Book Title: Vichar Ratnakar
Author(s): Kirtivijay, Dansuri
Publisher: Devchand Lalbhai Pustakoddhar Fund
Catalog link: https://jainqq.org/explore/600127/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ zreSThi-devacandra lAlabhAI-jaina-pustakoDAre granthAGkaH 72 / jagadguruzrIhIravijayasUrIzvaraziSyopAdhyAyazrIkIrtivijayaviracito vicaarrtnaakrH| sNshodhkaa:-jyotiHshaastrvishaard-praacaaryvryshriimdvijydaansuuriishvraaH| mudraNakArikA-zreSThi devacandra lAlabhAI jaina pustakoddhAra saMsthA / prasiddhikAraka:-jIvanacandra sAkaracandra jahverI, asyAH kaaryvaahkH| idaM pustakaM mohamayyAM jIvanacandra sAkaracandra jhaverI ityanena bhAvanagare 'AnaMda' mudraNAlaye gulAbacanda lallUbhAI dvArA mudrApayitvA prakAzitam / vIra saMvat 2463. vikrama saMvat 1983. sana 1927. [prati 1000] vetana ru.3-0-0 [Rs. 3-0-0] Jain Education Interational Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Private & Personel Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ALONSOLASALANAN DAN SAWASA W Shreshthi Devchand Lalbhai Jain Pustakoddhar Series No. 72. VICHARA RATNAKARA, By Shree Keerttivijaya Upadhyaya A. D. 1927. Prica Rupees Thres. For Private Personal Use Only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (asyA punarmudrayAyAH sarvedhikArA eva mahAgAra kAryavAha kAraNAmAyatAH sthApitAH ) Jain Education Ional [ All Rights Reserved by the Trustees of the Fund. ] +6 From Page No. 1 to Page No. 68 Printed at Manoranjan Press, Girgam, Bombay and from Page No. 69 to all Printed by Gulabchand Lallubhai Shah at the Anand' Press, Station Road, Bhavnagar. and published by Jivanchand Sakerehand Javeri, on behalf of Sheth Devchand Lalbhai Jain Pustakoddhar Fund. No. 114-116 Javeri Bajar Bombay. 19 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Private & Personel Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zreSThI devacanda lAlabhAI jahverI. / janma 1909 vaikramAbade kArtika zuklaikAdazyAM, sUryapUre. niryANam 1962 vaikramAbde pauSakRSNatRtIyA yAm , mumbayyAm. The Late Sheth Devchand Lalbhai Javeri. Born 185 3 A.D. Surat, Died 13th January 1906 A. D. Bombay. 9-24.-Copies 5000. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zreSThidevacaMdralAlabhAI-jainapustakoddhAra-granthAMke--- vicAraratnAkarasyopodghAtaH / aiM namaH / pAramezvaryapravacane maharSibhiH zrutasAgarAdaneke grantharatnAH samudhdhRtAH santi / tatrAyamadhyeko'tigahano vipulataraGgalolazca nAnAvidhaviSayavicAraratnaparipUrNo vicAraratnAkarAbhidhAnazcirAjayati / asya granthasya ke vidhAtAraH kadA ca saMjAtAH iti jijJAsAyAmakabbarabhUpatipratibodhakazrImadvijayahIrasUrIzvarapAdairna ko'pyajJo bhaviSyati, teSAM ziSyaratnaiH sugRhItanAmadheyairmahAmahopAdhyAyazrImakIrtivijayagaNiminimito'yaM granthaH / teSAM samayastu suprasiddha eva / grantharacanA tu zrImadvijayahIrasUrIzapaTTaprabhAvakazrImadvijayasenasUrIzapaTTAlaGkArazrImadvijayatilakasUrIMdrapaTTapratiSThita-zrImadvijayAnandasUrizekharANAM sAmrAjye navatyadhikaSoDazazatAbde samabhavat , teSAmeva sUrIzvarANAmAdezAdayaM pranthaH zrutasAgarAt smudhdhRtH| upAdhyAyadevavijayagaNibhiH saMzodhito lokaprakAzAdyanekapanthanirmAtaprastutagranthakRcchiSyaratnavAcakavaravinayavijayagaNibhizca saMzodhitaH prathamAdarzaH likhitazca / taduktam tadanumanujamAnyo'nanyasAmAnyabhAgya-tribhuvanagurupaTTe sUrizako babhUva / vijayivijayasenaH phenapiNDAvadAtaH, prasRmaravarakIrtima'rtimAna puNyarAziH // 18 // yenAtyunmadavAdivRndahRdayakSmApIThajanmA mahAn , garvakSoNiruhaH kSaNAdapi tathA nirmUlamunmUlitaH / / bhUpAkabbarasaMsadi svavacanaiyuktiprathApezalai-udyadvandhurasindhurodhdhurakarairambhojamAlA yathA // 16 // Jain Education Intern For Private 8 Personal Use Only Haljainelibrary.org Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAtaH vicAraratnAkara tatpaTTAbhramukAntasundaraziraHzRGgAravAstoSpatiH / SaTtarkodadhimandaraH smarajayI caaritrcuuddaamnniH|| caJcaccandrakulAbdhicandrasadRzazcandrojjvalazrIyazAH / sa zrImAna vijayaprayuktatilakaH sUrIzvaraH so'bhavat / / 20 / / yaH zrIsUrivaraH samatvamadadhaddhAjiSNunA jiSNunA / lakSmIdakSakaTAkSapAtramatanupradyumnasampAdakaH / / dadhe yena jinAdhirAjavacanazreNIdharitrI dhruvam / darpAndhoragaghorasAgarajalairAlAvyamAnA balAt // 21 // tatpaTTAdhipatiH kSitIzatatibhiH stutyakramAmbhoruhaH / sUrizreNiziromaNiH sa vijayAnandaH kSamAbhRdvibhuH // svacchazrIstapagaccharAjyamakhilaM zAsti prazastAbhidha-stIrthAdhIzapadAravindavilasadbhaktirvimuktipriyaH // 22 // AjanmA'pi rajaHprasaGgarahite ratnapradIpojjvale, vizvAmodisuvAsane zrutadhane cAturyacaMdrodaye / yaccetaHsadane nirastamadane svAdhyAyadauvArike, zrIdharmaH kSitipaH kSamAdigRhiNIvagaiH saha krIDati // 23 / / yatkIADutametadadya vihitaM zubhraM sRjantyA jagat , kRSNazvetaruciH zritaH zriyamiyaM provAca zaGkAkulA / kastvaM taddayito na so'sitatanurnUnaM sa eva priye, dampatyoritaretaraM sazapathaM klRptaH kalinaikazaH // 24 // kaMThe sArakhatI hRdi kRpAnItikSamAzuddhayo, vaktrAbje mukhavastrikA subhagatA kAye kare pustikA / bhUpAlapraNatiH pade dizi dizi zlAghA'bhitaH sampadaH, itthaM bhUrivadhUvRto'pi vidito yo brahmacArIzvaraH / / 25 // lakSmImIzvaratAM ca yaH paricitAmutsRjya bAlyAdapi, zrAmaNyaM zritavAnagaNyaguNabhRtpuNyapravINAzayaH / tatraujjhannaparAntikaM taditarA tvakSaNApi nAGgIkRtA-'pyetatpAdapavitragehisadane tiSTatyaho rAgitA / / 26 // Jain Education Int2.18 For Private & Personel Use Only a w.jainelibrary.org Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Inte zIlaM yasya pare stuvanti matino'pyantarmano'bhISTadaM kAle'sminnapi jAgradugramahimA yadgotramantrodbhutaH / niHzeSAgamavAridherapi sukhaM dattAvakAze hRdi, sthAtuM na prabhuraGgajazviramidaM yasya trayaM citrakRt // eteSAmAdezAt samuccitaH pravacanAdayaM granthaH / zrIhIravijayagaNapatizizupAThakakIrttirvijayena // 28 // saMzodhitazca suvihitacUDAmaNirAmavijayabudhaziSyaiH / zrIdevavijayavAcaka - vRSabhaiH kovidakulotaMsaiH // 26 // kiJcAtra lekhanazodhanaviSaye yatnaM cakAra macchiSyaH / vinayavijayAbhidhAnaH prathamAdarza ca sa lilekha // 30 // asmin vicAraratnAkare AcArAGgAdyekAdazAGgAtmaka vicArataraGga saMkulo 'pUrvaH pUrvataTo vartate / aupapAtikAdidvAdazopAGganandyanuyogadvArarUpazAstravicAravIcibahulaH katipayasUtramatAntarAvarttayuta AvazyakadazavaikAlikottarAdhyayanaughaniyuktyAdisUtrasandarbharUpakalikAkalitaJcAlandhamadhyo madhyabhAgo vartate / nizItha mahAnizIthadazAzrutaskandhabRhatkalpavyavahArapaJcakalpanA makacchedasUtrAnA - bhAzayasphaTikasphIto'pazcimapazcimataTo vartate / kiM bahunA prakIrNakaprakaraNAdivicArAtmajalataraGgadhvanito yathA'yaM darzanena netramadhuro nidarzanena manovedhakastathA zravaNenApi nirantaraM karNapezalasaMgItadAyako velAvAridhiH zrutaratnAkaraikopAsanArasikatvenetastato bhrAmyamANAnAM velArthinAM paramArthapUrakaH kevalanidhAnasaMvAhako bhaviSyatItyatra nAsti saMzayalezo'pi / asminpranthe - " gaNastava koTikaH sthAnIyaM kulaM vairAkhyA zAkhA, amukAbhidhAna AcArya upAdhyAyazca / sAdhyAH pravarttinI tRtIyoddezaSTavyA " ityevaM rUpAdagbandhauktaH, na pravarttakAbhidhAnaM nApi zrAvakazrAvikayoriti / tathA-: ajAtazmazruNaH ziSyAderAcAraprakalpAdhyayanaM pAThayituM na kalpate " " yo vastrasyaikaM thiggalaM dadAti dadataM vA svAdayati- anumodayati tasya doSAH " ityutsargaH, kAraNe tu trayANAmanujJA parataH prAyazcittam / Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra- // 2 // evaM pATitavastrasya granthidAne'pi vaktavyam | " dvau kalpau sautriko eka aurNiko grAhyaH, varSAkAlaM vinA aurNika ekako na vyApAryoM upodaghAtaH | madhye saukhiko bahiraurNika iti vidhiparibhogaH" jaghanyatopyadhItAcAraprakalpasyaiva nizrayA viharttavyam" AcAraprakalpasya-N nizIthajJasya nizrayA viharttavyaM munibhirityarthaH / " sAdhunAmupakaraNAdikaM. gRhasthaiH vAhayituM na kalpate" " sAdhUnAM prAtihArikavyApAraNamanucitaM bahudoSatvAt " " sAdhUnAM gRhasthagRhe gatAnAmupaveSTuM na kalpate niSiddhatvAt " antakAle yena zrAvakeNa saMstArakavarje sarva pratyAkhyAtaM tasya dIkSAgrahaNe na kApi kSatiH, taduktaM-" aha jai susAvago koi // 2 // saMthAragapavajaM paDivajjai tassa jiNagihAIsu / paJcajjAvihi savvo kAyavyo neva uvaTThAvaNA // 3 // " daMtadhAvanapurassaraM devArcanaM kartaya'mupavAsapauruSyAdipratyAkhyAninastu dantadhAvanAdikaM vinApi zuddhireva tapaso mahAphalatvAt / "svagRhacaityaDhaukitacokSapUgIphalanaivedyAdivikriyotthaM puSpabhogAdi svagRhacaitye na vyApAryam / nApi caitye svayamArogyam , kintu samyaksvarUpamuktvA'rcakAdeH pArthAt tadyogAbhAve sarveSAM sphuTaM svarUpamuktvA svayamAropayet , anyathA mudhaajnprshNsaadidossH"| " devagRhAgataM naivedyAkSatAdisvavastuvat samyag rakSaNIyaM samyagmUlyAdiyuktyA ca vikreyam na tu yathA tathA mocyam , devadravyavinAzAdidoSApatteH" / " evaM devadravyavat jJAnadravyamapi zrAvakANAmakalpyam / sAdhAraNadravyamapi saMghadattameva vyApArayituM kalpyate nAnyathA, saMghenApi saptakSetrIkArye evaM vyApAryam / na mArgaNAdibhyo deym"| tathA jJAnasatkaM kadlAdikaM sAdhvAdharpitaM zrAddhena svakArye na vyApAryam , svapustikA yAmapi na sthApyam , samadhikaniSkrayaM vinA, sAdhvAdisatkamukhavatrikAderapi vyApAraNaM na yujyate, gurudravyatvAt , gurusamarpitasthApanAcAryajapamAlAdigrahaNe tu vyavahAro dRzyate / " tathA devajJAnAdeyaM kSaNamapi na rakSaNIyam , devAdidravyopabhogadoSaprasaGgAt arpaNAzaktena tu prathamameva pakSamAsAdi kaa||2 Jain Education Interola For Private & Personel Use Only T w.jainelibrary.org Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vadhiH kAryA, avadhimadhye tUgrAhaNikAM vinApi zIghraM deyamanyathA devadravyopabhogadoSaprasaktiH, tadravyacintakairudgrAhaNikApi zIghramabhagnatayA svadravyavaddevadravye'pi kAryA" | " tathAntyAvasthAyAM pitrAdInAM yanmAnyate tatsAvadhAnatve guruzrAddhAdibahusamakSameva vAcyam:yanbhavannimittamiyahinamadhye iyadvayayiSyAmi tadanumodanA bhavadbhiH kAryA / tadapi sadyaH sarvajJAtaM vyayitavyam / svanAmnA vyaye tu stainyAdidoSaH" ityAdayo'neke upayogino viSayAH prapaJcitA iti / stambhananagare pUjyapAda-prAcAryyadevazrImadvijayadAnasUrIzvarasAmrAjyavartI-anuyogAcArya ASADha kRSNadvitIyAyAM vIra saMvat 2453 zrImatpremavijayagaNivaravineyANurjambRvijayaH Jain Education Intalna For Private & Personel Use Only alww.jainelibrary.org Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra ratnAkaraH // 3 // Jain Education Intel zreSThi devacandra lAlabhAI jaina pustakoddhAre-granthAMkaH 72. bhAradarzanam. ayaM mantho'tIvAzuddha AsIt, tasya zudhyarthaM prAtaH smaraNIyamahAmahopAdhyAya zrImadvIravijayAnAM jJAnakoSAt hastalikhite dve pratI milIte / yayorekA nUtanA, dvitIyA jIrNA, dve'pyatIvAzuddhesta: / ayaM granthaH prAyeNa sarvatrAzuddhimAnneva dRSTaH / tAdRzasyApi zodhanekhaNDapratApayuktazAsananAyaka zrImadvijayakamalasUrIzAnAM suvihitapaTTAkAze'jJAnatamodhvaMsakanabhomaNibhiH zrImadvijayadAnasUrIzvaraiH yatparizramaH saMsevitastenaivAsyA sImopakArakasya prantharatnAkarasya prakAzane samarthakRtA vayaM, tatasteSAM nAmasaMkIrttanenaiva vayamasmAkaM rasanAM pAvanI kUrmaH / teSAM prabhAvAccAsya pranthasyAdhyetAraH sakalarahasyArthasArthasampAdanasukhabhAjanA bhavantvityabhilaSAmo vayam / dRSTidoSAt mudrakadoSAdvA yA azuddhayaH saMjAtAH tAH dhImadbhiH kRpAM kRtvA saMzodhanIyAH // } mohamayIpattane ASADha kRSNa paJcamyAM vIra saMvat 2453. sAkaracandrAtmajo jIvanacandraH AbhAra darzanam, // 3 // w.jainelibrary.org Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi. ra. 1 Jain Education arham. // zrIparamAtmane namaH // zreSThi- devacandra lAlabhAI - jainapustakoddhAra - granthAGke-- zrIkIrttivijayopAdhyAyaviracitaH - zrIvicAraratnAkaraH // // atha prathamastaraGgaH // sa jayati jinavIraH kSIrapUrAccha kIrttirbhavati bhuvanamAnyo yatprasatternaro'pi / atha kimiva na zakyaM divyazakterghaTo'pi zrayati jananutAM yatkAmakumbhapratiSThAm // 1 // | jIyA surjina zAsanona tikarAH zrIhIrasUrIzvarAH, siddhAntoddhayaH samAzritataTA ratnArthibhirdhIvaraiH / ziSTAbhISTara sAzrayA ghanajanA yebhyo nipItAmRtAH, garjanto'pyajaDAzayAH pratidizaM prItiM samAtanvate // 2 // | teSAmacchasvayazaH parimalaparikalitasakalabhuvanAnAm / hRdi gotramantramitraM nidhAya kAmitaphalavadAnyam // 3 // aGgopAGgAdyA gamatadvivRtiprakaraNAdidRSTAnAm / racayAmi vicArANAM nicayaM granthe'tra rucirANAm // 4 // tribhirvizeSakam. linelibrary.org Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra0 // 1 // Jain Education 50% ye siddhAntamayAzayAH kRtadhiyaH saMdRndhazAstrAzca ye teSAmeSa vizeSalezalikhanAyAso'stu hAsAya vai / anyeSAM tu mude bhaviSyati jane hAsyA na kRtyAsahA, kiM krIDAzakaTI karoti vikaTIbhAvaM zizUnAM mudaH // 5 // atra ca yathAkramamaGgopAGgAdyAgamaprakaraNavicArA uddezakAdikrameNa likhyante / tatra ca prathamamAcArAGgavicArA-statrA'pi pUrva jJAnAdhikAratayA maMgalatvena jAtismRtimAn kiyato bhavAJjAnAtIti jijJAsayA ca tatsvarUpaM likhyate " se jaM puNa jANejjA sahasammaiyAe" ityetasya niryuktau - " ettha ya sahasammaiyAe jaM payaM tattha jANaNA hoi / ohImaNapajjavanANakevale jAisaraNe ya // 64 // etadvattizca - atra ca 'sahasammaiyAetti' sUtre yatpadaM tatra 'jANaNatti' jJAnamupAttaM bhavati 'mana jJAne' mananaM matiritikRtvA, tacca kiMbhUtaM? iti darzayati--avadhimanaH paryAyakevalajAtismaraNarUpamiti / tatrAvadhijJAnI saMkhyeyAnasaMkhyeyAMzca bhavAJjAnAti / evaM manaH paryAya- | | jJAnyapi / kevalajJAnI tu niyamato'nantAn / jAtismaraNastu niyamataH saMkhyeyAniti / zeSaM spaSTam / ityAcArAMga - prathamazrutaskandhaprathamAdhyayanaprathamoddezakaniryuktigAthAvRttI 237 pratau 14 patre // 1 // ekaparyAptakAzrayeNAsaMkhyeyA aparyAptakA bhavantIti jijJAsayA likhyate " je bAyare vihANA, pajjantA tattiyA apajattA / suhumAvi hoMti duvihA, apajattA veva pajjanttA // 79 // " " je bAyare ityAdi' yAni bAdarapRthvIkAye vidhAnAni bhedAH pratipAditAH, tAni yAvanti ratnAkaraH / H 1 // jainelibrary.org Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paryAptakAnAM taavntyevaapryaaptkaanaampi| atra ca bhedAnAM tulyatvaM draSTavyaM na tu jIvAnAm / yata ekaparyAptakAzrayaNAsaMkhyayA aparyAptakA bhavanti / sUkSmA api paryAptakAparyAptakabhedena dvividhA eva / kiMtvaparyAptakanizrayA paryAptakAH samutpadyante, yatraiko'paryAptakastatra niyamAdasaMkhyeyAH paryAptakAH syuH| ityAcArAgaprathamazrutaskandhaprathamAdhyayanadvitIyoddezakaniyuktigAthAvRttau 237 pratau 19 patre // 2 // pRthivyupamardaina tajjIvAnAM yAdRzI vedanA bhavati tajijJAsayA likhyate "pAyaccheyaNabheyaNa jaMghoru taheva aMguvaMgesu / jaha huMti narA duhiyA, puDhavikAe tahA jANa // 97 // " pAyetyAdi' yathA pAdAdikeSvaGgapratyaGgeSu chedanabhedAdikayA kriyayA narA duHkhitAstathA pRthivIkAye'pi vedanA jAnIhi, yadyapi pAdazirogrIvAdInyaGgAni pRthivIkAyikAnAM na santi, tathApi tacchedanAnurUpA vedanAstyeveti darzayitumAha-"Natthi ya si aMgamaMgA, tayANurUvA ya veyaNA tesiM / kesiMci udIreMti, kesiMcisa ghAyae pANe // 98 // " pUrvArddha gatArtham / keSAzcitpRthivIkAyikAnAM tadArambhiNaH puruSA vedanAmudIrayanti / keSAJcittu praannaanpytipaatyeyuriti|tthaa hi bhagavatyAM dRSTAnta upAtto yathA-caturaGga(nta)cakravarttino gandhapeSikA yauvanavartinI balavatyA malakapramANaM sacittapRthivIgolakamekaviMzatikRtvo gandhapake kaThinazilAputrakeNa piMSyAttatasteSAM pRthivIjIvAnAM kshcitsngghhitH| kazcitparitApitaH / kazcidyApAditaH kazcitparaM kila na tena zilAputrakeNa spRsstto'pi|ityaacaaraanggprthmshrutskndhprthmaadhyyndvitiiyoddeshkniyuktigaathaavRttii 237 pratI 21 patre // 3 // Jain Eduele emangga For Private & Personel Use Only Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra rtnaakrH| ta udayanissiyA dvandriyAdijAkArANAM sAdhanAgaphalaM ca nAnyA vata vyavahAraM hi kevalino'pi sutarAM manyanta ityarthagarbhito jalavicAro likhyate "saMti pANA udayanissiyA jIvA aNege, iha ca khalu bho aNagArANAM udayajIvA viyAhiyA" ityetasya vRttI-zAkyAdayastUdakAzritAneva dIndriyAdijIvAnicchanti nodakamityetadeva drshyti-khlushbdo'vdhaarnne| ihaiva jJAtaputrIye pravacane dvAdazAGge gaNipiTake'nagArANAM sAdhUnAmudakarUpA jiivaaH| cazabdAttadAzritAzca pUtarakacchedanakaloddanakabhramarakamatsyAyo jIvA vyaakhyaataaH| avadhAraNaphalaM ca naanyessaamudkruupaajiivaaHprtipaaditaaH| yadyevamudakameva jIvastato'vazyaM tatparibhogesati pAtakabhAjaHsAdhava ityatrocyate-naivata(nata)devaM yato vayaM trividhamakAyamAcakSmahe-sacittaM mizramacittaM ca / tatra yo'citto'pkAyastenopayogavidhiH sAdhUnAM netarAbhyAM, kathaM punarasau bhavatyacittaH kiM khabhAvAdAhokhicchastrasambandhAt? ubhayathA'pIti / tatra yaH khabhAvAdevA'cittIbhavati na bAhyazastrasambandhAttamacittaM jAnAnA api kevalamanaHparyAyAvadhizrutajJAnino na paribhuJjate, anvsthaaprsnggbhiirutyaa| yato'nuzrUyate-bhagavatA kila zrIvarddhamAnasvAminA vimalasalilasamullasattaraGgaHzaivalapaTalanasAdirahito mahAhRdo vyapagatAzeSajalajantuko'cittavAripUrNaH svaziSyANAM tRDbAdhitAnAmapi pAnAya nAnujajJe, tathA'cittatilazakaTasthaNDilaparibhogAnajJA cAnavasthAdoSasaMrakSaNAya bhagavatA na kRteti, zrutajJAnaprAmANyajJApanArtha ca, tathAhi-sAmAnyazrutajJAnI bAhyendhanasamparkAruSitasvarUpamevAcittamiti vyavaharanti jalaM, na punarnirindhanameveti / ato yahAhya zastrasaMparkAtpariNAmAntarApannaM varNAdibhistadacittaM sAdhuparibhogAya kalpate / ityAcArAGgaprathamazruta For Private 3 Personal Use Only JainEducations ainelibrary.org Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ skandhaprathamAdhyayana 3 uddezakavRttau 237 pratau 29 ptre||4|| | kecidvAsaM prati vipratipadyante, tena vAsavidhisattAsUcaka upasthApanAvidhilikhyate, kaH punarupasthApane vidhirityatrocyate zobhaneSu tithikaraNanakSatramuhUrteSu dravyakSetrabhAveSu ca bhagavatAM pratikRtIrabhivanya pravarddhamAnAbhiH stutibhiratha pAdapatitotthitaH sUriH saha ziSyeNa mahAvratAropaNapratyayaM kAyotsargamutsAu~kaikaM mahAvratamAdita Arabhya trirucArayadyAvannizibhuktiviratiravikalA triruccAritA pazcAdidaM trirucAritavyam-" iccejhyAI paMca mahavvayAiM rAibhoyaNaveramaNachaTThAI attahiyaTThayAe uvasaMpajittANaM viharAmi" pazcAdvandanakaM dattvotthito'vanatAGgayaSTiH sandizata kiM bhaNAmIti bhaNati / sUriH pratyAha-vanditvA'bhidhatkhetyevamukto'bhivandhotthito bhaNati, yuSmAbhirmama mahAvratAnyAropitAnIcchAmyanuziSTimiti / AcAryo'pi praNigadati, |nistArakapArago bhavAcAryaguNairvakha, vacanaviratisamanantaraM ca surabhivAsacUrNamuSTiM ziSyazirasi| |kirati, pazcAbandanakaM dattvA pradakSiNIkarotyAcArya namaskAramAvartayana, punarapi vandate / tathaiva ca karoti sakalakriyAnuSThAnam / evaM triH pradakSiNIkRtya viramati shissyH| zeSAH sAdhavazvAsya mUrdhni yugapadbAsamuSTiM / vimuzcanti surabhiparimalAM yatijanasulabhakesarANi vaa| pazcAtkAritakAyotsargaH sUrirabhiddhAti-gaNastava koTikaH, sthAnIyaM kulam, vairAkhyA zAkhA, amukAbhidhAna AcArya upAdhyAyazca / sAdhvyAH pravartinI tRtIyodde Jain Educati o nal For Private Personel Use Only jainelibrary.org Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra rtnaakrH| STavyA / yathAsannaM copasthApyamAnA ratnAdhikA bhavanti / pazcAdAcAmlaM nirvikRtikaM vA khagacchasantatisamAyAtaM samAcaranti / ityAcArAGgaprathamazrutaskandhazastraparijJAdhyayanasaptamodezakAnte taM pariNNAya mehAvIti' gAthAvRttau 237 / / pratau 47 ptre||5|| devAnAmapi jarAsadbhAvo'stIti jijJAsayA likhyate "jarAmaccuvasovaNIe nare satataM mUDhe dhammaM naabhijaannitti"| vRttiryathA 'jarA ityAdi' jarA ca mRtyuzca tAbhyAmAtmavazamupanIto naraH prANI satatamanavarataM mUDho mahAmohena mUDhamatirdharma khargApavargamArga nAbhijAnIte nAbhigacchati / tatsaMsAre sthAnameva nAsti yatra jarAmRtyU na staH / devAnAM jarA'bhAvaH? iti cenna tatrApyupAntyakAle lezyAbalamukhavarNaprabhutvahAnyupapatterastyeva teSAmapi jarAsadbhAvaH / uktaM ca-"devANaM bhaMte! savve samavannA ? no iNale samaDhe, se keNaDhaNaM bhaMte! evaM buccati?, goyamA! devA duvihA pnnnnttaa| taMjahA-puvovavannagA ya pacchova * vanagA yAtattha NaM je te puvvovavannagA teNaM avisuddhavannayarAje NaM pacchovavannagA te visuddhavannayarA" evaM lezyA dyapIti / cyavanakAle tu sarvasyaivaitadbhavati, tadyathA-"mAlyamlAniH kalpavRkSaprakampaH, zrIhInAzo vAsasAM coparAgaH / dainyaM tandrA kAmarAgAGgabhaGgo, dRSTebhraMzo vepathuzvAratizca // 1 // " ityAcArAGgaprathamazrutaskandhatRtIyAdhyayanaprathamoddezakavRttau 237 pratau 96 patre // 6 // kecitkevalizarIrAtsarvathA jIvavirAdhanA na bhavatItyUcuH / AgamAjJayA tu kevalinAM yAvacchailezIprati Jain Educationlisa For Private Personal Use Only Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pannAnAmapi zarIrAvazyaM bhAvitayA jAyamAnA jIvavirAdhanA na virudhyate / karmabandhavaicitryaM bhavatu nAma / ityarthavijijJApayiSayA likhyate " egayA guNasamitassa rIyato kAyaphAsamaNucinnA egatiyA pANA uddaayNtitti"| vRttiryathA-ekadA * kadAcidguNasamitasya guNayuktasyApramattayateH rIyamANasya samyaganuSThAnavato'bhikrAmataH pratikrAmataH saGkucataH prasArayato vinivartamAnasya saMparimRjataH kasyAJcivasthAyAM kAyaH zarIraM tatsaMsparzamanucIrNAH kAyasaGgamAgatAH saMpAtimAdayaH prANina eke paritApamAmuvantyeke glAnatAmupayAntyeke ca dhvaMsamApadyante / apazcimAvasthAM tu sUtrakRdeva darzayati-eke prANAHprANino'padrAnti prANairvimucyate / atra ca karmabandhaM prati vicitratA / tathAhizailezyavasthAyAM mazakAdInAM kAyasaMsparzena prANatyAge'pi bandhopAdAnakAraNayogAbhAvAnnAsti bandhaH / upazAnta11kSINamoha12sayogikevalinAM 13 sthitinimittkssaayaabhaavaatsaamyikH| apramattayatejaghanyato'ntarmuhartamutkRSTato'ntaHkoTAkoTI sthitiriti / pramattasya tvanAkuhikayopetya pravRttasya kacitpANyAdyavayavasaMsparzAtprANyupatApanAdau jaghanyataH karmabandha utkRSTatazca prAktana eva vizeSitatara ityAdi / ityAcArAGgaprathamazrutaskandhapaJcamalokasArAdhyayanacaturthoddezakavRttau 237 pratau 132 patre // 7 // abhavyasya bhavyatvAbhavyatvazaGkA na syAdityabhiprAyo likhyate"siyA vege aNugacchanti asiyA vege aNugacchati aNugacchamANehiM aNaNugacchamANe kahaM na nivijje"| lain Educat i onal For Private & Personel Use Only jainelibrary.org Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra rtnaakrH| vRttiryathA-'siyA ityAdi sitAH putrakalatrAdibhiravabaddhAH, vAzabda uttarApekSayA pakSAntaramAha, " ege aNugacchaMtitti", eke laghukarmANaH samyaktvaM pratipAdyantamAcAryamanugacchantyAcAryoktaM prtipdynte|tthaa, asitA vA gRhapAzavimuktA vaike vicikitsAvAdarahitA AcAryamArgamanugacchanti, teSAM ca madhye yadi kazcitkaGkaTukadezyaH syAt, sa tAn prabhUtAnanapAcInamArgapratipannAnavalokyAsAvapi karmavivarataHpratipadyatA'pIti darzayitumAha-'aNugacchamANehiM ityAdi' AcAryoktaM samyaktvamanugacchadbhirviratairviratAvirataiH saha saMvasaMstairvAcodyamAno'nanugacchanapratipadyamAnaH kathaM na nirvedaMgaccheda ? asadanuSThAnasya mithyAtvAdirUpAMvicikitsAMparityajyAcAryoktaM samyaktvameva pratipadyata ityarthaH / yadi vAsitAsitairAcAryoktamanugacchadbhirbudhyamAnaiH sadbhiH kazcidajJAnodayAnmatijADyatayA kSapakAdizcirapravajito'pyananugacchannanavadhArayan kathaM na nirvigheta na nirvedaM tapaHsaMyamayogacchet nirviNNazcedamapi vibhAvayedyathA nAhaM bhavyaH syAM na ca me saMyatabhAvo'pyastIti, yataH sphuTavikaTamapi kathitaM nAvagacchAmi,evaM ca nirviNNasyAcAryA samAdhimAhuH, yathA-bho sAdho!mA viSAdmavalambiSThAH, bhavyobhavAn yatobhavatA samyaktvamabhyupagataM tacca na granthibhedamRte tadbhedazca na bhavyatvamRte'bhavyasya hi bhavyAbhavyazaGkAyA abhAvAditi bhAvaH / kiM cAyaM viratipariNAmo dvAdazakaSAyakSayopazamAdyanyatamasadbhAve sati bhavati, sa ca bhvtaavaaptH| tadevaM darzanacAritramohanIye bhavataHkSayopazamaMsamAgate drshncaaritraanythaanupptteH| yatpunaH kathyamAnepisamastapadArthAvagatirna bhavati, tajjJAnAvaraNIyavijRmbhitam / tatra ca zraddhAnarUpaM samyaktvamAlambanamityAha / ityAcArAGgaprathamazrutaskandha Jain Education For Private & Personel Use Only ainelibrary.org Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamalokasArAdhyayanapaMcamoddezake 237 pratI 136 ptre||8|| | keSAzcitsiddhAntatAtparyAnabhijJAnAmekAntato dayAviDambinAM 'savve pANA savve bhUyA sabve jIvA savve sattA na haMtavvA' ityAdhupadeSTA kathaM bhagavAn jalapuSpajIvopamardinIM pratimApUjAmupadizati ? ityAdi vRthAvAbadUkAnAmutsargApavAdAdyanekavicAravitAnagahanazrIjinAgamasUtravaicitryadarzanAya tAdRzaM cakravartigandhapeSikApeSaNAdanacittIbhavadasaMkhyAtajIvAtmakamapi lavaNamajAnatA gRhItaM tatsvAminA cAnujJAtaM kAraNAtsvayaM bhuMjIta sAdhamikebhyo vA dadyAtsAdhuriti sUtrArthoM likhyte| "se bhikkhU vA bhikSuNI vA jAva samANe siyA paro abhihaTu aMto paDiggahato biDaM vA loNaM umbhiya vA loNaM paribhAettA NIhahu dalaejjA tahappagAraM paDiggahaM parahatthaMsi vA parapAyaMsivA aphAsuyaM jAva no pddigaahejaa|se Ahacca paDiggAhite siyAtaMcaNAtidUragae jANijjAsetamAyAe tattha gcchejjaa| puvAmeva AloejjA -Ausotti bhaiNitti vA imaMte kiM jANayA dinnaM udAhuajANayA dinnaM?soabhaNejjA-Nokhalumae jANayA dinnaM ajANayA dinnaM, kAmaM khalu AusoiyANa nisirAmitaMbhuMjaha caNaM paribhAeha ca NaM taMparehiM samaNuNNAyaM samaNusiTuMtatto saMjayAmeva bhuMjejja vA piejja vAjaM ca No saMcAeti bhottae vA pAttae vAsAhammiyA tattha vasaMti saMbhoiyA samaNuNNA aparihAriyA adUragayA tesimaNuppadAyavvaM siyA" iti / vRttiryathA-'se ityAdisa bhikSurgRhAdau praviSTastasya syAtkadAcit paro gRhasthaH / 'abhihaTu aMto iti' antaH pravizya patadgRhe kASTacchanba Jain Education a ail-jainelibrary.org For Private Personal Use Only nal Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAdau glAnAdyartha khaNDAdiyAcane sati biDaM vA lavaNaM khanivizeSodbhavamudbhijaM vA lavaNAkarAdyutpannaM " paribhAettAnti" dAtavyaM vibhajya dAtavyadravyAtkiJcidaMzaM gRhItvetyarthaH, niHsRtya dadyAttathAprakAraM parahastAdigatameva pratiSedhayettacca 375 // OM" Ahacatti" sahasA pratigRhItaM bhavettaM ca dAtAramadUragataM jJAtvA sa bhikSustallavaNAdikamAdAya tatsamIpaM gacchet / bhUla gatvA ca pUrvameva tallavaNAdikamAlokayeddarzayedetacca brUyAt, amuka iti vA, bhaginI iti vA / etallavaNAdikaM OM tvayA jAnatA dattamutAjAnatA ? evamuktaH san para evaM vadedyathA- pUrva mayA jAnatA dattaM sAmprataM tu yadi bhavato'nena OM prayojanaM tato dattametatparibhogaM kurudhvam / tadevaM paraiH samanujJAtaM samanusRSTaM satprAsukaM kAraNavazAdaprAsukaM vA bhuJjIta | pibedvA / yacca na zaknoti bhoktuM vA pAtuM vA tatsAdharmikebhyo dadyAttadabhAve ca bahuparyApannavidhiM prAktanaM vidadhyA | detattasya bhikSoH sAmagryam / ityAcArAGgadvitIyazrutaskandhapiNDeSaNAdhyayanadazamoddezake 237 pratau 203 patre // 9 // iha hi keciccirantanAjJAnavAsanAtimiraniruddhAntaradRzaH paramakRpApIyUSapUrapUtAntarazrIjinezvarAjJaikajIvitAM | paramArthadayAmajAnAnA maNibuddhayA grahilagRhItopalazakalanyAyena svamanISikAvijRmbhitameva zreyo manyamAnAH | pAragatapratimApUjAniSedhAdi yatkiJcidravate, na ca tatteSAM sUtrAjJayA viharatAM nadyAdyuttaratAM kAraNAd vRkSAdyavalambatAmAdyatratarakSaNakSamaM dvitIyavratarakSaNakSamaM ca / tasmAdAjJAmanojJaiva dadyA''zrayaNIyA / anyathA dayAjJayorvirodhApattiH | syAditi darzanAya likhyate " se bhikkhU vA bhikkhuNI vA gAmANugAmaM dUijjamANe vA aMtarA se vappANi vA phalihANi vA vicAra0 Jain Education ratnAkaraH // 5 // v.jainelibrary.org Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAgArANi vA toraNANi vA aggalANi vA aggalapAsagANi vA gaDDAo vA dario vA saMte parakkame saMjayAmeva parakkamajjA no ujjuaM gacchejjA / kevalI bUyA AyANamayaM, se tattha parakkamamANe payaleja vA pavaDeja vA se tattha payalamANe vA pavaDamANe vA rukkhANi vA gummANi vA layAo vA vallIo vA taNANi vA gahaNANi vA haritANi vA avalaMbiya avalaMbiya uttarejA se (je) tattha pADipahiyA uvAgacchaMti te pANI jAejjA tao saMjayAmeva avalaMbiya avalaMbiya uttarejA tao saMjayAmeva gAmANuggAmaM duuijejtti|" vRttiryathA-'se iti' sa bhikSuAmAntarAle yadi vaprAdikaM pazyettataH satyanyasmin saMkrame tena RjunA pathA na gacchedyatastatra gAdau patan sacittaM vRkSAdikamavalambettaccAyuktamatha kAraNikastenaiva gacchet / kathaJcitpatitazca gartagato vallyAdikamavalambya prAtipathikahastaM vA yAcitvA saMyata eva gacchet / ityAcArAGgadvitIyazrutaskandhatRtIyAdhyayanadvitIyoddezake 237 pratau 219 patre // 10 // | AstAmagItArthAnAMsabhAsamakSaM vyAkhyAnakaraNAdi, aviditaitatSoDazavidhavacanAnAM jalpanamapyanucitamityabhiprAyo likhyate| "samiyAe saMjae bhAsaM bhaasejaa| taMjahA-egavayaNaM1 duvayaNaM 2 bahuvayaNaM 3 itthIvayaNaM 4 purisavayaNaM5 napuMsagavayaNaM 6 ajjhatthavayaNaM 7 uvanItavayaNaM 81 avaNIyavayaNaM 9 / 2 uvaNIyaavaNIyavayaNaM 103 avaNIyauvaNIyavayaNaM 11 / tIyavayaNaM 12 paDappannavayaNaM 13 aNAgayavayaNaM 14 pacakkhavayaNaM 15prokkhvynnN16|se egavayaNaM Jain Educate For Private & Personel Use Only Silw.jainelibrary.org Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra rtnaakrH| vidhi kanyA ityAdinA parihAreNAnya rUpahInetivacanaM yathAspati 14 / pratyakSAyAmakavacanamA 221 vadissAmIti egavayaNaM vadajjAjAva parokkhavayaNaM vadissAmIti parokkhavayaNaM vejjaa|"vRttirythaa-bhaassaasmityaa samatayA vA rAgadveSAkaraNalakSaNayA SoDazavacanavidhijJobhASAM bhASeta / yAdagbhUtAca bhASitavyA tAM SoDazavacanavidhigatAM darzayati, tadyathetyayamupadarzanArtha:-ekavacanaM vRkSaH1 dvivacanaM vRkSau 2 bahuvacanaM vRkSAH iti / strIvacanaM vINA kanyA ityAdiApuvacanaM ghaTaH paTa ityAdivAnapuMsakavacanaM pIThaM devkulmityaadi6|adhyaatmvcnN Atmanyadhi adhyAtma hRdayagataM tatparihAreNAnyadbhaNiSyatastadeva sahasA patitam / upanItavacanaM prazaMsAvacanaM yathA rUpavatI strIbhAtadviparyayeNApanItavacanaM, yatheyaM ruuphiineti9| upanItApanItavacanaM kazcid guNaH prazasyaH kazcinindyaH, yathA rUpavatIyaM strI kiM tvasadvatteti 10 / apanItopanItavacanaM yathA'rUpavatI kurUpA strI kiMtu sadvatteti11 / atItavacanaM kRtavAn12 / vartamAnavacanaM karoti13 / anAgatavacanaM kariSyati 14 / pratyakSavacanameSa devadattaH15 // parokSavacanaM sa devadattaH16 / ityetAni SoDazavacanAnyamISAM ca sa bhikSurekArthavivakSAyAmekavacanameva brUyAdyAvatparokSavacanameva brUyAt / ityAcArAGgadvitIyazrutaskandhacaturthabhASAdhyayanaprathamoddezake 237 pratau 221 patre // 11 // nirlakSaNa upadhinidarzanacAritropaghAtakAritvAnmunibhirna rakSaNIya ityabhiprAyajijJApayiSayA likhyate-- " se bhikkhU vA bhikkhuNI vA se jaM puNa vatthaM jANijjA appaMDaM jAva saMtANagaM analaM athiraM adhuvaM adhAraNijjaM roijjataM naroccai tahappagAraMvatthaM aphAsuaM jAvano paDigAhejjA" iti|vRttirythaa-'sebhikkhuu ityAdi'sa // 6 // For Private Personal Use Only w.jainelibrary.org JainEducation Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhikSuryatpunarevaMbhUtaM vastraM jAnIyAttadyathA-alpANDaM yAvadalpasantAnakaM kiM tvanalamabhISTakAryAsamartha hInAditvAtathA'sthiraM jIrjamadhruvaM svalpakAlAnujJApanAttathA'dhAraNIyamaprazastadezaM khaJjanAdikalaGkAGkitatvAt, tathA coktam-" cattAri devayA bhAgA, duve bhAgA ya| deva asura deva mANusA / AsurA ya duve bhAgA, majjhe vatthassa rakkhaso // 1 // devesu uttamo lAbho, mANusamA. a majjhimo / Asuresu a gelannaM, maraNaM jANa rkkhse||2||" kiM ca-lakSaNahINo uvahI. uvahaNai nnaanndNsnncrittmityaadi'|tdevNbhuut " deva asura deva maprAyogyaM rocyamAnaM prazasyamAnaM dIyamAnamapi -dAtrA na rocate sAdhave na kalpata ityrthH| ityA - cArAGgadvitIyazrRtaskandhapaJcamAdhyayanaprathamoddezake |ida vastra vibhAgayatram / 237 pratau 223 patre // 12 // vastraparikarmaNA sAdhUnAmanuciteti jijJApayiSayA likhyate " se bhikkhU vA bhikSuNI vA ahesaNijjAI vatthAI jAIjjA ahApariggahiyAiM vatthAI dhArejjA no dhoejjA no raejjA no dhoarattAI vatthAI dhArejA apalIuMcamANe gAmaMtaresu omacelie etaM khalu vatthadhArissa sAmaggiyaM " iti / vRttiryathA-' se bhikkhU ityAdi ' sa bhikSuryathaiSaNIyAnyaparikarmANi vastrANi yAceta yathAparigRhItAni ca dhArayenna tatra kiJcitkuryAditi drshyti| tadyathA-na tadvastraM gRhItaM satprakSAlayennA'pi raJjayettathA nApi bAkuzikatayA dhautaraktAni dhArayettathAbhUtAni na gRhaNIyAdityarthaH / tathAbhUtAdhautaraktavastradhArI ca grAmAntare gacchan "apaliuMcamANetti" agopayan mukhenaiva gacche 1 jANejjA. vi. ra.2 Jain Educa Tww.jainelibrary.org Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra ratnAkara dyato'sAvavamaceliko'sAravastradhArItyetattasya bhikSovastradhAriNaH sAmagryaM saMpUrNo bhikSubhAvo / yadevaMbhUtavastradhAraNamityetaca sUtraM jinakalpikoddezena draSTavyam / vastradhAritvavizeSaNAdgacchAntargate'pi cAviruddham / ityAcArAGgadvitIyazrutaskandhapaJcamAdhyanadvitIyoddezake 237 pratau 225 patre // 13 // ___ keciddaNDakagrahaNamanAgamikamiti vadanti tacAsat, rAddhAnte daNDakagrahaNasya spaSTamuktatvAt / na ca vAcyaM kArANako'yaM vidhiglonAdInAM nAzeSANAmiti, tathAtrAnaktatvAt / na ca vAcyaM chantrakavadasyApi kAraNikatA bhAvanIyA, ihaivAgre vakSyamANeSu zrIbhagavatIsUtrAkSareSu he AyuSman ! eko daNDakastvayA grAhyo'nye sAdhamikebhyo diyA ityatra sarveSAM glAnAdikatAkalpanasyA'nucitatvAt / atraiva sUtrakRtAGgataraGge 'pANahAu ya chattaM ca'ityAdinA chatrakaniSedhavaddaNDakaniSedhasya kutrA'pyazrUyamANatvAcAlaM klpnyaa|siddhaant eva pramANam |scaa'yN likhyate ."samaNe bhavissAmi aNagAre akiMcaNe aputte apasU paradattabhoI pAvaM kammaM no karissAmIti samuhAe, sabba bhata! adiNNAdANaM paccakkhAmi se aNapavisittA gAma vA jAva rAyahANi vA neba sayaM adinnaM giNhejjA, navanneNaM adinnaM giNhAvejA, nevannaM adinnaM giNhataMpi samaNujANejjA / jehiM visaddhiM saMpavvaie tersipiyAI bhikkhU chattayaM vA mattayaM vA daMDagaM vA jAva cammaccheyaNagaM vA tesiM puvAmeva uggahaM aNaNunnaviya apaDilehiya appamajiya no ugiNheja vA pagiNheja vA, tesiM pubvAmeva uggahaM aNunnavia paDilehiya pamajjiya tao saMjayAmeva ugiNheja vA pagiNheja vA" iti / vRttiryathA-'samaNe ityAdi' zrAmyatIti shrmnnstpkhii| yato'hamevaMbhUto Deng Deng Quan Ji Qi Du Qi Qi Qi Qi You Qi Deng Qi Qi Qi Deng Qi Wo Quan Quan Ji Qi Jain Educati o nal For Private & Personal use only Mrjainelibrary.org Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaviSyAmIti darzayati-'anagAroM'agA vRkSAstaniSpannamagAram, tanna vidyate yastyanagArastyaktagRhavAsa ityrthH| tathA na vidyate kimapyasyetyakiJcano niHparigraha ityarthaH / tathA'putraH svajanabandhurahito nirmama ityarthaH / evmpshuddhipdctusspdaadirhitH| yata evamataH paradattabhojI san pApaM karma na kariSyAmItyevaM samutthAyaitatpatijJo bhavAmIti darzayati-yathA sarva bhadantAdattAdAnaM pratyAkhyAmi dantazodhanamAtramapi parakIyamadattaM na gRhnnaamiityrthH| tadanena vizeSaNakadambakenApareSAM zAkyasarajaskAdInAM samyak zramaNatvaM nirAkRtaM bhavati, sa caivaMbhUto'kizcanaH zramaNo'nupravizya grAmaM vA yAvadrAjadhAnI vA naiva khayamadattaM gRhNIyAnnavApareNa grAhayennApyaparaM gRhNantaM samanujAnIyAt / yairvA sAdhubhiH saha samyak pravrajitastiSThati teSAmapi sambandhyupakaraNamananujJApya na gRhaNIyAditi darzayati tadyathA-'chatraka' iti, chada apavAraNe chAyatIti chatraM varSAkalpAdi, yadi vA kAraNikaH kacitkauGkaNadezAdAvativRSTisaMbhavAcchantrakamapigRhaNIyAdyAvacamacchedanakamapyananujJApyApratyupekSya vApramRjya ca naavgRhnniiyaatskRtprgRhnniiyaadnekshH| teSAM sambandhi yathA gRNIyAttathA darzayati-pUrvameva tAnanujJApya pratyupekSya cakSuSA pramRjya rajohareNAdinA sakRdanekazo vA gRhaNIyAt / ityAcArAGgAdvitIyazrutaskandhasaptamAdhyayanaprathamoddezake 237 pratI 227 patre // 14 // // iti zrImadakabbarabhUpAlavizAlacittAlavAlavivarddhitavRSarasAlazAlAtizAlizIlazrIhIravijayasUrIzvaraziSyopAdhyAyazrIkIrtivijayagaNisamucite zrIvicAraratnAkare vizeSasamuccayAparanAmni zrIAcAraGgakiyadvicArasamuccayanAmA prathamastaraGgaH // 1 // iti zrIvicAraratnAkare prathamastaraMgaH sampUrNaH / JainEducation 1! ainelibrary.org Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra // 8 // Jain Educatio // atha dvitIyastaraGgaH // anantacaitanya vikAsanAya, sarvajJalakSmIkanakAsanAya / kRtAnyatIrthonnatinAzanAya, namo namaH zrIjinazAsanAya // 1 // atha kramAyAtAH zrIsUtrakRtAGgavicArA likhyante-- iha hi kecidsadgrahagrastahRdayAH pratipadmAlokyamAnazrIjinapratimAkSara bhIravaH sUtrasUcitArthasArthasamarthitAnyapi prakaraNasiddhAntavivaraNAni na svIkurvate, na ca te vidanti siddhAntArthA evaite / tatra cAgamo likhyate"suteNa sUciyaM ciya, atthA taha sUciyA ya juttA y| to bahuvihappauttA, eyA pasiddhA aNAdIyA // 21 // " niryuktigAthA / vRttiryathA - arthasya sUcanAtsUtram tena sUtreNa kecidarthAH sAkSAtsUcitAH mukhyatayopAttAstathA'pare | sUcitA arthApatyAkSiptAH / sAkSAdanupAdAne'pi dadhyAnayana codanayA tadAdhArAnayanacodanAvaditi / evaM ca kRtvA caturdazapUrvavidaH parasparaM padasthAnapatitA bhavanti / tathA coktam- " akkharalaMbheNa samA, UNahiyA hoMti mati - visesehiM / te viya maIvisesA, suyanANabhiMtare jANa // 1 // " tatra ye sAkSAdupAttAstAn prati sarve'pi tulyAH, ye | punaH sUcitAstadapekSayA kazcidanantabhAgAdhikamarthaM vetyaparo'saMkhyeyabhAgAdhikamanyaH saMkhyeyabhAgAdhikaM tathA'nyaH | saMkhyeyA saMkhyeyAnantaguNamiti / te ca sarve'pi yuktA yukttayupapannAH sUtropAttA eva veditavyAH / tathA coktam- 'te vi ya maIvisesA' ityAdi, nanu kiM sUtropAntebhyo'nye'pi kecanArthAH santi yena tadapekSayA caturdazapUrvavidAM SaTsthAna ational ratnAkaraH / // 8 // w.jainelibrary.org Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Int patitvamudUdhuSyate, bADhaM vidyante yato'bhihitam " paSNavaNijjA bhAvA, anaMtabhAgo u aNabhilappANaM / paNNa| vaNijjANaM puNa, anaMta bhAgo suyanibaddho // 1 // " iti zrIsUtrakRtAGgaprathama zrutaskandhaprathamAdhyayane 271 pratau 5 patre // 1 // adhikaraNakAri vacanaM vadataH sAghorbhUyasI hAnibhavatIti yatijana jijJApayiSayA likhyate " ahigaraNakaDarasa bhikkhuNo, vayamANarasa pasajja dAruNaM / aTThe parihAyai bahu, ahigaraNaM na karejja paMDie // 19 // " 'ahigaraNa' ityAdi, adhikaraNaM kalahastatkaroti tacchIlazcetyadhikaraNakarastasyaivaMbhUtasya bhikSostathA|dhikaraNakarIM dAruNAM vA bhayAnakAM prasahya prakaTameva vAcaM bruvataH sato'rtho mokSastatkAraNabhUto vA saMyamaH sa bahuH | parihIyate dhvaMsamupayAti idamuktaM bhavati, bahunA kAlena yadarjitaM vikRSTena tapasA mahatpuNyaM tatkalahaM kurvataH paropaghAtinIM vAcaM bruvatastatkSaNameva dhvaMsamupayAti / tathA hi-"jaM ajjiyaM samIkhallaehiM tavaniyamabaMbhamaIehiM / mA hu tayaM chaDDehaha, kalahaMtA sAgapattehiM // 1 // " ityevaM matvA manAgapyadhikaraNaM na kuryAtpaNDitaH sadasadvivekI / | iti sUtrakRtAGgAdyazrutarakandha dvitIya vaitAlIyAdhyayane dvitIyodezakavRttau 271 pratau 42 patre // 2 // duHkarmavazato nArakA azucyAdivirUpamAhAramAhArayantIti jijJAsayA likhyate " te hammamANA Narage paDaMti, punne durubassa mahAbhitAve / te tattha ciThThati dukhvabhakkhI, tuhaMti kammovagayA kimIhiM // 20 // " te varAkA nArakA hanyamAnAstADyamAnA narakapAlebhyo naSTA anyasmin ghoratare narakaikadeze | patanti gacchanti / kiMbhUte narake ? pUrNe bhRte, duSTaM rUpaM yasya taMdurUpam viSThA'sRgmAMsAdikamalaM tasya bhRte / tathA Phelibrary.org Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra 49 // mahAbhitApe'tisantApopete te nArakAH svakarmAvabaddhAstatraivaMbhUte narake durUpabhakSiNo'zucyAdibhakSakAH prabhUtaM kAlaM | yAvatiSThanti / tathA kRmibhirnarakapAlApAditaiH parasparakRtaizca svakarmopagatAH svakarmaDhaukitAstudyante vyathayanta iti / tathA cAgamaH- " chaTThIsattamIsu NaM puDhavIsu neraiyA pahU mahaMtAI lohiya kuMthuvAI viuccittA annamannassa kArya samaturaMgemANA samaturaMgemANA aNughAyamANA aNughAyamANA ciThThati " / iti sUtrakRtAGgaprathama zrutaskandhe nirayavibhattinAmapaJcamAdhyayanaprathamoddeze 271 pratau 77 patre // 3 // na ca parabhavakRtameva karmAtra bhujyate, atra kRtaM paratraiva bhoktavyamiti nirbhIkatA / nApi ca- ' atyugrapApa| puNyAnAmihaiva phalamApyate' idaM laukikameva, Agame'pyasya zrUyamANatvAt / sa cAyam " asi ca loe aduvA paratthA, sayaggaso vA taha annahA vA / saMsAramAvanna paraM paraM te, baMdhati veyaMti ya dunniyAI // 4 // " "assi ca' ityAdi, yAnyAzukArINi karmANi tAnyasminneva janmani vipAkaM dadati, athavA parasmin janmani narakAdau tasya karmavipAkaM dadati / ekasminneva janmani vipAkaM tIvraM dadati, zatAgrazo veti bahuSu janmasu / yenaiva prakAreNa tadazubhamAcaranti tathaivodIryate tathA'nyathA veti, idamuktaM bhavati, kiJcitkarma tadbhava eva vipAkaM dadAti kiJcijjanmAntare, yathA mRgAputrasya duHkhavipAkAkhye vipAkazrutAGgazrutaskandhe kathita| miti / dIrghakAlasthitikaM parajanmAntarakRtaM vedyate, yena prakAreNa sakRttathaivA'nekazo vA / yadi vAndhena prakAreNa | sakRtsahasrazo vA zirazchedAdikaM hastapAdacchedAdikaM cAnubhUyata iti / tadevaM te kuzIlA AyatadaNDAzcaturga ratnAkaraH / // 9 // >w.jainelibrary.org Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tikasaMsAramApannA araghaghaTIyantranyAyena saMsArasAgaraM paryaTantaH paraM paraM prakRSTaM prakRSTaM duHkhamanubhavanti / janmAntarakRtaM karmAnubhavantazcaikamArtadhyAnopahatA aparaM badhnanti vedayanti ca, duSTaM nItAni durnItAni duSkRtAni / na hi vakRtasya karmaNo vinAzo'stIti bhaavH| taduktam-"mA hohi re visano, jIva tumaM vimagadummaNo dIgo / Nahu ciMtieNa phii, taM dukkhaM jaM purA raiyaM ||1||ji pavisasi pAyAlaM, aDaviM va dAra guhaM samudaM vA / puvakayAo na cukkasi, appANaM ghAise jai vi // 2 // " evaM tAvadovataH kuzIlAH prtipaaditaaH| iti sUtrakRtAGgaprathamazrutaskandhasaptamakuzIlAdhyayane 271 pratau 92 patre // 4 // . sannidhidoSaduSTasya lAturvastravibhUSaNaprakSAlanAdikAriNazca dUre saMyama ityarthapratipAdanaparA sAryA sUtragAthA likhyate| "je dhammaladdhaM vinihAya bhuMje, viyaDeNa sAha yaje sinnaai|jodhaavii lUsaI ya vatdha,athAhu se nAgaNiyassa dUre // 22 // " ye kecana zItalavihAriNo dharmeNa sudhikayA labdhaM dharmalabdhamaudezikakrItakRtAdidoSarahitabhityarthaH / tadevaMbhUtamapyAhArajAtaM nidhAya vyavasthApya sannidhiM kRtvA bhunyjte| tathA ye vikaTena prAsukokenApi saGkocyAGgAni prAmuka eva pradeze dezasarvalAnaM kurvanti / tathA yo vastraM dhAvati prakSAlayati tathA lUSayati zobhArtham / dIrgha satpAkATayitvA hasvaM karoti hasva vA sandhAya dIrgha karoti, evaM lUSayati / tadevaM svArtha parArtha vA yo vastraM lUSayati / / athAsau " nAgaNiyassa ti" nigranthabhAvasya saMyamAnuSThAnasya dUre vartate, na tasya saMyamo bhavatItyevaM tIrthakaragaNa Jain Educat ional For Private Personal use only Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra // 10 // Jain Education dharAdaya AhuH / iti sUtrakRtAGgaprathamazrutaskandhakuzIlaparibhASAnAmni saptamAdhyayane 271 pratau 96 patre // 5 // pariNatapatraphala zAkAdyAdaraNe tu tattatkAlIna saMvignagItArthAcAraNaiva pramANaM, paraM sarvathA niSiddhatvaM tu na saMbhAvyate, yato'tra tAtparyato'pariNatAnAmeva niSedhasya TIkAkAravyAkhyAtatvAt / sA gAthA ceyam "kammaM parinnAya dAMsi dhIre, viaDaNa jIvijjai AdimokkhaM / se bIakaMdAi abhuMjamANe, virae siNANAisu itthiAsu // 22 // " "kammaM parinnAya" ityAdi, dhiyA rAjata iti dhIro buddhimAn 'dagaMsi tti' udakasamArambhe sati | karmabandho bhavatIti parijJAya kiM kuryAdityAha - vikaTena prAsukodakena sauvIrAdinA jIvyAtprANadhAraNaM kuryAt / ca zabdAdanyenApyAhAreNa prAzukenaiva prANavRttiM kuryAt / AdiH saMsArastasmAnmokSa AdimokSaH saMsAravimukti yAvaditi, dharmakAraNAnAM vAdibhUtaM zarIraM tadvimuktiM yAvat, yAvajjIvamityarthaH / kiM cAsau sAdhurbIjakandA| dInabhuJjAnaH / AdigrahaNAnmUlapatraphalAdIni gRhyante, etAnyapyapariNatAni pariharan virato bhavati / kutaH ? | iti darzayati-snAnAbhyaGgodvarttanAdikriyAsu niHpratikarmazarIratayA'nyAsu ca cikitsA dikriyAsu na varttate, tathA strISu ca virataH / vastinirodhagrahaNAdanye'pyAzravA gRhyante / yazcaivaMbhUtaH sarvebhyo'pyAzravadvArebhyo virato nAsau kuzIla doSairyujyate, tadayogAcca na saMsAraM vambhramIti / iti sUtrakRtAGgaprathamazrutaskandhakuM zIlaparibhASAnAmni | saptamAdhyayane 271 pratau 96 patre // 6 // munInAmAhArAdyarthe gRhasthaprazaMsanaM paramApAyakAraNamiti jijJApayiSayA likhyate ratnAkaraH / // 10 // jainelibrary.org Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "Nikkhamma dINa parabhoyaNami, muhamaMgalie udarANugiddhe / nIvAragiddhe va mahAvarAhe, adUrae ehati ghAtameva // 25 // " yo hyAtmIyaM dhanadhAnyahiraNyAdikaM tyaktvA niSkrAnto niSkramya ca parabhojane parAhAraviSaye dIno dainyamupagato jihvendriyavazAdAto bandivanmukhamAGgaliko bhavati, mukhena maGgalAni prazaMsAvAkyAnIdRzastAdRzastvamityevaM dainyabhAvamupagato vkti| yaduktam-"so eso jassa guNA, viaraMtanivAriyA dsdisaasu| iharA kahAsu sucasi, paccakkhaM ajja diTThosi // 1 // " ityevamaudarya pratigRddho'dhyupapannaH kimiva ? nIvAraH zUkarAdimRgabhakSyavizeSastasmin gRddha AsaktamanA gRhItvA ca svayUthaM mahAvarAho mahAkAyaH zUkaraH, sa cAhAramAtragRddhotisaGkaTe praviSTaH sannadUra eva zIghrameva ghAtaM vinAzameSyati prApsyati / evkaaro'vdhaarnne| avazyaM tasya vinAza eva nAparA gtirstiiti| evamasAvapi kuzIla AhAramAtragRddhaHsaMsArodare paunaHpunyena vinaashmevaiti| iti sUtrakRtAGgaprathamazrutaskandhakazIlaparibhASAnAmni saptamAdhyayane 271 pratau 97 patre // 7 // sAdhUnAM parasparakriyA "ahaM tvadIyaM pAtraM sajjIkaromi, tvaM madIyaM vastraM sajjIkuru" ityAdirUpA na kalpate ityAdipratipAdanaparA gAthA likhyate __"pANahAu ya chattaM ca, NAlIyaM vAlavIyaNaM / parakiriyaM annamannaM ca taM vijaM parijANiyA // 18 // " kA upAnahI kASThapAduke ca, tathA tApAdinivAraNAya chatraM, tathA nAlikA dyUtakrIDAvizeSastathA vAlairmayUrapicchairvA vyajanakaM, tathA pareSAM sambandhiI kriyAmanyonyaM parasparato'nyaniSpAdyAmanyaH karotyaparaniSpAdyAM cApara iti, caH| Jain Education For Private & Personel Use Only Malainelibrary.org Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra ratnAkara manan e samuccaye, tadetatsarva vidvAn paNDitaH karmopAdAnakAraNatvena jJaparijJayA parijJAya pratyAkhyAnaparijJayA pariharediti / iti zrIsUtrakRtAGgaprathamazrutaskandhanavamadharmAdhyayane 271 pratI 102 patre // 8 // ___kecidaviditaparamArthAH "pADihAriyapIDhaphalaga" ityAdi darzayanto gRhasthavastravyApAraNaM sviikurvtetccaasnggtm| yena 'pADihAriya' iti, pratigRhItatvena pIThaphalakAdivizeSaNaM mantavyam / tathaiva ca grahasthavastrapAtrabhoganiSedhaH zrUyate siddhAnte, sa cAyam "paramatte annapANaM na bhuMjeja kayAi vi / paravatthaM acelo vi, taM vijaM parijANiyA // 20 // " "paramatte" ityAdi, parasya gRhasthasyAmatraM bhAjanaM parAmatram, tatra puraskarmapazcAtkarmabhayAt (tadbhayAt) hRtanaSTAdidoSasambhavAccAnnaM pAnaM ca munirna kadAcidapi bhuJjIta, yadi vA patadgrahadhAriNazchidrapANeH pANipAtraM parapAtram, yadi vA pANipAtrasyAcchidrapANerjinakAlpakAdeH patadgrahaH parapAtraM tatra saMyamavirAdhanAbhayAnna bhunyjiit| tathA parasya gRhasthasya vastraM paravastram, tatsAdhuracelo'pi san pazcAtkarmAdidoSabhayAt hRtanaSTAdidoSasaMbhavAca na vibhRyAt, yadi vA jinakalpiko'celo bhUtvA sarvamapi vastraM paravastramiti kRtvA na vibhRyAt / tadetatsarva parapAtrabhojanAdikaM saMyamavirAdhakatvena jJaparijJayA parijJAya pratyAkhyAnaparijJayA pariharediti / iti sUtrakRtAGgaprathamazrutaskandhanavamAdhyayane 271 pratI 102 patre // 9 // etena pratigrAmaM ye gRhasthasya ghaTAdipAtraM vyApArayanti, te nirastA drssttvyaaH|| minismakar N EWS Jain Education minutational For Private & Personel Use Only ww.jainelibrary.org Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kecidiha kumatitamasvinIyaktyamuktyadhvAnaH pratipadamAgamoktamapi yogodvahanamasvIkurvANAH siddhAntapadAnyagAriNAmagaNitAzAtanAH pAThayanti / te ca saMsAraM pallavayanti siddhAntaniSiddhatvAt / niSedhazcaitadgAthAtAtpavigamagamyaH, sA ceyam "gihe dIvamapAsaMtA, purisAdANiyA narA / te vIrA baMdhaNummukkA, nAvakhaMti jIviyaM // 34 // " 'gihe dIvaM' ityAdi, gRhe gRhavAse gRhapAze vA gRhasthabhAva iti yAvat, 'dIvaMti' dIpI dIptI, dIpayati prakAzayatIti dIpaH, sa ca bhAvadIpaH zrutajJAnalAbhaH, yadi vA dvIpaH samudrAdau prANinAmAvAsabhUtaH, sa ca bhAvadvIpaH saMsArasamudre sarvajJoktacAritralAbhastadevaMbhUtaM dIpaM dvIpaM vA gRhasthabhAve'pazyanta aprApnuvantaH santaH samyaka pravrajyotthAnenotthitA uttarottaraguNalAbhenaivaMbhUtA bhavantIti darzayati-narAH puruSAH puruSottamatvAddharmasya naropAdanamanyathA strINAmapyetadgaNabhAktvaM bhavati, athavA devAdivyudAsArthamiti / mumukSUNAM puruSANAM AdAnIyA AzrayaNIyAH puruSAdAnIyA (mahato'pi ) mahIyAMso bhavanti, yadi vA AdAnIyo hitaiSiNAM mokSastanmArgoM vA samyagdarzanAdikaH puruSANAM manuSyANAmAdAnIyaH, sa vidyate yeSAmiti vigRhya mattvarthIyo'rza aadibhyo'jiti| tathA ye evaMbhUtAste vizeSeNerayaMtyaSTaprakAraM karmeti vIrAstathA bandhanena sabAhyAbhyantareNa putrakalatrAdisneharUpeNotprAbalyena muktA bandhanonmuktAH santo jIvitamasaMyamajIvitaM prANadhAraNaM vA nAbhikAGkSanti nAbhilaSanti / iti sUtrakRtAGgaprathamazrutaskandhanavamadharmAdhyayanaprAnte 272 pratI 111 patre // 10 // - Jain Educa t ional For Private & Personel Use Only Hiww.jainelibrary.org - Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra 12 // atha kecidanadhyakSamiti pRthivyAdijIvatvaM prati vipratipadyante vadanti ca / nAsmAkamAgamaHpramANam , kevalaM rtnaakaar| yuktipriyA hi vayam / tatastAn prati yuktisandarbhita Agamo likhyate- . / yathA-" savvAhi aNujutIhiM, maimaM pddilehiaa| savve akaMtadukkhAya, ato sabve ne hiMsayA // 9 // " savvAhiti' sarvA yAH kAzcanA'nurUpAH pRthivyAdijIvasAdhanatve'nukUlA yuktayaH sAdhanAni / yadi vAsiddhaviruddhAnakAntikaparihAreNa pakSadharmatvasapakSasatvavipakSavyAvRttirUpatayA yuktisaGgatA yuktayo'nuyuktayastAbhiranuyuktibhirmatimAn sadasadvivekI pRthivyAdijIvanikAyAn pratyupekSya paryAlocya jIvatvena prasAdhya tathA sarvepi / prANino'kAntaduHkhA duHkhAdviSaH sukhalipsavazca matvA'to matimAn sarvAnapi prANino na hiMsyAditi / yuktayazca tatprasAdhikAH sngksspnnemaaH| sAtmikA pRthivI tadAtmanAM vidrumalavaNopalAdInAM samAnajAtIyAGkarasadbhAvAdarzovikArAMkuravat / tathA sacetanamambho bhUmikhananAdAviSkRtasvabhAvasaMbhavAddaravat / tathA sAtmakaM tejastadyogyAhAravRddhayAvRddhayupalabdhervAlavat / tathA sAtmako vAyuH aparapreritaniyatatirazcInagatimattvAdgovat / tathA sacetanA | vanaspatayaH janmajarAmaraNarogazokAdInAM samuditAnAM sadbhAvAt strIvat / tathA kSatasaMrohaNAhAropAdAnadIhRdasadbhAvasaGkocasAyAhasvApaprabodhAzrayopasarpaNAdibhyo hetubhyo vanaspatezcaitanyasiddhiH / dvIndriyAdInAM tu punaH kRmyAdInAM spaSTameva caitanyam / taddhedanAzcopakramikAH svAbhAvikAzca samupalabhyamAnA manovAkAyaiH kRtakAritAnumatibhizca navakena bhedena tatpIDAkAriNa upamardAnnivartitavyam / iti sUtrakRtAGgaprathamazrutaskandhaikAdazamokSa-17 mArgAdhyayane 271 pratau 122 patre // 11 // Jain Education national For Private & Personel Use Only delw.jainelibrary.org Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhUnAM kenacidviprAdinA vApIkUpasatrAdiSu puNyaM na veti pRSTe sati tairyatkArya tadabhidhAyinyau sUtragAthe * likhyate "je a dANaM pasaMsaMti, vahamicchaMti pANiNaM / je a NaM paDisehaMti, vitticcheyaM karaMti te // 20 // " je adANamityAdi' ye kecana prapAsatrAdikaM dAnaM bahUnAM jantUnAmupakArItikRtvA prazaMsanti zlAghante, te paramArthAnabhijJAH prabhUtataraprANinAM tatprazaMsAdvAreNa vadhaM prANAtipAtamicchanti / taddAnasya prANAtipAtamantareNAnupapatteH / ye'pi ca kila sUkSmadhiyo vayamityevaM manyamAnA AgamasadbhAvAnabhijJAH pratiSedhayanti-niSedhayaMti, te'pyagItArthAH prANinAM vRtticchedaM varttanopAyavighnaM kurvantIti // 20 // tadevaM rAjJA anyena vezvareNa kUpataDAgayAga satradAnAdyudyatena puNya - sadbhAvaM pRSTairmumukSubhiryadvidheyaM taddarzayitumAha - "duhaovi te Na bhAsaMti, asthi vA natthi vA puNo / AyaM rayassa heccA NaM, nivvANaM pAuNati te // 21 // " 'duhaovItyAdi' yadyasti puNyamityevamUcuH tato'nantAnAM sattvAnAM sUkSmANAM bAdarANAM sarvadA prANatyAga eva syAt / prINanamAtraM tu punaH svalpAnAM svalpakAlIyamato'stIti na vaktavyam / nAsti puNyamityevaM pratiSedhe'pi tadarthinAmantarAyaH syAdityato dvidhApyasti nAsti vA puNyamityevaM te mumukSavaH OM sAdhavaH punarna bhASante, kiM tu pRSTaiH sadbhirmona samAzrayaNIyam / nirbandhe tvasmAkaM dvicatvAriMzadoSavarjita A hAraH kalpate, evaMvidhaviSaye mumukSUNAmadhikAra eva nAstIti uktaMca - "satyaM vapreSu zItaM zazikaradhavalaM OM vAri pItvA prakAmaM, vyucchinnAzeSatRSNAH pramuditamanasaH prANisArthA bhavanti / zoSaM nIte jalaughe dinakaraki Jain Educamational ***** Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra rtnkrH| // 13 // raNairyAntyanantA vinAzaM, tenodAsInabhAvaM brajati munigaNaH kUpavaprAdikArye // 1 // " tadevamubhayayApi bhASite rajasaH-karmaNa Ayo lAbho bhavati atastamAyaM rajaso maunenAnavadyabhASaNena vA hitvA-tyaktvA te'navadyabhASiNo nirvANaM-mokSa prApnuvanti // 21 // iti sUtrakRtAGgaprathamazrutaskandhaikAdazamokSamArgAdhyayane 271 pratau124 patre // 12 // __auyikAdibhAvasvarUpaM jijJAsayA likhyate "bhAvasamosaraNaM puNa,NAyavvaM chavvihaMmi bhaavNmi| ahavA kiriya akiriyA, aNNANI ceva venniyaa||2||" 'bhAvasamosaraNamityAdi' bhAvAnAmaudayikAdInAM samavasaraNamekatra melApako bhAvasamavasaraNam / tatraudayiko bhAva ekviNshtibhedH| tadyathA-gatizcaturdhA, kaSAyAzcaturvidhAH, evaM liGga trividham , mithyAtvAjJAnAsaMyatatvAsiddhatvAni pratyekamekaikavidhAni, lezyAH kRSNAdibhedena SaDidhA bhavanti / aupazamiko dvividhaH, samyaktvacAritropazamabhedAt raakssaayopshmiko'ssttaadshbhedH| tadyathA-jJAnaM matizrutAvadhimanaHparyAyabhedAccaturvidham / ajJAnaM matyajJAnazrutAjJAnavibhaGgajJAnabhedAttrividham , darzanaM cakSuracakSuravadhidarzanabhedAttrividham labdhiH dAnalAbhabhogopabhoga vIryabhedAtpaJcadhA, samyaktvacAritrasaMyamAsaMyamAH pratyekamekaikaprakArA iti 33kSAyiko nvprkaarH| tadyathA-kevalajJAnaM kevaladarzanaM dAnAdilabdhayaH paJca samyaktvaM cAritraM ceti 4|jiivtvbhvytvaabhvytvbhedaatpaarinnaamikstrividhH 5sAnnipAtikastu dvitrictuHpnycksNyogairbhvti| tatra dvikasaMyogaH siddhasya kSAyikapAriNAmikabhAvadvayasadbhAvAdvagantavyaH / trikasaMyogastu mithyAdRSTisamyagdRSTayavirataviratAnAmauyikakSAyopazamikapAriNAmika // in Education ! For Private & Personel Use Only Hainelibrary.org Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvasadbhAvAdavagaMtavyaH, tathA bhavasthakevalino'pyaudayikakSAyikapAriNAmikabhAvasadbhAvAdvijJeya iti / catuSkasaMyogopi kSAyikasamyagdRSTInAmaudayikakSAyikakSAyopazamikapAriNAmikabhAvasadbhAvAt , tathApazamikasamyagdRSTInAmaudayikaupazamikakSAyopazamikapAriNAmikabhAvasadbhAvAceti / paJcakasaMyogastu kSAyikasamyagdRSTInAmupazamazreNyAM samastopazAntacAritramohAnAM bhAvapaJcakasadbhAvAdvijJeya iti / tadevaM bhAvAnAM dvikatrikacatuSkapaJcakasaMyogAtsaMbhavinaH sAnnipAtikabhedAH SaD bhvnti| eta eva trikasaMyogacatuSkasaMyogagatibhedAt paJcadazadhA prdeshaantre'bhihitaaH| iti sUtrakRtAGgaprathamazrutaskandhadvAdazasamavasaraNAdhyayananiyuktigAthA 271 pratI 127 ptre||1|| atra kecitkaThinahaThAHprAkkRtakamaikagrAdhAnyavAdinaH keciJcodyamaprAdhAnyakavAdina evaM kAlAdiprAdhAnyavAdino'pi, tacAsat / jainasiddhAntavedibhistu samudAya eva prAdhAnyena vAcya ityarthasUcako vicAro likhyate idAnIM teSAM samyagmithyAvAditvaM vibhAgena yathA bhavati tathA darzayitumAha-"sammaddiTTI kiriyAvAdI micchA ya sesagA vAdI / jahiUNa micchavAyaM, sevaha vAyaM imaM saccaM // 6 // " 'sammaddiTTItyAdi' samyagaviparItA dRSTidarzanaM padArthaparicchittiryasyA'sau samyagdRSTiH / ko'sAvityAha-kriyAmastItyevaMbhUtAM vadituM zIlamasyeti kriyAvAdI / atra kriyAvAdItyetat 'atthitti kiriyavAdI' ityanena prAkpasAdhitaM sadanUdya samyagdRSTitvaM vidhIyate, tasyAsiddhatvAditi / tathAhi-asti lokaalokvibhaagH| astyAtmA / asti puNyapApavibhAgaH / asti tatphalaM kharganarakAvAptilakSaNam / asti kAlaH kAraNatvenA'zeSasya jagataH prabhavavRddhisthitivinAzeSu sAdhyeSu tathA zIto myagdRSTiH vaha vAyaM imaM sarcamA darzayitumAha Jain Education S tional Bw.jainelibrary.org Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra ratnAkara // 14 // SNavavanaspatipuSpaphalAdiSu ceti / tathA coktam-"kAla: pacati bhUtAni, kAlaH saMharate prjaaH| kAla: supteSu jAgarti, kAlo hi durtikrmH||1||" tathA'sti khabhAvo'pi kAraNatvenAzeSasya jagataH svo bhAvaH svabhAva iti kRtvA, tena hi jIvAjIvabhavyatvAbhavyatvamUrttatvAmUrttatvAnAM svasvarUpAnuvidhAnAt / tathA dharmAdharmAkAzakAlAdInAM ca gatisthityavagAhaparatvAparatvAdisvarUpApAdanAditi / tathAcoktam-'ka kaNTakAnAM' ityAdi / tathA niyatirapi kAraNatvenAzrIyate / tathA padArthAnAM niyatereva niSpannatvAt / tathAcoktam-"prAptavyo niyatibalAzrayeNa yo'rthaH, so'vazyaM bhavati nRNAM zubho'zubho vaa| bhUtAnAM mahati kRte'pi hi prayatne, nAbhAvyaM bhavati na bhAvino'sti nAzaH // 1 // " tathA purAkRtaM tacca zubhAzubhamiSTAniSTaphalakAraNam / tathA coktam-"yathA yathA pUrvakRtasya karmaNaH, phalaM nidhAnasthamihopatiSThate / tathA tathA pUrvakRtAnusAriNI, pradIpahasteva matiH pravarttate // 1 // " tathA-"svakarmaNA yukta eva, sarvo hyatpadyate jnH| sa tathA kRSyate tena, na yathA svayamicchati // 2 // " ityAdi / tathA puruSakAro'pi kAraNaM, yasmAnna puruSakAramantareNa kinycitsidhyti| tathA coktam-"na daivamiti saJcintya, tyajedudyogamAtmanaH / anudyamena kastailaM, tilebhyaHprAptumarhati? // 1 // " tathA-"udyamAcArucitrAGgi, naro bhadrANi pazyati / udyamAtkRmikITo'pi, bhinatti mahato drumAn // 2 // " tadevaM sarvAnapi kAlAdIna kAraNatvenAbhyupagacchaMstathA''tmapuNyapApaparalokAdikaM cecchan kriyAvAdI smygdRssttitvenaabhyupgntvyH| zeSakAstu vAdA akriyAvAdAjJAnavAvainayikavAdA mithyAvAdA ityevaM draSTavyAH, tathAhi-akriyAvAdI atyantanAstiko'dhyakSasiddhaM jIvAjIvAdipadArthajAtamapalavanmithyAdRSTireva in Educhlani Mainelibrary.org Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAvasya sAmAnyAdhikaraNyAtAnAM parasparasavyapekSANAvatve sati samudita bhavati ajJAnavAdI tu sati matyAdike heyopAdeyapradarzake jJAnapaJcake'jJAnameva zreya ityevaM vadan kathaM nonmattaH syAt / tathA vinayavAdyapi vinayAdeva kevalAd jJAnakriyAsAdhyAM siddhimicchannapakarNayitavyaH / tadevaM viparItA AbhidhAyitayaite mithyAdRSTayo'vagantavyAH / nanu ca kriyAvAdyapyazItyuttarazatabhedo'pi tatra tatra pradeze kAlAdInabhyupagacchanneva mithyAvAditvenopanyastaH,tatkathamiha samyagdRSTitvenocyata iti, ucyate, sa tatrAstyeva jIva ityevaM sAvadhAraNatayA'bhyupagamaM kurvastathA kAla evaikaH sarvasyAsya jagataH kAraNam tathA svabhAva eva niyatireva pUrvakRtameva puruSakAra evetyevamaparanirapekSataryakAntena kAlAdInAM kAraNatvenAzrayaNAnmithyAtvam / tathAhi-astyeva jIva ityevamastinA saha jIvasya sAmAnyAdhikaraNyAdyadasti tajjIva ityevaM prAptamato niravadhAraNapakSasamAzrayaNAdiha samyaktvamabhihitam / tathA kAlAdInAmapi samuditAnAM parasparasavyapekSANAM kAraNatvenehAzrayaNAdiha samyaktvamabhihitamiti / nanu ca kathaM kAlAdInAM pratyeka nirapekSANAM mithyAtvasvabhAvatve sati samudite samyaktvasadbhAvaH?, na hi yatpratyekaM nAsti tatsamudAye bhavitumarhati, sikatAtailavat / naitadasti / pratyekaM padmarAgAdimaNiSvavidyamAnApi ratnAvalI samudAye bhavantI dRSTA / na hi dRSTe'nupapannaM nAmeti yatkiJcidetat / iti sUtrakRtAGgaprathamazrutaskandhadvAdazAdhyayane 271 pratau 134 patre // 14 // atra keSAJcidanyadarzaninAmapi jyotirnimittazakunAdibhirbhAvivastusaMvAdIni jJAnAnyAlokyAviditaparamArthairaho ete'pyatizayavantaH prazasyA iti vyAmoho na vidheyH| teSAM tadgatAnAmapi jyotirnimittAdijJAnAnAM pUrvAntaHpAtitvena gaNadharapraNItatvAt / tatra cAgamaH Inn Educa For Private Personal Use Only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra "saMvaccharaM suviNaM lakkhaNaM ca, nimittadehaM ca upAiyaM c| aTuMgameyaM bahave ahittA, logaMsi jANaMti aNA- kAratnAkara gyaaiN||9||"sNvtsrNmityaadi' sAMvatsaraM jyotiSa,svapnapratipAdako granthaHsvapnastamadhItya, lakSaNaM zrIvatsAdikaM, cazabdAdAntarabAhyabhedabhinnaM, nimittaM vAkprazastazakunAdikam, dehe bhavaM daihaMmaSatilakAdikam, utpAte bhavamautpAtikamulkApAtadigdAhanirghAtabhUmikaMpAdikam , tathA'STAGgaM ca nimittamadhItya / tadyathA-bhaumamutpAtaM svapnaM AntarikSaM AjhaM kharaM lakSaNaM vyaJjanaM ityevaMrUpaM navamapUrvatRtIyAcAravastuvinirgataM sukhaduHkhajIvitamaraNalAbhAlAbhAdisaMsUcakaM nimittamadhItya loke'sminnatItAni vastUni anAgatAni ca jAnanti paricchidanti / na ca zUnyAdivAdeSvetadghaTate, tasmAdapramANameva tairabhidhIyate, ityevaM vyAkhyAte sati Aha paraH-nanu vyabhicAryapi zrutamupalabhyate / tathAhi-caturdazapUrvavidAmapi SasthAnapatitvamAgama uddeSyate, kiM punaraSTAGganimittazAstravidAm / atra cAGgavarjitAnAM nimittazAstrANAmAnuSTubhena chaMdasArddhatrayodazazatAni sUtram , tAvantyeva sahasrANi vRttiH, tAvatpramANalakSA paribhASeti / aGgasyA trayodazasahasrANi sUtram , tAvatparimANalakSA vRttiH, aparimitaM vArtikamiti // 9 // tadevamaSTAGganimittavedinAmapi parasparataH SaTsthAnapatitvena vyabhicAritvamata idagAha-"keI nimittA tahiyA bhavaMti, kesiMca taM vippaDieti nnaannN| te vijabhAvaM aNahijamANA, Asu vijAparimokkhameva / (jANAma logaMsi vayaMti mNdaa)||10||" keI NimittA ityAdi' chAndasatvAtprAkRtazailyA vA liGgavyatyayaH kAnicinnimittAni tathyAni satyAni bhavanti / keSAJcittu nimittAnAM nimittavedinAM vA buddhivaikalyA in Education For Private Personel Use Only Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tathAvidhakSayopazamAbhAvena tannimittajJAnaM viparyAsaM-vyatyayameti / ArhatAnAmapi nimittavyabhicAraH samupala bhyate, kiM punaranyatIrthikAnAM (stIthikAnAm ) / tadevaM nimittazAstrasya vyabhicAramupalabhya te akriyAvAdino vidyAsadbhAvamanadhIyamAnAH santo nimittaM tathA cAnyathA ca bhavatIti matvA te 'AhaMsu vijA parimokkhameva' vidyAyAH-zrutasya vyabhicAreNa tasya parimokSaM-parityAgamAhuruktavantaH / yadi vA kriyAyA abhAvAdvidyayA-jJAnenaiva mokSaM sarvakarmacyutilakSaNamAhuriti / kaciccaramapAdasyaivaM pAThaH-'jANAma logaMsi vayaMti maMdAtti' vidyAmanadhItyaiva svayameva lokamasmin vA loke bhAvAnvayaM jAnImaH, evaM mandA-jaDA vadanti / naca nimittasya tthytaa| tathAhi kasyacitkvacikSute'pi gacchataH kAryasiddhidarzanAt,zakunasadbhAve'pi kAryavighAtadarzanAt ,ato nimitabalenAdezavidhAyinAM mRSAvAda eva kevalamiti / naitadasti / nahi samyagadhItasya zrutasyArthe visaMvAdo'sti / yadapi SasthAnapatitvamuddeSyate tadapi puruSAzritakSayopazamavazena / naca pramANAbhAsavyabhicAre samyakpramANavyabhicArazaGkA kA yujyate / tathAhi-marumarIcikAjale (nicaye) jalagrAhipratyakSaM vyabhicaratItikRtvA kiM satyajalagrAhiNo'pi pratyakSasya vyabhicAro yuktisaGgato bhavati ? / nahi mazakavatiragnisiddhAvupadizyamAnAvyabhicAriNIti satyadhUmasyApi vyabhicAro / nahi suvivecitaM kArya kAraNaM vyabhicaratIti / tatazca pramAturayamaparAdho na pramANasya / evaM suvivecitaM nimittazrutamapi na vyabhicArIti / yazca kSute'pi kAryasiddhidarzanena vyabhicAraH zaGkayate, so'nuppnnH| tathAhi-kAryAkUtAtkSutepi gacchato yA kAryasiddhiH sA'pAntarAletarazobhana JainEducatiotee For Private Personal Use Only Iw.jainelibrary.org Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra | ratnAkara nimittabalAtsaJjAtetyevamavagantavyam / zobhananimittaprasthitasyApItaranimittabalAtkAryavyAghAta iti / tathA ca zrutiH-kila buddhaH skhaziSyAnAhRyoktavAn yathA-dvAdazavArSikamatra durbhikSaM bhaviSyatyato dezAntarANi gacchata yUyam / te ca tadvacanAdgacchantastenaiva prtissiddhaaH| yathA-mA gacchata yUyam / ihAyaiva puNyavAn mahAsattvaH saJjAtaH, tatprabhAvAtsubhikSaM bhaviSyati / tadevamantarAparanimittasadbhAvAnna tayabhicArazaGketi sthitam / iti zrIsUtrakRtAGgaprathamazrutaskandhe dvAdaze samavasaraNAdhyayane 271 pratau 147 patre // 15 // etena ye kecana vadanti zakunAdinimittamanaikAntikatvAdvayabhicAritvAcAnvayavyatirekAbhyAmapramANamiti te'pi nirastA veditvyaaH|| keciccA'trAmudrAjJAnanidrAmudritAntaHkaraNAHkhamatavizeSadarzanAya ca strISu nAgnyameva vizeSaH, iti nyAyamaGgIkRtya yathoktAvasaravidheyAmapi vAGmAtreNa nidrAM niSiddhaya khapANDityaM darzayanti / sa ca gRhajvAlanAtkIyutpAdanamayameva nyAyaH, zAstre nidrAkAlasyApyuktatvAt, sa cAyaM sUtrAbhyAM likhyate "saMjamajAyAmAyAvattiyaM bilamiva pannagabhUtaNaM appANeNaM AhAraM aahaarejaa|annN annakAle, pANaM pANakAle, vatthaM vatthakAle, leNaMleNakAle,sayaNaM sayaNakAle, se bhikkhU mAyanne annayaraM disaMaNudisaM vA paDivanne dhamma Aikkhe vibhae ki uvaTTiesu vA aNuvaTTiesu vA sussUsamANesu pavedae // " iti / vRttiryathA-saMyamayAtrAyAM // 16 // Jain Education a l For Private Personel Use Only Ho.jainelibrary.org Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAtrA saMyamayAtrAmAtrA, yAvatyA''hAramAtrayA saMyamayAtrA bhavati sA tathA tayA saMyamayAtrAmAtrayA vRttiryasya tattathA / tadapi bilapravezapannagabhUtenAtmanA''hAramAharet / idamuktaM bhavati / yathA-ahirbilaM pravizaMstUrNa pravizati, evaM sAdhunApyAhArastatvAdamanAsvAdayatA zIghra pravezayitavya iti| yadivA sarpaNevAhAro labdhvA'nAsvAdamabhyavahAryata iti / tadeva cAhArAdikaM darzayitumAha-annaM bhaktaM annakAle sUtrArthapauruSyanantarakAle, bhikSAkAle prApte puraHpazcAtkarmaparihRtaM bhavati / yathoktabhikSATanena grahaNakAlAvAptaM bhaikSyaM paribhogakAle bhuJjIta / tathA pAnaka pAnakAle, nAtitRSito bhuJjIta, nA'pyatibubhukSitaHpAnakaM pibediti| vastraM vastrakAle gRhaNIyAdupabhogaM vA kuryaat| tathA layanaM-guhAdikamAzrayastasya varSAsvavazyamupAdAnamanyadA tvniymH| tathA zayyate'sminniti zayanaM saMstArakaH, sa ca zayanakAle / tatrApyagItArthAnAM praharadvayaM nidrAvimokSo gItArthAnAM tu praharamekamiti / sa bhikSurAhAropadhizayanasvAdhyAyadhyAnAdInAM mAtrAM jAnAtIti tadvidhijJaH sannanyatarAM dizaM anudizaM vA pratipannaH samAzrito dharmamAkhyApayetpratipAdayet, yena yadvidheyaM tadyathAyogaM vibhajet, dharmaphalAni ca kIrtayedAvirbhAvayet,tacca dharmakarmakathanaM parahitArthapravRttena sAdhunA samyagupasthiteSvanupasthiteSu vA kautukAdipravRtteSu zuzrUSamANeSu zrotuM pravRtteSu svaparahitAya pravedayedAvedayet / iti sUtrakRtAGgadvitIyazrutaskandhaprathamapuNDarIkAdhyayane 271 pratI 191 patre // 16 // yaH sAdhUnAmavajJAkArI bhavati sa AgADhamithyAdRSTirucyate, ityabhiprAyo likhyate'se egaio samaNaM vA mAhaNaM vA dissA NANAvidhehiM pAvakammehiM attANaM uvakkhAittA bhavai / nA mAtrAM jAnAtIti HAMARo gItArthAnAM tu maharakAzamanniti zayanaM saMstArakaH, Jain Educa t ional For Private & Personel Use Only Galww.jainelibrary.org Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra aduvA NaM accharAte AphAlettA bhavai / aduvANaM pharusaM vaittA bhavai / kAleNavi se aNupaviThThassa asaNaM vA rtnaakrH| pANaM vA jAva no davAvettA bhavai / je ime bhavaMti vonamaMtA bhArokatA alasagA vasalagA kivaNagA pavvayaMti" iti / vRttiryathA-sAMprataM viparyastadRSTayo gADhamithyAdRSTayo'bhidhIyante 'se egaio' ityAdi / athaikakaH kazcidabhigRhItamithyAdRSTirabhadrakaH sAdhupratyanIkatayA zramaNAdInAM nirgacchatAM pravizatAM vA svatazca nirgacchan pravizan vA nAnAvidhaiH pApopAdAnabhUtaiH karmabhirAtmAnamupakhyApayitA bhavatIti / etadeva darzayati-athavetyayamuttarApekSayA pakSAntaropagrahArthaH / kacitsAdhudarzane sati mithyAtvopahatadRSTitayA apazakuno'yamityevaM manyamAnaH / san dRSTipathAdapasArayan sAdhumuddizyAvajJayA'psarAyAH-cappuTikAyA AsphAlayitA bhavati / athavA tattiraskAramApAdayan paruSaM vaco brUyAt / tadyathA-odana (udara) muMDa! nirarthakakAyaklezaparAyaNadurbuddha ! apasarAgratastadasau bhRkuTi vA viddhyAdasabhyaM vA brUyAt / tathA bhikSAkAlenApi se-tasya bhikSoranyebhyo bhikSAcarebhyo'nu-pazcAtpaviSTasya sato'tyantaduSTatayA'nnAdenoM dApayitA bhavati, aparaM ca dAnodyataM niSedhayati / tatpratyanIkatayetaca brUte-ye ime pAkhaNDikA bhavanti te evaMbhUtA bhavantItyAha-'voNNatti' tRNakASThahArAdikaM adharma karma, tadvidyate yeSAM te tdvntH| tathA bhAreNa kuTumbabhAreNa pohalikAdibhAreNa vA''krAntAH-parAbhagnAH sukhalipsavo'lasA kramAgataM kuTumbakaM pAlayitumasamarthAste pAkhaNDavratamAzrayanti / tathA coktam-"gRhAzramaparo dharmo, na bhUto na bhaviSyati / pAlayanti narAH zUrAH, klIvAH paakhnnddmaashritaaH||1||" tathA-'vasalagA' iti, vRSalA adhamAH Jain Education intematon For Private & Personel Use Only R ainelibrary.org Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zadrajAtayastrivargapraticArakAstathA kRpaNAH klIvA akiJcitkarAH zramaNA bhavanti pravrajyAM gRha gantIti / iti sUtrakRtAGgadvitIyazrutaskandhadvitIyakriyAsthAnAkhyAdhyayane 271 pratau 204 patre // 17 // etena ye kecijjainazrAddhatayA viditA api munInAmAhArAdi niSedhayanti, sAdhutayA viditAzca ye kecana tamupadezaM dadati te ubhaye'pi AgADhamithyAtvino drssttvyaaH| apare ca kecana kevalinAmAhAramanAgamikamayauktikaM ca manvate tatastadavabodhAya tatra yuktyAgamaulikhyate "aMtomuhattamaddhA, selesIe bhave annaahaaro| sAdIyamaNidhaNaM puNa, siddhANAhAragA hoti ||8||""aNtomuhuttmityaadi / zailezyavasthAyA Arabhya sarvathA'nAhArakaH siddhAvasthAprAptAvanantamapi kAlaM yAvaditi / pUrva tu kAvalikavyatirekeNa pratisamayamAhArakaH / kAvalikena tu kAdAcitka iti / nanu kevalino ghAtikarmakSaye'nantavIyatvAnna bhavatyeva kaavlikaahaarH| tathAhi-AhArAdAne yAni vedanIyAdIni Sad kAraNAnyabhihitAni teSAMmadhye ekamapi na vidyate kevalini, tatkathamasAvAhAraM bahudoSaduSTaM gRhaNIyAt ? / tatra na tAvattasya vedanotpadyate, tavedanIyasya dagdharajjusthAnikatvAtsatyAmapi na tasya tatkRtA pIDA, anantavIryatvAt / vaiyAvRtyakAraNaM tu bhagavati surAsuranarAdhipatipUjyatve na saMbhAvyate eveti / ryApatha:(thaM) kevalajJAnAvaraNaparikSayAt smygvlokytyevaasau| saMyamastu tasya yathAkhyAtacAritriNo niSThitArthatvAdanantavIryatvAnnAhAragrahaNAya kAraNIbhavati / prANavRttistu tasyAnapavartitvAdAyuSo'nantavIryatvAccAnyathA siddhaiva / dharmaciMtAvasarastvapagato niSThitArthatvAt / tadevaM| For Private Personel Use Only Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra- kevalinaH kAvalika AhAro bahvapAyatvAnna kathazcidghaTate iti sthitm|atrocyte / tatra yattAvaduktaM ghaatikrmkssye| rtnaakrH| kevalajJAnotpattAvanantavIryatvAnna kevalino bhuktiriti / tadAgamAnabhijJasya tattvavicArarahitasya yuktihRdayamajAnato vacanam / tathAhi-yadAhAranimittaM vedanIyaM karma tattasya tathaivAste / kimiti zArIrI sthitiH prAktanI na bhavati? pramANaM ca-asti kevalino bhuktiH samagrasAmagrIkatvAtpUrvabhuktivat / sAmagrI ceyaM prakSepAhArasya, tadyathA-paryAptatvaM vedanIyodayaH AhArapaktinimittaM taijasazarIraM dIrghAyuSkatvaM ceti / tAnica samastAnyapi kevalini santi / yadapi dagdharajjusthAnikatvamucyate vedanIyasya tadapyanAgamikamayuktisaGgataM ca, Agame hyatyantodayaH sAtasya kevalinyabhidhIyate, yuktirapi-yadi ghAtikarmakSayAd jJAnAdayastasyA'bhUvan vedanIyodbhavAyAHkSudhaH kimAyAtaM? yenA'sau na bhavati / na tayozchAyAtapayoriva sahAnavasthAnalakSaNo nApi bhAvAbhAvayoriva parasparaparihAralakSaNaH kazcidvirodho'stIti / sAtAsAtayozcAntarmuhUrtaparivarttamAnatayA yathA sAtodaya evamasAtodyo'pItyanantavIryatve satyapi zarIrabalApacayaH kSudvedanIyodbhavA pIDA ca bhavatyeva / na cAhAragrahaNe tasya kiJcitkSIyate, kevalamAhopuruSikAmAtrameveti / yadapyucyate vedanIyasyodIraNAyA abhAvAtpabhUtatarapudgalodayAbhAvaH, tadabhAvAcAtyantaM vedanIyapIDA'bhAvaH,iti vaangmaatrm|tthaahi-avirtsmygdRssttyaadissvekaadshsu guNasthAnakeSu vedanIyasya guNazreNIsadbhAvAtprabhUtapudgalodayasaMbhavaH kiM teSu prAktanebhyo'dhikapIDAsadbhAva ? iti / api ca yo jine sAtodayastIvaH kimasau pracurapudgalodaye? netyato yatkiJcidetaditi / tadevaM sAtodayavasAtodyo'pyanivArita iti, Deng Deng Lu Lu Lu Qi Le Tai Tai Ran Chu Yu Fan Sheng Su Shen Shen Shen Shen Shen Shen Lian Chu Qi ISRBrainelibrary.org in Edella Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tayorantarmuhartakAlena parivarttamAnatvAt, yadapi kaizcidabhidhIyate-vipacyamAnatIrthakaranAmno devasya cyavanakAle SaNmAsakAlaM yAvadatyantaM sAtodaya eveti / asAvapi yadi syAnna no bAdhAyai, kevalinAM bhukternivaarittvaat| yadapyucyate AhAraviSayAkAGkSArUpA kSudbhavati, abhikAGkSA cAhAraparigrahabuddhiH, sA ca mohanIyavikArastasya cApagatatvAt kevalino na bhuktiriti / etadapyasamIcInam / yato mohanIyavipAkA kSunna bhavati / tadvipAkasya pratipakSabhAvanayA pratisaMkhyAnena nivartyamAnatvAt / tathAhi-kaSAyAH pratikUlabhAvanayA nivartante / tathA coktam- "uvasameNa haNe kohaM, mANaM maddavayA jiNe / mAyaM caJjavabhAveNa, lohaM saMtuTTie / jiNe // 1 // " mithyAtvasamyaktvayozca parasparanivRttirbhAvanAkRtA pratItaiva / vedodayo'pi viparItabhAvanayA nivartate / taduktam-"kAma! jAnAmi te mUlaM, saGkalpAtkila jAyase / tatastaM na kariSyAmi, tato| me na bhaviSyasi // 1 // " hAsyAdiSaTa mapi cetovikArarUpatayA pratisaMkhyAnena nivarttate / kSadvedanIyaM tu rogazI-1 toSNAdivajjIvapudgalavipAkitayA na pratIpavAsanAmAtreNa vinivarttate ato na mohasvabhAvA kSuditi / tadevaM vyavasthite yatkazcidAgrahagRhItairabhidhIyate yathA-"apavarttate kRtArtha, nAyurjJAnAdyo na hiiynte| jagadupakRtAvanantaM, vIrya kiM gatatRSo bhuktiH||1||"iti / tadetatplavate, yatazchadmasthAvasthAyAmapyetadastIti tatrApi kimiti bhuGkte ? tatra samastavIryAntarAyakSayAbhAvAdbhuktisadbhAvaH iti cettadayuktam / yataH-kiMtatrAyuSkasyApavartana syAt ? kiM vA caturNA jJAnAnAM kAciddhAniH syAt ? yena bhuktiH, iti / tasmAdyathA dIrghakAlasthitarAyuSkaM kAraNam vi.ra.4 Jain Educat i onal For Private & Personel Use Only Jaw.jainelibrary.org Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra ratnAkara evamAhAropi / yathA siddhigateyuparatakriyasya dhyAnasya caramakSaNaH kAraNam evaM samyaktvAdikamapIti / anantavIryatApi tasyAhAragrahaNe sati na viruddhayate / yathA tasya devacchandAdIni vizrAmakAraNAni gamananiSIdanAni ca bhavanti evamAhArakriyApi virodhAbhAvAt ,na hyatra balavattarasya vIryavato'lpIyasI kSuditi / evaM vyavasthite yatkiJcidetat / api ca-ekAdazaparISahA vedanIyakRtA jine prAduSSanti / apare tvekAdaza jJAnAvaraNIyAdikRtAstatkSaye'pagatA itIyamapyupapattiH kevalini bhuktiM sAdhayati / tathAhi-kSutpipAsAzItoSNadaMzamazakanAgnyAratistrIcaryAniSadyAzayyAkrozavadhayAnAlAbharogatRNasparzamalasatkArapuraskAraprajJAjJAnadarzanAni, ityete dvAviMzatiH mumukSUNAM pariSoDhavyAH parISahAH / teSAM ca madhye jJAnAvaraNIyotthau prajJAjJAnAkhyau, darzanamo hanIyasaMbhavo darzanaparISaho, antarAyottho'lAbhaparISahaH, cAritramohanIyasaMbhavAstvamI-nAgnyAratistrIniSadyAskozayAcyAsatkArapuraskArAH, ete caikAdazApi jine kevalini na saMbhavanti / tatkAraNAnAM karmaNAmapagatatvAt,na hi kAraNAbhAve kacitkAryotpattiH, zeSAstvekAdaza jine saMbhavanti, tatkAraNasya vedanIyasya vidyamAnatvAt / te cAmI-kSutpipAsAzItoSNadaMzamazakacaryAzayyAvadharogatRNasparzamalAkhyAH, ete ca vedanIyaprabhavAstatra keva lini vidyante / na ca nidAnAnucchede nidAnina ucchedaH saMbhAvyate; ataH kevalini kSudvedanIyAdipIDA saMbhAvyate / kevalamasAvanantavIryatvAnna vihvalIbhavati / na cAsau niSThitArtho niSprayojanameva pIDAmadhisahate / na ca zakyate vaktum evaMvidhameva tasya bhagavataH zarIraM yaduta kSutpIDayA na bAdhyate AhAramantareNa ca varttate, Jain Education i n For Private Personel Use Only walmjainelibrary.org Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yathA svabhAvenaiva svedAdirahitam evaM prakSepAhArarahitamiti / etaccApramANakatvAdapakarNanIyam / api ca kevalotpatteH prAgbhuktarabhyupagamAtkevalotpattAvapi tadevaudArikaM zarIramAhArAdyupaskArya, athAnyathAbhAvaH kaizciducyate asAvapi yuktirahitatvAbhyupagamakamAtra eveti / tadevaM dezonapUrvakoTikAlasya kevalisthiteH saMbhavAdaudArikazarIrasthitezca yathAyuSkaM kAraNamevaM prakSepAhAro'pi, tathAhi-taijasazarIreNa mRdUkRtasyAbhyavahRtasya dravyasya svaparyAptyA pariNAmitasyottarottarapariNAmakrameNaudArikazarIriNAmanena prakAreNa kSududbhavo bhavati vedanIyodaye satIyaM ca sAmagrI sarvA'pi bhagavati kevalini saMbhavati tatkimarthamasau na bhuGkta iti?| na ca ghAticatuSTayasya sahakArikAraNabhAvo'sti yena tadabhAvAttadabhAva ityucyeta, tadevaM saMsArasthA jIvA vigrahagatau jaghanyenaikaM samayam , utkRSTataH samayatrayam / bhavasthakevalI samudghAtAvasthaH samayatrayamanAhArakaH / / zailezyavasthAyAM tvantarmuhUrta siddhAstu sAdikamaparyantamanAhArakA iti sthitam / iti sUtrakRtAGgadvitIyazrutaskandhatRtIyAhAraparijJAdhyayane 271 pratau 216 / 217 patre // 17 // / ete eva ca strINAM muktiM na manvate / tatpUrvottarapakSautu ihaivAgre vakSyamANAnnandIvicArataraGgAdavaseyau // 18 // nanu mUrtAmUrtayorjIvakarmaNoH kathaM sambandhaH ye'pi ca kSIranIrasuvarNamRttikAdayo dRSTAntAste'pi vaidhAdhyAsitAH, tatrobhayomUtatvAt, iyaM hi zaGkA bhUyasAM cetAMsi malinayati / tatastadAzaGkAnirAsAya yuktisandarbhita Agamo likhyate in Educati o nal For Private Personel Use Only jainelibrary.org Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratnAkaratA vicAra // 20 // ____"nathi baMdhe va mokkhe vA, nevaM sannaM nivesae / atthi baMdhe va mokkhe vA, evaM sannaM nivesae // 15 // " vRttiyathA-bandhaH prakRtisthityanubhAvapradezAtmakatayA karmapudgalAnAM jIvana khavyApArataH svIkaraNam / sa cAmUrtasyAtmano gaganasyeva na vidyate, ityevaM saMjJAM no nivezayet / tathA tadbhAvAca mokSasyApyabhAvaH, ityevamapi saMjJAM no nivezayet kathaM tarhi saMjJAM nivezayet , ? ityuttarArddhana darzayati-asti bandhaH karmapudgalairjIvasyetyevaM saMjJAM nivezayediti / yattucyate-mUrtasyAmUrtimatA sambandho na yujyate iti, tadayuktam / AkAzasya sarvavyApitayA pudgalairapi sambandho durnivAryaH, tadabhAve tadvayApitvameva na syAt / anyaccAsya vijJAnasya hRtpUramadirAdinA vikAraH samupalabhyate, na cAso sambandhamRte, ato yatkiJcidetaditi / api ca saMsAriNAmasumatAM sadA taijasakArmaNazarIrasadbhAvAdAtyantikamamUrttatvaM na bhavatIti / tathA tatpratipakSabhUto mokSo'pyasti, tadbhAve bandhasyApyabhAvaH syAdityato'zeSabandhanApagamasvabhAvo mokSo'pyasti, ityevaM saMjJAM nivezayet / iti sUtrakRtAGgadvitIyazrutaskandhapaJcamAcArazrutAkhyAdhyayane 271 pratau 236 patre // 19 // nanu bhagavatyAdau RSabhadattAdaya ekAdazAGginaH zrUyante, tatsambandhAzcaikAdazAGgAntaHpAtinaH, kathamidaM ghaTate ? kathaM vA dvAdazAGga-yA nityatvaM ghaTate ? / etacchaGkAtaGkApanodAya likhyate| "kAma duvAlasaMga, jiNavayaNaM sAsataM mahAbhAgaM / savvajjhayaNANi tathA, savvakkharasannivAyA y||5|| tahavi ya koI attho, uppajjati tammi tasmi samayaMmi / puvvaM bhaNio'Numaoya, hoi isibhAsitesu jahA // 6 // " // 20 // Jain Educat i onal For Private & Personel Use Only Taw .jainelibrary.org Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nanu zAzvatamidaM dvAdazAGgamapi gaNipiTakamAgame ArdrakakathAnakaM tu zrIvarddhamAnatIrthAvasare tatkathamasya zAzvata - tvamityAzaMkyAha // " kAmamityAdi" kAmamityetadabhyupagame iSTamevaitadasmAkam / tayathA - dvAdazAGgamapi jinavacanaM nityaM zAzvataM mahAbhAgaM - mahAnubhAvam, AmaSaSadhyAdiRddhisamanvitatvAnna kevalamidam sarvANyapyadhyayanAnyevaMbhUtAni / tathA sarvAkSarasannipAtAzca-melApakA dravyArthAdezAnnityA eveti / nanu matAnujJAnAma nigrahasthAnaM bhavata ityAzaGkayAha - 'tahaviyaityAdi' / yadyapi sarvamapIdaM dravyArthataH zAzvatam, tathA'pi ko'pyarthastasmin samaye tathA kSetre kutazcidArdrakAdeH sakAzAdAvirbhAvamAskandati, sa tena vyapadizyate / tathA pUrvamapyasAvartho'nyamuddizyokto'numatazca bhavati, RSibhASiteSu uttarAdhyayaneSu yathA / iti sUtrakRtAGgadvitIyazrutaskandhapaSThAdhyayananiyuktI 271 pratau 243 patre // 20 // keciccAtrAsadabhimAnakavalitavizadAzayAH paNDitaMmanyAH pareSAM bhojanAdyanukampAdAnamapi niSedhayanti, OM vadanti cAsadvacanAni, maNDUkapiNDena bhujagabhojanatulyaM taddAnamityAdIti taccAjJAnam, yato'nukampAdAnasya * zrIjinazAsane kutrApyaniSiddhatvAt / pratyuta zrIrAjamanIye kezI gaNadharaH zrIpradezinaM prati pUrva ramaNIyo | bhUtvA pazcAdaramaNIyo mA bhUyA ityAdivAkyairanukampAdAnasya vihitatvena pratIyamAnatvAt / naca vAcyam / | 'suhiesa a duhiesa a, jA me assaMjaesa aNukaMpA / rAgeNa va doseNa va, taM niMde taM ca garihAmi" / ityatra taddAnasya pratikrAntatvAditi / tatra niSedhatAtparyasya rAgadveSayoreva vizrAntatvAt / tathA cAtrApi taddharmaprazaMsA Jain Educatio tional w.jainelibrary.org Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra ratnAkaraNa // 21 // pUrva saddharmanindApUrva ca yadasaMyatibhojanaM tadeva niSiddham / vizeSaNasya vizeSArthoddIpakatvAt / sA gAthA cayama "dayAvaraM dhamma duguMchamANo, vahAvahaM dhamma pasaMsamANo / ikkapi jo bhoayatI asIlaM, Nivo Nisa jAti kuto'surehiM? // 45 // " dayA-prANiSu kRpA tayA varaH-pradhAno yo dharmaH tamevaMbhUtaM dharma jugupsamAno-nindan / tathA vadhaM prANyupamadamAvahatIti vadhAvahaH taM tathAbhUtaM dharma prazaMsan-stuvannekamapyazIlaM-nivrataM SaTjIvakAyopamardaina yo bhojayet, kiM punaH prabhUtAn / nRpo rAjanyo vA yaH kazcinmUDhamatidhArmikamAtmAnaM manyamAnaH sa varAko nizeva nityAndhakAratvAnnizA-narakabhUmistAM yAti / kutastasyAsureSvadhamadeveSvapi prAptiH / iti sUtrakRtAGgadvitIyazrutaskandhaSaSThAdhyayane 271 pratI 254 patre // 21 // | // iti zrImadakabbarabhUpAlavizAlacittAlavAlavivarddhitazrIjinadharmarasAlasAlAtizAlizIlazrIhIravijayasUrIzvaraziSyopAdhyAyazrIkIrtivijayagaNisamucite zrIvicAraratnAkare vizeSasamuccayAparanAmni zrI sUtrakRtAGgakiyadvicArasamuccayanAmA dvitIyastaraGgaH // 2 // iti zrIvicAraratnAkare dvitIyastaraMgaH sampUrNaH / Jain Educat i onal For Private Personel Use Only ainelibrary.org Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // atha tRtIyastaraGgaH // "rasAzritaM durmadavAdivAdagrISmoSmakASaGkaSamAptazabdam / satAM sadA zasyaphalAsihetuM, prItyA''zraye zrIjinazAsanAbdam // 1 // " ___atha kramAyAtAH zrIsthAnAGgavicArA likhyante tatra prathamaM kRSNapAkSikazuklapAkSikayoH svarUpajijJAsayA lezyAkharUpaviSaye matAntarajijJAsayA ca saTIka sUtradvayaM likhyate "egA kaNhapakkhiyANaM vaggaNA egA sukkapakkhiyANaM vaggaNA 1 / egA kaNhalesANaM vaggaNA egA nIlalesANaM vaggaNA evaM jAva sukkalesANaM vaggaNA 2 / " vRttiyathA-'egA kaNhapakkhiyANaM vaggaNA ityaadi| kRSNapAkSiketarayorlakSaNam-"jesimavaDo poggalapariyaTTo sesao u saMsAro / te sukkapakkhiyA khalu, ahie| puNa kaNhapakkhI y||1|| iti" etadvizeSito'nyo dnnddkH| 'egA kiNhalesANaM ityAdi / lizyate prANI karmaNA yayA sA lezyA / yadAha- zleSa iva varNabandhasya karmabandhasthitividhAtryaH' / tathA-kRSNAdidravyasAcivyAt, pariNAmo ya AtmanaH / sphaTikasyeva tatrAyaM, lezyAzabdaH pryujyte||1|| iti"| iyaM ca zarIranAmakarmapariNatirUpA, yogapariNatirUpatvAt / yogasya ca zarIranAmakarmapariNativizeSatvAt, yata uktaM prajJApanAvRttikRtA / "yogapariNAmo lezyA, kathaM punaryogapariNAmo lezyA ?, yasmAtsayogikevalI zuklalezyApariNAmena vihRtyAntarmuharte zeSe yoganirodhaM karoti, tato'yogatvamalezyatvaM ca prApnoti, ato'vagamyate yogapari Tai Tai Cha Cha Cha Cha Qi Meng Cha Jia Cha Cha Jain Educ a tiona For Private Personel Use Only Tww.jainelibrary.org Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra ratnAkara NAmo lezyeti / sa punaryogaH zarIranAmakarmapariNativizeSaH / yasmAduktaM karma hi kArmasya kAraNam anyeSAM ca zarIrANAmiti / tasmAdaudArikAdizarIrayuktasyAtmano vIryapariNativizeSaH kAyayogaH 1 tathaudArikavaikriyAhArakazarIravyApArAhRtavAgadravyasamUhasAcivyAt jIvavyApAro yaH sa vAgyogaH 2 tathaudArikAdizarIravyApArAhRtamanodravyasamUhasAcivyAt jIvavyApAro yaH sa manoyogaH 3 tato yathaiva kAyAdikaraNayuktasyAtmano vIryapariNatiyoMga ucyate tathaiva lezyApIti" / anye tu vyAcakSate-karmaniSyando lezyeti, sA ca dravyabhAvabhedAda dvidhA / tatra dravyalezyA kRSNAdidravyANyeva, bhAvalezyA tajanyo jIvapariNAma iti / iyaM ca SaprakArAjambUkhAdakapuruSaSaTkadRSTAntAd grAmaghAtakapuruSaSadkadRSTAntAdvA AgamaprasiddhAvaseyam / iti zrIsthAnAGgaprathamasthAnake 440 pratau 31132 patre // 1 // pAramparyavarjitAH kecana viziSTakSamAzramaNapratyupekSaNAdikaM guruparamparAgataM yogavidhisvarUpamajAnAnA duSkaratarAcAmlAdilaghukamaikasAdhyanirantaratapaHkriyAbhIravazva yogodvahanaM uddezasamuddezAnujJAdivacanaiH pratipadamAgamoktamapi nAGgIkurvanti, taca teSAM calanazramabhiyA mArgatyAgapUrvakaM garttApAtaprAyam, yogavidhisattAsUcakaH siddhAntazcAyam-"do disAo abhigijjha kappati niggaMthANa vA NiggaMdhINa vA pavvAvittae-pAINaM ceva udiNaM ceva, evaM muMDAvittae sikkhAvittae uTThAvittae saMbhuMjittae saMvasittae sajjhAyaM uddisittae sajjhAyaM samuddisittae sajjhAyamaNujANittae Aloittae paDikkamittae niMdittae garahittae viuhittae visohittae aka // 22 // Jain Educatiolation For Private Bilujainelibrary.org Personel Use Only Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Educa ******************** raNayAe abhbhuttie ahArihaM pAyacchittaM tavokammaM paDivajjittae" / vRttiryathA' do disAo ityAdi dve dizau - kASThe abhigRhya - aGgIkRtya tadabhimukhIbhUyetyarthaH / kalpate-yujyate, nirgatA graMthAdvanAderiti nirgrathAH - sAdhavasteSAM nirgrathyaH - sAdhvyastAsAM pravrAjayituM rajoharaNAdidAnena prAcIM pUrvAmityarthaH udIcImuttarAmityarthaH / uktaMca"pubvAmuho u uttaramuhobva dejA'havA paDicchejjA / jIe jiNAo vA havijja jiNaceiyAI ca // 1 // " iti / evaM iti yathA pravAjana sUtraM digdvayAbhilApenAdhItam evaM muNDanAdisUtrANyapi SoDazAdhyetavyAnIti / tatra muNDayituM ziro luMcanataH 1 zikSayituM grahaNazikSApekSayA sUtrArthI grAhayitumA sevanAzikSApekSayA tu pratyupekSaNAdi zikSayitumiti / 2 utthApayituM mahAvrateSu vyavasthApayituM 3 saMbhojayituM bhojanamaNDalyAM nivezayituM 4 saMvAsayituM saMstArakamaNDalyAM nivezayituM 5 suSThu A-maryAdyA'dhIyate iti svAdhyAyo'GgAdistamuddeSTuM - OM yogavidhikrameNa samyagyoge nAdhISvedamityevamupadeSTumiti / 6 samuddeSTuM - yogasAmAcAryaiva sthiraparicitaM kurvidamiti OM vaktumiti 7 anujJAtuM - tathaiva samyagetaddhArayAnyeSAM ca pravedayetyevamabhidhAtumiti 8 AlocayituM - gurave aparA * dhAnnivedayitumiti 9 pratikramituM pratikramaNaM kartumiti 10 nindituM - aticArAn svasamakSaM jugupsitaM 11 Aha OM ca- 'sacarittapacchAyAvo niMdatti' garhituM gurusamakSaM tAmeva jugupsituM 12 Aha ca- ' garahAvi tahA jAtIyameva OM navaraM parappayAsaNayatti' 'viuttietti' vyativarttayituM vinoTayituM vikuyituM vA, aticArAnubandhaM viccheddhi|tumityarthaH 13 vizodhayitumaticArapaGkApekSayA''tmAnaM vimalIkartumiti / 14 akaraNatayA punarna kariSyAmItye national *********************************** Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra ratnAkara // 23 // vamabhyutthAtumabhyupagantumiti 15 yathArhamaticArAdyapekSayA yathocitaM pApacchedakatvAtprAyazcittavizodhakatvAdvA prAyazcittam, uktaMca-"pAvaM chiMdai jamhA, pAyacchittaM tu bhaNNate teNa / pAeNa vAvi cittaM, visohae teNa pacchittaM // 1 // tti / tapAkarma nirvikRtikAdikaM pratipattum-abhyupagantumiti 16 / iti zrIsthAnAGgadvitIyasthAnakaprathamoddezake 440 pratau 54 / 55 patre // 2 // keciccAnAgamajJA munInAmazuddhAzanAdidAnaM narakAyurbandhaphalamiti vadanti, taccAnAgamikam , alpAyuSkatAyA evAgame tatphalatvenoktatvAt , atrAzaGkAsamAdhAne tu etatsUtratAtparyAvabodhAvagamye , taccedam "tihiM ThANehiM jIvA appAuyattAe kammaM pakareMti / taMjahA-pANe aivAittA bhavati 1 musaM vaittA bhavati 2 tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA aphAsueNaM aNesaNijjeNaM asaNapANakhAimasAimeNaM paDilAbhettA bhavati3 iccetehiM tihiM ThANehiM jIvA appAuyattAe kammaM pakareMti" iti vRttiryathA-'tihiM ThANehiM ityAdi' tribhiH sthAnaH-kAraNairjIvAH-prANinaH 'appAuyattAetti' alpaM-stokaM AyurjIvitaM yasya so'lpAyuH tadbhAvastattA tasyai alpAyuSkatAyai tadartha tannibandhanamityarthaH / karmAyuSkAdi / athavA alpamAyurjIvitaM yat AyuSastadalpAyuH tadbhAvastattA tayA karmAyulakSaNaM prakurvanti-bannantItyarthaH / tadyathA-prANAn sa prANino'tipAtayiteti zIlArthe tRni tRnnantamiti karmaNi dvitIyeti, prANinAM vinAzanazIla ityrthH| evaMbhUto yo bhavati, evaM mRSAvAdaM vaktA yazca bhavati, tathA tatprakAraM rUpaM-svabhAvo nepathyAdi yasya sa tathArUpo dAnocita ityarthaH taM zrAmyati-tapasyatIti // 23 // Jain Education For Private Personel Use Only Pallainelibrary.org Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNastapoyuktastaM mA hana ityAcaSTe yaH paraM prati svayaM hanananivRttaH sanniti sa mAhano mUlaguNadharastaM, vAzabdau vizeSaNasamuccayArthau / pragatA asavo'sumantaH prANino yasmAttatprAsukam tanniSedhAdanAsukaM sacetana mityarthaH / tena iSyate gaveSyate udgamAdidoSavikalatayA sAdhubhiryattadeSaNIyaM kalpyaM taniSedhAdaneSaNIyaM tena / azyate bhujyate ityazanaM odanAdi / pIyate iti pAnaM-sAMvIrakAdi / khAdanaM khAdastena nivRttaM khAdanArtha tasya nivartyamAnatvAditi khAdima-bhaktauSadhAdi / svAdanaM svAdaH, tena nivRttaM svAdimaM ca-dantapAvanAdIti / samAhAradvandvaH tena, gAthAzcAtra "asaNaM odaNasattuga mugga jagArAi khajagavihI ya / khIrAdi sUraNAdi maMDagapabhiI ya vinneyaM // 1 // pANaM sovIrajavodagAi cittaM surAiyaM ceva / AukkAo samvo kakkaDagajalAiyaM ca tahA // 2 // bhattosaM daMtAI khajjUraM naalikerdkkhaaii| kakaDiaMbagaphaNasAi, bahuvihaM khAimaM neyaM // 3 // daMtavaNaM taMbolaM, cittaM ajagakuheDagAIyaM / mahupippalisuMThAI, aNegahA sAimaM hoitti" // 4 // pratilambhayitA lAbhavantaM karotItyevaMzIlo yazca bhavati / te alpAyuSkatayA karma prakurvantIti prakramaH / 'iccetehiMti' ityetaiH prANAtipAtAdibhiruktaprakAraitribhiH sthAna vA alpAyuSkatayA karma prakurvantIti nigamanamiti / iha ca prANA tipAtayitrAdipuruSanirdeze'pi prANAtipAtAdInAmevAlpAyubandhanibandhanatvena tatkAraNatvamuktaM draSTavyamiti / iyaM cAsya sUtrasya bhAvanA / adhyavasAyavizeSeNaitattrayaM yathoktaphalaM bhavatIti / athavA yo hi jIvo jinAdiguNapakSapAtitayA tatpUjAdyartha pRthivyAdyAraMbhaNa nyAsApahArAdinA ca prANAtipAtAdiSu varttate tasya sarAgasaMyama khajUraM nAlilimuMThAI, avantIti Jain Educator For Private & Personel Use Only O w.jainelibrary.org Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra ratnAkara // 24 // niravadyadAnanimittAyuSkApekSayayamalpAyuSTA samavaseyA / atha naitadevaM nirvizeSaNatvAtsUtrasyAlpAyuSkasya kSullakabhavagrahaNarUpasyApi prANAtipAtAdihetuto yujyamAnatvAdataH kathamabhidhIyate sa vizeSaNaprANAtipAtAdivartI jIva ApekSikI cAlpAyuSkatA iti?, ucyate, avizavaNe'pi sUtrasya prANAtipAtAdervizeSaNamavazyaM vAcyama yata itastRtIyasUtre prANAtipAtAdita evAzubhadIrghAyuSTAM vakSyati / na hi samAnahetoH kAryavaiSamyaM yajyate. sarvatrAnAzvAsaprasaGgAt / tathA-'samaNovAsayassa NaM bhaMte!tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA aphAsaeNaM aNesaNijjeNaM asaNapANakhAimasAimeNaM paDilAbhemANassa kiM kajjai ? goyamA! bahutariyA se nijarA kajjA appatarAe se pAve kamme kajaI' iti bhagavatIvacanazravaNAdavasIyate naiveyaM kSullakabhavagrahaNarUpA alpAyuSTA / / nahi svalpapApabahunirjarAnibandhanasyAnuSThAnasya kSullakabhavagrahaNanimittatA saMbhAvyate, jinapUjAdyanuSThAnasyApi tathAprasaGgAt / athApAsukadAnasya bhavatUktA alpAyuSTA prANAtipAtamRSAvAdayostu kSullakabhavagrahaNameva phalamiti, naitadevam , ekayogapravRttatvAdaviruddhatvAceti / atha mithyAdRSTizramaNabrAhmaNAnAM yadapAsukadAnaM tato nirupacaritaivAlpAyuSTA yujyate itarAbhyAM tu ko vicAra iti?, naivam, aprAsukeneti tatra vizeSaNasyAnarthakAtvAt, prAsukasyApi alpAyuSTAphalatvAvirodhAt, uktaMca bhagavatyAm-"samaNovAsayassa gaM-bhaMte! tahArUka asaMjayaavirayApaDihayapaJcakkhAyapAvakammaM phAsueNa vA aphAsueNa vA esaNijjeNa vA aNesaNijjeNa vA asaNapANakhAimasAimeNaM paDilAbhemANassa kiM kajjai ?, goyamA ? egataso pAve kamme kajjai No se kAi nijjarA // 24 // JainEducation For Private Personal Use Only Slainelibrary.org Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kjitti"| yacca pApakarmaNa eva kAraNaM tadalpAyuSTAyA api kAraNamiti / nanvevaM prANAtipAtamRSAvAdAvaprAsukadAnaM ca karttavyamApannamiti, ucyate, ApadyatAM nAma bhUmikApekSayA ko doSaH ? / yataH-"adhikArivazAcchAstre dhrmsaadhnsNsthitiH| vyAdhipratikriyA tulyA, vijJeyA guNadoSayoH // 1 // " tathA-gRhiNaM prati jinabhavanakAraNaphalamuktaM-" etadiha bhAvayajJaH, sadgahiNo janmaphalamidaM paramam / abhyudayAvyucchittyA, niyamAdapavargabIjamiti // 1 // " tathA "bhannai jiNapUyAeM, kAyavaho jaivi hoi u kahiMci / tahavi taI parisuddhA gihINa kUvAharaNajogo // 2 // asadAraMbhapavattA, jaM ca gihI teNa tesi vinneyA / tannivittiphalaciya, esA paribhAvaNIyamidaM // 3 // " dAnAdhikAre tu zrUyate, dvividhAH zramaNopAsakAH-saMvignabhAvitA lubdhakadRSTAntabhAvitAzceti / yathoktam-"saMviggabhAviyANaM, luddhayadihatabhAviyANaM ca / mottUNa khettakAle, bhAvaM ca kahiMti suddhaMchaM // 1 // " iti / tatra lubdhakadRSTAntabhAvitA yathAkathaJciddadati / saMvignabhAvitAstvaucityeneti / taccedam-"saMtharaNami asuddhaM, duNhavi giNhaMtaditayANahiyaM / AuradiDhateNaM, taM ceva hiyaM asaMtharaNe // 1 // " tathA-" nAyAgayANaM kappaNijjANaM annapANAINaM vvANaM desakAlasaddhAsakArakamajuyamityAdi" kvacit 'pANe aivAittA musaM vaittA' ityevaM bhavati zabdavarjA vAcanA tatrApisa evaarthH| ktvApratyayAntaM (ntatayA)vA vyaakhyeyaa|praannaantipaaty mRSoktvA zramaNaM pratilabhya alpAyuSkatayA karma badhnantIti prakramaH, zeSaM tathaiva / athavA pratilaMbhanasthAnakasyaivetare vizeSaNe, tathAhi-prANAnatipAtyAdhAkarmAdikaraNato mRSoktvA yathA-bhoH sAdho! svArthasiddhamidaM bhaktAdi kalpa Jain Educat9221 Ow.iainelibrary.org Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rtnaakrH| nIyaM vo na zaGkA kAryetyAdi, tataH pratilabhya tathA karma kurvantIti prkrmH| iha ca dvayasya vizeSaNatvenaikasya vizeSyatvena tristhAnakatvamavagantavyam / gambhIrA) cedaM sUtram , ato'nyathApi bhAvanIyam / iti zrIsthAnAGgatRtIyasthAnakaprathamoddezake 440 pratI 98.99 patre // 3 // iha hi jagadguruNA zrIvarddhamAnasvAminA'pyanumatayoH paramopakAriNormAtApitroktyatizayAya dharmAvabodhAdizubhorkAya ca sarvathA yatanIyaM praajnyaiH| naca vAcyaM svakhavedavikriyopazamanAya pravRttAbhyAM tAbhyAM mahIjalasaMyogotpannatRNanyAyana karmavazAdutpannAya prANine kimupakRtamiti / tadanantaramapi dhAraNapAlanapoSaNavAtsalyAcanekopakArakAritvAdazakyapratyupakAratvameva tayoH / nacedaM laukikameva, Agame'pi (tthokteH)| sa cAyam "tiNhaM duppaDiyAraM samaNAuso, taMjahA-ammApiUNobhahissa dhammAyariyassa, saMpAoviya zaMkei purise ammApiyaraM sayapAgasahassapAgehiM tillehiM abhaMgittA gaMdhavaTTaeNa uvvahittA tIhiM udaehiM manjavittA savvAlaMkAravibhUsiyaM karettA maNuNNaM thAlIpAgasuddhaM advArasavaMjaNAulaM bhoyaNaM bhoyAvittA jAvajjIvAe piviDisayAe parivahejjA, teNAvi tassa ammApiussa duppaDiyAraM bhavai, ahe NaM se taM ammApiyaraM kevalipannatte dhamme AghavaittA pannavaittA parUvaittA ThAvittA bhavai teNAmeva tassa ammApiussa" vRttiryathA-tiNhaM' ityAdi 'tiNhaM trayANAM duHkhena-kRcchraNa pratikriyate-kRtopakAreNa puMsA pratyupakriyate iti khalpratyaye sati duSpatikAraM // 25 JainEdmund For Private Personel Use Only w.ininelibrary.org Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratyupaka mazakyamitiyAvat he zramaNa ! he AyuSman ! samastanidezo vA he zramaNAyuSman ! iti bhagavatA ziSyaH sNbodhitH| ambayA-mAtrA saha pitA-janakaH ambApitA tasyetyekaM sthAnam , janakatvenaikatvavivakSa NAt / tathA-'bhahissatti bhartuH poSakasya svAmina ityarthaH, iti dvitIyam / dharmadAtA cAcAryo dharmAcAryasta* syeti tRtIyam / Aha ca-"duSpatikArau mAtApitarau svAmI guruzca loke'smin / tatra gururihAmutra ca, sudusskrtrprtiikaarH||1||" iti tatra janakaduSpatikAryatAmAha-saMpAo'tti prAtaH-prabhAtaM tena samaM saMprAtaH saMpAtarapica-prabhAtasamakAlamapi ca yadaiva prAtaH saMvRttaM tadaivetyarthaH, anena kAryAntarAvyagratAM darzayati, saMzabdasyAtizayArthatvAdvA atiprabhAte pratizabdArthatvAdvA'sya pratiprabhAtamityarthaH / kazciditi kulIna eva na tu sarvo'pi puruSo-mAnavaH, devtirshcorevNvidhvytikraasNbhvaat| zataM pAkAnAm-auSadhikkAthAnAM pAke yasya, auSadhizatena vA saha pacyate yat ,zatakRtvo vA pAko yasya, zatena vA rUpakANAMmUlyataH pacyate yattacchatapAkam / evaM shsrpaakmpi| tAbhyAM tailAbhyAM 'abbhaMgittA' abhyaGgaM kRtvA 'gaMdhavaTTaeNaM ti gandhASTakena-gandhadravyakSodena udvyodvlnN kRtvA tribhirudakaiH-gandhodakoSNodakazItodakarmajayitvA-slapayitvA manojJaM-kalamaudanAdi sthAlI-piTharI tasyAM pAko yasya tattathA, anyatra hi pakkamapakkaM vA na tathAvidhaM syAditIdaM vizeSaNamiti zuddhaM-bhaktadoSavarjitam sthAlIpAkaM ca tacchuddhaM ca sthAlIpAkena vA zuddhamiti vigrahaH / aSTAdazabhirlokaprasidairvyaJjanakaiH-zAlanakaistakrAdibhiH (sUpAdibhiH)vA saMkulaM saGkIrNa yattattathA, athavA'STAdazabhedaM ca tadvyaJjanAkulaM ceti, atra bhedapada in Education Interational For Private Personel Use Only Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra rtnaakrH| lopena smaasH| bhojanaM bhojayitvA / ete cASTAdaza bhedAH-" sUo 1 daNo 2 javannaM 3, tini ya maMsAi 6 / / goraso 7 jUso 8 / bhakkhA 9gulalAvaNiyA 10, mUlaphalA 11 hariyagaM 12 sAgo 13 // 1 // hoi rasAlU yI tahA 14, pANaM 15 pANIya 16 pANagaM ceva / aTThArasamo sAgo 18, niruvahao loio piNddo||2||" mAMsatrayaM / jalajAdisatkam, jUSo-mudgatandulajIrakakaTubhANDAdirasaH, bhakSyANi-khaNDakhAdyAdIni, guDalAvaNikA-guDaparpaTikA lokaprasiddhA guDadhAnA vA, mUlaphalAnyakameva padam, haritakaM-jIrakAdi, zAko-vastUlAdibharjikA, rasAlU-majikA tallakSaNamidam-"do ghayapalA mahupalaM, dahiyassaddhADhayaM mariya vIsA / dasa khaMDagula palAiM, esa rasAlU nivaijoggo // 1 // " / pAnaM-surAdi, pAnIyaM-jalam , pAnaka-drAkSApAnAdi, zAkastakrasiddha iti / yAvAn jIvo-yAvajIvaM yAvatprANadhAraNam pRSThI-skandhe avataMsa ivAvataMsa:-zekharastasya karaNamavataMsikA pRSThayavataMsikA tayA parivaheta, pRssttyaaropitmityrthH| tenApi parivAhakena parivahanena vA tasyAM vA piturduSpatikAramazakyapratIkAra ityarthaH, anubhUtopakAratayA tasya pratyupakAritvAt / Aha ca-"kayaupayAro jo hoi sajaNo hoi ko guNo tassa? / uvayArabAhirA je, havaMti te suMdara / suaNa // 1 // " tti / 'ahe NaM se tti' atha cet Namiti vAkyAlaGkAre sa puruSastamambApitaraM dharma sthApayitA-sthApanazIlo bhavati anuSThAnataHsthApayatItyarthaH / kiM kRtvA ? ityAha-'AghavaittA' dharmamAkhyAya prajJApya-bodhayitvA prarUpya bhedata iti, athavA''khyAya-sAmAnyato yathA kAryo dharmaH, prajJApya-vizeSato yathA'sAvahiMsAdilakSaNaH, prarUpya-bhedato yathA zIlAsahasrarUpa iti, // 26 // JainEducation For Private Personal Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlArthatannatAni vaitAnIti / teNAmevAtta' tatastenaiva dharmasthApanenaiva na parivahanena, athavA tenaiva dharmasthApakapuruSaNa na parivAhinA tasya prtyupkrnniiysyaa'mbaapituH| iti sthAnAGgatRtIyasthAnake prathamoddezake 440 pratI 107 patre // 4 // upasthApanAyA akSarANi likhyante"tao sehabhUmIo paNNattA, / taMjahA-ukkosA majjhimA jahannA / ukkosA chammAsA, majjhimA caummAsA, jahannA satta rAiM diyA iti" vRttiyathA-vratAropaNe kAlavizeSAnAha-'tao sehetyAdi' sugamam / kiMtu 'sehatti' 'Si saMrAddhau' iti vacanAt, sidhyate-niSpAdyate yaH sa sedhaH zikSA vA'dhIta iti zaikSaH tasya bhUmayo-mahAvatAnAmAropaNakAlalakSaNAH avasthAH padavya iti sedhabhUmayaH zaikSabhUmayo veti, ayamabhiprAyaH-utkRSTataH SaDbhi-| mAsairutthApyate na tAnatikramyate / madhyamatazca caturbhirmAsairutthApyate / jaghanyataH saptabhireva rAtriMdivaigRhItazikSatvAditi / uktaM ca-"sehassa tinni bhUmI, jahanna taha majjhimA ya ukkosaa| rAiMdi satta caumAsiyA ya chammAsiyA cev||1||"tti Asu cAyaM vyavahArokto vibhAga:-puvvovaThThapurANe, karaNajayaTThA jahanniyA bhuumii| ukkosA dusse(mme)ha, paDucca dussaddahANaM ca // 1 // emeva ya majjhimagA, aNahijjaMte asaddahaMte ya / bhAviyamehA-| vissavi, karaNajayaTThA ya mjjhimgaa||2||" iti zrIsthAnAGgatRtIyasthAnakadvitIyoddezake 440 pratau 11patre // 5 // siddhAntAdhyayanaM sAdhUnAmeva sammataM na gRhasthAnAm , yadi teSAmapi tatsyAttarhi teSAmapi munInAmiva zrutasthaviratvamuktaM syAt, na ca tattathoktaM, munInAM tUktameva / tatpAThazvAyam Jain Educat For Private Personal Use Only DATv.jainelibrary.org Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra ratnAkara "tao therabhUmIo paNNattA, taMjahA-jAithere suyathere pariyAyathere, saThivAsajAe samaNe niggaMthe jAithere ThANasamavAyadhare samaNe niggaMthe suathere vIsavAsapariyAe NaM samaNe niggaMthe pariyAyathere / iti" vRttiryathA-'tao theretyAdi' vyaktam / navaraM sthaviro-vRddhastasya bhUmayaH-padavyaH sthavirabhUmaya iti / jAtirjanma, zrutamAgamaH, paryAyaH pravrajyA, taiH sthavirA-vRddhA ye te tathoktA iti| iha ca bhUmikAbhUmikAvatorabhedAdevamupanyAsaH, anyathA bhUmikA uddiSTA iti tA eva vAcyAH syuriti / eteSAM ca trayANAM krameNAnukampApUjAvandanAni vidheyAni / yata uktaM vyavahAre-"AhAre uvahI sejjA, saMthAre khettasaMkamme / kiicchaMdANuvattIhi, aNukaMpai theragaM // 1 // uTThANAsaNadANAI, jogaahaarppsNsnnaa| nIyasejjAiNiddesavattie pUyae suaN||2|| uTThANaM vaMdaNaM ceva, gahaNaM daMDagassa ya / aguruNovi ya Niddese, taIyAe pavattae // 3 // " iti / iti zrIsthAnAGgatRtIyasthAnakadvitIyoddezake 440 pratau 115 patre // 6 // alpavRSTikAraNAni likhyante "tihiM ThANehiM appavuTTikAe siyA / taMjahA-taMsiM ca NaM desaMsi vA padesaMsi vA no bahave udgajoNiyA jIvA ya poggalA ya udgattAe vakkamaMti viukkamaMti cayaMti uvavajjaMti 1 / devA NAgA jakkhA bhUyA no sammaM ArAhiyA bhavaMti / tattha samudAThiyaM udagapoggalaM pariNayaM vAsiukAmaM annaM desaM sAharaMti 2 / abhavaddalaM // 27 // Jain Educationaliosa For Private & Personel Use Only Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Educatio caNaM samuTThiyaM pariNayaM vAsiukAmaM vAukAe vidhuNAi 3 / iccehiM tihiM ThANehiM appavuTTikAe siyA / iti" vRttiryathA - 'tihiM' ityAdibhiraSTAbhiH sUtrairAha / sugamAni caitAni kiMtu 'appavuTTikAetti' alpaH - stoko'vidyamAno vA varSaNaM-vRSTiradhaHpatanaM vRSTipradhAnaH kAyo-jIvanikAyo vyomanipatadaSkAya ityarthaH, varSaNadharmayuktaM vodakaM vRSTiH, tasyAH kAyo - rAzirvRSTikAyaH, alpazcAsau vRSTikAyazca alpavRSTikAyaH sa syAdbhavettasmiMstatra magadhAdau / cshbdo'lpvRssttikaarnnaantrsmuccyaarthH|nnmitylngkaare deze - janapade, pradeze tasyaivaikadezarUpe, vAzabdau vikalpArthoM, udakasya yonaya udakayonayaH- pariNAmakAraNabhUtA udakayonayaH ta evodakayonikA udakajananakhabhAvA vyutkrAmantiutpadyante, vyapakrAmanti- cyavante / etadeva yathAyogaM paryAyata AcaSTe - cyavante utpadyante kSetrasvabhAvAdityekam / tathA | devA vaimAnikA jyotiSkAH, nAgA-nAgakumArA bhavanapatyupalakSaNametat yakSA bhUtA iti vyantaropalakSaNam / athavA devA iti sAmAnyam, nAgAdayastu vizeSaH, etadgrahaNaM ca prAya eSAmevaMvidhe karmaNi pravRttiriti jJApanAya vicitratvAdvA sUtragateriti / no samyagArAdhitA bhavanti, avinayakaraNAjjAnapadairiti gamyate / tatazca tatra magadhAdau deze pradeze vA tasyaiva samutthitam - utpannaM udakapradhAnaM paudgalaM- pudgalasamUho megha ityarthaH / udakapaudgalaM tathA | pariNataM udakadAyakAvasthAprAptam ata eva vidyudAdikaraNAdvarSitukAmaM sat anyaM dezaM magadhAdikaM saMharanti - nayantIti dvitIyam / abhrANi - meghAstairvAdalakaM durdinaM abhravAlakaM 'vAuAetti' vAyukAyaH- pracaNDavAto vidhunAti-dhvaMsayatIti tRtIyam / 'icce ityAdi' nigamanam / iti sthAnAGgatRtIyasthAnakatRtIyodezake 440 pratI 126 patre // 7 // w.jainelibrary.org Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra // 28 // iha kecidajJAnino bhUyobhUyaH sayuktibhiH siddhAntoktibhiH suvihitagItAbarbodhitA api yogApalApA ratnAkara grahaM na tyajanti, tatastAn prati 'azrAntAH paropakAre santa' ityaGgIkRtya punarapi yogavidhisattAsUcakaM sUtraM likhyate "taona kappaMti vAittae (tao avAyaNijjA paNattA) taMjahA-aviNIe vigaipaDibaddhe aviusiyapAhuDe / iti" vRttiryathA-'tao ityAdi' sugamaM navaraM na vAcanIyAH-sUtraM na pAThanIyAH ata evArthamapyazrAvaNIyAH sUtrAdarthasya gurutvAt, tatrAvinItaH-sUtrArthadAturvandanAdivinayarahitaH, tadvAcane hi dossaaH|yt uktam"iharahavinANathajjhavattaNui, aviNIolaMbhiokimu sueNaM? / mANaTTho nAsihiI khaeva khArovasego u||1|| gojUhassa paDAgA, sayaM palAyassavaDDhaI vegaM / dosodae ya samaNaM, na hoi na niyANatullaM va ? // 2 // " nidAnatulyameva bhavatItyarthaH / "viNayAhIyA vijA, dei phalaM iha pare ya logaMmi / na phalai aviNayagahiA, sassANiva toahINAI // 1 // " tathA vikRtipratibaddho-ghRtAdirasavizeSagRddho'nupadhAnakArIti bhaavH| ihApi doSa eva / yadAha"atavona hoi jogo,na ya phalae icchiyaphalaM vijA avi phalati viulamaguNaM, sAhaNahINA jahA vijaa||"tti avyavasitam-anupazAntaM prAbhRtamiva prAbhRtaM narakapAlakozalikaHparamakrodho yasya so'vyvsitpraabhRtH| uktaM // 28 // ca-"appevi pAramANiM, avarAhe vayai khAmiyaM taM ca / bahuso udIrayaMto, aviusiyapAhuDo sa khalu ||1||"tti pAramANiM-paramakrodhasamudghAtaM vrajatIti bhaavH| etasya vAcane ihalokatastyAgo'sya preraNAyAM kalahanAt, prAnta-19 Jain Educatio n al For Private & Personel Use Only jainelibrary.org Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devatAchalanAca, paralokato'pi tyAgaH, tatra zrutasya dattasya niSphalatvAt, USarakSiptabIjavaditi / Aha ca"duviho u paricAo iha coaNakalaha devayAchalaNaM / paralogaMmi a aphalaM, khittaMpiva Usare bIyaM ||1||"ti iti sthAnAGgatRtIyasthAnakacaturthoddezake // 8 // kecidekAntato rAgiNo'pare ca chidrAnveSiNa ityAdi zrAvakeSvapi vaicitryadarzanAnna vyAmoho vidheyo, nApi chidrAnveSiSvazrAvakadhIH karttavyA, cAturvidhyasyAgame uktatvAt / sa cAyam "cattAri samaNovAsagA paNNattA, taMjahA-ammApiisamANe bhAisamANe mittasamANe savattisamANe / cattAri samaNovAsagA paNNattA / taMjahA-addAgasamANe paDAgasamANe khANusamANe kharaMTayasamANe iti" vRttiyathA-'ammApiisamANe iti' mAtApitRsamAnaH-upacAraM vinApi sAdhuSu ekAntenaiva vatsalatvAt |bhraatRsmaan:alptrpremtvaatttvvicaaraadau niSThuravacanAdgIteH tathAvidhaprayojaneSvatyantavatsalatvAceti / mitrasamAnaH-sopacAravacanAdinA vinA prItikSateH, tatkSatau cApadyapyupekSakatvAditi / samAnaH-sAdhAraNaH patirasyAH sA sapatnI yathA sA sapatnyA ISyAvazAdaparAdhAn vIkSate evaM yaH sAdhuSu dUSaNadarzanatatparo'nupakArI ca sa sapatnIsamAno'bhidhIyate iti / 'addAgatti' AdarzasamAno, yo hi sAdhubhiHprajJApyamAnAnutsargApavAdAdInAgamikAn bhAvAn yathAvatpratipadyate saMnihitArthAnAdarzakavat sa AdarzasamAnaH / yasyAnavasthito bodho vicitradezanAvAyunA sarvato'pahiyamANatvAtpatAkeva sa patAkAsamAnaH / yastu kuto'pi kadAgrahAnna gItArthadezanayA cAlyate so'namana lain Educatio n al For Private & Personel Use Only vAlAjainelibrary.org Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra rtnaakrH| // 29 // SaNavantaM kroti| kubodhakuzIvatatraNTamazucyAdi tatsamAna tyasadUSaNodbhAvakatvena veti / svabhAvabodhatvanAprajJApanIyaH sthANusamAna iti / yastu prajJApyamAno na kevalaM khAgrahAnna calati apitu prajJApaka durvacanakaNTakairvidhyati sa kharakaNTakasamAnaH / kharA-nirantarA niSThurA vA kaNTakA yasmiMstatkharakaNTakaM babbUlAdiDAlam kharaNamiti loke yaducyate tacca vilagnaM cIvaraM na kevalamavinAzitaM na muJcati apitu tadvimocakapuraSAdikaM hastAdiSu kaNTakairvidhyati / athavA kharaNTayati lepavantaM karoti yattatkharaNTamazucyAdi tatsamAnaH, yo hi kubodhApanayanapravRttaM saMsargamAtrAdeva dUSaNavantaM kroti| kubodhakuzIlatAduSpasiddhijanakatvenotsUtraprarUpako'yamityasaddaSaNodbhAvakatvena veti / iti zrIsthAnAGgacaturthe sthAnake tRtIyoddezake 640 pratau 205 patre // 9 // nanu nirarthakaM dharmAcaraNaM, phalavandhyatvAt , yadyetasyAzeSasya yathoktaphalAvyabhicAraH syAttadA bhUyAMso'pyanazanAdisadanuSThAnena vipannAH kathaM khendratvAdivibhavaM na darzayanti?, maivaM, tadanAgamane hetucatuSTayasya zAstre pratipAditatvAt / pUrvakAle tatkAraNasadbhAve kathamAgatAste zrUyante iti cettatra puNyaprAbalyaM kAraNamiti, sarva susthaM, devAnAgamanahetupratipAdakaM zAstraM cedam_ "cauhiM ThANehiM ahuNovavanne deve devaloesu icchejjA mANusaM logaM havvamAgacchittae no ceva NaM saMcAei havvamAgAcchattae / taMjahA-ahuNovavanne deve devaloesu divvesu kAmabhoesu mucchie giddhe gaDhie ajjhovavanne se NaM mANusse kAmabhoe noADhAi no pariyANAi no adraM baMdhai no niyANaM pakarei no ThiippakappaM karei / ahuNovavanne deve devaloesu divvesu kAmabhoesu mucchie tassa NaM mANusse pemme vocchiNe dive saMkate Jain Educatio n al For Private & Personel Use Only Hiainelibrary.org Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhavai / ahuNovavanne deve devaloesu divvesu kAmabhoesu mucchie 4 tassa NaM evaM bhavai-eyaNNaM (iyA piMha) gacchaM muhutteNaM gacchaM teNaM kAleNaM appAuA maNussA kAladhammuNA saMpannA bhavaMti 3 // ahuNovavaNNe deve devaloesu divvesu kAmabhoesu mucchie 4 tassa NaM mANusse gaMdhe paDikUle paDilome | yAvi bhavai / uDDaMpiya NaM mANussae gaMdhe cattAri paMca joyaNasayAI havvamAgacchai iccetehiM cauhiM ThANehiM ahuNovavanne deve devaloesu icchejjA mANussalogaM habvamAgacchittae no ceva NaM saMcAei havvamAgacchittae 4 / iti" vRttiyathA-'cauhiM ThANehiM no saMcAei tti' sambadhastathA devalokeSu-devamadhye ityarthaH / 'havvaM' zIghraM 'saMcAei tti' zaknoti kAmabhogeSu-manojJazabdAdiSu mUJchita iva mUJchito-mUDhastatvarUpasyAnityatvAdevibodhAkSamatvAt , gRddhastadAkAGkSAvAn atRpta ityarthaH, grathita iva grathitastadviSayasneharajjubhiH sandarbhita ityarthaH, adhyupapanno'tyantaM tanmanA ityarthaH nAdriyate-na teSvAdaravAn bhavati, na parijAnAti-ete'pi vastUbhUtA ityevaM na manyate, tathA teSviti gamyate noartha badhnAti-etairidaM prayojanamiti nizcayaM karoti, tathA no teSu nidAnaM prakaroti-ete me bhUyAsurityevamiti,tathA no teSu sthitivikalpam avasthAnavikalpanam eteSvahaM tiSThAmi ete vAmama tiSThaMtu-sthirA bhavantu ityevaMrUpam ,sthityA vA-maryAdayA prakRSTaH kalpa-AcAraH sthitiprakalpastaM prakarotikartumArabhate, prazabdasyAdikArthatvAditi / evaM divyaviSayaprasaktirekaM kAraNam / tathA yato'sAvadhunotpanno devaH / kAmeSu mUJchitAdivizeSaNo'tastasya mAnuSyakamityAdIti divyapremasaMkrAntiddhitIyam / tathA'sau devo yato bho Jain Educat i onal For Private & Personel Use Only S w.jainelibrary.org Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra geSu mUcchitAdivizeSaNo bhavati tatastatpratibandhAt 'tassa NaM ityAdi ' devakAryA''yattatayA manuSyakAryA'nAyattatvaM tRtIyam / tathA divya bhogamUcchitatvAdivizeSaNatvAttasya manuSyANAmayaM mAnuSyaH sa eva mAnuSyako // 30 // gandhaH pratikUlo divyagandhaviparItavRttiH pratilomazcApi indriyamana soranAlhAdakatvAdekArthe caitAvatyantAmano| jJatApratipAdanAyoktAviti yAvat / iti parimANArthaH / 'cattAripaMceti' vikalpadarzanArtha kadAcidbharatAdiSvekAntasuSamAdau catvAryeva anyadA tu pazcApi manuSyapaJcendriyatirazcAM bahutvenaudArikazarIrANAM tadvayavatanmalAnAM ca bahutvena durabhigandhaprAcuryAditi / Agacchati manuSyakSetrAdAjigamiSuM devaM pratIti / idaM ca manuSyakSetrasyAzubhavarUpatvamevoktam / na ca devo'nyo vA navabhyo yojanebhyaH parata AgataM gandhaM jAnAtIti athavA ata eva vacanAt / yadindriyaviSayapramANamuktaM tadaudArikazarIrendriyApekSayaiva saMbhAvyate kathamanyathA vimAneSu yojanalakSAdipramANeSu dUrasthitA devA ghaNTAzabdaM zRNuyuH, yadi paraM pratizabdadvAreNAnyathA veti / narabhavAzubhatvaM catu rthamanAgamanakAraNamiti, zeSaM sugamam / iti sthAnAGgacaturthasthAnaka tRtIyodezake 440 pratau 20 patre // 10 // na kevalamuragA evAzIviSAH, kiMtu manuSyAdayo'pi tathoktAH santi iti jijJAsayA uragAdiviSaviSayajijJAsayA ca likhyate " cattAri jAi AsIvisA paNNattA / taMjahA- vicchujAi AsIvise, maMDukkajAi AsIvise, uragajAi AsIvise, maNussajAi AsIvise / vicchujAi AsIvisassaNaM bhaMte! kevaie visae paNNatte ? Jain Educat ational ratnAkaraH / // 30 // v.jainelibrary.org Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ppamA goyamA ! pabhU NaM vicchujAiAsIvise addhabharahappamANamettaM boMdiM viseNaM visapariNayaM visadRmANI karittae visae se visadRyAe no ceva NaM saMpattIe kareMsu vA kareMti vA karissaMti vA / maMDukkajAiAsIvisassa pucchA, pabhU NaM maMDukkajAiAsIvise bharahappamANamettaM boMdiM viseNaM visapariNayaM visadRmANI karittae jAva karissaMti vA / uragajAiAsIvisassa pucchA ? pabhUNaM uragajAiAsIvise jaMbUddIvappamANamettaM bodi viseNaM sesaM taM ceva jAva karissaMti vA |mnnussjaaiaasiivisss pucchA?, pabhU NaM maNussajAiAsIvise samayakhettappamANamattaM boMdiM viseNaM visapariNayaM visaTTamANikarittae bisae se visaTTayAe no ceva NaM jAva karissaMtIti / vRttiyathA-sugama cedaM navaram "AsIvisatti' Azyo-daMSTrAH tAsu viSaM yeSAM te AzIviSAH, te ca karmato jaatitshc| tatra karmatastiyaGmanuSyAH kuto'pi guNAdAzIviSAH syuH, devAzcA''sahasrArAcchApAdinA | prvyaapaadnaaditi| uktaM ca-"AsI dADhA taggayamahAvisA''sIvisA duvihbheyaa|te kammajAibheeNa gahA cau vihvigpp||1||"tti jAtita AzIviSA jAtyAzIviSA vRshcikaadyH| 'kevaiyatti' kiyAn viSayo-gocaro viSa kA syeti gamyate / prabhuH smrthH| arddhabharatasya yatpramANaM sAtirekatriSaSTayadhikayojanazatadvayalakSaNaM tadeva mAtrA pramANaM yasyAH sA'rddhabharatapramANamAtrA tAm / 'boMdi' zarIraM viSeNa-svakIyAzIviSeNa karaNabhUtena viSapariNatAMviSarUpApannAM, viSaparigatAmiti kvacitpAThaH, tatra tayAptAmityarthaH / visaTTamANi vikasantI-vidalantIM kattuMvidhAtuM viSayaH sa gocaro'sau / athavA 'se' tasya vRzcikasya viSamevArtho viSArthaH tadbhAvastattA tasyA-viSArtha sugamatastayamana mahAvisAyikAdayaH vi.ra.6. Jain Educatiohiniliat Ww.jainelibrary.org Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratnAkaraNa tAyA viSatvasya tasyAM vA 'no cevatti' naivetyarthaH / saMpattyA evaMvidhaboMdisaMprAptidvAreNa akArSavRzcikA iti gmyte| iha caikavacanaprakrame'pi bahuvacananirdezovRzcikAzIviSANAM bahutvajJApanArthama, evaM kurvanti krissynti|trikaalnirdshshcaamiissaaN traikaaliktvjnyaapnaarthH| samayakSetraM-manuSyakSetram / iti sthAnAGgacaturthasthAnakacaturthoddezake 440 pratI 225 patre // 11 // sAdhUnAmAcAryopAdhyAyaiH saha kalahasthAnAni likhyante"AyariyovajjhAyassa NaM gaNaMsi paMca vuggahaThANA paNNattA, taMjahA-AyariyovajjhAe NaM gaNaMsi ANaM vA dhAraNaM vA no:sammaM paraMjittA bhavai 1 / AyariyovajjhAeNaM gaNasi ahArAyaNiyAe kiikammaM veNaiyaM no samma pauMjittA bhavai |aayriyovjjhaae NaM gaNasi je suapajjavajAte dhArei, te kAle 2 no sammaM aNuppavAittA bhavai AyariyovajjhAeNaM gaNaMsi gilANasehaveyAvaccaM no sammaM abbhuhitA bhavai AyariyovajjhAe NaM gaNaMsi aNApucchiyacAriyA bhavai iti 5 / " vRttiryathA-AcAryopAdhyAyasyati samAhAradvandvaH, karmadhArayo vA, tatazcAcAyasyopAdhyAyasya cAcAryopAdhyAyasya vA 'gaNaMsitti' gaNe vigrahasthAnAni-kalahAzrayAH / AcAryopAdhyAyo dvayaM vA gaNe-gaNaviSaye AjJA he sAdho ! bhavatedaM vidheyamityevarUpAmAdiSTAm / dhAraNAM-na vidheyamityevaMrUpAMno naiva samyagaucityena prayoktA bhavatIti sAdhavaH parasparaM kalahAyante, asamyaniyogAd duniyaMtRtvAca / athavA anIcityana niyoktAramAcAryAdikameva kalahAyante, ityevaM sarvatreti / athavA gUDhArthaparaigItArthasya purato dezAntara Jain Educat i onal For Private & Personel Use Only ka ainelibrary.org Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthagItArthanivedanAya gItArtho yadaticAranivedanaM karoti sA'jjJA, asakRdAlocanAdAnena yatprAyazcittavizeSAvadhAraNaM sAdhAraNA, tayona samyagprayokteti kalahabhAgiti prathamam / tathA sa eva 'ahArAyaNiyAe iti' ratnAni dvidhA, dravyato bhAvatazca, tatra dravyataH karketanAdIni bhaavtojnyaanaadiini|ttr ratnAnAdibhirvyavaharatIti rAtnikA-bRhatparyAyo yo rAtniko yathArAni tadbhAvastattA tayA yathArAtnikatayA yathAjyeSThaM kRtikarma-vandanakaM |vinaya eva vainayikaM tacca na samyaka prayoktA antarbhUtakAritArthatvAdvA prayojayitA bhavatIti dvitIyam / tathA sa| eva yAni zrutasya paryavajAtAni-sUtrArthaprakArAn dhArayati-dhAraNAviSayIkaroti tAni kAle kAle-yathAvasara na samyaganupravAcayitA bhavati na pAThayatItyarthaH iti tRtIyam / kAle'nupravAcayitetyuktam, tatra gAthA:-"kAlakameNa pattaM, saMvaccharamAiNA u jaM jaMmi / taM taMmi ceva dhIro, vAejjA so ya kAlo'yaM ||1||tivrispriyaagss u, AyArapakappanAmamajjhayaNaM / cauvarisassa ya sammaM, sUagaDaM nAma aNgNti||2|| dasakappavvavahArA, saMvaccharapaNagadikkhiyasseva / ThANaM samavAovi ya, aMge te aThThavAsassa // 3 // dasavAsassa vivAho, ekArasavAsayassa ya ime u / khuDDiyavimANamAI, ajjhayaNA paMca nAyavvA ||4||baarsvaasss tahA, aruNuvavAyAi paMca ajjhayaNA terasavAsassa tahA, uThANasuyAiyA curo||5|| caudsavAsassa tahA, AsIvisabhAvaNaM jiNA biMti / pannarasavAsassa ya, diTThIvisabhAvaNaM taha ya // 6 // solasavAsAIsuM, ekottaravuDDhiesu jahasaMkhaM / cAraNabhAvaNamahasuviNabhAvaNA teaganisaggA // 7 // egaNavIsagassa u, diTTIvAo duvAlasamamaMgaM / saMpuNNavIsavariso, Jain Education For Private & Personel Use Only Maujainelibrary.org Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra ratnAva // 32 // aNuvAI savvasuttassa // 8 // " tathA sa eva glAnazaikSavaiyAvRttyaM prati na samyak svayamabhyutthAtA-abhyupagantA bhavatIti caturtham / tathA sa eva gaNaM anApRcchaya carati kSetrAntarasaMkramAdi karotItyevaMzIlo'nApRcchayacArIti | paJcamaM vigrahasthAnam / iti sthAnAGgapaJcamasthAnakaprathamoddezake 440 pratI 253 patre // 12 // etenaiva ca sUtreNa 'kAle aNuppavAittA' ityAdivAkyAtsAdhUnAmapi yathoktavarSAtikrame yathoktaM zAstrAdhyA|panamuktam / tatazca ye gRhasthAn sUtramadhyApayanti, te nirastA dRSTavyAH / / | kecidavazyaMbhAvitayA'pi kevalizarIrAjIvavirAdhanAM na svIkurvate, calopakaraNatAM ca jAnAnA api sAgrahAzayatvAd , vadanti ca jAnannapi kevalI kathaM jIvaghnaM vyApAraM kuryAt ?, taJcAsat / avazyaMbhAvibhAvasya kevalibhirazakyapratIkAratvAd, anyathA jAnannapi kevalI kathaM chadmasthavadapakrozakavastrApahArakapuruSasakAzaM gacchati? kathaM vA tasmAda dUramupasarpatastasya vastrApahArAdyApadyeta? tasmAvazyaMbhAvibhAvo'zakyapratIkAra eva / chadmasthakevalivastrApahArAdisUtre ceme "paMcahiM ThANehiM cha umatthe udinne parIsahovasagge sammaM sahejA khamejA titikkhejA ahiyaasejaa| taMjahA-udiNNakamme khalu ayaM purise ummattagabhUe teNa me aisa purise akkosai vA avahasai vA nicchoDei vA |nibbhatthei vA baMdhei vA ruMdhai vA chaviccheyaM vA karei pamAraM vA nei uddavei vA vatthaM vA paDiggahaM vA kabalaM vA pAya-18 // 32 // Jain EducaticalM21 For Private & Personel Use Only S w.jainelibrary.org Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puJchaNaM vA Archadai vA viJchidai vAbhiMdai vA avaharai vA rAjakkhAiDe khalu ayaM purise teNa me esa purise akkosai vAtaheva jAva avaharahavA rAmamaM caNaM tabbhavaveyaNijje kamme udinne bhavai teNa me esa purise akkosai vA jAva avaharai vAmamaMcaNaM sammamasahamANassa jAva aNahiyAsemANassa kiM manne kajai? egaMtasome pAve kamme kjji4| mamaMcaNaMsamma sahamANassa jAva ahiyAsemANassa kiM manne kajjai? egaMtaso me nijjarA kajjai 5 / icetohaM paMcAha ThANehiM chaumatthe udinne parIsahovasagge samma sahajA jAva ahiyAsejjA // paMcahiM ThANehiM kevalI udinne parIsahobasagge sammaM sahejA jAva ahiyAsejjA / taMjahA-khettacitte khalu ayaM purise teNa me esa purise akkosai vA taheva jAva avaharai vA 1 dittacitte khalu ayaM purise teNa me esa purise jAva avaharai vA 2 jakkhAiTe khalu ayaM purise teNa me esa purise jAva avaharai vA 3 mamaM ca NaM tabbhavaveyaNijje kamme udine bhavaiteNa me esa purise jAva avaharai vA.4 mamaM ca NaM sammaM sahamANe khamamANe titikkhamANe ahiyAsemANe pAsittA bahave anne chaumatthA samaNA niggaMthA udinne 2 parIsahovasagge evaM sammaM sahitsaMti jAva ahiyAsissaMti 5 iccetahiM paMcahiM ThANehiM kevalI udinne parisahe sammaM sahejjA jAva ahiyAsejjA iti" / vRttiryathA-' paMcahItyAdi' sphuTaM kiMtu chAdyate yena tacchadma-jJAnAvaraNAdidhAtikarmacatuSTayaM tatra tiSThatIti chadmastha:-sakaSAya ityrthH| udIrNAna-uditAn parISahopasargAnabhihitasvarUpAn samyakaSAyodayanirodhAdinA saheta bhayAbhAvenAvicalanATavat, kSameta kSAntyA, titikSeta adInatayA, adhyAsIta parISahAdAvavAdhikyenAsIta na clediti| Jain Educations Eellww.iainelibrary.org Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra // 33 // udIrNamuditaM prabalaM vA karma - mithyAtvamohanIyAdi yasya sa udIrNakarmA khalu vAkyAlaGkAre ayaM pratyakSaH puruSa unmattako madirAdinA viplutacittaH sa iva unmattakabhUtaH, bhUtazabdasyopamAnArthatvAt, unmattaka eva vA unmattakabhUto bhUtazabdasya prakRtyarthatvAdudIrNakarmA, yato'yaM unmattakabhUtaH puruSaH tena kAraNena 'me iti' mAM eSaHayamAkrozati zapati, 'upahasaitti' upahAsaM karoti, apagharSati apagharSaNaM karoti, nizchoTayati sambandhAntarasambandhaM hastAdau gRhItvA balAtkSipati, nirbhartsayati durvacanaiH, badhnAti rajvAdinA, ruNaddhi kArAgArapravezAdinA, chaveH- zarIrAvayavasya hastAdeH chedaM karoti, pramAraM - maraNaprAraMbhaH pramAromUrcchAvizeSo mAraNasthAnaM vA taM nayatiprApayatIti, apadrAvayati mArayati, athavA pramAraM maraNameva uddaveitti' upadravayati upadravaM karotIti, patadgrahaM pAtraM kambalaM pratItaM pAdaproJchanaM-rajoharaNaM Acchinatti-balAduddAlayati, vicchinatti - vicchinnaM karoti dUre vyavasthApayatItyarthaH, athavA vastramISacchinatti- Acchinatti, vizeSeNa chinatti-vicchinatti, bhinatti - pAtraM sphoTayati apaharati - corayati / vAzabdAH sarve vikalpArthaH ityekaM parISahAdisahanAlambanasthAnaM / idaM | cAkrozAdikamiha prAya AkrozavadhAbhidhAnaparI pahadvayarUpaM mantavyam, upasargavivakSAyAM tu mAnuSyakaM prAdveSi| kAdyupasargarUpamiti / tathA yakSAdhiSThito- devatAdhiSThito'yaM, tenAkrozayatItyAdi dvitIyam / tathA ayaM hi parISahopasargakArI mithyAtvAdikarmavazavarttI 'mamaM caNaMti' mama punastenaiva mAnuSyakeNa bhavena janmanA vedyate-anubhUyate yattattadbhava vedanIyaM karmodIrNa bhavati asti tenaiSa mAmAkrozayatItyAdi tRtIyam / tathA eSa bAlizaH pApAbhItatvA Jain Educationational ratnAkaraH / // 33 // w.jainelibrary.org Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karotu nAmAkrozanAdi mama punarasahamAnasya 'kiM mannetti' manye iti nipAto vitarkArthaH 'kajjaitti' saMpadyate iha vinizcayamAha-egaMtasotti' ekAntena sarvathA pApaM karmA-asAtAdi kriyate-saMpadyate iti cturthH| tathA ayaM tAvatpApaM badhnAti mama cedaM sahato nirjarA kriyate iti paJcamam / 'iccetehItyAdi' nigamanamiti, zeSaM sugamamiti / chamasthaviparyayaH kevalIti tatsUtram / tatra ca kSiptacittaH putrazokAdinA nssttcittH| dRptacittaH putrajanmAdinA darpavacittanunmatta eveti / mAM ca sahamAnaM dRSTA anyepi sahiSyantyuttamAnusAritvAtprAya itarepAm / yadAha-"jo uttabhohiM maggo, pahao so dukkaro na sesANaM / AyariyaMmi jayaMte, tayaNucarA keNa sIe ja // 1||"tti' iccetehi ityAdi' atrApi nigamanaM, zeSaM sugamam // iti sthAnAgapaJcamasthAnakaprathamoddezake 1440 pratau 256 / 256 patre // 13 // zrIjinazAsane kutrApi naikAntato haTho vidheyo, yato niSiddhamAdriyate kAraNAt,kacidAdRtamapi nissidhyte| naikAntataH kiJcinniSiddhamAdRtaM vA,sUtrAjJaiva sarvatra pramANaM,na svmtiklpnaa| evaM pratimApUjAdiSvapi jJeyam / tathaiva ca sAdhUnAM paramaniSiddho'pi strIsparzI nirgranthyavalambanAdau vihitatvenoktaH samIcInatAmaJcati / tatsUtraM cedam paMcahiM ThANehiM samaNe niggaMthe niggaMthiM giNhamANe vA avalaMbamANe vA NAikkamai, taMjahA-niggaMthiM ca NaM annayare pasujAie vA pakkhijAie vA ohAejjA, tattha niggaMthe niggaMthiMgiNhamANe vA avalaMbamANe vA nAikkamai 1 / niggaMthe niggaMthiM duggaMsi vA visamaMsi vA pakkhalamANiM vA pavaDamANiM vA giNhamANe vA avalaM 1 Jain Educ l lemnational For Private & Personel Use Only | Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra (rtnaakrH| // 34 // bamANe vA nAikkamai 2 / niggaMthe niggaMthiM seyaMsi vA paMkasi vA paNagaMsi vA udagaMsi vA uvakkasamANiM vA uvujjhamANiM vA giNhamANe vA avalaMbamANe vA nAikkamai 3 / niggaMtheniggaMthiM nAvaM AruhamANe oruhamANe vA NAikkamai 4 // khittaittaM dittaittaM jakkhAi8 ummAyapattaM vA uvasaggapattaM vA sAhigaraNaM sapAyacchittaM bhattapANapaDiyAikkhittaM aTThajAyaM niggaMthe niggaMthiM giNhamANe vA avalaMbamANe vA NAikkamai 5 / " vRttiryathA-'paMcahiM- ityAdi' sugamam navaraM 'giNhamANetti' bAhAdAvaGge gRhNan avalaMbamAna:-patantIM bAhrAdau gRhItvA dhArayan , athavA 'savvaMgiyaM tu gahaNaM, kareNa avalaMbaNaM tu desNmitti| nAtikrAmati svAcAramAjJAM vA gItArthaH sthaviro vA nimranthikAbhAvena yathAkathaJcitpazujAtIyo dRpto gavAdiH, pakSijAtIyo gRdhrAdiH, 'ohAejatti' upahanyAttatra upahanane gRhNannAtikrAmati,kAraNikatvAnniSkAraNatve tu doSAH, yadAha-"micchattaM uDDAho virAhaNA phAsabhAvasaMbaMdho, paDigamaNAI dosAbhuttAbhutte ya naayvvaa||1|| ityekam / tathA duHkhena gamyate'sau durgH| saca tridhA-vRkSadurga: zvApadadurgo mlecchaadimnussydurgH| tatra vAmArge, uktaM ca-"tivihaM ca hoi duggaM, rukkhe sAvayamaNussaduggaM ca"tti / tathA viSame vA-gApASANAdyAkule parvate vA praskhalantIM vA gatyA prapatantIM vA bhuvi / athavA "bhUmIe asaMpattaM pattaM vA hatthajANuNAdIhiM / pakkhalaNaM nAyavvaM pavaDaNabhUmIya gattehiM / 1 / " gRhNannAtikrAmatIti dvitIyam / tathA paGkaH panako vA sajalo yatra nimajjate sa sekastatra vA, paGkaH kardamastatra vA, panake vA AgantukapratanudravarUve kardama eva vA apakasantIM paGkapanakayoH parinhasantIM apohyamAnAM seke panake vA nIyamAnAM gRhannAtakrAmatIti / in Educh an! Mainyainelibrary.org Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthAceha-"pako khalu cikkhillo, AgaMtupataNuodavo pnno|socciy sajaloseo, siijjai jattha duvihevi ||1||tti / paMkapaNaesuniyamA,uvakasaNaM vujjhaNaM siyA see| niggaminimajjaNA ya,sajale see siyA dovi"tti iti tRtIyam / tathA-'nAvamAruhamANetti' Arohayan 'orahamANetti' avarohayannuttArayannityartho nAtikrAmatIti caturtham / tathA-kSiptaM naSTaM rAgabhayApamAnazcittaM yasyAHsAkSiptacittA tAMvA / uktaMca-"rAgeNa vA bhayeNa vA, ahavA avamANiyA mahaMtehiM / etehiM khittacittatti" tathA dRpta-sanmAnAddarpavaJcittaM yasyAH sAdRptacittA tAM vaa| uktaMca |-"iti esa asaMmANA, khitto saMmANao bhave ditto|aggiiv iMdhaNaNaM, dippai cittaM imohiM tu||1||laabhmenn va matto, ahavA jeUNa dujjayaM sttuNti"| yakSeNa-devena AviSTA-adhiSThitA yakSAviSTA tAM vA / atroktam" pubvabhavaverieNaM, ahavA rAgeNa rAgiyA sNtii| etehiM jakkhaitti" unmAdaM unmattatAprAptA unmAdaprAptA tAM vaa| atrApyuktam-"ummAokhalu duviho, jakkhAesoya mohnnijjoy|jkkhaaesovutto, moheNa imaMca vocchaami||1|| rUvaMga daTTaNaM, ummAo ahava pittamucchAetti" upasarga-upadravaM prAptA upasargaprAptA taaNvaa| ihApyuktam-"tivihe khalu uvassagge, divve mANussae tirikkheya / divve ya pubvabhaNie, mANusse Abhiogeya ||1||vijaae maMteNa ya, cuNNeNa va joiyA aNappavasatti" tathA sahAdhikaraNena sAdhikaraNA yuddhArthamupasthitA tAM vA / saha prAyazcittena saprAyAzcattA taam| bhAvanA ceha-"ahigaraNami kayamiu, khAmettumuvaTTiyAe pcchittN|tppddhmyaabhennN, hoi kilaM tAva vhmaannii||1||" tathA bhaktapAne AbhavaM pratyAkhyAte yayA sA bhaktapAnapratyAkhyAtA, tAM vA / iha gAthA-"a| Join Educa t ional PARTww.jainelibrary.org Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra vA heuM vA, samaNINaM virahae khiNtss| mucchAe vivaDiyAe, kappai gahaNaM prinnaae||1||" tathA artha:-kArya- rtnaakrH| mutpravrAjanataH svakIyapariNetrAderjAtaM yayA sA arthajAtA, paticaurAdinA saMyamAcAlyamAnetyarthaH tAM vA / iha gAthA annovi jIe kajaM saMjAyaM esa atthajAyo u|tN puNa saMjamabhAvA, cAlijati samavalaMbaM ||1||"ti iti sthAnAGgapaJcamasthAnakadvitIyoddezaka 242 pratI 151 patre // 14 // kecidazAstrajJAH pratipAdayanti, yathA yAdRzastAdRzo bhavatu paraM tIrthaGkarAsanopaviSTatvAttIrthaGkaratulyatvAcAcAryoM na tyAjyaH / asatprarUpaNe tu tasya saMsAravRddhiH, kimanyeSAmityAdi / tacca kumativibhitaM, kaizcit / HalkAraNairAcAryopAdhyAyasyApi gaNApakramaNaM bhavatItyuktatvAt / tacedam "paMcahiM ThANehiM AyariyauvajjhAyassa gaNAvakamaNe paNNatte / taMjahA-AyariyauvajjhAe gaNaMsi ANaM vA dhAraNaM vA no samma pauMjittA bhavai 1 / AyariyauvajjhAe gaNaMsi ahArAyaNiyAe kiikammaM veNaiyaM No samma pauMjittA bhavai 2 / AyariyauvajjhAe gaNaMsi je suapajjavajAe dhAriti te kAle kAle no sammamaNuppavAettA bhavai 3 / AyariyauvajjhAe gaNaMsi sagaNiyAe vA paragaNiyAe vA niggaMthIe bAhillese bhavai 4 / mittaNAigaNe vA se gaNAo avakkamejA tesiM saMgahovaggahaTTayAe gaNAvakkamaNe pannatte iti" vRttiyathA-'paMcahiM ityAdi' sugamam / navaraM AcAryopAdhyAyasya AcAryopAdhyAyoMrvA gaNAt gacchAdapakramaNaM-nirgamo gaNApakramaNam / JainEducationalisa For Private Personal use only Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAryopAdhyAyayorgaNe gacchaviSaye AjJAM vA yogeSu pravartanalakSaNAM dhAraNAM vA dheyeSu pravartanalakSaNAM no-naiva samyag yathaucityaM prayoktA tayoH pravartanazIlo bhavati, idamuktaM bhavati-durvinItatvAdgaNasya te prayoktumazaknuvan gaNAdapakrAmati, kAlikAcAryavadityekam / tathA gaNaviSaye ratnAdhikatayA yathAjyeSThaM kRtikarma tathA vainayikavinayaM no-naiva samyak prayoktA bhavati, AcAryasaMpadAM sAbhimAnatvAt / yata AcAryeNApi pratikramaNakSAmaNAdiSUcitAnAmucitavinayaH kartavya eveti dvitIyam / tathA'sau yAni zrutaparyavajAtAni-yAn zrutaparyAyaprakArAnuddezakAdhyayanAdIna dhArayati hRdyavismaraNatastAni kAle kAle yathAvasaraM no samyaganupravAcayitA-teSAM pAThayitA bhavati / 'gaNetti' iha saMbadhyate, tena gaNe-gaNaviSaye gnnmityrthH| tasyAvinItatvAtsvasya vA sukhalaMpaTatvAnmandaprajJatvAdveti gaNAdapakrAmatIti tRtIyam / tathA'sau gaNe vartamAnaH 'sagaNiyAetti' khagaNasambandhiyAM 'paragaNiyAetti' paragaNasatkAyAM vA nigranthayAM tathAvidhAzubhakarmavazavartitayA sakalakalyANAzrayasaMyamasaudhamadhyAvahilezyA-antaHkaraNaM yasyAsau bahirlezya Asakto bhavatItyarthaH evaM gaNAdapakrAmatIti / na cedamadhikaguNatvenAsyAsaMbhAvyam yataH paThyate-"kammAiM nUrNa ghaNacikkaNAiM guruyAI vajjasArAI / nANaDhiyaMpi purisa, paMthAo uppahaM neti // 1 // " iti caturtham tathA mitraM jJAtirgaNo vA suhRtsvajanavargo vA se-tasyAcAryAdeH kuto'pi kAraNAgaNAdapakramet,atasteSAM suhRtsvajanAnAM saMgrahAdyartha gaNAdapakrAmaNaM prajJaptam / tatra saMgrahasteSAM svIkAra upagraho vastrAdibhirupaSTaMbha iti pazcamam / iti sthAnAGgapaMcamasthAnakadvitIyodezake 242 pratI 152 patre // 15 // Jhin El ema For Private Personel Use Only Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bIkarma ityAdi vRthA pralapantAMtAnA pazcAnAmapi vyavahAra Agame siyA, vicAra rtnaakrH| // 36 // kecicca vayaM siddhAntoktameva svIkurma ityAdi vRthA pralapantaH paraMparAcaraNAdyapalapanti, tcaajnyaanvilsitm| yataHzAstre munInAMprAyazcittadAnAdhikAre AgamazrutAjJAdhAraNAjItAnAM pazcAnAmapi vyvhaartvnokttvaat| taccedam paMcavihe vavahAre paNNatte, taMjahA-Agame sue ANA dhAraNA jiie| jahA se tattha Agame siyA, tattha AgameNaM vavahAraM paTTavejjAzano se tattha Agame siyA, jahA se tattha sute siyA, suteNaM vavahAraM paTTavejjA rAno se tattha sute siyA, evaM jAva jahA se tattha jIe siyA, jIeNaM vavahAraM paThThavejjA / iccetehiM paMcahiM vavahAraM paTTavejA / taMjahA-AgameNaM jAva jIeNaM, jahA jahA se tattha Agame jAva jIe tahA tahA vavahAraM paTTavejjA iti" vRttiryathA-'paMcavihe ityAdi / vyavaharaNaM vyavahAraH, vyavahAro-mumukSupravRttinivRttirUpaH, iha tu tannibandhanatvAda jJAnavizeSo'pi vyvhaarH| tatrAgamyante-paricchidyante arthA anenetyAgamaH kevalamanaHparyAyAvadhipUrvacaturdazakadazakanavakarUpaH 1 zeSaM zrutamAcAraprakalpAdi zrutam 2 navAdipUrvANAM zrutatve'pyatIndriyArthajJAnahetutvena sAtizayatvAdAgamavyapadezaH kevlvditi| yadgItArthasya purato gUDhArthapadairdezAntarasthagItArthanivedanAyAticArAlocanamitarasyApi tathaiva zuddhidAnaM sA''jJA 3 gItArthasaMvignena dravyAdyapekSayA yatrAparAdhe yathA yA vizuddhiAkRtAtAmavadhArya yadanyastatraiva tathaiva tAmeva prayukta sA dhAraNA / vaiyAvRttyakarAdervA gacchopagrahakAriNo'zeSasyAnucitasyocitaprAyazcittapadAnAM pradarzitAnAM dhAraNaM dhAraNeti / 4 / tathA dravyakSetrakAlabhAvapuruSapratiSevAnuvRttyA saMhananadhRtyAdiparihANimavekSya yatprAyazcittadAnam yo vA yatra gacche sUtrAtiriktaH kAraNataH prAyazcittavyavahAraH pravartito Jan Education Mainelibrary.org Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bahubhiranyaizcAnuvartitastajItamiti, atra gAthA:-" AgamasuyavavahAro, muNaha jahA dhIra purispnntto| paccakkho ya, parokkho so vi a duviho muNeyavo // 1 // paccakkho vi ya duviho, iMdiyajo ceva no ya iNdiyo| iMdiyapaccakkho vi ya, paMcasu visaema neyavvo // 2 // noiMdiyapaccakkho, vavahAro so samAso tiviho / ohimaNapajjave yA, kevalanANe ya paccakkho // 3 // paJcakkhAgamasariso, hoi parokkho vi Agamo jassa / caMdamuhIva u so vi hu, AgamavavahAravaM hoi // 4 // parokkhaM vavahAraM, Agamao suyaharA vavaharati / coddasadasapuvvadharA, navapubbiga gaMdhahatthI ya // 5 // [ete gandhahastisamAH] "jaM jaha mollaM rayaNaM, taM jANai rayaNavANio niuNaM / iya jANai paJcakkhI, jo sujjhai jeNa dineNaM // 6 // kappassa ya nijjutti, vavahArasseva paramaniuNassa / jo attho viyANai so vavahArI aNunAo // 7 // taM ceva aNusajaMte, [anusaran ] vavahAravihiM pauMjai jahuttaM / eso suzravavahAro, pannatto vIyarAgehiM // 8 // aparakkamo tavassI, gaMtuM jo sohikAragasamIve / na caeI AgaMtuM, so sohikaro videsAo // 3 // aha paTTavei sIsa, desaMtaragamaNanaDhaceTThAo / icchAmajjo kAuM,sohiM tumbhaM sagAsaMmi // 10 // so vavahAravihinnU , aNusajjittA suaovaeseNaM / sIsassa deha ANaM tassa imaM deha pacchittaM // 11 // 'gUDhapadairupadizatIti' / 3 / jeNa' nayAi diTTha, sohIkaraNaM parassa kIraMtaM / tArisayaM ceva puNo, uppanna kAraNaM tassa // 12 // so taMmi ceva davve, khitte kAle ya kAraNe purise / tArisayaM ceva puNo, karitu ArAho hoi / / 13 // veyAvaccakaro vA, sIso vA desahiMDao vAvi 'desaM avadhArato, cauttharo hoi vavahAro // 14 ||tti' bahuso bahussuehiM, jo vatto no nivArio hoi / vattaNubattapamANaM, jIeNaM kayaM havai eyaM // 15 // tathA-jaM jassa u pacchittaM, AyariyaparaMparAe Jain Education Lana li Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra-kA rtnaakrH| aviruddhaM / jogA ya bahuvihIyA, eso khalu jIyakappo u // 16 // " iti / jIta-AcaritamidaM cAsya lakSaNam. "asaDheNa samAinnaM, jaM katthai keNaI asAvajaM / na nivAriyamannehi, bahumaNumayameyamAyariyaM // 17 // " iti, AgamAdInAM vyApAraNe utsargApavAdAvAha-'yatheti '-yatprakAraH kevalAdInAmanyatamaH 'se' tasya vyavahartuH sa ca uktalakSaNaH / tatra teSu paJcasu vyavahAreSu madhye tasmin vA prAyazcittadAnAdivyavahArakAle vyavahattavye vA vastuni viSaye AgamaH-kevalAdiH syAt-bhavettAhazeneti shessH| Agamena vyavahAra-prAyazcitadAnAdikaM prasthApayet-pravartayena zeSaH, Agame'pi paDvidhe kevalenAvandhyabodhakatvAttasya tadabhAve ca manaHparyAyeNaivaM pradhAnatarAbhAve itareNeti, athavA 'no' naiva 'se' tasya sa vA tatra vyavaharttavyAdAvAgamaH syAt yathA-yat prakAra tatra zrutaM syAttAdRzena zrutena vyavahAraM prasthApayediti / 'iccetehiM' ityAdi nigamanaM sAmAnyeneti / yathA yathAsau tatrAgamAdiH syAttathA tathA vyavahAraM prasthApayediti tu vizeSanigamanam / iti sthAnAGgapaJcamasthAnakAdvatIyAdezake 440pratau 266patre // 16 // nanu dharmapuNyayoH kaH prativizeSa? ucyate, dharmaH zrutacAritrAdiH / puravaM tatphalabhUtaM zubhaM karma / ayameva bhagavatIttAvabhiprAyastathA'trApi Navavihe pugne pannette / taM jahA-annapunne 1 pANapugne 2 vatthapune 3 leNapunne 4 sayaNapunne 5 maNapune6 vatipunne kAyapugne 8 namokArapunne ha / iti / vRttiryathA-'punne' tyAdi, pAtrAyAnnadAnAdyastIrthakaranAmAdipuNyaprakRtivandhastadannapuNyamevaM sarvatra / navaraM 'leNa'tti layana-gRham , zayanaM-saMstArakaH, manasA guNiSu toSAt , vAcA prazaMsanAt , kAyena paryupAsanAt , // 37 // Jain Education Intern For Private & Personel Use Only Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Inter namaskArAcca, yatpuNyaM tanmanaH puNyAdIni / uktaM ca "annaM 1 pAnaM 2 ca vastraM 3 ca AlayaH 4 zayanA 5 sanam 6 / zuzrUSA 7 vandanaM tuSTiH puNyaM navavidhaM smRtam // 1 // " iti sthAnAGganavamasthAnake 440 pratau 337 patre // 17 // C durlabhabodhinaH pratimApalApinaH kecana sthApanAM nAGgIkurvate, tacca teSAM bhUtAviSTahasitaprAyaM, siddhAnte sthApanAyAH satyatvenoktatvAt / sacAyam " dasavidhe sacce pannatte / taM jahA jaNavaya 1 saMmaya 2 ThavaNA 3, nAme 4 rUve 5 paccasacce ya 6 / vavahAra 7 bhAva joge 6, dasa ovammasacce ya 10 | // 1 // " vRttiryathA - ' jaNavaya 'tti satyazabdaH pratyekamabhisaMbandhanIyaH tatazra janapadeSu dezeSu yadyadarthavAcakatayA rUDhaM dezAntare'pi tattadarthavAcakatayA prayujyamAnaM satyaM zravitathamiti janapadasatyam, yathA koGkaNAdiSu payaH picaM nIramudakamityAdi, satyatvaM cAsyAduSTavivakSAhetutvAnnAnAjanapadeSviSThArthapratipattijanakatvavyavahArapravRterevaM zeSeSvapi bhAvanA kAryeti / 'samaya 'tti saMmataM ca tatsatyaM ceti saMmatasatyam, tathAhi - kumudakuvalayotpalatAmarasAnAM samAne paGkasaMbhave gopAlAdInAmapi saMmatamaravindameva paGkajamiti, atastatra saMmatatayA paGkajazabdaH satyaH, kuvalayAdAvasatyo'saMmatatvAditi / 'ThavaNa ' tti sthApyate iti sthApanA--yallepyakarmArhadAdivikalpena sthApyate tadviSaye satyaM sthApanAsatyam, yathAsjino'pi jino'yamanAcAryo'pyAcAryo'yamiti / 'nAme'tti nAma abhidhAnaM tatsatyaM nAmasatyam, yathA kulamavayannapi kulavarddhana ucyate evaM dhanavarddhana iti / 'rUve 'ti - rUpApekSayA satyam rUpasatyaM, yathA prapaJcayatiH pravrajitarUpaM dhArayan pravrajita ucyate nacAsatyatA'syeti / ' paDuccasacce ' tti pratItya- Azritya vastvantaraM satyam pratItya satyaM yathA zranAmi Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra // 38 // Jain Education Inte kAyA dIrghatvaM hrasvatvaM ceti / tathAhi - tasyAnantapariNAmasya dravyasya tattatsahakArikAraNasaMnidhAnena tattadrupamabhivyajyata iti ratnAkaraH / satyatA / ' vyavahAra 'tti vyavahAreNa satyaM vyavahArasatyam, yathA dahyate girirgalati bhAjanam, ayaM ca girigatatRNAdidAhe vyavahAraH pravarttate, udake ca galatisatIti / 'bhAva'tti bhAvaM - bhUthiSThazuklAdi paryAya mAzritya satyaM bhAvasatyam - yathA zuklA balAketi, satyapi hi paJcavarNasaMbhave zuklavarNotkaTatvAt zukleti / 'joge'tti yogataH - saMbandhataH satyaM yogasatyaM, yathA daNDayogAddaNDa chatrayogAcchatra evocyate / dazamamaupamyasatyamiti upamaivaupamyaM tena satyamaupamyasatyam, yathA samudravattaDAgaM, devo'yaM, siMhastvamiti sarvatraikAraH prathamaikavacanArtho dRSTavyaH / iti sthAnAGgadazamasthAnake 440 pratau 404patre // 18 // dAnasvarUpajijJAsayA kiJcillikhyate " dasavihe dANe pannatte, taM jahA - aNukaMpA 1 saMgahe 2 caiva, bhaye 3 kAluNiei ya 4 / lajAe 5 gAraveNaM ca 6, dhamme 7 uNa sattame ||1|| dhamme8ya aTTame vutte, kAhIi 6 ya kayaMti 10 ya / vRttiryathA - dAnasya bhedAnAmanuyogamAha'dasa' ityAdiH, zraNukaMpetyAdizlokaH sArddhaH, 'aNukaMpa ' iti dAnazabdasaMbandhAdanukampayA kRpayA dAnaM dInAnAthavipayamanukaMpAdAnamathavA anukaMpAto yaddAnaM tadanukaMpaivopacArAt uktaM ca vAcakamukhyairumAsvAtipUjyapAdaiH- "kRpaNe' nAthadaridre, vyasanaprApte ca rogazokahate / yaddIyate kRpArthAdanukaMpA tadbhaveddAnam || 1 ||" saGgrahaNaM saGgraho - vyasanAdau sahAyakaraNaM, tadarthaM dAnaM saGgrahadAnam, athavA abhedAdAnamapi saGgraha ucyate, Aha ca - " abhyudaye vyasane vA, yatkiJciddIyate sahAyArtham / tatsaGgrahato'bhimataM munibhirdAnaM na mokSAya // 1 // " tathA bhayAdyaddAnaM tadbhayadAnam, bhayanimittAdvA dAnamapi bhayamupacArA. // 38 // Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ diti / uktaM ca-rAjArakSapurohitamadhumukhamAvalladaNDapAziSu ca / yaddIyate bhayAthai tadbhayadAnaM budhairjeyam // 1 // 3, 'kAluNiei ya'tti kAruNya-zokastena putraviyogAdijanitena tadIyasyaiva talpAdeH sa janmAntare sukhito bhavatviti vAsanAto'yasya vA yadAnaM tatkAruNyadAnaM, kAruNyajanyatvAdvA dAnamapi kAruNyamuktamupacArAditi 4, lajjayA-hiyA dAnaM yattallajjAdAnamucyate / uktaM ca-"abhyarthitaH pareNa tu, yaddAnaM jnsmuuhmdhygtH| paracittarakSaNArtha, lajjAyAstadbhaveddAnam // 1 // "5, iti, 'gAravaNaM ca' ti gauraveNa-garveNa yaddIyate tadgauravadAnamiti / uktaM ca-" naTanatamuSTikebhyo, dAnaM saMbandhibandhumitrebhyaH / yaddIyateyazo'rtha, garveNa tu tadbhaveddAnam // 1 // " 6, adharmapoSakaM dAnamadharmadAnam , adharmakAraNatvAdvA'dharma eveti / uktaM ca-" hiNsaanRtcauryodytprdaarprigrhprsktebhyH| yaddIyate hi dAnaM, tajAnIyAdadharmAya // 1 // "7 iti, dharmakAraNaM yattaddharmadAnaM dharma eva vA / uktaM ca-"samamaNitaNamuktebhyo, yahAnaM dIyate supAtrebhyaH / akSayamatulamanantaM, taddAnaM bhavati dharmAya // 1 // 8, iti 'kAhIi yatti kariSyati kaJcanopakAraM mamAyamiti buddhyA yaddAnaM tatkariSyati dAnamucyate 6, tathA kRtaM mamAnenaitatprayojanamiti pratyupakArArthaM yaddAnaM tatkRtamiti dAnamucyate / uktaM ca-"zatazaH kRtopakAro,dattaM ca sahasrazo mamAnena / ahamapi dadAmi kizcitpratyupakArAya taddAnam // 1 // " iti 10 / iti zrIsthAnAGgadazamasthAnake 440pratau 411patre / / 16 / / / iti zrImadakabbarabhUpAlavizAlacittAlavAlavivativRSarasAlazAlAtizAlizIlazrIzrIzrIhIravijayasUrIzvaraziSyopAdhyAya zrIkIrtivijayagaNisamuccite zrIvicAraratnAkare vizeSasamuccayAparanAmni sthAnAGgakiyadvicAranAmA tRtIyastaraGgaH // 3 // Jan Education inte For Private Personel Use Only w.jainelibrary.org Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra rtnaakrH| vinamata jinamatamabhimataphalavitaraNasatatasajamamitanayam / mukharaparavAdimaNDalaniSThuramukhamUkatAmantram // 1 // ____atha kramAyAtAH zrIsamavAyAGgavicArA likhyantekeciccAsadvAdinaH zrIjinapratimApUjakAn vigAyanti--aho ete pUjAdharmopadezena jalapuSpAdijantuhiMsakA ityAdi / taca sakarNarapakarNanIyam / yata etAdRzaM kimapi kAyika vAcikaM dharmAnuSThAnaM nAsti, yatra jIvavirAdhanA'bhAvaH / 'jAvaM ca Na eyai veyai ' ityAdivacanAt , tathA ca kimapi dharmAnuSThAnaM nAnuSThayaM syAt / virAdhanA ceya kUpakhanananyAyena pratimApUjanodbhUtasukRtaprAgbhAraplAviteti na duSTA, yato jJAnatrayabandhurairaticaturairnirairapi mRduzItalajaladena rajaHzamane pRthivyAdInAM, mahendradhvajena vAyoH, jalajasthalajakusumavRSTayA vanaspatarityAdi virAdhanAyAH svIkRtatvAt / yataH zrItrijagadguroH sahajAtizayAzcatvAraH, ekAdaza ca kaivalyodbhutAH, ekonaviMzatizca surakRtAH,sarve catustriMzat siddhAnte uktAH tathA hi "cottIsaM buddhAisesA pannatA / taM jahA-avadie kesamaMsuromaNahe 1, nirAmayA niruvalevA ya gAyalaTThI 2, gokhIrapaMDure maMsasoNie 3, paumuppalagaMdhie ussAsaNissAse 4, pacchanne AhAranIhAre adisse maMsacakkhuNA 5, AgAsagayaM cakaM 6, AgAsagayaM chattaM 7, mAgAsagayAo setavaracAmarAo8,zrAgAsaphAliyAmayaM sapAyapIThaM sIhAsaNaM, AgAsagayo kuDabhIsahasaparimaMDiyAbhirAmo iMdajjhayo purao gacchaha 10, jattha jattha vi ya NaM arahatA bhagavaMtA ciTThati vA NisA // 36 // Jan Education International For Private Personal Use Only Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education yaMti vA tattha tattha ciyaM takkhaNA caiva saMdyanapattapupphapallavasamAulo sacchatto sajjhao saghaMTo sapaDAo aseogavarapAyavo abhisaMjAyai 11, IsiM piTThao mauDaTThAmi teyamaMDalaM saMjAya aMdhakAre vi ya NaM dasadisAo pabhAsei 12, bahusamaramaNiJje bhUmibhAge 13, ahosirA kaMTayA bhavaMti 14, uU vivarIyA suhaphAsA bhavati 15, sIyaleNaM suhaphAseNaM surabhiNa mArueNaM joaNaparimaMDalaM savvao samatA saMpamajijjai 16, juttaphusieNa meheNa nihayarayareNuyaM kijjai 17, jalathalaya bhAsurabhUeNaM ciMTaTThAiNA dasavaneNaM kusumeNaM jANussehappamANamitte pupphovayAre kijai 18, maNunnANaM sahapharisarasarUvagaMdhANaM zravakariso bhavai 16, maNunnANaM sadapharisarasarUvagaMdhA pAu bhAvo bhavai 20, paccAharao vi ya NaM hiyayagamaNIzro jo - nIhArI saro 21, bhagavaM ca addhamAgadhIe AsAe dhammamAikkhara 22, sAvi ya addhamAgadhI bhAsA bhAsijamANI tesiM savvesiM AriyamaNAriyANaM dupayacauppayapasupakkhisarIsivANaM appappaNo hiyasivasuhRdA sabhAsattAe pariNama 23, puvvabaddhaverA vi yaNaM devAsuranAgasuvannajakkharakkha sakiMnarakiMpurisagarulagaMdhavvamahoragA arahao pAyamUle pasaMtacittamANasA dhammaM nisArmeti 24, annautthiyapAvaNIyA viya NaM AgayA vaMdati 25, AgayA samANA arahao pAyamUle nippaDivayaNA bhavaMti 26, jao jatro vi ya NaM arahaMto bhagavaMto viharaMti, tatra tatraviya joyaNapaNavIsAeNaM ItI na bhavai 27, mArI na bhavai 28, sacakaM na bhavai 26, paracakaM na bhavai 30, aibuTTI na bhavai 31, aNAvuTTI na bhavai 32, dubbhikkhaM na bhavai 33, puvyuppannA vi ya NaM uppAiyA vAhI khippAmeva uvasamaMti 34, iti / vRttiryathA national Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra // 40 // atha catustriMzatsthAnake kimapi likhyate- 'buddhAisesA' iti buddhAnAM-tIrthakRtAmatizeSA-atizayA buddhavAtizayAH / rtnaakrH| avasthitaM-avRddhisvabhAvam kezAzca-zirojAH zmazrUNi ca-kUrcaromANi romANi ca-zeSazarIralomAni nakhAzca pratItA iti dvandvaikatvamityakaH 1 / nirAmayA-nIrogA, nirupalepA-nirmalA gAtrayaSTiH-tanulateti dvitIyaH2 / gokSIrapANDuraM mAMsazoNitamiti | tRtIyaH 3 / tathA padmaM ca-kamalaM gandhadravyavizeSo vA yatpadmakamiti rUDham utpalaM ca-nIlotpalamutpalakuSThaM vA gandhadravyavizeSastogandhaH sa yatrAsti tattathocchvAsanizvAsamiti caturthaH 4 / pracchannamAhAranIhAraM-abhyavaharaNaM mUtrapurIpotsargoM pracchanatvameva sphuTataramAha-adRzyaM mAMsacakSuSA na punaravadhyAdilocanena puMseti paJcamaH 5 / etacca dvitIyAdikamatizayacatuSkaM janmapratyayam / tathA-'pAgAsagayaM' ti AkAzagataM-vyomavarti AkAzakaM vA prakAzakamityarthaH, cakraM-dharmacakramiti SaSThaH6 evaM AkAzagaM chatraM chatratrayamityarthaH iti saptamaH 7 / AkAzake-prakAzake zvetavaracAmare prakIrNake ityarthaH ityaSTamaH = / 'AgAsaphAliyAmaya' ti AkAzamiva yadatyantamacchaM sphATikaM tanmayaM siMhAsanaM saha pAdapIThena sapAdapIThamiti navamaH / / 'AgAsagao' tti AkAzagato'tyarthaM tuGga ityarthaH 'kuDabhitti laghupatAkAH saMbhAvyante tatsahasraiH parimaNDitazcAsAvabhirAmazca -atiramaNIyaH iti vigrahaH 'iMdajjhaoM' ti zeSadhvajApekSayAtimahatvAdindrazcAsau dhvajazca indradhvajaH iti vigrahaH indratvasUcako dhvaja iti vA 'puro' tti jinasyAgrato gacchatIti dazamaH 10 / 'ciTuMti vA nisIyaMti va citiSThanti-gatinivRttyA niSIdantiupavizanti 'takkhaNA ceva tti tatkSaNamevAkAlahInamityarthaH, patraiH saMchannaH patrasaMchanna iti vaktavye prAkRtatvAt saMchannapatra ityuktaM, sacAsau puSpapallavasamAkulazca itivigrahaH pallavA-aMkurAH sacchatraH sadhvajaH saghaNTaH sapatAko'zokavarapAdapa itye- // 4 // Jain Education Inter For Private & Personel Use Only INTw.jainelibrary.org Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAdazaH 11 / ' Isi 'tti ISat-alpaM 'piTTho' tti pRSThataH pazcAdbhAge 'mauDaTThANamitti mastakapradeze tejomaNDala-prabhApaTalamiti dvAdazaH 12 / bahusamaramaNIyo bhUmibhAga iti trayodazaH 13 / 'ahosira 'tti adhomukhAH kaNTakA bhavantIti caturdazaH 14 / Rtavo'viparItAH kathamityAha-sukhasparzA bhavantIti paJcadazaH 15 / yojanaM yAvatkSetrazuddhiH saMvartakavAteneti SoDazaH 16 / 'juttaphusieNa 'tti ucitabindunipAtena 'nihayarayareNuyaMti vAtAtkhAtamAkAzavartirajo bhUvartI tu reNuriti gandhodakavarSAbhidhAnaH saptadazaH 17 / jalasthalajaM yadbhAsvaraM prabhUtaM ca kusumaM tena vRntasthAyinA-Urddhamukhena dazArddhavarNena-paJcavarNena jAnunorutsedhasya-uccatvasya yatpramANaM tadeva pramANaM yasya sa jAnUtsedhapramANamAtrapuSpopacAra:-puSpaprakara ityaSTAdazaH 18 / tathA 'kAlAgurupavarakuMdurukkaturukkadhUvamaghamaghatagaMdhudbhuyAbhirAme bhavaI' tti kAlAguruzca-gandhadravyavizeSaH pravarakudurukaM ca-cIDAbhidhAnaM gandhadravyamiti turuSkaM ca-zilhakAbhidhAnaM gandhadravyamiti dvandvaH tata etallakSaNo yo dhUpastasya maghamaghAyamAno-bahulasaurabhyo yo gandha uddhRta-udbhUtastenAbhirAma-atiramaNIyaM yattattathA sthAna-niSadanasthAnamiti prakrama ityekonaviMzatitamaH 16 / 'ubho pAsiM ca NaM arahatANaM bhagavaMtANaM duve jakkhA kaDagatuDiyathaMbhiyabhuyA cAmarukkhevaM kareMti 'tti kaTakAni-prakoSTAbharaNavizeSAstruTitAni-bAhyAbharaNavizeSAstairativahutvena staMbhitAviva staMbhitau bhujau yayostau tathA yakSau-devAviti viMzatitamaH 20 / bRhadvAcanAyAmanantaroktamatizayadvayaM nAbhidhIyate atastasyAM pUrveSTAdazaiva, amanojJAnAM zabdAdInAmapakarSo abhAva ityekonaviMzatitamaH 21 / manojJAnAM prAdurbhAva iti viMzatitamaH 20 / 'paccAharao' tti pratyAharato-vyAkurvato bhagavataH ' hiyayagamaNIo 'tti hRdayaGgamaH 'joyaNanIhArI saro 'tti yojanAtikramI in d er For Private Personal Use Only Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra // 41 // Jain Education Int svara ityakaviMzaH 21 / ' addhamAgahIe 'ti prAkRtAdInAM SaSpAM bhASAvizeSANAM madhye yA mAgadhI nAma bhASA 'rasorlazau mAgadhyA ' mityAdilakSaNavatI sA zrasamAzritasvakIya samagralakSaNArddhamAgadhItyucyate, tayA dharmamAkhyAti, tasyA evAtikomalatvAditi dvAviMza: 22 / ' bhAsijamANI 'ti bhagavatA'bhidhIyamAnA ' caariymnn|riyaannN ' AryAnAryadezotpannAnAM dvipadA - manuSyAzcatuSpadA - gavAdayaH, mRgA - ATavyAH pazavo - grAmyAH, pakSiNaH - pratItAH, sarIsRpA - uraH parisarpA bhujaparisarpAzceti, teSAM kimAtmana Atmana-AtmIyayA AtmIyayetyarthaH bhASAtayA - bhASAbhAvena pariNamatIti saMbandha:, kiMbhUtAsau bhASA ? ityAhR-hitaM-abhyudayaM zivaM-mokSaM sukhaM - zravaNakAlodbhavamAnandaM dadAtIti hitazivasukhadA iti trayoviMzaH 23 / 'purbabadbhaverA' tti / pUrvaM bhavAntare anAdikAle vA jAtipratyayaM baddhaM nikAcitaM vairaM amitrabhAvo yaiste tathA, te'pi ca AsatAmanye devAvaimAnikAH surAH nAgAzca bhavanapativizeSAH suvarNAH - zobhana varNopetatvAt jotiSkA yakSarAkSasakiMnarAH kiMpuruSA vyantaravizeSAH garuDA-garuDalAMcchanatvAt suparNakumArA bhavanapativizeSAH gandharvA mahoragAva - vyantaravizeSAH eva eteSAM dvandvaH, 'pasaMtacittamANasA ' prazAntAni - zamaM gatAni citrANi rAgadveSAdyanekavidhavikArayuktatayA vividhAni mAnasAni antaHkaraNAni yeSAM te prazAntacittamAnasA dharmaM nizAmayantIti caturviMza: 24 | bRhadvAcanAyAmidamanyadatizayadvayamabhidhIyate - yaduta anyatIrthikaprAvacanikA api ca NaM vandante bhagavantamiti gamyate iti paMcaviMzaH 25 / AgatAH santo'rhataH pAdamUle niSprativacanA bhavantIti SaDviMzaH 26 / 'jao jao vi ya NaM ' iti yatra yatrApi ca deze ' tatra tatra ' ti tatra tatrApi ca paMcaviMzatau yojaneSu ItiH-dhAnyAdyupadravakArI pracuramUSikAdiprANigaNa iti saptaviMzaH 27 / mAri :- janamaraka ityaSTAviMzaH 28| ratnAkaraH / // 41 // Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khacakraM-khakIyarAjasainyaM tadupadravakAri na bhavatItyekonatriMzaH 26 / evaM paracakra-pararAjasainyamiti triMzaH 30 / ativRSTiHadhikavarSa ityekatriMzaH 31 / anAvRSTiH- varSaNAbhAva iti dvAtriMzaH 32 / durbhikSa- duHkAla iti trayastriMzaH 33 / 'uppAiyA vAhiM tti utpAtA-aniSTasUcakA rudhira-vRSTyAdayastaddhetukA ye'nAste autpAtikAH tathA vyAdhayo-jvarAdyAH tadupazamoabhAvo bhavatIti catustriMzattamaH 34 / anyacca 'paJcAharo' ita Arabhya ye'bhihitAste prabhAmaNDalaM ca karmakSayakRtAH, zeSAH bhavapratyayebhyo'nye devakRtA iti / ete ca yadanyathA'pi dRzyante tanmatAntaramavagantavyam / iti samavAyAGge catustriMze sthAnake 85 pratau 33 patre // 1 // kecicca zrAvakANAmupadhAnodvahanaM na manyate, tacca siddhAntAparijJAnam / yataH uvAsagadasAsu NaM uvAsagANaM tavovahANAI ityAdinAtra zrAvakopadhAnodvahanasyoktatvAt / naca vAcyaM atra ca vakSyate ityuktaM tatra tu na dRzyate ityAdi, kAlena granthasya vyavacchinnatvAt, anyathA sthAnadviguNatayA'sya bhagavatyAdibhyo'pi mahattaratAyA pUjyamAnatvAt , anyeSAmapyatra vAcyatayoktAnAM tatra noktAnAM jalpAnAma(na)GgIkAryatApattezceti dik / upadhAnAkSarAvabodhAya ca sAdhantamidaM sUtraM likhyate "se ki taM ubAsagadasAo ? uvAsagadasAsu NaM uvAsagANaM nagarAI ujANAI, ceiyAI, vaNakhaMDA,rAyANo ammApiyarA, samosaraNAI, dhammAyariyA, dhammakahAo, ihaloiyaparaloiyaiDDivisesA, uvAsagANaM ca sIlavvayaveramaNaguNapaJcakkhANaposahovavAsapaDivaJjaNayAo suapariggahA, tabovahANAI, paDimAao, uvasaggA, saMlehaNAo, bhattapaJcakkhANAI, pAovagamaNAI, devalogagamaNAI, sukulapaJcAyAyA puNo bohilAbho aMtakiriyAyo pApavijaMti / uvAsagadasAsu Na uvA Jain Education a l Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra // 42 // Jain Education Int sagANaM riddhivisesA parisA vittharadhammasavaNANi bohilAbhaabhigama sammattavisuddhayA thirattaM mUlaguguttaraguNaAiArA ThiivisesA bahuvisesA paDimAbhiggahaggahaNapAlaNAo uvasaggAhiyAsaNA NiruvasaggayA ya tavo ya vicittA sIlavvayaguNaveramaNapaccakkhANaposahovavAsA apacchimamAraNaMtiyA ya saMlehaNAjhosaNAhiM appANaM jaha ya bhAvaittA bahUkhi bhattANi aNakhAe cheyaittA uvavannA kappavaravimANuttamesu jaha aNubhavaMti suravaravimANavarapuMDarie sukkhAI aNovamAI kameNa uttamAI, taya AukkhaeNaM cuyA samANA jaha jiNamayami bohiM laddhaya ya saMjamuttamaM tamarayoghavipyamukkA uveMtti jaha akkhayaM savvadukkhamokkhaM, ete anne ya evamAdi ti ' / vRttiryathA - ' sekiMtamityAdi ' atha kAstA upAsakadazAH ? upAsakAH- zrAvakAstadgatakriyAkalApapratibaddhA dazA:- dazAdhyayanopalakSitA upAzakadazAH tA evAha - ' upAsagadasAsu NaM ' upAsakAnAM nagarANi udyAnAni caityAni vanakhaNDA rAjAnaH ambApitarau samavasaraNAni dharmAcAryA dharmakathA aihalaukikapAralaukikAddhiRvizeSAH, upAsakAnAM ca zIlavrataviramaNa guNapratyAkhyAnapoSadhopavAsapratipAdanatAH, tatra zIlavratAni - aNuvratAni viramaNAni - rAgAdiviratayaH guNA - guNatratAni pratyAkhyAnAni - namaskArasahitAdIni pauSadho- zraSTamyAdiparvadinaM tatropavasanaM-AhArazarIrasatkArAdityAgaH pauSadhopavAsaH tato dvandve satyeteSAM pratipAdanatAH pratipattaya iti vigrahaH, zrutaparigrahAstapaupadhAnAni ca pratItAni ' paDimAo ' tti ekAdaza upAsakapratimAH kAyotsargA vA upasargA-devAdikRtopadravAH saMlekhanA-bhaktapAnapratyAkhyAnAni pAdapopagamanAni devalokagamanAni sukulapratyAyAtiH punarbodhilAbho'ntakriyA cAravyAyante pUrvoktameveto vizeSata zrAha - ' uvAsage ' tyAdi, tatra RddhivizeSA aneka koTI saMkhyAdravyAdisaMpAdvizeSAH tathA ratnAkaraH / // 42 // Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariSadaH-parivAravizeSAH yathA-mAtApitRputrAdikA'bhyantarapariSat dAsIdAsamitrAdikA bAhyapariSaditi, vistaradhamazrarvaNAni mahAvIrasaMnidhau, tato bodhilAbho,'bhigamaH, samyaktvasya vizuddhatA, sthiratvaM samyaktvazuddhereva, mUlaguNottaraguNAaNuvratAdayaH, aticArAsteSAmeva vadhabandhAdinA khaNDitAni, sthitivizeSAzca upAsakaparyAyasya kAlamAnabhedAH, bahuvizeSAH, pratimAH-prabhUtabhedAH samyagdarzanAdipratimA, abhigrahagrahaNAni, teSAmeva pAlanAni, upasargAdhisahanAni, nirupasarga-copasargAbhAvazcetyarthaH, tapAMsi ca vicitrANi, zIlavatAdayo'nantaroktarUpAH, apazcimAH-pazcAtkAlabhAvinyaH akArastvamaGgalaparihArArtha maraNarUpe ante bhavA mAraNAntikAH AtmanaH zarIrasya jIvasya ca saMlekhanAH- tapasA rAgAdijayena ca kRzIkara NAni AtmasaMlekhanAH tataH padatrayasya karmadhArayaH tAsAM, 'jhosaNaM' ti joSaNAH-sevanAH karaNAnItyarthaH tAbhirapAzcimamAraNAntikAtmasaMlekhanAjoSaNAbhirAtmAnaM yathA bhAvayitvA bahuni bhaktAni anazanatayA-nirbhojanatayA chedayitvA-vyavacchedya upapannA mRtveti gamyate keSu ? kalpavareSu yAni vimAnAnyuttamAni, teSu / yathA'nubhavanti suravaravimAnAni varapuNDarIkANIva varapuNDarIkANi yAni teSu / kAni ? sauravyAnyanupamAni krameNa bhuktvottamAni, tata AyuSkakSayeNa cyutAH santo yathA jinamate bodhi labdhvA iti zeSaH, labdhvA ca saMyamottama-pradhAnasaMyama tamorajodhavipramuktA-ajJAnakarmapravAhavipramuktA upayAnti yathA akSayaM-apunarAvRttikaM sarvaduHkhamokSa-karmakSayamityarthaH / tathopAsakadazAsu AravyAyate iti prakramaH / iti samavAyAGge saMkhyAkramasamAptyanantaraM 65 pratau 70 patre // 2 // AdhunikAH paNDimmanyAH kecana 'icceiyaM duvAlasaMga' ityAdisUtraM darzayanto jamAleranantabhavatvaM nizcinavate, anena ca teSAme Jain Education a l For Private Personal Use Only Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra tatsUtratAtparyAnavayodho nizciyate, tathA hi yadyapyatra TikAyAM cAturantasaMsArakAntArabhramaNe jamAlidRSTAntIkRto'sti tathA'pi ekadezenaivA'yaM dRSTAnto, na hi dRSTAntadAAntikayoH sarvAtmanA tulyatvam , mukhamAlAdakAricandravadityAdivattena ca saMsArabhramaNe eva jamAlidRSTAnto na tu cAturantasaMsArakAntAre, saMsArabhramaNaM ca jamAleH paJcadazabhirbhavaiH saMpannameva, yadi ca dRSTAntasyaikadezatvAnaGgIkAreNa sarvAtmanA jamAlidRSTAntastarhi bhagavatyA saha virodhaH sNpniipdyte| yathA atra cAturantasaMsArakAntArabhramaNa| muktaM tatra tu jamAleH 'cattAri paMcadevamaNuyatirikkhajoNiyabhavagrahaNAI' ityAdinA gatitraya eva pazcadazAnAmeva bhavAnAmuktatvAdityalaM vyAsena, anena sUtreNa naivAnantabhavatvaM nirNetuM zakyamiti / sUtraM ca yathA-" icceiyaM duvAlasaMga gaNipiDagaM atite kAle aNaMtA jIvA ANAe virAhittA cAuraMtasaMsArakatAraM aNupariyaTisu / icceiyaM duvAlasaMgaM gaNipiDagaM par3appanne kAle | parittA jIvA ANAe virAhittA cAuraMtasaMsArakaMtAraM aNupariyada'ti / icceiyaM duvAlasaMgaM gaNipiDagaM aNagae kAle aNaMtA jIvA ANAe virAhittA cAuraMtasaMsArakaMtAraM aNupariyaTTissaMti / icceiyaM duvAlasaMgaM gaNipiDagaM atIte kAle aNaMtA jIvA ANAe ArAhittA cAuraMtasaMsAraM vitivaiMsu / evaM paDDuppannevi aNAgaevi / tti, vRttiryathA-sAMprataM dvAdazAGgavirAdhanAniSpannaM traikAlikaM phalamupadarzayannAha-' icceiyamityAdi ityetaddvAdazAGgaM gaNipiTakamatIte kAle anantA jIvA AjJayA virAdhya caturaMtasaMsArakAntAraM 'aNupariyATTisu'tti anuprivRtvntH| idaM hi dvAdazAGgaM sUtrArthobhayabhedena trividham, tatazcAjJayA sUtrAjJayA abhinivezato'nyathA pAThAdilakSaNayA atIte kAle anantA jIvAzcaturantaM saMsArakAntAraMnarakatiryagnarAmaravividhavRkSajAladustaraM bhavATavIgahanamityarthaH, anuparAvRttavanto jamAlivat / arthAtrayA punarabhiniveza- // 43 // Jain Education M a na For Private & Personel Use Only Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education to'nyathA prarUpaNAdilakSaNayA goSTAmAhilAdivat / ubhayAjJayA punaH paMcavidhAcAraparijJAnakaraNodyatagurvAdezAranyathAkaraNalakSaNayA gurupratyanIkadravyaliGgadhAryanekazramaNavat sUtrArthobhayairvirAdhyetyarthaH / athavA dravyakSetrakAlabhAvApekSamAgamoktAnuTAnasevAjJA tayA tadakaraNenetyarthaH / ' icceiya' mityAdi gatArthameva, navaraM ' parittA jIvA' iti / saMkhyeyA jIvA varttamAnaviziSTavirAdhakamanuSyajIvAnAM saMkhyayatvAt ' aNupariyahaMti tti anuparAvarttante bhramantItyarthaH 'icceiya' mityAdi idamapi bhAvitArthameva navaraM 'aNupariyaTTissaMti tti anuparAvarttiSyanti - paryaTiSyantItyarthaH / 'ibeiyamityAdi' kaMDhayaM navaraM ' viIvaIsu' ti vyativrajitavantaH - caturgatikasaMsArollaGghanena muktimavAptA ityarthaH / evaM pratyutpanne'pi, navaraM zrayaM vizeSa: / ' vizvaiMti 'tti, vyativrajati vyatikrAmantItyarthaH / anAgate'pyevaM, navaraM ' vIivaissaMti'tti vyativajipyanti vyatikramiSyantItyarthaH / iti samavAyAGge 85 pratau 70 patre // 6 // // iti zrImadakaccarabhUpAlavizAlacittAlavAlavivarddhitavRSarasAla sAlAtizAlizIla jagadguru bhaTTAraka zrIharivijayasUrazvira ziSyopAdhyAyazrI kIrttivijayagaNisamucite zrIvicAraratnAkare vizeSasamuccayA'paranAmni samavAyAGgavicAranAmA caturthastaraGgaH ||4|| trijagatprasarardrucirmRdurnayanAgocaravastuzaMsinI / mama cittamalaGkarotu sA jinavANI maNidIpikAdhikA // 1 // national Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra atha kramaprAptAH zrI paJcamAGavicArAH prastUyante ratakAna: kecicca likhitaM pustakAdikaM pAdasparzAdinAzAtanA'svIkAreNAvagaNayanti, tacca teSAM saMsArakAraNam , yataH zrI // 44 // ITI bhagavatImArabhadbhiH zrIgaNadharapAdairapi namaskRtatvenAsya pUjyatamatvAt / tathA ca sUtram "namo baMbhIe livIe"tti / lipiH-pustakAdAvakSaravinyAsaH, sA cASTAdazaprakArApi zrImannAbheyajinena svasutAyA vAmInAmikAyA darzitA tato brAhmItyabhidhIyate / Aha ca-"lehaM livIvihANaM jiNeNa baMbhIi dAhiNakareNa" ityato brAjhIti svarUpavizeSaNaM liperiti / nanvadhikRtazAstrasyaiva maGgalatvAt kiM maGgalena anavasthAdidoSaprApteH, satyaM, ki tu ziSyamatimaGgalaparigrahArtha maGgalopAdAnam / iti zrIbhagavatIprathamazatakaprathamoddezake // 1 // iha ca kecanAvivekinaH kadAgrahagrahItA vadanti-yadete ye kecana samyagdRSTivyatiriktAstapasyanti-muktyarthamapi kAyakaSTamanutiSThanti tena teSAmakAmanirjaraiva, na tu sakAmA, tacca vicAryamANamasAramAbhAsate, yato'kAmAnAM-nirjarAdhanabhilASiNAM satA tRT akAmatRd ityAdyakAmanirjarAsvarUpamuktam, kiMca atrAkAmanirjarAvA vyantarepUtpattiruktA, dvitIyoddezake tu utpAdAdhikAre tApasAdInAM mithyAdRzAmapi jyotiSkabrahma (loka) aveyakAdau zrUyate tato'vasIyate teSAM sakAmaiva, tathaiva cAkAmanirjarAvatAM manolabdhirahitAnAmasaMjJinAM vyantareSvevotpattiH tatazca sadharmAbhilASiNAM zubhAnuSThAyinA sakAmaiva, anye| pAmakAmeti tattvam / tatra ca akAmanirjarAsvarUpasUtraM akAmanirjarAvatAM gatipratipAdakaM likhyate jAja // 44 // Jain Education a l For Private Personal Use Only Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Inter " je ime jIvA gAmAgaraNa garaNi gamarA yahANi kheDakabbaDamaMDapadoNa muhapaTTaNAsamasannivesesu akAmataehAe akAmacchuhAe akAmabaMbhaceravAseNaM akAmasIyAya vadaMsamasaga ehANagase allamalapaMkaparidAheNaM appataro vA bhujataro vA kArla appA parikilesaMti / parikilesittA kAlamAse kAlaM kiccA annayaresu vANamaMtaresu devaloesa devattAe uvavattAro bhavaMti tti / " vRttiryathA - gAmetyAdi, grAmAdiSvadhikaraNabhUteSu tatra grAmo - janapadaprAyajanAzritasthAna vizeSaH, Akaro - lohAdyutpattisthAnaM, nakaraM - kararahitaM, nigamo - vaNigjanapradhAnaM sthAnaM, rAjadhAnI - yatra rAjA svayaM vasati, kheTaM dhUliprAkAraM, karbaTa -kunagaraM, maDaMbaM-sarvato dUravarttisannivezAntaraM droNamukhaM - jalapathasthalapathopetaM, pattanaM vividhadezAgatapaNyasthAnaM, tacca dvidhA jalapattanaM sthalapattanaM ceti ratnabhUmirityanye, AzramaH - tApasAdisthAnaM, sannivezo - ghoSAdiH eSAM dvandvastatasteSu, athavA prAmAdayo ye saMnivezAste tathA teSu ' akAmataehAe ' tti kAmAnAM - nirjarAdyanabhilASiNAM satAM tRSNA-vaD akAmatRSNA tayA evamakAmakSudhA 'akAmabaMbhaceravAseNaM' ti akAmAnAM nirjarAdyanabhilASiNAM satAM, akAmo vA nirabhiprAyo bahmacaryeNastryAdiparIbhogAbhAvamAtralakSaNena vAso - rAtrau zayanaM kAmabrahmacaryavAso'tastena 'kAma arahANagaseyajalamalapakaparidAheNaM' kAmAye asnAnakAdayastebhyo yaH paridAhaH sa tathA tena tatra svedaH - prasvedaH yAti - lagati ceti jallo-rajomAtra, mala:- kaThinIbhUtaM raja eva, paGko - mala eva svedenAdrIbhUta iti, 'appataro vA bhujataro vA kAlaM'ti prAkRtatvena vibhaktipariNAmAdalpataraM vA bhUyastaraM vA bahutaraM kAlaM yAvat vAzabdau devatvaM pratyanpetarakAlayoH samatAbhidhAnArthI, kevalaM devatve sAmAnyataH satyapi alpatarakAlamakAmanirjarAvatAmaviziSTaM tatsyAt itareSAM tu viziSTamiti / ' appANaM parikilesaMti 'ti vidyA Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra ratnA 45 dhayanti / 'kAlamAse 'tti kAlo-maraNaM tasya mAsaH prakramAdavasaraH kAlamAsastatra 'kAlaM kicca' tti kAlaM kRtvA 'vANamaMtaresu 'tti banAntareSu vanavizeSeSu bhavA avarNAgamakaraNAdvAnamantarAH anyetvAhuH vaneSu bhavA vAnAste ca te vyantarAzceti vAnavyantarAsteSAmete vAnamantarA vAnavyantarA vA atasteSu devalokeSu devAzrayeSu ' devatAe uvavattAro bhavaMti' tti ye ime ityatra yacchabdopAdAnAtte devatayopapattAro bhavantIti draSTavyam / 'tesiMti ye devalokeSvakAmanirjarAvanto devatayotpadyante teSAmiti / iti zrI bhagavatIprathamazatakaprathamoddezake 86 pratau 35 patre // 2 // tApasAdInAmutpAdasUtraM cedam"aha NaM bhaMte ! asaMjayabhaviyadavvadevANaM1 avirAhiyasaMjamANaM2 virAhiyasaMjamANaM 3 avirAhiyasaMjamAsaMjamANaM4 virAhiyasaMjamAsaMjamANa 5 asantrINaM6 tAvasANaM7 kaMdappiyANaM caragaparivvAyagANaMha kibvisiyANaM 10 tericchiyANaM 11 AjIviyANaM 12 AbhiyogiyANaM 13 saliMgINaM daMsaNavAvannagANaM 14 eesiNaM devaloesu uvavajamANANaM kassa kahiM uvavAe pannatte ? goyamA ! asaMjayabhaviyadabvadevANaM jahanneNaM bhavaNavAsIsu ukAseNa uvarimagevejagesu 1, avirAhiyasaMjANaM jahanneNaM sohamme kappe ukkoseNaM sabvaTThasiddhe vimANe 2, virAhiyasaMjamANaM jahanneNaM bhavaNavAsIsu ukkosaNaM sohamme kappe 3, avirAhiyasaMjamAsaMjamANaM jahameNaM sohamme kappe ukkoseNaM accue kappe 4, virAhiyasaMjamAsajamANaM jahoNaM bhavaNavAsIsu ukkoseNaM joisiesu 5, asAmINaM jahAmeNaM bhavaNavAsIsu ukkosaNaM vANamaMtaresu 6, avasesA savve jahamaNaM. bhavaNaghAsIsu ukkosagaM vocchAmi-tAvasANaM joisiesu 7, kaMdappiyANaM sohamme kappe 8, caragaparivAyagANaM baMbhaloe kappeha, // 45 // Join Education W onal For Private & Personal use only AM Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kivvisiyANaM latage kappe 10, tiricchiyANaM sahassAre kappe 11, AjIviyANaM accue kappe 12, AbhiogANaM IN accue kappe 13, saMligINaM daMsaNavAvanagANaM uvarimagevejaesu 14 / ' vRttiryathA karmalezAdantakriyAyA abhAve kecijjIvA deveSutpadyante, atastadvizeSAbhidhAnAyAha-'aha NaM bhaMte !' ityAdi vyaktaM, navaraM atheti paripraznArthaH / ' asaMjayabhaviyadavvadevANaM'ti iha prajJApanATIkA likhyate asaMkhyAtAH-caraNapariNAmazUnyA bhavyA-devatvayogyA ata eva dravyadevAH, samAsazcaivam-asaMyatAzca te bhavyadravyadevAzceti asNytbhvydrvydevaaH| tatraite asaMyatasamyagdRSTayaH kiletyeke, yataH kiloktam-"aNuvayamahavvaehi ya, bAlatavokAmanijarAe ya / devAuyaM nibaMdhai, sammaddiTThI ya jo jIvo // 1 // " etaccAyuktam / yato'mISAmutkRSTata uparimauyayakeSUpapAta uktaH / samyakdRSTInAM tu dezaviratAnAmapi na tatrAsau vidyate dezaviratazrAvakANAmacyutAdUrddhama gamanAt / nApyete nihavAH, teSAmihaiva bhedenAbhidhAnAta, tasmAnmithyAdRSTaya evAbhavyA bhavyA vAasaMyatabhavyadravyadevAH zramaNNaguNadhAriNo nikhilasAmAcAryanuSThAnayuktA dravyaliGgadhAriNo gRhyante / te hyakhilakevalakriyAprabhAvata evoparimoveyakeSUtpa dyante, iti / asaMyatAzca te satyapyanuSTAne cAritrapariNAmazUnyatvAt / nanu te kathamabhavyA bhavyA vA zramaNaguNadhAriNo bhavanti ? ityatrocyate, teSAM hi mahAmithyAdarzanamohaprAdurbhAve satyapi cakravartiprabhRtyanekabhUpatipravarapUjAsatkArasanmAnadAnAnsAdhUna samavalokya tadarthaM pravrajyAkriyAkalApAnuSThAnaM prati zraddhA jAyate, tatazca yathoktakriyAkAriNa iti / 'avirAhiyasaMjamANaM'ti pravrajyAkAlAdArabhyAbhagnacAritrapariNAmAnAM saMjvalanakaSAyasAmarthyAtpramattaguNasthAnakasAmarthyAdvA svalpa| mAyAdidoSasaMbhave'pyanAcaritacaraNopaghAtAnAmityarthaH / 'virAhiyasaMjamAyaM 'ti uktaviparItAnAM, avirAhiyasaMjamAsaMja Jain Education a l . Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra // 46 // Jain Education Inter mANaM' ti pratipattikAlAdArabhyAkhaNDita dezaviratipariNAmAnAM zrAvakANAM 'virAhiyasaMjasamAsaMjamANaM ' ti uktavyatirekiNAM ' asAmINaM ' ti manolabdhirahitAnAmakAmanirjarAvatAM, tathA 'tAvasANaM 'ti patitapatrAdyupabhogavatAM bAlatapasvinAM tathA 'kaMdappiyANaM' ti kandarpaH-parihAsaH sa yeSAmasti tena vA ye caranti te kandarpikAH kAndarpikA vA vyavahAratazcaraNavanta eva kaMdarpakaukucyAdikArakAH / tathA hi- " kahakahakahassa hasaNaM, kaMdappo anihuA ya ullAvA / kaMdappakahAkahaNaM, kaMdappuvaesasaMsA ya / / 1 / / bhUnayaNavayaNadasaNacchadehiM karapAyakannamAIhiM / taM taM karei jaha jaha, hasai paro attaNA ahasaM // 2 // vAyAkukkuiyo puNa, taM jaMpai jeNa hassae anno / nANAvihajIvarue, kuvbAi muhatUrae ceva // 3 // " ityAdi " jo saMjaovi eyAsu, appasatthAsu bhAvaNaM kuNai / so tavvihesu gacchai, suresu bhaio caraNahINo // 4 // " tti, atasteSAM kandapiMkANAM 'caragaparivvAyagANaM' ti carakaparitrAjakA - ghATIbhikSopajIvinastridaNDinaH athavA carakAH - kacchoTakAdayaH, parivrAjakAstu-kapilamunisUnavaH atasteSAM 'kivvisiyANaM ti kilviSaM pApaM tadasti yeSAM te kilviSikAH, te ca vyavahAratazcaraNavanto'pi jJAnAdyavarNavAdinaH, yathoktam - " NANassa kevalINaM, dhammAyariyassa savvasAhUNaM / mAI asavAI, kivvasiyaM bhAvaNaM kuNai ||1||" atasteSAM 'teriracchiyANaM' ti tirazvAmazvagavAdInAM dezaviratibhAjAM, 'AjIviyANaM' ti pAkhariDavizeSANAM nAgnyadhAriyAM, gozAlakaziSyANAmityanye, AjIvanti vA ye astitvena avivekilokato labdhipUjAkhyAtyAdibhistapazcaraNAdIni te AjIvikAH atasteSAM 'abhiyogANaM ' ti abhiyojanaM vidyAmantrAdibhiH pareSAM vazIkaraNAdi abhiyogaH, saca dvidhA, yadAha - "duviho khalu abhiyogo, davve bhAve ya hoi nAyavvo / davvaMmi hoi jogA, ratnAkaraH / // 46 // Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijA maMtAya bhAvaMma // 2 // "tti / so'sti yeSAM tena vA caranti ye te abhiyogikAH AbhiyogikA vA te ca vyavahAratazcaraNavanta eva mantrAdiprayoktAraH / yadAha - " kouya bhUIkamme, pariNApasiNe nimittamAjIvI / iDDirasasAyaguruo, abhiyogaM bhAvaNaM kuNai || 1 // " tti / kautukaM - saubhAgyAdyarthaM trapanakaM bhUtikarma - jvaritAdibhUtidAnam, praznApraznaM- svamavidyAdi, 'saliMgINaM ' ti rajoharaNAdisAdhuliGgavatAM, kiMvidhAnAm ? ityAha- ' daMsaNavAvannagANaM ' ti darzanaM - samyaktvaM vyApamaM - bhraSTaM yeSAM te tathA teSAM nihRvAnAmityarthaH / ' eesi NaM devaloesa uvavajamANANaM' ti anena devatvAdanyatrApi kecidutpadyante iti pratipAditam / ' virAhiyasaMjamANaM jahaneNaM bhavaNavAsasu ukkoseNaM sohamme kappe ' tti iha kazcidAha virAdhitasaMyamAnAmutkarSeNa saudharme kalpe iti yaduktaM tatkathaM ghaTate draupadyAH sukumAlikAbhave virAdhitasaMyamAyA api IzAne utpAdazravaNAt ? ityatrocyate tasyAH saMyamavirAdhanottaraguNaviSayA bakuzatvamAtrakAriNI na mUlaguNavirAdhaneti / saudharmotpAdazca viziSTatarasaMyamavirAdhanAyAM syAt / yadi punavirAdhanAmAtramapi saudharmotpattikArakaM syAttadA cakuzAdInAmuttaraguNaprati sevAvatAM kathamacyutAdipUtpattiH syAt, kathaJcidvirAdhakatvAtteSAmiti / ' asaNaM jahammeNaM bhavaNavAsIsu ukkoseNaM vANamaMtaresu'tti iha yadyapi ' camarabalisAramahiya 'mityAdivacanAdasurAdayo maharddhikA 'paliomamukosaM vaMtAriyANaM ' ti vacanAt vyantarA alpArddhakAH tathApyata eva vacanAdavasIyate santi vyantarebhyaH sakAzAdalparddhayo bhavanapatayaH kecana / iti bhagavatIprathamazataka dvitIyodezake 806 pratau 46 / 47 patre / 3 / kecicca pareSAM bhikSukAdInAM dAnaM niSedhayanti, apare ca caturdazIM vihAya pUrNimAvAsyayoreva pauSadhaM prarupayanti, te Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra !! 2011 Jain Education Inte result zrAvaka varNanasUtreNa nirastA draSTavyAH / tathA hi " teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM tuMgiyANAmaM NagarI hotthA, vAo tIse gaM tuMgiyAe nagarIe bahiyA uttarapuracchi disIbhAe puSphaie nAmaM ceie hotthA, vamao, tattha gaM tuMgiyAe khagarIe bahave samaNovAsayA parivasaMti / aDDA dittA vicchiSmavipulabhavaNasayaNAsa jANavAhaNAinnA bahudhaNabahujAyarUvarayayA zrAdyogapatrogasaMpattA vicchaDDiyavipulabhattapANA bahudAsIdAsagomahisa gavelagappabhUyA bahujaNassa aparibhUyA abhigayajIvAjIcA uvaladdhapuSpapAvA AsavasaMvaraNijjarakiriyAhigaraNabandhamokkhakusalA asahejjA devAsuraNAgasuvamajakkharakkhasakiMnara kiMpurisa garUla gaMdhavvamahoragAdiehiM devagaNehiM niggaMthAo pAvayaNAo atikamaNijjA NiggaMthe pAvayaNe NissaMkiyA kiMkhiyA nivvitigicchA laddhaTThA gahiaTTA pucchiyaTThA abhigahiyA viNicchiyaTThA aTThimiMjapemANurAgaratA ayamAuso niggaMthe pAvaNe ayaM paramaTTe se aTThe UsiyaphalihA avaguyaduvArA ciyattaMteuragharappavesA bahUhiM sIlavvayaguNaveramaNapaccakkhANaposahovavAsehiM cAuddasamuddiTThapuSpimAsiNIsu paDipuSpaM posahaM sammaM aNupAlemANA samaNe niggaMthe phAsuesaNijeNaM asaNapANakhAimasAimeNaM vatthapaDiggahakaMbalapAyapucchaNeNaM pIDhaphalagasejjAsaMdhAraeNaM zrasaha bhesajJeNa ya paDilA bhemANA grahAparigahiehiM tavokammehiM appANaM bhAvemANA viharaMti"tti / vRttiryathA - ' aDDU' tti AyA- dhanadhAnyAdibhiH paripUrNAH ' ditta'ti dIptAH -- prasiddhAH sA vA darpitAH ' vicchiSmavipulabhavaNasayaNAsa jANavAhaNAimA ' vistIrNAni - vistAravanti vipulAni - pracurANi bhavanAni - gRhANi zayanAsanavAhanairAkIrNAni yeSAM te tathA, athavA vistIrNAni - vipulAni bhavanAni ratnAkaraH // 47 // Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kA yeSAM te zayanAsanavAhanAni cAkIrNAni-guNavanti yeSAM te tathA, tatra yAnaM-gaMtryAdi vAhanaM-tvazvAdi, 'bahudhaNabahujAyarUvarayayA' bahu-prabhUtaM dhanaM gaNimAdikaM tathA baDheca jAtarUpaM-suvarNa rajataM ca-rUpyaM yeSAM te tathA, 'AogapogasaMpauttA' Ayogo-dviguNAdivRddhyarthapradAnaM, prayogazca-kalAntaraM tau saMprayuktau vyApAritau yaiste tthaa| 'vicchaDDiyavipulabhattapANA' viccharditaM-vividhamujjhitaM bahulokabhojanata ucchiSTAvazeSasaMbhavAt viccharditaM vA vividhavicchittimadvipulaM bhaktaM ca pAnakaM ca yeSAM te tathA, 'bahudAsIdAsagomahisagavelagappabhUyA' bahavo dAsIdAsA yeSAM te gomahiSagavelakAzca prabhUtA yeSAM te tathA, gavelakA| urabhrAH, 'bahujaNassa aparibhUyA' bahorlokasyAparibhavanIyAH, 'Asave' ityAdi, kriyAH kAmikyAdikAH adhikaraNaM-gantrIyantrakAdi / 'kusala'tti AzravAdInAM heyopaadeytaasvruupvedinH| 'asaheje'tyAdi avidyamAnaM sAhAyyaM-parasAhAyaka, atyantasamarthatvAdyeSAM te asahAyyAste ca te devAdayazceti karmadhArayaH, athavA vyastamevedaM tena asahAyyA-Apadyapi devAdiKla sAhAyakAnapekSAH svayaM kRtaM karma svayameva bhoktavyamityadInamanovRttaya ityarthaH / athavA pAkhaNDibhiH prArabdhAH samyaktvAvi calanaM prati na parasahAyakamapekSante svayameva tatpratighAtasamarthatvAt , jinazAsanAtyantamAvitatvAceti, tatra devA vaimAnikAH / 'asura'tti asurakumArAH 'nAga'tti nAgakumArAH ubhaye'pyamI bhavanapativizeSAH, 'suvAmati sadvarNA jyotiSkAH yakSarAkSasa kiMnarakiMpuruSAH-vyantaravizeSAH 'garula'tti garuDadhvajAH-suvarNakumArAH-bhavanapativizeSAH, gandharvA mahoragAzca vyantaravizeSAH IN 'aNatikamaNija'tti anatikramaNIyA acAlanIyAH, 'laTTha 'tti arthazravaNAt 'gahiyaTTha 'tti arthAvadhAraNAt 'pucchiya?' ti sAMzayikArthapraznakaraNAt 'abhigahiyadR'tti pranitArthasyAbhigamanAta 'viNicchiyadR'tti aidaMparyArthasyo Jain Education For Private & Personal use only Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra // 48 // Jain Education In palambhAt, ata eva 'aTThimiMjapemmAgurAgaratA ' asthIni ca kIkasAni, mijA ca tanmadhyavarttidhAturasthi miJjAstAH premAnurAgeNa - sarvajJapravacanaprItirUpakusumbhAdirAgeNa raktA iva raktA yeSAM te tathA, athavA asthimijAsu jinazAsanagatapremAnurAgeNa raktA ye te tathA, kenollekhana 1 ityAha- ' zrayamAuse ' ityAdi, zrayamiti prAkRtatvAdidaM ' Auso'ti AyuSman iti putrAdezamaMtraNaM ' sese'ti zeSaM nirgranthapravacanavyatiriktaM dhanadhAnyaputrakalatramitrakupravacanAdikamiti / 'usiyaphaliha 'ti ucchritaM - unnataM sphaTikamiva sphaTikaM cittaM yeSAM te ucchritaraphaTikA : maunIndrapravacanAvAyA parituSTamAnasA ityarthaH iti vRddhavyAkhyA, anye tvAhu:- ucchrito- . lAsthAnAdapanIyoddhavRto na virazrInaH / kapATapazcAdbhAgAdapanIta ityarthaH parigho - rgalA yeSAM te ucchritaparighAH / athavA ucchrito- gRhadvArAdaparataH parigho yeSAM te ucchritaparighAH / audAryAtizayAdatizayadAna dAyitvena bhikSukANAM gRhapradezanArthamanargalitagRhadvArA ityarthaH, ' avaguaduvAre' ti aprAvRtadvArAH va. pATAdibhirasthagita gRhadvArA ityarthaH, saddarzanalAbhena na kuto'pi pAkhaNDikAdibhyo bibhyati zobhana mArga parigraheodghATazirasaritantIti bhAvaH iti vRddhavyAkhyA, zranye tvAhu: - bhikSuka pravezArtha maudAryAdasthagitagRhadvArA ityarthaH / 'ciyacaM te uragharappadesA' 'ciyatto' tti lokAnAM prItikara eva antaHpure vA gRhe vA pravezo yeSAM te tathA, zratidhArmikatayA sarvatrAnAzaGkanIyAste ityarthaH zranye tvAhu: - ' ciyatto 'ti nAprItikaro'ntaHpuragRhayoH pravezaH ziSTajanapravezanaM yeSAM te tathA anIrSyAlutApratipAdanaparaM cetthaM vizeSaNamiti / athavA 'ciyatto ' tti tyakto'ntaHpuragRhayoH parakIyathAkathaJcitpradeza rate tathA, 'bahUhiM' ityAdi, zIlavratAni zraNuvratAni guNA - guNavratAni viramaNAni - aucityena tional ramAkaraH / // 48 // Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAgAdinivRttayaH, pratyAkhyAnAni pauruSyAdIni, pauSadhaM-parvadinAnuSThAnaM, tatropavAso-avasthAnaM pauSadhopavAsaH, eSAM dvandvaH / atastairyuktA iti gamyam / pauSadhopavAsa ityuktaM (tat) pauSadhaM ca yadA yathAvidhaM ca te kurvanto viharanti, tadarzayannAha'cAuddase'tyAdi, ihoddiSTA-amAvAsyA, 'paDipusmaM posahaM' ti ahorAtrAdibhedAccaturvidhamapi sarvataH, 'vatthapaDiggahakaMbalapAyapucchaNeNaM' ti iha patadgahaH-pAtraM, pAdaproJchanaM-rajoharaNaM, 'pIDhe' tyAdi pIThaM-AsanaM, phalaka-avaSTaMbhanaphalaka, zayyA-vasativRhatsaMstArako vA, saMstArako-laghutaraH, eSAM samAhAradvandvo'tastena, 'ahApariggahiehiM ti yathApratipannairna V punAsaM nItaiH / iti bhagavatIdvitIyazatakapazcamoddezake 806 pratau 113 patre // 4 // zrI jinapratimAripUna prati jinapratimAkSarANi likhyante "asthi NaM bhaMte ! asurakumArANaM devANaM uDDe gaivisae ? haMtA asthi / kevaiyaM ca NaM bhaMte ! asurakumArANaM devAINNaM u8 gativisae paramatte ? goyamA ! jAva accue kappe, sohammaM puNa kappaM gayA ya gamissaMti ya / kiM pattieNaM bhaMte ! asurakumArA devA sohammaM kappaM gayA ya gamissaMti ya ? goyamA ! tesiM devANaM bhavapaccaie verANubaMdhe, teNaM devA vikuvvemANA pariyAremANA vA Ayarakkhe deve vittAseMti, vittAseMtittA prahAlahussayAI rayaNAI gahAya AyAe egaMtamavakkamaMti / atthi NaM bhaMte ! tesiM devANaM ahAlahussagAI rayaNAI ? haMtA atthi| se kahamidANiM pakareMti ? tao se pacchA kArya pavvahaMti / pabhU NaM N) bhaMte ! te asurakumArA devA tattha gayA ceva samANA tAhiM accharAhiM saddhiM divvAI bhogabhogAI bhuMjamANA viharittae ? No tiNaDhe samaDhe, te NaM to paDiniyataMtirattA ihamAgacchaMtirattA jahaNaM tAo accharAo ADhAyaMti pariyANaMti pabhU NaM bhaMte ! atha bhate / zAyamA jAva avara yA goyamA he Jain Education Buitona For Private & Personel Use Only 4 Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratnAkara vicAra- te asurakumArA devA tAhiM accharAhiM saddhiM divvAI bhogabhAgAI bhuMjamANA viharittae, aha NaM tA o accharAo No ADhAyaMti No pariyANaMti No NaM pabhU te asurakumArA devA tAhiM accharAhiM saddhiM divvAI bhogabhogAI // 4 // bhuMjamANA viharittae / evaM khalu goyamA ! asurakumArA devA sohammaM kappaM gayA ya gamissaMti ya / kevaikAlassa NaM bhaMte! asurakumArA devA uDDe uppayaMti? jAva sohammaM kappaM gayA ya gamissaMti ya? goyamA ! aNaMtAhiM ussappiNIhi aNaMtAhiM avasappiNIhiM samatikaMtAhiM / asthi NaM esa bhAve logaccherayabhUe samuppajai jannaM asurakumArA devA ur3e uppayaMti jAva sohamme kappe / kiM NissAe NaM bhaMte ! asurakumArA devA u8 uppayaMti jAva sohamme kappe ? goyamA ! se jahA NAmae iha sabarAi vA babbarAi vA DhaMkaNA i vA vucuyA i vA palhAyA i vA puliMdA i vA egaM mahaM vaNaM vA gahu~ vA duggaM vA dariM vA visamaM vA pavvayaM vA nissAe sumahallamavi AsabalaM vA hatthivalaM vA johabalaM vA dhaNubalaM vA Agaleti / evAmeva asurakumArA devA, Namattha arihaMte vA arihaMtaceiyANi vA aNagAre vA bhAviyappaNo hissAe uDDe upyayaMti" iti / vRttiryathA-'viuvvemANA vatti saMraMbheNa mahadvaikriyazarIraM kurvantaH, 'pariyAremANa' tti paricArayantaH-parakIyadevInAM bhogaM kartukAmA ityrthH| 'ahAlahussagAI ti yatheti-yathocitAni laghusvakAni-amahAsvarUpANi, mahatAM hi teSAM netuM gopayituM vA'zakyatvAditi yathAlaghusvakAni / athAlaghuni-mahAnti variSThAnIti vRddhAH / 'AyAe'tti AtmanA svaya mityarthaH / 'egataMti vijanaM, 'aMta'ti dezaM, 'se kahamiyANiM pakareMti' atha kimidAnI ratnagrahaNAnantaramekAntApakramakaNakAle prakurvanti vaimAnikA ratnAdAtRNAmiti, 'to se pacchA kArya pavvahaMtitti tato ratnAdAnAt 'pacchatti anantaraM - vatti saMraMbhaNa yathocitAni laghusva AyAe'tti A krama // 46 // dAtRNAmiti, ' to sAmayANi pareMti 'athazraddhAH / 'AyAe'tti Jan Education 1 For Private Personal Use Only Se | Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'setti epAM ratnAdAtaNAmasarANAM kAyaM-dehaM pravyathante-prahAremathnanti vaimAnikA devAH, teSAM ca pravyathitAnAM vedanA bhavati, jaghanyenAntamuhUrtamutkRSTataH paramAsAn yAvat / 'sabarA i betyAdI' zabarAdayo'nAryavizeSAH, 'gaI vatti gA. 'duggaM vatti jaladurgAdi, ' dariM vatti darI-parvatakandarAM, 'visamaM vatti viSamaM gartA tarvAdyAkulabhUmikArupaM, 'nissA e'tti nizrayA-Azritya, 'dhaNuvalaM vatti dhanurdharavalaM, 'Agalati'tti Akalayanti, jeSyAma ityadhyavasyantIti / 'nAmatyatti nanu-nizcitamatra-ihaloke / athavA 'arihaMte vA hissAe DaDDe uppayaMti' nAnyatra-tannizrayA anyatra na tAM vinetyarthaH / iti bhagavatI tRtIyazatakadvitIyoddezake 806 pratau 130 patre // 5 // atha ye kecana sarvathA kevalizarIrAjIvavirAdhanA na bhavatIti sAkSAsiddhAntApalApapalApina saMsAraM pallavayanti, tadupakArAya punarapi zAstraM likhyate "se jahA NAmae harae siyA, puple puppappamANe yolamANe bosaTTamANe samabharaghaDatAe ciTThai ?() haMtA ciTThaha / ahe NaM kei purise taMsi harayaMsi ega mahaNAvaM satAsavaM sayachidaM ogAhejA, se nUNaM maMDiyaputtA! sA nAvA tehiM AsavadArehiM ApUremANI ApUremANI punnA punappamANA volaTTamANA vosaTTamANA samabharaghaDatAe ciTThaha ? haMtA citttthi| ahe NaM kei purise tIse nAvAe savvao samaMtA AsavadArAI pihei, piheittA nAvAo ussicaNaeNaM udayaM ussicejA, se nUNaM maMDiyaputtA! sA nAvA taMsi udayaMsi ussiciaMsi samANaMsi khippAmeva uI udAi ? haMtA udAi / evAmeva maMDiyaputtA! attattAsaMvuDassa aNagArassa iriyAsamiyassa jAva guttabaMbhayArissa AuttaM gacchamANassa ciTThamANassa NisIyamANassa tuyaTTamANassa AuttaM Jan Education For Private Personel Use Only Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra // 50 // vatthapaDiggahakaMbalapAyapuMcchaNaM giNhamANassa NikkhivamANassa jAva cakhupamhaNivAyamavi vemAyA suhumA iriyAvahiyA ratnAkaraH kiriyA kajai / sA paDhamasamayabaddhapuTThA, vitiyasamayaveiyA, taiyasamayaNijariyA, sA baddhA puTThA udIriyA vediyA ya Niji mA seyakAle akammaM vAvi bhavai, se teNadveNaM maMDiyaputtA ! evaM buccai, jAvaM ca NaM se jIve sayA samiyaM No eyai jAva | aMte aMtakiriyA bhavai" iti / vRttiryathA-atha niHkriyasyaivAntakriyA bhavatIti naudRSTAntenAha-se jahA nAmae' ityAdi iha zabdArthaH prAgvat , navaraM 'udAi'tti udyAti jalasyopari varttate, ' attattAsaMvuDassa'tti AtmanyAtmanA saMvRtasya pratisaMlInasyetyarthaH / etadeva 'iriyAsamiyassa' ityAdinA prapaJcayati-'Autta'ti aayuktmupyogpuurvkmityrthH| 'jAva cakkhupamhanivAyamavitti kiM bahunA AyuktagamanAdinA sthUlakriyA jAlenoktena yAvaccakSuHpakSmanipAto'pi, prAkRtatvAlliGgavyatyayaH, unmeSanimeSamAtrakriyA'pyasti, AstAM gamanAdikA tAvaditi shessH| 'vemAya'tti vividhamAtrA antamuhUrtAderdezonapUrvakoTiparyantasya kriyAkAlasya vicitratvAt / vRddhAH punarevamAhuH-yAvaccakSupornimeponmeSamAtrA'pi kriyaa| kriyate, tAvatApi kAlena vimAtrayA stokamAtrayA'pi iti / kacidvimAtretyasya sthAne 'sapehAe'tti dRzyate, tatra ca svapre| kSayA svecchayA cakSuHpakSmanipAto na tu parakRtaH, 'suhuma'tti sUkSmavandhAdikAlaH, 'iriyAvahiya'tti iryApatho-gamanamArgastatra bhavA airyApathikI kevalakAyayogapratyayeti bhAvaH / kiriya'tti karma sAtavedanIyamityarthaH / 'kajaItti kriyate bhavatItyarthaH / upazAntamohakSINamohasayogikevalilakSaNaguNasthAnakatrayavartivItarAgo'pi hi sakriyatvAtsAtavedyaM karma badhnAtIti bhaavH| seti IryApathakriyA 'paDhamasamayabaddhapuTTha'tti (prathama samaye) baddhAkarmatApAdanAtspRSTA jIvapradezaiH sparzanAt tataH karmadhAraye // 50 // punarevamAhuH yAvacahAetti dRzyate, tatra mArga Jain Education in a For Private & Personel Use Only Tal Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatpuruSe ca sati prathamasamayabaddhaspRSTA tathA dvitIyasamaye veditA - anubhUtasvarUpA evaM tRtIyasamaye nirjINA - anubhUtasvarUpatvena jIvapradezebhyaH parizaTiteti etadeva vAkyAntareNAha - sA baddhA spRSTA prathame samaye, dvitIye tu udIritA - udayamupanItA, kimuktaM bhavati ? veditA, na hyekasmin samaye bandha udayazca sambhavatItyevaM vyAkhyAtaM tRtIye tu nirjIrNA, tatazca 'seyakAle ' tti eSyatkAle ' akammaM vAvi ' ti karmA'pi ca bhavati, iha ca yadyapi tRtIye'pi samaye karmAkarma bhavati tathApi tatkSaNa evAtItabhAvakarmatvena dravyakarmatvAt tRtIye nija karmeti vyapadizyate, caturthAdisamayeSu tvakarmeti 'attattAsaMvuDasse' tyAdinA cedamuktaM-yadi saMyatopi sAzravaH karma badhnAti tadA sutarAmasaMyataH anena ca jIvanAvaH kajalapUryamANa tayArthato'dho nimaJjanamuktaM, sakriyasya karmabandhabhaNanAcAkriyasya tadviparItatvAtkarmabandhAbhAva uktaH, tathAca jIvanAvosnAzravatAyAmUrddhagamanasAmarthyAdupanItamavaseyam / iti / bhagavatItRtIyazataka tRtIyodeza ke 806 patrau 137 patre / / 6 // nanu STamIcaturdazyAdau velAvRddhihAnI kiM nibandhane ? ityAzaGkAnirAcikIrSayA likhyate- " kamhA NaM bhaMte ! lavaNasamudde cAuddasamuddiSumimA siNi irege baDhas vA hAyai vA jahA jIvAbhigame lavaNasamuddavattavayA yavvA, jAva lokaTTiI, jahAM lavaNasamudde jaMbuddIvaM dIvaM No uppIlati / go caiva gaM egodagaM kareha (loDa) logANubhAve sevaM bhaMte ! bhaMte ! jAva viharaiti / " vRttiryathA - 'bhaMte 'ti ityAdi / 'atiregaM' ti tithyantarApakSayA adhikataramityarthaH / ' lavaNasamuddavattavvayA neyavva'tti jIvAbhigamoktA, kiyaddUraM yAvadityAha -- ' jAva loTTaI Jain Education Intonal 1 Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra // 51 // ityAdi / sA caivamarthataH kasmAdbhadanta ! lavaNasamudrazcaturdazyAdiSvapi atirekeNa varddhate hIyate vA ? / iha prazna uttaram - lavaNasamudrasya madhyabhAge dikSu catvAro mahApAtAlakalazA yojanalakSapramANAH santi, teSAM cAdhastane tribhAge vAyumadhyame tribhAge vAyudake uparitane tUdakamiti / tathA'nye kSudrapAtAlakalazA yojanasahasrapramANAzcaturazItyuttarASTazatAdhikasaptasahasrasaMkhyA vAyvAdiyuktatribhAgavantaH santi / tadIyavAtavikSobhavazAjalavRddhihAnI aSTamyAdiSu syAtAm / tathA lavaNazikhAyA dazayojanAnAM sahasrANi viSkambhaH poDazocchrayaH yojanArddhamupari vRddhihAnI, ityAdi / atha kasmAllavaNo jaMbUdvIpaM notpalA - vayati, arhadAdiprabhAvAllokasthitivaiSeti etadevAha logaTTiI 'tti lokavyavasthA / ' loyANubhAve 'ti lokaprabhAvaH / iti bhagavatItRtIyazatakatRtIyodeza ke 806 pratau 138 patre / / 7 / / yuddhe hatAH svargaM gacchantIti mithyAjanaprasiddhi nirAkaraNAya likhyate " bahujaNe NaM bhaMte ! asama evaM ikkhati jAva parUveMti, evaM khalu bahave massA aAyaresu uccAvasu saMgAmesu abhA caiva pahayA samANA kAlamAse kAlaM kiccA apayaresu devaloesa devatAe uttAro bhavaMti se kahameyaM ? bhaMte ! evaM goyamA ! jahAM se bahujaNo assa evaM ikkhara jAva ubavattAro bhavaMti, je te evamAhaMsu micchaM te evamAhaMsu, ahaM puNa goyamA ! evamAikkhAmi jAva parUvemi evaM khalu goyamA ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM vesAlInAmaM nagarI hotthA / vAo, tattha gaM vesAlIe nagarIe varuNe nAmaM gAgarAtue parivasaH / aDDe jAva aparibhUe samaNovAsae abhigayajIvAjIve jAva paDilA bhemANe cha chaTTeNaM NikkhitteNaM tavokamme appANaM ratnAkaraH / / 51 / / Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education In bhAvemANe viharaH / tate gaM se varuNe sAgaNae ApadA kadAyi rAyAbhiyogeNaM gaNAbhiyogeNaM balAbhiyogeNaM rahamusale saMgAme ANatte samANe chaTThabhattie amabhattaM aNubaDDeDa aNuvattA koDuMbiyapuruse sahAveiratA evaM kyAsI khippAmetra bho devAppiyA ! cAugghaMTaM AsarahaM juttAmeva uvAveha hayagaya rahapavarajAva samAhattA mama eyamANattiyaM paJcappiyaha / tate gaM te kociyapurisA jAna paDisuNettA khippAmeva sacchattaM sajjhayaM jAva uvaTTaviti hayagayarahajAva sapArheti jeNeva varuNe gAgayatue jAva paccappiyaMti / tate NaM se varuNe sAgaNahue jeNeva majjaNaghare teNeva uvAgacchara uvAgacchittA jahA kRNio jAva pAyacchitte savyAlaMkAravibhUsie sampaddhabaddhasakoriMTamaladAmaM jAva gharijamANeNaM gagaNaNAyagajAva dUyasaMdhivAlasaddhisaMparivuDe maJjagharAo paDinikkhamai, paDinikkhamittA jeNeva bAhiriyA ubaTThANasAlA jeNeva cAugghaMTe Asarahe teNeva uvAgacchaha, uvAgacchittA cAughaMTaM zrAsarahaM durUhai, durUhittA hayagaya raha jAva saMparivuDe mahayA bhaDacaDagajAva parikkhitte jeNeva rahamusale saMgAme teNeva uvAgacchaha uvAgacchittA rahamusalaM saMgAmaM zrayAe / tae zaM se varuNe nAganacue rahamusalaM saMgAmaM zroyAe samAro ayameyArUvaM abhiggahaM abhigirahai - kappar3a me rahamusalaM saMgAmaM saMgAmemANassa je puvvi pahAr3a taM paDihaNittae, avasese go kappar3a tti, ayametArUvaM abhiggahaM abhigirihai 2tA rahamusalaM saMgAmaM saMgAmei / tate NaM tassa varuNassa khAgaNa tuyassa rahamusalaM saMgAmaM saMgAmemANassa ege purise sarisae saritae sarivvae sarisabhaMDama ttovagaraNe raheNaM paDirahaM havvamAgate / tate gaM se purise varuNaM NAgaNattuyaM evaM vayAsI - pahaNa bho varuNA ! gAgaNattuyA ! / tate gaM se varuNe NAgaNa tue taM purisaM evaM vayAsI - yo khalu me kappara devANuppiyA ! puvvi ahayassa pahaNittae, tumaM caiva puvi pahaNAhi / tate gaM se purise varuNeNaM vAgaNattu evaM evaM butte tional Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratnAkara vicAra // 52 samANe Asurutte jAva misimisemANe dhaNuM parAmusai parAmusittA usuM parAmusai usuM parAmusittA ThANaM ThAi ThiccA AyatakamAyataM use karei karettA varuNaM NAgaNattuyaM gADhappahArI karei / tate NaM se varuNe NAgaNattue teNaM puriseNaM gADhappahArIkae samANe Asurutte jAva misimisemANe dhaNuM parAmusai parAmusittA usu parAmusai usuM parAmusittA AyatakanAyataM usuM karei karettA taM purisaM egAhacaM kUDAhacaM jIviyAo vavarovei / tate NaM se varuNe NAgaNattue teNaM puriseNaM gADhappahArIkae samANe atthAme abale avIrie apurisakAraparakame adhAriNajamiti kaTTa, turae Nigiehai NigirihattA rahaM parAyattei rahaM parAvattittA rahamusalAo saMgAmAo paDinikkhamai, paDinikkhamittA egatamataM avakkamai avakkamittA turae Nigiehai nigiNhaittA rahe ThAvai ThAvettA rahAmro paccoruhai paJcoruhittA rahAo turae moei moettA turae paDivisajei paDivisaottA dabbhasaMthAragaM saMtharai saMtharittA dambhasaMthAragaM durUhai durUhittA puratthAbhimuhe saMpaliyaMkanisanne karayalapariggahiyaM jAva kaTTa evaM vadAsInamotthu NaM arahatANaM jAva Namotthu NaM samaNassa bhagavo mahAvIrassa Aigarassa jAva saMpAviukAmassa mama dhammAyariyassa dhammovadesagassa vadAmi NaM bhagavaMtaM tattha gataM iha gate jAva baMdati NamaMsati vaMdittA namaMsittA evaM vadAsI-puSvipi NaM mae samaNassa bhagavo mahAvIrassa aMtiyaM thUlae pANAtivAe paJcakkhAte jAvajIvAe, evaM jAba dhUlae pariggahe paJcakkhAe jAvajIvAe, iyANi pi ya NaM ahaM tasseva bhagavo mahAvIrassa aMtiyaM savvaM pANAivAyaM paJcakkhAmi jAvajIvAe, evaM jahA khaMdo jAva evaM pi ya NaM carimehiM asAsanIsAsehiM vosirissAmi tikaTTha saMmAhapaDheM muyai muittA saluddharaNaM karei karettA AloiyapaDikaMte samAhipatte ANupuvvIe kAlagate / tae NaM tassa varuNassa NAgaNatyassa ege piyavAla- // 52 // Jain Education int o nal For Private & Personel Use Only MPl Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vayaMsae rahamusalaM saMgAma saMgAmemANe egeNaM puriseNaM gADhappahArIkaMe samANe atthAme jAva adhAraNi jamitikaTTa, varuNaM NAgaNatyaM rahamusalAo saMgAmAo paDiNikkhammamANaM pAsai pAsittA turae NigiNhai NigirihattA jahA varuNe jAva turae visajei visajettA dabbhasaMthAragaM durUhairattA puratthAbhimuhe jAva aMjaliM kaTTa evaM vadAsi-jAi NaM bhaMte mama piyabAlavayaMsassa varuNassa | NAgaNattuyassa sIlAI vayAiM guNAI veramaNAI paJcakkhANaposahovavAsAI tAi NaM mamaMpi bhavaMtu ttikaTTa sampAhapaTaM muyai muittA salladdharaNaM karei karettA ANupubIe kAlagae / tae NaM taM varuNaM NAgaNattuyaM kAlagayaM jANittA ahAsaMnihiehi vANamaMtarehiM devehiM divve surabhigaMdhodagavAse bur3he dasaddhavAme kusume NivAie divve ya gIyagaMdhavvaNiNAe kae yAvi hotthA / tae NaM tassa varuNassaNAgaNattuyassa taM divvaM deviDDhei divvaM devajjuttiM divvaM devANubhAgaM suNittA ya pAsittA ya bahujaNo aAmamAssa evamAikkhai jAva parUvei, evaM khalu devANuppiyA bahavemaNussA jAva uvavattAro bhavaMti / varuNeNaM bhaMte ! NAgaNa tue kAlamAse kAlaM kiccA kahiM gae kahiM uvavanne ? goyamA sohamme kappe aruNAbhe vimANe devattAe uvavAne, tattha NaM atthe gaiyANaM devANaM cattAri paliovamAI ThiI pannattA, tattha NaM varuNassa vi devassa cattAri paliaovamAI ThiI pAmattA / se NaM bhante ! varuNe ) deve tAo devaloyAo AurakaeNaM bhavakaeNaM jAva mahAvidehe vAse sijjhihiti jAva aMtakarehiti / varuNassa NaM bhaMte! IN] nAganattuyassa piyavAlavayaMsae kAlamAse kAlaM kiccA kahiM uvavanne ? goyamA ! sukule paJcAyAte se NaM bhaMte ! taohito ) aNaMtaraM ucvATTattA kahiM gacchihiti kahiM uvavajihiti ? goyamA ! mahAvidehe vAse sijjhihiti jAva aMtaM karehiti" Jain Education Intel Helal For Private & Personel Use Only W ww.jainelibrary.org Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra ratnAkaraH // 53 // iti ! vRttiyathA-'jannaM se bahujaNo apamANassa evamAikkhai' ityatraikavacanaprakrame 'je te evamAhaMsu' ityatra yo bahu- vacananirdezaH, sa vyktypeksso'vseyH| 'ahigayajIvAjIve' ityatra yAvatkaraNAt 'uvaladdhapunapAve' ityAdi dazyam / 'paDilAbhamANe'tti idaM ca 'samaNe niggaMthe phAsueNaM esaNijjeNaM asaNapANakhAimasAimeNaM vatthapaDiggahakaMbalaroharaNaNaM pIDhaphalagasejjAsaMthAraeNaM paDilAbhemANe viharai' ityevaM dRzyam / 'cAugghaMTe'ti ghaNTAcatuSTayopetaM 'AsarahaMti azvavahanIyarathaM 'juttAmeva'tti yuktameva rathasAmagryeti gamyam / 'sajjhayaM' ityatra yAvatkaraNAdidaM dRzyam-'saghaMTe sapaDAgaM satoraNavaraM saNaMdighosaM sakhikhiNIhemajAlaperaMtaparikkhittaM' iti sakiGkiNIkena-kSudraghaNTikAyuktena hemajAlena paryanteSu parikSiptA yaH saH tathA tam , 'hemavayacittateNisakaNaganiuttadAruyAgaM' haimavatAni-himavagirijAtAni citrANi-vicitrANi tainizAni-tinizAbhidhAnavRkSasaMbandhIni, sa hi dRDho bhavatIti tadgrahaNaM, kanakaniyuktAni-niyuktakanakAni dArUNi yatra sa | tathA tam , 'susaMviddhacakkamaMDaladhurAgaM' suSTu saMviddhe cakre yatra, maMDalA ca-vRttA ca dhRryatra sa tathA tam , 'kAlAyasasukayanemijaMtakammaM' kAlAyasena-lohavizeSeNa suSTu kRtaM nemeH-cakramaNDalamAlAyA yantrakarmabandhanakriyA yatra sa tathA tam / 'AimavaraturayasusaMpautaM' jAtyapradhAnAzvaiH suSTu saMprayuktamityarthaH, 'kusalanaraccheyasArahisusaMpaggahiyaM' kuzalanararUpo yachekasArathiH-dakSaprAjitA tena suSTha saMpragRhIto yaH sa tathA tam , 'sarasayabattIsatoNaparimaMDiyaM' zarANAM zataM pratyeka yeSu te zarazatAH taiAtriMzatA tUNaiH-zaradhibhiH parimaNDito yaH sa tathA tam, 'sakaMkaDavaDeMsarga' sahakaNTakaiH-sakavacairavataMsaizca-zekharakaiH zirastrANabhUtaiH yaH sa tathA tam , 'sacAvasarapaharaNAvaraNabhAriyajohajuddhasaGgaM sahacApazaraiyAni praharANAni- // 53 // Join Education for Bonal For Private Personel Use Only Mi Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khaGgAdIni AvaraNAni-sphurakAdIni teSAM bhRtaH ata eva yodhAnAM yuddhasaJjazca-yuddhapraguNo yaH saH tathA tam , 'cAugghaMTa AsarahaM juttAmeva'tti vAcanAntare tu sAkSAdevedaM dRzyate iti, 'ayameyArUvaMti prAkRtatvAdimametadrapam vakSamANarUpaM 'sArasae'tti sadRzakaH-samAnaH, 'sarittae ti sadRzatvak, 'sarivvae'tti sadRkvayAH, 'sarisabhaMDamattovagaraNa'tti sadRzI bhANDamAtrA-kozapraharaNAdirUpA, upakaraNaM ca kaMTakAdikaM yasya saH tathA tam , 'paDirahaM 'tti rathaM prati Asurutte 'tti Azu zIghraM ruptaH-kopodayAdvimUDho, 'rUpa lupa vimohane' iti vacanAt sphuritakopaliGgo vA, yAvatkaraNAdidaM dRzyam-'rudve N kuvie caMDikkae 'tti tatra ruSTaH-uditakrodhaH, kupitaH-pravRddhakopodayaH, cANDikitaH sajjAtacANDikyA-prakaTitaraudrarUpa ityarthaH / 'misimisimANe 'tti krodhAgninA dIpyamAna iva ekAthikA vaite zabdAH kopaprakarSapratipAdanArthamuktAH / 'ThANaM'ti pAdanyAsavizeSalakSaNam 'ThAi karoti 'AyatakamAyataM 'ti AkRSTaH sAmAnyataH sa eva karNAyata AkarNamAkRSTa AyatakarNAyatastam , 'egAhaccaM 'ti ekA hatyA-hananaM prahAro yatra jIvitavyaropaNe tadekAhatyam tadyathA bhavati-'kUDAhacaMti kUTe iva-tathAvidhapaSANasaMpuTAdau kAlavilambAbhAvasAdhAdAhatyA-hananaM yatra tatkUTAhatyam / 'atthAmotti asthAmAsAmAnyataH zaktivikalaH, 'abale 'tti zarIrazaktivarjitaH, 'avIrIe 'tti manaHzaktivarjitaH 'apurisakkAraparakamme 'tti vyaktam , navaraM-puruSakAra:-puruSAbhimAnaH sa eva niSpAditasvaprayojanaH parAkramaH 'adhAraNijaM 'ti Atmano dhAraNaM kartumazakyaM 'itikaTTa'ci iti kRtvA, iti hetorityarthaH, 'turae Nigiehai 'ti azvAn gacchato niruNaddhItyartha: / 'egaMtamaMtaM 'ti ekAntaM-vijanaM aMtaM-bhUmibhAga / 'zIlAI 'ti phalAnapekSAH pravRttayastAzca prakramAcchubhAH 'aNuvayAI 'ti a Jain Education W agonal For Private & Personel Use Only AFT Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra rtnaakrH| // 54 // hiMsAdIni 'guNAI' ti guNavratAni 'veramaNAI 'ti sAmAnyena rAgAdiviratayaH, 'paJcakkhANaposahovavAsAI 'ti pratyAkhyAnaM-pauruSyAdiviSayaM, pauSadhopavAsaH-parvadInopavAsaH / 'gIyagaMdhavaninAe 'tti gIta-gAnamAtraM gandharva-tadeva murajAdi dhvanisanAthaM tallakSaNo ninAda:-zabdo gItagandharvaninAdaH, 'kAlamAse'tti kAlakaraNamAse mAsasyopalakSaNatvAtkAladivase N ityAdyapi drssttvym| 'kahiM gae kahiM uvavaNe'tti praznadvaye 'sohamme kappe' ityAyekamevottaraM, gamanapUrvakatvAdutpAdasyotpAdAbhidhAne gamanaM sAmarthyAdavagatamevetyabhiprAyAditi / AyuHkarmadalikanirjaraNena, 'bhavakkhaeNaM'ti devabhavanibandhanadevagatyAdikarmanirjaraNena, 'ThiikkhaeNaM 'ti AyuSkAdikarmaNAM sthitinirjaraNeneti / iti bhagavatIsaptamazatakanavamoddezake 806 pratau 232 / 233 patre // 8 // punarapi daNDakagrahaNAkSarANi likhyante "NiggaMthaM ca NaM gAhAvaikulaM jAva kei dohiM paDiggahehi uvaNimaMtejA, egaM aAuso! appaNA paribhujAhi, egaM therANaM dalayAhi / se ya taM pddigghejaa| taheva jAva taM No appaNA paribhujejA No amesiM dAvae, sesaM taM ceva jAva pariThThaviyace siyA, evaM jAva dasahi paDiggahehiM, evaM jahA paDiggahavattabdhayA bhaNiyA, evaM gocchagarayaharaNacolapaTTagakaMbala laTThIsaMthAragavattavbayA ya bhANiyavvA jAva dasahiM saMthAraehiM uvaNimaMtejA" / etatsUtrasya TIkA tu sugamatvAnnAsti / iti zrIbhagavatyaSTamazatakaSaSThoddezake 806 pratau 266 patre // 9 // ye kecana jIvopayogasvarUpAste'varNA yAvadasparzAH tathA ca matijJAnAdayo'pi tathaiva / tathA hi // 54 // Jain Education in APrvww.jainelibrary.org Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "kanhalesA NaM bhante ! kai vamA 1 pucchA goyamA ! davvalesaM paDucca paMcavannA jAva aTThaphAsA pannattA, bhAvalesaM paDucca avanA 4, evaM jAva sukkalessA sammaddiTThI 3 cakkhudaMsaNe 4 AbhiNi bohiyanANe jAva vibhaMganANe, AhArasannA jAva pariggahasannA, eyANi zravannANi 4 " iti / etatsUtrasya TIkA tu sugamatvAnnAsti / / iti zrIbhagavatI dvAdazazataka paJcamodezake 806 pratau 365 patre // 10 // puSpadantagrahaNamAzritya mithyAdRgvikalpitakalpanAjAlanirAkaraNAya likhyante rAyagihe jAva evaM vayAsI - bahujaNe NaM bhaMte! ammamamassa evamAikkhar3a jAva evaM parUvei evaM khalu rAhU caMdaM geehati, evaM 02 se kahameyaM bhaMte! evaM ? goyamA ! jahAM se bahujaNe amamamassa evamAikkhar3a jAva micchaM te evamAhaMsu / ahaM puNa gomA ! evamAkkhAmi jAva evaM parUvemi evaM khalu rAhU deve mahiDIe jAva mahesakkhe varavatthadhare varamalladhare varagaMghadhare varAbharaNadhare, rAhussa NaM devassa nava nAmadhijjA pattA, taM jahA siMghADae2 jaDilaera khattae 3 kharae4 daddure5 macche6 kacchame7 kanhasappe8 magare / rAhussa gaM devassa vimANA paMcavannA pannattA / taM jahA - kinhA 1 nIlAra lohiyA 3 hAlA4 sukilA 5 // zratthi kAla rAhuvimANe khaMjaNavannAbhe pa0 / zratthi nIlae rAhuvimANe lAuyavannAbhe pa0 / zratthi lohi rAhuvimA maMjivanAbhepa0 / asthi pItae rAhuvimA hAlidavannAbhe pannatte / zratthi sukilae rAhuvimANe bhAsarAsivannAbhe pannatte / jadA gaM rAhudeve AgacchamANe vA gacchamANe vA viuvvamA vA pariyAremANe vA caMdalessaM puracchimeNaM AvarettA paccacNaM vIIvayai, tadA NaM puracchrimeNaM caMde uvaseti, pacacchimeNaM rAhu jadA gaM rAhU AgacchamANe vA gaccha Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra mANe vA viubvamANe vA pariyAremANe vA caMdalessaM paJcacchimeNaM AvarettA puracchimeNaM vAIvayaDa, tadA NaM paJcacchimeNaM ratnAkaraH caMde uvadaMseti, puracchimeNaM rAhU / evaM jahA puracchimeNaM paJcacchimeNa ya doAlAvagA bhaNiyA tahA dAhiNeNa uttareNa - | ya doAlAvagA bhANiyavvA / evaM uttarapuracchimeNaM dAhiNapaJcacchimeNa ya doghAlAvagA bhANiyavyA / evaM dAhiNapuracchiM meNaM uttarapacchimeNa ya doAlAvagA bhANiyavvA / evaM ceva jAva tadA NaM uttarapaJcacchimeNaM caMde uvadaMseti, dAhiNapuracchimeNaM rAhU / jadA NaM rAhU AgacchamANe vA gacchamANe vA viuvvamANe vA pariyAremANe vA caMdalessaM AvaremANe2 ciTThai, tadA NaM maNussaloe maNussA vadaMti evaM khalu rAhU caMdaM giNhai ! evaM jadA NaM rAhU AgacchamANe vA4 caMdalessaM AvarettA NaM pAseNaM vIIvayai, tadA NaM maNussaloe maNussA vadaMti-evaM khalu caMdeNaM rAhussa kucchI bhinnA / evaM jadA NaM rAhU AgacchamANe4 caMdalessaM AvarettA NaM paccosakkai, tadANaM maNussaloe maNussA vadaMti-evaM khalu rAhUNA caMde vaMte / evaM jadANaM rAhU AgacchamANe vA4 jAva pariyAremANe vA caMdalessaM ahe sapakkhi sapaDidisiM AvarettA ciTThai, tadA NaM maNussaloe maNussA vadaMti-evaM rAhuNA caMde ghatthe" iti / vRttiryathA--'micchaM te evamAhaMsutti iha tadvacanaM mithyAtvamapramANikatvAtkupravacanasaMskAropanItatvAcca, grahaNaM hi rAhucandrayorvimAnApekSaM, na ca vimAnayoAsakagrasanIyasaMbhavo'sti AzrayamAtratvAnnarabhavanAnAmiva / athedaM gRhamanena grastamiti dRSTastadvyavahAraH ? satyaM, sa khalvAcchAdyAcchAdakabhAve sati nAnyathA / AcchAdaka bhAvena ca grAsavivakSAyAmihApi na virodhaH iti / atha yadatra samyak tadarzayitumAha-'ahaM puNe'tyAdi 'khaMjaNavannAmetti khaJjanaM dIpamallikAmalastasya yo varNaH tadvadAmA yasya tattathA / 'lAuyavannAbhe'tti 'lAurya'ti tuMbakaM taccehApakkAvasthaM rAhucandrayavahAraH ? satyaM, sakhayAzayatamAha-'ahaM puNe'tyAdi taccadApakAvasthaM Jan Eduard For Private Personel Use Only Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ N grAhyamiti / 'bhAsarAsivannAme'tti bhasmarAzIvarNAmam / tatazca kimityAha-'jayA Na 'mityAdi 'pAgacchamANe vatti gatvA aticAreNa tataH pratinivartamAnaH kRSNavarNAdinA vimAneneti zeSaH 'gacchamANe vatti svabhAvacAreNa caran, etena ca padadvayena svAbhAvikI gatiruktA / 'viuvvamANe vatti vikurvaNAM kurvan , 'pariyAremANe vatti paricArayan-kAmakrIDAM kurvan , etasmin dvaye atitvarayA pravarttamAno visaMsthulaceSTayA svavimAnamasamajasaM calayati, etacca dvayamasvAbhAvikavimAnagatigrahaNAyoktamiti / 'caMdalessaM puracchimeNaM avarettA NaM'ti svavimAnena candravimAnAvaraNe candradIpterAvRtatvAccandralezyAM purastAdAvRtya 'paJcacchimeNaM vAIvayai' ti candrApekSayA'pareNa yAtItyarthaH / puracchimeNaM caMde uvadaMsei paJcacchimeNaM rAhu tti rAhapekSayA pUrvasyAM dizi candra AtmAnamupadarzayati, candrApekSayA ca pazcimAyAM raahuraatmaanmupdrshytiityrthH| evaMvidhasvabhAvatAyAM ca rAhozcandrasya yadbhavati tadAha-'jayA NaM' ityAdi 'AvaremANe' ityatra dvirvacanaM tiSThatIti kriyAvizeSaNatvAt / 'caMdeNaM rAhussa kucchI bhinnA'tti rAhoraMzasya madhyena candro gataH iti vAcye candreNa rAhoH kukSibhinna iti vypdishntiiti| 'paccosakai 'tti pratyavasarpati vyaavrttte| 'vaMte 'tti vaantH-prityktH| 'sapakkhi sapaDidisi ti sapakSa-samAnadina yathA bhavati sapratidik-samAnavidik ca yathA bhavatItyevaMcandralezyAmAvRtyAvaSTabhya tiSThatItyevaM yogH|at AvaraNamAtramevedaM vaisrasikaM candrasya rAhuNA grasanaM, na tu kArmaNam / iti zrIbhagavatIdvAdazazatakaSaSThoddezake 80 pratau 365 / 366 patre // 11 // kecidvadanti svalpaparimANabhUgolaM parito'raghaTTaghaTInyAyena bhrAmyantau sUryAcandramasau mahatparimANau yathAkramaM cAra carataH, tatazca sUryakAntayaH sphaTikamaye candre pratibiMbitA bhavanti, tA eva ca jyotsnAH , tathA ca pratipadi dvitIyAyAM JainEducationp ationa For Private Personal Use Only Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra krameNa sanmukhavRddhyAdhikamadhikaM candrAMzeSu sUryakAntiprasAraH, evaM ca paurNamAsyAM cAravizeSakrameNAdhaH sUrya upari ca ratnAkaraH candra evaM tiSThataH tena ca sakalo'pi candraH sUryakAntivyApto bhavati evaM sthitayozca tayoryAvati pradeze bhUgolastAvati / candramadhyabhAge sUryakAnteraprasAro prAptasUryakAntitvAcca sa zyAmatayopalabhyate, sa eva ca bhUgolacchAyAcchAditacandramadhyabhAga eva kalaGka iti vyapadizyate iti mithyAdRggaNakasiddhAnta anucitaM caitat , candra kAlimAnamAlokyaitAvato vyatikarasya kalpitatvAt / sA kAlimA ca candravimAnasya mRgAGkatvAGgIkAreNa vinA kalpanAmupapadyate / tathaiva siddhAntaH "se keNadveNaM bhaMte ! evaM buccai caMde sasI? goyamA ! caMdassa NaM joisiMdassa joisaranno miyaMke vimANe kaMtA devA kaMtAo | devIzro katAI pAsaNasayaNakhaMbhabhaMDamattovagaraNAI appaNA vi ya NaM caMde jotisiMde jotisarAyA some kaMte subhae piyadaMsaNe suruve se teNeTeNaM jAva sasI / se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai sUre Aicce sUre? goyamA! sUrAdiyANaM samayAi vA AvaliyAi jAva Aicce" vRttiryathA-' se keNadveNamityAdi / 'miyaMketti mRgacihnatvAnmRgAke vimAne'dhikaraNabhUte 'some'tti saumyoaraudrAkAro nIrogo vA 'kaMte'tti kAntiyogAt , 'subhae'tti subhagaH-saubhAgyayuktatvAdvallabho janasya 'piyadaMsaNe'tti priyakAridarzanaH, kasmAdevamata Aha-surUve se teNadveNa'mityAdi surUpo'yaM tena kAraNenocyate-'sasI 'tti saha zriyA vartate iti sazrIH tadIyadevAdInAM svasya ca kAntyAdiyuktatvAditi, prAkRtabhASApekSayA ca sasIti siddham / athAdityazabdaspAnvarthAbhidhAnAyAha-'se keNadveNa'mityAdi 'sUrAiya'tti sUra AdiH prathamo yeSAM te sUrAdikAH ke ? ityAha-'sama- IN yAi vati samayA ahorAtrAdikAlabhedAnAM nirvibhAgA aMzAH / tathA hi-mUryodayamavadhIkRtyAhorAtrAraMbhakA samayo gaNyate / // 56 // Jain Educalemega For Private Personel Use Only Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvalikA muhartAdayazceti / 'se teNadveNa'mityAdi atha tenArthena sUra-zrAditya ityucyate / Adau ahorAtrasamayAdInAM bhava AdityaH, iti vyutpattertyapratyayazcehArSatvAt iti bhagavatIdvAdazazatakaSaSToddezake 806 pratau 366 patre // 12 // ye kecana svakalpitamatasthApanAya navInayuktijAlaM kalpayanti, te'dAdyAzAtanAkAriNo bhavantItyabhiprAyo likhyate " maIyAdi samaNe bhagavaM mahAvIre mahuyaM samaNovAsagaM evaM vadAsI-suTTha NaM mahuyA! tumaM te annautthie evaM vadAsI sAhU NaM mayA ! tumaM te anausthie evaM vadAsI je NaM maduyA! aTuM vA heu~ vA pasiNaM vA vAgaraNaM vA asAyaM adiTuM asuyaM amataM aviSmAyaM bahujaNassa majjhe Aghavei papavei jAva uvadaMsei / se NaM arihaMtANaM AsAyaNAe vaTTai / arihaMtapanattassa dhammassa AsAyaNAe vaTTati / kevalINaM zrAsAyaNAe vati / kevalipamattassa dhanmassa AsAyaNAe vaTTati / taM muTTha NaM tumaM maduyA ! te annausthie evaM vadAsI" iti / vRttiryathA-'suTu NaM mahuyA tuma' ti suSTu tvaM he madukA ! yena svayA'stikAyA na jAnatA na jAnIma ityuktam / anyathAjAnannapi yadi jAnIma ityamaNiSyastadA'rhadAdInAmAzAtanAkArako'bhaviSyastvam / iti bhagavatyaSThAdazazatakasaptamAddezake 806 pratau 465 patre // 13 // devanikSiptaM tRNAdyapi praharaNIbhavati, na cedaM laukikameva / zAstre'pyasyoktatvAt / tathA hi "deveNaM bhaMte ! mahiDie jAya mahesakkhe rUvasahassaM viuvittA pabhU annamannaNaM sAI saMgAma saMgAmittae ? haMtA pabhU, tAo NaM bhaMte ! boMdIo kiM egajIvaphuDAo aNe gajIyaphuDAo ? goyamA ! egajIvaphuDAo No aNegajIvaphuDAo, tasi NaM bhaMte ! vAdINaM aMtarA ki egajIvaphuDA aNegajIvaphuDA? goyamA! egajIvaphuDA No aNegajIvaphuDA / purise NaM For Private Personel Use Only Al Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra / / 57 // - bhaMte ! aMtare hattheNa vA evaM jahA aTThamasae taiyauddesae jAva no khalu tattha satthaM kamai / asthi Na bhaMte ! devAsurANaM paratnAkara saMgAme ? haMtA asthi / devAsurasu NaM bhaMte ! saMgAmesu vaTTamANesu kiM NaM tesiM devANaM paharaNarayaNatAe pariNamati ? goyamA! jannaM devA taNaM vA kaTuM vA pattaM vA sakkaraM vA parAmusaMti taM taM tesiM devANaM paharaNarayaNattAe pariNamati / jaheva devANaM taheva asurakumArANaM ? no iNaDhe samaDhe, asurakumArANaM devANaM NicaM viubbiyA paharaNA" iti / vRttiryathA-'deve Na'mityAdi / 'tesi bodINaM aMtara'tti teSAM vikurvitazarIrANAmatarANi 'evaM jahA ahamasae' ityAdi anena yatsUcitaM tadidam-"pAeNa vA aMguliyAe vA silAgAe vA kaTTega vA kaliMceNa vA AmusamANe vA mAlihamANe vA vilihamANe vA annayareNa vA tikkheNaM satthajAeNaM AcchidamANe vA vicchidamANe vA agaNikAeNa vA samoDahamANe tesi jIvappaesANaM AvAhaM vA vAbAhaM vA karei, chaviccheyaM vA uppAei, No iNaDhe samaDhe"tti / vyAkhyA cA'sya prAgvat / 'janaM | devANaM taNaM vA kaTuM vetyAdi / iha yaddevAnAM tRNAdyapi praharaNI bhavati tadacintyapuNyasaMbhAratvAt subhUmacakravartinaH sthAlamiva / asurANAM tu yannityavikurvitAni tAni bhavanti, tadevApekSayA teSAM mandatarapuNyatvAt , tathAvidhapuruSANAmivetyavagantavyam / iti bhagavatyaSTAdazazatakasaptamoddezake 806 pratau 465 patre // 14 // punarapi kevalizarIrAjIvavirAdhanA jAyamAnA na viruddhA, ityakSarANi likhyante-na ca vAcyamimAni chadmasthamAzrityAvaseyAni, saptamazate saMvRtoddezaketidiSTatvAt / tatra ca upazAntamohakSINamohasayogikevaliguNasthAnakAyavArtivItarAgo'pi sakriyatvAtsAtavedyaM karma bandhAti, ityAdinA spaSTameva kevalino gRhItatvAt / tacca sarvamatrApi grAhyameva pratidiSTatvAta , // 57 // Jain Education datosa For Private & Personel Use Only .l Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAnakavizeSAkathanena airyApathikakriyAvataH kevalino'pyatra sukhenAyAtatvAca, na ca jAnamapi kevalI kathaM tAnAkrAmatItyAdimugdhajanapratArakavacobhizcAturI viDaMbanIyA, avazyaMbhAvibhAvasya kevalibhirazakyapratIkAratvamityAyuktatvAdeva, svayamapi kevalIno nadyuttaraNAdeH svIkRtatvAcca / sRtamanena kadAgraheNa tAnyavarANi cemAni "rAyagihe jAva evaM vayAsI-aNagArassa NaM bhaMte ! bhAviyappaNo purato duhamao jugamAyAe pehAe rIyaM rIyamANassa pAyassa ahe kukkaDapoe vA vaTTApoe vA kuliMgacchAe vA pariyAvajjejA tassa NaM bhaMte ! kiM iriyAvahiyA kiriyA kajai saMparAiyA kiriyA kajai ? goyamA! aNagArassa NaM bhAviyappaNo jAva tassa NaM iriyAvahiyA kiriyA kajai no | saMparAiyA kiriyA kajai / se keNadveNaM bhaMte ! evaM buccai jahA sattamasate saMvuDuddesae jAva aTTho nikkhitto / sevaM bhaMte 2 jAva viharai " iti / vRttiryathA-saptamoddezakAnte karmakSapaNoktA, aSTame tu taddhandho nirUpyate-ityevaM saMbandhasyAsye| damAdisUtram-'rAyagihe' ityAdi 'puro 'tti agrtH| 'duhao'tti dvidhA'ntarA, pArzvataH pRSThatazcetyarthaH / 'jugamAyAe 'tti yUpamAtrayA dRSTyA 'pehAe 'tti prekSya 2 'rIyaM 'ti gataM-gamanaM 'rIyamANassa 'tti kurvata ityrthH| 'kukaDapoe 'tti kukuTaDimbhaH / 'baTTApoe 'tti iha vartakaH-pakSivizeSaH 'kuliMgacchAe va 'tti pipIlikAdisadRzaH 'pariyAvajeja 'tti paryApadyeta-mriyeta / "evaM jahA sattamasae' ityAdi anena ca yatsUcitaM tasyArthaleza evaM-atha kenArthena bhadantaivamucyate-gautama ! yasya krodhAdayo vyavacchinnA bhavanti, tasyeryApathikyeva kriyA bhavatItyAdi / 'jAva aTTho nikkhitto 'tti / ' se keNadveNaM bhaMte !' ityAdivAkyasya nigamanaM yAvadityarthaH / tacca-se teNaDeNaM goyamA !' ityAdi / Jain Education a l For Private Personal Use Only Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra ratnAkara // 58 // iti bhagavatyaSTAdazazatakASTamoddezake 806 pratau 466 patre // 15 // anyatra tu AmalakapramANaM pRthvIkAyapiNDazcakricandanapeSikApiSTo'citto na bhavatIti zrUyate / atra tu jatugolakapramANa iti bhedAntarajijJAsayA pRthivyAkramaNe tajjIvAnAM kIdRzI vedanA bhavatItyarthajijJAsayA ca sUtradvayaM likhyate "puDhavIkAiyassa NaM bhaMte ! ke mahAliyA sarIrogAhaNA paramattA ? goyamA ! se jahA nAmae ramA cAuraMtacakkabaTTissa vanagaposayA taruNI balavaM jugavaM juvANI appAyaMkA vano jAva niuNasippovagayA navaraM cammedvaduhaNamuTThiyasamAyaNiciyagattakAyA na bhannai sesaM taM ceva jAva niuNasippovagayA tikkhAe vairAmaIe saNhakaraNIe tikkheNaM vairAmaeNa vaTTAvaraeNaM egaM mahaM puDhavikAiyaM jatugola gasamANaM gahAya paDisAhariya paDisAhariya paDisaMkhiviya paDisaMkhiviya jAva iNAmeva tti kaTTa tisattakhutto uppIsejA, tattha NaM goyamA ! atthegaiyA puDhavIkAiyA AliddhA atthegaiyA no prAliddhA, atthegaiyA saMghaTTiyA atthegaiyA no saMghaTTiyA, atthegaiyA pariyAviyA atthegaiyA no pariyAviyA, atthegaiyA uddaviyA atthegaiyA no uddaviyA, atthegaiyA piTThA atthegaiyA no piTThA, puDhavikAiyassa NaM goyamA! e mahAliyA sarIrogAhaNA pamattA / puDhavikAiyassa NaM bhaMte ! akate samANe kerisayaM vedaNaM paJcaNubbhavamANe viharai ? goyamA ! se jahAnAmae kei purise taruNe balavaM jAva niuNasippovagae egaM purise jummaM jarAjajariyadehaM jAvadubbalaM kilaMtaM jamalapANaNA muddhANaMsi abhihaNejA se NaM goyamA ! purise teNaM puriseNaM jamalapANiNA muddhANaMsi abhihae samANe kerisayaM vedaNaM paccaNubbhavamANe viharai ? aNi TuM samaNAuso tassa NaM goyamA! purisassa vedaNAhiMto puDhavikAie akaMte samANe etto Jain Educat i onal For Private Personal Use Only Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bha aNidrutariyaM ceva akaMtatariyaM cava jAva amaNAmatariyaM ceva vedaNaM paJcaNubbhavamANe viharai "tti / vRttiryathA-'puDhavI 'tyAdi TvAmagapesiya 'ti candanapeSikA 'taruNI 'tti pravaImAnavayA 'balavaM 'ti sAmarthyavatI 'jugavaM 'ti suSamaduSpamAdivizi STakAlavatI' juvANi tti vayaHprAptA 'appAyaMka ti nArogA vamotti anenedaM sUcitam-'thiraggahatthA daDhapANipAyapiTThatarorupariNayA' ityAdi / iha varNake 'cammedvaduhaNa' ityAdyapyadhItaM tadiha na vAcyam , etasya vizeSaNasya striyA asaMbhavAt / ata evAha-' cammedvaduhaNamuTThiyasamAhayanicitagattakAyA na bhAi ti / tatra carmeSTakAdInivyAyAmakriyAyAmapakaraNAni taiH samAhatAni vyAyAmapravRttI, ata eva nicitAni ca-ghanIbhUtAni gAtrANi-aGgAni yatra saH, tathAvidhaH kAyo yasyAH sA tathA iti / 'tivakhAe 'ti paruSAyAM vairAmaie 'tti vajramayyAma sA ca nIrandhrA kaThinA ca bhavati, 'sahakaraNIe'tti zlakSNAni-cUrNarUpANi dravyANi kriyante yasyAM sA zlakSNakaraNI-peSaNazilA tasyAM, 'vadyAvaraeNaM'ti vartakavaraNa-loSTakapradhAnena 'puDhavikAiyaMti pRthivIkAyikasamudayaM 'jatugolagasamANaM'ti DibharUpakrIDanakajatugolakapramANaM nAtimahAntamityarthaH / 'paDisAhArae' ityAdi / iha pratisaMharaNaM zilAyAH zilAputrakAcca saMhRtya piNDIkaraNaM pratisaMkSepaNaM tu-zilAyAH patataH saMrakSaNam / ' agaiya'ti santyeke kecana 'Aliddha 'tti AdigdhAH zilAyAM zilAputrake calagnAH 'saMghaTTiya'tti saMkarSitAH 'paritAviya 'tti pIDitAH 'uddaviyatti mAritAH kathaM yataH 'piTThati piSTAH / 'e mahAliya 'tti evaM mahatI iti mahatIvAtisUkSmeti bhAvaH / yato viziSTAyAmapi peSaNasAmagryAM kecinnapiSTA-naiva chuptA apIti / 'agaiyA saMghaTTiya' tti prAguktam / saMghaTTazcAkramaNabhedaH ata AkrAntAnAM pRthivyAdInAM yAdRzI vedanA bhavati, tatprarUpaNA in duelan o sa For Private & Personel Use Only Hal Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra ratnA // 56 // yAha-'puDhavI 'tyAdi 'akate samANe 'tti AkramaNe sati 'jamalapANiNa 'tti muSTineti bhaavH| 'aNiDhe samaNAuso 'tti gautamavacanaM 'eto 'tti uktalakSaNAyAH vedanAyAH sakAzAt / iti bhagavatyekonaviMzatizate tRtIyoddezake 806 pratau 503 patre // 16 // nanu madhye kiyantaM kAlaM yAvatsAdhavo nAbhUvana sAdhvAbhAsAzca kecana svamatikalpitajinAlayajinapratimopaDhaukitadhAnyAyupajIvino'bhUvan ? varSasahasradvayAtikrame ca vayaM jinazAsanoddhArAya suvihitAH sAdhavaH samudbhUtAH; ityAdi yajinapratimAripavaH pralapanti, tacca teSAM bhUtagrastagAlIpradAnaprAyam / yataH siddhAnne ekaviMzativarSasahasraM yAvata , zrImaImAnasvAminastIrthasya sAdhusAdhvIzrAvakazrAvikArUpasyAvyavacchinnatvenoktatvAt / tathA hi "eesi NaM bhaMte ! cauvIsAe titthagarANaM kai jiNaMtarA pAmatA ? goyamA ! tevIsaM jiNaMtarA paramattA / eesi NaM bhaMte ! tevIsAe jiNaMtaresu kassa kahiM kAliyasuassa vocchede pasate ? goyamA! eesu NaM tevIsAe jiNaMtaresu purimapacchimaesu aTThasu aTThasu jiNaMtaresu ettha NaM kAliprasuassa avvocchede pAmatte, majjhimaesu sattasu jiNaMtaresu ettha NaM kAliyasuassa vocchede papmatte, savvatthavi NaM vocchinne dihivAde / jaMbuddIve NaM bhaMte ! dIve bhArahe vAse imIse osappiNIe devANuppiyANaM kevaiyaM kAlaM puvvagae aNusajissai ? goyamA! jaMbuddIve NaM dIve bhArahe vAse imIse prosappiNIe mamaM egaM vAsasahassaM pubbagae aNusajissai / jahA NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve bhArahe vAse imIse osappiNIe devANuppiyANaM egaM vAsasahassaM puvvagae aNusajjissai, tahA NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve bhArahe vAse imIse osappiNIe arasesANaM titthagarANaM kevaiyaM 56 // Jan Education a l For Private Personal Use Only T www.ininelibrary.org . Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAlaM puvvagae aNusajjitthA ? goyamA! atthegalyA NaM saMkhejaM kAlaM atthegaiyANaM asaMkhejaM kaalN| jaMbuddIve NaM bhaMte ! dIve bhArahe vAse imIse osappiNIe devANuppiyANaM kevatiyaM kAlaM titthe aNusajisai ? goyamA ! jaMbuddIve dIve bhArahe vAse marma ima se opappiIe ekavIsaM vAsasahassAI titthe aNusajissaha / jahA NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve bhArahe vAse imIse osappiNIe devANuppiyANaM ekkavIsaM vAsasahassAI titthe aNusajissaha, tahA NaM jaMbuddIve NaM dIve bhArahe vAse AgamessANaM caramatitthagarassa kevaiyaM kAlaM tinye aNusajjissai ? goyamA ! jAvaieNaM usamassa araho kosaliyassa jiNapariyAe evaiyAI saMkhejAI bhAgamessANaM carama titthagarassa titye aNusajjissai" iti| vRttiryathA-'kaiNa'mityAdi 'kassa kahi kAliyasuassa vocchee pAmatetti kasya jinasya saMbandhinaH kasmin jinAntare kayorjina yorantare kAlikazrutasyaikAdazAGgIrUpasya vyavacchedaH prajJaptaH ? iti praznaH, uttaraM tu 'eesi Na' mityAdi iha ca kAlikasya vyavacchede pRSTe yadapRSTasyAvyavacchedasyAbhidhAnaM tadvipakSajJApane sati vivakSitArthabodhanaM sukaraM bhavatIti kRtvA kRtamiti / 'majjhimaesu sattasu' tti anena 'kassa kahiM' ityasyottaraM abaseyam, tathA hi-madhyameSu saptasvityukte suvidhijinatIrthasya muvidhizItalajinayorantare vyavacchedo babhUva, tadvyavacchedakAlaca palyopamacaturbhAgaH,evamanye'pi paD jinAH SaT ca jinAntarANi vAcyAni / kevalaM vyavacchedakAlaH sptsvpyevmvseyH| "caubhAgo1caubhAgora, timi ya ca ubhAga3 paliyamegaM c4| timmevaya caubhAgA5, cauttha| bhAgoda ya caubhAgo7 // 1 // " iti / 'ettha NaM'ti eteSu prajJApakenopadaryamAneSu jinAntareSu kAlikazrutavyavacchedaH prjnyptH| | dRSTivAdApekSayA vAha-savvattha vi NaM vocchiAme dihivAe' tti sarveSvapi jinAntareSu na kevalaM saptakhera kacit kiya Jain Education I onal For Private Personal use only Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra- dhantamapi kAlaM vyavacchinno dRSTivAda iti / vyavacchedAdhikArAdevedamAha-jaMbuddIve NamityAdi / 'devANuppiyANaM' ti yuSmAkaM ratnAkara saMbandhi 'atthegaiyANaM saMkhejaM kAlaM' ti pazcAnupUrtyA pArzvanAthAdInAM saMkhyAtaM kAlam / 'atthegatiyANaM asaMkhaMjaM kAlaM' // 6 // ti RSabhAdInAM 'AgamessANaM' ti AgamiSyatAM-bhaviSyatAM mahApadmAdInAM jinAnAM 'kosaliyassa'tti kozaladezajAtasya 'jiNapariyAe'tti kevaliparyAyaH sa ca varSasahasranyUna pUrvalakSamiti / iti zrIbhagavatIviMzatitamazatakASTamoddezake 806 pratau 514 patre // 17 // pratimAripavaH prasahya jinapratimAravIkAritA api tAH sAzvatya eva tathA kalpatayA ca devaireva namaskaraNIyA iti pralapaMnti, taccobhayamapyetasmin sUtre cAraNarSibhinamaskRtatvena ' ihaM ceiyAI vaMdai' ityanena ca nirastaM draSTavyam / tathA hi-d "kaivihA NaM bhaMte ! cAraNA pamattA ? goyamA ! duvihA cAraNA pasattA taM jahA-vijAcAraNA ya jaMghAcAraNA ya / se keNDeNaM bhaMte ! evaM vuccai vijAcAraNA vijjAcAraNA ? goyamA tassa NaM chaTuMchaTeNaM aNivikhattaNaM tavokammeNaM vijAHe uttaraguNaladdhiM khamamANassa vijAcAraNaladdhI nAmaM laddhI samuppajai, se teNaTeNaM jAva vijAcAraNA / vijAcAraNassa NaM bhaMte ! kaha sIhA gaI ? kaha sIhe gaivisae pasate ? goyamA! ayamaM jaMbuddIve dIve jAva kiMci visesAhie parikkheveNaM deve zaM mahiDIe jAva mahesakkhe jAva iNAmeva tti kaTu kevalakappaM jaMbuddIvaM dIvaM tihiM accharANivAehiM tikkhutto aNupari yaTTittANaM havvamAgacchejA, vijAcAraNassa NaM tahA sohAgaI tahA sIhe gativisae paramatte / vijAcAraNassa zaM bhaMte ! tiriyaM M kevaie gAtarvisae patte ? goyamA ! se NaM io egeNaM uppAraNa mANusuttare paccae samosaraNaM karei, mANu0 2 tahiM cei Jain Education a l al Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yAI baMdai tahiM 2 bittieNaM naMdIsaravaradIve samosaraNa karei, naMdI karittA tahiM cejhyAiM vaMdai tahiM0 vaMdittA tato paDiniyattai / pIDInayattaittA ihamAgajchai ihamAgacchittA ihaM ceiyAI baMdai, vijAcAraNassa NaM goyamA! tiriyaM evaie gativisae paate| vijAcAraNassa NaM bhaMte ! uDDe kevaie gativisae pasatte? goyamA se NaM io egeNaM uppAraNaM naMdaNavaNe samosaraNaM karei naMdaNa. karittA tahiM ceiyAI vaMdai tahiM0 vaMdittA bitieNaM uppAeNaM paMDagavaNe samosaraNaM karei paMDaga karittA tahiM ceiyAI baMdai tahiM* vaMdittA tao paDiniyattei, niyatteittA ihamAgacchai, ihamAgacchittA ihaM ceiyAI vaMdai, vijAcArassa NaM goyamA ! uDe evatie gAtIvasae patte / se NaM tassa ThANassa aNAloiyapaDikate kAlaM karei natthi tassa raahnnaa| se NaM tassa ThANassa AloiyapaDikkate kAlaM karei asthi tassa rAhaNA / se keNadveNaM bhaMte! evaM vuccai jaMghAcAraNA jaM 2 1 yoyamA ! tassa NaM aTThamaMaTTameNaM aNivikhatteNaM tavokammeNaM appANaM bhAvamANassa jaMghAcAraNaladdhI nAma laDI samuppajai, se teNadveNaM jaMghAcAraNA jaM 2 jaMghAcAraNassa NaM bhaMte ! kaha sIhA gatI kaha sIhe gativisae paramatte? ayamaM jaMbuddIve dIve evaM jaheva vijAcAraNassa navaraM tisattavakhutto aNupariyaTTittANaM havamAgacchejA jaMghAcAraNarasa goyamA! tahA sIhA gatI tahA sIhe gativisae papatte, sesaM taM ceva / jaMghAcAraNarasa NaM bhaMte ! tiriyaM kevaie gativisae patte ? goyamA seNaM ioegeNaM uppAraNaM rucagavare | dIve samosaraNaM karei syaga. karittA tahiM ceiyAI vaMdai tahiM0 vaMdittA to paDiniyattamANe vitieNaM uppAeNaM nadIsaravare dIve samosaraNaM karei naMdI0 karittA tahiM ceiyAI baMdaha tahiM ceiyAI vaMdittA ihamAgacchai ihamAgacchittA ihaM ceiyAI vaMdai, jaMghAcAraNassa NaM gIyamA tiriyaM evaie gaivisae pstte| jaMghAcAraNassaNaM bhaMte ! uI kevaie gativisae paramatte? goyamA seNaM pAcAraNasahittANaM hama kaha sohe gati pAcAraNalI nAma japAcAraNA Jain Education na For Private Personal Use Only Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra ratnAkara // 61 // ioegeNaM uppAeNaM paMDagavaNe samosaraNaMkarei 2ttAtahiM ceiyAI vaMdahatahiM vaMdittAtopaDiniyatteito paDiniyattamANe vitieNaM uppAeNaM naMdaNavaNe samosaraNaM karei naMdaNa karittA tahiM ceimAI vaMdai tahiM ce vaMdittAihamAgacchAihamAgacchittAihaM ceiAI vaMdai, jaMghAcAraNassa NaM goyamA ! uDDe evaie gativisae paramatte / se NaM tassa ThANassa praNAloiyapaDikate kAlaM karei, natthi tassa aaraahnnaa| se NaM tassa ThANassa AloiyapaDikate kAlaM karei, asthi tassa raahnnaa| sevaM bhaMte ! 2tti jAva viha. raha" ti / vRttiryathA-aSTamoddezakasyAnte devA uktAH,te cAkAzacAriNaH, ityAkAzacAridravyadevA navame prarUpante. ityevaM N saMbandhasyAsyedamAdisUtram-'kaivihA Na' mityAdi / tatra caraNaM-gamanamatizayavadAkAze eSAmastIti cAraNA / ' vijAcAraNA' tti vidyA-zrutaM tacca pUrvagataM tatkRtopakArAzcAraNA-vidyAcAraNAH / 'jaMbAcAraNA'tti javAvyApArakRtopakArAzcAraNA-javAcAraNAH / ihArthe gAthA:-"aisayacaraNasamatthA, jaMghAvijAhiM cAraNA muNo / jaMghAhiM jAi paDhamo, nissaM kAuM ravikare vi // 1 // eguppAraNa io, ruyagavaraMmi u to paDiniyatto / bIeNaM naMdIsaramihaM, to ei taieNaM // 2 // paDhameNa paMDagavaNaM, biuppAraNa NaMdaNaM ei / taiuppAraNa to, iha jaMghAcAraNo ei // 3 // paDhameNa mANusuttaranagaM sa naMdissaraM ca viieNaM / ei to taieNaM kayaceiyavaMdaNo ihayaM // 4 // paDhameNaM naMdaNavaNaM, viiuppAraNa paMDagavaNami / ei iha taieNaM, jo vijAcAraNo hoi // 5 // "' tassa NaM ti yo vidyAcAraNo bhaviSyati, tasya SaSThaMSaSThena tapaHkarmaNA vidyayA-pUrvagatazrutavizeSarUpayA karaNabhUtayA 'uttaraguNaladdhiM ' ti uttaraguNAH piNDavizuddhyAdayaH teSu ceha prakramAttapo gRhyate tatazcottaraguNalabdhi-tapolabdhi kSamamANasya-adhisahamAnasya, tapaHkurvata ityrthH| "kaha sIhA gai 'tti kIdRzI zIghrA // 6 // Jain Education in Aonal For Private & Personel Use Only al Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gatiH-gamanakriyA ? 'kaha sohe gativisae ' tti kIdRzaH zIghro gativiSayaH gateH zIghratvena tadviSayo'pyupacArAcchIghra uktaH / gativiSayo-gatigocaraH gamanAbhAve'pi zIghragatigocarabhUtaM kssetrmityrthH| 'ayama' mityAdi mayaM jaMbUdvIpa evaM bhUto bhavati / tatazca 'deve Na' mityAdi / 'havvamAgacchejjA' ityatra yathA zIghrA'sya devasya gatirityayaM vAkyazeSo dRshyH| 'se NaM tassa ThANase tyAdi ayamatra bhAvArthoM labdhyupajIvanaM kila pramAdaH / tatra cAsevite manAlocite na bhavati cAritrasyArAdhanA, tadvirAdhakazca na labhate cAritrArAdhanAphalamiti / yaccehoktaM vidyAcAraNasya gamanamutpAdadvayena AgamanaM caikena / jaGghAcAraNasya tu gamanamekena, AgamanaM ca dvayeneti, tallabdhikhabhAvAt / anye vAhuH-vidyAcAraNasthAgamanakAle vidyA'bhyastatarA bhavatItyekenAgamanaM, gamane tu na tatheti dvAbhyAm / jaGghAcAraNasya tu labdhirupajIvyamAnA'pasAmarthyA bhavatItyAgamanaM dvAbhyAM, gamanaM caikenaiveti / / bhagavatIviMzatitamazatake navamoddezake 806 pratI 515 patre // 18 // AlocanAgrAhakAlocanAcAryasvarUpadazavidhasAmAcArIsvarUpadazAvadhaprAyAzcattasvarUpAjajJAsayA sUtrANi likhyante "dasahi ThANahiM saMpanne aNagAre arihati attadosa Aloittae taM jahA-jAtisaMpanne 1 kulasaMpanne 2 viNayasaMpanne 3 khANasaMpanne 4 dasaNasapaMnne 5 carittasaMpanne 6 khate 7 daMte - amAI 8 apacchANutAvI 10 / aTTahiM ThANehi saMpanne prahagAre arihati AloyaNaM pacchittae taM jahA-AyAravaM 1 AhAravaM 2 vavahAravaM 3 ucIlae 4 pakubbae 5 aparissAvI 6 nijabae 7 avAyadaMsI 8 / dasavihA sAmAyArI papattA taM jahA-icchA 1 micchA 2 tahakAre 3, AvasiyA 4 ya nisIhiyA 5 / ApucchaNA 6 ya paDipucchA 7, chaMdaNA8ya nimaMtraNA // 1 // upasaMpayA 10 ya kAle sAmAyArI bhave dasahA in Edan Intematon For Private Personal Use Only Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra- // 62 // / dasavihe pAyAcchitte papatte taM jahA-AloyaNArihe 1 paDikkamaNArihe 2 tadubhayArihe vivegArihe 4 viussaggArihe 5 ratnAkara tavArihe 6 chedArihe 7 mUlArihe 8 aNavaThThappArihe hai pAraMciyArihe 10" ti / vRttiryathA-'jAisaMpale' ityAdi nanvatAvAn guNasamudAya Alocakasya kasmAdanviSyate ? ityucyate-jAtisaMpannaH prAyo'kRtyaM na karoti, atha kRtaM ca samyagAlocayati 1 / kulasaMpanno'GgIkRtaprAyAzcattasya voDhA bhavati 21 vinayasaMpanno vandanAdikAyA AlocanAsamAcAryAH prayoktA bhavati 3 / jJAnasaMpannaH kRtyAkRtyavibhAgaM jAnAti 4 / darzanasaMpannaH prAyazcittAcchuddhiM zraddhatte 5 / cAritrasaMpannaH prAyazcittamaGgIkaroti 6 / kSAnto gurubhirupAlambhito na kupyati 7, dAnto dAntendriyatayA zuddhiM samyag vahati amAyI agopaya. aparAdhamAlocayati hai / apazcAttApI Alocate'parAdhe pazcAttApamakurvanirjarAbhAgI bhavatIti 10 |'aayaarv'mityaadi| tatrAcAravAn-jJAnAdipaJcaprakArAcArayuktaH 1 / 'AhAravaMti AlocitAparAdhAnAmavadhAraNAvAn 2 / 'vabahAravaMti Agamazru. tAdipaJcaprakAravyavahArANAmanyatarayuktaH 3 / ' ubbIlae'tti apanIDakaH lajjayAticArAn gopAyantaM vicitravacanairvilajjI. kRtya samyagAlocanAkAraMyitetyarthaH 4 / 'pakuvvae 'ttiAlocitaSvaparAdheSu prAyazcittadAnato vizuddhiM kArayituM samarthaH 5 / 'aparissAvitti Alocake nAlocitAnaparAdhAnanyasmai na kathayatItyasAvaparizrAvI 6 / 'nijavae'tti niryApaka asamarthasya prAyAzcAttanaH prAyazcittasya khaNDazaH karaNena nirvAhakaH 7 / 'avAyadaMsi 'tti AlocanAyA adAne pAralaukikApAyadarzanazIlaH / iti / anantaramAlonAcArya uktaH, sa ca sAmAcAryAH pravargako bhavatIti tAM pradarzayannAha-'dasavihA sAmAyArI'tyAdi / pratItA ceyam / navaram-AcchA -kArye prazna iti, pratiparachA tu-pUrvaniSiddhe kArye eva / chndnaa-puurvgRhii-12||2|| Jain Education Inter For Private Personal Use Only ofw.jainelibrary.org Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jItena / upasaMpaJcajJAnAdinimittamAcAnacchuddhau ca dRzyate, tadihAparAdhapa kevala pratikrama tena bhaktAdinA / nimantraNAtvagRhItena / upasaMpaccajJAnAdinimittamAcAryAntarAzrayaNamiti / atha sAmAcArIvizeSatvAtyAyazcittasya tadabhidhAtumAha-'dasavihe 'tyAdi iha prAyazcittazabdo'parAdhe tacchuddhau ca dRzyate, tadihAparAdhe dRzyaH, tatra 'AloaNArihe 'tti AlocanA-nivedanA talakSaNAM zuddhiM yadarhatyaticArajAtaM tadAlocanAham, evamanyAnyapi kevalaM pratikramaNaM mithyAduSkRtaM, tadubhayaM mAlocanAmithyAduSkRte, viveko-zuddhabhaktAdityAgo, vyutsargaH-kAyotsargaH, tapo nirvikRtikAdi, cchedaH-pravAparyAyaharavIkaraNaM, mUlaM-mahAvatAropaNam , anavasthApyaM-kRtatapaso vratAropaNaM, pArAzcika-liGgAdibhedamiti / zrIbhagavatIpazcaviMzatitamazatakasaptamoddezake 806 pratau 560 patre // 16 / / / // iti zrImadakabbarabhUpAlavizAlacittAlavAlavivarddhitavRSarasAlasAlAtizAlizIlajagadgurubhaTTArakarIhIravijayasUriziSyopAdhyAyazrIkIrtivijayagaNisamuccite zrIvicAraratnAkare vizeSasamuccayAparanAmni zrIbhagavatIvicAranAmA paJcamastaraGgaH // 5 // ___ iha sthitairapyavalokyate yatprabhAvato viSvagiyaM trilokI / sadA prakAzaM tadanantasAraM, jainezvaraM vAGmayamAnamAmi // 1 // d athAvasarAyAtAH SaSThAGgavicArA likhyante kecicca mithyAtvikRtaM sarva vRthaiva pratyuta karmabandhakAraNaM na tu kimapi satphalanidAnaM, taccAjJAnavilasitam, mithyAtvikRtasyApi mArgAnusArisadanuSThAnasya lAbhahetutvena zrUyamANatvAt / tathaiva ca mithyAtvinA'pi meghakumArajIvena gajena zaza| kAnukaMpayA saMsAraH svalpIkRto manujAyuzca nibaddhamiti zrUyate siddhAnte / sa cAyaM likhyate tate NaM tuma mehA ! pAeNaM gataM kaMDuirasAmi tikaTTa pAe uvikhattetasi caNaM aMtaraMsi ahiM balavaMtehiM sattehiM paNoli en Education Interior For Private sPersonal use Only Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra jamANe paNolijamANe sasae aNupaviDhe / tate NaM tuma mehA! gAyaM kaMDaittA puNaravi pAya nikkhivissAmi tikaTTa taM sasayaM aNupaviDhe pAsasi pAsittA pANANukaMpayAe bhUpANukaMgyAe jIvANukaMpayAe sattANu payAe se pAe aMtarA ceva saMdhArie // 63 // | no ceva NaM nikkhitte / tate NaM tuma mehA ! tAe pANANukaMpayAe jAva sattANukaMpayAe saMpAre parittIkate mANussAue | nibaddhe / tate NaM se vaNadave aDAtijAti rAtidiyAI taM vaNaM jhAmeira niTThie uvarae uvasaMte vijjhAe yAvi hotthA / / tate NaM | te bahave sIhAya jAva cillalA ya taM vaNadavaM nidviyaM jAva vijjhAyaM pAsaMti pAsittA aggibhayavippamukkA tanhAe chuhAe ya parabbhAhayA samANA maMDalAo paDinikkhamaMti paDinikkhamittA savvato samaMtA vippasaritthA [ tate NaM bahave hatthI jAva chuhAe ya parabbhAhayA samANA to maMDalAo paDinikkhamaMti paDinikkhamittA disodisiM vippasaritthA ] taeNaM tumaM mehA ! junne jarAjaJjariyadehe siDhilavalittayApiNaddhagatte dubale kilaMte jujie pivAsite atthAme abale aparakkame vA ThAKNukkhaMDe vegeNa vippasarissAmi tikaTTa pAe pasAremANe vijjuhate viva rayatagiripabbhAre dharaNitalaMsi savvaMgehiM snnivie| tate NaM tava mehA ! sarIragaMsi veyaNA pAunbhUtA ujalA jAva dAhavakaMtie yAvi viharasi / tate NaM tuma mehA ! taM ujjalaM jAva durahiyAsaM tini rAtidiyAI veyaNaM veemANe viharittA egaM vAsasataM paramAuyaM pAlittA iheva jaMbuddIve dIve bhArahe vAse rAyagihe nagare seNiyassa ranno dhAriNIe devIe kucchisi kumArattAe paJcAyAe / tate NaM tuma mehA ! ANupuvveNaM gabbhavAsAmo nikkhate samANe ummukkabAlabhAve jovyaNagamaNupatte mamaM aMtie muMDe bhavittA AgArApro aNagAriyaM pavvaie, taM jati tAva tume mehA ! tirikkhajoNiyabhAvamuvagaeNaM appaDiladdhasammattarayaNalaMbheNaM se pAe pANANukaMpAe jAva aMtarA ceva // 63 / Jain Education In Flosa For Private & Personel Use Only khAww.jainelibrary.org Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education saMdhArita no cevaNaM nikkhitte kimaMga purA tumaM mehA ! iyANi vipulakulasamubbhavaM NaM niruvaddayasarIradaMtaladvapaMciMdie gaM evaM ubalavIrayapurisakAra parakama jutte NaM mamaM aMtie muMDe bhavittA AgArAto aNagAriyaM pavvaie samANe samaNANaM niggaMthArA puccarattAvarattakAlasamayaMsi vAyaNAe jAva dhammANuogaciMtAe uccArassa vA pAsavaNassa vA atigacchamANANa ya nigacchamAraNANa ya hatthasaMghaTTaNANi ya pAyasaMghaTTaNANi ya jAva rayareNuguMDaNANi ya no sammaM sahasi khamasi titikkhasi yAsi ? iti / vRttiryathA - tatastvayA he megha ! gAtreNa gAtraM kaNDUyiSye iti kRtvA, - iti hetoH pAda utkSipta:utpATitaH / ' taMsi ca gaM aMtaraMsi ' ti tasmiMzrAntare, pAdAkrAntapUrve - antarAle ityarthaH / pAdaM nikkhivissAmiti - kaDDa ' iha bhruvaM nirUpayannitizeSaH / 'prANAnukaMpaye' tyAdipadacatuSTayamekArthaM dayAprakarSapratipAdanArtham | 'niTThie' tti niSThAM gataH-kRtastrakAryo jAta ityarthaH / uparato 'nAliGgitendhanAdvadyAvRttaH, upazAnto- jvAlApagamAt, vidhyAto- aGgAramurmurAdyabhAvAt, cApIti-samuccaye jIrNa ityAdi zithilA valipradhAnA yA tvak tathA pinaddhaM gAtraM - zarIraM yasya sa tathA asthAmA- zarIracalavikalatvAt, abalaH -- avaSTaMbhavarjitatvAt, aparAkramo - niSpAditasvaphalAbhimAnavizeSarahitatvAt acakramaNato vA 'ThANukkhaMDe ' ti urddhasthAnena staMbhitagAtra ityarthaH, ' rayayagiribbhAre ' ti iha prAgbhAra - iSadavanataM khaNDaM, upamA cAnenAsya mahattayaiva na varNato raktatvAt tasya, vAcanAntare tu sita evAsAviti / ' apaDiladdhasammattarayaNalaMbheNaM ' ti pratilabdho'saJjAtaH ' vipulakulasamunbhaveNaM ' ityAdau zaMkArA vAkyAlaGkAre, nirupahataM zarIraM yasya sa tathA dAntAni - upazamaM nItAni prAkkAle labdhAni santi paJcendriyANi yena sa tathA tataH karmadhArayaH, pAThAntare nirupahatazarIra ational Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra // 64 // Jain Education Inte prAptazvAsau labdhapaJcendriyazceti samAsaH, evamityupalabhyamAnarUpairutthAnAdibhiH saMyukto yaH saH tathA tatrotthAnaM - ceSTAvizeSaH balaM -- zArIraM vIrya - jIvaprabhavam puruSakAraH -- abhimAnavizeSaH parAkramaH sa eva sAdhitaphala iti / no samyakU sahase bhayAbhAvena, kSamase krodhAbhAvena, titikSase dainyAnavalaMbanena, adhyAsayasi avicalitakAyatayA, ekArthikAni caitAni padAni / iti jJAtAdharmakathAGge prathamazrutaskandhe prathamAdhyayane 68 pratau 44 patre // 1 // ' kAryaM vitArendubale'pi puSye, dIkSAM vivAhaM ca vinA vidadhyAt / ' ityAdipuSyamAhAtmyaM na kevalaM jyotiHzAstraprasiddhameva, kiM tu siddhAntaviditamapi tathA hi gahie rAyavarasAsaNesu mahayA ukiTThasIhaNAya jAva kheNaM pakkhubhitamahAsa muddaravabhUtaM piva meiNiM karemANA egadisaM jAva vANiyagA poyaNesu durUDhA, tato pussamANavo vakamudAhu haM bho ! sanvesimavi zratthasiddhI ubaTThitAI kallANAI paDihayAIM savvapAvAI jutto pUso vijaya muhutto zrayaM desakAlo iti / vRttiryathA - gRhIteSu rAjavarazAsaneSu -- jJA paTTake vA prakSubhitamahAsamudraravabhUtamiva tadAtmakamiva taM pradezamiti gamyate / tatra pussamANavo vakamudAhu ti ' tato'nantaraM mAgadho maGgalavacanaM bravIti smetyarthaH, tadevAha sarveSAmeva bho ! bhavatAmarthasiddhirbhavatu, upasthitAni kalyANAni, pratihatAni sarvapApAni - sarvavighnAH ' jutto 'ti yuktaH puSyo nakSatravizeSazcandramasA ihAvasare iti gamyate, puSyanakSatraM hi yAtrAyAM siddhikaram / yadAha - " api dvAdazame candre, puSyaH sarvArthasAdhakaH / " iti mAgadhena tadupanyastaM vijayo || ratnAkara. // 64 // ww.jainelibrary.org Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhurtatriMzato muhUrtAnAM madhyAt / ayaM dezakAlaH-eSa prastAvo gamanasyeti gamyate / iti zrIjJAtASTamAdhyayane 18 pratau 68 patre // 2 // tIrthaGkarajanmAnantaraM tIrthaGkaramAtA'patyaM na prasUte, iti prasiddhiH sA tu azAstrIyaiva saMbhAvyate / yato mallijinasyAnujo bhrAtA zrUyate / tathA hi tate Na sA cittagaraseNI cittasabhaM jAva hAvabhAve citteti / jeNeva maladine kumAre teNeva jAva eyamANattiyaM pacca-10 ppiNaMti / tae NaM mannadine cittagaraseNiMsakAretira vipulaM jIviyArihaM pIidANaM dalai dalittA paDivisajeti / tae NaM maladine annayA nhAe aMteurapariyAlasaMpariuDe ammadhAie saddhiM jeNeva cittasabhA teNeva uvAgacchahara cittasabha aNupavisai aNupavisittA hAvabhAvavilAsabibboakaliyAI rUvAI pAsamANe jeNeva manAe videharAyavarakannAe tayANurUve nivvattie teNeva pahArettha gamaNAe, taeNaM se malladinne kumAra mallIe videharAyavarakamAetayANurUvaM nivvattiyaM pAsai pAsittA imeyAsave abhathie jAva samupajitthA esa NaM mallI videharAyavarakannattikaTTa lajie vIDie viDe saNiyaMra paccosakkai / tate NaM mannadinaM ammadhAI saNiyaMra paccIsakataM pAsittA evaM vadAsI-kinaM tumaM puttA ! lajie vIDie viDhe saNiyaM saNiyaM paccosakai ? tate NaM se manadine ammadhAti evaM vadAsI-juttaM NaM ammo! mama jeTThAe bhagiNIe gurudevayabhUyAe lajjaNijAe mama cittagaraNivattiyaM sabhemaNupavisittae tae NaM ammadhAI manadina kumAraM evaM vayAsI-no khalu puttA ! esA mallI, esa NaM manIe videharAyavarakamAe cittagaraeNaM tayANurUve Nivattite / tate NaM malladine ammadhAIe eyamaDhaM socA Asurutte evaM vadAsI-kesaNaM bho ! cittya Main Educationa litional For Private 8 Personal Use Only Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra // 65 // rae apatthiyapatthie jAva parivajie jeNaM mama jeTThAe bhagiNIe gurudevayabhUyAe jAca nivvattie tikaTTa taM cittagaraM vajharatnAkara. ANavei " iti / vRttiyathA-' aMteurapariyAla 'tti antaHpuraM ca parivArazca antaHpuralakSaNo vA parivAro yaH sa tathA / tAbhyAM tena vA saMparivRto lajito vIDito vyarda iti, ete trayo'pi paryAyazabdAH lajAprakarSAbhidhAnAyoktAH / 'lajaNijAe' tti lajjyate yasyAH sA lajjanIyA / iti jJAtA'SThamAdhyayane - pratau 72 patre // ! nanu etAvatyapi mahati siddhAnte kenApi zrAvakeNa zrAvikayA vA zrIjinapratimA pUjitA iti na zrUyate, tato nAstyevAyaM vidhirityAdibhiranyaizca dAMbhikayogyairvacobhirmugdhajanAn pratArayanti pratimAdviSaH / tataH sahRdayahRdayAvavodhAya yathA draupadyA savistaraM pratimA pUjitA, tathA likhyate-naca vAcyaM nAyaM dharmArthavidhiH vivAhAvasare kRtatvAta sAMsArika evAyaM vidhiriti pUjanAnantaraM tinnANaM tArayANaM buddhANaM bohayANaM muttANaM moyagANaM' ityAdereva prArthanAt , samIcInavarado bhava putrado bhava, ityAderaprArthanAJcadhArmika evAyaM vidhiH sAMsArikakAryamadhye dharmakAryAnuSThAnaM ca viditatatvAnAmaviruddham / yadAhu:"saMsArakAryavyagreNa dharmaH, kAryo'ntarAntarA / meDhIvaddho'pi hi bhrAmyan , ghAsanAsaM karoti gauH // 1 // " na ca vAcyaM * rAyavarakannA' ityabhihiteyamiti, kimidaM dUSaNaM ? mallirapi 'videharAyavarakannA' ityabhihitA, ityalamasaMbaDAlAN/ pena / sUtraM zrUyatAm__ tateNaM sA dobaI rAyavarakannA kallaM pAunbhUyAe jeNeva majaNaghare teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA majaNagharamaNupavisai, aNupavisittA nhAyA kayabalikammA kayakouyamaMgalapAyacchittA suddhappAvesAi maMgalAI vatthAI pavarapArAhiyA AG // 5 // Jain Education For Private Personal Use Only on Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ majaNagharAu paDinikkhamai paDinikkhamittA jeNeca jiNaghare teNeva uvAgacchadda uvAgacchittA jiNagharaM aNupavisai aNupavisittA jiNapaDimANaM Aloe paNAmaM karei karittA lomahatthayaM parAmusai parAmusittA jiNapaDimAo pamajjai pamAjittA surahiNA gaMdhodaeNa nhAei surabhIe gaMdhakAsAIe gattAI lUhei lUhittA saraseNaM gosIsacaMdaNeNaM aMgAI. aNuliMpai aNulipittA sarasehiM gaMdhehi ya mallehi ya acei evaM jahA rAyapaseNie suuriyaa| jiNapaDimAo accei accaittA tahevajANiyabvaM jAva dhUvaM Dahai DahittA vAmaM jANuM aMcei aMceittA dAhiNaM jANuM dharaNitalaMsi nihaTTa tikkhutto muddhANaM dharaNitalaMsi nivesetira tikkhutto muddhANaM isi paccunnamai paccunamittA karayala jAva kaTTa evaM vayAsI-namotthu NaM | arahatANaM bhagavaMtANaM jAva saMpatANaM baMdai namasai2 jiNagharAo paDinikkhamai paDinikkhamittA jeNeva aMtaure teNeva uvA- 1 gacchai iti / vRttiryathA-'jiNapaDimANaM aJcaNaM karei 'tti ekasyAM vAcanAyAmetAvadeva dRzyate / vAcanAntare tu "nhAyA jAva savvAlaGkAravibhUsiyA majaNadharAno paDinikkhamai2 jeNAmeva jiNaghare teNAmeva uvAgacchai uvAgacchittA N| jiNagharaM aNapavisai aNupavisittA jiNapaDimANaM Aloe paNAmaM karei loma hatthayaM parAmusai parAmasittA, evaM jahA sUAra- | yAbho jiNapaDimAao accei, taheva bhANiyavvaM jAva dhRvaM Dahai" tti iha yAvatkaraNAdarthata idaM dRzyam-lomahastakana jinapra. timAH pramArTi surabhiNA gandhodakena snapayati, gozIrSacandanenAnulimpati vastrANi nivAsayati, tataH puSpANAM mAlyAnAM grathitAnAmityarthaH, gandhAnAM cUrNAnAM vakhANAM AbharNAnAM cAropaNaM karoti sma, mAlAkalApAvalaMbanaM puSpaprakara tanduladapaNAdyaSTamaGgalakAlekhanaM ca karoti, 'vAmaM jANuM aJcai 'tti utkSipatItyarthaH, 'dAhiNaM jANuM dharaNitalaMsi nihaTTu' nihatya in Edat an tional For Private Personel Use Only 1. Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra- IG sthApayitvetyarthaH, 'tikkhutto muddhANaM dharaNitalaMsi nivesei ' nivezayatItyarthaH / ' isiM paccunnamaha karatalapariggahiyaM - ratnAkara jali matthae kaTTa evaM vayAsI namAtthu NaM arihaMtANaM jAva saMpattANaM vaMdati namasati2 jiNagharAu paDinikkhamaha' tti tatra vaMdate caityavandanavidhinA prasiddhena namasyati pazcAtpraNidhAnAdiyogeneti vRddhvaaH| na ca draupadyAH praNipAtadaNDakaEL mAtraM caityavandanamabhihitaM sUtre iti sUtramAtraprAmANyAdanyasyApi zrAvakAdestAvadeva taditi mantavyam , caritAnuvAdarUpatvAda-17 sya, na ca caritAnuvAdavacanAni vidhiniSedhamAdhakAni bhavanti, anyathA sUryAmAdidevavaktavyatAyAM baDUnAM zaskhAdivastunAmarcanaM zrUyate tadapi vidheyaM syAt / kiJcAviratAnAM praNipAtadaNDakamAtramApa caityavandanaM saMbhAvyate, yato vandate namasyatIti padadvayasya vRddhAntaravyAkhyAnamevamupadarzitam , jIvAbhigamavRttikRtA viratimatAmeva prasiddhacaityavandanavidhirbhavati, anyeSAM tathAbhyupagamapurassarakAyotsargAsiddheH / tato vandate sAmAnyena, namasyati AzayavRddheH prItyutthAnarUpanamaskAreNeti / / iti zrIjJAtASoDazAdhyayane 68 pratau 86 patre // 4 // kecicca pratimApUjakatvarNyayaiva draupadImazrAvikAM vadanti, sA ca gehe narditaiva / yataH sA draupadI paramazrAvikA pratIyate, yena nAradamasaMyatamaviratamiti kRtvA'bhyutthAnAdi na kRtavatI / tathA hi tate NaM se paMDurAyA kacchullaNAraya ejamANaM pAsati pAsittA paMcahiM paMDavehiM kuMtIe devIe yasaddhiM AsaNAto anbhuTThati abhudvittA kacchullaNArayaM sattaTThapayAI paccuggacchai paccuggacchittA tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM kareti karepattA vaMdati namaMsati mahAriheNaM AsaNeNaM uvaNimaMteti / tatte NaM se kacchunakhArae udagapariphAsiyAe danbhuvaripaccutthu Jain Education a l For Private Personal Use Only Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yAe nisiyAe NisIyati NisIyittA paMDurAyaM rajje ya jAva aMteure ya kusalodaMtaM pucchai / tate NaM se paMDurAyA koMtIdevI paMca ya paMDavA kacchullaNArayaM ADhAyaMti jAva pajjuvAsaMti / tate NaM sA dovatI devI kacchullaNArayaM assaMjayaaviraya appaDiyapaJcakkhAyapAvakammaM tikaTTa no ADhAti no pariyANati no abbhuTeti no paz2juvAsati / iti vRttiryathA-'assaMjajayaaviraya appaDiyapaccakkhAyapAvakamme tikaTTa' asaMyataH saMyamarahitatvAt avirato vizeSatastapasyaratatvAt na pratihatAnina pratiSedhitAni atItakAlakRtAni nindanataH na pratyAkhyAtAni ca bhaviSyatkAlabhAvIni pApakarmANi-prANAtipAtAdikriyA yena athavA na pratihatAni sAgaropamakoTAkovyantaHpravezanena samyaktvalAbhataH na ca pratyAkhyAtAni sAgaropamakoTAkoTyAH saGkhyAtasAgarainyUnatAkaraNena sarvaviratilAbhataH pApakarmANi-jJAnAvaraNAdIni yena sa tathA padatrayasya karmadhArayaH, iti zrIjJAtASoDazAdhyayane 172 pratau 147 patre // 5 // aparaM ca yadi draupadizrAvikA na syAttadA padma nAbhena svabhavane AhatA satI AcAmlaparigRhItaM SaSThaM SaSThena tapaH kathaM / kRtavatI / taccoktam tateNaM sA dovatI devI paumaNAbhaM evaM vayAsI-evaM khalu devA. jaMbuddIve dIve bhArahe vAse bAravatIe NayarIe kanhe IF NAmaM vAsudeve mama piyabhAue parivasati, taM jati NaM se chanhaM mAsANaM mama kRvaM no havvamAgacchai tate NaM ahaM devA0 jaM tumaM padasI tassa ANAovayaNaNiise ciTThissAmi / tate NaM se paume dovatIe eyamaDhe paDisuNettA dovatiM deviM kanna-21 teure Thaveti / tate NaM sA dovati devI cha8 chadveNaM aNikkhitteNaM AyaMbilapariggahieNaM tavokammeNaM appANaM bhAvemANI in Education a nal For Private & Personel Use Only Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratnAkara vicAra viharai / iti vRttistu sugamatvAdasya nAsti / iti jJAtASoDazAdhyayane 172 pratI 148 patre // 6 // keciccotsUtrabhASI yadi tasminneva bhave Alocayati tadA tatpratikAraH syAt , anyathA tasmin bhave AlocanAbhAve | ca niyamAdananta eva saMsAra iti pralapanti, taccAyuktameva yataH kAlIdevyA yathAchandAyA utsUtrabhASiecA api tadbhave'gRhItAlocanAyA api nAnantasaMsAritvaM zrUyate, kiMtu itastRtIyabhave muktiruktA / nanu yadIyaM yathAchandoktA tadotsUtrabhASiNIti kathamucyate ? iti cenmaivam , yathAcchandotsUtrabhASiNoraikyenaivoktatvAt / tathA hi-" ussuttamAyaraMto, ussuttaM ceva panave mANo / eso tti ahAchaMdo, icchAchaMdo tti egaTThA // 1 // " sUtraM cedam tate NaM sA kAlI ajA jAyA IriyAsamiyA jAva guttabhayAriNI / tate NaM sA kAlI ajA pupphacUlA ajAe aMtie samAiyamAiyAtiM ekArasaaMgAI ahijai bahiM cauttha jAva viharati / tate NaM sA kAlI ajA annayA kayAti sarIrapAosiyA jAyA yAvi hotthA, abhikkhaNamabhikkhaNaM hatthe dhoveti pAe dhoveti sIsaM dhovei muhaM dhovei thaNaMtarAI dhoveti kakkhaMtarANi dhovei gujhaMtarAI dhoveti jattha jattha viyaNaM ThANaM vA sejjaM vA NisIhiyaM vA cetei taM puvyAmeva abbhukkhettA tato pacchA Asayati vA sayati vA / tate NaM sA pupphacUlA ajA kAliM ajaM evaM vayAsI-no khalu kappati devA0 samaNINaM niggaMthINaM sarIrapAusiyANaM hottae tumaM ca NaM devANuppiyA! sarIrapAusiyA jAyA abhikkhaNaM2 hatthe dhovesi jAva AsayAhi vA sayAhi vA, taM tuma devANuppiyA! eyassa ThANassa Aloehi jAva pAyacchittaM paDivajAhi / tate NaM sA | kAlI ajA pupphacUlAe ajAe eyamadvaM no ADhAti jAva tusiNIyA sNcitttthti| tate NaM tAto pupphacUlAo ajAo kAliM // 67 // Jain Education intona For Private & Personel Use Only Siww.jainelibrary.org Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ajaM abhikkhaNamabhikkhaNaM hIleMti NidaMti khisaMti garihati avamanati abhikkha 2 epamaI nivAreti / tate NaMtIse kAlIe ajAe samaNIhi NiggaMthIhiM abhikkhaNaM2 hIlijanANIe jAva vArijamANIe imepAso ambhatthira jAvaM samappaJjitthA, jayA NaM ahaM prAgAravAsamajhe vasitthA tayA NaM ahaM sarvavasA jappabhiI ca NaM ahaM muMDe bhavitA zrAgArAto aNagAriyaM pavvatitA tappabhiI ca NaM paravasA jAyA, taM saMyaM khalu mamaM kallaM pAuppabhAyAe rayaNIe jAva jalaMte pADikayaM uvassayaM upasaMpanjitA zaM viharittae tikaTTa evaM saMpeheti2 jAva jalate pADika upassA geNhati, tattha NaM aNivAriyA aNohaTTiyA sacchaMdamatI abhikkhaNamabhikkhaNaM hatthe dhoveti jAva Asayai vA sabai vA / tate NaM sA kAlI ajA pAsatthA pAsatthavihArI osannA osannavihArI kusIlA2 ahAchaMdAra saMsattAra bahUNi vAsANi sAmanapariyAgaM pAuNati pAuNitA (addha) mAsiyAe saMlehaNAe attANaM jhUsetira saDhi (tisaM) bhattAI aNasaNAe chedetira tassa ThANassa aNAloiyaapaDiktA kAlamAse kAlaM kiccA camaracaMcAe rAyahANIe kAlIvaDiMsae bhuvaNe uvavAyasabhAe devasayaNijaMsi devasaMtariyA aMgulassa asaMkhejabhAgamettAe ogAhaNAe kAlIdevittAe uvavanA / tate NaM sA kAlI devI ahaNAvavanA samANI paMcavihAe pajattIe jahA sUriyAbho jAva bhAsAmaNapajattIe / tate NaM sA kAlIdevI ca unheM sAmANiyasAhassINaM jAva annesiM ca bahUrNa kAlIvaDeMsagabhavaNavAsINaM asurakumArANaM devANa ya devINa ya AhevacaM jAva viharati / evaM khalu goyamA! kAlIe devIe sA divA deviDDI laDA pattA abhisamamAgayA kAlIe NaM bhaMte ! devIe ketiyaM kAlaM ThitI patra|ttA goyamA! aDDAijAI paligrovamAI ThitI pannatA / kAlI NaM bhaMte ! devI tAmo devalogAo aNaMtara uMvaTTittA in Education For Private Personal Use Only Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra ratnAkara // 6 // kahiM gacchihiti ? goyamA ! mahAvidehe vAse sijjhihiti / evaM khalu jaMbU ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM paDhamassa vaggassa paDhamajjhayaNassa ayamadve pannatte / vRttistu sugamatvAdasya nAsti / iti zrIjJAtAdvitIyazrutaskandhaprathamAdhyayanaprAnte 172 pratau 170 patre // 7 // // iti zrImadakabbarabhUpAlavizAlacittAlavAlavivarddhitavRparasAlasAlAtizAlizIlazrIjagadgurubhaTTAraka-zrIhIravijayasUriziSyopAdhyAyazrIkIrtivijayagaNisamuccite zrIvicAraratnAkare vizeSasamuccayAparanAmni zrIjJAtAdharmakathAGgavicAranAmASaSThastaraGgaH // 6 // kASThopamAni paramatahRdayAnyapi yuktisamIralaharIbhiH / surabhayati ya iha tasmai, jainAgamacandanAya namaH // 1 // nanu nAstyeva prApatA: zrIupAsakadazAGgavicArAbhiH / surabhayati ya iha tasmai, aura nanu nAstyeva pratimAvandanavidhiH yadi syAttadA bhagavataH zrIvIrasyeyantaH zrAvakA abhUvan teSu kena pratimA namaskRteti siddhAnte darzanIyaM iti pratimAdviSo vadanti, tacca jaDajanAnAM hRdayaGgamaM na viduSAm / yata Anandena suzrAvakena samyaktvoccArasamaye anyatIrthikaparigRhItArhacaityavandananiSedhanadvAreNAnyAhaccaityavandanasya sutarAM khIkRtatvAt / nanu niSedhasUtre'rhaccaityavandanaM yathA pratipAditaM tathA vidhisatre kuto noktam ? kiM ca yadi anyatIrthikaparigRhItAhaccaityavandanaM niSiddhaM tarhi anyatIrthikAparigRhItArhaccaityavandanamanuktamapi kathamApatitam ? iti cet ? are adRSTanyAyamArga ! maivaM vAdI zRNu tAvat vizepavidhiniSedhau hi zeSaniSedhAbhyanujJAphalau yathA-brAhmaNebhyo dadhi deyaM, takraM kauDinyAya / atra kauDinyagotrAya brAhmaNAya // 8 // Jan Education a l For Private Personel Use Only Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ takaM deyam, ayaM hi vizeSavidhiH, tena ca zeSANAM brAhmaNAnAM takraniSedhaH spaSTameva pratIyate / tathA brAhmaNA bhojanIyAH kauNDinyAya ca takraM na deyam, ityatra vizeSaniSedhe zeSANAM brAhmaNAnAM takaM deyam, ityabhyanunnA pratIyata eva / tathA cAtrApi anyatIrthikaparigRhItArhacaityavandananiSedhalakSaNena vizeSaniSedhena zeSAccaityavandanAnunnA supratItaiva / kiJca mUlato niSiddhe dezato niSedho'pyayauktika eva prANAtipAtAdivat / arhaccaityazabdena yatsAdhuvRkSanagAdyarthAntarakalpanaM tattu zAbdikaistArkikaiH sahRdayaiH zrotumapyazakyamityapakarNanIyam / tatsUtraJcadam samaNaM bhagavaM mahAvIra vaMdai namasaha vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI-no khanu me bhaMte ! kappai aJjappabhiI anautthie vA annautthiyadevayANi vA anautthiyapariggahiyAI arihaMtaceiyAI vA vaMdittae vA namasittae vA puci praNAlatteNaM pAlavittae vA saMlavittae vA [kallANaM maMgalaM devayaM ceiyaM pajjuvAsittae vA] tesiM asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA dAuM vA aNuppayAu~ vA nannattha rAyAbhiogeNaM gaNAbhiogeNaM balAbhiyogeNaM devayAbhiogeNaM guruniggaheNaM vittikaMtAreNaM, kappai meM samaNe niggaMthe phAsueNaM esaNijjeNaM asaNapANakhAimasAimeNaM vatthapaDiggahakaMbalapAyapuMchaNeNaM pIDhaphalagasijAsaMthAraeNaM osahabhesajjeNa ya paDilAmemANassa viharittae tikaTTa imaM eyArUvaM abhiggahaM abhiginhai abhiAganhittA pasiNAI pucchai pucchittA aTThAI Adiyati 2ttA samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto vaMdaha / iti / vRttiryathA-'no khalu' ityAdi, no khalu mama bhadanta ! bhagavan ! kalpate-yujyate adya prabhRti-itaH samyaktvapratipattidinAdArabhya niraticArasamyaNI ktvaparipAlanArthe tadyatanAmAzritya 'annausthieva' ci jaina yUthAyadanyat yathaM saGghAntaraM tIrthAntaramityarthaH tadasti yeSAM For Private Personal Use Only Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratnAkaraH vicAra-] te'nyathikAcarakAdikRtIthikAH tAn, anyayUthikadaivatAni vA hariharAdIni, anyayathikaparigRhItAni vArhacaityAni- mahatpatimAlapaNAni, yathA bhautaparigRhItAni vIrabhadramahAkAlAdIni vandita vA-abhivAdanaM kartuM, namaskartu-praNAmapUrvaka // 66 // prazastadhvanibhirguNotkIrNanaM kartuM, tadbhaktAnAM mithyAsvasthirIkaraNAdidoSaprasaGgAdityabhiprAyaH, tathA pUrva-prathamamanAlaptane satA anyatIrthakastAnevAlapituM vA-sakRtsambhASituM saMlapituM vA-punaH punaH saMlApaM kartuM yataste taptatarAyogAlakakalpA: khancAsanAdikriyAyAM niyuktA bhavanti, tatpratyayazca karmavandhaH syaat| tathA''lApAdeH sakAzAtparicayena tasyaiva tasya parijanasya vA mithyAtvaprAptiriti, prathamAlaplena tvasambhramalokApavAdabhayAkIdRzastvamityAdi vAcyamiti / tathA tebhyo'bhyarthikamyoDa zanAdi dAtuM vA sakRta, anupradAtuM vA punaH punrityrthH| ayazca niSedho dharmabukhaiva karuNayA tu dadyAdapi, ki sarvathA na kalpate / ityAha-'namattha rAyAbhiogeNaM' tina iti-na kalpate yo'yaM niSedhaH so'nyatra rAjAbhiyogAt tRtIyAyAH pazcamyathetvAda, rAjAbhiyogaM vrjyitvetyrthH| rAjAbhiyogastu-rAjaparatantratA, gaNaH-samudAyastadabhiyogaH-pAravazyatA gaNAbhiyogastasmAd, balAbhiyogo nAma-rAjagaNavyatiriktasya balavataH pAratantryaM, devatAbhiyogo-devaparatantratA, gurunigraho-mAtApitapAravazya, gurUNAM vA-caityasAdhUnAM nigrahaH-pratyanIkakRtopadravo gurunigrahastatropasthite tadrakSArtha anyayUthikAdibhyo dadadapi nAtikAmati samyaktvamiti, vittikatAreNaM' ti vRttiH-jIvikA tasyAH kAntAra-araNyaM tadiva kAntAraM kSetra kAlo vA vRttikAntAraM nivAhAbhAva ityarthaH tasmAdanyatra niSedho dAnapradAnAderita prakRtamiti 'paDiggahaM' ti paatrm| pIDhaM' ti pATha-paTTAdikam / 'phalagaM' ti avaSTaMbhAdikaM phalakam / mesajaMti pathyam / 'aTThAI' ti uttarabhUtAnathAnAdadAti / For Private Personal Use Only Jan Education Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Inte iti upAsakaprathamAdhyayanasAvacUrika 27 pratau 7 patre // 1 // zrAvakANAM pratimA anuSTheyA iti jijJApayiSayA pratimAsvarUpajijJApayiSayA ca likhyate samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtiyaM dhammapannartti uvasaMpajittA gaM viharittae / taM seyaM khalu mamaM kallaM jAva jalate viulaM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM jahA pUraNo jAva jeTThaputtaM kuTuMbe ThavettA taM mittajAba jeTThaputtaM ca pucchittA kolAge sanivese vAyakulaMsi posahasAlaM paDilehittA samaNassa bhagavao mahAvarissa aMtiyaM dhammapaSThattiM uvasaMpajittA gaM viharittae evaM saMpe saMpehitA kalaM viulaM tadeva jimiyattuttarAgae taM mitta jAva viuleNaM pupphajAva sakAreha sammANei 2tA tasseva mittajApura jeputtaM saddAveha sahAvettA evaM vayAsI evaM khalu puttA ! ahaM vANiyaggAme bahUNaM rAIsara jahA ciMtitaM jAva viharittae / taM seyaM khalu mama idANi tumaM sayassa kuTuMbassa AlaMbaNaM ThavettA jAva viharittae / tae NaM jeTThaputte ANaMdassa samaNovAsagassa tahatti eyamahaM viNaevaM paDisui / tae gaM se ANaMde samaNovAsae tasseva mittajAva purato jeputtaM kuTuMbe Thave ThavettA evaM vayAsI- mA NaM devANuppiyA ! tumhe aappabhidaM kei mamaM bahusu kajesu jAva Apucchau vA paDipucchau vA mama aTThAe asaNaM pANaM khAimaM sAimaM vA uvakkhaDeu vA uvakareu vA / tae gaM se ANaMde samaNovAsae jeTThaputtaM mittaNAI Apucchara ApucchittA samAzro gehAo paDinikkhamaha, paDinikkhamittA vANiyaggAmaM nagaraM majjyeNaM niggaccha niggacchittA jeNeva kocAe sannivese jeNeva nAyakule jeNeva posahasAlA teNeva uvAgacchai uvAgacchittA posahasAlaM pamaai 2ttA uccArapAsavaNabhUmIM paDilehara paDilehittA dambhasaMdhArayaM saMtharaha, dambhasaMthArayaM durUhai 2ttA Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra ratnAkara // 7 // posahasAlAe posahie danbhasaMthArovagae samaNassa bhagavato mahAvIrassa aMtiyaM dhammapannAta uvasaMpanjittA NaM vihrh| tae se ANaMde samaNovAsae paDhama uvAsagapaDima uvasaMpajittA NaM viharai / paDhama uvAsagapaDimaM ahAsurta 4 sammaM kAraNaM phAsei jAva ArAhei / tae NaM se ANaMde samaNovAsae doccaM uvAsagapaDima, evaM taccaM, cautthaM, paMcama, cha8, sattama, aTThamaM, navama, dasamaM, ekArasamaM jAva ArAhei / tae zaM se pANaMde samaNovAsae imeNaM eyAraveNaM orAleNaM viuleNaM payatteNaM paggahieNaM tavokammeNaM sukke jAva kise dhamaNisaMtae jaae| iti / vRttiryathA-' mahAvIrassa aMtiyaM' ti ante bhavA prAntikI mahAvIrasamIpAbhyupagatetyarthaH tA 'dhammapannati' ti dharmaprajJaptimupasaMpadya-aGgIkRtyAnuSThAnadvArataH 'jahA pUraNo' ti bhagavatyabhihito bAlatapasvI sa yathA svasthAne putrAdisthApanamakarottathA'yaM | kRtavAnityarthaH / evaM cAsau kRtavAn / viulaM asaNApANakhAimasAimaM uvakkhaDAvittA, mittanAiniyagasaMbaMdhiparijaNaM AmaMtettA, taM mittanAiniyagasaMbaMdhiparijaNaM viuleNaM asaNapANakhAimasAimeNaM vatthagaMdhamalAlaMkAreNa ya sakArettA saMmANettA, tasseva mittanAiniyagasaMbaMdhipariyaNassa purato jeTThaputtaM kuTuMbe ThAvitA' 'nAyakulaMsi' tti svajanagRhe 'uvakkhaDeu' ti upaskarotu-rAdhyatu 'uvakareu' ti upakarotu-siddhaM sat dravyAntaraiH kRtopakAramAhitaguNAntaraM vidadhAtu 'paDhama' ti ekAdazAnAmAdyAmupAsakapratimA-zrAvakocitAbhigrahavizeSarUpAmupasaMpadya viharati / tasyAzcedaM svarUpam" saMkAdisavirahiya-sammaiMsaNajuo u jo jaMtU sesaguNavippamukko, esA khalu hoi paDhamAno // 1 // " samyagdarzanapratipattizca tasya pUrvamapyAsIt, kevalamiha zaGkAdidoSarAjAbhiyogAdyapavAdavarjitatvena tathAvidhasamyagdarzanAcAravizeSapAla / / 70 // For Private Jan Education Inter Now.jainelibrary.org Personal Use Only Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kIrtanAt / AmAjutto, pAlarUpamidampauSadha nAbhyupagamena ca pratimAtvaM sambhAvyate kathamanyathA'sAvekamAsaM prathamAyAH pratimAyAH pAlanena, dvau mAsau dvitIyAyAH pAlanena, evaM yAvadekAdaza mAsAnekAdazyAH pAlanena, paJcasA ni varSANi pUritavAnityarthato vakSyatIti, na cAyamartho dazAzrutaskandhAdAvupalabhyate, zraddhAmAtrarUpAyAstatra tasyAH pratipAdanAt / 'ahAsuttaM' ti sUtrAnatikrameNa, yathA kalpa-pratimAcArAnatikramaNa, yathAmArga-kSAyopazamikabhAvAnatikrameNa, 'ahAtacaM' ti yathAtattvaM darzanapratimeti zabdasyAnvanatikramaNa, 'phAsei'tti spRzati pratipattikAle vidhinA pratipatteH 'pAlei ' ti satatopayogapratijAgaraNena rakSati / ' sohai 'tti zobhayati gurupUjApurassarapAraNakakaraNena zodhayati vA niraticAratayA 'tIrei ' ti pUrNepi kAlAvadhAvanubandhAtyAgAt , kIrcayati tatsamAsAvidacehAdimadhyAvasAneSu karttavyaM tacca mayA kRtamiti kIrttanAt , ArAdhayati ebhireva prakAraiH saMpUrNaniSThAM nayatIti / 'doccaM ' ti dvitIyAM vratapratimAm, idazcAsyAH svarUpam-"dasaNapaDimAjutto, pAlaMtoNuvvae niraiyAre / aNukaMpAiguNajuo, jIvo iha hoi vayapaDimA ||2||"'tcN' ti tRtIyAM sAmAyikapratimAm, tatsvarUpamidam -" varadasaNavayajutto, sAmAiyaM kuNai jo u saMjhAsu / ukkoseNa timAsaM, esA sAmAiyappaDimA // 3 // " 'cautthaM ' ti caturthI pauSadhapratimAmevasvarUpAm -" punbodiyapaDimajuo, jo kuNai posahaM tu saMpugnaM / ahamicauddasAisu, cauro mAsA cautthIM sA // 4 // " 'paMcama' ti paJcamI pratimApratimA kAyotsargapratimAmityarthaH, svarUpazcAsyAH-" sammamaNuvvayaguNavayasikkhAvayavaM thiro ya nANI ya / aTThamicauddasIsu, paDimaM ThAegarAIyaM // 5 // asiNANaviyaDabhoI, maulikaDo divasabaMbhayArI ya / rAI parimANakaDo, paDimAvajesu diyahesu // 6 // " * asiNANaviyaDabhoI ' asnAnorAtribhojI cetyarthaH / d Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra // 7 // mauDikaDo 'tti mutkalakaccha ityarthaH / "sAyada paDimAiThimao, tiloyapuje jiNe jiyakasAe niyadosapaccaNIyaM, annaM vaa| ratnAkara paMca jA mAsA // 7 // " 'chaTuM' ti SaSThIM abrAjhavajenapratimAm, etatsvarUpazcaivam-"punbodiyaguNajutto, visesamo mohaNijavajo ya / vajai abaMbhamegaMto ya rAipi thiracico // 8 // siMgArakahAviro, itthIe samaM rahammi no ThAi / cayai ya bhaippasaMgaM, tahA vibhUsaMca ukkosaM // 6 // evaM jA chammAsA, esohigo u iyarahA dittuN| jAvajIvaMpi imaM, vajai eyaMmi logami // 10 // " 'sattamaM' ti saptamI sacittAhArarjanapratimAmityarthaH, iyazcaivam-"sacittaM AhAra; vajai asaNAiyaM niravasesaM / sesavayasamAutto, jA mAsA satta vihipucvaM // 11 // " 'aTTami' ti aSTamI svayamArambhavarjanapratimAma, tadrUpamidam-" vajai sayamAraMbha, sAvajaM kAraveti pesehiM / vittinimittaM punvaya-guNajutto aDha jA mAsA" ||12||'nvmN ' ti navamIM bhRtakapreSyArambhavarjanapratimAm , sA ceyam-"pesehiM AraMbha, sAvajaM kAravei No guruyaM / puvvoiyaguNajutto, Nava mAsA jAva vihiNAo // 13 ||"'dsmN ' ti dazamI uddiSTabhaktavarjanapratimAm, sA caivam" uddiDakaDaM bhattaMpi, vajae kimuya sesamAraMbhaM / so hoi ya khuramuMDo, sihali vA dhArae koI // 14 // " davvaM puTTho jANaM, jANei vayai no ya neveti / pumvodiyaguNa jutto, dasa mAsA kAlamANeNaM // 15 // " 'ekArasamaM ' ti ekAdazI zramaNabhUtapratimAm , tatsvarUpazcaitat-"khuramuMDo loeNa va, rayaharaNaM uggahaM ca ghettRNaM / samaNambhUo viharai, dharma kAeNa phAsaMto // 16 // evaM ukoseNaM ekArasa mAsa jAva viharati / " iti upAsaka prathamAdhyayanasAvacUrika 27 pratI 8 patra // 2 // // iti zrImadakabbarabhUpAlavizAlacittAlavAlavivarddhitavRSarasAlasAlAtizAlizIlazrIjagadgurubhaTTArakazrIhIravijayasUriziSyo // 71 // pAdhyAyazrIkIrtivijayagaNisamucite zrIvicAraratnAkare vizeSasamuccayAparanAni zrIupAsakavicAranAmA saptamastaraGgaH // 7 // lain Education Intern For Private & Personel Use Only aaw.jainelibrary.org Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvavidvajagatsarva, chayastho'pyavalokate / yatprabhAvAbhRzaM bhaktyA, bhaje tajinabhASitam // 1 // atha kramAyAtAdaSTamAGgAtkizcit ratnAvalItapaHsvarUpajijJAsayA likhyate teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM caMpANAmaM NayarI hotthA, puSabhadde cetie, tattha NaM capAe nayarIe koNie rAyA hotthA, vasao, tattha NaM caMpAe NayarIe seNiyassa ramo bhajA koNiyassa rakho cullamAuyA kAlI nAma devI hotthA, vaso jahA NaMdA jAva sAmAiyamAiyAti ekkArasaaMgAI ahijati, bahuhiM cauttha jAva appANaM bhAvemANI viharati / tate NaM sA kAlI ajA asmayA kayAi jeNeva AjacaMdaNA ajA teNeva uvAgatA 2 evaM vayAsI-icchAmi NaM ajAmo ! tumbhehiM anbhaNupmAtA samANA rayaNAvali tavaM upasaMpajittA NaM viharittae 1 ahAsuhaM devANuppiyA!mA paDibaMdha karehi / tate NaM sA kAlI ajA ajacaMdaNAe abbhaNumAyA samANA rayaNAvali uvasapajjittANaM viharati / taM jahA-cautthaM karei cautthaM karetA sancakAmaguNiyaM pAreti, samvakAmaguNiyaM pArettA charlDa kareti cha8 karetA sancakAmaguNiyaM pAreti, pArettA ahama kareti karettA samvakAmaguNiya pAreti, pArettA aDhachaTThAI karei karettA savvakAmaguNiyaM pArei, pArettA cautthaM karei karettA savvakAmaguNiyaM pArei, pArettA chaTuM karai karettA savvakAmaguNiyaM pArei, pArettA aTThamaM kareti karettA savvakAmaguNiyaM pArei, pArettA dasamaM kareti karettA samvakAmaguNiyaM pArei, pArecA duvAlasamaM karei karettA savvakAmaguNiyaM pArei, pArettA cohasamaM kareti karettA sabbakAmaguNiyaM pArei, pArettA solasamaM kareti karettA savvakAmaguNiya pArei, pArecA aTThArasamaM karei karettA savvakAmaguNiyaM pArei, pAretA bIsaimaM kareti karettA savvakAmaguNiyaM pArei, pArettA bAvIsaimaM kareti karettA sabakAmaguNiyaM pArei, pAretA For Private Personel Use Only Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra- cauvIsaimaM karei karettA sancakAmaguNiyaM pArei, pArattA chavIsaimaM karei karettA savvakAmaguNiyaM pArei, pArattA aTThAvIsaima ratnAkara karei karettA savvakAmaguNiyaM pArei, pArettA tIsaimaM karei karettA sancakAmaguNiyaM pArei, pArettA battIsaM karei karatA sc||72||d kAmaguNiyaM pArei, pArettA cauttIsaM kareti karettA samvakAmaguNiyaM pArei, pArettA cauttIsaM chaTThAI karei karettA savvakAmaguNiyaM pArei, pArettA cauttIsaM karei karettA savvakAmaguNiyaM pArei, pArettA battIsaM karei karettA savvakAmaguNiyaM pArei, pArettA tIsaM * kareti karettA savvakAmaguNiyaM pArei, pArettA aTThAvIsaM karei karettA savvakAmaguNiyaM pArei, pArettA chavIsaM kareti karettA / savvakAmaguNiyaM pAreti, pArettA causiimaM kareti karettA savvakAmaguNiyaM pArei, pArettA bAvIsaimaM kareti karettA savvakAmaguNiya pArei, pArettA vIsaM kareti karetA sabakAmaguNiyaM pArei, pArettA aTThArasamaM kareti karettA savvakAmaguNiyaM pArei, pArettA solasamaM kareti karettA savvakAmaguNiyaM pArei, pArettA coddasamaM kareti karettA sancakAmaguNiyaM pArei, pArettA bArasamaM kareti karettA savvakAmaguNiyaM pArei, pArettA dasamaM karei karettA sambakAmaguNiyaM pArei, pArettA adumaM kareti karettA sabakAmaguNiyaM pAreti, pArettA cha8 karei karettA savvakAmaguNiyaM pArei, pArettA cautthaM karei karettA savvakAmaguNi pArei, pArettA aTThachaTThAI kareti karettA savvakAmaguNiyaM pAreti, pArettA aTThamaM karei karettA savvakAmaguNiyaM pArei, pArettA cha8 kareti karettA savvakAmaguNiyaM pArei, pAretA cautthaM kareti karettA savvakAmaguNiyaM pArei / evaM khalu esA rayaNAvalIe tavokammassa paDhamA parivADI egaNaM saMvacchareNaM tihiM mAsehiM bAvIsAe ya ahorattehiM ahAsutta jAva ArAhiyA bhavati / tayANaMtaraM ca NaM doccAe parivADIe cautthaM kareti vigaivajaM pAreti, pArecA cha8 karei vigaivajaM pArei, evaM jahA paDhamAe // 72 // MAS in Education International For Private Personal Use Only Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parivADIe tahA bIyAe, navara-savvattha pAraNae vigaivajaM pAreti jAva ArAhiyA bhavati / tayANaMtaraM ca NaM taccAe parivADIe cautthaM kareti karettA alevArDa pAreti sesaM taheva NavaraM-alevArDa pAreti / evaM cautthAvi parivADI gavara-savvapAraNae AyaMbilaM pAreti, sesa taM ceva / paDhamami savvakAma, pAraNayaM bitiyae vigativajaM / taiyaMmi alevADaM, AyaMbilamo cautthaMmi // 1 // tate NaM sA kAlI ajA rayaNAvalitavokammaM paMcahiM saMvaccharehiM dohi ya mAsehiM aTThAvIsAe ya divasehiM ahAsuttaM jAva ArAhattA jeNeva ajacaMdaNA ajA teNeva uvAgacchati, uvAgacchittA aJjacaMdaNaM ajaM vaMdati namaMsati bahiM cautthaM jAva appANaM bhAvemANI viharai / iti / vRttiryathA-'rayaNAvali 'tti ratnAvalI-AbharaNavizeSaH / ratnAvalIva ratnAvalI, yathAhi-ratnAvalI ubhayata AdisUkSmasthUlasthUlataravibhAgakAhalikArakhyasauvarNAvayavadvayayuktA bhavati punameMdhyadeze sthUlaviziSTamaNyalaGkRtA ca bhavati, evaM yattapaH paTTAdAvupadarzamAnamimamAkAraM dhArayati tadratnAvalItyucyate, tatra caturthamekenopavAsena SaSThaM dvAbhyAmaSTamaM tribhiH, tato'STau SaSThAni, tAni ca sthApanAyAM catvAri catvAri kRtvA paGktidvayana sthApyante, athavA paGktitrayeNa nava koSTakAn kRtvA madhyakoSThe zUnya vidhAya zeSeSvaSTAsu aSTa SaSThAni racanIyAni, tatazcaturthAdicatustriMzattamaparyantaM, catustriMzattamaM ca SoDazabhirupavAsaiH, tato ratnAvalImadhyabhAgakalpanayA catustriMzat SaSThAni, eteSAM sthUlamaNitayA kalpitatvAt , etAni cottarAdharyeNa dve trINi catvAri paJca SaT paJca catvAri trINi dve ca sthApanIyAni, athavA aSTAbhiH SaDbhizca rekhAbhiH paJcatriMzatkoSThakAn vidhAya madhye zUnyaM kRtvA zeSeSu catustriMzatSaSThAni sthApanIyAni, evaM catustriMzattamAdIni caturthAntAni, punarapyaSTa SaSThAni, sthApanA tveSAM pUrvavat , punarapyaSTamaSaSThacaturthAnIti | prathamAyAM pari For Private Personal Use Only Jain Education Intern Plw.jainelibrary.org Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pATyAM sarvakAmaguNitaM pArayati, tatra sarve kAmaguNA-abhilapaNIyA rasAdiguNAH saJjAtA yasiMstattathA sarvarasopetamityarthaH, vicAra ratnAkara N| bhojanamiti gamyate / pAraNakasaGgrahagAthA-" paDhamami savvakAmaM, pAraNayaM bIyate vigaivajaM / taiyaMmi alevADaM, aayNbi|| 73 // d lamo cautthami // 1 // " pAraNaka iti gamyate, vAcanAntare-" paDhamaMmi savvaguNie pAraNakaM" iti dRzyate / // iti zrImadakabarabhUpAlavizAlacittAlavAlavivarddhitavRSarasAlasAlAtizAlizIlazrIjagadgurubhaTTArakazrIhIravijayamUriziSyopAdhyAyazrIkItiIvajayagANasamuccite zrIvicAraratnAkare vizeSasamuccayAparanAmni antagaDavicAranAmA'STamastaraGgaH // 8 // atItAnAgatA bhAvA, vartamAna iva sphuTam / yatprabhAvAtpratIyante, tAM jinezagiraM stumH||1|| __ athAnuttaropapAtikAGge caturdazasahasrapramiteSu sAdhuSu mahAduSkarakAritayA mahAnirjaratayA bhagavatA zrIvIreNa svayaM vyAvathitasyAta eva camatkAricaritrasya dhanyakasya svarUpaM kiJcilikhyate "teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM rAyagihe Nagare guNasilae cetie seNie rAyA, teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre samosaDhe parisA ziggayA, seNie Niggate, dhammakahA soccA parisA paDigatA / tate NaM se seNie rAyA samaNassa aMtie dhammaM socA Nisamma samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdati NamaMsati 2 evaM vadAsI-imAsi NaM bhaMte ! iMddabhUtipAmokkhANaM coddasanhaM samaNasAhassINaM katare aNagAre mahAdukkaratarAe ceva mahAnijaratarAe ceva ? evaM khalu seNiyA! imAsiM N iMdabhUtipAmokkhANaM coddasanhaM samaNasAhassINaM dhale aNagAre mahAdukkarakArae ceva mAhANijaratarAe ceva / se keNa?NaM bhaMte ! evaM buccati imAsi jAva sAhassINaM dhaNe aNagAre mahAdukarakArae mahANijjaratarAe 12' Jain Education inteTTA For Private Personal Use Only Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evaM khalu seNiyA : teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM kAkaMdINAma NayarI hotyA uppi pAsAyavaDisae viharati / tate the| ahaM apadA kadAi pucvANupubbIe caramANe gAmANugAma duijamANe jeNeva kAkaMdI nagarI jeNeva sahasaMbavaNe ujANe teNeva / uvAgae ahApaDirUvaM uggahaM u0 2 saMjameNaM jAva viharAmi, parisA NiggatA taheva jAva pavvaite jAva bilamiva jAva AhAreti, dhammassa aNagArassa pAdANaM sarIravamao savvo jAva uvasobhemANe 2 ciTThati, se teNaTeNaM seNiyA! evaM vuccati-imAsiM coddasanhaM samaNasAhassINaM dhale aNagAre mahAdukkarakArae mahANijjaratarAe ceva / tate NaM se seNie rAyA samaNassa bhagavo mahAvIrassa aMtie eyamahU~ socA Nisamma haTTatuTTha0 samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM kareti 2 vaMdati namaMsati 2 jeNeva dhaNe aNagAre teNeva uvAgacchati 2 dharma aNagAraM tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM kareti karettA vaMdati namaMsati 2 evaM vayAsI-dho'si NaM tumaM devANu0 supume'si0 sukayatthe sukayalakkhaNe suladdhe NaM devANuppiyA! tava mANussae jammajIvitaphalettikaTu vaMdati NamaMsati 2 jeNeva samaNe bhagavaM0 teNeva uvAgacchati uvAgacchittA samaNaM bhagavaM. tikkhutto vaMdati NamaMsati 2 jAmeva disiM pAunbhUe tAmeva disiM paDigate / tate NaM tassa dhamassa aNagArassa amayA kayAti puvyarattAvarattakAle dhammajAgariyaM0 ime etArUve ajjhathie evaM khalu ahaM imeNaM aorAleNaM jahA khaMdo taheva ciMtA ApucchaNaM therehiM saddhiM viulaM dUruhati mAsiyAe saMlehaNAe NavamAsapariyAto jAva kAlamAse kAlaM kiccA uDDe caMdimajAva Nava ya geviavimANapatthaDe uDDe dUraM vItivaittA savvaTThasiddhe vimANe devattAe ubavaNe, therA taheva uttaraMti jAva ime se AyArabhaMDae, bhaMtetti bhagavaM gotame taheva pucchati jahA khaMdayassa bhagavaM vAgareti jAva savvaTThasiddhe vimANe For Private Personal Use Only Jon Education internationa Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicaar|| 74 // Jain Education In uvane / dhassa NaM bhaMte! devassa kevatiyaM kAlaM ThitI pannattA ? goyamA ! tettIsa sAgarovamAI ThitI pAttA se yaNaM bhaMte ! tato devalogAto kahiM gamihiti ? kahiM uvavajihiti ? goyamA ! mahAvidehe vAse sijjhihiti / iti / vRttistu sugamatvAdasya nAsti / etena ca dhanyakena navamAsa paryAyeNa kiM yogodvahanaM kRtaM ? ekAdazAGgI sa ca zrUyate eva, tasmAdanAgamikaM yogodvahanamiti yatkecitpralapanti taccAkarNayitumarham, yata zrAgamavyavahArivyavahArasyAnyairanugantumazakyatvAt / saGkSepeNa tadudvahanasya sambhAvyamAnatvAdanyatra siddhAnte vistarato yogodvahanavidhe'bhihitatvAcceti / // iti zrImadakabbara bhUpAla vizAlacittAlavAlavivarddhitavRparasAla sAlA tizA lizIla zrIjagadguru bhaTTAraka zrIhIravijayasUriziSyopAdhyAyazrIkIrttivijayagaNisamuccite zrIvicAraratnAkare vizeSasamuccayAparanAni anuttaropapAtikavicAranAmA navamastaraGgaH // 6 // rAgadveSavinirmuktairjinairjanahitAya yaH / upadiSTaH sa iSTAni, vitanotu jinAgamaH // 1 // atha praznavyAkaraNavicArA likhyante nanu Atmani pramANAbhAvaH, pratyakSAdipramANacatuSTayAviSayatvAt / na ca ghaTamahaM jAnAmItyAdyahapratyayanirNito'yamiti asyA'tAtvikatvAt, itarathA gauro'haM sthUlo'hamityAdipratyayasya tAtvikatvApatyAtmani sthUlatvAdyApatteH hasanajalpanAdiceSTAzramAH kAyAkArapariNabhUtapaJcakotthA khadiratAmbUlacUrNakramukasaMyogotpannarAgavadityAdinAstikamatanirAcikIrSayA paramithyAtvimatanirAcikIrSayA cAgamo likhyate inal ratnAkaraH // 74 // Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avare NatthikavAdiNo vAmalokavAdI bhaNaMti-mumati Natthi jIvo, Na jAi iha pare vA loe, na ya kiMcivi phusai / puNapAvaM, natthi phalaM sukayadukayANaM, paMcamahAbhUtiyaM sarIraM bhAsaMti, he vAtajogatattaM, paMca ya khaMdhe bhaNaMti keI, maNaM ca maNajIviyA vadaMti, bAu jIvo ti evamAhaMsu, sarIraM sAdIya saNidhaNaM iha bhave ege bhave tassa vippaNAsaMmi savvaNAso tti evaM jaMpati musAvAdI, tamhA dANavayaposahANaM tavasaMjamavaMbhacerakallANamAdiyANaM Natthi phalaM, Navi ya pANivahaM aliavayaNaM, na ceva corikakaraNaM paradArasevaNaM vA, sapariggahapAvakammakaraNaMpi Natthi kiMci, Na NeraiyatiriyamaNuyANa joNI, Na devaloko vA atthi, Na ya asthi siddhigamaNa, amApiyarovi Natthi, Navi asthi purisakAro, paJcakkhANamavi Nasthi, Navi asthi kAlamaccU, arahaMtA vA cakkacaTTI baladevA vAsudevA natthi, gevasthi kevi risao dhammAdhammaphalaM vA va asthi kiMci bahUaM va thovakaM vA, tamhA evaM vijANiUNa jahA subahuiMdiyANukUlasu savvavisaesu vaTTaha, Natthi kAvi kirimA vA akiriyA vA evaM bhaNaMti, NatthikavAdiyo vaamlogvaadii| imaMpi bitiyaM kudaMsaNaM asabbhAvavAdiyo | pasaveMti mUDhA-saMbhUtro aMDakAo loko, saMyabhUNA sayaM ca nimmio, evaM etaM AliyaM payAvaiNA isareNa ya kayaMti keI, evaM viNhumayaM kasiNameva ya jagaMti keI, evameke vadaMti mosaM eko AyA akArako vedako ya sukayassa dukyassa, karaNANi kAraNANi ya savvahA sabahiM ca Nicco ya Nikiyo nigguNo ya, aNuvalevo (anno ya levao) ttivi ya evamAhaMsu asambhAvaM / jaipi ihaM kiMci jIvaloge dIsai sukayaM vA dukkayaM vA / eyaM jaicchAe vA sabhAveNa vAvi daivatappabhAvo vAvi bhavati / Natthittha kiMci kayakaM tattaM lakkhaNavidhANaM NiyatIyakArikA, evaM kei jaMpaMti iDDirasa Jan Education Inter For Private Personal Use Only Sr.jainelibrary.org Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra ratnAkaraH // 75 // sAtagAravaparA / vRttiryathA-tathA apare-uktebhyo'ye nAstikavAdino-lokAyatikAH vAma-pratIpaM lokaM vadanti ye satAM lokavastUnAmasattvasya pratipAdanAtte vAmalokavAdino bhaNanti-prarUpayanti, kiM? zUnyamiti jagaditi gamyate kathaM? AtmAdyabhAvAt , tadevAha-nAsti jIvaH tatprasAdhakapramANAbhAvAt, sa hi na pratyakSagrAhyo'tIndriyatvena tasyAbhyupagatatvAta, nApyanumAnagrAhyaH pratyakSApravRttAvanumAnasyApyapravRtteH, AgamAnAM ca parasparato viruddhatvenApramANatvAditi, asattvAdevAsau na yAti-na gacchati ' ihe ' ti manuSyApekSayA manuSyaloke, pare vA parasmin tadapekSayaiva devAdiloke, na ca kizcidapi spRzati badhnAti puNyapApa-zubhAzubhaM karma, nAsti phalaM sukRtaduSkRtAnAM puNyapApakarmaNAM jIvAsatvena tayorapyasatvAt , tathA paJcamahAbhautikaM zarIraM bhASante 'he' iti nipAto vAkyAlaGkAre vAtayogayuktaM-prANavAyunA sarvakriyAsu pravartitamityarthaH / tatra paJcamahAbhautikamiti mahAnti ca tAni lokavyApakatvAdbhUtAni ca sadbhUtavastUni mahAbhUtAni, tAni cAmuni-pRthivI kaThinarUpA Apo dravalakSaNAH teja uSNarUpam vAyuzcalanalakSaNaH AkAzaM zuSiralakSaNamiti, etanmayameva zarIraM nAparaH zarIravI taniSpAdako'sti jIvaH iti vivakSA / tathAhi-bhUtAnyeva santi pratyakSeNa teSAmeva pratIyamAnatvAt taditarasya tu sarvathA'pratIyamAnatvAt , yattu caitanyaM bhUteSUpalabhyate tadbhUteSveva kAyAkArapariNateSvabhivyajyate madyAGgeSu samuditeSu madazaktivat, tathA na bhUtebhyo'tiriktaM caitanya kAryatvAnmRdo ghaTavaditi, tato bhUtAnAmeva caitanyAbhivyaktirjalasya bubudAbhivyaktivaditi, alIkavAditA caiSAmAtmanaH sattvAt, sattvaM ca pramANopapatteHpramANaM ca sarvajanapratItaM jAtismaraNAdyanyathA'nupapattilakSaNamanekadhA zAstrAntaraprasiddhamiti / na ca bhUtadharmazcaitanyaM tadbhAve'pi tasyAbhAvAdviva // 75 // Jan Education Intem For Private Personel Use Only A ainelibrary.org Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSitabhUtAbhAve'pi pretAdyavasthAyAM caitanyasadbhAvAceti / ' paMca ya khaMdhe bhaNaMti keI 'tti paMca ca skaMdhAna rUpavedanAvijJAnasaMjJAsaMskArAkhyAna bhaNanti keciditi-bauddhAH, tatra rUpaskandhaH-pRthivIdhAtvAdayo rUpAdayazca vedanAskandhaH punaH-sukhA duHkhA sukhadAkheti trividhavedanAsvabhAvaH, vijJAnaskandhastu-rUpAdivijJAnalakSaNaH, saMjJAskandhazca-saMjJAnimittodgrAhaNAtmaka: pratyayaH, saMskAraskandhaH punaH-puNyApuNyAdi dharmasamudAya iti, na caitebhyo vyatiriktaH kazcidAtmAkhyapadArtho'dhyakSAdibhiravasIyate iti / tathA ' maNaM ca maNajIviyA vadaMti 'tti na kevalaM paJcaiva skandhAn manazca-manaskAro rUpAdijJAnalakSaNAnAmupAdAnakAraNabhUto yamAzritya paraloko'bhyupagamyate bauddhaiH, mana eva jIvo yeSAM mate te manojIvAHta eva manojIvikA, alIkavAditA caiSAM IN sarvathA'nanagAmini manomAtrarUpe jIve kalpite paralokAsiddheH, tadasiddhizcAvasthitasyaikasyAtmano'savAnmanomAtrAtmanaH kSaNAntarasyaivotpAdAt akRtAbhyAgamAdidoSaprasaGgAt, kathaJcidanugAmini tu manasi jIvatvAbhyupagamaH samyaka eveti / tathA-'vAujIvotti evamAhaMsu' tti vAtaH-ucchvAsAdilakSaNo jIva ityAhureke, sadbhAvAbhAvayorjIvanamaraNavyapadezAta nAnyaH paralokayAyyAtmA'stIti, alIkavAditA caiSAM vAyojeMDatvena caitanyarUpajIvatvAyogAta, tathA zarIraM sAdi utpannatvAt sanidhanaM kSayadarzanAt ' iha bhave ege bhave' ti iha bhava eva pratyakSajanmaiva eko bhavaH-eka janma nAnyaH paraloko'sti pramANAviSayatvAt , tasya-zarIrasya vividhaiH prakAraiH prakRSTo nAzo vipraNAzastasmin sati sarvanAza iti nAtmA zubhAzubharUpaM vA karma viziSTamavaziSyate iti, etat-evamuktaprakAraM 'jaMpaMti' jalpanti, ke ? mRSAvAdinaH, mRSAvAditA caiSAM jAtismaraNAdinA jIvaparalokasiddheH / tathA kimanyadvadanti ? ityAha-yasmAt zarIraM sAdikamityAdi tasmAddAna Join Education International For Private & Personel Use Only Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra- vratapauSadhAnAM-vitaraNaniyamaparvopavAsAnAm tathA tapo-anazanAdi saMyamaH-pRthivyAdirakSA brahmacarya pratItaM etAnyeva kalyANaM | ratnAkara kalyANahetutvAt tadAdiryeSAM jJAnazraddhAdInAM tAni tathA teSAM nAsti phalaM-karmakSayasugatigamanAdikam, nApi cAsti praanni||76|| vadhAlIkavacanamazubhaphalasAdhanatayeti gamyam, na caiva-naiva cauryakaraNaM paradArasevanaM vA'styazubhaphalasAdhanatayaiva, saha parigraheNa / yadvarttate tatsaparigrahaM tacca tatpApakarmakaraNaM ca-pAtakakriyAsevanaM tadapi nAsti kiJcitkrodhamAnAdyAsevanarUpam, narakA dikA ca jagato vicitratA svabhAvAdeva na karmajanitA, taduktam-" kaNTakasya ca tIkSNatvaM, mayUrasya vicitrtaa| varNAzca M tAmracUDAnAM, svabhAvena bhavanti hi // 1 // " iti / mRSAvAditA caivameteSAm-svabhAvo hi jIvAdyarthAntarabhUtastadA prANA tipAtAdijanitaM karmavAsau, athAnantarabhUtastato jIva evAsau, tadavyatirekAttatsvarUpavat, tato nirhetukA nArakAdivicitratA syAt, na ca nirhetukaM kimapi bhavati atiprasaGgAditi / tathA na nairayikatiryagmanujAnAM yoniH-utpattisthAnaM, puNyapApakarmaphalabhUtA'stIti prakRtam, na devaloko vAstIti puNyakarmaphalabhUtaH naivA'sti siddhigamanaM siddheH siddhasya cAbhAvAt , aMbApitarAvapi na staH utpattimAtranivandhanatvAt mAtApitRtvasya, na cotpattimAtranibandhanasya mAtApittayA vizeSo yuktaH, yataH kuto'pi kizcidutpadyate eva, yathA-sacetanAtsacetanaM yUkAmatkuNAdi acetanaM ca mUtrapurISAdi, acetanAcca sacetanaM yathA kASThAd ghuNakITakAdi acetanaM ca cUrNAdi, tasmAjanyajanakabhAvamAtramarthAnAmasti nAnyo mAtApitRputrAdirvizeSa iti, tadabhAvAttadbhogavinAzApamAnanAdiSu na doSa iti bhAvaH, mRSAvAditA caiSAM vastvantarasya pitrozca janakatve samA-N ne'pi tayoratyantahitatayA vizeSavattvena satvAta , hitatvaM ca tayoH pratItameva, Aha ca-" duHpratikArau" ityAdi, naa-1||76 / / Jan Education Inter For Private Personel Use Only Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pyasti puruSakAraH, taM vinaiva niyatitaH sarvaprayojanAnAM siddheH, ucyate ca-"prAptavyo niyatibalAzrayeNa yo'rthaH, so'vazya bhavati nRNAM zubho'zubho vA / bhUtAnAM mahati kRte'pi hi prayatne, nAmAvyaM bhavati na bhAvino'sti nAzaH // 1 // " mRSAvAditA caiSAM sakalalokapratItapuruSakArApalApena pramANAtItaniyatimatAbhyupagamAditi / tathA pratyAkhyAnamapi nAsti dharmasAdhanatayA dharmasyaivAbhAvAditi, asya ca sarvajJavacanaprAmANyenAstitvAttadvAdinAmasatyatA / tathA naivAsti kAlamRtyuH tatra kAlo nAsti anupalambhAva, yacca vanaspatikusumAdikAlalakSaNamAcakSate tatteSAM svarUpamiti mantavyam, asatyatA caiSAmapi svarUpasya vastuno'natirekAt kusumAdikaraNamakAraNaM tarUNAM syAt / tathA mRtyu:-paralokaprayANalakSaNo'sAvapi nAsti, jIvAbhAvena paralokagamanAbhAvAt, athavA kAlakrameNavivakSitAyuSkakarmaNaH sAmastyanirjarAvasare mRtyuH kAlamRtyuH, tadabhAvazvAyuSa evAbhAvAt , tathA aIdAdayo 'natthi' tti na santi pramANAviSayatvAt / 'nevatthi kevi risao' tti naiva santi kecidapi RSayo-gautamAdimunayaH pramANAviSayatvAdeva, vartamAnakAle vA RSitvasya sAdhvanuSThAnasyAsattvAt , sato'pi vA nipphalatvAditi atra ziSyAdipravAhAnumeyatvAdaIdAdisattvasyAnantaroktatvAt vAdinAmasatyatA / RSitvasyApi sarvajJavacanaprAmANyena sarvadA bhAvAdityAjJAgrAhyArthApalApinAM sarvatrAsatyavAditA bhAvanIyeti, tathA dharmAdharmaphalamapi nAsti kizcid bahukaM vA storka vA, dharmAdharmayoradRSTatvena nAstitvAt 'nathi phalaM sukaya' ityAdi, yaduktam-prAktatsAmAnyajIvApekSayA yacca 'dhammAdhamma' ityAdi tadRzyApekSayeti na punaruktateti / 'tamha' tti yasmAdevaM tasmAdevaM-uktaprakAraM vastu vijJAya 'jahA subahuiMdiyANukUlasu ' ti yathA-yatprakArAH subahu-atyarthamindriyAnukUlA ye te tathA teSu sarveSu viSayeSu vartitavyam , nAsti kAcit kriyA For Private Personal Use Only Jain Education in Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra. mAnAcAmAsAnAnapApA // 77 // vA-anindyakriyA prakriyA vA-pApakriyA pApetarakriyayorAstikakalpitatvenAparamArthikatvAt , bhaNaMti ca " piba khAda ca cArulocane ! yadatItaM varagAtri! tanna te / na hi bhiru ! gataM nivarttate, samudayamAtramidaM kalevaram // 1 // " evamityAdi nigamanam / tathA idamapi dvitIyaM nAstikadarzanApekSayA kudarzanaM kumatamasadbhAvavAdinaH prajJApayanti mUDhAH-vyAmohavantaH, kudarzanatA ca vakSyamANasyArthasyApramANatvAttadvAdiproktapramANasya ca pramANAbhAsatvAdbhAvanIyA, kimbhUtaM darzanaM 1 ityAha-sambhUto-jAto'NDakAt-jantuyonivizeSAt lokaH-kSitijalAnalAnilavananaranarakanAkitiryagurUpaH, tathA svayambhUvA-brahmaNA svayaM ca-AtmanA nirmito-vihitaH tatrANDakaprasUtabhuvanavAdinAM matamitthamAcakSate-"puvaM Asi jagamiNaM, paMcamahanbhUyavajiyagabhIraM / egamavaM jaleNaM, mahappamANaM tahiM aMDaM // 1 // vIIpareNa gholaMta, acchiuM suirakAlo phuTTa / phuTaM dubhAgajAyaM, abbhaM bhUmI ya saMvuttaM // 2 // tattha surAsuranAragasamaNuya sacauppayaM jagaM savvaM / uppalaM bhaNiyamiNaM, baMbhaMDapurANasatthaMmi // 3 // " tathA svayambhUnirmitajagadvAdino bhaNanti-"AsIdidaM tamobhUtamaprajJAtamalakSaNam / avitarkAmavijJeyaM, prasuptamiva sarvataH // 1 // tasminnekArNavIbhUte, naSTasthAvarajaGgame / naSTAmaranare caiva, praNaSToragarAkSase // 2 // kevalaM gaharIbhUte, mahAbhUtavivarjite / acintyAtmA vibhustatra, zayAnastapyate tapaH // 3 // tatra tasya zayAnasya, nAbheH padma vinirgatam / taruNaravimaNDalanibhaM, hRdyaM kAJcanakarNikam // 4 // tasin pajhe bhagavAn , daNDI yjnyopviitsNyuktH| brahmA tatrotpannastena jaganmAtaraH sRSTAH // 5 // aditiH surasaGghAnAM, ditirasurANAM manurmanuSyANAm / vinatA vihaGgamAnAM, mAtA vizvaprakArANAm // 6 // kaduH sarIsRpANAM, sulasA mAtA ca nAgajAtInAm / / // 77 // Jain Education Interieur For Private & Personel Use Only Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ surabhizcatuSpadAnAmilA punaH sarvabIjAnAm // 7 // " iti / evamuktakrameNaitadanantaroditaM vastu alIkaM bhrAntajJAnibhiH prarUpitatvAta , tathA prajApatinA-lokaprabhuNA IzvareNa ca-mahezvareNa ca kRtaM-vihitamiti kecidvAdino bhaNantIti prakRtaM, bhaNanti cezvaravAdinaH-buddhimatkAraNapUrvakaM jagat saMsthAnavizeSayuktatvAt ghaTAdivaditi, kudarzanatA cAsya vanmIkabubudAdibhirhetoranaikAntikatvAta, kulAlAditulyasya buddhimatkAraNasya sAdhanena ceSTavighAtakAritvAditi, tathA evaM yathA IzvarakRtaM tathA viSNumayaM-viSNavAtmakaM kRtsnameva jagaditi kecidvadantIti prakRtaM, bhaNanti ca etanmatAvalaMbina:-"jale viSNuH sthale viSNurviSNuH parvatamastake / jvAlAmAlAkule viSNuH, sarva viSNumayaM jagat / / 1 / / " tathA-"ahaM ca pRthivI pArtha ! vAyvagnijalamapyaham / vanaspatigatazcAhaM, sarvabhUtagato'pyaham // 2 // " tathA-"so kila jalayasamuttheNudaeNagannavaMmi logmi| bItIparaMpareNaM gholato udayamajhami // 3 // " sa kila mArkaNDarSiH "pecchai so tasathAvarapaNaTThasuranaratirikkhajoNIyaM / 17 egannavaM jagamiNaM mahAbhUyavivajjiyaM guhiraM // 4 // evaMvihe jagaMmI, pecchai niggohapAyavaM sahasA / maMdaragiriM va tuMgaM mahAsamuddava vicchinnaM // 5 // khaMdhami tassa sayaNaM, acchai tahiM bAlo mnnbhiraamo| [viSNurityarthaH] saMviddho suddhahiyo miukomalakuMciyasukeso // 6 // hattho pasArio se, maharisiNA ehi tattha bhaNio y| khaMdhe mamaM vilaggasu, mA marihisi udagavaDIe // 7 // teNa ya ghettuM hatthe, u mIlizro so risi to tassa picchai udaraMmi jayaM saselavaNakANaNaM savvaM // 8 // " N| ti, punaH sRSTikAle viSNunA sRSTam, kudarzanatA cAsya pratItibAdhitatvAt , tathA evaM vakSyamANena nyAyena eke-kecanAtmA dvaitavAdyAdayo vadanti mRSA-alIkaM yaduta eka AtmA, taduktam-" eka eva hi bhUtAtmA, bhUte bhUte vyavasthitaH / For Private Jan Education Intematon Personal Use Only Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra ratnAkaraH // 78 // ekadhA bahudhA caiva, dRzyate jalacaMdravat // 1 // " tathA " puruSa evedaM niM sarva yadbhUtaM yacca bhAvyam" ityAdi, kudarzanatA cAsya sakalalokavilokyamAnabhedanibandhanavyavahArocchedaprasaGgAt , tathA akArakaH-sukhaduHkhahetUnAM puNyapApakarmaNAmaka - tmetyanye vadanti, amUrttatvanityatvAbhyAM kartRtvAnupapatteriti, kudarzanatA cAsya saMsAryAtmano mUrttatvena pariNAmittvena ca kartRtvopapatteH, akartRtve ca akRtAbhyAgamaprasaGgAt , tathA vedakazca-prakRtijanitasya sukRtasya duSkRtasya ca pratibiMbodayanyAyena bhoktA, amUrttatve hi kadAcidapi vedakatA na yuktA''kAzasyeveti kudarzanatA'sya tathA sukRtaduSkRtasya, ca karmaNaH karaNAniindriyANi kAraNAni-hetavaH sarvathA-sarvaprakAraiH sarvatra deze kAle ca na vastvantaraM kAraNamiti bhAvaH, karaNAnyekAdazaH, tatra vAkpANipAdapAyUpasthalakSaNAni paJca karmendriyANi sparzanAdIni tu paJca buddhIndriyANi ekAdazaM ca manaH iti, eSAM cAcetanAvasthAyAmakArakatvAtpuruSasyaiva kArakatvena kudarzanatvamasya, tathA nityazcAsau, yadAha-"nainaM chindanti zastrANi, nainaM dahati pAvakaH / na cainaM kledayantyApo, na zoSayati (nainaM vahati) mArutaH // 1 // acchedyo'yamabhedyo'yamamUrto'yaM sanAtanaH" iti, asaccaitadekAntanityatve hi sukhaduHkhabandhamokSAdyabhAvaprasaGgAt , tathA niSkriyaH sarvavyApitvenAvakAzAbhAvAdgamanAgamanAdi kriyAvarjitaH, asaccaitadehamAtropalabhyamAnatadguNatvena taniyatatvAt , tathA nirguNazca satvarajastamolakSaNaguNatrayavyatiriktatvAt prakRtereva hyete guNA iti, yadAha-"akartA nirguNo bhoktA, AtmA kpildrshne|" iti, prasiddhaM cAsya sarvathA nirguNatvaM 'caitanyaM puruSasya svarUpaM' iti abhyupagamAt , tathA 'aNuvalevau' tti anupalepakaH karmabandhanarahitaH, Aha ca" yasmAnna badhyate nApi, mucyate nApi saMsarati kazcit / saMsarati badhyate mucyate ca, nAnAzrayA prakRtiH // 1 // " iti / // 78 // Jain Education a l For Private Personel Use Only vww.jainelibrary.org Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ asaJcaitanmuktAmuktayorevamavizeSaprasaGgAt, pAThAntaram-'anno ya levau'tti tatrAnyazcAparo lepataH karmavandhanAditi, etadapyasat va kathaJciditi zabdAnupAdAnAt , ityapi ca, iti-upadarzane api ca-alIkavAdAntarasamuccayArthaH, tathA evaM vakSyamANaprakA reNa 'AIsu' ti bruvate sma asadbhAva-asantamartha yaduta yadapi-yadeva sAmAnyataH sarvamityarthaH, iha-asmin kizcid-avivakSitavizeSaM jIvaloke-martyaloke dRzyate, sukRtaM vA Astikamatena sukRtaphalaM subamityarthaH, duSkRtaM vA duSkRtaphalaM duHkhamityarthaH, etat 'jaicchAe va ' ti yadRcchayA vA svabhAvena cApi daivataprabhAvato vApi-vidhisAmarthyato vA'pi bhavati, na puruSakAraH karma vA hitAhitanimittamiti bhAvaH, tatra anabhisandhiparvikArthaprAptiryadRcchA, paThyate ca-"atarkitopasthitameva save, citraM janAnAM sukhaduHkhajAtam / kAkasya tAlena yathA'bhidhAto. na buddhiprarvotra vRthA'bhimAna // 1 // " tathA-"satyaM pizAcAH sa vane vasAmo, bherI karAtrairapi na spRzAmaH / yadRcchayA sidhyati lokayAtrA, bherI pizAcAH paritADayanti INI // 2 // " iti, svabhAvaH punarvastutaH khata eva tathA pariNati bhAvaH, uktaM ca-"kaH kaNTakAnAM prakaroti taikSaNyaM, vicitra bhAvaM mRgapakSiNAM ca / svabhAvataH sarvamidaM pravRttaM, na kAmacAro'sti kutaH prayatnaH // 3 // " iti / daiva-vidhiriti laukikI | bhASA, tatroktam-..." prAptavyamartha labhate manuSyaH, kiM kAraNaM daivamalakanIyam / tasmAna zocAmi na vismayo me, yadasmadIyaM na hi tatpareSAm // 4 // dvIpAdanyasmAdapi, madhyAdapi jalanidherdizo'pyantAt / AnIya jhaTiti ghaTayati, vidhirabhimatasabhimukhIbhUtaH // 5 // " iti, asadabhUtatA cAtra pratyekameSAM. jinamatapratikRSTatvAta, tathAhi-"kAlo sahAva niyaI, puvakayaM purisakAraNegatA | micchattaM te cava u, samAso hoti smmttN||shaa"iti tathA nAsti-na vidyate'tra loka kiAzvacchu JanEducation indian For Private Personel Use Only Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra ratnAkaraH // 79 // bhamazubhaM vA kRtakaM-puruSakAraniSpanna, kRtaM-ca kArya prayojanamityarthaH, pAThAntareNa--'natthi kiMci kayakaM tattaM ' tatra tattvaM vastusvarUpamiti, tathA lakSaNAni-vasturUpANi vidhAzca-bhedA lakSaNavidhAH tAsAM lakSaNavidhAnAm niyatizca-svabhAvavizeSazca kI kArikA-kI, sA ca padArthAnAmavazyantayA yadyathA bhavane prayojayitrI bhavitavyatetyarthaH / anye vAhuH-yad mudgAdInAM rAddhi svabhAvatvamitaradvA sa svabhAvaH yacca rAddhAvapi niyatarasatvaM na zAlyAdirasatA sA niyatiriti, tatra coktam-"na hi bhavati yannabhAvyaM, bhavati ca bhAvyaM vinA'pi yatnena / karatalagatamapi nazyati, yasya tu bhavitavyatA nAsti // 1 // " asatyatA cAsya pUrvavadvAcyA, evamityuktaprakAreNa kecinnAstikAdayo jampanti-RddhirasasAtagauravaparA RddhyAdiSu gauravaM-bhAdarastatpradhAnA ityarthaH / iti zrIpraznavyAkaraNadvitIyAzravadvAravRttau 86 pratau 16-17-18-19 / patre // 1 // nanu sAMsArikakAryanimittaM draupadyAdibhiH pUjitatvAt saMsAranimittameva pratimA dRzyante, na tu muktinimittam , yadi ca muktinimittaM syAttadA munInAmapi kutrApi niravadyaM pratimAvandanamapyuktaM syAt, atrocyate-are kumatagrasta ! munInAmapi atyantabAlAdInAM caityAntAnAM yathocitaM vaiyAvRttyaM karttavyamuktam, tatra caityasya tu anAdisaMpAdanAdikaM zarIravizrAmaNAdikaM cAyauktikamiti vandanastavanAdikameva tadvaiyAvRttyaM, tato munInAmapi caityavandanastavanamuktameva draSTavyam, vaiyAvRttyasUtraM cedam aha kerisae puNAI ArAhai vayamiNaM ? je se uvahibhattapANasaMgahaNAdANakusale acchatavAla 1 dubbala 2 gilANa 3 vuDa 4 khavage 5 pavatti 6 Ayariya 7 uvajjhAe 8 sehe sAhammie 10 tavassI 11 kula 12 gaNa 13 saMgha 14 | ceiyaDhe 15 nijaraDI veyAvaccaM aNissiyaM dasavihaM bahuvihaM kareha / / iti / vRttiryathA-atha-paripraznArthe kIdRzaH punaH 'AI' H // 7 // Jain Education into a For Private & Personel Use Only Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ti alaGkAre, ArAdhayati vratamidam ? iha prazne uttaramAha-'je se' ityAdi, yo'sAvupadhibhaktapAnAnAM dAnaM saGghahaNaM ca tayoH kuzalo-vidhiko yaH sa tathA, tathA bAlazca durbalazcetyAdisamAhAradvandvastato'tyantaM yadbhAladurbalaglAnavRddhakSapakaM tattathA tatra | viSaye vaiyAkRtyaM karotIti yogaH, pravRttyAcAryopAdhyAye iha dvandvaikatvAtpravRttyAdiSu, tatra pravRttilakSaNaM tvidam-" tavasaMjamajogesuM, jo jogo tattha taM pavattei / asuhaM ca niyatteI, gaNatattillo pavittIbho // 1 // " itarau pratItau tathA 'sehe' tti zaikSe-abhinavapravrajite sAdharmike-samAnadharmike liGgapravacanAbhyAM tapasvini-caturthabhaktAdikAriNi,tathA kulaM-gacchasamudAyarUpaM candrAdikaM, gaNaH- kulasamudAyarUpaH koTikAdikaH saGghaH-tatsamudAyarUpaH, caityAni-jinapratimAH etAsAM yo'rthaH-prayojanaM / sa tathA, tatra nirjarArthI-karmakSayakAmaH vaiyAvRttya-vyAvRttakarmarUpamupaSTambhamityarthaH, anizritaM-kIrtyAdinirapekSaM dazavidha-dazaprakAram, Aha ca-" veyAvaccaM vAvaDabhAvo iha dhammasAhaNanimittaM / annAiyANa vihiNA, saMpAyaNamesa bhAvattho // 1 // Ayariya 1 uvajjhAe 2 thera 3 tavassI 4 gilANa 5 sehANaM 6 / sAhammiya 7 kula 8 gaNa 6 saMgha 10 saMgayaM tamiha kAyavvaM // 2 // " bahuvidhaM-bhaktapAnAdidAnabhedenAnekaprakAraM karoti / iti praznavyAkaraNAGgadvitIyazrutaskandhatRtIyAdhyayane 86 pratau 64 patre // 2 // ___etena caturdazopakaraNAtiriktamupakaraNaM vastrAdikaM munibhirna rakSaNIyamisyAyekAntena yadabhidhAnaM tadayauktikaM, upadhyAdi| saGgrahaM vinA tadAnasyAnupapatteH, tathA etenaiva ca yadgItArthairapi bhuktasaMsAra eva dIkSaNIyo nASTAdivArSikaH, ityAyekAntena yadabhidhAnaM tadapyayauktikameva, anyathA'tyantabAlAsambhave tadvaiyAvRttyasyApyasambhavAditi / Jain Education international For Private & Personel Use Only Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra // 8 // ratnAkara // iti zrImadakabbarabhUpAlavizAlacittAlavAlavivarDitavRSarasAlasAlAtizAlizIlajagadgurubhaTTArakazrIhIravijayasUriziSyopAdhyAyazrIkIrtivijayagaNisamuccite zrIvicAraratnAkare vizeSa samuccayAparanAmni praznavyAkaraNavicAranAmA dazamastaraGgaH // 10 // karkazakutarkasaGkaradurdharatimiraughadinakarAkAram / vizvAdhAra jinamatamabhimatadaM naumi gurubhaktyA // 1 // atha vipAkAGgavicArA likhyante kecinmithyAtvikRtaM sarva vyarthameva manvate, taccAyauktikam , mithyAtvinA'pi subAhukumAreNa prAgbhave munidAnaprabhAvAtsaM. sAraH paridhvasto manujAyuzca nibaddhamiti zrUyate / tathA hi___ tate NaM se sumuhe gAhAvatI sudattaM aNagAraM ejamANaM pAsati 2ttA haTThatuDhe AsaNAto anbhuDheti 2ttA pAyapIThAto paccoruhati 2ttA pAuyAo aomuyai 2ttA egasADiyaM uttarAsaMgaM karei 2ttA sudattaM aNagAraM sattaTThapayAI aNugacchati 2ttA tikkhutto yAhiNapayAhiNaM kareti 2 tA vaMdati NamaMsati 2ttA jeNeva bhattaghare teNeva uvAgacchati 2ttA sayahattheNaM viuleNaM asaNapANakhAimasAimeNaM paDilAbhessAmi tikaTTa hddtudde| tate NaM tassa sumuhassa gAhAvaissa teNaM- davvasuddhaNaM 3 tivihaNaM tikaraNasuddheNaM sudatte aNagAre paDilAbhite samANe saMsAre parittIkate maNussAue nibaddhe // iti / vRttistu sugamatvAdasya nAsti / iti. zrIvipAkadvitIyazrutaskandhaprathamAdhyayane 46 pratau 44 patre // 1 // kecicca paurNamAsImamAvAsyA (ca) vihAya trayodazIcaturdazyoH pauSadhaM kurvanti, apare ca parvatiyAveva pauSadho'nuSTheyo, naany-N80|| Jain Education Inter For Private & Personel Use Only w.jainelibrary.org Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ deti vadanti / te cobhaye'pi mithyAvAdino drssttvyaaH| 'cAuddasahamuddiTupumimAsiNIsu" ityatra caturdazIpaurNamAsyoH, caturdazyamAvAsyayoreva(vA)prArAdhyatvenoktatvAt , subAhukumAreNa pauSadhatrayasya kRtatvAca / tatsUtraM cedam "tate NaM se subAhukumAre samaNovAsae jAe, ahigayajIvAjIve jAva paDilAbhemANe viharai / tate NaM se subAhukumAre amadA kadAi cAuddasaTTamuddiTTapuNimAsiNIsu jeNeva posahasAlA teNeva uvAgacchati, 2 tA posahasAlaM pamajati 2ttA uccArapAsavaNabhUmi paDilehei 2 tA dabbhasaMthAraM saMtharei 2ttA dabbhasaMthAraM durUhai 2ttA aTThamabhattaM paginhati, paginhettA posahasAlAe posahie aTThamabhattie posaha paDijAgaramANe viharati / " iti vipAkadvitIyazrutaskandhaprathamAdhyayane 46 pratau 44 patre // 2 // // iti zrImadakabbarabhUpAlavizAlacittAlavAlavivarddhitavRSarasAlasAlAtizAlizIlajagadgurubhaTTArakazrIharivijayamUriziSyopAdhyAyazrIkIrtivijayagaNisamuccite zrIvicAraratnAkare vizeSasamuccayAparanAmni zrIvipAkavicAranAmA ekaadshstrnggH||11|| samAptaM cedaM vicAraratnAkare prAcyaM taTam / / anekasiddhAntavicAraratnAramye gurUpAsanamArgalabhye / vicAraratnAkaranAmazAstre, prAcya taTaM prAptamidaM samAptim // 1 // padaistriAbhiryena samastametat trailokyamAkrAntamaho mahIyaH / sanAtanaM taM narakAntakaM ca, siddhAntagovindamahaM zrayAmi // 2 // athAnukramAyAtA upAGgavicArAH prastUyante / tatra prathamamaupapAtikavicArA yathA Jain Education Internal For Private & Personel Use Only IAcw.jainelibrary.org Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra // 81 // Jain Education Inte keciccAviditasUtratAtparyAH 'jIveNaM bhaMte ! asaMjaya ' ityAdisUtraM darzayanto'kAmanirjarAlabdhadevabhavA janmAntarArAdhakA na bhavantyeveti nizcayaM vadanti taccAsaGgataM, TIkAyAM bhAjyA, iti vyAkhyAtatvAt / saTIkaM sUtraM cedam " jIve NaM bhaMte ! asaM avira pahiyapaJcakkhAyapAvakamme ito cue peccA deve siyA ? goyamA ! atthegatiyA deve siyA atthetiyA No deve siyA / se keNadvegaM bhaMte ! evaM buccati - zratthegatiyA deve siyA atthegatiyA No deve siyA ? goyamA ! je ime jIvA gAmAgaranagaranigama rAyahANikheDa kabbaDa maDaMba doga muha paTTaNAsa masaMvAhasannivesesu akAmatanhAe akAmacchuhAe akAmabaMbhaceravAseNaM zrakAmatranhANa kasI yAtavadaMsamasaga seyajallamalla paMka paritAveNaM appataro vA bhuJjataro vA kAlaM appANaM parikilessaMti appataro bhujataro vA kAlaM appANaM parikilesittA kAlamAse kAlaM kiccA annataresu vANamaMtaresu devaloesa devattAe uvavattAro bhavati, tahiM tesiM gatI tahiM tesiM ThitI tahiM tersi unavAe patte / tesi NaM bhaMte ! devANaM kevatiyaM kAlaM ThitI pattA ? goyamA ! dasavAsasahassAIM ThitI pattA / pratthi NaM bhaMte ! tesiM | devA iDDI i vA jutI i vA jase ti vA bale ti vA vIrie ti vA purisakAraparakkame ti vA ? haMtA asthi / teNaM bhaMte ! devA paralogassArAhagA ? yo iTThe samaTThe " iti / vRttiryathA - ' je ime jIvA' iti ya ime pratyakSAsannA jIvAH - paJcendriyatiryaGmanuSyalakSaNAH, grAmAkarAdayaH prAgvat, 'akAmatanhAe' ti kAmAnAM nirjarAdyanabhilASiNAM satAM tRSNA-vRd akAmatRSNA tathA evamanyatpadadvayam, 'akAmayanhANagasIyAtavadaMsa masaga seyajalla malla paMkaparitAveNaM' iha svedaH - prasvedo, yAti-lagati ceti 'jallo' rajomAtraM,malaH-kaThinIbhUtaH paGkaH sa eva svedenAdrIbhUtaH astrAnakAdayastu pratItAH, asnAnakAdibhiryaH paritApaH ratnAkaraH // 81 // Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sa tathA tena 'appatarovA bhujataro vA kAlaM'ti prAkRtatvena vibhaktipariNAmAdalpataraM vA bhUyastaraM vA kAlaM yAvat 'annatarasutti bahunA madhye ekatareSu 'vANamaMtaresu' ti vyantareSu devalokeSu-devajaneSu madhye, 'tahiM tesiM gai 'tti tasmin vAnamantare devaloke teSAmasaMyatAdivizeSaNajIvAnAM gatiH-gamanaM, 'Thii'tti avasthAnaM, 'uvavAo' tti devatayA bhavanaM, 'iDI iva' ti | RddhiH parivArAdisaMpat / 'jutI iva' ti dyutiH-zarIrAbharaNAdidIptiH, izabdo nipAto vAkyAlaGkArArthaH, itizabdo vA'yaM kRtasandhiprayogaupadarzanArthaH / 'jase iva' ti yazaHkhyAtiH / vA zabdo vikalpArthaH, kacitpaThyate-' uTThANe i vA kamme iva' ti / tatrotthAna-urdIbhavanaM, karma-utkSepaNAdikA kriyA, 'bale iva' tivalaM-zArIraH prANaH, 'vIrie i vatti vIrya-jIvaprabhavaH prANa eva 'purisakkAraparakkame i va 'tti puruSakAraH puruSatvAbhimAnaH sa eva niSpAditaphalaH parAkramaH, hate ti' evamevArthaH, 'teNaM devA paralogassa ArAhaga' tti te akAmanirjarAlabdhadevabhavA vyantarAH paralokasya-janmAntarasya nirvANasAdhanAnukUlasyArAdhakAH-niSpAdakAH iti praznaH, no iNaDhe' tti nAyamarthaH 'samaDhe 'tti samarthaH-saGgataH ityuttaram , ayamabhiprAyaH-ye hi samyagdarzanajJAnapUrvakAnuSThAnato devAH syuH ta eva avazyatayA AnantaryeNa pAramparyeNa vA nirvANAnu| kUlaM bhavAntaramAvarjayanti, tadanye tu bhAjyAH / ityaupapAtikasUtravRttau 70 pratau 62 patre // 1 // punarapi jinapratimAripupratibodhAya ammaDena yathA anyatIrthikadevAnyatArthikaparigRhIhitpratimAniSedhapUrvakamahatpratimAvandanAdyaGgIkRtaM, tathA likhyate "ammaDassa No kappai annautthiyA vA annautthiyadevayANi vA anautthiyapariggahiyANi arihaMtaceiyANi vA For Private Personal Use Only Jain Education Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra- // 82 // vaMdittae vA namaMsittae vA jAva pajjuvAsittae vA Nannattha arihaMte vA arihaMtaceiyANi vA" iti / vRttiryathA-'anna- ratnAkaraH utthie va 'tti anyayUthikA-ArhatasaGghApekSayA'nye zAkyAdayaH 'ceiyAI' ti arhacaityAni-jinapratimA ityarthaH / 'Nannattha arihaMtehiM va 'tti na kalpate iha yo'yaM neti niSedhaH so'nyatrAhadbhyaH arhato varjayitvetyarthaH / ityaupapAtikasUtravRttau 83 pratau 67 patre // 2 // // iti zrImadakabbarabhUpAlavizAlacittAlavAlavivarddhitavRSarasAlasAlAtizAlizIlajagadgurubhaTTArakazrIhIravijayasUriziSyo pAdhyAya zrIkIrtivijayagaNisamuccite zrIvicAraratnAkare madhyabhAge aupapAtikavicAranAmA prathamastaraGgaH // 1 // yasmAtprAdurbhavadratnairayatnairbhUSyate satAm / kaNThapIThaM namastasmai, zrutarohaNabhUbhRte // 1 // atha rAjapraznIyavicArA yathAzrotrasya dvAdazayojanaparimite viSaye satyapi divyAnubhAvato'dhikaviSayatA'pi zrUyate / tathA hi tae NaM se pAitANiyAhibaI deve sUriyAbheNaM deveNaM evaM vutte samANe haTTha jAva hiyae evaM devo tahatti ANAe viNaeNaM vayaNaM paDisuNeti 2 ttA jeNeva sUriyAbhe vimANe jeNeva sabhA suhammA jeNeva meghogharasiyagaMbhIramahurasaddA joyaNaparimaMDalA || sussarA ghaMTA teNeva uvAgacchati teNeva uvAgacchitA taM meghogharasiyaM gaMbhIramahurasadaM joyaNaparimaMDalaM sussaraM ghaMTaM tikkhutto ullAlei / tate NaM tIse meghogharasiyagaMbhIramahurasaddAe joyaNaparimaMDalAe sussarAe ghaMTAe tikkhutto ullAliyAe samANIe se sUriyAbhe bimANe pAsAyavimANA nikkhuDAvaDiyasaddaghaMTApaDisuyasayasahassasaMkulA jAyA yAvi hotthatti / vRttiryathA- // 2 // Jain Education Intel Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'tae NaM se' ityAdi, 'jAva paDisuNettA' iti, atra yAvacchabdakaraNAt 'karayalapariggahiyaM dasanahaM sirasAvattaM matthae aMjaliMkaTu [evaM devo tahatti ANAe viNaeNaM vayaNaM paDisuNeti] ' iti draSTavyam / 'tikkhutto ullAlei' tti triHkRtvA-trIna vArAn ullAlayati-tADayati / tato 'Na'miti vAkyAlaGkAre tasyA-meghaudharasitagambhIramadhurazabdAyAM yojanaparimaNDalAyAM susvarAbhidhAnAyAM ghaNTAyAM trikRtvastADitAyAM satyAM yatsUryAbhavimAnaM tatprAsAdaniSkuTeSu ca ye ApatitAH zabdAH-zabdavargaNApudgalAstebhyaH samucchalitAni yAni ghaNTApratizrutazatasahasrANi ghaNTApratizabdalakSANi taiH saGkalamapi jAtamabhUt kimuktaM bhavati ? ghaNTAyAM mahatA prayatnena tADitAyAM ye vinirgatAH zabdapudgalAstatpratighAtavazataH sarvAsu dikSu vidikSu ca divyAnubhAvataH samucchalitaiH pratizabdaiH sakalamapi vimAnamanekayojanalakSamAnamapi badhiritamupajAyate iti / etena dvAdazabhyo yojanebhyaH samAgataH zabdaH zrotragrAhyo bhavati na parataH, tataH kathamekatra tADitAyAM ghaNTAyAM sarvatra tacchabda zrutirupajAyata iti yaccocyate tadapAkRtamavaseyam, sarvatra divyAnubhAvatastathArUpapratizabdocchalane yathoktadopAsaMbhavAt / iti zrI rAjapraznIyopAGgavRtti 86 pratI 22 patre // 3 // atha jinapratimAsattAkSarANi likhyante tIse NaM maNipeDhiyAe uvariM ittha NaM mahege devacchaMdae patte solasajoyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM sAiregAI solasaA joyaNAI uDDa uccatteNaM savarayaNAmae jAva paDirUve ettha NaM aTThasayaM jiNapaDimANaM jiNussehappamANamettANaM sannikkhittaM saMciTThai' iti / vRttiryathA-'tIse NaM' ityAdi tasyAzca maNipIThikAyA upari, atra mahAneko devacchandakaH prjnyptH| sa Jan Education Inter! For Private Personal use only orary.org Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra-17ca poDazayojanAnyAyAmaviSkambhAbhyAM sAtirekANi poDazayojanAni Urddhasucaistvena 'savvarayaNAmae ' ityAdi prAgvata, ratnAkara tatra ca devacchandake aSTazataM aSTAdhikaM zataM jinapratimAnAM jinotsedhapramANamAtrANAM paJcadhanuHzatapramANAnAmiti bhaavH| iti zrIrAjapraznIyopAGgavRtti 110 pratau 64 patre // 2 // nanu bhavantu tAH zAzvatyo jinapratimA vimAnAbharaNAdivat , kimatAvatA ? atrocyate-are vAvadaka ! yathA zAzvatAnyapi vimAnAni avasthAnAya, AbharaNAni paridhAnAya bhavanti, tathA pratimAH kasmai kRtyAya bhavanti ? vandanAyaiveti cedAgataM vandyatvaM, tathA cAgamA___tae NaM tassa sUriyAbhassa devassa sAmANiyaparisovavAmagA devA sUriyAmassa devassa imeyArUvamajjhatthiyaM jAva samuppana samabhijANittA jeNeva sUriyA deve teNeva uvAgacchati 2ttA sUriyAbhaM devaM karayalapariggahiyaM sirasAvattaM matthae aMjali kaTu jaeNaM vijaeNaM vaddhAti rattA evaM vayAsI-evaM khalu devANuppiyANaM sUriyAbhe vimANe siddhAyayaNaMsi jiNapaDimANaM jiNussehappamANamattANaM aTThasayaM samikkhittaM ciTThati, sabhAe NaM suhammAe mANavae ceie khaMbhe vatirAmaesu golavaTTasamuggaesu bahUu jiNasakahAu sannikkhittAo ciTThati, tAmao NaM devANuppiyANaM anesi ca bahUNaM vemANiyANaM devANa ya devINa NI ya accaNijjAo jAva pajjuvAsaNijAo, taM eyaM NaM devANuppiyANaM puTviM karaNijaM, taM eyaM NaM devANuppiyANaM pacchAkaraNijaM, taM eyaM NaM devANuppiyANaM pubdhi seyaM, taM evaM NaM devANuppiyANaM pacchA seyaM, taM eyaM NaM devANuppiyANaM puvipi / // 3 // Jain Education Inter Lan Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pacchAvi hiyAe suhAe khamAe nissesAe ANugAmiyattAe bhavissai / " iti, vRttistu sugamatvAdasya nAsti / iti zrIrAjapraznIyopAGgasUtravRttau 110 pratau 66 patre // 3 // etena yatkaizciducyate sthitireveyaM devAnAM na tu dhArmiko'yaM vidhiriti, tadapi parAstaM draSTavyam / ' hiyAe suhAe khamAe nissesAe ANugAmiyattAe bhavissai' ityAdinA paraMparAnubandhipuNyahetutvenoktatvAt adhunA yaiH kAraNairjIvA jinadharma labhante, yaizca na labhante, tAni likhyante tae NaM kesIkumArasamaNe cittaM sArahiM evaM vayAsI-evaM khanu cauhi ThANehiM cittA ! jIvA kevalipanattaM dharma no labhejA savaNayAe taM ArAmagayaM vA ujANagayaM vA samaNaM vA mAhaNaM vA no abhigacchati no vaMdati no namasati no sakkAreti no sammANeti no kallANaM maMgalaM devayaM ceiyaM pajjuvAsati no aTThAtiM heuI pasiNAI vAgaraNAI pucchati, eeNaM ThANeNaM cittA! kevalipannattaM dhammaM no labhati savaNatAe 1, uvassayagayaM samaNaM vA taM ceva jAva eteNavi ThANeNa cittA! jIvA kevalipana dhammaM no labhati savaNatAe 2, gobaragayaM samaNaM vA mAhaNaM vA jAva no pajjuvAsai no viuleNaM asaNapANakhAimasAimeNaM paDilAbhei No aTThAI jAva pucchai eeNaM ThANeNaM cittA! kevalipannattaM dhammaM no labhati savaNatAe 3 jatthaviyaNaM samaNeNaM mAhaNeNaM vA saddhiM abhisamAgacchai tatthavi ya NaM hatyeNa vA vattheNa vA chatteNavA appANaM AvarittA ciTThai no aTThAI pucchai eeNaM ThANeNaM kevalipannattaM dhammaM no labhati savaNayAe 4 // iti / vRttiryathAN'cauhiM ThANehiM ' iti ArAmAdigataM zramaNAdikaM nAbhigacchatItyAdikaM prathamaM kAraNam 1, upAzrayagataM nAbhigacchatItyA Jain Educalan a For Private & Personel Use Only Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra- didvitIyam 2, (prAtihArikaiH pIThaphalakAdikaM (kaiH ) na nimantrayatItyAditRtIyam 3, gocaragataM nAzanAdinA pratilAbha ratnAkaraH / yatItyAdicaturtham 4, ebhireva caturbhiH sthAnakaiH kevaliprajJaptaM dharma labhate zravaNatayA zravaNeneti bhAvaH / 'jatthaviyaNaM' // 84 // ityAdi, yatrApi zramaNaH-sAdhurmAhana:-paramagItArthaH zrAvako'bhyAgacchati tatrApi hastena vastrAJcalena chatreNa cAtmAna mAvRtya tiSThati idaM prathamaM kAraNam, evaM zepANyapi kAraNAni pratyekamevaM bhAvanIyAni ) iti rAjapraznIyopAGgavRtti 86 prato 82 patre / / 4 // tathA ye paresAmanukampAdAnamapi niSedhayanti, tannirAsAya likhyate tate NaM kesIkumArasamaNe paesiM rAyaM evaM vayAsI-mA NaM tumaM devANuppiyA ! puci ramaNijje bhavittA pacchA aramaNije bhavejAsi jahA se vaNasaMDei vA NaTTasAlAi vA ikkhuvADei vA khalavADei vA, kahAM bhaMte ! vaNasaMDe puci ramaNijje bhavittA pacchA aramaNijje bhavati ? paesI ! jayANaM vaNasaMDe pattie puphie phalie hariyagare rijamANasirIe atIva uvasAmemANe P2 ciTThai tayA NaM vaNasaMDe ramaNijje bhavati, jayA NaM vaNasaMDe junne parijunnaDoDe parisaDiyapaMDupatte sukkarukkhe iva milAyamANe ciTThai tayA NaM No ramaNijje bhavati / jayA NaM NasAlAi gijai vAijai nacijai bhaNijai hasijjai ramijai tayA 1 'prAtihArikaH' ityAditaH 'bhAvanIyAni ' ityantapAThasthAne 'gocaragataM nAzanAdinA pratilAbhayatIti tRtIyam 3, yatrApi zramaNAdiko'bhyAgacchati tatrApi hastena vasvAJcalena choNa vA''tmAnamAttya tiSThatIti caturtham 4, ebhireva caturbhiH sthAnakaiH vIparItatayA kevaliprajJapta dharma labhate zravaNatayA, yathA-mArAmA- / NI digataM zramaNAdikamabhigacchanIti prathamam 1, evaM zeSANyapi kAraNAni bhAvaniyAni ' iti pAThaH syAttadA samyak / // 4 // Ti in duelan Intern Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAlA maNijA bhavai, jayA NaM paTTasAlAi yo gijai jAva No ramijai tathA NaM NaTTasAlA aramaNijA bhavai / jayA NaM ikkhuvADe chii bhijar3a khaja pijaI dijai tathA gaM ikkhuvADe ramaNije bhavai, jayA gaM ikkhuvADe go chija jAva tathA ikvADe aramaNije bhavati, jayA se khulavADe ucchubhAi uDaijara maMDalaijara pulijaha khajar3a dijai vijjai tayA khalavADe raNije bhavai, jayA NaM khalavADe no ucchubhai tathA gaM aramaNije bhavai / se teNaTTeNaM paesI ! evaM bucca mAgaM tumaM paesI putra ramaNije bhavittA pacchA aramaNije bhavijjAsi, jahA vaNasaMDei vA jAva khalavADeD vA / tate NaM paesIrAyA kesi kumArasamaNaM evaM vadAsI-kho khalu bhaMte ! ahaM putra ramaNi bhavittA pacchA aramaNije bhavissAmi / aham seyaviyAnayarIpAmokkhAI sattagAmasahassAiM cattAribhAge karissAmi / egaM bhAgaM balavAhaNassa dalaissAmi / egaM bhAgaM kuTTAre bujjhissAmi egaM bhAgaM ataure dalaissAmi ege NaM bhAgeNaM mahati mahAliyamahAga siyaM kUDAgArasAlaM karissAmi, tattha bahu purisehiM dipabhaibhattaveyaNehiM viulehiM asaNapANakhAimasAimehiM uvakkhaDAvettA bahUNaM samaNamAhaNabhikkhuyANaM pahiyANaM paribhAettA bahUhiM sIlavyayapaccakkhANaposaho vAsassa jAya viharirasAmitti kaDu, jAmeva disiM pAbbhUtAmeva disiM paDigae / tae gaM se paesI rAyA kallaM jAva jalate seyabiyApA mokkhAI sattagAmasahassAI cattAribhAe karei egaM bhAgaM balavAhaNassa dalai jAva kUDAgArasAlaM karei, tattha NaM bahUhiM purisehiM jAva ubakkhaDettA bahUNaM samayaM jAva paribhAemANe viraha iti rAjaprazrIyopAGgavRttau 86 pratau 84 patre // 5 // // iti zrImadakabbarabhUpAlavizAla cittAlavAla vivarddhitavRparasAlasAlAtizAlizIlajagadgurubhaTTAraka zrIhIravijayasUriziSyopAdhyAya zrI kIrttivijayasamuccite zrIvicAraratnAkare madhyabhAge zrIrAjaprazrIyavicAranAmA dvitIyastaraGgaH // 2 // Jain Education Internal Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra ratnAkara // sumanaHsantatisevyA, rasarucirA proccagotrasaMbhUtA / vimalIkRtajananivahA, jinavANI jayati gaGgeca // 1 // atha kramAyAtAH zrI jIvAbhigamavicArA ythaa5|| devabhavAcyutvA punarapi yAvatA kAlena devaH syAttallikhyate devapurisassa NaM bhaMte ! kAlo kevaJciraM hoi ? goyamA ! jahameNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM vaNassaikAlo, bhavaNavAsi| devapurisANaM tAva jAva sahassAro jahaNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM vaNassatikAlo / ANatadevapurisassa NaM bhaMte ! kevati kAlaM aMtaraM hoi ? goyamA ! jahaneNaM vAsapuhuttaM ukkoseNaM vaNassatikAlo, evaM jAvagevejadevapurisassavi, aNuttarovavAtiya| devapurisassa jahanneNaM vAsapuhuttaM ukkoseNaM saMkhejAiM sAgarovamAiM sAiregAI iti| vRtciryathA-'devapurisassa NaM bhaMte !' ityAdi, devapuruSasya bhadanta! kAlataH kiyacciraM antaraM bhavati ? bhagavAnAha-gautama ! jaghanyenAntarmuhUrta devabhavAcyutvA garbhavyutkrAntikamanuSyeSUtpadya paryAptisamAptyanantaraM tathAvidhAdhyavasAyamaraNena bhUyo'pi kasyApi devatvenotpAdasaMbhavAt , utkarSato vanaspatikAlaH / evamasurakumArAdArabhya nirantaraM tAvadvaktavyaM yAvatsahasrArakalpadevapuruSasyAntaram , aAnatakalpadevasyAntaraM jaghanyena | varSapRthaktvaM kasmAdetAvadihAntaramiti ceducyate-iha yo garbhasthaH sarvAbhiH paryAptibhiH paryAptaH zubhAdhyavasAyopeto mRtH| san natakalpAdArato ye devAsteSUtpadyate, nAnatAdiSu tasya tAvanmAtrakAlasya tadyogyAdhyavasAyavizuddhayabhAvAt , tato IN] ya AnatAdibhizyutaH san bhUyo'pyAnatAdiSUtpatsyate saniyamAccAritramavApya, cAritraM cASTame varSe, tata uktaM jaghanyato varSa pRthaktvaM, utkarSato vnsptikaalH| evaM prANatAraNAcyutakalpagraiveyakadevapuruSANAmapi pratyekamantaraM jaghanyata utkarSatazca vakta-d 85 // Jain Education In For Private & Personel Use Only Yi Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyam / anuttaropapAtikakalpAtItadevapuruSasya jaghanyato'ntaraM varSapRthaktvam , utkarSataH saGkhyayAni sAgaropamANi sAtirekANi, tatra savayeyAni sAgarApamANi tadanyavaimAnikeSu saGghayeyavArotpattyA sAtirakANi manuSyabhavaiH / tatra sAmAnyAbhidhAne'pyetadaparAjitAntamavagantavyam , sarvArthasiddheH sakRdevotpAdatastatrAntarAsambhavAt / anye tvabhidadhati-bhavanavAsina Arabhya AIzAnAdamarasya jaghanyato'ntarmuhUrtam / sanatkumArAdArabhyAsahasrArAnavadinAni / zrAnatakalpAdArabhyAcyutakalpaM yaavnnvmaasaaH|| navasu graiveyakeSu sarvArthasiddhamahAvimAnavarjeSvanuttaravimAneSu ca navavarSANi / graiveyakAn yAvat sarvatrApi utkarSato vanaspatikAlaH / vijayAdiSu caturyu mahAvimAneSu dve sAgaropame / uktaM ca-"AIsANAdamarassa, aMtaraM hINayaM muhurtato / AsahasAre accuya-NuttaradiNamAsavAsanava / // 1 // thAvarakAlukkoso, savvaDhe bIyo na uvavAo, doayarA vijyaaisu"| iti zrIjIvAbhigamasUtravRttau dvitIyapratipattau 264 pratau 43 patre // 1 // atha yaiH kAraNaiArakANAM sAtodayo bhavati tAni likhyante uvavAeNa va sAyaM, nerahayo devakammuNA vAvi / ajjhavasANanimittaM, ahavA kammANubhAvaNaM // 1 // iti / vRttiryathA'uvavAeNa' ityatra saptamyarthe tRtIyA, upapAtakAle sAta-sAtavedanIyakarmodayaM kazcidvedayate yaH prAgbhave dApacchedAdivyatirekeNa maraNamupagato'natisaMkliSTAdhyavasAyI samutpadyate, tadAnIM hi na tasya prAgbhavAnubaddhaM prAdhirUpaM duHkhaM nApi kSetrasvabhAva nApi paramAdhArmikakRtaM, nApi parasparodIritam, tata evaMvidhaduHkhAbhAvAdasau sAtaM vedayate, ityucyate // 1 // 'devakammuNAvAvi ' iti devakarmaNA pUrvasAgatikadevaprayuktayA kriyayA, tathAhi-gacchati pUrvasAGgatiko devaH pUrvaparicitasya nairayikasya en Education For Private Personal use only Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | ratnAkara vicAra vedanopazamanArtha yathA baladevaH kRSNavAsudevasya, sa ca vedanopazamo devakRto manAkAlamAtra eva bhavati tata uddhaM niyamAt kSetrasvabhAvajA anyA vA vedanAH pravarttante, tathAsvAbhAvyAt ||2||'ajjhvsaannnimittN ' iti adhyavasAyanimittaM smy||86|| ktvotpAdakAle, tata urddha kadAcittathAvidhaviziSTazubhAdhyavasAyapratyayaM kazcinnairayiko bAhyakSetrasvabhAvajavedanAsadbhAve'pi sAtodayamevAnubhavati, samyaktvotpAdakAle hi jAtyandhasya cakSurlAbha iva mahAn pramoda upajAyate, taduttarakAlamapi kadAcittIrthakaraguNAnumodanAdyanugatAM viziSTAM bhAvanAM bhAvayataH, tato bAhyakSetrasvabhAvajavedanAsadbhAve'pyantaH sAtodayo vijRmbhamANo na virudhyate 3 / 'ahavA kammANubhAvaNaM' iti, athavA karmAnubhAvena bAhyatIrthakarajanmadIkSAjJAnApavargakalyANasambhUtilakSaNabAhyanimittamadhikRtya tathAvidhasya ca sAtavedanIyasya karmaNo'nubhAvena vipAkodayena kazcitsAtaM vedayate, na caitadvyAkhyAnamanArSa yata uktaM vasudevacarite / iti zrIjIvAbhigamasUtravRttaura tRtIyapratipattinArakAdhikAratRtIyoddezake // 2 // __ iha jIvayonilakSANAM caturazItiryA prasiddhA zrUyate sA upalakSaNaM, tato'dhikAnAmapi zrUyamANatvAt / tathA hi-- tesi NaM bhaMte ! jIvANaM kati jAtikulakoDIjoNIpamuhasayasahassA pamattA ? goyamA ! bArasa jAtikulakoDIjoNIpamuhasayasahassA / bhuyagaparisappathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM bhaMte ! katividhe joNIsaMgahe papatte ? goyamA! tivihe jANA saMgahe pappatte, taM jahA-aMDayA poyayA saMmucchimA, evaM jahA khahayarANaM taheba, NANattaM jahanneNaM aMtomahattaM ukkoseNaM puvakADA, pra uvaTTittA doccaM puDhaviM gacchati / Nava jAtikulakoDIjoNIpamuhasatasahassA bhavatIti makkhAyaM sesaM taheva / uragaparisappathalayaraNI paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM bhaMte ! pucchA jaheva bhuyagaparisappANaM taheva Navara-ThitI jahanneNaM aMtomahattaM, ukkoseNaM punbakoDI, "85 // Jain Education a l For Private Personel Use Only Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ unbaTTittA jAva paMcami puDhavIM gacchaMti, dsjaatikulkoddii| cauppadathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA goyamA duvihe palatte taM jahA-poyayA ya sammucchimA ya, (se ki taM) poyayAra tivihA paramattA, taM jahA-itthI purisA NapuMsagA, tattha NaM je te saMmucchimA te savve NapuMsagA, tesi NaM bhaMte ! jIvANaM kati lesAo pasattAo ? sesaM jahA pakkhINaM NANataM ThitI jahabeNaM aMtomuhuttaM, ukkoseNaM tinni paliovamAI, uvvaTTittA cautthiM puDhaviM gacchaMti, dasa jAtikulakoDI / jalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM pucchA jadhA bhuyagaparisappANaM, navaraM unpaTTittA jAva ahe sattami puDhaviM addhaterasa jAtikulakoDIjoNIpamuha0 jAva pa0 / cauridiyANaM bhaMte ! kati jAtikulakoDIjoNIpamuhasatasahassA paramattA goyamA! nava jAikulakoDIjoNIpamuhasatasahassA jAva smkkhaayaa| teiMdiyANaM pucchA goyamA! adu jAtikula jAva smkkhaayaa| beiMdiyANaM bhaMte! kaha jAi pucchA goyamA ! satta jAikulakoDIjoNIpamuha / kai NaM bhaMte ! gaMdhA pasattA ? kaiNaM bhaMte ! gaMdhasayA pamattA ? goyamA ! satta gaMdhA satta gaMdhasayA psttaa| kai NaM bhaMte ! puSphajAikulakoDIjoNIpamuhasayasahassA pasattA goyamA! solasapupphajAtikulakoDIjoNIpamuhasayasahassA pasattA, taM jahA--cattAri jalajANaM, cattAri thalayANaM, cattAri mahArukkhiyANaM, cattAri mahAgummiyANaM / kati NaM bhaMte ! vallIpro kati vallIsatA pappattA ? goyamA ! catvAri vallIo cattAri vannIsayA pappattA / kati NaM bhaMte ! latAo kati latAsayA paramattA goyamA ! bhaTTa layAmo aTTa layAsayA payasA / kati NaM bhaMte ! hariyakAyA hariyakAyasayA pasattA 1 goyamA ! to hariyakAyA hariyakAyasatA pamattA / phalasahassaM ca viMTabaddhANaM, phulasahassaM ca NAlabaDANaM, ete savve vi haritakAyameva samoyaraMti, te evaM samaNugammamANAra evaM samaNugAhijamAcAra evaM sama For Private & Personel Use Only Al Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra // 87 // Jain Education Inter pehi amANA 2 evaM samaNucitijamANAra eesa caiva dosu kAesa samoyaraMti / taM jahA-tasakAe ceva, thAvarakAe ceva, evAmeva sapuvvAvareNaM zrajIviyaditeyaM caurAsIti jAtikulakoDIjogIpamuhasata sahassA bhavatIti makkhAyA // iti / vRttiyathA--' tesi NaM' ityAdi, teSAM bhadaMta ! jIvAnAM kati kiM pramANAni jAtikulakoTInAM yonipramukhANi - yonipravAhANi zatasahasrANi yonipramukhazatasahasrANi jAtikula koTiyonipramukhazatasahasrANi bhavanti / bhagavAnAha - dvAdaza jAtikulakoTiyonipramukhazatasahasrANi prajJaptAni, tatra jAtikulayonInAmidaM paristhUramudAharaNaM pUrvAcAryairupadarzitam - jAtiriti kila tiryagjAtiH tasyAH kulAni - kRmikITavRzcikAdIni, imAni ca kulAni yonipramukhANi tathA hi-ekasyAmeva yonau anekAni kulAni bhavanti, tathA hi-chagaNa yonau kRmikulaM, kITakulaM, vRzcikakulamityAdi, athavA jAtikulamityekaM padam jAtikulayonyozca parasparaM vizeSaH ekasyAmeva yonAvanekajAtikulasambhavAt, tadyathA - ekasyAmeva chagaNayonau kRmijAtikulaM kITajAtikulaM vRzcikajAtikulamityAdi, evamekasyAmeva yonAvavAntarajAti bhedabhAvAdanekAni yonipravAhANi jAtikulAni sambhavantIti utpadyante khacarapaJcendriyatiryagyonijAnAM dvAdaza jAtikula koTizatasahasrANi zratra saGgrahaNIgAthA - " jogIsaMgailessA, diTThI nANe ya joga uvaoge / uvavAya ThiI samugdhAya cavaNa jAI kulavihIo " // asyA akSaragamanikA - prathamaM yonisaGghahadvAraM, tato lezyAdvAraM, tato dRSTidvAramityAdi / ' bhuyagANaM bhaMte !' ityAdi, bhujagAnAM bhadaMta ! katividho yonisaGgrahaH prajJaptaH 1 ityAdi pakSivatsarvaM niravazeSaM vaktavyam, navaraM sthiticyavanakulakoTiSu nAnAtvaM, tadyathA-- sthitirjaghanyenAntarmuhU, utkarSataH pUrvakoTI, cyavanaM udvarttanA, tatra narakagaticintAyAmadho yAvadvitIyA pRthivI, upari yAvatsahakhArakalpastA ratnAkaraH // 87 // Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nadvAre'dhazcintAyAM yAvatpaJcamI cApadAnAM bhadaMta ! katividhI yonitA vyutkrAntAH, te sarve jarAyujAH AN dvAre'pi napuMsakAH, zeSadvArakalAjAsta trividhAH prajJAtAnA jarAyujattvAttRtIyo'pi baduspadyate, nava teSAM jAtikulakoTiyonipramukhazatasahasrANi prajJaptAni, evamura parisANAmapi vaktavyam , navaraM tatra cyavanadvAre'dhazcintAyAM yAvatpaJcamI pRthivIti vaktavyam , kulakoTicintAyAM daza jAtikulakoTiyonipramukhazatasahasrANi prajJatAni / 'cauppayANaM' ityAdi, catuSpadAnAM bhadaMta ! katividho yonisahaH prajJaptaH ? bhagavAnAha-gautama ! dvividho yonisaGgrahaH prajJaptaH, tadyathA-potajAH sammRcchimAzca, iha ye aNDajavyatiriktA garbhavyutkrAntAH, te sarve jarAyujAH ajarAyujA vA potajA iti vivakSitamatotra dvividho yathoktasvarUpo yonisaGgraha uktaH, anyathA gavAdInAM jarAyujatvAttRtIyo'pi jarAyujalakSaNo yonisaGghaho vaktavyaH syAditi, tatra ye potajAste trividhAH prajJaptAH, tadyathA--striyaH puruSA napuMsakAca, tatra ye te sammUrchimAste sarve napuMsakAH, zeSadvArakalApaH pUrvavat, navaraM sthitirjaghanyenAntarmuhUrtamutkarSatastrINi panyopamAni, cyavanadvAre'dhazcintAyAM yAvaccaturthI pRthivI, UrdhvaM yAvatsahasrAraH, jAtikulakoTiyonipramukhazatasahakhANi atrApi daza / 'jalacarANAM' ityAdi, jalacarANAM bhadanta ! katividho yonisaGgrahaH prajJaptaH -bhagavAnAha-gautama ! trividho yonisazahaH prajJaptaH, tadyathA--aeDajAH potajAH sammRcchimAzca, aNDajAstrividhAH prajJaptAH, tadyathA--striyaH puruSA napuMsakAca, potajAstrividhAH prajJaptAH, tadyathA-striyaH puruSA napuMsakAca, tatra ye te sammUchimAste sarve napuMsakAH / zeSadvArakalApacintA | prAgvat , navaraM sthiticyavanajAtikulakoTiSu nAnAtvam , sthiti dhanyenAntarmuhUrtamutkarSataH pUrvakoTI, cyavanadvAre'dhazcintAyAM yAvatsaptamI UrdhvaM yAvatsahasrAraH, kulakoTiyonipramukhazatasahasrANi arddhatrayodaza-sArdAni dvAdazetyarthaH / ' cauridiyANaM' ityAdi, caturindriyANAM bhadanta ! kati jAtikulakoTiyonipramukhazatasahasrANi prajJaptAni ? bhagavAnAha-gautama ! nava jAti bhadanta ! kati mAyAnipramukhazatasahasrANimAntaharttamutkarSataH pUrvakoTI / zeSadvArakalApa Jain Educatio n For Private Personal Use Only al Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra ratnAkara ||88 // kulakoTiyonipramukhazatasahasrANi prajJaptAni, evaM trIndriyANAmaSTau jAtikulakoTiyonipramukhazatasahasrANi, dvIndriyANAM sapta jAtikulakoTiyonipramukhazatasahasrANi prajJaptAni / iha jAtikulakoTyo yonijAtIyAstato bhinnajAtIyAbhidhAnaprasaGgato / gandhAGgAni bhinnajAtIyatvAt prarUpayati-'kai NaM' ityAdi, kati bhadanta ! gandhAGgAni kacidgandhA iti pAThaH tatra padaikadeze padasamudAyopacArAt gandhA iti gandhAGgAnIti draSTavyAni prajJaptAni ? tathA gandhAGgazatAni prajJaptAni ? bhagavAnAha-gautama ! sapta gandhAGgAni sapta gandhAGgazatAni prajJaptAni, iha sapta gandhAGgAni paristhUrajAtibhedAdamUni, tadyathA--mUlaM tvakra kASThaM3 niryAsaH4 patraM5 puSpaM6 phalaM7 ca / tatra mUlaM mustAbAlakozIrAdi1, tvak suvarNacchallItvacAprabhRti2, kASThaM candanAguruprabhRti3, niryAsaH karpUrAdi4, patraM jAtipatratamAlAdi5, puSpaM priyaGgunAgarapuSpAdirda, phalaM jAtiphalakarkolakailAlavaGgaprabhRti7, ete ca varNamadhikRtya pratyekaM kRSNAdibhedAtpaJcapaJcabhedA iti varNapaJcakena guNyante jAtAH paJcatriMzat , gandhacintAyAmete surabhigandhaya evetyekena guNitAH paJcatriMzajAtAH paJcatriMzadeva ekena guNitaM tadeva bhavatI' ti nyAyAt, tatrApyekaikasmin varNabhede rasapaJcakaM dravyabhedena viviktaM prApyate iti sA paJcaviMzat rasapaJcakena guNyate jAtaM paJcasaptatizatam , sparzAzca yadyapyaSTau bhavanti tathA'pi gandhAGgeSu yathoktarUpeSu prazasyA vyavahAratazcatvAra eva mRdulaghuzItoSNarUpAH, tataH pazcasasatizataM sparzacatuSTayena guNyate, jAtAni saptazatAni / uktaM ca--" mUlatayakaTThanijAsa, pattapuSphaphalameyaM gNdhNgaa| vahAduttarabheyA, gaMdhaMgasayA muNeyavA // 1 // " asyA vyAkhyAnarUpaM gAthAdvayam--" mutthA suvAsacchannA, agurU bAlA tamAlapettaM ca / taha ya piyaMgU jAIphalaM ca jAIe gaMdhaMgA // 1 // guyayAe sattasayA, paMcahi vamehi surabhigaMdheNaM / rasapaNageNaM // 8 // Jain Education inte Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taha phAsehi ya cauhiM pasatthehiM // 2 // " atra 'jAIe gaMdhaMgA' iti jAtyA-jAtibhedenAni gandhAGgAni, zeSa bhAvitam / kai NaM' ityAdi, kati bhadanta ! puSpajAtikulakoTizatasahasANi prajJaptAni?, bhagavAnAha-gautama ! SoDaza pusspjaatikul-| | koTizatasahasrANi prAptAni, tadyathA-catvAri jalajAnAM padmAnAM jAtibhedena, catvAri sthalajAnAM koraNTakAdInAM jAtibheIR dena, catvAri mahAgulmikAdInAM jAtyAdInAm , catvAri mahAvRkSANAM madhUkAdInAmiti / 'kaha NaM' ityAdi, kati bhadanta ! vallayaH ? kati vallizatAni prajJaptAni ?, bhagavAnAha-gautama ! catasro vallayaH sragpuSpAdimUlabhedena, tAzca mUlaTIkAkRtA vaivikyena na vyAkhyAtA iti saMpradAyAdavaseyAH, catvAri vallizatAnyevAntarajAtibhedena / 'kai NaM' ityAdi, kati bhadanta ! latAH kati latAzatAni prajJaptAni ?, bhagavAnAha-gautama! aSTau latA nAgalatAdyA yA mUlabhedena tA api saMpradAyAdavagantavyAH mUlaTIkAkAreNAvyAkhyAnAta , aSTau latAzatAni prajJaptAni avAntarajAtibhedena / 'kaha NaM' ityAdi, kati bhadanta ! haritakAyAH kati haritakAyazatAni prajJaptAni ? bhagavAnAha-gautama ! yo haritakAyAH prajJaptA:-jalajAH sthalajAH ubhayajAH, ekaikasmin zatamavAntarabhedAnAmiti, trINi haritakAyazatAni / phalasahassaM ca' ityAdi, phalasahasraM ca vRntabaddhAnAM vRntAkaprabhRtInAM, phulasahasraM ca nAlabaddhAnAm , 'te vi samve' ityAdi, te'pi sarve bhedAH, apizabdAdanye'pi tathAvidhA haritakAyameva samavataranti, haritakAye'ntarbhavanti, haritakAyo'pi vanaspatI, vanaspatirapi sthAvareSu, sthAvarA api jIveSu / tata evaM samanugamyamAnAH samanugamyamAnAH tathA jAtyantarbhAvena svata eva sUtrataH, tathA samanugrAhyamAnAH2 pareNa sUtrata eva, tathA samanuprekSyamANAH2 | anuprekSayA-aAlocanarUpayA, tathA samanucintyamAnAH2 tathA tathA tantrayuktibhiretayoreva dvayoH kAyayoH samavataranti, Jain Education Inter na For Private & Personel Use Only Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra // 4 // tadyathA-trasakAye ca sthAvarakAye ca, 'evAmeva ' ityAdi, evameva uktenaiva prakAreNa 'sapuvyAvareNaM' ti, pUrva cAparaM ca pUrvAparaM saha pUrvAparaM yena sa sapUrvApara uktaprakArastena uktaviSayapUrvAparaparyAlocanayeti bhaavaarthH| 'AjIvagadidrutaNaM' ti,A-sakalajagadabhivyApyA jIvAnAM yo dRSTAnta:-paricchedaH sa AjIvadRSTAntastena sakalajIvanidarzanenetyarthaH, Aha ca mUlaTIkAkAra:AjIvakadRSTAntena sakalajIvanidarzanene ' ti caturazItijAtikulakoTiyonipramukhazatasahasrANi bhavantItyAkhyAtaM mayA anyaizca RSabhAdibhiriti / atra caturazItisaGghayopAdAnamupalakSaNaM, tenAnyAnyapi jAtikulakoTiyonipramukhazatasahasrANi veditavyAni, tathA hi-pakSiNAM dvAdazajAtikulakoTiyonipramukhazatasahasrANi, bhujagaparisarpANAM nava, uragaparisarpANAM daza, catuSpadAnAM daza, jalacarANAmarddhatrayodazAni, caturindriyANAM nava, trIndriyANAmaSTau, dvIndriyANAM sapta, puSpajAtInAM SoDaza / eteSAM caikatra mIlane trinavatirjAtikulakoTiyonipramukhazatasahasrANi sArdAni bhavanti, tatazcaturazItisaGkhathopAdAnamupalakSaNamavaseyaM, na caitadvayAkhyAnaM svamanISikAvijrabhitam , yata uktaM cUau~ ' AjIvagadiDhateNaM' ti, azeSajIvanidarzanena caurAsIjAtikulakoTiyonipramukhazatasahasrA etatpramukhA anye'pi vidyante / iti zrIjIvAbhigamasUtravRttitRtIyapratipattau tiryagadhikAre prathamoddezake 264 prato 80 patre // 3 // kecicca mithyAtvikRtAni sarvasattva maitrIsatyabhASaNaparadravyAnapahArasuzIlAdirUpANi mArgAnusAridharmakartavyAnyapi niSphalAnyeva ityAhuH taccAjJAnavilasitaM veditavyam , yato vyantaradevAH prAgjanmakRtAnA sucIrNAnAM sucaritAnAM zubhaphalAnA / sakalasattvamaitrIsatyabhASaNaparadravyAnapahArasuzIlAdikarmaNAM phalamanubhavantIti siddhAnte'bhihitam , te ca prAgjanmani mithyA- // 86 // Jain Education intolhaha For Private & Personel Use Only DIww.jainelibrary.org Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dRza eva, samyagdRzAM vimAnagharjAyurvandhAbhAvAta, siddhAntazcAyamN tattha NaM bahave vANamaMtarA devA devIo ya AsayaMti sayaMti ciTThati NisIdanti tuyaddati ramaMti lalaMti kIlaMti mohaMti purAporANANaM sucimANaM suparikaMtANaM subhANaM kallANANaM kaDANaM kammANaM phalavittivisesaM paccaNubbhavamANA viharaMti // / iti / vRttiryathA-'tattha ' iti tatra teSu utpAdaparvatAdigatahaMsAsanAdiSu yAvannAnArUpasaMsthAnasaMsthitapRthivIzilApaTakeSu 'NaM' iti pUrvavat bahavo vAnamantarA devA devyazca yathAsukhamAsate zerate-dIrghakAyaprasAraNena varttante na tu nidrAM kurvanti teSu devayonikatayA nidrA'bhAvAt, tiSThanti-UrdhvasthAnena varttante, niSIdanti-upavizanti, 'tuyaTRti' iti tvagvarttanaM kurvanti vAmapArzvataH parAvRtya dakSiNapArzvena tiSThanti dakSiNapArzvato vA parAvRtya vAmapArzvenAvatiSThante, ramante-ratimAvaghnanti, lalantiva manaIpsitaM yathA bhavati tathA vartante iti bhAvaH, krIDanti-yathAsukhamitastato gamanavinodena gItanRtyAdivinodena vA tiSThanti, mohanti-maithunasevAM kurvanti ityevam, 'purA porANANaM' ityAdi, purA-pUrva prAgbhave iti bhaavH| kRtAnAM karmaNAmiti yogaH / ata eva paurANAnAM sucIrNAnAM-sucaritAnAmiha sucaritajanitaM karmApi kArye kAraNopacArAtsucaritamiti vivakSitam , tato'yaM bhAvArtha:-viziSTatathAvidhadharmAnuSThAnaviSayApramAdakaraNakSAntyAdiSu sucaritAnAmiti, tathA suparAkrAntAnAmatrApi kAraNe kAryopacArAtmaparAkrAntajanitAni karmANyeva suparAkAntAni, ityuktaM bhavati, sakalasattvamaitrIsatyabhApaNaparadravyAnapahArasuzIlAdirUpasuparAkramajanitAnAmiti, ata eva zubhAnAM zubhaphalAnAM, iha kiJcidazubhaphalamapi indriyamativiparyAsAt zubhaphalamAbhAti tatastAtvikazubhatvapratipattyarthamasyaiva paryAyazabdamAha-kalyANAnAM-tattvavRttyA tathAvidha JainEducation For Private Personal use only Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra- ratnAkara I . // viziSTaphaladAyinAM, athavA kalyANAnAM-anarthopazamakAriNAM kalyANarUpaM phalavipAkaM paJcaNubhavamANA' pratyekamanubhaG vanto viharanti-pAsate / iti zrIjIvAbhigamasUtravRttau tRtIyapratipattimandaroddezake // 4 // pratimArcanavyAmohanirAkaraNAya hitAya sukhAya kSamAya niHzreyasAya AnugAmikatAyai bhaviSyatIti kRtvA yathA MI vijayadevena savistaraM pratimApUjitA tathA likhyate___tate NaM se vijae deve cauhiM sAmANiyasAhassIhiM jAva amehi ya bahuhiM vANamaMtarehiM devehi ya devIhi ya saddhiM saMparibuDe sabbiDDIe savvajjuttIe jAva NigghosaNAiyaraveNaM jeNeva siddhAyayaNe teNeva uvAgacchati uvAgacchittA siddhAyayaNaM aNuppayAhiNIkaramANe 2 purathimilleNaM dAreNaM aNupavisati aNupavisittA jeNeva devacchaMdara teNeva uvAgacchati uvAgacchittA Aloe jiNapaDimANa paNAma kareti 2 ttA lomahatthagaM geehati lomahatthagaM gerihattA jiNapaDimAo lomahatthaeNaM pamajati2 tA surabhiNA gaMdhodaeNaM nhANeti, surabhigaMdhodaeNaM nhANettA divvAe surabhIe gaMdhakAsAIe gAtAI laheti, gAtAI lUhecA sarasaNaM gosIsacaMdaNeNaM gAtAI aNuliMpai aNuliMpekSA jiNapaDimANaM ahayAI setAI divvAiM devadUsajuyalAI NiyaMseti niyaMsettA aggehiM varehi ya gaMdhehi ya mallehi ya aJceti avettA pupphAruhaNaM gaMdhAruhaNaM mallAruhaNaM vamAruhaNaM culAruhaNaM AbharaNAruhaNaM kareti karettA Asatto sattaviulavadvagdhAritamalladAmakalAvaM kareti karetA acchehi saNhahiM seehiM rayayAmaehiM accharasAtandulehiM jiNapaDimANaM puro aTThamaMgalae Alihati sotthiyasirivaccha jAva dappaNe aTThamaMgale Alihati AlihittA kayaggAhaggahitakaratalapamahavippamukeNaM dasaddhavaneNaM kusumeNaM mukkapuSphapuMjovayArakalitaM kareti karatA For Private Personel Use Only al Jain Education Intel alal THA Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caMdappabhavairaveruliyavimaladaMDaM kaMcanamaNirayaNabhatticittaM kAlAgurupavarakuMdurukaturukkadhUvagaMdhuttamANuviDaM dhUmavaTTi viNimuyaMtaM veruliyAmayaM kaDucchayaM paggAhittu payatteNaM dhUvaM dAUNa jiNavarANaM aTThasayavisuddhagaMthajuttehiM mahAvittehiM bhatthajuttehiM apuNaruttehiM saMthuNai saMthuNittA sattaTThapayAI osarati sattaTThapayAiM osarittA vAmaM jANuM aMcei aMcetA dAhiNaM jANuM dharaNitalaMsi nivADei tikkhutto muddhANaM dharaNitalaMsi Namei namittA IsiM paccunnamai paccunamittA kaDayatuDiyathaMbhiyAo bhuyAo paDisAharati paDisAharitA karatalapariggahiyaM dasanahaM sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTTha evaM vayAsI-namotthu NaM / iti / vRttiryathA-tataH sa vijayo devazcaturbhiH sAmAnikasahasrazcatasabhiH saparivArAbhirAmahiSIbhiH tisRbhiH padbhiH saptabhiranIkaiH saptabhiranIkAdhipatibhiH SoDabhirAtmarakSakadevasahasraH anyaizca bahubhirvijayarAjadhAnIvAstavyairvAnamantarairdevaidevIbhizca sArddha saMparivRtaH sarvaddhA, 'jAva nigghosanAditaraveNaM' ti yAvatkaraNAdevaM paripUrNaH pATho draSTavyaH-" savvajuIe, sabavaleNaM savvasamudaeNaM savvavibhUIe savvasaMbhameNaM, savvapupphagaMdhamalAlaMkAreNaM sancatuDiyasadaninAeNaM mahayA iDDIe mahayA juIe mahayA baleNaM mahayA samudaeNaM mahayA varatuDiyajamagasamagapaDuppavAiyaraveNaM saMkhapaNavapaDahabherijhacarikharamuhihuDukkadundubhinigghosanAditaraveNaM" / asya vyAkhyA prAgvat / yatraiva siddhAyatanaM tatraivopAgacchati upAgatya siddhAyatanamanupradakSiNIkurvan pUrvadvAreNa pravizati pravizyAloke jinapratimAnAM praNAma karoti, kRtvA yatraiva maNipIThikA yatraiva devacchandako yatraiva jinapratimAstatraivopAgacchati upAgatya lomahastakaM parAmRzati parAmRzya ca jinapratimAH pramArjayati pramAyaM divyayodakadhArayA svapayati snapayitvA sarasenAi~Na gozIrSacandanena gAtrAeyanalimpati bhanulipya ahatAni aparimalitAni divyAni devaghya Jain Education Interna For Private & Personel Use Only Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratnAkara vicAra // 1 // yugalAni 'niyaMsei' iti paridhApayati, paridhApyArabhuktairvaraiH pradhAnairgandhairmAlyaizcArcayati / etadeva savistaramupadarzayatipuSpAropaNaM mAlyAropaNaM varNakAropaNaM cUropaNaM gandhAropaNaM AbharaNAropaNaM (ca) karoti, kRtvA tAsAM jinapratimAnAM purato'cchaiH-svacchaiHzlakSNaiH-masaNe rajatamayaiH, accho raso yeSAM te accharasAH pratyAsannavastupratibimbAdhArabhUtA ivAtinirmalA iti bhAvaH, te ca te tandulAzca accharasatandulAH pUrvapadasya dIrghAntatA prAkRtatvAta / yathA 'vairAmayA nemA' ityAdau, devAH tairaSTAvaSTau svastikAdIni maGgalakAnyAlikhati, Alikhya 'kayaggAhaggahIyaM' ityAdi, maithunaprathamasaMrambhe mukhacumbanAyathaM yuvatyAH pazcAgulibhiH kezeSu grahaNaM kacagrAhastena kacagrAheNa gRhItaM karatalAdvimuktaM sat prabhraSTaM karatalaprabhraSTavimuktam , prAkRtatvAtpadavyatyayaH, tena dazArddhavarNena-paJcavarNena kusumena kusumasamRhena puSpapuJjopacArakalitaM, puSpapuJja eva upacAraH puSpapuJjopacAraH tena kalitaMyuktaM karoti kRtvA ca 'caMdappabhavairaveruliyavimaladaMDaM ' candraprabhavajravaiDUryamayo vimalo daNDo yasya saH tathA taM kAJcanamaNiratnabhakticitraM kAlAgurupavarakundurukaturuSkadhUpena gandhottamenAnuviddhA kAlAgurupavarakundurukaturuSkadhUpagandhottamAnuviddhA, prAkRtatvAtpadavyatyayaH, tAM dhUpavarti vinirmuzcantaM vaiDUryamayaM dhUpakaDucchukaM pragRhya prayato dhUpaghaTIto dhUpaM dattvA jinavarebhyaH, sUtre SaSThI prAkRtatvAt , saptASTAni padAni pazcAdapasRtya dazAGgulimaJjaliM mastake kRtvA prayataH 'aTThasayavisuddhagaMthajuttehiM ' ti / vizuddho-nirmalo lakSaNadoSarahita iti bhAvaH, yo granthaH-zabdasandarbhastena yuktAni vizuddhagranthayuktAni aSTazataM ca tAni vizuddhagranthayuktAni ca tairarthayuktairarthasArairapunaruktarmahAvRttastathAvidhadevalabdheH prabhAvaH eSaH, saMstauti saMstutya vAma jAnumaJcati-utpATayati dakSiNaM jAnuM dharaNitale 'nivADei ' iti nipAtayati lagayatItyarthaH, trikRtvaH-trIn vArAn mUrdAnaM gharaNitale INE Jain Education in de final For Private & Personel Use Only bA Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education namayati namayitvA ca ISatpratyunnamayati, ISatpratyunnamya kanakatruTitastaMbhitau bhujau ' saMharati ' saGkocayati, saMhRtya karatalaparigRhItaM zirasyAvartta mastake'JjaliM kRtvaivamavAdIt - ' namotthu NaM ' ityAdi / iti zrIjIvAbhigamasUtravRttitRtIyapratipatimandaroddezake 313 pratau 172 patre // 5 // keciccAjJAnino vidyAcAraNAdilabdhimataH zramaNAn labdhyupajIvinaH pramAdino na kiJcidete ityAdibhirvacanaiH pratimAvandanavaireNa nindanti, tacca teSAmanantasaMsArakAraNam, yataste hi mahAnubhAgAH sutarAM namasyAH yadeteSAM prabhAveNa lavaNasamudro jaMbUdvIpaM nAvapIDayati / tathA ca siddhAntaH kamhA NaM bhaMte ! lavaNasamudde jaMbuddIvaM dIvaM no uvIleha 1 no uppIlei 1 no ceva NaM ekkodagaM karei 1 goyamA ! jaMbuddIveNaM dIve bharavasu vAsesu arihaMtacakkavaTTibaladevA vAsudevA cAraNA vijAharA samayA samaNIo sAvayA sAviyAo maNuyA pagaibhaddayA pagaiviNIyA pagaiuvasaMtA pagaipayaNukohamANamAyA lobhA miumaddavasaMpamA allINA mahagA viNIyA, si NaM paNihAte lavaNasamudde jaMbuddIvaM dIvaM no ubbIlei no ceva NaM ekkodagaM karei iti / vRttiryathA - - ' kamhA NaM ityAdi, kasmAd bhadanta ! lavaNasamudro jaMbUdvIpaM dvIpaM nAvapIDayati- jalena na plAvayati 1 notpIDayati - prAbalyena na bAdhate ?, '' iti vAkyAlaMkRtau, ekodakaM sarvAtmanA udakaplAvitaM na karoti 1, bhagavAnAha - gautama ! jaMbUdvIpe - bharatairAvatayoH kSetrayoratavakravarttino baladevA vAsudevAH cAraNA- jaGghAcAraNamunayo vidyAdharAH zramaNAH - sAdhavaH zramaNyaH - saMyatyaH zrAvakAH zrAvikAH etatsuSama duSpamAdhArakatraya varttinamapecyoktaM veditavyam, tatraivArhadAdInAM yathAyogaM sambhavAt suSamasuSamAdikamadhika national Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra- patyAha--manuSyAH prakRtibhadrakAH prakRtipratanukrodhamAnamAyAlomAH mRdumArdavasampannAH AlInA bhadrakA vinItAH, eteSAM vyAkhyAnaM prAgvat, teSAM praNidhayA praNidhAnaM praNidhA ' upasargAdAta' ityaGpratyayaH tAn praNidhAya-apekSya teSAM prabhAvata // 2 // ityrthH| lavaNasamudro jaMbUdvIpaM dvIpaM nAvapIDayatItyAdi, duSamaduSpamAdAvapi nAvapIDayati, bharatairAvatavaitAdayAdhipatidevatA prabhAvAta, tathA cuhimavacchikhariNorvarSadharaparvatayordevatA maharDikA, yAvatkaraNAnmahAdyutikA ityAdiparigrahaH parivasanti teSAM praNidhayA-prabhAvana lavaNasamudro jaMbUdvIpaM dvIpaM nAvapIDayatItyAdi tathA haimavatairaNyavatovarSayormanujAH prakRtibhadrakA yAvadvinItAsteSAM praNidhayetyAdi pUrvavat, tathA tayoreva varSayoryathAkramaM zabdApAtivikaTApAtI vRttavaitADhayau parvatau tayordevau maharddhiko yAvatpanyopamasthitiko parivasatasteSAM praNidhayetyAdi pUrvavat, tathA mahAhimavadrukmivarSadharaparvatayordevatA maharddhikA ityAdi tathaiva, tathA harivarSaramyakavarSayormanujAH prakRtibhadrakA ityAdi sarva haimavatavat, tathA tayoH kSetrayoryathAkramaM gandhApAtimAnyavatparyAyo yo vRttavaitADhyaparvatau tayordevo maharddhikAvityAdi pUrvavat, tathA pUrva videhAparavidehavarSayoraIntazcakravartino yAvanmanujAH prakRtibhadrakA yAvadvinItAsteSAM praNidhayetyAdi pUrvavat, tathA devakurUttarakuruSu manujAH prakRtibhadrakA yAvadvinItAsteSAM praNidhayetyAdi pUrvavat, tathA uttarakuruSu jambAM sudarzanAyAmanAdRto nAmadevo jaMbUdvIpAdhipatiH parivasati tasya praNidhayA-prabhAvanetyAdi / iti zrIjIvAbhigamatIyapratipattimandaroddezake 264 pratau 185 patre // 6 // cAturmAsikasAMvatsarikaparvadinAni devAnAmapi sutarAM mAnyAnItyabhiprAyo likhyatesesaM taheva jAva siddhAyataNA savvA te ciya vamaNA NAyavvA / tattha NaM bahave bhavaNavaivANamaMtarajoisiyavemANiyA | Jain Education Inter For Private & Personel Use Only A ww.jainelibrary.org Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Intern | devA cAummAsi paDivaesu saMvaccha resu ya asu bahusu jiyajammaNa nikkhamaNaNANuppAyapariNivvANamAdiesu ya devakaje ya devasamudayasu ya devasamitIsu ya devasamavAyasu ya devapaprayasu ya egaMtao sahiyA samuvAgayA samANA pamuiyapakkIliyA aTThAhiyAruvAo mahAmahimAo karemAyA pAlemANe susuheyaM viharanti // iti vRttiryathA - ' tattha gaM' ityAdi, tatra teSu siddhAyataneSu ' ' iti pUrvavat, bahavo bhavanapativyantarajyotiSkavaimAnikA devA cAturmAsikeSu paryuSaNAyAmanyeSu ca bahuSu jinajanmaniSkramaNajJAnotpAdaparinirvANAdiSu devakAryeSu devasamitipu, etadeva paryAyadvayena vyAcaSTe - devasamavAyeSu - devasamudAyeSu AgatAH pramuditaprakrIDitA aSTAhikArUpA mahAmahimAH kurvantaH sukhasukhena viharanti - Asate / iti zrIjIvAbhigamatRtIyapratipattijyotiSkoddeza ke 264 pratau 207 patre // 7 // manuSyaloke manuSyANAM yathA gRhAdbahirgamanAya samIcInaH sAlaGkAro veSo bhavati gRhe tu sAmAnya eva, tathA devAnAmapi yAni kenacitprayojanena vikurvitAni zarIrANi tAni sAlaGkArANi sAbharaNAni yAni tu bhavadhAraNIyAni ( tAni ) tu vibhUSayA prakRtisthAnItyabhiprAyo likhyate - sohammIsANA devA kerisayA vibhUsAe paSmattA ? goyamA ! duvihA paSThAttA, taM jahA - ' veubviyasarIrA ya aveubviyasarIrA ya, tattha gaM je te veuvviyasarIrA te hAravirAiyavacchA jAva dasadisAo ujjIvamAyA pabhAsemANA jAva paDirUvA, tattha gaM je te aveubviyasarIrA te zrAbharaNavasaNarahiyA pagatitthA vibhUsAe pattA / iti / vRttiryathA - 'sohammIsAgA' ityAdi, saudharmezAnayorbhadanta ! kalpayordevAnAM zarIrakANi kIdRzAni vibhUSayA prajJaptAni ? bhagavAnAha - gautama ! dvividhAni zarI Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicaar|| 63 // Jain Education Inter kANi prajJaptAni tadyathA-- bhavadhAraNIyAni uttarakhaikriyANi ca tatra yAni tAni bhavadhAraNIyAni zarIrANi tAni AbharaNavasanarahitAni prakRtisthAni vibhUSayA prajJaptAni svAbhAvikyeva teSAM vibhUSA naupAdhikIti bhAvaH / tatra yAni tAni uttaravai kriyANi zarIrANi tAni 'hAravirAiyavacchA' ityAdi, pUrvoktaM tAvadvaktavyaM yAvat 'dasa disAo ujjIvemAyA pabhAsemANA pAsAIyA darisa NijjA abhiruvA paDirUvA vibhUsAe pattA ' asya vyAkhyA prAgvat / iti zrIjIvAbhigama caturthapratipattau jyoti ko deza ke // 7 // // iti zrImada kabbara bhUpAla vizAla cittAlavAlavivarddhitavRparasAlasAlA tizA lizIlajagadgurubhaTTAraka zrIhIra vijayasUriziSyopAdhyAya zrI kIrttivijayagaNisamuccite zrIvicAraratnAkare madhyabhAge jIvAbhigamavicAranAmA tRtIyastaraGgaH // 3 // ananyasAmAnyasuvarNa pUrNa, satAM manaHkAmitadaM ca tUrNam / bhUyiSTharatnaM kila saprayatnaM zrIjaina siddhAntanidhiM zrayadhvam // 1 // atha prajJApanAvicArA likhyante tatra niMbAmrAdivRkSANAM mUlapatrAdIni yathA yAvatprANipratibaddhAni tathA likhyante zibaMbajaMbuko saMca- sAla aMkolla pIlu selU ya / sallaimoyaimAlaya, baula palAse karaMje ya // 1 // putaMjIvaya'riTThe, bihelae hariDae ya bhillAe / ubebhariyA khIriNa, bodhavve dhAyai piyAle // 2 // pUyaniMbakaraMje, saNhA taha sIsavA ya asaNe ya / punnAganAgarukkhe, sIvanni tahA asoe ya // 3 // je yAvanne tahappagArA, eesi gaM mUlAvi asaMkhejjajIviyA kaMdAvi khaMdAvi tayAvi sAlAvi pavAlAvi pattA patteyajIviyA pupphA agajIviyA phalA egaDiyA se taM egaTTiyA / iti / vRttiryathA - ' niMba' ityAdigAthAtrayam / tatra niMbA jaMbUkozAmbAH - pratItAH, zAlaH - sarjaH, 'aMkola' ti aGkoThaH, prAkR ratnAkaraH // 63 // Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education tatvAcca sUtre ThakArasya lAdezaH, 'aMkoThe laH' (8-1-200) iti vacanAt, pIluH - pratItaH zeluH- zleSmAtakaH sallakI- gajapriyA mocakImAlukau ca dezavizeSapratItau bakula:- kesaraH palAsaH - kiMzukaH karaJjo - naktamAlaH // 1 // putrajIvako - gopagirau prasiddhaH ariSTaH- picumandaH vibhItakaH - ataH harItakaH - koGkaNadezaprasiddhaH kaSAyabahulaH bhallAtako bhallAtakAbhidhAnAni phalAni lokaprasiddhAni umbebharikAkSIraNIdhAtakI priyAlapUrti ( nimba ) karaJja zlakSNa ziMzapAzana punnAganAga zrI parzvazokA lokapratItAH / ' je yAvanne tahappagArA' iti ye'pi cAnye tathAprakArAH - evaMprakArAstattaddezavizeSabhAvinaH te sarve'pi ekAsthikA veditavyAH, eteSAM - ekAsthikAnAM mUlAnyapyasaGkhyeyajIva kAni - asaGkhyeyapratyekazarIrajIvAtmakAni evaM kandA api skandhA api vaco'pi zAkhA api pravAlA api pratyekama saGkhyeyapratyekazarIrajIvakAH, tatra mUlAni - yAni kandasyAsdhastAdbhUmerantaH prasaranti teSAmupari kandAH te ca lokapratItAH, skandhAH sthuDAH tvacaH - chalnyaH zAlA:-- zAkhAH prabAlAHpallavAGkurAH, ' pattA patteyajIviya ' tti patrANi pratyekajIvakAni-ekaikaM patramekaikena jIvenAdhiSThitamiti bhAvaH, 'pupphA aNegajIviya ' tti puSpANyanekajIvAni prAyaH pratipuSpapatraM jIvabhAvAt, phalAnyekAsthikAni / upasaMhAramAha - 'se taMga TThiyA ' sugamam / iti zrIprajJApanAprathamapadasUtravRttau 400 pratau 27 patre // 1 // kecicca jAtiprabhRtipuSpANAM saGkhyAta jIvatve'pi pratimApUjanabhayotpAdanAya sAmAnyataH puSpANAmanantajIvatvaM vadanto janAn vipratArayanti te tu durlabhabodhino veditavyAH, puSpeSu saGkhyA saGkhyAnantajantukRto vivekazcAyaM siddhAntoktaHpuphA jalayA thalayAya, biTabaddhA ya khAlavaDA ya / saMkhijjamasaMkhijjA, bodhavvANaMtajIvA ya // 82 // je keha khAli - national Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra // 64 // Jain Education Inter yAbaddhA, pupphA saMkhejajIviyA bhaNiyA / khihUyA aNaMtajIvA, je yAvane tahAvidyA // 83 // vRttiryathA - 'pupphA jalayA ityAdi, puSpANi caturvidhAni, tadyathA - jalajAni - sahasrapatrAdIni sthalajAni - koraNTakAdIni, etAnyapi ca pratyekaM dvidhA, tadyathA - kAniciTTantabaddhAni atimuktakaprabhRtIni kAnicinnAlabaddhAni jAtipuSpaprabhRtIni atra eteSAM madhye kAnicitpatrAdigatajIvApekSayA saGghayeyajIvAni kAnicidasaGghayeyajIvAni kAnicidanantajIvAni, yathAgamaM boddhavyAni // 82 // atraiva kazcidvizeSamAha - ' je kei khAliyAbaDA ' ityAdi, yAni kAnicinnAlikAvaddhAni puSpANi jAtyAdigatAni tAni sarvANyapi saGkhyeyajIvakAni bhaNitAni tIrthaMkara gaNadharaiH, stripuSpaM punaranantajIvam, yAnyapi cAnyAni snihUpuSpakalpAni | tAnyapi tathAvidhAni - anantajIvAtmakAni jJAtavyAni // 83 // iti zrIprajJApanAprathamapadasUtravRttau 400 pratau 28 patre // 2 // atha puSpaphalakA liGgaphalAdInAM vRntAdIni yAvajjIvAtmakAni bhavanti tallikhyate pupphaphalaM kAliMgaM, tuMbaM tauselavAluvAlukaM / ghosADayaM paDolaM, viMDrayaM ceva teMDsa // 90 // biMTaM maMsakaDAI, eyAI huti egajIvassa / patteyaM pattAI, sakesarama kesaraM miMjA // 61 // vRttiryathA-- puSpaphalamevaM kAliGga tumbaM trapuSaM ' elavAlu ' tti cirbhaTavizeSarUpaM vAlukaM-cirbhaTam / tathA ghoSAtakaM paTolaM tendukaM vindUsaM ca yatphalam eteSu pratyekaM 'biSTaM' vRntaM 'maMsakaDAhaM ' iti mAMsaM -giraM tathA kaTAhaM, etAni trINi ekasya jIvasya bhavanti eka jIvAtmakAnyetAni trINi bhavantItyarthaH / tathA eteSAmeva puSpaphalaudInAM tinduka (sa) paryantAnAM patrANi pRthak 'pratyekaM ' iti pratyekazarIrAdhiSThitAni - ekaikajIvAdhiSThi tAnItyarthaH / tathA sakesarA kesarA vA milA - bIjAni pratyekamekaikajIvAdhiSThitAni // 60-61 // iti zrIprajJApanA ratnAkaraH // 64 // Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Inten prathamapadasUtravRttau 400 pratau 26 patre // 3 // atha nigodajIvA yathA''hArAnnapAnAdikaM gRhNanti, yathA caikasmin zarIre'nantAstiSThanto mRdudhiyAM pratItipathamavataranti, yathA ca teSAmAnantyaM sukhena pratIyate tathA likhyate samayaM vakaMtANaM, samayaM tesiM sarIranivvatI / samayaM zrAguggahaNaM, samayaM UsAsaNIsAso // 1 // ekassa u jaM gahaNaM, bahU sAhAraNANa taM cetra / jaM bahuyAeM gahaNaM, samAsatra taMpi egassa // 2 // sAhAraNamAhAro, sAhAraNa ANupANagahaNaM ca / sAhAraNajIvANaM, sAhAraNalakkhaNaM eyaM // 3 // jaha ayagolo ghaMto, jAo tattatavaNijjasaMkAso / savvo gaNapariyo NigoyajIve tahA jANa // 4 // ekassa donha tinha va saMkhijAya va ya pAsiuM sakkA / dIsaMti sarIrAI, NigoyajIvANagaMtANaM || 5 || logAgAsapaese, gigoyajIvaM Thavehi ikkikaM / evaM mavijamANA, havaMti logA atA u // 6 // etadvRttiryathA - ' samayaM ' ityAdi, 'samayaM ' yugapadvayutkrAntAnAM - utpannAnAM satAM teSAM sAdhAraNajIvAnAM 'samayaM ' - ekakAlaM zarIra nivRttirbhavati, samakaM ca prANApAnagrahaNaM - prANApAnayogya pudgalopAdAnam, tataH samakam - ekakAlaM taduttarakAlabhAvinAvuvAsazvAsa // 1 // tathA ekasya yadAhArAdipudgalAnAM grahaNaM tadeva bahUnAmapi sAdhAraNajIvAnAmavaseyam, kimuktaM bhavati ? yadAhArAdikameko gRhNAti zeSA api taccharIrAzritA bahavo'pi tadeva gRhNantIti, tathA ca yad bahUnAM grahaNaM tatsa| pAdekatra zarIre samAvezAdekasyApi grahaNam ||2|| sampratyuktArthopasaMhAramAha-' sAhAraNa ' ityAdi, sarveSAmapyekazarIrAzritAnAM jIvAnAmuktaprakAreNa yatsAdhAraNaM - sAdhAraNaH, sUtre napuMsakatAnirdezaH ArpatvAt, AhAraH- AhArayogyapudgalopAdAnam, Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra // 65 // Jain Education Interne yacca sAdhAraNaM prANApAnayogya pudgalopAdAnamupalacaNametat yo sAdhAraNAvucchvAsaniHzvAsau yA ca sAdhAraNA zarIranivRttiH etatsAdhAraNajIvAnAM lakSaNam || 3 || samprati yathaikasminnigodazarIre'nantA jIvAH pariNatAH pratItipathamavataranti tathA pratipAdayannAha - 'jaha ayagolo' ityAdi, yathA zrayogolo dhmAtaH san taptatapanIyasaGkAzaH sarvo'gnipariNato bhavati tathA nigodajIvAn jAnIhi, nigodarUpe'pyekaikasmin zarIre taccharIrAtmakatayA'nantAn jIvAn pariNatAn jAnIhi // 4 // evaM ca sati - ' egassa ' ityAdi, ekasya dvayostrayANAM yAvatsaGkhyeyAnAM vA zabdAdasaGkhayeyAnAM vA nigodajIvAnAM zarIrANi draSTuM na zakyAni kutaH iti cet ? ucyate - abhAvAt na hokAdijIvagRhItAni anantavanaspatizarIrANi santi, anantajIvapiNDAtmakatvAtteSAm, kathaM tarbupalabhyAni 1 ityata Aha-' dIsaMti' ityAdi, dRzyante zarIrANi nigodajIvAnAMbAdaranigodajIvAnAmanantAnAM na tu sUkSmanigodajIvAnAm teSAM zarIrANAmanantajIvasaGghAtAtmakatve'pyanupalabhyasvabhAvatvAt, tathA sUkSmapariNAmapariNatatvAt, atha kathametadavasIyate nigodarUpazarIraM niyamAdanantajIvapariNAmAvirbhAvitaM bhavatIti ? ucyate - jinavacanAt taccedam - " golA ya asaMkhijA, asaMkhanigoao havai golo / ekkekaMmi nigoe, aNaMtajIvA muNeyavvA // 1 // " // 5 // sampratyeteSAmeva nigodajIvAnAM pramANamabhidhitsurAha - ' logAgAsa ' ityAdi, ekaikasmin lokAkAzapradeze ekaikaM nigodajIvaM sthApaya, evamekaikasmin zrAkAzapradeze ekaikajIvaracanayA mIyamAnA anantAlokA - anantalokAkAzapradezapramANA nigodajIvA bhavanti // 6 // iti prajJApanA prathamapadavRttau 400 pratau 31 patre // 4 // atra sUtrarucibIjarucyadhigamarucInAM svarUpaM likhyate ratnAkaraH 112 11 Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jo muttamahijaMto, sueNa ogAhaI u sammat / aMgeNa bAhireNa va, so suttarui ti naayvvo||1|| egapaeNegAI, payAi jo pasaraI u sammat / udaevva tilabiMdu, so bIyarui ti nAyavvo // 2 // so hoi abhigamaruI, suyaNANaM jassa attho diDhaM / ekArasa aMgAI, painnagaM divivAo ya // 3 // etAsAM vRttiryathA-'jo sutta' ityAdi, yaH sUtramaGgapraviSTamaGgavAcaM vA'dhIyAnastena zrutenAGgapraviSTenAGgabAhyena vA samyaktvamavagAhate sa sUtraruciriti jJAtavyaH / bIjarucimAha-'egapaeNegAI' ityAdi, ekena padena prakramAjIvAdInAmanekAni padAni prAkRtatvena vibhaktivyatyayAdanekeSu jIvAdiSu padeSu yaH samyaktvamiti dharmadharmiNorabhedopacArAtsamyaktvavAnAtmA prasarati tuzabdo'vadhAraNArthaH prasaratyeva, kathaM ? ityAha-udaka iva tailabinduH, kimuktaM bhavati ? yathA-udakaikadezagato'pi tailabinduH samastamudakamAkrAmati tathaikadezotpabharucirapyAtmA tathAvidhakSayopazamabhAvAdazeSeSu tattveSu rucimAn bhavati sa evaMvidho bIjaruciriti jnyaatvyH| adhigamarucimAha-'so hoi ahigamaruI' ityAdi, yasya zrutajJAnamarthato dRSTamekAdazAGgAni, prakIrNakamityatra jAtAvekavacanam , tato'- yamarthaH-prakIrNakAni-uttarAdhyayanAdIni dRSTivAdaH, cazabdAdupAGgAni ca, sa bhavatyadhigamarucirityAdi / iti prajJApanAprathamapadasUtravRttau 400 pratau 45 patre // 5 // atha garbhajamanuSyasaGkhyA likhyate maNussANaM bhaMte ! kevaiyA orAliyasarIragA pannatA ? goyamA! duvihA pannacA taMjahA-baddhalagA ya mukkelagAya, tattha NaM je te baddhalagA te NaM siya saMkhejA siya asaMkhejA, jahannapade saMkhejjA saMkhejAo koDAkoDIo tijamalapayassa Jain Education L a For Private & Personel Use Only Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratnAkara vicAra // 66 // uri caujamalapayassa hiTThA, ahava NaM chaTTo vaggo paMcamavaggapaDappaNo, ahava NaM chanauiccheyaNagadAI rAsI / ukkosapae asaMkhejA, asaMkhejAhiM ussappiNiyosappiNIhiM avahIraMti kAlato, khettato svapakkhittehiM maNussehiM seDhI avahIrati, tIse seDhIe AgAsakhettehiM avahAro maggijai asaMkhejjA asaMkhejjAhiM ussappiNiosappiNihiM kAlato, khettato aMgulapaDhamavaggamUlaM taiyavaggamUlapaDuppaNaM // iti / vRttiryathA-manuSyANAM baddhAnyaudArikazarIrANi syAt-kadAcitsaGkhayeyAni kadAcidasaGghayeyAni, kotrAbhiprAyaH iti cet ? ucyate-iha dvaye manuSyA-garbhavyutkrAntikAH sammRcchimAzca, tatra garbhavyukrAntikAH sadA'vasthAyino, na sa kazcitkAlo'sti yo garbhavyutkrAntikamanuSyavirahito bhavati, sammRcchimAzca kadAcidvidyante kadAcit sarvathA teSAmabhAvo bhavati, teSAmukato'ntarmuhUrttAyuSkatvAt , utpatyantarasya cotkarSatazcaturvizatimuhUrtapramANatvAt, tato yadA sarvathA sammUchimA manuSyA na vidyante kintu kevalA garbhavyutkrAntikA eva tiSThanti tadA syAtsa GkhyeyAH, saGkhyayAnAmeva garbhavyutkrAntikAnAM bhAvAt , mahAzarIratve pratyekazarIratve ca sati parimitakSetravartitvAt, yadA tu sammRcchimAstadA'saGkhyeyAH sammUchimAnAmutkarSataH zreNyasaGkhyeyabhAgavartinabha pradezarAzipramANatvAt, tathA cAha'jahannapade saMkhejA' ityAdi, jaghanyapadaM nAma yatra sarvastokA manuSyAH prApyante, Aha-kimatra sammUchimAnAM grahaNamuta garbhavyutkrAntikAnAm ? ucyate-garbhavyutkrAntikAnAM teSAmeva sadA'vasthAyitayA sammUcchimavirahe sarvasvokatayA prApyamANatvAt, utkRSTapade tUbhayeSAmapi grahaNam, yadAha mUlaTIkAkAra:-" setarANAM grahaNamutkRSTapade jaghanyapade garbhavyutkrAntikAnAmeva na kevalAnAM grahaNa" miti, asmin jaghanyapade saGkhatheyA manuSyAH, tatra saGkhayeyakaM saGkhtheyabhedabhinna miti na jJAyate kiyantaste? // 66 // Jain Education Inter For Private & Personel Use Only WI Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ iti vizeSa nirdhArayati-saGkhayeyAH koTIkoTyaH, athavA idamanyat vizeSataraM parimANam 'tijamalapayassuvari caujamalapayassa heTThA' iti, iha manuSyasaGghathApratipAdakAnyekonatriMzadaGkasthAnAni vakSyamANAni, tatra samayaparibhASayA'STAnAmaSTAnAmaGkasthAnAnAM yamalapadamiti saMjJA, caturviMzatyA cAkasthAnastrINi yamalapadAni labdhAni, upari paJcAGkasthAnAni tiSThanti, athavA yamalapadamaSTabhiraGkasthAnastatazcaturtha yamalapadaM na prApyate tata uktaM trayANAM yamalapadAnAmupari paJcabhiraGkasthAnairvarddhamAnatvAt, caturthasya ca yamalapadasyAdhastAtribhiraGkasthAnahInatvAt / athavA dvau dvau vargoM samuditau ekaM yamalapadam , catvAro vargAH samuditAHdve yamalapade, SaT vargAH samuditAstrINi yamalapadAni, aSTau vargAH samuditAzcatvAri yamalapadAni, tatra yasmAtSaplAM vargANAmupari vartante saptamasya ca vargasyAdhastAt tata uktaM triyamalapadasyopari caturyamalapadasyAdhastAditi, triyamalapadasyeti-tRtIyAnAM yamalapadAnAM samAhArastriyamalapadaM tasya, tathA caturNA yamalapadAnAM samAhArazcaturyamalapadaM, tasya / samprati spaSTataraM saGkhthAnamupadarzayati-'ahava NaM chaTTo vaggo paMcamavaggapaDuppaNo' iti, athaveti-prakArAntare 'Na'miti vAkyAlaGkAre SaSTho vargaH pazcamavargeNa pratyutpanno-guNitaH san yAvAn bhavati tAvatpramANA jaghanyapade manuSyAH, tatraikasya varga eka eva sa ca vRddhiM na gata iti vargoM na gaNyate, dvayorvargazcatvAra eSa prathamo vargaH 4, caturNA vargaH SoDaza eSa dvitIyo varga: 16, SoDazAnAM varge ve zate SaTpaJcAzadadhike eSa tRtIyo vargaH 256, dvayoH zatayoH SaTpaJcAzadadhikayovaMge: | paJcaSaSTiH sahasrANi paJcazatAni SaTtriMzadadhikAni eSa caturtho vargaH 65536, etasya vargazcatvAri koTizatAni ekonatrizaskoTayaH ekonapaJcAzatvakSAH saptapaSTiH sahasrANi dve zate vasavatyadhike eSa paJcamo vargaH 4264667266, uktazca Jain Education int o nal Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra // 67 // " cattAri ya koDisayA, auNattIsaM ca hoMti koDIo / zrauNAvAM lakkhA, sataTThI caiva ya sahassA // 1 // do ya sayA chAuyA, paMcamavarago samAsacyo hoi / eyassa kato vaggo, chaTTo jo hoi taM vocchaM // 2 // " etasya paJcamasya vargasya yo vargaH sa SaSTho vargastasya parimANam - eka koTIkoTIzatasahasraM caturazItiH koTIkoTIsahasrANi catvAri saptaSaSTyadhikAni koTIkoTIzatAni catuzcatvAriMzatkoTilANi saptakoTIsahasrANi trINi saptatyadhikAni koTizatAni paJcanavavirlakSA: ekapaJcAzatsahasrANi SaTzatAni SoDazottarANi 18446744073706551616, eSa SaSTho vargaH / uktaM ca - " lakkhaM koDAkoDI, caurAsII bhave sahassAiM / cattAri ya sattaTThA, hoMti sayA koDikoDIM // 1 // coyAlaM lakkhAI, koDI satta caiva ya sahassA / tithisayA sattayarI, koDI hoMti nAyavvA || 2 || paMcANauI lakkhA, ekkAvalaM bhave sahassAIM / chassolasuttarasayA, eso chaTTo havai vaggo // 3 // iti / eSa SaSTho vargaH / paMcamavargeNa guNyate guNite ca sati yAvAn rAzirbhavati tAvatpramANA jaghanyapade manuSyAH, te caitAvanto bhavanti - 76228162514264337563543650336, etAnyekotriMzadaGkasthAnAni / etAni ca koTA koTyAdidvAreNa kathamapyabhighAtuM na zakyante tataH paryantavarttino'GkasthAnAdArabhyAGkasthAnasaGgrahamAtraM pUrvapuruSapraNItena gAthAdvayenAbhidhIyate - cha timi tithi sumaM, paMcaiva ya nava ya timi cattAri / paMcaiva tithi nava paMca satta tiSyeva tiSyeva // 1 // cau cha do cau eko, paNa do chakkigo ya adveva / do do va satteva ya, ThANAI uvari tAI // 2 // 'athavA'yamaGkasthAnaprathamAkSarasaGgrahaH " chattiti supaMNa tica paM, ti paM sati ti ca cha do ca e| paM do e do dukha sa, paDhamakkharasanniyaTThAyA / / 1 / / " eteSAmeva ekonatriMzadaGkasthAnAnAM pUrvapuruSaiH pUrvAGgaiH parisaGkhyAnaM " ratnAkaraH // 67 // Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kRtaM tadupadarzyate-tatra caturazItirlakSANi pUrvAGga, caturazItirlakSAzcaturazItila1rguNyante tataH pUrva bhavati, tasya parimANam- | saptatiH koTilakSANi SaTpaMcAzatkoTisahasrANi 70560000000000, etena bhAgo hiyate tata idamAgatam-ekAdazapUrvakoTIkoTyo dvAviMzatiH pUrvakoTIlakSANi caturazItiH pUrvakoTIsahasrANi aSTAdazottarANi pUrvakoTizatAni, ekAzItiH pUrvalakSANi pazcanavatiH pUrvasahasrANi trINi SaTpaJcAzadadhikAni pUrvazatAni, ata Urdhva pUrvairbhAgo na labhyate tataH pUrvAGgairbhAgaharaNaM, tatredamAgatam-ekaviMzatiH pUrvAGgalakSANi saptatiH pUrvAGgasahasrANi SaT ekonaSaSTyadhikAni pUrvAGgazatAni, tata Urddha cedamanyaduddharitamavatiSThate-tryazItirlakSANi paJcAzatsahasrANi trINi zatAni SaTtriMzadadhikAni manuSyANAmiti 1122841188165356 / 2170656 / 8350336 / tathA ca pUrvAcAryapraNItA atra gAthAH-" maNuyANa jahaNapade, ekaarspubbkoddikoddiio| bAvIsakoDilakkhA, koDisahassAi culasII // 1 // advaiva ya koDisayA, puvANa dasuttarA to hoti / ekAsII lakkhA, paMcANauI sahassAI / / 2 // chappanA tinnisayA, puvvANaM puvvavapiyA ale / etto pucvaMgAI, imAi ahiyAi aplAI // 3 // lakkhAi egavIsaM, puvvaMgANa sayarI sahassAI / chaccevegUNaTThA, pucvaMgANaM sayA hoMti // 4 // tesIi sayasahassA, payAsaM khalu bhave sahassAI / tini sayA chattIsA, evaiyA avigalA maNuyA // 5 // iti / imAmeva saGkhayAM vizeSopalambhanimittaM prakArAntareNAha--'ahava NaM chanauiccheyaNagadAI rAsI' iti, 'ahava NaM' ti prAgvat, pAsavaticchedanakAni yo rAzirdadAti sa pAsavaticchedanakadAyI rAziH, kimuktaM bhavati ? yo rAzira.nArddhana chidyamAnaH Samati vArAn chedaM sahate paryante ca sakalamekaM rUpaM paryavasitaM bhavati sa pasavaticchedanakadAyI rAziriti, kaH For Private Personal Use Only Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra- ratnAkaraH // 48 // punarevaMvidha iti cet ? ucyate-eSa eva SaSTho vargaH paJcamavargaguNitaH, koca pratyaya iti cet ? ucyate-iha prathamavargazchi- dyamAno chedanake dadAti, tadyathA-prathamacchedanakaM dvau dvitIyamekamiti, dvitIyo vargazcatvAri cchedanakAni, tatra prathamamaSTI, dvitIyaM catvAraH vatIyaM dvau caturthemeka iti / evaM tRtIyo vargo'STau chedanakAni prayacchati, caturthe: poDaza, pazcamo dvAtriMzataM SaSThazcatuHSaSTiM, sa caivaM paJcamavargeNa guNitaH SaNavatiH, kathametadavaseyamiti cet ? ucyate-iha yo yo vargo yena yena vargeNa guNyate tatra tatra tayoyorapi chedanakAni prApyante, yathA-prathamavargeNa guNite dvitIyavarge pada, tathAhi-dvitIyo vargaH SoDazalakSaNa: prathamavargeNa catuSkarUpeNa guNyate jAtA catuHSaSTiH, tasyAH prathamaM chedanakaM dvAtriMzat, dvitIyaM SoDaza, tRtIyamaSTau, caturtha catvAraH, paJcamaM dvau, SaSThameka iti, evamanyatrApi bhAvanIyam / tatra paJcamavarge dvAtriMzacchedanakAni, SaSThe catuHSaSTiH, tataH | paJcamavargeNa SaSThe varge guNite SaSmavati chedanakAni prApyante / athavA ekaM rUpaM sthApayitvA tataH pamavativArAn dviguNadviguNIkriyate kRtaM ca sadyadi tAvatpramANo rAzirbhavati tato'vasAtavyameSa SaSavaticchedanakadAyI rAziriti / tadevaM jaghanyapadamabhihitaM, idAnImutkRSTapadamAha-' ukkosapae asaMkhejA' ityAdi, utkRSTapade ye manuSyA bhavanti te'saGkhaceyAH, tatrApi kAlataH parimANacintAyAM prati samayamekaikamanuSyApahAre sAmastyenAsaGghayayAbhirutsarpiNyavasarpiNIbhirapahiyante, kSetrato rUpe prakSipte manuSyairekA zroNaH paripUrNA'pahiyate, kimuktaM bhavati ?-utkRSTapade ye manuSyAsteSu madhye ekasminnasatkalpanayA rUpe prakSipte sakalApi zreNirekA'pahiyate, tasyAzca zreNeH kSetrakAlAbhyAmapahAramArgaNA kAlatastAvadasaGkhtheyAbhirutsarpiNyavasarpiNIbhiH kSetratojulaprathamavargamUlaM tRtIyavargamUlapratyutpannam , kimuktaM bhavati ?-aGgulamAtrakSetrapradezarAzirasatkalpanayA SaTpaJcAzadadhika // 8 // Jain Education Inter For Private Personal use only Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ garapahiyamANA yAvara yA utsarpiNyavasAgalaseMTImette, SoDazalakSaNaM tatastRtIyavargamUlenAsatkalpanayA dvikalakSaNena guNyate, guNite ca sati yAvAn pradezarAzirbhavati asatkalpanayA dvAtriMzadetAvatpramANaH khaNDairapahiyamANA yAvat zreNiniSThAmiyati tAvanmanuSyA api niSThAmupayAnti, Aha-kathamekasyAH zreNeryathoktapramANaiH khaNDairapahiyamANAyA asaGkhyeyA utsarpiNyavasarpiNyo laganti ? ucyate-kSetrasyAtisUkSmatvAt , uktaM ca sUtrespi "suhumo ya hoi kAlo, tatto suhumayaraM havai khattaM / aMgulaseDhImette, usappiNio asaMkhijjA // 1 // " iti prajJApanAdvAdazapadasUtravRttau 440 pratau 215 patre // 6 // athAdazAdI svaccha vastuni yatpratibimbaM dRzyate tarikamAtmakaM ? iti nirNayo likhyate adAya pehamANe maNUse ki adAyaM pehati attANaM pehai palibhAgaM pehai ? goyamA ! adAyaM pehati no appANaM pahati palibhAgaM pehati, evaM eteNaM abhilAvaNaM asi maNiM duddhaM pANiM tellaM phANiyaM vasaM / / iti // vRttiryathA-'adAyaM pehamANe' ityAdi, 'adAyaM' iti Adarza 'pehamANe ' iti prekSyamANo manuSyaH kimAdarza prekSyate AhosvidAtmAnam ? atrAtmazabdena zarIramabhigRhyate, uta 'palibhAgaM' iti pratibhAgaM-pratibimbam ? bhagavAnAha-Adarza tAvatprekSata eva, tasya | sphuTarUpasya yathAvasthitatayA tenopalambhAt , AtmAnaM-AtmazarIraM punarna pazyati, tasya tatrAbhAvAt , svazarIraM hi svAtmani vyavasthita nAdarza, tataH kathamAtmazarIraM ca tatra pazyediti pratibhAgaM-svazarIrasya prativimbaM pazyati / atha kimAtmakaM pratibimbam ? ucyate-chAyApudgalAtmakam , tathA hi-sarvamaindriyakaM vastu sthUlaM cayApacayadharmakaM razmivacca, razmaya iti chAyApudgalA vyavahiyante, te ca chAyApudgalAH pratyakSata eva siddhAH, sarvasyApi sthUlavastunazchAyA adhyakSataH pratiprANipratIteH / anyacca yadi yApudgalAtmakam , tAra ca tatra pazyediti ? pratibhA punarna pazyati, tasya tAbhAdaza tAvatprekSata eva, tasya Join Education Inter For Private & Personel Use Only ANTww.jainelibrary.org Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra // 66 // Jain Education Intent sthUlavastu vyavahitatayA dUrasthitatayA vA nAdarzAdiSvavagADharazmirbhavati, tato na tatra tat dRzyate tasmAdavasIyate santi chAyAH pudgalA iti, te ca chAyAdRdgalAstattatsAmagrIvazAdvicitra pariNamanasvabhAvAH, tathA hi- te ca chAyApudgalA divA vastunyabhAsvare pratigatAH santaH svasambandhidravyAkAramAvibhrANAH zyAmarUpatayA pariNamante nizi tu kRSNAbhAH, etacca prasarati di sUryaranikare nizitu candrodyote pratyakSata evaM siddham ta eva chAyAparamANava zrAdarzAdi bhAravaradravyapratigatAH santaH svasambandhidravyAkAramAdadhAnA yAdRgvarNaH svasambandhini dravye kRSNo nIlaH sitaH pIto vA tadAbhAH pariNamante, etadapyAdarzAdiSvadhyakSataH siddham, tato'dhikRtasUtre'pi ye manuSyasya chAyAparamANava AdarzamupasaGgamya svadehavarNatayA svadehAkAratayA ca pariNamante, teSAM tatropalabdhirna zarIrasya, te ca prativigdhazabdavAcyAH, ata uktaM na zarIraM pazyati kiM tu pratibhAgamiti, na caitatsvamanISikAvijRmbhitam, yata uktamAgame - "sAmA u diyA chAyA, abhAsuragatA nisiM tu kAlAbhA / sA caiva bhAsuragayA, sadehavA mukhyacvA / / 1 / / je zrAdarisassanto. dehAvayavA havaMti saMkaMtA / tesiM satthuvaladdhI, pagAsajogA na iyaresiM // 2 // " mUlaTIkAkAro'pyAha -- " yasmAtsarvameva hi aindriyakaM sthUlaM dravyaM cayApacayadharmakaM razmivacca bhavati, yatazcAdazadiSu chAyA sthUlasya dRzyate'vagADharazminaH na cAnavagADharazminaH, tataH sthUladravyasya kasyaciddarzanaM bhavati na cAntaritaM dRzyate kiJcit zratidUrasthaM vA, ataH 'palibhAgaM' pratibhAgaM pehati' pazyatIti" / evamasima eyAdiviSayANyApa paT (sapta ) sUtrANi bhAvanIyAni / sUtrapATho'pyevam " asaM pehamANe maraNUse kiM asaM pehara attANaM pehar3a palibhAgaM pehara ? goyamA ! no asiM des no appA pehara palibhAgaM pehai / " ityAdi / iti zrI prajJApanApaJcadazapadasUtravRttau prathamoddeza 400 pratau // 7 // ratnAkaraH // 66 // Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Inter atha yasmAddaNDakAtsamAgatastIrthakarAditvaM labhate tallikhyate raNabhApuDhavIneraie NaM bhaMte ! rayaNappabhApuDhavIneraie hiMto anaMtaraM ucaTTittA titthagarataM labhejA 1 goyamA ! attheare labhejA atthegaie no labhejA, se kedvegaM bhaMta ! evaM vRccati attheiie golabhejA 1 goyamA ! jassa gaM rayaNappabhApuDhavIneraiyassa titthagaranAmagoyAI kammAI baddhAI puTThAI nighattAI kaDAI paTTaviyAI niviTThAI abhiniviTThAI abhisamamAgayAI udilAI yo ubasaMtAI bhavaMti se NaM rayaNappabhApuDhavIneraie rayaNappabhApuDhavIneraie hiMto aNaMtaraM uccadvittA titthagarattaM labhejA, jassa NaM rayaNappabhApuDhavIne raiyassa titthagaraNAmagoyAI No baddhAI jAva No udipAI uvasaMtA bhavaMti se gaM rayaNappabhApuDharavIne raie rayaNappabhApuDhacIneraiehiMto aMtaraM ubvaTTittA titthagarataM yo labhejA, se teNaTTeNaM goyamA ! evaM vacca zrattheAie labhejA, attheAgaie No labhejA / evaM sakarappabhA jAva vAluyappabhApuDhavIne rahahiMto titthagataM lbhejaa| paMkappabhApuDhavIneraie NaM bhaMte ! paMkappa bhApuDhavIhiMto zraNaMtaraM uccaTTittA titthagarattaM labhejA ? goyamA ! No iNaTThe samaTThe, aMtakiriyaM puNa karejA / dhUmappabhApuDhavIneraie NaM pucchA, goyamA ! go iTThe samaTThe savvaviratiM puNa labhejA / tamappabhApuDhacI pucchA, goyamA ! go iTTe samaTThe virayAviraI pu labhejA / zrahe sattamAe pucchA, goyamA ! No iTThe samaTThe sammataM purA labhejA / asurakumArassa pucchA, goyamA ! go iNaTThe samaTThe aMtatiriyaM puNa karejA / evaM niraMtaraM jAva AukAie / teukkAie NaM bhaMte! teukAiehiMto ayaMtaraM uccaTTittA ujjA ? goyamA ! yo tikhaTTe samaTThe kevalipannattaM dhammaM labhejA savaNyAe, evaM vAukAie vi / vaNassatikAie gaM pucchA, gomA ! No tiTThe samaTTe aMtatiriyaM purA karejA, beiMdiyateiMdiyaca uriMdie NaM pucchA, goyamA ! yo tikhaTThe samaTThe maNapa Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratnAkaraH vicAra // 10 // javaNANaM puNa uppADejA, paMciMdiyatirikkhajoNiyamaNussavANamaMtarajAisie NaM pucchA, goyamA! No tiNadve samaDhe aMtakiriyaM puNa karejA, sohammagadeve NaM bhaMte ! aNaMtaraM cayaM caittA titthagarattaM labhejA ? goyamA ! atthegaie labhejA atthegaie No labhejA, evaM jahA rayaNappabhApuDhavIneraie evaM jAva savvaTThasiddhadeve // iti / vRttiryathA-' rayaNappabhApuDhavIneraie NaM bhaMte !' ityAdi sugamam / navaraM baddhAni-sUcIkalApa iva sUtreNa prathamato baddhamAtrANi tadanantaraM agnisaMparkAnantaraM sakRt ghanakuTTitasUcIkalApavatspRSTAni, nidhattAni-udvartanApavartanAvarjazeSakaraNAyogyatvena vyavasthApitAnIti bhAvArthaH, kRtAninikAcitAni sakalakaraNAyogyatvena vyavasthApitAnItyarthaH, prasthApitAni-manuSyagatipaJcendriyajAtitrasabAdaraparyAptasubhagAdeyayaza-kIrtinAmasahodayatvena vyavasthApitAnIti bhAvaH, niviSTAni-tIvrAnubhAvajanakatayA sthitAni, abhiniviSTAni-viziSTaviziSTatarAdhyavasAyabhAvato'titIvratamAnubhAvajanakatayA vyavasthitAni, abhisamanvAgatAni-udayAbhimukhIbhUtAni, udIrNAni| vipAkodayamAgatAni, nopazAntAni-na sarvathA'bhAvamApannAni nikAcitAdyavasthodrekarahitAni vA na bhavanti, zeSaM samastamapi kaMThayam / evaM zarkarAprabhAvAlukAprabhAviSaye api sUtre vaktavye / paGkaprabhApRthivInairayikaH tato'nantaramudhdhRtaH tIrthakaratvaM na labhate antakriyAM punaH kuryAta, dhUmaprabhApRthivInarayiko'ntakriyAmapi na karoti sarvaviratiM punarlabhate / tamaHprabhApRthivInarayikaH sarvaviratimapi na labhate viratAviratiM-dezaviratiM punarlabhate / adhaHsaptamapRthivInarayikastAmapi dezaviratiM na labhate yadi paraM samyaktvamAtraM labhate / asurAdayo yAvadvanaspatikAyA anantaramudhdhRtAstIrthakaratvaM na labhante, antakriyAM punaH kuryuH, vasudevacarite punarnAgakumArebhyo'pyudhdhRto'nantaramairAvatakSetre'syAmevAvasApiNyAM caturviMzatitamastIrthakara upadArzitaH, k Jain Education a l For Private & Personel Use Only Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tadatra tavaM kevalino vidanti / tejovAyavo'nantaramubhdhRtA antakriyAmapi na kurvanti manuSyeSu teSAmAnantaryeNotpAdAbhAvAt, api ca te tiryakSutpannAH kevaliprajJaptaM dharmaM zravaNatayA labheran, na tu bodhata ityuktaM prAk / vanaspatikAyikA anantaradhRtAstIrtha karatvaM na labhante, antakriyAM punaH kuryuH / dvitricaturindriyA anantaramudhdhRtAstAmapi na kurvanti, manaH paryavajJAnaM punarutpAdayeyuH / tiryakpazcendriya manuSya vyantarajyotiSkA anantaramudhdhRtAstIrthakaratvaM na labhante, antakriyAM punaH kuryuH / saudharmAdayaH sarvArthasiddhiparyavasAnA (ratnaprabhA) nairayikavadvaktavyAH / iti prajJApanAyAM viMzatitamapadasUtra vRttau 532 pratau 38 patre // 8 // athAnatadevasya taijasazarIrAvagAhanA yathA'GgulAsaGkhyeyabhAga pramANamAtrA bhavati, tathA likhyate Ayadevarasa NaM bhaMte ! mArakhaMtiyasamugdhAevaM samohayassa teyAsarIrassa ke mahAliyA sarIrogAhaNA pannatA ? goyamA ! sarIrappamANamettA vikkhabhavAhalleNaM zrAyAmeNaM jahannerA aMgulassa asaMkhejar3abhAgaM ukoseNaM jAva holoiyagAmA tiriyaM jAva maNussakhete uDDUM jAva accu kappo / evaM AraNadevasya accuyadevassa vi evaM caiva varaM uDDuM jAva sayAI vimANAI || iti / / vRttiryathA - zranatadevasyApi jaghanyato'GgulAsaGgha zreya bhAgapramANA taijasazarIrAvagAhanA, nanvAnA devA manuSyeSvevotpadyante manuSyAzca manuSyakSetra eveti kathamaGgulA saGkatheya bhAgapramANA ? ucyate - iha pUrva (bhava) sambandhinIM manuSyastriyamanyena manuSyeNopabhuktAmAnatadevaH kathanApyavadhijJAnata upalabhyAsannamRtyutayA viparItabhAvatvAt saccacaritavaicitryAt karmagate racintyatvAt kAmavRttermalinatvAcca, uktaM ca--"savAnAM caritaM citraM, vicitrA karmaNAM gatiH / malinatvaM ca kAmAnAM vRttiH paryantadAruNA // 1 // " iti gADhAnurAgAdihAgatya nakulopagUDhAM tAM pariSvajya tadavAcyapradeze svAvAcya Jain Education Intentional Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra // 10 // pradeza prakSipyAtIva mUrchitaH svAyuHkSayAtkAlaM kRtvA yadA tasyA eva garbhe manuSyabIje manuSyatvenotpadyate, manuSyabIjaM ca jaghanyato'ntarmuhUrta utkRSTato dvAdaza muharttAn yAvadavatiSThate, uktaM ca-" maNussabIe NaM bhaMte ! kAlato kevacciraM hoi ? goyamA ! jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM bArasa muhuttA" iti / tato dvAdazamuhUrtAbhyantare upabhuktAM pariSvajya mRtasya tatraivotpattirmanuSyatvena draSTavyA, utkarSato'dho yAvadadholaukikA grAmAH, tiryagyAvanmanuSyakSetraM, uddharva yAvadacyutakalpastAvadavaseyA, kathaM iti cet : ucyate-iha yadA''natadevaH kasyApyanyasya devasya nizrayA acyutakalpaM gato bhavati, sa ca tatra gataH san kAlaM kRtvA'dholaukikagrAmeSu yadi vA manuSyakSetraparyante manuSyatvenotpadyate tadA labhyate / iti / zrIprajJApanakaviMzatitamapadasUtravRttau 532 pratI 401 patre // 3 // ___atha yaH kevalizarIrAjIvavirAdhanAmavazyaMbhAvinImapi sarvathA na svIkurute taM pratyucyate-are bhadraka ! tvayA tAvaducyate kevali hi zvAsocchvAsanimeSonmeSAdikamapi tatraiva kurute yatrAcittA vAyukAyAdayaH syuH, yadyayamevaM niyamaH syAttadA mArge'pi nirjIve eva gacchatyayamapi niyamaH syAt tathA ca na dRzyate, yataH kevalI mArge gacchaMtrasAkulAM bhUmimavalokya janturakSA| nimittamullacanapralaGghanAdikamapi karotIti zAstre'bhihitam , tato'vasIyate'cittavAyukAyAdAveva zvAsocchvAsAdikaM kuryAdayamapi niyamo nAsti, nijIve eva acittajala eva mArge gacchatyayamapi niyamonaikAntika evAsaiddhAntikazca, kevalaM kAyayogavyApArapAlyajIvarakSAyai ullaGghanapralaGghanAdikaM kAyavyApAraM karoti / azakyarakSAMstu tAn jAnannapi calopakaraNatayA kiM karotu ? kiJca-trasAkulA bhUmimavalokya ullaGghanapralaGghanAdikaM kAyavyApAraM kuryAdityatraivaM trasarakSaiva kRtA bhavati, natu // 11 // in Eduen an inte For Private Personal use only ONTw.jainelibrary.org Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Internation jalAdyAkule mArge sthAvarANAmiti trasagrahaNamityalaM prasaGgena vRddhavAkyameva pramANam / kevalinAmullaGghanapralaGghanAdivyApAraviSaye sUtravRttI yathA - se NaM bhaMte ! tahA samugdhAyagae sijjhati bujjhai muccati parinivvAti savvadukkhANamaMtaM karoti ? goyamA ! no iTTe sama, seNaM tato paDiniyattati paDiniyatittA tato pacchA maNajogaMpi juMjati vayajogaMpi juMjati kAyajogaMpi juMjati // iti / vRttiryathA--' se NaM bhaMte ! ' ityAdi, sa bhadanta ! kevalI tathA daNDakapATAdikrameNa samudghAtaM gataH san siddhyatiniSThitArtho bhavati, sa ca varttamAnasAmIpye varttamAnavadvA ( 3-3 - 121 pANinau ) iti vacanAt setsyannapi vyavahArata ucyate / tata Aha-buddhyate-avagacchati kevalajJAnena yathA'haM nizvayato niSThitArtho bhaviSyAmi niHzeSakarmAzApagamataH tata zrAha - mucyate'zeSakarmAzaiH iti gamyate, mucyamAnazca karmANuvedanAparitAparahito bhavati, tata zrAha - parinirvAti- sAmastyena zItIbhavati / samastametadekena paryAyeNa spaSTayati sarvaduHkhAnAmantaM karotIti bhagavAnAha - gautama ! nAyamarthaH samarthaH - nAyamarthaH saGgato yatsamuddhAtaM gataH san sarvaduHkhAnAmantaM karotIti, yoganirodhasyAdyApyakRtatvAt, sayogasya ca vacyamANayuktyA siddhyabhAvAditi bhAvaH, tataH kiM karoti ? zratazrAha - ' se NaM ' ityAdi, so'dhikRtasamuddhAtagataH Namiti vAkyAlaGkAre, tataH samuddhAtAtpratinivarttate, pratinivarcya ca tataH pratinivarttanAtpazvAdanantaraM manoyogamapi vAgyogamapi kAyayogamapi yunakti-vyApArayati, yataH sa bhagavAn bhavadhAraNIyakarmasu nAmagotravedanIyeSu acintyamAhAtmyasamuddhAtavazataH prabhUteSvAyuSA saha samIkRteSvapi antarmuhUrttabhAviparamapadatvatastasmin kAle yadyanuttaropapAtikAdinA devena manasA pRcchayate tarhi praznavyAkaraNAya Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra ratnAkaraH // 102 // manaHpudgalAn gRhItvA manoyogaM yunakti, tamapi satyaM asatyAmRSArUpaM vA, manuSyAdinA ca pRSTo'pRSTo vA kAryavazato vAgpudgalAn gRhItvA vAgyogaM yunakti, tamapi satyaM asatyAmRSA vA na zepAn vAGmanasoyogAn , kSINarAgAditvAt / AgamanAdau caudArikakAyayogam , tathA hi---bhagavAn kAryavazataH kutazcitsthAnAdvivakSite sthAne Agacchet yadivA kApi gacchet athavA | tiSThet UrddhasthAnena vA'yatiSThet nipIdeta vA tathAvidhazramApanayanAya tvagvananaM vA kuryAt , athavA vivakSite sthAne tathAvidhasampAtimasaccAkulA bhUSimavalokya tatparihArAya janturakSAnimittamullaGghanaM pralanaM vA kuryAt , tatra sahajAtpAdavikSepAnmanAgadhikataraH pAdavikSepaH ullaGghanaM, sa evAdhikataraH pralacanaM, yadivA prAtihArikapIThaphalakazayyAsaMstArakaM pratyarpayet-yasmAdAnItaM tasmai samarpayet / iha bhagavatAya'zyAbheta prAtihArikapIThaphalakAdInAM pratyarpaNamevoktaM tato'vasIyate niyamAdantarmuhAvazeSAyuSka evAvarjIkaraNAdikamArabhate na prabhutavizeSAyuSkaH, anyathA grahaNasyApi sambhavAttadapyupAdIyeta etena, yadAhureke-jaghanyato'ntarmuhUrtAvazeSe samuddhAtamArabhate utkarpataH paTsu mAseSu zeSeSviti tadapAstaM draSTavyam , pasu mAseSu kadAcidapAntarAle varSAkAlasambhavAtannimittaM pIThaphalakAdInAmAdAnamapyupapadheta na ca tatsUtrasammattamiti tatprarUpaNamutsUtramavaseyam / iti prajJApanApatriMzattamapadasUtravRttau 400 pratI 393 patre / 10 // aparaM ca yadi sayogikevalinaH kebalayogapratyayaM virAdhanAmAtramapi na syAttarhi tatra nizcayataH sarvasaMvararUpaM sarvottama cAritraM na bhavatIti ko hetuH ? tacca zailezyavasthAyAM yoganirodhe satyeva sarvasaMvararUpaM sarvottamaM cAritramuktam / tathA hi IsiM hassapaMcakkharuccAraNaddhAe asaMkhejasamaiyaM aMtomuhuttiyaM selesiM paDivajaha / / iti // vRttiryathA-'IsiM' ti.stoka- 102 // Jan Education a l For Private Personel Use Only Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAlaM zalezI pratipadyate iti sambandhaH, kiyatA kAlena viziSTAM ityata Aha-hasvapaJcAkSaroccAraNAddhayA, kimuktaM bhavati : nAtidrutaM nAtivilaMbitaM kiMtu madhyamena prakAreNa yAvatA kAlena aNanama ityevaMrUpANi pazcAkSarANyuccAryante tAvatA kAlena viziSTAmiti, etAvAn kAlaH kiM samayapramANaH ? iti nirUpaNArthamAha--asaGkhatheyasAmayikA-asaGkhatheyasamayapramANAm , yaccAsaGkhtheyasamayapramANaM tacca jaghanyato'pyantarmuhartapramANaM tata eSA'pyantarmuhartapramANeti khyApanAyAha-AntamauhUrtikI zelezImiti, zIlaM-cAritraM taceha nizcayataH sarvasaMvararUpaM tadvAhyaM tasyaiva sarvottamatvAta , tasyezaH zIlezaH, tasya yA'vasthA sA zailezI, tAM pratipadyate, tadAnIM ca dhyAnaM dhyAyati vyavacchinnakriyamapratipAti, uktaM ca--" sIlaM va samAhANaM, nicchayo savvasaMbaro so ya / tasseso sIleso, selesI hoi tadavatthA // 1 // hassakkharAI majjheNa, jeNa kAleNa paMca bhampati / acchAi selesigo, tattiyamittaM to kAlaM / / 2 // taNurohAraMbhAo. jhAbaha sahamakiriyAniyahi so| vocchinnakiriyamappaDivAI / / selesikAlami / / 3 / / " iti zrI prajJApanApatriMzatamapadasUtravRttau 532 pratau 530 patre // 11 // // iti zrImadakabbarabhUpAlavizAlacittAlavAlavivAditavRSarasAlasAlAtizAlizIlajagadgurubhaTTArakazrIhIravijayasUriziSyApAdhyAyazrIkIrtivijayagaNisamuccite zrIvicAraratnAkare madhyabhAge zrIprajJApanAvicAranAmA catuthestaraGgaH // yasyAnubhAvena jagat samastaM, zastaprazastaM varivarti nityam / taM jainadharma satataM zrayAmo, vyAmohavallIgajarAjazAvam // 1 // atha kramAyAtAH zrIjambUdvIpaprajJaptivicArA likhyante-tatra yAvadvarSaparyAyasya sAdhoryadAcArAdizrutamadhyApyaM tallikhyateyogo-avasarastataH prastutopAGgasya dAne ko'vasara ? iti, ucyate-upAGgasyAGgArthAnuvAdakatayAGgasAmIpyena vattemAnAdya in Education Intenta For Private & Personel Use Only A wwjainelibrary.org Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra // 10 // evaitadIyAGgasyAvasaraH sa evAsyApIti, tatrAvasarasUcikA imA gAthA:--"tivarisapariyAyassa u, AyArapakappanAmamajjhayaNaM / varanA | cauvarisassa ya sammaM, sUagaDaM nAma aMga ti // 1 // dasakappavvavahArA, saMvaccharapaNagadikkhiyasseva / ThANaM samavAo viya, aMge te aduvAsassa // 2 // dasavAsassa vivAho, egArasavAsagassa ya ime u / khuDDiavimANamAI, ajjhayaNA paMca nAyavvA // // 3 // bArasavAsassa tahA, aruNovAyAi paMca ajjhayaNA / terasavAsassa tahA, uTThANasumAiyA curo||4|| caudasavAsarasa tahA, AsIvisabhAvaNaM jiNA viti / pannarasavAsagassa ya, diTThIvisabhAvaNaM taha ya // 5 // solasavAsAisu ya, eguttaravuDDiesu jahasaMkhaM / cAraNabhAvaNamahasuviNa-bhAvaNA teagiNisaggA // 6 // egUNavIsagassa u, dihivAo duvAlasaM aMgaM / saMpusmavIsavariso, aNuvAI savvasuttassa // 7 // " iti / atra paJcavastukasUtre dazavarSaparyAyasya sAdhorbhagavatyaGgapradAne'vasarasya pratipAdanAt SaSThAGgatayA jJAtAdharmakathAGgasya pradAne tadanantaramavasaraH, kAraNavizeSe gurvAjJAvazAdarvAgapi, tatastadupAGgatvAdasya tadanantaramavasaraH iti sambhAvyate / yogavidhAnasAmAcAryAmapi aGgayogodvahanAnantaramevopAGgayogodvahanasya vidhiprAptatvAt / iti jaMbRdvIpaprajJaptisUtravRttau 387 pratau prathamavakSaskArake 3 patre // 1 // kecicca kvacinmatAntarAdi dRSTvA aho iyaM svakapolakalpanA, anyathA sarvajJapraNIte'rthe kuto matAntaratA ? ityAdyasadvAkyavipratArayanti lokAn paraM tadapakarNanIyaM kAraNavizeSavazAsiddhAnte'pi matAntaradarzanAt / sa siddhAntaH kAraNavizeSazca likhyetekahi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve uttaraDabharahe vAse usabhakUDe nAma pavvae pannatte ? goyamA ! gaGgAkuMDassa paJcatthimeNaM vaa||103 Jain Education national Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siMdhukuMDassa puracchimeNaM cullahimavaMtassa vAsaharapavvayassa dAhiNilne NitaMbe, ettha NaM jaMbuddIve dIve uttarabharahe vAse usabha-d kUDe NAmaM pavvae pannatte, aTTa joyaNAI uDDhe uccatteNaM, do joyaNAI uvveheNaM, mUle aTTha joaNAI vikkhaMbheNaM, majjhe cha joSaNAI vikkhaMbheNaM, uvariM cattAri joyaNAI vikkhaMbheNaM, mUle sAiregAI paNavIsaM joyaNAI parikkheveNaM, majjhe sAiregAI aTThArasa joyaNAI parikkheveNaM, uvari sAiregAI duvAlasa joyaNAI parikkheveNaM / pAThAntaraM-mUle vArasa joSaNAI vikkhaMbheNaM, majjhe aTTha joyaNAI vikkhaMbheNaM, uppiM cattAri joyaNAI vikkhaMbheNaM, mUle sAiregAI sattatIsaM joyaNAI parikkheveNaM, majjhe sAiregAiM paNavIsaM joyaNAI parikkheveNaM, uppiM sAiregAI bArasa joyaNAI parikkheveNaM, mUle vicchinne majjhe saMkhitte uppi taNue gopucchasaMThANasaMThie, savvajaMbUNayamae acche saNhe jAva paDirUve // iti / / vRttiryathA 'kahi NaM' ityAdi, ka bhadanta ! jambUdvIpe dvIpe uttarArddhabharate varSe RSabhakTo nAmnA parvataH prajJaptaH ? bhagavAnAha-gautama ! gaGgAkuNDasya yatra himavato gaGgA nipatati tadgaGgAkuNDaM, tasya pazcimAyAm , yatra tu siMdhunipatati tatsindhukuNDaM tasya pUrvasyAM, cullAhimavato varSadharasya dAkSiNyAtye nitambe, sAmIpyakasaptamyA nitambAsanne ityarthaH, atra pradeze jambUdvIpe dvIpe uttarArddhabharate varSe RSabhakUTo nAmnA parvataH prajJaptaH, aSTau yojanAnyUrboccatvena, dve yojane udvedhena-bhUmipravaMzena, uccatvacaturthAzasya bhUmyavagADhatvAt , aSTAnAM ca caturthAze dvayoreva lAbhAt , mUlamadhyAnteSu kramAdaSTaSaTcatvAri yojanAni viSkambhena-vistareNa upalakSaNatvAdAyAmenApi samavRttasyAyAmaviSkambhayostulyatvAditi, tathA mUlamadhyAnteSu paJcaviMzatiraSTAdaza dvAdaza ca yojanAni sAtirekANi parikSepeNa-paridhinA, athAsya pAThAntaraM vAcanAbhedastagataparimANAntaramAha-mUle dvAdaza yojanAni viSkambhena madhye'STayojanAni viSkambhena, upari JainEducation inal For Private Personal use only Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratnAkaraH vicAra- 12 catvAri yojanAni viSkambhena, atrApi viSkambhAyAmataH sAdhikatriguNaM mUlamadhyAntaparidhimAnaM sUtroktaM subodham / atrAha paraH-ekasya vastuno viSkambhAdi parimANe dvairUpyAsambhavena prastutagranthasya ca sAtizayasthavirapraNItatvena kathaM naanytrni||104|| rNayaH ? yadekasyApi RSabhakUTaparvatasya mUlAdAvaSTAdiyojanavistRtatvAdi punastatraivAsya dvAdazayojanavistRtatvAdIti, satyaM, jinabhaTTArakANAM sarveSAM kSAyikajJAnavatAmekameva mataM mUlataH, pazcAttu kAlAntareNa vismRtyAdinA'yaM vAcanAbhedaH, yaduktaM / zrImalayagirisUribhijyotiSkaraNDakavRttI-" iha skandilAcAryapravRttau duHpamAnubhAvato durbhikSapravRttyA sAdhUnAM paThanaguNanAdikaM sarvamapyanazat / tato durbhikSAtikrame, subhikSapravRttau, dvayoH saGghamelApako'bhavat , tadyathA-eko vallabhyAmeko mathurAyAm , tatra sUtrArthasaGghane parasparaM vAcanAbhedo jAtaH, vismRtayohi sUtrArthayoH smRtvA smRtvA saGghaTTane bhavatyavazyaM vAcanAbhedaH" ityaadi| tatovApi duSkaro'nyataranirNayaH, dvayoH pakSayorupasthitayoranatizAyijJAnibhiranabhiniviSTamatibhiH pravacanAzAtanAbhIrubhiH puNyapuruSairiti na kAcidanupapattiH / iti jambUdvIpaprajJaptisUtravRttau prathamavakSaskAre 387 pratau 66 patre / / 2 // // iti zrImadakabbarabhUpAlavizAlacittAlavAlavivarddhitavRSarasAlasAlAtizAlizIlajagadgurubhaTTArakazrIhIravijayasUrIzvaraziSyopAdhyAyazrIkIrtivijayagaNisamuccite zrIvicAraratnAkare'parataTe jaMbUdvIpaprajJaptivicAranAmA pnycmstrnggH|| 5 // sarvajJabhASitArthAya, samarthAya tamovyaye / avyayAya namo nityaM, siddhAntAya jinezituH // 1 // atha paripATyAyAtAH zrIcandraprajJaptivicArA yathA-tatra candravimAnasaMsthAnAdijijJAsayA likhyatetA caMdavimANeNaM ki saMThie paramatte ? tA addhakaviTThagasaMThANasaMThie savvaphaliyAmae abbhuggayamRsiyapahasie / viviha 11.4 // Jain Education Interie Helvww.jainelibrary.org Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maNirayaNabhatticitte vAUddhayavijayavejayaMtIpaDAgAchattAicchattakalie tuMge gagaNatalamaNulihaMtasihare jAlaMtararayaNa paMjarummiliyabva maNikaNagadhRbhiyAge viyasiyasayavattapuMDarIyatilagarayaNaDacaMdacitte aMto bahiM ca sarAhe tavaNijavAlugApatthaDe suhaphAse sassirIyarUve pAsAie darasaNijje abhirUve paDirUve / / iti / vRttiryathA-'tA caMdavimANe NaM' ityAdi, saMsthAnaviSayaM praznasUtraM sugamam, bhagavAnAha-'tA addhakaviTTha' ityAdi, uttAnIkRtama mAtraM kapitthaM tasyeva yatsaMsthAnaM tena saMsthitaM arddhakapitthasaMsthAnasaMsthitam , aAha-yadi candravimAnamuttAnIkRtArddhamAtrakapitthaphalasaMsthAnasaMsthitaM tata udayakAlestamanakAle vA yadivA tiryagparibhramatpaurNamAsyAM kasmAttadarddhakapitthaphalAkAraM nopalabhyate kAmaM zirasa upari vartamAna vartulamupalabhyate ? arddhakapitthasya zirasa upari dUramavasthApitasya parabhAgAdarzanato vartulatayA dRzyamAnatvAducyate ihArddhakapitthaphalAkAraM candravimAnaM na sAmastyena pratipattavyaM kiM tu tasya candravimAnasya pIThaM, tasya ca pIThasyopari candradevastra jyotizcakrarAjasya-prAsAdastathA kathazcanApi vyavasthito yathA pIThena saha bhUyAn vartula AkAro bhavati, sa ca dUrabhAvAdekAntataH samavRttatayA janAnAM pratibhAsate tatona kazciddoSaH, na caitatsvamanISikAyAM vijambhitaM, yataH etadeva zrIjinabhadragaNikSamAzramaNena vizeSaNavatyAmAkSepapurassaramuktam - " addhakaviTThAgArA, udayatthamami kaha na dIsaMti / sasisUrANa vimANA, tiriyakkhettaTThiyANaM ca // 1 // AuttANaddha kaviTThAgAraM pIThaM taduvAra ca pAsAo / baTTAlekheNa to, samavaDheM dUrabhAvAo // 2 // " tathA sarva niravazeSa sphaTikamayaM-sphaTikavizeSamaNimayam, tathA abhyudgatA Abhimukhyena sarvato vinirgatA utsRtA-prabala| tayA sarvAsu dikSu prasRtA yA prabhA-dIptiH tayA sitaM-zuklaM abhyudgatotsitaprabhAsitam, tathA vividhA-anekaprakArA maNayaH vizeSaNavatyAmAuttANaddhakaviTThAgAra pA yasthamami kAbhataM, yataH etadeva sa ca dUra tathA abhyudgatA Jain Education a l For Private & Personel Use Only Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra // 105 // Jain Education Inter candrakAntAdayo ratnAni -- karketanAdIni teSAM bhaktayo - vicchittivizeSAstAbhicitraM - zranekarUpavat AzraryavadvA vividha - maNiratnacitram, vAtoddhatA - vAtakaMpitA vijayo -- abhyudayastatsUcikA vaijayantyabhidhAnA yA patAkA athavA vijayA iti vaijayantInAM pArzvakAryakA ucyante tatpradhAnA vaijayantyo vijayavaijayantyaH patAkA:- tA eva vijayavarjitA vaijayantyaH chatrAticchatrANi ca - uparyupari sthitAtapatrANi taiH kalitaM tato vAtodbhuta vijayavaijayantIpatAkAchatrA ticchatrakalitaM tu-uccamata eva ' gagaNatalamaNulihaMta sihare ' tti gaganatalaM - ambaratalamanu likhat - zrabhilaGghayacchikharaM yasya tad gaganatalAnulikhacchikharam, tathA jAlAni - jAlakAni tAni ca bhavanabhittiSu loke pratItAni tadantareSu viziSTazobhAnimittaM ratnAni yatra tajjAlAntararatnam, sUtre cAtra prathamaikavacanalopo draSTavyaH, tathA pajjarAdunmIlitamiva bahiSkRtamiva paJjaronmIlitam, yathA hi kila kimapi vastu paJjarAt-vaMzAdimayapracchAdana vizeSAddha hiSkRta matyantamavinaSTacchAyatvAcchobhate evaM tadapi vimAnamiti bhAva:, tathA maNikanakAnAM sambandhinI stUpikAzikharaM yasya tanmaNikanakastUpikAkam, tathA vikasitAni yAni zatapatrANi puNDarIkANi ca dvArAdau pratikRtitvena sthitAni tilakAzca bhityAdiSu puNDrANi ratnamayAcArddhacandrA dvArAdiSu taizvitraM vikasitazatapatra puNDarIkatila kArddhacandracitram, tathA'ntarbahizca zlakSNaM - masRNamityarthaH, tathA tapanIyaM - suvarNavizeSastanmayyA vAlukAyAH prastaraH- prataro yatra tattapanIya vAlukAprastaTam, tathA sukhasparzaM zubhasparza vA tathA sazrIkANi - sazobhAni rUpANinarayugmAdIni yatra tatsazrIkarUpam, tathA prAsAdIyaM - manaHprasAdahetu:, ata eva darzanIyaM draSTuM yogyam, taddarzanena tRpterasambha vAt, tathA prativiziSTaM - asAdhAraNa rUpaM yasya tattathA / itizrIcandraprajJatyaSTAdazaprAbhRtasUtravRttau 48 patre // 1 // ratnAkaraH // 185 // Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kecidajJAnina evaM pralapanti - yattarthiGkarA hi bhagavanto'rhanto'nuttarajJAnadarzana cAritrAdhAratvAtpUjyAH, tatpratimAstu jJAnAdizUnyAstatkimarthamarcanIyAH, na hi nRpamUrttiranyAyidaNDa sujanapAlanAdi nRpavyApArasamarthA bhavati caitanyazUnyatvAditi, tatteSAmanantasaMsArakAraNam, yato jJAnAdizUnyAnAmapi bhagavatsavanAM surairbhagavadvadanumatatvAt, bhagavatsambandhitvAditi cetunyaM pratimAyAmapi / taccedam paraM pabhU NaM bhaMte ! caMde joisiMde joisarAyA caMdavarDisae bimANe sabhAe suhammAe caMdasi siMhAsarAMsi tuDieNaM saddhiM divvAI bhogabhogAI bhuMjamA viharittae ? goyamA ! no iTTe samaTThe, tA kahaM te no pabhU caMde joisiMde jAva viharittae ? gomAtA caMdarasaNaM joisiMdassa joisarano caMdavaDisae vimANe sabhAe suhammAe mANavae ceiya khaMbhe vairAmaesa golavaTTasamugaesu bahuo jisakahAo sannikhittAo ciTThati tAo NaM caMdassa jAva ranno annesiM ca bahUNaM joisiyANaM devANa ya devINa ya accaNijAo vaMdaNijjAo pUryANi jAo sakAraNijAo sammANaNijAo kallANaM maMgalaM devayaM ceiyaM pajjuvAsaNijAo evaM khalu no bhU caMde joisiMde joisarAyA caMdavarDisa vimANe sabhAe suhammAe tuDieNa saddhiM divvAI bhoga bhogAi bhuMjamANe viharita // iti / vRttiryathA--' pabhU NaM bhaMte ! caMde ' ityAdi, praznasUtraM sugamam, bhagavAnAha - no iTThe samaTThe ' ityAdi nAyamarthaH samarthaH - upapanno na yukto'yamartha ityarthaH, yathA candrAvataMsaka vimAne yA sudharmA sabhA tasyAmantaH pureNa sArddhaM, divyAn bhogabhogAn bhuJjAno viharatIti, ' tA kahaM te no pabhU' ityAdi praznasUtraM sugamam, bhagavAnAha ' tA caMdassa gaM' ityAdi, candrAvataMsa ke vimAne sudharmAyAM sabhAyAM mANavako nAma caityastaMbho'sti tasmiMzca mANavake stambhe vajramayeSu sika Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra- keSu vajramayA golAkArA vRttAH samudkAsteSu bahUni jinasakthIni nikSiptAni tiSThanti, 'tAo NaM' ityAdi tAni jina- rata IN sakthIni, iha mUtre strItvanirdezaH prAkRtatvAt, candrasya jyotiSendrasya jyotiSarAjasyAnyeSAM ca bahUnAM jyotiSkANAM devAnAM 1106 // devInAM ca arcanIyAni-puSpAdibhiH vandanIyAni stotavyAni-viziSTaiH stotraiH pUjanIyAni-vasvAdibhiH satkAraNIyAniAdarapratipatyA sanmAnanIyAni-jinocitapratipatyA kalyANaM-kalyANahetuH, maGgalaM-duritopazamahetuH daivataM-paramadevatA caityaM-iSTadevatApratimetyevaM paryupA panIyAni tata evaM-anena prakAreNa khalu-nizcitaM na prabhurityAdi sugamam / iti zrIcandraprajJaptyaSTAdazaprAbhRtasUtravRttau 44 patre // 2 // // iti zrImadakabbarabhUpAlavizAlacittAlavAlavivarddhitavRSarasAlasAlAtizAlizIlajagadgurubhaTTArakarIhIravijayasUriziSyopAdhyAyazrIkIrtivijayagaNisamucite zrIvicAraratnAkare madhyabhAge zrIcandraprajJaptivicAranAmA paSThastaraGgaH // 6 // guNagaNabhUSitamabhitaH, sitapaTadhRtamamitavastuvistAram / vahanamiva zrIjinapativacanaM nayatIhitaM sthAnam // 1 // atha kramAcchrIya prajJaptivicArA likhyante-tatra nakSatrasaMsthAnajijJAsayA likhyate tA kahaM te nakkhattasaMThitI Ahiteti vadejA ? tA eesi NaM aTThAvIsAe NakkhattANaM abhII Nakkhatte kiM saMThie PM paramatte ? goyamA! gosIsAvalisaMThie parasate 1, savaNe Nakkhatte kiM saMThite pannatte? kAhArasaMThite pAmate 2, dhaNiTThA Nakkhatte ki saMThite pannatte ? sauNipaMjarasaMThite palatte 3, sayabhisayANakkhatte kiM saMThite pasatte? puSphovayArasaMThite pappatte 1, pubvabhaddavayANakkhatte kiM saMThite paNate ? abaDhavAvIsaMThANasaMThite papatte 5, evamuttarAvi 6, revatInakkhatte kiM saMThite 121 // 106 // Jan Education Intema Miw.jainelibrary.org Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ papatte ? nAvAsaMThANasaMThite pasatte 7, assiNINakkhatte kiM saMThite paramatte ? AsakhaMdhasaMThANasaMThite pamace 8, bharaNINakkhatte kiM saMThite palatte ? bhagasaMThANasaMThite papatte , kattiyANakkhatte ki saMThite pAmatte? churagharagasaMThite pasatte 10, rohiNINakkha ce kiM saMThite pappatte sagaDuddhisaMThANasaMThitepannate 11, migasiraNakkhatte kiM saMThie pannatte, migasirAvalisaMThANasaMThite pannate 12, adANakkhatte kiM saMThite pannate ? rudhirabiMdusaMThANasaMThite pannate 13, puNavvasuNakkhatte kiM saMThite pannatte ? tulAsaMThANasaMThite pannate 14, pussaNakkhatte kiM saMThite pannatte ? supaiTTavaddhamANasaMThANasaMThite pannatte 15, assesANakkhatte kiM saMThite pannatte ? paDAgAsaMThANasaMThite pannatte 16, maghANakkhatve kiM saMThite pannatte ? pAgArasaMThANasaMThite pannatte 17, puvaphagguNINakkhatte kiM saMThite pannatte ? addhapaliyaMkasaMThANasaMThite pannatte 18, uttaraphagguNINakkhatte kiM saMThite pannatte ? addhapaliyaMkasaMThANasaMThite pannate 16, hatthaNakkhace kiM saMThite pachatte ? hatthasaMThANasaMThite pannate 20, cittANakkhatte kiM saMThite pannatte ? muhamaMDaNasuvannapupphasaMThANasaMThite pannatte 21, sAinakkhatte kiM saMThite pannatte ? kIlagasaMThANasaMThite pannatte 22, visAhANakkhatte kiM saMThite pannatte ? dAmaNisaMThANasaMThite pannate 23, aNurAhANakkhatte kiM saMThie pannatte ? egAvalisaMThANasaMThite pannatte 24, jedvAnakkhatte ki saMThite pannatte ? gajadaMtasaMThANasaMThite pannatte 25, mUlanakkhatte kiM saMThie pannatte ? vicchusaMThANasaMThite pannatte 26, puvvAsADhANakkhatte kiM saMThite pannatte ? gayasaMThANasaMThitepannatte 27, | uttarAsADhANakkhatte kiM saMThite pannatte ? sIhanisIyaNasaMThANasaMThite pannatte 28 // vRttiryathA--'tA kahaM te ' ityAdi, tA iti pUrvavat, kathaM-kena prakAreNa bhagavan ! nakSatrANAM saMsthitiH-saMsthAnamAkhyAtA iti vadet / evamuktvA bhUyaH pratyeka praznaM Jain Education Intem w ww.jainelibrary.org Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratnAkaraH vicAra- vidadhAti-'tA' ityAdi, tA iti pUrvavat / eteSAmanantaroditAnAmaSTAviMzatinakSatrANAM madhye yadabhijinnakSatraM tat 'siM- ThitaM ' ti kasyeva saMsthitaM saMsthAnaM yasya taki saMsthitaM prajJaptam ? bhagavAnAha-'tA eesi NaM' ityAdi, tA iti puurv||107|| vata , eteSAmanantaroditAnAmaSTAviMzatenakSatrANAM madhye'bhijinnakSatraM gozIrSAvalisaMsthitaM prajJaptam, goH zIrSa gozIrSa tasyAvIlastatpudgalAnAM dIrgharUpA zreNistatsamaM saMsthAnaM prajJaptam , evaM zeSANyapi sUtrANi bhAvanIyAni, navaraM dAmanI-pazubandhanam , zeSa prAyaH sugamam / saMsthAnasaGghAhikA gAthAzcamA jaMbUdvIpaprajJaptisatkAstikhaH-" gosIsAvali 1 kAhAra2, sauNi 3 pupphovayAra4 vAvI ya5-6 NAvA7 ya AsakhaMdhagama, bhagara churagharae ya10 sagaDuddhI // 11 // 1 // migasIsAvali12 ruhirabiMdu 13 tula14 vaddhamANaga15 paDAgA16 / pAgAre17 paliaMke18-16, hatthe20 muhaphullae21 ceva // 2 // khIlaga22 dAmaNi 23 egAvalI24 ya gayadaMta25 vicchuyaale26 gayavikkame27 ya tatto, sIhanisAI ya28 saMThANA // 3 // " iti zrImalayagiriviracitAyAM sUryaprajJaptIdazamaprAbhRtASTamaprAbhRtaprAbhRtasUtravRttau 206 pratau 116 patre // 1 // atha nakSatrANAM tArAsaGkhyAjijJAsayA likhyate ___tA kahaM te tAragge Ahiteti vadejA-tA etesi NaM aTThAvIsAe NakkhattANaM abhIINakkhatte katitAre panatte ? M titAre pasatte1, savaNe Nakkhatte katitAre papatte ? titAre pannate 2, dhaniTThAnakkhatte katitAre pamatte ? paNatAre pannatte 3, sayabhisayANakkhatte kaitAre pannate ? satatAre pannatte 4, punvabhavayA nakkhatte katitAre pannatte ? dutAre palatte 5, DI evaM uttarAvi 6, revatINa kkhatte katitAre papatte ? dutIsatAre pamatte 7, assiNINakhatte katitAre pannatte ? titAre pannatte // 17 // lain Education Intel For Private Personal use only Tww.jainelibrary.org Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education In bharaNIkkhatte karatAre pannatte ? titAre 6, kattiyANakkhatte kaitAre pannatte ? chatAre panate 1, rohiNINakkhatte katitAre pannatte ? paMcatAre pannatte 11, migasiranakkhatte kaitAre pannatte ? titAre pannatte 12, adAnakkhatte kaitAre patte ? etAre patte 13, puNyasunakkhate kaitArepapatte ? paMcatAre patte 14, pussaNakkhatte kaitAre patte ? titAre patte 15, AssAnakkhatte kaitAre patte ? chatAre patte 16, mahAnakkhatte kaitAre pannatte ? sattatAre pannatte 17, puvvaphagguNINakkhatte kaitAre pannatte ? dutAre pannatte 16, uttaraphagguNInakkhatte kaitAre patte ? dutAre pannatte 16, hathakkhatte katitAre patte ? paMcatAre patte 20, cittANakkhatte karatAre pannatte ? egatAre pannatte 21, sAtiNakkhatte kaitAre patte ? egavAre pannatte 22, visAhAnakkhatte kahatAre panate ? paMcatAre pannatte 23, aNurAhANakkhatte katAre pannatte 1 cautAre pannatte 24, jeTThAnakkhatte kaitAre pannatte ? titAre pannatte 25, mUlanakkhate kaitAre patte 1 egAdasatAre pannatte 26, puvvAsADhAnakkhatte kaitAre pannatte ? cautAre pannatte 27, uttarAsAdANakkhatte kaitAre panate ? utAre patte 28 || iti / vRttiryathA - tadevamuktaM dazamasyasya prAbhRtasyASTamaM prAbhRtaprAbhRtam, samprati navamamArabhyate, tasya cAyamarthAdhikAraH - pratinakSatraM tArApramANaM vaktavyamiti / tatastadviSayaM praznasUtramAha-tA kahaM te ' ityAdi, tA iti pUrvavat, kathaM- kena prakAreNa te tvayA bhagavan ! nakSatrANAM tArAgraM tArApramANamAkhyAtaM iti vadet ? evaM sAmAnyataH praznaM kRtvA samprati pratinakSatraM pRcchati - ' tA eesi NaM' ityAdi, tA iti pUrvavat, eteSAmaSTAviMzaternakSatrANAmabhijinacatraM katitAraM prajJaptam 1 bhagavAnAha - abhijinnakSatraM tritAraM prajJaptam, evaM zeSANyapi praznanirvacanasUtrANi bhAvanIyAni, tArApramANasa Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 10 // ratnAkara vicAra kAhike ceme jaMbUdvIpaprajJaptIsakta gAthe-" tiga1 tigara paMcaga3 saya4 duga, duga6 battIsa7 tigaMka tigaMha ceva / cha10 paMcaga11 tiga12 ikkaga13 paMcaga14 tirga15 chakkagaM16 ceva // 1 // sattaga17 duga18 duga16 paMcaga20 ikki21 kaga22 paMca23 cau24 vigaM25 ceva / ikkArasa ya26 ca ukaM27 caukkagaM28 ceva tAraggaM // 2 // " iti zrIsUryaprajJaptIdazamaprAbhRtanavamaprAbhRtaprAbhRtavRttI malayagiriviracitAyAM 276 pratau 120 patre // 2 // iti zrImadakabbarabhUpAlavizAlacittAlavAlavivarddhitavRSarasAlasAlAtizAlizIlajagadgurubhaTTArakazrIharivijayasUriziSyopAdhyAyazrI kIrtivijayagaNisamucite zrIvicAraratnAkare madhyabhAge zrIsUryaprajJaptIvicAranAmA saptamastaraGgaH // 7 // kalyANakaraNakuzalAM, duradhigamAM bhUribhAgyasaMprApyAm / rasakRpikAmiva mudA, jinavANImavahitaH seve // 1 // atha kramAyAtAH zrInirayAvaliyA kappavaDisiyAra puphiyA3 pupphcuuliyaa| vahIdazA tmakopAGgavicArA likhyantetatra yathA caturazIti sahastrAdhikaikalakSamanuSyakSayakArI ceTakamahArAjakUNikarAjJoH saGgrAmaH saJjAtastathA likhyate paDhanassa NaM bhaMte ! ajhayaNassa nirayAvaliyANaM samayeNaM jAvasaMpateNaM ke aDhe pannatte? evaM khalu jaMbU ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM iheba jaMbuddIve dIve bhArahe vAse caMpAnAmaM nagarI hotthA, riddha0 punabhadde ceie, tattha NaM caMpAe nayarIe seNIyassa ranno putte cellaNAe devIe attae kUNie nAma rAyA hotthaa| mahayA0 tassa NaM kRNiyassa ramo paumAvaI nAma HdevI hotthA, somAla / jAva viharai / tattha NaM caMpAe nayarIe seNiyassa ranno bhajA kUNiyassa rakho cullamAuyA kAlI, | nAma devI hotthA, somAlA jAva paDirUvA / tIse NaM kAlIe devIe putte kAle nAma kumAre hotthA, somAle jAva surUve / // 10 // in Education in For Private Personal Use Only I Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Intern tata gaM se kAle kumAre annayA kayAi tihiM daMtIsahassehiM, tihiM rahasahassehiM, tihiM zrasasahassehiM, tihiM maNuyakoDIhiM, garulavUhe ekkArasameNaM khaMDaNaM kuNieNaM rannA saddhiM rahamusalaM saMgAmaM zrayAe / tate gaM tIse kAlIe devIe anayA kayAvi kuTuMbaja gariyaM jAgaramANIe ayameyArUve ajjhatthie jAva samuppajitthA evaM khalu mamaM putte kAle kumAre tihiM daMti sahasehiM jaba ovA se manne kiM jatissati no jatissati 1 jIvissaha no jIvissai ? parAjiNissa No parAjiNissa ? // iti vRttiryathA--' evaM khalu jaMbU 1 teNaM kAleNaM ' ityAdi ' iheva ' iti ihaiva dezataH pratyAsanne na punarasaMyeyatvAvRddhIpAnAmanyatreti bhAvaH, bhArate varSe kSetre caMpaiSA nagarI abhUt / riddhetyanena ' riddhatthamiyasa middha ' ityAdi dRzyam, vyAkhyA tu prAgvat, tatrottaradigbhAge pUrNabhadranAmakaM caityaM vyatarAyatanaM, ' kUNie nAmaM rAya ' tti kUNikanAmA zreNijarAjaputro rAjA ' hottha' tti abhavat ' tadvarNako 'mahayAhimavaMtamahaMta malaya maMdaramahiMdasAre ' ityAdi, pasaMtaDiMbaDamaraM rajaM pasAhemANe viharai ' ityetadantaH, tatra mahAhimavAniva mahAn zeSarAjApekSayA tathA malayaH - parvatavizeSo mandaro - meruH mahendra :- zakrAdidevarAjaH tadvatsAraH- pradhAno yaH sa tathA tathA prazAntAni DimbAni vighnAH umarANi - rAjakumArAdikRtavivarA yasmin tattathA, (rAjyaM ) prasAdhayan - pAlayan viharati - zrAste sma / kuNikadevyAH padmAvatInAmnyA varNako yathA-' sUmAla / jAva viharati ' yAvatkaraNAdevaM dRzyam -' sukumAlapANipAyA ahINa paMciMdiyasarIrA ' zrahInAni anyUnAni lakSaNataH svarUpato vA paJcApIndriyANi yasmiMstattathAvidhaM zarIraM yasyAH sA tathA, ' lakkhaNavaMjaNaguNovaveyA ' lakSaNAni - svastikacakrAdIni vyaJjanAni-maSItilakAdIni teSAM yo guNaH - prazastatA tena upapetA-yuktA yA sA tathA upa apa itA zabdatrayasthAne Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra // 109 // zakaMdhvAdidarzanAdupapateti syAt, ' mANummANapamANa paDipunnasujAyasavvaMgasuMdaraMgA ' tatra mAnaM - jalasya droNapramANatA kathaM ? jalasyAtibhRte kuMDe puruSe nivezite yaJjalaM nissarati tadyadi droNamAnaM bhavati tadA sa puruSo mAnaprApta ucyate, tathA unmAnaM arddhabhArapramANatA kathaM ? tulAropitaH puruSo yadyarddhabhAraM tulati tadA sa unmAnaprApta ucyate, pramANaM tu khAGgulenASTottarazatocchrAyatA, tatazca mAnonmAnapramANaiH pratipUrNAni - anyUnAni sujAtAni sarvANi zraGgAni - ziraH prabhRtIni yasmiMstattathAvidhaM sundaramaGga - zarIraM yasyAH sA tathA, 'sasisomAkArakaMta piyadaMsaNA ' zazivatsaumyAkAraM kAntaM ca- kamanIyaM ata eva priyaM draSTRNAM darzanaM rUpaM yasyA sA tathA, ata eva surUpA svarUpataH sA padmAvatI devI ' kUNieNaM saddhiM urAlAI bhogabhogAI bhuMjamANI viharaha ' bhogabhogAn- atizayavadbhogAn, ' tattha khaM ' ityAdi, ' somAlapANipAyA' ityAdi pUrvavadvAcyam, anyacca' ko muirayaNiyaravimala paDipunna somavayaNA' kaumudIrajanIkaravat - kArttikIcandra iva vimalaM pratipUrNa saumyaM vadanaM yasyA sA tathA, 'kuMDalullehiyagaMDa lehA ' kuNDalAbhyAmullikhitA ghRSTA gaNDalekhAH - kapolaviracitamRgamadAdirekhA yasyAH sA tathA, ' siMgArAgAra cArusA' zRGgArasya- rasavizeSasyAgAramivAgAraM tathA, cArutreSo - nepathyaM yasyA sA tathA tataH karmadhArayaH, ' kAlI nAmaM devI ' zroNikasya bhAryA sA kUNikasya rAjJazrulajananI -- laghumAtA'bhavat sA ya kAlIdevI seNiyassa ranno iTThA vallabhA kAntA kAmyatvAt priyA - sadA premaviSayatvAt ' maNunnA' sundaratvAt--' nAmadhijA ' prazastanAmadheyavatItyarthaH nAma vA dhAryaM hRdi gharaNIyaM yasyAH sA tathA, ' vesAsiyA' vizvasanIyatvAt ' sammayA ' tatkRtakAryasya saMgatatvAt ' bahumayA ' bahuzo bahubhyo vA'nyebhyaH sakAzAnmatA bahumatA bahumAnapAtraM vA 'aNumayA ' vipriyakaraNasyApi pazcA Jair Education Internal ratnAkaraH // 109 // Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ damayastailakha bhAjanavize, sA kAlI devI seNiyAcyA yAvat pAsAibara sakhiyarasa rasmo jAvaH | pAe / ityaNA aTThArasarvako hAro seaNamAsa'uppatti patthAve kahijissa, kANa - NnmatA anumatA 'bhaMDakaraMDakasamANA' AbharaNakaraMDakasamAnA upAdeyatvAt , susaMrakSitatvAca / 'telakelA iva susaMgoviyA' tailakelA saurASTprasiddho mRnmayastailasa bhAjanavizeSaH sa ca bhaGgabhayAlloThanabhayAcca suSTu saGgopyate, evaM sA'pi tathocyate 'celapaDA iva susaMpariggahIyA' vastramaJjaSevetyarthaH, 'sA kAlI devI seNieNaM saddhiM viulAI bhogabhogAI bhuMjamANI viharai'kAlanAmA tatputraH, 'somAlapANipAe . ityAdi prAguktavarNakopeto vAcyaH yAvat 'pAsAie darisaNijje abhirUve paDirUve' iti pryntH| 'seNiyassa rajje duve rayaNA aTThArasavaMko hAro seaNagahatthI, tattha kira seNiyassa ranno jAvaiyaM rajassa mulaM tAvaiyaM devadinnassa hArasma seyaNassa ya gaMdhahatthissa ya, tattha hArassa umpatti patthAve kahijissai, kRNiyassa ettheva uppattI vitthareNa bhaNissai, tatkAryeNa kAlAdInAM maraNa sambhavAdArambhasaGghAmato narakayogyakarmopacayavidhAnAta. navaraM kRNikastadA kAlAdidazakumArAnvitazcaMpAyAM rAjyaM cakAra, sarve'pi ca te doguMdagadevA iva kAmabhogaparAyaNAstrayastriMzAkhyA devAH phuTTamANehiM muiMgamathaehiM varataruNisappaNiehiM battIsaipattanivaddhehiM nADaehiM uvagijamANA bhogabhogAI bhuMjamANA viharaMti, hallavihallanAmANo kRNiyassa cellaNAdeviaMgajA do bhAyarA annevi asthi | ahuNA hArassa uppattI bhannai-ettha sakko seNiyassa bhagavaMtaM pai niccalabhattissa pasaMsaM karei, to seDuyassa jIvo devo tabhattiraMjiyo seNiyassa tudo saMto aTThArasarvaka hAraM dei, donni ya vaTTagolae dei, seNieNaM so hAro cellaNAe dikho piyatti kAuM, vaTTadugaM sunaMdAe abhayamaMtijagaNIe, tAe ruhAe ki ahaM caDarUvaMti kAUNa acchoDiyA bhaggA, tattha egami kuMDalajualaM egami vanthajualaM tuhAe gahiyANi, annayA abho sAmi pucchai ko apacchimo rAyarisitti ? sAmiNA uddAyiNo vAgario amao Jnin Education a l Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicaar||110|| Jain Education Intert paraM baddhamauDA na pavvayaMti, tAe abhaevaM rajaM dijamANaM na icchati / seNio ciMtei 'koziyassa dijihi ' ti lassa hatthI dino seyago hallassa devadino hAro abhae vi pavvayateAM sunaMdA khomajualaM kuMDalajualaM cahalavilA dinnANi | mahayA vihaveNaM abhaya niyajarANIsameo pancaDyo / seNiyassa callaNAdevI aMgasamunbhUyA tiniputtA kuNizra hallavihallA ya, kUNiyassa uppattI etyeva bhaNissara, kAlI mahAkAlI pamuhadevI annAsi taNayA seNiyassa bahave putA kAlapA saMti / abhami gahiyanvara annayA koNi kAlAihiM dasahiM kumArehiM samaM maMtei seNiyaM secchAvikArayaM cittA ekArasabhAe rajjaM karemo tti / tehiM paDisuyaM, sekhiyo baddho puvvale avarale ya kasasayaM davAvei, seNiyassa kUNi puNyabhavaveriyattaNeNa cellAe kayAi DhoyaM na dei bhattaM vAriyaM pANiyaM na deha tAhe cellA kahavi kummAse vAle hiM baMdhitA sayAsuraM ca paveseha sA kira dhonbai sayavAre surApANiyaM savvaM hoi tIe pahAtreNa se veyaNaM na veei / annayA tassa umAdevI puto evaM pio asthi / mAyAe so bhaNiti - durAtman ! taba aMgulI kimie vamaMtI piyA mudde kAUNa asthiyA iyarahA tumaM rovaMto caiva ciTThesu tAhe cittaM maNAguvasataM jAyaM, mae piyA evaM vasaNaM pAvizra tassa adhi jAyA bhuMjaM caiva uTThAya parasuhattho gayo anne bhakhaMti lohadaMDaM gahAya 'niyalAgi bhaMjAmi ' ti pahAvizra rakkhavAlago neheNa bhai - eso so pAtro lohadaMDaM parasuM vA gahAya eD tti seNievaM ciMtithaM na najjai ke kumaraNeNa mArehI, to tAlapuDagaM visaM khaiyaM jAba eD tAva mao suhuyaraM adhiI jAyA, tAhe mayakiJcaM kAUNa gharamAgao rajjadhurAmukata tImro taM caiva ciMtato accha evaM kAle visogo jAo, puNaravi saNasaNAIe piisaMtie daTTU adhiI hoi, to ratnAkaraH // 110 // Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAyagihAo niggaMtuM caMpaM rAyahANiM karei, evaM caMpAe kUNio rAyA rajaM karei niyabhAyapamuhasayaNasaMjogo iha nirayAvaliyAsuyakkhaMdhe kRNikavaktavyatAdAvutkSiptA, tatsAhAyyakaraNapravRttAnAM kAlAdInAM kumArANAM dazAnAmapi saGgrAme rathamuzalAkhye prabhUtajanakSayakaraNena narakayogyakarmopArjanasampAdanAbarakagAmitayA 'nirayAu' tti prathamAdhyayanasya kAlAdikumAravaktavyatA pratibaddhasyaitannAma / atha rathamuzalasaGgrAmasyotpattau kiM nibandhana ? atrocyate-evaM kilAyaM saGgrAmaH saJjAtaH, campAyAM kUNiko rAjA rAjyaM cakAra / tasyAnujau hallavihallAbhidhAnau bhrAtarau pitRdattasecanakAbhidhAne gandhahastini samArUDhau divyakuNDaladivyahAradivyavasanavibhUSitau vilasantau dRSTvA padmAvatyabhidhAnA kRNikarAjasya bhAryA kadAciddantino'pahArAya taM kUNikarAja preritavatI-"karNavipalamakRte'yameva kumAro rAjA tattvato na tvam yasyezA vilAsAH" prajJApyamAnA'pi sA na kathaJcidasyArthasyoparamati, tatprerita kUNikarAjena tau yAcitau, tau ca tadbhayAdvaizAlyAM nagaryA svakIyamAtAmahasya ceTakAbhidhAnasya rAjJo'ntike sahastiko sAntaHpuraparivArau gatavantau, kaNikena ca dutapreSaNena tau yAcitau, na ca tena preSitau, kUNikasya tayozca tulyamAtRkatvAt tataH kUNikena bhaNitam-yadi na preSayasi tadA yuddhasajjo bhava, tenApi bhaNitam-'eSa sajo'smi, tataH kRNikena kAlAdayo daza svakIyA bhinnamAtRkA bhrAtaro rAjAnazceTakena saha saGghAmAyAyAtAH / tatraikaikasya trINi trINi hastinAM sahasrANi, evaM sthAnAmazvAnAM manuSyANAM ca pratyekaM tisraH tisraH koTyaH kuNikasyApyevameva tata ekAdazabhAgIN] kRtarAjyasya kUNikasya kAlAdibhiH saha, nijena ekAdazAMzena saGgrAme kAla upAgataH etamartha vaktumAha-'tae NaM se kAle' ityAdinA enaM ca vyatikaraM jJAtvA ceTakenA'pyaSTAdaza gaNarAjAno melitAH, teSAM ceTakasya ca pratyekamevameva For Private & Personel Use Only La Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra ratnA hastyAdivalaparimANam , tato yuddhaM sampralanam , ceTakarAjasya tu pratipannavatatvena dinamadhye ekameva zaraM muJcatyamAghabANazca saH, tatra kRSikasainye garuDavyUhaH, ceTakasainye sAgaravyUho vircitH| tatazca kUNikasya kAlo daNDanAyako nijabalAnvito yuddhayamAnastAvadgato yAvacceTakaH, tatastena zaranipAtenAsau nipAtito bhagnaM ca kRNikabalam , gate ca dve api bale nijaM nijamAvAsasthAnam / dvitIye'hni sukAlo nAma daNDanAyako nijavalAnvito yuddhyamAnastAvadgato yAvaceTakaH, evaM so'pyekazareNa nipAtitaH / evaM tRtIye'ti mahAkAlaH so'pyevam / caturthe'ti kRSNakumAraH, so'pyevameva / paJcame sukRSNaH 5 / SaSThe mahAkRSNa : 6 / saptame vIrakRSNaH 7 / aSTame rAmakRSNaH 8 / navame pitRsenkRssnnH|| dazame pitRmahAsenakRSNaH 10 / / ceTakena ekaikazareNa nipAtitAH / evaM dazasu dineSu ceTakena vinAzitA dazApi kAlAdayaH / ekAdaze tu divase ceTakajayArtha devatArAdhanAya kRNiko'STamabhaktaM prajagrAha, tataH zakracamarAvAgato, tataH zakro babhASe-ceTakaH zrAvaka ityahaM na taM prati praharAmi navaraM bhavantaM saMrakSAmi, tato'sau tadrakSArtha vajrapratirUpamabhedyakavacaM kRtavAn / camarastu dvau saGgrAmau vikurvitavAn , mahAzilAkaNTakaH rathamuzalaM ceti, tatra mahAzileva kaNTakajIvabhedakatvAnmahAzilAkaNTakaH, tatazca yatra tRNazUlAdinA'pyabhihatasyAzvahastyodamahAzilAkaNTakenevAsyAhatasya vedanA jAyate sa saGgrAmo mahAzilAkaNTaka evocyate / 'rathamuzale' iti yatra ratho muzalena yuktaH paridhAvan mahAjanakSayaM kRtavAn asau rathamuzalaH / 'opAe' iti upapAtaH saMprAptaH kiM jai| ssai' iti jayazlAghAM prApsyati parAjeSyate abhibhaviSyati parassainyaM parAnabhibhaviSyati uta netyaadi|shriiniryaavlisuutrvRttau| iti zrImadakabbarabhUpAlavizAlacittAlavAlavivarddhitavRSarasAlasAlAtizAlizIlajagadgurubhaTTArakazrIhIravijayasUrIzvaraziSyo // 111 // Jain Education Intel For Private Personel Use Only Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAdhyAyazrIkIrtivijayagaNisamuccite zrIvicAraratnAkare madhyabhAge nirayAvalivicAranAmA'STamastaraGgaH // 8 // yasAdayaM samagro, vyavahAro jambhate jaganmadhye / tadahaM dhRtabahumAnaM, vidhinA seve zrutajJAnam // 1 // atha nandImatravicArA likhyante-tatra pUrva zrIjinaprAsAdasadbhAvAkSarANi likhyante saMvaravarajalapagaliya-ujjharapavirAyamANahArassa / sAvagajaNapauraravaMta-moranacaMtakuharassa // 15 // vyAkhyA-- 'saMvara' ityAdi, saMvaraH-prANAtipAtAdirUpapaJcAzravapratyAkhyAnarUpaH tadeva karmamalaprakSAlanAtsAMsArikatRDapanodakAritvAt pariNAmasundaratvAcca gharajalamiva saMvaravarajalaM tasya pragalitaH-sAtatyena vyUDha ujjharaH-pravAhaH sa eva pravirAjamAno hAro yasya sa tathA tasya, zrAvakajanA eva stutistotrasvAdhyAyAdyArAdhanamukharatayA pracurA ravanto mayUrAstairnRtyantIva kuharANijinamaNDapAdirUpANi yasya sa tathA tasya iti nandIvRttI 162 pratI 42 patre // 1 // atha kecanAjJAninaH strINAM muktiM na manyante, tadyuktiyuktasiddhAntena nirAkartuM likhyate se kiM taM aNaMtarasiddhakevalanANaM? aNaMtarasiddhakevalanANaM pannarasavihaM pannattaM taMjahA-titthasiddhA ? atitthasiddhA 2 titthayarasiddhA 3 atitthayarasiddhA 4 sayaMbuddhasiddhA 5 patteyabuddhasiddhA 6 buddhabohiyasiddhA 7 ithiliMgasiDA 8 purisaliMgasiddhA napuMsagaliMgasiddhA 10 saliMgasiddhA 11 annaliMgasiddhA 12 gihiliMgasiddhA 13 egasiddhA 14 aNegasiddhA 15 se taM aNaMtarasiddhakevalanANaM / / iti / vRttiryathA-'se kiM taM' ityAdi, atha kiM tadanantarasiddhakevalajJAnam ? mUrirAha-anantarasiDakevalajJAnaM paJcadazavidhaM prajJaptam , paJcadazavidhatA cAsyAnantarapAzcAtyabhavarUpopAdhibhedApekSayA paJcadazavidhatvAt , Jain Education 1 For Private & Personel Use Only Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra // 112 // tato'nantarabhavopAdhibhedataH paJcadazavidhatAM mukhyata Aha-tadyathetyupadarzane 'titthasiddhA' ityAdi, tIryate saMsArasAgaros- / ratnAkaraH neneti tIrtha-yathAvasthitasakalajIvAjIvAdipadArthaprarUpakaM paramagurupraNitapravacanam, tacca nirAdhAraM na bhavatIti kRtvA saGghaH prathamagaNadharo vA veditavyam , uktaM ca--" titthaM bhaMte ! titthaM titthakare titthaM ? goyamA ! arahA tAva titthaMkare titthaM puNa cAucamA samaNasaMgho paDhamagaNaharo cA" tasmin utpanne ye siddhAste tIrthasiddhAH 1, tathA tIrthasyA'bhAvo'tIrthaH tIrthasyAbhAvazca-anutpAdaH apAntarAle vyavacchedo vA tasmin ye siddhAste'tIrthasiddhAH, tatra tIrthAnutpAde siddhA marudevIprabhRtayaH, na hi marudevyAdisiddhigamanakAle tIrthamutpannamAsIta , tathA tIrthavyavacchedazcandraprabhakhAmisuvidhisvAmyapAntarAle tatra ye jAtismaraNAdinA'pavargamavApya siddhAste tIrthavyavacchede siddhAH2, tathA tIrthaGkarAH santo ye siddhAste tIrthaGkarasiddhAH3, atIrthakarasiddhA-anye sAmAnyakevalinaH4, tathA svayambuddhAH santo ye siddhAste svayambuddhasiddhAH 5, tathA pratyekabuddhAH santo ye siddhAste pratyekabuddhasiddhAH6, atha svayambuddhapratyekabuddhAnAM kA prativizeSaH ? ucyate bodhyupadhizrutaliGgakRto vizeSaH, tathA hi-svayambuddhA bAhyapratyayamantareNaiva buddhyante svayameva-bAhyapratyayamantareNaiva nijajAtismaraNAdinA buddhAH svayambuddhAH iti vyutpatteH, te ca dvidhA tIrthakarAstIrthakaravyatiriktAzca iha tIrthakaravyatiriktairadhikAraH, Aha ca cUrNikRt " te duvihA titthayarA titthayaravatirittA vA iha vatirittehiM ahigAro" iti, pratyekabuddhAstu bAhyapratyayamapekSya buddhyante pratyekaM-bAhya vRSabhAdikaM kAraNamabhisamIkSya buddhAH-pratyekabuddhA iti vyutpatteH, tathA ca zrUyate-bAhyavRSabhAdikakAraNasApekSya karakaeDvAdInAM bohiH, bahiH pratyayamapekSya ca buddhAH santo niyamataH pratyekameva viharanti na gacchavAsina iva saMhitAH, Aha ca // 112 // an Education For Private Personel Use Only Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cUrNikRt - " patteyaM bAhyaM vRSabhAdikAraNamabhisamIkSya buddhAH pratyekabuddhAH bahiH pratyayapratibuddhAnAM ca patteyaM niyamA bihAro jamhA tamhA ya te patteyabuddhA " iti, tathA svayambuddhAnAmupadhirdvAdazavidha eva pAtrAdikaH, pratyekabuddhAnAM tu dvidhA - jaghanyataH utkarSatazca tatra jaghanyato dvividhaH utkarSato navavidhaprAvaraNavarja:, Aha ca cUrNikRt - " patteyabuddhANaM jahaneNaM dubiho ukko seNaM navaviho niyamA pAvaraNavao bhavai " tathA svayambuddhAnAM pUrvAdhItaM zrutaM bhavati vA na vA yadi bhavati tato liGgaM devatAH prayacchanti gurusannidhau vA gatvA liGgaM pratipadyate, yadi caikAkI viharaNasamartha icchA ca tasya tathArUpA jAyate tata ekAkI viharatyanyathA gacchavAse'vatiSThate, atha pUrvAdhItaM zrutaM na bhavati tarhi niyamAd gurusannidhe gatvA liGgaM pratipadyate gacchaM cAvazyaM na muJcati, uktaM ca cUrNikRtA - " puvvAdhIyaM se suyaM havai vA na vA jar3a se natthi to liMgaM niyamA gurusannihe paDavajaha gaccheya viraha tti, puNvAdhIyasuasaMbhavotthi to se liMgaM devayA payacchara gurusannidhe vA paDivajaha jai egavihAraviharaNajoggo icchA vA se to ekko vi viharas annA gacche caiva viharai " iti pratyekabuddhAnAM tu pUrvAdhItaM zrutaM niyamato bhavati tacca jaghanyata ekAdazAGgAni utkarSataH kiJcizyUnAni dazapUrvANi tathA liGgaM tasmai devatAH prayacchanti liGgarahito vA kadAcidbhavati, tathA''ha cUrNikRt - " patteyabuddhANaM puvvAdhIcaM suyaM niyamA havAi jahannau ikkArasa aMgAI ukkoseNaM bhinnadapubbAI liMgaM ca se devayA payacchaha liMga jiyo vA bhavai jato bhaNiyaM kappaM patteyabuddhA " iti, tathA buddhA- AcAryAstairbodhitAH santo ye siddhAste buddhabodhitasiddhAH, ete ca kecitstrIliGgasiddhAH striyo liGgaM strIliGgaM strItvasyopalakSaNamityarthaH taca tridhA tadyathA-vedaH zarIranirvRttirnepathyaM ca tatreha zarIranirvRcyA prayojanaM na vedanepathyAbhyAM vede Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra-kA ratnAkara // 113 // sati siddhatvAbhAvAt nepathyasya cApramANatvAt , Aha ca cUrNikRt-" itthIe liMga itthIliMga itthIe uvalakkhaNaM vuttaMti bhavati taM ca tivihaM vezro sarIranivvattI nevatthaM ca, iha sarIranivvattIe ahigAro na veda nevatthehiM ti" tasmin strIliGge vartamAnAH santo ye siddhAste strIliGgasiddhAH8, etena yadAhurAzAmbarA na strINAM nirvANamiti tadapAstaM draSTavyam, strInirvANasya sAkSAdanena sUtreNAbhidhAnAttatpratiSedhasya ca yuktyanupapannatvAt / tathA hi-muktipatho jJAnadarzanacAritrANi " samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArgaH" iti vacanAtsamyagdarzanAdIni ca puruSANAmiva strINAmapyavikalAni, tathA hi-dRzyante striyo'pi sakalamapi pravacanArthamabhirocayamAnAH, jAnate ca SaDAvazyakakAlikotkAlikAdibhedabhinnaM zrutam , paripAlayanti ca saptadazavidhamakalakaM saMyamam , dhArayanti ca devAsurANAmapi durddharaM brahmacaryam, tapyante ca tapAMsi mAsakSapaNAdIni, tataH kathamiva tAsAM na mokSa sambhavaH syAdetadasti strINAM samyagdarzanaM jJAnaM ca na punazcAritraM saMyamAbhAvAt, tathA hi-strINAmavazyaM vastraparibhogena bhavitavyamanyathA'vivRtAGga yastAstiryatriya iva puruSANAmabhibhavanIyA bhaveyuH, loke ca gopajAyate tato'vazyaM tAbhirvastraM paribhoktavyam , vastraparibhoge ca saparigrahatA saparigrahatve ca saMyamAbhAva iti, tadasamIcInaM samyagsiddhAntAparijJAnAt, parigraho hi paramArthato mUrchAbhidhIyate ' mucchA pariggaho vutto' iti vacanaprAmANyAt , tathA hi mUrchArahito bharatazcakravartI sAntaHpuro'pyAdarzakagRhe'vatiSThamAno niSparigraho gIyate anyathA kevalotpAdAsambhavAt , api ca yadi mUrchAyA abhAve'pi vastrasaMsargamAtraM parigraho bhavettato jinakalpapratipannasya kasyacitsAdhostuSArakaNAnuSikte prapatati zIte kenApyaviSayopanipAtamadyazItIti vibhAvya dharmArthinA zirasi vasne prakSipte tasya saparigrahatA bhavet, na caitadiSTaM, tasmAnna // 11 Jain Education Intel.! For Private & Personel Use Only Galww.jainelibrary.org Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMsargamAtra parigrahaH kintu mUrchA, sA ca strINAM vastrAdiSu na vidyate dharmopakaraNamAtratayA tasyopAdAnAt , na khalu tA vastramantareNAtmAnaM rakSitumIzate nApi zItakAlAdiSvarvAgdazAyAM svAdhyAyAdi kartum / tato dIrghatarasaMyamaparipAlanAya yatanayA vastraM paribhuJjAnA na tAH parigrahavatyaH / athocyeta sambhavati nAma strINAmapi samyagdarzanAdikaM ratnatrayaM, paraM na tatsambhavamAtreNa muktipadanApakaM bhavati kintu prakarSaprAptam , anyathA dIkSAnantarameva sarveSAmapyavizeSeNa muktipadaprAptiprasakteH, samyagdarzanAdiratnatrayaprakarSazca strINAmasambhavI tato na nirvANamiti tadapyayuktam , strISu ratnatrayaprakarSAsambhavagrAhakasya pramANasyAbhAvAt, na khalu sakaladezakAlavyAptyA strISu ratnatrayaprakarSAsambhavagrAhakaM pratyakSa anumAnaM vApramANaM vijRmbhate, dezakAlaviprakRSTatayA tatra pratyakSasyApravRtteH, tadapramANavRttau cA'numAnasyApyasambhavAt , nApi tAsu ratnatrayaprakarSAsambhavapratipAdakaH ko'pyAgamo vidyate pratyutasambhavapratipAdakaH sthAne sthAne'sti, yathA-idameva prastutaM sUtraM tato na tAsAM ratnatrayaprakarSAsambhavaH, atha manyethAH svabhAvata evAtapeneva chAyA virudhyate strItvena ratnatrayaprakarSaH tatastadasambhavo'numIyate tadayuktaM yuktivirodhAta , tathA hi-ratnatrayaprakarSaH sa ucyate yato'nantaraM muktipadaprAptiH sa cAyogyavasthAcaramasamaye sa cAsmAkamapratyakSaH, tataH kathaM virodhagatiH ? na hi adRSTena saha virodhaH pratipattuM zakyate mA prApat puruSeSvAtiprasaGgaH / nanu jagati sarvotkRSTapadaprAptiH sarvotkRSTenAdhyavasAyenAvApyate nAnyathA, etaccobhayorapyAvayorAgamaprAmANyabalataH siddham , sarvotkRSTe ca dve pade sarvotkRSTaM duHkhasthAnaM sarvotkRSTaM sukhasthAnaM ca, tatra sarvotkRSTaM duHkhasthAnaM saptamanarakapRthvI ataH paramaduHkhasthAnasyAbhAvAt sarvotkRSTaM sukhasthAnaM tu niHzreyasaM tataH paramanyasya sukhasthAnasyAsambhavAt , tataH strINAM saptama Jain Education L ional For Private & Personel Use Only Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra // 114 // Jain Education I naraka pRthvIgamanamAgame niSiddhaM niSedhasya ca kAraNaM tadgamanayogyatathAvidhasarvotkRSTamanovIryapariNatyabhAvaH, tataH ratnAkaraH saptamapRthvIgamananiSedhAdavasIyate nAsti strINAM nirvANaM nirvANa hete| stathArUpasarvotkRSTa manovIryapariNatyasambhavAt, | tathA cAtra prayogaH - asambhavanirvANaM striyaH saptamapRthvIgamanatvAbhAvAt sammUcchimAdivattadetadyuktam, yato yadi nAma atri saptamanaraka pRthvIgamanaM prati sarvotkRSTamanAvIryapariNatyabhAvaH tata etAvatA kathamavasIyate niHzreyasaM pratyapi tAsAM sarvotkRSTamanovIryapariNatyabhAvo ? na hi yo bhUmikarSaNAdikaM karma karttuM na zaknoti sa zAstrANyavagADhuM na zaknotIti pratyetuM zakyaM pratyakSavirodhAt atha sammUcchimAdiSUbhayaM pratyapi sarvotkRSTamanovIryapariNatyabhAvo dRSTaH tato'pyavasIyate, nanu yadi tatra dRSTastarhi kathamatrAvasIyate ? na khalu bahirvyAptimAtreNa heturgamako bhavati kiM tvantarvyApyA, antarvyAptizca pratibandhalena sidhyati, na cAtra pratibandho vidyate, na khalu saptamapRthvIgamanaM nirvANagamanasya kAraNam, nApyevamevAvinAbhAvapratibandhena saptamapRthvIgamanAvinAbhAvinirvANagamanam saptamapRthvIgamanamantareNaiva caramazarIriNAM nirvANagamanabhAvAt, na ca pratibandhamantareNaikasyAbhAve'nyasyAbhAva:, mA prApadyasya kasyacidekasyAbhAve sarvasyAbhAvaprasaGgaH, yadyevaM tarhi kathaM sammUcchi mAdiSu nirvANagamanAbhAvaH ? iti ucyate - tathAbhavasvAbhAvyAta, tathA hi-te sammUcchimAdayo bhavasvabhAvata eva samyagdarzanAdikaM tathAvat pratipattuM na zaknuvanti tato na teSAM nirvANasambhavaH, striyastu prAguktaprakAreNa yathAvatsamyagdarzanAdiratnatraya - sampadyeogyAH tatastAsAM na nirvANAbhAvaH api ca bhujaparisarpA dvitIyAmeva pRthivIM yAvadgacchanti na parataH, parapRthvIgamanahetutathArUpamanovIryapariNatyabhAvAt, tRtIyAM yAvat pakSiNaH, caturthI catuSpadAH, paJcamImuragAH, atha ca sarve'pyUrdhvamutkarSataH sahasrAraM ational / / 114 / / Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yAvadgacchanti, tannAdhogativiSayamanovIryapariNatevaiSamyadarzanAdUrdhvagatAvapi tadvaiSamyam , tathA ca sati siddhaM strIpuMsAmadhogativaiSamye'pi nirvANaM samamiti kRtaM prasaGgena / tathA pulliGge zarIranivRttirUpe vyavasthitAH santo ye siddhAste pulliGgasiddhAH 6, evaM napuMsakaliGgasiddhAH 10, tathA khaliGge rajoharaNAdirUpe vyavasthitAH santo ye siddhAste svaliGgasiddhAH 11, tathA anyaliGge / parivrAjakAdisambandhini valkalakaSAyAdivastrAdirUpe dravyaliGge vyavasthitAH santo ye siddhAste'nyaliGgasiddhAH 12, gRhiliGge siddhA gRhiliGgasiddhAmarudevIprabhRtayaH13, tathA ekasminnekasmin samaye ekaikaH santo ye siddhAste ekasiddhAH14, anekasiddhA iti ekamin samaye aneke siddhAH anekasiddhAH15, aneke caikasmina samaye sidhyanta utkarpato'STottarazatasaGkhyA veditvyaaH| zrAhananu tIrthasiddhAtIrthasiddharUpabhedadvaye eva zeSA bhedA antarbhavanti tatkimarthaM zeSabhedopAdAnaM ? ucyate-satyamantarbhavanti paraM na tIrthasiddhAtIrthasiddhabhedadvayopAdAnamAtrAcchepabhedaparijJAnaM bhavati, vizeSaparijJAnArtha ca vizeSazAstraprayAsaH / iti nandIsUtravRttau 162 pratau 104 / 105 patre // 2 // nigodAdijIvAnAmapi matizrutajJAnAnantAMzoprAvRtastiSThatItyabhiprAyo likhyate savvajIvANaMpi aNaM akkharassa aNaMtabhAgo nicagyADio ciTTaha, jai puNa so vi zrAvarijA teNaM jIvo ajIvatta pAvijjA, suTTha vi mehasamudae hoi pabhA caMdasUrANaM iti / vRttiryathA- savvajIvANaMpi' ityAdi, sarvajIvAnAmapi Namiti vAkyAlaGkAre, akSarasya-zrutajJAnasya zrutajJAnaM ca matijJAnAvinAbhAvi, tato matijJAnasyApi anantamo bhAgo nityodghATitaH / | sarvadevAprAvRttastiSThati, so'pi cAnantatamo bhAgo'nekavidhaH, tatra sarvajaghanyazcaitanyamAnaM tat punaH sarvotkRSTazrutAvaraNastyAna Jan Education Intemani For Private Personel Use Only Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ile ratnAkaraH vicAra ddhinidrodayabhAve'pi nAviyate tathA jIvasvAbhAvyAt / tathA cAha- jai puNa' ityAdi, yadi punaH so'pi ananto bhAga Aviyate tena tarhi jIvo'jIvatvaM prApnuyAt jIvo hi nAma caitanyalakSaNaH, tato yadi prabalazrutAvaraNastyAnarddhinidrodayabhAve // 11 // d caitanyamAtramapyAtriyate tarhi jIvasya svasvabhAvaparityAgAdajIvataiva sampanIpadyate na caitadRSTamiSTaM vA, sarvasya sarvathA svabhA vAtiraskArAt / atraiva dRSTAntamAha-' suTTavi ' ityAdi suSvapi meghasamudaye bhavati prabhA candrasUryayoH, iyamatra bhAvanA-yathA niviDaniviDatarameghapaTalerAcchAditayorapi sUryacandramasonaikAntena tatprabhAnAzaH sampadyate, sarvasya sarvathA svabhAvApanayanasya kartumazakyatvAt, evamanantAnantairapi jJAnAvaraNaparamANubhirekaikasyAtmapradezasyAveSTitasyApi naikAntena caitanyamAtrasyApyabhAvo bhavati / yato yatsarvajaghanyaM tanmatizrutAtmakaM, ataH siddho'kSarasyAnantamo bhAgo nityodghATitaH, tathA ca sati matijJAnasya zrutajJAnasya cAnAdibhAvaH pratipadyamAno na virudhyate, iti sthitam / iti nandIsUtravRttau 162 pratau 161 patre // 3 // nanu mahAvIrasyeyantaH zrAvakA abhUvaMsteSu madhye kena jinapratimA kAritA kasya vA jinapratimA'bhUt ityAdibhiH, tathA iyatsu zrAvakeSu kenopadhAnAni vyUDhAni kutra vA zAstre upadhAnAnyuktAni ityAdibhizca. svakapolakalpitadurvikalpairanalpayanti saMsAraM jalpAkAH, tatastanmatadvayanirAkaraNAya jinapratimAkSarANi upadhAnAkSarANi cekenaiva sUtreNa likhyante --- se kiM taM uvAsagadasAo? uvAsagadasAsu NaM samaNovAsagANaM nagarAI ujANaI ceiAI vaNasaMDAI samosaraNAI rAyANo ammApiyaro dhammAyariyA dhammakahAo ihaloiaparaloiyA iDivisasA bhogaparicAyA pavvaJjAo pariyAgA suapariggahA tavovahAgAI sIlavyayaguNaveramaNapaJcakkhANaposahovayAsapaDivajaNayA paDimAo uksaggA saMlehaNAyo bhatta lain Educh an in Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paccakkhANAI pAovagamaNAI devalogagamaNAI sukulapaccAyAIno puNa bohilAbhA aMtakiriAno a ApavijaMti / uvAsagadasANaM parittA vAyaNaH saMkhijA aNuaogadArA saMkhijjA veDhA saMkhijjA silogA saMkhijAo nijjuttIo saMkhijAo saMgahaNIo saMkhijjAyo paDivattIo, seNaM aMgaTThayAe sattame aMge ego suakkhaMdho dasa ajjhayaNA dasa uddesaNakAlA dasa samuddesaNakAlA saMkhijjA payasahassA payaggeNaM saMkhijjA akkharA aNaMtAgamA aNaMtA pajavA parittA tasA aNaMtA thAvarA sAsayakaDanibaddhanikAiyA jiNa pannattA bhAvA ApavijaMti pannavijaMti parUvijaMti daMsijaMti nidaMsirjati uvadaMsirjati se evaM AyA evaM nAyA evaM vinAyA evaM caraNakaraNaparUvaNA Apavijai se taM uvAsagadasAo // iti / vRttiryathA-' se ki taM' ityAdi, atha kAstA upAsakadazA upAsakAH-zrAvakAstadgatANuvratAdi kriyAkalApapratibaddhadazAH daza adhyayanAni upAsakadazAH, tathA cAha sUri:-' uvAsagadasAsu NaM' ityAdi pAThasiddhaM yAvanigamanam, navaraM saGghaceyAni padasahasrANi padANeti ekAdazalakSAH dvipaJcAzaca sahasrANi ityarthaH, dvitIyaM tu vyAkhyAnaM prAgiva bhAvanIyam / iti nandIsUtravRttau 162 pratI 183 patre // 4 // iti zrImadakabbarabhUpAlavizAlacittAlavAlavivarddhitavRSarasAlasAlAtizAlizIlajagadgurubhaTTArakazrIhIravijayasUrIzvarazi pyopAdhyAyazrIkIrtivijayagaNisamuccite zrIvicAraratnAkaramadhyabhAge navamastaraGgaH // 6 // yadi bhUribhavAbhogabhrAntizrAntaM bhavanmanaH / bhagavadbhAratIbhaktibhAjo bhavata tadbhazam // 1 // atha zrIanuyogadvArasUtravRttivicArA likhyante-tatra ca sthApanA'kSarANi likhyante Jain Education on Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra // 116 // se kiM taM ThavaNAvassayaM ? ThavaNAvastrayaM janaM kaTukamme vA 1 cittakamme vA 2 potthakamme vA 3 lepyakamme vA 4 gaMthime 5 veDhA 6 pUrime vA 7 saMghAime vA 8 akkhe vA 6 varADae vA 10 ego vA ago vA sambhAvaTuvaNAe vA asambhAvavaNAe vA Avassae tti TThavaNA Thavijaha se taM ThavaNAvassayaM / nAmaTTatraNA ko paiviseso 1 nAmaM zrAvakahithaM, ThavaNA ittariyA vA hojA AvakahiyA vA / / iti / vRttiryathA - idAnIM sthApanAvazyaka nirUpaNArthamAha se kiM taM ' ityAdi. atha kiM tatsthApanAvazyakaM ? iti prazne satyAha- 'ThavaNAvassayaM jAM' ityAdi, tatra sthApyate-amuko'yamabhiprAyeNa kriyate nirva iti sthApanA - kASThakarmAdigatAvazyakavat sAdhvAdirUpA sA cAsau AvazyakatadvatorabhedopacArAdAvazyakaM ca sthApanAvazyakam sthApanAlakSaNaM ca sAmAnyata idam " yattu tadarthaviyuktaM, tadabhiprAyeNa yacca tatkaraNi, lepyAdikarma tatsthApaneti kriyate'lpakAlaM ca // 1 // " iti, vineyAnugrahArthamatrApi vyAkhyA - tuzabdo nAmalakSaNAtsthApanAlakSaNasya bhedasUcakaH sacAsAvarthazca tadartho bhAvendrabhAvAvazyakAdilakSaNaH tena viyuktaM-rahitaM yadvastu tadabhiprAyeNa kriyate - sthApyate tatsthApaneti sambandhaH / kiMviziSTaM yadityAha yacca tatkaraNi tena bhAvendrAdinA saha karaNi:- sAdRzyaM yasya tattat karaNi- tatsadRzamityarthaH, cazabdAttadakaraNa cAcAdivastu gRhyate, atatsadRzamityarthaH, kiM punastadevaMbhUtaM vastu ityAha- lepyAdikarmeti - lepyAdiputtalikAdItyarthaH, AdizabdAt kASThaputtalikAdi vastu gRhyate, akSAdi vAnAkAraM, kiyataM kAlaM tatkriyate ityAha- alpaH kAlo yasya tadalpakAlaMitvarakAlamityarthaH, cazabdAdyAvatkathikaM ca zAzvatapratimAdi yatpunarbhAvendrAdyartharahitaM sAkAramanAkAraM vA tadarthAbhiprAyeNa kriyate tatsthApanA, iti tAtparyamityAryArthaH || 1 || idAnIM prakRtamucyate-' jAM' iti, yamiti vAkyAlaGkAre, yatkASThakarmaNi Jain Education Internal ratnAkaraH // 196 // Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vA citrakarmaNi vA yAvadvarATake vA eko vA aneko vA sadbhAvasthApanayA vA asadbhAvasthApanayA vA 'Avassae' ti AvazyakatadvatorabhedopacArAttadvAniha gRhyate, tatazcaiko vA aneko vA, kathambhUtAH ? ata ucyate-AvazyakakriyAvAnAvazyakAkrayAvanto vA 'ThavaNA Thavijai 'tti sthApanArUpaM sthApyate-kriyate tatsthApanAvazyakamityAdipadena sambandhaH, iti samudAyArthaH, kASThakarmAdiSvAvazyakakriyAM kurvanto yat sthApanArUpAH sAdhvAdayaH sthApyante tatsthApanAvazyakamiti tAtparyam / adhunA'vayavArtha ucyate-tatra kriyata iti karma kASThe karma kASThakarma kASThanikuTTitaM rUpakamityarthaH, citrakarma-citralikhitaM rUpakam, 'potthakamme va ti potthaM-potaM vastramityarthaH, tatra karma-tatpallavaniSpannaM dhIullikArUpakamityarthaH, athavA potthaM-pustakaM tacceha sampuTakarUpaM gRhyate, tatra karma tanmadhye vartikAlikhitaM rUpakamityarthaH, athavA potthaM-tADapatrAdi tatra karma-tacchedananiSpanna rUpakam, lepyakarma-lepyarUpakam , granthima-kauzalAtizayAvanthisamudAyaniSpAditarUpakam , veSTimaM-puSpaveSTanakrameNa niSpannamAnandapurAdipratItarUpam , athavA ekaM dvayAdIni vA vastrANi veSTayan kazcidrUpakamutthApayati tadveSTimam , pUrimaM-bharimaM pittalAdimayapratimAvat, saGghAtimaM-bahuvastrAdikhaNDasaGghAtaniSpanna kaJcakavat , akSa:-candanako, varATakaH-kapardakaH, atra vAcanAntare'nyAnyapi dantakarmAdipadAni dRzyante tAnyapyuktAnusArato bhAvanIyAni, vAzabdAH pakSAntarasUcakAH; yathAsambhavamevamanyatrApi eteSu kASThakamodiSvAvazyakakriyAM kurvanta ekAdisAdhvAdayaH sadbhAvasthApanayA'sadbhAvasthApanayA vA sthApyamAnAH sthApanAvazyakam , | tatra kASThakAdiSvAkAravatI sadbhAvasthApanA sAdhvAkArasya tatra sadbhAvAt , akSAdiSu tvanAkAravatI asadbhAvasthApanA sAdhvAdyAkArasya tatrAsadbhAvAditi, nigamayannAha-'setaM ' ityAdi, tadetatsthApanAvazyakamityarthaH / atra Jain Education Internationa For Private & Personel Use Only INTww.jainelibrary.org Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra // 117 // Jain Education Intern nAmasthApanayorabhedaM pazyannidamAha - ' nAmaTTabaNANaM ko paiviseso ' tti, nAmasthApanayoH kaH prativizeSo 1 na kazcidityabhiprAyaH, tathAhyAvazyakAdibhAvArthazUnye gopAladArakAdau dravyamAtre yathAvazyakAdi nAma kriyate, tatsthApanApi tathaiva tacchUnye kASThakarmAdau dravyamAtre kriyate, ato bhAvazUnye dravyamAtre kriyamANatvAvizeSAnnAnayoH kazcidvizeSaH, atrottaramAha'nAma vahiyaM ' ityAdi, nAma yAvatkathikaM svAzrayadravyasyAstitvakathAM yAvadanuvarttate, na punarantarApyuparamate, sthApanA punaritvarA-svalpakAlabhAvinI vA syAt yAvatkathikA vA, svAzrayadravye'vatiSThamAne'pi kAcidantarA'pi nivarttate, kAcittu tatsattAM yAvadavatiSThate iti bhAvaH tathAhi - nAma AvazyakAdikaM merujambUdvIpakaliGgamagadhasurASTrAdikaM vA yAvatsvAzrayo gopAladArakadehAdiH zilAsamuccayAdirvA samasti tAvadavatiSThate iti tadyAvatkathikam sthApanA tvAvazyakatvena yo'kSaH sthApitaH sakSaNAntare punarapi tathAvidhaprayojanasambhave indratvena sthApyate punarapi ca rAjAditvenetyalpakAlInA, zAzvatapratimAdirUpA yAvatkathikA, tasyAcArhadAdirUpeNa sarvadA tiSThatIti sthApanA iti vyutpatteH sthApanAtvamavaseyam, na tu sthApyata iti sthApanA, zAzvatatvena kenApi sthApayamAnatvAbhAvAditi, tasmAdbhAvazUnyadravyAdhArasAmye'pyastyanayoH kAlakRto vizeSaH / atrAha -nanu yathA sthApanA kAcidalpakAlInA tathA nAmApi kiJcidalpakAlInameva, gopAladArakAdau vidyamAne'pi kadAcidanekanAmaparAvRttidarzanAtsatyaM, kintu prAyo nAma yAvatkathikameva, yastu kacidanyathopalambhaH so'lpatvAnneha vivakSita ityadoSaH, upalakSaNamAtraM cedaM kAlabhedenaitayorbhedakathanaM, aparasyApi bahuprakArabhedasya sambhavAt, tathAhi - yathendrAdipratimAsthApanAyAM kuNDalAGgadAdibhUSitaH sannihitazacIvajrAdirAkAra upalabhyate na tathA nAmendrAdau, evaM yathA tatsthApanAdarzanAdbhAvaH sammu ratnAkaraH // 117 // w.jainelibrary.org Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lasati naivamindrAdinAmazravaNAt , yathA tatsthApanAyAM lokasyopayAcitecchApUjApravRttisamIhitalAbhAdayo dRzyante naivaM nAmendrAdAviti, evamanyadapi vAcyam / ityanuyogadvArasUtrahamavRttau 148 pratau 11 / 12 patre // 1 // kecicca zrAvakazrAvikANAM mukhavastrikA niSedhayanti, apare ca rajoharaNaM bhUmipramArjanamiti kRtvA mukhAne na sthApanIyaM kintu bhUmyAmeva sthApanIyam, ityAdi svasvAntaHkalpanAkavalitazuddhadhiSaNAH svAtmanAM pareSAM mugdhabuddhInAM cAnantabhavabhrAntihetavo bhavanti, tatastadupakArAya rajoharaNamukhavastrikAdInAM sattAsUcakAkSarANi teSAM yathocitavyApAraNAkSarANi ca likhyante se kiM taM louttariyaM bhAvAvassayaM janmaM samaNo vA samaNI vA sAvatro vA sAviyA vA taccitte tammaNe tallese tadajjhavasie tattibvajjhavasAe tadaTThovautte tadappiyakaraNe tabbhAvaNAbhAvie annattha katthai maNaM akuvvamANe [ uvvatte jiNavayaNadhammANurAgarattamaNe ] ubho kAlaM AvassayaM karei setaM loguttariyaM bhAvAvassayaM, setaM noAgamao bhAvAvassayaM / / iti / vRttiryathA-'se kiM taM louttariyaM' ityAdi, atra nirvacanam-'louttariyaM bhAvAvassayaM jama' ityAdi, 'jamaM' ti Namiti vAkyAlaGkAre, yadidaM zramaNAdayastaccittAdivizeSaNaviziSTA ubhayakAlaM pratikramaNAdyAvazyakaM kurvanti tallokottarikaM bhAvA- 12 vazyakamiti saNTaGkaH, tatra zrAmyatIti zramaNaH-sAdhuH, zramaNI-sAdhvI, zRNoti sAdhusamIpe jinapraNItAM sAmAcArImiti zrAvaka:-zramaNopAsakaH, zrAvikA-zramaNopAsikA, vAzabdAH samuccayArthAH, tasminnevAvazyake cittaM-sAmAnyopayogarUpaM yasyeti sa taccittaH, tasminneva mano-vizeSopayogarUpaM yasya sa tanmanAH, tatraiva lezyA-zubhapariNAmarUpA yasyeti sa tallezyaH, sA Jain Education B For Private & Personel Use Only o na ITA Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratnAkaraH // 118 // vicAra- I tathA tadadhyavasitaH-ihAdhyavasAyo'dhyavasitam , tatazca taccittAdibhAvayuktasya satastasminnevAvazyake'dhyavasitaM kriyAsampA- danaviSayamasyeti tadadhyavasitaH, tathA tattIbrAdhyavasAya:-tasminnevAvazyake tIvra-prArambhakAlAdArabhya pratikSaNaM prakarSayAyi prayatnavizeSalakSaNamadhyavasAnaM yasya saH tathA, tathA tadarthopayuktastasya-AvazyakasyArthastadarthastasminnupayuktastadarthopayuktaH prazastatarasaMvegavizuddhayamAnastasminneva pratisUtraM pratikriyaM cArtheSUpayukta ityarthaH, tathA tadarpitakaraNaH, karaNAni-tatsAdhakatamAni deharajoharaNamukhavastrikAdIni tasmin-Avazyake yathocitavyApAraniyogenArpitAni niyuktAni yena sa tathA, samyak yathAsthAnanyastopakaraNa ityarthaH, tathA tadbhAvanAbhAvitastasya-Avazyakasya bhAvanA-avyavacchinna-pUrvapUrvatarasaMskArasya punaH punastadanuSThAnarUpA tayA bhAvito - aGgAGgibhAvena pariNatAvazyakAnuSThAnapariNAmastadbhAvanAbhAvitaH, tadevaM yathoktaprakAreNa prastutavyatirekato'nyatra kutrApi manokurvannupalakSaNatvAdvAcaM kAyaM cAnyatrAkurvan , ekArthikAni vA vizeSaNAnyetAni prastutopayogaprakarpapratipAdanaparANi, amUni ca liGgavipariNAmataH zramaNIzrAvikayorapi yojyAni, tasmAcaJcittAdivizeSaNaviziSTAH zramaNAdaya ubhayakAlaM-ubhayasandhyaM yadAvazyakaM kurvanti tallokottarikaM bhAvamAzritya bhAvazcAsAvAvazyakaM ceti vA bhAvAvazyakam , atrApyavazyaM karaNAdAvazyakatvam , tadupayogapariNAmasya ca sadbhAvAdbhAvatvam , mukhavatrikApratyupekSaNarajoharaNavyApArAdikriyAlakSaNadezasyAnAgamatvAnobAgamatvaM bhAvanIyam / 'setaM' ityAdi nigamanam / tadevaM svarUpata uktaM bhAvAvazyakam / ityanuyogadvArasUtrahamavRttau 148 pratau 24 patre // 2 // atha pramANAGgulakharUpaM jijJAsayA likhyate-- // 11 // Jain Education in a For Private & Personel Use Only | Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMghAkulapramANAjAstalAkavyavahArarAyaNaritnasvarUpaparijJAneca se kiM taM pamANaMgule ? pamANaMgule egamegassa rano cAuraMtacakkavahissa aTThasovanie kAgiNirayaNe chattale duvAlasaMsie aTTakannie ahigaraNasaMThANasaMThie tassa NaM egamegA koDI ussehaMgulavikkhaMbhA taM samaNassa bhagavo mahAvIrassa addhaMgulaM taM sahassaguNiyaM pamANaMgulaM bhavai eeNaMgulappamANeNaM / / iti / vRttiryathA-uktamutsedhAGgulam , atha pramANAGgulaM vivakSurAha'se kiM taM pamANaMgule' ityAdi, sahasraguNitAdutsedhAGgulapramANAjAtaM pramANAGgulam , athavA paramaprakarSarUpaM pramANaM prAptamaGgulaM pramANAGgulam , nAtaH paraM bRhattaramaGgulamastIti bhAvaH, yadivA samastalokavyavahArarAjyAdisthitipraNetRtvena pramANabhUto'sminavasarpiNIkAle tAvAgAdidevo bharato vA tasyAGgulaM pramANAGgulam , etacca kAkiNIratnasvarUpaparijJAnena ziSyavyutpattilakSaNaM guNAdhikyaM pazyaMstadvAreNa nirUpayitumAha-' egamegasa ralo' ityAdi, ekaikasya rAjJazcaturantacakravartino'STasauvarNikaM kAkiNIratnaM padatalAdidharmopetaM prajJaptam , tasyaikaikA koTirutsedhAGgulaviSkambhA, tacchramaNasya bhagavato mahAvIrasyA GgulaM, tatsahasraguNaM pramANAGgulaM bhavatIti samudAyArthaH / tatrAnyAnyakAlotpannAnAmapi cakriNAM kAkiNIratnatulyatApratipAdanArthamekaikagrahaNam , nirupacaritarAjazabdaviSayajJApanArtha rAjagrahaNam , diktrayabhedabhinnasamudratrayahimavatparvataparyantasImAcatuSTayalakSaNA ye catvAro'ntAstAMzcaturopi cakreNa vartayati-pAlayatIti caturantacakravartI tasya-paripUrNaSaTkhaNDabharatabhokturityarthaH, catvAri madhuratRNaphalAnyekaH zvetasarSapaH, SoDaza zvetasarSapAH ekaM dhAnyamASaphalam , dve dhAnyamASaphale ekA guJjA, paJca guJjAH ekaH karmamASakaH, poDaza karmamASakAH ekaH suvarNaH, etairaSTabhiH kAkiNIratnaM niSpadyate / etAni ca madhurataNaphalAdIni bharatacakravartikAlasambhavInyeva gRhyante, anyathA kAlabhedena tadvaiSamyasambhave kAkiNIratnaM sarvacakriNAM tulyaM na in Edutan interna Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra- ratnAkaraH syAt , tulyaM ceSyate taditi, catvAri catasRSvapi dikSu dve UrdhvAdha ityevaM SaTtalAni yatra tatpadtalam , adha upari pArzvatazca pratyekaM catasRNAmasrINAM bhAvAdvAdazAsrayaH-kovyo yatra tabAdazAsrikam , karNikAH-koNAsteSAM cAdha upari ca pratyekaM caturNA sadbhAvAdaSTakarNikam , adhikaraNiH-suvarNakAropakaraNaM tatsaMsthAnena saMsthitaM-tatsadRzAkAraM samacaturasramiti yAvatprajJaptaM-prarUpitam , tasya-kAkiNIratnasyaikaikA koTirutsedhAGgulapramANaviSkambhA dvAdazApyatraya ekaikasya utsedhAGgulapramANA bhavantItyarthaH, asya samacaturastratvAdAyAmo viSkambhazca pratyekamutsedhAGgulapramANa ityuktaM bhavati, yaiva ca koTirUrvIkRtA AyAma pratipadyate saiva tiryak vyavasthApitA viSkambhabhAg bhavatItyAyAmaviSkambhayorekataranirNaye'pyaparanizcayaH syAdeveti sUtre viSkambhasyaiva grahaNam , tadhaNe cAyAmo'pi gRhIta eva, samacaturasratvAttasyeti, tadevaM sarvata utsedhAGgulapramANamidaM siddham / yaccAnyatra 'cauraMgulappamANA suvAmavarakAgiNI neyeti zrUyate tanmatAntaraM sambhAvyate, nizcayaM tu sarvavedino vidantIti / tadekaikakoTigatamutsedhAGgulaM zramaNasya bhagavato mahAvIrasyAAGgulam , kathamidam ? ucyate-zrImahAvIrasya saptahastapramANatvAdekaikasya ca hastasya caturviMzatyutsedhAGgulamAnatvAdaSTaSaSThyadhikazatAkulamAno bhagavAnutsedhAGgulena siddho bhavati, sa eva cAtmAGgulena matAntaramAzritya svahastena sArddhahastatrayamAnatvAcaturazItyagulamAno gIyate, ata: sAmarthyAdekamutsedhAGgulaM zrImanmahAvIrAtmAGgulApekSayA'ddhAGgulameva bhavati, yeSAM tu matena bhagavAnAtmAGgalenASTottarazatAGgulamAnaH svahastena sArddhahastacatuSTayamAnatvAttanmatena bhagavata ekasminnAtmAGgule ekamutsedhAGgulaM tasya pazca navabhAgA bhavanti 13 aSTaSaSThyadhikazatasyASTottarazatena bhAgApahAre etAvata eva bhAvAt , yanmatena tu bhagavAn viMzatya // 11 Jain Education Intelona For Private & Personel Use Only w ww.jainelibrary.org Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhikamaGgalazataM khahastena paJcahastamAnatvAttanmatena bhagavata ekasminnAtmAGgula ekamutsedhAgalaM tasya ca dvau pazcabhAgau bhavataH 12 aSTaSaSThayadhikazatasya viMzatyadhikazatena bhAge hRte iyata eva lAbhAt / tadevamihAdhamatamapekSyaikamutsedhADalaM bhagavadAtmAGga| lasyArddharUpatayA proktamityavaseyamiti / taducchyAGgulaM sahasraguNitaM pramANAjulaM bhavati, kathamidamavasIyate ? ucyate-bharatazcakravartI pramANADalenAtmAgulena ca kila viMzatizatamaGgulAnAM bhavati, bharatAtmAGgulasya pramANAjulasya caikarUpatvAta . utsedhAGgulena tu pazcadhanuHzatamAnatvAt , pratidhanuzca savatyaGgulasadbhAvAdaSTacatvAriMzatsahasrANyaGgulAnAM sampadyate, ataH sAmarthyAdekasmin pramANAGgule catvArizatAnyutsedhAGgulAnAM bhavanti, viMzatyadhikazatenASTacatvAriMzatsahasrANAM ca bhAgApahAre etAvato lAbhAta / yadyevamutsedhAjulAtpramANAGgulaM catuHzataguNameva syAt kathaM sahasraguNamuktam ? satyaM, kintu pramANAhulasyA tRtIyotsedhAGgularUpaM vAhalyamasti, tato yadA svakIyabAhanyena yuktaM yathAvasthitamevedaM cintyate tadotsedhAGgalAcatuHzataguNameva bhavati, yadA tvarddhatRtIyotsedhAGgulalakSaNena bAhalyena zatacatuSTayalakSaNaM dairghya guNyate tadAGgalaviSkambhA sahasAguladIrghA pramANAGgulaviSayA sUcirjAyate, idamuktaM bhavati-arddhatRtIyAGgulaviSkambhe pramANAGgule tisraH zreNayaH kalpyante, ekA aGgulaviSkambhA zatacatuSTayadIrghA, dvitIyA'pi tAvanmAnaiva, tRtIyA'pi dairyeNa catuHzatamAnaiva viSkambhe tvaGgalam , tato'syApi dairdhyAcchatadvayaM gRhItvA viSkambho'GgulapramANaH sampadyate, tathA ca satyaGgulazatadvayadIrghA aGgulaviSkambhA iyamapi AM siddhA, tatastimRNAmapi etAsAmuparyupari vyavasthApane utsedhAjulato'GgulasahasradIrghA aGgulaviSkambhA pramANAGgalasya sUciH siddhA bhavati, tata imAM sUcimadhikRtyotsedhAjulAttatsahasraguNamuktaM vastutastu catu:zataguNameva, ata eva pRthvIparvatavimAnAnyanenaiva va gRhItvA vitIyApi tAvati aItRtItacatuSTayalasthitamevedaM satyaM, mANaHtIyA'pi pramANAeyate tadA Jain Education on For Private & Personel Use Only Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra ratnAkara // 12 // catuHzataguNenA tRtIyAGgulalakSaNakhaviSkambhAnvitenAnIyante, na tu sahasraguNayA aGgalaviSkambhayA sUcyeti, zeSa bhAvitArtham / ityanuyogadvArasUtravRttau 148 pratau 18 patre // 3 // al iti zrImadakabbarabhUpAlatrizAlacittAlavAlavivarddhitavRSarasAlasAlAtizAlizIlajagadgurubhaTTArakazrIhIravijayasUriziSyopA dhyAyazrIkIrtivijayagaNisamucite zrIvicAraratnAkare madhyabhAge anuyogadvAravicAranAmA dazamastaraGgaH // 10 // kalyANavallIjaladacchaTAya, pradhvastaniHzeSatamoghaTAyai / surAsurazreNiniSevitAyai, namo'stu nityaM zrutadevatAyai // 1 // athAnekazAstrAntarvartIni matAntarANi likhyante-- " mallissa NaM araho sattAvanaM maNapajjavanANIsate hotthA" / iti smvaayaangge| jJAtAdharmakathAGge tu-"aTThasayA maNanANINaM" // 1 // "solasadevIsahassA varanayaNahiyayadaiyA" iti praznavyAkaraNe 4 Azraye kRSNasya SoDaza sahasrAH strINAm / jJAtAdharme tu-" ruppiNIpAmokkhANaM battIsAe mahilAsAhassINaM" // 2 // tathA zrIjambUdvIpaprajJapticaturdaze patre-" paMcadasa kulagarA pamattA-sumatI 1 paDisumatI 2 sImaMkare 3 sImaMdhare 4 khemaMkare 5 khemaMdhare 6 vimalavAhaNe 7 cakkhumaM 8 jasamaM 6 abhicaMde 10 caMdAbhe 11 paseNaI 12 marudeve 13 nAbhI 14 usame 15" iti / sthAnAGge ca sAvacUrikaprato 181 patresamavAyAGgasUtre ca 46 patre-"paDhamitthavimalavAhaNa 1, cakkhuma 2 jasamaM 3 cautthamabhicaMde 4 / tatto paseNaIe 5, marudeve ceva nAbhI ya // 1 // " iti saptaiveti // 3 // tathA " vijayavejayaMtajayaMtaaparAjiyANaM bhaMte ! devANaM kevaiyaM kAlaM ThitI pasattA ? goyamA ! jahaneNaM battIsaM sAgarovamAI, ukoseNaM tettIsaM sAgarovamAI / " iti samavAyAGge 32 samavAye / prajJA // 12 // Jain Education Inter Yiww.jainelibrary.org Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jamakara panAyAM tu caturthe pade 75 patre-"vijayavejayaMtajayaMtaaparAjiesu NaM bhaMte ! devANaM kevaiyaM kAlaM ThitI pasattA ? goyamA! jahanneNaM ekatIsaM sAgarovamAI ukkoseNaM tettIsaM sAgarovamAI" iti // 4 // samavAyAGgasUtre 46 patre kRSNajIvo'mamastrayodazastIrthaGkaro bhAvItyuktam , antakRtsUtre tu-" iheva jaMbuddIve dIve bhArahe vAse AgamissAe ussappiNIe pupphesu jaNavaesu sataduvAre Nagare bArasamo amamo NAma arahA bhavissai" iti // 5 // tathA jJAtAnusAreNa draupadI paJcamakalpaM gtaa| tathaiva ca zrIhaimanemicaritre dvAdaze sarge-"AkarNya tadguruzuco vimalAdrimIyuH, pAMDoH sutA vidadhire'nazanaM ca tatra / utkevalAH zivamagurdvapadAtmajA tu, sA brahmalokamagamatparamarddhidhAma // 1 // " evameva ca zrIzatruJjayamAhAtmye'pi-"pAMDavAnAmanuprApumunipazcazatAni ca / sahasre dve zivAgAraM, prAptAnantacatuSTayam // 1 // draupadI paJcamaM kanpamavApyAnalpapuNyabhRt / anye tu munayaH keciccivaM svarga ca kecana // 2 // " iti / uttarAdhyayanadvitIyAdhyayanacaturdazasahasyAM tu-"dovaI vi rAyamaIsagAse pavvajaM kAUNa accuyakappaM gayA" iti // 6 // "pavvaio jo mAyA-sammattiu vIrapAyamUlaMmi / so abhayakumAramuNI, patto vijayaM varavimANaM // 1 // " iti zrIRSimaNDalasUtre / haimavIracaritre tu dvAdaze sarge-" vividhAbhigrahapUrva, pAlayitvA ciraM vratam / mRtvA sarvArthasiddhe'bhUdabhayaH pravaraH suraH / / 1 // " iti // 7 // " zrutvA tAM dezanAM bhartuH, samyaktvaM zreNiko'zrayat / zrAvakadharma tvabhayakumArAdyAH prapedire / 76 / " iti zrIhemavIracaritre 6 srge| ityatra zrIvIrAccheNikena samyaktvaM prAptamityuktam / viMzottarAdhyayana 58 gAthAvacUA~ tu "evaM thuNittANa sa rAyasIho, aNagArasIhaM paramAi bhattIe / soroho sapariyaNo sabaMdhavo, dhammANuratto vimaleNa ceyasA // 5 // " vimalena vigatamithyAtvamalena cetaso Jain Education Intel alal For Private Personal Use Only ww.jainelibrary.org Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra // 12 // palacitaH, iti / atra tu anAthAnagArAditi // 8 // " mohinANasue buddhe, sIsasaMghasamAule / gAmANugAmaM rIyaMte, sAvatthiM 2 ratnA nagarimAgae // 3 // " ityatra trayoviMzottarAdhyayanatRtIyagAthAyAM keshiignndhrstrijnyaanii| rAjapraznyAM tu "jeNeva sAvatthI NagarI koTThae ceie kezIkumArasamaNe paMcahi aNagArasaehiM saMparibuDe cunaannii|" ityAdi, atra tu caturjJAnI // 9 // "ceDayakoNiyajujjhe, culasIchannavailakkhamaNuyANaM / rahamusalaMmi ya neyA, mahAsilAkaMTae ceva // 1 // varuNo sohammaMmi ya, tammitto a maNUsagaIe / navalakkhamacchauare, sesA puNa tiriyanaraesu // 2 // " tathA zrAddhapratikramaNavRttAvapi-navalakSA matsyagarbhe utpannAH / bhagavatIsaptamazatakanavamoddezake tu " tattha NaM dasasahassA u egAe macchiyAe kucchisi uvavAmA / " iti // 10 // "sattasu khittajaviyaNA, annunakayA vi paharaNehi vinnaa| paharaNakayA vi paMcasu, tisu paramAhammiyaN kayA vi // 1 // " iti saMghayaNisUtre / haimatriSaSThizalAkApuruSacarite saptamaparvaNi tu" siMhAdirUpaivikRtaistatra zambUkarAvaNau / lakSmaNena samaM kruddhau, yudhyamAnau dadarza sH|| 46 // naivaM vo yudhyamAnAnAM, duHkhaM bhAvIti vAdinaH / paramAdhArmikAH kruddhA, agnikuNDeSu taannydhuH||47|| dahyamAnAstrayo'pyuccaiH, raTanto glitaanggkaaH| tataH kRSTvA taptatailakumbhyAM nidadhire balAt // 48 // " atra caturthyAmapi paramAdhArmikakRtA pIDokteti // 11 // tathA "sahasAraMtiyadevA, nArayaneheNa jaMti taiyabhuvi / nijaMti / accuyaMtA, accuyadeveNa iyarasurA // 1 // " iti paJcasaGghahe / haimavIracaritradazamasarge tu " evamAkarNya sItendro, rAmacandra praNamya ca / yayau prAk snehavazato, duHkhabhAga yatra lakSmaNaH // 1 // " // 12 // " solasarogAyaMkA, sahiyA sa(a)ha cakiNA cauttheNa / vAsasahassA satta u, sAmanmadhuraM uvagaeNaM // 106 // " iti maraNasamAdhiprakIrNake / RSimaNDalasUtre tu // 12 Join Education Intera! For Private Personal Use Only W w.jainelibrary.org Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "kaMDU 1 abhattasaddhA 2, tivvA viyaNA u acchi 3 kucchIsu 4 / kAsaM 5 sAsaM ca 6 jaraM 7 ahiyAsaha satta vAsasae // 1 // " // 13 // bhagavatIprAnte "culasIti sayasahassA, padANaM pavaraNANadaMsIhiM / bhAvAbhAvamayaMtA, papattA ettha I pNcmNgmi"| nandIsUtre tu-" vivAhapanattIe dolakkhA aTThAsIi payasahassAI payaggeNaM saMkhejA akkharA" / samavAyAne tu" vivAhapannattIe caurAsIpayasahassA payaggeNaM pasattA" iti // 14 // " navamo ANayaiMdo, dasamo uNa paannytthdevido| pAraNa ikArasamo, bArasamo accue iMdo / / 63 // ee vArasa iMdA, kappabaI kappasAmiyA bhaNiyA / ANAIsa| riyattaM, teNa paraM Natthi devANaM // 64 // " iti devendrastave dvAdazendrAH proktAH // 15 // "icceiyAI bhaMte ! cattAri bhAsa jAyAI uttaM bhAsamANe kiM ArAhae virAhae ? goyamA ! icceiyAiM cattAri bhAsajAyAI AuttaM bhAsamANe bhArAhae No viraahe|" prajJApanA 12 pade sAvacUrau 267 patre / zrIdazavakAlike 7 adhyayane tu"cauna khalu bhAsANaM, parisaMkhAya pannavaM / doNhaM tu viNayaM sivakhe, dona bhAsinja savvaso // 1 // " iti // 16 // taha ussagojAyA, bArasa vIsA samaMgalagacaittA / saMbuddhakhAmaNaM ti, paNa satta sAhUNa jahasaMkhaM // 33 // " iti pratikramaNavidhisAmAcAryAm / hAribhadyAvazyakavRttau tu vandanakaniyuktigata 'cattAri paDikkamaNe' iti / gAthAvyAkhyAyAM sambuddhatAmaNAviSaye " jahameNa vi tinni devasie pakkhie paMca avassaM / cAummAsie saMvaccharie vi satta avassaM" pAkSikasUtravRttau pravacanasAroddhAravRttyuktavRddhasAmAcAryAmapyevamevoktamiti / 7 // " samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM kareMti vaMdati namasaMti 2 tA evaM vayAsI-esa NaM devANuppiyA mehe kumAre amhaM ege putte iDhe kNte"| iti vRttiryathA-'ege putte' iti dhAriNyapekSayA, zreNikasya bahuputratvAt / iti jJAtaH Jain Education in For Private & Personel Use Only le Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratnAkara: // 122 // vicAra- prathamAdhyayane sAvacUrau / 45 patre / anuttaropapAtikasUtre tu "tA evaM khalu jaMbU ! samaNeNaM jAva saMpatteNaM aNuttarovavAtiyadasANaM paDhamassa vaggassa paDhamajjhayaNassa ayamaDhe pasatte evaM sesANa vi aTThaNDaM bhANiyavyaM / navaraM cha dhAriNI sutA vehallo vehAyaso" / iti // 18 // " asogatarupAyavassa ahe pAsassa kevalanANaM uppamaM" / uttarAdhyayana 23 adhyayane caturdazasahasrIvRttI 288 patre / kalpasUtrapArzvacaritrayostu "dhAyai pAyavassa ahe uppamaM kevalaM gANaM " // 16 // jJAtAyAM mallinAthasya viMzaPtizatAni avadhijJAninAm samavAyAGge tu ekonaSaSThizatAni avadhijJAninAmiti // 20 // tathA jJAtAyAM aSTazatAni mana:MparyavajJAninAm samavAyAGge tu saptapazcAzacchatAni // 21 // tathA kalpasUtre vIrasyAyuAsaptativarSANi / samavAyAGge tu vIra syAyuddhesaptativarSANi sAdhikAnIti // 22 // tathA " sambodhyaivaM dadau prajJaptipramukhAM tayoH / aSTacatvAriMzadvidyAsahasrI pAThasiddhidAm // 170 // iti zrIhaimaRSabhacaritre tRtIyasarge / Avazyaka niyuktihAribhadrIvRttAvapi " namivinamINaM jAyaNa, nAgiMdo vijadANa veyaDDe / uttaradAhiNaseDhI " akSaragamanikA-namivinaminoryAcanA nAgendro bhagavadvandanAyAyAtastena vidyAdAnamanuSThitaM vaitADhyaparvate uttarazreNidakSiNazreNyoryathAyogaM SaSThipaJcAzanagarANi niviSThAnIti gaathaa'kssraarthH| bhAvArthaH-kathAnakAdavaseyaH / taccedam-"appayA dharaNo NAgarAyA bhagavaMtaM vaMdiumAgo, imehi ya vimaviyaM to sote tahA jAyamANe bhaNati| bhagavaM cattasaMgo Na eyassa asthi kiMci dAyabvaM, mA eyaM jAeha, ahaM tubhaM bhagavo bhattIe demi, sAmisevA aphalA mA bhavau tti kAuM paDhiyasiddhANaM gaMdhavapAmagANaM aDayAlIsaM vijAsahassAI ginhaha, tANa imAo catvAri mahAvijAro taMjahAgorI 1 gaMdhArI 2 rohiNI 3 ppttii| AvazyakacUrNAvapi-" aDayAlIsaM vijAsahassAI demi / " aSTacatvAriMzadvidyA // 122 // Join Education inte For Private 3 Personal Use Only alww.jainelibrary.org Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sahasrANi tayoradAt / upadezamAlAkarNikAyAmapi-"prajJaptimukhyAH prItena, phaNIndreNa tayordade / pAThasaMsiddhavidyASTacatvAriMzatsahasyatha / / 1 // " upadezasittarIvRttau tu trayodazopadeze-"avAdIddharaNo nAhaM, pathikaH kiM tu nAgarAT / rAjyAdidAtA yAcethAM, tAvAM yadvilokyate // 20 // trailokyaM yacchasi tvaM cenna kArya tadapi tvayA / yadi dAsyati taddAtA, svAmyeva khalu nAparaH // 21 // bhaktisthairyamiti jJAtvA'vAtaratsvAmino mukhe / tuSTo bhavadbhacAmeSo'haM, sAmrAjyaM gRhyatAmidam // 22 // iti procya sa vaitADhyAdhipatyaM pradade tyoH| aSTaghnaSaTsahasrANi, prauDhavidyAzca vizrutAH // 23 // " vRddhazatruJjayamAhAtmyatRtIyasarge tu-" sevAvahe na bharataM, pratijJAyeti tau tataH / asevitAM vibhuM pArzvadvaye kRSTAsidhAriNau // 580 // pAtAlavibhuranyedhurdharaNendraH parIkSaNAt / atyantaM tAtapAdeSu, tAvajJAsItsubhaktikau / / 581 // vidyAH SoDazasahasrANyadAdvaitADhyaparvate / dakSiNottarazreNyAzca, rAjyaM tAbhyAM mudA saha // 582 // " atra kecidvidyAnAmaSTacatvAriMzatsahasrANi, kecit SoDaza sahasrANi, keciddharaNendreNa svayaM vidyAH pradattAH, kecicca bhagavanmukhevatIryeti matadvayamavaseyam // 23 // 24 // haribhadramarikRtadazavaikA likavRttau haimacaritre navapadaprakaraNavRttau ca cakriNaH saptamyAmeva gacchantItyuktam / bhagavatIdvAdazazatakanavamoddezakAbhiprAyeNa IN tu saptasvapi narakeSu gacchantIti // 25 // tathA padmacaritre sItA janakarAjaputrI gIyate / vasudevahiMDi 1 khaMDe tu mandodarI rAvaNayoH // 26 / / hemAcAryakRtanemicaritrazatruJjayamAhAtmyazIlataraGgiNyAdigrantheSu draupadyAH sukumAlikAbhave aSTamAsikI saMlekhanA saudharmadevalokagamanaM ca / jJAtAyAM tu arddhamAsikI saMlekhanA IzAnadevalokagamanaM ca // 27 // kalpe vIrasya dIkSAparyAyaH 42 varSANi / samavAyAGge tu sAdhikAni // 28 // tathA " tAvadAvasathadvAre, raajsuunorupaayne| kenaciccakrira kumbhAra, Sr Join Education International For Private & Personal use only Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra // 123 // Jain Education In navecurasasambhRtAH || 261|| zreyAMso jAtismaraNAdbhikSAdoSojjhitaM rasam / matvA kalpyamamuM svAmin!, gRhANetyabhyadhAt prabhum ||262|| prabhuNA'pyaJjalIkRtya, pANipAtre pugedhRte / sa rasaM kalaza zreNyAzcikSepekSumamudbhavam // 263 // " ityamaraka vikRta padmAnandakAvye trayodaze sarge / haima RSabhacaritre'pi - "atrAntare kumArasya, prAbhRte kenacinmudA / nave curasasampUrNAH, DhokayAJcakrire ghaTAH // 90 // tato vijJAtanirdoSabhikSAdAnavidhiH sa tu / gRhyatAM kalpanIyA'yaM, rasa ityavadadvibhum // 61 // prabhuNA'pyaJjalI kRtya, pANipAtramadhArayan / utkSipyotkSipya so'pIkSurama kumbhAnaloThayat // 62 // " AvazyakacUrNI tu " sayaM ceva khoyarasaghaDagaM gahAya davvasuddheNaM dAyagasudvegaM paDiggAhasuddheNaM tivihaNaM tigaraNasuddheNaM dANeNaM paDilAbhessAmi tti " // 29 // cattAri paMca joyaNa sAIM gandho ya malossa / uDUM baccai jeNaM. na hu devA terA AvaMti" / iti saGgrahaNyAm / upadezamAlAkakAvRttau tu 46 UrdhvagatyA zatAnyaSTau sahasramapi karhicit / mayanAM yAti durgandhastenehAyAnti nAmarAH // 41 // || 30 || anantanAthasyeha catuHpaJcAzadgaNA gaNadharAcoktAH / Avazyake tu paJcAzaduktAstadidaM matAntaramiti samavAyAGgavRttau || vimalasyeha SaTpaJcAzadgaNA gaNadharAcoktA / Avazyake tu saptapaJcAzattadidaM matAntaramityapi samavAyAGgavRttau // 31 // "aNuttarovadhAtiyadevAgaM bhaMte! kevatiyaM khetaM zrahiNA jANaMti ? pAsaMti ? goyamA ! saMbhiloganAliM zrahiNA jANaMti pAsaMti" iti / vRttiryathA - ' saMbhiloganAliM ' iti paripUrNa caturdazarajjvAtmikAM lokanADIm / iti prajJApanA 33 pade sAvacUrau 484 patre // saGgrahaNyAM tu " chaTTi chaggevijA, sattamiyare aNuttarasurAo / kiMcUNaloganAliM, pAsaMti zraNuttarA devA // 1 // // 32 // tathA " chavvariso pavvaio, niggaMtho roiUNa jiNavayaNaM / siddhaM vihUarayamalaM, muttarisiM nama'sAmi / " iti " 27 onal ratnAkaraH // 123 // Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4-ORG SM-yAla zrIRSimaMDale / asyAvacUrNI tu zrIvIrAntike pravrajyASTavArSiko'timuktakarSiH zivaM praaptH| laghuvRttau tu caturvarSavayA api pravayA iva vratasvIkArAditi // 33 // AvazyakalaghuvRttau tilakAcAryeNa caturvizatijinapratimA bharataH svayaM pratiSThitavAn , iti pratipAditamasti tatsvamatikalpitameva, AvazyakacUrNau AvazyakabRhahadvRttau ca tathA'darzanAt / pratyuta zatruJjayamAhAtmye SaSThe sarge bharatena yatibhiH pratiSThA kAriteti varttate / yathA-"evaM siMhaniSadyAkhyaM, prAsAdaM vidhivannRpaH / kArApyAtha yativAtaiH, pratyatiSThapadutsavAt / / 1 // tataH zuciH zvetavAsAH, prAsAdAntarviveza sH| kRtvA naSedhikI cakrI, triH pradakSiNayacca tam // 2 // " ityAdi / tathA paJcamasarge'pi " tato'rhadbhaktibharito, bharato gnndhaaribhiH| tatropahArairvividhaiH, pratiSThAmapyacIkarat // 1" tathaiva ca zrIhamaRSabhacaritre'pi-" iti caityaM vinirmApya, pratiSThApya ca cakrabhRt / zvetAMzukadharastatrAvizanmegha ivoDupaH / / 1 // " // 34 // " ariTThanemissa aMte dhammaM soUNa pavvaio, gao ya bhagavayA saddhiM, dhijAiyassa apattigaM jAyaM, kAleNa puNa bhagavayA saddhiM bAravaimAgo, masANe ya paDimaM Thio, diTTho ya dhijAieNa, tato kuvieNa kuDayaMge, matthae dAUNa aMgArANa se bhariyo tassa ya samma ahiyAsemANassa kevalaM samuppamaM " iti AvazyakabRhadvRttau 107 patre / RSimaNDalapaJcatriMzattamagAthAyAM tu "vaMdAmi nemisIsaM, vayadiNagahiegarAivarapaDimaM / somilakayauvasaggaM, gayasukumAlaM sivaM pattaM / / 35 / " " tadbhAvamativizuddhaM, jJAtvA zrIdharmaghoSasUrIndrAH / samprAptAstasya paTA-vAse caraNAcaraNacaturAH AIME| sa ca teSAM ghRtamamitaM, niHzeSaiSaNaiH parityaktam / pratilAbhayati pramado-tpannasamagrAGgaromAJcaH // 10 // " iti zrIRSimaNDalASTAdazasahasyAM vRttau prathamagAthAyAm / haimaRSabhacaritre tu " asyAnupadamevAtha, sAdhudvitayamAgamat / tadaha sa For Private Personal Use Only Jain Education inted Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra- ratnAkara // 124 // cAnapAnAdi, daivAdekSanna kiJcana // 33 // itastato'nveSayazca, sArthavAhaH svayaM ttH| IkSAJcake ghRtaM styAnaM, nijAzayami- vAmalam // 34 // " iti // 36 // tathA vasudevahiNDau puSpamAlAvRttau ca vasudevapUrvabhave cAritraparyAyaH 55000 varSANi / haimanemicaritre tu 12000 varSANi // 37 // tathA vasudevahiNDo vasudevapUrvabhavamAtulasya kanyAtrayam / haimanemicaritre tu kanyAsaptakamiti // 38 // nemicaritre vandAruvRttau ca dvArikAyAM neminAthe sati caturmAsake vandanAya nAgataH kRSNaH / bhavabhAvanAvRttau tu " dhammatthaM mottUNa" ityAdyakSaradharmArtha vinA niyamo gRhIto'stIti / / 36 / / tathA yadA kila nemiH prabajitastadA rathanemijyeSThabhrAtA rAjImatImupacarati, sA mAmicchet iti, sA bhagavatI nirviNakAmabhogA anyadA tadabhiprAya jJAtvA madhughRtasaMyutA peyA pItA, tasminnAgate tayA madanaphalAghrANena vAntA / uktaM ca-'dhigatthu te jasokAmI' ityAdi / iti gacchAcAraprakIrNakavRttau / tathaiva ca tilakAcAryakRtadazavaikAlikavRttAvapi "gRhI caturvarSazatI, chamastho vatsaraM sthitaH / paJcavarSazatImAsIdrathanemistu kevalI / / 185 // rAjImatyA api tathA, kaumAraM chadmavAsitam / kevalitvaM ca sarvo'pi, paryAyo rathanemivat / / 186 // nemevarSazatenAye, yayau rAjImatI zivam / yadrakto mAmamucannemiH, siddhiM tAM kila vIkSitum // 1-7 // mAhendra'gAcchivA devI, samudravijayo'pi ca / dazAhI apare'pyaSTau, svargalakSmIbhujo'bhavat // 18 // " nemestu trINi zatAni gRhasthaparyAya ityatrApi nemito rathanemijyeSThabhrAtaiva / nemicaritre tu-"itazca nemiranujo, rathanemiH smarAturaH / jajJe rAjImatI pazyannindriyANAM vazaMvadaH // 258 // 40 // tathA asurAdayo yAbadvanaspatikAyikA anantaramuddhRtAstIrtha na labhante, antaHkriyAM punaH kuryuH / iti prajJApanA 20 padavRttau / vasudevacarite tu nAgakumArebhyo'pyuddhRto'nantarameravata // 124 // Jain Education Inter hiww.jainelibrary.org Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Inter kSetre'syAmavasarpiNyAM caturviMzatitamastIrthakara upadarzitaH, tadatra tatraM kevalino vidantIti // 41 // evaM bhUyAMsi anyAnyapi matAntarANi zAstre dRzyante, tena dharmArthinA kutrApi kadAgraho na kAryaH / purAtanairmahApuruSairbahuzrutairyadi kimapi nAhatyanirNItaM tarhi AdhunikairmandaprajJaiH kimiva nirNetuM zakyam 1, tato yadA yo grantho vAcyate tadA tadgranthasthamucyate, iti jagadguru zrIhIravijayasUrINAmanuziSTiriti // // iti zrImada kabbarabhUpAla vizAlacittAlavAlavivarddhitavRSara sAlasAlAtizAlizIla jagadguru bhaTTAraka zrIhIravijayasUriziSyopAdhyAya zrIkIrttivijayagaNisamuccite zrIvicAraratnAkare madhyabhAge matAntarasamuccayanAmA AvarttaH samAptaH // mithyAtvaviSavisaMsthUlanaranikaravikArasadagadaGkAram / vidhinA zrIjinavacanaM dhyeyaM dhImadbhirururacanam // 1 // atha zrImUlasUtravicArA likhyante tatra tAvadAvazyakavicArAH, tatra ca prathamaM yuktirasikahRdayapramodAya yuktizAlI indriyaviSayavicAro likhyate puDhaM suNei sarda, rUvaM puNa pAsaI puTThe tu / gaMdhaM rasaM ca phAsaM ca baddhapuGkaM viyAgare // 6 // vRttiryathA - nanu vyaJjanAvagrahaprarUpaNadvAreNaiva tathA zrotrendriyAdInAM prAptAprAptaviSayatA prAk pratipAditA, tataH kimarthameSa punaH prayAsaH iti 1 ucyatetatra prakrame gAthAvyAkhyAnadvAreNa pratipAditA, samprati tu sUtrataH pratipAdyata ityadoSaH, zrotrendriyaM kartu zabdaM karmatApanaM, zRNoti --- gRhNAti paricchinnatIti bhAvaH spRSTaM tarau vAyuvadAliGgitamAtram, kimuktaM bhavati 1 zabdadravyANi sakalalokavyApIni sUkSmANyata eva dravyendriyasyAntarapi manAk pravizanti, tadanyadravyavAsana svabhAvAni ca zrotrendriyaM zeSendriyaga * Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra ratnAkaraH // 12 // pApekSayA prAyaH paTutaraM tataH spRSTamAtrameva zabdadravyasamUhaM gRhAti, etena yadAhuH sugatamatAnusAriNaH zrotramapyaprAptakAri, tathA ca tadnthaH -'cakSuHzrotramanoprApyakArI'ti te pratikSiptA draSTavyAH, tathA hi-aprApyakAri tatpratipattuM zakyate yasya viSayakRtAnugrahopaghAtAbhAvaH, yathA cakSurmanasI, zrotrasya ca zabdakRta upaghAto dRzyate, sadyojAtabAlasya samIpe mahAprayatnatADitajhallarIjhAtkArazravaNataH, yadvA vidyutprapAte tatpratyAsannadezavartinAM nirghoSazravaNato badhirIbhAvadarzanAt / zabdaparamANavo hi utpattidezAdArabhya jalataraGganyAyena prasaramabhigRhAnAH zrotrendriyamAgacchanti, tataH smbhvtyupdhaatH| nanu yadi zrotre ndriyaM prAptameva zabdaM gRhAti nAprAptaM tarhi yathA gandhAdau gRhyamANe na tatra dUrAsannAditayA bhedapratItiH, evaM zabde'pi na 5 syAt , prApto hi viSayaH paricchidyamAnaH sarvo'pi sannihita eva, tatkathaM dUrAsannAdibhedapratItirbhavatumarhati ? / atha ca pratIyate zabdo dUrAsannAditayA, tathA ca loke vaktAraH zrUyate kasyApi dUre zabda iti / anyacca yadi prAptaH zabdo gRhyate zrotrendriyeNa tarhi cANDAlokto'pi zabdaH zrotrendriyasaMspRSTo gRhyate, iti zrotrasya cANDAlasparzadoSaH, tanna zreyasI zrotrasya prAptakAritA, tadetanmahAmohamalImasamAnasabhASitam / yato yadyapi zabdaH prApto gRhyate zrotrendriyeNa tathA'pi yata utthitaH zabdastasya dUrAsannatve zabde'pi svAnyavaicitryasambhavAirAsannAdibhedapratItirullasiSyati, tathA hi-dUrAdAgataHzabdaHkSINazaktikatvAtkhinna iva lakSyate aspaSTarUpo vA, tato loke vyavahAro dUre zabdaH zrUyate iti, asya vAkyasyAyaM bhAvArtha:--- dUrAdAgataH zabdaH zrUyate, syAdetadevamatiprasaGgaH prAmoti, tathA hi-etadapi vaktuM zakyate dUre rUpamupalabhyate, kimuktaM bhavati ? dUrAdAgata rUpamulabhyate, tatazcakSurapi prApyakArIti prAmoti na caitadiSyate tasmAnna tatsamIcInamiti tadayuktaM, yata // 12 // Jain Education inte Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ iha cakSuSo rUpakRtAnugrahopaghAtI nopalabhyete, zrotrendriyasya tu zabdakRtopaghAta upalambhagocaro'sti, yathoktaM prAka, tato nAtiprasaGgopAdAnaM yuktimat / anyacca pratyAsamo'pi janaH pavanasya pratikUlamavatiSThamAnaH zabdaM na zRNoti, pavanavamani punaravatiSThamAno daradezasthito'pi zRNoti, tathA ca loke vaktAro na vayaM pratyAsannA api tvadIyaM zabdaM zRNumaH pavanasya pratikUlamavasthAnAta , yadi punaraprAptameva zabdaM rUpamiva janA pramiNuyustarhi pavanasya pratikUlamapyavatiSThamAnA rUpamiva zabdaM yathAvasthitaM paricchindyuH na ca paricchindanti, tasmAtprAptA eva zabdaparamANavaH zrotrendriyeNa parigRhyante ityavazyamabhyupagantavyam , anyathA kramagrahaNAnupapatteH / tathA hi-yadyaprAptA eva zabdA gRhyante sarhi teSAM yogyadezAvasthitAnAM samIpasthaidarasthaizca grahaNakakAlaM bhavet yathA cakSuSA yogyadezAvasthitAnAM ghaTapaTAdInAm , krameNa ca grahaNamanubhUyate pUrva samIpasthairiti / yadapi coktaM cANDAlasparzadoSa iti tadapi cetanAvikalapuruSabhASitamivAsamIcInam , sparzAsparzavyavasthA hi lokakAlpanikI, na paarmaarthikii| tathA hi-yAmeva bhuvamagre cANDAlaH spRzan yAti tAmeva pRSThataH zrotriyo'pi, tathA yAmeva nAvamArohati cANDAlastAmevArohati zrotriyo'pi, tathA sa eva mArutazcANDAlaM spRSTvA zrotriyamapi spRzati, na ca tatra loke sparzadoSavyavasthA, tathA zabdapudgalasaMsparze'pi na bhavatIti na kazciddoSaH / anyacca yadA ketakIdalanicayaM zatapatrAdipuSpanicayaM vA zirasi nibaddhya vapuSi vA mRgamadacandanAdyavalepanamAracayya vipaNivIthImAgatya cANDAlo'vatiSThate tadA tadgataketakIdalAdigandhapudgalAH zrotriyAdinAsikAsvapi pravizanti, tatastatrApi cANDAlasparzadoSaH prAmotIti taddoSabhayAmAsikendriyamaprApyakAri pratipattavyam, na caitadbhavato'pyAgame pratipAdyate tato bAlizajalpitamiti kRtaM prasaGgena / kecit Jain Education 16 tonal For Private & Personel Use Only Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratnAkara vicAra- punaH zrotrendriyasya prApyakAritAbhyupagacchantaH zabdasyAmbaraguNatvaM pratipannAH tadazlIlamAkAzaguNatAyAM zabdasyAmUrtatva prasakteH, yo hi yadguNaH sa tatsamAnadharmA yathA jJAnamAtmanaH, tathA hi-amUrta AtmA tatastadguNo jJAnamapyamUrtameva, evaM // 126 // NI zabdo'pi yadyAkAzaguNastarhi AkAzasyAmUrtatvAcchabdasyApi tadguNatvenAmUrtatA bhavet na cAsau yuktisaGgatA tallakSaNAyogAt, mUrtiviraho hyamUrtatA, na ca zabdAnAM mRtivirahaH sparzavacAt / tathA hi-sparzavantaH zabdAstatsamparke upaghAtadarzanAloSTavat, na cAyamasiddho hetuH, yato dRzyate sadyojAtabAlakAnAM karNadezAbhyarNagADhAsphAlitajhallarIjhAtkArazravaNataH zravaNasphoTaH, na cetthamupaghAtakRtvamasparzavatve sambhavati yathA hi vihAyasaH, tato vipakSe gamanAsambhavAnnaikAntiko'pi, atazca sparzavantaH zabdAH, tairabhighAte girigahvarabhityAdiSu zabdotthAnAloSTavat , ayamapi heturubhayorapi siddhH| tathA hizrUyante tIvraprayatnocAritazabdAbhighAte girigaharAdiSu pratizabdoH pratidika, tataH sparzavatvAnmUtoM evaM zabdAH, 'rUpaspazAdisannivezo mRrti' riti vacanAta, tataH kathamivAkAzaguNatvaM zabdAnAmupapattimat / api ca tadAkAzamekamanekaM vA, yadyekaM tarhi yojanalakSAdapi zrUyet AkAzasyaikatvena zabdasya tadguNatayA dUrAsannAdibhedAbhAvAt, athAnekamevaM sati vadanadeze eva sa vidyate iti kathaM bhinnadezavartibhiH zrUyate, badanadezAkAzaguNatayA tasya zrotrendriyAkAzasambandhAbhAvAt / atha ca zrotrendriyAkAzasambaddhatayA tacchravaNamabhyupagamyate tanna zreyAnAkAzaguNatvAbhyupagamaH / nanvAkAzaguNatvamantareNa zabdasyAvasthAnameva nopapadyate, avazyaM hi padArthena sthitimatA bhavitavyaM tatra rUpasparzarasagandhAnAM pRthivyAdimahAbhUtacatuSTayamAzrayaH | zabdasya tvAkAzamiti tadayuktam, evaM sati pRthivyAdInAmapyAkAzAzritatvenAkAzaguNatvaprasakteH / atha nAzrayaNamAnaM // 126 // Jain Education a l For Private Personal use only Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tadguNatvanibandhanaM kintu samavAyaH, sa cAsti zabdasyAkAze na tu pRthivyAdInAmiti / nanu ko'yaM samavAyo nAma ekalobhAvenAvasthAnam, yathA pRthivyAde rUpAdibhiriti cet ? na tarhi zabdasyAkAzaguNatvaM, AkAzena sahAsyaikalolI bhAvenApratipatteH / athAkAze upalabhyamAnatvAttadguNatA zabdasya tahiM tUlakAderapyAkAze upalabhyamAnatvAttadguNatA prApnoti, atha tulakAdeH paramArthataH pRthivyAdisthAnamAkAze tUpalambho vAyunA saJcAryamANatvAt, yadyevaM tarhi zabdasyApi paramArthataH sthAnaM zrotrAdi, yatpunarAkAze'vasthAnaM sadvAyunA saJcAryamANatvAt / tathA hi-yato yato vAyuH saJcarati tatastataH zabdo'pi gacchati, vAtapratikUlaM zabdasyAzravaNAt / uktaM ca prajJAkaraguptena - " yathA vA preryate tulamAkAze mAtarizvanA tathA zabdo'pi kiM vAyoH, pratIpaH ko'pi zabdavit // " tannAkAzaguNaH zabdaH, kintu pudgalamaya iti / tathA rUpyata iti rUpam tatrUpaM punaH pazyati - gRhNAtyupalabhyata iti yAvat / aspRSTaM - anAliGgitaM gandhAdivana sambaddhamityarthaH / tuzabda evakArArthaH sa cAvadhAraNe, rUpaM punaH pazyannaspRSTameva, cakSuSo'prApyakAritvAt etacca prAgeva bhAvitam / punaH zabdo vizeSaNArthaH, sa caitadvizinaSTi aspRSTamapi yogyadezAvasthitaM na punarayogyadezAvasthitamamaralokAdi / gandhyate zrAghrAyata iti gandhastam, 'rasa' yAsvAdane, rasyate'neneti rasastaJca, spRzyata iti sparzastazca cazabdau pUraNArthau / baddhaspRSTamiti baddhaM - AzliSTaM toyavadAtmapradezairAtmIkRtamityarthaH spRSTaM pUrvavat, prAkRtazainyA cetthamupanyAso ' baddhapuGkaM ' iti / paramArthatastu spRSTaM ca tadvaddhaM ca spRSTabaddhamiti draSTavyam / Aha-yadvaddhaM gandhAdi tatspRSTaM bhavatyeva, aspRSTasya sambandhAyogAt, tatra spRSTazabdoccAraNaM gatArthatvAdanarthamiti naiSa doSaH, zAstrArambhasya sarvazrotRsAdhAraNatvAt / trividhA hi zrotAraH kecidudghaTitajJAH kecinmadhyamabuddhayaH tathA'nye Jain Education Inonal Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra // 127 // prapazcitajJAH, tatra apazcitAnAmanugrahAya gamyamAnasyApyabhidhAnamadoSAyeti |prkRtbhaavaarthstvym-gndhdrvyaanni svalpAni ratnAkara sthalAni tadanyavAsanakAni ghrANAdIni cendriyANi zrotrendriyApekSayA apaTTani, tato ghrANendriyAdigaNo gandhAdi AlijintAnantaramAtmapradezairAtmIkRtaM gRhNAti nAnyatheti, evaM vyAgRNIyAt pratipAdayet prajJApakaH svaziSyebhyaH / etadeva vyAkhyAnaM bhASyakAro'pyAha-puDhe reNuM va taNuMmi, baddhamappIkayaM paesehiM / chikkAI ciya giNhei, saddadavvAi jaM tAI // 1 // bahusuhumabhAvagAI, jaM paDuyaraM ca soyavinnANaM / gaMdhAdiyadavvAI, vivarIyAiM jato tAI // 2 // pharisANaMtaramattappaesamIsIkayAi dhippaMti / paDuyaraviplANAI. jaM ca na ghANAi karaNAI // 3 // nanvidamuktaM yogyadezAvasthitameva rUpaM pazyati nAyogyadezAvasthitam , tatra kiyAn cakSuSo (zrotrAdInAM) viSayaH, kiyato | dezAdAgataM zrotrAdi zabdAdikaM gRhNAti ? ucyate-zrotraM tAvat zabdaM jaghanyato'GgulasaGkhayeyabhAgamAtradezAt utkarSatastu dvAdazabhyo yojanebhyaH, cakSurindriyamapi jaghanyato'GgulasaGkhyeyabhAgAvasthitaM pazyati utkarSatastu sAtirekayojanazatasahasravyavasthitam , ghrANarasanasparzanAni tu jaghanyenAGgulAsaGkhaceyabhAgamAtrAddezAdAgataM gandhAdi gRhNanti utkarSatastu navabhyo yojnebhyH| nanvaGgulaM tridhA bhavati tadyathA-AtmAGgulaM ucchyAGgulaM pramANAGgulaM ca / tatra-jeNaM jayA maraNUsA, tesiM jaM hoi mANarUvaM tu / taM bhaNiyamihAyaMgulamaNiyayamANaM puNa imaM tu // 1 // ityevaM rUpamAtmAGgulam / paramANU tasareNU, rahareNU / | aggayaM ca vAlassa / livasvA jyA ya javo, aTThaguNavivaDDiyA kamaso // 2 // ityAdirUpasamucchyAGgulam / ussehaMgulamegaM, havai pamANaMgulaM sahassaguNaM / taM ceva duyuNiyaM, khalu vIrassAyaMgulaM bhaNiyaM // 3 // ityevaM lakSaNaM pramANAkulam / tatrA // 127 // Jain Education Internal Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tmAGgulena pramIyate tattatkAle vApIkUpAdikaM vastu, ucchayAGgulena naratiryagdevanairayikazarIrANi, pramANAGgulena nagapRthivIvimAnAni / uktaM ca-" AyaMguleNa vatthu, ussehapamANato miNasu dehaM / nagapuDhavivimANAI, miNasu pamANaMguleNaM tu // 1 // tatredamindriyaviSayaparimANaM kimAtmAGgalena pratipattavyamAhosviducchyAGkalena ? ucyate-AtmAGgulena, tathA cAhacakSurindriyaviSayaparimANacintAyAM bhASyakRta-appattakAri nayaNaM, maNo ya nayaNassa visayaparimANaM / AyaMguleNa lakkhaM, airittaM joSaNAI tu // 2 // nanu dehapramANamucchyAGgulena dehAzritAni cendriyANi, tatasteSAM viSayaparimANamapyucchyAGgulena vaktumucitam , kathamucyate AtmAGgulena ?, naiSa doSaH, yadyapi hi nAma dehAzritAnIndriyANi tathA'pi teSAM viSayaparimANamAtmAGgulena dehAnyatvAdviSayaparimANasya, tathA cAmumevArthamAkSepapurassaraM bhASyakRdAha-naNu bhaNiyamussayaMgulapamANato jIvadehamANAI / dehapamANaM taM ciya, na u iMdiyavisayaparimANaM / / atra 'dehapamANaM taM ciya' iti yattat ucchyAGgulameyatvenoktaM tadehapramANamAtrameva, na tvindriyaviSayaparimANam, tasyAtmAGgulaprameyatvAt / atha yadi viSayaparimANamindriyANAmucchayAjalena syAttataH ko doSa Apadyeta ? ucyate---paJcadhanuHzatAdimanuSyANAM vissyvyvhaarvyvcchedH| tathA hi-yadbharatasyAtmAjulaM tatkila pramANAGgulam , tacca pramANAGgulamucchyAGgulasahasreNa bhavati / 'ussehaMgulamegaM, havai pamANaMgulaM sahassaguNaM ' iti vacanAt , tato bharatasagarAdicakravartinAM yA ayodhyAdayo nagaryo ye ca skandhAvArA AtmAgulena dvAdazayojanAyAmatayA siddhAnte prasiddhAste ucchyAGgalapramityA anekAni yojanasahasrANi syuH, tathA ca sati tatrAyudhazAlAdipu tADitabheryAdizabdazravaNaM na sarveSAmApayeta "bArasahi joaNehiM, soyaM ahigiNhae saI" iti vacanAta, JanEducation indan For Private Personal use only Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratnAkaraH vicAra- atha ca samastanagaravyApI samastaskandhAvAravyApI ca vijayaDhakkAdizabda Agame pratipAdyate, tata evamAgame prasiddhaH paJcadhanuHzatAdi (pramANAnAM ) manuSyANAM viSayavyavahAro vyavacchedaM mA prApadityAtmAGgalenendriyaviSayaparimANamavasAtavyam , | 1128 // IFI nocchayAjalena / tathA cAha bhASyakRta-jaM teNa paMcadhaNusayanarAdivisayavavahAra bocheo / pAvai sahassaguNiyaM, jeNa pamANaMgalaM tatto // 1 // atra tasmAdAtmAGgulenevendriyANAM viSayaparimANaM nocchayAGgaleneti, yadapyuktaM prAk dehAzritAnIndriyANi iti teSAM viSayaparimANamucchayAGguleneti tadapyayuktaM. indriyANAmapi keSAzcitpRthutvasyAtmAGgulena mIyamAnatvAbhyupagamAt , anyathA trigavyUtAdimanuSyANAM rasAdyabhyavahAravyavaccheda prasakteH, tathA hi-trigavyUtAdInAM manuSyANAM SaDgavyUtAdInAM hastyAdInAM (ca) svazarIrAnusAritayA ativizAlAni mukhAni jihvAzca, tato yAcchayAGgulena teSAM kSuraprAkAratayoktasyAbhyantaranivRzyAtmakasya jihvendriyasyAGgulapRthaktvalakSaNo vistAraH parigRhyate tadA'tyalpatayA na tatsarvAM jihvAM vyApnuyAt , sarvavyApitvAbhAve ca yo'sau bAhulyena sarvAtmanA'pi jiyA rasAvedanalakSaNaH pratiprANiprasiddho vyavahAraH sa vyavacchedaM yAyAt / evaM ghrANAdiviSayo'pi yathAyogaM gandhAdivyavahAravyavacchedo bhAvanIyaH, tasmAdAtmAGgulena jihvAdInAM pRthutvamavasAtavyam , nocchayAGgulena / Aha ca bhASyakRta-iMdiyamANevi tayaM bhayaNijjaM jaM tigAuyAINaM / jibhidiyAimANaM, saMvavahAre virujjhejA // 1 // asyAkSaragamanikA taducchayAGgulamindriyamAne'pyAstAmindriyaviSayaparimANacintAyAmityapi zabdArthaH bhajanIya-vikalpanIyaM, kApi gRhyate kApi na gRhyate ityarthaH / kimuktaM bhavati ? sparzanendriyapRthutvaparimANacintAyAM grAhyamanyendriyapRthutvaparimANaciMtAyAM tu na grAhyam , teSAmAtmAGgalena parimANakaraNAditi / kathametadavaseyamiti // 128 // Jain Education Inten Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cet ? tata Aha-yat yasmAtsarveSAmapIndriyANAmucchathAGgulena parimANakaraNe trigavyUtAnAmAdizabdAdvigavyUtAdiparigrahaH, jiDendriyAdimAnaM sUtroktaM saMvyavahAre virudhyeta / yathA ca virudhyeta tathA'nantarameva bhAvitaM, tasmAtsarvamindriyaviSayaparimANamAtmAGgulenaiveti sthitam / nanu bhavatvAtmAGgulena viSayaparimANaM tathA'pyuktasvarUpaM cakSurindriyaviSayaparimANaM na ghaTate, adhikasyApi tadviSayaparimANasyAgamAntare pratipAdanAt / tathA hi-puSkaravarArddha mAnuSottaraparvatasamIpe manuSyAH karkasaGkrAntau pramANAGgulaniSpannaiH sAtirekaikaviMzatiyojanalakSairvyavasthitamAdityamavalokamAnAH pratipAdyante zAstrAntare, tathA ca tadnthaH" igavIsaM khalu lakkhA , cauvIsaM ceva taha sahassAI / taha paMcasayA bhaNiyA, sattattIsA ya airittA // 1 // ii nayaNavisayamANaM, pukkharadIvaDDavAsimaNuyANaM / puvveNa ya avareNa ya, pihiM pihiM hoi maNuyANaM // 2 // " tataH kathamuktasvarUpaM nayanaviSayaparimANamAtmAGgalanApi ghaTate pramANAGalenApi vyabhicArAta / uktaM ca--" lakkhehi ekavIsAi, sAiregehi pukkharaLUmi / | udae pecchaMti narA, sUraM ukkosae divase // 1 // nayaNidiyassa tamhA, visayapamANaM jahA sue bhaNiyaM / AusmahapamANaM-guleNa ikaNa vi na juttaM // 2 // " satyametat kevalamidaM viSayaparimANaM prakAzyaviSayaM draSTavyaM na tu prakAzakaviSayam / tataH prakAzake'dhikataramapi viSayaparimANaM na virudhyate iti na kazcidvirodhaH / kathametadavasIyate ? iti cet ucyate--pUrvamUrikRtavyAkhyAnAt, sakalamapi hi kAlikazrutaM pUrvasUrikRtavyAkhyAnAnusAreNaiva vyAkhyAnayanti mahAdhiyaH, na yathA'kSaramannivezamAtram / pUrvagatasUtrArthasaGgrahaparatayA kAlikathutasya kvacitsakSiptasyApyarthasya mahatA vistareNa, kacidvistaravato'pyatisaGkSapeNAbhidhAne aktinaiH svalpamatibhiryathAvasthitArthatayA jJAtumazakyatvAt / ata evoktamidamanyatra-"jaM jaha bhaNiyaM sutte, taheva jai taM Jain Education For Private Personal Use Only Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratnAkara vicAra viyAlaNA natthi / kiM kAlikANuyogo, diTTo diTippahANehiM // 1 // " tsmaatpuurvsuurikRtvyaakhyaanaanaadhikRtgrnthvirodhH| / prAha ca bhASyakRt--suttAbhippAno'yaM, payAsaNije tayaM nau payAse vakkhANAu viseso, na hi saMdehAdilakkhaNayA // 1 // // 126 // athoktapramANaviSaya mullaGghaya kasmAcchotrAdi zabdAdikaM na gRhNAti ? ucyate--sAmarthyAbhAvAt , utkarSato'pi zrotrAdI nAmetAvatyeva zaktiH / yaddvAdazAdibhya eva yojanebhya AgatAn zabdAdIna gRhAti, na parataH / cakSurapi sAtirekayojana lakSAttadvayavasthitaM, na parato'pIti / tathA dvAdazabhyo navabhyazca yojanebhyaH parataH samAgatAnAM zabdAdidravyANAM tathAvidhapariNNAmAbhAvAca, parato hi samAgatAH zabdapudgalAstathAsvAbhAvyAnmandapariNAmAstathopajAyante yena svaviyaM zrotrAdijJAnaM notpAdayitumIzAH / Aha ca bhASyakRt--bArasahiMto sottaM, sesANi u navahi joannehito| geNhaMti pattamatthaM, etto parato na geNhati // 1 // ityAvazyakamalayAgirivRttau 435 pratau 23 / 24 / 25 patre // 1 // athoddhRtAnuteSu tiryagnarAmareSu kiyanti sAmAyikAni bhavantIti vicAro likhyate-- tiriesu aNuvbaTTe, tigaM caukaM siyA ya uvvaTTe / maNuesu aNubbaTTe, cauro tidugaM tu ubaTTe // 44 // vyAkhyAtiryatu garbhavyutkrAntikeSu saMziSvanutaH san trikamAdyaM trisAmAyikamadhikRtya pratipattA pratipannazca bhavatItyadhyAhAraH, 'caukaM siyA ya uvvaTTe' uddhatastu manuSyeSvAyAtaH syAccatuSkaM syAtrikaM syAvikamadhikRtyobhayathA'pi bhavatIti / 'maNuesu aNuvvaTTe cauro tidugaM tu ubaTTe' manuSyeSvanuddhataH san catvAri pratipadyate prAkprattipannazca bhavatIti, trINi dvikaM tuzando pra Jain Education ! For Private & Personel Use Only Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSaNe udbhUtastiryaganarAmareghAyAtastrINi dvikaM cAdhikRtyobhayathA'pi bhavatIti gAthArthaH / devesu aNubaTTe, durga caukaM siyA ya unbaTTe / uvaTTamANo puNa, savvo vi na kiMci paDibaje // 45 / / vyAkhyA-deveSvanubhRtaH san dvikamAdyasAmAyikadvayamAzrityobhayathA bhavatIti kriyA / ' caukkaM siyA ya uvvaTTe' iti pUrvavat , udvartamAnakaH punarapAntarAlagatau sarvo'pyamarAdi na kizcitpratipadyate, prAkpratipannastu dvayorbhavatIti gAthArthaH / ityAvazyakamalayagirivRttau 435 pratau 336 patre // 2 // atha samyaktvAdisAmAyikacatuSkavicAro likhyate-prathamaM sAmAyikacatuSkalAbhadvAramAha___abbhuTThANe viNaye, parakkame sAhusevaNAe ya / sammaiMsaNalaMbho, virayAviraIna viraIe // 1 // abhyutthAne sati samyagdarzanalAbho bhavatIti kriyA, tathA vinaye-aJjalipragrahAdirUpe, tathA parAkrame kaSAyajaye, tathA sAdhusAdhvIsevAyAm , tathA viratAvirateH-dezaviratevirateH-sarvaviratelAbhaH / 1 // taccatuSkamitthaM labdhaM sat kiyantaM kAlaM jaghanyata utkarSatazca bhavati ? iti sthitidvAraM pratipAdayannAha-sammattassa suassa ya, chAvaTThIsAgarovamAi ThiI / sesANa puncakoDI, desUNA hoi ukkosA // 2 // samyaktvasya zrutasya ca landhimaGgIkRtya samyaktvasAmAyikazrutasAmAyikayorutkRSTA sthitiH padakSaSTiH sAgaropamANi kizcidadhikAni // 2 // kathaM iti cet ? ucyate-do vAre vijayAisu, gayassa timiccue ya chAvaTThI / narajammapucakoDI, puhu-| ttamukkosato ahilaM // 3 // dezaviratisarvaviratisAmAyikayorutkRSTA sthitirdezonA pUrvakoTI saptamAsAdhikavarSASTakonA pUrvakoTIti yAvat / jaghanyatastvAdyasAmAyikatrayasya sthitirantarmuhUrttam , sarvaviratisAmAyikasyaikA samayaH, cAritrapariNAmArambha Jain Educat i onal For Private & Personel Use Only Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra samayAnantarapreva kasyApyAyuSkakSayasambhavAt , dezaviratipariNAmastvantauhUrtikaH, evaM dvividhatrividhAdibhaGgabahulaprANAti-ratnAkara. pAtAdinivRttirUpatvAt , sarvajIvApekSayA tu sarvANi sarvadA iti / 3 / athaikasmin samaye sAmAyikacatuSkasya prtipdymaan||130|| kAn pratipAdayannAha-sammattadesavirayA, paliassa asaMkhabhAgamettAo / seDhIasaMkhabhAgo, sue sahassaggaso viraI // 4 // utkarSata ekasmin vivakSitasamaye samyaktvaM dezaviratiM ca pratipadyamAnAH prANinaH kSetrapalyopamAsaGkhatheyabhAgamAtrAH prApyante, kintu dezaviratisAmAyikapratipattRbhyaH samyaktvapratipattAro'saGkhyayaguNAH pratipattavyAH, tathotkarSata ekasmin samaye zrute sAmAnyazrute akSarAtmake pratipattAro'saGkhayeyAH ghanIkRtalokaikazreNyasaGkhyeyabhAgamAtrA-labhyante / tathA sarvaviratipratipattAra | utkarSata ekasmin samaye sahasrAgrazo jJayAH / tathA jaghanyatazcaturNAmapi sAmAyikAnAM pratipattAra eko dvau veti gAthArthaH / 4 / samprati prApratipannAn pratipatitAMzca pratipAdayannAha-sammattadesavirayA paDivanA saMpaI asaMkhijjA / saMkhijjA ya caritte, tIsu vi paDiyA aNaMtaguNA / / 5 / / samyagdRSTayo dezaviratAzca prAk pratipannAH samprati-vivakSite vartamAnasamaye N utkarSato jaghanyatazcAsaGkhayeyAH prApyante iti zeSaH / kintu jaghanyapadAdutkRSTapade vizeSAdhikAH / ete ca pratyeka pratipadya maankebhyo'sngkhyeygunnaaH| 'saMkhijA ya caritte 'tti cAritre prAkpratipannA saGghaceyAH, ete'pi svasthAne pratipadyamAnakebhyo / / pUrvapratipannebhyazca caraNapatitA anantaguNAH, tebhyo dezaviratipatitA asaGkhayeyaguNAH, tebhyo'pi samyaktvapratipatitA F asaGkhaceyaguNAH / tadevamatra zrutavarjasAmAyikatrayapUrvapratipannAH, prtiptitaashcoktaaH| 5 / atha zrutasya tAnAha-suapaDivanA // 130 // Jain Education Intel.la For Private Personal Use Only Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMpai, payarassa asaMkhabhAgamettAyo / sesA saMsAratthA, suaparivADiyA hu te savve // 6 // samyagmithyArUpasya sAmAnyenAkSarAtmakasya zrutasya ye pUrvapratipannAste samprati-vartamAnasamaye pratarasyAsaGkhayeyabhAgamAtrAH prApyante / tathA zrutapratipannamAnakebhyastu ye zeSAH saMsArasthA jIvA bhASAlabdhirahitAH pRthivyAdaya ityarthaH, te sarve'pi vyAvahArikarAzyanugatA bhASAlabdhi prApya pratipatitatvAt zrutapratipatitA mantavyAH, te ca samyaktvapratipatitebhyo'nantaguNAH // 6 // adhunAntaradvAramAhasakRdavAptapapagataM punaH samyaktvAdi kiyatkAlenAvApyate tatrAkSarAtmakAviziSTazrutasyAntaraM jaghanyato'ntarmuhurtam, utkRSTaM tvAha-kAlamagaMtaM ca sue, addhApariyaTTo ya desUNe / AsAyaNabahulANaM, ukkosaM aMtaraM hoI // 7 // ekajIvaM prati kAlo'nanta evAntaraM zrute'kSarAtmake utkarSato bhavatIti yogH| keSAM ? AzAtanAbahulAnAM iti / sAmpratamavirahita| dvAramAha-atha kiyantaM kAlaM aviraheNa eko dvayAdayo vA sAmAyika pratipadyante ? ityAha-sammasuamagArINaM, AvaliaasaMkhabhAgamettAo / aTusamayA caritte, savve vi jahannado samayA / // samyaktvazrutadezaviratisAmAyikAnAM nairantaryeNa pratipattikAla zrAvalikAsaGkhatheyabhAgamAtrAH samayAH, tathA aSTau samayAzcAritre nirantaraM pratipattikAlaH, sarveSAM jaghanyo'virahitapratipattikAlo dvau samayAviti gAthArthaH / atha virahakAladvAraM pradarzyate-suasamma sattayaM khalu, virayAviraIa hoi bArasagaM / virae ya pannarasagaM, virahiakAlo ahorattA / / 6 / zrutasamyaktvayorutkRSTaH pratipattivirahakAlaH saptakaM-ahorAtrasatakam, tataH paramavazyaM kacit kazcit pratipadyate, jaghanyatastveka samaya iti / dezaviraterutkRSTaH pratipattivirahakAla ahorAdvAdazakam, jaghanyatastu trayaH samayA iti / sarvaviraterahorAtrapaJcadazakam, jaghanyatastu samayatrayameveti gAthArthaH / sAmprataM Jain Education int o nal Lal Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicaar|| 131 // bhavadvAramAha-kiyato bhavAnekajIvaH sAmAyikacatuSTayaM pratipadyate ? iti darzayannAha - samma ttadesavirayA, palissAsaMkhabhAgametAo / zrabhavAya caritte, aAMtakAlaM ca sutrasamae // 10 // samyaktvavanto dezaviratimantazca svaM svaM sAmAyikaM kSetrapalyopamAsaGghayeyabhAgamAtrAn bhavAn yAvannabhante idamatra hRdayam - ekajIva utkarSataH samyaktvaM dezaviratiM cAsayeyAn bhavAn yAvallabhata ityarthaH, jaghanyatastveko bhavaH / tathotkarSata ekajIvaH sarvaviratiM zraSTau bhavAn yAvatprApnoti, tataH siddhyatIti / jaghanyatastveka eva / tathotkarSata eka jIvaH sAmAnyazruta sAmAyikamanantAn bhavAn yAvallabhate jaghanyatastveka bhavameva marudevAvacceti || 10 || sAmpratamAkarSadvAramAha- AkarSaNamAkarSaH prathamatayA grahaNaM, muktasya vA grahaNamityarthaH / tiha sahassapuhuttaM, sayapuhuttaM ca hoi viraIe / egabhave AgarisA, evaiyA huMti nAyavvA // 11 // AdyasAmAyikatrayANAmutkarSata ekabhatre sahasrapRthaktvamAkarSAne kajIvaH karoti / sarvavirateH zatapRthaktvamAkarSAnekabhave karoti / jaghanyatastvekameveti gAthArthaH // 11 // nAnAbhavAkarSAnAha - tinha sahastamasaMkhA, sahasapuhuttaM ca hoi viraIe / nANAbhava AgarisA, evaiyA hoMti nAyantrA // 12 // AdyatrayANAM sahasrANyasaGkhyeyAni, sarvavirateH sahasrapRthaktvaM ca etAvanto nAnAbhaveSvAkarSAH / iyaM bhAvanA - trayANAM hyekabhave sahasrapRthaktvamAkarSANAmuktam, bhavAzca palyopamAsaGkhtheyabhAgasamayatulyAH, tatazca sahasrapRthaktvaM, tairguNitaM sahasrANyasaGkhyeyAnIti / sarvaviraterekabhave zatapRthaktvamAkarSANAmuktam bhavAzcASTau zatapRthaktvamaSTabhirguNitaM sahasrapRthaktvaM bhavatItyavavArthaH // 12 // adhunA kSetrasparzanAdvAramAha-sammattacaraNasahiyA, savvaM locaM phusai niravasesaM / satta ya caudasabhAe, paMca ya supradesa viraIe || 13 || samyaktvacaraNayuktAH prANina utkRSTataH sarvaM lokaM spRzanti, ete ca kevalisamuddhAtAvasthAyAmiti / Jain Education Inmational ratnAkara. // 131 // Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaghanyatastvasaGkhayeyabhAgamiti / tathA zrutasAmAyikasahitAH saptacaturdazabhAgAn spRzanti anuttareSvilikAgatyA samutpadyaNmAnazcazabdAtpazca tamaHprabhAyAmiti / dezaviratisahitAH paJcacaturdazabhAgAn spRzanti acyute utpadyamAnAH, cazabdA dvathAdIMzca / anyatreti adhastu te na gacchantyeva taM pariNAmAparityajyetyarthaH // 13 // sAmprataM bhAvasparzanocyate-zrutAdisAmAyikaM kiyadbhavaiH spRSTam ? ityAha-savvajIvehiM suzra, sammacarittAi savvasiddhehiM / bhAgehi asaMkhiljehi, phAsiyA desaviraI u // 14 // sarvajIvaiH sAMvyavahArarAzyantargataiH sAmAnyazrutaM spRSTam / tathA sarvasiddhaiH samyaktvacAritre spRSTe tadanubhavamantareNa siddhatvAnupapatteH, tathA siddhabhAgairasaGkhayeyaiH spRSTA dezaviratiH / idamatra hRdayam-sarvasiddhAnAM buDyA asaGkhayeyabhAgIkRtA asaGkhayeyabhAgairekabhAgonairdezaviratiH spRSTA, asaGkhayeyabhAgena tu na spRSTA, yathA marudevIsvAminyeti gAthArthaH // 14 // ityAvazyakamalayagirivRtto 435 pratau 342 / 343 patre // 3 // atha zrIdazavaikAlikavicArA yathA--- ajJAtaparamparAH kecana dharmalAbhaM na vadanti tadajJAnam, avagrahayAcane'rthAddharmalAbhasyAyAtatvAt / tathA hi sANIpAvArapihiyaM, appaNA nAvapaMgure / kavADaM no paNullijA, uggahaM se ajAiyA // 18 // vRttiryathA-zANI-atasIvalkalajA paTI, prAvAraH-pratItaH kambalAyupalakSaNametat, evamAdibhiH vihitaM-sthagitaM gRhamiti vAkyazeSaH / AtmanA 1-svayaM nApavRNuyAt-nodghATayet / alaukikatvena tadantargata jikriyAdikAriNAM pradveSaprasaGgAt / tathA kapATaM-dvArasthaganaM *na prerayet-nodghATayet, pUrvoktadoSaprasaGgAt, kimavizeSeNa ? na ityAha-avagrahamayAcitvA, AgADhaprayojane'nanujJApyAvagraha Jain Educalant a For Private & Personel Use Only Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra ratnAkara // 132 // vidhinA dharmalAbhamakRtvA / / 18 / / iti zrIdazavakAlikapiNDaiSaNAdhyayanaprathamoddezake 114 patre // 4 // gRhasthA hi mudhAdAyinaH prazasyAH sAdhavazca mudhAjIvinaH prazasyAH / ukto'rthazca dRSTAntadvArA sukhAdhigamyo bhavatIti sadRSTAntaM mudhAdAyimudhAjIvisvarUpaM likhyate dulahA u muhAdAI, muhAjIvI vi dullahA / muhAdAI-muhAjIvI, dAvi gacchati suggaI // 100 // iti / vRttiyathAdurlabhA eva mudhAdAtAraH, tathAvidhabhAgavatavat , sudhAjIvino'pi durlabhAH, tathAvidhakSullakavat / amISAM phalamAha-mudhAdAtAro mudhAjIvinazca dvAvapyetA gacchataH sugati-siddhigatiM kadAcidanantarameva kadAciddevalokasumAnuSyatvapratyAgamanaparamparayA, bravImIti pUrvavat / atra bhAgavatodAharaNam-kazcit parivrAjakaH kazcanApi bhaktimantaM bhAgavatamavAdIta-yadi madIyodantamudvahasi tato'haM tava gRhe varSAsamayaM nirvAhayAmi, tenoktam-yadi madIyAM taptiM na karoSi, tenoktam-evaM kariSye, tataH pradattastena tasmai samAzrayaH / na tumaM cakAra bhojanAdistasya gRhAdhipatiH atikrAnte kiyatyapi kAle ekadA prAptacchidaithoraistasya bhAgavatasya pradhAno'zvaH pramAdena rakSakANAmapahRtaH / prabhAtaM vartate, iti na zaktAste tamazvaM nirvohum , tato'tigahane taM (muktvA) te'nyatropAyayuH, atrAntare prAtareva snAtuM parivrAjakastaDAgapnupAjagAma, dRSTazca tena sara:samIpavarttinyAMjAlyAmasau turagaH pratyabhijJAtazca / aye ! so'yamazvo yo'smAkamupakAriNo bhAgavatasya tskrairphRtH| tena gatvA khamAvAsamagre gRha| patipuruSANAmuktaM yathA-mama snAtuM sarasIM gatasya jAlyAM dhautavAso vismRtaM tatazcAkathi / tatastaiH pumAn prahitaH, tena ca tatra gatena dRSTo'sau vAjI samAnItazca kathito gRhapataye / tatastena samacinti- aye ! vyAjena vratinA mamopakAraH kRtaH, H // 132 // Jan Education Internal For Private Personal use only | Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Intel tatkathamahaM nirvyAjadAnaphalaM vihAya pratyupakAreNa dAnapravRttiM vidadhAmIti sampradhArya gadito'sau parivrAjakaH-bhadra ! vraja tvamidAnIm, na kRtopakAriNe bhavate tatiM vidhAsyAmi, yasmAdupakAriNi vihitaM dAnaM niSphalamupajAyate, ityeSa mudhAdAyati / mudhAjIvinyudAharaNamucyate kazcinnarapatiranityatAM vilokya priyANAmapi putrakalatrapautrAdInAmupajAtavairAgyo dharmAdharmaparIkSAM cakre / " ko vA zraNiviTThe bhuMjaI" tatastaM parIkSayAmIti sampradhArya puruSAnAdideza - yathA rAjA modakAn prayacchati samAgatya gRhyatAm / iti samAkaNryodghoSaNAmupAjagmuH kAryaTikaprabhRtayo'rthijanAH / pRSTAzca te bhUbhujA - kena bhavanto jIvatha ? tatraikenoktam ahaM tAvanmukhena, apareNa gaditam - ahaM pAdAbhyAm, apareNoktam ahaM hastAbhyAm, anyena niveditam - ahaM OM lokAnugraheNa, kSullakasAdhunoktam ahaM mudhikayeti / tatastAnnarapatiH punarjagAda - kathamiva ? iti tataH prathamo jagAda - ahaM tAvatkathako janAnAM vistArya rAmAyaNAdikathAM kathayAmi tena mukhena jIvAmIti / dvitIyaH prAha- ahaM lekhavAhako ghaTikAmadhye yojanaM laGghayAmi, tena pAdAbhyAM jIvAmIti / tRtIyaH prAha - ahaM hi lekhako to hastAbhyAM jIvAmi / bhikSuNoktamahaM pravrajitaH, zrato lokAnAmanugraheNa / cullakasAdhunoktam- pravajito janmajarAmaraNa rogazokAdyupadravazatopadrutaM, dAridryadaurbhAgyakalaGkatrAta kaluSitaM, iSTaviyogAniSTasaMyogaduHkhajanitavyasanazatanilayaM, kSudhA pipAsAzItoSNa kleza sahasrasaGkulaM, dainyacintAjarAdibhiH kSaNamapyamuktasamIpaM saMsAraM vilokya tato nirviSaH pratipadyAmuM zarIramAnasAnekaduHkhajaladhivilaGghana setuM, saubhAgyasaujanyodAryopakArakAraNapratiniSTaM jJAnavijJAnajanakaM, vijitasamastarAjanyacakrarAjyasampAdakaM, svargavAsasampAditasukhAzayasandohaM, mokSaphaladAyakaM jainaM dharmam / tato mudhikayA yathopalabdhenAhArajAtena jIvAmIti nizamya tadbhASitaM, aho ! 18 Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratnAkara vicAra // 133 // eSa dharmaH sarvaduHkhapramokSaprasAdhaka iti nizcitya vizeSeNAcAryasamIpe dharmamAkarNya pratibuddho rAjye sutaM saMsthApya pravrajyAmasau narapatiragrahIt / eSa mudhAjIvI / iti dazavaikAlikapazcamAdhyayane prathamoddezake // 5 // nanu prastaraghaTitAyAM pratimAyAM kiM vandanapUjanAdividhinA, kiM vA darzanena ? maivaM are bhadramukha ! bhagavato'yamAkAraH, etaddarzanAcca bhagavatsmaraNam, tatazca puNyotpattiyuktaiva yathA-citralikhitakAntakAntAvalokanAtkAmAdhyavasAyotpattestaniSiddhaM, tathedaM puNyahetutvAdAdRtamapi / citravazAvalokananiSedhazcAyam cittabhitti na nijjhAe, nAriM vA sualaMkiyaM / bhakkharaM piva daTTaNaM, dilui paDisamAhare // 55 // iti / vRttiryathAcitrabhitti-citragatAM striyaM na nidhyAyet-nAlokayet, nArI vA sacetanAM svalatAM, upalakSaNAdanalatAM na nirIkSet / kathaJciddarzanayoge'pi bhAskaramiva sUryamiva dRSTvA dRSTiM pratisamAharet-drAg nivartayet / iti zrIdazavaikAlikASTamAcArapraNidhAnAdhyayane 157 patre / / 6 / / punarapi daNDakAkSarANi likhyante se bhikkhU vA bhikkhuNI vA saMjayavirayapaDihayapaccakkhAyapAvakamme diyA vA rAo vA ego vA parisAgo vA sutne vA jAgaramANe vA se kIDaM vA payaMgaM vA kuMthu vA pipIliyaM vA hatthaMsi vA pAyaMsi vA bAhaMsi vA UruMsi vA udaraMsi vA sIsaMsi vA patthaMsi vA paDiggaiMsi vA kaMbalaMsi vA pAyapuchaNaMsi vA rayaharaNaMsi vA gocchagaMsi vA uDagaMsi vA daMDagaMsi vA pIDhagaMsi vA phalagaMsi vA sejasi vA saMthAragasi vA annayaraMsi vA tahappagAre uvagaraNajAe to saMjayAmeva paDilehiya Jain Education inte For Private Personel Use Only Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDilehiya pamaJjiya pamanjiya egaMtamavaNejjA no saM saMghAyamAvajjejA iti / vRttiryathA-'se bhikkhU vA' ityAdi, yAvajAgaramANe vA iti pUrvavadeva / 'se koDaM vA' ityAdi tadyathA-kITaM vA pataGgaMvA kunthu vA pipIlikA vA, kim ? ityAha-haste vA pAde vA bAhau vA UruNi vA udare vA vastre vA rajoharaNe vA gucche vA undake vA daNDake vA pIThake vA phalake vA zayyAyAM vA | saMstArake vA anyatarasmin vA tathAprakAre sAdhukriyopayogini upakaraNajAte kITAdirUpaM trasaM kathaJcidApatitaM santaM saMyata | evaM san prayatnena vA pratyupekSya pratyupekSya-pauna:punyenaiva samyak, kim ? ityAha-ekAnte tasyAnupaghAtake sthAne apanayetparityajet, nainaM trasaM saGghAtamApAdayeta-nainaM trasaM saGghAta-parasparagAtrasaMsparzapIDArUpamApAdayet-prApayet, anena paritApanAdipratiSedha ukto veditvyH| ekagrahaNe tajjAtIyagrahaNAdanyakAraNAnumatipratiSedhazca, zeSamatra prakaTArthameva, navaramundakaM sthaMDilam, zayyA sarvAGgikI vasatirvetyuktA / iti zrIdazavaikAlikasUtravRttau hAribhadrayAM SaTjIvanikAyAdhyayanaprAnte / / 7 // _etena vArddhakAdikAraNAddaNDako grAhyo, na tu sarvairiti yatkecana vadanti tadapAstaM draSTavyam, vizeSAnabhidhAnAdgucchakarajoharaNAdInAmapi kAraNikatvApatteH / iti shriidshvaikaalikvicaaraaH| athottarAdhyayanavicArA likhyante ___ tatrAcAmlAditapomahimnA yathA dvAdazavarSANi kuzalinI dvArikA sthitA tathA likhyate___ apmattha vasudevanaMdaNeNa bIyavAraM pi ghosAviyaM nayarIe bho jAyavA ! bho purajaNA ! suhalAliyA ! mahaMta dIvAyaNabhayaM | samuTThiyaM tA viseseNa dhammaparAyaNA hoha, pANAivAyamusAvAyaparadavvaharaNaparadArasaMgapariggahe jaha sattIu vivajeha, AyaMbila satirvetyuktA / iti zrIdadanyakAraNAnumatipratiSedhava, mApAdayet prApayet, anena pApana Jain Education Intel For Private & Personel Use Only Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra // 134 // cautthachaTThaTThamadasamaduvAlasAI tavamaNuDheha, payatteNa yadevasAhupUyAparAyaNA hoha, tehi vi taha tti paDivana harivayaNaM, dIvAyaNo vimA ratnAka dummaI aidukkaraM bAlatavamaNucariUNa bAravaIviNAse kayaniyANo mariUNa samuppaNNo bhavaNavAsI devo aggikumAre, saMbhAriyaM jAyavavairai Ago a bAravaIviNAsaNimittaM jAva so na pahabai jo sabbo ceva jaNo tabobahANanirao devayAvaMdaNacaNaparo maMtajAvaparAyaNo na paribhaviuM vAijai evaM dIvAyaNo chiddannesI Thio acchai tAva jAva gayAI bArasa varisAI / to loeNa ciMtiyaM aho ! nijio nippabho paDihayatavo dIvAyaNo kautti nibbho cAravaIjaNo puNaravi kIliumADhatto, kAryabarIpANamatto raiparAyaNo jAyo / to so aggikumAro chidaM lahiUNa viNAseumAraddho uppAyA bahurUvA samuppaNNA / | ityAdi / iti zrIdvitIyottarAdhyayanagoaraggapaviTThasseti gAthA 26 vRttau caturdazasahakhyAm // 8 // kecidvadanti ekagacchavAsino'pi yatkizcit prarUpayantvanye AtmanAM kimutsUtraM vilagati ? gaNAdhIzastAn zikSayipyati AtmanAM gaNapRthakkaraNAdivyarthamityAdi, paraM tadajJAnavilasitam, yato gaNAdhIzo yadi zikSayati tadA tu bhavyameva, yadi tu gaNAdhIzastatsAhAyyakArI tadAyatto bhavati so'pi tyAjya eva, iti tu prAk sthAnAGge paJcabhiH kAraNairuktameva, paraM sarvathA utsUtrabhASiNA saGghabAhyena sahAstAM maNDalyAdiko vyavahAraH, kathAnimantraNamapi tena saha na karttavyam , ityasinnartha sadRSTAntaM tena saha dvAdazavidhaM sambhogavarjanaM likhyate___ annayA navame puvve paJcakkhANe sAhUrNa jAvajIvAe tivihaM tiviheNaM pANAivAyaM paJcakkhAmi evaM paJcakkhANaM bhaNijjai / | tAhe so bhaNai- avasiddhaM no hoi evaM, kahaM puNa kAyavvaM ? suNeha-sab paJcakkhAmi pANAivAyaM aparimANAe tivihaM // 134 // Jan Education inte For Private Personel Use Only Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -8 tiviheNaM, kiM nimittaM parimANaM na kIrai jo so AsaMsAdoso so niyattiyo hoi, jAvajIvAe puNa bhaNateNa parayo abhuvagarya hoi, jahA'haM haNissAmi pANe tannimittaM aparimANAe kAyabvaM, evaM bhaNaMto vijJaNa AgamajuttIe paDibohio na paDibujjhai, savve vi bhaNaMti jahA ettiyaM bhaNiyamAyariehi ,je ame'vi therA bahussuA annagacchellA te'vi pucchiyA ettiyaM ceva bhaNaMti, tAhe bhaNati-tubbhe kiM jANaha titthayarehiM ettiyaM bhaNiyaM, tehiM bhaNiyaM tumaM na yANasi, jAhe na manai tAhe saMghasamavAo ko devayAe kAussaggo ko jAhe saddiyA sA AgayA bhaNai-saMdisaha ti, tAhe bhaNiyA vacca titthayaraM puccha ki jaM so goTThAmAhilo bhaNai taM sacaM udAhu dubaliyApUsamittapamuho saMgho bhaNai taM saccaM, tAhe sA bhaNai mamaM aNuggahaM balaM deha, kAussaggo diyo, tAhe sA gayA titthayaro pucchio tehiM vAgari jahA-saMgho sampAbAI iyaro micchAvAI NiNhavo esa sattamo, tAhe AgayA bhaNitro ussAreha kAussaggaM saMgho sammAbAI iyaro micchAvAI Nihavo esa sattamo, tAhe so bhaNaiapiDDiyA varAI, kA eyAe sattI gaMtUNa tIseci na saddahai, tAhe pussamittA bhaNati jahA paDivajaha mA ugghADijihisi necchai, tAhe saMgheNa vaJjiDo vArasabiheNaM saMbhoeNaM / taMjahA-"uvahi 1 saya 2 bhattapANe 3, aMjalIpaggahe ti ya 4 / vAyaNAya 5 nikAe Mya 6, abbhuTThANe tti 7 pAvare // 1 // kiikammassa ya karaNe 8, veyAvaJcakaraNe iya 9 / samosaraNe 10 samisinjA 11, kahAe ya nimaMtaNA 12 // 2 / / esa bArasaviho, sattarabheo" iti / iti zrItRtIyottarAdhyayanacaturdazasahasyAM 365 pratau 72 patre // 6 // atha saptadazabhedA maraNasya likhyanteAvIci 1 ohi 2 aMtima 3, balAyamaraNaM 4 vasaTTamaraNaM ca 5 / aMtosallaM 6 tabbhava 7, bAlaM taha 8 paMDiaMha mIsaM Jain Education a l For Private & Personel Use Only Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra ratnAkaraH 513 / 10 // 1 // chaumatthamaraNa 11 kevali 12, vehANasa 13 giddhapiTThamaraNaM ca 14 / maraNaM bhattaparinnA 15, iMgiNi 16 pAovagamaNaM ca 17 // 2 // sattarasavihANAI, maraNe guruNo bhaNaMti guNakaliyA / tesi nAmavibhatti, vocchAmi ahANupubbIe // 3 // vyAkhyA-tatrAvIcimaraNam-vIcirvicchedastadabhAvAdavIcirmaraNaM nArakatiryagnarAmarANAmutpattisamayAtprabhRtinijanijAyuHkarmadalikAnAmanusamayamanubhavAdvicaTanam 1, avadhimaraNam-maryAdAmaraNaM yAni narakAdibhavanibandhanatayA karmadalikAnyanubhUya mriyate mRto vA yadi punastAnyevAnubhUya mariSyati tadA tadravyAvadhimaraNam, sambhavati hi gRhItojjhitAnAmapi karmadalikAnAM grahaNaM pariNAmavaicitryAdevaM kSetrAdiSvapi bhAvanIyam 2, antikamaraNam-yAni narakAdyA. yuSkatayA karmadalikAnyanubhUya mriyate mRto vA na punastAnyanubhUya mariSyati evaM kSetrAdiSvapi vAcyam 3, balAtmaraNamAhasaMjamajogavisannA, maraMti je taM balAyamaraNaM tu / bhagnavratapariNatInAM vatinAmevaitat 4, vazArttamaraNam-iMdiyavisayavasagayA, maraMti je taM vasa tu // 1 // dIpazikhAvalokanAkulitapataGgavat 5, antaHzalyamAha-lajjAi gAraveNa ya, bahussuyamaeNa vAvi ducariyaM / je na kahaMti gurUNaM, na hu te ArAhagA bhaNiyA // 2 // gAravapakanivuDDA, aiyAraM je parassa na kahati / dasaNanANacaritte, sasallamaraNaM bhave tesiM // 3 // punauravAbhidhAnenAsyaivAtiduSTatAkhyApanArtha parasyetyAcAryAdeH / etasyaiva phalamAha-enaM sasallamaraNaM, mariUNa mahanbhae duraMtaMmi / suiraM bhamaMti jIvA, dIhe saMsArakatAre // 4 // 6, tadbhavamaraNamAha-mottuM akambhabhUmizra, naratirie suragaNe a neraie / sasANaM jIvANaM, tabbhavamaraNaM tu kesaMci / / 5 // tu zabda steSAmapi saGkhayeyavarSAyuSAmeveti vizeSavyApakaH 7 / bAla 8 paMDita ha mizra 10 maraNAnyAha-avirayamaraNaM bAlaM, // 13 // Jain Education Inter For Private & Personel Use Only ANTww.jainelibrary.org Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maraNaM virayANa paMDiaM hoi / jANAhi bAlapaMDiyamaraNaM puNa desavirayANaM // 6 // 8, 6, 10, evaM caraNadvAreNa bAlAdimaraNatrayamabhidhAya jJAnadvAreNa chadmasthamaraNakevalimaraNe Aha-maNapajjavohinANI, suamainANI marati je samaNA / chaumatthamaraNameyaM 11, kevalimaraNaM tu kevaliNo 12 // 7 // vaihAyasagRdhrapRSTamaraNe'bhidhAtumAha-giddhAi bhakkhaNaM giddhapiTTha 13 ubaMdhaNAI vehAsaM 14 / ee dunni vi maraNA, kAraNajAe aNunAyA / / 8 / na tu niHkAraNe / yato bhaNiyaM-" bhAviyajiNavayaNANaM, mamattarahiyANa patthi hu viseso| appANaMmi paraMmi ya, to vaje pIDamubho vi // 1 // " ata eva bhaktaparijJAdiSu pIDAparihArAya saMlekhanAvidhirutaH / uktaM ca-" cattAri vicittAI, vigaInijjUhiyAi cttaari| saMvacchare ya tinni ya, egaMtariyaM ca AyAmaM // 1 // " ityAdi, anujJAkaraNaM tvanayordarzanamAlinyaparihArAdiudAyinRpAnu mRta tathAvidhAcAryavat / sAmpratamantyamaraNatrayamAha-bhattaparinA 15 iMgiNi 16, pAovagamaM 17 ca tini maraNAI / kAmasamajjhimajeTThA, dhIsaMghayaNaNa u visiTThA // 5 // 'kannasa' iti kaniSTham / bhattaparinAmaraNaM, ticauvihAhAracAyanippanna / niyamA sappaDikammaM, savvattha vi vigayasaMgassa // 14 // 1 // iMgiyadesaMmi Thiyo, caubvihAhAravajio dhiimN| unbattaNAi kArai, natreNa u iMgiNImaraNaM / 16 / / 2 / / nicalanippaDikammo, nikkhivae jaM jahiM jahA aMgaM / evaM pAyovagamaM. nIhAriM vA anIhAri // 3 // pAovagama bhaNiyaM, samavisamo pAyavo vva jaha pddio| navaraM parappogA, kaMpeja jahA 12 phalataruvva // 4 // yadyapi tritayamapyetat " dhIreNa vi mariyavvaM, kAuriseNa vi avassa mariyavvaM / tamhA avassa maraNe. varaM khu dhIrataNe maraNaM // 1 // saMsAraraMgamajjhe, dhIvalasannaddhabaddhakacchAo / haMtUNa mohamallaM, harAmi ArAhaNapaDAgaM // 2 // " Jain Education a nal Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra // 136 // Jain Education Inter "" iti zubhAzayavAneva pratipadyate / phalamapi ca vaimAnikatAmuktilakSaNaM trayasyApi samAnam / tathA coktam- " evaM paccakkhANaM, pAUNa suvihizro sammaM / vemANiyo ya devo, haveja ahavAvi sijjhijjA // 1 // " tathA'pi viziSTaviziSTataraviziSTatadhRtimatAmeva tatprAptiriti kaniSThAdistadvizeSa ucyate / tathA hi - bhaktaparijJAmaraNamArthikAdInAmapyasti / yata uktam'savvA ajayo, savve'viya paDhamasaMghayaNavaJjA | sanve'vi desavirayA, paccakkhANa u maraMti ||1|| " atra hi bhaktapratyAkhyAnaM bhaktaparijJeoktam / iMgiNImaraNaM tu viziSTadhRtimatAmeva sambhavatItyAryikA niSedho'pyata evAvasIyate, pAdapopagamanaM tu vA viziSTatamadhRtimatAmeva / tatazca vajrarSabhanArAca saMhaninAmevaitat / uktaM hi - " paDhamaMmizra saMghayaNe, vaTTate selakuDDasAmANe / tesiMpi ca buccheo codasapubbINa vocchee / / 1 / / " iti / iti zrIpaJcamottarAdhyayanacaturdazasaharUyAm || | 365 pratau 101 patre / / 10 / / keciddhi dIkSAgrahaNe nAmaparAvarttanaM vyarthamiti vadanti paraM tadvAcAlapralapitamityatsatyaM mantavyam / yataH namirAjarSeH pratyekabuddhasya jananyA madanarekhAyA dIkSAgrahaNe suvrateti nAma kRtaM zrUyate tadasmAkamidaM sAmpradAyikameva / nUtanAnAM tu nUtanA rItirbhavatu nAma / akSaratastadidam- tIvitAsi sAhUyaM samIce gahiyA dikkhA kayamuvvayanAmA tavasaMjamaM kuNamANI viharai / zrInava mottarAdhyayanavRttau caturdazasaharu 365 pratau 142 patre // 11 // atha pratipadamAgamoktamapi sadayahRdayaiH sahRdayairAgamoktayuktibhirbodhyamAnAnapi yogodvahanamazradadhataH kAMzvidevAnAMpriyAn vIcya ratnAkaraH / / 136 / / Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUrabodhibodhAya tIrthaGkaro'pyazakta iti niHpratyAzatve'pi kathamapi bhavatUpakAra iti yogAkSarANi likhyante base gurukule niccaM, jogavaM ubahANavaM / piyaMkare piyaMvAI, se sikkhaM laddhamArihaha / / 14 // iti / vRttiyathA-vasedAsIta ka? gurUNAM prAcAryAdInAM kulaM-anvayo gaccha ityarthaH / gurukulaM tatra tadAjJopalakSaNaM ca kulagrahaNam , nityaM sadA, kimuktaM bhavati ? yAvajjIvamapi guvAjJAyAmeva tiSThet / uktaM ca-" gANassa hoi bhAgI" ityAdi, yogo vyApAraH sa ceha prakramAddharmagataH eva tadvAna, upadhAnaM-aGgAnAdhyayanAdau yathAyogamAcAmlAdistapovizeSastadvAna , yadyasyopadhAnamuktaM na tatkRchUbhIrutayotsRjyAnyathaivA'dhIte zRNoti vA, priyaM-anukUlaM karotIti priyaGkaraH kathazcikenacidapakRto'pi na tatpratikUlamAcarati, kintu mamaiva karmaNAmayaM doSa ityavadhArayannapriyakArigyapi priyameva ceSTate idaM ca bhAvayati "apakAriNi kopazcetkope kopaH kathaM na te / dharmArthakAmamokSANAM prasadya paripanthini / 1 // " ata eva ca 'piyaMbAi'tti kenacidapriyamukto'pi priyameva vadatItyevaMzIlaH priyvaadii| uktaM ca..." sikkhaha piyAiyottuM, sabyo tUsai piyaM bhakatAmA / ki koilAhi divaM, kassa hiyaM kiM ca kAehi // 1 // karayalamahi assa vi damaNayasta mahamahai pesalo gaMdho taviyassa vi saJjaNamANusassa mahuro samullAvo // 2 // " anyacca...... " sujano na yAti vikRti, parahitanirato vinAzakAle'pi / chede'pi candanataruH, surabhayati mukhaM kuThArasya !3 // " tathA cAsya ko guNaH? ityAha-sa eva guNaviziSTaH zikSAzAstrArthagrahaNAdirUpAM labdhaM-Aptumarhati-yogyo bhavatIti, anenevAvinatistvatadvIparItaH zikSAM ca labdhaM nAhetItyarthAdaktaM bhavati / tathA ca yaH zikSA labhate sa bahuzrutaH itarastvabahuzruta iti bhAvaH, iti sUtrArthaH / iti zrIekAdazottarAdhyayanacaturdazasaiyAM 365 pratI 100 patra / / 12 // EMAINS Jan Education Intem For Private Personel Use Only Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra ratnAkaraH // 137 // athASTamIcaturdazyorvAcanA na deyA, ityakSarANi likhyante " aTThamiparikae mottuM, vAyaNAkAlameva ya sesakAlaMmi iMtIo, neyAo akAlacArIo" iti zrIuttarAdhyayanacaturdazasahasyAM SoDazAdhyayanavRttau 216 patre / 13 // athaudhaniyuktisUtravRttivizeSA gAthA-tatra prathamaM caturNAmanuyogAnAM svarUpaM, teSAM prAdhAnyAprAdhAnye ca jijJAsayA likhyate cattAri u aNuogA, caraNe dhammagaNiyANuoge ya / daviaNuoge ya tahA, ahakkama te mahiDDIyA // 7 // vyAkhyA -'cattAri' catvAro'nuyogAH, tuzabdAd dvau ca pRthaktvApRthaktvabhedAt, 'caraNe' uttarapadalopAditthamupanyAsaH, anyathA caraNakaraNAnuyoga ityevaM vAcyam , sa caikAdazAGgarUpaH, dharmAnuyoga-uttarAdhyayanaprakIrNakarUpaH, gaNitAnuyogaH-sUryaprajJaptyAdirUpaH, | cazabdaH pratyekamanuyogapadasamuccAyakaH, dravyAnuyoga:-sadasatparyAlocanArUpaH, sa ca dRSTivAdaH, cshbdaadnaarssH| yathAkramaM te maharddhikA:-pradhAnAH evaM vyAkhyAte satyAha para:-caraNapadaM bhinnAyA vibhaktyA kimarthamupanyastam ? dharmagaNitAnuyogau tu ekayaiva vibhaktyA, punadravyAnuyogo bhinnayA vibhaktyeti ? tathA'nuyogazabda eka evopanyasanIyaH, kimartha dravyAnuyoga iti | bhedenopanyAsaH iti ?, ucyate-caraNapadasya bhedopanyAse etatprayojanaM, caraNakaraNAnuyoga evAtrAdhikRtaH prAdhAnyakhyApanArtha bhinnayA vibhaktyopanyAsaH, dharmagaNitAnuyogAvabhinnAvupanyasto, tAvatra prakrame'pradhAnAviti pradarzanArtham , dravyAnuyogasya bhinnatve idaM kAryam-yadayaM hi ekaikAnuyogo melanIyaH, na punlaukikshaastrvaaktibhirvicaarnniiyH| anuyogazabdadvayopanyAse idam-yatrayANAM padAnAmante'nuyogapadaM tadapRthaktvA'nuyogArtham , yacca dravyAnuyoga iti tatpRthaktvAnuyogArtham / Aha paraH // 137 // Join Education Inte ! Wr Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yathAkramaM maharddhikA iti caraNalaghutvaM tatkimarthaM tasya niyuktiH kriyate ? api tu dravyAnuyogasyaiva kriyatAm ? gururAhasavisayabalavattaM puNa, juJjai tahavi ya mahiDDiyaM caraNaM / cArittarakkhaNaTThA, jeNiyare timi aNuogA // 8 // 'savisaya.' svaviSaye balaM vartate sarveSAmAtmIyAtmIyaviSaye balavattvAyujyate balaM tathA'pi mahArddhakaM caraNam, zeSAnuyogAnAM caraNakaraNArthamevopAdAnAdapare vRttibhUtAH / katham ? cAritrarakSaNArthamiti cettadAha-caraNapaDivattiheuM, dhammakahA kAladikkhamAIyA / davie dasaNasuddhI, daMsaNasuddhassa caraNaM tu // 6 // caraNapratipatterhetuH kiM tadAha-dharmakathA kAle dIkSAdayaH zobhananakSatratithyAdau pravrajyApradAnaM kartavyam , dravyAnuyoge darzanazuddhiH, darzanazuddhasya cAritram , vizeSeNa cAritrazuddhassa darzanaM dRSTAntamAha-jaha rasmo visaesuM, vaire kaNage ya rayaya lohe ya / cattAri AgarA khalu, cauNha puttANa te dinA // 10 // 'jaha' yathA rAjJo viSayeSu janapadeSu vajrakanakarajatalohAkarAH putrANAM te pradattAH / / 10 // ciMtA lohAgarie, paDisehaM kuNai so ya lohassa / baharAIhiM gahaNaM, kariti lohassa timiyare // 11 // cintA lohAkaro'syAstIti lohAkarikastasmin, rAjJA paribhato'hamiti so'mAtyadattabuddhiohapratiSedhaM karoti, tataste truTitalohopakaraNA vajrAdibhigrahaNaM kurvanti lohasya, cazabdAtkanakAdi bhiritare vajrAkarikAdayaH // 11 // evaM caraNami Thio , karei gahaNaM vihIi iyaresiM / eeNa kAraNeNaM, havai u caraNaM mahiDIyaM N|12 // evaM tadanena kAraNena caraNaM maharddikam // 12 // iti zrIopaniyuktisUtravRttau // 14 // pauruSyanantaraM prAtaryAvatsAdhUnAM jalpanamanucitaM mahAdoSanidAnam / tathA hiAu 1 jovaNa 2 vaNie 3, agaNi 4 kuDaMbI 5 kukamma 6 kummarie 7 / teNe 8 mAlAgAre 6, umbhAmaga 10 Jain Education N onal For Private Personel Use Only Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra // 138 // Jain Education Inter paMthie 11 jaMte 12 // 263 // pauruSyanantaraprAtaryAvatsAdhUnAM vADhaM vadatAmete doSA dvAdaza bhavanti - zabdaM zrutvA loko budhyate vibuddhaH sanakAyayantrANi yojayante, vAhanAni sajjayante, tathA jalArthaM yoSito yAnti 1, ' jovaM ' dhAnyaprakarastadarthaM loko yAti, lATadeze jovaNaM dhAnyanikaraH kathyate, 'vANiya' tti vaNijo vibhAtamiti kRtvA vrajanti 3, 'agaNi' tti lohakAraiH zAlAdiSvagniH prajvAlyate 4, kuTuMbinaH svakarmaNi laganti 5, kutsitaM karma yeSAM te kukarmANo mAtsikAH 6, kutsitamArAH--saukarikAsteSAM vibodho bhavet 7, rAtrau pUtkArAdinA stenakAnAM bodhaH 8, mAlAkArA-mAlikAsteSAM bodhaH 6, udbhrAmakAH pAradArikA vibudhyante 10, pathikA vibudhyante 11, yAntrikA vibuddhaH santo yantrANi vAhayanti cAkrikA - daya: 12, ete dvAdaza doSAH svastarhi kathaM kAryam ? yathA''game uktamasti, yathA ekA vRddhA strI patitadantA tasyA bhojanArthaM lapanazrIH kriyate, zabdAdirahitaM yathA tathA bhojanaM vidhIyate tathA'trApi parazrAvaNaM vinA ( yadA parazrAvaNaM ) kRtaM vilokyate tadA kiM kriyate tatrApyeSa Agamokko dRSTAntaH yathA-sabaddhaH po vahan kenApi na jJAyate tadjJaptyarthaM padako vi dhIyate tathA mukhyapratikrAmayitA'dhikAre2 tathA tathA bADhasvareya sUtramuccarati / iti zraghaniyuktisUtravRttau // 15 // nanu ye kecit kevalizarIrAJjavivirAdhanA na bhavatIti vadanti te svamatasthApanAyAlapanti - kevalI hi cittAyAdivatyeva pradeze calati niSIdati meponmeSAdikaM karoti, tatastasya virAdhanAsambhava eva nAsti iti etaccAnAgAmikaM kutrA - pyevamanuktatvAt ayauktikaM ca, yadi kevalino virAdhanAsambhava eva nAsti tarhi kevalI kutaH pratyupekSaNAdikaM karoti ? kathaM vA tadupakaraNe jantusantatisambhavaH ? kiMvA tAmRte pratyupekSaNaprayojanam ? kiM ca pratyupekSaNaM kurvataH kevalino vA ratnAkara // 138 // Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Inter kAyavirAdhanA sambhavatyeva / kevalipratyupekSaNAkSarANi cemAni - * duvihA khalu paDilehA, umatthANaM ca kevalINaM ca / zrabhitarabAhiriyA, duvihA dabbe ya bhAve ya // 403 // dvividhA pratyupekSaNA katamena dvaividhyena ? dvidhA ityata Aha-chadmasthAnAM kevalinAM ca sA caikekA dvividhA, yA'sau chadmasthAnAM sAdvidhA grAhyA abhyantarA ca yA ca kevalina sAspi zrabhyantarA cAhmA ca ' davve bhAve ya' tti yA'sau bAhyA pratyupe - kSaNA sA dravyaviSayA, yA'pyabhyantarA sA bhAvaviSayeti, tatra kevalipratyupekSayAM pratipAdayannAha - pANehi u saMsattA, paDilehA hoi kevalINaM tu / saMsattamasaMsattA, chaumatthANaM tu paDilehA // 404 // prANibhiH saMsaktaM yadravyaM tadviSayA pratyupekSaNA bhavati kevalinAm, 'saMsattamasaMsatta' ci saMsaktadravyaviSayA asaMsaktadravyaviSayA ca chadmasthAnAM pratyupekSaNA bhavati / Aha-yathopanyAsastathA nirdeza iti nyAyAtprathamaM brahmasthAnAM vyAkhyAtuM yuktaM pazcAtkevalinAmiti ? ucyate, pradhAnatvAtkevalinAM prathamaM vyAkhyA kRtA pazcAcchadmasthAnAmiti / zraha - tatkathaM prathamamevaivamupanyAso na kRta ? ityucyate tatpUrvakAH kevalino bhavantIti syArthasya jJApanArthamiti / anena vA kAraNena kevalinaH pratyupekSaNA kuttA, paJcAcchadmasthAnAmiti / Aha-tatkathaM pratyupekSaNAM kurvanti ? iti - saMsajjai dhuvameyaM, apehiyaM terA puNyapaDile he / paDilehiyapi saMsajja ci saMsattameva jiNA // 405 // saMsajyate-prANibhiH saMsargamupayAti dhruvamavazyametadvatrAdi zrapratyupekSitaM sat tena pUrvameva kevalinaH pratyupekSaNAM kurvanti, yathA tu punarevaM saMvidrate idamidAnIM vastrAdipratyupekSitamapi upabhogakAle saMsajyate tadA ' saMsattameva jiga' ti saMsaktameva jinA:kevalinaH pratyupekSante, na tranAgatameva palimaMthadoSAt uktA kevalidravyapratyupekSaNA, idAnIM kevalina eva bhAvapratyupekSaNAM Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra- ratnAkaraH // 13 // pratipAdayannAha-nAUNa veyaNijaM, aibahuyaM AuyaM ca thovAgaM / kammaM paDileheuM, vaccaMti jiNA samugghAyaM // 406 // jJAtvA | vedanIyaM karma atiprabhUtaM AyuSkaM ca stokaM karma pratyupekSya jJAtvetyarthaH, kimityata Aha--'vaccaMti jiNA samugghAyaM ti jinAH-kevalinaH samuddhAtaM vrajanti / atra ca bhAvaH-karmaNa udaya audayiko bhAva ityarthaH / uktA kevalibhAvapratyupekSaNA, idAnI chamasthadravyapratyupekSaNAmAha-saMsattamasaMsattA, chaumatthANaM tu hoi pddilehaa| coyaga jaha ArakkhI, hiMDitAhiMDiyA ceva // 407 // ' saMsatta 'tti saMsaktadravyaviSayA asaMsaktadravyaviSayA ca chadmasthAnAM bhavati pratyupekSaNA, atracodaka Aha-yuktaM tAvatsaMsaktasya vastrAdeH pratyupekSaNAkaraNaM asaMsaktasya tu kasmAtpratyupekSaNA kriyate ! AcArya Aha-yathA ArakSakayorDiNDitAhiNDitayoryathAsaGghacena prasAdavinAzau saJjAto, tathAnApi draSTavyam / tathAhi-kizcinnagaram , tattha rAyA, teNa coraniggahaNatthaM Arakkhio Thavio, so ega divasaM hiMDai bIe taIe hiMDato coraM na kiMci pAsati tAhe Thito nivilo. / / corehiM AgamiyaM jahA vIsattho jAo Arakkhio, tAhe egadivaseNaM savvaM nagaraM muTuM tAhe nAgaragA uvaDiyA muThiyA, to rAyA bhaNai vAharaha prArakkhiyaM, vAhittA pucchito kiM tumae aja na hiMDiyaM nagare ? so bhaNati na hiMDiyaM, tAhe ruTo rAyA bhaNai-jai nAma ettie divase corehiM na muTuM so tANa ceva na guNo, tae puNa pamAyaM kariteNa musAviyaM, tato so niggahino rAiNA amo paTTavio, so puNa jai vi na dikkhati core tahavi rattiM sayalaM hiMDati, aha tattha egadivase amaratthAe | gayaM nAUNaM coreNa khattiyaM khaNiyaM, so ya nAgarao rAyaule uvaDio, rAiNA pucchito Arakkhio jahA tumaM hiMDasi ? so bhaNati Ama hiMDAmi, tAhe rAiNA logo pucchio, logo bhaNati Ama hiMDai tti / tAhe so nidoso kIrati / evaM ceva // 13 Jain Education inte For Private & Personel Use Only Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAyatthANIyA titthayarA, ArakkhatthANIyA sAhU, uvagaraNaM nagaratthANIyaM, kuMthukIDIyA corA, NANadasaNacarittANi hiraNa tthANIyANi, saMsAro dNddo| evaM keNavi AyAriyaeNa bhaNito sIso divase divase paDilehei jAhe na pecchai tAhe na paDilehei KevaM tassa apaDilehaMtassa saMsato uvahI Na sakko soheuM teNa titthayarANA bhaggA, taM ca davvaM aparibhogaM jAyaM, evaM ayo | bhaNiyo teNa savvakayaM titthayarANA ya kayA, davvaM ca paribhogaM jAyaM / iti zrIyopaniyuktisUtravRttau // 13 // atha daMDakAkSarANi upadhirakSaNAkSarANi kevalizarIrAjIvavirAdhanA bhavatItyacarANi ca likhyante___ mokkhaTThA nANAI taNU tayaTThA tayaTThiyA ltttthii| diTTho jahovayAro, kAraNatakkAraNesu tahA // 1062 / / mokSArtha jJAnAdIni iSyante, jJAnAdInAM cArthAya tanuH zarIramiSyate, tadarthAya ca yaSTiH zarIrArthAyetyarthaH yataH zarIraM yaSTyAdyupakaraNena pratipAlyate, atra ca kAraNatatkAraNedhUpacAro dRSTaH, yathA ghRtaM varSatyantarikSaM iti, evaM mokSasya jJAnAdIni kAraNAni jJAnAdInAM ca tanuH kAraNaM zarIrasya ca yaSTiriti // 1062 // kiM ca na kevalaM jJAnAdInAM yaSTirupakaraNaM varttate, anyadapi yad jJAnAdInupakaroti tadevopakaraNamucyate, etadevAha-jaM jujai uvagaraNe uvagaraNaM, taM si hoi uvagaraNaM / airegaM ahigaraNaM, ajato majataM pariharaMto // 1063 // yadupakaraNaM pAtrakAdi upakAre jJAnAdInAmupayujyate tadevopakaraNaM 'se' tasya sAdhorbhavati, yatpunaratirekaM jJAnAdInAmupakAre na bhavati tatsarvamadhikaraNaM bhavati, kiMviziSTasya sataH ? ayato'yatnavataH ayatanayA pariharanpratisevamAnastadupakaraNaM bhavatIti, 'pariharaMto' tti, iyaM sAmayikI paribhASA pratisevanArthe varttate iti // 1063 // kiJcauggamauppAyaNAsuddhaM, esaNAdosavajjiyaM / uvahiM dhAraye bhikkhU, pagAsapaDilehaNaM // 1064 // evaM guNaviziSTAmupadhiM For Private Personal Use Only Jain Educh an inte Halww.jainelibrary.org Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra ratnAkara // 14 // dhArayet bhikSuH / kiMviziSTAmityata mAha-' pagAsapaDilehaNaM' iti prakAze prakaTapradeze pratyupekSaNaM kriyate yasyA upadhestAN mevaMguNaviziSTAM dhArayet, etaduktaM bhavati-yasyAH prakaTameva kalpAdyupadheH pratyupekSaNA kriyate, na tu mahArghamUlyAccaurabhayAdabhyantare yA kriyate sA tAdRzI upadhirdhAraNIyA iti // 1064 // uggamauppAyaNAsuddhaM, esaNAdosavajjiyaM / uvahiM dhArae bhikkhU, jogANaM sAhaNaTThayA // 1065 // sugamam / navaraM yogA: saMyamAtmakA gRhyante, teSAM sAdhanArthamiti / navaraM adhyAtmavizuddhyA upakaraNaM grAhyam, pAtrakAdi pariharanto bhaNito jinaistrailokyadarzibhiH, ato yatkiJciddharmopakaraNaM tatparigraho na bhavati / atrAha kazcidvoTikapakSapAtI-yApakaraNasahitA api nirgranthA ucyante, evaM tarhi gRhasthA api nirgranthAH, yataste'pi upakaraNasahitA vartante // 1065 atrocyate-ajjhappavisohIe, jIvanikAehi saMthaDe loe| desiyamahiMsagattaM, jiNehi telukadaMsIhiM // 1066 // nanvidamuktameva yadutAdhyAtmavizuddhyA satyupakaraNe nirgranthAH sAdhavaH / kiJca yadyadhyAtmavizuddhirneSyate tato 'jIvanikAehi saMthaDe loe' iti, jIvanikAyairjIvasaGghAtairayaM lokaH saMstRto varttate, tatazca jIvanikAyasaMstRte vyApte loke kathaM nagnazcaman vadhako na bhavati / yadyadhyAtmavizuddhirneSyate, tasmAdadhyAtmavizuddhyA dezitamahiMsakatvaM jinailokyapradarzibhiriti // 1066 / / ka pradarzitaM ! tadityata Aha-uccAliyaMmi pAe, IriyAsamiyassa saMkamaTThAe / vAvajeja kuliMgI, marija taM jogamAsaja // 1067 / / ' uccAliyaMmi' ityAdi, uccAlite utpATite pAde sati IryAsamitasya sAdhoH saGkamArthamutpATite | pAde ityatra sambandhaH, vyApadyeta saGghaTTanaparitApanena kaH kuliGgI ? kutsitAni liGgAni-indriyANi yasyAsau kuliGgI dvIndriyAdiH, sa paritApyeta utpATite pAde sati mriyate cAsau kuliGgI, taM vyApAdanayogamAsAdya // 1867 // na ya tassa // 140 // Jan Education For Private Personal Use Only Lel Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Inte tannimitto, bandho sumo videsiyo samae / aNavajo upayogeNa savvabhAveNa so jamdA ||667 // na ca tasya tanimitto bandhaH sUkSmo'pi dezitaH samaye - siddhAnte, kiM kAraNam yato'navadyo'sau sAdhustena vyApAdanaprayogeNa - vyApAdanaSyApAreNa, katham ? sarvabhAvena sarvAtmanA manovAkkAyakarmabhiranavadyo'sau yasmAt na sUkSmo'pi bandhastasyeti / / 668 // NAkhI kammassa khayaTTamuTThio'NuDio ya hiMsAe / jayai asaDhaM ahiMsatthamuDio vaha so u // 666 // ' gANI ' jJAnamasyAstIti jJAnI - samyagjJAnayuktaH karmacayArthamutthita upayukto hiMsAyAM ca na sthitaH / tathA yatate - karmakSayArtha prayatnaM karoti zaThabhAvarahito yatnaM karoti na punarmithyAbhAvena, samyagjJAnayukta ityarthaH / tathA ahiMsArthamutthitaH - udyataH, kintu sahasA kathamapi yatnaM kurvato'pi prANivadhaH saJjAtaH sa evaMvidho'vadhakaH sAdhuH // 666 || tassa asaMceAyazro, saMceyayatra ca jANi sattANi / jogaM pappa viNassaMti, yatthi hiMsAphalaM tassa // 670 // ' tassa ' tasyeva prakArasya jJAninaH karmakSayArthamabhyudyatasyAsazcetayataH ajAnAnasya kiM saccAni kathaM prayatnavato'pi kathamapi na dRSTaH prANI vyApAditazca tathA sazcetayataH kathamastyatra prANI jJAto dRSTazca na ca prayatnaM kurvatA'pi rakSituM pAritaH tatastasyaivaMvidhasya yAni sattvAni yogaM kAyAdivyApAraM prApya vinazyanti, tatra tasya nAsti sAghohiMsAphalaM sAmparAyikaM saMsArajananam / yadi paramIryApathapratyayaM karma bhavati tadaikatra samaye baddhamanyatra kSapayati // 670 || iti zrI oghaniryuktisUtravRttau // 16 // // iti zrImadakabbara bhUpAla vizAlacittAlavAla vivarddhitavRSara sAlasAlAtizAlizIlajagadguru bhaTTAraka zrIharivijayasUrIzvara ziSyopAdhyAya zrI kIrttivijayagaNi samucite vicAraratnAkare madhyabhAge zrImUlasUtravicArasamuccayanAmnI kalikA samAptA // // samAptaJcAyaM madhyabhAgaH // Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra ratnAkaraH FEARB // 14 // anekasiddhAntavicAraratnAramye gurUpAsanamArgalabhye / vicAraratnAkaranAmazAstre, prAptaH samAptiM kila madhyabhAgaH // 1 // ||srvessaamvbodhaay, sarvabhASAmayImiva / sarvadoSApahAM sArvA, sarvavidgAmupAsmahe // 1 // atha zrIcheda granthavicArAH, tatra ca pUrva zrInizIthasUtrabhASyacUrNivicArA yathA-tatrApi ayojitasautrakalpaM kevalamauNika sAdhubhirna vyApAraNIyamityakSarANi likhyante ika pAuramANo, khomiyaM unnie lahumAso / dunniyapAuramANo, aMto khomI bahiM unnI // 1 // chappaiyapaNagarakkhA, bhUsAujjhAyaNA ya prihriyaa| sIyattANaM ca kayaM, teNa ya khomaM na bAhirao // 2 // etaccUrNiyathA-ikaM khomizrakApAsika pAuNijai utriyamegaM na pAuNijai aha pAuNai mAsalahuMca se pachittaM, pacchaddhaM kaMThaM ||1||khomiyss aMto unimassa bahiM paribhoge ime guNA 'chappaI gAhA, vyAkhyA-kappAsie chappaiyA na saMbhavaMti iyarahA bahU bhavaMti, 'paNaga' ullI aMto utriaM pAuNijamANaM malImasaM tattha malImase ullI bhavati, sA ya vihiparibhogeNa rakkhiyA bhavai, bAhiM khomieNa vibhUsA bhavai sAvi ujjhiyA ya parihariyA bhavati, vatthaM malakkhamaM na kaMvalI, malImasA ya kaMbalI duggaMdhA, sAvi ujjhAyaNAparihariyA bhavaha, paDigabbhA kaMbalIi sIyattANaM kayaM havai, eehiM kAraNehiM bahiM na paMgurijA / iti zrInizIthabhASyacUrNI | prathamoddezake // 1 // atha sAdhubhirutsargataH prAsukodakenApi hastapAdamukhAdikSAlanaM na karttavyam / apavAdatazca yathA yatkarttavyaM tatkiJcilikhyateje lahusaeNa sItodagaviyaDeNa vA usiNodagaviyaDeNa vA hatthANi vA daMtANi vA NahANi vA uccholeja vA paccholeja // 14 // Jain Education Interna For Private & Personel Use Only w ww.jalnelibrary.org Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education In vA udyotaM vA pacholeMtaM vA sAtijaitti / etadbhASyaM yathA - timi pasaI u lahugaM, vigaDaM puNa hoti vigatajIvaM tu / uccholaNA tu teNaM, dese sacce ya nAyavvA // 1 // zraimAiyA, duvihA desaMmi hoMti nAyavvA / zraiNAvi yaduvihA nikAraNa ya kAraNao // 2 // bhattAmAse leve, kAraNa nikAraNe ya vivarIyaM / maNibaMdhAu karesuM, jattiyAmetaM tu leveNaM // 3 // evaM khalu zrAiSNaM, taccivarIyaM bhave aNAimaM / calaNAdi jAvasiraM, savrvvamI hoMti NAyavvA || 4 || muhanayaNacalaNadaMtA, kakkhasirAbAhubatthidesAya | paridAhadugaMchAvattiyaM ca uccholaNA dese ||5|| etaccUrNiryathA - 'je bhikkhU lahusaeNa sImodageNa ' ityAdi lahukaM - stokaM yAvattimi pasatI sItodagaM- sItalaM usiNodagaM-unhaM viyaDaM-vavagayajIvaM ettha sIo dagaviSaDehiM sapaubhaMgA sutte ya paDhamatatiyA bhaMgA gahiyA do hatthA hatthANi vA do pAdA pAdANi vA battIsaM daMtA daMtANi vA sa posa yo ya iMdiyamuhA muhANi vA udyolaNaM - dhovaNaM taM purA dese sabbe ya Nijjutivittharo imo / 'tiSThi pasatI tu' gAhA, tArthA 'Ai' gAhA, dese ucholaNA duvihA AisA agAimA ya sAdhubhirAcaryate yA sA yAcIrNA itarA - tadviparItA, AmA duvihA kAraNe zikArathe ya, jA kAraNe sA duvihA || 2 || ' bhattAmAse leve ' gAhA, tattha bhattAmAse maNi: bandhAu karesu ti asalevADe hatthA levADiyA te maNibandhAto jAva dhovati esA bhattAmA se imA leve 'jattiyamettaM tu leveNaM' sajjhati yamuta purIsA dikhA jattiya sarIrAvayaveNa calaNAdigAttaM levADitaM tassa tattiyamettaM dhovai esA kAraNao, NikkAraNe tavvivarIyaM ti / 3 / ' evaM khalu zrAiM ' gAhA, bhattAmAse leve ya imaM AiNNaM tavvivarIyaM dese savve vA savvaM amAi tattha dese imaM zrAiM / 4 / ' muhaNAyaNa' gAhA, muhaNayakhAdiyANa kesiM ca durgacchapratyayaM paridAghapratyayaM vA dese sabve vA Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra // 14 // kasya uccholaNaM karotItyarthaH / 5 / tathA'syaiva sUtrasya bhASye cUrNau ca kiyadagrataH snAnasya doSAnapavAdaM cAha-chakkAyANa virAhaNa, ratnAkaraH tappaDibaMdho ya gAravavibhUsA / parisahabhIruttapi ya, avisAso ceva pahANaMmi / 6 / bitiyapadaM gelame, aDANe vAivAti (saya) mAyarite / mohatigicchabhiyoge, ome jayaNA ya jA jattha // 7 // cUrNiyathA-hANe ime dosA-'chakkAyANa' gAhA, hAyaMto chajIvaNikAe vahati NhANe paDibaMdho bhavati-punaH punaH snAtItyarthaH / asnAtasAdhuzarIrebhyo nirmalazarIro'hamiti gAravaM kurute, snAna eva vibhUpAlaGkAraH ityarthaH / aNhANaparIsahAo bIhati taM na jiNAtItyarthaH, lokasyAvidhaibhaNIyA ete / snAnadoSAH / 6 / idANi kappiyA-'bitiyapada' gAhA, gilANassa siMcaNAti aMte vA sarvasnAna karttavyam , aANe, zrAntasya pAdAdidezasnAnaM sarvasnAnaM vA karttavyam, vAdinI vAdiparSadaM gacchato pAdAdidezasnAnaM sarvasnAnaM vA AcAryasya atizayamiti kRtvA dezasnAnaM sarvasnAnaM vA mohatigicchA ekiMdiyAdisaDiyAbhigame vA dezAdisnAnaM sarvasnAnaM vA karoti, rAyAdiabhiyoge suTTallasiyAtikAraNemu rAyaMtepurAdiabhigame dezAdisnAnaM karttavyam , ome-ujalavesassa bhikkhA labhati raMko vA mA bhamihiti jA jayaNA jattha pANae NhANapANe vA sA savA kujaa|" iti nizIthasUtre dvitIyoddezake 20 pratau 2patre / tadbhASye 134 pratau 16 patre / taccUrNI 420 pratau 77 patre // 2 // atha kecidanAkalitazrIjinapravacanakalA vikalA iva kalpitAnanpajalpakalpanA akalpyamapi nIcajugupsanIyakulAhAramAhArayanti, tena ca jinazAsanApabhrAjanAM kurvato ' mA mA ca uccanIyamajjhimakulAI' ityAdivivadiSuH kaMThAdharoSThaM zramayethAH, RkhyapekSayA gRhApekSayA veti tattAtparyasyAsmAbhiH sunirNItatvAt / itarathA 'paDikuDakulaM na pavise' ityAdivacobhiH // 142 // mAnaM vA mohativAdanI vAdiparSaNAti aMte vA Jan Education a l For Private Personal use only Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saha virodhApatteH / tathaiva cAtrApi nIcakulapiNDaniSedhaH sphuTa eva / yathA - je bhikkhU ThavaNAkulAtiM ajAgiya apucchiya siyAmeva piMDavAyapaDiyAte aNuSpavisadda aNuSpavisaMtaM vA sAtijai / tti / etadbhASyaM yathA-ThavaNakulAo duvihA, loiyalouttarA samAseNaM / ittariya yAvakahiyA, duvidhA puNa loiyA huMti // ( 1 // ) sUyagamatagakulAI, ittariyA je ya huMti nijjUDhA / je jattha juMgiyA khalu te hoMtI AvakahiyAo || ( 2 || ) duvihA louttariyA, vasahIsaMbaddha eyarA ceva / sattadharaM tarajAva u, vasIo vasahisaMbaddhA // (3 // ) dANe abhigamasaDDhe, sammatte khalu taheva micchatte / mA mA eyaciyatte ya, eyarA hoMti nAyavvA // (4 // ) eesAmannayaraM, ThavaNakulaM jo ya pavisate bhikkhU / pubvaM apucchiUNaM, so pAvara ANamAdIi // ( 5 // ) louttaraMmivi ThiyA, loyANa bAhira tamicchati / logajaDhe pariharato titthavibuDDI ya vaNNo ya // ( 6 // ) aso pavaNahANI viSpariNAmo taheva kucchA ya / logigaThavaNakuleMsu, gahaNe AhAramAINaM // ( 7 // ) etaccUrNiryathA - 'je bhikkhU ThavaNakulAI' ityAdi ThappAkulA ThavaNAkulA - zrabhojyA ityarthaH / sAhU ThavaNAe ThAvijaMti ti ThavaNAkulA zayyAtarA ityarthaH / punnadiTThe pucchA adiTThe gavasaNA, athavA nAmeNa vA gotreNa vA disAe vA pucchA dhUbhiyAdividhehiM gavesaNA, puvvaM prathamamAdAveva jo puNa pucchaNagavesaNaM karoti tasya bhavatItyarthaH / ' ThavaNA' gAhA, samAso-saMkhevo loiyA duvihA- ittariyA AvakahiyA ya ( 1 ) / / ime ittariyA-' sUtaga' gAhA, kAlAvahIe je ThappA kayA te, 'nijjUDhA je ' tti kulA jattha visae jaMgitA - durguchitA abhojyA ityarthaH / kammeNa vA sippeNa vA jAtIe vA / kammeNa NhAviyA sohikA moraposakA, sippe havitA rimA patakarA nillevA, jAtIe pANA DoMbA moruttiyA ya, khalusaddo avadhAraNe te caiva annattha zrajuMgitA jahA Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra ratnA // 143 // siMdhRe nillevgaa| (2) // ime loguttarA / 'duvihA' gAhA, vasahIe saMbaddhA ya asaMbaddhA ya vasatiM mottuM sattadharA vasatisaMbaddhA tesu bhattaM vA pANaM vANa ghettavvaM // ( // 3 // ) imA asNbddhaa| 'dANe' gAhA, aha bhaddo dANaruI dANasaGko sammadiTTI gahItANuvvato abhigamasaDDho 'sammatte'tti avirayasammadiTThI etesu esaNA dosA, khalu-pAdapUraNe, abhiggahitamicche sAhupaDiNIe IsAluattaNaNaM mA mama gharaM atIhisamaNatti, bhae ti annasya IsAluyattaNeNa ceva sAhU gharaM pavisaMtA aciyatA | vAyAe bhaNati Na kiMci // etesu visagarapaMtAvaNAdidosA, itareti asaMbaddhA ( // 4 // ) 'ee sA' gAhA-kaMThA (1) codaga Aha-loguttare ThiyANaM loiyaThavaNAparihAreNa kiM amhaM, AcArya Aha-'louttara' gAhA, punbaddhaM kaMThaM loe duguMchA je te pariharaMteNa titthassa vuDDA katA bhavati 'vanno'tti jaso pabhAvito bhavati ( // 6 // ) loiyaThavaNakulesu geNhaMtassa ime dosaa| 'ayaso 'tti gAhA, ayaso tti-avanno pavayaNahANI na kazcit pravrajati sammattacarittAbhimuhA vippariNamaMti kAvAliyA iva loe jugupsitA bhavanti, aspRzyA ityarthaH / pacchaddhaM kaMThaM ( // 7 // ) iti nizIthasUtre caturthoddezake 20 pratI 2 patre / bhASye 134 pratau 34 patre / cUau~ 420 pratau 131 patre // 3 // ___atha utsargatastAvatsAdhubhimithyAtvivarNanaM na karttavyam / atha kadAcit kAraNabalAdApanne ca tatkartavye yathA karttavyaM talikhyate je bhikkhU muhavana kareti, kareMtaM vA sAtijai / tti / etadbhASyaM yathA-kutitthakusatthesuM, kudhammakuvvatakudANamAIsu / jo muhavarSa kuJjA, ummago ANamAdINi // 1 / / gaMgAdI sakkamayA, gaNadhammAdI ya govvayAdI ya / bhommAdI dANA khalu, // 14 // Jain Education in For Private Personel Use Only Talnaw.jainelibrary.org Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tinnitisaTThA u ummaggA // 2 // asive promoyarite, rAyadurdu bhayeva gel| etehi kAraNehiM, jayaNAte kappatI kaauN||3|| pakhavaNe u uvehaM, puTTho baMbhAdi vA dharete te / AgADhe vA puTTho se ya bhaNejA ava(tuha)vidhammo // 4 // je je sarisA dhammA, saccAhiMsAditehiM ya pasaMse / etesipi hu AyA, asthi hu Nicco kuNati vatti // 5 // evaM tA savvAdisu, bhaNeja vetulligesimaM bUyA / amhavi Na saMti bhAvA, iyaretarabhAvato savve // 6 // etaccUrNiyathA-'je bhikkhU muhavana kareti' ityAdi muhaMti paveso tassa caubviho nAmAtIo Nikkhevo NAma ThavaNAto gatAto, davvamuhaM gihAdivatthupaveso tinnitisaTThA pAvA duyasayA bhAvamuhaM tassa bhAvamuhassa vanassa aNatIti vannaM Adatte gRhAtItyarthaH / kathaM puNa so muhavanaM karoti ? ' kutitthakusatthesu' | gAhA, vitiyagAhAe jahAsaMkhaM udAharaNaM / 'gaMgAdI saka' gAhA, gaMgA AdigrahaNato prahAsaprayAgaavakaraMDasirimAyakeyArAdiyA ete savve kutitthA zAkyamataM-kApilamataM iyaramatAdiyA savve kusatthA, mallagaNasArassayagaNadhammo kUpasabhAdiyA savve kudhammAgovvayAdiyA disApokkhiyA paMcamgitAvayA paMcagavAsaNiyA evamAdiyA savve kubvayA, bhUmidANaM godANaM AsahatthisuvannAdiyA ya sabve kudANA, kutsitArthAbhidhAraNe khaluzabdaH / tinnitisaTThA pAvA duyasayA jatiNavajA sesA | savve ummaggA jo jattha bhato tadaNukUlaM bhAsaMtassa ANAdiyA dosA catugurugaM ca pacchittaM micchate ya pavattIkaraNaM pavayaNe ubhAvaNaMyA ete adinAdANA sANA iva ete cAhukAriNo etaddosapariharaNatthaM tamhA No kutitthiyANa muhavana kareja ( // 1 // 2 // )' asive omeya' gAhA, sapakkhapaMtAsive paraliMgapaDivanno pasaMsati, ahavA asivomesu asaMttharaMto tambhAviyakhettesu thalIsu vA pasaMseja paraliMgI vA jo rAyaduTuM pasaMsejA tadANuvattIte pasaMsejA rAyabhayA bohiMga Jain Education ional Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra // 144 // Jain Education Inte bhae vA saraNAvagato pasaMseja anna to gilANa pAugo alabbhaMte tesu cetra labbhaMti pasaMsejA / ( // 3 // ) ' pAvaNe ' gAhA, kAraNe caragAdibhAvitesu khittesu Thiyassa jati te caragAdiyA bahujaNamajjhe sasiddhataM pannarveti tattha uveha kujA mA paDitahakaraNe khettAto khINiJjaJja uvAsagAdipuTTho asthi NaM etesi NaM bhikkhuyANaM vayo vA thiya me vA tAhe tesiM dANasaGkhyA khaM aNuvattIe bhaNija etevi baMbhavvayaM dharmeti AdisadAto jIvesu dayAluyA anatare vA gADhe - gilANAdikAraNe bhaNejA imA pasaMsaNe jayaNA || (14) 'je je sarisa' gAhA, sarisadhammehiM pasaMsaMti, tumhavi saJcavayaM zramhavi, tumhavi ahiMsA mha vi, tumhavi zradiSNAdA vajraM zramhavi, tumhavi zratthiyA zramhavi davvatteNa vA, jahA tumhaM nicco tahA amhavi nico, jahA avitA suhAsu kammaM kareti tahA tumhavi ( / / 5 / / ) ' evaM tAsa ' gAhA, sacchobhano vAdI sadvAdI zrAtmAsstitvavAdItyarthaH ! je puNa vetuliyAtIsu imaM bUtA vigayatullabhAve vetuliyA nAstitvavAdina ityarthaH / savvabhAvA itaretarabhAvato Natthitti, nityatvaM anityatve nAsti, evaM AtmA anAtmA, kartutvamakartRtvaM, mUrttatvaM sarvagatvaM amUrttatvaM ghaTatvaM paTatvaM paramAgutvaM dvipradezikatvaM kRSNatvaM nIlatvaM azvatvaM evamAdi / iti zrInizIthasUtre ( ekAdazoddeze ) 20 nIpratau 11patre | bhASye 134 pratau 66 patre | cUrNo 420 pratau 206 patre // 4 // Marati hi pAlAdiNAnAM salomAlomacarmaNAM tUlikAgaMDopadhAnAdInAM yAvadanyeSAmapi tathAvidhAnAM zuSirANAM apratilekhyAnAmupabhogaH karttuM na kalpate kAraNaM vinA / kiM bahunA pustakAdyapi svanizrayA na rakSaNIyaM na likhanIyaM ca, mahAdoSahetutvAt / tathA hi ratnAkaraH 1128811 Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ je bhikkhu salomAI dhareti dharaita vA saatiah| ti| etadbhAdhyaM yathA-cammammi salomammI, ThANaM nisIyaNatuyaTTaNAdINi / je bhikkhU vee(ya kare)A, so pAvati ANamAdINi // 1 // geNhate ciTThate, NisiyaMte ceva taha tuyaTTate / lahugA caujamalapadA, caramapade dohivI gurugA // 2 // avidiyovahi pANA, paDilehAvi ya Na sujjhai salome / vAsAsu asaMsajati, padAvaNa'padAvaNA dosA // 3 // ajiNasalomaM jatiNaM, Na kappate sira taM tu paMcavihaM / potthagataNapaNagaM vA, dasaduvidhacammapaNagaM ca // 4 / / gaMDI kacchavi muTThiya, saMpuDaphalae tahA chivADI ya / sAlI vIhI kodava, rAyagaraNNe taNAI | ca // 5 // appaDilehiyadUse, tUlI uvadhANagaM ca NAyavvaM / gaMDuvadhANAliMgiNi, masUrate ceva pottamae // 6 // panhavi 1 koyavi 2 pAvAra 3, Navatate 4 tabva ya dADigAlI 5 u / duppaDilehiyadase, evaM bitiyaM bhave paNagaM // 7 // atha elugAvimahisI-migANe majiNaM ca paMcamaM hoi / taligA khallagavajjhe, kosaga kattIya bitiyaM // 8 // potthagajiNadiTTato, | vaggura leve ya jAlacakke ya / lohiga lahu ANAdI suyANa saMghaTTaNAvaje // 6 // cauraMgavaggurAparivuDovi phiTeja avi migo| raNe / khIrakhauraleve vA, paDio sauNo palAejA // 10 // dAraM / siddhatthagajAleNaM, gahito macchovi NiphiDijAhi / tilakIDagAvi cako tilAvi Naya te tato jIvA // 11 // jai tesiM jIvANaM, tattha gayANaM tu lohiyaM hojaa| pIlijaMte dhaNiyaM, galeja taM akkhare phusiyaM // 12 // jattiyamittA vArA, muMcati baMdhati va jattiyA vArA / jati akkharANi lihati | ca, tati lahugA jaM ca AvajaM // 13 // dAraM / taNapaNagaMmivi dosA, virAhaNA hoMti saMjamA tAte / sesesuvi paNaesuM, virA| haNA saMjame hoti // 14 / / ahivicchugavisakaMTagamAdIhi khayaM va hoja AtAte / kuMthaMmi saMjamaMmi ya, jai ubvattA tatI / For Private & Personel Use Only Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ risAo // 18 // saMthAradvAgatayAya AgADhe asalA / uvari lome kAuM, souM pAlANa vA, akharaNAevi emeva vicAra- lahugA // 15 // divasalome dosA, nillomaM nAma kappate ghettuM / geNhaNe gurugA paDilehapaNagatasapANasatikakaraNaM // 16 // ratnAkara bhuttassa satIkaraNaM, sarisaM itthINameyaphAseNaM / jaiyA aceyaNe'yaM, phAso kimu ceyaNe vitti // 17 // vitiyapayaM // 14 // tu gilANe, buDDhe tadivasabhuttajayaNAe / NillomagilANe makkhaNaTuM, ghaTTe bhiNNe ca arisAo // 18 // saMthAragilANe, N| amilAyajiyANa saromagiehati / vuDDA'sahabAlANa vA, achuraNAevi emeva // 19 // kuMbhAralohakArehi, divasamaliyaM tujaM tasavihUNaM / uvari lome kAuM, souM pAupaNAmeti // 20 / / jaha kAraNe salomaM tu, kappatI taha haveja iyarapi / AgADhe asalomaM, AdikAuM jA potthate gahaNaM // 21 // avatANagAdiNiloma, tellamakkhaNadvagheppaI atiNaM / ghaTThA va jassa pAsA, galaMtakoDhe'risAsuM vA ||22||sonniypuvvaalitte, dukkhaM dhuvaNA diNe diNe viire| kacchulne kiDimilne, chappatimilne ya NilomaM // 23 // bhattapariNagilANe, kusumAdi kharAsatI ya jhusirAvi / appaDilahiya dUsA'satI tu pacchA taNA hoti // 24 // appaDilehiyadUsaM, addhANAdI vicittageNhati / gheppati potthagapaNagaM, kAligaNijjutti kosaTThA // 25 // " d HetaccUrNiyathA-'je bhikkhU salomA' ityAdi saha lomehiM salomaM ahiDhei nAma mameyaMti jo giNhai tassa caulahu~ / 'cammami' gAhA, salome camme jo ThANaM cevatti karei NisIyai tuyaTTai vA so ANAdI dose pAveti ( // 1 // ) imaM ca se pacchittaM-'giNhate ' gAhA, geNhaNAdiesu causu ThANesu caulahugA cauro havaMti ' jamalapayaMti' kAlatavAtehiM visiTThA IN dijaMti carimapayaMti-tuyadRNaM taMmi carimapade dohiMvi kAlatavehiM gurugA ityrthH| ( // 2 // ) anne ya ime dosA'avidikhe' gAhA, titthakarehiM avidinovahI romaMtaresu ya pANA saMmucchaMti, sarome paDilehaNA Na sujjhati kuMthupaNagAdi // 14 // Jain Education Interna For Private & Personel Use Only Www.jainelibrary.org Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tehiM vAsAsu saMsajati, jai saMsajaNabhayA patAvei to agaNivirAhaNA aha na payAvei to saMsajjati ubhayathAvi dosA / VI ( // 3 // ) salomadoSadarzanArtha, jhusirapratipAdanArtha cedamAha-'ajiNa' gAhA, carma-ajinaM 'jatayo 'tti sAhavo ta tesiM na kappae, jhusiradoSatvAt / ziSya Aha-kiM jhusiraM kaivihaM ? vA ke vA tattha dosA ? AcArya Aha-jhusiraM-pollaM jIvAzrayasthAna-- mityarthaH / taM imaM paMcavihaM potthagapaNagaM taNapaNagaM, paNagazabdaH pratyekaM yojyaH / dusa-vatthaM tattha do bhedA-apaDilehapaNagaM duppaDilehapaNagaM ca, cammapaNagaM ca paMcamaM ( // 4 // ) imaM potthagapaNagaM / 'gaMDI' gAhA-dIho bAhallapuhatteNa tullo cauraMso gaMDIpotthago 1, aMte taNuo maJjhe pihalo appabAhallo kacchabhI 2, cauraMgulo dIho vA vRttAkRtI muTThIpotthago ahavA cauraMguladIho cauraMso mudvipotthago 3 dugAiphalagA saMpuDaM 4, dIho hasso vA pihulo appavAhallo chevADI / ahavA taNupa-16 ttehiM ussIo chevADI 5 / ' rAula' gAhA-kaMgupalAlaM sa magAiyA ranataNA ( // 5 // ) 'appaDi' gAhA, egabahuka6 megaragA tUlI akkaDoDagAitUlabhariyA vA tUlI 1 pUyAdipunnaM sirovahANamuvahANagaM 2 tassopari gaMDapadese jA dijati sA | gaMDuvadhANigA 3 jANukopparAdisu jA diJjati sA AliMgaNI 4 cammavatthakataM vA vaTTapUyAdipunnaM vivasaNaM mamUrago 5 / imaM Ka duppaDilehiyapaNagaM ( // 6 // ) panhavi' gAhA, panhavI gayattharaNI jo ya vaduttharagAdiyimANabhedA maTTharomA abhyuttaromA / vA te savve ettha nivayaMti 1 / koyavigo varakAto je anne vAvi bhedA viularomA kaMbalagAdi te savve ettha nivayaMti 2 IMI pAvArago pullapaDavattigAi atthuraNaM pAuraNaM vA3 akattiyaunnAe navayaM katti 4 dhoyaputtI dADhIyAlI viraliyAdibhUribhedA - savve ettha nivataMti ( // 7 // ) 'atha ela, ' gAhA, athavA bitiyAeseNa pacchaddhagahiyaM cammapaNagaM ( // 8 // ) iyANi JainEducationalab For Private Personal Use Only Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra // 146 // jhusiradosA bhaNaMti, tattha paDhamaM potthage imA dAragAhA - ' potthaga ' gAhA, ' siro 'tti potthago Naya ghettanvo jirohiM tattha bahujIvovaghAto diTTho imo dito vaggurA asya vyAkhyA - cauraMgiNI seNA itthI 1 assA 2 rahA 3 pAikA 4 sa eva vAgurA, tayA parivRttaH AheDagArUDhehiM samaMtAdveSTita ityarthaH / atra tattha migo chuTTeja na ya potthagapattaradviyA jIvA chuA ' levi ' tti sauNo pakkhI so macchigAdI so khIre paDito cikkaNe vA anaMtaraM khaure annattha vA zravastrAvaNAdicikkaNaleve paDito palAyennazyatItyarthaH, na ca pustakapatrAntarajAletti ( // 10 // ) ' siddhatthaga ' gAhA, siddhatthagAdi jeNa jAleya dhippaMti taM siddhatthagajAlaM avi tattha maccho na gheppaja naya potthage jIvA ga gheppijA / 'cakke tilAbi' ti tilapIlagacake tilA kIDagA vA chuTTekhA na ya potthage jIvA ( / / 11 / / ) ' lehiya 'ti / asya vyAkhyA' yadi tersi ' gAhA - ' tattha gayANaM ' ti kuMthumAdi joNigANaM jahA tilesu pIliaMtesu tesu tenaM gItI tahA yadi tesiM jIvANaM ruhiraM hojA to potthagabaMdhaNakAle tersi jIvANaM suDupIlijaMtANaM akkhare phusiuM ruhiraM galekhA ( // 12 // ) ' lahuga 'ti / asya vyAkhyA -' jattiya ' gAhA, baMdhaNamuyaNe ya saMghaTTaNAdi zravajati taM ca paccittaM sesaM kaMThaM (||13|| ) iyANi tapagAdisu dosA / 'taNapaNaga ' gAhA-taNe sirati kAuM caulahU ( // 14 // ) duvidhA virAhaNA ya imA / ahivicchuga' gAhA, puJcadveNa zrAyavirAhaNA kuMthumAdIsu virAhitesu saMjamavirAhaNA jattiyA vArA uvvattati parAvacati uMcatisArati vA tattiyA caulahU / aha gahiyaM siratti pariccayati to ahigaraNaM na ya siratayesu paDilehaNA sujjhati sesA paNagA appaDile hiyacammapaNagaM ca etesu gahaNe caulahU dhUvA ya saMjamanirAhaNA zrAyavirAhathA jahAsaMbhavA 4 Jain Education national ratnAkaraH // 146 // Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jamhA ete dosA tamhA potthagAdiyusirA Na kappaMti ghetuM / ( / 15 // ) codaga zrAha - 'divasa' gAhA, codago bhavati - zramhamuvagataM salome camme diTThA dosA taM mA kappatu acchatu AvaNaM, nillomaM kappatu / Ayarito bhayati-nilomaM geNhaMtassa caugurugA cita thisiyaMtassa tuyatassa tisuvi caugurugA kAlatavabisesitA tattha paDilehA Na sujjhati nilome kuMthumAdiyA ya tasA saMmucchaMti / taM ca sukumAraM itthIphAsatullaM tattha bhuttabhogINaM satikaraNaM bhavati, abhuttabhogINaM ca itthIphAse kouyaM jaNeti / ( / / 16 / / ) idamevAtthamAha - ' ttassa ' gAhA, jadi tAva aceyaNe zrayaM eriso suhaphAso 'iyara'tti sace ya itthIsarIre sAgAriye vA kimityatizayo bhavet, draSTavyaH / yasmAdete doSA tamhA nillomaMpi na ghetavvaM / ( // 17 // ) ja vAdato cammaM gehati tadA puNyaM salomaM tatthimaM / ' citiyapada ' gAhA, ' gilANe buDDhe 'ti / zrasya vyAkhyA'saMthAraTTha ' gAhA, gilANassa zracchuragaDDA gheppati taM ca amilAdi ajiNaM buDDaasa havAlAvi kAraNe acchuraNaTThA emeva gheppati | ( // 16 // ) ' taddivasabhuttajayakhAe 'ti / asya vyAkhyA ' kuMbhAraloha ' gAhA, kuMbhArAdiyA tattha divasato ya ceka kareMti / tamma taddivasaM paribhuMjamANe tasAdiyA pANA Na ivaMti taddivasaMte uTThitesu tesu taM paDihAriyaM giti rAto achuritA pAto- pabhAe paJcappiyaMti esa gahaNa paribhogajayA ( // 20 // ) iyANIM alomassAvavAdo 'nilloma' pacchaddhaM nillomaM salomAbhAve gilANAdi pracchuraDA gheppati / 'avatArA' gAhA, teNa vA makkhaNaTTA kulAgAdivAsesu vA ghaTThesu vA zracchuraNaTThA bhinnakuTThiparihArAcchurayaTTA vA arisAsu vA savaMtIsu uvesaTTA giNhaMti / asyaiva vyAkhyA- 'jaha kAraNe' gAhA, 'iyara'ti alomaM zragADhe- kAraNe taM alomaM kAuM apaNo sira paribhogaTThANesu pacchA punvIte tAva gaheyAM jAva potthagotti Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra ratnAkaraH // 147 // alomagahaNakAraNANaM vakkhANaM imaM / 'avatANa' gAhA, gatArthA / ( // 22 // ) bhinnakuTTArisAsu alomacammagahaNaM ca imeNa kAraNaNa Na gheppati / ' soNita' gAhA, kaccha-pAmA kiDibhaM-kuTubhedo sarIregadese bhavati chappadAto vA jassa atIva saMmucchaMti sanillomaparihANaM geehati emAdikAraNehiM nillomaM gheppati ( // 23 // ) taNadUsajhusiraggahaNe imA jayaNA 'bhattapari' gAhA, bhattapaJcavasvAyassa gilANassa vA avavAde jayaNAe gheppati tadA ajhusirA kusAdI ghettavvA atha te kharA asahA vA tesiM tahi jhusirAvi gheppaMti / ahavA bhattapaccakkhANassa gilANasa avavAteNaM appaDilehiyadUsaggahaNaM pattaM taM tUlimAdI ghettavvaM tassa asatI ajhusirajhusirA taNA ghettavyA ( // 24 // ) duppaDileha' gAhA, addhaNAdisu vivattA jahutovahialabhaMtA duppaDilehiyapaNagaM gehati / mehAmro gahaNadhAraNAdiparihANiM jANiUNa kAliyasuyaTThA kAliyasuyaNijjuttinimittaM vA potthagapaNagaM gheppati / kosotti-samudAyo / iti zrInizIthasUtre (dvAdazoddeze ) 20 prattau 11 patre / bhASye 134 pratau 81 patre / cUrNI 420 pratau 237 patre / / 5 / / tathA sAdhUnAM prAtihArikavyApAraNamanucitaM, bahudopatvAt / tathA hi je gihivatthaM pariheti, pariheMtaM vA sAtijati tti / etadbhASyaM yathA-gihimatte jo u gamo, NiyamA so ceva hoi gihivatthe / nAyavyo u maimayA pubve avarammi ya eyammi // 1 // koTTiyachipa uddADhamatile aMkite va aciyattaM / duggaMdhayatAvaNa, upphosaNadhovadhUvaNayA // 2 // " etaccUrNiyathA-je bhikkhU gihivatthaM ityadi, gihivatthaM pADihAriyaM bhujaMtassa caulahu~ ANAdiyA ya dosaa| 'gihimatte' gAhA, kaMThA, ime bisesadosA / 'koTTita' gAhA, mRsageNa kuTTitaM pamANAtirittaM chinne dosA // 147 // For Private Personal Use Only in Ede an intona ET Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ achinne sakajahANI ghayatelAdiNA vA aMkiyaM emAiehiM kAraNehiM aciyattaM bhavai sAhUNaM aNhANaparimaleNa vA duggaMdha juguMchati / 'jUya' iti chappayA bhavaMti chaDDeti vA tAo agaNiuNheNa vA tAveti saMjatehiM paribhuttaM upphosati dhovati vA duggaMdhaM vA dhRveti / iti zrInizIthastre (dvAdazodeze ) 20 pratau 11 patre / bhASye 134 pratau 82 patre / cUrNau 420 pratau 238 patre // 6 // tathA sAdhUnAM gRhasthagRhe gatAnAmupaveSTuM na kalpate, niSiddhatvAt / tathA hi je bhikkhU gihiNisejjaM vAheti vAhataM vA sAtijjati tti / etadbhASyaM yathA-goyaramagoare vA, je bhikkhU NisevatI gihiNisejjaM / AyArakahA dosA, avavAdassAvavAdo ya // 11 // bhassa hoi'guttI, pANANaMpi ya vaho bhave avhii| caragAdI paDighAto, gihINapaDiyattasaMkAdI // 2 // kharate khariyAsuM vA, NaDhe vaTTakhure ya sNkejaa| khame agaNikAe, dAravatI saMkaNA harite // 3 // uchuddhasarIre vA, dubbalatavasosite va je hojjA / there jumamahalle, vIsaMbhaNavesahayasako // 4 // etaccUrNiyathA-'je bhikkhU gihiNiseja' ityAdi, gihiNijjA-paliyaMkAdI tattha NisIdaMtassa caulahuM ANAdiyA ya dosaa| 'goyara' gAhA, bhikkhAyariyAe gato agato vA dhammatthakAmA AyArakahA tattha je dosA bhaNiyA te gihiNisajaM vAheMtassa iha vattavyA, asthAne apavAdApavAdazca kRto bhavati / kiM cAnyat ' baMbhassa' gAhA 'kharae' gAhA, gihiNisejaM vAheMtassa | baMbhaceraaguttI bhavati avadhipANINaM vadho / udAharaNam dhammatthakAmAe caragAdI bhikkhAgayANaM / sAdhusamIvasanniviTThA kahamuTThamitti paDisehaM kareti kimesa saMjatto NiviTTho ciTThatitti aciyattaM mehuNAsaMkA bhavati kharagAdIsu ya Nadvesu sa Jain Education memational For Private & Personel Use Only Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratnAkara vicAra // 148|| bAhei imesi puNazarI vA jo tharAta sino NAcaNI 420 prata saMjato saMkijati khette vA khae agaNiNA vA daDDe dAreNa vA harita vatIvochettuM harite sAdhU saMkijjati / jamhA aite dosA tamhA No gihiNisejaM vAhei imesi puNa aNumA / 'ucchuddha' gAhA, vAusaggaM avakareMto malapaMkiyasarIro ucchuddhasarIro bhannati rogapIDito dubbalasarIro tavasosiyasarIro vA jo theratti sadvivarise viseseNaM junasarIre 'mahalle' ti sabesi vuDDataro saMviggo vesadhArI visaMbhaNaveso ceva htsNko| ahavA tattha Nisanno Na saMkijati je keNai doseNa so hatasaMko / iti zrInizIthasUtre (dvAdazoddeze) 20 pratau 11patre / bhASye 134 pratau 82 patre cUrNI 420 pratau 238 patre // 7 // atha sAdhanAmupakaraNAdikaM gRhasthairvAhayituM na kalpante, iti likhyate je bhikkhU annautthieNa vA gArathieNa vA uvahiM vahAvei vahAveMtaM vA sAtijati tti / etadbhASyaM yathA-je bhikkhU uvagaraNaM, vahAvai gihIhiM ahava ammatithIhiM / AhAraM vA dejA, paDucca taM ANamAdINi ( // 1 // ) pADija va bhiMdeja, malagaMdhA'vamacchappatianAso / atthaMDile Thaveja, harejA vA so va amo vA // 2 // cUrNiyathA-'je bhikkhU anauthieNa vA' ityAdi, 'je bhikkhU' gAhA, mamesa uvakaraNaM vahaitti paDucca AhAraM dejA tassa caulahuM ANAdiyA ya dosA ime-'pADija' gAhA, sa gihattho annatithio vA uvakaraNaM pADijA bhAyaNaM vA bhiMdejA maliNe duggaMdhe vA uvakaraNe avanaM vadeja chappa tiAovA chaDDeja vA marija vA, athavA so ayagolo athaMDile puDhavihariyAdisu Thaveja / ahavA tassa bhAreNa AyavirAhaNA havejA tattha paritAvaNAdI jaM va osahabhesajjANi vA kareMto vA virAdheti tAmippharma ca se pacchittaM taM uvakaraNaM so vA harejA aNuvautte vA anno hareja kiM ca jo taM paDucca asaNAdI dejA tassa caulahuM / iti zrInizIthasUtre (dvAdazoddeze) // 18 // Jain Education AI Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Inte 20 pratau 12 patre / bhASye 134 pratau 85 patre / cUrNo 420 pratau 245 patre // 8 // kecidvadantidantAsthirudhiramAMsAdimaye zarIre satyeva kimidaM yadasvAdhyAye sati siddhAntAdi na gaNanIyamityAdi, paraM tadunmattapralapitamityapa karNanIyaM yato'svAdhyAye sati siddhAntapAThasya sutarAM niSiddhatvAt / tathA hi je apaNo asajhAyaMsi sajjhAyaM kareti, kareMtaM vA sAtijaha tti / etadbhASyaM yathA - avvAulANa zicoDuyANa mA hoJja Nizca'sajjhAo | arisAbhagaMdalAdisu iti vAyaNamuttasaMbandhe // 1 // zrAyasamutthamasajjhAiyaM tu, egavidha hoi duvidhaM vA / egavidhaM samaNANaM, duvidhaM puNa hoi samaNIyaM // 2 // dhotaMmi ya hippoggala baMdhA tiseva hoMti ukkosA / parigalamANe jayagA, duvidhaMmi ya hoi kAyavvA || 3 || samaNo uvaNe va, bhagaMdale va baMdheka kAu vAeti / tahavi galaMte cchAraM, dAuMdo timi vA baMdhA || 4 || emeva ya samaNINaM, varNami iyaraMmi sattabaMdhAo / tahavi zraddhAvAyamANe, dhotrA ahava ttha || 5 || ete sAmapatare, asajjhAe appayo va sajjhAyaM / jo kuNai ajayaNAe, so pAvai zrANamAdI // 6 // suyAmi zrabhattI, logaviruddhaM pamattachalaNA y| vijAsAhaNaveguNadhammayAe ya mA kuNasu // 7 // jadi daMta aTTimaMsasoyAdI sajhAyA nnu| deho eyamato ceva, kahaM terA sajjhAyaM kareha // 8 // kAmaM dehAvayavA daMtAdI abajuyA taha vivajA / aNavattA uNa bajjA, iti loe uttare caiva // 9 // zrantaramAline, kuNaMti devANa accaNaM loe / bAhiramAline purA ga kuNai avaNiiyatatteNaM // 10 // ti / etaccUrNiryathA - ' je bhikkhU zrappaNo asajjhAie ' ityAdi, appaNo sarIrasamutthevi asajjhAie sajjhAo appaNA na kAyavvo / parassa puNa vAyaNA dAyavvA mahaMtesu gacchesu anvAulattaNao samaNIya Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratnAkara vicAraya NiccoDuyasaMbhave mA'sajjhAo puNa bhavissati teNa vAyaNasutte vihI bhApati / AyasamutthamasajjhAiyassa ime bhedA-'Ayasa gAhA, egavihaM samaNANaM taM ca vraNe bhavati, samaNINaM duvihaM vaNe uDusaMbhavaM ca, imaM vaNe vihANaM 'dhoyaMmi' gAhA, paDhama ciya // 14 // vraNo hatthasayassa bAhirato dhoviuM Nippoggalo kato tato parigalete tiNi baMdhA ukkoseNaM kareMto vAeti duvihaM ca vraNasaMbhavaM uDuyaM ca duvihevi evaM paTTagajayaNA kAyabvA / 'samaNo' gAhA, vraNaM dhovei Nippoggale hatthasayabAhirato paTTagaM dAuM vAei, parigalamANe bhime tammi paTTage tasseva uvari chAri dAUNa puNovi paTTagaM deti vAeti ya, evaM tatiyaMpi paTTagaM baMdheja vAyaNaM vaDeja, tato paraM parigalamANe hatthasayabAhiraM gaMtuM vraNaM paTTagaM ca dhoveti, tao puNo eteNeva kameNa bAeti, ahavA annattha gaMtuM paDhaMti / 'emeva ya' gAhA, 'iyara' ti uDuyaM evaM ceva NavaraM sattabaMdhA ukkosaNa kAyavvA tahavi aTuMte hatthasayabAhirato dhoviDaM puNo vAeMti / ahavA apattha paDhaMti / ete sA' gAhA, ANAdiyA ya dosA bhavaMti ime ya 'suyaNANa' gAhA, suaNANe aNuvacArato abhattI bhavati ahavA suyaNANabhattirAgeNa asajjhAtita sajjhAtiyaM mA kuNasu uvadosA esa jaM logadhammaviruddhaM ca tama kAyacaM, avihIe pamatto lagbhati to devayA chaleja jahA vijAsAhaNaveguNayAe vijA na sijjhati tahA ihaMpi kammakkho na bhavati, vaiguNyaM-vaidharmyatA vipriitbhaavetyrthH| dhammayAe ya suyadhammassa esa dhammo jaM asajjhAie sajjhAiyavajaNaM (Na) kareMto ya suyaNANaM virAhei tamhA mA kuNasu'codaga' gAhA, jadi daMtaadvimaMsasoNiyAdI asajjhAyA NaNu deho eyamato ceva, kahaM teNa sajjhAyaM kareha ? AcArya mAha- kAmaM deha' gAhA, kAmaM codagAbhippAyaaNumayatthe sammaM tammayo dehovi je sarIrAto ' avayuta' tti pRthagbhAve // 14 // Jain Education intelll For Private & Personel Use Only Tww.jainelibrary.org Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education vaJjaNiJjA je puNa aNavajuyA te tattha vaNijA iti upapradarzane evaM loge dRSTaM, logottare'pyevamityarthaH / kiM cAnyat' abbhaMtara ' gAhA, abhyaMntarA mUtrapurISAdI tehiM caiva u bAhire uvalito kuNai to ava karei / iti zrInizIthasUtre ekonaviMzatyuddeze ) 20 pratau 16 patre / bhASye 134 pratau 124 patre / cUrNau 420 pratau 350 patre / iti svAdhyAyavicAraH / atha yadi parAsvAdhyAyavicAro'pekSitastadA ito'nantarameva pAzcAtya sUtrANAM bhASyacUrNI vilokanIye // 6 // ( // iti nizIthasUtrabhASyacUrNivicArAH samAptAH // / / iti zrImadakabbarabhUpAla vizAlacittAlavAla vivarddhitavRSarasAlasAlA tizAlizIla jagadguru bhaTTAraka zrIhIravijayasUrIzvara ziSyopAdhyAyazrIkIrttivijayagaNisamuccite vicAraratnAkare'parataTe zrInizIthavicAranAmA prathamastaraGgaH || 1 || yadvadanAmRtakuMDAduditA suditaM karoti jananivahaM / amRtacchaTeva vANI, sa jayati jinapuGgavo vIraH // 1 // atha zrImahAnizIthavicArA likhyante tatra ca samudAyIkRtasakalapApaprakRtibhyo'pyasaGkhyAtaguNaM vratasaMyamakhaMDanotsUtra bhASaNAdaraNopekSaNodbhavaM pApamityabhiprAyo likhyate dupaDikaMtANaM niyayakammANaM Na aveiyANaM mokkho ghorataveNaM ajjhosiyANaM vA aNusamayaM baMghae, kammaM nattha abaMdho u pANiNo mottuM siddhe ajogI ya selesIsaMThie tahA, suhaM suhajjhabasAe ahaM dujjhavA ational Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra 150 // yAzro, tivvayaraM tivvayareNa maMda maMdeNa vA saMciSme, savvesiM pAvakammANaM egIbhUyANa jattiyaM rAsiM bhave tamasaMkhaguNaM vayatavasaMjamacAritakhaMDa virAhaNe ussutamaggapannavaNapavattaNaAyaraNovekkhaNeNa ya samajiNei aparimANa gurutuMgA, mahA ghaNaniraMtarA, pAvarAsI khayaM gacche, jahA taM savvovAe himAyare || AsavadAre niraMbhittA, appamAdI bhave jayA / baMdhe sappaM bahuM vede, jai sammattaM sunimmalaM // 1 // zrasavadAre niraMbhittA, ANaM no khaMDae jayA / daMsaNanANacarittesu, ujjuto ya daDhaM bhave || 2 || tayA vee khaNaM baMdhe, porANaM ca savvaM khave / aNuimamavi uirittA, nijiyaghoraparIsaho // 3 // AsavadAre niraMbhittA, savyAsAyaNavajio / sajjhAyajjhANajogesuM, dhIravIratave ro || 4 || iti zrImahAnizIthadvitIyAdhyayana 8 patre // 1 // maithunasevI sAdhuH sarvathA'vandyaH / yastu taM vandate so'pyanantasaMsArI, ityakSarANi likhyante se bhaya ! jeNaM keI sAhU vA sAhUNI vA mehuNamAsevejA se gaM vaMdejA ? goyamA ! je gaM sAhU vA sAhukhI vA mehuNaM sayameva apaNA seveja vA parehiM uvahasettuM sevAvijA vA sevijamANaM samagujANijA vA je divyaM vA mANusa vA tirikkhajoNiyaM vA jAva NaM karakammAI sacicAcittavatthuvisayaM vA vivihajhavasAe kArimAkArimovagaraNeNa maNasA vA vayasA vA kAeM se NaM samaNe vA samaNI vA duraMtapaMtalakkhaNe avve zramaggasAmAyArI mahApAvakamme No NaM baMdijA yo NaM vaMdAvejA khoNaM vaMdijamANaM samagujANejA tivihaM tiviheNaM jAva NaM visohikAlaM ti / se bhayavaM ! je vaMdejA se kiM bhejA ? goyamA ! je taM vaMde se aTThArasahaM sIlaMgasahassadhArINaM mahANubhAgANaM titthayarAdINaM mahatI AsAyaNaM kujA, je titthayarAdINaM zrasAyaNaM kujA se NaM ajjhavasAyaM paDucca jAva NaM arAMta saMsAriyattaM labhejA vippahijitthiyaM sammaM savvahA Jain Education national ratnAkara // 150 // Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education I mehuNaM piya / iti zrImahAnizIthadvitIyAdhyayane 13 patre // 2 // atha kecidupadhAnodvahanaM na svIkurvate te'vazyaM bahulasaMsAriyo vedyAH / je kei aNuvahANeNaM supasatthaM nANaM zrahIyaMti ajjhAvayaMti vA yahIyaMte i vA ajjhAvayaMte i vA samaraNujANaMti teNaM mahApAvakamme mahatI supasatthanAssAsAyaNaM pakuvvaMti, se bhayavaM ! jar3a evaM tA kiM paMcamaMgalassa gaM uvahANaM kAyavvaM ? goyamA ! paDhamaM nANaM tatra dayA / iti zrImahAnizIthatRtIyAdhyayane paJcadaze patre // 3 // athAtisphuTAni pratimArcanAkSarANi likhyante bhAvaccaNamuggavihAriyA ya davvacaNaM tu jiNapUyA paDhamA jaiNa donnivi gihINa paDhama ciya pasatthA / iti mahAnizI tRtIyAdhyayane 16 patre // 4 // keciccAjJAnino varAkAH zrIjinoktAkSaramAtramapyazraddadhAno'nantasaMsArIti vidanto'pyavazyaMbhAvibhAvAnAmapratIkAryatvena karmagateracintyatvena sakalAgamapradhAnaM zrImahAnizIthAbhidhAnaM zAstrameva na manvate kiM kurmastAn prati na cAzaGkanIyam, idaM hi kalikAlabalAtkacitkacitruTitamabhUditi zrUyate, tato'sya saMyojanAvasare kaizcidaziSTairatra yatkiJcitkSiptaM bhaviSyatIti / yata idaM zrIharibhadrasUribhiH sarvasaMmatyA likhitaM zrIvRddhavAdibhUrizrIsiddha senadivAkara zrIjinadAsagaNikSamAzramaNAdibhirmahApu ruSairyugapradhAnaiH pUrvagatazrutadhAribhirbhUyobhiH saMbhUyedaM bahumataM cetyatraiva likhitamasti / tathA hi eyaM tu jaM paMcamaMgalamahAsuyakkhaMdhassa vakkhANaM taM mahayA pabaMdheNaM asaMtagamapajavehiM suttassa appiyabhUyAhiM nijjUtibhAsa Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratnAkaraH 'vicAra // 151 // cuppIhiM jaheva arthatanANadaMsaNadharehiM titthayarehiM vakkhANiyaM taheva samAso vakkhANijaMtaM Asi / aha annayA kAlaparihA- NidosaNaM tAo nijjuttibhAsacunnIgro vucchinnAmo, io ya vaccaMteNaM kAlasamaeNaM mahiDDipatte payANusArIvairasAmInAma duvAlasaMgasuyahare samuppanne, teNa ya paMcamaMgalamahAsuyakkhaMdhassa uddhAro mUlasuttassa majjJe lihio, mUlasuttaM puNa suttattAe gaNaharehiM atthattAe arihaMtehiM bhagavaMtehiM dhammatitthayarehiM tilogamahiehiM vIrajiNaMdehiM pannaviyaM, esa vuDDasaMpadAyo ettha ya jattha jattha paeNANulaggaM suttAlavagaM na saMpajjai tattha tattha suyaharehi kulihiyadoso na dAyabvotti, kiMtu jo so eyassa aciMtaciMtAmaNikappabhUyassa mahAnisIhasuyakkhaMdhassa puvAyariso Asi tahiM cava khaMDAkhaMDIe uddehiyAehiM heUhiM bahave pattagA parisaDiyA tahAvi accaMtasuhumatthAisayaMti imaM mahAnisIhasuyakkhadhaM kasiNapavayaNassa paramasArabhUyaM para tattaM mahatthaMti kaliUNa pavayaNavacchallattaNeNaM bahubhavvasattovayAriyaMti kAuM tahA ya AyahiyaTThAe pAyariyahariyabhadeNaM jaM tatthAyarise diTuM taM savvasammattIe sAhiUNa lihiyaMti, annehivi siddhaseNadivAyaravuDDavAijakkhaseNadevaguttajasavaddhaNakhamAsamaNasIsaravigutta NemicaMdajiNadAsagaNikhamagasavyarisipamuhehiM jugappahANasuaharehiM bahumaniyamiNati / iti zrImahAnizIthatRtIyAdhyayane | 21 patre // 5 // yo nirupadhAnaH zrutamadhIte sa yAdRzo bhavati tallikhyate-- aviNovahANeNaM ceva paMcamaMgalAI suanANaM ahijejA ajjhAvejA ajjhAvayamANassa vA aNumaniyamANejA se NaM piyadhamme Na bhavejA daDhadhamme Na bhavejA, bhattijutte hIlijjA sutvaM hIlijjA atthaM hIlijA suttatthubhae hIlijA jAva NaM guru 151 // Jain Education in For Private Personel Use Only Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIlijA guruM AsAejjA atiANAgae vaTTamANe titthayare AsAejA AyariyauvajjhAyasAhuNo jaNaM AsAejA suyaNANArihaMtasiddhasAhU tassa NaM sudIhakAlaM aNaMtasaMsArasAgaramAhiMDemANassa tAsu tAsu asaMvuDaviyaDAsu culasIlakkhaparisaMkhAsu siusiNamissajoNIsu pariyaDai iti / iti mahAnizIthatRtIyAdhyayane 22 patre // 6 // kecicca sAmayikapauSadhAdi kRtvA'nantaramIryApathikI pratikrAmanti paraM tatkalpitaM jJeyamatra vevamuktamasti tadyathA__ aNAulacitte asuhaka.mmakkhavaNavA kiMci AyahiyaM ciibaMdaNAI aNuDhejA tayA tayaDhe ceva uvautte se bhavejA, jayA NaM se tayatthe uvautte bhavejjA tayA NaM tassa paramegaggacittasamAhI havejA tayA ceva savvajagajIvapANabhUyasattANaM jahiTThaphalasaMpattI bhavejA, to goyamA NaM apaDikkatAe iriyAvahiyAe na kappaI ceva kAuM kiMci ciivaMdaNasajjhAyAiyaM phalAsAyamabhikakhagANaM eeNaM adveNaM goyamA! evaM vuccai / iti zrImahAnizIthatRtIyAdhyayane 22 patre // 7 // atha prajJAMzapadamUlabhRtavarddhamAnavidyAsattAsUcakagandhacUrNasattAsUcakajinapratimAsattAsUcakamAlAropaNavidhisattAsUcakAkSarANi likhyante cautthabhatteNa sAhijai eyAe vijAe sabago nitthAragapArago hoi, uvaTThAvaNAe vA gaNissa aNunAe vA satta| cArA parijaveyavA nitthAragapArago hoi, uvaTThAvaNAe vA abhimaMtijA ArAhago bhavai vigyaviNAyagA uvasamaM ti, sUro 2 saMgAme pavisaMto aparAjio bhavai, kappasammattIe maMgalavAhiNI khemavAhiNI bhavai, tahA sAhusAhuNIsamaNovAsagasaDDiyAse sasAhammiyajaNacaubiheNaMpi samaNasaMgheNaM nitthAragapArago bhavejA, dhanno saMpunalakkhaNo si tumaM ti uccAremANeNaM Jain Education a l kA For Private Personal Use Only Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratnAkaraH vicAra gaMdhamadIno ghetavAo, to jagagurUNaM jiNiMdANaM pUegadesAo gaMdhaDDAmilANaseyamalladAmaM gahAya sahattheNobhayakkhaMdhesu- mArAvayamANeNaM guruNA NIsaMdehamevaM bhANiyavvaM jahA bho bho jammaMtarasaMciyagurupunnapabbhArasuladdhasuviDhattasusahalamaNuyajamme // 152 // devANappiyA ThaiyaM ca NarayatiriyagaidAraM tujjha tti / iti zrImahAnizIthatRtIyAdhyayane 23 patre // 8 // yo hi sAvadhAnavadyabhASAvizeSaM na jAnIte tasya vaktumapi nAnujJA kiM punAkhyAnAdi kartum / tathA hi jibbhakusIle se NaM aNegahA taM jahA-tittakaDukasAyamahurAI lavaNAI rasAiM AsAyaMte adivAsuyAI ihaparalogobhayaviruddhAI sadosAiM mayArajayAruccAraNAI ayasabbhakkhANAsaMtAbhiogAI vA bhaNaMti, asamayannU dhammadesaNApavattaNeNaM ya jimmAA kusIle Nee, se bhayavaM ! bhAsAe vibhAsiyAe kusIlattaM bhavati ? goyamA! bhavati, se bhayavaM! jai evaM tA dhammadesaNaM na kAyanvaM ? goyamA ! sAvajaNavajANaM, vayaNANaM jo na yANai visesaM / vuttuMpi tassa na khamaM, kimaMga puNa desaNaM kAuM // 1 // iti zrImahAnizIthatRtIyAdhyayane 24 patre // 6 // __atha kecana mithyAtvikRtaM tapo'nuSThAnAdikaM sarva vyartha, pratyuta karmabandhakAraNa, ityAdi vadanti, paraM kiM kurvantu te - varAkA anAghrAtasiddhAntagandhAH, AghrAtasiddhAntagandhA vA, karmaikavazagA bhUritarabhavabhramaNabhavitavyatayA paribhUyamAnA yatkizcidvadantu, paraM siddhAnte tvevam to bhaNiyaM nAileNaM jahA mA vaccha ! tuma eteNaM parimosamuvayAsu jahA ahayaM asaivAreNaM parimusio, akAmanijarAevi kiMci kammakkhayaM bhavai kiM puNa jaM bAlataveNaM, tA ete bAlatavassiNo daTThavvA jao NaM kiMci usmuttaM maggayAritta // 12 // Jain Education int o na For Private Personel Use Only I Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ meesi padIsaha ityAdi / iti zrImahAnizIthacaturthAdhyayane 28 patre // 10 // ___tathA ye AcArAdizrutoktabhanyathA'nutiSThanti te yAdRzA bhavanti tallikhyate teNaM saDDhageNaM harivaMsatilayamaragayacchaviNo bAvIsaimaM dhammatitthayaraariDuneminAmassa sayAse vaMdaNavattiyAe gaeNaM AyAraMga aNaMtagamapajjavahiM panavijamANaM samavadhAriyaM, tattha ya chattIsaAyAre pannavijjati tesiM ca NaM je keI sAhU vA sAhUNi vA annayaramAyAramaikkamejA se NaM gArasthIhiM uvameyaM, annahA samaNuDhejA vAyarejA pannavijA vA to NaM aNaMtasaMsArI bhavejA / iti zrImahAnizIthacaturthAdhyayane 31 patre // 11 // yazca karNe'nikSiptakarpAsatUlaH zete, tasya prAyazcittamityakSarANi likhyante akaeNaM kannavivaresu kappAsagaruveNaM tuyaTTai saMthAraMmi ThAejA eesuM pattegaM uvaTThAvaNaM / iti zrImahAnizIthasaptamAdhyayane 62 patre // 12 // kecicca caturdazI vihAya paurNamAsyAmupavAsAdikaM kurvate tadanAgamikam / yataH saMte balavIriyapurisakkAraparakkame amicauddasInANapaMcamIpajosavaNacAummAsie cautthaTThamachadreNaM karejA / iti zrImahAnizIthasaptamAdhyayane 61 patre // 13 / / N // iti zrImadakambarabhUpAlavizAlacittAlavAlavivarddhitavRSarasAlasAlAtizAlizIlajagadgurubhaTTArakazrIhIravijayasUrIzvaraziSyo pAdhyAyazrIkIrtivijayagaNisamaccite zrIvicAraratnAkare aparataTe zrImahAnizIthavicAranAmA dvitIyastaraGga // 2 // For Private Personal Use Only Clainelibrary.org Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra anamagAdhirAjayuvA ratnAkaraH svarUpa likhyAdI sammAvAdI // 153 // va baladevA' // yadadanakandarodarasamutthitaH zrutamRgAdhirAjayuvA / vyApAdayati bhavadvipamunmat sa jayavAgaNabhRt // 1 // atha zrIdazAzrutaskandhavicArA yathA-tatra ca zrAvakapratimAsvarUpaM likhyate se kiM taM kiriyAvAdIyAvi bhavati taMjahA-AhiyavAdI Ahiyapache mAhiyadiTThI sammAvAdI giyAvAdI patthi paralogavAdI atthi iha loe atthi paraloge asthi mAtA asthi pitA asthi arahaMtA asthi cakkavaTTI atthi baladevA asthi vAsudevA atthi sukaDadukkaDANaM phalavittivisese sucimA kammA sucimaphalA bhavaMti duJcimA kammA ducciAmaphalA bhavaMti | saphale kallANapAvae paJcAyAMti jIvA asthi NirayA asthi devA asthi siddhA se evaM vAdI evaM parame evaM diTThI chaMdarAgamatiNiviTThayAvi bhavati se bhavati mahicche jAva uttaragAmie neraie sukkapakkhie AgamessANaM sulabhabodhieyAvi bhavati, se taM kiriyAvAdI, sambadhammaruIyAvi bhavai, tassa NaM bahUNi sIlavvayaguNaviramaNapaJcakkhANaposahovavAsAI yo samma paTThavitAI bhavaMti paDhamA uvAsagapaDimA 1 / ahAvarA doccA uvAsagapaDimA savvadhammaruIyAvi bhavati, tassa gaM bahuNi sIlabdhaya jAva paTThavitAI bhavaMti se NaM sAmAiyaM desAvagAsiyaM No samma aNupAlicA bhavati docA uvAsagapaDimA 2 / ahAvarA taccA uvAsagapaDimA savadhammaruIyAvi bhavai tassa NaM bahUI sIla jAva samma paDhavitAI bhavaMti seNaM sAmAiyaM desAvagAsiyaM sammaM aNupAlaittA bhavati se NaM cAuddasamudiTTapuSimAsiNIsu paDipuNNaM posaha No samma aNupAlecA bhavati, taccA uvAsagapaDimA 3 / savvadhammaruIyAvi bhavai tassa NaM bahUI sIlavvayajAva sammaM paTTaviyAI bhavaMti se gaM sAmAiyadesAvagAsiyaM samma aNupAlaittA bhavati se NaM cAuddasaTThama jAva aNupAlailA bhavati se NaM egarAiyaM uvAsagapaDimaM // 13 // For Private Personal Use Only A in Educat an inter w.jainelibrary.org Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDimA 5 / ahAvarA bahAvAmANa jahanneNaM egAhaM vA duyAhaM vA EiS mauliyaDe diyAbhayArI rAta NNo samma aNupAlaittA bhavati, cautthA uvAsagapaDimA 4 | ahAvarA paMcamA uvAsagapaDimA sambadhammaruIyAvi bhavati jAva se NaM egarAtiya uvAsagapaDima samma aNupAlaittA bhavati se NaM asiNANae viyaDabhoI mauliyaDe diyAbhayArI rati parimANakaDe se NaM etArUveNaM vihAreNaM viharaNamANe jahanneNaM egAhaM vA duyAhaM vA tiyAhaM vA ukkoseNaM paMca mAse viharejA, paMcamA uvAsagapaDimA 5 / ahAvarA chaTThA uvAsagapaDimA savvadhammaruIyAvi bhavati jAva se NaM egarAtiyaM uvAsagapaDimaM samma aNupAlaittA bhavati se NaM asiNANaviyaDabhoI mauliyaDe rAtovarAyaM baMbhayArI sacittAhAre se apariSmAte bhavati se gaM etArUveNaM vihAreNaM viharamANe jAva egAhaM vA duyAhaM vA tiyAhaM vA ukoseNaM chammAse viharejA, chaTThA uvAsagapaDimA / / ahAvarA sattamA uvAsagapaDimA savvadhammaruIyAvi bhavati jAva rAyovarAyaM baMbhayArI saJcittAhAre se paripAte bhavati se the | etArUveNaM vihAreNaM viharamANe jAva egAhaM vA duyAhaM vA tiyAhaM vA ukkoseNaM sattamAse viharejA, sattamA uvaasgpddimaa7| ahAvarA aTThamA uvAsagapaDimA sambadhammaruIyAvi bhavati jAva rAtovarAtaM baMbhayArI bhavati saJcitAhAre se paripAte bhavati AraMbhe se parimAte bhavati pessA se aparimAte bhavati se NaM etArUveNaM vihAreNaM viharamANe jAva egAhaM vA duyAhaM vA tiyAhaM vA ukoseNaM aTThamAse viharejA, aTThamA uvAsagapaDimA 8 / ahAvarA NavamA uvAsagapaDimA savvadhammaruIyAvi bhavai jAva AraMbhe se paripAte bhavati pessA se parimAtA bhavati uddibhace se aparimAte bhavati se maM etArUveNaM | vihAreNaM viharamANe jAva egAhaM vA duyAI vA tiyAhaM vA ukkoseNaM NavamAse viharejA, NavamA uvAsagapaDimA 9 / ahAvarA dasamA uvAsagapaDimA savvadhammaruIyAvi bhavati pessA se parimAtA bhavati uddiTThabhatte se parimAte bhavati se NaM khuramuMDe Jan Education Inte For Private Personal use only Arww.jainelibrary.org Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra // 154 // Jain Education Inte fararre vA tassa NaM zrabhaTThassa samANassa kappaMti duve bhAsA bhAsitae taM jahA jANaM jANaM ajANaM vA go jANaM etArUveNaM vihAreNaM viharamANe jahaneNaM egAhaM vA duyahaM vA tiyAhaM vA ukkoseNaM dasamAse viharejA, dasamA uvAsagapaDimA 10 / ahAvarA ekArasamA uvAsagapaDimA savvadhammaruIyAvi bhavar3a jAva uddiTThabhatte se pariSmAte bhavati seNaM khuramuMDe vA luttasirae vA gahitAyArabhaMDagaNevatthe jArise samaNANaM NiggaMthANaM dhamme paSyate taM sammaM kAraNaM phAsemANe pAlemANe purato jugamAyAe pehamANo daTThUNa tase pANe uddhaTThe pAyaM rIejA sAhaDDa pAyaM ejA vA tiricchaM vA pAyaM kaTTu rIejjA saMti parakame saMjatAmeva parakamejA yo ujjuyaM gacchejA kevalaM se khAe pejabaMdha anvocchi bhavati evaM se kappati NAyAvittie, ettha gaM tassa pubvAgamaNeNaM puvvAutte cAulodaNe pacchAune bhiliMgave kappar3a se cAulodaNe paDiggahittae kho se kappati bhiliMgave paDiggahittae, tattha gaM tassa puvvAutte miliMgasUve pacchAute cAulodaNe kappati se miliMgamUve paDiggahittae yo kappati cAulodaNe paDiggahittae, tattha NaM pubvAgamaNeNaM dovi puvvAuttAI kappaMti doSi paDiggahittae, tassa puvvAgamaNeNaM dovi pacchAuttAiM No se kappaMti dovi paDiggahittae, je se tattha punvAgamaNeNaM puvvAutte se kappati paDiggahitae, je se tattha puvvAgamaNeNaM pacchAu yo se kappa paDaggahittae / tassa gaM gAhAvatikulaM piMDavAyapaDiyAe aNuppaviTThassa kappati evaM vadittae samaNovAsagassa paDimA paDivAssa bhikkhaM dalayaha, taM cetArUveNaM vihAreNaM viharamANaM kei pasittA vadejA ke zrAuso tumesi vattanve siyA samaNovAsa paDimA paDiva zrahamaMsIti vattanvaM siyA, se gaM etArUveNaM vihAreNaM viharamANe jAva egAhaM vA duyAhaM vA tiyAhaM vA 6 ratnAkaraH // 154 // Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ukoseNaM ekArasamAse viharejA, ekArasamA uvAsagapaDimA 11 / etAo therehiM bhagavatehiM ekkArasauvAsagapaDimAo | papattAo tibemi / chaTThA dasA sammattA // athaitaccUrNiyathA-kiriyAvAdIvi bhavati AhiyavAdI evaM ceva atthitteNa bhANiyavvaM jAva se ya bhavati mahicche jahA akiriyAvAdissa NavaraM uttaragAmie sukkapakkhie AgamisseNaM sulabhabohIe yAvi bhavati savvadhammaruI yAvi bhavati, dharmaH-svabhAva ityanarthAntaram , jIvAjIvayoH yasya dravyasya gtisthityvgaahnaadi| ahavA sarvadharmA AjJApAdyA hetugrAhyAzca, te rocate-sadahati dasappagAro vA khamAdisamaNadhammo tassa NaM bahUNi sIlanvaya0 sIlaM-sAmAiyaM desAvagAsiyaM posahovavAso atihisaMvibhAgo ya, cayANi paMcANubbayANi, 'guNa 'tti timi guNavyayANi, posaho caunviho AhAraposaho, sarIrasakkAraposaho, avvAcAraposaho, baMbhaceraposaho / 'yo sammaM paTTaviyAI' No sakAro paDisedho 'No samma yathoktaM 'paTTaviyAI ti prasthApitAni Atmani yathA pratimA prasthApitA devakule pratipattiH pratimAnAM vA ' paDimA daMsaNasAvago ' ti paDhamA paDimA 1 / ahAvarA doccA-athetyAnantarye aparA-anyA sAmAiyaM desAvagAsiyaM 'No samma' yathoktaM Na sakketi kAraNa tiviheNAvi karaNena kAraNa dukkhaM aNupAlijati teNa kAyagrahaNaM, doccA paDimA 2 / caturdazI aTThamI uddivA-amAvAsA paDipulaM AhArAdi 4 tacA paDimA 3 / yadivasaM M] uvavAso taddivasaM rattiM paDima paDivajjati taM Na saketi cautthA paDimA 4 / paDimaMpi aNupAleti asiNANate Na NhAhiti paMcamAse viyaDabhojI-prakAzabhojI divasato a~jati na rAtrI paMcavi mAse maulikaDo-sADagassa dovi aMcalAo heTThA kareti kacchaMNa baMdhati jAva paDimA paMcamAsiyA Na samappeti tAvadivaso baMbhayArI ratti parimANaM kareti do timi ya, Alww.jainelibrary.org Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra // 155 // posahiyo rarttipi baMbhacArI 'se' tti giddese jo heTThA bhaNito ihaglakSaNena etArUveNa aha divaso kahaM egAhaM sa taM paDivo kAlagato ya saMjamaM vA geNhejA ete gAhaM vA duyAhaM vA iyarahA saMpuSpA paMcamAsA aNupAle yavvA evaM jahA bhaNiyA 'esa' ti paMcamAsiyA ahAsuttA- jahAsutte maNiyA kappeti-majjAyA yathAtathyo maggo 1 gANAdI 3 jahAmaggo ya virAhijati sammaM zraTTahANi Na ciMteti spRSTA - phAsitA pAlitA- rakkhitA sobhitA - bhaggA tIritA-aMtaM nItA kiTTitA kIrttitA AyariyA kahatA ArAdhitA Na virAhitA ANA-sunaM tadupadeseNa zrahiM pAlitaM pAle aNupAle bhavati hoti paMcamA 5 / rAtovarAtaMti raniMdiyA ya rattIe uvaramo divase saccittaM udagaM kaMdAdi vA apariSThAtA apaJcakakhAtA zrAhAreti aposahito, chaTTA paDimA 6 | AraMbhakaraNe kArAvaNe vA khiuJjati jaM se kammaM taM kareti sayaM pareNavi kAraveti moti posahito posahie aNumoyati kevalaM saccittaM yAhAreti udagaphalAdi, sattamA paDimA 7 / AraMbha sayaM Na kareti kisivANijjAdi pessA-bhayagA tehiM karAveti zraTTamA paDimA 8 / yavamAsiyAe appA pareNavi Na karetivi kAravetivi / jaM puNa taM NimittaM koi uvakkhaDeti taM bhuMjai navamA paDimA 6 dasamAe uddiTThabhattaMpi na bhuMjati sa gihe caiva acchati tahiM acchaMto khuramuMDato kiMgaliM vA ghAremANo chigalI caDo jahA parivvAyagANaM, AbhaTTho ekasiM samAbhaTTho puNo puNo pariyAbhaTTho vA, teNa kiMciddavajAtaM kkhitagaM taM ca se pucAdI Na jANati sAmAvito vAse tAhe pucchati karhi kayaMtaM daviyaM jati kha kati aMtarAiyadosA zraciyattaM ca tesiM saMkAdi vA tesiM guNaM evaM giditukAmo khaiyaM caNeNa tamhA jati jANati to kaheti zraha ya yAkhati to bhaNati ahaMpi Na yAkhAmi eyAto dobhAsAto Jain Education Internal ratnAkara // 155 // * Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dasamA paDimA 10 / ekkArasamIe gihAto Nikkhamati se NaM khuramuMDae vA luttasirajo loo kto| sire jAyaMte zirajA kezA ityrthH| gahiyArabhaMDagaM sAhuliMga rayoharaNapAtrAdivibhAsA NevatthaM sAhurUvasarisaM tesiM je ime samaNadhamme tArisaM dhamma aNupAlemANe viharaMti iriyAsamie uvauttA purato yugamAnaM zrAdAya gRhItvA rIyaMti-viharaMti daTTaNa cakkhusA tasA-beiMdiyAdipANA ki tesi majjhaNaM jaMti netyucyate taddaTTa ukkhivitA sAhaTTa sAharittA vyatiricyante ritthaM kareMti saMtitti jati amo maggo vijati saMjayAe jayaNAe uvauttA iriyAsamitIe parakkamejA avijamANe vA teNeva jayaNAe gacchati / ahavA sati parakkame saMte uTThANa kammabalaviriyaparakame parihAreNaM gacchati jayaNAe uvautto iriyAsamitIe aplo vA saparakkamo | paMtho Natthi teNA vA sAvatANi vA sIhAdINi vA savvaM teNa cattaM kevalaMti tadevegeNaM saMNAtagA-mAtAdi pejaMbaMdhaNaM-rAga ityarthaH / tAhe NAyavihi eti tassa NaM tatthAgamaNeNaM puvAuce vibhAsA so bhikkhaM hiMDato Na dhammalAbheti tassa NaM gAhA| vati evaM vadati samaNovAsagassa paDimA-kaMThA etArUveNaM-etappagAreNaM rUvasaddo lakkhaNattho kevitti itthI vA puriso vA pAsittA pekkhittA kastvaM ? kiM vratI vA bravIti-samaNohaM ki vatitti jaM bhaNaha paDimApaDivamohamiti upapradarzane / // iti zrImadakambarabhUpAlavizAlacittAlavAlavivaddhiMtavRSarasAlasAlAtizAlizIlajagadgurubhaTTArakazrIharivijayasUrIzvaraziSyo__pAdhyAyazrIkIrtivijayagaNisamuccite zrIvicAraratnAkare'parataTe dazAzrutavicAranAmA tRtIyastaraGgaH // 3 // yadvadanapanakozAduditaH siddhAntamArutaH surabhiH / kavicaJcarIkacakraM. prINayati sa tIrthakRJjayati // 1 // atha zrIbRhatkanpavicArA yathA For Private & Personel Use Only Jain Education incloeal I Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra tatra ca kecana 'susANi sunnAgAre vA' ityAdInyanyAni vA kapATaniSedhAkSarANi darzayantaH sakapATavezmasthAyina ime| munaya eva na bhavantItyAdi bruvANA AcAryopAdhyAyAdimahApuruSAzAtanayA saMsAraM pallavayaMti, kapATaniSedhazca jinakalpikAzritaH | // 156 // sthavirakalpike yojayantIti nayanauSadhaM zravaNayoH kSipantIti / sthavirakalpikAnAM pratyutAkapATopAzrayAvasthAne doSA| ityakSarANi likhyante kappai niggaMthANaM avaMguyaduvArie uvassae vatthae / kalpate nigranthAnAmapAvRttadvAre-udghATadvAre upAzraye vastumiti sUtrArthaH / atha bhASyavistaraH-niggaMthadArapihaNe, lahupro mAso u dosu ANAI / aigamaNe niggamaNe, saMghaTTaNamAi palimaMtho // 1 // nirgranthA yadi dvArapidhAnaM kurvanti tadA laghuko mAsaH prAyazcittam , AjJAdayazca doSAH, virAdhanA tviyamko'pi sAdhuratigamana-pravezaM karoti, anyena ca sAdhunA dvArapidhAnAya kapATa preritaM tena ca tasya zirasyabhighAte paritApAdikA glAnAropaNA, evaM nirgamanaM kurvato'pi kenacidvahiHsthitena pazcAnmukhaM kapATa prerite zIrSa bhidyate tathA trasajantUnAM saTTanamAdizabdAtparitApanamapadrAvaNaM vA dvAre pighIyamAne apAtriyamANe vA bhavet , parimanthazca-sUtrArthavyAghAto bhUyo bhUyaH pidadhatAmapAvRNvatAM ca bhavati / etAmeva niyuktigAthA vyAkhyAnayati--gharakoiliyA sappe, saMcArAI ya huti heTuvari / DhakiMtavaMgurite, abhighAto nitaItANaM // 2 // dvArasyAdhastAdupari ca gRhakokilA vA so vA saJcArimA vA kITikAkunthukaMsAri kAdayo jIvA bhaveyuH, AdizabdAtkolikAdayo vA saMpAtimasatvAH, tato dvAraM DhaMkkayatAmapAvRNvatAM ca-uddhATayatAM 'nitaitANaM Hti nirgacchantAM pravizatAM vA gRhakokilAdiprANyabhighAto bhavet / sarpavRzcikAdibhirvA sAdhanAmevAbhighAto bhavet / dvitIyapade // 156 // Jain Education na For Private & Personel Use Only Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education dvAraM pidadhyAdapi katham ? ityAha- siya kAraNe pihijA, jiNajAgaga gacchi icchimo nAuM / zragADhakAraNaMmi u, kappar3a jayagAi uvaesaM || 3 || syAt - kadAcit kAraNe puSTAlaMbane pidadhyAdapi dvAram / jinA:- jinakanpikA jJAyakAH- tasya kAraNasya samyagvettAraH paraM dvAraM na pidadhati / ziSyaH prAha- gacche gacchavAsinAM icchAmo vayaM vidhiM jJAtum, sUrirAha- zragADhaM pratyanIkastenAdirUpaM yatkAraNaM tatra yatanayA vacyamANalakSaNyA gacdravAsinAM dvAraM sthagayituM pidhAtuM kalpate / eSa niryuktigAthAsamAsArthaH / athainAmeva vivRNoti -jANaMti jiyA karja, pattevi u taM na te nisevaMti / therAvi u jAgatI, aNAgayaM I pataM tu // 4 // jinA : jinakalpikA adhitasAtizayazrutAstatkAryamanAgatameva jAnanti yena dvAraM pidhIyate tacca pratyanI - kastenAdikaM vakSyamANalakSaNaM tamiva prApte'pi tat dvArapidhAnaM te bhagavanto na niSevante, nirapavAdAnuSThAnaparatvAt / sthavirA api sthavirakalpikAH zrapi sAtizayazrutajJAnAdyupayogabalena kecidanAgatameva jAnanti kecittu niratizayAH prAptameva tatkAryaM jAnante jJAtvA ca yatanayA tatpariharanti / ahavA jiNappamANA kAraNasevI pradosa hoi / therAvi jANaga cciya, kAraNajayagAi sevatA // 5 // athavA ' jiNajAgaga ' tti padamanyathA vyAkhyAnayati - jinaH - tIrthaGkarastasya prAmANyAtkAraNAdvArapidhAnasevI pradoSavAn bhavati, kuta ityAha- ' therAvi ' ityAdi, jinAnAM hi bhagavatAmiyamAjJA kAraNe yatanayA dvArapidhAnaM sevamAnAH sthavirakalpikA api jJAyakA eva samyagvidhijJA eva / zraha kiM tatkAraNaM 1 yena dvAraM vidhIyate ucyate- paDiNIyateNa sAvaya unbhAmagagoNasANA'Nappajjhe / sIyaM ca duradhiyAsaM, dIhA pakkhI sAgara || ( 6 // ) udghATite dvAre pratyanIkaH pravizya hananaM zrapadrAvaNaM vA kuryAt / stenA upadhistenAH ational Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra GIOTTI // 157|| zarIrastenA vA pravizeyuH evaM zvApadA:-siMhavyAghrAdayaH uddhAmakA:-pAradArikAH gauH-balIvardaH zvAnaH pratItaH ete vA dvAramudghATaM dRSTvA pravizeyuH tathA 'aNappajjhe' ti anAtmavazaH-kSiptacittAdi dvAre'pihite nirgacchet zItaM vA duradhisahaM himakaNAnuSaktaM nipatet dIrghA vA-sarpAH pakSiNo vA kAkakapotaprabhRtayaH pravizeyuH sAgAriko vA kazcit pratizrayamudghATadvAraM dRSTvA tatra pravizya zayIta vizrAmaM vA gRhIyAt / / ekekaMmi u ThANe, cauro mAsA havaMti ugdhAyA // ANAiNo ya dosA, virAhaNA saMjamAyAe // (7 // ) dvAramasthagayatAmanantarokte ekaikasmin pratyanIkapravezAdau sthAne yadi dvAraM na sthagayaMti - tadA catvAro mAsA uddhAtAH-laghavaH prAyazcittaM bhavanti, AjJAdayazcAtra doSAH, virAdhanA ca saMyamAtmaviSayA bhAvanIyA / / | yaduktaM catvAro mAsA uddhAtA iti tadetadbAhulyamaGgIkRtya draSTavyam / ato'pavAdayannAha-ahisAvayapaJcatthisu, gurugA sesesu iMti caulahugA / teNe gurugA lahugA, ANAivirAhaNA duvihA // (81) ahiSu zvApadeSu ca pratyarthiSu ca pratyanIkeSu dvAramasthagayatAM pratyekaM catvAro gurukaaH| zeSeSuddhAmakAdiSu sAgArikAnteSu caturlaghukAH / steneSu gurukA laghukAzca bhavanti, tatra zarIrasteneSu caturgurukAH, upadhisteneSu caturlaghukAH AjJAdayazca doSAH / virAdhanA dvividhA-saMyamavirAdhanA, AtmavirAdhanA ca, tatra saMyamavirAdhanA stenairupadhAvapahRte tRNagrahaNamagnisevA vA kurvanti / sAgArikAdayo vA taptAyogolakalpAH praviSTAH santo niSadanazayanAdi kurvANA bahUnAM prANijAtIyAnAmupamardanaM kuryuH / AtmavirAdhanA tu pratpanIkAdiSu sphuTaiveti // Aha-jJAtamasmAbhirdhArapidhAnakAraNaM, paraM kAtra yatanA ? iti nAdyApi vayaM jAnImaH, ucyate-uvogaM hiThuvariM, kAUNa ThaviMtavaMgurate | ya / pehA jattha na sujjhai, pamajiuM tattha sAriti // (9||) zrotrAdibhirindriyairadhastAdupari copayoga kRtvA dvAraM sthagayanti 157 // Join Education Internal !. jalnelibrary.org Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vA'pAvRNvanti vA / yatra cAndhakAre prekSA-cakSuSA nirIkSaNaM na zuddhyati tatra rajoharaNena dArudaMDena vA rajanyAM pramRjya sArayanti dvAraM sthagayantItyarthaH / upalakSaNatvAdudghATayantItyapi draSTavyam / iti bRhatkalpasUtravRttau dvitIyakhaMDe vize patre // 1 // sAdhvInAM tu vasatau kapATamavazyamapekSitaM, sarvathA ca tadabhAve vidhiH karttavyaH sa likhyate dvitIyapadamAha-aDANaniggayAdI, tikkhutto maggiUNa asaIe / dabassa va asaIe tAovi apacchimA piNddii|| (1 // ) adhvano nirgatAdayaH saMyatyasvikRtvastrIna vArAn vasatiM mArgayitvA asatyalabhyamAne guptadvAra upAzraye apAvRtadvAre'pi vasanti / tatra ca yadi kapATamavApyate tataH sundarameva, atha na prApyate, ato dravyasya kapATasyAsati kaMTakAdikamapyAnIya pidhAtavyaM yAvadapazcimA sarvAntimA yatanA / 'taprovi piMDI'tti tAH sarvA api piMDIbhUya parasparaM karavandhaM kRtvA daMDakavyagrahastAstiSThantIti / enAmeva niyuktigAthA vyAcaSTe-annato va kavADaM, kaMTiyadaMDacilimilivahiM kittiyaa| piMDIbhavaMti sabhae, kAUNa nonnakarabandhaM // (2 // ) kapATayuktasya dvArasyAbhAve anyato'pi kapATaM yAcitvA dvAraM pidhAtavyam , atha yAcyamAnamapi tanna labdhaM, tato vaMzakaTo yAcitavyaH, tasyAlAbhe kaMTikA:-kaMTakazAkhAH, tAsAmaprAptau daMDakaistirazcInAzcilimilikA kriyate, tAvatAM daMDakAnAmabhAve vanacilimilikA badhyate, bahirimUle kiTikAH-sthavirAH kriyante / atha ko'pi tAsAmabhidravaNaM karoti, tatastAdRze sabhaye sopasarge sati anyonyakarabandhaM kRtvA piMDIbhavanti / kathaM punaH ? ityata Aha-aMto havaMti taruNI, saI daMDehi te ya tAliMti / aha tattha hoMti vasabhA, vAriti gihIva to houM / / (3 // ) antarmadhye taruNyo gRhItadaMDakahastAstiSThanti, bahistu sthavirAH, tAstaruNyo'pi zabda-bRhaddhanitAcolaM kurvanti, yena bhUyAn Jain Education Inter16! For Private & Personel Use Only Www.jainelibrary.org Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ P vicAra ratnAkara // 158|| loko milati / tAMzca stenAn maithunArthina upadravato daMDakaiH pratADayanti / atha tatra vRSabhAH sannihitA bhavanti / tataste gRhiNa iva bhUtvA tAn vArayanti / iti zrI bRhatkalpasUtravRttau dvitIyakhaMDe 27 patre // 2 // jJAnadarzanAdikaM kazcidguNaM prekSya pArzvasthAdipuruSavandane'pi na doSa ityabhiprAyo likhyate daMsaNanANacaritaM, tavaviNayaM jattha jattiyaM jANe / jiNapannattaM bhattIi, pUae taM tahiM bhAvaM ||1||drshnN ca niHzAGkitAdiguNopetaM samyaktvam , jJAnaM cAcArAdizrutam , cAritraM ca mUlottaraguNAnupAlanAtmakam , darzanajJAnacAritraM dvandvaikavadbhAvaH, evaM tapazcAnazanAdi, vinayazcAbhyutthAnAdistapovinayaM, etadarzanAdi yatra pArzvasthAdau puruSe yAvadyatpariNAma svalpaM bahu vA jAnIyAttatra tameva bhAvaM jinaprajJaptaM svacetasi vyavasthApya tAvatyaiva bhaktyA kRtikarmAdilakSaNayA pUjayet / iti bRhatkalpavRttau tRtIyakhaMDaikAdazapatre // 3 // etenaiva ca ye pArzvasthaM sarvathA'cAritriNaM manyante te'pi parAstA drssttvyaaH| kenacitkAraNabalena paraiH saha saMvAse samApane yena saha stheyaM, yadvA karttavyaM tallikhyate pacchannaasati niNahava, boDiya bhiraku ya asoya soAya / pauradavacaDDagAI, garahA ya saaMtaraM eko // 1 // pracchannasya kaMTakacilimilikayozcAbhAve niveSu tiSThanti / tadabhAve boTikeSu, tadaprAptau bhikSukeSu / eteSvapi pUrvamazaucavAdiSu , tataH zaucavAdiSu, tataH zaucavAdiSu ca sthitA AcamanAdiSu kriyAsu pracuradravyeNa kArya kurvanti / caikaM kamaDhakaM tatra bhuJjate / AdizadvAdapareNApi yena te zaucavAdino jugupsAM na kurvanti, tasya parigrahaH / evaM pravacanasya gardA parihRtA bhavati / sAntaraM // 158 / Jan Education Int el For Private Personel Use Only Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ta copaviSThA bhuJjate / 'eko 'tti / ekaH kSullakAdiH kamaDhakAnAM kampaM karoti / iti zrIbRhatkanpatRtIyakhaMDe 24 patre // 4 // | ___kadAcidajJAnAtstyAnarddhinidrAvati dIkSite sati yo vidhiH sa likhyate kesavaprabalaM panaveti mua liMga Natthi tuha caraNaM / Necchassa harai saMgho, Navi eko mA padosaM tu // 1 // kezavovAsudevastasya balAda balaM styAnarddhimato bhavatIti tIrthakRdAdayaH prajJApayanti, etacca prathamasaMhaninamaGgIkRtyoktama, idAnIM punaH sAmAnyalokabalAdviguNaM triguNaM caturguNaM vA balaM bhavatIti mantavyam / yata evamataH sa prajJApanIyaH saumya ! muzca liGgaM nAsti tava caraNaM-cAritram , yadyevaM guruNA sAnunayaM bhaNito muzcati tataH zobhanamatha na muJcati tato moktumaniN| cchataH, tataH sakAzAtsaGghaH samuditaH 'se' tasya liGgaM harati-uddAlayati, na punarekaH / kutaH ? ityAha-mA tasyaikasyopari pradveSaM gacchet , pradviSTazca vyApAdanamapi kuryAt / liGgApahAraniyamArthamidamAha-avi kevalamuppADe, Na ya liGga dei aNatisesI se / desavaya daMsaNaM vA, giNha aNicche palAyanti // 2 // apiH-sambhAvane, sa caitatsambhAvayati / yadyapi tenaiva bhavagrahaNena kevalamutpAdayati tathApi 'se' tasya styAnarddhimato liGgamanatizayI na dadAti, yaH punaratizayajJAnI sa jAnAti na bhUya etasya styAnarddhinidrodayo bhaviSyati tato liGgaM dadAti itarathA na dadAti, liGgApahAre punaH kriyamANe'yamupadezo dIyate, dezavratAni-sthUlaprANAtipAtaviramaNAdIni gRhANa, tAni cetpratipattuM na samarthastato darzana-samyaktvaM | gRhANa / athaivamapyanunIyamAno yadi liGgaM moktuM necchati tadA rAtrau taM suptaM muktvA palAyante-dezAntaraM gacchanti / iti zrIvRhatkalpabhASyavRttau tRtIyakhaMDe 40 patre // 5 // Jain Education Interna For Private & Personel Use Only Hrww.jainelibrary.org Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra ratnAkaraH // 15 // yaH senApati 1 mantri 2 purohita 3 zreSThi 4 sArthavAhasahito rAjyaM mur3e, tasya piMDo vrjniiyH| anyatra tu bhajanA / iti zrIvRhatkalpacaturthakhaMDe 153 patre // 6 // iti zrImadakabbarabhUpAlavizAlIcattAlavAlavivarddhitavRSarasAlasAlAtizAlizIlajagadgurubhaTTArakazrIhIravijayasUrIzvarazi myopAdhyAyazrIkIrtivijayagaNisamuccite zrIvicAraratnAkare aparataTe zrIbRhatkalpavicAranAmA cturthstrnggH||4|| pIyUSapudgalAH khalu, nikhilAH pariNAmitAH zrutatvena / gaNipuGgavena tadidaM, madhuraM tadalabhyamapi loke // 1 // atha zrIvyavahAravicArA yathA-tatra ca kecinnIcakulapiNDaniSedhaviSaye prajJApyamAnA vadanti-na hyete chimpakAdayo nIcAH, BI kiM tu te mlecchadhigjAtyAdayaH, paraM tanna kizcit , ete'pi tathaiva / yathA loguttaraparihAro, duviho paribhoga dharaNe ya / atraivaM vyutpattiH-pariharaNaM parihAraH, 'loguttaravajaM ittarie'vaja' . vaya'm, tadvidhA-' loga'tti laukika, 'uttara' tti lokottaram, laukikaM dvidhA-itvaraM yAvatkathikaM ca, tattvaraM yatsUtakamRtakAdi tathA loke sUtakAdi dazadivasAn yAvadvajyaMte ca iti, yAvatkAthikaM ca varuDachimpakacarmakAraDombAdi, ete hi yAvajjIvaM ziSTaiH sambhogAdinA vaya'nte / lokottaramapi vajyaM dvidhA-itvaraM yAvatkathikaM ca, tatvaraM 'dANe abhigamasaDe' ityAdi / yAvatkathikaM 'aTThArasa purisesuM, vIsaM itthIsu dasa napuMsesu' ityAdi / iti zrIvyavahArabhASyavRttI prathamoddeze 'kaMTagamAdI dabve' ityetadgAthAyAM 656 pratau 58 patre // 1 // atha yeSu dravyacetrakAlabhAveSu yena vidhinA''locanA grAhyA tallikhyate-tatra yaduktamadhastAt 'avarAhe divasato kA 15 hA Jain'Education international For Private Personel Use Only Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pasatthaMmi' tadidAnI vyAravyAnayati davvAdicaurabhiggaha, pasatthamapasattha te duhekkekA / apasatthe vajeuM, pasatthaehiM tu Aloe // 1 // aparAdhAlocanAyAM | dIyamAnAyAM vidhirvaktavyaH, tatra yaduktamadhastAt dravyAdayo dravyakSetrakAlabhAvAzcatvArazcatuHsaGkhthAkA apekSaNIyA bhavanti / | tathA 'abhiggaha 'tti dizAmabhigrahaH karttavyaH / te ca dravyAdayo dizazcaikaike pratyeka dvidhA dviprakArAH, tadyathA-prazastAH aprazastAzca, tatrAprazastAn dravyAdIn aprazastAMzca dizo vajeyitvA prazastairdravyAdibhirdigvizeSaizca, kimuktaM bhavati ? prazasteSu dravyAdiSu prazastAzca dizo'bhigRhyAlocayet-AlocanAM dadyAt // tatrAprazastadravyAdipratipAdanArthamAha-bhaggaghare kuDesu a, rAsIsu ya je dumA ya bhrmnnumaa| tattha na AloejA, tappaDivakkhe disA tini|| (2 // ) yatra stambhakumbhakuDyA-1 dInAmanyatamatkimapi patitaM tad bhagnagRhaM tatra, tathA ' kuDDesu 'tti kuDyagrahaNAt kuDyamAtrAvizeSe / tatra pAThAntaram-'ruddesu / ya'tti, tatra rudreSu-rudragRheSu, tathArAziSu-amanojJatilamASakodravAdidhAnyarAziSu, ye ca dumA amanojJAH-niSpatrakaMTakIprabhRtayo'manojJAH, tatra teSvapyAzrayabhUteSu, upalakSaNametat aprazastAsu tithiSu, aprazasteSu ca sandhyAgatAdiSu nakSatreSu aprazastAzca yAmyAdIrdizo'bhigRhya nAlocayet , kiM tu tatpratipakSe prazastadravyAdirUpe paalocyet| + + + + + tathA prazastAzca tisro dizaH pUrvAmuttarAM carantIM cAbhigRhya Alocayet / idAnImamanojJadhAnyarAzyAdiSu dravyAditvayojanAmAha-amaNumadhamarAsI, amaNumadumA ya hoti dadhvaMmi / bhaggadhararuddaUsara, pavA ya dahAi khittami // (3 // ) Jain Education intematona For Private & Personel Use Only Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicaar||160|| amanojJadhAnyarAzayo'manojJadrumAzca bhavanti dravye draSTavyAH, bhagnagRhaM prAguktasvarUpam / ' rudda 'tti rudragRhaM ' Usara 'tti uparaM yatra tRNAdikaM nodgacchati, chinnaTaGkA-taTIprapAtaH, bhRguprapAtAdikaM vA dagdhaM - davadagdhaM, AdizabdAdvidyuddagdhAdiparigrahaH / ityAdi sarva kSetraM draSTavyam, tatra yat ' amaNumadumA ya hoMti davvaMmi ityuktaM tadetadvyAkhyAnayati -- niSpatta kaMTale, vijjuhate khArakaDuyadaDDeya / zrayatauyataMbasIsaga, dabve dhapAya amalA || ( 4 || ) niSpatrAH - svabhAvataH patrarahitAH karIrAdayaH, kaMTakino - badarIbabbUlaprabhRtayaH, vidyuddhatA - vidyutprapAtabhagnAH, cArarasA - moraDaprabhRtayaH kaTukAH- kaTukarasA rohiNI kuTajanimbAdayaH, dagdhA- davadagdhAH, etAn drumAn manojJAn jAnIhIti vAkyazeSaH / na kevalamamanojJA dhAnyarAzayo manojJA drumAzca dravye varjanIyAH, kiM tu astraputAmrasIsakarAzayo dravye varjanIyAH / ' amaraNunnavannarAsI 'tti vyAkhyAnayati - manojJAni dhAnyAni punaH cazabdaH punararthe zramanojJadhAnyarAzayaH / samprati kAlato ye divasA varjanIyAstAnevAhapaDikullagadivase, bajeja aTThamiM ca navamiM ca / chaddhiM ca cautthi, bArasiM ca doraMhapi pakkhANaM // ( 511 ) iha illapratyayaH prAkRte svArthe, pratikuSTA evaM pratikuSTellakAH, te ca te divasAca pratikuSTellakadivasAH - pratiSiddhA divasAstAn varjayet, tAneva nAmata Aha--dvayorapi zuklakRSNarUpayoH pakSayoraSTamI navamIM SaSThIM caturthI dvAdazIM ca, etA hi tithayaH zubhaprayojaneSu sarvevapi svabhAvata eva pratikUlAstato varjanIyAH, idaM kAlato'prazastaM varjyam / sandhyAgatAdinacatraM tadevAha - saMjjhAgayaM 1 raviga, 2 viraM 3 saggahaM 4 vilaMbiM 5 ca / rAhuiyaM 6 gahabhinnaM 7, vajjeja sattanakkhate // 6 // sandhyAgataM nAma yatra nakSatre sUryo'nantaraM sthAsyati tat AdityapRSTasthitam, anye punA rAhuryasminnudite sUrya udeti tat sandhyAgatam, apare tvevaM Jain Education Intional ratnAkaraH // 160 // Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bruvate yatra ravistiSThati tasmAccaturdazaM paJcadazaM vA nakSatraM sandhyAgatam, ravigataM yatra ravistiSThati, pUrvadvArike nakSatre pUrvadizAgantavye yadA aparayA dizA gacchati tadA tadvidvAraM - vigatadvAramityarthaH, yatkrUragraheNAkrAntaM tatsagraham, vilambi - yatsUryeNa paribhujya muktam, anye tvAhuH sUryasya pRSThato'grato vA'nantaraM nakSatraM sandhyAgatam, yatpunaH sUragatAca catrAtpRSTatastRtIyaM tadvilambi iti / rAhutaM yatra sUryasya candrasya vA grahaNam, yasya madhyena graho'gamat tadgrahabhinam etAni sasanakSatrANi candrayogayuktAni varjayet / yata eteSvime doSAH saMjjJAgayaMmi kalaho, hoi kumattaM vilaMbinakkhate / viDhere paravijayo, Aicagae anivvANI ||7|| jaM saggahaMmi kIrai, nakkhate tattha buggaho hoi / rAhuhayaMmizra maraNaM, gahabhine sokhiugAlo // 8 // sandhyAgate nakSatre zubheSu prayojaneSu prArabhyamANeSu kalaho - rATirbhavati, vilambinakSatre kubhaktam, vidvAre pareSAM zatrUNAM vijayaH, Adityagate - ravigate anirvANiH - asukham, sagrahe punarnakSatre yatkriyate tatra vyudgrahaH saGgrAmo bhavati, rAhuhate maraNam, grahabhine zoNitodgAraH - zoNitavinirgamaH, evaMbhUteSva prazasta dravya kSetra kAla bhAveSu nAlocayet kiM tu prazasteSu / tatra prazaste dravye zAnyAdiprazastadhAnyarAziSu maNikanakamauktikavajravaiDUryapadmarAgAdirAziSu ca / prazastaM kSetraM sAcAdAha-tappaDivakkhe khete, ucchuvaNe sAliceiyaghare vA / gaMbhIrasANukhAe, payAhiNAbata udae ya // 6 // tasya prAguktasyAprazastasya kSetrasya pratipakSe prazaste kSetre icuvane, upalakSaNametat, ArAme vA patrapuSpaphalopete 'sAli 'tti, vanazabdo'trApi sambadhyate, zAlivane caityagRhe vA, vAzabdo vikalpane tathA gambhIre gambhIraM nAma bhagnatvAdidoSavarjitam zeSajanena ca prAyeNAlakSaNIyamadhyabhAgaM sthAnaM gambhIramiti vacanAt sAnunAde yatroccArite zabde pratizabdaH samantAduttiSThati tatsAnunAdam, Li Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratnA // 16 // pradakSiNAvartamudakaM yatra nadyA padmasarasi vA tatpradakSiNAvartodakaM tasin vA cazabdo vAzabdArthaH kacidvAzabdasyaiva pAThaH, prazastaM kAlamAha-uttadiNasesakAle, uccaTThANA gahA ya bhAvaMmi / puvadisauttarA vA, caraMtiyA jAva nvpubbii|| 10 // uktAni yAni dinAni aSTamyAdIni, tebhyo ye zeSA dvitIyAdayo divasAste sa ca kAlazca uktadinazeSakAlastasmin prazaste vyatipAtAdidoSavarjite, upalakSaNametat, prazaste ca karaNe prazaste muhUrte, etat kAlataH prazastamuktam, | bhAvataH prazastamAha-uccaiHsthAnaM yeSAM te uccaiHsthAnA grahA bhAve bhAvaviSaye prazastam, kimuktaM bhavati ? bhAvata uccaiHsthAnagateSu graheSu, tatra grahANAmuccaiHsthAnamevam-sUryasya meSa uccaiHsthAnam, somasya vRSaH, maGgalasya makaraH, budhasya kanyA, bRhaspateH karkaTaH, zukrasya mInaH, zanezca tulA, sarveSAmapi ca grahANAmAtmIyAduccaiHsthAnAdyatsaptamasthAnaM tannIHsthAnam / athavA bhAvataH prazastA ye somabahA budhazukrabRhaspatizazinaH, eteSAM sambandhiSu rAziSu, etairavalokiteSu ca lageSu Alocayet / tathA tisro dizaH prazastA prAyAH, tadyathA-pUrvA uttarA caraMtI, carantI nAma yasyAM sa bhagavAnahan viharati, sAmAnyataH kevalajJAnI, manaHparyAyajJAnI, avadhijJAnI, caturdazapUrvI, trayodazapUrvI yAvatravapUrvI, yadivA yo yasmin yugapradhAnaH AcAryaH sa vA yayA viharati, etAsAM timRNAmanyatamasyA dizo'bhimukhaM Alo canA)'vatiSThate / tasyeyaM sAmAcArI-nisajja'sati paDihAriya, kiikammaM kAu paMjalukkuDuo / bahupaDisevarisAsu ya, aNupmaveLa nisijagato // 11 // AtmIyakanpairaparibhuktairAcAryasya niSadyAM karoti, asati-AtmIyakanpAnAmabhAve'nyasya | | saktAn prAtihArikAn kanpAn gRhItvA karoti, kRtvA ca yadyAcAryaH pUrvAbhimukho niSIdati tata Alocako dakSiNata // 16 // Jain Education int o nal For Private & Personel Use Only Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAbhimukho'vatiSThate, yadyAcArya uttarAbhimukho niSaSmastata Alocako vAmapArzve pUrvAbhimukhastiSThati, carantIM vA dizaM pratyabhimukho bhavati, tataH kRtikarma- dvAdazAvarttavandanakaM kRtvA prabaddho'Jjaliryena sa prabaddhAJjaliH utsargata utkaTukasthitaH samAlocayet, yadi punarbahuprati sevitamastIti cireNAlocanA parisamAptiM yAsyati tAvantaM ca kAlamutkuTukaH sthAtuM na zaknoti, yadivA arzorogavata utkuTukasya sato'zAMsi cobhamupayAnti tato bahupratisevI arzaHsu ca satsu gurumanujJApya niSadyAyAmaupagrahikapAdaprochane vA anyasmin vA yathArhe Asane sthita mAlocayati / kiM punastadAlocanIyamucyate-caturvidhaM dravyAdi, tathA cAha-- ceyaNa macittadavvaM, jaNavayamadvArA hoti khittaMmi / diNanisi subhikkhadubbhikkhakAle bhAvaMmi hiTTiyare // 12 // dravyatazcetanaM- sacittamupalakSaNametat, mizraM vA, acittaM zracetanaM vA, akalpikaM yatpratisevitaM kSetrato janapade dhvani vA kAlo dine nizi vA yadivA subhikSe durbhikSe vA bhAve ' hiDiyare ' saptamI tRtIyArthe dRSTena itareNa vA glAnena satA yatanayA'yatanayA vA darpataH kalpato vA, tadAlocayati / katham 1 ityAha-jaha bAlo jaMpato, kAmakarja ca ujjunaM bhaNai / taM taha AloeJjA, mAyAmayaviSpamuko u // 13 // yathA bAlo mAtuH piturvA purato jalpan kAryamakArya ca RjukaM - akuTilaM bhaNati tathA Alocako'pi mAyAmadavipramuktaH san tadAlocanIyaM yathA RjukabhAvenAlocayet / AlocanAyA me guNAH - lahuyAhAdIjaNaNaM, appaparaniyati majavaM sohI / dukkarakaraNaM viNao, nissalattaM ca sohiguNA // 14 // ghorbhAvo laghutA, yathA bhAravAhI apahRtabhAro laghurbhavati tathA Alocako'pyuddhRtazalyo laghurbhavati iti laghutA, tathAhrAdanaM, hAdiroNAdika ipratyayaH prahvattistasya jananaM utpattirddhAdijananaM pramodotpAda iti yAvat, tathA hAtIcAragharmo patatasya Jain Education national Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra ratnAkara // 162 // / 14 cayAta tAdhiH , tathA duSkarakaraNa-dAma tathA atIcArapakamalinasyAtmavita cittasya malayagiripavanasamparkeNevAlocanApradAnenAtIcAradharmApagamo bhavati saMvignAnAM mahAmunInAM paramaH pramoda iti, tathA 'appaparaniyatti' AlocanApradAnataH svayamAtmano doSebhyo nivRtiH kRtA, taM ca dRSTvA'pyanye AlocanAbhimukhA | bhavantItyanyeSAmapi doSebhyo nivarttanamiti, tathA yadatIcArajAtaM pratisevitaM tatparassai prakaTayatAmAtmana ArjavaM samyagvi bhAvitaM bhavati, ArjavaM nAmAmAyAvitA, tathA atIcArapaGkamalinasyAtmanazcaraNasya vA prAyazcittajalenAtIcArapaGkaprakSAlanato nirmalatAzodhiH, tathA duSkarakaraNaM-duSkarakAritA tathA hi-yatpratisevanaM tanna duSkara, anAdibhavAbhyastatvAt, yatpunarAlocayati taddaSkara, prabalamokSAnuyAyitrIryollAsavizeSeNaiva tasya kartuM zakyatvAta tathA 'viNau' ti AlocayatA cAritravinayaH samyagupapAdito bhavati / nissallattaM' ti sazalya AtmA niHzanyaH kRto bhavatIti niHzanyatA, ete zodhiguNA:AlocanAguNAH, AlocanAzodhirityanarthAntaratvam / atha kasya samIpe AlocanA dAtavyA ? ucyate-AgamadhyavahAriNaH zrutavyavahAriNo vA / tathA cAha-AgamasuavavahArI, Agamatro chavviho u vavahAro / kevalimaNohicoddasadasanavaputrI u nAyavvo // 15 // 'AgamasuyavavahArI' tti vyavahArizabdaH pratyekamabhisambadhyate AlocanA) dvividhaH, tadyathA-AgamavyavahArI zrutavyavahArI ca, tatrAgamato vyavahArI SaDvidhaH, tadyathA--kevalI-kevalajJAnI, 'maNohi' tti padaikadeze padasamudAyopacArAnmanaHparyAyajJAnI avadhijJAnI ca, 'coddasadasanavapucI' ti pUrvazaSdaH pratyekamabhisambadhyate caturdazapUrvI dazapUrvI navapUrvI ca jJAtavyAH, ete ca AgamavyavahAriNaH-pratyakSajJAnina ucyante caturdazAdipUrvabalasamutthasyApi jJAnasya pratyakSatulyatvAt / tathA hi-yena yathA yo'ticAraH, kRtastaM tathA sarvamete dhirityanarthAntaravasAya AtmA niHzanyA kA viNau ' tti mAlAca // 12 // Jain Education na For Private & Personel Use Only Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAnantIti / pajhuDhe paDisAraNa, appaDivajaMtayaM na khalu sAre / jai paDivajai sAre, duvihatiyAraMpi paccakkhI // 16 // pratyakSI-pratyakSajJAnI aAgamavyavahArItyarthaH dvividhamapi mUlaguNaviSayamuttaraguNaviSayaM cAticAramAlocayaMto yatkimapi AlocanIyam / 'pADhe 'tti vismRtaM bhavati tatastasmin vismRte pratisAraNaM karoti, yathA'mukaM tavAlocanIyaM vismRtamiti tadapyAlocayati, kevalaM yadi kevalajJAnAdivalenaitajAnAti yatheSa bhaNitaH san zuddhabhAvatvAtsamyak pratipadyate / 'vartamAnasAmIpye vartamAnavadvA' iti vacanato bhaviSyati vartamAnAbhidhAnAtpratipatsyate iti tadAsmArayati, yadi punaretadavagacchati yathaiSa bhaNito'pi sanna samyag pratipatsyate iti, tadA tamapratipadyamAnaM-apratipatsyamAnaM na khalu naiva sArayati, niSphalatvAt / amUDhalakSo hi bhagavAnAgamavyavahArI, ata eva dattAyAmapyAlocanAyAM yadyAlocakaH samyagAvRtto jJAtastatastasmai prAyazcittaM prayacchati atha na pratyAvRtta-stato na prayacchatIti / zrutavyavahAriNaH prAha-kappapakappI u sue AloyAti te u tikkhutto / sarisatthamapaliuMcI, visarisapariNAmato kuMcI // 17 // kalpagrahaNena dazAzrutaskandhakalpavyavahArA gRhItAH prakalpagrahaNena nizIthaH kalpazca prakalpazca kalpaprakalpaM tadeSAmastIti kalpaprakalpinaH, dazAkalpavyavahArAdisUtrArthadharAH, tuzabdatvAt mahAkalpazrutamahAnizIthaniyuktinizIthapIThikAdharAzca zrute zrutavyavahAriNaH procyante / tathA''locakaM triHkRtvastrIn vArAnAlocApayanti, te hyekaM dvau vA vArAvAlocite anena pratikuzcanayA''locitamapratikuJcanayA veti vizeSa nAvabudhyate, tatastrIn vArAnAlocApayanti / katham ? iti cet , ucyate-prathamavelAyAM nidrAyamANa iva zRNoti, tato brUte nidrApramAdaM gatavAnahamiti na kimapyazrauSamato bhUyo'pyAlocaya, dvitIyavAramAlocite bhaNati na suSTu mayA'vadhA For Private Personal Use Only T Jain Education Interi ww.jainelibrary.org Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicaar||16|| | ritamanupayogamAvAdataH punarapyAlocaya, evaM triSvapi vAreSu yadi sadRzArthamAlocitaM tato jJAtavyameSo'pratikuzco'mAyAvI, atha | ratnAkara visadRzaM tarhi jJAtavyameSa pariNAmataH kuzcI kuTilo mAyAvI, athaikaM dvau vA vArAvAlocanAdApanena mAyAvI kiM nopalabhyate / yena trIn vArAnityuktaM ucyate-upalabhyate paraM sphuTataropalabdhinimittaM trIn vArAnAlocApyate, tasyApi ca pratyayo bhavati yathA'haM visadRzabhaNanena mAyAvI lakSitaH tato mAyAniSpannaM mAsaguruprAyazcittaM pUrva dAtavyaM tadanantaramaparAdhanimittaM prAyazcittamiti / atraivArthe dRSTAntamAha-tini uvArA jaha daMDiyassa, paliuMciyaMmi assuvamA / suddhassa hoi mAso, paliuMcii taM cimaM camaM // 18 // daMDiko nAma karaNapatistasya yathA'nyAyapIDitaM karaNamupasthitaM kiM mAyAvyeSo'mAyAvI veti parijJAnAya trIna vArAnapanyAyamuccArayitumAbhiyogaH / evaM zrutavyavahAriNo'pi atIcArazalyapIDitaM prAyazcittavyavahArArthamupasthitaM eSa pratikuzvanAparo na veti parijJAnArtha trIn vArAnuccArayituM saMrambhaH, tato yadA zrutavyavahAribhitriHkRtva AlocanApradApanenAgamavyavahAribhiH prathamavelAyAmAgamabalena tasya pratikuzcitakauTinyaM jJAtaM bhavati tadA tasmin pratikuzcite jJAte azvopamA-azvadRSTAntaH kriyate yathA Arya! zRNu tAvadidamudAharaNam-jahA kassavi ranno ego asso savvalakkhaNasaMjutto dhAvaNapavaNasamattho, tassa Asassa guNeNaM ajeyo, so rAyA savve sAmaMtarAiNo ANavei, tAhe sAmaMtarAiNo appappaNo sabhAsu bhaNaMti natthi koi eriso puriso jo taM haritA ANei, savvehiM bhaNiyaM so purisapaMjarattho ciTThai gacchae vA na sakkA hariuM, egassa rakho egeNa puriseNa bhaNiyaM-jai so mAreyabvo to mAremi, tAhe rannA bhaNiyaM mA amhaM tassa vA bhavau pAehatti, tato so tattha go, teNachannapade|saM ThieNa lakSaNAyA ISikAyA agrabhAge kSudrakaMTakaM protaM kRtvA dikaruyadhaNueNa millei teNa Aso viddho, ISikA azvamAhatya // 16 // Jain Education Intern For Private Personel Use Only Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAso sasalo na sakA lAehi iti / yadi punanahArasthAna prAptasya prAra | patitA riGgiNIkAkaMTako'zvazarIre'nupraviSTaH, tato so Aso teNa avvattasabeNa parihAyai pabhUyaguNajoggAsaNamapi carato, tato vijassa akkhAto vijeNa pariciMtiUNa bhaNiyaM-natthi aso koi rogo avassamavvatto koi sallo, tAhe vijeNaM so Aso jamagasamagapurisehiM cikkhalleNa AliMpAvito, tato jattha paDhamaM sukaM diTuM tattha phAletA zravaNIto socudrakaMTakI sano, jahA so Aso sasalona sakkei sAmaMtarAyANo nijiNiuM puvvaM evaM tumaMpi kiriyAkalAvaM kareMtovi saMjamavuDDimakuvvamANo na kammANaM jayaM karesi tA savvaM sammaM Aloehi iti / yadi punarna kimapi tasya pratikucitaM jJAtaM bhavati tadAnAsAvazvadRSTAntaH kriyate, svabhAvata eva tasya samyagAlocakatvAt , tasya ca zuddhasya mAsikaM parihArasthAna prAptasya prAyazcittaM bhavati mAsaH, itarasya tu kRtapratikuzcanasya tacApacaM mAsikaM prAyazcittamidaM cAnyat mAyAniSpanaM mAsaguru, iti gaadhaarthH| samprati yaduktaM 'jaha daMDiyassa' tti tadvibhAvayati / atthuppattI asarisaniveyaNe daMDau paccha vavahAro / iya loyauttarammivi, kuMciyabhAvaM tu dNddti||16|| utpadyate yasmAditi utpattiH, arthasyotpattirarthotpattiH, arthazcotpadyate vyavahArAt arthotpattirvyavahAra ucyate tasyAmarthotpattI -karaNavyavahAre asadRzanivedane daMDaH, iyamatra bhAvanA-yathA ko'pi puruSo'panyAyapIDito rAjakaraNamupasthito nivedayati-ahaM devadattena apanyAyena pIDitaH tataH kAraNikAH pRcchanti-kathamanyAyaH saMvRttaH 1 so'kathayat kathite karaNapatidrUte-punaH kathaya, tato bhUyaH kathayati, tataH punarapi te bhUyo kathaya, tatra yadi tisRSvapi velAsu sadRzaM vakti tato jJAyate yathA'nena yathAvasthitaH sadbhAvaH kthitH| atha visadRzaM tato jAnAti karaNapatireSa pratikuJcya kathayati, tataHsa nirbhartsayati-kimiti rAjakule'pi samAgatastvaM mRSA vadasIti pUrva mAyAmRSApratyayaM daNDyate / 'paccha vavahAro' ci pazcAvya tamidaDo paccha vavahAro vyavahArAta arthAtpanyAyapIDito rAjakIyada kathite Jan Education on IN For Private Personal use only Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra- vihAraM kAryate, vyavahAre'pi yadi parAjito bhavati tato dvitIyavelaM daNcyate, eSa dRSTAnto dArzantikayojanamAha-' iya' rtnaakr| ityAdi / evamuktaprakAreNa lokottare'pi vAratrayamAlocanAdApanena yadi kuJcito bhAvo jJAto bhavati tatastaM kushcitbhaavN||164|| H kuTilabhAvaM pUrvamAcAryo nirbharsayati-kimityAlocanAyAmupasthito'pi mRSA vadasi / tato 'daMDo' iti prathamato mAyA niSpannena mAsaguruprAyazcittena daMDayati / pazcAdyadApanaM mAsikaM tena dvitIyavelaM daMDayati / atha vAratrayamAlocanAdAne'pi kathaM zrutavyavahAriNo mAyAmantargatAM lakSayanti / tata Aha-AgArehi sarehi ya, puvvAvaravAhayAhi ya girAhiM / nAuM kuMciyabhAvaM, parokkhanANI vavaharaMti / / 20 / AkArAH-zarIragatA bhAvavizeSAH, tatra yaH zuddhastasya sarve'pyAkArA saMvignabhAvopadarzakA bhavanti, itarasya tu na tAdRzAH, svarA apyAlocayataH zuddhasya vyaktA vispaSTA akSubhitAzca nissaranti, itarasya tvavyaktA-avispaSTAH zubhitagadgadAzca / tathA zuddhasya vANI pUrvAparAvyAhatA itarasya tu pUrvAparavisaMvAdinI, tata evaM parokSajJAninaH zrutavyavahAriNa AkAraiH svaraiH pUrvAparavyAhatAbhizca gIrbhistasyAlocakasya kuJcitabhAvaM-kuTilabhAvaM jJAtvA tathA vyavaharati pUrva mAyApratyayena prAyazcittadaNDena daNDayati, pazcAdaparAdhapratyayena prAyazcittadaNDeneti bhAvaH iti zrIvyavahAraprathamoddezake 659 pratau 84 patre // 2 // nizcayatastu ekasmin mahAvrate bhagne sarvANyapi bhagnAni, vyavahAratastu yadvirAddhaM tadeva bhagnamityabhiprAyo likhyate atha mUlaguNapratisevanAyAM uttaraguNapratisevanAyAM vA cAritrabhraMze asti kazcidvizeSaH uta nAsti ? astIti brUmaH, NI ko'sau ityAha-mUlaguNadaiyasagaDe, uttaraguNamaMDave sarisavAI / chakkAyarakkhaNaTThA, dosuvi suddhe caraNasuddhI // 1 // mUlaguNeSu // 16 // Jain Education in For Private & Personel Use Only Al Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dRSTAnto dRtiH zakaTaM ca kevalamuttaraguNA api tatra darzayitavyAH, uttaraguNeSu dRSTAnto maNDape sarSapAdi AdizabdAcchilAdiparigrahaH, tatrApi mUlaguNA api darzayitavyAH, iyamatra bhAvanA - ekenApi mUlaguNapratisevanena tatkSaNAdeva cAritrabhraMza upajAyate uttaraguNapratisevanAyAM punaH kAlena, atra dRSTAnto dRtikaH tathA hi-yathA dRtika udakabhRtaH paJcamahAdvAraH, teSAM mahAdvArANAmekasminnapi mahAdvAre mutkalIbhUte tatkSaNAdeva riktIbhavati, sucireNa tu kAlena pUryate, evaM mahAvratAnAmekasminnapi mahAvrate'ticaryamANe tatkSaNAdeva samastacAritrabhraMzo bhavati ekamUlaguNaghAte sarvamUlaguNAnAM ghAtAt, tathA ca guravo vyAcacate - ekatratabhaGge sarvavratabhaGga iti etannizcayanayamataM, vyavahArataH punarekavratabhaGge tadevaikaM bhanaM pratipattavyam, zeSANAM tu bhaGgaH krameNa, yadi prAyazcittapratipacyA nAnusandhatte, iti / zranye punarAhuH - caturthamahAvratabhaGgapratisevanena tatkAlameva sakalacAritrabhraMzaH, zeSeSu punarmahAvrateSvabhIcNapratisevanayA mahatA'ticAreNa vA veditavyaH / uttaraguNapratisevanAyAM punaH kAlena caraNabhraMzo yadi punaH prAyazcittapratipattyA nojjvAlayati / etadapi kuto'vaseyam 1 iti cet, ucyatezakaTadRSTAntAt / tathA hi-zakaTasya mUlaguNA dve cakre, uddhI azva, uttaraguNA bunnakIlakalohapaTTAdayaH etairmUlaguNairuttaraguNaizca susamprayuktaM sat zakaTaM yathA bhAravahanacamaM bhavati mArge ca sukhaM vahati tathA sAdhurapi mUlaguNairuttaraguNaizca susamprayuktaH san aSTAdazazIlAGgasahasra bhAravahana kSamo bhavati, viziSTottarottarasaMyamAdhyavasAya sthAnapathe ca sukhaM vahati / atha zakaTasya mUlAGgAnAmekamapi mUlA bhagnaM bhavati tadA na bhAravadanacamaM nApi mArge pravarttate / uttarAGgaistu kaizcidvinA'pi kiyatkAlaM zakaTaM mAracamaM bhavati pravahati ca mArge, kAlena punargacchatA anyAnyaparizaTanAdayogyameva tadupajAyate / evamihApi Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra // 16 // mUlAnAmekasinnapi mUlaguNe hate na sAdhanAmaSTAdazazIlAGgasahasrabhAravahanakSamatA nApi saMyamazreNipathe pravahanam , uttaraguNaistu kaizcitpratisevitairapi kiyataM kAlaM caraNabhAravahanakSamatA saMyamazreNipathe pravarcanaM ca, kAlena punargacchatA tatrApyanyAnyaguNapratisevanAto bhavati samastacAritrabhraMzaH, tataH zakaTadRSTAntAdupapadyate mUlaguNAnAM pratisevane ekasyApi mUlaguNasya nAze tatkAlaM cAritrabhraMzaH uttaraguNanAze kAlakrameNeti / itazcaitadeva maNDapasarSapAdidRSTAntAt / tathA hi-eraNDAdimaNDape yayeko dvau bahavo vA sarpapAH upalakSaNametat-tilatandulAdayo vA prakSipyante tathA'pi maNDapo na bhaGgamApadyate atiprabhUtaistvADhakAdisaGkhyAkairbhajyate, atha tatra mahatI zilA prakSipyate tadA tayaikayA'pi tatkSaNAdeva dhvaMsamupayAti, evaM cAritramaNDapo'pyekadvitryAdibhiruttaraguNairaticaryamANaina bhaGgamApadyate bahubhistu kAlakrameNAticaryamANairbhajyate, zilAkalpena punarekasyApi mUlaguNasyAticAreNa tatkAlaM dhvaMsamupagacchatIti / iti zrIvyavahArabhASyavRttI prathamoddezake 656 pratau 127 patre // 3 // athA''locayato guNA doSAzca likhyante___ "AloyaMto etto, dasahi guNehiM tu hoi uvveo| jAikulaviNayaNANe daMsaNacaraNehi saMpano ( // 1 // ) khate daMte'mAI apacchatAvI ya hoti bodhabve / AloyaNAe dosA, etto vucchaM samAseNaM // 2 // ita uddhaM AlocayanAlocako vaktavyaH, sa ca dazabhirguNairupapeta eva-yukta eva bhavati, turevakArArtho bhinnakramatvAdatra sambadhyate / tAneva guNAnupadarzayati'jAI' ityAdi, jAtisampannaH, kulasampannaH, mAtRpakSo jAtiH, pitRpakSaH kulam , vinayasampannaH, jJAnasampannaH, darzanasampannaH, caraNasampannaH, cAntaH, dAntaH, amAyI, apazcAttApI ca boddhavyaH / atha kasmAdAlocakasyaitAvAn guNasamUho'nvipyate ! ||16shaa Jain Education Inter For Private Personal Use Only T Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ locitaM vA cAhamiti ca jAnI jayagAlocayati, ucyate-jAtisampannaH prAyo'kRtyaM na karoti atha kathamapi kRtaM tarhi samyagAlocayati, kulasampannaH pratipanaprAyazcittanirvAhaka upajAyate, vinayasampanno niSadyAdAnAdikaM vinayaM sarva karoti samyagAlocayati, jJAnasampannaH zrutAnusAreNa samyagAlocayati, amukazrutena me dattaM prAyazcittamataH zuddho'hamiti ca jAnIte, darzanasampannaH prAyazcittAcchuddhiM zraddhatte, caraNasampannaHprAyoticAraM punarna karoti anAlocitaM vA cAritraM na zudhyatIti samyagAlocayati, cAnto nAma kSamAyuktaH sa kasmiMzcitprayojane gurvAdimiH kharaparuSamapi bhaNitaH samyak pratipadyate yadapi ca prAyazcittamAropitaM tadapi samyag vahati, dAnto nAma indriyanoindriya-16 jayasampannaH sa prAyazcittatapaH samyakkaroti, mAyA'syAstIti mAyI na mAyI amAyI sopratikuJcitamAlocayati, apazcAttApI nAma yaH pazcAt paritApaM na karoti hA duSTu kRtaM mayA yadAlocitamidAnI prAyazcittatapaH kathaM kariSyAmIti kiM tvevaM manyatekRtapuNyo'haM yatprAyazcittaM pratipannavAniti / ata UrdhvamAlocanAyA doSAn samAsena sajhepeNa vakSye / pratijJAtameva nirvAhayati -AkaMpittA'NumANittA, (AkaMpina aNumANitra) jaM di8 bAyaraM ca suhumaMvA / chaNNaM sadAulagaM, bahujaNamavvattatassevI ( // 2 // ) Avarjita sannAcAryaH stokamevaM prAyazcittaM dAsyatIti buddhyA caiyAvRtyakaraNAdibhirAlocanAcAryamAkampya-ArAdhya yat Alocayati, eSa AlocanAdoSaH1, tathA anumAnyAnumAnaM kRtvA laghutarAparAdhanivedanato mRdudaNDapradAyakatvAdisvarUpamAcAryasyAkalayya yadAlocayatyeSo'pyAlocanAdoSaH 2, tathA yadRSTamaparAdhajAtaM kriyamANamAcAryAdinA tadevAlocayati nAparamiti tRtIya bAlocanAdoSaH 3, 'bAyaraM ca ' ti bAdaraM doSajAtamAlocayati na sUkSma, tanAvajJAparatvAt eSa caturthaH 4, 'suhumaM va ' tti sUkSmaM vA doSajAtamAlocayati na bAdaram , yaH sUkSmamAlocayati sa kathaM bAdaraM nAlocayatItyevaMrUpabhAvasampAdanArthamAcAryasyaiSa S Jain Education Intema a w.jainelibrary.org Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra- // 166 // paJcama AlocanAdoSaH 5, tathA 'chamaM 'ti pracchannamAlocayati kimuktaM bhavati ? lajAlutAmupadAparAdhAnalpazabdena tathA- bhAratnAkara ''locayati yathA kevalamAtmaiva zRNoti, na gururityeSa SaSTha mAlocanAdoSaH, 'sadAulaM 'ti zabdAkulaM bRhacchabdaM yathA bhavatyevamAlocayati idamuktaM bhavati-mahatA zabdena tathA''locayati yathA'nye'pyagItArthAdayaH zRNvantItyeSa saptama AlocanAdoSaH 7, tathA 'bahujaNa 'tti bahujanamadhye yadAlocanaM tadbahujanam , athavA bahavo janA AlocanAguravo yatra tabahujanamAlocanam , kimuktaM bhavati ? ekasya purata Alocya tadevAparAdhajAtamanyasyApi purata Alocayati eSo'STama AlocanAdoSaH 8, 'avatta 'tti avyakto'gItArthaH, tasyAvyaktasya guroH purato yadaparAdhAlocanaM tadavyaktam , eSa navama AlocanAdoSaH 9, / 'tassevi 'tti ziSyo yamaparAdhamAlocayiSyati tameva sevate yo gururasau tatsevI tasya samIpe yadaparAdhAlocanaM eSa mamAticAreNa tulyastato na kimapi me prAyazcittaM dAsyatyanpaM vA dAsyati na ca mAM kharaMTayiSyate yathA virUpaM kRtaM tvayeti buddhyA tadAlocanaM tatsevi, eSa dazama AlocanAdoSaH 10 / iti zrIvyavahArabhASyavRttau prathamoddezake 156 pratau 141 patre // 4 // atha sAdhUnAmapi yogAditapo'nuSThAnaparisamAptAvavazyaM nandyAdimahotsavaH karttavya eva, na ca kimidaM nirgranthAnAmutsava- / karaNamityAdizaGkA kAryA, jinazAsanonnatikaratvAcchAstroktatvAcca / tathA hi-ityuktaH pratimApratipattividhiH, idAnIM samAptividhimAha-tIriyaumbhAmaNato ya, darisaNaM sAhusanimappAhe / daMDiyabhoiyaasatI, sAvagasaMgho va sakAraM // (1) // tIritAyAM samAptAyAM pratimAyAmutpAvanyena bhramantyuddhamA:-bhikSAcarAsteSAM niyogo vyApAro yatra sa udbhamaikaniyogo grAmastatra darzanamAtmanaH prakaTanaM karoti, tataH sAdhu-saMyataM saMjina-samyagdRSTiM zrAvakaM vA 'appAhe' tti saMdezayati, tato daMDino-rAjJo nivedanaM // 166 // yamaparAbhaprAyazcittaM dAsyatyayaM iti zravyavahAramAdhyattiSaNa eva, na ca Jain Education in For Private Personel Use Only Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sa satkAraM karoti, tadabhAve bhojikaH, tasyApyabhAve zrAvakavargaH, tasyApyabhAve saca:-sAdhusAdhvIvargaH / iyamatra bhAvanApratimAyAM samAptAyAM yasmin prAme pratyAsanne bahavo bhikSAcarAH sAdhavazca samAgacchanti, tatrAgatyAtmAnaM darzayati darzayaMzca yaM sAdhu zrAvakaM vA pazyati tasya sandezaM kathayati yathA-samApitA mayA pratimA tato'hamAgata iti / tatrAcAryA rAjJo nivedayanti yathA-amuko mahAtapasvI samAptatapaHkarmAbhUditi sa mahatA satkAreNa gacche pravezanIya iti / tataH sa rAjA tasya satkAraM kArayitavyaH, tadabhAve'dhikRtasya grAmasya nagarasya vA nAyakaH, tadabhAve samRddhaH zrAvakavargaH, tadabhAve sAdhusAdhvIvargaprabhRtikaH saGgho yathAzakti satkAraM karoti / satkAro nAma tasyopari candrodayadhAraNaM, nAndItUryAsphAlanaM, sugandhavAsakSepaNamityAdi, evaMrUpeNa satkAreNa gacchaM pravezayet / satkAreNa pravezanAyAmime guNAH-umbhAvaNA pavayaNe, saddhAjaNaNaM taheva bahumAyo / ohAvaNA kutitthe, jIaM taha titthavuDDI ya // (2) / pravezasatkAreNa pravacane-pravacanasyoddhAjanAprAvanyena prakAzanaM bhavati, tathA'nyeSAM bahUnAM sAdhUnAM zraddhAjananaM yathA vayamapyevaM kurmo yena mahatI zAsanasya prabhAvanA bhavati, tathA zrAvakazrAvikANAmanyeSAM ca bahumAnamupajAyate zAsanasyopari yathA aho mahApratApipAramezvaraM zAsanaM, yatredazA mahAtapasvina iti, tathA kutIrthe jAtAvekavacanaM, kRtIrthAnAmapabhrAjanA-hIlanA, tatredRzAM mahAsatvAnAM tapakhinAmabhAvAt . tathA jItametat-kalpa eSa yathA samAptapratimAnuSThAnAnAM satkaraNIya iti, tathA tIrthavRddhizca / evaM pravacanasyAtizayamudIkSyamANA bahavaH saMsArAdvirajyante, viraktAzca parityaktasaGgAH pravrajyAM pratipadyante, tato bhavati tIrthapravRddhiriti / iti zrIvyavahArabhASyavRttau prathamoddezake 656 pratau 165 patre // 5 // Jain Education anal Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra ratnAkAra 1167 // athAcAryaiH zarIracintArtha bahirna gantavyam, ityacarANi likhyante bahigamaNe caugurugA, ANAdI vANie ya micchattaM / paDiyaraNamaNAbhoge, kharamuhi marue tirikkhAdI / / (1) / / AcAryo yadi vicArabhUmi bahirgacchati tataH prAyazcittaM catvAro gurukAH, AjJAdayazca dossaaH| tathA vANie ya micchattaM' ti vaNiji pUrvamabhyutthAnaM kRtavati, pazcAdakurvati keSAzcinmithyAtvamupajAyate, iyamatra bhAvanA-prAcArya saMjJAbhUmiM vrajantaM tataH pratyAgacchantaM ca dRSTvA vaNijo nijanijApaNasthA abhyutthAnaM kRtavantaH, taM ca tathA vaNijA bahumAnenAbhyutthAnaM dRSTvA kecidanye manyante guNavAneSa AcAryo yena vaNija evamenamamyuttiSThanti tasmAdasmAkamapi pUjya iti te'pi pUjayanti / yadA tvAcAryaH kadAcidvau vArau saMjJAbhUmiM vrajati tadA caturo vArAn gamane pratyAgamane cotthAtavyaM te cAlasyaM manyamAnA abhyutthAnaM bhaviSyatIti kRtvA AcArya dRSTvA'nyato mukhaM kurvanti tAMzca tathA kurvato dRSTvA'nye cintayanti nUnameSa pramAdI jAto, jJAtopi guNavAnapi yadIdRzaH patati tarhi na kiJciditi te mithyAtvaM gacchanti / tathA AcArya lokena pUjyamAnaM dRSTrA maruke brAhmaNasya mAraNabuddhyA praticaraNaM bhavati, tataH saMjJAbhUmi gataM vijane pradeze mArayet / tathA kharamukhIM-napuMsakI dAsI vA prApayitvA uDDAhaM kuryAt / anAbhogena vA vanagahane praviSTe tiryagAdau kulaTAdau ca pravizayAmAtmaparobhayasamutthA doSA eSa gAthAsaGkepArthaH / iti zrIvyavahAramAdhyavRttau SaSThoddezake 656 pratau 441 patre // 6 // ____ AcAryo hi bhagavAMstIrthaGkarakalpaH, tatastena gocaracaryAyAM na gantavyam, yadi yAti tarhi prAyazcittam, taM gacchantaM vA yadi gItArtho bhikSurvA na niSedhayati tarhi tayorapi prAyazcittamityabhiprAyo likhyate // 167 // Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ tatra prathamaM tIrthakarakalpadvAraM vyAkhyAnayati-deviMdacakkavaTTI, maMDaliyA IsarA talavarA ya / abhigacchanti jiNaMde, to goarigaM na hiMDaMti // 1 // jinendrAn bhagavata utpane jJAne devendrAH-zakraprabhRtayazcakravartinaH upalakSaNametat yathAyogaM vAsudevA valadevAzca tathA mANDalikA:-katipayamaNDalaprabhava IzvarAstalavarAzcAbhigacchanti, tataste gocaracaryA na hiNDanti // saMkhAdIyA koDI, surANa nicaM jiNe uvAsaMti / saMsayavAgaraNANi ya, maNasA vacasA ca pucchati // 2 // saGkhyAtItAH surANAM koTayo nityaM-sarvakAlaM jinAn-tIrthakRta upAsate, tathA satataM manasA vacasA ca pRcchanti, surAdike manasA vacasA ca saMzayaM vyAkaraNAni karoti, tato bhikSAM na hiNDate / / uppananANA jaha no aDaMti, cottIsabuddhAtisayA jiNaMdA / evaM gaNI aTThaguNovaveo, satthA va no hiMDai izimaM tu // 3 // yathA utpance jJAne jinendrAzcatustriM rAhuddhAtizayAH sarvajJAtizayA dehasaugandhyAdayo yeSAM te tathA bhikSAM na hiNDante / evaM tIrthakaradRSTAntena gaNI AcAryo'STaguNopeto'STavidhagaNisampadupetaH zAstA iva tIrthakara iva RddhimAna hiNDate / / guruhiDaNami gurugA, vasabhe lahuAnivArayaMtassa / gItAgIte gurulahu, ANAdIyA bahU dosA // 4 // AcArya bhikSAmaTAmIti vyavasitaM yadi vRSabho na nivArayati tadA tasyAnivArayataH prAyazcittaM catvAro laghukAH, atha vRSabheNa nivArito'pi na tiSThati tarhi vRSabhaH zuddha AcAryasya prAyazcittaM catvAro gurukAH, tathA gItArtho bhikSuzcena nivArayati tadA tasya mAsaguruH, agIN| tArthasya bhivoranivArayato mAsalaghuH ! AcAryasya gItArthAgItArthAmyAM vAritasyApi gamane pratyekaM caturguruH / AjJAdayazcame vakSyamANA bahavo doSAH, tAnevAha++++++++rAyAmaccapurohiya, seTThI seNAvaI talavarAya / abhigacchatAyarie, Jain Education R oa For Private & Personel Use Only Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra ratnAkaraH evamAcAryAnapi- A // 16 // ma, tadevAha- soUNa yA upazAntaH, sa ca rAjastA Ayato tahiyaM ca ime udAharaNaM // (5 // ) yathA tIrthakara chavasthakAle hiNDamAno'pyutpanne jJAne devendrAdhabhigamAna hiNDate evamAcAryAnapi-prAcAryapadasthAnapi rAjA amAtyaH purohitaH zreSThI senApatitalavarAzcAbhigacchanti, tataste bhikSAM na hiNDante anyathA doSaH, tatra cedamudAharaNam , tadevAha- soUNa ya uvasaMto, amacco rakho tagaM nivedei / rAyAvi bitiyadivase, taie amacI ya devI ya / / (6 // ) rAjJo'mAtya AcAryasamIpe dharma zrutvA upazAntaH, sa ca rAjJastakamAcArya nivedayati yathA-guNavAnIvAcAryo'mukapradeze tiSThati, tato dvitIyadivase rAjA amAtyena saha gataH, sa dharma zrutvA parituSTa Agato nijAgramahiSyAH parikathayati amAtyenApyAtmIyabhAryAyAH kathitam , tato'mAtyI devI ca tRtIyadivase dharmazravaNAya samAgate AcAryoM bhikSArtha gtH| tataH souM paDicchiUNaM, va gayA ahavA paDicchiNe khisA / hiMDaMti hoti dosA, kAraNa paDivattikusalehiM / / (7 // ) bhikSArtha gata iti zrutvA te hIlayitvA gate, athavA kSaNamAtra pratIkSya hIlayantyau gate, yadi vA yAvadAcArya Agacchati tAvatpratIkSyamANe hIlayataH, athavA prasvinazarIraM-parigalatprasvedamAgataM dRSTvA khisataH, yadi vA klamena suSTa kRtaM vandanaM na vA somaM kathayato vA parizrameNa na suSTuvacanavinirgamastata utthite hIlayato yathA piNDolaka ivaiSa bhicAmaTati, kimAcAryatvametasya ete micA hiNDamAne doSAH-yadi punaH kAraNe vakSyamANe bhikSArtha gato bhavet rAjAdayazca tatrAgatAH, te ca pRccheyuH ka gata AcAryaH tatra ye pratipattikuzalAstairnedaM vaktavyam-bhikSArtha gata iti, caityavandananimittaM gata iti / te yadi rAjAdaya AcAryamAgacchantaM pratIkSerana tadA ye'tIvadacA gItArthAste sundaraM pAnakaM prathamAlikA sundaraM kalpaM colapaTTe ca gRhItvA'cAryasamIpe gatvA''cAryasya kathayanti / tata AcAryoM mukhahastapAdAdi pracAnya prathamAlikA pAnakaM // 16 // Jain Education belona For Private & Personel Use Only Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Inter kRtvA kalpaM prAvRtya pAtrANyanyasya samarpya tAdRzaveSo vasatAvAnIyate / yathA'nAkhyAto'pi rAjAdibhirjJAyate, eSa AcArya iti / tato vasatiM prAptasya pAdaproJchanaM pAdapramArjanArthamAdAya sAghava upatiSThanti / pAdapramArjanAnantaraM vasaterantaH pravizya pUrvaracitAyAM niSadyAyAmupavizati / upaviSTasya caraNakalpakaraNAya ko'pi sAdhurupaDhaukate / caraNapracAlanAnantaraM ca sarve sAdhavaH purataH pArzvataH pRSThato vA kiGkarabhUtAstiSThanti / yathA rAjA cakitastiSThati / iti zrIvyavahArabhASyavRttau SaSThodezake 656 pratau 446 patre // 7 // na kevalaM vaiyAvRttya kareNaivAhArAdinA gurorbhaktiH kAryA, kiMtvanyena gItArthenApi svayamAhRtAhArAdinA gurorbhaktiH karttavyetyabhiprAya likhyate davve bhAve bhattI, dubve gaNigAu dUti jArANaM / mAvaMmi sIsavaggo, karei bhattiM sudharassa || ( 1 // ) zrAcAryasya bhaktau kriyamANAyAM tIrthasyAvyavacchedaH, bhaktAvakriyamANAyAM tu tIrthavyavacchedaH / sA ca bhaktirdvidhA-dravye bhAve ca tatra | nAmagaNikA bhujaGgAnAM bhaktiM kurvanti dUtayo vA jArAyAM, sA dravye dravyabhaktiH, bhAve bhAvaviSayA bhaktiH punariyaM yacchiSyavargaH zrutadharasya bhaktiM karoti / yadyapi cAnyojI gurorbhaktiM karoti tathA'pi mamApi nirjarA syAdityAtmAnugrahabuddhyA'nyenApi bhaktiH karttavyeti / lauhAryagautamadRSTAntena bhAvayati-javi ya lohasanAmo, giNes khINaMtarAiyo uchaM / tahavi ya gosama - sAmI, pAraNa gehae guruNo // ( 2 // ) yadyapi ca lohasanAmo lohAryaH cINAMtarAyasya bhagavato varddhamAnasvAminaH sadaivocchaM - eSaNIyabhaktAdikaM gRhNAti, tasya bhagavadvaiyAvRtryakaratvAt / yataH " dhanno so lohajo, khaMtikhamo pavaralohasa rivano / Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra // 166 // Jain Education Int jassa jiNo pattAto, iccha pANIhi ttuM je / / " tathA'pi gautamasvAmI svapAraNa ke gurorvarddhamAnasvAmino yogyaM gRhNAti / ratnAkaraH evamanyenApyavaiyAvRttyakarabhAve'pi yathAyogyaM guroH karttavyam / iti vyavahArabhASyavRttau SaSThoddeza ke 656 pratau 457 patre // 8 // svAdhyAye sarvathA svAdhyAyo na karttavya ityabhiprAyo likhyate rAyA iva titthagaro, jANavayA sAhughosaNaM suttaM / mecchA ya asajjhAto, rayaNadhaNAI va nAkhAdI // 1 // atra rAjA va tIrthakaraH jAnapadA iva sAdhavaH, ghoSaNamiva sUtraM, mlechA ivAsvAdhyAyaH, ratnadhanAnIva jJAnAdIni / tatra ye sAdhavo jAnapadasthAnIyA rAjasthAnIyasya tIrthakarasyAjJAM nAnupAlayanti te prAntadevatayA chalyante, prAyazcittadaNDena iva daNDayante / iti vyavahArabhASya saptamoddezake 656 pratau 505 patre // 6 // tathA sandhyAsvapi svAdhyAyo na karttavya ityakSarANi likhyante causaMjjhAsu na kIrai, pADivaesuM taheva causuMpi / jo jattha pUjatI tU, savvahiM sugimhato niyamA || ( 1 || ) catasraH sandhyAstisro rAtrau / tadyathA - prasthite sUrye, arddharAtre, prabhAte ca caturthI divasasya madhyabhAge, etAsu catasRSvapi dinasandhyAsu svAdhyAyo na kriyate, zeSakriyANAM tu pratilekhanAdInAM na pratiSedhaH / svAdhyAyakaraNe cAjJAbhaGgAdayo doSAstathA catasraH pratipadaH tadyathA---ASADhapaurNamAsIpratipat 1 indramahapratipat 2 kArttikapaurNamAsIpratipat 3 sugrISmapratipat 4 caitra paurNamAsIpratipAdityarthaH, etAsvapi catasRSvapi pratipatsu tathaiva svAdhyAya eva na kriyate / na zeSakriyANAM pratiSedhaH / iha pratipagrahaNena pratipatparyantAzcatvAro mahAH sUcitAH / ityeSAM tu caturNA mahAnAM madhye yo maho yasmin deze bato divasA // 166 // Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dArabhya yAvantaM kAlaM pUryate tasmin deze tato divasAdArabhya tAvantaM kAlaM svAdhyAyaM na kurvanti / pratipatpunaH sarveSAM paryantaH, 'savvesiM jAva paDivato' iti vacanAt / sugrISmaka caitramAsabhAvI punarmahAmahaH sarveSu dezeSu zuklapacapratipada Arabhya caitrapaurNamAsIpratipatparyanto niyamAtprasiddhastato yadyadhvAnaM pratipannastathA'pi caitramAsasya zuklapacapratipada Arabhya sarva pakSaM paurNamAsI pratipatparyantaM yAvadavazyamanA gADho yogo nikSipyate / zeSeSu AgADhAdikeSu yogo na nicipyate, kevalaM svAdhyAyaM na kurvanti / iti zrIvyavahArabhASyavRttau saptamoddezake 656 vRtau 508 patre / // iti zrIvyavahAravicArAH samAptAH // atha zrIpaJcakalpavicArAH- tatra ca pUrvaM sAdhubhirmalamUtrAdipIDA na racaNIyetyabhiprAyo likhyate suttanirohe cakkhu, vaccaNiroheNa jIvizraM hathai / chaddanirohe koI, sukkanirohe bhave apumaM // ( 1 || ) etaccUrNiryathA-- mUtranirodhe cacustasmAnmU nirodhe cacurUpaghAto bhavati, purIpanirodhe ca jIvitopaghAtaH, chardinirodhe ca kuSTotpattiH zukranirodhe pauruSaM syAditi / Aha-yadyevaM zukranirodhe'puruSatvaM bhavati nanvevamanavasthA, yasmAdamI bhagavantaH sAdhavaH pUrvakoTyAyuSkA api brahmadhArayanti, na ca teSAmapumatvaM bhavatyataH samayaviruddhamudAhRtam, AcArya grAha-na siddhAntAparijJAnAt, iha sAmastyena sUtramabhihitam, tatra ye te zakunI tatkarmasevI pakSikApacika irSyAlukAdyA- utkaTavedAstAn pratItya sUtranipAtaH yasmAtteSAM vedaprAdurbhAva niroheNa napuMsakatvamApadyate ityato na virodhaH / iti zrIpaMca kalpabhASyacUrNo vRddhasaGghasaktadvAdaze patre // // iti zrImadakandharabhUpAlavizAlacittAlavAlavivarddhitavRSarasAla sAlAtizAlizIlajagadgurubhaTTAraka zrIhIravijayasUrIzvara ziSyo Jain Education memnational Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra // 170 // Jain Education Inter pAdhyAyazrI kIrttivijayagANisamuccite zrIvicAraratnAkare vizeSasamuccayAparanAmni aparataTe vyavahArapazca kanpavicArAH samAptAH // // samAptaM cedaM chedagranthavicArasamuccayanAmA'parataTam // 14000100-** anekasiddhAntavicAraratnaramye gurUpAsanamArgalabhye / vicAraratnAkaranAmazAstre'paraM taTaM prAptamidaM samAptim // 1 // yena pravacanametadvihitaM sahitaM hitopadezena / tamahitarahitaM suranaramahitaM zrIjinaparti staumi // 1 // atha niranukramaM prakIrNakaprakaraNAdisaGkIrNavicArA likhyante atha ye kecinmiththAtvinAM mArgAnusAri karttavyamapi nAnumodayanti te siddhAntavAhyA jJeyAH, vipratIpabhAvisvAt / tathA hiahavA savvaM ci vIyarAyavayaNANusAri jaM sukaTaM / kAlattaevi tivihaM, aNumoemo tayaM savvaM // athaveti sAmAnyarUpaprakAradarzano / ciya evArthe tataH sarvameva vItarAgavacanAnusAri - jinamatAnuyAyi yatsukRtaM jinabhavanavimbakAraNatatpratiSThAsiddhAnta pustakalekhana tIrthayAtrA zrIsaGghavAtsalyajinazAsanaprabhAvanAjJAnAdyupaSTambhadharmasAnnidhyakSamAmArdavasaMvegAdirUpaM mithyADagUsambandhyapi mArgAnusAri kRtyaM kAlatraye'pi trividhaM manovAkkAyaiH kRtaM kAritamanumataM ca yadbhudbhavati bhaviSyati ceti tat iti tacchabdAt ' tyAdisarvAdeH svareSvantyAtpUrvo'k ' ( 7 - 3 - 29 ) ityAdisUtreNa svArthe'kpratyaye rUpaM tadityarthaH tatsarvaM niravazeSamanumodayAmo- anumanyAmahe harSagocaratAM prApayAma ityarthaH / bahuvacanaM cAtra pUrvoktacatuH zaraNapratipacyA upArjitapuNyasambhAratvena svAtmani bahumAnasUcanArtham / iti zrIcatuH zaraNaprakIrNake 58 gAthAyAm // 1 // tathA''rAdhanApatAkAmAmapi - ratnAkaraH // 170 // Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jo jArisamao kAlo, bharaheravaesu hoi vAsesu / te tArisayA taiyA, aDayAlIsaM tu nijavaggA // 1 // ee ukkoseNaM, parihANIe jahanno duni / ego parittipAse, bIo pANAigacchejA // 2 // kiyadagratazca-sesANaM jIvANaM, dANaruittaM sahAvaviNiyattaM / taha payaNukasAyattaM, parovayAritta bhavyattaM // 1 // dakkhinnadayAluttaM, piyabhAsittAivivihaguNanivahaM / sivamaggakAraNaM jaM, taM savyaM aNumayaM majjha // 2 // ityArAdhanApatAkAyAM 311 gAthA // 2 // atha garbhasvarUpaM likhyate dAhiNakucchI purisassa, hoi vAmA u itthiyAe ya / ubhayaMtaraM napuMse, tirie aDheva varisAI / / 16 / / imo khalu jIvo ammApiusaMjoge mAuoyaM piusukaM taM tadubhayasaMsaha kalusaM kivisaM tappaDhamayAe AhAramAhArei AhAramAharittA gambhattAe vakkamei / / sattAhaM kalalaM hoi, sattAhaM hoi abbuyaM / abbuyA jAyae pesI, pesIyo ya ghaNaM bhave // 18 // to paDhame mAse karisUNaM palaM jAyai 1 / bIe mAse pesI saMjAyae ghaNAzataie mAse mAUe DohalaM jaNai 3 / cautthe mAse mAUe aMgAI pINei 4 / paMcame || mAse paMca piMDiyAu pANiM 2 pAyaM 2 siraM ceva nivattei / chaThe mAse pittasoNiyaM ca uvaciNei 6 / sattame mAse sattasi rAsayAI paMca pesIsayAI nava dhamaNIyo navanauI ca romakUvasayasahassAI nivvattei viNA kesamaMsuNA saha kesamaMsuNA sA addhavAo romakUdakoDIo nivattei 7 / aTThame mAse vittIkappo havai / / iti zrItandulavaiyAlikaprakIrNake // 3 // keciccAntakAle gRhasthAnAM dIkSAgrahaNaM prati sandihyante yadIkSA hi vihArAdisAmarthya satyeva grAhyeti, paraM tadasamIcInam HzAkhe tasyoktatvAt , tathA hi-paragacchaAgayassa u, niraIyArassa neva uddavaNA / disibaMdho kAyabbo, taha pajaMte vayArovo Jain Education Inter For Private & Personel Use Only Niww.jainelibrary.org Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratnAkaraH vicAra- // 17 // // 1 // pAsatthAINaM puNa, bhaNio uTThAvaNAvihI sayo / disibaMdho to niyamA, aha jai sussAvago koI // 2 // saMthAra- gapavvajaM, paDivajai tassa jiNagihAIsu / pavvajAvihi sanco, kAyayo neva uddavaNA // 3 // jai puNa bhattaparinnaM, paDivAi sAvago sasammatto / navakArapuvvayaM paDhamANuvvayaM samuccarai // 4 // iti zrIpArAdhanApatAkAyAm // 4 // tathA bhaktaparijJAyAmapi jai sovi savvaviraI kayANurAo visuddhamaNakAo / chinnasayaNANurAyo, visayakasAyA viratto ya // 1 // saMthAragapavyajaM, paDivaJjai sovi niyamaniravajaM / savvaviraippahANaM, sAmaiyacaritamAruhai // 2 // gAthA 32 / 33 // atha sAdhubhiH prAyo lepadvastu na grAhyamityakSarANi likhyante caulahuyaM lahai muNI, litte dahimAilittakaramatte / chaDDiyamiha puDhavAIsu, aNaMtaraparaMparaMti duhA // 61 / / iha dadhikSIraghRtatailatImanAdidravyasya yasya lepaH karabhAjanAdau lagati tallepakRt liptamucyate, tacca kAraNaM vinA na grAhyam / yadAha" cittavyamalevakaDaM, levakaDe mA hu pacchakammAi / na ya rasagehipasaMgo, na ya bhutte baMbhapIDA ya / iha sAdhunA sadaivAlepakRdvallacaNakakunmASazuSkaudanAdi gRhItavyam |maa bhUvan lepakRti grAhyamANe pazcAtkarmAdayo doSAH-dadhyAdiliptahastAdikSAlanAdirUpAH / na ca sadaivAlepadvahaNe rasagRddhiprasaGgo-rasAmyavahAralAmpaTyavRddhiprasaktiH / na ca tAdRze bhukte brahmapIDA-brahmavratasya bAdhA / tAdRzasya nIrasAhArasya darpotpAdakatvAbhAvAt / atrAha-nodakaH-nanu yadi lepakRdrahaNe pazcAtkarmaprabhRtayo doSA bhavanti tatastanna gRhyate tarhi mA kadAcanApi sAdhu ktAm / evaM sarveSAM doSANAM mUlata evotthAnaM niSiddhaM bhavati / gururAha- // 171 / / Jain Educaton Inter For Private & Personel Use Only Tww.jainelibrary.org Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvakAlaM kSapaNameva kurvataH sAdhozcirakAlabhAvitaponiyamasaMyamAnAM hAnirbhavati, tasmAdyAvajIvakSapaNaM na kAryam , punaH prAhayadi sarvakAlaM kSapaNaM kartumazaktastahi SaNmAsakSapaNaM kRtvA pAraNakamalepakRtA vidhattAm / gururAha-yadyevaM tapaH kurvan saMyamayogAn kattuM zaknoti tarhi karotu, na kopi tasya niSedhaH / punarapyAha-yadi SaNmAsakSapaNaM kartuM na zaknoti tarhi ekadinonaM SaNmAsakSapaNaM kRtvA zrAcAmlena pArayatu, evamekaikena(kayA) dinahAnyA tAvadAtmAnaM tolayedyAvaccaturtha kRtvA AcAmlena pAraNaM karotu, evamapyasAmarthe divase divase gRhItvAcAmlanirlepam / gururAha-karotvevaM tapaH, yadi pratyupekSaNAdisaMyamayogabhraMzo na bhavati, kevalaM samprati sevArttasaMhanAnAM nAsti tAdRzI zaktiriti na tathopadezo vidhIyate / punaH paraH prAha-nanu mahArASTrakozaladezodbhavAH sadaiva sauvIrakUramAtrabhojinaH saivArttasaMhananAstato yadi te'pItthaM yApayanti yAvajIvaM tarhi tathA saurikUramAtrabhojanena kiM na yatayo mokSagamanaikabaddhakakSA yApayanti ? taiH sutarAmeva yApanIyam , prabhUtaguNasambhavAt / gururAha--tiasIaM samaNANaM, tiamuNha gihINa teNagunnAyaM ! tatkAINaM gahaNaM, kaTTaramAIsu bhaiyavyaM // 1 // trikaM vastutrayaM zramaNAnAM zItaM bhavati, tena pratidivasamAcAmlakaraNe takrAdyabhAvata AhArapAkAsambhavenAjIrNAdayo doSAH prAduSyanti / tadeva trikamuSNaM gRhiNAm , tena sauvIrakUramAtrabhojane'pi teSAmAhArapAkamAvato nAjIrNAdidoSA jAyante, tatasteSAM tathA yApayatAmapi na ka|zciddoSaH / sAdhUnAM tUktanItyA doSastena kAraNena takrAdigrahaNaM sAdhUnAmanujJAtam / iha prAyo yatinA vikRtiparibhogaparityAgena sadaivAtmazarIraM yApanIyaM kadAcideva ca zarIrasyApATave saMyamayogavRddhinimittabalAdhAnAya vikRtiparibhogaH / tathA coktaM sUtre--'abhiksvaNaM nivigaigayA ya'tti / nirvikRtiparibhoge va takrAyevopayogIti takrAdigrahaNam / kadurAdipu-ghRtava mahArapAkAsammakamAIsa bhaiyaca abhUtaguNasaH Jain Educat i onal For Private & Personel Use Only Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra ratnAkara ||172 // TikonmizratImanAdiSu grahaNaM bhAjya-vikalpanIyaM, glAnatvAdiprayojanotpatto kArya na zeSakAlamiti bhaavH| teSAM ca bahulepatvAta, gRddhayAdidoSajanakatvAcca / atha kiM tatrikam ? ucyate--AhAraH, upadhiH, zayyA / etAni trINyApi gRhiNAM zItakAle'pyuSNAni bhavanti, tena teSAM takrAdigrahaNamantareNApi bAhyAbhyantaroSNatApenAhAro jIryate, tatrAbhyantare bhojanavazAt, bAhyaH zayyopadhivazAt / etAnyevAhAropadhizayyArUpANi trINi vastUni yatInAM grISmakAle'pi zItAni bhavanti / tatrAhArasya zItatA bhikSAcaryAyAM praviSTasya bahugRheSu stokastokalAbhena vRhadvailAlaganAt / upadherekavAraM varSAkAlAdAga prakSAlanena malinatvAt / zayyAyAstu pratyAsannAgnikaraNAbhAvena tena kAraNena grISmakAle'pyAhArAdInAM zItatvasambhavarUpeNopahanyate jATharo'gniH / tasmAcAranyupaghAtAdajIrNabubhukSAmAnyAdayo doSA jAyante, tatastakAdigrahaNaM sAdhUnAmanujJAtam / takrAdinA'pi hi jATharo'gniruddIpyate, teSAmapi tathAsvAbhAvyAt / iti zrIyatijIte 61 gAthAvRttau 46 patre // 5 // athAjAtazmazruNaH ziSyAderAcAraprakalpAdhyayanaM pAThayituM na kalpate, ityabhiprAyo likhyate no kappai niggaMthANa vA nigaMthINa vA khuDDagassa vA khuDDiyAe vA avaMjaNajAyassa AyArapakappe nAmaM ajjhayaNe uddisittae / 1 / kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA khuDDagassa vA khuDDiyAe vA baMjaNajAyassa AyArapakappe nAmaM ajjhayaNe uddisitte|2|tivaaspriyaagss samaNassa niggaMthassa kappati AyArapakappe nAmaM ajjJayaNe uddisitte|| ityAdi, vyvhaardsh| moddezakoktena vidhinA sUtraM pAThanIyam / iti gacchAcAraprakIrNake 'vihiNA jo u coei' iti gAthA 24 vRttau // 6 // parizaTitavastre yAvanti thiggalAni granthayazca kampante tallikhyate // 172 / / Jain Education For Private & Personel Use Only Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhI bIvanaMtabhama grandhi dadAti vAcana kAryaH, yadi vakhatyAhattadrAthA 10 ilAyate je bhikkhU vatthassa egaM paDiyANiyaM deha deMtaM vA sAtijati / yo vastrasyaikaM thiggalaM dadAti, dadataM vA svAdayatianumodayati tasya dossaaH| dvau kalpau sautriko eka aurNiko grAhyaH, varSAkAlaM vinA auNika ekako na vyApAryo madhye sautriko bahirauNika iti vidhipribhogH| auNike zarIre lagne paTapadikAdijantusaMsaktyAdidoSAH syuH / je bhikkhU, / vatthassa paraM tihaM paDiyANiyaM dei deMtaM vA sAtijai / ti yaH kAraNa trayANAM thiggalAnAM paratazcaturtha thiggalaM dadAti tasya prAyazcittam / je bhikkhU avihIe vatthaM sivvati, sivvaMtaM vA saatiji| ti avidhisIvanaM yathA gRhasthAnAM pArzvadvayamIlanena sIvanaM tathA na sIvyet / je bhikkhU vatthassa egaM phAliyagaMThiyaM karei, kareMtaM vA sAtijati / ti pATitavakhasyobhayorazcalayormIlanena granthi dadAti. adhika mA pATayatviti / je bhikkhU vatthassa paraMtiNhaM phAliyagaMThiyANaM karei kareMtaM vA sAtijati / tti vastre granthistAvadutsargato na kAryaH, yadi vastrasyAlAbhe granthiM karoti tadA trayANAM granthInAmadhikaM granthi na kuryAt / iti zrIgacchAcAraprakIrNake 'desaM khittaM tu jANittA' ityetadAthA 14 vRttau 12 patre // 7 // jaghanyato'pyadhItAcAraprakalpasyaiva nizrayA viharttavyamityabhiprAyo likhyate-- AyArapakappadharA, cauddasapuvI ya je ya taM majjhA / tannIsAi vihAro, sabAlabuDDassa gacchassa // 1 // AcAraprakalpadharAH-nizIthAdhyayanadhAriNo jaghanyA gItArthAH, caturdazapUrviNaH punarutkRSTAH, tanmadhyavartinaH kalpavyavahAradazAzrutaskandhagharAdayo mdhymaaH| teSAM jaghanyamadhyamotkaSTAnAM gItArthAnAM nizrayA sabAlavaddhasyApi gacchasya vihAro bhavati, na punrgiitaarthsy| iti zrIgacchAcAraprakIrNake 'sIyAvei vihAraM ' ityetagAthA 23 vRttau 26 ptre|||| in Educatan International Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra // 173 // thakalpasvarUpaM kiJcillikhyate uttA kappatippe ti / AyuktA udyatAH sAvadhAnA vA yatra gacche sAdhavaH syuH kayoH 1 kalpazca pazca kalpanepau tayoH, tatra kalpo-bhojanAnantaraM pAtradhAvanAdirUpaH, sa ca sAmAnyena sarvatra kanpasaptakarUpaH, vizeSatastu jaghanya madhyamotkRSTabhedena tridhA, katham? odanamaNDakayavakSo dakulmASarAjamudgacavalakaca valikAvRttacaNa kasAmAnyacaNaka niSpAvatuvarImasUramudgAdyalepakRdAhAre gRhIte sati ekaH pAtrasya madhye kalpo dvitIyo bahistRtIyastu sarvatreti kanpatrayarUpo jaghanyaH / zAkapeyAyavAgUkaGgakodravaudanarAddha mudgadAnyAdisauvIratImanAdyalpalepakRdAhAre gRhIte sati dvau kalpoM pAtrasya madhye, tato dvau bahiH; tata ekaH sarvatreti kampapaJcakarUpo madhyamaH / tathA dugdhadadhicaireyItailaghRtaguDapAna kAdibahulepakRdAhAre gRhIte sati kalpatrayaM madhye, tato tato dvau sarvatreti kanpasaptakarUpa utkRSTaH / iti vRddhavAdaH / haste tu maNibandhaM yAvatkanpo deya iti, trepo- prapAnAdikSAlanalakSaNaH, atra kizcinizIthasUtra caturthoddezakagataM likhyate - je bhikkhU vA bhikkhUNI vA sANuppAe uccArapAsavaNa bhUmi paDilei na paDilehaMtaM vA sAtijati / asya cUrNi :- sANuppAo NAma caunbhAgAvasesacarimA tIe uccArapAsavaNabhUmI paDalehiyA / / 1 / / je bhikkhu vA bhikkhuNI vA to uccArapAsavaNabhUmIo paDile ga paDilehaMtaM vA sAtijati / je bhikkhU vA bhikkhukhI vA khuDDAgaMsi thaMDilaMsi uccArapAsavaNaM pariTThavaha paridvarvataM vA sAtiJjai / asya cUrNi : raNiSpamANAo jaM Arao taM khuDDAgaM, tattha jo vosirai tassa mAsalahuM ANAdiyA ya dosA, vittharAyAmeNaM, thaMDilaM jaM bhave rayaNimettaM cauraMgulamogADhaM, jahannayaM taM tu vicchinnaM // 1 // vitthAro - pohattaM prayAmo- digvattaNaM rayaNI - hattho tammA ratnAkaraH // 173 // Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ThitaM rayaNimattaM jassa thaMDilassa cattAri aMgulA ahe acittA taM cauraMgulAvagADhaM eyappamANaM jahaNNayaM vicchiNNaM / etto hINatarAgaM, khuDDAgaM taM tu hoi nAyavvaM / airegayaraM etto, vicchiNNaM taM tu nAyavvaM / / 2 / / savvukosaM vicchiNNaM, bArasajoaNaM taM ca jattha cakkavaTTikhaMdhAvAro Thio / / iti zrIgacchAcAraprakIrNake jattha ya sabihiukkhaDa' ityetadgAthA 72 vRttau // 6 // atha kAraNe caturmAsakamadhye'pi nAvA nadyAdyuttaraNamanujJAtam / tathA hi satta u vAsAsu bhave, saMghaTTA tintri hu~ti uDubadhe / te tu na haNati khittaM, bhikkhAyariyaM ca na haNaMti // 2 // ye saptodakasaGghaTTA varSAsu, trayaH saGghaTTAH Rtubaddhe sAdhUnAM bhavanti, te etAvantaH kSetraM nopananti, na ca bhikSAcaryAmupaghnanti-jaha kAraNami pumme, aMto taha kAraNaMmi asivAdI / uvahIgahaNe liMpaNa, nAvopagatepi jayaNAe // 3 // tti yathA kAraNe pUrNe mAsakalpe varSApAse vA aparakSetrAbhAve dRSTamuttaraNaM tathA mAsasyAntarapyazivAdibhiH kAraNairupadhervA grahaNArtha lepAnayanAtha vottrnniiym| kAraNe yatra nAvA'pyudakaM tIryate, tatrApi yatanayA santaraNIyam / tatra cAyaM vidhiH--nAvathalalevaheTThA, levo vA uvarie va levassa / domi yadivaDDamarga, addhaM nAvAi parihANI // 4 // tatra pUrvArddhapazcA padAnAM yathAsaGkhthena yojanA-nAvuttaraNasthAnAIA dyadi dve yojane varka sthalena gamyate tarhi tena gantavyam , na ca naurAroDhavyA / lebahiTTha' ti lepasyAdhastAddakasaGghaddena yadi sArddhayojanaparirayeNa gamyate tatastatra gamyatAM na nAvamadhiroheta. evaM yojanaparihAreNa lepena gacchatu na ca nAvamadhirohet, arddhayojanaparihAreNa lepopariNA gacchatu, na ca nAvamadhirohet / evaM nAvuttaraNasthAnAtsthalAdiSu yojanadvayAdikaM parihIyate, evameva lepoparyuttaraNasthAnAtsArddhayojanaparihAreNa sthalena.ekayojanaparihAreNa saGghaddena, arddhayojanaparihAreNa vA lepena gamyatAM, Jan Education For Private 3 Personal Use Only www.jainelorery.org Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra // 17 // za na ca lepoprinnaa| lepottaraNasthAnAdekayojanaparihAreNa sthalenA yojanaparihAreNa vA saGghana gantavyaM na lepen| saGghaTTo kAratnAkara ttarasthAnAdar3ayojanaparihAreNa sthalena gamyatAM, na ca saGghana | eteSAM parihAraparimANAnAmabhAve nAvA 1 lepopariNA 2 lepena 3 saGghaTena vA gamyate na kazciddoSa ityaadi| etatsUtradvayArthaH prAyaH sarvo'pi shriinishiithcuurnnidvaadshoddeshkpraante'pysti| iti zrIgacchAcAraprakIrNake daMsaNiyAraM kuNaI, carittanAsaM jaNei micchattaM / duNhavi vaggANajjA, vihArabheyaM karemANI 132 gAthAvRttau 120 patre // 10 // anayaiva ca gAthayA ye AryikAyAH pRthagvihAraM manyante te'pi parAstA draSTavyAH / gAme egarAiyaM nagare paMcarAiyaM' ayaM vyavahArastu pratimApratipannAnAM sAdhUnAM, jinakalpikAnAM parihAravizuddhikAnAM ca niyamata eva navakalpavyavahAraH, sthavirakalpikAnAM tu kAraNe'STAyapi mAsakalpA ekatra kattuM mAsAntare'pi vihattuM kalpante / yathA--- paDimApaDivamANaM, egAhaM paMcAhaM tahA lNde| jiNasuddhANaM mAso, nikAraNo a therANaM // 4 // 'jiNa'tti jiNakappiyANaM 'suddha'tti suddhapArihAriyANaM suddhaggahaNaM pacchittAvanaparihAriyanisehatthaM 'therANaM' ca etesiM mAsakappavihAro NivAghAekAraNAbhAve vAghAe puNa therakappiyA UNaM atirittaM vA mAsaM acchti|| UNaatirittamAsA, evaM therANa aTTha nAyavvA / iyare aTTha vihariuM niyamA cattAri acchati // 5 // ityapi gacchAcAraprakIrNake 'daMsaNiyAraM kuNaI' ityetadgAthA 132 vRttau // 11 // atha sAdhUnAM caturmAsakaM vinA pIThaphalakopabhogaH kattuM na kalpate, ityabhiprAyo likhyatesacchaMdayAriM duliM, prAraMbhe supavattayaM / pIDhayAi paDibaddhaM, AukkAyavihiMsagaM // 10 // vyAkhyA-svacchandena // 17 // Jan Education a nal For Private Personel Use Only | Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAbhiprAyeNa, na tu jinAjJayA caratIti svacchandacArI tam, tathA duSTaM zIlaM AcAro yasya sa duHzIlastam, tathA''rambhAH pathivyAhavaNAni, upalakSaNatvAtsaMrabhasamArambhAvapi, tatra saMrambha:-saGkalpaH, samArambhastu paritApakaraH / uktaM ca-"saMkappo so paritApako bhave smaarNbhii| AraMbho uddavo, suddhanayANaM tuM sambesi // 1 // " tatra svAnyayoH pravartakastam / tathA pIThaka-phalaka, prAdizabdAta paTTikAdayastatra pratibaddhaH kAraNaM vinA'pi RtubaddhakAle tatparibhojItyarthaH taM, RtubaddhakAle pIThakAdigrahaNe mahAn doSaH / uktaM ca-je bhikkhU uDubAddhayaM sajjAsaMthArayaM paraM pajosavaNAo uvAiNei uvAiNetaM vA sAtijati iti zrInizIthamUtradvitIyoddezake / athaitaccUrNiH--uDubaddhagahiyaM seAsaMthArayaM pajosavaNarAtIo paraM uvAtiNAvei tamsa mAsalaha pacchittaM / sejjAsaMthAravizeSajJApanArthamAha-savvaMgiyA u sejA, dohatthaddhaM ca hoi sNthaaro| aha saMthaDA va sejA, tatpariso vA samAso u // 1 // ityAdi / iti zrIgacchAcAraprakIrNakavRttau // 12 // athotsargatastAvadgRhasthAnAM siddhAntAdhyayanaM na kalpate, apavAdatastu dIkSAbhimukhAdistasya padjIvanIkAyAdhyayana yAvata satrArthAbhyAM, piNDaipaNAdhyayanaM yAvadarthatazca pAThayituM kalpate, ityabhiprAyo likhyate padaMta sAhaNo eyaM, asajjhAyaM vivajiuM // 136 / / ityAdi / vyAkhyA-paThaMtu--vyaktavAcA sUtrato'rthatazca kaMThagataM karvata mAdhavo-mokSasAdhanatatparA munayaH upalakSaNatvAtsAyo'pi, nanu yaduktaM sAdhusAvya eva paThanti kiM zrAddhAdayo na siddhAntaM paThanti ? ucyate--na paThantyeva, yaduktaM-zrInizIthasUtrasyaikonaviMzatikoddezakamAnte-je bhikkhU vA bhikhkhUNI vA amautthiyaM vA gAratthiyaM vA vAei, vAeMtaM vA sAtijati / asya cUrNi:-gihiSmatisthiyA Na vAeyavvA, ittha dasa For Private & Personel Use Only T Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra / / 175 / / mauddesAo attho jahA asautthiyaM vA gAratthiyaM vA Na vAeti, aSpatitthiyA ampatitthiNIo ahavA gihatthA gihatthIo, tti tathAbhAve kAraNe vAeJjavi 'pavvajjAe' gAhA -- gihi zrapAsaMDiyaM pavvajjAbhimuhaM sAvagaM vA chajIvaNiyaMti jAva suttattho, attho jAva piMDesaNA, esa gihatthAisu avavAo tti / / iti zrImacchAcAraprakIrNA kAvacUrNI prAnte // 13 // nanu prakIrNako kairvacanaiH pratipadamasmAkaM nirAsaH kriyate bhavadbhiH teSAM tu prAmANyaM nAsmAbhiH svIkriyate, maivaM vAvadUka ! prakIrNakAnAM bhagavatsvaziSyapraNItatvena pratyekabuddhapraNItatvena vA sutarAM pramANatvAditi / tathA coktam - atra ziSyaH praznayati--prakIrNakAnAmutpattiH kiM tIrthakarAt, gaNadharAt, gaNadharaziSyAt, pratyekabuddhAt ? vA ucyate- tIrthakara hastadIkSitamuneH prakIrNakAnAmutpattiriti / yaduktaM nandImutre - " se kiM taM aMgabAhiraM ? aMgabAhiraM duvihaM paSmattaM taM jahA - AvassayaM ca 1 AvasyavairittaM ca 2 / se kiM taM yavasvayaM ? AvasyaM chavihaM pannattaM taM jahA -sAmAiyaM 1 cauvIsatthao 2 vaMdaNayaM 3 paDikamaNaM 4 kAusaggo 5 paccakkhANaM 6 setaM vayaM / se kiM taM [AvasyavairittaM ? zravasyavairittaM duvihaM paSpattaM taM jahA - kAliyaM ca 1 ukAliyaM ca 2 / se kiM taM ukkAliyaM ? ukkAliyaM aNegavihaM pAttaM taMjahA - dasaveyAliyaM 1 kappiyAkappiyaM 2 cullakappasurya 3 mahAkaSpasurya 4 uvAiyaM 5 rAyapaseNiyaM 6 jIvAbhigamo 7 panavaNA 8 mahApannavaNA 6 pamAyadhvamAyaM 10 naMdI 11 aNuogadArAI 12 deviMdara 13 taMdulaveyAliyaM 14 caMdAvijjhayaM 15 || sUrapattI 16 porisimaMDalaM 17 maMDalappaveso 18 vijAcaraNaviNiccha 16 gaNiviJjA 20 jhANavibhattI 21 maraNavibhattI 22 AyavisohI 23 vIyarAyamuyaM 24 saMlehaNAsuyaM 25 Jain Education Interhal ratnAkara: / / 175 / / Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vihArakappo 26 caraNavihI 27 AurapacakhkhANaM 28 mahApaccakkhANaM 26 evamAha se taM ukkAliyaM / se kiM taM kAliyaM 1 kAliyaM aNegavihaM paSmattaM taM jahA - uttarajjhayaNAI 1 dasAo 2 kappo 3 vavahAro 4 nisIhaM 5 mahAnisIhaM 6 isibhAsiyAI 7 jaMbuddIvapattI 8 dIvasAgaraNapaSpattI caMdapapattI 10 khuDDiyAvimANapavibhattI 11 mahalliyAvimANapavibhattI 12 aMgacUliyA 13 vaggacUliyA 14 vivAhacUliyA 15 aruNovavAe 16 garulovavAe 17 varuNovavAe 18 dharaNovavAe 16 vesamaNovavAe 20 velaMgharovavAe 21 deviMdovavAe 22 udvANasue 23 samuTThA sue 24 nAgapariyAvaliyA 25 nirayAvaliyAo 26 kappiyAzro 27 kappavaDiMsiyAo 28 puphiyAo 26 pupphacUliyAo 30 vahIdasAo 31 evamAiAI caurAsII painnagasahassAI bhagavao arahao usahasAmissa zrAititthayarassa tahA saMkhijAI painnagasahassAI majjhimagANaM jiNAvarANaM caudasapaimagasahassANi bhagavao vaddhamANasAmissa | ahavA jassa jattiyA sIsA uppattiyAe veNaiyAe kammiyAe pAriNAmiyAe cauvvihAe buddhIe uvaveyA tassa tattiyAI paiSmagasahassAI patteyabuddhAvi tattiyA caiva se taM kAliaM [AvasyavairittaM se taM gapavi // asya vRttiH - ' evamAiyAI ' ityAdi kiyanti nAmagrAhamAkhyAtuM zakyante prakIrNakAni ? tata evamAdIni caturazItiprakIrNakasahasrANi bhagavato'rhataH zrIRRSabhasvAminastIrthakRtaH / tathA saGghayeyAni prakIrNakasahasrANi madhyamAnAmajitAdInAM jinavarendrANAM tIrthakarANAm, etAni ca yasya yAvanti bhavanti tasya tAvanti prathamAnuyogato veditavyAni / tathA catudezaprakIrNakasahasrANi bhagavato'rhato varddhamAnasvAminaH / iyamatra bhAvanA - iha bhagavata RSabhasvAminazcaturazItisahasrasaGkhyAH zramaNA AsIran, tataH prakarSikarUpANi cAdhyayanAni kAlikotkAlikabhedabhinnAni sarvasaGkhyayA caturazItisahasrasaGkhyAnya Jain Education Internal Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra-1 ratnAkara // 176 // bhavan katham ? iti cet , ucyate iha yadbhagavadarhadupadiSTaM zrutamanuzritya bhagavantaH zramaNA viracayanti tatsarva prakIrNakamucyate, athavA zrutamanusaranto yadAtmano vacanakauzalena dharmadezanAdiSu granthapaddhatirUpatayA bhASante tadapi sarva prakIrNakam , bhagavatazca RSabhasvAmina utkRSTA zramaNasampadAsIt caturazItisahasrapramANA, tato ghaTante prakIrNakAnyapi bhagavatazcaturazItisahasrasaGkhthAni, evaM madhyamatIrthakRtAmapi saGkhoyAni prakIrNakasahasrANi bhAvanIyAni / bhagavatastu varddhamAnasvAminazcaturdazazramaNasahasrANi tena prakIrNakAnyapi bhagavatazcaturdazasahasrANi / atra dve mate-eke sUraya evaM prajJApayanti-idaM kila caturazItisahasrAdikamRSabhA. dInAM tIrthakRtAM zramaNaparimANaM pradhAnasUtraviracanasamarthAn zramaNAnadhikRtya veditavyaM, itarathA punaH sAmAnyazramaNA prabhUtatarA api tasmin tasmin RSabhAdikAle AsIran , apare punarevaM prajJApayanti-RSabhAditIrthakRtAM jIvatAmidaM caturazItisahasrAdikaM zramaNaparimANaM pravAhataH punarekaikamin tIrthe bhUyAMsaH zramaNA veditavyAH, tatra ye pradhAnasUtraviracanazaktisamanvitAH suprasiddhAstadgranthA atItakAlikA api tIrthe vartamAnAstetrAdhikRtA draSTavyAH / etadeva matAntaramupadarzayannAha-'ahavA' ityAdi, athaveti prakArAntaropadarzane yasya RSabhAdestIrthakRto yAvantaH ziSyA autpattikyA 1 vainayikthA 2 karmajayA 3 pAriNAmikyA 4 caturvidhayA buddhyopetAH-samanvitA AsIran , tasya RSabhAdestAvanti prakIrNakasahasrANi, pratyekabuddhA api tAvanta eva / atraike vyAcakSate-ihakaikasya tIrthakRtastIrthe'parimANAni prakIrNakAni bhavanti, prakIrNakakAriNAmaparimANatvAt , kevalamiha pratyekabuddhacitAnyeva prakIrNakAni draSTavyAni, prakIrNakaparimANena pratyekabuddhaparimANapratipAdanAta , syAdetat pratyekabuddhAnAM ziSyabhAvo virudhyate, tadetadasamIcInam / yataH pravrAjakAcAryamevAdhikRtya ziSyabhAvo niSidhyate, na tu tIrthakaro Jain Education Inter For Private 3 Personal Use Only N w.jainelibrary.org Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padiSTazAsanapratipannatvenApi, tato na kazciddoSaH / tathA ca teSAM granthaH-iha titthe aparimANA painnagA paimagasAmiaparimANataNao, kiM tu iha sutce patteyabuddhapaNIyaM paisagaM bhANiyavvaM / kamhA jamhA paimagaparimANeNa ceva patteyabuddhaparimANaM kIrai iti, bhaNiyaM 'patteyabuddhAvi tattiyA ceva 'tti | coyaga Aha-naNu patteyabuddhA sissabhAvo ya virujjhae / Ayario Aha-titthagarapaNIyasAsaNapaDivanattaNo tassa sIsA havaMti // anye punarevamAhuH-sAmAnyena prakIrNakaistulyatvAtpratyekabuddhAnAmabhidhAnaM, na tu niyogataH pratyekabuddharacitAnyeva prakIrNakAnIti / ' se taM ' ityAdi, tadetatkAlikam , tadetadAvazyakavyatiriktamiti // 135 // iti zrIgacchAcAraprakIrNakAvacUrNau / 34 / patre // 14 // ____utkRSTA caityavandanA airyApathikIpratikramaNapUrvikaiva bhavati / jaghanyamadhyame tu caityavandane airyApathikIpratikramaNamantareNA'pi bhavataH / iti pravacanasAroddhAre caityavandanadvAravRttau // 15 // atha sAdharmikavAtsalyaprabhAvanA'kSarANi likhyantenissaMkiya 1, nikaMkhiya 2, ninvitigicchA 3, amRDhadiTThI ya 4 / uvavUha 5 thirIkaraNe 6, vacchala 7, pabhAvaNe 8, aTTha // 32 // zaGkitaM-dezasarvAtmakaM, tadabhAvo niHzaGkitam 1, kADinta-manyAnyadarzanagrahAtmakaM, tadabhAvo niSkAsitam 2, vicikitsA-phalaM pratisandehastadabhAvo vido-vijJAste ca tattvataH sAdhava eva tajjugupsA vA tadabhAvo nirvicikitsitaM, nirvijugupsAM vA 3, ApatvAtsUtra evaM pAThaH, amUDhA-RddhimatkutIrthikadarzane'pyavagItamasmadarzanamiti moharahitA cAsau dRSTizca-buddhirUpA amUDhadRSTiH 4, sa ca caturvidho'pyayamAntara aacaarH| bAhyaM tvAha-upavRMhaNA-guNavatAM stutiH 5, in due an o ma " Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra snAkaraH // 177 // sthirIkaraNaM-cAGgIkRtadharmAnuSThAnaM prati sIdatAM sthirIkaraNam 6, vAtsanyaM-sAdharmikajanasya bhaktapAnAdinocitapratipattikaraNam 7, prabhAvanA ca-svatIrtho matihetuceSTA supravartanAtmikA 8, vAtsalyaprabhAvane aSTau ete darzanAcArAH syuriti zeSaH / iti zrImaSTAviMzottarAdhyayane ekatriMzattamagAthAyAm // 16 // etena pratimApUjanAdikaM sajantuvirAdhanaM karma bhagavAna samAdizatIti yatkecana pralapanti te'pi parAstA draSTavyAH, sadArambhasya bhagavadbhiH pratipAditatvAt , itarathA uktasyApi sAdharmikavAtsalyasya niSiddhatvApattervirAdhanAyAstulyatvAditi / kecicca devagurvAdipurataH svastikAdiracanA na svIkurvate tejJAnino veditavyAH / yataH sAdhustAnyarcanavandanAdIni manasApi na prArthayet / gRhaspaistu gurubhaktyA tAni kartavyAnyeva anyathA tatraivoktAnAM kriyamANAnAM ca vndnaadiinaampykrttvytaaptteH| akSarANi cemAni-accaNaM sevaNaM ceva, baMdaNaM pUyaNaM thaa| iDDIsakkArasammANaM, maNasAvi na patthae // 18 // iti paJcaviMzottarAdhyayane // 17 // atha devapUjAvidhivicArA yathAzuciriti-malotsargadantadhAvanajihAlekhanagaMDUSakaraNasarvadezasnAnAdinA pavitraH san , iti zrAividhau / 18 / tataH pavitramRdugandhakASAyikAdyaMzukenAGgarUkSaNapautikamocanapavitravastrAntaraparidhAnAdiyukyA klinAvibhyAM bhUmimaspRzan pavitrasthAnamAgatyottarAmukhaH saMvyayate navyamavyaGgamakIlitaM pRthulaM zvetAMzukadvayam / " vizuddhirvapuSaH kAryA, yathAyogaM 25s // 177 // Jain Education Inter For Private Personal Use Only Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jlaadibhiH| dhaute site vaptIta dve, vizuddhe dhRpadhupite // 1 // " loke'pyuktam-"na kuryAtsandhitaM vastraM, devakarmaNi bhuumip!| na dagdhaM na tu vaicchinnaM, parasya tu na dhArayet // 2 // kaTispRSTaM tu yadvastraM, purISaM yena kAritam / samUtraM maithunaM cA'pi, tadvastraM parivarjayet // 3 // ekavastro na bhuJjIta, na kuryAddevatArcanam / na kaJcukaM vinA kAryA, devArcA strIjanena tu // 4 // " evN| hi puMsAM vastradvayaM strINAM ca vastratrayaM vinA na kalpate devArcAdi / iti zrAddhavidhau // 18 // naca dukUlaM bhojanAdikaraNe'pi sarvadA pavitrameveti lokoktiratra pramANayitavyA, kiM tvanyadhautikavaDukUlamapi bhojanamalamUtrAzucisparzavarjanAdinA satyApanIyam vyApAraNAnusAreNa punaH punardhAvanadhUpanAdinA pAvanIyam, dhautikaM ca svalpavelameva vyApArya, prasvedazleSmAdi ca dhautikena na spheTanIyam , apAvitryaprasakteH, vyApAritavastrAntarebhyazca pRthaga mocyam / iti zrAddhavidhau // 16 // evaM dravyamAvAbhyAM zucigRhe gRhacaitye-" Azrayan dakSiNAM zAkhAM, pumAn yoSitvadakSiNAm / yatnapUrva pravizyAntadakSiNenAghriNA tataH // 1 // sugandhimadhurairdravyaiH, prAGmukho vA'pyudaGmukhaH / vAmanAcyA pravRttAyAM, maunavAn devamarcayet | // 2 // " ityAdhuktena naiSedhikItrayakaraNapradakSiNAtrayacintanAdikena vidhinA zucipaTTakAdau padmAsanAdisukhAsanAsInazcandanabhAjanAcandanaM sthAnAntare hastatale vA prakSipya kRtabhAlatilakahastakaGkaNaH zrIcandanacarcitahastadvayo jinamarhantaM pUjayitvA vakSyamANAbhiraGgAgrabhAvapUjAbhirabhyarcya saMvaraNaM pratyAkhyAnaM prAkkRtamakRtaM vA yathAzakti karoti / iti zrAddhavidhau // 20 // athopoSaNe poruSyAdipratyAkhyAne vA devamarcayato na dantadhAvanApecetyakSarANi likhyante Jan Education a l For Private Personel Use Only Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra zuddhiva // 17 // ca laukika motithau / upavAsapauruSyAdipratyAkhyAninastu dantadhAvanAdi vinA'pi zuddhireva, tapaso mahAphalatvAt / loke'pi upavAsAdau / ratnAkara dantakASThAdi vinApi devArcAdikaraNAt / niSiddhaM ca laukikazAstre'pyupavAsAdau dantakASThAdi / yaduktaM viSNubhakticandrodaye"pratipadarzaSaSThISu, madhyAnte navamItithau / sAtidivase prApte, na kuryAddantadhAvanam // 1 // upavAse tathA zrAddhe, na kuyoMdantadhAvanam / dantAnAM kASThasaMyogo, hanti saptakulAni vai // 2 // " iti zrAddhavidhau // 21 // tathA'nyatIrthikA hi pazcAmRtamadhye madhu gaNayanti, zrAvakaistu tatsthAne ikSuraso jJeya iti likhyate-tato ghRte 1 kSurasa 2 dugdha 3 dadhi 4 sugandhijalaiH 5 paJcAmRtasnAtram / iti zrAddhavidhau // 2 // atha bhagavato'Gge tilakakaraNAnukramo likhyate-- tataH suyatnavAlakakuzcikAM vyApArya prakSAlyAGgarUkSaNadvayena nirjalatAmApAdyAGgrijAnukarAMseSu muni pUjA yathAkramamityuktervakSyamANatayA sRSTyA navAGgeSu zrIcandanAdinA'rcayet / ke'pyAhuH-pUrva bhAle tilakaM kRtvA navAGgapUjA kaaryaa| jinaprabhamUrikRtapUjAvidhau tu -"sarasasurahicandaNeNa devassa dAhiNajANu1 dAhiNakhaMdhara niDAla3 vAmakhaMdha6 vAmajANu5 lakkhaNesu paMcasu hiaeNa vA saha chassu vA aMgesu pUrya" / iti zrAddhavidhau // 23 // tathA svagRhacaityaDhaukitacokSapUIphalanaivedyAdivikrayotthaM puSpabhogAdi svagRhacaitye na vyApAryam, nApi caitye svayamAropyam, kiM tu samyaksvarUpamuktvA'rcakAdeH pArthAt tadyogAbhAve sarveSAM sphuTaM svarUpamuktvA svayamAropayet, anyathA mudhA jnprshNsaadidossH| gRhacaityanaivedyAdi cArAmikasya prAguktamAsadeyasthAne nArNyam, AdAveva naivedyArpaNena mAsadeyoktau tu na doSaH, | H // 17 // Jain Education re a l For Private Personel Use Only Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mukhyavRttyA mAsadeyaM pRthageva kAryam, gRhacaityanaivedyacokSAdi tu devagRhe mocyam / anyathA gRhacaityadravyeNaiva gRhacaityaM pUjitaM syAt na tu svadravyeNa, tathA cAnAdarAvajJAdidoSaH na caivaM yuktam, svadehagRhakuTumbAdyartha bhUyaso'pi vyayasya gRhasthena karaNAt, devagRhe devapUjA'pi svadravyeNaiva yathAzakti kAryA, na tu svagRhaDhaukitanaivedyAdivikrayotthadravyeNa devasaktapuSpAdinA vA prAguktadoSAt / tathA devagRhAgataM naivedyAkSatAdi svavastuvat samyag rakSaNIyam, samyagmUlyAdiyuktyA ca vikreyam, na tu yathA tathA mocyam, devadravyavinAzAdidoSApatteH / sarvaprayatnena rakSaNAdicintAkaraNe jAtu caurAgnyAdhupadravAIvadravyAdi vinazyati tadA tu cintAkartA nirdoSa eva, avazyabhAvibhAvasyApratikAryatvAt / iti zrIzrAddhavidhau // 24 // jJAnadravyaM hi devadravyavana kalpate eva zrAddhAnAM, sAdhAraNamapi saGghadattameva kalpate vyApArayituM na tvanyathA, sonApi saptakSetrIkArye eva vyApAryam , na mArgaNAdibhyo deyam , sAmpratikavyavahAreNa tu yadgurunyuJchanAdisAdhAraNaM kRtaM syAttasya zrAvakazrAvikANAmapaNe yuktireva na dRzyate, zAlAdikArye tu tadvyApAryate shraaddhaiH| evaM jJAnasaktaM kAgadapatrAdisAdhvAdharpita zrAddhena svakArye na vyApArya svapustikAyAmapi na sthApyaM samadhikaniSkrayaM vinA / sAdhvAdisaktamukhavastrikAderapi vyApAraNaM na yujyate gurudravyatvAt , sthApanAcAryajapamAlAdi tu prAyaH zrAddhArpaNArtha gurubhirvihriyate tena gurvarpitatadhaNe vyavahAro dRzyate, " iti zrAddhavidhau // 25 // / tasmAddevajJAnAdeyaM kSaNamapi na sthApyaM, anyasyApi deyasya pradAne vivekibhiH sarvathA na vilambyate, kiM punrdevjnyaanaadeH| kAyadA ca yAvatA mAlAparidhAnAdi kRtaM tadA tAvaddevAdidravyaM jAtaM, tacca kathamupabhujyate, kathaM vA tallAbhAdi gRhyate, pUrvokta Jain Education int o nal For Private & Personel Use Only Hal Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra ratnAkara // 17 // kaaryaa| vidhau // yathA kI DakasarabhogAvalakapATapa, devssyvaa| devAdidravyopabhogadoSaprasaGgAt , tasmAtsadya eva tadarpaNIyam / yastu sadyo'rpayitumazaktastenAdAveva pacA pakSAdhavadhiH sphuTa kAryaH / avadhimadhye ca svayamarNyam , mArgaNAdivinApi avadhyullaGghane devadravyopabhogadoSaH / udAhaNikApi zIghramamagnatayA / tacintAkArakaiH khadravyavaddevAdidravye'pi kAryA / anyathA bahuvilambe durmicadezabhaGgadausthyApAtasyApi sambhavAt , bahUpakrame'pi tadasiddheH, tathA'pi ca mahAdoSaH iti zrAddhavidhau // 26 // tathA devAdideyaM samyagevAye, na tu ghRSTakUTanANakAdinA yathA kathaJciddevadravyopabhogadoSApatteH, tathA devajJAnasAdhAraNasambandhigRhAdRkSetravATikApASANeSTakAkASTavaMzakavellukamRtsudhAdikaM zrIkhaNDakesarabhogapuSpAdikaM piGgAnikAcaGgerIdhUpapAtrakalazavAsakumpikAdikaM zrIkarIcamaracandrodayajhallarIbheryAdivAdyasAbANasirAvakajavanikAkambalakapATapaTTapaTTikAkuNDikAkumbhorasakajalajalapradIpAdikaM caityazAlApraNAlAdyAgatajalAdyapi ca svakArye kimapi na vyApAryam , devadravyavattadupabhogasyApi duSTatvAt / camarasAbANAdInAM malinIbhavanatruTanapATanAdisambhave tvadhikadoSo'pi / iti zrAddhavidhau // 27 // tathA antyAvasthAyAM pitrAdInAM yanmAnyate tatsAvadhAnatve guruzrAddhAdibahusamakSameva vAcyaM yadbhavanimittamiyadinamadhye iyadyayiSyAmi tadanumodanA bhavadbhiH kAryeti, tadapi sadyaH sarvajJAtaM vyayitavyam / svanAmnA vyaye stainyAdidoSaH puNyasthAne'pi sa ca maharSerapi hInatAhetuH / yadArSam-" tavateNe vayateNe, rUvateNe a je nare / AyArabhAvateNe a, kubaI devakivisaM ||1||"dhrmvyyshc mukhyavRtyA sAdhAraNa eva kriyate / yathA yathA vizeSavilokyamAnaM dharmasthAnaM tatra tadupayogaH syAt / saptakSetryAM hi yatsIdat kSetra syAttadupaSTambhe bhUyAn lAbho dRzyate / iti zrAddhavidhau // 28 // // 17 // Jain Education Interne - For Private & Personel Use Only jainelibrary.org Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarveSvapi niyameSu ca sahasA'nAmogAdyAkAracaturka cintyam, tenAnAbhogAdinA'niyamitabahuvastugrahaNe'pi niyamabhaGgo na / 12 syAt, kintvaticAramAtram / jJAtvA tvaMzamAtragrahaNe'pi niyamabhaGga eva jAtu duHkarmapAravazyena jJAtvA'pi bhaGge'grato niyamaH | pAlya eva dharmArthinA / pratipannapazcamIcaturdazyAditapodine'pi tithyantarabhrAntyAdinA sacittajalapAnatAmbUlabhavaNakiyojanAdau yadA tapodinaM jJAtaM tadanu mukhAntaHsthamapi na gilati, kiM tu tatyaktvA prAsukavAriNA mukhazuddhiM kRtvA taporItyaiva tiSThati / taddine ca yadi bhrAntyA pUrNa bhuktastadA dvitIyadine daNDanimittaM tattapaH kAryam / samAptau ca tattapo varddhamAna kAryam / evaM cAticAra eva syAna tu bhnggH| tapodinajJAnAdanusikthAdimAtragilane tu bhaGga eva narakAdihetuH / dinasaMzaye kalpyAkampyasaMzaye vA kalpyagrahaNe'pi bhaGgAdidoSaH / gADhamAnye bhUtAdidoSapAravazye sarpadaMzAdyasamAdhau ca yadi tattapaH kaSu na zaknoti tathA'pi caturthAkAroccArAna bhaGgaH / evaM sarvaniyameSvapi bhAvyam / iti zrAddhavidhau // 29 // tayaNu harisunnasaMto, kayamuhakoso jiNiMdapaDimANaM / avaNei rayaNivasiya, nimmallaM lomahattheNaM // 1 // mukhakozazcATapuTaH prAntanAsAnizvAsanirodhArtha kAryaH / iti zrAddhavidhau / / 30 // nityaM parvasu vA varSamadhye kiyadvAraM vA khAdyasvAdyAdisarvavastUnAM devasya gurozca pradAnapUrva bhojanam / iti zrAddhavidhau // 31 // tathA RNasambandhe hi prAyaH kalahAnivRttervairavRddhAdyapi pratItaM tasmAdRNasambandhastadbhava eva yathA kathaJcinniAlyaH / anyatrApi vyavahAre nijasvasyAcaTane dharmArthamidamiti cintyaM dharmArthinA / ataH sAdharmikaireva saha mukhyavRtyA vyavahAro nyAyyaH / tatpArthe sthitasya nijasvasya dharmopayogitvasambhavAt / mlecchAdipAlibhye tu yatra ko'pi puNyopayogo na syAt / Jain Education thational For Private & Personel Use Only Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra ratnAkara // 18 // tasya prAptyasambhave vyutsarjanameva yuktam / vyutsargAdanu prAptaM tu tatsaGghasyaiva dharmArthamaya'm / evaM svakIyaM gatamapi vastu zastrAdiprAptyasambhave vyutsRjyam / yathA tadutthaM pApaM na laget / itthaM yuktyA'nantabhavasaktaM dehagehakuTumbavittazastrAdi sarva pApahetu vivekinA vyutsarjanIyam / anyathA tadutthaduritasyAnantairapi bhavairanivRtteH / iti zrAddhavidhau // 32 // tathA yathA tathA zapathAdikaM na vidadhyAt / viziSya ca devagurvAdiviSayaM tadabhihitam-" alieNa va sacceNa va, ceiyasamma karei jo mUDho / so vamai bohibIaM, aNaMtasaMsArio hoi / iti zrAddhavidhau // 33 // atha nirmAlyavicAra: yadi ca prAkenApi pUjA kRtA syAttadA viziSTAnyapUjAsAmagryabhAve tAM notsArayet, bhavyAnAM tadarzanajanyapuNyAnuvandhipuNyAnubandhasyAntarAyaprasaGgAt / kiMtu tAmeva vizeSayet / yabRhadbhASyam-" aha putvaM ciya keNai, havija pUyA kayA suvihaeNa / taMpi savisesasohaM, jaha jaha hoi tahA tahA kuA // 1 // nimmallaMpi na evaM, bhannai nimmallalakkhaNAbhAvA / bhogaviNaTuM daba, nimmalaM biti gIyatthA // 2 // ito ceva jiNANaM, puNaravi ArovaNaM kuNaMti jahA / vatthAbharaNAINaM, jugaliakuMDaliamAINaM // 3 // kahamabaha egAe, kAsAie jiNiMdapaDimANaM / aTThasayaM lUhaMtA, vijayAI valiyA samae // 4 // " yajinabiMdhAropitaM sat vicchAyIbhUtaM vigaMdhaM jAtaM dRzyamAnaM ca niHzrIkaM na bhavyajanamanaHpramodahetu tanirmAlyaM bruvanti sma bhushrutaaH| iti sngghaacaarvRttau| pradyumnamUrikRtavicArasAraprakaraNe tvevamuktam-" ceiyadavvaM duviha, pUyAnimmalameyo ittha / AyANAI dabvaM, pUyAritthaM muNeyavvaM // 1 // akkhayaphalabAlivatthAi, saMtiaM jaM puNo daviNajAyaM / taM nimmallaM // 10 // Jain Education L a For Private & Personel Use Only | Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 99 jAya, jiNakammaMmi upayogo ya // 2 // DhaukitAcatAdernirmAlyatvamuktaM paramanyatrAgame prakaraNacaritrAdau vA kvApi na dRzyate, vRddhasampradAyAdinA kvApi gacche'pi nopalabhyate yatra ca grAmAdAvAdAnAdidravyAgamopAyo nAsti tatrAkSatavanyAdidravyeNaiva pratimAH pUjyamAnAH santi / akSatAdernirmAlyatve tu tatra pratimApUjA'pi kathaM syAttasmAdbhoga vinaSTasyaiva nirmAnyatvamuktam | " bhogaviNa davvaM, nimmallaM ciMti gIyatthA / " ityAgamokterapi / tavaM tu kevaliMgamyam / iti zrAddhavidhau / ete sarve'pi vicArAH zrAddhavidhau dinakRtyAdhikAre || 34 // eteSAmAdau abhiprAyAstu spaSTatamatvAdeva nollekhitA iti / atha kecit suvihitaparaMparAvanto'pi gRhasthAH sadArambhamacyArambhamiva gaNayanti paraM te'navabuddhA jJeyAH, yato'sadArambhavataH sadArambhasya sutamAM vihitatvAt / ayamevAbhiprAyo likhyate rAjAdestu vidhApayituH pracuratarabhANDAgAranagara maNDala gokulAdipradAnaM jinabhavanakSetre vapanam / tathA jIrNazIrNAnAM caityAnAM samAracanaM naSTabhraSTAnAM samuddharaNaM ceti / nanuM niravadyajinadharmasamAcaraNacaturANAM jinabhavanabimbapUjAdikaraNamanucitamiva pratibhAsate, SaTjIvanikAyavirAdhanAhetutvAttasya bhUmikhananadalapATakAnayanagarttApUraNeSTakA cayana jalaplAvana vanaspatisakAyavirAdhanAmantareNa na hi tadbhavati / ucyate -ya ArambhaparigrahaprasaktaH kuTumba paripAlananimittaM dhanopArjanaM karoti, tasya dhanopArjanaM viphalaM mAbhUditi jinabhavanAdau dhanavyayaH zreyAneva, na ca dharmArthe dhanopArjanaM yuktam / yataH - " dharmArthaM yasya vittehA, tasyAnIhA garIyasI / prakSAlanAddhi paGkasya, dUrAdasparzanaM varam " / / ityuktameva, na ca vApIkUpataDAgAdikhananavadazubhodakaM jinabhavanAdikaraNam / api tu saGghasamAgamadharmadezanA karaNavratapratipatyAdikaraNena zubhodarkameva / SaTjIva Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra // 18 // karoti prtimaaprtipaasnn| pariNAmizra pamANaM, nicchayamavAlaakSatthavisohijuttassa // 1 // paramajA / ratnAkara nimittaMpi hu, tau / / 35 // kartavyaH / nikAyavirAdhanA ca yatanAkAriNAmagAriNAM kRpAparavazatvena sUkSmAnapi jantUn rakSayatAmavirAdhanaiva / yadAhuH-"jA jayamANassa bhave, virAhaNA suttavihisamaggassa / sA hoi nijaraphalA, ajjhatthavisohijuttassa // 1 // paramarahassamisINaM, samaggagaNipiDagadhariyasArANaM / pariNAmizra pamANaM, nicchayamavalaMbamANANaM // 2 // " yastu nijakuTumbArthamapi nArambha karoti pratimApratipannAdistasya mAbhUjinabimbAdividhAnamapi / yadAha-"dehAinimittaMpi hu, je kAyavahami iha payati / jiNA kAyavahaMmi, tesimapavattaNaM moho" // ityalaM prasaGgena / iti zrIyogazAstratRtIyaprakAzakavRttau / / 35 // atha kecidaniSevitasuvihitagItArthacaraNAH, anavagataparamparAgatAgamatattvAH pralapanti ahorAtrika eva pauSadhaH karttavyaH, tatsAmayyabhAve na karttavya eva, na tu kevalarAtrikA kevaladevasiko veti / tadanurUpA evAnye ca / 'egarAI na hAvae' ityAdRttarAdhyayanoktavacanabalAdahorAtrikakevalarAtriko karttavyo, na tu kevaladevasika iti / tatastadupakArAya zrAddhavidhilikhitAvazyakacUAdyAgamoktaH pauSadhavidhipATho likhyate pauSadhaM ca tredhA-ahorAtra 1 divasa 2 rAtripauSadha 3 bhedAt / tatrAyamahorAtrapauSadhavidhiH-" iha jammi diNe sAvatro A posahaM lei taMmi diNe gharavAvAraM vanjiya posahasAlAe gahiyaposahajuggovagaraNo posahasAlaM sAhusamIve vA gacchaha / to aMgapaDilehaNaM karia uccArapAsavaNathaMDile paDilehiya gurusamIve navakArapuvvaM ThavaNAyariyaM ThAvittA IrinaM paDikkamitra | khamAsaNe vaMdia posahamuhapattiM pddilehei| tato khamAsaNaM dAuM uddhaTThio bhaNai-icchAkAreNa saMdisaha bhagavan ! posahaM saMdisAvemi / bIeNa posahaM ThAvemitti bhaNiya namukkArapuvvaM posahamuccArei-karemi bhaMte ! posahaM AhAraposahaM sabvano desamo // 18 // Join Education in ForPrivatesPersonal use Only Tww.jainelibrary.org Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vA sarIrasakAraposahaM sabbo baMbhaceraposahaM savvo avvAvAraposaha samvano caubihe posahe ThAmi jAva ahorattaM pajjuvAA sAmi duvihaM tiviheNaM maNeNaM vAyAe kAraNaM na karemi na kAravemi tassa bhaMte ! paDikamAmi niMdAmi garihAmi appANaM vosirAmi / evaM puttipehaNapuvaM samAsaNadugeNa sAmAiyaM karitra khamAsaNadugeNa jai vAsAratto to kaTThAsaNaM sesaTThamAsesu pAuMcchaNagaM saMdisAvitra khamAsaNadugeNa sajjhAyaM karei, to paDikkamaNaM karizra khamAsaNadugeNa bahuvelaM saMdisAvitra khamAsaNapuvvaM paDilehaM karemitti bhaNi muhapattiM pAuMcchaNaM pahiraNagaM ca pehiya sAviyA puNa puttI pAuMchaNamuttarImaM kaMcugaM sADiyaM ca pehi khamAsamaNaM dAuM bhaNai-icchakAri bhagavan / paDilehaNA paDilehAvo, tamo icchaM bhaNiya ThavaNAyariyaM pehima Thavitra khamAsaNapuvvaM uvahimuhapatti pehina khamAsaNadugeNaM saMdisAvitra vatthakaMbalAi paDilehei / tamo posahasAlaM pamajima DM kajayaM uddhariya parihavitra Iri paDikamitra gamaNAgamaNamAloiya khamAsamaNapuvvaM maMDalIi sAhuvva sajjhAyaM karei, to paDhai guNai putthayaM vAvAei jAva pauNA porisI, tamao khamAsaNapuvvaM putti pehi taheva sajjhAyaha jAva kAlavelA jai devA vaMdiyanvA havaMti to AvassiApuvvaM ceihare gaMtuM deve vaMdei, jai pAraNaico to pacakkhANe pune khamAsaNapuvvaM putti pehiya khamAsamaNaM dAuM bhaNai-pArAvaha porisI purimaDo vA cauhArako tihAhArako vA Asi nivieNaM AyaMbileNaM egAsaNeNaM pANAhAreNa vA jA kAi velA tIe, to deve baMdiya sajjhAyaM karia gehe gaMtuM jai hatthasayAo cAhiM to irizra paDikkamitra AgamaNaM Aloisa jahAsaMbhavaM pratihisaMvibhAgavayaM phAsittA nicalAsaNe uvavisi hatthapAe muhaM ca pehittA namukkAraM bhaNi phAsuamarattaduTTo jemei, posahasAlAe vA puvvasaMdidraniyasayahiM ANi no bhikkhaM hiMDai, to posaha uddhariya parivina jAva pauNA poragata deva vaMdei, jaipa tihAhArako in Education anal For Private Personel Use Only Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra // 182 // Jain Education Inter sAlAe gaMtuM Iri paDikamizra deve vaMdina baMdaNaM dAu~ tihAhArassa cauhAhArassa vA paJcakakhAi, jai sarIraciMtAe zraTTo to zrAvas kara sAdha uvautto nijIve thaMDile gaMtuM vihiNA uccArapAsavarNa vosiria soyaM kari posahasAlAe AgaMtuM IriaM paDikkamizra khamAsaNapucvaM bhagai icchAkAreNa saMdisaha bhagavan ! gamaNAgamaNaM AlouM icchaM vasatihUMtA AvasIkarI avaradakkhiNadisi jAitra disAlo karia aNujANaha jassuggahutti bhaNi saMDAsae thaMDilaM ca pamajiya uccArapAsavaNe vosiriya nisIhiyaM kari posahasA lAe paviTThA AvaMta jaMtehiM jaM khaMDicaM jaM virAhicaM tassa micchAmi dukaDaM / to sajjhAyaM kare / " evaM sandhyApratilekhanApratikramaNa pauruSI pAThanazayana punaH prAbhAtikapratikramaNadevavandanasvAdhyAyakaraNapauSadhapAraNAdikasarvo'pi vidhiH kriyamANatvena dRzyamAna eva pAThavaddho jJeyaH / yAvat " evaM divasaposahaMpi / navaraM jAvadivasaM pajjuvAsAmitti bhagai | devasiyAipaDikamaNe kae pAreuM kappar3a / rattiposaIpi evaM / navaraM majjhanhAo parao jAva divasa to tAva dhippara tahA divasasesaM ratiM pajjuvAsAmitti bhannai posahapAraNae sAhusaMbhave niyamA zratihisaMvibhAgavayaM phAsia pAreyavvaM / iti zrAddhavidhau parvakRtyAdhikAre / / 36 / / kecidaviditaparamArthAH samarthayanti zrAvakANAM dazavaikAlikAdisiddhAntaH paThanIya eveti / yataH samavAyAMge zrAvakavarNake uvAsagadasAsu NaM upavAsagANaM NagarAI ujjANAraM cehayAIM yAvat supariggahA tavovahANAI | ' apariggahA ' iti zabdena siddhAntAdhyayanasya vihitatvAditi / atrocyate aho draSTavyaM khalu khalasya tava kaitavakalAvilasitam yadatraiva ' ceiyAI tavovahANAI' iti pradarzanaM, paramidamapi tava tAtparyAnavabodhasUcakameva, yato'tra ratnAkaraH // 182 // Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutazabdena zrutArthasya gRhItatvAt / yaduktamarthasyApi zrutatvaM sthAnAGge-" duvihe dhamme paramatte taMjahA-suadhamme ceva carittaIN dhamme ceva / supradhamme duvihe papatte taMjahA-sutasuadhamme a atthasuadhamme ya" iti / na ca vAcyaM sUtramarthanubhayamapi gRhyatAmiti / rAjapraznIye-" laDhe gahiyaDhe pucchiyaDhe ahigayaDhe vinnicchiydde"| arthazravaNataH1 arthAvadhAraNataH 2 saMzaye sati3 samyaguttarazravaNato vimalAvabodhAt 4 aindaMparyopalambhAt 5 ityAdinA'rthagrahaNasyaivoktatvAva, na sUtrasya / nizIthasUtrAyuktaH spaSTaniSedhazca prAgukta eva // 37 // glAnasya praticaraNa mahApuNyamityabhiprAyo likhyate__glAnasya praticaraNe mahatphalam / yadAgamaH-goyamA! jo gilANaM paDiaraha se maMdasaNeNaM paDiyarai, je meM daMsaNeNaM paDivajjai so gilANaM paDiyarai ANAkaraNasAraM khu arahaMtANaM daMsaNaM / ityAdi bhagavatyAm / iti zrIzrAddhavidhau // 38 / / atha punarapi pauSadhe bhojanAkSarANi likhyante tattha jai desao AhAraposahio to bhattapANassa gurusakkhiyaM pArAvicA, AvassinaM karittA, IriyAsamio gaMtuM IriyAvahi paDikamai, AgamaNaloaNaM karei, ceie vaMdai, to saMDAsayaM pamajittA pAuMchaNe nisIyai, bhAyaNaM pamajjai, jahuccie bhoaNe parivesie paMcamaMgalamuccArei, paccakkhANaM sarittA to, vayaNaM pamanjittA asurasuraM acabacavaM avaDDamavilaMbiaM aparisADi maNavayaNakAyagutto bhuMjai sAhunya uvautto, jAyAmAyAe vA bhuccA phAsuajaleNaM muhasuddhiM kAuM naukArasaraNeNa uTThAi deve vaMdai, vaMdaNayaM dAuM saMvaraNaM kAUNa puNovi posahasAlAe gaMtUNa sajjhAyaMto cihai / iti pratikramaNA Jain Education In For Private & Personel Use Only Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra- // 18 // vacUrNau // 36 // atha ye kecana pauSadhe bhojanaM na svIkurvate, teSAmeva pUrvajAnAM vAkyaM yathA-- "jo puNa AhAraposaho deso puse paccakkhANe tIrIe khamAsamaNadugeNa muhapattiM paDilehiya khamAsamaNeNa vaMdina bhaNai icchAkAreNa saMdisaha bhattapANaM pArAveha porisiM purimaDDhe caubvihAraM ekAsaNaM nimviyaM AyaMbilaM vA jA kAvi kAlavelA tIe paDilehiyanamukkArapubvagaM arattaduTTho bhuMjai / iti zrIjinavallabhArikRtapauSadhavidhiprakaraNe // 40 // upadhAnapauSadhe'yaM vidhiH, ayamiti ceddhAlaceSTitaM tyajyatAM pauSadhatvasya tatrApi tulyatvAt / athotsargatastAvatsAdhUnAM yatra caturmAsakasthitAstatra mAsadvayaM yAvadupakaraNaM grahItuM na kalpate'pi tathA hi-atha d caturmAsakAnantaraM kAraNamapekSya na nirgacchanti tato mAsadvayamadhye gRhNIyAt, tadeva darzayati gacche sabAlavuDDe, asaI parihara divaDDamAsaM tu / paNatIsA paNavIsA, pannarasa daseva ikaM ca // 1 // sabAlavRddhe gacche vastrAbhAve zItaM sohumasamarthe sArddhamAsaM parihara parivarjaya, parihatya ca tata Urdhva gRhIyAt / atha sArddhamAsamapi pariharjumazakkastataH paJcatriMzataM dinAni parihara athaivamapi gaccho na saMstarati tataH paJcaviMzatidinAni, tathA'pyazaktau paJcadazadinAni, tathA'pyazaktau dazadinAni, tathA'pyasAmarthye ekamapi dinaM parihara, iti snggrhgaathaasmaasaarthH| iti zrIbRhatkanpavRttau / tRtIyakhaMDe tRtIyoddezake // 41 // cauddasa dasa ya abhine, niyamA sammaM tu sesae bhynnaa| yasya caturdazapUNi dazapUrvANi abhinnAni paripUrNAni santi, // 13 // S For Private Personal Use Only Jain Education Internandes Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tasminniyamAtsamyaktvam / zeSe ca kiJcidanadazapUrvadharAdau samyak vA syAnmithyAtvaM vetyrthH| iti bRhatkalpe 15 patre // 42 // atha sAdhUnAM citrite upAzraye vastuM na kalpata ityakSarANi likhyante no kappaI niggaMthANa vA niggaMthINa vA sacittakammae uvassae vatthu / kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA acittakammae uvassae vatthu iti / vRttiryathA-no kalpate nirgranthAnAM nigranthInAM vA sacitrakarmaNi upAzraye vastum / kalpate punaracitrakarmaNi upAzraye nigranthAnAM nirgranthInAM vA vastumiti sUtrArthaH / atha bhASyavistaraH-nihosa sadose vA, sacittakamme u ANamAdINi / saikaraNaM vikahA vA, bIaM asaI ya vasahIe // 1 // nirdoSe vA sadoSa vA sacitrakarmANa pratizraye tiSThatAmAjJAdayo doSAH ye ca tAdRze vA citrakarmakhacite vezmani pUrvabhogAn bubhujire teSAM smRtikaraNam , upalakSaNatvAditareSAM kautukamupajAyate, vikathA vA tatra vakSyamANalakSaNA bhavet / dvitIyapadaM cAtra vasatAvasatyAM tatrApi vaset / athainAmeva niyuktigAthA vyAkhyAti-tarugirinadIsamuddA, bhavaNA ballI layA viyANA ya / nidosacittakamme, punnakalasasotthiyAdI ya // 1 // taravaH sahakArAdayo, girayo himavadAdayo, nadyAdayo gaGgAsindhuprabhRtayaH, samudrA lavaNodAdikAH, bhavanAni gRhANi, vabbayo nAgavallyAdayaH, latA mAdhavIcampakalatAdayaH, tAsAM vitAnaM nikuMrabaM, tathA pUrNakalazaH svastikAdayazca ye mAGgalikAH padArthAH, eteSAM rUpANi yatrAlikhitAni taccitrakarma nirdoSaM jJAtavyam / iti bRhatkanpaprathamoddaze 165 patre / / 43 // atha gacchaparimANaM likhyatetigamAIyA gacchA, sahassabatIsaI usabhaseNe / thaMDillapi ya paDhama, vayaMti sesevi AgADhe // 1 // trikAdayastricatuHprabhR ni pUrvabhogAn mAlavA sadoSe vA sacitrakAmAsa bA, sacittakamma Jain Educatio n For Private Personal Use Only al Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra // 184 // tipuruSaparimANA gacchA bhaveyuH / kimuktaM bhavati / ekasmin gacche jaghanyatastrayo janA bhavanti, gacchasya samudAyarUpatvAt, tasya trayANAmadhastAdabhAvAditi / tata Urddha ye catuHpaJcaprabhRtipuruSasaGkhyAkA gacchAste madhyamaparimANataH pratipattavyAstAvadyAvadutkRSTaparimANaM na prApnoti / kiM punastat 1 iticedata yaha 'sahassabattIsaI usabhaseNe ti / dvAtriMzatsahasrAeyekasmin gacche utkRSTaM sAdhUnAM parimANaM yathA zrI RSabhasvAmiprathamagaNadharasya bhagavata RSabhasenasya / iti zrIbRhatkalpaprathamakhaMDe 165 patre // 44 // atha sAdhUnAM taroragho vidutsargaH karttuM na kanpate, ityakSarANi likhyante saccittarukkhamUle, uccArAdi Acareu jo bhikkhu / so ANA aNavatthaM, virAhaNaM zradvimAdIhiM // 1 // thaMDillasati addhANa, rodhate saMmbhame bhayAsate / dubbalagahaNagilANe, vosiraNaM hoi jayaNAe || 2 || iti nizIthabhASye paJcamoddezake / / 45|| paJcapa ArAdhyatve heturlikhyate bhayavaM ! bIyapamuhAsu paMcasu tihIsu vihiyaM dhammATThANaM kiM phalaM hoi ? goyamA ! bahuphalaM hoi, jahmA eyAsu pAeM jIvo parabhavAuyaM samajii / iti zrImahAnizIthe / / 46 / atha divasespi prathamacarama caturghaTikayorbahiH pAtrAdi na sthApyaM, bahirna gantavyaM yatastadA sUkSmaH snehakAyaH prapatati iti likhyate- atthi NaM bhaMte ! sadA samitaM suhume siNehakAe pavaDati ? haMtA asthi / se bhaMte! kiM uDDuM pavaDati ? ahe pavaDai tirie ratnAkara // 184 // Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / iti zrIbhagavAkaraelAkatyakA takrAdi ca pA pavaDati ? goyamA ! uDDevi pavaDati ahevi pavaDati tirievi pavaDati / vRttiryathA-'atthi' ityAdi, sadA-sarvadA 'samiyaM' ti saparimANaM na bAdarApkAyavadaparimitamapi, athavA 'sadA 'tti sarva Su samitaM ' ti rAtrau divasasya ca pUrvAparayo A praharayoH tatrApi kAlasya snigdhetarabhAvamapekSya bahutvamanpatvaM cAvaseyamiti / yadAha-" paDhamacarimAu sisire, gimhe addhaM tu tAsi vaJjittA / pAyaM Thave siNe hAi, rakkhaNaTThA pavese vA // 1 // " lepitapAtraM bahirna sthApayet , snehAdirakSaNArthAyeti / sUkSmasnehakAya iti-apkAyavizeSa ityarthaH / iti zrIbhagavatIprathamazatakaSaSThoddezake // 47 // trividhAhAre jalameva kanpate, tatrApi phukAnIraM sIkarIkarpUraelAkatthakakhadiracUrNakasebakapATalAdijalaM ca nItaritaM gAlitaM vA nAnyathA / zAstreSu madhuguDazarkarAkhaMDAdisvAdyatayA drAkSazarkarAdijalaM takrAdi ca pAnakatayA uktaM, paraM dvividhAhArAdau na kalpate, uktaM ca nAgapurIyagacchapratyAkhyAnabhASye-dakkhApANAIyaM, pANaM taha sAimaM guDAIyaM / paDhiyaM suaMmi tahavi hu, tittIjaNagaM tu nAyariyaM / iti zrAddhavidhau / / 48 // vAsAsu sagadiyovari, pannarasadiNovariM ca hemaMte / jAyai ya sacittaM se, gimhe mAsovariM loNaM // iti nyavahAraniyuktau // 46 // nanu itthaM tAvatsarvatra bhavyasyaiva samyaktvalAbha uktaH, abhavyasya tu kA vArtetyAha-titthakarAiyapUdha, dahaNameNa vAvi kajeNa / suasAmAiyalaMbho, hoi abhavvassa gaMThimi // " iti vizeSAvazyake // 50 // abhiprAyastUbhayatrApi sugama eva / atha kecitsAdhvInAM pRthagvihAramucitaM manyante, apare tu gRhasthaiH saha sAdhvInAM ga For Private Personel Use Only " Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra ratnAkara // 185 // vihAramucitaM manyante te ubhaye'pi siddhAntabAhyA jJeyAH / yathA jattha ya goama ! sAhU, ajAhi samaM pahaMmi aTTaNA / avavAeNavi gacchejjA, tattha gacchami kA merA // 1 // ityatra yadyaSTonaiH sAdhubhirapi saha sAdhvInAM gamanaM nAnujJAtaM tarhi kathaM gRhasthaiH saha ekAkinInAM vA vihAM kalpate ? iti bodhyam / iti zrImahAnizIthapazcamAdhyayane / / 51 / / __ athAyaM lokaH kIdRzAkAraH 1 kathaM ca vyavasthita iti vicAro likhyate vetrAsanasamo'dhastAnmadhyato jhancarInimaH / agre murajasaGkAzo, lokaH syAdevamAkRtiH // 105 // vRttiryathA-adhastAdadhobhAge vetrAsanamadhastAdvistIrNamupayupari sngkocvtttsmstdaakaarH| madhyato-madhye jhllriivaadyvishesssttsdRshH| agre madhyalokAdupari muraja Urdhvamadhazca saGkucito madhyabhAge vistRto vAdyavizeSastatsadRzaH / evamadhomadhyorveSu AkAratrayayogI lokaH / yadAhuH-tatrAdhomukhamanjakasaMsthAnaM varNayantyadholokam , sthAlamiva tiryaglokam , Urdhvamathamanakasamudgam / iha cAdhastiryagUrvalokA rucakApekSayA / rucakazca merumadhye gostanAkAracaturAkAzapradezapramANo'dhaH, tAdRza evoddhaM, evmssttprdeshH| yadAhuH-" aTTha paeso ruago, tiriyalogassa majjhayAraMmi / esa pahavo disANaM, eseva bhave aNudisANaM // 1 // " tatra rucakAdadha upari ca navayojanazatAni tiryagloka ityutsedhe'STAdazayojanazatapramANa: / tiryaglokAdadho navayojanazatonasaptarajjupramANo'dholokaH / tatra saptapRthivya uktarUpAH // 4 // iti yogazAstracaturthaprakAze 105 zlokavRttau 181 patre // atha kA bhUmiH ? kiyadadhaH sacittA ? iti vicAro likhyate Jain Education Inter For Private Personel Use Only a w.jainelibrary.org Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaThinA pRthvI zItAtapAdizastrayoge uparyaGgulamekaM prAsukA, alpakaThinA tvaGgulacatuSkaM prAsukA, akaThinA'GgulASTakam , vAsorvI cA'dhikApi prAsukA, catuSpadAdisthAne kSAtrasthAne ca muMDahastaM prAsukA, malamUtrAtapoSNAMzvAdinA ca yAvatI bhAvitA vahvisthAne ca vahninA yAvatI bhAvitA sA prAsukA, mahAnagarasthAne ca hastamekaM prAsukA, mahAnagarAdisthAne'pi | dvAdazavarSazUnye malAghabhAvAtsarvA sacittA cIravRkSAdhazca yatra jantUnAmasaJcAraH sadA chAyA tatra mizrA, dIravRkSANAM madhuratvenApyAyakatvAt , kSIravRSTivAtazItAdibhiH zastratvAcca / anyatra tu janAsazcAre chAyAbahule snigdhasajale uparitanaM rUpaM rajo muktvA sarvA sacicA, kApi kApi mizrApi, kApi rajo'pi sacittam , yadyatayazcaitye zAlAyAM (ca) praveze pAdau rajoharaNena pramArjayanti tatkApi pradeze sacittaM mizraM vA rajo bhaviSyatIti hetoH / tathA sacittA vA bhUmiH sacittAMbuyoge jAte kiyatkAlaM mizrA syAttato yA sacittA sA sacittA, yA cAcittA sAcitcaiveti / dRSatsvapyevaM yathArha vAcyam / iti zrImerutuGgamarikRtapiMDavizuddhivRttau / ___ tathA, jassa sacittarukkhassa hasthipayapamANo piDulo khaMdho tassa savvano jAva rayaNippamANA tAva sacittA bhUmI NI eyaM ANAsiddhaM // iti zrInizIthacUrNau // 52 / / ___ atha SaSThArakAdau viSAgnimedhairnirbIjAyAM pRthivyAM kRtAyAM punarapyAmrAdInAM yathotpattirbhavati tathA likhyate khArammAI pukkhalasaMvaTuMtA, jahA bahU mehA / iya dhammavIyaharaNA, karaNA ya gurUNamuvaesA // 1 // vyAkhyA-yathA cArAmlAdayaH puSkarasaMvAdayazca meghA bIjaharaNA bIjakaraNAzca syuH / tatra cArameSAmlameghAgnimeghaviSameghAzanimeSA yugA Jain Education anal For Private & Personel Use Only T Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 186 // vicAra- ntasamayapravarSiNo yathottaraM sakalabIjaploSAya pravarttante / puSkarAvarttameSa kSIrameghaghRtameSAmRtamegharasameghAH punaH kanpasyAdau sakalabIjAdyutpattaye yathottaraM sambhavanti / taduktam - " tadA ca virasA meghAH, cArameghAmla meghakAH / viSAgnyazanimeghAzra, varSiSyantyAtmasannibham // 1 // yena bhAvI kAsaH zvAsaH, zUlaM kuSTaM jalodaram / jvaraH ziro'rttiranye'pi manuSyANAM mahAmayAH || 2 || duHkhaM sthAsyanti tiryazvo, jalasthalakhacAriNaH / bhAvI kSetravanArAmalatAtarutRNacayaH // 3 // " api ca'tatrAdyaH puSkaro megho, mahIM nirvApayiSyati / dvitIyaH kSIrameghAkhyo, dhAnyamutpAdayiSyati // 4 // tRtIyo ghRtameghAkhyaH, snehaM saJjanayiSyati / turyastvamRta meghArakhyaH, auSadhyAdi kariSyati // 5 // pRthvAdInAM rasakarttA, rasamevazca paJcamaH / paJcatriMzahinA vRSTirbhAvinI saumya ! durdinA || 6 || " ityAdi zrIupadezaratnAkare navamataraGge / / 52 / / 66 atha pratikramaNe kasmin samaye karttavye tallikhyate - eSAM kAlastUtsargeNaivamuktaH / zraddhanibuDDe sUre, suttaM kati gItthA | iya vayaNapamANeNaM, devasiyAvassae kAlo / / 1 / / rAtrikasya caivam -- Avassayassa samae, niddAmuhaM cayaMti AyariyA / taha taM kuNati jaha dasa, paDilehANaMtaraM sUro || 1 || apavAdatastu daivasikaM divasatRtIyapraharAdarddharAtraM yAvat / yogazAstravRcau tu madhyAhnAdAramyArddharAtraM yAvadityuktam / rAtrikamarddharAtrAdArabhya madhyAhnaM yAvat / uktamapi -- "ugghADaporisiM jA rAiyamAvassayassa cunnIe vavahArAbhippAyA bhata puNa jAva purima " / iti zrAddhavidhI dvitIyaprakAze 76 patre // 54 // atha kecit pAkSikopavAsAdikaM pUrNimAyAM kurvate tacca siddhAntaviruddhaM yathA Jain Education vtional ratnAkara // 186 // Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAkSikacAturmAsikasAMvatsarikANi pakSAdyante ca syuH / Aha-pAkSikaM caturdazyAM paJcadazyAM vA caturdazyAmiti bruumH| yadi punaH paJcadazyAM syAttadA caturdazyAM pAkSike copavAsasyoktatvAtpAkSikamapi SaSThena syAt / tathA ca-"aTThamachaTThacautthaM, saMvatsaracAumAsapakkhesu / " ityaadyaagmvirodhH| yatra caturdazI gRhItA na tatra pAkSikaM yatra pAkSikaM na tatra caturdazI / tathA hi-"aTThamI cauddasIsu uvavAsakaraNaM" iti pAkSikacUau~ / 'so a aTThamIcauddasIsu uvavAsaM karei' ityAvazyakacUau~ / 'cautthachaTThaTThamakaraNaM aTThamIpakkhacaumAsavarise ya' tti vyvhaarbhaassypiitthe| aTThamI cauddasI nANapaMcamI caumAsa' ityAdi mahAnizIthe / vyavahAraSaSThoddezake ca-" pakkhassa aTThamI khalu, mAsassa ya pakkhiyaM muNeyavvaM, ityAdi vyAkhyAyAM vRttau cUrNau pAkSikazabdena caturdazyeva vyAkhyAtA / tadevaM nizcinumaH pAkSikaM caturdazyAmeva / cAturmAsikasavatsarike tu pUrva pUrNimApaJcamyoH kriyamANe api zrIkAlikAcAryAcaraNataH caturdazIcaturyoH kriyate / prAmANikaM caitat , sarvasammatatvAt / uktaM ca kanpabhASyAdau-"asaDheNa samAinna, katthai keNaI asAvajaMna nivAriamannehi, bahumaNumayameyamAyariyaM // 1 // " tIrthodgArAdAvapi-"sAlAhaNeNa ranA, saMghAeseNa kAripro bhayavaM ? / pajosavaNacautthI, cAummAsaM ca codasie // 1 // caumAsapaDikkamaNaM, pakkhiadivasaMmi cauviho saMgho / navasayateNauehiM, AyaraNaM taM pamANaMti // 2 // " | atra cAdhikavizeSArthinA pUjyazrIkulamaNDanasUripraNItavicArAmRtasaGgAho'vagAhanIyaH / iti zrAividhau parvakRtyAdhikAre 76 patre // 55 // etenaiva ca ye paJcamyAM paryuSaNAM kurvanti te'pi parAstA drssttvyaaH| "nakSatreSu samagreSu, bhraSTatejassu bhaakhtH| yAvado For Private Personal Use Only in Education Intematon alww.jainelibrary.org Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratnAkara vicAra || dayastAvat , prAtaHsandhyA prajAyate // 1 // arke stamite yAvanakSatrANi namastale / dvitrANi naiva vIkSante, tAvatsAyaM | vidurbudhAH // 2 // " iti zrAddhavidhau // 56 // // 17 // / nAgavallIdaleSu ca nirantaraM jalakledAdinA nIlIkunthvaNDakAdivirAdhanA bhUyasI tatastAni pApabhIravo rAtrau na vyApArayanti ye'pi vyApArayanti te'pi samyandivA saMzodhyaiva / brahmacAriNA tu viziSya tAni tyAjyAni, kAmAGgatvAtteSAm / pratyekasacitte'pyekasmin phalAdAvasaGkhyajIvavirAdhanAsambhavaH / yadAgamaH-"jaM bhaNiyaM pajattaganissAe vakamataM'pajjattA jatthego pajjatto tattha asaMkhA apjjttaa"| bAdaraikendriyeSvevamuktam sUkSme tu yatraiko'paryAptastatra tannizrayA niyamAdasaGkhtheyAH paryAptAH syurityAcArAGgavRttyAdAvuktam / iti zrAddhavidhau // 57 // abhiprAyastu spaSTa eva / adhikopadhidhArI sAdhuna bhavatIti ye vadanti tadavabodhAya likhyate tatra sthavirakalpe jaghanyato'pi caturdazopakaraNAnyeva / utkRSTapadikopakaraNacintAyAM tu zItAdyasahiSNUn tapasvI bAlaglAnAn pratItya yAvatsaMyamaheturdviguNo'pyadhiko vA upadhiravagantavyaH / iti zrI nizIthacUrNAdyAgame // 58 // tathA-"munajunaM puNa tivihaM, jahannayaM majjhimaM ca ukkosaM / jahanaM advArasagaM, sayasAhassaM ca ukkosaM // 1 // " etadgAthoktaM trividhapramANamapi vastraM sAdhUnAM grahItuM na kanpate, kiM tvaSTAdazarUpakamAnAnnyUnamUlyaM kalpate sAdhUnAm / iti sthAnAGgavRttau // 59 // ___ rUpakamAnamanekArthAvacUrNau tvevamuktamasti--caturbhirvarATakaigaMDakaH, teSAM paJcaviMzatyA paNaH, taccaturtho'zaH kAkiNiH // 18 // Jan Education Intern For Private Personal Use Only aw.jainelibrary.org Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tAsAmazItyArUpakaM viMzatyA varATakaiH kAkiNirityarthaH / tathA viralikA nAma dvisarasUtrapaTI sA sAdhUnAM na kanpate, duHprecya tvAt / iti kalpavRttau dvitIyakhaMDe 123 patre // 60 // jo bhai natthi dhammo, na ya sAmaiyaM na caiva ya vayAI / so samaNasaMghavajjho, kAyavvo samaNasaMgheNa // 2 // iti zrI tIrthodgAlikaprakIrNake // 61 // abhiprAyastu spaSTa eva / sthenApi saha kevalI viharatItyacarANi likhyante nivi aTTamayaTThANe, sosiyakasAe jiiMdie / viharijA te saddhiM tu chaumattheyavi kevalI // 42 // iti gacchAcAraprakIrNake // 62 // dvAviMzateH parISANAM madhye uSNAH ke ? zItalAtha ke ? ityabhiprAyoM likhyate 66 ittha sakAraparIsahAya, do bhAvasIyalA ee / sesA vIsaM uNhA, parIsahA hoMti nAyavvA // 1 // niryuktau // 63 // samantAdvistRtapuSpaprakare samavasaraNe sAdhUnAM tiSThatAM kathaM na sacitte saGghaTTadoSa iti zaGkAnirAso likhyatepuSpavRSTiratrAhuH pare - kathamamlAna puSpaprakaropari sarvathA saccittasaGghaTTanAdiviratAnAM yatInAmavasthAnAdi yujyate / atra kecit prerayanti-sAdhvavasthAnasthAne devA na kirantIti / anye tvAhuH - naitadevam, prayojane'nyatrApi sAdhUnAM gamanAdirapi sambhavAt / kevalaM vikurvitatvAttAni sacittAni na sambhavanti / anye tvAdduH-na vikurvitAnyeva tAni, jalajasthalajAnAmapi "9 ityAcArAGga Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra- // 188 puSpANAM tatra prakIrNatvAt / yadAgamaH-" viMTaTThAI surahiM, jalathalayaM divvakusumanIhArI / payarati samaMteNaM, dasaddhavannaM kusuma- ratnAkara vAsaM // " paramatra bahuzrutA evaM samAdadhate-yathA nirupamA'cintyAhatprabhAvAdeva yojanamAtre kSetre'parimitAmayAdisaJcasammave'pi na parasparamAbAdhA kAcit tathA puSpANAmapi teSAmupari saJcariSNau sthASNau ca munyAdiloke / tattvaM tu kevalino vidanti / iti zrIpravacanasAroddhAraikonacatvAriMzadvAre // 64 // striyAH saMbhoge caturvidhAhAro na bhajyate, bAlAdInAmoSThAdicarvaNe tu bhajyate, dvividhAhAre tu tadapi kalpate / pratyAkhyAnaM / hi kAvalikAhAraviSayameva, na tu lomAdyAhAraviSayamapi / anyathopavAsAcAmlAdervapurabhyaGgagaDukarambavandhanAdinApi bhaGgaprasaGgAt / na caivaM vyavahAro, lomAhArasya nirantarasambhavena pratyAkhyAnAbhAvasyaiva prasaGgAt / iti zrAddhavidhau / / 65 // azuddhaiHzuddharvA'zanapAnabheSajAdibhirlAnasya praticaraNaM karttavyam / viziSya cAcAryopAdhyAyAdInAmityabhiprAyo likhyate samprati 'gurupamuhANaM kIrai asuddhasuddhehiM jattiyaM kAlaM' iti triMzaduttarazatatamaM dvAramAha-" jAvajIvaM guruNo, asuddhasuddhehiM vAvi kAyavvaM / vasahe vArasavAsA, aTThArasa bhikkhuNo mAsA // 66 // " yAvajjIvamAjanmA'pItyarthaH / gurorAcAryasya zuddhairAdhAkarmAdidoSASitairazuddhairvA'pi AdhAkarmAdidoSayuktairvA'pi azanapAnabheSajAdibhiH karttavyaM pratijAgaraNamiti shessH|aymrthH-shuddhrshuddhshc tairyAvajIvaM te pratijAgaraNIyAH sAdhuzrAvakalokeneti / sarvasyApi gacchasya tadadhInatvAdyathAzakti nirantarasUtrArthanirNayapravRtezca, tathA vRSabhe-upAdhyAyAdike dvAdazavarSANi yAvatpratijAgaraNA zuddhairazuddhaizca vastubhirvidheyA / tataH paraM zaktau bhaktavivekaH / etAvatA kAlenAnyasyApi gacchabhArodvahanasamarthasya vRSabhasyotthAnAt / tathA'STAdazamAsAn // 18 zubairAdhAkarmAdi / vasahe bArasavAsA, bAramAlayaM kAlaM' iti triMza Jain Education Internal For Private & Personel Use Only lalww.jainelibrary.org Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education yAvatsAmAnyabhikSoH-sAmAnyasAdhoH zuddherazuddhaizva pratijAgaraNA vidheyA / tataH paramasAdhyatayA zaktau satyAM bhaktavivekasyaiva karttumucitatvAt, idaM zuddhAzuddhAdibhirAcAryAdInAM paripAlanaM rogAdyabhibhUtavapuSAM kSetrakAlAdiparihANivaza to bhaktAdyalAbhavatAM cavidheyA, na punarevameva susthAvasthAyAmiti / vyavahArabhASye tu sarvasAmAnyaglAnapratikriyA vyavasthArthamiyaM gAthA likhi tA'sti / yathA - chammAse Ayarizro, kulaM ca saMvatsarAi timi bhave / saMvatsaraM gaNo khalu, jAvajjIvaM bhave saMgho // 1 // zrasyA vyAkhyA - prathamata AcAryaH paNmAsAn yAvaccikitsAM glAnasya kArayati, tathA'pyapraguNIbhUtaM kulasya samarpayati / tataH kulaM trIn vatsarAn yAvaccikitsakaM bhavati, tathA'pyapraguNIbhavane kulaM gaNasya taM samarpayati yAvadgaNaH khalu cikitsAM kArayati, tathA'pyanivarttite roge taM gaNaH saGghasya samarpayati / tataH saGgho yAvajjIvaM prAsukapratyavatAreNa tadabhAve cAprAsukenApi yAvajjIvaM cikitsako bhavati / etaccoktaM bhaktavivekaM karttumazaknuvataH / yaH punarbhaktavivekaM karttuM zaknoti tena prathamato'STAdazamAsAn cikitsA kArayitavyA / viratisahitasya punaH saMsAre duHprApatvAt / tadanantaraM cetpraguNIbhavati tataH sundaram | atha na bhavati tarhi bhaktavivekaH karttavyaH / iti zrIpravacanasAroddhAra / / 166 patre // 66 // atha tathAvidhagItArthAnAM glAnAdInAM punaH punarvastrakSAlanamapyanujJAtamevetyakSarANi likhyante zrAyariyagilAyANaM, maliNAmaliNA puNovi dhovijA / mA hu guruNa zravanno, logaMbhi ajIraNaM iyare // 68 // vRttiryathA - zraha - sarvepAmapi vastrANi varSAkAlAdarvAgeva pracAnyante, kiM vA'sti keSAJcidvizeSaH ? astIti brUmaH / keSAm ? iti bhedata Aha-- AcAryAH - pravacanArthavyAkhyAdhikAriNaH saddharmadezanAdiguNagrAmabhUrayaH sUrayaH / AcAryagrahaNamupalacaNaM, Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra ratnAkara 1186 // tenopAdhyAyAdInAM prabhUNAM parigrahasteSAm / tathA glAnA:-mandAsteSAm ca punaH punarmalinAni vastrANi pracAlayet / prAkRtatvAcca malinAnItyatra puMstvanirdezaH / prastute'rthe kAraNamAha-' mA hu' ityAdi mA bhavatu, hu nizcitam , gurUNAM malinavastraparidhAne loke'varNo-'zlAghA / yathA nirAkRtayo'mI maladurabhigandhopaliptadehAstataH kimeteSAmupakaMThagatairasmAbhiriti, tathA itarasmin glAne mA bhavatvajIrNamiti / malaklinnavastradhAraNe hi zItalamArutAdisamparkataH zaityasambhavena bhuktA''hArasyApariNato glAnasya vizeSato mAndyamujjRmbhate / iti zrIpravacanasAroddhAre ekatriMzaduttarazatatamadvAre // 67 // yaH pratidinaM dvathAsanaM karoti tasya mAsenASTAviMzatyupavAsapuNyaM bhavati yathA rAtricaturvidhAhAraparihArasthAnopavezanapUrvakatAmblAdivyApAraNamukhazuddhikaraNAdividhinA granthisahitapratyAkhyAnapAlane ekavArabhojinaH pratimAsamekonatriMzat , dvivArabhojinastvaSTAviMzatinirjalA upavAsAH syuriti vRddhvaaH| bhojanatAmbUlajalavyApAraNAdau pratyahaM ghaTIdvayaghaTIdvayasambhave mAse ekonatriMzat , ghaTIcatuSTayasambhave tvssttaaviNshtirupvaasaaH| yaduktaM padmacaritre-"bhuMjai aNaMtareNaM, duni ya velA u jo ninogeNaM / so pAvai uvavAsA, aTThAvIsaM tu mAseNaM // 1 // " iti zrAddhavidhau prathamAdhikAre // 6 // atha nakharadanIchurIrakSaNAkSarANi likhyantema asaNAIyA cauro 4, vatthaM 5 pAyaM 6 ca kaMbalaM 7 ceva / pAuMchaNagaM ca tahA aTTaviho rAyapiMDo so // 1 // asaNA1 IyA cauro 4, pAuMchaNa 5 vattha 6 patta 7 kaMbalayaM 8 / sUI 6 churI 10 kannasohaNI 11, naharaNiyA 12 sAgAripiMDo so // 2 // " iti zrIbRhatkalpabhASye // 6 // // 18 // Join Education Interladea Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ idAnIM sAdhuH sthaMDilAdasthaMDilaM saGkrAman kasmin kAle kena pramArjanaM karotIti likhyate uDubaddhe rayaharaNaM, vAsAvAsAsu pAyalehaNiyA / vaDauMbare pilakkhU , tassa alaMbhaMmi ciMciNiyA // 6 // Rtubaddhe zItoSNakAle 'rayaharaNaM' ti rajoharaNena pramArjanaM kRtvA prayAti / vAsAsu pAyalehaNiya' ti varSAsu varSAkAle varSati sati pAdalekhanIkayA pramArjanaM karttavyam , sA ca kiMmayI bhavati ? ityata Aha-vaDe ' ti vaTamayI uduMbaramayI plakSamayI, tasyAlAbhe-plakSAprAptau ciJciNikAmayI-ambilikAmayIti / sA ca kiyatpramANA bhavati ? ityAha-bArasaaMguladIhA, aMgulamegaM tu hoi vichinnA / ghaNamasiNaNivaNAviya, purise purise ya patteyaM // 61 // dvAdazAGgulAni dIrghA bhavati, yena madhye hastagrahe bhavati, vistArastvekamaGgulaM syAt / sA ca dhanA-niviDA kAryA, masRNA nirbaNA ca nirgranthirbhavati / sA ca kimekaiva bhavati ? na ityAha-puruSe puruSe ca pratyeka ekaikasya pRthagasau bhavati / iti zrIopaniyuktivRttau 31 patre // 70 // kecidajJAnino viddhaM muktAphalamacittamaviddhaM tu sacittamiti vadanti paraM tadanAgamikam , Agame hi vizeSAnabhidhAnena mauktikAnAmacittepUktatvAt / tathA hi se kiM taM acitte acitte suvamarayayamaNimotiasaMkhasilappavAlarayaNANaM Aye setaM acitte" iti zrIanuyogadvArasUtre 51 patre // 71 // atha kazcit paMDitamanyo brUte-yo mAMsamaznAti tasya samyaktvaM na bhavatyeveti, paraM tadasaGgatameva pratibhAsate, yataH kevalasamyaktvadhAriNo viraterabhAvAt / vRntAkAdyabhakSamiva pizitamapi niyamitaM nAsti, yadi nAznAti tadA tu bhavyameva / atha I Jnin Education M For Private Personal Use Only ona Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra ratnAkaraH // 10 // yadi karmagatevaicitryesa rasanAsvAdarasasya durapohatvena bhute tarhi zraddhAnarUpe samyaktve kA nAma ksstiH| atha tAdRg sadyaH saMmU- rchimAnantajantusantAnadRSitaM tad jJAtvA'pi bhuJjAnasya kathaM dayApariNAma: ? tadabhAvAcca kiM samyaktvaM ? iti cenmaivam , anantajantumayaM jJAtvA'pi mUlakabhakSaNaM kurvato'pi samyaktvakSatiprasakteH, nyAyasyobhayatrApi tulyatvAt / atha talloke'tinindhamiti yadi tatpravRttimatkule tasya nindyatvAbhAvAt , mUla kAdarikha / tathaiva ca jJAtAyAM drupadanRpatigRhe kSAyikasamyaktvadhArI kezavo'pi azanapAnakhAdimasvAdimayAvatpizitamadyAdibhuJjAnaH sukhena vyaharaditi zrUyate / aparaM ca yadyanantakAyAdimAMsAdibhakSaNe samyaktvadhvaMsa eva dRSTaH syAttarhi tadbhakSaNasya prAyazcittaM noktaM syAt / zrAvaka eva prAyazcittAdhikArI, na tu mithyAsvI / atra zrAddhajIte tu jJAtvA'pi mAMsabhakSaNe mAghIkAdibhakSaNe iva prAyazcittamevoktaM, na tu samyaktvadhvaMso'zrAvakatvaM vA / samyaktvAbhAve tu prAyazcittAnadhikAra eva punaH samyaktvocAro vetyapi bodhyam / tathA pizitAdiviratistu cAritrAvaraNakSayopazamodbhavA / samyaktvaM tu mohanIyakSayakSayopazamodbhavamiti, nAnayorapi kazcitsahAvasthAnaniyamo'stItyAdhatra bahu vAcyaM alaM prasaGgeneti / tatprAyazcittAdhikArastvayam , atha bhogopabhogaguNavate'bhakSaniyamaviSayaM prAyazcittamAha-"mahupaMcuMbariphalapupphamAivayabhaMgi guruga annAe / nAe chagguruniame, pisiyAsavamakkhaNe dasagaM / " vyAkhyA-madhupratItaM pazcoduMbarI uduMbara 1 vaTa 2 plakSa 3 kAkoduMbari 4 zAkhinAM piSpalasya ca nAznIyAt phalaM kRmikulAkulamityAyuktarUpaM, phalam-vRntAkAdi, puSpam-madhUkAdi, aadishbdaatpryussitdvidlhimvissaadiprigrhH| eteSAM vratasya niyamasya bhaGge 'annAe'tti ajJAte'nAbhogata / ityrthH| ajJAte sati 'guruga' gurukA:-catuguravaH prAyazcittaM bhavatIti / 'nAe chagguruga' tti jJAte Abhoge sati madhuprabhRtInAM ktvaM tu mAsvayam, atha yAsavamakkhaNe kamikulAkulAmA annAe ni mAmadhuprabhRtInAM / // 19 // Jain Education Intem. For Private & Personel Use Only INiw.jainelibrary.org Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niyamabhaGge paTguruprAyazcittaM bhavati / anye tu sAmAnyena paJcodumbarIphalapuSpAdivatabhaGge laghu namaskArASTazataM tveke / apare tu niyama vinApi paJcodumbaryAdiSu niSiddheSu bhakSiteSu caturguru, niyamabhaGge tu SaTgurukamAhuH / aniyame ityAdi yasya brAhmaNavaNijAderjAtisvabhAvAdeva pizitAdIni na bhakSyante, tasya nirviSayatvAt / kadAcidakRtaniyamasyApi pizitAsavamrakSaNAnAm / tatra pizitaM-mAMsaM, Asavo-madya, mrakSaNaM-navanItaM, eteSAM bhakSaNe dazaka kSapaNAnAmiti gAthArthaH // 89 // atha bhogopabhogaguNavrata evAnantakAyapratyekavanaspatiniyamaviSayaM kiJcinmAMsAsavaviSayaM vizeSaprAyazcitaM cAha-cauguruNaMte caulahu, parittabhoge sacicava jissa / maMsAsavavayabhaMge, chagguru cauguru aNAbhoge / / vyAkhyA-sacittavarjakasya-zrAvakAdeH 'anaMte ' tti anantakAyAnAM mUlakAdrakAdInAM bhakSaNe caturguru hI prAyazcittaM bhavati / yadAgamaH-"sAU jiNapaDikuTTho, aNaMtajIvANagAyanipphanno / gehI pasaMgadosA, aNaMtakAe ao gurugA // 1 // " tathA sacittavarjakasyaiva zrAddhAdeH 'paritta' pratyekaparibhoge pratyekAmrAdipuSpaphalAdibhoge caturlaghuprAyazcittaM bhavati / tathA mAMsAsavayorupalakSaNatvAnmadhunavanItayozca 'vayabhaMge' tti anAbhogataH pRthagvakSyamANatvAdatrAbhogato jJeyam , tatazcAbhoge sati vratasya niyamasya bhaGge padguru 'cauguru 'tti anAbhoge mAMsAsavamadhunavanItAnAM vratabhaGge caturguru prAyazcittaM bhavatIti gAthAkSarArthaH // 10 // iti zrIzrAddhajItasUtravRttau 30 patre // 72 // kecidrAtrau andhakArayonikAstadrapAH sarvatra jalAdau jIvA utpadyante divA vilIyanta ityAdi vadanti paraM tadanavabodhasUcakam / evaM sati dIpaprabhAsparza tajjIvAnAmivAndhakArayonikajIvavirAdhanApattyA pratikramaNAdyabhAva eva sampanIpadyate / prakAzAndhakArayorubhayorapi bAdhitatvAt / andhakArasya pudgalamayatvaM cAgamaprasiddhameva-'tahA tajjoNiyANa ya' ityatra tu Jain Education Intematonai Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra // 19 // bhrAntina vidheyaa| tadyonikA:-tadvastuyonikAH nigodoraNikaprabhRtaya ityarthatvAt / sA gAthA ceyaM sArthA-tajoNiyANa jIvANa ratnAkara tahA saMpAimANa ya nisibhatte vaho diTTho, sadhvadaMsIhiM sambahA / / 227 / / tasin-saMsaktAnasaktAdau bhakte nigodoraNikAdInAM yonirutpattiryeSAM te tadyonikAsteSAm / tathA sampAtimAdInAM-AgantukakunthupipIlikAdInAM, cazabdAdAtmanazca kITikAdibhirmedhAdighAtAta , nizi makte vadho vinAzo dRSTaH sarvadarzibhiH sarvathA / iti zrIzrAvakadinakRtyavRttau 227 patre / / 73 // atha paJcavidhadAnasvarUpaM likhyate abhayaM supattadANaM, aNukaMpA uciakittidANAI / dunnihi mukkho bhaNio, timihi bhogAi diti // 1 // jagati dAnaM paJcavidhaM prasiddham , tatra prathamamabhayadAnaM iha loke'bhayadAnAt zreyaH, dayAluH, kRpApArAvAra ityaadikiirtiH| paraloke tu rAjyaRddhibhogaparivArAdiphalaM bhavati / samvesiM jIvANaM, aNAriyajaNeNa hammamANANaM / jahasattIe vAraNa-mabhayaM taM viti muNivasahA // 1 // paMcamahavvayaparipAlayANa paMcasamiIi samiyANa / samvaviraijuttANaM, sANaM dANamuttamayaM // 2 // maMdANaM TuMTANaM, dINaaNAhANa aMdhavadhirANaM / aNukaMpAdANaM puNa, jiNehiM na kayAvi paDisiddhaM // 3 // uciyaM dANaM eyaM, velamavelAi dArapattANaM / taM dANaM ditteNaM, jiNavayaNapabhAvaNA bhaNiyA // 4 // jiNasAhusAhuNINa ya, sukittiparayANa bhaTTabaDDayANaM / taM dANaM jaM bhaNiyaM, sukitidANaM muNivareNa // 5 // atha caturthaM ucitadAnaM avasareSu yogyamabhISTaprAghUrNakadevagurusamAgamanaprAsAdapratimAniSpattivardApanikAdAtRNAM kAvya- 12 // 19 // Jain Education Intern For Private & Personel Use Only Jaw.jainelibrary.org Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zlokasubhASitavinodakathAdikathakAnAM raJjitacetasAM yaddIyate taducitadAnam , yathA cakravarttinA pratidinaM prabhAtasamaye viharamAnatIrthaGkarasthitizuddhijJApakAya vRttirdIyate, yathA 'vittIo suvaNassa u' ityAdi / atha paJcamakIrttidAnaM kIA-nijakularUpavaMzavidyAguNavarNanarUpayA bhaTTacAraNamallagandharSamArgaNAdInAM yaddIyate tatkIrtidAnam / yathA sonAjalaharakUTasAgarakaDAhisamudradAridrayamudrAvihaMDaNahAra ityAdivividhaguNavarNanotsAhitAH kIrtyabhilASiNo dAnavyasanavAsitacetasaH samastamapi dadati puruSAstadupari vikramAdityakIrtidAnaprabandhAH / iti tapAgacche zrIsomasundarasUrizrIratnazekharasUriziSyapaNDitanandiratnagaNiziSyaratnamandiragumphitAyAmupadezataraGgiNyAM dharmopadezataraGge // 74 // aho pratimAripo ? ' vaMdaNavattiyAe pUaNavattiyAe ' ityAdyAvazyakasUtrAdau pratimApUjanAkSarANi pazyannapi kiM muhyase / | nanu 'vaMdaNavattiyAe' ityAdi tu sAdhurapi paThati, sAdhostu dravyArcanaM bhavatAmapyanabhimataM tataH kathamayamarthaH samarthaH sAdhayituM bhavatsamIhitam / maivaM kSIrakaMTha ! tvadutpatteH pUrvameva pUrvAcAryairiyaM zaGkA samuGkatha nirAkRtA'stIti sakarNo bhUtvA zRNu tathA ' pUaNavattiyAe 'tti pUjanapratyayaM-pUjAnimittaM pUjana-gandhamAnyAdibhiH samabhyarcanaM, tathA 'sakkAravattiyAe' tti satkArapratyayaM-satkAranimittaM pravaravastrAdibhiH samabhyarcanaM stkaarH| Aha-ka evamAha sAdhuH zrAvako vaa| tatra sAdhostAvatpUjanasatkArAvanucitAveva, dravyastavatvAt , tasya tatpratiSedhAt ' to kasiNasaMjamaviU pupphAIyaM na icchati' iti vacanAt , zrAvakastu sampAdayatyevaitau, yathAvibhavaM tasya tatpradhAnatvAt , tatra tatra darzitatvAt , 'jiNapUyA vibhavavuDDi' ti vacanAt / tatko'nayorviSayaH ? iti / ucyate-sAmAnyena dvAvapi sAdhuzrAvako, sAdhoH svakaraNamadhikRtya dravyastavapratiSedhaH, na punaH Jain Education L oga For Private & Personel Use Only Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra- ratnAkaraH // 12 // sAmAnyena, tadanumatibhAvAt / bhavati ca bhagavatAM pUjAsatkArAvupalabhya sAdhoH prmodH| sAdhu-zobhanamidametAvajanmaphalama- viratAnAmiti vacanaliGgagamyaH / tadanumatiriyaM, upadezadAnataH, kAraNApattezca, dadAti ca bhagavatAM pUjAsatkAraviSayamupadezara kartavyA jinapUjA, na khalu vittasyAnyacchubhataraM sthAnamiti vacanasandarbheNa tatkAraNam , etadanavA ca / tadoSAntaranivRttidvAreNAyamatra prayojakoM'zaH / tathA bhAvataH pravRtterupAyAntarAbhAvAt / nAgadattasutagartAkarSaNajJAtena bhAvanIyametat / tadevaM sAdhuritthamevaitatsampAdanAya kurvANo nAviSayaH / vacanaprAmANyAdityameveSTasiddhiH, anyathA'yogAditi / zrAvakastusampAdayannapyeto bhAvAtizayAdadhikasampAdanArthamAha-na tasyaitayoH santopaH, taddharmasya tathA svabhAvatvAt , jinapUjAsatkArayoH karaNalAlasaH khalvAdyo dezaviratipariNAmaH, aucityapravRtisAratvenocitArambhiNa etau sadArambharUpatvAt , aucityAjJA'mRtayogAdasadArambhanivRtteH, anyathA tadayogAdatiprasaGgAditi / tathA hi-dravyastava evaitI, sa ca bhAvastavAGgamiSTaH, tadanyasyA| pradhAnatvAt , tasyAbhavyeSvapi bhAvAt / ata AjJayA'sadArambhanivRcirUpa evAyaM syAt / aucityapravRttirUpe'pyalpabhAvatvAt dravyastavaH guNAya cAyaM, kUpodAharaNena / na caitadapyanIdRzaM iSTaphalasiddhaye / kiM tu AjJAmRtayuktameva / sthAne vidhipravRtteriti samyagAlocanIyametat / tadevametayoH sAdhuzrAvakAveva viSaya ityalaM prasaGgena / iti zrIharibhadrasUrikRtAyAM lalitavistarAyAm // 75 // tathA jinapUjA yadi mokSasAdhanaM tarhi sAdhubhiH kuto na kriyata ityAdi ye pralapanti teSAmapIdameva mukhamudraNamiti / atha lokottaramithyAtvasvarUpaM likhyate-- // 12 // Jain Education Inter16 For Private & Personel Use Only Virw.jainelibrary.org Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokottaradevagataM-paratIrthikasahItajinabimbArcanAdisapratyayazrIzAntinAthapArzvanAthAdipratimANAmiha lokArtha yAtropacitamAnanAdi ca, lokottaragurugataM ca-lokottaraliGgeSu pArzvasthAdiSu gurutvabuddhyA vandanAdi / gurustUpAdAvahikaphalArtha | yAtropayAcitAdi ca / nanu yathA vaidyAdayo vyAdhipratIkArAdyartha dhanabhojanavasanAdinA bahu manyante tathA saprabhAvayakSayakSiNyAdInAmapyaihalaukikaphalArtha pUjopayAcitAdau ko doSaH / mithyAtvaM hi tadA sthAyadi mokSaprado'yamiti buddhyA''rAdhyeta / yadAhu:-"adeve devabuddhiyoM, gurudhIragurau ca yA / adharme dharmabuddhizca, mithyAtvaM tadviparyayAta // 1 // " zrUyate ca-vizuddhadRDhasamyaktvA rAvaNakRSNazreNikAbhayakumArAdayo'pi zatruJjayaputraprAptyAyaihikakAryArtha vidyAdevatAdhArAdhanaM kRtavanta iti / tatazceha lokArtha yakSAdyArAdhane'pi kiM nAma mithyAtvam ? satyam / tattvavRtyA'devasya devatvabuddhyA''rAdhanaM eva mithyAtvaM tathA'pi yakSAyArAdhanamiha lokArthamapi zrAvakeNa varjanIyameva, prasaGgAdyanekadoSasambhavAt / prAyo hi jIvA mandamugdhavakrabuddhayaH / samprati ca viziSya te hyevaM vimRzanti / yadyanena vizuddhasamyaktvena mahAtmanA yakSAdyArAdhanaM vidhIyate tadA nUnamayamapi devo mokSapradatayA samyagArAdhya ityAdiparamparayA mithyAtvavRddhisthirIkaraNAdiprasaGgaH / tathA caihikaphalArthamapi yakSAdyArAdhakasyApi pretya bodhirduHprApaH syAt / uktaM ca-" annesi sattANaM micchattaM jo jaNei mUDhappA / | so teNa nimitteNaM, na lahai bohiM jiNAmihiyaM // rAvaNakRSNAdibhizca tatsamaye'rhaddharmasyetaradharmebhyo'tizAyitayA sarvapratItatvenApavAdapade yadi vidyArAdhanAdikRtaM tadA'pi tadAlambanagrahaNaM nocitam / yataH- " jANija micchadiTThI, je ya A parAlaMbaNAi ghippaMti / je ya puNa sammadiTThI, tesi puNo caDai payaDIe // 1 // " iti zrIzrAddhapratikramaNasUtravRttI Jain Education international For Private Personel Use Only Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra-dsaMkAkakhavigicchA' iti gAthAyAm 23 patre / / 76 // atra ye stUpaM pratisandihyante teSAmapi laukikagurumithyAtvAkSarairnirAsaH spaSTa ev||19|| suNa paMcavihaM micchataM thUlabhAveNaM paramatthAu vivajAso, so puNa evaM na mae mama pujvapurisehiM vA kAriyaM jiNAyayaNaM | bivaM vA, kAriyaM mama purisehiM vA, tA ittha pUyAiyaM pavattemi, ki parakIesu aJcAyareNaM, evaM ca na tassa savvApaccayA pavicI, anahA savvesu bivesu arihaM ceva vavasijA so arahA jai parakIyo tA pattharaleppapittalAiyaM appaNijayaM, na puNa pattharAisu vaMdijamANesu kammakkhao kiM tu titthayaraguNapakkhavAeNaM, aspahA saMkarAivive pahANAI sambhAvano tesu vaMdiamANesu kammakho hujA, macchareNa vA parakAriyaceiyAlae vigghamAyaraMtassa mahAmicchattaM na tassa gaMThibhemovi saMbhAviJjaha, je pAsatthA je kudaMsaNAe vimohiyA suvihiyANaM bAhAkarA havaMti, je vA jAinAipakkhavAeNaM sAhUNaM dANAisu payati na guNaciMtAe tevi taheva, eyaMmi vivajAsarUve micchate sai subahupadaMto anANI ceva, eesu a hu~tesu aidukkarAvi kiriyA na mukkhasAhagA jamhA so aviro kahijai, paMcamaguNaTThANe desaviraI chaTThaguNaThANe savvavirai na paDhamaguNaTThANe, tassa ya aNaMtANubaMdhippamuhA solasavi kasAyA bajjhaMti uijaMti a, tanimittAu asuhAyo dIhaTTi| io tivvANubhAgAo payaDIo vajjhaMti, tAsiM ca udaeNa narayatiriyakumANusattakudevattarUvo saMsAro // iti zrIupamitibhavaprapazcagranthe // 77 // imAni cAkSarANi darza darzamiyaM garIyasI cintA'smaccittamAcAmati yat yaH zrIjinapUjApratimAyA rajaHparvarAjatva IAG||163 // Jan Education Interation For Private Personel Use Only M.jainelibrary.org Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education muktavAn tasya kA gatirbhAvinI 1 iti / athavA paryAptaM cintayA'vazyaMbhAvino'pratIkAryatvam / gatiM tu tasyopamitibhavaprapazcaiva uktavatI / nanu bhavadbhirapi dravyaliGgiboTika kaTukacaityAnAmavandyatvamaGgIkRtameva, tatazcobhayoH samau doSaparihArau, mai jAnmatvaM tyajyatAm / teSAM hi sAdhvAdivyavahAravAdyatvena sarvavisaMvAditvena sAdhutvaskandhotthApakatvena ca saGghAdivyavahArarahitatvaM tatastatsaMbandhicaityAnAM praNatiniSedho nyAyya eva / yathA'nyatIrthIyaparigRhItAnAM pUrvoktaM vacanaM ca saGghAdivyavahArahyAn vihAyAnyatraiva pravarttate / anyathA'nyatIrthIyaparigRhItArhacaityAnAmapi vandyatvApatteH taccAgamaviruddham / na ca vAcyamanye yadi sAdhuvyavahArayuktAstarhi te vandyAH santu iti / te hi vyavahArato dravyasAdhavo'pi utsUtrabhASitvAnnaiva vRndyAH, prasaGgavAsanAsambhavAdyanekadoSasambhavAt / pratimA tu notsUtra bhASiNIti, vyavahArasAdhvAdipratiSThiteti ca purAtanaimahApuruSaiH praNateti ca praNamyata eva vyavahArasAdhutvaM cAmISAM bhavatA'pyaGgIkarttavyameva / itarathA kApAlikAdyarthamAdhAkarmI kRtamazanAdi bhavatAM kalpate / etadarthaM kRtaM ca bhavatAM na kalpate tatkathamityalaM vyAsena / kadAgrahatyAge sarva susthameveti dik / / yadi trividhAhAra upavAsaH pratyAkhyAtastadA pariSThApanakaM bhaktAdi kalpate / yadi caturvidhAhAraH pratyAkhyAtaH pAnakaM ca nAsti tato na kalpate / yadi pAnIpamapyadhikaM tato kanpate / iti zrIbhASyAvacUrNo // 78 // kharatarAH zrIzrabhayadevasUrirasmatpUrvajaH, iti vadanti paraM tadasat zrIbhagavatyAdivRSyante candrakulasyaivAnItatvAt / suvihitA mahApuruSAH sambhAvyante / yadi ca kharataragacchIyA syustarhi kalyANakAni pazceti kathaM vyAkhyAtavanta / Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra- vyAkhyAtAni ca tAni taistathA yathA-paMca mahAkallAsA, savvesi jiNANa hoi niyameNa / bhuvaNaccharayabhUyA, kallANa bhAratnAkaraH phalA ya jIvANaM // 1 // ganbhe 2 jamme 2 ya tahA, nikkhamaNe 3 ceva NANa4 nivANe5 / bhuvaNagurUNa jiNANaM, kallAmA // 14 // hoti NAyavvA / / 2 / / iti zrIharibhadrasUrikRtayAtrApaJcAzake // 10 // zrIabhayadevasarikatA vRttiryathA-pazcaiva kalyANakAni paramazreyAMsIti // 76 // athAsthApitAcAryapade bhaTTArake parAsau sati yatkarttavyaM tallikhyate AzukAreNa zUlAdinoparataH kAlagataH AzukAroparatastasmin satyAcArye'sthApite'nyasmin gaNadhare iyaM vakSyamANamaryAdA / tAmevAha-'cilimiliM' ityAdi, AzukAroparata AcAryo javanikAntaritaH pracchannaH kAryaH / vaktavyaM cAcAryANAmatIvAzubhaM zarIraM, vAcApi vakttuM na zaknuvantIti / tato yo matimAn gaNadharAbhimukhastaM darzayanti / gaNatvametasyAnujJAtaM, paraM vAcA vaktuM na zaknuvantIti / eSA hastAnujJAtasyopari vAsA nikSipyante eSa gaNadhara iti pazcAtkAlagatA AcAryA iti prakAzyante / iti zrIvyavahAracaturthoddezake // 8 // atha mRtayugalikazarIrANAM kA gatiH 1 iti zaGkAnirAso likhyate-- atra kazcidAha-agneraprAdurbhUtatvena mRtakazarIrANAM kA gatiH ? ucyate-bhAraNDaprabhRtipakSiNastAni tathA jagatsvAbhAvyAbIDakASThamivotpATya madhye samudra kSipantIti / yaduktaM zrIhemAcAryakRtaRSabhacaritre-purA hi mRtamithunazarIrANi mhaakhgaaH| HnIDakASThamivotpAvya, sadyazcicipuraMbudhau // 1 // kiM cAtra zlokeM budhAvityupalakSaNaM, tena yathAyogaM gaGgAprabhRtinadIpvapi te // 19 // Jain Education Internal For Private Personel Use Only | Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Paa tAni vipanti / iti jaMbUdvIpaprajJaptIvRttau zrIzAnticandragaNikRtAyAm // 1 // bho ! bho ! apAraMparya "pippaliM vA pippalicunaM vA miriyaM vA miriyaculaM vA" ityAdiniSedhAcarasadbhAve'pi kathaM marIcipiSpalyAdikaM tvayA bhujyate, bhavatAmapyetattulyamiti cenmaivam / asmAkaM tu avasthAntarasUcakAparAkSarasadbhAvAt / taba svananyagatikasyAnAcIrNAcaraNameva zaraNam / asmadakSarANi cemAni-jalamagge sayajoaNa, thalamagge saTThijoyaNA uvari / haraDiM pippali mariyaM, samaye bhaNiyaM acicANi ||shaa tathA'nyatra kSetre yojanazatAtparato yadA nIyate tadA sarvo'pi pRthivIkAyaH N sarvasAdapi kSetrAt yojanazatAdUrdhva minAhAratvena zItAdisaMparkatazcAvazyamacittIbhavati / itthaM ca kSetrAtikramaNenAcittI bhavanamakAyAdInAmapi yAvadvanaspatikAyaH / tathA ca harItakyAdyapi acittIbhUtatvAdauSadhAdyartha sAdhubhirgRhyate / ityAcArAGgaprathamAdhyayanatRtIyodezake // 2 // hariyAla maNosila pippalI a, khajUra muddiyA abhayA / AisamaNAimA, tevi hu emeva nAyavvA // 1 // haritAlaM manaHzilA pippalI khajUraH, ete pratItAH mudrikA-drAkSA, abhayA-harItakI, ete'pi evameva lavaNavat / yojanazatAgamanAdibhiH kAraNairacitIbhAvaM bhajanto jJAtavyAH, parameke AcIrNA apare'nAcIrNAH, tatrApi piSpalIharItakIprabhRtaya AcINo iti kRtvA gRhyante / khajUramudrikAdayaH punaranAcIrNA iti na gRhyante / iti zrIbRhatkalpavRttau prathamakhaMDe // 83 // athaikendriyANAmapi kathaJcidbhAvazrutaM kAzcitsaMjJAzca vartante, ityakSarANi likhyante"jaha suhama bhAbiMdiya-nANaM davidiyAvarohevi / taha davvayAbhAve, bhAvasudhe patthivAINaM // 1 // " vRttiyathA en Education For Private Personal Use Only Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra P ratnAkaraH // 15 // bhAvazrutaM bhAvendriyajJAna kaJcid dRzyate eva vanaspatyA avaNasyendriyasya vyaktavizvabhurindriyajJAna iha kevalino vihAya zeSasaMsArijIvAnAM sarveSAmapyatistokabahubahutarabahutamAditAratamyabhAvena dravyendriyeSvasatsvapi labdhIndriyapazcakAvaraNakSayopazamaH samastyeva, tatazca yathA pRthivyAdInAmekendriyANAM zrotracakSurghANarasanasparzanalakSaNAnAM pratyeka nirvRtyupakaraNarUpANAM dravyendriyANAM tatpratibandhakakarmAvRtatvAdavarodhe'pyabhAve'pi sUkSmamavyaktaM labdhyupayogarUpazrotrAdibhAvandriyajJAnaM bhavati / labdhIndriyAvaraNakSayopazamodbhUtANIyasI jnyaanshktirbhvtiityrthH| tathA tenaiva prakAreNa dravyazrutasya dravyendriyasthAnIyasyAbhAve'pi bhAvazrutaM bhAvendriyajJAnakalaM pRthivyAdInAM bhavatIti pratipattavyameva / idamuktaM bhavati-ekendriyANAM tAvacchrotrAdidravyendriyAbhAve'pi bhAvendriyajJAnaM kiJcid dRzyate eva vanaspatyAdiSu spaSTa taliGgopalambhAt / tathA hi-kalakaMThogIrNamadhurapaJcamodgArazravaNAtsadyaH kusumapallavAdisambhavo virahakavAdiSu zravaNasyendriyasya vyaktameva liGgamavalokyate / tilakAdiSu taruSu punaH kamanIyakAminIkamaladaladIrghazaradindudhavalalocanakaTAkSavikSepAtkusumAdyAvirbhAvazcakSurindriyajJAnasya / caMpakAdyaghripeSu tu vividhasugandhigandhavastunikurambonmizravimalazItalasalilasekAtprakaTanaM ghrANendriyajJAnasya / bakulAdibhUruheSu tu rambhAtizAyisparzapravaratararUpavarataruNabhAminImukhapradattasvacchasusvAdusurabhivAruNIgaMDUSAsvAdanAttadAviHkaraNaM rasanendriyajJAnasya / kurubakAdiviTapiSu azokAdidrumeSu ca ghanapInoatakaThinakucakumbhavibhramApabhrAjitakumbhInakumbharaNanmaNivalayakaNakaGkaNAbharaNabhUSitabhavyabhAminIbhUjalatAvagUhanasukhAgniHpiSTapadmarAgacUrNazoNatalapAdakamalapArNiprahArAcca jhaTiti prasUnapallavAdiprabhavaH sparzanendriyajJAnasya spaSTaM liGgamamivIkSyate / tatazca yathaiteSu dravyendriyAsattve'pi etadbhAvendriyajJAnaM sakalajanaprasiddhamasti tathA dravyazrutAbhAve bhAvazrutamapi bhaviSyati / dRzyate hi jalAdyAhAropajIvanaspatInAmAhArasaMjJA / saGkocava // 16 // Jain Education 12 tonal For Private Personel Use Only Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ llyAdInAM tu hastasparzAdibhItyA'vayavasaGkocanAdibhyo bhayasaMjJA / virahakacaMpakakesarAzokAdInAM tu maithunasaMjJA darzitaiva / vinvapalAzAdInAM tu nidhAnIkRtadravyopari pAdamocanAdibhyaH parigrahasaMjJA / na caitAH saMjJA bhAvazrutamantareNopapadyante tasmAdbhAvendriyapaJcakAvaraNakSayopazamAdbhAvendriyapaJcakajJAnavadbhAvazrutAvaraNakSayopazamasadbhAvAdravyazrutAbhAve'pi yacca yAvacca bhAvazrutamastyevaikendriyANAmityalaM vistareNa / tarhi jaM vinANaM suprANusAreNeti zrutalakSaNaM vyabhicAri prAmoti zrutAnusAritvamantareNApyekendriyANAM bhAvazrutAbhyupagamAditi cenaivamabhiprAyAparijJAnAt , zabdollekhasahitaM viziSTameva bhAvazrutamAzritya tallakSaNamuktam , yaccaikendriyANAmodhikaviziSTaM bhAvazrutamAtraM tadAvaraNakSayopazamasvarUpaM tat zrutAnusAritvamantareNApi yadi bhavati tathApi na kazcidvyabhicAra iti gAthArthaH // 12 // iti zrIvizeSAvazyakaniyuktivRttau / / 84 // zAli 1 brIhi 2 godhUma 3 yava 4 yavayavAnAM 5 trINi varSANi jIvatvam / tilamudgAdInAM dvidalAnAM paJcavarSANi / atasI 1 kusuMbha 2 kodrava 3 kA 4 baraTa 5 salaga 6 koDUsaga 7 zaNa 8 sarSapamUlabIjAdInAM saptavarSANi / iti zrIbhaMgavatISaSThazatakasaptamoddezake vRttau / / 85 // atha sAdhubhirnakhA na rakSaNIyAH / 'kesaromanakhasamArayA' ityAdyAlocanaM tu bhUSAnimitaM sundaratAkaraNaviSayaM bodhyam / nakhavRddhau ca doSA yathA-pAdanakhA dIrghAzcamaNe upalAdiSu AsphiTanti bhajyante vA / hastanakhA dIrghA bhAjane le vinA zayanti, dehe vA pataM kurvanti / tathA loko bhaNedeSa kAmI, kAminIkRtacatatvAditi / lokazca bhaNati dIrghanakhAntare saMjJA| 1 zrI abhayadevasUrIzvarakRtavRttau ayaM pATho nAsti, tato mUlavRttau bhaviSyatIti sambhAvyate. Jain Education internation For Private & Personel Use Only L Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zarIre kazcidiza vicAra- stiSThantyato'zucaya evaite / pAdanakheSu ca dIrdheSvantare reNustiSThati yAvaccakSurupahanyate, etaddoSapariharaNArtha nakhakartanakurvanapi zuddhaH syAt / iti zrIyatijItavRttau // 86 // // 16 // va nanu ca jAnanapi kevalI yadi jantusaGghAtapAtamAcarati tarhi pApacikatkevalinoH kaH prativizeSaH kathaM vA tassASTA dazadoSarahitatvam ? kiM vA tasya kevalitvamityevaM vAdinastamAzAtayantIti / haM ho tribhuvanAdaMbhastaMbhAyitazrItapAgaNa| ghuNa ! samyagasvasvarUpAnurUpamabhihitavAnasi / kevalI pApacikRtA tumya iti tu satAM vaktumapyanucitaM, yadi vA satAM vaktumanucitaM tarhi tava kim , paraM vayaM tvevaM brUmaH-avazyaMbhAvitayA yadi kevalikAyAjIvavirAdhanA syAttadA niSedho nAsti, kevalaM kevale samutpanne jJAna eva vizeSo, na tu zarIre kazcidvizeSo bhavati / tathA (nava) varSajasya kevalino nUtnapAdotpattiprasakteH / kiMca yadi kalahakolAhalaM vihAya kSaNaM svastho bhavasi tarhi tvameva praSTavyo'si dezonapUrvakoTiM yAvadviharamANaH kevalI ejanavyajanakampanaspandanAdidharmopetasayogijIvapakSAntaHpAtI vA nirejananiyaMjanAyogijIvapakSAntaHpAtI vA ? ayogijIvapakSAntaHpAtIti tu tvayA'pi na vAcyameva apasiddhAntAt , tvAmapi paMDitaM vadanto janAH zrUyante iti / yadi ca saijanasavyajanAdidharmopetasayogipakSAntaHpAtI sa tarhi tasya tu ArambhasArambhasamArambhAdikamuktameva sphuTAkSarairbhagavatA, mA mA ca kevalina ArambhakaH kRSivANijyAdiko'nyo vetyAdi vadana svapAMDityasvarUpamadyApyajJAtacaraM prkttiikurviithaaH| yadAha-"kokilakadambakasthaH, kUjati kAko na yAvadatikaTukam / tAvanna hi nirNeta, zakyo varNAdisAdharmyAt // 1 // " anantaroktadUSaNaM tu tIrthakkaragaNadharayorvAkye vaktuM tavaiva dhAya nAsmAkam , aduSTazcAyamartho yathAsambhavaM yojanAt / kevalino hi avazyaMbhAvabhAvinI cala svameva praSTayA yogijIvapakSA // 16 // Jain Education Inter For Private & Personel Use Only Alww.jainelibrary.org Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | zarIraijanavyajanajAtA sarvasaMvaracAritrAvirodhinI jIvavirAdhanaiva / ArambhAdikaM jAnanapi sarvavit kathaM tAn hinastItyAdikaM / yatsava grAhilyaM tattu atraivA'cArAGgabhagavatIprajJApanAvicArataraGgeSu samyag nirAkRtameva / tathA ca isvapaJcAkSaroccAramAtrakAlAyAM zelezyavasthAyAM jantuvirAdhanA bhavati, dezonapUrvakoTikAlAyAM sayogitAyAM tu na bhavatItyAdikA yA tava vAgmitA sA tavaivAnurUpeti tvayyeva tiSThatu, nAnyatra prsrtu| alaM prasaGgena / yadi dharmabuddhistarhi 'jIveNaM bhaMte sayA samiyaM eyai' ityAdisUtraM kacidArAmAdau gatvA ciramAlocanIyaM yathA kadAcitkarmalAghavAdbhavatyapi sumatiH / sUtraM ca tadidamupakArAya likhyate "jIveNaM bhaMte ! sayA samiyaM eyati veyati calati phaMdati ghaTTati khumbhai udIrai taM taM bhAvaM pariNamai ? haMtA maMDiyaputtA! jIvaNaM sayA samiyaM eyai jAva taM taM bhAvaM prinnmh| jAvaM caNaM se jIve sayA samiyaM jAva pariNamai tAvaM ca NaM tassa jIvassa aMte aMtakiriyA bhavai ? no tiNadve samadve, se keNadeNaM bhaMte! evaM buccA jAvaM ca NaM se jIve sayA samitaM jAva aMta aMtakiriyA na bhavati? maMDiyaputtA! jAvaM ca NaM se jIve sayA samiyaM jAva pariNamati tAvaM caNaM se jIve sayA prAraMbhaha sArabhai samAraMbhai AraMbhe vaTTai sAraMbhe vaha samAraMbhe vaha prAraMbhamANe sAraMbhamANe samAraMbhamANe prAraMbhe vaTTamANe sAraMbhe vaTTamANe | samAraMbhe vaTTamANe bahUNaM pANANaM bahuNaM bhUyANaM bahUNaM jIvANaM bahUNaM sattANaM dukkhAvaNayAe soyAvaNayAe jUrAvaNayAe | tippAvaNayAe piTTAvaNayAe pariyAvaNayAe vaha, se teNadeNaM maMDiyapattA ! evaM buccai jAvaM ca NaM se jIve sayA samiya eyati jAva pariNamati tAvaM ca NaM tassa jIvassa aMte aMtakiriyA na bhavati / jIveNaM bhaMte ! sayA samiyaM No eyai jAva no taM taM bhAvaM pariNamai ? haMtA maMDiyaputtA ! jIveNaM sayA samiyaM jAva no pariNamati / jAvaM caNaM bhaMte! se jIve no eyati jAva no Jain Education intodonal Ti Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra ratnAkaraH // 17 // taM taM bhAvaM pariNameti tAvaM ca NaM tassa jIvassa aMte aMtakiriyA bhavati ? haMtA jAva bhavati, se keNadveNaM bhaMte ! jAva bhavati? maMDiyaputtA! jAvaM ca NaM se jIve sayA samiyaM No eyai jAva No pariNamati tAvaM ca NaM se jIve no prAraMbhai no sAraMbhai no samAraMbhai no AraMbhe vaTTai no sAraMbhe vahai no samAraMbhe vaTTai aNAraMbhamANe asAraMbhamANe asamAraMbhamANe AraMbhe avaTTamANe sAraMbhe avaTTamANe samAraMbhe avamANe bahUNaM pANANaM vahaNaM bhUyANaM bahUrNa jIvANaM bahUNaM sattANaM adukkhAvaNayAe jAva apariyAvaNAe vaha / iti / vRttiryathA--'jIveNaM' ityAdi iha jIvagrahaNe'pi sayoga evAsI grAhyaH, ayogasyaijanAderasambhavAt / 'sadA' nityaM samiyaM ' ti sapramANaM ' eyai 'tti ejate-kampate ' ejR kampane' iti vacanAt 'veyai 'tti vyejate-vividhaM kampate 'calai 'tti sthAnAntaraM gacchati 'phaMdai'tti spandate-kiJcicalati 'spandi kizciJcalane' iti vacanAt / anyamavakAzaM gatvA punastatraivAgacchatItyanyo 'ghaTTA 'tti sarvadikSu calati padArthAntaraM vA spRzati 'khubbhaiti kSubhyati pRthivIM pravizati cobhayati vA pRthivIM bibheti vA 'udIrai 'tti prAbalyena prerayati padArthAntaraM pratipAdayati vA / zeSakriyAbhedasaGgrahArthamAha-taM taM bhAvaM pariNamai ' tti utkSepaNAvakSepaNAkuzcanaprasAraNagamanAdikapariNAmaM yAtItyarthaH / eSAM caijanAdibhAvAnAM kramabhAvitvena sAmAnyataH sadeti mantavyaM na tu pratyekApekSayA, kramabhAvinAM yugpdbhaavaaditi| 'tassa jIvassa aMte' tti maraNAnte 'aMtakiriya'tti sakalakarmakSayarUpA 'AraMbhai' tti prArabhate pRthivyAdInupadravayati / ' sAraMbhai' ti saMrabhate teSu vinAzasaGkalpaM karoti / ' samArabhai ' tti samArabhate tAneva paritApayati / Aha ca-" saMkappo saMraMbho, paritApakaro bhave samAraMbho / AraMbho uddavamao, savvanayANaM visuddhANaM // " idaM ca kriyAkriyAvatoH kathazcidabheda ityabhidhAnAya tayoH // 17 // Jain Education in H ona For Private & Personel Use Only W Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAnAdhikaraNataH sUtramuktam / atha tayoH kathaJciGgedo'pyastIti darzayituM pUrvoktamevArtha vyadhikaraNata Aha-AraMbhe' | ityAdi, prArambhe adhikaraNabhUte varttate jIvaH, evaM saMrambhe samArambhe ca / anantaroktavAkyArthadvayAnuvAdena prakRtayojanAmAha ArambhamANaH saMrambhamANaH samArambhamANo jIvaH, ityanena prathamo vaakyaartho'nuuditH| prArambhe vartamAne, ityAdinA tu dvitIyaH, | 'dukkhAvaNatAe' ityAdau tAzabdasya prAkRtaprabhavatvAt duHkhApanAyAM-maravalakSaNaduHkhaprApaNAyAm , athavA iSTaviyogAdi duHkhahetuprApaNAyAM varttate, iti yogH| tathA zokApanAyAM-dainyaprApaNAyAM 'jarAvaNatAe' ti zokArtirekAccharIrajIrNatAA prApaNAyAM ' tippAvaNatAe' ti tepApanAyAM 'tepRSThepa caraNArthe' iti vacanAt , zokAtirekAdevAzrulAlAdicaraNaprApaNAyAM, 'piTTAvaNayAe ' ti piTTanaprApaNAyAM tatazca paritApanAyAM zarIrasantApe varttate, kacitpaThyate 'dukkhAvaNayAe' ityAdi tacca vyaktameva, yacca tatra 'kilAmaNayAe uddAvaNayAe / ityadhikamabhidhIyate / tatra 'kilAmaNayAe' ti glAninayane, 'uddAvaNayAe' tti upAsane, uktArthaviparyayamAha-'jIveNaM' ityAdi, 'No eyai' ti zailezIkaraNe yoganirodhAmo ejate, iti / ejanAdirahitastu nArambhAdiSu vartate / tathA ca na prANAdInAM duHkhApanodiSu tathA ca yoganirodhAbhidhAnazukladhyAnena sakalakarmadhvaMsarUpAntakriyA bhavati / iti zrIbhagavatIsUtravRttau tRtIyazatake tRtIyacamarAkhyoddezake 487 pratau 102 / 103 patre // 7 // itthaM ca kevalizarIrAjIvavirAdhanA'GgIkAre kathaM tasyASTAdazadoSarahitatvamityAdikA yA tavoktiH sA tu atyantamasamIcInA / evaM cobhayamatasammate susAdhuzarIrAjIvavirAdhanAsvIkAre tasya sAdhozcaturmahAbatitvaM vadato'pi te mukharasya kimayuktaM syAt, iti tyajyatAmayaM kaThino haThaH, iti / Jain Education entina Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra // 19 // eva kAntAraM tavyatijanAmArga, catvAro'ntA-vibhAgAnatAha' ityAdi, kNvym| navaraM-anAdikAra | nanu prakaraNApuktatvAt yogodvahanaM nAsmAkamanumatam / yadi kA'pyAcArAGgAdau zrute spaSTAkSaryogodvahanaM syAtarhi manyata |2| ratnAkaraH eva / evaM vayasya ! aticamatkRtA smaH, tava mukhAdapyetAdRzAkSarodgamairviSakuNDAdiva pIyUSacuhudaiH zRNu tAvatsakoM bhUtvA sAcA| siddhAntAkSarANi yogodvahanaviSayANi-tIhi ThANehiM saMpannehiM aNagAre aNAdIyaM praNavadaggaM dIhamaddhaM cAuraMtasaMsArakatAraM vitIvaejA taMjahA-aNidANatAe didvisaMpannayAe jogaM vAhitAe / vRttiryathA-'tihiM' ityAdi, kaMkhyam / navaraM-anAdikaMAdirahitaM, anavadagraM-anantaM, / dIrghAdhvaM-dIrghamArga, catvAro'ntA-vibhAgA narakagatyAdayo yasya taccaturantadIrghatvaM prAkRtatvAt , saMsAraM eva kAntAraM tadvyativrajet-vyatikrAmediti, anAdikatvAdIni vizeSaNAni kAntArapakSe'pi vivakSayA yojanIyAni, tathA hyanantamaraNyamatimahatvAt , taccaturantaM digbhedAditi nidAnaM bhogarddhiprArthanAsbhAvamAdhyAnaM tadvarjitatA anidAnatA tayA dRSTisampannatA samyagdRSTitA tayA, yogavAhitA zrutopadhAnakAritvaM samAdhisthAyitA vA tayA / iti zrIsthAnAGgavatIyasthAnakaprathamodezake 310 pratau 74 patre // 8 // na ca vAcyamatra yogasya samAdhisthAyitetyarthaSTIkAyAM vyAkhyAta eva, satyaM bhavataSTIkA yadi pramANaM tarhi zrutopadhAnakAritvamityanenArthena kimaparAddham ? na ca zrutAntarAsaGgato'yamartha iti bruvIthAH, 'jogavaM uvahANavaM' ityAdyuttarAdhyayanoktAnAmanyeSAmapi zAstrAkSarANAM prAradarzitatvAditi / ___atha kecicchramaNopAsakAH sAdharmikavAtsalyAdAvAdazAkAdisaMskRtau pApaM zaGkante paraM tadayuktam , sadArambhe puNyabhUya| stvAt , pApasyAlpatvAt / itthameva ca tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA aphAsueNaM aNesaNijjeNaM asaNaM pANaM khAimaM // 19 // Jain Education in all For Private Personel Use Only hellorary.org Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAimaM jAva paDilAbhemANassa kiM kajati ? goyamA ! bahuyarA se nijarA kajai" / ityAdi bhagavatIsUtraM saGgacchate / asyAM ca zaGkAyAM vicAryamANAyAM vizeSa(jina)prAsAdAdyapi akarttavyamApadyeta / alaM vA yuktivistareNa / uktamapi pUrvasUribhiH phalapuSpapatrAdiviziSTasAmayyA sAdharmikavAtsanyam / yathA-" taM atthaM taM ca sAmatthaM, taM vinANaM suuttamaM / sAhammiyANa kajaMmi, jaM vaccaMti susAvayA // 1 // annanadesAu samAgayANaM, annanajAIu samunbhavANaM / sAhammiyANaM guNasuTThiyANaM, titthaMkarANaM vayaNe ThiyANaM // 2 // vatthannapANAsaNakhAimehiM, pupphehiM pattehiM ya sapphalehiM |susaavyaannN karaNijameyaM, kayaM tu jamhA bharahAhiveNaM // 3 // vajAuhassa rAmeNa, jahA vacchallayaM kayaM / sasattiaNurUvaM tu, tahA vacchallayaM kare // 4 // sAhammiyANa vacchallaM, evaM annaM viyAhiyaM / dhammaTThANesu sIyaMtaM, savvabhAveNa coyae // 206 / / iti zrIzrAvakadinakRtye // 8 // // iti zrImadakabbarabhUpAlavizAlacittAlavAlavivarddhitavRSarasAlasAlAtizAlizIlajagadgurubhaTTArakarIhIravijayasUri ziSyopAdhyAyazrIkIrtivijayagaNisamuccite zrIvicAraratnAkare saGkIrNavicArasamuccayanAmnI velA samAtA // anekasiddhAntavicAraratna-ramye gurUpAsanamArgalamye / vicAraratnAkaranAmazAstre, prAptA samAptiM rsrmyvelaa|| 1 // ecomeERRORSEEDOCOM atha prazastiHyasyodagrasamagrasampadudadherairUpyaratnodbhavAH, prAkArAH kpishiirssmnnddlmissaadnggiikRtodbhaavikaaH| niryadIdhitidIpikAbhirabhitaH pazyanti mohAyarIn , garjantaH suradundubhidhvanimiSAccazcatpatAkAkarAH // 1 // Jain Education Intel For Private Personal Use Only Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra ratnAkara // 166 udyatkokanadacchadAkRtipadAGguSThe yadAliGgito, meruH kuJjarakarNaparNacapalo yenArmakatve kRtH| soDhaM tena ca pAmarAmRtakRtaM kaSTaM yadetadyaM, smAraM smAramapAramudaguramakho, nAdyApi kiM modate // 2 // sArvaH pUrvamapUrvapUrvaracanAbIjaM tu parvAvalI, maulikhshcitrtnkaantilhriinirynrmykrmH| kalyANAkurakandalo'malamanaHsaGkalpakalpadrumaH, saH zrIvIrajinezvaraH samabhavadbhadrumAMbhodharaH // 3 // tribhirvizeSakamtatpadaprabhurabhUdatha jetA, shriisudhrmjinshaasnnetaa| AyugAntamapi santatizAkhA, bhAvinI bhagavatI bhuvi yasya // 4 // tasya paTTasaraNAH caraNAyyAH, sUrayaH samabhavan bahavo'pi / yeSu vAcyamapi varSasahasra-naiva saccaritamanyatamasya // 5 // zrImadAnandavimalAbhidhaH samabhavadbhuvanabhAnustato'nukramAnmunipatiH / yena zaithilyanirmUlanAnimame, nirmamezena jinshaasnsyontiH||6|| tasya saMvinacUDAmaNerguNagaNAn , gaNayituM kaH camaH shrmnndhrnniipteH| yadvihAreNa sadvAsanA jajJire, bhuvi janA malayapavanena phaladA iva // 7 // tadanu vijayadAnaH mUrirAsIdasImojjvalamahimanidhAnaM sarvasAdhupradhAnam / tridaza iha yadaMdhidvandvabhaktAM payodhe-bahanavilayamagnAM zrAvikAmuddadhAra // 8 // aparamapi kiyataM varNayAmastadIyaM, nirupamamahimAnaM bhAsamAnaM yuge'smin / adhirajaninikAyo hiMsakavyantaro yo, nijavizadacaritraiH zrAvakaM taM cakAra / / 6 // // 16 // Jain Education in For Private & Personel Use Only Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatpadRSitipAlabhAlatilakazcandrAnvayAlaGkati-vidvanmaMDanahArahIravijayaH sUrIzvaraH so'bhavat / sadvairAgyavivekitA vinayitA saubhAgyabhAgyAdijaM, jAgradyasya yazo dizo dhavalayanAdyApi kiM mAdyati // 10 // hemAcAryamavAryavaryayazasaM samyagvicAryA'pi no, kAciccittacamatkRtiH sa hi gururdevIgaNopAsitaH / citraM kiM tvidamadya tena guruNA kAle kalau jAgrati, mlecchaH svacchamatiH kRtaH kRtadhiyA bhUmIzvaro'kambaraH // 11 // yaM vizvaikaguruM nanAma sumatilaGkApatirmeghajI-saMjJo vijJajanaiH samaM samayavityaktvA'dhipatyaM mahat / haMsaH kenacidaMhasA nipatitazcetpanvale paGkile, svacchaH kiM tata eti nAtirayataH sanmAnaso mAnasam // 12 // yasyodgAyati DabbarAbhidhasaro nityaM nijAGkezaya-prANitrANabhavaM yazo navamiva vyaalolviicisvnaiH| kroDakrIDadanekaviSkiragarutpAtAravonmardalaM, jhillIjhakRtitAlamantikagataiH pArApatai kRtam // 13 // yau zatruJjayaraivatAcalagirI saGkocamAptau purA, mlechotsarpitacaMDadaMDabhayataH shiirsssthdevaalyo| yenaitAvabhayAvubhau tu vihitau dIptauSadhIdIpiko, rAtrAvapyurulokacakrakalitau nityotsavau tiSThataH // 14 // vidvallocanasomasomavijayo yasyAntiSatkuJjaro, mantrI saukRtakRtyamantraviSaye mitraM manaHprINane / maJjUSA samayArthasArthanikare bhUSA svakIyAnvaye, mAnyo mAnavimAnimAnavanutaH zrIvAcakaH so'bhavat // 15 // yaccAritramakhinnakiAragaNAdAkarNya karNAmRtaM, sabhyAnIkSitumakSamaH smbhvbjaavinmraannH| sarvatrodgatanetrapatrapaTalastatrApi lajjAkulaH, svaM dhatuM na zazAka pAkamathano dhyAyanAhilyAnanam // 16 // jUSA samayArthasAdhAnakA yasyAntipatkuJjaro, mantrI lokacakrakalitau nityotsavamA Jain Education a l For Private Personal use only | Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra ratnAkaraH // 20 // zrImadvAraparaMparAsuralatA santApitAM sAgaraiH, kSAromiprakarAnukAsthicanavyAlokya yenAmunA / kRtvA vaijayapakSamaMDapamimAM tatrAdhiropyAdarAt , prauDhAkAri tathA yathA jagadimAM tuSTaM phalaiH sevate // 17 // aSTabhirarthataH kulakam tadanu manujamAnyo'nanyasAmAnyabhAgyastribhuvanagurupaTTe sUrizako babhUva / vijayivijayasenaH phenapiMDAvadAtaH, prasRmaravarakIrtimUrtimAn puNyarAziH // 18 // yenAtyunmadavAdivRndahRdayakSmApIThajanmA mahAn , marvacoNiruhaH kSaNAdapi tathA nirmulmunmlitH| bhUpAkabbarasaMsadi svavacanayuktiprathApezalai-mAdyadvandhurasindhurodhurakarairambhojamAlA yathA / / 16 // tatpaTTAbhramukAntasundaraziraHzRGgAravAstoSpatiH, SaTtarkodadhimandaraH smarajayI cAritricUDAmaNiH / caJcaccandrakulAbdhicandrasadRzazcandrojjvalazrIyazAH, sa zrImAn vijayaprayuktatilakaH sUrIzvaraH so'bhavat // 20 // yaH zrImarivaraH samatvamadadhaddhAjiSNunA jiSNunA, lkssmiidvkttaaksspaatrmtnuprdyumnsmpaadkH| dadhe yena jinAdhirAjavacanazreNIdharitrI dhruvam , darpAndhoragaghorasAgarajalairAmAvyamAnA balAt // 21 // tatpaTTAdhipatiH kSitIzatatibhiH stutyakramAmbhoruhaH, sUrizreNiziromaNiH sa vijayAnandaH kssmaamRddhibhuH| svacchazrIstapagaccharAjyamakhilaM zAsti prarAstAbhidha-stIrthAdhIzapadAravindavilasadbhaktirvimuktipriyaH // 22 // // 20 // Jain Education Interne For Private & Personel Use Only allaw.jainelibrary.org Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AjanmA'pi rajaHprasaGgarahite ratnapradIpojjvale, vizvAmodisuvAsane zrutadhane cAturyacandrodaye / yaJcetaHsadane nirastamadane svAdhyAyadauvArike, zrIdharmaH kSitipaH kSamAdigRhiNIvargaH saha krIDati // 23 // yatkIyA'dbhutametadadya vihitaM zubhraM sRjantyA jagat, kRSNazvetaruciH zritaH zriyamiyaM provAca zaGkAkulA / kastvaM tvaddayito na so'sitatanunUnaM sa eva priye, dampatyoritaretaraM sazapathaM tRptaH kalinekazaH // 24 // kaMThe sArasarasvatI hRdi kRpAnItikSamAzuddhayo, vaktrAbje mukhavastrikA subhagatA kAye kare pustikA / bhUpAlapraNatiH pade dizi dizi zlAghAbhitaH sampadaH, itthaM bhUrivadhUvRto'pi vidito yo brahmacArIzvaraH / / 25 // lakSmImIzvaratAM ca yaH paricitAmutsRjya bAlyAdapi, zrAmaNyaM shritvaangnnygunnbhRtpunnyprviinnaashyH| tatraujjhanaparAntikaM taditarA tvakSaNApi nAGgIkRtA-'pyetatpAdapavitragehisadane tiSThatyaho rAgitA // 26 // zIlaM yasya pare stuvanti pratino'pyantarmano'bhISTadaH, kAlesminnapi jAgraduamahimA ydgotrmntrodbhutH| niHzeSAgamavAridherapi sukhaM dattAvakAze hRdi, sthAtuM na prabhuraGgajazciramidaM yasya trayaM citrakRt / / 27 // eteSAmAdezAtsamuccitaHpravacanAdayaM granthaH / zrIharivijayagaNapatizizupAThakakIrtivijayena // 28 // saMzodhitazca suvihitacUDAmaNirAmavijayabudhaziSyaiH / zrIdevavijayavAcakavRSabhaiH kovidakulotsaiH / / 26 // kiM cAtra lekhanazodhanaviSaye yalaM. cakAra macchiSyaH / vinayavijayAbhidhAnaH, prathamAdarza ca sa lilekha // 30 // yadyapi mayA tu kiJcinna likhitamatrAsti nUtanaM tadapi / kRtibhiH zodhyaM dharmapraNayAdavicAritaM yadiha // 31 // For Private & Personel Use Only A aw.jainelibrary.org Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAra ratnAkara // 20 // iyadAgamoktayuktipracayAcadupArjitaM mayA sukRtam / tena mamAstu viziSTA, nirantaraM bodhibiijaaptiH|| 32 // asmisacavipakSapacatimikanAsAgrahaprasphurat-satpacaughatimiGgale kalajayazrImandire sundare / udyadbharivicAracArulaharIpravyaktayuktyAvalI-muktAH svacchajale ciraM maNigaNaiH krIDantu te dhIvarAH // 33 // yAvaddivyavadhUvilAsarasikaH kharbhogamaGgIsukhaM, jaMbhArAtirasau bhunakti bhgvaanubhuutbhaagyaabhRtH| tAvatsarganirargalAntaratamaHstomapraNAzakSama, zastaM zAstramidaM nirastaduritaM pRthvItale nandatAt // 34 // yAvayomataraGgiNIjalamilatkalolamAlAlasa-digdantAvalakIrNavarNyasalilA sekapraNaSTazramam / jyotizcakramanukrameNa nabhasi bhrAmatyajasraM citau, tAvanandatu zAstrametadana, vidvajjanAnandanam // 35 // dazenahimakaragaMganaveyakasaGkhthavatsare jAtaH / Azvinasiti turyAyAM, yatnaH saphalo gurumahimnA // 36 // // iti zrImadakabbarabhUpAlavizAlacittAlavAlavivarddhitavRparasAlasAlAtizAlizIlajagadgurubhaTTArakazrIhIravijayasUriziSyo pAdhyAyazrIzrIkIrtivijayagaNisamuccite zrIvicAraratnAkare saMkIrNavicArasamuccayanAmnIvelA samAptA // S V XXX // iti zrIvicAraratnAkaraH smaaptH|| M IF201 // al Education Interes For Private & Personel Use Only Ninww.jainelibrary.org Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Private & Personel Use Only Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pitA zikSaNa dizA mA pA gAlAtira para lAlA lA lA lali ba Eeeeeeeeeegpeparmane === === = = == iti jagadguruzrIharivijayasUrIzvaraziSyopAdhyAyazrIkIrtivijayaviracito vicAraratnAkaraH smaaptH| OSBOGBOSSOOSSO iti zreSThi devacandra lAlabhAI jaina pustakoddhAre granthAMkaH-72. daunaloNNARARIANTAJANANAINALANAyliyliyo PANNAanilyHANNARAYAsaliliyanyalayalyan Jan Education Interational For Private Personal Use Only