Page Text
________________
२४६
बृहत्कल्प-छेदसूत्रम् -१-१/१
काष्ठादिकंक्षिपन् 'तं कायं' वनस्पतिलक्षणं नियमादेव परित्यजति । स च लगुडादिरूरद्धं क्षिप्तः शाखादौ प्रतिस्खल्य निवृत्तस्तस्यैव सरीराभिमुखमापतति, तस्यापतने आत्मानंचपरित्यजतीति।। कथं पुनः पृथिव्यादिकायानां विराधको भवति? इत्युच्यते[भा.९११] पावंते पत्तम्मिय, पुणोपडते अ भूमिपत्ते अ।
रय-वास-विजुयाई, वाय-फले मच्छिगाइ तसे ॥ वृ-तत् काष्ठादिकं हस्तात् च्युतं सद् यावद् वृक्षेनाऽऽस्फलति तावत् प्राप्नुवद् भण्यते तस्मिन् प्राप्नुवति, तथा वृक्षं प्राप्ते पुनः पतति च भूमिप्राप्ते च षट्कायविराधना ज्ञातव्या । कथम् ? इति चेद् इत्याह-“रय" इत्यादि । आदिशब्दः प्रत्येकं सम्बध्यते, ततश्च रजःप्रभृतिकं पृथिवीकायं वर्षोदकादिकमप्कायं विधुदारिकं तेजःकायं 'वातंच' तत्रैव वातं फलानि तस्यैव वृक्षस्यसत्कानि उपलक्षणत्वात्पत्रादीन्यपि मक्षिकादींश्चत्रसान् विराधयति॥इदमेव स्पष्टयन्नाह[भा.९१२] खोल्ल-तयाईसु रओ, महि-वासोस्साइ अग्गि दरदड्डे।
तत्थेवऽनिल वणस्सइ, तसा उ किमि-कीड-सउणाई॥ वृ-"खोल्लं"तिदेशीशब्दत्वात्कोटरम्, त्वक्प्रतीता, तदादिषु स्थानेषुवृक्षे रजः सम्भवेत् ततः पृथिवीकायविराधना । महिकायां निपतन्त्यां वर्षे अवश्याये वा निपतति आदिग्रहणेन हरतनुकादिसम्भवेऽप्कायविराधना । वनदवादिना दरदग्धे वृक्षे उपलक्षणत्वाद् विद्युति वाऽग्निकायविराधना । तत्रैवाग्नौ नियमाद् ‘अनिलः' वायुः सम्भवतीति वायुकायविराधना। वनस्पतिसएवप्रलम्बलक्षणः पत्र-पुष्पादिर्वा । त्रसास्तुकृमि-कीट-शकुनादिका विराध्यन्ते कृमयःविष्ठादिसमुद्भवाः, कीटकाः-घुणादयः, शकुनाः-काक-कपोतादयः, आदिग्रहणेन सरटादिपरिग्रहः। एवं वृक्षमप्राप्ते काष्ठादौ षट्कायविराधना । एवमेव प्राप्ते पुनः पतति भूमिप्राप्तेऽपि ज्ञातव्यम् ।। यत आह[भा.९१३] अप्पत्ते जो उगमो, सो चेव गमो पुनोपडतम्मि।
सो चेव य पडियम्मि वि, निक्कंपे चेव भोमाई॥ वृ-य एवाप्राप्ते 'गमः' प्रकारः स एव गमः पुनःपतति उपलक्षणत्वात् प्राप्तेऽपि, भूयो गमशब्दोच्चारणं षट्कायविराधनांप्रतीत्याऽऽत्यन्तिकतुल्यताख्यापनार्थम्, सएव भूमौ पतितेऽपि काष्ठादौ प्रकारःप्रतिपत्तव्यः। केवलं “निक्कंपेचव भोमाइ"त्तितत्काष्ठादिकंमहता भारगौरवेण 'निष्कम्पं' निस्सहं पृथिव्यां यद् निपतति तेन 'भौमादीनां' पृथिव्यादीनां महती विराधनेति चूर्णिकृदभिप्रायः । निशीथचूर्णिकाराभिप्रायेणतु"निक्कंपेचेवभूमीए" इति पाठः ।अस्य व्याख्यायस्यां भूमौ स्थितः काष्ठादिक्षेपणाय विशिष्टं स्थानबन्धमध्यास्ते तत्रापि पादयोर्निष्कम्पत्वेन षण्णां कायानां विराधको भवति॥ [भा.९१४] एवं दव्वतो छण्हं, विराधओ भावओ उ इहरा वि ।
चिजइ हुघणं कम्मं, किरियग्गहणं भयनिमित्तं ॥ वृ-'एवम्' एतेन प्रकारेण चतुर्खप्यप्राप्तादिपदेषु द्रव्यतः षण्णां कायानां विराधकः प्रतिपत्तव्यः । भावतस्तु 'इतरथआऽपि' द्रव्यतो विराधनांविनाऽप्यसौषट्कायविराधको लभ्यते, संयमंप्रति निरपेक्षतया तस्य भावतः प्राणातिपातसद्भावात् । भावप्राणातिपातेन च यथा 'घन'
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 003322 |
| Book Title | Agam Suttani Satikam Part 18 Bruhat kalpa |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Dipratnasagar, Deepratnasagar |
| Publisher | Agam Shrut Prakashan |
| Publication Year | 2000 |
| Total Pages | 532 |
| Language | Prakrit, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari, Agam, Canon, & agam_bruhatkalpa |
| File Size | 11 MB |