Page Text
________________
पीठिका - [भा. ४]
व्युत्पत्तेः । तत्र यदा ज्ञायमानता तदा ज्ञान-ज्ञेययोरभेदः, धर्म-धर्मभावात्; यदा त्वात्मधर्मस्तदा भेदः, भिन्नस्वरूपत्वात्। एवमिहापि नन्दिशब्दो यदा भाववचनः ‘नन्दनं नन्दि'रिति तदानन्दनंसमृद्धीभवनं वाञ्छितस्याधिगतिरित्यनर्थान्तरम्, मङ्गलमपि चैवंस्वरूपमिति परस्परम भेदः; यदा तु प्राचीनावस्थामपेक्ष्य करणसाधनो नन्दिशब्द: 'नन्द्येतेऽनेनेति नन्दि'रिति तदा भेदः, कालभेदेन भेदादिति ।। सम्प्रति नन्देर्मङ्गलस्य च प्ररूपणा कर्तव्या, तत्र मङ्गलशब्दोच्चारणमिति स्पष्टं मङ्गलबुद्धिहेतुर्भवतीति प्रथमतो मङ्गलशब्दस्य प्ररूपणामाह[भा.५] नामं ठवणा दविए, भावम्मिय मंगलं भवे चउहा।
एमेव होइ नंदी, तेसिं तु परूवणा इणमो ।। वृ-मङ्गलं चतुर्धा' चतुःप्रकारं भवति, तद्यथा-नाममङ्गलंस्थापनामङ्गलंद्रव्यमङ्गलंभावमङ्गलं च । “एवमेव' नानादिभेदेन चतुःप्रकारो भवति नन्दि । 'तेषां च' नाममङ्गलादीनाम् ‘इयं' वक्ष्यमाणस्वरूपा प्ररूपणा ॥तामेवाह[भा.६] एगम्मि अनेगेसु व, जीवद्दव्वे वे तव्विवक्खे वा ।
मंगलसन्ना नियता, तं सन्नामंगलं होइ ।। वृ-एकस्मिन् जीवद्रव्ये 'तद्विपक्षे वा' अजीवद्रव्ये अनेकेषु वा जीवद्रव्येष्वजीवद्रव्येषु वाया मङ्गलमिति संज्ञा 'नियता' नियमितातद्नाम-नामवतोरभेदोपचारात् ‘संज्ञामङ्गलं' नाममङ्गलं भवति ।। उक्तं नाममङ्गलम्, स्थापनामङ्गलमाह[भा.७] जा मंगल त्ति ठवणा, विहिता सब्भावतो व असतो वा।
तत्थ पुण अस्भावे, मंगलठवणागतो अक्खो।। वू- या मङ्गलमिति स्थापना ‘सद्भावतो वा' सद्भूताकारनिवेशनेन ‘असतो वा' सद्भूताकारस्याभावतो विहिता सा स्थापनामङ्गलम् । तत्र पुनरसद्भावे स्थापना मङ्गलस्थापनागतोऽक्षः, उपलक्षणमेतद्, वराटकादि।इयमत्र भावना-अक्ष-वराटकादिषुया मङ्गलमिति स्थापना विहिता, न तत्र कश्चिन्मङ्गलानुगत आकार इत्यसद्भावतः स्थापनामङ्गलम् [भा.८] जे चित्तमित्तिविहिया, उ घडादी ते य हुंति सब्भावे ।
तत्थ पुन आवकहिया, हवंति जे देवलोगेसु ।। वृ. ये तु चित्रमित्तौ-चित्रकुड्ये विहिता घटादयः, आदिशब्दात् स्थालादिपरिग्रहः, ते 'सद्भावे' सद्भावतः स्थापनामङ्गलानि भवन्ति।तत्रये देवलोकेषुचित्रमित्तौ विहिताघटादयस्ते स्थापनामङ्गलानि यावत्कथिकानि भवन्ति, अर्थादापन्नं यानि मनुष्यलोके तानीत्वराणि । यावत्कथिकानि नाम शाश्वतिकानि, इत्वराण्यशाश्वतानि ।। द्रव्यमङ्गलमाह[भा.९] उत्तरगुणनिप्फन्ना, सलक्खणा जे उ होंति कुंभाई।
तंदव्वमंगलं खलु, जह लोए अट्ठ मंगलगा।। वृ-इह उत्तरगुणनिष्पन्नत्वं मूलगुणनिष्पन्नापेक्षया, ततः प्रथमतस्तद् भाव्यते-मूलो नाम पृथिवीकायादिजीवः, तस्य गुणात्-प्रयोगात् पुद्गलानां द्रव्यादित्वेन व्यापारणाद् निष्पन्नं मूलगुणनिष्पन्नं मृद्रव्यादि । तस्मादुत्तरगुणेन-परापरप्रयोगेण चक्र-दण्ड-सूत्रोदकादिपुरुषप्रयत्नेनेत्यर्थः, ये निष्पन्नाः ‘सलक्षणाः' लक्षणसम्पन्नाः “अच्छिद्रा अखण्डा वारिपूर्णा
For Private & Personal Use Only
Jain Education International
www.jainelibrary.org
| SR No. | 003322 |
| Book Title | Agam Suttani Satikam Part 18 Bruhat kalpa |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Dipratnasagar, Deepratnasagar |
| Publisher | Agam Shrut Prakashan |
| Publication Year | 2000 |
| Total Pages | 532 |
| Language | Prakrit, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari, Agam, Canon, & agam_bruhatkalpa |
| File Size | 11 MB |