayA na so aDai / pehiti va se uvahiM, pedei va so na annesi // vR."NaM" iti tamutsArakalpikamAcAryA bhikSAM na hiNDApayanti / vAzabdasyAnuktasamuJjayArthatvAt saMstaraNe satIti draSTavyam / yadi punarasaMstaraNaM tadA, 'athavA' iti saMstaraNApekSayA'saMstaraNasya prakArAntastAdyotakaH, 'anyArtham' anyeSAm-AcArya-glAna-bAla-vRddhAdInAmarthAya nAsAvutsArakalpikaH paryaTati, yAvanmAtramAhAsmAtmanA bhuGkte tAvanmAtramevA''nayatItyarthaH / tathA prekSantevA' pratyupekSante "se" tasya-utsArakalpikasyopadhiM zeSasAdhavaH / "sa vA' utsArakalpiko na 'anyeSAm' AcArya-kSapakAdInAmupadhiM pratyupekSate / sarvatra 'mA bhUdadhyayanavyAghAtaH' iti yojyam // [bhA.749] emeva levagahaNaM, liMpai vA appaNo na annss| khettaM ca na pehAve, na yAvi tesovahiM pehe // vR- evameva lepagrahaNam upalakSaNatvAd lepanamapi pAtrasya tasya nimittamanyaiH sAdhubhiH kartavyam / atha zeSasAdhavaH kuto'pi hetoH akSaNikAstataH sa Atmana eva pAtrANi limpati nAnyasya sAdhoH / kSetraM ca tena 'na prekSApayet' kSetrapratyupekSaNArthaM taM na prahiNuyAdityarthaH / na cApyasAvutsArakalpikaH 'teSA' kSetrapratyupekSakANAmupadhiM prtyupeksset|| [bhA.750] diti panIyAhAraM, na ya bahugaMmA hu jaggato'jinna / moAinisaggesu a, bahuo mA hoJja plimNtho|| vR. 'praNItaM' snigdha-madhuramAhAraM paramAtra-zarkarAdikaM tasya guravaH prayacchanti, sukhenaivAharnizamapi dRSTivAdAdisUtrArthAnuprekSAnimittamiti bhAvaH / tamapi praNItaM 'na ca' naiva bahukaM kintu svalpam, kutaH ? ityAha-mA bhUt sUtrArthanimittaM rajanyAmapi jAgrato'jINimiti / rukSAhArabhojinazca 'bahuzaH' bahUn vArAn 'mokAdinisargeSu ca' prazravaNa-saMjJAdivyutsargeSu vidhIyamAneSu 'parimanthaH' sUtrArthavyAghAto mA bhUditi kRtvA praNItaM dIyate / alpA ca nidrA svalpapraNItAhArabhojinaHprAyo bhvtiitylpnidraadvaarmpivyaakhyaatmvsaatvym| itthamutsArakalpe Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 bRhatkalpa-chedasUtram - 1 samApite sati vivakSitaM vastrotpAdanAdi kAryapUrvokravidhinA kAryate / / tadevaM vyAkhyAtamAnuSaGgikamutsArakalpikadvAram / athAcaJcaladvAram / tatrA'caJcalo'nuyogaM zroturmahati na caJcala iti caJjalakharUpaM tAvadAha [bhA. 751] gai-ThANa-bhAsa bhAve, lahuo maso u hoi ekkeke / ANAiNo ya dosA, virAhaNAM saMjamA''yAe / vR- caJcalacaturddhA / tadyathA - gaticaJcalaH sthAnacaJcalo bhASAcaJcalo bhAvacaJcalazca / eteSAmekaikasmin laghuko mAsaH prAyazcittam, AjJAdayazca doSAH, virAdhanA saMyame Atmani ca / tatra ca saMyamavirAdhanA gaticaJcalasya tvaritaM gacchataH pRthivyAdInAM kAyAnAmupamardanam / AtmavirAdhanA prapatana-praskhalana - devatAcchalanIdikA / yadvA taM tvaritagAminaM dRSTvA dvitIyaH sAdhuH pratinodanAM dadyAt- 'kimevaM tvaritaM gacchasi ? na kalpate sAdhUnAmevaM gantum' ityAdyukte prakopanatayA asaGkhaDakaraNe'sthimaGgAdayo doSAH / evaM sthAnacaJcalAdiSvapyupayujya AtmasaMyamavirAdhane vaktavye // atha gati-sthAnacaJcalau tAvadAha [bhA. 752] dAvaddavio gaicaMcalo u ThANacavalo imo tiviho / kuDDA saI phusaiva, bhamai va pAe va vicchubhai // , vR- iha dravazabdo drutArthavAcakaH, tataH 'drAvadravikaH' nAma drutadrutagAmI sagaticaJcalo bhaNyate / sthAnacaJcalaH punarayaM trividhaH tadyAthA -yo niSannaH san pRSTha- bAhu-kara-caraNAdibhiH kuDayam AdizabdAt stammAdikam 'asakRd' anekazaH spRzati 1, vAzabda uttarApekSayA vikalpArthaH, yo vA nipanna evetastato bhrAmyati 2, pAdau vA 'vikSipati' punaH punaH saGkocayati prasArayati cetyarthaH 3 || bhASAcapalamAha [bhA. 753] bhAsAcapalo cauhA, asa tti aliyaM asohaNaM vA vi / asabhAjoggamasabmaM, aNUhiuM taM tu asamikkhaM // vR-bhASAcapalazcaturdhA asaThapralApI asabhyapralApI asamIkSitapralApI adezakAlapralApI ca / tatrAsat pralapituM zIlamasyetyasaThapralApI / athAsaditi ko'rtha ? ityAha- asaditi zabdenAlIkamazobhanaM vA'bhidhIyate / tatrAlIkaM sAdhumasAdhuM bravIti, asAdhuM sAdhumityAdi / azobhanaM garvAdidUSitaM vacanam / tathA asabhAyogyamasamyamabhidhIyete, iha sabhA - ekatrIpaviSTaziSTaruSasamudAyaH, tathA coktam dhamma- 'tthasatthakusalA, sabhAsayA jatthasA sabhA nAma / jA puna avihipaluTTA, buhehi sA bhannae melI // tasyAH sabhAyA yogyaM yad vacanaM tat sabhyam, tadviparItamasabhyam, tacca 'dAsa ! caNDAla !' ityAdikaM jakAra-makArAdivAkyarUpaM vA, tat pralapituM zIlamasyetyasabhyapralApI / 'anUhitvA' avicArya 'kimidaM pUrvAparaviruddham ? kiMvA iha-paralokabAdhakam ?' ityAdi avimRzya yad vadati tattu vacanamasamIkSitamucyate, tatpralapanazIlo'samIkSitapralApI // athAdezakAlapralApinamAha [bhA. 754] kajjavivattiM daddhuM bhaNAi puvviM bhae u vinnAyaM / Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [bhA.754] 201 evamidaMtu bhavissai, adesakAlappalAvI u|| vR-'kAryavipattiM' kAryasya vinAzaM dRSTvA kazcid bhaNati, yathA-mayA pUrvameva vijJAtam 'idaM kAryamevaM bhaviSyati' / yathA-kenacit sAdhunA pAtraM lepitam, tato rUDhaM satkuto'pipramAdato bhagnam, tataH kazcidAtmano dakSatvaMkhyApayan bravIti-yadaivedaMparikarmayitumArabdhaM tadaivamayA jJAtam, yathA-'idaM niSpannamapi bhaGkhyate' |ess evaMvidhaH adezakAle anavasare pralapanazIlo'dezakAlapralApI / / vyAkhyAtazcaturvidho'pi bhASAcapalaH / atha bhAvacapalamAha[bhA.755] jaMjaM suyamattho, uddilaM tassa paarmpptto| anannasuyadumANaM, pallavagAhI u bhaavclo| vR-yaya Avazyaka-dazavaikAlikAdergranthasya zrutaM' sUtramarthovA 'uddiSTaM prArabdhaM tasya' ityatrApi vIpsA gamyate tasya tasya pAramaprAptaH san 'anyAnyazrutadrumANAm' AcArAdirUpAparArazAstratarUNAM pallavAn-tanmadhyagatAlApaka-zloka-gAthArUpAn sUtrArthalavAn svarucyA grahItuM zIlamasyeti pallavagrAhI, 'tuH punararthe, ya evaMvidhaH sa punaH 'bhAvacalaH" bhAvacapalo mantavyaH / / bhavet kAraNaM yena caJcalatvamapi kuryAt / kiM punastat ? ityAha[bhA.756] tene sAvaya osaha, khittAI vAi sehavosiraNe / Ayariya-bAlamAI, tadubhayachee ya biiyapayaM // vR-stenabhayena zvApadabhayena vA drutamapi gacched, na doSaH / glAno vA kazcidAgADhastasyauSadhAnayananimittaM zIghramapi gacched na ca prAyazcittamApnuyAt / "khittAi"tti kSiptacitta AdizabdAd ddaptacitto yakSAviSya unmAdaprAptazca ete sthAnacaJcalatvamapi kuDyAdisparzanahastabhrAmaNAdikaM kuryu na ca prAyazcittamApnuyuH, anAtmavazatvAd / "vAi"tti vAdino buddhiM paribhavitumalIkamapibrUyAt, yathA-rohaguptena poTTazAlaparivrAjakamativyAmohanArthaMjIvA ajIvA nojIvAzceti trayo rAzayaH sthApitAH / tathA zaikSasya paNDakAdevryutsarjane vidheye taM nirbhartsayan asabhyamapi bhaNet, yenodvejitaH svayameva gaNAd niSkramya gacchet / AcAryA vA kutazcit pramAdasthAnAd noparamante tato'dezakAlapralApitvamapi kuryAt, yathA-kSamAzramaNAH ! amukaH saMyato'mukazca zrAvako mamapurata idaM bhaNati, yathA-tvadIyA guravaH itthambhUtAMpramAdapratisevanAmAsevamAnA acirAdeva pArzvasthIbhavantaH sambhAvyante; etacca mayA pUrvamapi vijJAtamAsIt, yathA / kSamAzramaNAnAmevamAcaratAmapavAdo bhaviSyati, tataidAnImapyuparamadhvaMbhagavantaH! etasmAt pramAdasthAnAt; evamukte te'zlokabhayenaivoparamante / bAlo vA keli-kandAdikaM kurvANo vAryamANo'pi na nivartate tato'nUhitamapi yadapi tadapi bhASitvA nivAraNIyaH, AdigrahaNAt pratyanIkAdayo vA khara-paruSAdibhASamairupazamayitavyAH / tathA 'tadubhayacchedaH' iti kasyApyAcAryasyApUrvaM sUtramarthovA vidyate tasyobhayasyApitatpAdinadhIyamAnasya vyavacchedo bhavatiataH pUrvArabdhaM zAstramardhapaThitamapi muktvA tat tadubhayamadhyetavyamiti yathAkramaM gati-sthAna-bhASAbhAvacapaleSucaturvapi dvitiiypdmvsaatvym| etadgAthoktakAraNAdyegaticapalAdayastadviparItA ye gati-sthAna-bhASA-bhAvaizcaturbhirapyacapalAste'sya kalpAdhyayanasyAnuyogamarhantIti // gatamacaJcaladvAram / athAvasthitadvAram / tatrAnavasthitaM tAvadAha Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 bRhatkalpa-chedasUtram -1 [bhA.757] duviho liMga vihAre, ekkekko ceva hoi duviho u / cauroya anugghAyA, tattha viANAiNo dosaa|| vR-anavasthito dvividhaH, tadyathAliGgAnavasthito vihArAnavasthitazca / ekaikaH punarapi dvivido bhvti| tad ubhayamapi dvaividhyamanantaragAthAyAM vakSyate / catvArazca mAsAH anuddhAtAH' guravaH, upalakSaNatvAd laghumAsAdikaMcAtra prAyazcittaM bhavati / tacca yathAsthAnameva bhaavyissyte| tatrApi liGgAnavasthita-vihArAnavasthitayorubhayorapyAjJAdayo doSA drssttvyaaH|| athainAmeva gAthAM vyAkhyAnayati[bhA.758] gihiliMga annaliMgaM, jo u kareI sa liMgao duviho / caraNe gaNe aathiro, vihAraaNavaDhio es| vR-'gRhiliGga gRhasthAnAMveSam 'anyaliGgam' anyatIthikAnAM nepathyaM yaH' sAdhuH, tuzabdo vizeSaNe, kiM vizinaSTi ? darpaNa yo liGgadvayaM karoti sa eSa liGgato dvividho'navasthitaH / asya ca dvividhasyApi mUlam / tathA colapaTTakaM badhnataH 1 ekata ubhayato vA skandhopari kalpAJcalAnAmAropaNarUpaMgaruDapAkSikaM prAvRNvataH2 uttarAsaGgarUpamasinyAsaM kurvataH 3pratyekaM catvAro gurumaasaaH| dvAvapibAhUchAdayitvA saMyatIprAvaraNamAtanvAnasya catvAro laghavaH / kalpena ziraHsthaganarUpAM zIrSadvArikA kurvato mAsalaghu / catuSphalaM mutkalaM vA kalpaM skandhopari kRtvA gopucchavadadholamabamAnaM kurvato mAsalaghu / ete'pi liGgAnavasthite'ntarbhavanti / tathA 'caraNe' cAritre 'asthiraH' yaH punaH punazcAritrAt pratipatati tasya yadi sUtraM dadAti tadA caturlaghu, arthaM dadAti tadA caturguru / 'gaNe' gacche 'asthiraH' punaH punargaNAd gaNaM sngkraamti| eSa dvividho'pi vihArAnavasthitaH / etadviparItasya svaliGgAvasthitasya saMvignavihArAvasthitasya ca dAtavyam / yadi na dadAti tadA tathaiva sUtre caturlaghu, arthe caturguru ||gtmvsthitdvaarm / atha medhAvidvAramAha[bhA.759] uggahaNa dhAraNAe merAe ceva hoi medhaavii| tivihammi ahIkAro, merAsaMjutto mehaavii|| vR-medhAvI trividhaH, tadyathA-avagrahaNamedhAvI sUtrArthagrahaNapaTuprajJAvAn 1, dhAraNAmedhAvI pUrvAdhItayoH prabhUtayorapi sUtrArthayozciramavadhAraNAbuddhimAn 2, maryAdAmedhAvI caraNakaraNapravaNamatimAn 3 / ebhistrIbhiH padairaSTau bhaGgAH, tadyathA-grahaNamedhAvI dhAraNAmedhAvI maryAdAmedhAvI 1 grahaNamedAvI dhAraNAmedhAvI amaryAdAmedhAvI 2 ityAdi / iha ca yatra yatra bhaGge maryAdAmedhAvIna bhavatatatratatra nadAtavyam, yadidadAtitadA praayshcittm| tatra yadi pArzvasthAdibhyaH sUtramarthaM vA dadAtitadAcatvAro laghavaH, yathAcchandebhyaH pradadAti catvAro gurumaasaaH| "tivihammi ahIgAro"tti maryAdAmedhAvino grahaNa-dhAraNAmedhAvibhyAM sampannasyAsampannasya vA dAtavyam, maryAdAvikalayoritarayorna dAtavyamiti trividhenApi dAnA-'dAnarUpatayA yathAyogamatrAdhikAra iti / gAthAyAM tRtIyArthe saptamI / atha maryAdAmedhAvino vyutpattimAha-"merAsaMjutto mehAvi"tti merA-maryAdA tatsaMyukto medhAvI maryAdAmedhAvI, zAkapArthivAdikd madhyapadalopI smaasH|| gataM medhAvidvAram / athAparizrAvidvAramAha Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA- [bhA.760] 203 [bhA.760] parisAi apharisAI, davve bhAve ya loga uttrie| ekkeko viya duviho, amacca baDuIe dittuNto|| vR-parizravituM zIlamasyeti parizrAvI, tadviparIto'parizrAvI / ubhAvapi dvividhau-dravye bhaavec| tatra dravyataH parizrAvI ghaTAdi, aparizrAvI tumbakAdi / bhAvataH parizrAvI aparizrAvI c|ekaiko'pidvividhH, tadyathA-"loga"ttilaukikaH "uttarie"ttipadaikadezepadasamudAyopacArAd lokottrikH| tatra laukike bhAvataH parizrAviNi amAtyaSTAntaH / sa cAyam-ego raayaa| tassa kannA gaddabhassa jArisA / so nicaM kholAe amukkiyAe acchai / so anayA amacceNaM egaMte pucchio-kiM tubbhe bhaTTArayapAdA ! kholAe AviddhiyAe acchaha ? na kassai sIsaM kannA ya dariseha? / rannA sabbhAvo kahio, bhaNiyaMca-mA rahassabheyaM kAhisitti / tena agaMbhIrayAe taM rahassaaNahiyAsamANeNaaDaviMgaMtuM rukkhakohare muhaMchoDhUNaMbhaNiyaM-gaddabhakanno rAyA, gaddabhakanno raayaa| taM rukkhaM aneNa keNaichettuMvAditraM kRtaM / bhaviyavvavAyaseNa yataMranno purao paDhamaM vaaiyN| taM vajaMtaM bhaNai-gaddabhakanno rAyA, gaddabhakanno rAyA / rannA amacca pucchio-tume paraM eyaM rahassaM nAyaM, kassa te kahiyaM? / amacceNa jahAvattaM siTuM / esa loio parissAvI // louttariojoanahiyAsamANo pucchiovAapucchiovAariNayANaMavavAyapayANi suNettA uDhio, tao jai koi apariNao pucchai-kiM eyaM kahijjai ? / bhaNai-caraNa-karaNaM saahuunnNvnniji||iishsyaaprishraavinno yadi sUtraMna dadAti tadA caturlaghu, arthnddaaticturguru|| atha "yazca vidvAn" iti dvAramAha[bhA.761] vidujANae vinIe, uvavAe jo u vaTTae gurUNaM / tabvivarIya'viNIe, adita diMte alhu-gurugaa| vR-"vidaMk jJAne" ityasya dhAtorvetti-jAnAtIti vyutpatyA vidvAn jJAyaka ucyate, sa cehAbhyutthAnA-''sanapradAnAdirUpasya vinayasyavijJAtA grAhyaH, na kevalaM jJAyakaH kintu vinItaH' yathAvasaramabhyutthAnAdinivayaprayoktA, tathA 'upapAte' AjJAnirdeze gurUNAM 'yastu yaH punarvartate tasya sUtraM na dadAti caturlaghu, arthana dadAticaturguru |tthaa tasya-viduSo viparItastadviparItastasya vinayasvarUpamajAnata ityarthaH "vinIe" ttiakAraprazleSAd avinItasya ca sUtraMdadAti caturlaghu, arthaM dadAti caturguru / / gataM "yazca vidvAn" iti dvAram / atha "patte ya"tti dvAram-atra ca tistra vyAkhyAH, tadyathA-pAtramevAnuyogaMzrotumarhati nApAtramitiprathamA, prApta evAnuyogazravaNaMkArayitavyo nAprApta itidvitIyA, vayaktaevAnuyogaMzrAvaNIyonAvyaktaiti tRtIyA, asyAMcatRtIyavyAkhyAyAM "vatte ya"tti pATho draSTavyaH / athAbhUneva vyAcikhyAsurAha[bhA.762] titinie calacitte, gANaMgaNie a dubblcritte| AyariyapAribhAsI, vAmAvaTTe ya pisuNe y|| [bhA.763] AdIadiTThabhAve, akaDasamAyAri taruNadhamme y| ___ gamviya painna niNhai, cheasue vajjae atthaM / / vR-tintiNikazcalacitto gANaGgaNikazcadurbalacAritraHAcAryaparibhASIAcAryaparibhAvI vA vAmAvartazca pizunazca "AdIadiTThabhAve" tti Adau-AvazyakAdizAstreSu vartamAnA adRSTA Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 bRhatkalpa-chedasUtram -1 bhAvA yena sa AdyaddaSTabhAvaH, tathA akRtasAmAcArIkaH taruNadharmA ca garvitaH "painna" tti prakIrNapraznaH prakIrNavidyazca " niNhai"tti gurunihnavI eteSAM chedazrutaviSayamarthaM varjayet, na dadyAdityarthaH iti dvAragAthAdvayasamAsArthaH / / vyAsArthaM pratidvAramabhidhitsuH prathamatastintiNikadvAraM vyAcaSTe [bhA. 764 ] DajjhataM tiMburudAruyaM va divasaM pi jo tiDitiDei / aha davvatiMtiNo bhAvao u AhAruvahi- sejjA / / vR- 'timburukadArukaM' timburukavRkSakASThamagnau prakSiptaM dahyamAnaM sadyathA traTatraTiti kurvadAste, evaM yo gurvAdibhiH kharaNTitaH sampUrNamapi divasaM ''tiDitiDei"tti anukaraNazabdatvAt 'traTatraTAyate' mama sammukhamidamidaM ca jalpitamebhiriti RSannAste iti bhAvaH / athaiSa dravyatintiNikaH / bhAvatastu tintiNikaH trividhaH, tadyathA-AhAre upadhau zayyAyAM ceti / punarekaiko dvividhaH - antaH saMyojanayA hisaMyojanayA ca // tatrobhayathA'pyAhAratintiNikaM tAvadAha [bhA. 765 ] aMto- bahisaMjoaNa, AhAre bAhi khIra - dadhimAI / aMto u hoi tivihA, bhAyaNa hatthe muhe ceva // vR- AhAraviSayA saMyojanA dvividhA - antarbahizca / tatra bahistAvad bhAvyate kazcit sAdhurbhikSAmaTan kSIraM vA dadhi vA labdhvA rasagRdhnutayA kalamazAliprabhRtikamodanaM ciragocaracaryAkaraNenApyutpAdya yat tenaiva kSIrAdinA sArdhamupAzrayAd bahi saMyojayati, AdizabdAt paramAnnAdikaM vA labdhvA ghRta-khaNDAdinA bahireva sthitaH san yad yojayati eSA bahisaMyojanA / antastu pratizrayAbhyantare punaH saMyojanA trividhA bhavati, tadyathA - bhAjane haste mukhe caiva / tatra bhAjanaviSayA yatra bhAjane kalamazAlyodanastatra dugdha-dadhyAdi prakSipati / hastaviSayA maNDakapUpalikAdinA guDa-zarkarAdi hastasthitaM veSTayitvA mukh prakSipati / mukhaviSayA pUrva maNDakAdi mukhe prakSipya tataH zakrakA-khaNDAdi prakSipati / evaMvidhAM dvividhAmapyAhArasaMyojanAM lobhAbhibhUtatayA kurvan yadA yadA saMyojanIyavastuyogaM na labhate tadA tadA tintiNikatvaM karotItyAhAratintiNika ucyate / / gata AhAratintiNikaH / sAmpratamupadhi-zayyAtintiNikAvatidizati [bhA. 766 ] emeva uvahi sejjA, guNovamArI u jassa jaM hoi / sote joyato, tadabhAve tiMtiNo hoi // vR- evamevopadhi-zayyayorapi saMyojanAyA bhAvanA kAryA / sA ceyam upadhisaMyojanA dvividhA-bahirantazca / tatra bahisaMyojanA utkRSTaM kalpaM labdhvA colapaTTakamapi utkRSTamutpAdayati, aurNikaM vA kalpaM sundaraM labdhvA tadanurUpameva sautrikamutpAdayati, utpAya ca tadubhayaparibhogena saMyojayati / antaH saMyojanA punarvibhUSArthaM zvetakambalyAM kRSNadavarakasIvanikAM dadAti ityAdi / zayyA-pratizrayastasya saMyojanA'pi dvividhA bahirantazca / tatra bahi-saMyojanA akapATamupAzrayaM labdhvA kapATAbhyAM saMyojayati / antaH saMyojanA zobhArthaM pratizrayaM gomaya- mRdAdinA limpati seTikayA vA dhavalayati / athavA zayyAzabdena saMstAraka ucyate, tatazca sundarataraM saMstArakaM labdhvA yad uttarapaTTamapi tadanurUpamutpAdya paribhuGkte sA bahisaMyojanA / yat punaH sukumArasparzArthaM vibhUSArthaM vA sundarayA bhaGgayA saMstArakaM prastRNAti sA antaH saMyojanA / tadevaM yad upadhyAdikaM Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [bhA.766] 205 'yasya' sAdhoH 'guNopakAri' vibhUSAdiguNopayogi bhavati sa 'tena' vivakSitena vastunA sArddha tadeva vastu 'yojayan' mIlayan 'tadabhAve' vivakSitavastuyogAbhAve 'tintiNiko bhavati' 'hA! nAstyamukaM vastu atra sthaNDilaprAye saniveze' ityAdi jlptiityrthH|| gataM tintiNikadvAram / atha calacittadvAramatidezenaivAha[bhA.767] calacitto bhAvacalo, ussagga'vavAyato u jo puTviM / bhaNito so ceva ihaM, gANaMgaNiyaM ato vocchN| vR-calacittaiha bhAvacalaH' aparAparazAstrapallavagrAhI gRhyte|scutsrgto'pvaadtshc yaH pUrvamacaJcaladvAraM bhaNitaH sa evehApi bhaNitavyaH / gANaGgaNikamata UrdhvaM vkssye|| tamevAha[bhA.768] chammAsa apUrittA, gurugA bArasasamAsu culhugaa| tena paraM mAsalahU, gANaMgaNi kArame bhito|| vR-upasampannaH sAdhuH kAraNAbhAveSaNmAsAn apUrayitvA yadyekasmAd gaNAd aparaM gaNaM saGkrAmati tadA tasya catvAro gurukaaH| SannAsyAH parato yAvadvAdazasamA-varSANitAapUrayitvA gcchtshcturlghukaaH| tataH paraM-dvAdazabhyo varSebhya UrddhaniSkAraNaMgaNAd gaNaM sngkaamtomaaslghu| "gANaMgaNi"tti bhAvapradhAno nirdezaH, tato gANaGgaNikatvaM 'kAraNe' jJAna-darzanacAritrANAmanyatarasmin puSTAlambane samutpanne 'bhAjyaM sevniiym| kimuktaMbhavati?-kAraNe madhyedvAdazavarSamantaH SaNmAsaM vA gaNAd gaNaM saGkrAmannapi na prAyazcittabhAg bhavatIti / / gataM gANaGgaNikadvAram / samprati durbalacAritradvAramAha[bhA.769] mUlaguNa uttaraguNe, paDisevai panagamAi jA carimaM / dhii-vIriyaparihINo, dubbalacaraNo anahAe / vR- mUlaguNottaraguNaviSayAnaparAdhAn yaH pratisevate / katham ? ityAha-'paJcakAdi yAvaccaramam' iha paJcakazabdena yatra pratisevite rAtrindivapaJcakamApadyatesasarvajaghanyazcaraNAparAdhaH parigRhyate, AdizabdAdazarAtrindivAdiprAyazcittasthAnAniyAvat caramaM sarvotkRSTacaraNAparAdhalakSaNaM pArAJcikaprAyazcittasthAnamiti / kathambhUtaH sanpratisevate? ityAha-'dhRti-vIryaparihINaH' mAnasikAvaSTambhavabalarahitaH asau, na khalvanIzazcaraNa-karaNaviSayabhUtAnyaparAdhapadAnyAsevitumutsahate / so'pi yadi puSTAlambanataH pratisevate tato na doSabhAg bhavedityAha"anaTThAe"ttiartha-darzana-jJAnAdikaMprayojanaMtadabhAvo'narthatena yaHpratisevatesaeSa durblcrnnH|| evaMvidhasya cchedazrutArthadAne doSabAhulyakhyApanArthamidamAha[bhA.770] paMcamahavvayabhedo, chakkAyavaho aten'nnunaao| suhasIla-'viyattANaM, kaheijo pvynnrhss|| vR-'tena' AcAryeNa paJcamahAvratabhedaH SaTkAyavadhazcAnujJAtaH, yaH 'sukhazIlA-'vyaktAnAM' sukhaM-zarIrazuzrUSAdikaM zIlayantIti sukhazIlAH-pArzvasthAdayaH, avyaktAH zrutena vayasA ca, sukhazIlAcAvyaktAzceti dvandvasteSAmiti cUrNikRto'bhiprAyaH / nizIthacUrNika-taH punarayamsukhe-zarIrasaukhye zIlaM-svabhAvo vyaktaH-parispaSTo yeSAM te sukhazIlavyaktAsteSAm, yadvA sukhaMmokSasaukhyaM tadviSayaM yat zalaM-mUlottaraguNAnuSThAnaM tato vigato yatnaH-udyama AtmA vA yeSAM te Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 bRhatkalpa-chedasUtram -1 sukhazIlaviyatnAH sukhazIlavyAtmAno vA teSAm, ubhayatrApi pArzvasthAdInAmityarthaH / 'pravacanarahasya' chedagranthArthatatvaM kathayati // kathaM punastena paJcamahAvratabhedaH SaTkAyavadhazcAnujJAto bhavati ? iti ucyate[bhA. 771] nissANapadaM pIhai, anissANavihArayaM na roei / taM jANa maMdadhammaM, ihalogagavesagaM samaNaM // - - nizrIyate manda zraddhAkairAsevyata iti nizrANaM tacca tat padaM nizrANapadamapavAdapadamityarthaH, tadevayaH 'spRhayati' rucipadamavatArayati, anizrANavihAritAM tu na rocayati, tamevaMvidhaM zramaNaM jAnIhi mandadharmANaM 'ihalokagaveSakaM' manojJabhakta pAnAdyupabhogena kevalasyaivehalokasya cintakaM paralokaparAGmukham / evaMvidhasya ca pravacanarahasyapradAne vizeSataH paJcamahAvratabhedaH SaTkAyavadhazca bhavatIti yuktamuktaM "tenAnujJAtaH" iti // gataM durbalacAritradvAram / athA''cAryaparibhAvidvAramAha [bhA. 772] Daharo akulIno tti ya, dummeho damaga maMdabuddhi tti / aviappalAbhaladdhI, sIso paribhavai AyariyaM // vR- kazcit kuziSyaH sUcayA asUcayA vA AcAryaM paribhavati / sUcA nAma svavyapadezena parasvarUpasUcanam, yathA ko'pi vayaHpariNataH sAdhurbAlakamAcAryaM bravIti - adyApi 'DaharAH' bAlakA vayam, kiM nAmAsmAkamAcAryapadasya yogyatvam ? iti / asUcA sphuTameva paradoSoTTanam, yathAbho AcArya ! tvaM tAvadadyApi "Daharo" mugdhaH kSIrakaNTho vartase, ataH kIddazaM bhavata AcAryatvam? iti / yo'kulIna AcAryastamuddizya bhaNati aho ! uttamakulasambhUtA amI yogyA evAsscAryapadasya, vayaM tu hI nakulotpannAH, kuto'smAkaM sUripadayogyatA ? / yadvA dhikkaSTaM yadakulIno'pyayamAcAryapade nivezita iti / tathA 'durmedhAH' mandaprajJaH 'dramakaH' nAma daridro bhUtvA yaH pravrajitaH 'mandabuddhi' svalpamati / api sambhAvanAyAm, sambhAvyate kuto'pi kAraNAdevaMvidho'pyAcArya iti / alpA- tucchA vastra - pAtrAdilAbhe labdhiryasya so'lpalAbhalabdhiH / etAnapyevameva sUcayA asUcayA ca paribhavati / / atha ziSyapadaM vyAcaSTe [bhA. 773] so vi ya sIso duviho, pavvAviyago a sikkhao ceva / so sikkhao ativiho, sutte atthe tadubhae ya // vR-yaH ziSyo gurUn paribhavati so'pi ca dvividhaH pravrAjitakazca zikSakazcaiva / yastenaiva paribhUyamAnaguruNA dIkSAM grAhitaH sa pravrAjitakaH / zikSakastu gacchAntarAdadhyayanArthamAgataH / sa ca zikSakastrividhaH sUtre'rthe tadubhaye ca, sUtragrAhako'rthagrAhakastadubhayagrAhakazcetyarthaH // gatamAcAryaparibhAvidvAram / samprati vAmAvarttadvAramAha [bhA. 774] ehi bhaNio u vaccai, vaJcasu bhaUNio dutaM samalliyai / bhannati taM taha, akareMto vAmavaTTo u // vR-yaH ziSyaH 'ehi ' Agaccheti bhaNitaH san vrajati, vrajeti bhaNitaH san 'drutaM' zIghraM samAlIyate / evamanyadapi kAryaM yad yathA bhaNyate tat tathA akurvANo vAmAvartta ucyate // atha pizunadvAramAha Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA- [bhA.775] 207 [bhA.775] pIIsunnaNa pisuno, gurugAi cauNha jAva lahuo u| ahava asaMtAsaMte, lahugA lahugo gihI gurugaa|| vR-"pIIsunnaNa"ttialIkAnItarANivA paradUSaNAni bhASamANaH prItiM zUnyAMkarotIti pizunaH, nairuktI zabdaniSpatti / sa ca yadyAcAryasya paizUnyaM karoti tadA caturguru, upAdhyAyasya karoti caturlaghu, bhikSoH karoti mAsaguru, kSullakasya karoti mAsalaghu iti cUrNyabhiprAyaH / nizIthacUrNyabhiprAyeNatu-yadyAcAryapaizUnyaMkarotitadA catvAroguravaH, upAdhyAyaH karoti catvAro laghavaH, bhikSu karoti mAsaguru, kSullakaH karoti mAsalaghu / amumevArthaM saJjighRkSurAha-"gurugA" ityAdi / caturNAm' AcAryo-pAdhyAya-bhikSu-kSullakarUpANAMpaizUnyakaraNeviSayabhUtAnAM kartRbhUtAnAM vA yathAkramaM gurukAdayo yAvad laghuko mAsaH prAyazcittam / 'athavA' iti prakArAntaropanyAse, sAmAnyataH saMyataH saMyateSupaizUnyaM karoti tatrAsadUSaNaviSaye paizUnye catvAro laghavaH, saddUSaNaviSaye laghuko mAsaH / ete eva prAyazcitte gRhiSu guruke avasAtavye / tadyathA-gRhastheSu asadbhirdoSaiH paizUnyaM karoti catvAro guravaH, sadbhiH karoti gurumAsaH ||athaadimaadRssttbhaavdvaarN vivRNoti[bhA.776] AvAsagamAIyA, sUyagaDA jAva AimA bhAvA / te una diTThA jeNaM, adiTThabhAvo havai eso|| vR-AvazyakAdayaH sUtrakRtAGgaMyAvadye AgamagranthAsteSuyepadArthAabhidheyAsteAdimA bhAvA ucyante / tetu' te punarbhAvA yenana ddaSTAH-nAvagatAH sa eSo'dRSTabhAvaiti, upalakSaNatvAda AdimAdRSTabhAvo bhavatIti ||athaakRtsaamaacaariikdvaarN bibhAvayiSuH sAmAcArIsvarUpaMtAvadAha[bhA.777] duvihA sAmAyArI, uvasaMpada maMDalIe bodhavvA / anAloiyammi gurugA, maMDalimeraM ato vocchN| vR-sAmAcArI dvividhA-upasampadimaNDalyAMca boddhvyaa|ttropsmptrividhaa-jnyaanopsmpd darzanopasampat cAritropasampat / AsAM ca sAmAnyata iyaM sAmAcArI-gacchAntarA dupasampadaH pratipatyarthaHmAyAtaH sAdhuH paryanuyoktavyaH-'vatsa ! kastvam ? kuto vA gacchAdAgato'si ? kiMnimittamihAyAtaH ?' ityevaM yadyaparyanuyujya tasyopasampadaM pratIcchati tadA 'anAlocite' aparyanuyukte sati catvAro gurukaaH|ydvaa 'anAlocite' AlocanAmadApayitvA yaditaMparibhuGkte vAcayati vA tadA catvArogurukAH |atrc jnyaanopsmpdaa'dhikaarH| "maMDalimeraM ato vocchaM" ti maNDalI-sUtrArthamaNDalIrUpA tasyAH sambandhinI maryAdAM-sAmAcArI ata UrddhaM vakSye // pratijJAtamevAha[bhA.778] suttammi hoi bhayaNA, pamANato yAvi hoi bhayaNA u / athammi ujAvaiyA, suNiMti thevesu anne vi // vR-'sUtre' sUtramaNDalyAMniSadyAyAM bhajanA kAryA-yadi taruNonirupahatazarIrazcA''cAryo nacaniSadyApriyastatona kriyate niSadyA, athasthavira AmayAvI vA taruNovAniSadyApriyaHtataH kriyte|prmaannto'pisuutrmnnddlyaaN niSadyAviSaye bhjnaa| kimuktaMbhavati?-kadAcidekasmina kalpekadAcidvayostriSuyAvanmAtreSuvA kalpeSUpaviSTaH sukhenaivavAcanAMdadAtitAvadbhikalpairniSadyA kriyate / arthe' arthamaNDalyAM punaryAvantaH sAdhavo'rthaM zRNvanti tAvantaH sarve'pyavazyantayA svaM Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 bRhatkalpa-chedasUtram -1svaM kalpaM niSadyAkArakasya prayacchanti, saca taiH kalpairniSadyAM rcyti| atha stokA evAnuyogaM pragItArastataH stokeSu satsu 'anye'pi' anuyogamazrotAro'pi yAvadbhirniSadyA bhavati tAvataH kalpAnarpayanti ||athaarthmnnddlyaa eva vidhimAha[bhA.779] majaNa nisijja akkhA, kiikammussagga vaMdanaga jeTTe / pariyAga jAi suasuNaNa samatte bhAsaI jo u / kR'mArjanam anuyogamaNDalyAH prmaarjnNtprthmtHkrttvym|ttonissdyaadvyNrcniiymekaa gurUNAmaparA punrkssaannaam|tto'kssaaHprmaay'nissdyaayaaupri sthaapniiyaaH|ttH 'kRtikarma' vandanakaM gurUNAM dAtavyam / tato'nuyogaprasthApanArtham 'utsargaH' kAyotsargaH, tatra cASTAvucchvAsAzcintanIyAH / tataH paJcamaGgalamuccArya cchobhavandanakaMdattvA "nANapaMcavihaMpannattaM" ityAdinAnandhAkarSaNe kRtejyeSThasya vandanaM-praNAmaH kartavya iti / atraparaHprAha-kiM yaH paryAyeNa jyAyAn sa jyeSThaH? kiM vA yo jAtyA upalakSaNatvAt kulena vA? yadvA yena zrutaM bahvadhItam ? atha yena bahubhi paripATIbhirarthasya zravaNaM kRtam ? eteSAM madhye ka iha jyeSTho'dhikriyate? / atrAcArya pratyuttarayati-eteSAM madhyAdeko'pi nAtrAdhikriyate kintu samApte' samarthite vyAkhyAne utthitAnAM yo vyAkhyAnalabdhimAn 'anubhASate' agraNIbhUya cintanikAM kArayati sa iha jyeSTho bhaNyate, tasya jinavacanavyAkhyAnalakSaNaguNAdhikatayA'vamarAlikasyApi vandanaM vidheyam / tathA gurUNAM hetoH khela-kAyikImAtrake prathamameva tatra sthApayitavye, mA bhUdanuyogaM zRNvatAM tadAnayane shrvnnvyaaghaatH| etacca gAthAyAmanuktamapi prakramAdatra jJAtavyam, anyatrA''vazyakAdAvuktatvAt ||athaatraiv vaiparItyakaraNe prAyazcittamAha[bhA.780] avitahakaraNe suddho, vitaha kareMtassa mAsiyaM lhugN| akkha nisijjA lahugA, sesesu vi mAsiyaM lhugN|| vR-pramArjanAdiSu padeSu avitathakaraNe 'zuddhaH' na prAyazcittabhAg / eteSveva sAmAcArI vitathAMkurvANasya laghumAsikam, idaMcasAmAnyata uktam / ata idameva savizeSaMviSayavibhAgenAha"akkha" ityAdi / akSANAmapramArjane'sthApane vA niSadyAmantareNa vA sthApane'nuyogaM dadataH zRNvatAM vA catvAro laghukAH / gurUNAM niSadyAyA akaraNe zrotRNAM catvAro laghavaH / zeSeSvapi srvessumaasikNlghukNpraayshcittm|tdythaa-anuyogmnnddliisthaanN na pramArjayanti, vandanakaMgurUNAM na dadati, anuyogaprArambhanimittaM kAyotsargana kurvanti, khelamAtrakAdikaMna Dhokayanti, jyeSThasya praNAmaM na kurvanti, sarvatrApi pratyekaM mAsalaghu / evaMvidhAmupasampanmaNDalIviSayAM dvividhAmapi sAmAcArI yo na karoti sma so'kRtasAmAcArIka ucyte||gtmkRtsaamaacaariikdvaarm / samprati taruNadharmadvAramAha[bhA.781] tiNhA''reNa samANaM, hoi pakappammitaruNadhammo u| paMcaNha dasAkappe, jassa va jo jattio kaalo| vR-vrataparyAyamadhikRtya tisRNAM 'samAnAM' varSANAM 'AreNa' arvAg vartamAnaH 'prakalpe' nizIthAdhyayane 'taruNadharmA' avipakkaparyAyo bhavati / tuzabdo vizeSaNe / kiM vizinaSTi ? iha yaH svalvasaJjAtapaJcakurcIkaH sa trivarSaparyAye'pi vartamAno nizIthAdhyayanasyAyogyo mantavya Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [bhA.781] 209 iti|pnycaanaaN varSANAmarvAgvartamAnastu "dasAkappe"tti upalakSaNatvAddazA-kalpa-vyavahArANAM taruNadharmAjJAtavyaH / 'yasya vA sUtrakRtAGgAdeH zrutasya yoyAvAnkAlo vyavahArAdhyayanedazamoddezake bhaNitaH tasya tAvantaM kAlamasamApayan taruNadharmA bhavati / yathA- "kappai cauvAsapariyAyassa samaNassa niggaMthassa sUagaDaM nAma aMgaM uddisittae" ityAdi / gataM taruNadharmadvAram / atha garvitadvAramAha[bhA.782] purisammi dumvinIe, vinayavihANaM na kiMci aaikkhe| na vi dijai AbharaNaM, paliyattiyakanna-hatthassa // iha yaH zrutamadhIyAnaH tadavalepAdeva durvinItobhavannupulabhyate, tAzepuruSe vinayavidhAna' karmavinayanopAyamA''cArAdi zrutajAtam 'kiJcidapi' stokamAtramapi 'nA''cakSIta' na pratipAdayet / yadvA vinayaH-dvAdazAvarttavandanakapradAnAdipratirUpopacArarUpo vidhIyate yasminnadhIyamAne tad 'vinayavidhAnam' AcArAdi zrutameva tad nA''cakSIta / kuto hetoH? iticed ata Aha-"na vi dijjai" ityAdi / 'nApi' naivadIyate 'AbharaNaM' kuNDalakaGkaNAdikaM parikartitakarNa-hastasya puruSasya,AvidhyamAnasyApitasya tadaGgezobhAyA alabhamAnatvAta; evaM zrutAbharaNamapi vinayavikalAGgasya yojyamAnaM na zobhAM bibharti iti jinavacanavedinA tasya tad na dAtavyam / / athA'syaiva savizeSamapAtratAkhyApanArthamAha[bhA.783] maddavakaraNaM nANaM, teneva uje madaM smuvhti| UNagabhAyaNasarisA, agado vi visAyate tesiN|| vR-mArdavaM-mAnanigrahastatkaraNaM-tatkArakaM jJAnaM' zrutarUpam, 'tenaiva' jJAnena 'ye' durvidagdhAH 'madam ahaGkAraMsamudvahanti / kathambhUtAH? UnakabhAjanasaddazAH asampUrNabhRtaghaTAdibhAjanatulyAH, yathA kila tad jhalajhalAyate tathaite'pi duradhItavidyAlavatayA nijapANDityagarvAdhmAtA yadapi tadapi lapantastiSThanti / teSAm 'agado'pi' viSApahArakamapyauSadhaM 'viSAyate' viSarUpatayA pariNamate zrutarUpam / tathA caitadarthasaMvAdakamevedaM sUktam jJAnaM mada-darpaharaM, mAdyati yastena tasya ko vaidyaH / amRtaM yasya viSAyati, tasya cikitsA kathaM kriyate? // gataM garvitadvAram / atha prakIrNakadvAramAha[bhA.784] souM anabhigatANaM, kahei amugaM kahijaI itthaM / esa u painnapanno, painnavijjo u savvaM pi|| vR-arthamaNDalyAyo rAhasikagranthArthaM zrutvA utthitaH san 'anabhigatAnAm' apariNatAnAM lezoddezataH kathayati-yathA 'amukaM pralambagrahaNAdikam 'atra' sUtre kalpanIyatayA kathyate; eSa prakIrNaprajJaH |prjnyaashbdeneh prakarSeNa jJAyate utsargA-'pavAdatattvamanayeti vyutpatyAchedasUtrAntargatA rahasyavacanapaddhatirucyate, sA prakIrNA-vikSiptA yena sa prakIrNaprajJaH / "prakIrNapraznaH" ("painnapaNho"] itivApAThaH, tatra cApariNataiH kimetadra hasyabhUtamatrAbhidhIyate?' ityullekhena pRcchayata iti praznaH-chedazrutAntaH pAtI rahasyArtha ityarthaH, sa prakIrNo yena sa prakIrNaprazna iti / tathA | 18| 14 Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 bRhatkalpa-chedasUtram -1. prakIrNavidyastu sarvamapyAderArabhya pryntNyaavtchedshrutmutsrgaa'pvaadshitmprinntaanaaNkthyti| vidyAzabdena cAtrA'khaNDaM chedazrutamabhidhIyate, prakIrNAM vidyA yena sa prakIrNavidya iti ||ath dvividhasyApi prakIrNavyAkartudoSAnAha[bhA.785] appaccao akittI, jinAna ohAva mailaNA cev| dullahabohIattaM, pAvaMti pinnvaagrnnaa|| vR-apariNatAdInAM rAhasikeSu padeSu jJApyamAneSu 'apratyayaH' avizvAso bhavati; pUrvAparaviruddhamidaM zAstram, yata pUrvaM "na kalpate tAlapralambaM pratigrahItum" iti prarUpya pazcAt "kalpate" ityanujJAyAH pratipAdanAta; yathA caitadalIkaMtathA sarvamapi jinvcnmiiddshmeveti| te caivaM vipariNatAH santaH 'jinAnAM' tIrthakRtAmakIrtiM kuryu, kuta eSAM sarvajJatvam ? yairIzaM pUrvAparavyAhataM bhASitamiti / tatazca te "ohAva"tti 'avadhAvanam' utpravrajanaM kurvIran / atha nopravrajeyustathApi "mailaNa"ttiteSAmadyApyapariNatatvAdapavAdapadaMzrutvA'pariNAmakatvenAtipariNAmakatvena vA zaGkAdidoSatojJAnAdInAM malinatA' maalinysyaaditi|ttshcaivmprtyyaadikN janayanto durlabhabodhikatvaM prApnuvanti, ka ete ? ityAha-'prakIrNavyAkaraNAH' pravistAritacchedazrutarahasyArthanirvacanAH, prakIrNapraznAH prakIrNavidyAzcetyarthaH / / vyAkhyAtaM prakIrNadvAram / atha nihnavadvAraM vivRNoti[bhA.786] sutta-'ttha-tadubhayAI, jo ghettuM niNhave tamAyariyaM / lahuyA guruyA atthe, geruyanAyaM abohI y|| vR-yaH sUtrA-'rtha-tadubhayAni kasyacit pArzve gRhItvA tamAcArya 'nilute' apalapati, aparaMkamapi vikhyAtaguNamAcAryamuddizati, athavA brUyAt mayA svayamevAbhyUhyAbhyUhya sakalamapi zrutaM nirNItam, kevalaM tairvAcanAcAryairmama diDmAtrameva dattamiti / atra ca yadi sUtrAcAryaM nidbhute tadAcatvArolaghakAH, 'arthe arthadAyakamAcAryaniDhuvAnasya catvArogurukAH,tadubhayAcAryamapalapataH tadubhayaM prAyazcittamiti / gerukaH-parivrAjakastasya jJAtaM-dRSTAntaH / sa cAyam __egssohaaviysschurghrgNvijaaeaagaasecitttti|tNcegoprivvaaygobhuuhiuvaasnaahiN ArAheUNa tassa sagAse vijaM giNhittA annatya gaMtuM tidaMDeNaM AgAsagaeNa acchai, tao so logeNaMpUijai / annayA rannA pucchio-bhagavaM! kiM vijAisao? uAhutavAisao? bhnnivijaaiso|koaagmiu? tti| bhaNai-himavaMtepavvaephalAhAranAmassamaharisissa sagAsAutti bhaNietaMtidaMDaMkhaDattipaDiyaM / esa dilNto|aymtthovnno-jhaasonnhaaviyN vijjAyariyaM niNhaveMto ohAvaNaM patto, evaM anne vi appagAsaM pi vAyaNAyariyaM niNhaveMtA ihaloe ceva bahUNaM samaNa-sAvagAINaM hIlaNijjA bhavaMti devayAhi ya chalijaMti tti / tathA "abohI ya"ti paraloke abodhiphalaM karma gurunisAvako'rjayati / evaMvidhasya na dAtavyam / yata Aha[bhA.787] uvahayamai-vinANe, na kaheyavvaM suyaM va atyo vaa| na maNI sayasAhasso, Avijjhai kotthu bhAsassa // vR-matizca svAbhAvikI vijJAnaM ca gurUpadezajaMmati-vijJAne, te upahate-dUSite yasya saH 'upahatamati-vijJAnaH' gurunihotA / katham ? iti ced ucyate-iha tAvad gRhasthA api Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [bhA.787] 211 mithyAdRSTayastatvA-'tatvavyatikaravivekavikalA aihikaphalArthamarthazAstra-dhanurvedAdi yasya sakAze zikSitavantastaM yAvajjIvaM guruMpratipadyamAnAH sarvasyApilokasya purataH zlAghante, na punaH kadApi kasyApipurato nihuvate; sapunaH sarvajJazAsanapratipanno'pyacintyacintAmaNikalpazrutadAyakAnapi paramagurUna nikuteityato'sau tebhyo'pyadhamatvAdupahatamati-vijJAno'bhidhIyate / evaMvidheziSye na kathayitavyaM zrutaMvA' sUtram 'artho vA' tadabhidheyaH |amumevaarthN prativastUpamayA draDhayati- "na maNI" ityAdi / "kotthu"tti ArSasvAt kaustubho nAma maNi 'zatasahasra' lakSamUlyaH 'bhAsasya' zakuntokhyasya pakSiNo galakenA''vidhyate, ayogyatvAta; evamasyApi gurunihoturatyantApAtrabhUtasya zrutaratnapradAnamanucitamiti na vidheyam ||gtN nihnvdvaarm|atrc tintiNika-calacittagANaGgaNika-durbalacAritrA-''cAryaparibhASi-vAmAvartta-pizunA-'kRtasAmAcArIka-garvita-prakIrNanihavinaH ekAdazA'pAtrabhUtAH ziSyAH, AdimAdRSTabhAvo'prAptaH, taruNadharmA punaravyaktaH / athaiSAM sUtrArthapradAne prAyazcittamAha[bhA.788] avvatte aapatte, lahugA lahugA ya hoMti appatte / lahugA ya davvatitiNi, rasatitiNi hoti ctugurugaa| vR-avyaktaH-taruNadharmA tasya tathA "apatte"ttiapAtrANAmekAdazasaGkhyAkAnAM sUtrArthoM yadi dadAti tadA catvAro laghukAH / "lahugA ya hoti appatte" tti aprApta-AdyaddaSTabhAvastasya dadAticatvAro laghavaH / rasatintiNikasya' AhAratintiNikasya dadAti catvAro guravaH / upadhizayyAtintiNikayordadAnasya catvArolaghava ityanuktamapyatrAvasAtavyam, nishiithcuurnnaavukttvaat|| [bhA.789]aMto bahiM ca gurugA, Ayariya-gilANa-bAla biiapayaM / ____ AyariyapAribhAsissa hoMtiHcauro anugghaayaa| vR-AhAropadhi-zayyAviSayAmantarbahirvA saMyojanAMkurvatazcatvAro guravaH / AcArya-glAnabAlAdInAmarthAya dvitIyapadaM bhavati, etadarthaM saMyojanAmapi kurvan zuddha ityarthaH |aacaarypribhaassinnH punazcatvAro'nuddhAtAH prAyazcittam / / athopasaMharannAha[bhA.790] tamhA na kaheyavvaM, AyarieNaM tupvynnrhssN| khettaM kAlaM purisaM, nAUNa pagAsae gujjhaM / / vR- yasmAdevaM prAyazcittamabhihitaM tasmAt tintiNikAdInAmAcAryeNa 'pravacanarahasyam' apavAdapadaM 'na kathayitavyam' na prarUpaNIyamiti / kathaM punaH kathayitavyam ? ityAha-'kSetram' adhvAdikaM praveSTavyaM jJAtvA prathamato'dhvakalpAdikaM pravacanarahasyabhUtamapariNatAnAmapi kathayitavyam, anyathA teSAM mArge gacchatAM saMyamA-''tmavirAdhanA syAt / evaM 'kAlamapi' durbhikSAdikamAgamiSyantamAgataMvA jJAtvA yathAyogamapariNatAnAmapi rAhasikazrutArthaM prkaashyet| 'puruSaM vA' pariNAmakalakSaNam upalakSaNatvAd bhAvaM vA-glAna-bAla-vRddhA-'sahiSNuprabhRtInAmupagrahakaraNAdilakSaNaM jJAtvA prakAzayed 'guhyaM' chedshrutrhsybhuutmpvaadpdmiti|| vyAkhyAtaM "patte a"tti dvAram / athAnujJAtadvAramAha[bhA.791] caubhaMgo aNunnAe, ananunnAe apaDhamato suddho / sesANaM mAsalahU, avinayamAI bhave dosA / / Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 bRhatkalpa-chedasUtram -1 sa vR- atrAnujJAtA 'nanujJAtapadAbhyAM caturbhaGgI kAryA, tadyathA- anujJAtamanujJAto vAcayatIti prathamaH, asya bhAvanA-kazcit prAtIcchiko gacchAntarAdAgamya sUtrAdhyayanArthamupasampannaH, cA''cAryairanujJAtaH Arya! upAdhyAyasya sakAze'dhISveti; tataH sa upAdhyAyasya samIpe gatvA brUte - bhagavan ! gurubhirahamAdiSTo bhavatAM pAdamUle paThanArthamiti; tata upAdhyAyenAgatyAcAryA pracchanIyAH, yathA-kSamAzramaNAH ! pAThayAmyahamamukaM sAdhum ? iti; tato gurubhi 'bADham' ityukte sa upAdhyAyena pAThanIyaH; evaMkurvan anujJAtamanujJAto vAcayatIti abhidhIyate, eSa prathamo bhaGgaH zuddhaH / anujJAtamananujJAta iti dvitIyaH, tadbhAvanA-sa sAdhurAcAryairbhaNitaHpaThopAdhyAyAntike, sa caivamAdiSTaH paThitumupasthita upAdhyAyasannidhau, sa upAdhyAyo yadyAcAryAnapRSTA taM pAThayati tata upAdhyAyasya mAsalaghu / ananujJAtamanujJAta iti tRtIyaH, atrAcAryairupAdhyAyastasya sAdhoH zRNvataH sandiSTaH- Arya ! pAThayeramuM sAdhumiti, na punaritaraH sandiSTaH, tataH sa upasthitaH sanupAdhyAyena praznanIyaH- saumya ! kSamAzramaNaiH sandiSTastvam ? navA ? iti sa pratibrUyAt- 'mayA yuSmAkamAdezo dIyamAnaH zruto na punarahaM sandiSTaH' ityukte yadyupAdhyAyaH pAThayati tadA dvayorapyadhyApakA-'dhyAyakayormAsalaghuH atha na pAThayati tata upAdhyAyaH zuddhaH / ananujJAtamananujJAto vAcayatIti caturtho bhaGgaH, atra copAdhyAyo'pyananujJAtaH ziSyo'pyananujJAta iti kRtvA dvayorapi mAsalaghu / ata evAha- 'zeSeSu' prathamabhaGgavyatirikteSu bhaGgeSu mAsalaghu / gAthAyAM prAkRtatvAt saptamyarthe SaSThI / avinayAdayazca doSA bhavanti, AdizabdAd anavasthAanyeSAmapi yaddacchyA'dhyayanA-'dhyApanalakSaNA ityAdayo doSAH parigRhyante // gatamanujJAtadvAram / atha bhAvataH pariNAmaka iti dvAraM vyAkhyAyate-atra ca bhAvagrahaNAd dravya-kSetra - kAlA api gRhItA draSTavyAH, pariNAmakaprakamAccA'pariNAmakA 'tipariNAmakAvapi vyAkhyeyAviti cetasi vyavasthApya sUririmAM niryuktigAthAmAha [bhA. 792] pariNAma apariNAme, aipariNAma paDiseha carimadue / aMbAIdiTTaMto, kahaNA ya imehi ThANehiM // vR- pariNAmakA - 'pariNAmakA - 'tipariNAmakAnAM prarUpaNA karttavyA / pratiSedhaH 'caramadvikasya' apariNAmakA 'tipariNAmakayugalasya karttavyaH, anayozchedazrutaM na dAtavyamiti bhaavH| eSAM ca trayANAmapi parIkSArthamAmrAdiddaSTAnto vaktavyaH, AdizabdAd vRkSamANaiH 'sthAnaiH' prakArairAcAryeNa karttavyeti // athainAmeva gAthAM vivRNoti [bhA. 793] jo davva-khettakaya-kAla-bhAvao jaM jahA jinakkhAyaM / taM taha saddahamANaM, jANasu pariNAmayaM sAdhuM // vR- atra "tulAdaNDamadhyagrahaNa" nyAyena kRtazabdo madhye'bhihito'pi sarvatrApi smbdhyte| yaH kazcid dravyakRtaM kSetrakRtaM kAlakRtaM bhAvakRtam, dravyAdibhirbhedaiH sUtre vihitamityarthaH, yad vastu 'yathA' yenotsargA-'pavAdarUpeNa prakAreNa jinairAkhyAtaM tat tathA zraddadhAti, tamevaM 'zraddadhAnaM ' rocayantaM jAnIhi pariNAmakaM sAdhum / iyamatra bhAvanA-dravyataH sacittA - 'cittamizrANi dravyANi yA kArye kalpante na vA, kSetrato'dhvani vA janapade vA yad yathA'dhvakalpAdikamAcAraNIyam, yA g vidhiH / tadevaM sarvamapi zraddadhAno yathAvasaraM prayuJjAnazca pariNAmako jJAtavyaH // Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 213 pIThikA - [bhA.793] apariNAmakamAha[bhA.794] jo davva-khettakaya-kAla-bhAvao jaMjahA jiNakhAyaM / taMtaha asaddahaMtaM, jANa apariNAmayaM saahuN|| vR-yo dravya-kSetra-kAla-bhAvakRtaM yadyathA jinairAkhyAtaMtana zraddadhAti,taMtathAazraddadhantaM jAnIhi apariNAmakaM sAdum / / atipariNAmakamAha[bhA.795] jo davva-khettakaya-kAla-bhAvao jaMjahiM jayA kAle / tallesussuttamaI, aipariNAmaM viyANAhi / / vR-yo dravya-kSetra-kAla-bhAvakRtaM 'yad' vastu 'yasmin' vikRSTAdhvAdau 'yadA kAle' AtyantikadurbhikSAdau bhaNitam, "tallesu"tti tasmin-dravyAdikRte ApavAdikavastuni lezyA yasya sa tallezyaH, 'pazyAmi tAvadatra kimapi nizrApadaM tatastadevAlambayiSyAmi' ityapavAdapadaikamatirityarthaH / tathA sUtrAd-apavAdazrutAd ut-prAbalyena matirasyetyutsUtramati, zrutoktApavAdAdabhyadhikApavAdabuddhiriti bhAvaH / tamevaMvidhaM sAdhumatipariNAmakaM vijaaniihiiti|| athAmISAmeva vyutpattinimittaM lakSaNamAha[bhA.796] pariNamai jahattheNaM, maI u pariNAmagassa kajesu / biie na u pariNamaI, ahigaM mai pariName tio|| vR-pariNAmakasya mati kAryeSu 'yathAthyena' yathArthagrAhakatayA pariNamate, ata evAsau pariNAmaka ucyate / "dvitIye' dvitIyasyApariNAmakasya mati 'na tu' naiva pariNamate, ata evAsAvapariNAmaka ucyte|tRtiiyH punaradhikAMmatiM prinnmytiitytiprinnaamko'bhidhiiyte|| etadeva spaSTayati[bhA.797] dosu vi pariNamai maI, ussagga'vavAyao u paDhamassa / biitassa u ussagge, aiavavAe ya taiyassa // vR-'prathamasya' pariNAmakasya matirutsargA-'pavAdayordvayorapi pariNamati(te] / kimuktaM bhavati?-yaH pariNAmakobhavati tasyotsargeprApte utsarga evamatipariNamate, apavAde prApte'pavAde eva mati pariNamate; yatrotsargo balIyAn tatrotsagaM samAcarati, yatrApavAdo balavAn tatrApavAdaM gRhNAti / 'dvitIyasya' apariNAmakasya punarutsarga evamati pariNamate, na punarapavAde / tRtIyasya tu ati-atyartham apavAde mati pariNamate; sa ca dravyAdikAraNeSu pratisevanAmanujJAtAM jJAtvA na kiJcit pariharati, kAraNamantareNApipratisevate ||ath yaduktamAsIt "aMbAIdiTuMto" ti tad idAnIM bhAvyate-eteSAM pariNAmakAdInAM trayANAmapi jijJAsayA kecidAcAryA svaziSyAnitthamabhidadhyu-'AryA ! AgairasmAkaM prayojanamasti' ityukte yaH pariNAmakaH ziSyaH sa brUyAt[bhA.798] ceyaNaceyaNa bhAviya, keddaha chinne akittiyA vA vi| . laddhA puNo va vocchaM, vImaMsatthaM va vutto si|| vR-bhagavan ! yairAnaiH prayojanaM tAni kiM cetanAni? utAcetanAni ? kiM 'bhAvitAni' lavaNAdibhirvAsitAni? utAbhAvitAni? "kedaha" ttakiMpramANAni? kiMma mahAnti? kiMvA laghUni? "chinna"tti kiM pUrvacchinnAni? vA idAnIM chitvA? athavA "chinna" tti kiM 'chinnAni' Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 bRhatkalpa-chedasUtram -1khaNDIkRtAni? kiMvAsakalAni? "kittiyAvA vi"tti kiyantivA gaNanayA dvitryAdisaGkhyAkAnyAnayAmi? apizabdAta kiMbaddhAsthikAni? abaddhAsthikAni vA? taruNAni? jaraThAni vA? ityAdyapidraSTavyam / itthaM ziSyeNAbhihiteAcAryeNa vaktavyam-saumya! labdhAni santyagre'pi mama punaH purA vismRtAnyAsanidAnIM smRtipathamavatIrNAnIti; yadvA paryAptatAvadidAnIm, prayojane samApatitepunarmabhavantaM vakSyAmi' maNiSyAmi; athavA vatsa! kiMmamA''praiH kAryam ? 'vimarzArtha' 'kimayaM vinItaH ?na vA?, pariNAmako vA ? na vA?' iti vinyAsanArthamukto'sIti / / yaH punarapariNAmakaH sa brUyAt[bhA.799] kiM te pittapalAvo, mA bIyaM erisAI jaMpAhi / mANaM paro vi socchihi, kahaM pi necchAmo eyss| vR-bho AcArya! kiMte pittaplAvaH samajani yadevamunmattavadasambaddhaM pralapasi?,yadyekavAraM mamAgre jalpitaM tarhi jalpitaM nAma, mA punardvitIyaM vAraM IddazAni sAvadhAni vacanAni jalpeti; yataH mA "NaM" iti etat tvadIyaM vacanaM 'paro'pi' anyo'pi zroSyati, vayaM punaH kathAmapi necchAmaH 'etasya' arthasya AmrAnayanalakSaNasya kiM punaH karttavyatAmityapizabdArthaH / yaH punaratipariNAmakaH sa evamabhidadhyAt[bhA.800] kAlo siM aivattai, amha vi icchA na bhANiuM trimo| kiM eccirassa vuttaM, annANi vi kiM va ANemi / / vR-kSamAzramaNAH! yadi yuSmAkamAnaiHprayojanaMtataidAnImapyAnayAmi, yataH "siM" iti eSAmAmrANAM kAlaH 'ativarttate' atikrAmati, adya tAvat tAni taruNAni vartante ata Urddha jaraThabhaviSyantItyarthaH / yadvA'smAkamapyAmrANAM grahaNe mahatI icchA, paraM kiM kurma ? na vayaM yauSmAkINabhayabhItA bhaNituMkimapi "tarAmu"tti zaknumaH |athvaa yadyAmrANyapigrahItuMkalpante tataH kimiyatazcirAt kAlAduktam ?, vaJcitAH smo vayamiyantaM kAlamiti bhAvaH / kiM vA anyaanypimaatulinggaadiinyaanyaamiiti||anyorprinnaamkaa-'tiprnnaamkyorevNjlptoraacaaryennedmuttrN dAtavyam[bhA.801] nAbhippAyaM giNhasi, asamatteceva bhAsasI vayaNe / suttaMbila-loNakae, bhinne ahavA vi docNge| vR-bhomugdha! tvaMmadIyamabhiprAyaM nagRhNAsi, kintUtsukatayA madIye vacane'samAptaeveddazaM samayaviruddhaM niSThuraM vacanaMbhASase; mayApunaranenAbhiprAyeNAbhihitam-"suttaMbila" ityAdi,zuklaMkAJjikaM tadevAtyamlaM zuklAmlaM tena lavaNena vA kRtAni-bhAvitAni zuklAmla-lavaNakRtAni bhinnAni ca / kimuktaM bhavati ?-na mayA bhavataH pAdapariNatAnyAmrANyAnAyitAni, kintu caturtharasikabhAvitAni vA lavaNabhAvitAni vA; yadvA dravyato bhAvatazca bhinnAni, pariNatAnIti bhaavH|athvaa "doccaMge" ti sAmayikI saMjJA, odanAdimUlAGgApekSayA bhojanasya dvitIyAGgAnirAddhazAkarUpANi tAni mayAAnAyitAnIti prakramaH // "aMbAI" ityatrA''dizabdasUcitauvRkSa -bIjadRSTAntAvimau-AcAryA bhaNanti-ajjo! rukkhehiM bIehiM vApaoaNaMti |atraapi pariNAmakAdijalpastathaivAvasAtavyaH / navaramapariNAmakA-'tipariNAmako prati sUriNA prativaktavyam Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIThikA - [bhA. 802 ] [bhA.802] nipphAva-koddavAINi bemi rukkhANi na harie rukkhe / aMbila viddhatthANi a, bhaNAmi na virohaNasamatthe // 215 vR-niSpAvAH- vallAH kodravAH pratItAstadAdIni yAni "rukkhANi "tti rUkSANi dravyANi tAnyevAhaM bravImi na tu 'haritAnTa sacittAn vRkSAn / tathA bIjAnyapi yAni amlabhAvitAni 'vidhvastAni vA' vyavacchinnayonikAni tAnyaha bhaNAmi, 'na virohaNasamarthAni ' na punaraGkurodbhavanazaktikAnIti / eSa AmrAdidRSTAntaH / kathanA cA''cAryeNAmIbhi sthAnaiH "suttaMbila" ityAdibhiH prakAraiH kRtA / evaM parIkSya yaH pariNAmakastasya dAtavyam // kathaM punastena zrotavyam ? ityAha [bhA.803] niddA vigahAparivajjieNa, guttiMdieNa paMjaliNA / bhattI bahumANeNa ya, uvautteNaM suNeyavvaM // vR- nidrAyamANaH san na kiJcidapyavadhArayati vikathAyAM kriyamANAyAM vyAghAto bhavatItyato nidrA-vikathAparivarjitena zrotavyam / guptAni svasvaviSayapravRttinirodhena saMvRtAnIndriyANi yenAsau guptendriyastena / tathA 'prAJjalinA' yojitakarayugalena / bhaktyA bahumAnena ca zrotavyam, bhaktirnAma guruNAmitikarttavyatAyAM niSadyAracanAdikA yA bAhyA pravRtti, bahumAnastu gurUNAmupari AntaraH pratibandhaH / atra caturbhaGgI-bhaktinamaiikasya na bahumAnaH, bahumAno nAmaikasya na bhakti, ekasya bhaktirapi bahumAno'pi, ekasya na bhaktirna vA bahumAna iti / atra ca bhakti- bahumAnayorvizeSajJApakaM zivAkhyavamantarabhaktayormaruka - pulindayorudAharaNam, tacca suprasiddhamiti kRtvA na likhyate / yadi bhakti bahumAnaM vA na karoti tadA caturlaghu tathA 'upayuktena' ananyamanasA zrotavyam // [bhA.804] abhikaMkhaMteNa subhAsiyAi~ vayaNAi~ atthamahurAI / vimhiyamuheNa harisAgaeNa harisaM jaNaMteNa // vR- "abhikaMkhaMteNa" ityAdi / 'vacanAni' zrutavyAkhyAnarUpANi 'subhASitAni' zobhanabhaNitibhirbhaNitAni 'arthamadhurANi bhAvArthasukhAdUni 'abhikAGatA' Abhimukhyena vAJchatA / tathA 'vismitamukhena' apUrvApUrvArdhazravaNasamudbhUtavismayasmeravadanena / 'harSAgatena' 'aho ! abhIbhagavantaH svagala- tAluzoSamavagaNayyAsmannimittamevaMvidhaM sUtrArthavyAkhyAnaM kurvanti, nAnRNIbhaveyamamISAM paramopakAriNAmaham' ityevaMvidhaM harSamAgataH prApto harSAgatastena / tathA gurUNAmapi svavadanaprasannatayA utphullalocanatayAca 'harSam' 'aho ! kathamayaM saMvegaraGgataraGgitamAnasaH paramAgamavyAkhyAnaM zRNoti ?' iti lakSaNaM pramodaM janayatA zrotavyamiti // atha pariNAmakadvAramupasaMharannAha [bhA. 805] AdhAriya suttattho, saviseso dijjae parinayassa / suparicchittA ya sunicchiyassa icchAgae pacchA / / vR- yaH kalpa vyavahArAdeH sUtrArtha 'savizeSaH' sApavAdaH svagurusakAzAd 'AdhAritaH' AgRhItaH sa sarvo'pi dIyate 'pariNatasya' pariNAmakasya ziSyasya 'suparIkSya' pUrvoktAmrAdidRSTAntaiH suSThu avisaMvAdena parIkSAM kRtvA 'sunizcitasya' prArabdhasUtrArthe grahItavye kRtanizcayasya, yadvA 'jJAna-darzana-cAritrANAM yAvajjIvaM mayA virAdhanA na karttavyA' ityevaM suSThu nizcitaH nizcayavAn Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 bRhatkalpa-chedasUtram -1 yaH sasunizcitastasya diiyte| "icchAgaepacchi"ttiapariNAmakA-'tipariNAmakayoH punaryadA sA AtmIyA yathAkramaM kevalotsarga-kevalApavAdarucilakSaNA icchA gatA-naSTA bhavati tadA pazcAt tayoH chedazrutAni dAtavyAnIti // uktaM pariNamakadvAram / taduktau ca vyAkhyAtaM saprapaJcaM "bahussue ciravvaie' ityAdikaM dvArazlokayugalam / tadyAkhyAne ca samarthitaM "nikkhevegaTTha nirutti" ityAdimUladvAragAthA sUcitaM parSaditi dvAram / atra ca lakSaNa-tadarha-parSadArANi nikSepanAmakasyAnuyogadvAradvitIyabhedasya prAsaGgikatayA tadantaHpAtInyevAvasAtavyAnIti / gataM nikSepadvAramiti / / cAritrabhUpAlanivAsahetuprAsAdakalpe kila klpshaastre| suvarNabaddhA surasAvagADhA, samarthitA samprati piitthikeym|| bRhatakalpe pIThikA samAptAH muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA bRhatkalpasUtre pIThikAyAH saMghadAsa gaNi viracitaMbhASyaM evaM kSemakIrtiAcAryeNa viracitA TIkA prismaaptaa| (uddezaka:-1) vR-athAnugamadvAram / sa cAnugamo dvidhA-niryuktyanugamaH sUtrAnugamazca |niryuktynugmH| sUtrAnugamazca / niyuktyanugamastrividhaH-nikSepaniyuktyanugama upoddhAtaniryuktyanugamaH suutrsprshikniyuktynugmshc|ttr nikSepaniyuktyanugamobhihitaH,oghaniSpannenikSepe'dhyayanapadasya nAmaniSpanneca kalpapadasya nikSiptatvAdvakSyate ca sUtrAlApakaniSpanne sUtrapadAnAM nikSepyamAnatvAt 1 / upodghAtaniryuktyanugamaH punarAbhyAM dvAragAthAbhyAmanugantavyaH / tadyathA uddese niddese, ya niggame khetta kAla purise y| kAraNa paccaya lakkhaNa, nae smoyaarnnaa'nume|| kiM kaivihaM kassa kahi, kesukahaM kecciraM havai kAlaM / kai saMtaramavirahiyaM, bhavA''garisa phaasnnniruttii|| - anayorartho mUlAvazyakAdiTIkAto'vasAtavyaH 2 / sUtrasparzikaniryuktyanugamaH sUtrapadavyAkhyAnarUpaH, sa cAvasaraprApto'pi nAbhidhIyate; kutaH ? iti cet, ucyate-sUtrameva tAvadadyApina prApyate, ataH sUtrAbhAvAt kasya sparzanaM karotvasau? iti, ataH kramaprApte sUtrAnugame yadA sUtraM vakSyate tataH kasmAdatrAvasare paThyate? ucyate- niyuktimAtrasAmyAdasAvatrAbhidhIyata itydossH3|ath sUtrAnugamaH, sacedAnImavasaraprApta evetyatra sUtrAnugame sUtramuccAraNIyam, tataH sUtrAlApakanikSepeNa nikSepaNIyam, tato'pisUtrasparzikaniyuktyA tadeva vistAraNIyam / atraca sUtrAnugamAdInAmitthaM viSayavibhAgavyavasthA draSTavyA-padacchedasahitayA saMhitayA sUtramuccArya sUtrAnugamaH kRtArtho bhavati, nAmAdanikSepaviniyogaM vidhAya sUtrAlApakaniSpannanikSepaH, padArthapadavigraha-cAlanA-pratvasthAnalakSaNavyAkhyAcatuSTaye kRte sUtrasparzikaniyukti / naigamAdayo nayA Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 217 uddezaka : 1, mUlaM-1, [bhA. 805] apaprAyaH sUtragatapadArthAdigocarA iti tattvato nayalakSaNaM caturthamanuyogadvAramapi sUtrasparzikaniyuktyantaH pAti pratipattavyam / tathA cAha zrIjinabhadragaNikSamAzramaNapUjyaH hoi kayattho vottuM, sapayaccheyaM suyaM suyAnugamo / suttAlAvaganAso, nAmAinnAsaviniogaM / / suttapphAsiyanittiniogo sesao pytthaaii| pAyaM so ciya negamanayAdimayagoaro hoi / / ete ca sUtrAnugamAdayaH sUtreNa samakameva vrajanti / yata uktam suttaM suttAnugama, suttAlAvagagao ya nikkhevo / suttapphAsiyanijjuttI, nayA ya vaccaMti samagaMtu // tatraprathamaMsUtrAnugame sUtrAmuccAraNIyam, taccAhInAkSarAdi gunnopetm|tdythaa-ahiinaakssrm anatyakSaram avyAviddhAkSaraM askhalitam amilitam avyatyAneDitaM pratipUrNa pratipUrNaghoSa knntthosstthviprmuktNguruvaacnopgtm|evNcsuutre samuccAritesati keSAJcidbhagavatAmuddhaTitajJAnAM kecidarthAdhikArAadhigatA bhavanti, kecit punaranadhigatAH, tato'nadhigatArthAdhigamanAyavyAkhyA pravartate / atrAntare "nikkheve' ityAdi mUlagAthAsUcitaM sUtrArthadvAraM smaaptitm| taccedaM sUtram mU (1) no kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA Ame tAlapalaMbe abhinne pddigaahitte| vR-asya ca vyAkhyA SoDhA / tadyathA saMhitA ca padaM caiva, padArthaH pdvigrhH| / cAlanA pratyavasthAnaM, vyAkhyA tantrasya SaDvidhA / tatrasaMhitA-no kalpate nirgranthAnAM vA nirgranthInAM vA AmaMtAlapralambamabhinna pratigrahItum 1||ath padamiti padavicchedaH kartavyaH / sacAyam-no itipadaM kalpate iti padaM nirgranthAnAmiti padaM vA iti padaM nirgranthInAmiti padaM vA idi padam Amamiti padaM tAla iti padaM pralambamiti padaM abhinnamiti padaM pratigrahItumiti padamiti gataH padavicchedaH 2 / atha padArtha ucyate-sa ca caturddhA, tadyathA-kArakaviSayaH samAsaviSayaH taddhitaviSayo niruktvissyshc| tatrakArakaviSayaH pacatIti pAcakaH,paThatIti pAThakaH, bhujyata iti bhojanama, snAti jano'neneti snAnIyaM cUrNam, dIyate'smai iti dAnIyo'tithi, bibheti jano'smAditi bhImaH,zerate'smAmitizayyA ityaadi|smaasvissyo yathA-ArUDhovAnaro yaMvRkSasaArUDhavAnaro vRkSa iti bahuvrIhiH 1, gaGgAyAH samIpamupagaGgamityavyayIbhAvaH 2, rAjJaH puruSo rAjapuraSa iti tatpuruSaH3, nIlaMcatadutpalaMcanIlotpalamitikarmadhArayaH4, caturNAmAsAnAM samAhArazcaturmAsI iti dviguH 5, dhavazcakhadirazcapalAzazcadhava-khadira-palAzA iti dvandvaH 6ityAdi / taddhitaviSayaHnAbherapatyaM nAbheyaH, jino devatA'syeti jainaH, bhadrabAhuNA proktaM zAstraM bhAdrabAhavamityAdi / niruktaviSayaH-bhramaticarauticetibhramaraH, mahyAM zete mahiSaH, jIvanasya-jalasya mUtaH-puTabandho jImUta ityAdi, kRtaM vistareNa / eSa caturvidho'pipadArthasamasto vyasto vAyo yatra sUtre sambhavati satatra yojanIya iti / sampratiprakRtasUtrasya padArtha ucyate-nozabdaH pratiSedhe, "kRpauGsAmarthe" ityasya dhAtorvartamAnavibhaktarAtmanepadIyAnyadarthaikavacanAntasya kalpate iti rUpam, tatazca 'no Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 218 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/1 kalpate'nosamarthIbhavati, nayujyate ityrthH| evaM sarvatra prakRti-pratyayavibhAgaH zabdazAstrAnusAreNa svadhiyA yojanIyaH / tathA granthaH-parigrahaH, sa ca bAhyA''bhyantarabhedAd dvidhA, bAhyaH kSetravAstvAdi, AbhyantaraH krodhAdi, tato nirgatAgranthAditi nirgrnthaaH-saadhvstessaam|evN nirgranthInAM' sAdhvInAm / vAzabdAvubhayasyApi vargasya pralambakalpyatApratiSedhamadhikRtya tulykksstaasuuckau| 'Amam' apakvam / talaH-vRkSavizeSastatra bhavaM tAla-tAlaphalam, prakarSeNa lambate iti pralambaMmUlam, tAlaM ca pralambaM ca tAlapralambaM samAhAradvandvaH / 'abhinnaM' dravyato avidAritaM bhAvato'vyapagatajIvam / kim ? ityAha-'pratigrahItum' AdAtumiti padArtha 3 / padavigrahastu yAni samAsabhAJi padAni teSu padArthamadhya eva varNita iti 4 / cAlanApratyavasthAnetubhASyagAthAbhireva savistaraMbhAvayiSyeteiti suutrsmaasaarth||bhaassykaarH pratipadameva sUtraM vyAcikhyAsuH prathamato nokArapadaM nirgranthapadaM ca vyAkhyAnayati[bhA.806] akAra-nakAra-makArA, paDisehA hoMti evmaaiiyaa| sahiranago sagaMtho, ahiranna-suvannagA samaNA // vR-akAra-nakAra-makArA evamAdayaH zabdAH, atrA''digrahaNAd nokAro gRhyate, ete pratiSedhavAcakAdraSTavyAH, akaraNIyaMna karoSi,mAkArSI, nokuruSe' ityAdiSvamISAMpratiSedhavAcinAM prayogadarzanAt / tathA sahiraNyakaH sagrantha ucyate, atra hiraNyagrahaNaM bAhyA-''bhyantaraparigrahopalakSaNam, tato yaH saparigrahaH sa sagranthaH / zramaNAH punarahiraNya-suvarNakA ato nirgrnthaaH| hiraNya-rUpyaM suvarNa-kanakam / atraca "kalpate" iti padaM sugamatvAd bhASyakRtAna vyAkhyAtam, nirgranthIzabdavyutpattirapi nirgranthazabdavad draSTavyA, liGgamAtrakRtabhedatvAdanayoriti // atha nokArazabdasyaiva bhAvanAM karoti[bhA.807] nokAro khalu desaM, paDisehayaI kayAi kapijjA / AmaMca aNannatte, talo ya khalu ussae hoi / / vR-nozabdaH prAyo dezapratiSedhe varttate, yathA "noghaTaH" ityukte ghaTaikadezaH kapAlAdikaH pratIyate, evamatrApinokAro deshNprtissedhyti|ttshcedmuktNbhvti-kdaacit kalpeta tAlapralambam, utsargapadarUpe deze tAvanna kalpate Atyantike punarapavAdapade kalpate'pIti bhAvaH / 'AmaMca' Amazabdazca ananyatve' annybhaavevrtte|kimuktN bhavati? -pUrvakAlabhAvinImapakvAvasthAmapekSya taduttarakAlabhAvinIpakvAvasthAanyA-aparA'bhidhIyate, tadabhAvarUpe'nanyatveapakkAvasthAyAmAmazabdo vrtte|tlshbdshcocchrye bhavati, drAdhIyaHskandharUpeNocchrayeNocchritoyo vRkSavizeSaH satalaH-tAlavRkSa iti bhAvaH; tatra bhavaMtAlaM-tAlavRkSaphalam ||ath pralambAdipadAni vyAcaSTe[bhA.808] paDilaMbanA palaMbaM, avidAriya mo vayaMti u abhinnaM / ahavA vi davva bhAve, taMpaigahaNaM nivaarei|| vR-'pratilambanAt' prati-prakarSeNa lambata iti 'pralambam tasyaiva talavRkSasya mUlam / tathA yad avidAritaM 'mo' iti pAdapUraNe tad vadanti zrutavedino abhinnam / athavA abhinnaM dvidhAdravyato bhAvatazca / tatra dravyato yad avidAritam, bhAvataH punaravyapagatajIvam / 'tapratigrahaNaM' tasya-AmatAlapralambasyAbhinnasyAdAnaM nivArayati nokAra iti eSa suutrpdaarthH| atha cAlanA Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM-1, [bhA. 808] 219 pratyavasthAne abhidhiiyte| tatrasUtragocaramarthagocaraMvA dUSaNaMcAlyate-AkSipyate yayAvacanapaddhatyA sA cAlanA / tathA prati iti-paroktadUSaNaprAtikUlyenAvasthIyate antarbhUtaNyarthatvAdavasthApyateyuktipurassaraMnirdoSametaditiziSyabuddhAvAropyate yena ttprtyvsthaanN-prtivcnm|atr tAvadiyaM cAlanA-nanuca sarvANyapizAstrANi mAGgalikAbhidhAnapurassarANipravartante, idaMtusUtraM bhavadbhiH pratiSedhakatvAt prathamata evAmAGgalikamArabdham / tathA cAtra prayogaH- amAGgalikametat sUtram, pratiSedharUpatvAt, iha yadyatpratiSedharUpaMtattad amAGgalikam, yathAgantuMprasthitasya kasyApi puruSasya 'mAyAsIH' ityAdivacanam, pratiSedharUpaMcedaM sUtram, tasmAdamAGgalikam; evaMpareNokte sati sUri pratyavasthAnamAha[bhA.809] jaMgAlayate pAvaM, malAi va kahamamaMgalaM taM te / jA ya aNunnA savvA, kahamicchasi maMgalaM tNtu|| vR-iha maGgalazabdasya niruktaMpUrvasUribhiritthamabhidhIyate-mAM 'lAti' durgatI patantaM gRhNAti pApaMcagAlayatIti maGgalam / etacca niruktamatrApighaTate, yata Aha-yadidaM "no kappai" ityAdi sUtraM tat pApaM sacittavanaspatigrahaNarUpaM gAlayati, tathA mAmiti-AtmadravyaM narakAdau patantaM lAti-dhArayati tad evaMvidhamapi kathaM nAma 'te' tavAmaGgalaM bhaNitumucitam ? na kthnycidityrthH| kiJca-yadi pratiSedhamAtramevAmaGgalaMbhavataiSTamtatoyA kAcidanujJApApasyadharmasya vA sAsarvA'pi bhavato maGgalaM prApnoti / yadi nAmaivaM tataH kim ? ityAha-'kathaM' kena prakAreNa 'tAM' sarvamapyanujJAM maGgalamicchasi ? / kimuktaM bhavati-yadi pApAnujJA'pi pratiSedhaviSayavidveSamAtrAdeva bhavatA maGgalamabhyupagamyate tarhi dharma-pApAnujJayoH saGkaradoSaH prasajyeta, ubhayorapi maGgalarUpatvAt; tatazcAdharmasyApi maGgalarUpatayAkaraNIyatApattisyAt; nacaitadddaSTamiSTaMvA, tatonasarvA'pyanujJA maGgalam na vA pratiSedhaH sarvo'pyamaGgalam, kintu yA dharmasyAnujJA yazca pApasya pratiSedha etau dvAvapi maGgalam, taditarAvanujJA-pratiSedhAvamaGgalamiti / / amumevArthaM draDhayannAha[bhA.810] pAvANaM samaNunnA, na ceva savvammi atthi samayammi / taMjai amaMgalaM te, kayaraM nuhu maMgalaM tujhaM / / kRpApAnAM prANivadhAdInAMsamanujJA naivAsti sasminnapi samaye siddhAnte, na kevalamatraiva sUtre ityapizabdArtha, kintusarvatrApipratiSedhaeva; tatoyadite tat tathAvidhamapi pApapratiSedhakaMsUtramamaGgalam tataH katarad 'nuH' iti vitarke 'huH' nizcayetava maGgalaM bhaviSyati?, na kimpiityrthH||kinyc[bhaa.811] pAvaM amaMgalaM ti ya, tappaDiseho hu maMgalaM niymaa| nikkheve vA vuttaM, jaMvA navamammi puvmmi|| vR-pApaMniyamAdamaGgalam, tatpratiSedhaH punarniyamAdmaGgalam, yata evaMtatomAGgalikametat sUtramiti / tathA cAtra prayogaH-mAGgalikaM "no kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA" ityAdi sUtram, pApapratiSedhakatvAt, iha yad yat pApapratiSedhakaM tattad mAGgalikam, yathA "savve jIvA na haMtavvA" ityAdi vacanam, pApapratiSedhakaM cedaM sUtram, tasmAd mAGgalikam / athavA 'nikSepe' nAmaniSpannalakSaNe "chavviha 1 sattavihe yA 2, dasaviha 3 vIsaivihe ya 4 bAyAlA 5 / " iti Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 bRhatkalpa-chedasUtram - 1-1/1 paJcavidhabhAvakalpasambandhAyAtasya paJcakalpasyAdau / vaMdAmi bhaddabAhuM, pAINaM carimasayalasuyanANiM / suttassa kAragamisiM, dasANa kappe ya vavahAre // ityadhikRtasUtrakAranamaskArarUpaM yad maGgalamuktam, yadvA 'navame pUrve' pratyAkhyAnanAmake prathamaprArambhe yad maGgalAbhidhAnaM kRtaM tenaivAsya sUtrasya mAGgalikatvaM mantavyamiti / / athetthamapi sthApitaM sUtrasya mAGgalikatvaM svAgrahAbhinivezAdapratipadyamAnaM paramupalabhya sUriridamAhaaddAgasamo sAhU, evaM suttaM pi jo jahA vayai / taha hoi maMgalamamaMgalaM va kallANadesissa // [bhA. 812] vR- "addAga'' tti Adarza-darpaNastatsamaH- tatsaddazaH sAdhuH / kimuktaM bhavati ? - yathA darpaNe svarUpato nirmale'pi tattadupAdhivazataH sundarA -' sundararUpANi pratirUpANi vilokyante tathA sAdhumapi paramamaGgalabhUtaM dRSTavA maGgalabuddhiM kurvataH prazastacetovRtterbhavyasya maGgalaM bhavati, taditarasya saMkliSTakarmaNo dUrabhavyAderamaGgalabuddhiM kurvANasyAmaGgalaM bhavati / 'evam' Adarza-sAdhudhSTAntena sUtramapi svarUpataH paramamaGgalabhUtaM yo yathA vadati tasya tathaiva 'maGgalamamaGgalaM vA bhavati' maGgalabudhyA parigRhyamANaM maGgalam amaGgalabudhyA tu parigRhyamANamamaGgalaM bhavatItyarthaH / evaM ca mAGgalike'pi sUtre yadi tvamamaGgaluddhiM karoSi bhavatu tarhi kalyANadveSiNo bhavato'maGgalam / / kiJcAnyat[bhA. 813] jai vA svaniseho, haveja to kappaNA bhave esA / naMdI bhAvamaMgala vRttaM tatto aNannamidaM // vR- vAzabdaH pratyavasthAnasya prakArAntaropadarzanArtha / yadyadra sUtre 'sarvaniSedhaH ' sarvathaiva pratiSedhaH syAt tato bhavet tAvakInA pratiSedhakatvAdamaGgalamityeSA kalpanA / yasmAt punaratra nozabdo dezapratiSedha eva varttate ataH pariphalguriyaM bhavadIyA kalpaneti / yadvA 'nandI ca' paJcaprakArajJAnarUpA bhAvamaGgalamucyate tacca " naMdI ya maMgalaTThA" ityAdinA granthena pIThikAyAM proktameva / yadi nAma proktaM tataH kimAyAtam ? ityAha- 'tasmAcca' nandIrUpAd bhAvamaGgalAt 'ananyat' apRthagbhUtamidaM sUtram, asyApi zrutatvAt zrutasya ca jJAnapaJcakAntargatatvAditi bhAva iti; ato'pi mAGgalikamidam / tadevaM sthApitamanekadhA bhASyakRtA sUtrasya mAGgalikatvam / samprati niryuktikRd nozabdAbhidheyasya pratiSedhasya nikSepamanantaroktamarthaM ca sUcayannAha[bhA.814] paDisehammi u chakka, amaMgalaM so tti te bhave buddhI / pAvANaM jadakaraNaM, tadeva khalu maMgalaM paramaM // vR- 'pratiSedhe' pratiSedhaviSayaM 'SaTkaM' nAma sthApanA- dravya-kSetra - kAla - bhAvalakSaNaM nikSepaNIyam / tatra nAmnaH pratiSedhaH 'na vaktavmukaM nAma' itilakSaNaH, yathA ajae pajjae vA vi, vappo cullapiu ttiya / mAulo bhAyaNijjatti, puttA nattuNiya ttiya // ho hale ti anne tti, bhaTTA sAmiya gomiya hola gola vasula tti, purisaM nevamAlave / / ityAdi / sthApanA AkAro mUrttiriti paryAyAH, tasyAH pratiSedho yathA Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM-1, [bhA. 814] 221 vitahaM pi tahAmuttiM, jo tahA bhAsae nro| so vi tA puTTho pAvemaM, kiM puNaM jo musaM ve| dravyapratiSedho jJazarIre-bhavyazarIravyatiriktaH punarayam-no kappai niggaMthANa vA niggaMthINavA Ame tAlapalaMbe abhinne pddigaahittetti|kssetrprtissedhoythaa-nokppiniggNthaannvaa niggaMthINa vA rAto vA viyAle vA addhANagamaNaM ettae kAlapratiSedho yathA atthaMgayammi Aicce, puratthA ya anugge| AhAraiyaM savvaM, maNasA vina patthae / -- bhAvapratiSedha audayikabhAvanivAraNarUpo yathA - kohaM mAnaM ca mAyaMca, lobhaM ca pAvavaDaNaM / vame cattAri dose u, icchaMto hiyamappaNo // ityAdi / atra ca sUtre dravyapratiSedhenAdhikAraH / tathA 'sa iti' pratiSedho'maGgalamiti 'te' tava buddhirbhavet sA cAyuktA, yataH pApAnAM yadakaraNaM tadeva khalu paramaM maGgalaM jJAtavyamiti pUrvameva bhaavitm||tdevmuktH saGkSapataHsUtrArthaH / samprati vistarArthasUtrasparzikaniyuktyApratipAdayitumAha[bhA.815] AinakAre gaMthe, Ame tAle tahA palaMbe y| bhinnassa vi nikkhevo, caukkao hoi ekkakke / vR-Adau nakAra AdinakAraH sa vicAraNIyaH / tathA granthapadasya Amapadasya tAlapadasya pralambapadasya bhinnapadasyApi ca nikSepaH 'catuSkaH' nAma-sthApanA-dravya-bhAvarUpaH kartavyo bhavati 'ekaikasmin ekaikapadaviSayaH / / tatrA''dinakArapadaM vivriyte| ziSyaH praznayati-yo'yamAdau pratiSedhaH sa nakAreNa bhavata mA nokAreNa, tadyathA- "na kappai niggaMthANa vA Ame tAlapalaMbe abhinne paDigAhittae" / evaM ca kriyamANe sUtraM laghu bhavati, "mAtrayA'pi ca sUtrasya lAghavaM mahAnutsavaH" iti vidvatpravAdaH, nozabdena punaH pratiSedhevidhIyamAne sUtragauravaM bhvti|atraacaary prativakti-bhadra ! kAraNamatrAsti yato nokAreNa pratiSedhaH kriyte| Aha-kiM punastat kAraNam ? ucyate[bhA.816] paDiseho u akAro, mAkAro no ataha nakAro a| tabbhAva duvihakAle, dese saMjogamAIsu // kRpratiSidhyate'neneti pratiSedhaH' pratiSedhako varNa, sacaturdhA-akAromAkAronokArastathA nakArazca / tatrA'kArastadbhAvapratiSedhaM karoti / mAkAraH punardvividhakAlaviSayaM pratiSedham, tadyathA-pratyutpannaviSayam anAgataviSayaM ca / nokAro dezapratiSedham / nakAraHpunaH saMyogAdiSu' saMyoga-samavAya-sAmAnya-vizeSacatuSTayapratiSedhaM karoti / tatrAkAra-mAkAra-nokArANAmudAharaNAnyAha[bhA.817]nidarisaNaM aghaDo'yaM, mA ya ghaDaM bhiMda mA ya bhiMdihisi / no u ghaDoghaDadeso, tavivarIyaM ca jaM davvaM // vR-nirdarzanamiti jAtAvekavacanam, tato'mISAMpratiSedhakavarNAnAM ythaakrmNnidrshnaani| akArasya tadbhAvapratiSedhe nidarzanaMyathA-aghaTo'yamiti, naghaToaghaTaH, ghaTavyatiriktaHpaTAdikaH Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/1 pdaarthHityrthH|maakaaro varttamAnA-'nAgatakAlapratiSedhako yathA-mA ghaTaM bhinddhi, mAghaTaM bhetsyasi, cakArau samuccayArthI / nokAro dezapratiSedhakastadanyabhAvasUcako vA yathA-noghaTaityukte ghaTaikadezaH kapAladiko'vayavaH, tadviparItaM vA anyad dravyaM paTAdikam // atha saMyogAdiviSayaM nakArapratiSedhaM bhAvayati[bhA. 818] 222 saMjoge samavAe, sAmane khalu tahA visese a kAlatie paDiseho, jatthuvaogo nakArassa // vR-saMyoge mavAye sAmAnye vizeSe ceti caturdhA pratiSedho nakArasya bhavati / sa ca pratyekamatItA'nAgata- varttamAnalakSaNakAlatrikaviSayatvAdekaikastrividha iti sarvasaGkhyayA dvAdazavidho nakArapratiSedhaH / yatraca kApi nakArasyopayogo bhavati tatrAmISAM dvAdazAnAM bhedAnAmanyatamaH pratiSedhaH pratipattavya iti / / atha saMyogAdiSu yathAkramaM pratiSedhamudAharati [bhA.819] natthi ghare jinadatto, puvvapasiddhANa tesi donhaM pi / saMjogo paDisijjhai, na savvaso tesi atthittaM // kR' nAsti gRhe jinadattaH' ityatra prayoge pUrvaprasiddhayostayorgRha- jinadattayordvayorapi 'saMyogaH' sambandhamAtraM pratiSidhyate na punaH sarvathaiva tayorastitvamiti saMyogapratiSedhaH // samavAe kharasiMgaM, sAmanne natthi caMdimA anno / [bhA. 820] natthi ya ghaDappamANA, visesao hoMti muttAo // vR- samavAyapratiSedhe tu kharazraGgamudAharaNam-kharo'pyasti zraGgamapyasti paraM kharazirasi zraGgaM nAstIti 'samavAyaH' ekatra saMzleSa ubhayorapi pratiSidhyate iti samavAyapratiSedhaH / sAmAnyapratiSedhoyathA-nAstyasmin sthAne'nya IddazazcandramA iti / vizeSamAzritya punarayaM pratiSedhaHna santi ghaTapramANAH 'muktAH' muktAphalAnItyarthaH, santi muktAphalAni paraM na ghaTapramANAnIti ghaTapramANatvalakSaNasya vizeSasya pratiSidhyamAnatvAd vizeSapratiSedhaH / / bhAvitaH saMyogAdicatuSTayaviSayaH pratiSedhaH / samprati kAlatrayaviSayaM tameva bhAvayati [bhA. 821] nevAsssI na bhavissai, neva ghaDo atthi iti tihA kAle / paDasei nakAro, sajjaM tu akAra - nokArA // vR- naivAsIt na bhaviSyati naivAsti ghaTa iti yathAkramamatItA-'nAgata-varttamAnabhedAt tridhA kAlaviSayaM vastu nakAraH pratiSedhayati / akAra - nokArau tu 'sadyaH' varttamAnakAlameva prAyaH pratiSedhayataH, yathA - akaroSi tvam, no kalpate tAlapralambaM pratigrahItumityAdi / mAkArasya tu dvividhakAlapratiSedhakatvaM pUrvamuktameveti na punarucyate // itthaM saprapaJcaM pratiSedhamupavarNya prastutArthayojanAmAha [bhA. 822] jamhA khalu paDisehaM, nokAreNaM kareMti Na'nneNaM / tamhA u hoja gahaNaM, kayAi avavAyamAsajja / / vR-yasmAt khalu pratiSedhaM nokAreNaiva kurvanti bhagavantaH sUtrakRto nAnyena nakArAdinA tata eva jJAyate bhaved grahaNaM kadAcit talapralambasyApavAdapadamAsAdyeti / / vyaakhyaatmaadinkaarpdm| atha granthapadam-tasya ca nAmAdibhedAccaturdhA nakSepaH / tatra nAma-sthApane gatArthe dravyagranthastridhA - Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM-1, [bhA. 822] 223 sacittA-'citta-mizrabhedAt / tatra sacittazcampakamAletyAdi, acitta ekAvalihArAdikaH, mizraH zuSkapatramizritA prasUnamAlA / bhAvagranthastu sa ucyate yena kSetra-vAstvAdinA krodhAdinA vAamI jantavaH karmaNA sahA''tmAnaM granthayanti / taM ca bhASyakAra eva savistaraM vyAkhyAnayati[bhA.823] so vi ya gaMtho duviho, bajjho abhitaro abodhvyo| aMto acoddasaviho, dasahA puna bAhiro gaMtho / vR-so'pi ca bhAvagrantho dvividhaH, tadyathA-bAhyo'bhyantarazca boddhavyaH / tatrAbhyantaro granthazcaturdazavidho vakSyamANaH / bAhyaH punargrantho 'dazadhA' dazaprakAro vakSyamANa eva / / yadi nAmaivaM dvividho granthastato nirgrantha iti kimuktaM bhavati? ityAha[bhA.824] sahirannago sagaMtho, natthi se gaMtho tti teNa niggaMtho / ahavA nirA'vakarise, avaciyagaMtho va niggaMtho / vR-sahiraNyaka iti "ekagrahaNe tajjAtIyagrahaNam" itinyAyAhiraNya-suvarNAdibAhyagranthasahita upalakSaNatvAd Antaragranthayuktazca sagrantha ucyate / 'nAsti' na vidyate "se" tasya tathAvidho dvividho'pi granthaH sa nirgrnthH| athavA nirgrantha ityatra yo nirazabdaH saH 'apakarSe apacaye vartate, tatazcApacitaH-pratanUkRto grantho bAhya Abhyantarazca yena sa nirgrantha ucyte|| atha yaduktaM "bAhyo grantho dazadhA" iti vad vivarIpurAha[bhA.825]khettaM 1 vatthu 2 dhaNa 3dhana 4saMcao 5mitta-nAi-saMjogo 6 / jANa7 sayaNA-5'saNANi ya8, dAsI-dAsaMca 9 kuviyaM ca 10 // vR-'kSetraM' dhAnyaniSpattisthAnam 1, 'vAstu' bhUmigRhAdi 2, 'dhanaM' suvarNAdi 3, 'dhAnyaM' bIjajAti 4, 'saJcayaH' tRNa-kASThAdisaGgahaH 5, mitrAmi-suhRdo jJAtayaH-svajanAH saMyogaHzvasurakulasambandha iti tribhirapyeka eva granthaH 6, 'yonAni' vAhanAni7, 'zayanA-''sanAni ca' palayaGka-pIThakAdIni 8, dAsyazca dAsAzca dAsI-dAsam 9, 'kupyaM ca' upaskararUpam 10iti| eSa dazavidho granthaH ||athainmev pratibhedaM yathAkramaM vyAcaSTe[bhA.826] khettaM seuM keuM, seya'rahaTTAi keu variseNaM / bhUmighara vatthu seuM, keuM paasaay-gihmaaii|| tR-kSetraMdvidhA-setu ketuca / tatra "seya'rahaTTAi"ttiarahaTTAdinA sicyamAnaMyanippadyate tat setu, atrA''dizabdAt taDAgAdiparigrahaH / yatpunaH 'varSeNa' meghavRSTayA niSpadyate ttketu| vAstvipi setu-ketubhedAd dvidhA / bhUmigRhaM setu, prAsAda-gRhAdikaM ketu / tatra narendrAdhyAsitaH saptabhUmAdirAvAsavizeSaH prAsAdaH, gRhaM zeSajanAdhiSThitamekabhUmAdikam, AdigrahaNAt kuTImaNDapA-'pavarakAdikaM parigRhyate // bhA.827] tivihaM ca bhave vatthu, khAyaM taha UsiyaM ca ubhayaM ca / bhUmigharaM pAsAo, saMbaddhagharaM bhave ubhayaM // vR-athavA vAstu trividhaM bhavet, tadyathA-khAtaM tathA ucchritaM ca 'ubhayaMca" khAtocchritamityarthaH / trividhamapi krameNodAharati-"bhUmighara''mityAdi / khAtaM bhUmigRham |ucchritN prAsAdaH, upalakSaNatvAdanyadapyekabhUma-dvibhUmAdikaM gRhamucchritam / yat punaH prAsAda-gRhAdikaM bhUmigRheNa Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/1 sambaddhaM tad bhavet 'ubhayaM' khAtocchritam / / [bhA.828] ghaDieyaraMkhalu dhaNaM, saNasattarasA biyA bhave dhannaM / taNa-kaTTha-tella-ghaya-madhu-vatthAI saMcao bahuhA / / vR-yad ghaTitam 'itarad vA' aghaTitaM suvarNAdikaM tad dhanamucyate / tathA zaNaM saptadazaM yeSAM tAni zaNasaptadazAni bIjAni dhAnyaM bhavediti / tAni cAmUni vrIhiryavo masUro, godhUmo mudga-mASa-tila-caNakAH / ___ aNavaH priyaGgu-kodravamakuSThakAH shaaliraaddhkyH|| kiJcakalAya-kulatthau, zaNasaptadazAni bIjAni / iti / tathAtRNa-kASThataila-ghRta-madhu-vastrAdInAmAdizabdAbusa-palAlAdInAMsaGgaharUpaH saJcayo bahudhA draSTavya iti|| [bhA.829] sahajAyagAi mittA, nAI mAyA-piIhi saMbaddhA / sasurakulaM saMjogo, tinni vi mittAdayo chaTTho / vR-sahajAtakAdayaH suhRdo mitrANi, AdigrahaNAt sahavarddhitakAH sahapAMsukrIDitakAH sahadAradarzinazceti / jJAtayo mAtRpitRsambaddhA-, mAtRkulasambaddhAH pitRkulasambaddhAzcetyarthaH / tatramAtRkulasambaddhAHmAtula-mAtAmahAdayaH, pitRkulasambaddhAH pitRvya-pitAmahAdayaH / zvasurakulaM saMyogo'bhidhIyate, kimuktaM bhavati ? -zvasurakulapAkSikA ye kecit zvasura-zvasura-zvazrUzAlakAdayasteSAM sambandhaH saMyoga ucyate / ete mitrAdayastrayo'pi pakSAH SaSTho granthaH / / [bhA.830] jANaM tu AsamAI, pallaMkaga-pIDhigAi atttthmo| dAsAi navama dasamo, lohAiuvakkharo kuppaM // vR- yAnamiti jAtAvekavacanam, tato'yamartha-yAnAni punarazcAdIni, AdizabdAd gajavRSabha-ratha-zibikAdIni / tathA palyaGkAdIni zayanAni, pIThikAdIni ca AsanAni, eSa zayanA-''sanarUpo'STamo granthaH |daasaadikH sarvo'pyanujIvivargonavamo granthaH / tathAlohAdika upaskaraH kupyamucyate / tatra lohopaskaro lohamayakavallI-kuddAlikA-kuThArAdikaH |aadishbdaad mArtikopaskaroghaTAdikaH, kAMsyopaskaraH sthAla-kaccolakAdika ityaadikHsrvo'piprigRhyte| eSa dazamo grnthH||prruupito dazavidho'pi bAhyagranthaH, samprati caturdazavidhamabhyantaraM granthamAha [bhA.831]koho 1 mANo 2 mAyA 3, lobho 4 pejaM 5 taheva doso a6| micchatta7 veda 8 arai 9, rai 10 hAsa 11 sogo 12 bhaya 13 duguMchA 14 // vR-krodho mAno mAyA lobhazceti catvAro'pi pratItAH 4 / pramezabdenAbhiSvaGgalakSaNo rAgo'bhidhIyate 5|dossshbden tvaprItikalakSaNo dveSaH 6 / 'mithyAtvam' arhprnniitttvvipriitaavbodhruupm| tacca dvividhaMvA trissssttydhikshttrybhedNvaaaprimitbhedNvaa|ttraanaabhigrhikmaabhigrhikN ceti dvividham / anAbhigrahikaM pRthivyAdInAm / AbhigrahikaMtuSaDvidham natthi na nicco na kuNai, kayaM na veei natthi nivvANaM / natthi ya mokkhovAo, chabviha micchatta'bhiggahiyaM // - triSaSTayadhikazatatyavidhaM punaridam - Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddeza : 1, mUlaM-1, [bhA. 831] 225 asiyasayaM kariyANaM, akiriyavAINa hoi culasII / annANI sattaTThI, veNaiyANaM ca battIsA // - aparimitabhedaM tu - jAvaiyA nayavAyA, tAvaiyA ceva hoMti parasamayA / jAvayA parasamayA, tAvaiyA ceva micchattA // evamanekavikalpamapi sAmAnyato mithyAtvazabdena gRhyate iti saptamo bhedaH 7 / vedastrividhaH strI-puM- napuMsakabhedAt / tatra yat striyAH pittodaye madhurAbhilASa iva puMsyabhilASo jAyate sa strivedaH, yat punaH puMsaH zleSmodayAdamlAbhilASavat striyAmabhilASo bhavati sa puMvedaH, yattu paNDakasya pitta - zleSmodaye majjikAbhilASavadubhayorapi stri- puMsayorabhilASaH samudeti sa napuMsakaveda iti trayo 'pyeka eva bhedaH 8 / tathA yadamanojJeSu zabdAdiviSayeSu saMyame vA jIvasyacittodvegaH sA arati 9 / yat punasteSveva manojJeSu asaMyame vA ramaNaM sA rati 10 / yattu sanimittamanimittaM vA hasati tad hAsyam 11 / priyaviprayodivihvalacetovRttirAkrandanAdikaM yat karoti sa zokaH 12 / sanimittamanimittaM vA yad bibheti tad bhayam 13 / yat punarasnAnA-'dantapavana maNDalIbhojanA -dikamaparaM vA mRtakalevara-viSTAdikaM jugupsate sA jugupsA 14 / eSa caturdazavidho'pyAbhyantaragrantha ucyate / prastutayojanAmAha [bhA. 832] sAvajreNa vimukkA, sabbhitara - bAhireNa gaMtheNa / niggahaparamA ya vidU, teneva ya hoMti niggaMthA // vR-sAvadyaH-sapApaH karmopAdAnanibandhanatvAd yo granthastena sAbhyantara- bAhyena ye muktAste nirgranthA ucyante, ye'pi cA''ntaragranthena na sarvathA muktAste'pi yena vidvAMsaH krodhAdidoSavedinastathA 'nigrahaparamAH' tannirjayapradhAnAH, tenaiva kAraNena te nirgranthA bhavanti // ISSntaragranthamadhikRtya ye muktA ye cAmuktAstadetadabhidhitsurAha[bhA.833] keI savvavimukkA, kohAIehi kei bhaiyavvA / seDhidugaM viraettA, jANasu jo niggao jatto // vR-'krodhAdibhiH' AntaragranthaiH kecit 'sarvavimuktAH' sarvairapi vipramuktAH, kecit punaH 'bhaktavyAH' vikalpanIyAH, kaizcid muktAH kaizcidapi na muktA ityabhiprAyaH / atra ziSyaH prAhakathaM nu nAmedaM jJAsyate 'amI sarvathA muktA amI ca na muktAH' ? iti ucyate- 'zreNidvikam' upazamazreNi-kSapakazreNilakSaNaM 'viracayya' yathoktaparipATyA sthApayitvA tato jAnIhi yaH 'yataH' krodhAdernirgato anirgato veti / / atha keyamupazamazreNi ? kA vA kSapaka zreNi? ityAzaGkapanodAya prathamata upazamazreNimAha [bhA. 834] aNa daMsa napuMsi-tthIveya cchakkaM ca purisaveyaM ca / do do egaMtarie, sarise sarisaM uvasamei // vR- ihopazamazreNeH prArambhako'pramattasaMyataH, samAptau punaH pramattasaMyato'viratasamyagdRSTirvA bhavet / yata uktam 18 15 Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram - 1-1/1 uvasAmagaseDhIe, paTThavao appamattavirao u / pajavasANe so vA, hoi pamatto avirao vA / / avirata-dezavirata-pramattA-'pramattasaMyatAnAmanyatamaH pratipadyate ityeke / pratipattikramazcAyam- "aNa"tti prathamato yugapadantarmuhUrttenAnantAnubandhinaH krodha-mAna-mAyA lobhaanupshmyti| tataH 'darzanaM' mithyAtva - samyagmithyAtva- samyagdarzanabhedAt trividhamapi yugapadupazamayati / sarvatra yugapadupazamanakAlo'ntarmuhUrttapramANo draSTavyaH / tato yadi puruSaH prArambhakastataH prathamaM napuMsakavedam, pazcAt strIvedam, tato hAsya- ratya 'rati-zoka-bhaya-jugupsASaTkam, tataH puruSavedam; atha strI prArambhikA tataH prathamaM napuMsakavedam, pazcAt puruSavedam, tato hAsyAdiSaTkam, tataH strIvedam; atha napuMsaka eva prArambhakastataH prathamaM strIvedam, pazcAt puruSavedam, tataH SaTkam, tato napuMsakavedam / tathA 'dvau dvau' apratyAkhyAna - pratyakhyAnarUpI krodhAdikau 'ekAntaritau' saJjavalanakrodhAdyantaritau 'sazau' tulyAvupazamayya sadRzamevopazamayati / iyamatra bhAvanAapratyAkhyAna-pratyAkhyAnaukrodhau krodhatvena parasparaM sadhzau yugapadupazamayati, tataH saJjavalanakrodhamekAkinameva; tato'pratyAkhyAna- pratyAkhyAnau mAnau, tataH saJjavalanamAnam; tato'pratyAkhyAnapratyAkhyAne mAye, tataH saJjavalanamAyAm; tato'pyapratyAkhyAna-prayAkhyAnau lobhau, tataH saJjavalanalobham / taM copazamaya~stridhA karoti, Adyau dvau bhAgau yugapadupazamayati, tRtIyaM bhAgaM saGkhyeyAni khaNDAni karoti, tAnyapi pRthak pRthak kAlabhedenopazamayati, punaH saGghayeyakhaNDAnAM caramakhaNDamasaGghayeyAni khaNDAni karoti, tataH samaye samaye ekeka mupazamayati / iha ca darzanasaptake upazAnte sati nivRttivAdaraH, tata UrdhvamanivRttibAdaro yAvad lobhasya dvicarama saGghayeyakhaNDam, caramasaGkhyeyakhaNDasya punarasaGghayeyakhaNDAnyupazamayat sUkSmasamparAya ucyate / evaM samApitopazama zreNIka upazAntamohavItarAgaguNasthAnakamanubhavan yathAkhyAtacAritrI bhavati / sa ca yadi baddhAyuH pratipadyate tadavasthazca mriyate tato niyamAdanuttaravimAnavAsiSUpapadyate, zreNipracyutasya punaraniyamaH athAbaddhAyustato jaghanyenaikasamayamutkarSato'ntarmuhUrttamupazamakanirgrantho bhUtvA niyamataH kApi vastuni lubdhaH punarapyuditakaSAyaH zreNipratilomamAvarttaya dezapratipAtena sarvapratipAttena vA pratipatati, yato nAsau jaghanyato'pi tadbhava eva nizreyasapadamaznute, utkarSataH punardezonApArddhapudgalaparAvartya saMsAraM saMsarati / yata uktam tammi bhave nivvANaM, na lahai ukkosao vi saMsAraM / poggalapariyaTTaddhaM, desUNaM koi hiMDejjA / / 226 asyAM copazamazreNyAM praviSTena yena yad anantAnubandhyAdikamupazamitaM sa upazamanAM pratItya tena vipramukta ucyate / / prarUpitA upazamazreNi / kSapaka zreNimAha [bhA.835] aNa 4 miccha 5 mIsa 6 samma 7, aTTha 15 napuMsi 16 tthiveya 17 chakkaM ca 23 / pumaveyaM ca 24 khaveI, kohaIe a saMjalaNe 28 // vR- iha kSapakazreNimavirata-dezavirata-pramattA 'pramattasaMyatAnAmanyatama uttamasaMhananaH prazastadhyAnopagatamAnasaH pratipadyate / taduktaM kSapaka zreNiprakrame paDivattIe aviraya-desa - pamattA - 'pamattavirayANaM / Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 227 uddezakaH 1, mUlaM-1, [bhA. 836] annayaro paDivAi, suddhjjhaannovgycitto|| tatrapUrvavidapramattaH zukladhyAnopagato'pi pratipadyate, zeSAstu dharmadhyAnopagatA eveti| pratipattikramazcAyam-prathamamantarmuhUrtenAnantAnubandhinaH krodhAdIMzcatvAro'pi yugapat kSapayati / tadanantabhAgaMtu mithyAtveprakSipya tena saha mithyAtvaM kSapayati / tasyApyanantabhAgaM samyagmithyAtve prakSipya tadapi sAvazeSa kSapayati / Aha kiM punaH kAraNaMsAvazeSa kSapayati? iti, ucyate-yathA khalvatisambhRto dAvAnalo daradagdhendhana evendhanAntaramAsAdyobhayamapi dahati evamasAvapi kSapakastIvrazubhapariNAmatvAt prAktane karmaNyani-zeSita evAparaM kSapayitumArabhate / evaM samyagmithyAtvasyAvazeSaM samyakatve prakSipya tena saha samyaktvaM niravazeSameva kSapayati / yadAha cUrNikRt-jaMtaM sesaM taMsammatte chubhittA nirvsesNkhveitti|" etacca baddhAyuSkApekSaM sambhAvyate, AvazyakAdau tamevAdhikRtya samyaktvaniravazeSakSapaNasyoktatvAt / iha ca yadibaddhAyuH pratipadyate anantAnubandhikSaye ca vyuparamate tato mithyAdarzanodayatastAn punarapyanucinoti, mithyAtve tadvIjasambhavAt; kSINamithyAtvastu nopacinoti, mUlAbhAvAt; tadavasthazca mRto'vazyameva tridazeSUpapadyate / kSINadarzanasaptako'pyapratipatitapariNAmo mriyamANaH suragatAvevopapadyate / pratipatitapariNAmastu nAnAmatitvAt sarvagatibhAga bhavati / tathA coktam baddhAU paDivanno, paDhamakasAyakkhae jai marijjA / to micchattodayao, ciNijja bhuJjo na khiinnmmi|| tammi mao jAi divaM, tappariNAmo ya sattae khiinne| uvarayapariNAmo puNa, pacchA nANAmai-gaIo / / saca yadibaddhAyuHpratipadyate tato niyamAddarzanasaptake kSINe styuprmte|abddhaayusskH punaranuparata eva samastAM zreNiM samApayati / sa ca svalpasamyagdarzanAvazeSa evApratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNakaSAyASTakaM kSapayituM yugapadArabhate / eteSAM ca saGkayeyatamaM bhAgaMkSapayan etAH SoDaza prakRtIH kSapayati / tadyathA-nairayikagatinAma tiryaggatinAma ekendriyajAtinAma dvIndriyajAtinAma trIndriyajAtinAma caturindriyajAtinAma narakAnupUrvInAma tiryagAnupUrvInAma aprazastavihAyogatinAma sthAvaranAma sUkSnamanAma aparyAptanAma sAdhAraNanAma nidrAnidrAM pracalApracalAM satyAnagRddhimiti / tato'STAnAM kaSAyANAmavazeSa kSapayati / tato npuNskvedm| tataH stravedam / tato hAsyAdiSaTkam / tataH puruSavedaM tridhA kRtvA khaNDadvayaM yugapat kSapayati, tRtIyaM tukhaNDaM saJjavalanakrodhe prakSipati, puruSe pratipattaryayaMkramaH / strI-napuMsakayoH ptipatrorupazamazreNinyAyovaktavyaH / krodhAdIMzca saJjavalanAnpratyekamantarmuhUrtenAnenaiva khaNDatrayaracanAnyAyena kSapayati / zreNiparisamAptikAlo'pyantarmuhUrtapramANa eva draSTavyaH / kevalaM bRhattaramatrAntarmuhUrtam, antarmuhUrtAnAmasaGkhayeyabhedatvAt / lobhacaramakhaNDaM tu saGkhyeyAni khaNDAni kRtvA pRthak pRthak ksspyti|ihc kSINadarzanasaptako nivRttibAdarasamparAya ucyate, tataUrdhvaMmanivRttibAdarasamparAyo yAvat saJjavalanalobhasya dvicaramasaGkhayeyakhaNDam, caramasaGkhyeyakhaNDasyapunarasaGkhyeyAnikhaNDAni kSapayan sUkSmasamparAya ucyate, tata Urddha kSINamohacchadmasthavItarAgo yathAkhtAcAritrI bhavati / tato yathA kazcid mahApurutho bAhubhyAnapAragambhIrAM mahAnadIM tIrkhA stAdhamAsAdya kSaNamekaM Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 . bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/1 vizrAmamAdatte evamayamapi dustaraMmohasAgaraMtI sAtaparizramo vizrAmyatIti / tatazchadmasthavItarAgatvasambandhinisamayadvaye'vaziSyamANeprathame samaye nidrAM 1 pracalA 2 devagatiM3devAnupUrvI 4 vaikriyazarIranAmakarma 5 vajrarSabhanArAcasahananaMmuktvA zeSANi saMhananAni 10SannAMsaMsthAnAnAM madhyeyasmin vyavasthitastadekaMmuktvAzeSANisaMsthAnAni 15AhArakazarIranAma 16yadyatIrthakaraH pratipattA tatastIrthakaranAmakarmApi 17 ityevaM saptadaza prakRtIH kSapayati / tato dvitIye samaye paJcaprakAraM jJAnAvaraNaM caturvidhaM darzanAvaraNaM paJcavidhamantarAyaM ca kSapayitvA vimlkevlshriymvaapnotiiti| enAM ca kSapakazreNimadhyAsInena yena yadanantAnubandhyAdikaM kSapitaM sa tena mukta ityavasAtavyam / ye'pi zreNidvayamadyApi na pratipadyante kintu sAmAyika-chedopasthApanIyaparihAravizuddhikAnAmanyatamasminsaMyamevartantete'pi saJjavalanacatuSTayavarjeMdizabhikaSAyairmuktA ityavagantavyam / yata uktam bArasavihe kasAe, khavie uvasAmie va jogehiM / labmai carittalaMbho, tassa visesA ime paMca / / tatazca- jeviana savvagaMthehi niggayA hoti kei niggNthaa| teviya niggahaparamA, havaMti tesiM khujjuttaa|| vR-ye'pi ca sarAgasaMyamavartinaH sarvebhya Antaragranthebhyo na nirgatAH te'pi 'teSAM' saJjavalanakaSAyAdInAM 'kSayodyuktAH' udayanirodhodayaprAptaviphalIkaraNAbhyAMkSayakaraNAyodyatAH santaH 'nigrahaparamAH' AntaragranthanigrahapradhAnA bhavanti ityato nirgranthA ucyante / / api ca[bhA.837] kalusaphaleNa na jujjai, kiM cittaM tattha jaM vigyraago| saMte vijo kasAe, nigiNhaI so vi tttullo|| vR- kaluSayanti-sahajanirmalaM jIvaM karmarajasA malinayantIti "ac" iti acpratyaye kaluSA-kaSAyAsteSAM yat phalaM-paruSabhASaNa-nayanamukhavikAra-raudradhyAnAnubandhAdikaM tena saha yad 'na yujyate' na sambandhamupayAti 'vigatarAgaH' vizeSeNa-apunavina gato rAgo yasmAt sa vigatarAgaH, kSINamoha ityarthaH / tatra 'kiM citram ?' kimAzcaryam ? kaSAyalakSaNakAraNAbhAvAd na kinycidityrthH|ystu 'sato'pi' vidyamAnAnapi kaSAyAn 'nigRhNAti' udIyamAnAneva prathamato niruNaddhi kathaJcidudayaprAptAn vA viphalIkaroti so'pi 'tattulyaH' vItarAga iva niSkaSAyo mantavyaH, satAmapi kaSAyANAmasatkalpatAkaraNAt |atH sarAgasaMyato'pi nirgrantho'bhidhIyate iti ||ath paraH praznayati [bhA.838] jai amitaramukkA, bAhiragaMtheNa mukyA kihanu / giNhaMtA uvagaraNaM, jamhA amamattayA tesu|| vR-yadyanantaroktaprakAreNA'bhyantaragranthamuktAstatovastra-pAtrAdikamupakaraNaM gRhNantaH kathaM 'nuH' iti vitarkebAhyagranthena muktA ucyeran ?, vastrAderapi grantharUpatvAdityabhiprAyaH / sUrirAhayasmAt 'teSu vastra-pAtrAdiSu na vidyate mamatvaM-mUrchA yeSAM te 'amamatvakAH' "zeSAdvA" iti kacpratyayaH mUrchArahitAstena bAhyagranthamuktA apyabhidhIyante / iyamatra bhAvanA-mUrchA parigraho Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM-1, [bhA. 838] 229 gIyatena tUpakaramAdidhAraNamAtram, "mucchA pariggahovutto'iti jJAtavyaH / taduktaM paramagurubhiH ___ ajjhatthavisohIe, uvagaraNaM bAhiraMpariharaMto / apariggaho tti bhaNio, jiNehi telokkadaMsIhiM / / gataM granthapadam / athA''mapadaM vivarISurAha[bhA.839] nAmaM ThavaNA AmaM, davvAmaMceva hoi bhAvAmaM / usseima saMseima, uvakkhaDaM ceva pliyaamN|| vR-AmaMcaturdhA, tadyathA-nAmAmaM sthApanAmaM dravyAmabhAvAmam / tatra nAma-sthApane gtaarthe| dravyAmaM punazcaturdhA, tadeva darzayati-"usseima" ityAdi / ut-Urddha nirgacchatA bAppeNa yaH svedaH sa utsvedaH, utsvedena nivRttamutsvedimam, "bhAvAdimaH" iti sUtreNa imapratyayaH, utsvedimaMca tadAmaM ca utsvedimAmam1 / mam-ekIbhAvena svedaH saMsvedaH, tena nirvRttaM saMsvedimam tadevAmaM saMsvedimAmam 2 / tathopaskRtA-rAddhA ye valla-caNakAdayaH, teSAM madhye yadAmaM taduSaskRtAmam 3 / paryAyaH-svAbhAvika auSAdhiko vAphalAnAMpAkapariNAmaH, tasminprApte'piyadAmaMtatparyAyAmam 4 // athotsvedimAdicatuSTayameva vyAcaSTe[bhA.840] usseima piTThAI, tilAi saMseimaMtuNegavihaM / kaMkaDuyAi uvakkhaDa, avipakkarasaMtu paliyAmaM / / vR-utsvedimaM 'piSTAdi' piSTaM-sUkSmatandulAdicUrNiniSpannam, taddhi vastrantaritamadhaHsthitasyoSNodakasya bAppeNotsvidyamAnaM pacyate, tatra yadAmaM tad utsvedimAmam, AdigrahaNAd bharolAdiparigrahaH / saMsvedimaM punastilAdikamanekavidham, iha kvacipiTharAdaupAnIyaMtApayitvA piTharikAyAM prakSiptAstilAstenoSNodakena sicyante tataste tilAH saMsvidyante, teSAM saMsvinnAnAM madhye ye AmAstat saMsvedimAmam, AdigrahaNena yadanyadapyetena krameNa saMsvidyate tat saMsvedimAmam / tathA caNaka-mudgAdInAmupaskRtAnAM ye kaGkaTukAdaya AmAste upaskRtAmam / paryAyAma punaravipakkarasaMphalAdikamucyate // taccaturvidham, tadyathA[bhA.841] iMdhana dhUme gaMdhe, vacchappaliyAmae aAmavihI / eso khalu AmavihI, neyavvo AnupuvvIe / vR-indhanaparyAyAmadhUmaparyAyAmaMgandhaparyAyAmavRkSaparyAyAmamityevaM paryAyAmeAmavidhizcatuHprakAraH / eSa khalu AmavidhitivyaH 'AnupUrvyA' yathoktayA paripATyA / yadvA AnupUrvI nAma vakSyamANalakSaNA palAlaveSTana-gakhinana-karISaprakSepaNAdikA yathAyogamAmaphalapAcanAya racanA tayA jJAtavya Amavidhiriti / athendhana-dhUmaparyAyAme vivRNoti[bhA.842] koddavapalAlamAI, dhUmeNaM tiMdugAi pccNte| majjha'gaDA'gaNi peraMta tiMduyA chiddadhUmeNaM // vR-kodravapalAlAdikamindhanamucyate, AdigrahaNena zAlipalAlaparigrahaH, tena cA''mraphalAdIni phalAni veSTayitvA pAcyante, tatra yAnyapakkAni phalAni tad indhanaparyAyAmam / tathA dhUmena tindukAdIni phalAni pAcyante, kathaM pAcyante ? ityAha-"majjha'gaDAi"tti prathamato gaLyA madhye karISaH prakSipyate, tasyAzca gartAyAH pArzveSvaparA gartAH khanyante, tAsu ca gartAsu Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 bRhatkalpa-chedasUtram - 1-1/1 tindukAdIni phalAni prakSipya madhyamAyAM karISagarttAyAM " agani"tti agnirdIyate, tAsAM ca " peraMta "tti paryantagarttAnAM zrotAMsi madhyamagarttayA saha mIlitAni kriyante, tatastasyAH karISagarttAyAH sakAzAd dhUmastaiH zrotobhi paryantagarttAsu pravizati, tatastacchidrasambandhinA dhUmena prasaratA tAni phalAni pAcyanta iti, teSAM madhye yadAmaM tad dhUmaparyAyAmam / / atha gandha-vRkSaparyAyAme bhAvayati[bhA. 843] aMbaga - cibbhiDamAI, gaMdheNaM jaM ca uvari rukkhassa / kAlappatta na paccai, vatthappaliyAmagaM taM tu // vR-Amraka-cirbhaTAdIni AdizabdAd bIjapurakAdIni yAnyapakvAni phalAni teSAM madhye pakvAni prakSipyante, teSAM gandhena prAktanAnyAmakAni pacyante, tatra yad apakvaM phala tad gandhaparyAyAmam / tathA "jaM ca "tti cazabdasya punararthatvAd yat punarvRkSasyopari zAkhAyAM varttamAnaM kAle-vasantAdilakSaNe pAkagasamaye prApte'pi paripakkeSvapyaparaphaleSuna pacyate tad vRkSaparyAyAmam // vyAkhyAtaM caturvidhamapi paryAyAmam / tadhyAkhyAne ca samarthitaM dravyAmam / atha bhAvAmasvarUpaM nirUpayati [bhA.844] bhAvAmaM piya duvihaM, vayaNAmaM ceva no ya vayaNAmaM / vayaNAma aNumayatthe, AmaM ti hi jo vade vakkaM / / vR- bhAvAmamapi dvividham-vacanAmaM caiva novacanAmaM ca / vacanarUpamAmaM vacanAmam, anumatArthe 'Amam' iti yaH 'vAkyaM' vacanaM vadet tadvacanAmam / yathA- ko'pi sAdhurgurUNAM kAryeNa gacchannapareNa pRSTaH-Arya ! kiM gurukAryeNa gamyate ?, sa pratyAha- Amam, evametadityarthaH // [bhA. 845] novayaNAmaM duvihaM, Agamato ceva no a Agamato / Agame nANuvautto, noAgamao imaM hoi // vR-novacanAmaM dvividham-Agamatazcaiva noAgamatazca / tatrAgamata AmapadArthajJAnayuktastatra copayuktaH, upayogasya bhAvarUpatvAd jJAnasya cAgamarUpatavAt / noAgamato bhAvAmamidaM bhavati / / tadevAha [bhA. 846 ] uggamadosAIyA, bhAvato assaMjamo a aamvihii| anno vi ya Aeso, jo varisasayaM na pUrei // vR- udgamadoSAH- AdhAkarmAdayaH, AdigrahaNAd utpAdanAdoSA eSaNAdoSAzca, etad bhAvAmaM pratipattavyam / tathAca AcArAGgasUtram - savvAmagaMdhaM parinnAya nirAmagaMdho parivvae 'asaMyamazca' pRthivyAdyupamardalakSaNo bhAvataH Amavidhireva jJAtavyaH, cAritrApakvatAkaraNAt / yadvA'nyo'pi 'Adeza' prakAro bhaNyate - yo varSazatAyuH puruSa AyuSkopakrameNa varSazatamapUrayitvA mriyate so'pi bhAvata AmaH, AyuSaH paripAkamantareNa maraNAt / atra ca dravyAmeNAdhikAraH, tatrApi vRkSaparyAyAmeNa, zeSANAmuccAritasaddazatayA vineyavyutpAdanArthaM prasaGgataH prarUpitatvAt / / vyAkhyAtamAmapadam / atha tAlapadaM vivRNoti [bhA. 847] nAmaM ThavaNA davie, tAlo bhAve ya hoi nAyavvo / jo bhavio so tAlo, davve mUluttaraguNesu // vR- nAmatAlaH sthApanAtAlo dravyatAlo bhAvatAlazca bhavati jJAtavyaH / tatra nAma-sthApane Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 231 uddezaka : 1, mUlaM-1, [bhA. 847] kSuNNe / dravyatAlaH punarayam-"jo bhaviu"tti yaH khalu 'bhavyaH' bhAvitAlaparyAyaH / sa ca tridhAekabhaviko baddhAyuSko'bhimukhanAma-gotrazca / tatraikaMbhaviko nAma yo vivakSitabhavAnantaraM tAlatvenotpatsyate, baddhAyuSko yena tAlotpattiprAyogyamAyuH karma baddham, abhimukhanAma-gotraH punarvipAkodayAbhimukhatAlasambandhinAma-gotrakarmAtAlatvenotpitsayA vikSiptajIvapradezaH / yadvA dravyatAlo dvividhaH-mUlaguNanirvirtita uttrgunnnivrtitshc| tatrasvAyuSaH parikSayAdapagatajIvo yaH skandhAdirUpastAlaH sa mUlaguNanirvartitaH, yastu kASTha-citrakarmAdiSvAlikhitaH sa uttaraguNanirvartitaH / eSa dravyAtAlaH / / samprati bhAvatAlamAha[bhA.848] bhAvammi hoMti jIvA, je tassa pariggahe smkkhaayaa| biio viya Adeso, jo tassa vijANao puriso|| . vR-'bhAve' bhAvaviSayastAloyejIvAH 'tasya tAlasyaparigrahemUla-kandAdigatAste sarve'pi samuditAH santo bhAvatAla iti samAkhyAtAH, noAgamata iti bhAvaH / dvitIyo'pyatdezo'stiyaH 'tasya' tAlasya vijJAyakaH' upayuktaH puruSaH so'pi bhAvatAla ucyate, Agamata ityarthaH / atracanoAgamatabhAvatAlenAdhikAraH, tasya sambandhiyatphalaM tadiha tAlazabdena prtyetvym|| gataM tAlapadam / atha pralambapadaM vivRNoti[bhA.849] nAmaM ThavaNa palaMbaM, davve bhAve ahoi bodhavvaM / aTThaviha kammagaMThI, jIvo u palaMbae jennN|| vR-nAmapralamba sthApanApralambaM dravyapralambaMbhAvapralambaMca bhavati boddhavyam / nAma-sthApane sugame / dravyapralambamekabhavika-baddhAyuSkA-'bhimukhanAmagotrabhedabhinnaM mUlottaraguNabhedabhinnaM ca dravyatAlavadbhAvapralambaMca bhaavtaalvdvktvym|ydvaaassttvidhH krmgrnthirbhaavprlmbmucyte| kutaH ? ityAha-yena karmaNA jIvaH tuzabdaH saMsArIti vizeSaNArtha 'pralambate' nairayikAdikAM gati gatiM prati lambata iti tad bhAvataH pralambam / / atra paraH prAha[bhA.850] tAlaM talo palaMba, tAlaM tu phalaM talo havai rukkho / palaMbaM ca hoi mUlaM, jhijhirimAI muneyavvaM // vR-kimidaM tAlam ? ko vA talaH? kiM vA pralambam ? / atra sUrirAha-tAlaM tAvat phalaM talavRkSasambandhi, taccAgrapralambamucyate / talaH punastadAdhArabhUto vRkSaH / pralamba punarmUlaM bhavati, pralambazabdeneha mUlapralambaMgRhItamiti bhaavH| tacca 'jhijjhiryAdikaM jhijhiriprabhRtivRkSasambandhi "muneyavvaM" jJAtavyam / tadeva mUlapralambamAha[bhA.851] jhijhiri-surabhipalaMbe, tAlapalaMbe asallaipalaMbe / etaM mUlapalaMba, neyavvaM aanupuviie| vR-jhijhirI-vallIpalAzakaH surabhi-siggukaH tayoH pralamba-mUlam / evaM tAlapralambaM ca sallakIpralambam, cazabdAdanyadapimUlaM yad lokasyopabhogamAyAti tadetadmUlapralambaM jJAtavyamAnupUrvyA ||athaagrprlmb vivRNoti[bhA.852] tala nAliera laue, kaviTTha aMbADa aMbae ceva / eaMaggapalaMbaM, neyavvaM aanupubbiie|| Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/1 vR- talaphalaM nAlikeraphalaM lakucaphalaM kapitthaphalam AmrAtakaphalam AmraphalaM cazabdasyAnuktasamuccayArthatvAd anyadapi kadalIphala-bIjapUrAdikam etadagrapralamba jJAtavyamAnupUrvyA ||ath paraH prAha[bhA.853] jai mUla-'ggapalaMbA, paDisiddhA na hu idAni kNdaaii| kappaMti na vA jIvA, ko va viseso tadaggahaNe // vR- yadi mUlapralambA-'grapralambe pratiSiddhe na punaH 'idAnIm' asmin sUtre 'kandAdayaH' kandaskandha-tvak-zAkhA-pravAla-pra-puSpa-bIjAnipratiSiddhani, yatazcaiteSAMpratiSedhaMna karotisUtraM tato madIyAyAM matau pratibhAsate-avazyamete kandAdayaH kalpante pratigrahItuM jIvA api santaH, athavA tattvato nA'mIjIvA bhavanti, yadi hi jIvAbhaveyustataH pratiSedho'pyamISAmasmin sUtre kRtaH syAt; athetthaM bhaNiSyanti bhavantaH-jIvA evAmI na ca kalpante tataH sUtraM durbaddham atha bravIdhvam-jIvAamInacakalpantesUtraMcasuddham, tataH ko vA vizeSahetusteSAM-kandAdInAmagrahaNe yena tena gRhItAH ? iti ||atr sUri prativacanamAha[bhA.854] coyaga! kannasuhehiM, saddehi samucchito visaha phaase| majjhammi aTTha visayA, gahiyA eva'TTa kNdaaii| vR-he nodaka ! yathA dazavakAlike kannasokkhehi saddehi, pemaM naabhinivese| dAruNaM kakkasaM phAsaM, kAeNa ahiyaase|| ityasmin zloke "karNasukhaiH' suzravaiH zabdairamUrchito bhavet" iti zabdaviSayorAgaH pratiSiddhaH, "viSaheta sparza dAruNam" ityanena tu sparzaviSayo dveSa iti zabda-rUpa-rasa-gandha-sparzAnAmiSTAniSTarUpatayA dazavidhAnAM madhyAdiSTazabdA-'niSTasparzayorAdyantayoreva sUtralAghavArthaM grahaNaM kRtam, anyathA hyevamabhighAtavyaM syAt kannasokkhehi saddehi, pemaM naabhinivese| dAruNaM kakkasaM sadaM, soeNa ahiyaase| cakkhusokkhehi rUvehiM, pemaM naabhinivese| dAruNaM kakkasaM rUvaM, cakkhuNA ahiyaase|| param "AdyantagrahaNemadhyasyApi grahaNam" iti nyAyAdaSTAvapimadhyavarttino'niSTazabdAdyA iSTasparzAntA viSayA gRhItA bhavanti; evamatrApi sUtraMbRhattaraMmA bhUt' iti hetorAdyAntyayoragramUlapralambayorgrahaNemadhyavartinaH kndaadyo'ssttaavpigRhiitaadrssttvyaaH| eteSAMmUla-kandAdInAMdazAnAmapi medAnAM sukhapratipattyarthamiyaM gAthA likhyate __ mUle kaMde khaMdhe, tayA ya sAle pavAla patte ya / puphephale yabIe, palaMbasuttammi dasa bheyA / / -prakArAntareNa prativacanamAha - [bhA.855] ahavA egaggahaNe, gahaNaM tajjAtiyANa savvesiM / tena'ggapalaMbeNaM, tu sUiyA sesagapalaMbA / / Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka H 1, mUlaM-1, [bhA. 855] 233 vR-athavA "ekagrahaNe tajjAtIyAnAM sarveSAM grahaNaM bhavati" iti nyAyo yataH samasti tenAgrapralambagrahaNena tuzabdAd mUlapralambagrahaNena ca zeSANi-kandAdIni pralambAni sUcitAni // atha punarapi paraH prAha[bhA.856] talagahaNAu talassA, na kappe sesANa kappaI nAma / egaggahaNA gahaNaM, diTuMto hoi sAlINaM / / vR-'talagrahaNAt' iti upalakSaNatvAt tAlapralambagrahaNAt tAlasyaiva sambandhIni mUlakandAdIni pralambAni na kalpante 'zeSANAM punaH' AmrAdInAM pralambAni kalpanta ityrthaadaapnnm| 'nAma' iti sambhAvanAyAma, sambhAvyate ayamartha iti bhAvaH / sUrirAha-ekagrahaNAt tajjAtIyAnAM sarveSAM grahaNaM bhavati, dRSTAntaH zAlisambandhI atra bhavati / yathA 'niSpannaH zAli' ityukte naika eva zAlikaNo niSpannaHpratIyate kintu zAlijAti, tathA'trApitalapralambagrahaNena na kevalasyaiva tAlasya kintu sarveSAM vRkSajAtIyAnAMpralambAnyupAttAnipratipattavyAni ||athpunrpi praznayati[bhA.857] ko niyamo u taleNaM, gahaNaM annesi jena na kayaM tu / ubhayamavi ei bhogaM, paritta sAuMca to gahaNaM / / vR-ko nAma niyamastalena yena tasyaiva grahaNaM kRtaM nAnyeSAM vRkSANAm ? / sUrirAha-tAlasya sambandhi mUlA-'grapralambarUpamubhayamapi 'bhogam' upayogameti, tathA parIttaM pratyekazarIraM 'svAdu ca' madhuraM tad bhavati, atastasya pratiSedhe sutarAmanantakAyikAdInAM pratiSedhaH kRto bhavati, tatastAlasya grahaNaM kRtamiti / / gataM pralambapadam / atha bhinnapadaM vyAcikhyAsurAha[bhA.858] nAmaM ThavaNA bhinnaM, davve bhAve ahoi nAyavvaM / davvammi ghaDa-paDAI, jIvajaDhaM bhAvato bhinnaM / / vR-nAmabhinnaM sthApanAbhinnaM dravyabhinnaM bhAvabhinnaM ca bhavati boddhavyam / nAma-sthApane kssunne| dravyabhinnaM ghaTa-paTAdikaM vastu yad bhinna-vidAritam / bhAvato bhinnaM tu yad jIvena jaDhaM-parityaktaM tad mantavyam / atra caturbhaGgImAha[bhA.859] bhAveNa ya davveNa ya, bhinnA-'bhinne caukkabhayaNA u / paDhamaMdohi abhinnaM, biiyaM puna davvato bhinnaM / / vR-bhAvena ca dravyeNa ca bhinnA-'bhinnayoH 'catuSkabhajanA' caturbhaGgIracanA kartavyA / tatra 'prathama' prathamabhaGgavarti pralamba 'dvAbhyAmapi' bhAvena dravye ca abhinnam / dvitIyaM punardravyato bhinnaM bhaavtstvbhinnm|| [bhA.860] taiyaM bhAvato bhinnaM, dohi vibhinnaM cautthagaM hoi| eesiMpacchittaM, vocchAmi ahAnupuvvIe / / vR-tRtIyaM bhAvato bhinnaM dravyataH punrbhinnm| caturthaM 'dvAbhyAmapi' bhAvato dravyatazca bhinnaM bhvti| eteSAM' caturNAmapiprAyazcittaM yathA''nupUrvyA' yathoktaparipATyA 'vakSyAmi' bhnnissyaami|| pratijJAtameva nirvAhayati[bhA.861]lahugA ya dosu dosuya, lahuo paDhamammi dohi vI gurugaa| tavagurua kAlaguruo, dohi vi lahuo cauttho u|| Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/1 kRprathama-dvitIyayordvayorbhaGgayozcatvArolaghukAH, bhaavto'bhinntyaascetntvaat| 'dvayostu' tRtiiy-cturthyosilghu| tathA prathame bhaGge ye catvAro laghukAste dvAbhyAmapi guravaH tapasA kAlena c| dvitIye bhaGge ye catvAro laghavaste tapasA guravaH kAlena laghavaH / tRtIyabhaGge yamAsalaghu tat kAlena guru tapasA laghu / caturthastu bhaGgo dvAbhyAmapi laghukaH tapasA kAlena ca / laghukaMtatra (tvatra) mAsalaghu drssttvymityrthH|| [bhA.862] ugghAiyA paritte, hoti anugghAiyA anNtmmi| ANA'Navattha micchA, virAdhanA kassa gIyatthe // vR- etAni prAyazcittAni 'udghAtikAni' laghukAni 'parItte' pratyekapralambe bhaNitAni / 'anante' anantakAyepunaretAnyeva 'anuddhAtikAni' gurukANijJAtavyAni,prathama-dvitIyayozcatvAro gurukAH tRtIya-caturthayostu bhaGgayormAsaguru prAyazcittaM tapaHkAlavizeSitaM pUrvavad vaktavyamiti bhAvaH / tathA pralambaM gRhNatA tIrthakRtAmAjJAbhaGgaH kRto bhavati, anavasthA mithyAtvaM virAdhanA ca saMyamA''tmaviSayA kRtA bhavati / ziSyaH pRcchati-kasyaitat prAyazcittamAjJAdayazca doSAH? / gururAha-agItArthasya bhikssoriti| etacca sprpnycmuprissttaadbhaavyissyte||athprlmbgrhnnevistrenn prAyazcittaM varNayitukAma imAM dvAragAthAmAha[bhA.863] annattha-tatthagahaNe, paDite accittameva sccitte| chubhaNA''ruhaNA paDaNe, uvahI tatto ya uDDAho / / vR-pralambagrahaNaM dvidhA-anyatragrahaNaM tatragrahaNaM ca / vRkSAdanyatra-anyasmin pradeze grahaNam anyatragrahaNam, tatraiva-vRkSapradeze grahaNaMtatragrahaNam / tathApatitaM vRkSasyAdhastAdyad gRhNAti tad dvidhaa-acittNscittNc|tsy patitasyAprAptau vRkSoparisthitapralambapAtanAya "chubhaNa"tti kASThAdeH prkssepnnm|tthaa'pypraaptii "AruhaNa"tti tasmin vRkSeArohaNaM kroti|aaruuddhsy cakadAcit patanaM bhavet / pralambaM gRhNantaM dRSTvA ca prAntena kenacidupadhirapahiyeta / tatazcoDDAhaH saJaAyeteti dvAragAthAsamAsArthaH / / vistarArthaM pratidvAraM bibhaNiSuH prathamato'nyatragrahaNaM vivRNoti[bhA.864] annagahaNaM tu duvihaM, vasamANe'Davi vasaMti aMto bahiM / aMtA''vaNa tavvajje, racchA giha aMto pAse vaa|| vR-anyatragrahaNaM dvividham, tadyathA-vasati aTavyAM ca / tatra ya vasati pradeze tad dvidhAgrAmAdInAmanto bahizca / yad grAmAdInAmantastat punardvividham-ApaNe tadvarje ca / ApaNaHhaTTaH, tatra sthitasya pralambasya yad grahaNaM tad ApaNaviSayam / yat punarApaNavarje gRhe vA rathyAyAM vA gRhNAti tttdvrjvissym| tatra yad ApaNaviSayaM tad ApaNasyAntarvA bhavet pArzvatovA / yat tadvarjaviSayaM tadapi rathyAyA gRhasya vA antarvA bhavet pArzvato veti / etacca sarvamapi dvidhaaaprigrhNsprigrhNc| tatrApaNetadvarjevAaparigrahegRhNAnasya dravya-kSetra-kAla-bhAvabhedAt caturvidhaM prAyazcittam / tatra dravyatastAvadAha[bhA.865] kabbaTThadiDhe lahuo, aTuppattIya lahuga te ceva / parivaDDamANadose, diTThAI annghnnmmi|| vR-kalpasthaH samayaparibhASayA bAlaka ucyate, tena pralambamacittaM gRhNAno yadi dRSTastadA ___ Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM-1, [bhA. 865] 235 maaslghu|athsNytN pralambaMgRhNantaM dRSTvA kalpaskasyArtha-prayojanaMtasyotpatti- ahamapigRhNAmi' ityevaMlakSaNA bhavati tatazcaturlaghavaH / atha na kagalpasthena kintu mahatA puruSeNa pralambaM gRhNAno dRSTastadA "te ceva" t ta eva catvAro laghavaH / atha tasyApyarthotpatti-'ahamapi gRhNAmi' iti lakSaNA jAyate tato'pi catvAro laghavaH / atra ca ye dRSTAdayaH parivarddhamAnA doSA anyatragrahaNe bhavanti tAnanantaragAthayA vakSyamANAn zRNuta / / tAnevAha[bhA.866] diDhe saMkA bhoiya-niA-''rakkhi-seTTirAINaM / cattAri chacca lahuguru, chedo mUlaM taha dugaMca / / vR-yuvAdinA mahatA puruSeNa pralambAni gRhNan dRSTaH caturlaghu / tatastasya zaGkA jAyate 'kiM suvarNAdikaM gRhItam ? uta pralambam ?' tadA'pi caturlaghu / nizaGkite catvAro guravaH / athAsau "bhoiya"ttibhojayatibharimiti bhojikA-bhAryAtasyAH kathayati-priye! mayAsaMyataH phalAni gRhNAno dRSTaH' ityukte yadi tayA pratihataH "maivaM vAdIH, na sambhavatyevezaM mahAtmani sAdhau' iti tatazcaturgurukameva / atha tayA na pratihastastataH SaD laghavaH / AsannataraH sambandha iti kRtvA prathamaM bhojikAyAagrekathayatIti, evaM mitrAdiSvapimantavyam / tataH "ghADi"tti ghATaH saGghATaH sauhRdamityeko'rtha, savidyate'syeti ghATI' sahajAtakAdivayasya ityarthaH, tasyAotathaivakathayati, tenApi yadi pratihatastadA SaD laghava eva / atha na pratihatastataH SaDguravaH / tato nijAH-mAtApitrAdayasteSAM kathayati, taiH pratihataH SaD gurava eva / apratihate punazchedaH / tata ArakSikeNa ArakSikapuruSairvA tasya sakAzAdanyato vA pralambagrahaNavRttAnte zrute tataH pratihate cheda eva / apratihate punarmUlam / tataH zreSThinaH zrIdevatAdhyAsitasauvarNapaTTavibhUSitottamAGgasya tato'nyato vA vRttAntazravaNetena ca prtihte'nvsthaapym|aprtihte pArAJcikam |pshcaaH yathAkramamamaSImeva prAyazcittAnyabhihitAni, tAni ca bhAvitAnyeva / navaraM "durga" ti anvsthaapypaaraanycikdvym|| [bhA.867] evaM tA aduguchie, duguMchie lasuNamAi emeva / navariM puNa caulahugA, pariggahe ginnhnnaadiiyaa|| vR-evaM tAvad 'ajugupsite' AmrAdau pralambe gRhyamANe prAyazcittaM draSTavyam / jugupsite punaridaM nAnAtvam / jugupsitaM dvidhA-jAtijugupsitaM sthAnajugupsitaM ca / tatra jAtijugupsitaM lazunAdi, AdigrahaNena palANDuprabhRtiparigrahaH / sthaanjugupsitNpunrshucisthaanekrdmaadauptitm| dvividhe'pi jugupsite 'evameva' ajugupsitavat prAyazcittaM vaktavyam / 'navaraM' kevalaM punaH kalpasthakadRSTaMjugupsitaMgRhNAnasya caturlaghavo'trajJAtavyAH |ajugupsitepunH "kabbaThThadiDhe lahuo" tti laghumAsaevokta iti vizeSaH / etacca srvmpyprigrhmdhikRtyoktm| "pariggahe giNhaNAdIya" tti yat punaH pralambaM kasyApi parigrahe vartate tasmin jugupsite vAajugupsite vA prAyazcittaM tathaiva vaktavyam, paraMyasya zreSThayAdeH parigrahetAni pralambAnivartantetatkRtAgrahaNA-''karSaNa-vyavahArAdayo doSA atrAdhikA bhavantIti // gataM dravyataH prAyazcittam / atha kSetrataH kAlatazca prarUpayati[bhA.868] khette nivesaNAI, jA sImA lahugamAi jA carimaM / ___kesiMcI vivarIyaM, kAle dina aTThame spdN|| Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa - chedasUtram - 1-1/1 vR- kSetrato nivezanamAdau kRtvA yAvad grAmasya sImA eteSu sthAneSu gRhNAMnasya laghukAdikaM yAvat 'carimaM' pArAJcikam / kimuktaM bhavati ? - nivezane-mahAgRhaparivArabhUtagRhasamudAyarUpe gRhNAti catvAro laghavaH, pATake gRhNAti catvAro guravaH, sAhikAyAM gRhapaGkirUpAyAM gRhNAti SaD laghavaH, evaM grAmamadhye SaD guravaH, grAmadvAre cchedaH, grAmasya bahirmUlam, udyAne'navasthApyam, grAmasImAyAM pArAJcikam / keSAJcidAcAryANAM matena 'viparItam' uktaviparyastaM prAyazcittam / tadyathA- sImAyAmanyagrAme vA gRhNAti caturlaghu, udyAne ca caturguru, grAmabahiH SaDlaghu, grAmadvAre SaDaguru, grAmamadhye cchedaH, prAyazcittamaSTame dine 'svapadaM ' pArAJcikam / iyamatra bhAvanA- pralambAni gRhNataH prathame divase catvAro laghavaH, dvitIye catvAro guravaH, tRtIye SaD laghavaH, caturthe SaDguravaH, paJcame cchedaH, SaSThe mUlam, dvitIye catvAro guravaH, tRtIye SaD laghavaH, caturthe SaDaguravaH, paJcame cchedaH, SaSThe mUlam, saptame'navasthApyam, aSTame pArAJcikam // atha prakArAntareNa kSetrata eva prAyazcittamAha 236 [bhA.869 ] nivesaNa vADaga sAhI, gAmamajjhe a gAmadAre a / ujjANe sImAe, annaggAme ya khettammi // vR- kSetre prakArAntareNa prAyazcittamidam-nivezane caturlaghu, pATake caturguru, sAhikAyAM SaDalaghu, grAmamadhye SaDguru, grAmadvAre cchedaH, udyAne mUlam, sImAyAmanavasthApyam, anyagrAme pArAJcikam / / atha bhAvataH prAyazcittamAha [bhA.870 ] bhAva'TThavAra sapadaM, lahugAI mIsa dasahi carimaM tu / emeva ya bahiyA vI, satye jattAiThANesu // vR- bhAve aSTAbhivari: 'svapadaM' pArAJcikam / kimuktaM bhavati ? -ekaM vAraM pralambAni gRhNAti catvAro laghavaH, dvitIyaM vAraM catvAro guravaH, tRtIyaM vAraM SaD laghavaH, caturthaM vAraM SaD guravaH, paJcamaM vAraM chedaH, SaSThaM vAraM mUlam, saptamaM vAramanavasthApyam, aSTamaM vAraM gRhNataH paaraanycikm| etacca sarvamapi sacittapralambaviSayaM bhaNitam / mizrapralambe tu gRhyamANe laghumAsAdikaM dazabhiH sthAnaiH 'caramaM' pArAJcikam / tadyathA-mizrapralambaM gRhNAne kalpasthakena ddaSTe mAsalaghu, mahatA puruSeNa dRSTe zaGkAyAM mAsalaghu, nizaGkhe mAsaguruM, bhojikAyAH kathane caturlaghu, ghATino nivedane caturguru, jJAtInAM jJApane SaDlaghu, ArakSikANAM nivedane SaDguru, sArthavAhajJAte cchedaH, zreSThikathane mUlam, amAtyanivedite anavasthApyam, rAjJo jJApite pArAJcikam / etad dravyataH prAyazcittam, kSetrataH punaridam-nivezane mAsalaghu, pATake mAsaguru, sAhikAyAM caturlaghu, grAmamadhye caturguru, grAmadvAre SaDlaghu, grAmabahi SaDguru, udyAne cchedaH, udyAnasImnorantaremUlam, sImAyAmanavasthApyam, sImAyAH parato'nyagrAmAdau pArAJcikam / kAlataH punaH prathame divase mAsalaghu, dvitIye mAsaguru, evaM yAvad dazabhirdivasaiH pArAJcikam / bhAvataH prathamaM vAraM gRhNato mAsalaghu, dvitIyaM mAsaguru, evaM yAvad dazabhivaraiiH pArAJcikam / gatamApaNa-tadvarjabhedAd dvividhamapi grAmAntarviSayaM grahaNam / atha grAmabahirbhAvagrahaNamAha-"emeva ya" ityAdi pazcArddham / evameva bahirapi grAmasya grahaNaM bhaNitavyam / tat punarbahirgrahaNaM "satthe" tti sArthAvAsasthAne vA bhaved yAtrAdisthAne vA / yAtrAsthAnaM yatra loka udyAnikAdiyAtrayA gacchati, AdizabdAdanyasyApyevaMvidhasthAnasyaparigrahaH / / Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddeza : 1, mUlaM-1, [bhA. 870] atha bahirgrahaNe prAyazcittamatidizannAha[bhA. 871] 237 aMto AvaNamAIgahaNe jA vanniyA savitthArA / bahiyA u annagahaNe, paDiyammi u hoi sa cceva // vR-grAmAdInAm 'antaH' madhye ApaNAdI- ApaNe ApaNavarje vA jugupsite'gupsite vA saparigrahe'parigrahe vA grahaNe vA savistarA "diTThe saMkA bhoiya" ityAdilakSaNaprapaJcasahitA varNitA zodhirityupaskAraH saiva grAmAdInAM bahi patitapralambaviSaye'nyatragrahaNe niravazeSA draSTavyA // uktaM bahirgrahaNam, tadbhaNe ca samarthitaM vasapradezaviSayaM grahaNam / athATavIviSayamAhakoTTagamAI ranne, emeva jaNo u jattha puMjei / tahiyaM puNa vaccaMte, caupayabhayaNA u chaddasiyA // [bhA. 872] vR-'janaH' lokaH pracuraphalAyAmaTavyAM gatvA phalAni yAvatparyAptaM gRhItvA yatra gatvA zoSayati, pazcAd gantrI-poTTalakAdibhirAnIya nagarAdau vikrINAti tat koTTakamucyate / tatazcAraNye koTTakAdI pradeze yatra janaH phalAni zoSaNArthaM 'puJjayati' puJjIkaroti tatra pralambagrahaNe 'evameva' yathA vasime "diTThe saMkA bhoiya" ityAdikamuktaM tathaiva prAyazcittamavasAtavyam / vizeSaH punarayam"tahiyaM puNa" ityAdi / 'tatra punaH ' koTTakAdI vrajataH caturbhipadaiH 'bhajanA' bhaGgakaracanA 'SaDdazikA' SoDazabhaGgapramANA karttavyA // katham ? iti ced ucyate [bhA. 873] vaccaMtassa ya dosA, diyA ya rAto ya paMtha uppaMthe / uvautta aNuvautte, sAlaMba tahA nirAlaMbe // vR-tatra vrajato bahavo doSA bhavanti, te copariSTAd bhaNiSyante / divA ca rAtrizca panthA utpathazca upayukta anupayuktaH sAlambastathA nirAlambazceti akSarayojanA / atha bhAvArtha ucyatedivA gacchati pathA upayuktaH sAlambaH 1 divA gacchati pathA upayukto nirAlambaH 4, evamutpathapadenApi catvAro bhaGgAH prApyante, jAtA aSTau bhaGgAH 8, ete divApadamamuJcatA labdhAH, evaM rAtripadamamuJcatA'pyaSTau bhaGgA labhyante, sarvasaGkhyayA SoDaza bhaGgAH // amISAM racanopAyamAha[bhA.874] aTThaga caukka duga ekkagaM ca lahugA ya hoMti gurugA ya / suddhA egaMtariyA, paDhamarahiya sesagA tinni // vR- ihAkSANAM catasraH paGktyaH sthApyante / tatra prathamapaGktau prathamamaSTau laghukAstato'pyaSTau gurukA ityevaM SoDazAkSA nikSepaNIyAH, dvitIyapaGkau catvAraH prathamaM laghukAstatazcatvAro gurukAH punazcatvAro laghukAstadanu catvAro gurukAH, tRtIyapaGkAvapi SoDazAkSA dvau laghukau dvau gurukAvityanena krameNa nikSepyAH, caturthapaGkAveko laghuka eko guruka ityekAntaritalaghu-gururUpAH SoDazaivAkSAH sthApayitavyAH / evamanyatrApi bhaGgakaprastAre yatra yAvanto bhaGgakAstatra tAvadAyAmaH caramapaGkAvekAntaritAnAm arvAktanapaGkiSu punardviguNadviguNAnAM laghu-gurUNAmakSANAM nikSepaH karttavyaH / uktaJca gamANAyAma, lahuo guruo ya akkhanikkhevo / Arao duguNA duguNo, patthAre hoi nikkhevo // eteSveva zuddhAzuddhasvarUpaM darzayati- "suddhA egaMtariyA " ityAdi / prathame bhaGgakASTake Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/1 prathamabhaGgarahitAH zeSAstrayo bhaGgakA ekAntaritAH zuddhAH / idamuktaM bhavati-prathamo bhaGgakazcaturSvapi padeSu niravadyatvAdekAntena zuddha iti na kAcit tadIyA vicAraNA, taM muktvA ye prathamASTake zeSA bhaGgakAste ekAntaritAstRtIya- paJcama- saptamarUpAstrayaH kvacidutpathAdI pade'zuddhA api sAlambanatvAcchuddhAH pratipattavyAH / arthAdApannaM dvitIya caturtha SaSThA'STamA bhaGgakA divAdI pade zuddhA api nirAlambanatvAdazuddhAH / evaMdvitIyASTake'pi prathamo bhaGgaH zuddhaH zeSAstrayaH ekAntaritAH zuddhAH, sAlambanatvAt / / ata evAha [bhA.875] paDhamo ettha u suddho, carimo puNa savvahA asuddho u / avasesA vi ya caudasa, bhaMgA bhaiyavvagA hoMti // 238 vR- prathamo bhaGgaH 'atra' eSAM SoDazAnAM madhye 'zuddhaH' sarvathA nirdoSaH, caramazca bhaGgaH sarvathA azuddhaH, avazeSAzcaturdaza bhaGgAH 'bhaktavyAH' vikalpayitavyA bhavanti, kecit zuddhAH kecit punarazuddhA iti bhAvaH / katham ? iti ced ucyate [bhA.876 ] AgADhammi u kajje, sesa asuddo vi sujjhae bhaMgo / na visujjhe anAgADhe, sesapadehiM jai vi suddho // vR- 'AgADhe kArye' puSTe Alambane gacchataH 'zeSaiH ' rAtryatpathAnupayuktalakSaNaiH padairazuddho'pi bhaGgaH shudhyti|'anaagaaddhe' AlambanAbhAve zeSaiH- divApathopayuktalakSaNaiH padairyadyapi zuddhastathApi na vizudhyati // atha kiM kutra prAyazcittaM bhavati ? ityucyate [bhA.877] lahugA ya nirAlaMbe, divasato rattiM havaMti caugurugA / lahugo ya uppaheNaM, rIyAdI ceva'nuvautte // vR-yatra yatra nirAlambastatra tatra divasato gacchataH catvAro laghukAH, rAtrau catvAro gurukAH / yatra yatra divasata utpathena tatra tatra mAsalaghu / yatra yatra divasata IryAprabhRtisamitiSvanapayukto gacchati tatra tatra mAsalaghu / rAtrAvutpathagame'nupayuktagamane ca mAsaguru // atha prakArAntareNa prAyazcittamAha [bhA.878] diya-rAo lahu-gurugA, ANA cau guruga lahuga lahugA ya / saMjama - AyavirAdhana, saMjame ArovaNA iNamo // vR- azuddheSu bhaGgeSu sarveSavapi divasato gacchatazcatvAro laghukAH, rAtrau punazcatvAro gurukAH / tIrthakarANAmAjJAbhaGge caturgurukAH / anavasthAyAM catvAro laghukAH / mithyAtve'pi catvAro laghukAH / atra cAnavasthA-mithyAtve prakramAd draSTavye / virAdhanA dvividhA saMyame Atmani ca / tatra saMyamavirAdhanAyAm 'iyaM' vakSyamANA 'AropaNA' prAyazcittam // tAmevAha [bhA.879] chakkAya causu lahugA, paritta lahugA ya guruga sAhAre / saMghaTTaNa paritAvaNa, lahu guruga'tivAyaNe mUlaM // vR- 'SaTkAyAH' pRthivyaptejovAyuvanaspatitrasarUpAH / teSAM madhye 'caturSu' pRthivyaptejovAyuSu saGghaTTanAdau laghukaparyantaM prAyazcittam / 'parItte' pratyekavanaspatikAye'pi laghukAntam / 'sAdhAraNe' anantavanaspatau gurukAntam / tathA dvIndriyAdInAM saGghaTTane paritApane ca yathAyogaM laghukA gurukAzca prAyazcittam, 'atipAtane' vinAzane mUlam / iyamatra bhAvanA pRthivIkAyaM saGghaTTayati mAsalaghu, / Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM-1, [ bhA. 879] paritApayati mAsaguru, apadrAvayati cutarlaghuH evamapkAye tejaH kAye vAyukAye pratyekavanaspatikAye ca draSTavyam; anantavanaspatiM yadi saGghaTTayati tadA mAsaguru, paritApayati caturlaghu apadrAvayati caturguru; dvIndriyaM saGghaTTayati caturlaghu, paritApayati caturguru, jIvitAd vyaparopayati SaDlaghuH trIndriyaM saGghaTTayatazcaturguru, paritApayataH SaDlaghu, jIvitAd vyaparopayataH SaDguru; caturindriyaM saGghaTTayataH SaDlaghu, paritApayataH SaDguru, jIvitAd vyaparopayataH chedaH; paJcendriyaM saGghaTTayataH SaDguru, paritApayato laghumAsikacchedaH, apadrAvayato mUlam // athaitadeva prAyazcittaM rAtrau vizeSayannAha [bhA.880] jahiM lahugA tahiM gurugA, jahi gurugA kAlaguruga tahi ThANe / cheda lahu guruo, kAsA'' rovaNA rattiM // 239 vR- yatra divasataH 'laghukAni' mAsalaghu-caturlaghu-SaDlaghurUpANi tat rAtrAvetAnyeva 'gurukANi' mAsaguru- caturguru SaDgururUpANi karttavyAni / yatra punaragre'pi gurukANi mAsAdIni tatra sthAne tAnyeva kAlagurukANi dAtavyAni / yatra ca cchedo laghukastatra sa eva gurukaH karttavyaH / 'kAye' kAyaviSayA eSA AropaNA rAtrau jJAtavyA / / athA''tmavirAdhanAmAha [bhA.881] kaMTa-'TThi khANu vijjala, visama darI ninna muccha-sUla-vise / vAla- 'cchabhalla-kole, sIha - viga - varAha - mecchitthI // vR- sa sAdhuH koTTakAdau vrajan kaNTakena vA asthA vA sthANunA vA padayoH paritApyeta / 'vijjalaM' paGkilam 'viSamaM' nimnonnatam 'darI' kusArAdikA 'nimnaM' gambhIrA garttA; eteSu patitasya mUrcchA vA bhavet, zUlaM vA anudhAvet, "visaM" ti viSakaNTakena vA vidhyeta, viSaphalaM vA bhakSayet, tathA vyAlena-sarpAdinA acchabhallena vA RkSeNa kAlena vA mahAzUkareNa siMhena vA vRkeNa vA vAheNa vA upadrUyeta, mlecchaH puruSa- prAntatayA prahArAdikaM dadyAt, strI vA taM sAdhumupasargayet, athavA mlecchastrI- pulindIprabhRtikA tamupasargayet, tannimittaM mlecchaH kupito vadha-bandhAdi kuryAt / / tene deva-manusse, paDinIe evamAi AyAe / mAsa ca chacca lahu guru chedo mUlaM taha dugaM ca // [bhA. 882] vR- steno dvividhaH zarIrastena upadhistenazca tenopadravaH kriyeta, devatA vA prAntA taM sAdhuM pramattaM dRSTvA cchalayet, aparo vA ko'pi pratyanIko manuSyo vijanamaraNyaM matvA mAraNAdi kuryAt, evamAdikA Atmani virAdhanA bhavati / tatredaM prAyazcittam- "mAsa cau" ityAdi pazcArddham / kaNTakAdibhiranAgADhaM paritApyate caturlaghu, AgADhaM paritApyate caturguru, atha mahAduHkhamutpadyate tataH SaDlaghu, mUrcchAmUrcchaSaDguru, kRcchraprANecchedaH, kRcchrocchvAse mUlam, mAraNAntikasamuddhAte'navasthApyam, kAlagate pArAJcikam // athA''tmavirAdhanAyAmeva sAmAnyataH prAyazcittamAha[bhA. 883] kaMTa-'TThimAiehiM, divasato savvattha caugurU hoMti / rattiM puNa kAlagurU, jatthava annattha Ayavaho / vR- kaNTakA-'sthikAdibhiH paritApanAyAM sarvatra divasatazcaturguravo bhavanti / rAtrau punasta eva caturguravaH kAlaguravo jJAtavyAH / anyatrApi yatra 'AtmavadhaH' AtmavirAdhanA bhavati tatra sarvatrApi caturguravaH prAyazcittam // tathA Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 240 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/1 [bhA.884] porisinAsaNa paritAva ThAvaNaM teNa deha uvahigataM / paMtAdevayachalaNaM, maNussapaDiNIyavahaNaMca // vRkaNTakAdinA pIDitaH san sUtrapauruSIM na karoti mAsalaghu, arthapauruSIM na karoti mAsaguru, sUtraM nAzayati caturlaghu, arthaM nAzayati caturguru / "paritAva"tti anAgADhaparitApe caturlaghu, AgADhaparitApecaturguru / "ThAvaNa"ttianAhAraM sthApayaticaturlaghu, AhAraM sthApayati caturguru, parIttaMsthApayati caturlaghu, anantaMsthApayati caturguru, asnehaM sthApayati caturlaghu, sasnehaM sthApayati caturguru / tathA "teNa" tti upadhistenAH, taiH upadhau hriyamANe upadhigataM jaghanyamadhyamotkRSTopadhiniSpannaprAyazcittam / "deha"tti dehastenAH-zarIrApahAriNastairekaH sAdhuH hriyate mUlam, dvayorTiyamANayoranavasthApyam, triSu hriyamANeSu pArAJcikam / prAntayA devatayA yadicchalanaM kriyate tatazcaturguru / pratyanIkamanuSyeNa puruSeNa striyA napuMsakena vA hanyeta catvAro guravaH / / atha prakRtamarthamupasaMharanantaramupanyasyannAha[bhA.885] evaM tA asahA, sahAyasahie ime bhave bhedaa| jaya ajaya itthi paMDe, assaMjai saMjaIhiM ca / / vR-evaMtAvat 'asahAyasya' ekAkinovrajatodoSA uktaaH|shaayshitevrjti vicAryamANe ete sahAyasya bhedA bhavanti / tadyathA-'yatAH' saMyatAH 'ayatAH' asaMyatAH "ithi"tti pASaNDistriyaH 'paNDakAH' napuMsakAH 'asaMyatyaH' gRhasthastriyaH "saMyatyaH' sAdhvyaH, etaiH sArdhaM gacchati / / idameva vyAcaSTe[bhA.886] saMviggA'saMviggA, gIyA te ceva hoMti aggiiyaa| lahugA dohi visiTThA, tehi samaM ratti gurugA u|| vR-saMvignAgItArthAH, asaMvignA gItArthAH, saMvignA agItArthAH, asaMvignAagItArthAH, etaiH samaMgacchataH 'dvAbhyAM' tapaH-kAlAbhyAM viziSTA laghukAH prAyazcittam / tadyathA-saMvignItArthe samaM vrajati catvAro laghavastapasA kAlena ca laghukAH, asaMvignairgItArthe samaM gacchati caturlaghavaH tapasA laghukAH kAlena gurukAH, saMvignairagItArthe sArdhaM yAti caturlaghu kAlena laghu tapasA guru, asaMvignairagItArthe samaM vrajati caturlaghu tapasA kAlena ca guru / etad divasato jJAtavyam / rAtrI taiHsamaMvrajataH evameva tpH-kaalvishessitaashcturgurukaaH|| [bhA.887] assaMjaya-liMgIhiM u, purisAgiipaMDaehi ya divA u| assoya soya challahu, te ceva u ratti gurugA u|| vR-asaMyatA dvividhAH-gRhiNoliGginazca / liGgameSAM vidyata iti liGginaH-anyapASaNDina ityarthaH / tathA puruSAkRtayaH-puruSanepathyadhAriNaH paNDakAH / ete trayo'pi pratyekaM dvividhAHzaucavAdino'zaucavAdinazca / tatrAzaucavAdibhihibhiH samaM vrajati SaDlaghu ubhayalaghukam, zaucavAdibhiH samaMvrajatiSaDlaghukAlagurukam / anyaliGgibhirazaucavAdibhisAI vrajati SaDlaghu kAlagurukam, zaucavAdibhiH smNvrjtissddlghutpogurukm| puruSAkRtibhiH paNDakairazaucavAdibhiH samaM vrajatiSaDlaghu tapogurukam, zaucavAdibhiH samaM vrajati SaDlaghu tapasA kAlena ca gurukm| eta divstHpraayshcittmuktm|raatrautu 'taeva' SaNmAsAHgurukAH, SaDguravastapaHkAlavizeSitA Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 241 uddezaka H 1, mUlaM-1, [bhA. 887] evameva dAtavyA iti bhAvaH / / [bhA.888] pAsaMDiNisthipaMDe, itthIvesesu divasato chedo| tehiM ciya nisi mUlaM, diya-ratti dugaMtu samaNIhiM / / vR-tApasI-parivrAjikAdibhiH pASaNDinIbhiH "ityi"ttigRhasthastrIbhiH strIveSadhAribhizca paNDakairazaucavAdibhiH saha divasato gacchato laghukazchedaH zaucavAdibhi saha gurukazchedaH / taireva saha 'nizi' rAtrau gacchato gacchato laghukazchedaH zaucavAdibhisaha gurukazchedaH / taireva saha 'nizi' rAtrau gacchato mUlam / zramaNIbhiH samaM divA gacchato'navasthApyam / rAtrau zramaNIbhiH saha gacchati pArAJcikam / / prakArAntareNAtraiva prAyazcittamAha[bhA.889] ahavA samaNA-'saMjaya-assaMjai-saMjaIhi diyraao| cattAri chacca lahu guru, cheo mUlaM taha dgNc|| vR-'athavA' iti prakArAntaradyotane / zramaNAH' saMyatAstaiH sArdhaM divA gacchati caturlaghu, rAtrau gacchati caturguru / asaMyataiH / sArddha divA gacchatiSaDlaghu, rAtrau gcchtissddguru|asNytiibhiH samaM divA vrajati cchedaH, rAtrau gacchati mUlam / saMyatIbhi saha divasato gacchati anavasthApyam, rAtrau gacchati pArAJcikam ||tdevmuktmttviivissyN grahaNam / taduktau caavsitmnytrgrhnnm| atha tatragrahaNaM bibhAvayiSuruktArthasazaM vidhimatidizannAha[bhA.890] jaha ceva annagahaNe'ranno gamaNAi vanniyaM eyaM / tatthagahaNe vi evaM, paDiyaMjaM hoi acittN|| vR- yathaivAnyatragrahaNe'raNyaviSayaM SoDazabhaGgaracanayA gamanam AdizabdAt saMyamA''tmavirAdhanAsamutthaM doSajAlaM prAyazcittaM ca 'etad' anantarameva varNitaM tatragrahaNe'pi' vivakSitapralambAdhArabhUtavRkSasyAdhaHpatitaMyadacittaMpralambaMtad gRhNAnasyApyevamevaniravazeSavarNanIyaM yAvat zramaNIbhiH saha gamanamiti // yastu vizeSastamupadidarzayiSurAha[bhA.891] tatthaggahaNaM duvihaM, pariggahamapariggahaM duvihabheyaM / diTThAdapariggahie, parigahie anuggaha koi|| vR-tatragrahaNaM dvividham, tadyathA-saparigrahamaparigrahaM ca / yaddevatAdibhiparigRhItaM vRkSAdi tadviSayaM saparigraham, tadviparItamaparigraham / tadubhayamapi "dvividhabhedaM' dvividhena-sacittA'cittabhedadvayena bhedaH-pArthakyaM yasya tad dvividhabhedam, sacittA-'cittabhedabhinnamiti bhAvaH / tatra yadaparigRhItamacittaMtad gRhNAnasya "diTThAi"tti "diDhe saMkA bhoiya" ityAdikA AropaNA sarvA'pi prAgvad draSTavyA / yat punaH parigRhItamacittaM tad gRhNataH kazcid bhadrakaH parigrahItA anugrahaM manyeta / etadagrato bhAvayiSyate ||ath saparigrahasyaiva svarUpaM nirUpayati[bhA.892] tiviha pariggaha divve, caulahu cauguruga chllhukkose| ahavA challahuga ciya, aMta gurU tiviha divvammi / vR-saparigrahaM trividham, tadyathA-devaparigRhItaM manuSyaparigRhItaM tiryakparigRhItaM ca / tatra yad divyaM - devaparigRhahItaM tad trividham-jaghanyaM madhyamamutkRSTaM ca / vyantara parigRhItaM jaghanyam, [1816 Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/1 bhavanapati-jyotiSkaparigRhItaMmadhyamam, vaimaanikprigRhiitmutkRssttm| tatrajaghanyaparigRhItaMpralamba gRhNAti catvAro laghavaH, madhyamaparigRhItaM gRhNAti catvAro guravaH, utkRSTaparigRhItaM gRhNAti SaDa laghavaH / athavA trivapi jaghanya-madhyamotkRSTeSu SaD laghava eva prAyazcittam, kevalaM tapaH-kAlavizeSitam-jaghanye tapolaghu kAlagurukam, madhyame kAlalaghu tapogurukam, 'antye ca' utkRSTe dvAbhyAmapi gurukaM kartavyamiti trividhadivyaviSayaM prAyazcittam / gataM devaparigRhItam / atha manuSyaparigRhItamAha[bhA.893] sammetara samma duhA, samme liMgi lahu guruo gihiesuN| micchA liMgi gihI vA, pAgaya-liMgIsucaulahugA / / vR-manuSyaparigRhItaM dvidhA-samyagdRSTiparigRhItaM "iyara" tti thyASTiparigRhItaM ca / tatra yatsamyaSTiparigRtaM tadvidhA-pArzvasthAdiliGgasthaparigRhItaMgRhasthaparigRhItaMcAliGgasthaparigRhIte mAsalaghu, gRhibhiH samyagdRSTibhiH parigRhIte mAsaguru / yatpunarmithyASTiparigRhItaM tad dvividham"liMgi" tti anyapASaNDiparigRhItaM gRhasthaparigRhItaM ca / tatra gRhasthaparigRhItaM tridhAprAkRtaparigRhItaM kauTumbikaparigRhItaM dnnddikprigRhiitNc| tatra prAkRtaparigRhIte liGgiparigRhIte ca cturlghukaaH|| [bhA.894/9] gurugA puna koDuMbe, challahugA hoti daMDiyArAme / vR-kauTumbikaparigRhIte punazcatvAro gurukAH / daNDikArAme' daNDikaparigRhIte udyAne SaD laghukAH / gataM manuSyaparigRhItam / atha tiryakparigRhItaM bhAvyate - [bhA.894/2]tiriyA yaduTTha-'duTThA, duDhe gurugAire(geyare) lahugA // vR-tiryaJcazcadvividhAH-duSTAaduSTAzcAduSTAH hasti-zunakAdayaH, aduSTA rojh-hrinnaadyH| duSTatiryakparigRhIte caturgurukAH, 'itaraiH' aduSTaiH parigRhItecaturlaghukAH ||gtNtirykprigRhiitm| atha yadukta "parigahie anuggahaM koi" tti tadetad bhAvayati[bhA.895] bhaddetara sura-manuyA, bhaddo dhippaMti daguNaM bhaNai / anne vi sAhu! giNhasu, paMto chaNhegayara kujA / / vR-yasya surasya manujasya vA parigrahe sa ArAmo vartate sa bhadro vA bhavet 'itaro vA' praantH|ttrbhdrH pralambaM gRhyamANaMSTvAtaMsAdhuMbhaNati-sAdhutvayAkRtam, tAritA vayaMsaMsArasAgarAt, anyAnyapi he sAdho ! paryAptAni gRhANa ityAdi / prAntaH punaH SannAM prakArANAmekataraM kuryAt / / atha ka eteSaT prakArAH ? ucyate[bhA.896] paDisehaNA kharaMTaNa, uvalabha paMtAvaNA ya uvhimmi| ginnhnn-kddddnn-vvhaar-pcchkdduddddaah-nivvise| vR-pratiSedhanaM pratiSedhanA-nivAraNetyarthaH 1 'kharaNTanA' khara-paruSavacanairnirbhartsanA 2 'upAlambhaH' sapipAsavacanaiH zikSA 2 'prAntApanA' yaSTi-muSTyAdibhistADanA 4 "uvahimmi"tti upadhiharaNam 5 iti paJca bhedAH, grahaNAkarSaNavyavahArapazcAtkRtoDDAhanirviSaya ityeka eva SaSTho bhedaH 6iti saGgrahagAthAsamAsArtha ||athainaamev vivarISurAha[bhA.897] jaMgahiyaM taM gahi, biiyaM mA giNha harai vA gahiyaM / Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 243 uddezaka H 1, mUlaM-1, [bhA. 897] jAyasu mamaM va kajje, mA giNha sayaM tu paDiseho // vR-'yad gRhItaMpralambaM tad gRhItaM nAma, dvitIyaM punariMmA grahIH' iti vacanaM yad vakti, yadvA gRhItaM satpralamba tasyapravrajitasya hastAd 'harati' uddAlayati, bhaNati vA 'kArye samApatite mAmeva yAcasva, svayaM punarmA gRhANa' ityeSa sarvo'pi pratiSedha ucyte||ath kharaNTanAmAha[bhA.898] dhI muMDito durappA, dhiratyu te erisassa dhmmss| __ annattha vA vilabbhisi, mukko sikharaMTaNA esA / / vR-dhigmuNDito duraatmaa|dhigstu 'te' tava sambandhina Idazasya dharmasya, yatracauryaM kriyata iti bhAvaH / yadvA mayA mukto'si paramanyatrAtmamIzaizceSTitairviDambanA lapyase / eSA niSpipAsanirbhartsanA kharaNTanA bhaNyate / / upAlambhamAha[bhA.899] AmaphalANi na kappaMti tumha mA sesae vi dUsehiM / mA ya sakajje mujjhasu, emAI houvAlaMbho // vR-AmaphalAniyuSmAkaMgrahItuMna kalpante, ataHzeSAnapi sAdhUna 'mA dUSaya nijaduzcaritane mAkalaGkitAnkuru,maca 'svakArye niravadyapravRtyAtmakecAritremuhaH, evamAdikaH sapipAsazikSArUpa upAlambho bhAvati / / prAntApanopadhiharaNe bhAvayati[bhA.900] kara-pAya-daMDamAisu, paMtAvaNagADhamAijA carimaM / appo aahAjAoSa savvo duviho vijaMca vinA // vR-kara-pAda-daNDAdibhiH AdizabdAd latAdibhizca tADanaM prAntApanA | tasyAM cAnAgADhaparitApAdiSu 'caramaM pArAJcikaMyAvatprAyazcittam / alpaMvA bahuM vA sa upadhiM haret / alpo nAma yathAjAtaH, niSadyAdvayopetaM rajoharaNaM mukhavastrikA colapaTTakazcetyarthaH / bahuH punaH 'sarva' caturdazavidha upadhiH athavA 'dvividhaH' audhikaupagrahikarUpaH / yacca tRNagrahaNAdikamupadhiM vinA bhavet tanniSpannaM prAyazcittam // sampratyanugrahAdipadeSu prAyazcittamAha[bhA.901] lahugA anuggahammI, appattiya guruga tIsu ThANesu / paMtAvaNe caugurugA, appa bahummI hie mUlaM / / vR-yasya sambandhI sa ArAmaH sa yadi cintayati 'anugraho me yad madIyAni pralambAni sAdhavo gRhNanti' ityanugrahe mnymaacturlghvH| athAprItikaM karoti tUSNIkazca tiSThati ttshctugurukaaH|athaapriitikvshaatprtissedhN kharaNTanAmupAlambhaMvA kuryAt tatastriSvapisthAneSupratyeka pratyekaMcuturguravaH |praantaapne'picturgurukaaH |alpevaa bhauvaaupdhauhRtemuulm|ydvopdhinisspnnm, tadyathA-utkRSTe upadhau caturlaghavaH,madhyame mAsalaghu, jaghanye rAtrindivapaJcakam |aahkthmektraiv mUlam ? upadhiniSpannaM vA ? ucyate-pramAdataH pralambAni gRhNata upadhikaraNe upadhiniSpannam, darpatastu pralambAni gRhNAnasyopakaraNApahAre mUlam // atha "paMtAvaNagADhamAi carimaM pi (jA carima) padaM vyAcaSTe[bhA.902]paritAvaNAi porisi, ThavamA mahaya muccha kiccha kaalge| ___ mAsa cau chacca lahu guru, cheo mUlaM taha dugNc|| vR-prAntApitasya sato'nAgADhA paritApanA bhavati caturlaghu, AgADhA bhavati caturguru, Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/1 paritApanAbhibhUtaH san sUtrapauruSIM na karoti mAsalaghu, arthapauruSIM na karoti mAsaguru, sUtraM nAzayati caturlaghu, arthaM nAzayati caturguru, prAzukaM sthApayati caturlaghu, aprAzukaM sthApayati caturguru, pratyekasthApane caturlaghu, anantasthApane caturguru ityAdi prAgvad vaktavyam / "mahaya" ttimahAdukheSaDlaghu, mUrchayAMSaDguru, kRcchrapANecchedaH, kRcchrocchvAse mUlam, samavahate'navasthApyam, kAlagate pArAJcikam ||ath "yacca tRNagrahaNAdikamupadhinA vinA bhavet" iti padaM vivRNoti[bhA.903] taNagahaNe jhusiretara, aggI saTThANa abhinvejNc| esaNapellaNa gahaNe, kAyA suta maraNa ohaanne|| ___-varSAkalpAdAvupakaraNehatezItAbhibhUtAstRNAni gRhnnnti-sevnte|ttrshussirtRnnsevne caturlaghu, azuSiratRNasevane mAsalaghu / ag isevante tatra svasthAnaprAyazcittam, caturlaghu ityrthH| athAbhinavamagni janayanati mUlam, yaccAgnisamArambhe'nyeSAM jIvAnAM virAdhanaM tanniSpannamapi prAyazcittam / athopakaraNAbhAveudgamAdidoSaduSTaM vastrAdi gRhNanta eSaNAMprerayanti ttstnnsspnnm| "gahaNe" tti zItAdibhiH paritApyamAnA gRhasthairadattamapi vastrAdi gRhNIyustaniyustaniSpannam / nizIthacUrNikRtA tu "gaNe" tti pATho gRhItaH, tatra copadhiM vinA zItAdiparISahamaviSahamANo yadyanyatIrthikeSvekaH sAdhurgacchatimUlam, dvayorgacchatoranavasthApyam, triSupArAJcikam / "kAya" tti agni sevamAnA eSaNAMprerayanto vA yatpRthivyAdikAyAn virAdhayanti tanniSpannam / "suta" tti 'zrutaM' sUtraM tasya pauruSIM na kurvanti, upalakSaNatvAd arthapauruSIM na kurvanti sUtraM nAzayanti artha nAzayanti tnisspnnm| "maraNa"tti upakaraNaM vinA yoko'pi mriyate tathApi pArAJcikam, "ohANa"tti yadyekaH sAdhuravadhAvati mUlam, dvayoranavasthApyam, triSupArAJcikam // atha grahaNAkarSaNAdirUpaMSaSThaM prakAraM bhAvayati[bhA.904] geNhaNa gurugA chammAsa kaDDame chedo hoi vavahAre / pacchAkaDammi mUlaM, uDDahaNa viruMgaNe navamaM / / vR-pralambAni gRhNAno yadi pralambasvAminA ddaSTavA gRhItastato grahaNe caturgurukAH / atha tenopakaNehastevAgRhItvA rAjakulAbhimukhamAkRSTastataAkarSaNeSaNmAsAguravaH |athkaarnnikaanN samIpe vyavahAre kArayitumArabdhatatazchedaH / vyavahAre vidhIyamAne yadi pazcAtkRtaH parAjitastato mUlam / atha catuSka-catvarAdiSu 'eSa pralambacauraH' itighoSaNApuraskaramudgagdhaH hasta-pAdAdau vA avayave vyaGgitastata evamuddahane "viruMgaNe"ttivyaGgane vA 'navamam' anavasthApyam // [bhA.905] uddavaNe nivvisae, egamanege padosa paarNcii| aNavaThThappo dosuya, dosuya pAraMcio hoi|| vR-athAnyAyodIrNakopAnalena rAjAdinAapadrAvito nirviSayovAAjJaptastato'padrAvaNe nirviSaye vA kRte pArAJcikam / athavA ekasyAnekeSAM vA sAdhUnAmupari pradveSaM yadi vrajati tadA paaraanycikm|atrc 'dvayoH' uddahana-vyaGganayoranavasthApyo bhavati, 'dvayozca' apadrAvaNa-nirviSayayoH pArAJcika iti||ath parigrahavizeSeNa prAyazcittavizeSamAha[bhA.906] ArAma mollakIe, paratitthiya bhoieNa gAmeNa / vaNi-ghaDa-kuDubi-rAulapariggahe ceva bhadditarA / / Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM-1, [bhA. 906]] 245 vR. ihA''rAmaH kazcidAdita evA''tmIyo vA bhaved mUlyena krIto vA / yo mUlyena krItaH sa kena krIto bhavet ? ucyate-paratIrthikena vA 1 bhogikena vA 2 grAmeNa vA 3 vaNijA vA 4 ghaTyA vA goSThayetyarthaH 5 kauTumbikena vA 6 ArakSikeNa vA 7 rAjJA vA 8 etad dvayamapi rAjakulazabdenagRhItam / eteSAM parigrahe vartamAnAdAramAt pralambAni gRhNato yathAkramaM prAyazcittaM caturlaghu 1 caturguru 2 SaDlaghu 3 SaDguru 4 chedaH 5 mUlaM 6 anavasthApyaM 7 pArAJcikam 8 / atrApi ta eva 'bhadretarAH' bhadraka-prAntakRtA anugraha-pratiSedhAdayo doSA vaktavyAH / etat sarvamayAcitepralambe drssttvym|yaacitetugrhnnaa-''krssnnaadidossaan vinA zeSamiti / etAvatA vRkSasyAdhaHprapatitamacittaM vyAkhyAtam / atha sacittAdidvAracatuSTayamabhidhitsurAha[bhA.907] emevaya saccitte, chubhaNA ArohaNA ya paDaNA ya / ___ jaMitthaM nANattaM, tamahaM vocchaM samAseNaM / / vR-yathA acitte "diDhe saMkA bhoiya" ita Arabhya "ArAma mollakIe" iti paryantaM bhaNitam evameva sacitte'pi draSTavyam / prakSepaNamArohaNaM patanamityetAnyapi dvArANi tathaiva vaktavyAni / yat punaratra 'nAnAtvaM' vizeSastadahaM vakSye samAsena // tatra sacitte tAvad vizeSamAha[bhA.908] taM saccittaMduvihaM, paDiyA'paDiyaM puNo parittiyaraM / paDita'sati apAvaMte, chubhaI kaTThAie uvariM / / vR-tatpunaHsacittaM dvividhm-ptitmptitNc| punarekaikaM dvidhA-'parittaM pratyekam 'itarad' anantaM ca / tatra patitasya 'asati' abhAve vRkSapratiSThite'pi hastAdinA aprApyamANe tataH pralambapAtanArthaM kASThAdInyupari kSipati / / tatra yad vRkSoparisthitaM bhUmisthito hastena gRhNAti tatra prAyazcittamAha[bhA.909] sajiyapayaTThie lahugo, sajie lahugA ya jattiyA gAhA / gurugA hoti anaMte, hatthappattaM tu geNhate // vR-sajIvavRkSapratiSThitamacittaphalaM gRhNAti mAsalaghu / atra ca yAvato grAhAn karoti tAvantimAsalaghukAni |ath sajIvaMsacittavRkSapratiSThitaM gRhNAticaturlaghu, saccittapratiSThitapratyayaM ca mAsalaghu, tatrApi yAvato grAhAn karoti tAvanti caturlaghUni mAsalaghUni ca / etat pratyeke bhaNitam / anante punaretAnyevaprAyazcittAni 'gurukANi' mAsaguru-caturgurusvarUpANi bhavanti / evaM bhUmisthitasya vRkSasthitaM hastaprAptaM pralambaM gRhNataH prAyazcittamuktam / / atha yaduktam "chubhaI kaTThAie uvariM" ti tadetad vivarISurAha[bhA.910] chubhamANa paMcakirie, puDhavImAI tasesu tisu carimaM / taM kAya paricayaI, AvaDaNe appagaM ceva / / vR-pralambapAtanArthaM kASTha-leSThu-zuSkagomayAdikaM gaveSayati caturlaghu / kASThAdikaM labdhvA vRkSAbhimukhaM kSipati caturlaghava eva / sa ca kSipanneva 'paJcakriyaH' paJcabhi kriyAbhi spRSTaH, tadyathAkAyikyA 1 AdhikaraNikyA2 prAdveSikyA 3 pAritApanikyA 4prANAtipAtakriyayA 5 ceti| pRthivyAdiSucajIveSu saGghaTanA-paritApanA-'padrAvaNairla ghumAsAdikaMprAyazcittaMyathAsthAnaM jnyaatvym| "tasesu tisu carimaM" ti triSu paJcendriyarUpeSu traseSu vyaparopiteSu 'caramaM' pArAJcikam / tathA Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/1 kASThAdikaMkSipan 'taM kAyaM' vanaspatilakSaNaM niyamAdeva parityajati / sa ca laguDAdirUraddhaM kSiptaH zAkhAdau pratiskhalya nivRttastasyaiva sarIrAbhimukhamApatati, tasyApatane aatmaanNcprityjtiiti|| kathaM punaH pRthivyAdikAyAnAM virAdhako bhavati? ityucyate[bhA.911] pAvaMte pattammiya, puNopaDate a bhUmipatte a| raya-vAsa-vijuyAI, vAya-phale macchigAi tase // vR-tat kASThAdikaM hastAt cyutaM sad yAvad vRkSenA''sphalati tAvat prApnuvad bhaNyate tasmin prApnuvati, tathA vRkSaM prApte punaH patati ca bhUmiprApte ca SaTkAyavirAdhanA jJAtavyA / katham ? iti ced ityAha-"raya" ityAdi / AdizabdaH pratyekaM sambadhyate, tatazca rajaHprabhRtikaM pRthivIkAyaM varSodakAdikamapkAyaM vidhudArikaM tejaHkAyaM 'vAtaMca' tatraiva vAtaM phalAni tasyaiva vRkSasyasatkAni upalakSaNatvAtpatrAdInyapi makSikAdIMzcatrasAn viraadhyti||idmev spaSTayannAha[bhA.912] kholla-tayAIsu rao, mahi-vAsossAi aggi drddddde| tattheva'nila vaNassai, tasA u kimi-kiidd-sunnaaii|| vR-"khollaM"tidezIzabdatvAtkoTaram, tvakpratItA, tadAdiSu sthAneSuvRkSe rajaH sambhavet tataH pRthivIkAyavirAdhanA / mahikAyAM nipatantyAM varSe avazyAye vA nipatati AdigrahaNena haratanukAdisambhave'pkAyavirAdhanA / vanadavAdinA daradagdhe vRkSe upalakSaNatvAd vidyuti vA'gnikAyavirAdhanA / tatraivAgnau niyamAd 'anilaH' vAyuH sambhavatIti vaayukaayviraadhnaa| vanaspatisaevapralambalakSaNaH patra-puSpAdirvA / trasAstukRmi-kITa-zakunAdikA virAdhyante kRmayaHviSThAdisamudbhavAH, kITakAH-ghuNAdayaH, zakunAH-kAka-kapotAdayaH, AdigrahaNena srttaadiprigrhH| evaM vRkSamaprApte kASThAdau SaTkAyavirAdhanA / evameva prApte punaH patati bhUmiprApte'pi jJAtavyam / / yata Aha[bhA.913] appatte jo ugamo, so ceva gamo punopddtmmi| so ceva ya paDiyammi vi, nikkaMpe ceva bhomaaii|| vR-ya evAprApte 'gamaH' prakAraH sa eva gamaH punaHpatati upalakSaNatvAt prApte'pi, bhUyo gamazabdoccAraNaM SaTkAyavirAdhanAMpratItyA''tyantikatulyatAkhyApanArtham, saeva bhUmau patite'pi kASThAdau prkaarHprtipttvyH| kevalaM "nikkaMpecava bhomAi"ttitatkASThAdikaMmahatA bhAragauraveNa 'niSkampaM' nissahaM pRthivyAM yad nipatati tena 'bhaumAdInAM' pRthivyAdInAM mahatI virAdhaneti cUrNikRdabhiprAyaH / nizIthacUrNikArAbhiprAyeNatu"nikkaMpecevabhUmIe" iti pAThaH |asy vyAkhyAyasyAM bhUmau sthitaH kASThAdikSepaNAya viziSTaM sthAnabandhamadhyAste tatrApi pAdayorniSkampatvena SaNNAM kAyAnAM virAdhako bhvti|| [bhA.914] evaM davvato chaNhaM, virAdhao bhAvao u iharA vi / cijai hughaNaM kammaM, kiriyaggahaNaM bhayanimittaM // vR-'evam' etena prakAreNa caturkhapyaprAptAdipadeSu dravyataH SaNNAM kAyAnAM virAdhakaH pratipattavyaH / bhAvatastu 'itarathaA'pi' dravyato virAdhanAMvinA'pyasauSaTkAyavirAdhako labhyate, saMyamaMprati nirapekSatayA tasya bhAvataH prANAtipAtasadbhAvAt / bhAvaprANAtipAtena ca yathA 'ghana' Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka H 1, mUlaM-1, [bhA. 914] 247 nibiDaM karma cIyate na tathA dravyaprANAtipAtena / Aha yaduktaM "paJcabhiH kriyAbhiH spRSTaH" tat kathaMsaMvAdamazranate? yAvatA yadina virAdhayati tadAkAyikI AdhikaraNikI cakriyesambhavataH pAritApanika-prANAtipAtikakriyayostu kutaH sambhavaH ?, atha virAdhayati tadetAzcatasra'pi bhaveyuH prAdveSikI punaH kathaM bhavet ? / sUrirAha-kriyAgrahaNaM bhayanimittaM' bhayajananArthaM kriyate, yena sAdhavaH kriyApaJcakApattidoSabhItA mUlata eva pralambagrahaNe na pravartante; yadvA dRSTivAdanayAbhiprAyanaipuNyAd yatraikA kriyA tatra paJcApi kriyAH sambhavantIti na doSaH / yadAha nizIthacUrNikRt-ahavA jattha egA kiriyA tattha diThivAyanayasuhumattaNato paJca kiriyAo bhavaMti, ato paMcakiriyaggahaNe na doso|| evaM tAvat saMyamavirAdhanA bhAvitA / athA''tmavirAdhanAMbhAvayati[bhA.915] kuvaNaya patthara le, puvvachUDhe phale va pavaDate / paJcupphiDaNe AyA, accAyAme ya htthaaii|| vR-anyena kenacitpralambArthinA pUrvaM "kuvaNau" tilaguDaHkSiptaH, satatraiva vRkSazAkhAyAM vilagnaH san vAyuprayogeNa vivakSitasAdhukSiptakASThAdiprayogeNavA saJcAlitastasyaiva sAdhorupari nipata virAdhanAM kuryAt / evaM prastaraH' pASANaH 'leSTu' iSTakAzakalaM mRttikApiNDovApUrvakSiptaH patet, phalaM vRntacyutaM vRkSAt prapatet / tasyaiva kASThAdeH pratinivRtya svasammukhaM pratyAsphalane AtmavirAdhanA bhavet / 'atyAyAmena ca' atIhastasamucchrayaNena kASThAdau kSipyamANe hastAdeH paritApanA bhavediti / / gataM kSepaNAdvAram / athA''rohaNadvAramAha[bhA.916]khivaNe vi apAvaMto, duruhai tahi kNtt-vicchu-ahimaaii| pakkhi-taracchAivaho, devykhettaaikrnnNc|| vR-kASThAdeH kSepaNe kRte'piyadA pralambAni na patanti tadA'dhaHsthitastAni 'aprApnuvan' alabhamAnastaM vRkSaM "duruhi"ttiaarohti|sc yAvadbhirbAhukSepakairArohatatAvanti caturlaghukAni, anante punazcaturgurukANi / 'tatra' vRkSe Arohan yat kaNTakairvidhyate, yacca vRzcikenA'hinA vA AdizabdAd nakulAdinA vA dazyate, yacca pakSibhi-zyenAdibhiH tarakSAdibhizca-ATavyajIvairvadho bhavati, yayA vA devatayA adhiSThito'sau vRkSastayA yadasau sAdhuH kSiptacittaH kriyate, AdigrahaNenAparayA kayAcid viDambanayA viDambyate / / [bhA.917] tatthevaya niTThavaNaM, aMgehi samohaehi chkkaayaa| ArovaNa sacceva ya, gilaannpritaavnnaaiiyaa|| vR-yadvA sA devatA svAdhiSThitavRkSArohaNakupitA tatraiva 'niSThApanam' AyuSaH samApanaM tasya yat kuryAt, athavA taM sAdhumArohantame yat pAtayed eSA sarvA'pyAtmavirAdhanA / pAtitasya catayAGgAni 'samavahanyante' bhajyanta ityarthaH, tairaGgairhasta-pAdAdibhi samavahatairyatra bhUmAvasau patati tatra SaT kAyA virAdhyante / teSAM ca saGghaTTanAdibhirAropaNA saiva draSTavyA yA "chakkAya causu lahugA" ityAdi gAthAyAmuktA / AtmavirAdhanAyAM ca glAnaviSayA paritApanAdiniSpannA yA AropaNA sA'pi praagvdvsaatvyaa||gtmaarohnndvaarm / atha patanadvAramAha [bhA.918] maraNa-gilANAIyA, je dosA hoMti dUhamANassa / Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2488 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/1 __ teceva ya sAruvaNA, pavaDate hoMti dosA u|| vR. kadAcidasau taM vRkSamArohan patet, tatazca maraNa-glAnatvAdikA ye doSA Arohato bhavanti prapatato'pi ta eva doSAH 'sAropaNAH' saprAyazcittA niravazeSA vaktavyAH / "pavaDate hoMti savisesA" iti nizIthacUrNilikhitaH pAThaH, tatrAyamartha-Arohato doSANAM sambhava eva bhaNitaH, patataH punaravazyamabhAvino gAtrabhaGgAdayo doSA iti savizeSagrahaNam // gataM patanadvAram / athopadhidvAraM vivRNoti[bhA.919] taMmUla uvahigahaNaM, paMto sAhUNa koi svvesiN| taNa-aggigahaNa paritAvaNA ya gelanna paDigamaNaM // vR-yasya parigrahe tAnipralambAnisaH 'tanmUlaM pralamvagrahaNanimittaM tasyaivasAdhorupadhigrahaNaM kuryAt, yadvA kazcit prAntaH sarveSAM sAdhUnAmupadhiM gRhNIyAt / tatra yathAjAte rajoharaNAdike upadhau hRte mUlam, zeSe punarutkRSTe caturlaghu, madhyame mAsalaghu, jaghanye paJcakam / upadhiM vinA tRNAni gRhNIyAt, agnigrahaNaM vA kuryAt, agni seveteti bhAvaH, athAgniM na sevate tataH zItena paritApanA tasya bhavet, zItena vA bhukte ajIryamANe glAnatvaM bhavet, zItAbhibhUtA vA sAdhavaH pArzvasthAdiSu pratigamanaM kuryuH ||smprtytraiv prAyazcittamAha[bhA.920] taNagahaNa aggisevaNa, lahugA gelane hoi taM ceva / mUlaM aNavaThThappo, duga tiga pAraMcio hoi|| vR-azuSiratRNAni gRhNAti mAsalaghu, zuSiratRNAni gRhnnaaticturlghu| parakRtamagni sevate caturlaghu, abhinavamagniM janayati mUlam, agnizakaTikAyAM vA tApayanyAvato vArAn hastaM vA pAdaM vA saJcAlayati tAvanti caturlaghUni / yastu dharmazraddhAluragni na sevate sa zItena glAnaH saJjAyate, glAnatve cAnAgADhaparitApanAdau tadeva prAyazcittam / atha zItaparISahamasahiSNuH pArzvasthAdiSu vrajati caturlaghu, yathAcchandeSu vrajati caturguru / yadyeko'vadhAvato anyatIrthikeSu vA yAti tato mUlam, dvayoranavasthApyam, triSu paaraanycikm|| gatamupadhidvAram / athoDDAhadvAraM vivRNoti[bha.921] apariggahiya palaMbe, alabhaMto samaNajogamukdhuro / rasagehIpibaddho, itare giNhaMto gahio y|| vR-aparigRhItAnipralambAnyalabhamAnaH zramaNayogamuktadhuraH' parityaktazramaNavyApArabhAra itibhAvaH, rasagRddhipratibaddhaH 'itarANi parigRhItapralambAnigRhNanpralambasvAminA dRSTvA gRhiitH|| tatazca- / [bhA.922] mahajanajAnanayA puNa, siMghADaga-tiga-caukka-gAmesu / - uDDahiUNa visajjite, mahajananAe eto mUlaM // vR-tena pralambasvAminA gRhItvA zRGgATaka-trika-catuSkasthAneSu grAmeSu vA bahuSu nItvA mahAjanasya- paura-jAnapadarUpasya jJApanA kRtA, yathA "etena madIyAni pralambAni coritAni' ityAdi mahAjanasyapuratauddahya "visarjitaH muktaH tataevaM mhaajnjnyaatestimuulNnaampraayshcittm|| kathamuddagdhaH? ityAha Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : : 1, mUlaM- 1, [bhA. 923] [bhA. 923] esa upalaMbahArI, sahoDha gahio palaMbaThANesu / sesANa vi chAdhAo, savihoDha vilaMbie hoi // vR- yenA''rAmAdhipatinA sa pralambAni gRhNAno gRhItaH sa taM rAsabhAropitaM zRGgATakatrika-catuSkAdiSu sarvataH paribhrAmayannevamuddhoSayati- 'bho bhoH paurAH ! zrUyatAmasya pravrajitakasya duzcaritam-eSaH 'pralambahArI' madIyArAmasatkalambacauraH 'sahoDhaH ' salono gRhIto mayA durAtmA 'pralambasthAneSu' ArAmapradezeSu ityAdighoSaNApurassaramitazcetazca nIyamAno mahAjanena sakhedamavalokyamAnaH svakRtena karmaNA viDambyate / tatazca 'savihoDhaM' sajugupsanIyaM yathA bhavatyevaM viDambite tasmin zeSANAmapi sAdhUnAM chAyAghAtaH' 'sarve'pyamI evaMvidhA eva' iti prabhAparibhraMzo bhavatIti / / vyAkhyAtamuDDAradvAram / tadyAkhyAne ca samarthitA "annattha-tatthagahaNe" ityAdidvAragAthA / atha yaduktamadhastAt "ANA'Navattha micchA, virAdhanA kassa' gIyatthe" tadidAnIM prAptAvasaraM vyAkhyAyate / tatra AjJeti dvAram-bhagavatA pratiSiddhaM yat "pralambaM na kalpate" tadgrahaNaM kurvatA bhagavatAmAjJAbhaGgaH kRto bhavati, tasmiMzcAjJAbhaGge caturgurukAH / atra paraH prAha [bhA. 924] avarAhe lahugataro, ANAbhaMgammi gurutaro kiha nu / ANAe cciya caraNaM, tabbhaMge kiM na bhaggaM tu // vR- 'aparAdhe' cAritrAticAre laghutaro daNDo bhavadbhi pUrvaM bhaNitaH; tathAhi acitte pralambe mAsalaghu, sacitte tu caturlaghuH iha punarAjJAbhaGge caturgurukamiti gurutaro daNDaH 'kathaM' kasmAt ?, 'nuH' iti vitarke; api ca aparAdha jIvopaghAto iti laghutara evAtra bhaNitumucita iti / AcArya prAha-AjJAyAmeva bhAgavatyAM 'caraNaM' cAritraM vyavasthitam, ataH 'tadbhaGge' tasyAH AjJAyA bhaGge 'kim?' iti pariprazne AcArya ziSyaM praznayati- kiM tad mUlottaraguNAdikaM vastu samasti yadAjJAbhaGge na bhagnam ? api tu sarvamapi magnamiti, ata AjJAyAM gurutaro daNDa ucyate / / asyaivArthasya prasAdhanArthaM dRSTAntamAha [bhA. 925] soUNa ya ghosaNayaM, apariharaMtA viNAsa jaha pattA / evaM apariharaMtA, hiyasavvassA u saMsAre // 249 vR- rAjJAkAritAM ghoSaNAM zrutvA ghoSaNayA ca nivAritamarthamapariharanto yathA dravyApahAralakSaNaM vinAzaM prAptAH, evaM tIrthakaraniSiddhaM pralambagrahaNamapariharantaH 'hRtasarvasvAH' apahRtasaMyamarUpasarvasArAH saMsAre duHkhamavApnuvanti / eSA zrIbhadrabAhusvAmiviracitA gAthA / / athAsyA eva bhASyakAro vyAkhyAnaM karoti [bhA. 926 ] chappurisA majjha pure, jo AsAdeja te ajANato / taM daMDemi akaMDe, surNetu paurA ! janavayA ! ya // [bhA. 927] Agamiya pariharaMtA, niddosA sesagA na niddosA / jina ANAgamacAri, adosa iyare bhave daMDo || vR- jai koi naravaI, so chahiM purisehiM annatare kaje tosito imeNa'ttheNa ghosaNaM kArei'ime chappurisA majjha pure appaNo icchAe viharamANA mahAjanenaM adipuvvA anuvaladdhavibhavanevatthA acchaMti, jo te chivai vA pIDei vA mArei vA tassa uggaM daMDaM karemi, haMdi suNaMtu eaM paurA ! ya Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/1 janavayA ! ya' tti / eyaM ghosaNayaM soUNa te paurA janavayA ya daMDamItA te purise payattaNa vannarUvAIhiM ciMdhehiM AgamiUNaMpIDAparihArakayabuddhI tesiMchaNhaM purisANaM piiddNprihrNtitenihosaa| jepuna anAyAramaMtAnapariharaMtiterannAsavvassAvahAradaMDeNaM dNddiyaa|esdittuNto| ayamatthovaNaorAyatthAnIyA titthayarA / puratthAnIo logo / chappurisatthAnIyA chakkAyA / ghosaNatthAnIyA chakkAyarakkhaNaparUvaNaparA chajjIvaNiyAdao AgamA / chivaNAitthAnIyA saMghaTTaNAdI / paurajaNavayatthANIyA saahuu| dNddtthaanniiosNsaaro| tattha je payatteNachaNhaMkAyANaMsarUvaM rakkhaNovAyaM caAgameUNajahuttavihI pIDaM pariharaMti te kambaMdhadaMDeNaM na daMDijaMti, iyare puna saMsAre puNopuNo sArIra-mANasehiM dukkhasayasahassehiM daMDijaMti tti|| athAkSaragamanikA-"SaT puruSA mama pure vartante, yastAnajAnannapi 'AzAtayet' sparzAdinA'pi pIDayettamahaM daNDayAmi 'akANDe' akAle,zraNvantuetat 'paurAH!' puravAsinaH! 'jAnapadAzca' grAmavAsino lokAH!" iti rAjJA kAritAM ghoSaNAM zrutvA tAn puruSAn 'Agamya' upalakSya pariharantaH santo nirdoSAH, zeSAH' punarye pIDAMna pariharantitena nirdoSA itidnndditaaH| evamatrApi jinAjJayA yaH SaTkAyAnAmAgamaH-parijJAnaM tatpUrvakacAriNaH-saMyamAdhvagAminaH santo'doSAH, itareSAM bhave' saMsAre zArIra-mAnasikaduHkhalakSaNo daNDaH // gatamAzAdvAram / athAnavasthAdvAramAha[bhA.928] egena kayamakajaM, karei tappaccayA puNo anno| sAyAbahula paraMpara, vocchedo saMjama-tavANaM / vR-ihaprAyaH sarve'piprANinaH karmagurukatayA dRSTamAtrasukhAbhilASiNaH, nadIrghasukhadarzinaH, tataH sAtalampaTatayA ekena' kenacidAcAryAdinA kimapi 'akAryaM pramAdasthAnaM kRtaM pratisevitaM tato'nyo'pi tatpratyayAd "eSa AcAryAdi zrutadharo'pyevaM karoti nUnaM nAstyatra doSaH' iti tadevAkAryaM karoti, tato'paro'pi tathaiva karoti, tadanyo'pi tathaiva ityevaM 'sAtabahulAnAM' sAtagauravapratibaddhAnAM prANinAM paramparayA pramAdasthAnamAsevamAnAnAM saMyama-tapasorvyavacchedaH prApnoti / yaddhi saMyamasthAnaM tapaHsthAnaM vA pUrvAcAryeNa sAtagauravagRdhnutayA varjitaM tat pAzcAtyairaiSTamiti kRtvAvyavacchinnameveti / / gatamanavasthAdvAram / atha mithyAtvadvAraM vivRNoti[bhA.929] micchatte saMkAI, jaheya mosaM taheva sesaM pi| micchattathirIkaraNaM, abbhuvagama vaarnnmsaarN|| vR-mithyAtve vicAryamANe zaGkAdayo doSA vaktavyAH / zaGkA nAma-kiM manye amI yatAvAdinastathAkAriNo na bhavanti yena pralambAni gRhNanti?, AdizabdAt kAGkSAdayo doSAH / tathA yathaitad mRSA tathaiva 'zeSam' anyadapyeteSAM mithyArUpameveti cittviplutisyaat| mithyAtvAd vAcalitabhAvasya samyaktvAbhimukhasya pralambagrahaNadarzanAt punarapimithyAtve sthirIkaraNaM bhvti| abhyupagamavApravrajyAyAaNuvratAnAMsamyagdarzanasya vA kartukAmasyAparaH kazcidvAraNaM kuryAtmA eteSAM samIpe pratipadyasve, 'asAraM' nissAramamISAM pravacanam, mayedaM cedaM dRSTamiti // gataM mithyAtvadvAram / atha virAdhanA, sA ca dvividhA-saMyame Atmani ca / dve api prAgeva saprapaJcaM bhAvite, tathApi vizeSamupadarzayitumAha Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM-1, [bhA. 930] 251 [bhA. 930] taM kAya paricaya, nANaM taha daMsaNaM caritaM ca / bIyAIpaDisevaga, logo jaha tehi so puTTho // vR- pralambaM gRhNan 'taM kAyaM' vanaspatilakSaNaM parityajati, tathA jJAnaM darzanaM cAritraM ceti / bIjAdipratisevako loko yathA asaMyamena spRSTastathA so'pi sAdhustaiH pralambairAsevitairasaMyamena spRSTa iti niyuktigAthAkSarArthaH / / athainAmeva vivarISurAha [ bhA. 931] kAyaM pariccayaMto, sese kAe vae vi so cayaI / nANe nANuvadese, avaTTamANo u annANI / / vR- pralambAni gRhNAno vanaspatikAyaM parityajati, taM ca parityajan zeSAnapi kAyAnasau bhAvataH parityajati, tatparityAge ca prathamavrataparityAgaH, prathamavrataparityAge ca zeSavrataparityAgo'pyupajAyata iti "vratAnyapyasau parityajati" ityuktam / tathA 'jJAne' jJAnaviSaye parityAge cintyamAne jJAnopadeze kriyAdvAreNA'varttamAno'sau jJAnyapi ajJAnI mantavyaH // [bhA. 932] daMsaNa-caraNA mUDhassa natthi samayA vana natthi sammaM tu / viraIlakkhaNa caramaM, tadabhAve natthi vA taM tu // vR- jJAnAbhAvAdasau mUDho bhavati, mUDhasya darzana-cAritre na staH / yadvA pralambagrahaNAdasya jIveSu samatA na vidyate / samatAyA abhAvAcca samyaktvamapi nAsti, tasyApi sAmAyikabhedatayA samatArUpatvAt / viratilakSaNaM caraNaM bhaNitam, tacca lakSaNa pralambAni gRhNato na vidyate / 'tadabhAve' lakSaNAbhAve 'tattu' tat punazcAritraM nAsti / vAzabdaH prakArAntaradyotakaH // atha "vIyAI" ityAdi vyAkhyAvate-phalAda bIjaM bhavatIti kRtvA bIjagrahaNam, AdizabdAt phala-puSpa-patraprabAla-zAkhA-tvak-skandha-kanda-mUlAni gRhyante / ziSyaH prAha- sarve'pi vanaspatayastAvad mUlAdaya eva bhavanti ataH "mUlAIpaDisevaga" iti kartumucitam kimiti "bIyAIpaDisevaga " tti kRtam ? sUrirAha [bhA. 933] pAeNa bIyabhoI, coyaga ! pacchAnupuvvi vA evaM / jonigghAte va hataM, tadAdi vA hoi vanakAo / / vR-lokaH prAyeNa bIjabhojI, tena kAraNena bIjamAdau kRtam / yadvA he nodaka ! svasamaye trividhA''nupUrvI prarUpyate, tadyathA- pUrvAnupUrvI pazcAnupUrvI anAnupUrvI ca / trividhA'pica yathAvasaraM vyAkhyAGgamityatra pazcAnupUrvI gRhIta / athavA bIjaM vanaspatInAM yoni- utpattisthAnam atastasya ghAte-vinAze sarvamapi mUlAdikaM nirapekSatayA hataM bhavati / yadi vA tadAdirvanaspatikAyo bhavati / tad- bIjamAdiryasya sa tadAdi, sarveSAmapi vanaspatInAM tata eva prasUteH / ato bIjAdigrahaNaM kRtam // tatazca [bhA. 934 ] viraisabhAvaM caraNaM, bIyAsevI hu sesaghAtI vi / assaMjameNa logo, puTTho jaha so vi hu taheva // yo bIjAsevI sa niyamAt 'zeSANAM' mUlAdInAmapi ghAtI vijJeyaH / yazca mUlAdIni ghAtayati tasya viratisvabhAvaM yat 'caraNaM' cAritraM tantra bhavati / yathA ca bIjAdipratisevako loko'saMyamena spRSTastathaivAsAvapi taiH pralambairAsevitairasaMyamena spRSTa iti // Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 bRhatkalpa-chedasUtram - 1-1/1 gatA saMyamavirAdhanA / athA''tmavirAdhanAmAha [bhA.935]taM ceva abhihaNejjA, AvaDiyaM ahava jIhaloluyatA (yayA) / bahugAI bhuMjittA, visUcikAIhi Avavaho / vR-tad laguDAdikaM kSiptaM punarApatitaM sat 'tameva' sAdhumabhihanyAt / idaM ca prAguktamapi sthAnAzUnyArthamatropAttamiti na punaruktadoSaH / athavA jihvAlolupatayA bahukAni pralambAni muktvA visUcikAdibhiH AdizabdAd jvarA 'tIsArAdibhI rogairutpannairAtmavadho bhavati // uktA''tmavirAdhanA / taduktau ca vyAkhyAtA AjJAdayazcatvAro'pi doSAH / atha "kassa agIyatthe" tti padaM vyAcikhyAsurAha [bhA. 936 ] kasseyaM pacchittaM, gaNiNo gacchaM asAraviMtassa / ahavA vi agIyatthassa bhikkhuNo visayalolassa // vR-ziSyaH praznayati-yad 'etad' anyatragrahaNAdAvanekadhA prAyazcittamuktaM tat kasya bhavati ? sUrirAha- 'gaNinaH' AcAryasya gaccham asArayataH sataH / asAraNA nAma agaveSaNA- kaH kutra gataH ? ko vA mAmApRcchaya gataH ? kovA anApRcchayA ? yadvA pralambaM gRhItvA AgatyAlocite'nyena vA nivedite yat prAyazcittaM tanna dadAti, dattvA vA na kArayati, na vA nodanAdinA kharaNTayati; eSA sarvA'pyasAraNA'bhidhIyate / Aha kiM kAraNamAcAryasya SaTkAyAnavirAdhayato'pi prAyazcittam ? ucyate-svasAdhUnutpathe pravarttamAnAnasArayannasau gacchasya virAdhanAyAM varttate / tathA coktamidameva sahetukaM bRhadubhASye kiM kAraNaM tu gaNiNo, asAraveMtassa hoi pacchittaM ? / vaTTati jema gaNaharo, virAdhanAe u gacchassa // kiha puna virAdhanAe, gacchassa gaNI u vaTTatI sa khalu ? | bhannai susu jahagaNI, virAhao hoi gacchassa // jaha saraNamuvagayANaM, jIviyavavarovaNaM naro kuNai / evaM sAraNiyANaM, Ayario asArao gacche / / kiha saraNamuvagayA puna ?, pakkhe pakkhammi jaM uvaTTaMti / icchAmi khamAsamaNo !, katakitikammA u jaM amhe // ata AcAryasya sarvametat prAyazcittam / athavA yo bhikSuragItArtha apizabdAd gItArtho'pi viSayalolaH-sukhAdurasAsvAdalampaTo bhUtvA pralambAni gRhNAti tasyaitat prAyazcittam / atra cA''cAryaviSayA aSTau bhaGgAH - agItArtha AcAryo gacchaM na sArayati viSayalolazca 1 agItArtha AcAryo gacchaM na sArayati viSayanispRhazca 2 ityAdi / atra cAntimo bhaGgaH zuddhaH, zeSAH sapta parityaktavyAH // yata Aha [bhA. 937] deso va sovasaggo, vasaNI va jahA ajAnaganariMdo / rajaM viluttasAraM, jaha taha gaccho vi nissAro // vR-bhaGgasaptakavartI AcAryo deza iva sopasargo vyasanI vA yathA ajJAyakanarendraH parityajyate tathA parityAjyaH / yathA ca rAjJA acintyamAnaM rAjyaM viluptasAraM bhavati tathA gaccho'pyAcA Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 253 - uddezaka : 1, mUlaM-1, [bhA. 937] ryeNA'sAryamANo nissAro bhavatIti pariharaNIya iti snggrhgaathaakssraarthH|| athainAmeva vivarISuH prathamato "deso vasovasaggo" iti padaM vyAcaSTe[bhA.938] omodariyA ya jahiM, asivaM ca na tattha hoi gaMtavvaM / uppanne na vasiyavvaM, emeva gaNI asAraNIo / / vR-yatra deze'vamaudarikA azivaMca upalakSamatvAd aparo'pyupadravo bhavati tatra gantavyaM na bhavati, atha tatra deze vasatAmevA'vamaudaryAdikamutpanaM tata utpanne sati tatra na vastavyam, evameva 'gaNI' AcArya 'asAraNikaH' gacchasAraNAvikalo nAnugantavyaH // atha "vasanI va jahA ajAnaganariMdo" tti vyAkhyAti[bhA.939] sattaNhaM vasaNANaM, annayarajuto na jANaI rajjaM / aMteure va acchai, kajAi~ sayaM na sIlei / / vR-yathA saptAnAM sanAnAmanyatareNa vyasanena yuto rAjA rAjyaM pAlayituMna jAnAti, yo vA zeSavyasanairanabhibhUto'pi viSayalolupatayA nityamantaH pure Aste so'pi 'kAryANi' vyavahArAdIni svayamAtmanA 'nazIlayati' nAvalokata ityuktaM bhavati, tatazca yathecchamucchRGkhalAH prajAH snyjaaynte| evamAcAryo'pyagItArthogItArthovA sAtagauravAdivyasanopahatatayA yadisvagacchaM na sArayati tadA gacchaH sarvo'pi niraGkuzaH saJjAyate / yatazcaivamato'sAraNika AcAryo dUraMdUreNa parihartavyaH / / atha vyasanasaptakamAha[bhA.940] itthI jUyaM majjaM, migavva vayaNe tahA pharusayA ya / daMDapharusattamatthassa dUsaNaM satta vsnnaaii|| vR-yadrAjAantaHpurastrISunityamAsastiSThatitatstrIvyasanam / yattudyUtavinodenAnavarataM dIvyati tad dyUtavyasanam / yat punarmadyapAnakena nityaM mUrchita ivA''ste tamadyavyasanam / yattu mRgayA-AkheTakastatrAnekeSAM mRgaadijntuunaaNvdhNkrotitdmRgyaavysnm| eteSucaturkhapyAsakto rAjyakAryANi na zIlayati / tathA yat khara-paruSavacanaiH sarvAnapi janAn nirvizeSamAkrozati tad vacanaparuSatAvyasanam, atra vacanadoSeNa duradhigamanIyo bhavati / yat punaranaparAdhe svalpe vA'parAdhe atyugraM daNDaM nivartayati tad daNDapAruSyavyasanam, atra ca paura-jAnapadAnAmatyugradaNDabhayena nazyatAM krameNa ca prajAyA abhAve kIddazaM rAjyam ? iti / arthotpattihetavo ye sAmAdhupAyacatuSTayaprabhRtayaHprakArAsteSAMyadUSaNaM tad arthadUSaNavyasanam, atra cArthotpattihetUna dUSayatona tathAvidho'rtha utpadyate, arthotpatyabhAvecAcirAdevakozaH parihIyate, parihINakozasya ca vinaSTameva rAjyam / etAni sapta vyasanAni // atha prakArAntareNa bhaGgAnAha[bhA.941] ahavA vi agIyattho, gacchaMna sArei ittha cubhNgo| biie agIyadoso, taito na sAretaro suddho|| vR-athavA agItArtho gacchaMna sArayatItyatra caturbhaGgI / gAthAyAM puMstvaM prAkRtatvAt / sA ceyam-agItArtho gacchaMna sArayati 1 agItArtho gacchaM sArayati 2 gItArtho gacchaMna sArayati 3 gItArtho gacchaMsArayati / atra prathamasya dvau doSau agItArthatvoSaHasAraNAdoSazca / dvitIyasya punareka evAgItArthatvadoSaH / tRtIyastu yanna sArayati sa ekastasyA'sAraNAdoSaH / 'itaraH' Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 caturtho bhaGgaH zuddhaH / / AdyAnAM trayANAM bhaGgAnAM bhAvanAmAha bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/1 [bhA. 942] deso va sovasaggo, paDhamo taio tu hoi vasanI vA / biio ajANatullo, sAro duviho duhekkakko / / vR- 'prathamaH' prathamabhaGgavarttI AcArya sopasargadeza iva parityaktavyaH / 'tRtIyaH' gItArtho'pyasAraNikatvAd vyasanIva rAjA pariharttavyaH / 'dvitIyaH' sAraNiko'pyagItArthatvAdajJanarendratulya iti kRtvA parihArya iti cUrNyabhiprAyaH / atha nizIthacUrNyabhiprAyeNa vyAkhyAyate prathamaH sopasargadeza iva parihArya / dvitIyaH punaragItArtha paraM sAraNikaH sa ca vyasanIva jJAtavyaH / kimuktaM bhavati ? - so'gItArtha san yat kimapi svaziSyAn nodayati sA nodanA tasya vyasanamiva draSTavyam, ato vyasanAbhibhUtabhUpatidasau parihAryaH / tRtIyaH punarasAraNikatvAd gItArtho'pyajJanRpatulya iti kRtvA parityAjyaH / vyAkhyAne "deso va sovasaggo, paDhamo biio u hoi vasaNI vA / taio ajANa tullo" tti pATho draSTavyaH / pustakeSvapi bahuSvayameva ddazyata iti / yaduktaM "rajjaM viluttasAraM, jaha taha gaccho vi nissAro" tti tadetad bhAvayati-"sAro duviho duhekkko" sAro dvividhaH-laukiko lokottarikazca / punarekaiko dvidhA-bAhya Abhyantarazca // etadeva vyAcaSTe [ bhA. 943 ] go-maMDala-dhannAI bajjho kanagAi aMto logammi / loguttario sAro, aMto bahi nANa-vatthAI // vR- gozabdena gAvo balIvardAscocyante, upalakSaNatvAd hastyazvAdInAmapi parigrahaH maNDalamiti dezakhaNDam, yathA - SannavatimaNDalAni surASTrAdezaH athavA gomaNDalaM nAma govarga, upalakSaNatvAd maSyAdivargo'pi dhAnyAni zAliprabhRtIni, AdizabdAd vAstu-kupyAdiparigrahaH; eSa laukiko bAhyaH sAraH / kanakaM - suvarNam, AdigrahaNena rUpya - ratnAdIni; eSaH 'antaH' iti AbhyantaraH sAraH 'loke' lokaviSayo mantavyaH / etena dviprakAreNApi sAreNa rAjyaM pArthivenA'cintyamAnaM nissAraM bhavati / lokottarikaH sAro dvidhA - antarbahizca / tatrAntaH sAro jJAnam, AdizabdAd darzana-cAritre ca / bahisAro vastradikaH, AdigrahaNena zayyA pAtrAdIni gRhyante / anena ca dvividhenApi lokottarikasAreNA''cAryeNA'sAryamANo gaccho nissAro bhavatIti prakRtam / tasmAd gaNino gacchama sArayata etat prAyazcittam / gItArthopadezamantareNa vA'gItArthasya svayameva kAryeSu pravarttamAnasyA'yaM doSo bhavati // [bhA. 944 ] suhasAhagaM pi kajjUM, karaNavihUNamaNuvAyasaMjuttaM / annA'desa - kAle, vivattimuvajAti sehassa / / vR- sukhena sAdhaH-sAdhanaM yasya tat sukhasadhakam, " zeSAdvA" iti kacpratyayaH, sukhasAdhyamityarthaH / tadapi kAryaM karaNam - ArambhaH prayatna ityeko'rthastadvihInam, tathA yasya kAryasya yaH sAdhanopAyastadviparItenAnupAyena saMyuktam, "annAya"tti yad yasya kAryamajJAtaM tat tenA''rabhyamANam, 'adeza-kAleca' anavasare vidhIyamAnaM zaikSasyA'jJasya vipattimupayAti / vipattizabdena kAryasyA'siddhiratrAbhidhIyate / taduktam samprAptizca vipattizca, kAryANAM dvividhA smRtA / Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddeza : 1, mUlaM-1, [ bhA. 944 ] samprApti siddhirartheSu, vipattizca viparyaye // tato na niSpadyata ityuktaM bhavati / atraiva nidarzanamAha [bhA. 945] nakkheNAvi hu chijjai, pAsAe abhinavuTThito rukkho / ducchejovato, so ciya vatthussa bhedAya // vR- prAsAde vaTa-pippalAdirvRkSaH 'abhinavotthitaH' adhunodgataH san nakhenA'pi 'huH' nizcitaM 'chidyate' chettuM zakyate iti, anena kAryasya sukhasAdhyatoktA / sa eva vRkSaH 'vardhamAnaH ' zAkhAprazAkhAbhi prasaran duzchedyo bhavati, kuThAreNApi cchettuM na zakyata iti bhAvaH / aparaM ca 'vAstunaH' prAsAdasya bhedAya jAyate // 255 [bhA. 946 ] jo ya anuvAyachinno, tassai mUlAI vatthubhedAya / ahinava uvAyachinno, vatthussa na hoi bhedAya // vR- yazcAnupAyena-mUloddharaNalakSaNopAyamantareNa cchinnaH tasyApi mUlAnyanuddha tAni vAstubhedAya jAyante / etena cAnArambhe adeza-kAlArambhe'nupAyArambhe ca sukhasAdhyasyApi kAryasya vipatti klezasAdhyatA coktA / atha deza-kAle upAyena vidhIyamAnasya yathA niSpattirbhavati tathA nidarzayati-'"ahinava" ityAdi uttarArddham / yastu vRkSaH 'abhinavaH' udgatamAtra upAyenaprayatnapUrvakaM chinno mUlAnyapi tasyoddha tya karISAgninA dagdhAni sa vAstuno bhedAya na bhavati // eSa dRSTAntaH / ayamasyaivopanayaH [bhA. 947] paDisiddha tti tigicchA, jo una kArei abhinave roge / kiriyaM so u na muccai, pacchA jatteNa vi kareMto // vR-yasya sAdhorjvarAdiko roga utpannaH sa yadi - "tegicchaM nAbhinaMdejjA, saMcikkha'ttagavesae / evaM khu tassa sAmannaM, jaM na kujjA na kArave // " iti sUtramanuzritya "pratiSiddhA cikitsA" iti kRtvA abhinave roge 'kriyAM' cikitsAM na kArayati sa pazcAt tasmin roge pravardhite sati 'yanenApi mahatA' pyAdareNa kriyAM kurvANo na mucyate rogAt / yadi punaradhunotthita eva roge kriyAmakArayiSyat tato nIrugabhaviSyat // [bhA. 948] sahasuppaiammi jare, aTThama kAUNa jo vi pArei / sIyala-aMbadavANI, na hu pauNai sovi anuvAyA / vR-yo vA anupAyena kriyAM karoti so'pi na pramuNIbhavati, yathA sahasotpanne jvare'nyasmin vA ajIrNaprabhave roge "sahasuppannaM rogaM, aTThameNa nivArae" iti vacanAdaSTamaM kRtvA yo'pi na kevalaM kriyAyA akAraka ityapizabdArthaH "sIyalaaMbadavANi'' tti zItalakUrA-'mladravAdIni pArayati 'mA peyA kAraNIyA bhavatu' iti kRtvA so'pi na praguNIbhavati 'anupAyAt' upAyAbhAvAt, pratyuta tena zItalakUrAdinA sa rogastasya gADhataraM prakupyati / yadi punastena peyAdinopAyenA'pAra yiSyat tataH paTurabhaviSyat ityupAyA-'nupAyasvarUpamagItArtho na jAnAti / tatazca "ajJAta - madezakAle vA kAryaM kurvatastasya zaikSasya vipattimupayAti" iti prakRtam / atraiva tAtparyamAha[ bhA. 949] saMpattI ya vipattI, ya hoja kajjesu kAragaM pappa / Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/1 ___anuvAyato vivattI, saMpattI kaaluvaaehiN|| vR-samprAptizca vipattizca kAryeSu 'kArakaM' katariM prApya bhavati / yadi ajJaH kartA tatastenA'deza-kAle anupAyata Arabdhasya kAryasya vipattirbhavati / athAsau jJastatastena kAlopAyAbhyAM dezakAle upAyena cArabdhasya kAryasya 'samprApti' siddhirbhavati // upasaMharanAha[bhA.950] iya dosA u agIe, gIyammi u kaalhiinnkaarimmi| gIyatthassa guNA puNa, haMti ime kaalkaariss| vR-"iya" evamagItArthe kAryakartari doSA bhavanti / gItArthe'pi kAlahInakAriNi hIne vA adhike vA kAle kAryakAriNi eta eva dossaaH|yHpunrgiitaarth upAyenA'nyunAtirikte kAle kAryaM karoti tasya gItArthasya kAlakAriNa ime guNA bhavanti // tAnevAha[bhA.951] AyaM kAraNa gADhaM, vatyuM juttaM sasatti jayaNaM ca / savvaM ca sapaDivakhaM, phalaMca vidhivaM viyaannaai|| - 'AyaM lAbhaM 'kAraNama' AlambanaM 'gADham' AgADhaglAnatvaM 'vastu' dravyaM dalikamityanarthAntaraM 'yuktaM' yogyaM 'sazaktikaM samarthaM 'yatanAM'triparibhramaNAdilakSaNAm etadAyAdikaM sarvamapi sapratipakSa gItArtho vijAnAti / tatrA''yasya pratipakSo'nAyaH, kAraNasyA'kAraNam, AgADhasyA'nAgADham, vastuno'vastu, yuktasyA'yuktam, sazaktikasyA'zaktikaH,yatanAyA ayataneti yathAkramaM pratipakSAH / tathA phalaM caihikAdikaM vidhivAn' gItArtho vijAnAtIti niyuktigAthAsamAsArthaH / / atha pratipadaM vistarArthamAha[bhA.952] suMkAdIparisuddhe, sai lAbhe kuNai vANio citttth| emeva ya gIyattho, AyaM daTuM smaayri|| vR- zulka-rAjadeyaM dravyam, AdizabdAd bhATaka-karmakaravRtyAdiparigrahaH, yathA zulkAdibhirdravyopakSayahetubhiH parizuddhaH-nirvaTito yadi ko'pi lAbha uttiSThate tata evaM zulkAdiparizuddhelAbhesativANijodezAntaraM gatvAvANijyaceSTAM karoti' Arabhate, athalAbhamuttiSThamAnaM na pazyati tato nAramate / evameva ca gItArtho'pi jJAnAdikam 'Arya' lAbhaM dRSTavA pralambAdyakalpyapratisevAM samAcarati naanythaa|| idameva spaSTayannAha[bhA.953] asivAIsuMkatthANiesu kiMcikhaliyassa to pacchA. vAyaNa veyAvacce, lAbho tv-sNjm-'jjhynne|| vR-sa hi gItArtha pralambAdikaM pratisevamAna evaM cintayati-azivAdiSu zulkasthAnIyeSu akalpyapratisevayA kebhyo'pi saMyamasthAnebhyaH skhalitasyApi mama 'tataH pazcAt' azivAdiSu vyatIteSu vAcanAM dadata AcAryAdInAM vaiyAvRtye tapaH-saMyamA-'dhyayaneSu vA udyamaM kurvANasya bhUyAnanyo lAbho bhaviSyati, akalpyapratisevAjanitaMcAtIcAraMprAyazcittena zodhayiSyAmi-iti bahutaraM lAbhamalpataraM vyayaM paribhAvya gItArtha samAcarati / agItArtha punaretadAya-vyayasvarUpaM na jAnAtIti |gtmaaydvaarm / atha kAraNA-''gADhadvAradvayamAha - [bhA.954] nANAitigassa'TThA, kAraNa nikkAraNaM tu tavvajaM / ___ ahiDakka visa visUiya, sajjakkhayasUlamAgADhaM // Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM-1, [bhA. 954] 257 vR-gItArthaH kAraNa eva pratisevate nAkAraNe / Aha kimidaM kAraNam ? kiMvA akAraNam ? ityAha- 'jJAnAditrayasya' jJAna-darzana- cAritrarUpasyA'rthAya yata pratisevate tat kAraNam, 'tadvarjaM' jJAnAditrayavarjaM sevamAnasya nisskaarnnmucyte| tathA gItArtho yAdhzamAgADhe pratisevyaM tAdhzamAgADha eva yAdhzaM punaranAgADhe tAddazamanAgADha eva pratisevate / atha kimimAgADham ? kiMvA anAgADham ? ucyate-ahinA-sarpeNa daSTaH kazcit sAdhuH, viSaM vA kenacid bhaktAdimizritaM dattam, visUcikA vAkasyApi jAtA, sadya-kSayakAri vA kasyApi sUlamutpannam, evamAdikamAzudhAti sarvamapyAgADhamH etadviparItaM tu ciraghAti kuSThAdirogAtmakamanAgADham / / atha vastu-yuktadvAre vyAcaSTe [bhA. 955 ] AyariyAI vatyuM, tesiM ciya jutta hoi jaM joggaM / gIya pariNAmagA vA, vatyuM iyare puna avatyuM // vR- AcAryAdi pradhAnapuruSo yadvA gItArtha sAmAnyato vastu bhaNyate, pariNAmakA vA sAdhavo vastu / etAzamAtmAnaM paraM vA vastubhUtaM jJAtvA pratisevate pratisevApyate vA / 'itare' pratipakSabhUtAH punaranAcAryAdiragItArtho vA apariNAmakA 'tipariNAmakA vA sarve'pyavastu bhaNyante / eteSAmevAcAryAdInAM yad yogyaM bhakta - pAnauSadhAdikaM tad yuktam, tadviparItaM punarayuktam / etad yuktAyuktasvarUpaM gItArtha eva jAnAti netara iti / / atha sazaktika- yatanAdvAradvayamAha [bhA. 956 ] dhii sArIrA sattI, Aya- paragatA u taM na hAveti / jayaNA khalu tiparirayA, alaMbhe pacchA panagahAnI // vR- zaktidvedhA, dhRti - saMhananabhedAt / tatra dhRtirUpAM zArIrAM ca saMhananarUpAmAtmagatAM paragatAM ca zakti jJAtvA AcAryo'nyo vA gItArthastAM na hApayatItyatra caturbhaGgI sUcitA sA ceyam - AtmagatA zaktirvidyate na paragatA 1 paragatA nAtmagatA 2 AtmagatA'pi paragatA'pi 3 nAtmagatA na paragatA 4 / tatraprathamabhaGge AcArya AtmanaH zakti na hApayati, parasya punarazaktatvAd yathAyogaM pratisevanAmanujAnIte / dvitIyabhaGge azaktatvAdAtmanA pratisevate, parasya tu samarthatvAd nAnujAnAti / tRtIyabhaGge ubhayorapi zaktisadbhAvAdAtmanA'pi na pratisevate parasyApi na vitarati / caturthabhaGge punarubhayorapyazaktatvAdAtmanA'pi pratisevate pareNApi pratisevApayati / tathA yatanA khalu triparirayA draSTavyA, "rIMz gatau" pari-samantAd rayaNaM parirayaH- paribhramaNamityarthaH, trayaH parirayA yasyAM sA triparirayA / kimuktaM bhavati ? - eSaNIyAhArAnveSaNArthaM svagrAmAdau tisro vArAH sarvataH paryaTya yadyeSaNIyaM na labhate tataH pazcAd 'alAbhe' aprAptau paJcakaparihANyA yatate / / atha phaladvAram - gItArtha prathamameva kAryaM prArabhamANaH paribhAvayati - evamanutiSThato mamAnyasya vA phalaM bhaviSyati ? na vA ? / tacca phalaM dvividham / tadevAha [bhA. 957] iha-paraloge ya phalaM, iha AhArAi ikka mekkassa / siddhI sagga sukulatA, phalaM tu paraloiyaM eyaM // vR- ihalokaphalaM paralokaphalaM ceti phalaM dvidhA / tatrehalokaphalamAhArAdi; AdizabdAd vastrapAtrAdi / tathA siddhigamanaM svargagamanaM sukulotpattizca etat pAralaukikaM phalam / 'etad' 18 17 Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 bRhatkalpa-chedasUtram - 1-1/1 dvayamapi 'ekaikasya' AtmanaH parasya ca parasparopakAreNa yathA bhavati tathA gItArthaH samAcarati / yacca gItArtho'rakta-dviSTaH pratisevate tatra niyamAdaprAyazcittI bhavati // Aha kena punaH kAraNenAprAyazcittI ? ucyate [bhA. 958] khettoyaM kAloyaM, karaNamiNaM sAhao uvAo'yaM / katta ttiya jogi ttiya, iya kaDajogI viyANAhi // vR-yo na rAge na dveSe kintu tulA-daNDavad dvayorapa madhye pravarttate sa ojA bhaNyate / kSetreadhvAdI ojAH kSetraujAH, kAle- avamaudaryAdau ojAH kAlaujAH, kSetre kAle ca pratisevamAno na rAga-dveSAbhyAM dUSyate ityarthaH / katham ? ityAha-yataH sa gItArtha 'karaNamidaM' 'samyakkiyeyam, evaM kriyamANe mahatI karmanirjarA bhavati' iti vimRzati / tathA jJAna-darzana- cAritrANi sAdhanIyAni, teSAM ca sAdhako'yamupAyaH, yad asaMstaraNe yatanayA pralambasevanam / tathA 'kRtayogI' gItArtha sa kartteti ca yogIti ca bhaNyate, "iya" evaM vijAnIhi iti niyuktigAthAsamAsArtha // athainAmeva vivRNoti [bhA. 959] oyabhUto khitte, kAle bhAve ya jaM samAyarai / kattA u so akoppo, jogIva jahA mahAve jo // vR- yaH 'ojobhUtaH' rAga-dveSavirahito gItArtha 'kSetre' adhvAdI 'kAle' durbhikSAdI 'bhAve ca' glAnatvAdau pralambAdipratisevArUpaM yat kimapi samAcarati saH 'samyakkiyeyam, sAdhako'yamupAyaH' ityAlocyakArI karttA 'akopyaH' akopanIyaH, adUSaNIya ityuktaM bhavati / ka iva ? ityAha- 'yogIva yathA mahAvaidyaH' iti, 'yathA' iti dhSTAntopanyAse, 'yogI' dhanvantari, tena ca vibhaGgajJAnabalenA''gAmini kAle prAcuryeNa rogasambhavaM dRSTvA aSTAGgAyurvedarUpaM vaidyakazAstra cakre, tacca yathAmnAyaM yenAdhItaM sa mahAvaidya ucyate / sa ca AyurvedaprAmANyena kriyAM kurvANo 'yogIva' vantantaririva na dUSaNabhAg bhavati, yathoktakriyAkAriNazca tasya tat cikitsAkarma sidhyatiH evamatrApi yogI tIrthakaraH, tadupadezAnusAreNotsargA 'pavAdAbhyAM yathoktAM kriyAM kurvan gItArtho'pi na vAcyatAmarhati // atha "katta tti ya jogi tti ya" padadvayameva prakArAntareNa vyAkhyAti [bhA. 960] ahavaNa kattA satthA, na teNa kovijjatI kayaM kiMci / kattA iva so kattA, evaM jogI vi nAyavvo / vR- " ahavaNa'' tti akhaNDamavyayaM athavArthe varttate / karttA 'zAstA' tIrthakara ucyate / yathA 'tena' tIrthakareNa kRtaM kAryaM kiJcidapi nakopyate evamasAvapi gItArtho vidhinA kriyAM kurvan 'karttA iva' tIrthakara ivAkopanIyatvAt karttA draSTavya / evaM yogyapi jJAtavyaH / kimuktaM bhavati ? - yathA tIrthakaraH prazastamanovAkkAyayogaM prayuJjAno yogI bhaNyate, evaM gItArtho'pyutsargA'pavAdabalavettA apavAdakriyAM kurvANo'pi prazastamanovAkyayogaM prayuJjAno yogIva jJAtavyaH // evamAcAryeNokte ziSyaH prAha [ bhA. 961] kiM gIyattho kevali, cauvvihe jAnane ya gahaNe ya / tule rAga-ddose, anaMtakAyassa vajraNayA // Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM-1, [bhA. 961] 259 vR- kiM gItArtha kevalI yena tIrthakRta iva tasya vacanaM karaNaM cAkopanIyam ? / sUrirAhaomiti brUmaH / tathAhi dravyAdibhedAd yat caturvidhaM jJAnaM tad yathA kevalinastathA gItArthasyApi; tathA yat pralambAnAmekAnekagrahaNaviSayaM viSamaprAyazcittapradAnam, yazca tatra tulye'pi jIvatve rAga-dveSAbhAvaH, yAcA'nantakAyasya varjanA etAni yathA kevalI prarUpayati tathA gItArtho'pIti dvAragAthAsamAsArthaH / vistarArthaM pratipadaM bibhaNiSurAha [bhA. 962] savva neyaM cauhA, taM vei jiNo jahA tahA gIto / cittamacittaM mI, paritta'naMtaM ca lakkhaNato // vR- 'sarvamapi' jagatrayagataM jJeyaM caturdhA / tadyathA dravyataH kSetrataH kAlato bhAvatazca / 'tat' caturvidhamapi yathA 'jinaH' kevalI brUte tathA gItArtho'pi / yadvA "taM vei "tti 'tat' caturvidhaM jJeyaM yathA jinaH 'vetti' jAnAti tathA gItArtho'pi zrutajJAnI jAnAtyeva / tathAhi yathA kevalI sacittamacittaM mizraM parIttamanantaM ca lakSaNato jAnAti prajJApayati vA tathA zrutadharo'pi zrutAnusAreNaiva sacittalakSaNena sacittaM evamacitta-mizra parIttA - 'nantAnyapi svasvalakSaNAvaiparItyena jAnAti prarUpayati ceti kevalIva draSTavyaH || Aha kevalI samastavastustomavedI, zrutakevalI punaH kevalajJAnAnantatamabhAgamAtrajJAnavAn tataH kathamiva kevalitulyo bhavitumarhati ? ityAha[bhA. 963 ] kAmaM khalu savvannU, nANeNa'hio duvAlasaMgIto / patrattIi u tullo, kevalanANaM jao mUyaM // vR- kAmamanumataM khalvasmAkaM 'sarvajJaH' kevalI 'dvAdazAGginaH ' zrutakevalinaH sakAzAd jJAnenA'dhikaH paraM 'prajJaptayA' prajJApanayA zrutakevalinaH kevalI 'tulyaH' sadhzavAkparyAyaH / kutaH ? ityAha-yataH kevalajJAnaM 'mUka' amukhrm| kimuktaM bhavati ? - yAvataH padArthAn zrutakevalI bhASate tAvata eva kevalyapi, ye tu zrutajJAnasyA' viSayabhUtA bhAvAH kevalinA'vagamyante teSAmaprajJApanIyatayA kevalinA'pi vaktumazakyatvAt / / Aha kiyantaH prajJApanIyAH ? kiyantovA aprajJApanIyA bhAvAH ? iti tAvad vayaM jijJAsAmahe ato nirucyatAmetad bhagavadbhirityAzaGkayAha[bhA. 964 ] pannavaNijjA bhAvA, anaMtabhAgo u anabhilappANaM / pannavaNijjANaM puNa, anaMtabhAgo sua nibaddho / / vR-ye prajJApayituM vaktuM zakyante teprajJApanIyAH abhilASyA ityeko'rtha, teca bhU-bhUdharavimAnagraha-nakSatrAdayaH / etadviparItA aprajJApanIyAH / dvAvapi ca rAzI anantau, paraM mahAn parasparaM vizeSaH / tathAhi - prajJApanIyAbhAvAH sarve'pi samuditAH santo'nabhilApyAnAM bhAvAnAmanantabhAgo bhavati, anantatame bhAge varttanta iti bhAvaH / teSAmapi prajJApanIyAnAM bhAvAnAmanantatama eva bhAgaH 'zrute' dvAdazAGgalakSaNe sUtraracanayA nibaddhaH, anantakasyA'nantabhedabhinnatvAdityabhiprAyaH / / Aha kathametat pratIyate yathA 'prajJApanIyAnAmanantabhAgaH zrute nibaddhaH' ? ucyate [bhA. 965 ] jaM caudasapuvvadharA, chaTTANagayA paropparaM hoMti / tena u anaMtabhAgo, pannavaNijjANa jaM suttaM // vR-'yad' yasmAt caturdazapUrvadharAH 'SaTsthAnagatAH' anantabhAgAdiSaTsthAnavarttinaH parasparaM bhavanti / katham ? iti ced ucyate-iha caturdazapUrvI caturdazapUrviNaH kiM tulyaH ? kiMvA hInaH ? Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/1 kiM vA'bhyadhikaH? iti cintAyAM nirvacanaM tulyo vA hIno vA abhyadhiko vA / yadi tulyastadA tulyatvAdeva nAsti vizeSaH / atha hInastato yadapekSayA hInastamuddizyA'nantabhAgahIno vA asaGkhyeyabhAgahIno vA saGkhyeyabhAgahIno vA saGgyeyaguNahIno vA asaGkhyeyaguNahIno vA anantaguNahIno vA / athAbhyadhikastato yadapekSayA'bhyadhikastaM pratItyA'nantabhAgAbhyadhiko vA asaGkhyeyabhAgAbhyadhiko vA saGkhyeyabhAgAbhyadhiko vA saGgyeyaguNAbhyadhiko vA asaGkhyeyaguNAbhyadhiko vaaanntgunnaabhydhikovaa| Aha samAne sarveSAmapyakSaralAbheSaTsthAnapatitatvameva kathaM jAghaTIti? ucyate-ekasmAt sUtrAdanantA-'saGkhyeya-saGgyeyagamyArthagocarA yemativizeSAH zrutajJAnAbhyantaravarttinastaiH parasparaM SaTsthAnapatitatvaM na virudhyate / taduktam ___ akkharalaMbheNa samA, UNahiyA huMti maivisesehiM / te puna maIvisese, suyanANamaMtare jANa // evaMvidhaMcaSaTsthAnapatitvaMprajJApanIyAnAmanantatamabhAgamAtra eva zrutanibaddhe ghaTamAnakaM bhavati / yadi hi sarva eva prajJApanIyA bhAvAH zrute nibaddhA bhaveyustarhi caturdazapUrviNo'pi parasparaM tulyA eva bhaveyurna SaTsthAnapatitA iti / ata evAha-'tena' kAraNena yat kimapi 'zrutaM' caturdazapUrvarUpaM tat prajJApanIyAnAmanantatamo bhAgo varttate iti // atha yaduktaM "prajJApanayA dvAvapi tulyau" tadbhAvanAmAha[bhA.966] kevalavinneyatthe, suyanANeNaM jino pagAsei / suyanANakevalI vihu, teneva'tthe pagAsei // vR-kevalena vijJeyA ye'stiAnyAvataH zrutajJAnena 'jinaH' kevalI prakAzayati / iha ca kevalinaHsambandhI vAgyogaeva zrotRNAMbhAvazrutakAraNatvAtkAraNekAryopacArAtzrutajJAnamucyate, napunastasya bhagavataH kimapyaparaM kevalajJAnavyatiriktaM zrutajJAnaM vidyate, "naTThammi uchAumathie nANe" iti vacanAt / zrutajJAnakevalyapi tAneva tAvataH 'tenaiva' zrutajJAnena 'arthAn jIvAdIn prakAzayati / ataH "zrutakevali-kevalinau dvAvapi prajJApanayAtulyau" iti sthitam / tadevaMyathA kevalI dravya-kSetra-kAla-bhAvairvastujAnAti tthaagiitaartho'pijaaniite||atr punaH pralambAdhikArAd dravyataH parIttamanantaM vA yena lakSaNena jAnAti tadabhidhitsurAha[bhA.967] gUDhachirAgaMpattaM, sacchIraM jaMca hoi nicchIraM / jaMpiya paNaTThasaMdhiM, anaMtajIvaM viyANAhi / / vR-yatpatraMsakSIraM nikSIraMvA 'gUDhazirAkaMbhavati' gUDhAH-guptA anupalakSyAH zirAH-snAyavo yasya tad gUDhazirAkam, tathA yadapi ca 'pranaSTasandhikaM' sarvathA'nupalakSyamANapatrArddhadvayasandhiH, tadevaMvidhaM patram 'anantajIvam' anantakAyikaM vijAnIhIti / / atha mUla-skandhAdInAM sarveSAmapyanantakAyatve lakSaNamAha[bhA.968] cakkAgaM bhajjamANassa, gaMThI cuNNaghano bhave / puDhavisariseNa bheeNaM, anaMtajIvaM viyANAhi // vR-yasya mUlAderbhajyamAnasya cakrAkAro bhaGgo bhavati sama ityarthaH / tathA 'granthi' parva sAmAnyato bhaGgasthAnaM vA sa yasya cUrNaghano bhavati / ko'rthaH? -yasya bhajyamAnasya granthenacUrNa Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM-1, [bhA. 968] 261 uDDIyamAno dRzyate / pRthivI nAma kedArAdyuparivartinI zuSkakoppaTikA zlakSNakhaTikAnirmitA vA, yathA tasyA bhidyamAnAyAH samo bhedo bhavati evaM samabhedena bhidyamAnaM tadevaMvidhaM mUlAdikamanantajIvaM vijAnIhi / idameva spaSTayannAha[bhA.969] jassa mUlassa bhaggassa, samo bhaMgo pdiisii| anaMtajIve use mUle, je yA'va'nne thaavihe| vR-yasya mUlasya bhagnasyasamo bhaGgaHpraddazyate anantajIvaMtu tad mUlam / yazca 'anyo'pi' skandhAdikastathAvidhaH samabhaGgena bhajyate so'pyanantajIvo jJAtavya iti / / [bhA.970] jassa mUlassa bhaggassa, hIro bhaMge pdisse| parittajIve use mUle, je yA'va'nne tahAvihe / / vR-yasya mUlasya bhagnasya hIraH' tantukavizeSo bhaGge vaMzasyevapradRzyate parIttajIvaM tu tad mUlam / yazca 'anyo'pi' skandhAdikastathAvidho bhaGge dRzyamAnahIraH so'pi pratyekajIva iti|| [bhA.971] jassa mUlassa kaTThAto, challI bahalatarI bhave / anaMtajIvA u sA challI, jA yA'va'nnA thaavihaa|| vR-yasya mUlasya sambandhinaH 'kASThAt' sArAt 'challI' bAhyA tvak 'bahalatarA' sthUlatarA bhavet, yathAzatAvaryA, anntjiivaatusaachllii|yaacaanyaa'pitthaavidhaa| kASThamapitasyAnantajIvaM draSTavyam // [bhA.972] jassa mUlassa kaTThAto, challI taNuyatarI bhave / parittajIvA tu sA challI, jA yA'vaDaNNA thaavihaa|| vR-yasya mUlasya kASThAt challI 'tanukatarA' zlakSNatarA bhavet parIttajIvA tu sA challI, yathA sahakArAdeH, yA cAnyA'pi tathAvidhA / / gataM dravyato lakSaNam / atha kSetrata Aha[bhA.973] joanasayaM tu gaMtA, anahAreNaMtu bhaMDasaMkaMtI / vAyA-'gani-dhUmeNa ya, viddhatthaM hoi lonnaaii| -lavaNAdikaMsvasthAnAdgacchatpratidivasaMbahubahutarAdikrameNa vidhvasyamAnaMyojanazatAt parato gatvA sarvathaiva 'vidhvastam' acittaM bhavati / Aha zastrAbhAve yojanazatagamanamAtreNaiva kathamacittIbhavati? ityAha-anAhAreNa, yasya yadutpattidezAdhikaMsAdhAraNaMtattato vyavacchinnaM svopaSTambhakAhAravyavacchedA vidhvasyate / tacca lavaNAdikaM bhANDasaGkrAntyA pUrvasmAt pUrvasmAd bhAjanAdaparAparabhAjaneSu, yadvA pUrvasyA bhANDazAlAyA aparasyAM bhANDazAlAyAM saGkramyamANaM vidhvasyate / tathA vAtena vA agninA vA mahAnasAdau dhUmena vA lavaNAdikaM vidhvastaM bhvti|| "loNAI" ityatra AdizabdAdamI draSTavyAH[bhA.974] hariyAla manosila pippalI ya khajUra muddiyA abhyaa| AinnamaNAinnA, te vihu emeva nAyavvA // vR-haritAlaMmanaHzilA pippalIcakhajUraH etepratItAH, 'mudrikA' drAkSA abhayA' hriitkii| ete'pi 'evameva' lavaNavad yojanazatagamanAdibhiH kAraNairacitIbhavanto jJAtavyAH / parameke'trAcIrNA apare'nAcIrNA / tatra pippalI-harItakIprabhRtaya AcIrNA iti kRtvA gRhyante / Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram - 1-1/1 kharjUra-mudrikAdayaH punaranAcIrNA iti na gRhyante // atha sarveSAM sAmAnyena pariNamanakAraNamAha[bhA. 975 ] AruhaNe oruhaNe, nisiyaNa goNAdiNaM ca gAumhA / bhummAhAracchede, uvakka meNaM ca pariNAmo / / 262 vR- zakaTe gavAdipRSTheSu ca lavaNAdInAM yad bhUyo bhUya ArohaNamavarohaNaM ca, tathA yat tasmin zakaTAdI lavaNAdibharopari manuSyA niSIdanti teSAM gavAdInAM cayaH ko'pi pRSThAdigAtroSmA tena ca pariNAmo bhavati / tathA yo yasya bhaumAdikaH pRthivyAdika AhArastadyavacchede tasya 'pariNAmaH' upakramaH zastram, upakramyante jIvAnAmAyUMSi aneneti vyutpatteH / tacca zastra tridhA-svakAyazastra vA pANDubhUmasyeti / parakAyazastra yathA- agnirudakasya, udakaM vA agneriti / tadumayazastra yathAudakamRttikA zuddhodakasyetyAdi / evamAdIni sacittavastUnAM pariNamanakAraNAni mantavyAni // [bhA. 976 ] coeI vanakAe, pagae loNAdiyANa kiM gahaNaM / AhAreNa'higAro, tassuvakArI ato gahaNaM / / vR-ziSyo nodayati-'vanaspatikAye' pralambalakSaNe prakRte lavaNAdInAM pRthivIkAyikAnAM kimarthamatra grahaNaM kriyate ? iti / sUrirAha - AhAreNa tAvadatra sUtre'dhikAraH, tasya cAhArasya lavaNamatizayenopakAri, tadvirahitasyA''hArasya nIrasatvAt, atastadgrahaNamiti // yadyevaM tataH [bhA. 977] chahi nipphajjai so U, tamhA khalu Anupuvvi kiM na kayA / pAhanaM bahuyattaM, nippatti suhaM ca to na kamo // vR- 'SaDbhiH' pRthivIkAyAdibhi 'saH' AhAro niSpadyate ataH SaDapi kAyAH kiM nAnupUrvyA sUtre 'kRtAH' gRhItAH ?, yathA- "no kappai niggaMthANa vA niggaMdhINa vA puDhavikAie giNhittae" ityAdi / AcArya prAha-tasminnAhAre vanaspateH prAdhAnyam, mukhyatayA tasyaivA''haraNIyatvAt / tathA 'bahutvam' upayogabAhulyaM vanaspatirAgacchati / vanaspatikAyena ca yathA sukhamAhArasya niSpattirna tathA pRthivyAdibhiH kAyaiH / tata ebhi kAraNairna 'kramaH' pRthivyAdInAmAnupUrvIgrahaNalakSaNaH kRtaH, kintu kevalasyaiva vanaspateH sUtre grahaNaM kRtamiti / / gataM kSetrato lakSaNam / atha kAlata Aha[bhA. 978] uppala-paumAI puNa, uNhe dinAi~ jAma na dharitI / moggara- jUhiyAo, unhe chUDhA ciraM hoMti / bR-utpalAni padmAnica 'uSNe' Atape dattAni "yAmaM praharamAtraM kAlaM 'na dhriyante' nAvatiSThante kintu praharAdarvAgevAcittIbhavanti / 'mudgarakANi' magadantikApuSpANi yUthikApuSpANi coSNayonikatvAd uSNe kSiptAni ciramapi kAlaM bhavanti, sacittAnyeva tiSThantIti bhAvaH // [bhA. 979 ] magadaMtiyapupphAI, udae chUDhAi~ jAma na dharitI / uppala-paumAiM puNa, udae chUDhA ciraM hoMti / / vR-magadantikApuSpANi udake kSiptAni 'yAmaM praharamapi na mriyante / utpala-padmAni punarudake kSiptAni ciramapi bhavanti, udakayonikatvAt // gataM kAlato lakSaNam / atha bhAvata AhapattANaM pupphANaM, saraDuphalANaM taheva hariyANaM / viMTammi milANammI, nAyavvaM jIvavippajaDhaM // [bhA. 980 ] Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH 1, mUlaM-1, [bhA. 980] 263 vR-patrANAMpuSpANAM saraDuphalAnAm' abaddhAsthikaphalAnAMtathaiva haritAnAM vAstulAdInAM sAmAnyatastaruNavanaspatInAMvA 'vRnte' mUlanAle mlAne sati jJAtavyam, yathA-jIvavipramuktametat patrAdikam / / uktaM bhAvato'pi lakSaNam / taduktau ca samarthitaM caturvidhajJAnadvAram / atha grahaNadvAramAha[bhA.981] caubhaMgo gahaNa pakkhevae aegammi mAsiyaM lahuyaM / gahaNe pakkhevammiM, hoti anegA anegesu // vR-caturbhaGgI grahaNeprakSepake ca drssttvyaa| tadyathA-ekaMgrahaNaMekaHprakSepakaH 1 ekaMgrahaNamaneke prakSepakAH 2 anekAni grahaNAni ekaH prakSepakaH 3anekAni grahaNAni aneke prakSepakAH 4|atr ca hastena yat pralambAnAmAdAnaM tad grahaNam, yat punarmukha pravezanaM sa prakSepakaH / tatra prathamabhaGge ekasmin grahaNe prakSepake ca pratyekaM mAsalaghu / dvitIyabhaGge ekasmin grahaNe mAsalaghu, prakSepasthAne yAvataHprakSepakAn karoti tAvanti mAsalaghUni / tRtIyabhaGge tu yAvanti grahaNAni tAvanti mAsalaghukAni, prkssepvissystvekolghumaasH|cturthbhngge'nekessugrhnnessvnekessuprkssepkessucaanekaanyev mAsalaghukAni / etaccAsAmAcArIniSpannaM mantavyam / yat punarjIvaghAtaniSpannaM caturlaghukAdikaM tat sthitameva / etacca grahaNa-prakSepakaniSpannaMprAyazcittaM yathA kevalIjAnAti tthaagiitaartho'piiti|| gataM grahaNadvAram / atha tulye rAga-dveSAbhAva iti dvAram / tatra ziSyaH prAha[bhA.982] paDisiddhA khalu lIlA, biie carimeya tulladavvesu / niddayatA vi hu evaM, bahudhAe egapacchittaM // vR- aho ! bhagavanto rAga-dveSAdhyAsitamanasaH / tathAhi-'tulyadravyeSu' samAne'pi pralambadravyANAM jIvatve ityarthaH dvitIyabhaGge ekaphalasya caramabhaGge tubahUnAM phalAnAM bahUn vArAn prakSepaM karotIti bahUni mAsikAni dattha, tRtIyabhaGge tubahUni vanaphalani gRhItvA chitvA vA ekaH prakSepaka iti kRtvaikaMmAsikaMdadadhve, tamamamanasipratibhAsatenUnaM lIlayaivayuSmAbhipratiSiddhA na punarjIvopaghAtaH / evaM ca bhagavatAM dvitIyabhaGge pralambajIvAnAmupari rAgo bahumAsikadAnAt, tRtIyabhaGge tu dveSaH ekasyaiva mAsikasya dAnAt; yadvA dvitIyabhaGge gRhNatAM ziSyANAmupari dveSaH, tRtIye tu rAgaH, kAraNaM prAgvadeva / kiJcayuSmAkamevaM bahughAte' yugapad bahUnAM mukhe prakSipya bhakSaNe ekameva mAsikaM prAyazcittaM dadatA nirdayatA bhavati / atha rAga-dveSAbhAvaM samarthayan sUri parihAramAha[bhA.983] coyaga! niddayataM ciya, necchaMtA viDasaNaM pi necchaamo| niva miccha chagala surakuDa, matA-'matA''liMpa bhakkhaNatA / / vR-he nodaka ! nirdayatAmevAnicchanto vayaM vidazanamapi necchAmaH, vividhaM dazanaM-bhakSaNaM vidazanaM lIlA ityarthaH / atra cAcAryA mlecchadvayadRSTAntaM varNayanti-jahA egassa ranno do micchA olaggagA / tena rannA tesiM micchANaM tuTeNa do surakuDA do yachagalA dinnA / te tehiM gahiyA / tattha egeNaM chagalo egappahAreNaM mAritUNa khaio dohiM tihiM vA dinehiM / bitio ekkakkaM aMgaM chettuM khAyati, taMpisochedathAmaMloNeNaMAsurIhiMvA chagaNeNavA liNpi|evN tassachagalassajIvaMtasseva gAtANi chettuMkhaiyANi, mato ya / paDhamassa egappahAreNa ekko vadho / bitiyassa jattiehiM chedehiM Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 bRhatkalpa-chedasUtram - 1-1/1 marati tattiyA vadhA, loge ya pAvo gnnijjti| evaM jena palaMbassa ekko pakkhevo kao tassa ekka mAsiyaM, jo viDasaMto khAyati tassa tattiyA pacchittA, ghanacikkaNAe ya pAritAvaNiyAe kiriyAe vaTTati / viDasanA nAma AsAdeMto thovaM thovaM khAyai / ata evAha - "niva meccha" ityAdi / kasyacid nRpasya dvau mlecchAvavalagakau / tena tuSTena tayoH chagalakau surAkuTI ca dattau / tatraikena cchagalakasya mRtasya dvitIyena punaramRtasyaivaikaikamaGgaM chitvA lavaNAdibhirAlimpya bhakSaNaM kRtmiti|| kiJca [bhA.984] aJcitte vi viDasaNA, paDisiddhA kimu saceyaNe davve / kAraNe pakkhevammiu, paDhamo taio a jayaNAe / vR- acitte'pi dravye vidazanA pratiSiddhA kiM punaH sacetane dravye ?, sacittaM pralambaM sutarAM vidazanayA na bhakSaNIyamiti bhAvaH / yatra punaH kAraNe sacittaM mukhe prakSipati tatrApi 'prathamabhaGgaH ' ekagrahaNaikaprakSeparUpaH 'tRtIyabhaGgazca' anekagrahaNaikaprakSeparUpo yatanayA sevitavyaH // athAnantakAyasya varjaneti dvAram / tatra prathamato dvAragAthAmAha [bhA. 985] pAyacchitte pucchA, ucchukaraNa mahiDDi dAru thalI ya diTThato / cautthapadaM ca vikaDubhaM palimaMtho ceva'nAinnaM // vR- prathamaM prAyazcitte pRcchA karttavyA / tataH 'ikSukaraNena' ikSuvATena 'maharddhikena' rAjJA "dAru" tti dArubhAreNa 'sthalyA ca' devadroNyAddaSTAntaH karttavyaH / caturthaca dravyato'pi bhAvato'pi bhinnamiti yat padaM tatra trINi dvArANi - vikaTubhaM parimanthaH anAcIrNamiti samAsArthaH // atha vistarArthamAha [bhA. 986 ] coei ajIvatte, tulle kIsa gurugo anaMtammi / kIsa ya aceyaNammI, pacchittaM dijjae davve // vRziSyo nodayati-bhAvato bhinnaM dravyato'bhinnaM bhAvato bhinnaM dravyato'pi bhinnamiti tRtIya- caturthayorbhaGgayoH parItte anante ca ajIvatve tulye'pi kasmAd anante gurumAsaH parItte laghumAsodIyate ? kasmAccAcetane dravye parItte'nante vA jIvopaghAtaM vinA'pi prAyazcittaM dIyate ? aparaM ca rAga-dveSavanto bhavantaH, yadacetane parItte mAsalaghu anante'cetane'pi mAsaguru prayacchata // tatra yat tAvad noditam "kasmAt parItte mAsalaghu anante mAsaguru ? " tadviSayaM samAdhAnamAha[bhA. 987] sAU jinapaDikuTTho, anaMtajIvANa gAyanipphanno / gehI pasaMgadosA, anaMtakAe ato gurugo // vR- parIttAd anantakAyaH svAduH svAdutaraH / tathA jinaiH - tIrthakaraiH pratikruSTaH, 'kAraNe'pi parIttaM grahItavyaM nAnantam' iti jinopadezAt / anantAnAM ca jIvAnAM gAtreNa sa niSpannaH / susvAdutvAccAdhikatarA tatragRddhirbhavati / tasyAzca prasaGgenAneSaNIyamapi gRhNIyAdityAdayo bahavo doSAH, ato'nantakAye'citte'pi guruko mAsaH prAyazcittam / evaM ca dravyAnurUpaM prAyazcittaM dadatAmasmAkaM rAga-dveSAvapi dUrApAstaprasarAviti / yaccoktam "kasmAdacitte prAyazcittaM prayacchata ? " it tatrApi samAdhIyate - anavasthAprasaGganivAraNArthaM sajIvagrahaNaparihArArthaM cAcitte'pi prAyazcittapradAnamupapannameva / tathA cAtrAcAryA ikSukaraNadRSTAntamupadarzayanti Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM-1, [bhA. 988 ] [bhA. 988 ] na vi khAiyaM na vi vaI, na goNa-pahiyAie nivArei / iti karaNabhaI chinno, vivarIya pasatthuvaNao ya / / 265 vR- egena kuTuMbiNA ucchukaraNaM roviyaM / tassa pariperaMteNa teNa na vi khAiyA kayA, na vi vaIe phalihiyaM, na vi goNAI nivArei, nAvi pahie khAyaMte vArei / tAhe tehiM goNAIhiM avArijjamANehiM taM savvaM ucchAiyaM / evaMkarito so kammakarANa bhaIe chinno / jaM ca parAyayaM khettaM vArviteNaM vuttaM 'ettiyaM te dAhaM' ti taM pi dAyavvaM / evaM so ucchukaraNe viNaTThe mUlacchinne jaM jassa deyaM taM adeMto baddho vinaTTho ya / esa appasattho / antreNa vi ucchukaraNaM kayaM / so vivarIo bhANiyavvo / khAiyAdi savvaM kayaM / je ya goNAI paDaMti te tahA utrAsayati jahA anne vina dukkaMti / esa pasattho / / athAkSarArthaH kazcit kuTumbI ikSukaraNaM ropayitvA nApi svAtikAM nApi vRtiM kRtavAn, na vA go-pathikAdIn svAdato nivArayati / 'iti' evaMkurvan ikSukaraNasya sambandhinI yA bhRtiH-karmakarAdideyaM dravyaM tayA 'chinnaH' truTitaH san vinaSTaH / etadviparItazca prazastadRSTAnto vaktavyaH / upanayazca dvayorapi dRSTAntayorbhavati // sa cAyam [ bhA. 989 ] ko doso dohi bhinne, pasaMgadoseNa aNaruI bhatte / bhinnAbhinnaggahaNe, na tarai sajie vi parihariuM / / vR- kazcid nirdharmA pralambAni grahItukAmaH " ko doSaH syAt 'dvAbhyAM' dravya-bhAvAbhyAM bhinne pralambe gRhyamANe ?" iti paribhASya dravya-bhAvabhinnAni pralambAnyAnItavAn / yadi ca tasya prAyazcittaM na dIyate tadA sa nirvizaGkaM bhUyo bhUyastAni gRhNAti / tatazca labdhapralambarasAsvAdasya prasaGgadoSeNa taiH pralambairalabhyamAnaistasya bhakte 'aruciH' arocako bhavati / tato yAni bhAvato bhinnAni dravyato'bhinnAni teSAM grahaNe pravarttate / yadA tAnyapi na labhate tadA'sau pralambarasagRddhaH sajIvAnyapi pralambAni na zaknoti parihartumiti / vizeSayojanA tvevam-kuTumbisthAnIyaH sAdhuH, ikSukaraNasthAnIyaM cAritram, parikhAsthAnIyA acittapralambAdinivRtti, vRtisthAnIyA gurvAjJA, go-pathikAdisthAnIyA rasagauravAdayaH, tairupadrUyamANaM pralambagrAhiNazcAritramacirAdeva vinazyati, yathA cAsaukarSaka ekabhavikaM maraNaM prAptastathA'yampayanekAni janma-maraNAni prApnotItyeSa aprazasta upanayaH / prazastaH punarayam-yathA tena dvitIyakarSakeNa kRtaM sarvamapi parikhAdikam, uttrAsitA gavAdayaH, rakSitaM svakSetram, saJjAto'sAvaihikAnAM kAmabhogAnAmAbhAgI ; evamatrApi kenApi sAdhunA dravyabhAvabhinnaM pralambamAnItamAcAryANAmAlocitam, tairAcAryai sa sAdhuratyarthaM kharaNTitaH // tatazca [bhA. 990] chaDDAviya-kayadaMDe, na kameti matI puNo vi taM ghettuM / naya se vaDhai gehI, emeva anaMtakAe vi // vR- sa sAdhurAcAryai pralambAni cchardApitaH tyAjitaH prAyazcittadaNDazca tasya kRtaH, tatazca cchardApita-kRtadaNDasya punarapi 'tat' pralambajAtaM grahItuM mati 'na kramate' notsahate, 'na ca' naiva "se" tasya pralambe gRddhirvardhate, tatazcAsau viratirUpayA parikhayA gurvAjJArUpayA vRttyA parikSiptabhikSukaraNakalpaM cAritraM rasagauravAdigo pathikairupadrUyamANaM samyak paripAlayitumISTe, jAyate caihikA''muSmikakalyANaparamparAyA bhAjanam / evaM tAvat pratyeke bhaNitam, Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/1 anantakAye'pyevameva draSTavyamiti // atha maharddhika-dArubharaSTAntadvayamAha[bhA.991] kanatepura oloyaNeNa anivAriyaM vinttuNtu| dArubharo ya vilutto, nagaraddAre avaariNto|| [bhA.992] bitieNoloyaMtI, savvA piMDittu tAlitA purto| bhayajananaM sesANa vi, emeva ya dAruhArI vi|| vR-mahiDDio rAyA bhaNNai / tassa kannatepuraM vAyAyaNehiM oloei taM na ko vi vArei / tAhetenapasaMgeNaMniggaMtumADhattAo taha vikotivArei / pacchA viDaputtehiM samaMAlAvaMkAumADhattAo / evaM AvArijaMtIo vintttthaao| dArubharadiTuMto- egassa sehissa dArubhariyA bhaMDI pavisati / nagaradAre egaM dAru sayaM paDiyaM taM ceDarUveNa gahitaM / taM pAsittA 'na vAriyaM' ti kAuM annena ceDarUveNa bhaMDIo ceva gahiyaM / taM avArijjamANaM pAsittA savvo dArubharo vilutto logeNaM / ete apasatthA / ime pasatthAbitieNaM aMtepuravAlageNa egA oloyaMtI diTThA, tAhe tena savvAo piMDittA tAsiM purao sA taalitaa| tAhe sesiyAo vibhIyAo ploeNti| evaM aMteuraMrakkhiyaM / / evaM paDhamadAruhArI vi piTTittA dArubharo vi rkkhito|| athAkSaragamanikA-kanyAntaH puram 'avalokanena' vAtAyanenA'valokamAnamanivAritaM sat krameNa viTaputraiH sArddhamAlApakaraNAd vinaSTam / evaMdArubharo'pi nagaradvAre dArUNi gRhNanti ceTrarUpANyavArayati zAkaTike sarvo'pi 'viluptaH' muSitaH / dvitIyena punarantaH purapAlakenaikA kanyakA avalokamAnA dRSTA, tataH sarvA api kanyakAH piNDIkRtya tAsAMpurataH tADitA, yathA zeSANAmapi bhayajananaM bhavati / evameva ca dAruhAryapi prathamaH kuTTito yathA zeSA bibhyatItti // sthalIdRSTAntamAha[bhA.993]thali goNi sayaM muya bhakkhaNeNa laddhapasarA thaliM tu punno| ghAtesuMbitiehi u, koTTaga baMdiggaha niyattI // vR-thalI nAma devadroNI / tato gAvINaM goyaraM gayANaM ekkAjaraggavI myaa| sA puliMdehiM 'sayaM maya' tti khaiyA / kahiyaM govAlaehiM devadroNIparicAragANaM / te bhaNaMti-jaikhaiyA khaiyA nAma / pacchA te pasaMgeNaM avArijaMtA appaNA ceva mAreumAraddhA / pacchA tehiM laddhapasarehiM thalI ceva ghAtitA / esa apasattho / imo pasattho-tahave gAvINaM goyaraM gayANaM ekA mayA / sA puliMdehiMkhaiyA / govAlehiM siTTha paricAragANaM / tehiM gaMtUNaM biiyadivase taM koTheM bhaggaM 'mA pasaMgaM kAhiti' tti kaauN| tattha bNdigghoko||athaakssraarth-sthliismbndhiniinaaNgvaaNgocrgtaanaamekaa jaradgavI svyNmRtaa| tasyAbhakSaNena labdhaprasarAH pulindAH punaH svayamevAgamya sthliiNghaatitvntH| dvitIyaiH punardevadroNIparicArakaiH 'koTTakaM pulindapallI tad gatvA bhagnaM mA bhUt prasaGgaH' iti kRtvA, teSAMpulindAnAM bandigRhe nivRtti kRtA / upanayayojanA "ko doso dohi bhinne, pasaMgadosena anaruI bhatte" ityAdi prAguktAnusAreNa sarvatrApi drssttvyaa|| atha vikaDubha-palimanthadvAre vyAkhyAnayati[bhA.994] vikaDubhamaggane dIhaM, ca goyaraM esaNaMca pillijjaa| Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka H 1, mUlaM-1, [bhA. 994] 267 nippisiya soMDa nAyaM, muggachivADIe plimNtho|| vR-iha pralambarasabhinnadADhatayApralambairvinA kevalaH kUroyadAnapratibhAsate, tato'nyasmin bhaktapAne labdhe'pi vikaTubhaM-zAlanakaM tad mArgayan alabhamAno dIrgha gocaraM karoti, eSaNIyaM vAalabhamAno'neSaNIyaM vikaTubhaM gRhnnnnessnnaaNpreryet| atraca niSpizitaH' pizitavarjI zauNDaH' madyapaH 'jJAtam' udAharaNam jahA ego amaMsabhakkhI puriso| tassa ya majapAehiM saha saMsaggI / annayA tehiM bhaNiomajje nijIve ko doso ? / tehiM yaso savahaM gaahito| taolajjamANo egate pareNaAniyaM pibi| pacchA laddhapasaro bahujaNamajhe vIhIe vi cattalajjo pAumADhatto / tesiMpuna maMsaM vilaMko upadaMza ityarthaH / iyarassa puNa cibbhiDa-caNaya-pappaDagAINi / tANiya savvakAlaM na bhavaMti / puNo tehiM bhaNiyaM-kerisaM majjapANaM viNA vilaMkeNaM? paramArie yamaMse ko doso? khAyasu imaM / tattha viso savahaM gAhito / 'paramArie nasthi doso' tti khAyai / pacchA laddharaso kaDhiNacittIbhUto niddhaMdhasapariNAmo appaNA vi mArauM khAyai / nissUgo jAo / uktaM ca karotyAdau tAvat saghRNahRdayaH kiJcidazubhaM dvitIyaM sApekSo vimRzati ca kAryaM ca kurute| tRtIyaM nizaGko vigataghRNamanyat prkurute| tataH pApAbhyAsAt satatamazubheSu praramate // jahA so soMDao vilaMkeNa vinA na sakkei acchiuM, evaM tassa vi palaMbehiM vinA kUrona paDihAi / tassa erisI gehI tesu jAyaijIe egadiNamavi tehiM vinA na sakkei acchiuM / pacchA saNiyaM sayaMceva rukkhehito ginnhitti| tathA muggachivADI-komalA mudgaphalI, upalakSaNatvAd ikSukhaNDa-tindukAdikamanyadapi yattucauSadhirUpaMtasmin bhakSyamANe 'parimanthaH' sUtrArthavyAghAto bhavati, na punaH kAcit tRptimAtrA saJjAyate / api ca kadAcidAtmavirAdhanA'pi bhavet / tathA cAtra dRSTAntaH- ekkA aviraiyA muggakhette komalAo muggaphaliyAo khAyaMtI rannA AheDaeNaM vaccaMteNa diTThA, eteNa vi diTThA sA thev| tassa kouyaMjAyaM kettiyAopuNa khatiyA hoja?' tti poTTe se phADiyaM / jAva navaraM dilu pheNaraso / evaM virAhaNA hojjA / / gate vikaTubha-parimanthadvAre / athAnAcIrNadvAramAha[bhA.995] avi ya hu savva palaMbA, jina-gaNaharamAieha'nAinnA / louttariyA dhammA, anuguruNo tena te vajjA / vR-'apica' iti dUSaNAbhyuccaye, pUrvoktA doSAstAvat sthitA evadUSaNAntaramapyastIti bhAvaH / 'huH' nizcitaM 'sarvANi' sacittA-'cittAdibhedabhinnAni mUla-kandAdibhedAd dazavidhAni vApralambAni jinaiH-tIrthakaraiH gaNadharaizca-gautamAdibhiH AdigrahaNenajambU-prabhava-zayyambhavAdibhiH sthavirairapi 'anAcIrNAni' anAsevitAni / lokottarikAzcaye kecana 'dharmA' samAcArAste sarve'pi 'anuguravaH' yadyathApUrvagurubhirAcaritaMtattathaiva pAzcAtyairapyacaraNIyamiti, gurupAramparyavyavasthayA vyavaharaNIyA iti bhAvaH / yenaivaM tena 'tAni' pralambAni 'vajyArni' parihartavyAnIti / / atra paraH prAha-yadi yad yatprAcInagurubhirAcIrNaMtattat pAzcAtyairapyAcaritavyaM tarhiptIrthakaraiH prAkAratraya Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/1 cchatratrayaprabhRtikA prAbhRtikA teSAmevArthAya surairviracitA yathA samupajIvitA tathA vayamapyasmannimittakRtaM kiM nopajIvAmaH ? / sUrirAha[bhA.996]kAmaM khalu anuguruNo, dhammA taha vi huna svvsaahmmaa| guruNo jaMtu aisae, pAhuDiyAI samupajIve // vR- 'kAmam' anumataM khalvasmAkaM yad anuguravo dharmA, tathApina sarvasAdhamyArta cintyate kintudeshsaadhmyaardev| tathAhi-'guravaH' tIrthakarAH 'yattu yatpunaH atizayAn' prAbhRtikAdIn prAbhRtikA-surendrAdikRtA samavasaraNaracanA AdizabdAdavasthitanakha-romA-'dhomukhakaNTakAdisurakRtAtizayaparigrahaH tAnsamupajIvanti satIrthakarajItakalpaH' iti kRtvAna tatrAnudharmatA cintanIyA / yatra punastIrthakRtAmitareSAM ca sAdhUnAM sAmAnyadharmatvaMtatraivAnudharmatA cintyate / / sA ceyamanAcIrNeti darzyate[bhA.997] sagaDa-daha-samabhome, aviya visesaNa virhiytraagN| taha vi khalu aNAinnaM, esa'nudhammopavayaNassa // vR- yadA bhagavAn zrImanmahAvIrasvAmI rAjagRhanagarAd udAyananarendrapravrAjanArthaM sindhusauvIradezavataMsaM vItabhayaM nagaraM prasthitastadA kilA'pAntarAle bahavaH sAdhavaH kSudhAstRiSArditAH sNjnyaabaadhitaashcbbhuuvuH| yatraca bhagavAnAvAsitastatra tilabhRtAnizakaTAni pAnIyapUrNazca hUdaH 'samabhaumaMca' gartA-bilAdivarjitaM sthaNDilamabhavat / api ca vizeSeNa tat tilodakasthaNDilajAtaM 'virahitataraM' atizayenA''gantukaistadutthaizcajIvairvarjitamityarthaH tathApi khalu bhagavatA 'anAcIrNa' nAnujJAtam / eSo'nudharma 'pravacanasya' tIrthasya, sarvairapi prvcnmdhymdhyaasiinairshstraaphtprihaarlkssnnessevdhrmo'nugntvyitibhaavH||athaitdev vivRNoti[bhA.998] vaktajoNi thaMDila, atasA dinnA ThiI avichuhaae| taha vina geNhisu jino, mA hupasaMgo astthhe| vR-yatra bhagavAnAvAsitastatra bahUni tilazakaTAnyAvAsitAnyAsan / teSu ca tilAH 'vyutkrAntayonikAH' azastrApahatA apyAyuHkSayeNAcittIbhUtAH / te ca yadyasthaNDile sthitA bhaveyustatona kalperannityataAha-sthaNDile sthitaaH| evaMvidhAapitrasaiH saMsaktA bhaviSyantItyAha'atrasAH' tdudbhvaa-''gntuktrsvirhitaaH| tilazakaTasvAmibhizca gRhasthairdattA, etena cAdattAdAnadoSo'piteSunAstItyuktaMbhavati |apictesaadhvH kSudhApIDitAAyuSaH sthitikSayamakArSu tathApi 'jinaH' varddhamAnasvAmI nA'grahIt, 'mA bhUdazastrahate prasaGgaH, 'tIrthakareNApi gRhIttam' iti madIyamAlambanaM kRtvA matsantAnavartinaH ziSyA azastrApahataM mA grahiSuH' iti bhAvAt, vyavahAranayabalIyastvakhyApanAya bhagavatA na gRhItA iti hradayam; yuktiyuktaM caitat pramANasthapuruSANAm / yata uktam pramANAnipramANasthai, rakSaNIyAni ytntH| viSIdanti pramANAni, pramANasthairvisaMsthulaiH / / [bhA.999] emeva ya nijjIve, dahammi tasavaJjie dae dinne / samabhomme ya avi ThitI, jimitA sannA na yA'NunnA / Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 269 uddezaka : 1, mUlaM-1, [bhA. 999] vR-evameva cahnade nirjIve' yathAyuSkakSayAdacittIbhUte'cittapRthivyAMcasthitetrasavarjite ca 'dake pAnIyehradasvAminA ca dattetRSArditAnAMcasAdhUnAMsthitikSayakaraNe'pibhagavAnnAnujAnIte sma 'mA bhUt prasaGgaH' iti / tathA svAmI tRtIyapauruSyAM jimitamAtraiH sAdhubhiH sArdhamekAmaTavIM prapannaH, "sanna"tti saMjJAyA AbAdhA, yadvA "Asanna"tti bhAvAsannatA sAdhUnAM samajani, tatraca samabhaumaMga"-goSpada-bilAdivarjitaMyathAsthitikSayavyutkrAntayonikapRthivIkaM trasaprANavirahitaM sthaNDilaM vartate, aparaMca zastrApahataMsthaNDilaM nAstinavA prApyate, apicatesAdhavaH saMjJAbAdhitAH sthitikSayaM kurvanti tathApi bhagavAn nAnujJAMkaroti yathA atra vyutsRjata' iti, 'mA bhUdazastrahate prasaGgaH' iti|essanudhrmprvcnsyeti srvtryojym||ess srvo'pividhinirgrnthaanaashrityoktH| atha nirgranthIradhikRtyAmumevAtidizannAha[bhA.1000] eseva gamo niyamA, niggaMthINaM pi hoi naayvyo| savisesatarA dosA, tAsiM puna giNhamANINaM / / vR-eSa eva sarvo'pi 'gamaH' prakAro nirgranthInAmapi bhavati jnyaatvyH| tAsAMpunargRhNatInAM pralambana hastakarmakaraNAdinA savizeSatarA doSA vaktavyA iti / / sUtram mU. (2) kappai niggaMdhANa vA niggaMthINa vA Ame tAlapalaMbe bhinne paDigAhittae / vR-asya vyAkhyA prAgvat / navaraM 'bhinnaM' bhAvato vyapagatajIvam dravyato bhinnamabhinnaM vA, tRtIya-caturthabhagavartItyarthaH / evaM ca sUtreNAnujJAtam, yathA-AmaM bhinnaM kalpate, arthataH punaH pratiSedhayati-na kalpate / / Aha yadi na kalpate tataH kiM sUtre nibaddhaM "kalpate" iti? ucyate[bhA.1001] jai vi nibaMdho sutte, taha vijaINaM na kappaI aamN| jai giNhai laggati so, purimapadanivArie dose / / vR-yadyapi sUtre nibandhaH "kalpate bhinnam" itilakSaNastathApi yatInAM na kalpate AmaM bhinnamapi yadi gRhNAti tataH sa pUrvapade-pUrvasUtre nivAritAye doSAstAn 'lagati' prApnoti ||aah yadi sUtre'nujJAtamapi na kalpate tarhi sUtraM nirarthakam, sUrirAha[bhA.1002] suttaMtU kAraNiyaM, geln-'ddhaann-ommaaiisu| jaha nAma cautthapade, iyare gahaNaM kahaM hojjA / / vR-sUtraM kAraNikam / tAni ca kAraNAnyamUni-glAnatvam adhvA avamaudaryam, evamAdiSu kAraNeSu kalpate / tatra prathamatazcaturthabhaGge tadalAbhe tRtIya-dvitIya-prathamabhaGgeSvapi / Aha yathA nAma 'caturthapade' caturthabhaGge grahaNaM tathA 'itarasmin bhaGgatraye kathaM grahaNaM bhavet ? ucyate-tatrApi kAraNato grahaNaM bhavatyeva / yathA ca bhavati tathottaratrAbhidhAsyate ||ath punarapyAha puvvamabhinnA bhinnA, ya vAriyA kahamiyANi kppNti| suNa AharaNaM coyaga!,na kamati savvattha divNto|| pUrvasUtrebhavadbhirabhinnAnibhinnAni ca 'vAritAni' pratiSiddhAni, katham 'idAnIm' asmin sUtre "kalpante" iti bhaNata? na yuktaMpUrvAparavyAhatamIddazaM vaktumiti bhAvaH / atrAcArya prAha'zRNu' nizamaya 'AharaNaM' dRSTAntaM he nodaka ! yathA kalpante / atra nodako guruvacanamanAkarNya durvidagdhatAdadhmAtaHprativakti-AcArya! na sarvatrApyarthe dRSTAntaH kramate, dRSTAntamantareNApyartha Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 pratipatteH / tathAhi bRhatkalpa-chedasUtram - 1- 1/2 [bhA. 1004] jai diTTaMtA siddhI, evamasiddhI u ANagejjhANaM / aha te tesi pasiddhI, pasAhae kinnu diTTaMto // vR- yadi dRSTAntAdarthAnAM siddhistarhi 'AjJAgrAhyANAM ' nigoda-bhavyA-'bhavyAdInAmarthAnAmasiddhi prasajyeta / atha 'te' tava AjJayA teSAM prasiddhistataH 'kinnu' iti vitarke 'huH' evamarthe kimevaM dRSTAntato'rthasiddhi kriyate ? // kiJcAnyat [bhA.1005]kappammi akappammi ya, diTThatA jena hoMti aviruddhA / tahAna tesi siddhI, vihi-avihivisovabhoga iva // vR- dRSTAntena yad yad Atmana iSTaM tat tat sarvaM yaddacchyA prasAdhyate, yathA-kalpate hiMsA karttu vidhineti pratijJA 1, niSpratyapAyatvAditi hetuH 2, yathA vidhinA viSopabhoga iti dRSTAntaH, asya ca bhAvanA yathA vidhinA mantraparigRhItaM viSaM khAdyamAnamadoSAya bhavati, avidhinA punaH khAdyamAnaM mahAntamanarthamupaDhaukayati 3, evaM hiMsA'pi vidhinA vidhIyamAnA na durgatigamanAya prabhavati, avidhinA tu vidhIyamAnA durgatigamanAyopatiSThate 4, yatazcaivamato niSpratyapAyatvAt kalpate kartu hiMseti nigamanam 5 / evaM kalpye' kalpye ca yena kAraNena dRSTAntA aviruddhA bhavanti, kalpyamapyakalpyam akalpyamapi kalpyaM yaccchayA dRSTAntabalena kriyata iti bhAvaH, tasmAd naitebhyo STAntebhyo'rthAnAM siddhirbhavati / gAthAyAM paJcamyarthe SaSThI / vidhinA avidhinA ca viSopabhoga iveti // itthaM nodakena svapakSe sthApite sati sUrirAha [bhA. 1006] asiddhI jai nAeNaM, nAyaM kimiha ucyate / aha te nAto siddhI, nAyaM kiM paDisijjhatI // vR-yadi 'jJAtena' dRSTAntenArthAnamasiddhistatastvayA 'jJAtaM ' viSadRSTAntaH iha 'kimucyate' kimevamabhidhIyate ? | atha 'te' tava 'jJAtataH' dRSTAntataH siddhi tato'smAbhirucyamAnaM jJAtaM kiM pratiSidhyate ? / / kiJca[ bhA. 1007] aMdhakAro padIveNa, vajrae na u annahA / tahA diTThatio bhAvo, teNeva u visujjhaI // andhakArazabdasya puMnapuMsakaliGgatvAd yathA'ndhakAro rAtrau pradIpenaiva 'varjyate' vizodhyate 'natu' naivAnyathA, vizodhite ca tasmin ghaTAdikaM vastu parisphuTamupalabhyate; tathA'trApi 'dArthantikaH' dRSTAntagrAhyaH 'bhAvaH' padArtho'ndhakAravadatigahano'pi 'tenaiva' dRSTAntena pradIpakalpena 'vizudhyate' nirmalIbhavati, vizuddhe ca tasmin parisphuTA vivakSitArthapratipattirbhavatIti dRSTAntopadarzanamatra kriyate / kiJca saumya ! prINitA vayaM svavAkyenaiva bhavatA yad dhSTAntenArthaprasAdhanamabhyupagatam / asamAkamapi tvadIya eva ddaSTAntaH sUtrasya sArthakatvaM prasAdhayiSyati / / katham ? iti ced ucyate[bhA. 1008] eseva ya diTTaMto, vihi-avihIe jahA visamadosaM / hoi sadosaM ca tathA kajjitara jayA - Sjaya phalAI // vR- 'eSa eva tvadukto dRSTAnto'smAbhiH prastutasUtrArthe'vatAryate yathA vidhinA viSamupabhujyamAnamadoSam, avidhinA bhujyamAnaM tadeva sadoSam ; tathA kArye yatanayA phalAdIni Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 271 - uddezaka H 1, mUlaM-2, [bhA. 1008] AsevyamAnAni na doSAyopatiSThante, "iyare"tti itarasmin-akArye yatanayA vA ayatanayA vA''sevyamAnAni doSAyopakalpante // api ca[bhA.1009] Ayuhe dunisahammi, pareNa balasA hie| vetAla iva dujutto, hoi pccNgiraakro|| vR-yathA kenApi zArIrabaladarpoddhRtena paravadhAyA''yudhaM nisRSTaM-muktam, tacca durnisRSTaM kRtaM yena tadeva pareNa 'hRtaM' gRhItam, yadvA anisRSTamevAyudhaM pareNa "balasa"tti chAndasatvAd balAtkAreNa hRtam, tatastasminnAyudhe durnisRSTe pareNa balAtkAreNa vAhate sati tasyaiva tena pratighAtaH kriyate / evaM tvayA'pyasmadabhipretaddaSTAntapratighAtAya viSaSTAnta upanyastaH, asmAbhistu tenaiva dRSTAntena "nasarvatra dRSTAntaHkramate" iti bhavapratijJAyAHpratighAtaH kRtaH, svAbhipretazcArthaprasAdhita iti|tthaakenci mantravAdinA homa-jApAdibhirvetAla AhUtaAgatazca, saca vetAlaH, kiJcit tadIyaskhalitaM ddaSTavA 'duryuktaH' duHsAdhito na kevalaM tasya sAdhakasyAbhISTamarthaM na sAdhayati kintu kupitaH san 'pratyaGgirAkaraH' pratyuta tasyaiva sAdhakasyonmattatAdilakSaNApakArakArI bhavati; evaM bhavatA'pi svapakSasAdhanArthaM viSadRSTAnta upAttaH sa ca duHprayuktatvAt pratyuta bhavata eva pratijJopaghAtalakSaNamapakAramAdadhAti smeti // kiJca[bhA.1010]nirutassa vikaDubhogo, apatthao kAraNe ya avihiie| iya dappeNa palaMbA, ahiyA kajje ya avihiie| vR-yathA nIrujasya vizeSeNa kaTukaM vikaTukam-auSadhamityarthaH tasya yobhogaH-upayogaH, tathA 'kAraNeca rogAdau yastasyaivA'vidhinAbhogaH, saubhayo'pi apathyaH' ahitaH-vinAzakAraNaM jaayte| 'iti' evaM 'darpaNa' kAraNAbhAvenA''sevyamAnAnipralambAni ahitAni' saMsAravarddhanAni bhavanti, 'kAryeca' avamaudaryAdau avidhinA' ayatanayA gRhItAnIha paratra cAhitAni jaaynte|| atha dRSTAntameva samarthayannAha[bhA.1011]jai kusalakappitAo, uvamAo na hoja jIvalogammi / chinnabmaM piva gagane, bhamija logo niruvmaao|| vR-kuzalaiH-paNDitaiH kalpitA:-teSu teSu grantheSu viracitAH 'upamAH' dRSTAntA asmin jIvalokeyadinabhaveyustarhi chinnAbhramiva' chinna-vyavacchinnamekIbhUtaMyadabhraMyadyathApracaNDapavanena gaganeitastato bhrAmyate evamayamapi lokaH 'nirupamAkaH' tattadarthaprasAdhakadRSTAntavikalo dolAyamAnamAnasaH saMzayAdibhiritastato bhrAmyeta, na kasyApyarthasya nirNayaM kuryAditi bhAvaH / uktaM ca tAvadeva calatyartho, mnturvissymaagtH| yAvannottambhaneneva, dRssttaantenaavlmbyte| evaM ca bahubhiH prakArairvyavasthApitaM dRSTAntaM pramANayan ziSyaH prAha-bhagavan ! yadyevaM tataH kriyatAM dRSTAntaH / ucyate, kurma, AkarNyatAM dattakarNena bhavatA[bhA.1012] maruehi ya didruto, kAyavvo cauhi aanupuvviie| evamihaM addhANe, gelanne taheva omammi / vR-'marukaiH' brAhmaNaizcaturbhiISTAntaH kartavya AnupUrvyA / evaM' marukaSTAntAnusAreNa iha Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa - chedasUtram - 1- 1/2 272 adhvani glAnatve tathaivAvame dvitIyapadaM draSTavyamiti niyuktigAthAsamAsArthaH / / atha pUrvArddhaM tAvad vyAkhyAti [bhA.1013] caumaruga videsaM sAhapArae suNaga ranna satyavahe / tatiyadina pUtimudagaM, pArago suNayaM haNiya khAmo // [bhA.1014] pariNAmao'ttha ego, do apariNayA tu aMtimo atIva / pariNAmo saddahatI, kannaDa pariNamato mato bitito // [bhA. 1015] taio eyamakicchaM, dukkhaM mariuM ti taM samAraddho / kiM eccirassa siddhaM, aipariNAmo'hiyaM kuNati / / [bhA.1016]pacchittaM khu vahijjaha, paDhamo ahAlahusa dhADito taito / cautho a atipasaMgA, jAo sovAgacaMDAlo // vR-jahA cattArimaruA 'ajjhAissAmo''tti kAuM videsaM patthitA / tehi ya ego sAhApArao diTTho, pucchio kattha vacasi ? / so bhaNai jattheva tubbhe / tAhe te egammi pacaMte addhANa sIsae satthaM paDicchaMti, so ya / sattho milai / sAhApArago egaM suNagaM sAravei / tehiM bhaNiyaM kiM tubbhaM eeNaM / so bhaNai-ahameyaM jANAmi kAraNaM / tao te sattheNa samaM aDaviM paviTThA / tesiM tattha ranne pavannANaM so sattho muTTho disodisiM palAto / itare vi maruyA paMca janA suNagachaTTA ekka to paTThitA atIvatisiya-bhukkhiyA taiyadiNe pecchaMti pUimudagaM mayagakalevarAulaM / tattha te sAhApArageNa bhaNitA evaM suNagaM mAreuM khAmo, eyaM ca saruhiraM pAniyaM pibAmo, annahA vivajjAmo, eyaM ca vedarahassa AvatIe bhaNiyaM ceva, na doso / evaM tena te bhaNitA / tesiM maruyANaM ekko pariNAmato, do apariNAmagA, cautthato atipariNAmao / tattha jo so pariNAmago teNa, taM sAhApAragavayaNaM saddahiyaM abbhuvagayaM ca / je te do apariNAmagA tesiM ekkeNa sAhApAravayaNaM souM kannA ThaiyA 'aho ! akajaM, kaNNA vi me sugaMti' so apariNAmago tisiya-bhukkhio mao / jo so bitio apariNAmago so bhAi- 'eyaM eyavatthAe vi akiccaM, kiM puna dukkhaM marijati ?' tti kAuM khaiyaM nena / jo so atipariNAmo so bhaNati - kiha cirassasihaM ? vaMciyA mo atIte kAle jaM khAtiyaM / so annANi vi gAvi-gaddabhamaMsANi khAdiumADhatto, majjaM ca pAuM / tattha jehiM khatiyaM te sAhApArageNa bhaNitA- ito nitthinnA samANA pacchittaM vahejjaha / tattha jo so pariNAmago teNa appasAgAriyaM egassa ajjhAvagassa AloiyaM / tena 'suddho' tti bhANiyaM, paMcagavvaM vA dinnaM / tattha jo so apariNAmao so nitthiNNo samANo suNagakattiM sire kAuM mAhaNe melittA cAuvvejjassa pAdehiM paDittA sAhai, so cAuvvejjeNa 'dhiddhi' kato nicchUDho / jo so aipariNAmago 'natthi kiMci abhakkhaM apeyaM vA' atipariNAmapasaMgeNa so mAyaMgacaMDAlo jAo // athAkSarArthaH catvAro marukA videzaM prasthitAH / tataH 'zAkhApAragaH' vedAdhyayanapAragato marukasteSAM militaH, tena ca zunakaH sArddha gRhItaH / araNye ca gatAnAM sArthasya vadhaH-moSaNaM / tatastairmarukairekAM dizaM gRhItvA palAyitaiH tRtIyadine 'pUti' kuthitaM mRtakaDevarAkIrNamudakaM dRSTam / zAkhApArago vakti- enaM zunakaM hatvA bhakSayAmaH / atra caikaH pariNAmakaH, dvau 'apariNatI' apariNAmakau, 'antimaH'caturtho'tIvapariNAmakaH / tatra pariNAmakaH zAkhApAragavacanaM zraddhatte / 'dvitIyaH Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM-2, [bhA. 1016] 273 punaH' apariNataHkarNIsthagitavAn 'nazraNumaH enAMvArtAmapi' iti kRtvaamRtH| tRtIyo'pyapariNatatvAt cintayati-'etad etasyAmapyavasthAyAmakRtyam,paraM kiM kriyate? duHkhaM mattum' iti tat' zunakabhakSaNaM kartu samArabdhaH / caturthastvatipariNAmakaH kimiyataH kAlAt 'ziSTaM' kathitam ? ityuktvA 'adhikaM karoti' go-gardabhAdimAMsAnyapi bhkssytiiti| zAkhApArageNacatebhANitAHaTavyA uttIrNA prAyazcittaM bahadhvam / tatra yaH prathamaH pariNAmakaH sa yathAlaghukaprAyazcittena shuddhH| dvitIyastumRta eva / tRtIyo nirghATitazcAturvidyaiH, paGkehikRta ityarthaH / caturthazcAtiprasaGgAt 'nAsti kiJcidabhakSyamapeyaM ca' iti zvapAkarUpazcaNDAlo jAta iti ||athopnyyojnaamaah[bhaa.1017]jh pArago taha gaNI, jaha marugA eva gcchvaasiio| suNagasarisA palaMbA, palaMbA, mddtoysmNdgmphaasuN|| vR-yathAzAkhApAragastathA 'gaNI' aacaaryH| yathA catvAromarukAH evam' amunAprakAreNa 'gacchavAsinaH' sAdhavaH / zukanasahazAni atra pralambAni, vikRSTAdhvAdikAraNaM vinA sAdhUnAmabhakSaNIyatvAt / 'mRtakaDevarAkulodakatulyamaprAzukodakaM jJAtavyam, apeyatvAt // atha yaduktaM "evamihaM addhANe, gelane taheva omnni|" tatrAdhvadvAraM vivRNoti[bhA.1018] uddaddare subhikkhe, addhANapavaJjaNaM tu dappeNa / lahugA puna suddhapade, jaMvA AvajjatI tattha // vR-UrdhvaMdarAH pUryante yatra kAle tadvaM daram, praakRtshailyaauddddrm|tecdraa dvividhAHdhAnyadarA udadaradarAzca / dhAnyAnAmAdhArabhUtA darA dhAnyadarAH kaTa-palyAdayaH, udarANyeva darA udaradarAH; te ubhaye'pi yatra pUryante tad Urddhadaram / tathA subhikSaM-bhikSAcaraiH sulabhabhikSam / atra caturbhaGgI-UrdhvadaraMsubhikSaMca 1 UrdhvadaraMna subhikSaM 2 subhikSaM nordhvadaraM 3 novaMdaraM nasubhikSam / / tatraprathamabhaGge tRtIyabhaGge vAyadyadhvAnaM darpaNa pratipadyate tadA yadyapi na mUlottaraguNavirAdhanAdikaM kimapyApadyate tadA'pizuddhapade catvAro laghukAH prAyazcittam, kasmAt ? darpaNAdhvAnaM pratipadyate iti hetoH / yad vA' AtmavirAdhanAdikaM yatrApadyate tatra tanniSpannaM prAyazcittam / arthAdApannamzeSabhaGgadvaye durbhikSatvAdadhvagamanaM pratipattavyamiti / prathama-tRtIyayorapi bhaGgayoH kAraNato bhavedadhvagamanam ||aah kiM tat kAraNam ? ucyate[bhA.1019] asive omoyarie, rAyaDuDhe bhae va AgADhe / gelanna uttimaDhe, nANe tahadasaNa critte|| vR-vivakSitadeze AgADhamazivamavamaudaryaM rAjadviSTaM bhayaM vA pratyanIkAdisamuttham, AgADhazabdaH pratyekamabhisambadhyate, tathA tatra vasatAM glAnatvaM bhUyobhUya utpadyate, yadvA dezAntare glAnatvaM kasyApi samutpannaM tasya pratijAgaraNaM karttavyam, uttamArthaM vA ko'pi pratipannastasaya niryApana kAryam / tathA vivakSite deze jJAnaM vA darzanaM vA cAritraM vA notsrpti|| [bhA.1020] eehi kAraNehiM, AgADhehiM tu gammamANehiM / uvagaraNapuvvapaDilehieNa satyeNa gaMtavvaM / / vR- 'etaiH' anantaroktaiH kAraNairAgAdvairutpannaiH sadbhirgamyate / gacchadbhizcAdhvaprAyogya[18|18 Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/2 mupakaraNaM gulikAdikaM gRhItvA sArtha pUrvameva pratyupekSaNIyaH, tena pUrvapratyupekSitena sArthena sArddha gantavyam ||atr vidhimAha[bhA.1021] addhANaM pavisaMto, jAnaganIsAe gAhae gcchN| aha tattha na gAhejjA, cAummAsA bhave gurugaa| vR-adhvAnaM pravizannAcAryo jJAyakaH-gItArthastatrizrayA gacchaM sakalamapyadhvakalpasthiti graahyti|ath tatra' adhvapraveze'dhvakalpasthitimAcAryAna grAhayeyustatazcaturmAsAguravaHprAyazcittaM bhveyuH|| syAnmati-kaH kathaM vA gacchamadhvakalpaM grAhayati? iti, ucyate[bhA.1022] gIyatyeNa sayaM vA, gAhaichaDiMto paccayanimittaM / sAriMtitaM suyatthA, pasaMga appaccao iharA / / / vR-yadyAcArya AtmanA kenApikAryeNa vyApRtastato'nyenopAdhyAyAdinA gItArthena, atha navyApRtastataH svayam AtmanaivAnyagItArthAn purataH kRtvAadhvakalpasAmAcArI gcchNgraahyti| saca kathakogrAhayannantarA'ntarA arthapadajAtaM 'chardayan' parityajan kathayati / tatoyete zrutArthA' gItArthAste 'tad' arthapadajAtaM tyaktaMsat smArayanti, yathA-vismRtaM bhvtaametcaitccaarthpdmiti| kiMnimittamevaM kriyate ? ityAha-agItArthAnAM pratyayanimittam, yathA sarve'pyete yadenAM sAmAcArImitthameva jAnantitannUnaM satyaiveyamiti / itarathA' yadyevaMna kriyate tatasteSAmagItArthAnAM madhye ye'tipariNatAste adhvana uttIrNA api tatraiva prasaGgaM kuryu, ye tvapariNAmakAsteSAmapratyayo bhavet, yathA-ete idAnImeva svabuddhikalpanAzilpanirmitAmevaMvidhAM sthitiM kurvantIti / ziSyaH prAha-yA kAcidadhvani pralambagrahaNe sAmAcArI tAmidAnImeva bhaNata | garurAha[bhA.1023] addhANe jayaNAe, parUvaNaM vakkhatI uvari sutte| ome'vavariMvocchii,rogA''yaMkesimA jynnaa|| vR- adhvani gacchatAM yApralambagrahaNe yatanA-sAmAcArI tasyAH prarUpaNamupari adhvasUtre ihaivoddezake vakSyati |avme'pi yaH ko'pi vidhisa sarvo'pyupari ihaiva pralambaprakRte vkssyte| atra punaryad glAnatvadvAraM tad abhidhIyate / tacca glAnatvaM dvidhA-roga AtaGkazca / tayo rogA''taGkayoIyorapi 'iyaM vkssymaannlkssnnaaytnaa||ttrtisstthtu tAvadyatanA, rogA''taGkayoreva kaH parasparaM vizeSaH? ucyate[bhA.1024] gaMDI-koDha-khayAI, rogo kAsAigo u aayNko| dIharuyA vA rogo, AtaMko AsudhAtI u|| vR-gaNDI-gaNDamAlAdikaH, kuSThaM-pANDurogogalatkoSThaMvA, kSayaH-rAjayakSmA, AdizabdAt zlIpada-zvayathu-gulmAdikaH sarvo'pirogaiti vypdishyte| kAsAdikastuAtaGkaH,AdigrahaNena zvAsa-zUla-hikkA-jvarA-'tIsArAdiparigrahaH / athavA dIrghakAlabhAvinI sarvA'pi rug roga ucyate / yastu AzughAtI visUcikAdikaH sa aatngkH|| atha sAmAnyato glAnatve vidhimAha[bhA.1025] gelanaM pi ya duvihaM, AgADhaM ceva no ya AgADhaM / AgADhe kamakaraNe, gurugA lahugA anaagaaddhe|| vR-glAnatvamapi dvividham-AgADhaM caiva noAgADhaM ca anAgADhamityarthaH / AgADhe yadi Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 275 uddezaka : 1, mUlaM-2, [bhA. 1025] krameNa-paJcakaparihANyAkaroti tatazcatvAro guravaH, anAgADhetuyadyAgADhakaraNIyaM karoti karoti tadA catvAro laghavaH / / etadeva spaSTayannAha[bhA.1026] AgADhamanAgADhaM, puvvuttaM khippagahaNamAgADhe / phAsugamaphAsugaMvA, caupariyaTTa ta'nAgADhe / / kR-AgADhamanAgADhaMca pUrvoktam' "ahiDakka visavisUiya" ityAdinApUrvameva vyaakhyaatm| tatrAgADhe zUla-visUcikAdau glAnatve samutpanne prAzukamaprAzukaM vA eSaNIyamaneSaNIyaM vA kSiprameva grahItavyam / athAgADhe triparivartanarUpayA paJcakaparihANirUpayA vA yatanayA krameNa gRhNAti tatazcatvAro guravaH / anAgADhe punastrikRtvaH parivartane kRte'pi yadi zuddhaM na prApyate tatazcaturthe parivartepaJcakAdiyatanayA anessnniiyNgRhnnaati|athaanaagaaddhe tri-parivartanaMpaJcakaparihANiM vA na karoti tatazcaturlaghavaH / / atha glAnatvaviSayAM yatanAmAha[bhA.1027] vijje pucchaNa jayaNA, purise liMgeya davvagahaNe y| piTThamapiDhe AloyaNA ya pannavaNa jayaNAya // vR-prathamato vaidyasvarUpaM vaktavyam / tatastasya pArve yathA pracchane yatanA kriyate tathA vAcyam / 'puruSaH' AcAryAdiko'bhidhAtavyaH / "liMge ya"tti svaliGgenA'nyaliGgena vA yathA pralambagrahaNaM bhavati tathA vaktavyam / 'dravyagrahaNaMvA' lepAdidravyopAdAnamabhidhAnIyam / piSTasyApiSTasya ca pralambasya grahaNe vidhirvaktavyaH / tata AlocanA prajJApanA yatanA cAbhidhAtavyeti niyuktigAthAsamAsArthaH / / athAsyA eva bhASyakR vyAkhyAnamAha[bhA.1028] vejaTThaga egadugAdipucchaNejA cukkuveso| iha puna davve palaMbA, tinni ya purisA''yapariyamAI // vR- 'vaidyASTakam' aSTau vaidyAH saMvigga 1 masaMviggA 2, liMgI 3 taha sAvae 4 ahAbhadde 5 / ___ anabhiggahamicche 6 tara 7, aTThamae annatitthI ya 8 // iti gAthoktAH praSTavyAH / ete ca mAsakalpaprakRte glAnadvAre vyAkhyAsyante / eteSAM ca pracchane iyaM yatanA-vaidyasya samIpe ekaH pracchako na gacchati, mA 'yamadaNDa AgataH' iti nimittaM grahIta; dvAvapi na vrajataH, 'yamadUtAvetau' iti mananAta; AdizabdAt catvAro'pi na vrajanti, 'nIharaNakAriNa ete' iti kRtvA; yata evaM tatastrayaH paJca vA gacchanti ityAdiko vidhistAvad jJeyo yAvat 'kimasmin roga pratikartavyam ?' iti pRSTaH san sa vaidyazcatuSkopadezaM dadyAt / tadyathA-dravyataH kSetrataH kAlato bhAvatazca / eteca glAnadvAra eva vyAkhyAsyante / iha punardravyataH pralambAni, puruSAzca trayaH 'AcAryAdayaH' AcAryopAdhyAya-bhikSurUpA draSTavyA iti / tatra vaidyaH pRSTaH kadAcidevamabhidadhyAt-yAzaM rogaM yUyaM kathayata IddazasyopazamanArthamidaM vanaspatijAtaM glAnasya daatvym|| sacavanaspatiryo yasya rogasyopazamanAya prabhavatitadviSayaMtamabhidhitsurAha..[bhA.1029] pauppale mAuliMge, eraMDe ceva niMbapatte ya / pittudaya sannivAe, vAyakkoveya siMbhe y|| vR-pittodayepadmotpalamauSadham, sannipAte mAtuliGgaM bIjapUrakam, vAtaprakopeeraNDapatrANi Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/2 "siMbhe"tti zleSmodaye nimbapatrANi ||ath yaduktaM "tinni ya purisA''yariyamAi" titadetad bhAvayati[bhA.1030]gaNi-vasabha-gIta-pariNAmagA ya jANaMtijaM jahA davvaM / iyare siMvAulaNA, nAyammi ya bhNddi-pouvmaa|| vR-yo'sau glAnaH sa gaNI-AcAryo vRSabhaH-upAdhyAyo bhikSuzceti trayaH puruSAH / atra bhikSurdvidhA-gItArtho'gItArthazca, pariNAmako'pariNAmako vA / tatra gaNi-vRSabha-gItArthabhikSUNAM trayANAM puruSANAM prAzukaiSaNIyena dravyeNA''lepanAdi karttavyam; yadA prAzukameSaNIyaM vA na prApyate tadA taditareNApi karttavyam / eteSAM ca yad yathA gRhItaM tat tathaiva nivedyate, nivediteca tetathaivAgamaprAmANyena sacittamacittaM vAzuddhamazuddhaM vA dravyaM yadyasminnavasare kalpate tad yathAvad jAnanti / yastvagItArtha paraM pAriNAmikaH so'pi yad yathA kriyate tat tathaiva pariNAmakatvAt kathitaM sad jAnIte / 'itare' apariNAmakAH santo ye'gItArthAsteSAM na kathyate, yathA 'aprAzukamaneSaNIyaM vA gRhItam' kintu teSAM vyAkulanA kriyate, yathA 'amukagRhAdAtmArtha kRtamAnItamidam / atha kathamapi taitiM yathA 'etadaprAzukamaneSaNIyaM vA' tato jJAte sati bhaNDI-gantrI potaH-pravahaNaM tadupamA kartavyA / yathA jA egadese adaDhA ubhaMDI, sIlappae sA u kareti kajjaM / jA dubbalA sIlaviyA vi saMtI, nataMtu sIleMti visinndaaruuN| _ 'zIlApyate' samAracyate ityarthaH / tathAjo egadese adaDho u poto, sIlappae so u karei kajaM / jo dubbalo sIlavio vi saMto, na taMtu sIleMti visinndaaruN|| evaM tvamapi yadijAnI-'ahaMpragumImaviSyAmi, praguNIbhUtazca prAyazcittaM voDhAsmi, aparaM ca svAdhyAya-vaiyAvRtya-tapaHprabhRtibhiradhikaM lAbhamupArjayiSyAmi' iti tata idaM pratisevasva akalpanIyam; arthateSAmasamarthastato mA pratisevasveti // gataM vaidyapracchana-yatanApuruSalakSaNaM dvAratrayam / atha liGgAdIni sarvANyapi dvArANi gAthAdvayena bhAvayati[bhA.1031] so puna Alevo vA, haveja AhArimaM va missiyaraM / puvvaM tu piTThagahaNaM, vigaraNa jaM puvachinnaM vaa|| vR- yo vanaspatibhedo vraNAdau pittodayAdau vA upayujyate sa punarAlepo vA syAt, bahipiNDIpradAnAdika ityarthaH, 'AhArimaMvA' bIjapUrAdikam / taccobhayamapiprathamato'cittam, tadalAbhe mizrama, tasyApyabhAve itarat' sacittam / athavA 'mitha' nAma ya Alepa AhArayitavyaM cabhavati, 'itarat' nAmayannAlepo nAhArayitavyam / tacca sparzena sparzanIyaM vAsyAtpadmotpalavad, nAsikayA AghrAtavyaM vA bhavet puSpAdivat / etAvatA dravyagrahaNadvAraM vyAkhyAtam / atha piSTApiSTadvAram-tatrA''lepAdikaMsarvamapi yatpUrvapiSTaM labhyatetasya grahaNaMkartavyam, pUrvapiSTasyAlAbhe tRtIyenApi bhaGgena, tasyApyalAbhe dvitIyena, tasyApyasati prathamabhaGgena yat pUrvacchinnaM tad vikaraNaM kRtvA grAhyam, vividham-anekaprakAraM karaNaM-khaNDanaM yasya tad vikaraNam, tat tAzaM cAnIya peSaNIyam / etena ca yadadhastAduktaM "iyare gahaNaMkahaM hojA" iti tad evaM bhveditiprtipttvym|| Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 277 uddezaka H 1, mUlaM-2, [bhA. 1032] [bhA.1032]bhAviyakulesu gahaNaM, tesa'sati saliMge geNhamA'vanno / vikaraNakaraNAloyaNa, amugagihe paccao giite|| vR-atha pUrvacchinnaM na labhyate tata AtmAna'pi cchindanti / tacca pUrvacchinnaM bhAvitakuleSu grahItavyam / tatra yAni zrAddhakulAni mAtA-pitRsamAnAni sAdhUnAmapavAdapade'prAzukAdikaM gRhNatAmanuDDAhakArINitAni bhaavitkulaanyucynte| teSAmasati yadyabhAvitakuleSu svaliGgenagRhNAti tato mahAnavarNo bhavati, atasteSavanyaliGgena grahItavyamiti liGgadvAramapi vyAkhyAtam / athavA bhAvitakulAnAmabhAve yAni suprajJApanIyAni kulAni tAni prajJApya mArgayati gRhNAti ca, eSA prjnyaapnaamntvyaa|etaani punaHprathama-dvitIyabhaGgavartInipralambAniyatragRhItAnitatraiva vikaraNAni kRtvAAnIya gurusamIpeAlocayatiagItArthapratyayanimittam, yathA-amukasyagRhe svArthaMkRtAni mayA labdhAnItyeSA AlocanA / yatanA tu-sarvathA pUrvacchinnAnAmalAbhe svayamapi cchettavyAni, tAni ca prathamaM parIttAni, tato'nantAnyapi, pUrvaM svaliGgena, tata itrennaapi|| etacca nirgranthAnAzritya bhaNitam / atha nirgranthInAM vidhimatidizannAha[bhA.1033] eteva amI niyamA niggNthiinn| Ame bhinnA'bhinne, jAva u paumuppalAINi // vR-eSa eva gamo niyamAd nirgranthInAmapi jJAtavyo yAvat padmotpalAdIni "paumuppala mAuliMge" ityAdigAthAM yAvat / etacca niyuktimaGgIkRtyoktam, bhASyamAzritya tu-"amugagihe paccao gIe" tti paryantaM draSTavyam / navaraM tAsAmAme pralambe bhinnA-'bhinnapadAbhyAM vidhibhinnA'vidhibhinnapadasahitAbhyAM SaD bhaGgAH karttavyAH, te cAnantarasUtre svasthAna eva bhAvayiSyante / / sUtram mU. (3) kappai niggaMthANaM pakke tAlapalaMbe bhinne vA abhine vA pddigaahitte| mU. (4) no kappai niggaMthINaM pakke tAlapalaMbe abhinne pddigaahitte|| mU. (5) kappai niggaMthINaM pakke tAlapalaMbe bhinne paDigAhittae se viya vihibhinne noceva NaM avihibhinne // vR- etAni trINi sUtrANi samakameva vyAkhyAyante-kalpate nirgranthAnAM pakvaM tAlapralambaM dravyato bhinnaM vA abhinnaM vA pratigrahItum 3 / no kalpate nirgranthInAM pakvaM tAlapralambamabhinnaM prtigrhiitum4|klptenirgrnthiinaaN pakkaM tAlapralambaMdravyato bhinnaMpratigrahItum, tadapica vidhibhinnaM' vidhinA-vakSyamANalakSaNena bhinna-vidAritam, naiva 'NaM' vAkyAlaGkAre avidhibhinnamiti sUtrArthaH 5||ath niyuktivistaraH[bhA.1034] nAmaM ThavaNA pakkaM, davve bhAve ya hoi nAyavvaM / usseimAitaM ciya, pakkiMdhaNajogato pakkaM / / vR-nAmapakvaM sthApanApakvaM dravyapakvaM ca bhavati jJAtavyam / tatra nAma-sthApane gatArthe / dravyapakvaM tadevotsvedimAdikaM yad AmaM bhaNitam / kimuktaM bhavati ?-yad dravyAmaM utsvedimasaMsvedimopaskRtaparyAyAmabhedAt caturddhA bhaNitam tadeva yadA indhanasaMyogAt pakvamupajAyate tadA dravyapakvaM mantavyam // gataM dravyapakkam / bhAvapakvamAha Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/5 [bhA.1035] saMjama-carittajogA, uggamasohI ya bhaavpkvNtu| anno vi ya Aeso, niruvakkamajIvamaraNaMtu // vR-saMyamayogAH-pratyupetrakSaNAdayazcAritraMca mUlottaraguNarUpaMsuvizuddha bhAvapakva mucyte| gAthAyAMbandhAnulomyena cAritrazabdasyavyatyAsena nirdeshH|ydvaayaaudgmaadiinaaNdossaannaaNshuddhistd bhAvapakvam / anyo'pyAdezo vartate-yena yad AyuSkaM nirvartitaM tatsarvamanupAlya mriyamANasya nirupakramAyurjIvasya ydmrnnNtdbhaavpkkm|atrc dravyapakveNAdhikAraH, tatrApiparyAyapakveNa, tatrApi vRkSaparyAyapakveNeti // gataM pakvapadam / atha bhinnA-'bhitrapade vyAcaSTe[bhA.1036]pakke bhinnA-'bhinne, samaNANa vi doso kiM tu samaNINaM / samaNe lahuo mAso, vikaDubhamAI ya te ceva // vR- 'pakkaM' yad nirjIvaM tad dravyato bhinnaM vA syAdabhinnaM vA, tatrobhaye'pi zramaNAnAmapi doSo bhavati 'kiM tu' kiM punaH zramaNInAm ? / zramaNA yadi gRhNanti tato mAsalaghu dvAbhyAmapi tapaH-kAlAbhyAM laghukam, vikaTubha-palimanthAdayazca ta eva doSAH / idameva sphuTataramAha[bhA.1037] ANAdi rasapasaMgA, dosA te cevaje pddhmsutte| iha punasuttanivAo, tatiya-cautthesu bhaMgesu / / vR-AjJAdayo rasaprasaGgAdayazca doSAsta eva pakvapralambagrahaNe'pi bhavanti ye prathamasUtre abhihitaaH| yadyevaMtataH sUtramapArthakamityAha-iha punaHsUtranipAtastRtIya-caturthayobhaGgayorbhavati, bhAvato bhinnamiti kRtvA tRtIya-caturtharUpaM bhaGgadvayamadhikRtya sUtraM pravRttamiti bhAvaH // [bhA.1038] emeva saMjaINa vi, vikaDubha-palimaMthamAiyA dosaa| kammAIyA ya tahA, avibhinne avihibhinne y|| vR-evameva saMyatInAmapi vikaTubha-palimanthAdayo dossaaH| tathA avibhinne'vidhibhinne capralambe hastakarmAdayaH savizeSAdoSAmantavyAH, atstaasaaNvidhibhinnmevklptenaavidhibhinnm|| atra ca SaDbhaGgImAha[bhA.1039]vihi-avihIbhinnammi ya, samaNINaM hoMtime u cha bhNgaa| paDhamaM dohi abhinnaM, avihi-vihI davva bii-tie| vR-"se vi ya vihibhinne no ceva NaM avihibhinne" ityatra zramaNInAM sUtre ime SaD bhaGgA bhavanti / "paDhama" ityAdi,prathamaM dvAbhyAmapi bhAvato'pidravyato'pyabhinanma, dvitIyaM bhAvato'bhinnaM dravyato'vidhibhinnam, tRtIyaM bhAvato'bhinnaM dravyato vidhibhinnam // [bhA.1040] emeva bhAvato viya, bhinne tatthekka davvao abhinaM / paMcama-chaThe dohi vi, navaraM puna paMcame avihii| vR- evameva bhAvato bhinne'pi bhaGgatrayam / tatraikaM caturtha bhAvato bhinnaM dravyato'bhinnam, paJcamaSaSThau bhanau dvAbhyAmapi bhinnau, 'navaraM' kevalaM paJcame'vidhibhinnam, bhAvato bhinnaM dravyato'vidhibhinnamiti bhAvaH / arthAdApannaM SaSThe bhAvato bhinnaM dravyato vidhibhinnamiti / / atha SaTsvapi bhaGgeSu yathAkramaM prAyazcittamAha[bhA.1041] lahugA tIsuparite, lahuo mAso u tIsu bhaMgesu / Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH 1, mUlaM-5, [bhA. 1041] 279 ____ gurugA hoti anaMte, pacchittA saMjaINaM tu // vR-AyeSu triSu bhaGgeSu parIttavanaspatI catvAro laghukAH prAgvat tapaH-kAlavizeSitAH, bhAvato'bhinnatvAt / uttareSu triSu bhaGgeSu parIttavanaspatAveva laghuko mAsastapaH-kAlavizeSitaH prAgvat, bhAvatobhinnatvAt |anntvnsptautut evagurukAHkartavyAH, catvAroguravogurumAsAzceti bhAvaH / itthaM SaTsvapi bhaGgeSusaMyatInAMprAyazcittAnidraSTavyAni ||ath hastakarmasambhavA-'sambhavau cetasi vyavasthApya prakArAntareNAtraiva prAyazcittamAha[bhA.1042]ahavA gurugA gurugA, lahugA gurugAya paMcame gurugaa| chaTThammihavati lahuto, lahugatthANe guruu'nnNte|| vR-athavA prathame bhaGge gurukAH, abhinnatvAt / dvitIye'pi gurukAH, avidhibhinnatvAt / tRtIyelaghukAH, vidhibhinntvaat|cturthe gurukAH, abhinnatvAt / pnycme'pigurukaaH,avidhibhinntvaat| SaSThe laghuko mAsaH, vidhibhinnatvAt / etacca parItte bhnnitm| anante tu laghukasthAne gurukam, yatra caturlaghavastatra caturguravo yatra laghumAsastatra gurumAsa ityarthaH // [bhA.1043]Ayario pavattiNIe, pavittiNI bhikkhUNI na khei| . gurugA lahugA lahuo, tattha viANAiNo dosaa| vR-etat pralambasUtramAcArya pravarttinyA na kathayati catvAro guravaH / pravartinI bhikSumInAM nakathayati catvAro laghavaH |ydi bhikssunnyonshRnnvntittolghumaasH| tatrApi' akathane'zravaNe vA AjJAdayo doSAH / / [bhA.1044] geNhaMtINaM gurugA, pavattiNIe pavattiNI jai vaa| nasutI gurugAtI, mAsalahU bhikkhuNI jAva // vR-yadi bhikSuNInAMpralambaMgRhNatInAMpravartinI sAraNAdikaMnakarotitadApravarttinyAzcatvAro guravaH / pravartinI yadyAcAryANAM kathayatAM na zraNoti tadA catvAro guravaH / pravarttinyAH pArve gaNAvacchedinIna zRNoticatvAro laghavaH / abhiSekAna zraNotimAsaguru / bhikSuNI na zRNoti mAsalaghu / / atha nirgranthIradhikRtya dvAragAthAmAha[bhA.1045]abhinne mahabbayapucchA, micchatta virAdhanA ya deviie| kiM puNa tA duvihAo, bhuttabhogI abhuttA y|| vR-abhinne mahAvratapRcchyA kartavyA / tathA aGgAdAnasazamabhinna pralamba gRhNatI nirgranthIM dRSTvA kazcid mithyAtvaM vrajet-yadeSA aGgAdAnAkAramevaMvidhaM phalaM gRhNAti tadnUnameteSAMtIrthakRtA naiSa doSo dRSTaH, asarvajJa evAmISAM gururityAdi / virAdhanA bhavet / tatra ca devyA dRSTAnto vaktavyaH / yadi ca tasyA api devyAH pratisevanAkautukaM samajani kiM punaH zramaNInAm ? iti vktvym| tAzca zramaNyo dvividhAH-bhuktabhoginyo'bhuktabhoginyazceti smaasaarthH||ath vistarArtho'bhidhIyate-tatra prathamamabhinne mahAvratapRcchAdvAram, ziSyaH pRcchati-nigranthAnAM bhinnamabhinnaM vApakvaM kalpate, nirgranthInAMpunarbhinnameva kalpatenAminnamtadapi vidhibhinnamityatra yathA bhedastathA kimevaM mahAvrateSvapi tAsAM bhedaH ?; yathA kila taccannikAnAM mate bhikSUNAmarddhatRtIyAni zikSApadazatAni bhikSuNInAM paJca zikSApadazatAni, evaM kiM nirgranthInAmapi SaNmahAvratAni daza Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 vA yenaivamabhidhIyate ? ucyate bRhatkalpa-chedasUtram - 1-1/5 [bhA. 1046] na vi chammahavvayA neva duguNiyA jaha u bhikkhuNIvagge / baMbhavayarakkhaNaTThA, na kappatI taM tu samaNINaM / / vR- nApi nirgranthInAM SaD mahAvratAni, naiva sAdhUnAM sambandhibhyaH paJca mahAvratebhyaH 'dviguNitAni ' dazetyarthaH, yathA saugatAnAM mate bhikSuNIvarge dviguNAni zikSApadAni bhavanti na tathA'trakintu paJceveti bhAvaH / yadyevaM tarhi kimarthamatra nirgranthInAmabhinnaM na kalpate ? ucyate brahmavratarakSaNArthaM 'tattu' abhinnaM zramaNInAM na kalpate, mA karakarmAdikamanena kArSuriti kRtvA // na kevalamatraiva pralambe zramaNInAM vizeSaH kintvanyatrApIti darzayati[ bhA. 1047] annatya vi jattha bhave, egayare mehunubbhavo taM tu / tasseva upaDi, biiyassa'ntreNa doseNaM // vR- anyatrApi yatra bhukte spRSTe vA "egayare" iti SaSThI - saptamyorarthaM pratyabhedAt 'ekatarasya' sAdhupakSasya sAdhvIpakSasya vA maithunaudbhavo bhavati 'tattu' vastu 'tasyaiva' vivakSitapakSasya, tuzabdo maithunodbhavadoSaparihArArthamityasyArthasya sUcanArtha, 'pratikruSTaM' pratiSiddham / dvitIyasya tu pakSasya tadeva 'anyena' asaMyamalakSaNena doSeNa pratiSidhyate / / nidarzanamAha [bhA. 1048] nilloma- saloma'jine, dArugadaMDe sarbeTa pAe ya / baMbhavayarakkhaNaTThA, vIsuM vIsuM kayA suttA // vR- yathA nirgranthAnAM nirlomAjinaM smRtikaraNa-kautukAdidoSaparihArArthaM pratiSiddham, nirgranthInAM punaH prANidayAnimittamatiriktopadhibhAraparihArArthaM ca tadeva pratiSidhyate; evaM salomAjinaM nirgranthInAM smRtikaraNAdidoSanivAraNArtham, nirgranthInAM punastadeva prANidayAnimittaM pratiSiddham / dArudaNDakaM pAdaproJchanaM savRntapAtraM ca ca nirgranthInAM brahmavratAnupAlanArthaM nirgranthAnAM punaratiriktopadhidoSapariharaNArthaM nAnAjJAtam / evaM brahmavratarakSaNArthaM nirgranthAnAM nirgranthInAMca 'viSvag viSvak' pRthak pRthak sUtrANi kRtAni / / Aha karmodayAdeva prANinAM maithunodbhavo bhavati, tataH kimevaM salomAdiparihAraH kriyate ? ucyate [bhA. 1049] natthi anidAnao hoi ubbhavo tena parihara nidAnaM / te punatullA-tullA, mohanidANA dupakkhe vi / / vR- nidAnaM kAraNamityeko'rthaH tacceheSTazabda-rUpa-rasa- gandha-sparzAtmakaM yat pratItya puruSavedAdimohanIyamudayamAsAdayati / taduktam davvaM khettaM kAlaM, bhAvaM ca bhavaM tahA samAsajja / tassa samAsuddiTTho, udao kammassa paMcaviho / tatazca 'nAsti' na vidyate etad yad 'anidAnakaH' nidAnamantareNa mohanIyodbhavo bhavati, 'tena' kAraNena parihara 'nidAnam' iSTazabdAdirUpam / 'te punaH' zabdAdayo mohanidAnabhUtA dvayoH pakSayoH samAhAro dvipakSaM puruSavargadvayaM tasmin dvipakSe'pi mohodbhavaM prati kecit tulyAH kecit tvatulyAH // tAnevAha [ bhA. 1050] rasa-gaMdhA tahi tullA, saddAI sesa bhaya dupakkhe vi / Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM-5, [bhA. 1050] 281 sarise vi hoi doso, kiM puna tA visama vtthummi|| vR-strINAM puruSANAM ca 'tatra' mohodbhave rasa-gandhAstulyAH / kimuktaM bhavati ? -yathA snigdha-madhurAdirasaiH srak-candanAdigandhaizca puruSANAmindriyANi mohodrekabhAji bhavanti tathA straNAMmapItimohodbhavaM prati rasa-gandhAstulyAH / 'zeSAn' zabda-rUpa-sparzAn "bhaja' vikalpaya "dvipakSe'pi' ubhayapakSayorapi / yataH puruSasya puruSasambandhini zabde zrute rUpe ddaSTe sparze ca spRSTe mohodayo bhaved vA na vA, yadi bhavenna tAddazastIvraH, strasambandhini tu prAyo bhavatyeva tIvrazca jAyate; striyAstu strisambandhiSu zabda-rUpa-sparzeSu gocaramupAgateSu mohodreko bhaved vA na vA, yadi bhavena tAzastIvraH, puruSasambandhiSu tu prAyo bhavatyeva tIvrazca bhavati / tadevaM sahaze'pi sparzAdau vastuni doSo bhavati, kiM punastAvad 'viSame' visaze vastuni ? iti / yatazcaivamataH saloma-nirlomAdInyatulyanidAnAni vizeSataH parihiyante; ata eva cAtrAbhinnamavidhibhinnaMcana klpte| gatamabhinne mahAvratapRccheti dvAram / mithyAtvadvAraMtusubodhatvAbhASyakRtAna bhaavitm| atha virAdhanAdvAram-abhinnaM gRhNatInAM nirgranthInAmAtmano brahmavratasya vA virAdhanA bhavet / atra ca devyA dRSTAntaH / tamevAha[bhA.1051]cIyatta kakkaDI kou kaMTaka visappa samiya satthe ya / ___ punaravi nivesa phADaNa, kimu samaNi niroha bhuttitarA / / vR-egassa ranno mhaadevii| tIse kakkaDiyAo piyaao|taaoaego niuttapuriso dine dine Aneti / annayA tena purisena ahApavittIe aMgAdAnasaMThiyA kakkaDiyA AnitA / tIse devIetaM kakkaDiyaM pAsettA kotuyaM jAyaM-pecchAmi tAva keriso phAso tti eyAe paDiseviyAe? tAhe tAe sA kakkaDiyA pAde baMdhiuMsAgAriyaTThANaM paDiseviumADhattA / tIse kakkaDiyAe kaMTao AsI, so tammi sAgArie laggo / visappiyaM ca taM / tAhe vejjassa siTuM / tAhe vejjeNaM samiyA maddiyA, tattha nivesAviyA, uTThavettA susiyappadesaM ciMdhiyaM / tammi padese tIe apecchamANIe satthayaM upparAmuhadhAraM khohiyaM / puNo tenevAgAreNa nivesAviyA / phoDiyaM / pUeNa samaM niggao kNtto| pauNA jaayaa| jati tAva tIse devIe daMDieNa paDisevijamANIe kouyaM jAyaM, kimaMga puna samaNINaM niccaNiruddhANa bhuttabhogINaM abhuttabhogINa ya? // atha gAthAkSarArtha-rAjJaH kasyacid devyAH karkaTikAH "cIyattA" iti prItikarAH, rucyA ityarthaH / aGgAdAnAkAraM ca karkaTikAM dRSTvA kautukamutpannam / tataH pratisevamAnAyAstasyAH kaNTakaH sAgArike lagnaH / visarpitaM ca tat sAgArikam / tato vaidyena 'samitA' kaNikkA tasyAM marditAyAM nivezitA / tataH zuSkapradeze zastrakaM prakSiptam / tataH punarapi tathaiva nivezya tena zastrakeNa sAgArikasyapATane kRte pUyena samaMkaNTake nirgate praguNIkRtA / yadi tasyA apyevaMvidhaM kautukamajaniSTa, kiM punaH zramaNInAM nityanirodhAnAM bhuktAnAm 'itarAsAM vA' abhuktAnAm // ... idameva spaSTayannAha[bhA.1052]kasiNA'vihibhinnammi ya, gurugA bhuttANa hoi sikrnnN| __iyarAsi kougAI, dhippate jaM cau uDDAho // / vR- kRtsam-abhinnaM tatra avidhibhinne ca zramaNInAM catvAro gurukAH, bhuktabhoginInAM Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/5 . smRtikaraNam itarAsAM kautukAdayo doSA bhavanti / tasmizcAGgAdAnAkAre gRhyamANe yazcoDDAho bhavati yathA 'nUnametenaiSA pAdakarNa kariSyati' tanniSpannamapi prAyazcittam / / tena ca pralambena sA pAdakarma kRtvA cintayati[bhA.1053] jai tAva palaMbANaM, sahatthaNunANa eriso phaaso| kiM puna gADhAliMgana, iyarammi u niddaocchuddhe / vR-yadi tAvatpralambAnAMsvahastena nunnAnAM-"nudaMtpreraNe" prestiAnAmityarthaH IzaH sparza, kiM punargADhAliGganena 'itarasmin' aGgAdAne puriSeNa "niddaocchuddhe" ttinirdayaM yathA bhavatyevam ut-prAbalyena kSipte sati sparzo bhaviSyati? iti // tatazcetthaM vicintyodIrNaprabalamohanIyakarmA sA idaM kuryAt[bhA.1054]paDigamaNamannatithiga, siddhe saMjaya saliMga hatthe ya / vehAnasa ohAne, emeva abhuttabhogI vi|| vR-kAcit pArzvasthAdibhyaH samAgatA bhavet sA'pi tatraiva pratigacchet, anyatIrthikena vA siddhaputreNa vA''tmAnaM pratisevayet, saMyataM vA upasargayet, etAni svaliGge sthitA kuryAt / hastakarma vA bhUyobhUyaH kuryAt, yadvA 'mayA vratAni bhagnAni' iti kRtvA 'kathaGkAraM vA drAdhIyaH kAlaparipAlitaM zIlaralamahaM bhaGkhyAmi ?' iti nirvedadUnamAnasA vaihAyasaM maraNaM vidadhyAt, athavA prabalamohaparavazA avadhAvanaM vidadhyAt / etAni padAni bhuktabhoginI kuryAt / abhuktabhoginyapyevameva kuryAt / / ziSyaH praznayati-na jAnImahe vayaM kIzamavidhibhinnam ? kIzaM vA vidhibhinnam ? iti / sUrirAha[bhA.1055]bhinnassa parUvaNayA, ujjuta taha cakkalI visamakoTTe / te ceva avihibhinne, abhinne je vanniyA dosaa|| vR.asaMyamadoSanivartanArthamavidhinA vidhinA ca bhinnasya prarUpaNA kriyate / tatra yat cirbhaTAdikaM vidAryaM UrddhaphAlirUpAH pezyaH kRtaM tad Rjukabhinnam, yat punastiryag bRhatyaH kattalikAH kRtaM tat cakkalikAbhinnam, ete dve apyavidhibhine mntvye| yattupezyaH kRtvA punaH bhlakSNazlakSNatarAdibhiH khaNDairanekazazchitvA tathA kRtaM yathA bhUyastadAkAraM kartuMna pAryatetadevaMvidhaM viSamakuTTabhinnamucyate, viSamaiH-punastathAkartumazakyaiH kuTTaiH-lakSNakhaNDaibhinnamiti vyutpatteH / etacca vidhibhinnam / atra cAvidhibhinne ta eva doSA draSTavyA ye'bhinne devIdRSTAntena vrnnitaaH|| katham ? iti ced ucyate[bhA.1056] kaTTeNa va sutteNa va, saMdAnite avihibhinne te ceva / savisesatara vva bhave, veubviybhuttitthiinnN|| vR- 'kASThena vA' zalAkAdinA 'sUtreNa vA' davarakAdinA 'sandAnite' saGghAtite pUrvAkAraM sthApite ityarthaH, avidhibhinne ta eva doSA jJAtavyA ye'bhinne bhnnitaaH| savizeSatarA vA bhaveyuH, katham? ityAha-'vikurvitaM' beNTakAdyAbharamenAlaGkataM yadaGgAdAnaMtena yAH striyo bhuktapUrvAstAsAM pravrajitAnAMtatrakASThAdisandAnitapralambe vikurvitAGgAdAnakalpe dRssttesmdhiktraadossaaupddhauknte|| athArthataH kAraNikaM sUtramupadarzayannAha Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM-5, [bhA. 1057] 283 [bhA.1057] vihibhinnaM pina kappai, lahuo mAso u dosa aannaaii| taMkappatI nakappai, niratthagaM kAraNaM kiM taM / / vR-yadapisUtre vidhibhinnamanujJAtaMtadapina klpte| yadi gRhNanti tato mAsalaghuAjJAdayazca doSAH / Aha nanu sUtre bhaNitaM tad' vidhibhinnaM kalpate? gururAha-yadyapi sUtre anujJAtaMtathApina kalpate / yadyevaMtarhi nirarthakaM sUtram, naivam, kAraNikaM sUtram Aha kiM punaH tat kAraNaM yadadyApi . nAbhidhIyate? / ucyate, brUmaH[bhA.1058] gelana'ddhANome, tivihaM puna kAraNaM samAseNaM / gelanne puvvuttaM, addhAnuvariM imaM ome // vR- glAnatvam adhvA avamaudaryam, etat 'samAsena' saGkepeNa trividhaM kAraNam / tatra glAnatveihaiva pralambaprakRte "vijje pucchaNajayaNA" ityAdi pUrvoktaM drssttvym| adhvanitu upari' adhvasUtre ihaivoddezake bhaNiSyate / 'idam' anantarameva vakSyamANam avame draSTavyam / / [bhA.1059] nigaMthINaM bhinnaM, niggaMthANaMca bhinna'bhinnaM tu| jaha kappai doNhaM pI, tamahaM vocchaMsamAseNaM // vR-nirgranthInAM niyamAd vidhinA SaSThe bhaGge bhinnam, nirgranthAnAM ca caturtha-tRtIyayorbhaGgayorminnamabhinnaM vA, yathA dvayorapi vargayoH kalpate tadahaM vakSye samAsena // yathApratijJAtameva nirvAhayati[bhA.1060] omammi tosalIe, doNha vi vaggANa dosu khettesu / jayaNaTThiyANa gahaNaM, bhinnA'bhinnaM va jynnaae| kha-avamakAle sAdhavaH sAdhyazca tosaliviSayaM gatvA sthitaaH| tatra dvAvapi vargoM dvayoH kSetrayoH sthitau, ekasmin kSetre saMyatA dvitIyasmin saMyatya ityarthaH / tathA yadutsargata ekatra kSetre militau nAvatiSThete eSaiva yatanA tayA sthitau yatanAsthitau, yadvA sAdhu-sAdhvIprAyogyaM vidhi grAhayitvAyau sthitau tau yatanAsthitau, tayorevaMsthitayoH 'yatanayA' vakSyamANayA bhinnasyAbhinnasya vA grahaNaM kalpate ||aah ko'yaM niyamo yena tosalereva grahaNaM kRtam ? ucyate[bhA.1061]Anuga jaMgala dese, vAseNa vinA vi tosligghnnN| pAyaM ca tattha vAsati, paurapalaMbo u anno vi|| vR-dezo dvidhA-anUpojaGgalazca / nadyAdipAnIyabahulo'nUpaH, tadviparItojaGgalaH nirjala ityarthaH / yadvA anUpo ajaGgala iti paryAyau / tatrAyaM tosalidezo yato'nUpo yatazcAsmin deze varSeNa vinA'pi sAraNIpAnIyaiH sasyaniSpatti; aparaM ca 'tatra' tosalideze 'prAyaH' bAhulyena varSati tato'tipAnIyena vinaSTeSu sasyeSu pralambopabhogo bhavati; anyacca tosali pracurapralambaH, tata etaiH ,kAraNaistosaligrahaNaM kRtam / anyo'pi ya IzaH pracurapralambastatrApyeSa eva vidhi| [bhA.1062] puccha sahu-bhIyaparise, caubhaMge pabhamae annunnaao| sesa tie nANunnA, gurugA pariyaTTaNe jNc|| - vR-"puccha" tiziSyaH pRcchati-yaduktaMbhavadbhi dvayorvargayoH kSetradvaye sthitayoH' ityAdi tatra saMyatInAM pRthakSetre sthitAnAM vyApAro voDhuM duHzako bhavati, doSadarzinazca yUyaM pRthakSetre Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/5 sthApayatha, yatazca doSAH samutpadyante tat prekSAvatAM nopAdAtumucitama, pravacane ca tatra tatra pradeze saMyatyaH pravrAjanIyA uktA eva, ataH paryanuyujyate kiM parivartayitavyAH saMyatyaH ? uta na? iti / gururAha-nAstyatra ko'pi niyamo yadavazyameva parivartayitavyA na veti, yadi punaH pravrAjya nyAyataH parivartayati tato mahatIM karmanirjarAmAsAdayati, athAnyAyataH parivarttayati tato mahAmohamapacitya dIrghasaMsArasampAtabhAg bhavati / tarhi kIzena parivartayitavyA na veti, yadi punaH pravrAjya nyAyataH parivartayati tato mahatI karmanirjarAmAsAdayati, athAnyAyataH parivarttayatitatomahAmohamupacitya diirghsNsaarsmpaatbhaagbhvti|trhi kIzena parivartayitavyAH? ucyate-"sahu-mIyaparise"tti sahiSNurbhAtaparSaditi padadvayena caturbhaGgI, sA ceyam-sahiSNurapi mItaparSadapi1, sahiSNurnabhItapariSat 2, asahiSNuH paraMbhItapariSad3, asahiSNurabhItapariSacceti 3|ttrendriynigrhsmrthsNytiipraayogykssetr-vstr-paatraadiinaamutpaadnaayaaNprbhvissnnuH shissnnurucyte| yasya tu sarvo'pi sAdhu-sAdhvIvargo bhayAnna kAmapyakriyAM karoti sa bhItapariSat / tatra prathamabhaGge vartamAnaH parivartanAyAmanujJAtaH, zeSeSu triSu bhaGgeSu vartamAno nAnujJAtaH, yadi parivartayati tadA catvAro gurukaaH| "jaM ca"ttidvitIye bhaGge AtmanAsahiSNuH paramabhItapariSattayAsvacchandapracArAH satyo yat kimapi tAH kariSyanti tat sarvamayameva prApnoti / tRtIyabhaGge tu svayamasahiSNutayA tAsAmaGgapratyagAdIni httvaaydaacrtitnisspnnm| caturthe bhane dvitiiytRtiiybhnggdossaanvaapnotiiti| prathamabhaGgavarttinamuddizyAha[bhA.1063] jai puna pavvAvetI, jAvajjIvAe tAu paalei| anasati kappe vihu, gurugA jaM nijarA viulA // vR- yadItyabhyupagame, tatazcAyamartha-tAH prathamato'pi yatastataH pravrAjayituM na kalpante / yadi punaH pravrAjayati tato yathoktavidhinA yAvajIvaM tAH pAlayati, yoga-kSemavidhAnena samyag nirvaahytiityrthH| saprathamabhaGgavartI yadi jinakalpaM pratipitsuH aparaMcA''ryikAH parivartayitavyAH tataH kiM karotu? iti cintAyAMyadyastitadIyegacche ko'pyAryikANAM vidhinAvartApakastatastasya samarpya jinakalpaM pratipadyatAm, atha nAstyanyo vartApakastarhi mA jinakalpapratipattiM karotu kintvaaryikaaevprivrtytu|kutH? ityAha-anyasya vartApakasyaasati-abhAve jinakalpe'pi pratipadyamAne 'huH' nizcayecatvAro gurukaaH|aah sakalakarmakSayArNakAraNe jinakalpe'pipratipadyamAne kimeva prAyazcittam ? ityAha-'yad' yasmAtkAraNAd jinakalpaM pratipannasya yA nirjarA tasyAH sakAzAdvipulA nirjarAyathAvatsaMyatIH paripAlayatobhavatItiyuktiyuktameva praayshcittm|| atha "jayaNaTThiyANa gahaNaM"ti yaduktaM tatra yayA yatanayA sthitAstAmAha[bhA.1064] ubhayagaNI pehercha, jahi suddhaM tattha saMjatI Neti / asatI va jahiM bhinnA, abhinne avihI imA jynnaa|| vR- ubhayaH-sAdhu-sAdhvIvargadvayarUpo gaNo'syAstItyubhayagaNI, sa AcAryo'vamakAle tosaliprabhRtike pracurapralambe deze gatvA gItArthenA''tmanA vA kSetradvayaM pratyupekSya yayoH zuddhaM bhaktaM labhyate na pralambamizritamityarthaH tayoH kSetrayoH pRthag dvAvapi vargau sthApayati / yadi dve kSetre Izenastastato yatrazuddhaM bhaktaMprApyate tatra saMyatIH 'nayati' sthApayati, yatra punaH pralambamizritaM Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM-5, [bhA. 1064] 285 bhaktaM labhyate tatra sAdhvIH sthApayanti, svayaM tu nirmizrapralambakSetre tiSThanti / atha sarveSvapi kSetreSu nirmizrapralambAni prApyante tataH "asaI"tti pralambamizrasyAbhAve yatra vidhibhinnAni prApyante tatra saMyatyaH sthApanIyAH, svayaM punarabhinnA-'vidhibhinnakSetre tiSThanti / atha sarveSvapi kSetreSvabhinnAnyavidhibhinnAni vA prApyante tata iyaM yatanA krtvyaa||taamevaah[bhaa.1065]bhinnaanni deha bhittUNa vA vi asati purato si bhidaMti / ___ThAviti tAhe samaNI, tA ceva jayaMti tesa'satI / / vR-yatra kSetre saMyatIH sthApayitukAmAstat kSetraMsAdhavaH pUrvamevetthaM bhAvayanti-yadA gRhasthaiH pralambAnyAnItAni bhavanti tadA sAdhavo bhaNanti-yAni bhinnAni tAnyasmabhyaM datta / atha na santi bhinnAni, santivAparaMstokAni,taizcasaMstaraNaMna bhavatItiparibhAvyasAdhavobhaNanti-asmabhyametAni bhittvA prayacchata, na kalpante'smAkamIzAnIti / atha te gRhasthAH 'yadi rocate tata IzAnyeva gRhIta' ityuktvA abhinnAnyevaprayacchantitataH 'asati' abhAve "siM" titeSAMgRhasthAnAMpuratastAni pralambAni bhindanti bhittvAca gRhNanti / evaMvidhIyamAne gRhasthAnAMcetasi gADhataraM nizcaya utpadyate, yathA-nUnaM na kalpante amISAmabhinnAnIti, tataste bhinnAnyeva prayacchantIti / evaM yadA tat kSetraM bhAvitaM bhavata tadA tatra zramaNIH sthApayanti / teSAM' saMyatAnAm 'asati' abhAve vyApRteSu vA teSu kApi prayojanAntare 'tA eva' saMyatyo yAstatrasthavirAstA evameva ytnte|| [bhA.1066] bhinnAsati velAtikkame va gehaMti theriyA bhinne / dAre bhittu atiMti va, ThANAsati bhiMdatI gaNiNI / / vR-vidhinA bhinnAnAmasati, yAvad vA gRhasthairbhedayanti AtmanA vA yAvat tatra bhindanti tAvadvelAtikramobhavati, tatoyAH sthavirAstAabhinnAniavidhibhinnAni vAyAstutaruNyastA vidhibhinnAni gRhNanti / tataH pratinivRttAH sthavirA abhinnA-'vidhibhinnAnyupAzrayadvAre bhittvA vidhibhinnAnikRtvA vasatim 'atiyAnti' prvishntiityrthH| atha bahisthAnaM nAstitataH sthAnasya 'asati' abhAve 'gaNinI' pravartinI tasyAstAni samarpyante, tataH sA gaNinI tAni 'minatti' vidhibhinnAni karotItyarthaH, kRtvA ca taruNInAM samuddeSTuM dadAti / / Aha kiM kAraNaM taruNInAM pratigrahItuM samuddeSTuM vA abhinnA-'vidhibhinnAni na dIyante? ucyate[bhA.1067] kakkhaMtarukkhavegacchiyAisU mA hunUmae trunnii| tabhinnachubhati paDaggahesuna ya dijjae sayalaM / / vR-kakSAyAantaraMkakSAntaram, "ukkho"ttiparidhAstraikadezaH, Ahaca nizItacUrNikRtparidhANavatthassa amitaracUlAe uvarikaNNo nAbhiheTThA ukkho bhaNNai / / vaikakSikI-saMyatInAmupakaraNavizeSaH, eteSu AdizabdAdanyasminnapivastrAntaretaruNI "mAnUmae"tti "chadeNernumanUma0" itipraakRtlkssnnaamaacchaadyet| tato bhikSAgrahaNakAle tasyAH pratigraheSubhinnaprakSipyate, na ca 'sakalam' abhinnamavidhibhinnaM vA tasyA bhojanakAle dIyate // [bhA.1068] evaM esA jayaNA, apariggahiesu hoi khettesu / tivihehi pariggahie, imA u jayaNA tahiM hoi|| vR-evam 'eSA' anantaroktA yatanA aparigRhIteSu kSetreSu karttavyA bhavati / 'trividhaiH' Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/5 saMyata-saMyatI-tadubhayaiH parigRhIte "imA" vakSyamANAyatanAtatra kSetrebhavati ||idmevsphutttrmaah[bhaa.1069]puvvoghie khette, tiviheNa gaNeNa jai gaNo tiviho| ejAhi tayaM khettaM, ome jayaNA tahiM kaanuu|| vR-'trividhena' saMyata-saMyatI-tadubhayarUpeNa gaNena trividhasya vA'nyatareNa pUrvamavagRhIte kSetreyadi trividhaevagaNo avamakAle asaMstarantakaM kSetram 'eyAt' Agacchet, tatasteSAmAgatAnAM sthAtavye vAstavyAnAM vA avagrahe dAtavye kA 'nuH' iti vitarke ytnaa?||at Aha[bhA.1070]Ayariya-vasabha-abhisega-bhikkhuNo pella laMbhe na ya deNti| gurugA dohi visiTThA, caugurugAi vva jA lhugo|| __ vR- yat saMyataparigRhItaM kSetraM tadeSAmanyatareNa parigRhItaM bhavet / tadyathA-AcAryeNa vA vRSabheNa vAabhiSekeNavA bhikSuNA vA |yeaagntukaaste'pyevmev ctvaarodrssttvyaaH| saMyatyo'pi vAstavyAH AgantukAzcaivameva caturvidhAH / navaramAcAryasthAne pravartinI vRSabhasthAne gaNAvacchedinI vaktavyA / atra cA''cArya prasiddhaH / upAdhyAyo vRSabhAnuga iti kRtvA vRSabha ucyate / yaH punaritvarAbhiSekeNA''cAryapade'bhiSiktaH saihAbhiSekaH, athavA gaNAvacchedaka ihaabhissekH| zeSAH sAmAnyasAdhavo bhikSavaH / eteSAM ceya cAraNikA-AcAryaparigRhIte kSetre yadanya AcArya Agato yadicasa vAstavya AcArya kSetre pUryamANe bhakta-pAne vAlabhyamAne Agantukasya sthAtuMna dadAti tadA catvAroguravaH, athana pUryate kSetraMsacAgantukobalAtprerya tiSThatitasyApicaturgurukAH, etacca prAyazcittaMtapasAkAlenacadvAbhyAmapi gurukamsaeva vAstavyakaAcAryovRSabhasyAgantukasya na dadAti vRSabho vA balAta tiSThati ubhayorapi catvAro gurukAH tapasA guravaH kAlena laghavaH; sa eva vAstavyaAcAryo'bhiSekasyAgatasya sthAnaMnadadAtisavAabhiSeko vAstavyamAcAryamavagaNayya tiSThati ubhayatrApi caturguru tapasA laghu kAlena gurukam; sa eLa vAstavya AcArya Agantukasya bhikSoravasthAtuMna prayacchatisa vA bhikSurvAstavyamAcAryaM balAdavajJAya tiSThati dvayorapi ca catvAro guravastapasA kAlena ca laghavaH / evamAcArye pUrvasthite bhnnitm| evaM vRSabhA'bhiSeka-bhikSubhirapi pUrvasthitaiH pratyekaM catvAro gamAH karttavyAH, prAyazcittamapyevameva tapaH-kAlavizeSitam / evamete sarvasaGkhyayA SoDaza gamAH / athavaiteSveva SoDazasugameSuprAyazcittaprarUpaNAyAmayamAdezaH-"caugurugAdivvajA lahugo"ttiasya bhAvanAAcArya AcAryasyAgatasya sthAtuM na dadAti Agantuko vA prerayati dvayorapi catvAro guravaH ubhayagurukAHAcAryovRSabhasya na prayacchativRSabho vA balAt tiSThati caturlaghavaH tpsaagurukaaH| AcArya evAbhiSekasya na dadAti abhiSeko vA balAt prerayati mAsaguru kAlena guru|aacaaryH sAmAnyabhikSorAyAtasya sthAtuM nAnujAnIte Agantuko vA bhikSurbalAdevAvatiSThate mAsalaghu ubhylghukm| evaM zeSeSvapidvAdazasugameSucaturgurukAdikaM laghumAsAntaMtapaH-kAlavizeSitamevameva prAyazcittam / tadevaM saMyatAnAM saMyataiH saha cAraNikayA SoDaza vikalpA uktAH / atha zeSavikalpapradarzanAyAha[bhA.1071]emeva ya bhayaNA vI, solasiyA ekkamekka pkkhmmi| ubhayammi vi nAyavvA, pellamadeMte vajaM paave|| Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM-5, [bhA. 1071] 287 vR-evamevaikekasmin pakSe SoDazikA bhajanA' bhaGgaracanA kartavyA / yastadubhayarUpogaNo na bhavati kintu kevala eva saMyatapakSaH saMyatIpakSo vA sa ekaikapakSo'bhidhIyate / tatra saMyatAnAM saMyataiH saha prathamA SoDazabhaGgI, sA ca saprapaJcaM bhAvitA / atha saMyatIbhiH parigRhIte kSetre aparAH saMyatyaH samAgacchanti tatrApi pravartinI-gaNAvacchedinyabhiSekA-bhikSuNIbhiH pUrvasthitAbhiH saha pratyekamAgantukapravartinI-gaNAvacchedinyabhiSekA-bhikSuNIrUpANAM caturNAM padAnAM cAraNikAM kurvANairevamava SoDaza bhaGgA racayitavyAH, prAyazcittaM cAdezadvayenApi tapaH-kAlavizeSitaM tathaiva vaktavyam / eSA dvitIyASoDazabhaGgI / evaM saMyatAnAM caturvidhAnAMpUrvasthitAnAM saMyataizcaturvidhairevAgacchadbhirevameva turIyA SoDazabhaGgI / sarvasaGkhyayAjAtA bhaGgAnAMcatuHSaSTiH / eteca kevalasaMyatasaMyatIpakSacAraNikayAlabdhAH |athobhypkssmdhikRtyaah-"ubhymmivinaayvv" ti ubhayazabdenobhayagaNAdhipatiparigRhyate, tatrApyevameva bhaGgaracanA jJAtavyA / tathAhi-caturvidhobhayagaNAdhipatibhiH parigRhIte kSetre caturvidhairevAgantukasaMyairAgacchbhi pUrvoktanItyaiva SoDaza bhnggaaH| tathA taireva parigRhItepravarttinyAdibhedAt caturvidhAH saMyatyo yadyAgaccheyustadA'piSoDaza bhaGgAH, caturvidheSu tadubhayagaNAdhipatiSu pUrvasthiteSu caturvidhAnAmevobhayagaNAdhipatInAmAgamane'pyevamapiSoDaza bhaGgAH, evaM caturvidhasaMyatISu caturvidhAnAmevobhayagaNAdhipatInAmAgamane SoDazabhaGgAH / evametAH paJcaSoDazabhaGgayaH saJjAtAH, paJcabhizca SoDazabhaGgIbhirlabdhA bhnggaanaamshiiti| eSAcobhayagaNaviSayA bhaGgakAnAmazItipUrvoktayaikaikapakSaviSayayA bhaGgakacatuHSaSTayA saha mIlyate jAtaM catuzcatvAriMzaMzataMbhaGgAnAm / prAyazcittaM ca sarvatra prAgvadraSTavyam / "pellamadiMte yajaMpAve" tti etatpadaM sarvabhaGgAnupAtipratipattavyam / apUrvamANe kSetre AgantukA yadi balAtprerya tiSThanti tato vAstavyA nirgacchanto avamaudaryasamutthAmAtma-saMyamavirAdhanAM yat prApnuvanti tannippannaM prAyazcittamAgantukAnAm / atha vAstavyAH pUryamANe kSetre AgantukAnAM sthAtuM na dadati tato yad AgantukA bahiparyaTanto bhaktAdikalamabhAnA virAdhanAMprApnuvantitaniSpanaM vaastvyaanaamaapdyte|| AhayadyevaMkurvAtAmetAvat prAyazcittakadambakamupADhaukatetarhi sAmprataM svapakSasya dUraMdUreNaiva sthAtuM yuktam, atrocyate[bhA.1072]cauvaggo vihu acchau, asaMtharA''gaMtugA ya vacaMtu / vatthavvA va asaMthare, mottu gilANassa sNghaaddN| vR- 'caturvarga' nAma vAstavyAH saMyatAH sayatyazca AgantukAH saMyatAH saMyatyazca / ete catvAro'pivargAekasmin kSetre yadi saMstarati tarhi tiSThantu na ko'pi parasparaMmatsaraH kartavyaH / yadisaMstaraNaM na bhavati tataAgantukA vrjntu|athaagntukbhdrkNttkssetrmaagntukaa vA adezikA akhedajJA vA tato vAstavyA AtmanasteSAM vA asaMstaraNe nirgacchanti / evamAgantukA vAstavyA vA ye nirgacchanti teSAM yadi kazcid glAno bhavet tato glAnaH sasaGghATakastiSThati, taM muktvA zeSAH sarve'pi gcchnti|| [bhA.1073] emeva saMjaINaM, vuDDI-taruNINa juNgitkmaaii| pAyAdivigala taruNI, ya acchae buDDio pese // vR-'evameva' saMyatavat saMyatInAM nirgamanavidhirabhidhAtavyaH, paramatra dvikabhedaH krttvyH| Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/5 katham? ityAha-vRddhAnAM taruNInAMcamadhye yadi niSpratyapAyaMtatastaruNyo gacchanti vRddhaaaaste| tathA juGgitAnAmajuGgitAnAMcajuGgitAstiSThanti ajuGgitA dvividhaaH-jaatijunggitaaHshriirjunggitaashc| tatra jAtijuGgitA gacchanti zarIrajuGgitAH pAdAdivikalAstatraivA''sate / taruNyo'pi yadi sapratyapAyaM mArgAdau tatastatraivA''sate vRddhAstu preSayet // [bhA.1074] evaM tesi ThiyANaM, pattegaMvA vi ahava missaannN| omammi asaMtharaNe, imA ujayaNA jahiM pagayaM // vR- "evam' anantaroktaprakAreNa 'teSAm' AcAryAdInAM tatra kSetre 'pratyekaM vA' ekataravargarUpeNa mizrANAM vA' dvivarga-trivarga-caturvargarUpatayA sthitAnAMavamakAle asaMstaraNe iyaM yatanA yasyAmidaM pralambasUtraM prakRtam // tAmevAha[bhA.1075] oyaNa-mIse-nimmIsuvakkhaDe pkk-aam-pttege| sAdhAraNa saggAme, paragAme bhAvao vi bhe| vR-odanaM 1 mizropaskRtaM 2 nirmizropaskRtaM 3 pakkaM 4 AmaM 5 pratyekaM 6 sAdhAraNaM 7, etAni saptApi yathAkramaM prathamaM svagrAme tataH paragrAme grahItavyAni / bhAvato'pi yAnyabhinnAni tAnyapi yatanAparipATiprAptAni 'bhajet' seveta gRhNIyAdityarthaH iti dvaargaathaasmaasaarthH|| atha pratidvAraM vistarArthamabhidhitsurodanadvAramAha[bhA.1076] battIsAI jA ekka ghAsa khavaNaM vana viya se haanii| AvAsaesu acchau, jA chammAse na ya palaMbe // vR-odanasya dvAtriMzat kavalAH puruSasya pramANaprApta AhAraH / yadi te ekena kavalena nyUnAH prApyante tatastaireva tiSThatu, yadi 'se' tasya sAdhoH 'AvazyakeSu avazyakRtyayogeSu hAni 'nApi' naiva bhavati na pralambAni gRhNAtu / evaM dvAbhyAM kavalAbhyAM nyUnA dvAtriMzat kavalA labhyante taistiSThatu yadi tasyAvazyakayogA na parihIyante / evamekaikaM kavalaM parihApayatA tAvad vaktavyaM yAvayadyekaH 'grAsaH' kavalaH prApyatetatastenaivAstAm, yadi tasyAvazyakayogAna parihIyantemA ca pralambAni gRhNAtu / athaiko'pi kavalo na prApyate tata eka divasaM 'kSapaNam' upavAsaM kRtvA AstAm, dvitIye divasedvAtriMzatkavalaiH paarytu|yditaavnton labhyantetataekaikakavalaparihANyA tAvad vaktavyaM yAvad yadyeko'pi kavalo na labdhastataH SaSThaM kRtvA samAdhisaudamadhyAstAm, SaSThasya capAraNake prmaannpraaptmaahaarmupaadttaam|athn labhyatetataH pUrvoktayuktyA yAvadeko'pi kavalo na labhyate tato'STamaM kRtvA tiSThatu mA ca pralambAnyAdadIta / evamanayaiva dizA dazamAdikamuttarottarakSapaNaM varddhayatA tAvad netavyaM yAvat SaNmAsakSapaNam / atha SaNmAsakSapaNe dharmAvazyakayogAH parihIyantetataekadinanyUnaSaNmAsakSapaNaM krotu| tadapi na zaknoti nirvoDhuM tata ekaikaM kSapaNaM parihApayatA tAvad vaktavyaM yAvadekamapi kSapaNaM kartuM na zaknoti / / tataH kiM karoti? ityAha[bhA.1077] jAvaiyaM vA labbhai, saggAme suddha sesa paragAme / mIsaM ca uvakkhaDiyaM, suddhajjhavapUragaM geNhe / / vR-vAzabdaH pAtanAyAm, sAca kRtaiveti / yAvatzuddhodanaM svagrAme labhyate yadi tAvatAna Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddeza : 1, mUlaM - 5, [bhA. 1077] 289 saMstarati tato yAvatA nyUnaM tAvat paragrAmAt 'zeSaM' zuddhodanamAnayati / gatamodanadvAram / atha mizropaskRtadvAramAha-'"mIsaM ca' ityAdi / yadA svagrAma-paragrAmayoH paryAptaM zuddhodanaM na prApyate tadA yad odanaM pralambairbhizramupaskRtaM tat zuddhodanasyAdhyavapUrakaM gRhNAti / / idameva vizeSayannAha[bhA. 1078] tattha vi paDhamaM jaM mIsuvakkhaDaM davva-bhAvato bhinnaM / davvAbhinnavimissaM, tassa'sati uvakkhaDaM tAhe // vR- 'tatrApi' mizropaskRte gRhyamANe prathamaM yad dravyo bhAvatazca bhinnaiH pralambairmizramupaskRtaM tat svagrAma-paragrAmayorgRhNAti / tasyApi 'asati' alAbhe yad odanaM dravyato'bhinnairbhAvato bhinnaiH pralambairvimizramupaskRtaM tat tadA zuddhodanasyAdhyavapUrakaM prathamaM svagrAme tataH paragrAme gRhNAti / / gataM mizropaskRtam / atha nirmizropaskRtamAha [bhA. 1079] panagAi mAsapatto, tAhe nimmIsuvakkhaDaM bhinnaM / nimmIsa uvakkhaDiyaM, giNhati tAhe tatiyabhaMge // vR-yeSu sUkSmaprAbhRtikAdidoSeSu paJcakaprAyazcittaM teSu AdizabdAd dazarAtrindivAdisthAneSu ca yatitvA yadA bhinnamAsamatikrAnto laghumAsaM ca prApto bhavati tadA yad dravyato bhAvatazca bhinnaM nirmizraM pralambajAtamupaskRtaM tat zuddhodanasya mizropaskRtasya cAdhyavapUrakaM svgraamprgraamyorgRhnnaati| yadA caramabhaGge na labhyate tadA nirmizropaskRtameva tRtIyabhaGge dravyato'bhinnaM gRhNAti // gataM nirmizropaskRtam / atha pakvamAmaM ca vyAkhyAnayati [bhA. 1080] emeva pauliyA'paulie ya carima-taiyA bhave bhNgaa| osahi-phalamAIsuM, jaM cA''InnaM tagaM neyaM // vR- evameva pakvA 'pakvayozcarama-tRtIyau bhaGgau bhavataH / pakvaM nAma yad agninA saMskRtam, yathA iGgudIbIja-bilvAdi / apakvaM yad agninA'nyena vA indhana - dhUmAdinA prakAreNa na pakvaM paraM nirjIvAvastham, yathA paripakvakadalIphala - trapuSAdi / tatra nirmizropaskRtasyAlAbhe prathamaM pakvaM caturthabhaGge tatastRtIyabhaGge, tato'pakvamapi caturtha-tRtIyabhaGgayoH / evameva adhyavapUrakaM gRhNAti / atra cauSadhiphalAdiSu yacca pUrvasAdhubhiravamAdikAraNaM vinA'pyAcIrNaM tad 'neyaM' nayanIyaM grahItavyamityarthaH, yadvA tad 'jJeyaM' jJAtavyam / tatraupadhayo dhAnyAni teSvAcIrNaM yathA caNakA mASA vA, phaleSu AcIrNaM yathA triphalAdi, AdizabdAd mUla- kandAdiSvapi yathAyogamAcIrNA'nAcIrNavyavasthA'nusarttavyA / atrauSadhiSu yad AcIrNaM tad vyAcaSTe [bhA. 1081] sagalA - 'sagalAine, mIsovakkhaDiya natthi hAnI u / jaiuM amissagahaNaM, carimadue jaM aNAinnaM // vR-caNaka- mASAdiSu pUrvAcAryairAcIrNeSu sakaleSvasakaleSu vA mizreSu nirmizreSu vA upaskRteSu nAstipaJcakaparihANi / yacca pUrvAcAryairanAcIrNaM tatra paJcakaparihANyA yatitvA laghumAsaM prAptaH 'caramadvaye' caturtha-tRtIyabhaGgayoramizrasya nirmizropaskRtasya grahaNaM kAryaM nArvAgiti / Aha yad nirjIvaM tat kathamanAcIrNam ? ucyate [bhA. 1082] jai tAva pihugamAI, satthovahayA vi hoMta'nAinnA / 18 19 Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/5 kiM puna asthuvahayA, pesI pavvAyasaraDUya / / vR-iha ye vrIhayaH paripakvAH santobhrASTrAdau bhRjyante, tataH sphaTitAapanItatvacaH pRthukA ityucyante, AdigrahaNenAnyadapiyadevaMniSpadyatetatparigrahaH / yadi tAvatpRthukAdayo'gnizastropahatA apyanAcIrNAbhavanati kiM punarazastropahatAH pezyaH' pralambAnAmU'yatAH phAlayaH? tathApramlAnAni-mlAnavRntAni yAni 'saraDUni' abaddhAsthikaphalAni?, tAnyazastropahatAni kathamAcIrNAni bhaviSyantItyarthaH / ettsrvmpipriittvissymuktm|| gtNpriittdvaarm|ath sAdhAraNadvAramAha[bhA.1083] sAdhAraNe vievaM, mIsA-'bhIse vi hoMti bhNgaao| panagAdI gurupatto, savvavisohIya jaya tAhe / / vR-sAdhAraNam-anantaM tatrApi evaM' pratyekavad mizropaskRte nirmizropaskRte ca caturthatRtIyau bhaGgau bhavataH / navaraM yadA tRtIyabhaGge pratyekapralambaM nirmizropaskRtaM na labhyate tadA mAsalaghukAdupari yatrodgamAdau laghupaJcarAtrindivAnyabhyadhikAnyApadyante tat svagrAme vA paranAme vA gRhNAti / evaM yadA paJcakAdihAnyAgurumAsaM prApto bhavati tadA sAdhAraNaM nirmizropaskRtaMprathama caturthabhaGge tadalAbhe tRtIyabhaGge svagrAma-paragrAmayorgRhNAti / yadA tRtIyabhaGgenApi na prApyate tadA sarveSuvizodhikoTidoSeSu yatasva' prayalaM kuru| tatrA''dhAkarma-kauddezikatrika-AhArapUtikarmamizrajAtAntyadvika-bAdaraprAbhRtikA-adhyavapUrakacaramadvikarUpAn avizodhikoTidoSAnmuktvA zeSAH sarve'pyaudhoddezikAdaya udgamadoSA vizodhikoTayaH / teSvapi guru-lAghavAlocanato yad yad alpadoSataraM tat tat pUrvaM pUrva pratisevamAnastAvad yatate yAvat caturlaghusthAnAni / / teSvapi yadA na labhyate tadA caturlaghukAdupari paJcakaparihANyA yatitvA yadA caturguruprApto bhavati tadA kimAdhAkarma gRhNAtu ? uta prathamadvitIyabhaGgau ? iti, atrocyate[bhA.1084] kamme AdesadugaM, mUluttare tAhe bi kali pttege| dAvara kalI anaMte, tAhe jayaNAe juttassa / / vR.atrAdhAkarmaNi prApte AdezadvikaM vaktavyam / tadyathA-AdhAkarmaNi catvAro guravaH, pratyekaprathamadvitIyayorbhaGgayozcatvAro laghavaH / evaMcaprAyazcittAnulomyenAdhAkarma gurukam, vratAnulomyena tuprathamadvitIyabhaGgaugurukau, tayoHpratisevyamAnayoH prANAtipAtavratasya lopsdbhaavaaditi| athavAAdhAkarmauttaraguNopaghAtitvAd laghutaram, prathama-dvitIyabhaGgau mUlaguNopaghAtivAda gurutrau| evamAdezadvaye kRte'pyAdhAkarmaiva prathamato grahItavyaM na prathama-dvitIyabhaGgau / kutaH ? iti ced ucyate-dhAkarmaNijIvAH pareNa vyaparopitAititatragRhyamANenatAddazI nizUkatopajAyateyAddazI prathama-dvitIyayorbhaGgayoradhyakSavIkSyamANAnAMjIvAnAmAtmanaivamukheprakSipyabhakSyamANAnAMvyaparopaNe bhavati, ata AdhAkarmaiva prathamato grAhyaM na prathama-dvitIyabhaGgAviti sthitam / "tAhe bi kali pattegi" ti yadA AdhAkarmApi na labhyate tadA pratyekadvitIyabhaGge grahItavyam, tadabhAve 'kali' prathamo bhaGgaH tatrApi grAhyam / "dAva kalI anaMte"tti yadA pratyekasyApi prathamo bhaGgo na prApyate tadA dvAparaH' iti samayaparibhASayA dvitIyaH, kali' itituprathama ucyte| tatazcaprathamamantakAyike dvitIyena bhaGgena, tadabhAve prathamenApi grahItavyam / yadA anantasyApiprathamo bhaGgo na prApyate tadA satanayAyuktasya yatra yatrAlpataraH karmabandho bhavati tat tad gRhNAnasyAzaThapariNAmasya saMyama eva Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 291 uddezakaH 1, mUlaM-5, [bhA. 1084] bhavatIti vaakyshessH||evN tAvat saMyatAnadhikRtya yatanoktA / atha saMyatIruddizyAha[bhA.1085]emeva saMjaINa vi, vihi avihI navaritattha nANattaM / savvattha vi saggAme, paragAme bhAvao vi bhe|| vR-yathAsaMyatAnAMsvagrAma-paragrAmAdivabhASApurassaraMbhinnA-'bhinnayoryatanAbhaNitAevameva sNytiinaampivktvyaa| navaraMtAsAM 'nAnAtvaM' vizeSo vidhibhinnaaniavidhibhinnaanicbhvnti| vidhibhinnAnimukhyapadesarvatrApigRhyante svgraam-prgraamyoshc|prthmNssssttho bhaGgaH, tadabhAvapaJcamaH, tasyApyalAbhecaturtha, tasyApyaprAptI bhAvato'pyabhinnAni tRtIya-dvitIya-prathamabhaGgavartIni yathAkrama "majet' pratiseveta, na kshciddossH|| durgasthAnabahutvabhIrukatayA mandA'pi dAtuMpadAnyetacUrNi-nizIthacUrNisuvacaH zreNIsuyaSTyA bhRzam / prerya prerya pade pade nijagavI kSiprapracAraM mayA kalpe yat prakRtaM pralambaviSayaM tadgocare cAritA / / mU. (6) se gAmaMsi vA nagaraMsi vA kheDaMsi vA kabbaDaMsi vA maDaMbaMsi vA paTTaNaMsi vA AgaraMsi vA doNamuhaMsi vA nigamaMsi vA rAyahANisi vA AsamaMsi vA sannivesaMsi vA saMbAhasi vA ghosaMsi vA aMsiyaMsi vA puDabheyaNaMsi vA saparikkhevaMsi abAhiriyaMsi kappai niggaMthANaM hemaMta-gimhAsu egaM maasNvtthe|| vR-evamagretanamapi sUtratrayamuccAramIyam / athAsya sUtracatuSTayasya kaH sambandha ityAha[bhA.1086] vutto khalu AhAro, iyANi vasahIvihiM tu vanne / so vA katthuvabhujjai, AhAro esa saMbaMdho / vR-uktaH khalvanantarasUtreAhAraH / idAnIMtu' asmin sUtrevasatervidhiM bhagavAn bhadrabAhusvAmI vrnnyti|ydvaas AharogRhItaHsankagrAmAdau upabhujyate? iti nirUpaNArthamidamArabhyate eSa dvitIyaprakAreNa smbndhH||bhuuyo'pi sambandhamAha[bhA.1087] tesu sapariggesuM, khettesuM saahuvirhiesuNvaa| kiccirakAlaM kappai, vasiuM ahavA vikappo u|| vR-teSu kSetreSu saparigraheSu' sAdhuparigRhIteSu sAdhuvirahiteSuvA kiyantaM kAlaM nirgranthAnAM vA nirgranthInAM vA vastu kalpate ? ityasmin sUtre cintyate, ayaM sambandhasyAparo vikalpa iti / / amIbhiH sambandhairAyAtasyAsya vyAkhyA-atra ca saMhitAdikrameNa pratisUtraM vyAkhyAne mahad granthagauravamiti kRtvA padArthAdimAtramevAbhidhAsyate, saMhitadicarcastu pUrvavad vaktavya iti / sezabdo mAgadhadeze prasiddhaH athazabdArthe, athazabdazca prakriyAdiSvartheSu vartate / yata uktam"athaprakriyA-praznA-''nantarya maGgalopanyAsa-prativacana-samuccayeSu" iti| ihopanyAsArthedraSTavyaH, tatazca yathA sAdhUnAmekatra kSetre vastuM kalpate tathA upanyasyate ityarthaH / grAme vA nagarevA kheTe vA karbaTe vA maDambe vA pattane vA Akare vA droNamukhevA nigame vA rAjadhAnyAM vA AzramevA niveze vAsambAdhevA ghoSavAaMzikAyAMvA puTabhedane vA 'saparikSepe' vRtyAdirUpaparikSepayukte abAhirike bahirbhavA bAhirikA "adhyAtmAdibhya ikaN" iti ikaNapratyayaH, prAkArabahirvartinI Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/6 gRhapaddhatirityarthaH, na vidyate bAhirikA yatratad abAhirikaMtasmin kalpate nirgranthAnAM hemantagrISmeSu' RtubaddhakAlasambandhiSuaSTasumAseSvityarthaH, ekaMmAsaM vastum' avsthaatum|vaashbdaaH sarve'pivikalpAsvagatAnekabhedasUcakAvAdraSTavyA iti sUtrasamAsArtha ||ath vistarArthapratipadaM bhASyakRdAha[bhA.1088] AdipadaM niddese, vA u vibhAsA samuccaye vA vi| gammo gamaNijjo vA, karANa gasae va buddhaadii|| vR- "se" ityetad AdipadaM 'nirdeze' upanyAse vartate / vAzabdo / vibhASAyAM svagatAnAmanekabhedAnAM samuccayArthe vA / gamyo gamanIyo vA aSTAdazAnAM karANAmiti vyutpattyA graseta vA budhyAdIn guNAniti vyutpatyA vA pRSodarAditvAd niruktavidhinA grAma ucyte|| [bhA.1089] natthettha karo nagaraM, keDaM puna hoi dhUlipAgAraM / kabbaDagaMtu kunagaraM, maDaMbagaMsavvato chinnaM / / vR. 'nAsti' na vidyate'trASTAdazakarANAmeko'pi kara iti nakaram, nakhAditvAd najo'kArAbhAvaH / kheTaM punavUlIprAkAraparikSiptam / karbaTaM tu kunagaramucyate / maDambaM nAma yat 'sarvataH' sarvAsu dikSu 'chinnam' arddhatRtIyagavyUtamaryAdAyAmavidyamAnagrAmAdikamiti bhAvaH / anye tu vyAcakSate-yasyapArzvato'rddhatRtIyayojanAntardAmAdikaM na prApyate tad maDambam // 1 [bhA.1090] jalapaTTaNaMca thalapaTTaNaM ca iti paTTaNaM bhave duvihaM / ayamAiAgarA khalu, doNamuhaM jl-thlphennN|| vR-pttnNdvidhaa-jlaapttnNcsthlpttnNc|ytrjlpthen nAvAdivAhanArUDhaM bhANDamupaiti tadjalapattanaM, yathA dvIpam / yatratusthalapathena zakaTAdau sthApitaMbhANDamAyAtitatsthalapattanam, ythaaaanndpurm|ayH-lohNtdaady aakraaucynte| yatrapASANadhAtudhamanAdinAlohamutpAdyate saayaAkaraH, AdizabdAttAmra-rUpyAdyAkaraparigrahaH / yasyatujalapathenasthalapathenacadvAbhyAmapi prakArAbhyAM bhANDamAgacchati tad dvayoH pathormukhamiti niruktyA droNamukhamucyate, tacca bhRgukacchaM tAmraliptI vaa|| [bhA.1091]nigamaM negamavaggo, vasai jahiM rAyahAni jahi raayaa| tAvasamAI Asama, niveso satthAijattA vA / / vR-nigamaM nAma yatra naigamAH-vANijakavizeSAsteSAM varga-samUho vasati, ata eva nigame bhavA naigamA iti vyapadizyante / yatra nAgarAdau rAjA parivasati sA rAjadhAnI / Azramo yaH prathamatastApasAdibhirAvAsitaH, pazcAdaparo'pi lokastatra gatvA vsti| nivezo nAma yatra sArtha AvAsitaH, AdigrahaNena grAmo vA anyatra prasthitaH san yatrAntaravAsamadhivasati; yAtrAyAM vA gato loko yatra tiSThati eSa sarvo'pi niveza ucyate // [bhA.1092] saMvAho saMvoDhuM, vasati jahiM pavvayAivisamesu / ___ ghoso u goulaM aMsiyA u gaamddhmaaiiyaa|| kRsambAdhonAmayatra kRSIvalaloko'nyatrakarSaNaMkRtvAvaNigvargovAvANijyaMkRtvA'nyatra parvatAdiSu viSameSu sthAneSu saMvoDhum' iti kaNAdikaM samuhya koSThAgArAdau ca prakSipya vsti| Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM-6, [bhA. 1092] 293 tathA 'ghoSastu' gokulamabhidhIyate / 'aMzikA tu' yatra grAmasyArdham AdizabdAt tribhAgo vA caturbhAva vA sthitaH sA grAmasyAMza evAMzikA // [bhA. 1093] nANAdisAgayANaM, bhijJjaMti puDA u jattha bhaMDANaM / puDabheyaNaM tagaM saMkaro ya kesiMci kAyavvo / vR- nAnAprakArAbhyo digbhya AgatAnAM 'bhANDAnAM' kuDumAdInAM puTA yatra vikrayArthaM bhidyante tat puTabhedanamucyate / keSAJcidAcAryANAM matena saGkarazca kartavyaH, "saMkaraMsivA" ityadhikaM padaM paThitavyamityarthaH / saGkaro nAma-kiJcid grAmo'pi kheTamapi Azramo'pItyAdi / eSa sUtrArtha / atha niryukti vistaraH / tatra grAmapadanikSepamAha [bhA. 1094] nAmaM ThavaNAgAmo, davvaggAmo ya bhUtagAmo ya / AujiMdiyagA, piu-mAU-bhAvagAmo ya // vR-nAmagrAmaH sthApanAgrAmo dravyagrAmazca bhUtagrAmazca AtodyagrAma indriyagrAmaH pitRgrAmo mAtRgrAmo bhAvagrAmazceti gAthAsamudayArthaH / athAvayavArthamabhidhitsurnAma-sthApane kSuNNatvAdanA tya dravyagrAmaM vyAcaSTe [bhA.1095]jIvA-'jIvasamudao, gAmo ko kaM nao kahaM icche / Adinayo'megaviho, tivikappo aMtimanao u / vR- jIvAnAM - go-mahiSI - manuSyAdInAma ajIvAnAM ca gRhAdInAM yaH samudayaH sa dravyagrAma ucyate / iha ca svajJopajJapravacane prAyaH sarvamapi sUtramarthazca nayairvicAryate / yata uktamnatthi naehi vihUNaM, suttaM attho ya jinamae kiMci / Asajja u soyAraM, nae nayavisArao bUyA // ata eSo'pi dravyagrAmo nayairvicAryate -ko nAma nayaH kaM dravyagrAmaM kathamicchati ? iti, tatra nayAH sAmAnyataH sapta naigama - saGgraha - vyavahAra - RjusUtra - zabda- samabhirUDhaivambhUtabhedAt; iha tu samabhirUDhaivambhUtayoH zabdaprAdhAnyamyupagamaparatayA zabdanaya evAntarbhAvo vivakSyate / tatazca 'AdinayaH' naigamaH so'vizuddha vizuddha-vizuddharAdibhedAd anekavidhaH / 'anantimanayastu' zabdaH saH 'trivaklapaH ' trividhaH zabda- samabhirUDhaivambhUtabhedAt // tatrAnekavidhanaigamAnAmanyo'nyanirapekSANi yAni vaktavyAni tAni nAmagrAhaM saGgha hannAha[bhA. 1096] gAvo taNAti sImA, ArAmudapANa ceDarUvANi / vADI ya vANamaMtara, uggaha tatto ya AhipatI // vR-gAvaH 1 '"taNAi'"tti upalakSaNatvAt tRNahArakAdayaH 2 sImA 3 ArAmaH 4 'udapAnaM' kUpaH 5 ceDarUpANi 6 'vATi' vRti 7 'vAnamantaraM' devakulaM 8 avagrahaH 9 tatazcAdhipati 10 iti niyuktigAthAkSarArthaH / atha bhAvArtha ucyate, prathamanaigamaH prAha-yAvantaM bhUbhAgaM gAvazcarituM vrajanti tAvAn sarvo'pi grAma iti vyapadezaM labhate 1 // tato vizuddhanaigamaH pratibhaNati - [bhA. 1097] gAvo vayaMti dUraM, pijaM tu taNa-kaTThahAragAdIyA / sUruTThie gatA eMti atthamaMte tato gAmo // paristhUramate ! gAvaH 'dUramapi' paragrAmamapi carituM vrajanti tataH kimevaM so'pyeka eva Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/6 grAmo bhavatu ?, api ca evaMbruvato bhavato bhUyasAmi parasparamatidavIyasAM grAmANAmekagrAmataiva prasajati, na caitadupapannam, tasmAd naitAvAn grAmaH kintu 'yattu yAvanmAnaM kSetraM tRNahArakakASThahArakAdayaH sUryeutthitetRNAdyarthaMgatAHsantaH sUryeastamayati tRNAdibhArakaMbaddhavApunarAyAnti etAvat kSetraM grAmaH 2 // [bhA.1098]parasImaM pivayaMti hu, suddhataro bhaNati jA ssiimaatu| ujANa avattA vA, ukkIlatA usuddhyro| vR-zuddhataro naigamo bhaNati-yadyapi gavAM gocarakSetrAdAsannataraM bhUbhAgaM tRNa-kASThahArakA vrajanti tathApite kadAcit parasImAnamapivrajanti tasmAdnaitAvAngrAmaupapadyate, ahaM bravImiyAvat svA-AtmIyA sImA etAvAn grAmaH 3 / tato'pi vizuddhataraH prAha-maivamatipracura kSetraM grAma iti vocaH, kintu yAvat tasyaiva grAmasya 'udyAnam' ArAmastAvad grAma iti bhaNyate 4 / vizuddhatamaH pratibhaNati-etadapi bhUyastaraM kSetram, na grAmasaMjJAM labdhumarhati, ahaM bhaNAmi- yAvad 'udapAnaM tasyaiva graamsysmbndhiikuupHtaavdgraamiti5|tto'pivishuddhtrobruute-idmpytiprbhuutN kSetram ato yAvat kSetraM 'avyaktAni ceTarUpANiramamANAni gacchantitAvad grAmaH 6 / tato'pi vizuddhataraH prativakti-etadapyatiriktatayAnasamIcInamAbhAtitatoyAvantaMbhUmAgamatilaghIyAMso bAlakAH 'utkrADantaH' riGgantaH prayAnti tAvAn grAma iti7|| [bhA.1099] evaM visuddhanigamassa vaiparikkhevaparivuDo gaamo| vavahArassa vi evaM, saMgaho jahi gaamsmvaao|| vR-'evaM vicitrAbhiprAyANAMpUrvanaigamAnAsarvAapipratipattILapohya sarvavizuddhanaigamasya yAvAn vRtiparikSepaparivRto bhUbhAgastAvAn grAma ucyte|ath saGgahaM vyatikramya lAghavArthamatraiva vyavahAramatamatidizati-"vavahArassavievaM"tiyathA naigamasyAnekepratipattiprakArAHprarUpitAstathA vyavahArasyApyevamevaprarUpaNIyAH, tasya vyvhaaraabhyupgmpraaynntvaat| saGgrahastusAmAnyagrAhitvAd yatra grAmasya-grAvAstavyalokasya samavAyaH-ekatra mIlanaM bhavati tadvAnamantadevakulAdikaM grAma iti brUte / / idameva prakArAntareNAha[bhA.1100] jaMvA paDhamaM kAuM, sesaga gAmo nivissaisa gaamo| taMdeulaM sabhA vA, majjhima goTThopavA vA vi|| vR-yad vA prathamaM kRtvA' nivezya zeSaH sarvo'pi grAmo nivizate sa saGgrahanayAbhiprAyeNa grAmaH / tacca devakulaM vA bhavet sabhA vA grAmamadhyavartI vA goSThaH prpaavaa|| athAvagrahapadaM vivRNvan RjusUtranayamatamAha[bhA.1101] ujjusuyassa nioo, patteyagharaMtu hoe ekvekkaM / uTheti vasati va vaseNa jassa saddassa so gaamo|| vR-RjusUtrasya svakIyArthagrAhakatvAt parakIyasya ca sato'pyanabhyupagamAd yasya yat pratyekamAtmIyAMvagraharUpekaikaMgRhaM taniyogaiti pratipattavyam / niyoga itigraamiticaiko'rthH| Aha ca vizeSacUrNikRt-gAmottivAniou tti vaaeghuuN| "tattoyaAhivaI" iti vyAkhyAnayan zabdanayamatamAha-"udveti" ityAdi / 'zabdasya' zabdAkhyanayasya yasya kasyApi vazena grAmaH Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH 1, mUlaM-5, [bhA. 1101] 295 'uttiSThate' udvasIbhavati 'vasati vA' bhUyo'pyavasthAnaM karoti sa grAmasyAdhipatinAma iti zabdamuddoDhumarhati, yetutatratadanuvartinaHzeSAste'zeSAapyupasarjanIbhUtatvAnna grAmasaMjJAM labhanta iti bhAvaH // cintitaM nayamArgaNayA grAmasvarUpam / atha grAmasyaiva nayaiH saMsthAnacintAM cikIrSurAha[bhA.1102] tasseva u gAmassA, ko kaM saMThANamicchati nao u / tattha ime saMThANA, havaMti khalu mllgaadiiyaa| vR-tasyaiva grAmasya saMsthAnaM ko nayaH kimicchati ? iti cintyate / tatra tAvad imAni mallakAdIni grAmasya saMsthAnako nayaH kimicchati? iti cintyte|ttrtaavd imAnimallakAdIni grAmasya saMsthAnAni bhavanti / / tAnyevAha[bhA.1103] uttAnagaomaMthiya, saMpuDae khaMDamallae tivihe| bhittIpa-DAli valabhI, akkhADagaruyaga kaasve| vR- asti grAma uttAnakamallakAkAraH, asti grAmo'vAGmukhamallakAkAraH, evaM smapuTakamallakAkAraH / khaNDamallakamapi trividhaM vAcyam / tadyathA-uttAnakakhaNDamallakasaMsthitaH avADmukhakhaNDamallakasaMsthitaH sampuTakakhaNDamallakasaMsthitazca / tathA bhittisaMsthitaH paDAlikAsaMsthitaH valabhIsaMsthitaHakSapATakasaMsthitaH rucakasaMsthitaH kaashypsNsthitshceti||athaissaamev saMsthAnAnAM yathAkramaM vyAkhyAnamAha[bhA.1104] majhe gAmassa'gaDo, buddhicchedA tato u rjjuuo| nikkhamma mUlapAde, giNhatIo vai pttaa|| vR-iha yasya grAmasya madhyabhAge agaDaH' kUpastasyabudhyA pUrvAdiSudikSucchedaH parikalpyate, tatazca kUpasyAdhastanatalAd buddhicchedena rajjavo dikSu vidikSu ca niSkAmya gRhANAM mUlapAdAn upari kRtvA gRhNatyastiryak tAvad vistAryante yAvad grAmaparyantavartinI vRtiM prAptA bhavanti, tata uparyabhimukhIbhUya tAvad gatA yAvad ucchrayeNa harmyatalAnAMsamIbhUtAH tatraca paTahacchedenoparatAH, eSa Iza uttAnamallakasaMsthito grAma ucyate, UrdhvAbhimukhasya shraavsyaivmaakaartvaat|| [bhA.1105]omaMthie vi evaM, deula rukkho va jassa mjjhmmi| kUvassuvariM rukkho, aha saMpuDamallao naam|| vR-avAGmukhamallakAkAre'pyevameva vAcyam, navaraM yasya grAmasya madhye devakulaM vRkSo vA uccaistarastasya devakulAdeH zikharAd rajjavo'vatArya tiryak tAvad nIyante yAvad vRti prAptAH, tato'dhomukhIbhUyagRhANAMmUlapAdAngRhItvA paTahacchedenoparatAH, esso'vaangmukhmllksNsthitH| tathA yasya grAmasya madhyabhAge kUpaH, tasya coparyuccataro vRkSaH, tataH kUpasyAdhastalAd rajjavo nirgatyamUlapAdAnadho'dhastAvad gatAyAvadvRtiprAptAH, tataUrvAbhimukhIbhUya gatvA harmyatalAnAM samazreNIbhUtAH, vRkSazikharAdapyavatIrya rajjavastathaiva tiryag vRtiM prApnuvanti, tato'dhomukhIbhUya kUpasambandhinInAM rajjUnAmagrabhAgaiH samaM saGghaTante, athaiSa sampuTakamallakAkAro nAma grAmaH // [bhA.1106] jai kUvAI pAsammi hoMti to khaMDamallao hoi| puvvAvararukkhehiM, samaseDhIhiM bhave bhittii|| Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/6 vR- yadi 'kRpUdIni' kUpa-vRkSa-tadubhayAni 'pArve' ekasyAM dizi bhavanti tataH khaNDamallakAkArastrividho'pi grAmo yathAkramaM mantavyaH / tatra yasya grAmasya bahirekasyAM dizi kUpaH tAmevaikAM dizaM muktvA zeSAsu dikSu rajjavo nirgatya tiryagvRtiM prapyopari harmyatalAnyAsAdya paTahacchedenoparamante, eSa uttaankkhnnddmllkaakaarH| avAGmukhakhaNDamallakAkAro'pyevameva, navaraMyasyaikasyAM dizi devkulmuccaistrovvRkssH| sampuTakakhaNDamallakAkArastuyasyaikasyAM dizi kUpastadupariSTAcca vRkSaH, zeSaM prAgvat / "puvvAvara" ityAdi, pUrvasyAmaparasyAM ca dizi samazreNivyavasthitairvRkSabhittisaMsthito grAmo bhavet / / [bhA.1107] pAsahie paDAlI, valabhI caukoNa Isi dIhA u / . caukoNesujai dumA, havaMti akkhADato tmhaa|| vR-paDAlikAsaMsthito'pyevameva, navaramekasminpArve vRkSayugalaM samazreNyA vyvsthitm| tathA yasya grAmasya caturvapi koNeSuISaddIrghA vRkSA vyavasthitAH savalabhIsaMsthitaH / akSavATaH' mallAnAMyuddhAbhyAsasthAnam, tad yathA samacaturasra bhavati evaM yadi grAmasyApi caturpukoNeSudrumA bhavantitato'sau caturvidigvatibhivRkSaH samacaturasratayA pricchidymaantvaadksspaattksNsthitH|| [bhA.1108] vaTTAgAraThiehiM, ruyago puNa veDhio taruvarehiM / tikoNo kAsavao, churagharagaM kAsavaM biNtii|| vR- yadyapi grAmaH svayaM na samastathApi yadi rucakavalayazailavad vRttAkAravyavasthitaivRkSairveSTitastadA rucksNsthitH| yastugrAma eva trikoNatayA niviSTovRkSAvAtrayoyasyabahinyatraM sthitAH, ekatodvAnyatastveka ityarthaH, eSa ubhythaa'pikaashypsNsthitH|kaashypNpun pitasya sambandhi kSuragRhaM bruvate, tad yatA yatraM bhavatyevamayamapi grAma iti // bhAvitAni sarvANyapi saMsthAnAni / atha ko nayaH kiM saMsthAnamicchati? iti bhAvyate[bhA.1109]paDhamettha paDahachedaM, A kAsava kddg-kottttimNtio| nANiM AhipatiM vA, saddanayA tinni icchaMti // prathamo'tra naigamanayaH, sa paTahacchedalakSaNaM saMsthAnaM pratipadyate / saGgaho'pyevameva manyata ityatraivAntarbhAvyate / vyavahArastu bhittisaMsthAnAdArabhya A kAzyapasaMsthAnaM manyate / 'tRtIyaH' RjusUtraH, saH kaTakAnAM-tRNAdimayAnAM kuTTimAnAM vA-pASANAdibdhabhUmikAnAM yat saMsthAnaM tad manyate / 'trayastu' zabdanayA jJAninamadhipatiM vA graamsNsthaansvaamitvenecchnti| enAmeva niyuktigAthAM vyaktIkurvannAha[bhA.1110]saMgahiyamasaMgahio, saMgahio tiviha mallayaM niymaa| bhittAdI jA kAsavo, asaMgaho veti sNtthaannN|| vR-naigamo dvidhA-sAGgrahiko'sAGgrahikazca / tdvipriito'saamhikH| tatra yaH sAmahikaH sa niyamAt 'trividham' uttAnakA-'vADmukha-sampuTakamedabhinnaM sampUrNaM vA kaNDaM vA mallakaM tasya yat paTahacchedalakSaNaM saMsthAnaM tad manyate / asAmahikastu bhittisaMsthAnamAdau kRtvA yAvat kAzyapasaMsthAnam etAni sarvANyapi 'brUte' pratipadyata ityarthaH / saGgraha-vyavahArau tu sAmahikA'sAGgrahikayoreva naigamayoryathAsaGkhyamantarbhAvanIyAviti na pRthak prapaJcayete iti / / Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 297 uddezakaH 1, mUlaM-5, [bhA. 1111] [bhA.1111]nimmA gharavai thUbhiya, taio duhaNA vi jAvapAvaMti / nANissAhipaissa va, jaM saMThANaM tu saddassa / / vR- 'tRtIyaH' sUtrakramaprAmANyena RjusUtraH, saH "nimma"tti mUlAdAnAM "ghara vai"tti gRhANAM vRtervA stUpikAnAM vA upalakSaNatvAt kaTakAnAM kuTTimAnAM vA yat saMsthAnaM mAle vA bhUmikAdADharyasampAdanArthamakuTyamAne 'draghaNAH' mudgarA UrdhvamukSipyamANA yAvad AkAzatalaM prApnuvanti tAvantaryAdIkRtya yat saMsthAnametatsarvamapi pratyekaM Rjusuutromnyte| tathA 'jJAninaH' grAmapadArthajJasya grAmAdhipatevI yat saMsthAnaM tadeva zabdanayasya grAmasaMsthAnatayA'bhipretamiti // gataM dravyagrAmadvAram / atha bhUtAdigrAmabhedAn bhAvayati[bhA.1112]caudasaviho puna bhave, bhUtaggAmo tihA u aatojo| ___ sotAdiMdiyagAmo, tivihA purisA piuggaamo|| vR-bhUtAH-prANinasteSAM grAmaH-samUho bhUtagrAmaH, sa caturdazavidhaH / tathA cAhaegidiya suhumiyarA, sanniyara paNiMdiyA ya sbi-ti-cuu| pajjattA'pajjattA, bheeNaMcaudasa ggaamaa|| ekendriyA dvividhAH-sUkSmA bAdarAzca sUkSmanAmakarmodayavartinaH sUkSmAH / bAdaranAmakarmodayavartino baadraaH| dvIndriyAH-kRmyAdayaH / trIndriyAH-kunthu-pipIlikAdayaH / caturindriyA bhramarAdayaH / paJcendriyA dvividhaaH-sNjnyino'sNjnyinshc| saMjJinaH-garbhajatiryaG-manuSyA dev-naarkaashc| asaMjJinaH sammUrchimAstiryaG-manuSyAH / ete ca svayogyaparyAptibhiH paryAptA vA syuraparyAptA / paryApti ma zakti, sA cAhAra-zarIrendriya-prANApAna-bhASA-manaHparyAptibhedAt SoDhA / tatra tayA zaktyA karaNabhUtayA bhuktamAhAraMkhala-rasarUpatayA karotisA aahaarpryaapti|yyaatursiibhuutmaahaarN dhAturUpatayA pariNamayati sA zarIraparyApti / yayA dhAturUpatayA pariNamitAdAhArAdindriyaprAyogyadravyANyupAdAyaikadvitryAdIndriyarUpatayApariNamayya sparzAdiviSayaparijJAnasamartho bhavati sA indriyaparyAptiH / yayA punarucchvAsa-bhASA-manaHprAyogyANi dalikAnyAdAya yathAkramamucchvAsarUpatayA bhASAtvena manastvena vA pariNamayyA''lambya ca muJcati sA krameNa prANApAnaparyAptirbhASAparyAptirmanaH pryaapti| etAzca yathAkramamekendriyANAMcatasro, dvIndriyAdInAM sammUrchimatiryaG-manuSyAntAnAM paJca, saMjJipadacendriyANAM ca SaD bhavanti / evaM capUrvoktAH saptApi bhedAH paryAptAparyAptabhedAd dvidhA bhidyamAnAzcaturdaza bhavanti / eSa caturdazavidho bhUtagrAmaH // - AtodyagrAmastu tridhA-SaDjagrAmo madhyamagrAmo gandhAragrAmazca / eteSAM ca svarUpamanuyogadvArazAstrAd avaseyam / indriyagrAmaH zrotrAdInAmindriyANAM samudAyaH, saca paJcendriyANAM sampUrNa, catustridvayekendriyANAM ythaakrmmekdvitrictuHsvyairindriyainyuuniti|pitRgraamstutrividhaaH puruSAH / tadyathA-tiryagyonikapuruSA manuSyapuruSA devapuruSAzceti // [bhA.1113]tiriyA-'mara-naraitthI, mAuggAmaM pitivihmicchti| nANAitigaMbhAve, jao va tesiM smuppttii|| vR-tiryagyonikastriyo'marAH-devAsteSAM istrayo narAH-manuSyAsteiSAM ca straya iti mAtRgrAmamapi trividhamicchanti puurvsuuryH|aah kimevaMstri-puruSANAMmAtRpitRgrAmasaMjJA vidhIyate? . Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/6 ucyate- saMjJAsUtropayogArtham / tathA cA''cAraprakalpAdhyayane SaSThoddezake sUtram- "je bhikkhU mAuggAmamehuNavaDiyAevinnavei" itydi|tthaa-"jaa bhikkhumI piuggaamvinnvei"ityaadi| bhAvagrAmastu no AgamataH 'jJAnAditrikaM jJAna-darzana-cAritrasamavAyarUpam; yato vA 'teSAM' jJAnAdInAmutpattirbhavati te bhAvagrAmatayA jnyaatvyaaH||ke punaste? ucyate[bhA.1114]titthagarA jina caudasa, dasa bhinne saMvigga taha asaMvigge / sArUviya vaya daMsaNa, paDimAo bhaavgaamou| vR tIrthakarAH' arhantaH, jinAH' sAmAnyakevalinaHavadhi-manaHparyAyajinA vA, caturdazapUrviNodazapUrviNazcapratItAH, "bhine"ttiasampUrNadazapUrvadhAriNaH, 'saMvignAH' udyatavihAriNaH, 'asaMvignAH'tadviparItAH, sArUpikAH nAma' zvetavAsasaH kSuramuNDitazirasobhikSATanopajIvinaH pazcAtkRtavizeSAH, "vaya"ttipratipannANuvratAH zrAvakAH, "daMsaNa"tti darzanazrAvakAHaviratasamyagdRSTaya ityarthaH, pratimAH' arhadvimbAni / eSasarvo'pibhAvagrAmaH, eteSAM darzanAdinA jJAnAdiprasUtisadbhAvAt / atra paraH prAha-nanu yuktaM tIrthakAdInAM jJAnAdiralatrayasampatsamanvitAnAM bhAvagrAmatvam, ye punarasaMvignAdayasteSAM kathamiva bhAvagrAmatvamupapadyate? naiSa doSaH, teSAmapi yathAvasthitarUpaNAkAriNAM pArvatoyathoktadharmamAkarNyasamyagdarzanAdilAbhaudayate, atasteSAmapi bhAvagrAmatvamupadyata eveti kRtaM prasaGgena |tiirthkraa iti padaM vizeSato bhAvayati[bhA.1115] caraNa-karaNasaMpannA, parIsahaparAyagA mhaabhaagaa| titthagarA bhagavaMto, bhAveNa u esa gaamvihii|| vR-caraNa-karaNasampannAH parISahaparAjetAromahAbhAgAstIrthakarAbhagavanto darzanamAtrAdeva bhavyAnAM samyagdarzanAdibodhibIjaprasUtihetavo bhAvagrAmatayA pratipattavyAH / evaM jinAdiSvapi bhAvanIyam / eSa sarvo'pi bhaavgraamvidhimntvyH||prtimaa adhikRtya bhAvanAmAha[bhA.1116]jA sammabhAviyAoSa paDimA iyarAna bhAvagAmo u| bhAvo jai nasthi tarhi, nanu kAraNa kjuvyaaro|| vR-yAH 'samyagbhAvitAH' samyagdRSTiparigRhItAH pratimAstA bhAvagrAma ucyate, na 'itarAH' mithyaassttiprigRhiitaaH| Aha samyagbhAvitA api pratimAstAvad jJAnAdibhAvazUnyAH, tato yadi jJAnAdirUpo bhAvastatra nAsti tatastAH kathaM bhAvagrAmo bhavitumarhanti? ucyate-tA api dRSTvA bhavyajIvasyA''rdrakakumArAderiva samyagdarzanAdhudIyamAnamupalabhyate tato nanukAraNe kAryopacAra iti kRtvA tA api bhAvagrAmo bhnnynte| atra paraH prAha[bhA.1117] evaMkhu bhAvagAmo, niNhagamAI vijaha mayaM tubbhaM / eamavaccaM ko nuhu, avivarIto vadijAhiM / / vR- yathA samyagbhAvitapratimAnAM kAraNe kAryopacArAd bhAvagrAmatvaM yuSmAkaM matam' abhipretam, evame nihnavAdayo'pi bhAvagrAma eva bhavatAM prApnuvanti, teSAmapi darzanena kasyacit samyagdarzanotpAdAt / sUrirAha-etat' tvaduktamavAcyavacanaM bhavantamasamaanasapralApinaM vinA ko nu aviparItaH' samyagvastutatvavedI vadet ? apitu naivetybhipraayH|| kutaH ? ityAha[bhA.1118] jai vihu sammuppAo, kAsai dahNa niNhae hojjA / Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 299 uddezaka H 1, mUlaM-6, [bhA. 1118] micchattahayasaIyA, tahAvi tevajaNijjA u|| vR-yadyapi hi nihnavAnapi dRSTvA kasyacitsamyagdarzanotpAdo bhavet tathApite mithyAtvamatattve tattvAbhinivezaH tena hatA-dUSitA smRti-sarvajJavacanasaMskAralakSaNA durvAtena sasyavad yeSAM te mithyAtvahatasmRtikA evaMvidhAzca bahvIbhirasadbhAvodbhAvanAbhirastokalokacetAMsi vipariNAmanyantaH pUrvalabdhamapi bodhibIjamAtmano'pareSAM copaghnanto dUraMdUreNa varjanIyA iti / yazcaivamatonaitebhAvagrAmatayA bhvitumrhntiitiprkRtm||athaatr katareNa grAmeNAdhikAraH? ucyate [bhA.1119]AhArauvahi-sayaNA-''saNovabhogesujo u pAuggo evaM vayaMti gAma, jena'higAro ihaM sutte|| vR-AhAropadhIpratItau, zayana-saMstArakaH,AsanaM-pIThAdi, etessaamupbhogessuyHpraayogyH| kimuktaM bhavati ?-etAni yatra kalpyAni prApyante tamenaM grAmaM vadanti' prarUpayanti sUrayaH, yena 'atra' sUtre 'adhikAraH' prakRtamiti / / vyAkhyAtaM grAmapadam / atha nagarAdipadAnyatidizannAha[bhA.1120] emeva ya nagarAdI, neyavvA hoti aanupuviie| ___jaMjaMjuJjai jattha u, joeavvaMtagaMtattha / / vR-yathA grAmapadaM prarUpitam evameva nagarAdInyapi padAnyAnupUrvyA netavyAni / etadeva vyAcaSTe-yatyad nAma-sthApanA-dravya-bhAvAdikaMyatranagarAdau yujyatetattatra yojyitvymiti|| atha parikSepapadaM nikSipanAha[bhA.1121] nAmaM ThavaNA davie, khitte kAle taheva bhAve y| eso u parikkheve, nikkhevo chavviho hoi|| vR-nAmaparikSepaH sthApanAparikSepo dravyaparikSepaH kssetrprikssepHkaalprikssepobhaavprikssepH| eSa parikSepe nikSepaH SaDvidho bhavati ||ttr nAma-sthApane gatArthe / dravyaparikSepaM pratipAdayati[bhA.1122] saccittAdI davve, saccitto dupayamAyago tiviho| mIso desaciyAdI, accitto hoimo tattha // vR-dravyaparikSepastrividhaH-'saccittAdi' saccitto'citto mizrazcetyarthaH / saccittastrividho dvipadacatuSpadA-'padabhedAt / tatra grAma-nagarAderyad manuSyaiH pariveSTanaM sa dvipadaparikSepaH, yattu turaGgamahastyAdibhiH sa catuSpadaparikSepaH, yatpunarvRkSaiH so'pdprikssepH| mizro'pyevameva trividhaH, paraM "desacitAdi" ti deze-ekadeze upacitaH-sacetanaH, AdizabdAd deze apacitaH-vyapagatacaitanyaH / kimuktaM bhavati?-yatraike manuSyA-'zva-hastyAdayo jIvanti, aparetumRtAH paraMgrAmAdikaM parikSipya vyavasthitAH, sa mizraparikSepaH / acittaparikSepastvayaM bhavati / tamevAha[bhA.1123] pAsANiTTaga-maTTiya-khoDa-kaDaga-kaMTigA bhavedavve / . khAiya-sara-nai-gaDDA-pavya-duggANi khettmmi|| vR-pASANamayaHprAkAro yathA dvArikAyAm, iSTakAmayaHprAkAroyathA nandapure, mRttikAmayo yathA sumanomukhanagare, "khoDa"tti kASThamayaH prAkAraH kasyApi nagarAderbhavati, kaTakAH-vaMza- . dalAdimayAH kaNTikAH-bubbUlAdisambandhinyaH tanmayo vA parikSepo grAmAderbhavati, eSa sarvo'pi dravyaparikSepaH / kSetraparikSepastu khAtikA vA saro vA nadI vA gartA vA parvato vA durgANi vA Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/6 jaladurgAdIni parvatA eva durgANi vA, etAni nagarAdikaM parikSipya vyavasthitAni kSetraparikSepa ucyate // kAlaparikSepamAha[bhA.1124] vAsAratte aipANiyaM ti gimhe apANiyaM naccA / ___ kAlena parikkhittaM, tena tamanne pariharaMti // vR-varSArAtre'tipAnIyamitikRtvA 'grISme uSNakAleapAnIyamiti kRtvA ro<Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM - 5, [bhA. 1128 ] 301 zata- bhiSaganAmAni SaD nakSatrANi paJcadazamuhUrttabhogIni, tisro uttarAH punarvasU rohiNI vizAkhA ceti SaT paJcacatvAriMzanmuhUrtabhogIni, zeSANi tu paJcadaza nakSatrANi triMzanmuhUrttAnIti jAtAni sarvasaGkhyayA muhUrttAnAmaSTa zatAni dazottarANi; eteSAM ca triMzanmuhUrtterahorAtramiti kRtvA triMzatA bhAgo hriyate labdhAni saptaviMzatirahorAtrANi, abhijibhogazcaikaviMzati saptaSaSTA bhAgA iti tairabhyadhikAni saptaviMzatirahorAtrANi sakalanakSatramaNDalopabhogakAlo nakSatramAsa ucyate 1 // [bhA. 1129] aunattIsaM caMdo, bisaTThi bhAgA ya haMti battIsA / kammo tIsaidivaso, tIsA addhaM ca Aico // vR-candre bhavazcAndraH kRSNapakSapratipada Arabhya yAvat paurNamAsIparisamAptistAvatkAlamAnaH; saca ekonatriMzadahorAtrANi dvAtriMzacca dvASaSTibhAgA ahorAtrasya 2 / karmamAsaH RtumAsa ityeko'rtha., sa triMzaddivasapramANaH 3 / AdityamAsastrazadahorAtrANi rAtrindivasya cArddham, dakSiNAyanasyottarAyaNasya vA SaSThabhAgamAna ityarthaH 4 // [bhA. 1130] abhivaDhi ikkatIsA, cauvIsaM bhAgasayaM ca tigahINaM / bhAve mUlAijuo, pagayaM puna kammamAseNaM // vR- abhivarddhito nAma mukhyataH trayodazacandramAsapramANaH saMvatsaraH, paraM tadvAdazabhAgapramANo mAso'pyavayave samudAyopacArAd abhivarddhitaH sa caikatriMzadahorAtrANi caturviMzatyuttarazatabhAgIkRtasya cAhorAtrasya trikahInaM caturviMzaM zataM bhAgAnAM bhavati, ekaviMzazatamiti bhAvaH 5 / eteSAM cAnayanAya iyaM karaNagAthA jugamAsehi u bhaie, jugamma laddhaM havijja nAyavvaM / mAsANaM paMcaNha vi, eyaM rAIdiyapamANaM // iha sUryasya dakSiNamuttaraM vA ayanaM tryazItyadhikadinazatAtmakam / dve ayane varSamiti kRtvA varSe SaTSaSTyadhikAni trINi zatAni bhavanti / paJca saMvatsarA yugamiti kRtvA tAni paJcabhirguNyante jAtAnyaSTAdaza zatAni triMzAni divasAnAm / eteSAM nakSatramAsadivasAnayanAya saptaSaSTiryuge nakSatramAsAiti saptaSaSTayA bhAgo hriyate, labdhAH saptaviMzatirahorAtrA ekaviMzatirahorAtrasya saptaSaSTibhAgAH 1 / tathA candramAsadivasAnayanAya dvASaSTiryuge candramAsA iti dvASaSTayA tasyaiva yugadinarAzerbhAgo hiyate, labdhAnyekonatriMzadahorAtrANi dvAtriMzacca dvASaSTibhAgAH 2 / evaM yugadivasAnAmevaikaSaSTiryuge karmamAsA ityekaSaSTayA bhAge hRte labdhAni karmamAsasya triMzaddinAni 3 / tathA yuge SaSTi sUryamAsA iti SaSTyA yugadinAnAM bhAge hRte labdhAH sUryamAsadivasAstriMzadahorAtrasyArddha ca 4 / tathA yugadivasA eva abhivarddhitamAsadivasAnayanAya trayodazaguNAH kriyante jatAni trayoviMzatisahasrANi sapta zatAni navatyadhikAni, eSAM catuzcatvAriMzaiH saptabhi zatairbhAgo hiyate labdhA ekatriMzaddivasAH, zeSANyavatiSThante SaDviMzatyadhikAni saptazatAni catuzcatvAriMzasaptazatabhAgAnAm, tata ubhayeSAmapyaGkAnAM SaDbhirapavarttanA kriyate jAtamekaviMzaM zataM caturviMzatyuttarazatabhAgAnAmiti 5 // uktAH paJcApi kAlamAsAH / bhAvamAso noAgamataH 'mUlAdiyutaH ' mUla- kandaskandhAdirUpatayA mASaprAyogyANi karmANi vedayan mASajIvo'vagantavyaH prakRtaM punaratra Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/6 'karmamAsena' RtmaasenetyrthH| tataH "abAhiriyasi kappai niggaMthANaM ekkaM mAsaM vatthae" tti kimuktaM bhavati? -triMzadahorAtramAnamekaMRtumAsaMkalpate vastumiti ||prruupitNmaaspdm|ath yeSAM mAsakalpena vihAro bhavati tAn nAmagrAhaM gRhItvA tadvidhimabhidhitsurAha[bhA.1131] jina suddha ahAlaMde, gacche mAso taheva ajANaM / eesiM nANattaM, vocchAmi ahaanupubbiie|| vR-jinakalpikAnAM zuddhaparihArakANAM yathAlandakalpikAnAM 'gacchavAsinAM' sthvirklpikaanaamityrthH| tathaiva AryANAM' sAdhvInAMyathA yeSAMmAsakalpobhavati tathaiteSAM sarveSAmapi nAnAtvaM vakSyAmi yathAnupUrvyA' yathoddiSTaparipATyA ||ttrprthmN jinakalpikAnAzrityAha[bhA.1132]pavvajjA sikkhApayamatthaggahaNaMca aniyao vaaso| niSphattI ya vihAro, sAmAyArI ThiI ceva / / vR-prathamaMpravrajyA vaktavyA, kathamasau jinakalpikaH pravrajitaH? iti / tataH 'zikSApadaM' grahaNA-''sevanAviSayam / tato grahaNazikSayA'dhItasUtrasyArthagrahaNam / tato nAnAdezadarzanaM kurvatoyathA aniyato vAso bhvti|ttH ziSyANAM nissptti| tdnntrNvihaarH| tato jinakalpaM pratipannasya sAmAcArI / tatastasyaiva sthiti' kssetr-kaalaadikaa'bhidhaatvyetigaathaasmudaayaarthH|| avayavArthaM pratidvAramabhidhitsuH prathamataH pravrajyAdvAramAha[bhA.1133] socA'bhisameccAvA, pavvajjA abhisamAgamo tattha / jAissaraNAIo, sanimittamanimittao vA vi|| vR-'zrutvA tIrthakara-gaNadharAdInAMdharmadezanAM nizamya abhisametya vA saha sanmatyAdinA svayamevAvabudhyapravrajyA bhvet| tatrAlpavaktavyatvAtparathamamabhisamAgama ucyate-soabhisamAgamo jAtismaraNAdikaHsanimittako'nimittakovA draSTavyaH / tatra yadbAhyaMnimittamuddizya jAtismaraNamupajAyate tat sanimittakam, yathA valkalacIriprabhRtInAm / yat punarevameva tadAvArakakarmaNAM kSayopazamenotpadyate tadanimittakam, yathA svayambuddha-kapilAdInAm / etena jAtismaraNena AdigrahaNAt zrAvakasya guNapratyayaprabhaveNAvadhijJAnena anyatIrthikasya vA vibhaGgajJAnena pravrajyApratipatti smbhvti|| gatamabhisametyadvAram / atha zrutveti dvAraM vivarISurAha[bhA.1134] socA u hoi dhammaM, sa keriso kena vA kheyvyo| ke tassa guNA vuttA, dosA anuvaaykhnnaae| vR-dharmamAcAryAdInAmantike zrutvA pravrajyA bhvti|atrshissyH pRcchati-sadharmakIzaH? kena vA kathayitavyaH ? ke vA tasyopAyakathane guNAH proktAH ? ke vA anupAyakathane doSAH ? iti // tatra kIzaH? kena vA kathayitavyaH? iti prazno nirvacanamAha[bhA.1135] saMsAradukkhamahaNo, vibohao bhaviyapuMDarIyANaM / dhammo jinapannatto, pagappajaiNA kheyvvo|| vR-saMsAraevajanma-jarA-maraNAdiduHkhanibandhanatvAdduHkhaM saMsArasya vAduHkhAni-zArIramAnasikalakSaNAni tasya teSAMvAmathanaH-vinAzakaH, tathA bhavyAeva vinayAdivimalaguNaparimalayogAd jJAnAdilakSmInivAsayogyatayA ca puNDarIkANi-zvetasoruhANi teSAM vizeSeNa Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddeza : 1, mUlaM-5, [bhA. 1135] 303 mithyAtvAdinidrAvidrAvaNalakSaNena bodhakaH samyagdarzanAdivikAzakArI, Izo jinaprajJapto dharma 'prakalpayatinA' nizIthAdhyayanasUtrArthadhAriNA sAdhunA kathayitavyaH / sa hi saMvignagItArthatayotsargA'pavAdapadAni svasthAne svasthAne viniyuJjAno na viparItaprarUpaNayA''tmAnaM paraM vA dIrghabhavabhramaNabhAjanamAtanotIti / / paraH prA-kimevaMvidho'pi bhAgavato dharma upadizyamAnaH keSAJcid bodhaM na janayati yenaivamabhidhIyate "bhavyapuNDarIkANAM vibodhakaH " ? iti atrocyate[bhA. 1136] jaha sUrassa pabhAvaM, daGkaM varakamalapoMDarIyAI / buMjjhati udayakAle, tattha u kumudA na bujjhati // vR yathA sUryasya 'prabhAva' prabhApaTalarUpaM dRSTvA sarasi sthitAni varakamalapuNDarIkANi 'udayakAle' prabhAte budhyante / tatraiva ca sarasi kumudAnyapi santi paraM tAni na budhyante // [bhA. 1137] evaM bhavasiddhIyA, jiNavarasUrassutippabhAveNaM / bujjhati bhaviyakamalA, abhaviyakumudA na bujjhati // vR- 'evam' anenaiva dhSTAntena jinavarasUryasya yA zruti-AgamaH prabhApaTalakalpastatprabhAvena bhavyakamalAni 'budhyante' samyaktvAdivikAzamAsAdayanti / tAni ca "bhavvA vi te anaMtA, je muttisuhaM na paavNti|" iti vacanAdasambhAvanIyasiddhigamanAnyapi bhaveyurityattadhyavacchedArthamAhabhavA- bhAvinI siddhiryeSAM tAni bhavasiddhikAni / yasmiMzca jIvalokasarasi bhagavataH prabhAvena bhavyakamalAni bodhamaznuvate tasmin abhavyakumudAnyapi kAlasaukarikaprabhRtIni santi paraM tAni na pratibudhyante, tathAsvAbhAvyAt / yadavAdi vAdimukhyena saddharmabIjavapanAnadhakauzalyasya, yallokabAndhava ! tavApi khilAnyabhUvan / tannAdbhutaM khagakuleSviha tAmaseSu sUryAMzavo madhukarIcaraNAvadAtAH - atra para: prAha [bhA. 1138] puvvaMtti hoi kahao, pacchA dhammo u ukkamo kinnu / tena vi puvvaM dhammo, suo u tamhA kamo eso // vR- pUrvaM tAvat 'kathakaH' dharmopadeSTA bhavati, pazcAt tadupadezaM zrutvA dharma utpadyate, ataH kimevaM 'sa kIzaH' iti prathamaM dharmasvarUpamuddizya 'kena vA kathayitavyaH' iti kathakasvarUpaM pazcAduddizadbhirutkramaH kriyate ? / gururAha tenApi kathakena pUrvaM gurUNAM samIpe dharma zruta eva tasmAt krama eSaH nokrama iti / ayaM ca dharma upAyenaiva kathayitavyo nAnupAyena / Aha ke doSAna anupAyakathane ? ucyate [bhA.1139] jaidhammaM akahettA, anudividaM samma maMsaviraI vA / anuvAsae kahiMte, caujamalA kAlagA cauro / vR- yaH khalu mithyAdRSTiranupAsakastatprathamatayA dharmazravaNArthamupatiSThate tasya yatidharmaH kathayitavyaH / yadi yatidharmamakathayitvA zrAvakasambandhinamaNudharma kathayati tadA catvAro guravaH tapasA kAlana ca dvAbhyAmapi gurukAH / yadA yatidharmaM pratipattuM notsahate tadA mUlottaraguNabhedAd dvividhaH zrAddhadharma kathanIyaH, samyaktvamUlAni dvAdaza vratAnItyarthaH / yadi zAddhadharmakathayitvA samyagdarzanamAtraM kathayati tadA'pi catvAro guravaH tapasA guravaH kAle laghavaH / yadA zrAddhadharmaM Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/6 grahItuM na zaknoti tadA yadi samyagdarzanamanupadizya madya-mAMsaviratiM kathayati tadA catvAro guravaH tapasA laghavaH kAlena guravaH / yadA samyagdarzanamapyaGgIkartuM na zakyate tadA yadi madya-mAMsaviratimaprarUpyaihikamAmuSmikaM vA tadviratiphalaM kathayati tadA'pi catvAro guravaH tapasA kAlena ca laghavaH / "caujamalA kAlagA cauro" tti catvAri yamalAni tapaH-kAlayugalalakSaNAni yeSu te caturyamalAH, catvAraH kAlakAzcatvArazcaturgurukA ityarthaH, AjJAbhaGgAdayazca doSAH / / api ca[bhA.1140] jIvA abmuhitA, avihIkahaNAi raMjiyA sNtaa| abhisaMchUDhA hoMtI, saMsAramahannavaM tenaM // vR- te jIvAH pravrajyAyAmabhyuttiSThanto'pi tadIyayA abidhikathanayA raJjitAH santazcintayanti- yadi zrAvakadharmeNApi kAmabhogAn bhuJjAnaiH sugatiravApyate tataH kimanayA sikatAkavalanirAsvAdayApravrajyayA? evaM yadisamyagadarzanamAtreNApi sugatirAsAdyate tarhi ko nAmAtmAnaM vitizraGkhalAyAM prakSepsyati? ityAdi; evaM te vipariNAmitAH pravrajyAmagRhNantaH SaT kAyAn virAdhayeyuH, ataH 'tena' kathakena saMsAramahArNavam abhi-Abhimukhyena prakSiptA bhavanti, cireNa muktipadaprApteH // [bhA.1141] eseva ya nUna kamo, veraggagaona royae taM ca / duhatoya niranukaMpA, sunni-pys-trcchaduvmaa|| vR-tejIvA ityaM cintayeyuH-nUnameSa evAtra 'kramaH' pAripATiyatpUrvaM zrAvakadharmaM spRSTvA pazcAd yatidharmapratipadyate, athavA pUrvaM samyagdarzanamAtramurarIkRtya tato dezaviratirupAdIyate, yadvA madya-mAMsaviratiM spRSTavA pazcAt samyakatvaM gRhyateiti / sa cArambhabahulatayA gRhavAsasyopari vairAgyamupagataH pravrajyAM pratipattumAyAtaH, sa ca dharmakathI zrAddhadharmaM prarUpayituMlagnaH, taM cAsau vairAgyAdhirUDhamAnasatvAdna rocayati, tato vipariNamya taccannikAdiSu gacchet / te caivamavidhinA dharmaM kathayantaH 'dvidhA'pi niranukampAH' ssnnnnaaNkaayaanaaNtsycoprynukmpaarhitaaH| "suNi"tti vIrazunikASTAntaH-yathA sA vIrazUnikA pUrvamAsamAlaiH parikheditA pazcAt sadbhUtamapi necchati, evamatrApi pUrvaM zrAddhadharme kathite pazcAd yalato'bhidhIyamAnamapi zramamadharmamasauna prtipdyte| tathA "payasa"tti yathA kasyApiprAghUrNakasyapUrvavAsitabhaktaM dattaMtataHsa udarapUraMtadbhuktavAn, pazcAd ghRta-madhusaMyuktaM pAyasamapidIyamAnaMtasya na rocate / "taracchaaTThavama" tti yathA tarakSaHvyAghravizeSaH sa pUrvamasthAM dhrANaH pazcAdAmiSamapi na rocayati, evamasyApi zrAvakadharmadhrANasya yatidharmo na prtibhaaste| yata ete doSA ato vidhinaiva kathanIyam ||ke punarvidhikathane guNAH? ucyate[bhA.1142] titthAnusajjaNAe, AyahiyAe paraM samuddharati / maggappabhAvaNAe, jaidhammakahA ao paDhamaM // vR- yatidharmakathA prathamataH kriyamANA tIrthasyAnusajanAyai bhavati, bahUnAM jantUnAM pravrajyApattipatteH / tIrthAnuSajanA ca kRtA AtmahitAya jAyate / paraM ca pravrajyApadAnena saMsArasAgarAdasau samuddharati / ata eva mArgasya-samyagdarzanAdeH prabhAvanAyai sA prabhavati / yata ete guNA ato yatidharmakathA prathama svarUpatoguNatazca krtvyaa|ttr svarUpato yathA-"khaMtIya maddava'jjava, Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM-6, [bhA. 1142 ] muttI 0" ityAdi / guNato yathA no duSkarmaprayAso na kuyuvati-suta-svAmidurvAkyaduHkhaM, rAjAdauna praNAmo'zana - vasana-dhana-sthAnacintA na caiva / jJAnAptirlokapUjA prazamasukharasaH pretya mokSAdyavApti, zrAmaNye'mI guNAH syustadiha sumatayaH kiM na yalaM kurudhvam ? // ityAdi / yadA yatidharmabhaGgIkarttu na zaknoti tadA samyaktvamUlaH zrAddhadharma kathayitavyaH, yadA tamapi na pratipadyate tadA samyagdarzanam, tasyApyapratipattau madya-mAMsavirati / evaM cAnupAsakasya purato dharmakathAyAM vidhiH / upAsakasya tu yathAsvaruci dharmakathAM karotu, na kazciddoSaH // gataM pravrajyAdvAram / atha zikSApadadvAramAha [bhA. 1143] pavvaiyassa ya sikkhA, gayaNhAya silIpatI ya diTTaMto / taiyaM ca AurammI, cautthagaM aMdhale there // vR - pravrajitasya ca sato'sya zikSA dAtavyA / sA ca dvidhA-grahaNazikSA AsevanazikSAca / tatra grahaNazikSA sUtrAdhyayanarUpA, AsevanAzikSA pratyupekSaNAdikA / tatra ko'pi pravrajitaH san AsevanAzikSAM samyagamyasyati na punargrahaNazikSAm / tatrAcAryai snAtena gajena zlIpadinA ca dRSTAntaH kriyate, tRtIyaM codAharaNamAturaviSayaM caturthamandhasthaviraviSayaM karttavyamiti gaathaasmaasaarthH|| atha vistarArtho'bhidhIyate tatrAsau gurubhirAdiSTaH- saumya ! gRhANa tvamenAM grahaNazikSAm, adhISva vidhivad yathAkramamA''cArAdizrutam / sa prAha [bhA. 1144] pavvaio'haM samaNo, nikkhittapariggaho nirAraMbho / iti dikkhiyamekamaNo, dhammadhurAe daDho homi // vR- bhadanta ! paravrajito'haM 'zramaNaH' tapasvI nikSiptaparigraho nirArambhazca saJjAta ityataH 'dIkSite' dIkSAyAM makAro'lAkSaNikaH ekAgramanA 'dharmadhurAyAM' dharmacintAyAM 'dRDhaH ' niSkampo bhavAmi // kiJca [bhA. 1145] samitIsu bhAvanAsu ya, guttI paDileha - vinayamAIsu / logaviruddhesu ya bahuvisu loguttaresuM ca // 305 [bhA. 1146] jutta virayassa sayayaM, saMjamajogesu ujjayamaissa / kiM majjhaM paDhieNaM, bhaNNai suNa tA ime nAe // vR- 'samitiSu' IryAdiSu 'bhAvanAsu' dvAdazasu paJcaviMzatisaGkhyAkAsu vA 'guptiSu' manoguptayAdiSu pratyupekSaNAyAM pratItAyAM 'vinaye' abhyutthAnAdirUpe AdizabdAd vaiyAvRtyAdiSu vyApAreSu 'yuktasya' prayatnavataH, tathA 'lokaviruddheSu' jugupsitakulabhikSAgrahaNAdiSu 'bahuvidheSu' nAnAprakAreSu 'lokottaraviruddheSu' navanIta - calitAnnagrahaNAdiSu cazabdAd ubhayaviruddheSu madyAdiSu 'viratasya' pratinivRttasya 'saMyamayogeSu ca' AvazyakavyApAreSu udyatamateH evaMvidhasya kiM mama 'paThitena' pAThena kAryam ? na kiJciditi bhAvaH / bhaNyate gurubhiratrottaram-vatsa ! yadarthaM bhavAn pravrajitaH sa evArthena setsyatIti / tathA cAtra zRNu tAvadam 'jJAte' dve nidarzane // te eva yathAkramamAha 18 20 Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/6 [bhA.1147]jaha NhAuttiNNa gao, bahuataraM reNuyaM chubhai aMge / / sudR vi ujjamANo, taha annANI malaM cinni|| vR-yathA gajaH saro-nadyAdau malApanayanAtha snAtvottIrNa san bahutarAM reNuM kareNa gRhItvA svakIye'GgekSipati, tathAsvAbhAvyAt; tathA suSThupi' atizayenApi udyacchamAnaH' udyamakurvANaH ajJAnIjIvaH 'malaM' karmarajolakSaNaM cinoti / evaM tvamapi karmalanirghAtanArthaM pravrajitaH paraM zrutAdhyayanamantareNa pravacanaviruddhAni samAcaran pratyuta bhUyastareNa karmarajasA''tmAnaM gunnddyissysi|| [bhA.1148] jaMsilipaI nidAyati, taM lAeti calaNahi bhUmIe / evamasaMjamapaMke, caraNasaI lAi amunniNto|| vR-tathA zlIpadanAmnA rogeNa yasya pAdau zUnau-zilAva mahApramANau bhavataH sa evaMvidhaH zlIpadI yathA kSetraM 'nidAyati' niddiNatItyarthaH, sa ca yadalpamAtraM sasyaM nidAyati tad bhUyastaraM 'calanAbhyAM' pAdAbhyAmAkramyabhUmau lagayatimardayati ca / eLaM zrutapAThaMnA "amuNaMto" ajAnan nAbhyAM' pAdAbhyAmAkramya bhUmau lagayati mardayati ca / evaM zrutapAThaM vinA "amuNaMto" ajAnan "caraNasayaM"ticaraNasasyam 'asaMyamapaH pRthivyAdhupamardakardamelagayati, lagayitvA ca sakalamapi mardayati / evamAcAryairukte' ziSya AturadhaSTAntamAha[bhA.1149] bhaNai jahA rogatto, pucchati vejaM na saMdhiyaM paDhai / __iya kammAmayavejje, pucchiya tujhe krissaami|| vR-sa ziSyo bhaNati-bhagavan ! yathA rogAtaHpuruSo vaidyameva pRcchati na punarvaidyakasaMhitAM paThati, evamahamapi yuSmAn 'karmAmayavaidyAn' karmarogacikitsakAn pRSTvA samipi kriyAM kariSyAmi, na punaH zrutaM paThiSyAmIti / / gururAha[bhA.1150]bhaNNai na so sayaM ciya, kareti kiriyaM apucchiu~ rogii| nAyavyo ahigAro, tuma pi nAuMtahA kunnsu|| vR-bhaNyate atrottaram-yadyapi nAsau rogI vaidyamapRSTavA svayameva kriyAM karoti tathA'pi tasya 'jJAtavye' kriyAyAH parijJAne'dhikAro'sti yathA sa vaidyo bhUyo bhUyaH praSTavyo na bhavati / evaM yadyapi tvamasmAn pRSTvA sarvAmapi kriyAM kariSyasi tathApi sUtramadhItya SaTkAyarakSaNavidhi jAnIhi, jJAtvA ca tathA kuru yathA bahuzaH praSTavyaM na bhavati // ziSyaH pratibhaNati [bhA.1151] dUre tassa tigicchI, AurapucchA u jujjae tenaM / - sArehiMti sahINA, gurumAdi jato na'hijjAmi // vR-'tasya' Aturasya 'dUre dUravartI saH cikitsI' vaidyaH ata Aturasya kriyAyAaparijJAne vaidyAntike pRcchA yujyate, mamapunargurava AdizabdAd upAdhyAyAdayaH svAdhInA eva, atojJAsyanti te bhagavantaH svayameva madIyaM skhalitam, jJAtvA ca samyag mAM sArayiSyanti, yata evamata evAha 'nAdhIye' na paThAmIti // sUrirAha[bhA.1152] AgADhakAramehiM, gurumAdI te jayA na hohiNti| taiyA kahaM nu kAhisi, jahA va so aMdhalo thero|| Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka H 1, mUlaM-6, [bhA. 1152] 307 vR-AgAdvaiH kulAdibhiH kAraNairyadA 'te' gurvAdayastava svAdhInA na bhaviSyanti tadA kathaM nAma tvaM kariSyasi ? yathA vA'sAvandhaH sthaviraH / tathAhi[bhA.1153] aTTha suya thera aMdhallagattaNaM atthi me bahU acchii| appaddaNNa palitte, DahaNaM apasatthaga pasatthe / vR-ujjenI nAma nagarI / tattha somilo nAmabaMbhaNo parivasai, soya aMdhalIbhUo / tassa ya aTTha puttA, tesiM aTTha bhajjAo / so puttehiM bhannati-acchINaM kiriyA kIrau / so paDibhaNaituma aTThaNhaM puttANaM solasa acchINi, suNhANa vi solasa, baMbhaNIe donni, ete cauttIsaM, annassa ya pariyaNassa jANi acchINi tAni savvANi mama, ete cevapabhUyA / annayA gharaM plittN| tattha tehiM appainnehiM so nacatio nINiuM tatthevaraDaMto daDDo / esa apasatyo diluto / mA evaM Danjhihisi saMsAre asubhkmmehiN||imo pasattho-tattheva aNdhlythero|nvrNten kAriyA kiriyaa| so maNussANaM bhogANaM AbhAgI jAo / evaM tumaM pi paDhittA kajjAkajaM vayANittA saMsArAto nitthrihisi|| ___athagAthAkSarArthaH-somilasthavirasyASTau sutAH |prNtsyaandhvNbbhuuv / gAthAyAmandhazabdAd "vidyutpatrapItAndhAlaH" prAkRte svArthiko lapratyayaH / sa ca putaraizcakSuzcikitsAkAraNArthamuktaH san vakti-santi me putrAdInAMbahUnyakSINi, taireva madIyaM kAryaM setsyati |anydaac gRhe pradIpanakaM lagnaM tataste putrAdayaH "appaddanna" tti AtmarakSaNaparAstvaritaM praNaSTAH / sthavirAndhasya pratIpte gRhe dahanam / eSo'prazasto dRSTAntaH / prazastastu viparItaH, sacopadarzita eva / upanayayojanA'pi kRtaiveti // itthamapyukto'sau na pratipadyate zrutAdhyayanam, ato bhUyo'pi karuNAparItacetasaH sUrayaH prAhu:[bhA.1154] mA evamasaggAhaM, giNhasu giNhasu suyaM taiyacakTuM / kiMvA tume'nilasuto, na ssuyapuvvo javo rAyA / / vR-saumya! maivamasadrAhaM gRhANa, gRhANa sUkSma-vyavahitAdiSvatIndriyArtheSu tRtIyacakSukalpaM zrutam / kiM vA tvayA na zrutapUrvo'nilanarendrasuto yavo rAjA? // kaH pUnaryavaH ? ityAha[bhA.1155] java rAya dIhapaTTho, sacivo putto ya gaddabho tassa / dhUtA aDoliyA gaddabheNachUDhA ya agddmmi| vR-yavo nAma rAjA / tasya dIrghapRSTha sacivaH / gardabhazca putrH| duhitA aDolikA / sA ca gardabheNa tIvrarAgAdhyupapannena agaDe' bhUmigRhe vissysevaarthNkssiptaa|tcc jJAtvAvairAgyottaraGgitamanaso narendrasya prvrjnm|putrsnehaacctsyojyinyaaNpunHpunraagmnm|anydaaccettruupaannaamddolikyaa krIDanaM kharasya ca yavaprArtham / tatazcopAzrayaH puruSaH-kumbhakArastasya zAlAyAmityakSarArthaH / bhAvArtha punarayam[bhA.1156] pavvayaNaMca naride, punarAgama'holikhelaNaM ceddaa|| javapatthaNaM kharassA, uvassao phrussaalaae|| vR-ujjenI nagarI / tattha anilasuo javo nAma rAyA / tassa putto gaddabho nAma juvraayaa| tassa dhUyA gaddabhassa juvarano bhaiNI aDoliyA NAma, sA ya atIvarUvavatI / tassa ya juvaranno Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 308 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/6 dIhapaTTho amacco / tAhe so juvarAyA taM aDoliyaM bhaginiM pAsittA ajjhovanno dubbalIbhavati / amacceNa pucchio| nibbaMdhe siTuM / amacceNa bhannati-sAgAriyaM bhavissati to esA bhUmidhare chubmati, tattha bhuMjAhi tAe samaM bhoe, logo jANissati 'sA kahiM pi vinaTThA' / 'evaM hou' tti kayaM / annayA sorAyA taM kajaM nAuMnivvedeNa pvvtio|gddbhoraayaa jaato|so yajavo necchati paDhiuM, puttaneheNa ya puNo puNo ujjeniM eti / annayA so ujjenIe adUrasAmaMte javakhettaM, tassa samIve vIsamati / taM ca javakhettaM ego khettapAlao rakkhati / io ya ego gaddabho taM javakhettaM cariuMicchati tAhe tena khettapAlaeNa so gaddabho bhannati[bhA.1157] AdhAvasI padhAvasI, mamaMvA vi nirikkhsii| lakkhio te mayA bhAvo, javaM patthesi gddbhaa!|| vR-ayaMbhASyAntargataH zlokaH kathAnakasamAptayanantaraMvyAkhyAsyate, emamuttarAvapi shloko| tena sAhuNA so silogo ghio|tty yaceDarUvANi ramaMtiaDoliyAe, uMdoiyAe tti bhaNiyaM hoi / sAya tesiM ramaMtANaM aDoliyA naTThA bile pddiyaa| pacchA tANi ceDarUvANi io ioya maggaMtitaMaDoliyaM, npaasNti|pcchaaegennceddruuvenntN bilaM pAsittA nAyaM-jA ettha nadIsati sA nUnaM eyammi bilammi paDiyA / tAhe tenaM bhannati[bhA.1158] io gayA io gayA, maggajaMtI na diisti| ahameyaM viyANAmi, agaDe chUDhA addoliyaa| vR-so vi nenaM silogo paDhio / pacchA tena sAhuNA ujjeniM pavisittA kuMbhakArasAlAe uvassao ghio| so ya dIhapaTTho amacco teNaM javasAhuNA rAyatte virAhio / tAhe amacco ciMteti-'kahaM eyassaveraM nijAemi?'tti kAuMgaddabharAyaMbhaNati-esa parIsahaparAtio Agao rajjaM pelleukAmo, jati na pattiyasi pecchaha se uvassae AuhANi / tena ya amacceNa puvvaM ceva tAniAuhANi tammi uvassae nUmiyANi pattiyAvaNanimittaM / rannA diTThANi / pttijjio| tIe akuMbhakArasAlAe uMduro DhukkiuM DhukkiuM osarati bhaeNaM / tAhe tenaM kuMbhakAreNaM bhannati[bhA.1159] sukumAlaga! bhaddalayA!, rattiM hiNddnsiilyaa!| bhayaM te natthi maMmUlA, dahapaTThAo te bhyN|| vR-so vinena silogo gahio / tAhe sorAyA taM piyaraM mAreukAmo rahaM maggai / 'pagAse uDDAho hohi' tti kAuM amacceNa samaM rattiM pharusasAlaM allINo acchati / tattha tena sAhuNA paDhio paDhamo silogo AdhAvasI padhAvasI, mamaM vA vi nirikkhsii| lakkhio te mayA bhAvo, javaM patthesi gaddabhA! - rannA nAyaM-vetiyA mo, dhuvaM atisesI esa sAdhU |to bitio paDhio iogatA io gatA, maggijaMtI diisii| ahameyaM vijANAmi, agaDe chUDhA addoliyaa| -taMpi nenaM parigayaM, jahA-nAtayaM eteNa / tao tatio paDhio sukumAlaga! bhaddalayA!, rattiM hiNddnsiilgaa!| Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM -6, [bhA. 1159] bhayaM te natthi maMmUlA, dIhapaTThAo te bhayaM // jAti- esa amaco mamaM ceva mAreukAmo, kao mamaM pitA rAtA houM saMte bhoe pariccaittA puno te ceva pattheti ?, esa amacco maM mAreukAmo evaM jattaM karei / tAhe rAyA amaJcassa sIsaM chettuM sAhussa uvagaMtuM savvaM kahei khAmei ya / / atha zlokatrayasyAkSarArtha-A- ISad Abhimukhyena vAdhAvasi AdhAvasi, prakarSeNa pRSThato vA dhAvasi pradhAvasi, mAmapi na nirIkSase, lakSitaste mayA 'bhAvaH' abhiprAyo yathA 'yavaM' yavadhAnyaM carituM prArthayasi bho gaIbha ! / dvitIyapakSe yavanAmAnaM rAjAnaM mArayituM bho gardabhanRpate ! prArthayasIti prathama zlokaH // 309 to gatA ito gatA, mRgyamANA na dRzyate, ahametad vijAnAmi 'agaDe' bhUmigRhe garttAyAM vA kSiptA 'aDolikA' undoyikA nRpatiduhitA vA / dvitIyazlokaH // mUSakasya rAjJazca zarIrasaukumAryabhAvAt sukumAraka ! ityAmantraNam, "bhaddalaga" tti bhadrAkRte !, rAtrau hiNDanazIla ! mUSakasya divA mAnuSAvalokanacakitatayA rAjJastu vIracaryayA rAtrI paryaTanazIlatvAt, bhayaM 'te' tava nAsti 'manmUlAt' mannimittAt kintu 'dIrghapRSThAt' ekatra sarpAt aparatra tu amAtyAt 'te' tava bhayamiti tRtIyazlokaH // tataH sa rAjarSizcintayatisikkhiyavvaM manUseNaM, avi jArisatArisaM / peccha muddhasilogehiM jIviyaM parirakkhiyaM // [ bhA. 1160] vR- zikSitavyaM manuSyeNa api yAddazatAddazam, pazya mugdhairapi zlokairjIvitaM prirkssitm|| tathA [bhA.1161]puvvavirAhiyasacive, sAmacchaNa ratti Agamo guNaNA / nAo mi sacivaghAyaNa, khAmaNa gamaNaM gurusagAse // vR- pUrvaM virAdhito yaH sacivastasya rAjJA saha 'sAmacchaNaM' paryAlocanam / tatastayo rAtrau tatrAgamaH / tasya ca rAjarSestadAnIM pUrvapaThitazlokatrayasya guNanA / tataH 'jJAno'smyaham, nUnamatizayajJAnI madIyaH pitA, kuto vA eSa mahAtmA paTaprAntalagnatRNavad lIlayaiva rAjyaM parityajya bhUyastadaGgIkAraM kurute ? tadeSa sarvo'pyasyaivA'mAtyasya kUTaracanAprapaJcaH' iti paribhAvya sacivaghAtanaM kRtvA svapituH kSAmaNaM kRtavAn / tatastasya rAjarSe 'aho ! te bhagavanto mAmanekazo bhaNanti sma - Arya! adhISvAdhISva sUtram, paramahamAtmavairikatayA nApAThiSam, yadi nAma IzAnAmapi mugdhazlokAnAM paThitAnAmIdRzaM phalamAvirabhUt kiM punaH sarvajJopajJazrutasya bhaviSyati ?' iti vicintya gurusakAze gamanam / tato mithyAduSkRtaM dattvA samyak paThituM lagna iti / / kiJca zrutAdhyayane'bhI abhyadhikA guNAH [bhA. 1162] Ayahiya pariNNA bhAvasaMvaro navanavo a saMvego / nikkaM payA tavo nijarA ya paradesiyattaM ca / / vR- AtmahitaM 1 parijJA 2 bhAvasaMvaraH 3 navanavazca saMvegaH 4 niSkampatA 5 tapaH 6 nirjarA ca paradezikatvaM ca 8 iti dvAragAthAsamAsArtha // atha vistarArthamAha [bhA. 1163] AyahiyamajANato, mujjhati mUDho samAdiati kammaM / kammeNa tena jaMtU, parIti bhavasAgaramanaMtaM // Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/6 vR-anadhItazrutaHsanAtmanohitam-iha-paralokapathyamajAnanmuhyati, hite'pyahitabuddhim ahite'pi hitabuddhiM karotIti bhAvaH / mUDhazca 'karma' jJAnAvaraNIyAdikaM nibiDataraM smaadtte| tena ca karmaNA jantuH 'paryeti' paribhramata bhavasAgaramanantam // athAtmahite parijJAte ko guNaH? ityAha[bhA.1164]AyahiyaM jANaMto, ahiyanivittIe hiypvittiie| havai jato so tamhA, AyahiyaM aagmeyv|| vR- AtmahitaM jAnAnaH ahitAd-Atma-saMyama-pravacanopaghAtakAd nivRttau hitesaMyamAdyupakAriNi pravRttau yataH prayatnavAnasau bhavati, tasmAd Atmahitam 'Agamayitavyam' AgamanaMAgamaH-parijJAnaMtadgocaramAnetavyamiti ||gtmaatmhitdvaarm|ath parijJAdvAramAha[bhA.1165] sajjhAyaM jANaMto, paMciMdiyasaMvuDo tiguttoy| hoiya ekkaggamaNo, vinaeNa samAhio sAhU // vR-'svAdhyAyaM zrutaM jAnAnaH sAdhuH paJcasvindriyeSu iSTA-'niSTaviSayarAga-dveSaparihAreNa saMvRtaH paJcendriyasaMvRtaH, triSu-manovAkkAyayogeSu guptastriguptaH, bhavati ca "ekAgramanAH' zubhadhyAnaikamAnasaH 'vinayena' gurvAdiSu zironamanA-'alibandhAdilakSaNena 'samAhitaH' samyagupayuktaiti |atrc "sajjhAyaMjANaMto" ityanena jJaparijJA "paMciMdiyasaMvuDo" ityAdinA tu pratyAkhyAnaparijJA'bhihiteti draSTavyam ||gtNprijnyaadvaarm / atha bhAvasaMvaramAha[bhA.1166] nANeNa svabhAvA, najjaMte je jahiM jinkkhaayaa| nANI carittagutto, bhAveNa u saMvaro hoi|| vR-jJAne sarve'pi-azeSA hitA-hitarUpA bhAvA jJAyanteye yatropayogino jinairaakhyaataaH| ata eva jJAnI cAritraguptaH "bhAvena' tattvavRtyA saMvaro bhavati / guNa-guNinorabhedavivakSaNAdevaM nirdezaH ||a"nvnvo ya saMvego" iti vyAkhyAnayannAha[bhA.1167]jaha jaha suyabhogAhai, aisayarasapasarasaMjuyamapuvvaM / taha taha palhAi muNI, nvnvsNvegsddhaao| vR-yathAyathA 'zrutam' AgamamapUrvamavagAhate, kathambhUtam ? 'atizayarasaprasarasaMyutam' atizayAH-arthavizeSAsteSu yo rasaH-zrotRNAkSepakArI guNavizeSastasya yaH prasaraHatirekastena saMyutaM-yuktam / yadvA zravaNaM zrutam, tat kathambhUtam? atizayasya-arthasya rasaH-AsvAdanaM tatra yaH prasaraH-gamanaM tena saMyutam / apUrvaM yathA yathA'vagAhate tathA tathA muni 'prahlAdate' zubhabhAvasukhAsikayA modate / kathambhUtaH? ityAha-navanavaH-apUrvApUrvoyaHsaMvegaH-vairAgyaMtadgarbhA zraddhA-muktimArgAbhilASalakSaNA yasya sa navanasaMvegazraddhAka iti|| gataM navanavasaMvegadvAram / atha niSkampatAdvAramAha[bhA.1168] nANANattIe puNo, daMsaNatavaniyamasaMjame ThicA / viharai visujjhamANo, jAvajIvaM pi nikkNpo|| vR-jJAnasya yAAjJapti-AdezaH "jAesaddhAenikkhaMto tamevamaNupAlae" ityAdikastayA darzanapradhAne taponiyamarUpe saMyame sthitvA karmamalena vizudhyamAnaH sanyAvajjIvamapi 'niSkampaH' For Private & Personal use only Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM- 6, [ bhA. 1168 ] sthiracittavRtti 'viharati ' saMyamAdhvani gacchatIti // gataM niSkampatAdvAram / atha tapodvAramAha[bhA.1169] bArasavihammi vi tave, sabbhitarabAhire kusaladiTThe / na vi atthi na vi a hohI, sajjhAyasamaM tavokammaM // vR- dvAdazavidhe'pi tapasi 'sAbhyantarabAhye' sahA''bhyantareNa yad bAhyaM tat saabhyntrbaahym| tatrAbhyantaraM tapaH SoDhA prAyazcitta-dhyAne, vaiyAvRtya-vinayAvathotsargaH / svAdhyAya iti tapaH SaTprakAramAbhyantaraM bhavati / / bAhyamapi SoDhA - anazanamUnodaratA, vRtte saGghapaNaM rasatyAgaH / kAyaklezaH saMlInateti bAhyaM tapaH proktAm / / tathA kuzAH- dravyato darbhAdayo bhAvataH karmANi tAn karmarUpAn kuzAn lunantisamUlAnutpATayantIti kuzalAH, "pRSodarAdayaH" iti rUpaniSpatti, tIrthakarA ityarthaH, tairddaSTe - karmakSapaNakAraNatayA kevaladdaSTayA vIkSite, paraM vAcanAdirUpo yaH svAdhyAyastatsamaM tattulyaM tapaH karma nAsti nApi bhaviSyati cazabdAd na cAbhUt, prabhUtatarakarmakSapaNahetutvAditi // gataM tapodvAram / atha nirjarAdvAramAha [bhA. 1170] jaM annANI kammaM, khavei bahuyAhi vAsakoDIhiM / taM nANI tihi gutto, khavei UsAsametteNa // 311 vR-yad ajJAnI jIvo nairayikAdibhaveSu varttamAno bahvIbhirvarSakoTIbhi karma kSapayati 'tat' karma jJAnI 'triSu' manovAkkAyeSu guptaH san ucchvAsamAtreNApi kAlena kSapayati // gataM nirjarAdvAram / atha paradezakatvadvAramAha [bhA. 1171] Aya-parasamuttAro, ANA vacchalla dIvaNA bhattI / hoti paradesiyatte, avvocchittI ya titthassa / / vR-paThitaH san pareSAM dezakatvaM mArgadazitvaM karoti, tasmin AtmanaH parasya ca samuttAro bhavati / tathAhi sa sAdhuradhItazrutaH san aparAn sAdhUn adhyApayan Atmano jJAnAvaraNIyaM karma upahanti, te ca sAdhavo jJAnopadezenA'cirAdevApArasaMsAramahodadheruttaranti / evaM ca kurvatA tIrthakRtAmAjJA adhyApyamAnasAdhUnAM ca vAtsalyaM tathA dIpanA- prabhAvanA bhaktizca pAramezvarapravacanasya etAni kRtAni bhavanti, tIrthasya cA'vyacchittirAsUtritA bhavati / ete guNAH paradezakatve bhavantIti / / gataM paradezakatvadvAram / tatazcAvasitA " Ayahiya" ityAdi dvAragAthA / atha prakRtayojanAM kurvannAha [bhA. 1172] jinakappieNa pagayaM, jiNakAle so u kevalINaM vA / so bhai eva bhaNito, kattha ahIyaM bhayaMtehiM // vR- atra jinakalpikena prakRtam / 'sa tu' jinakalpiko niyamAd jinasya-tIrthakarasya kAle vA syAd apareSAM vA gaNadharAdInAM kevalinAM kAle / tataH 'saH' ziSyaH 'evaM' hetu-dRSTAntaiH 'bhaNitaH' prajJApito bhaNati bhagavan ! yadyevaM tataH paThAmyaham paramAcakSatAM pUjyAM kutra 'bhadantaiH ' Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram - 1-1/6 bhagavadbhiradhItaM yasmAdasau ziSyo jinakalpiko bhaviSyati sa ca jinakAle vA bhavet kevalikAle vA ? // ataH sa AcArya pratibrUyAt [bhA. 1173] aMtaramanaMtare vA, iti udie dhUlinAyamAhaMsu / cikkhalleNa ya nAyaM, tamhA u vayAmi jinamUlaM // vR- antaraM - paramparakeNa mayA'dhItam anantaraM vA / tatra yadi sa AcAryo gaNadharaziSyastasyApyArAddhA tataH 'paramparakeNAdhItam' ityabhidadhyAt / athAsau gaNadhara eva tataH 'anantaraM jinasakAza eva mayA'dhItam' iti brUyAt / 'iti' evam 'udite' AcAryeNA'bhihite sa ziSyo dhUlijJAtaM cikkhallajJAtaM cAkhyAtavAn-yathA dhUlirekatra sthApayitvA tata uddhR tyAnyatra yatrAstIryate tatrAvazyaM kiJcit parizaTati, tato'pyanyatra prastIryamANA bhUyastarA parizaTati; yathA vA prAsAde lipyamAne manuSyaparamparayA cikkhallaH pratyarpyamANo bahuparizaTitaH stokamAtrAvazeSa eva sarvAntimamanuSyasya hastaM prApnoti; evametAvapi sUtrArthI paramparayA gRhyamANI parizaTata-, tasmAttu 'jinamUlaM' tIrthakaropakaNThameva vrajAmi, tatrAvinaSTameva sUtraM bhaviSyatIti / / kaiH punastat parizaTati ? ityAha 312 [bhA. 1174] paya-pAya-makkharehiM, mattA - ghosehiM vA vi parihInaM / avi ya ravi-rAya- hatthI, pagAsa sevA payA ceva // vR- padaiH pAdairakSaraimatriyA ghoSairvA apizabdAd bindunA vA parihINaM bhavati paramparayA adhIyamAnaM zrutamiti prakramaH / 'apica' ityabhyuccaye, bhagavataH samIpe adhIyamAnAnAM kAraNAntaramapyastIti bhAvaH / kiM yAddazo raveH- Adityasya prakAzaH IdRzaH kiM svadyotAdInAM sambhavI ? yAzaM vA rAjJaH sevA vidhIyamAnA phalamupaDhaukayati IdRzaM kimamAtyAdInAM sevA sampAdayati ? yAdhzAni vA mahAnti hastinaH padAni IdhzAni kiM kunthUnAM sambhavanti ? evaM yAddazAni mahArthAni bhagavatastIrthakRto vacanAni IzAnyapareSAM kiM kadAcid bhavanti ? ityatastIrthakaropakaNThameva vrajAmi // itthaM ziSyeNokte sUrirAha [ bhA. 1175 ] koTThAibuddhiNo asthi saMpayaM erisANi mA jaMpa / avi ya tahiM vAulaNA, virayANa vi kogAIhiM // vR- yathA koSThake dhAnyaM prakSiptaM tadavasthameva ciramapyavatiSThate na kimapi kAlAntare'pi galati, evaM yeSu sUtrA 'rthI nikSiptau davasthAveva ciramapyavatiSThete te koSThabuddhayaH / AdizabdAt padAnusAribuddhayo bIjabuddhayazca gRhyante / tatra ye gurumukhAdekasUtrapadamanusRtya zeSamazrutamapi bhUyastaraM padanikurambamavagAhante te padAnusAribuddhayaH, ye tvekaM bIjabhUtamarthapadamanusRtya zeSamavitathameva prabhUtataramarthapadanivahamavagAhante te bIjabuddhayaH, evaMvidhAH koSThAdibuddhayaH sAmpratamapi santi yeSu sUtrArthau na parizaTata iti bhAvaH / tad IdhzAni dhUlijJAtAdIni 'mA jalpa' mA brUhi / apica 'tatra' bhagavataH samIpe adhIyamAnAnAM 'viratAnAmapi' sAdhUnAmapi kautukAdibhiH 'vyAkulanA' vyAkulIkaraNaM bhavati, sakalasyApi lokasyakautukahetutvAt / kautukaM samavasaraNam, AdigrahaNena bhagavato dharmadezanAzravaNAdiparigrahaH // atha kimidaM samavasaraNam ? iti tadvaktavyatAM pratipipAdayiSurdvAragAthAmAha Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM -6, [bhA. 1176 ] [bhA. 1176] samosaraNe kevaiyA, rUva puccha vAgaraNa soyapariNAme / dAnaM ca devamalle, mallANayaNe uvari titthaM / 313 vR-samavasaraNaviSayo vidhirvaktavyaH / "kevaiya" tti kiyato bhUmAgAd apUrvasamasaraNe adRSTarUpatayA bhagavataH prayojanam ? iti pRcchA prativacanaM ca vAcyam / "vAgaraNaM" ti vyAkaraNaM bhagavato vaktavyam, yathA yugapadeva saGkhyAtItAnAmapi pRcchatAM vyAkaroti / tathA zrotRSu pariNAmaH zrotRpariNAmaH sa vaktavyaH, tathA bhAgavatI vANI sarveSAM svasvabhASayA pariNamate / vRttidAnaM prItidAnaM vA kiyat prayacchanti cakravarttAdayastIrthakarapravRttinivedakebhyaH ? / tathA 'devamAlaMya' bali, devA api tatra gandhAdi prakSipantIti kRtvA tat kaH kathaGkAraM karoti ? iti / "mallANayaNe"tti tasya ca mAlyasyAnayane yo vidhi / "uvari titthaM "ti upari prathamapauruSyAM vyatItAyAM 'tIrthaM' prathamagaNadharo dharmadezanAM karoti / tadetat sarvamabhidhAtavyamiti dvAragAthAsaGkSepArthaH // athainAmeva pratidvAraM vivarISurAha [bhA. 1177] jattha apuvvosaraNaM, jattha va deso mahiDDio ei / vAudaya puppha vaddala, pAgAratiyaM ca abhiogA // kR- 'yatra' kSetre samavasaraNam 'apUrvam' avRttapUrvaM ya vA bhUtapUrvasamavasarame'pi devo maharddhiko vanditum 'eti' Agacchati tatra niyamataH samavasaraNaM bhavatIti vAkyazeSaH, arthAdApannam anyatra niyama iti / tacca kathaM kurvanti ? ityAha- "vAudaya' ityAdi / zakrAdeH sambandhina AbhiyogyA devAH svasvAmino niyogAd bhagatA samavasariSyamANAM bhuvamAgamya yojanaparimaNDalaM saMvarttakavAtaM vikurvanti, tena ca sarvataH prasarpatA reNu-tRNa-kASThAdikaH kacavaranikaraH sarvo'pi bahi kSipyate, tato bhAvireNusantApopazAntaye udakavardalaM vikurvya tena surabhigandhodakavarSaM kurvanti, tataH puSpavardalaM vikurvya jAnudadhnImadhonikSiptavRntAM puSpavRSTiM nisRjanti, tatazcAmI prAkAratrayaM kurvanti // katham ? ityAha [bhA. 1178] abbhitara- majjha - bahiM, vimANa - joi-bhavaNAhivakayAo / pAyArA tini bhave, rayaNe kaNage rayae ya // kR- Abhyantara-madhyama- bAhyA yathAkramaM vimAna - jyotirbhavanAdhipakRtAH prakArAstrayo bhavanti tatrAbhyantaraH prAkAro ratnernivRttaH 'rAtnaH'-ratnamayaH, taM vimAnAdhipatayaH kurvanti / madhyamaH prAkAraH 'kAnakaH' kanakamayaH, taM jyotiSkA devAH kurvanti / bAhyaH prAkAraH 'rAjataH' rUpyamayaH, taM bhavanAdhipatayaH kurvantIti // [bhA. 1179] maNi-rayaNa - hemayA viya, kavisIsA savvarayaNiyA dArA / savvarayaNAmaya cciya, paDAga - jhaya-toraNA cittA // vR- AbhyantaraprAkArasya maNimayAni kapizIrSakANi, madhyamaprakArasya ratnamayAni / atha maNInAM ratnAnAM ca kaH prativizeSaH ? ucyate-candrakAntAdayo maNayaH, indranIlAdIni ratnAni; athavA sthalasamudbhavA maNayaH, jalasamudbhavAni ratnAnyucyante / bAhyaprAkArasya hemamayAni - jAtyasuvarNamayAni kapizIrSakANi / etAni ca yathAkramaM vaimAnika jyotiSka- bhavanapatayaH svasvaprAkAreSu kurvanti / prAkAratraye'pi pratyekaM sarvaratnamayAni catvAri catvAri dvArANi, tathA Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/6 sarvaratnamayAnyeva patAkA-dhvajapradhAnAni toraNAni bhavanti / kathambhUtAni ? 'citrANi candanakalazasvastika-muktAdAmAdibhiranekarUpANi AzcaryakArINi vA // vyantarakRtyamAha [bhA. 1180] ceiduma peDha chaMdaga, AsaNa chattaM ca cAmarAo ya / jaM cannaM karaNijaM, kariti taM vANamaMtariyA / / 314 vR- 'caityadrumam' azokavRkSamyantaraprAkArasya bahumadhyadezabhAge bhagavataH pramANAd dvAdazaguNasamucchrayam / tasyAdhastAt pIThaM srvrtnmym| tasyApi pIThasyopari caityavRkSasyAdhastAd devacchandakam / tasya devacchandakasyAbhyantare siMhAsanam / tasyopari cchatrAticchatram / 'caH samuccaye / ubhayApArzvatazcAmare yakSahastagata / cazabdAd bhagavataH purato dharmacakraM padmapratiSThitam / yacca 'anyad' vAtodakAdikaM 'karaNIyaM' karttavyaM kurvanti tadvAnamantarA devA iti / / Aha kiM yad yat samavasaraNaM bhavati tatra tatrAyamitthaM niyogaH ? uta na ? iti, atrocyate [ bhA. 1181] sAhAraNa osaraNe, evaM jatthiDDimaM tu osaraI / ekko cciya taM savvaM, karei bhayaNA u iyaresiM // vR-sAdhAraNaM yatra bahavo devendrA Agacchanti tatra samavasaraNe 'evam' anantarokto niyogaH / yatra tu 'RddhimAn' kazcidindrasAmAnikAdi 'samavasarati' Agacchati tatraika evAsau 'tat' prakArAdikaM sarvamapi karoti / "bhayaNA u iyaresiM" ti yadIndrAdayo maharddhikA nAgacchanti tataH 'itare' bhavanavAsyAdayaH kurvanti vA na vA samavasaramamityevaM bhajanA kAryeti / / atravizeSacUrNAvityaM vizeSo zyate-cAukkoNA tinni pAgArA raijjaMti cauddArA / abmiMtarillo lohiyakkhehiM, majjhillo pIyaehiM, bAhirillo seyaehiM / savvo samosaraNabhAgo joyaNaM / abmiMtara-majjhimANaM pAgArANaM aMtaraM joyaNaM / majjhima- bAhirANaM pAgArANaM ataraM gAuaM ti / itthaM devaiH samavasaraNe viracite sati yathA bhagavAn tatra pravizati tathA'bhidhAtukAma Aha [bhA. 1182] sUrudaya pacchimAe, ogAhiMtIe puvvao eti / dohi paumehi pAyA, maggeNa ya hoMti satta'nne / 1 vR- 'sUryodaye' prathamAyAM pauruSyAm aparAhNe tu pazcimAyAm 'avagAhamAnAyAm' AgacchantyAmityarthaH 'pUrvataH' pUrvadvAreNa bhagavAn 'eti' Agacchati pravizatItyarthaH / katham ? ityAha-dvayoH 'padmayoH' sahasrapatrayordevaparakalpitayoH pAdau sthApayannityupaskAraH / " maggeNa yatti prAkRtatvAd vibhaktivyatyaye 'mArgataH pRSThato bhagavataH saptA'nyAni padmAni bhavanti, teSAM ca yad yat pAzcAtyaM tat tat pAdanyAsaM kurvato bhagavataH puratastiSThatIti // tataH pravizya kiM karoti ? ityAha [bhA. 1183] AyAhiNa puvvamuho, tidisiM paDirUvayA ya devakayA / gaNI anno vA, dAhiNapuvve adUrammi / / vR- "AyAhiNa''tti bhagavAn caityadrumasya pradakSiNAM vidhAya pUrvamukhaH siNhaasnmdhyaaste| yAsu ca dikSu bhavatomukhaM na bhavati tAsu tisRSvapi tIrthakarAkAradhArakANi siMhAsana-cAmaracchatradharmacakrAlaMkRtAni pratirUpakANi devakRtAni bhavanti, yathA sarvo'pi loko jAnIte 'bhagavAnasmAkaM purataH kathayati' / bhagavatazca pAdamUlaM jaghanyata ekena gaNinA- gaNadhareNA'virahitaM Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH 1, mUlaM-6, [bhA. 1183] 315 bhavati, saca jyeSTho'nyo vA bhavet, prAyojyeSTha eva / sacajyeSThagaNiranyo vA pUrvadvAreNa pravizya dakSiNapUrve digbhAge 'adUre' pratyAsanna eva bhagavato bhagavantaM praNipatya niSIdati / zeSA api gaNadharA evamevAbhivandha jyeSThagaNadharasya mArgataH pArzvatazca niSIdantIti / / / __ Aha bhuvanagururUpasya sakalatribhuvanAtizAyitvAt tridazakRtAnAM pratirUpakANAM tena saha sAmyam ? asAmyaM vA? ityAzaGkAnirAsArthamAha[bhA.1184] je te devehi kayA, tidisiM paDirUvagA jinvrss| tesiM pi tappabhAvA, tayAnurUvaM havai ruvaM / / vR-yAni tAnidevaiH kRtAni tisRSudikSujinavarasyapratirUpakANiteSAmapi 'taprabhAvAt' tIrthakaraNaprabhAvAt 'tadanurUpaM tIrthakararUpAnurUpaMrUpaM bhvti||athye yathA bhagavataH samavasaraNe niSIdanti tiSThanti tAnabhidhitsuH saGgrahagAthAmAha[bhA.1185] titthA'isesasaMjaya, devI vemANiyANa smnniio| bhavaNavai-vANamaMtara-joisiyANaMca deviio|| vR-'tIrtha' gaNadharastasmin upaviSTe sati atizAyinaH saMyatA upavizanti, tato devyo vaimAnikAnAm, tataH zramaNyaH, tathA bhavanapati-vyantara-jyotiSkANAM ca devya iti|| athaitadeva vivRNoti[bhA.1186] kevaliNo tiuNa jinaM, titthapaNAmaMca maggao tss| maNamAI vinamaMtA, vayaMti saTThANa stttthaannN|| vR-kevalinaH pUrvadvAreNa pravizya jinaM 'triguNaM' tripradakSiNIkRtya 'namastIrthAya' iti vacasA tIrthapramANaM ca kRtvA 'tasya' tIrthasya-prathamagaNadhararUpasya zeSagaNadharANAM ca 'mArgataH' pRSThato dkssinnpuurvsyaaNnissiidnti|tthaa "maNamAI vi"ttimanaHparyavajJAninaAdizabdAd avadhijJAninaH caturdazapUrviNo dazapUrviNo navapUrviNa AmarpoSadhyAdivividhalabdhimantazca prAcyadvAreNa pravizya bhagavantaMtripradakSiNIkRtyanamaskRtyaca 'namastIrthAya, namo gaNadharebhyaH, namaH kevalibhyaH' ityabhidhAya kevalinAM pRSThata upavizanti / zeSasaMyatA api prAcInadvAreNaiva pravizya bhuvanaguruMpradakSiNIkRtya vanditvA ca 'namastIrthAya, namogaNabhRmdhaH,namaH kevalibhyaH, namo'tizayajJAnibhyaH' iti bhaNitvA atizayinAM pRSThato niSIdanti / evaM manaHparyAyajJAnyAdayo'pi namantaH santo vrajanti svasthAnaM svasthAnamiti / tathA vaimAnikAnAM devyaH pUrvadvAreNa pravizya bhuvanabAndhavaM tripradakSiNIkRtya natvA ca 'namastIrthAya, namaH sarvasAdhubhyaH' ityabhidhAya niratizayasAdhUnAMpRSThatastiSThanti nnissiidnti| zramaNyo'pipaurastyadvAreNa pravizya tIrthakRtaMpradakSiNIkRtya praNamyaca tIrthasya sAdhUnAMca namaskAra vidhAya vaimAnikadevInAMpRSThatastiSThantina niSIdanti / bhavanapatidevyojyotiSkadevyovyantaradevyazca dAkSiNAtyadvAreNa pravizya tIrthakarAdInabhivandya dakSiNapazcimadigbhAge yathAkramameva tisstthnti|| [bhA.1187] bhavaNavaI joisiyA, bodhavvA vAnamaMtarasurAya / vemANiyA ya manuyA, payAhiNaM jaMca nissAe / vR-bhavanapatayojyotiSkAvAnamantarasurAzca etebhagavantamabhivandya yathopanyAsameva pRSThataH pRSThata uttarapazcime digbhAge tiSThantIti boddhavyAH / vaimAnikA devA manuSyAH cazabdAd Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/6 manuSyastriyazcapradakSiNAM kRtvA tIrthakarAdInabhivandyottarapUrve digbhAge yathAkramameva tiSThantIti / "jaM ca nissAe" tti yaH parivAraH 'yaM' devaM manujaM vA 'nizrAya' nizrAM kRtvA AgataH sa tasyaiva pArzve tiSThati / / atrAntare bhASyAdarzeSu keSucidetA gAthA dRzyante anagArA vemANiyavaraMgaNA sAhuNI ya puvveNaM / pavisaMti vivihamaNi-rayaNakiraNanikareNa dAreNaM // joisiya-bhavana-vaNayaradayitA lAyanna-rUvakaliyAo / pavisaMti dakkhiNeNaM, paDAya-jhayapaMtikalieNaM / joisiya bhavaNa vaNayara, sasaMbhamA laliyakuMDalAharaNA / pavisaMti pacchimeNaM, vi tuMgadippaMtasihareNaM / / samahiMdA kappovagadevA rAyA narA ya nArIo / pavisaMti uttareNaM, pavaramaNimaUhaoheNaM // etAzca dvayorapi cUNyorragRhItatvAt prakSepagAthAH sambhAvyante / uktArthAH sugamAzceti // abhihitArthopasaGgrahAyAha 316 [bhA. 1188 ] ekkkIe disAe, tigaM tigaM hoi sanniviTTaM tu / Airime vimissA, thI - purisA sesa patteyaM // vR- ekaikasyAM dizi trikaM trikaM 'sanniviSTam' upaviSTamUrdhvasthitaM vA bhavati / tathAhidakSiNa-pUrvasyAM dizi saMyatA vaimAnikAGganAH saMyatyazceti trayam, aparadakSiNasyAM bhavanapatijyotiSkavyantaradevInAMtrayam, uttarAparasyAM bhavanapati - jyotiSka-vyantaradevAnAM trayam, uttarapUrvasyAM vaimAnikadeva-manuSya-manuSyINAM trayamiti / atra cAdye carame ca trike vimizrAH strI-puruSAH, strayaH puruSAzcobhaye'pi bhavantIti bhAvaH / 'zeSayostu' madhyamayordvayostrikayoH strayaH puruSAzca 'pratyekamiti' nirmizrA eva bhavantIti / teSAM cetthaM sthitAnAM sura-narANAM sthitimAha [bhA. 1189] iMtaM mahiDDiyaM paNivayaMti Thiyamavi vayaMti paNamaMtA / na vi jaMtaNA na vikaha, na paropparamaccharo na bhayaM // vR- ye'lparddhayaH pUrvaM bhagavataH samavasaraNe sthitAste AgacchantaM maharddhikaM 'praNipatanti' namaskurvanti / atha maharddhikaH prathamaM sthitaH tato ye'lparddhayaH pazcAdAgacchanti te maharddhikaM pUrvasthitamapi praNamanto vrajanti yathAsthAnam / tathA nApi teSAM tatrasthitAnAM 'yantrANA' 'na gantavyaM bhavatA ataH sthAnAt' iti lakSaNA, na 'vikathA' strakathAdirUpA sAmAnyato vArttA prabandhAtmakA vA, na parasparaM 'matsaraH' pradveSaH, na 'bhayaM' santrAsaH kuto'pi balavato vairiNaH sakAzAt, pratyuta bhagavataH sAmyasudhAsindhupUreNa plAvitamanasAM SAM vilIyante virodhAnubandhaviSormaya iti // Aha prAkArANAM bAhyayordvayorantarayoH ke tiSThanti ? ityAha [bhA. 1190] biiyammi hoMti tiriyA, taie pAgAramaMtare jANA / pAgArajaDhe tiriyA, vi hoMti patteya missA vA / / vR-dvitIye prAkArAntare bhavanti 'tiryaJcaH' siMha- hastyAdayaH / tRtIye tu prAkArAntare 'yAnAni' vAhanAni bhavanti / 'prAkArajaDhe' prAkArarahite bahirityarthaH tiryaJcaH, apizabdAd manuSya-devA Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka H 1, mUlaM-5, [bhA. 1190] 317 api pratyekaM mizrA vA bhavanti / evaM samavasaraNe viracite sati kiM bhavati? ityAha[bhA.1191] savvaM va desaviraI, samma ghecchai va hoi kahaNA u / iharA amUDhalakkho , na kahei bhavissaina taM ca / / vR-sarvaviratiM vA dezaviratiM vA samyagdarzana vA kazcid grahISyatIti jJAtvA bhagavataH 'kathanA' dharmadezanA bhavati / 'itarathA' samyaktvagrahaNasyApyabhAve mUDhaM-viparyayamupagataM lakSyaMjJeyavastuyasyasamUDhalakSyona tathAamUDhalakSyo yathAvasthitavastuvedItibhAvaH, evaMvidho bhagavAn 'nakathayati' na karotidharmadezanAm / Aha yadyevaMtarhi samavasaraNakaraNaprayAso vibUdhAnAmapArthakaH prApnotItyAha-bhaviSyatinatacca tad bhagavatyapi dharmakathAM kurvANe'nyatamo'pyanyamat sAmAyikaM napratipadyate, bhagavataH sAtizayatvAt / bhaviSyatkAlanirdezastrikAlopalakSaNArtha // [bhA.1192] manue caumannayaraM, tirie tinni va duve va paDivaje / jai natthi niyamaso cciya, suresu sammattapaDivattI / / vR-manuSyazcaturNAM sAmAyikAnAM samyaktva-zruta-dezavirati-sarvaviratirUpANAmanyatarat prtipdyte|tirynycH trINivA' samyaktva-zruta-dezaviratirUpANi, dvevA samyaktva-zrutasAmAyike prtipdynte| yadi manuSya-tirazcAM madhye kazcit pratipattA nAsti tato niyamata eva 'sureSu deveSu kasyApi samyaktvapratipattirbhavati ||s ca bhagavAnitthaM dharmamAcaSTe[bhA.1193] titthapaNamaM kAuM, kahei sAhAraNeNa saddeNaM / savvesiM sannINaM, joyaNanIhAriNA bhgvN|| vR. 'namastIrthAya' ityabhidhAya praNAmaM ca kRtvA sarveSAM sura-narAdInAM saMjJinAM jIvAnAM 'sAdhAraNena' svasvabhASApariNamanasamarthena yojanIhAriNA yojanavyApinA zabdena bhagavAn dharma kathayati / kimuktaM bhavati?-bhagavato divyadhvanirazeSANAmapi samavasaraNavarttinAM saMjJijantUnAM jijJAsitArthapratipattinibandhanamupajAyate / / Aha kRtakRtyo'pi bhagavAn kimiti tIrthapramANaM karoti? iti ucyate[bhA.1194] tappubviyA arahayA, pUiyapUyA ya vinayamUlaM ca / kayakicco vijaha kaha, kahai namae tahA titthaM // vR-'tIrthaM' zrutajJAnaMtapUrvikA 'arhattA' tIrthakaratA, nakhalu bhavAntareSuzrutAbhyAsamantareNa bhagavata evmevaa''rhntylkssmiirupddhaukte|tthaapuujitsy pUjA pUjitapUjA, sAcatIrthasya kRtA bhavati, pUjitapUjako hi lokaH, tato yadyahaM tIrthaM pUjayAmi tatastIrthakarasyApi pUjyamidamiti kRtvA loko'pipuujyissyti|tthaa vinayamUlaM dharmaMprarUpayiSyAmi, ataH prathamato vinayaM prayujhe, yenalokaH sarvo'pimadvacanaM sutraaNshrdddhiit|athvaa kRtakRtyo'pi bhagavAn yathA kathAM kathayati tathA tIrthamapi namati / Aha nanvetadapyasamIcInaM yat kRtakRtyaH san dharmadezanAM karoti, naivam, abhiprAyAparijJAnAd, bhagavatA hi tIrthakaranAmagotraM karmAvazyavedayitavyam, tasya ca vedane'yamevopAyo yad aglAnyA dharmadezanAdikaraNam, "taM ca kahaM veijjai ? agilAe dhammadesaNanAIhiM" ti vacanAt // gataM samavasaraNadvAram / atha "kevaiya" tti dvAram / kiyato bhUbhAgAdavazyaM samavasaraNe Agantavyam ? ityAha Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 bRhatkalpa-chedasUtram - 1-1/6 [bhA. 1195] jattha apuvvosaraNaM, na diTThapuvaMva va jeNa samaNeNaM / bArasahi joyaNehiM, so ei anAgame lahugA / / vR-yatra nagarAdau 'apUrvaM samavasaraNaM' vivakSitatIrthakarApekSayA abhUtapUrvaM yena vA zramaNena na dRSTapUrvaM sa dvAdazabhyo yojanebhyo niyamataH 'eti' Agacchati / yadi tvavajJayA nAgacchati tadA catvAro laghavaH prAyazcittam // atha rUpadvAramAha [ bhA. 1196 ] savvasurA jai rUvaM, aMguTThapamANayaM viuvvijjA / jinapAyaMgu pai, na sohae taM jahiMgAlo | va kI g bhagavato rUpam ? ityAha- 'sarvasurAH ' vaimAnikAdayaH sambhUya yadi sArasAratarasAratamAn pudgalAn gRhItvA aGguSThapramANakaM rUpa vikurveyuH tathApi jinapAdAGguSThaM prati upamIyamAnaM tad na zobhate, yathA'GgAra iti / sAmprataM vineyajanAnugrahAya prasaGgato gaNadharAdInAmapi rUpasampadabhidhitsayA''ha [bhA. 1197 ] gaNahara AhAra anuttarA ya jAva vana cakki - vAsu-balA / maMDaliyA jA hInA, chaTTANagayA bhave sesA // vR-tIrthakararUpasampadaH sakAzAd anantaguNahInA gaNadharA rUpato bhavanti / gaNadhararUpAd anantaguNahInAH khalvAhArakadehAH / AhArakadeharUpAd anantaguNahInA anuttaropapAtinAM dehAH / tato'pyanantaguNahInA uparitanoparitanagraiveyakadevadehAH / evaM yAvadIzAnakalpadevarUpAd anantaguNahInAH saudharmakalpadevadehAH / tota bhavanapati - jyotiSka- vanacara-cakravarti-vAsudevabaladeva-mahAmaNDalikA api rUpato yathAkramamantaguNahInA draSTavyAH / tataH zeSarAjAno janapadalokAzca SaTsthAnagatAH parasparaM bhavanti / tadyathA-anantabhAgahInA vA 1 asaGkhyeyabhAgahInA vA 2 saGghayeyabhAgahInA vA 3 saMkhyeyaguNahInA vA 4 asaGghayeyaguNahInA vA 5 anantaguNahInA vA 6 || atha bhagavata eva rUpasaundaryanibandhanaM saMhananAdikaM varNayannAha [bhA. 1198] saMghayaNa-rUva-saMThANa - vanna gai satta-sAra UsAsA / emAda'nuttarAI, havaMti nAmodayA tassa // vR- 'saMhananaM' vajraRSabhanArAcam, 'rUpam' anantaroktarUpam, 'saMsthAnaM' samacaturasram, 'varNa' dehacchAyA, 'gati' bhadragajendrAnukAriNI sulalitA, 'sattvaM' dhairyam, sAro dvidhA bAhya Abhyantarazca, bAhyo gurutvam, Abhyantaro jJAna - darzana - cAritrarUpaH, "UsAsa"tti ucchavsAnizvAsasaurabhyam, evamAdIni vastUni tasya bhagavataH 'anuttarANi' ananyasAmAnyAni bhavanti, AdizabdAd gokSIragauraM rudhirA ''miSaM carmacakSuSAmagocarAvAhAra-nIhArau ityAdi / etAni ca 'nAmodayAd' nAmanAmnaH karmaNaH zubharUpasyodayAt 'tasya' bhagavato'nuttarANi bhavanti // kiJca[bhA. 1199]payaDINaM annAsa'vi, pasattha udayA anuttarA hoMti / khayauvasame vi ya tahA, khayammi avigappamAhuMsu // vR- prakRtInAm 'anyAsAmapi' nAmavyatiriktAnAM gotrAdInAM prazastA udayA uccairgotratvAdayo bhavanti / apizabdAda nAmno'pi ye uktavyatiriktAH saubhAgya-saundarya yazaH kIrttiprabhRtaste'pi rigRhyante / ete ca kimitarajanasyeva prazastAH ? utana ? ityata Aha- 'anuttarAH' ananyasadhzAH / Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM-6, [bhA. 1199] 319 "khayauvasame viyataha"ttikarmaNAM kSayopazame'pi satiye dAna-lAbhAdayaH kAryavizeSAste'pi tathaiva bhagavato'nuttarAH / 'kSaye trAyike punarbhAvavartamAnasya bhagavataH kevalajJAnAdikaM guNasamudayam 'avikalpaM' varNanAdikalpAtItaM sarvottamam "AhaMsu" ti AkhyAtavantaH zrutadharA iti // ____ Aha kevalikAle'pyasAtAdyAH prakRtayo nAmno vA yAazubhAstAH kathaM tasya duHsvadAna bhavanti? iti atrocyate[bhA.1200]assAyamAiyAo,jA viya asuhA havaMti pgddiio| niMbarasalavuvva pae, na hoMti tA asuhayA tassa // vR- 'asAtAdyAH' asAtavedanIyAdayo yA api cAzubhA bhavanti prakRtayastA api nimbarasalava iva 'payasi' dugdhe na bhavanti azubhadA asukhadA vA tasya bhagavata iti|| atha pRcchAdvAram / Aha utkRSTarUpatayA bhagavataH kiM prAyojanam ? iti atrocyate[bhA.1201] dhammodaeNa rUvaM kareMti rUvassiNo vijai dhamma / gajjhavao ya sarUvo, pasaMsimo rUvamevaM tu|| vR-dharmasya-puNyaprakRtirUpasyodayena rUpaM bhavatItiparibhAvya zrotAro'pidharme pravarttante / tathA kurvanti 'rUpasvino'pi' rUpavanto'pi yadi dharmaM tataH zeSaiH sutarAM kartavya iti zrotRbuddhiH pravartate / 'grAhyavAkca' AdeyavAkyaH surUpaH puruSo bhavati, cazabdasyAnuktasamuccayArthatvAt zrotRNAM ruupaadybhimaanaaphaariic|atH prazaMsAmovayaMbhagavatorUpamevamiti / / gtruup-pRcchaadvaare| atha vyAkaraNadvAram / bhagavAn deva-nara-tirazcAM prabhUtasaMzayinAM vyAkaraNaM kurvan kathaM saMzayavyavacchittiM karoti ? ityucyate-yugapadekenaiva nirvacanena / Aha yadyekaikasyaikaikaM saMzayaM paripATyA vyavacchindyAt tataH ko doSaH syAt ? ityAha[bhA.1202] kAlena asaMkheNa vi, saMkhAIyANa sNsiinnNtu| mA saMsayavocchittI, na hojakamavAgaraNadosA / / vR-kAlena 'asaGkhyeyenApi' palyopamAdinA saGkhyAtItAnAM saMzayinAM saMzayavyavacchittaH kramavyAkaraNadoSAd na bhavet, ata etad mA bhUditi bhagavAn yupagad vyAgRNAtIti // atha yugapadyAkaraNe guNAnAha[bhA.1203] savvattha avisamatta, riddhiviseso akAlaharaNaM ca / savvatrupaccao vi ya, aciMtaguNabhUio jugvN|| vR- 'sarvatra' saravasattveSu 'aviSamatvaM' yugapanirvacanena tulyatvaM bhagavato bhavati, rAgadveSarahitasya tulyakAlasaMzayinAM yugapajjijJAsatAM kAlabhedena kathane raag-dvessgocrcittvRttismbhaavnaaprsnggaat|RddhivishessshcaayNbhgvtH, yayugapat sarvasaMzayinAmazeSasaMzayavayavacchittiM karoti / tathA paripATyA kathane kasyApi saMzayino'nivRttasaMzayasyaiva kAlena-mRtyunA haraNaM syAt, ato'kAlaharaNaM yugapanirvacane bhavati / tathA sarvajJapratyayo'pica teSAmitthameva bhavati, kramavyAkaraNetu kasyacidanapanItasaMzayasya sarvajJapratItirapi na syaat| tathA acintyA-aprameyA guNabhUti-guNasampadiyaM bhagavataH, yadekahelayaiva sarveSAmapi sNshyvypnynm| etaiH kAraNairbhagavAn yugapat kathayatIti / gataM vyAkaraNadvAram / atha zrotRpariNAmadvAram / tatra yathA sA pAramezvarI Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/6 vAg azeSasaMzayonmUlanena pariNamate tathA pratipAdayannAha[bhA.1204] vAsodagassa vajahA, vannAdI hotibhaaynnvisesaa| savvesiM pi sabhAsaM, jiNabhAsA paraName evaM // vR-'varSodakasya' vRSTipAnIyasya vAzabdAd anyasya yathaikarUpasya sataH 'varNAdayaH' varNagandharasa-sparzAH 'bhAjanavizeSAd' bhUmikAdyAdhAravizeSAd vicitrA bhvnti| yathAkRSNa-surabhimRttikAyAM varSodakaM patitaM svacchaM sugandhaM sarasaM ca bhavati, USarabhUmikAyAM viparItam; evaM sarveSAmapi zrotRNAM svasvabhASAM prati jinabhASA' jainI vANI pariNamate / uktaJca paramarSibhiHsAviyaNaM bhagavaoaddhamAgahA bhAsAbhAsijjamANItesiMsavvesiM AyariyamaNAyariyANaMdupayacauppaya-miya-pasu-pakkhi-sirIsivANaM appappaNo bhAsattAe prinnmi|| bhagavadvAca eva saubhAgyaguNapratipAdanAyAha[bhA.1205] sAhAraNA-'savatte, taovaogo u gaahggiraae| na ya nivijai soyA, kiddhivaanniydaasiaahrnnaa|| vR-'sAdhAraNA' sarvasaMjJinAM bhASAsu sAmAnyA; yadvA kSIra-khaNDAdIni madhuradravyANyekatra mIlitAniyathAsusvAdutayA sAdhAraNAni bhavantievamasAvapyatIvasusvAdutayAsAdhAraNA; narakAdau patato vA jantUn yA samyag dhArayati sAdhAraM-paritrANaM karotitI sAdhAraNA / 'asapatnA' ananyasazI, yasyA vA aparavAgbhivyArghAto na kriyate / grAhikA-arthaparicchedakAriNI sA cAsaugIzcagrAhakagIH |evNvidhaayaaNtsyaamupyogH-ekaagrtaatdupyogH, tuzabdasyAvadhAraNArthatvAt tadupayoga eva zroturbhavati, nAnupayogonacAnyatropayogaiti / upayoge satyapyanyatra nirvedadarzanAt tasyAmapi nirvedaH syAdityAha-na ca nirvidyate zrotA bhAgatIM vAcaM zRNvan / kutaH khalvamayartho'vagantavyaH ? ityAha-kiDhivAmijadAsyudAharaNAt- egassa vANiyagassa kiDhI dAsI kiDhI therI / sAgose kaTThANaM gyaa| taNhA-chuhAkilaMtA majjhaNhe aagtaa| 'atithevA kaTThA ANiya'tti piTTittA bhukkhiya-tisiyA puNo paTTaviyA / sA ya varlDa kalubhAraM gahAya ogAhaMtIe pacchimAe porisIe Agacchai / ko kAlo? jeTThAmUlamAso / aha tAe ya therIe kaTThabhArAo egaM kahUM paDiyaM / tAe oNamittAtaMgahiyaM |smyNcbhgvN titthagarodhammaMkahiyAio joyaNanIhAriNA sareNaM / sAtherItaM sadaM suNetItahevaoNayA soumaaddhttaa| unhaM khuhaM pivAsaM parissamaMcana viNdi| sUratthamaNe titthayaro dhammaM kaheumuTThito / therI gtaa|| [bhA.1206]savvAuaMpi soyA, jhavija jai husayayaM jino khe| sI-uNha-khu-ppivAsA-parissama-bhae avignnito|| vR-anenaiva dRSTAntena yadi 'huH' nizcitaM satataM 'jinaH' tIrthaGkaraH kathayet, tataH zrotA 'sItoSNakSutpipAsAparizramabhayAnyavigaNayan' zItaM-himam uSNam-AtapaH kSutpipAse pratIte parizramaH-mArgagamanAdisamutthaH bhayaM-pratipakSAdijanitam etAnyavindamAno bhagavato dharmadezanAM zraNvan sarvAyuSkamapi kSapayediti / / gataM zrotRpariNAmadvAram / atha dAnadvAram / bhagavAn yeSu nagarA-''karAdiSuviharati tebhyo divasadaivasikI vArtAye khalvAnayantiyathA bhagavAnadyAmutra kSetre viharati' iti teSAM yad bhagavatvidantInivedanavRttikalpaM paribhASitaM saMvatsaraniyataM dAnaM Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM-6, [bhA. 1206 ] 321 dIyate tad vRttidAnam, yat punaH svanagare bhagavadAgamananivedakAya niyuktAyAniyuktAya vA harSaprakarSAdhirUDhamAnasairdIyate tat prItidAnam, etad dvayamapi yathA cakravarttayAdayaH prayacchanti tathA pratipAdayannAha [bhA. 1207] vittI u suvannassA, bArasa addhaM ca sayasahassAiM / tAvaiyaM ciya koDI, pIIdAnaM tu cakkINaM // vR-vRttidAnaM suvarNasya 'dvAdaza arddhaM ca zatasahasrANi' arddhatrayodaza suvarNalakSA ityarthaH / 'tAvatyaM eva' arddhatrayodazapramANA eva suvarNasya koTayaH prItidAnam / keSAm ? ityAhacakravarttinAm // [bhA. 1208] etaM caiva pamANaM, navaraM rayayaM tu kesavA diMti / maMliyANa sahassA, vittI pII sayasahassA // vR- etadeva pramANaM vRtti-prItidAnayoH, 'navaraM' kevalaM 'rajataM' rUpyaM 'kezavAH' vAsudevA ddti|'mnnddlikaanaaN' rAjJAM sahasrANyarddhatrayodazapramANAni rUpyasya vRttidAnam, prItidAnaM punararddhatrayodazazatasahasrANi iti / kimeta eva mahApuruSAH prayacchanti ? Ahozcidanye'pi ? ityAha[bhA. 1209] bhatti-vibhavAnurUvaM, anne vi ya diMti ibbhamAIyA | soUNa jinAgamanaM niuttamanioiesuM vA / / vR- 'bhakti-vibhavAnurUpaM' yAvatI yasya bhagavadviSayA bhakti yAvatI ca yasya vibhUti sa tadanumAnenetyarthaH, anye'pi ca dadati 'ibhyAdayaH' ibhamarhatIti ibhyaH, yasya satkasuvarNAdidravyapuJjenAntarito hastyapi na dRzyate saH, abhyadhikadravyo vetyarthaH, AdizabdAd nagara-grAmabhogikAdayaH / kadA? ityAha zrutvA 'jinasya' tIrthakRta AgamanaM niyuktebhyo'niyuktebhyo vA // Aha teSAmitthaM vRtti-prItidAne prayacchatAM ke guNAH ? iti ucyate [bhA. 1210] devAnuvitti bhattI, pUyA thirakaraNa sattaanukaMpA / sAodaya dAnaguNA, pabhAvaNA ceva titthassa // vR-cakravatyArdibhiritthaM prayacchadbhirdevAnAmanuvRtti kRtA bhavati, devA api bhagavataH pUjAM kurvantIti kRtvA bhagavati pUjyamAne teSAmapi mahAn paritoSo bhavatItyarthaH / tathA bhaktirbhagavataH kRtA bhavati / tIrthakarapUjAyAM ca sthirIkaraNamabhinavazrAddhAnAM bhavati / satvAnAM bhagavatpravRttinivedakAnAmanukampA vihitA bhavati / 'sAtodayaM' sAtavedanIyaM karma viziSTadivya-mAnupyasukhopabhogaphalaM badhyate / ete'nantaroktA dAnaguNAH / prabhAvanA caiva tIrthasya kRtA bhavati - aho ! amISAM dharma zreyAn yatra svadeva- gurubhaktisambhArasubhagamIddazamaudAryamiti // gataM dAnadvAram / atha devamAlyadvAram / bhagavAn pthamAM sampUrNapauruSIM dharmamAcaSTe / atrAntare devamAlyaM pravizati, balirityarthaH / Aha kastaM karoti ? ityAha [bhA. 1211] rAyA va rAyamacco, tassAsai paura janavao vA vi / dubbalikaMDiya balichaDiya taMdulAnADhagaM kalamA / / vR- 'rAjA vA' cakravartti - mANDalikAdi, 'rAjAmAtyo vA' rAjJo mantrI / 'tasya' rAjJo 18 21 Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/6 rAjAmAtyasya vA 'asati' abhAve 'pauraM' nagaranivAsiviziSTalokasamudAyaH 'janapado vA' grAmAdivAstavyajanasamudAyodurbalikayAkaNDitAnAM khaNDIkartumazaktatvAbalavatyAcchaTitAnAM nizeSatuSApanayanAt tandulAnAm 'ADhakam' - do asaIo pasaI, do pasaIo ya seiA hoi| causeio u kuDavo, caukuDavo patthao neo| evaMvidhaizcaturbhi prasthaireka ADhako nippadyate, evaMparimANaM "kalama"tti ArSatvAd vibhaktivyatyaye 'kalamAnAM' zAlivizeSANAM baliM karoti // kiMviziSTAnAm ? ityAha[bhA.1212]bhAiyapuNAniyANaM, akhaMDa-'phuDiyANa phalagasariyANaM / kIrai balI surA viya, tattheva chuhaMti gNdhaaii|| vR-bhAjitAzca te punarAnItAzca bAjitapunarAnatAsteSAm / tatra bhAjanam-IzvarAdigRheSu vInanArthamarpaNam, tebhyaH pratyAnayanaM punarAnayanam / tathA 'akhaNDA-'sphuTitAnAm' akhaNDAHsampUrNAvayavAH asphuTitAH-rAjIrahitAH, "phalakasaritANaM" phalakavInitAnAm, evambhUtAnAM tandulAnAMbali kriyte|suraa apica 'tatraiva' balau prakSipanti gandhAdIniti / / gataM devmaalydvaarm| athmaalyaanyndvaarm|tmitthN tandulADhakaparimANaMsiddhaM balimupAdAya rAjAdistridazagaNaparivRto mahatA paTupaTahAditUryaninAdena sklmpididdmnnddlmaapuurynnaagtypuurvdvaarennprveshyti|aah cacUrNikRt-taM ADhagaM taMdulANaM siddhaM devamalaM rAyAva rAyamacco vApauraMvA gAmo vA janavaova gahAya mahayA tUriyaraveNaM devaparivuDo puracchimilleNaM dAreNaM pavisai tti / tasmizca pravezyamAne bhagavAnapidharmadezanAmupasaMharatIti / Aha ca[bhA.1213]balipavisaNasamakAlaM, puvvaddAreNa ThAi prikhnnaa| tiguNaM purao pADaNa, tassaddhaM avaDiyaM devA // vR-pUrvadvAreNa balipravezanasamakAlaM tiSThati' uparamate 'parikathanA' dhrmkthaa| tatazca sa rAjAdipravizya balivyagrahasto bhagavantaM tri-pradakSiNIkRtya baliM tatpAdAntike purataH paatyti| tasya cArddhamapatitameva devA gRhNanti / [bhA.1214] addhaddhaM ahivaiNo, tadaddha mo hoi pAgayajaNassa / savvAmayappasamaNI, kuppai na'nno ya chammAse // vR-devagRhItodvaritasyArddhasyArddhamadhipaterbhavati, rAjAdelisvAmina ityarthaH / tadarddha' caturbhAgalakSaNaM 'mo' pAdapUraNe yad balerAste tad bhavati 'prAkRtajanasya' prakRtiSu bhavaH prAkRto janastasya, itaralokasyetyarthaH / tasya cAyaM prabhAvaH-yadi tata ekamapi sitthaM zirasi prakSipyate tataH pUrvotpanno rogaH sapadi vilIyate, apUrvazca SaNmAsAn yAvanna prAdurbhavatIti / Aha ca'sarvAmayaprazamanaH sarvarogopazamano'yaMbali, gAthAyAMprAkRtatvAtstrItvam, kupyatina 'anyazca' apUrvo rogaH SaNmAsAn yAvaditi // gataM mAlyAnayanadvAram / apare tvanantaroktaM dvAradvayamapyekadvArIkRtya vyAcakSate tathApyavirodhaH / itthaMbalau prakSipte bhagavAnutthAya prathamaprAkArantarAduttaradvAreNa nirgatya pUrvasyAM dizi sphaTikamaye devacchandake yathAsukhaM samAdhinA vyavatiSThate / atha 'upari tIrtham' iti dvAram-bhagavatyutthite upri-dvitiiypaurussyaaNtiirth-prthmgnndhro'provaadhrmmaacsstte| Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM-6, [bhA. 1214] 323 Aha bhagavAneva kimiti nAcaSTe ? kiM tatkathane ke'pi guNAH santi? ucyate, santIti brUmaH / ke punaste? ityAha[bhA.1215]kheyaviNoo sIsaguNadIvaNA paccao ubhayao vi| sIsA-''yariyakamo viya, gaNaharakahaNe guNA hoti|| vR-bhagavataH khedavinodo bhavati, parizramavizrAma ityarthaH / tathA 'aho ! asya bhagavataH ziSyA apyevaMvidhavyAkhyAnalabdhimantaH' iti ziSyaguNadIpanAkRtA bhvti|prtyyshcobhyto'pi zrotRNAmupajAyate, yathA bhagavatA'bhyadhAyi tathA gaNadharo'pyabhidhatte, na ziSyA-''cAryayoH parasparaMvacanavirodhaiti; gaNadhare vAtadanantaraM bhagavaduktAnuvAdini pratyayo bhavatibhagavadviSayaH zrotRNAM yathA naanythaavaadiiti|tthaa ziSyA-''cAryakramo'picadarzito bhavati, AcAryAdupazrutya yogyaziSyeNa taduktArthavyAkhyAnaM karttavyam / ete 'gaNadharakathane' gaNabhRto dharmadezanAyAM guNA bhavantIti / Aha sa gaNadharaH kva niSaNNaH kathayati? ityucyate[bhA.1216] rAovaNIya sIhAsaNovaviThTho va paayviiddhmmi| jiTTho annayaro vA, gaNahArikahei biiyaae|| vR-rAjJA upanIte-Dhaukite siMhAsane vA tadabhAve bhagavataH pAdapIThe vA upaviSTaH 'jyeSThaH' prathamo gautamasvAmyAdistadabhAve'nyataro vA gaNaM-svAdhvAdisamudAyaM guNasamudayaM vA dhArayituM zIlamasyeti gaNadhArI kathayati dvitIyAyAM pauruSyAmiti // Aha sa kathayan kathaM kathayati? ityucyate[bhA.1217] saMkhAIe vibhave, sAhai jaM vA paro u pucchijjA / nayaNaM anAisesI, viyANaI esa chaumattho / / vR-bhagavAn gaNadharaH saGkhyAtItAnapi bhavAn "sAhai"tti kathayati / idamuktaM bhavatiasaGkhayeyeSubhaveSu yadbabhUva bhaviSyati vA tatsarvamapikathayati / 'yadvA vastujAtaMduravagamamapi paraH pRcchet tadazeSamapi kathayatIti, anenA'zeSAbhilApyapadArthapratipAdanazaktimAha / kiM bahunA ? 'naca' naiva "gaM" iti taM gaNadharam 'anatizayI' avadhi-manaHparyAyAdhatizayarahito vijAnAti yathA 'eSaH' gaNadharaHchadmasthaH, kintu nizeSapraznottaradAnasamarthatayA sarvajJo'yamiti manyata iti bhAvaH / / evaM tAvat samavasaraNavaktavyatA prasaGgata uktA / atha prakRtayojanAmAha[bhA.1214] titthayarassa samIve, vakkhevo tattha evmaaiihiN| suttaggahaNaM tAhe, karei so bArasa smaao|| vR-tIrthakarasyasamIpe 'tatra' samavasaraNeevamAdibhiprakArairadhyayanasyavyAkSepobhavatItyukte sa ziSyaH prAha-'bhagavan ! satyamevaitad yad Adizata yUyaM ata ihaiva paThAmi' ityuktvA sUtragrahaNaM dvAdaza samAH' varSANi karoti, dvAdazabhirvarSe sakalasyApi sUtrasyAdhyayanaM viddhaatiityrthH|| gataM zikSApadadvAram / athArthagrahaNadvAraM vivarISurAha[bhA.1219] suttammi ya gahiyammI, diTuMto goNa-sAlikaraNeNaM / uvabhogaphalA sAlI, suttaM puNa atthakaraNaphalaM / / vR-sUtre gRhItesatiavazyaMtasyArtha shrotvyH| kiM kAraNam ? itice ucyate-dRSTAnto'tra NaNA Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 bRhatkalpa - chedasUtram - 1-1/6 'gavA' balIvardana 'zAlikaraNena ca' zAlikSetreNa / tatra goddaSTAnto yathA- kazcid balIrda sakalamapi divasaM vAhayitvA halAd araghaTTAd vA muktaH san sundarAmasundarAM vA cAriM yAM prApnoti tAM sarvAmanAsvAdayan caratyeva / pazcAd dhrAtaH sanupavizya prAk cIrNaM romanthAyate, romanthAyamAnazca tadA svAdamupalabhate, tato'sau nIrasaM kacavaraM parityajati / evamayamapi gRhavAsAraghaTTAd muktaH prathamaM yat kimapi sUtraM cArikalpaM gurusakAzAdadhigacchati tat sarvamarthAsvAdanavirahitaM gRhNAti / tataH sUtre gRhIte'rthagrahaNaM karoti / yadi punararthaM na gRhNIyAt tadA tat sUtraM nirAsvAdameva saJjAyate / arthe tu zrute samyak tadarthamavabudhyamAnaH sannasau yathAvadAcaratyupadezam, pariharati bindumAtrAbhedAdidoSaduSTAn kacavarakalpAnabhilApAniti // zAlikaraNadRSTAntaH punarayam-yathA karSakaH zAlIn mahatA parizrameNa niSpAdya tato lavanamalana-pavanAdiprakriyApurassaraM koSThAgAre prakSipya yadi taiH zAlibhiH khAdya-peyAdInAmupabhogaM na karoti tata zAlisaGgahastasyAphalaH sampadyate / athAsau karoti taiH zAlibhi yathAyogamupabhogaM tataH zAlisaGgrahaH saphalo jAyate / evaM dvAdazavArSike sUtrAdhyayanaparizrame kRte'pi yadi tadIyamartha zRNuyAt tadA sa sarvo'pi parizramo niSphala eva bhavet / arthe tu zrute samayagavadhArite ca saphalaH syAt / / ata evAha - upabhogaphalAH zAlayaH, sUtraM punaH 'arthakaraNaphalaM' caraNakaramAdirUpasUtrArthAcaraNaphalam, tacca sUtroktArthAcaraNaM zruta evArthe bhavati nAnyathA // ataH [bhA. 1220] jai bArasa vAsAI, suttaM gahiyaM suNAhi se ahuNA / bArasa caiva samAoSa atthaM no nAhisi na vA NaM // vR-yadi dvAdaza varSANi tvayA sUtraM gRhItam, ataH 'tasya' sUtrasyArthamadhunA dvAdazaiva 'samAH' varSANi zRNu / tato'rthaM zraNvan svajJAnAvArakakarmatrayopazamAnusAreNa jJAsyasi vA na vA "NaM" iti 'taM' vivakSitamartam // kiJca [bhA. 1221] sannAisutta - sasamaya, parasamaya ussaggameva avavAe / hInA - Shiya - jina there, ajjA kAle ya vayaNAI | vR- iha maunIndrapravacane'nekadhA sUtrANi bhavanti / tatra kiJci saMjJAsUtram, yathA- "je chee se sAgAriyaM na seve / " yaH 'chekaH' paNDitaH saH 'sagArikaM' maithunaM na seveta / athavA - "savvAmagaMdhaM parinnAyanirAmagaMdho parivvae / " Amam- avizodhikoTiH, gandhaM vizodhikoTi / tathA-"AraM duguNeNaM pAraM egaguNeNaM / " 'AraM' saMsArastaM 'dviguNena' rAga-dveSayugalena 'pAraM' nirvANaM tad 'ekaguNena' rAga-dveSaparihAralakSaNena jIvaH prApnotIti gamyate / AdigrahaNAd dezIbhASAniyataM sUtraM gRhyate, yathA-"digiMchAparIsahe" / "digiMchA' iti bubhukSA || svasamayasUtraM yathA-"karemi bhaMte ! sAmAiyaM" ityAdi // parasamayasUtraM yathA- paMca khaMdhe vayaMtege, bAlA u khaNajoiNo / utsargasUtraM yatA- "abhikkhaNaM nivvigaI gayA ya" ityAdi / apavAdasUtraM yathA tiNhamannayarAgassa, nisijjA jassa kappaI / jarAe abhibhUyassa, vAhiyassA tavassiNo // 'hInam' iti hInAkSaraM yairakSarairvinA sUtrasyArtho na pUryate, 'adhikam' ityadhikAkSaram, www.jainelibrary.drg Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM- 6, [bhA. 1221] 325 evaMvidhaM yat pUrvamajAnatA sUtramadhItaM tasyArthaM samyagavagamya hInaM pratipUrayati adhikaM parityajati / jinakalpikasUtraM yathA tegicchaM nAbhinaMdijjA, saMcikkha'ttagavesae / evaM khu tassa sAmannaM, jaM na kujjA na kArave // sthavirakalpikasUtraM yathA-bhikkhU a icchijjA annayariM tegicchi AuMTittae / athavA jinakalpika-sthavirakalpikayoH sAmAnyasUtramidam- "saMsaTTakappe carija bhikkhU" AryAsUtraM yathA-"kappainiggaMdhINaM aMtolittaM ghaDimattayaM dhArittae'"kAli' ttikAlaviSayaM kimapi sUtraM bhavati, yathA anAgataM kAlamaGgIkRtya "na yA labhejA niuNaM sahAyaM, guNAhiyaMvA guNao samaM vA / ityAdi / "vayaNAI'ti 'vacanam'eka-dvi-bahuvacanAdikaM SoDaza dhA yathA pIThikAyAma tavpratipAdakaM sUtraM yathA AcArAGge bhASAdhyayane- egavayaNaM vayamANe egavayaNaM vaejjA, duvayaNaM vayamANe duvayaNaM vaejjA, bahuvayaNaM vayamANe bahuvayaNaM vaejjA, itthIvayaNaM vayamANe itthIvayaNaM vaejjA / ityAdi / AdizabdAd bhayasUtrAdiparigrahaH / itthamanekadhA sUtrANAM sambhave tadarthazravaNamantareNa na zakyate "kIdhzam ?" iti vivekaH karttumiti karttavyamarthagrahaNam // atha te ziSyA brUyuH - 'yaH kaNThataH sUtre nibaddho'rthastenaiva vayaM tuSTAH kimasmAkaM duradhigamatvAd bahupariklezena "majjaNa nisijja akkhA" ityAdiprakriyApurassaramarthagrahaNaprayAsena ?' iti, te itthaMbruvANAH prajJApayitavyAH / katham ? ityAha [bhA. 1222] je suttaguNA khalu lakkhaNammi kahiyA u suttamAIyA / atthaggaNamarAlA, tehiM ciya pannavinaMti // vR-pIThikAyAM lakSaNadvAre ye sUtrasya guNAH "niddosaM sAravaMtaM ca" ityAdinA kathitAH, yadvA "suttamAIya" tti " suttaM tu sattameva u" ityAdinA pratipAditAH, 'taireva' hetubhirarthagrahaNe marAlAH- alasAH ziSyAH prajJApyante / yathA-bho bhadrAH ! nirdoSa-sAravad-vizvatomukhAdayaH sUtrasya guNA bhavanti, te ca yathAvidhi gurumukhAdarthe zrUyamANa eva prakaTIbhavanti / kiJca yathA dvAsaptatikalApaNDito manuSyaH prasuptaH sanna kiJcit tAsAM kalAnAM jAtIne evaM sUtramapyarthenA'bodhitaM suptamiva draSTavyam / vicitrArthanibaddhAni sopaskArANi ca sUtrANi bhavanti, ato gurusampradAyAdeva yathAvadavasIyante na yatastataH / itthaM yuktiyuktairvacobhi prajJApitAste vineyAH pratipadyante gurUNAmupadezam, gRhNanti dvAdaza varSANi vidhivadarthamiti / / gatamarthagrahaNadvAram / adhAniyatavAsadvAram-tatrArthagrahaNe samApite sati yo vineya AcAryapadayogyaH sa niyamAd dvAdaza varSANi dezadarzanaM kArayitavyaH / ziSayaH pRcchati tena dvAdaza varSANi sUtragrahaNaM kRtaM dvAdazabhirvarSairartha samagro'pi gRhItaH, ato dezadarzanena vinA kimivAsya na sidhyati ? iti ucyate [bhA.1223]jai vi pagAso'higao, desI bhAsAjuo tahA vi khalu / udaya siyAya vIsuM, eragamAI ya paJcakkhaM // vR-yadyapi tena 'prakAzaH' artha sUtrasya 'adhigataH' samyag vijJAtastathApi 'khalu' nizcayenAsau vineyo dezadarzanena dezIbhASAyutaH karttavyaH / kutaH ? ityAha-"uMduya" ityAdi / 'undukam' iti Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 326 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/6 sthAnam / "siya"tti syAzabdo bhavatyarthe AzaGkAyAM bhajanAyAM vA / tatra bhavatyarthe suprasiddhaH / AzaGkAyAM yathA-"davvathao bhAvathao davvathao bahuguNa tti buddhi siyaa|" bhajanAyAM yathA"siya tibhAge siya tibhAgatibhAge" patra ityAdi / "vIsuM" tiviSvak pRthagityarthaH / 'erakA' gundrA bhadramustaka ityarthaH ete AdigrahaNAt payaH picaM nIramityadayazca zAstraprasiddhAH zabdAsteSu teSudezeSulokena tathAtathA vyavahriyamANAdezadarzanaM kurvatA pratyakSam' itipratyakSata uplbhynte|| Aha yadyasau tAn pratyakSato nopalabheta tataH kA nAma nyUnatA bhavet ? ucyate[bhA.1224] jo vipagAso bahuso, guNio paccakkhao na uvlddho| jaccaMdhassa va daMdo, phuDo vi saMto tahA sa khalu / / vR-yo'pi 'prakAzaH' artho bahuzaH 'guNitaH' sbhyastIkRtaH paraM na pratyakSata upalabdhaH sa jAtyandhasyevacandraH sphuTo'pisan 'khaluH' avadhAraNetathaivAsphaTa evamantavyaH / idamatra hRdayamyathA candraH prakaTo'pi sAkSAddarzanaM vinA jAtyandhasya na parisphuTAkAraH pratibhAsate evamasyApi zAstrAnusArataHprakaTAapipratyakSadarzanamantareNanaparisphuTA vyvhaaropyogino'rthaaprtibhaasnte|| yatazcaivaMtataH[bhA.1225]Ayariyattaabhavie, bhayaNA bhavio parIi niyameNaM / appataio jahanne, ubhayaM kiM cA''riyaM khettaM // vR- AcAryatvasya-AcAryapadasya abhavyaH-ayogyastasmin 'bhajanA' arthagrahaNAnantaraM dezadarzanaM kAryate vA na vA, yastu 'bhavyaH' AcAryapadayogyaH sa niyamena 'paryeti' desadarzanAya paryaTati / sa cA''tmatRtIyo jaghanyenAvazyantayA kRtvA preSaNIyaH / kiJca 'ubhayam' iti kiM RtubaddhakAlaprAyogyamidaM kSetram ? utavarSAvAsayogyam ? tathAkimetad 'Arya sArddhapaJcaviMzatijanapadamadhyavarti? AhozcidanAryam ? etat sarvamapi dezadarzanaM vidadhAno jAnAti / / atha dezadarzanasyaiva guNAntarAbhadhitsayA dvAragAthAmAha[bhA.1226]dasaNasohI thirakaraNa desa aisesa jnvypricchaa| kAu suyaM dAyavvaM, avinIyANaM vivegoy|| vR-dezadarzanaM kurvatodarzanazuddhirAtmanaHsthirIkaraNaMcAnyeSAMbhavati, "desa"ttinAnAdezabhASAsukauzalam 'atizeSAH' atizayAH jnpdpriikssaacjaaynte|tt etAni darzanazudhyAdIni kRtvA vinItebhyaH zrutaMdAtavyam, avinItAnAM vivekaH prityaagHkrttvyitidvaargaathaasmaasaarth|| atha vistarArthaM bibhaNipurAha[bhA.1227]jammaNa-nikhamaNesu ya, titthayarANaM mahAnubhAvANaM / ittha kira jinavarANaM, AgADhaM daMsaNaM hoi| vR-janma-niSkramaNazabdAbhyAM tadAdhArabhUtA bhUmayo gRhyante / janmabhUmiSu ayodhyAdiSu, niSkramaNabhUmiSu ujjayantAdiSu, cazabdAd jJAnotpattibhUmiSu purimatAlAdiSu, nirvANabhUmiSu sammetazaila-campAdiSutIrthakarANAM 'mahAnubhAvAnAM' sAtizayA-'cintyaprabhAvANAM sambandhinISu viharataH 'atra kila bhagavatAM jinavarANAM janma jajJe, atra tu bhagavanto dIkSAM pratipannAH, iha kevalajJAnamAsAditavantaH, iha punaH parinirvRtAH' evaM bahujanamukhena zrutvA svayaM ca dRSTvA Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 327 uddezakaH 1, mUlaM-6, [bhA. 1227] nizaGkitatvabhAvAd 'AgADham' atIvavizuddhaM 'darzanaM' samyaktvaM bhavatIti / / gataM darzanazuddhidvAram / atha sthirIkaraNadvAramAha[bhA.1228] saMvegaM saMviggANa janayae suvihio suvihiyANaM / Autto juttANaM, visuddhaleso sulessANaM / / kR'saMvignAnAM sAdhUnAMsaMvegaMjanayati, aho! ayaM bhavyAcAryo'vagAhitasamastasiddhAntasindhurabhyastacaraNakaraNasAmAcArIka itthaM dezadarzanaM karoti' itibhAvanayA sthiriikrnnNkrotiityrthH| svaya 'suvihitaH' zobhanavihitAnuSThAnasteSAmapi suvihitAnAm, svayam 'AyuktaH' vikathAnidrAdipramAdaizrapramattasteSAmapi 'yuktAnAm' apramAdinAm, svayaM vizuddhalezyaH teSAmapi sulezyAnAmiti ||gtNsthiriikrnndvaarm|athdeshdvaarm|atrcvishesscuurnnikRtaadrshnshuddhidvaarmev vivRNvateyaM gAthA gRhItA, saMvegasya samyagdarzanalakSaNatvAt saMvegajananedarzanazuddhiH kRtA bhavatIti kRtvA sthirIkaraNadvAraMtumUlataH evnopaattm| dvAragAthAyAmapi "daMsaNasohI desappavesa aisesa jaNavayaparicchA" ityeSa eva pATho gRhItaH, atastadabhiprAyeNa gataM darzanazuddhidvAram, atha dezapravezadvAraM vyAcaSTe[bhA.1229] nANAdesIkusalo, nANAdesIkayassa suttassa / abhilAvaatthakusalo, hoi tao nena gaMtavvaM // vR-nAnAprakArA-magadha-mAlava-mahArASTra-lATa-karNATa-draviDa-gauDa-vidarbhAdidezabhavA yA dezIbhASA tasyAM kuzalaH san 'nAnAdezIkRtasya' nAnAdezabhASAnibaddhasya sUtrasya abhilApeuccAraNe arthakathane ca kuzalo bhavati, yata evaM tato'nena dezadarzanArthaM gantavyam / / tathA[bhA.1230]kahayati abhAsiyANa vi, abhAsie Avi pavvayAvei / savvevi tattha pII, baMdhaMti sabhAsio ne tti // vR-naJaH kutsArthatvAt kutsitA-avyaktavarNavibhAgAbhASA yeSAM te'bhASikAsteSAmapyasau dharmaMkathayati, nishessdeshbhaassaanissnnaattvaat|abhaassikaaNshcaapitddeshbhaassyaaprtibodhy prvraajyti| sarve'picaziSyAH 'tatra' AcArye prItiMbadhnanti,svabhASikaH 'me' asmAkam ayamiti kRtvA / tathA[bhA.1231]piyadhamma'vajabhIrU, sAhammiyavacchalo asddhbhaavo| saMviggAvei paraM, paradesapavesaNe sAhU // vR-priyadharmA' dharmazraddhAluH, avayaM-pApakarma tasmAd bhIruravadyabhIru, sAdharmikAHsAdhavasteSAMvatsalodravyato bhakta-pAnAdinA bhAvatastuskhalitAdiSu sAraNAdinA, 'azaThabhAvaH' mAtRsthAnarahitaH, evaMvidho'sau sAdhuH paradezapravezane vartamAnaH 'param' anayaM saMyamayogeSu sIdantamapi 'saMvignayati' sadupadezadAnAdinA saMvignaM krotiiti|| gataM dezadvAraM dezapravezadvAraM vaa| athAtizayadvAramAha[bhA.1232] sutta-'tthathirIkaraNaM, aisesANaM ca hoi uvlddhii| - AyariyadaMsaNeNaM, tamhA sevija aayrie|| vR-AcAryANAM darzanena-sevaneneti yAvat sUtrArthasthirIkaraNamatizayAnAM ca apUrvANAm Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 'upalabdhi:' prAptirbhavati / yata evaM tasmAt 'seveta' paryupAsItA''cAryAn // etadeva vyAkhyAnayati [bhA. 1233] ubhae vi saMkiyAI, puvviM jAI si pucchamANassa / ho o sutthe, bahussu sevamANassa // vR- 'ubhaye' sUtre'rthe ca yAni pUrvaM 'se' tasya zaGkitAni padAni tAni AcAryANAM samIpe pRcchato nizaGkitAni jAyante / evaM ca bahuzrutAn sevamAnasya 'jayaH' sUtrArthaviSayo'bhyAsAtizayo bhavati, ato bahuzrutaparyupAnaM vidheyam / / api ca bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/6 [bhA. 1234] bhaviyAirio desANa daMsaNaM kuNai esa iya souM / anne vi ujjamaMte, viNikkhamaMte ya se pAse // vR- 'bhavyAcArya eSa dezAnAM darzanaM karoti' iti zrutvA 'anye'pi' paryupAsyamAnAcAryasambandhinaH ziSyAH 'udyacchante' sUtrArthagrahaNAdI udyamaM kurvanti / gRhiNo'pi ca tadguNagrAmaraJjitamanasaH 'viniSkrAmanti' dIkSAM pratipadyanate 'se' tasya bhaviSyadAcAryasya pArzve iti // atizayAnAmupalabdhi kathaM bhavati ? ityAha [ bhA. 1235 ] suttatthe aisesA, sAmAyArI ya vija-jogAI | vijjA jogA ya sue, visaMti duvihA ao hoMti / / vR- ihAtizayAstrividhAH, tadyathA sUtrArthAtizayAH 1 sAmAcAryatizayAH 2 vidyA-yogAH AdizabdA mantrAzca 3 iti trayo'tizayAH / tatra vidyA strIdevatAdhiSThitA pUrvasevAdiprakriyAsAdhyA vA, yogAH pAdalepaprabhRtayo gaganagamanAdiphalAH, mantrAH puruSadevatAdhiSThitAH paThitasiddhA vA / yadvA vidyA yogAH cazabdAd mantrAzca zrute eva 'vizanti' antarbhavanti, ato dvividhA atizayA bhavanti-sUtrArthAtizayAH sAmAcAryatizayAzceti / eSAmatizayAnAmupalabdhirapUrvAcAryaparyupAsanAyAM bhavati / / atha sAmAcAryA atizayaM bibhAvayiSurAha [bhA. 1236] nikkhamaNe ya pavese, AyariyANaM mahAnubhAvANaM / sAmAyArIkusalo, a hoi gaNasaMpaveseNaM // vR-sa dezadarzanaM kurvANasteSu teSu nagarAdiSu bahuzrutAnAmAcAryANAM mahAnubhAvAnAM sambandhI vo gaNaH - gacchastanmadhye yaH samyag - ekIbhAvena ekatrAvasthAnalakSaNena pravezastena bahuzo gaNAntareSu niSkramaNe praveze ca sAmAcArIkuzalo bhavati // katham ? ityAha [bhA. 1237] AgaMtusAhubhAvammi avidie dhannasAlamAiThiyA / uppattiyAu therA, sAmAyArIu ThAviMti // vR- AgantukAH- prAdhuNakA upasampannA vA teSAM sAdhUnAM bhAve 'avidite' 'kIdRzenAbhiprAyeNA''gatAH ? ke vA'mI ?' ityaparijJAte kecit ' sthavirA:' AcAryA dhAnyazAlAyAm AdizabdAd ghRtazAlAdiSu ca sthitAH 'autpattikIH' anutpannapUrvA sAmAcArIH sthApayanti // katham ? ityAha [bhA. 1238] savve vi paDiggahae, daMseuM nIha piMDavAyaTThA / ahimaramAyAsaMkA, paDileheuM va pavisaMti // Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 329 uddezaka : 1, mUlaM-6, [bhA. 1238] vR-te AcAryA 'piNDapAtArthaM bhikSAnimittaM sAdhUna nirgacchato bhaNanti-AryA! sarve'pi pratigrahAn darzayitvA nirgacchata, adarzitapratigrahairna gantavyam / kuta itthaM kurvanti ? ityAha'abhimarAdyAzaGkayA' mA kazcidabhimara udAyinRpamArakavat zramaNaveSeNA''gato bhavet, AdigrahaNena cauro vA mA dhAnyAdimoSaNAyA''gato bhavedityAdyAzaGkayA'pUrvAMsAmAcArI sthaapnti| bhikSApratinivRttA apicagurUNAMpurataH sarvaMpratyupekSya tataH pravizanti, tairevAbhimarAdibhikAraNairiti / / gatamatizayadvAram / atha janapadarIkSAdvAramAha[bhA.1239] abbhe nadI talAeSa kUve aipUrae ya nAva vaNI / maMsa-phala-puSphabhogI, vitthinne khetta kappa vihI / / vR-sa dezadarzanaM kurvan janapadAnAM parIkSAM karoti-kasmin deze kathaM dhAnyaniSpatti? / tatra kaciddeze'bhaiH sasyaM niSpadyate vRSTipAnIyarityarthaH, yathA laattvissye| kApi nadIpAnIyaiH, yathA sindhudeze / kacittutaDAgajalaiH, yathA draviDaviSaye / kApi kUpapAnIyaiH, yathA uttraapthe| kacidatipUrakeNa, yathA bannAsAyAMpUrAdavaricyamAnAyAM tatpUrapAnIyabhAvitAyAM kSetrabhUmau dhAnyAni prakIryante; yathAvA Dimbharelake mahirAvaNapUreNa dhAnyAni vapanti / "nAva" iti yatra nAvamAropya dhAnyamAnItamupabhujyate, yathA kaanndviipe| "vaNi"ttiyatra vANijyenaivavRttirupajAyatenakarSaNena, yathA mathurAyAm / "maMsa"tti yatra durbhikSe samApatite mAMsena kAlo'tivAhyate / tathA yatra puSpaphalabhogI prAcuryeNa lokaH, yathA kokaNAdiSu / tathA kAni vistIrNAni kSetrANi ? kAni vA saGkSiptAni? | "kappe"tti kasmin kSetrekaH kalpaH?, yathA sindhuvissye'nimissaadyaahaaro'grhitH| "vihi"tti kasmin deze kIzaH samAcAraH? yathA sindhuSu rajakAH sambhojyAH, mahArASTraviSaye kalpapAlA api sambhojyA iti / / apica[bhA.1240] sajjhAya-saMjamahie, dAnAisamAule sulbhvittii| kAlubhayahie khette, jANai paDanIyarahie y|| vR-svAdhyAyahitaM-yatrAkhaNDesUtrA'rthapauruSyau bhavataH |sNymhitN-striidossrhitmlpbiijhritaadivaa| "dAnAi"tti dAnazrAddhaiHAdigrahaNAdabhigamazrAddhairvAsamAkulam / ata eva sulabhAsuprApA vRttiH-prANavartanaheturAhArasampatatiryatratatsulabhavRttikam, tathAkimidamAgantukabhadrakam? uta vAstavyabhadrakam ? ityAdhupalakSaNAd drssttvym| "kAlubhayahie khete"tti amUni varSAvAsaprAyogyANiamUniRtubaddhakAlayogyAnItyubhayakAlahitAni kSetrANijAnAti |tthaa pratyanIkaHsAdhvAdInAmupadravakArI tadrahitAni ca kSetrANi samyag jAnAtIti / / gataM janapadaparIkSAdvAram / yasmAde, guNAstasmAdavazyaM dezadarzanaM krttvym| gataM "pavvajA sikkhAvaya" ityAdimUladvAragAthApratibaddhamaniyatavAsadvAram / atha niSpattidvAram / taccAnantarokte'niyatavAsadvAre vakSyamANe vihAradvAre ca sambhavati / tatrAniyatavAsadvAre tAvad darzyate-itthaM tena dezadarzanaM kurvatA ziSyAH pratIcchakAzca sAmAcAryAM sUtrA'rthagrAhaNAyAMcaniSpAdayitavyA ityatrAntare yaduktaMpratidvAragAthAyAM "kAu suyaM dAyavvaM, aviNIyANaM vivegoy|" tadidAnImabhidhitsuragAthAmAha[bhA.1241] uvasaMpajja thirattaM, paDicchaNA vaaynnollchgnney| ghaTTaNa-ruMcaNa-patte, duTThAse tahiM gae rAyA // Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram - 1-1/6 vR-prathamaM pratIcchakA yathA tamupasampadyante tathA vaktavyam / tata AtmanaH pratIcchakAnAMca yathA sthiratvaM tulanA karoti / tatasteSAM pratIcchanA vAcanA ca yathA bhavati / tataH pramAdyatAM ArdracchagaNadRSTAnto ghaTTanA ruJcanA patraddaSTAntAzca yathA'bhidhIyante / duSTAzvaviSayaM dRSTAntaM yathA sAdhava AcAryAnuddizya darzayanti / " tahiM gae" tti yatrA''cAryAstiSThanti tatra gatAnAM yathA rAjadRSTAntaH sUribhirudAhriyate / tadetat sarvaM vaktavyamiti dvAragAthAsamAsArthaH // 330 atha vistarArthaM bibhaNiSuH prathamadvAramadhikRtyAha [bhA. 1242] kAhii avvocchittiM, sutta - 'tthANaM ti so tadaTThAe / abhigammai negehiM, paDicchaehiM viharamANo // vR- eSa mahAbhAgaH sUtrArthayoravyavacchittiM kariSyatItibudhdhA 'saH' bhavyAcArya 'tadarthaM ' sUtrArthagrahaNanimittamabhigamyate'nekaiH praticchakaiH 'viharamANaH' dezadarnaM kurvanniti / / Aha kimasau DiNDimADambeNa ghoSayati yathA 'ahaM bahuzruto'haM bahuzrutaH' iti yadevamanekaiH pratIccakairabhigamyate?, naivam, na khalu sadvivekasudhAdhArAdhautacetasaH santaH santaH kadAcanApi svaguNavikatthane pravRttimAtanvate, mithyAbhimAnAkhyaprabalatamatamastiraskRtasajJAnalocanaprasarANAmitarajantUnAmeva tatra pravRttisambhavAt / uktaJca mohasya tadapi vilasitamabhimAno yaH paraprINitAyAH / tat tamaso'pi tamisraM, yA''tmastutirAtmanA kriyate // yadyevaM tataH kathamivAsAvevameva prasiddhimArohati ? iti ityucyate [bhA. 1243] vAsAvajjavihArI, jai vi ya na vikaMthae guNe niyae / ato viNija, pagai ciya sA guNagaNANaM // vR- varSAvarjavihArI, varSAsu caturo mAsAnekatrasthAyI anyadA punaraniyatavihArItyuktaM bhavati / sa evaMvidho yadyapi na vikatthate 'nijakAnU' AtmIyAn guNAn tathApi 'abhaNannapi ' svaguNAn akIrttayannapi jJAyate / kutaH ? ityAha- prakRtireva sA 'guNagaNAnAM' jnyaanaadigunnsmuuhaanaam| taduktamabhaNatA vi hu nati supurisA guNagaNehi niyaehiM / kiM bollaMti maNIo, jAo lakkhehi dhippaMti // etadevAnyoktidRSTAntena draDhayati [bhA. 1244] bhamarehi mahuyarIhi ya, sUijai appaNo ya gaMdheNaM / pAusakAlakalaMbo, jai vi nigUDho vaNaniguMje // vR- iha kila kadambakavRkSAH prAvRSi jaladharadhArAbhihatAH puSpanti / tataH prAvRTkAle yaH kadambaH sa yadyapi vananikuJje 'nigUDhaH' guptastiSThati tathApi bhramarairmadhukarIbhizcAtmanaH sambandhinA gandhena ca prasaratA 'sUcyate' jJApyate yathA 'atra kadambavRkSastiSThati' / evamayamapi bhramaramadhukarIkalpAbhi sAdhu-sAdhvIbhiH parimalakalpena ca nijaguNanikurambena prasarpatA kadambavad 'udyAnAdAvatyantanigUDho'pi tiSThan sUcyate / / yadi vA [bhA. 1245] kattha va na jalai aggI, kattha va caMdo na pAyaDo hoi / kattha varalakkhaNadharA, na pAyaDA hoMti sappurisA / / Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM -6, [bhA. 1245 ] 331 vR- kutra mI vAna jvalati' na dIpyate'gni ? kutra vA candra udayaprAptaH prakaTo na bhavati ? kutra vA varANi - uttamAni lakSaNAni - abhyantarato jJAnAdIni bAhyataH zarIrasaundaryAdIni zaGkhacakrAdIni vA dhArayantIti varalakSaNadharAH satpuruSAH prakaTA na bhavanti ? // atraparo'nupapattimudbhAvayannAha [bhA. 1246] udae na jalai aggI, abbhacchanno na dIsaI caMdo / mukkhe mahAbhAgA, vijApurisA na bhAyaMti // vR- udake na jvalatyagni kintu vidhyAyati, abhracchanna zcandro na ddazyate, 'mUrkheSu' mUrkhANAM purato mahAbhAgA vidyApradhAnAH puruSA vidyApuruSAste'pi na bhAnti' na zobhante; tataH "kattha va na jalai aggI' ityAdi nopapadyate, tadayuktam, abhiprAyAparijJAnAt, iha hi svaviSaya evAgnicandra-satpuruSANAM jvalanAdi sAmarthya cintyate na tvaviSaye // kaH punaramISAM svaviSayaH ? ityAha[bhA. 1247] sukkiMdhanammi dippai, aggI meharahio sasI bhAi / tavvihajane ya niuNe, vijApurisA vi bhAyaMti / vR- 'zuSkendhane' zuSkakASThAdau dIpyate'gni, 'megharahitaH ' zaradAdikAle' bhairacchannaH zazI 'bhAti' prakAzate, 'tadvidhajaneca' tAze sahRdayaloke 'nipuNe' vyAkaraNa-pramANAdizAstrakuzale vidyApuruSA api 'bhAnti' zobhAM labhante / eSa trayANAmapyamISAM svaviSayaH, atra ca sarvatrApyamI dIpyante, ato na kiJcidanupapannam / / atraivAparaM dRSTAntamAha [bhA. 1248] kumuoyararasamuddhA, kiM na vibohiMti puMDarIyAI / sUrakiraNA sasissa va, kumuyANi apaMkayarasannA / / [bhA. 1249 ] naya appagAsagattaM, caMdA ''iccANa savisae hoi / iya dippaMti guNaDDA, mukkhesu hasijamANA vi / / vR- kumudAnAmudarANi kumudodarANi teSu rasaH- makarandaH tasmin mugdhAH - anabhijJAH, tadAnIM teSAmaprabuddhatvAd Izo'mISAM makaranda iti na vidantItyarthaH evaMvidhAH sUryakiraNA yadyaviSayatvAt kumudAni na vibodhayanti tataH kiM svaviSayabhUtAni puNDarIkANi na vibodhayanti ? bodhayantyeva / zazinovA kiraNA yadi 'apaGkajarasajJAH' paGkajarasAsvAdamugdhAstataH kiM svaviSayabhUtAni kumudAni na bodhayanti ? / tatazca 'na ca' naivA'prakAzakatvaM candrA - ''dityayoH svaviSaye bhavati kintu prakAzakatvameva, 'iti' amunaiva prakAreNa guNaiH- jJAnAdibhirADhyAH- samRddhAH 'mUrkheSu' pazuprAyeSu hasyamAnA api 'dIpyante' sahRdayahRdayeSu prakAzante // uktamAnuSaGgikam / prakRtamanusandhIyate[bhA. 1250 ] so caraNasuTThiyappA, nANaparo sUio a sAhUhiM / uvasaMpayA ya tesiM, paDicchaNA ceva sAhUNaM // vR- 'saH' iti bhaviSyadAcArya caraNasusthitAtmA tathA 'jJAnaparaH' sUtrA 'rthapauruSIkaraNaM prati udyuktaH parAM niSThAM prApto vA darzanAvinAbhAvitvAd jJAnasya darzanapara ityapi draSTavyam, saca sAdhubhisvaparivAravarttibhirapareSAM sAdhUnAM purataH 'sUcitaH ' zlAdhitaH tatasteSAM sAdhUnAM tasyAntike upasampad bhavati, tena ca teSAM yathAvidhi pratIcchanA karttavyA iti / eSa eka upasampadaH prakAra uktaH // atha dvitIyaM prakAramAha Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 bRhatkalpa-chedasUtram - 1-1/6 [bhA. 1251] vR- snAnAdau AdizabdAd rathayAtrAdau 'samavasaraNe' sAdhumIlake "aTThe loe" iti vyaJjanabhedadUSitaM sUtraM parivarttayantaM sAdhuM kamapi zrutvA sa pratinodanAM karoti-"aTThe loe" iti paTha / sa prAha- kim ? iti / gItArtho brUte-"aTTe" iti artho na milati / itaraH prAha-kim asyAratho'pyasti ? / (gItArtha prAha-) bADham namaskAramAdiM kRtvA sarvasyApi zrutasyArtho vidyate / sa Aha-yadyevaM tarhi "aTTi" tti padasya ko'rtha ? ucyate- 'ArtatazcaturddhA nAma-sthApanA- dravyabhAvabhedAt, nAma-sthApane sugame, dravyataH sacittAdidravyairaprAptaiH prAptaviyuktairvA ya ArttaH sa dravyArttaH, krodhAdibhirabhibhUto bhAvArttaH, evaM prakAradvayenAyaM loka Artto varttate / ' ityAkarNya pramuditaH sa sAdhuzcintayati- 'aho ! asya sUtralavasyApI g hRdayaGgamo'rthastato yadi sarvasyAdhItasyArthamavabudhye tataH sundaraM bhavati' ityabhisandhAyA'rthagrahamArthaM tasyaiva pArzve upasampadaM pratipadyate / tato'sau vidhinA tasyArthe dIpanaM karoti, arthaM kathayatItyarthaH / eSa dvitIyaH prakAraH // atha tRtIyamapi hANAi samosaraNe, pariyaTTitaM suNittu so sAhuM / aTThatti paDiyoyaNa, uvasaMpa dIvaNA atthe / prakAramAha [bhA. 1252 ] ahavA vi gurusamIvaM, uvAgae desadaMsaNammi kae / uvasaMpaya sAhUNaM, hoi kayammI disAbaMdhe // vR- athavA dezadarzane kRte sati yadA'sau gurUNAM samIpamupAgato bhavati tadA gurubhirAcAryapade pratiSThApya digbandhe 'kRte' anujJAte sativihAraM kurvato'sya pArzve pratIcchakasAdhUnAmupasampad bhavatIti / / vyAkhyAtaM tribhi prakArairupasampaddAram / atha sthiratvadvAramabhidhAtukAma Aha[ bhA. 1253 ] AyaparobhayatulaNA, cauvvihA suttasAraNittariyA / tiha'TThA saMvigge, iyare caraNeharA necche // vR- tatrAsAvAtmaparobhayaviSayAM tulanAM karoti / sA ca pratyekaM caturvidhA vaktavyA / tathA ye kecit tadguNAvarjitA agAriNaH pravrajanti teSAmupasampannAnAM cAsau sUtrasAraNAM karoti, sUtraM pAThayatItyarthaH; upalakSaNaM caitat tenA'' sevanAzikSAmapi grAhayati / tathA teSAmubhayeSAmapyasau itvarAM dizaM badhnAti, yathA- yAvadAcAryANAM sakAzaM vrajAmastAvadahamevAcAryo'hamevopAdhyAyaH, tatragatAnAmAcAryA jJAyakA iti / "tiNhaTThA saMviggi" tti ye saMvignAH sAdhavaste 'trayANAM ' jJAnadarzanacAritrANAmarthAya upasampadyamAnAH pratyeSTavyAH / "iyare caraNi "tti 'itare' pArzvasthAdayo yadi caraNArthamupasampadyante tataste'pi saGgrAhyAH, "iharA necche" tti itarathA jJAna-darzananimittam, sUtrArthagrahaNa- darzanaprabhAvakazAstrAdhyayanArthamiti bhAvaH, yadyupasampadyante tataH 'necchet' nopasampadaM grAhayedityarthaH / / atha yaduktam "AtmaparobhayatulanA caturvidhA" ita tatrAtmatulanAM tAvad bhAvayati[bhA. 1254] AhArAI davve, uppAeuM sayaM jai samattho / khettao vihArajoggA, khettAvihatAraNAIyA // vR- ihA''tmatulanA caturvidhA- dravyataH kSetrataH kAlato bhAvatazca / tatra dravyata eSAmupasampannAnAM yadyeSaNIyAnyAhArAdIni svayamutpAdayituM samartha, AdigrahaNAt upadhizayyAparigrahaH / kSetrata RtubaddhavihArayogyAni varSAvAsayogyAni vA kSetrANyutpAdayituM zaknomi na vA, "vihaM" ityadhvA Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 333 uddezaka : 1, mUlaM-6, [bhA. 1254] tasmAt tAraNaM-pAranayanam, AdizabdAd rAjadviSTAditAraNAni kartumahaM samartho na veti / / [bhA.1255] kAlammi omamAI, bhAve ataraMtamAipAuggaM / kohAiniggahaM vA, jaM kAraNa sAraNA vA vi // vR-kAle avamaM-durbhikSaM tatra AdigrahaNAd aziva-bhayAdau nirvAhayituM zakno'smina veti / bhAve "ataraMta"tti glAnIbhRtAnAm AdizabdAd bAla-vRddhAdInAM vA eSAM prAyogyamutpAdayituM samartho'haM na veti, athavA zaknomi krodhanigrahaM kartuM na veti AdigrahaNAd mAna-mAyAlobhanigrahaparigrahaH, yadvA yat 'kAraNaM jJAnAdikaM nimittamuddizyaite upasampadyante tasyAhaM sAraNAM kartumIzo na veti / / gatamAtmatulanAdvAram / atha paratulanAdvAramAha[bhA.1256] AhArAi aniyao, laMbho so virasamAi nijjUDho / ubbhAmaga khulakhettA, ariuhiyAo avshiio|| vR-te pratIcchakAH prathamamevIcyante-dravyata AhArAdInAM lAbhaH 'aniyataH' kadAcid bhavati kadAcitreti, yo'pi bhavati so'pi virasaH-purANaudanAdi, AdizabdAd arasasya hiGgvAdyasaMskRtasya rUkSasya ca valla-caNakAdergrahaNam, so'pi 'niyUMDhaH' ujjhitaprAyaH / kSetrata udbhrAmakabhikSAcaryayAgantavyam, bahigrAmeSubhikSArthayatparyaTanaMsA udbhrAmakabhikSAcaryA; tathA khulakSetrANi' nAma yatrAlpo loko bhikSApradAtA, so'pica stokameva dadAti tatra viharttavyam; aRtuhitAzca prAyo vasatayaH prApyante,yo yadA Rturvarttate tasya tadA'nanukUlA ityarthaH / / [bhA.1257] UNAiritta vAso, akAla bhikkhapurimaDDa omaaii| bhAve kasAyaniggaha, coyaNa na ya porusI niyayA // vR-kAlataH kadAcid mAsakalpasthAne varSAvAsasthAne vA UnamatiriktaM vA kAlaM kAraNe vAsaH-avasthAnaM bhavet, kApi kSetre 'akAle' sUtrapauruSyAarthapauruSyAvA velAyAMbhikSA prApyeta, tataH sUtrArthahAnirapi bhAvinI, kutrApi pUrvArddha'pi pUrNe avamaM-svodarapUrakAhAramAtrAyA nyUnaM labhyeta, AdigrahaNAt pAnamapi sampadyeta / bhAve' bhAvataH kaSAyanigrahaH kharaparuSanodanAyAmapi kartavyaH / naca 'niyatA' avazyambhAvinI sUtrArthayoH pauruSI, kadAcidasmAkaMdharmakathAdivyagratayA sUtrArthayovyArghAto'pi bhavatAM bhavedityarthaH / tadetat sarvamapi yadyaGgIkartumutsahatha tataH prtipdydhvmupsmpdmiti|| [bhA.1258] attani ya pare cevaM, tulaNA ubhaya thirakAraNe vuttaa| paDivajaMte savvaM, kariti suNhAe dilutaM / / vR-AtmaviSayA paraviSayA catulanA ubhayorapi sthiratAkAraNe' sthiriikrnnaarthmevmuktaa| gataMsthiratvadvAram, atha pratIcchanAdvAramAha-"paDivajaMte" ityaadhuttraarddhm| sarvam' anantaroktamarthaM yadi pratIcchakAH pratipadyante tadA 'snuSayA' vadhvA dRSTAntamAcAryA kurvanti / tamevAha[bhA.1259] Asa-rahAI oloyaNAi bhIyA-''ule apehaMtI / sakulagharaparicaeNaM, vArijai ssurmaaiihiN|| vR- yathA kAcid vadhUH svakulagRhasya-svakIyapitRgRhasya sambandhI yaH paricayaHramaNIyavastudarzanahevAkastena azva-rathAn AdigrahaNena hastyAdIn, avalokanaM-gavAkSastena Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/6 AdizabdAd apareNa vA jAlakAdinA bhItAnAkulA~zca janAn prekSamANA satI 'vAryate' 'putri! mA'valokiSThAH' iti pratiniSidhyate zvasurAdibhi, mA bhUd asyAH prasaGgataH parapuruSaviSayo'pyavalokanahevAka iti|| [bhA.1260] khisijjai hammai vA, nINijai vA gharA atthaaiNtii| nIyA puna se dose, chAyaMtina nicchubhaMte y|| vR-yadi vAritA satI noparamate tataH "khisijjai"tti nindyate 'AH kulapAMsane ! kimevaM karoSi?' ityAdi / tathApi yadi na nivartate tataH 'hanyate' kazAdibhistADyate / evamapi yadina tiSThati tato'tiSThantI gRhAniSkAzyate, mA bhUdaparAsAmapi gRhamahelAnAmasyAH prasaGgajanita evaMvidha eva kuhevAkaiti kRtvaa|yetutsyaaH 'nijakAH pitRgRhasambaddhAHsvajanAste se' tasyA doSA~zchAdayanti, kathaJcidupAlambhapradAnAdinA'nAcchAdayanto'pina gRhA niSkAzayanti, gauravArhatvAt tatra tsyaaH|| eSa snuSAdRSTAntaH / athArthopanayamAha[bhA.1261] marisijai appo vA, sagaNe daMDo na yAvi nicchubhaNaM / amhe puna na sahAmo, sasurakulaM ceva sunnhaae| vRte AcAryA bhaNanti-AryA ! pitRgRhasthAnIyo yuSmAkaM svagacchaH, zvasurakulasthAnIyA vayam, azva-rathAdyavalokanasthAnIyaMpramAdAsevanam, gavAkSAdisthAnIyAnyapuSTAlambanAni; tato yuSmAkaM svagaNe svagacche pramAdAsevanaMkRtamapi mRSyate kSamyate, alpovA 'daNDaH' prAyazcittalakSaNaH pramAdapratyayo bhavatAM tatra dIyate, naca mahatyapyaparAdhegacchAniSkAsanaM gauravArhatayA bhavatAM bhavati; vayaMpunaH svalpamapyaparAdhaMbhavatAMnasahAmaH zvasurakulamiva 'snuSAyAH' vadhvAH sambandhinamaparAdham ityukte yadi te pratIcchakA bhaNeyuH saMvignA vA / tatra ye pArzvasthAdayaste pArzvasthAdimuNDitA vA saMvignamuNDitA vA / ye'pi saMvignAste'pi samanojJA vA amanojJA vA / / sarveSAmapi eSAM vidhimAha[bhA.1262] pAsatthAImuMDie, AloyaNa hoi dikkhpbhiiio| saMviggapurANe puna, jappabhiiMceva osanno / / vR-yaH pArzvasthAdi pArzvasthAdibhirevamuNDitastasya dIkSAprabhRti' dIkSAdinAdArabhya AlocanA bhavati / yastu saMvignamuNDitatvAt pUrvaM saMvignaH pazcAd avasannIbhUtaH sa purANasaMvigna ucyate, gAthAyAM prAkRtatvAd vyatyAsena pUrvAparanipAtaH, saH 'yatprabhRti' yaddinAdArabhyA'vasannaH saJjAtastatprabhRtyevAlocanAM daapyte|| [bhA.1263] samaNunnamasamaNunne, jappabhiI ceva niggao gcchaa| . sohiM paDicchiUNaM, sAmAyAriM pyNsNti|| kR-yastusaMvignaHsadvidhA-'samanojJaH' sambhogikaH asamanojJaH' asAmbhogikaH |sdvividho'pi yatprabhRti svagacchAnnirgatastata eva dinAdArabhyAlocanAM dApayitavya / tataH 'zodhim' AlocanAM pratIcchaya yo yat tapaH chedaM mUlaM vA prAyazcittamApannastasya tad dattvA svakIyAM sAmAcArImAcAryA pradarzayanti / / kiM kAraNam ? iti cedityAha [bhA.1264] avi gIya-suyaharANaM, coijjaMtANa mA hu aciyattaM / Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM -6, [bhA. 1264] merAsu ya patteyaM, mA'saMkhaDa puvvakaraNeNaM // vR- ye gItArthAH zrutadharAH, bahuzrutA gaNi-vAcakAdizabdAbhidheyA ityarthaH, teSAmapi, kiM punaritareSAm ? ityapizabdArtha, vitatasAmAcArIkaraNe nodyamAnAnAM 'maivaM sAmAcArImanyathAkAraM kArSI' ityAdivacanairmA bhUd "aciyattaM" aprItikam, yato'nyo'nyaM gacchAnAM kAzcidanIddazyaH sAmAcAryastataH 'pratyekaM' pRthak pRthag 'maryAdAsu' sAmAcArISu varttamAnAsu pravAhataH pUrvAbhyastAyA eva sAmAcAryA karaNena pratinoditAnAM mA 'asaMkhaDaM' kalaho bhavedityAtmIyA cakravAlasAmAcArI kathayitavyA / / Aha kathaM punarabhidhIyamAne'prItikaM bhaved ? ucyate [bhA. 1265 ] 335 gacchi viyArabhUmAi vAyao deha kappiyAraM se / tamhA u cakka vAlaM, kahiMti anahiMDiya nisiM vA // vR- ayaM vAcako vicArabhUmyAm AdizabdAd bhakta pAnagrahaNAdau gacchati ato dadata 'kalpitAraM' kamapi kalpikaM sAdhuM 'se' tasya vAcakasya yena sa samAcArIM darzayati / tata evamabhidhIyamAne tasya vAcakasya mahadaprItikaM bhavati, yathA-aho ! svagaNaM vimucya paragaNamupasampannA vayamapyevaM paribhUyAmahe iti / yata evaM tasmAt cakravAlasAmAcArIM pratidinakriyAkalAparUpAM teSAM purata AcAryA kathayanti yathA te kalpikA bhavanti / yAvacca sA teSAM prarUpyate tAvat "anahiMDaya" tti te bhikSArthaM na hiNDApyante, mA bhUt teSAM sAmAcArIzikSaNavyAghAtaH / atha na saMstarati tataH 'nizi' rAtrau te sAmAcArIM grAhayitavyA iti / / gataM pratIcchanAdvAram / atha vAcanAdvAram / teSAM gRhItasAmAcArIkANAM sUtrArthavAcanA dAtavyA / vAcyamAnAnAM ca teSAM sAmAcArIkaraNa pramAdyatAM yo vidhistamabhidhitsurdvArazlokamAha [bhA. 1266 ] uvaesa sAraNA ceva, taiyA paDisAraNA / chaMde avaTTamANaM, appachaMdeNa vajrejjA / / vR- upadeza: smAraNA caiva tRtIyA pratismAraNA, tataH 'chande' upadeze'varttamAnaM vineyaM gururapi 'Atmacchandena' AtmAbhiprAyeNa 'varjayet' parityajediti niyuktizlokasamAsArthaH // atha vistarArthaH, tatra gurubhistAn prati vaktavyam asmAkameSA sAmAcArI yad nidrAvikathAdayaH pramAdAH pariharttavyAH, eSa upadezaH / atha smAraNAmAha [bhA. 1267 ] niddApamAyamAisu, saI tu khaliyassa sAraNA hoi / nanu kahiya te pamAyA, mA sIyusu tesu jANaMto // vR- nidraiva pramAdo nidrApramAdaH, AdizabdAd apratyupekSita- duSpratyupekSitAdiparigrahaH, teSu 'sakRd' ekavAraM skhalitasya smAraNA karttavyA bhavati / tathA-bho mahAbhAga ! nanvete pUrvamevAsmAbhistava pramAdAH kathitAH tato jAnannapi 'teSu' pramAdeSu mA sIdetyeSA smAraNA // atha pratismAraNAmAha[bhA. 1268] phuDa-rukkhe aciyattaM, goNo tudio va mA hu pellejA / sajja ao na bhannai, dhuva sAraNa taM vayaM bhaNimo // vR- sphuTaM nAma - yastena pramAdaH kRtaH sa parisphuTaM nAbhidhIyate kintvanyavyapadezena bhaNitavyam, rUkSaM nAma-niSpipAsam, yathA- 'nirdharma ! nirakSara ! nizuka !' ityAdi tadapi na vaktavyam, yataH sphuTa-rUkSe'bhidhIyamAne' prItikaM bhavati / atra ca goddaSTAntaH yathA 'gauH' balIvardo mahatA bhAreNa Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336 bRhatkalpa-chedasUtram - 1-1/6 laddito halaM vA vahamAnaH pratodenA'titoditaH san kUrdayitvA bhAraM pAtayati halaM vA bhanakti; evamayamapi sphuTAkSaraM rUkSabhaNityA vA bhaNitaH kaSAyitatvAd asaGghaDaM kRtvA gacchAnnirgacchet / ata evAha-gauriva, vAzabdasyopamAnArthasyA'tra sambandhAd, asAvapi 'tuditaH' svara- paruSabhaNanapratode vyathitaH san mA 'huH' nizcitaM 'prerayet saMyamabhAraM balAdapahastya pAtayet, ata eva ' 'sadyaH' tatkAlaM yadA pramAdaH kRtastadaiva na bhaNyate / "dhuva sAraNa "tti sa vaktavyaH- vatsa ! dhruvAavazyaM karttavyA saMyamayogeSu sIdatAM sAraNA, tathA ca maunIndravacanam rUsau vA paro mA vA, visaM vA pariyattau / bhAsiyavva hiyA bhAsA, sapakkhaguNakAriyA // 'tat' tasmAd jinAjJArAdhanAyavayaM bhavantamevaM bhaNAmaH, na punarmatsara- pradveSAdinA // atha "sajjaM ato na bhannai' tti padavyAkhyAnArthamAha [bhA. 1269] taddivasaM biie vA, sIyaMto vuccae puNo taiyaM / go'varAho te soDho, bIyaM puNa te na visahAmo // vR- 'sIdan' sAmAcAryAM pramAdyAn tasminneva divase'nyasyAM velAyAM dvitIye vA divase punarbhUyo'pyucyate 'tRtIyA' pratismAraNA, eka upadezo dvitIyA smAraNA tRtIyA pratismAraNeti kRtvA / katham ? ityAha-ekaste mahAnaparAdhaH 'soDhaH' titikSito'smAbhi, yadi punardvitIyaM svalpamapyaparAdhaM kariSyasi tato vayaM te "na visahAmo" na sahiSyAmaH // I tathA cAtrArdracchagaNakadhSTAntaH kriyate [bhA. 1270 ] goNAiharaNagahioSa mukko ya puNo sahoDha gahio u / ullollachagaNahArI, na muccae jAyamANo vi // vR- yathA kazcit cauro gavAdiharaNaM kurvannArakSakairgRhItaH tataH, 'muJcata mAmekavAram, nAhaM bhUyaH svalpamapi cIryaM kariSyAmi' ityukte dayAlutvAd aparoparodhAdvA tairmuktaH punardvitIyavelAyAM pUrvAbhyAsavazAd yadyArdvArdracchaghaNahArI bhavati, svalpacauryakArIti bhAvaH, tathApi 'sahoDhaH' salomro gRhItaH san yAcamAno'pi mokSaNaM na mucyate / evaM bhavato'pyekavAraM mahadapi pramAdapadaM titikSitamasmAbhi, ita UrdhvaM tu stokamapi na titikSAmahe / itthamukto'pi yadi pramAdyati tadA mAsalaghu daNDaM dattvA dvitIyaM ghaTTanAdRSTAntaM kurvanti // tamevAha [bhA. 1271] ghaTTitaM vucchaM, iti udie daMDanA puno biiyaM / pAsANo saMvRtto, airuMciya kuMkumaM taie // vR- yathA dugdhamAdrahitaM sad ghaTyamAnaM cAlyamAnamapi "vucchaM " ti dezIpadatvAd avadagdhaM vinaSTamiti yAvad evaM bhavAnapyasmAbhirityaM smAraNAdinA ghaTyamAno'pi pramAdamevA'' sevitavAn, 'iti' evam 'udite' kathite sati yadi bhUyaH pramAdyati tadA punarapi 'daNDanA' mAsalaghuprAyazcittarUpA karttavyA / "bIyaM"ti etad dvitIyamudAharaNam / itthaM daNDito'pi yadi pramAdAd noparamate tadA ruJcanAdRSTAnto vaktavyaH- "pAsANo" ityAdi / ati - atIva ruJcitaM piSTaM kuGkumaM kiM pASANaH saMvRttaH ? / evaM bhavAnapi matA prayAsena pratinodyamAnaH kimapramattaH saMvRttaH ? iti / etat tRtIyamudAharaNaM kRtvA tathaiva mAsalaghu dIyate // ata yaduktaM prAk " avinIyANaM vivego ya" tti Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka H 1, mUlaM-6, [bhA. 1271] 337 tadidAnIM bhAvyate-avinItA nAma ye bahuzo'pipratinodyamAnAHpramAdyanti, teca cchandevartamAnA bhaNyante, tA~zca sUraya Atmacchandena varjayeyuH / kaH punarAtmIyacchando yena te parihriyante? iti ucyate[bhA.1272] tena paraM nicchubhaNA, AuTTo puna sayaM parehiM vA / taMbolapattanAyaM, nAsehisi majjha anne vi / / vR-'tataH paraM' vAratrayAdUrddhayadina nivartatetadA niSkAzanA karttavyA, nirgcchmdiiygcchaaditi| athAsau svayaM pareNa vA prajJApitaH san 'AvRttaH' pramAdAt pratinivRtataH pratibhaNati 'bhagavan ! kSamadhvaM madIyamaparAdhanikurambam, na punarevaM kariSyAmi' iti, tato yad dvAragAthAyAM patrajJAtaM sacitaM tadupavarNyate-"taMbolapattanAyaM"ti, yathA tambolapatraM kuthitaM sa yadi na parityayate tataH zeSANyapipatrANi kothayati / evaM tvamapi svayaM vinaSTomamA'nyAnapisAdhUna vinAzayiSyasIti kRtvA niSkAzito'smAbhiH / sampratyapramattena bhavitavyaM mAsaguru ca te prAyazcittam / / atha niSkAzanasyaiva vidhimAha[bhA.1273] suhamego nicchubmai, negA bhaNiyA u jai na vccNti| annAvaesa uvahi, jaggAvaNa sArikaha gamanaM / / vR-tepunaHpramAdyanta eko vA'neke vaa| yadyekastataHsukhenaiva 'nirgacchamadgacchAt' ityabhidhAya niSkAzyate / athAneke-bahavastataste yadi 'nirgacchata' iti bhaNitA api 'vayaM bahavastiSThAmaH' ityavaSTambhaM kRtvA na vrajanti tataH zeSasAdhUna rahasyaM jJApayitvA'nyena kenApi apadezena-miSeNa yathAnateSAMzaGkA bhavati tathopadhiM vihArayogyaMkArayitvA anyavyapadezenaivaterAtrau ciraMjAgaraNaM kArApaNIyA yathA na prAtaH zIghramuttiSThanti / "sArikaha"tti sAgArikaH-zayyAtarastasyAgrato rahasi kathanIyam, yathA-vayaM prabhAta evAmukaM grAmaM vrajiSyAmaH, yadi ko'pi mahatA nirbandhena yuSmAn praznayet, yathA-AcAryA kva gatAH ? iti tato bhavadbhistasya yathAvad nivedanIyam / "gamanaM" ti tato gamanaM kartavyam / / gateSu cAcAryeSu yadi te brUyuH[bhA.1274] mukkAmo daMDaruiNo, bhaNaMti iije na tesu ahigaaro| sejAyaranibaMdhe, kahiyA''gaya na vinae hAnI // vR- 'aho! sundaraM samajani yad 'daNDaruceH' ugradaNDavyasanina AcAryA muktA vayam' iti ye bhaNanti na tessvdhikaarH| ye punaH parityaktAH santo gADhaM paritapyante 'AH! kaSTam, ujjhitA vayaM varAkA nisambandhabandhubhistairbhagavadbhi, ataH kathamiva bhavipyAmaH ?' iti te zayyAtaraM mahatA nirbandhena pRcchanti-kathaya kutrAsmAn vimucya gatAH kSamAzramaNAH ? / sa prAha-amukaM grAmam |ttsten kathite tvaritamAgatAnAM teSAM na vinayahAni karttavyA, kintuprAgvadevA'bhyutthAnaM dnnddkaadigrhnnNckrttvym| tatastebaddhAJjalapuTAH pAdapatitAzchinnamuktAvaliprakAzAnyazrUNi vimuJcanto vijJapasti-bhagavan ! kSamadhvamasmadIyamaparadham, vilokayatA'smAn prasAdamantharayA dRzA, pratipadyadhvaM bhUyaH svapratIcchakatayA, kurutAnugrahaM smAraNAdinA, praNipAtaparyavasitaprakopA hi bhavanti mahAtmAnaH, ita UrdhvaM vayaM pramAdaM prayatnataH parihariSyAma iti / tato gacchasatkAH | 18|22 Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/6 sAdhavaH sUrIn kRtaanyjlyHprsaadynti|gurvobruvte-aaryaa! alaMmamaduSTAzvasArathitvakalpenAmUn prati AcAryakakaraNena, evamukte sAdhavo bhaNanti[bhA.1275] ko nAma sArahINaM, sa hoi jo bhaddavAiNo dme| duDhe viu jo Ase, damei taM AsiyaM biMti // vR-ko nAma sArathInAMmadhye sabhavati yaH bhadravAjinaH vinItAzvAn damayet ? na kazcidasau, asArathirevetyarthaH / 'duSTAn' avinItAnapiyo'zvAn 'damayati' zikSAMgrAhayatitam Azvikam' azvadamabruvate laukikaaH||apic[bhaa.1276] hoti hupamAya-khaliyA, puvvabbhAsA ya duccayA bhaMte ! / naciraMca jaMtaNeyaM, hiyAya acaMtiyaM aNte|| vR-'bhadanta!' paramakalyANayogin ! 'pUrvAbhyAsAd'anAdibhavAbhyastatayA dustyajAnipramAdaskhalitAni bhavantiprAyojantUnAm / pramAdAH-nidrA-vikathAdayaH, skhalitAni-anupayuktagamanabhASANAdIni / na ceyaM smAraNAdirUpA straNA 'ciraM' cirakAlaM bhAvinI, sAtmIbhAvamupagate hyamISAmapramAde ko nAma smAraNAdirUpA yantraNA 'ciraM' cirakAlaM bhAvinI, sAtmIbhAvamupagate hyamISAmapramAde ko nAma smAraNAdikaM kariSyati? iti bhAvaH / na ceyamApAtavat pariNAme'pi dussahA kintu 'hitA ca' pathyA 'Atyantikam' atizayena 'ante' avasAne pariNAme ityarthaH / yacca pariNAmasundaraM tadApAtakaTukamapyupAdeyam / / atrAntare sUrayasteSAM pramAdisAdhUnAM tIvrataraM saMvegamavagamya tAneva sthirIkartu rAjadRSTAntaM kurvanti[bhA.1277] acchiruyAlu nariMdo, aagNtuavijjguliysNsnnyaa| visahAmi ttiya bhaNie, aMjana viyaNA suhaM pacchA / / vR-ego raayaa| tassa acchiruyA jAyA / vatthavvavijehiM na sakkio tigicchiuM / anno a AgaMtuo vijjo AgaMtuM bhaNai-mama asthi guliyAo acchisUlapasamaNIo,tAhiM aMjiesu acchIsu titthatarAdurahiyAsA vedanA bhavai muhattaM, jaina vime mAraNAe saMdisAhi to aMjemite acchINi / 'na mAremi' ti abbhuvagae aMjiesu acchIsu tivvatarA veyaNA jAyA / tAhe rannA bhaNiyaM-acchINimepaDiyANi, mArehataM vejaM / tehiM abbhuvagaMtuMna maario| muhuttaMtareNa uvasaMtA veyaNA / porANANi acchINi jAyANi / vijo pUio // atha gAthAkSarArtha-akSNaH-cakSuSo yA rug-rogastadvAn kazcinarendraH / tasyacAgantukavaidyena guttikaanaaNshNsnaa-svruupkthnaa|tto rAjJA 'viSahAmyahaM vedanAm' iti bhaNite vaidyena cakSuSorguTikAbhiraJjanam / tato vedanA / pazcAt krameNa sukhaM saJjAtam, praguNIbhUte akSiNI iti / eSa dRSTAnto'yamarthopanayaH-yathA tasya rAjJastatkAladussahamapi guTikAJjanaMkrameNa cakSuSoH praguNIkaraNAt pariNAmasundaraM samajani, evaM bhavatAmapi smAraNAdikaM khara-puruSatvAd yadyapyApAtakaTukaM tathApipariNAmasundarameva draSTavyam, iha paratraca sakalakalyANaparamparAkAraNatvAditi / / uktAnuktavidhisaGgrahamAha[bhA.1278] iya avinIyavivego, vigiMciyANaMca saMgaho bhuuo| je u nisaggavinIyA, sAraNayA kevalaM tesiN|| vR- "iya" evamavinItAnAM vivekaH-parityAgaH / "vigiMciyANaM ca" tti parityaktAnAM Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM- 6, [bhA. 1278 ] 339 punarAvRttAnAM bhUyaH saGghaho vidheyaH / ye tu nisargeNa svabhAvena vinItAsteSAM smAraNaiva kevalaM karttavyA, yathA 'idamitthaM karttavyam' iti / / upasaMharannAha [bhA.1279] evaM paDicchiUNaM, nipphattiM kuNai bArasa samAo / esocaiva vihAro, sIse nipphAyayaMtassa // vR- 'evaM' dezadarzanaM kurvan ziSya-pratIcchayakAn pratIcchya niSpattiM sUtrArthagrAhaNAdinA dvAdaza 'samAH ' saMvatsarANi karoti / gataM niSpattidvAram / atha vihAradvAraM vyAkhyAyate "eso ceva" ityAdi / eSa eva vihAraH ziSyAn niSpAdayato veditavyaH / iyamatra bhAvanA tasya dezadarzanaM kRtvA gurupAdamUlamAgatasya gurubhirAcAryapadamadhyAropya digbandhAnujJAyAM vihitAyAMnavakalpavidhinA viharato yaH ziSyaniSpAdanavidhi sa evameva dvAdaza varSANi yAvad vijJeyaH, tulyavaktavyatvAditi / / athaitadeva vihAradvAramAvRtyA jinakalpikamAzritya vyAcikhyAsurdvAragAthAmAha [bhA. 1280] avvocchittI mana paMcatulaNa uvagaraNameva parikamme / tavasuttasuegatte uvasaggasahe ya vaDarukkhe // vR- avyavacchittiviSayaM manaH prayuGkte / paJcAnAm AcAryAdInAM tulanA-svayogyatAviSayA bhavati, upakaraNaM jinakalpocitameva gRhNAti 'parikarma' indriyAdijayarUpaM karoti / tapaH sattvazrutaikatvAni upasargasahazceti paJcabhAvanA bhavanti / 'vaTavRkSe' iti jinakalpaM tIrthakarAdI - nAmabhAve vaTavRkSasyAdhastAt pratipadyate iti dvAragAthAsamAsArthaH / athainAmeva vivarISurAha [bhA. 1281] anupAlio ya dIho, pariyAo vAyaNA vi me dinnA / nipphAiyA ya sIsA, seyaM khu maha' ppaNo kAuM // vR- tenAcAryeNa sUtrArthayoravyavacchittiM kRtvA paryante-pUrvApararAtrakAlasamaye dharmajAgarikAM jAgratetthaM cintanIyam, yathA - anupAlito mayA dIrgha 'paryAyaH' pravajyArUpaH, vAcanA'pi mayA dattA ucitebhyaH pratIcchakAdibhyaH, niSpAditAzca bhUyAMsaH ziSyAH, tadevaM kRtA tIrthasyAvyavacchitti, tatkaraNena vihitamAtmanaH RNamokSaNam, ata UrddhavaM 'zreyaH' prazasyataraM mamAtmano hitaM kartum // kiM nAma hitam ? iti ced ucyate [ bhA. 1282] kinnu vihAreNa'bbhujjaeNa viharAma'nuttaraguNeNaM / Ao abbhujajayasAsaNeNa vihinA anumarAmi // vR- 'kinnu' iti vitarke, 'abhyudyatavihAreNa' jinakalpAdinA 'anuttaraguNena' anuttarAHananyasAmAnyA guNAH-niramamatvAdayo yasmin sa tathA tena ahaM viharAmi ? "Au" tti utAho "abbhujjasAsaNeNaM" ti sUcakatvAt sUtrasyA'bhyudyatamaraNaviSayeNa zAsanoktena vidhinA 'anumriye" anu-pazcAt saMlekhanAdyuttarakAlaM maraNaM pratipadye'ham ? iti // abhyudyatavihAra-maraNayoH svarUpamAha [bhA. 1283] jina suddha ahAlaMde, tiviho abbhujjao aha vihAro / abbhujayamaraNaM puna, pAovaga- iMgiNi-parinnA / / vR- jinakalpaH zuddhaparihArakalpo yathAlandakalpazceti trividho'bhyudyato'thaiSa vihAro mantavyaH / abhyudyatamaramaM punastrividham-pAdapopagamanam iGginImaraNaM 'parijJA' iti bhaktapratyAkhyAnam // Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/6 syAd buddhi-dve apyete abhyudyatarUpatayA zreyasI, ataH kataradanayoH pratipattavyam ? ucyate[bhA.1284] sayameva AukAlaM, nAuM pocchittu vA bahusesaM / subahuguNalAbhakaMkhI, vihAramabbhujayaM bhajai / vR-svayamevAyuHkAlaM sAtizayazrutopayogAd 'bahu' dIrgha zeSam' avaziSyamANaM jJAtvA pRSTavA vA'nyaM zrutAdyatizayayuktamAcAryaM bahuzeSamavabudhyatataH subahuguNalAbhakAGkSasan vihAramabhyudyataM 'bhajati' pratipadyata ityarthaH / ihacAyaM vidhi-yadistokamevAyuravaziSyatetataH pAdapopagamAdInAmekataramabhyudyatamaraNaM pratipadyate, atha pracuramAyuH paraM javAbalaparikSINastato vRddhAvAsamadhyAste, athA''yudIrghanacajaGghAbalaparikSINastadA'bhyudyatavihAraMpratipadyata iti // gtmvyvcchittimnodvaarm|athpnyctulneti dvAram-paJcAnAm-AcAryopAdhyAya-pravartakasthavira-gaNAvacchedakAnAM tulanA bhati, yathA-trayANAmabhyudyata (maraNa-vRddhAvAsA-'bhyudyata) vihArANAM kataraM pratipadyAmahe ? / iha caita eva prAyo'bhyudyatavihArasyAdhikAriNa itthaM vidhiM karoti[bhA.1285] gaNanikhevittario, gaNissa jo va Thavio jahiM tthaanne| uvahiM ca ahAgaDayaM, giNhai jAva'nna nuppaae|| vR-'gaNinaH' AcAryasya gaNanikSepaH itvaraH' parimitakAlInobhavati, yovAupAdhyAyAdiryatra 'sthAne padesthApitaH sa tatpadamAtmatulyaguNesAdhAvitvaranikSepeNa nikssipti|aahkimrthmsaavitvrN gaNAdinikSepaM vidadhAti ? na yAvajjIvikam ? ucyate-iha cakraSTakavivaragAminA zilImukhena vAmalocane putrikAyA vedhanamivaduSkaraMgaNAdyanupAlanam, ataH pazyAmastAvat-'ete'bhinavAcAryaprabhRtayaH kimasya gaNAderanupAlanaM kartuM yathAvadIzate vA? na vA?, yadi nezate tato mayA na pratipattavyo jinakalpaH, yato jinakalpAnupAlanAdapi zreSThataramitarasya tathAvidhasyAbhAvesUtroktanItyA gaNAdyanupAlanam, bahutaranirjarAlAbhakAraNatvAt, naca bahuguNaparityAgenasvalpaguNopAdAnaM viduSAM kartumucitam, supratiSThitakAryArambhakatvAt teSAm' ityabhisandhAya sa bhagavAnitvaraM gaNAdinikSepaM vidadhAtIti / uktaJca paJcavastukazAstre ihaiva prakrame zrIharibhadrasUripUjyaiH picchAmu tAva ee, kerisagA hoti assa ThANassa? / jogANa vi pAeNaM, nivvahaNaM dukkaraM hoi|| na ya buhuguNacAeNaM, thevaguNapasAhaNaMbuhajaNANaM / i8 kayAi kajaM, kusalA supitttthiyaarNbhaa|| athopakaraNadvAramAha-"uvahiMca" ityAdi / yAvad 'anya' jinakalpaprAyogyaMzu?SaNAyuktaM pramANopetaMca 'upadhiM' vastrAdi notpAdayati tAvad yathAkRtameva gRhNAti / tataH svakalpaprAyogye upakaraNe labdhesati prAktanamupakaraNaM vyutsRjtiiti|gtmupkrnndvaarm / atha parikarmadvAramparikarmetivAbhAvaneti vA ekaarthm|tto'ymaatmaanN bhaavnaabhismygbhaavyti|aah sarve'pi sAdhavastAvad bhAvitAntarAtmAno bhavanti ataH kiM punarbhAvayitavyam ? ucyate[bhA.1286] iMdiya-kasAya-jogA, viniyamiyA jai visvvsaahuuhiN| taha vijao kAyavyo, tajjayasiddhiM gaNitenaM // vR-yadyapi sarvasAdhubhirindriya-kaSAya-yogA vividhaiH prakArairniyamitAH-jitAstathApijinakalpaM Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka H 1, mUlaM-6, [bhA. 1286] 341 pratipattukAmena punareteSAM jayaH karttavyaH / tatraihikA-''muSmikApAyaparibhAvanAdinA indriyANAM jayastathA kartavyo yatheSTA-'niSTaviSayeSu gocaramupAgateSu rAga-dveSayorutpattireva na bhavati / kaSAyANAmapi jaye tathA yna Astheyo yathA durvacanazravaNAdi bAhyaM kAraNamavApyApi teSAmudaya eva nAvirbhavati / yogAnAmapi manaHprabhRtInAM jaye tathA yatitavyaM yathA teSAmArtadhyAnadikaM duSpraNidhAnamevanodayamAsAdayati / atha kimarthamitthamindriya-kaSAya-yogAnAM jayaH karttavyaH ? ityAha-teSAm-indriyAdInAM jayastajjayaH tajjayena siddhi-jinakalpapAraprAptistAM 'gaNayatA' manyamAnenendriyAdInAM jayaH karaNIyaH / / atraiva vizeSamAha[bhA.1287] jogidiehiM na tahA, ahigAro nijjiehiM na hu taaii| kalusehi virahiyAI, dukkhsiibiiybhuuyaaii|| vR-yogairindriyaizca nirjitairna tathA 'adhikAraH' prayojanam, yato naiva 'tAni' yogendriyANi 'kaluSaiH' kaSAyairvirahitAni duHkhasasyabIjabhUtAni bhavanti kintu kaSAyA eva duHkhaparamparAyA mUlabIjamiti bhAvaH / / Aha yadyevaM yogA indriyANi ca na jetavyAni, teSAM kaSAyavirahitAnAM duHkhahetutvAyogAt, ucyate[bhA.1288] jena u AyANehiM, na vinA kalusANa hoi uppttii| to tajjayaM vavasimo, kalusajayaM ceva icchNtaa|| vR-AdIyante-gRhyante zabdAdayo'rthA ebhirityAdAnAni-indriyANyucyantetaiH, upalakSaNatvAd yogaizca vinA yena hetunA 'kaluSANAM' kaSAyANAmutpattirna bhavati / katham ? iti ced ucyate-iha mAyA-lobhau rAgaH krodha-mAnau tu dveSa ityabhidhIyate, tau ca rAga-dveSAviSTA-'niSTaviSayAnprApya sAyete, te ca viSayA indriyagocarA iti kRtvA indriyairvinA na kaSAyANAmutpattirAvirasti / yogAnapi manovAkkAyarUpAnantareNa na kApi kaSAyA udIyamAnA dRzyanta iti tairapi saha kaSAyANAmavinAbhAvo draSTavyaH / yatazcaivamataH 'tajjayam' indriya-yogajayaM 'vyavyAmaH' icchAmaH 'kaluSajayaM' kaSAyajayameva icchanta iti / Aha ke punarguNA bhAvanAbhAvitAntarAtmano bhavanti? iti ucyate[bhA.1289] kheyaviNoo sAhasajao ya lahuyA tavo asaMgo a| saddhAjananaM ca pare, kAlannANaMca n'nntto|| kRtapobhAvanAbhAvitasya 'khedavinodaH parizramajayo bhavati, caturdhAdipasA nprishraamytiityrthH| sattvabhAvanAbhAvitasya sAdhvasaM-bhayaM tasya jyobhvti| ekatvabhAvanAbhAvitasya 'laghutA' 'eka evAham' itibudhyA laghubhAvo bhavati / zrutabhAvanAbhAvitasya tapo bhavati, "na viasthi na viya hohI, sajjhAyasamaM tavokammaM / " iti vacanAt / dhRtibhAvanAbhAvitasya svajanAdiSu 'asaGgaH' nirmamatvaM bhvti|anycc zrutabhAvanAM bhAvayan anyeSAmapi zraddhAjananaM karoti, yathA-vayamapyevaM kadA vidhAsyAmaH? iti / kAlajJAnaM ca pauruSyAdiSu nAnyataH sakAzAdavagantavyaM bhavati kintu zrutaparAvartanAnusAreNa svayamevocchvAsAdikAlakalAkalanataH pauruSyAdimAnaM jAnAti / yata ete guNAstato bhAvanIya AtmA bhAvanayA / / sAcadvidhA-dravyatobhAvatazca / tatra dravyatastAvadAha[bhA.1290] saraveha-Asa-hatthI-pavagAIyA ubhAvanA davve / Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 bRhatkalpa-chedasUtram - 1-1/6 asa bhAvana ttiya, egaThThe tatthimA bhAve // vR-iha dhAnuSko yad abhyAsavizeSAt prathamaM sthUladravyaM tato vAlabaddhAM kapardikAM tataH sunirmAtaH svareNApi lakSyasya vedhaM karoti, yaccA'zvaH zIghraM zIghrataraM dhAvamAnaH zikSAvizeSAd mahadapi garttAdikaM laGghayati, hastI vA ziSyamANaH prathamaM kASThAni tataH kSullakAn pASANAn tato golikA tadanu badarANi tadanantaraM siddhArthAnapyabhyAsAtizayAd gRhNAti, plavako vA prathamaM vaMze vilagnaH san plavate tataH pazcAdabhyasyan AkAze'pi tAni tAni karaNAni karoti, AdizabdAccitrakarAdiparigrahaH / etAH sarvA api dravyabhAvanAH / abhyAsa iti vA bhAvaneti vA ekArtham / tatraitA vakSyamANalakSaNAH 'bhAve' bhAvato bhAvanA mantavyAH // tA evAha [ bhA. 1291] duvihAo bhAvanAo, asaMkiliTThA ya saMkiliTThA ya / muttUNa saMkiliTThA, asaMkiliTThAhi bhAvaMti // vR- dvividhAzca bhAvato bhAvanAH / 'asaMkliSTAH zubhAH 'saMkliSTAzca' azubhAH / tatra muktvA saMkliSTabhAvanA asaMkliSTAbhirbhAvanAbhirbhAvayanti jinakalpaM pratipitsava iti // atha kAstAH saMkliSTabhAvanAH ? ityAzaGkApanodAya tatsvarUpamabhidhitsurAha[bhA. 1292] saMkhAya parUvaNayA, hoi vivego ya appasatthAsu / emeva pasatthAsu vi, jattha vivego guNA tattha / / vR- aprazastabhAvanAnAM saGkhyA paJceti lakSaNA nirUpaNIyA / prarUpaNA ca tAsAM karttavyA / tAsAM cAprazastAnAM 'vivekaH' parihAro bhavati / evameva 'prazastAsvapi' tapaHprabhRtibhAvanAsu saGkhyA prarUpaNA ca vaktavyA / navaraM "jattha vivego "tti yatra viveka iti padaM tatrAprazastA eva bhAvanA draSTavyAH; tA vivektavyAH- parityAjyA iti bhAvaH / "guNA tattha" tti yAstu prazastA bhAvanAH tAsu bhAvyamAnAsu guNAH kheda- vinodAdayaH prAguktA bhavantIti cUrNyabhiprAyeNa vyAkhyAnam / vizeSacUrNyabhiprAyaH punarayam-yatra ca prazaste'pi vastuni vivekaH parityAgo'sya ghaTate tatra guNA eva bhvnti| yathA-AcAryAdInAmavarNabhASaNa-zravaNe audAsInyamavalambamAnasyApyasya guNa eva bhavati, na punaH sthavirakalpikasyeva yathAzakti tannivAraNamakurvato doSa iti // athAprazastabhAvanAnAM nAmagrAhaM gRhItvA saGkhyAmAha [bhA. 1293] kaMdappa devakivvisa, abhiogA AsurA ya sammohA / esA ya saMkiliTThA, paMcavihA bhAvanA bhaNiyA || vR- kandarpaH kAmastatpradhAnAH SiGgaprAyA devavizeSAH kandarpA ucayante teSAmiyaM kAndarpI / evaM devAnAM madhye kilbiSAH-pApA ata evAspRzyAdidharmANazcaNDAlaprAyAsteSAmiyaM daivakilbiSI / A- samantAd Abhimukhyena (vA) yujyante - preSyakarmaNi vyApAryanta ityAbhiyogyAH kiGkarasthAnIyA devvishessaastessaamiymaabhiyogii| asurAH bhavanapatidevavizeSAsteSAmiyamAsurI / sammuhyantIti sammohAH-mUDhAtmAno devavizeSAsteSAmiyaM sAmmohI / gAthAyAM prAkRtatvAd ApapratyayaH / eSA aprazastA paJcavidhA bhAvanA tattatsvabhAvAbhyAsarUpA bhaNitA / / athAsAmeva phalamAha[bhA. 1294] jo saMjao vi eAsu appasatthAsu bhAvanaM kuNai / so tavvisu gacchai, suresu bhaio caraNahIno // Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 343 uddezaka H 1, mUlaM-6, [bhA. 1294] vR- yaH 'saMyato'pi' vyavahArataH sAdhurapyetAbhiraprazastAbhirbhAvanAbhiH, gAthAyAM tRtIyArthe saptamI, 'bhAvanam' Atmano vAsanaM karotisaH 'tadvidheSu tAdRzeSukAndarpikAdiSu sureSu gcchti| yastu 'caraNarahitaH' sarvathA cAritrasattAvikalo dravyacaraNahIno vA saH 'bhAjyaH' tadvidheSu vA deveSUtpadyate naraka-tiryaG-manuSyeSu vA / / athAsAmeva prarUpaNAM cikIrSu prathamataH kandarpabhAvanAM prarUpayati- [bhA.1295] kaMdappe kukkuie,davasIle yAvi hAsaNakare ya / vimhAvitoya paraM, kaMdappaMbhAvanaM kunni|| kR-iha kandarpazabdena kandarpavAnucyate, evaM kautkucyavAndravazIlazcApihAsanakarazcavismAparyaMzca paraM kAndI bhAvanAM karotIti saGgrahagAthAsamAsArthaH ||ath vistarArthamAha[bhA.1296] kahakahakahassa hasaNaM, kaMdappo anihuyA ya sNlaavaa| kaMdappakahAkahaNaM, kaMdappuvaesa saMsA y|| vR- "kahakahakahassa"tti tRtIyArthe SaSThI, 'kahakahakahena' uccaiHsvareNa vivRtavadanasya yad hasanam-aTTahAsa ityarthaH, yazca 'kandarpa' svAnurUpeNa saha parihAsaH,yeca 'anibhRtAH' niSThuravakroktyAdirUpAgurvAdinA'pi samaMsaMlApAH, yacca kandarpakathAyAH-kAmasambaddhAyAH kathAyAH kathanam, yazca kandarpasyopadezaH-'itthamittaM kuru' iti vidhAnadvAreNa kAmopadezaH, yA ca 'zaMsA' prazaMsA kAmaviSayA, eSa sarvo'pi kandarpa ucyate / / gataM kandarpadvAram / atha kautkucyadvAramAha[bhA.1297] bhuma-nayaNa-vayaNa-dasaNacchadehi kara-pAda-kannamAIhiM / taMtaM kareijaha hassae paro attaNA ahsN|| vR-kutkucaH-bhaNDaceSTaH tasya bhAvaH kautkucyaM tad vidyate yasya sa kautkucyavAn / sa ca dvedhAkAyena vAcA ca / tatra bhrU-nayana-vadana-dazanacchadaiH kara-caraNa-karNAdibhizca dehAvayavaistAM tAM ceSTAmAtmanA ahasanneva karoti yathA paro hasati eSa kAyakautkucyavAnucyate // [bhA.1298] vAyAkokkuiopuNa, taMjaMpaijeNa hassae anno / nANAvihajIvarue, kuvvai muhatUrae ceva // vR-vAcA kautkucyavAn punastat kimapi parihAsapradhAnaM vacanaM jalpati yenA'nyo hasati, nAnAvidhAnAM vA mayUra-mAjari-kokilAdInAM jIvAnAM rutAni-kUjitAni 'mukhatUryANi vA' mukhenAtodyavAdanalakSaNAni tathA karoti yathA parasya hAsyamAyAti ||ath dravazIlamAha[bhA.1299] bhAsai duyaM duyaM gacchae adariu vva goviso sre| savvadduyaduyakArI, phuTTai va Thio vi dppennN|| vR-'drutaM drutam' asamIkSya sambhramAvezavazAyobhASate / yazca drutaM gacchati, ka iva? ityAhazaradi darpita iva' darpochara iva 'govRSaH' balIvardavizeSaH |shrdihiprcurcaaridhraanntyaamkssikaadyupdrvrhittyaac govRSo madodrekAducchRGkhalaH paryaTatIti, evamasAvapi niraGkuzastvaritaM tvaritaM gcchti| yazca 'sarvadrutadrutakArI' pratyupekSaNAdInAM sarvAsAmapi kriyANAmatitvaritakArI / yazca darpaNa tIvrodrekavazAt sphuTatIva sthito'pi' svabhAvastho'pi san, gamanAdikriyAmakurvannapItyarthaH / eSa dravazIla ucyte|| atha hAsakaramAha Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/6 [bhA.1300] vesa-vayaNehi hAsaM, janayaMto appaNo presiNc| aha hAsaNo tti bhannai.ghayaNo vva chale niycchNto|| vR-"ghayaNo vva" bhANDa iva pareSAM 'chidrANi' virUpaveSa-bhASAviparyayANi "niyacchaMto"tti nirantaramanveSayan tAzereva veSa-vacanairvicitrairAtmanaH 'pareSAM ca' prekSakANAM hAsyaM 'janayan' utpAdayan athaiSaH 'hAsanaH' hAsyakara iti bhaNyate // atha paravismApakamAha[bhA.1301] surajAlamAiehiM, tu vimhayaM kuNai tvihjnnss| tesuna vimhayai sayaM, AhaTTa-kuheDaehiM ca // vR-surajAlam-indrajAlam AdizabdAd aparakautukaparigrahaH taiH, tathA AhartAH-prahelikAH kuheTakAH-vakroktivizeSarUpAstaizca tathAvidhagrAmyalokaprasiddhairyat 'tadvidhajanasya' tAzasya bAlizaprAyalokasya vismayaM' cittabhramaM karoti svayaMpunasteSu na vismayate eSa paravismApakaH / / uktA kAndI bhAvanA / atha daivakilviSikI bibhAvayiSurAha[bhA.1302] nANassa kevalINaM, dhammAyariyANa savvasAhUNaM / mAI avannAvAI, kivvisiyaM bhAvaNaM kunni|| vR- jJAnasya kevalinAM dharmAcAryANAM sarvasAdhUnAm eteSAmavarNavAdI, tathA 'mAyI' svabhAvanigUhanAdinA mAyAvAn eSa kilviSikI bhAvanAM karotIti niyuktigaathaasmaasaarthH|| atha vyAsArthamAha[bhA.1303] kAyA vayA ya te ciya, te cevapamAya appamAyA y| mokkhAhigArigANaM, joisajoNIhi kiM ca punno|| vR-iha kecid durvidagdhAH pravacanAzAtanApAtakamagaNayanta itthaM zrutasyAvarNaM bruvate, yathASaDjIvanikayAmapiSaTkAyAH prarUpyante, zastraparijJAyAmapitaeva, anyeSvapyadhyayaneSubahuzasta evopavarNyante; evaM vratAnyapi punaH punastAnyeva pratipAdyante; tathA ta eva pramAdA-'pramAdAH punaH punarvarNyante, yathA-uttarAdhyayaneSu AcArAGge vA; evaM ca punaruktadoSaH / kiJca yadi kevalasyaiva mokSasya sAdhanArthamayaMprayAsastarhi 'mokSAdhikAriNAM' sAdhUnAM sUryaprajJaptayAdinA jyotiSazAstreNa yoniprAbhRtena vA kiM punaH kAryam ? na kiJcidityarthaH / teSAmityaM bruvANAnAmidamuttaram-iha pravacane yata eva kAyAdayo bhUyo bhUyaH prarUpyante tad mahatA yatnenA'mI paripAlanIyAH, idameva dharmarahasyamityAdarAtizayakhyApanArthatvAd na punaruktam / yata uktam anuvaadaa-''dr-viipsaa-bhRshaarth-viniyog-hetvsuuyaasu| iisstsmbhrm-vism-gnnaa-smrnnessvpunruktm|| jyotizAstrAdi ca ziSyapravrAjanAdizubhakAryopayagophalatvAt paramparayA muktiphalameveti na kazcid doSaH / gato jJAnAvarNavAdaH / atha kevalyavarNavAdamAha[bhA.1304] egataramuppAe, annonnAvaraNayA duveNhaM pi / kevaladasaNa-nANANamegakAle va egattaM // vR-iha kevalinAmavarNavAdo yathA-kimeSAM jJAna-darzanopayogau krameNa bhavataH? uta yugapat? yadyAdhaH pakSastatoyaMsamayaMjAnAtitaM samayaM na pazyati yaM samayaM pazyati taM samayaM na jAnAtItyeva Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 345 uddezaka H 1, mUlaM-6, [bhA. 1304] mekAntariteutpAde dvayorapi' kevalajJAna-darzanayoranyonyAvaraNatA bhavet, jJAnAvaraNa-darzanAvaraNayoH samUlakASaM kaSitatvAd aparasya cA''vArakasyA'bhAvAt parasparAvArakataivAnayoH prApnotIti bhAvaH |ath yugapaditi dvitIyaH pakSaH kakSIkriyateso'pi nakSodakSamaH, kutaH? ityAha-'ekakAla' yugapad upayogadvaye'GgIkriyamANe vAzabdaH pakSAntaradyotanArtha 'dvayorapi' sAkArA-'nAkAropayogayorekatvaMprApnoti, tulykaalbhaavitvaaditi|atrottrm-ih tathAjIvasvAbhAvyAdevasarvasyApi kevalina ekasmin samaye ekatara evopayogo bhavati na dvau, "savvassa kevalissA, jugavaM do natathi uvaogA" iti vacanAt / yathA cAyameka evaikasamaye upayoga upapadyate tathA vizeSAvazyakAdiSu zrIjinabhadrakSamAzramaNAdibhi pUrvasUribhiH saprapaJcamupadarzita iti nehopadaya'te, grnthgaurvbhyaat| dvitIyapakSAnupapattinodanAtvanabhyupagatopAlambhatvAdAkAzaromantanamiva kevalaM bhavataH prayAsakAriNIti / / atha dharmAcAryAvarNavAdamAha[bhA.1305] jaccAIhi avannaM, bhAsai vaTTai na yAvi uvvaae| ahito chiddappehI, pagAsavAdI ananukUlo / / kR-jAtyAAdizabdAtkulAdibhizca sadbhirasadbhirvAdoSairavarNaMbhASate, yathA-naitevizuddhajAtikulotpannAH, na vA lokavyavahArakuzalAH, nApyeteaucityaM vidantItyAdi / nacApivartate 'upapAte' gurUNAMsevAvRttau, 'ahitaH' anucitavidhAyI, 'chidraprekSI' matsaritayAgurordoSasthAnanirIkSaNazIlaH, 'prakAzavAdI' sarvasamaM gurudoSamASI, 'ananukUlaH' gurUNAmeva pratyanIkaH kUlavAlakavat, eSa dhrmaacaaryaavrnnvaadH||ath sarvasAdhUnAmavarNavAdamAha[bhA.1306] avisahaNA'turiyagaI, anAnuvattIya avi gurUNaM pi| khaNamittapIi-rosA, gihivcchlkaa'isNciaa|| vR-aho! amIsAdhavaH 'aviSahaNAH' nakasyApiparAbhavaMsahante, apitusvapakSa-parapakSApamAne sAte sati dezAntaraM gacchanti, "turiyagaI"tti akAraprazleSAd 'atvaritagatayaH' mAyayA lokAvarjanAya mandagAminaH 'ananuvartinaH' prakRtyaiva niSThurAH 'garUNAmapi' mahatAmapi, AstAM sAmAnyalokasyetyapizabdArthaH, dvitIyo'pizabdaH sambhAvanAyAm, sambhAvyanta evaMvidhA api sAdhava iti, kSaNamAtraprIti-roSAH' tadaiva ruSTAstadaiva ca tuSTA anavasthitacittA ityarthaH, 'gRhivatsalAH' taistaizcATuvacanairAtmAnaM gRhasthasya royanti, 'atisaJcayinaH' subahuvastrakambalyAdisaGgrahazIlAH lobhabahulA iti bhAvaH / atra nirvacanAni-iha sAdhavaH svapakSAdyapamAne yad dezAntaraM gacchanti tad aprItika-paropatApAdibhIrutayA na parAbhavAsahiSNutayA, atvaritagatayo'pi sthAvaratrasajantupIDAparihArArthaM na tu lokaraJjanArtham, ananuvartino'pi saMyamabAdhAvidhAyinyAanuvartanAyA akaraNAtna prakRtiniSThuratayA, kSaNamAtraprIti-roSA api pratanukaSAyatayA nAnavasthitacittatayA, gRhivatsalA api 'kathaM nu nAmAmI dharmadezanAdinA yathA'nurUpopAyena dharmaM pratipadyeran ?' iti budhyA na punazcATukAritayA, saJcayavanto'pi 'mA bhUdu upakaraNAbhAve saMyama-pravacanA-''tmavirAdhanA' iti budhdhA na tu lobhabahulatayeti / / atha mAyidvAramAha[bhA.1307] gUhai AyasabhAvaM, ghAei guNe parassa saMte vi| coro vva sabbasaMkI, gUDhAyAro vitahabhAsI / Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 bRhatkalpa - chedasUtram - 1-1/6 vR- 'gUhati' saMvRNoti 'AtmasvabhAvam' AtmanaH sambandhinaM duSTapariNAmaM bahirbakavRtyA, tathA parasya sambandhinaH 'guNAn' jJAnAdIn sato'pyabhinivezAdinA ghAtayati, caura iva 'sarvazaGkI' pracchannapApakAritayA 'amuko'mukazca matsamakSamitthaM bhaNiSyati' iti sarvasyApi zaGkAM karoti, gUDhaH -mAyAgranthigupila AcAraH pravRttiryasya sa gUDhAcAraH, 'vitathabhASI' mRSAbhASaNazIlaH, eSa mAyI draSTavya iti / uktA kailviSI bhAvanA / athAbhiyogImAha [ bhA. 1308] koua bhUI pasiNe, pasiNApasiNe nimittamAjIvI / iDDi-rasa- sAyaguruto, abhiogaM bhAvanaM kuNai / / vR-Rddhi-rasa- sAtagurukaH san yaH kautukAjIvI bhUtikarmAjIvI praznAjIvI praznapraznAjIvI nimittAjIvI ca bhavati sa evaMvidha AbhiyogIM bhAvanAM karotIti // kautukAdipadavyAkhyAnArthamAha [bhA. 1309] viNhavaNa- homa - siraparirayAi khAradahaNAi~ dhUve ya / asarisavesaggahaNaM, avayAsaNa- utthubhaNa-baMdhA / / vR- bAlAdInAM rakSAdinimittaM striyA vA saubhAgyAdisampAdanAya vizeSeNa snapanaM tad visnapanam, homa H- zAntikAdihetoragnihavanam, siraH parirayaH karabhramaNAbhimantraNam, AdizabdaH svagatAnekabhedasUcakaH, 'kSAradahanAni tathAvidhavyAdhizamanAyAgnau lavaNaprakSeparUpANi, "dhUve a "tti tathAvidhadravyayogagarbhasya dhUpasya saptarpaNam, 'asaddazaveSagrahaNaM' nAma svayamArya sannanAryaveSaM karoti puruSo vA svaM rUpamantarhitya strIveSaM vidadhAtItyAdi, "avayAsaNaM" vRkSAdInAmAliGgApanam, avastobhanam - aniSTopazAntaye niSThIvanena thuthukaraNam, bandhaH kaNDakAdibandhanam etat sarvamapi kautukamucyate // atha bhUtikarma vyAcaSTe [bhA. 1310] bhUI maTTiyAeva, sutte va hoi bhUikammaM tu / vasahI-sarIra-bhaMDagarakkhAabhiyogamAIyA || vR- 'bhUtyA' bhasmarUpayA vidyAbhimantritayA 'mRdA vA', ArdrapAMzulakSaNayA 'sUtreNa vA' tantunA yat parirayaveSTanaM tad bhUtikarmocyate / kimarthamevaM karoti ? ityAha- vasati zarIra- bhANDakAnAM yA stenAdyupadravebhyo rakSA tannimittamabhiyogaH- vazIkaraNam, AdizabdAd jvarAdistambhanaparigrahaH / / atha praznamAha [ bhA. 1311] paNho u hoi pasiNaM, jaM pAsai vA sayaM tu taM pasiNaM / aMguci-paDe, dappaNa- asi-toya- kuDDAI // vR- 'praznastu' devatAdipRcchArUpaH pasiNaM bhaNyate; yadvA yat 'svayam' AtmanA tuzabdAdanye'pi tatrasthAH pazyanti tat pasiNaM prAkRtazailyA'bhidhIyate / kiM tat ? ityAha-aGguSThe "ucciTTha" tti kaMsArAdibhakSaNenocchiSTe paTe-pratIte darpaNe-Adarze asau khaGge toye udake kuDye bhittI AdizabdAd bAhvAdau vA yad devatAdikamavatIrNaM pRcchati pazyati vA sa praznaH / yadi vA "kuddhAi "tti pAThaH, tatra ca kruddhaH prazAnto vA yat tathAvidhakalpavizeSAt pazyati sa prazna iti // praznapraznamAha[bhA. 1312] pasiNApasiNaM sumiNe, vijjAsiddhaM kahei annassa / ahavA AiMkhiNiyA, ghaMTiyasihaM parikahei // Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 347 uddezaka H 1, mUlaM-6, [bhA. 1312] vR-yatsvapne'vatIrNayA vidyayA-vidyAdhiSThAtryA devatayA ziSTaM-kathitaMsad 'anyasmai pRcchakAya kathayati; athavA "AiMkhiNiyA" DombI tasyAH kuladaivataM ghaNTikayakSo nAma sa pRSTaH san karNe kathayati, sA ca tena ziSTaM-kathitaM sadanyasmai pRcchakAya zubhA-'zubhAdi yat parikathayati eSa praznapraznaH // nimittamAha[bhA.1313] tivihaM hoi nimittaM,tIya-paDuppanna-'nAgayaM ceva / - tena na vinA u neyaM, najjai tenaM nimittaM tu|| kRtrividhNbhvtinimittm|tdythaa-atiitNprtyutpnnmnaagtNc| kAlatrayavartilAbhA'lAbhAdiparijJAnahetuzcUDAmaNiprabhRtikaHzAstravizeSa ityarthaH / kutaH? ityAha-'tena' vivakSitazAstravizeSeNa vinA 'jJeyaM lAbhA-'lAbhAdikaMna jJAyata iti lAbhA-'lAbhAdijJAnanimittatvAd nimittmucyte| etAni kautukAdIni yaAjIvati sa tattadAjIvako mantavya iti||ath Rddhi-rasa-sAtagurukaH' itipadavyAkhyAnArthamAha[bhA.1314] eyANi gAravaTThA, guNamANo AbhiogiyaM baMdhe / bIyaM gAravarahio, kuvvaM ArAhaguccaM ca // 'etAni' kautukAdIni Rddhi-rasasAtagauravArthaM 'kurvANaH' prayuJjAnaH san 'AbhiyogikaM' devAdipreSyakarmavyApAraphalaM karma badhnAti / 'dvitIyam' apavAdapadamatra bhavati-gauravarahitaH sannatizayajJAne sati nispRhavRttyA pravacanaprabhAvanArthametAni kautukAdIni kurvannArAdhako bhavati uccairgotraMca karmabaghnAti, tIrthonnatikaraNAditi ||gtaa AbhiyogikI bhAvanA |athaa''suriimaah[bhaa.1315] anubaddhaviggaho ciya, saMsattatavo nimittmaaesii| nikkiva nirAnukaMpo, AsuriyaM bhAvanaM kunni|| vR-anubaddhavigrahaH saMsaktatapA nimittAdezI niSkRponiranukampaH sanAsurIM bhAvanAMkarotIti niyuktigAthAsamAsArthaH / / vistarArthamAha[bhA.1316] niccaM vuggahasIlo, kAUNa ya nANutappae pcchaa| naya khAmio pasIyai, sapakkha-parapakkhao Avi / / vR-'nityaM satataM 'vigrahazIlaH' kalahakaraNasvabhAvaH / kRtvA ca kalahaM nAnutapyate pazcAt, yathA-hA ! kiM kRtaM mayA pApena ? iti / tathA kSAmito'pi' 'kSamyatA mamAyamaparAdhaH' iti bhaNito'pisvapakSa-parapakSayorapi 'na ca' naiva 'prasIdati' prasannatAM bhjtetiivrkssaayodytvaat| atraca svapakSaH sAdhu-sAdhvIvarga, prpkssogRhsthvrgH| eSo'nubaddhavigraha ucyte||athsNskttpsmaah[bhaa.1317] AhAra-uvahi-pUyAsu jassa bhAvo u niccasaMsatto / bhAvovahato kuNaia, tavovahANaM tdtttthaae| vR-AhAropadhi-pUjAsu yasya 'bhAvaH' pariNAmaH 'nityasaMsaktaH' sadApratibaddhaH sa evaM rasagauravAdinA bhAvenopahataH karoti 'tapaupadhAnam' anazanAdikaM tadartham' AhArAdyarthaM yaH saMsaktatapA iti // nimittAdezinamAha[bhA.1318] tiviha nimittaM ekkakka chavvihaM jaM tu vanniyaM puci Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/6 abhimAnAbhinivesA, vAgariyaM AsuraM kuNai // vR- 'trividham' atItAdikAlatrayaviSayaM yat pUrvamihaivAbhiyogikabhAvanAyAM varNitaM tad ekaikaM 'SaDvidhaM' lAbhA-'lAbha - sukha-duHkha- jIvita-maraNaviSayabhedAt SaTaprakAram / Aha AbhiyogikabhavanAnibandhanatayA pUrvamidamuktam ataH kathamidamihAbhidhIyate ? ityAha- 'abhimAnAbhinivezAd' ahaGkAratIvratayA 'vyAkRtaM' prakaTitametad nimittamAsurIM bhAvanAM karoti, anyathA tvAbhiyogikImiti // niSkRpamAha [bhA. 1319] caMkamaNAI sattosa sunikkivo thAvarAisattesu / kAuM ca nANutappai, erisao nikki vo hoi // vR-sthAvarAdisattveSu caGkamaNaM - gamanaM AdizabdAt sthAna zayanA-''sanAdikaM 'saktaH ' kvacit kAryAntare vyAsaktaH san 'suniSkRpaH ' suSThugataghRNo nizUkaH karotitI zeSaH / kRtvA ca teSu caGkramaNAdikaM nAnutapyate, kenacid noditaH san pazcAttapapurassaraM mithyAduSkRtaM na dadAtItyarthaH / Izo niSkRpo bhavati, idaM niSkRpasya lakSaNamiti bhAvaH / / niranukampamAha[bhA. 1320 ] jo uparaM kaMpataM, daddUNa na kaMpae kaDhinabhAvo / sou niranukaMpa, aNu pacchAbhAvajoeNaM // vR- yastu 'paraM' kRpAspadaM kutazcid bhayAt kampamAnamapidRSTvA kaThinabhAvaH san na kampate eSa niranukampaH / kutaH ? ityAha- anuzabdena pazcAdbhAvavAcakena yo yogaH samabandhastena, kimuktaM bhavati ? -anu-pazcAd duHkhitasattvakampanAdanantaraM yat kampanaM sA anukampA, nirgatA anukampA asmAditi niranukampa ucyate // uktA AsurI bhAvanA / samprati sAmmohImAha [bhA. 1321] ummaggadesaNA 1 maggadUsaNA 2 maggavippaDIvattI 3 / moheNa ya 4 mohittA 5, sammohaM bhAvanaM kuNai // vR- unmArgadezanA 1 mArgadUSaNA 2 mArgavipratipattizca 3 yasya bhavatIti vAkyazeSaH, mohena ca yaH svayaM muhyati 4, evaM kRtvA paraM ca mohayitvA 5 sAmmohIM bhAvanAM karotIti niryuktigAthAsamAsArthaH // athainAmeva vivarISurAha [ bhA. 1322 ] nANAi adUsiMto, tavvivarIyaM tu uvadisai maggaM / ummaggadesao esa Aya ahio paresiM ca / / - 'jJAnAdIni' pAramArthikamArgarUpANyadUSayan 'tadviparItaM' jJAnAdiviparItamevopadizati 'mArgaM' dharmasambandhinam, eSa unmArgadezakaH / ayaM cAtmanaH pareSAM ca bodhibIjopaghAtAdinA 'ahitaH' pratikUla ityeSA unmArgadazanA / / atha mArgadUSaNAmAha [bhA. 1323] nANAdi tihA maggaM, dUsayae je ya maggapaDivannA / abuho paMDiyamANI, samuTThito tassa ghAyAe // vR- jJAnAdikaM 'tridhA' trividhaM pAramArthikaM mArgaM svamanISikAkalpitairjAtidUSaNairdUSayati, ye ca tasmin mArgepratipannAH sAdhvAdayastAnapi dUSayati, 'abudhaH' tattvaparijJAnavikalaH, 'paNDitamAnI' Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddeza : 1, mUlaM- 6, [bhA. 1323] 349 durvidagdhaH, 'samutthitaH'udyataH 'tasya' pAramArthikamArgasya 'ghAtAya ' nirloThanAyeti, eSA mArgadUSaNA / / mArgavipratipattimAha [bhA. 1324] jo na tameva maggaM, dUseumapaMDio satakkAe / ummaggaM paDivajjai, akoviappA jamAlIva // kR-yaH punaH 'tameva' paramArthikaM mArgamasadbhirdUSayitvA 'apaNDitaH' sadbuddhirahitaH san ''svatarkayA' svakIyamithyAvikalpena dezata unmArgaM pratipadyate 'akovidAtmA' samyak zAstrArthaparijJAnavikalo jamAlivat, yathA'sau bhagavadvacanaM kriyamANaM kRtam" iti dUSayitvA "kRtameva kRtam" iti pratipannavAn / eSA mArgavipratipattiH // atha mohadvAramAha [bhA. 1325] bhAvovahayamaIo, mujjhai nANa-caraNaMtarAIsu / iDIo a bahuvihA, dahUM paratitthiyANaM tu / / vR-bhAvena zaGkAdipariNAmenopahatA- dUSitA matiryasya sa bhAvopahatamatikaH evaMvidhaH 'muhyati' vaicityamupayAti jJAna- caraNAntarAdiSu / jJAnAntarANi nAma jJAnavizeSAH, tadviSayo vyAmoho yathA-yadi nAma paramANvAdisakalarUpidravyAvasAnaviSayagrAhakatvena saGkhyAtItarUpANyavadhijJAnAni santi tta kimapareNa manaH paryavajJAnena ? iti / caraNAntaravyAmoho yathA-yadi sAmAyikaM sarvasAvadyaviratirUpaM chedopasthApanIyamapyevaMvidhameva tat ka nAmAnayorvizeSaH ? AdizabdAd darzanAntara-matAntara-vAcanAntarAdiparigrahaH / 'RddhIzca bahuvidhAH' anekaprakArAH samRddhIH paratIrthikAnAM dRSTvA yad muhyati sa moha ucyate // atha paraM mohayitveti vyAcaSTe - bha. (1326 ] jo puna mohei paraM, sabbhAveNaM va kaiaveNaM vA / sammohabhAvaNaM so, pakarei abohilAbhAya // vR- punaH zabdo vizeSaNe, yaH puH sanmArgAt 'param' anyaM prANina 'mohayati' cittavibhramaM nayati 'sadbhAvena vA' satyenaiva 'kaitavena vA' parikalpanayAsa sambhohabhAvanAM prakaroti, 'abodhilAbhAya ' abodhiphalAdAyinImityarthaH / uktA sAmmohI bhAvana / atA''sAM bhAvanAnAM sAmAnyataH phalamAha eAo bhAvanAo, bhAvittA devaduggaiM jaMti / tatto vi cuyA saMtA, pariMti bhavasAgaramanaMtaM / / vR- etA bhAvanAH 'bhAvayitvA' abhyasya 'devadurgatiM' kAndarpikAdidevagatirUpAM yAnti saMyatA api / 'tato'pi' devadurgatezvyutAH santaH paryaTanti 'bhasAgaraM' saMsArasamudramanantamiti // uktA aprazastA bhAvanAH / samprati prazastabhAvanA abhidhitsurAha [bhA. 1328] [bhA. 1327] veNa satteNa sutte, gatteNa baleNa ya / tulanA paMcahA vuttA, jinakappaM paDivajjao // tapasA sattvena sUtreNa ekatvena balena ca evaM 'tulanA' bhAvanA paJcadhA proktA jinakalpaM pratipadyamAnasyeti niryuktigAthAsamAsArthaH // atha vistarArthamabhidhitsurAhajo je aNabbhattho, porisimAI tavo utaM tiguNaM / kuNai chuhAvijayaTThA, girinaisIheNa diTTaMto // [bhA. 1329] Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 bRhatkalpa-chedasUtram - 1-1/6 vR- yad yena pauruSyAdikaM tapaH 'anabhyastaM' sAtmIbhAvamanAnItaM tat 'triguNaM' trIn vArAn karoti / yathA-prathamaM pauruSIM vAratrayAsevanena sAtmI bhAvamAnIya tataH pUrvArddha tathaivAsevya sAtmIbhAvamAnayati; evaM nirvikRtikAdiSvapi draSTavyam / kimartham ? ityAha- kSudvijayArtham, yathA kSutparISahasahane sAtmyaM bhavatItyarthaH / atra ca girinadIsiMhena dRSTAntaH yathA'sau pUrNAM girinadIM taran parataTe cihnaM karoti, yathA-amukapradeze vRkSAdyupalakSite mayA gantavyamiti, sa ca taran tIkSmenodakavegenApahriyate tato vyAvRtya bhUyaH praguNamevottarati, yadi hiyate tato bhUyastathaivottarati, evaM yAvat sakalAmapi girinadIM praguNamevottarItuM na zaknoti tAvat taduttaraNAbhyAsaM na muJcati / evamayamapi yAvad vivakSitaM tapaH sAtmIbhAvaM na yAti tAvat tadabhyAsaM na muJcati / etadevAha[bhA. 1330] ekkkaM tAva tavaM, karei jaha tena kIramANeNaM / hAnI na hoi jaiA, vi hojja chammAsuvassaggo // vR- ekaikaM tapastAvat karoti yathA 'tena' tapasA kriyamANenApi vihitAnuSThAnasya hAnirna bhavati / yadA'pi kathaJcid bhavet SaNmAsAn yAvad 'upasargaH' devAdikRto'neSaNIyakaraNAdirUpastadA'pi SaNmAsAn yAvaduSita Aste na punaraneSaNIyamAhAraM gRhNAti / / tapasa eva guNAntaramAha [bhA. 1331] appAhArassa na iMdiyAi~ visaesu saMpavattaMti / neva kilammai tavasA, rasiesu na sajjae yAvi / / vR-tapasA kriyamANenAlpAhArasya sato nendriyANi 'viSayeSu' sparzAdiSu sampravartante, na ca 'klAmyati' bAdhAmanubhavati tapasA, naivaca 'rasikeSu' snigdha-madhareSvazanAdiSu 'sajati' saGgaMkaroti, teSu paribhogAbhAvenAdarAbhAvAt / / api ca [ bhA. 1332] tavabhAvaNAi paMciMdiyANi daMtANi jassa vasamiti / iMdiyajoggA (gA) yario, samAhikaraNAi~ kArayae / / vR-tapobhAvanayA hetubhUtayA 'paJca' iti paJcasaGkhyAkAnIndriyANi dAntAni santi yasya 'vazam' AyattatAmAgacchanti saH 'indriyayogyA (gA) cArya' indriyapraguNanakriyAguru 'samAdhikaraNAni ' samAdhivyApArAn kAzyati indriyANi yathA yathA jJAnAdiSu samAdhirutpadyate tathA tathA tAni kArayatItyarthaH / uktA tapobhAvanA / atha sattvabhAvanAmAha [bhA. 1333] je vi ya puvviM nisi niggamesu visahiMsu visahiMsu sAhasa bhayAI / ahi-takkara- govAI, visiMsu ghore ya saMgAme // vR-ye'pi ca rAjapravrajitAdayaH pUrvaM gRhavAse 'nizi' rAtrau vIracaryAdinA nirgameSu sAdhvasamahatukabhayarUpaM bhayaM sahetukaM te ahi-taskara - gopAdisambandhinI 'vyaSahan' viSoDhavantaH, ghore ca saGgrAme sAttvikatayA "visiMsu"tti prAvizan te'pi jinakalpaM pratipitsavaH sattvabhAvanAmavazyaM bhAvayanti / / katham ? iti ced ucyate [bhA. 1334] pAsuttANa tuyaTTaM, soyavvaM jaM ca tIsu jAmesu / thovaM thovaM jiNai u, bhayaM ca jaM saMbhavai jattha // vR- yat sthavirakalpikAnAM pArzvata uttAnakaM vA tuvagvarttanam, yacca kAraNe triSu 'yAmeSu' Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM-6, [bhA. 1334] 351 prahareSu 'suptavyaM' zayanam, kAraNAbhAve tu yat tRtIyaprahare suptavyaM tat sarvamapi stokaM stokaM jayati zanaiH zanairityarthaH, 'bhayaM ca ' mUSikAdijanitaM yad 'yatra' upAzrayAdiSu sambhavati tat tatra jayati / atra ca sattvabhAvanAyAM paJca pratimA bhavanti / tA evAha [bhA. 1335 ] paDhamA uvassayammI, viiyA bAhi taiyA caukka mmi / sunnadharammi cautthI, taha paMcamiyA susANammi // vR- prathamA pratimA upAzraye 1 dvitIyA upAzrayAd bahi 2 tRtIyA 'catuSke' catvare 3 caturthI zUnyagRhe 4 paJcamI zmazAne 5 / / tatra prathamAM tAvadAha [bhA. 1336 ] bhogajaDhe gaMbhIre, uvvarae koTThae aliMda vA / tanusAi jAgaro vA, jhANaTThAe bhayaM jiNai // vR-" -"bhogajaDhe" aparibhogye 'gambhIre' sAndhakAre upAzrayasatke'pavarake vA koSThake vA alindake vA 'tanuzAyI' stokanidrAvAn 'jAgrad vA' nidrAmakurvan 'dhyAnArthaM' zubhAdhyavasAyasthairyahetoH prasupteSu zeSasAdhuSu kAyotsargasthito bhayaM jayati // katham ? ityAha [bhA. 1337] chikkassa va khaiyassa va, mUsigamAIhi vA nisicarehiM / jaha sahasA na vi jAyai, romaMcubbheya cADo vA // vR- spRSTasya vA khAditasya vA mUSakaiH AdigrahaNAd mArjArAdibhiH 'nizAcaraiH' rAtriparibhramaNazIlaiH yathA sahasA nApi jAyate 'romAJca bhedaH ' bhayodrekajinito romoddharSa 'cADo' vA palAyanaM tathA sattvabhAvanayA''tmA bhAvayitavyaH // uktA prathamA pratimA / atha dvitIyAdikAzcato'pyatidizannAha [bhA. 1338] savisesatarA bAhiM, takkara - Arakkhi- sAvayAIyA / sunnaghara-susANesu ya, savisesatarA bhave tivihA / / vR- yAnyupAzrayapratimAyAM bhayAnyuktAni tAnyupAzrayAd bahi pratimAyAM savizeSatarANi taskarA''rakSika-zvApadAdibhayasahitAni mantavyAni / zUnyagRha- zmazAnayoH cazabdAt catuSke ca savizeSatarANi 'trividhAni divya - mAnuSya-tairazcopasargarUpANi bhayAni bhavanti, tAnyapi samyag jayatIti prakramaH // asyA eva bhAvanAyAH phalamAha [bhA. 1339] devehi bhesio vi ya, diyA va rAto va bhImarUvehiM / to sattabhAvanA, vahai bharaM nibbhao sayalaM // vR- tata evaM sattvabhAvanayA svabhyastayA divA vA rAtrau vA bhImarUpairderbheSito'pi 'bharaM ' jinakalpabhAraM sakalamapi nirbhayaH san vahatIti / gatA sattvabhAvanA / atha sUtrabhAvanAmAha[bhA. 1340] jai vi ya sanAmamiva pariciyaM suaM aNahiya- ahINavannAI / kAlaparimANaheuM, tahA vi khalu tajjayaM kuNai / / vR-yadyapi svanAmeva tasya zrutaM paricitam 'anadhikA'hInavarNAdi' anatyakSaraM ahInAkSaram AdizabdAd avAyaviddhAkSarAdiguNopetaM ca tathApi kAlaparimANahetoH 'tajjayaM' zrutAbhyAsaM karoti / / katham ? iti ced ucyate [bhA. 1341] ussAsAo pANU, tao ya thovo tao vi ya muhutto / Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 352 muhuttehi porisIo, jANei nisA ya divasA ya // vR- zrutaparAvarttanAnusAreNaiva samyagucchvAsamAnaM kalayati, tata ucchvAsAt 'prANaH ' ucchvAsanizvAsAtmakaH, tatasca prANAt 'stokaH' saptaprANamAnaH, tato'pi ca stokAd 'muhUrta' ghaTikAdvayamAnaH, muhUrtaizca pauruSyastena bhagavatA jJAyante, tAbhizca pauruSIbhirnizAzca divasAMzca jAnAti // tathA [bhA. 1342 ] mehAIchanne suvi, ubhaokAlamahavA uvasagge / hAi bhikkha paMthe, nAhii kAlaM vinA chAyaM // vR-meghAdinA cchanneSvapi - anupalakSyeSu vibhAgeSu 'ubhayakAlaM kriyANAM prArambha-parisamAptirUpam, athavA 'upasarge' divyAdI divasa - rajanyAdivyatyayakaraNalakSaNe prekSAdeH- upakaraNapratyupekSAyA AdizabdAdAvazyakaraNAdeH "bhikkha"tti bhikSAyAH "paMthi" tti mArgasya vihArasyetyarthaH, eteSAM sarveSAmapi yaH kAlastaM chAyAM vinA svayameva jJAsyati / / atha sUtrabhAvanAyA eva guNAnAha[bhA. 1343 ] egaggayA sumaha nijjarA ya neva bhinanammi palimaMtho / na parAhINaM nANaM, kAle jaha maMsacakkhaNaM // vR- zrutaparAvarttanayA cittasyekAgratA bhavati, sumahatI ca nirjarA bhavati svAdhyAyavidhAnapratyayA, naivacchAyAmApane 'palimanthaH' sUtrArthavyAghAtalakSaNaH, naca 'kAle' pauruSyAdikAlaviSayaM 'parAdhInaM' sUryacchAyAyattaM jJAnam yathA anyeSAM 'mAMsacakSuSAM' chadmasthAnAM sAdhUnAm / / upasaMharannAha[bhA. 1344 ] suyabhAvanAe nANaM, daMsaNa tavasaMjamaM ca pariNamai / to uvaogaparino, suyamavvahito samANei // vR- zrutabhAvanayA AtmAnaM bhAvayan jJAnaM darzanaM tapaH pradhAnaM ca saMyamaM samyak pariNamayati / tataH 'upayogaparijJaH zrutopayogamAtreNaiva kAlaparijJAtA "sutaM" ti zrutabhAvanAmavyathitaH san samApayatIti / / gatA sUtrabhAvanA / athaikatvabhAvanAmAha bRhatkalpa-chedasUtram - 1-1/6 " [bhA. 1347] [bhA. 1345 ] jai vi ya puvvamamattaM, chinnaM sAhUhi dAramAIsu / AyariyAimamattaM, tahA vi saMjAyae pacchA / / vR-yadyapi ca pUrvaM-gRhavAsakAlabhAvi mamatvaM sAdhubhi dArAH kalatraM teSu AdigrahaNAMt putrAdiSu cchinnameva tathApyAcAryAdiviSayaM mamatvaM 'pazcAt ' pravrajyAparyAyakAle saJjAyate // tacca kathaM parihApayitavyam ? ucyate [ bhA. 1346] diTThinivAyA''lAve, avaropparakAriyaM sapaDipucchaM // parihAsa miho ya kahA, puvvapavattA parihavei // vR- gurvAdiSu ye pUrvaM dRSTinipAtAH sannigdhAvalokanAni ye ca taiH sahA''lApAstAn, tathA 'parasparopakAritAM' mitho bhakta - pAnadAna grahaNAdyupakAram, 'sapratipRcchaM' sUtrArthAdipratipRcchayA sahitaM 'parihAsaM' hAsyaM 'mithaH kathAzca' parasparavArttAH pUrvapravRttAH sarvA api parihApayati / tatazca tanuIkayammi puvvaM, bAhirapemme sahAyamAIsu / AhAre uvahimmiya, dehe ya na sajjae pacchA // Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka H 1, mUlaM-6, [bhA. 1347] vR-sAyaH-saGghATikasAdhustadviSayeAdizabdAdAcAryAdiviSaye cabAhyapremaNipUrvaM 'tanukIkRte' parihApite sati tataH pazcAdAhAre upadhau dehe ca 'na sajati' na mamatvaM kroti|| tataH kiM bhavati? ityAha[bhA.1348] puTviM chinnamamatto, uttarakAlaM vavijamANe vi| sAbhAviya iare vA, khubbhai daTuM na sNgie| vR-pUrvaM 'chinmamatvaH' 'sarve'pajIvAasakRdanantazovAsarvajantUnAMsvajanabhAvena zatrubhAvena casaJAtAH, ataH ko'trasvajanaH? ko vAparaH?' itibhAvanayAtruTitapremabandhaH san 'uttarakAlaM' jinakalpapratipattyanantaraM vyApAdyamAnAnapi saGgatikAn' svajanAn svAbhAvikAn 'itarAn vA' vaikriyazaktyA devAdinirmitAn dRSTvA 'na kSubhyati' dhyAnAnna calati / / atra dRSTAntamAha[bhA.1349] pupphapura pupphakeU, pupphavaI devijuyalayaM pasave / puttaM ca puSpacUlaM, dhUaMca sanAmiaMtassa / / [bhA.1350] sahavaDDiyA'nurAgo, rAyattaM ceva pusspcuulss| gharajAmAugadANaM, milai nisiM kevalaM tenaM / / [bhA.1351] pavvajjA ya nariMde, anupavvayaNaM ca bhAvanegatte / vImaMsA uvasagge, viDehi samuhaMca kaMdanayA / / vR-puSphapuraMnayaraM / tattha pupphakeUrAyA, pupphavaI devI / sA annayAjugalayaM pasUyA-pupphacUlo dAraopuSphacUlA daariyaa|taanidovishvddddiyaannipropprNaiiv anurttaanni|anyaapussphcuulo rAyA jAo / pupphacUlA rAiNA ghara jAmAugassa dinA / sA ya divasaM savvaM bhAuNA smNacchi| annayA pupphacUlo rAyA pvvio| aNurAgeNaM pupphacUlA vi bhaginI pabviyA / so ya puSphacUlo annayA jinakappaM paDivajiukAmo egattabhAvamAe appANaM bhAvei / io ya egeNaM deveNaM vImaMsaNAnimittaM pupphacUlAe ajjAe rUvaM viuviUNaMtaM dhuttA dharisiuM pavattA / puSphacUlo ya anagAro tenaM ogAseNaM volei|taahe sApupphacUlA ajjA jeTuJja ! saraNaMbhavAhi' tivaahri|so ya bhagavaM vucchinnapemabaMdhaNo "egohanasthi me ko vi, nAhamannassa kssi|" iccAi egattabhAvanaM bhAviMto gao saTThANaM / evaM egattabhAvanAe appA bhAveyavvotti // ___ gAthAkSarayojanA tvevam-puSpapure puSpaketU rAjA / puSpavatI devI yugalaM prasUte / vartamAnanirdezastatkAlavivakSayA / putraM ca puSpacUlaM duhitAM ca tasya 'sanAmikAM' samAnAbhidhAnAm / tayozca sahavarddhitayoranurAgaH / rAjatvaM caiva puSpacUlasya / puSpacUlAyAzca gRhajAmAtre dAnam / sA ca 'tena' bhatrI samaM kevalaM 'nizi' rAtrau milati ||prvrjyaa ca 'narendre' pusspcuulaakhye| tadanupravrajanaM ca puSpacUlAyAH / tato jinakalpaM pratipitsurekatvabhAvanAM bhAvayituM lagnaH / vimarza' parIkSA / tadarthaM devenopasarge kriyamANe viTaiH sammukhIM puSpacUlAM kRtvA gharSaNaM kartumArabdham / tataH 'krandanA' Arya! zaramaM zaraNamiti ||athopsNhaarmaah[bhaa.1352] egattabhAvanAe, na kAmabhoge gaNe sarIre vaa| sajjai veraggagao, phAsei anuttaraM krnnN|| [18|23] Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 bRhatkalpa-chedasUtram - 1-1/6 vR- ekatvabhAvanayA bhAvyamAnayA 'kAmabhogeSu' zabdAdiSu 'gaNe' gacche zarIre vA 'na sajati' na saGgaM karoti, kintu vairAgyagataH san 'spRzati' ArAdhayati 'anuttaraM karaNaM' pradhAnayogasAdhanaM jinakalpaparikarmeti / / gatA ekatvabhAvanA / atha balabhAvanA / tatra balaM dvidhA- zArIrabalaM bhAvabalaM ca / tatra bhAvabalamAha [bhA. 1353] bhAvou abhissaMgo, so upasattho va appasattho vA / - guNaou rAgo, apasattha pasatthao ceva / / vR- bhAvo nAma abhiSvaGgaH / 'sa tu' sa punarabhiSvaGgo dvidhA -prazasto'prazastazca / tatrApatyakalatrAdiSu snehajanito yo rAgaH so'prazastaH, yaH punarAcAryopAdhyAyAdiSu guNabhahumAnapratyayo rAgaH sa prazastaH / tasya dvividhasyApi bhAvasya yena mAnasAvaSTambhenAsau vyutsargaM karoti tad bhAvabalaM mantavyam / zArIramapi balaM zeSajanApekSayA jinakalpArhasyAtizAyikamiSyate // Aha tapo - jJAnaprabhRtibhirbhAvanAbhirbhAvayataH kRzataraM zarIraM bhavati tataH kuto'sya zArIrabalaM bhavati ? iti ucyate [bhA. 1354 ] kAmaM tu sarIrabalaM, hAyai tava-nANabhAvanajuassa / dehAvaca vi satI, jaha hoi dhiI tahA jayai // vR- 'kAmam' anumataM 'tuH' avadhAraNe anumatamevAsmAkaM yat tapo - jJAnabhAnAyuktasya zarIrabalaM hIyate, paraM dehApacaye'pi sati yathA 'dhRtiH' mAnasAvaSTabhalakSaNA nizcalA bhavati tathA'sau yatate, dhRtibalena samyagAtmAnaM bhAvayatItyarthaH / / Aha itthaM dhRtibalena bhAvayataH ko nAma guNaH syAt ? ucyate [ bhA. 1355 ] kasiNA parIsahacamU, jai uTThijAhi sovasaggA vi / duddhara pahakaravegA, bhayajaNaNI appasattANaM // vR- 'kRtsnA' sampUrNA 'parISahacamUH' mArgAcyavana-nirjarArthaM pariSoDhavyAH parISahAH kSudhAdayasta eva teSAM vA camUH senA sA yadi 'uttiSTheta' sammukhIbhUya paribhavanAya praguNIbhavet 'sopasargA'pi ' divyAdyupasargekRtasahAyakA'pi, tathA "duddharapahakaravega " tti durddharaM durvahaM panthAnaM samyagdarzanAdirUpaM mokSamArgaM karotIti durddharapathakarastathAvidho vegaH prasaroyasyAH sA durddharapathakaravegA, 'bhayajananI' saMtrAsakarI 'alpasattvAnAM' kApuruSANAm // [ bhA. 1356 ] dhiidhaNiyabaddhakaccho, johei anAulo tamavvahio / balabhAvaNA dhIro, saMpunnamaNoraho hoi // vR-tAmevaMvidhAmapi sa jinakalpaM pratipattukAmo yodhayati / kathambhUtaH ? dhRtireva dhaNiyamatyarthaM baddhA kakSA yena sa tathA 'anukulaH' autsukyarahitaH 'avyathitaH ' niSprakampamanAH sa balabhAvanayA tAM yodhayitvA 'dhIraH' sattvasampannaH san sampUrNamanoratho bhavati, parISahopasargAn parAjitya svaptijJAM pUrayatItyarthaH // api ca [bhA. 1357 ] dhii-balapurassarAo, havaMti savvA vi bhAvanA etA / taM tu na vijai sajjhaM jaM dhiimaMto na sAhei // vR- sarvA apyetAstapaHprabhRtayo bhAvanA dhRti-balapurassarA bhavanti, nahi dhRti - balamantareNa Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM-6, [bhA. 1357] 355 pANmAsikatapaHkaraNAdyanuguNAstAH tathA bhAvayituM zakyante / kiJca tattu tat punaH 'sAdhyaM' kAryaM jagati na vidyate yad 'dhRtimAn sAttvikaH puruSo na sAdhayati "sarvaM sattve pratiSThitam" iti vacanAt / etena "avvocchittI maNa" ityAdidvAragAthAyAH "uvasaggasahe" iti yat padaM tad bhAvitaMmantavyam, blbhaavnyaaupsrgshtvbhaavaaditi||gtaablbhaavnaa|ath "uvasaggasahe ya"tti ityatra yaH cazabdaH so'nuktasamuccaye varttate, atastadarthalabdhaM vidhizeSamAha[bhA.1358] jinakappiyapaDirUvI, gacche vasamANa duviha prikmm| tatiyaM bhikkhAyariyA, paMtaM lUhaM abhighiiyaa|| vR-evamasau paJcabhirbhAvanAbhirbhAvitAntarAtmA jinakalpikasya pratirUpI-tadanurUpobhUtvA gaccha eva vasan dvividhaM parikarmavakSyamANanItyA kroti|tthaa tRtIyasyAMpauruSyAMbhikSAcaryA, tatrApi prAntaM rUkSamAhAraM gRhNAti, eSaNA ca 'abhigRhItA' abhigrahayukta // tathA[bhA.1359] pariNAma-jogasohI, uvahivivego ya gnnvivegoy| sijA-saMthAravisohaNaM ca vigiivivegoy|| vR-pariNAmasya gurvAdimamatvavicchedena yogAnAM cAvazyakavyApArANaM yathAkAlameva karaNena zuddhi tathA prAktanasyopadherviveko gaNavivekazca zayyA-saMstArasya vizodhanaMca vikRtivivekazca tadA tena krtvyH|| [bhA.1360] to pacchimammi kAle, sappurisaniseviyaM paramaghoraM / pacchA nicchayapatthaM, uvei jinakappiyavihAraM / / vR-tataH 'pazcime kAle' tIrthAvyavacchittikaraNAnantaraM 'satpuruniSevitaM' dhIrapuruSArAdhitaM 'paramaghoraM' atyantaduranucaraM pazcAd Ayatau nizcayapathyam' ekaanthitNjinklpikvihaarmupaiti|| atha dvividhaM parikarma vyAkhyAnayati[bhA.1361] pANI paDiggaheNa va, saccela nicelao jahA bhviyaa| sotena pagAreNaM, bhAvei anAgayaM ceva / / vR-dvividhaM parikarma, tadyathA-pANiparikarma pratigrahaparikarma ca; athavA sacelaparikarma acelaparikarma ca / tatra yo yathA pANipAtradhArakaH pratigrahadhArako vA sacelako acelako vA bhavitA sa tenaiva prakAreNa pANipAtrabhojitvAdinA anAgatamevA''tmAnaM bhaavyti|| prakArAntaramAha[bhA.1362] AhAre uvahimmi ya, ahavA duvihaM tu hoi parikammaM / paMcasu adosuaggaha, abhiggaho annayariyAe / vR-athavA dvividhaM parikarma AhAre upadhau ca / tatrAhAraM tAvadasau tRtIyapauruSyAmavagADhAyAM gRhnnaati,tNcaalepkRtmev| tatrApyaMsRSTAdInAMsaptAnAMpiNDaiSaNAnAMmadhyAd dvayoH' AdhayoreSaNayoH 'agrahaH' sarvathaivAsvIkAraH,uparitanISu paJcasu uddha taa-'lplepaa-'vgRhiitaa-prgRhiitojjhitdhrmikaasugrhnnm| tatrApyabhigraho'nyatarasyAmeSaNAyAm, ekayA bhaktamaparayA pAnakamiti niyantraya zeSAbhistisRbhistisRbhistaddivasamagrahaNamityarthaH / upadhau tu vastra-pAtrayoH pratimAcatuSTayaM yat pIThikAyAmuktaM tatrAdyadvayavarjamuttarayoreva grahaNam / tatrApyaparasyAmabhigrahaH // Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/6 atha "paMtaM lUhaM"ti vyAcaSTe[bhA.1363] nipphAva-caNakamAI, aMtaM paMta tu hoi vAvannaM / neharahiyaM tulUha, jaMvA abalaM sabhAveNaM / / kRnisspaavaaH-vllaashcnnkaaHprtiitaaaadishbdaatkulmaassaadikNcaantmityucye|praantNpunstdev 'vyApanaM vinaSTaM kuthitamityarthaH / yatpunaHsneharahitaMtadrUkSam, yadvA svabhAvena abalaM rabbAdikaM tadapi rUkSa mantavyam / / atraiva vidhivizeSamAha[bhA.1364] ukkuDayAsanasamuI, karei puddhviisilaaisuvvese| paDivanno puna niyamA, ukkuDuo kei u bhayaMti // [bhA.1365] taMtuna jujui jamhA, anaMtaro natti buumipribhogo| tammi ya hu tassa kAle, ovaggahitovahI natthi // vR-utkuTukAsanasya "samuiM" ti dezIvacanatvAd abhyAsaM karoti, 'pRthivIzilAdiSu vA' pRthvIzilApaTTake AdizabdAd apareSvapitathAvidhayathAsaMstRteSuupavizedvA / jinakalpa pratipannaH punarniyamAdutkuTuka eva / kecid 'bhajanti' vikalpaM kurvanti-utkuTako vA tiSThedupavizedvA, tattu nayujyate, yasmAd 'anantaraH' avyavahito nAsti sAdhUnAMtAvad bhUmiparibhogaH, "suddhapuDhavIe nanisie" tivacanAta; tasmizcajinakalpakAle aupagrahikopadhirnAsti, tadabhAvAca niSadyA'pi nAstIti gamyate, tatazcArthAdApannaM utkuTaka eva tiSThati // uktazcazabdasUciko vidhizeSaH / atha vaTavRkSadvAramAha[bhA.1366] davvAI anukUle, saMghaM asatI gaNaM smaahuuy| jina gaNahare ya caudasa, abhinna asatI ya vddmaaii|| vR-itthamAtmAnaMparikaHdravye AdizabdAt kSetre kAle bhAveca anukUle prazastesaGghamIlayitvA saGghasya 'asati' abhAvegaNaM svakIyamavazyameva samAhUyatataHprathamaM jinaH-tIrthakarastasyAntike tadabhAve gaNadharasannidhAne tadalAbhe caturdazapUrvadharAntike tadasambhave'bhinnadazapUrvadharapArve tasyApyasati vaTavRkSasyAdhaAdigrahaNAt tadaprAptAvazokA-'khatthavRkSAdInAmadhastA jinakalpaM pratipadyate // kena vidhinA? ityAha[bhA.1367] gaNi gaNaharaM ThavittA, khAme aganI u kevalaM khaame| savvaM ca bAla-vuTuM, puvvaviruddhe viseseNaM / vR-'gaNI' gacchAdhipAcAryasapUrvamitvarAnikSiptagaNaMsvaziSyaM gaNadharaM sthApayitvA zramaNasaGgha kSamayati / "agani"tti yastugaNI na bhavati kintu sAmAnyasAdhuH sa kevalaM kSamayati na tu kamapi sthApayati / kiM punaH kSamayati? ityAha-'sarva' sakalamapi saGgha cazabdAt tadabhAve svagacchaM bAla vRddhAkulam / ye ca 'pUrvaviruddhAH' prAgvirAdhitAstAn vizeSeNa kSamayati / / kathaM punaH? ityAha[bhA.1368] jai kiMci pamAeNaM, na suTu bhe vaTTiyaM mae puTviM / taMbhe khAmemi ahaM, nissallo nikkasAo a|| vR- yadi kiJcat 'pramAdena' anAbhogAdinA na suSThu 'bhe' bhavatAM mayA vartitaM pUrvaM tad "bhe" yuSmAn kSamayAmyahaM nizalyo niSkaSAyazca // itthaM tena kSamite sati zeSasAdhavaH kiM kurvanti ? Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM-6, [bhA. 1368] 357 - ityAha[bhA.1369] AnaMdaaMsupAyaM, kuNamANA te vibhuumigysiisaa| khAmiti jaharihaM khalu, jahAriM khAmitA tenaM / / kRte'pi sAdhava AnandAzrupAtaM kurvANAH bhUmigatazIrSA' kSitinihitazirasaH santaH kSamayanti 'yathArha' yo yo ratnAdhikaH sa sa prathamamityarthaH, tenAcAryeNa 'yathArha' yathAparyAyajyeSThaM kSAmitAH santa iti / athetthaM kSAmaNAyAM ke guNAH? ityAha[bhA.1370] khAmiMtassa guNA khalu, nissallaya vinaya dIvaNA mgge| lAdhaviyaM egattaM, appaDibaMdho a jinkppe|| vR- jinakalpe pratipadyamAne sAdhUn kSamayataH khalvete guNAH / tadyathA-'nizalyatA' mAyAdizalyAbhAvo bhavati / vinayazca prayukto bhavati |maargsy dIpanA kRtA bhavati, itthamanyairapi kSAmamakapurassaraM sarvaMkartavyamiti / 'lAghavam' aparAdhabhArApagamatoladhubhAva upjaayte| "ekatvaM' 'kSAmitAmayA'mI sAdhavaH, itaUrddhameka evAsmi' ityanudhyAnaM bhvti| apratibandhazca' mamatvasya cchinnatvAd bhUyaH ziSyeSu pratibandho na bhavati ||ath nijapadasthApitasya sUreranuziSTimAha[bhA.1371] aha te sabAla-vuDDo, gaccho sAija naM apritNto| eso huparaMparato, tumaM piaMte kuNasu evaM // vR-aaiSaH 'te' tava sabAla-vRddho gaccho nisRSTa iti zeSaH, ataH 'aparitAntaH' anirvinaH "NaM" enaM gacchaM 'sAtayeH' saGgopAyeH, smAraNA-vAraNAdinA samyak pAlayerityarthaH / na ca 'parityakto'hamamIbhi' ityAdi paribhAvyam, yata eSa eva paramparakaH' ziSyA-''cAryakramo yad avyavacchittikArakaM ziSyaM niSpAdya zaktau satyAmabhyudyatavihAraH pratipattavyaH / tvamapi 'ante' ziSyaniSpAdanAdikAryaparyavasAne evameva kuryAH / / [bhA.1372] puvvapavittaM vinayaM, mA hupamAehi vinyjogesu| jo jena pagAreNaM, uvavajjai taM ca jaannaahiN| __ vR-ye ca tava bahuzruta-paryAyajyeSThAdayo vinayayogyAH-gauravAsteiSu pUrvapravRttaM' yathocitaM vinayaM 'mA pramAdayeH' mA pramAdena parihApayeH / yazca sAdhuryena tapaHsvAdhyAya-vaiyAvRttyAdinA prakAreNa 'upayujyate' nirjarApratyupayogamupayAti taM ca jAnIhi' taM tathaiva pravartayetyarthaH, / / atha sAdhUnAmanuziSTiM prayacchati[bhA.1373] omo samarAiNio, appatarasuo a mA ya naM tubbhe / paribhavaha tumha eso, visesao saMpayaM pujo / / vR- 'avamo'yaM samarAntiko'yaM alpatarazruto vA'yamasmadapekSayA, ataH kimarthamasya AjJAnirdezaM vayaM kurmahe ?' iti mA yuuymmuNpribhvt| yata eSa yuSmAkaMsAmpratamasmatsthAnIyatvAd gurutaraguNAdhikatvAcca vizeSataH pUjyaH, na punaravajJAtumucita iti bhaavH|| itthamubhayeSAmapyanuziSTiM pradAya kiM karoti? ityAha[bhA.1374] pakkhIva pattasahio, sabhaMDago vaccae nirvykkho| egaMtaM jA taiyA, tIe vihAro se n'nnaasu|| Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/6 vR-yathApakSI patrAbhyAM-pakSAbhyAMsahitaH prAktanasthAnanirapekSaHsthAnAntaraM vrajati, evamayamapi bhagavAn 'sabhANDakaH' pAtrasahitaH 'nirapekSaH' gacchasatkApekSayArahitaH 'ekAntaM' mAsakalpaprAyogyaM kSetraM vrajati / ayaM ca yAvat tRtIyapauruSI tAvad gacchati, yatastasyAmeva "se" tasya vihAro nAnyAsu pauruSISu, yatra tu caturthI pauruSI bhavati tatra niyamAt tisstthtiiti|| tasmin nirgate sati zeSasAdhavaH kiM kurvanti? ityAha[bhA.1375] sIhammi va maMdarakaMdarAo nIhammie tao tmmi| cakkhuvisayaM aigae, aiMti AnaMdiyA saahuu|| vR-siMhe iva mandarakandarAyAstasminnagArasiMhe gacchAd "nIhammie" nirgate sati kiyantamapi bhUbhAgamanugamanaM vidhAya tatazcakSurviSayam 'atikrAnte' adarzanIbhUte AyAnti svavasatim 'AnanditAH' 'aho! ayaM bhagavAn sukhasevanIyaM sthavirakalpavihAraM vihAyAtiduSkaramabhyudyatavihAramabhyupaiti' iti paribhAvanayA hRSTAH santaH sAdhava iti / idameva savizeSamAha[bhA.1376] nicela sacele vA, gacchArAmA viniggae tmmi| cakkhuvisayaM aIe, ayaMti AnaMdiyA sAhU // vR-nizcele vA sacele vA gacchArAmAt sukhasevanIyAd vinirgate tasmizcakSurviSayamatIte AyAntyAnanditAH sAdhava iti // athAsau vivakSitaM kSetraM gatvA kiM karoti? ityAha[mA.1377] AbhoeuM khettaM, nivvAghAeNa maasnivvaahiN| gaMtUNa tattha viharai, esa vihAro samAseNaM // vR-'Abhogya' vijJAya kSetraM 'nivyArghAtena' vighnAbhAvena 'mAsanirvAhi' mAsanirvahaNasamarthaM gatvA tatra' kSetre 'viharati' svanItiM pripaalyti| eSa vihAro vizeSAnuSThAnarUpo'sya bhagavataH samAsena pratipAdita iti / / uktaM vihAradvAram / atha sAmAcArIdvAramAha[bhA.1378]icchA-micchA-tahakkAro, Avassi nisIhiyA ya aapucchaa| paDipuccha chaMdaNa nimaMtaNA ya uvasaMpayA ceva // vR-'idaM madIyaM kAryamicchayA kuruta, na balAbhiyogena' ityevamicchAyAH krnnmicchaakaarH| kathaJcit skhalitasya 'mithyA madIyaM duSkRtam' iti bhaNanaM mithyAkAraH / gurvAdiSu bruvANeSu 'yathA''dizata yUyaM tathaiva" iti bhaNanaM tthaakaarH| kacid bahirgamanakArye samutapanne 'avazyaM gantavyam' iti bhaNanaM AvazyikI / vasatipraveze 'niSiddho'haM gamanakriyAyAH' iti bhaNanaM naiSedhikI / svkaaryprvRttaavaaprcchnmaapRcchaa|aadissttsy kAryasya karaNakAle punaHpracchanaM prtipRcchaa| pUrvagRhItenAzanAdinA saadhuunaambhyrthnaacchndnaa|tenaivaagRhiiten 'yathAlAbhaMyuSmadyogyamamukamAneSye' iti prArthanA nimntrnnaa| upasampad dvidhA-sAdhuviSayA gRhasthaviSayAca / jJAnAdihetoryadaparaMgaNaM gatvopasampadyate sA sAdhuviSayA / yat punaravasthAnanimittaM gRhiNAmanujJApanaM sA gRhsthvissyaa|| arthatAsAM madhyAd jinakalpikasya kAH sAmAcAryo bhavanti ? ityucyate[bhA.1379] Avasi nisIhi micchA, ApucchuvasaMpadaM ca gihiesu| annA sAmAyArI, na hoMti se sesiyA pNc|| vR-AvazyikI naiSedhikI mithAyAkAramApRcchAM upasampadaM ca 'gRhiSu' gRhasthaviSayA etAH Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM-6, [bhA. 1379] 359 paJca sAmAcArIrjinakalpikaH prayuGkte / anyAH sAmAcAryo na bhavanti se' tasya 'zeSAH paJca' icchA kArAdyAH, prayojanAbhAvAt ||aadeshaantrmaah[bhaa.1380] AvAsiyaM nisIhiyaM, mottuM uvasaMpayaMca gihiesu / sesA sAmAyArI, na hoti jiNakappie stt|| AvazyikIM naiSaidhikI muktvA upasaMmpadaM ca 'gRhiSu' gRhasthivaSayA jinakalpikasya zeSAH sAmAcArya' mithyAkAradyAH sapta na bhavanti, tadviSayasya skhalitAderabhAvAt // [bhA.1381] ahavA vi cakkavAle, sAmAyArI u jassa jA joggA / sA savvA vattavvA, suyamAI vA imA merA / / athavA'pi caktavAle pratyupekSaLAdau nityakarmaNi yasyajinakalpikAderyA sAmAcArI yogyA sAsarvAatrasAmAcArIdvAre vktvyaa| zrutAdikAvA 'iyaM vakSyamANA merA' mryaadaasaamaacaarii|| tAmevAbhidhitsurigAthAtrayamAha[bhA.1382] suya saMghayanuvasagge, AtaMke vedanA kai janAya / thaMDilla vasahi keccira , uccAre ceva pAsavaNe / / [bhA.1383] ovAse taNaphalae, sArakkhaNayA ya saMThavaNayA y| pAhuDi aggI dIve, ohANa vase kai janA y|| [bhA.1384] bhikkhAyariyA pAnaga, levAleve tahA alevey| AyaMbila paDimAo, jiNakappe mAsakappo ya / / vR-zrutaM? saMhananaM 2 upasargA 3AtaGkaH 4 vedanAH 5katijanAzraca 6 sthaNDilaM 7vasati 8 kiyacciraM 9 uccArazcaiva 10 prazravaNaM 11 avakAzaH 12 taNaphalakaM 13 saMrakSaNatA ca 14 saMsthApanatAca 15prAbhRtikA 16agni 17dIpaH 18avadhAnaM 19vatsyatha katijanAzca 20 bhikSAcaryA 21 pAnakaM 22 lepAlepaH 23 tathA alepazraca 24 AcAmlaM 25 pratimAH26 mAsakalpazraca 27 "jinakappe"ttietAnisaptaviMzatidvArANijinakalpaviSayANi vaktavyAnIti dvAragAthAtrayasamudAyArthaH // athAvayavArthaM pratidvAraM pratipipAdayiSuH "yathoddezaM nirdezaH" iti nyAyat prathamataH zrutadvAramAha[bhA.1385] AyAravatthutaiyaM, jahannayaM hoi nvmpuvvss| tahiyaM kAlannANaM, dasa ukkoseNa bhinnaaii|| vR-jinakalpikasya jaghanyakaM zrutaM 'navamapUrvasya' pratyAkhyAnanAmakasyAcArAkhyaM tRtIyaM vastu tasminnadhIte sati kAlajJAnaM bhavatItyatastadakchuitaparyAye vartamAnasya na jinklpprtiptti| utkarSato daza pUrvANi bhinnAni zrutaparyAyaH / sampUrNadazapUrvadharaH punaramodhavacanatayA pravacanaprabhAvanAparopakArAdidvAreNaiva vahutaraMnirjarAlAbhamAsAdayati atonAsau jinklpNprtipdyte|| uktaM zrutadvAram 1 atha saMhananadvAramAha[bhA.1386] paDhamillugasaMdhayaNA, dhiIe puna vjkuddddsaamaannaa| uppajaMti na vA siM, uvasaggA esa pucchA u|| vR-jinakalpikAH 'prathamillukasaMhananAH' vajrarSabhanArAcasaMhananopetAH 'dhRtyA' aGgIkRta Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/6 nirvAhakSamamanaHpraNidhAnarUpayA vajrakuDyasamAnAH 2 / athopasargadvAram-utpadyante na vA abhISAmupasargA divyAdayaH ? ityeSA pRcchA ||atrottrmaah[bhaa.1387] jai vi ya uppajjUte, sammaM visahati te u uvsgge| rogAtaMkA cevaM, bhaiA jai hoti visahaMti // vR-nAyamekAnto yadavazyameteSAmupasargA utpadyAnte, paraM yadyutapadyanta tathApi samyagadInamanaso viSahantetAnupasargAna 3 / AtaGkadvAramatidizati-rogAzraca-kAlasahAHAtaGkAzraca-sadyoghAtinaH evameva bhAjyAH' utpadyante vA na vA / yadi bhavanti utpadyante tato niyamAd visshnte4|| vedanAdvAramAha[bhA.1388] abmovagamA ovakkamA ya tesi viyaNA bhave duvihaa| dhuvaloAI paDhamA, jarA-vivAgAi biieko|| vR-AbhyupagamikI aupaktamikkI ca teSAM ' jinakalpikAnAM dvividhA vedanA bhavati / tatra prathamA dhruvalocAdi' dhruvaH-pratidinabhAvI locaH,AdizabdAdAtApanA-tapaHprabhRtiparigrahaH / dvitIyA tu' aupaktamikI 'jarA-vipAkAdi' jara-pratItA vipAkaH- karmaNAmudayastatsamutthA 5 / atha kiyanto janAH ? iti dvAram - "ekko" ti eka evAyaM bhagavAn bhavati 6 / yadi vA IdaM dvAramupariSTA vyaakhyaasyte||ath sthaNDiladvAramAha[bhA.1389] uccAre pAsavaNe, ussaggaM kuNaithaMDile paDhame / tatthevaya parijunne, kayakicco ujjhaI vatthe / / vR-uccArasya prazravaNasya ca 'utsarga' parityAgaM 'prathame' anApAte asaMloke sthaNDile kroti| 'tatraiva' prathamasthaNDile 'kRtakArya' vihitazItatrANAdivastrakArya ujjhati vastrANi // ayaM ca saMjJAM vyutsRjya na nirlepayati, kutaH? iti ced ucyate[bhA.1390] appasabhinnaM vaccaM, appaM lUhaM ca bhoyaNaM bhaNiyaM / dIhe vi u uvasagge, ubhayabhavi athaMDile na kre| vR.alpamabhinnaM ca 'varca' purISamasya bhavati, kutaH ? ityAha-yato'lpaM rUkSaM ca bhojanamasya bhaNitaM bhagavadbhiH / alpA-'bhinnavarcaskatayA tathAkalpatvAccAsau na nirlepayati / na cAsau 'dIrdhe'pi bahudaivasike upasarge 'ubhayamapi' saMjJAMkAyikIMca 'asthaNDile' ApAtAdidoSayukte bhUbhAge karoti 7 // vasatidvAramAha[bhA.1391] amamatta aparikammA, niyamA jinakappiyANa vshiio| emeva yatherANaM, muttuNa pamajjaNaM ekkaM // vR-'amamatvA' mameyimatyabhiSvaGagarahitA 'aparikarmA' sAdhvarthamupalepanAdiparikarmavarjitA niyamAd jinakalpikAnAM vasati / sthavirakalpikAnAmapyevameva vasatiramamatvA aparikarmA ca draSTavyA, muktvA pramArjanAmekAmanyat parikarma te'pi na kurvantItyarthaH / etadeva spaSTayati[bhA.1392] vile ne DhakkaMti na khajjamANiM, goNAI vAriti na bhajjamANiM / dAre na DhakkaMti na va'ggaliMti, dappeNa therA bhaiA u kajje // vR- ete bhagavanto bilAni dhUlyAdinA na sthagayanti, na vA gavAdibhi khAdyamAnAM bhajyamAnAM Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM -6, [bhA. 1392] 361 vA vasatiM nivArayanti, dvAre "na DhakkaMti" kapATAbhyAM na saMyojayanti, na vA 'argalayanti' nArgalayA niyantrayanti / sthavirakalpikA api 'darpeNa' kAryAbhAve evameva na vasateH parikarma kurvanti, 'kAryetu' puSTAlambane 'bhAjyAH' parikarma kurvantyapIti bhAvaH 8 / / kiyacciroccAraprazravaNA'vakAzatRNaphalaka-saMrakSaNa-saMsthApanAdvArANi gAthAdvayena bhAvayati [bhA. 1393] kiJcirakAlaM vasihiha, ittha ya uccAramAie kuNasu / iha acchasu mA ya ihaM, taNa- phalae giNhime mA ya // [bhA. 1394] sArakkhaha goNAI, mA ya paDiMtiM uvikkhahau bhaMte ! / annaM vA abhiogaM, necchaMta'ciyattaparihArI // vR-yasyAM vasatau yAcyamAnAyAM tadIyasvAbhina ityaM bhaNanti-kiyacciraM kAlaM vatsyatha yUyam ? 9, yadvA 'atra' pradeze 'uccArAdIni ' purISa-prazravaNAdIni kuru, atra tu mA kuru 10-11, 'iha' asminnavakAze AsIthAH, iha, bheti 12, 'etAni vA' hastasaMjJayA nirdizyamAnAni tRNa-phalakAni gRhIyAH mA etAnIti 13, saMrakSata vA gavAdIn bahirnirgacchato yUyamasmAkaM kSetrAdau gatAnAM vyAkulAnAM vA 14 mA ca patantIM vasatimupekSadhvaM kintu 'saMsthApanA' punaHsaMskArarUpA vidheyA 15 / "saMThavaNayA ya" tti dvAragAthAyAM yazracazabdastena sUcitamanyaM vA svAdhyAyaniSedhAdirUpaM yatra vasatisvAmI 'abhiyoga' niyantraNAM karoti taM manasA'pi necchanti, sUkSmasyApyaprItikasya parihArimaNo'mI bhagavanta iti / / prAbhRtikA 'gni- dIpA -'vadhAnadvArANi vyAcaSTe [ bhA. 1395] pAhuDiya dIvao vA, agni pagAso va jatya na vasanti / jattha ya bhaNati ThaMte, ohANaM deha gehe vi // vR- yasyAM vasatau 'prAbhRtikA' bali ktiyate 16 dIpako vA yasyAM vidhIyate 18 'agni' aGgAra- jvAlAdikastasya prakAzo vA yatra bhavati tatra na vasanti 17 / yatra ca tiSThati satyagAriNA bhaNanti asmAkapi gehe 'avadhAnam' upayogaM tatrApi nAvatiSThante 19 / / vatsyatha kati janAH iti dvAramAha [bhA. 1396 ] vasahiM anunnaviMto, jai bhannai kai jaNa ttha to na vase / suhumaM pi na so icchai, parassa appattiyaM bhagavaM // vR- vasatimanujJApayan yadyasau bhaNyate 'kati janA yUyaM vatsyatha ?' iti tatrApi na vasati, kutaH ? ityAha-sUkSmamapi nAsAvicchati parasyAprItikaM bhagavAn / " kai janA u" tti atra yastuzabdastenAnyAmapISadaprItikajananI vasatimasau pariharatIti gamyate 20 / uktapaJcavastukesumaM pahu aciyattaM, pariharae so parassa niyameNaM / jaM tena tusaddAo, vajrai annaM pitajjaNaNiM // - bhikSAcaryA-pAnaka-lepAlepa- alepa dvArANi vivRNoti - [bhA. 1397] taiyAi bhikkhacariyA, paggahiyA esaNA ya puvvuttaa| emeva pAnagassa vi, giNhai a alevaDe do vi / / vR- tRtIyasyAM pauruSyAM bhikSAcaryA, eSaNA ca 'pragRhItA' abhigrahayuktA, sA ca "paMcasu gaha dosa'ggahu' ityAdinA pUrvamevoktA 21 / evameva pAnakasyApi tRtIyaporUSyAM pragRhItayA caiSaNayA Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 bRhatkalpa-chedasUtram - 1-1/6 grahaNaM karoti 22 / atra ziSyaH pRcchati - "levAleve" tti kimasau jinakalpiko lepakRtaM gRhaNaM gRhNAti ? utAlepakRtam ? 23 / atra sUri- "aleve" tti padaM vivRNvannuttaramAha- 'dve api' bhakta - pAne 'alepakRte' valla-caNaka-sauvIrAdirUpe gRhNAti na lepakRte 24 // AyAmAmla - pratimAdvAradvayamAha [ bhA. 1398 ] AyaMbilaM na giNhai, jaM ca aNAyaMbilaM pilevADaM / na ya paDimA paDivajjai, mAsAI jA ya sesAo // vR- AyAmAglamasau na gRhNAti, purISabhedAdidoSamabhbhavAt ; anAyAmAmlamapi yad lepakRtaM tanna gRhNAti 25 / na ca pratimA mAsikyAdikA asau pratipadyate / yAzraca 'zeSAH bhadra-mahAbhadrAdikAH pratimAstA api na pratipadyate, svakalpasthitipratipAlanameva tasya vizeSAbhigraha iti bhAvaH 26 / / atha mAsakalpa iti dvAramabhidhitsurAha [bhA. 1399 ] kappe sutta 'tthavisArayassa saMghayaNa - viriyajuttasya / jinakappiyassa kappai, abhigahiyA esaNA niccaM // vR- kalpe jinakalpaviSayau yau sUtrArthI tatra vizAradasya - nipuNasya saMhananaM- zArIrabalaM vIryadhRtistAbhyAM yuktasya jinakalpikasya kalpate 'abhigRhItA' sAbhigrahA eSaNA // sA ca mAsakalpasthitimanupAlayato bhavatItyatastasyaiva vidhimAha [bhA. 1400 ] chavvIhIo gAmaM, kAuM ekmikkiyaM tu so aDai / vajjeuM hoi suhaM, aniyayavittissa kammAI // vR-yatrAsau mAsakalpaM karoti taM grAmaM 'SaD vIthIH ' gRhapaGktirUpAH kRtvA tataH pratidinamekaikAM vIthImaTati yAvat SaSThe divase SaSThIm / kutaH ? ityAha-aniyatavRtteraparAparavIthISu paryaTataH 'karmAdi' AdhAkarma-pUtikarmAdikaM 'sukhaM varjayituM bhavati' sukhenaiva parihartuM zakyata iti bhAvaH / kathaM punarAdhAkarmAdisambhavo bhavati ? ityAzaGkaya tatsambhavaM didarzayiSurAha - abhiggahe daGkaM karaNaM, bhattogAhimaga tinni pUIyaM / [bhA. 1401 ] codaga! egamanege, kappo tti ya sattame sattame satta // vR-tasya bhagavataH prathamavIthImaTataH kayAcidagAryA zraddhAtirekAd dhRta-madhusaMyuktaM bhaikSamupanItam, tena ca 'na kalpate me lepakRtA bhikSA' iti na gRhItam, tata evamAdInabhigrahAn dRSTvA AdhAkarmaNaH karaNaM bhavati / taJca bhaktabhavagAhimaM vA bhavet / trINi ca divasAni tat pUtikam / nodakaH prazranayati-ekaM grAmaM kimanekAn bhAgAn SaDvIthIrUpAn karoti ? / sUrirAha-kalpa eSo'mISAM yat SaD vIthIH kRtvA saptame divase paryaTanti, sapta ca janA ekasyAM vasatau sambhavantIti smaasaarthH|| atha vistarArthamAha [bhA. 1402 ] daNaya anagAraM, saDDI saMvegamAgayA kAi / natthi mahaM tArisa, annaM jamalajjiyA dAhaM // vR- tamanagAraM tapaHzoSitamalapaTalajaTilavapuSaM dRSTvA kAcit zrAddhikA paramasaMvegamAgatA satI cintayati kiM me jIvitena yad Iddazasya mahAtmano bhikSA na dIyate ?, nAsti mama tAdRzaM zobhanamantraM yad ahamalajjitA satI dAsyAmi // tataH Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 363 uddezaka : 1, mUlaM-6, [bhA. 1403] - [bhA.1403] savvapayatteNa ahaM, kallaM kAUNa bhoaNaM viulaM / dAhAmi tuTThamanasA, hohii me punalAbho tti // .. vR. sarvaprayatnenAhaM 'kalpe' dvitIye'hani bhojanaM vipulaM kRtvA dAsyAmi 'tuSTamanasA' prahRSTena cetasA, tato bhaviSyati me mahAn puNyalAbhaH / ityaM vicintya dvitIye divase vipulamazanAdi bhaktabhavagAhimaM vA upaskRtya taM bhagavantaM pratIkSamANA tiSThati // tataH kimabhUt ? ityAha[bhA.1404] pheDita vIhI tehiM, anNtvrnaann-dsnndhrehiN| addIna aparitaMtA, biiyaM ca pahiMDiyA tahiyaM // vR-spheTitA-parihRtA vIthI 'taiH' jinakalpikaiH, kathambhUtaiH ? 'anantavarajJAna-darzanadharaiH' ihAnantajJAnamayatvAdanantAH-tIrthakarAstairUpadiSTe vare-uttame jinakalpikAnAM ye jJAna-darzane upalakSaNatvAt cAritraM ca tAni dhArayantItyanantavarajJAna-darzanadharAstaiH / Aha ca cUrNikRtaanaMtaM nANaM jesiM te anaMtA-titthakarA, tehiM jinakappiyANaM varaM nANaM daMsaNaM caritaMca jaMbhaNiyaM taddharehiM ti / tataste 'adInAH' manasA aviSannAH 'aparitAntAH' kAyenAnirvinnA dvitIyAM vIthIM ktamAgatAM paryaTitAstatra kSetre / ekavacanapraktame'pi bahuvacanAmidhAnamanyeSAmapi jinakalpikAnAmevaM-vidhavRttAntasambhavakhyApanArtham ||atr ceyaM vyavasthA[bhA.1405] paDhamadivasammi kammaM, tinni u divasAi~pUiyaM hoi| pUtIsutisuna kappai, kappai taio jayA kppo|| vR-prathame divase tad bhaktamupaskRtamAdhAkarma / trINi divasAni yAvad tad gRhaM pUtirbhavati, teSu ca triSu pUtidineSu tasmin gRhe'nyadapi kiJcinna klpte| yadA tutRtIyaH kalpo gato bhavati tadA klpte| kalpazabdeneha divasa ucyte| uktaJca paJcavastukaTIkAyAm-kalpatetRtIye 'kalpe' divase gate'parasminnahanIti idameva spaSTayannAha[bhA.1406] biiyadivasammi kamma, tinni u divasAi~ pUiyaM hoi / tisu kappesuna kappai, kappai taM chtthtthdivsmmi|| vR-yasmin divase sa jinakalpikaH prathamavIthyAmaTan tayA dRSTastadapekSayA dvitIye divase tad bhaktamAdhAkarma, tadanantaraMtrINi divasAnipUtikaM bhavati, teSutriSu 'kalpeSu' divaseSuna kalpate, kintu kalpate tat SaSThe divase / / athavagAhimaviSayaM vidhimAha[bhA.1407] kallaM se dAhAmI, ogAhimagaMna Agato ajja / taiyadivasAitaM hoi pUiyaM kappae chaThe // vR-avagAhimaM dinadvayamapi kSamataiti kRtvA sAzrAddhA cintayati-yadarthamayamavagAhimapAko mayA kRtaH sa muniradya mama gRhAGgaNaM nAgataH, ataH kalye "se" tasyAhaM dAsyAmIdamavagAhimamiti vicintya taddAnArthaM yadi sthApayati tadA tat tRtIye'pi divase karmaiva bhavati / ya punastasminnaiva pAkadivase vyavacchinnabhAvAsAAtmArthitaM karoti tadavagAhimamapi bhaktavamauladivasApekSayA dvitIye divase karma, tRtIyAdiSu tad gRhaM pUtikam, SaSThe tu divase kalpate // etadeva spaSTayati[bhA.1408] emevogAhimagaM, navaraMtaiyadivase vitaM kammaM / tisu pUiyaM na kappai, kappai taM sattame divase / / Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 bRhatkalpa - chedasUtram - 1-1/6 vR- 'evameva' bhaktavad avagAhimamapi yat taddivasa evAtmArthIkRtaM d dvitIye divase karma, tRtIyAdiSu triSu pUti, SaSThe tu kalpate / navaraM yat taddivase nA''tmArthayati tat tRtIye'pi divase karma, tatastriSu divaseSu tat pUtikaM gRhamiti kRtvA na kalpate, kintu kalpate tad gRhaM saptame divase, ata eva cAsau bhUyaH saptame dine tasyA vIthyAM paryaTati / / Aha yadyevaM tarhi yadi tasminneva divase taM prathamavIthImaTantaM dRSTvA kazcidAdhAkarmAdi kuryAd modakAdikaM vA tadarthaM kRtvA saptamadivasaM yAvadavyavacchinnabhAvaH sthApayet tadAnImasau kathaM jAnAti ? kathaM vA pariharati? iti, ucyate[ bhA. 1409] coyaga ! taM ceva dinaM, jai vi karijAhi koi kammAI / huso taM na viyANa eso puna siM ahAkappo / vR- he nodaka ! tasminneva dine yadyapi kuryAt kazcit kiJcidAdhAkarmAdi 'na hi' naiva sa tanna vijAnAti, "dvau naJau prakRtyarthaM gamayataH" iti vacanAd jAnAtyevAsau zrutopayogabalena / Aha yadyasau zrutopayogaprANANyAdeva jAnIte tataH kamarthamekaM grAmanekabhAgAn parikalpya paryaTati ?, ucyate-kalpa eSaH "siM" amISAM bhagavatAM yat saptame divase bhUyaH prathamavIthIM paryaTanti // tatazca taM saptame divase prathamavIthImaTantaM dRSTvA sA zrAddhikA brUyAt bhA. (1410] kiM nAgaya ttha taiyA, asavvao me kao tuha nimittaM / ii puTTho so bhagavaM, viiyAese imaM bhaNai // vR- 'tadAnIM yUyaM kiM nAgatAH ?, "tha" iti nipAtaH pUraNArtha, mayA hi tvannimittaM vipulaM bhaktAdikamupaskurvantyA yuSmadanupayogAdasadyayaH kRtaH' iti pRSTo'sau bhagavA~stUSNIka Aste iti zeSaH / 'dvitIyAdeze' AdezAntare punaridaM bhaNati / / kiM tat ? ityAha [bhA. 1411] aniyatAo vasahIo, bhamarakulANaM ca gokulANaM ca / samaNANaM sauNANaM, sAraiANaM ca mehANaM // vR-aniyatAH 'vasatayaH' avasthAnAni upalakSaNatvAt paribhramaNAni ca / keSAm ? ityAhabhramarakulAnAM ca gokulAnAM ca zramaNAnAM zakunAnAM zAradAnAM ca meghAnAm / itthamaniyatacaryayA bhikSATane zraddhAvatAmapi prANinAM nAdhAkarmAdikaraNe bhUyaH pravRttirupajAyata iti // atha "satta" tti padaM vivRNoti [bhA. 1412] ekkAe vasahIe, ukkoseNaM vasaMti satta jaNA / avaropparasaMbhAsaM, cayaMti annonnavIhiM ca // vR- ekasyAM vasatAvutkarSataH sapta 'janAH' jinakalpikA vasanti / te caikatra vasanto'pi parasparasambhASaNaM 'tyajanti' na kurvantItyarthaH anyonyavIthIM ca tyajanti, yasmin dine yasyAM vIdhyAmekaH paryaTati na tasminneva tasyAmapara ityarthaH // gataM sAmAcArIdvAram / atha sthitidvAramabhidhitsurAha[bhA. 1413] khette kAla caritte, titthe pariyAya Agame vee / kappe liMge lesA, jhANe gaNanA abhigahA ya // [bhA. 1414] pavvAvaNa muMDAvaNa, maNasA''vanne vi se anugghAyA / kAraNa nippaDikamme bhattaM paMtho ya taiyAe / Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM-6, [bhA. 1414] 365 vR- kasmin kSetre'mI bhagavanto bhavanti ? 1 evaM kAle 2 cAritre 3 tIrthe 4 paryAye 5 Agame 6 vede 7 kalpe 8 liGge 9 lezyAyAM 10 dhyAne 11 gaNanAyAM 12 abhigrahAzcAmISAM bhavanti na vA ? 13 pravrAjanAyAM 14 muNDApanAyAM ca kIdhzI sthiti 15 manasA Apanne aparAdhe "se" tasya 'anuddhAtAH'caturguravaH prAyazcittaM 16 kAraNaM 17 niSpratikarma 18 bhaktaM panthAzca tRtIyasyAM pauruSyAm 19 iti caturguravaH prAyazcittaM 16 kAraNaM 17 niSpratikarma 18 bhaktaM panthAzca tRtIyasyAM pauruSyAm 19 iti dvAragAthAdvayasamAsArthaH // vyAsArthaM pratidvAramabhidhitsuH prathamataH kSetradvAramaGgIkRtyAha[bhA. 1415 ] jammaNa-saMtIbhAvesu hojja savvAsu kammabhUmIsu / sAharaNe puna bhaiyaM, kamme va akammabhUme vA / / / vR- kSetraviSayA dvidhA mArgaNA-janmataH sadbhAvatazca / janmato yatra kSetre'yaM prathamata utpadyate, sadbhAvatastu yatra jinakalpaM pratipadyate pratipanno vA'sti, tatra janma- sadbhAvayorubhayorapyayaM 'sarvAsu karmabhUmISu' bharatapaJcakairAvatapaJcaka-videhapaJcakalakSaNAsu bhavet / 'saMharaNe' devAdinA anyatra nayane punaH 'bhAjyaM' bhajanIyam, karmabhUmau vA bhaved akarmabhUmau vA / etacca sadbhAvamAzrityoktam / janmatastu karmabhUmAvevAyaM bhavatIti 1 / / uktaM kSetradvAram / atha kAladvAramAha [ bhA. 1416] osappiNIi dosuM, jammaNato tIsu saMtibhAveNaM / ussappiNivivarIyA, jammaNato saMtibhAve ya // vR- avasarpiNyAM janmataH 'dvayoH' suSamaduHSamA duHSamasuSamayostRtIyacaturthArakayorbhavet; sadbhAvastu 'triSu' tRtIya- caturtha- paJcamArakeSu, duHSamasuSamAyA ante jAto duHSamAyAM jinakalpaM pratipadyate iti kRtvA / utsarpiNI virItA janmataH sadbhAvatazca / idamuktaM bhavati- utsarpiNyAM duHSamA-duHSamasuSamA-suSamaduHSamAsu tisRSu samAsu janmA'znute, duHSamasuSamA- suSamaduHSamayostu dvayoramuM kalpaM pratipadyate, duHSamAyAM tIrthaM nAstIti kRtvA tasyAM jAtasyApi duHSasuSamAyAmeva kalpapratipattiriti // [ bhA. 1417] nosappiNiussappe, bhavaMti palibhAgato cautthammi / kAle palibhAgesu ya, sAharaNe hoMti savvesu / / vR- noavasarpiNyutsarpiNIrUpe avasthitakAle catvAraH pratibhAgAH, tadyathA- suSamasuSamApratibhAgaH suSamApratibhAgaH suSamaduH SamApratibhAgaH duSamasuSamApratibhAgazceti / tatrAdyo devakurutrakuruSu, dvitIyo harivarSa ramyakavaryo, tRtIyau haimavatairaNyavatayoH, caturthastu mahAvideheSu / tatra caturthe pratibhAge janmata sadbhAvatazcAmI bhavanti, nAdyeSu triSu pratibhAgeSu / "kAle" tti yo mahAvidehajo jinakalpikaH sa suSamasuSamAdiSu SaTsvapi kAleSu saMharaNato bhavet / "palibhAgesu a"tti bharatairAvata-mahAvideheSu sambhUtAH saMharaNataH sarveSvapi pratibhAgeSu devakurvAdisambandhiSu sambhavantIti 2 // cAritradvAramAha [ bhA. 1418 ] paDhama vA bIye vA, paDivajjai saMjamammi jinakappaM / puvvapaDivannao puna, annayare saMjame hojjA // Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 366 bRhatkalpa - chedasUtram - 1-1/6 vR- 'prathamevA' sAmAyikAkhye 'dvitIye vA' chedopasthApanIyanAmni saMyame varttamAno jinakalpaM pratipadyate / tatra madhyamatIrthakara - videhatIrthakRttIrthavarttI prathame saMyame, pUrva-pazcimatIrthakaratIrthavartI dvitIye iti mantavyam / pUrvapratipannaH punarasau jinakalpikaH 'anyatarasmin' sUkSmasamparAyAdAvapi saMyame upazamazreNyAM varttamAno bhavet 3 || tIrtha-paryAyadvAradvayamAha [bhA. 1419] niyamA hoi satitthe, gihipariyAe jahanna guNatIsA / jaipariyA vIsA, dosu vi ukkosa desUnA / / vR- sa jinakalpiko niyamAt tIrthe bhavati, na punarvyavacchinne'nutpanne vA tIrthe 4 / paryAyo dvidhA-gRhiparyAyo yatiparyAyazca / tatra gRhiparyAyo janmaparyAya ityeko'rtha, tatra jaghanyata ekonatriMzad varSANi / yatiparyAye tu jaghanyato viMzativarSANi / utkarSatastu 'dvayorapi' gRhiparyAyayatiparyAyayordezonAM pUrvakoTIM yadA prApto bhavati tadA jinakalpaM pratipadyate 5 // REISSTH-vedadvAre Aha [bhA. 1420] na kariti AgamaM te, itthIvajjo u vedo ikkataro / puvvapaDivannao puNa, hojja saveo aveo vA / / vR- na kurvanti 'te' jinakalpikAH 'Agamam' apUrvazrutAdhyayanam, pUrvAdhItaM tu zrutaM vizrotasikAkSayahetorekAgramanAH samyaganusmarati 6 / vedamaGgIkRtya-pratipattikAle 'strIvarja ekataraH ' puruSavedo napuMsakavedo vA asaMkliSTastasya bhaveta / pUrvapratipannaH punaH savedo'vedo vA bhavet / tatra jinakalpikalpikasya tadbhave kevalotpattipratiSedhAdupazamazreNyAM vede upazamite styvedtvm| taduktam uvasamaseDhIe khalu, vede uvasAmiyammi u avedo / nakhavie tajamme, kevalapaDisehabhAvAo / / zeSakAlaM tu saveda iti 7 / / atha kalpa-liGga-lezyAdvArANyAha[bhA. 1421] ThiyamaTThiyammi kappe, liMge bhayaNA u davvaliMgeNaM / tihi suddhAhi paDhamayA, apaDhamayA hoja savvAsu // vR- sthitakalpe - prathamA -'ntimajinasatke asthitakalpe ca-madhyamajina-mahAvidehajinasatke amI bhaveyuH 8 / liGge cintyamAne bhajanA tu dravyaliGgena kAryA / tuzabdo vizeSaNe / kiM vizinaSTi ? prathamataH pratipadyamAno dravya-bhAvaliGgayukta eva bhavati / Urddhavamapi bhAvaliGgaM niyamAd bhavati, dravyaliGgaM tu jIrNatvAt caurAdibhirapahRtatvAdvA kadAcinna bhavatyapi / uktaJca iyaraMtu jinnabhAvAiehi sayayaM na hoi vi kayAi / na ya tena vinA vi tahA, jAyai se bhAvaparihANI // 'itarad' iti dravyaliGgam 9 / lezyA aGgIkRtya 'tisRSu prazastalezyAsu' taijasyAdikAsu 'prathamakAH' pratipadyamAnakA bhavanti / 'aprathamakAstu' pUrvapratipannAH 'sarvAsvapi' zuddhA 'zuddhAsu lezyAsu bhaveyuH, kevalamazuddhAsu varttamAno nAtyantasaMkliSTAsu varttate na ca bhUyAMsaM kAlamiti 10 // dhyAna- gaNanAdvAradvayamAha [bhA. 1422] dhammeNa u paDivajjai, iaresu vi hoja ittha jhANesu / Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 367 uddezaka H 1, mUlaM-6, [bhA. 1422] paDivatti sayapuhuttaM, sahasapuhuttaM ca paDivanne // vR-dhamyeNadhyAnena tuzabdasya vishessnnaarthtvaatprvrddhmaanenstaaklpNprtipdyte|puurvprtipnnstu 'itareSvapi' AdiSu dhyAneSu karmavaicitryabalAd bhavedapi, kelaM kuzalapariNAmasyoddAmatvAt tIrvakarmapariNatijanitaH so'pi raudrA-''rtabhAvo'sya prAyo niranubandho bhavati / taduktam evaM ca kusalajoge, uddAme tivvkmmprinnaamaa| __ rudda-'TTesu vi bhAvo, imassa pAyaM niranubaMdho / gaNanAdvAre-'pratipatti'pratipadyamAnatAmaGgIkRtyotkarSataH zatapRthaktvamekasmin samaye'mISAM bhagavatAM prApyate / pUrvapratipannakAnAM punarutkarSataH sahapRthaktvam, karmabhUmipaJcadazake'pyetAvatAmevotkarSataHprApyamANatvAt / jaghanyatastupratipadyamAnakAeko dvautrayo vetyAdi / pUrvapratipannAstu jaghanyato'pi sahapRthaktvameva, mahAvidehapaJcake sarvadaivaitAvatAmavApyamAnatvAt / navaramutkRSTapadAjaghanyapadaM laghutaramiti 12||abhigrh-prvraajnaa-munnddaapnaadvaaraanni vyAcaSTe[bhA.1423] bhikkhAyariyAIyA, abhiggahA neva so upavvAve / uvadesaM puNa kuNatI, dhuvapavvAviM viyANittA / / vR-bhikSAcaryA-RjvI-gatvApratyAgatikAdaye gocaracaryAvizeSAstadAdayo'bhigrahAitvaratvAdasya na bhavanti, jinakalpa eva hi yAvatkathikastasyAbhigrahaH, tatra ca pratiniyatA nirapavAdAzca gocarAdayaH, atastapAlanamevAsya paramaM vizuddhisthAnam / yadAha eyammi goyarAI, niyayA niyamena niravavAdA y| tappAlanaM ciya paraM, eyassa visuddhitthaannNtu|| tathA naivAsAvanyaM pravrAjayati, upalakSaNatvAdnaca muNDApayati, kalpasthitiriyamitikRtvA upadezaMpunaH 'karoti' prayacchati 'dhruvapravAjinam' avazyapravrajanazIlaM vijJAya kaJcana sattvam / taMcasaMvignagItArthasAdhUnAMsamIpeprahiNoti 14-15||ath "manasA''vanne viseanugghAya"tti dvAram-manasA'pisUkSmamatIcAramApannasyAsya sarvajaghanyaM caturgurukaMprAyazcittam 16|ath kAraNaniSpratikarmadvAre Aha[bhA.1424] nippaDikammasarIrA, na kAraNaM asthi kiMci naannaaii| jaMghAbalammi khINe, aviharamANo vi nA''vaje // vR-niSpratikarmazarIrA amI bhagavanto nAkSimalAdikamapyapanayanti, na vA cikitsAdikaM kArayanti 17|nctessaaN 'kAraNam' AlambanaMjJAnAdikaM kiJcividyateyabalAttedvitIyapadAsevanaM vidadhyu 18 / bhaktaM panthAzca tRtIyasyAm' iti dvAram-tRtIyasyAM pauruSyAM bhikSakAlo vihArakAlazcAsya bhavati, zeSAsu tu pauruSISu prAyaH kAyotsargeNA''ste / jaGghAbale parikSINe punaH 'aviharannapi' vihAramakurvannapi nApadyate kamapi doSam, kintvekatraiva kSetre svakalpasthitimanupAlayatIti 19||vyaakhyaatN sthitidvAram / tadvyAkhyAne cAbhihito jinakalpavihAraH / atha zuddhaparihArika-yathAkalandikavihAraviSayavidhimatidizan vizeSaM ca bibhaNiSurAha[bhA.1425] eseva kamo niyamA, suddhe parihArie ahAlaMde / nANattI ya jinehiM, paDivajjai gaccha gaccho y|| Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/6 vRSaeva "pavvajA sikkhAvaya" ityAdikaH kramaH zuddhaparihArike yathAlandike cmntvyH| navaraM parihArakalpaviSayaMnAnAtvaM jinebhyaH' jinakalpikebhyaH sakAzAt, kim? ityAha-pratipadyate "gaccha gaccho ya" tti gacchadvayaM cazabdAt tRtIyazca gaccha:, trayo gacchA jaghanyato'pyamuM kalpaM pratipadyanta ityrthH|| [bhA.1426] tavabhAvananANattaM, karaMti AyaMbileNa parikammaM / ittiriya therakappe, jinakappe aavkhiyaao| vR-tapobhAvanAyAM nAnAtvaM-vizeSaH, kim? ityAha-kurvantyAyAmAmlena te bhagavantaH parikarma' abhyAsam |tec dvividhAH-itvarA yAvatkathikAzca / prastutakalpaparisamAptau ye bhUyaH sthavirakalpaM pratipadyante te itvarAH, yetu jinakalpaM te yaavtkthikaaH|| [bhA.1427] pune jinakappaM vA, aiMti taM ceva vA puno kappaM / gacchaM vA iMti puno, tinni vihANA siM aviruddhA / vR-'pUrNe' zuddhaparihArakalpejinakalpaMvAAyAnti, tameva vAparihAravizuddhikaMkalpaMpAlayanti, gacchaM vA Agacchanti punaH / evaM trINyapi 'vidhAnAni prakArAH "siM" teSAM parihAravizuddhikAnAmaviruddhAni // [bhA.1428] ittariyAnuvasaggA, AtaMkA vedanA ya na bhavaMti / AvakahiyANa bhaiyA, taheva ca ggaambhaagaau|| vR- itvarANAM zuddhaparihArakANAmupasargA AtaGkA vedanAzca na bhavanti, tatkalpaprabhAvAdeva jItametat / yAvatkathikAnAM tu bhAjyA upasargAdayaH, jinakalpasthitAnAM teSAM tatsambhavAt / yathAca jinakalpikAnAMSaDgrAmabhAgA bhikSATanaviSayA uktAstathaivAmISAmapi / evaM sarvA'pi sAmAcArI tathaiva drssttvyaa| vizeSaH punarayam-navapuruSapramANo gaNastAvadamuMkalpaM pratipadyate, tatra catvAraH parihArikAH, catvAraH punaranuparihArikAH, ekastuteSAMkalpasthitaH, anuparihArikANAM kalpasthitasya caikaH sambhogaH, parihArikANAM pRthak pRthagityAdikA prakriyA tAvanneyA yAvat ssnnmaasaaH| tataH parihArikAanuparihArikIbhavanti, anuparihArikAH parihArikatvaMpratipadyante, kalpasthitastuprAktana evetyevamapi ssnnmaasaaH| tataH kalpasthito'piSaNmAsAnyAvatparihArikatvaM pratipadyate, zeSAstuyathAyogamanupArihArikatvaM kalpasthitatvaMcetyaSTAdazabhirmAsairayaMkalpaH samApyata ityalaM prasaGgena / eteSAM hi svarUpamihaiva SaSThoddezake bhASyakRtaiva nyakSeNa vakSyate // amISAmeva sthitinAnAtvamabhidhitsuH prAktanameva dvAragAthAdvayamAha[bhA.1429] khete kAla caritte, titthe pariyAya Agame vee| kappe liMge lesA, jhANe gaNanA abhigahA y|| [bhA.1430] pavvAvaNa muMDAvaNa, manasA''vanne vi se anugghaayaa| kAraNa nippaDikammA, bhattaM paMtho ya tiyaae|| vR-asya samAsArtho vyAsArthazca jinakalpikadvAra ivAvagantavyaH / / - yastu yatra vizeSastatra tamupadarzayati[bhA.1431] khete bharaheravaesu hoti sAharaNavajiyA niymaa| Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 369 uddezaka : 1, mUlaM-6, [bhA. 1431] Thiyakappammi u niyamA, emeva ya duviha liMge vi|| vR-kSetradvAre pArihArikA bharatairAvatayoreva bhavanti, na videheSu / tatrApi 'saMharaNavarjitAH' amIna kenApi devAdinA'nyatra saMhiyante / etena kAladvAranAnAtvamapyuktaM mantavyam / taccedamkAle utsarpiNyAmavasarpiNyAvA bhaveyuH, nanoavasarpiNyutsarpiNyAMsuSamasuSSamAdiSuvA prtibhaagessu| kalpadvAre-niyamAdamI sthitakalpe bhavanti, prthm-crmtiirthkrtiirthvytirekennaamiissaambhaavaat| liGgadvAre-evameva 'dvividhe'pi' dravya-bhAvarUpe liGge niyamAdamI bhavanti / cAritradvAranAnAtvamAha[bhA.1432] tulla jahannA ThANA saMjamaThANANa paDhama-bitiyANaM / ___ tatto asaMkha loe, gaMtuM parihAriyaTThANA // [bhA.1433] te asaMkhA logA, aviruddhA te vi paDhama-biiyANaM / uvariM pitato asaMkhA, saMjamaThANA u doNhaM pi|| vR-'prathama-dvitIyayoH' sAmAyika-cchedopasthApanIyarUpayoH saMyamasthAnayoH sambandhIni yAni jaghanyasthAnAni tAni parasparaM tulyAni, vizuddhisAmyAt / tataH' jaghanyasaMyamasthAnebhyaH parataH 'asaGkhyeyAn lokAn gatvA' asaGkhayeyalokAkAzapradezapramANeSusaMyamasthAneSu vyatIteSvityarthaH parihArikasya-parihAravizuddhikasya saMyamasthAnAni bhavanti, tAnyapi 'asaGkhayeyA lokAH' asaGgyeyalokAkAzapradezapramANAni / etAni ca 'prathama-dvitIyayorapi' sAmAyikachedopasthApanIyayorvizuddhivizeSasAmyAdaviruddhAni, tayorapi sambandhIni bhavantItyarthaH / tataH' parihArikasaMyamasthAnebhya uparyapi asaGkhyeyAni saMyamasthAnAni 'dvayorapi' sAmAyikacchedopastApanIyayorbhavanti, tataH sAmAyika-chedopasthApanIye vyavacchidyate / tataH paraM sUkSmasamparAyasyAntarmuhUrtasamayapramANAnyasaGkhyeyAni saMyamasthAnAni bhvnti|ttuurdhvmnntgunnmekN yathAkhyAtacAritrasya saMyamasthAnamiti // atha prakRtayojanAmAha[bhA.1434] saTThANe paDivattI, anesu vi hoja puvvpddivno| annesu vi varseto, tIyanayaM vuccaI pappa // vR-'svasthAne' sveSu-parihAravizuddhikacAritrasatkeSu saMyamasthAneSu vartamAnaH parihArakalpasya pratipattiM karoti / pUrvapratipannaH 'anyeSvapi' sAmAyikAdisaMyamasthAneSu svasaMyamasthAnApekSayA vishuddhtressvdhyvsaayvishessaadbhvet|tessucaanyessvpisNymsthaanessuv mAno'sAvanubhUtapUrvaparihAravizuddhikasaMyamasthAnatvAd atItanayam' atItArthAbhyupagamaparaM vyavahAranayaM prApya' aGgIkRtya parihAravizuddhika itiprocyate, nizcayanyamaGgIkRtya punarnocyate, sNymsthaanaantraadhyaasnaaditi|| gaNanAdvAre nAnAtvamAha[bhA.1435] gaNao tineva gaNA, jahanna paDivatti sayaso ukkosaa| ukkosa-jahanneNaM, sataso cciya puvvapaDivannA / / vR-ihagaNanA dvidhA-gaNapramANataH purussprmaanntshc| tatra yadA kilaprastutakalpasya pratipattiH [18|24 Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 370 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/6 prApyate tadA 'gaNataH' gaNapramANamAzritya traya eva gaNA jaghanyataH pratipattimaGgIkRtya jJAtavyAH / utkarSataH 'zatazaH'zataprathaktvasaGkhyAkA gaNA amuNklpNyugptprtipdynte|yetupuurvprtipnnaaste utkarSato jaghanyatazca 'zataza eva' zatapRthaktvasaGkhyAkA eva / navaraM jghnypdaadutkRssttpdmdhiktrm|| [bhA.1436] sattAvIsa jahannA, sahassa ukkosato u pddivttii| sayaso sahassaso vA, paDivannA jahanna ukkosaa| kR-viMzatipuruSAjaghanyato'sya kalpasya pratipattiM kurvanti, triSunavakagaNeSu, saptAviMzaterjanAnAM bhAvAt / utkarSataH sahapRthaktvam / pUrvapratipannAstu jaghanyataH 'zatazaH' zatapRthaktvam, utkarSataH 'sahazaH' sahapRthaktvam ||purussprmaannt eva vizeSamAha[bhA.1437] paDivajamANa bhaiyA, ikko viu hojja uunpkkheve| puvapaDivannayA vi u, bhaiyA ikko puhuttaM vA / / vR-pratipadyamAnakAHpuruSAH 'bhaktAH' viklpitaaH| katham? ityAha-eko'pi bhavedUnaprakSepe, apizabdAd yAdayo'pi / idamuktaM bhavati-pUrNAyAmaSTAdazamAsyAM yadi kecit parihArikAH kAlagatA jinakalpaM vA pratipannA gacchaM vA pratyAgatAH, ye zeSAste tameva parihArakalpamanupAlayitukAmAH, tato yAvadbhi praviSTairnavako gaNaH pUryate tAvanto'pera pravezanIyA iti kRtvA pratipadyamAnakA eka-vyAdisaGkayAkA api bhaveyuH / pUrvapratipannakA api bhAjyAH / katham ? ityaah-ekovaabhvetpRthktvNvaa|iymtr bhAvanA-yadi pUrNeSvaSTAdazasumAseSvaSTauparihAravizuddhikAH kalpAntaraM pratipadyante tata ekaH pUrvapratipannaH; yadA tu kecit kalpAntaraM pratipadyante kecitu dvyAdisaGkhyAkAstameva kalpamanupAlanyita tadA pRthaktvaM pUrvapratipannakAnAM bhavatIti / / gataM gnnnaadvaarm|shessdvaaraannitusnnypi jinklptulyvktvyaanyevetyuktNshuddhprihaarnaanaatvm| samprati yathAlandakalpanAnAtvamAha[bhA.1438] laMdo u hoi kAlo, ukkosagalaMdacAriNo jamhA / taMciya majjha pamANaM, gaNANa ukkosa purisaannN|| vR-landastu bhavati kAlaH, landazabdena kAla ucyate ityarthaH / sa punastridhA-jaghanya utkRSTo madhyamazca / yAvatA kAlenodakAH karaH zuSyati tAvAn jaghanyaH, utkRSTaH paJca rAtrindivAni, jaghanyAdUrddhavamutkRSTAdarvAk sarvo'pi madhyamaH / iha cotkRSTalandenAdhikAraH / tathA cAha'utkRSTalandacAriNaH' utkRSTa landaM-paJcarAtrarUpamekasayAM vIthyAM caraNazIlA yasmAt, tato'mI 'utkRSTalandAnatikramo yathAlandam, tadastyeSAm' iti vyutpattyA yathAlandikA ucyante / tadeva ca' landamAnaM 'madhyamaM trikalakSaNamamISAM gaNapramANam, trayo gaNA amuMkalpaM pratipadyanta ityrthH| 'tadeva ca' landamAnamutkRSTaM paJcakAtmakamekaikasya gaNasya puruSANAM pramANaM draSTavyam, ekaikasmin gaNe paJca paJca puruSA bhavantIti bhaavH|| [bhA.1439] jacceva ya jinakappe, merA sA ceva laMdiyANaM pi| nANattaM puNa sutte, bhikkhAyarimAsakappe ya / / vR-yaivaca jinakalpe maryAdA' sAmAcArI bhaNitAtulanAdikAsaiva ythaalndikaanaampimntvyaa| Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddeza : 1, mUlaM - 6, [bhA. 1439 ] nAnAtvaM punaH sUtre bhikSAcaryAyAM mAsakalpe cazabdAt pramANe ceti / tatra sUtre tAvad nAnAtvamabhidhAtumAha [ bhA. 1440 ] paDibaddhA iare vi ya, ikkikkA te jinA ya therAya / atthassa u desammI, asamatte tesi paDibaMdho // [bhA. 1442 ] vR- yathAlandikA dvidhA-gacchapratibaddhA itare ca / punarekaike dvividhAH -jinAzca sthavirAzca / ye prastutakalpaparisamAptau jinakalpaM pratipatsyante te jinAH, ye tu sthavirakalpaM bhUyaH samAzrayiSyante te sthviraaH| atha kuto'mISAM gacchaviSayaH pratibandhaH ? ityAha- 'arthasya tu' tuzabdasyAvadhAraNArthatvAdarthasyaiva na sUtrasya dezaH ekadezo'dyApyasamAptaH na gurusamIpe gRhIta iti tasmin grahItavye sati teSAM gacche pratibandhaH / Aha tamarthadezaM samApyAmI vivakSitakalpaM kiM na pratipadyante ? ucyate tadAnIM hi lagna-yoga- candrabalAdIni prazastAni varttante, anyAni ca prazastalagnAdIni dUrakAlavartIni na vA tathAbhavyAni tato'mI agRhIte'pyarthadeze taM kalpaM pratipadya gurvadhiSThitakSetrAd bahirvyavasthitA viziSTatarAnuSThAnaniratA agRhItamarthazeSaM gRhNanti / atha bhikSAcaryAyAM nAnAtvam-grAmaM SaDvIthIH parikalpyaikaisyAM vIthyAM paJcarAtrindivAni paryaTanti, evaM SaDbhirvIthIbhiH paryaTitAbhirmAsakalpaH samApyate / mAsakalpaviSayaM tu nAnAtvameSAmuttaratra bhaNiSyate // ata sthavirANAM jinAnAM ca yathAlandikAnAM parasparaM kaH prativizeSaH ? ucyatetherANaM nANattaM, ataraMtaM appiNaMti gacchassa / " [bhA. 1441] te viya se phAsueNaM, karitisavvaM tu paDikammaM / / ekkka paDiggahagA, sappAuraNA havaMti therAo / je puna siM jinakappe, bhaya tesiM vattha-pAyANi / / vR-sthavirakalapayathAlandikAnAM 'nAnAtvaM' vizeSo'yam- 'atarantaM' glAnyA azaknuvantaM nijaM sAdhuM gcchsyaarpynti| 'te'pica' gacchvAsinaH "se" tasya yathAlandikaglAnasya prAzukenAnnAdinA sarvameva pratikarma kurvanti / jinakalpayathAlandikAstu niSpratikarmANaH, tato glAnIbhUtA api na cikitsAdi kArayanti / tathA ye sthavirA yathAlandikAste 'ekaikapratigrahakAH' pratyekamekapratigrahopetAH 'saprAvaraNAH' savAzca bhavanti / ye punaramISAM madhye jinakalpe bhaviSyanti teSAM 'bhAjye ' vikalpanIye vastra-pAtre, yadi pANipAtrabhojinaH prAvaraNarahitAzca jinakalpikA bhaviSyanti tadA vastra -pAtre na gRhNanti, zeSAstu yathocitaM gRhNanti // atha pramANanAnAtvaM bhAvayati 371 [ bhA. 1443] gaNamANao jahannA, tinni gaNa sayaggaso ya ukkosA / purisapamANe panarasa, sahassaso ceva ukkosA / / vR-'gaNamAnataH' gaNamAnamAzritya jaghanyatastrayo gaNAH, utkarSatastu 'zatAgrazaH' zatapRthaktvaM / gaNA amuMkalapaMpratipadyante / puruSapramANe tu jaghanyataH paJcadaza puruSA asya kalpasya pratipadyamAnakAH, triSu paJcakagaNeSu jaghanyataH pratipadyamAneSu paJcadazajanAnAM bhAvAt / utkarSataH puruSapramANaM 'sahazaH' sahapRthaktvam / / atraiva vizeSamAha - [ bhA. 1444 ] paDivajamANagA vA, ekkAdi haveja Unapakkheve / Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 bRhatkalpa-chedasUtram - 1-1/6 sia jahannA ee, sayaggaso ceva ukkosA // vR- pratipadyamAnakA ete jaghanyA ekAdayo vA bhaveyurnyUnaprakSepe sati yadA glAnatvAdivazato gacchasya svasAdhusamarpaNAdinA teSAM nyUnatA bhavati tadaikAdayaH sAdhavastatra pravezyante yena paJcako gacchaH pUryata ityarthaH / tathA 'zatAgrazaH' zatasaGkhyAH puruSA nyUnaprakSepe utkarSataH pratipadyamAnakA bhavanti / pUrvapratipannAnAM mAnamAha [ bhA. 1445 ] puvvapaDivannagANa vi, ukkosa jahannaso parImANaM / koDipuhuttaM bhaNiyaM, hoi ahAlaMdiyANaM tu // vR- pUrvapratipannAnAmapyutkarSato jaghanyatazca parimANaM koTipRthaktvaM yathAlandikAnAM bhavati, mahAvidehapaJcake jaghanyapadavarttinaH karmabhUmipaJcadazake cotkarSapadavarttinaH koTipRthaktvasyAmISAM prApyamANatvAt / bhaNitametad bhagavadbhiriti / gato yathAlandakalpavihAraH / atha gacchvAsinAM mAsakalpavidhimabhidhitsuH prastAvanArthaM prAktanImeva mUladvAragAthAmAha [ bhA. 1446 ] pavvajjA sikkhApaya, atthaggahaNaM ca aniyao vAso / niSpattI ya vihAro, sAmAyArI ThiI ceva // vR- atra pravrajyAdIni paJca dvArANi yathA jinakalpadvAre tathA'trApi mantavyAni // atha vihAradvAraviSayaM vidhimabhidhitsurAha[bhA. 1447] nipphattiM kuNamANA, therA viharaMti tesimA merA / Ayariya uvajjhAyA, bhikkhU therA ya khuDDA ya // vR-ziSyANAM niSpattiM kurvantaH 'sthavirA:' gacchavAsinaH sAdhavaH 'viharanti' apratibaddhaM vihAraM vidadhati / teSAM cetthaM viharatAmiyaM 'maryAdA' sAmAcArI / tatra gacchvAsinastAvat paJcavidhAH, tadyathA - AcAryA upAdhyAyA bhikSavaH sthavirA: kSullakAzceti // [bhA. 1448 ] dhIrapurisapannatto, sappurisanisevio a mAsavihI / tassa paDilehagA puNa, suttatthavisAragA bhaNiyA / / vR- dhIrapuruSaiH - tIrthakara - gaNadharaiH prajJaptaH, satpuruSaizca - jbU- prabhavAdibhirniSevitaH anuSThito mAsakalpavidhiH / 'tasya punaH' mAsakalpavidheH pratyupekSakAH sUtrArtavizAradAH sAdhavo bhaNitA bhagavadbhiH / sa punarvihAraH zaradAdirbhavati / / katham ? iti ced ucyate [bhA. 1449 ] vAsAvAsAtIe, aTThasu cAro ato u srdaaii| paDileha - saMkamavihI, Thie a meraM parikahehaM // vR-varSAvAse'tIte atikrAnte 'aSTasu' RtubaddhamAseSu 'cAraH ' mAse mAse kSetrAntaragamanalakSaNo vihAro bhavati, ataH zaradAdirayaM mantavyaH / tatra ca kSetrapratyupekSaNavidhiM kSetrAntarasaGkramaNavidhiM pratyupekSite ca kSetre "Thie "tti sthitAnA satAM yA kAcid maryAdA tAmahaM parikathayiSyAmi || pratijJAtameva yathAkramaM vyAcikhyAsurAha [bhA. 1450 ] niggamaNammi u pucchA, pattamapatte aicchie vA vi / vAghAyammi apatte, aicchie tassa asatIe / vR-yatra varSAvAsaH kRtastataH kSetrAd nirgamane 'pRcchA' kiM kArttikacaturmAse prApte nirgantavyam? Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka H 1, mUlaM-6, [bhA. 1450] 373 utAprApte? AhozcidatikrAnte ? ucyate-yadi ko'pi vyAghAtastadA aprApte vA atikrAnte vA nirgcchnti| 'tasya' vyAghAtasya 'asati' abhAve prApte cAturmAsikadine mArgazIrSapratipadi nirgatya bahirgatvA pArayanti / / kaH punavyArghAtaH ? ityAha[bhA.1451] pattamapatte rikhaM, asAhagaMpunnamAsiNimaho vaa| paDikUla tti ya logo, mA vocchii to aiiymmi|| vR-prApte cAturmAsikadivaseaprApte vA yadyAcAryANAm 'RkSaM nakSatram 'asAdhakamananukUlaM paurNamAsImaho vA tadA bhavet kArtikImahotsava ityarthaH, tatra caloko nirgacchataH sAdhUn dRSTavA amaGgalaM manyamAnaH pratikUlAH' asmanmahotsavapratipanthino'mI muNDAye'sminnevaMvidhemahotsave svamukhamasmAkaM darzayanti' ityevaM 'yA vakSyati' mA bhaNiSyati, tato'tIte nirgantavyam / / [bhA.1452] patte aicchie vA, asAhagaM tena niti appatte / nAuM niggamakAlaM, paDicarae pesaviMti thaa| vR-atha prApteatikrAnte vA nirgamanakAle nakSatramasAdhakam, upalakSaNatvAd megho vA varSaNAd noparaMsyatepanthAnaH kardamadurgamAzca bhaviSyantItyatizayajJAnavazena parijJAya 'tena' kAraNena 'aprApte' cAturmAsike nirgcchnti| nirgamanakAlaM ca jJAtvA praticarakAn' kSetrapratyupekSakAn tathA preSayanti yathA teSvAyAteSu satsunirgamanakAla upddhaukte|| tacca kSetraMdvidhA-6STapUrvamadhTapUrvaMca, ubhayamapi niyamAt pratyupekSaNIyam, kutaH? iti ced ucyate[bhA.1453] appaDilehiyadosA, vasahI bhikkhaM va dullahaM honA / bAlAi-gilANANa va, pAuggaM ahava sjjhaao| vR-apratyupekSite kSetre gacchatAmete doSAH-sA pUrvaSTA vasati spheTitA titA vA bhavet, anye vA sAdhavastasyAM sthitA bhaveyuH, bhaikSaM vA durlabhaM bhavet, durbhikSAdibhAvAdbAlAdInAM glAnAnAMvA prayogyaM durlabhaM bhavet, svAdhyAyo vA durlabhaH syAt, maaNs-shonnitaadibhirsvaadhyaayikairaakiirnntvaat|| yatazcaivamataH kiM vidheyam ? ityAha[bhA.1454] tamhA puTviM paDilehiUNa pacchA vihIe saMkamaNaM / - pesei jaianApucchiuM gaNaMtatthime dosaa|| vR-tasmAt pUrvaM pratyupekSya kSetraM pazcAd vidhinA saGkramaNaM tatra karttavyam / athApratyupekSite vrajanti tatazcaturlaghu, AjJAbhaGge caturguru, anavasthAyAM caturlaghu, mithyAtve caturlaghu, yad vA saMyamavirAdhanAdikaM prApnuvanti tanniSpannaM prAyazcittam / yadi punarAcArya 'gaNaM' gacchamanApRcchaya kSetrapratyupekSakAn preSayati tadA mAsalaghu / 'tatra' gaNamanApRcchaya preSaNe ime doSAH // [bhA.1455] tenA sAvaya masagA, oma'sive sehaitthi pddiniie| thaMDilla vasahi uTThANa evamAI bhave dosA // vR-stenA dvividhAH-zarIrastenA upadhistenAzca, 'zvApadAH' siMha-vyAghrAdayaH "mazakAH' pratItAH 'avamaM durbhikSaM 'aziva' vyantarakRta upadravaH, zaikSasya vAtatra sAgArikaH striyovAmahodrekabahulAH sAdhUnupasargayanti, pratyanIko vA ko'pyupadravati, sthaNDilAni vA tatra na vidyante, vasatirvA nAsti, "uhANe"tti utthitaH-udvasitaH sa dezaH, evamAdayastatrApAntarAle pathi gacchatAM doSA Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram - 1-1/6 374 bhavanti // tatra sthAne prAptAnAM punarime doSAH [ bhA. 1456 ] paJccaMta tAvasIo, sAvaya dubbhikkha tenapaurAiM / niyaga pauDuTThANe, pheNayA hariyapattI ya // vR- sagrAmaH 'pratyantaH ' mlecchAdyupadravopetaH, tApasyo vA tatrapracuramohAH saMyamAt paribhraMzayanti, zvApadabhayaM durbhikSabhayaM stenapracurANi ca tAni kSetrANi, zaikSasyAnyasya vA kasyApi sAdhostatra 'nijakAH' svajanAste tamuvyavrAjayanti, 'pradviSTo vA' pratyanIkastatra sAdhUnupadravati, utthito vA sa grAmaH, spheTitA vA sA vasati, 'spheTitAni vA' vipariNAmitAni tAni kulAni yeSAM nizrayA tatra gamyate / Aha ca cUrNikRt - pheDiyANi vA tANi kulANi jesiM nissAe gammai tti / "hariyapattI ya'tti haritapatrazAkaM bAhulyena tatra bhakSyate / athavA tatra deze keSucid gRheSu rAjJo daNDaM dattvA devatopahArArthamAgantukaH puruSo mAryate, gRhasya copariSTAdArdrA vRkSazAkhA cihnaM kriyate, etena cihnenAsmAbhirAkhyAtameva bhavati, ato mAraNe'pyasmAkaM na doSa iti / yata ete doSA ataH sarvamapi gaNamAmantraya kSetrapratyupekSakAH preSaNIyAH // yadi punarna sarvamapi gaNamAmantrayate tata ete doSA: [bhA. 1457] sIse jai AmaMte, paDicchagA tena bAhiraM bhAvaM / i iare to sIsA, te vi samattammi gacchaMti // vR-yadyAcArya ziSyAn kevalAnAmantrayati 'kasyAM dizi kSetrapratyupekSakAH preSayitumucitAH ?' iti tato mAsalaghu, AjJAdayazca doSAH / pratIcchakAzca 'tena' kAraNena bAhyaM bhAvaM gaccheyuH - aho! svaziSyA evAmISAM sarvakAryeSu pramANaMna vayamiti, ato rAga-dveSadUSitatvAt ko nAmAmISAmupakaNThe sthAsyati ? iti / yadi 'itarAn' pratIcchakAnAmantrayate tataH ziSyA bahirbhAvaM gaccheyuH-pratIcchakA eva tAvadamISAM prasAdapAtram, ataH kimarthaM vayameva vaiyAvRttyAdiprayAsaM kurmaH ? iti / 'te'pi ' pratIcchakAH samApte sUtrArthagrahaNe svagacchaM gacchanti / tatazcAcArya ubhayairapi pratIcchaka-ziSyaiH parityaktaH sannekAkI saJjAyeta // [bhA. 1458 ] taruNA bAhirabhAvaM, na ya paDilehovahiM na kiikammaM / mUlagapattasarisagA, paribhUyA vaccimo therA // vR-atha vRddhAnAmantrayate tatastaruNA bahirbhAvaM manyante, 'na ca' naiva gurUNAM kSetrapratyupekSakANAM vA upakaraNaM pratyupekSante, na vA sthavirAdInAmupadhiM vahanti, na ca kRtikarma-bhaktapAnAnayanavizrAmaNAdikaM kurvate, 'vRddhA eva sarvamapi vidhAsyanti, ke'tra vayamasthApitamahattarAH ? ' iti / athaitaddoSabhayAt taruNAneva pRcchati tataH sthavirAzcintayeyuH - 'maulakapatrasadhzAH' maulam - AdyaM yat parNaM paripakvaprAyaM yadi vA mUlakaH kandavizeSastasya t patraM nissAraM tatsadhzA vayam ata eva ca 'paribhUtAH ' paribhavapadamAyAtA ityato vrajAmo vayaM gaNAntaramiti / athAkiJcitkaratvAt sthavirANAmanAmantraNe'pi kA nAma hAni sampadyate ? ucyate [bhA. 1459] junahi vihUNaM, jaM jUhaM hoi suTu vi mahallaM / taM taruNarahasapoia, mayagummaiaM suhaM haMtuM // vR- jIrNA pariNatavayaso ye mRgAstairvihInaM yad yUthaM bhavati 'suSThavapi' atizayena 'mahat' Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM -6, [bhA. 1459 ] 375 mahAsamUhAtmakaM tad yUthaM "taruNa "tti bhAvapradhAnatvAd nirdezasya tAruNyena-yauvanavazena yo rabhasaHcApalaM gaurigItazravaNAdiviSayaM tena "potitaM" ti dezIvacanatvAditastataH spanditaM 'madagulmitaM madena ghUrNitacetanaM sat sukhaM 'hantuM' vinAzayitum, sukhena tad vyApAdyata iti bhAvaH / uktaJcaatirAgapraNItAnyatirabhasakRtAni ca / tApayanti naraM pazcAt krodhAdhyavasitAni ca // yatazcaivamataH sarva eva militAH santaH praSTavyAH / atraiva prAyazcittamAha[bhA. 1460 ] AyariyaavAharaNe, mAso vAhitta'nAgame lahuo / vAhittANa ya pucchA, jANagasiTTe tao gamanaM // vR- AcAryA gaNaM na vyAharanti-nAmantrayante mAsalaghu / ziSya-pratIcchaka-taruNa-sthavirANAmanyatamAn vizeSyAmantrayante tadA'pi mAsalaghu / te'pi ca vyAhRtAH santo yadi nAgacchanti tadA'pi mAsalaghu / vyAhRtya ca sarvamapi gaNaM pRcchA karttavyA, yathA-tarat kSetraM pratyupekSaNIyam ? / tato jJAyakena-kSetrasvarUpejJena ziSTe -kathite sati gamanaM kSetrapratyupekSaka karttavyam // AmantraNasyaiva vidhimAha [ bhA. 1461] thuimaMgalamAmaMtaNa, nAgacchai jo va pucchio na kahe / tassuvariM te dosA, tamhA miliesu pucchijjA / / vR- Avazyake samApite 'stutimaGgalaM kRtvA' tiH stutIrdattveti bhAvaH / sarveSAmapi sAdhUnAmAmantraNaM karttavyam / kRte cAmantraNe yaH kazcid nA''gacchati Agato vA kSetrasvarUpaM pRSTaH san na kathayati tadA mAsalaghu, tathA tasyopari 'te doSAH' stena zvApadAdayo bhavanti ye tatra gatAnAM bhaviSyanti / tasmAd militeSu sarveSvapi pRcchet, upalakSaNatvAt sarve'pi ca kathayeyuH / / atraiva matAntaramupanyasya dUSayannAha [bhA. 1462] keI bhAMti puvvi, paDilehiya evameva gaMtavvaM / taM tu na juji vasahI pheDaNa AgaMtu paDinIe / vR- kecid bhaNanti - 'pUrvaM ' prAk pratyupekSite kSetre evameva gantavyam na punastatra kSetrapratyupekSakAH preSaNIyA iti, tata tu 'na yujyate' na ghaTate / kutaH ? ityAha-vasateH kadAcit spheTanaM kRtaM bhavet, Agantuko vA pratyanIkastatra sambhavet, aH pUrvadRSTamapi kSetraM pratyupekSaNIyam // atha kathaM praSTavyam ? ityAha [bhA. 1463] kayarI disA pasatthA, amugI savvesi anumae gamanaM / caudisi ti du ekkaM vA, sattaga panage tiga jahanne / vR-yadA sarve'pi sAdhavo militA bhavanti tadA guravo bruvate - AryA ! pUrNo'yamasmAkaM mAsakalpaH, kSetrAntaraM samprati pratyupekSaNIyam, ataH katarA dik sAmprataM prazastA ? / te bruvate- 'amukA' pUrvAdInAmanyatamA / evaM sarveSAM yadyasau 'anumatA' abhirucitA tadA gamanaM karttavyam / prathamaM catasRSvapi dikSu, atha caturthyA ko'pyazivAdyupadravastatastisRSu dikSu, tadabhAve dvayordizoH, tadasatyekasyAM dizi gacchanti / te caikaikasyAM dizyutkarSataH sapta vrajanti, saptAnAmabhAve paJca, jaghanyena tu trayaH sAdhavo niyamAd gacchanti / / tatra ca ye AbhigrahikAH- kSetrapratyupekSaNArthaM pratipannA Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 bRhatkalpa-chedasUtram - 1-1/6 bhigrahAste svayameva gurunApRcchya gacchanti / atha na santyAbhigrahikAstataH ko vidhiH? ityAhaveyAvaccaraM bAla vuDDha khamayaM vahaMta' gIyatthaM / gaNavacche agamanaM, tassa va asatI ya paDilomaM / / [bhA. 1464 ] vR- vaiyAvRttyakaraM 1 bAlaM 2 vRddhaM 3 kSapakaM 4 'vahantaM' yogavAhinaM 5 agItArthaM 6 etAn na kSetrapratyupekSaNAya vyApArayet, kintu gaNAvacchedakasya gamanaM bhavati / tasya vAzabdAdaparasya vA gItArthasya 'asati' abhAve 'pratilomaM' pratIpakrameNa pazcAnupUrvetyarthaH, etAnevAgItArthamAdiM kRtvA vyApArayediti saGgrahagAthAsamAsArtha // athainAmeva vivarISuH prathamataH prAyazcittamAha[bhA. 1465] Aitie caugurugA, lahuo mAso u hoi carimatie / virAdhana, AyariyAI muneyavvA // vR- 'Aditrike' vaiyAvRttyakara- bAla-vRddhalakSaNe vyApAryamANe catvAro gurukAH / 'caramatrike tu' kSapaka- yogavAhi-agItArlakSaNe laghuko mAsaH / AjJAdayazca doSAH, virAdhanA cA''cAryAdInAM jJAtavyA // tAmeva bhAvayati [bhA. 1466] ThavaNakule va na sAhai, siTThA va na diMti jA virAdAnayA / paritAvanamanukaMpana, tiNha' samatyo bhave khamao / / kR- vaiyAvRttyakaraH preSyamANo ruSyati / ruSitazca yAnyAcAryAdiprAyogyadAyakAni sthApanAkulAni tAni na kathayati / 'ziSTAni vA' kathitAni paraM tAni tasyaiva dadati nAnyasya, tena bhAvitatvAt teSAm / tato'labhyamAne prAyogye yA kAcidAtmano glAnAdInAM vA virAdhanA tanniSpannamAcAryasya prAyazcittam / atha kSapakaM preSayati tato yadasau zItA-''tapAdinA paritApyate tanniSpannam, devatA vA kAcit kSapakamanukampamAnA khalu kSetre'pi bhakta-pAnamutpAdayati, loko vA kSapaka iti kRtvA tasyAnukampayA savarmapi dadAti nAnyasya, tapaHkSAmakukSizvAsau tisRNAM gocaracaryANAmasamarthaH iti // bAladvAramAha[bhA. 1467 ] hIreja va khelejja va, kajjA - SkajjaM na yANaI bAlo / so va anukaMpaNijjo, na diMti vA kiMci bAlassa / / vR-hiyeta vA mlecchAdinA, khelayed vA ceTarUpaiH sArddham, 'kAryA - SkAryaM ca' karttavyA karttavyaM na jAnAti bAlaH / 'sa vA' bAlaH svabhAvata evAnukampanIyo bhavati tataH sarvo'pi lokastasya bhakta - pAnaM prayacchati / sa cAgatyAcAryAya kathayati-yathA sarvamapi prAyogyaM tatra prApyate / tatastadvacanAdAgatastatra gacchaH, yAvanna kiJcid labhyate / na dadati vA kiJcid bAlAya lokAH, parAbhavanIyatayA darzanAt // vRddhadvAramAha [bhA. 1468 ] vuDDo'nukaMpaNijjo, cireNa na ya magga thaMDile pehe / ahavA vi bAla-vuDDA, asamatthA goyaratiyassa // vR- 'vRddhaH' parinatavayA anukampanIyo lokasya bhavati, tatazcAyaM sarvatrApi labhate nAparaH / tathA sa mandaM mandaM gacchan cirakAlenopaiti, na ca 'mArgaM' panthAnaM sthaNDilAni ca pratyupekSate / athavA bAla-vRddhAvasamarthau 'gocaratrikasya' trikAlabhikSATanasyeti / yogavAhidvAramAha [bhA. 1469 ] tUraMto va na pehe, guNaNAlobhana na ya ciraM hiMDe / Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddeza : 1, mUlaM - 6, [bhA. 1469 ] 377 vigaiM paDiseheI, tamhA jogiM na pesijjA / / vR-yogavAhI 'zrutaM mama paThitavyaM varttate' iti tvaramANaH sannapAntarAle panthAnaM na pratyupekSate / guNanA- parAvarttanA tasyA lobhena ciramasau bhikSAMna hiNDate / labhyamAnAmapi 'vikRtiM' ghRtAdikAmasI pratiSedhayati / tasmAd yoginaM na preSayet // agItArthadvAramAhapaMthaM ca mAsa vAsaM uvassayaM eccireNa kAleNa / hAmo tti na yANai, agIto paDiloma asatIe / [bhA. 1470 ] vR- agItArtha ' panthAnaM' mArgaM 'mAsaM' mAsakalpavidhiM 'vAsaM' varSAvAsavidhiM 'upAzrayaM' vasatimetAni parIkSituM na jAnAti / tathA zayyAtareNa pRSTaH 'kadA yUyamAgamiSyatha ?' tato'sau bravIti- 'iyatA kAlena' arddhamAsAdinA vayameSyAma ityevaM vadato yaH svalvavidhibhASaNajanito doSastamagItArtho na jAnAti / yata evamataH prathamato gaNAvacchedakena gntvym| tasyAbhAve'paro'pi yogItArthaH svyaapaarnniiyH| tasyApi 'asati' abhAve 'pratilomaM' pazcAnupUrvyA etAnevAgItArthamAdiM kRtvA preSayet // kena vidhinA ? iti ceda ucyate [bhA. 1471] sAmAyArimagIe, jogimanAgADha khamaga pArAve / veyAvacce dAyaNa, juyala samatthaM va sahiyaM vA // vR- agItArthaH odhaniryuktisAmAcArI kathayitvA preSaNIyaH / tadabhAve 'anAgADhayogI' bAhyayogavAhI yogaM nikSipya preSyate / tasyApyabhAve kSapakaH, taM ca prathamaM 'pArayet' pAraNaM kArayet, tato 'mA kSapaNaM kArSIH' iti zikSAM dattvA prahiNuyAt / tasyApyabhAve vaiyAvRttyakaraH preSyate / "dAyaNa"tti sa vaiyAvRttyakaro vAstavyasAdhUnAM sthApanAkulAni darzayati / tato bAlRvRddhayugalam, kathambhUtam ? 'samarthaM' dRDhazarIram, vA zabdo vikalpArthaH, 'sahitaM vA' vRSabhasAdhusamanvitam / itthamAdiSTestaiH zeSasAdhUnAM svamupadhiM samarpya parasparaM kSAmaNAM kRtvA gamanakAle bhUyo'pi gurUnApRcchaya gantavyam / yadi nApRcchanti tadA mAsalaghu / te cAvazyikIM kRtvA nirgacchanti / / kiyantaH ? kathaM ca ? ityAha [bhA. 1472] tinneva gacchavAsI, havaMta' hAlaMdiyANa donni janA / gamane codagapucchA, thaMDilapaDileha'hAlaMde // vR- jaghanyatastrayo gaccavAsino janA ekaikasyAM dizi vrajanti / yathAlandikAnAM tu gacchapratibaddhAnAM dvau janAvekasyAM dizi kSetrapratyupekSakau gacchataH / zeSAsu tisRSu dikSu gacchvAsinAmAcAryA Adizanti, yathA-yathAlandikAnAmapi yogyaM kSetraM pratyupekSaNIyam / teSAM ca gamane prarUpite nodakapRcchA vaktavyA / sthaNDilapratyupekSaNaM yathAlandikAnAM vAcyam / tatra gamanadvAraM vivRNoti [bhA. 1473] paMthuccAre udae, ThANe bhikkhaMtarA ya vasahIo / tenA sAvaya vAlA, paccAvAyA ya jANavihI // vR- 'panthAnaM' mArgaM " uccAre "tti uccAra - prazravaNabhUmike, "udae "tti pAnakasthAnAni yeSu bAlAdiyogyaM prAzukaiSaNIyaM pAnakaM labhyate, "ThANe "tti vizrAmasthAnAni, "bhikkha' "tti yeSu yeSu pradezeSu bhikSA prApyate na vA, antarA - antarAle vasatayaH pratizrayAH sulabhA durlabhA vA, stenAH Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/6 zvApadA vyAlAzca yatra santi na vA, pratyapAyAzca yatra divA rAtrau vA bhavanti, tadetat sarvaM samyag nirUpayadbhirgantavyam / yAnaM-gamanaM tasya vidhirayaM draSTavya iti / / idameva vyAcikhyAsurAha[bhA.1474] vAvAriya sacchaMdANa vA vi tesiM imo vihI gmne| davve khete kAle, bhAve paMthaM tu paDilehe // vR-'vyApAritAH' AcAryeNa niyuktAH 'svacchandAH' nAmayeAbhigrahikAH, teSAmubhayeSAmapyayaM gamane vidhiH / tadyathA-dravyataH kSetrataH kAlato bhAvatazca panthAnaM pratyupekSante / / katham ? ityAha[bhA.1475] kaMTaga tenA vAlA, paDinIyA sAvayA ydvvmmi| sama visama udaya thaMDila, bhikkhAyariyaMtarA khette|| vR-dravyataH kaNTakAH stenAvyAlAH pratyanIkAzvApadAzca pathipratyupekSaNIyAH |kssetrtH samaH' girikandarA-prapAta-nimnonnatarahitaH panthAH, viSamaH' tadviparItaH, "udaga"tti pAnIyabahulomArgaH, sthaNDilAni bhikSAcaryA tathA antarA' apAntarAle vstyH|| [bhA.1476] diya rAo paccavAe, ya jANaI sugama-duggame kaale| bhAve sapakkha-parapakkhapellaNA niNhagAIyA / vR-kAlato divA rAtrau vA pratyapAyAn jAnAti, yathA-atra divA pratyApAyA na rAtrau, atra tu rAtrau na diveti; yadvA divA rAtrau vA'yaM panthAH sugamo durgamo vA / bhAvataH svapakSeNa parapakSeNa vA preritaH-AkrAnto'yaM grAmaH panthA vA na veti / atha kaH punaH svapakSaH ko vA parapakSaH ? ityAha"niNhagAIya" tti nihnava-pArzvasthAdayaH sAdhuliGgadhAriNaH svapakSaH, AdigrahaNAt carakaparivrAjakAdayaH parapakSaH / evaM pratyupekSamANAstAvad vrajanti yAvad vivakSitakSetraM praaptaaH|| uktaM gamanadvAram / atha nodakapRcchAdvAramAha[bhA.1477] suttatthANi karite, na vatti vttNtgaaucoei| na kariti mAhu coyaga!, gurUNa niiAiA dosaa|| vR-paro nodayati-kSetrapratyupekSakA vrajantaH kiM sUtrArthI kurvate na vA? |gururaah-n kurvanti, mA bhUvana gurUNAM nityavAsAdayo doSAH / ato yadi sUtrapauruSIM kurvanti tadA mAsalaghu, arthapauruSyAM mAsaguru // "thaMDilapaDileha'hAlaMde" tti padaM vyAkhyAnayati[bhA.1478] suttatthaporisIo, aparihavaMtA vyNt'haalNdii| thaMDille uvaogaM, kariti rattiM vasaMti jahiM / / vR-yathAlandikAH sUtrArthapauruSyAvaparipayanto vihAraMbhikSAcaryAMcatRtIyasyAM pauruSyAM kurvANA vrajanti / yatra ca rAtrau vasanti tatra 'sthaNDile' kAlagrahaNAdiyogye upayogaM kurvanti // kena vidhinA gaccavAsinastatra kSetre pravizanti? ityAha[bhA.1479] suttatthe akaritA, bhikkhaM kAuM aiMti avarahe / bIyadiNe sajjhAo, porisi addhAe sNghaaddo|| vR-sUtrArthAvakurvantaH prastutakSetrAsanne grAmebhikSAMkRtvA samuddizya aparAhne vicArUmisthaNDilAni pratyupekSamANA vivakSitaM kSetraM "aiMti"tti pravizanti / tato vasatiM gRhItvA tatrAvazyakaM kRtvA kAlaM pratyupekSya prAdoSikaM svAdhyAyaM kRtvA praharadvayaM zerate / ye tu na zerate te'rddharAtrika Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka H 1, mUlaM-6, [bhA. 1479] 379 vairAtrikakAladvayamapi gRhNanti / tataH prAbhAtikaM kAlaM gRhItvA dvitIyadine svAdhyAyaH karttavyaH / tato'rdhAyAM pauruSyAmatikrAntAyAM saGghATako bhikSAmaTati / etadevAha[bhA.1480] vIyAra bhikkhacariyA, vucchANa'ciruggayammi paDilehA / coyaga bhikkhAyariyA, kulAI tahuvassayaM ceva // vR-vicArabhUmI prathamamevA'parAhne pratyupekSaNIyA / tato rAtrAvuSitAnAmacirodgate sUrye arddhapauruSyAM bhikSAcarayAyAH pratyupakSaNA bhavati / atra nodakaH praznayati-kimiti prAtarArabhya bhikSAcaryA vidhIyate ? / sUrirabhidadhAti-evaM bhikSAcaryAM kurvANAH 'kulAni' dAnakulAdIni tathopAzrayaM ca jJAsyantIti samAsArthaH / / athaitadeva vyAcaSTe[bhA.1481] bAle vuDDhe sehe, Ayariya gilANa khamaga paahunne| tiniya kAle jahiyaM, bhikkhAyariyA u pAuggA // vRSaSThI-saptamyorarthaM prati abhedAd bAlasya vRddhasya zaikSasya AcAryasya glAnasya kSapakasya prAdhUrNakasya ca 'prAyogyA' tadanukUlaprApyamANabhakta-pAnA trInapi' pUrvAhna madhyAhna-sAyAhnalakSaNAn kAlAn yatra bhikSAcaryA bhavati tat kSetraM gacchasya yogyamiti gmyte|| kathaM punastat pratyupekSyate? ityAha[bhA.1482] khettaM tihA karittA, dosINe nINitammi u vayaMti / annonne bahuladdhe, thovaM dala mA ya rUsijjA // vR-kSetraM 'tridhA' trIn bhAgAn kRtvA ekaM vibhAgapratyuSasi paryaTanti, dvitIyaM madhyAhne, tRtIyaM sAyAhne / tatra yatra prAtareva bhojanasya dezakAlastatra prathamaM paryaTanti / atha nAsti prAtaHkvApi dezakAlastataH "dosINe" paryuSite AhAre nissAritevadanti, yathA-anyAnyeSu gRheSuparyaTadbhiH bahuH-pracura AhAro labdhastena ca bhRtamidaM bhAjanam ataH stokaM dehi, 'mA ca ruSaH' mA roSaM kArSI 'yadete na gRhNanti' iti / etaccAmI parIkSArthaM kurvanti 'kimayaM dAnazIlo na vA?' iti // [bhA.1483] ahava na dosINaM ciya, jAyAmo dehi ne dahiM khIraM / khIre ghaya gula gorasa, thovaM thovaMca savvattha / / vR-athavA na vayaM dosINameva yAcAmaH kintu dehi "ne" asmabhyaM dadhi kSIraM ca / kSIre labdhe sati ghRtaM guDaM gorasaM ca yAcitvA sarvatra stokaM stokameva gRhNanti / evaM tAvat pratyuSasi yeSu bhikSAyA dezakAlo yAni ca bhadrakakulAni tAni samyagavadhArayanti yathA bAla-vRddha-kSapakAdInAM prathama-dvitIyapariSahArditAnAM samAdhisandhAraNArthaM prAtareva teSu peyAdIni yAcitvopanIyante / evamekasya paryAptaM gRhItvA vasatimAgamyAlocanAdividhipurassaraMsamuddizya madhyAhne dvitIye vibhAge bhikSAM paryaTanti / / katham ? ityAha[bhA.1484] majjhaNhe paura bhikkhaM, paritAviya peja jUsa paya kaDhiyaM / obhaTThamanobhaTuM, labbhai jaMjattha pAuggaM / vR-madhyAhnepracuraM bhaikSaM tathA paritApitaM' paritalitaMsukumArikAdipakvAnnaM yadvA paritApitaM' kathitaM kaTTarAdikamityarthaH 'peyA' yavAgUH 'yUSaH' mudgarasaHtathA payaH' dugdhaM kvathitaM' taapitm| evameva bhASitamanavabhASitaM vA yad yatraprAyogyamanviSyate tat tatra yadi labhyate tadA prazastaM tat Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/6 kSetram / atrApyekasya paryAptaM gRhItvA pratinivRttya samuddizya saMjJAbhUmIM gatvA vaikAlikI pAtrAdipratyupekSaNAM kRtvA sAyAhne tRtIye vibhAge bhikSAmaTanti / / katham ? ityAha[bhA.1485] carime paritAviya peja khIra aaes-atrnntttthaae| ekvekkagasaMjuttaM, bhattaha~ ekkamekkassa // vR-carime bhaikSAkAle paritApitaM peyA kSIraMca yeSu prApyate tAni kulAni smygvdhaarynti| kimartham? ityAha-AdezAH-prAdhUrNakAstadAsamAgaccheyuH, ataraNaH-glAnastadAnIM pathyamupayuJjIta tadartham, upalakSaNatvAd bAlAdyarthaM ca / atrApyekasya paryAptaM gRhItvA pratinivartante / yata Aha"ekkekkaga" ityAdi / ekaikaH sAdhuranyasAdhunA saMyukto yasminnAnayane tadekaikasaMyuktaM bhaktArtham' udarapUramAhAramekaikasya saadhoraayaanynti| idamuktaM bhavati-prAtauM sAdhUsaGghATakena paryaTataH, tRtIyorakSapAla Aste; dvitIyasyAM velAyAMtayormadhyAdeka Aste, aparaH prathamavyavasthitaM gRhItvA prayAti; tRtIyasyAMtu dvitIyavelArakSapAlaHprathamavyavasthitarakSapAlena saha paryaTati, yastu vAradvayaM paryaTitaH sa tiSThati; evaM trayANAM janAnAM dvau dvau vArau paryaTanaM yojanIyam / kiJca[bhA.1486] osaha bhesajjANiya, kAle ca kule adaansddddhaaii| saggAme pehittA, pehaMti tao paraggAme / / 'auSadhAni' harItakyAdIni 'bhaiSajAni' peyAdIni tariphalAdIni vA cazabdAt piSpalakasUcyAdIni ca "kAle ya"tti yeSu kuleSu yatra kAle velA yAni vA dAnazrAddhAdIni kulAni etAni svagrAme pratyupekSya tataH paragrAme pratyupekSante / atra ca cAlanAM kArayati[bhA.1487] coyagavayaNaM dIhaM, panIyagahaNe ya nanu bhave dosaa| juJjai taM guru-pAhuNa-gilANagaTThA na dappaTThA / / vR-nodakaH-prerakastasya vacanaM-cAlanArUpam-nanuteSAmiththaM dIrghAbhikSAcaryAM kurvatAMpraNItasya ca-dadhi-dugdhAdehaNe 'doSAH' sUtrArthaparimantha-mohodbhavAdayo bhaveyuH / sUrirAha-bhadra ! yujyate 'tat praNItagrahaNaMdIrghabhikSATanaMca guru-prAdhUrNaka-glAnArtham, na dArthaM naatmnoblvrnnaadihetoH|| [bhA.1488] jai puNa khaddha-paNIe, akAraNe ekkasi pi gihijjA / tahiyaM dosA tena u, akArame khddh-niddhaaiN|| vR-yadi punaH khaddhaM-pracuraM praNItaM-snigdha-madhuraMte 'akAraNe' gurvAdikAraNAbhAve ekazo'pi gRhNIyuH tataH tasmin khaddha-praNItagrahaNebhaveyurdoSAH / kutaH? ityAha-akAraNeAtmArthaMyasmAt tena "khaddha-niddhAI" ti pracura-snigdhAni bhakSyanta iti vAkyazeSaH / ato guru-glAnAdihetoH kSetrapratyupekSaNAkAlepraNItaM gRhNatAM ciraMca paryaTatAM na kazciddoSa iti||ath "kulAi~tahuvassayaM ceva" tti padaM vyAkhyAyate-bhikSAmaTantaH kulAni jAnanti / katham ? ityAha[bhA.1489] dAne abhigama saDDhe, sammatte khalu taheva micchatte / mAmAe acitte, kulAi~jANaMti giiytthaa|| vR-'dAnazrAddhAni' prakRtyaiva dAnarucIni, 'abhigamazrAddhAni' pratipannANuvratAni zrAvakakulAni, 'samyaktvazrAddhAni' aviratasamyagdRSTIni, tathaiva 'mithyAtve' mithyASTikulAni, 'mAmAkAni' 'mA madIyaM gRhaM zramaNAH pravizantu' iti pratiSedhakArINi, "aciyatte'' tti nAsti prIti sAdhuSu National Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 381 uddezakaH 1, mUlaM-6, [bhA. 1489] gRhamupAgateSu yeSAM tAnyaprItikAni, etAni kulAni gItArthA paryaTantaH samyagjAnanti // upAzrayA~zca jAnanti / katham? ityAha[bhA.1490] jehi kayA u uvassaya, samaNANaM kAraNA vasahiheuM / paripucchiyA sadosA, parihariyavvA payatteNaM / / vR-iha manAH paJcadhA-tApasAH zAkyAH parivrAjakA AjIvakA nirgranthAzca / teSAM paJcAnAM nirgranthAmeva vA 'kAraNAta' kAraNamuddisyetyarthaH, kAraNameva vyanakti-vasati-avasthAnaMtaddhetoHtannimittam, paihibhiH kRtA upAzrayAsteSAM samIpe bhikSAmaTadbhiH paripRcchaya' upAzrayamUlotpattiM paryanuyujya 'sadoSAH' sAvadyadoSaduSTAste upAzrayAH prayalena parihartavyAH / / tathA[bhA.1491] jehi kayA u uvassaya, samaNANaM kAraNA vasahiheuM / paripucchiya niddosA, paribhottuMje suhaM hoi (hoti)| vR-yaiH kRtA upAzrayAH 'zramaNAnAM' nirgranthavarjAnAM zAkyAdInAM kAraNAd vasatihetostAn paripRcchaya 'nirdoSAH' niravadyAste upAzrayAH paribhoktuM "je" iti nipAtaH pAdapUraNe 'sukhaM bhavanti' sukhenaiva saMyamabAdhAmantareNa te paribhujyanta ityarthaH / / / [bhA.1498] jehi kayA pAhuDiyA, samaNANaM kAraNA vasahiheuM / paripucchiyA sadosA, parihariyavvA payatteNaM // vR-yaiH kRtA 'prAbhRtikA' upAzrayeSuupalepana-dhavalanAdikA zramaNAnAM paJcAnAmapisAdhUnAmeva vA kAraNAd vasatihetoH tAn paripRcchaya 'sadoSAH' uttaraguNairazuddhatvAt sAvadhAste upAzrayAH prayatnena prihrtvyaaH|| [bhA.1493] jehi kayA pAhuDiyA, samaNANaM kAraNA vasahiheuM / paripucchiya niddosA, paribhottuMje suhaM hoi (hoti)|| vR-yaiH kRtA prAbhRtikA 'zramaNAnAM' sAdhuvarjitAnAM tApasAdInAM kAraNAd vasatihetostAn paripRcchaya nirdoSA itimatvA paribhoktuM "je" iti prAgvat 'sukhaM bhavanti' sukhenaiva paribhujyanta ityarthaH / / atha kIze sthAne vasatiranveSaNIyA? ucyate-yAvanmAnaM kSetraM vasimAkrAntaM bhavati tAvanmAtraM pUrvAbhimukhavAmapAopaviSTavRSabhAkAraMbudhdhA parikalpya prshstessusthaanessuvstirgRhyte| atha kutrAvayavasthAne gRhyamANA vasati kiMphalA bhavati? ityucyate[bhA.1494] siMgakkhoDe kalaho, ThANaM puNa natthi hoi calaNesu / ahiThANe puTTarogo, pucchammi ya pheDaNaMjANe // vR-'zRGgakhoDe' zRGgapradeze yadi vasatiM karoti tadA nirantaraMsAdhUnAM kalaho bhavati / 'sthAnam' avasthiti punarnAsti 'caraNeSu' pAdapradezeSu / 'adhiSThAne' aSAnapradezeSu "puTuM" ti udaraM tasya rogo bhavati / 'pucche' pucchapradeze 'spheTanam' apanayanaM vasaterjAnIhi / [bhA.1495] muhamUlammi u cArI, sire akauhe apUa skkaaro| khaMdhe paTThIi bharo, puTThammi udhAyao vsho|| vR-mukhamUle yadi vasati tadA 'cArI' bhojanasampatti prazastA / zirasi' zRGgayormadhye kakudi ca vasatikaraNe pUjA ca vastra-pAtrAdibhi satkArazcAbhyutthAnAdinA sAdhUnAM bhavati / skandhapradeze Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/6 pRSThapradeze ca vasata satyAM sAdhubhiritastata Agacchadbhirbharo bhavati / 'poTTe' udarapradeze vasatau gRhyamANAyAM 'dhrAtaH' nityatRptaH 'vRSabhaH' vRSabhaparikalpanAgRhItavasatinivAsI saadhujnobhvtiiti| evaMparIkSyA'prazastasthAnavyudAsena prazasteSusthAneSu strii-pshu-pnnddkvrjitaavstirnvessnniiyaa|| tadanveSaNe cAyaM vidhiH[bhA.1496] deuliyaaNunavaNA, aNunavie tammi jaMca pAuggaM / bhoyaNa kAle kiccira, sAgarasarisA u AyariyA // vR-devakulikA-yakSAdInAmAyatanaM tatpArzvavartino vA maThAH / Aha kimarthaM devakulikAyA nibandhaH? ucyate-sAprAyeNa grAmAdInAMbahirbhavati, sAdhubhizcotsargatobahisthAtavyam, devakulikA caviviktAvakAzA bhavati, ataH prathamatastasyA anujJApanA krtvyaa|ath nAsti devakulikA bhirvaasprtypaayNttograamaaderntHprtishryo'nvissyte|ysttrprbhuH prabhusandiSTo vAsaH prAyogya' vakSyamANamanujJApyate / anujJApite satitasminyacca tena prAyogyamanujJAtaM tasya paribhogaH kaaryH| athAsau nAnujAnIte prAyogya tato bhojanaddaSTAntaH krtvyH| tathA kiyacciraM kAlaM bhavantaH sthAsyanti ? iti pRSTe abhidhAtavyam-yAvad bhavatAM gurUNAM ca pratibhAsate / kiyanto bhavanti ihAvasthAsyante? iti pRSTe vaktavyam-sAgaraH-samudrastatsaddazA AcAryA bhavantIti saGgrahagAthAsamAsArtha / / athainAmeva vyAcikhyAsuH "aNunavie tammi" iti padaM vivRNoti[bhA.1497] jaMjaMtu aNunnAyaM, paribhogaM tassa tassa kaahiNti| avidinne paribhogaM, jai kAhii tatthimA sohii| vR-'yadyat' tRNa-DagalAdikaMzayyAtareNAnujJAtaMtasyatasyaparibhogamabhirucitekSetresamAyAtAH santaH kariSyanti tatra 'iyaM' vakSyamANA zodhi / / tAmevAha[bhA.1498] ikkaDa-kaDhime mAso, cAummAso apIDha-phalaesu / kaTTha-kaliMce panagaM, chAre taha mllgaaiisu|| vR. ikkaDamaye kaThinamaye ca saMstArake'datte gRhyamANe laghumAsaH / catvAro mAsA laghavaH pIThaphalakeSu / tathA kASThA-kaliJciyoH kSAre mallaka-tRNa-DagalAdiSu ca paJcakam / ataH prAyogyamanujJApanIyam / / athAsa brUyAt 'kiM tat prAyogyam ?' tato vaktavyam[bhA.1499] davve taNa-DagalAI, acchaNa-bhANAidhovaNA khitte / kAle uccArAI, bhAvi gilANAi kuuruvmaa|| vR-prAyogyaM caturddhA-dravyataH kSetrataH kAlato bhAvatazca / tatra 'dravye' dravyatastRNa-DagalAni, AdizabdAt kSAra-mallakAdIni ca / kSetrataH "acchaNaM"ti svAdhyAyAdihetoH prAGgaNAdipradeze'vasthAnam, tathA bhAjanAnAm AdigrahaNAdAcAryAdisatkamalinavastrANAM dhAvanaM-prakSAlanaM ca prtishryaabhirvidhiiyte|kaalto rAtrau divAvA avelAyAmuccArasya prshrvnnsyvaavyutsrjnm| bhAvato glAnasyAparasya vA pradhUrNakAdernivAta-pravAtAdhavakAzasthApanena samAdhisampAdanam ityukte yadyanujAnAti tataH sundaram / atha brUyAta-'mayA yuSmabhyaM vasatireva dattA, ahamanyad yuSmadIyaM prAyogyaM na jAnAmi' tato yaH prAga bhojanadRSTAnta uddiSTaH sa upadarzyate-"kUruvame"ti kUraH-bhaktaM tsyopmaa| yathA kenacit kasyApipArve kUraHprArthitaH, tena ca dattaH, tatastasya snAnA-''sana Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM -6, [bhA. 1499 ] 383 bhAjanopaDhaukanA-'vagAhima- sUpa - nAnAvidhavyaJjanAdInyapi dIyante; evaM bhavatA'pi vasatiM prayacchatA sarvamapi prAyogyaM dattameva bhavati, paraM tathApi vayaM bhavantaM bhUyo'pi tRtIyavratabhAvanAmanuvarttayanto'nujJApayAmaH / evamukte sa sarvamapi prAyogyamanujAnIyAt tato yatra yad uccArAdivyutsarjanamanujJAtaM tat tatra vidheyam / / yata Aha [bhA. 1500 ] uccAre pAsavaNe, lAuanillevaNe ya acchaNee / karaNaM tu aNunnAe, aNanunAe bhave lahuo // vR-uccArasya prazravaNasya 'alAbunirlepanasya' pAtraprakSAlanasya "acchaNae" tti svAdhyAyAdyarthamavasthAnasya gAthAyAM SaSThyarthe saptamI 'karaNaM' samAcaraNaM zayyAtareNAnujJAte pradeze karttavyam / athAnanujJAte avakAze uccArAdikaM karoti tadA laghuko mAsa iti // gataM bhojanadvAram / atha kiyacciraM kAlamiti dvAram - yadi zayyAtaraH praznayati 'kiyantaM kAlaM yUyaM sthAsyatha ? ' tato vaktavyam - [bhA. 1501] jAva gurUNa ya tumbha ya, kevaiyA tattha sAgarenuvamA / kevai kAlenehiha, sAgAra ThavaMti anne vi // vR- yAvad gurUNAM yuSmAkaM ca pratibhAti tAvadavasthAsyAmaH, paraM nivyArghAte mAsamekaM vyAghAte tu hInamadhikaM vA vayamekatra tiSThAmaH / atha 'mAsameva sthAsyAmaH' iti nirddhAritaM bhaNati tato mAsalaghu / athAsau praznayet 'kiyanto yUyaM tiSThatha ? ' tato vaktavyam - "sAgarenuvama' "tti sAgaraH samudrastenopamA yathA samudraH kadAcita prasarati kadAciccApasarati, evamAcAryA api kadAcid dIkSAmupasampadaM vA pratipadyamAnaiH sAdhubhi parivArataH prasarpanti kadAcit teSvevAnyatra gateSvapasarpanti, ata iyanta iti saGkhyAnaM kartuM na zakyate / yastu 'etAvanto vayam' iti nizcitaM brUte tasya mAsalaghu / athAsau pRcchati kiyatA kAlena 'eSyatha' AgamiSyatha ? tataH 'sAkAra' savikalpaM vacanaM 'sthApayanti' bruvate ityarthaH / yathA - anye'pi kSetrapratyupekSakA aparAsu dikSu gatAH santi tatastairvivedite yadA gurUNAM vicAre sameSyati tadA vyAghAtabhAve iyatsu divaseSu gateSu vyAghAte tu hIne adhike vA kAle vayameSyAma iti / yaH punaH 'iyatA kAlenAgamiSyAmaH' iti bravIti tasya mAsalaghu // [ bhA. 1502 ] puvvaddidvevicchai, ahava bhaNijjA havaMtu evaiA / tattha na kappai vAso, asaI khettassa'NunnAo // vR- athAsau 'pUrvadRSTAn' yaiH prAg mAsakalpo varSAvAso vA kRta AsIt tAnevecchati nAnyAn, bhaNatica-ye sAdhavo mayA dRSTapUrvAsteSAmahaM zIlasamAcAraM sarvamapi jAnAmi atasta eveha samAnetavyA na zeSAH athavA bhaNetye vA te vA sAdhavo bhavantu parametAvanta evAtra tiSThantu tatra kiM kartavyam ? ityAha-'tatra' evaM zayyAtareNa nirddhArite sati 'na kalpate vAsaH' na yujyate tasyAM vasatAvavasthAtumiti bhAvaH / atha nAstyaparaM mAsakalpaprAyogyaM kSetraM tata itarasyA vasateralAbhe tasyAmeva vasatau vAso'nujJAtaH // tatra ca vasatAM yadi prAdhUrNakaH samAgacchati tataH ko vidhi ? ityAha [ bhA. 1503 ] sakkAro sammANo, bhikkhaggahaNaM ca hoi pAhuNae / Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 384 bRhatkalpa-chedasUtram - 1-1/6 javasa jANaotahi, Avajjai mAsiyaM lahugaM // vR-'satkAraH' vandanA-'bhyutthAnAdi 'sammAnaH' vizrAmaNAdi 'bhikSAgrahaNam' upaviSTasya bhikSAyA Anayanam, etat sarvamapi prAdhUrNake Agate sati karttavyam / yadi vasatiryeSAM teSAM vA parimitAnAM sAdhUnAM dattA tadA yAvantaH prAghuNakAH samAyAtAstAvato vAstavyAnanyatra visarjyaprAdhuNakAH sthApyante / atha nAmagrAhaM gRhItvA niyamitAnAmeva sAdhUnAM sA dattA tataH prAghuNakasya vasatisvarUpaM nivedyate / nivedite ca yadi 'jJo'pi vasatisvarUpaM jAnAno'pi tatra vasati tadA Apadyate mAsikaM laghukam // tataH [bhA. 1504] kiikamma bhikkhagahaNe, kayammi jANAvio bahi vasai / hiya-naTThesuM saMkA, suhA ubbhAma vocchedo // vR- 'kRtikarmaNi' vizrAmaNAdau bhikSAgrahaNe ca kRte sati vasatisvarUpaM jJApitaH san rAtrau bahirvasati / yadi jJApito'pi san bahirna vrajati tadA sAgAriksaya kenaciccaurAdinA hRte naSTe na evamevAzyamAne kasmizcid vastuni zaGkA bhavet nUnaM yadadyAmukaM vastu na dRzyate tadeteSAM yaH prAdhuNako rAtrAvuSitvA pratigataH tena hRtaM bhaviSyati / 'snuSA vA' vadhU rAtrAvudbhrAmakeNa saha gatA bhavet tatrApi yadi prAdhuNakasya zaGkA sAgArikaH karoti tadA tadravyA-'nyadravyANAM vyavacchedo bhavet / / evaM vasatau labdhAyAM kiM vidhiyam ? ityAha [bhA. 1505 ] paDilehiyaM ca khettaM, thaMDilapaDileha' maMgale pucchA / gAmassa va nagarassa va, siyANakaraNaM paDhama vatyuM // vR- yadA kSetraM samyak pratyupekSitaM bhavati tadA 'mahAsthaNDilaM' zabapariSThApanabhUmilakSaNaM pratyupekSaNIyam / "amaMgale ccha"tti nodakaH pRcchati-bhagavan ! yUyaM tiSThanta eva kimevamamaGgalaM kurutha ? / sUrirAha-grAmasya vA nagarasya vA "siyANakaraNaM' smazAnasthApanAyogyaM 'prathamam' AdyaM vAstu pratyuprekSyata iti vAkyazeSaH / iyamatra bhAvanA - grAma - nagarAdInAM tatprathamatayA nivezyamAnAnAM vAstuvidyAnusAreNa prathamaM smazAnavAstu nirUpya tataH zeSANi devakulasabhAsaudhAdivAstUni nirUpyante, loke tathAdhSTatvAt na ca tadamAGgalikam, evamatrApi mahAsthaNDilaM prathamaM pratyupekSyamANamasmAkaM nAmAGgalikaM bhavatIti / tacca kasyAM dizi pratyupekSaNIyam ? ucyate[bhA. 1506]disa avaradakkhiNA dakkhiNA ya avarA ya dakkhiNApuvvA / avaruttarA ya puvvA, uttara puvvuttarA ceva // vR- prathamato mahAsthaNDilapratyupekSaNaviSayA aparadakSiNA dik / atha tasyAM nadI - kSetrA''rAmAdivyArghAtaH tato dakSiNA / tasyA abhAve aparA / tadalAbhe dakSiNapUrvA / tadasattve aparottarA / tasyA apyaprAptau pUrvA / tasyA asambhave uttarA / uttarasyA abhAve pUrvottarA dig mantavyA // athAsAmeva guNa-doSavicAraNAmAha [bhA. 1507 ] pauranna-pAna paDhamA, bIyAe bhatta-pAna na lahaMti / taiyAi uvahimAI, cautthI sajjhAya na kariMti / vR- 'prathamA' aparadakSiNA dik pracurAnna-pAnA bhavati, tasyAM pratyupekSyamANAyAM pracuramanna-pAnaM prApyata ityarthaH / yadi tasyAM satyAM 'dvitIyAM' dakSiNAM pratyupekSante tato bhakta-pAnaM na labhante / atha Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 385 uddezaka : 1, mUlaM-6, [bhA. 1507] prathamAyAMko'pivyAghAtastato dvitIyAmapipratyupekSamANAH zuddhAH / evmuttraasvpidikssubhaavniiym| tathAtRtIyasyAM "uvahimAi"tti upadhi-vastra-pAtrAdikaHstenairapahiyate, tasmizcApahatetRNagrahaNA'gnisevanAdayo doSAH / caturSyA 'svAdhyAyaM na kurvanti' kartavyo na bhavatItyarthaH / / [bhA.1508] paMcamiyAe asaMkhaDa, chaTThIe gaNassa bheyaNaM jANa / sattamiyA gelanaM, maraNaM puNa aTThamIe u|| vR-paJcamyAm 'asaGkhaDaM' kalahaH sAdhUnAM bhavati / SaSThayAM 'gaNasya' gacchasya bhedanaM' dvaidhIbhavanaM jAnIhi |sptmii 'glAnyaM' glaantvNsaadhuunaaNjnyti|assttmyaaNpunrmrnnmprsy saadhorupjaayte|| amumeva gAthAdvayoktamarthamekagAthayA pratipAdayati[bhA.1509] samAhI ya bhatta-pAne, uvagaraNe tumaMtumA ya kalaho u / bhedo gelanaM vA, carimA puna kaTTae annaM / / vR-pratamAyAM bhakta-pAnalAbhena saadhuunaaNsmaadhiraavirbhvti| dvitIyAyAM bhkt-paanNnlbhnte| tRtIyAyAmupakaraNamapahriyate / catuthyArmekaH sAdhuraparaM bhaNati-tvamevamaparAdhaM kRtavAn, aparo brUte-na mayAaparAddhaM tvamevedaM vinAzitavAnityevaM tumaMtumA bhavati, tasyAH karaNena svAdhyAyo na bhavatIti bhAvaH / paJcamyAM 'kalahaH' maNDanam / SaSThayAM 'bhedaH' gacchasya dvaidhIbhAvaH / saptamyAM glAnatvam / 'caramA' aSTamI punaranyaM sAdhuM 'karSati' paJcatvaM praapytiityrthH|| [bhA.1510] ekkakkammi uThANe, cauro mAsA hvNt'nugghaayaa| ANAiNo adosA, virAdhanA jA jahiM bhnniyaa|| vR- ekaikasmin sthAne yathoktakramamantareNa dakSiNAdInAM dizAM pratyupekSaNe catvAro mAsA anuddhAtAH prAyazcittaM bhavanti, AjJAdayazcadoSAH, virAdhanA' bhakta-pAnAlAbhopadhiharaNAdikA yA yatra bhaNitA sA tatra draSTavyA / etena vidhinA yadA kSetraM pratyupekSitaM bhavati tadA kimaparaM bhavati? ityAha[bhA.1511] paDilehiyaM ca khettaM, aha ya ahAlaMdiyANa AgamanaM / natthi uvassayavAlo, savvehi vihoi gaMtavvaM / / vR-ekato gacchavAsibhi kSetrapratyupekSitaM bhavati, athAtrAntare yathAlandikAnAmAgamanaM bhavati, tehi sUtrArthapauruSyAvahApayantastRtIyapauruSyAMvihAraMkurvantogchavAsibhi kSetrepratyupekSitesamAyAnti, teSAM ca nAsti tatra kSetre sthApanayogya upAzrayapAlaH, janadvayasyaivAgamanAditi kRtvA sarvairapi bhavati gantavyam / / atha te yathAlandikAH kathaM kSetraM pratyupekSante? ucyate[bhA.1512] pucchiya ruiyaM khettaM, gacche paDibaddha bAhi pehiMti / jaMtesiM pAuggaM, khettavibhAgeya pUriti / vR-ye gacchapratibaddhA yathAlandikAstairgacchavAsinaH pRSTAH-AryA ! abhirUcitaM kSetraM na vA? iti| tato gacchavAsinaH praahuH-abhirucitm| tato yathAlandikA gacchavAsipratyupekSitasya kSetrasya "bAhi~"tisakrozayojanA bahiH kSetraM pratyupekSante / katham? ityAha-yat 'teSAM yathAlandikAnAM 'prAyogya' kalpanIyamalepakRtaMbhakta-pAnaMparikarmarahitAca vasatistadeva gRhNanti, 'kSetravibhAgAzca' 18|25 Jain Education International ___ Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 386 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/6 SaDvIthIrUpAstAnapipUrayanti / [bhA.1513] jaMpi na vaccaMti disiM, tattha vi gacchellagA siM pehaMti / paggahiyaesaNAe, vigii-levaaddvjaaiN|| vR-yAmapidizaMyathAlandikAna vrajanti tatrApi tasyAmapidizigacchavAsinaHkSetrapratyupekSakAH 'teSAM' yathAlandikAnAMyogyaM svapratyupekSitakSetrasya sakrozayojanAbahi kSetrapratyupekSante katham? ityAha-pragRhItayA-sAbhigrahayA tRtIyapauruSyAmuparitanaiSaNApaJcakasyAnyatarayaSaNayA vikRtilepakRtavarje bhakta-pAne gRhNanti, ghRtAdikA vikRtIstaka-tImanAdikaMdrAkSApAnAdikaMca lepakRtaM vrjyntiityrthH|| [bhA.1514] jai tini savvagamaNaM, ehAmu tti lahuo ya aannaaii| parikamma kuDDukaraNaM, nIharaNaM ktthtthmaaiinnN|| vR-yadi te gacchavAsinastrayojanAstataH sarveSAmapi gurusakAze gamanam / teca gacchanto yadi sAgArikeNa pRcchayante 'kiM yUyamAgamiSyatha na vA?' tato yadi 'eSyAmaH' AgamiSyAma iti nirvacanamarpayanti tato laghuko mAsaH AjJAdayazca doSAH / zayyAtarazcintayati-'yadete eSyAma ityuktvApratigatAstadnUnamAgamiSyanti itiparibhAvya parikarma' upalepanAdikaMvasateH kuryAt, kuDyasyavAjIrNasyopalakSaNatvAtkapATasyavA karaNaM-saMsthApanaMvidadhyAt, kASThAnAm AdigrahaNAt tRNAnAMdhAnyasyavA'nIrharaNaM' niSkAzanaM kuryaat||ydvaatessaamaacaaryaannaamprNkimpi kSetramabhirucitaM tatastatraH gatAH, tatra ca kSetre'pare sAdhavaH sAmAyAtAH tataH kim ? ityAha[bhA.1515] addhANaniggayAI, asivAi gilANao ajo jattha / nehAmo ti ya lahuo, tattha viANAiNo dosaa|| kRadhvA-viprakRSTomArgastatonirgatAH-niSkAntAazivAdibhirvAkAraNaiHpreritAH parizrAntAste saadhvsttraayaataaH| tatra cAnyA vasati sti, saiva prAcInasAdhupratyupekSitA vstistairyaacitaa| sAgAriko brUte-mayeyamanyeSAM sAdhUnAM dattA'sti, te'pyeSyAma iti bhaNitvA gatAH santi, ato nAhaM dAtumutsahe / evaM te vasatimalabhamAnAH zvApada-stena-kaNTakaiH zItena vA prArabhyamANAH pratigamanAdIni kuryu, glAno vA yasteSAMsaha vihAraM kAryamANo yatra yat paritApanAdikaMprApnoti taniSpanaM prAyazcittam / yatazcaivamataH 'eSyAmaH' iti na vaktavyam / 'na eSyAmaH ityapi vadatAM mAsalaghu, tatrApyAjJAdayo doSAH ||apre ceme[bhA.1516] vakkaiavikkaeNa va, pheDana dhannAichubhaNabhAvAse / nINite ahikaraNaM, virAdhanA hANi hiNddte|| vR-'nAgamiSyantisAdhavaH' iti kRtvA 'vakrayitA' vakrayeNa-bhATakena dattA sA vasati, vikrayeNa vA dattA vikrItetyarthaH; spheTanaM vA vasateH kRtam, dhAnyasya AdizabdAd bhANDasyAnyasya vA upakaraNajAtasya kSepaNaM tasyAM kRtam, baTuka-cAraNAdayo vA tatra zayyAtareNAvAsitAH, teSAM cAcAryANAM tadeva kSetramabhirucitaM tatastatraiva samAgatAH / sa prAha-yuSmAkaM sAdhubhiriti kathitaM 'vayaM neSyAmaH' tatomayeyamanyeSAM dattAdhAnyAdInAMvA bhRtaa|tto yathAbhadrako'sau sAgArikastAn baTukAdIn niSkAzayati, tatasteSu niSkAzyamAneSu adhikaraNaM' pRthivyaadhupmrdshnm|yccte Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH 1, mUlaM-6, [bhA. 1516] 387 pradviSTAH paryaTatAM yA saMyamAdivirAdhanA yA ca sUtrArthayoH parihANistaniSpannamapi prAyazcittam / tasmAnna vaktavyaM 'neSyAmaH' iti / / kiM punastarhi vaktavyam? ucyate[bhA.1517] jaha amhe taha anne, guru-jeTThamahAjanassa amhe mo| puvvabhaNiyA udosA, parihariyA kuddddmaaiiyaa|| vR-yathA vayamatrAgatAstathAanye'pisAdhavastisRSudikSugatAH santitatonajAnImaH kIzaM kSetraM taiH pratyupekSitamasti ? / asmAkaM tAvadidaM kSetramabhirucitam, paraM guravazva-AcAryA jyeSThamahAjanazca-jyeSThA dhusamudAyo guru-jyeSThamahAjanaM tasya vayam 'mo' iti pAdapUraNe paratantrAvartAmahe itivAkyazeSaH / tatastatragatAnAM gurUNAM jyeSThAryANAM vA yad vicAre sameSyati tad vidhAsyAmaH / evaMbruvANaiH pUrvabhaNitAH' kuDyakaraNAdayo doSAH prihRtaaH|| itthamuktvA sAgArikamApRcchaya te kiM kurvanti? ityAha[bhA.1518] jaipaMca tini cattArichasu sattasu ya paMca acchNti| coyagapucchA sajjhAyakaraNa vccNt-acchNte|| vR- yadi te paJca janAstatastrayastatraivAsate dvau gurusakAsaM gacchataH / atha SaD janAstatazcatvArastiSThanti dvau gurUNAmabhyarNe vrajataH / atha sapta janAH tataH paJca tatraivAsate dvau gurUNAmupakaNThe gacchataH / yadica RjuH panthAH savyAghAtastato'paraMpanthAnaM prtyupekssnte| nodakaH pRcchati-ye te gurusakAzaM vrajanti yecate upAzraye Asate te ubhaye'pi kiM svAdhyAyaM kurvate vA navA? || ucyate[bhA.1519] vaccaMtakaraNa acaMtaakaraNe lahuo mAso guruo u / jAvaikAlaM guruNo, na iMti savvaM akrnnaae| vR-yetAv vrajanti te yadi sUtrapauruSIM kurvanti tato mAsalaghu, arthapauruSIM kurvantimAsaguru / ye tUpAzraye tiSThanti teSAM sUtrapauruSyA akaraNe laghuko mAsaH, arthapauruSyA akaraNe garuko maasH| yAvatkAlaM gurUNAM samIpe 'nAyAnti' na prApnuvanti tAvat "savvaM akaraNAe"tti sarva mapi-sUtramarthaM ca na kurvanti // idameva savizeSamAha[bhA.1520] jai vianaMtara khettaM, gayAo taha vi agunaMtagA eNti| niyayAI mA gacche, itarattha ya sijjvaaghaao|| vR- yadyapi 'anantaram' avyavahitameva kSetraM gatAstathApi 'aguNayantaH' sUtrArthAvakurvanta AyAnti / kutaH ? ityAha-nityavAsAdayo doSA gacchasyamA bhUvana, 'itaratraca' pratyupekSitekSatera cirakAlaM vilambyAgacchatAM zayyAyAH-upAzrayasya vyAghAto mA bhUt / / yata evamato'guNayantaH samAgamya te idaM kurvanti[bhA.1521] tepatta gurusagAsaM, AloeMtI jahakkama savve / ciMtA vImaMsA yA, AyariyANaM samuppannA // vR-'te' kSetrapratyupekSakAH prAptAH santogurusakAzamAlocayanti yathAkramaM sarve'pi kssetrsvruupm| tatasteSAmAlocanAM zrutvA cintA' 'kasyAM dizivrajAmaH?' ityevaMlakSaNA mImAMsA ca ziSyAbhiprAyavicAraNA AcAryANAM samutpannA / / athainAmeva gAthAM bhAvayati Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 388 [ bhA. 1522 ] gaMtUNa gurusagAsaM, AloettA kahiMti khettaguNe / na ya sesakahaNa mA hojja'saMkhaDaM ratti sAhaMti // bRhatkalpa-chedasUtram - 1-1/6 vR- gatvA gurUNAM sakAzamAlocya gamanAgamanAticAraM kathayanti kSetraguNAn / te cAcAryAn vimucya 'na ca' naiva zeSANAM sAdhUnAM kathayanti / kutaH ? ityAha- mA bhUd asaGghaDaM svasvakSetra - pakSapAtasamuttham / yadyanyeSAM kathayanti tadA mAsalaghu / tasmAd rAtrau "sAhaMti "tti kathayanti / / katham ? iti ced ucyate- AcAryA AvazyakaM samApya militeSu sarveSvapi sAdhuSu pRcchantiAryA ! Alocayata kIddazAni kSetrANi ? / tata utthAya gurUnabhivandya baddhAJjalayo yathAjyeSThamAlocayanti [bhA. 1523] paDhamAe natthi paDhamA, tattha ya ghaya khIra- kUra - dadhimAI / biiyAe bIya taiyAe do vi tesiM ca dhuvaM laMbho // vR- 'prathamAyAM' pUrvasyAM dizi yad asmAbhi kSetraM pratyupekSitaM tra 'prathamA' sUtrapauruSI nAsti, tasyAmeva bhikSATanavelAsambhavAt paraM tatra kSetre ghRta-kSIra-kUra-dadhyAdIna prakAmaM prApyante / dvitIyAH kSetrapratyupekSakA bruvate dvitIyasyAM dizi 'dvitIyA' arthapauruSI nAsti, tasyAmeva bhikSATanavelAbhAvAt, ghRta- dugdha-dadhyAdIni tu tathaiva labhyante / tRtIyA bruvate - tRtIyasyAM dizi 'dve api' sUtrArthapauruSyau vidyete, madhyAhne bhikSAlAbhasadbhAvAt teSAM ca ghRta dugdhAdInAM 'dhruvaH' nizcito lAbha iti // tathA [ bhA. 1524] obhAsiya dhuva laMbho, pAuggANaM cautthie niyamA / iharA vi jahicchAe, tikAla jogaM ca savvesiM // vR-caturthA punaritthamAhuH - asmatpratyupekSitAyAM caturthyAM dizi prAyogyANAmavabhAviSAnAM 'dhruvaH' avazyambhAvI lAbhaH / 'itarathA'pi ' avabhASaNamantareNApi yacchayA' prakAmaM 'trikAlaM' pUrvAhna - madhyAhnA-'parAhNalakSaNe kAlatraye 'sarveSAmapi' bAla-vRddhAdInAM 'yogyaM' sAmAnyaM bhakta-pAnaM prApyate / / itthaM sarvairapi svasvakSetrasvarUpe nivedite satyAcAryAzcinyanti-kasyAM dizi gantuM yujyate ? / tataH svayamevAdyAnAM tisRNAM dizAM sUtrArthahAnyAdidoSajAlaM paribhAvya caturthI dizamanantaroktadoSarahitatvena gantavyatayA vinizcitya kiM kurvanti ? ityAha [ bhA. 1525 ] icchAgahaNaM guruNo, katthavayAmo tti tattha oariyA / khuhiyA bhaNati paDhamaM taM ciya anuogatattillA / / vR- 'guro:' AcAryasya 'icchAgrahaNaM' ziSyANAmabhiprAyaparIkSaNaM bhavati-AryA ! kathayata 'kutra' kasyAM dizi vrajAmaH ? iti / tato ye 'audarikAH' khodarabharaNaikacittAste 'kSubhitAH' sambhrAntAH santo bhAnti-prathamAM dizaM vrajAmo yatra prathamapauruSyAmeva prakAmaM bhojanamavApyate / tAmeva dizaM "anuogatattilla" tti anuyogagrahaNaikaniSThAH ziSyA gantumicchanti, yena dvitIyaparuSyAM nivyArghAtamarthagrahaNaM bhavati / / [ bhA. 1526] biiyaM suttaggAhI, ubhayaggAhI ya taiyagaM khettaM / Ayario u cautthaM, so u pamANaM havai tattha // va- ye tu sUtragrAhiNaste bhaNanti dvitIyAM dizaM gacchAmaH yatra na sUtrapauruSIvyAghAta iti / ye. Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM -6, [bhA. 1526] tUbhayagrAhiNaste 'tRtIyaM' tRtIyadigvartti kSetramicchanti, tatra hi dvayorapyAdyapauruSyarnivyArghAtaM sUtrArthagrahaNe bhavataH / AcAryAstu caturthaM kSetra gantumicchanti, yatastatra triSvapi kAleSu bAlavRddhAdyarthaM sAmAnyaktaM prAghUraNakAdyarthaM punaravabhASitaM dugdhAdikaM prAyogyaM prApyate, na ca ko'pi sUtrArthayovyArghAta iti / 'sa eva ca' AcArya 'tatra' teSAM madhye pramANaM bhavati / / Aha kiM punaH kAraNaM yenAcAryAzcaturthakSetramicchanti ? iti ata Aha [bhA. 1527] mohubbhavo u balie, dubbaladeho na sAhae atyaM / to majhabalA sAhU, duTThasse hoi diTThato // vR- prathama-dvitIya-tRtIyeSu kSetreSu pracurasnigdha-madhurAhAraprApteH zarIreNa balavAn bhavati, balavatazvAvazyambhAvI mohodbhavaH / evaM tarhi yatra bhikSA na labhyate tatragatvA bubhukSAkSAmakukSayastiSThantu naivam, durbaladehaH sAdhurna sAdhayati 'artha' jJAna-darzana- cAritrarUpam / yata evaM tataH 'madhyabalAH' nAtibavanto na vA'tidurbalAH sAdhava ipyante / duSTAzvazca bhavatyatra dRSTAntaH'duSTAzvaH' gardabhaH, sa yathA pracurabhakSaNAduddarpitaH san utplutya kumabhakArAropitAni bhANDAni bhinatti, bhUyastenaiva kumbhakAreNa niruddhAhAraH san bhANDAni voDhuM na zaknoti; sa eva ca gardabhI vimadhyamAhArakriyayA praticaryamANaH samyag bhANDAni vahati / evaM sAdhavo'pi yadi snigdhaH madhurAbhyavahArataH zarIropacayabhAjo bhavanti, tata utpannadurnivAramohodrekatayA saMyamayogAn balAdupamRdnu (nI) yuH, AhArAbhAve tvatikSAmavapuSaH santaH saMyamayogAn voDhuM na zaknuyuH; madhyamabalopetAstu vyapagatautsukyA anudvignapariNAmAH sukhenaiva saMyamayogAn vahantIti matvA kSetratrayaM parihRtyAcAryAzcaturthaM kSetraM vrajanti / kiJca [bhA. 1528] panapannagassa hAnI, AreNaM jena tena vA dharai / jai taruNA nIrogA, vaccaMti cautthagaM tAhe // 389 vR- paJcapaJcAzadvArSikasya viziSTAhAramantareNa 'hAni' balaparihANirbhavati / "AreNaM" ti paJcapaJcAzato varSebhya ArAd varttamAno yena vA tena vA AhAreNa 'dhriyate' nirvahati / tato yadi tesAdhavastaruNAstathA nIrogAstatazcaturthameva kSetraM vrajanti na zeSANi // [bhA. 1529] jai puna junnA therA, rogavimukkA va asahuNo taruNA / / te anukUlaM khettaM, pesiMti na yAbi khaggUDe // vR-yadi punaH 'jIrNAH' paJcapaJcAzadvArSikAdaya iti bhAvaH, ke te ? 'sthavirA:' vRddhAH, tathA taruNA api ye rogeNa jvarAdinA muktamAtrA ata eva ca 'asahiSNavaH' na yadapi tadapyAhArajAtaM pariNamayituM samarthA 'tAn' evaMvidhAn sthavira taruNAn 'anukUlaM' prAyogyalAbhasambhavena hitaM 'kSetraM' prathamakSetrAdikaM gItArthamekaM sahAyaM samarpya preSayanti sUrayaH, 'na cApi' naiva svaggUDAn / ihAlasAH snigdhaH madhurAdyAhAralampaTAH khaggUDA ucyante / / Aha kiyatA punaH kAlena te vRddhAdayaH puSTiM gRhNanti ? ucyate-paJcabhirdivasaiH / tathA ca vaidyakazAstrArthasUcikAmetadarthaviSayAmeva gAthAmAha[ bhA. 1530] ega panaga'ddhamAsaM, saTThI suNa-manuya-goNa- hatthINaM / rAidiehi u balaM, panagaM to ekka do tinni / vR- kSINazarIrasya zunaH poSyamANasyaikena rAtrindivena balamupajAyate / evaM manuSyasya For Private & Personal Use. Only Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 390 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/6 rAtrindivapaJcakena, go-balIvaradasyArddhamAsena, hastinastu kSINavapuSaH puSTimAropyamANasya SaSTyA divasairbalamudbhavati / tata ete vRddhAdayaH prathamakSetre poSyamANAH paJcakamekaM rAtrindivAnAM vyavasthApyante, tatazcaturthakSetre nIyante / atha paJcakenAmI na balaM gRhItavantaH tato dve paJcake, tathApi balamagRhNAnAstrINi paJcakAni vyavasthApya caturthakSetre netavyAH / / evaM te caturthakSetragamanaM nirNIya zayyAtaramApRcchaya kSetrAntaraM saGkrAmanti tadviSayaM vidhimabhidhitsurAha[bhA.1531] sAgAriya ApucchaNa, pAhuDiyA jaha ya vajjiyA hoi| ke vaccaMte purao, u bhikkhuNo udAhu aayriyaa|| vR. kSetrAntaraM saGkrAmadbhiH sAgArikasyA''pracchannaM karttavyam / yathA ca 'prAbhRtikA' haritacchedanAdyadhikaraNarUpA varjitA bhavati tathA vidhinA ApracchanIyam / tathA gacchatAM ke puratovrajanti? kiMbhikSavaH? utAhoAcAryA? iti nirvcniiym|essdvaargaathaasmaasaarthH|| athainAmeva vivarISurAha[bhA.1532] sAgArianApucchaNa, lahuo mAso u hoi naayvyo| ANAiNo ya dosA, virAdhana imehi ThANehiM / kR-sAgArikamanApRcchayayadigacchantitadA laghukomAsaHprAyazcittaM bhavatijJAtavyaH,AjJAdayazca doSAH / virAdhanA cAmIbhi sthAnaiH pravacanAderbhavati // tAnyevAha[bhA.1533] sAgAriapucchagamaNammi bAhirA micchagamana kynaasii| annassa vi hiya-naDhe, tenagasaMkA yajaM ca'nnaM / / vR- sAgArikamanApRcchaya yadi gacchanti tataH sAgArikazcintayet-"bAhiri"tti bAhyA lokadharmasyAmI bhikSavaH, yataH ApucchiUNa gammai, kulaM ca sIlaMca maanniaNhoi| abhijAo tti abhannai, so vijaNo mANio hoi|| eSa lokadharma / tathA "micchagamana"tti 'ye lokadharmamapi pratyakSadRSTaM nAvabudhyante te kathamatIndriyamadRSTaM dharmamavabhotsyante?' iti sAgAriko mithyAt gacchet / tathA kRtanAzinaH' kRtaghnA ete, ekarAtramapi hi yasya gehe sthIyatetamanApRcchaya gacchatAM bhavatyaucityaparihANi, kiM punaramISAmiyanti dinAnimama gRhe sthitvA yuktaM mAmanApRcchaya gantum? iti / tathA anyasya' prAtivezmikasya apizabdAt sAgArikasya vAhRte naSTevA kasmiMzcidvastunistenakazaGkA bhavetyadamI sAdhavo'nApRcchaya gatAstad nUnamebhireva stenitaM tad dravyamiti / "jaM ca'naM"ti yacca 'anyad' vasativyavacchedAdi bhavati tadapi draSTavyam / tadevAha [bhA.1534] vasahIe vocchedo, abhidhAritANa vA vi sAhUNaM / pavvajjAbhimuhANaM, tenehi va saMkaNA hojA / / vR-'vipralambhitAstAvadamIbhirekavAram, ata Urddhaye kecana saMyatA iti nAma udvahante tebhyo vasatinapradAsyAmi' ityevaM vstervyvcchedobhvet|tthaa abhidhArayantonAma' ye sAdhavastamAcArya manasikRtyopasampadaH pratipatyarthaM samAyAtAste sAgArikaM praznayanti-AcAryA kasmin kSetre vihnatavantaH?; sAgArikaH prAha-yaH kathayitvA vrajati sa jJAyate yathA amukatra gata iti, ye tu Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 391 uddezakaH 1, mUlaM-6, [bhA. 1534] prathamata eva nApRcchanti te kathaM jJAyante ?; tatasteSAmabhidhArayatAM sAdhUnAm 'aho ! lokavyavahArabahirmukhAamIAcAryA, tataH konAmAmISAmupakaNTheupasampatsyate?' iti vicintya svagacche gaNAntarevAgamanaM bhaveditivAkyAdhyAhAraH |scaacaarystessaaNshrutvaacnaaprdaanaadijnyaayaa nirjarAyA anAbhAgI bhavati / pravrajyAbhimukhAnAM vA "tenehi"tti stenaviSayA zaGkA bhavet / kimuktaM bhavati ?-kecidagAriNaH saMsAraprapaJcaviraktacetasastadantike pravrajyAM ptipitsavaH sAmAyAtAH sAgArikaM pRcchanti-kva gatA AcAryA sa prAha-vayaM na jAnImaH tatsvarUpamiti, tatasteSAmagAriNAM zaGkA samupajAyate, yathA-nUnaM kimapyasyasAgArikasya corayitvA gatAste, anyathA kimarthameSa parisphuTamAcAryANAM gamanavRttAntaM na nivedayati ? iti / tatazca te pravrajyAmapratipadyamAnA yat SannaM jIvanikAyAnAM virAdhanAM kurvanti yacca boTika-nivAdiSu vrajanti aparAn vA pravrajato vipariNAmayanti taniSpannamAcAryANAM prAyazcittam / yata evamataH sAgArikamApRcchaya gantavyam / / sA ca pRcchA dvividhA-vidhipRcchA avidhipRcchA ca / tatrividhipRcchAmabhidhitsuH prAyazcittaM tAvadAha[bhA.1535] avihIpucchaNe lahu,tesiM mAso udosa aannaaii| micchatta puvvabhaNiyaM, virAdhana imehi tthaannehiN|| vR- avidhipracchane 'teSAm' AcAryANAM laghuko mAsaH, doSAzcAjJAdayaH, tatA mithyAtvaM 'pUrvabhaNitaM prAguktameva mantavyam / virAdhanA ebhiH sthAnairbhavati / / tAnyevAha[bhA.1536] sahasA daTuM uggAhieNa sijjAyarI u rovijjA / sAgAriyassa saMkA, kalahe ya sejjhikhisnnyaa| vR-avidhipRcchA nAma vastra-pAtrAdyupakaraNaM vihArArthamudgrAhya pRcchanti 'vayamidAnIM vihAraM kurmahe' tataH 'sahasA' akasmAd udrAhitena upakaraNena prasthitAn ddaSTavA zayyAtarI rudiyAt / tad dRSTvA sAgArikasya zaGkA bhavet-mayi pravasati kadAcidapyasyA akSiNI azrupAtaM na kurutaH, amISu tu prasthiteSvitthamazrUNi muJcataH, tato bhavitavyaM kAraNeneti / mithyAtvaM gacchet, tadhvyA'nyadravyavyavacchedAdayazca dossaaH| tathA "saijjhiya"ttiprAtivezmikI rudantIM zayyAtarI dRSTvA pazcAt kalahesamutpannekhiMsanAMkuryAt-kimanyadbhavadIyaMduzcarItamudgIryateyenatadAnImAcAryeSu vihAraM kartumudyateSu bhavatyAruditam, kiM vA sa AcAryaste pitA bhavati yena rodiSi ? iti / / atAnAgatameva pRcchanti 'vayamamukadivase gamiSyAmaH' tatrApyamI doSAH[bhA.1537] hariyaccheaNa chappaIathiccaNaM kiccaNaM ca pattANaM / gamanaMca amugadivase, saMkhaDikaraNaM virUvaM vA / / vR-tAni zayyAtaramAnuSANi 'adya sAdhavo gamiSyanti' iti kRtvA kSetrAdau na gacchanti / tato yAni tatra mahAnti tAni dharmaM zRNuyuH / ceTarUpANi snuSAzca purohaDAdiSu haritacchedanaM yadvA parasparaM SaTapadikAnAM "thecaNaM" upamardanaM "kiccaNaM" ti karttanaM vA vidadhyu,potAni-vastrANi teSAMprakSAlanaM kurvIran / yadvA amukadivase gamanaM kariSyAmaH' ityukte saMyatArthaM saMGDyAH karaNaM bhvet| tatra yadi gRhNanti tadA''dhAkarmAdayo doSAH, agRhNatAM tupradveSagamanAdayaH / "virUvaM"ti 'virUpam' anekprkaarNkuddydhvlnaadikmprmpydhikrnnNkuryu|ytetedossaaato'vidhipRcchaa Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 392 na vidheyA // kaH punaH pRcchAyAM vidhi ? ityAha[ bhA. 1538] bRhatkalpa-chedasUtram - 1-1/6 jatto pAe khettaM, gayA u paDilehagA tato pAe / sAgAriyassa bhAvaM, tanuiMti guru imehiM tu // vR- 'yataH prage' yato dinAdArabhya kSetrapratyupekSakA gatAH 'tataH praga' tataH prabhRti sAgArikasya 'bhAvaM' pratibandhaM 'tanUkurvanti' hAniM prApayanti 'guravaH' AcAryA ebhirvacanaiH / tAnyevAha[bhA. 1539] ucchU voliMti vaI, tuMbIo jAyaputtabhaMDAo / vasahA jAyatthAmA, gAmA pavvAyacikkhallA | [ bhA. 1540] appodagA ya maggA, vasuhA vi ya pakkamaTTiyA jAyA / anoktA paMthA, viharaNakAlo suvihiyANaM // vR- iha pUrvaM zaradAdirvihAro bhavatItyuktam, ata- zaratkAlamevAGgIkRtyAbhidhIyate ikSavaH 'volayanti' vyatikrAmanti 'vRtiM ' svaparikSeparUpAm, tumbyazca 'jAtaputrabhANDAH' samutpannatumbakAH, tathA vRSabhA jAtasthAmAnaH, grAmAH pramlAnacikkhallAH, alpodakAzca mArgA, vasudhA'pi ca pakvamRttikA jAtA, anyaiH- pathikAdibhirukrAntAH - kSunnAH panthAnaH samprati varttante, ato viharaNakAlaH suvihitAnAm / etad gAthAdvayaM zayyAtarasya zRNvatoguravazcaGkramaNaM kurvantaH paThanti / tataH zayyAtaro brUyAt-bhagavan ! kimidAnIM yUyaM gamanotsukAH ? / guravaH prAhuH- bADham, gantukAmA vayam, preSitAzvAsmAbhi kSetrAntaraM pratyupekSituM sAdhavaH / itthamantarA'ntarA prajJApyamAnAnAM zayyAtaramAnuSANAM vyavacchidyate snehAnubandhaH // tataH [bhA. 1541] AvAsagakayaniyamA, kallaM gacchAmu to u AyariyA / saparajanaM sAgariyaM, vAheuM diMti anusaTThi / / vR- AvazyakaM - pratikramaNaM tadevAvazyamanuSThetvAd niyamaH sa kRto yaiste kRtAvazyakaniyamAH / gAthAyAM prAkRtatvAdAvazyakazabdasya pUrvanipAtaH / "kallaM gacchAmu"tti "varttamAnAsanne vartamAnA" itivacanAt 'kalye' prabhAte gamiSyAma iti matvA tata AcAryA 'saparijanaM' sakuTumbaM sAgArikaM vyAhRtya dadati 'anuziSTiM' dharmakathAM kurvantItyarthaH // tataH [bhA. 1542 ] pavvajja sAvao vA, daMsaNasaDDo jahannao vasahiM / jogamivaTTamANe, agaM velaM gamissAmo // vR- sa zayyAtaro dharmakathAM zrutvA kadAcit pravrajyAMpratipadyate / atha pravrajyAM pratipattumazaktastataH 'zrAvako bhavati' dezaviratiM pratipadyate / atha tAmapyaGgIkartumakSamastataH 'darzanazrAddhaH ' aviratasamyagddaSTirbhavati / atha darzanamapyurarIkarttu notsahate tato jaghanyato'vazyantayA vasatiM sAdhUnAM yathA dadAti tathA prajJApyate / bhUyo'pi dharmakathAM samApyAcAryA bruvate - yo'sau yogogamanAyAsmAn prerayati tasmin varttamAne sati "amugaM velaM'' ti saptamyarthe dvitIyA amukasyAM velAyAM gamiSyAmaH / itthaM vikAlavelAyAM kathayitvA pratyuSasi vrajanti // katham ? ityAha[bhA. 1543] tadubhaya suttaM paDilehaNA ya uggayamaNuggae vA vi / paDicchAhigaraNa tene, naTTe khaggUDa saMgAro // vR- 'tadubhayaM' sUtrapauruSImarthapauruSIM ca kRtvA vrajanti / atha dUraM kSetraM gantavyaM tataH sUtrapauruSIM Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH 1, mUlaM-6, [bhA. 1543] 393 kRtvA |ath dUrataraM tataH pAdonaprahare pAtrapratyupekSaNAM kRtvA / atha dUratamaM tata udgatamAtre sUrye / athAtidavIyAn mArgo gantavyaH gacchazca tRSAdibhirAkrAnta utsUrena zaknoti gantuMtato'nudgate sUrye pracalanti / "paDiccha"tti nizi nirgatA upAzrayAd bahi parasparaM pratIkSante / anyathA ye pazcAnnirgacchanti te na jAnanti kenApi mArgeNa gatAH sAdhavaH ?' tato mahatA zabdenAgretanAn sAdhUna vyAhareyuH, tatazca 'adhikaraNam' apkAyayantravAhana-vaNignAmAntaragamanAdi bhavati / "tene naTTe"tti te pAzcAtyasAdhavo'gretanAnAM 'naSTAH' sphiTitAH santaH stenakairupadrUyeran ataH pratIkSamIyam / "khaggUDa''tti kazcit khaggUDaH-nidrAluH upalakSaNatvAt kazcidvA dharmaza luridaM brUte-'nakalpate sAdhUnAMrAtrau vihartum' iti tasya "saMgAro"ttisaGketaH kriyate tvayA'mukatrAgantavyamiti ||athaasyaa eva gAthAyAH kAnicit padAni vivRNoti[bhA.1544] paDilehaMta cciya veMTiyAu kAuMkuNaMti sajjhAyaM / carimA uggAheuM, soccA majjhaNhi vaccaMti / / vR-te sAdhavaH prabhAte pratyupekSamANA eva vastrANi viNTikAH kurvanti / tato viNTikAH kRtvA svAdhyAyaM kurvanti tAvadyAvat 'caramA' paadonpaurussii|ttHpaatrkaanniprtyupekssnnaapuurvN udgrAhya' granthidAnAdinA sajjIkRtya tato'rthaM zrutvA 'madhyAhne' praharadvayasamaye vrajanti // katham ? ityAha[bhA.1545] tihi-karaNammi pasatthe, nakkhatte ahivaINa anukUle / ghettUNa niti vasabhA, akkhe sauNe parikkhaMtA / / vR-tithizca-nandA-bhadrAdikA karaNaMca-bava-bAlavAdikaM tithi-karaNaM tasmin upalakSaNatvAd vAra-yoga-muhUrtAdiSuprazasteSu nakSatreca adhipatInAm AnrAyANAmanukUle vahamAnesati, kim? ityAha-'akSAn' gurUNAmutkRSTopadhirUpAn gRhItvA 'vRSabhAH' gItArthasAdhavaH zakunAnparIkSamANAH "niMti" nirgacchanti / / Aha kimarthaM prathamamAcAryA na nirgacchanti ? ucyate[bhA.1546] vAsassa ya AgamanaM, avasauNe paTThiyA niyattA y| obhAvaNA u evaM, AyariyA maggao tamhA // vR-varSaNaM varSa-vRSTistasyAgamanaM dRSTvA apazakune vA ddaSTe vRSabhAH prasthitAH santo nivRttA api na lokApavAdamAsAdayanti, sAmAnyasAdhutvAt / yadi punarAcAryA vRSTimapazakunAn vA vijJAyanivartante tataevamapabhrAjanA bhavati, yathA-yadevajyotiSikANAM vijJAnaMtadapyamI AcAryAH na budhyante aparaM kimavabhotsyante ? / tasmAdAcAryA 'mArgataH' pRSThato nirgacchanti na punaragrataH / athapurato gacchanti tato mAsalaghu / etena "ke vaccaMte purao u bhikkhuNo udAhu Ayariya" tti pdNbhaavitm|aah 'apazakune dRSTe sati nivartante' ityuktaMtatra ke zakunAH? kevAapazakunAH? iti atrocyate[bhA.1547] maila kucele abbhaMgiyallae sANa khuja vaDabhe yA / eetu appasatthA, havaMti khittAu nitassa / / vR. 'malinaH' zarIreNa vastrairvA malImasaH 'kucelaH' jIrNavastraparidhAnaH 'abhyaGgitaH' snehAbhyaktazarIraH zvA vAmapAvarvAd dakSiNapArzvagAmI 'kubjaH' vakrazarIraH 'vaDabhaH' vAmanaH / - 'ete' malinAdayo'prazastA bhavanti kssetraannirgcchtH||tthaa Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/6 [bhA.1548] rattapaDa caraga tAvasa, rogiya vigalA ya AurA vejjA / kAsAyavattha uddhUliyA yajattaM na saahNti|| vR-'raktapaTAH' saugatAH, 'carakAH' ka(kA)NAdA dhATIvAhakA vA, 'tApasAH' sarajaskAH , 'rogiNaH' kuSThAdirogAkrAntAH, vikalAH' pANi-pAdAdyavayavavyaGgitAH, 'AturAH' vividhaduHkhopadgutAH, vaidyAH' prasiddhAH, 'kASAyavastrAH' kaSyAvastraparidhAnAH, uddhUlitAH' bhasmoddhUlitagAtrA dhUlIdhUsarA vA / ete kSetrAnnirgacchabhiISTAH santo yAtrA-gamanaM tatpravartakaM kAryamapyupacArAd yAtrA tAM na sAdhayanti / / uktA apazakunAH / atha zakunAnAha[bhA.1549] naMdItUraM punassa daMsanaM sNkh-pddhsddoy| bhiMgAra-chatta-cAmara-vAhaNa-jANA pstthaaii|| vR-'nandItUrya' dvAdazavidhatUryasamudAyo yugapad vAdyamAnaH, 'pUrNasya' pUrNakalazasya darzanam, zaGkha-paTahayoHzabdazca zrUyamANaH, bhRGgAra-cchatra-cAmarANi pratItAni, "vAhana-yAnAni' vAhanAnihasti-turaGgamAdIni yAnAni-zibikAdIni, etAni prazastAni zubhAvahAni / / [bhA.1550] samaNaM saMjayaM daMtaM, sumanaM moyagA dadhiM / mINaM ghaMTe paDAgaMca, siddhamatthaM viyAgare / vR- 'zramaNaM' liGgamAtradhAriNam, 'saMyataM'SaTkAyarakSaNe samyagyatam, 'dAntam' indriyanoindriyadamanena, 'sumanasaH' puSpANi, modakA dadhica pratItam, 'mInaM' matsyam, ghaNTAM patAkAMca dRSTvA zrutvA vA 'siddhaM' niSpannam 'artha' prayojanaM vyAgRNIyAditi / / atha prazasteSu zakuneSu sAteSu guravaH kiM kurvanti? ityAha[bhA.1551] sijAyare'nusAsai, Ayario sesagA cilimiliM tu| kAuMgiNhaMtuvahiM, sAraviyapaDissayA puTviM // vR-zayyAtarAnanuzAsteAcArya, yathA-vrajAmo vayam, bhvdbhirdhrmkrmnnyprmttaibhvitvymiti| zeSAstusAdhavaH cilimilIM kRtvA' baddhavA tadantaritAH santa upadhiM 'gRhNanti' saMyantrayantItyarthaH, kathambhUtAH? sAravitaH-sammArjitaH pratizrayo yaiste sAravitapratizrayAH 'pUrva prathamam // atha kaH kiyadupakaraNaM gRhNAti ? ityucyate[bhA.1552] bAlAIyA uvahiM, jaMvodu varaMti tattiyaM giNhe / jahanneNa ahAjAyaM, sesaMtaruNA viriMcaMti / / vR-bAla-vRddha-rAjapravrajitAdayo yAvanmAtramupadhiM voDhuM zaknuvanti tAvanmAtrameva gRhNanti / yadi ca sarvathaiva na zaknuvanti tadA 'jaghanyena' sarvastokatayA yathAjAtamupadhiM gRhNanti / 'zeSaM' bAlAdisatkamupakaraNaMtaruNAH sAdhavaH 'viriJcanti' vibhajya gRhnnnti||ttrc yadi AbhigrahikAH' 'bAla-vRddhAdInAmupadhirasmAbhirvoDhavyaH' ityevaM pratipannAbhigrahAH santi tataste parasparaM vibhajya gRhNanti / atha na santyAbhigrahikAstataH ko vidhi? ityAha[bhA.1553] Ayariovahi bAlAiyANa giNhaMti sNghynnjuttaa| do sotti unni saMthArae ya gahaNekkapAseNaM / / vR-AcAryopadhiM bAlAdInAM copadhiM gRhNanti 'saMhananayuktAH' anAbhigrahikA api santo ye Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM-6, [bhA. 1553] 395 samarthasAdhavaH / katham ? ityAha- dvau sautrikau kalpau eka aurNikaH kalpaH saMstArakaH cazbAduttaravaTTakazca / eteSAmAcAryAdisambandhinAM "gahaNekkapAseNaM" ti saptamyarthe tRtIyA 'ekasmin pArzve' ekatra skandhe grahaNaM kurvanti / dvitIye tu pArzve AtmIyamupadhiM sthApayanti // atha "khaggUDa" tti padaM vivRNoti [bhA. 1554 ] rattiM na ce kappara, nIyaduvAre virAhaNA duvihA / pannavaNa bahutara guNA, aNiccha bIo va uvahI vA // vR- kazciddharmazraddhAlutayA khaggUDatayA vA prAha- rAtrau na caiva kalpate vihartum, yataH "nIyaduvAraM tamasaM, koTTagaM parivajjae / " tti vacanAd divA'pi tAvad nIcadvAre koSThake prANinAM kaNTakAdInAM cAnupalabhyamAnatayA 'dvividhA' saMyamA-''tmavirAdhanA bhavati iti kRtvA praveSTuM na kalpate, kiM punA rAtrau viharttu kalpiSyate ? / itthaM bruvANasya tasya prajJApanA karttavyA, yathA-vatsa ! dUratamakSetrasya gantavyatayA bahutarA guNAH sabAla-vRddhasya gacchasya sAmprataM rAtrau gamane bhavanti / itthamapi prajJApitoyadi necchati tato'sya 'dvitIyaH' sahAyo dIyate upadhirvA tasya jIrNa upahatazca samarpyate, mA sAratarastadIyopadhi stenairgRhyeta mA vA rAtrau suptasyopahanyeteti / tadevamuktavidhinA tataH kSetrAd nirgatya sUtroktanItyA gacchanti / grAmaM ca prAptAnAM kSetrapratyupekSakA yatra pUrvaM vasati pratyupekSitA AsIt tatra prathamaM svayaM gatvA vasatiM nirUpya tato gacchaM tatra pravezayanti / tatra rAtrAvuSitvA prabhAte grAmAntaraM gacchanti / evaM ca [bhA. 1555 ] vaccaMtehi ya diTTho, gAmo ramaNijjabhikkha-sajjhAo / jaM kAlamaNunnAo, ananunnAe bhave lahuo / / vR- vrajadbhistaiH sAdhubhiH kazcid grAmo dRSTaH, kathambhUtaH ? ramaNIyaM- sukhaprApyatvena manojJabhaktapAnalAbhena ca bhaikSaM ata eva ramaNIyaH svAdhyAyazca yatra sa ramaNIyabhaikSa-svAdhyAyaH / evaMvidho grAmaH 'yaM' yAvantaM 'kAlam' ekadivasalakSaNaM sthAtavyatvenAnujJAtaH tAvantaM kAlaM vasanto na prAyazcittabhAjo bhavanti / 'ananujJAte' dvitIyAdiSu divaseSu vasatAM laghuko mAso bhavet // athavA [bhA. 1556] tavasosiya uvvAyA, khula lukkhAhAradubbalA vA vi / ega duga tinni divase, vayaMti appAiyA vasiuM // vR-tapasA - SaSThA'STamAdinA ye zoSitA ye vA udvAtAH atIvaparizrAntAH ye ca "khula "tti karkaza kSetrAdAyAtAH ye vA rUkSAhArabhojitvAd durbalAH, ete ekaM vA dvau vA trIn vA divasAn tasmin grAme 'uSitvA' sthitvA 'ApyAyitAH' manojJAhAraiH svasthIbhUtAH aparaM grAmaM vrajati / idameva bhAvayati [bhA. 1557] paDhamadine samaNunnA, sohIvuDDhI akAraNe parato / tinniva (vi) samaNunnAyA, tao paremaM bhave sohI // vR- prathamadine tatra grAme vasatAM samanujJA, prathamo divasastatrAnujJAta iti bhAvaH / tataH 'parataH' dvitIyAdidivaseSvakAraNe vasatAM zodhi- prAyazcittaM tasyA vRddhirbhavati / sA cAnantaragAthAyAM vakSyate / atha tapaHzoSitatvAdikamanantaragAthoktaM kAraNaM varttate tatra trINyapi dinAni samanujJAtAni / Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/6 396 'tataH' divasatrayAt parataH 'zodhi' prAyazcittaM bhavet / tAmevAhasattarattaM tavo hoi, tao cheo pahAvaI / cheNa'cchinnapariyAe, tao mUlaM tao dugaM // [bhA. 1558 ] vR- saptarAtraM yAvat tapo bhavati / 'tataH' saptarAtrAnantaraM chedaH pradhAvati / chedenApyacchinnaparyAye sAdhau tato mUlam / tataH 'dvikam' anavasthApya pArAJcikadvayam / idameva vyAkhyAnayati[bhA. 1559 ] mAso lahuo guruo, cauro lahuyA ya hoMti gurugAya / chammAsA lahu gurugA, cheo mUlaM taha dugaM ca // vR- iha prathamadivase vasanto'nujJAtA eva, "paDhamadine samaNunna" tti vacanAt / dvitIye divase yadi manojJAhAralampaTatayA tatra grAme vasanti tadA laghuko mAsaH, tRtIye gurukAH caturthe catvAro laghavaH, paJcame caturguravaH, SaSThe SaNmAsA laghavaH, saptame SaNmAsA guravaH, tataH saptarAtrAnantaramaSTame divase cchedaH, navame mUlam, dazame'navasthApyam, ekAdaze pArAJcikamiti / atha tapaH zoSitazarIrAdayaste tatastrINi divasAni vasantaH prAyazcittaM nApadyante, " tinniva (vi) samaNunnAya " tti vacanAt / caturthe divase vasatAM laghumAsaH, paJcame gurumAsaH, SaSThe caturlaghavaH, saptame caturguravaH, aSTame SaDlaghavaH, navame SaDguravaH, dazame cchedaH, ekAdaze mUlam, dvAdaze'navasthApyam, trayodaze pArAJcikamiti vizeSacUrNyabhiprAyaH / bRhadbhASye punaritthamuktam ekkkka sattavArA, mAsAIyaM tavaM tu dAUNa / cheo vi sattasattao, tinni gamA tassa puvvuttA // 'pUrvaM' pIThikAyAM 'tasya' cchedasya ye trayogamA uktAste'trApi draSTavyAH / tatra yataH sthAnAt tapaH prArabdhaM tata Arabhya cchedo'pi dIyate, laghumAsAdArabhyetyarthaH ityeko gamaH / laghupaJcakAdArabhyeti dvitIyaH / gurupaJcakAdArabhyeti tRtIyaH / idaM sAmAnyataH prAyazcittam / atha vizeSata Aha[bhA. 1560 ] annA nikkAraNe va gurumAiNaM cauNhaM pi / gurugA lahugA gurugo, lahuo mAso ya acchaMte // vR- ananujJAte divasatrayAdUrdhvaM 'niSkAraNe vA' kAraNaM vinA prathamadivasAdUrddha gurvAdInAM caturNAmapi tiSThatAM yathAkramaM gurukA laghukA guruko laghukazca mAsaH / iyamatra bhAvanA AcAryasyAnanujJAte niSkAraNe vA tiSThatazcatvAro guravaH, vRSabhasya catvAro laghavaH, abhiSekasya gurumAsaH, bhikSorlaghumAsaH / Aha kiMnimittamitthaM prAyazcitamApadyate ? ucyate [ bhA. 1561] nehAmu tti ya dosA, je puvvaM vanniyA kaiyamAdI / te ceva aNaTThAe, acchaMte kAraNe jayaNA // vR-'naiSyAmaH' nAgamiSyAma ityukte ye pUrva 'krayitAdayaH' vasaterbhATakasamarpaNa-vikrayaNAdayo doSA varNitAste caiva artha - prayojanaM tadabhAvo'narthaM tena prayojanamantareNetyarthaH, tatra grAme tiSThatAM doSAH / kimuktaM bhavati ? - tatra grAme rasagauravabahulatayA teSAM tiSThatAM kAlavilambalaganAt cikIrSitamAsakalpe kSetre vasatiM zayyAtaro bhATakena samarpayet vikrINIta vA dhAnyAdinA vA mriyeta baTukAdInAM vA dadyAt tatasta evAtmavirAdhanAdayo doSAH / kAraNe tu tiSThatAM yatanA, eka trIn vA divasAn sthitvA tathA gantavyaM yathA vilambamantareNa tat kSetraM prApyata iti bhAvaH / Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 397 uddezaka : 1, mUlaM-6, [bhA. 1561] evametena vidhinA vrajantastAvad gatA yAvad mUlakSetram / / tataH kim ? ityAha[bhA.1562] bhattaTThiyA vakhamagA, puTviM pavisaMtu tAva giiytthaa| paripucchiya niddose, pavisaMti gurU gunnsmiddhaa|| vR-te hi bhaktArthinaH kSapakA vA santastatra kSetre pravizanti / 'bhaktArthinaH' bhoktukAmAH, 'kSapakAH' upoSitAH / tatra ca pUrvaM tAvad gItArthA pravizanti / tatastaiH gItArthe paripRcchaya' zayyAtaraM pRSTvA nirdoSe upAzraye sunizcite sati pravizanti guravo guNasamRddhAH / sAbhiprAyakamidaM vizeSaNam / te hi bhagavanto guravo guNaiH samRddhAH, ato yadi prathamaM pravizya savyAghAtAM vasatiM matvA pratinivartantetato bhavatimahAnavarNavAdaH, yathA-eteSAmetadapijJAnaM nAstIti, tataH pazcAt pravizanti / / athainAmeva gAthAM vivarISurAha[bhA.1563] bAhiragAme vucchA, ujjAne ThANa vasahipaDilehA / iharA u gahiyabhaMDA, vasahIvAghAya uDDAho / vR-pratyAsanne bAhyagrAme uSitAH pratyuSasi vivakSitakSetrasyodyAnabhAgamya tatra sthAnaM kurvnti| yaiH kSetraM pratyupekSataM te vasatipratyupekSaNArthaM preSyante / 'itarathA' yadi vasatimapratyupekSya pravizanti ttomaaslghu|saavstirnyessaaNprdttaa bhavet tataH 'gRhItabhANDAH' gRhItopakaramAvasativyAghAte satyaparAM vasatimanveSayanta itastataH paryaTanti, tathAbhUtAMzca dRSTvA uDDAho bhavet, yathA-aho! niSparigrahA nirgranthA iti / tataH kiM vidheyam ? ityAha[bhA.1564] tamhA paDilehiya sAhiyammi puvvagata asati saarvie| phaDDagaphaDDa paveso, kahaNA na ya utttth'naayrie|| vR-tasmAt cilimilI-daNDakaproJchane gRhItvA vasatiMpratyupekSya yadi sA nAnyeSAMpradattA tadA "sAhiyammi"tti zayyAtarasya 'AcAryA AgatAH santi' iti kathite sati yadi 'pUrvagatAH' pUrvasthitAH kSepratyupekSakAstatra santi tadA taiH prAgeva vasati pramArjitaiva / atha na santi tataH svayameva "sAravie"tti sammArjite pratizraye dvAre ca cilimilI bavA dharmakathinamekaM muktvA vyAvRtya gurUNAM nivedynti| tato vRSabhAstathaivAkSAn gRhItvA zakunAna parIkSamANAH prvishnti| taizca praviSTaiH zeSAH sAdhavaH sparddhakasparddhakaiH pravizanti, na punaH sarve ekatra piNDIbhUyeti bhAvaH / yazca tatra dharmakathikaH sthita Aste sa sAgArikasya dharmakathAM karoti / saca "anAyariya" tti AcArya muktvA zeSasAdhUnAM jyeSThAryANAmapyabhyutthAnaM na karoti 'mA bhUdu dharmakathAyA vyAghAtaH' iti // atha vRSabhANAM pravizatAM zakunA-'pazakunavibhAganirUpaNAyAha[bhA.1565] maila kucele abhaMgiyallae sANa khuja vaDabhe yaa| eyAi~ appasatyAi~ hoti gAmaM aiMtANaM // [bhA.1566] rattapaDa caraga tAvasa, rogiya vigalA yaAurAvejjA / kAsAyavattha uddhUliyA ya kajaM na saahiti|| [bhA.1567] naMdItUraM punassa daMsaNaM saMkha-paDahasado y| bhiMgAra-chatta-cAmara-vAhaNa-jANA pstthaaii|| [bhA.1568] samaNaM saMjayaM daMtaM, sumanaM moyagA dadhiM / Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 398 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/6 mINaM ghaMTe paDAgaMca, siddhamatyaM viyAgare / vR-catasro'pi gAthAH prAgvat (gAthA) / navaraMzvA dakSiNapAzrvAd vAmapArzvagAmI gRhyate / itthaM vRSabheSu prazastaiH zakunaiH praviSTeSu sUrayaH kSetraM pravizya kiM kurvanti? ityAha[bhA.1569] pavisaMte Ayarie, sAgario hoi puvva dtttthvvo| addaNa paviTTho, Avajai mAsiyaM lahuyaM / / vR-"pavisaMte Ayarie"ttitRtIyArthe saptamI, vasatiM pravizatA AcAryeNa sAgArikaH pUrvameva draSTavyo bhavati / atha sAgArikamaTaiva praviSTa AcArya tata ApAdyate mAsikaM laghukam / / athAcAryamAyAntaM dRSTvA dharmakathI kiM karoti? ityAha[bhA.1570] AyariyaanuTThANe, obhAvaNa bAhirA adakkhinnA / kahaNaM tu vaMdaNijjA, anAlavaMte vi aalaavo|| vR-dharmakathinA AcAryANAmabhyutthAnaM karvayam / yadi na karoti tadA 'apabhAvanA' lAghavamAcAryANAM bhavati-nUnaM nAmadhAraka evAyamAcArya, nAsya kimapyAjJaizvaryaM vidyate / yadvA lokavyavahArasya bAhyAamI, yataH paJcAnAmapyaGgulInAMtAvadekA jyeSThA bhvti|tthaa adAkSiNyAH' 'gurUnapi prati eteSAM dAkSiNyaM nAsti' iti zayyAtarazcintayati / "kahaNaMtu" tti zayyAtarasya dharmakathinA kathanIyam, yathA-vandanIyA ete bhagavanta iti / tato gurubhiranAlapato'pi zayyAtarasyAlApaH karttavyaH / / atha na kurvantyAlapanamAcAryAstata ete doSAH[bhA.1571] thaddhA nirovayArA, aggahaNaM lokajatta vocchedo| tamhA khalu AlavaNaM, sayameva yatattha dhmmkhaa| vR-zayyAtarazcintayet-aho ! 'stabdhAH' AtmAbhimAnina ete, vacasA'pi nAnyasya gauravaM prayacchanti / nirupakArAH' kRtamapyupakAranabahumanyanate, kRtaghnAityarthaH / agrahaNam' anAdaro mAM pratyamISAm / loyAtrAmapyete na jAnanti, loke hi yo yasyAzrayadAnAdinopakArI sa tataH snigdhadRSTyavalokana-madhurasambhASamAdikAM mahatIM pratipattimarhatIti / itthaM kaSAyitastaddavyasyAnyadravyANAM vA vyavacchedaM kuryAt / yat evaMtasmAt svalvAlapanamAcAryeNa kartavyam, svayameva ca tatrAcAryeNa dharmakathA kAryA / / katham ? ityAha[bhA.1572] vasahiphalaM dhammakahA, kahaNamaladdhIo sIsa vaavaare| pacchA aiMti vasahi, tattha ya bhujo imA merA // vR-dharmakathAM kurvantaH sUrayo vasatiphalaM kathayanti / yathA rayaNagirisiharasarise, jNbuunnypvrveiaaklie| muttaajaalgpyrg-khiNkhinnivrsobhitviddNge| veruliy-vyr-vidrumkhNbhshssovsomiamudaare| ___ sAhUNa vasahidANA, labhatI eyArise bhvnne|| athAcAryANAM dharmakathane labdhirna bhavati tadA ziSyaM dharmakathAlabdhisampannaM vyApArayeyuH / tataH pazcAdAcAryA pravizanti vasatim / tatraca praviSTAnAM 'bhUyaH' punariyaM maryAdA' sAmAcArI / / tAmevAbhidhitsurAha Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 399 uddezaka : 1, mUlaM-6, [bhA. 1573] [bhA.1573] majjAyA-ThavaNANaM, pavattagA tattha hoti aayriyaa| jo u amajjAillo, Avajai mAsiyaM lahuyaM // vR-maryAdAca-sAmAcArI sthApanAcadAnAdikulAnAMtayoH pravartakAstatra kSetre AcAryA bhvnti| yazca sAdhuH 'amaryAdAvAn' maryAdAmAcAryai sthApitAMna pAlayatisaApadyatemAsikaM lghukm|| maryAdAmevAha[bhA.1574] paDilehaNa saMthAraga, Ayarie tini sesa ekkekkaM / viMTiyaukkhevaNayA, pavisai tAhe ya dhmmkhii| [bhA.1575] uccAre pAsavaNe, lAuanillevaNe aacchnne| karaNaMtu anunAe, ananunAe bhave lhuo|| vR-saMstArakabhUmInAM 'pratyupekSaNAm' avalokanAM kurvate / tatrAcAryasya tiH saMstArakabhUmayo nirUpaNIyAH, tadyathA-ekA nivAtAaparA pravAtA tRtIyA nivaatprvaataa|shessaannaaNsaadhuunaamekaikaaN saMstArakabhUmiM yathAranAdhikatayA arpayanti na yathAkathaJciditi / taizca tadAnImAtmIyAtmIya viNTikAnAmutkSepaNaM kartavyam, yena tAsUkSiptAsubhUmibhAgaH prtiniytprimaanncchedenaavgmyte| tadA ca dharmakathI saMstArakagrahaNArthaM dharmakathAmupasaMhRtya pratizrayAbhyantare pravizati / tathA kSetrapratyupekSakAH zayyAtarAnujJAtAM bhuvaM glAnAdyarthaM darzayanti / tathA-iyati pradeza uccArapariSThApanamanujJAtamneta Uvam, evaM "pAsavaNe"ttiprazravaNabhUmiM "lAue"ttialAbUnitumbakAni teSAM kalpakaraNaprAyogyaM pradezaM 'nirlepanaM' putaprakSAlanaM tasya sthAnaM "acchaNae"tti yatra svAdhyAyaM kurvadbhirAsyate, etAni tathaiva darzayanti / tato ya eva zayyAtareNAnujJAto'vakAzastatraivoccArAdInAM krnnNbhgvdviraadissttm|annujnyaate tvavakAze kurvatomAsalaghu, tadhvyA'nyadravyavyavacchedAdayazca doSAH ||uktaa maryAdA / atha sthApanAmabhidhitsuH prastAvanAmAha[bhA.1576] bhattaTThiyA va khamagA, amaMgalaM coyaNA jinaahrnnN| jai khamagA vaMdaMtA, dAiMtiyare vihiM vocchN| vR-te hi sAdhavaH kSetraM pravizanto bhaktArthino vA bhaveyuH kSapakA vA / yadi kSapakAH tato nodakasya 'nodanA' prerA, ythaa-prthmmevtaavdmngglmidNydupvaasNprtyaakhyaayprvishyte|suuriraah'jinaahrnnN' jinAnAmudAharaNamatra mantavyam / te hi bhagavanto niSkamaNasamaye prAyazcaturthAdi tapaH kRtvA niSkAmanti, nacatatteSAmamaGgalam, evamatrApi bhAvanIyam / tatazcayaditekSapakAstadA caityAni vandamAnA eva darzayanti sthApanAkulAni kSetrapratyupekSakAH / atha bhaktArthinaste tataH "iyare"tati itareSu bhaktArthiSu yo vidhistaM vakSye / tamevAha[bhA.1577] savve daTuM uggAhieNa oyariya bhaya samuppaje / tamhekka dohi tihi vA, uggAhiya ceievaMde // vR-caityavandanArthaM gantukAmA yadi sarve'pi pAtrakamudgrAhayeyuH tataH sarvAn sAdhUna udrAhitena pAtrakeNa dRSTvA 'aho! audarikA ete' iti zrAvakazcintayati / bhayaM ca tasya samutpadyate, yathAkathametAvatAM mayaikena dAsyate ? iti| tasmAdekena dvAbhyAM tribhirvA sAdhubhirudragAhitapAtrakaiH zeSaiH punaranudrAhitapAtraiH sahAH suuryshcaityaanivndnti||athyoko'pisaadhuH pAtrakaMnodgrAhayati Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 400 tataH ko doSaH ? ityAha[bhA. 1578 ] bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/6 saddhAbhaMgo'nuggAhiyammi ThavaNAiyA bhave dosA / gharaceiya Ayarie, kayavayagamaNaM ca gahaNaM ca / / vR- athAnugrAhite pAtra ke prayAnti tatazcaityAni vandamAnAn dRSTvA ko'pi dharmazraddhAvAn bhaktapAnena nimantrayet tadA yadi bhAjanaM nAstIti kRtvA na gRhyate tataH zraddhAGgastasyopajAyate / atha bruvate 'pAtrakaM gRhItvA yAvad yavamAcchAmastAnavadevameva tiSThatu' tataH sthApanAdayo doSA bhaveyuH / tasmAdudgrAhaNIyaM pAtrakam / jinagRheSu ca vRndena sarve'pi caityAdina vanditvA gRhacaityavandanArthamAcAryeNa katipayaiH sAdhubhirudrahAtapAtrakaiH samaM gamanaM karttavyam / tatra yadi zrAvakaH prAzukena bhakta - pAnena nimantrayet tato grahaNamapi tasya karttavyam || Aha kAni punaH kulAni caityavandanaM vidadhAnAste darzayanti ? ucyate [bhA. 1579] dAne abhigama saDhe, sampatte khalu taheva micchatte / mAmAe aciyatte, kulAi~ dAiMti gIyatthA // vR- yathAbhadrako dAnaruci dAnazrAddhaH / samyagddaSTirgRhItANuvrato'bhigamazrAddhaH / "sammatte" tti avirtsmygdhaissttiH| "micchatte "tti AbhigrahikamithyAdRSTiH / 'mAmAko nAma' ISyAlutayA 'he zramaNa ! mA madIyaM gRhamAyAsIH' iti bravIti / yastvISyArlutayaiva sAdhuSu gRhaM pravizatsu mahadaprItikaM svacetasi karoti vAcA na kimapi brUte eSa dezIbhASayA ca kiM kurvanti ? ityAha [bhA. 1580 ] dAne abhigama saDDhe, sammatte khalu taheva micchatte / mAmAe aciyatte, kulAi~ ThAviMti gIyatthA // vR- etAni kulAni sthApayanti gItArthAH, 'amISu praveSTavyam, amISu tu na' iti vyavasthApayantItyarthaH / atha na sthApayanti tadA kim ? ityAha [bhA. 1581] dAne abhigama saDDhe, sammatte khalu taheva micchatte / mAnAe aciyatte, kulAI aThavaMti caugurugA // vR- etAni kulAnyasthApayatazcatvAro gurukAH prAyazcittam // yata evamataH[bhA. 1582] kayaussaggA''maMtaNa, apucchaNe akahiegayara dosA / ThavaNakulANa ya ThavaNaM, pavisai gIyatthasaMghADo | kR 'utsarge caityavandanaM vidhAyAgatAnAmairyApathikIkAyotsargekRte yadvA "ussagga"tti Avazyake kRte sarve'pi sAdhavo gItArthairAmantraNIyAH- AryA ! Agacchata, kSamAzramaNAH sthApanAM pravarttayiSyanti / ittamukte sarve'pyAgamya gurupadakamalamabhivandya racitAJjalayastiSThanti / tata AcAryai kSetrapratyupekSakAH praSTavyAH kathayata kAni kulAni praveSTavyAni ? kAni vAna ? iti / tatastairapi kSetrapratyupekSakairvidhivat kathanIyam / yadyAcAryA kSetrapratyupekSakAn na pRcchanti tevA pRSTAH santo na kathayanti, tatasteSu pravizatAM ye saMyamA-''tmavirAdhanAdayo doSAstAn 'ekatare' sUrayaH kSetrapratyupekSakA vA prApnuvanti / tataH kathite sati yAnyabhigRhItamithyAtva-mAmAkA-'ciyattAni tAni sarvathaiva sthApyAni, yathAnaiteSu kenApi praveSTavyam / yAni tu dAnazrAddhAdIni sthApanAkulAni teSAmapi sthApanaM karttavyam / katham? ityAha-pravizati eka eva gItArthasaGghATako gurvAdivaiyAvRttyakarasteSu / / idameva bhAvayati Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 401 uddezaka : 1, mUlaM-6, [bhA. 1583] [bhA.1583] gacchammi esa kappo, vAsAvAse taheva uDubaddhe / gAma-nagara-nigamesuM, aisesI ThAvae saDDI / / vR-varSAvAse tathaiva Rtubaddhe grAma-nakara-nigameSu sthitAnAM gacche eSa kalpaH / kaH? ityAhaatizeSANi-atizAyIni snigdha-madhuradravyANi prApyante yeSu tAni kulAnyatizeSINi "saDiTa' tti dAnazraddhAvanti evaMvidhAni kulAnisthApayet / ekaM gItArthasaGghATakaM muktvA zeSasaGghATakAn na tatra pravezaM kArayet ||aah[bhaa.1584] kiM kAraNaMcamaDhaNA, davvakhao uggamo viyana sujjhe| gacchammi nayama kajjaM, Ayariya-gilANa-pAhuNae / / vR-'kiM kAraNaM' ko hetuH yena sthApanAkuleSveka eva saGghATakaH pravizati ? / sUrirAha"camaDhaNa"tti anyairanyaizca saGghATakaiH pravizadbhistAni kulAnyudvegaM prApyante / tatazca dravyANAMsnigdhamadhurANAMkSayo bhavati, udgamo'picana zudhyati / gacche ca niyataM nizcitaM prAyogyadravyaiH kAryaM bhavati / kimartham? ityAha-AcArya-glAna-prAdhUrNakAnAM hetoriti niyuktigaathaasmaasaarthH|| atha bhASyakAra enAmeva vivRNoti[bhA.1585] puTviM pi vIrasuNiyA, bhaNiyA bhaNiyA pahAvae turiyaM / sA camaDhaNAe siggA, nicchai daTuM pi gaMtuMje / / kR-jahAkAivIrasuNiyAkeNaipAraddhieNatittirAINaMgahaNechichikkAriyAsamANItittirAINi giNhai / pacchA so tehiM sAvaeNa vinA vi kADaM haMtUNa chichikkArei |saa vIrasuNiyA ito tao pahAvai jAvana kiMci pecchai / tAhe sA veyAriyA samANI jai so sAvayaM daTuM pacchA chichikkArei tahA vi payaM pi na icchae gaMtuM / / atha gAthAkSarayojanA-yaH zunakadvitIyaH zastrAdyapekSArahito mRgayAM karotisavIra ucyate, tasya zunikA yathA pUrvamadhSTe'pi zvApade bhaNitA bhaNitA' chItkRtA chItkRtA satI tvaritamitastataH pradhAvati / tataH sA 'camaDhaNayA' nirarthakamudvejanayA "siggA" zrAntA satI santamapi zvApadaM dRSTvA padamapi gantuM "je" iti pAdapUraNe necchati // eSa dRssttaantH| arthopanayastvevam[bhA.1586] evaM saDDhakulAI, camaDhijaMtAI annmnnehi| necchaMti kiMci dAuM, saMtaM pitahiM gilANassa // vR-'evam' amunaiva prakAreNa zrAddhakulAni "camaDhijaMtAI" ti udvejyamAnAni 'anyAnyaiH' kSullaka-sthavira-kSapakAdibhiH / yadvA "annamannehiM" ti anyAnyaiH-pariphalguprAyaiH kAraNaiH / yathA ekaH prAha-glAnasya zIrSa duSyati zarkarAM prayaccha; aparaH prAha-mamodaraM duSyati daghnaH karambeNa pryojnm| tadaparaH prAha-prAdhUrNaka AyAto'sti ghRtAdikaM dehi; anyaH prAha-ahamAcAryasya hetorAyAto'smidugdhaM sazarkaraM pratilAbhayetyAdi / tatastAni bruvIran-yUyaM sarva eva glAnA ato vayaM kiyatAM prayacchAmaH? ko vA jAnAti yUyamAcAryAdInAM torgRhItha ? AhozcidAtmArtham? iti / evamudvejyamAnAni necchanti 'sadapi' vidyamAnamapi ghRtAdikaM 'kiJcit' stokamAtramapi glAnasya upalakSaNatvAdAcArya-prAghUrNakAderapyarthAya daatum| tatazca yat te glAnAdayaH paritApyante 181261 Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 402 bRhatkalpa - chedasUtram - 1-1/6 tanniSpannaM prAyazcittam // gataM camaDhaNAdvAram / atha dravyakSayodgamAzuddhidvAradvayamAha[bhA. 1587] anno camaDhaNa doso, davvakhao uggamo vi ya na sujjhe / khINe dullabhadavve, natthi gilANassa pAuggaM // " vR- 'anyaH' aparazcamaDhanAyAM doSaH kaH ? ityAha- dravyasya - avagAhima-ghRtAdeH kAraNamantareNApi dine dine gRhyamANasya kSayo bhavati / tatazca yadyabhinavamavagAhimAdi dravyaM sAdhUnAmarthAya karoti krINAti vA tata udgamo'pi ca na zudyati, sadoSatvAt tad utpAditamapi na kalpata iti bhAvaH / tataH 'kSINe' vyacchinne durlabhadrav prayojane utpanne'pi nAsti glAnasya prAyogyam / tataH paritApamahAduHkhAdikA glAnAropaNA draSTavyA, bhadraka-prAntakRtAzca doSA bhavanti / / tAnevAhadavvakkhaeNa paMto, itthaM ghAijja kIsa te dinnaM / [bhA. 1588] bhaddI haTThapaTTo, kareja anaM pi sAhUNaM // vR-iha kasyApi prAntasya bhAryA zrAddhikA tatastayA'nyAnyasAdhUnAM yAcamAnAnAM prAyogyadravyaM sarvamapi pradattam / tatastasyAH patirbhojanArthamupaviSTaH san brUte - kUraM me pariveSaya / sA prAhasAdhUnAM pradattaH / sa pratibrUyAt-pUpalikAstarhi pariveSaya / sA prAha-tA api pradattAH / evaM sUpadugdha-dadhiprabhRtInyapi sAdhUnAM vitIrNAnIti / itthaM dravyakSayeNa sa prAntaH kupitaH san 'arerekulapAMsane! kiM te muNDAstavopapatayo bhavanti yenaivaM madIyaM gRhasarvasvaM dattvA tAn poSayasi ?' ityabhidhAya svAM striyaM 'ghAtayet' kuTTayet, 'kasmAt ' kimarthaM tvayA tebhyaH sarvamapi dattam ? iti kRtvA / atra pAThAntaram-"davvakkhaeNa luddho''tti 'lubdhaH' lobhAbhibhUtaH, seSaM prAgvat / yastu bhadrako gRhapati sa zrAddhikayA sarvasminnapi datte tathaiva ca kathite hvaSTaprahRSTo bhavati / hRSTo nAma-namasi paritoSavAn, prahaSTastu-prahasitavadanaH samudbhUtaromaharSo harSAzrUNi vimuJcamAna iti / tatazca kuryAd 'anyadapi' avagAhimAdikaM sAdhUnAmarthAya, karayedityarthaH / etaddoSapariharaNArthamekaM gItArthasaGghATakaM muktvA zeSAH sthApanAkulAni na nirvizeyuH / prAghUrNake cAyAte sati prAghuNyaM vidheyam, tacca svabhAvAnumataireva bhakta - pAnaiH // tathA cAtra dRSTAntamAha [ bhA. 1589] jaDDe mahise cArI, Ase goNe ya je ya jAvasiyA / eesiM paDivakkhe, cattAri u saMjayA hoMti // vR- 'jaDDuH' hastI, mahiSAzcau pratItau, 'goNaH' balIvarda, eteSAM ye 'yAvasikAH' yavasaHtavyAyogyamudga-mASAdirUpa AhArastena tadvahanena carantIti yAsikAste anukUlAM cArImAnayanti / eteSAM jaDDAdInAM 'pratipakSe' pratirUpaH pakSaH pratipakSaH sadhzapakSa ityarthaH, tatra catvAraH prAdhUrNakasaMyatA bhavanti / tadyathA-jaDDusamAno mahiSasamAno'zvasamAno gosamAnazceti // athAmISAmeva vyAkhyAnamAha bhA. (1590 ] jaDDo jaM vA taM vA, sukumAlaM mahisao mahuramAso / goNo sugaMdhidavvaM, icchai emeva sAhU vi / / vR- 'jaDDu : ' hastI, saH 'yadvA tadvA' karkaza kaTukAdikamapyAhArayati / yastu mahiSaH 'sukumAraM ' vaMzakarIlAdikamabhilaSati / azvaH 'madhuraM ' mudga mASAdikamabhikAGkSati / 'gauH ' balIvarda saH 'sugandhidravyam' arjunaka-granthiparNAdikamicchati / evameva sAdhavazcatvAraH caturvidhaM bhaktamicchanti Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 403 uddezaka : 1, mUlaM -6, [bhA. 1590] tatthapaDhamo jaDDusamANo pAhuNagasAhU bhaNai-mama jaM dosINaM vA uNhagaM vA kaMjiyaM vA labbhai taM caiva Anehi, navaraM udarapUraM / evaM bhaNie kiM dosINaM ceva AneyavvaM ? na, viseseNa sohaNaM tassa AneyavvaM / biio pAhuNayasAhU bhai-paraM me neharahiyA vi pUvaliyA sukumAlA hou / taio bhaNai - mahuraMnavariM me hou / cauttho bhaNai - annaM vA pANaM vA nippaDigaMdhaM me Aneha / evaM tANaM bhaNaMtANaM jaM joggaM taM saGghayakulehiMto visesiyaM Anijjai / taM ca Thaviesu ceva saDDayakulesu labbhai nAThavisu / pAhune ya kIramANe mahaMto nijjarAlAbho sAhukkAro ya pAvijjai / ato kAyavvaM taM jahAvisahaM sAhUhiM ti / / Aha yadyevaM tarhi zrAddhakuleSu mA ko'pi pravezaM kArSIt ? yadA prAghUrNakAdikAryaM samutpannaM bhaviSyati tadA pravezaM kariSyAmaH, tatazca bahutaramutkRSTaM ca lapsyamahe / sUrirAha[bhA. 1591] evaM ca puno Thavie, appavisaMte ime bhave dosA / vIsaraNa saMjayANaM, visukka goNIi ArAme // vR-evaMcatAvat camaDhanAyAM doSA abhihitAH / punaH zabdo vizeSaNArtha / yadi punaH sthApanAkulAni sarvathaiva sthApyante tataH '"Thavie"tti sarvathaiva sthApiteSu teSvapravizatAM sAdhUnAmete doSA bhaveyuH / tadyathA-vismaraNaM saMyatAnAM bhavati, bhikSA dAtavyeti niyamAbhAvAt / atra ca vizuSkayA gavA ArAmeNa ca dRSTAntaH- jahA- egassa voddadhijjAiyassa goNI dhenU / sA yapaosa-paccase sukulavaM sukulavaM duddhassa payacchai / tassa ya dasahiM divasehiM saMkhaDI bhavissai / tAhe so ciMtei esA gAvI tAva bahuyaM khIraM dei, tayA ya dullahaM khIraM bhavissai, mama ya tayA avassaM kajaM, to idAniM na duhAmi, tayA ceva eksarAe duhissAmi, varaM me dasa kulayA hotayA / patte ya saMkhaDidivase mahaMtaM kuMDayaM gahAya goNIduhaNaTTayAe Dhukko jAva visukkA, culuo vinatthi duddhassa / evaM saMjayA vi aNalliyaMtA tesiM saDDANaM pamhuTThA na ceva jANaMti-kiM saMjayA atthi ? navA ? / te vi saMjayA jammi divase kajjuM tammi gayA jAva na saMti tAni davvAni / tamhA doha vA tinha vA divasANaM avassaM gaMtavvaM // ahavA ArAmadiTThato, jahA- ego ArAmio / so ciMtei-mama ArAme pupphANaM ADhayaM dine dine uTThei, iMdamahadivase a bahUjano pupphANa kAyao bhavissai to mA dine dine puSphAI uccemi, taddivasaM varaM bahUNi pupphAni hoMtANi tti / patte ya iMdamahadivase so pacchiyAo ghettuM gao jAva so ArAmo upphullo, egamavi puSkaM natthi / evaM te jaddivasaM kajjamuppannaM taddivasaM paviTThA ThavaNAkulesu / tAhe saDDA bhaNaMti-tubbhe ihaM ciya acchaMtA na muNaha velaM, amhaM pae vattA velA / appavisaMtesu ya na koi daMsaNaM paDivajjai, na vA anuvvae, gilANapAuggaMvA natthi / / yatazcaivamataH praveSTavyaM sthApanAkuleSu gItArthasaGghATakena / sa ca kI gdauSairvirahitaH ? ityata Aha [bhA. 1592] alasaM ghasiraM suviraM, khamagaM koha- mAna-mA-lohillaM / koUhala paDibaddhaM, veyAvaccaM na kArijjA / / vR- 'alasaM' nirudyamam, 'grasitAraM' bahubhakSiNam, 'svaptAraM ' svapnazIlam, "sIlAdyarthasyeraH" iti prAkatalakSaNabalAdubhayatrApi tRnapratyayasyerAdezaH, kSapakaM pratItam, "koha- mANa- mAya- lohillaM" ti krodhavantaM mAnavantaM mAyAvantaM lobhavantam, sarvatrApi bhUmni matupratyayaH, yathA gomAniti, "koUhala'"tti matvarthIyapratyayalopAt kutUhalinam, 'pratibaddha' sUtrArthagrahaNasaktama / etAn Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/6 vaiyAvRtyamAcAryona kArayediti smaasaarthH||athainaamev gAthAMvivarISuH prathamataH prAyazcittamAha[bhA.1593]tisu lahuo tisu lahuyA, guruo guruyA ya lahuga lahugo ya / pesaga-karitagANaM, ANAi virAdhanA ceva // vR-alasAdIn ya AcArya svavaiyAvRtyArthaM preSayati-vyApArayatItyarthaH, yazcaibhirdoSairduSTaH svayaM vaiyAvRtyaM karoti, tayoH preSaka-kurvatoH prAyazcittam / tadyathA-'triSu' alasa-bahvAzi-nidrAluSu laghuko mAsaH / 'triSu' kSapaka-kopanA-'bhimAniSu catvAro laghavaH / mAyAvati guruko maasH| lobhavati catvAro gurukAH |kautuuhlvti catvAro laghukAH / sUtrArthapratibaddhe laghumAsaH |aajnyaadyshc doSA virAdhanA caatm-sNymvissyaa||ttraals-svpnshiilyoniyojne doSAnAha[bhA.1594] tA acchi jA phiDio, saikAlo a-sovire dosaa| gurumAI tena vinA, viraadhnusskk-tthvnnaadii| vR-alasaH svapanazIlazcatAvadupaviSTaH zayAnovAAsteyAvatsan-vidyamAnaH kAlaH satkAlo bhikSAyAH 'sphiTitaH' atikrAnto bhavati / yadvA tAvalasa-nidrAlU cintayetAm- 'samApatitaM tAvadidamasmAkamavazyakaramIyaM karma, ata etadapi nihitaM bhavatu' iti kRtvA aprApte eva bhikSAkAle paryaTetAm, tatoyadvAtadvA bhakta-pAnaM labhete, na prAyogyam, 'tena' prAyogyeNa vinA yA 'gurvAdInAm AcArya-bAla-vRddha-glAnAdInAM virAdhanA tnnisspnnpraayshcittm|ydvaa'tikraantaayaaN velAyAmAyAntaM vaiyAvRtyakaraMmatvA prAyogyasyotSvaSkaNaM zrAddhakAni kuryuH, utsUreta vidadhyuriti bhAvaH / yadvA tAni tadupaskRtaMprAyogyabhaktaMsthApayeyuH tataH sthaapnaadossH|aadishbdaat 'sAdhUnAmasaMvibhaktaMbhaktaMkathaM svamukheprakSipyate?'itibuyA teSAmabhujAnAnAmantarAyamityAdayo dossaaH|| [bhA.1595] appattevi alaMbho, hAnI osakkaNA ya aibhadde / anahiMDato ya ciraM, na lahaija kiMci vaa''nei|| vR-atha 'yadetat kasmiAkaM madhye samApatitaM tad nirvAhitaM bhavatu' iti kRtvA aprApte kAle bhikSAmaTati tadA 'alAbhaH' na kimapi prApyate iti bhaavH| tatazcAcAryAdInAM 'hAni' asaMstaraNaM bhvti|ystu atibhadrakaH' atIvadharmazraddhAvAn gRhapatisaH avaSvaSkaNaM' vivakSitakAlAdarvAg bhaktaniSpAdanaM kuryAt / yadvA asAvalasatvAd nidrAlatvAdvA ciramahiNDamAnaH san na kimapi labhate, 'yatkiJcidvA' paryuSitaM valla-canakAdikaM vA Anayati, tena bhuktenA'pathyatayA gurvAdInAM glAnatvaM bhavati, tataH paritApa-mahaduHkhAdikA glaanaaropnnaa||ath "ghasira"tti padaM bhAvayati[bhA.1596] giNhAmi appaNo tA, pajjattaM to gurUNa dhicchaami| ghettuM ca tesi ghicchaM, siiyl-oskk-omaaii|| vR-yo mahodaraH savaiyAvRtye niyukto bhikSAmaTan cintayati-gRhNAmitAvadAtmano yogyaM paryApta tato gurUNAM hetorgrahISyAmi / yadvA teSAM gurUNAM yogyaM gRhItvA tata Atmano'rthAya grahISye / itthaM vicintya yadi prathamaM gurUNAM yogayaM gRhItvA pazcAdAtmArthaM gRhNAti tato yAvatA kAlenAtmanaH paryAptaM pUryatetAvatA tatpUrvaM gRhItaM zItalaM syAt, tacca gurUNAmakArakam, tataH saiva glaanaaropnnaa| athavA sthApanAkuleSu prathamataH praveze tatrAdyApi velAyA aprAptatvAdavaSvaSkaNAdayo dossaaH| atha prathamamAtmahetorgRhNAti tato yAvatA tat paryAptaM bhavati tAvatA sthApanAkuleSu velAtikramo Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM-6, [bhA. 1596 ] 405 bhavet / atha velAtikramabhayAd dezakAla eva teSu pravizati tata Atmano'vamaM bhavet, udarapUraNaM na bhavediti bhAvaH / tatazvAvamAhAratayA tasyaivAnAgADhA -''gADhaparitApAdayo doSA / / atha kSapaka-krodhavatordoSAnAha [bhA. 1597] paritAvijjai khamao, aha giNhai appaNo iyarahAnI / avidinne kohillo, rUsi kiM vA tumaM desi // vR- yadi kSapako gurUNAM hetoH prAyogyaM gRhNAti nAtmanastataH sa eva paritApyate, athAtmano gRhNAti tata itareSAM AcAryANAM hAni-paritApanA / yastu krodhavAn saH 'avitIrNe' adatte sati ruSyati / ruSTazcAgAriNaM bhaNati-yadi bhavAn na dadAti tarhi mA dAtU kiM bhavadIyaM gRhaM dRSTvA'smAbhiH pravrajyA pratipannA ? iti kiM vA tvaM dadAsi yena 'evamahaM dadAmi' iti garvito bhavasi ? ityAdibhirdurvacanaiH zrAddhaM vipariNamayati / / mAni-mAyinordoSAnAhaUNAmadine, thaddho na ya gacchae puno jaM ca / mAI bhaddagabhoI, paMtena va appaNo chAe // [bhA. 1598] vR- yaH stabdhaH saH 'Une' tucche datte "anuTTha''tti abhyutthAne vA akRte "adinna" tti sarvathaiva vA adatte sati 'punaH' bhUyastadIyaM gRhaM na gacchati, bhaNati ca zrAvakANAmitareSAM ca ko vizeSaH ? yadi dvitaye'pi sAdhUnAmabhyutthAnAdivinayaprakriyAmantareNa bhikSAM prayacchanti tato nAhamamuSya gRhaM bhUyaH pravizAmIti / tataH "jaMca "tti tadRhe pravezaM vinA prAyogyasyAlAbhe yat kiJcidAcAryAdInAM paritApanAdikaM bhavati tanniSpannaM prAyazcittam / yastu mAyI saH 'bhadrakabhojI' prAyogyamupAzrayAd bahirbhuktvA prAntamAnayatIti bhAvaH, yadvA 'prAntena' valla caNakAdinA Atmano yogyaM snigdhamadhuradravyaM chAdayati, chAdayitvA ca gurUNAM darzayati // lubdhasya doSAnAhaobhAsai khIrAI, dijaMte vA na vAraI luddho / je'negavisaNadosA, egassa vi te u luddhassa // [bhA. 1599 ] vR- yo lubdhaH sa sthApanAkuleSu kSIrAdInyavabhASate / yadvA zraddhAtirekatastairdIyamAnAni snigdhamadhurANi na vArayati / tatazca ye'DanekeSu saGghATakeSu sthApanAkulaM pravizatsu camaDhaNAdayo doSA varNitAste sarve'pyekasyApi lubdhasya pravizato draSTavyAH / / kutUhalinaH pratibaddhasya ca doSAnAha[bhA. 1600 ] naDamAI picchaMto, tA acchai jAva phiTTaI velA / suttatthe paDibaddho, osakka - 'hisakka mAIyA // vR- yaH kutUhalI sa naTAdIn prekSamANastAvadAste yAvad velA sphiTati / yastu sUtre'rthe vA 'pratibaddhaH' AsaktaH sa gurUNAM dharmakathAdivyagratayA yataivAntaraM labhate tadaivAprAptakAle'pi bhikSArthamavatarati, velAtikramaM vA kRtvA kAlavelAdAvavatarati, tato'vaSvaSkaNA-'bhiSvaSkaNAdayo doSAH / yatazcaivamataH kiM karttavyam ? ityAha [bhA. 1601 ] eyaddosavimukkaM, kaDajogiM nAyasIla mAyAraM / gurubhattimaM vinIyaM, veyAvaccaM tu kArijjA / / vR- ebhiH anantaroktairdoSairvimuktaM varjitam, kiMviziSTam ? ityAha- ' kRtayoginaM' gItArthaM 'jJAtazIlA - SScAraM' jJAtaM samyagavatagataM zIlaM priyadhmatAdirUpamAcArazca cakravAlasAmAcArIrUpo Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 406 bRhatkalpa-chedasUtram - 1-1/6. yasya sa tathA tam, tathA guravaH AcAryAsteSu bhaktimantam- Antarapratibandhopetam, 'vinItam' abhyutthanAdibAhyavinayavantam, evaMvidhaM ziSyaM vaiyAvRttyamAcArya kArayet // Aha kimarthaM vaiyAvRtyakarasyeyanto guNA mRgyante ? ucyate [ bhA. 1602 ] sAhaMti ya piyadhammA, esaNadose abhiggahavisese / evaM tu vihigahaNe, davvaM vaDRti gIyatthA // vR-priyadharmANaupalakSaNatvAdaparairapyanantaroktaguNairyuktA vaiyAvRtyakarAH "sAhaMti "tti kathayanti 'eSaNAdoSAn' prakSita - nikSiptAdIn / yathA-itthaM prakSitadoSo bhavati, itthaM tu nikSipta ityAdi / etaizca doSairduSTaM sAdhUnAM na dIyate / 'abhigrahavizeSA~zca' jinakalpika sthavirakalpikasambandhinaH kathayanti / 'evam' uktena vidhinA sthApanAkuleSu grahaNe zraddhAM vardhayanto gItArthA 'dravyamapi' ghRtAdikaM vardhayanti || idameva bhAvayati [bhA. 1603 ] esaNadose va kae, akae vA jaiguNe vikatthitA / kahayaMti asaDhabhAvA, esaNadose guNe ceva // vR- 'eSaNAdoSe ' mrakSitAdau kRte vA akRte vA 'yatiguNAn' kSAnti- mArdavAdIn 'vikatthamAnAH ' vividhaMzlAghamAnAH 'azaThabhAvAH' kaitavavarjitAH na bhakSaNopAyanimittamiti bhAvaH eSaNA doSAn kathayanti / tathA guNAH sAdhUnAM prAzukaiSaNIyabhakta pAnapradAnaprabhavAH pApakarmanirjarAdayastA~zca gItArthAH kathayanti / yathA- samaNovAsagassa naM bhaMte! tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA phAsueNaM esaNijjeNaM asana-pAna-khAima sAimeNaM paDilAbhemANassa kiM kajai ? goyamA ! egaMtaso nijarA kajjai, natthi ya se kei pAvakamme kajjai tti / athetthaM na kathayeyuH tataH ke doSAH ? ityAha[bhA. 1604] bAlAI paricattA, akahiMte'nesaNAigahaNaM vA / naya kahapabaMdhadosA, aha ya guNA sAhiyA hoti // vR- teSu zrAddhakuleSu jinakalpikA bhikSArthamAyAtAH, teSAM paramAnnAdikaM lepakRtamupanItam, taizca bhagavadbhiH pratiSidadham, tatastAni zrAddhakAni cintayeyuH- eta eva pradhAnAH sAdhavaH, itare tu snigdha-madhuradravyagrAhiNaH sarve'pi nAmadhArakamAtrAH sAdhvAbhAsA eveti / tataH zraddhAbhaGgabhAji tAni bhUyaH prAyogyadravyaM nopaDhaukayeyuH / evamabhigrahavizeSAn akathayadbhirgItArthairbAlAdayaH parityaktA bhavanti / athaiSaNAdoSAn zuddhabhakta pAnAnasya ca guNAn na kathayeyuH tatastAni zrAddhakAnyeSaNAM kuryu / tatra yadi pratiSidhyate tadA'pi bAlAdayaH parityaktAH, teSAM prAyogyAbhAve saMstaraNAbhAvAt / atha na pratiSidhyate tato'neSaNAdigrahaNaM bhavet, Adizabda eSaNAdoSANAmeva svagatAnekabhedasUcakaH / Aha gocarapraviSTAnAM sAdhUnAM kathAprabandhaH karttu na kalpate, amI ca sAdhava itthameSaNAdoSAdInAM kathAM prabadhnantaH kathaM na doSabhAjo bhavanti ? ityucyate- 'na ca' naivAtra kathAprabandhadoSA bhavanti, yadi hi bhakta-pAnalolupatayA kathAM prabaghnIyustato bhaveyurdoSAH, tacca nAsti, eSaNAzuddhihetoreva teSAmitthaM kathanAt / atha ca pratyutetthaM kathayadbhistairgItArthaiH 'guNAH' bAla-vRddhAdyupaSTambha-gurubhaktiprabhRtayaH sAdhitA bhavanti / / kataM punaste kathayanti ? ityAha [bhA. 1605 ] ThANaM gamanASS gamanaM, vAvAraM piMDasohimullogaM / Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM- 6, [bhA. 1605 ] 407 jANatANa vi tujhaM, bahuvakkhevANa kahayAmo // vR- 'sthAnaM' nAma Atma-pravacana-saMyamopaghAtavarjito bhUbhAgaH / yatra sthitasya gavA-'zvamahiSAderAhananAdi na bhavati sa AtmopaghAtavarjitaH / yatra tu nirddhamanAdyazucisthAnavyatirikte pradeze sthitasya lokaH pravacanasyAvarNaM na brUyAtsa pravacanopaghAtavarjitaH / yatra punaH pRthivyAdikAyAnAM virAdhanA na bhavati sa saMyamopaghAtavarjitaH / IdRze sthAne sAdhunA dAyakena vA sthitvA bhikSA grAhyA deyA veti jJApayanti / 'gamanaM' nAma dAyakena bhikSAdAnArthaM gRhamadhye pravizatA SaTkAyAnAmupamadazamakurvatA gantavyam / evam ' Agamanamapi' bhikSAM gRhItvA sAdhusammukhamAgacchatA dAyakenopayuktenAgantavyam / vyApAraH-kartana- kaNDana- peSaNAdikaH, taM ca samyag jJApayanti-Ize vyApAre bhikSA grahItuM kalpate, Ize tu neti / "piMDasohimullogaM" ti piNDazuddheH 'ullokaM' lezoddezaM kathayanti, 'itthamAdhAkarmAdayo doSA upajAyante, itthamebirdoSairaduSTaH piNDaH sAdhUnAM dIyamAnaH zuddho bahuphalazca bhavati' ithyevaM piNDaniryukti lezato jJApayantIti bhAvaH / tathA yadyapi yUyamidaM sAdhudharmasvarUpamagre'pi jAnItha tathApi yuSmAkaM bahuvyAkSepANAmavismaraNArthaM kathayAma iti / api ca[bhA. 1606] kesiMci abhiggahiyA, anabhiggahiesaNA u kesiMci / mAhu avannaM kAhiha, savve vi hu te jiNANAe / vR- keSAJcit sAdhUnAmabhigRhItA eSaNA, yathA jinakalpikAnAm / keSAJcit tvanabhigRhItA, yathA gacchvAsinAm, saptasvapi piNDaiSamAsu teSAM bhakta-pAnasya grahaNAt / evaM cAparAparAM bhaktapAnagrahaNasAmAcArIM dRSTvA yUyaM mA avajJAM kariSyatha / kutaH ? ityAha- 'sarve'pi te ' bhagavanto jinakalpikA: sthavirakalpikAzca jinAjJAyAM varttante, svasvakalpasthitiparipAlanAt ato na ke'pyavajJAtumarhantIti bhAvaH // kiJca [bhA. 1607 ] saMviggabhAviyANaM, luddhagadiTTaMtabhAviyANaM ca / muttUNa khetta kAle, bhAvaM ca kahiMti suduMchaM / vR-yeSAM zrAddhAnAM purata eSaNAdoSAH kathyante te dvidhA-saMvignabhAvitA lubdhakadhSTAntabhAvitAzca / saMvignaiH-udyatavihAribhirbhAvitAH saMvignabhAvitAH / ye tu pArzvasthAdibhirlubdhakaddaSTAntena bhAvitAste lubdhakadhSTAntabhAvitAH katham ? iti ced ucyate-te pArzvasthAH zrAddhAnitthaM prajJApayanti yathA kasyApi hariNasya pRSThato lubdhako dhAvati, tasya ca hariNasya palAyanaM zreyaH, lubdhakasyApi tatpRSThato'nudhAvanaM zreyaH; evaM sAdhorapyaneSaNIyagrahaNataH palAyitumeva yujyate, zrAvakasyApi tena tenopAyena sAdhoreSaNIyamaneSaNIyaM vA dAtumeva yujyate iti / itthaM dvividhAnAmapi zrAddhAnAM purataH zuddhaM dvAcatvAriMzaddoSarahitaM yaduJchamivoJchaM stokastokagrahaNAt 'zuddhoJcham' utsargapadamityarthaH tat kathayanti / kiM sarvadaiva ? na ityAha- 'muktvA kSetra - kAlau bhAvaM ca' iti kSetraM - karkaza kSetramadhvAnaM vA kAlaM - durbhikSAdikaM 'bhAvaM' glAnatvAdikaM pratItya te zrAddhAH kiJcidapavAdamapi grAhyante // api ca idamapi te zrAddhA ApanIyAH [ bhA. 1608 ] saMdharaNammi asuddhaM, doNhavi giNhaMta diMtayAna'hiyaM / AuradiTTaMtenaM, taM ceva hiyaM asaMtharaNe // vR- saMstaraNaM nAma-prAzukameSaNIyamaM cAzanAdi paryAptaM prApyate na ca kimapi glAnatvaM vidyate Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 408 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/6 tatra 'azuddham' aprAzukamaneSaNIyaM ca gRhNato dadatazca dvayorapi 'ahitam' apathyam, gRhNataH saMyamabAdhAvidhAyitvAd dadatastu bhavAntare svalpAyurnibandhanakarmopArjanAt / tadeva' azuddham 'asaMstaraNe' anivahi dIyamAnaM gRhyamANaMca 'hitaM' pathyaM bhavati / Aha kathaM tadeva kalpyaM tadeva cAkalpyaM bhavitumarhati? iti ucyate-AturaH-rogI tasya dRSTAntenedaM mantavyam / yathA hi rogiNaH kAmapyavasthAmAzrityAnnauSadhAdikamapathyaM bhavati, kAJcitpunaH samAzritya tadevapathyam, evamihApi bhAvanIyam / / tadevaM bhAvitaM "sAhaMti ya piyadhammA, esamadose abhiggahavisese" iti / atha yuktam "evaM tu vihiggahaNe" tti tatra vidhigrahaNaM bhAvayati[bhA.1609] saMcaiyamasaMcaiyaM, nAUNa asaMcayaM tu giNhaMti / saMcaiyaM puna kanje, nibbaMdhe ceva saMtariyaM // vR-prAyogyadravyaM dvidhaa-snycyikmsnycyikNc| 'saJcayikaM ghRta-guDa-modakAdi, 'asaJcayikaM' tu dugdh-ddhi-shaali-suupaadi|ttrydsnycyikNttsthaapnaakulessuprbhuutNjnyaatvaa gRhnnnti|snycyikN punarlAna-prAdhUrNakAdaumahati kaaryeutpnnegRhnnnti|athshraaddhaanaaNmhaanirbndhobhvti tato'glAnA api gRhNanti, paraM 'sAntaritaM' na dine dine iti bhAvaH / eSa saJcayikagrahaNasyApavAda uktH|| athApavAdapasadasyApyapavAdamAha[bhA.1610] ahavaNa saddhA-vibhave, kAlaM bhAvaMca baal-vuddddaaii| nAu niraMtaragahaNaM, achinnabhAveya tthaayNti|| vR-"ahavaNa"ttiakhaNDamavyayaMprakArAntaradyotanArtham / zrAvakANAM zraddhAMca-dAnaruciMtIvAM parijJAya vibhavaMca vipulaM tadIyagRheSvavagamya 'kAlaM durbhikSAdikaM bhAvaMca' glAnatvAdikaM jJAtvA bAla-vRddhAdayo vA ApyAyi bhavantviti jJAtvA nirantaragrahaNamapi kurvanti, saJcayikamapi dine dine gRhNantIti bhAvaH / yAvatra dAyakasya dAnabhAvo na vyavacchidyate tAvadacchinne bhAve tiSThanti' dIyamAnaM pratiSedhayantItyarthaH, yathA teSAM bhUyo'pi zraddhA jAyate / / atha sthApanAkuleSu bhaktapAnagrahaNe sAmAcArImabhidhitsurAha[bhA.1611] davvappamANa gaNaNA, khAriya phoDiya taheva addhA y| saMvigga egaThANe, anegasAhUsu pannarasa / / vR-dravyaM-zAldAyi tasya pramANaM jJAtavyam, kiyadatra gRhe ravatyAM zAli-mudgAdikaM dine dine pravizati ? / 'gaNanA' nAma kiyanti ghRtapalAnyatra pravizanti ? yadvA kiyanti mAnaSANyatra jemayanti? / "khAriya"ttitrAraH-lavaNaMtena saMskRtAni kSAritAni' lavaNakarIrAdIni vyaJjanAni tAni kiyantyatrapacyante? iti| "phoDiya"tti 'sphoTitAni' marica-jIrakAdikaTubhANDadhUpitAni zAlanakAnieteSAmapi tathaiva ramANaM jJAtavyam / addhA' kAlaH sa jJAtavyaH, kimatraprahare velA? utasArddhaprahare? Ahozcitpraharadvaye? iti| etadravyapramANAdikavijJAya 'saMvignaH' mokSAbhilASI "egaThANe"tti ekaH saGghATakastatra pravizati / yadi punaraneke sAdhavaH sthApanAkuleSu pravizanti tataH 'paJcadaza' AdhAkarmAdoya anisRSTAntA udgamadoSA bhavanti, adhyavapUrakasya mizrajAta evAntarbhAvAt / eSa snggrhgaathaasmaasaarthH|| asyA eva bhASyakRd vyAkhyAnamAha Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 409 - uddezaka : 1, mUlaM-6, [bhA. 1612] . [bhA.1612] asanAidavvamANe, dasaparimiya egbhttmuvvri| so egadinaM kappai, niccaMtu ajjhoyaro iharA / / vR-azanam-odanamudgAdiSaAdigrahaNAtpAnaka-khAdima-svAdimaparigrahaH, eteSAMdravyANAM parimitAnAmaparimitAnAM vA mAna-pramANaM jJAtavyam / yatra parimitamazanAdi dravyaM pravizati tatra dazAnAM mAnuSANAM hetorupaskriyamANe ekasya-aparasya yogyaMbhaktaM-bhaktArthamudvarati, saca bhaktArtha ekasya sAdhoH paripUrNAhAramAtrArUpaM ekdinNgrhiituNklpte| 'itarathA' yadi dvitIyAdiSu divaseSu gRhNanti tadA "niccaMtu"ttisa sAdhubhipratidivasagRhyamANobhaktArthonityajemanamevataiH zrAddhairgaNyate, tatazca tadarthamadhyavapUrakaH prakSipyeta // evaM tAt parimitamAzrityoktam / athAparimitamadhikRtyAha[bhA.1613] aparimie AreNa vi, dasaNhamuvvarai egabhattahro / vaMjaNa-samiima-piDhe-vesaNamAIsuya taheva // vR-yatra punaraparimitaM rAdhyate tatra dazAnAM mAnuSANAm arvAgapi' navASTAdisaGkhyAkAnAmapi heto rAddhe ekasya yogyo bhaktArtha udvarati, sa ca dine dine kalpata iti / Aha ca cUrNikRt aparimie puna bhatte dasaNha AreNa vi egassa bhattaTThI diNe diNe kappai ceva / tathA vyaJjanAnitImana-vaTikA-bharjikAdIni, "samitima" tti samitA-kaNikkA tayA niSpannAH samitimAHmaNDakAH pUpalikA vA, piSTam-uNDerakAdi saktuprabhRti vA, vesaNaM-marica-jIraka-hiGguprabhRtikaM kaTubhANDam, AdigrahaNAd lavaNa-zuNThayAdiparigrahaH / eteSAmapi parimANaM tathaiva draSTavyaM ythaa'shnaadiinaam||etaavtaa "dravyapramANaMgaNanA-kSArita-sphoTitAni" itigAthAdalaM bhaavitm| atha "addhA ya" tti padaM vyAcaSTe[bhA.1614] satikAladdhaM nAuM, kule kule tAhi tattha pvisNti| _ osakkaNAidosA, alaMbhe vAlAihAnI vA // dR-satkAlAddhA-bhikSAyAH sambandhI yo yatra dezakAlarUpo'ddhA taM jJAtvA kule kule tasmin dezakAle tatra pravizanti / atha dezakAle'tikrAnte'prApte vA pravizanti tato'vaSvaSkaNAdayo doSAH / athAvapyaSkamAdikaM tAni zrAddhakAnyazuddhadAnadoSazravaNavyutpannamatIni na kuryu tataH prAyogyadravyasyAlAbhe bAlAdInAM hAnirbhavediti / / evaM yatra kSetre eka eva gaccho bhavet tatra sthApanAkulapraveze sAmAcArI bhaNitA / athAnekagacchaviSayAM tAmevAbhidhitsurAha[bhA.1615] ego va hojja gaccho, donni va tinniva ThavaNA asNvigge| sohI gilANamAI, asaIya davAI emeva // vR-vivakSitakSetre eko vA gaccho bhaved dvau vA trayo vA, tatraikaM gacchamAzritya vidhiruktaH / athavyAdyAdIn gacchAnadhikRtya vidhirabhidhIyate-"ThavaNA asaMvigge"ttiyeSuasaMvignAH pravizanti teSAMzrAddhakulAnAMsthApanA kartavyA, na tessuprvessttvym|ath pravizantitataH paJcadazodgamadoSAnApadayante, "sohi"ttitaddoSaniSpanna 'zodhi' prAyazcittam / yadvA "sohi"tipadaM "gilANamAI" ityuttarapadena saha yojyate, tato'yamartha-glAna-prAdhUrNakAdInAmAyAsaMvignabhAviteSvapi kuleSu 'zodhi' eSaNAzuddhi tayA zuddhaM bhaktaM gRhyate na kazciddoSaH / "asaIi davAi emeva"tianyatra Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 410 bRhatkalpa - chedasUtram - 1-1/6 'asati' avidyamAne dravAdikamapi 'evameva' asignabhAvitakuleSu grahItavyamiti dvAragAthAsamAsArthaH / / athainAmeva vivarISurAha[ bhA. 1616 ] saMviggamaNunnAe, aiMti ahavA kule viriMcaMti / annAuMchaM va sahU, emeva ya saMjaIvagge // vR- iha yaistat kSetraM pratyupekSitaM teSu pUrvasthiteSu ye'nye sAdhavaH samAyAnti te sAmbhogikA asAmbhogikA vA syuH / tatrAsAmbhogikeSu saMvigneSuvidhirucyate-saMvignairvAstavyasAdhubhiH 'anujJAte' 'yUyaM sthApanAkuleSu prizata, vayamajJAtoJchaM gaveSayiSyAmaH' ityemanujJAyAM pradattAyAM ye AgantukAH saMvignAste sthApanAkuleSu "aiMti" tti pravizanti / vAstavyAstu sthApanAkulavarjeSu guru-bAlavRddhAdInAmAtmanazca hetorbhakta-pAnamutpAdayanti / atha vAstavyA asahiSNavastato yAvanto gacchAstAvadbhirbhAgaiH sthApanAkulAni viriJcanti AryA ! etAvatsu kuleSu bhavadbhi praveSTavyam, etAvatsu punarasmAbhiriti / athavA yadyAgantukAH "sahU" iti 'sahiSNavaH' samarthazarIrAstato'jJAtoJchaMpunarasmAbhiriti / athavA yadyAgantukAH "sahU" iti 'sahiSNavaH' samarthazarIrAstato'jJAtoJchaM geSayantaH paryaTanti / evameva ca saMyatIvarge'pi draSTavyam, tA api dvyAdigacchasadbhAve evaMvidhameva vidhiM kurvantItyarthaH // [bhA. 1617 ] evaM tu annasaMbhoiANa saMbhoiAma te caiva / jANattA nibbaMdhaM, vatthavveNaM sa u pamANaM // vR evaM 'tuH punararthe eSa punarvidhiranyasAmbhogikAnAmuktaH, ye tu sAmbhogikAH parasparamekasAmAcArIkAsteSAmAgantukAnAmarthAya ta eva vAstavyAH sthApanAkulebhyo bhakta - pAnamAnIya prayacchanti / atha zrAddhAH prAdhUrNakabhadrakA atIva nirbandhaM kurya, yathA- prAdhUrNakasaGghATako'pyasmadgRhe sthApanIyaH, tato nirbandhaM jJAtvA vAstavyasaGghaTikena AgantukasaGghATikaM gRhItvA tatra gantavyam yadi ca tatra pracuraM prAyogyaM prApyate tata AgantukasaGghATikena gaveSaNA na karttavyA kimityetAvat pracuraM dIyate ? kintu 'sa tu' sa eva vAstavyasaGghATikastatra pramANam, yAvanmAtraM grahItavyaM yadvA kalpanIyaM tadetat sarvamapi sa eva jAnAtIti bhAvaH / eSa ekasyAM vasatau sthitAnAM vidhiruktaH / atha pRthagvasativyavasthitAnAmAha [bhA. 1618 ] asai vasahIe vIsuM, rAyanie vasahi bhoyaNA''gamma / asahU aparinayA vA, tAhevIsuM' sahU viyare // vR- vistIrNAyA vasateH 'asati' abhAve 'viSvak' pRthag anyasyAM satau sthitAnAmAgantuka vAstavyo vA yaH 'ratnAdhikaH' AcAryAstasya vasatAvAgamyAvamaratnAdhikena bhojanaM karttavyam / athaikasmin gacche dvayorvA gacchayoH 'asahiSNavaH' glAnA bhaveyuH apariNatA vA zaikSAH parasparaM militAH santo'saGghaDaM kuryuH tadA "vIsuM' 'ti apariNatAn 'viSvak pRthagbhojayanti / "sahUviyare" tti akAraprazleSAd asahiSNUnAM prathamAlakAM 'vitaranti' prayacchanti / tato'pariNatAn vasatau sthApayitvA kRtaprathamAlikAn asahiSNUn gRhItvA sarve'pi ratnAdhikavasatI gatvA maNDalyAM bhuJjate / athavottarArddhamanyathA vyAkhyAyate -"asahU" iti yadyavamaratnAdhika AcArya svayamasahiSNurna zaknoti ratnAdhikAcAryasannidhau gantuM na vA tAvatIM velAM pratipAlayituM zaktaH 'apariNatA vA' Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM -6, [bhA. 1618] 411 agItArthAstasya ziSyAsteSAM nAsti ko'pi sAmAcAryA upadeSTA AlocanAyA vA pratIcchakaH tato viSvagvasatau dvAvapyAcAryau samuddizataH / "sahU viare" tti 'vA' athavA yadi ratnAdhikaH sahiSNustataH 'itarasya' avaratnAdhikasyopAzrayaM gatvA samuddizati / evaM tAvad dvayorgacchayorvidhiruktaH / atha trayo gacchA bhaveyustataH ko vidhi: ? ityAha [ bhA. 1619] tahaM ekkma samaM, bhattaTThe appamo avaDhaM tu / pacchA iyareNa samaM, Agamana viregu so ceva // vR- yadyeka AcAryo vAstavyo bhavati dvau cAgantukau tata itthaM trayANAmAcAryANAM sambhave dvayorAgantukayormadhyAd yo ratnAdhikastasya sambandhI yo vaiyAvRttyakarastenaikena samaM vAstavyAcAryavaiyAvRttyakaraH paryaTana prAdhUrNakAcAryasya hetoH 'bhaktArthaM ' paripUrNAhAramAtrArUpam 'Atmanazca' AtmIyAcAryArtham 'apArddham' arddhadhruvamAtraM zrAddhakulebhyo gRhNAti / pazcAd 'itareNa' AgantukAvamaratnAdhikAcAryasambandhinA vaiyAvRttyakRtA samaM paryaTan tathaiva tadyogyaM bhaktArthamAtmanazcArddhadhruvamAtraM gRhNAti / "Agamana virego so ceva" tti yadi tri- catuH prabhRtInAmAcAryANAmAgamanaM bhavati tataH sa eva 'virekaH' vibhajanam / kimuktaM bhavata ? - tadIyairapi vaiyAvRttyakaraiH samaM yathAkramaM paryaTatA vAstavyasAdhunA''tmIyAcAryArthaM tathA nyAdibhirbhAgairbhaktArthaM vibhajya bhaktaM grahItavyaM yathA sarvAntimavaiyAvRttyakareNa samaM paryaTannAtmagurUNAM bhaktArthaM paripUrayatIti // atha "gilANamAI asati" tti padaM vivRNoti [bhA. 1620] ataraMtassa u jogAsaIe iyarehi bhAvie visiuM / annamahAnasuvakkhaDa, jaM vA sannI sayaM bhuMje // vR- "ataraMto" glAnaH tasya upalakSaNatvAdAcArayasyApi yad yogyaM-prAyogyaM tasya asatialAbhe itare nAma - asaMvignAstairbhAviteSu zrAddhakuleSu pravizya yasmin mahAnase te asaMvignA adhyavapUrakAdidoSaduSTAM bhikSAM gRhNate tad varjayitvA yadanyasmin mahAnase kevalaM gRhArthamevopaskRtaM tato glAnAdyarthaM gRhyate, yad vA bhaktaM pRthagupaskRtaM "sannI" sa gRhasvAmI zrAvakaH svayaM bhuGkte tato vA gRhyate, anyadIyAdvA kuto'pi gRhAd yat praheNakAdikamAyAtaM tad gRhyate // atha " davAi emeva" tti padaM vyAkhyAnayati [bhA. 1621] asatIe va davassa va, parisittiya-kaMji- guladavAINi / attaTThiyAi~ giNhai, savvAlaMbhe vimissAI // vR- yadi glAnasya gacchasya vA yogyaM dravyaM pAnakaM saMvignabhAviteSu kuleSu na labhyate tadA dravyasya 'asati' abhAve'saMvignabhAviteSvapi kuleSu " parisittiya" tti yenoSaNodakena dadhibhAjanAni nirlepyante tat pariSiktapAnakam, kAJjikam - AranAlam, guladravaM nAma-yasyAM kavallikAyAM guDa utkAlyate tasyAM yat saptamataptaM vA pAnIyaM tad guDopaliptaM dravaM guDadravam, AdigrahaNAt ciJcApAnakAdiparigrahaH / etAni pAnakAni yadi taiH zrAddhakaiH 'AtmArthitAni' prathamamevAtmArthaM kRtAni tadA glAnAdyarthaM gRhNAti / "savvAlaMbhe "tti yadi sarvathaiva glAnasya vA gacchasya vA yogyameSaNIyaM pAnakaM na labhyate tadA "vibhIsAiM "tti 'vimizrANi' asaMvignAnAM zrAvakANAM cArthAyAcittIkRtAni tAnyapi dvitIyapade gRhyante // atha "asaI i davAdi" ityatra Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412 bRhatkalpa-chedasUtram - 1-1/6 yo'yamAdizabdastasya saphalatAmupadarzayannAha [bhA. 1622] pAnaTThA va paviTTho, visuddhamAhAra chaMdio giNhe / addhANAi asaMthari, jaiuM emeva jadasuddhaM // vR- pAnakArthaM vA praviSTo yadi 'vizuddhena' eSaNIyenAhAreNa gRhapatinA chandyate-nimantrayate tatazchanditaH san tamapi gRhNAti / tathA 'addhAmAi 'tti adhvanirgatAnAM sAdhUnAM hetoH AdizabdAdamaudaryA-'zivAdiSu vA asaMstaraNe'saMvignabhAvitakuleSu 'evameva' glAnoktavidhinA zuddhAnveSaNe 'yatitvA yatnaM kRtvA tato yad 'azuddham' aneSaNIyaM tadapyAgamoktanItyA gRhNanti / / uktaM sthavirakalpikAnadhikRtya vihAradvAram / athAmUnevAGgIkRtya sAmAcArIdvAramabhidhitsuH prAguktameva dvAragAthAcatuSTayamAha [bhA. 1623] icchA micchA tahakkAre, Avassi nisIhiyA ya ApucchA / paDipuccha chaMdaNa nimaMtaNA ya uvasaMpayA ceva / / [bhA. 1624] suya saMghayaNuvasagge, AtaMke veyaNA kati janA ya / thaMDilla vasahi kiccira, uccAre ceva pAsavaNe // [ bhA. 1625] ovAse taNaphalae, sArakkhaNayA ya saMThavaNayA ya / pAhuDa aggI dIve, ohANa vase kai janA ya / bhikkhAyariyA pAnaga, levAleve tahA aleve ya / AyaMbila paDimAo, gacchammi u mAsakappo u // [bhA. 1626] vR- AsAmartha prAgvad draSTavyaH // yastu vizeSastamupadidarzayiSurAha - [bhA. 1627] ohena dasavihaM pi ya, sAmAyariM na te parihavaMti / pavayaNamAya jahanne, savvasuyaM ceva ukkose // vR- 'odhena' sAmAnyato dazavidhAmapi sAmAcArIM na 'te' sthavirakalpikAH parihApayanti / AcAryAdipuruSavizeSApekSayA tu yA yasyecchAkArAdikA yujyate yA ca tathAkArAdikA na yujyate sA tathA vaktavyA / zrutadvAramaGgIkRtya jaghanyato gacchvAsinAmaSTau pravacanamAtaraH zrutam / utkarSataH sarvameva zrutam, caturdazapUrvANIti hRdayam // [bhA. 1628] savvesu vi saMghayaNesu hoMti dhaidubbalA va baliyA vA / AtaMkA uvasaggA, bhaIyA visahaMti va na vatti / / vR-sthavirakalpikAH 'sarveSvapi ' SaTsvapi saMhananeSu bhavanti, dhRtyA'pi-mAnasAvaSTambhalakSaNayA durbalA vA bhaveyurbalino vA / 'AtaGkAH' rogAH 'upasargA' divyAdayo yadi samudIryante tadA tAn viSahante vA na veti 'bhaktAH' vikalpitAH, yadi jJAnAdipuSTAlambanaM bhavati tadA cikitsAdividhAnAnna sahante, itarathA tu samyagadInamanasaH sahanta iti bhAvaH // [bhA. 1629] duvihaM pi veyaNaM te, nikkAraNao sahati bhaiyA vA / amamatta aparikammA, vasahI vi pamajaNaM mottuM // vR-'dvividhAmapi' AbhyupagamikImaupakramikIM ca vedanAM 'niSkAraNataH' kAraNamantareNa sahante 'bhAjyA vA' asahiSNutva - tIrthAvyavacchedAdikAraNavazAnna sahante'pIti bhAvaH / tathA vasatirapi Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH 1, mUlaM-6, [bhA. 1629] 413 teSAm 'amamatvA' mameyamityabhiSvaGgarahitA, 'aparikarmA' upalepanAdiparikarmavarjitA, kiM sarvathaiva? na ityAha-pramArjanAmekAM muktvA / kAraNe tu samamatvA saparikarmA'pi bhavati / tatrApariNatacAritrANAMzaikSAdInAMmameyamityabhiSvaGgavidhAnAtsamamatvA, saparikarmAtvaparikAyA vasateralAbhe drssttvyaa||ath kati janaH sthaNDilaM ceti dvAradvayasya vizeSamAha[bhA.1630] tigamAIyA gacchA, sahassa battIsaI usbhsene| thaMDillaM piya paDhama, vayaMti sese vi AgADhe // vR-'trikAdayaH' tri-catuHprabhRtipuru,parimANA gacchA bhaveyuH / kimuktaM bhavati ?-ekasmin gacche jaghanyatastrayojanA bhavanti, gacchasya sAdhusamudAyarUpatvAt, tasya ca tryaannaamdhstaadbhaavaaditi|ttuurdhvNyectuH-pnycprbhRtipurusssngkhyaakaa gacchAstemadhyamaparimANataHpratipattavyAstAvad yaavdusskRssttNprimaannNnpraapnoti| kiM punastat? iticedataAha-"sahassabattIsaIusabhasene"tti dvAtriMzat sahANyekasmin gacche utkRSTaM sAdhUnAM parimANam, yathA zrIRSabhasvAmiprathamagaNadharasya bhgvtRssbhsensyeti| tathANDilamapi prathamam' anApAtamasaMlokamete gcchvaasinovrjnti| 'AgADhetu' bhAvAsannatAdau kAraNe 'zeSANyapi' anApAtamasaMlokaprabhRtIni sthnnddilaanigcchnti| 'kiyacciram ?' iti dvAraM vizeSayannAha[bhA.1631] kiccira kAlaM vasihiha, na ThaMti nikkAraNammi ii putttthaa| annaM vA maggaMtI, ThaviMti sAhAraNamalaMbhe / / vR-kiyacciraM kAlaM yUyamasyAM vasatau vatsyatha ? iti pRSTAH santo niSkAraNena tiSThanti, kintu kSetrAntaraM gacchanti / atha bahirazivAdIni kAraNAni tatastatraiva kSetre'nyAM vasatiM mAyanti / athamRgyAmANA'pyanyA na labhyate tataH sAdhAraNaM vacanaMsthApayanti, yathA-nivyA_te tAvadvayaM mAsaM yAvadavatiSThAmahe vyAghAte tu hInAdhikam / / atha lAghavArthaM zeSadvArANi tulyavaktavyatvAdatidizannAha[bhA.1632] emeva sesaesuvi, kevaiyA vasihiha tti jA neyaM / nikkAraNa paDiseho, kAraNa jayaNaM tu kuvvNti|| vR- "evameva' kiyacciradvAravat 'zeSeSvapi' uccAra-prazravaNAdiSu dvAreSu kiyanto vatsyatheti dvAraM yAvanneyam / kim ? ityAha-eteSvapi niSkAraNe pratiSedhaH, na vasantIti bhAvaH, kAraNe tu yatanAM kurvanti / kimuktaM bhavati ?-yadi tiSThatAmuccAra-prazravaNayoH pariSThApanamakAle phalihakAbhyantarato vA nAnujAnanti tatastatra na tiSThanti / athAzivAdibhiH kAraNaistiSThanti tata uccAraM prazravaNaMvA mAtrakeSuvyutsRjya bahi pariSThApayanti / evamavakAzAdiSvapi draSTavyam |nvrmvkaashe yatra pradeze upavezana-bhAjanadhAvanAdi nAnujJAtaM tatra nopavizanti, kamaDhakAdiSu ca bhAjanAni dhAvanti / tRNaphalakAnyapi yAni nAnujJAtAni tAni na paribhuJjate / saMrakSaNatA nAma yatra tiSThatAmagAriNo bhaNanti-yadi vayaM tadAnIM drakSyAmastato rakSiSyAma iti| saMsthApanatA nAma vasateH saMskArakaraNaM tsyaampiniyuktaabhnnnti-vymkushlaaHsNsthaapnaakrmmikrtvye|spraabhRtikaayaapi vasatau kAraNataH sthitA dezataH sarvato vA kriyamANAyAM prAbhRtikAyAM svakIyamupakaraNaM prayatnena saMrakSanti, yAvat prAbhRtikA kriyate tAvadekasmin pArve tiSThanti / sadIpAyAM sAgnikAyAM vA Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 414 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/6 vasatI kAraNe sthitA AvazyakaM bahi kurvanti / avadhAnaM nAma yadi gRhasthAH kSetrAdiSu gacchanto bhaNanti-'asmAkamapi gRheSUpayogo dAtavyaH, anupasthApitazaikSairvA dApayanti / yatra ca 'kati janA vatsyatha ?' iti puSTe sati kAraNatastiSThabhi parimANaniyamaH kRto yathA "etAvadbhiH sthAtavyaM nAdhikaiH tato yadyanye prAghUrNakAHsamAcchantitadAteSAmavasthApanAya bhUyo'pyanujJApanIyaH sAgArikaH, yadyanujAnAti tataH sundarameva, athanAnujAnAti tato'nyasyAM vasatau sthApanIyAste prAghUrNakA iti / bhikSAcaryAdInAmavaziSyamANadvArANAM vizeSamAha[bhA.1633] niyatA'niyatA bhikkhAyariyA pAna'tra lev'levaaddN| aMbilamanaMbilaM vA, paDimA savvA vi aviruddhA / / vR-bhikSAcaryA 'niyatA' kadAcidAbhigrahikI 'aniyatA' kadAcidanAbhigrahikI, asaMsRSTAsaMsRSTAdhanyatamaiSaNAbhigrahavatI tadvarjitA veti bhAvaH / pAnamannaM ca lepakRtaM vA bhaved alepakRtaM vA drAkSA-ciJcApAnakAditakra-tImanAdikaMca lepakRtam, sauviiraadikNvll-cnnkaadikNcaalepRtm| AcAmlamanAcAmlaM vA dvayamapi kurvanti / 'pratimAzca' mAsikyAdikA bhadrAdikA vA sarvA apyamISAmaviruddhA iti|uktNsaamaacaariidvaarm / atha sthitidvAramabhidhitsuragAthAdvayamAha[bhA.1634] khitte kAla caritte, titthe pariyAya Agame vee| kappe liMge lesA, jhANe gaNanA abhigahA y|| [bhA.1635] pavvAvama muMDAvaNa, manasA''vanne u nathi pacchittaM / kAraNa paDikammammi u, bhattaM paMthoya bhynnaae| vR-kSetre 1 kAle 2 cAritre 3 tIrthe 4pyAye 5Agame 6 vede 7kalpe 8 liGge 9 lezyAyAM 10 dhyAne 11 gaNanAyAM 12 eteSu sthitirvaktavyA, abhigrahAzcAmISAmabhighAtavyAH 13 / evaM pravrAjanA 14muNDApanA 15 manasA''pane tvaparAdhenAstiprAyazcittaM 16kAraNaM 17pratikarmaNi ca sthiti 18 bhaktaM panthAzca bhajanayA 19 iti gAthAdvayasamudAyArthaH / / avayavArthaM tu pratidvAraM bibhaNiSurAha[bhA.1636] pannarasakammabhUmisu, khetta'ddhosappiNIi tisu hojjA / tisu dosuya ussappe, cauro palibhAga sAharaNe // vR-kSetradvAre janmataH sadbhAvatazca sthavirakalpikAH 'paJcadazasvapi karmabhUmiSu' bharatairAvatavidehapaJcakalakSaNAsu bhvnti|sNhrnntH paJcadazAnAMkarmabhUmInAM triMzatAmakarmabhUmInAmanyatarasyAM bhUmau bhveyuH| addhA' kAlastamaGgIkRtyAvasarpiNyAM janmataH sadbhAvatazca 'triSu tRtIya-caturthapaJcamArakeSu bhaveyuH / "tisu dosu ya ussappe"tti utsarpiNyAM janmataH triSu' dvitIya-tRtIyacaturtheSvarakeSu sadbhAvatastu 'dvayoH' tRtIya-caturthArakayorbhavanti / noavasarpiNyutsarpiNIkAle janmataH sadbhAvatazcaduHSamasuSamApratibhAge bhavanti, saMharaNatastu catvAro'pi pratibhAgA amISAM viSayatayA pratipattavyAH, tadyathA-suSamasuSamApratibhAgaHsuSamApratibhAgaH suSamaduHSamApratibhAgaH dussmsussmaaprtibhaagshceti|| [bhA.1637] paDhama-biiesupaDivajamANa iyare u svvcrnnesu| ____ niyamA titthe jamma'ha jahanne koDi ukkose / / Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH 1, mUlaM-6, [bhA. 1638] 415 [bhA.1638] pavvajAe muhutto, jahannamukkosiyA u desUnA // AgamakaraNe bhaiyA, Thiyakappe aTThie vA vi|| vR-pratipadyamAnakA amI prathame vA-sAmAyikAkhye dvitIye vA-chedopasthApanIyAkhye cAritre bhaveyuH / 'itare nAma' pUrvapratipannAste sarveSvapi caraNeSu bhavanti, sAmAyikAdiSu yathAkhyAtaparyanteSviti bhAvaH / tathA niyamAdamI tIrthe bhavanti nAtIrthe / paryAyo dvidhA-gRhiparyAyaH pravrajyAparyAyazca / tatra gRhiparyAyo jaghanyato janmata ArabhyASTau varSANi, utkarSataH pUrvakoTI / pravrajyAparyAyojaghanyato'ntarmuhUrttam, tadanantaraMmaraNAtpratipAtAdvA, utkarSatastudezonA puurvkottii| AgamaH-apUrvazrutAdhyayanaM tasya karaNe bhAjyAH' amI kurvanti vAna vAtamiti bhAvaH / kalpadvAresthikalpe vA asthitakalpe vA bhaveyuH / vedadvAraM sujJAnatvAd bhASyakRtA na bhAvitam / itthaM tu draSTavyam-vedaH strI-puM-napuMsakabhedAt trividho'pyamISAM pratipattikAle bhavet, pUrvapratipannakAnAM tvavedakatvamapi bhvtiiti|| [bhA.1639] bhaiyA u davvaliMga, paDivattI suddhalesa-dhammehiM / puvapaDivanagA puna, lesA jhANe aannayare // vR-pratipadyamAnakAH pUrvapratipannakAzca dravyaliGge 'bhaktAH' vikalpitAH, kadAcit tad na bhavatyapIti bhAvaH / bhAvaliGgaM tu niyamAt sarvadaiva bhavati / tathA pratipatti zuddhalezyAdharmadhyAnayorbhavet / kimuktaM bhavati ?-prathamataH pratipadyamAnakAH zuddhAsveva tisRSu lezyAsu AjJAvicayAdaucadharmadhyAne vartamAnAH prtipttvyaaH|puurvprtipnnkaaH punaH SannAM lezyAnAmanyatarasyAM lezyAyAmArttAdInAMcacaturNAM dhyAnAnAmanyatarasmin dhyAne bhveyuH|| atha lezyA-dhyAnayoH kaH prativizeSaH ? ucyate-lizyate-rilaSyate karmaNA saha yA jIvaH sA lezyA-kRSNAdidravyasAcivyajanito jIvasya zubhAzubharUpaH pariNAmavizeSaH / uktaJca kRSNAdidravyasAcivyAt, pariNAmo ya AtmanaH / __ sphaTikasyeva tatrAyaM, lezyAzdaH pravartate / / saca calo vA syAdacala vA / dhyAnaM punarnizcala evAzubhaH zubho vA AtmanaH pariNAmaH / tathA cAha[bhA.1640] jhANeNa hoi lesA, jhANaMtarao va hoi annyrii| ajjhavasAo u daDho, jhANaM asubho subho vA vi|| kR-lezyA dvividhaa-drvytobhaavtshc|ttr drvyleshyaamuprissttaavkssyti|bhaavleshyaatvnntrokt eva zubhAzubharUpo jIvapariNAmaH / sA caivaMvidhA zubhAzubhapariNAmarUpA kRSNAdInAmanyatamA "lesa"ttibhAvalezyAdhyAnena vAbhavati dhyAnAntarata vaa| dhyAnAntaraM nAma-adhDhAdhyavasAyarUpA cintA, yadvAdhyAnasya caantrikaadhyaanaantrmucyte|dhyaanN punaH 'dRDhaH' nizcalo'dhyavasAyo'zubho vA zubho vA mantavyam / saca nizcalo'dhyavasAyo mAnaso vAcikaH kAyikazceti tridhA drssttvyH| DhazcAdhyavasAyo'ntarmuhUrttamAtrameva kAlaM yAvad draSTavyaH, parato nirantaraM dRDhAdhyavasAyasya krtumshkytvaat| yazcAdau'dhyavasAyaH sa sarvo'pi cintetybhidhiiyte||aah yadyevaMtarhi cintAdhyAnayoranyavamApannam? ucyate-nAyamekAntaH kintu syAdekatvaM syAdanyatvam / kathaM punaH? iti ___ Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 416 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/6 ucyate[bhA.1641] jhANaM niyamA ciMtA, ciMtA bhaiyA u tIsu ThANesu / jhANe tadaMtarammi u, tavvivarIyA va jA kaai|| vR-yamanaHsthairyarUpaM dhyAnaM tad niyamAt cintA / cintAtu 'bhaktA' vikalpitA trissusthaanessu| tathAhi-kadAcid 'dhyAne dhyAnaviSayA cintA bhavatiyadA DhAdhyavasAyena cintyti| "tadaMtarammi u"titasya-dhyAnasyAntaraM tadantaraMtasmin vA cintA bhvet,dhyaanaantrikaayaamityrthH| tadviparItA vA' yA kAciddhyAne dhyAnAntarikAyAM vA nAvatarati kintu viprakIrNA cittaceSTA sA'pi cintA prtipttvyaa|atoydaa DhAdhyavasAyenacintayatitadA cintAdhyAnayorekatvam, anyadA punrnytvm| atha dhyAnasyaiva bhedAnAha[bhA.1642] kAyAdi tihikkikaM, cittaM tivva mauyaM ca majjhaMca / jaha sIhassa gatIo, maMdA ya putA duyA ceva // sat punaDhAdhyavasAyAtmakaM cittaM tridhA-kAyikaM vAcikaM mAnasikaM ca / kAyikaM nAma yat kAyavyApAreNa vyAkSepAntaraM pariharannupayukto bhaGgakacAraNikAM karoti, kUrmavadvA saMlInAGgopAGgastiSThati / vAcikaMtu 'mayeddasI niravadyA bhASA bhASitavyA, nesI sAvadyA' iti vimarzapurassaraM yabhASate, yadvA vikathAdivyudAsena zrutaparAvartanAdikamupayuktaH karoti tdvaacikm|maansN - tvekasmin vastuni cittasyaikAgratA / punarekaikaM trividham-tIvra mRdukaM ca madhyaM ca / tatra tIvramutkaTam, mRdukaM ca-mandam, madhyaM ca-nAtitIvra nAtimRdukamityarthaH / yathA siMhasya gatayastimro bhavanti / tadyathA-mandAcaplutA cadrutA caiv|ttrmndaa-vilmbitaa, plutA-nAtimandAnAtitvaritA, drutA ca-atizIghravegA / / syAd buddhi : keyaM punadhyAntirikA ? iti ucyate[bhA.1643] annatarajhANa'tIto, biiyaM jhANaM tu so asNptto| jhANaMtarambhivaTTai, bipahe va vikuNciymiio|| vR-anyatarasmAd-dravyAdyanyataravastuviSayAddhyAnAdatItaH-atikrAntoyaH kazcidadyApidvitIyaM ,dhyAnaM na samprApnoti sa dvitIyaM dhyAnamasamprAptaH san yad dhyAnAntare vartate sA dhyAnAntarikA bhavatIti zeSaH / iyamatra bhAvanA-dravyAdInAmanyatamaMdhyAtavato yadA cittamutpadyate 'sampratizeSANAM dhyAtavyAnAM kataraddhyAyAmi?' ityevaMvidho vimarzo dhyaanaantriketyucyte| dRSTAnto'tra "bipahe va vikuMciyamatIu' tti dvipatha-mArgadvayasthAnam, tato yathA kazcidekena pathA gacchan purastAd 'dvipathe' mArgadvaye dRSTe sati 'vikuJcimatikaH' 'anayorgiyoH katareNa vrajAmi ?' iti vimarzAkulabuddhi sannapAntarAle vartate, evameSo'pidhyAnAntare iti|| atha zubhAzubhadhyAnajJApanArthamidamAha[bhA.1644] vaNNa-rasa-gaMdha-phAsA, iTThA'niTThA vibhAsiyA sutte| ahikicca davvalesA, tAhi u sAhijaI bhaavo| vR-sUtre' prajJApanAdau kRSNAdInAM lezyAnAMyavarNa-gandha-rasa-sparzAiSTA aniSTAzca vibhASitAH' vividham-anekairupamAnairvarNitAH / tatra varNavarNanA yathA kaNhalesANaMbhaMte! kerisiyA vanneNaM pannattA? se jahAnAmae jImUte ivA aMjaNe ivA kajjale Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 417 uddezakaH 1, mUlaM-6, [bhA. 1644] i vA gavale i vA gavalavalae i vA jaMbUphale i vA addAyareTThae i vA parapuDhe i vA bhamare i vA bhamarAvalI i vA gayakalabhe i vA kiNhakesare i vA AgAsathiggale i vA kiNhAsoe ivA kiNhakaNavIre ivA kiNhabaMdhujIvae ivA bhave eyArUve? goyamA! no iNaDhe samaDhe, kaNhalesA NaM itto anidvatariyA ceva vanneNaM pannattA samaNAuso ! rasavarNanA yathA- kaNhalesA NaM bhaMte ! kerisyA AsAeNaM pannattA ? se jahAnAmae niMbe i vA nibaMrae ivA niMbachallI ivA niMbaphANie i vA kuDaeivA kuDagaphalae i vA ityaadi| gandhavarNanA yathA jaha gomaDassa gaMdho, suNagamaDassa va jahA ahimddss| itto vi anaMtaguNo, lesANaM appasatthANaM / jaha surabhikusumagaMdho, sugaMdhavAsANa pissamANANaM / itto vi anaMtaguNo, pasatthalesANa tiNhaM pi|| -sparzavarNanA yathAjaha karagayassa phAso, gojimAe ba sAgapattANaM / etto vi anaMtaguNo, lesANaM appasthANaM // jaha bUrassa va phAso, navanIyassa va sirIsakusumANaM / itto vi anaMtaguNo, pasatthalesANa tiNhaM pi|| tadetat sarvamapi dravyalezyA adhikRtya pratipattavyam / dravyalezyA nAma-jIvasya zubhAzubhapariNAmarUpAyAM bhAvalezyAyAM pariNamamAnasyopaSTambhajanakAni kRSNAdIni pudgaladravyANi / 'tAbhizca dravyalezyAbhi 'bhAvaH' zubhAzubhAdhyavasAyarUpaH sAdhyate // idameva bhAvayati[bhA.1645] patteyaM patteyaM, vanAiguNA jahodiyA sutte| tArisao cciya bhAvo, lessAkAle vilessINaM / / vR-'pratyekaM pratyeka kRSNAdInAMmadhyAdekaikasyAdravyalezyAyA varNAdayo guNAH 'yathA' yAddazAH zubhA azubhAzca 'uditAH' abhihitAH 'sUtre' prajJApanAdau tAza eva zubho'zubho vA bhAvaH' pariNAmo lezyinAmapilezyAkAle bhvti|leshyaa vidyateyeSAMte lezyinaH, zikhAderAkRtigaNatvAd inapratyayaH, lezyAvanta ityarthaH, teSAmiti / / athaitAbhirbhAvalezyAbhirupacitasyakarmaNaH kathamudayo bhavati? ityAha[bhA.1646] jaMcijae u kammaM, jaMlesaM pariNayassa tssudo| asubho subho va gIto, apattha-pattha'nna udao vA / / vR-"jaM lesaM"ti saptamyarthe dvitIyA, tato'yamartha-'yasyAM kRSNAdInAmanyatamasyAM lezyAyAM pariNatasyajIvasya yad azubhaM zubhaM vA 'karma' jJAnAvaraNAdi cIyate, karmakartaryayaM prayogaH, cayaMbandhumupagacchatItyarthaH, 'tasya' evamazubharUpatayA zubharUpatayA vA baddhasya karmaNa udayAvalikAM prAptasyAzubhaH zubho vA yathAnurUpa evodayaH 'gItaH' saMzabditastIrthakaraiH / dRSTAntamAha- 'apathyapathyAna udaya iva' yathA apathyAnaM bhuktavato jvarAdirogadvAreNApathya evodayo bhavati, pathyAnaM tubhuktavataH sukhAsikAdidvAreNapathyaH / evaM karmaNo'piprazastA-'prazastalezyA pariNAmabaddhasya [18|27 J'ain Education International Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram - 1-1/6 vipAkaH zubhAzubho bhavatIti / uktaM saprapaJcaM dhyAna- lezyAdvAradvayam / atha gaNadvAramAha[bhA. 1647 ] paDivajramANa bhaiyA, ego va sahassaso va ukkosA / koDisahassapuhattaM, jahanna-ukkosapaDivannA // vR- sthavirakalpasya pratipadyamAnakAH 'bhAjyAH' vivakSitakAle bhaveyurvA na vA / yadi bhaveyustata eko dvau vA trayo vA utkarSato yAvat sahapRthaktvam / pUrvapratipanA jaghanyato'pi koTisahapRthaktvam, utkarSato'pi koTisahapRthaktvam / navaraM jaghanyapadAdutkRSTapade vizeSAdhikatvam // gataM gaNanAdvAram / athAbhigrahadvAraM vyAkhyAyate-te ca caturddhA, tadyathA- dravyataH kSetrataH kAlato bhAvatazca / tatradravyatastAvadAha [bhA. 1648] 418 levaDamalevaDaM vA, amugaM davvaM ca ajja ghicchAmi / amugena va davveNaM, aha davvAbhiggaho nAma // vR- 'lepakRtaM ' jagAriprabhRtikam 'alepakRtaM vA' tadviparItaM valla caNakAdi 'amukaM vA' nirdiSTanAmakaM maNDakAdidravyamahaM grahISyAmi, 'amukena vA' darvI - kuntAdinA dIyamAnamahaM grahISye, 'atha' ayaM 'dravyAbhigraho nAma' bhikSAgrahaNAdiviSayaH pratijJAvizeSa iti // kSetrAbhigrahamAha[bhA. 1649 ] aTTha u goyarabhUmI, elugavikkhaMbhamittagahaNaM ca / saggAma paraggAme, evaie gharA ya khittammi / / vR- aSTa gocarabhUmayo bhavanti / tAzcaitAH RjvI 1 gatvApratyAgatikA 2 gomUtrikA 3 pataGgavIthikA 4 peDA 5 arddhapeDA 6 abhyantarazambUkA 7 bahizambUkA 8 ca / tatra yasyAmekAM dizamabhigRhyopAzrayAd nirgataH prAJjalenaiva pathA samazreNivyavasthitagRhapaGktau bhikSAM paribhraman tAvadyAti yAvat paGaGktau caramagRham, tato bhikSAmagRhNannevApayapti'pi prAJjalayaiva gatyA pratinivarttate sA RcI 1 / yatra punarekasyAM gRhapaGktau paripATyA bhikSamANaH kSetraparyantaM gatvA pratyAgacchan punardvitIyasyA gRhapaGktau bhikSAmaTati sA gatvApratyAgatikA, 'gatvA pratyAgatiryasyAM sA gatvApratyAgatikA' iti vyutpatteH 2 / yasyAM tu vAmagRhAd dakSiNagRhe dakSiNagRhAcca vAmagRhe bhikSAM paryaTati sA goH balIvardasya mUtraNaM gomUtrikA, upacArAt tadAkArA gocarabhUmirapi gomUtrikA 3 / yasyAM tu tricaturAdIni gRhANi vimucyAgrataH paryaTati sA pataGgavIthikA, pataGgaH zalabhastasyeva yA vIthikA paryaTanamArga sA pataGgavIthikA, pataGgo hi gacchannutlutyotlutyAniyatayA gatyA gacchati evaM gocarabhUmirapi yA pataGgoDDayanAkArA sA pataGgavIthiketi bhAvaH 4 / yasyAM tu sAdhuH kSetraM peTAvat caturaM vibhajya madhyavartIni ca gRhANi muktvA catasRSvapi dikSu samazreNyA bhikSAmaTati sA peTA 5 / arddhapeTA'pyevameva, navaramarddhapeTAsadRzasaMsthAnayorTiMgadvayasambaddhayorgRhazreNyoratra paryaTati 6 / tathA zambUkaH- zaGkhaH tadvadyA vIthi sA zambUkA / sA dvedhA - abhyantarazambUkA bahizambUkA ca / yasyAM kSetramadhyabhAgAt zaGkhavad vRttayA paribhramaNabhaGgayA bhikSAM gRhNan kSetrabahirbhAgamAgacchati sA abhyantarazambUkA 7 / yasyAM tu kSetrabahirbhAgAttathaiva bhikSAmaTan madhyabhAgamAyAti sA bahizambUkA 8 / Aha ca svopajJapaJcavastukaTIkAyAM zrIharibhadrasUri abbhitarasaMbukkA vAhisaMbukkA ya saMkhanAhikhettovamA / egIe aMto ADhavai bAhirato saMniyaTTai, iyarIe vivajjao tti / tathA "elugavikkhaMbhamittagahaNaM ca "tti eluka - udumbarastasya viSkambhaH- AkramaNaM tanmAtreNa mayA grahaNaM Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM-6, [bhA. 1649] 419 kartavyamiti kasyApyabhigraho bhavati, yathA bhagavataH zrImanmahAvIrasvAminaH / tathA svagrAme vA paragrAme vA etAvanti gRhANimayA praveSTavyAnItyeSaH 'kSetre' kssetrvissyo'bhigrhH||kaalaabhigrhmh[bhaa.1650] kAle abhiggaho puna, AI majjhe taheva avasAne / appatte sai kAle, AI biio acrimmmi|| vR-'kAle' kAlaviSayo'bhigrahaH punarayam-Adau madhye tathaivAvasAne bhikssaavelaayaaH| etadeva vyAcaSTe-aprApte bhikSAkAle yat paryaTati saH 'Adau' madhye tathaivAvasAne bhikssaavelaayaaH| etadeva vyAcaSTe-aprApte bhikSAkAle carati sadvitIyo madhyabhikSAkAlaviSayo'bhigrahaH / yatpunaH 'carime' atikrAnte bhikSAkAle paryaTati so'vasAnaviSayo'bhigrahaH / / kAlatraye'pi guNa-doSAnAha[bhA.1651] diMtaga-paDicchagANaM, havijja suhumaM pi mA huaciyattaM / iaappatte aie, pavattaNaM mA tato mjjhe|| vR- 'dadat-pratIcchakayoH' iti bhikSAdAturagAriNo bhikSApratIcchakasya ca vanIpakAdermA bhUt sUkSmamapi 'aciyattam' aprItikaM iti' asmAddhetoraprApte'tIte ca bhikSAkAle'TanaM na zreya iti gamyate / "pavattaNaM mA tato majhe''tti aprApte'tIte vA paryaTataH pravartanaM puraHkarma-pazcatkadirmA bhUt 'tataH' etena hetunA 'madhye' prApte bhikSAkAle pryttti|| atha bhAvAbhigrahamAha[bhA.1652] ukkhittamAicaragA, bhAvajuyA khalu abhiggahA hoti| gAyaMto va rudaMto, jaM dei nisannamAdI vaa|| vR-utkSiptaM-pAkapiTharAt pUrvameva dAyakenoddha taMtad ye caranti-gaveSayanti te utkSiptacarakAH, AdizabdAd nikSipatacarakAH sayAdattikA dRSTalAbhikAH pRSTalAbhikA ityAdayo gRhyante / ta ete guNa-guNinoH kathaJcidabhedAd bhAvayutAH saGDhyAdattikA dRSTalAbhikAH pRSTalAbhikA ityAdayo gRhynte| ta ete guNa-guNinoH kathaJcidabhedAd bhAvayutAH khalvabhigrahA bhavanti, bhAvAbhigrahA iti bhAvaH |ydvaagaaynydidaasyti tadA mayAgrahItavyam, evaMrudan vA niSanAdirvA, AdigrahamAdutthitaH samprasthitazca yad dadAti tadviSayo yo'bhigrahaH sa sarvo'pi bhAvAbhigraha ucyate // tathA[bhA.1653] osakkaNa ahisakkaNa, parammuhA'laMkieyaro vA vi / bhAvannayareNa juo, aha bhAvAbhiggaho naam|| vR-'avaSvaSkan' apasaraNaM kurvan 'abhiSvaSkan' sammukhamAgacchan 'parAGmukhaH' pratItaH, alaGkRtaH kaTaka-keyUrAdibhiH, 'itarovA' analakRtaH purussoydidaasytitdaamyaagraahymiti| eteSAMbhAvAnAmanyateNa bhAvena yutaH 'atha' ayaM bhAvAbhigraho nAmeti / eteca dravyAdayazcaturvidhA apyabhigrahAstIrthakarairapi yathAyogamAcIrNatvAd moha-madApanayanapratyalatvAcca gacchavAsinAM tathAvidhasahiSNupuruSavizeSApekSayA mahatyAH karmanirjarAyA nibandhanaM pratipattavyA iti / / atha pravrAjanA-muNDApanAdvAre bhAvayati[bhA.1654] saccittadaviyakappaM, chavvihamavi AyaraMti theraau| kAraNao asahU vA, uvaesaM diti annattha // vR-pravrAjanA-muNDApanAbhyAmupalakSaNatvAt SaDavidho'pisaccittadravyakalpo gRhItaH / tadyathApravrAjanA 1 muNDApanA 2 zikSApanA 3 upasthApanA 4 sammuJjanA 5 saMvAsanA 6 ceti / tamevaMvidhaM Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa - chedasUtram - 1-1/6 SaDavidhamapi saccittadravyakalpamAcaranti ' sthavirA:' gacchAvAsinaH / "kAraNao"tti tathAvidhairanAbhAvyatAdibhi kAraNaiH 'asahiSNavo vA' svayaM vastra - pAtrAdibhirjJAnAdibhizca ziSyANAM saGgrahopagrahau karttumasamarthA upadezam 'anyatra' gacchAntare 'dadati' prayacchanti, amukatra gacche saMvignagItArthA AcAryA santi teSAM samIpe bhavatA dIkSA pratipattavyeti // atha "manasA''panne nAsti prAyazcittam" iti padaM vyAkhyAnayati[ bhA. 1655 ] mAyabahula paDivakkhe dukkaraM ThaveuM je| kettiyamittaM vojjhiti, pacchittaM duggayariNI vA // vR- ayaM 'jIvaH' prANI 'pramAdabahulaH' anAdibhavAbhyastapramAdabhAvanAbhAvitaH, tataH 'pratipakSe' apramAde sthApayituM duSkaraM bhavati, duHkhena apramAdabhAvanAyAM sthApyata ityarthaH / "je" iti nipAtaH paadpuurnne| ato 'durgataRNika iva' daridrAdhamarNa iva atiprabhUtaM RNaM aticapalacittasambhavAparAdhavazAdayaM pramAdabahulo jIvaH pade pade samApadyamAnaM kiyanmAtraM prAyazcittaM 'vakSyati' voDhuM zakSyati iti manasA''panne'pyaparAdhenAsti tapaHprAyazcittaM sthavirakalpikAnAm, AlocanApratikramaNaprAyazcitte tu tatrApi bhavata iti mantavyam // atha "kAraNe paDikammammiya" tti padaM vyAkhyAyate - kAraNam-azivA'vamaudaryAdikaM tatrotpanne dvitIyapadamapyAsevante / tathA niSkAraNe niSpratikarmazarIrAH / kAraNe tu glAnamAcAryaM vAdinaM dharmakathikaM ca pratItya pAdaghAvana - mukhamArjana - zarIrasambAdhanAdikaraNAt sapratikarmANa iti / "bhattaM paMtho ya bhayaNAe" tti bhaktaMpanyAzca bhajanayA / kimuktaM bhavati ? - utsargastAvat tRtIyapauruSyAM bhikSATanaM vihAraM ca kurvanti, apavAdatastu tadAnIM bhikSAyA alAbhe kAle vA pUryamANe zeSAsvapi pauruSISviti / gataM sthitidvAram / athopasaMharannAha 420 [bhA. 1656 ] gacchammi u esa vihI, nAyavvo hoi AnupuvIe / jaM etthaM nAttaM tamahaM vocchaM samAseNaM // 'gacche' gacchavAsinAM 'eSaH' anantarokto vidhirjJAtavyaH 'AnupUrvyA' paripATyA / yat punaratra 'nAnAtvaM' vizeSastadahaM vakSye samAsena / etadeva savizeSamAha vR [bhA. 1657] sAmAyArI punaravi, tesi imA hoi gacchavAsINaM / paDiseho va jiNANaM, jaM jujjai vA tagaM vocchaM / vR- sAmAcArI punarapi teSAM gacchvAsinAM mAsakalpena viharatAm 'eSA' vakSyamANA bhavati / 'jinAnAM' jinakalpikAnAmasyA eva sAmAcAryA pratiSedho vA vaktavyaH / 'yadvA' pratyupekSaNAdikaM teSAmapi yujyate takamapi vakSye // pratijJAtameva nirvAhayan dvAragAthAdvayamAha [bhA. 1658 ] paDilehaNa nikkhamaNe, pAhuDiyA bhikkha kappakaraNe ya / gaccha satie a kappe, aMbila bharie ya Usitte / vR- prathamataH pratyupekSaNA vaktavyA / tato 'niSkramaNaM' kati vArA upAzrayAd nirgantavyamiti, prAbhRtikA sUkSma - bAdarabhedAd dvividhA, 'bhikSA' gocaracaryA, 'kalpakaraNaM ca ' bhAjanasya dhAvanavidhilakSamamityetAni vaktavyAni / "gaccha saie"tti zatikAH zatasaGkhyapuruSaparimANA ye gacchAsteSu prabhUtena pAnakena prayojanaM bhavet, tacca "kappe aMbila "tti 'kalpyaM' kalpanIyam Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM-6, [bhA. 1658] 'amlaM ca ' sauvIraM grahItavyam, anena sambandhena siiviirinniisptkmbhidhaaniiym| "bharie ya" tti tasyAH sauvIriNyAH saptavidhaM bharaNaM vAcyam / "Usitti "tti utsecanamutsiktaM-sauvIrasyolliJcanamityarthaH tatsvarUpaM ca nirUpaNIyam // [ bhA. 1659 ] pariharaNA aNujANe, purakamme khalu taheva gelane / gacchapaDibaddha' hAlaMdi uvari dosA ya avavAde || 421 vR- " pariharaNa' tti nodakaH praznayiSyati-yadi sAmprataM zatikeSvapi gaccheSvitthamAdhAkarmAdayo doSA udbhavanti tataH pUrvaM sAheSu gaccheSu sAdhavaH kathamAdhAkarmAdInAM pariharaNaM kRtavantaH ? iti / atrA''cArya prativakSyati - 'anuyAnaM' rathayAtrA upalakSaNatvAt snAtrAderapi parigrahaH, tato yathA samprati rathayAtrAdau samavasaraNe sahasaGkhyAkA api sAdhavo militAH santaH AdhAkarmAdikaM pariharanti tathA pUrvamapi parihRtavanta ityanena sambandhenAnuyAnaviSayo vidhirvaktavyaH / tataH puraH karmmasvarUpaM nirUpayitavyam / 'khaluH' vAkyAlaGkAre / tathaiva glAnyaviSayo vidhi pratipAdanIyaH / gacchapratibaddhAnAM yathAlandikAnAM sAmAcArI darzanIyA / tataH 'upari' mAsakalpAdUrddhava tiSThatAM sthavirakalpikAnAM doSA abhidhAtavyAH / tataH 'apavAdaH ' dvitIyapadamupadarzanIyamiti dvaargaathaadvysmaasaarthH|| atha vistarArthaM pratipadaM pracikaTayiSuH "yathoddezaM nirdezaH" iti vacanaprAmANyAt prathamataH pratyupekSaNAdvAramabhidhAtukAma imAM pratidvAragAthAmAha [bhA. 1660] paDilehaNA u kAle, apaDileha dosa chasu vi kAesu / paDigahanikkhevaNayA, paDilehaNiyA sapaDivakkhA // vR- pratilekhanA 'tuH' evakArArtho bhinnakramazca kAla eva karttavyA nAkAle / "apaDileha "tti apratilekhane praayshcittm| "dosa" tti doSAH ArabhaDAdyAstairduSTAM pratyupekSaNAM kurvataH praayshcittm| "chasu vi kAsu"tti SaTsu jIvanikAyeSu svayaM pratiSThita upadhirvA pratiSThita iti / pratigrahasya nikSepaNaM varSAsu vidheyam / pratilekhanA 'sapratipakSA' sApavAdA bhavatIti / etAni dvArANi vaktavyAnIti samAsArthaH // vyAsArthaM tu pratidvAramabhidhitsurAha [bhA. 1661 ] sUruggae jinAnaM paDilehaNiyAe ADhavaNakAlo / therANa'nuggayammI, ovahiNA so tuleyavvo // vR- sUrye udgate sati 'jinAnAM' jinakalpikAnAm "ekagrahaNe tajjAtIyagrahaNam" iti vacanAdapareSAmapi gacchanirgatAnAM pratilekhanAyA ArambhaNakAlo mantavyaH / ' sthavirANAM ' sthavirakalpikAnAmanudgate sUrye pratyupekSaNAyAH prArambhakAlaH / sa copadhinA tolayitavyaH // katham ? iti ced ucyate-iha prAbhAtikapratilekhanAyAM bhUyAMsa AdezAH santi, atastavpratipAdakaH paJcavastukavRttyukto vRddhasampradAyo likhyate - ko paDilehaNAkAlo ? ego bhaNai-jayA vAyasA vAsaMti tayA paDilehijjau, to paTThavittA ajjhAijjau / anno bhaNai-aruNe uTThie / avaro bhaNaijAhe pagAsaM jAyaM / anno puna jAhe paDissae paropparaM pavvaiyagA dIsaMti / anne bhAMti - jAhe hattharehAodIsaMti / AyariyA bhaNaMti-ee savve vi anAesA, apasiddhAntatvAt, jao aMdhayAre paDissae hattharehAo uTThie vi sUre na dIsaMti, vAyasAiAesesu ya aMdhakAraM ti paDilehaNA na Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 422 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/6 sujjhai, tamhAimopaDilehaNAkAlo-Avassaekae tihiM thuIhiM diniyAhiMjahA paDilehaNAkAlo bhavai tahA AvassayaM kAyavvaM, imehi ya dasahi paDilehiehiM jahA sUro uThei muhaputtI rayaharaNaM, dunni nisijjA ya colapaTToya / saMthAruttarapaTTo, tinni ya kappA manaNeyavvA / jIvadayaTuM peha, eso kAlo imIi tA neo| AvassagathuiaMte, dasapehA uTThae sUro / / cUrNikRt punarAha-yathA''vazyake kRte ekadvitrizlokastutitraye gRhIte ekAdazabhiH pratilekhitairAditya uttiSThate sa prArambhakAlaH pratilekhanikAyAH / katare punarekAdaza ? paMca ahAjAtAni, tinni kappA,tesiMegouniodo suttiyA, saMthArapaTTaottarapaTTaodaMDaoegArasamo tti / / gataM "pratilekhanA tu kAle" iti dvAram / atha pratyupekSaNAdoSadvAraM vivRNoti[bhA.1662] lahugA lahugo panagaM, ukkosaaduvhiapddilehaae| dosehi u pehaMte, lahuo bhinno ya panagaMca // 1. utkRSTAdyupadhInAmapratyupekSaNe prAyazcittaM laghukA laghukaH paJcakaM ceti / utkRSTamupadhiM na pratyupekSate catvAro laghukAH, madhyamaMnapratyupekSatetata utkRSTe mAsalaghu, madhyame bhinnamAsaH, jaghanye rAtrindivapaJcakam ||ath "SaTsu kAyeSu" iti padaM vyAcaSTe[bhA.1663] kAesu appaNA vA, uvahI va paiTThio'ttha cubhNgo| mIsa sacitta anaMtara-paraMparapaiTThie cev|| vR-pratyupekSamANaH SaTsu kAyeSvAtmanA pratiSThita upadhirvA teSu pratiSThita ityatra caturbhaGgI / tadyathA-svayaM kAyeSu pratiSThito nopadhi 1 upadhipratiSThitona svayaM 2 svayamapipratiSThita upadhirapi pratiSThitaH 3 svayamapyapratiSThita upadhirapyapratiSThitaH 4 iti / ete ca SaT kAyA mizrA vA bhaveyuH sacittA vA / eteSu sAdhurupadhirvA anantaraM vA paramparaM vA pratiSThito bhavet / atra ca prAyazcittaM "chakkAya causu lahugA" ityAdigAthAnusAreNAvagantavyam / yastu dvAbhyAmapyapratiSThitaH sa zuddha iti / / atha doSadvArasya vaktavyatAzeSaM pratigrahanikSepaNapadaM ca vyAkhyAnayati[bhA.1664] Ayarie ya parinnA, gilANa sarisakhamae ya cugurugaa| uDu adhara'baMdha lahuo, baMdhaNa dharaNe ya vAsAsu // vR-"Ayarie"ttiSaSThI-saptamyorarthaM pratyabhedAdAcAryasya "parina"ttimatvarthIyapratyuyalopAt 'parijJAvataH' kRtabhaktapratyAkhyAnasya "gilANa sarisakhamaeya" tiglAnasya glAnasazazcayaH kSapakaH-vikRSTatapasvI tasya, eteSAMcaturNAmupadhiM yadinapratyupekSatetadAcatvAro guravaH / cazabdAt prAghUrNaka-sthavira-zaikSANAmaglAnopamasyaca ksspksyopdhimprtyupekssmaannaanaaNcturlghvH| "uDu" ityAdi pazcArddham / yadA sarvANyapivastrANipratyupekSitAni bhavanti tadAyAnyatiriktAni bhAjanAni tAni pratyupekSyante / pratigrahaM mAtrakaM ca yadi tadAnImeva pratyupekSate tadA mAsalaghu, asAmAcArIniSpannamiti bhAvaH / ataH sUtrapauruSIM kRtvA caturbhAgAvazeSAyAM pauruSyAM pratyupekSya dveapi Rtubaddhe kAle dhAramIye na niksseptvye|athRtubddh pratigrahamAtrakaMvAnadhArayatyupakaraNaMvA davarakeNa na baghnAti tadA mAsalaghu, agni-stena-daNDikakSobhAdayazca oghaniyuktipratipAditA ___ Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM- 6, [bhA. 1664 ] 423 doSAH / varSAsu punarupadhiM na baghanAti pratigrahaM mAtrakaM ca pratyupekSya nikSipati / athopadhiM baghnAti bhAjane vA dhArayati tadA mAsalaghu / vizeSacUrNikRtA tvasyA ekagAthAyAH sthAne gAthAdvayaM likhitam / yathA guru paJccakkhAyA'sahu, gilANa sarisakhamae ya caugurugA / pAhuNa seha bAle, buDDhe khamae a caulahugA // caubhAgavasesAe, paDiggahaM paccuvekkha na dharei / uDubaddhe mAsalahuM, vAsAsu dhariMti mAsalahu~ / vR- idaM ca bhAvitArthameva // atha "pratilekhanikA sapratipakSA" iti padaM bhAvayati [ bhA. 1665 ] asive omoyarieSa sAgAra bhae va rAya gelane / jo jammi jayA jujjai, paDivakkho taM tahA joe / / vR- 'pratipakSo nAma' dvitIyapadam, taccaidam- 'azive' azivagRhItaH sanna zaknoti pratyupekSitum, avamaudarye tu pratyUSa eva bhikSAM hiNDituM prArabdhavantaH ato nAsita pratyupekSaNAyAH kAlaH, sAgAriko vA prekSamANo mA taM sAramupadhiM drAkSIditi kRtvA, 'bhaye vA' bodhika- stenAdisambandhini sAropakaraNaharaNabhayAnna pratyupekSante, rAjA vA pratyanIkastadbhayAdaharnizamadhvani vahanto na tayupekSeran, glAnatve vA varttamAna ekAkI tiSThan na pratyupekSate / etaiH kAraNairna vA pratyupekSeta, anAgate'tIte vA kAle pratyupekSeta, tvaramANo vA ArabhaDAdibhirdoSairduSTAM pratyupekSaNAM kurvIta, asamartho vA gurvAdInAmapyupadhiM na pratyupekSeta; evaM yaH 'yatra' azivAdI 'yadA' yasminnavasare 'pratipakSaH' apratyupekSaNA-'kAlapratyupekSaNAdiko yujyate taM tathA tatra yojayediti // atha SaTsu kAyeSu pratyupekSamANasya prAyazcittaM bhavatItyarthAt tatra pratyupekSaNA na kartavyeti yaduktaM tadapavadati[bhA.1666] tasa-bIyarakkhaNaTThA, kAsu vi hojja kAraNe pehA / nadiharaNaputtanAyaM, tanU ya thUre ya puttammi // jai se haveja sattI, uttArijjA tao duvagge vi / dhUro puna taNuataraM, avalaMbato vi bolei // [bhA. 1667 ] vR- trasAzca dvIndriyAdayaH bIjAni ca zAlyAdIni teSAmasthirasaMhaninAM rakSArthaM 'kAyeSvapi ' pRthivyAdiSu dRDhasaMhananiSu kAraNataH pratyupekSaNA bhavati, na ca prAyazcittam / Aha teSu pratiSThitaH pratyupekSaNaM kurvan saGghaTTanAdibAdhAvidhAnAt kathaM na doSabhAg bhavati ? iti ucyate- nadIharaNopalakSitaM putrajJAtamatra bhavati / katham? ityAha- "tanU ya thUre ya puttammi" tti yathA kazcit puruSaH, tasya dvau putrau, tayorekaH tanukaH- kRzazarIraH, dvitIyastu sthUlaH - atIvapIvaragAtraH / sa cAnyadA tAbhyAM sahitaH kaJcid grAmaM gacchannapAntarAle ekAmapAra- gambhIrAM nadImavatIrNavAn / sa ca nadISNatayA sukhenaiva svayaM tAM tarItuM zaktaH, paraM putrAvadyApi taraNa kalAyAmakovidAviti kRtvA tanuke sthUle ca putre ubhaye'pi tArayituM prApte sati sa kiM karoti ? ityAha yadi '"se" tasya pituH 'zakti' sAmarthya bhavet tataH "duvagge vi" tti dezIvacanatvAd dvAvapi putrAvuttArayet, naikamapyupekSeta / atha nAsti tasya tathAvidhaM sAmarthya tato yastayoH kRzazarIrastaM Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 424 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/6 tArayati, laghubhUtazarIratayAtas sukhenaivatAraNIyatvAt / yastu sthUraH' zarIrajaDDaH saH 'tanukataraM' stokamAtramapyavalambamAno nijazarIrabhArikatayaivAtmAnaMtaMcananyAMbolayati, atstmupeksset| eSa dRSTAnto'marthopanayaH-pitRsthAnIyaH sAdhuH, putdvayasthAnIyAH sthirA-'sthirasaMhaninaH pRthivIkAyAdayaH, tataH sAdhunA prathamato nirvizeSaMSaDapikAyAH sthirasaMhanino'sthirasaMhaninazca rakSaNIyAH athAnyatareSAMvirAdhanAmantareNAdhvagamanAdiSupratyupekSaNAdInAMpravRttirevana ghaTAmaJcati tataH sthirasahaninAMpRthivyAdInAM virAdhanAmabhyupetyApyasthirasaMhananinastrasAdayorakSaNIyA iti| asyaivArthasya samarthanAya dvitIyaM dRSTAntamAha[bhA.1668] aMgArakhaDapaDiyaM, dahNa suyaM suyaM biiyamannaM / pavalittenINito, kiM putte no kuNai pAyaM / / vR- yathA nAma kazcit puruSastasya putradvayam, anyadA ca rAtrau tadgRhe pradIpanakaM lagnam, tadbhayAdekaH putraH palAyamAnaH sahasaivAGgArabhRtAyAM gartAyAM nipatitaH, sa ca gRhapatirvitIyaM putramAdAyagRhA nirgato yAvatpazyatipurataH svaputramaGgAragartAyAMpatitam, tatazcataMsutaMtathAbhUtaM dRSTavA dvitIyamanyaM sutaM "pavalitte nINito"tti paJcamyarthe saptamI pradIptAd gRhAnniSkAzayan nijasahajapAriNAmikamatyA vicArya paricchedakuzalaH san kimaGgAragartAyAM nipatitapUrve putre pAdaM na karoti ? api tu karotyeva, kRtvA ca tadupari pAdaM sukhenaiva tAM laGghayatIti bhAvaH ||a tadupari pAdaM na dadyAt 'svaputraM kathaM pAdenAkrAmAmi?' iti kRtvA tataH ko doSaH syAd ? ityAha[bhA.1669] taMvA aNakkama, cayai suyaM taM ca appgNcev| nisthinno hu kadAI, taM pihutArija jo pddio|| vR-vAzabdaH pAtAyAm, sA ca kRtaiva / 'ta' gartAnipatitaM putraMpAdenAnAkrAman sa pitA tyajati sutaM 'taMca' svahastagRhItamAtmAnaM ca, ubhayorapyaGgAragartApAtena vinAzasadbhAvAt / api ca sa svayaM nistIrNa san kadAcit tamapi putraM tArayed yaH pUrvaM gAyAM nipatita iti / eSa dvitIyo dRSTAntaH / upanayayojanA tu prAguktopanayAnusAreNa karttavyeti // gataM pratyupekSaNAdvAram / atha niSkramaNadvAramAha[bhA.1670] niravekho taiyAe, gacche nikkAraNamma taha ceva / bahuvakkhevadasavihe, sAvikkhe niggamo bhio|| vR. 'nirapekSaH' jinakalpika-pratimApratipannakAdirgacchasatkApekSArahitaH sa tRtIyasyAmeva pauruSyAmupAzrayAd nirgacchati / 'gacche' gacchavAsino'pi sAdhavo niSkAraNe tathaiva nirgacchanti, tRtIyasyAM pauruSyAmityarthaH / paraM gacche yad AcAryopAdhyAyAdiviSayabhedAd dazavidhaM vaiyAvRttyaM tenayobahuvidhovyAkSepastena sApekSegacchavAsini nirgamo bhajanIyaH, kadAcit tRtIyasyAM kadAcit prathama-dvitIya-caturthISu vA pauruSISviti // athainAmeva niyuktigAthAM vyAkhyAti[bhA.1671] gahie bhikkhe bhottuM, sohiya AvAsa aalymuvei| jahi niggaotahiM ciya, emeva ya khettasaMkamaNe // vR-nirapekSo bhagavAn tRtIyapauruSyAmupAzrayAnnirgatyabhikSAmaTitvA gRhIte sati bhaikSeanApAte asaMloke ca sthAne bhuktvA 'AvazyakaMca' saMjJA-kAyikIlakSaNaM zodhayitvA yasyAmeva pauruSyAM Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddeza : 1, mUlaM-6, [bhA. 1671 ] nirgatastasyAmeva bhUyaH 'Alayam' upAzrayamupaiti tRtIyasyAmityarthaH / evameva ca kSetrasaGkramaNe'pi draSTavyam, kSetrAt kSetrAntaragamanamapi tRtIyyAM karotIti bhAvaH / sthavirakalpikA api niSkAraNe tRtIyasyAmeva nirgatya bhikSAmaTitvA pratizraye samuddizya saMjJAbhUmiM gatvA tasyAmeva pratyAgacchanti / kSetrasaGkramapyevameva / kAraNatastu na ko'pi pratiniyamaH / / tathA cAha[bhA. 1672 ] ataraMta- bAla- buDDhe, tavassi AesamAikajjesu / bahuso vi ho visaNaM, kulAikajjesu ya vibhAsA vR- atarantaH-glAnastasya tathA bAla-vRddhayoH tapasvinaH kSapakasya Adezasya-prAdhUrNakasya AdizabdAdAcAryopAdhyAya - zaikSakA - 'labdhimaprabhRtInAM yAni kAryANi tatprAyogyabhaktapAnauSadhAdigrahaNarUpANi teSu 'bahuzo'pi' bahUnapi vArAn gRpatigRheSu pravezanaM gacchasAdhUnAM bhavati / tathA kulAdikAryeSu, AdigrahaNAd gaNa- saGghaparigrahaH / kulaM - nAgendra-candrAdi, gaNaHkulasamudAyaH, gaNasamudAyaH saGghaH caturvarNarUpo vA, tatkAryeSu ca vibhASA karttavyA / sA ceyamkule gaNe saGke vA AbhAvyA - SnAbhAvyaviSayaH ko'pi vyavahAraH samupasthitaH tasya yathAvat paricchedanaM karttavyam, pratyanIko vA ko'pi sAdhUnAmupasthitaH tasya zikSaNaM vidheyam, caityadravyaM vA kazcid nizaGkaM muSNAti sa zAsitavyo varttata ityAdi / / tathAuccAra-vihArAdI, saMbhama-bhaya-ceivaMdaNAIyA / AyaparobhayahetuM viniggamA vanniyA gacche // [bhA. 1673] 425 vR- uccAcAraH-purISaM tasya upalakSaNatvAt prazravaNa- khelAdez vyutsarjanArthaM bahirgantavyam / vihAro nAma-vasatAvasvAdhyAyike samutpanne sati svAdhyAyanimittamanyatra gamanam, AdigrahaNAt pUrvRhItapIThaphalaka-zayyA-saMstArakapratyarpaNaprabhRtiparigrahaH / sambhramo nAma - udakA -'gnihastyAdyAgamanasamuttha AkasmikaH saMtrAsaH, bhayaM tu- sAmAnyena duSTastenAdyupadravaprabhavam, caityAnijinabimbAni teSAM vandanam, AdizabdAdapUrvabahuzrutAcAryandanAdiparigrahaH evamAdIni yAnyAtmanaH pareSAmubhayasya vA hetoH kAryANi tannimittaM gacche bahuzo'pi pratizrayAd vinirgamAH 'varNitAH' pratipAditA iti // gataM niSkramaNadvAram / atha prAbhRtikAdvAraM vibhAvayiSurAha [bhA. 1674 ] pAhuDiyA vi ya duvihA, bAyara suhumA ya hoi nAyavvA / ekkekkA vi ya ette, paMcavihA hoi nAyavvA // vR- 'prAbhRtikA' vasatezchAdana - lepanAdirUpA, sA dvividhA bAdarA sUkSmA ca bhavati jJAtavyA / ekaikA'pi ceta urddhaM paJcavidhA bhavati jJAtavyA / / tatra bAdarAM paJcavidhAmapi tAvadAha [ bhA. 1675] viddhaMsaNa chAyama levaNe ya, bhUmIkamme paDucca pAhuDiyA / osakkaNa ahisakkaNa, dese savve ya nAyavvA // vR- 'vidhvaMsanaM' saterbhaJjanam / 'chAdanaM' darbhAdibhirAcchAdanam / 'lepanaM' kuDyAnAMkardamena gomayena ca lepapradAnam / 'bhUmikarma' sama-viSamAyA bhUmeH parikarmaNam / "paDucca' tti 'pratItyakaraNaM' trizAlaM gRhaM kartukAmaH sAdhUna pratItya catuHzAlaM karoti, AtmIyaM vA gRhaM sAdhUnAM dattvA AtmArthamaparaM kArayatItyAdi / eSA paJcavidhA'pi bAdaraprAbhRtikA pratyekaM dvidhA avaSvaSkaNato'bhiSvaSkaNatazca / avaSvaSkaNaM nAma-vavakSitavidhvaMsanAdikAlasya hAsakaraNam, arvAkkaraNamityarthaH / " Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 426 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/6 abhiSvaSkaNaM-tasyaiva vivakSitakAlasyasaMvarddhanam, parataHkaraNamityarthaH / punarekaike vidhvaMsanAdayo dvidhA dezataH sarvatazca jJAtavyAH / tatra dezataH sarvato vA vidhvaMsanamabhiSvaSkaNato bhAvyatekenacid gRhapatinA cintitam-yathedaM gRhaMjyeSThamAse bhaktvA tato'bhinavaM kariSyAma iti / itazca jyeSThamAse tatra gRhe sAdhavo mAsakalpena sthitAH, tato'sau cintayati[bhA.1676] acchaMtu tAva samaNA, gaesubhaMtUNa paccha kaahaamo| obhAsie vasaMte, na eMti jA bhaMtuNaM kuNimo / / vR-idAnIM tAvad 'AsatAM tiSThantu zramaNAH, gateSuteSu pazcAd' ASADhamAse bhaktvA kariSyAma iti, etadabhiSvaSkaNam / athASvaSkaNamAha-"obhAsieva" ityAdi |kssetrprtyupeksskairvbhaassite pradatte copAzraye sati sa gRhapatizcintayati-jyeSThamAse tAvadatra sAdhavaH sthAsyanti, ato yAvat te nAgacchanti tAvadvaizAkhe mAse bhaktvA kurma iti, etadavaSvaSkaNam / / bhAvitaM vidhvNsnpdm| atha cchAdanAdInyatidizannAha[bhA.1677] eseva kamo niyamA, chajje leve ya bhUmikamme ya / tesAla cAusAlaM, paDuccakaraNaM jaInissA / / vR-eSa evAbhiSvaSkaNato'vaSvaSkaNatazca kramo niyamAd mantavyaH / kva ? ityAha-'chajje' chAdane 'lepe' limpane bhUmikarmaNi ca / tiSThantu tAvadidAnIM zramaNAH, pazcAd gateSu satsu gRhaM chAdayiSyAmo lepsyAmobhUmiMvA parikarmayiSyAmaiti, etadabhiSvaSkaNam / etAnyevacchAdanAdIni yadyanAgatameva karoti tdaa'vsskssknnm|ath pratItyakaraNaMbhAvyate-"tesAla" ityAdi / trizAlaM gRhaM kartukAmo yatInAM nizrayAtAnpratItyeti bhAvaH catuHzAlaM yatkarotitatpratItyakaraNamucyate athavA[bhA.1678] puvvagharaM dAUNa va, jaINa annaM kariMti saTThAe / kAumaNA vA annaM, pahANAisu kAlamosakke / / vR-'pUrvagRhaM' svArthaMpUrvaM kRtaM yad gRhaM tadyatInAM dattvA svArtham 'anyad' abhinavaM yadagAriNaH kurvanti tadvA pratItyakaraNam / athavA ke'pi zrAddhAH svArthamanyad gRhaM jyeSThamAse kartumanasaH paraM tatra vaizAkhamAsi snAnAdikaM jainacaityeSu bhavitA tataste cintayanti-anAgatameva gRhaM kurmo yena tatra sAdhavo vaizAkhamAsisnAnAdiSu samAyAtAstiSThanti / evaM sAdhUnpratItya kAlabhavaSvaSkayeyuH etadavaSvaSkaNataH pratItyatkaraNamuktam ||athaabhissvssknntstdevaah[bhaa.1679] emeva ya NhANAisu, sIyalakajaTTa koi ussakke / maMgalabuddhI so puna, gaesu tahiyaM vasiukAmo / / vR-'evameva' avaSvaSkaNavatko'pi zrAddhaH zItakAle gRhaM kartukAmazcantayati- vaizAkhamAsi snAnaM rathayAtrA veha bhaviSyati, tatra ca sAdhavaH samAgamiSyanti tacca tadAnImeva kRtaM navagRhaM zItalaM bhavati, zItale ca tasmin sAdhavaH sukhamAsiSyante, athaH snAnAdipratyAsanna eva samaye kariSyAmi' iti sAdhUnpratItyasnAnAdiSuzItalakAryArtha yat ko'SyutSvaSkateetadabhiSvaSkaNataH prtiitykrnnm| sa punaravaSvaSkaNamabhiSvaSkaNaMvA maGgalabudhyA karoti, yathA-pUrvaM sAdhavo madIyaM navagRhaM yadi paribhuJjatetataH pavitraM bhvtiiti|gtessuctessttr navagRhe svayameva svayameva vastukAma Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 427 - uddezakaH 1, mUlaM-6, [bhA. 1679] iti / athAtraiva prAyazcittamAha[bhA.1680] savvammi ucaulahuyA, desammI bAyarAe lahuo u / savvammi mAsiyaM khalu, dese bhinno ya suhumaae| vR-bAdarAyAMprAbhRtikAyAmanantaroktAyAmeva sarvataH kariSyamANAyAMkRtAyAMvA tiSThaticatvAro laghavaH / dezataH kariSyamANAyAMkRtAyAMvA tisstthtomaaslghu| sUkSmAyAMprAbhRtikAyAMvakSyamANAyAM sarvato vidhAsyamAnAyAM vihitAyAM vA tisstthtimaaslghu| dezatastasyAmeva bhinnamAsaH / / sApunaH sUkSmAprAbhRtikA paJcavidhA / tAmevAha[bhA.1681] saMmajjaNa AvarisaNa, uvalevaNa suhuma dIvae ceva / osakkaNa ahisakkaNa, dese savve ya nAyavvA / / vR-'sammArjana' bahukarikayA pramArjanam, 'AvarSaNam' udakena cchaTakapradAnam, 'upalepanaM' chagaNamRttikayA bhUmikAyA lepanam, "suhume"tti 'sUkSmANi' samayabhASayA puSpANyucyante, tathA ca dazavaikAlikaniyuktau puSpANAmekArthikAni pupphA ya kusumAceva, phullA ya kusumA viy| sumaNA ceva suhumA ya, suhumakAiyA viy|| tatazca puSpANAM prakaracanetyarthaH / 'dIvae ceva" ti dIpakaprajvAlanam / etAni pUrvamAtmArthaM kriyamANAnyeva vidyante / navaraM sAdhUna pratItya dezataH sarvato vA yadavaSvaSkaNamabhiSvaSkaNaM vA kriyate sA sUkSmaprAbhRtikA jnyaatvyaa|| athAsyA evAvaSvaSkaNA-'bhiSvaSkaNe bhAvayati[bhA.1682] jAvana maMDalivelA, tAva pamajjAmo hoi osakkA / uddhetu tAva paDhiuM, ussakaNa eva savvattha / / vR-yAvat 'maNDalIvelA' svAdhyAyamaNDalIkAlo nopaDhaukate tAvat pramArjayAma ityevaM vicintyAnAgatameva yadi pramArjayanti tadA'vaSvaSkaNaM bhavati / atha sAdhavaH svAdhyAyaM kurvANAstadAnIM maNDalyAmupaviSTAH santi tatazcintayanti-uttiSThantu tAvadamI paThitvA tataHpazcAt pramArjayiSyAmaiti vicintya tathaivayadi kurvatetadA utSvaSkaNaMbhavati / evamavaSvaSkaNamabhiSvaSkaNaM ca 'sarvatra' AvarSaNopalepanAdAvapi bhAvanIyam // sA punaH sUkSmaprAbhRtikA dvividhA[bhA.1683] chinnamachinnA kAle, puno ya niyayA ya aniyayA ceva / niddivA'niddivA, pAhuDiyA aTTha bhaMgA u / / vR- 'kAle' kAlatazchinnA acchinnA vA, chinnakAlikA acchinnakAlikA cetyarthaH / yasyAmupalepanAdikaM chinne-pratiniyate mAsAdau kAle kriyate sA chinnakAlikA / yA tu yadA tadA vA kriyate sA acchinnakAlikA / punarekaikA dvidhA-niyatA aniyatA caiva / niyatA nAmayApUrvAhlAdAveva velAyAmavazyameva vA kriyate / tadviparItA aniyatA / punarekaikA dvividhAnirdiSTA anirdiSTA ca / tatra yaH prAbhRtikAkArakaH sana nirdiSTaH-indradattAdinAmnopalakSitaH tena kriyamANA prAbhRtikA api nirdiSTA / tadviparItA anirdiSTA / atra ca tribhi padairaSTau bhaGgA bhavanti, tadyathA-chinnakAlikA niyatA nirdiSTA 1 chinakAlikA niyatA anirdiSTA 2 ityAdi / atha cchinnakAlikAM vyAkhyAnayati Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 428 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/6 [bhA.1684] mAse pakkhe dasarAyae ya paNae aegadivase y| vAghAimapAhuDiyA, hoi pavAyA nivAyA y|| vR-yA prAbhRtikA 'mAse' mAsasyAnte 'pakSe' pakSasyAnte 'dazarAtre' dazAnAmahorAtrANAM paryante 'paJcake' paJcarAtrindivAnte 'ekadivase' ekAntarite dine cazabdAd nirantaraM dine dine ityarthaH, evaM pratiniyate kAle yA kriyate sA chinnakAlikA / yA tuna jJAyate kasmin divase vidhIyate sA acchinnakAliketi / vyAghAtiprAbhRtikA nAma-yA sUtrArthapauruSIvelAyAM kriyate / bhavati pravAtA nivAtA ceti / pravAtA nAma-yA grISmakAle aparAhne upalepanAdikaraNena dharmaM nAzayati / yA tu zItakAle pUrvAhne upalepanakaraNena rAtrau vyapagataHhA jAyate sA nivAtA bhaNyate / / atha kasyAMprAbhRtikAyAM vastuMkalpate? kasyAM vAna? iti ata Aha[bhA.1685] puvaNhe avaraNhe, sUrammi anuggae va atthmie| majjhaMtie va vasahI, sesaM kAlaM paDikkuTThA // vR-pUrvAhne anudgate sUrya, aparAhne tu astamite, 'madhyAntevA' madhyAhnavelAyAm arthapauruSyA utthiteSu ityarthaH, eteSukAleSu yasyAMprAbhRtikA kriyatesA vasatiranujJAtA, sUtrArthavyAghAtAbhAvAt / "sesaM kAlaM" tisaptamyarthe dvitIyA, 'zeSe' udgatasUryAdau kAle yasyAM prAbhRtikA vidhIyate sApratikruSTA, na kalpatetasyAM vastum, sUtrArthavyAghAtasambhavAt ||ath nirdiSTA-'nirdiSprAbhRtike bhAvayati[bhA.1686] purisajjAo amugo, pAhuDiyAkArao u niddiTTo / sesA u aniddiTThA, pAhuDiyA hoi naayvvaa|| vR-amukaH 'puruSajAtaH' puruSaprakAraH prAbhRtikAkAraka indradattAdinAmnA yasyAM nirdiSTaH sA nirdiSTA / zeSA tu sarvA'pyanirdiSTA prAbhRtikA bhavati jJAtavyA / / atha pUrvoktabhaGgASTakaviSayaM vidhimAha[bhA.1687] kAUNa mAsakappaM, vayaMti jA kIraI u maasss| sA khalu nivvAghAyA, taMvelAreNa nitANaM / / vR- iha prathame bhaGge yA mAsasyAnte kriyata iti kRtvA cchinnakAlikA,tatrApyaparAhna eva vidhIyamAnatvAniyatA, amukapuruSakartRkatvena ca nirdiSTA / tasyAMkRtAyAMprathamataH praviSTAstato mAsakalpaM kRtvA yadi vrajanti / katham ? ityAha-"taMvelAreNa nitANaM" ti tasyAH-prAbhRtikAkaraNavelAyA arvAg nirgacchatAM sAprAbhRtikA nivyA_tA mantavyA, sUtrArthavyAghAtAbhAvAt, kalpate tasyAM vastumiti bhAvaH / zeSA dvitIyAdayo bhaGgAH kvApi kathaJcit savyAghAtA iti kRtvA teSu na kalpate ||ath pravAtA nivAteti ca padadvayaM bhAvayati[bhA.1688] avaraNhe gimha karaNe, pavAya sA jeNa nAsayai dhammaM / puvaNhe jA sisire, nivvAya nivAya sA rattiM / / vR-grISme aparAhne yadupalepanasya karaNaMsA pravAtA / kutaH? ityAha-yenA sA rAtrau nAzayati' vyapanayati 'dharma' grISmartusambhavaM tApam / yA tu 'zizire' zItakAle pUrvAhne upalepanakaraNena divasasya caturbhiHpraharaiH nivAtA' zuSkA ityarthaH sA rAtraunivAtA bhvti| etayoH kAraNato'vasthAtuM Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 429 mATa. uddezakaH 1, mUlaM-6, [bhA. 1688] kalpata iti ||ath nivyArghAtimAM bhaGgayantareNAha[bhA.1689] puvaNhe apaTThavie, avaraNhe uThThiesu ya pasatthA / majjhaNha niggaesuya, mNddlisut-peh'vaaghaayaa| vR-yApUrvAhne aprasthApite satisvAdhyAyeaparAhne punaH samuzyiotthiteSusatsusAdhuSumadhyAhne tu bhikSAparyaTanArthaM nirgateSu yA prAbhRtikA kriyate sA prazastA / kutaH ? ityAha-"maMDalisuyapeha"tti yena zrutamaNDalyA upakaraNaprekSaNAyAzca "vAghAya"tiakAraprazleSAd 'avyAghAtA' na vyAghAtavidhAyinI, ataeSAprazastA ||prruupitaa bAdarAsUkSmAcapaJcavidhAprAbhRtikA, evaMvidhanA sahitAyAM vasatau na sthAvyam / atha nAsti tathAvidhA aprAbhRtikA vasati tataH kAraNataH saprAbhRtikAyAmapi tiSThatAM yatanAmAha[bhA.1690] taM vela sAraviMtI, pAhuDiyAkAragaM ca pucchNti| mottUNa carima bhaMga, jayaMti emeva sesesu|| vR-yasyAM velAyAM prAbhRtikA kriyate tAM velAmupakaraNaM 'sArayanti' saGgopayanti, abhivyAptI cAtra dvitIyA, tAM velAmabhivyApyetyarthaH / prAbhRtikAkArakaM ca puruSaM pRcchanti-kasyAM velAyAM bhavAn sammArjanAdi karaSyati? iti| evaM caramam' aSTamaM bhaGgaM muktvA zeSeSu' saptasvapi bhaGgeSu 'yatante' yatanAM kurvanti / / [bhA.1691] carame vi hoi jayaNA, vasaMti AuttauvahiNo nincha / dakkhe ya vasahipAle, ThaviMti therApuNitthIsu / / vR-'carame'pi' aSTame bhaGge acchinnakAlikA aniyatA aniradiSTA ca' ityevaMlakSaNe AgADhe kAraNe tiSThatAM bhavati yatanA / katham ? ityAha-nityamAyuktopadhayo vasanti, upadhAvAyuktAHsAvadhAnAAyuktopadhayaH, rAjadantAderAkRtigaNatvAdvyatyAsenapUrvAparanipAtaH, mAgomayAdinA ko'pyupadhiM guNDayet prAbhRtikAkaraNavyAjenApaharedveti samyagupadhiviSayamavadhAnaM dadatItyarthaH / dakSAMzca vasatipAlAn sthaapynti| yadicate prAbhRtikAkAriNaH puruSAna striyastatastaruNA vasatipAlAH sthApayitavyAH / "therA puNitthIsu"tti yadi striyastato ye sthavirAH paripAkaprAptabrahmacaryAste vasatau sthApanIyA iti / gataM prAbhRtikAdvAram / atha bhikSAdvAramabhidhitsurAha[bhA.1692] jinkppiabhigghiesnnaaepNcnnhmnntriyaae| gacche puna savvAhiM, sAvekkhojena gaccho u|| va-jinakalpikA abhigRhItayA 'paJcAnAm uddha tAdInAmanyatarayA ekayA eSaNayA bhaktam ekayA pAnakaM gRhNanti / 'gacche' gacchavAsinaH punaH sarvAbhirapi' asaMsRSTAdibhireSaNAbhirbhaktapAnaM gRhNanti / kutaH ? ityAha-'sApekSaH' bAla-vRddhAdyapekSAyuktaH 'yena' kAraNena 'gaccha:' gacchavAsisAdhusamUha iti||aah kimita gacchavAsinaH sarvAbhirapyeSaNAbhirgRhNanti ? kiM teSAM nirjarayA na kAryam ? ucyate[bhA.1693] . bAle vuDDhe sehe, agIyatthe naann-dNsnnppehii| dubbalasaMghayaNammi ya, gacchi painnesaNA bhaNiyA / / kRSaSThI-saptamyorarthaM pratyabhedAbAlasya vRddhasya zaikSasyagItArthasya 'jJAnadarzanaprekSiNaH' jJAnArthino Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram - 1-1/6 darzanaprabhAvakazAstrArthinazcetyarthaH 'durbalasaMhananasya ca' asamarthazarIrasyAnugrahArthaM gacche 'prakIrNA' apratiniyatA eSaNA bhaNitA bhagavadbhiriti // athaitAnyeva padAni gAthAdvayena bhAvayati[bhA. 1694 ] tikkhachuhAe pIDA, uDDAha nivAraNammi nikkivayA / iya juvala-sikkhagesuM, paosa bheo ya ekkatare // 1 vR- abhigRhItayaivaiSaNayA bhakta pAnagrahaNe pratijJAte tayA cAlabdhe stoke vA labdhe sati bAlavRddhazaikSakANAM tIkSNayA-duradhisahayA kSudhA upalakSaNatvAt tRSA cama hatI pIDA bhavati / uDDAho vA bhavet, sa hibAlAdiritthaM lokapurato brUyAt-ete sAdhavo mAM kSudhA tRSA vA mArayantIti / tathA 'nivAraNe' vivakSitAmekAmeSaNAM vimucya anyAsAM pratiSedhe vidhIyamAne sati bAlAdayazcintayeyuHaho ! niSkRpatA'mISAm; tataH pradveSaM gaccheyuH / 'bhedo vA ekatare' jIvitasya cAritrasya vA vinAzo'mISAM bhavedita bAla-vRddhayugale zaikSake vA niyantrayamANe doSA mantavyAH // 430 [bhA. 1695] sucireNa vi gIyattho, na hohiI na vi suyassa AbhAgI / paggahiesaNacArI, kimahIu dhareu vA abalo || vR- tathA agItArtha sucireNApi kAlena gItArtho na bhaviSyati, nApi 'zrutasya' AcArAdeH upalakSaNatvAd darzanaprabhAvakazAstrANAM vA AbhAgI / kIdRza: ? ityAha-''pragRhItaiSaNAcArI' pragRhItA- abhigrahavatI yA eSaNA taccArI- tatparyaTanazIlaH, tathAvidhabhakta - pAnopaSTambhAbhAvAditi bhAvaH / yo vA 'abalaH' durbalasaMhananaH sa praNItAhArAdyupaSTambhAbhAve kiM sUtramarthaM vA adhItAM dhArayatAM vA ? / ata eteSAmanugrahArthaM gacche prakIrNaiSaNA dRSTA // athAsyA eva vidhimabhidhitsurdvAragAthAmAha [bhA. 1696 ] pamANe kAle Avassae ya saMghADage ya uvagaraNe / matta kAussaggo, jassa ya jogo sapaDivakkho || vR-pramANaM nAma-kati vArAn piNDapAtArthaM gRhapatikuleSu praveSaTavyam ? iti / "kAli "tti kasyAM velAyAM bhikSArthaM nirgantavyam ? / "Avassaga"tti 'AvazyakaM' saMjJA-kAyikIlakSaNaM tasya sodhanaM kRtvA nirgantavyam / "saMghADage "tti saGghATakena sAdhuyugmena nirgantavyaM naikAkinA / "uvagaraNi"tti sarvopakaraNamAdAya bhikSAyAmavataraNIyam / "mattagi"tti mAtrakaM grahItavyam / 'kAussaggo"tti upayoganimittaM kAyotsarga karttavyaH / "jassa ya jogo' tti 'yasya ca ' sacittasyAcittasya vA 'yogaH' sambandho bhaviSyati lAbha ityarthaH tadapyahaM grahISyAmIti bhaNitvA nirgntvym| "sapaDivakkho "tti eSa pramANAdiko dvArakalApaH 'sapratipakSaH' sApavAdo vaktavya iti dvAragAthAsamAsArtha // atha vistarArthamabhidhitsuH pramANadvAraM bhAvayati [bhA. 1697] donni aNunnAyAo, thaiya Avaja mAsiyaM lahuyaM / gurugo ucautthI, cAummAso purekamme // vR-caturthabhaktikasya dvau vArau gocaracaryAmaTitumanujJAtau / atha tRtIyaM vAramaTati tata Apadyate mAsikaM laghukam / atha caturthaM vAraM paryaTati tadA guruko mAsaH / strItvaM sarvatra prAkRtatvAt / atha tRtIyAdIn rAn bhikSArthaM pravizati tato gRhiNaH puraH karma kurvanti tatra catvAro mAsA laghava iti / eSA niryuktigAthA / / athainAmeva bhASyakRd vivRNoti - Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 431 uddezaka : 1, mUlaM-6, [bhA. 1698] [bhA.1698] saimeva u niggamaNaM, cautthabhattissa donni vi aladdhe / savve goyarakAlA, vigiTTachaTTha'TThame bi-tihiM / / vR. 'sakRdeva' ekavArameva nityabhaktikasya bhaktAya vA pAnAya vA nirgamanaM kalpate / caturthabhaktikasyApyutsargataH sakRdeva bhikssaamttituNklpte|ath tadAnIM paryaTatA'pitena paripUrNo bhaktArtho na labdhaH tato'labdhesati tasyadvAvapi gocarakAlAvanujJAtau / uktaJca dazAzrutaskandhekappai cautthabhattiyassa egaM goyarakAlaM gAhAvaikulaM bhattAe vA pANAe vA nikkhamittae vA pvisittevaa| seyanosaMtharijA evaMsekappaiduccaMpigAhAvaikulaM ityaadi| yastu vikRSTabhaktikaH' dazama-dvAdazamAdikSapakastasya sarve'pi gocarakAlAH kalpante / "chaTTha'hame ba-tihiM"ti SaSThabhaktikasya dvayorgocarakAlayoraSTamabhaktikasya tu triSu gocarakAleSu bhikSAmaTituMkalpata iti / / syAnmati kimarthaM SaSThAdibhaktikAnAM vyAdigocarakAlAnAmanujJA? ucyate[bhA.1699] saMkhunA jeNaMtA, dugAichaTThAdinaM tu to kAlo / bhuttanubhutte abalaM, jAyai na ya sIyalaM hoi|| vR- 'saMkSunnAni' saGkucitAni 'yena' kAraNena SaSThAditapasA 'antrANi' pratItAni, tataH SaSThAdibhaktikAnAM dvikAdikaH' gocaradvayAdikaH kaalo'nujnyaatH|apicprthmmekvaarNbhuktstto dvitIyAdi vAramanubhukto bhuktAnubhuktastasya vyAdIn vArAn bhuktavat ityarthaH 'balaM' bhUyo'pi SaSThAdikaraNe sAmarthyamupajAyate / na cetthaM tad bhaktaM zItalaM bhavati, sadyo gRhItatvAt / yadi hyekameva vAraM paryaTatA yad gRhItaM tanmadhyAt kiJcit samuddizya dvitIyAdivArasamuddezanArthaM zeSaM sthApayet tadA tad bhavatyeva zItalam / tacca tasya tapaHkSAmadehasyAkArakamiti kRtvA dvyAdayo gocarakAlA anujJAtA iti ||atrprH prAha-yadyasau SaSThAdibhaktiko yAvanti bhaktAni cchinatti tAvantyekenaiva divasena pUrayati tataH ko nAma guNastasya bhaktacchedanena ? ucyate[bhA.1700] bahudevasiyA battA, egadinenaM tu jai vibhuMjejjA / taha viya caag-titikkhaa-egg-pbhaavnnaaiiyaa|| vR-bahudaivasikAni bhaktAni yadyapyasAvekadinenaiva tuzabdasyaivakArArthatvAt SaSThAdibhaktiko bhaJjIta tathApibhaktacchedane tyAga-titikSaikAgraya-prabhAvanAdayoguNA bhavanti / tyAgonAma-dvyAdIn divasAn yAvat sarvathaiva bhaktArthaparihAraH, titikSA-kSudhAparISahasyAdhisahanam, ekaNyaM tu sUtrArthaparAvartanAdau cittasyAnanyopayuktatA, prabhAvanA nAma-aho ! amISAM zAsanaM vijayate yatredazAstapasvina iti, AdizabdAdanyeSAmapitapaHkarmaNi zraddhAjananam, gRhiNAM vA taddarzanAt pravrajyApratipattiriti / ataH SaSThAdibhaktikasya dvyAdigocarakAlAnujJAnam / nityabhaktikastu yadi dvitIyaM vAraM bhikSArthamavatati mAsalaghu, tRtIyavAraMmAsaguru, caturthaM caturlaghu, paJcamaM caturguru, SaSThaMSaDlaghu, saptamaMSaDguru, aSTamaMchedaH, navamamUlam, dazamamanavasthApyam, ekaadshNvaarNpaaraanycikm| caturthabhaktikAdInAmatidezamAha[bhA.1701] jaha esa ettha vuDDI, oaramANassa dasahi sapadaM ca / sesesu vijaM jujjai, tattha vivaDDI u sohiie| vR- yathA dvitIyAdivAraM bhikSAmavatarataH 'eSA' laghumAsAdArabhya prAyazcittasya vRddhirbhaNitA Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 432 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/6 'dazabhizca dazasaGkhyAkaiH sthAnaiH 'svapadaM pArAJcikaM nityabhaktikasyoktam, tathA 'zeSeSvapi' caturthabhaktikAdiSu 'yat' tRtIyavArAdikaM prAyazcittasthAnaM yujyate 'tatra' tadArabhya 'zodheH' prAyazcittasya vivRddhiH kartavyA / tadyathA-caturthabhaktikastRtIyaM vAraM bhikSAmavatarati mAsalaghu, caturthamAsaguru, paJcamaMcaturlaghu, SaSThaM caturguru, saptamaM SaDlaghu, aSTamaMSaDguru, navamaM chedaH, dazamaM mUlam, ekAdazamanavasthApyam, dvAdazaM vAraM paryaTataH pArAJcikam / evaMSaSThabhaktikasyApi dvAdazaM vAramavatarataH pArAJcikam / yadAha cUrNikRt-chaTThabhattiyassa vi bArasahiM pAvai sapayaM ti / aSTamabhaktikasya tu caturthavArAdArabhya trayodazaM vAraM yAvat paryaTato laghumAsAdikaM paaraanycikaantmiti| gataM pramANadvAram / atha kAladvAram-kasmin kAle bhikSArthaM nirgantavyam ? ucyate-yaH kSapako bAlo vRddho vA paryuSitena prathamAlikAM kartukAmaH sa sUtrapauruSIM kRtvA nirgacchati / atha tAvatI velAMna pratipAlayituM kSamaH tato'rddhapauruSyAM nirgacchati / yadyatiprabhAte paryaTati tadA mAsalaghu, bhadraka-prAntakRtAzca doSA bhavanti / tatrasAdhuratiprabhAta eva kasyApi gRhaM gatvA bhikSAyAcitavAn, saca gRhapatirbhadrakaH suptAviratikAmutthApayet tatastasyAmutthitAyAmadhikaraNaM pravartitaM bhavet / yastu prAnto bhavati sa brUyAt-kimunmatto vartase yadevamatiprabhAte paryaTasi ? sukharAtrikaM vA praSTuM samAyAsIH? iti / yadvA ko'pinAmAntaraMprasthitaHprathamamevataMsAdhuMdRSTavAapazakunaMmanyamAnaH pradveSaM yAyAt, pradviSTazcAhananAdi kuryAt / athaitaddoSabhayAdatikrAntAyAM velAyAmaTati tadA'pi mAsalaghu, "akAle carasI bhikkhU" ityAdigAthoktAzca doSAH / evamuSNasyApi bhaktasyAprApte atikrAnte vA eta eva doSA mantavyAH // gtNkaaldvaarm|athaavshykdvaarm-ydyaavshykmvishodhynirgcchtitdaamaaslghuaajnyaadyshc doSA virAdhanAca prvcnaadiinaam|tdythaa-bhikssaamtttHsNjnyaasmaagcchet tatoyadhuigrAhitapAtrakaH pAnakaM vA vinA vyutsajati tadA pravacanavirAdhanA-aho ! azucayo'mI / athaitadoSabhayAna vyutsRjati tata AtmavirAdhanA / atha pratizrayamAgatya pAnakaM gRhItvA saMjJAbhUmau vrajati tato deza-kAle sphiTite sati bhikSAmalabhamAna eSaNAM prerayet, tataH saMyamavirAdhanA / yata evamata AvazyakaM zodhayitvA nirgantavyam / gatamAvazyakadvAram / atha saGghATakadvAraMbhASyakRdeva vyAkhyAnayati[bhA.1702] egAniyassa dosA, sANe itthI taheva paDinIe / bhikkhavisohi mahavvaya, tamhA sabiijjae gamaNaM / / vR-yadyekAkI paryaTati tadA mAsalaghu / ete ca doSAH-sa ekAkI yadi bhikSAM zodhayati tadA pRSThataH zvAnaH samAgatya taMdazet / athazvAnamavalokate tata eSaNAMna rkssti|tmekaakinN 6STavA kAcitproSitabhartRkA vidhavA vAstrI bahiH pracAramalabhamAnA dvAraM pidhAyataMgRhNIyAt / pratyanIko vAtamekAkinaM dRSTavA prAntApanAdi kuryAt / 'bhikSAvizodhi' iti ekAkI yadi triSu gRheSu bhikSAM dIyamAnAM gRhNAti tata eSaNAyAmazuddhirbhavati / athaikatraiva gRhe gRhNAti tata itarayordAyakayoH pradveSo bhavet / dvayostu nirgatayoreka ekatra bhikSAmAdadAna evopayogaM dadAti, dvitIyastu zeSagRhadvayAdAnIyamAnaMbhikSAdvayamapi samyagupayukre |mhaavrtaanivaaekaakii virAdhayet / tathAhi Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 433 uddezaka : 1, mUlaM-6, [bhA. 1702] ekAkI nizaGkratvAdapkAyamapyApibet 1 kuNTala-viNTalAdi vA prayuJjIta 2 hiraNyAdikaM vA vikSiptaM gurukarmatayA stenayet 3 aviratikAM vA rUpavatI dRSTavA samudIrNamohatayA pratiseveta 4 bhaikSeNa vA samaM patitaM suvarNAdi gRhNIyAd 5 iti / yata ete doSAstasmAt sadvitIyena gamanaM kartavyam, saGghATakenetyarthaH / sa punarekAkI kaiH kAraNaiH saGghATikaM na gRhNAti? iti ucyate[bhA.1703] gAravie kAhIe, mAille alasa luddha niddhamme / dullaha attAhiTThiya, amaNune yA asNghaaddo|| vR-'gauraviko nAma' 'labdhisampanno'ham' ityevaM garvopetaH / atra ceyaM bhAvanA-saGghATake yo ratnAdhikaH so'labdhimAn avamaratnAdhikastulabdhisampannaH tato'sAvagraNIbhUya bhikSAmutpAdayati, pratizrayamAgatayozca tayo ratnAdhiko maNDalIsthavireNa bhaNyate-'jyeSThArya ! muJca pratigraham' tato'vamaratnAdhikaH svalabdhirvitazcintayet-'mayA svalabdhisAmathyernedaM bhakta-pAnamutpAditam, idAnImasya ratnAdhikaH prabhurabhU yenAsya pArzve pratigraho yAcyate' iti kaSAyitaH sannekAkitvaM pratipadyate / "kAhIe"tti kathAbhizcaratIti 'kAthikaH' kathAkathanaikaniSThaH, sa gocaraM praviSTaH kathAH kathayan dvitIyena sAdhunA gurvAdibhirvA vAryamANo'pi noparamate tata ekAkI bhavati / 'mAyAvAn' bhadrakaM bhadrakaM bhuktvA shessmaanynnekaakiijaayte| alasaH' ciragocaracaryAbhramaNabhagnaH sannekAkI paryaTati / 'lubdhastu' dadhi-dugdhAdikA vikRtIvabhASyamANaH pRthagevATati / 'nirddharmA punaH' aneSaNIyaM jighArekatvaM pratipadyate / "dullaha"tti durlabhabhaikSe kAle ekatvamupasampadyate / 'attAhiTThiya' tti AtmArthikaH-AtmalabdhikaH saH 'svalabdhisAmathyernaivotpAditamahaM gRhNAmi' ityekAkI bhavati / 'amanojJo nAma' sarveSAmapyaniSTaH kalahakArakatvAd asAvapyekAkI paryaTatIti / etaiH kAraNaiH 'asaGghATaH' saGghATako na bhavati / / athaiteSAmekAkitvapratyayaM prAyazcittamAha[bhA.1704] lahuyA yadosu guruo, ataiae caugurU ya pNcme| sesANa mAsalahuo, jaM vA AvajaI jattha / / vR-'dvayoH' gauravika-kAthikayozcatvAro laghavaH / 'tRtIyakasya' mAyAvato guruko mAsaH / 'paJcamasya' lubdhasya catvAro catvAro guravaH / zeSANAm' alasa-nirdharmAdInAM mAsalaghu / 'yad vA' saMyamavirAdhanAdikaM yatrApadyate tanniSpannaM tatra prAyazcittam / / gataM saGghATakadvAram / athopkrnndvaarm-srvmpyupkrnnmaadaaybhikssaayaamttitvym|ydi sarvopakaraNaMnagRhNAtitadAmAsalaghu, uphadhiniSpannaM vA / tathA teSAM bhikSAmaTituMgatAnAM sa pratizrayasthApita upiragnikAyena dahyeta, daNDikakSobho mAlavastenakSobho vA teSAM bhikSAmaTatAM sahasA samApatita iti kRtvA tata eva te palAyitAH, tota yadupadhiM vinA tRNagrahaNAdi kuryu tanniSpannaM prAyazcittamiti / gatamupakaraNadvAram / atha mAtrakadvAraM vyAkhyAyate-mAtrakamagRhItvA nirgacchati mAsalaghu / AryAdInAM prAyogyaM mAtrakaM vinA kutra gRhNAtu ? / yadi na gRhNAti tadA yat te anAgADhamAgADhaM vA paritApyantetanniSpannam / atha te anta-prAntaM samuddizeyuH tato glAnyAdayo doSAH / durlabhadravyasya vAghRtAdestaddivasaMlAbhojAtaH, yadi mAtrakaMnAstIti kRtvA tanna gRhnnaatitdaamaaslghu|sNsktbhkt[18/28 Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 434 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/6 pAnaM vA mAtrakaM vinA kva zodhayatu? / yadi mAtrakamabhaviSyat tatastatra zodhayitvA pariSThApayet pratigrahe prkssipedvaa| yat evamataH krttvyNmaatrkgrhnnm||gtNmaatrkdvaarm|ath kAyotsargadvAramkAyotsargamakRtvA vrajatimAsalaghu / doSAzcAtra-kazcidyogapratipannastasya taddivasamAcAmlam, sa copayogakAyotsargamakRtvA gato dannaH karambaMgRhItvA samAyAtaH, pazcAdaparaiH sAdhubhistasyAcamlaM smAritam tataH kAyotsargaM kRtvA nirgacchet / tatraca kAyotsarge cintayet-yathA adya kiM me AcAmlam ? uta nirvikRtikam? utAho abhaktArtham ? AhozcidekAzanakam ? iti / itthamupayogaM dattvA pratyAkhyAnAnugaNamevAhAraM gRhNAti // gataM kAyotsargadvAram / atha yasya ca yoga iti dvAram-yasya-vastra-pAtra-zaikSAderyogaH-sambandho bhaviSyati tadapi grahISyAmIti yadi na bhaNati tadA'pi mAsalaghu / vastra-pAtrAdikaM ca grahItuM na kalpate / / atha sapratipakSa iti dvAram-eSa dvArakalApaH sapratipakSaH-sApavAdo mantavyaH / tadyathAAcAryAdyarthaM bahUnapi vArAn pravizet / prathama-dvitIyaparISahapIDito yadyapyataprabhAtaM tadA'pi nirgacchet, yatra ca mAnuSANi vibuddhAni tatragatvA dharmalAbhayet, glAna-prAghUrNakAdInAM hetoratikrAnte'pi nirgacchet |anaabhogtoglaanaadissuvaa kAryeSuvyApRtaH sannAvazyakamapyavizodhya nirgacchet / nirgatazca saMjJayA bAdhyamAno yadi pratizrayaH pratyAsannastato nivartate / atha dUre tato yadikAlonapUryate tadAtayorekaH pAtrakANidhArayati itaraH sNjnyaaNvyutsRjti|athsaagaarikaasttr pazyanti tataH samanojJAnAM pratizrayaM gatvA vyutsRjati / tadabhAve amanojJAnAM saMvignAnAm / teSAmalAbhepArzvasthAdInAm / tessaampybhaavesaaruupikaannaam|tdsttvesiddhputrkaannaam|tessaampraaptau zrAvakANAM vaidyasya vA gRhe / eteSAmabhAve rAjamArge gRhadvayamadhyabhAge vA gRhasthasatke vA avagrahe kAyikIvarjaM vyutsRjati / tato yadyasau gRhapatistAM saMjJAM tyAjayati tadA rAjakule vyavahAro labhyate / yathA trayaH zalyA mahArAja!, asmin dehe prtisstthitaaH| ___ vAyu-mUtra-purISANAM, prAptaM vegaMna dhArayet / / tathA saGghATakaM vinA'pi nirgacchet / katham ? iti ced ucyateyadi durbhikSe ciramapyaTitvA paryAptaM labhyate tato dvAveva paryaTatAM na punarekAkI / atha dvayorapyekaiva bhikSA labhyate na ca kAlaH pUryate tata eko'pi paryaTet / yadi sarve'pi khaggUDatvAdAtmalabdhikA bhavanti tadA pratiSeddhavyAH / atha ko'pi priyadharmA mAtRsthAnavirahita AtmalabdhikatvaM pratipadyate tataH so'nujJAtavyaH / yaH punaramanojJaH sa anyAnyaiH sAdhubhi samaM saMyojya preSyate / yadi sarve'pi necchanti tataH parityajanIyo'sau / atha sa evaikaH kalahakaraNalakSaNastasya doSaH apare nirlobhatvAdayo bahavo guNA eSaNAzuddhau cAtIva dRDhatA tato na parityaktavya iti / yatra zvAna-gavAdayo duSTA bhavanti tadgRhaM yadyamAnabhogataH praviSTastataH kuDya-kaTanizrayA tiSThati, daNDakena vA tAn vArayati / yadi kAcidaviratikA tamupasargayet tato dharmakathA krtvyaa| tayA yadhupazAmyati tataH sundaram, no cedabhighAtavyam-etAni vratAni gurusamIpe sthApayitvA samAgacchAmIti / yadi pratyanIkagRhamanAbhogataH praviSTastato mahatA zabdena tathA bolaM karoti yathA bhUyA~lloko milati / trayANAM gRhANAMmadhye sthitaH sanupayogaM kRtvA bhikSAM gRhNIyAt / paJcAnAmapi mahAvratAnAmatikrama For Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM-6, [bhA. 1704] 435 mahatA prayatnena pariharet / sarvopakaraNamapi stena-pratyanIkAdyupadravabhayAd vRddhatvAdadhunotthiglAnatvAdvA na gRhNIyAt / iyat punaravazyameva grahItavyam-pAtrabhANDakaM colapaTTako rajoharaNaM mukhavastrikA ceti / mAtrakamapyanAbhogAdinA na gRhNIyAt / kAyotsargAdInyapi glAnAdikAryeSu tvaramANo na kuryAditi / uktaM sapratipakSadvAram / taduktau ca gataMbhikSAdvAram / atha kalpakaraNadvAramabhidhitsurAha[bhA.1705] bhANassa kappakaraNe, alevaDe nasthi kiMci kAyavvaM / tamhA levakaDassa u, kAyavvA maggaNA hoi|| vR-bhAjanasya kalpakaraNe cintyamAne yadalapakRtaM dravyaM tad yatra prakSiptaM tasya bhAjanasya na kiJcit kartavyam, kalpo na vidheya ityarthaH / lepakRtabhAjanasya tvavazyaM kalpo dAtavya ityato lepakRtasya mArgaNA kartavyA, kIzaM lepakRtam ? alepakRtaM vA? iti cintanIyamityarthaH // tatrAlepakRtAni tAvadAha[bhA.1706] kuMjasiNa-cAulode, sNstttthaa-''yaam-ktttthmuulrse| kaMjiyakaDhie loNe, kuTTA pijjA ya nittuppaa|| vR-kAjikam-AranAlam, uSNodakam-udvattatridaNDam, "cAulodagaM" tanduladhAvanam, saMsRSTaM nAma-gorasasaMsRSTe bhAjane prakSiptaM sadyadudakaMgorasarasena pariNAmitam, 'AyAmam' avazrAvaNam, "kaTThamUlarase" tti kASThamUlaM-caNaka-cavalAdikaM dvidalaM tadIyena rasena yat pariNAmitaM tat kASThamUlarasaM nAma pAnakam, tathA yat kAJjikakkathitam, "loNi"tti salavaNam, yAca "kuTTA" ciJcinikA, 'peyA ca' pratItA 'nistuppA' acoppaDA avagghAritA vA // tathA [bhA.1707] kaMjiya-udagavilevI, odaNa kummAsa sattue piddhe| maMDaga samiussinne, kaMjiyapatte alevkdde|| vR-vilepikA dvividhA-ekA kAJjikavilepikA, dvitiiyaaudkvilepikaa| 'odanaH' tandulAdi bhaktam, 'kulmASAH' uDadA rAjamASAvA, 'saktavaH' bhraSTayavakSodarUpAH, 'piSTaM' mudgAdicUrNam, 'maNDakAH' kaNikkAmayAH, 'samitaM' aTTakaH, 'utsvintram' uNDerakAdi, kAJjikapatraM' kAJcikena bASpitaM araNikAdizAkam / etAni kAJcikAdInyalepakRtAni mantavyAni / / atha lepakRtAni nirUpayati[bhA.1708] vigaI vigaiavayavA, avigaipiMDarasaehi jaM mIsaM / gula-dahi-tellAvayave, vigaDammi ya sesaesuMca // vR-dadhi-dugdha-ghRtAdikA yA vikRtayo ye ca vikRtInAmavayavAH-manthuprabhRtastairyad mizraM yaccAvikRtirUpaiH piNDarasaiH-khajUrAdibhirmiyaM etat sarvamapi lepakRtamiti prakramaH / atra ca guDadadhi-tailAnAM ye'vayavAH yazca vikaTe' madye'vayavaH 'zeSeSuca' ghRtAdiSuye'vayavAste kecid vikRtayaH keciccAvikRtayaH prtipttvyaaH|| athainAmeva niyuktigAthAM vivRNoti[bhA.1709] dahiavayavo umaMthU, vigaI takaM na hoi vigaI u / khIraMtu niravayavaM, nvniiogaahimaacev|| vR-daghnaH sambandhIyomanthuiti nAmnA prasiddho'vayavaH sa vikRti| yattutakaMtaddadhyavayavarU Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 436 bRhatkalpa-chedasUtram - 1-1/6 pamapi vikRtirna bhavati / 'kSIraM tu' dugdhaM punaH 'niravayavam' avayavarahitam, navanItaM prakSaNam avagAhimaM-pakvAnnam ete api niravayave, etadviSayANAmavayavAnAM pRthagavyavahriyamANatvAditi / / [ bhA. 1710] ghayaghaTTo puna vigaI, vIsaMdaNa mo ya kei icchaMti / tella-gulANa avigaI, sUmAliya-khaMDamAINi // vR- 'ghRtaghaTTaH punaH' ghRtasya sambandhI yaH kiTTo mahiyADukamityarthaH sa vikRtirvyavahiyate / vispandanaM nAma - arddhanirdagdhaghRtamadhyakSiptatandulaniSpannam / uktaJca paJcavastukaTIkAyAm-vIsaMdaNaM addhaniddaDhaghayamajjhachUDhataMdulaniSpannaM ti / "mo" iti pAdapUraNe / cazabdo'pizabdArthe / vispandanamapi kecid vikRtimicchanti na punarvayam / yadAha cUrNikRt - amhANaM puma vIsaMdaNaM avigai tti / tailagulayoryathAkramaM yAni sukumArikA - khaNDAdIni tAni 'avikRti' vikRtirna bhavatItyarthaH / sukumArikA - tailakiTTavizeSaH, khaNDaH pratItaH, AdizabdAt zarkarA-matsyaNDikadiparigrahaH / / [bhA. 1711] mahuNo mayaNamavigaI, kholo majjassa poggale piuDaM / rasao puna tadavayavo, so puna niyamA bhave vigaI // vR- 'madhunaH mAkSikAdibhedabhinnasyAvayavo yad madanaM tadavikRti / madyasya yaH 'kholaH" kiTTavizeSaH so'pi na vikRti / pudgalasya yat 'piTakam' ujjham asthi vA tadapyavikRti / 'rasakaH punaH' vasA medazca yastasya - pudgasyAvayavaH sa punarniyamAd bhaved vikRtiH // atha piNDarasapadaM vyAkhyAnayati [bhA. 1712] aMbADa-kavi, muddIyA mAuliMga kayale ya / khajUra - nAliere, kole ciMcA ya bodhavvA // vR- AmraM AmrAtakaM kapitthaM 'mudrikA' drAkSA 'mAtuliGgaM' bIjapUrakaM "kayalaM" kadalIphalaM 'kharjUraM nAlikeram' ubhayamapi suprasiddhaM 'kolaH' badaracUrNaM 'ciJcA' amlikA cazabdAdanyAnyapyevaMvidhAni piNDarasadravyANi boddhavyAni / etAni ca vikRtayo na bhavanti // yata AhakhajUra - muddiyA- dADimANa pIlucchu- ciMcamAINaM / piMDarasa na vigaIo, niyamA puna hoMti levADA / / [bhA. 1713] vR- kharjUra-mudrikA - dADimAnAM pIlu ikSu-ciJcAdInAM ca sambandhinau yau piNDarasau tau 'avikRtI' vikRtI na bhavataH, niyamAt punarlepakRtau bhavata iti / uktAni lepakRtAni / lepakRtaiH saMsRSTasya bhAjanasya kalpaH karaNIyaH / yadi punarasya bhAjanasya lepaH sphaTito bhavati tataH kalpatraye kRte 'pi lepakRtameva tad mantavyam / atastaddoSaparihArArthamAha [bhA. 1714] kuTTimatalasaMkAso, bhisiNIpukkhalapalAsasariso vA / sAmAsa dhuvaNa sukkhAvaNA ya suhamerise hoMti / / vR- yathA kuTTimatalaMnimnonnamatapradezarahitaM sarvataH samameva bhavate evaM pAtrakasya lepo'pi kuTTimatalasaGkrAzaH sarvataH sama eva karttavyaH / tathA bisinI padminI syA yat puSkalaM vistIrNaM palAzaM-patraM tatra patitaM jalaM yathA nAvatiSThate evaM yatra sUkSmasikthAdyavayavA lagnA api na sthitiM kurvanti sa bisinIpuSkalapalAzasadRzaH / Ize lepe pAtrasay samAsa-dhAvana - zoSaNAH sukhameva karttu zakyante / sam iti samyak pravacanoktena vidhinA AGa iti maryAdayA pAtrakalepamavadhIkRtya Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM-6, [bhA. 1714] 437 yad asanaM-sikthAdyavayavAnAmapanayanaMsa samAsaH, saMlekhanakalpa ityarthaH / dhaavnN-klptryprdaanm| zoSaNaM-sikkhAdyavayavAnAmapanayanaMsasamAsaH, saMlekhanakalpa ityrthH|dhaavnN-klptryprdaanm / shossnn-udvaapnm| aparazcAyaM guNa Ize pAtre bhavati__ ego sAharukkhamUle smusii|tenn sAhuNA disAlogokao, napuna uvarimArUDhodhijjAio divo / teNa so sAha darajimio divo / tAhe so oarittA gAmamaigao / tacchaNeNa siTuM gAmillayANaM / teNapuna sAhuNA so oaraMto dittttho|taahe so bhagavaMdavadavassa Autto samuhisiuM tahA saMlihai jahA najjai dhoyaM piva pattaM / pacchA so bhagavaM muhapottiyAe muhaM piheUNa paDhaMto acchaite AgayA picchaMti sAhuM uvasaMtaM kao eha ? ,katto bhikkhaM ghiyN?| tao bhaNai-na tAva hiNDAmi, kiM velA jAyA? te annamannassa muhaM ploiNti|taahe dhijAiobhaNai-mae diTTho, paloeha se bhAyaNaM ti / picchAmo bhAyaNaM / tenaM dAiyaM / tAhe te daTThaNa bhaNaMti-tumaMsi pAvo marugo tti / / amumevArthaM bhaassykRdaah-|| [bhA.1715] Autto so bhagavaM, cokkhaM suiyaM ca taM kayaM pattaM / nissIla-nivvayANaM, pattassa ya dAyaNA bhnniyaa| kR-sa bhagavAntaMdhigjAtIyaM vRkSAdavatarantaM dRSTavA 'AyuktaH'pravanacamAlinyarakSaNAya prayalaparo bbhuuv|tsten saMlekhanAkalpakaramenacokkhaMzucikaMcakRtaMtatpAtrakam / tatazcanizIlanivratAnAM ca teSAM grAmeyakANAM pAtrakasya 'darzanA' 'nirIkSadhvamidaM yadi bhavatAmetaddarzane kautukamasti' ityevaMlakSaNA bhnnitaa|| [bhA.1716] obhAmio u maruo, patto sAhU jasaMca kittiM c| pacchAiA ya dosA, vano ya pabhAvio tahiyaM // kRpAtrecadarzitetaiH 'marukaH' digjaatiiyo'pbhraajitH| yathA-dhigbhavantamasaddoSoddhoSaNakAriNaM guNiSu matsariNamiti / sAdhuzca prAptaH 'yazazca' mithyASTimAnamardanaparAkramasamutthaM 'kIrti ca' zucisamAcArarUpasukRtaprabhavAm / pracchAditAzca doSAH pAnakena vinA tumbakeSu vA bhojanakaraNasamutthAH / varNazca prabhAvitaH pravacanasya tatrAvasare tena bhagavatA / eSa guNaH zobhanalepaliptasya pAtrasyeti ||ath yeSu dravyeSu kalpakaraNamavazyaM karttavyaM tAni darzayati[bhA.1717] levADa vigai gorasa, kaDhie piMDarasa jahanna ubbhjjii| eesiM kAyavvaM, akaraNe gurugAya aannaaii|| vR- etAni dravyANi lepakRtAni / tadyathA-'vikRtayaH' dadhi-dugdhAdikAH, 'gorasaM' takrAdi, 'kathitaM' tImanAdi, 'piNDarasAH' khajUrAdayo yAvajjaghanyataH "ubmajjitti kodrvjaaulkm| 'eteSAM' lepakRtAnAM kalpakaraNaM kartavyam / yadi na karoti tadA catvAro gurukAH, AjJAdayazca doSAH, virAdhanA ca saMyamAdiviSayA // tAmeva bhAvayati[bhA.1718] saMcayapasaMgadosA, nisimattaM levakucchaNamagaMdhaM / davvaviNAsuDDAdI, avanna saMsajjaNA''hAre // vR-lepakRtapAtrakasya kalpe'kriyamANe yaH saJcayaH-sUkSmasikthAdyavayavaparivAsanarUpastasya prasaGgena doSA ete bhaveyuH-nizibhaktaMpratisevitaM bhavati / lepasya ca kothanaM-pUtibhavanam / tatazca Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 438 bRhatkalpa-chedasUtram -1-116 'agandhaM' naJaH kutsArthatvAdatIvadurgandhi bhAjanaM bhavati / tAze ca bhAjane gRhItasya dravyasya odanAdervinAzo bhvti| tasmin bhuJAnasya ca virasagandhAdhrANata UddharvAdIni bhvnti| Urddhavamanam, AdizabdAdarocaka-mAndyAdiparigrahaH / 'avarNazca' pravacanasyoDDAho bhavati / tathAhiloko bhikSAM dadAno durgandhi bhAjanaM dRSTavA garhate-IzA evaite azucayaH pApopahatA iti / "saMsajjaNA''hAre "ttidurgandhinA''hArepanaka-kunthuprabhRtayaHprANinaH sNsjeyuH| yata evamataH[bhA.1719] levakaDe kAyavvaM, paravayaNe tinni vAra gaMtavvaM / evaM appA ya paro, ya pavayaNaM hoti cttaaiN|| vR-lepakRtabhAje kartavya kalpakaraNam / atra paraH-prerakastasya vacane trIn vArAn kalpaprAyogyapAnakagrahaNArthaM gRhapatigRhe gantavyamiti / sUrirAha-evaM kriyamANe AtmA ca parazca pravacanaM ca bhavanti parityaktAnIti niyuktigAthAsamAsArtha / / athainAmeva vivarISurAha[bhA.1720] goula virUvasaMkhaDi, alaMbhe sAdhAraNaMca savvesi / gahiyaM saMtI ya tahiM, takkucchurasAdi laggaTThA // vR-gacche sAdhavaH subahavo bhaveyuH, taizca bhikSAM hiNDamAnairgokule dugdha-dadhyAdIni prAcuryeNa labdhAni, 'virUpAyAMvA' anekabhakSya-bhojyaprakArAyAMsaGkhaDyAmutkRSTamazanAdidravyaM labhyeta, taizca sAdhubhiH 'alAbhe' anyatra tathAvidhasya durlabhadravyasyAsamprAptau sarveSAM sAdhAraNamupaSTambhakArakamidamitimatvAsarvANyapi bhaktabhAjanAnibhRtvApAnakapratigraheSvapi gRhiitm|ttHprtishrymaagtaa yAvat pAnakena vinA na zakyate samuddeSTum, AhArasya galake vilaganAt, tataH kiM kartavyam ? ityAha-santi ca tatra takrekSurasAdIni, AdizabdAd dugdhAdIni ca, tAnyapAntarAle Apibet / kimartham? ityAha-"lagga?"ttilaganaMlagnam, bhAvektapratyayaH,AhArasya galake vilaganamuttUhaNaM kathaM bhAjanAni kalpayitavyAni? ityucyate[bhA.1721] maMDalitakkI khamae, gurubhANeNaM va AnayaMti dvN| aparIbhoga'tiritte, lahuo'nAjIvibhANe ya / / vR-yaH kSapakaH "maNDalitakkI" maNDalyupajIvakastasya bhAjanena gurUNAM bhAjanena vA 'dravaM' pAnakamAnayanti / athAparibhogyeSu bhAjaneSu bhAjaneSu 'atirikte vA' nandIbhAjane maNDalyanupajIvikSapakabhAjane vAdravamAnayanti tadA laghuko maasH||ath "paravacanetrInvArAn gantavyam" iti padaM vyAkhyAnayati[bhA.1722] bhaNai jai esa doso, to AimakappamANa saMlihiuM / annesi tadaM dAuM, to gacchai biiya-taiyANaM / / vR-'bhaNati' paraHprerayati-yadyeSaH 'doSa-' prAyazcittApattilakSaNastato'haM vidhiMbhaNAmi-pratigrahaM saMlikhya tata ekAkI gRhapatigRhe pravizya 'AdimakalpamAna' yAvatA sarvasAdhubhirAdimaH kalpaH kriyate tAvanmAtraM dravaM gRhItvA'nyeSAM sAdhUnAM 'tat' pAnakaM dattvA tataH svayaM prathamakalpaM karotu / kRtvAcatato gacchatidvitIya-tRtIyayoH kalpayoH / idamuktaM bhavati-dvitIyakalpakaraNArthaM dvitIyaM vAraM tatra gRhe pravizya tAvanmAtraM dravaM gRhItvA prAgvadanyasAdhUnAM dattvA dvitIyakalpaM karotu, tataH tRtIyaM vAraM bhUyaH pravizyatAvanmAtraM gRhItvA tathaiva tRtIyaM kalpaM kRtvA yAvanmAtreNa zeSabhAjanAni Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 439 uddezaka : 1, mUlaM-6, [bhA. 1722] dhAvyante saMjJAbhUmIpAnakaM ca bhavati tAvanmAtraM gRhItvA smaayaatu|| AcArya prAha-evaMkurvatA AtmA ca parazcapravacanaM ca parityaktAni bhavanti / tatrAtmA kathaM tyakto bhavati? ityucyate[bhA.1723] saMdasaNena bahuso, saMlAva-'nurAga-keli aaubhyaa| deMtI nukaMjiyaM guM, jaissa iTTo ttiya bhaNaMti / / vR-tasyaikAkino bhUyo bhUyastadgRhaM pravizato yA'sau kAJjikadAtrI aviratikA tasyAH sambandhinA bahuzaH sandarzanena saMlApA-'nurAga-keliprabhRtaya AtmobhayasamutthA doSA bhaveyuH / saMlApaH-saGkathA, anurAgaH-sandarzanena saMlApA-'nurAga-keliprabhRtayaAtmobhayasamutthA doSA bhveyuH| saMlApaH-saGkathA, anurAgaH-parasparamAtyantikI prIti, keli-parihAsaH / tathA yadyeSa pravrajitakaH punaH punareti yAti ca tat kimasya 'dadatI' pAnakadAyikA iSTA ? uta kAzcikam ? ityevamagAriNastamuddizya bhaNanti / nuzabda ubhayatrApi vitrke|| pravacanaM yathA parityaktaM bhavati tathA darzayati[bhA.1724] AyaparobhayadosA, cutth-tenntttthsNknnaanniie| doccaM Nu cArio guM, kareiAyaTTha ghnnaaii|| vR-'AtmaparobhayadoSAH' AtmanaH-svasmAtrasyAH-kAJcikadAyikAyAstadubhayasmAcca ete doSA bhveyuH| tadyathA-caturthe-caturthAzravadvAraviSayAstainArthaviSayAcazaGkA tasyA skainijakaiH kriyte| yathA-'nuH' iti vitarke, kimeSa pravrajitakaH,kasyApyubhAmakasya maithunadautyaM karotiyadevamAyAti yAti ca? yadvA cAriko bhUtvA caurANAM herikatAM kartumitthamAyAti? yadvA AtmArthamevAyamitthaM karoti ? svayameva maithunArthI hartukAmo vetyarthaH / itthaM zaGkramAnAste tasya sAdhorgrahaNA''karSaNAdIni kuryu|ttHprvcnN parityaktaM bhavati ||prH kathaM parityakto bhavati? ityucyate[bhA.1725] giNhaMti sijjhiyAo, cidaM jAuga savattiNIo a| suttattheparihANI, niggamaNe sohivuDDI ya / / vR- gRhNanti 'chidraM' dUSaNaM kAJjikadAyikAyAH, kAH ? ityAha-'sijjhikAH' sahavAsinyaH, prAtivezmikastriya ityarthaH, "jAuga"tti 'yAtaraH' jyeSTha-devarajAyAH 'sapatyaH' pratItAH, yathAyadeSa saMyato bhUyo bhUyaH samAyAti tad nUnamasyA ayamudrAmaka iti / tato yadA tayA sahAsaGkhaDamupajAyate tadA tat prAgvikalpitaM dUSaNaM sAkSAt tatpateH purata udgiranti / tathA sUtrArthaviSayA parihANi punaH punargacchato bhavi / "niggamaNe sohivuDDI ya"tti trIn caturo vA vArAn nirgamane zodhivRddhizca tathaiva draSTavyA yathA bhikSAdvAre prAguktam / yata ete doSA ato naikAkinA bhUyo bhUyo gantavyam / / kathaM punastarhi gantavyam ? ityAha[bhA.1726] saMghADaeNa ego, khamae biiyapaya vuddddmaainne| puvbuddhi (ddi)ena karaNaM, tassa va asaI ya ussitte / / vR-saGghATakena bhAvitakuleSu pravizya pAnakaM grahItavyam / dvitIyapade eko'pi yaHkSapako vRddho vA azaGkanIyaH sa AkIrNeSu bhAvitakuleSu pAnakaM gRhNAti / tacca pAnakaM yat pUrvameva Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 440 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/6 sauvIriNyAuda taM-pRthak sthApitaM tena kalpakaraNaM karttavyam / 'tasya vA' pUrvoda tasya 'asati' abhAve utsecanamusiktaM tadapi kArApaNIyam / eSA purAtanagAthA / / athainAmeva bhASyakR vivRNoti[bhA.1727] bhAvitakulesudhovitu bhAyaNe AnayaMti sesaTThA / tavihakulANa asaI, aparIbhogAdisujayaMti // vR-bhAvitakulAni nAma-yeSu pUrvoktAH zaGkAdayo doSA na syusteSu gatvA gRhasthabhAjane maNDalyupajIvikSapakabhAjane gurubhAjanevA dravaMgRhItvA svakIyabhAjanAni dhautvAzeSANAMbhAjanAnAM dhAvanArthaM saMjJAbhUmigatAnAmAcamanArthaMcAparamapi paankmaanynti| tadvidhAnAM bhAvitakulAnAm 'asati' abhAve aparibhogyAdiSu yatante, aparibhogyAni nAma avyApAryamANabhAjanAni teSu, AdigrahaNAmaNDalyanupajIvinaHkSapakasya bhAjaneSunandIbhAjanevA, dravaM gRhItvA saMsRSTabhAjanAnAM kalpaM kurvanti / tacca pAnakaMpUrvotsiktameva gRhnnnti||nnuydi sauvIriNImudRtya dIyamAnaM gRhNanti tataH ko doSaH syAt ? ucyate[bhA.1728] oattaMtammi vaho, pAnAnaM teNa puvvaussittaM / asatI vussiMcaNie, jaMpekkhai vA asaMsattaM / / vR- "oyattaMtammi"tti prAkRtatvAt puMstvanirdezaH, sauvIriNyAm 'udvaya'mAnAyAm' utpaTyamAnAyAM ye tatra sauvIragandhena kaMsArikAdayaH prANajAtIyA AyAtAH santi teSAM bAdhA bhavati, tenaakaarnnenpuurvotsiktNgrhiitvym|athnaasti pUrvotsiktaMtatastasyAsatiusiJcanikayA utsiJcApya yatanayA gRhNanti / atha nAstyutsiJcanikA tato yat pArzva prANibhirasaMsaktaM prekSante tenodvartya gRhibhAjanaM prAtihArikaM yAcitvA tatra dravaM gRhItvA bhAjanAni kalpayanti / / Aha ca[bhA.1729] gihisaMti bhANa pehiya, kayakappA sesagaMdavaM ghettuM / dhoaNa-piyaNassaTThA, aha thovaM giNhae annaM / / vR- gRhisatkaM bhAjanaM pratyupekSya yadi nirjIvaM bhavati tadA tatra dravaM gRhItvA 'kRtakalpAH' svakIyabhAjanAni kalpayitvA zeSaM dravamanyeSAM bhAjanAnAM dhAvanArthaM bhuktottarakAlaM ca pAnArtham upalakSaNatvAt saMjJAbhUmigamanArthaM ca gRhItvA samAyAnti / atha tatra stokameva dravaM labdhaM tato yAvatA paryAptaM bhavati tAvadanyadapareSu gRheSu gRhNanti / / atha "ego khamae biiyapaya vuDDamAinne" tti padaM vyAkhyAnayati[bhA.1730] jA bhuMjitA velA, phiTTai to khamaga therao vaa''nne| taruNo vana nAyasIlo, niiyllg-bhaaviyaadiisu|| vR-"jA bhuMjai"ttiprAkRtatvAdekavacanena nirdezaH, yAvadvA sAdhavo bhuJjate tAvat pAnakasya velA "phiTTati" vyatikrAmati tataH 'kSapakaH" uphavAsikAH 'sthaviro vA' vRddho'zaGkranIya iti kRtvA kalpakaraNArthamekAkyapi "Ane" tti pAnakamAnayet / taruNo vA yaH 'jJAtazIlaH' dRDhadharmA nirvikArazca sa ekAkyapi nijakAnAM-mAtR-pitRpakSIyasvajanAnAM kuleSu bhAvitakuleSu vA AdizabdAdanyeSvapi tathAvidhakuleSu pravizya pAnakaM gRhNIyAt / / athAtraiva kalpakaraNadvAre vidhyantaraM bibhaNiSuragAthAmAha Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH 1, mUlaM-6, [bhA. 1731] 441 [bhA.1731] biiyapaya moya gurugA, ThANa nisIyaNa tuyaTTa dharaNaM vA / gobbarapuMchaNa ThavaNA, dhovaNa chaThe ya dvvaaii| vR-'dvitIyapade' apavAdAkhye sAdhavojikAMgatA bhaveyuH, tatra capAnakaM na labdhamiti kRtvA yadi pAtraM 'mokena' prazravaNenA''camantitatazcatvAro guravaH / ziSyaHprAha-yadi mokenA''camane doSAstato rAtrau sthAnaM niSadanaM tvagvartanaM vA kurvan saMsRSTapAtrakasya dhAraNaM karotu / sUrirAhaevaMkurvataH saMyamA-''tmavirAdhanA bhavati, tato gobareNa-gomayena pAtrakasyaproJchanaM-gharSaNaM kRtvA sthApanaM karttavyam / tato dvitIyadivase yadi dravaM grahItavyaM tadA 'dhAvanaM' kalpatrayapradAnaM karttavyam / atha bhaktaM grahItavyaM tato na kalpatrayaM tAdavyam / "chaDhe ya davvAiM" ti ziSyaH prAhayadyadhaute pAtre bhaktaMgRhyatetato nanutatrayAnyavayavadravyANi paryuSitAni santi taiH SaSThavratamaticaritaM syAditi niyuktigaathaaskssepaarthH|| vistarArthaM tu bibhaNiSuraha[bhA.1732] vaigA addhANe vA, dava asaIe vilaMbi sUre vaa| jai moeNaM dhovai, seha'nnaha bhikkha gNdhaaii| vR-vajikA-gokulaM tasyAM kAraNe gatAnAmadhvani vA vahamAnAnAM 'dravasya' pAnakasya 'asati' aprAptau 'vilambini vA' astaGgataprAye sUrye yadi pAnakaM nAsti tataH kathaM kalpaH karaNIyaH ? / atra nodakaH svacchandamatyA prativacanamAha-mokena tadAnIM pAtramAcamanIyam / AcArya prAha-evaM tesvacchandaprarUpaNAMkurvatoyathAcchandatvAtcatvAro gurvHpraayshcittm|yshcmoken pAtrakamAcAmati tasyApi caturguravaH / kutaH? ityAha-yadi mokena dhAvatitadA zaikSANAmanyathAbhAvaH-vipariNamanaM bhavet, vipariNatAzca pratigamanAdIni kuryuH / dvitIye ca divase bhikSArthaM pAtrakeprasArite sati kAyikyAH kuthito gandhaH samAyAti tato lokaH pravacanAvarNavAdaM kuryAt-aho ! amIbhirasthikApAlikA api nirjitA yadevaM pAtrakaM parazravaNenAcamantIti / AdigrahaNena zrAvakANAM vipariNAmo bhavatItyAdiparigrahaH ||ath bhUyaH paraH prAha[bhA.1733] bhaNai jai esa doso, to ThANa nisiyaNa tuaTTa dharaNaM vA / bhannai taM tu na jujjai, du dosa pAde ahAnI y|| vR-bhaNati paraH-yadi 'eSaH' zaikSavipariNAmAdikodoSa upajAyatetatomA mokenA''cAmatu paraMgRhItenaiva pAtrakeNa sakalAmapi rAtriM "ThANa"tiUdhdharvasthitastiSThatu, tathA yadi na zaknoti sthAtuM tataH "nisiyaNa"tti niSannaH pAtrakaM dhArayatu, tathApi yadi na zaknoti tatastvagvarttanaM kurvANaH-tiryaganipannaH san dhArayatu / sUrirAha-bhaNyate atrottaram-he nodaka ! tat tu na yujyate yadbhavatA proktam / kutaH? ityAha-"du dosa"tti dvau doSAvatra bhavataH, tadyathA-AtmavirAdhanA saMyamavirAdhanA ca / tatrorddhavasthitasyopaviSTasya vA nidrayA preritasya bhUmau nipatataH ziro-hastapAdAdhupaghAte AtmavirAdhanA; patitaH sanSannAM kAyAnAmanyatamaM virAdhayediti sNymviraadhnaa| "pAde a hAni" tti tad vA pAtraM patitaM sad bhajyeta tato yA pAtrakeNa vinA parihANistanniSpannaM prAyazcittam / / yata ete doSA ato'yaM vidhi[bhA.1734] niddhamaniddhaM niddhaM, gobbarapuTuM ThaviMti pehittaa| jai ya davaM ghettavyaM, biiyadiNe dhoiuM giNhe // Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 442 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/6 vR-lepakRtaM snigdhaM vA bhavedasnigdhaM vA bhavet / yadi snigdhaM tato gobareNa-gomayena "puTuM" proJchitaM sughRSTaM pAtrakaM kRtvA niravayavIbhUtaM sat pratyupekSya rAtrau sthApayanti, na dhArayantItibhAvaH / athAsnigdhaM tataH saMlekhanakalpena susaMlIDhaM kRtvAsthyAyate punaH karISeNaghRSyate / yadi ca dvitIye divase dravaM grahItavyaM tataH 'dhAvitvA' tri kalpayitvA gRhyate, atha bhaktaM tato'dhaute'pi gRhyate na kazcid doSaH / / atra paraH prAha[bhA.1735] jai odano adhoe, dhippai to avayavehi nisibhattaM / tini ya na hoMti kappA, tA dhovasujAva niggaMdhaM / [bhA.1736] tamhA gubbarapuTuM, saMlIDhaM ceva dhoviuM hiNdde| iharA me nisibhattaM, oaviaMceva gurumAdI / / vR-yadyadhaute pAtre dvitIye'hani odano gRhyate tato nanu tatra sUkSmA avayavAH santi yeSAM gandhastRtIye'pyahani lakSyate, taizcAvayavaistathAsthitaiH sadbhiryadaparaMbhaktaM tatragRhyatetadbhuJAnAnAM nizibhaktaM bhavati / yacca yaSmAbhirlepakRtasya trayaH kalpAH zuddhikAraNatayA nirdiSTAstadapyasmAkaM manasina rucipathiyarti, kalpatrayedatte'pitadIyagandhasyAghrAyamANatvAt / tato'hamitthaMprarUpayAmi"tAdhovasujAva niggaMdha"ti tAvaddhAva' tAvatprakSAlayayAvanirgandhIbhavati; naca bahubhirapi kalpaurnirgandhabhavati tasmAd yad lepakRtaM snigdhaM tad gobareNa-chagaNena proJchitaM kRtvA asnigdhaMtu susaMlIDhaM kRtvA dvitIye divase 'dhAvitvA' kalpayitvA bhikSAM hiNDeta; itarathA' kalpakaraNamantareNa "bhe" bhavatAM nisibhaktamApadyate, akRtakalpeca bhAjane gRhItamaparamapi bhaktam "oaviyaM" ucchiSTaM bhavati, tacca 'gurvAdInAm' AcAryApAdhyAyaprabhRtInAM dIyamAnaM mahatImAzAtanAmupajanayati itthaM pareNokte sati sati sUrirAha- .. [bhA.1737] bhannai na annagaMdhA, haNaMti chaTheM jaheva uggArA / tinni ya kappA niyamA, jai vi ya gaMdho jahA loe / kRbhaNyate'traprativacanam-annasya-bhaktasyagandhAH SaSThaM rAtriviramaNavrataMnaghnanti, yathaivodvArA rAtrau samAgacchanto'pi na SaSThavratamupaghnanti / tathA pAtrake yadyapi gandhaH samAgacchati tathApi niyamAt traya eva kalapA dAtavyA nAdhikA na vA hInAH, tathA bhagavadbhiktatvAt / yathA loke'pi pratiniyatA bhAjanazodhanAya mRttikAlepA bhavanti ||tthaahi[bhaa.1738] vArikhalANaM bArasa, maTTiyAchacca vaannptthaannN| mA ettie bhaNAhI, paDimA bhaNiyA pvynnmmi|| vR-vArikhalAH-parivrAjakAsteSAM dvAdaza mRttikAleSA bhAjanazodhanakA bhavanti / SaT ca mRttikAleSAH 'vAnaprasthAnAM' tApasAnAM zaucasAdhakAH saJjAyante / evaM loke'pi svasvasamayapratipAditAni pratiniyatAnyeva zaucAni dRSTAni, ato he nodaka! etAvataH kalpAn 'mA bhaNa' mAhi, taavddhautvyNyaavnirgndhiibhvtiityprtiniytaanityrthH|tthaa 'pratimA' iti mokapratimA sA'pipravacane bhaNitA, tasyAM hi mokamapi pItvA sAdhuH zucireva bhavati / etadeva bhAvayati[bhA.1738] piha soyAi loe, amhaM pi alevagaM agaMdhaM ca / mA ettie bhaNAhI, paDimA bhaNiyA pavayaNammi / Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH 1, mUlaM-6, [bhA. 1738] 443 vR- vArikhalAH-parivrAjakAsteSAM dvAdaza mRttikAleSA bhAjanazodhanakA bhavanti / SaT ca mRttikAleSAH 'vAnaprasthAnAM' tApasAnAM zaucasAdhakAH saJjAyante / evaM loke'pi svasva-samayapratipAditAnipratiniyatAnyeva zaucAni dRSTAni, ato he nodaka! etAvataH kalpAn 'mA bhaNa' mA brUhi, tAvaddhautavyaM yAvad nirgndhiibhvtiityprtiniytaanityrthH| tathA pratimA' itimokapratimA sA'pi pravacane bhaNitA, tasyAM hi mokamapipItvA sAdhuH zucireva bhavati / etadeva bhAvayati[bhA.1739] piha soyAi loe, amhaM pialevagaM agaMdhaM ca / moeNa vi AyamanaM,dilR taha moypddimaae| vR- yathA loke 'pRthag' vibhinnAni zaucAni dRSTAni tathA'smAkamapi tribhi kalpaiH pradattairalepakamagandhaMcapAtrakaM bhvtiiti| evaM zaucavidhirbhagavadbhidRSTaiti / tathA mokenApyAcamanaM mokapratimAyAM dRSTameva / / paraH prAha[bhA.1740] jai nillevamagaMdhaM, paDikuTuMtaM kahaM nu jinakappe / tesiM ceva avayavA, rukkhAsi jinA na kuvvNti|| vR-yadi nirlepamagandhaM ca saucaM dRSTaM tataH kathaM 'nuH' iti vitarke 'tad' nirlepanaM jinakalpe pratipannesati pratikruSTaM pratiSiddham?, "tesiMceva avayava"ttianirlepite teSAM jinakalpikAnAM sanatyeva sUkSmAH purISAderavayavAH yairamISAM zucitvaM na bhavati / sUrirAha-rUkSAzinaH 'jinAH' jinakalpikA bhagavantastato'bhinnavarcaskatayAna santi sUkSmA apyavayavAamISAm, tadabhAvAcca dUrApAstaprasarasteSAM purISagandha iti hetorna kurvanti nirlepanam / / Aha yadyabhinnavarcaskatAya jinakalpikAH zaucaM na kurvanti tarhi ye sthavirakalpikA apyabhinnoccArAsteSAmapi saMjJAmutsRjya kiMkAraNamavazyaM zaucakaraNamuktam ? ucyate[bhA.1741] thaMDillANa aniyamA, abhAvie iDDi juyalamuDDayare / sajjhAe paDiNIe, na te jine jaM aNuppehe // vR-sthavirakalpikAH prathamasthaNDilAbhAve dvitIyatRtIyacaturthAnyapi sthaNDilAni gacchanti / tatra ca yadi na nirlepayanti tata ApAtasaMlokasamutthA avarNavAdAdayo doSA bhaveyuriti sthaNDilAnAmaniyamAdavazyantayA zaucaM kurvanti / abhAvito nAma-apariNatajinavacanastasya nirlepanAbhAve mA bhUd vipariNAma iti / "iDDi' tti 'RddhimAn rAjAdInAmanyatamaH pravrajitaH sa prAyeNa zaucakaraNabhAvita iti tadartham / tathA 'yugalaM' bAla-vRddhadvayaM tat prAyeNa bhinvarcaskaM bhavati / "uDDayaro nAma' yaH samuzin saMjJAM vA vyutsRjan capalatayA hastAdInyapi lepayati / "sajjhAye"tti anirlepite sthavirakalpikAnAM svAdhyAyo na vartate vAcA kartum / "paDinIe" tti prathamasthaNDilAbhAve dvitIyAdisthanDilagatasya zaucakaraNamadRSTvA pratyanIka uDDAhaM kuryAt / "na te jiNe"tti jikalpike na 'ete' sthaNDilAniyamAdayo doSA bhavanti, "jaM aNuppehe" tti yaccAsau svAdhyAyaM manasaivAnuprekSate na vAcA parivarttayati tena na nirlepayati / sthavirakalpikAnAM tumanasA svAdhyAyakaraNeprabhUtenApi kAlena na sUtrArthau parijitau bhavata iti // [bhA.1742] emeva appalevaM, sAmAseuM jinA na dhovNti| taM pi ya na nirAvayavaM, ahAThiIe u sujhaMti / / For Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 444 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/6 vR-evameva 'alpalepam alpazabdasyAbhAvavAcakatvAdalepRtaMbhAjanaM samasya' samyaksaMlikhya jinakalpikAH 'na dhAvanti' na kalpaM prycchnti| tacca bhAnaM yadyapi na niravayavaM saJjAyate tathApi 'yathAsthityaiva' yathAsvakalpAnupAlanAdeva zudhyanti, sthitiriyaM teSAM yadevameva zucayo bhavantIti |ydpyuktN bhavatAprAk "akRtakalpe bhAjane gRhItaMbhaktamucchiSTaM bhavati" tadapipariphalibhavati darzayati[bhA.1743] mannaMto saMsaTuM, jaMicchasi dhovaNaM diNe viie| ittha vi suNasu apaMDiya!, jahA tayaM nicchae tucchN|| vR-saMsRSTaM manyamAno yadvitIye dine 'dhAvanaM' kalpakaraNamicchasiatrApyarthe 'zrRNu' nizamaya he apaNDita ! yathA 'takat' tvadIyaM vacanaM 'nizcaye' paramArthataH 'tucch' asAram // tadevAha[bhA.1744] savvaM piya saMsahUM, natthi asaMsaTThiellayaM kiNci| savvaM piya levakaDaM, pANagajAe kahaM sohii|| vR-yadi gandhamAtreNaiva tvaduktyA nItyA bhaktamucchiSTaM bhavati tataH sarvamapyatra jagati 'saMsRSTam' ucchiSTameva vidyate nAsti kiJcidapyasaMsRSTam / evaM "sarvamapi' bhaktaM pAnakaM ca lepakRtamucchiSTaM bhavati ataH pAnakajAtena kathaM zuddhirbhavipyati? // etadeva bhAvayati[bhA.1745]. khIraM vacchucchiTheM, udagaM piya maccha-kacchamucchidraM / caMdo rAhucchiTTo, puSpANi ya mhuargnnehiN|| vR-kSIraM 'vatsocchiSTaM' vatsena svamAtuH stanyamApibatA saMsRSTam / tathA udakamapi mtsy-kcchpocchissttm| candro rAhUcchiSTaH / puSpANi ca madhukaragaNairucchiSTAni // [bhA.1746] raMdhaMtIo boTiMti vaMjaNe khala-gule ya tkkaarii| saMsaTThamuhA ya davaM, piyaMti jaiNo kahaM sujjhe|| vR-tathA aviratikA rAnuvantyaH 'vyaJjanAni' zAlanakAni voTyanti 'kiM niSpannAni ? na vA?' iti parijJAnArtham / khala-gulAvapi 'tatkAriNaH' tasya-khalAdeH kAriNazcAkrikAdayo voTTayanti / 'saMsRSTamukhAzca' ucchiSTena mukhena yatayo yad dravamApibanti tadapi saMsRSTam / tena ca saMsRSTena yasya bhAjanasya kalpaH kriyate tat kathaM zudhyati? iti / yata evamato na gandhamAtreNaiva bhaktamucchiSTaM bhavatIti sthitm|| atha kalpakaraNe vitathasAmAcArIniSpannaM prAyazcittamAha[bhA.1747] ekkikkammi u ThANe, vitaha karitassa mAsiyaM lhuaN| tigamAsiya tigapaNagA, ya hoti kappaM kuNai jattha / / vR- ekaikasmin sthAne vitathA sAmAcArI kurvANasya mAsikaM laghukam / tadyathA-asaMlIDhe pAtrake prathamaM kalpaM karoti 1 saMlikhya vA prathamaM kalpaM kRtvA taM nApibati 2 dvitIyaM kalpaM pAtrake'prakSipya bahirnirgacchati 3 eteSu triSvapi sthAneSu mAsalaghu / tathA trINi mAsikAni trINi paJcakAni ca bhavanti yatra kalpaM karoti / tadyathA-na pratyupekSatena pramArjayati 1 na pratyupekSate pramArjayati 2 pratyupekSate pramArjayati ca, navaraM duHpratyupekSitaMduHpramArjitaM karoti 1 duSpratyupekSitaM supramArjitaM 2 supratyupekSitaM paramArjitaM karoti 3 eteSu triSu tapaHkAlavizeSitAni paJca Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM -6, [bhA. 1747 ] rAtrindivAni / supratyupekSitaM supramArjitamiti caturtho bhaGgaH zuddha iti // gataM kalpakaraNadvAram / atha "gacchasaie a kappe aMbilamabharie a Usitte" tti dvAramabhidhitsuH prathamataH samabandhamAha [ bhA. 1748 ] bhutte bhuMjaMtammiya, jamhA niyamA davassa uvaogo / samahiyataro payatto, kAyavvo pAnae tamhA // vR- 'bhukte' bhojanAnantaraMpAnArthaM saMjJAbhUmigamanArthaM ca bhuJjAnAnAM ca uttUDhalagnarakSaNArthaM yasmAd niyamAd 'dravasya' pAnakasyopayogo bhavati 'tasmAd' bhaktagrahaNaprayatnAt samadhi kataraH prayatnaH pAnakagrahaNe karttavya iti, atastadrahaNavidhirucyate // iha zatikeSu saheSu vA gaccheSu prabhUtena pAnakena kAryaM bhavati, tacca kalpanIyameva grahItavyam, atastadvidhipratibaddhadvArasaGkrAmimAM gAthAmAha [bhA. 1749] pAnagajAiNiyAe, AhAkammassa hoi uppattI / pUtI yamIsajAe, kaDe ya bharie ya Usitte // vR- pAnakasya yAcJAyAmAdhAkarmaNa utpattirbhavati sA vaktavyA / tataH " pUi "tti pUtikA "mIsa" tti svagRhayatimizrA svagRhapASaNDimizrA svagRhayAvadarthikamizrA ca "kaDe yatti AdhAkRtA krItakRtA AtmArthakRtA ca amlinI vaktavyA / "bharie ya" tti bharaNaM bhritmmliniinaambhidhaatvym| '"Usitti" tti utsecanamutsiktaM tad vaktavyamiti dvAragAthA - sArtha // atha vistarArthamAha [bhA. 1750 ] annanna davobhAsaNa, saMdesA punna bei gharasAmI / kallaM Thavehi annaM, mahallasovIriNaM gehe // 445 vR- ko'pi bhadrako gRhapatiranyAnyAn saGghATakAn dravasyAvabhASaNaM kurvANAn dRSTavA teSAM ca madhye keSAJcit saGghAkAnAM 'sandeza' mutkalanaM- 'gRhItamagretanaiH saGghATakaiH pAnakam, nAstIdAnIM bhavadyogyam' iti kriyamANaM nirIkSya "punne 'ti puNyArthaM gRhasvAminIM bravIti-dharmapriye! mA kaJcanApi sAdhuM jaGgamaM nidhimiva gRhAGgaNamAyAtaM pratiSedhayeH, ki bhavatyA dAnadharkathAyAmayaM zloko nAkarNitaH ?, yathA dAturunnatacittasya, guNayuktasya cArthinaH / durlabhaH khalu saMyogaH, subIja kSetrayoriva // tataH sA brUyAt-nAstyetAvatAM sAdhUnAM yogyaM kAJjikam / tato'sau gRhapatibrUyAt- kalye sthApayAnyAM mahatIM 'sauvIriNIm' amlinIM gehe yena sarveSAmapi yogyaMpAnakaM pUryate / / etaccAkarNya vaktavyam [bhA. 1751] mA kAhisi paDisiddho, jai bUyA kuNasu dAnamannesiM / buddivivajjI, na yAvi niccaM ahivaDaMti // vR- na kalpate evaM vidhIyamAnaM grahItumato mA kArSI / yadyevaM pratiSiddhaH sa gRhasvAmI brUyAt'priye ! kuryAstvaM tAvadaparAM sauvIriNIm, yadyeSa na grahISyati tato'nyeSAM sAdhUnAM pAnakadAnaM kariSyate' tato vaktavyam- te'pi sAdhavaH 'uddiSTavivarjinaH' sAdharmikamuddizya kRtaM varjayituM Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 446 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/6 zIlaM yeSAM te tathA, nApi ca nityaM pAnakArthamabhipatanti, aniyatabhikSATanazIlatvAdeSAm / / itthamukte yadyasau gRhasvAmI brUyAt[bhA.1752] amha vi hohii kajjaM, ghicchaMti bahUya annapAsaMDA / patteyaM paDiseho, sAhAre hoi jayaNA u|| vR-asmAkamapi bhaviSyati kAryaM kAJjikena, grahISyanti ca bahavo'nye'piyuSmadvyatiriktAH pASaNDina iti|ttr sAdhAraNeyatanA kartavyA, yathA-asmAkaMtAvanna klpte| "patteyaMpaDiseho" tti atha gRhapatirbhaNati-anye'pi nirgranthAH pAnakArthamAyAsyanti tebhyo dAsyate / itthaM pratyeka nirgranthAnevAzrityAbhidhIyamAne pratiSedhaH kArya 'na kalpate sAdhUnAmitthaM vidhIyamAnam // evaMpratiSiddhe'pi ko'pi sapta sauvIriNIH sthApayet, tAzcaitAH[bhA.1753]AhAkammiya1 saghararapAsaMDamIsae3 jAva4 kIya5 pUI6 attkdde7| ekkevammiya satta u, kae ya kArAvie ceva / / vR-'AdhAkarmikA' sAdhUnAmevArthAya kAritA 1 "svagRhayatimizrA' gRhasya sAdhUnAM cAya nirmApatA 2 'svagRhapASaNDamizrA' gRhasya pASaNDinAM cAya kAritA 3 'yAvadarthikamizrA tu' sAdhvarthaM mUlyena gRhItA 'pUtikarmikA' AdhAkarmikasudhAdinA pUritacchidrA 6 AtmArthakRtA' svagRhArthameva sthApitA 7 / etAsAM saptAnAM sauvIriNInAmekaikasyAM sapta sapta bharaNAni bhavanti / sapta ca saptabhistADitA ekonapaJcAzad bhavati / eSAcapratyekaM kRte karApite ca smbhvti| tato dvAbhyAM guNyate jAtA bhedAnAmaSTAnavatiriti / / atha sapta bharamAni darzayati[bhA.1754] kammaghare pAsaMDe, jAvaMtiya kIya-pUi-attakaDe / bharaNaM sattavikappaM, ekkekIe u rsinniie| vR-AdhAkarmikaM 1 svagRhayatimizraM 2 svagRhapASaNDimizraM 3 yAvadarthikamizraM4 krItakRtaM 5 pUtikarmikam6 AtmArthakRtaMceti7 saptavikalpaM saptaprakarAMbharaNamekaikasyAM rasinyAM sauvIriNyAM bhavati / atha kiM saptaivAmlinyo bhavanti nAdhikAH? ityucyate[bhA.1755] satta tti navari nemmaM, uggamadosA havaMti anne vi| ___ saMjogA kAyavvA, sattahi bharaNehi rasiNINaM / vR-sapteti yaduktaM tad 'navaraM' kevalaM "nemmaM" cihnam-upalakSaNaMdraSTavyam, tena 'udgamadoSAH' auddezikAdayaH 'anye'pi yathAsambhavamatramantavyAH yaiH prakSiptairabhyadhikA apyamlinyo bhvnti| atraca 'saMyogAH' bhaGgakAH kartavyAH saptabhirbharaNaiH sptaanaamevrsiniinaam| tadyathA-AdhAkarmikA sauvIriNI bharaNamapi tasyAmAdhAkarmikam 1 AdhAkarmikA sauvIriNI bharaNaM svagRhayatimizram 2 evaM sauvIriNI saiva bharaNaMtu pASaNDimizraM 3 yAvadarthikamizraM 4 krItakRtaM 5 pUtikarmikam 6 AtmArthakRtam 7 / evaM svagRhayatimizrAdipvapi sauvIriNISu pratyekaM sapta sapta bharaNAni yojanIyAtitazca kiyanto bhaGgakA uttiSThante? ityAha[bhA.1756] jAvaiyA rasiNIo, tAvaiyA ceva hoMti bharaNA vi| auNApannaM bheyA, sayaggaso yAviNeyavvA // vR-'yAvatyaH' yAvatsaGkrayAkA rasinyaH 'tAvantyeva' tAvatsaGkhyAkAnyeva bhavantibharaNAni / Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM -6, [bhA. 1758 ] tatazca yadA saptAmlinyaH sapta ca bharaNAni gRhyante tadA ekanopaJcAzad 'bhedAH' bhaGgakA bhavanti / athAnyAnapyudgamadoSAn prakSipya bahutarAH sauvIriNyo bahutarANi ca bharaNAni vivakSyante tataH 'zatAgrazaH' zatasaGkhyAparicchinnA api bhedA mantavyAH // athAdhAkarmikabharaNaM bhAvayatimUlabharaNaM tu bIyA, tahi chammAsA na kappae jAva / tinni diNA kaDDiyae, cAulaudae tahA''yAme || 'mUlamaraNaM nAma' prAzukAyAmamlinyAM rAjikAdIni bIjAni saMyatArthaM yat prakSipyante taccAdhAkarmmikam / atastatra yadanyat prAzukamapi kSipyate tat SannAsAn yAvanna kalpate paratastu kalpate / atha tasyA rasinyAH sakAzAt tadAdhAkarmikamAkarSitaM tatastasminnAkarSite 'cAulodagaM' tanduladhAvanaM tathA 'AyAmam' avAvaNaM yat tatra kSipyate tat trIn dinAn na kalpate pUtikarmatvAt, tata UrdhvaM kalpate / / atha svagRhamizrAdibharaNAnyatidizannAha emeva saghara-pAkhaMDamIsa jAva kIya-pUi-attakaDe / kaya kIyakaDe Thavie, taheva vatthAiNaM gahaNaM // 'evameva' AdhAkarmikabharaNavat svagRhamizraM pASaNDamizraM yAvadarthikamizraM krItakRtaM pUtikarma AtmArthakRtaM ca bharaNaM mantavyam / vastrAdiviSayamapyatidezamAha - "kaya" ityAdi pazcArddham / 'kRte' saMyatArthaM niSpAdite 'krItakRte' mUlyena gRhIte 'sthApite' sAdhvarthaM nikSipte 'tathaiva' pAnakavad vastrAdInAM grahaNaM bhAvanIyam / etacca pazcArddhamuttaratra bhAvayiSyate // athAnantaroktabhaGgakeSu prAyazcittamAha [bhA. 1759] jena asuddhA rasiNI, bharaNaM vubhavaM va tattha jA''ruvaNA / suddhabhaya lahUsitte, kammamajIve vi munibharaNe // 447 vR- pUrvoktabhaGgakeSu yatra 'yena' AdhAkarmAdinA doSeNAzuddhA rasinI bharaNaM vA 'ubhayaM vA' sauvIriNI-bharaNayugaM yatra yena doSeNa dUSitaM tatra taddoSaniSpannA yA kAcit pratyekaM saMyogato vA AropaNA sA vakSyamANanItyA vaktavyA / tathA yatra rasinI bharaNaM cobhayamapi zuddhaM paraM saMyatArthaM pAnakamutsiktaM tatra laghumAsaH / "kammamajIve vi muNibharaNe "tti yadajIvamapi prAzukamapi munInAM torbharaNaM kriyate tadapyAdhAkarma mantavyaM paraM vizodhikoTiH athAdhAkarmAdibhedeSvAropaNAmAha [bhA. 1760] tinneva ya caugurugA, do lahugA guruga aMtimo suddho / emeva ya bharaNe vI, ekkkIe u rasiNIe // vR-AdhAkarmaNi svagRhamizre pASaNDami ca pratyekaM caturgurukamiti trayazcaturguravo bhavanti / 'dvayoH' yAvadarthika krItakRtayozcaturlaghavaH / bhaktapAnapUtike gurumAsaH / upakaraNapUtike laghumAsa ityanuktamapi dRzyam / 'antimaH' AtmArthakRtalakSaNo bhedaH zuddhaH / evamekaikasyAM rasinyAmuktam / bharaNe'pyekaikasminnevameva mantavyam // athAsAmevAmlinInAM madhye kA vizodhikoTiH ? kA vA avizodhikoTiH ? ityAdicintAcikIrSurAha [bhA. 1761] saMjayakaDe ya dese, apphAsuga phAsuge ya bharie a / attakaDe vi ya ThavieSa lahugo ANAiNo ceva / / Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 448 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/6 vR-saMyatAneva kevalAnAzritya kRtaM saMyatakRtam aadhaakrm| "desi"tti dezataH' tti 'dezataH' ekadezena saMyatAdInAzritya kRtaM dezakRtam, svagRhamizrAdikamityarthaH / aprAzukena prAzukena vA saMyatArthaM yadbharaNaMtadapyAdhAkarma / "attakaDe viyaThavie"ttiAtmArthakRtAyAmamlinyAM yadAtmArthaM bharaNaM tadapi yadi zramaNArthamutsicya bahi sthApayati tadA sthApanAdoSa iti kRtvA na grahItavyam / yadi gRhNAti tadA laghuko mAsa AjJAdayazca doSAH / eSA niyuktigaathaa|| athainAmeva vyAkhyAnayati[bhA.1762] desakaDA majjhapadA, AdipadaM aMtimaMca patteyaM / uggamakoDI va bhave, visohikoDI va jo deso|| vR-yAni madhyapadAni' svagRhamizra-pASaNDamizra-yAvadarthikamizra-krItakRta-pUtikarmalakSaNAni tAni dezakRtAnyucyante, dezataH svagRhArthaM dezatastu sAdhvAdyarthamamISAM kriyamANatvAt / yat punaH 'Adipadam' AdhAkarma 'antimapadaM ca' AtmArthakRtaM tad dvitayamapi 'pratyekaM' ekapakSaviSayam, kevalamevasAdhupakSaM svagRhapakSaM coddishyprvRtttvaat| atra cayaH 'dezaH' dezakRtaH svagRhamizrAdiko doSaH sa udgamakoTirvA bhavet, avizodhikoTirityarthaH, vizodhikoTirvA / tatra svagRhamizraM pASaNDamizraM ca niyamAdavizodhikoTI, pUtikarma yAvadarthikamizraM krItakRtaM ceti trINi vizodhikoTayaH AdhAkarmikaM punarekAntenAvizodhikoTi, AtmArthakRtaM tu niravadyabheveti // [bhA.1763] jaMjIvajuyaM bharaNaM, tadaphAsuMphAsuyaM tu tdbhaavaa| . taMpiya hu hoi kammaM, na kevalaM jIvadhAeNa // vR-yad 'jIvayutaM' rAjikAdibIjasahitaM bharaNaM tadaprAzukam / tadabhAvAt' rAjikAdibIjAbhAvAdyadbharaNaMtat praashukm|tdpic nirjIvaMbharaNaM hu' nizcitaMsaMyatArthaM kriyamANamAdhAkarma bhavati, na kevalaM 'jIvaghAtena' rAjikAdibIjajantUpaghAtena niSpannamiti // athotsiktapadaM bhAvayati[bhA.1764] samaNe ghara pAsaMDe, jAvaMtiya attaNo ya muttUNaM / chaTTho natthi vikappo, ussiMcaNamo jyhaae|| vR- kAJjikasya sauvIriNIto yad niSkAzanaM tad utsiktam / tacca paJcadhA-zramaNArthaM sAdhUnAmarthAyetyarthaH 1 svagRhayatimizraM 2 pASaNDimizraM 3 yAvadarthikamizraM 4 AtmArthakRtam 5 / etAn paJca bhedAn muktvA aparaH SaSTho vikalpo nAsti yadarthamutsecanaM bhavet / atra cAtmArthaM yad gRhibhirutsiktaM tadeva grahItuM kalpatena shessaanniiti||ukt AhAraviSayo vidhaiH / athopadhiviSayaM tamevAha[bhA.1765] tata pAiyaM viyaM pi ya, vatthaM ekkevagassa atttthaae| pAubbhinna nikkoriyaM ca jaM jattha vA kmi|| vR- vastramekaikasyArthAya tataM pAyitaM vitataM ca vaktavyam / tadyathA-saMyatArthaM tataM saMyatArthaM pAyitaM saMyatArthameva ca vitataM 1 saMyatArthaM tatamAtmArthaM pAyitaM AtmArthameva vitatam 4, evamAtmArthatatenApi catvAro bhaGgA labhyante, jAtA aSTau bhaGgAH / atra cASTamo bhaGga- zuddhaH, tryaannaampyaatmaarthNkRttvaat| evaM svagRhamizra-pASaNDamizra-yAvadarthikamizreSvapi draSTavyam, sarvatrApi 1 For www. Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM -6, [bhA. 1765 ] 449 cASTamo bhaGgaH zuddhaH, zeSAstu sarve'pyazuddhA iti / pAtramapyudbhinnaM niSkIrNaM caivameva vaktavyam / tadyathA - saMyatArthamudbhinnaM saMyatArthaM cotkIrNaM 1 saMyatArthamudbhinnamAtmArthamutkIrNaM 2 AtmArthamudbhinnaM saMyatArthamutkIrNaM 3 AtmArthamudbhinnam AtmArthameva cotkIrNam 4 / atra caturtho bhaGgaH zuddhaH, zeSAstrayo'pyazuddhAH / 'yad vA' krItakRta-sthApitAdikaM yatra vastre pAtre vA 'kramate ' avatarati tat tatra samyagupayujya yojanIyam / atra ca tananaM vitananaM cAvizodhikoTi pAyanaM vizodhikoTirityAcAryasya matam / parastu bravIti-pAyanamavizodhikoTi, kandAdijIvopaghAtanippannatvAt; tananaM vitananaM ca vizodhikoTi, jIvopaghAtasyAdRzyamAnatvAditi / atra sUrirAhanAsmAkaM jIvopaghAtenaivAdhAkarma kintu zramaNArthaM vastrAderyat paryAyAntaranayanaM tadapyAdhAkarma mantavyam // - api ca [bhA. 1766 ] attaTThiyataMtUhiM, samaNaTTha tato a pAiya vuto a / kiM so na hoi kammaM, phAsUNa vipajio jo u / / vR-AtmArthitAH-svArthaM niSpAditA ye tantavastaiH zramaNArthaM yaH paTaH tata- pAyito vyUtazca saH 'prAzukenApi svArthamacittIkRtena khalikAdravyasambhAreNa pAyitaH san kimAdhAkarma na bhavati ? tvaduktanItyA bhavatIti bhAvaH // [bhA. 1767 ] jai pajjaNaM tu kammaM, itaramakammaM sa kappaU dhoo| aha dhoo vina kappara, taNaNaM viNaNaM ca to kammaM // vR- tato yadi jIvopaghAtaniSpannatvAt pAyanamAdhAkarma 'itarat' tananaM vitananaM ca 'akarma' na AdhAkarmeti tarhi sa paTo dhautaH san kalpatAM bhavataH, apanItapAyanikAlepatvAt / atha bravIthAH 'dhauto'pyasau na kalpate' tatastananaM vitananaM cArthAdAdhAkarma saMvRttamiti siddhaM naH samIhitam // gataM "gacchasaie a kappe aMbilabharie a Usitte" iti dvAram / atha "pariharaNA anujANe" tti dvAraM vyAkhyAnayati [bhA. 1768] coaga jinakAlammiM, kiha pariharaNA jaheva anujANe / aigamaNammi ya pucchA, nikkAraNa kAraNe lahugA / / vR- nodakaH praznayati-yadi zatikeSvapi gaccheSu sAmpratamitthamAdhAkarmAdayo doSA jAyante tarhi jinaH-tIrthakarastasya kAle sAheSu gaccheSu sAdhavaH kathamAdhAkarmAdInAM pariharaNaM kRtavantaH ? iti / sUrirAha-yathaiva 'anuyAne' rathayAtrAyAM sAmpratamapi pariharanti tathA pUrvamapi parihRta-vantaH / "atigamaNammi ya pucchatti ziSyaH pRcchati - kimanuyAne 'atigamanaM' pravezanaM karttavyam ? uta na ? iti / AcArya prAha- "nikkAraNa kAraNe lahuga" tti niSkAraNe yadi gacchati tadA catvAro laghavaH, kAraNe yadi na gacchati tadA'pi catvAro laghavaH // athaitadeva bhAvayati [bhA. 1769] NhANA - SnujANamAisu, jataMti jaha saMpayaM samosariyA / sataso sahaso vA, taha jinakale visohiMsu / 18 29 Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 450 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/6 vR-'snAnaM'iha varSAntaH pratiniyatadivasabhAvI bhagavatpratimayAH snAtraparvavizeSaH, anuyAnaMrathayAtrA, AdizabdAt kula-gaNa-saGghakAryaparigrahaH, teSu snAnA-'nuyAnAdiSu saGghamIlakeSu sAmpratamapi zatazaH' zatasaGkhyAH 'sahamnaH' sahasrasajhyAHsAdhavaH samavasRtAH santoyathA 'yatante' AdhAkarmAdidoSazodhanAyAMprayatnaM kurvate tathA jinakAle'pite bhagavantaH 'zodhitavantaH eSaNAzuddhiM kRtavanta ityarthaH // , ___ bhUyo'piparaH prAha-nanuca 'saraivasAgaraH,khadyota ivapradyotanaH, mRgaiva mRgendraH' ityAdivadaidaMyugInasamavasaraNasatkameSaNAzudhdhupamAnaM tIrthakarakAlabhAvinImeSaNA-zuddhimupamAtumabhidhIyamAnaM hInatvAnna samIcInam, ata Aha[bhA.1770] paccakkheNa parokkhaM, sAhijai neva esa hiinuvmaa| jaM purisajuge taie, vocchinno siddhimaggo u / / vR-iha 'pratyakSeNa' upamAnavastunA parokSam' upameyaM vastu sAkSAdanupalabhyamAnamapi sAdhyate iti zAstre loke ca sthiti / tathAhi-khura-kakuda-lAGgUla-sAsnAdyavayavopalakSitamadhyakSavIkSitaM gavAdi vastu dRSTAntatayopadarzya gavayAdikaM parokSamapi pratItipathamAropyate / evamatrApi pratyakSavIkSyamANena sAmpratakAlInasamavasaraNasatkenaiSaNAzodhanena parokSamapi tIrthakarakAlabhAvisamavasaraNasAdhUnAmeSaNAzodhanaM sAdhyate iti "nevaesa hInuvama"tti na ceyaMsara iva sAgara ityAdivad hInopamA, tIrthakarakAle'pi hi sahasaGkhyA eva sAdhava ekatra kSetre samavasaranti sma, etAvantazcatesAmpratamapi snAnA-'nuyAnAdau parvaNisamavasaranta upalabhyante zodhayantazcaiSaNAm, tato'numIyate tIrthakarakAle'pyevameva doSAn zodhitavanta iti / api ca zrImanmahAvIrasvAmI 1 zrIsudharmasvAmI 2 jambUsvAmI 3 ceti trINi puruSayugAni yAvadanagArANAM nirvANapadavIgamanamabhavat / tRtIyecapuruSayuge niravRtesati siddhimArga' kSapakazreNi-kevalotpattyAdirUpo vyavacchinnaH, na punarjJAna-darzana-cAritrarUpaH zAstraparibhASitaH, tasyedAnImapyanuvartamAnatvAt / tatazca yaditeSAMsAdhUnAmudgamAdidoSazodhanaM nAbhaviSyata tataste siddhimArgamapi naasaadyissyn| ato nizcIyate-te'pi bhagavanta ityamevaiSaNAzuddhiM kRtavanta iti // athAnuyAnaviSayo vidhirucyate[bhA.1771] ANAiNo ya dosA, virAhaNA hoi sNjmaa-''yaae| evaMtA vaccaMte, dosA te anegavihA / / vR-niSkAraNe anuyAnaM gacchata AjJAdayazca doSAH, virAdhanA ca saMyamA-''tmanobhavati / evaM tAvad vrajato mArge doSAH / tatra prAptAnAM punaranekavidhA doSAH / / tatra saMyamA-''tmavirAdhanAM bhAvayati[bhA.1772] mahimAussuyabhUe, rIyAdI na visohe| tattha AyA ya kAyA ya, na suttaM neva pehnnaa|| vR- mahimA nAma-bhagavatpratimAyAH puSpAropaNAdipUjAtmakaH sAtizaya utsavastasyA darzanArthamutsukabhUta IryAdisamitIrna vizodhayati, AdizabdAdeSaNAdiparigrahaH / 'tatra ca' IryAdInAmazodhane AtmA ca kAyAzca virAdhyante / AtmavirAdhanA kaNTaka-sthANvAdyupadhAtena, Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM -6, [bhA. 1772] saMyamavirAdhA SannAM kAyAnAmupamardAdinA / tathA tvaramANatvAdeva na sUtraM guNayati, upalakSaNatvAdarthaM ca nAnuprekSate, naiva pratilekhanAM vastra - pAtrAdeH karoti, akAle'vidhinA vA karoti / / evamete mArge gacchatAM doSA abhihitAH / atha tatra prAptAnAM ye doSAstAnabhidhitsurdvAragAthAmAha[bhA. 1773] ceiya AhAkammaM, uggamadosA ya seha itthiio| nAga saMphAsaNa taMtu khuDDu niddhammakajjA ya // 451 vR- caityAnAM svarUpaM prathamatovaktavyam, tata AdhAkarma, tata udgamadoSAH, tataH zaikSANAM pArzvastheSu gamanam, tataH strIdarzanasamutthA doSAH, tato nATakAvalokanaprabhavAH, tataH saMsparzanasamutthAH, tadanantaraM tantavaH- kolikajAlaM tadviSayAH, tadanu "khuDDa"tti pArzvasthAdikSullakadarzanasamutthAH, tato nirdharmaNAM-liGginAM yAni kAryANi tadutthitAzca doSAvaktavyA iti dvAragAthAsamAsArthaH // athainAmeva vivarISuH prathamatazcaityasvarUpaM vyAkhyAti [bhA. 1774] sAhammiyANa aTThA, cauvvihe liMgao jaha kuTuMbI / maMgala-sAsaya bhattIi jaM kayaM tattha Adeso // vR- caityAni caturvidhAni tadyathA- sAdharmikacaityAni maGgalacaityAni zAzvatacaityAni bhakticaityAni ceti / tatra sAdharmikANAmarthAya yat kRtaM tat sAdharmikacaityam / sAdharmikazcAtra dvidhA-liGgataH pravacanatazca / tatreha liGgato gRhyate, sa ca yathA kuTumbI, kuTumbI nAma-prabhUtaparicArakalokaparivRto rajoharaNa-mukhapotikAdiliGgadhArI vArattakapraticchandaH / tathA mathurApuryAM gRheSu kRteSu maGgalanimittaM yad nivezyate tad maGgalacaityam / suralokAdau nityasthayi zAzvatacaityam / yattu bhaktyA manuSyaiH pUjA - vandanAdyarthaM kRtaM kAritamityarthaH tad bhakticaityam / 'tena ca' bhakticaityena 'Adeza: ' adhikAraH, anuyAnAdimahotsavasya tatraiva sambhavAditi / eSA niryuktigAthA / / athainAmeva bibhAvayiSuH sAdharmikacaityaM tAvadAha[bhA. 1775] vArattagassa putto, paDimaM kAsI ya ceiyaharammi / tattha ya thalI ahesI, sAhammiyaceiyaM taM tu // vR- ihA''vazyake yogasaGgraheSu "vArattapure abhayaseNa vAratte" ityatra pradeze pratipAditacarito yo vArattaka iti nAmnA maharSi, tasya putraH svapitari bhaktibharApUritatayA caityagRhaM kArayitvA tatra rajoharaNa-mukhavastrikA pratigrahadhAriNIM pituH pratimAmasthApayat, tatra ca 'sthalI' satrazAlA tena pravarttitA AsIt, tadetat sAdharmikacaityam / asya ca sAdharmikacaityasyArthAya kRtamasmAkaM kalpate atha maGgalacaityamAha [bhA. 1776 ] arahaMtapaiTThAe, mahurAnayarIe maMgalAI tu / gehesu caccaresu ya, channauIgAmaaddhesu // 1 vR-mathurAnagaryAM gRhe kRte maGgalanimittamuttaraGgeSu prathamamarhatpratimAH pratiSThApyante, anyathA tad gRhaM patati, tAni maGgalacaityAni / tAni ca tasyAM nagaryAM geheSu catvareSu ca bhavanti / na kevalaM tasyAmeva kintu tatpurIpratibaddhA ye SannavatisaGkhyAkA grAmAddhasteiSvapi bhavanti / ihottarApathAnAM grAmasya grAmArddha iti saMjJA / Aha ca cUrNikRt - gAmaddhesu tti desabhaNitI, channauIgAmesu tti bhaNiyaM hoi, uttarAvahANaM esA bhaNii tti / / Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 452 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/6 zAzvatacaitya-bhakticaityAni darzayati[bhA.1777] niiyAi suraloe, bhattikayAI tubhrhmaaiihiN| nissA-'nissakayAI, jahi Aeso cayasu nissaM / / vR-'nityAni' zAzvatacaityAni 'suraloke' bhavanapati-vyantara-jyotiSka-vaimAnikadevAnAM bhavananagara-vimAneSu, upalakSaNatvAd meruzikhara-vaitADhyAdikUTa-nandIzvara-rucakavarAdiSvapi bhavantIti / tathA bhaktyA bharatAdibhiryAni kAritAni abhUtaNyarthatvAd bhaktikRtAni / atra ca "jahi Aeso" tti yena bhakticaityena 'AdezaH' prakRtam tad dvidhA-nizrAkRtamanizrAkRtaM ca / nizrAkRtaMnAma-gacchaprativaddhan, anizrAkRtaM-tadviparItamsaGghasAdhAraNamityarthaH / "cayasu nissaM"ti yad nizrAkRtaM tat 'tyaja' parihara / anizrAkRtaM tu kalpate // gataM caityadvAram / athAdhAkarmadvAramAha[bhA.1778] jIvaM uddissa kaDaM, kammaM so viya jayA u saahmmii| so viya taie bhaMge, liMgAdINaM na sasesu // vR-jIvamuddizya yat SaTkAyavirAdhanayA kRtaM so'picayadijIvaH 'sAdharmikaH' samAnadharmA bhavati so'pica' sAdharmikaH 'liGgAdInAM' 'liGgataH sAdharmiko na pravacanataH' ityAdInAMcaturNAM bhaGgAnAM 'tRtIye bhaGge' 'liGgataH pravacanato'pi' ityevaMlakSaNe yadi vartate na zeSeSu tadetadAdhAkarma mntvym|| atha tIrthakarapratimArthaM yannivartitaM tat kiM sAdhUnAM kalpate na vA? ityAzaGkAnirAsArthamAha[bhA.1779] saMvaTTameha-puSphA, satthanimittaM kayA jai jiinnN| nahulabbhApaDisiddhaM, kiM puna paDimaTThamAraddhaM / vR-zAstA-tIrthakarastasya nimittaM yAni devaiH saMvartakamegha-puSpANi samavasaraNabhUmau kRtAni tAni yInAM yadipratiSeddhaM na labhyAni, teSAM tatrAvasthAtuM yadi kalpate iti bhAvaH, tarhi kiM punaH 'pratimArtham' ajIvAnAM pratimAnAM hetorArabdham ?, tat sutarAM na prtissedhmrhtiitybhipraayH|| Aha yadi tIrthakarArthaM saMvartakamegha-puSpANi kRtAni tarhi tasya bhagavatastAnipratisevamAnasya kathaM na doSo bhavati? iti ucyate[bhA.1780] titthayaranAma-goyassa khayaTThA avi ya dANi sAbhavvA / dhammaM kahei satthA, pUrva vA sevaI tNtu|| vR-tIrthakaranAma-gotrasya karmaNaH kSayArthaM 'zAstA' bhagavAn dharma kathayati, 'pUjAMca' mahimAM tAmanantaroktaM sNvrtkvaatprbhRtikaamaasevte|bhgvtaa hitIrthakaranAma-gotraM karmAvazyavedanIyam, vipAkodayAvalikAyAmavatIrNatvAt / tasya ca vedane'yamevopAyaH-yadaglAnyA dharmadezanAkaraNaM sadeva-manujA-'suralokaviracitAyAzca pUjAyA upajIvanam / taM ca kahaM veijjai, agilAe dhammadesaNAIhi / tathA udae jassa surA-'sura-naravainivehehi pUio loe| taM titthayaraM nAmaM, tassa vivAgo u kevlinno|| iti vcnpraamaannyaat| apica' itybhyuccye| "dANi"ttinipAto vaakyaalngkaare| "sAbhava" Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka H 1, mUlaM-6, [bhA. 1780] tti svobhAvaH svabhAvaH, yathA-"Apo dravyAzcalo vAyuH" ityAdi, tasya bhAvaH svAbhAvyaM tsmaat| tasya hi bhagavataH svabhAvo'yaM yat tathAdharmakathAvidhAnaM pUjAyAzcAsevanam / / idameva spaSTataramAha[bhA.1781] khINakasAo arihA, kayakicco aviya jiiymnuyttii| paDisevaMto viao, adosavaM hoi taMpUyaM / / vR-kSINAH-pralayamupagatAH kaSAyAH-krodhAdayo yasya sakSINakaSAyaH, evaMvidho'rhantAM pUjAM pratisevamAno'pina doSavAn / iyamatra bhAvanA-yo hi rAgAdimAn pUjAmupajIvan svAtmanyutkarSa manyate sa doSabhAg bhavati, bhagavatastu kSINakaSAyasya pUjAmupajIvato'pi nAsti svAtmanyutkarSagandho'piato dUrApAstrasarAtasya sdossteti|tthaa kRtAni-samApitAni kRtyAni yena saH 'kRtakRtyaH' kavelajJAnalAbhAnniSThitArtha / tataH kRtakRtyatvAdevAsau pUjAmAsevate na ca doSamApadyate / api ca jItam-'upajIvanIyA surA-'suraviracitA pUjA' ityevaMlakSaNaM kalpamanuvartayituM zIlamasyAsau jItAnuvartI, gAthAyAM makAro'lAkSaNikaH / / Aha bhavatvevaM paraM tIrthakarasya tapratimAyA vA nimittaM yat kRtaM tat kena kAraNena yatInAM kalpate? ucyate[bhA.1782] . sAhammio na satthA, tassa kayaM teNa kappai jaINaM / jaMpuna paDimANa kayaM, tassa kahA kA ajiivttaa| kR'zAstA' tIrthakaraHsasAdharmiko liGgataHpravacanato'pina bhvti| tathAhi-liGgataHsAdharmikaH sa ucyate yo rajoharaNAdiliGgadhArI bhavati, tacca liGgamasya bhagavato nAsti tathAkalpatvAt, atona liGgataH sAdharmikaH / pravacanato'pisAdharmikaH so'bhidhIyate yazcaturvarNasaGghAbhyantaravartI bhavati, "pavayaNasaMghegayare" iti vacanAt; bhagavA~zca tatpravartakatayA na tadabhyantaravartI kintu caturvarNasyApisaGghasyAdhipati, tatonapravacanato'pisAdharmika iti|atH 'tasya' tIrthakarasyArthAya kRtaM yatInAM kalpate / yat punaH pratimAnAmarthAya kRtaM tasya 'kA kathA?' kA vArtA? sutarAM tat kalpate / kutaH ? ityAha-ajIvatvAt, jIvamuddizya hi yat kRtaM tadAdhAkarma bhavati, "jIvaM uddissa kaDaM" iti prAgevoktatvAt, tacca jIvatvameva pratimAnAM naastiiti|| atha vasativiSayamAdhAkarma darzayati[bhA.1783] ThAimaThAI osaraNa maMDavA saMjaya dese vaa| peDhI bhUmIkamme, nisevato anumaI dosA / / vR-"osaraNe" samavasaraNe bahavaH saMyatAH samAgamiSyantIti budhyA zrAvakA dharmazraddhayA bahUn maNDapAn kuryu / te ca dvidhA-sthAyino'sthAyinazca / ye samavasaraNaparvaNi vyatIte sati notkIlyante te sthAyinaH, ye punarutkIlyante te'sthAyinaH / punarekaike dvividhAH-saMyatArthakRtA dezakRtA vA / ye AdhAkarmikAste saMyatArthakRtAH, ye tu sAdhUnAmAtmanazcArthAya kRtAste dezakRtAH / eteSu tiSThatAM tanniSpannaM prAyazcittam / tathA pIThikA nAma' upavezanAdisthAnavizeSAH, "bhUmikamme"tti 'bhUmikarma' viSamAyA bhUmeH samIkaraNam, upalakSaNaM cedam, tena sammArjano palepanAdiparigrahaH / etAnyapi pIThikAdIni saMyatArthakRtAni dezakRtAni vA bhaveyuH / etAni maNDapAdIni sadoSAni niSevamANasyAnumatidoSA bhavanti, eteSukriyamANeSuyASannAMjIvanikAyAnAM Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 454 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/6 virAdhanA sA anumoditA bhavatIti bhAvaH // gatamAdhAkarmadvAram / athodgamadoSa-zaikSadvAradvayamAha[bhA.1784] Thaviyaga-saMchobhAdI, dusohayA hoti uggame dosaa| vaMdijjate daTuM, iyare sehA tahiM gcche|| vR- 'bahavaH saMyatAH samAyAtAH' iti kRtvA dharmazraddhAvAn lokaH saMyatArthaM sthApitaM-bhaktapAnAdeH sthApanAM kuryAt 'gRhamAgatAnAmakSepeNaiva dAsyAmaH' iti kRtvA, "saMchobha"tti yAni gRhANisAdhubhiraneSaNIyadAne'zaGkanIyAniteSu zAlyodana-tanduladhAvanAdikaMbhakta-pAnaMmodakA'zokavartiprabhRtIni vA khAdyakavidhAnAni nikSipeyuH 'sAdhUnAmAgatAnAM dAtavyAni' iti, AdizabdAt krItakRta-prAbhRtikAdiparigrahaH / ete udgamadoSAstatra 'duHzodhyAH' duSparihAryA bhavanti / tathA 'itarAn' pArzvasthAdIn bahujanena banyamAnAn pUjyamAnA~zca dRSTvA zaikSAH 'tatra' pArzvasthAdiSu gccheyuH|| strI-nATakadvAradvayamAha[bhA.1785] itthI viubviyAo, bhuttA-'bhuttANa daTTha dosA u / emeva nADaijjA, savibbhamA ncciy-pgiiyaa|| vR-strIH 'vikurvitAH' vastra-vilepanAdibhiralaGga tAdRSTvA bhuktA-'bhuktAnAM 'doSAH' smRtikautukaprabhavA bhavanti / evameva 'nATakIyAH' nATyayoSitaH 'savibhramAH' savilAsA nartitagItayoH pravRttA vilokya zrutvA ca bhuktA-'bhuktasamutthA doSA vijJeyAH // saMsparzanadvAramAha[bhA.1786] thI-purisANa u phAse, gurugA lahugA saI ya saMghaTTe / AyA-saMjamadosA, obhaavnn-pcchkmmaadii|| vR-samavasaraNe puSpAropaNAdikautukena bhUyAMsa-strI-puruSAH samAyAnti teSAM sammana sparzo bhavati / tataH strINAM sparze catvAro guravaH, puruSANAM sparze catvAro laghavaH / smRtizca saGghaTTe bhuktabhoginAM bhavati, cazabdAdabhuktabhoginAM kautukam |aatm-sNymviraadhnaadossaashc bhavantiAtmavirAdhanA sammarde sati hasta-pAdAdyupaghAtaH, saMyamavirAdhanA sammaH pRthivyAM priSThitAH SaT kAyAnAvalokyantena cprihrtushkynte| "obhAvaNa-pacchakammAi"tti sAdhunAko'pi zaucavAdI puruSaH spRSTa sa snAyAt, taM snAntaM nirIkSyAparaH pRcchati-kimarthaM snAsi? iti, sa prAha-saMyatena spRSTa iti, evaM paramparayA sAdhUnAM jugupsopajAyate, yathA-aho ! malinA ete, evamapabhrAjanA pazcAtkarma ca bhavati, AdizabdAd asaGkhaDAdayo dossaaH|| atha tantudvAramAha[bhA.1787] lUyA koligajAlaga, kotthalakArIya uvari gehe y| sADiMtamasADite, lahugA gurugA abhttiie|| vR-asammAya'mANecaitye bhagavapratimAyAupariSTAdetAni bhaveyuH-'lUtAnAma' kolikapuTakAni, 'kolikajAkAnitu' jAlakAkArAH kolikAnAMlAlAtantusantAnAH, kotthalakArI-bhramarItasyAH sambandhi gRhamupari bhavet / yadyetAni lUtAdInizATayati tadA catvAro laghavaH / atha na zATayati Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM-6, [bhA. 1787 ] tato bhagavatAM bhakti kRtA na bhavati, tasyAM cAbhaktyAM catvAro gurukAH // atha kSullakadvAraM nirddharmakAryadvAraM ca vyAkhyAnayati[bhA. 1788] ghaTThAi iyarakhuDDe, daDuM oguMDiyA tahiM gacche / ukkuTThaghara-dhaNAIvavahArA ceva liMgINaM // [bhA. 1789] chiMdaMtassa anumaI, amilaMta achiMdao ya ukkhivaNA / chiddANi ya pehaMtI, neva ya kajjesu sAhijjaM // 455 vR- itare-pArzvasthAsteSAM ye kSullakA ghRSTAH, AdigrahaNAt "maTThA tuppoTThA paMDurapaDapAuraNA" ityAdi, tAnitthambhUtAn dRSTvA saMvignakSullakAH 'avaguNDitAH' maladigdhadehAH paribhagnAH santaH 'tatra' teSAM liGginAmantike gaccheyuH / teSAM ca tatra militAnAM parasparamutkRSTagRhadhanAdiviSayAH 'vyavahArAH' vivAdA upaDhaukante, te ca vyavahAracchedanAya tatra saMvignAnAkArayanti, tato yadi teSAM vyavahArazchidyate tadA bhavati parisphuTasteSAM gRha-dhanAdikaM dadataH sAdhoranumatidoSaH / upalakSaNamidam, tena yeSAM tad gRha-dhanAdikaM na dIyate teSAmaprItika-pradveSagamanAdayo doSAH / atha liGginAmetaddoSabhayAt prathamata eva na milanti na vA vyavahAraparicchedaM kurvanti tataH 'utkSepaNA' udghATanAsAdhUnAM bhavati, saGghAd bAhyIkaraNamityarthaH / 'chidrANi ca ' dUSaNAni te kaSAyitAH santaH sAdhUnAM prekSante / naiva ca te 'kAryeSu' rAjadviSTa glAnatvAdiSu 'sAhAyyaM' tanniNakSamamupaSbhaM kurvate / yata ete doSA ato niSkAraNe na praveSTavyamanuyAnamiti sthitam / kAraNeSu tu samutpanneSu praveSTavyam / yadi na pravizati tadA catvAro laghavaH / / kAni punastAni ? ityucyate [bhA. 1790 ] iyapUyA rAyAnimaMtaNaM sannivAi khamaga kahI / saMkiya patta pabhAvaNa, pavitti kajjAi~ uDDAho / / vR- anuyAnaM gacchatA caityapUjA sthirIkRtA bhavati / rAjA vA kazcidanuyAnamahotsavakArakaH sampratinarendrAdivat tasya nimantraNaM bhavati / 'saMjJI' zrAvakaH sa jinapratimAyAH pratiSThApanAM cikIrSati / tathA vAdI kSapako dharmakathI ca tatra bhAvanArthaM gacchati / zaGkitayozca sUtrArthayostatra nirNayaM karoti / pAtraM vA tatrAvyavacchittikArakaM prApnoti / prabhAvanA vA rAjapravrajitAdibhistatragatairbhavati / pravRttizcAcAryAdInAM kuzalavArttArUpA tatra prApyate / kAryANi ca kulAdiviSayANi sAdhayiSyante / uDDAhazca tatragatairnivArayiSyata iti / etaiH kAraNairgantavyamiti dvAragAthAsamAsArthaH // atha vistarArthaM bibhaNiSuzcaityapUjA-rAjanimantraNadvAre vivRNotibhA. (1791] saddhAvuDDI ranno, pUyAe thirattaNaM pabhAvaNayA / paDighAto ya aNatthe, atthA ya kayA havai titthe // - ko'pi rAjA rathayAtrA mahotsavaM kArayitumanAstannimantraNe gacchadbhistasya rAjJaH zraddhAvRddhi kRtA bhavati / caityapUjAyAM sthiratvaM prabhAvanA ca tIrthasya sampAditA bhavati / yacca jainapravacanapratyanIkAH zAsanAvarNavAda-mahimopaghAtAdikamanarthaM kurvanti tasya pratighAtaH kRto bhavati / tIrthe ca 'AsthA' svapakSa-parapakSayorAdarabuddhirutpAditA bhavatIti // Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 456 bRhatkalpa-chedasUtram - 1-1/6 atha saMjJidvAraM vAdidvAraM cAha [ bhA. 1792] emeva ya sannINa vi, jiNANa paDimAsu paDhamapaTTavaNe / mA paravAI vigdhaM, karijja vAI ao visai // vR- saMjJinaH - zravakAH kecid jinAnAM pratimAsu prathamataH " paTThavaNe "tti pratiSThApanaM kartukAmAsteSAmapi 'evameva' rAjJa iva zraddhAvRdhyAdikaM kRtaM bhavati / tathA mA paravAdI prastutotsavasya vighnaM kArSAd ato vAdI pravizati // paravAdinigrahe ca kriyamANe guNAnupadarzayati [bhA. 1793 ] navadhammANa thirattaM, pabhAvaNA sAsaNe ya bahumAno / abhigacchaMti ya vidusA, avigdha pUyA ya seyAe // vR-'navadharmaNAm' abhinavazrAvakANAM 'sthiratvaM' sthirIkaraNam / zAsanasya ca prabhAvanA bhavati, yathA-aho ! pratapati pAramezvaraM pravacanaM yatredhzA vAdalabdhisampannA iti / bahumAnazcAnyeSAmapi zAsane bhavati / tathA taM vAdinaM 'abhigacchanti' abhyAyAnti 'vidvAMsaH' sahRdayAstadvAgmitAkautukAkRSTacitAH, teSAM ca sarvaviratyAdipratipatyA mahA~llAbho bhavati / paravAdinA ca nigRhItena 'avighnaM ' nipratyUhaM pUjA kRtA satI svapakSa-parapakSayoriha paratra ca zreyase bhavati / / atha kSapakadvAramAha [bhA. 1794] AyAviMti tavassI, obhAvaNayA parappavAINaM / jai erisA vi mahimaM, uviMti kAriti saDDhA ya / / vR-tatra 'tapasvinaH' SaSThA'STamAdikSapakA AtApayanti / tatazca 'apabhAvanA' lAghavaM 'parapravAdinAM' paratIrthikAnAM bhavati, teSAM madhye IdhzAnAM tapasvinAmabhAvAt / zrAddhAzca cintayanti yadi tAvadIzA api bhagavanto'smAbhi kriyamANAM 'mahimAM' caityapUjAM draSTumAyAnti, tata ita UrdhvaM vizeSata eva tasyAM yatnaM vidhAsyAma iti pravarddhamAna zraddhAkA mahimAM kurvanti kArayanti ca / atha kathikadvAramAha [ bhA. 1795 ] Aya-parasamuttAro, titthavivaDI ya hoi kahayaMte / annonnAbhigameNa ya, pUyA thirayA ya bahumANo / vR-kSIrAzravAdilabdhisampanna AkSepaNI-saMvejanI-nirvedanIbhedAt caturvidhAM dharmakathAM kathayan dharmakathItyucyate / tasmin dharmaM kathayati AtmanaH parasya ca saMsArasAgarAt samuttAraH- nistaraNaM bhavati / tIrthavivRddhizca bhavati, prabhUtalokasya pravrajyApratipatteH / tathA dezanAdvAreNa pUjAphalamupavarNya 'anyAnyAbhigamena' anyAnyazrAvakabodhanena pUjAyAM sthiratA bahumAnazca kuto bhavati / / atha zaGkitaH pAtradvAre vyAkhyAti [ bhA. 1796] nissaMkiyaM ca kAhii, ubhae jaM saMkiyaM suyaharehiM / avvocchittikaraM vA, labbhihi pattaM dupakkhAo / / vR- 'ubhaye' sUtre arthe ca yat tasya zaGktiM tat tatra zrutadharebhyaH pArthyAnniH zaGkitaM kariSyati / avyavacchittikArakaM vA pAtraM dvipakSAd lapsyate / dvau pakSau samAhvatau dvipakSam, gRhasthapakSaH saMyatapakSazcetyarthaH // Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM-6, [bhA. 1796] 457 atha prabhAvanAdvAramAha[bhA.1797] jAi-kula-rUva-dhaNa-balasaMpannA iDDimaMtanikkhaMtA / jayaNAjuttA ya jaI, samecca titthNpbhaaviNti| vR- jAti-mAtRkaH pakSaH, kulaM-paitRkaH pakSaH, rUpama-AkRti, dhanaM-gaNima-dharima-meyapAricchedyabhedAccaturddhA tadatiprabhUtaMgRhasthAvasthAyAmAsIta, balaM-sahayodhiprabhRtInAmivasAtizayaM zArIraM vIryam, etairjAtyAdibhirguNaiH sampannA ye ca 'RddhimaniSkrAntAH' rAjapravrajitAdayo ye ca 'yatanAyuktAH' yathoktasaMyamayogakalitA yatayaste 'sametya' tatrAgatya tIrthaM prabhAvayanti / / api ca[bhA.1798] jo jena guNena'hio, jena vimA vA na sijjhae jNtu| so teNa tammi kajje, savvatthAmaM na hAvei // vR- 'yaH' AcAryAdi 'yena' prAvanikatvAdinA guNena 'adhikaH' sAtizayaH 'yena vA' vidyAsiddhAdinA vinAyat pravacanapratyanIkazikSaNAdikaM kAryana sidhyati saH 'tena' guNena tasmin kArye sarvasthAma' sakalamapi vIryaMnahApayati kintusarvayA zaktyA tatra lagitvA pravacanaMprabhAvayatIti bhAvaH / uktazca prAvacanI dharmakathI, vAdI naimittikastapasvI ca / jinavacanajJazca kavi, prvcnmudbhaavyntyete|| -pravRttidvAramAha[bhA.1799] sAhammi-vAyagANaM, khema-sivANaMca labbhii pavittiM / gacchihiti jahiM tAI, hohiMti na vA vipucchai vA / / vR-tatrAnyeSAMsAdharmikANAMciradezAntaragatAnAMvAcakAnAMvA-AcAryANAM tatra prAptaHpravRttiM lapsyate / tathA kSema-paracakrAyupaplavAbhAvaH zivaM vyantarakRtopadravAbhAvaH tayoH, upalakSaNatvAt subhizra-durbhikSAdInAM cAgAmisaMvatsarabhAvinAM pravRttiM tatra naimittikasAdhUnAM sakAzAd lpsyte| yadi vA yatra deze svayaM gamiSyati tatra tAni kSemAdIni bhaviSyanti na vA ? iti sAdharmikAdIn pRcchti|| kAryoDDAhadvAradvayamAha[bhA.1800] kulamAdIkajjAiM, sAhissaM liMgiNo ya sAsissaM / je logaviruddhAiM, kareMti loguttarAiM ca / / vR-kAludIni-kula-gaNa-saGghasatkAni kAryANi tatra gataH sAdhayiSyAmi / liGginazcatatragataH 'zAsiSyAmi' hitopadezadAnAdinA ziyiSyAmi, ye liGginolokaviruddhAni lokottaraviruddhAni ca pravacoDDAhakArINi kAryANi kurvantIti / / Aha yadyetAni kAraNAni bhavanti tataH kiM kartta-vyam ? ityAha[bhA.1801] eehi kAraNehiM, puvvaM paDilehiUNa aigmnnN| addhANaniggayAdI, laggA suddhA jahA khamao / / vR-'etaiH' caityapUjAdibhiH kAraNairanuyAnaM praveSTavyamiti nizcitya pUrvaM pratyupekSya tato'tigamanaM Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 458 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/6 kAryam / athAdhvanirgatAH-te adhvAnamatilacyasahasaiva tatraprAptAH,AdizabdAdapUrvotsavAdivakSyamANakAraNaparigrahaH, evaMvidhaiH kAraNairapratyupekSite'pi kSetre gatAH santo yathoktAM yatanAM kurvANA apiyadi lagnAH' azuddhabhaktAdigrahaNadoSamApannAstathApizuddhAH / yathA 'kSapakaH' piNDaniyuktI pratipAditacaritaH zuddhaM gaveSayannapi nigUDhabAhyAkArayA tathAvidhazrAddhikayA cchalitaH sannAdhAkarmaNyapi gRhIte zuddhaH, azaThapariNAmatvAditi niyuktigAthAsamAsArthaH // athainAmeva vivRNoti[bhA.1802] nAUNa ya aigamaNaM, gIe pesiti pehiuM kajje / uvasaya bhikkhAyariyA, bAhiM ubbhAmagAdIyA / / [bhA.1803] sabbhAvika iyare viya, jANaMtI maMDavAiNo gIyA / sehAdINa yatherA, vaMdanajuttiM bahiM khe| vR-caityapUjAdike kArye samutpanne'nuyAnakSetraM pratyupekSituM gItArthAn preSayanti / tato jJAtvA samyak kSetrasvarUpamatagamanaM kartavyam / kiM punastatra pratyupekSyam ? ityAha-maulagrAme upAzrayaH, 'bahi' bAhyagrAmeSuca udrAmakAkhyA bhikSAcaryA, AdizabdAttasyAMgacchatAmapAntarAle vizrAmasthAnaM maulagrAme ca bhikSA-vicArabhUmiprabhRtikaM pratyupekSyam / tathA sadbhAvikAnitarA~zca maNDapAdIn gItArthA jAnanti, yathA-amI sadbhAvataH svArthaM maNDapAH kRtAH, amI tu saMyatArthaM paraM kaitavaprayogeNAsmAnityaM pratyAyayanti, AdigrahaNAt pIThikAdiparigrahaH / itthaM taiH pratyupekSite sUrayaH sbaal-vRddhgcchshitaaanuyaankssetrprvishnti|sthviraashc bahirevavartamAnAH zaikSAdInAM 'vandanayukti' pArzvasthAdivandanavidhiM kathayanti, mA bhUdanyathA tadvandane teSAM vipariNAma iti / atha caityavandanavidhimAha[bhA.1804] nissakaDamanisse vA, vi ceie savvahiM thuI tinni / velaM ca ceiyANi ya, nAuM ekkikkiyA vA vi|| vR-'nizrAkRte' gacchapratibaddhe 'anizrAkRte vA' tadviparIte caitye sarvatra tiH stutayo diiynte| atha praticaityaM stutitraye dIyamAne velAyA atikramo bhavati, bhUyAMsi vA tatra caityAni, tato velAM caityAni vA jJAtvA praticaityamekaikA stutitivyeti / / atha samavasaraNaviSayaM vidhimAha[bhA.1805] nissakaDe ThAi gurU, kaivayasahieyarA vae vshiN| jattha puna anissakaDaM, pUriti tahiM samosaraNaM / vR-nizrAkRte caitye 'guru' AcArya katipayaiH pariNatasAdhubhiH sahitazcaityamahimAvalokanArthaM tiSThati, 'itare' zaikSAdayaste 'mA pArzvasthAdIn bhUyasA lokena pUjyamAnAn dRSTavA tatra gamanaM kAryu' iti kRtvA gurubhiranujJAtA vasatiM vrajeyuH / yatra punaH kSetre anizrAkRtaM caityaM tatrAcAryA samavasaraNaM pUrayanti, sabhAmApUrya dharmakathAM kurvantItyarthaH // Aha kiM saMvignastatra dharmakathA kAryA? AhozcidasaMvignairapi? ucyate[bhA.1806] saMviggehi ya kahaNA, iyarehi apaccao na ovsmo| pavvajAbhimuhA viya, tesu vae sehamAdI vA // Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM -6, [bhA. 1806 ] 459 vR- 'saMvignaiH' udyatavihAribhi kathanA dharmasya karttavyA / kutaH ? ityAha- itare - asaMvignAstairdharmakathAyAM kriyamANAyAM zrotRRNAmapratyayo bhavati, naite yathA vAdinastathA kAriNa iti / na ca teSAm 'upazamaH' samyagdarzanAdipratipattirbhavati / ye'pica pravrajyAbhimukhAH zaikSAdayo vA adyApyapariNatajinavacanAste'pi teSu vrajeyuH -zobhanaM svatvete'pi dharmaM kathayantIti // Aha nizrAkRte caitye yadi tadAnImasaMvignA na bhavanti tataH ko vidhiH? ityAha[bhA. 1807] pUriMti samosaraNaM, annAsai nissaceiesuM pi / iharA logaviruddhaM, saddhAbhaMgo ya saDDANaM // vR- 'anyeSAm' asaMvignAmasati nizrAkRteSvapi caityeSu samavasaraNaM pUrayanti / itarathA 'lokaviruddhaM' lokApavAdo bhavati - aho ! amI matsariNo yadevamanyadIyaM caityam iti kRtvA nAtropavizya dharmakathAM kurvanti / zraddhAbhaGgazca zrAddhAnAM bhavati, teSAmatyarthaH mabhyarthayamAnAnAmapi tatra dharmakathAyA akaraNAt // atha bhikSAcaryAyAM yatanAmAha [ bhA. 1808 ] puvvapaviTThehi samaM, hiMDatI tattha te pamANaM tu / sAbhAvi abhikkhAo, vidaMta'puvvA ya ThaviyAdI // vR- pUrvapraviSTA nAma - pUrvaM ye kSetrapratyupekSaNArthaM prahitAstaiH samaM bhikSAM hiNDante / tatra ca bhikSAmaTatAM ta eva pramANama, nAgantukaistatra zuddhAzuddhagaveSaNA karttavyA / te ca pUrvapraviSTA idaM vidantiyadetAH 'svAbhAvikabhikSAH' svArthaniSpAditAH, etAstu 'apUrvA' saMyatArthaM sthApitanikSiptAdayaH / / strIsaGkulanATakadarzanayoryatanAmAha [bhA. 1809] vaMdena iMti niMti va, juva majjhe thera itthio tenaM / ThaMti na ya nADaesuM, aha ThaMti na peha rAgAdI // vR- strIsaGku le vRndenAyAnti nirgacchanti ca / ye ca yuvAnaste madhye kriyante / yataH striyastena pArzvena 'sthavirA:' vRddhA bhavanti, mA bhUvan bhuktA-bhuktasamutthA doSA iti / yatra nATakAni nirIkSyante tatra na tiSThanti / atha kAraNatastiSThanti tataH "na peha "tti narttakyAdirUpANi na prekSante / sahasA dRSTigocarAgateSu ca teSu rAgAdInna kurvanti, tebhyazca drAg dRSTiM nivarttayanti // tantujAlAdiSu vidhimAha[bhA. 1810] sIleha maMkhaphalae, iyare coyaMti taMtumAdIsu / abhijayaMti savittisu, anicchi pheDaMta'dIsaMtA // vR- 'itare' asaMvignA devakulikA ityarthaH tAn tantujAla-lUtApuTakAdiSu satsu te sAdhavo nodynti| yathA-'zIlayata' parikarmayata maGkhaphalakAnIva maGkhaphalakAni devakulAni / maGkho nAmacitraphalakavyagrahastaH, tasya ca yadi phalakamujjvalaM bhavati tato lokaH sarvo'pi taM pUjayati, evaM yadi yUyamapi devakulAni bhUyo bhUyaH sammArjanAdinA samyagujvAlayata tato bhUyAn loko bhavatAM pUjA - satkAraM kuryAt / atha te devakulikAH savRttikAH- caityapratibaddhagRha-kSetrAdivRttibhoginastatastAn 'abhoyojayanti' gADhaM nirbhartsayanti, yathA-eka tAvad devakulAnAM vRttimupajIvatha dvitIyameteSAM sammArjanAdisArAmapi na kurutha / itthamuktA api yadi tantujAlAdInyapanetuM necchanti Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 460 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/6 tato'zayamAnAH svayameva 'spheTayanti' apanayantItyarthaH / / kSullakavipariNAmasambhave yatanAmAha[bhA.1811] ujjalavese khaDDe, kariti uvvaTTaNAicokkhe a| na ya muccaMta'sahAe, diti maNunne ya AhAre / vR-kSullakAn 'ujvalaveSAn' pANDurapaTa-colapaTTadhAriNaH udvarttana-prakSAlanAdinAcacokSAnazucizarIrAn kurvnti|n catekSullakAH 'asahAyAH' ekaakinomucynte|vRssbhaashctessaaN manojJAn' snigdha-madhurAnAhArAnAnIya dadati, urabhraSTAntena ca prajJApayanti // tamevAha[bhA.1812] AturacinnAI eyAI, jAiMcarai nNdio| sukkattaNehi jAvehi, eyaM dIhAulakkhaNaM / / vR-jahA ego UraNago pAhuNayanimittaM posijjai / so ya pINiyasarIro haliddAikayaMgarAo kayakannacUlao suhaMsuheNaM abhiramai / kumaragA vi ya taM nANAvihehiM kIDAvisesehiM kIlAviti / taM ca evaM lAlijamANaM daddUNa vacchago mAUe neheNa goviyaM dohaeNa ya tayanukaMpAe mukkamavikhIraM na pibairoseNaM |taae pucchio-vaccha! kiMna dhAvasi? |tenn bhaNiyaM-ammo! esa naMdiyagoituhiMjavasajogAsaNehiM alaMkAravisesehi ya alaMkArio putta iva paripAlijjai, ahaM tu maMdabhaggo sukkANi taNANi kayAi labhAmi, tANi vina pajjattagANi, evaM pANiyaM pi, na ya maM koi lAlai / tAe bhannai-putta! AuracinnAiMeyAI, jahA Auro mariukAmojaM maggai patthaM vA apatthaM vA taM dijjai evameso vinaMdiyao posijai, jayA mArijihii tayApacchihisi / annayA so vacchago taM naMdiyagaM pAhuNaesuAgaesupahijjamANaM daTuM tisio vi mAUe thannaM nAbhilasai bhaeNaM / tAe bhannai-kiM putta! bhayabhIo si neheNa paNhuyaM pimaM na piyasi? / teNa bhannai-kato me thannAbhilAso? nanusovarAo naMdiyaoajja pAhuNaehiMAgaehiMmamaaggao vinniggayajIho lolanayaNo vissaraM rasaMto mArio, tabbhayA kao me pAumicchA? / tAe bhannai-naNu puttaya ! tayA ceva te kahiyaM "AuracinnAI eyAiM" ti, esatesiMvivAgo anupatto ti|| ___ athAkSarArthaH-AturaH-cikitsAyA aviSayabhUto rogI, tasya thA martukAmasya pathyamapathyaM vA dIyate evamayamapi nandiko yAni manojJAhArajAtAni carati tAni AturacIrNAni, ato vatsa ! zuSkatRNaiH 'yApaya svazarIraM nirvAhaya, yataetaddIrghAyuSo lakSaNam / evamete'pyasaMvignakSullakA yad manojJAhArAdibhirupalAlyante tad nandikapoSaNavad draSTavyam / / atha nirddharmakAryeSu yatanAmAha[bhA.1813] na milaMti liMgikane, acchaMti va meliyA udaasiinaa| biMti ya nibaMdhammiM, karemu tivvaM khubhe dNddN|| vR- yatra liGginAmAkruSTagRha-dhanAdikAryANyupaDhaukante tatra prathamata eva na milanti / atha tairbalAmoTikayA mIlyante tato melitA apyudAsInA Asate / atha te bravIran-kurutAsmadIyasya vyavahArasya paricchedam / tata evaM nirbandhe taiH kriyamANe sAdhavo bruvate-yadyasmAkaM pArvAd vyavahAraparicchedaM kArayiSyatha tata ubhayeSAmapi bhavatAM'tIvradaNDam AgamoktaprAyazcittalakSaNaM Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM- 6, [bhA. 1813] 'kurma' kariSyAma iti // "addhANaniggayAdI' iti padaM vyAkhyAnayati[ bhA. 1814 ] addhANaniggayAdI, thANuppAiyamahaM va soUNa / gelana - satthavasagA, mahANadI tattiyA vA vi // vR- adhvanirgatAH-adhvAnamatilaGghaya sahasaiva tatra prAptAH, AdizabdAdanyadapyevaMvidhaM kAraNaM gRhyate / sthAnItpAtikamaho nAma-tatrApUrva ko'pyutsavavizeSaH sahasaiva zrAddhaiH kartumArabdhaH taM vA zrutvA / yadi vA ye kSetraM pratyupekSituM preSyanate te tadAnIM glAnA - 'glAnapraticaraNavyApRtA vA / athavA sArthavazagAH te tatra sArthamantareNa gaMtuM na zakyate / mahAnadI vA kAcidapAntarAle tAmabhIkSNamuttaratAM bahavo doSAH / tAvanmAtrA eva vA te sAdhavo yAvatAM madhyAdekasyApyanyatra preSaNaM na saMgacchate / ata etaiH kAraNairapratyupekSite'pi pravizatAM na kazcid doSaH // 461 atra yatanAmAha [ bhA. 1815] samaNunnA' sai anne, vi pucchiuM dAnamAi vajiMti / davvAI pehaMtA, jai laggaMtI taha vi suddhA // vR- yadi 'samanojJAH ' sAmbhogikAH pUrvapraviSTAH santi tatastaiH saha bhikSAmaranti / atha na santi samanojJAstataH 'anyAnapi' anyasAmbhogikAnapi pRSTavA dAnazrAddhakulAni varjayanti, tessvaadhaakrmaadidosssmbhvaat| zeSeSu kuleSu paryaTantaH "davvAdI pehaMta "tti dravyataH kSetrataH kAlato bhAvatazca zuddhamanveSayanto yadyapi kamapi sthApanAdikaM doSaM 'laganti' prApnuvanti tathApi zuddhAH, kSapakavadazaThapariNAmatayA zrutajJAnopayogapravRttatvAditi / gataM 'pariharaNA anuyAne' iti dvAram / atha puraH karmadvAramAha [bhA. 1816] purakammammi ya pucchA, kiM kassA''rovaNA ya pariharaNA / eesiM tu payANaM, patteyaparUvaNaM vocchaM / / vR- puraH karmaNi pRcchA karttavyA / tadyathA- kiM puraHkarma ? kasya vA puraHkarma ? kA vA puraH karmaNyAropaNA? kathaM puraH karmaNaH pariharaNaM kriyate ? eteSAM caturNAmapi padAnAM pratyekamahaM prarUpaNAM vakSye // tatra kimiti dvArasya prarUpaNAM cikIrSu preryamutthApayannAha [bhA. 1817] jai jaM purato kIrai, evaM uTThANa -gamanamAdIni / hoMti purekammaM te, emeva ya puvvakamme vi // vR-paraH prAha-yadi sAdhorbhikSArthino gRhAGgaNamAgatasya yat 'purataH' agrataH kriyate tat puraH karmeti vyavahriyate, evaM 'te' tava yAni dAyakasyotthAna- gamanAdIni karmANi sAdhoragrataH kriyamANAni tAni sarvANyapi puraH karma bhavati / atha pUrvArthavAcakaH puraH zabda ihAdhikriyate tata Aha-evameva ca pUrvakarmaNyapi draSTavyam / kimuktaM bhavati ? - 'puraH sAdhorAgamanAt pUrvaM karma puraH karma' ityasyAmapi vyutpattau yAnyutthAnAdIni pUrvaM kRtAni tAni puraH karma prApnuvanti // yadi nAmaivaM tataH kA no hAni ? iti ced ucyate [ bhA. 1818 ] evaM phAsumaphAsuM, na vijjae na vi ya kAi sohI te / Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 462 bRhatkalpa-chedasUtram - 1-1/6 haMdi hu bahUNi purato, kIraMti kayANi pubvaM ca // vR- ' evaM ' dvidhA'pi samAse kriyamANe prAzukamaprAzukaM vA 'na vidyate' na jJAyate, sarvasyA apyutthAna-gamanAdiceSTAyAH pura- karmatvaprApteH / ajJAyamAne ca prAzukA- 'prAzukavibhAge zodhirapi kAcinnAsti 'te' tavAbhiprAyeNa, tasyAzcAbhAve cAritrasyApyabhAva iti bhAvaH / 'handi' ityupapradarzane / 'huH' ityAmantraNe / tatazcaivam-he AcAryA ! bahUni purataH kriyante bahUni ca dAyakena pUrvaM kRtAni tAni sarvANyapi puraH karma prApnuvanti // atra sUri prativacanamAha [ bhA. 1819 ] kAmaM khalu purasaddo, paccakkha-parokkhato duhA hoi / taha vi ya na purekammaM, purakammaM codaga ! imaM tu // vR- 'kAmam' anumataM khaluzabdo'vadhAraNe anumatamevAsmAkaM yat puraH zabdaH pratyakSa-parokSayordvidhA bhavati-yadA 'puraH-agrataH karma puraH karma' iti vyutpattirAzrIyate tadA pratyakSArthavAcakaH puraH zabdaH, yadA tu 'puraH- pUrvaM karma puraH karma' tadA parokSArthavAcakaH / evaM puraH zabdasyapratyakSa-parokSArthavAcakatayA yadyapyutthAnAdIni puraH karma prApnuvanti tathApi tAni puraH karma na bhavati, kintu puraHkarma he nodaka ! 'idaM' vakSyamANaM bhavati // tadevAha[ bhA. 1820 ] hatthaM vA mattaM vA, puvviM sItodaeNa jaM dhove| samaNaTThAe dAyA, purakammaM taM vijANAhi / / vR- hastaMvA mAtrakaM vA 'pUrva' bhikSAdAnAt prathamaM 'zItodakena' saccittajalena yad dAtA zramaNArtha 'dhAvati' prakSAlayati tat puraH karma vijAnIhi na zeSamutthAna- gamanAdikam, tathAsamayaparibhASayA rUDhatvAt // gataM kimiti dvAram / atha kasyeti dvArasya prarUpaNAmAha [ bhA. 1821 ] kassa tti purekammaM, jaiNo taM puna pabhU sayaM kujjA / ahavA pabhusaMdiTTho, so puna suhi pesa baMdhU vA // vR- kasya punaH puraH karma bhavati ? iti pRcchAyAM nirvacanaM 'yateH' tatparihAriNaH sAdhoH puraH karma mantavyam, taditareSAM doSatvenAnabhyupagamAt / 'tat punaH' puraH karma ' prabhuH' gRhasvAmI svayameva kuryAt, athavA 'prabhusandiSTaH ' prabhuNA AdiSTaH / ' sa punaH' prabhusandiSTastridhA, tadyathA - 'suhRd ' mitram, 'preSyaH' dAsI- dAsAdi, 'bandhuH ' mAtA-bhaginyAdi // atha puraH karmaNaH sambhavamAha [bhA. 1822 ] damae pamANapurise, jAe paMtIe tAna mottUNaM / so puriso taM va'nnaM taM davvaM anno annaM vA // vR-saGkhaDyAM paGktipariveSaNe niyuktaH ko'pi 'dramakaH' karmakaraH, etena prabhusandiSTagrahaNam; 'pramANapuruSo vA' deyadravyasvAmI, anena ca prabhugrahaNamH tatazca dAtA prabhurvA prabhusandiSTo vA yasyAM paGktau puraHkarma kRtavAn tAM muktvA yadyanyAM paGkti saGkrAmati tadA yadi pariNatahastastataH kalpate / atra cASTau bhaGgA bhavanti sa puruSastAM paGkrimanyAM vA pa itad dravyamanyad dravyaM vA Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka H 1, mUlaM-6, [bhA. 1822] 463 ityanena catvAro bhaGgAH sUcitAH, evamanyaH puruSa ityanenApi catvAro bhaGgAH sUcyante, evamette aSTau bhnggaaH|| enAmevASTabhaGgI spaSTayati[bhA.1823]so taM tAe 1 annAe biiao 2 anna tIe 3 do va'nne 4 / emeva ya annena vi, bhaMgA khalu hoti cattAri / / vR-sapuruSastadravyaM tasyAM paGktAviti prathamaH 1 / sa puruSastad dravyamanyasyAM paGktAviti dvitIyaH 2 / sa puruSo'nyad dravyaM tasyAM paGktAviti tRtIyaH 3 / sa puruSo'nyad dravyamanyasyAM paGktAviti caturtha4, atra ca 've api' dravya-paGktI anye iti / evameva cAnyapuruSapadenApi ctvaarobhnggaabhvnti| tadyatha-anyaH puruSastadravyaM tasyAMpaGaktau 5anyaH puruSastadravyamanyasyAM paGaktau 6anyaH puruSo'nyad dravyaM tasyAM paGaktau 7 anyaH puruSo'nyad dravyamanyasyAM paGktau 8 // eteSAM madhyAd yeSu yathA kalpate tadetad darzayati[bhA.1824] kappai samesu taha sattamammi taiyammi chinnavAvAre / attaTTiyammi dosuM, savvattha ya bhayasu kara-matte / / vR- 'sameSu' dvitIya-caturtha-SaSThA-'STameSu bhaGgeSu grahItuM kalpate / tathAhi-dvitIye tAvadanyasyAM paGktau saGkrAntatvena tad dravyamapi vakSyamANanItyA caturthe tu dravyAntaratvenAnyasyAM paGktau dIyamAnatvena caSaSThetupuruSAntareNAparasyAM paGktautaddaravyaM dIyataiti hetoH aSTametutisRNAmapi puruSa-dravya-paGkratInAmanyatvena parisphuTameva kalpata iti / tathA saptame'pi bhaGge kalpata eva, puruSAntareNAnyadravyasya dIyamAnatvAt / tRtIye tu cchinnavyApAre sati kalpate, yaH sAdhudAnArthaM hastamAtrakaprakSAlanavyApAraH kRtaH sa yadA vyApArAntareNa cchinno bhavati tadA tenaiva puruSeNAnyad dravyaM tasyAMpaGktau dIyamAnaMkalpataiti bhAvaH / dvayoH' prathama-paJcamayoryadi tadravyaM tenAtmArthitaM bhavati tataH kalpate nAnyathA / 'sarvatra ca' aSTasvapi bhaGgeSu kara-mAtrake 'bhaja' vikalpaya,yadi hastovA mAtrakaM vAsasnigdhamudakA vA na bhavati tataH kalpate anyathA tunetyevaM bhajanA kartavyetyarthaH / / atha kimarthaM puraHkarma karoti? ityAha[bhA.1825] accusiNa cikkaNe vA,kUre dhuviuM puno puno dei / AyamiUNaM puvvaM, daijja-jaiNaM pddhmyaae|| vR-pariveSaNaMkurvato yadyatyuSNazcikkaNo vAkUrastataekatrahastadAhabhayAdaparatra hastevilaganAt kuNDakAdisthitenodakena sa dAtA punaHpunaH 'dhautvA' hastamArdIkRtya 'dadAti' pariveSayatItyarthaH, sAdhorapyAgatasya tathaiva yadi bhikSAM dadAti tadA puraHkarma bhavati / yadi vA pUrvam 'camya' hastaM mAtrakaMvA prakSAlya prathamata eva yatInAM dadyAt tato'nyebhyaH pariveSayet tadA'pi puraHkarma - bhavati / evaM puraHkarmaNi kRte yad yatra kalpate tadetad niyuktigAthayA darzayati[bhA.1826] dAUNa annadavvaM, koI dijjA puno vitaMceva / attaTThiya-saMkAmiyagahaNaM giiytthsNvigge|| vRttadaneSaNAkRtaMdravyaMmuktvAanyasyAnyadravyaM dattvA pariveSyakazcit tadeva' aneSaNAkRtaM dravyaM punarapi tasyAmanyasyAM vA paGktau sAdhUnAM dadyAt, evaM chinnavyApAre AtmArthitaM stklpte| Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 464 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/6 athavA "saMkAmiya" tti tadaneSaNAkRtaM dravyaM sa dAtAanyasmai pariveSayet sa yadi dadyAttata evaM sngkraamitNstklpte| etacca grahaNaM gItArthasyAnujJAtam, yatogItArthastadravyamitthaM gRhNAno'pi saMvigno bhvti|| etadevAntyapadaM bhASyakAro bhAvayati[bhA.1827] gIyatthaggahaNeNaM, attaTThiyamAi giNhaI giito| saMviggaghaNeNaM, taM giNhaMto vi sNviggo|| vR-gItArthagrahaNena kRtenaitad jJApitaM yad AtmArthitam, AdizabdAt saGkrAmitaM ca tad AgamapramANatogItArthaevagRhNAti naagiitaarthH| saMvignagrahaNenatu tad' AtmArthitAdigRhNAno'pi gItArthasaMvignobhavatinAsaMvigna ityuktaM bhavati / itthaMpunaHpurataH kRtamapinapuraHkarmabhavatIti darzayati[bhA.1828] purato vi hujaM dhoyaM, attahAe na taM purekammaM / taM udaullaM sasiNiddhagaM va sukkhetahiM gahaNaM // vR-yat 'purato'pi' sAdhoragato'pyAtmArthaM dhautaM tat puraHkarma na bhavati, kintu tad udakA sasnigdhaM vA mantavyam / 'udakAI' bindusahitam, 'sasnigdhaM' bindurahitam / tasminnubhaye'pi 'zuSke' pariNate grahaNaM karttavyam / puraHkarmodakAyorvizeSamAha[bhA.1829] tulle vi samAraMbhe, sukke gahaNekka eka pddiseho| annattha chUDha tAviya, attaDhe hoi khippaM tu| vR-udakArdra-puraHkarmaNostulye'pyapkAyasamArambhe 'ekasmin udakArdai zuSkesatigrahaNaM bhavati 'ekasmin' puraHkarmaNi punaH zuSke'pyanAtmArthite grahaNasya pratiSedhaH / tathAhi-saMyatArthaM dvAbhyAM pRthakpRthakpaGktau puraHkarma kRtam, tacca pariNatam udakArdra-sasnigdhau na staH, paraM yenAtmArthitaM tasya hastAt kalpate, yena tunAtmArthitaMtasya hastAd na kalpate / evaM cirkaalikepurHkrmnnyuktm| yatratuhastomAtrakaMvAtatkSaNameva 'anyatra takrAdIprAzukadravye prakSiptamagninAvA tApitaMtatrAtmArthite kSipramapi grahaNaM krttvym|| gataM kasyeti dvAram / athAropaNAdvAramAha[bhA.1830] cAummAsukkose, mAsiya majjhe ya paMcaga jahanne / purakamme udaulle, sasiNiddhA''rovaNA bhaNiyA / udakasamArambhe pura-karmotkRSTamaparAdhapadam, udakAI madhyamam, sasnigdhaM jaghanyam / utkRSTe catvAromAsAlaghavaH, madhyamelaghumAsikam, jghnyepnycraatrindivaani|evNpurHkrmodkaassnigdhessu yathAkramamAropaNA bhnnitaa|| atha pariharaNAdvAramAha[bhA.1831] pariharaNA vi ya duvihA, vihi-avihIe ahoi nAyavvA / paDhamillugassa savvaM, biiyassa ya tammi gacchammi / [bhA.1832] taiyassa jAvajIvaM, cauthassa yataM na kappae davvaM / Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH 1, mUlaM-6, [bhA. 1832] 465 taddivasa egagahaNe, niyaTTagahaNe ysttme|| vR-pariharaNA'pi ca dvividhA-vidhipariharaNA avidhipariharaNA ca bhavati jJAtavyA / avidhipariharaNA saptavidhA-tatra prathamasya nodakasya sarvamapi dravyajAtaM svagacche paragacche ca yAvajjIvamakalpanIyam 1, dvitIyasya tu tasminneva gacche yAvajjIvam 2, tRtIyasya yAvajjIvaM tasyaivaikasya sAdhoH sarvamapi dravyajAtam 3, caturthasya tu tad dravyamekaM yAvajIvam 4, paJcamasyatu taddivasaM sarvadravyANi 5, SaSThasya tu tasyaivaikadravyasya grahaNaM na kalpate 6, saptamasya nivRttaH sansa eva sAdhuH pariNatena hastena grahaNaM karotItyabhiprAyaH 7 // athaiteSAmeva parAbhiprAyeNa vyAkhyAnamAha[bhA.1833] paDhamo jAvajIvaM, savvesiM saMjayANa savvANi / davvANi nivAreI, bIo puna tammi gacchammi / vR-prathamo nodako yasmin puraHkarma kRtaMtatrayAvadasau puraHkarmakArodAtAyadarthaM ca tat puraHkarma kRtaMtauyAvad jIvatastAvatsvagaccha-paragacchasatkAnAMsarveSAMsaMyatAnAMsarvANidravyANi nivaaryti| dvitIyaH punastasmin gacche sarveSAmapi sAdhUnAM yAvajjIvaM sarvadravyANi nivArayati / / [bhA.1834] taio jAvajIvaM, tassevegassa svvdvvaaii| vAreicauttho puna, tassevegassa taM davvaM // vR-tRtIyobravIti-yadarthaM puraHkarmakRtaMtasyaivaikasyayAvajjIvaMsarvadravyANina klpnte|cturthstu tadevaikaM dravyaM tasyaivaikasya yAvajjIvaM vArayati / / [bhA.1835] savvANi paMcamo taddiNaM tu tasseva chaTTho taMdavvaM / sattamao niyaTTato, giNhai taM prinnykrmmi|| vR-paJcamo bravIti-tadevaikaM dinaM sarvANi dravyANi tadIyagRhe na kalpante / SaSTho brUte-tadevaikaM dravyaMtasya gRhe taddinaM mAgRhyatAm / saptamaH prAha- pariNatakare' pariNatApkAyesatihastebhikSAmaTitvA nivartamAnastatraiva gRhe sa eva sAdhu sarvadravyANi gRhNAtuna kazcid doSaH / itthaM parairukte sati sUrirAha[bhA.1836] egassa purekammaM, vattaM savve vi tattha vAriti / davvassa ya dullabhatA, paricatto gilANao tehiN|| vR-'ekasya' sAdhorAya puraHkarma yatra 'vRttaM' saJjAtaM tatra ye sarveSAmekasya vA sarvadravyANi upalakSaNatvAdekamapidravyaM yAvajjIvaMtaddinaM vAvArayantitairdravyasyaglAnaprAyogyasyAnyatradurlabhatayA glAnaH parityakto mantavyaH / / etadeva savizeSamAha[bhA.1837] jesiM esuvaeso, AyariyA tehi U pariccattA / khamagA pAhuNagA vi ya, suvvattamajANagA te u|| vR. 'yeSAM yathAcchandavAdinAM 'eSaH' sarvadravyagrahaNAdipratiSedharUpa upadezastairAcAryA kSapakAH prAghUrNakAzcaparityaktA draSTavyAH, taprAyogyasya ghRtaadidrvysyaanytrdurlbhtvaat|tec 'suvyaktaM' 18301 ww Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 466 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/6 parisphuTam 'ajJAH' mUrkhA, atttvveditvaat| svcchndprruupnnaanisspnnNcaamiissaaNcturgurupraayshcittm|| tatra ye sarvAnapi sAdhUna parihAraM kArayanti te svapakSasAdhanasamarthaM vidhimAhu:[bhA.1838] addhANaniggayAI, ubmAmaga khamagaakkhare rikkhaa| maggaNa kahaNa paraMpara, suvvattamajANagA te vi|| vR-yatra gRhe puHkarmakRtaMtatrAdhvanirgatAdayaH udrAmakA vA bahiAme bhikSATanazIlAH 'ajAnanto mApravikSan' iti kRtvA ksspksttrsthaapyte|ath nAstikSapakastataH kuDyAdAvakSarANi likhyante, yathA-atra puraHkarma kRtam, na kenApi bhikSA grAhyeti / atha tAvakSarANi likhituM na jAnItastato rekhA kartavyA / atha kRtA'pi sA kenApi bhajyeta tato'pareSAM sAdhUnAM mArgaNaM kRtvA militAnAM kathanIyam-amuSmin gRhe puraHkarma kRtam / te'pi paramparayA sarvasAdhUna jJApayanti / itthaM ye bruvate suvyaktaM te'pyajJA mntvyaaH|| athaitadeva bhAvayati[bhA.1839] ubhaamg-'nubbhaamg-sgcch-prgcchjaannnntttthaae| acchai tahayaM khamao, tassa'sai sa eva sNghaaddo|| vR-udbhrAmakANAM-bAhyagrAme bhikSATanaMvidhAyApayaptei bhikSAmaTatAm anubhadrAmakANAM-maulagrAme bhikSAparibhramaNazIlAnAM svagacchIyAnAM paragacchIyAnAM ca sarveSAM jJApanArthaM kSapakastatra gRhe niSannastiSThati / sa ca yo yaH saGghATakastatrAgacchati tasya tasya kathayati-atra puraHkarma kRtaM vrtte|ath nAstikSapakaH pAraNakaM vA tasya taddine tato yadarthaM puraHkarma kRtaM sa eva saGghATakastatra tisstthti|| [bhA.1840] jai egassa vi dosA, akkhara na utAi~ savvato rikkhaa| jai phusaNa saMkadosA, hiMDatA ceva sAhati // vR-atha tayorekaH prathama-dvitIyaparISahapIDito na zaknoti sthAtum tataH sa pratizrayaM vrajati dvitIyastu tatrAste / athaikasya tasya tiSThataH strIsamutthAdayo doSAH tataH kuDyAdiSu puraHkarmakaraNasUcakAnyakSarANi likhyante / atha 'na tu naiva 'tAni' akSarANi sarve'pi likhituM jAnate tataH sAdhujanasAtikI rekhA karaNIyA / yadi tasyAH 'sparzanA' pAdoghAtena mardanA tadiSayA AzaGkAdoSA bhaveyuH, bahuvacananirdezAdanyo'pi rekhAMkarotItyAdyAzaGkAparigrahaH, tatastAveva sAdhUbhikSAmaTantAvapareSAMsAdhUnAMkathayataH, te'pihiNDamAnA evaparamparayAsarvasAdhUnAM kathayanti / itthaM yeSAM pariharaNavidhiste suvyaktamajJA mantavyAH / / upasaMharanAha[bhA.1841] esA avihI bhaNiyA, sattihA khalu imA vihI hoi / tatthAI carimadue, attaTThiyamAi gIyassa / / vR-eSA avidhipariharaNA saptavidhA bhnnitaa| 'iyaM tu vakSyamANA vidhipariharaNA bhavati / sA cASTavidhA / 'tatra' aSTAnAM bhaGgAnAM madhyAd yadAdyaM padaM yacca caramam-antimaM prakAradvayaM teSu triSubhedeSuAtmArthite AdizabdAt saGkrAmite casati gItArthasya grhnnNbhvti| etacca yathAsthAnaM bhaavyissyte|| Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM- 6, [ bhA. 1841 ] ke punaste'STau bhedAH ? ucyante [ bhA. 1842 ] egassa bIyagahaNe 1, pasajaNA tattha hoi 2 kabbaTThI 3 / vAraNa laliyAsaNio 4, gaMtUNaM 5 kamma 6 hattha 7 upphose 8 // vR- '"egasse'ti vibhaktivyatyayAdekena puraHkarmaNi kRte yadi dvitIyo dadAti tadA tasya dvitIyasya hastAd grahaNe vidhirvaktavyaH 1 / tathA "pasajaNa "tti agItArthabhiprAyeNa "tattha" tti 'tatra' dvitIye'pi dAyake 'prasajanA' prasaGgadoSo bhavatIti vaktavyam 2 / "kappaTThi "tti 'kalpasthikAH' taruNastriyaH kelipriyatayA abhIkSNaM puraH karma yathA kurvanti tathA nirUpaNIyam 3|'"vaarnn laliyAsaNio''tti yadi sAdhuH 'tvaM mA dehi eSA dAsyati' ityavidhinA puraH karmakAriNIM vArayati tadA lalitAzanika iti tayA yathA gaNyate tathA vaktavyam 4 / "gaMtUNaM" ti 'gatvA pratinivRttAyAsmai dAsyAmi' iti budhyA yadi dAtA hastagRhItayA bhikSayA tiSThati tadA na kalpate iti vAcyam 5 / "kamme"tti dravyabhAvabhedabhinnaM puraH karma yathA bhavati tathA darzanIyam 6 / "hattha" tti tatra pura- karmaNi kiM haste upaghAtaH ? uta mAtrake ? ityAdi cintanIyam 7 / "upphose "tti utsparzanaM-chandanaM tad vastraviSayaM vaktavyam iti dvAragAthAsamAsArthaH / atha vistarArthamabhidhitsurAha[bhA. 1843 ] egena samAraddhe, anno puna jo tahiM sayaM dei / jaya' jAgA bhavaMtI, parihariyavvaM payatteNa // vR- 'ekena' dAyakena pura- karmaNi samArabdhe sAdhunA pratiSiddhe tad dravyaM yadyanyaH svayameva kazcid dadAti tadA te sAdhavo yadi 'ajJAH' agItArthA agItArthamizrAvA bhavanti tataH pariharttavyaM prayatnena // idameva vyatirekeNAha [bhA. 1844 ] samaNehiM abhaNato, giribhaNio appaNI va chaMdeNaM / *mottu ajANaga mIse, giNhaMti u jANagA sAhU / / vR- puraHkarmakAriNi pratiSiddhe 'zramaNaiH sAdhubhirabhaNyamAno yadyanyo dAtA gRhiNA kenApi bhaNita Atmano vA 'chandena' abhiprAyeNa dadAti tadA muktvA 'ajJAn' amItArthAn 'mizrA~zca' agItArthamizrAn 'jJAyakAH ' gItArthAstad dravyamAtmArthitaM gRhNanti // atha kimarthamagItArtheSu na gRhyate ? iti sambandhAyAtaM prasajanAdvAraM vivRNvan tAvada - gItArthAbhiprAyamAha 467 [bhA. 1845 ] amhaTThasamAraddhe, taddavva'nnena kiha nu niddosaM / savisannAharaNeNaM, mujjhai evaM ajANato // vR- asmAkamarthAyApkAye samArabdhe sati dAyakena yad dravyaM gRhItaM tad anyena dIyamAnaM kathaM nu nirdoSam ? sadoSameveti bhAvaH / kutaH ? ityAha- 'saviSAnnAharaNena' saviSaM yad annaM tadda TAntena / yathA hi vairiNo'rthAya kenacid viSayuktaM bhaktaM kRtaM tad anyena dIyamAnaM kiM sadoSaM na bhavati ? evamasmadarthamudakasyArambhaM kRtvA yA bhikSA gRhItA tAM yadyanyo dadAti tadA kiM doSo na prasajati ? iti / evamajAnannagItArtho muhyati, na punarbhAyati, yathA- tad anyena dIyamAnaM puraH karmaiva na bhavati / yataevamato' gItArtheSu mizreSu vA pariharttavyam / / gItArtheSu vidhimAhaegena samAraddhe, anno puna jo tahiM sayaM dei / [bhA. 1846 ] Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 468 bRhatkalpa-chedasUtram - 1-1/6 jai jANagA u sAhU, paribhottuM je suhaM hoi // vR- ekena pura-karmaNi samArabdhe yadyanyaH svayaM dadAti yadi ca 'jJAyakAH' gItArthA sAdhavastataH paribhoktuM "je" itipAdapUraNe sukhaM bhavati, paribhoktavyaM taditi bhAvaH // athavAgIyatthesu vi bhayaNA, anno annaM va teNa matteNaM / vippariNayammi kappara, sasiNiddhadaulla paDikuTThA // [bhA. 1847 ] vR-gItArtheSvapi bhajanA kAryA / katham ? ityAha- 'anyaH' puruSo'nyad vA tad vA dravyaM 'tena' puraHkarmakRtena mAtrakeNa yadi dadAti tadA vipariNate'pkAye AtmArthite ca sati kalpate / yadi tu sasnigdhamudakArdraM vA dAyakasya pANitalaM bhavati tataH pratikuSTA sA bhikSA, na kalpata ityarthaH // atha kalpasthikAdvAraM vyAkhyAti [bhA. 1848 ] taruNIu piMDiyAo, kaMdappA jai kare purekammaM / paDhama-viiyAsu mottuM, sese Avaja caulahugA / / vR- kAzcit 'taruNyaH' yuvatayaH 'piNDitAH' ekatra militAH sAdhuM samAyAntaM dRSTvA parasparaM jalpanti-'eteSAM tAvadetadarthaM dhautena hastena mAtrakeNa vA dIyamAnaMna kalpate, ataH pazyAmastavadenam, asmAbhi svalIkRtaH kimeSa karoti ? ' ityekayA tAsaM madhyAdutthAya puraH karma kRtam, tataH sAdhuH pratinivarttituM lagnaH; dvitIyAbravIti-pratIkSasva bhagavan ! ahaM te dAsyAmi; tato bhUyo'pyAgatasya tasya tayA'pi puraH karma kRtam; tataH pratinivarttamAnaM yadi tRtIyA kAcidAkArayati tadA jJAtavyam, yathA-etA mAM khalIkurvanti; ato na pratinivarttitavyam / ata evAha-yadi tAH kandarpAt puraH karma kurvIran tataH prathama-dvitIye taruNyau muktvA zeSAbhirAkAritaH pratinivarttamAna Apadyate caturlaghukam // athavAraNalalitAzanikadvAraM vyAcaSTe [ bhA. 1849 ] purakammammi kayammI, jai bhanni mA tumaM imA deu / saMkApadaM va hojjA, lalitAsaNio va suvvattaM // vR- puraH karmaNi kRte yadi sAdhunA dAtrI bhaNyate 'mA dAstvam iyaM dadAtu ' tataH sA cintayatiahaM virUpA vRddhA vA ato nAsmai pratibhAmi, iyaM tu surUpA yauvanamadhirUDhA pratibhAsate / zaGkrApadaM vA tasyAzcetasi bhavet kimeSa etayA saha ghaTito yadevamasyAH pAzrvAd bhikSAM grahItumicchati ? yadi vA brUyAt-bhavAn suvyaktaM lalitAzaniko lakSyate yadevaM yathAbhilaSitAM pariveSikAmabhikAGkhasi // atha gatvetidvAraM vyAkhyAnayati [ bhA. 1850 ] tUNapaDiniyatto, so vA anno va se tayaM dei / annarasa va dijihiI, parihariyavvaM payatteNaM // vR-kRtapuraHkarmA dAyako bhikSAM dadAnaH sAdhunA pratiSiddhazcintayati- 'yadeSa sAdhurasyAM gRhapaGktau gatvA pratinivRttaH samAyAsyati tadA dAsyAmi' iti tad dravyaM sa vA anyo vA dAyakaH "se" tasyA sAdhordadAti tadA na kalpate / atha yadyeSa na gRhNAti tataH 'anyasya' sAdhordAsyate iti saGkralpayati tatastenApi pariharttavyaM tad bhaktaM prayalena / eSA niryuktigAthA / / asyA eva bhASyakAro vyAkhyAnamAha [bhA. 1851] purakammammi kayammI, paDisiddho jai bhaNija annassa / Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 469 uddezakaH 1, mUlaM-6, [bhA. 1851] dAhaM ti paDiniyatte, tassa va annassa va na kappe / / vR-puraHkarmaNi kRte pratiSiddho dAyako yadi bhaNet-anyasmai sAdhave dAsyAmIti / tataH pratinivRttasya tasya vA anyasya vA na kalpate / / tathA[bhA.1852] bhikkhayarassa'nnassa va, puvvaM dAUNa jai dae tassa / so dAyA taM velaM, parihariyavvo pyttennN|| vR-puraHkarmaNikRtepUrvamanyasya bhikSAcarasya bhikSAM dattvA pazcAdacchinnavyApAraH tasya' sAdhobhikSAM dadyAt, sa dAtA tasyAM velAyAM prayatnena pariharttavya iti / / amumevArthaM kiJcidvizeSayuktamAha[bhA.1853] annassa va dAhAmI, annassa va saMjamassa na vi kppe| attaTThie va caragAiNaM ca dAhaM ti to kppe|| vR-anyasmai vA sAdhavedAsyAmIti yadi saGkalpayati tadA anyasyApisaMyatasya naiva klpte| atha AtmArthayati 'carakAdInAM vA dAsyAmi' iti saGkalpayati tataH pariNate haste mAtrake vA kalpate ||ath karmeti dvAraM vivRNoti[bhA.1854] davveNa ya bhAveNa ya, caukkabhayaNA bhave purekamme / sAgariya bhAvapariNaya, taio bhAve ya kamme y|| vR-dravyeNa ca bhAvena ca 'catuSkabhajanA' caturbhaGgIracanA puraHkarmaNi bhavati / tadyathA-dravyataH puraHkarma na bhAvataH 1 bhAvataH puraHkarma na dravyataH 2 dravyato'pi bhAvato'pi puraHkarma 3 na dravyato na bhAvataH puraHkarma 4 / athAmISAM bhAvanA-"sAgariya"tti ye zaucavAdino'bhAvitAzca gRhasthAstepuraHkarmaNikRte yadi na gRhyatetataH azucayo'mI' iti manyeran; itthaM sAgArikabhayAt pura-karmakRtena hastAdinA bhaktAdikaM gRhItvA'pi pariSThApayata dravyataH puraHkarma bhavatina bhAvata iti / "bhAvapariNaya'tti bhikSAmavataran 'puraHkarmakRtamapi bhaktAdikaM grahISye' iti bhAvena pariNatastathApi puraHkarmakRtaM grahISyAmi' iti bhAvapariNato bhikSAmavatIrNa prAptaM ca tena puraHkarmakRtamiti tRtIyabhaGgo drssttvyH|| [bhA.1855] sunno cauttha bhaMgo, manjhillA donnivI paDikkuTTA / sapattIi vi asatI, gahaNapariNate purekammaM / / vR-caturthastu (bhaGgaH) puraHkarma pratItyobhayathA'pi zUnyaH, ayaM cAtra niravadyaH pratipattavyaH / 'madhyamau' dvitIya-tRtIyabhaGgau dvAvapi pratikruSTau pratiSiddhau, bhAvasyAvizuddhatvAt / prathamabhaGgastu zuddhaiva mantavyaH,prayojanApekSatvAt / dvitIyabhaGgetu "saMpattIiviasaIgahaNapariNae purekamma"ti dravyataH samprAptAvasatyAmapi bhAvato grahaNapariNatasya puraHkarma bhavati / / asyaiva niyuktigAthAdvayasya bhAvArthamAkSepa-parihArAbhyAM spaSTayitumAha[bhA.1856] purakammammi kayammI, jai giNhai jai yatassa taM hoi / ___ evaM khu kammabaMdho, ciTThai loe va baMbhavaho / / vR-puraHkarmaNi kRte yadi gRhNAti, yadi ca 'tasya' yateH 'tat' puraHkarmagrahaNaM pratibhAvo bhavati tadA tRtIyabhaGgo bhavatIti vAkyazeSaH / Aha puraHkarmadoSastAva dAyakasya na bhavati, kRto'pi ___ Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 470 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/6 cAsau prathamabhaGge sAdhoPGgato'pi yadi na bhavati, evaM 'khuH' avadhAraNe puraHkarmakRtaH karmabandho dAyakagrAhakayorasthitastaTastha eva tiSThati, yathA loke brahmavadha iti / imaM loiyaM udAharaNaMiMdeNa uDaMkarisipattI svavatI diTThA / tao ajjhovavanno tIe samaM ahigamaM gato so tao niggacchaMto risiNA diTTo / rudruNa risiNA tassa sAvo dinno / jamhA tume agammA risipattI abhigayA tamhAte baMbhavajjhA uvtttthiyaa|sotiie bhiiokurukhettNpvittttho|saa baMbhavajjhAkurukhettassa pAsao bhamai / so vi tao tabbhayA na nIti / iMdena vinA sunnaM iMdaTThANaM / tato savve devA iMdaM maggamANA jANiUNa kurukhette uvaTThiyA bhaNaMti-ehi, saNAhaM kuru devlog| so bhaNai-mama io niggacchaMtassabaMbhavajjhA lggi|to sA devehiM baMbhavajjhA cauhA vihattA-eko vibhAgoitthINaM riukAle Thio, biio udage kAiyaMnisiraMtassa, taiobaMbhaNassa surApANe, cauttho gurupattIe abhigame / sA baMbhavajjhA eesu ThiyA / daMDo vi devalogaM gao / evaM tubbhaM pi purekammakao kammabaMdhadoso brahmahatyAvad vegalo bhavati / / para evAha[bhA.1857] saMpattIi vi asatI, kammaM saMpattio viya akammaM / evaM khupurekamma, ThavaNAmittaMtu coei|| vR-yadi samprAptAvasatyAmapi dvitIyabhaGge sAdhoH puraHkarma bhavati, samprAptAvapi ca prathamabhaGge yadi 'akarma' puraHkarma na bhavati, tataH evaM 'khuH' avadhAraNe itthameva madIyamanasi pratiSThitaM yadetatpuraHkarma tat sthApanAmAtrameva, tuzabdasyaivakArArthatvAtprarUpaNAmAtramevedamiti 'nodayati' prerayati / / atrocyate-yat tAvaduktam-"evaM puraHkarmakRtaH karmabandhastaTastha eva tiSThati" tatra tiSThatu nAma, na kAcidasmAkaM kSatirupajAyate, tathA cAtra svaduktameva ISTAntamanUdyAsmAbhi svAbhimatamarthaM sAdhayitumidamucyate[bhA.1858] iMdena baMbhavajjhA, kayA ubhIo atIe naasNto| to kurukhettapaviTTho, sA vi bahi paDicchae taM tu|| [bhA.1859] niggaya puno vi giNhe, kurukhettaM eva saMjamo amhaM / jAhe tato nIi jIvo, gheppai to kammabaMdheNaM // vR-indreNa brahmahatyA kRtA, tato bhItaH san tasyA nazyan kurukSetraM praviSTaH / sA'pi brahmahatyA 'tam' indraM bahi pratIkSate / yadyasau kurukSetrAnnirgacchati tato nirgataM tamindraM punarapi brahmahatyA gRhnnaati| evamasmAkamapisaMyamaH kurukSetram, karmabandhastubrahmahatyAsazaH tatoyadAsaMyamakurukSetrAd dvitIya-tRtIyabhaGgayorazubhAdhyavasAyapariNato jIvo nirgacchati tato gRhyate'sau karmabandhena brahmahatyAkalpena, anirgatastuprathama-caturthabhaGgayorna gRhyte|| yaccoktam- "sthApanAmAnaMpuraHkarma" tadapi na saGgacchate, kutaH? iti ced ucyate[bhA.1860] je je dosAyayaNA, te te sutte jinehi paDikuTThA / te khalu amAyaraMto, suddho iharA ubhiyvyo| vR-yAni yAni doSANAM-prANAtipAtAdInAmAyatanAni-sthAnAnipuraHkarmaprabhRtIni tAni tAni sUtre 'jinaiH' bhagavadbhiH 'pratikruSTAni' nissiddhaani| ataH 'tAni khalu' doSAyatanAni anAcaran sAdhuH zuddho mantavyaH / 'itarathA tu' samAcaran 'bhaktavyaH' viklpyitvyH|| Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM -6, [bhA. 1861 ] [ bhA. 1861 ] kA bhayaNA jai kAraNi, jayaNAe akappa kiMci paDiseve / to sudda iharA puna, na sujjhae dappao sevaM / vR- kA punaH 'bhajanA ?' vikalpanA ? | sUrirAha- kAraNe yatanayA puraH karmAdi kiJcidakalpyaM yadi pratiseveta tataH zuddhaH / 'itarathA punaH' ayatanayA darpato vA sevamAno na zudhyati // 471 atha puraHkarmavarjane kAraNamupadarzayati [bhA. 1862 ] samaNunnAparisaMkI, avi ya pasaMgaM gihINa vAriMtA / giNhaMti asaDhabhAvA, suvisuddhaM esiyaM samaNA / / vR-samanujJA nAma-puraHkarmakRtaM gRhNatAmapkAyavirAdhanAnumatistatparizaGkrinaH taddoSabhItAH puraH karma pariharanti / api ca yadi puraH karmakRtAM bhikSAM grahISyAmastato gRhiNAM bhUyaH puraH karmakaraNe prasaGgo bhavati atastaM 'vArayantaH tadgrahaNenArthAt pratiSedhayanto'zaThabhAvAH santaH zramaNAH suvizuddhameSaNIyaM gRhNanti // atha hastadvAraM vivRNoti [bhA. 1863] kiM uvaghAto hatthe, matte davve udAhu udagammi / tinni vi ThANA suddhA, udagammi anesaNA bhaNiyA || vR- ziSyaH praznayati-puraH karmaNi kRte kiM haste 'upaghAtaH' aneSaNIyatA ? uta mAtrake ? Ahozcid dravye ? utAho udake ? / sUrirAha- hasta mAtraka dravyANi trINyapi sthAnAni 'zuddhAni ' naitAnyaneSa - NIyAni, kintUdake'neSaNIyatA bhaNitA // atraiaupapattimAha [bhA. 1864 ] jamhA tu hattha - mattehi kappatI tehi caiva taM davvaM / attaTThiya paribhuttaM, pariNata tamhA dagamanesiM // / vR-yasmAt tAbhyAmeva hasta-mAtrakAbhyAM tadeva dravyamAtmArthitaM sat parimuktazeSaMvA pariNate'pkAye kalpate, tasmAdudakamebAneSaNIyaM na hasta-mAtraka dravyANIti // evamazanAdiviSayo vidhiruktaH / samprati / niryuktigAthayA vastraviSayaM tamevAha[bhA. 1865] ki vA uvaghAto dhoe, ste cokkhe suimmi va kayammi / attaTThiya saMkAmiya gahaNaM, gIyattha saMvigge // vR- 'dhItaM ' malinaM sat prakSAlitam, 'raktaM' dhAtuprabhRtibhirdravyai raktIkRtam, 'cokkhaM ' rajakapArthyAdatIvojvalaM kAritam, 'sucikam' azucyAdinopaliptaM sat pavitrIkRtam, etAni sAdhvarthaM vastre kRtAni bhaveyuH / tatazca ziSyaH pRcchati-kiM dhaute upaghAtaH ? uta rakte ? utAho cokkhe? Ahozcit zucIkRte? / atrApi tadeva nirvacanam, naiteSAM caturNAmekatarasminnapyupaghAtaH, kintUdaka eva / yata etadapi sAdhunA pratiSiddhaM sad yadyAtmArthitaM saGkrAmitaM vA anyasmai dattaM tato gItArthasaMvignasya grahaNaM bhavati nAnyasya // kimarthametad grahaNam ? iti ced ucyategIyatthaggahaNeNaM, attaTThiyamAi giNhaI gIto / [bhA. 1866 ] saMviggaghaNeNaM, taM giNhaMto vi saMviggo // vR- gItArthagrahaNenaitad jJApyate - AtmArthitaM saGkrAmitaM vA gItArtho gRhNAti nAgItArtha : / saMvignagrahaNena tu 'tad' AtmArthitAdikaM gRhNannapi 'saMvignaH ' mokSAbhilASyeva asau nAsaMvigna / Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 472 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/6 iti sUcyate / / utsparzanadvAraM vyAcaSTe[bhA.1867] emeva ya paribhutte, nave ya taMtuggae adhoyammi / upphusiUNaM dete, attaTThiya sevie gahaNaM / / vR-ya vastraM gRhiNA paridhAnAdinA parimalitaMtat paribhuktaMbhaNyate, tadviparItaM navaM-tantubhya udgatamAtram / tataH paribhuktaM vA navaM vA tantUdgatamadhautaM sad yad 'utspRzya' udakenAbhyukSaNaM dattvA dadAtitatrApyevameva draSTavyam, na kalpataityarthaH / athAtmArthitamAtmanA vA sevitaM-paribhuktaM tato grahaNaM kartavyam // atha vineyAnugrahArthaM prasaGgataH pazcAtkarmaNyapi vidhimAha[bhA.1868] saMsaTThamasaMsaDhe, ya sAvasese ya niravasese ya / hatthe matte davve, suddhamasuddhe tigaTThANA / / vR-iha bhikSAdAtuH sambandhI hastaH saMsRSTo vA bhavedasaMsRSTo vA, yenacakAMsyikAdinA mAtrakeNa bhikSAM dadAti tadapi saMsRSTamasaMsRSTaM vA, dravyamapi sAvazeSaM vA syAnniravazeSaM vA; ataH saMsRSTA'saMsRSTa-sAvazeSa-niravazeSapadairhasta-mAtraka-dravyaviSayairaSTau bhaGgA bhavanti / tadyathA-saMsRSTo hastaH saMsRSTaM mAtrakaM sAvazeSaM dravyaM 1 saMsRSTo hastaH saMsaSTaM mAtrakaM niravazeSaM dravyaM 2 saMsRSTo hasto'saMsRSTaM mAtrakaM sAvazeSaM dravyaM 3 saMsRSTo hasto'saMsRSTaM mAtrakaM niravazeSaM dravyaM 4, evamasaMsRSTenApi hastena catvAro bhaGgAH prApyante 8 / etasyAmaSTabhaGgayAM yAni 'trINi sthAnAni' hastamAtraka-dravyarUpANi tairyatra pazcAtkarmadoSo na bhavati te bhaGgakAH zuddhA itare ashuddhaaH|| amumevArthaM spaSTayati[bhA.1869] paDhame bhaMge gahaNaM, sesesu ya jattha saavsesNtu| anesu u aggahaNaM, aleva-sukkhesu U gahaNaM // vR-asyAmaSTabhaGgayAMyaHprathamo bhaGgastribhirapipadaiH zuddhastatra grahaNaM bhvti|shessessvpi bhaGgakeSu yatra sAvazeSaMdravyaM bhavati tatra grahItuMkalpate, pazcAtkarmAsambhavAt / anyeSu' niravazeSapadayukteSu bhaGgakeSvagrahaNam, na kalpate grahItumiti bhAvaH / iyamatra bhAvanA-ihahasto mAtrakaM vA dvevAsvayogena saMsRSTe vA bhavatAmasaMsRSTe vAna tadvazena pazcAtkarma sambhavati, kiM tarhi ? dravyavaze / tathAhi-yatra dravyaM sAvazeSaM tatraite sAdhvarthaM kharaNTite apinadAtrI prakSAlayati, bhUyo'pi pariveSaNasambhavAt; yatratu niravazeSaM dravyaM tatra sAdhudAnAnantaraM niyamato hastaM mAtrakaM vAprakSAlayati / tato dvitIyAdiSu sameSu bhaGgeSupazcAtkarmasambhavAnna kalpate, prathamAdiSu tu bhaGgeSu tadasambhavAt kalpate grahItumiti / yadi caiteSvapi yad 'alepakRtaM' saktu-maNDakAdi yacca 'zuSkaM saprasaGgaM puraHkarmadvAram / atha glAnyadvAraM bibhAvayiSurAha[bhA.1870] saggAme sauvasae, saggAme parauvassae cev| / khettaMto annagAme, khettabahi sagaccha paragacche / [bhA.1871] soUNa U gilANaM, ummaggaM gaccha paDivahaM vA vi| __maggAo vA maggaM, saMkamaI ANamAINi // kR-svagrAmesvopAzrayetiSThatA zrutam, yathA-amukatra glAnaiti, svagrAme vApareSAM-sAdhUnAmupAzraye Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 473 kuto'pi prayojanAdAyAtena, yadvA 'kSetrAntaH' kSetrAbhyantare anyagrAme bhikSAcaryAM gatena, yadi vA kSetrabahiranyagrAme pathi vA varttamanena eteSu sthAneSu svagacche vA paracche vA glAnaH zruto bhavet, zrutvA ca glAnaM yaH 'unmArgam' aTavIgAminaM panthAnaM 'pratipathaM vA' yena pathA AyAtastameva panthAnaM gacchati 'mArgAdvA' vivakSitapathAdanyamArga saGkrAmati sa prApnoti AjJAdIni doSapadAni, AdizabdAdanavasthA-mithyAtva-virAdhanAparigrahaH / evaMkurvANasya cAsya yad glAno'pratijAgaritaH paritApanAdikaM prApnoti tanniSpannaM prAyazcittam / ata evAha [ bhA. 1872] uddezaka : : 1, mUlaM - 6, [bhA. 1871] soUNa U gilANaM, paMthe gAme ya bhikkhavelAe / jai turiyaM nAgacchai, laggai garue ya caumAse / / vRzrutvA glAnaM pathi vA gacchan grAme vA praviSTo bhikSAyAM vA paryaTan yadi 'tvaritaM' tatkSaNAdeva nAgacchati tataH 'lagati' prApnoti sa caturo mAsAn gurukAn / / yata evamataH [bhA. 1873 ] jaha bhamara-mahuyarigaNA, nivataMtI kusumiyammi cUyavaNe / iya hoi nivaiavvaM, gelane kaiyavajaDheNaM // vR- yathA bhrama- madhukarIgaNAH 'kusumite' mukurite 'cUtavane' sahakAravanakhaNDe makarandapAnalolupatayA nipatanti 'iti' amunaiva prakAreNa bhagavadAjJAmanuvarttamAnena karmanirjarAlAbhalipsayA glAnye samutpanne 'kaitavajaDhena' mAyAvipramuktena tvaritaM 'nipatitavyam' AgantavyaM bhavati / evaMkurvatA sAdharmikavAtsalyaM kRtaM bhavati, AtmA ca nirjarAdvAre niyojito bhavati // tasya ca glAnatvasya pratibaddhAmimAM dvAragAthAmAha [bhA. 1874] suddhe sahI icchakAre, asatta suhiya omANa luddhe ya / anuattaNA gilANe, cAlana saMkAmaNA tatto // vR-prathamataH zuddha iti dvAraM vaktavyam / tataH 'zraddhI' zraddhAvAniti dvAram, tata icchAkAradvAram, tadanantaramazaktadvAram, tataH sukhitadvAram, tadanu apamAnadvAram, tato'pi lubdhadvAram, tato'nuvarttanA glAnasya upalakSaNatvAd vaidyasya ca vaktavyA, tatazcAlanA saGkrAmaNA ca glAnasyAbhighAtavyeti dvAragAthAsamudAyArthaH // athAvayavArthaM pratidvAraM pracikaTayiSuH "yathoddezaM nirdezaH" iti vacanAt prathamataH zuddhadvAraM bhAvayati [ bhA. 1875 ] soUNa U gilANaM, jo uvayAreNa Agao suddho / jo ve kujjA, lagga gurue savitthAre / / vR- zrutvA glAnaM 'yaH' sAdhuH 'upacAreNa' vakSyamANalakSaNena glAnasamIpamAgataH saH 'zuddhaH' na prAyazcittamAk / yastUpekSAM kuryAt saH 'lagati' prApnoti caturo gurukAn 'savistarAn ' glAnAropaNAsaMyuktAn / / upacArapadaM vyAcaSTe [bhA. 1876 ] uvacarai ko Na'tinno, ahavA uvacAramittagaM ei / uvacarai va kajjatthI, pacchittaM vA visohei // vR- yatra glAno varttate tatra gatvA pRcchati - " ko S tinno "tti dvitIyArthe prathamA, 'nuH' iti prazne, yuSmAkaM madhye 'atinnaM'glAnaM 'ka upacarati ? ' kaH pratijAgartti ? ; yadvA dhAtUnAmanekArthatvAd Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram - 1-1/6 'upacarati' pRcchati ko nu yuSmAkaM madhye "atinno ?" glAno yenAhaM taM pratijAgarmi ? | athavA 'upacAramAtraM' lokopacArameva kevalamanuvarttayituM glAnasamIpam 'eti' Agacchati / yadi vA kAryArthI sannupacarati / kimuktaM bhavati ? - kAryaM kimapi jJAna darzanAdikaM tatsamIpAdIhamAnaH pratijAgarti / 'prAyazcittaM vA me bhaviSyati yadi na gamiSyAmi' iti vicintyAgatya ca prAyazcittaM vizodhayati / eSa sarvo'pyupacAro draSTavyaH // atha zraddhAvAniti dvAramAha [bhA. 1877] 474 soUNa U gilANaM, turaMto Agao davadavassa / saMdisaha kiM karemI, kammi va aTThe niujjAmi // [bhA. 1878 ] paDicarihAmi gilANaM, gelane vAvaDANa vA kAhaM / titthAnusajjaNA khalu, bhattI ya kayA havai evaM || vR- 'glAnaM pratijAgradahaM mahatIM nirjarAmAsAdayiSyAmi' ityevaMvidhayA dharmazraddhayA yuktaH zraddhAvAnucyate / sa ca zrutvA glAnaM 'tvaramANaH' zravaNAnantaraM zeSakAryANi vihAya panthAnaM pratipannaH san "davadavassa" tti drutaM drutaM gacchan jhagiti glAnasamIpamAgatastato glAnapraticArakAnAcAryAn vA gatvA bhaNati-sandizata bhagavantaH ! kiM karomyahaM ? kasmin vA 'arthe' glAnasambandhini prayojane yuSmAbhirahaM niyojye ?, ahaM tAvadanenAbhiprAyeNAyAtaH, yathA pratijAgariSyAmi glAnaM glAnavaiyAvRttye vA vyApRtA ye sAdhavasteSAM bhakta-pAnapradAna-vizrAmaNAdinA vaiyAvRttyaM krissyaami| evaMkurvatA tIrthasyAnusajanA- anuvarttanA kRtA bhavati, bhaktizca bhagavatAM tIrthakRtAM kRtA bhavati, "je gilANaM paDiyarai se mamaM NANeNaM daMsaNeNaM caritteNaM paDivajjai" ityaadibhgvdaajnyaa''raadhnaat| itthaM tenokte yadi te svayameva glAnavaiyAvRttyaM kartuM prabhavanti tato bruvate -Arya ! vrajatu yathAsthAnaM bhavAn, vayaM glAnasya sakalamapi vaiyAvRttyaM kurvANAH sma iti // [bhA. 1879] atha te na prabhavanti yadi vA'sAvevaMvidhaguNopeto varttatesaMjogadiTThADhI, tenuvaladdhA va davvasaMjogA / satthaM va teNa'dhIya, vejjovA so purA Asi / / vR- saMyogAH - auSadhadravyamIlanaprayogAstadviSayo dRSTaH pAThaH - cikitsAzAstvAyavavizeSo yena sa saMyogadhSTapAThaH, ArSatvAd gAthAyAminapratyayaH, yadi vA tena dravyasaMyogAH kuto'pi sAtizayajJAnavizeSAdupalabdhAH, 'zAstraM vA' caraka-suzrutAdikaM sakalamapi tenAdhItam, vaidyo vA saH 'purA' pUrvaM gRhAzrama AsIt, tato na visarjanIyaH // [bhA. 1880] atthiya se yogavAhI, gelannatigicchaNAe so kusalo / sIse vAvArettA, tegicchaM teNa kAyavvaM // vR- yadi 'tasya' Aghantukasya gacche yogavAhinaH santi, sa ca svayaM glAnyacikitsAyAM kuzalaH, tataH ziSyAn sUtrArthapauruSIpradAnAdau vyApArya svayaM tena glAnasya 'caikitsyaM' cikitsAkarma karttavyam / upalakSaNamidam, tena kula-gaNa-saGghaprayojaneSu gurukAryapreSaNe vastra pAtrAdyutpAdane vA yo yatra yogyastaM tatra vyApArya sarvaprayatnena svayaM glAnasya cikitsAkarma karttavyam // sUtrArthapauruSIvyApAraNe vidhimAha Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 475 uddezakaH 1, mUlaM-6, [bhA. 1881] [bhA.1881] dAUNaM vA gacchai, sIseNa va vAyaehi vA vaae| tattha'nnattha va kAle, sohie savvuddisai haTe // vR-sUtrArthapauruSyau dattvA glAnasya samIpaM gacchati, gatvA ca cikitsAM karoti / atha dUre glAnasya pratizrayastataH sUtrapauruSIM dattvA arthapauruSI ziSyeNa dApayati / atha davIyAn sa pratizrayastato dve api pauruSyau ziSyeNa dApayati / athAtmIyaH ziSyo vAcanAM dAtumazaktastato yeSAM vAcakAnAm-AcAryANAM sa glAnastaiH sUtramarthaM vA svaziSyAn vAcayati / atha teSAmapi nAsti vAcanApradAne zaktistato yadi te'nAgADhayogavAhinastadA teSAM yogo nikSipyate / athAgADhayogavAhinastato'yaM vidhi- "tattha'nnatthava" ityAdi |ytr kSetre saglAnastatrAnyatra vA kSetresthitAste AgADhayogavAhinaAcAryeNavaktavyAH, yathA-AryA! kaalNshodhyt|ttstairythaavt kAlagrahaNaM kRtvA yAvato divasAn kAlaHzodhitastAvatAM divasAnAmuddezanakAlAn sarvAnapyAcAryo glAne 'hRSTe' praguNIbhUte sati ekadivasenaivoddizati, yAvanti punardinAni kAlagrahaNe pramAdaH kRto gRhyamANe vA kAlo na zuddhaH teSAmuddezanakAlA na uddizyante / / tatra kSetre saMstaraNAbhAve'nyatra gacchatAM vidhimAha[bhA.1882] niggamaNe caubhaMgo, addhA savve vi niMti doNhaM pi / bhikkha-vasahIi asatI, tassAnumae ThavijA u / / vR-tataH kSetrAd nirgamane caturbhaGgI bhavati / gAthAyAM puMstvanirdezaH prAkRtatvAt / vAstavyAH saMstaranti nAgantukAH 1 AgantukAH saMstarantina vAstavyAH 2 na vAstavyAnacAgantukAH saMstaranti 3 vAstavyA apyAgantukA api saMstaranti 4 / tatra yatra dvaye'pi saMstaranti tatra vidhi prAgevoktaH / yatra tuna saMstaranti tatrAyaM vidhi-prathamabhaGge AgantukAnAM dvitIyabhaGge vAstavyAnAmarddha vA yAvantovA na saMstaranti tAvanto nirgacchanti, tRtIyabhaGge dvayorapi vargayoraddhAH sarvevA glAnaM sapraticaraM muktvA nirgacchanti / evaM bhikSAyA vasatezca 'asati' abhAve nirgamanaM draSTavyama / ke punastatra glAnasannidhau sthApanIyAH ? ityAha-'tasya' glAnasya ye 'anumatAH' abhipretAstAn praticarakAn glAnasya samIpe sthApayet // gataM zraddhAvAniti dvAram / athecchAkAradvAramAha[bhA.1883] abhaNito koi na icchai, patte therehi houvaalNbho| diTuMto mahiDDIe, savittharArovaNaM kuJA // [bhA.1884] bahuso pucchijjaMtA, icchAkAraM na te mama kariti / paDimuMDaNA ya dukkhaM, dukkhaM ca salAhiuM appA / / vR-ko'pi sAdhurvaiyAvRttyakuzalaH, paramanyena abhaNitaH' 'Arya! ehi icchAkAreNa glAnasya vaiyAvRttyaM kuru' ityanuktaH san necchati vaiyAvRtyaM kartum, sa ca zrutvA'pi glAnaM na tasya samIpaM gataH / kula-gaNa-saGghasthavirAzcaye kAraNabhUtAH puruSAH 'kutra sAmAcAryasIdanti? kutracotsarpanti?' iti praticaraNAya gacchAntareSu paryaTanti te tatra prAptAH, taizca sa pRSTaH-Arya ! utsarpanti te jJAnadarzana-cAritrANi? santi vA kecit pratyAsannaparisare sAdhavo glAno vA kutrApi bhavatA zrutaH? iti|spraah-itH pratyAsanna eLa grAmesantisAdhavaH, teSAMcAstyeko glAna iti|ttstaistsyopaalmbhH Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 476 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/6 pradattaH-yadi teSAM glAno vartate tatastvaM tya praticaraNAya kiM na gataH? / sa prAha-'bahuzaH' bhUyo bhUyaH pRcchayamAnA api te sAdhavaH kadApi mamecchAkAraM na kurvanti, anyacca ahamanabhyarthitastatra gataH, taizca pratimuNDitaH-niSiddhaH, yathA-pUrNaM bhavatA vaiyAvRttyakaraNeti, evaM pratimuNDanayA mahad mAnasaMduHkhamutpadyate, 'yAzaMcAhaMglAnasyavaiyAvRttyaMkaromiIzamanyaH ko'pina vetti' evamAtmAnaM zlAdhituM 'duHkha' duSkaraM bhavati, ataH kathamanabhyarthitastatra gacchAmi ? iti / tataH sthaviraistasyapurato maharddhiko rAjAtasya dRSTAntaH kRtH| yathA-egorAyA kattiyapunimAe maruyANaMdANaM dei / ego marugo coTsavijAThANapArago bhoiyAe bhaNio-tumaM savvamarugAhivo, vacca rAyasamIvaM, uttamaM tedAnaMdAhii tti / so maruo bhaNAi-egaM tAva rAyakivvisaM giNhAmi, biiyaM amimaMtio gacchAmi, jai se piti-pitAmahassa anuggaheNa paoaNaM to maMAgaMtuM tattha nehii, iha Thiyassa vA me dAhii / bhoiyAe bhaNio-tassa asthi bahU marugA tujjha saricchA anuggahakAriNo, jai appaNo taddaviNeNa kajaM to gaccha / jahA so maruo abbhatthaNaM maggaMto ihaloiyANaMkAmabhogANaManAbhAgIjAo, evaMtumaMpiabbhatthaNaMmaggaMtonijjarAlAhassaanAbhAgI bhavissasi / / itthamupalabhya caturgurukAropaNAM savistarAM' paritApamAdiprAyazcittavistarayuktAM tasya prayacchanti // gatamicchAkAradvAram / athAzaktadvAramAha[bhA.1885] kiM kAhAmi varAo, ahaM khu omANakArao hohaM / evaM tattha bhaNaMte, cAummAsA bhave gurugaa| vR-ko'pi sAdhuH kula-gaNa-saGghasthaviraistathaiva pRSTaH prAha-kSamAzramaNAH ! loke yaH sarvathA azaktaH-paDaprAyaH sa varAka ucyate, so'haM varAkastAddazastatra gataH kiM kariSyAmi? navaramahaM tatra prApto'vamAnakArako bhaviSyAmi / evaM tatra sthavirANAM purato bhaNatastasya caturmAsA guravo bhavanti / / sa ca sthavirairitthamabhidhAtavyaH[bhA.1886] uvvatta-khela-saMthAra-jaggaNe pIsa-bhANadharaNe y| tassa paDijaggayANa va, paDileheuM pisi asatto / / vR-Arya ! kiM glAnasyodvartanamapi kartuM na zaknoSi ? evaM khelamallakasya bhasmanA bharaNaM bhasmapariSThApanaM vA saMstArakasya racanaM jAgaraNaM-rAtrau praharakapradAnaM peSaNam-auSadhInAM cUrNanaM mANadharama-sapAna-bhojanabhAjanAnAMdhAraNaM 'tasya' glAnasyapratijAgarakANAMvA sAdhUnAmupadhimapi pratyupekSitumazaktaH? yenedaM bravISi-kiM kariSyAmi varAko'ham ? iti / / atha sukhitadvAramAha[bhA.1887] sahiyA motiya bhaNatI, acchaha vIsatthayA suhaM savve / evaM tattha bhaNaMte, pAyacchittaM bhave tivihaM / / vR-ekatra kSetre mAsakalpasthitaiH sAdhubhiH, zrutam-amukatra glAna iti / tatra ke'pi sAdhavo bhaNanti-glAnaM pratijAgarakA vrajAmo vayam / itaraH ko'pi bhaNati-sukhitAnAsmAn duHkhitAn kurut, yUyamapi sarve 'vizstAH' nirudvignAH 'sukhaM' sukhena tiSThata kiMtatra gatvA mudhaivaduHkhasyAtmAnaM prayacchAmaH ? kiM yuSmAkamayaM zloko na karNakoTaramupAgamat ? / yathA Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 477 uddezaka : 1, mUlaM-6, [bhA. 1887] sarvasya sarvakAra, svArthavighAtI parasya hitakArI / sarvasya ca vizvAsI, mUryo yo nAma vijnyeyH|| evaM tatratasya bhaNatastrividhaM prAyazcittaM bhavati / tadyathA-yadyAcArya evaM bravIti tatazcaturguru, upAdhyAyo bravIti caturlaghu, bhikSurbravIti mAsaguru ||athaapmaandvaarmaah[bhaa.1888] bhattAdisaMkileso, avassa amhe vi tattha na traamo| kAhiMti kettiyANaM, teNaM ciya tesu addannA / / kRtathaiva glAnaM zrutvAkecidbhaNanti-vrajAmoglAnapratijAgaraNArtham / aparebruvate-tatrA'nye'pi glAnaM zrutvA bahavaH praticArakAH samAyA bhaviSyanti tato mahAn bhakta-pAnAdisaMklezo bhavitA, 'avazyam' asandigdhaMvayamapitatra gatAH 'natarAmaH' nanirvahAmaH, glAna praticAraNArthamAgatAnAM kiyatAM vA te vAstavyA vizrAmaNAdi prAghUrNakakarma kariSyanti ? yataH te 'tenaiva' glAnena 'teSu' kAryeSu addannAH' aakuliibhuutaaH|| [bhA.1889] amhehi tahi gaehiM, omANaM uggamAiNo dosaa| evaM tattha bhaNaMte, cAummAsA bhave gurugaa| vR-tathA-asmAbhirapi tatra gatairniyamAd 'avamAnam' avamam 'udgamadoSAzca' AdhAkarmamizrajAtaprabhRtayaH AdizabdAdeSaNAdoSAzca bhaviSyanti / evaM tatra teSAM bhaNatAM catvAro mAsA gurukA bhveyuH|| atha lubdhadvAramAha[bhA.1890] amhe mo nijjaraTThI, acchaha tubbhe vayaM se kaahaamo| asthiya abhAviyA Ne, te viya nAhiMti kAUNa / / vR- mAsakalpasthitaiH sAdhubhiH zrut, yathA-amukatra grAme glAnaH saJjAto'sti / tacca kSetraM vasati-pAnaka-gorasAdibhi sarvairapi guNairupetam, tataste lobhAbhibhUtacetasazcintayanti'glAnamiSamantareNa na zakyate kSetramidaM prerayitum, ato gacchAmo vayam' iti cintayitvA tatra gatvA bhaNanti-vayaM nirjarArthinaH' glAnavaiyAvRtatyakaraNena karmakSayamabhilaSamANA ihAyAtAH smaH, ato yUyaM tiSThatha vayaM "se" tasya glAnasya vaiyAvRtyaM kariSyAmaH, santi cAsmAkamabhAvitAH zaikSAste'pi cAsmAn vaiyAvRttyaM kurvato dRSTavA jnyaasynti| [bhA.1891] evaM gilANalakkheNa saMThiyA pAhuNa tti ukkosaM / maggaMtA camaDhiMtI,tesiM cArovaNA cuhaa| vR-evaM glAnasambandhi yad lakSyaM-miSaM tena tatra saMsthitAH santaH prAdhUrNakA iti kRtvA lokAd 'utkRSTaM' snigdha-madhuradravyaM labhante, atha na svayaM lokaH prayacchati tataH 'mArgayantaH' 'prAdhUrNakA vayam' iti miSemAvabhASamANAstat kSetraM camaDhayanti, camaDhite ca kSetre glAnaprAyogyaM na labhyate tatasteSAmiyaM caturvidhA''ropaNA krtvyaa| tadyathA-dravyataH kSetrataH kAlato bhAvatazca / tatra dravyatastAvadAha[bhA.1892] phAsugamaphAsugevA, acitta citte paritta'naMte ya / asineha-sinehakae, anahArA-55hAra lhu-gurugaa| Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 478 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/6 vR-kSetrodvejanAdoSeNa glAnaprAyogyamalabhAmAnA yadi prAzukamavabhASante parivAsayanti vA tatazcatvAro laghukAH / athAprAzukamavabhASante parivAsayanti vA tatazcatvAro gurukAH / iha ca prAzukameSaNIyam aprAzukamaneSaNIyam / Aha ca nizIthacUrNikRt-iha phAsugaM esaNijnaM ti / acitte avabhASyamANe parivAsyamAne vA caturlaghu / sacittecaturguru / evaM parItte cturlghu| anante caturguru / asnehe caturlaghu / sasnehe caturguru / anAhAre caturlaghu / AhAre caturguru / / uktaM dravyaniSpanna prAyazcittam / atha kSetraniSpannamAha[bhA.1893] luddhassa'bbhaMtarato, cAummAsA havaMti ugghaataa| bahiyA ya anugghAyA, davvAlaMbhe pasajaNayA / / vR-utkRSTadravyalobhena kSetramudvejayato lubdhasya kSetrAbhyantarato glAnaprAyogye'labhyamAne catvAro mAsA uddhAtAH / kSetrasaya bahiralabhyamAne ta eva catvAro mAsAH 'anuddhAtAH' guravaH / atra ca glAnaprAyogyasya dravyasyAlAbhe 'prasajanA' prAyazcittasya vRddhi prApnoti // katham ? ityAha[bhA.1894] khettabahi addhajoaNa, vuDDI duguNeNa jAva bttiisaa| caugurugAdI carimaM, khette kAle imaM hoi / / vR-kSetrAd bahirarddhayojanaM gatvA tato yadi glAnaprAyogyaM dravyamAnayati tadA caturgurava eva / yojanAdAnayati SaD laghavaH / yojanadvayAdAnayati SaD guravaH / yojanacatuSTayAdAnayati cchedaH / yojanASTakAdAnayati mUlam / yojanaSoDazakAdAnayati anavasthApyam / dvAtriMzad yojanAni gatvA glAnaprAyogyamAnayati pArAJcikam / ata evAha-kSetrabahirar3ayojanAdArabhya dviguNena parimANena kSetrasya vaddhistAvat kartavyA yAvad dvAtriMzad yojanAni / eSu ca caturgurukAdikaM 'caramaM' pArAJcikaM yAvat prAyazcittam / itthaM kSetraviSayaM prAyazcittamuktam / 'kAle' kAlaviSayam 'idaM' vakSyamANaM bhvti|| tatra tAvat prakArAntareNa kSetraniSpannamevAha[bhA.1895]aMto bahiM na labbhai, ThavaNA phAsuga mahaya muccha kiccha kaalge| cattArichacca lahu-guru, chedo mUlaM taha dugNc|| vR-kSetrasyAntarvA bahirvA glAnaprAyogyaM na labhyata iti kRtvA prAzukasya sthApanAM' parivAsanAM karoti caturlaghu / tena parivAsitena bhaktena glAno yadyanAgADhaM paritApyate tatazcaturgurukam / mahatIM duHkhAsikAmApnoti SaDlaghu / mUrchAmULe SaDguru / kRcchraprANe cchedaH / kRcchocchvAse mUlam / samavahate-mAraNAntikasamuddhAtaM kurvANe glAne'navasthApyam / kAlagate pArAJcikam / / atha kAlaniSpannamAha[bhA.1896] paDhamaM rAi Thavite, gurugA biiyAdisattihiM carimaM / paritAvaNAi bhAve, appttiy-kuuvnnaaiiyaa|| vR-prathamAM rAtri parivAsayatazcaturgurukAH / dvitIyAM rAtrimAdau kRtvA saptabhI rAtribhizcaramam / tadyathA-dvitIyAM rajanI parivAsayati SaD laghavaH, tRtIyasyAM SaD guravaH, caturthyA chedaH, paJcamyAM mUlam,SaSThayAmanavasthApyam, saptamyAM paaraanycikm|ath bhAvaniSpannamAha-"paritAvaNAi" ityAdi pshcaarddhm| paritApanAdi bhaavnisspnmntvym| tathA saparitApitaH sannaprItikaM karoti caturlaghu, Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM-6, [bhA. 1896 ] 479 kUjanaM-sazabdAkrandanam, AdigrahaNAd 'anAtho'ham, na kimapyamI mahyaM prayacchanti' ityevamuDDAhaM kuryAt tatazcaturgurukam // athaparitApanAdipadaM vyAkhyAnayati [bhA. 1897] aMto bahiM na labbhai, paritAvaNa mahaya muccha kiccha kAlagae / cattAri chacca lahu-guru, chedo mUlaM taha duga ca // vR- kSetrasyAntarbahirvA na labhyate iti kRtvA glAnasyAnAgADhA paritApanA bhavati caturlaghu / AgADhaparitApanAyAM caturguru / duHkhAduH khe SaDlaghu / mUrcchAmUrccha SaDguru / kRcchraprANe cchedaH / kRcchrocchvAse mUlam / samavahate anavasthApyam / kAlagate pArAJcikam / / evaMtAvadAhAraviSayamuktam / athopadhiviSayamabhidhIyate [bhA. 1898 ] aMto bahiM na labbhai, saMthAraga mahaya muccha kiccha kaalge| cattAri chaca lahu-guru, chedo mUlaM taha dugaM ca // vR- aticamaDhite kSetre'ntarvA bahirvA saMstArako na labhyate tato glAnasyAnAgADhaparitApanAdiSu caturlaghukAdikaM tathaiva prAyazcittaM draSTavyam / atraparitApanApadaM samuddhAtapadaM ca gAthAyAM sAkSAnnoktam, ato mA bhUd mugdhamativineyavargasya vyAmoha iti kRtvA sAkSAt tadabhidhAnArthamimAM gAthAmAha[bhA. 1899 ] paritAva mahAdukkhe, mucchAmucche ya kicchapAnagate / kicchurasAse ya tahA, samughAe ceva kAlagate // lubdhadvAram / athAnuvarttanAdvAramAha anuyattamA gilANe, davvaTThA khalu taheva vijjaTThA / asatIi annao vA, AneuM dohi vI kujjA / / vR- glAnaprAyogyaM yad bhakta pAnAdikaM dravyaM sa evArtha prayojanaM dravyArthastamutpAdayadbhirlAnasyAnuvarttanA karttavyA / "taheva vijjaTTe "ti tathaiva vaidyasyArthamutpAdayadbhirlAnasyAnuvarttanA vidheyA / yadi svagrAme dravya-vaidyayorabhAvastato'nyagrAmAdapi dravya - vaidyAvAnIya dvAbhyAmapyanuvarttanAM kuryAt // athainAmeva gAthAM vyAciravyAsurAha [bhA. 1901] jAyaMte u apatyaM, bhAMti jAyAmo taM na labbhai Ne / viniyaTTaNA akAle, jA vela na beMti u na demo // vR- glAno yadyapathyaM dravyaMyAcate tataH sAdhavo bhaNanti-yavaM yAcAmaH paraM kiM kurmahe ? tad bhavatAmabhipretaM bhUyobhUyaH paryaTadbhiri na labhyate "ne" asmAbhi; itthaM bhaNadbhirlAno'nuvarttito bhavati / yadvA glAnasyAgrataH pAtrakANyudrA pratizrayAnnirgatyApAntarAlapathAd 'vinivarttanAM' pratyAgamanaM kurvanti, tasya puratazcetthaM bruvate vayaM gatA abhUma paraM na labdham; akAle vA gatvA yAcante yena na labhyate / akAle ca yAcamAnaM glAnaM bruvate yAvad velA bhavati tAvat pratIkSasva, tato vayamAnIy dAsyAma iti, na punarbuvate dadmo vayamiti // atha kSetrato glAnasyAnuvarttanAmAha [bhA. 1902 ] tattheva annagAme, vutyaMtara'saMtharaMta jayaNAe / vR- gatArthA / / uktaM [bhA. 1900 ] Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 480 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/6 ___ asaMtharanesaNamAdI, channaM kaDajogi gIyatthe / vR-prathamatastatraiva grAme glAnaprAyogyamanveSaNIyam / tatra yadi na labhyate tadA'nyagrAme'pi / athAsAvanyagrAmo dUratarastataH "vatthaMtara"tti 'antarA' apAntarAlagrAme uSitvA dvitIye dine Avayanti / athaivamapyasaMstaraNaM bhavati tataH "saMtharaMta jayaNAe"tti akAraprazleSAdasaMstaratoglAnasyArthAya 'yatanayA' paJcakaparihANyA gRhnnnti|ath glAnArthavyApUtAnAMpraticarakANAmasaMstaraNaM tataH "esamAi"tti eSaNAdoSeSu AdizabdAd udgamAdidoSeSu ca paJcakaparihAmyA yatitavyam / atha pratidivasaM glAnaprAyogyaM na labhyate tataH 'channam' aprakaTaM kRtayogI gItArtho vA taprAyogyaM dravyaM parivAsayati / iha AkarNitacchedazrutArtha pratyuccAraNA'samartha kRtayogI / yastu cchedazrutArthaM zrutvA pratyuccarayitumIzaH sa gItArtha ucyate / eSa dvAragAthAsamAsArthaH / / athainAmeva vivarISurAha[bhA.1903] paDileha porusIo, vi akAuM maggaNA u sggaame| khittaMto taddivasaM, asai viNAse va tattha vase // vR-apizabdaH sambhAvanAyAm / yadi sulabhaM dravyaM tataH pratyupekSaNAM sUtrArthapauruSyau ca kRtvA svagrAme'navabhASitasya mArgaNA kartavyA athaivaM na labhyate tato'rthapauruSIM hApayitvA, yadyevamapi na labhyate tataH sUtrapauruSIM parihApyotpAdanIyam / atha tathApi na labhyate durlabhaMvA tadravyaM tataH pratyupekSaNAMdve apica pauruSyau akRtvA svagrAme'navabhASitaM maargynti|ath svagrAme'navabhASitaM na labhyate tataH 'kSetrAntaH' sakrozayojanakSetrAbhyantare paragrAme pauruSIdvayamapikRtvA anavabhASitamutpAdayanti, atrApyarthapauruSyAdihApanA tathaiva drssttvyaa| atha tatrApyanavabhASitaMna labhyate tataH svakSetre svagrAma-paragrAmayoravabhASitamutpAdya taddivasamAnayanti / atha svakSetre taddivasaM na prApyate tataH prkssetraadpitddivsmaanetvym| atha kSetrabahirvatino yatogrAmAderAnIyate tadna pratyAsannaM kintu dUrataraM na taddivasaM gatvA tataH pratyAyAtuM zakyate, vinAzi vA tad dravyaM dugdhAdikam tataH pratyAsannagrAmasyAsati vinAzinivA dravye grahItavye aparAhne gatvA tatra rAtrau vaset, uSitvA ca sUryodayavelAyAM gRhItvA dvitIye dine tatrAnayanti / atha davIyastaraM tat kSetramavinAzi dravyaM ca grahItavyamtato'pAntarAlagrAmerajanyAmuSitAH sUryodayetatragatvA tadravyaMgRhItvA bhUyaH smaagcchnti| etadevAha[bhA.1904] khittabahiyA va Ane, visohikoDiM vaticchito kADhe / paidivasamalabhaMte, kammaM samaicchio Thavae / vR-kSetrabahirvA gatvA prathamamanavabhASitaM tato'vabhASitaM pUrvaM taddivase tato dvitIye'pi divase'nantaroktayA nItyA ythaayogmaanyet| eSa vidhireSaNIyaviSayo bhnnitH| athaiSaNIyena nAsau glAnaHsaMstaratitataHsakrozayojanakSetrasyAntaH svagrAma-paragrAmayoH paJcakaparihANyA tadaprAptI kSetrabahirapi paJcakaparihANyA taddivasaM glAnaprAyogyamutpAdayanti / evaM yadA prAyazcittAnulomyena krItakRtA'bhyAhRtAdikA vizodhikoTI vyatikrAnto bhavati tadA "kADhi"tti glAnayogyamauSadhAdikamanyena svayaMvAyatanayAkvAthayet / evaM pratidivasamasamalabhyamAne yadA AdhAkarmApi samatikrAnto bhavati, tadapipratidivasaMnaprApyataityarthaH, tato vizuddhamavizuddhaMvA glAnaprAyogyaM Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM -6, [bhA. 1904 ] dravyamutpAdyasthApayet / ye tu glAnasya praticarakAste yadi glAnakAryavyApRtAH parakSetraM vA vrajantaH svArthamahiNDamAnA na saMstaranti tata eSaNAdidoSeSu paJcakaparihANiyatanayA gRhNanti // yat tad glAnArthaM rivAsyate tat kIdhze sthAne sthApyate ? ityAha [bhA. 1905] uvvaragassa u asatI, cilimiNi ubhayaM ca taM jaha na pAse / tassa' sai purANAdisu, ThaviMti taddivasa paDilehA // vR- kRtayoginA gItArthena vA tad anyasmin gRhApavarake sthApanIyam / atha nAsti pRthagapavarakastato vasatAveva yo'paribhogyaH koNakastatra cilimilikayA AvRttya 'ubhayaM' glAnA-'gItArthalakSaNaM yathA na pazyati tathA sthApyam / yadi glAnastat pazyati tadA sa yadA tadA tasyAbhyavahAraM kuryAt / agItArthasya tu tad dRSTvA vipariNAmA 'pratyavAdayo doSA bhaveyuH / "tassa' sai "tti 'tasya' aparibhogyasthAnasyAbhAve purANaH pazcAtkRtastasya gRhe dizabdAd mAtApitRsamAneSu gRheSu sthApayanti / tasya ca tatra sthApitasya taddivasaM pratyupekSaNA karttavyA / taddivasaM nAma pratidanam / yaduktaM dezyAm-taddivasaM anudiahe iti / / atha " AneuM dohi vI kujjA" ityasyavyAkhyAnamAha [ bhA. 1906 ] phAsugamaphAsugeNa va acittetara paritta'naMtenaM / AhAra- taddinetara, siheNa iareNa vA karaNaM // vR- prAzukena aprAzukena vA acittena 'itareNa vA' sacittana parIttena anantena vA AhAreNa anAhAreNa vA taddaivasikena 'itareNa vA' parivAsitena sasnehena 'itareNa vA' asnehena glAnasya cikitasAyAH karaNamanujJAtama // gatA glAnAnuvarttanA / atha vaidyAnuvarttanAmabhidhitsuH prastAvanAM racayannAhavijaM na ceva pucchaha, jANaMtA biMti tassa uvadeso / [bhA. 1907] 481 daTTha- pilagAiesu va, ajAnagA pucchae vijaM // vR- glAno brUyAt-yUyaM vaidyaM naiva pRcchatha, Atmacchandenaiva praticaraNaM kurutha / tato yadi sAdhavo jAnantaH cikitisAyAM kuzalAstato bruvate - asmArvaidyaH prAgeva pRSTastasyaivAyamupadeza iti / yadvA pratizrayAnnirgatya kinayantamapi bhUbhAgaM gatvA muhUrtamAtraM tatra sthitvA samAgatya bruvate - ayaMvaidyenopadezo datta iti / tathA daSTaM-sarpaDaGkraH pilagaM gaNDaH AdigrahaNena zItalikA duSTavAto vetyAdiparigrahaH, eteSvapi yadi jJAstataH svameva kurvanti / athAjJAstato vaidyaM pRcchanti // atra ziSyaH pRcchati [bhA. 1908] kiha uppanno gilANo, aTThama uNhodagAiyA vuDDI / kiMci bahu bhAgamaddhe, ome juttaM pariharaMto // vR- 'kathaM ? ' kena hetunA glAna utpannaH ? iti / sUrirAha-bhUyAMsaH khalu rogAtaGkrA yadvazAd glAnatvamupajAyate / tatra "zuSyatastrINi zuSyanti, cakSUrogo jvaro vraNaH / " iti vacanAd yadi jvarAdiko vizoSaNasAdhyo rogaH tato jaghanyenApyaSTamaM kArayitavyaH / yacca yasya rogasya pathyaM tat tasya kAryam, yathA- vAtarogiNo ghRtAdipAnaM pittarogiNaH zarkarAdyupayojanaM zleSmarogiNo 18 31 Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 482 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/6 naagraadigrhnnmiti| "uNhodagAiyAdhuDDi"ttiupavAsaM kartumasahiSNuryadirogeNAmuktaH pArayati tata eSa krama-uSNodake prakSipya kUrasikthAniamalitAni ISanmalitAni vA sapta dinAniekaMvA dinaM dIyante / tataH "kiMci" tti uSNodake madhurollaNaM stokaM prakSipya tena saha odanaM dvitIye saptakedinevAdIyate |evN tRtIye "bahu"ttibahutaraMmadhurollaNaMuSNodakeprakSipyadIyate / "bhAgi"tti caturthe saptake dine vA tribhAgo madhurollaNasya dvau bhAgAvuSNodakasya, "addhe"tti paJcame saptake dine vA arddha madhurollaNasyArddhamuSNodakasya, SaSThe "omi"tti tribhAga uSNodakasya dvau bhAgau madhurollaNasya, saptame saptake dine vA "juttaM" ti 'yuktaM' kiJcinmAtramuSNodakaM zeSaM tu sarvamapi mdhurollnnmityevNdiiyte| tadanantaraM dvitIyAGgairapisahApathyAnyavagAhimAdIni pariharansamuziti yAvat purAtanamAhAraMpariNamayatuM samartha sampanna iti / eSA uSNodakAdikA vRddhirdraSTavyA / iha ca sarvatrApyeka dina vizeSacUrNi bRhadbhASyAbhiprAyeNa dinasaptakaMtu cUrNyabhiprAyaNeti mntvym|| atha "aTThama" tti padaM vyAkhyAnayannAha[bhA.1909] jAva na mukko tA anasanaM tu mukke viU abhattahro / asahussa aTTha chaTuM, nAUNa ruyaM vajaMjogaM / / vR-yAvadasau jvara-cakSurogAdinA rogeNa na muktastAvad 'anazanam' abhaktArthalakSaNaM karttavyam / muktenApi caikaM divasamabhaktArtho vidheyaH / athAsAvasahiSNustato'STamaM vA SaSThaM vA karoti / jJAtvA vA 'rujaM rogavizeSa yadyatra yogyaM zoSaNamazoSaNaM vA tat tatra kaarym|| yadyevaMkurvANAnAmasau roga upazAmyati tataH sundaram, atha nopazAmyati tataH ko vidhiH? ityAha[mA.1910] evaM pikIramANe, vijaM pucche atthaaymaannmmi| vijANa aTThagaM do, anidiiTI aniDDiyare / / vR-evamapi kriyamANe yadi rogo na tiSThati-nopazAmyati tatastasminnatiSThati vaidyaM pRcchati / atha kiyantovaidyA bhavanti? ityaah-vaidyaanaaNkhlvssttkNmntvym| tatra dvau vaidyauniyamAd 'anRddhikau' Rddhirahitau, 'itare' SaD vaidyA Rddhimanto anRddhimanto vA / / tadeva vaidyASTakaM darzayati[bhA.1911] saMviggamasaMvigge, dihatthe liMgi sAvae sannI / ____ assanni iDDi gairAgaI ya kusaleNa tegicchN|| vR-'saMvignaH' udyatavihArI 1 'asaMvignaH' tadviparItaH 2 liGgI' liGgAvazeSamAtraH3 zrAvakaH' pratipannANuvrataH 4 'saMjJI' aviratasamyagdRSTi 5 'asaMjJI' mithyASTi, sa ca tridhA-anabhigRhItamithyASTi 6 abhigRhItamithyASTi 7 paratIrthikazceti 8 / "iDI gairAgaI kusale" tti vyAkhyAtArtham / / anantaroktakramaviparyAse prAyazcittamAha[bhA.1913] voccatthe caulahugA, agIyatthe cauro maas'nugghaayaa| cauroya anugghAyA, akusaleM kulaseNa karaNaM tu / / vR-saMvignagItArthamuktvAasaMvignagItArthena kArayati evamAdiviparyastakaraNe ctvaarolghvH| Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM -6, [bhA. 1913] 483 gItArthaM muktvA agItArthena kArayati catvAro mAsA anuddhAtAH / kuzalaM vihAyAkuzalena kArayati catvAro'nuddhA mAsAH / yata evamataH kuzalena cikitsAkaraNamanujJAtam // atha vaidyasamIpaM gacchatAM vidhimabhidhitsurAha [bhA. 1914] coyagapucchA gamane, pamANa uvagaraNa sauNa vAvAre / saMgAro ya gihINaM, uvaeso ceva tulanA ya // vR-prathamato nodakapRcchA vaktavyA, tato gamanaM vaidyasakAze sAdhUnAm, tatasteSAmeva pramANam, tata upakaraNam, tataH zakunAH, tadananatraM vaidyasya 'vyApAraH' prazastA 'prazastarUpaH, tataH 'saGgAraH ' saGkrato gRhiNAM pazcAtkRtAdInAM yathA karttavyaH, tato vaidyenaupadhAdiviSaya upadezo yathA dIyate, tatastamupadezaM zrutvA yathA svayaM tulanA karttavyA, tadetat sarvamapi vaktavyamiti dvAragAthAsamAsArthaH / atha vistarArthaH pratipAdyate-tatra prathamaM nodakapRcchAdvAram, ziSyaH pRcchati kiM glAno vaidyasamIpaM nIyatAm ? atha vaidya eva glAnasakAzamAnIyatAm ? atra kazcidAcAryadezIyaH prativacanamAha[ bhA. 1915 ] pAhuDiya tti ya ego, neyavvo gilANao u vijagharaM / evaM tattha bhaNaMte, cAummAsA bhave gurugA // vR- 'ekaH' kazcit prAha-vaidye glAnAntikamAnIyamAne 'prAbhRtikA' vakSyamANalakSaNA bhavati, tolAna eva vaidyagRha netavyaH / itthamAcAryadezIyenokte sUrirAha evaM 'tatra' glAnanayanaviSaye bhaNato bhavatazcatvAro mAsA gurukA bhavanti // keyaM punaH prAbhRtikA ? ityata Aha [ bhA. 1916 ] raha-hatthi jAna-turaeanuraMgAIhi iMti kAyavaho / Asana maTTiya udae, kurukuya saghare u parajogo // vR-ratha- hastinau-pratItau yAnaM-zibikAdikaM turagaH-prasiddhaH anuraGgA- gantrI etaiH AdizabdAdapareNa vA vicchardena 'AyAti' Agacchati vaidye kAyAnAM pRthivyAdInAM vadho bhavati / tathA samAyAtasyAsanaM dAtavyam / glAnasya ca zarIre parAmRSTe vraNAdipATane vA kRte kurukucAkArApaNe mRttikAyA udakasya ca vadho bhavati / tathA samAyAtasyAsanaM dAtavyam / glAnasya ca zarIre parAmRSTe vraNAdipATane vA kRte kurukucAkArApaNe mRttikAyA udakasya ca vadho bhavati / svagRhe tu parayogo bhavati, paraprayogeNa sarvamapi bhavati na sAdhUnAM kimapyadhikaraNaM bhavatItyarthaH / eSA prAbhRtikA vaidye glAnasamIpamAnIyamAne yato bhavati // ataH kim ? ityAha[bhA. 1917] liMgatthamAiyANaM, chaNhaM vejrANa gammaU mUlaM / saMviggamasaMvigge, uvassagaM ceva AnejA // vR-liGgasthAdInAM SannAmapi vaidyAnAM gRhaM glAnaM gRhItvA gamyatAm naite upazAryamAnetavyAH, adhikrnndossbhyaat| saMvigno'saMvignazca etau dvApyupAzrayamevAnayet, doSAbhAvAt // evaM pareNokte sUrirAha [bhA.1918] vAtA-''tavaparitAvaNa, mayapucchA sutra kiM susAnakuDI / Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 484 saccaiva ya pAhuDiyA, uvassae phAsu sA u // vR - glAno vaidyagRhaM nIyamAno vAtena Atapena ca mahatIM paritApanAmanubhavati / "mayapuccha "tti lokastaM tathAnIyamAnaM dRSTavA pRcchati - kimeSa mRto yadeM nIyate ? / "sunne" ti sa glAno nIyamAno'pAntarAle'padrANastato vaidyena yAvad mukhamuddhATitaM tAvat 'zUnyaM' jIvarahitaM zabaM tiSThatIti vijJAya brUyAt- kiM madIyaM gRhaM zmazAnakuTI yadavaM mRtamAnayata ? / tataH sa vaidyaH 'zabasya spRSTo'ham' iti kRtvA sacelaH snAyAt, phalahakAbhyantare vA chagaNapAnIyaM dApayet, tato nanu saiva prAbhRtikA samadhikatarA bhavet / upAzraye punaH prAzukapAnakAdinA sA kriyeta tato na kAcid virAdhanA bhavatIti // bRhatkalpa-chedasUtram - 1-1/6 gataM nodakapRcchAdvAram / atha gamanadvAramAha [ bhA. 1919] uggaha-dhAraNakusale, dakkhe pariNAmae ya piyadhamme / kAlannU desannU, tassAnumae a pesijjA / / vR- vaidyena dIyamAnamupadezaM ye jhagityevAvabudhyante na ca cirAdapi vismArayanti te'vagrahadhAraNAkuzalAstAn tathA 'dakSAn' zIghrakAriNaH 'pariNAmakAn' yatAsthAnamapavAdapadapariNamanazIlAn 'priyadharmiNaH' dharmazraddhAlUn 'kAlajJAn' vaidyAntikepravizatAMyaH kAlaH-prastAvastadvedinaH 'dezajJAn' yatra pradeze vaidya upaviSTastaM prazastamaprazastaM vA ye jAnate tAn tathA 'tasya' glAnasya vaidyasya vA ye'numatAH-abhipretAstAn vaidyasakAzaM preSayet // atraiva vyatireke prAyazcittamAha[bhA. 1920 ] eaguNavipyamukke, pesiMtassa cauro anugdhAyA / yathehiya gamanaM, gurugA ya imehi ThANehiM // vR- ete - avagraha- dhAraNAkuzalatvAdayo ye guNAstairvipramuktan preSayata AcAryasya catvAro'nuddhAtAH prAyazcittam / gItArthaizca tatra gamanaM karttavyam / caturgurukAzca prAyazcittam 'ebhiH ' vakSyamANaiH sthAnaiH kriyamANairmanyavyam // tAnyevAbhidhitsuH pramANopakaraNadvAradvayamAha[bhA. 1921] ekkaga dugaM caukkaM, daMDo dUyA taheva nIhArI / kiNhe nIle maile, cola raya nisija muhapattI // vR-yadyekaH sAdhurvaidyasamIpe preSyate tataH sa vaidyaH 'yamadaNDo'mAgataH' iti durnimittaM gRhNIyAt, atha dvau preSyete tataH 'yamadUtAvetau' iti manyeta, atha catvAraH preSyante tataH 'nIhAriNaH' zabasya skandhadAyino'mI iti minuyAt, etAvatAM ca preSaNe caturgurukam / upakaraNadvAre - yadi kRSNaM nIlaM malinaM vA upakaraNaM prAvRNvanti tadA caturguru / upakaraNaM ceha colapaTTako rajoharaNaM niSadyAdvayopetaM mukhavastrikA upalakSaNatvAdaurNika-sautrikau ca kalpAviti mantavyam / tataH zuddhaM zvetaM copakaraNaM grahItavyam // atha zakunadvAramAha[bhA. 1922] maila kucele abbhaMgiyallae sANa khuja vaDabhe ya / kAsAyavattha uddhUliyA ya kajaM na sAhaMti // Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 485 uddezaka : 1, mUlaM-6, [bhA. 1923] [bhA.1923] naMdItUraM punassa, daMsaNaM saMkha-paDahasado ya / ____ bhiMgAra chatta cAmara, evamAdI pasatthAI / / vR-anayovyArkhayA praagvt| [bhA.1924] AvaDaNamAiesuM, cauro mAsA hvNt'nugghaayaa| evaM tA vaccaMte, patte ya ime bhave dosA / / vR-'Apatana' dvArAdau ziraso ghaTTanam, AdizabdAt prapatanaM praskhalanaM vA saJjAtam, apareNa vA vastrAdau gRhItvA pazcAnmukha AkRSTaH, 'kutra vA vrajasi?' ityAdi bhaNitaH, gacchatAmeva vA kenApi kSutam, evamAdiSvapazakuneSu jAteSu yadi gacchati tadA catvAro mAsA anuddhAtA bhavanti / evaM tAvad vrajato mantavyam / atha vaidyagRhaM prAptastata ime doSAH parihartavyA bhavanti / tAneva pratipAdayan vyApAradvAramAha[bhA.1925]sADa-'bbhaMgaNa-uvvalaNa-loya-chAru-kuruDe ya chiNd-bhiNdNto| suhaAsaNa rogavihiM, uvaeso vA vi AgamaNaM / / vR- ekazATakaparidhAno yadA vaidyo bhavati tadA na praSTavyaH / evaM dailAdinA abhyaGganaM kalkalodhrAdinA vA udvarttanaM locakarma vA-kUrcamuNDanAdilakSaNaM kArayan, kSArasya-bhasmana utkuruTakasya kacavarapuakasya upalakSaNatvAd busAdInAM vA samIpe sthitaH, koSThAdikaM vA rapphakAdinA vA dUSitaM kasyApyaGgaM chindAnaH, ghaTam alAbukaM vA bhindAnaH, zirAyA vA bhedaM kurvANonapracchanIyaH,athaglAnasyApi kinycitchettvyNttshchedn-bhednyorpiprssttvyH| athAsau zubhAsane upaviSTaH 'rogavidhi' vaidyazAstrapustakaMprasannamukhaH pralokayati, athavA rogavidhi-cikitsA tAM kasyApi prayuJjAna Aste tato dharmalAbhayitvA praSTavyaH / sa ca vaidyaH pRSTaH sannupadezaM vA dadyAd glAnasamIpe vA AgamanaM kuryAt / / atha saGgArazca gRhiNAmiti dvAraM vyAkhyAnayati[bhA.1926] pacchAkaDe ya sannI, daMsaNa'hAbhadda dAnasaDDhe y| micchaddiSTi saMbaMdhie aparatitthie ceva / / vR. 'pazcAtkRtaH' cAritraM parityajya gRhavAsaM pratipannaH, 'saMjJI' gRhItAnuvrataH, "daMsaNa"tti darzanasampanno'viratasamyagbhraSTiH, 'yathAbhadrakaH' samyaktvarahitaH paraM sarvajJazAsane sAdhuSu ca bahumAnavAn, 'dAnazrAddhaH' dAnaruci, 'mithyASTiH' zAkyAdizAsanasthaH, "sambandhI' glAnasyaiva svajanaH, 'paratIrthikaH' sarajaska-parivrAjakAdi paraM bhadrakaH / eteSAM saGketaH kriyate, yathAvaidyasya pArzvevayaM gacchAmaH, bhavadbhistatra sannihitaibhavitavyam, yadasau brUyAttadyuSmAbhisarvamapi prtipttvym|| ye vaidyasamIpe prasthApitAste vaidyasyedaM kathayanti[bhA.1927] vAhi niyANa vikAraM, desaM kAlaM vayaM ca ghaatuNc| AhAra aggi-dhibala, samuiMca kahitijA jss| vR. 'vyAdhi' jarAdikaM rogaM 'nidAnaM rogotthAnakAraNaM 'vikAraM' pravarddhamAnarogavizeSaM 'deza' glAnatvotpattinibandhanapravAta-nivAtAdipradezarUpaM 'kAlaM'rogotthAnasamayaM pUrvAhnadikaM 'vayazca' Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram - 1-1/6 zaizava-tAruNyAdikaM 'dhAtuMca' vAtAdInAM dhAtUnAmanyatamo yastasyotkaTo varttate taM 'caH' samuccaye 'AhAram' alpabhojitvAdilakSaNam agnibalaM- jATharo vahnirasya mandaH prabalo vA ityevaM dhRtibalaMsAttvikaH kAtaro vA'yamityevaM tathA "samuI " ti prakRti sA ca yA yasya janmataH prabhRti tAM ca kathayanti // athopadezadvAramAha[bhA. 1928] 486 kalamodano ya khIraM, sasakkaraM tuliyAiyaM davve / bhUmighareTTaga khette, kAle amugIi velAe // [bhA. 1929] icchAnuloma bhAve, na ya tassa'hiyA jahiM bhave visayA / ahavana dittAdIsuM, paDilemA jA jahiM kiriyA / / vR- anantaroktaMvyAdhi-nidAnAdikaM zrutvA vaidyaH svagRhasthita eva dravyAdibhedAt caturvidhamupadezaM dadyAt / tadyathA-dravyataH kalamazAlirodanastathA kSIraM ca sazarkaramasya dAtavyam, tathA tUlikAyAM zAyayitavyaH, AdizabdAd gozIrSacandanAdinA vilepanIya ityAdi / kSetrato bhUmigRhe pakkeSTakAgRhe vA'yaM sthApanIyaH / kAlato'mukasyAM velAyAM prathamapraharAdau bhojanamayaM kAraNIyaH / bhAvato yadasya svakIyAyA icchAyA anulomam- anukUlaM tadeva karttavyam, nAsyajJA kopanIyeti bhAvaH, tathA yatra 'tasya' glAnasya viSayAH 'ahitAH' aniSTAH krandita-vilapitAdirUpA gItavAditragocarA vA zabdAdayo na bhavanti tatra sthApanIya iti zeSaH / 'ahavaNa' tti athavA 'haptAdiSu' 6ptacittaprabhRtiSu pratilomA kriyA karttavyA / tatra ddaptacittasyApamAnanA, yathA apamAnAdinA'pahRtacittasya darpAtirekaja unmAdaH zAmyati, kSiptacittasyApamAnAdipohRtacittasya sammAnanA; yakSAviSTasya tu yathAyogamapamAnanA sammAnanA vA vidheyA; jvarAdau vA roge vizoSaNAdikA kriyA yA yatra yujyate sA tatra vidheyeti // atha tulanAdvAramAha [bhA. 1930] apaDihaNaMtA souM, kayajogA'laMbhi tassa kiM demo / jahavibhavA tegicchA, jA laMbho tAva jUrhati // vR-vaidyena dIyamAnamupadezam 'apratighnantaH' tadvacanamavikuTTayantaH zrutvA''tmAnaM tolayantikimetat kalamazAlyAdikaM lapsyAmahe na vA ? iti / yadi vijJAyate 'dhruvaM lapsyAmahe' tato na kimapi bhaNanti / atha na tasya dhruvo lAbhaH tato bhaNanti yathA yuSmAbhirupadezo dattastathA vayaM yogaM kariSyAmaH, paraM yadi kRte'pi yoge na labhAmahe tatastasya kiM dadmaH ? ; api ca vaidyakazAstre 'yathAvibhavA' vibhavAnurUpA cikitsA bhaNitA, yasya yAdhzI vibhUtistasya tadanurUpairauSadhaiH pathyaizca cikitsA kriyate ityarthaH; ato yUyamapi jAnItha, yathA- asmAkaM sarvamapi yAcitaM labhyate nAyAcitam, ato yadA kalamazAlyAdikaM yAcyamAnamapi na prApyate tadA kiM tAdavyam ? iti / evaM vaidyopadezamapasarpayantastAvad "jUhaMti "tti dezIzabdatvAd Anayanti yAvad yasya dravyasya kodrava - kUrAderbhuvaH pratidinabhAvI lAbho bhavatIti // atha tulanAmeva prakArAntareNAha [bhA. 1931] niyaehi osahehiM, koi bhaNejjA karema'haM kiriyaM / Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM -6, [bhA. 1931] 487 tassa'ppaNo yathAmaM, nAuM bhAvaM ca anumannA // vR- tasya glAnasya 'ko'pi' sajJAtako vaidyo bhaNet-nijakairauSadhairahaM glAnasya romi kriyAm, preSayata madIye gRhe glAnamiti / tato gurubhi pRSTena glAnena tasyAtmanazca 'sthAma' vIryaM tolanIyamkimeSa vaidya auSadhAni pUrayituM samartho na vA ?, ahamapi kiM dhRtyA balavAn ? AhozcidabalavAn ?, bhAvo nAma- kimeSa dharmahetozcikitsAM cikIrSu svagRhe mAmAkArayati ? utAho unniSkrAmaNAbhiprAyeNa ? iti / yadyasau gRhastha auSadhapUreNa samartho yadi ca svayaM dhRtyA balavAn yadi ca dharmahetoH sajJAtakastamAkArayati tata evaM tasyAtmanazca vIryaM bhAvaM ca jJAtvA gurUNAmanujJAM gRhItvA tatra gantavyaM nAnyatheti // athAsau vaidyo brUyAt[bhA. 1932] jArisa gelannaM, jA ya avasthA u vaTTae tassa / addaddUNa na sakkA, vottuM taMvaccimo tattha / / vR-yAzaM yuSmAbhiTTha 'glAnyaM' glAnatvamAkhyAtaM 'yA ca' yAdhzI tasyAvasthA varttate tadetadadRSTvA na zakyate kimapyauSadhAdi 'vaktum' upadeSTum, tataH 'tatraiva' glAnasamIpe vrajAma iti // evaM bhaNitvA pratizrayamAgatasya tasya yo vidhi karttavyastamabhidhitsurdvAragAthAmAha[bhA. 1933] abbhuTThANe Asana, dAyana bhadde bhatI ya AhAro / gilANassa ya AhAre, neyavvo AnupuvvIe // vR- prathamamabhyutthAnaviSayo vidhirvaktavyaH, tata AsanaviSayaH, tato glAnasya darzanA yathA kriyate, tataH "bhadde" tti bhadrako vaidyo yathA cikitsAmevameva karoti, itarasya tu 'bhRtiH' majjanAdikaM cikitsAvetanam AhArazca yathA dAtavyaH, glAnasya ca yathA AhAre yatanA karttavyA tathA sarvo'pi vidhirAnupUrvyA prarUpyamANo jJAtavya iti samudAyArthaH // avayavArthaM tupratidvAramabhidhitsurAha [ bhA. 1934 ] abbhuTThANe gurugA, tattha vi ANAiNo bhave dosA / mitthatta rAyamAdI, virAdhanA kula gaNe saMghe // vR- AcAryo yadi vaidyasyAgatasyAbhyutthAnaM karoti tadA catvArogurukAH / tatrApyAjJAdayo doSA bhaveyuH / tathA mithyAtvaM rAjAdayo vrajeyuH, AdigrahaNena rAjAmAtyAdiparigrahaH / te hi cArapuruSAdimukhAdAcAryaM vaidyasyAbhyutthitaM zrutvA svayaM vA dRSTvA cinyayeyuH - amI zramaNA asmAkamabhyutthAnaM na kurvanti, asmadbhRtyasya tu nIcatarasyetyamabhyuttiSThante, aho ! durdaSTadharmANo'mI iti / pradviSTA vA yat tasyaivAcAryasya yadi vA kulasya gaNasya saGghasya vA virAdhanAM kuryuH tanniSpannaM prAyazcittam // [bhA. 1935 ] anabbhuTThANe gurugA, tattha vi ANAiNo bhave dosA / micchatta so va anno, gilANamAdIvirAdhanayA // vR- athaitaddoSabhayAdAcAryo nottiSThati tatrApi caturgurukAH / tatrApyAjJAdayo doSA bhavanti / 'savA' vaidyo'nyo vA taM dRSTvA mithyAtvaM gacchet, yathA-aho ! tapasvino'pyamI garvamudvahanti / pradviSTo vA vaidyo glAnasya kriyAM na kuryAd apaprayogaM vA kuryAt, evaM glAnavirAdhanA / Adi Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram - 1-1/6 zabdAdAcAryAdervA rAjavallabhatayA virAdhanAM kuryAt, yadvA 'yuSmAkaM dehe'muko vyAdhirvartate taccikitsArthamamukamauSadhaM bhavatAM dAsyate' iti bhaNitvA viruddhauSadhapradAnenAcAryaM virAdhayet // yata ete doSA ato'yaM vidhi karttavyaH [ mA. 1936 ] gIyatthe AnayaNaM, puvi uTThittu hoi abhilAvo / gilANassa dAvaNaM dhovaNaM ca cunnAigaMdhe ya // vR- gItArthairvaidyasya pratizraye AnayanaM karttavyam / yadi te paJca janAstataH saGghATakaH prathamata evAgacchati / atha trayastata ekastanmadhyAt prathamamAgacchati, Agatya ca gurUNAM kathayati-vaidya AgacchatIti / tato guravo dve Asane tatra sAdhubhi sthApayanti / svayaM tu caGkramaNalakSyeNa 'pUrvaM ' vaidyAgamanAt prAgevotthAyorddhava sthitA Asate / gItArthaizca nivedayitavyam 'eSa vaidyaH' iti / AcAryaizca pUrvamanAlapato'pi vaidyasyAbhilApaH karttavyaH, pUrvanyastena cAsaneponimantraNIyaH / tata AcAryo vaidyazca dvAvapyAsane upavizataH / tato glAnasya darzanA kAryA / tham ? ityAha-glAnasya yad upakaraNe zarIre vA azucinopaliptaM tasya 'dhAvanaM' prakSAlanaM karttavyam, cazabdAt khelakAyikI - saMjJAmAtrakANyekAnte sthApanIyAni, bhUmikAyA upalepanaM sammArjanaM ca vidheyam, tathApi yadi durgandho bhavati tataH paTavAsAdicUrNAni tatra vikIryante, AdizabdAt karpUrAdibhi sugandhidravyairazubho gandhopanIyate, tataH prAvRtazuklavAsAH zucIbhUto glAno vaidyasya darzyate / yadi tasya kiJcid vraNAdikaM pATayitavyaM tadA tasmin pATite sati uSNodakAdi prAzukaM hastadhAvanaM dAtavyam / athoSNodakamasau necchathai thathaH pazcAtkRtAdayo mRttikAmudakaM vA praychanti // gatamabhyutthAnA- S'sana-darzanAdvAratrayam / atha bhadrakadvAramAha [bhA. 1937] 488 caupAdA tegicchA, ko bhesajAi~ dAhiI tubbhaM / tahiyaM ca puvvapattA, bhaNati pacchAkaDAda'mhe // vR-vaidyo brUyAt- cikitsA catuSpAdA bhavati, catvAraH pAdAH caturthAMzarUpA yasyAM sA catuSpAdA, tadyathA- AturaH praticarakA vaidyo bheSajAni / etaizcaturbhirvaidyazAstroktaguNopetaizcikitsA niSpadyate, ataH ko nAma glAnasya yogyAni bheSajAni yuSmAkaM pradAsyati ? / tatastatra dattasaGkratatayA pUrvaprAptAH pazcAtkRtAdayo bhaNanti vayaM dAsyAma iti / evaM tAvad bhadrako vaidyaH kriyAM karoti na cAnyat kimapi spRhayati // yastu prAntastamuddizya bhRtidvAramAharadvAraM cAha [bhA. 1938] koI majjanagavihiM, sayaNaM AhAra uvahi kevaDie / gIyatthehi ya jayaNA, ajayaNa gurugA ya ANAI / / vR- kazcid vaidyo brUyAt-majjanaM snAnaM tasyavidhi prakAraH 'majjanavidhi' tailAbhyaGganAdiprakriyApurassaraM snAnamityarthaH, etat sarvaM mama ko nAma dAsyati ? iti / tataH pazcAtkRtAdibhirabhyupagantavyam-vayaM dAsyAmaH / teSAmabhAve gItArthairyatanayA sarvamapyabhyupaganta-vyam / yadyayatanayA abhyupagacchanti pratiSedhayanti vA tatazcatvAro gurukAH AjJAdayazca doSAH / eSA niryuktigAthA / / athainAmeva bibhAvayiSurAha Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM -6, [bhA. 1939 ] [bhA. 1939] eyarasa nAma dAhiha, ko majjaNagAi dAhiI majjhaM / te cevaNaM bhaNaMtI, jaM icchasi amhe taM savvaM // vR- 'etasya' glAnasya 'nAma' iti sambhAvanayAM yad yat prAyogyaM bheSajAdi tat tat sarvaM dAsyatha, mama punarmajjanakAdikaM ko dAsyati ? ityukte 'ta eva' pazcAtkRtAdayaH "NaM" iti taM vaidyaM bhaNantiyad icchasi tat sarvaM vayaM dAsyama ita // 489 [bhA. 1940] jaM ettha amhe savvaM, paDisehe guruga dosa ANAdI / eesa asaIe, paDase guruga ANAdI // vR-ye te pUrvaM pazcAtkRtAdayaH prajJApitAstaiH 'yadatra glAnasya yuSmAkaM copayujyate tat sarvaM vayaM dAsyamaH' ityukte sati yaH sAdhustAnadhikaraNabhayAt pratiSedhayati tasya catvAro gurukA AjJAdayazca doSAH / atha na santi pazcAtkRtAdayastata eteSAm 'asati' abhAve yo vaidyaM 'pratiSedhayati' 'na vayaM bhavato majjanAdi dAsyAmaH' iti tasyApi caturgurukA AjJAdayazca doSAH / / pazcAtkRtAdiSu pratiSidhyamAneSu yad vaidyazcintayati tadAha [ bhA. 1941] juttaM sayaM na dAuuM, anne diMte vi U nivAriMti / na karijja tassa kiriyaM, avappaogaM va se dijjA // vR-yuktamamISAM svayamadAtum aparigrahatvAt, yat punaranyAn dadato nivArayanti tanna yujyate / evaM pradviSTaH san 'tasya' glAnasya kriyAM na kuryAt, 'apaprayogaM vA' viruddhauSadhayogaM "se" tasya 'dadyAt' prayuJjIta, tasmAdanyAn na nivArayediti // [bhA. 1942 ] dAhAmo tti ya gurugA, tattha vi ANAiNo bhave dosA / saMkA va sUyaehiM, hiya naTThe teNae vA vi // vR- pazcAtkRtAdInAmabhAve yadi sAdhavo bhaNanti 'vayamavazyaM te sarvamapi dAsyAmaH' iti tadA catvAro gurukAH, tatrApyAjJAdayo doSA bhaveyuH / tathA tasyApi hiraNyAdau kenacid hvate'nyathA vA naSTe sati zaGkrA bhavati-ahiraNya- suvarNA apyamI yad dAsyAma iti bhaNanti tad nUnametaireva gRhItAmiti / yadvA 'sUcakaiH' ArakSikAdibhistacchutvA rAjakule gatvA sUcyate, yathA- stenakA eta zramaNAH, yena vaidyasya hiraNyAdikaM dAtavyatayA pratipadyante / tato grahaNA - SSkarSaNAdayo doSAH // [bhA. 1943 ] paDiseha ajayaNAe, dosA jayaNA imehi ThANehiM / bhikkhaNa iDDI biiyapada rahiya jaM bhANihisi juttaM // vR-pazcAtkRtAdInAmabhAve yadyayatanayA 'pratiSedhayanti' 'pratiSedhayanti' 'na tava bhRtiM vA bhaktaM vA dAsyAmaH' iti tatazcaturgurukA AjJAdayazca doSAH / tasmAda yatanA ebhi sthAnaiH karttavyA"bhikkhaNa"tti bhikSAM kRtvA vayaM dAsyAmaH, "iDDi "tti RddhimatA vA niSkrAmatA yat kvApi nikSiptaM tad gRhItvA dAsyAmaH, "biiyapade 'ti dvitIyapade vA' kvacit kAraNajAte saJjAte sati yadarthajAtaM gRhItaM tad uddharitaM dAsyAmahe / "rahie "tti pazcAtkRtAdirahite evaM bhaNanti"jaM bhANihisi juttaM" yat tvaM bhaNiSyasi tad yathAzakti kariSyAmaH, yad vA asmAkaM 'yuktam' ucitaM tad vidhAsyAma iti / / Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 490 - bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/6 athAsau vaidyo brUyAt[bhA.1944] ahirannaga ttha bhagavaM!, sakkhI ThAveha je mamaM deti / dhaMtaM piduddhakaMkhI, na labhai duddhaM adhennuuto|| vR-bhagavan ! ahiraNyakAH stha yUyam ataH sakSiNaH sthApayata ye mama pazcAt prayacchanti / amumevArthaM prativastUpamayA draDhayati-"dhaMtaM pi"tti dezIvacanvAd atizayenApi dugdhakAsana labhate dugdhamadhenoH sakAzAt // evaM vaidyenokte kiM karttavyam ? ityAha[bhA.1945] pacchAkaDAi jayaNA, dAvaNakajjeNa jA bhaNiya puTviM / saddhA-vibhavavihUNA, ti cci icchaMtagA skkhii| vR-pazcAtkRtAdiviSayA majjanakAdidApanakAryeNa yA pUrvaM yatanA bhaNitA saiva iha mntvyaa| navaraM ye pazcAtkRtAdayaH zraddhayA vibhavena ca vihInAsta eva icchantaH santa iha sAkSiNaHsthApyante, yathA-vayaM sAkSIbhavituM necchanti tato ya RddhimapravrajitaH sa idaM brUyAt[bhA.1946] paMcasayadAna-gahaNe, palAla-khelANa chaDDaNaM va jhaa| sahasaM va sayasahassaM, koDI rajjaM va amugaMvA / / [bhA.1947] evaM tA gihavAse, AsIya ya dAni kiM bhnniihaamo| jaMtubma'mha ya juttaM, taM uggAdammi kaahaamo|| vR-yathA palAla-khelayozchardanaM vidhIyate tathA dInA-'nAthAdibhyovayaMrUpakANAMpaJcazatAni helayaiva dAnaM dattavantaH, upArjanAmapi kurvANAH paJcazatAnAM grahaNamevameva kRtavantaH, evaM sahaM zatasahaM koTiM rAjyam 'amukaM vA' anirdiSTaM saGkhyAsthAnaM lIlayaiva vayaM dattavantaH svIkRtavanto vA, evaMtAvadasmAkaMgRhavAse vibhUtirAsIt, idAnIMpunarakiJcanAH zramaNAH santaH kiMbhaNiSyAmaH? kiM kariSyAmaH ? iti bhAvaH, paraM tathApi glAne 'udgADhe' praguNIbhUte sati yat tavAsmAkaM ca 'yuktam' anurUpaM tat kariSyAma iti|| evaMtAvat svagrAme vaidyaviSayA yatanA bhaNitA / atha svagrAme vaidyo na prApyate tataH paragrAmadapyAnetavyaH tatra vidhimAha[bhA.1948] pAhile nANattaM, bAhiM tu bhaIe esa ceva gamo / pacchAkaDAiesuM, arahiya rahie ujo bhnnio|| kRpAtheyanAma-kaNhakamardanavetanaMyattaSya bhaktAdidIyatetatranAnAtvaM vizezaH vAstavyavedyasya tanna sammavattiasyatu bhavatIti bhAvaH tatraca bahirgamAdAgatasya 'bhRto' majjanAdau vetane eSa eva gamodraSTavyaH, pazcAtkRtAdibhirarahite vA yo'ntarameva bhnnitH|| athAtraiva yatanA vizeSa mAha[bhA.1949] majjanagA dicchaMte bAhiM abhimaMtare va anushi| dhammakaha-vijjamaMte, nimitta tassa'TTha anno vaa|| vR-majanaM-snAnam AdizabdAd abhyaGganordvarattanAdikaM 'bahi' mArge Agacchan 'abhyantare vA glAnasakAze prApto yadIcchati tataH sarvaM tasya pazcAtkRtAdayaH kurvate / teSAmabhAve'nuziSTiH Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka H 1, mUlaM-6, [bhA. 1949] 491 kriyate, yathA-yatInAMnoparamatetatodharmakathA karttavyA / tathApyapratipadyamAnevidyA-mantra-nimittAni 'tasya' vaidyasyAvarjanArthaM prayujyante, anyo vA tAni prayujya vazIkriyate, tatastasya vaidyasyAsau majjanAdikaM kArApyate // atha dharmakathApadaM bhAvayati[bhA.1950] taha se kahiMti jaha hoi saMjao sanni dAnasaDDo vA / bahiyA u aNhAyaMte, kariti khuDDA imaM aNto|| vR-AkSepaNIprabhRtibhirdharmakathAbhistasya tathA dharmaM kathayanti yathA'sau saMyato bhavati 'saMjJI vA' gRhItAnuvrato'viratasamyagdRSTiA 'dAnazrAddho vA' mudhaiva sAdhUnAmArogyadAzIlo bhavati / atha dharmakathAlabdhirnAsti tato vidyA-mantrAdayaH prayujyante / teSAmabhAve tasya AmalakAdIni dIyante, bhaNyatecAsau-bahirgatvAtaDAgAdiSu snAnaM kuruta |athbhisnaatunecchtittobhirsnaati tasmin kSullakAH 'idaM' vakSyamANam 'antaH' pratizrayasyAbhyantare kurvanti / kiM tat ? ityAha[bhA.1951] usiNe saMsaDhe vA, bhUmI-phalagAi bhikkha cddddaaii| anusaTThI dhammakahA, vija-nimitte ya aMto bahiM / / vR-'uSNodakena' pratItena saMsRSTena' gorasarasabhAvitenaapareNa vAprAzukenapAnakena kSullakAstaM snpynti| zayanamAzritya bhUmau phalake AdizabdAt palyaGkAdiSu vA sshaayyte| bhojanaM pratItya 'bhaikSaM' bhikSAparyaTanena labdhamAnIya tasya dAtavyam / "caDDAi"tti 'caTuM' kamaDhakamayaM bhAjanam AdigrahaNAt kAMsyapAtryAdiparigrahaH, eteSu bhojanamasau kArayitavyaH / hiraNyAdikaMdraviNajAtaM yAcamAnasya antaH' iti vAstavyavaidyasya 'bahi' ityAgantukavaidyasyobhayasyApya-nuziSTidharmakathAvidyA-nimittAni prayoktavyAnIti niyuktigaathaasmaasaarthH|| athainAmeva bhAvayannAha[bhA.1951] tellubbaTTaNa vhAvaNa, khuDDA'sati vasabha annaliMgeNaM / paTTadugAdI bhUmI, aNicchi jA tuuli-pllNke| vRkSullakAstaM vaidyaMtailenAbhyaGgaya kalkenodvatyorSaNodakAdinA praashukenaikaantesnpynti|ath kSullakA na santi snapayituM vA na jAnate tato ye 'vRSabhAH' gacchasya zubhA-'zubhakAraNeSu bhArodvahanasamarthAste 'anyaliGgena' gRhasthAdisambandhinAsnAnAdikaM vaidyasya kurvnti| "paTTadugAI" ityAdi, sa vaidyaH zayitukAmaH prathamato bhUmau saMstArapaTTamuttarapaTTakaM ca prastIrya zAyyate / atha nAsau paTTadvaye svapnumicchati tata aurNika-sautrikau kalpau prastIryete / tathApi yadi necchati tataH kASThaphalake saMstArottarapaTTakAvAstIrya zayanaM kAryate / tathApyanicchati uttarottaraM tAvanetavyaM yAvat tUlI-palyaGkAvayAnIya zAyayitavya iti // atha bhaikSapadaM bhAvayati[bhA.1953] samudAniodano mattao va'nicchaMti vIsu tavaNA vaa| evaM pa'nicchamANe, hoi alaMbhe imA jayaNA / / vR-samudAnaM nAma-uccAvacakuleSu bhikSAgrahaNam tatra labdhaH sAmudAnikaH, "adhyAtmAdibhya Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 492 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/6 ikaN" iti ikaNapratyayaH, sa cAsAvodanazca sAmudAnikaudanaH, sa prathamato vaidyasya dAtavyaH / athAsau taM bhoktuM necchati tato mAtrakaM vartApanIyam, tatra prAyogyaM tadarthaM grahItavyamiti bhAvaH / atha tathApi necchati tataH "vIsu"tti pRthag odanaM vyaJjanamapi pRthak tadarthaM grAhyam / atha zItalamiti kRtvA'sau tad necchati tadA "tavaNa"tti tadeva gRhItvA yatanayA tApayitavyam / evamapyanicchati alabhyamAne vA 'iyaM' vakSyamANalakSaNA yatanA bhavati / tAmevAha[bhA.1954] tigasaMvacchara tiga duga, egamanege ya joNighAe / saMsaTThamasaMsaTTe, phAsuyamapphAsue jayaNA // vR-yeSAMzAli-vrIhiprabhRtInAMdhyAnAnAMsaMvatsaratrayAdUrddhamAgame vidhvastayonikatvamuktaM teSAM sambandhinoye trivArSikAstandulAste "tigadugaega"ntiprathamatastricchaTitA grahItavyAH, tadabhAve dvicchaTitAH, teSAmalAbhe ekcchttitaaapi|athtrivaarssikaanpraapyntetodvivaarssikaaH, teSAmalAbhe ekavArSikA api vyutkrAntayonikAH santastrivyekacchaTitAH krameNa grAhyAH / "anege ya" tti yeSAMdhAnyAnAm 'anekAni' varSatrayAbahutarANi varSANi sthitipratipAditA, yathA-tila-mudgamASAdInAM paJca varSANi atasI-kaGgu-kodravaprabhRtInAM tu sapta varSANItyAdi, teSAmapi tandulAH paJcavArSikAH saptavArSikA vA trivyekacchaTitAH krameNa grAhyAH / atrApi varSaparihANivyutkrAntayonikatvaM ca tathaiva draSTavyam / iha ca yeSAM yAvatI sthitiruktA te tAvatI sthiti prAptAH santo niyamAd vyutkrAnyonikAH, ye tvadyApi na paripUrNAM sthitiM prApnuvanti te vyutkrAntayonikA avyukrAntayonikA vA bhaveyuriti / "jonighAe a"tti vyutkrAntayonikAnAmabhAve'vyutkrAntayonikA api ye 'yonighAtena' jIvotpattisthAnavidhvaMsanena gRhibhi sAdhvarthamacittIkRtAste'pyevameva vaidyArthaM grhiitvyaaH| tathA pAnakaMpunaridaMtasya dAtavyam-"saMsaTTa" ityAdi, dadhyAdibhAjanadhAvanaM saMsRSTapAnakam, uSNodakaMtanduladhAvanAdi vAasaMsRSTapAnakam, ubhayamapi prathamataH prAzukaM tadabhAve'prAzukamapi yatanayA yat trasavirahitaM tat tadarthaM grahItavyam / / athainAmeva niyuktigAthAM bhAvayati[bhA.1955] vakaMtajaNiticchaDaduekkachaDaNe vi hoi esa gamo / emeva jonighAe, tigAi itareNa rahie vaa|| kRtrivArSikAdayoyevyutkrAntayonikAstetricchaTitA grAhyAH / teSAmabhAve dvyekacchaTitAnAmapi 'eSa eva gamaH' yatte'pi vyutkrAnatayonikA gRhyante / evameva ca yonighAte'pi sAdhvarthaM kRte "tigAi"tti trivyekacchaTitAH krameNa grahItavayAH / teSAmabhAve trivArSikAdayo yathAkrama kaNDApanIyAH / atha nAsti ko'pi kaNDayitA tataH 'itareNa' avyaktaliGgena 'rahite vA' sAgArikavarjitepradeze svayameva knnddyti| yadvA "rahie"ttipazcAtkRtAdibhirgRhasthai rahite eSA prAguktA vakSyamANAcayatanA kartavyA, yatratupazcAtkRtAdayabhAvitagRhasthAH prApyantetatrasarvamapi vaidyasya samAdhAnaM ta evotpAdayantIti bhAvaH / / teca tandulAH kathamupaskartavyAH? ityAha[bhA.1956] puvAutte avaculli culli sukkha-ghana-majjhusira-maviddhe / Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka H 1, mUlaM-6, [bhA. 1956] 493 puvakaya asai dAne, ThavaNA liMge ya kallANe / / vR-pUrva-prathamaMgRhibhikASThaprakSepaNAdAyuktaH pUrvAyuktastasmin 'pUrvAyukte' pUrvatapte'bacullake prathamaM tandulAnupaskaroti / tadabhAve pUrvataptAyAM cullayAm / atha cullayapi pUrvataptAna prApyate tata IzAnidArUNi prakSipyopaskaroti, tadyathA-"sukkhaghaNamajjhusiramaviddhi"tti zuSkANivArdrANi ghanAni-vaMzavad na randhrayuktAni azuSirANi-asphuTitAni tvacArahitAni vA aviddhaanghunnairkRtcchidraanni| IzAni dArUNi vakSyamANapramANopetAni pUrvakRtAnica grhiitvyaani|ath pUrvakRtAni na santi tataH svayamapi teSAM pramANopetatvaM karttavyam / tathA yAcamAnasya vaidyasya "dAne"tti arthajAtadAnaM kartavyam / katham ? iti ata Aha-"ThavaNa"tti zaikSeNa pravrajatA yad nikuJAdiSu draviNajAtaMsthApitaMtasyadAnaM karttavyam / "liGgi"ttisvaliGgena paraliGgenagRhiliGgena vA arthjaatmutpaadniiym| "kallANe"ttipruNIbhUtasya glAnasyatAticarakANAMca paJcakyANakaM daatvym|| atha prakSipyamANadArUNAM pramANAdikamAha[bhA.1957] hatthaddhamatta dAruga, nicchalliya aghuniyA ahaakddgaa| asaII sayaMkaraNaM, aghaTTaNovakkhaDamahAuM / / vR-hastArddha-dvAdazAGgulAnitanmAtrANi-tAvapramANadaidhyopaitAni 'nicchallikAni' challIrahitAni 'aghuNitAni' ghunnairviddhaanidaaruunnibhvnti|iishaanic yathAkRtAni grahItavyAni / yathAkRtAnAm 'asati' abhAve 'svayaMkaraNam' Atmanaiva hastArddhapramANAni kriyante challizcApanIyate ityarthaH / upaskRteca bhakte ulmukAnAM ghaTTanA na kartavyA kintu te'gnijIvA yathAyuSkamanupAlya svayameva vidhyaaynti|| atha pAnakayatanAmAhabhA (1958] kaMjiya-cAulaudae, usiNe saMsaTTametare ceva / hANa-piyaNAipANaga, pAdAsaivAra daddarae / vR-pAnIyaM yAcatovaidyasya kaanyjikNdaatvym|ydi tad necchati tataH 'cAulodakaM tanduladhAvanam / tadapyanicchatyuSNokaM vA saMsRSTapAnakaM vA / 'itaraM' ti prAzukamanicchati aprAzukamapi, yAvat karpUravAsitam / evaM snAna-pAnAdiSu kAryeSu pAnakaM tasya dAtavyam / tacca prathamataH pAtrake sthApyate / atha nAstyatiriktaMpAtrakaM na vA'sau tatra sthApayituM dadAti tato vArake sthApayitvA 'dardarayati' mukhe ghanena cIvareNa badhnAti yena kITikAdayaH sattvA nAbhipatanti // bhAvitaM bhaikSapa-dam / atha "caDDAdi" tti padaM bhAvayati[bhA.1959] caDDaga sarAva kaMsiya, taMbaka rayae suvanna maNisele / bhottuM sa eva dhovai, anicchi kiDhi khuDDa vasabhA vA / / vR.'caDDukaM kamaDhakaMtatrAsau bhojnNkaaryte|athttrnecchtibhoktuNttH shraave| tatrAnicchati kAMsyabhAjane tAmrabhAjane vA / tatrApyanicchati rajatasthAle suvarNasthAle maNizailamayevA bhAjane bhojayitavyaH / bhuktvA cAsau svayameva tadbhAjanaM dhAvati / atha necchati dhAvituMtataH 'kiDhI' sthavirazrAvikA sA prakSAlayati / tasyA abhAve kSullakAH / kSullakANAmabhAve vRSabhAH / / Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/6 ziSyaH pRcchati kathamasaMyatasya saMsRSTabhAjanaM saMyataH prakSAlayati ? kiM nimittaM vA vaidyasya majjanAdikamiyat parikarma kriyate ? ucyate 494 [bhA. 1960 ] pUyAINi vi maggaI, jaha vijjo Aurassa bhogaTThI / taha vijje paDikammaM, kariti vasabhA vi mukkhaTThA // vR-yathA vaidyaH 'bhogArthI' bhogAGgadravyAbhilASI 'Aturasya' rogiNaH 'pUyAdInyapi' pUyaM pakvaraktaM tadAdIni AdizabdAt zoNitaprabhRtInyapyazucisthAnAni 'mArgayati' zodhayati tathA vRSabhA api mokSArthaM vaidyasya sarvamapi 'pratikarma' majjanAdikaM kurvanti // yastu na kuryAt tasya prAyazcittamAha [ bhA. 1961] teicchiyassa icchAnulomagaM jo na kujja sai lAbhe / assaMjamassa bhIto, alasa pamAdI va gurugA se / / vR-cikitsayA carati jIvati vA caikitsikaH- vaidyastasya yA majjanAdAvicchA tasyAH anulomamanukUlaM pratikarma 'sati lAbhe' lAbhasambhave "assaMjamassa bhIu "tti paJcamyarthe SaSThI 'asaMyamAd' asaMyatavaiyAvRttyakaraNalakSaNAd bhIto'lasaH pramAdI vA yo na kuryAt tasya catvAro gurukAH / / atha glAna-vaidyayorvaiyAvRttyakAraNAnyupadarzayati [ bhA. 1962 ] logaviruddhaM duSparicao u kayapaDikiI jinANAya / ataraMtakAraNete, tadaTTha te ceva vijammi / / vR-glAnasya yadi vaiyAvRttyaM na kriyate tato lokaviruddhaM bhavati, loko brUyAt-dhigamISAM dharmaM yatraivaM mAndyasambhave'pIdzamanAthatvamiti / tathA parasparamekapravacanapratipattyAdinA yaH ko'pi lokottarikaH sambandhaH saH 'duSparityajaH' duSparihara iti glAnasya vaiyAvRttyaM kAryam / kRtapratikRtizcaivaM kRtA bhavati, yat tena glAnena pUrvaM hRSTena satA yadAtmana upakRtaM tasya pratyupakAraH kRto bhavatIti bhAvaH / 'jinAnAM' tIrthakRtAM yA 'AjJA' aglAnyA glAnasya vaiyAvRttyaM kuryAt' ityAdilakSaNA sA kRtA bhavati / etAni atarantaH- glAnastasya vaiyAvRttye kAraNAni / 'tadarthaM' glAnArthaM yad vaidsya vaiyAvRttyakaraNaM tatrApi 'tAnyeva' lokaviruddhaparihArAdIni kAraNAni draSTavyAni / / atha glAnasya majjanAdividhimatidizannAha [bhA. 1963 ] eseva gilANammi vi, gamo u khalu hoi majjaNAIo / saviseso kAyavvo, liMgavivegeNa parihINo // vR- eSa eva glAne'pi majjanAdikaH 'gamaH' prakAro bhavati, yathA vaidyaviSaya uktaH / navaraM 'savizeSaH' bhakti-bahumAnAdivizeSasahito liGgavivekena parihInaH sarvo'pi karttavyaH // atha glAna- vaidyayoranuvarttanAyA mahArthatvaM darzayannAha - [bhA. 1964 ] ko vocchii gelanne, duvihaM anuattaNaM niravasesaM / jaha jAyai so niruo, taha kujjA esa saMkhevo / vR-glAnye sati yA dvividhA anuvarttanA-glAnaviSayA vaidyaviSayA ca tAM 'niravazeSAM' sampUrNAM ko nAma vakSyati ? bahuvaktavyatvAd na ko'pItyabhiprAyaH / ato yathA'sau glAno nIrug jAyate tathA kuryAt / eSaH 'saGkSepaH' saGgrahaH, upadezasarvasvamiti yAvat // Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM -6, [bhA. 1964 ] 495 atha vaidyasya dAnaM dAtavyaM tatra vidhimAha [ bhA. 1965 ] AgaMtu pauNa jAyaNa, dhammAvaNa tattha kaiyadiTTaMto / pAsAde kUvAdI, vatthukkuruDe tahA ohI / / vR- glAne praguNe jAte sati Agantukavaidyo yadA dakSiNAM yAcate tadA tasyAnuziSTirdAtavyAyathA na varttate yatInAM hastAd vetanakaM grahItum, mudhAkRtamamISAM bahuphalaM bhavati, api ca 'dharmApaNaH ' dharmavyavaharaNahaTTo'yamasmAkam, ato yadat sambhavati tadeva grahItavyam / krayikadhSTAntazca tatrocyate / yathA- kenacit krayikeNa gAndhikApaNe rUpakAn nikSipya bhaNitam-mamaitaiH kiJcid bhANDajAtaM dadyAH / tataH so'nyadA tatrApaNe madyaM mArgayituM lagnaH / vaNijA proktaH - mamApaNe gandhapaNyameva vyavahiyate, nAsti mama madyam, atastvaM gandhapaNyaM gRhANeti / evamasmAkamapi dharmApaNAd dharmaM gRhNAtu bhavAn, nAsti draviNajAtam / / ityukte yadi noparamate tataH zaikSeNa pravrajatA yad nikuJjAdiSu pariSThApitaM tadAnIya dIyate / tasyAbhAve yad utsannasvAmikaM kApi prAsAde kUpe vA AdizabdAd nirdhamanAdiSu vA nidhAnaM tathA zaTitapatitaM yad vAstu-gRhaM tad utkuruTamiveti kRtvA vAstUtkuruTamucyate tatra vA yad nidhAnaM tad avadhijJAnina upalakSaNatvAd dazapUrviprabhRtInAM vA pArzve pRSTavA tataH prAsAdAdisthAnAdAnIya vaidyasya dAtavyam // vAstavyavaidyasya dAnavidhimAha [bhA. 1966 ] vatthavva pauNa jAyaNa, dhammAdAnaM puno anicchaMte / saccaiva hoi jayaNA, rahie pAsAyamAIyA // vR- praguNIbhUte glAne vAstavyavaidyo'pi yadi yAcanaM kurute tatastasyApi dharma evAdAnaM-dravyaM taddAtavyam / "puno anicchaMte" tti 'punaH' bhUyo bhUyaH prajJApyamAno'pi yadi dharmAdAnaM necchati tadA pazcAtkRtAdibhirgRhasthai rahite saiva prAsAdAdikA yatanA karttavyA yA anantaragAthAyAmabhihitA // dvayorapyAgantuka - vAstavyavaidyayorupadhiM yAcatorvidhimAha [bhA. 1967 ] uvahimmi paDagasADaga, saMvaraNaM vA vi atthuraNagaM vA / dugabhedAdAhiMDaNa'nusaTThi paraliMga haMsAI / / vR- 'upadhau' upakaraNe 'paTazATaka:' paridhAnaM 'saMvaraNaM' pracchadapaTaH ' AstaraNaM' prastaraNakaM tUlI vA yadyetAni mArgayati tatastathaiva dharmApaNadhSTAntaH kriyate / atha noparamate tato dvikaMsAdhuyuga tallakSaNo yo bhedaH-prakArasatena AdizabdAd vRndena vA hiNDitvA paTazATakAdikamutpAdya vaidyasya prayacchanti / atha sarvathaiva na prApyate tato'nuziSTiH- dharmakathAdIni prayoktavyAni / tathA'pyanuparatasya paraliGgaM kRtvA haMsAdiprayogeNotpAdya prayacchanti // dvitIyapade na dadyAdapi, yata Aha [bhA. 1968 ] biiyapade kAlagae, desuTThANe va bohigAIsu / asivAI asaIi va, vavahAra'pamANa adasAI // kR- dvitIyapade vaidye glAne vA kAlagate sati vastrAdikaM na daydAdapi / yadvA bodhikAH- mlecchAsteSAm AdizabdAt paracakrasya vA bhayena 'dezasyotthAne' udvasIbhavane / azive vA AdigrahaNAd durbhikSe Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 496 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/6 rAjadviSTe vA sAte sati / 'asati vA' sarvathaiva strANAmalAbhe vyavahAraH kriyate, vyavahAreNa ca nirjitasya naprayacchanti, vyavahAreNavA kAraNikairdApyamAnAHpramANahInAni adazAkAni' vastrANi darzayanti-asmAkamIzAnyeva svAdhInAni na santi / / atha draviNajAtaM mArgayati vaidya vidhimAha[bhA.1969] kavvaDDugamAdI taMbe, ruppe pIte taheva kevddie| hiMDaNa anuTThAdI, pUiyaliMge tiviha bhedo| vR-kapardakAdayomArgayitvA tasya diiynte|taamrmyNvaa nANakaMyavyavahriyate, yathA-dakSiNApathe kAkiNI / rUpamayaM vA nANakaM bhavati, ythaa-bhillmaaledrmmH| pItaM nAmasuvarNaM tanmayaM vA nANakaM bhavati, yathA-pUrvadeze dInAraH / 'kevaDiko nAma' yathA tatraiva pUrvadeze ketarAbhidhAno nANakavizeSaH / eteSAmapyutpAdanaM kurvatA saGghATakena vRndena vA hiNDanaM tathaiva karttavyam / albdhe'nushissttyaadiinipryoktvyaani| liGgamitipadaM vyAkhyAyate-pUjitam-arcitaM yalliGgaM tatra trividho bhedaH kartavyaH / kimuktaMbhavati?-tasmin deze yat trayANAM svaliGga-gRhiliGga-kuliGgAnAM madhyAt pUjitaM tena liGgena draviNajAtamutpAdayanti vaidyaM vA prjnyaapynti|| dvitIyapade draviNajAtamapi na dadyAt, katham ? ityAha[bhA.1970] biiyapade kAlagae, desuTThANe va bohiyAdIsu asivAdI asaIiva, vavahAra'hirannagA smnnaa| vR-dvitIyapade vaidye glAne vA kAlagate sati, dezasya vA bodhikAdibhayenotthAne-udvasane, azivAdauvA saJjAte, 'asattAyAM vA' sarvathaivAlAbhe'rthajAtaM vaidyasya na dadyAt / vyavahAre ca samupasthite bruvate-ahiraNyakAH zramaNA bhavantIti tAvat sarvatrApi supratItam, paraM tathApyetenArabdhairasmAbhistadapi draviNajAtaM gaveSayitumArabdham, tato loko bravIti-na vartate ziSTAnAM yatibhyo hiraNyAdi dAtum / yata uktam gRhasthasyAnnadAnena, vAnaprasthasya gorasAt / yatInAM ca hiraNyena, dAtA svargaM na gcchti||iti / evaM vyavahAro labhyate // atha kalyANakapadaM vyAkhyAnayati[bhA.1971] pauNammiyapacchittaM, dijai kallANagaM duveNhaM pi / bUDhe pAyacchitte,pavisaMtI maMDaliM do vi / / vR-glAne praguNIbhUte sati 'dvayorapi glAna-praticaravargayoH 'kalyANakaM' prAyazcittaM diiyte| ihaivamavizeSeNokte'pi glAnasya paJcakalyANakaM praticarakANAM tvekakalyANakaM dAtavyam, AdezAntareNa vA dvayorapipaJcakalyANakaM mntvym|aahc nizIthacUrNikRt-AdesantareNa vA duNha vipaMcakallANaM ti| tato vyaDhe prAyazcitte 'dvAvapi' glAna-praticarakavargau bhojanAdimaNDalI prvishtH|| ___ athopasaMharannAha Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH 1, mUlaM-6, [bhA. 1972] 497 [bhA.1972] anuyattaNA u esA, davve vijje ya yanniyA duvihA / itto cAlaNadAraM, vucchaM saMkAmaNaM cubho|| vR-glAnaprAyogyadravyaviSayAvaidyaviSayAcaiSA dvividhA'vartanA varNitA / itaUrdhvaMcAlanAdvAraM saGkrAmaNadvAraM ca 'ubhayataH' glAnadvayaviSayaM vakSye // [bhA.1973] vijjassa va davvassa va, aTThA icchaMte hoi ukkhevo / paMtho ya puvvadiTTho, Arakkhio puvvabhaNio u / / vR-vaidyasya vA 'dravyasya' auSadhAdilakSaNasya vA arthAya yadi glAna icchati grAmAntaraM gantuM tadA tasya 'utkSepaH' cAlanA krtvyaa| yadi rAtrau gantavyaM bhavati tadA panthAH pUrvameva dRSTaH krttvyH| ArakSikazca pUrvameva 'vayaM rAtrau glAnaMgRhItvA gamiSyAmaH, bhavatAcaurAdizaGkayAna grahItavyAH' iti bhaNitaH karttavya iti / / athAsyA eva niyuktigAthAyAH pUrvArddhaM bhAvayati[bhA.1974] caupAyA tegicchA, iha vijA natthi na vi ydvvaaiN| amugattha asthi donni vi, jai icchasi tattha vaccAmo // vR-kvApi kSetre vaidyAauSadhAni vAna santitatoglAnaM praticarakA bruvIran-cikitsAcatuSpAdA pUrvoktanItyA bhavati, tatreha kSetre vaidyA na santi nApi ca 'dravyANi' auSadhAdIni atra santi, amukatra grAme nagare vA dve api vidyete, ato yadi tvamicchasi tatastatra vrajAma iti // glAnaH pratibhaNati[bhA.1975] kiM kAhii mevijjo, bhattAi akArayaM ihaM mjhN| tubbhe vi kilesemi ya, amugattha mahaM haraha khippaM / / vR-AryA ! yadi nAma atra vaidyo bhavati tataH kiM mamAsau kariSyati? upalakSaNamidam, tena yadyauSadhAnyapi bhaveyustAnyapi me kiM kariSyanti ? yato bhaktAdikamakArakaM mameha vidyate, tasmizcAkArake yuSmAnapi mudhaiva pariklezayAmi / yata uktam bheSajena vinA vyAdhi, pathyAdeva nivrtte| natu pathyavihInasya, bheSajAnAM zatairapi / tato mAmamukatra grAme nagare vA kSipraM 'harata' nayata, yena me tatra bhaktAdi kArakaM syAt / evaMbruvANo'sau grAmAntaraM prati caalyitvyH|| cAlanAyAmeva kAraNAntaramAha[bhA.1976] sAnuppagabhikkhaTThA, khINe duddhAiyANa vA aTThA / abhitaretarA puna, gorasasiMbhudaya-pittaTThA / vR-nAgaraM glAnaM sAnuprage-pratyUSavelAyAM labhyate yA bhikSA sA sAnupragabhikSA tadarthaM grAmaM nayanti / nagare hi prAya utsUre bhikSA labhyate, tAvatIM ca velAM pratIkSamANasya glAnasya kAlAMtikrAntabhojitvena jATharAgnimAndhamupajAyate, ataH sAnuprage-savAramevabhikSAyandrAme labhyate [1832 Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 498 bRhatkalpa-chedasUtram - 1-1/6 tadarthaM glAno grAmaM nIyate / nagare vA dugdhAdIni durlabhadravyANi kSINAni atasteSAmarthAya AbhyantarAHnagaravAstavyasAdhavo glAnamanyatra nayanti / 'itare punaH ' grAmINaglAnapraticarakA glAnasya gorasena upalakSaNatvAdanyena tAdRzena zleSmajanakadravyeNa simbhaH zleSmA tasyodayo jAtaH pittaM vA kSubhitamiti paribhAvya tadupazAmakadravyANAmutpAdanArthaM glAnaM nagaraM nayanti // athavA nAgaraglAnacAlanAyAmidaM kAraNam[bhA. 1977] parihInaM taM davvaM, camaDhijjaMtaM tu annamannehiM / kAlAikkaMteNa ya, vAhI parivaDDhio tassa // vR-anyAnyaglAnasaGghATakaiH sthApanAkuleSu camaDhyamAnaM sat parikSINaM 'taddravyaM' glAnaprAyogyam, athavA vaidyena glAnasyopadiSTam-savArameva bhavatA bhoktavyam; tadAnIM ca nagare na labhyate tatastena kAlAtikrAntena tasya vyAdhi suSThutaraM parivarddhitaH // evamAdIni kAraNAni vijJAya te parasparaM bhaNanti[bhA. 1978 ] ukkhippaU gilANo, annaM gAmaM vayaM tu nehAmo / neUNa annagAmaM, savvapayatteNa kAyavvaM // vR- utkSipyatAM glAnaH, yatastamanyaM grAmaM vayaM neSyAma ityekavAkyatayA nizcitya savArameva tairnirgantavyam / yataH pratyuSasi zItalAyAM velAyAM nIyamAno glAno na paritApyate / kiJca pratyuSasi hatA mArgAH, parihAsahatAH striyaH mandabIjaM hataM kSetraM, hataM sainyamanAyakam // tato nItvA glAnamanyaM grAmaMsarvaparayalena praticaraNaM karttavyamiti / gataM cAlanAdvAram / atha saGkrAmaNAdvAramAha [bhA. 1979] so nijjaI gilANo, aMtara sammelaNA ya saMchobho / neUNa annagAmaM, savvapayatteNa kAyavvaM // vR- emutkSipya yaM grAmaM 'saH' nAgaraglAno nIyate tato grAmAdanyo glAno nagaramAnIyamAno'sti teSAmubhayeSAmapi sAdhUnAm 'antarA' apAntarAle sammilanA bhavati tataH parasparaM vandanaM kRtvA nirAbAdhaM pRSTavA glAnayoH 'saMchobhaM' saGkrAmaNaM kurvanti, nAgarA grAmINaglAnaM gRhNanti grAmINAstu nAgaraglAnamityuktaM bhavati / nItvA cAnyaM grAmaM sarvaprayatnena praticaraNamubhayairapi karttavyam // kiM punarabhidhAya te glAnasaGkrAmaNAM kurvanti ? iti ucyate [bhA. 1980 ] jArisa davve icchaha, amhe muttUNa te na labbhihiha / iyarevi bhaNatevaM, niyattimo neha ataraMte // vR- nAgarA grAmeyakAn bruvate- 'yAdhzAni' tikta kaTukAdIni dravyANi glAnArthamicchata 'tAni' tAdhzAni asmAn 'muktvA' vinA na lapsyadhve / 'itare'pi' grAmeyakA nAgarAn evaM bhaNantiyUyamasmAbhirvinA dugdhAdIni na lapsyadhve / tataste dvaye'pi parasparamabhidadhati-yadyevaM tato nivarttAmahe, Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 499 uddezaka : 1, mUlaM-6, [bhA. 1980] yUyamamum 'atarantaM' glAnaM nayata, vayaM yuSmadIyaM nayAma iti / / evaM saGkrAmaNAM kRtvA tatraca grAme nagare vA nItvA sarvaprayatlena praticaraNA vidheyA / na punarnirdharmatayetthaM cintanIyaM bhaNanIyaM vA[bhA.1981] devA hune pasannA, jaM mukkA tassa ne kayaMtassa / so hu aitikkharoso, ahigaM vaavaarnnaasiilo|| [bhA.1982] teneva sAiyA mo, eyassa vi jIviyammi saMdeho / pauNo vina esa'mhaM, te vi karijjA na va karijA // vR-'huH' avadhAraNe, nUnaM "ne" asmAkaM devAH prasannAH yad muktA vayaM tasmAta kRtAntAt, gAthAyAM paJcamyarthe sssstthii| iha kRtAntazabdena kRtaM-niSpAditaM bahvapi kAryamantaM nayatIti vyutpattyA kRtaghna ucyate, yadvA kRtAntaH-yamastattulyatvAdasAvapi kRtAntaH / ata evAha- sa hi 'atitIkSNaroSaH' punaHpunA roSaNazIlodIrgharoSI vetyrthH| adhikam atyarthaM vyApAramAzIlaH' kRtAkRteSu kAryeSu bhUyo bhUyo niyungkte| yadvA tenaiva glAnena 'sAditAH' khedaMprapitA vayamato'sya kartuna zaknumaH |athvaa etasyApijIvite sandehastataH kiM nirarthakamAtmAnaM pariklezayAmaH?, praguNIbhUto'pi caiSa nAsmAkaM bhaviSya, te'pyasmadIyasya kuryurvA na vA, ato vayamapi na kurmahe / evamAdIni bruvANAnAM teSAM nirdharmANAmAcAryeNa zikSA dAtavyA na tUpekSA vidheyaa|| yata Aha[bhA.1983] jo u uvehaM kujA, Ayario keNaI pamAdeNaM / ArovaNA u tassA, kAyavvA puvvaniddiThThA / / vR-'yastu' yaH punarAcArya kenApi pramAdena pramattaH satrupekSAM kuryAt tasyAropaNA pUrvanirdiSTA kartavyA, catvAro gurava ityarthaH / / athaveyamAropaNA[bhA.1984] uveha'ppattiya paritAvaNa mahaya muccha kiccha kaalge| cattArichacca lahu-guru, cheo mUlaM taha dugaMca / / vR-yo glAnasyopekSAM karoti tasya catvAro gurukAH / upekSAyAM kRtAyAM yadyaprItikaM glAnasya jAyate tato'pi catvAro guravaH |anaagaaddhpritaapecturlghu |aagaaddhpritaapecturguru|mhaaduHkhe ssddlghu|muurchaayaaN SaDguru / kRcchraprANe cchedaH / kRcchrocchvAse mUlam / smvhte'nvsthaapym| kAlagate paaraanycikm|| [bhA.1985] uvehobhAsaNa paritAvaNa mahaya muccha kiccha kaalge| cattArichacca lahu-guru, cheo mUlaM taha dugNc|| vR-upekSAyAM sa glAnaH svayameva gatvA gRhasthAnavabhASate catvAro laghavaH / tasya tatra gacchataH zIta-vAtA-''tapaiH parizrameNa vA'nAgADhaparitApanAdIni jAyante tataH prAyazcittamanantaragAthoktanItyA draSTavyam // [bhA.1986]uvehobhAsaNa ThavaNe, paritAvaNa mahaya muccha kiccha kaalge| cattArichaca lahu-guru, chedo mUlaM taha dugaMca // Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 500 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/6 vR-upekSAyAM glAno bhakta-pAnamauSadhaM vA avabhASaNenotpAdya sthApayati na zaknomyahaM dine dine paryaTituMtatazcatvAro guravaH |ten parivAsitena zItalatvAd anAgADhaparitApanAdInyupajAyante prAyazcittayojanA prAgvat / / [bhA.1987]uvehobhAsaNa karaNe, paritAvaNa mahaya muccha kiccha kaalge| cattArichacca lahu-guru, chedo mUlaM taha dugaMca // vR- upekSAyAM kRtAyAM yadi glAno'vabhASya svayamevauSadhAdikaM karoti gRhasthairvA kArayati tadA catvAro guravaH / svayaMkurvatazcikitsAdhanabhijJairgRhasthairvA cikitsAMkArayato'nAgADhaparitApAdIni bhavanti / zeSaM praagvt|| [bhA.1988] vehAnasa ohANe, saliMgapaDisevaNaM nivaarite| gurugA anivArite, carimaM mUlaM ca jaMjattha // vR-apratijAgaritoglAnoyadi nirvedanavaihAyasaMmaraNamabhyupagacchatitatasteSAmapratijAgarakANAM 'caramaM pArAzcikam / atha 'avadhAvanam' upravrajanaM karoti tato mUlam / svaliGgasthito yadyakalpyapratisevanAM karoti tatazcaturgurukAH / yadi taM tathA pratisevamAnaM nivArayati tadApi caturgurukAH / atha na nivArayati tato yad yatra aprAzuke'neSaNIye vA gRhyamANe prAyazcittaM tat tatra praapnoti|| atha nirddharmA yeSu sthAneSu glAnaM tyajet tAnyAha[bhA.1989] saMviggA gIyatthA'saMviggA khalu taheva gIyatthA / saMviggamasaMviggA, navaraM puna te agIyatthA / [bhA.1990] saMvigga saMjaIo, gIyatthA khalu taheva'gIyatthA / gIyattha agIyatthA, navaraM puna tA asaMviggA // vR-saMyatAzcaturdA, tadyathA-saMvignA gItArthAH 1 asaMvignA gItArthA 2 saMvignA agItArthAH 3asaMvignA agItArthAzca 4 iti| saMyatyo'picaturvidhAH, tadyathA-saMvignAgItArthA 1 saMvignAagItArthAH 2 asaMvignAagItArthAH 3 asaMvignA agItArthAzca 4 iti / eteSvaSTasu sthAneSu glAnaM parityajataH prAyazcittamAha[bhA.1991] cauro lahugA gurugA, chammAsA hoti lahuga gurugA ya / chedo mUlaM ca tahA, anavaTThappo ya paarNcii|| vR-prathame sthAne glAnaMparityajati catvAro lghukaaH| dvitIye ctvaarogurukaaH|tRtiiyessnnmaasaa laghavaH / caturthe SaNmAsA guravaH / paJcamecchedaH / SaSThe mUlam / saptame'navasthApyaH / aSTame pArAJciko bhvti|| yadi vA[bhA.1992] saMvigga nIyavAsI, kusIla osanna taha ya paastthaa| saMsattA viMThAyA, ahachaMdA ceva atttthmgaa| vR-saMvignAH 1 nityavAsinaH 2 kuzIlAH 3avasannAH 4 pArzvasthAH 5 saMsaktAH 6veNThakAH Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM -6, [bhA. 1992] 7 yathAcchandAzcaivASTamAH 8 // eteSu parityajato yathAsaGkhyamidaM prAyazcittam [bhA. 1993 ] cauro lahugA gurugA, chammAsA hoMti lahuga gurugA ya / chedo mUlaM ca tahA, aNavaTuppo ya pAraMcI // vR- catvAro laghukAH 1 catvAro gurukAH 2 SaNmAsA laghukAH 3 SaNmAsA gurukAH 4 chedaH 5 mUlaM ca tathA 6 anavasthApyazca 7 pArAJcikaH 8 / / athavA [ bhA. 1994] saMviggA sijjAtara, sAvaga taha daMsaNe ahAbhadde / dAne saDDI paratitthi ya paratitthigI ceva // vR-'saMvignAH'pratItAH 1 'zayyAtaraH'pratizrayadAtA 2 'zrAvakaH' gRhItAnuvrataH 3 darzanasampannaHaviratasamyagdRSTiH 4 'yathAbhadrakaH ' zAsanabahumAnavAn 5 'dAnazrAddhikaH' dAnaruci 6 'paratIrthikaH' zAkyAdipuruSaH 7 'paratIrthikI' zAkyAdipASaNDinI 8 // eteSu parityajato yathAkramamidaM prAyazcittam [bhA. 1995 ] cauro lahugA gurugA, chammAsA hoMti lahuga gurugA ya / chedo mUlaM ca tahA, aNavaTuppo ya pAraMcI // vR-uktArthAH // atha kSetrataH prAyazcittamAha [ bhA. 1996 ] 501 uvassaya nivesaNa sAhI, gAmamajjhe ya gAmadAre ya / ujjAne sImAe, sImamaikkAmaittANaM // [bhA. 1997] cauro lahugA gurugA, chammAsA hoMti lahuga gurugA ya / chedo mUlaM ca tahA, aNavaTThappo ya pAraMcI // vR- kSetrAntaraM saGkrAmannupAzraye glAnaM parityajya yadi gacchati tadA catvAro lagukAH / upAzrayAnniSkAzya nivezanaM yAvadAnIya pariharati catvAro gurukAH / sAhikAyAM SaNmAsA laghavaH / grAmamadhye SaNmAsA guravaH / grAmadvAre cchedaH / udyAne mUlam / grAmasImani pariSThApayati I anavasthApyam / svagrAmasImAnamatikrAmya parityajan pArAJcika iti / yata evamato na parityajanIyaH // kiyantaM punaH kAlamavazyaM praticaraNIyaH ? ucyate[bhA. 1998] chammAse Ayario, gilANa pariyaTTaI payatteNaM / jAhe na saMtharejjA, kulassa u nivedaNaM kujjA / / vR- yena sa glAnaH pravrAjito yasya vA upasampadaM pratipannaH sa AcArya sUtrArthapauruSIpradAnamapi parihRtya prayatnena SaNmAsAn glAnaM 'parivarttayati' praticarati / yadA SaTsvapi mAseSu pUrNeSu sa glAnaH 'na saMstaret' na praguNIbhavet, yadvA AcArya eva svayamanyAbhirgaNacintAbhirna saMstaret tataH 'kulasya nivedanaM kuryAt ' kulasamavAyaM kRtvA tasya samarpayedityarthaH // tataH Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 502 [bhA. 1999] saMvaccharANi tinni ya, kulaM pi pariyaTTaI payatteNaM / jAhe na saMtharijjA, gaNassa u nivedaNaM kujjA // vR-trIn saMvatsarAn kulamapi prAyogyabhakta pAnISadhAdibhi prayatnena parivarttayati / tatastriSu varSeSu pUrNeSu yadA na saMstaret tadA gaNasya nivedanaM kuryAt // tataH [bhA. 2000 ] bRhatkalpa-chedasUtram - 1-1/6 saMvaccharaM gaNo vI, gilANa pariyaTTaI payatteNaM / jAhe na saMtharijA, saMghassa niveyaNaM kujjA / / vR- ekaM saMvatsaraM yAvad gaNo'pi glAnaM mahatA prayatnena parivarttayati / tato yadA na saMstaret tataH saGghasya nivedanaM kuryAt / tataH saGgho yAvajjIvaM taM sarvaprayatnena parivarttayati // gAthAtrayoktamarthamekagAthayA saMgRhya pratipAdayati [bhA. 2001] chammAse Ayario, kulaM tu saMvaccharAi~ tinni bhave / saMvaccharaM gaNo vI, jAvajjIvAya saMgho u // vR- vyAkhyAtArthA // etaccayo bhaktavivekaM kartuM na zaknoti tamuddizya draSTavyam / yastu bhaktavivekaM karttuM zaknoti tenASTAdaza mAsAn yAvat prathamatazcikitsA kArayitavyA, viratisahitasya jIvitasya punaH saMsAre durApatvAt / tataH paraM yadi na praguNIbhavati tato bhaktavivekaH karttavya iti / AgADhe kAraNajAte saJjAte sati glAnasya vaiyAvRttyaM na kuryAdapi parityajed vA glAnam / kiM punastat kAraNajAtam ? iti ucyate[bhA. 2002] asive omoyarie, rAyahuTTe bhaye va gelane / ehi kAraNehiM, ahavA vi kule gaNe saMghe // vR- azive samutpanne sati glAnaM parityajed na ca prAyazcittamApnuyAt / evam avamaudarye rAjadviSTe 'bhaye vA' zarIrastenasamutthe "gelanne "tti sarvo vA gaccho glAnIbhUta ityataH kasya kaH praticaraNaM karotu ? etaiH kAraNaiH, athavA kulasya gaNasya saGghasya vA samarpite glAne svayamakurvannapi zuddhaH / parityajane tviyaM yatanA-azive samutpanne dezAntaraM saGkrAman glAnamanyeSAM pratibandhasthitAnAM sAdhUnAmarpayati, teSAmabhAve zayyAtarAdInAM samIpe sAdharmikasthalISu vA devakulikeSu vA nikSipanti / evamavamaudarye bhaye ca draSTavyam / rAjadviSTe yadyekasya gacchasya pradveSamApanno rAjA tato'nyeSAM sAdhUnAM samarpayanti, atha sarveSAmapi pradviSTastataH zrAvakAdiSu nikSipya vrajanti / utsargataH punaretairapi kAraNairna nakSipanti kintu skandhe nyasya vahantIti // Aha ca [bhA. 2003] ehi kAraNehiM, taha vi vahaMtI na ceva chaDiMti / asahU vA uvagaraNaM, chaDDati na ceva u gilANaM // vR- etaiH kAraNairyadyapi glAno nikSeptuM kalpate tathApi vahanti naiva parityajyita / atha 'asahiSNavaH' voDhumasamarthA tata upakaraNaM piratyajanti naiva glAnam // [bhA. 2004] ahavA vi so bhaNejjA, chaDDeu mamaM tu gacchahA tubbhe / Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM -6, [bhA. 2004 ] houtti bhaNiya gurugA, iNamannA AvaI biiyA / / vR- athavA sa glAno bhaNet-mAM 'chardayitvA' parityajya yUyaM gacchata / evamukte yadi ko'pi sAdhuH 'bhavatvevam' iti bhaNati tadA tasya catvAro gurukAH / 'iyaM' vakSyamANalakSaNA prakArAntareNa 'anyA' dvitIyA Apaducyate // tAmevAha[bhA. 2005 ] 503 paccaMtamilakkhesuM, bohiyateNesu vA vi paDiesu / janavaya-desavinAse, nagaravinAse ya dhorammi // [bhA. 2006 ] baMdhujanavippaoge, amAyaputte vi vaTTamANammi / taha vi gilANa suvihiyA, vaccaMti vahaMtagA sAhU // vR-pratyantAH-pratyantadezavAsino ye mlecchAsteSu tathA bodhikastenA nAma-ye mAnuSANi haranti teSu vA patiteSu satsu yo janapadasya magadhAdeH dezasya vA tadekadezabhUtasya vinAzaH vidhvaMsastasmin, tathA nagaravinAze ca 'ghore' raudre upasthite, bandhujanAnAM svajJAtilokonAM maraNabhayAtirekAt palAyamAnAnAM yaH parasparaM viprayogastasmin, kathambhUte ? 'amAtAputre' svasvajIvitarakSaNA- kSaNikatayA yatra mAtA putraM na smarati putro'pi mAtaraM na smarati tadamAtAputram "mayUravyaMsaketyAdayaH" iti samAsaH tasminnapi varttamAne ye 'suvihitAH' zobhanavihitAnuSThAnAste tathApi glAnaM vahanto vrajanti na punaH parityajanti // tato'sau glAnaH prAha[bhA. 2007] katham ? ityAha [ bhA. 2009 ] tAreha tAva maMte!, appANaM kiM maellayaM vahaha / gAlaMbanadoseNa mA hu savve vinassihiha / / vR- tArayata tAvad bhadanta ! yUyamAtmAnamasmAdapArAdApatpArAvArAt, kiM mAM mRtamiva mRtamadyazvInamRtyusambhavatayA zabaprAyaM vahata ? / api ca 'ekAlambanadoSeNa' madIyameva yadekamAlambanaM tadeva bahUnAM vinAzakAraNatayA doSastena mA yUyaM sarve vinaGghyatha // [bhA. 2008] evaM ca bhaNiyamette, AyariyA nANa- caraNasaMpannA / acabalamaNaliya hitayaM, saMtANakariM vaimudAsI // vR- evaM ca glAnena bhaNitamAtre sati AcAryA 'jJAna caraNaspannAH' saMvignagItArthA iti bhAvaH 'acapalAm' atritAM tvarAkAramasya maraNabhayasyAbhAvAt 'analIkAM' satyAM sadbhAvasAratvAt 'hitAm' anukUlAM pariNAmasundaratvAt 'santrANakarI' ArttajanaparitrANakAriNIM vAcamudAhRta vantaH // savvajagajjIvahiyaM, sAhaM na jahAmo esa dhammo nne| jati jahAmo sAhu, jIviyamitteNa kiM amhaM / / vR- sarvasmin jagati ye jIvAH- trasa-sthAvarabhedabhinnAsteSAmabhayadAyakatayA hitaM sarvajagajjIvahitaM sAdhuM 'na prajahimaH' na parityajAmaH, eSo'smAkaM 'dharma' samAcAraH / yadi ca sAdhuM prajahImastataH kimasmAkaM 'jIvitamAtreNa' sadAcArajIvitavikalena bahiprANadhAraNamAtreNa prayojanam ? na Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 504 . bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/6 kiJcidityarthaH // [bhA.2010] taM vayaNaM hiya madhuraM, AsAsaMkurasamubbhavaM synno| samaNavaragaMdhahatthI, bei gilANaM privhNto|| vR-'tad' evaMvidhaM vacanaM hitaM' pariNAmapathyaM madhuraM' zrotra-manasAM pralhAdakaM tathA''zvAsa evAnuraH-prarohastasya samudbhavaH-utpattiryasmAt tad AzvAsAGkurasamudbhavam, glAnasyAzvAsaprarohabIjamiti bhAvaH, svajana iva svajanaH sa AcArya 'zramaNavaragandhahastI' yathA hi gandhahastI gajakalabhAnAMyUthAdhipatyapadamudvahamAno girikandarAdiviSamadurgeSvapi patito na tatparityAgaM karoti, evamayamapi gaNadharapadamanupAlayan viSamadazAyAmapi zramaNavarAnna parityajatIti zramaNavaragandhahastItyucyate, sa glAnaM parivahan' parivartaya nevamanantaroktaM brviti|| tatahatthaM tadIya bacanaM zrutvA samIpavartinAmagAriNAmitthaM sthirIkaraNamupajAyate[bhA.2011] jai saMjamo jai tavo, daDhamittittaM jahuttakAritaM / jaibaMbhaMjai soyaM, eesuparaM na annesuN|| vR- yadi 'saMyamaH' paJcAzravaviramaNAdirUpo yadi 'tapaH' anazanAdirUpaM dRDhamaitrIkatvaM' nizcalasauhRdaM 'yathoktakAritvaM' bhagavadAjJArAdhakatvaM yadi 'brahma' aSTAdazabhedabhinnaM sabrahmacaryaM yadi 'zaucaM' nirupalepatA sadbhAvasAratA vA, etAni yadi parameteSveva sAdhuSu prApyante 'nAnyeSu' zAkyAdiparatIrthikeSu, teSAmevaMvidhasya glAnapraticaraNavidherabhAvAt / / itthaM tAvad viSamAyAmapi dazAyAM glAno na parityaktavya ityuktam / athAtyantike bhaye tamaparityajatAM yadi sarveSAmapi vinAza upaDhaukate tataH ko vidhi ? ityAha[bhA.2012] acAgADhe va siyA, nikkhitto jai vi hoja jynnaae| taha vi udoNha vidhammo, rijubhAvavicAriNo jeNaM / / vR-'atyAgADhe' pratyantamlecchAdibhaye, vAzabdaH pAtanAyAm, sAcaprAgevatA, 'syAt kadAcid yatanayA niSpratyapAye pradeze yadyapyasau glAno nikSipto bhavet tathApi 'dvayorapi' glAnapraticarakavargayoH 'dharma' "sarvaM vAkyaM sAvadhAraNaM bhavati" iti nyAyAd dharma eva mantavyaH / kutaH? ityAha-'yena' kAraNena dvAvapi tauRjuH-akuTilomokSaM pratipraguNo yobhAvaH-pariNAmastatra vicarituMzIlamanayoriti RjubhAvavicAriNau, azaThapariNAmayuktAviti bhaavH|| tatazca[bhA.2013] patto jaso ya viulo, micchatta virAdhanA ya prihriyaa| sAhammiyavacchallaM, uvasaMte taM vimaggaMti // vR-tairAcArya sAdhubhizcatAze'pi bhaye sahasaiva glAnamaparityajabhi vipulaM' digvidikpracAri yazaH prAptam / gAthAyAMpuMstvanirdezaHprAkRtatvAt, evamanyatrApi yathAyogaMliGgavyatyayo mntvyH| tathA 'mithyAtvaM' tatparityAgasamutthamanyeSAM gRhasthAnAMglAnasya vA mithyAdarzanagamanaM tatparihataM bhavati / virAdhanA ca glAnasyasahAyavirahitasya saMyamA-''tmaviSayA sA ca parihRtA / Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM -6, [bhA. 2013] 505 sAdharmikavAtsalyaM cAnupAlitaM bhavati / yadA ca tadatyAgADhaM bhayamupazAntaM bhavi tadA 'taM' glAnaM 'vimArgayanti' zodhayantItyarthaH // gataM glAnadvAram / atha gacchapratibaddhayathAlandikadvAramAha[bhA. 2014 ] paDibdhe ko doso, AgamanegANiyassa vAsAsu / suya- saMghayaNAdIo, so ceva gamo niravaseso // vR- pratibandhanaM pratibaddhaM gacchapratibandha ityarthaH tatrakAraNaM yathAlandikAnAM vaktavyam / "ko doso "tti ko nAma doSo bhavati yat te yathAlandikA AcAryAdhiSThite kSetre na tiSThanti ? / "AgamanegANiyassa" tti yadyAcAryA svayaM kSetrabahirgantuM na zaknuvanti tata ekAkino yathAlandikasyAgamanaM gurUNAM samIpe bhavati / "vAsAsu' tti varSAsu upayogaM dattvA yadi jAnAti varSaM na patiSyati tata Agacchati yathAlandiko gurusamIpe, anyathA tu neti / zruta saMhananAdikastu gamaH sa eva niravazeSo vaktavyaH yo jinakalpikAnAm, yastu vizeSaH sa prAgevoktaH // atha pratibaddhapadaM vyAkhyAti [bhA. 2015] suttattha sAvasese, paDibaMdho tesimo bhave kappo / Ayarie kiikammaM, aMtara bahiyA va vasahIe / vR- sUtrasyArthastairgRhItaH paramadyApi 'sAvazeSaH' na sampUrNa eSa teSAM gacchaviSayaH pratibandho draSTavyaH / teSAM ca 'ayaM' vakSyamANaH kalpaH, yathA - AcAryasyaiva 'kRtikarma' vandanakaM tairdAtavyaM nAnyeSAM sAdhUnAm / tathA yadyAcAryo na zaknoti gantuM tato'ntarA vA grAmasya bahirvA vasatau yathAlandikasya vAcanAM dadAti / eduttaratra bhAvayiSyate / / atha kodoSa iti dvAram / ziSyaH pRcchati-yadyAcAryAdhiSThite kSetre te tiSTheyustataH ko doSaH syAt ? ucyate [bhA. 2016] namanaM puvvAsA, aName dussIla thappagAsaMkA / AyaTTha kukkuDa tti ya, vAto loge ThiI ceva // vR-yathAlandikAnAM na varttate AcAryaM muktvA anyasya sAdhoH praNAmaM kartum, tathAkalpatvAt / tataste kSetrAntastiSThantaH pUrvAbhyAsAd 'namanaM' praNAmaM sAdhUnAM kuryuH / gacchvAsinazca yathAlandikAn vandante, te punaryathAlandikAstAn bhUyo na prativandante, tatasteSAmanamane loko brUyAt- 'duHzIlAH "" zailastambhakalpA amI, yenAnyeSAmitthaM vandamAnAnAmapi na prativandanaM prayacchanti, navA kamapyAlA paM kurvanti / gacchavAsiSu vA lokasya sthApyakAzaGkA bhavati, avazyaM sthApyAH - duHzIlatvAdandanIyAH kRtA amI, anyathA kathaM na prativandyante ?, AtmArthikA vA amI yenAprativandamAnAnapi vandante, 'kautkuTikA vA' mAtRsthAnakAriNo'mI lokapakrinimittamitthaM vandante / evaM loke bAda upAjAyate / etaiH kAraNaiH kSetrabahiste yathAlandikAstiSThanti / api ca 'sthitireva' kalpa evAyamamISAm, yat kSetrAbhyantare na tiSThanti // athAmISAmeva kalpamAha [bhA. 2017] donni vidAuM gamanaM, dhAraNakusalasasa khettabahi dei / kiikamma colapaTTe, ovaggahiyA nisijjA ya // Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 506 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/6 vR-AcAryasUtrArthapauruSyau dve api gacchavAsinAM dattvA yathAlandikAnAMsamIpegamanaM kroti| gatvA ca tatra teSAmarthaM kathayati / athAcAryo na zaknoti tatra gantuMtato yasteSAM yathAlandikAnAM madhyedhAraNAkuzalaH-avadhAraNAzaktimAnsa kSetrabahirantarApallikAyAHpratyAsannebhUbhAgesamAyAti, tatraca gatvA AcAryastasyArthaM ddaati|sc zrutabhaktihetorAcAryANAM kRtikarma' vandanakaM dattvA colapaTTakadvitIya aupagrahikyAM niSadyAyAmupaviSTazcArthaM shrRnnoti|| atha "doni vidAuM gamanaM" ityapavadannAha[bhA.2018] atyaM do va adAuM,vaccai vAyAvae va anneNaM / evaM tA uDubaddhe, vAsAsu ya kAumuvaogaM / / vR-yadyAcAryo dveapipauruSyau dattvA gantuMna zaknoti tato'rthamadattvA, tathApyazaktau 'dvAvapi' sUtrArthAvadattvA vrajati, anyenavAziSyeNasvaziSyAn 'vAcayati' vaacnaaNdaapyti|athaacaarysttr gantumazaktastato yathAlandika ekaH sUrisamIpamAyAti / evaM tAvad Rtubaddhe draSTavyam / varSAsucazabdaH punararthe varSAsu punarayaM vizeSaH- upayogaM kRtvA' 'kiM varSaM patiSyati na vA?' iti vimRzya yadijAnAti patiSyati tato nAcAryANAM samIpamAyAti, atha jAnAtina patiSyati tataH smaayaati|| atha guravastatra gatAH kathaM samuzinti? ityAha[bhA.2019] saMghADo maggeNaM, bhattaM pAnaM ca nei u gurUNaM / accuNhaM therA vA, to aMtarapallie ei|| vR-'gurUNAM' yathAlandikasamIpamupagatAnAM yogyaM bhakataM pAnaM ca gRhItvA saGghATakaH 'mArgeNa' pRSThato gatvA tatra nayati / atha yAvatA kAlena yathAlandikAnAmupAzrayaM guravo vrajanti tAvatA 'atyuSNam' atIvAtapazcaTati sthavirAvA' vArddhakavayaHprAptAsteAcAryAstato'ntarapallikAyAmeko yathAlandiko dhAraNAsampannaH samAyAti / tatra guravo'pi gatvA tasya vAcanAMdatvA saGghATakenAnItaM bhakta-pAnaM samuddizya sandhyAsamaye muulkssetrmaayaanti|| athAntarapallimapi gantumasamarthAH guravastataH kim ? ityAha[bhA.2020] aMtara paDivasabhe vA, biiyaMtara bAhi vasabhagAmassa / annavasahIe tIe, aparIbhogammi vaaei|| vR-antapallikA-prativRSabhagrAmayoH 'antarA' apAntarAle gatvA yathAlandikaM vaacyti| tatra gantumazaktau prativRSabhagrAme / atha tatrApi gantuM na zaknoti tataH "biiyaMtara"tti dvitIyaMprativRSabha-mUlakSetrayorapAntarAlalakSaNaM yadantaraMyatra gatvA vaacnaaNprycchti| tatrApigamanAzaktau 'vRSabhagrAmasya mUlakSetrasyabahirvijane pradeze gatvA vAcayati / yadi tatrApi gantuMnaprabhaviSNustato mUlakSetra evaanysyaaNvstau|ttraapi gantumazaktau tasyAmeva muulvstaavpribhogye'vkaashevaacyti|| tatra ceyaM sAmAcArI[bhA.2021] tassa jaI kiikammaM, kariti so puna na tesi pakarei / Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH 1, mUlaM-6, [bhA. 2021] 507 jA paDhai tAva guruNo, karei na karei u pareNaM / / vR- 'tasya' yathAlandikasya 'yatayaH' gacchavAsinaH sAdhavaH kRtikarma kurvanti, 'sa punaH' yathAlandikaH 'teSAM' gacchavAsinAM paryAyajyeSThAnAmapi kRtikarma na karoti / yAvacca 'paThati' arthazeSamadhIte gurorapi tAvadeva karoti, paratastu na karoti, tathAkalpatvAt / / amISAmeva mAsakalpavidhimAha[bhA.2022] ekko vA saviyAro, havaMta'hAlaMdiyANa chggaamaa| mAso vibhajjamANo, panageNa u niTThio hoi / / vR-yadi gurvadhiSThitamUlakSetrasya bahireko grAmaH 'savicAraH' savistaro vrtte| iha vicArazabdena vistAra ucyate, tataH saha vicAreNa vartate yaH sa savicAro vistIrNa ityarthaH / Aha ca cUrNikRtsaviyArotti vitthinno / tatastasmin grAme SaDvIthIH parikalpya yathAlandikA ekaikasyAM vIthyAM paJcapaJca divasAbhikSAmaTanti, tasyAmeva ca vIthyAM vasatimapi gRhNanti evaMprativIthyAM "panageNa" rAtrindivapaJcakena mAso vibhajyamAnaH san SaDbhirahorAtrapaJcakaiH 'niSThitaH' sampUrNo bhavati / atha nAsti vistIrNo grAmastataH "havaMta'hAlaMdiyANachaggAmA" iti mUlakSetrapArzvato ye laghutarAH SaD grAmA bhavanti teSu pratyekaM paJca paJca divasAn paryaTatAM yathAlandikAnAM tathaiva SaDbhirahorAtrapaJcakarmAsaH paripUrNo bhavatIti / / gataM gacchapratibaddhayathAlandikadvAram / athopari doSA apavAdazceti dvAradvayamAha[bhA.2023] mAsassuvariM vasatI, pAyacchittaM ca hoMti dosA ya / biiyapadaM ca gilANe, vasahI bhikkhaM ca jynnaae| vR-mAsasya upalakSaNatvAt caturNAM vA mAsAnAmupari yadi vasati tadA prAyazcittaM doSAzca bhavanti / dvitIyapadaM ca 'glAne' glanArtham upalakSaNatvAdazivAdibhizca kAraNairmAsasyorddhavamapyavasthAnalakSaNaM bhavati / tatra ca vasatirbhekSaM ca yatanayA grhiitvym|| athainAmeva niyuktigAthAM vivarISuH pAryazcittApattisthAnAni tAvadAha[bhA.2024] parisADimaparisADI, saMthArA''hAra duviha uvhimmi| Dagalaga-sarakkha-mallaga-mattagamAdINa pacchittaM // vR-saMstArako dvidhA-parizATI aparizATIca / parizATI-tRNamayaH parizaTati-utpATyamAnaH sannavazyaMvizIryate itivyutpatateH, tadviparIto aparizATI phalakAdirUpaH / evaM dvividhamapi saMstArakaM yatrama mAsakalpaM varSAvAsaM vA kRtavan tatraiva grAmAdau gRhNataH / evamAhAramapi teSveva kuleSugRhNataH |audhikaupgrhikbhedaadvividhoy upadhistasmizca tatraiva gRhymaanne|tthaaddglkaaniputprojchnlettukaaH sarajaskaH-kSAraH mallaka-mAtrake pratIte teSAmAdizabdAt kASThakiliJcAdInAM ca tatraiva grahaNe prAyazcittaM vakSyamANalakSaNaM bhavati / / [bhA.2025] ovAse saMthAre, vIyAruccAra vasahi gAme ya / mAsa-caummAsAdhigavasamANe hoimA sohI / / vR-tathA 'avakAzaH' pratizrayaikadezaH 'saMstAraH' saMstArakabhUmi, etau pUrvaparibhuktAveva paribhukre / 'vicAraH' prazravaNam 'uccAraH' saMjJA, etau tatraivasthaNDile samAcarati / vasatiMprAkparibhuktAM Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 508 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/6 paribhuGkte / grAmasyopari mamatvaM karoti, yadvA'vakAzAdiSu sarveSvapi mamatvaM karoti / tathA RtubddhemaasaadhikNvrssaavaasecturmaasaadhikNvsti|etessusthaanessu iyam' anntrmevvkssymaannaashodhiH|| tAmevAha[bhA.2026] ukkosovahi-phalae, vAsAtIe a hoMti culhugaa| Dagalaga sarakkha mallaga, panagaM sesesu lahuo u|| vR-utkRSTe upadhau-varSAkalpAdike phalakecatatraivagRhyamANevarSAtIte catvAro laghavaH |ddglksrjsk-mllkessu upalakSaNatvAt kASTha-kiliJcAdau ca rAtrindivapaJcakam / 'zeSeSu' parizATisaMstArakAdiSu sarveSvapi anantaragAthAdvayokteSu sthAneSu laghuko mAsaH / / atha mAsAdyupari tiSThato doSAnAha[bhA.2027] saMvAse itthidosA, uggamadosA va nehato kunyjaa| camaDhaNa gilANadullabha, vaarttisibhaasiyaahrnnN|| vR- Rtubaddhe varSAvAse vA yathoktakAlAvadherupari 'saMvAse' ekatrAvasthAne kriyamANe sandarzanasambhASaNAdinA strIviSayA AtmaparobhayasamutthAdoSA bhaveyuH / prabhUtakAlAvasthAnatazca sAdhUnAmupari bhadrakagRhiNAM gADhataraH sneha upajAyate, tatazca te snehataH 'udgamadoSAn' AdhAkarmAdIn kuryuH|yetupraantaagRhptystebruuyuH-kiycirmsmaabhirmiissaamdyaapidaatvyN tiSThati? iti|aticmddhnnyaa ca kSetraM nIrasaM bhavati, tato glAnasya upalakSaNatvAdAcAryAdInAMca prAyogyaM durlabhaM bhavet / atra ca vArattakamaharSe kRtasvalpamAtragRhisaGgasya pradyotanRpeNopahasitasyAharaNam / ataeva tena bhagavatA RSibhASiteSu yatsaptaviMzamadhyayanaM viracitaMtatrAdAvevedamupadezasUtramabhANi na ciraMjani saMvase munI, saMvAseNa sinehi vddddii| bhikkhussa aniccacAriNo, AyaDhe jamhA uhAyaI // iti| gatamupari doSA iti dvAram / atha dvitIyapadaM bhAvayati[bhA.2028] bahudose va'tirittaM, jai labbhe vejja-osahAni bahiM / caubhAga tibhAga'ddhe, jayaMta'nicche alaMbhe vaa| vR-glAnanimittamatirikmapikAlaM vaset / athodgamAdibhirdoSairbahudoSaM tat kSetraMtata utpATya glAnaM bahirgantavyaM yadi vaidyauSadhAni tatra labhyante / atha glAno bahirgantuM necchati vaidyaupadhAni vA bahirna labhyante tato'nicchati alAbhe vA tatraiva grAme caturbhAgIkRte grAmamaSaTau bhAgAn kRtvA yatante, tathA cenna saMstarati tataH sapta bhAgAna, evaM yAvadekabhAgamapi kRtvA yatante iti purastAd vakSyate, tathApi caturbhAga-tribhAgA-'rddhagrahaNaM "tulAdaNDamadhyagrahaNa"nyAyenASTabhAgAdInAmapi grahaNArtham / / prakArAntareNa dvitIyapadamAha[bhA.2029] omA-'siva-duDhesuM, caubhAgAdi na kariti acchNtaa| porusimAIvuDDI, kariti tavaso asaMtharaNe / vR-avamA-'ziva-rAjadviSTeSu bahi saJjAteSu tatraiva kSetre'tiriktamapi kAlaM tiSThanti yAvad bahi subhikSAdIni jaaynte| tacca kSetraM yadi laghutaraMtatastatra tiSThanto'saMstaraNesaticaturbhAgAdiracanAM na kurvanti, kintu tatra pauruSyAditapaso vakSyamANanItyA vRddhiM kurvanti / atha bRhattaraM tat kSetraM Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 1, mUlaM-6, [bhA. 2029] pUryate caturbhAgAdiracanayA'pi kriyamANaM paraM tatrApyavamAdIni samutpannAni, tatrAvamaM tAdRzamutpannaM yAdRze caturbhAgAdiparipATyA paryaTanto na saMstaranti, azive bhAgAd bhAgAntareSu saGkrAmatAmazivaM saJcarati, rAjadviSTe'parAparabhAgeSu saJcarantaH prakaTIbhavanti, atastriSvapyavamA'ziva-rAjadviSTeSu pUrvArddhapratyAcakSate, ye pUrvArddhapratyAkhyAtAraste ekAzanaM pratyAkhyAntItyAdi / atha yatanAmeva spaSTayati[bhA. 2030 ] mAse mAse vasahI, taNa DagalAdI ya anna giNhaMti / bhikkhAyariya-viyArA, jahiM ThiyA tattha na'nnAsu // vR-mAse mAse vasatiranyA tRNa DagalAdIni ca pUrvaparibhuktAni parityajya anyAni gRhNanti / yasmizca bhAge mAsakalpaM sthitAstatraiva bhAge tasmin mAse bhikSAcaryAM vicArabhUmiM ca gacchanti 'nAnyAsu' bhikSA-vicArabhUmiSu // atha bhAgakaraNasyaiva vidhimAha [bhA. 2031] aTThAi jAva ekkaM kariti bhAgaM asaMthare gAmaM / aTThAi cciya vasahI, jayaMti jA mUlavasahI u // 1 vR- kadAcidaSTau RtubaddhamAsAn glAnakAryeNa sthAtavyaM bhaved ato grAmamaSTau bhAgAn kurvanti / tataH prathame'STabhAge vasatiM tRNa- DagalAdIni ca gRhNanti, mAsaM ca yAvat prathama evASTabhAge bhikSAcaryAM vicArabhUmigamanaM ca kurvanti / tato yadi madhyemAsaM pUrNe vA mAse glAnaH praguNIbhatastatastadaiva nirgantavyam / atha na praguNIbhUtastataH pUrNe mAse dvitIye'STabhAge tiSThanti, tatrApyeSa eva vidhirmantavyaH / evaM tRtIyamaSTabhAgamAdau kRtvA aSTamamaSTabhAgaM yAvad draSTavyam / athASTabhirbhAgairvibhakte grAme na saMstarati tataH saptabhAgIkRtya tathaiva yatante / evamapyasaMstaraNe SaD bhAgAnAdau kRtvA yAvadekamapi bhAgaM kurvanti / evaM vasatIrapi prathamataH pRthak pRthag mAsakalpaprAyogyA aSTau gRhNanti / tadabhAve sapta-SaTpaJcAdikrameNa yatante, yAvat tasyAmeva mUlavasatau tiSThanti / athAtraiva bhaGgakAnAha[bhA. 2032] 509 itthaM puna saMjogA, ikkikkassa u alaMbhe laMbhe ya / vANiyA, tulA-tullesu ThANesu // vR- atra punaH krame 'ekaikasya' vasatibhAgasya bhikSAcaryAbhagasya vA alAbhe lAbhe ca yAni tulyAni - samAnasaGkhyAkAni sthAnAni atulyAni - visadRzasaGkhyAkAni teSu vidhAnenacAraNikAvidhinA guNitAH santaH 'aneke' bahavaH 'saMyogAH ' bhaGgakA bhavti / cAraNikAkramazcAyamaSTau vasatayo'STau bhikSAcaryA 1 aSTau vasatayaH sapta bhikSAcaryA 2 evaM SaD bhikSAcaryA 3 paJca bhikSAcaryA 4 catano bhikSAcaryA 5 tisro bhikSAcaryA 6 dve bhikSAcarye 7 ekA bhikSAcaryA 8, evaM sapta vasatayo'STau bhikSAcaryA 1 sapta vasatayaH sapta bhikSAcaryA 2 ityAdicAraNikayA saptAdisaGkhyAsvapi vasativiSayAsu pratyekamaSTAvaSTau bhaGgakAH prApyante, sarvasaGkhyayA labdhA bhaGgakAnAM catuHSaSTiriti / athaiteSveva bhaGgakeSu vidhimAha [bhA. 2033] ekkAi vi vasahIe, ThiyA u bhikkhayariyAe payataMti / vasahI vijayaNevaM, avi ekkAe vi cariyAe / vR- yeSu bhaGgakeSvekaiva vasati prApyate teSvekasyAmapi vasatau sthitA bhikSAcaryAyAM prayatante, prathamamaSTau bhAgAn grAmaM vibhajya bhikSAM paryaTanti, asaMstaraNe yAvadekamapi bhAgaM kRtveti bhAvaH / Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram - 1-1/6 apizabdo vyAdisaGkhyAkAsu vasatiSu tiSThantaH sutarAM bhikSAcaryAyAM paryatante iti sUcanArtha / yatra tvekaiva bhikSAcaryA prApyate tatraikasyAmapi bhikSAcaryayAM paryaTadbhiH evameva vasatiSvapi yatanA karttavyA / / uktamapavAdadvAram / taduktau ca samarthitaM "paDilehaNa nikkhamaNe" iti dvAragAthA-dvayam // 510 sUtram mU. (7) se gAmaMsi vA jAva rAyahANiMsi vA saparikkhevaMsi sabAhiriyaMsi kappai niggaMthANaM hemaMta-gimhAsu do mAse vatthae / aMto ikkaM mAsaM, bAhiM ikkaM mAsaM / aMto vasamANANaM aMto bhikkhAyariyA, bAhiM vasamANANaM bAhiM bhikkhAyariyA || vR- asya sambandho vyAkhyA ca prAgvat / navaraM 'sabAhirike' prAkArabahirvartigRhapaddhatirUpayA bAhirikayA sahite kalpate nirgranthAnAM hemanta-grISmeSu dvau mAsau vastum / katham ? ityAha- 'antaH' prAkArAbhyantare ekaM mAsam, 'bahi:' bAhirikAyAmapyekaM mAsam / antarvasatAmantarbhikSAcaryA, bahirvasatAM bahirbhikSAcaryeti / / atha bhASyavistaraH [bhA. 2034 ] eseva kamo niyamA, saparikkheve sabAhirIyammi / navaraM puna nANattaM, aMto mAso bahiM mAso // kR- 'eSa eva ' prathamasUtroktaH kramaH saparikSepe sabAhirike'pi grAmAdau niyamAd vaktavyaH / navaraMpunaH 'nAnAtvaM' vizeSo'yam- 'antaH' prAkArAbhyantare mAso bahirapi mAsa ityevaM mAsadvayaM Rtubaddhe sthAtavyam // [ bhA. 2035 ] putrammi mAsakappe, bahiyA saMkamaNa taM pi taha ceva / navaraM puna nANattaM, taNesu taha ceva phalaesu / vR- Abhyantare mAsakalpe pUrNe 'bahiH' bAhirikAyAM saGkramaNaM karttavyam / tadapi saGkramaNaM 'tathaiva' puurvsuutrvdddrssttvym| navaraMpunaratra nAnAtvaM tRNeSu tathA phalakeSu / tatra yadi bAhirikAyAmeva tRNa- phalakAni prApyante tatastatraiva grahItavyAni / atha tatra tAni na labhyante tato'nyaM grAmaM vrajantu, atha tatrAzivAdIni kAraNAni tata AbhyantarANyeva tRNa- phalakAni bAhirikAyAM netavyAni / / tatra vidhimAha [bhA.2036] annauvassayagamaNe, anapucchA natthi kaMci neyavvaM / jai nei anApucchA, tattha u dosA ime hoMti // vR- dvitIye mAsakalpe bAhirikAyAmanyamupAzrayaM gacchadbhiranApRcchayA nAsta kiJcit tRNaphalakAdi netvym| bAhirikAyAmanyamupAzrayaM gacchadbhiranApRcchayA nAsti kiJcit tRNa-phalakAdi netavyam / yadyanApRcchayA nayati tatastatreme doSA bhavanti // [bhA. 2037] tAiM taNa - phalagAI, tenAhaDagAI appaNo vA vi / nijaMtaya - gahiyAI, siTThAi~ tahA asiTThAI / / vR-tAni tRNa-phalakAni yena sAdhUnAM dattAni tasya stenAhRtAni vA bhaveyuH AtmasambandhIni vA / tAni ca pratizrayAntaraM nIyamAnAni - prApyamANAni gRhItAni vA- nItAni santi ziSTAni aziSTAni vA bhaveyuH // ziSTA 'ziSTapadadvayaM vyAkhyAnayati [bhA. 2038 ] kassete taNa phalagA, siTThe amukassa tassa gahaNAdI / niNhavai va so bhIo, paccaMgira logamuDDAho // Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddeza : 1, mUlaM 7 [bhA. 2038] 511 vR- setanAhRtAni tRNa- phalakAnyanApRcchayA nIyamAnAni pUrvasvAminA rAjapuruSairvA dRSTAni tataH sAdhuH pRSTaH- kasyaitAni ? sAdhuH prAha- amukasya gRhapateH iti 'ziSTe' kathite sati tasya grahaNA''karSaNAdayo doSA bhavanti / athAsau sAdhuH bhItaH san 'nihnute' apalapati na kathayatItyarthaH tato'ziSTe sAdhoH pratyaGgirAdoSo bhavati, tRNa- phalakadAyakasya gRhapateH sambandhI yazcauryakaraNalakSaNo doSaH sa parakIyo'SyAtmani lagatItyarthaH / loke coDDAho bhavati - aho ! sAdhavo'pi paradravyamapaharanti / / athAtraiva prAyazcittamAha[bhA. 2039] nayane diTThe siTTe, giNhaNa kaDDaNa vavahArameva vavaharie / lahuo lahugA gurugA, chammAsA cheya mUla dugaM / / vR- stenAhRtatRNAnAmapRcchayA bAhirikAyAM nayanaM karoti laghuko mAsaH / atha tAni nIyamAnAni rAjapuruSairdRSTAni tatazcatvAro laghukAH / taiH pRSTe sAdhunA 'ziSTaM' kathitaM yathA amukasyeti tatazcatvAro gurukAH / atha sa gRhI rAjapuruSairgRhItastato grahaNe'pi catvAro gurukAH / athAsau tai rAjapuruSai rAjakulAbhimukhamAkarSitastataH SaNmAsA laghavaH / atha rAjakulAbhimukhamAkarSatastAn sa gRhasthaH pratilomamAkarSati tataH SaD gurukAH / atha rAjakulaM nItvA vyavahAraM kAritastataH chedaH / vyavahRte sati yadi sa gRhasthaH pazcAtkRtastato mUlam / tato bahulokasamakSamugdhe hasta-pAdAdyavayavavyaGgite vA kRte'navasthApyam / apadrAvite nirviSaye vAkRte pArAJcikam / sarvatra saMyatasyaitat prAyazcitam // atha nihnavanapadaM vyAkhyAti [bhA. 2040] ahavA vi asiTThammI, eseva u teNa saMkaNe lahugA / nIsaMkiyammi gurugA, egamanege ya gahaNAdI / / vR- athavA mayA kathite satyeSa tRNaphalakadAtA grahaNA-''karSaNAdikaM prApsyate iti matvA yadi na kathayati tataH 'aziSTe' akathite eSa eva stenaH sambhAvyata ityevaM 'zaGkane' zaGkAyAM rAjapuruSaiH kiryamANAyAM caturlaghukAH / nizaGkite catvAro guravaH / tatazca tasyaivaikasyAnekeSAM vA sAdhUnAM grahaNAdayo doSA bhavanti / tadyathA [ bhA. 2041 ] nayane diTThe gahie, kaDDaNa vavahArameva vavaharie / uDDaNe ya viruMgaNa, uddavaNe ceva nivvisae / [bhA. 2042 ] lahuo lahuyA gurugA, challahu chagguruga cheya mUlaM ca / anavaTuppo do a, dosu a pAraMcio hoi // vR-tRNAni pratizrayAntaramanApRcchayA nayati laghuko mAsaH / rAjapuruSairdRSTeSu catvAro laghavaH / tataH pRSTe sAdhunA ca nihnute nRpapumAMsastasya sAdhorgrahaNaM kurvanti catvAro guravaH / rAjapuruSaiH 'tvaM cauraH' ityuktvA rAjakulAbhimukhamAkarSaNe kRte sati SaNmAsA laghavaH / atha te rAjakulAbhimukhamAkarSanti sAdhuzca tAn pratIpamAkarSati evaM karSaNAkarSaNe SaNmAsA guravaH / vyavahAre prArabdhe chedaH / vyavahRte yadi saMyataH pazcAtkRtastato mUlam / uDDahana-vyaGganayordvayoranavasthApyaH / apadrAvaNa-nirviSayAjJApanayordvayoH pArAJcika iti // Aha kathaM punastRNAni stenAhatAni sambhavanti ? ityucyate[bhA. 2043 ] daMtapure AharaNaM, tenAhaDa babbagAdisu tanesu / Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 512 bRhatkalpa-chedasUtram -1-1/7 - chAyaNa mIrAkaraNe, atthiraphalagaMca cNpaadii| vR-stenAhateSutRNeSu dantapuraviSayamudAharaNaM vaktavyam, yathAAvazyake yogasaGgraheSu "daMtapura datacakke0" ityasyAM gAthAyAM yannidarzanamuktam, tatra yathA 'dantAH kenApi na grahItavyAH' iti rAjAjJayA pratiSiddhatvAddhanamitrasArthavAhamitreNa dRDhamitreNa dantAdarbhapUlakairAcchAdyapracchannamAnItAH stenAhRtAH saMvRttAH, evaM rAjJA pratiSiddhAni sambhavanti tRNAnyapi stenAhRtAnIti / taizca vabbakAdibhistRNaiglAnAdInAM chAdanaM pratizrayasya vA mIrAkaraNaM vidhIyate / mIrAkaraNaM nAmakaTArAderAcchAdanam, upalakSaNametat, tena prstrnnaarthmpitRnnaanigRhynte| phalakaMtuprastaraNArthaM mIrAkaraNArthaM vA / taccAsthiraphalakaM campakapaTTAdi mantavyam / asthiraphalakaM nAma-upavizatAM yadadho yAtIva, taccaivaMvidhaM campakapaTTAdi / / astenAhRtatRNAnAM nayane doSAnAha[bhA.2044] atenAhaDANa nayane, lahuo lahuyA ya hoti siTThammi / appattiyammi gurugA, voccheda pasajaNA sese / / vR-astenAhatAnAM tRNAnAmanApRcchaya bahirnayane laghuko mAsaH / apareNa kenApi tasya 'ziSTaM kathitaM tvadIyAni tRNAni saMyatairbAhirikAyAM nItAni' tadA caturlaghu / kathite yadyasAvanugrahaM manyate tato'pi caturlaghu / athAprItikaM karoti tadA caturguru / vyavacchedaM vA taddavyasya tasya sAdhobhUyaH pradAne kuryAt / "pasajjaNA sesa"tti zeSANAm' anyeSAmapyazana-pAnakAdidravyANAmapareSAM vA sAdhUnAM prasaGgato dAnavyavacchedaM kuryAt // [bhA.2045] eseva gamo niyamA, phalaesu vi hoi aanupuvviie| navaraM puna nANattaM, cauro mAsA jahannapade / vR-eSa eva 'gamaH' prakAraHphalakeSvapi bhavatyAnupUrvyA yastRNeSu "nayaNe diDhesi?" ityAdinAM bhaNitaH / navaraM punaratra nAnAtvaM catvAro mAsA jaghanyapade bhavanti / jaghanyapadaM nAma-yatra tRNeSu laghumAsikamApadyate taccAnApRcchayA bahirnayanamiti draSTavyam tatra phalakeSu caturlaghu // athamAsadvayAdUrddhamavasthAne doSAn dvitIyapadaM cAha[bhA.2046] doNhaM uvariM vasatI, pAyacchittaM ca hoMti dosA y| biiyapadaM ca gilANe, vasahI bhikkhaM ca jynnaae|| vR-sabAhirike kSetredvayormAsayorupariyadi vasatitataHprAyazcittaMprAguktamevamAsalaghukAkhyam, doSAzcataevAvasAtavyAH ye abAhirike kSetre "saMvAse itthidosA" ityAdinA uktaaH| dvitIyapadaM ca glAnaviSayaM tadeva vaktavyam / tatra ca tiSThatA vasatirbhekSaM ca yatanayA grahItavyam // ___ muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA bRhatkalpasUtre prathamoddezakasya [saptasUtraparyantaH] saMghadAsagaNi viracitaM bhASyaM evaM malayakIrti-kSemakIrti AcAryAbhyAM viracitA TIkA pari samApta // 35/1 dvitIyaM chedasUtraMbRhatkalpa-1-samAptam bhAgaH 18-bRhatkalpasya pIThikA evaM uddezakaH-1 (mU. 1....7) Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [1] bhAvabharI vaMdanA jemanA dvArA sUtramAM guMthAyela jinavANIno bhavya vAraso vartamAnakAlIna ''AgamasAhitya''mAM prApta thayo e sarve sUrivara Adi ArSa pUjyazrIone paMcama gaNadhara zrI sudharmA svAmI daza pUrvadhara zrI zayyabhavasUri devavAcaka gaNi devardhigaNi kSamAzramaNa saMghadAsaNa jinadAsa gaNi mahattara zIlAMkAcArya malayagirisUri haribhadrasUri droNAcArya vAdivetAla zAMticaMdra sUri zAMticaMdra upAdhyAya guNaratnasUrI AnaMda sAgarasUrijI jina vijayajI jaMbu vijayajI lAbhasAgarasurijI bAbu dhanapatasiMha 50 bhagavAnadAsa cauda pUrvadhara zrI bhadbAhu svAmI (anAmI) sarve zruta sthavIra maharSio zrI zyAmAcArya vIrabhadra RSipAla brahmamuni tilakasUri sUtra-niryukti - bhASya - cUrNi - vRtti - AdinA racayitA anya sarve pUjyazrI vartamAna kAlina Agama sAhitya vArasAne saMzodhana-saMpAdana-lekhana Adi dvArA mudrIta/amudrIta svarUpe rajU kartA sarve zrutAnurAgI pUjyapuruSone caMdrasAgara sUrijI jinabhadra gaNi kSamAzramaNa siddhasena gaNi agastyasiMha sUri abhayadevasUri kSemakIrtisUri punyavijayajI amaramunijI AcArya tulasI smaraNAMjali AryarakSita sUri (?) caMdra sUri malladhArI hemacaMdrasUri dharmasAgara upAdhyAya vijaya vimalagaNi paM0 becaradAsa 50 rUpendrakumAra zveta prakAzaka sarve saMsthAo muni mANeka caturavijayajI kanaiyAlAlajI caMpaka sAgarajI 50 jIvarAjabhAI paM hIrAlAla Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krama [2] 45 Agama mULa tathA vivaraNanuM zloka pramANadarzaka koSTaka AgamasUtranAma vRtti-kartA 1. AcAra 2. sUtrakRta 3. sthAna 4. samavAya 5. bhagavatI 6. jJAtAdharmakathA 7. upAsakadazA 8. antakRddazA 9. anuttaropapAtikadazA 10. praznavyAkaraNa 11. vipAkaM zruta 12. aupapAtika 13. rAjaprazniya 14. jIvAjIvAbhigama 15. prajJApanA 16. sUryaprajJapti 17. candraprajJapti 18. jambUdvIpaprajJapti 19thI nirayAvalikA 23. (paJca upAGga) 24. catuHzaraNa 25. Atura pratyAkhyAna 26. mahApratyAkhyAna | 27. bhaktaparijJA 28. tandula vaicArika 29. saMstAraka 30. gacchAcAra 31. gaNividyA mUla zloka pramANa 2554 | zIlAGkAcArya 2100 zIlAGkAcArya 3700 abhadevasUri 1667 abhayadevasari 15751 abhayadevasUri 5450 abhayadevasUri 812 abhayadevasUri 900 abhayadevasUri 192 abhayadevasUri 1300 abhayadevasUri 1250 abhayadevasUri 1167 abhayadevasUri 2120 malayagirisUri 4700 malayagirisUri 7787 malayagirisUri 2296 |malayagirisUri 2300 malayagirisUri 4454 zAnticandraupAdhyAya 1100 candrasUri 80 vijayavimalayagaNi 100 guNaratnasUri (avacUri) 176 AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) 215 AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) 500 vijayavimalagaNi 155 guNarala sUri ( avacUri) 175 vijayavimalagaNi 105 AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) vRtti zlokapramANa 12000 12850 14250 3575 18616 3800 800 400 100 5630 900 3125 3700 14000 16000 9000 9100 18000 600 (?) 200 (?) 150 176 215 (?) 500 110 1560 105 Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - krama AgamasUtranAma * vRtti zlokapramANa 375 32. devendrastava 33. maraNasamAdhi * 34. | nizItha 837 35. bRhatkalpa 28000 7500 42600 7600 34000 6400 2225 36. vyavahAra .mala | vRtti-kartA zloka pramANa 375 AnandasAgarasUri (saMskRta chAyA) 837 AnandasAgarasUri (saMskRta chAyA) 821 jinadAsagaNi (cUNi) saGghadAsagaNi (bhASya) 473 | malayagiri+kSemakIrti | saGghadAsagaNi (bhASya) 373 | malayagiri | saGghadAsagaNi (bhASya) 896 - ? - (cUNi) 130 siddhasenagaNi (cUNi) 4548 130 | haribhadrasUri ni.1355 droNAcArya ni. 835 malayagirisUri 835 haribhadrasUri 2000 zAMtisUri 700 malayagirisUri 2000 maladhArIhemacandrasUri 37. dazAzrutaskandha 38. jItakalpa * 39. | mahAnizItha 40. | Avazyaka 41. oghaniyukti | piNDaniyukti * | dazavaikAlika 43. | uttarAdhyayana 44. nandI 45. | anuyogadvAra 1000 22000 (?)7500 7000 42. 7000 16000 7732 5900 - nodha: (1) 631 45 nAma sUtrImA vartamAna ANe 58 1. thI. 11 aMgasUtro, 12 thI 23 upAMgasUtro, 24thI33 prakIrNakasUtro 34thI. u8 chedasUtro, 40 thI. 43 mULasUtro, 44-45 cUlikAsUtronA nAbheTara prasiddha che. (2) ukta zloka saMkhyA ane upalabdha mAhitI ane pRSTha saMkhyA AdhAre noMdhela che. je ke te saMkhyA mATe matAMtara to jovA maLe ja che. jemake AcAra sUtramAM 2500, 2554, 2pa25 evA traNa zloka pramANa jANavA maLela che. Avo mata-bheda anya sUtromAM paNa che. (3) 630 vRtti- 2 4 noMche te. sabhe 43 saMpAina bhu45nI cha. te sipAyanI 4 ... vRtti-cUrNi mA sAhitya bhudrita samudrita avasthAmA 5805che 4. (4) gacchAcAra ane maraNasamAdhi navilye. caMdAvejjhaya bhane vIrastava prakIrNaka bhAve cha. 4 sabhe "AgamasuttANi" bhai bhUNa 35 jane "bhAgamahI''bhA akSaraza: gujarAtI anuvAda rUpe Apela che. temaja navempa jenA vikalpa rUpe che e Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [4] paMrvavettvanuM mArga ane "kAmasuttaLi"mAM saMpAdIta karyuM che. (5) gora ane viSNu e baMne nivijJa vikalpa che. je hAla mULasUtra rUpe prasidhdha che. je baMnenI vRtti ame ApI che. temaja temAM mANanI gAthAo paNa samAviSTa thaI che. (9) cAra dIvA sUtro ane mahAnizItha e pAMca AgamanI koI vRtti Adi upalabdha thavAno ullekha maLato nathI. prAIva nI saMskRta chAyA upalabdha che tethI mUkI che. nizItha-zA-nitaRtva e traNenI pUrSi ApI che. jemAM yazA ane nItanya e baMne uparavRtti maLatI hovAno ullekha che, paNa ame te meLavI zakyA nathI. jyAre nizItha upara to mAtra vIsamA ddezakanI ja vRtti no ullekha maLe che. ( vartamAna kALe 45 AgamamAM upalabdha nidhittaH sa ) 266 krama niyukti zlokapramANa | krama | niyukti zlokapramANa 1. AcAra-niyukti 450 ___6. Avazyaka niyukti 2500 sUtrakRta-niyukti 7. oghaniyukti 1355 rU. vRddhatva-nidhitta che piNDaniyukti . vyavahAra-niyukti * 9. dazavaikAlika-niyukti . dazAzruta-nivRtti 180 3ttarAdhyayana-nivRtti | 835 600 700 noMdha : (1) ahIM Apela pramANa e gAthA saMkhyA nathI. "32 akSarano eka zloka' e pramANathI noMdhAyela blova pramANa che. (2) vRddhattva ane vyavahAra e baMne sUtronI niryukti hAla bhASya mAM bhaLI gaI che. jeno yathAsaMbhava ullekha vRttijhAra maharSi e bhAga uparanI vRttimAM karyo hoya tevuM jovA maLela che. (3) godha ane viSuniyukti svataMtra mUttarAma svarUpe sthAna pAmela che tethI tenuM svataMtra saMpAdana gAma-41 rUpe thayela che. (temaja A saMpAdanamAM paNa che.) (4) bAkInI cha niryuktimAMthI dazAzrutaz2abdha nizcitta upara pUrNa ane anya pAMca niryukti uparanI vRtti ame amArA saMpAdanamAM prakAzIta karI che. jyAM A che nivijJa spaSTa alaga joI zakAya che. (5) niAirtA tarIke padavIduvAna no ullekha ja jovA maLe che. Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 151 krama - (vartamAna ANe 45bhAgamabhA bhASyaM bhASya zlokapramANa krama bhASya gAthApramANa nizISabhASya / 7500 AvazyakabhASya * 483 bRhatkalpabhASya 7600 | 7. oghaniyuktibhASya * vyavahArabhASya 6400 piNDaniyuktibhASya * paJcakalpabhASya 3185 dazavaikAlikabhASya * jItakalpabhASya / 3125 10. | uttarAdhyayanabhASya (?) 46 63 noMdha:(1) nizISa , bRhatkalpa bhane, vyavahArabhASya nA sal saGghadAsagaNi DovAun che. smaa2|| saMpAinabha. nizISa bhASya tenI cUrNi sAthe bhane bRhatkalpa tathA vyavahAra bhASya tenI-tenI vRtti sAthe samAviSTa thayuM che. (2) paJcakalpabhASya abhaa2|| AgamasuttANi bhAga-38 bhAMzAta yu. (3) AvazyakabhASya bho // pramA483 sayuM mAM 183 JuthA mULabhASya 35 bhane 300 yA anya bhASyanIche.no samAveza Avazyaka sUtraM-saTIkaM mAM yo che. [.vizeSAvazyaka bhASya pUja4 prasidhdha thayu cha 59 te samaya AvazyakasUtra- 652nu bhASya nathI bhane adhyayano anusAra nI masamara vRtti Adi peTA vivaraNo to vaya ane gItA e baMne upara maLe che. jeno atre ullekha ame karela nathI.] (4) oghaniyukti, piNDaniyukti , dazavaikAlikabhASya nau samAveza tenI tanI vRtti bhai thayo 4 cha. 5 teno ta vizeno 604 jamAne maNera nathI. [oghaniyukti upara 3000 zloka pramANa maNano ullekha paNa jovA maLela che... (5) uttarAdhyayanabhASyanI ||niyuktimaa maNI yArnu saMmapAya che (?) (5) ANd aMga - upAMga - prakIrNaka - cUlikA me 35 Agama sUtro 752no 6 mANano ullekha amArI jANamAM Avela nathI. koIka sthAne sAkSI pATha-Adi s535 bhASyagAthA sevAmaNe che. (7) bhASyakartA tarI bhuNya nAma saGghadAsagaNi govA maNela. cha. tebhala jinabhadragaNi kSamAzramaNa bhane siddhasena gaNi no 59l 6cd5. maNe cha. 32cix bhASyana sal ajJAta ja che. Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [6] vartamAna DANe 45 khAgabhabhAM upalabdha cUrNiH zlokapramANa 8300 9900 3114 1500 1879 28000 16000 15. nandI cUrNi krama cUrNi 1. AcAra-cUrNi 2. sUtrakRta - cUrNi 3. bhagavatI-cUrNi 4. jIvAbhigama-cUrNi 5. jaMbUdvIpaprajJapti - cUrNi 6. nizIthacUrNi 7. vRhatkalpacUrNi 8. vyavahAracUrNi cUrNi dazAzrutaskandhacUrNi krama 9. 10. paJcakalpacUrNi 11. jItakalpacUrNi 12. AvazyakacUrNi 13. | dazavaikAlikacUrNi 14. uttarAdhyayanacUrNi 1200 16. anuyogadAracUrNi noMdha : (1) ( 18 cUrNimAMdhI nizItha, dazAzrutaskandha, jItakalpa bhe bhae cUrNi amArA jA saMpAdanamAM samAvAI gayela che. zlokapramANa 2225 3275 1000 18500 7000 5850 1500 2265 (2) AcAra, sUtrakRta, Avazyaka, dazavaikAlika, uttarAdhyayana, nandI, anuyogadvAra e sAta pUrNi pUjyapAda AgamoddhAraka zrI e prakAzIta karAvI che. ( 3 ) dazavaikAlikanI bhI bhe cUrNi ne agatsyasiMhasUrikRta che tenuM prakAzana pUbhya zrI punyavijayajIe karAvela che. (4) jaMbUdvIpaprajJapticUrNi vize hIrAsAya apaDIyA praznArthacitra ubhuM re che. bhagavatI cUrNito bhajeche, para eka prAzIta tharma nathI. tebha4 vRhatkalpa, vyavahAra, pacattva e traNa hastaprato ame joI che paNa prakAzIta thayAnuM jANamAM nathI. ( 4 ) cUrNikAra tarI 3 jinadAsagaNimahattara nAma mukhyatve saMbhaNAya che. DeTalAunA bhate amuka vRttinA kartAno spaSTollekha maLato nathI. "bhAgama-paMthAMgI" kheDa yintya jAjata" 1 vartamAna kALe prApta Agama sAhityanI vicAraNA pachI kharekhara AgamanA pAMca aMgomAM keTaluM ane zuM upalabdha che te jANyA pachI eka prazna thAya ke Agama paMcAMgI nI vAto DeTasI yintya che. aMga- upAMga- prakIrNaka-cUlikA e 35 Agamo upara mAvyuM nathI. eTale 35 AgamanuM eka aMga to aprApya ja banyuM. sUtra paratve upalabdha nivRtti phakta cha che. eTale 39 AgamonuM eka aMga aprApya ja banyuM. khArIte jyAMDa bhASya, jyAMDa niyukti rahane DyAMGa cUrNinA jalAve vartamAna aNe suvyavasthita paMcAMgI kheDa mAtra Avazyaka sUtranI gAzAya . 2 naMdIsUtra bhAM paMcAMgI ne pahale saMgrahaNI, pratipatti bho vagerenA thA useja che. Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [7] * 45 Agama aMtargata vartamAna kALe upalabdha vibhAgo [sUcanA H- ame saMpAdIta karela bALamanuttALi-saTI N mAM bekI naMbaranA pRSTho upara jamaNI bAju gAmasUtra nA nAma pachI aMko Apela che. jemake 1/3/6/2/54 vagere. A aMko te te AgamanA vibhAgIkaraNane jaNAve che. jemake AmAM prathama aMka zrutattvano che tenA vibhAga rUpe bIjo aMka pUttA che tenA peTA vibhAga rUpe trIjo aMka gadhyayana no che. tenA peTA vibhAga rUpe cotho aMka uddeza no che. tenA peTA vibhAga rUpe chello aMka mUno che. A mULa gadya ke padya hoI zake. jo gadya hoya to tyAM peregrApha sTAIlathI ke chuTu lakhANa che ane gAthA/padya ne padyanI sTAIlathI II - II goThavela che. pratyeka Agama mATe A rIte ja oblikamAM () pachI nA vibhAgane tenA-tenA peTA-peTA vibhAga samajavA. jyAM je-te peTA vibhAga na hoya tyAM (/-) oblika pachI Desa mukIne te vibhAga tyAM nathI tema sucaveluM che.] (1) AvAra pUnA nAmaka peTA vibhAga bIjA zrutaskandha mAM ja che. zrutaskandhaH/adhyayanaM/uddezakaH /mUlaM sthAnaM/adhyayanaM/mUlaM samavAyaH / mUlaM (2) sUtrata (3) cAna (4) samavAya (1) mAvatI - zata/vana:-aMtarazata/uddeza:/mUrta ahIM tajanA peTA vibhAgamAM be nAmo che. (1) yan: (2) aMtargata kemake zataja 21, 22, 23 33,34,39,36,40 nA peTA mAM zata nA peTA vibhAganuM nAma varSA: ja NAvela che. zataru vibhAgane aMtazattaja athavA zatataja nAmathI oLakhAvAya che. - zrutanya:/sUtA/adhyayana/paddeza:/mUrta - - (6) jJAtAdharmayA- zrutanya:/van:/dhyayana/mUrchA pahelA zrutattva mAM adhyayana ja che. bIjA zrutattva no peTAvibhAga varlDa nAme che ane te varlDa nA peTA vibhAgamAM adhyavana che. (7) tapAsavA- gadhyayana/mUrta (8) antardazA- yan:/adhyayana/mUrta (1) anuttaropavAtizA-varSA:/gadhyayana/mUtta (10) praznavyAkaraNa- dvAraM/adhyayanaM / mUlaM Azrava ane saMvara evA spaSTa be bheda che jene AzravadAra ane saMvaradvAra kahyA che. (koIka dar ne badale zrutarundha zabda prayoga paNa kare che) (11) vipALa-ta-zrutanya/gayyavana/mUrta (12) baupapAtija- mUrchA (13) rAjapraznIya- mUlaM * Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [8] (14) jIvAjIvAbhigama - * pratipattiH /* uddezakaH /mUlaM khA bhAgabhabhAM ta bha vibhAgo yache to patra samaza bhATe pratipattiH pachI bheDa peTAvilAgi nodhanIya che. bha} pratipatti -3-bhAM neraiya, tirikkhajoNiya, manuSya, deva bhevA yAra peTAvibhAgo 43 che. tethI tipatti/ (neraiya Adi)/uddezakaH /mUlaM khe rIte spaSTa alaga pADelA che, zreSTha rIte zabhI pratipatti nA uddezakaH nava nadhI bhe| te peTAvibhAga pratipattiH nAbhe 4 che. (15) prajJApanA - padaM / uddezakaH /dvAraM/mUlaM padanA peTA vibhAgabhAMDayAM uddezakaH che, iyAM dvAraM che pakSa pada-28nA peTA vibhAgamAM uddezakaH ane tenA peTA vibhAgamAM kAra paNa che. (16) sUryaprajJapti - prAbhRtaM / prAbhRtaprAbhRtaM / mUlaM (17) candraprajJapti - prAbhRtaM / prAbhRtaprAbhRtaM / mUlaM bhAgabha 18-17bhAM prAbhRtaprAbhRta nA thA pratipattiH nAma peTA vilAgi che. yA uddezakaH mAhi mujaba teno vizeSa vistAra thAyela nathI. (18) jambUdIpaprajJapti - vakSaskAraH /mUlaM (19) nirayAvalikA - adhyayanaM/mUlaM (20) kalpavataMsikA adhyayanaM/mUlaM (21) puSpitA adhyayanaM/mUlaM (22) puSpacUlikA - adhyayanaM / mUlaM (23) vahidazA adhyayanaM/mUlaM khAgama 18 thI 23 nirayAvalikAdi nAmathI sAthai bhevA bhane che ma tene upAMganA pAMya varga tarI sUtradvAre khojajAvelA che. mAM varga-1, nirayAvalikA, varga-2 kalpavataMsikA... vagere bhagavA (24 thI 33) catuHzaraNa (Adi dazepayannA) mUlaM (34) nizItha - uddezakaH / mUlaM uddezakaH / mUlaM (35) bRhatkalpa (36) vyavahAra - uddezakaH /mUlaM dazA / mUlaM - - (37) dazAzrutaskandha (38) jItakalpa ( 39 ) mahAnizItha - M mUlaM (40) Avazyaka (41) ogha / piNDaniyukti mUlaM - adhyayanaM/uddezakaH/mUlaM (42) dazavaikAlika (43) uttarAdhyayana (44-45) nandI - anuyogadvAra mUlaM adhyayanaM //mUlaM adhyayanaM / uddezakaH / mUlaM adhyayanaM/mUlaM - Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [9] amArA saMpAdIta 45 AgamomAM AvatA mUla no aMka tathA temAM samAviSTa gAthA AgamasUtra mUlaM gAthA krama AgamasUtra mUlaM gAthA krama 9. 2. 3. 4. AcAra sUtrakRta sthAna samavAya bhagavatI jJAtAdharmakathA 5. 6. 7. 8. 9. 10. praznavyAkaraNa 11. vipAka zruta 12. aupapAtika 13. rAjaprazniya 14. jIvAbhigama upAsaka dazA antakRddazA anuttaropapAtika 15. prajJApanA 16. sUryaprajJapti 17. candraprajJapti | 18. jambUdIpaprajJapti 19. nirayAvalikA 20. kalpavataMsikA 21. puSpitA 22. puSpacUlikA 23. vahidazA 552 806 1010 383 1087 241 73 62 13 47 47 77 85 398 622 214 218 365 21 5 11 3 5 147 24. 723 25. 169 26. 93 27. 114 28. 57 29. 13 30. 12 31. 4 32. 33. 3 34. 35. 14 30 93 w 9 - 36. 37. 38. 231 103 39. 107 40. 131 41. 41. 1 42. 2 43. 9 44. 1 45. catuHzaraNa AturapratyAkhyAna mahApratyAkhyAnaM bhaktaparijJA taMduvaicArika saMstAraka gacchAcAra gaNividyA devendrastava maraNasamAdhi nizISa bRhatkalpa vyavahAra dazAzrutaskandha jItakalpa mahAnizItha Avazyaka oghaniyukti piNDaniryukti dazavaikAlika uttarAdhyayana nandI anuyogadvAra 63 63 71 70 142 142 172 172 161 139 133 133 137 137 82 82 307 664 1420 215 285 114 56 103 103 8 92 21 1165 1165 712 712 540 515 1731 1640 168 93 350 1528 307 664 noMdha :- ukta thA saMkhyAno samAveza mUrtta mAM thaI ja jAya che. te mUla sivAyanI alaga gAthA samabhavI nahIM. mUla zabda se sabhI sUtra jane gAthA jane bhATe no khAyelo saMyukta anukrama che. gaLyA badhAMja saMpAdanomAM sAmAnya aMka dharAvatI hovAthI teno alaga aMka Apela che. paNa sUtranA vibhAga dareka saMpAdake bhinnabhinna rIte karyA hovAthI ame sUtrAMka judo pADatA nathI. 141 Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [11] [12] [13] [14] [15] [1] [17] [18] [19] [10] - amArA prakAzano:abhinv hema laghuprakriyA - 1 - saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA - 2 - saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA - 3 - saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA - 4 - saptAGga vivaraNam kRdantamAlA caityavandana parvamAlA caityavandana saGgraha - tIrthajinavizeSa caityavandana covizI zatrujaya bhakti [AvRtti-do] abhinava jaina paJcAGga - 2046 abhinava upadeza prAsAda - 1- zrAvaka kartavya - 1 thI 11 abhinava upadeza prAsAda - 2-zrAvaka kartavya - 12 thI 15 abhinava upadeza prAsAda - 3- zrAvaka kartavya- 16 thI 36 navapada - zrIpAla (zAzvatI oLInA vyAkhyAna rUpe) samAdhi maraNa [vidhi - sUtra-padya- ArAdhanA-maraNabheda-saMgraha] caityavaMdana mALA [779 caityavanaMdanono saMgraha]. tatvArtha sUtra prabodhaTIkA [adhyAya-1] tatvArtha sUtranA Agama AdhAra sthAno siddhAcalano sAthI [AvRtti - be caitya paripATI amadAvAda jinamaMdira upAzraya Adi DirekTarI zatruMjaya bhakti [AvRtti - be zrI navakAramaMtra navalAkha jApa noMdhapothI zrI cAritra pada eka karoDa japa noMdhapothI zrI bAravrata pustikA tathA anya niyamo - [AvRtti - cAra abhinava jaina paMcAMga - 2042 sarvaprathama 13 vibhAgomAM zrI jJAnapada pUjA aMtima ArAdhanA tathA sAdhu sAdhvI kALadharma vidhi zrAvaka aMtima ArAdhanA [AvRtti traNa]. vItarAga stuti saMcaya [1151 bhAvavAhI stutio] (pUjya AgamoddhAraka zrI nA samudAyanA) kAyamI saMparka sthaLo tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA- adhyAya-1 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-2 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA- adhyAya-3 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA- adhyAya-4 [2] [21] [22] [23] [24]. [25]. []. [2] [28] [29]. [30] [31] [32] [33] [34] [35] Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [11] [40] [3] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-5 [37] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya[38] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-7 [39] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-8 tatvAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-9 [41] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA- adhyAya-10 prakAzana 1 thI 41 abhinavazrata prakAzane pragaTa karela che. [42] AyAro [AgamasuttANi-1] paDhamaM aMgasuttaM [43] sUyagaDo [AgamasuttANi-2] bIaM aMgasuttaM [44] ThANaM [AgamasuttANi-3] taiyaM aMgasuttaM [45] samavAo [AgamasuttANi-4] cautthaM aMgasuttaM [46] vivAhapannati [AgamasuttANi-5] paMcamaM aMgasuttaM [47] nAyAdhammakahAo [AgamasuttANi-6] chaThaM aMgasuttaM [48] uvAsagadasAo [AgamasuttANi-7] sattamaM aMgasuttaM [49] aMtagaDadasAo [AgamasuttANi-8] aTThamaM aMgasuttaM [50] anuttovavAiyadasAo [AgamasuttANi-9] navamaM aMgasuttaM [51] paNhAvAgaraNaM [AgamasuttANi-10] dasamaM aMgasuttaM [52] vivAgasUyaM [AgamasuttANi-11] ekarasamaM aMgasuttaM [53] uvavAiyaM [AgamasuttANi-12] paDhama uvaMgasuttaM [54] rAyappaseNiyaM [AgamasuttANi-13] bIaM uvaMgasuttaM [55] jIvAjIvAbhigamaM [AgamasuttANi-14] taiyaM uvaMgasuttaM [56] patravaNAsuttaM [AgamasuttANi-15] cautthaM uvaMgasuttaM [57] sUrapannatiH [AgamasuttANi-16] paMcamaM uvaMgasuttaM [58] caMdapannattiH [AgamasuttANi-17] chaThaM uvaMgasutaM [59] jaMbUddIvapannati [AgamasuttANi-18] sattamaM uvaMgasuttaM [60] nirayAvaliyANaM [AgamasuttANi-19] aThumaM uvaMgasuttaM [61] kappavaDiMsiyANaM [AgamasuttANi-20] navamaM uvaMgasuttaM [62] puSphiyANaM [AgamasuttANi-21] dasamaM uvaMgasuttaM [63] pupphacUliyANaM [AgamasuttANi-22] ekarasamaM uvaMgasuttaM [64] vaNhidasANaM [AgamasuttANi-23] bArasamaM uvaMgasuttaM [65] causaraNaM [AgamasuttANi-24] paDhamaM paINNagaM [66] AurapaJcakkhANaM [AgamasuttANi-25] bIaM paINNagaM [67] mahApaJcakkhANaM [AgamasuttANi-26] tIiyaM paINNagaM [68] bhattapariNNA [AgamasuttANi-27 ] cautthaM paINNagaM Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 69 ] [ 70] taMdulaveyAliyaM saMthAragaM [ 71] gacchAyAra [72] caMdAvejjhayaM [ 73] gaNivijjA [74] deviMdatthao [ 75 ] maraNasamAhi [ 76 ] vIratthava [77] nisIha [ 78 ] buhatkappo [79] vavahAra [80] dasAsuyakkhaMdhaM [ 81] jIyakappo [82] paMcakampabhAsa [83] mahAnisIhaM [84] AvasassayaM [85] ohanizutti [86] piMDanitti [87] dasaveyAliyaM [88] utarajjhayaNaM [89] naMdIsUyaM [90] anuogadAraM - [12] [AgamasuttANi-28 ] [AgamasuttANi - 29 ] [AgamasuttANi-30/1 ] [AgamasuttANi - 30 / 2 ] - [AgamasuttANi- 31 ] [AgamasuttANi- 32 ] [AgamasuttANi- 33/1 ] [AgamasuttANi-33/2 ] [AgamasuttANi 34 ] [AgamasuttANi- 35 ] [AgamasuttANi- 36 ] [AgamasuttANi-37 ] [AgamasuttANi- 38 / 1 ] [AgamasuttANi- 38 / 2 ] [AgamasuttANi 39 ] [AgamasuttANi 40 ] [AgamasuttANi-41/1 ] [AgamasuttANi - 41/2 ] [1] khAyAra [2] sUyagaDa - [3] ThA [4] samavAya[4] vivAhapazatti - [ e ] nAyAdhammauhA - [1] upAsagahasA - [8] aMtagauhasA - gujarAtI anuvAda [9] anuttaropapAtikadasA- gujarAtI anuvAda [100] pahAvAgaraza [AgamasuttANi-42 ] [AgamasuttANi 43 ] paMcamaM paINNagaM chaThThe paNNagaM [AgamasuttANi-44 ] [AgamasuttANi-45 ] prakAzana 42 thI 90 Agamazruta prakAzane pragaTa karela che. gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda sattamaM paNNagaM - 1 sattamaM paNNa-2 aThTha paNNagaM navamaM paNNagaM dasamaM paNNagaM- 9 dasamaM paINNagaM-2 paDhamaM cheyasuttaM bIche taiyaM cheyasutaM catyaM cheyasutaM paMcamaM cheyasuttaM - 9 paMcamaM cheyasuttaM - 2 cha cheyasuttaM paDhamaM mUlattaM bIaM mUlasuttaM - 9 bIaM mUlasuttaM -2 taiyaM mulasuttaM gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-1] gubharAtI anuvAda [AAgamahIpa-1] gujarAtI anuvAda zubharAtI anuvAda AgamadIpa-1] [AAgamaddIpa-1] paDhamA cUliyA bitiyA cUliyA [AgamadIpa-2] AgamadIpa-3] [AgamadIpa-3] [AgamadIpa-3] utthaM mUlasutaM [AgamadIpa-3] gujarAtI anuvAda AgamadIpa-3] paheluM aMgasUtra bIjuM aMgasUtra trIjuM aMgasUtra cothuM aMgasUtra pAMcamuM aMgasUtra chaThThuM aMgasUtra sAtamuM aMgasUtra AThamuM aMgasUtra navamuM aMgasUtra dazamuM aMgasUtra Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [101] vivAgasUya - [102] uvavAiya [103] rAyappaseNiya - [104] jIvAjIvAbhigama - [105] pannavaNAsutta [106] sUrapannatti - [107] caMdapannati - [108] jaMbuddIvapannati - [19] nirayAvaliyA - [110] kappavarDisiyA - [111] pulphiyA - [112] pucUliyA - [113] varNAidasA - [114] causaraNa - [115] AurappaccakkhANa - [116] mahApaccakkhANa - [117] bhattapariNA - [118] taMdulaveyAliya - [119] saMthAraga - [120] gacchAyAra [121] caMdAverjAya - - [122] gaNivijjA - [123] devidatyao - [124] vIratthava - [125] nisIha - [12] buhatakalpya - [127] vavahAra - [128] dasAsuyakSaMdha - [129] jIyakappo - [130] mahAnisIha - [131] Avasaya - [132] ohanijjutti - [133] piMDanijjutti - [134] dasaveyAliya - [13] gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] AgamadIpa-4] AgamadIpa-4] [AgamadIpa-4] [AgamadIpa-4] [AgamadIpa-5] [AgamadIpa-5] [AgamadIpa-5] AgamadIpa-5] [AgamadIpa-5] [AgamadIpa-5] [AgamadIpa-5] [AgamadIpa-5] [AgamadIpa-6] [AgamadIpa-5] AgamadIpa-6] AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] [AgamadIpa-5] [AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] [AgamadIpa-7] [AgamadIpa-7] [AgamadIpa-7] [AgamadIpa-7] agiyAramuM aMgasUtra paheluM upAMgasUtra bIjuM upAMgasUtra trIjuM upAMgasUtra cothuM upAMgasUtra pAcamuM upAMgasUtra chaThThuM upAMgasUtra sAtamuM upAMgasUtra AThamuM upAMgasUtra navamuM upAMgasUtra dazamuM upAMgasUtra agiyAramuM upAMgasUtra bAramuM upAMgasUtra pahelo payajJo bIjo payajJo trIjo payajJo cotho payajJo pAMcamo payajJo chaThTho payajJo sAtamo payajJo-1 sAtamo payajJo-2 AThamo payajJo navamo payajJo dazamo payajJo paheluM chedasUtra bIjuM chedasUtra trIjuM chedasUtra cothuM chedasUtra pAMcamuM chedasUtra chaThThuM chedasUtra paheluM mUlasutra bIjuM mUlasutra-1 bIjuM mUlasutra-2 trIjuM mulasUtra Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [14] [135] utt24759|- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] cothuM mUlasutra [135] nahIsukta - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] pahelI cUlikA [13] anuyogadvAra - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-7] bIjI cUlikA prakAzana 91 thI 137 AgamadIpa prakAzane pragaTa karela che. [138] dIkSA yogAdi vidhi [13] 45 Agama mahApUjana vidhi [140] AcArAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-1 [141] sUtrakRtAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-2 [142] sthAnAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-3 [143] samavAyAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-4 [144] bhagavatIaGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-5/6 [145] jJAtAdharmakathAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [146] upAsakadazAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [147] antakRddazAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [148] anuttaropapAtikadazAGgasUtraM saTIkaM / AgamasuttANi saTIkaM-7 [149] praznavyAkaraNAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [150] vipAkazrutAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-8 [151] aupapAtikaupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-8 [152] rAjaprazniyaupAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-8 [153] jIvAjIvAbhigamaupAGgasUtraM 'saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-9 [154] prajJApanAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-10/11 [155] sUryaprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-12 [156] candraprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-12 [157] jambUdvIvaprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-13 [158] nirayAvalikAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [159] kalpavataMsikAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [160] puSpitAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [161] puSpacUlikAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [162] vaNhidasAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [163] catuHzaraNaprakIrNakasUtra saTIkaM AgamasuttANi saTIka-14 [164] AturapratyAvyAnaprakIrNakasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [165] mahApratyAkhyAnaprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [166] bhaktaparijJAprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [15] [167] taMdulavaicArikaprakIrNakasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [168] saMstArakaprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [169] gacchAcAraprakIrNakasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [170] gaNividyAprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [171] devendrastavaprakIrNakasUtraM sacchAyaM / AgamasuttANi saTIkaM-14 [172] maraNasamAdhiprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [173] nizIthachedasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-15-16-17 [174] bRhatkalpachedasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-18-19-20 [175] vyavahArachedasUtraM saTIka Agagama suttANi saTIkaM-21-22 [176] dazAzrutaskandhachedasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-23 [177] jItakalpachedasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-23 [178] mahAnizIthasUtraM (mUla) AgamasuttANi saTIkaM-23 [179] AvazyakamUlasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-24-25 [180] oghaniyuktimUlasUtraM saTIkaM Agama suttAmi saTIkaM-26 [181] piNDaniyuktimUlasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-26 [182] dazavaikAlikamUlasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-27 [183] uttarAdhyayanamUlasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-28-29 [184] nandI-cUlikAsUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-30 [185] anuyogadvAracUlikAsUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-30 na prakAzana 139 thI 185 Agamazruta prakAzane pragaTa karela che. -: saM56 251: Agama ArAdhanA kendra, zItalanAtha sosAyaTI-vibhAga-1, iveTa naM-13, 4the bhANe zrI naminAtha jaina derAsarajI pAchaLa, hAI senTara, khAnapura amadAvAda-1 OOOOOOOO Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasuttANi bhAga-1 bhAga - 2 bhAga - 3 bhAga-4 bhAga - 5-6 bhAga-7 [16] "AgamasuttANi-saTIkaM" bhAga 1 thI 30 nuM vivara samAviSTA AgamAH bhAga-8 bhAga-9 bhAga-10-11 bhAga-12 bhAga - 13 bhAga- 14 AyAra sUtrakRta sthAna samavAya bhagavatI ( aparanAma vyAkhyAprajJapti) jJAtAdharmakathA, upAsakadazA, antakRddazA, anuttaropapAtikadazA, praznavyAkaraNa vipAkazruta, aupapAtika, rAjaprazniya jIvAjIvAbhigama prajJApanA sUryaprajJapti, candraprajJapti jambUdvIpaprajJapti | niravAyalikA, kalpavataMsikA, puSpikA, puSpacUlikA vahidazA, catuHzaraNa, AturapratyAkhyAna, mahApratyAkhyAna, bhakta parijJA, tandulavaicArika, saMstAraka, gacchAcAra, gaNividyA, devendrastava, maraNasamAdhi bhAga- 15-16-17 nIzItha bhAga - 18-19-20 bRhatkalpa bhAga- 21-22 vyavahAra bhAga- 23 | dazAzrutaskandha, jItakalpa, mahanizItha bhAga-24-25 Avazyaka bhAga- 26 | oghaniryukti, piNDaniryukti bhAga- 27 dazavaikAlika bhAga - 28-29 uttarAdhyayana bhAga-30 nandI, anuyogadvAra Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASya wete & Flersonal Use Only