Book Title: Sharirik Mimansa Bhashye Part 01
Author(s): A V Narsimhacharya
Publisher: A V Narsimhacharya
Catalog link: https://jainqq.org/explore/020696/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir / / kobAtIrthamaMDana zrI mahAvIrasvAmine namaH / / / / anaMtalabdhinidhAna zrI gautamasvAmine namaH / / / / gaNadhara bhagavaMta zrI sudharmAsvAmine namaH / / / / yoganiSTha AcArya zrImad buddhisAgarasUrIzvarebhyo namaH / / / cAritracUDAmaNi AcArya zrImad kailAsasAgarasUrIzvarebhyo namaH / / AcArya zrI kailAsasAgarasUrijJAnamaMdira punitapreraNA va AzIrvAda rASTrasaMta zrutoddhAraka AcAryadeva zrImat padmasAgarasUrIzvarajI ma. sA. jaina mudrita graMtha skeniMga prakalpa graMthAMka :1 jaina ArAdhana zrI mahAvI kendra ko kobA. // amataM tu vidyA zrI mahAvIra jaina ArAdhanA kendra zahara zAkhA AcAryazrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira kobA, gAMdhInagara-zrI mahAvIra jaina ArAdhanA kendra AcAryazrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira kobA, gAMdhInagara-382007 (gujarAta) (079) 23276252, 23276204 pheksa : 23276249 Websiet : www.kobatirth.org Email : Kendra@kobatirth.org AcAryazrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira zahara zAkhA AcAryazrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira traNa baMgalA, Tolakanagara parivAra DAiniMga haoNla kI galI meM pAlaDI, ahamadAbAda - 380007 (079)26582355 - - - For Private And Personal Use Only Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIbhagavadrAmAnujaviracite zrIzArIrakamImAMsAbhASye prathamo bhAgaH. For Private And Personal Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIbhagavadrAmAnujaviracite zrIzArIrakamImAMsAbhASye prathamo bhAgaH 4- ayaM ca zrIzailAddati lakSmInarasiMhakumAra kumAratAtArya kavibhUSaNasvAmibhiH pratyavekSitaH nazcaDAlamA ATIOjayata vadAnta lA. a. vI. narasiMhAcAryaiH, ti. vi. ce. narasiMhAcAryaizca parizodhitaH Ar. veGkaTezvarakampanyadhikAribhiH AnandamudrAyavAlaye parAzayativarAdiguruparamparAbdeSu 5 0 1 1 tama saumyasaMvatsaracaitrazuddhadazamyAM bahi: prakAzitazca vijayatetarAm // 1909. Copyright Reserved. For Private And Personal Use Only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrI. zrImate rAmAnujAya namaH upoddhAtaH. viditameva khalu-bhagavAn bhASyakAraH anavaratatantanyamAnaparamapuruSaniyamanAtikamaNajanitatannigrahasaMkalpaviSayatayA durabhibhavabhavadahanadandahyamAnAn sarabhasena pratikUlavAtena nIyamAnAniva sAMyAtrikagaNAn pavanAzanavarAdhiSThitabhavanavAsina iva kuTumbinaH hutavahaparItakASThamadhyavartina iva kITAn mahApravAhamadhyagatAniva jambUkAn jantUnavalokya niravadhikaruNArdrahRdayaH puruSottamaprasAdameva teSAM saMsRtinistaraNopAyaM manvAnaH, tasya ca nigrahasaGkalpazAntipUrvakatayA tasyAzra bhaktiprapattijanyatvena " bhanyA tvananyayA zakyaH" " bhaktyA tvananyayA labhyaH prapattyA vA mahAmune" "mAmeva ye prapadyante mAyAmetAM taranti te" ityAdipramANagaNapramitatayA, tadanuSThAnasya ca bhagavatsvarUparUpaguNavibhavavidyAsvarUpatadbhedataditikartavyatAjJAnAdhInatayA apekSitanikhilArthAvabodhakaM zrIbhASyAkhyaM prvndhrtnmettprnninaay-iti| tathAcoktamAgamAntagurubhiH " pathyAni ghorabhavasaMjvarapIDitAnAM hRdyAni bhAnti yatirAjamunevacAMsi" iti / sacAyamAcAryaH katamaH, kasmin deze saMjAtaH, kazcAyamasya prabandhasya viSayaH-ityatra kiMciducyate / sa bhagavAn zriyaH patinikhilaheyapratyanIkakalyANakatAnasvarUpaH " yo brahmaNaM vidadhAti pUrva yo vai vedAMzca prahiNoti tasmai" "hartuM tamassadasatIca vivektumIzo mAna pradIpamiva kAruNiko dadAti" ityuktarItyA svasvarUparUpaguNavibhUtisvArAdhanatatphalAdipradarzakaM vedAkhyaM pramANaM caturmukhAdiparamparayA pravartayAmAsa / evaM kRte'pi "kiMcittadanyathAbhUtaM tretAyAM dvApare'khilam" ityuktarItyA tattatkarmAnurUpamativilasitajanitApratipattyAdibhirniSphalIkRte " tairvijJApitakAryastu bhagavAn puruSottamaH / avatIrNo mahAyogI satyavatyAM parAzarAt // utsannAn bhagavAnvedAnujahAra harissvayam / cakAra brahmasUtrANi yeSAM sUtratvamaJjasA" iti vyAsarUpeNAvatIrya vedAn vizadIkartuM pravRttaH svaziSyeNa jaiminimuninA svArAdhanakapradhAnapUrvabhAgArthavicArarUpapUrvamImAMsAsUtrANi kArayitvA svayameva svasvarUpAdipratipAdanedaMparopaniSadarthavicArarUpazArIrakamImAMsAsUtrANi praNinAya / tAni cemAni sUtrANi aupaniSadaparamapuruSavaraNIyatAhetuguNavizeSavirahitairanadhigatapratyakSAdipramANayAthAtmpairayathAyathaM vyAkhyatAnIti tadarthayAthAtmyapratipAdanakRtAdareNa dAmodareNa niyuktaH "ni For Private And Personal Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vAsazayyAsanapAdukAMzukopadhAnavarSAtapavAraNAdibhiH / zarIrabhedaistava zeSatAM gataiH yathocita zeSa itIrite janaiH" iti sarvadezasarvakAlasarvAvasthocitasarvavidhazeSavRttikaraNenAnitarasAdhA. raNazeSasamAkhyAvikhyAtaH sUrINAmagraNIH zrIkAntacaraNAruNAmbujaparicaraNatatparajananibiDatayA prakhyAtaguNasamAkhyAyAM zrIbhUtapuryabhikhyAyAM nagaryAM santatavihitAnabhisaMhitaphalasaptatantusamArAdhitaramAramaNasya hAritakulajaladhirAkAzazAGkasya kezavasomayAjinAmno vipravaryasya jAyAyAM bhUdevIsamAhvAyAM zrIzailapUrNasahodarAyAM piGgalAbdacaitrazuklapaJcamyAmA yuji gurozzubhe vAsare'vatatAra // ___ atra kecidevaM manyante-etanmahimAtizayavarNanedaMparapravRtte saMyamisArvabhaumeNaiva svavaibhavaprakaTanamasammanyamAnenApi kurukezadAzarathiprabhRtibhissavinayamarthitanAGgIkRtya svaziSyebhyaH pravartite zatAntAdipravandhe paJcAyudhAvatAratvamevAsya varNitam ; yatirAjasaptatyAmapi "prathayan vimateSu tIkSNabhAvaM prabhurasmatparirakSaNe yatIndraH / apRthakpratipannayanmayatvairvavRdhe paJcabhirAyu. dhairmurAreH" iti paJcAyudhAvatAratvam , tatraivAnyatra "vizvaM trAtuM viSayaniyataM vyaJjitAnugrahassan viSvakseno yatipatirabhUdvenadhArastridaNDaH' iti senezAMzatvamapi pratipAditam , nAnantAvatAratvam ; ataH paJcAyudhAvatAra evAyam --iti / paJcAyudhIsenezasamuccayavat pannagendrasamuccayo'pi saGghaTeteti nAtrAtIva vivAdaH zobhata iti viramyate / evamavatIrNazvAyamAcAryoM yathAvidhivihitasaMskAraH kAJcIpuranivAsino vibudhAdyAdavaprakAzAbhidhAt kaNabhakSAkSacaraNapANinigurukumArilAdimatavizeSArthInagrahIt / tadAtve ca taddezAdhipasya putrIM kazcidbrahmarAkSaso jagrAha / sa tu narapatiryAdavaprakAzaM manavittamaM jJAtvA tamAkArayAmAsa / sa ca ziSyaiH parivRtaH kSitipatisabhAM gatvA tena ca yathArha vihitasaparyaH kanyAM tAmAhvApayAmAsa / sA ca kanyA bhUtAviSTA sATTahAsaM vihasyAha-aho tvamadya mAmutsArayitumAgataH, kiM na zrutaM tvayA-parazzataM mAtrikA madIyena sarabhasATTahAsena bhItA yathAgataM pradudravu: ---iti / kiM ca tvadIyaM pUrvajanmavRttAntam api jAnAsi ?; tvaM kila godhAtvamanuprApya kasmiMzcidgalme vasan zeSAcalazikhazekharAyamANastha bhagavataH zrInivAsasya saMsevanAya prasthitAnAM haridAsAnAM bhuktocchiSTabhakSaNena vipratvaM prAptaH / ahaM tu bhagavaddAsaH kratubhiH kaiTabhArimArAdhayan tatra svarAdibhreSeNa brahmarAkSaso'bhavam / paraM tu yo'yaM tvadantevAsI lakSmaNAbhidhAnaH bhasmacchannAnala iva svamahimAnamanavadhikamapyanAviekurvan prAkRta ivAste, sa yadi svacaraNAruNAmburuhayugalaM madIye mUrdhni vinyasya mAmAdizet ; tadA yathAniyogamanutiSThAmi--iti / narapatizcaitadAkarNya saprazrayaM praNamya guruvaraM prA. rthayAmAsa / guru tallajazcAyamurarIcakAra narapAlAbhyarthanAm / kanyAyAmAviSTo brahmarAkSasazca guruvaramenaM praNamya tadIyaM padapaGkeruhaM svazirasi dhRtvA 'kRtArtho'smi' 'dhanyo'smi' ityuktvA For Private And Personal Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tAM kanyAM santyajya gataH / tadanu muditena rAjJA kRtAbhyanujJo yAdavaprakAzaH saziSyaH.svAva sathamagAt / atha kadAcidyAdavaprakAzasyAbhyaJjanaM kurvati guruvare tenoktaM "tasya yathA kapyAsaM puNDarIkamevamakSiNI" ityasyAH zruteH 'markaTapRSThasadRze bhagavato'kSiNI' ityartha zrutvA zokenAzrubindUna vyasRjat / te ca vahnikaNA iva tadUrvormyapatan / tAn dRSTvA yAdavaprakAza enamAcAryamapRcchatku tastavAyaM zokaH--iti / zruterasyAssamIcIne'rthe sambhavati bhavadbhiruktamapArthe zrutvAhaM dUye-iti pratyavAdIt / saca ko'yaM samIcInArthaH' iti papraccha / AcAryazikhAmaNirayaM-'kaM pibatIti kapissUryaH , tenAsyate vikasita kriyata iti; kamudakaM pyAsa Asanam udbhavo vA yasyeti; kapiH nAlam , tasmin Asa AsanaM yasyeti ca vyutpattyA ravikaravikasitagambhIrAmbhassamudbhatasumRSTanAlapuNDarIkadalAmalAyate bhagavato'kSiNI,-ityarthatrayamupanyasyottarayAMcakAra / evamasya gurorbhagavatpremAtizayaH, anitarasAdhAraNaM nigamAntatattvArthanirUpaNakauzalaM, taditaraviSayavaitRSNyam-ityAdayo guNA dinedine'bhivRddhA abhUvan / evaM kAJcInagare nivasati guruvare yAmunAryanAmA guruvaraH zrIraGganagaranivAsI lakSmaNAryasya guNagaNAn zrutvA viSaye'smin kiJcitkurvatA mayA bhavitavyamiti manyamAno'pi zAstrAntarAbhyAsaparisamAptiM pratIkSamANaH tadAtva eva svasya muktighaNTApathaprasthAnavAsaraM pratyAsannaM manvAnaH mahApUrNametadAnayanAya prAhiNot / nizamya cainamudantaM cirakAsitayAmunAryaziSyabhAvo guruvarastvarayA mahtyA niragAca kAJcInagarAt / sa yAvadraGganagaraM nAsasAda, tAvadeva yAmunAryassamalaJcakAra muravairilokamamalam / gacchanneva kanakanimnagAvAstaTe dakSiNa pazyannatimahatI pariSadaM zrIvaiSNavAnAM viditayAmunAryavRttAnto nitAntatAnta AkulasvAntazca AcAryaviprayogajanite mahati zokasAgare nimmj| cirAllabdhadhRtirupasRtya taccaramavigrahamAcAryasyApAdamauli saMsevamAnaH dakSiNe kare AkuJcitamaGgulitrayamadrAkSAt ; aprAkSIca tatratyAnantevAsijanAn --kadAnu punaridamaGgalitrayamAkuJcitam ; kIdRzyasya zarIre rujA saJjAtA---iti / te ca pratyabruvan - na kAcidapi rujAvirAsIdasya vapuSi, niryANAnantaramevAkuJcitamidamaGgulitrayam-iti / punarapi tAn papraccha--kimasyApUrito manoratha AsIt-iti / teca pratyUcuH-zrIzArIrakamImAMsAsUtrasya bodhAyanamaharSipraNItavRttigranthAnusAriNI nAtisaGkSiptA nAtivistRtA ca vyAkhyA praNetavyA ; vyAsaparAzarayorasmatsiddhAntapravartakayo ma tatkRtopakArasmRtiphalatayA prakaTanIyam ; prapannajanakUTasthena zrIzaThamathanamuninA pravartitAyA dramiDopaniSado vyAkhyA ca kartavyeti muhurmuhuH kathayanta evAsan ; etatritayamapi na kRtameva-iti / etadvacanamAkal 'sarvamahaM kariSye' iti pratyazRNot / anantaraM cAJjalayo yathApUrvamAsan / tatazca yAmu For Private And Personal Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nAryasya anantarakartavyazeSe yathAkrama nirvRtte lakSmaNAryo'yaM turyAzramazrIparikarmitaH kUranAthakurukezadAzarathiprabhRtibhirantevasadbhiH parivRtasteSAM tattvArthAnupadideza / atha kadAciddigantavAstavyapratimatakathakavijayAya prasthito vArANasyAM sarasvatIbhaNDAramabhyayAt / tatra ca bhAratI svayamevAsyAbhimukhamAgatya "tasya yathA kapyAsa puNDarIkam' ityasyAH zruterathai bahi ---ityapRcchat / yatipatirayaM samyagarthe nyarUpayat / tacchrutvAtituSTA tuSTAva taM zAradA / taskRtaM ca bhASyaM svazirasA sambhAvya 'tavaivedaM zrIbhASyakAra iti nAma yujyate' ityuktvA sAdaraM taM vyasRjat / evamayaM saMyamisArvabhaumaH "gAthA tAthAgatAnAM galati gamanikA kApilI kvApi lInA kSINA kANAdavANI drahiNaharagirassaurabhaM nArabhante / kSAmA kaumAriloktirjagati gurumataM gauravAravAntaM kA zaGkA zaGkarAderbhajati yatipatau bhadravedI trivedIm' iti viziSTAdvaitasiddhAntaM sarvatomukhayan tatparipanthinazca vAdAhavairnirundhannuvAsa / asya cAcAryAH paJca-mahApUrNaH paJcasaMskArAdisarvArthopadeSTA, bhIzailapUrNaH zrIrAmAyaNopadeSTA, goSThIpUrNaH rahasyArthazikSakaH, zrIraGganAthaguruH draviDopaniSadupadeSTA, zrImAlAdharagurustadarthopadeSTA ; zrIkAJcIpUrNastu vArtASaTkaM hastigirimastakabhUSaNAdvaradAdupazrutya kathanenopakArakatayA svIkRtaH / tAzca vAssiMgRhItAH-"paraM tattvaM so'haM prapadanamupAyo'ntimadazAsmRtenaivApekSA vapurapagame mokSagamanam / viziSTAdvaitaM svaM matamapi mahApUrNabhajanaM ghaDapya netAnupaniSadivAhaupaniSadaH" iti / tatkRtAH prabandhAzca nava-(1)vedAntasAraH (2)vedAntadIpaH (3) vedArthasaGgrahaH (4) zrIbhASyam (5) zrIraGgagadyam (6) zrIvaikuNThagadyam (7) zaraNAgatigadyam (8) gItAbhASyam (9) nityagranthazca-iti / asya vaibhavAtizayastu sahasravadanenApi na nirUpayituM zakya iti granthavistarabhiyA na likhyate'smAbhiH, guruparamparAprapannAmRtAdigrantheSu vizadamanusandheyaH // ___ atha viziSTAdvaitasiddhAntazabdasya ko'rthaH ? , kathamasya yatIndramatasya tacchandavAcyatvam ? iti cet--atra kiM ciducyate-siddhAntazabdaH prAmANikatayA parigRhItArthavAcI, taduktaM nyAyaparizuddhau "atha siddhAntaH prAmANika ityabhyupagato'rthaH" iti / nyAyasAre ca "prAmANikatayAbhISTassiddhAntaH sa vidhA mataH" iti / sa eva matazabdA. bhilapyaH / tatra dvayorbhAvaH dvitA, dvitaiva dvaitam ; bheda ityarthaH / na dvaitamadvaitam abhedH| viziSTasyAdvaitaM viziSTAdvaita svavyatiriktasamastacetanAcetanaviziSTaM brahmaikameva tattvamiti pratipAdanAt rAmAnujIya mataM viziSTAdvaitasiddhAnta iti vyapadizyate // ___ zaGkarAdibhiH 'brahmaikameva tattvam, tadyatiriktamakhilaM mithyA' iti nirUpaNAtteSAM matam advaitasiddhAnta iti vyvhriyte| AnandatIrthIya mataM dvaitamiti,taiH jagato brahmaNazca pAlyapAlakabhAvasaMbandhAhate aikyavyapadezayogyasambandhavizeSAnabhyupAmpat,ubhayossatyatvAGgIkArA For Private And Personal Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cAetanmate cidacidAtmakaprapaJcasya brahmaNazca satyatvamaGgIkRtya tayozzarIrazarIribhAvasambandhAbhyupagamena loke zarIrasya jIvAtmanazcAtyantabhede'pi 'caitra ekaH' ityAdirekatvavyavahAro yathA dRzyate, tahApi cidaciccharIrakasya brahmaNa ekatvavyapadezaH parasparaM svarUpabhedazca yu. jyate / taduktaM zrImannayAyasiddhAJjane--"azeSacidacidacitprakAra brahmaikameva tattvam idamevacetthambhUtaM sAmAnyataH pramAviSayatayA vizeSataH prakarSaNa meyatayA ca prameyamityucyate / tatra prakAraprakAriNoH prakArANAM ca mitho'tyantabhede'pi viziSTaikyAdivivakSayA aikyavyapadezaH, tditrnissedhshc''-iti| etena viziSTAdvaitazabdArtho'rthAdvivRto bhvti| nanvasminmate matAntaravAdibhiranabhyupagatA aneke'rthA nityasUrisadbhAvAdayo'GgIkRtAH, tatkimityebhirna vyapadizyate / ucyate-teSvabhyupagateSvasyaiva zarIrazarIribhAvasambandhasya pradhAnapratitantratvAt ; tala pratiniyataM tantramiti vyutpattyA anyasiddhAntibhiranabhyupagatatattanmatAsAdhAraNArthaH pratitabrazabdAbhidheyaH ; taduktaM nyAyasAre--- "svatantramAtrasiddhastu pratitantro'bhidhIyate" iti / te cAsminmate nityasUrisadbhAvAdikAH ; teSvapyasya sambandhasya pradhAnatvAt pradhAnapratitantramiti vyavahriyate / kiM nAma prAdhAnyamasyArthasyeti cetsa rvazrutyarthatattvAvabodhakatvaM sarvavAdivijayAvahatvaM ceti brUmaH / taccoktam-'AdheyatvaprabhRtiniyamairAdikartuzzarIraM sattAsthemaprayatanaphaleSvetadAyattametat / vizvaM pazyanniti bhagavati vyApakAdarzahaSTe gambhIrANAmakRtakagirAM gAhate cittavRttim // yadyeta yati sArvabhaumakathita vidyAdavidyAtamaH pratyUSaM pratitantramantimayuge kazcidvipazcittamaH / tatraikatra jhaDityupaiti vilayaM tattanmatasthApanAhevAkaprathamAnahaitukakathAkallolakolAhalaH" iti / asyArthasya sarvazrutyarthatattvAvabodhakatvamitthamupavarNitam-"mitho bhedaM tattveSvabhilapati bhedazrutiratho viziSTaikyAdaikyazrutirapi ca sAryA bhagavatI / imAvau~ gotuM nikhilajagadantaryamayitA nirIzo lakSmIzazrutibhiraparAbhiH praNidadhe"--iti / idamatrAkUtam- "pRthagAtmAnaM preritAraM ca matvA" 'jJAzau dvAvajAvIzanIzau" "nityo nityAnAM cetanazcetanAnAmeko bahUnAM yo vidadhAti kAmAn" ityAdikA bhedazrutiH, "neha nAnAsti kiJcana" "sadeva somyedamagra AsIdekamevAdvitIyam' "sarvaM khalvidaM brahma'' ityAdikA abhedazrutiH, "yasyAtmA zarIram' yasya pRthivI zarIram" "ya Atmani tiSThan' ityAdikA ghaTakazrutiH / Asuca zrutiSu advaitibhiH bhedazrutayaH aupacArikAH bAdhitArthA vA svIkartavyAH; tathA dvaitibhibhedazrutayo'GgIkartavyAH ; ubhayairapi ghaTakazrutayastathaiva vrnnniiyaaH| viziSTAdvaitimatetu lokadRSTazarIrazarIrinyAyena zarIrasya zarIriNazca parasparaM bhedasyAnubhAvikatayA tAdRzabhedabodhakatvena bhedazrutayaH, 'caitra ekaH' itivat viziSTasya zarIriNa ekatvena abhedazrutayaH, etAdRzasambandhabodhakatvena ghaTakazrutayazca mukhyA abAdhitAzcAGgIkRtAH-iti / ataH sarvazrutimukhyArthAvabo For Private And Personal Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dhakatvayAdivijayaprayojakatvAbhyAM zArIrazarIribhAvasambandhaH pradhAnapratitantramityucyate / tathAca 'pradhAnena vyapadezA bhavanti' iti nyAyena tAdRzasambandhabodhakena viziSTAdvaitazabdena vyapadizyate / etenedamapi pratyuktam, yaduta sUkSmacidacidviziSTabrahmaNaH sthUlacidacidviziSTabrahmaNazcAbhedasya siddhAntasiddhatayA viziSTAdvaitazabdasya viziSTayoradvaitamiti vyutpattyA tAdRzArthabodhakatvam - iti ; cetanAcetanayozzarIratve siddha eva tAdRzArthasiddhiriti zarIrazarIribhAva sambandhopajIvitvAcAsyArthasyati / ayaM ca viziSTAdvaitasiddhAntaH pUrva parAzareNa zrIviSNupurANe pratipAditaH / anantaraM ca pArAzaryeNa mahAbhAratazArIrakasUtrAdiSu varNitaH / tatazca bodhAyanena muninA vRttigranthena vistRtaH / atha ca TaGkadramiDAdibhiH dramiDabhAdhyAdiSu saGkSiptaH / evaM yugAntareSu pracuro'pyayamasmin kaliyuge prathamaM zrIparAGkazamuninA svIyadraviDopaniSadi sAdhikaviMzatibhirgAthAbhissaGgahya pravartitaH / tathAcoktam "dvikAbhyAM dyaSTAnirduradhigamanItisthapuTitA yadantyA mImAMsA zrutizikharatattvaM vyavRNuta / tadAdau gAthAbhirmuniradhikaviMzAbhiriha naH kRtI sAragrAhaM vyataradiha saGgahya kRpayA'' iti / tataH paraM ca zrImannAthamunibhiyA'yatattvAkhyaprabandhena nirUpitaH, yAmunamunibhirAgamaprAmANyasiddhitrayAdibhiH pravandhaiH vivRtazca; bhagavadbhASyakAraiH kumatimatavitatitUlavAtUlAyamAnayuktinikaraparikarmitenAnena zrIbhASyAbhikhyena granthena samyaka pratiSThApitazca / taccoktam-"nAthoparza pravRttaM bahubhirupacitaM yAmuneyaprabandhaistrAtaM samyagyatIndrairidamakhilatamaHkarzanaM darzana naH" iti / tattadnthAnusArIcAyaM grantha iti pradarzanAya - 'tadAha vRttikAraH' iti, 'bhASyam' iti ca bodhAyanavRttidraviDabhASyasaMvAdaH,siddhitrayasaMvAdazca darzitaH / pratijJAtaM ca prabandhArambhe granthakRtA---'bhagavadvodhAyanakRtAM vistIrNI brahmasUtravRttiM pUrvAcAryAHsaJcikSipuH; tanmatAnusAreNa sUtrAkSarANi vyAkhyAsyante'-- iti / vyAkhyAtaM ca zrutaprakAzikAyAm"iha tu vRttyanusAraH pratijJAtaH, na ca tatpratijJAnamahRdayamiti zaGkanIyam , duSpariharabAdhakAnupalambhAditi, paramarSipraNItAni vyAkhyeyAni,teSAM maharSipraNItAni vyAkhyAnAni ca santi cet----tAnyevAnuroddhavyAni ; nAnRpessUkSmadarzitvam ; RSerabhiprAyamRSireva ca svato veditumarhati,na tu aDamatiritaro janaH"--- ityAdi / itareSAM ca vyAkhyAtRRNAmArSavyAkhyAtilacitvam "upAsAtaividhyAt" "sarvatra prasiddhopadezAt'' "bhUmA samprasAdAdadhyupadezAt' "dahara uttarebhyaH" ityAdiSu svaSTataramiti ca / ataH "nirAbAdhA bodhAyanaphaNitiniSyandasubhagA vizuddhopanyAsavyatibhidurazArIrakanayAH / akuNTaiH kalpante yatipatinibandhA nijamukhairanidrANaprajJArasadhamanivedhAya sudhiyAm' ityuktarItyA zArIrakasUtrANAmiyaM saMyamIndrakRtaiva vyAkhyA maharSimatAnusAriNI samyagjJAnavivRddhijananI sutarAmAdartavyeti ca suspaSTam / atra ca prabandhe 'svaprAH svayameva sAdhanaM brahma' ityayamarthaH caturvaghyAye For Private And Personal Use Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Su pratipAdyate / tatra ca dvikadvayabhinne pUrvadvikaM brhmshbdaarthtvprtipaadnprm| jagajanmAdikAraNatvena hi brahmatvaM zrutipratipAditam - "yato vA imAni bhUtAni jaaynte| yena jAtAni jIvanti / yatprayantyabhisaMvizanti / tadvijijJAsasva / tadbrahmeti' iti / ato jagajanmAdikAraNatvasamarthanaparaM pUrvadvikaM brahmazabdArthatvapratipAdanaparaM siddhopAyopeyapratipAdanaparaM viSayapratipAdanaparamiti tAtparyabhedavarNanaM kRtm| uttaradvikaM tu prApakatvaprApyatvapratipAdanaparaM sAdhyopAyopeyapratipAdanaparaM viSayipratipAdanaparamiti ca bhidA vrnnitaa| tatra ca prathamAdhyAyaH brahmaNi jamatkAraNatvAnvayaM pratipAdayati / dvitIyazca brahmaNo nikhilajagadekakAraNatve vedAntavAkyavirodhazaGkAyA yauktikavirodhazaGkAyAH keSAMcinnityatvazrutivirodhazaGkAyAzca nivartakaH / tRtIyazca sAdhanapratipAdakaH / caturthazca prApticintAparaH- iti caturNAmadhyAyAnAmarthabhedo nirUpitaH / pAdAnAM ca SoDazasaMkhyAkAnAmarthabhedazca itthaM varNitaH---prathame'dhyAye prathamapAde aspaSTatarajIvAdiliGgakAni vAkyAni vicaaritaani| dvitIye punaraspaSTajIvAdiliGgakAni tRtIye spaSTatalliGgakAni,caturtha spaSTatarajIvAdiliGgakAni / dvitIyasya prathame pAde--sAMkhyAdismRtibhirbAdhasya parihAraH; dvitIye-- pratipakSatarkANAM vedAntavAkyAnusAribhissattakairnirAkaraNam; tRtIye--AkAzAdeH kAryatvanirUpaNam; caturthe-~~-indriyAdeH kAryatvanirUpaNaM ca kRtam / atha tRtIyasya prathame ---jAgradAdyavasthAvasthitasya jIvasya doSAdinirUpaNam ; dvitIye-puruSottamasya sarvadA heyapratyanIkatvakalyANaguNAkaratvarUpobhayaliGgatvapratipAdanam; tRtIye---sAdhanabhedanirUpaNam ; caturthe-aGganirUpaNa ca kRtam / atha caturthasya prathameupAsanArohamAhAtmyamuttarapUrvAghAzleSavinAzarUpam ; dvitIye---utkrAntiprakAraH; tRtIye -arcirAdigatiH; caturthe --- brahmaprAptirUpamapunarAvRttilakSaNaM ca nirUpitam-iti / taduktaM nigamAntagurubhiH-"zAstraM caitatsamanvityavihatikaraNaprApticintApradhAnairadhyAyaiSoDazAnidvikayugabhiduraM paTabhedAdinItyA / tatrAdyaM vakti siddhaM viSayamapi paraM tatpratidvandviyugmaM svaprAptessAdhanaM ca svayamiti hi paraM brahma tatrApi cintyam // tatrAdye'tyantagUDhAvizadavizadasuspaSTajIvAdivAcaH pazcAtsmRtyAdikairakSatirahitahatiH kAryatAbhrendriyAdeH / doSAdoSau tRtIye bhavabhRditarayorbhaktiraGgAni cAthopAsArohaprabhAvotkramasaraNiphalAnyantime cintitAni" iti|ttr ca AdyAdhikaraNacatuSTayaM shaastraarmbhsmrthnruupm| tatra ca pUrvadvikamuH ttaradvikamiti peTikAbhedaH / pratItijanakatvasthApanaparA pUrvapeTikA / uttarA tu vaiphalyazaGkAparihAraparA / tatra siddhaparazabdasAmAnyasya bodhakatvaM prathamAdhikaraNe na samarthitam / dvitIyena siddhaparazabdavizeSasya brahmarUpArthavizeSabodhakatvam / tRtIyena mAnAntarAvagatatvAbrahmaNaH zAstrasya vaiphalyamiti zaGkA nirAkRtA / caturthena zAstrajanyajJAnasya pravRttinivRttyabodhakatvAdvaiphalyamiti zaGkA / taccoktaM-" dvAbhyAmAdau pratItiprajananamuditaM siddharUpe parasmin For Private And Personal Use Only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org dvAbhyAM vaiphalyazaGkA tadanu parihRtA zAstratajanyabuddhyo : " - iti ; " vyutpattyabhAvaH pratipattidaussthyamanyena labhyatvamathAphalatvam / etAni vai sUlacatuSTayenAnArambhamUlAni nirAkRtAni " --- iti ca // atra granthe samuditasUtrasaMkhyA paJcacatvAriMzadadhikapaJcazatI (545) / adhikaraNasaMkhyA SaTpaJcAzadadhikaM zatam (156 ) / taccokta sautrI saMkhyA zubhAzIradhikRtigaNanA cinmayI brahmakANDe - iti / sUtralakSaNaM tu "alpAkSaramasaMdigdhaM sAravadvizvatomukham / astobhamanavadyaM ca sUtraM sUtravido viduH" iti pratipAditam / bhASyalakSaNaM tu - "sUnAthoM varNyate yatra vAkyaissUtrAnukAribhiH / svapadAni ca varNyante bhASyaM bhASyavido viduH " - iti / atra ca 'etaduktaM bhavati' ityAdivAkyaiH svavAkyavivaraNAt sUtrArthanirUpaNAcca bhASyalakSaNavattvaM sphuTam / 'saMkSiptasya ca vistAraH saMkSepo vistRtasya ca / etaduktaM bhavatinA samAdhirvyAkulasya ca " iti; 'etaduktaM bhavati' ityAdigranthasya prayojananirUpaNAt svavAkyavivaraNarUpatvaM spaSTam / idaM ca zAstraM zArIrakamiti vyapadizyate / zarIrasambandhI zArIraH / jagaccharIraka ityarthaH / zArIraM kAyati pratipAdayatIti zArIrakam ; 'kai gai zabde' iti dhAtoH "Ato'nupasarge kaH" iti kapratyayaH / jagaccharIrakabrahmapratipAdakamityarthaH / uktaM ca zrutaprakAzikAyAM - " zArIrakaM brahmamImAMsA; jagaccharIrakaH paramAtmA zArIraH "tasyaiSa eva zArIra AtmA" iti zruteH / tadviSayakaM zAstraM zArIrakamityucyate" iti // 3 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uktaM ca tattvaTIkAyAM "sarvazarIragocaratvaM darzayatAzArIrakazabdena " iti / pratyekamadhikaraNasyAGgAni pazJceti kecidvadanti tAni ca - viSayavAkyanirUpaNam, saMzayapratipAdanam, pUrvapakSasiddhAntayuktinirUpaNam, nizcayaH, pUrvavakSasiddhAntayoH prayojananirUpaNaM ca - iti / taduktaM " viSayassaMzayazcaiva vicAro nirNayastathA / prayojanaMca paJcAGgaM prAJcoSdhikaraNaM viduH " iti / dazAGgAnIti kecit ; taccoktaM " saMgatirviSayazcaiva saMzayo - tthAnakAraNam / saMzayasya prakArazca tadarthAca vicAraNA / tasyAM phalaphalitvaMca nyAyau pakSayordvayoH / nirNayastatphalaM ceti bodhyAnyadhikRtau daza" iti // etadranthasyedaM bhAgamudraNasamaye samAnItAH zrIkozA : zrI. u. ve. paravastu rAmAnujAcAryANAM, zrI. uve. ti. ghaTAmbu. rAghavAcAryANAM zrIraGgavAsinAM, e. vi gopAlAcAryANAM ahIndra puravAsinAM viduSAM ce. narasiMhAcAryANAM, rAjakIyaprAcInalikhita pustakazAlAyAzca tAlapatralikhitAH paJca prakRtaiH, zrIparavasturAmAnujAcAryaiH lekhakapramAdAdirahitaM vidvatsAhAyyena parizodhitaH vedAntasAravedAntadIpAbhyAM zrutaprakAzikayA ca sahitaH pramANAkaranirdezapariSkRtazcaikaH prmupaakaaryuH| mudritakozo'yamakSarasaMyojanAyopapayukto mAtRkAtvena c| anye punastaMmityAnuvAcitAH / For Private And Personal Use Only Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tatra prAyaH zrutaprakAzikAnusArI saralazca pATho mUle saMyojitaH / anye pAThabhedAH yathopalambhaM tattatpuTeSvadhassAGkavinyAsaM prAdarziSata / vedAntadIpavedAntasAramudraNe ca zrIparavasturAmAnujAcAryamudritakoza eva mAtRkAsIt / sarasvatI bhANDArasabhikairmudrita ekaH, rAjakIyaprAcyalikhita pustakazAlAyA dvau tAlapattrakozau ca paraM sAhAyyamAcaran / itthamupakRtavatAmeSAM viSaye vayaM sadhanyavAdaM kRtajJatAmAviSkurmaH / idaMparizodhanena sAdaraM sAvadhAnaM ca pramANAkaraparizIlanena ca paramupakRtavatAM paramahaMsaparivrAjakAcAryANAM zrImadayodhyArAmAnujasaMyamissArvabhaumANAM caraNAravindayossAJjalibandhaM sakArtajJyaJcAvedayAmaH praNatiparamparAm // yadyapi mudrita eva cirAdapi zrIbhASyakozA AndhragairvANalipiSu labhyAH, tathApi te zrutaprakAzikAsahitatayA granthavistareNa pRthulA durbharAzceti paThitRRNAM na tathA pArAyaNe saukaryaM vibhratIti mUlamAtro'yaM kozaH mahArheSu dRDhatareSu laghuSu ca patreSu lipyantarANAM prAdezikatayA prAyassArvatrikaiH prakRtisundarairnAgarAkSaraiH samudritaH ; jhaDiti sUtrArthaparijJAnAya tattadadhikaraNAvasAne vedAntasAravedAntadIpAbhyAM vizakalitAnAM tattadadhikaraNapUrvapakSa siddhAntArthAnAm adhyAyAdisaGgativizeSANAM ca pradarzikA zlokarUpayA adhikaraNasArAvalyA ca saMyojitaH ; prekSakANAM saukaryAya tatteSu puTeSvadhaH pramANAnAmAkara nirdezena antato'dhikaraNasUtrasUcikayA ca pariSkRtaH // " For Private And Personal Use Only iti ti. ce. narasiMhAcAryaH. Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org For Private And Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 121 138 139 158 158 hh 198 198 213 213 zrI. zrIzArIrakamImAMsAbhASyavedAntasAradIpAnAM prathamAdhyAyasya adhikaraNAnAM sUcI. | zArIrakamImAMsAbhASye| vedAntasAre | vedAntadIpe adhikaraNAni. Arambha. samApti. | Arambha. samApti. Arambha. samApti. prathamapAde. jijJAsAdhikaraNam 112 112 120 janmAdyadhikaraNam 124 124 130 zAstrayonitvAdhikara- 130 138 138 samanvayAdhikaraNam 158 IkSatyadhikaraNam | 159 167 167 AnandamayAdhikaraNam 172 196 196 antaradhikaraNam / 201 205 206 207 207 208 AkAzAdhikaraNam | 208 211 213 prANAdhikaraNam 212 213 213 214 214 jyotiradhikaraNam 214 217 217 218 218 indraprANAdhikaraNam 220 224 225 dvitIyapAde. sarvatraprasiddhyadhikaraNa 238 239 242 anadhikaraNam 246 247 248 249 antarAdhikaraNam 249 254 254 255 257 antaryAmyadhikaraNam 260 260 261 262 adRzyanvAdiguNakA- 262 dhikaraNam vaizvAnarAdhikaraNam 269 276 278 278 tRtIyapAde ghumvAdyadhikaraNam 281 284 284 285 286 bhUmAdhikaraNam 287 294 294 295 295 akSarAdhikaraNam 296 299 299 299 IkSatikarmAdhikaraNam 302 303 raharAdhikaraNam 314 315 316 pramitAdhikaraNam / 320 320 / 320 / 320 m 226 226 m 238 240 | 242 5 257 261 267 2 . 28 295 For Private And Personal Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org zArIrakamImAMsAbhASye vedAntasAre adhikaraNAni. Arambha. samApti. Arambha. samApti. 321 327 327 328 331 332 333 333 334 342 342 343 346 346 350 350 351 devatAdhikaraNam madhvadhikaraNam apazUdrAdhikaraNam pramitAdhikaraNazeSaH 345 346 arthAntaratvAdivyapade- 347 zAdhikaraNam caturthapAde. AnumAnikAdhikaraNa 353 360 camasAdhikaraNam 364 369 saMkhyopasaMgrahAdhikaraNa 372 375 kAraNatvAdhikaraNam 377 380 jagadbAcitvAdhikaraNam 381 387 vAkyAnvayAdhikaraNam 389 prakRtyadhikaraNam 399 sarvavyAkhyAnAdhikaraNa 412 397 408 412 361 370 375 380 387 397 409 412 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir a-saM = adhyAyasaMkhyA // pA- saM = pAdasaMkhyA // sU-saM = sUtrasaMkhyA // zA-bhA. pu-saM= zArIrakamImAMsAbhASyapuTasaMkhyA // ve-sA, pu-saM = vedAntasArapuTasaMkhyA // be-dI. pu-saM = vedAntadIpapuTasaMkhyA || uparitanasaMketAnAM vivaraNam For Private And Personal Use Only 362 370 375 380 387 397 410 412 vedAntadIpe Arambha. samApti. 328 331 333 334 343 345 346 347 351 352 362 370 375 380 387 398 410 412 364 372 377 381 388 399 411 412 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrI.. zrIzArIrakamImAMsAbhASyavedAntasAradIpAnAM prathamAdhyAyasya akArAdikrameNa sUtrANAM sUcI // sUtrANi. a-saM. pA-saM. sU-saM. zA-bhA. ve-sA. pu-saM. | pu-saM. ve-dI. pu-saM. 299 330 256 3/28 // 325 | 328 252 255 273 277 213 247 279 ` MAgrg 214 248 120 268 257 lm 267 255 lm bh md lh ... sh 218 980 274 249 257 254 260 akSaramambarAntadhRteH. ata eva ca nityatvam. ata eva ca sa brahma. ata eva na devatA bhUtaata eva prANaH. attA carAcaragrahaNAt. athAto brahmajijJAsA. adRzyatvAdiguNaanavasthiterasaMbhaanukRtastasya ca. anupapattestu na zA. anusmRterbAdariH. antara upapatteH. antaryAmyadhidaivA. antastaddharmopade. anyabhAvavyAvRtteanyAthai tu jaiminianyArthazca parAmarzaH. api smayate. abhidhyopadezAca. abhivyaktarityAalpazrute riticearbhakaukastvAttaasminnasya ca tadyoavasthiteritikAAkAzo'rthAntaratvAAkAzastalliGgAt. Anandamayo'bhyAsAt. AmananticainamaAtmakRteH, AnumAnikamapye WM GS 255 261 207 m mrarar ramanam" mor many mornt rrrorrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrror h lh mh mh m lh lm lh lh sh llh sh s >> sd s Mms300/ Voro01rmerox 387 315 315 388 318 s` bh lh sh lh / >> lm lm sh ` l` m 318 241 200 m` m nh bh lsl` 277 315 239 198 397 350 208 213 | 13 173 196 233 | 275 278 426 / 404 409 4 1 | 353 | 361 sl` 23 351 211 198 280 mr llh WWW lh 411 362 For Private And Personal Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrANi a-saM. pA-saM. sa-saMzA -bhA. ve-sA. ve-dI. pu-saM. | pu-saM. pu-saM. itaraparAmarzAtsa 3 IkSatikarmavyapadeIkSatena zabdam. 167 nawane on sh utkramiSyata evaM bhAuttaratra caitrarathenaliuttarAccedAvirbhUtaupadezabhedAnnetiubhaye'pihibhedenai 397 342 398 344 317 211 310 216 WWW l`lm e. < etena sarve vyAkhyAtA 412 sd 346 m 239 198 <Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra sUtrANi. jIvamukhyaprANaliGgAnneti cenopAjyotirdarzanAt. jyotirupakramAtujyotizcaraNAbhijyotiSibhAvAcca. jyotiSaikeSAmasajJeyatvAvacanAcca. ta. tattu samanvayAt. tadadhInatvAdarthavat. tadabhAvanirdhAraNe ca* taduparyapi bAdarAyataddhetuvyapadezAcca. tanniSThasya mokSopatrayANAmeva caivamu da. dahara uttarebhyaH. vAdyAyatanaM sva dha. dharmopapattezva. dhRtezva mahimno na. na ca smArtamataddharmAna vakturAtmopadezAna saMkhyopasaMgrahA nAnumAnamataccha taro'nupapatteH * pa. patyAdizabdebhyaH . pariNAmAt. prakaraNAca. prakaraNAt. prakRtizca pratijJApratijJA virodhAt. www.kobatirth.org a-saM. pA-saM. sU.saM. or o 1 1 1 1 or or vv or or or or or m m h w m h // ovom m m mm rav mov m or mov 32 41 9 o 25 m 5 or 31 13 4 4 3 7 6 13 or Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 25 15 192 zA bhA. ve sA. pu-saM. pu. saM. 223 226 346 || 346 366 370 214 | 215 331 333 374 | 375 358 361 23 139 158 357 | 361 For Private And Personal Use Only 339 343 321 327 197 162 | 168 359 361 304 314 281 284 ve. dI. pu.saM. 228 347 371 218 334 377 363 158 363 344 328 199 171 363 8 293 295 295 15 308 314 317 316 285 20 259 261 262 30 221 225 227 11 372 375 375 3 283 285 286 17 193 197 200 44 349 351 352 27 404 409 411 10 243 247 248 284285 286 399 405 410 163 168 171 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra sUtrANi - pratizAsiddherliGgamAprasiddhezva. prANastathAnugamAt. prANAdayo vAkyaze bha. bhAvaM tu bAdarAyaNobhUtAdipAdavyapadezo - bhUmA saMprasAdadhyubhedavyapadezAca. bhedavyapadezAzcAnyaH. bhedavyapadezAt. madhvAdiSvasambhavAdana mahadUca. mAvarNikameva camuktopasRpyavyapade ma. ya. yonizca hi gIyate. rUpopanyAsAcca. vadatIti cena prAvAkyAnvayAt. vikArazabdAnevirodhaH karmaNIvivakSitaguNopavizeSaNabhedavyapa vizeSaNAca. vaizvAnarassAdhA za. zabda iti cennAzabdavizeSAt. zabdAdibhyo 'ntaHzabdAdeva prami - www.kobatirth.org a-saM. pA-saM. sU.saM. 1 or or 2 o or or or or or or 1 1 1 1 1 4 20 16 29 12 w mr or mo 3 3 mem 4 4 NAR lh dh r ~ V A 41 32 V M 332 | 333 27 216 218 7 287 294 18 194 197 22 208 205 207 4 283 285 286 24 A or or o 30 331 333 333 16 7 360 362 363 192 197 199 283 285 286 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 23 12 25 28 408 410 411 267 | 268 269 27 5 27 44 23 For Private And Personal Use Only zA-bhA. ve sA. | ve-dA. pu-saM. pu-saM. pu-saM. 393 397 398 309 315 317 m 225 225 374 375 226 376 334 219 295 200 358 389 190 272 318 361 363 397 398 196 199 323 327 329 234 238 241 264 268 244 247 249 269 | 276 269 278 324 327 329 236 239 241 277 | 279 320 320 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra sUtrANi. zAstradRSTyA tUpazAstrayonitvAt. zugasya tadanAdara zravaNAdhyayanA zrutatvAcca. zrutopaniSatkaga saMskAra parAmarzasamAkarSAt* samAnanAmarUpasampatteriti jai sambhogaprAptiriti cesarvatra prasiddhopasAkSAccobhayAmnA sAca prazAsanAt. sAkSAdapyavirosukhaviziSTAbhisuSuptyutkrAntyorbhe sUkSmaM tu tadarhatvAt. sthAnAdivyapasthityadanAbhyAM ca. smaryamANamanumAnaM - smRtezva. smRtezva. svApyayAt. ha. pekSayA ma yatvAvacanAcca. www.kobatirth.org a-saM. pA. saM. sU-saM or or 1 or on or or 1 1 2 mom 4 4 4 4 4 4 4 4 4 mov 4 4 mov 31 1 v mm V 3 33 36 15 29 32 342 343 38 | 339 12 165 169 17 253 255 va 1 10 26 3 24 39 10 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 339 342 379 | 380 326 328 275 238 239 242 230 238 240 25 403 409 410 297 299 / 300 273 | 277 279 250 255 256 349 | 350 351 356 | 361 | 363 254 256 285 | 286 276 278 241 344 171 zA-bhA. ve sA. pu-saM. pu-saM For Private And Personal Use Only 222 225 227 130 138 138 334 250 284 ve dI. pu-saM 271 236 | 239 339 343 163 168 319 162 343 344 172 256 344 381 330 277 280 320 320 168 179 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrImate rAmAnujAya namaH // zrIbhagavadrAmAnujaviracitaM zArIrakamImAMsAbhASyam // akhilabhuvanajanmasthemabhaGgAdilIle vinatavividhabhUtavAtarakSaikadIkSe / zrutizirasi vida brahmaNi zrInivAse bhavatu mama parasmiJzemuSI bhaktirUpA || pArAzaryavacassudhAmupaniSaddagdhAndhimadhyoddhatAM saMsArAgnividIpanavyapagataprANAtmasaJjIvanIm / pUrvAcArya surakSitAM bahumativyAghAtadUrasthitAmAnItAM tu nijAkSaraissumanaso bhaumAH pivantvanvaham | + (prathamAdhyAye - prathamapAde - jijJAsAdhikaraNam // ) : bhagavadbodhAyanakRtAM vistIrNA brahmasUtravRttiM pUrvAcAryAssazcikSipuH, tanmatAnusAreNa sUtrAkSarANi vyAkhyAsyante OM // athAto brahmajijJAsA // 1 // atrAyamathazabda Anantarye bhavati / atazzabdo vRttasya hetubhAve / adhItasAGgasaziraskavedasyAdhigatAlpAsthiraphalakevalakarmajJAnatayA saM jAtamokSAbhilASasyAnantasthiraphalabrahmajijJAsA hyanantarabhAvinI / For Private And Personal Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org zArIrakamImAMsAbhASye [a. 1. brahmaNo jijJAsA brahmajijJAsA | brahmaNa iti karmaNi SaSThI, 1" kartRkarmaNoH kRti" iti vizeSavidhAnAt / yadyapi sambandhasAmAnyaparigrahe'pi jijJAsAyAH karmApekSatvena karmArthatvasiddhi:, tathA'pyAkSepataH prAptAdAbhidhAnikasyaiva grAhyatvAt karmaNi SaSThI gRhyate / na ca 2" pratipadavidhAnA SaSThI na samasyate " iti karmaNi SaSThayAssamAsa niSedhazzaGkanIyaH, " 3" kRdyogA ca SaSThI samasyate " iti pratiprasavasambhavAt brahmazabdena ca svabhAvato nirastanikhiladoSo'navadhikAtizayAsaGghayeyakalyANaguNagaNaH puruSottamo'bhidhIyate / sarvatra bRhattvaguNayogena hi brahmazabdaH / bRhattvaM ca svarUpeNa guNaizca yatrAnavAdhikAtizayaM sossya mukhyo'rthaH sa ca sarvezvara eva / ato brahmazabdastatraiva mukhyavRttaH / tasmAdanyatra tadguNalezayogAdaupacArikaH, anekArthakalpanAyogAt, bhagavacchabdavat / tApatrayAturairamRtatvAya sa eva jijJAsyaH / atassarvezvara eva jijJAsAkarmabhUtaM brahma / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jJAtumicchA jijJAsA / icchAyA iSyamANapradhAnatvAdiSyamANaM jJAnamiha vidhIyate // mImAMsApUrva bhAgajJAtasya karmaNo'lpAsthira phalatvAduparitanabhAgAvaseyasya brahmajJAnasyAnantAkSayaphalatvAcca pUrvavRttAtkarmajJAnAdanantaraM tata eva hetorbrahma jJAtavyamityuktaM bhavati / tadAha vRttikAraH -- 4" vRttAtkarmAdhigamAdanantaraM brahmavividiSA" iti / vakSyati ca karmabrahmamImAMsayoraikazAstryaM - 5" saMhitametacchArIrakaM jaiminIyena SoDazalakSaNeneti zAstraikatvasiddhiH" iti / ataH pratipipAdayiSitArthabhedena SaTkabhedavadadhyAyabhedavacca pUrvottaramImAMsayorbhedaH / mImAMsAzAstram - 6" athAto 1. aSTA. 2. a. 3. pA. 65. sU. 2. aSTA. 2. a. 2. pA. 10 sU0 vA. 3. aSTA. 2. a. 2. pA. 8. sU. vA. 4. bodhAyanavRtti: 5. bodhAyanavRtti: 6. karmamI. 1. a. 1. pA. 1. sU. For Private And Personal Use Only - Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pA. 1.] jijJAsAdhikaraNam dharmajijJAsA" ityArabhya 1" anAvRttizzabdAdanAvRttizzabdAt " ityevamantaM saGgativizeSeNa viziSTakramam / tathAhi - prathamaM tAvat 2" svAdhyAyo'dhyetavyaH" ityadhyayanenaiva svAdhyAyazabdavAcyavedAkhyAkSararAzergrahaNaM vidhIyate // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir taccAdhyayanaM kiMrUpaM kathaM ca kartavyamityapekSAyAm 3" aSTavarSa brAhmaNamupanayIta tamadhyApayet" ityanena, 4 " zrAvaNyAM proSThapadyAM vA upAkRtya yathAvidhi / yukta chandAMsyadhIyIta mAsAnvimo'rdhapaJcamAn // " ityAdivrataniyamavizeSopadezaizvApekSitAni vidhIyante // evaM satsantAnaprasUtasadAcAraniSThAtmaguNopetavedavidAcAryopanItasya vrataniyamavizeSayuktasyA'cAryoccAraNAnUccAraNarUpamakSararAzigrahaNa phalamadhyayanamityavagamyate // adhyayanaM ca svAdhyAyasaMskAraH, 5" svAdhyAyo'dhyetavyaH " iti svAdhyAyasya karmatvAvagamAt / saMskAro hi nAma kAryAntarayogyatAkaraNam | saMskAryatvaM ca svAdhyAyasya yuktam, dharmArthakAmamokSarUpapuruSA| rthacatuSTaya tatsAdhanAvabodhitvAt, japAdinA svarUpeNApi tatsAdhanatvAcca // evamadhyayanavidhirmantravat niyamavadakSararAzigrahaNamAtre paryatrasyati / adhyayanagRhItasya svAdhyAyasya svabhAvata eva prayojanavadarthAvabodhitvadarzanAt, gRhItAtsvAdhyAyAdavagamyamAnAn prayojanavato'rthAnApAtato dRSTvA tatsvarUpaprakAravizeSanirNayaphalavedavAkyavicArarUpamImAMsAzravaNe 1. zArIrakamI 4. a. 4. pA. 22. sR. 2. yajurAraNyake 2. pra. 15. anu. 3. zatapathabrAhmaNam . 4. manusmR. 4. a. 95. zlo. 5. yajurAraNyake. 2. pra. 15. anu. For Private And Personal Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zArIrakamImAMsAbhASye a. 1. 'dhItavedaH puruSasvayameva pravartate / tatra karmavidhisvarUpe nirUpite karmaNAmalpAsthiraphalatvaM dRSTvA'dhyayanagRhItasvAdhyAyaikadezopaniSadvAkyeSu cAmRtatvarUpAnantasthiraphalApAtapratItestanirNayaphalavedAntavAkyavicArarUpazArIrakarmAmAMsAyAmAdhikaroti / tathA ca vedAntavAkyAni kevalakarmaphalasya kSayitvaM brahmajJAnasya cAkSayaphalatvaM darzayanti- 1"tadyatheha karmacito lokaH kSIyate, evamevAmutra puNyacito lokaH kSIyate" 2" antavadevAsya tadbhavati" 3" nahyadhruvaiHprApyate" "plavA hyete adRDhA yajJarUpAH" 5" parIkSya lokAn karmacitAn brAhmaNo nirvedamAyAt nAstyakRtaH kRtena tadvijJAnArtha sa gurumevAbhigacchetsamitpANizzrotriyaM brahmaniSThAtasmai sa vidvAnupasannAya samyakprazAntacittAya zamAnvitAya yenAkSaraM puruSaM veda satyaM provAca tAM tattvato brahmavidyAm " 6" brahmavidApnoti param" 7" na punarpatyave tadekaM pazyati" " na pazyo mRtyu pazyati" 9"sa kharADavati" 10" tamevaM vidvAnamRta iha bhavati" 11" pRthagAtmAnaM preritAraM ca matvA juSTastatastenAmRtatvameti"--ityAdIni // nanu ca sAGgavedAdhyayanAdeva karmaNAM svargAdiphalatvam , svargAdInAM ca kSayitvaM, brahmopAsanasyAmRtatvaphalatvaM ca jJAyata eva / anantaraM mumukSurbrahmajijJAsAyAmeva pravartatAm / kimarthA dharmavicArApekSA / evaM tarhi zArIrakamImAMsAyAmapi na pravartatAm , sAgAdhyayanAdeva kRtsnasya jJAtatvAt / satyam ; ApAtapratItirvidyata eva, tathA'pi nyAyAnugRhItasya 1. chAndogye. 8. prapAThake. 1. khaNDe. 6. vA. 7. 2. bRhadAraNyake.5.adhyAye.8.brAhmaNe.10.vA. 8. chA-u. 7. pra. 26. kha. 2. vA. 3. kaThe. 2. vallayAM. 10. vA. 9. chA-u. 7. pra. 25. kha. 2. vA. 4. muNDakopaniSadi.1.muNDake. 2. kha. 7. vA. 10. puruSasUkte. 20. vA. 5. muNDa-u. 1. muNDa. 2. kha. 12.13.vA. 11. zvetAzvatare. 1. a. 6. vA. 3. taittirIye, Ananda. 2.a. 1. anu.1.vA. For Private And Personal Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] jijJAsAdhikaraNam vAkyasyArthanizcAyakatvAdApAtapratIto'pyarthassaMzayaviparyayau nAtivartate; atastannirNayAya vedAntavAkyavicAraH kartavyaH--iti cet / tathaiva dharmavicAro'pi kartavya iti pazyatu bhavAn / -.. (laghupUrvapakSaH).-..nanu ca-brahmajijJAsA yadeva niyamenApekSate, tadeva pUrvavRttaM vaktavyam / na dharmavicArApekSA brahmajijJAsAyAH, adhItavedAntasyAnadhigatakarmaNo'pi vedaantvaakyaarthvicaaropptteH| karmAGgAzrayANyudgIthAyupAsanAnyatraiva cintyante ; tadanadhigatakarmaNo na zakyaM kartum iti cet ; anabhijJo bhavAn zArIrakazAstravijJAnasya / asmin zAstre anAdyavidyAkRtavividhabhedadarzananimittajanmajarAmaraNAdisAMsArikaduHkhasAgaranima - nasyanikhiladu:khamUlamithyAjJAnanibarhaNAyA'tmaikatvavijJAnaM prtipipaadyissitm| asya hi bhedAvalambi karmajJAnaM kopyujyte?| pratyuta viruddhmev| udgIthAdivicArastu karmazeSabhUta eva jJAnarUpatvAvizeSAdihaiva kriyate / sa tu na saakssaatsnggtH| ato yatpradhAnaM zAstraM, tadapekSitameva pUrvavRttaM kimapi vaktavyam // bADham / tadapekSitaM ca karmavijJAnameva,karmasamuccitAt jnyaanaadpvrgshruteH| vakSyati ca--- 1" sarvApekSA ca yajJAdizruterazvavat" iti / apekSite ca karmaNyajJAte kena samuccayaH kena neti vibhAgo na zakyate jJAtum / atastadeva pUrvavRttam // naitadyuktaM, sakalavizeSapratyanIkacinmAtrabrahmavijJAnAdevAvidyAnivRtteH; avidyAnivRttireva hi mokSaH / varNAzramavizeSasAdhyasAdhanetikartavyatAdyanantavikalpAspadaM karma sakalabhedadarzananivRttirUpAjJAnanivRtteH kathamiva sAdhanaM bhavet / zrutayazca karmaNAmanityaphalatvena mokSavirodhitvaM, jJAnasyaiva mokSasAdhanatvaM ca darzayanti- 2 " antavadevAsya 1. zArIrakamI. 3. bha. 4. pA. 26. sU. | 2. bR-u. 5. a. 8. bA. 10. vA. For Private And Personal Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zArIrakamImAMsAbhASye [a. 1. tadbhavati" 1" tadyatheha karmacito lokaH kSIyate / evamevAmutra puNyacito lokaH kSIyate" 2" brahmavidAmoti param" 3"brahma veda brahmaiva bhavati" 4" tameva viditvA'timRtyumeti"-- ityaadyaaH|| yadapi cedamuktaM yajJAdikarmApekSA vidyeti / tadvastuvirodhAt zrutyakSarapAlocanayA cAntaHkaraNanemalyadvAreNa vividiSotpattAvupayujyate ; na phalotpattau, "vividiSanti" iti zravaNAt / vividiSAyAM jAtAyAM jJAnotpattau zamAdInAmevAntaraNopAyatAM zrutirevA'ha - 5"zAnto dAnta uparatastitikSussamAhito bhUtvA''tmanyevA'tmAnaM pazyet "--iti / / tadevaM janmAntarazatAnuSThitAnabhisaMhitaphalavizeSakarmamRditakaSAyasya vividiSotpattI satyAM 6" sadeva somyedamagra AsIdekamevAdvitIyam" 7" satyaM jJAnamanantaM brahma" "niSkalaM niSkriyaM zAntam" 9" ayamAtmA brahma" 10" tattvamasi" ityAdivAkyajanyajJAnAdavidyA nivrtte| vAkyArthajJAnopayogIni ca zravaNamanananididhyAsanAni / zravaNaM nAma vedAntavAkyAni AtmaikatvavidyApatipAdakAnIti tattvadarzinaAcA nnyiAyayuktArthagrahaNam / evamAcAryopadiSTasyArthasya svAtmanyevameva yuktamiti hetutaH pratiSThApanaM mananam / etadvirodhyanAdibhedavAsanAnirasanAyAsyaivArthasyAnavaratabhAvanA nididhyAsanam / zravaNAdibhirnirastasamastabhedavAsanasya vAkyArthajJAnamavidyAM nivartayatItyevaMrUpasya zravaNasyAvazyApekSitameva pUrvavRttaM 11vaktavyam / tacca nityAnityavastuvivekaH, zamada1. chA-u. 8. pra. 1. kha. 6. vA. 7. tai-u. Ana. 2. a. 1. anu. 1. vA. 2. tai-u. Ana. 2. a. 1. anu. 1. vA. 8. zve-u. 6. a. 19. vA. 3. muNDa-u. 3. muNDa. 2. kha. 9. vA. 9. bR-u. 6. a. 4. brA. 5. vA. 4. zve-u. 3. a. 8. vA. 10. chA-u. 6. pra. 8. kha. 7. vA. 5. bR-u. 6. a. 4. brA, 23. vA. 11. kimapi // ityadhikaM kacitpustake dRzyate // 6. chA-u, 6. pra. 2. kha. 1. vA. For Private And Personal Use Only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] jijJAsAdhikaraNam . mAdisAdhanasampat , ihAmutraphalabhogavirAgaH, mumukSatvaM cetyetatsAdhanacatuSTayam / anena vinA jijJAsAnupapatteH, arthavabhAvAdevedameva pUrvavRttamiti jJAyate / / etaduktaM bhavati --- brahmasvarUpAcchAdikAvidyAmUlamapAramArthika bhedadarzanameva bandhamUlam / bandhazvApAramArthikaH / sa ca samUlo'pAramArthikatvAdeva jJAnenaiva nivartyate / nivartakaM ca jJAnaM tattvamasyAdivAkyajanyam / tasyaitasya vAkyajanyasya jJAnasya svarUpotpattI kArye vA karmaNo nopyogH| vividiSAyAmeva tu krmnnaamupyogH| sa ca pApamUlarajastamonivarhaNadvAreNa sattvaviddhayA bhavatItImamupayogamabhipretya "brAhmaNA vidiSanti" ityuktamiti // ataH karmajJAnasyAnupayogAt uktameva sAdhanacatuSTayaM pUrvavRttamiti vaktavyam / --(laghusiddhAntaH )---- atrocyate yaduktamavidyAnivRttireva mokSaH sA ca brahmavijJAnAdeva bhavati // iti / tadabhyupagamyate / avidyAnivRttaye vedAntavAkyavidhitsitaM jJAnaM kiMrUpamiti vivecanIyam-kiM vAkyAdvAkyArthajJAnamAtram,uta tanmUlamupAsanAtmakaM jJAnam iti| na tAvadvAkyajanyaM jJAnaM,tasya vidhAnamantareNApi vAkyAdeva siddheH; tAvanmAtreNAvidyAnivRttyanupalabdhezca / na ca vAcyaM-bhedavAsanAyAmanirastAyAM vAkyamavidyAnivartakaM jJAnaM na janayati, jAte'pi sarvasya sahasaiva bhedajJAnAnivRttirna doSAya ; candrakatve jJAte'pi dvicandrajJAnAnivRttivat / anivRttamapi chinnamUlatvena na bandhAya bhvti||--iti, satyAM sAmagrayAM jJAnAnutpattyanupapatteH; satyAmapi viparItavAsanAyAmAptopadezaliGgAdibhirvAdhakajJAnotpattidarzanAt / satyapi vAkyArthajJAne anAdivAsanayA mAtrayA bhedajJAnamanuvartata iti bhavatA na zakyate vaktum ; bhedajJAnasAmayyA api vAsanAyA mithyArU For Private And Personal Use Only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org zArIrakamImAMsAbhASye [a. 1. patvena jJAnotpayaiva nivRttatvAt jJAnotpattAvapi mithyArUpAyAstasyA anivRttau nivartakAntarAbhAvAt kadAcidapi nAsyA vAsanAyA nivRttiH| vAsanAkArya bhedajJAnaM chinnamUlamatha cAnuvartata iti bAlizabhASitam / dvicandrajJAnAdau tu vAdhakasannidhAvapi mithyAjJAnahetoH paramArthatimirAdidoSasya jJAnabAdhyatvAbhAvenAvinaSTatvAt mithyAjJAnAnuvRttiraviruddhA | prabalapramANabAdhitatvena bhayAdikArya tu nivartate / api ca bhadavAsanAnirasanadvAreNa jJAnotpattimabhyupagacchatAM kadAcidapi jJAnotpattirna setsyati ; bhedavAsanAyA anAdikAlopacitatvenAparimitatvAt tadvirodhibhAvanAyAzcAlpatvAdanayA tannirasanAnupapatteH / ato vAkyArthajJAnAdanyadeva dhyAnopAsanAdizabdavAcyaM jJAnaM vedAntavAkyai - vidhitsitam / tathA ca zrutayaH - 2" vijJAya prajJAM kurvIta " 3" anuvidya vijAnAti " 4" omityevA'tmAnaM dhyAyatha " 5" nicAyya taM mRtyumukhAtpramucyate " 6" AtmAnameva lokamupAsIta " 7" AtmA vA are draSTavyazrotavyo mantavyo nididhyAsitavyaH " 8" so'nveSTavyassa vijijJAsitavyaH " - ityevamAdyAH || > ". 1. mithyAjJAnAnivRttiriti . pA. 2. bR. u. 6. a. 4. bA. 21. vA. 3. chA-u. 8. pra. 12. kha. 6. vA. 4. muNDa- u. 2. muNDa. 2. mu. 6. vA. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir " atra " nididhyAsitavyaH" ityAdinaikArthyAt " anuvidha vi jAnAti " " vijJAya prajJAGkarvIta " ityevamAdibhirvAkyArthajJAnasya dhyAnopakArakatvAt " anuvidya " " vijJAya " ityanya " prajJAGkurvIta " vijAnAti " iti dhyAnaM vidhIyate / " zrotavyaH" iti cAnuvAdaHsvAdhyAyasyArthaparatvenAdhItavedaH puruSaH prayojanavadarthAvabodhitvadarzanAtta / 5. kaTha- u. 1. a. 3. vallI. 15. vA. 6. bR-u. 3. a. 4. bA. 15. vA. 7. bR. u. 6. a. 5. vA. 6. vA. 8. chA-u. 8. pra. 7. kha. 1. vA. For Private And Personal Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pA. 1.] jizAsAdhikaraNam. nirNayAya svayameva zravaNe pravartate iti zravaNasya prAptatvAt / zravaNapratiSThArthatvAnmananasya "mantavyaH" iti cAnuvAdaH / tasmAkhyAnameva vidhI - yate / vakSyati ca - 1 " AvRtti ra sakRdupadezAt" iti / tadidamapavargopAya - tayA vidhitsitaM vedanamupAsanamityavagamyate, vidyupAsyorvyatikareNopakramopasaMhAradarzanAt - 2"mano brahmetyupAsIta ityatra - " bhAti ca tapati - " ca kIrtyA yazasA brahmavarcasena ya evaM veda, " 3" na sa veda akRtstro hyeSaH - AtmetyevopAsIta", 4"yastadveda yatsa veda sa mayaitaduktaH" ityatra-5" anuma etAM bhagavo devatAM zAdhi yAM devatAmupAsse " iti // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dhyAnaM ca tailadhArAvadavicchinnasmRtisantAnarUpam - 68 dhruvA smRtiH / smRtilambhe sarvagranthInAM vipramokSaH" itidhruvAyAssmRterapavargopAyatvazravaNAt / sA ca smRtirdarzanasamAnAkArA 7" bhidyate hRdayagranthizchidyante sarvasaMzayAH / kSIyante cAsya karmANi tasmin dRSTe parAvare // " ityanenaikArthyAt / evaM ca sati 8" AtmA vA are draSTavyaH " - ityato nididhyAsanasya darzanasamAnAkAratA vidhIyate / bhavati ca smRterbhAvanAprakarSAdarzanarUpatA / vAkyakAreNaitatsarva prapaJcitaM - 9" vedanamupAsanaM syAttadviSaye zravaNAt"-iti / sarvAsUpaniSatsu mokSasAdhanatayA vihitaM vedanamupAsanamityuktam / 10" sakRtpratyayaM kuryAcchabdArthasya kRtatvAtprayAjAdivat" iti pUrvapakSaM kRtvA -- 11 "siddhaM tUpAsanazabdAt" iti vedanamasakRdAvRttaM mokSasAdhanamiti nirNItam / 12 upAsanaM syAddhuvAnusmRti 1 1. zArIra. 4. a. 1. pA. 1. sU. 2. chA-u. 3. pra. 18. kha. 1. vA. 3. bR- u. 3. a. 4, bA. 7. vA. 4. chA-u. 4. pra. 1. kha. 4. vA. 5. chA-u. 4. pra. 2. kha. 2. vA. 2 6. chA-u. 7. pra. 26. kha 2. vA. 7. muNDa- u. 2, mu. 2. kha. 8. vA. 8. bR-u. 6. a. 5. bA. 6. vA. 9. 10. 11. 12. bodhAyanavRtti:. For Private And Personal Use Only Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 10 zArIrakamImAMsAbhASye [a. 1. darzanAnirvacanAca" iti tasyaiva vedanasyopAsanarUpasyAsakRdAvRttasya dhruvAnusmRtitvamupavarNitam // seyaM smRtirdarzanarUpA pratipAditA / darzanarUpatA ca prtyksstaapttiH| evaM pratyakSatApannAmapavargasAdhanabhUtAM smRti vizinaSTi-- 1"nAyamAtmA pravacanena labhyo na medhayA na bahunA shruten| yamevaiSa vRNute tena labhyastasyaiSa AtmA vivRNute tanUM svAm" iti / anena kevalazravaNamanananididhyAsanAnAmAtmaprAptyanupAyatvamuktvA yamevaiSa AtmA vRNute tenaiva labhya ityuktam / priyatama eva hi varaNIyo bhvti| yasyAyaM niratizayapriyassa evAsya priyatamo bhavati / yathA'yaM priyatama AtmAnaM prApnoti, tathA khayameva bhagavAn prayatata iti bhagavataivokta 2"teSAM satatayuktAnAM bhajatAM prItipUrvakam / dadAmi buddhiyogaM taM yena mAmupayAnti te ||".iti, 3"priyo hi jJAnino'tyarthamahaM sa ca mama priyH|"iti ca // atassAkSAtkArarUpA smRtissmaryamANAtyarthapriyatvena svayamapyatyarthapriyA yasya, sa eva pareNA'tmanA varaNIyo bhavatIti tenaiva labhyate para AtmetyuktaM bhavati / evaMrUpA dhruvAnusmRtireva bhaktizabdenAbhidhIyate, upAsanaparyAyatvAdbhaktizabdasya / ataeva zrutismRtibhirevamabhidhIyate4" tameva viditvA'timRtyumeti" 5" tamevaM vidvAnamRta iha bhavati / nAnyaH panthA ayanAya vidyate", 1. muNDa-u. 3. mu. 2. kha. 3. vA. 4. zve-u. 3. a. 8. vA. 2. gItA. 10. a. 10. zlo. 3. gI. 7. a. 17. zlo. 5. puruSasUktam. 17. vA. For Private And Personal Use Only Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pA. 1.] jijJAsAdhikaraNam. 1" nAhaM vedairna tapasA na dAnena na cejyayA / zakya evaMvidho draSTuM dRSTavAnasi mAM yathA // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhaktyA tvananyayA zakya ahamevaMvidho'rjuna! | jJAtuM draSTuM ca tazvena praveSTuM ca parantapa ! / / " 2" puruSassa paraH pArtha! bhaktyA labhyastvananyayA / / " iti // 1. gItA. 11, a. 53, 54. lo. 2. gI. 8. a. 22. zlo. 3. zArIrakamI, 3. a. 4.pA. 26. sU. 4. zA. 4, a, 1. pA 12. sU 5. zA. 4. a. 1. pA. 6. zA. 3. a, 4. pA. 16. sU. 33. su. 5 evaMrUpAyA dhruvAnusmRtessAdhanAni yajJAdIni karmANIti - 3 " yajJAdizruterazvavat" ityabhidhAsyate / yadyapi - vividiSantIti yajJAdayo vividiSotpattau viniyujyante, tathA'pi tasyaiva vedanasya dhyAnarUpasyAhara haranuSThIyamAnasyAbhyAsAdheyAtizayasyA'prayANAdanuvartamAnasya brahmaprAptisAdhanatvAttadutpattaye sarvANyAzramakarmANi yAvajjIvamanuSTheyAni / vakSyati ca - 4 " AprayANAttatrApi hi dRSTam " " agnihotrAdi tu tatkAryAyaiva taddarzanAt " 6" sahakAritvena ca " - ityAdiSu / vAkyakAratha dhruvAnusmRtervivekAdibhya eva niSpattimAha 7" tallabdhirvivekavimokAbhyAsakriyAkalyANAnavasAdAnuddharSebhyassaMbhavAnnirvacanAcca " - iti / vivekAdInAM svarUpaM cA'ha ---- " jAtyAzrayanimittAduSTAdannAtkAyazuddhirvivekaH" iti / atra nirvacanam -- 9" AhArazuddha sattvazuddhissaccazuddhau dhruvA smRtiH"iti / 10" vimokaH kAmAnabhiSvaGgaH" iti / 11" zAnta upAsIta " iti nirvacanam / 12" ArambhaNasaMzIlanaM punaH punarabhyAsaH" iti / nirvacanaM ca 8 7. bodhAyanavRttiH. 8. vRtti:. 9. chA- u. 7, pra. 26. kha. 2. vA. 10, vRtti:. 11. chA- u. 3, pra. 14, kha, 1. vA. 12, vRtti:, For Private And Personal Use Only 11 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 12 zArIrakamImAMsAbhASye [a. 1. smArtamudAhRtaM bhASyakAreNa - 1 " sadA tadbhAvabhAvitaH " iti / 2 "paJcamahAyajJAdyanuSThAnaM zaktitaH kriyA" iti / nirvacanaM - 3 "kriyAvAneSa brahmavidAM variSThaH " 4" tametaM vedAnuvacanena brAhmaNA vividiSanti yajJena dAnena tapasA'nAzakena " iti ca / 5 " satyArjavadayAdAnAhiMsAnabhidhyAH kalyANAni " iti / nirvacanaM- 6" satyena labhyaH " 7" teSAmevaiSaHvirajo brahmalokaH"-ityAdi / 8" dezakAla vaiguNyAcchokavastvAdyanusmRtezva tajjaM dainyamabhAsvaratvaM manaso'vasAdaH " iti / tdvipryyo'nv| sAdaH / nirvacanaM - 9 " nAyamAtmA balahInena labhyaH" iti| 10 "tadviparya - yajA tuSTiruddharSaH" iti / tadviparyayo'nuddharSaH / atisantoSazca virodhItyarthaH / nirvacanamapi - 11 " zAnto dAntaH" iti / evaMniyamayuktasyA'zramavihitakarmAnuSThAnenaiva vidyAniSpattirityuktaM bhavati / / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tathA ca zrutyantaram - vidyayA'mRtamaznute ||" - iti // * 12 "vidyAM cAvidyAM ca yastadvedobhaya~ saha / avidyA mRtyuM atrAvidyAzabdAbhihitaM varNAzramavihitaM karma / avidyayA - karmaNA / mRtyuM - jJAnotpattivirodhi prAcInaM karma / tIrtvA apo / vidyayA- jJAnena / amRtaM brahma / aznute- prAnotItyarthaH / mRtyutaraNopAyatayA pratItA avidyA vidyetaradvahitaM karmaiva yathoktam 13 46 1. gItA. 8. a. 6. lo. 2. vRtti:. 3. mu-u. 3. mu. 1. kha. 4. vA. 4. bR-u. 6. a. 4. bA. 22. vA. 5. vRtti:, iyAja so'pi subahUn yajJAn jJAnavyapAzrayaH / 6. mu-u. 3. mu. 1. kha. 5. vA. 7. prazna - u. 1. prazna. 15. 16. vA. 8. vRttiH, 9. mu-u. 3. mu. 2. kha. 4. vA. 10. vRtti:. 11. bR. u. 6. a. 4. vA. 23. vA. 12. IzA - u 11. vA. *vidyAM brahmopAsanarUpAm avidyAM tadaGgabhUtakarmAtmikAM ca etadubhayaM saha veda aGgAGgibhAvena sahAnuSTheyaM vedetyarthaH . 13. viSNupurANe. 6. aMze. 6. adhyAye, 12 zlo. For Private And Personal Use Only Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] jijJAsAdhikaraNam. brahmavidyAmadhiSThAya tartuM mRtyumavidyayA // " iti // jJAnavirodhi ca karma puNyapAparUpam / brahmajJAnotpattivirodhitvenAniSTaphalatayobhayorapi pApazabdAbhidheyatvam / asya ca jJAnavirodhitvaM jJAnotpattihetubhUtazuddhasattvavirodhirajastamovivRddhidvAreNa / pApasya ca jJAnodayavirodhitvam-1"eSa evAsAdhu karma kArayati / taM yamadho ninISati"iti zrutyA'vagamyate / rajastamasoyathArthajJAnAvaraNatvaM,sattvasya ca yathArthajJAna hetutvaM bhagavataiva pratipAditaM-2 "sattvAtsaJjAyate jJAnam"ityAdinA / atazca jJAnotpattaye pApaM karma nirasanIyam / tanirasanaM ca anabhisaMhitaphalenAnuSThitena dharmeNa / tathA ca zrutiH-3"dharmeNa pApamapanudati" iti / tadevaM brahmaprAptisAdhanaM jJAnaM sarvAzramakarmApekSam / ato'pekSitarkarmasvarUpajJAna, kevalakarmaNAmalpAsthiraphalatvajJAnaM ca karmamImAMsAvaseyamiti , sevApekSitA brahmajijJAsAyAH pUrvavattA vaktavyA // ___ api ca nityAnityavastuvivekAdayazca, mImAMsAzravaNamantareNa na saMpatsyante,phalakaraNetikartavyatAdhikArivizeSanizcayAite,kamasvarUpatatphalatatsthiratvAsthiratvAtmanityatvAdInAM duravabodhatvAt / eSAM sAdhanatvaM ca viniyogAvaseyam / viniyogazca shrutilinggaadibhyH| sa ca taartiiyH| udgIthAyupAsanAni karmasamRddhyarthAnyapi brahmadRSTirUpANi, brahmajJAnApekSANIti ihaiva cintanIyAni / tAnyapi karmANyanabhisaMhitaphalAni brahmavidyotpAdakAnIti tatsAdguNyApAdanAnyetAni sutarAmihaiva saGgatAni / teSAM ca karmasvarUpAdhigamApekSA sarvasammatA // __ ---(mahApUrvapakSaH )...yadapyAhuH-azeSavizeSapratyanIkacinmAnaM brahmaiva paramArthaH, tadatirekinAnAvidhajJAtRjJeyatatkRtajJAnabhedAdi sarva tasminneva parikalpitaM 1. kauSItakyA. 3. adhyAye. 9. vA. / 3. taitti. 6. prazna. nArAyaNe. 50. anu. 2. gItA. 14. a. 17. zlo. For Private And Personal Use Only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 14 zArIrakamImAMsAbhASye [a. 1. mithyAbhUtaM--1"sadeva somyedamagra AsIdekamevAdvitIyam" 2"atha parA yayA tadakSaramadhigamyate yattadadrezyamagrAhyamagotramavarNamacakSuHzrotraM tadapANipAdaM nityaM vibhuM sarvagataM susUkSmaM tadavyayaM yadbhatayoni paripazyanti dhIrAH" 3"satyaM jJAnamanantaM brahma" 4"niSkalaM niSkriya zAntaM niravacaM niraJjanam" 5"yasyAmataM tasya mataM mataM yasya na veda sH| avijJAtaM vijAnatAM vijJAtamavijAnatAm""na dRSTeSTAraM pazye:-na matemantAraM manvI thAH" 7'Anando brahma" 8"idaM sarva yadayamAtmA" 9"neha nAnA'sti kiNcn| mRtyossa mRtyumAmoti ya iha nAneva pazyati"10 "yatra hi dvaitamiva bhavati taditara itaraM pazyati yatra tvasya sarvamAtmaivAbhUt tatkena kaM pazyetatkena ke vijAnIyAt"11 "vAcA''rambhaNaM vikAro nAmadheyaM mRttiketyeva satyam" 12 " yadA hyevaiSa etasminnudaramantaraM kurute atha tasya bhayaM bhavati" 13" na sthAnatopi parasyobhayaliGgaM sarvatra hi" 14"mAyAmAtra tu kAtsnyenAnabhivyaktasvarUpatvAt" , 15 " pratyastamitabhedaM yatsattAmAtramagocaram / vacasAmAtmasaMvedyaM tajjJAnaM brahmasaMjJitam // " 16 " jJAnasvarUpamatyantanirmalaM prmaarthtH| tamevArthasvarUpeNa bhrAntidarzanataH sthitam // " 17 " paramArthastvamevaiko nAnyosti jagataH pate // " 1. chA-u. 6. pra. 2. kha. 1. vA. 10. bR-u. 4. a. 4. brA. 14. vA, 2. mu-u. 1. mu. 1. kha. 6. vA. 11. chA. 6. pra. 1. kha. 4. vA. 3. tai-u. Ana. 1. anu. 1. vA. 12. tai-u. Ana. 7. anu. 2. vA. 4. zve-u. 6. a. 19. vA. 13. zArI. 3. a. 2. pA. 11. sU . 5. ke-u. 2. kha. 3. vA. 14. zA. 3. a. 2. pA. 3. sU. 6. bR-u. 5. a. 4. brA. 2. vA. 15. vi. pu. 6. aMza. 7. a. 53. zlo. 7. tai-u. bhRgu. 6. anu. 16. vi. pu.1. 2. 6. 8. bR-u. 4. a. 4. brA. 6. vA. 17. vi. pu. 1. 4. 38. 9. bR-u. 6. a. 4. bA. 19. vA. For Private And Personal Use Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1. jijJAsAdhikaraNam. 1" yadetaddazyate mUrtametajjJAnAtmanastava / bhrAntijJAnena pazyanti jgdrpmyoginH|| jJAnasvarUpamakhilaM jagadetadabuddhayaH / arthasvarUpaM pazyanto bhrAmyante mohasaMplave // ye tu jJAnavidazzuddhacetasaste'khilaM jagat / jJAnAtmakaM prapazyanti tvadrapaM paramezvara! // " 2" tasyA'tmaparadeheSu sato'pyekamayaM hi yat / vijJAnaM paramArtho hi dvaitino'tthydrshinH||" 3" yadyanyo'sti paraH ko'pi mattaH pArthivasattama / tadeSo'hamayaM cAnyo vaktumevamapISyate // " 4" veNurandhravibhedena bhedaSaDrajAdi saMjJitaH / abhedavyApino vAyostathA'sau prmaatmnH||" 5".so'haM sa ca tvaM sa ca sarvametadAtmasvarUpaM tyaja bhedamoham / itIritastena sa rAjavaryastatyAja bhedaM prmaarthdRssttiH||" 6" vibhedajanake jJAne nAzamAtyantikaM gate / Atmano brahmaNo bhedamasantaM kaH kariSyati // " 7" ahamAtmA guDAkezaH sarvabhUtAzayasthitaH // " 8" kSetramaM cApi mAM viddhi sarvakSetreSu bhArata ! // " 9" na tadasti vinA yatsyAnmayA bhUtaM carAcaram // " 1. vi. pu. 1. 4. 39. 40. 41. 6. vi. pu. 6. 7. 96. 2. vi. pu. 2. 14. 31. 7. gI. 10. 20. zlo. 3. vi. pu. 2. 13. 90. 8. gI. 13. 3. 4. vi. pu. 2. 14. 32. 9. gI. 10.39. 5. vi. pu. 2. 16. 23. For Private And Personal Use Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zArIrakamImAMsAbhAgye [a. 1. ityAdibhirvastusvarUpopadezaparaizzAstraiH-- nirvizeSacinmAnaM brahmaiva satyamanyatsarva mithyA-ityabhidhAnAt // mithyAtvaM nAma pratIyamAnatvapUrvakayathAvasthitavastujJAnanivartyatvam, yathA rjjvaaydhisstthaansaadeH| doSavazAddhi tatra ttklpnm| evaM cinmAtravapuSi pare brahmaNi doSaparikalpitamidaM devatiyaGamanuSyasthAvarAdibhedaM sarva jagadyathAvasthitabrahmasvarUpAvabodhavAdhyaM mithyArUpam / doSazca svarUpatirodhAnavividhavicitravikSepakarI sadasadanirvacanIyA'nAyavidyA / 1"anRtena hi pratyUDhAH" 2"teSAM satyAnAM satAmanRtamapidhAnam" 3"nAsadAsIno sadAsIttadAnIM tama AsIttamasA gUDhamagre praketam" 4"mAyAM tu prakRti vidyAnmAyinaM tu mahezvaram" 5"indro mAyAbhiH pururUpa Iyate" 6"mama mAyA duratyayA" 7"anAdimAyayA supto yadA jIvaH prabudhyate" --ityAdibhiH nirvizeSacinmAnaM brahmaivAnAdyavidyayA sadasadanirvAcyayA tirohitasvarUpaM svagatanAnAtvaM pshytiityvgmyte| yathoktam-- 8"jJAnasvarUpo bhagavAnyato'sAvazeSamUrtirna tu vstubhuutH| tato hi zailAbdhidharAdibhedAn jAnIhi vijJAnavijRmbhitAni // yadA tu zuddhaM nijarUpi sarvakarmakSaye jJAnamapAstadoSam / tadA hi saGkalpataroH phalAni bhavanti no vastuSu vstubhedaaH||" 9"tasmAnna vijJAnamRte'sti kiJcitkacitkadAciddija ! vastujAtam / vijJAnamekaM nijakarmabhedavibhinnacittairvahudhA'bhyupetam // jJAnaM vizuddhaM vimalaM vizokamazeSalobhAdinirastasaGgam / ekaM sadaikaM paramaH parezassa vAsudevo na yato'nyadasti / 1. chA-u. 8. pra. 3. kha. 2. vA. 6. gI. 7. 14. 2. chA-u. 8. pra. 3. kha. 1. vA. 7. mANDU-u. 2. kha. 21. vA. 3. yaju. 2. aSTa. 8. pra.9. anu. 8. vi. pu. 2. 12. 39. 40. 4. zve-u. 4. a. 10. vA. 9. vi.pu.2. 12. 43, 44, 5. bR-u. 4. a. 5. brA. 19. For Private And Personal Use Only Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pA. 1.] jijJAsAdhikaraNam 1 sadbhAva evaM bhavato mayokto jJAnaM yathA satyamasatyamanyat / etattu yatsaMvyavahArabhUtaM tatrApi coktaM bhuvanAzritaM te / / " iti // asyAzvAvidyAyA nirvizeSacinmAtra brahmAtmaikatvavijJAnena nivRttiM vadanti - na punarmRtyave tadekaM pazyati" " na pazyo mRtyuM pazyati " *" yadA hyevaiSa etasminnadRzye'nAtmye'nirukte'nilayane'bhayaM pratiSThAM vindate / atha so'bhayaM gato bhavati " 2" bhidyate hRdayagranthizchidyante sarvasaMzayAH / kSIyante cAsya karmANi tasmin dRSTe parAvare " 3" brahma veda brahmaiva bhavati" 4" tameva viditvA'timRtyumeti nAnyaH panthAH " - ityAdyAzrutayaH / atra mRtyuzabdenAvidyA'bhidhIyate / yathA sanatsujAtavacanaM - 5" pramAdaM vai mRtyumahaM bravImi sadA pramAdamamRtatvaM bravImi " - iti / 6" satyaM jJAnamanantaM brahma " 7" vijJAnamAnandaM brahma" ityAdizodhakavAkyAvaseyanirvizeSasvarUpabrahmAtmaikatvavijJAnaM ca - " atha yo'nyAM devatAmupAste'nyo'sAvanyo'hamasmIti na sa veda " 9" akRtsno hyeSa : " 10 " AtmetyevopAsIta " 11 "tatvamasi " 12" tvaM vA ahamasmi bhagavo devate ahaM vai tvamasi bhagavo devate tadyo'haM so'sau yo'sau so'hamasmi " ityAdivAkyasiddham / vakSyati caitadeva - 13 " Atmeti tUpagacchanti grAhayanti ca" iti / tathA ca vAkyakAraH - 14" Atmetyeva tu gRhNIyAt sarvasya tanniSpatteH " iti / anena ca brahmAtmaikatvavijJAnena mithyArUpasya sakAraNasya bandhasya nivRttiryuktA // / 1. vi. pu. 2, 12.45, lo. 2. mu. 2. mu. 2. kha. 8. vA. 3. mu-3. mu. 2. kha. 9. vA. 4. ve. 3. a. 8. vA. 5. bhArata, udyogaparva. 41. a. 4, zlo. 6. tai- AnaM. 1. anu. 1. vA. 7. bR-5. a 9. bA. 28. vA. 3 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 8. bR- 3. a. For Private And Personal Use Only 4. bA. 10. vA. 9. bR- 3. a. 4. brA. 7. vA. 10. bR 3. a. 4. bA. 7. vA. 11. chA. 6. pra. 8. kha. 7. vA. 12. 13. zArI. 4. a. 1. pA. 3. sU. 14. vAkyam. 17 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zArIrakamImAMsAbhAve [a. 1. nanu ca-sakalabhedanivRttiH pratyakSaviruddhA kathamiva zAstrajanyavijJAnena kriyate ? / kathaM vA 'rajjureSA na sarpaH' iti jJAnena pratyakSaviruddhA sarpanivRttiH kriyate / tatra dvayoH pratyakSayorvirodhaH; iha tu pratyakSamUlasya zAstrasya pratyakSasya ca iti cet tulyayorvirodhe vA kathaM bAdhyabAdhakabhAvaH / pUrvottarayorduSTakAraNajanyatvatadabhAvAbhyAm -- iti cet / zAstrapratyakSayorapi samAnametat // etaduktaM bhavati--bAdhyabAdhakabhAve tulyatvasApekSatvanirapekSatvAdi na kAraNam , jvAlAbhedAnumAnena pratyakSopamardAyogAt / tatra hi jvAlaikyaM pratyakSeNAvagamyate / evaM ca- sati dvayoH pramANayorvirodhe yatsaMbhAvyamAnAnyathAsiddhi, tadbhAdhyam ; ananyathAsiddhamanavakAzamitaradAdhakam-iti sarvatra bAdhyabAdhakabhAvanirNayaH iti // tasmAdanAdinidhanAvicchinnasampradAyAsambhAvyamAnadoSagandhAna - vakAzazAstrajanyanirvizeSanityazuddhamuktabuddhasvaprakAzacinmAtrabrahmAtmabhA - vAvabodhena sambhAvyamAnadoSasAvakAzapratyakSAdisiddhavividhavikalparUpabandhanivRttiyuktaiva / sambhAvyate ca vividhavikalpabhedaprapaJcagrAhipratyakSasyAnAdibhedavAsanAdirUpAvidyAkhyo doSaH / nanu-anAdinidhanAvicchinnasampadAyatayA nirdoSasyApi zAstrasya-1"jyotiSTomena svargakAmo yajeta" ityevamAderbhedAvalambino bAdhyatvaM prasajyetosatyam / pUrvAparApacchede pUrvazAstravanmokSazAstrasya niravakAzatvAttena bAdhyata eva / vedAntavAkyeSvapi saguNabrahmopAsanaparANAM zAstrANAmayameva nyAyaH, nirguNatvAtparasya brahmaNaH / nanu ca-2 "yassarvajJassarvavit" 3"parA'sya zaktivividhaiva zrUyate svAbhAvikI jJAnabalakriyA ca" 4" satyakAmassatya 3. zve. 6. a. 8. vA. 2. mu. 2. mu. 2. kha. 7. vA. / 4. chA. 8. pra. 1, kha. 5. vA. 1. For Private And Personal Use Only Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] jijJAsAdhikaraNam . saGkalpa:"-ityAdibrahmasvarUpapratipAdanaparANAM zAstrANAM kathaM bAdhyatvam nirguNavAkyasAmarthyAt---iti brUmaH // etaduktaM bhavati -- 1" asthUlamanaNvahasvamadIrgham" 2 "satyaM jJAnamanantaM brahma"3"nirguNam" 4"niraJjanam" ityAdivAkyAni-nirastasamastavizeSakUTasthanityacaitanyaM brahma-iti pratipAdayanti ; itarANi ca saguNam / ubhayavidhavAkyAnAM virodhe tenaivApacchedanyAyena nirguNavAkyAnAM guNApekSatvena paratvAdalIyastvamiti na kiMcidapahInam // nanu ca-- "satyaM jJAnamanantaM brahma" ityatra satyajJAnAdayo guNAH pratIyante / / netyucyte,saamaanaadhikrnnyenaikaarthtvprtiiteH| anekaguNaviziSTAbhidhAne'pyekArthatvamaviruddham iti cet ; anabhidhAnajJo devAnAM priyaH / ekArthatvaM nAma srvpdaanaamrthaikym| viziSTapadArthAbhidhAne vizeSaNabhedena padAnAmarthabhedo'varjanIyaH / tatazcaikArthatvaM na sidhyati / evaM tarhi sarvapadAnAM paryAyatA syAt , aviziSTArthAbhidhAyitvAt / ekArthAbhidhAyitve'pyaparyAyatvamavahitamanAzzRNu; ekatvatAtparyanizcayAdekasyaivArthasya tattatpadArthavirodhipratyanIkatvaparatvena sarvapadAnAmarthavatvamekArthatvamaparyAyatA ca // etaduktaM bhavati-lakSaNataH pratipattavyaM brahma sakaletarapadArthavirodhirUpam / tadvirodhirUpaM sarvamanena padatrayeNa phalato vyudsyte| tatra sa. tyapadaM vikArAspadatvenAsatyAdvastuno vyaavRttbrhmprm| jJAnapadaM cAnyAdhInaprakAzajaDarUpAdvastuno vyAvRttaparam / anantapadaM ca dezataH kAlato vastutazca paricchinnavyAvRttaparam / na ca vyAvRttirbhAvarUpo'bhAvarUpo vA dharmaH / api tu sakaletaravirodhi brahmaiva / yathA zauklayAdeH 1. bR. 5. a. 8. bA. 8. vA. 3. AtmopaniSat. 2. tai-AnaM. 1. anu. 1. vA. 4. zve. 6. a. 19. vA. For Private And Personal Use Only Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 20 www.kobatirth.org [a. 1. zArIrakamImAMsAbhASye kArNyAdinyAvRttistatpadArthasvarUpameva, na dharmAntaram / evamekasyaiva vastunassakaletaravirodhyAkAratAmavagamayadarthavattaramekArthamaparyAyaM ca pada 1. chA. 6, pra. 2. kha. 1. vA. 2. tai. bhRgu, 1. anu. trayam // tasmAdekameva brahma svayaMjyotirnirdhUtanikhilavizeSamityuktaM bhavati / evaM vAkyArthapratipAdane satyeva - 1" sadeva somyedamagra AsIdekamevAdvitIyam" - ityAdibhiraikArthyam / 2" yato vA imAni bhUtAni jAyante" 3" sadeva somyedamagra AsIt " / 4" AtmA vA idameka evAgra AsIt " - ityAdibhirjagatkAraNatayopalakSitasya brahmaNaH svarUpamidamucyate - 5 " satyaM jJAnamanantaM brahma" iti / tatra sarvazAkhApratyayanyAyena kAraNavAkyeSu sarveSu sajAtIyavijAtIyavyAvRttamadvitIyaM brahmAvagatam / jagatkAraNatayopalakSitasya brahmaNo'dvitIyasya pratipipAdayiSitaM svarUpaM tadavirodhena vaktavyam / advitIyatvazrutirguNato'pi sadvitIyatAM na sahate / anyathA - 6" niraJjanam" 7" nirguNam" ityAdibhizva virodhaH / atazcaitallakSaNavAkyamakhaNDaikarasameva pratipAdayati / nanu ca - satyajJAnAdipadAnAM svArthaprahANena svArthavirodhivyAvRttavastusvarUpopasthApanaparatve lakSaNA syAt / naiSa doSaH, abhidhAnavRtterapi tAtparyavRtterbalIyastvAt / sAmAnAdhikaraNyasya yaikya eva tAtparyamiti sarvasammatam / nanu ca - sarvapadAnAM lakSaNA na dRSTacarI / tataH kim ? vAkyatAtparyAvirodhe satyekasyApi na dRSTA ; samabhivyAhRtapadasamudAyasyaitattAtparyamiti nizcite sati dvayostrayANAM sarveSAM vA tadavirodhAya ekasyeva lakSaNA na doSAya / tathA ca zAstrasthairabhyupagamyate / kAryavAkyArthavAdibhilaukikavAkyeSu sarveSAM pa 3. chA. 6. pra. 2. kha. 1. vA. 4. aitareyopaniSat. 1. a.1. kha.1, vA. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 5. tai Ananda, 1. anu. 1. vA. 6. ve. 6. a. 19. vA. 7. AtmopaniSat. For Private And Personal Use Only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] jijJAsAdhikaraNam . dAnAM lakSaNA samAzrIyate / apUrvakAryaeva liGAdermukhyavRttatvAt liGAdibhiH kriyAkArya lakSaNayA pratipAdyate / kAryAnvitasvArthAbhidhAyinAM cetareSAM padAnAmapUrvakAryAnvita eva mukhyArtha iti kriyAkAryAnvitapratipAdanaM lAkSaNikameva / ato vAkyatAtparyAvirodhAya sarvapadAnAM lakSaNA'pi na dossH| ata idamevArthajAtaM pratipAdayanto vedAntAH pramANam // pratyakSAdivirodhe ca zAstrasya balIyastvamuktam / sati ca virodhe balIyastvaM vktvym| virodha eva na dRzyate, nirvizeSasanmAtrabrahmagrAhitvAtpratyakSasyAnanu ca 'ghaTo'sti' 'paTosti' iti nAnAkAravastuviSayaM pratyakSaM kathamiva sanmAlagrAhItyucyate / vilakSaNagrahaNAbhAve sati sarveSAM jJAnAnAmekaviSayatvena dhArAvAhikavijJAnavadekavyavahArahetutaiva syAt / satyam / tathaivAtra vivicyate / kathaM? ghaTo'stItyatrAstitvaM tadbhedazca vyavahiyate na ca dvayorapi vyavahArayoH pratyakSamUlatvaM saMbhavati, tayobhinnakAlajJAnaphalatvAt pratyakSajJAnasya caikakSaNavartitvAt / tatra svarUpaM vA bhedo vA pratyakSasya viSaya iti vivecniiym| bhedagrahaNasya svarUpagrahaNatatpratiyogismaraNasavyapekSatvAdeva svarUpaviSayatvamavazyAzrayaNIyamiti na bhedaH pratyakSeNa gRhyte| ato bhrAntimUla eva bhedvyvhaarH|| kiMca bhedo nAma kazcitpadArtho nyAyavidbhinirUpayituM na zakyate / bhedastAvanna vastusvarUpam , vastusvarUpe gRhIte svruupvyvhaarvtsrvmaadbhedvyvhaarprskteH| na ca vAcyaM svarUpe gRhIte'pi bhinna iti vyavahArasya pratiyogismaraNasavyapekSatvAt, tatsmaraNAbhAvena tadAnImeva na bhedavyavahAraH iti / svarUpamAtrabhedavAdino hi pratiyogyapekSA ca notpekSituM kSamA, svarUpabhedayosvarUpatvAvizeSAt / yathA svarUpavyavahAro na pratiyogyapekSaH, bhedavyavahAro'pi tathaiva syAt / 'hastaH kara' itivat 'ghaTo bhinna' iti paryAyatvaM ca syAt / nApi dharmaH; dharmatve sati tasya svarUpAdbhedo'vazyAzrayaNIyaH, anyathA svarUpameva syAt / bhede ca tasyApi For Private And Personal Use Only Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 22 zArIrakamImAMsAbhASye [a. 1. bhedastaddharmastasyApItyanavasthA / kiMca jAtyAdiviziSTavastugrahaNe sati bhedagrahaNam, bhedagrahaNe sati jAtyAdiviziSTavastugrahaNamityanyonyAzrayaNam / ato bhedasya durnirUpatvAtsanmAtrasyaiva prakAzakaM pratyakSam // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kiMca 'ghaTo'sti' 'paTo'sti' 'ghaTo'nubhUyate' 'paTo'nubhUyate ' iti sarve padArthAstattAnubhUtighaTitA eva dRzyante / atra sarvAsu pratipattiSu sanmAvamanuvartamAnaM dRzyata iti tadeva paramArthaH / vizeSAstu vyAvartamAnatayA aparamArthAH, rajjusarpAdivat / yathA rajjuradhiSThAnatayA'nuvartamAnA paramArthA satI; vyAvartamAnAssarpabhUdalanAmbudhArAdayo 'prmaarthaaH| nanu carajjusarpAdau 'rajjuriyaM na sarpaH' ityAdirajjvAdyadhiSThAnayAthArthyajJAnena bAdhitatvAtsarpAderapAramArthyam, na vyAvartamAnatvAt / rajjvAderapi pAramArthya nAnuvartamAnatayA, kiMtvabAdhitatvAt / atra tu ghaTAdInAmavAdhitAnAM kathamapAramArthyam ? ucyate, ghaTAdau dRSTA vyAvRttissA kiMrUpeti vivecanIyam / kiM ghaTosstItyatra paTAdyabhAvaH / siddhaM tarhi ghaTo'stItyanena paTAdInAM aftaram / ato vAdhaphalabhUtA viSayanivRttirvyAvRttiH / sA vyAvartamAnAnAmapAramArthyaM sAdhayati / rajjuvat sanmAtramavAdhitamanuvartate / tasmAtsanmAtrAtireki sarvamaparamArthaH / prayogazca bhavati-satparamArthaH, anuvartamAnatvAt, rajjusarpAdau rajjvAdivat / ghaTAdayo'paramArthAH, vyAvartamAnatvAt, rajjvAdyadhiSThAna sarpAdivat - iti / evaM satyanuvartamAnA'nubhUtireva paramArthaH saiva satI // nanu ca - sanmAtramanubhUterviSayatayA tato bhinnam / naivam ; bhedo hi pratyakSAviSayatvAddurnirUpatvAcca purastAdeva nirastaH / ata eva sato'nubhUtiviSayabhAvo'pi na pramANapadavImanusarati / tasmAtsadanubhUtireva / / sA ca svatassiddhA, anubhuutitvaat| anyatassiddhau ghaTAdivadananubhUtitvaprasaGgaH / kiMca anubhavApekSA cAnubhUterna zakyA kalpayitum, satta For Private And Personal Use Only Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] jijJAsAdhikaraNam. yaiva prakAzamAnatvAt / na hyanubhUtirvartamAnA ghaTAdivadaprakAzA dRzyate,yena parAyattaprakAzA'bhyupagamyeta // ___ athaivaM manuSe utpannAyAmapyanubhUtau viSayamAtramavabhAsate 'ghaTo'nubhUyate' iti| na hi kazcit 'ghaTo'yam' iti jAnan tadAnImevAviSayabhUtAmanidaMbhAvAmanubhUtimapyanubhavati / tasmAddhaTAdiprakAzaniSpattau cakSurAdikaraNasannikarSavadanubhUtessadbhAva eva hetuH| tdnntrmrthgtkaadaacitkprkaashaatishylinggenaanubhuutirnumiiyte|evN tanubhUterajaDAyA arthavajjaDatvamApadyata iti cet kimidamajaDatvaM nAma ? / na tAvatsvasattAyAH prakAzAvyabhicAraH, sukhAdiSvapi tatsambhavAt : nahi kadAcidapi sukhAdayassanto nopalabhyante ato'nubhUtissvayameva nAnubhUyate, arthAntaraM spRzato'Ggalyagrasya svAtmasparzavadazakyatvAditi // tadidamanAkalitAnubhavavibhavasya svamativijRmbhitam , anubhUtivyatirekiNo viSayadharmasya prakAzasya rUpAdivadanupalabdheH, ubhayAbhyupetAnumRtyaivAzeSavyavahAropapattau prakAzAkhyadharmakalpanAnupapattezca / ato nAnubhUtiranumIyate / nApi jJAnAntarasiddhA / api tu sarva sAdhayantyanubhUtisvayameva sidhyati / prayogazca-anubhUtirananyAdhInasvadharmavyavahArA, svasambandhAdarthAntare taddharmavyavahArahetutvAt / yaskhasambandhAdarthAntare yaddharmavyavahArahetussa tayossvasminnananyAdhIno dRSTaH, yathA rUpAdizcAkSuSatvAdau / rUpAdirhi pRthivyAdau svasambandhAccAkSuSatvAdi janayan svasminna rUpAdisambandhAdhInazcAkSuSatvAdau / ato'nubhUtirAsmanaH prakAzamAnatve prakAzata iti vyavahAre ca svayameva hetuH|| seyaM svayaMprakAzA'nubhUtirnityA ca, prAgabhAvAdhabhAvAt / tadabhAvazca svatassiddhatvAdeva / na hyanubhUtessvatassiddhAyAH prAgabhAvaskhato'nyato vA'vagantuM zakyate / anubhUtisvAbhAvamavagamayantI, satI tAva For Private And Personal Use Only Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zArIrakamImAMsAbhASye [a. 1. nAvagamayati / tasyAssace virodhAdeva tadabhAvo nAstIti kathaM sA svAbhAvamavagamayati / evamasatyapi nAvagamayati; anubhUtisvayamasatI svAbhAve kathaM pramANaM bhavet ? / nApyanyato'vagantuM zakyate, anubhUterananyagocaratvAt / asyAH prAgabhAvaM sAdhayat pramANam 'anubhUtiriyam' iti viSayIkRtya tadabhAvaM sAdhayet ; svatassiddhatvena iyamiti viSayIkArAnahetvAt , na tatmAgabhAvo'nyatazzakyAvagamaH / ato'syAH prAgabhAvAbhAvAdutpattirna zakyate vaktumityutpattipatisambaddhAzcAnye'pi bhAvavikArAstasyA na santi // anutpanneyamanubhUtirAtmani nAnAtvamapi na sahate, vyaapkviruddhoplbdheH| na hyanutpannaM nAnAbhUtaM dRSTam / bhedAdInAmanubhAvyatvena ca rUpAderivAnubhUtidharmatvaM na sambhavati / ato'nubhUteranubhavasvarUpatvAdevAnyo'pi kazcidanubhAvyo nAsyA dharmaH, yato nidhRtanikhilabhedA saMvit / ata eva nAsyAsvarUpAtirikta Azrayo jJAtA nAma kazcidastIti svaprakAzarUpA saivA'tmA, ajaDatvAcca / anAtmatvavyAptaM jaDatvaM saMvidi vyAvartamAnamanAtmatvamapi hi saMvido vyAvartayati // nanu ca-ahaM jAnAmIti jJAtRtA prtiitisiddhaa| naivam sA bhrAntisiddhA, rajatateva zuktizakalasya, anubhUtesvAtmani kartRtvAyogAt / ato manuSyo'hamityatyantabahirbhUtamanuSyatvAdiviziSTapiNDAtmAbhimAnavat jJAtRtvamapyadhyastam / jJAtRtvaM hi jJAnakriyAkartRtvam / tacca vikriyAtmakaM jaDaM vikAridravyAhaMkAragranthisthamavikriye sAkSiNi cinmAtrAtmani kathamiva saMbhavati / dRzyadhInasiddhitvAdeva rUpAderiva kartRtvAdetmidharmatvam / suSuptimUrchAdAvahaMpratyayApAye'pyAtmAnubhavadarzanena naa'smno'hNprtyygocrtvm| kartRtve'haMpratyayagocaratve cA'tmano'bhyupagamyamAne dehasyeva jaDatvaparAktvAnAtmatvAdiprasaGgo dussprihrH| ahaMmatya For Private And Personal Use Only Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] jijJAsAdhikaraNam yagocarAt kartRtayA prasiddhAdehAttatkriyAphalasvargAderbhokturAtmano'nyatvaM prAmANikAnAM prsiddhmev| tathA'hamarthAt jJAturapi vilakSaNassAkSI pratyagAtmota pratipattavyam / evamavikriyAnubhavasvarUpasyaivAbhivyaJjako jaDo'pyahaMkArasvAzrayatayA tmbhivynkti| AtmasthatayA'bhivyaGgayAbhivyaJjanamabhivyaJjakAnAM svbhaavH|drpnnjlkhnnddaadirhi mukhcndrbimbgotvaadikmaatmsthtyaa'bhivynkti|ttkRto'yN 'jAnAmyaham'iti bhrmH| svaprakAzAyA anubhUteH kathamiva tadabhivyaGganyajaDarUpAhaGkAreNAbhivyaGgayatvamiti mA vocaH, ravikaranikarAbhivyaGgayakaratalasya tadabhivyaJjakatvadarzanAtA jAlakarandhraniSkrAntAmaNikiraNAnAM tadabhivyaGgayenApi karatalena sphuTataraprakAzo hi dRSTacaraH, yato'haM jAnAmIti jJAtA'yamahamarthazcinmAtrAtmano na pAramArthiko dharmaH; ata eva suSuptimuktyornAnveti / tatra hyahamarthollekhavigamena svAbhAvikAnubhavamAtrarUpeNA'tmA'vabhAsate / ata eva suptotthitaH kadAcinmAmapyahaM na jJAtavAniti parAmRzati / tasmAtparamArthato nirastasamastabhedavikalpanirvizeSacinmAtraikarasakUTasthani - tyasaMvideva bhrAntyA jJAtajJeyajJAnarUpavividhavicitrabhedA vivartata iti tanmUlabhUtAvidyAnibarhaNAya nityazuddhabuddhamuktasvabhAvabrahmAtmaikatvavidyApatipattaye sarve vedAntA Arabhyante iti // ---( mahAsiddhAntaH)..tadidamaupaniSadaparamapuruSavaraNIyatAhetuguNavizeSavirahiNAmanAdipApavAsanAdUSitAzeSazemuSIkANAmanadhigatapadavAkyasvarUpatadarthayAthAtmyapratyakSAdisakalapramANattataditikartavyatArUpasamIcInanyAyamArgANAM vikalpAsahavividhakutarkakalkakalpitamiti, nyAyAnugRhItapratyakSAdisakalapramANavRttayAthAtmyavidbhiranAdaraNIyam // 1. mukhacandreti. pA... zrI.sArasUri jJAnamandira ... .. For Private And Personal Use Only Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 26 [a. 1. tathAhi-nirvizeSavastuvAdibhirnirvizeSe vastunIdaM pramANamiti na zakyate vaktum, savizeSavastuviSayatvAtsarvapramANAnAm | yastu svAnubhavasiddhamiti svagoSThIniSThassamayaH so'pyAtmasAkSikasavizeSAnubhavAdeva nirastaH; 'idamahamadarzam' iti kenacidvizeSeNa viziSTaviSayatvAtsarveSAmanubhavAnAm / savizeSo'pyanubhUyamAno'nubhavaH kenacidyuktatyAbhAsena nirvizeSa iti niSkRSyamANassattAtirekibhissvAsAdhAraNaissvabhAvavizeSairniSkraSTavya iti niSkarSahetubhUtaissattAtirekibhissvAsAdhAraNaissvabhAvavizeSaissavizeSa evAvatiSThate / ataH kaizvidvizeSairviziSTasyaiva vastuno'nye vizeSA nirasyanta iti, na kacinnirvizeSavastusiddhiH / dhiyo hi dhItvaM svaprakAzatA ca jJAturviSayaprakAzanasvabhAvatayopalabdheH / svApamadamUrcchAsu ca savizeSa evAnubhava iti svAvasare nipuNataramupapAda yiSyAmaH / svAbhyupagatAzca nityatvAdayo hyaneke vizeSAssantyeva / te ca na vastumAtramiti zakyopapAdanAH, vastumAtrAbhyupagame satyapi vidhAbhedavivAdadarzanAt, svAbhimatatadvidhAbhedaizca svamatopapAdanAt / ataH prAmANikavizeSairviziSTameva vastviti vaktavyam || zArIrakamImAMsAbhASye Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zabdasya tu vizeSeNa savizeSa eva vastunyabhidhAnasAmarthyam, padavAkyarUpeNa pravRtteH / prakRtipratyayayogena hi padatvam / prakRtipratyayayorarthabhedena padasyaiva viziSTArthapratipAdanamavarjanIyam / pdbhedshvaarthbhednibndhnH| padasaGghAtarUpasya vAkyasyAnekapadArtha saMsargavizeSAbhidhAyitvena nirvizeSavastupratipAdanAsAmarthyAt na nirvizeSavastuni zabdaH pramANam / pratyakSasya nirvikalpakasavikalpakabhedabhinnasya na nirvizeSavastuni pramANabhAvaH / savikalpakaM jAtyAdyanekapadArthaviziSTaviSayatvAdeva savizeSaviSayam / nirvikalpakamapi savizeSaviSayameva, savikalpa ke svAsmi - nnanubhUtapadArthaviziSTapratisaMdhAna hetutvAt / nirvikalpakaM nAma kenaci For Private And Personal Use Only Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] jijJAsAdhikaraNam . dvizeSeNa viyuktasya grahaNam , na sarvavizeSarahitasya tathAbhUtasya kadAcidapi grahaNAdarzanAdanupapattezca / kenacidvizeSeNedamitthamiti hi sarvA pratItirupajAyate, trikoNasAsnAdisaMsthAnavizeSeNa vinA kasyacidapi padArthasya grhnnaayogaat| ato nirvikalpakamekajAtIyadravyeSu prathamapiNDagrahaNam / dvitIyAdipiNDagrahaNaM savikalpakamityucyate / tatra prathamapiNDagrahaNe gotvAderanuvRttAkAratA na pratIyate / dvitIyAdipiNDagrahaNe dhevaanuvRttiprtiitiH| prathamapratItyanusaMhitavastusaMsthAnarUpagotvAderanuvRttidharmaviziSTatvaM dvitIyAdipiNDagrahaNAvaseyamiti, dvitIyAdigrahaNasya savikalpakatvam / sAnAdivastusaMsthAnarUpagotvAderanuttirna prathamApiNDagrahaNe gRhyata iti, prathamapiNDagrahaNasya nirvikalpakatvam ; na punssNsthaanruupjaatyaadergrhnnaat| saMsthAnarUpajAtyAderapyandriyikatvAvizeSAt ,saMsthAnena vinA saMsthAninaH pratItyanupapattezca prathamapiNDagrahaNe'pi sasaMsthAnameva vastvitthamiti gRhyte|| ___ ato dvitIyAdipiNDagrahaNeSu gotvAderanuvRttidharmaviziSTatA saMsthAnivatsaMsthAnavacca sarvadaiva gRhyata iti teSu savikalpakatvameva / ataH pratyakSasya kadAcidapi na nirvizeSaviSayatvam / ____ ataeva sarvatra bhinnAbhinnatvamapi nirastam / idamitthAmati pratItAvidamitthaMbhAvayoraikyaM kathamiva pratyetuM zakyate / tattthaMbhAvassAsnAdisaMsthAnavizeSaH, tadvizeSyaM dravyamidamaMza ityanayoraikyaM prAtiparAhatameva / tathAhi prathamameva vastu pratIyamAnaM sakaletaravyAvRttameva pratIyate / vyAvRttizca gotvAdisaMsthAnavizeSaviziSTatayetthamiti prtiiteH| sarvatra vizeSaNavizeSyabhAvapratipattau tayoratyantabhedaH pratItyaiva suvyktH| tatra daNDakuNDalAdayaH pRthaksaMsthAnasaMsthitAH svaniSThAzca kadAcitkacida. vyaantrvishessnntyaa'vtisstthnte| gotvAdayastu dravyasaMsthAnatayaiva padArtha For Private And Personal Use Only Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 28 zArIrakamImAMsAbhASye [a. 1. bhUtAssanto dravyavizeSaNatayA avasthitAH / ubhayatra vizeSaNavizeSyabhAvassamAnaH / tata eva tayorbhedapratipattizca / iyAMstu vizeSaH - pRthaksthitipratipatti yogyA daNDAdayaH, gotvAdayastu niyamena tadanahI : - iti / ato vastuvirodhaH pratItiparAhata iti pratItiprakAranihnavAdevocyate / pratItiprakAro hi idamitthAmetyeva sarvasammataH / tadetatsUtrakAreNa "naikasminnasambhavAt " iti suvyaktamupapAditam || Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ataH pratyakSasya savizeSaviSayatvena pratyakSAdidRSTasambandhaviziSTaviSayatvAdanumAnamapi savizeSaviSayameva / pramANasaGkhyAvivAde'pi sarvAbhyupagatapramANAnAmayameva viSaya iti na kenApi pramANena nirvi zeSavastusiddhiH / vastugatasvabhAvavizeSaistadeva vastu nirvizeSamiti vadan jananIvandhyAtvapratijJAyAmiva svavAgvirodhamapi na jAnAti / yattu --- pratyakSaM sanmAtragrAhitvena na bhedaviSayam, bhedazca vikalpAsahatvAddurnirUpaH ityuktam, tadapi jAtyAdiviziSTasyaiva vastunaH pratyakSaviSayatvAjjAtyAdereva pratiyogyapekSayA vastunassvasya ca bhedavyavahArahetutvAcca dUrotsAritam / saMvedanavadrUpAdivacca paratra vyavahAravizeSahe tossvasminnapi tadvyavahArahetutvaM yuSmAbhirabhyupetaM bhedasyApi sambhavatyeva / ata eva ca nAnavasthA'nyonyAzrayaNaM ca / ekakSaNavartitve'pi pratyakSajJAnasya tasminneva kSaNe vastubhedarUpa tatsaMsthAnarUpagotvAdergRhItatvAt kSaNAntaragrAhyaM na kiJcidiha tiSThati // api ca sanmAtragrAhitve 'ghaTo'sti 'paTo'sti' iti viziSTaviSayA pratItirvirudhyate / yadi ca sanmAttrAtirekivastusaMsthAnarUpajAtyAdilakSaNo bhedaH pratyakSeNa na gRhItaH kimityazvArthI mahiSadarzane nivartate / sarvAsu pratipattiSu sanmAtrameva viSayazcet; tattatpratipattiviSayasahacAriNa1. zArIrakamI. 2. a. 2. pA. 31. sU. | 2. mahiSadarzaneneti. pA. For Private And Personal Use Only Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] jizAsAdhikaraNam 29 ssarve zabdA ekaikapratipattiSu kimiti na smaryante / kiJca azve hastini ca saMvedanayorekaviSayatvena uparitanasya gRhItagrAhitvAdvizeSAbhAvAcca smRtivailakSaNyaM na syAt / pratisaMvedanaM vizeSAbhyupagame pratyakSasya viziSTArthaviSayatvamevAbhyupagataM bhavati / sarveSAM saMvedanAnAmekaviSayatAyAmekenaiva saMvedanenAzeSagrahaNAdandhabadhirAyabhAvazca prasajyeta / na ca cakSuSA sanmAnaM gRhyate , tasya rUparUpirUpaikArthasamavetapadArthagrAhitvAt / nApi tvacA, sparzavadvastuviSayatvAt / zrotAdInyapi na sanmAtraviSayANi ; kiMtu zabdarasagandhalakSaNavizeSaviSayANyeva / atassanmAtrasya grAhakaM na kizcidiha dRzyate / nirvizeSasanmAtrasya pratyakSeNaiva grahaNe tadviSayAgamasya prAptaviSayatvenAnuvAdakatvameva syAt / sanmAtrabrahmaNaH prameyabhAvazca / tato jddtvnaashitvaadystvyaivoktaaH| ato vastusaMsthAnarUpajAtyAdilakSaNabhedaviziSTaviSayameva pratyakSam ; saMsthAnAtirekiNo'nekeSvekAkArabuddhibodhyasyAdarzanAt, tAvataiva gotvaadijaativyvhaaropptteH| atirekavAde'pi saMsthAnasya saMpratipannatvAcca saMsthAnameva jaatiH| saMsthAnaM nAma svAsAdhAraNaM rUpamiti yathAvastu saMsthAnamanusaMdheyam : jAtigrahaNenaiva bhinna iti vyavahArasaMbhavAt, padArthAntarAdarzanAt , arthAntaravAdinA'pyabhyupagatatvAca gotvAdireva bhedH| nanu ca-jAtyAdireva bhedazcettasmin gRhIte tadvyavahAravadbhedavyahArassyAt / satyam, bhedazca vyavahiyata eva, gotvAdivyavahArAt / gotvAdireva hi sakaletaravyAvRttiH, gotvAdau gRhIte sakaletarasajAtIyabuddhivyavahArayonivRtteH / bhedagrahaNenaiva hyabhedanivRttiH / 'ayamasmAdbhinnaH' iti tu vyavahAre pratiyoginirdezasya tadapekSatvAt pratiyogyapekSayA bhinna iti vyavahAra ityuktam // yatpunarghaTAdInAM vizeSANAM vyAvartamAnatvenApAramArthyamuktam,tadanAlocitabAdhyabAdhakabhAvavyAvRttyanuvRttivizeSasya bhraantipriklpitm|| For Private And Personal Use Only Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 0 zArIrakarmImAMsAbhASye [a. 1. dvayoniyorvirodhe hi bAdhyabAdhakabhAvaH / bAdhitasyaiva vyAvRttiH / atra ghaTapaTAdiSu dezakAlabhedena virodha eva nAsti / yasmin deze yasmin kAle yasya sadbhAvaH pratipannaH, tasmin deze tasmin kAle tasyAbhAvaH pratipannazcet tatra virodhAt balavato bAdhakatvaM bAdhitasya ca nivRttiH, dezAntarakAlAntarasaMbandhitayA'nubhUtasyAnyadezakAlayorabhAva pratItau na virodha iti kathamatra baadhybaadhkbhaavH| anyatra nivRttasyAnyana nivRttirvA kthmucyte|rjjusaadissu tu taddezakAlasaMbandhitayaivAbhAvapratIteH,virodho bAdhakatvaM vyAvRttizceti 2dezakAlAntaravyAvartamAnatvaM mithyAtvavyAptaMna dRSTamitina vyaavrtmaantvmaatrmpaarmaarthyhetuH|| yattu-anuvartamAnatvAtsatparamArthaH - iti,tatsiddhameveti na sAdhanamarhati / ato na sanmAtrameva vastu // anubhUtisadvizeSayozca viSayaviSayibhAvena bhedasya pratyakSasiddhatvAdavAdhitatvAcAnubhUtireva satItyetadapi nirastam // ___ yattvanubhUtesvayaMprakAzatvamuktam / tadviSayaprakAzanavelAyAM jJAturAtmanastathaivaH na tu sarveSAM sarvadA tathaiveti niyamo'sti, parAnubhavasya hAnopAdAnAdiliGgakAnumAnajJAnaviSayatvAt , svAnubhavasyApyatItasya 'ajJAsiSam' itijJAnAviSayatvadarzanAcca / ato'nubhUtizcet khatassiddhati vaktuM na zakyate // anubhUteranubhAvyatve ananubhUtitvamityapi duruktam ; svagatAtItAnubhavAnAM paragatAnubhavAnAM cAnubhAvyatvenAnanubhUtitvaprasaGgAt / parAnubhavAnumAnAnabhyupagame ca zabdArthasambandhagrahaNAbhAvena samastazabdavyavahArocchedaprasaGgaH / AcAryasya jJAnavattvamanumAya tadupasattizva kriyate sA ca nopapadyate / na cAnyaviSayatve'nanubhUtitvam ; anubhUti1. dezakAlAntaradRSTasya dezakAlAntaravyAvartamAna- | 2. pratipattau, iti. pA. tvamiti, pA. For Private And Personal Use Only Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] jijJAsAdhikaraNam . tvaM nAma vartamAnadazAyAM svasattayaiva svAzrayaM prati prakAzamAnatvaM, svasattayaiva svaviSayasAdhanatvaM vA / te cAnubhavAntarAnubhAvyatve'pi khAnubhavasiddhe nApagacchata iti nAnubhUtitvamapagacchati / ghaTAdestvananubhUtitvametatsvabhAvavirahAt ; nAnubhAvyatvAt / tathA'nubhUterananubhAvyatve' pi ananubhUtitvaprasaGgo durvAraH; gaganakusumAderananubhAvyasyAnanubhUtitvAt // gaganakusumAderananubhUtitvamasattvaprayuktam , nAnanubhAvyatvaprayuktam -iticet evaM tarhi ghaTAderapyajJAnAvirodhitvamevAnanubhUtitvanibandhanam, nAnubhAvyatvamityAsthIyatAm / anubhUteranubhAvyatve ajJAnAvirodhitvamapi tasyAH ghaTAderiva prasajyata iti cet / ananubhAvyatve'pi gaganakusumAderivAjJAnAvirodhitvamapi prasajyata ev| ato'nubhAvyatve'nanubhUtitvamityupahAsyam // ___ yattu-saMvidarasvatassiddhAyAH prAgabhAvAdyabhAvAdutpattinirasyate, tadandhasya jAtyandhena yaSTiH pradIyate / prAgabhAvasya grAhakAbhAvAdabhAvo na zakyate vaktum ; anubhUtyaiva grahaNAt / kathamanubhUtissatI tadAnImeva khAbhAvaM viruddhamavagamayatIti cet / na hyanubhUtisvasamakAlavartinameva viSayIkarotItyasti niyamaH, atItAnAgatayoraviSayatvaprasaGgAt // __ atha manyase - anubhUtiprAgabhAvAdessiddhyatastatsamakAlabhAva - niyamo'stItiH kiM tvayA kacidevaM dRSTam ?, yena niyamaM bravISi / hanta tarhi tata eva darzanAt prAgabhAvAdissiddha iti na tdphnvH| tatyAgabhAvaM ca tatsamakAlavartinamananmattaH ko bravIti / indriyajanmanaH pratyakSasya hyeSa svabhAvaniyamaH, yatsvasamakAlavartinaH padArthasya grAhakatvam ; na sarveSAM jJAnAnAM pramANAnAM ca ; smaraNAnumAnAgamayogipratyakSAdiSu kAlAntaravartino'pi grhnndrshnaat|at eva capramANasya prameyAvinAbhAvaH 1. tadabhAvanihnava: iti. pA. For Private And Personal Use Only Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 32 zArIrakamImAMsAbhASye [a. 1. na hi pramANasya svasamakAlavartinA'vinAbhAvo'rthasambandhaH api tu yaddezakAlAdisambandhitayA yo'rtho'vabhAsate tasya tathAvidhAkAramithyAtvamatyanIkatA / ata idamapi nirastaM smRtirna bAhyaviSayA naSTe'pyarthe smRtidarzanAt iti // athocyeta na tAvatsaMvitprAgabhAvaH pratyakSAvaseyaH, avrtmaantvaat| na ca pramANAntarAvaseyaH, liGgAdyabhAvAt / na hi saMvitprAgabhAvavyAptamiha liGgamupalabhyate na cA'gamastadviSayo dRSTacaraH / atastatprAgabhAvaH pramANAbhAvAdeva na setsyati - iti; yadyevaM svatassiddhatvavibhavaM parityajya 2 pramANAbhAve'varUDhazcet ; yogyAnupalabdhyaivAbhAvassamarthita ityupazAmyatu bhavAn // kiMca pratyakSajJAnaM svaviSayaM ghaTAdikaM svasattAkAle santaM sAdhayatasya na sarvadA sattAmavagamayadRzyata iti ghaTAdeH pUrvottarakAlasattA na pratIyate / tadapratItizca saMvedanasya kAlaparicchinnatayA prtiiteH| ghaTAdiviSayameva saMvedanaM svayaM kAlAnavacchinnaM pratItaM ceta ;saMvedanaviSayo ghaTAdirapi kAlAnavacchinnaH pratIyeteti nityassyAt / nityaM cetsaMvedanaM svatassiddhaM nityamityeva pratIyeta / na ca tathA pratIyate // - evamanumAnAdisaMvido'pi kAlAnavacchinnAH pratItAzcet; svaviSayAnapi kAlAnavacchinnAn prakAzayantIti te ca sarve kAlAnavacchinnA nityAssyuH; 3sNvidnuruuptvaadvissyaannaam| na ca nirviSayA kAcitsaMvidasti; anupalabdheH / viSayaprakAzanatayaivopalabdhereva hi saMvidassvayaMprakAzatA samarthitA; saMvido viSayaprakAzanatAsvabhAvavirahe sati svayaMprakAzatvAsiddheH anubhUteranubhavAntarAnanubhAvyatvAcca saMvidastucchataiva syAt / na ca svApamadamUrcchAdiSu sarvaviSayazUnyA kevalaiva saMvitparisphuratIti 1. nAnupapattirapi kasyaciddRzyate. iti. kuNDa tiM dRzyate // 2. pramANabhAve. iti. pA. 3. saMvidanurUpasvarUpatvAditi. pA. For Private And Personal Use Only Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pA. 1.] jijJAsAdhikaraNam 33 vaacym;yogyaanuplbdhipraahttvaat| tAsvapi dazAsvanubhUtiranubhUtA cet; tasyAH prabodhasamaye'nusaMdhAnaM syAt na ca tadasti // navabhUtasya padArthasya smaraNaniyamo na dRSTacaraH / atassmaraNAbhAvaH kathamanubhavAbhAvaM sAdhayet ? / ucyate ; nikhilasaMskAra tiraskRtikaradehavigamAdiprabalahetuvirahe'pyasmaraNaniyamo 'nubhavAbhAvameva sAdhayati, na kevalamasmaraNaniyamAdanubhavAbhAvaH suptotthitasya 'iyantaM kAlaM na kiMcidahamajJAsiSam' iti pratyavamarzenaiva siddheH na ca satyapyanubhave tadasmaraNaniyamo viSayAvacchedavirahAdahaMkAravigamAdveti zakyate vaktum, arthAntarAnanubhavasyArthAntarAbhAvasya caanubhuutaarthaantraasmrnnhetutvaabhaavaat| tAsvapi dazAsvahamartho'nuvartata iti ca vakSyate // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nanu svApAdidazAsvapi savizeSo'nubhavo'stIti pUrvamuktam / satyamuktam ; sa tvAtmAnubhavaH / sa ca savizeSa eveti sthApayiSyate / iha tu sakalaviSayavirahiNI nirAzrayA ca saMviniSidhyate / kevalaiva saMvidAtmAnubhava 1 iti cet sA ca sAzrayeti chupapAdayiSyate / ato'nubhUtissatI svayaM svaprAgabhAvaM na sAdhayatIti prAgabhAvAsiddhirna zakyate vakum / anubhUteranubhAvyatvasambhavopapAdanenAnyato'pyasiddhirnirastA / tasmAnna prAgabhAvAdyasiddhyA saMvido'nutpattirupapattimatI || yadasyA anutpacyA vikArAntaranirasanam ; tadapyanupapannam, prAgabhAve vyabhicArAt / tasya hi janmAbhAve'pi vinAzo dRzyate / bhAveSviti vizeSaNe tarkakuzalatA''viSkRtA bhavati / tathAca bhavadabhimatA - vidyA'nutpannaiva vividhavikArAspadaM tattvajJAnodayAdantavatI ceti tasyAmanaikAntyam / tadvikArAssarve mithyAbhUtA iti cet; kiM bhavataH paramArthabhUto'pyasti vikAraH / yenaitadvizeSaNamarthavadbhavati / na hyasAvabhyupagamyate // 1. iti cet na; iti. pA. 2. tattvajJAnAditi. pA. 2 For Private And Personal Use Only Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 34 zArIrakamImAMsAbhASye [a. 1. ___ yadapi anubhUtiraMjatvAtsvasminvibhAgaM na sahate iti|tdpi nopapadyate, ajasyaivA'tmano dehendriyAdibhyo vibhaktatvAdanAditvena cAbhyupagatAyA avidyAyA Atmano vyatirekasyAvazyAzrayaNIyatvAt / 1 sa vibhAgo mithyArUpaiti cet ; janmapratibaddhaH paramArthavibhAgaH kiM kcidRssttstvyaa?| avidyAyA AtmanaH paramArthato vibhAgAbhAve 2vastuto hyavicaiva syAdAtmA / abAdhitapratipattisiddhadRzyabhedasamarthanena darzanabhedo'pi samarthita eva, chedyabhedAcchedanabhedavat // yadapi-3nAsyA dRzedRzirUpAyA dRzyaH kazcidapi dharmo'sti dRzyatvAdeva teSAM na dRzidharmatvam iti cAtadapi svAbhyupagataiH pramANasiddhairnityatvasvayaMprakAzatvAdidhamarubhayamanaikAntikam / na ca te saMvedanamAtram, svarUpabhedAt / svasattayavai svAzrayaM prati kasyacidviSayasya prakAzanaM hi saMvedanam / svayaMprakAzatA tu svasattayaiva svAzrayAya prkaashmaantaa| prakAzazva cidacidazeSapadArthasAdhAraNaM vyavahArAnuguNyam // sarvakAlavartamAnatvaM hi nityatvam / ekatvamekasaMkhyAvacchedaiti / teSAM jaDatvAdyabhAvarUpatAyAmapi tathAbhUtairapi caitanyadharmabhUtaistairanaikAntyamaparihAryam / saMvidi tu svarUpAtirekeNa jaDatvAdipratyanIkatvamityabhAvarUpo bhAvarUpo vA dharmo nAbhyupetazcet / tattaniSedhoktyA kimapi noktaM bhavet // __apica saMvitsidhyati vA na vA sidhyati cet sadharmatA syaat| na cet tucchatA, gaganakusumAdivat / siddhireva saMviditi cet / kasya ke pratIti vaktavyam / yadi na kasya citkaMcitpAta ; sA tarhi na siddhiH| siddhirhi putratvAmiva kasyacitkaMcitpati bhvti|aatmn iti cetko'yamAtmA?; nanu saMvidevetyuktam / satyamuktam duruktaM tu tat / tathAhi ; 1. sa ceti. pA. | 3. nAsyA dRzisvarUpAyA iti. pA. 2. vastuto'vidyaiveti. pA. / 4. duruktaM taditi. pA. For Private And Personal Use Only Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] jijJAsAdhikaraNam kasyacitpuruSasya kiMcidarthajAtaM prati siddhirUpA tatsaMbandhinI sA saMvitsvayaM kathamivA'tmabhAvamanubhavet // etaduktaM bhavati-anubhUtiriti svAzrayaM prati svasadbhAvenaiva kasyacidvastuno vyavahArAnuguNyApAdanasvabhAvo jJAnAvagatisaMvidAdyaparanAmA sakarmako'nubhaviturAtmano dharmavizeSo 'ghaTamahaM jAnAmImamarthamavagacchAmi paTamahaM saMvedmi'iti sarveSAmAtmasAkSikaH prsiddhH| etatsvabhAvatayA hi tasyAssvayaMprakAzatA bhavatA'pyupapAditA / asya sakarmakasya kartRdharmavizeSasya karmatvavatkartRtvamapi durghaTamiti // tathAhiH asya kartussthiratvaM kartRdharmasya saMvedanAkhyasya sukhaduHkhAderivotpattisthitinirodhAzca pratyakSamIkSyante / kartRsthairya tAvat 'sa evAyamarthaH pUrva mayA'nubhUtaH iti pratyabhijJApratyakSasiddham / ahaM jAnAmi, ahamajJAsiSaM, jJAtureva mamedAnIM jJAnaM naSTam' iti ca saMvidutpattyAdayaH pratyakSasiddhA iti kutastadaikyam / evaM kSaNabhaginyAssaMvida AtmatvAbhyupagame pUrveAdRSTamapareyuH 'idamahamadarzam iti pratyabhijJA ca na ghaTate ; anyenAnubhUtasya na hyanyena prtybhijnyaansNbhvH|| kizca anubhUterAtmatvAbhyupagame tasyAH nityatve'pi pratisandhAnAsambhavastadavasthaH / pratisandhAnaM hi pUrvAparakAlasthAyinamanubhavitAramupasthApayati nAnubhUtimAtram / ahamevedaM pUrvamapyanvabhUvamiti / bhavato'pyanubhUtena hyanubhavitRtvamiSTam / anubhUtiranubhUtimAtrameva / saMvinAma kAcinirAzrayA nirviSayA vA'tyantAnupalabdherna saMbhavatItyuktam / 3ubhayAbhyupetA saMvidevA'tmetyupalabdhiparAhatam / anubhUtimAtrameva paramArtha iti niSkarSakahetvAbhAsAzca niraakRtaaH|| nanu ca-'ahaM jAnAmi'ityasmatpratyaye yo'nidamaMzaH prakAzaikarasazci1. pratyakSa iti. pA. ____3. ubhayAbhyupagateti. pA. 2. pratisandhAnAbhAva iti. pA. / 4. niSkarSe. iti. pA. For Private And Personal Use Only Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 36 zArIrakamImAMsAbhASye [a. 1. padArthassa AtmA |tsmin taddhalani sitatayA yuSmadarthalakSaNo'haM jAnAmAMti sidhyanahamarthazcinmAtrAtirekI yuSmadartha eva / naitadevam, 'ahaM jAnami' iti dharmadharmitayA pratyakSapratItivirodhAdeva / / kiJcaahamartho na cedAtmA pratyaktvaM nA'tmano bhavet / ahaMbuddhyA parAgarthAt pratyagartho hi bhidyate // nirastAkhiladuHkho'hamanantAnandabhAk svarAT / bhaveyamiti mokSArthI zravaNAdau pravartate // ahamarthavinAzazcenmokSa ityadhyavasyati / apasarpadasau mokSakathAprastAvagandhataH // mayi naSTe'pi matto'nyA kAcijjJaptiravasthitA / iti tatmAptaye yatnaH kasyApi na bhaviSyati // svasambandhitayA hyasyAssattA vijJaptitAdi ca / svasambandhaviyoge tu jJaptireva na siddhyati // chettuzchedyasya cAbhAve chedanAderasiddhivat / ato'hamartho jJAtaiva pratyagAtmeti nizcitam / / 1 'vijJAtAramare' 2'kena jAnAtyeveti ca zrutiH / 3'etadyo vetti taM prAhuH kSetrajJa' iti ca smRtiH|| 4'nA'tmA zrute'rityArabhya mUtrakAro'pi vakSyati / 5'jJo'taeve'tyato nA'tmA jJaptimAtramiti sthitam // ahaM pratyayasiddho hyasmadarthaH; yuSmatpratyayaviSayo yussmdrthH| tatrAha jAnAmIti siddho jJAtA yuSmadarthaiti vacanaM jananI me vandhyativavyAhatArtha ca / nacAsau jJAtA'hamartho'nyAdhInaprakAzaH,svayaMprakAzatvAt / caitanyasvabhAvatA hi svayaMprakAzatA / yaH prakAzasvabhAvaH; so'nanyAdhInapra 1, bu. 4. a. 4. brA. 14. vA. 4. 2. zArI a. 3. pA. 18. sU. 5. 2. zArI a. 3. pA. 19. sU. 2. 3. gI. 13. a. 1. zlo. For Private And Personal Use Only Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] jijJAsAdhikaraNam. kAzaH, dIpavat / nahi dIpAdessvaprabhAvalani sitatvenAprakAzatvamanyAdhInaprakAzatvaM ca / kiM tarhi 11dIpasvayaMprakAzasvabhAvassvayameva prakAzate; anyAnapi prakAzayati prbhyaa|| ___ etaduktaM bhavati yathaikameva tejodravyaM prbhaaprbhaavdrpennaavtisstthte| yadyapi prabhA prbhaavvygunnbhuutaa| tathA'pi tejodravyameva,na shauklyaadivdgunnH| svAzrayAdanyatrApi vartamAnatvAdrapavattvAcca zakliyAdivaidhAt, prakAzavatvAcca tejodravyameva ; nArthAntaram / prakAzavatvaM ca svasvarUpasyAnyeSAM ca prakAzakatvAt / asyAstu guNatvavyavahAro nitytdaashrytvtcchesstvnibndhnH|| na cA'zrayAvayavA eva vizIrNAH pracarantaH prabhetyucyante, maNidhumaNiprabhRtInAM vinAzaprasaGgAt // dIpe'pyavayavipratipattiH kadAcidapi na syAt / nahi vizaraNasvabhAvAvayavA dIpAzcaturaGgalamAtra niyamena piNDIbhUtA Urdhvamudgamya tataH pazcAyugapadeva tiryagRrdhvamadhazcaikarUpA vizIrNAH pracarantIti zakyaM vktum|| atassaprabhAko eva dIpAH pratikSaNamutpannA vinazyantIti puSkalakAraNakramopanipAtAttadvinAze vinAzAcAvagamyate / prabhAyAssvAzrayasamIpe prakAzAdhikyamauSNyAdhikyamityAgrupalabdhivyavasthApyam agnyAdInAmauSNyAdivat / evamAtmA cidrapa eva 3caitanyaguNa iti / cidrapatA hi svyNprkaashtaa|| ___ tathAhi zrutayaH---4" sa yathA saindhavaghano'nantaro'bAhyaH kRtsno rasaghana eva evaM vA are'yamAtmA'nantaro bAhyaH kRtsnaH prajJAnaghana evaM" 5"vijJAnaghana eva" 6"atrAyaM puruSassvayaMjyotirbhavati" "na vijJA 1. dIpa: prakAzeta. pA. 2. svaprabhayati, pA. 3. caitanyaguNaka iti. pA. 4. bR. 6. a. 5. bA. 13. vA. 5. bR. 4. a. 4. brA. 12. vA. 6. bR. 6. a. 3. bA. 9. vA. 7. nahi. iti. pA. For Private And Personal Use Only Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zArIrakamImAMsAbhASye [a. 1. turvijJAterviparilopo vidyate" 1"atha yo vededaM jighrANIti sa AtmA" 2"katama AtmA yo'yaM vijJAnamayaH prANeSu hRyantajyotiH puruSaH"3"eSa hi 4draSTA zrotA rasayitA ghrAtA mantA boddhA kartA vijJAnAtmA puruSaH" 5"vijJAtAramare kena vijAnIyAt" 6" jAnAtyevAyaM puruSaH" 7"na pazyo mRtyu pazyati na rogaM nota duHkhatAm"8"sa uttamaH puruSaH" 9"nopajanaM smaranidaM zarIram"10"evamevAsya paridraSTarimASSoDazakalAH puruSAyaNAHpuruSaM prApyAstaMgacchanti" 11"tasmAdvA etasmAnmanomayAdanyo'ntara AtmA vijnyaanmyH"-ityaadyaaH| vakSyati ca 12 "jnyo'tev"iti|| ___atassvayaMprakAzo'yamAtmA jJAtaiva,na prakAzamAtram / prakAzatvAdeva kasyacideva bhavetprakAzaH, dIpAdiprakAzavat / tasmAnA'tmA bhavitumarhati saMvit / saMvidanubhUtijJAnAdizabdAssaMbandhizabdA iti ca shbdaarthvidH| nahi lokavedayorjAnAtyAderakarmakasyAkartRkasya ca prayogo dRssttcrH|| yaccoktamajaDatvAtsaMvidevA'tmeti tatredaM praSTavyam , ajaDatvamiti kimabhipretam svasattAprayuktaprakAzatvamiti cet tathA sati dIpAdiSvanaikAntyam / saMvidatiriktaprakAzadharmAnabhyupagamenAsiddhirvirodhazca / avyabhicaritaprakAzasattAkatvamapi sukhAdiSu vyabhicArAnnirastam / / yAcyata sukhAdiravyabhicaritaprakAzo'pyanyasmai prakAzamAnatayA ghaTAdivajjaDatvenAnA'tmA iti|jnyaanN vA kiM svasmai prakAzate? tadapi hyanyasyaivAhamarthasya jJAturavabhAsate, ahaM sukhiitvjjaanaamyhmiti| atassvasmai prakAzamAnatvarUpamajaDatvaM saMvidyasiddham / tasmAtsvAtmAnaM prati svasa 1. bR. 6. a. 3. brA. 30. vA. 2. chA. 8. pra. 12. kha. 4, vA. 3. bR. 6. a. 3. brA. 7. vA. 4. prazna. u. 4. prazna. 9. vA. 5. draSTA spraSTA, iti. pA. 6. ba. 4. a. 4. brA. 14. vA. 7. 8. chA. 7. pra. 26.kha. 2. vA. 9. 6. chA. 8. pra. 12. kha. 3. vA. 10. prazna, u. 6. prazna. 5. vA. 11. tai. Ana. 4. anu. 1. vA. 12. zArI. 2. a. 3. pA. 19. sU. For Private And Personal Use Only Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] jijJAsAdhikaraNam tayaiva sidhyannajaDo'hamartha evaa'tmaa| jJAnasyApi prakAzatA ttsNbndhaayttaa|ttkRtmev hi jJAnasya sukhAderiva svAzrayacetanaM prati prakaTatvamitaraM patyaprakaTatvaM ca / ato na jJaptimAtramAtmA api tu jnyaataivaahmrthH|| __ atha yaduktam ---anubhUtiH paramArthato nirviSayA nirAzrayA ca satI bhrAntyA jJAtRtayA'vabhAsate,rajatatayeva shuktiH,nirdhisstthaanbhrmaanupptteHiti|tdyuktm tathA satyanubhavasAmAnAdhikaraNyenAnubhavitA'hamarthaH pratIyeta, 'anubhUtiraham iti purovasthitabhAsvaradravyAkAratayA rajatAdiriva / atra tu pRthagavabhAsamAnaiveyamanubhUtirarthAntaramahamartha vizinASTi, daNDa iva devdttm| tathAhi 'anubhavAmyaham iti prtiitiH| tadevamasmadarthamanubhUtiviziSTa prakAzayannanubhavAmyahamiti pratyayo daNDamAtre 'daNDI devadattaH'iti pratyayavadvizeSaNabhUtAnubhUtimAtrAvalambanaH kathamiva pratijJAyeta ? // ___ yadapyuktaM- sthUlo'hamityAdidehAtmAbhimAnavata eva jJAtRtvapratibhAsanAt jJAtRtvamapi mithyaa-iti|tdyuktm ; AtmatayA abhimatAyA anubhUterapi mithyAtvaM syAt , tadvata eva prtiiteH| sakaletaropamarditattvajJAnAbAdhitatvenAnubhUtena mithyAtvamiticet / hantaivaM sati tadabAdhAdeva jJAtRtvamapi na mithyA // yadapyuktam --avikriyasyA'tmano jJAnakriyAkartRtvarUpaM jJAtRtvaM na saMbhavati / ato jJAtRtvaM vikriyAtmakaM jaDaM vikArAspadAvyaktapariNAmAhakAragranthisthamiti na jJAtRtvamAtmanaH; apitvantaHkaraNarUpasyAhaGkArasya / kartRtvAdirhi rUpAdivaddazyadharmaH kartRtve'haMpratyayagocaratve cA'tmano'bhyupagamyamAne dehasyevAnAtmatvaparAktvajaDatvAdiprasaGgazca iti naitadupapadyate dehasyevAcetanatvaprakRtipariNAmatvadRzyatvaparAktvaparArthatvAdiyogAdantaHkaraNarUpasyAhaGkArasya, cetanAsAdhAraNasvabhAvatvAca jJAtRtvasya // For Private And Personal Use Only Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 40 www.kobatirth.org zArIrakamImAMsAbhASye etaduktaM bhavati - yathA dehAdirdRzyatvaparAktvAdihetubhistatpratyanIkadraSTRtvapratyaktvAdervivicyate, evamantaHkaraNarUpAhaGkAro'pi tavyatvAdeva taireva hetubhistasmAdvivicyate-- iti // ato virodhAdeva na jJAtRtva mahaGkArasya, dRzitvavat / yathA dRzitvaM tatkarmaNo'haGkArasya nAbhyupagamyate, tathA jJAtRtvamapi na tatkarmaNo'bhyupagantavyam // na ca jJAtRtvaM vikriyAtmakam ; jJAtRtvaM hi jJAnaguNAzrayatvam / jJAnaM cAsya nityasya svAbhAvikadharmatvena nityam / nityatvaM cAtmano / "nA'tmA zruteH" ityAdiSu vakSyati / 2" jJo'taeva " ityatra jJa iti vyapadezena jJAnAzrayatvaM ca svAbhAvikamiti vakSyati / asya jJAnasvarUpasyaiva maNiprabhRtInAM prabhAzrayatvamiva jJAnAzrayatvamapyaviruddhamityuktam / svayamaparicchinnameva jJAnaM saGkoca vikAsAI mityupapAdayiSyAmaH || yA 3. jaDasvarUpasyAhaGkArasyeti. pA. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1 ataH kSetrajJAvasthAyAM karmaNA saMkucitasvarUpaM tattatkarmAnuguNataratamabhAvena vartate / taccendriyadvAreNa vyavasthitam / tamimamindriyadvArA jJAnaprasaramapekSyodayAstamayavyapadezaH pravartate / jJAnaprasare tu kartRtvamastyeva / tacca na svAbhAvikam api tu karmakRtamityavikriyasvarUpa evAtmA evaMrUpavikriyAtmakaM jJAtRtvaM jJAnasvarUpasyAtmana eveti na kadAcidapi jaDasyAhaGkArasya jJAtRtvasambhavaH // [ a. 1. 3jaDasvarUpasyApyahaGkArasya citsaMnidhAnena tacchAyApacyA tatsambhava iti cet; keyaM cicchAyApattiH / kimahaGkAracchAyApattissaMvidaH ? uta saMvicchAyApattirahaGkArasya ? || na tAvatsaMvidaH, 4 saMvido jJAtRtvAnabhyupagamAt / nApya 4. saMvidi iti. pA. | For Private And Personal Use Only Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pA. 1 . ] jijJAsAdhikaraNam - haGkArasya, uktarItyA 'tasya jaDasya jJAtRtvAyogAt, dvayorapyacAkSuSatvAcca; na cAkSuSANAM chAyA dRSTA // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atha--agnisaMparkAdayaHpiNDauSNyavaccitsaMparkAjjJAtRtvopalabdhiHiti cet; naitat saMvidi vastuto jJAtRtvAnabhyupagamAdeva na tatsaMparkAdahaGkAre jJAtRtvaM tadupalabdhirvA / ahaMkArasya tvacetanasya jJAtRtvAsambhavAdeva sutarAM na tatsaMparkAtsaMvidi jJAtRtvaM tadupalabdhirvA || yadapyuktam - ubhayatra na vastuto jJAtRtvamasti / ahaGkArastvanubhUterabhivyaJjakassvAtmasthAmevAnubhUtimabhivyanakti, AdarzAdivat - iti / tadayuktam; AtmanassvayaMjyetiSo jaDasvarUpAhaGkArAbhivyaGgyatvAyogAt || taduktaM 4 " zAntAGgAra ivAdityamahaGkAro jaDAtmakaH / svayaMjyotiSamAtmAnaM vyanaktIti na yuktimat // " iti // svayaMprakAzAnubhavAdhInasiddhayo hi sarve padArthAH / tatra tadAyaprakAzo'cidahaGkAro'nuditAnastamitasvarUpaprakAzamazeSArthasi ddhihetubhUtamanubhavamabhivyanaktItyAtmavidaH parihasanti || kiMca ahaGkArAnubhavayossvabhAvavirodhAdanubhUterananubhUtitvaprasaGgAcca na vyaGkavyaGgyabhAvaH / yathoktaM 5" vyaGkavyaGgayatvamanyonyaM na ca syAtprAtikUlyataH / vyaGgyatve'nanubhUtitvamAtmani syAdyathA ghaTaH / / " iti // naca ravikaranikarANAM svAbhivyaGgyakaratalAbhivyaGgyatvavatsaMvidabhivyaGganyAhaGgArAbhivyaGgyatvaM saMvidassAdhIyaH, tatrApi ravikaranikarANAM karatalAbhivyaGgyatvAbhAvAt, karatalapratihatagatayo hi razmayo 1. tasya jJAtRtveti. pA. 2. iti cet saMvidi . iti. pA. 6 1 3. vAstabeti. pA. 4. 5, Atmasiddhau. For Private And Personal Use Only Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 42 www.kobatirth.org zArIrakamImAMsAbhASye [a. 1. bahulAssvayameva sphuTataramupalabhyanta iti tadvAhulyamAtra hetutvAtkaratalasya nAbhivyaJjakatvam / / kiMcAsya 'saMvitsvarUpasyA'tmano'haMkAra nirvartyAbhivyaktiH kiMrUpA na tAvadutpattiH svatassiddhatayA'nanyotpAdyatvAbhyupagamAt / nApi tatprakAzanam, tasyAnubhavAntarAnanubhAvyatvAt / tata eva ca na tadanubhavasAdhanAnugrahaH / / sa hi dvidhA jJeyasyendriyasaMbandhahetutvena vA yathA jAtinijamukhAdigrahaNe vyaktidarpaNAdInAM nayanAdIndriyasaMbandhahetutvena; boddhRgatakalmapApanayanena vA yathA paratattvAvabodhanasAdhanasya zAstrasya zamadamAdinA / yathoktaM - 3" karaNAnAmabhUmitvAnna tatsaMbandhahetutA" iti // kiMca anubhUteranubhAvyatvAbhyupagame'pyahamarthena na tadanubhavasAdhanAnugrahassuvacaH; sa hyanubhAvyAnubhavotpatti pratibandhanirasanena bhavet / yathA rUpAdigrahaNotpattinirodhasaMtamasanirasanena cakSuSo dIpAdinA / , Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir na ceha tathAvidhaM nirasanIyaM sambhAvyate / na tAvatsaMvidAtmagataM tajjJAnotpattinirodha kiMcidapyahaMkArApaneyamasti / asti hyajJAnamiti cetuH na, ajJAnasyAhaMkArApanodyatvAnabhyupagamAt / jJAnameva hyajJAnasya nivartakam / / na ca saMvidAzrayatvamajJAnasya sambhavati ; jJAnasamAnAzrayatvAttatsamAnaviSayatvAcca jJAtRbhAvaviSayabhAvavirahite jJAnamAtre sAkSiNi nAjJAnaM bhavitumarhati; yathA jJAnAzrayatvaprasaktizUnyatvena ghaTAdernAjJAnAzra - yatvam / tathA jJAnamAtre'pi jJAnAzrayatvAbhAvena nAjJAnAzrayatvaM syAt / saMvido'jJAnAzrayatvAbhyupagame'pi AtmatayA'bhyupagatAyAstasyA jJAnaviSayatvAbhAvena jJAnena na tadgatAjJAnanivRttiH / jJAnaM hi svaviSaya evA1. saMvidrUpasyeti. pA. 2. ahaGkArAdIti. pA. 3. Atmasiddhau. 4. pratibandhaketi. pA. For Private And Personal Use Only Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] jijJAsAdhikaraNam. kA jJAnaM nivartayati, yathA rajjvAdau / ato na kenApi kadAcitsaMvidA - yamajJAnamucchidyeta / asya ca sadasadanirvacanIyasyAjJAnasya svarUpameva durnirUpamityupariSTAdvakSyate / jJAnaprAgabhAvarUpasya cAjJAnasya jJAnotpattivirodhitvAbhAvena na tannirasanena tajjJAnasAdhanAnugrahaH / ato na kenApi 'prakAreNAhaGkAreNAnubhUterabhivyaktiH // na ca svAzrayatayA'bhivyaGgayAbhivyaJjanamabhivyaJjakAnAM svabhAvaHH pradIpAdiSvadarzanAt yathAvasthita padArthapratItyanuguNasvAbhAvyAcca jJAnatatsAdhanayoranugrAhakasya ca / tacca svataH prAmANyanyAyasiddham // na ca darpaNAdirmukhAderabhivyaJjakaH, api tu cAkSuSatejaHpratiphalanarUpadoSahetuH / taddeoSakRtazca tattrAnyathAvabhAsaH / abhivyaJjakastatvAlokAdireva // na ceha tathAhaGkAraNa saMvidi svaprakAzAyAM tAdRzadoSApAdanaM saMbhavati / vyaktestu jAtirAkAra iti tadAzrayatayA pratItiH na tu vyaktivyaGgyatvAt / ato'ntaHkaraNabhUtAhaGkArasthatayA saMvidupalabdhervastuto doSato vA na kiMcidiha kAraNamiti nAhaGkArasya jJAtRtvaM tathopalabdhirvA / tasmAtsvata eva jJAtRtayA siddhyannahamartha eva pratyagAtmA / na jJaptimAtram / ahaMbhAvavigame tu jJapterapi na pratyaktvasiddhirityuktam || tamoguNAbhibhavAtparAgarthAnubhavAbhAvAccAhamarthasya viviktasphuTayatibhAsAbhAve'pyAra prabodhAdahamityekAkAreNA'tmanassphuraNAtsuSuptAvapi nAbhAvavigamaH / bhavadabhimatAyA anubhUterapi tathaiva pratheti vaktavyam // na hi suptotthitaH kazcidahaM bhAvaviyuktArthAntarapratyanIkAkArA jnyptirhmjnyaansaakssityaare'vtissttht ityevaMvidhAM svApasamakAlAmanubhUrti parAmRzati / evaM hi suptotthitasya parAmarzassukhamahama svAptamiti // 1. prakAreNAnubhUteriti. pA. 2. pratibodheti. pA. 3. avatiSTha ityevamiti, pA. For Private And Personal Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 44 zArIrakamImAMsAbhASye [bha. 1. anena pratyavamarzena tadAnImapyahamarthasyaivA'tmanassukhitvaM jJAtRtvaM ca jJAyate // na ca vAcyaM yathedAnIM sukhaM bhavati tathA tadAnImakhApsamityeSA pratipattiriti ; atdrptvaatprtiptteH| na cAhamarthasyA'tmano'sthiratvena tadAnImahamarthasya sukhitvAnusaMdhAnAnurupattiH, yatassuSuptidazAyAH prAganubhUtaM vastu suptotthito 'mayedaM kRtaM mayedamanubhUtamahametadavocam iti parAmRzati / 'etAvantaM kAlaM na kiMcidahamajJAsiSam iti ca parAmRzatIti cet / tataH kim ? na kiMciditi kRtsnapratiSedha iti cet ; na, 'nAhamavediSam' iti vediturahamarthasyaivAnuvRtteH vedyaviSayo hi sa prtissedhH| na kiMciditi niSedhasya kRtsnaviSayatve bhavadabhimatAnubhUtirapi pratiSiddhA syAt / suSuptisamaye tvanusaMdhIyamAnamahamarthamAtmAnaM jJAtAramahamiti parAmRzya na kiMcidavediSamiti vedane tasya pratiSidhyamAne tasmin kAle niSidhyamAnAyA vittessiddhimanuvartamAnasya jJAturahamarthasya cAsiddhimanenaiva 'na kiMcidahamavediSam iti parAmarzana sAdhayaMstamimamartha devAnAmeva sAdhayatu // ___'mAmapyahaM na jJAtavAn' iti ahamarthasyApi tadAnImananusaMdhAnaM 2pratIyata iti cet ; khAnubhavakhavacanayorvirodhamapi na jAnanti bhvntH| 'ahaM mAM na jJAtavAn 'iti hyanubhavavacane / mAmiti kiM niSidhyata iti cet ; sAdhu pRSTaM bhavatA / taducyate, ahamarthasya jJAturanuvRtteH na kharUpaM niSidhyate ; api tu prabodhasamaye'nusaMdhIyamAnasyAhamarthasya varNAzramAdiviziSTatA / ahaM mAM na jJAtavAnityukte viSayo vivecniiyH| jAgaritAvasthAnusaMhitajAtyAdiviziSTo'smadarthoM mAmityaMzasya vissyH| khApyayAvasthApasiddhAvizadasvAnubhavaikatAnazcAhamartho'hamityaMzasya viSa1. anenaiveti. pA. 2. pratiSidhyata iti. pA. For Private And Personal Use Only Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] jijJAsAdhikaraNam . 45 yaH / atra supto'hamIdRzo'hamiti ca mAmapi na jJAtavAnahamityeva khlvnubhvprkaarH|| kiMca, suSuptAvAtmA'jJAnasAkSitvenA'sta iti hi bhavadIyA prakriyA / sAkSitvaM ca sAkSAjjJAtRtvameva / na hyajAnatassAkSitvam / jJAtaiva hi lokavedayossAkSIta vyapadizyate ; na jJAnamAtram / smarati ca bhagavAn pANiniH1"sAkSAdRSTari saMjJAyAm" iti sAkSAjjJAtaryeva sAkSizabdam / sa cAyaM sAkSI jAnAmIti pratIyamAno'smadartha eveti kutastadAnImahamartho na pratIyeta / Atmane svayamavabhAsamAno'hamityevAvabhAsata iti svApAdyavasthAsvapyAtmA prakAzamAno'hamityevAvabhAsata iti siddham // yattu mokSadazAyAmahartho nAnuvartate iti ; tadapezalam / tathA satyAtmanAza evApavargaH prakArAntareNa pratijJAtaH syAt / na cAhamarthoM dharmamAtram ; yena tadvigame'pyavidyAnivRttAviva svarUpamavatiSTheta / pratyuta kharUpamevAhamartha aatmnH| jJAnaM tu tasya dharmaH, 'ahaM jAnAmi, jJAnaM me jAtam' iti cAhamarthadharmatayA jJAnapratItereva // api ca yaH paramArthato bhrAntyA vA''dhyAtmikAdiduHkhairduHkhitayA 3svAtmAnamanusaMdhatte'ahaM duHkhii'iti|srvmetdHkhjaatmpunrbhvmpohy'kthmhmnaakulsvstho bhaveyam 'ityutpannamokSarAgassa eva tatsAdhane prvrtte| sa sAdhanAnuSThAnena yadyahameva na bhaviSyAmItyavagacchet ; apasepedevAsau mokSakathAprastAvAt / tatazcAdhikArivirahAdeva sarva mokSazAstramapramANaM syAt / ahamupalakSitaM prakAzamAtramapavarge'vatiSThata iti cet ; kimanena? mAya naSTe'pi kimapi prakAzamAtramapavarge'vatiSThata iti matvA nahi kazcit 1. aSTA. 5, a. 2. pA. 91. sU. 4. prakAzamAtramapavarge'pyavatiSThata. iti. pA. 2. sAkSAdRSTaryeveti. pA. 5. prakAzamAtramavatiSThata iti. pA. 3, AtmAnamiti. pA. For Private And Personal Use Only Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zArIrakamImAMsAbhAgye [a. 1. buddhipUrvakArI prayatate / ato'hamarthasyaiva jJAtRtayA siddhyataH pratyagAtmatvam / sa ca pratyagAtmA muktAvapyahamityeva prakAzate, svasmai prakAzamAnatvAt / yoyaH svasmai prakAzate, sa sarvo'hamityeva prakAzate, yathA tathAvabhAsamAnatvenobhayavAdisammatassaMsAryAtmA / yaH punarahamiti na cakAsti ; nAsau svasmai prakAzate, yathA ghttaadiH| svasmai prakAzate cAyaM muktAtmA; tasmAdahamityeva prakAzate // na cAhamiti prakAzamAnatvena tasyAjJatvasaMsAritvAdiprasaGgaH / mokSavirodhAt , ajJatvAdyahetutvAccAhaMpratyayasya / ajJAnaM nAma svarUpAjJAnamanyathAjJAnaM viparItajJAnaM vA / ahamityevA'tmanasvarUpamiti svarUpajJAnarUpo'haMpratyayo nAjJatvamApAdayati ; kutassaMsAritvam / api tu tadvirodhitvAnnAzayatyeva // brahmAtmabhAvAparokSyanirdhataniravazeSAvidyAnAmapi vAmadevAdInAmahamityevAtmAnubhavadarzanAcca / zrUyate hi- 2" tabaitatpazyannRSirvAmadevaH pratipede ahaM manurabhavaM sUryazca" iti, 3" ahamekaH prathamamAsaM vAmi ca bhaviSyAmi c"ityaadi|skletraajnyaanvirodhinsscchbdprtyymaatrbhaajH parasya brahmaNo vyavahAro'pyevameva--4" hantAhamimAstisro devatAH" 5"bahu syAM prajAyeya" 6" sa IkSata lokAnnu sRjA iti"; tathA7" yasmAtkSaramatIto'hamakSarAdapi cottamaH / ato'smi loke vede ca prathitaH puruSottamaH"8"ahamAtmA guDAkeza" "na tvevAhaM jAtu nAsam" 10" ahaM kRtsnasya jagataH prabhavaH pralayastathA" 11"ahaM sarvasya prabhavo 1. sa taramAditi. pA. 7 gItA. 15. a. 18. lo. 2. bR. 3. a. 4. brA. 10. vA. 8. gI. 10. a. 20. zlo. 3. atharvaziropaniSadi. 9. khaNDe. 9. gI. 2. a. 12. zlo.. 4. chA. 6. pra. 3. kha. 2. vA. 10. gI 7. a. 6. zlo, 5. tai. Ana. 6. anu. 2. vA. 11. gI. 10. a. 8. zlo. 6. aitareya. 1. anu. 1. kha. 1. vA. For Private And Personal Use Only Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1] jijJAsAdhikaraNam . mattassarva pravartate" 1" teSAmahaM samuddhartA mRtyusaMsArasAgarAt" 2"ahaM bIjapradaH pitA" 3"vedAhaM samatItAni" ityAdiSu // ___ yadyahamityevAtmanaH svarUpam kathaM tahakArasya kSetrAntarbhAvo bhagavatopadizyate? 5"mahAbhUtAnyahaMkAro buddhiravyaktameva ca"iti / ucyate, svarUpopadezeSu sarveSvahamityevopadezAttathaivA'tmasvarUpapratipattezcAhamityeva pratyagAtmanaH svruupm|avyktprinnaambhedsyaahNkaarsy kSetrAntarbhAvo bhgvtaivopdishyte|s tvanAtmani dehe'haMbhAvakaraNahetutvena ahaMkAra ityucyte| asya tvahaMkArazabdasya abhUtatadbhAve'rthe ccipratyayamutpAdya vyutpttidrssttvyaa| ayameva tvahaMkAra utkRSTajanAvamAnaheturgAparanAmA zAstreSu bahuzo heyatayA prtipaadyte| tsmaaddhaadhkaapetaa'hNbuddhissaakssaadaatmgocraiv| zarIragocarA tvhNbuddhirvidyaiv| yathoktaM bhagavatA parAzareNa-657 zrUyatAM cApyavidyAyAH svarUpaM kulnndn|anaatmnyaatmbuddhiryaa" iti|ydi jJaptimAtramevA'tmA, tadA'nAtmanyAtmAbhimAne zarIre jJaptimAtrapratibhAsaH syAt / na jJAtRtvapratibhAsaH / tasmAjjJAtA'hamartha evA''tmA / taduktam8"ataH pratyakSasiddhatvAduktanyAyAgamAnvayAt / avidyAyogatazcA'tmA jJAtA'hamiti bhAsate // " iti // tathAca 9"dehendriyamanaHprANadhIbhyonyo'nanyasAdhanaH / nityo vyApI pratikSetramAtmA bhinnassvatassukhI // " iti // annysaadhnH-svprkaashH| vyApI-atisUkSmatayA srvaacetnaant:prveshnsvbhaavH|| 1. gI. 12. a. 7. zlo. 2. gI. 14. a. 4. zlo. 3. gI. 7. a, 26. zlo, 4. tarhitasyAhakArasyeti. pA. 5. gI. 13. a. 5. zlo. 6. vi. pu. 6. aM. 7. a. 10.11.zlo. 7. tacchrayatAmavidyAyA iti. pA. 8. 9, Atmasiddhau. For Private And Personal Use Only Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zArIrakamImAMsAbhASye [a. 1. yaduktaM doSamUlatvenAnyathAsiddhisaMbhAvanayA sakalabhedAvalambipratyakSasya zAstrabAdhyatvam-iti // ko'yaM doSa iti vaktavyam, yanmUlatayA prtyksssyaanythaasiddhiH| anAdibhedavAsanaiva hi doSa iti cet ; bhedavAsanAyAstimirAdivadyathAvasthitavastuviparItajJAnahetutvaM kimanyatra jJAtapUrvam? anenaiva zAstravirodhena jJAsyata iti cet, na, anyonyAzrayaNAt , zAstrasya nirastanikhilavizeSavastubodhitvanizcaye sati bhedavAsanAyA doSatvanizcayaH, bhedavAsanAyA doSatvanizcaye sati zAstrasya nirastanikhilavizeSavastubodhitvanizcaya iti| kiMca, yadi bhedavAsanAmUlatvena pratyakSasya viparItArthatvam / zAstramapi tanmUlatvena tathaiva syAt / / athocyeta---doSamUlatve'pi zAstrasya pratyakSAvagatasakalabhedanirasanajJAnahetutvena paratvAttatpratyakSasya bAdhakam -- iti|tnndossmuultve jJAte sati paratvamakiMcitkaram / rajjusapajJAnanimittabhaye sati bhrAnto'yamiti parijJAtena kenacit 'nAyaM so mA bhaiSIH'ityukte'pi bhayAnivRttidarzanAt / zAstrasya ca doSamUlatvaM zravaNavelAyAmeva jJAtam / shrvnnaavgtnikhilbhedoprdibrhmaatmaiktvvijnyaanaabhyaasruuptvaanmnnaadeH|| api ca idaM zAstram / etaccAsaMbhAvyamAnadoSam / pratyakSaM tu saMbhAvyamAnadoSamiti kenAvagataM tvayAna tAvatsvatassiddhA nirdhUtanikhilavizeSA'nubhUtirimamarthamavagamayati / tasyAssarvaviSayaviraktatvAt , zAstrapakSapAtavirahAcca / nApyandriyikaM pratyakSam , doSamUlatvena viparItArthatvAt / tanmUlatvAdeva nAnyAnyapi pramANAni / atasvapakSasAdhanapramANAnabhyupagamAnna svaabhimtaarthsiddhiH|| 1. kimapyanyeneti. pA. For Private And Personal Use Only Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] jijJAsAdhikaraNam - 49 nanu vyAvahArikapramANaprameyavyavahAro'smAkamapyastyeva ; ko'yaM vyAvahAriko nAma ? ApAtapratItisiddho yuktibhirnirUpito na tathA'vasthita iti cetuH kiM tena prayojanam ? pramANatayA pratipanne'pi yauktikabAdhAdeva prmaannkaaryaabhaavaat| athocyeta -- zAstrapratyakSayoH dvayorapyavidyAmUlatve'pi pratyakSaviSayasya zAstreNa bAdho dRzyate; zAstraviSayasya sadAtIyabrahmaNaH pazcAttanabAdhAdarzanena nirvizeSAnubhUtimAtraM brahmaiva paramArthaH - iti / tadayuktam, abAdhitasyApi doSamUlasyApAramArthyanizcayAt // etaduktaM bhavati - - yathA sakaletarakAcAdidoSarahita puruSAntarAgocaragiriguhAsu vasatastaimirikajanasyAjJAtasvatimirasya sarvasya timiradoSAvizeSeNa dvicandrajJAnamaviziSTaM jAyate / na tatra vAdhakapratyayo 'stIti na tanmithyA na bhavatIti tadviSayabhUtaM dvicandratvamapi mithyaiva / doSo hyayathArthajJAnahetuH / tathA brahmajJAnamavidyAmUlatvena bAdhakajJAnarahitamapi svaviSayeNa brahmaNA saha mithyaiva - iti / bhavanti cAtra prayogAH, vivAdAdhyAsitaM brahma mithyA, avidyAvata utpannajJAnaviSayatvAt prapaJcavat / brahma mithyA, jJAnaviSayatvAt prapaJcavat / brahma mithyA, asatyahetujanyajJAnaviSayatvAt prapaJcavadeva // " na ca vAcyaM - svApnasya hastyAdivijJAnasyAsatyasya paramArthazubhAzubhapratipattihetubhAvavadavidyA mUlatvenAsatyasyApi zAstrasya paramArthabhUtabrahmaviSayapratipattihetubhAvo na viruddhaH - - iti, svApnajJAnasyAsatyatvAbhAaalna hi viSayANAmeva mithyAtvam ; teSAmeva hi bAdho dRzyate ; na jJAnasya na hi mayA svapnavelAyAmanubhUtaM jJAnamapi na vidyata iti kasyaci - dapi pratyayo jAyate / darzanaM tu vidyate arthA na santIti hi bAdhakapratya - yaH / mAyAvino mantrauSadhAdiprabhavaM mAyAmayaM jJAnaM satyameva prIterbhayasya ca hetu:; tatrApi jJAnasyAbAdhitatvAt / viSayendriyAdidoSajanyaM rajjvA1. dvayoravidyAmUlatve'pani pA 2. paramArthabrahma. pA. 3. virudhyate. pA. 7 For Private And Personal Use Only Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org : zArIrakamImAMsAbhASye [a. 1. dau sarpAdivijJAnaM satyameva bhayAdihetuH / satyaivAdaSTepi svAtmani sarpasannidhAnAdaSTabuddhiH, satyaiva zaGkAviSabuddhirmaraNahetubhUtA / vastubhUta eva jalAdau mukhAdipratibhAso vastubhUtamukhagata vizeSanizcayahetuH / eSAM saMvedanAnAmutpattimattvAdarthakriyAkAritvAcca satyatvamavasIyate / hastyAdInAm abhAve'pi kathaM taddhaddhayassatyA bhavantIti cetuH naitat, buddhInAM sAlambanatvamAtraniyamAt // arthasya pratibhAsamAnatvameva hyAlambanatve'pekSitam pratibhAsamAnatA cAstyeva doSavazAt / sa tu bAdhito'satya ityavasIyate / abAdhitA hi buddhissatyaivetyuktam // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rekhayA varNapratipattAvapi nAsatyAtsatyabuddhiH, rekhAyAssatyatvAt / nanu -- varNAtmanA pratipannA rekhA varNabuddhihetuH / varNAtmatA tvasatyA | naivam, varNAtmatAyA asatyAyA upAyatvAyogAt / asato nirupAkhyasya hyupAyatvaM na dRSTamanupapannaMca atha tasyAM varNabuddherupAyatvam; evaM tarhyasatyAtsatyabuddhirna syAdvaddhessatyatvAdeva | upAyopeyayorekatvaprasaGgazva, ubhayovarNabuddhitvAvizeSAt / rekhAyA avidyamAnavarNAtmanopAyatve caikasyAmeva rekhAyAmavidyamAnasarva varNAtmakatvasya sulabhatvAdekarekhA darzanAtsarvavarNapratipattissyAt / atha piNDavizeSe devadattAdizabdasaMketavaccakSurgrAhyarekhAvizeSe zrotragrAhyavarNavizeSasaMketavazAdrekhAvizeSo varNavizeSabuddhiheturiti / hanta tarhi satyAdeva satyapratipattiH, rekhAyAssaMketasya ca satyatvAt, rekhAgavayAdapi satyagavayabuddhissAdRzyanibandhanA, sAdRzyaM ca satyameva // na caikarUpasya zabdasya nAdavizeSeNArthabhedabuddhihetutve'pyasatyAtsatyapratipattiH, nAnAnAdAbhivyaktasyaikasyaiva zabdasya tattannAdAbhivyajayasvarUpeNArthavizeSaissaha saMbandhagrahaNavasAdarthabhedabuddhyutpattihetutvAt / 1. abhAve kathaM. pA. For Private And Personal Use Only Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] jijJAsAdhikaraNam zabdasyaikarUpatvamapi na sAdhIyaH, gakArAdeodhakasyaiva zrotagrAhyatvena zabdatvAt / ato'satyAcchAstrAtsatyabrahmaviSayapratipattidurupapAdA // nanu na zAstrasya gaganakusumavadasatyatvam ; prAgadvaitajJAnAtsaddhaddhibodhyatvAt / utpanne tattvajJAne hyasatyatvaM zAstrasya / na tadA zAstraM nirastanikhilabhedacinmAtrabrahmajJAnopAyaH / yadopAyastadA astyeva zAstraM, aastiitibuddheH| naivam ,asati zAstre asti zAstramiti buddhrmithyaatvaat| tataH kim? idaM tataH mithyAbhUtazAstrajanyajJAnasya mithyAtvena tadviSayasyApi brahmaNo mithyAtvam ; yathA dhUmabuddhyA gRhItabASpajanyAgnijJAnasya mithyAtvena tadviSayasyAgnerapi mithyAtvam / pazcAttanabAdhAdarzanazvAsiddham zUnyameva tattvamitivAkyena tasyApi bAdhadarzanAt / tattu bhrAntimUlAmiti cet, etadapi bhrAntimUlamiti tvayaivoktam / pAzcAttyabAdhAdarzanaM tu tasyaivetyalamapratiSThitakutarkaparihasanena / yaduktaM vedAntavAkyAni nirvizeSajJAnaikarasavastumAtrapratipAdanaparANi, " sadeva somyedamagra AsIt" ityevamAdIni iti tadayuktaM, ekavijJAnena sarvavijJAnapratijJopapAdanamukhena sacchabdavAcyasya parasya brahmaNo jagadupAdAnatvam , jaganimittatvam , sarvajJatA, sarvazaktiyogaH, satyasaGkalpatvam , sarvAntaratvam , sarvAdhAratvam , sarvaniyamanamityAdyanekakalyANaguNaviziSTatAm , kRtsnasya jagatastadAtmakatAM ca pratipAdya, evaMbhUtabrahmAtmakastvamasIti zvetaketuM pratyupadezAya pravRttatvAtprakaraNasya / prapazcitazcAyamoM vedArthasaMgrahe / atrApyArambhaNAdhikaraNe nipuNataramupapAdayiSyate // 2 // atha parA yayA tadakSaram" ityatrApi prAkRtAn heyaguNAn pratiSidhya nityatvavibhutvamukSmatvasarvagatatvAvyayatvabhUtayonitvasAjhyA 1. sarvAdhAratA. pA. For Private And Personal Use Only Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zArIrakamImAMsAbhASye [bha. 1. dikalyANaguNayogaH parasya brahmaNaH prtipaaditH|| ___ " satyaM jJAnamanantaM brahma" ityatrApi sAmAnAdhikaraNyasyAnekavizeSaNaviziSTakArthAbhidhAnavyutpattyA na nirvishessvstusiddhiH| pravRttinimittabhedenaikArthavRttilaM sAmAnAdhikaraNyam / tatra satyajJAnAdipadamukhyArthairguNaistattadgaNavirodhyAkArapratyanIkAkAraivaikasminnevArthe padAnAM pra vRttau nimittabhedo'vazyAzrayaNIyaH / iyAMstu vizeSaH ekasmin pakSe padAnAM mukhyArthatA ; aparasmiMzca teSAM lakSaNA / na cAjJAnAdInAM pratyanIkatA vastusvarUpameva ; ekenaiva padena svarUpaM pratipannamiti padAntaraprayogavaiyarthyAt / tathA sati sAmAnAdhikaraNyAsiddhizca, ekasmin vastuni vartamAnAnAM padAnAM nimittabhedAnAzrayaNAt / na ca ekasyaivArthasya vizeSaNabhedena viziSTatAbhedAdanekArthatvaM padAnAM sAmAnAdhikaraNyavirodhi ; ekasyaiva vastuno'nekavizeSaNaviziSTatApratipAdanaparatvAsAmAnAdhikaraNyasya, 2"bhinnapravRttinimittAnAM zabdAnAmekasminnarthe vRttissAmAnAdhikaraNyam" iti hi shaabdikaaH|| yaduktam, ekamevAdvitIyamityatrAdvitIyapadaM guNato'pi sadvitIyatAM na sahate; atassarvazAkhApratyayanyAyena kAraNavAkyAnAmadvitIyavastupratipAdanaparatvamabhyupagamanIyam kAraNatayopalakSitasyAdvitIyasya brahmaNo lakSaNamidamucyate "satyaM jJAnamanantaM brahma"iti / ato lilakSayiSitaM brahma nirguNamevaH anyathA 3"nirguNaM" 4"niraJjanam" ityAdibhirvirodhazca iti tadanupapanna, jagadupAdAnasya brahmaNassvavyatiriktAdhiSThAtrantaranivAraNena vicitrazaktiyogapatipAdanaparatvAdadvitIyapadasya / tathaiva vicitrazaktiyogamevAvagamayati- 5 // tadaikSata bahu syAM prajAyeyeti tattejo'sRjata" ityAdi / avizeSeNAdvitIyamityukte nimittA1. vRttitvaM hi. 2. kaiyaTe vRddhyAhnike, / 4. zve. 6. a. 19-vA. 3. mantrikopaniSat . / 5. chA. 6-pra. 2-kha. 3-vA. For Private And Personal Use Only Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] jijJAsAdhikaraNam. ntaramAtraniSedhaH kathaM jJAyataiti cet ; simRkSorbrahmaNa upAdAnakAraNatvaM "sadeva somyedamagraAsAdekameva" iti pratipAditam / kAryotpattisvAbhAvyena buddhistha nimittAntaramiti tadevAdvitIyapadena niSiddhyata ityavagamyate / sarvaniSedhe hi svAbhyupagatAssiSAdhayiSitA nityatvAdayazca niSiddhAssyuH / sarvazAkhApratyayanyAyazcAtra bhavato viparItaphalaH, sarvazAkhA kAraNAnvayinAM sarvajJatvAdInAM guNAnAmatropasaMhArahetutvAt / ataH kAraNavAkyasvabhAvAdapi "satyaM jJAnamanantaM brahma" ityanena savizeSameva pratipAdyata iti vijJAyate // na ca nirguNavAkyavirodhaH, prAkRtaheyaguNaviSayatvAtteSAM "niguNaM " " niraJjanaM " "niSkalaM niSkriya zAntam" ityAdInAm / jJAnamAtrakharUpavAdinyo'pi zrutayaH brahmaNo jJAnasvarUpatAmabhidadhati ; na tAvatA nirvizeSajJAnamAtrameva tattvam , jJAtureva jJAnasvarUpatvAt / jJAnasvarUpasyaiva tasya jJAnAzrayatvaM maNidyamaNidIpAdivadyaktamevetyuktam / jJAtRtvameva hi sarvAzrutayo vadanti-1"yassarvajJassarvavita " "tadaikSata" 2" seyaM devataikSata" 3"sa IkSata lokAnnu sRjA iti" 4"nityo nityAnAM cetanazcetanAnAmeko bahUnAM yo vidadhAti kAmAn " 5" jJAjJaudvAvajAvIzanIzau" 6" tamIzvarANAM paramaM mahezvaraM taM devatAnAM paramaM ca daivatam / pati patInAM paramaM parastAdvidAma devaM bhuvanezamIDayam" 7"na tasya kArya karaNaM ca vidyate na tatsamazcAbhyadhikazca dRshyte| parA'sya zaktirvividhaiva zrUyate svAbhAvikI jJAnabalakriyA ca" "eSa A 1. muNDa. 1-mu. 1-kha, 9-vA. 2. chA. 6-pra. 3-kha. 2-vA. 3. aitare. 1-kha. 1-vA. 4. kaTha. 2-a. 5-vallI. 13-yA. 5. zve. 1-a. 9-vA. 6. zve. 6-a. 7.vA. 7. zve. 6-a. 8-vA. / 8. chA. 8-pra. 1-kha. 5-vA. . For Private And Personal Use Only Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zArIrakamImAMsAbhASye [bha. 1. smA'pahatapApmA vijaro vimRtyurvizoko vijighatso'pipAsassatyakAmassatyasaGkalpaH" ityAdyAzzrutayo jJAtRtvapramukhAn kalyANaguNAn jJAnasvarUpasyaiva brahmaNasvAbhAvikAnvadanti samastaheyarahitatAM cAnirguNavAkyAnAM saguNavAkyAnAM ca viSayamapahatapApmetyAyapipAsaityantena heyaguNAn pratiSiddhya "satyakAmassatyasaGkalpaH" iti brahmaNaH kalyANaguNAvidadhatIyaM zrutireva vivinaktIti saguNanirguNavAkyayorvirodhAbhAvAdanyatarasya mithyAviSayatAzrayaNamapi nAzaGkanIyam // ___1"bhISA'smAdvAtaH pavate" ityAdinA brahmaguNAnArabhya 2"te ye zatam" ityanukrameNa kSetrajJAnandAtizayamuktvA 3 " yato vAco nivrtnte| aprApya manasA sh| AnandaM brahmaNo vidvAn iti brahmaNaH kalyANaguNAnantyamatyAdareNa vadatIyaM zrutiH // ___4"so'znute sarvAn kAmAn saha brahmaNA vipazcitA"iti brahmavedanaphalamavagamayadvAkyaM parasya vipazcito brahmaNo guNAnantyaM bravItivipazcitA brahmaNA saha sarvAn kAmAn samaznute / kAmyanta iti kAmAH-kalyANaguNAHbrahmaNA saha tadgaNAn sarvAnaznuta ityrthH|dhrvidyaayaaN 5"tasminyadantastadanveSTavyam"itivadgaNaprAdhAnyaM vaktuM sahazabdaH / phalopAsanayoH prakArakyaM, 6"yathAkraturAsmin loke puruSo bhavati tathetaH pretya bhavati" iti zrutyaiva siddham // 7"yasyAmataM tasya matam , avijJAtaM vijAnatAm" iti brahmaNo jJAnAviSayatvamuktaM cet ; "brahmavidAmoti param" 9"brahma veda brahmaiva 1-2. tai. Ana. 8-anu. 1-vA. 6. chA. 3-pra. 14-kha. 1-vA. 3. tai-Ana. 9. anu. 1-vA. 7. kenopa. 2-kha. 3-vA. 4. tai. Ana. 1. anu. 2-vA. 8. tai-Ana. 1-anu 1-vA. 5. chA. 8-pra. 1-kha. 1-vA. 9. muNDa. 3-mu. 2-kha. 9-vA. For Private And Personal Use Only Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] jijJAsAdhikaraNam . bhavati"iti jJAnAnmokSopadezo na syaat| 1"asanneva sa bhvti| asadrahmeti veda cet / asti brahmeti cedveda / santamenaM tato viduH" iti brahmaviSayajJAnAsadbhAvasadbhAvAbhyAmAtmanAzamAtmasattAM ca vdti| ato brahmaviSayavedanamevArapavargopAyaM sarvAzzrutayo vidadhati / jJAnaM copaasnaatmkm|upaasyN ca brahma saguNamityuktam / 3"yato vAco nivrtnte| aprApya manasA saha"iti brahmaNo'nantasyAparicchinnaguNasya vAGmanasayoretAvaditi paricchedAyogyatvazravaNena brahmetAvaditi brahmaparicchedajJAnavatAM brahmAvijJAtamamatamityuktam , aparicchinnatvAbrahmaNaH / anyathA " yasyAmataM tasya matam " "vijJAtamavijAnatAm"iti matatvavijJAtatvavacanaM tatraiva virudhyate // yattu-5"na dRSTeSTAraM--na matemantAram" iti zrutidRSTematervyatiriktaM draSTAraM mantAraM ca pratiSedhati iti tadAgantukacaitanyaguNayogitayA jJAturajJAnasvarUpatAM kutarkasiddhAM matvA na tathA''tmAnaM pazyeH, na manvIthAH api tu draSTAraM mantAramapyAtmAnaM dRSTimatirUpameva pazyarityabhidadhAtIti parihRtam / athavA dRSTena'STAraM matemantAraM jIvAtmAnaM pratiSidhya sarvabhUtAntarAtmAnaM paramAtmAnamevopAssveti vAkyArthaH; anyathA 6"vijJAtAramare kena vijAnIyAt" ityAdijJAtRtvazrutivirodhazca // "Anando brahma"iti AnandamAtrameva brahmasvarUpaM pratIyata iti yaduktaM; tajjJAnAzrayasya brahmaNo jJAnaM svarUpamiti vadatIti parihRtam / jJAnameva hyanukUlamAnanda ityucyte| 8"vijJAnamAnandaM brahma"ityAnandarUpameva jJAnaM brahmetyarthaH / ata eva bhavatAmekarasatA / asya jJAnasvarUpasyaiva 1. tai. Ana. 6-anu. 1-vA. 5. bR. 5-a. 4-brA. 2-vA. 2. apavargAya sarvA iti-pA. 6. bR. 4-a. 4-brA. 14-vA. 3. te-Ana. 9-anu. 1-vA. 7. tai-bhRgu. 6-anu. 1-vA. 4. aparimitaguNasya. pA. 8. bR. 5-a. 9-grA. 28-vA. For Private And Personal Use Only Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 56 zArIrakamImAMsAbhASye [a. 1. jJAtRtvamapi zrutizatasamadhigatamityuktam / tadvadeva 1" sa eko brahmaNa Ananda:"2"AnandaM brahmaNo vidvAn" iti vyatirekanirdezAca nA'nandamAtraM brahma ; api tvAnandiH / jJAtRtvameva hyAnanditvam // ____ yadidamuktam-3" yatra hi dvaitamiva bhavati" 4" neha nAnAsti kizcana / mRtyossa mRtyumAmoti ya iha nAneva pazyati" 5" yatra tvasya sarvamAtmaivAbhUttatkena ke pazyet " iti bhedaniSedho bahudhA dRzyata iti ; tatkRtsnasya jagato brahmakAryatayA tadantaryAmikatayA ca tadAtmakatvenaikyAt ,tatsatyanIkanAnAtvaM prtissiddhyte|n punaH "bahusyAM prajAyeya" iti bahubhavanasaMkalpapUrvakaM brahmaNo nAnAtvaM zrutisiddhaM pratiSidhyata iti parihRtam / nAnAtvaniSedhAdiyamaparamArthaviSayeti cet ; na, pratyakSAdisakalapramANAnavagataM nAnAtvaM durArohaM brahmaNaH pratipAdya tadeva bAdhyata ityupahAsyamidam // "yadA hyevaiSa etasminnudaramantaraM kurute|ath tasya bhayaM bhavati" iti brahmaNi nAnAtvaM pazyato bhayaprAptiriti yaduktam / tadasat, 7"sarva khalvidaM brahma tajalAniti zAnta upAsIta" iti tannAnAtvAnusandhAnasya zAntihetutvopadezAt / tathA hi sarvasya jagatastadutpattisthitilayakarmatayA tadAtmakatvAnusaMdhAnenAtra zAntirvidhIyate / ato yathAvasthitadevatiryamanuSyasthAvarAdibhedabhinnaM jagat brahmAtmakamityanusaMdhAnasya zAntihetutayA abhayaprAptihetutvena na bhayahetutvaprasaGgaH / evaM tarhi "atha tasya bhayaM bhavati"iti kimucyate idamucyate," yadA hyevaiSa etasminbahazye'nAtmye'nirukte'nilayane'bhayaM pratiSThAM vindate / atha so'bhayaM gato 1. tai-Ana. 8-anu. 4-vA. 5. bR. 4.a. 4-brA. 14-vA. . 7-anu. 2.vA. 7. chA. 3-pra. 14-kha. 1. vA, 8. te-Ana. 7-anu. 2-vA. 2. tai-Ana. 9-anu. 1-vA. 3. vR. 4-a. 4-brA. 14 vA 4. yU.6-a. 4-prA.19-vA. For Private And Personal Use Only Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pA. 1.] jijJAsAdhikaraNam. bhavati" ityabhayaprAptihetutvena brahmaNi yA pratiSThA'bhihitA ; tasyAvicchede bhayaM bhavatIti / yathoktaM maharSibhiH Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1" yanmuhUrta kSaNaM vA'pi vAsudevo na cintyate / sAhAnistanmahacchidraM sA bhrAntissA ca vikriyA // " ityAdi / brahmaNi pratiSThAyA antaramavakAzo viccheda eva // 1. gAruDa - pu pUrvakhaM, 222-22. 2. zArI. 3. a. 3. pA. 11. sU. 3. brahmeti vakSyati pA. 4. zArI. 3. a. 3. pA. 3. sU. 5. iti pAramArthikatva. pA. 8 yaduktam 2 "na sthAnato'pi " iti sarvavizeSarahitaM brahmeti ca vakSyatIti; tanna, savizeSaM brahmetyeva hi tatra vakSyati / 4" mAyAmAtraM T tu" iti ca svAmAnAmapyarthAnAM jAgaritAvasthAnubhUtapadArthavaidhamryeNa mAyAmAtratvamucyata iti jAgaritAvasthAnubhUtAnAmiva pAramArthikatvameva vakSyati || smRtipurANayorapi nirvizeSajJAnamAtrameva paramArtho'nyadapAramA rthikamiti pratIyata iti yadabhihitam / tadasat - "" 6" yo mAmajamanAdi ca vetti lokamahezvaram / 77 mat sthAni sarvabhUtAni na cAhaM teSvavasthitaH / na ca mat sthAni bhUtAni pazya me yogamaizvaram / bhUtabhRnna ca bhUtastho mamAtmA bhUtabhAvanaH / / " 8" ahaM kRtsnasya jagataH prabhavaH pralayastathA // mattaH parataraM nAnyatkiMcidasti dhanaJjaya / mayi sarvamidaM protaM sUtre maNigaNA iva // 9" viSTabhyAhamidaM kRtsnamekAMzena sthito jagat // " " 57 6. gI. 10. a. 3. lo. 7. gI. 9, a. 4, 5. zrI. 8. nI. 7. a. 6, 7, zlo. 9. nI. 10. a. 42. zrI. For Private And Personal Use Only Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [a. 1. zArIrakamImAMsAbhApye 15 uttamaH puruSastvanyaH paramAtmetyudAhRtaH / yo lokatrayamAvizya bibhartyavyaya IzvaraH // yasmAtkSaramatIto'hamakSarAdapi cottmH|| ato'smi loke vede ca prathitaH puruSottamaH // " 2" sa sarvabhUtaprakRti vikArAn guNAdidoSAMzca munevytiitH| atItasarvAvaraNo'khilAtmA tenAstRtaM yadbhavanAntarAle // samastakalyANaguNAtmako'sau svazaktilezAddhata bhuutsrgH| icchAgRhItAbhimatorudehassaMsAdhitAzeSajagaddhito'sau // tejoblaishvrymhaavbodhsuviiryshktyaadigunnaikraashiH| paraH parANAM sakalA na yatra klezAdayassanti parAvareze // sa Izvaro vyaSTisamaSTirUpo'vyaktasvarUpaH prakaTasvarUpaH / sarvezvarassarvahaksarvavettA samastazaktiH prmeshvraakhyH|| saMjhAyate yena tadastadoSaM zuddhaM paraM nirmalamekarUpam / saMdRzyate vA'pyadhigamyate vA tana jJAnamajJAnamato'nyaduktam / / " 4"zuddhe mahAvibhUtyAkhye pare brahmaNi zabdyate / maitreya bhagavacchabdassarvakAraNakAraNe // saMbharteti tathA bhartA bhkaaro'rthdvyaanvitH| netA gamayitA sraSTA gakArArthastathA mune / aizvaryasya samagrasya vIryasya yshsshshriyH| jJAnavairAgyayozcaiva SaNNAM bhagaitIraNA // vasanti tatra bhUtAni bhUtAtmanyakhilAtmani / 1. nI. 15. a. 17, 18. zlo. 3. bhUtavarga iti ca pA. 2. viSNu. pu. 6, aM. 5. a. 83, 84, 4. viSNu. pu. 6. aM, 5, a. 72, 73 85, 86, 87. | 74, 75. lo. For Private And Personal Use Only Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra pA. 1.] www.kobatirth.org jijJAsAdhikaraNam . sa ca bhUteSvazeSeSu vakArArthastato'vyayaH / / " 1"jJAnazaktibalaizvaryavIryatejAMsyazeSataH / bhagavacchabdavAcyAni vinA heyairguNAdibhiH / / " 2" evameSa mahAzabdo maitreya bhagavAniti / paramabrahmabhUtasya vAsudevasya nAnyagaH // tatra pUjyapadArthoktiparibhASAsamanvitaH / zabdo'yaM nopacAreNa dhanyatra hyapacArataH / / " 3" samastArazaktayacaitA nRpa yatra pratiSThitAH / tadvizvarUpavairUpyaM rUpamanyaddharermahat / / samastazaktirUpANi tatkaroti janezvara / devatiryamanuSyAkhyAceSTAvanti svalIlayA // jagatAmupakArAya na sA karmanimittajA / ceSTA tasyAprameyasya vyApinyavyAhatAtmikA // " 4" evaMprakAramamalaM nityaM vyApakamakSayam / samastaheyarahitaM viSNvAkhyaM paramaM padam // " 5" paraH parANAM paramaH paramAtmA''tmasaMsthitaH / rUpavarNAdinirdezavizeSaNavivarjitaH // apakSayavinAzAbhyAM pariNAmarddhijanmabhiH / varjita zakyate vaktuM yassadA'stIti kevalam // sarvatrAsau samastaM ca vasatyatveti vai yataH / tatassa vAsudeveti vidbhiH paripaThyate / / 1. viSNu. pu. 6. aM. 5. a, 79. zro. 2. viSNu. pu. 6. aM 5. a. 76,77, lo. 3. viSNu. pu. 6. aM. 7, a. 70, 71, 72. zro. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 4. viSNu. pu. 5. viSNu, pu. 12. lo, For Private And Personal Use Only 59 1. aM, 22. a. 53. lo. 1. aM. 2. a. 10, 11, Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zArIrakamImAMsAmAdhye [bha.1. 1 tadbrahma paramaM nityamajaramakSaramavyayaM / ekasvarUpaM ca sadA heyAbhAvAcca nirmalam // tadeva sarvamevaitadvyaktAvyaktasvarUpavat / tathA puruSarUpeNa kAlarUpeNa ca sthitam // " 3. prakRtiyA mayA''khyAtA vyaktAvyaktasvarUpiNI / puruSazcApyubhAvetau lIyete paramAtmani // paramAtmA ca sarveSAmAdhAraH prmeshvrH| viSNunAmA sa vedeSu vedAnteSu ca giiyte||" 4"dve rUpe brahmaNastasya mUta cAmUrtameva ca / kSarAkSarasvarUpe te sarvabhUteSu ca sthite / akSaraM tatparaM brahma kSaraM sarvamidaM jagat / ekadezasthitasyAgnejyotsnA vistAriNI ythaa|| parasya brahmaNazaktistathedamakhilaM jagat // " 5"viSNuzaktiH parA proktA kSetrajJAkhyA tthaa'praa| avidyA karmasaMjJA'nyA tRtIyA shktirissyte|| yayA kSetrajJazaktissA veSTitA nRpa srvgaa| saMsAratApAnakhilAnavApnotyatisantatAn / tayA tirohitatvAcca zaktiH kssetrjnysNjnyitaa| sarvabhUteSu bhUpAla tAratamyena vrtte||" 6"pradhAnaM ca pumAMzcaiva srvbhuutaatmbhuutyaa| viSNuzaktyA mahAbuddhe vRtau saMzrayadharmiNau // 1. viSNu.pu. 1. aM. 2. a. 13,14.zlo 57. zlo. 2, akSaya. pA, 5. viSNu. pu. 6. aM 7. a. 61, 62, 3. viSNu, pu. 6. aM. 4. a, 39,40.zlo. 63. zlo. 4. viSNu. pu. 1. aM 22. a. 55, 56, 6. viSNu. pu. 2. aM 7. a. 29. ko. For Private And Personal Use Only Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] jijJAsAdhikaraNam. 1tayossaiva pRthagbhAvakAraNaM saMzrayasya ca // yathA saktaM jale vAto bibharti kaNikAzatam / zaktissA'pi tathA viSNoH prdhaanpurussaatmnH||" 2"tadetadakSayaM nityaM jaganmunivarAkhilam / AvirbhAvatirobhAvajanmanAzavikalpavat // " / ityAdinA paraM brahma svabhAvata eva nirastanikhiladoSagandhaM samastakalyANaguNAtmakaM jagadutpattisthitisaMhArAntaHpravezaniyamanAdilIlaM pratipAdya kRtsnasya cidacidvastunassarvAvasthAvasthitasya, pAramArthikasyaiva, parasya brahmaNazzarIratayA rUpatvam , zarIrarUpatanvaMzazaktivibhUtyAdizabdaistattacchabdasAmAnAdhikaraNyena cAbhidhAyatadvibhUtibhUtasya cidvastunasvarUpeNAvasthitimacinmizratayA kSetrajJarUpeNa sthitiM coktavA, kSetrajJAvasthAyAM puNyapApAtmakakarmarUpAvidyAveSTitatvena svAbhAvikajJAnarUpatvAnanusandhAnamacidrapArthAkAratayA'nusandhAnaM ca pratipAditamiti paraM brahma savizeSa tadvibhUtibhUtaM jagadapi pAramArthikameveti jJAyate // "pratyastamitabhedam" ityatra devamanuSyAdiprakRtipariNAmavizeSasaMsRSTasyApyAtmanasvarUpaM tadgatabhedarahitatvena tadbhedavAcidevAdizabdAgocara jJAnasattaikalakSaNaM svasaMvedyaM yogayuGmanaso na gocaraityucyataiti / anena na prpnycaaplaapH| kathamidamavagamyata iti cet / taducyate asmin prakaraNe saMsAraikabheSajatayA yogamabhidhAya yogAvayavAn pratyAhAraparyantAM dhoktvA, dhAraNAsiddhyartha zubhAzrayaM vaktuM parasya brahmaNo viSNozzaktizabdAbhidheyaM rUpadvayaM mUrtAmUrtavibhAgena pratipAdya, tRtIyazaktirUpakarmAkhyAvidyAveSTitam acidviziSTa kSetramai mUrtAkhyavibhAgaM bhAvanAtrayAnvayAdazubhamityuktvA, dvitIyasya karmAkhyAvidyAvirahiNo'cidviyuktasya 1. viSNu. pu. 2. aM. 7.a. 30,31.zlo. 3. acidrUpatadarthA. pA. 2. viSNu, pu. 1. aM. 22. a. 60. lo For Private And Personal Use Only Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 62 [a. 1. jJAnaikAkArasyAmUrtAkhyavibhAgasya niSpannayogidhyeyatayA yogayumanaso - nAlambanatayA svatazzuddhivirahAcca zubhAzrayatvaM pratiSidhya, parazaktirUpamidamamUrtamaparazaktirUpaM kSetrajJAkhyamUrta ca parazaktirUpasyAtmanaH kSetra - jJatApattihetubhUtatRtIyazaktyAkhyakarmarUpAvidyA cetyetacchaktitrayAzrayo bhagavadasAdhAraNa 'mAdityavarNami" tyAdivedAntasiddhaM mUrtarUpaM zubhAzraya - tyuktm| atra parizuddhAtmasvarUpasya zubhAzrayatAnarhatAM vaktuM " pratyastamitabhedaM yat" ityucyate / tathAhi 1" na tadyogayujA zakyaM nRpa cintayituM yataH // dvitIyaM viSNusaMjJasya yogidhyeyaM paraM padam / / samastArazaktayacaitA nRpa yatra pratiSThitAH / tadvizvarUpavairUpyaM rUpamanyaddharermahat / / " zArIrakamImAMsAbhASye Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir iti ca vadati / tathA caturmukhasanakasanandanAdInAM jagadantarvartinAmavedyAveSTitatvena zubhAzrayatAnarhatAmuktvA, baddhAnAmeva pazcAdyogena udbhUtabodhAnAM svasvarUpApannAnAM ca svatazzuddhivirahAdbhagavatA zaunakena zubhAzrayatA niSiddhA- 2" AbrahmastambaparyantA jagadantarvyavasthitAH / prANinaH karmajanitasaMsAravazavartinaH // yatastato na te dhyAne dhyAninAmupakArakAH / avidyAntargatAssarve te hi saMsAragocarAH || pazcAdudbhutabodhAzca dhyAne naivopakArakAH / naisargiko na vai bodhasteSAmapyanyato yataH / tasmAttadamalaM brahma nisargAdeva bodhavat // " - ". 1. viSNu. pu. 6. aM7. a. 55,69,70.lo. | a. 23, 24, 25, 26.lo. 2, bhavigyatpurANAntargatazrIviSNudhameM. 104. 3. karmajanitAH ityapi. pA. For Private And Personal Use Only Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] jijJAsAdhikaraNam . ityAdinA parasya brahmaNo viSNosvarUpaM svAsAdhAraNameva zubhAzraya ityuktam / ato'tra na bhedApalApaH pratIyate // "jJAnasvarUpam" ityatrApi jJAnavyatiriktasyArthajAtasya kRtsnasya na mithyAtvaM pratipAdyate,jJAnasvarUpasyA'tmano devamanuSyAdyarthAkAraNAvabhAso bhrAntirityetAvanmAtravacanAt / na hi zuktikAyA rajatatayA'vabhAso bhrAntirityukte jagati kRtsnaM rajatajAtammithyA bhavati / jagahahmaNossAmAnAdhikaraNyenaikyapratIteH, brahmaNo jJAnasvarUpasyArthAkAratA bhrAntirityukte satyarthajAtasya kRtsnasya mithyAtvamuktaM syAditi cet / tadasat / asmin zAstre parasya brahmaNo viSNonirastAjJAnAdinikhiladoSagandhasya samastakalyANaguNAtmakasya mahAvibhUteH pratipannatayA tasya bhrAntidarzanAsambhavAt / sAmAnAdhikaraNyenaikyapratipAdanaM ca bAdhAsahaviruddhaM cetyanantaramevopapAdayiSyate / ato'yamapi zloko nArthasvarUpasya baadhkH|| tathAhi- 1"yato vA imAni bhUtAni jAyante / yena jAtAni jiivnti| ytpryntybhisNvishnti| tdvijijnyaassv| tadbrahma"iti jagajanmAdikAraNaM brahmetyavasite sati 2" itihAsapurANAbhyAM vedaM samupabRMhayet / vibhetyalpazrutAdvedo mAmayaM pratariSyati // " . iti zAstreNArthasya itihAsapurANAbhyAmupabRMhaNaM kAryamiti vijJAyate / upabRMhaNaM nAma viditasakalavedatadarthAnAM svayogamahimasAkSAtkRta vedatattvArthAnAM vAkyaissvAvagatavedavAkyArthavyaktIkaraNamAsakala3 zAkhA1. tai. u. bhRguvallyAm. 1. anu. 3. zAkhAnugatasya. pA. 2. bhAra - Adipa, 1-273. For Private And Personal Use Only Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zArIrakamImAMsAbhASye [a. 1. gatasya vAkyArthasyAlpabhAgazravaNAddaravagamatvena tena vinA nizcayAyogAdupabRMhaNaM hi kAryameva / / tatra pulastyavasiSThavarapradAnalabdhaparadevatApAramArthyajJAnavato bhagavataH parAzarAtsvAvagatavedArthopabRMhaNamicchanmaitreyaH paripapraccha-- 1"so'hamicchAmi dharmajJa zrotuM tvatto yathA jagat / babhUva bhUyazca yathA mahAbhAga bhaviSyati // yanmayaM ca jagahman yatazcaitaccarAcaram / lInamAsIdyathA yatra layameSyati yatraca // " ityAdinA // atra brahmasvarUpavizeSatadvibhUtibhedaprakAratadArAdhana svarUpaphalavizeSAzca pRSTAH / brahmasvarUpavizeSaprazneSu yatazcaitaccarAcaramiti nimittopAdAnayoH pRSTatvAdyanmayamityanena sRSTisthitilayakarmabhUtaM jagatkimAtmakamiti pRSTam / tasya cottaraM jagaca sa iti / idaM ca tAdAtmyamantaryAmirUpeNa'tmatayA vyAptikRtam / na tu vyApyavyApakAyorvastvaikyakRtam / yanmayamiti praznasyottaratvAjagacca sa iti sAmAnAdhikaraNyasya yanyayamiti mayaDana na vikArArthaH, pRthak praznavaiyarthyAt / nApi prANamayAdivatsvArthikaH, jagacca sa ityuttarAnupapatteH / tadA hi viSNurevetyuttaramabhaviSyat / ataH prAcuryArtha eva / 2 "tatprakRtavacane mayada" iti mayaT / kRtsnaM ca jagattaccharIratayA tatpacurameva / tasmAdyanmayamityasya prativacanaM jagaccasa iti sAmAnAdhikaraNyaM jagadbrahmaNozzarIrAtmabhAvanibandhanamiti nizcIyate / anyathA nirvizeSavastupratipAdanapare zAstre'bhyupagamyamAne sarvANyetAni praznapativacanAni na saMgacchante / tadvivaraNarUpaM kRtsnaM ca zAstraM na saMgacchate / tathAhi sati prapaJcabhramasya kimadhiSThAnamityevaM rUpasyaikasya praznasya nirvizeSajJAnamAtramityevaMrUpamekamevottaraM syAt / jaga1. viSNu. pu. 1. aM. 1. a. 4, 5. zro. / 2. aSTA. 5. a. 4. pA. 21. sU. For Private And Personal Use Only Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 65 pA. 1.] jizAsAdhikaraNam. brahmaNorekadravyatvapare ca sAmAnAdhikaraNye satyasaGkalpatvAdikalyANaguNaikatAnatA nikhilaheyapratyanIkatA ca bAdhyeta / sarvAzubhAspadaM ca brahma bhavet / AtmazarIrabhAva evedaM sAmAnAdhikaraNyaM mukhyavRttamiti sthApyate // ato1 "viSNossakAzAdudbhataM jagattavaiva ca sthitam / sthitisaMyamakartA'sau jagato'sya jagacca sH||" iti saMgraheNoktamartha "paraH parANAm" ityArabhya vistareNa vaktuM parabrahmabhUtaM bhagavantaM viSNuM skhenaiva svarUpeNAvasthitam "avikArAya" iti zlokena prathamaM praNamya tameva hiraNyagarbhasvAvatArazaGkararUpatrimUrtipradhAnakAlakSetrajJasamaSTivyaSTirUpeNAvasthitaM ca nmskroti| tatra "jJAnasvarUpam" ityayaM zlokaH kSetrajJavyaSTayAtmanA'vasthitasya paramAtmanasvabhAvamAha / tasmAnnAna nirvizeSavastumatItiH // yadi nirvizeSajJAnarUpabrahmAdhiSThAnabhramapratipAdanaparaM zAstram tarhi2" nirguNasyAprameyasya zuddhasyApyamalAtmanaH / kathaM sargAdikartRtvaM brhmnno'bhyupgmyte||" iti codyam, 3"shktyssrvbhaavaanaamcintyjnyaangocraaH| yato'to brahmaNastAstu sargAdyA bhaavshktyH|| bhavanti tapatAM zreSTha pAvakasya ythossnntaa||" iti parihArazca na ghaTate / tathAhi sati-nirguNasya brahmaNaH kathaM sagoMdikartRtvam ? na brahmaNaH pAramArthikassargaH api tu bhrAntipari1. vi. pu. 1-aM, 1-a. 31-lo. 2. 3. vi. pu. 1-aM. 3-a. 1; 2. zlo. For Private And Personal Use Only Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zarIrakamImAMsAbhASye [a. 1. kalpitaH iti codyaparihArau syAtAm / utpattyAdikArya sattvAdiguNayuktAparipUrNakarmavazyeSu dRSTamiti sattvAdiguNarahitasya paripUrNasyAkarmavazyasya karmasambandhAnahasya kathaM sargAdikartRtvamabhyupagamyata iti codyam / dRSTasakalavisajAtIyasya brahmaNo yathoditasvabhAvasyaiva jalAdivisajAtIyasyAgnyAderauSNyAdizaktiyogavatsarvazaktiyogo na virudhyata iti prihaarH|| "paramArthastvamevaikaH" ityAdyapi na kRtsnasyApAramArthyaM vadati / api tu kRtsnasya tadAtmakatayA tavyatirekeNAvasthitasyApAramArthyam / tadevopapAdayati-1"tavaiSa mahimA yena vyAptametaccarAcaram" iti / yena tvayedaM carAcaraM vyAptam ; atastvadAtmakamevedaM sarvamiti tvadanyaH ko'pi nAsti / atassarvAtmatayA tvamevaikaH paramArthaH / ata idamucyatetavaiSa mahimA, yA sarvavyAptiH--iti / anyathA tavaiSA bhrAntiriti vktvym| jagataH pate tvamityAdInAM padAnAM lakSaNA ca syaat| lIlayA mahImuddharato bhagavato mahAvarAhasya stutiprakaraNavirodhazca // yataH kRtsnaM jagat jJAnAtmanA tvayA''tmatayA vyAptatvena tava mUrtam / tasmAttvadAtmakatvAnubhavasAdhanayogavirahiNa etatkevaladevamanuSyAdirUpamiti bhrAntijJAnena pazyantItyAha " yadetaddazyate " iti // na kevalaM vastutastvadAtmakaM jagaddevamanuSyAdyAtmakamiti darzanameva bhramaH; jJAnAkArANAmAtmanAM devamanuSyAdyarthAkAratvadarzanamapi bhramaityAha "jJAnasvarUpamakhilam" iti // ye punarbuddhimanto jJAnasvarUpAtmavidassarvasya bhagavadAtmakatvAnubhavasAdhanayogayogyaparizuddhamanasazca / te devamanuSyAdiprakRtipariNAmavizeSazarIrarUpamidamakhilaM jagaccharIrAtiriktajJAnasvarUpAtmakaM tvaccharIraM 1. vi. pu. 1-aM. 4-a. 38-lo. For Private And Personal Use Only Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] jijJAsAdhikaraNam . ca pazyantItyAha "ye tu jJAnavidaH" iti|anythaa zlokAnAM paunaruktyam, padAnAM lakSaNA, arthavirodhaH, prakaraNavirodhaH, zAstratAptaryavirodhazca // "tasyAtmaparadeheSu sato'pyekamayam" ityatra sarveSvAtmasu jJAnaikAkAratayA samAneSu satsu devamanuSyAdiprakRtipariNAmavizeSarUpapiNDasaMsagaMkRtamAtmasu devAdyAkAreNa dvaitadarzanamatathyamityucyate / piNDagatamAtmagatamapi dvaitaM na pratiSidhyate / devamanuSyAdivividhavicitrapiSDeSu vartamAnaM sarvayAtmavastu smmityrthH| yathoktaM bhagavatA "zuni caiva zvapAke ca paNDitAssamadarzinaH"2 "nirdoSaM hi samaM brahma" ityAdiSu; "tasyAtmaparadeheSu sato'pi" iti dehAtirikta vastuni svaparavibhAgasyoktatvAt / / "yadyanyo'sti paraH ko'pi" ityatrApi nAtmaikyaM pratIyate; yadi mattaH paraH ko'pyanya ityekasminnarthe parazabdAnyazabdayoH prayogAyogAt tatra prshbdsvvytiriktaatmvcnH| anyazabdastasyApi jnyaanaikaakaarsvaadnyaakaartvprtissedhaarthH| etaduktaM bhavati yAda mavyatiriktaH ko'pyAtmA madAkArabhUtajJAnAkArAdanyAkAro'sti,tadA'hamevamAkAraH ayaMcAnyAdRzAkAra iti zakyate vyapadeSTum / nacaivamastiH sarveSAM jJAnakAkAratvena samAnatvAdeveti // "veNurandhravibhedena" ityatrApyAkAravaiSamyamAtmanAM na svruupkRtm| apitu devAdipiNDapravezakRtamityupadizyate nAtmaikyam / dRSTAnte cAnekarandhravartinAM vAyvaMzAnAM na svarUpaikyam ; apitvAkArasAmyameva |tessaaN vAyutvenaikAkArANAM randhrabhedaniSkramaNakRto hi ssddjaadisNjnyaabhedH| evamAtmanAM devaadisNjnyaabhedH| yathA taijasApyapArthivadravyAMzabhUtAnAM padA1. pI. 5. a. 18-zlo. 2 gI. 5. a. 19-zlo. For Private And Personal Use Only Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 68 zArIrakamImAMsAbhASye [a. 1. rthAnAM tattaddavyatvenaikyameva na svarUpaikyam / tathA vAyavIyAnAmaMzAnAmapi Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir svarUpabhedo'varjanIyaH // "so'haM sa ca tvam" iti sarvAtmanAM pUrvoktaM jJAnAkAratvaM tacchabdena parAmRzya tatsAmAnAdhikaraNyenAhaM tvamityAdInAmarthAnAM jJAnamevA kAra ityupasaMharan devAdyAkArabhedenAtmasu bhedamohaM parityajetyAha / anyathA dehAtiriktAtmopadezya svarUpe ahaM tvaM sarvametadAtmasvarUpamiti bhedanirdezo na ghaTate / ahaM tvamAdizabdAnAmupalakSyeNa sarvametadAtmasvarUpamityanena sAmAnAdhikaraNyAdupalakSaNatvamapi na sNgcchte| so'pi yathopadezamakarodityAha " tatyAja bhedaM paramArthadRSTiH" iti / kutazcaiSa nirNaya iti cet dehAtmavivekaviSayatvAdupadezasya / tacca 1" piNDaH pRthagyataH puMsazzira:pANyAdilakSaNaH " itiprakramAt // " vibhedajanake jJAne" iti ca nAtmasvarUpaikyaparam / nApi jIvaparayoH / AtmasvarUpaikyamuktarItyA niSiddham / jIvaparayorapi svarUpaikyaM dehAtmanoriva na saMbhavati / tathAca zrutiH 2 dvA suparNA sayujA sakhAyA samAnaM vRkSaM pariSasvajAte / tayoranyaH pippalaM svAdvatyanaznannanyo abhicAkazIti "3" RtaM pibantau sukRtasya loke guhAM praviSTau parame praayeN| chAyAtapau brahmavido vadanti paJcAgnayo ye ca trinnaaciketaaH||" 4" antaH praviSTazzAstA janAnAM sarvAtmA" ityAdyAH / asminnapi zAstre 5" sa sarvabhUtaprakRtiM vikArAn guNAdidoSAMzca mune vytiitH| atItasarvAvaraNo'khilAtmA tenA'stRtaM yadbhavanAntarAle" 6" samasta kalyANaguNA 1. vi. pu. 2- aM. 13. a. 89 -lo. 2. mu. 3. mu. 1. kha. 1 vA. 3. kaTha. 3. vallayAM. 1 - vA. 4. yajurAraNyake. 3 - prazne. 20-paM. 5. 6, vi. pu. 6 - aM. 5 - a. 83, 84 lo. For Private And Personal Use Only Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 69 pA. 1.] jijJAsAdhikaraNam. tmako'sauM" 1"paraH parANAM sakalA na yatra klezAdayassanti parAvareze" 2" avidyA karmasaMjJA'nyA tRtIyA zaktiriSyate / yayA kSetrajJazaktissA veSTitA nRpa sarvagA" iti bhedavyapadezAt , 3"ubhaye'pi hi bhedenainamadhIyate" 4 bhedavyapadezAccAnyaH"5"adhikaM tu bhedanirdezAt" ityAdisUtreSu ca6"ya Atmani tiSThanAtmano'ntaro yamAtmA na veda yasyA'tmA zarIraM ya AtmAnamantaro yamayati"7"prAjJenAtmAnA saMpariSvaktaH" 8"prAjJenA'tmanA'nvArUDhaH" ityAdibhirubhayoranyonyapratyanIkAkAreNa svarUpanirNayAt / nApi sAdhanAnuSThAnena nirmuktAvidyasya pareNa svarUpaikyasaMbhavaH avidyAzrayatvayogyasya tadanahatvAsaMbhavAt / yathoktam 9"paramAtmAtmanoryogaH paramArtha itISyate / mithyaitadanyaddavyaM hi naiti taddavyatAM ytH||" iti // muktasya tu taddhamatApattireveti bhagavadgItAmUktam 10 "idaM jJAnamupAzritya mama saadhrmymaagaataaH| sarge'pi nopajAyante pralaye na vyathanti c||" iti / ihApi 11"AtmabhAvaM nayatyenaM tadbrahma dhyAyinaM mune / vikArthamAtmanazzaktyA lohamAkarSako ythaa||" iti // AtmabhAvam - AtmanasvabhAvam / nahyAkarSakavarUpApattirAkaSyamANasya / vakSyati ca 12"jagadvyApAravarja prakaraNAdasannihitatvAcca" 13"bhogamAtrasAmyaliGgAca" 14"muktopamRpyavyapadezAcca" iti / vRtti 1. vi. pu. 6-aM. 5-a. 85-zlo. 8, bR. 6-a, 3-A.35-vA. 2. vi. pu. 6-aM. 7-a. 61; 62-zro. 9, vi. pu. 2-aM, 14-a. 27-zlo. 3. zArI. 1-a, 2-pA, 21-sU . 10. gI. 14.a. 2-zlo. 4. zArI, 1-a. 1-pA. 22-sU. 11. vi. pu. 6-aM, 7-a, 30-zlo. 5. zArI. 2-a, 1-pA. 22-sU, 12. zArI. 4-a, 4-pA. 17-sU. 6. bR 5-a, 7-bA. 22. Atmazabdagha- 13. zArI, 4-a, 4-pA. 21-sU. TitapATho mAdhyandinazAkhAstha:. 14. zArI. 1-a. 3-pA. 2-sU. 7.0 6-a, 3-brA. 21-vA, For Private And Personal Use Only Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 1. bodhAyanavRtti:. 2. dramiDabhASyakAra vAkyam. 70 zArIrakamImAMsAbhASye [a. 1. rapi 1" jagadvyApAravarja samAno jyotiSA " iti / dramiDabhASyakArazca 2" devatA sAyujyAdazarIrasyApi devatAvatsarvArthasiddhissyAt " ityAha / zrutayazca 3" ya ihAtmAnamanuvidya vrajantyetAMzca satyAn kAmAMsteSAM sarveSu lokeSu kAmacAro bhavati " 4 " brahmavidApnoti param " 5" so'znute sarvAn kAmAn saha / brahmaNA vipazcitA " 6" etamAnandamayamAtmAnamupasaMkramya / imAn lokAn kAmAnI kAmarUpyanusaMcaran " " sa tatra paryeti " " raso vai saH / rasaM hyevAyaM labdhvA''nandI bhavati " 9 " yathA nadyaH syandamAnAssamudre astaM gacchanti nAmarUpe vihAya / tathA vidvAnAmarUpAdvimuktaH parAtparaM puruSamupaiti divyam " 10" tadA vidvAn puNyapApe vidhUya niraJjanaH paramaM sAmyamupaiti " ityAdyAH // paravidyAsu sarvAsu saguNameva brahmopAsyam / phalaM caikarUpameva / ato vidyAvikalpaiti sUtrakAraNaiva- 11" AnandAdayaH pradhAnasya " 12 "vikalpo'viziSTaphalatvAt" ityaadissuuktm| vAkyakAreNa ca saguNasyaivopAsyatvaM vidyAvikalpazvoktaH- 13 yuktaM tadguNakopAsanAt" iti / bhASyakRtA vyAkhyAtaM ca 1 4 " yadyapi saccittaH" ityAdinA / 15" brahma veda brahmaiva bhavati" ityatrApi 16" nAmarUpAdvimuktaH parAtparaM puruSamupaiti - divyam" 17 "niraJjanaH paramaM sAmyamupaiti " 18" paraM jyotirupasaMpadya svena rUpeNAbhiniSpadyate " ityAdibhiraikArthyAt prAkRtanAmarUpAbhyAM vinirmu 3. chA. 8- pra. 1 - kha. 6 4. 5. tai, Ana. 1 - anu. 1, 2 . tai. 6. bhRgu. 10- anu. 5. 7. chA. 8- pra. 12 kha. 3. 8. tai. A. 7. anu, 1. www.kobatirth.org 9. mu. 3 mu. 2 kha. 8. 10 mu. 3- mu. 1-kha. 3. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 11. zArI, 3-a, 3-pA, 11- mu. 12. zArI. 3-a, 3-pA, 75. sR. 13. vAkyam . 14. dramiDabhASyakArIyam . 15. mu. 3- mu. 2 kha. 9. 16. mu. 3- mu. For Private And Personal Use Only 2 kha. 8. 17. mu. 3- mu. 18. chA. 8. pra. 12. kha- 2 1 - kha. 3. Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pA. 1.] jijJAsAdhikaraNam 71 ktasya nirastatatkRtabhedasya jJAnaikAkAratayA brahmaprakAra tocyate / prakAraikye catavyavahAro mukhya eva ; yathA seyaM gauriti // atrApi Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1" vijJAnaM prApakaM prApye pare brahmaNi pArthiva / prApaNIyastathaivAtmA prakSINAzeSabhAvanaH / / " iti // parabrahmadhyAnAdAtmA parabrahmavat prakSINAzeSabhAvanaH karmabhAvanAbrahmabhAvanobhayabhAvaneti bhAvanAttrayarahitaH / prApaNIya ityabhidhAya2" kSetrajJaH karaNI jJAnaM karaNaM tasya vai dvija / niSpAdya muktikArye hi kRtakRtyaM nivartayet / / " iti karaNasya parabrahmadhyAnarUpasya prakSINAzeSabhAvanAtmasvarUpaprAptayA kRtakRtyatvena nivRttivacanAdyAvatsiddhyanuSTheyamityuktvA " 3" tadbhAvabhAvamApannastadA'sau paramAtmanA / bhavatyabhedI bhedazca tasyAjJAnakRto bhavet // iti muktasya svarUpamAha / tadbhAvaH - brahmaNo bhAvaH svabhAvaH / na tu svarUpaikyam, tadbhAvabhAvamApannaiti dvitIyabhAvazabdAnanvayAt puurvoktaarthvirodhaac| yahmaNaH prakSINAzeSabhAvanatvaM tadApattistadbhAvabhAvApattiH / daivamApannastadA'sau paramAtmanA abhedI bhavati bhedarahito bhavati / jJAnaikAkAratayA 4 paramAtmanaikaprakArasyAsya tasmAdbhedo devAdirUpaH / tadanvayossya karmarUpAjJAnamUlaH / na svarUpakRtaH / sa tu devAdibhedaH parabrahmadhyAnena mUlabhUtAjJAnarUpe karmiNi vinaSTe hetvabhAvAnnivartata ityabhedI bhavati / yathoktam 5'"6ekasvarUpabhedastu bAhyakarmakRtiprajaH / 1. 2. 3. vi. pu. 6. aM. 7-a. 93.;4. paramAtmanaikasvabhAvasya. pA. 94.95. 5. vi. pu. 2. aM. 14. a. 33. lo. 6. ekatvaM rUpeti. pA. For Private And Personal Use Only Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 72 www.kobatirth.org zArIrakamImAMsAbhASye [a. 1. devAdibhede'padhvaste nAstyevAvaraNo hi saH / / " iti // etadeva vivRNoti " vibhedajanake'jJAne nAzamAtyantikaM gate / Atmano brahmaNo bhedamasantaM kaH kariSyati " iti / vibhedaH - vividho bhedaH - devartimanuSya sthaavraatmkH| yathoktaM zaunakenApi - 1 " caturvidho'pi bhedo'yaM mithyAjJAnanibandhanaH" iti / Atmani jJAnarUpe devAdirUpavividhabhedahetubhUtakarmAkhyAjJAne parabrahmadhyAnenAtyantikanAzaM gate sati hetvabhAvAdasantaM parasmAt brahmaNa Atmano devAdirUpabhedaM kaH kariSyatItyarthaH / "avidyA karmasaMjJA'nyA" iti hyatraivoktam // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir " kSetrajJaM cApi mAM viddhi" ityAdinA'ntaryAmirUpeNa sarvasyAs - tmatayaikyAbhidhAnam / anyathA - " kSarassarvANi bhUtAni kUTastho'kSara ucyate / uttamaH puruSastvanyaH " ityAdibhirvirodhaH / antaryAmirUpeNa sarveSAmAtmatvaM tatraiva bhagavatA'bhihitam - 2 " IzvarassarvabhUtAnAM hRdeze'rjuna tiSThati " 3" sarvasya cAhaM hRdi sanniviSTaH " iti ca / " ahamAtmA guDAkeza sarvabhUtAzayasthitaH" iti ca tadevocyate / bhUtazabdo hyAtmaparyantadehavacanaH / yatassarveSAmayamAtmA tata eva sarveSAM taccharIratayA pRthagavasthAnaM pratiSidhyate " na tadasti vinA yatsyAt " iti bhagavadvibhUtyupasaMhArazcAyamiti tathaivAbhyupagantavyam / tata idamucyate " 4 yadyadvibhUtimatsattvaM zrImadUrjitameva vA / tattadevAvagaccha tvaM mama tejazasaMbhavam " // 1. viSNudharme. 100. a. 21. 2. gI. 18 - a.. 61. - zlo. 5" viSTabhyAhamidaM kRtsnamekAMzena sthito jagat // " iti // atarazAstreSu na nirvizeSavastupratipAdanamasti / nApyarthajAtasya bhrAntatvapratipAdanam / nApi cidacidIzvarANAM svarUpabhedaniSedhaH // 3. gI. 15. 15. lo. 4. 5. gI. 10 - a 41, 42- lo. For Private And Personal Use Only Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] jijJAsAdhikaraNam . yadapyucyate nirvizeSe svayaMprakAze vastuni doSaparikalpita mIzezitavyAghanantavikalpaM sarva jagat / doSazca svarUpatirodhAnavividhavi. citravikSepakarI sadasadanirvacanIyA'nAdyavidyA / sA cAvazyAbhyupagamanIyA; 2" anRtena hi pratyUDhAH" ityAdibhiH zrutibhiH brahmaNastattvamasyAdivAkyasAmAnAdhikaraNyAvagatajIvaikyAnupapattyA ca / sA tu na satI, bhrAntibAdhayorayogAt / nApyasatI, khyAtibAdhayozcAyogAt / ataH koTidvayavinirmukteyamavidyeti tattvavidaH iti / tadayuktam / sA hi kimAzritya bhramaM janayati ? / na tAvajjIvamAzritya , avidyAparikalpitatvAjjIvabhAvasya / nApi brahmAzritya ; tasya svayaMprakAzajJAnasvarUpatvenAvidyAvirodhitvAt / sA hi jJAnabAdhyA'bhimatA // 3" jJAnarUpaM paraM brahma tanivartya mRSAtmakam / ajJAnaM cettiraskuryAtkaH prabhustannivartane / jJAnaM brahmeti cet jJAnamajJAnasya nivartakam / brahmavattatprakAzatvAttadapi hyanivartakam / / jJAnaM brahmeti vijJAnamasti cetsyAtprameyatA / brahmaNo'nanubhUtitvaM tvaduktayaiva prasajyate // " jJAnasvarUpaM brahmeti jJAnaM tasyA avidyAyA bAdhakam , na svarUpabhUtaM jJAnamiti cenna, ubhayorapi brahmasvarUpaprakAzatve satyanyatarasyAvidyAvirodhitvamanyatarasya neti vizeSAnavagamAt // etaduktaM bhavati-jJAnasvarUpaM brahmetyanena jJAnena brahmaNi yassvabhAvo'vagamyate / sa brahmaNassvayaMprakAzatvena svayameva prakAzata ityavidyAvirodhitve na kshcidvishessssvruuptdvissyjnyaanyoH-iti|kiN ca-anubhavasvarU1. Izvarezitavyeti. pA. 2. chA. 8. pra. 3. kha. 2. 3. ime zlokA nAthamunisUktayaH. 4. prabhustannivartakaH iti pA. JO For Private And Personal Use Only Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 74 zArIrakamImAMsAbhASye [a. 1. pasya brahmaNo'nubhavAntarAnanubhAvyatvena bhavato na tadviSayaM jJAnamasti / ato jJAnamajJAnavirodhi cetsvayameva virodhi bhavatIti nAsyA brhmaashrytvsNbhvH| zuktayAdayastu svayAthAtmyaprakAze svayamasamarthAssvAjJAnAvirodhinastanivartane ca jJAnAntaramapekSante / brahma tu svAnubhavasiddhasvayAthAtmyamiti svAjJAnavirodhyeva / tata eva nivartakAntaraM ca nApekSate / athocyeta brahmavyatiriktasya mithyAtvajJAnamajJAnavirodhi iti|nH idaM brahmavyatiriktamithyAtvajJAnaM kiM brahmayAthAtmyAjJAnavirodhi? uta prapaJcasatyatvarUpAjJAnavirodhIti vivecanIyam / na tAvat brahmayAthAtmyAjJAna. virodhi, atadviSayatvAt / jJAnAjJAnayorekaviSayatvena hi virodhH| prapazvamithyAtvajJAnaM tatsatyatvarUpAjJAnena virudhyate / tena prapazcasatyatvarUpAjJAnameva bAdhitamiti brahmasvarUpAjJAnaM tiSThatyeva / brahmasvarUpAjJAnaM nAma tasya sadvitIyatvameva / tattu tadvyatiriktasya mithyAtvajJAnena nivRttam / svarUpaM tu svAnubhavasiddhamiti cena; brahmaNo'dvitIyatvaM svarUpaM svAnubhavasiddhamiti tadvirodhi sadvitIyatvarUpAjJAnaM taddhAdhazca na syAtAm / advitIyatvaM dharma iti cenna ; anubhavasvarUpasya brahmaNo'nubhAvyadharmavirahasya bhavataiva pratipAditatvAt / ato jJAnasvarUpasya brahmaNo virodhAdeva nAjJAnAzrayatvam // kiMca--avidyayA prakAzaikasvarUpaM brahma tirohitamiti vadatA svarUpanAza evoktassyAt / prakAzatirodhAnaM nAma prakAzotpattipratibandho vidyamAnasya vinAzo vA / prakAzasyAnutpAdyatvAbhyupagamena prakAzatirodhAnaM prakAzanAza eva // api ca-nirviSayA nirAzrayA svaprakAzeyamanubhUti ssvAzrayadoSavazAdanantAzrayamanantaviSayamAtmAnamanubhavatItyatra kimayaM svAzrayadoSaH 1. jJAnarUpasya iti pA. For Private And Personal Use Only Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] jijJAsAdhikaraNam. 75 paramArthabhUtaH ? utA paramArthabhUta iti vivecanIyam / na tAvatparamArthaH, anabhyupagamAt / nApyaparamArthaH, tathA sati hi draSTRtvena vA dRzyatvena vA dRzitvena vA'bhyupagamanIyaH / na tAvadRzi:, harisvarUpabhedAnabhyupagamAtH bhramAdhiSThAnabhUtAyAstu sAkSAdRzermAdhyAmika pakSaprasaGgenApAramArthyAnabhyupagamAcca / draSTRdRzyayostadavacchinnAyA dRzezva kAlpanikatvena mUladoSAntarApekSayA'navasthA syAt / athaitatparijihIrSayA paramArthasatyanubhUtireva brahmarUpA doSa iti cet; brahmaiva ceddoSaH : prapaJcadarzanasyaiva tanmUlaM syAt / kiM prapaJcatulyAvidyAntaraparikalpanena ? brahmaNo doSatve sati tasya nityatvenAnirmokSazca syAt / ato yAvadbrahmavyatiriktapAramArthikadoSAnabhyupagamaH na tAvadbhAntirupapAditA bhavati / / anirvacanIyatvaM ca kimabhipretam / sadasadvilakSaNatvamiti cet ; tathAvidhasya vastunaH pramANazUnyatvena anirvacanIyataiva syAt / etaduktaM bhavati -- sarva hi vastujAtaM pratItivyavasthApyam / sarvA ca pratItissadasadAkArA sadasadAkArAyAstu pratItessadasadvilakSaNaM viSaya ityabhyupagamyamAne sarva sarvapratIterviSayassyAt -- iti / / atha syAt -- vastusvarUpatirodhAnakaramAntarabAhyarUpavividhAdhyAsopAdAnaM sadasadanirvacanIyamavidyAjJAnAdipadavAcyaM vastuyAthAtmyajJAnanivartya jJAnaprAgabhAvAtirekeNa bhAvarUpameva kiM cidvastu pratyakSAnumAnAbhyAM pratIyate / tadupahitabrahmopAdAnacAvikAre svaprakAzacinmAtra vapuSi tenaiva tirohitasvarUpe pratyagAtmanyahaGkArajJAnajJeyavibhAgarUpo'dhyAsaH / tasyaivAvasthAvizeSeNAdhyAsarUpe jagati jJAnabAdhyasarparajatAdivastutattajjJAnarUpAdhyAso'pi jAyate / kRtsnasya mithyArUpasya tadupAdAnatvaM ca midhyAbhUtasyArthasya mithyAbhUtameva kAraNaM bhavitumarhatIti hetubalAdavagamya 1. pakSasambhavenota. pA. For Private And Personal Use Only Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 76 zArIrakamImAMsAbhASye te|kaarnnaajnyaanvissyN pratyakSaM tAvat "ahamajJo mAmanyaM ca na jaanaami"ityprokssaavbhaasH| ayaM tu na jJAnaprAgabhAvaviSayaH sahiSaSThapramANagocaraH ayantu ahaM sukhiitivdprokssH|abhaavsy pratyakSatvAbhyupagame'pyayamanubhavo nAtmajJAnAbhAvaviSayaH; anubhavavelAyAmapi jJAnasya vidyamAnatvAt / avidyamAnatve jJAnAbhAvapratItyanupapattezca // etaduktaM bhavati ---- ahamajJa ityasminnanubhave ahamityAtmano'bhAvadharmitayA jJAnasya ca pratiyogitayA'vagatirasti vA, na vA / asti cedvirodhAdeva na jJAnAnubhavasambhavaH / no ceddharmipratiyogijJAnasavyapekSo jJAnAbhAvAnubhavassutarAM na saMbhavati / jJAnAmAvasyAnumeyatve abhAvAkhyapramANaviSayatve ceyamanupapattissamAnA / asyAjJAnasya bhAvarUpatve dharmipratiyogijJAnasadbhAve'pi virodhAbhAvAdayamanubhavo bhAvarUpAjJAnaviSaya evAbhyupagantavyaH itiInanu ca-bhAvarUpamapyajJAnaM vastuyAthAtmyAvabhAsarUpeNa sAkSicaitanyena virudhyate / maivam--sAkSicaitanyaM na vastuyAthAtmyaviSayam , api tu ajJAnaviSayam / anyathA mithyArthAvabhAsAnupapatteH / na hyajJAnaviSayeNa jJAnenAjJAnaM nivartyata iti na virodhaH / nanu cedaM bhAvarUpamapyajJAnaM viSayavizeSavyAvRttameva sAkSicaitanyasya viSayo bhavati / sa viSayaH pramANAnadhInasiddhiriti kathamiva sAkSicaitanyenAsmadarthavyAvRttamajJAnaM viSayIkriyate / naiSa doSaH; sarvameva vastujAtaM jJAtatayA ajJAtatayA vA sAkSicaitanyasya viSayabhUtam / tatra jaDatvena jJAtatayA sidhyata evaM pramANavyavadhAnApekSA / ajaDasya tu pratyagvastunassvayaM sidhyato na pramANavyavadhAnApekSeti'sadaivAjJAnasya vyAvartakatvenAvabhAso yujyte|tsmaanyaayophiten pratyakSeNa bhAvarUpamevAjJAnaM pratIyate / tadidaM bhAvarUpamajJAnama 1. sadaivAzAnavyAvartakatveneti pA. For Private And Personal Use Only Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA.1.] jijJAsAdhikaraNam . numAnenApi sidhyati-vivAdAdhyAsitaM pramANajJAnaM svaprAgabhAvavyatiriktasvaviSayAvaraNasvanivartyasvadezagatavastvantarapUrvakam / aprakAzitArthaprakAzakatvAt ; andhakAre prathamotpannapradIpaprabhAvat-iti // AlokAbhAvamAtraM vA rUpadarzanAbhAvamA vA tamo na dravyAnratam , tatkathaM bhAvarUpAjJAnasAdhane nidarzanatayopanyasyata iti cet : ucyate -bahulatvaviralatvAdyavasthAyogena rUpavattayA copalabdhedravyAntarameva tama iti niravadyam-iti // atrocyate-"ahamajJo mAmanyaM ca na jAnAmi"ityatropapattisahitena kevalena ca pratyakSeNa na bhAvarUpamajJAnaM prtiiyte| yastu jJAnaprAgabhAvaviSayatve virodha uktaH; sa hi bhAvarUpAjJAne'pi tulyaH / viSayatvenAzrayatvena cAjJAnasya vyAvartakatayA pratyagarthaH pratipanno vA, apratipanno vaa| pratipannazceta tatsvarUpajJAnanivartya tadajJAnaM tasmin pratipanne kathamiva tiSThati / apratipannazcedvayAvartakAzrayaviSayajJAnazUnyamajJAnaM kthmnubhuuyet|| atha-vizadasvarUpAvabhAso'jJAnavirodhI; avizadasvarUpaM tu pratIyata ityAzrayaviSayajJAne satyapi nAjJAnAnubhavavirodhaH iti / hanta tarhi jJAnaprAgabhAvo'pi vizadakharUpaviSayaH / AzrayapratiyogijJAnaM tu avizadakharUpaviSayamiti na kazcidvizeSo'nyatrAbhinivezAt / bhAvarUpasyAjJAnasyApi hyajJAnamiti sidhyataH prAgabhAvasiddhAviva sApekSatvamastyeva / tathA hi ajJAnamiti jJAnAbhAvastadanyastadvirodhI vA / trayANAmapi tatsvarUpajJAnApekSA'vazyAzrayaNIyA / yadyapi tamasvarUpapratipattau prakAzApekSA na vidyate; tathA'pi prakAzavirodhItyanenAkAreNa pratipattau prakAzapratipatyapekSA'styeva / bhavadabhimatAjJAnaM na kadAcitsvarUpeNa sidhyati apitvajJAnamityeva / tathA sati jJAnAbhAvavattadapekSatvaM 1. dravyamiti. pA. For Private And Personal Use Only Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zArIrakamImAMsAbhASye [a. 1. samAnam / jJAnaprAgabhAvastu bhavatA'pyabhyupagamyate / pratIyate cetyubhayAbhyupeto jJAnaprAgabhAva eva "ahamajJo mAmanyaM ca na jAnAmi" ityanubhUyata ityabhyupagantavyam / nityamuktasvaprakAzacaitanyaikasvarUpasya brahmaNo'jJAnAnubhavazva na saMbhavatiH svAnubhavasvarUpatvAt / svAnubhavasvarUpamapi tirohitasvarUpamajJAnamanubhavatIti cet, kimidaM tirohitasvarUpatvam / aprakAzitasvarUpatvamiti cet, svAnubhavasvarUpasya kathamaprakAzitasvarUpatvam / svAnubhavasvarUpasyApyanyato'prakAzita svarUpatvamApadyataiti cet, evaM tarhi prakAzAkhyadhAnabhyupagamena prakAzasyaiva svarUpatvAdanyatassvarUpanAza eva syAditi pUrvamevoktam // kiMca- brahmasvarUpatirodhAnahetubhUtametadajJAnaM svayamanubhUtaM sat brahma tiraskaroti / brahma tiraskRtya svayaM tadanubhavaviSayo bhavatItyanyonyAzrayaNam // ___ anubhUtameva tiraskarotIti cet, yadyatirohitasvarUpameva brahmAjJAnamanubhavati tadA tirodhAnakalpanA niSpayojanA syAt ajJAnasvarUpakalpanA ca / brahmaNo'jJAnadarzanavat ajJAnakAryatayA'bhimataprapaJcadarzanasyApi smbhvaat|kiNc--brhmnno'jnyaanaanubhvH kiM svato'nyato vA svatazvedajJAnAnubhavasya svarUpaprayuktatvenAnirmokSassyAt / anubhUtisvarUpasya brahmaNo'jJAnAnubhavasvarUpatvena mithyArajatabAdhakajJAnena rajatAnubhavasyA. pi nivRttivnnivrtkjnyaanenaajnyaanaanubhuutiruupbrhmsvruupnivRttirvaa| anyatacetaH kiM tadanyat? ajJAnAntaramiti cet anavasthA syaat| brahma tiraskRtyaiva svayamanubhava viSayo bhavatIti cet ; tathA satIdamajJAnaM kAcAdivat svasattayA brahma tiraskarotIti jJAnabAdhyatvamajJAnasya na syAt // 1. kharUpatvamupapadyata iti pA. For Private And Personal Use Only Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pA. 1.] jijJAsAdhikaraNam * athedamajJAnaM svayamanAdi, brahmaNassvasAkSitvaM brahmasvarUpatiraskRtiM ca yugapadeva karoti / ato nAnavasthAdayo doSA iti naitat; svAnubhavasvarUpasyabrahmaNassvarUpatiraskRtimanteraNasAkSitvApAdanAyogAt / hetvantareNa tiraskRtamiti cetuH tarhyasyAnAditvamapAstam / anavasthA ca pUrvoktA / atiraskRtasvarUpasyaiva sAkSitvApAdane brahmaNasvAnubhavaikatAnatA ca na syAt // api ca - avidyayA brahmaNi tirohite tadbrahma na kiMcidapi prakAzate ? uta kiMcitprakAzate ? pUrvasmin kalpe prakAzamAtrasvarUpasya brahmaNo'prakAze tucchatApattirasakRduktA / uttarasmin kalpe saccidAnandaikarase brahmaNi kosyamaMzastiraskriyateH ko vA prakAzate ? niraMze nirvizeSe prakAzamAtre vastunyAkAradvayAsambhavena tiraskAra: prakAzaca yugapanna saMgacchete / atha saccidAndaikarasaM brahma avidyayA tirohitasvarUpamavizadamivalakSyata iti prakAzamAtrasvarUpasya vizadatA'vizadatA vA kiMrUpA / etaduktaM bhavatiyassAMzassavizeSaH prakAzaviSayaH tasya sakalAvabhAso vizadAvabhAsaH / ktipyvishessrhitaavbhaasshcaavishdaavbhaasH| tatra ya AkAro'pratipannastasminnaMze prakAzAbhAvAdeva prakAzAvaizayaM na vidyate / yazcAMzaH pratipanna - stasminnaMze tadviSayaprakAzo vizada eva / atassarvatra prakAzAMze avaizadyaM Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only 79 saMbhavati / viSaye'pi svarUpe pratIyamAne tadgatakatipayavizeSApratItirevAvaizadyam / tasmAdaviSaye nirvizeSe prakAzamAte brahmaNi svarUpe prakAzamAne tadgatakatipaya vizeSApratItirUpAvaizadyaM nAmAjJAnakArya na saMbhavati / / apica - idamavidyAkAryamavaizadyaM tavajJAnodayAnnivartate na vA 1 anivRttAvapavargAbhAvaH / nivRttau ca vastu kiM rUpamiti vivecanIyam / vizadasvarUpamiti cet ; tadvizadasvarUpaM prAgasti ; na vA ? asti ce1. prakAzamAne katipayavizeSeti. pA. 2. saMbhavatIti pA. Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 80 zArIrakamImAMsAbhASye [a. 1. davidyAkAryamavaizadyaM tannivRttizca na syAtAm | no cenmokSasya kAryatayA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anityatA syAt // asyAjJAnasyAzrayAni rUpANAdevAsaMbhavaH pUrvamevoktiH / api ca - aparamArthadoSa mUlabhramavAdinA niradhiSThAnabhramAsaMbhavo'pi durupapAdaH bhramahetubhUta doSadoSAzrayatvavadadhiSThAnApAramArthye'pi bhramopapatteH / tatazca sarvazUnyatvameva syAt // yaduktamanumAnenApi bhAvarUpamajJAnaM sidhyatIti ; tadayuktam ; anumAnAsaMbhavAt / nanUktamanumAnam / satyamuktam / duruktaM tu tat ; ajJAne'pyanabhimatAjJAnAntarasAdhanena viruddhatvAddhetoH / tattrAjJAnAntarAsAdhane hetoranaikAntyam / sAdhane ca tadajJAnamajJAnasAkSitvaM nivArayati / tatazcAjJAnakalpanA niSphalA syAt, dRSTAntazca sAdhanavikalaH ; dIpaprabhAyA aprakAzitArthaprakAzakatvAbhAvAt / sarvatra jJAnasyaiva hi prakAzakatvam / satyapi dIpe jJAnena vinA viSayaprakAzAbhAvAt / indriyANAmapi jJAnotpattihetutvameva na prakAzakatvam / pradIpaprabhAyAstu cakSurindriyasya jJAnamutpAdayato virodhitamonirasanadvAreNopakArakatvamAtrameva / prakAzakajJAnotpattau vyApriyamANacakSurindriyopakArakahetutvamapekSya dIpasya prakAzakatvavyavahAraH / nAsmAbhirjJAnatulyaprakAzakatvAbhyupagamena dIpaprabhA nidarzitA / api tu jJAnasyaiva svaviSayAvaraNanirasanapUrvakaprakAzakatvamaGgIkRtyeti cennaH na hi virodhinirasanamAtraM prakAzakatvam ; api tvarthaparicchedaH / vyavahArayogya tApAdAnamiti yAvat / tattu jJAnasyaiva / yadyupakArakANAmapyaprakAzitArthaprakAzakatvamaGgIkRtam / tahIMndriyANAmupakArakatatvenAprakAzitArthaprakAzakatvamaGgIkaraNIyam / tathA sati teSAM svanivartyavastvantarapUrvakatvAbhAvAddhetoranaikAntyamityalamanena // pratiprayogAzva vivAdAdhyAsitamajJAnaM na jJAnamAtrabrahmAzrayam ; For Private And Personal Use Only Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] jijJAsAdhikaraNam. ajJAnatvAt / zuktikAdyajJAnavat / jJAnAzrayaM hi tat / vivAdAdhyAsitamajJAnaM na 1jJAnamAtrabrahmAvaraNam , ajJAnatvAt , zuktikAdyajJAnavat / viSayAvaraNaM hi tat / vivAdAdhyAsitamajJAnaM na jJAnanivartyam; jJAnaviSayAnAvaraNatvAt ; yat jJAnanivartyamajJAnaM tat jJAnaviSayAvaraNam / yathA zuktikAdyajJAnam / brahma nAjJAnAspadam / jJAtRtvavirahAt; ghaTAdivat / brahma nAjJAnAvaraNam / jJAnAviSayatvAt / yadajJAnAvaraNaM tajjJAnaviSayabhUtam ; yathA shuktikaadi| brahma na jJAnanivAMjJAnam ; jJAnAviSayatvAt / yat jJAnanivartyAjJAnam tajjJAnaviSayabhUtam ; yathA zuktikAdi / vivAdAdhyAsitaM pramANajJAnaM svaprAgabhAvAtiriktAjJAnapUrvakaM na bhavati ; pramANajJAnatvAt ; bhavadabhimatAjJAnasAdhanapramANajJAnavat // jJAnaM na vastuno vinAzakam / zaktivizeSopabRMhaNavirahe sati jJAnatvAt / yadvastuno vinAzakaM tacchaktivizeSopabRMhitaM jJAnamajJAnaM ca dRSTam; yathezvarayogiprabhRtijJAnam / yathA ca mudrAdi / bhAvarUpamajJAnaM na jJAnavinAzyam ; bhAvarUpatvAt , ghaTAdivaditi / athocyeta-bAdhakajJAnena pUrvajJAnotpannAnAM bhayAdInAM vinAzo dRzyate iti / naivamna hi jJAnena teSAM vinAzaH; kSaNikatvena teSAM svayameva vinAzAt / kAraNanivRttyA ca pazcAdanutpatteH / kSaNikatvaM ca teSAM jJAnavadutpattikAraNasanidhAna evopalabdheH, anyathA'nupalabdhezvAvagamyate / akSaNikatve ca bhayAdInAM bhayAdihetubhUtajJAnasaMtatAvavizeSeNa sarveSAM jJAnAnAM bhayAdyutpattihetutvenAnekabhayopalabdhiprasaGgAca // svapAgabhAvavyatiriktavastvantarapUrvakamiti vyarthavizeSaNopAdAnena prayogakuzalatA cA'viSkRtA / ato'numAnenApi na bhaavruupaajnyaansiddhiH| zrutitadarthApattibhyAmajJAnAsiddhiranantarameva vkssyte| mithyArthasya hi mithyaivopAdAnaM bhavitumarhatItyetadapi 2"na vilakSaNatvAt" itya 1. jJAnAvaraNam. pA. / 2. zArI. 2-a. 1-pA. 4.sU. II For Private And Personal Use Only Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zArIrakamImAMsAbhASye [bha. 1. karaNanyAyena parihiyate / ato'nirvacanIyAjJAnaviSayA na kAcidapi pratItirasti / pratItibhrAntibAdhairapi na tathA'bhyupagamanIyam / pratIyamAnameva hi prtiitibhraantibaadhvissyH| AbhiH pratItibhiH pratItyantareNa cAnupalabdhamAsAM viSaya iti na yujyate kalpayitum // zuktyAdiSu rajatAdipratIteH, pratItikAle'pi tannAstIti bAdhena cAnyasyAnyathAbhAnAyogAcca sadasadanirvacanIyamapUrvamevedaM rajataM doSavazAt pratIyataiti kalpanIyamiti cenna / tatkalpanAyAmapyanyasyAnyathAbhAnasyAvarjanIyatvAt anyathAbhAnAbhyupagamAdeva khyAtipravRttibAdhabhramatvAnAmupapatteratyantAparidRSTAkAraNakavastukalpanAyogAt / kalpyamAnaM hIdamanirvacanIyam , na tAvadanirvacanIyamiti pratIyate ; apitu paramArtharajatamityeva / anirvacanIyamityeva pratItaM cet, bhrAntibAdhayoH pravRtterapyasaMbhavaH / ato'nyasyAnyathAbhAnavirahe pratItipravRttibAdhabhramatvAnAmanupapattestasyAparihAryatvAcca, zuktyAdireva rajatAdyAkAraNAvabhAsata iti bhavatA'bhyupagantavyam // khyAtyantaravAdinAM ca sudUramapi gatvA'nyathAvabhAso'vazyAzrayaNIyaH-asatkhyAtipakSe sadAtmanA ; AtmakhyAtipakSe'rthAtmanA ; akhyAtipakSe'pi anyavizeSaNamanyavizeSaNatvena ; jJAnadvayamekatvena ca; viSayAsadbhAvapakSe'pi vidyamAnatvena // kiMca-anirvacanIyamapUrvarajatamatra jAtamiti vadatA tasya janmakAraNaM vaktavyam na tAvattatyatItiH, tasyAstadviSayatvena tadutpatteH prAgAtmalAbhAyogAt / nirviSayA jAtA tadutpAdya tadeva viSayIkarotIti mahatAmidamupapAdanam / athendriyAdigato doSaH, tanna; tasya puruSAzrayatvenArthagatakAryasyotpAdakatvAyogAt / nApIndriyANi, teSAM jJAnakAraNatvAt / nApi duSTAnIndriyANi, teSAmapi svakAryabhUte jJAna eva hi 1. pakSe cArthA pA. For Private And Personal Use Only Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pA. 1.] jijJAsAdhikaraNam 83 vizeSakarattram | anAdimithyAjJAnopAdAnatvaM tu pUrvameva nirastam // kiMca - apUrvamanirvacanIyamidaM vastujAtaM rajatAdibuddhizabdAbhyAM kathamiva viSayIkriyate, na ghaTAdibuddhizabdAbhyAm / rajatAdisAdRzyAditi cet tarhi tatsadRzamityeva pratItizabdau syAtAm / rajatAdijAtiyogAditi ceta ; sA kiM paramArthabhUtA; aparamArthabhUtA vA ; na tAvatparamArthabhUtA, tasyA aparamArthAnvayAyogAt / nApyaparamArthabhUtA, prmaarthaanvyaayogaat| aparamArthe paramArthabuddhizabdayornirvAhakatvAyogAccetyalamapariNatakutarkanirasanena // --- Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir athavA 1yathArtha sarvavijJAnamiti vedavidAM matam / zrutismRtibhyassarvasya sarvAtmatvapratItitaH // 2 "bahusyA" mitisaMkalpa pUrvasRSTyAdyupakrame / 3 "tAsAM liTTatamekaikA " mitizrutyaiva coditam || trivRtkaraNamevaM hi pratyakSeNopalabhyate / yadagnerohitaM rUpaM tejasastadapAmapi // zuklaM kRSNaM pRthivyAcetyagnAveva trirUpatA / zrutyaiva darzitA tasmAtsarve sarvatra saMgatAH // purANe caivamevoktaM vaiSNave sRSTayupakrame // 4 " nAnAvIryAH pRthagbhUtAstataste saMhatiM vinA / nAzaknuvan prajAssraSTamasamAgamya kRtsnazaH // sametyAnyonyasaMyogaM parasparasamAzrayAH / mahadAdyA vizeSAntA hyaNDa " mityAdinA tataH // sUtrakAro'pi bhUtAnAM trirUpatvaM tathA'vadat / 1. 'yathArthaM sarvavijJAnam' ityArabhya ' vyavahAra - 2. chA. upa. 6 pra. 2 - kha. 3 vA. 3.chA.upa.6-pra. vyavasthiti:' ityetatparyantaM bhASyakArIyA: zlokAH 3 - kha. 3 vA. 4.vi.pu. 1 - aM. 2- a. 52, 53, 54 For Private And Personal Use Only Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 2 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zArIrakamImAMsAbhAnye 1" tryAtmakatvAttu bhUyastvA" diti tenAbhidhAbhidA / / somAbhAve ca pUtIkagrahaNaM zruticoditam / somAvayavasadbhAvAditinyAyavido viduH / / bhAve ca nIvAragrahaNaM vrIhibhAvataH / tadeva sadRzaM tasya yattaddavyaikadezabhAk // zuktyAdai rajatAdezva bhAvaH zrutyaiva bodhitaH / rUpyazuktayAdi nirdezabhedo bhUyastvahetukaH // rUpyAdisadRzazcAyaM zutyAdirupalabhyate / atastasyAtra sadbhAvaH pratIterapi nizcitaH || kadAciccakSurAdestu doSAcchukta yaMzavarjitaH / rajatAMza gRhIto'to rajatArthI pravartate / / doSahAnau tu zukyaMze gRhIte tannivartate / ato yathArtha rUpyAdivijJAnaM zuktikAdiSu || bAdhyabAdhakabhAvo'pi bhUyastvenopapadyate / zuktibhUyastvavaikalyasAkalyagraharUpataH // nAto midhyArthasatyArthaviSayatvanibandhanaH / evaM sarvasya sarvatve vyavahAravyavasthitiH // svapne ca prANinAM puNyapApAnuguNaM bhagavataiva tattatpuruSamAtrAnubhAvyAH tattatkAlAvasAnAH tathAbhUtAcArthAssRjyante / tathA hi zrutiH svaviSayA 6" na tatra rathA na rathayogA na panthAno bhavanti / atha rathAn rathayogAnpathassRjate / na tatrA'nandA mudaH pramudo bhavanti / athAnandAnmudaH pramudassRjate / na tatra vezantAH puSkariNyassravantyo bhavanti / 1. zArI, 3. a. 1.pA. 2. sU. 2.ditye tenA.pA. 5. nirdebhyo. pA. 3. zrutidarzitam, pA. 4. yadyaddavyeti. pA. [a. 1. For Private And Personal Use Only 6. bu. upa, 6. a. 3. bA. 10.7. vezAntAH . pA. Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir A. 1.] jijJAsAdhikaraNam. 85 atha vezantAnpuSkariNyassravantyassRjate / sa hi kartA " iti / yadyapi sakale tara puruSAnubhAvyatayA tadAnIM na bhavanti / tathA'pi tattatpuruSamAtrAnubhAvyatayA tathAvidhAnarthAnIzvarassRjati / sa hi kartA / tasya satyasaGkalpasyA'zvaryazaktestathAvidhaM kartRtvaM sambhavatItyarthaH / 1" ya eSu supteSu jAgarti kAmaM kAmaM puruSo nirmimANaH / tadeva zukraM tadbrahma tadevAmRtamucyate / tasmilokAzritAssarve tadu nAtyeti kazcana " iti ca / mUtrakAro'pi 2" sandhye sRSTirAha hi " 3" nirmAtAraM caike putrAdayazca" iti sUtradvayena svAmeSvartheSu jIvasya sraSTRtvamAzaGkaya 4" mAyAmAtraM tu kAtsnyainAnabhivyaktasvarUpatvAt " ityAdinA - na jIvasya saGkalpamAtreNa sraSTRtvamupapadyate / jIvasya svAbhAvikasatyasaGkalpatvAdeH kRtsnasya saMsAradazAyAmanabhivyaktasvarUpatvAt Izvarasyaiva tattatpuruSamAtrAnubhAvyatayA AzcaryabhUtA sRSTiriyam / " tasmillakAsthitAssarve tadu nAtyeti kazcana " iti paramAtmaiva tatra sraSTetyavagamya te iti pariharati / apavarakAtiSu zayAnasya svamadRzaH svadehenaiva dezAntaragamanarAjyAbhiSekAzirazchedAdayazca puNyapApaphalabhUtAzzayAnadehasarUpasaMsthAnadehAntarasRSTayopapadyante // pItazaGkhAdau tu nayanavartipittadravyasaMbhinnA nAyanarazmayazzaGkhAdibhissaMyujyante / tatra pittagatapItimAbhibhUtazzaGkhagatazuktimA na gRhyate / atassuvarNAnuliptazaGkhavat pItazzaGkha iti pratIyate / pittadravyaM tadgatapItimA cAtisaukSmyAtpArzvasthairna gRhyate / pittopahatena tu svanayananiSkrAntatayA - 'tisAmIpyAt sUkSmamapi gRhyate / tadguhaNajanitasaMskArasacivanAyanarazmibhirdUrasthamapi gRhyate // japAkusumasamIpavartisphaTikamaNirapi tatprabhAbhibhUtatayA rakta iti gRhyate / japAkusumaprabhA vitatApi svacchadravya 5 saMyuktatayA sphuTataramupala1. kaTha. 2-a, 5 vallI. 8. 2-3-4. zArI. 3 a. 2- pA. 1-2-3. sU. 5. saMyuktA. pA. For Private And Personal Use Only Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zArIrakamImAMsAbhASye [a. 1. bhyata ityupalabdhivyavasthApyamidam / marIcikAjalajJAne'pi tejaHpRthivyorapyambuno vidyamAnatvAdindriyadoSeNa tejaHpRthivyoragrahaNAdadRSTavazAcAmbuno grahaNAdyathArthatvam / alAtacakre'pyalAtasya drutataragamanena sarvadezasaMyogAdantarAlAgrahaNAttathA pratItirupapadyate / cakrapratItAvapyantarAlAgrahaNapUrvakatattadezasaMyuktatattadvastugrahaNameva / kacidantarAlAbhAvAdantarAlAgrahaNam , kacicche yAdagrahaNamiti vishessH| atastadapi yathArtham / darpaNAdiSu nijamukhAdipratItirapi yathArthA / darpaNAdipratihatagatayo hi nAyanarazmayo darpaNAdidezagrahaNapUrvakaM nijamukhAdi gRhNantiAtatrApi atizaighyAdantarAlAgrahaNAttathA prAtiH // diDyohe'pi digantarasyAsyAM dizi vidyamAnatvAdadRSTavazenaitadigaMzaviyukto digantarAMzo gRhyate / ato digantarapratItiyathArthava / dvicandrajJAnAdAvapi aGgalyavaSTambhatimirAdibhirnAyanatejogatibhedena sAmagrIbhedAtsAmagrIdvayamanyonyanirapekSaM candragrahaNadvayaheturbhavati / tatraikA sAmagrI svadezaviziSTaM candraM gRhNAti / dvitIyA tu kiJcidvakragatizcandrasamIpadezagrahaNapUrvakaM candraM vadezaviyuktaM gRhNAti / atassAmagrIdvayena yugapaddezadvayaviziSTacandragrahaNe grahaNabhedena grAhyAkArabhedAdekatvagrahaNAbhAvAcca dvau candrAviti bhavati pratItivizeSaH / dezAntarasya tadvizeSaNatvaM dezAntarasya ca agRhItavadezacandrasya ca nirantaragrahaNena bhvti|ttr sAmagrIdvitvaM pAramArthikam / tena dezadvayaviziSTacandragrahaNadvayaM ca pAramArthikam / grahaNadvitvena candrasyaiva grAhyAkAradvitvaM ca pAramArthikam / tatra vizeSaNadvayaviziSTacandragrahaNadvayasyaika eva candro grAhya iti grahaNe pratyabhijJAnavat kevalacakSuSassAmarthyAbhAvAcAkSuSajJAnaM tathaivAvatiSThate / dvayozcakSuSorekasAmagrathantarbhAvepi timirAdidoSabhinnaM cAkSuSaM tejassAmagrIdvayaM bhavatIti kAryakalpyam / apagate tu doSe svadezaviziSTasya candrasyaikagrahaNavedyatvA For Private And Personal Use Only Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA.1.] jijJAsAdhikaraNam . dekazcandra iti bhavati pratyayaH / doSakRtaM tu sAmagrIdvitvaM tatkRtaM grahaNadvitvaM tatkRtaM grAhyAkAradvitvaM ceti niravadyam // __atassarva vijJAnajAtaM yathArthamiti siddham / khyAtyantarANAM dUSaNAni taistairvAdibhireva prapazcitAnIti na tatra yatnaH kriyate / athavA kimanena bahunopapAdanaprakAreNa / pratyakSAnumAnAgamAkhyaM pramANajAtamAgamagamyaM ca nirastanikhiladoSagandhamanavadhikAtizayAsaMkhyeyakalyANaguNagaNaM sarvajJaM satyasaGkalpaM paraM brahmAbhyupagacchatAM kiM na setsyti| kiM nopapadyate / bhagavatA hi pareNa brahmaNA kSetrajJapuNyapApAnuguNaM tabhogyatvAyAkhilaM jagatsRjatA sukhaduHkhopekSAphalAnubhavAnubhAvyAH padAssirvasAdhAraNAnubhavaviSayAH, kecana tattatpuruSamAtrAnubhavaviSayAstattatkAlAvasAnAstathAtathA'nubhAvyAssRjyante / tatra bAdhyabAdhakabhAvassarvAnubhavaviSayatayA tadrahitatayA copapadyata iti sarva samaJjasam / / yatpunassadasadanirvacanIyamajJAnaM zrutisiddhamiti tadasat 1"anRtena hi pratyUDhAH" ityaadissvnRtshbdsyaanirvcciiyaanbhidhaayitvaat|Rtetrvissyo hynRtshbdH| Rtamiti krmvaaci|2"RtN pibntau"itivcnaat| RtaM-karmaphalAbhisaMdhirahitaM paramapuruSArAdhanaveSaM tatprAptiphalam / 3atra tadvayatiriktaM sAMsArikaphalaM karmAnRtaM brahmaprAptivirodhi 4"etaM brahmalokaM na vindanti anRtena hi pratyUDhAH" iti vacanAt // 5"nAsadAsIno sadAsIt"ityatrApi sadasacchabdI cidaciyaSTiviSayau / utpattivelAyAM sattyacchabdAbhihitayozcidacidvayaSTibhUtayorvastunorapyayakAle acitsamaSTibhUte tamazzabdAbhidheye vastuni pralayapratipAdanaparatvAdasya vAkyasya / nAtra kasya citsadasadanirvacanIyatocyate; sadasatoH kAlavizeSe asadbhAvamAtravacanAt / atra tamazzabdAbhihita1. chA. 8. pra. 3. kha. 2. 3. atasta.pA. 4. chA. 8. pra. 3. kha. 1. 2. kaTha. 1-a. 3-vallI. 1-vA. 5.yaju. 2-aSTakaM. 8-pra. 9-anu. For Private And Personal Use Only Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zArIrakamImAMsAbhAjye [bha. 1. syAcitsamaSTitvaM zrutyantarAdavagamyate-1"avyaktamakSare liiyte| akSaraM tamasi lIyate" iti / satyam-tamazzabdenAcitsamaSTirUpAyAH prkRtessuukssmaavsthocyte| tasyAstu 2 "mAyAM tu prakRti vidyAt"iti mAyAzabdenAbhidhAnAdanirvacanIyatvamiti cet, naitadevam-mAyAzabdasyAnirvacanIyavAcitvaM na dRSTamiti / mAyAzabdasya mithyAparyAyatvenAnirvacanIyavAcitvamiti cet / tadapi nAsti ; na hi sarvatra mAyAzabdo mithyAviSayaH; AsurarAkSasAstrAdiSu satyeSveva mAyAzabdaprayogAt / yatho 3" tena mAyAsahasraM tacchambarasyA'zugAminA / bAlasya rakSatA deha dhmaikaikazyena mUditam // " iti // ato mAyAzabdo vicitrArthasargakarAbhidhAyI / prakRtezca mAyAzabdAbhidhAnaM vicitrArthasargakaratvAdeva / 5" asmAnmAyI sRjate vizvametattasmiMzcAnyo mAyayA sanniruddhaH" iti mAyAzabdavAcyAyAH prakRtevicitrArthasargakaratvaM darzayati / paramapuruSasya ca tadvattAmAtreNa mAyitvamucyate naajnytven| jIvasyaiva hi mAyayA nirodhazzrUyate / "tasmiMzcAnyo mAyayA sanniruddhaH" iti, 6"anAdimAyayA supto yadA jIvaH prabudhyate" iti c| 7'indro mAyAbhiH pururUpa Iyate" ityatrApi vicitrAzzaktayo'bhidhIyante / ata eva hi "bhUri tvaSTeva rAjati" ityucyate / na hi mithyAbhibhUtaH kazcidvirAjate / 9"mama mAyA duratyayA" ityatrApi guNamayIti vacanAtsaiva triguNAtmikA prakRtirucyata iti na zrutibhissadasadanirvacanIyAjJAnapratipAdanam // 1. subAla, 2. kha, / 6. mANDUkyopaniSat. 2-kha. 21. 2. zvetAzvatara-4. a. 10. 7. bRhadAraNyaka. 4-a. 6-prA. 19. 3. viSNu. pu. 1. aM. 19.a. 20 zlo, 4. mekaikaJca niSU.pA.5.zvetAzvatara.4-a.9. 9. gItA. 7-a, 14-mo. For Private And Personal Use Only Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] jijJAsAdhikaraNam . ___ nApyaikyopadezAnupapatyA; nahi 1"tattvamasi"iti jIvaparayoraikyopadeze sati sarvajJe satyasaGkalpe sakalajagatsargasthitivinAzahetubhUte tacchabdAvagate prakRte brahmaNi viruddhAjJAnaparikalpanAhetubhUtA kAcidapyanupapattidRzyate / aikyopadezastu 'tvaM' zabdenApi jIvazarIrakasya brahmaNa evaabhidhaanaaduppnntrH| 2"anena jIvenA'tmanA'nupavizya nAmarUpe vyAkaravANi"iti sarvasya vastunaH paramAtmaparyantasyaiva hi naamruupbhaaktvmuktm| ato na brahmAjJAnaparikalpanam // itihAsapurANayorapi na brahmAjJAnavAdaH kacidapi dRshyte| nanu3 "jyotIMSi viSNuH" iti brahmaikameva tattvamiti pratijJAya 4"jJAnasvarUpo bhagavAnyato'sau"iti zailAbdhidharAdibhedabhinnasya jagato jJAnakakharUpabrahmAjJAnavijRmbhitatvamabhidhAya 5"yadA tu zuddhaM nijarUpi" iti jJAnasvarUpasyaiva brahmaNaH svasvarUpAvasthitivelAyAM vastubhedAbhAvadarzanenAjJAnavijRmbhitatvameva sthirIkRtya 6"vastvasti kiM" 7"mahI ghaTatvam"iti zlokadvayana jagadupalabdhiprakAreNApi vastubhedAnAmasatyatvamupapAdya "tasmAna vijJAnamRte" iti pratijJAtaM brahmavyatiriktasyAsatyatvamupasaMhRtya 9"vijJAnamekam" iti jJAnasvarUpe brahmaNi bhedadarzananimittAjJAnamUlaM nijakarmaiveti sphuTIkRtya 10" jJAnaM vizuddham" iti jJAnasvarUpasya brahmaNaH svarUpaM vizodhya 11"sadbhAva evaM bhavato mayoktaH" iti jJAnasvarUpasya brahmaNa eva satyatvaM nAnyasya ; anyasya cAsatyatvamevaH tasya bhuvanAdessatyatvaM vyAvahArikamiti tattvaM tavopadiSTamiti ghupadezo dRzyate // naitadevam / atra bhuvanakozasya vistIrNa svarUpamuktvA, pUrvamanuktaM rUpAntaraM saMkSepataH 12"zrUyatAm" ityArabhyAbhidhIyate / cidacinmizre 1. chA, 6. pra. 8. kha. 7. vA. 40, 41. 42. 43. 44. 45. 2. chA. 6. pra. 3. kha. 2. vA. * "eSaH' itipA. ' eSo bhavataH' itipATe 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10, 11. svArSatvAt supolopAbhAva:. iti viSNucittIye. vi. pu. bha. 2.a. 12.lo. 37. 38.39, 12, vi, pu. aM 2, a 12, lo. 36. 12 For Private And Personal Use Only Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org tathAhi [a. 1. jagati cidazo vAGmanasagocara svasaMvedyasvarUpabhedo jJAnaikAkAratayA aspRSTaprAkRtabhedo'vinAzitvenAstizabdavAcyaH / acidazastu cirdezakanimittapariNAmabhedo vinAzIti nAstizabdAbhidheyaH / ubhayaM tu parabrahmabhUtavAsudevazarIratayA tadAtmakamityetadrUpaM saMkSepeNAtrAbhihitam / / zArIrakamImAMsAbhASye 244 yadambu vaiSNavaH kAyastato vipra vasundharA / padmAkArA samuddhatA parvatAbdhyAdisaMyutA // " Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ityambuno viSNozzarIratvenAmbupariNAmabhUtaM brahmANDamapi viSNoH kAyaH, tasya ca viSNurAtmatei sakalazrutigatatAdAtmyopadezopabRMhaNarUpasya sAmAnAdhikaraNyasya " jyotIMSi viSNuH " ityArabhya vakSyamANasya zarIrAtmabhAvaeva nibandhanamityAhuH / asmin zAstre pUrvamadhye - tadasakRduktam 2" tAni sarvANi tadvapuH 3" tatsarvaM vai harestanuH " 4" sa eva sarvabhUtAtmA vizvarUpo yato'vyayaH" iti| tadidaM zarIrAtmabhAvAyattaM tAdAtmyaM sAmAnAdhikaraNyena vyapadizyate "jyotIMSi viSNuH" iti / atrAstyAtmakaM nAstyAtmakaM ca jagadantargataM vastu viSNoH kAyatayA viSNvAtmakamityuktam / idamastyAtmakam idaM nAstyAtmakam, asyaca nAstyAtmakatve heturayamityAha - "jJAnasvarUpo bhagavAnyato'sau " iti| azeSakSetrajJAtmanA'vasthitasya bhagavato jJAnameva svAbhAvikaM ruupm| na devamanuSyAdivasturUpam | yata evam tata evAcidrapadevamanuSyazailAbdhidharAdayazca tadvijJAnavijRmbhitAH ; tasya jJAnaikAkArasya sato devAdyAkAreNa svAtmavaividhyAnusaMdhAnamUlAH devAdyAkArAnusaMdhAnamUlakarmamUlA ityrthH| yatazcAcidvastu kSetrajJakarmAnuguNapariNAmAspadaM, tatastannAstizabdAbhidheyam, itaradastizabdAbhidheyamityarthAduktaM bhavati / tadeva vi " " 4. vi. pu. aM 1. a. 2. zro, 69. 1. vi. pu. aM. 2. a. 12. lo. 37. 2. 3. vi. pu. 1. a 22, ko.86.38. " For Private And Personal Use Only Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] jijJAsAdhikaraNam . vRNoti"-yadA tu zuddhaM nijruupi"iti|ydaitt jJAnaikAkAramAtmavastu devAdyAkAraNa svAtmani vaividhyAnusandhAnamUlasarvakarmakSayAnirdoSa parizuddhaM nijarUpi bhavati,tadA devAdyAkAreNaikIkRtyAtmakalpanAmUlakarmaphalabhUtAstadbhogArthA vastuSu vastubhedA na bhvnti| ye devAdiSu vastuSvAtmatayAbhimateSu bhogyabhUtA devamanuSyazailAbdhidharAdivastubhedAH ; te tanmUlabhUtakarmasu vinaSTeSu na bhavantItyacidvastunaH kAdAcitkAvasthAvizeSayogitayA nAstizabdAbhidheyatvam , itarasya sarvadA nijasiddhajJAnekAkAratvena astizabdAbhidheyatvamityarthaH / pratikSaNamanyathAbhUtatayA kAdAcitkAvasthAyogino'cidvastuno nAstizabdAbhidheyatvamevetyAha- "vastvasti kim" iti| astizabdAbhidheyo hyAdimadhyaparyantahInassatatakarUpaH padArthaH, tasya kadAcidapi nAstibuddhayanahatvAt / acidvastu kiMcit kacidapi tathAbhUtaM na dRSTacaram / tataH kimityatrAha- 1"yaccAnyathAtvam" iti / yadvastu pratikSaNamanyathAtvaM yAti; taduttarottarAvasthAprAptayA pUrvapUrvAvasthAM jahAtIti tasya pUrvAvasthasyottarAvasthAyAM na pratisaMdhAnamasti / atassarvadA tasya nAstizabdAbhidheyatvameva / tathA chupalabhyata i. tyAha-"mahI ghaTatvam" iti|svkrmnnaa devamanuSyAdibhAvena stimitAtmanizcayaisvabhogyabhUtamacidvastu pratikSaNamanyathAbhUtamAlakSyate- anubhUyata ityrthH| evaM sati kimapyacidvastvastizabdArhamAdimadhyaparyantahInaM satataikarUpamAlakSitamasti kim ? na hyastItyabhiprAyaH / yasmAdevam , tasmAt jJAnasvarUpAtmavyatiriktamacidvastu kadAcitkacit kevalAstizabdavAcyaM na bhavatItyAha- "tasmAnna vijJAnamRte" iti| AtmA tu sarvatra jJAnakAkAratayA devAdibhedapratyanIkasvarUpo'pi devAdizarIrapravezahetubhUtasvakRtavividhakarmamUladevAdibhedabhinnAtmabuddhibhistenatena rUpeNa bahudhA'nu1 vi-pu. 2-12-41. For Private And Personal Use Only Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 1. vi. pu. 2- 12-45. 2. vi pu. 2 12-47. 92 zArIrakamImAMsAbhASye [a. 1. saMhitaiti tadbhedAnusaMdhAnaM nAtmasvarUpaprayuktamityAha - 'vijJAnamekam ' iti / AtmasvarUpaM tu karmarahitam, tata eva malarUpaprakRtisparzarahitam / tatazca tatprayuktazokamoha lobhAdyazeSaheyaguNAsaGgi, upacayApacayAnarhatayaikam, tata eva sadaikarUpam / tacca vAsudevazarIramiti tadAtmakam, atadAtmakasya kasyacidapyabhAvAdityAha - "jJAnaM vizuddham " iti / cidaMzassadaikarUpatayA sarvadA'stizabdavAcyaH / acidaMzastu kSaNapariNAmitvena sarvadA nAzagarbhaiti sarvadA nAstizabdAbhidheyaH / evaMrUpacidacidAtmakaM jagadvAsudevazarIraM tadAtmakamiti jagadyAthAtmyaM samyaguktamityAha - " sadbhAva evam " iti| atra 'satyam, asatyam' iti "yadasti yannAsti" iti prakrAntasyopasaMhAraH / etat jJAnaikAkAratayA samam azabdagocarasvarUpabhedamevAcinmizraM bhuvanAzritaM devamanuSyAdirUpeNa samyagvyavahArArhabhedaM yadvartate tatra hetu: kamaivetyuktamityAha- 1 " etattu yat" iti| tadeva vivRNoti - 2" yajJaH pazuH " iti / jagadyAthAtmyajJAnaprayojanaM mokSopAyayatanamityAha- 2" yaccaitat" iti|| atra nirvizeSe pare brahmaNi tadAzraye sadasadanirvacanIye cAjJAne, jagatastatkalpitatve vA'nuguNaM kiJcidapi padaM na dRzyate / astinAstizabdAbhidheyaM cidacidAtmakaM kRtsnaM jagat paramasya parezasya parasya brahmaNo viSNoH kAyatvena tadAtmakam / jJAnaikAkArasyAtmano devAdivividhAkArAnubhave'citpariNAme ca heturvastuyAthAtmyajJAnavirodhi kSetrajJAnAM karmaiveti pratipAdanAt astinAstisatyAsatyazabdAnAM ca sadasadanirvacanIyavastvabhidhAnAsAmarthyAcca nAstyasatyazabdAvastisatyazabdhavirodhinau / atazca tAbhyAmasattvaM hi pratIyate ; nAnirvacanIyatvam / atra cAcidvastuni nAstyasatyazabdau na tucchatvamithyAtvaparau prayuktauH api tu vinAzitvaparau / " vastvasti kim" "mahI ghaTatvam" Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 3. vi.pu. 2 12.46. 4. tve cAnugu. pA. For Private And Personal Use Only Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pA. 1.] jijJAsAdhikaraNam . ityatrApi vinAzitvameva hyupapAditam ; na niSpramANakatvaM, jJAnabAdhyatvaM vA; ekenAkAreNaikasmin kAle'nubhUtasya kAlAntare pariNAmavizeSeNAnyathopalabdhyA nAstitvopapAdanAt / tucchatvaM hi pramANasaMbandhAnaItvam / bAdho'pi yaddezakAlAdisaMbandhitayA yadastItyupalabdham ; tasya taddezakAlAdisambandhitayA nAstItyupalabdhiH na tu kAlAntare anubhUtasya kAlAntare pariNAmAdinA nAstItyupalabdhiH, kAlabhedena virodhAbhAvAt / ato na mithyAtvam // etaduktaM bhavati - jJAnasvarUpamAtmavastu AdimadhyaparyantahInaM satataikasvarUpamiti svata eva sadA'stizabdavAcyam / acetanaM tu kSetrajJabhogyabhUtaM tatkarmAnuguNapariNAmi vinAzIti sarvadA nAstyarthagarbhamiti nAstyasatyazabdAbhidheyam iti // yathoktam "" 1" yattu kAlAntareNApi nAnyasaMjJAmupati vai / pariNAmAdisaMbhUtAM tadvastu nRpa tacca kim // 2" anAzI paramArthazca prAjJairabhyupagamyate / tattu 3 nAsti na saMdeho nAzidravyopapAditam / / " iti / / dezakAlakarmavizeSApekSayA astitvanAstitvayogini vastuni kevalAstibuddhibodhyatvamaparamArtha ityuktam / Atmana eva kevalAstibuddhibodhyatvamiti sa paramArtha ityuktam / zrotuzca maitreyasya 4" viSNvAdhAraM yathA caitattrailokyaM samavasthitam / paramArthazca me prokto yathAjJAnaM pradhAnataH // " Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir " ityanubhASaNAcca, " jyotIMSi viSNuH " ityAdisAmAnAdhikarayasyAtmazarIrabhAva eva nibandhanam / cidacidvastuno cAstinAstizadaprayoganibandhanaM jJAnasyAkarmanimittasvAbhAvikarUpatvena prAdhAnyam ; 1. vi. pu. aM. 2. a. 13. lo. 100. 2. vi. pu. aM. 2, a. 14. lo. 24. 3. nAzi. pA. 2. zlo. 2. For Private And Personal Use Only 4. vi. pu. aM 2. a. 5. ityAdyanu pA. Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zArIrakamImAMsAbhASye [a. 1. acidvastunazca tatkarmanimittapariNAmitvenAprAdhAnyamiti pratIyate // yaduktaM-nirvizeSabrahmavijJAnAdevAvidyAnivRttiM vadanti zrutayaHiti / tadasat, 1" vedAhametaM puruSaM mahAntam / AdityavarNa tamasaH parastAt / tamevaM vidvAnamRta iha bhavati / nAnyaH panthA vidyate'yanAya" 2" sarve nimeSA jajJire vidyutaH puruSAdadhi" 3" na tasyeze kazcana tasya nAma mahadyazaH" 4" ya enaM viduramRtAste bhavanti " ityaadynekvaakyvirodhaat| brahmaNassavizeSatvAdeva sarvANyapi vAkyAni savizeSajJAnAdeva mokSa vdnti|shodhkvaakyaanypi savizeSameva brahma prtipaadyntiityuktm|| ___tattvamasyAdivAkyeSu sAmAnAdhikaraNyaM na nirvizeSavastvaikyaparam, tatvaMpadayossavizeSabrahmAbhidhAyitvAt / tatpadaM hi sarvajJaM satyasaGkalpa jagatkAraNaM brahma 5parAmRzati-tadaivata bahu syAm" ityAdiSu tasyaiva prakRtatvAt / tatsamAnAdhikaraNaM tvaMpadaM ca acidviziSTajIvazarIrakaM brahma pratipAdayati,prakAradvayAvasthitaikavastuparatvAtsAmAnAdhikaraNyasya prakAradvayaparityAge pravRttinimittabhedAsaMbhavena sAmAnAdhikaraNyameva parityaktaM syAt ; dvayoH padayorlakSaNA ca / 'so'yaM devadattaH' ityatrApi na lakSaNA, bhUtavartamAnakAlasaMvandhitayaikyapratItyavirodhAt / dezabhedavirodhazca kAlabhedena parihataH / " tadaikSata bahu syAm" ityupakramavirodhazca / ekavijJAnena sarvavijJAnapratijJAnaM ca na ghaTate / jJAnasvarUpasya nirastanikhiladoSasya sarvajJasya samastakalyANaguNAtmakasyAjJAnaM tatkAryAnantApuruSArthAzrayatvaM ca bhavati / bAdhArthatve ca sAmAnAdhikaraNyasya tvaMtatpadayoradhiSThAnalakSaNA nivRttilakSaNA ceti lakSaNAdayasta eva doSAH // iyostu vizeSaH nedaM rajatamitivadapratipannasyaiva bAdhasyAgatyA parikalpanam ; tatpadenAdhiSThAnAtirekidharmAnupasthApanena baadhaanuppttishc| 1. taittirIyAraNyake. brahmameghe. puruSasUktam. nArAyaNAnuvAke. 1. anu. 8. 9. 10. 3. 12. 13. mahAnArANopaniSadica. 4. a. 5. pratipAdayati. pA. 2. 3. 4. taittirIyAraNyake. 6, prazne. For Private And Personal Use Only Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org jijJAsAdhikaraNam. pA. 1.] 95 adhiSThAnaM tu prAktirohitamatirohitasvarUpaM tatpadenopasthApyata iti cenna, prAgadhiSThAnAprakAze tadAzrayabhramabAdhayorasaMbhavAt / bhramAzrayamadhiSThAna - matirohitamiti cet ; tadevAdhiSThAnasvarUpaM bhramavirodhIti tatprakAze sutarAM na tadAzrayabhramabAdhau / ato'dhiSThAnAtireki pAramArthikadharmatattirodhAnAnabhyupagame bhrAntivAdhau durupapAdau / adhiSThAne hi puruSamAtrAkAre pratIyamAne tadatirekiNi pAramArthike rAjatve tirohite satyeva vyAdhatvabhramaH / rAjatvopadezena ca tannivRttirbhavati ; nAdhiSThAnamAtropadezena ; tasya prakAzamAnatvenAnupadezyatvAt ; bhramAnupamarditvAcca // 1 jIvazarIraka jagatkAraNabrahmaparatve mukhyavRttaM padadvayam / prakAradva yaviziSTakavastupratipAdanena sAmAnAdhikaraNyaM ca siddham / nirasta - nikhiladoSasya samasta kalyANaguNAtmakasya brahmaNo jIvAntaryAmitvamapyaizvaryamaparaM pratipAditaM bhavati / upakramAnukUlatA ca / ekavijJAnena sarvavijJAnapratijJopapattizca sUkSmacidacidvastuzarIrasyaiva brahmaNassthUlacidacidvastuzarIratvena kAryatvAt 2" tamIzvarANAM paramaM mahezvaram" 3" parA'sya zaktirvividhaiva zrUyate " 4" apahatapApmA. * satyakAmassatyasaGkalpaH ityAdizrutyantaravirodhazca // ; " tattvamasi " ityatroddezyopAdeyavibhAgaH kathamiti cet ; nAtra kiJcaduddizya kimapi vidhIyate ; 5" aitadAtmyamidaM sarvam" ityanenaiva prAptatvAt / aprApte hi zAstramarthavat / idaM sarvamiti sajIvaM jagannirdizya aitadAtmyamiti tasyaiSa Atmeti tatra pratipAditam / tatra ca heturukta:6" sanmUlAssomyemAssarvAH prajAssadAyatanAssatpratiSThAH" iti; 7" sarva khalvidaM brahma tajjalAnitizAntaH " itivat // 1. iticenna adhiSThAnAprakAze. pA. 2. 3. ve 6. a. 7. 8. vA. 4. chA. 8, pra. 1. kha. 6. vA. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 5. 6. chA. 6. pra. 8. kha. 7. 4. vA. 7. chA. 3, pra. 14. kha. 1. vA. For Private And Personal Use Only "" Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org zArIrakamImAMsAbhASye [a. 1. tathA zrutyantarANi ca brahmaNastadvayatiriktasya cidacidvastunatha zarIrAtmabhAvameva tAdAtmyaM vadanti - 1" antaH praviSTazzAstA janAnAM sarvAtmA" 2" yaH pRthivyAM tiSThan pRthivyA antaro yaM pRthivI na veda yasya pRthivI zarIraM yaH pRthivImantaro yamayati sa ta atmA'ntaryAmyamRtaH " 3" ya Atmani tiSThannAtmano'ntaro yamAtmA na veda yasyAtmA zarIraM ya AtmAnamantaro yamayati sa ta AtmA'ntaryAmyamRtaH " 4" yaH pRthivImantare saMcaran " ityArabhya 5" yasya mRtyuzzarIram / yaM mRtyurna veda / eSa sarvabhUtAntarAtmA'pahatapApmA divyo deva eko nArAyaNaH " 6 "tatsRSTvA / tdevaanupraavisht| tadanupravizya / sacca tyaccAbhavat" ityAdIni / atrApi - 7" ato jIvenAtmanA'nupravizya nAmarUpe vyAkaravANi" iti brahmAtmakajI - vAnupravezenaiva sarveSAM vastutvaM zabdavAcyatvaM ca pratipAditam / " tadanumavizya | sacca tyaccAbhavat" ityanenaikArthyAjjIvasyApi brahmAtmakatvaM brahmAnupravezAdevetyavagamyate / atazridacidAtmakasya sarvasya vastujAtasya brhmtaadaatmymaatmshriirbhaavaadevetyvgmyte| tasmAt brahmavyatiriktasya kRtsnasya taccharIratvenaiva vastutvAttasya pratipAdako'pi zabdastatparyantameva svArthamabhidadhAti / atassarvazabdAnAM lokavyutpattyavagata tattatpadArthaviziSTabrahmAbhidhAyitvaM siddhamiti "aitadAtmyamidaM sarvam" iti pratijJAtArthasya " tattvamasi " iti sAmAnAdhikaraNyena vizeSa upasaMhAraH // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ato nirvizeSavastvaikyavAdino bhedAbhedavAdinaH kevalabhedavA dinazca vaiyadhikaraNyena sAmAnAdhikaraNyena ca brahmAtmabhAvopadezAssarve parityaktAssyuH / ekasminvastuni kasya tAdAtmyamupadizyate / tasyaiveti 1. AraNyake, 3. prazna. 11. anu. 20. paM. 2. bR. 5. a. 7. bA. 3. 3. bR. 5. a, 7. bA. 22. vijJAnasthAna mAdhyandinapATha: 4. 5. subAlopanipadi. 7. kha. 6. tai. Ana. 6. anu. 2. 7. chA. 6. pra. 3.kha. 2. For Private And Personal Use Only Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA.1. jihAsAdhikaraNam . cet tatsvavAkyenaivAvagatamiti na tAdAtmyopadezAvaseyamasti kiNcit| kalpitabhedanirasanamiti cet, tattu na sAmAnAdhikaraNyatAdAtmyopadezAvaseyamityuktam / sAmAnAdhikaraNyaM tu brahmaNi prakAradvayapratipAdanena virodhmevaa'vhet| bhedAbhedavAde tu brahmaNyevopAdhisaMsargAttatprayuktA jIvagatA doSA brahmaNyeva prAduHpyuriti nirastanikhiladoSakalyANaguNAtmakabrahmAtmabhAvopadezA hi virodhAdeva parityaktAssyuH / svAbhAvikabhedAbhedavAde'pi brahmaNasvata eva jIvabhAvAbhyupagamAt guNavadoSAzca svAbhAvikA bhaveyuriti nirdoSabrahmatAdAtmyopadezo viruddha eva / kevalabhedavAdinAM cAtyantabhinnayoH kenApi prakAreNaikyAsaMbhavAdeva brahmAtmabhAvopadezA na saMbhavantIti sarvavedAntaparityAgassyAt // nikhilopaniSatyasiddhaM kRtsnasya brahmazarIrabhAvamAtiSThamAnaiH kustrasya brahmAtmabhAvopadezAssarve samyagupapAditA bhavanti / jAtiguNayoriva dravyANAmapi zarIrabhAvena ravizeSaNatvena gauravo manuSyo devo jAtaH puruSaH karmabhiH' iti sAmAnAdhikaraNyaM lokavedayormukhyameva dRSTacaram / jAtiguNayorapi dravyaprakAratvameva 'khaNDo gauH' 'zukla: paTaH' iti sAmAnAdhikaraNyanibandhanam / manuSyatvAdiviziSTapiNDAnAmapyAtmanaH prakAratayaiva padArthatvAt 'manuSyaH puruSaSSaNDo yoSidAtmA jAtaH' iti sAmAnAdhikaraNyaM sarvatrAnugatamiti prakAratvameva sAmAnAdhikaraNyanibandhanam , na parasparavyAttA jAtyAdayaH / svaniSThAnAmeva hi dravyANAM kadAcit kaciddayavizeSaNatve matvarthIyapratyayo dRSTaH, 'daNDI kuNDalI' iti ; na pRthaka pratipattisthityanarhANAM drvyaannaam| teSAM vizeSaNatvaM sAmAnAdhikaraNyAvaseyameva // yadi 'gauravo manuSyo devaH puruSo yoSit SaNDa AtmA karmabhirjAtaH' ityatra 'khaNDo muNDo gauH' 'zuklaH paTa:' 'kRSNaH paTaH' iti 1. tatsvavAkyenAva. pA. 2. vizeSaNatve, pA. 13 For Private And Personal Use Only Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zArIrakamImAMsAbhASye [a. 1. jAtiguNavadAtmaprakAratvaM manuSyAdizarIrANAmiSyate; tahi jAtivyaktyoriva prakAraprakAriNozzarIrAtmanorapi niyamena saha pratipattissyAt / na caivaM dRshyte| nahi niyamena gotvAdivadAtmAzrayatayaivA'tmanA saha manubyAdizarIraM pazyanti / ato 'manuSya AtmA' iti sAmAnAdhikaraNyaM laakssnnikmev| naitadevam manuSyAdizarIrANAmapyAtmaikAzrayatvam, tadekaprayojanatvam , tatpakAratvaM ca jaatyaaditulym| AtmaikAzrayatvamAtmavizleSe zarivinAzAdavagamyate / AtmaikaprayojanatvaM ca tatkarmaphalabhogArthatayaiva sadbhAvAt / tatpakAratvamapi 'devo manuSyaH' ityAtmavizeSaNatayaiva pratIteH / etadeva hi gavAdizabdAnAM vyaktiparyantatve hetuH| etatsvabhAvavirahAdeva daNDakuNDalAdInAM vizeSaNatve 'daNDI, kuNDalI' iti mtvrthiiyprtyyH| devamanuSyAdipiNDAnAmAtmaikAzrayatvatadekaprayojanatvatatpakAratvasvabhAvAt 'devo manuSya AtmA' iti lokavedayossAmAnAdhikaraNyena vyavahAraH / jAtivyaktyorniyamena saha pratItirubhayozcAkSuSatvAt / AtmanastvacAkSuSatvAccakSuSA zarIragrahaNavelAyAmAtmA na gRhyate / pRthagrahaNayogyasya prakArataikavarUpatvaM durghaTamiti mA vocaH; jAtyAdivattadekAzrayatvatadekaprayojanatvatadvizeSaNatvaizzarIrasyApi ttprkaartksvbhaavtvaavgmaat|shoplmbhniymstveksaamgriivedytvnibndhn ityuktam / yathA cakSuSA pRthivyAdegandharasAdisaMbandhitvaM svAbhAvikamapi na gRhyate / evaM cakSuSA gRhyamANaM zarIramAtmaprakAratakasvabhAvamapi na tathA gRhyate ; AtmagrahaNe cakSuSassAmarthyAbhAvAt / naitAvatA zarIrasya tatpakAratvasvabhAvavirahaH / tatpakArataikakhabhAvatvameva sAmAnadhikaraNyanibandhanam / AtmaprakAratayA pratipAdanasamarthastu zabdassahaiva prakAratayA prtipaadyti|| nanu ca zAbde'pi vyavahAre zarIrazabdena zarIramAtraM gRhyata iti nAtmaparyantatA zarIrazabdasya / naivam ; AtmaprakArabhUtasyaiva zarIrasya For Private And Personal Use Only Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA.1] jijJAsAdhikaraNam . padArthavivekapradarzanAya nirUpaNAniSkarSakazabdo'yam ; yathA 'gotvaM zuklatvamAkRtirguNaH' ityaadishbdaaH|| ____ ato gavAdizabdavadevamanuSyAdizabdA aatmpryntaaH| evaM devamanuSyAdipiNDaviziSTAnAM jIvAnAM paramAtmazarIratayA tatpakAratvAt jIvAtmavAcinazzabdAH paramAtmaparyantAH / ataH parasya brahmaNaH prakAratayaiva cidacidvastunaH padArthatvamiti tatsAmAnAdhikaraNyena pryogH| ayamoM vedArthasaGgahe samarthitaH / idameva zarIrAtmabhAvalakSaNaM tAdAtmyam 1"Atmeti tUpagacchanti grAhayanti ca" iti vakSyatiH 2" Atmetyeva tu gRhNIyAt" iti ca vaakykaarH|| atredaM tattvam-acidvastunaH cidvastunaH parasya ca brahmaNo bhogyatvena bhoktRtvena cezitRtvena ca kharUpavivekamAhuH kAzcana zrutayaH3" asmAnmAyI sRjate vizvametattasmiMzcAnyo mAyayA saniruddhaH"4 "mAyAM tu prakRti vidyAnmAyinaM tu mahezvaram"5"kSaraM pradhAnamamRtAkSaraM haraHkSarAtmAnAvIzate deva ekaH";amRtAkSaraM hara iti bhoktA nirdizyate,pradhAnamAtmano bhogyatvena haratIti hrH|6 "sa kAraNaM karaNAdhipAdhipo na cAsya kazcijanitA na cAdhipaH""pradhAnakSetrajJapatiguNezaH""patiM vizvasyA'tmazvaraM zAzvataM zivamacyutam" 9 'jJAjJau dvAvajAvIzanIzau" 10"nityo nityAnAM cetanazcetanAnAmeko bahUnAM yo vidadhAti kAmAn"11"bhoktA bhogyaM preritAraM ca matvA" 12 "tayoranyaH pippalaM svAdvattyanaznannanyo abhicAkazIti" 1. zArI. 4. a. 1. pA. 3. sU. 8. te nArAyaNe. 11. anu. 3. vA. 2. vRtti:. 9. zve. 1. a, 9. 3. 4. zve. 4. a. 9-10. 10. kaTha. 5. vallI, 13. 5. zve. 1. a, 10, 11. zve. 1. a. 12. 6. zve. 6. a. 9. 12. mu. 3, mu. 1. kha. 1. 7. zve. 6. a. 16. For Private And Personal Use Only Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 100 zArIrakamImAMsAbhASye [ a. 1. 1" pRthagAtmAnaM preritAraM ca matvA juSTastatastenAmRtatvameti" 2 "ajAmekAM lohita zuklakRSNAM bahIM prajAM janayantIM sarUpAm / ajo hoko juSamAitszete jahAtyenAM bhuktabhogAmajo'nyaH " 3" samAne vRkSe puruSo nimagnosnIzayA zocati muhyamAnaH juSTaM yadA pazyatyanyamIzamasya mahimAnamiti vItazokaH" ityAdyAH // smRtAvapi - www.kobatirth.org 1. zve. 1. a. 6. tai. 2. 4" ahaGkAraitIyaM me bhinnA prakRtiraSTadhA / / apareyamitastvanyAM prakRtiM viddhi me parAm / jIvabhUtAM mahAbAho yayedaM dhAryate jagat // " 5 " sarvabhUtAni kaunteya prakRtiM yAnti mAmikAm / kalpakSaye punastAni kalpAdau visRjAmyaham || prakRtiM svAmavaSTabhya visRjAmi punaH punaH / bhUtagrAmamimaM kRtsnamavazaM prakRtervazAda / / " 6" mayA'dhyakSeNa prakRtistUyate sacarAcaram / hetunA'nena kaunteya jagaddhi parivartate / / " 7" prakRtiM puruSaM caiva viddhyanAdI ubhAvapi / " " mama yonirmahadbrahma tasmin garbha dadhAmyaham | sambhavassarvabhUtAnAM tato bhavati bhArata / / " iti // jagadyonibhUtaM mahat brahma madIyaM prakRtyAkhyaM bhUtasUkSmamacidvastu yat ; tasmiMzcetanAkhyaM garbhaM yatsaMyojayAmi, tato matkRtAccidacitsaMsargAddevAdisthAvarAntAnAmacinmizrANAM sarvabhUtAnAM sambhavo bhavatItyarthaH // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 6. pra. nArAyaNe. 10. anu. 5. 3. ve. 4, a. 7. 4. nI. 7. a. 4, 5. zro. 5. mI. 9. a. 7, 8. zrI. 6. mI. 9. a. 10. lo. 7. gI. 13. a. 19. lo. 8. gI. 14. a. 3. zro. For Private And Personal Use Only Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA.1.] jijJAsAdhikaraNam . evaM bhoktabhogyarUpeNAvasthitayossarvAvasthAvasthitayozcidacitoH paramapuruSazarIratayA tanniyAmyatvena tadapRthasthitiM paramapuruSasya cAtmatvamAhuH kAzcana zrutayaH-1"yaH pRthivyAM tiSThan pRthivyA antaro yaM pRthivI na veda yasya pRthivI zarIraM yaH pRthivImantaro yamayati" ityArabhya 2"ya Atmani tiSThannAtmano'ntaro yamAtmA na deva yasyA'tmA zarIraMya AtmAnamantaro yamayati sa ta AtmA'ntaryAmyamRtaH" iti| tathA-3"yaH pRthivImantare saJcaranyasya pRthivI zarIraM yaM pRthivI na veda" ityArabhya 4" yo'kSaramantare saJcaranyasyAkSaraM zarIraM yamakSaraM na veda yo mRtyumantare saJcaranyasya mRtyuzzarIraM yaM mRtyunaM veda eSa sarvabhUtAntarAtmA'pahatapApmA divyo deva eko nArAyaNaH"; ana mRtyuzabdena tamazzabdavAcya sUkSmAvasthamacidvastvabhidhIyate ; asyAmevopaniSadi-5" avyaktamakSare 6lIyate / akSaraM tamasi lIyate" iti vacanAt / 8"antaHpraviSTazzAstA janAnAM sarvAtmA" iti ca // ___ evaM sarvAvasthAvasthitacidacidvastuzarIratayA tatpakAraH paramapuruSa eva kAryAvasthakAraNAvasthajagadrUpeNAvasthita itImamartha jJApayituM kAzcana zrutayaH kAryAvasthaM kAraNAvasthaM ca jagat sa evetyAhuH-9"sadeva somyedamagra AsIdekamevAdvitIyaM tadaikSata bahu syAM prajAyeyeti tattejosRjata"ityArabhya 10 "sanmUlAssomyemAssarvAH prjaassdaaytnaasstprtisstthaaH| aitadAtmyamidaM sarva tatsatyaM sa AtmA tatvamasi zvetaketo"iti / tathA 1. vR. 5. a. 7, bA. 3. / 6. 7, vilIyate pA. 2. vR. 5. a. 7. prA. vijJAnasthAne mA. 8. yajurAraNyake, 3. prazna. citti. 11. dhyandinapATha:. 22. anu. 21. paM. 3. 4. subAla. 7. kha. / 9. chA.6. pra. 2. kha. 1. 5. suvAla. 2. kha. 10, chA, 1.pra. 8. kha. 6. For Private And Personal Use Only Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 102 zArIrakamImAMsAbhASye [a. 1. 1" so'kAmayata / bahu syAM prajAyeyeti / sa tapo'tapyata / sa tapastaptvA / idaM sarvamasRjata " ityArabhya 2" satyaM cAnRtaM ca satyamabhavat " ityAdyAH // ' atrApi zrutyantarasiddhazvidacitoH paramapuruSasya ca svarUpavivekassmAritaH -- 3" hantAhamimAstisro devatA anena jIvenA'tmanA'nupravizya nAmarUpe vyAkaravANi" iti - " tatsRSTvA / tadevAnumAvizat / tadanupravizya / saccatyaccAbhavat vijJAnaM cAvijJAnaM ca / satyaM cAnRtaM ca satyamabhavat" iti ca / " anena jIvenA'tmanA'nupravizya " iti jIvasya brahmAtmakatvaM, " tadanupravizya sacca tyaccAbhavat " " vijJAnaM cAvijJAnaM ca " ityanenaikArthyAt AtmazarIrabhAvanibandhanamiti vijJAyate / evaMbhUtameva nAmarUpavyAkaraNaM 4" taddhedaM tarhyavyAkRtamAsIt / tannAmarUpAbhyAM vyAkriyata" ityatrApyuktam / ataH kAryAvasthaH kAraNAvasthazca sthUlasUkSmacidacidvastuzarIraH paramapuruSa eveti kAraNAtkAryasyAnanyatvena kAraNavijJAnena kAryasya jJAtatayaikavijJAnena sarvavijJAnaM samIhitamupapannataram / " ahamimAstisro devatA anena jIvenA'tmanA'nupravizya nAmarUpe vyAkaravANi" iti, "tisro devatA" iti sarvamacidvastu nirdizya tatra svAtmakajIvAnupravezena nAmarUpavyAkaraNavacanAt sarve vAcakAzzabdAH 5 acidviziSTajIvaviziSTaparamAtmana eva vAcakA iti kAraNAvasthaparamAtmavAcinA zabdena kAryavAcinazzabdasya sAmAnAdhikaraNyaM mukhyavRttam / ataH sthUlasUkSmacidacitmakAraM brahmaiva kArya kAraNaM ceti brahmopAdAnaM jagat / sUkSmacidacidvastuzarIrakaM brahmaiva kAraNamiti // brahmopAdAnatve'pi saMghAtasyopAdAnatvena cidacitorbrahmaNazca svabhAvAsaGkaro'pyupapannataraH / yathA zuklakRSNaraktatantusaMghAtopAdAnatve' 1, 2, tai. Ana. 6. anu, 2-3. 3. chA. 6. pra. 3. kha, 2, 4. bR. 3, a. 4. brA. 7.. 5. acijjIvaviziSTa. pA. For Private And Personal Use Only Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 103 pA. 1] jijJAsAdhikaraNam . pi citrapaTasya tattattantupradeza eva zauklyAdisaMbandha iti kAryAvasthAyAmapi na sarvatra varNasaGkaraH; tathA cidacidIzvarasaMghAtopAdAnatve'pi jagataH kAryAvasthAyAmapi bhoktRtvbhogytvniyntRtvaadysngkrH| tantUnAM pRthaksthitiyogyAnAmeva puruSecchayA kadAcitsaMhatAnAM kAraNatvaM kAryatvaM ca / iha tu cidacitossarvAvasthayoH paramapuruSazarIratvena tatprakAratayaiva padArthatvAttatpakAraH paramapuruSassarvadA sarvazabdavAcya iti vizeSaH / svabhAvabhedastadasaGkarazca tatra cAtra ca tulyaH / evaM ca sati parasya brahmaNaH kAryAnupraveze'pi svarUpAnyathAbhAvAbhAvAdavikRtatvamupapannataram / sthUlAvasthasya nAmarUpavibhAgavibhaktasya cidacidvastuna AtmatayA'vasthAnAkAryatvamapyupapannataram / avasthAntarApattireva hi kAryatA // nirguNavAdAzca parasya brahmaNo heygunnaasmbndhaaduppdynte| 1" apahatapApmA vijaro vimRtyurvizoko vijighatso'pipAsaH" iti heyaguNAn pratiSidhya "satyakAmassatyasaGkalpaH" iti kalyANaguNAnvidadhatI iyaM zrutirevAnyatra sAmAnyenAvagataM guNaniSedhaM heyaguNaviSayaM vyavasthApayati // jJAnasvarUpaM brahmetivAdazca sarvajJasya sarvazaktanikhilaheyapratyanIkakalyANaguNAkarasya brahmaNasvarUpaM jJAnaikanirUpaNIyaM 2 svayaMprakAzatayA jJAnasvarUpaM cetybhyupgmaaduppnntrH|3"yssrvjnyssrvvit" 4 "parA'sya zaktirvividhaiva zrUyate svAbhAvikI jJAnabalakriyA ca" 5"vijJAtAramare kena vijAnIyAt" ityAdikAH jJAtRtvamAvedayanti; 6"satyaM jJAnam" ityAdikAzca jJAnakanirUpaNIyatayA svaprakAzatayA ca jJAnasvarUpatAm / / 1. chA. 8. pra. 1, kha. 5. 4. zve. 6. a. 8. 5.bR. 6. a. 5. bA. 15. 6. te. Ana. 1. anu. 1. 2. svaprakAza. pA. 3, mu. 1. kha. 1. 9. For Private And Personal Use Only Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 104 zArIrakamImAMsAbhASye [... 1"so'kAmayata bahu syAm" 2 "tadaikSata bahu syAm"3"tannAmarUpAbhyAM vyAkriyata" iti brahmaiva svasaGkalpAdvicitrasthiratrasarUpatayA nAnAprakAramavasthitamiti tatpatyanIkAbrahmAtmakavastunAnAtvamatattvamiti tatpatiSidhyate---4" mRtyossa mRtyumApnoti ya iha nAneva pazyati" 5"neha nAnA'sti kiJcana" 6" yatra hi dvaitamiva bhavati taditara itaraM pazyati / yatra tvasya sarvamAtmaivAbhUttatkena ke pazyettatkena kaM vijAnIyAt" ityaadinaa| na punaH "bahu syAm prajAyeya" ityAdizrutisiddhaM khasaGkalpakRtaM brahmaNo nAnAnAmarUpabhAktvena nAnAprakAratvamapi niSidhyate / "yatra tvasya sarvamAtmaivAbhUta" 7 ityAdiniSedhavAkyAdau ca tatsthApitam "sarva taM parAdAdyo'nyatrA'tmanassarva veda" 9 "tasya ha vA etasya mahato bhUtasya nizvasitametadyadRgvedo yajurvedaH" ityAdinA // evaM cidacidIzvarANAM svabhAvabhedaM svarUpabhedaM ca vadantInAM kAryakAraNabhAvaM kAryakAraNayorananyatvaM ca vadantInAM sarvAsAM zrutInAmavirodhaH, cidacitoH paramAtmanazca sarvadA zarIrAtmabhAvaM zarIrabhUtayoH kAraNadazAyAM nAmarUpavibhAgAnahasUkSmadazApatti kAryadazAyAM ca tadarhasthUladazApatti vadantIbhizzrutibhireva jJAyata iti brahmAjJAnavAdasyaupAdhikabrahmabhedavAdasyAnyasyApyapanyAyamUlasya sakalazrutiviruddhasya na kathazcidapyavakAzo dRzyate / cidacidIzvarANAM pRthaksvabhAvatayA tattacchrutisiddhAnAM zarIrAtmabhAvena prakArapakAritayA zrutibhireva pratipannAnAM zrutyantareNa kAryakAraNabhAvapratipAdanaM kAryakAraNayoraikyapratipAdanaM ca 1.te. A. 6. anu. 2. 2. chA. 6. pra. 2. kha. 3. 3. vR. 3. a. 4. brA. 7. 4. 5. kaTha. 4. vallI. 10.11. 6. pR. 4. a. 4. brA. 14 7. itini. pA. 8. bR. 4. a. 4. brA. 6. 9. subAla.2.kha.1.4-4-10,6-5-11. For Private And Personal Use Only Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 105 pA 1.] jijJAsAdhikaraNam. hyaviruddham / yathA-AgneyAdIn SaDyAgAnutpattivAkyaiH pRthagutpannAn 1samudAyAnuvAdivAkyadvayena samudAyadvayatvamApannAn 2"darzapUrNamAsAbhyAm"ityadhikAravAkyaM kAminaH kartavyatayA vidadhAti tathA cidacidIzvarAnviviktasvarUpakhabhAvAn 3"kSaraM pradhAnamamRtAkSaraM haraH kSarAtmAnAvIzate deva ekaH" 4"pati vizvasyA'tmezvaram" 5"AtmA nArAyaNaH paraH" ityAdivAkyaiH pRthak pratipAdya 6"yasya pRthivI zarIram" 7"yasyA'tmA zarIram" "yasyAvyaktaM zarIram / yasyAkSaraM zarIram / eSa sarvabhUtAntarAtmA'pahatapApmA divyo deva eko nArAyaNaH" ityAdibhirvAkyaizcidacitossarvAvasthAvasthitayoH paramAtmazarIratAM paramAtmanastadAtmatAM ca pratipAdya zarIrabhUtaparamAtmAbhidhAyibhissadbrahmAtmAdizabdaiH kAraNAvasthA kAryAvasthazca paramAtmaika eveti pRthakpratipannaM vastutritayaM 9 "sadeva somyedamagra AsIt"10"aitadAtmyamidaM sarvam"11"sarva khalvidaM brahma" ityAdivAkyaM prtipaadyti| cidacidvastuzarIriNaH paramAtmanaH paramAtmazabdenAbhidhAne hi nAsti virodhaH / yathA manuSyapiNDazarIrakasyA'tmavizeSasya ayamAtmA sukhI' ityAtmazabdenAbhidhAna itylmtivistrenn|| yatpunaridamuktam-brahmAtmaikatvavijJAnenaivAvidyAnivRttiyuktAiti, tadayuktam , bandhasya pAramArthikatvena jJAnanivartyatvAbhAvAt puNyApuNyarUpakarmanimittadevAdizarIrapravezatatprayuktasukhaduHkhAnubhavarUpasya bandhasya mithyAtvaM kathamiva zakyate vaktum / evaMrUpabandhanivRttirbhaktirUpApanopAsanaprItaparamapuruSaprasAdalabhyeti pUrvamevoktam / bhavadabhimata1. samudAyAnuvAdavAkya. pA. 7 yU. 5.a. 8. brA-vijJAnasthAne mAdhya2. kAtyAyanazrautasU . 4-2-47. 8, subAla, 7. kha, [ndinapAThaH. 22. 3. zve. 1. a. 10. 9, chA. 6. pra-2-kha-1. 4, 5. te. nArAyaNe. 11. anu.3. 4. vA. 10.chA, 6.pra. 8. kha.7. 6. bu. 5. a. 7. bA. 3. 11. chA. 3. pra-14-kha. 1. 14 For Private And Personal Use Only Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 206 zArIrakamImAMsAbhASye [a. 1. syaikyajJAnasya yathAvasthitavastuviparItaviSayasya mithyArUpatvena bandhavivRddhireva phalaM bhavati - 1 " mithyaitadanyaddavyaM hi naiti taddavyatAM yataH " itizAstrAt / 2" uttamaH puruSastvanyaH " 3" pRthagAtmAnaM preritAraM ca matvA " iti jIvAtmavisajAtIyasya tadantaryAmiNo brahmaNo jJAnaM paramapuruSArthalakSaNamokSasAdhanamityupadezAcca // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir apica bhavadabhimatasyApi nivartakajJAnasya mithyArUpatvAttasya nivartakAntaraM mRgyam / nivartakajJAnamidaM svavirodhi sarva bhedajAtaM 5 - vartya kSaNikatvAtsvayameva dhanazyatIticenna ; tatsvarUpatadutpattivinAzAnAM kAlpanikatvena vinAza tatkalpanAkalpakarUpAvidyAyA nivartakAntaramanveSaNIyam / tadvinAzo brahmasvarUpameveti cet; tathA sati nivartakajJAnotpattireva na syAt, tadvinAze tiSThati tadutpatyasambhavAt // apica cinmAtabrahmavyatiriktakRtstraniSedhaviSayajJAnasya ko'yaM jJAtA ? adhyAsarUpa iti cet, na tasya niSedhyatayA nivartakajJAnakarmatvAt tatkartRtvAnupapatteH / brahma svarUpamiti cet ; brahmaNo nivartakajJAnaM prati jJAtRtvaM kiM svarUpam ; utAdhyastam / adhyastaM cet, ayamadhyAsastanmUlAvidyAntaraM ca nivartakajJAnAviSayatayA tiSThatyeva / nivartakajJAnAntarAbhyupagame tasyApi trirUpatvAt jJAlapekSayA'navasthA syAt / brahmakharUpasyaiva jJAtRtve'smadIya eva pakSaH parigRhItassyAt / nivartakajJAnasvarUpaM svasya jJAtA ca brahmavyatiriktatvena svanivartyAntargatamiti vacanaM 'bhUtala - vyatiriktaM kRtsnaM devadattena cchinnam' ityasyAmevacchedanakriyAyAmasya cchetturasyAzchedanakriyAyAzca cchedyAnupravezavacanavadupahAsyam / adhya 4. bhavadabhimatasya nivartakajJAnasyApi - pA. 1. vi. pu. 2- aM. 14. a. 27 - zlo. 2.gI. 15- a. 17 - lo. 3. zve. 1-a 6. 6. vinazyatI. pA. 5. vinivartya. pA. 7. svarUpemeveti. pA. For Private And Personal Use Only Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] jijJAsAdhikaraNam. 107 sto jJAtA svanAzahetubhUtanivartakajJAne svayaM kartA ca na bhavati, svanAzasyA puruSArthatvAt / tannAzasya brahmasvarUpatvAbhyupagame bhedadarzanatanmUlAvidyAdInAM kalpanameva na syAt / ityalamanena diSTahatamudgarAbhighAtena // tasmAdanAdikarmapravAharUpAjJAnamUlatvAdbandhasya tannibarhaNamuktalakSaNajJAnAdeva / tadutpattizcAhara hara nuSThIyamAnaparamapuruSArAdhanaveSAtmayAthAtmyabuddhivizeSasaMskRtavarNAzramocitakarmalabhyA / tatra kevalakarmaNAmalpAsthiraphalatvam, anabhisaMhitaphalaparamapuruSArAdhanaveSANAM karmaNAm upAsanAtmakajJAnotpattidvAreNa brahmayAthAtmyAnubhavarUpAnantasthiraphalatvaM ca karmasvarUpajJAnAdRte na jJAyate / kevalAkAraparityAgapUrvakayathoktasvarUpakarmopAdAnaM ca na sambhavatIti karmavicArAnantaraM tata eva hetoH brahmavicAraH kartavya iti 'athAtaH' ityuktam // [atha sUtrakArAbhimatasUtrArthayojanArambhaH] tatra pUrvapakSavAdI manyate - vRddhavyavahArAdanyatra zabdasya bodhakatvazaktyavadhAraNAsambhavAt, vyavahArasya ca kAryabuddhiparatvena kAryArthaeva zabdasya prAmANyamiti kAryarUpaeva vedArthaH / ato na vedAntAH pariniSpanne pare brahmaNi pramANabhAvamanubhavitumarhanti / na ca putrajanmAdisiddhavastuviSayavAkyeSu harSa hetUnAM kAlatrayavartinAmarthAnAmAnantyAt 'sulagna sukhaprasavAdiharSahetvarthAntaropanipAtasambhAvanayA ca priyArthapratipattinimittamukhavikAsAdiliGgenArthavizeSabuddhihetutvanizcayaH ; nApi vyutpannetarapadavibhatyarthasya padAntarArtha ra nizcayena prakRtyarthanizcayena vA zabdasya siddhavastunyabhidhAnazaktinizcayaH; jJAtakAryAbhidhAyipadasamudAyasya tadaMzavizeSanizcayarUpatvAttasya / na ca sarpAdbhItasya 'nAyaM sarpo rajjureSA' iti zabdazravaNasamanantaraM bhayanivRttidarzanena sarpAbhAvabuddhihetutvanizcayaH; atrApi 1. sulagnajanmasukhaprasavAdi .pA. 2. nizcayena vA pA. For Private And Personal Use Only Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 108 zArIrakamImAMsAbhASye [a. 1. nizceSTaM nirvizeSamacetanamidaM vastvityAdyarthabodheSu bahuSu bhayanivRttihetuSu satsu vizeSanizcayAyogAt / kAryabuddhipravRttivyAptibalena zabdasya pravartakArthAvabodhitvamupagatamiti sarvapadAnAM kAryaparatvena sarvaiH padaiH kAryasyaiva viziSTasya pratipAdanAnAnyAnvitasvArthamAte pdshktinishcyH| iSTasAdhanatAbuddhistu kAryabuddhidvAreNa pravRttihetuH, na svarUpeNa, atItAnAgatavartamAneSTopAyabuddhiSu prvRttynuplbdheH| 'iSTopAyo hi matprayatnAdRte na sidhyati / ato matkRtisAdhyaH, itibuddhiryAvanna jAyate tAvanna pravartate / ataH kAryabuddhireva pravRttiheturiti pravartakasyaiva zabdavAcyatayA kAryasyaiva vedavedyatvAtpariniSpannarUpabrahmaprAptilakSaNAnantasthiraphalApratipatteH 2"akSayyaM ha vai cAturmAsyayAjinassukRtaM bhavati" ityAdibhiH karmaNAmeva sthiraphalatvapratipAdanAcca karmaphalAlpAsthiratvabrahmajJAnaphalAnantasthiratvajJAnahetuko brahmavicArArambho na yuktaH iti // anAbhidhIyate --- nikhilalokaviditazabdArthasambandhAvadhAraNaprakAramapanudya sarvazabdAnAmalaukikaikArthAvabodhitvAvadhAraNaM prAmANikA na bahumanvate / evaM kila bAlAzzabdArthasaMbandhamavadhArayanti--mAtApitaprabhRtibhirambAtAtamAtulAdIn zazipazunaramRgapakSisAdIMzca 'enamavehi imaM cAvadhAraya'ityabhiprAyeNa 4aGgalyA nirdizyanirdizya taistaizzabdaisteSuteSvartheSu bahuzazikSitAzzanaizzanaistaistaireva zabdaisteSuteSvartheSu svAtmanAM buddhyatpattiM dRSTvA zabdArthayossaMbandhAntarAdarzanAtsaMketayitRpuruSAjJAnAca teSvartheSu teSAM zabdAnAM prayogo bodhakatvanibandhana iti nizcinvanti / punazca vyutpannetarazabdeSu 'asya zabdasyAyamarthaH' iti pUrvaddhaizzikSitAssarvazabdAnAmarthamavagamya parapratyAyanAya tattadarthAvabodhi vAkyajAtaM prayu1. tvamavagata. pA. 3. zabdAnAmalaukikArthA. pA. 2. ApastambazrautasU. 2. prazna. 1.khaM, 1.sa. 4. aGgalyAdibhinirdizya te. pA. For Private And Personal Use Only Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pA. 1.] jijJAsAdhikaraNam. Jjate / prakArAntareNApi zabdArthasabandhAvadhAraNaM suzakam - kenacitpuruSeNa hastaceSTAdinA 'pitA te sukhamAste' iti devadattAya jJApayeti preSitaH kazcit tajjJApane pravRttaH 'pitA te sukhamAste' iti zabdaM prayuGkte / pArzvastho'nyo vyutpitsurmUkavaceSTAvizeSajJastajjJApane pravRttamimaM jJAtvA'nugatastajjJApanAya prayuktamimaM zabdaM zrutvA 'ayaM zabdastadarthabuddhihetuH ' iti nizcinoti iti kAryArtha eva vyutpattiriti nirbandho nirnibndhnH| ato vedAntAH pariniSpannaM paraM brahma, tadupAsanaM cAparimitaphalaM bodhayantIti tannirNayaphalo brahmavicAraH kartavyaH // kAryArthatve'pi vedasya brahmavicAraH kartavya eva / katham ; "AtmA vA are draSTavya zrotavyo mantavyo nididhyAsitavyaH " 2 " so'nveSTavyassa vijijJAsitavyaH " 3" vijJAya prajJAM kurvIta " 4 " daharo'sminnantara AkA - zastasminyadantastadanveSTavyaM tadvAva vijijJAsitavyam " 5" tattrApi dahaM gaganaM vizokastasminyadantastadupAsitavyam" ityAdibhiH pratipannopAsanaviSayakAryAdhikRtaphalatvena 6" brahmavidApnoti param" ityAdibhirbahmaprAptizrUyataiti brahmasvarUpatadvizeSaNAnAM duHkhAsaMbhinnadezavizeSarUpasvargAdivat, rAtrisatrapratiSThAdivat, apagoraNazatayAtanA sAdhyasAdhanabhAvavacca, kAryopayogitayaiva siddheH // 'gAmAnaya' ityAdiSvapi vAkyeSu na kAryArthe vyutpattiH ; bhavadabhimatakAryasya durnirUpatvAt / kRtibhAvabhAvi kRtyuddezyaM hi bhavataH kAryam / kRtyuddezyatvaM ca kRtikarmatvam / kRtikarmatvaMca kRtyA prAptumiSTatamatvam / iSTatamaM ca sukhaM vartamAnaduHkhasya tannivRttirvA / tatreSTasukhAdinA puruSeNa svaprayatnAdRte yadi tadasiddhiH pratItA, tataH prayatnecchuH pra 1. bR 4. a. 4. bA. 5; 6. a. 5 bA.6. 2. chA-8. pra. 7. kha. 1. 3. ba. 1-a 4 - prA. 21. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 4 chA. 8. pra. 1 - kha. 1. 5. tai- nArAyaNe. 10 - anu. 23. 6. te Ana 1 bha. 10 For Private And Personal Use Only 109 Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 110 zArIrakamImAMsAbhASye [a.1 vartate puruSaiti na kacidapIcchAviSayasya kRtyadhInasiddhitvamantareNa kutyuddezyatvaM nAma kizcidapyupalabhyate / icchAviSayasya prerakatvaM ca prayanAdhInasiddhitvameva, tataeva prvRtteH| na ca puruSAnukUlatvaM kRtyuddezyatvam, yatassukhameva puruSAnukUlam / na ca duHkhanivRtteH puruSAnukUlatvam / purupAnukUlaM sukhaM tatpratikUlaM duHkham' iti hi sukhaduHkhayossvarUpavivekaH / duHkhasya pratikUlatayA tannittiriSTA bhavati ; nAnukUlatayA / anukUlapratikUlAnvayavirahe svarUpeNAvasthitirhi duHkhnivRttiH| atassukhavyatiriktasya kriyAderanukUlatvaM na saMbhavati / na sukhArthatayA tasyApyanukUlatvam, duHkhAtmakatvAttasya / sukhArthatayA'pi tadupAdAnecchAmAtrameva bhavati / na ca kRti prati zeSitvaM kRtyuddezyatvam , bhavatpakSe zeSitvasyAnirUpaNAt / na ca paroddezapravRttakRtivyApyahatvaM zeSatvamiti tatpatisambandhI zeSItyavagamyate, tathA sati kRterazeSatvena tAM prati tatsAdhyasya zeSitvAbhAvAt / na ca parodezapravRtyarhatAyAzzeSatvena parazzeSI, uddezyatvasyaiva nirUpyamANatvAt, pradhAnasyApi bhRtyodezapravRttyarhatvadarzanAca / pradhAnastu bhRtyapoSaNe'pi svodezena pravartata iti cenna, bhRtyo'pi hi pradhAnapoSaNe svoddezenaiva pravartate / kAryasvarUpasyaivAnirUpaNAt 'kAyatisambandhI zeSaH, tatpatisambandhI zeSI' ityapyasaGgatam // nApi kRtiprayojanatvaM kRtyuddezyatvam / puruSasya kRtyArambhaprayojanameva hi kRtiprayojanam / sa cecchAviSayaH / tasmAdiSTatvAtirekikRtyuddezyatvAnirUpaNAt kRtisAdhyatAkRtipradhAnatvarUpaM kArya durnirUpameva / / niyogasyApi sAkSAdiSiviSayabhUtasukhaduHkhanivRttibhyAmanyatvAtatsAdhanatayaiveSTatvaM kRtisAdhyatvaM ca / ata eva hi tasya kriyAtiriktatA anyathA kriyaiva kArya syAta; svargakAmapadasamabhivyAhArAnuguNyena li For Private And Personal Use Only Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org jijJAsAdhikaraNam. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] 111 l GAdivAcyaM kArya svargasAdhanameveti kSaNabhaGgikarmAtireki sthiraM svargasAdhanamapUrvameva kAryamiti svargasAdhanatollekhenaiva hyapUrvavyutpattiH / ataH prathamamananyArthatayA pratipannasya kAryasyAnanyArthatvanirvahaNAyApUrvameva pazcAtsvargasAdhanaM bhavatItyupahAsyam, svargakAmapadAnvitakAryAbhidhAyipadena prathamamapyananyArthatAnabhidhAnAt ; sukhaduHkhanivRttitatsAdhanebhyo 'nyasthAnanyArthasya kRtisAdhyatApratItyanupapattezca / apica - kimidaM niyogasya prayojanatvam, sukhavanniyogasyApyanukUlatvameveti cet, kiM niyogassukham ; sukhameva hyanukUlam / sukhavizeSavanniyogAparaparyAyaM vilakSaNaM mukhAntaramiticet; kiM tatra pramANamiti vaktavyam / svAnubhavazcet, naH viSayavizeSAnubhava sukhavanniyogAnubhavasukhamidamiti bhavatA'pi nAnubhUyate / zAstreNa niyogasya puruSArthatayA pratipAdanAt pazcAta bhokSyata iti cet; kiM tanniyogasya puruSArthatvavAci zAstram / na tAvallaukikaM vAkyam ; tasya duHkhAtmakakriyAviSayatvAt tena sukhAdisAdhanatayaiva kRtisAdhyatAmA - trapratipAdanAt / nApi vaidikam tenApi svargAdisAdhanatayaiva kAryasya pratipAdanAt / nApi nityanaimittikazAstram; tasyApi tadabhidhAyitvaM svargakAmavAkyasthApUrvavyutpattipUrvakamityuktarItyA tenApi sukhAdisAdhanakA - ryAbhidhAnamavarjanIyam / niyataihikaphalasya karmaNo'nuSThitasya phalatvena tadAnImanubhUyamAnAnnAdyarogatAdivyatirekeNa niyogarUpasukhAnubhavAnupalabdhezca niyogassukhamityatra na kiMcana pramANamupalabhAmahe / arthavAdAdiSvapi svargAdisukhaprakArakIrtanavanniyogarUpa sukhamakArakIrtanaM bhavatApi na dRSTacaram // For Private And Personal Use Only - ato vidhivAkyeSvapi dhAtvarthasya kartRvyApArasAdhyatAmAtraM zabdAnuzAsanasiddhameva lingaadervaacymitydhyvsiiyte| dhAtvarthasya ca yAgAderanayAdidevatAntaryAmiparamapuruSasamArAdhanarUpatA, samArAdhitAtparamapu Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 112 zArIrakamImAMsAbhASye [a. 1. ruSAtphalasiddhizceti 1" phalamata upapatteH" ityatra pratipAdayiSyate / ato vedAntAH pariniSpannaM paraM brahma bodhayantIti brahmopAsanaphalAnantyaM sthiratvaM ca siddham / cAturmAsyAdikarmasvapi kevalasya karmaNaH kSayiphalatvopadezAdakSayaphalazravaNaM 2" vAyuzcAtnarikSaM caitadamRtam " ityAdivadApekSikaM mantavyam // ataH kevalAnAM karmaNAmalpAsthiraphalatvAt, brahmajJAnasya cAna ntasthiraphalatvAttannirNayaphalo brahmavicArArambho yukta iti sthitam || iti zrIbhASye jijJAsAdhikaraNam // 1 // zrImate rAmAnujAya nama: atha vedAntasAraH. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir samastacidacidvastuzarIrAyAkhilAtmane / zrImate nirmalAnandodanvate viSNave namaH // paramapuruSaprasAdAt vedAntasAra uddhiyate athAto brahmajijJAsA // 1 // atrAyamathazabdaH, Anantarye vartate; atazzabdaziraskatvAt / 3 atazzabdazca pUrvavRttasya hetubhAve / pUrvavRttaJca karmajJAnamiti vijJAyate / Aripsitasya brahmajJAnasya vedArthavicAraikadezatvAt, adhItavedasya hi puruSasya karmapratipAdanopakramatvAt, vedAnAM karmavicAraH prathamaM kArya iti 4" athAto dharmajijJAsA" ityutam / karmaNAJca prakRtivikRtirUpANAM dharmArthakAmarUpapuruSArthasAdhanatAnizcayaH, 1. zArI. su. 3-2-37, 2. yU. upa. 4. a. 3. bA. 3. vA. | 3. atarazabda: pUrva. pA. 4. pUrvamImAMsAsU. 1-1-1. For Private And Personal Use Only Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] jijJAsAdhikaraNam . 1 "prabhutvAdAvijyam" 2ityantena sUtrakalApena saGkarSaNena kRtH| evaM vedasyArtha3paratve karmaNAJca tadarthatve teSAJca kevalAnAM trivargaphalatve nizcite sati,vedaikadezabhUtavedAntabhAge kevalakarmaNAmalpAsthiraphalatvaM brahmajJAnasya ca anantasthiraphalatvamApAtato dRSTvA, anantaraM mumukSoravadhAritapariniSpannavastubodhajananazabdazakteH puruSasya brahmabubhutsA jAyate iti "athAto brahmajijJAsA" iti karmavicArAnantaraM tataeva hetoH brahmavicAraH kartavya4ityuktaM bhvti| tadidamAha zrutiH 5"parIkSya lokAn karmacitAn brAhmaNo nirvedamAyAt nAstyakRtaH kRtena,tadvijJAnArtha sa gurumevAbhigacchet , samitpANizzrotriyaM brahmaniSThaM, tasmai sa vidvAnupasannAya samyakprazAntacittAya zamAnvitAya, yenAkSaraM puruSaM vedasatyam , provAca tAM tattvato brahmavidyAm" iti / brAhmaNaH - vedAbhyAsarataH, 6karmacitAn - karmaNA sampAditAn , lokAn - ArAdhyakSayiSNutvena kSayasvabhAvAn , karmamImAMsayA parIkSya, akRtaH - nityaH paramapuruSaH, kRtena - karmaNA, na sampAdyaiti, yo nirvedamAyAt , saH, tadvijJAnArtha, gurumevAbhigacchet , samitpANiH, zrotriyaM - vedAntavedinam , brahmaniSTam - sAkSAtkRtaparamapuruSasvarUpam , saH - guruH, samyagupasannAya tasmai, yena - vidyAvizeSaNa, akSaram , satyam , paramapuruSam , vidyAt , tAM brahmavidyAm , provAcaprabeyAdityarthaH; "sa gurumevAbhigacchet , tasmai sa vidvAn , provAca" ityanvayAt aprAptatvAJca, vidhAvapi liTo vidhAnAt 7"chandasi luGlaliTaH" iti // iti vedAntasAre jijJAsAdhikaraNam // 1 // zrImate rAmAnujAya nama:. atha vedAntadIpaH. zriyaHkAnto'nanto varaguNagaNakAspadavapuH hatAzeSAvadyaH paramakhapado vAGmanasayoH / 1. pUrvamImAMsAyAM. 12-4. 5. mu. 1. 2. 12, 13. 2. ityantasUtra. pA, 3. vattve. pA. 6. karmaNA sampAditAn lokAn ArAdhya4. kartavya ityuktam / tadida. pA, kSayi. pA. 7. aSTAdhyA. 3-4-6. 15 For Private And Personal Use Only Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 114 vedAntadIpe [a. 1. abhUmibhUmiryo natajanadRzAmAdipuruSo manastatpAdAbje paricaraNa saktaM bhavatu me // praNamya zirasA''cAryAstadAdiSTena vrtmnaa| brahmasUtrapadAntassthavedAntArthaH prakAzyate // atreyameva hi vedavidA prakriyA-acidvastunaH svarUpataH svabhAvatazcAtyantavilakSaNaH tadAtmabhUtaH cetanaH prtygaatmaa| tasmAdbaddhAnmuktAnnityAJca nikhilaheyapratyanIkatayA, kalyANaguNaikatAnatayA ca, sarvAvasthacidaciyApakatayA, dhArakatayA, niyantRtayA, zeSitayA ca atyantavilakSaNaH paramAtmA / yathoktaM bhagavatA-1" dvAvimau puruSau loke kSarazcAkSara eva ca |kssrssrvaanni bhUtAni kUTastho'kSara ucyte|| uttamaH puruSastvanyaH prmaatmetyudaahRtH| yo lokatrayamAvizya bibhartyavyaya iishvrH|| yasmAtkSaramatIto'hamakSarAdapi cottamaH / ato'smi loke vede ca prathitaH puruSottamaH" iti| zrutizva-2"pradhAnakSetrakSapatiguNezaH" 3"patiM vizvasyA'tmezvaram"4'antarbahizca tatsarva vyApya nArAyaNaH sthitaH" ityAdikA / kUTasthaH - muktasvarUpam , 5"ye tvakSaramanirdezyamavyaktaM paryupAsate / sarvatragamacintyaM ca kUTasthamacalaM dhruvam" ityAdivyapadezAt / sUtrakArazcaivameva vadati-6"netaro'nupapatteH""bhedavyapadezAt"8"anupapattestu na zArIraH" 9"karmakartRvyapadezAca"10"zabdavizeSAt" 11"sambhogaprAptiriticenna vaizeSyAt"12 "na ca smArtamataddharmAbhilApAcchArIrazca"13 "ubhaye'pi hi bhedenainamadhIyate"14"vizeSaNabhedavyapadezAbhyAM ca netarau"15"muktopasRpyavyapadezAca"16"sthityadanAbhyAM ca"17"itaraparAmarzAtsa iticennAsambhavAt" * yuktam . pA. 1. gI. 15. a. 16. 17, 18-zlo. 2.zve.6-16, 3.tai-nArAyaNIye.16- anu. 4. tai nArAyaNAye. 11.anu. 5. gI. 12. a. 3-zlo. 6. zArI. 1-1-17. 7. zArI 1-3-4. 8. zArI.1-2-3. 9. zArI. 1-2. 4. 10. zArI. 1-2. 5. 11. zArI, 1-2 8. 12, zArI 1-2. 20. 13. zArI, 1-2-21. 14. zArI. 1-2.23. 15. zArI. 1-3-2. 16. zArI. 1-3-6. 17, zArI. 1.3.17. For Private And Personal Use Only Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra * 1. zArI. 1-3-18. 2. zArI. 1-3-43. 3. zArI. 1-3-44. 4. zArI. 2-1-22. 5. zArI, 3-4-8. pA-1.] jijJAsAdhikaraNam "" 1" uttarAzcedAvirbhUtasvarUpastu " 2" suSuptyutkAntyorbhedena" 3" patyAdizabde bhyaH " 4" adhikaM tu bhedanirdezAt " 5" adhikopadezAttu bAdarAyaNasyaivaM tadarzanAt 6" jagadvayApAravarja prakaraNAdasannihitatvAzca " 7" bhogamAtrasAmyaliGgAcca " ityAdibhiH / nacAvidyAkRtamupAdhikRtaM vA bhedamAzrityaite nirdezAH, " idaM jJAnamupAzritya mama sAdharmyamAgatAH / sarge'pi nopajAyante pralaye na vyathanti ca " 9" tadA vidvAn puNyapApe vidhUya niraJjanaH paramaM sAmyamupaiti " 10" mukeopasRtyavyapadezAcca " " uttarAccedAvirbhUtasvarUpastu" 11" sampadyAvirbhAvassvenazabdAt " +" jagadvyApAravarja prakaraNAdasanihitatvAca " +" bhogamAtrasAmyaliGgAcca " iti sarvAvidyopAdhivinirmukamadhikRtyaiva bhedopapAdanAt / zrutismRtisUtreSu sarvatra bhede nirdiSTe cidacidIzvarasvarUpabhedaH svAbhAviko vivakSitaiti nizcIyate / 12" sarve khalvidaM brahma tajjalAniti zAnta upAsIta " 13" vAcA'rambhaNaM vikAro nAmadheyaM mRttiketyeva satyam " 14" sadeva somyedamagra AsIdekamevAdvitIyaM tadaikSata bahu syAM prajAyeyeti tattejo'sRjata" 15" sanmUlAssomyemAssarvAH prajAssadAyatanAssatpratiSThAH" 16" aitadAtmyamidaM sarvaM tatsatyaM sa AtmA tattvamasi zvetaketo" 17" kSetrakSaM cApi mAM viddhi" 18" tadananyatvamArambhaNazabdAdibhyaH" iti parasya brahmaNaH kAraNatvam kRtsnasya cidacidAtmakaprapaJcasya kAryatvam, kAraNAtkAryasyAnanyatvaM cocymaanmevmevoppdyte| sarvAvasthasya cicidvastunaH paramAtmazarIratvam, paramAtmanazcA'tmatvam, 19" yaH pRthivyAM tiSTan... yasya pRthivI 16. zArI. 4-4-17. +7. zArI. 4-4-21. 8. gI. 14-2. www.kobatirth.org 9. mu. 3-1-3. 10. zArI. 1-3-2. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 11. zArI. 4-4-1, 12. hA. 3-14- 1. 13. chA. 6-1-4. 14. chA. 6-2-1, 3. 15. chA. 6-8-6. 16. hA. 6-8-7. 17. gI. 13-2. 18. zArI. 2-1-15. 19. bR. 5-7 3. For Private And Personal Use Only 115 Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dhedAntadIpe [a.1. zarIram"1"ya Atmani tiSThan...yasyA'tmA zarIraM...ya AtmAnamantaro yamayati"2" yasyAvyaktaM zarIraM-yasyAkSaraM zarIraM yasya mRtyuH zarIram ,eSa sarvabhUtAntarAtmA'pahatapApmA divyo deva eko nArAyaNaH" 3"antaH praviSTazzAstAjanAnAM sarvAtmA" ityAdizrutyaivopadiSTamiti sUkSmacidacidvastuzarIraH paramAsmA kAraNam , sa eva paramAtmA sthUlacidacidvastuzarIraH kAryamiti kAraNAvasthAyAM kAryAvasthAyAM ca cidacidvastuzarIrakatayA tatprakAraH paramAtmaiva sarvazabdavAcya iti paramAtmazabdena sarvazabdasAmAnAdhikaraNyaM mukhyamevopapannataram / 4"anena jIvenA'tmanA'nupravizya nAmarUpe vyAkaravANi" 5" tatsRSTA / tadevAnuprAvizat / tadanupravizyAsaca tyaJcAbhavat "6ityAdizrutirevemamarthamupapAdayati / sarvamAtmatayA'nupravizya taccharIratvena sarvaprakAratayA sa eva sarvazabdavAcyo bhvtiityrthH| 7 "bahu syAm" iti bahubhavanasaGkalpo'pi nAmarUpavibhAgAnahasUkSmacidacidvastuzarIrakatayaikadhA'vasthitasya vibhaktanAmarUpa cidaciccharIrakatayA bahuprakAratAviSaya iti (vedvitprkriyaa)|| ye punaH-nirvizeSakUTasthasvaprakAzanityacaitanyamAnaM brahma jJAtavyatayoktamiti vadantiAteSAM 9 "janmAdyasya yataH" 10 "zAstrayonitvAt" 11"tattu samanvayAt" 12 "IkSate zabdam" ityAdeH, 13 "jagadyApAravarja prakaraNAdasannihitatvAJca"14"bhogamAtrasAmyaliGgAcca"15"anAvRttizzabdAdanAvRttizzabdAt" ityantasya sUtragaNasya ca brahmaNo jagatkAraNatvabahubhavanasaGkalparUpekSaNAdyanantavizeSapratipAdanaparatvAtsarva sUtrajAtam ,sUtrakArodAhRtAH-16"yato vA imAni bhUtAni jAyante" 17"tadaikSata bahu syAM prajAyeyeti" ityAdyAssarvazrutayazca na snggcchnte|athocyet-18"yenaashrutN zrutam"ityekavijJAnena sarvavijJAnaM prati1. bR. 5-7-22. 10. zArIra, 1-1-3. 2. subAla.7-kha.turIyAtItAvadhUtopa.1.ca. 11. zArIra. 1-1-4. 3. yajurAraNyake. 3. prazne-11-anu. 12. zArIra, 1-1-5. 4. chA, 6-3-2. 13 zArIra. 4-4-17. 5. te, A. 6-2. 14. zAri, 4-4-21. 6. iti zrutirevamarthamupa. pA. 15. zArIra. 4-4-22. 7. tai. A. 6-2. chA. 6-2-3. 16. te. bhR. 1. 1. 8. cidacidvastuzarI. pA. 17. chA. 6-2-3. 9. zArIra. 1-1-2. 18. chA. 6-1-3. For Private And Personal Use Only Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 1. chA. 6-1-4. 2. chA. 6-2-1. 3. vAcyatayaikatApa. pA. 4. chA. 6-2-3 5. chA. 6.8-7. 6. vaidikairabhyu. pA. pA. 1.] jijJAsAdhikaraNam. 117 zAya 1" yathA somyaikena mRtpiNDena" ityekamRtpiNDArabdhaghaTazarAvAdInAM tanmRtpiNDAdananyadravyatayA tajjJAnena teSAM jJAtateva, brahmajJAnena tadArabdhasya kRtsnasya cidacidAtmakasya jagatastasmAdanatiriktavastutayA jJAtatA sambhavatItyupapAdya, 2" sadeva somyedamagra AsIdekamevAdvitIyam"itIdaMzabdavAcyasya cidacidAtmakaprapaJcasya sRSTeH prAni khilabhedaprahANena sacchabda 3vAcyenaikatApatti ghaTazarAvAdyutpatteH prAgutpAdakamRtpiNDaikatApattivadabhidhAya, 4' tadaikSata bahu syAm' iti tadeva sacchabdavAcyaM brahma cidacidAtmakaprapaJcarUpeNA'tmano bahubhavanamekamRtpiNDasya ghaTazarAvAdirUpeNa bahubhava navatsaGkalpyAtmAnameva tejaH prabhRtijagadAkAreNAsRjateti cAbhidhAya 5 "aitadAtmyamidaM sarvaM tatsatyaM sa AtmA tattvamasi' ityabhidhAnAdbrahmakamevAvidyAkRtena, pAramArthikena vA upAdhinA sambaddhaM devAdirUpeNa bahubhUtamiti 6vedavidbhirabhyupagantavyam iti / tadayuktam, 7"jJAzau dvAvajAvIzanIzau" 8" nityo nityAnAM cetanazcetanAnAmeko bahUnAM yo viddhAti kAmAn" ityAdizrutibhiH jIvAnAmajatvanityatvavahutvavacanAt / yadi ghaTazarAvAderutpatteH prAgekIbhUtasya mRddavyasyotpattyuttarakAlabhAvibahutvavat sRSTeH prAgekIbhUtasyaiva brahmaNassRSTayuttarakAlInaM nAnAvidhajIvarUpeNa bahutvamucyeta; tadA jIvAnAmajatvanityatvabahutvAdi virudhyeta / sUtravirodhazca 9 " itaravyapadezAddhitAkaraNAdidoSaprasaktiH" iti brahmaiva devamanuSyAdijIvarUpeNa bahubhUtazcedAtmano hitAkaraNAdidoSaprasaktirityuktvA 10 " adhikantu bhedanirdezAt " iti jI - vAdbrahmaNo'rthAntaratvamuktam / tathA ca 11" vaiSamyanairghRNye na sApekSatvAt " iti devAdiviSama sRSTiprayuktapakSapAtaMnarghRNye jIvAnAM pUrvapUrvakarmApekSatvAdviSama sRSTeriti parihRte / tathA -- 12 "na karmAvibhAgAditicennAnAditvAdupapadyate cApyupalabhyate ca " iti 'sadeva somyodamagra AsIdekamevAdvitIyam" iti sRSTeH prAgavibhAgavacanAt sRSTeH prAgjIvAnAmabhAvAttatkarma na sambhavatIti paricodya jIvAnAM tatkarmapravAhANAM cAnAditvAditi parihRtam / 13" nAtmA "" 7. zve. 1 9. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 8. ve. 6-13; kaTa, 2, 5, 13. 9. zArI. 2.1-21. 10. zArI. 2-1-22. 11. zArI 2-1-34. 12. zArI, 2-1-35. 13. zArI. 2-3-18. For Private And Personal Use Only Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 118 vedAntadIpe [a. 1. zruternityatvAca tAbhyaH" ityAtmana utpattyabhAvazcokto nityatvaM ca ; svAbhyupagamavirodhazcAA mokSAjIvabhedasyAnAditvaM sarvaireva hi vedaantibhirbhyupgmyte| atazzrutivirodhAtsUtravirodhAtsvAbhyupagamavirodhAcca sRSTeH prAgekatvAvadhAraNaM nAmarUpavibhAgAbhAvAbhiprAyam / nAmarUpavibhAgAnahasUkSmacidacidvastuzaktibhedasahaM ceti sarvairabhyupagamyate / iyAMstu vizeSaH-avidyAparikalpane'pyupAdhiparikalpane'pi brahmavyatiriktasyAvidyAsambandhinazcopAdhisambandhinazcetanasyAbhAvAdavidyopAdhisambandhau,tatkRtAzca doSA brahmaNa eva bhaveyuH iti // sanmAtrabrahmavAde'pi prAksRSTessanmAnaM brahmaikameva sRSTyuttarakAlaM bhoktR. bhogyaniyantRrUpeNa tridhA bhUtazcet , ghaTazarAvamaNikavajIvezvarayorutpattimattvamanityatvaJca syAt / athaikatvApattivelAyAmapi bhoktRbhogyaniyantRzaktitrayamavasthitamiticet, kimidaM zaktitrayazabdavAcyamiti vivecanIyam / yadi sanmAasyaikasyaiva bhoktRbhogyaniyantRrUpeNa pariNAmasAmarthya zaktitrayazabdavAcyam; evaM tarhi mRtpiNDasya ghaTazarAvAdipariNAmasamarthasya tadutpAdakatvamiva brahmaNa IzvarAdInAmutpAdakatvamiti teSAmanityatvamevAathezvarAdInAM sUkSmarUpeNAvasthitireva zaktirityucyeta tarhi tadatiriktasya sanmAtrasya brahmaNaH, pramANA bhAvAttadabhyupagame ca tadutpAdyatayezvarAdInAmanityatvaprasaGgAcca trayANAM nAmarUpavibhAgAnahasUkSmadazApattireva prAksRSTerekatvAvadhAraNAvaseyeti vaktavyam / 1na tadA teSAM brahmAtmakatvAdekatvAvadhAraNaM viruddhyet| atassarvAvasthAvasthitasya cidacidvastunaH brahmazaritvazrutessarvadA sarvazabdairbrahmaiva tattaccharIrakatayA tattadviziSTamevAbhiradhIyata iti sthUlacidacidvastuviziSTaM brahmaiva kAryabhUtaM jagat, nAmarUpavibhAgAnahasUkSmacidacidvastuviziSTaM brahma kAraNamiti tadeva mRtpiNDasthAnIyaM 3"sadeva somyedamagra AsIdekamevAdvitIyam"ityucyate / tadeva vibhaktanAmarUpacidacidvastuviziSTaM brahma kAryamiti sarva samaJjasam / zrutinyAyavirodhastu teSAM bhASye prapazcitaiti neha pratanyate // bhASyodito'dhikaraNArthassasUtravivaraNassukhagrahaNAya saGkSapaNopanyasya te|ttr prathame pAde pradhAnapuruSAveva jagatkAraNatayA vedAntAH pratipAdayantItyAzaGkaya sarvajJaM satyasaGkalpaM niravadyaM samastakalyANaguNAkaraM brahmaiva jagatkAraNatayA pratipAdayantItyuktam / dvitIyatRtIya4caturthapAdeSu kAnicidvedAntavA1. tadA teSAM bahutvAdekatvAva. pA. 3. chA. 6-2-1. 2. dheyamiti. pA. / 4. caturtheSu pAdeSu. pA. For Private And Personal Use Only Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 1. prasaktadoSaH . pA. 2. mukhenAsyaivA. pA. pA. 1.] jijJAsAdhikaraNam. 119 kyAni pradhAnAdipratipAdanaparANIti tanmukhena sarvAkSepamAzaGkaya tAnyapi brahmaparANItyuktam / tatrAspaSTajIvAdiliGgakAni vAkyAni dvitIye nirUpitAni, spaSTaliGgakAni tRtIye / caturthe tu pradhAnAdipratipAdanacchAyAnusArINIti vizeSaH / ataH prathame'dhyAye sarva vedAntavAkyajAtaM sArvazathasatyasaGkalpatvAdiyuktaM brahmaiva jagatkAraNatayA pratipAdayatIti sthApitam / dvitIye'dhyAye tasyArthasya durdhapaNatvapratipAdanena draDhimocyate / tatra prathame pAde sAGkhyAdismRtivirodhAdhyAyavirodhAcca prasakto doSaH parihRtaH / dvitIye tu sAGkhyAdivedabAhyapakSapratikSepa2 mukhena tasyaivAdaraNIyatA sthirIkRtA / tRtIyacaturthayorvedAntavAkyAnAmanyonyavipratiSedhAdidoSagandhAbhAvakhyApanAya viyadAdInAM brahmakAryatAprakAro vizodhyate / tatra tRtIye pAde ca cidacitprapaJcasya brahmakAryatve satyapyacidaMzasya svarUpAnyathAbhAvena kAryatvam ; cidaMzasya svabhAvAnyathAbhAvena jJAnasaGkocavikAsarUpeNa kAryatoditA / caturthe tu jIvopakaraNAnAmindriyAdInAmutpattiprakAra iti prathamenAdhyAyadvayena mumukSubhirupAsyaM nirastanikhiladoSagandham anavadhikAtizayAsa kalyANaguNagaNaM nikhilajagadekakAraNaM brahmeti pratipAditam / uttareNa dvayena brahmopAsanaprakArastatphalabhUtamokSasvarUpaJca cintyate / tatra tRtIyasya prathame pAde brahmopAsisiSotpattaye jIvasya saMsarato doSAH kiirtitaaH| dvitIye ca upAsisiSotpattaya eva brahmaNo nirastanikhiladoSatAkalyANaguNAkaratArUpobhayaliGgatA pratipAdyate / tRtIye tu brahmopAsanaikatva 4nAnAtvavicArapUrvakamupAsaneSUpasaMhAryAnupasaMhAryaguNavizeSAH prapazcitAH / caturthe tUpAsanasya varNAzramadharmetikartavyatAkatvamuktam / caturthe'dhyAye brahmopAsanaphalacintA kriyate / tatra prathame pAde brahmopAsanaphalaM vaktum upAsanasvarUpapUrvakopAsanAnuSThAnaprakAro vidyAmAhAtmyaJcocyate / dvitIye tu brahmopAsInAnAM brahmaprAptigatyupakramaprakArazcintitaH / tRtIye tu arcirAdigatisvarUpam, arcirAdinaiva brahmaprAptiriti ca pratipAdyate / caturthe tu muktasya brhmaanubhvprkaarshcintyte| ato mumukSubhiH zAtavyaM nirastanikhiladoSagandham anavadhikAtizayAsaGghadheyakalyANaguNagaNAkaraM nikhilajagadekakAraNaM paraM brahma, tajjJAnaJca mokSasAdhanamasakRdAvRttasmRtisantAnarUpamupAsanAtmakam / upAsanaphalaM ca arcirAdinA paraM brahmopasampadya svasvarUpa Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 3. 4. nAnAtvapUrvaka. pA. For Private And Personal Use Only Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 120 vedAntadIpe [a.1. bhUtajJAnAdiguNAvirbhAvapUrvakAnantamahAvibhUtyanavadhikAtizayAnandabrahmAnubhavo'punarAvRttirUpa iti zArIrakazAstreNoktaM bhavati // athAto brahmajijJAsA // 1 // brahmamImAMsA viSayaH, sA kimArambhaNIyA? utAnArambhaNIyA? iti saMzayaH / tadartha parIkSyate-vedAntAH kiM brahmaNi pramANam ? uta na? iti / tadartha pariniSpanne'rthe zabdasya bodhanasAmarthyAvadhAraNaM sambhavati neti| na sambhavatIti pUrvaH pakSaH / sambhavatIti raaddhaantH|ydaa na sambhavati, tadA pariniSpanne'rthe zabdasya bodhanasAmarthyAbhAvAtsiddharUpe brahmaNi na vedAntAH pramANamiti tadvicArAkArA brahmamImAMsA nArambhaNIyA / yadA sambhavati, tadA siddhe'pyarthe zabdasya bodhanasAmarthyasambhavAdvedAntAH brahmaNi pramANamiti sA cArambhaNIyA syAt / atra pUrvapakSavAdI manyate--vRddhavyavahArAdanyatra vyutpattyasambhavAt , vyavahArasya ca kAryabuddhipUrvakatvena kArya evArthe zabdazaktyavadhAraNAt , pariniSpanne'rthe brahmaNi na vedAntAHpramANamiti tadvicArarUpA brahmamImAMsA nArambhaNIyeti / 2siddhAntastu-bAlAnAM mAtApitRprabhRtibhirambAtAtamAtulazazipazupakSimRgAdiSu aGgulyA nirdizya tattadabhidhAyinazzabdAnprayuAnaH krameNa bahuzazikSitAnAM tattacchabdazravaNasamanantaraM svAtmanAmeva tadarthabuddhayutpattidarzanAt , zabdArthayossambandhAntarAdarzanAt , saGketayitRpuruSAjJAnAca, bodhyabodhakabhAva eva zabdArthayossambandha iti nizcinvAnAnAM pariniSpanne'rthe zabdasya bodhakatvAvadhAraNaM sambhavatIti brahmaNi3vedAntavAkyAnAM prAmANyAttadarthavicArAkArA brahmamImAMsA aarmbhnniiyaa-iti|| sUtrArthastu-'atha' ityAnantarye / 'ataH' itica vRttasya hetubhAve / brahmaNo jijJAsA brahmajijJAsA, jJAtumicchA jijnyaasaa| icchAyAH iSyamANapradhAnatvAdiSyamANaM jJAnamihAbhipretam / pUrvavRttAdalpAsthiraphalakevalakarmAdhigamAdanantaraM tata eva hetoranantasthiraphalabrahmAdhigamaH kartavyaiti // iti zrIvedAntadIpe jijJAsAdhikaraNam / / 1 / / 1. jananasA. pA. 2. rAdhAnta, pA, | 3. vedAntAnA. pA. For Private And Personal Use Only Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - zrIzArIrakamImAMsAbhASye-janmAdyadhikaraNam ||2||)...'kiN punastabrahma, yajjijJAsyamucyate' ityatrAha janmAdyasya ytH|11|2|| jnmaadiiti-sRssttisthitiplym| tadguNa' saMvijJAno bhuvriihiH|asyacintyvividhvicitrrcnsy niyatadezakAlaphalabhogabrahmAdistambaparyantakSetrajJamizrasya jagataH / yataH-yasmAtsarvezvarAnnikhilaheyamatyanIkakharUpAtsatyasaMkalpAt jJAnAnandAyanantakalyANaguNAt sarvajJAt sarvazakteH paramakAruNikAt parasmAtpuMsaH sRSTisthitipalayAH pravartante ; tat brahmeti suutraarthH|| ...(pUrvaHpakSaH)-..2 "bhRguvai vAruNiH / varuNaM pitaramupasasAra / adhIhi bhagavo brahma" ityArabhya 3"yato vA imAni bhUtAni jAyante / yena jAtAni jiivnti| yatprayantyabhisaMvizanti / tadvijijJAsasva / tadbrahma"iti zrUyate / tatra saMzayaH-kimasmAdvAkyAt brahma lakSaNataH pratipattuM zakyate, na vaa-iti| kiM prAptam ? na zakyamiti / na tAvajanmAdayo vizeSaNatvena brahma lakSayanti , anekavizeSaNavyAttatvena brahmaNo'nekatvaprasakteH / vizeSaNatvaM hi vyAvartakatvam // nanu 'devadattazzyAmo yuvA lohitAkSassamaparimANaH' ityatra vizeSaNabahutve'pyeka eva devadattaH prtiiyte| evamatrApyekameva brahma bhvti| naivam-tatra pramANAntareNaikyapratIterekasminneva vishessnnaanaamupsNhaarH| anyathA tatrApi vyAvartakatvenAnekatvamaparihAryam / atra tvanenaiva vizeSaNena lilakSayiSitatvAt brahmaNaH pramANAntareNaikyamanavagatamiti vyAvartakabhedena brahmabahutvamavarjana yam // 1. saMvijJAnabahuvrIhiH. pA. 2. 3.te. bhR. 1. anu. 16 For Private And Personal Use Only Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 122 [a. 1. zArIrakamImAMsAbhASye brahmazabdekyAdavApyaikyaM pratIyata iti cet na, ajJAtagovyakteH jijJAsoH puruSasya 'khaNDo muNDaH pUrNazRGgo gauH' ityukte gopadaikye'pi khaNDatvAdivyAvartakabhedena govyakti bahutvapratIteH brahmavyaktayo'pi bhvyssyuH| ata eva lilakSayiSite vastuni eSAM vizeSaNAnAM saMbhUya lakSaNatvamapyanupapannam // nApyupalakSaNatvena lakSayanti, AkArAntarApratipatteH / upalakSaNAnAmekenAkAreNa pratipannasya kenacidAkArAntareNa pratipattihetutvaM hi dRSTaM 'yatrAyaM sArasaH, sa devadattakedAra:' ityAdiSu // nanuca 'satyaM jJAnamanantaM brahma' iti pratipannAkArasya jagajjanmAdInyupalakSaNAni bhavanti / na, itaretarapratipannAkArApekSatvena ubhayorlakSaNavAkyayoranyonyAzrayaNAt / ato na lakSaNato brahma pratipattuM zakyata iti / / ( siddhAntaH ) - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir evaM prApte'bhidhIyate jagatsRSTisthitipralayairupalakSaNabhUtairbrahma pratipattuM shkyte| na ca upalakSaNopalakSyAkAravyatiriktAkArAntarApratipattebrahmapratipattiH / upalakSyaM hyanavadhikAtizayabRhat, bRMhaNaM ca ; bRhaterdhAtostadarthatvAt / tadupalakSaNabhUtAzca jagajjanmasthitilayAH / 'yato, yena, yat' iti prasiddhavanirdezena yathAprasiddhi janmAdikAraNamanUdyate / prasiddhizva *""sadevasomyedamagra AsI dekamevAdvitIya" "tadaikSata bahu syAM prajAyeyeti tattejo'sRjata" ityekasyaiva sacchabdavAcyasya nimittopAdAnarUpakAraNatvena tadapi 'sadevedamaye ekamevAsIt' ityupAdAnatAM pratipAdya 'advitIyam' itya dhiSThAtrantaraM pratiSidhya 3 " tadaikSata bahu syAM prajAyeyeti tattejo'sRjata" ityekasyaiva pratipAdanAt / tasmAt yanmUlA jagajjanmasthitilayAH tadbrahmeti janmasthitilayAH svanimittopAdAnabhUtaM vastu brahmeti lakSayanti / jagannimittopAdAnatAkSiptasarvajJatvasa tyasaGkalpatvavicitrazaktitvAdyAkArabRhattvena 1. tai. Ananda. 1.1. 2. prasiddhavajjanmAdikAraNa nirdezena.pA. * 3. chA. upa. 6.2.1.3 For Private And Personal Use Only Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pA. 1.] janmAdyadhikaraNam. 123 pratipannaM brahmeti ca janmAdInAM tathA pratipannasya lakSaNatvena nAkArAntarApratipattirUpAnupapattiH // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jagajjanmAdInAM vizeSaNatayA lakSaNatve'pi na kazciddoSaH / lakSaNabhUtAnyapi vizeSaNAni svavirodhivyAvRttaM vastu lakSayanti / ajJAtasvarUpe vastunyekasmin lilakSayiSite'pi parasparAvirodhyanekavizeSaNalakSaNatvaM na bhedamApAdayati / atra tu kAlabhedena janmAdInAM na virodhaH // 1. tai-bhR. 1. 1. 2. tai- Ananda, 1. 1. 1 * yato vA imAni bhUtAni jAyante" ityAdikAraNavAkyena pratipannasya jagajjanmAdikAraNasya brahmaNassakaletaravyAvRttaM svarUpamabhidhIyate - 2" satyaM jJAnamanantaM brahma" iti| tatra satyapadaM nirupAdhikasattAyogi brahmAha | tena vikArAspadamacetanaM tatsaMsRSTazvetanazca vyAvRttaH / nAmAntarabhajanAhavasthAntarayogena tayornirupAdhikasattA yogarahitatvAt / jJAnapadaM-nityAsaGkucitajJAnaikAkAramAha / tena kadAcit saGkacitajJAnatvena muktA vyAvRttAH / anantapadaM - dezakAlavastuparicchedarahitaM svarUpamAha / saguNatvAtsvarUpasya svarUpeNa guNaizcAnantyam / tena pUrvapadadvayavyAvRttakoTidvayavilakSaNAssAtizayasvarUpasvaguNAH nityAH vyAvRttAH / vizeSaNAnAM vyAvartakatvAt / tataH 2" satyaM jJAnamanantaM brahma" ityanena vAkyena jagajjanmAdinA'vagatasvarUpaM brahma sakaletaravastuvisajAtIyamiti lakSyata iti nAnyonyAzrayaNam / atassakalajagajjanmAdikAraNaM niravadyaM sarvajJaM satyasaGkalpaM sarvazakti brahma lakSaNataH pratipattuM zakyata iti siddham / / ye tu nirvizeSavastu jijJAsyamiti vadanti / tanmate " brahmajijJAsA" "janmAdyasya yataH" ityasaGgataM syAt; niratizayabRhat bRMhaNaM ca bra* 'yato vA imAni" ityAdi. pA. 3. sarvazakti satya saMkalpaM, pA, For Private And Personal Use Only Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 124 zArIrakamImAMsAbhASye [a. 1. hmeti nirvacanAt / tacca brahma jagajanmAdikAraNamitivacanAcca / evamuttareSvapi mUtragaNeSu sUtrodAhRtazrutigaNeSu ca IkSaNAyanvayadarzanAt sUtrANi sUtrodAhRtazrutayazca na tatra pramANam / tarkazca-sAdhyadharmAvyabhicArisAdhanadhAnvitavastuviSayatvAnna nirvizeSavastuni prmaannm| jagajjanmAdi1bhramo yatastadbrahmeti khotprekSA pakSe'pi na nirvizeSavastusiddhiH,bhramamUlamajJAnam , ajJAnasAkSi brahmetyabhyupagamAt / sAkSitvaM hi-prakAzaikarasatayaivocyate / prakAzatvaM tu jaDAvyAvartakaM, svasya parasya ca vyavahArayogyatApAdanasvabhAvena bhavati / tathA sati savizeSatvam / tadabhAve prakAzataiva na syAt / tucchataiva syAt / iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye janmAyadhikaraNam // 2 // ---( vedAntasAre janmAdyadhikaraNam // 2 // ).-.. janmAdyasya ytH|1|1||2|| 3asya-vicitracidacinmizrasya vyavasthitasukhaduHkhopabhogasya jagataH, janmasthitilayAH yataH,tat brahmeti pratipAdayati zrutirityarthaH,4"yato vA imAni bhUtAni jAyante...tadbrahma" iti| sUtre 'yata' iti hetau paJcamI, janisthitilayAnAM sAdhAraNatvAt / janihetutvaJca nimittopAdAnarUpaM vivakSitam, 'yataH' iti hi 5zrutiH / ihobhayaviSayA kathamiti cet , *"yato vA imAni" iti 6prasiddhavanirdezAt,prasiddhezca ubhyvissytvaat| 7"sadeva somyedamagra AsIt, ekamevAdvitIyam... tadaikSata bahu syAM prajAyeyeti tattejo'sRjata" ityatra, 'sa. deva idam agre ekameva AsIt' iti upAdAnatAM pratipAdya, 'advitIyam' iti adhiSThAtrantaranivAraNAt sacchabdavAcyaM brahmaiva nimittamupAdAnazceti vi. 1. bhramA yata:. pA. 2. pakSe. ca. 5. zrutirubhayaviSayA. pA. 3. asya cidacinmizrasya. pA. 6. prasiddhanidazet . pA. 4. * te. bhR, anu .1. 7. chA. 6.2.1. For Private And Personal Use Only Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA 1. janmAdyadhikaraNam. 125 shaayte| tathA *"tadaikSata bahu syAM prajAyeya" ityAtmana eva vicitrasthiratrasarUpeNa bahubhavanaM saGkalpya tathaiva sRSTivacanAcca / atazzrutAvapi 'yataH' iti hetau paJcamI / atraiva brahmaNo jagannimittatvamupAdAnatvaJca pratipAditam / arthavirodhAt 1"asmAnmAyI sRjate vizvametat" ityAdi vizeSazrutyA cAkSipya, 2 "prakRtizca pra. tikSAdRSTAntAnuparodhAt" 3"abhidhyopadezAca" 4" sAkSAccobhayAnAnAt" 5 "AtmakRteH" ityAdibhiH sUtraiH prihrissyte| nanu ca sarvazaM sarvazakti satyasaGkalpaM niravadyatayA nirastasamastApuruSArthagandhaM brahmaivA'tmAnaM vicitracidacinminaM jagadrpamidaM sarvamasRjateti kathamupapadyate ? / tadetat sUtrakArassvayameva paricodya prihrissyti| 6"apItau tadvat prasaGgAdasamaJjasam" 7"itaravyapadezAddhitAkaraNAdidoSaprasaktiH" iti codyam; parihArastu"na tu dRSTAntabhAvAt" 9"adhikantu bhedanirdezAt" iti ca / 10"kSarantvavidyA hyamRtantu vidyA, vidyA vidye Izate yastu so'nyaH" 11"sa kAraNaM karaNAdhipAdhipo na cAsya kazcijanitA na cAdhipaH"12"kSaraM pradhAnamamRtAkSaraM haraH kSarAtmAnAvIzate deva ekaH" acidvarga svAtmano bhogyatvena haratIti bhoktA hara ityucyate / 13"dvAvimau puruSau loke kSarazcAkSara eva ca / kSarassarvANi bhUtAni kUTastho'kSara ucyte|| uttamaH puruSastvanyaH prmaatmetyudaahRtH| yo lokatrayamAvizya bibhartyavyaya IzvaraH / yasmAt kSaramatIto'hamakSarAdapi cottmH|| ato'smi loke vede ca prathitaH puruSottamaH" ityAdizrutismRti14gaNaH pratyagAtmano brahmaNo bhedena nirdezAt paramapuruSArthabhAginaH pratyagAtmano'dhikamarthAntarabhUtaM brahma / taJca pratyagAtmazarIratayA tadAtmabhUtam / 15 pratyagAtmanastaccharIratvaM brahmaNastadAtmatvazca 16 "ya Atmani tiSThan... yasyAtmA zarIram" 17"eSa sarvabhUtAntarAtmA'pahatapApmA divyo deva eko nArAyaNa" ityAdizrutizatasamadhigatam / sazarIrasyAtmanaH kAryAvasthAprAptAvapi guNadoSa. * chA.upa.6.2.3. 1. zve. 4.9.! 11. zve. 6. 9. 12. zve. 1.10. 2.3.4.5.zArI.1-4.23,24,25,26. 13. gI. 15. 16, 17. 18, 6. zArI. 2-1-8. 14. gaNena pratyagAtmano bhedanirdezAt, puruSA 7. zArI. 2-1. 21. rthabhAgina: pA. 8. zArI. 2. 1. 9, 15, pratyagatmanastu zarIratvaM. pA. 9. zArI. 2. 1. 22. 16, mAdhyandinapAThe. 10. zve. 5, 1. / 17. subAlopa. 7-kha. For Private And Personal Use Only Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [a. 1. 126 vedAntasAre vyavasthiterTaSTAntabhAvAt brahmaNi na doSaprasaktiH iti nAsAmaJjasyaM vedAntavAkyasyeti 1"na tu dRSTAntabhAvAt"ityuktam / dRSTAntazca-devamanuSyAdizabdavAcyasya sazarIrasthA'tmanaH 'manuSyo bAlo yuvA sthaviraH' iti nAnAvasthAprAptAvapi bAlatvayuvatvasthaviratvAdayaH zarIragatA doSAH nAtmAnaM spRzanti, AtmagatAzca jJAnasukhAdayaH na zarIramiti / ataH kAryAvasthaM kAraNAvasthaM ca brahma pratyagAtma. zarIratayA tadAtmabhUtamiti pratyagAtmavAcinA zabdena brahmAbhidhAne tacchabdasAmAnAdhikaraNye ca hetuM vaktum, nirasanIyammatadvayam 2 "pratijJAsiddhaliGgamAzmarathyaH,"3"utkramiSyata evambhAvAdityauDulomiH"ityupanyasya4"avasthite. riti kAzakRtsnaH" iti heturuktH| 5"ttsRssttvaa| tdevaanupraavisht| tdnuprvishy| saca tyaJcAbhavat" ityAdinA pratyagAtmana AtmatayA'vasthAnAt brahmaNastacchabdenAbhidhAnam, tatsAmAnAdhikaraNyena vyapadezazcetyuktam / tathA 6"vaiSamyanaghaNye na sApekSatvAt" 7"na karmAvibhAgAditi cennAnAditvAdupapadyate cApyupalabhyate ca" iti devamanuSyAdiviSamasRSTerjIvakarmanimittatvam, jIvAnAM tattatkarmapravAhANAJcAnAditvaM pratipAdya,tadanAditvaM ca 8"nityo nityAnAM cetanazcetanAnAm" 9"zAzo dvau"ityAdizrutiSUpalabhyata ityuktavA,tadanAditve'pi pralayakAle cidcidvastuno kRbhogyayornAmarUpavibhAgAbhAvAt , 10"AtmA vA idamekaevAgra AsIt nAnyat kiJcana miSat" ityAdAvekatvAvadhAraNamupapadyataiti sUtrakAreNa svayamevoktam / tathA ca11"nAtmA zruternityatvAcca tAbhyaH" iti pratyagAtmano nityatvAdanutpattimuktvA 12 "zo'ta eva" iti tasya jJAtRtvameva svruupmityuktm| 13 "utkrAntigatyAgatInAm" ityAdinA'NutvaJcoktam / 14"tadguNasAratvAttu tadvayapadezaH prAjJavat" 15"yAvadAtmabhAvitvAJca na doSastadarzanAt" iti jJAtu. revAtmano jJAnazabdena vyapadezo jJAnaguNasAratvAt jJAnakanirUpaNIyasvabhAvatvAJcetyuktam / 16 "nityopalabdhyanupalabdhiprasaGgo'nyataraniyamo vA'nyathA" iti jJAnamAtrasvarUpAtmavAde hetvantarAyattazAnavAde, sarvagatAtmavAde ca doSa uktH| 1. zArI. 2. 1. 9. 10. aitareye. 1. 1. 1. 2. 3. 4. zArI. 1. 4. 20. 21. 22. 11. 12. zArI-2 3. 18, 19. 5. te. A. 6. 2, 3. 13. zArI. 2. 3. 20. 6. 7. zArI 2.1-34., 35. 14. 15, zArI. 2. 3. 29, 30. 8. zve. 6. 13. 16. zArI, 2.3. 32. 9. the. 1-9. For Private And Personal Use Only Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] janmAghadhikaraNam. 127 1'kartA zAstrArthavattvAt ' 2 'upAdAnAdvihAropadezAca' 3" vyapadezAcca kiyAyAM na cenirdezaviparyayaH" 4"upalabdhivadaniyamaH" 5 "zaktiviparyayAt" 6"samAdhyabhAvAcca"7 "yathA ca takSobhayathA" ityAtmana eva zubhAzubheSu karmasu kartRtvam,prakRterakartRtvam,prakRtezca kartRtve tasyAssAdhAraNatvena sarveSAM phalAnubhavaprasaGgAdica prtipaaditm| "parAttu tacchRteH" 10 "kRtaprayatnApekSastu vihitapratiSiddhAvaiyAdibhyaH" ityAtmana eva kartRtvaM paramapuruSAnumatisahakRtamityuktam / 11 "aMzo nAnAvyapadezAdanyathA cApi dAzakitavAditvamadhIyata eke" 12"mantravarNAt" 13 "api smaryate"14"prakAzAdivattu naivaM paraH'15"smaranti ca" iti 16"anIzayA zocati muhyamAnaH / juSTaM yadA pazyatyanyamIzamasya mahimAnamiti vItazokaH" 17"kSarantvavidyA hyamRtantu vidyA vidyAvidye Izate yastu so'nyaH" 18"prAjJenA'tmanA saMpariSvakto na bAhyakiJcana veda nAntaram" 19" tayoranyaH pippalaM svAdvatti anaznannanyo abhicAkazIti"20"jJAzo dvAva. jAvIzanIzI" 21"pRthagAtmAnaM preritAraJca matvA juSTastatastenAmRtatvameti" 22"yadA pazyaH pazyate rukmavarNa kartAramIzaM puruSaM brhmyonim|tdaa vidvAnpuNyapApe vidhUya niraJjanaH paramaM sAmyamupaiti"23"sa kAraNaM karaNAdhipAdhipo nacAsya kazcijanitA na cAdhipaH"24'yassarvajJassarvavit'25"parA'sya zaktirvividhaiva zrUyate svAbhAvikI jJAnabalakiyA ca"26"niSkalaM niSkriya zAntaM niravadyaM nira. anam"27"nityo nityAnAM cetanazcetanAnAmeko bahUnAM yo vidadhAti kAmAn" [nityAnAM cetanAnAM yaH ekaH nityazceta28nassa kAmAnvidadhAtItyarthaH]29"pati vizvasyA'tmezvaram" ityAdiSu pratyagAtmanaH paramAtmanazca karmavazyatvena zoci 1. 2. / 3, 4, 5, 6, 7, zArI. 2-3. 33, 34, 35, 36, 37, 38,39, 8. prasaGgAditi prati. pA. 9.10.11.12.13.14,15.zArI. 2. 3. 40, 41, 42, 43, 44, 45, 46.. 16. muNDaka.3.1. 2. 17. zve. upa. 5. 1. 18. bR. 6.3. 21. 19. muNDaka. 3. 1.1. 20. zve, 1. 9. 21. khe. 1. 6. 22. muNDaka. 3. 1. 3. 23. zve. 6. 9. 24. muNDa. 1.1. 9. 25. zve. 6. 8. 26. zve. 6. 19. 27. zve. 6. 13. 28. na: kAmAn . pA. 29. te. nArayaNe. 6. 11. 3. For Private And Personal Use Only Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 128 vedAntasAre [a.1. tRtvenAsarvajJatvena upAsanAyattamuktitvena niravadyatvena sarvazatvena satyasaGkalpatvena sarvezvaratvena samastakalyANaguNAkaratvAdinA ca svarUpasya svabhAvasya nAnAtvavyapadezAt tayoreva"tattvamasi' 2 "ayamAtmA brahma" 3 " yo'sau so'haM yo'haM so'sau" 4 "atha yo'nyAM devatAmupAste anyo'sAvanyo'hamasmIti na sa veda" 5" akRtsno hyeSaH...AtmetyevopAsIta" "brahma dAzA brahma dAsA brahma me kitavAH" itica sarvajIvAtmavyApitvenAbhedavyapadezAca, ubhayavyapadezAvirodhena paramAtmAMzo jIvAtmetyabhyupagantavyam / na kevalaM nyAyasiddhamidaM, zrutismRtibhyAJcAMzatvamuktaM jIvAtmanaH 7 "pAdo'sya vizvA bhUtAni" "mamaivAMzo jIvaloke jIvabhUtassanAtanaH" iti / aMzatvannAma ekvstvekdeshtvm| tathA satyubhayorekaravastutvenAvirodho na syAdityAzakanya, 10 " prakAzAdivattu naivaM paraH" iti pariharati / anyavizeSaNataikasvabhAvaprakAzajAtiguNazarIraviziSTAnagnivyaktiguNyAtmanaH prati prakAzajAtiguNazarIrANAM yathA aMzatvam ; evaM paramAtmAnaM pratyagAtmazarIrakaM prati prtygaatmno'shtvm| evam aMzatve yatsvabhAvo'zabhUto jIvaH, naivamaMzI paramAtmA, sarvatra vishessnnvishessyyosvruupsvbhaavbhedaat|evnyc 11"kartA zAstrArthavattvAt"12"parAttu tacchruteH" ityanantaroktazca na virudhyte|evN prakAzazarIravajIvAtmanAm aMzatvaM parAzarAdayassmaranti ca-13"ekadezasthitasyAgneH jyo. snA vistAriNI ythaa|prsy brahmaNazaktistathedamakhilaM jagat"14"yatkiJcit sRjyate yena sattvajAtena vai dvija / tasya sRjyasya sambhUtau tatsarva vai harestanuH" 15"te sarvesarvabhUtasya viSNoraMzasamudbhavAH" iti| anyathA pAramArthikApAramArthikopAdhisamAzrayaNe pratyagAtmano'zatve brahmaNa eva vedAntanivAssarve doSA bhaveyuriti16"AbhAsA eva c"ityaa17disuutrairuktm|atssrvdaa cidacidvastu 1. chA. 6. 8. 7. / 10. zArI. 2 3, 45. 2. bR. 6.4.5. 3. aitareyiNa iti zAGka- 11. zArI. 2. 3. 33. rIye (33. 36.) 4. ba. 3. 4. 10. 12, zArI. 2. 3. 40. 5. bR. 3. 4. 7. 13. pi. pu. 1. 22. 56. 14. vi. pu. 1. 22. 38. 6. atharva-saMhitopa. 7. yaju. AraNya. 12.13. puruSasUkte. 3. 15. vi. pu. 1. 22. 20. 8. gI. 15-7. 16. zArI, 2. 3. 49. 9. vastutvena virodha: pA. / 17. dinoktam. pA. For Private And Personal Use Only Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 1. tai. bhR. 1. 1. 2. chA. 6.2.1. * 3. chA, 6.2.3. 4. mAdhyandinapAThe. 17 janmAdyadhikaraNam pA. 1.] 129 zarIratayA tadAtmabhUtameva brahma, kadAcidavibhaktanAmarUpacidacidvastuzarIraM tatkAraNAvastham, kadAcicca vibhaktanAmarUpacidacidvastuzarIraM tatkAryAvasthaM brahna sarvadA cidacidvastuzarIratayA tadviziSTatve'pi brahmaNaH pariNAmitvApuruSAzrayatve zarIrabhUtacetanAcetanavastugate / AtmabhUtaM brahma sarvadA nirastanikhiladoSagandhAnavadhi kAtizayAsaGghayeyajJAnAnandAdyaparimitodAra guNasAgaramavatiSThataiti brahmaiva jagannimittamupAdAnaJceti 1 yato vA imAni " ityAdivAkyaM pratipAdayatyeveti' janmAdyasya yataH tat brahma' iti suSThaktam / 2" sadeva somyedamagraAsIt, ekamevAdvitIyam " 3" tadaikSata bahu syAM prajAyeya " iti / a syacAyamarthaH - 4 " yasyAtmA zarIram " 5 " yasyAkSaraM zarIram, yasya pRthivI zarIram, yasyAvyaktaM zarIram / eSa sarvabhUtAntarAtmA apahatapApmA divyo deva eko nArAyaNaH " ityAdizruteH brahmaNaH sarvadA cidacidvastuzarIrakatvAt sadevedamidAnIM sthUlacicidvastuzarIrakatvena vibhaktanAmarUpam agre pralayakAle, sUkSmadazApannacicidvastuzarIratayA nAmarUpavibhAgAnaImekamevAsIt / 6khayameva brahma sarvajJaM sarvazakti nimittAntarAnapekSamadvitIyaJcAtiSThat / "" tadaikSata bahu syAM prajAyeya" iti tannAmarUpavibhAgAnarhasUkSmacidacidvastuzarIrakatayA ekamevAvasthitaM nAmarUpavibhAgArhasthUladazApattyA bahuprakAraM syAmiti upeksst| 'syAM, prajAyeya' iti vyaSTisamaSTivyapadezaH / cidacitoH parasya ca pralayakAle'pi vyavahArAnahasUkSmabhedaH 8 sarvavedAntibhirabhyupagataH, avidyAkRtabhedasya upAdhikRtabhedasya ca anAditvAbhyupagamAt / yAMstu vizeSaH - brahmavAzam upAdhisambaddhaM ceti sarvazrutismRtinyAyavirodho'nyeSAm tadabhAvAdavirodhazcAsmAkam - iti // iti vedAntasAre janmAdyadhikaraNam // 2 // " d Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 5. subAlo. 7. kha. 6. svayameva sarvajJa. pA. 7. aikSateticidacidato:. pA. 8. sarvervedAntavAdibhirabhyupetaH. pA. For Private And Personal Use Only Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( vedAntadIpe janmAdyadhikaraNam )--- janmAdyasya ytH|1|1|2|| taittirIyake 1"yato vA imAni bhUtAni jAyante / yena jAtAni jIvanti / yatprayantyabhisaMvizanti / tadvijizAsakha / nabrahma" ityetadvAkyaM viSayaH / kimetajijJAsyatayA pratijJAtaM brahma jagajanmAdikAraNatayA lakSaNataH pratipAdayituM zaknoti na veti sNshyH| na zaknautIti pUrvaH pkssH| kutaH? jagajanmAdInAmupalakSaNatayA vizeSaNatayA vA brhmlkssnntvaasmbhvaat|uplkssnntve hyupalakSyasyA'kArAntarayogo'pekSitaHna ceha tdsti| ataH upalakSaNatvaM na smbhvti| vizeSaNatve'pyanekavizeSaNaviziSTatayA apUrvasyaikasya ra pratipAdakatvaM na sambhavati / vizeSaNAnAM byAvartakatvena vizeSaNabahutve brahmabahutvaprasakteH / rAddhAntastuekasminnaviruddhAnAM vizeSaNAnAm anekatve'pi zyAmatvayuvatvAdiviziSTadevadattavajjagajanmAdiviziSTaM 3brahmaikameva vizeSyaM bhavati / 4upalakSaNatve janmAdi. bhirupalakSyasya brahmazabdAvagatabRhattvAdyAkArAzca santIti jagajanmAdikAraNaM brahmeti lakSaNataH pratipAdayituM zaknoti-iti / sUtrArtha:-asya vividhavicitrabhoktRbhogyapUrNasya jagataH, yataH janmAdi, tabrahmeti pratipAdayituM zakrotyetadvAkyam-iti // iti vedAntadIpe janmAdyadhikaraNam // 2 // .....( zrIzArIrakamImAMsAbhASye zAstrayonitvAdhikaraNam )... jagajanmAdikAraNaM brahma vedAntavedyamityuktam / tadayuktam / taddhi na vAkyapratipAdyam / anumAnena siddharityAzaGkayAha shaastryonitvaat| 1 / 1 // 3 // zAstraM yasya yoniH kAraNaM pramANam , tacchAstrayoni / tasya bhAvazzAstrayonitvam / tasmAt brahmajJAnakAraNatvAt zAstrasya, tadyonitvaM 1. tai. bhR. 1. 3. brahmaikameva bhavati, pA. 2. pratipAdanaM ta. pA. 4. upalakSaNatve'pi janmAdi. pA. For Private And Personal Use Only Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pA. 1.] brahmaNaH / atyantAtIndriyatvena pratyakSAdipramANAviSayatayA brahmaNazzAstraikapramANakatvAt uktasvarUpaM brahma 1 " yato vA imAni bhUtAni" ityAdivAkyaM bodhayatyevetyarthaH // zAstrayonitvAdhikaraNam. 1. ( pUrvaH pakSaH nanu - zAstrayonitvaM brahmaNo na sambhavati, pramANAntaravedyatvAbrahmaNaH / aprApte tu zAstramarthavat // tai, bhR. 1. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kintarhi tatra pramANam / na tAvat pratyakSam / taddhi dvividham, indriyasambhavaM yogasambhavaM ceti / indriyasaMbhavaJca bAhyasambhavam, Antarasambhavazceti dvidhA / bAhyendriyANi vidyamAnasannikarSayogyasvaviSayabodhajananAnItina sarvArthasAkSAtkAra tannirmANasamartha puruSavizeSaviSayabodhajananAni / nApyAntaram, AntarasukhaduHkhAdivyatiriktavahirviSayeSu tasya baahyendryaanpekssmvRttynupptteH| nApi yogajanyam; bhAvanAprakarSaparyantajanmanastasya vizadAvabhAsatve'pi pUrvAnubhUtaviSayasmRtimAtratvAnna prAmANyamiti kutaH pratyakSatA; tadatiriktaviSayatve kAraNAbhAvAt / tathA sati tasya bhramarUpatA / nApyanumAnaM vizeSato dRSTaM sAmAnyato dRSTaM vA; atIndriye vastuni sambandhAvadhAraNavirahAnna vizeSato dRssttm| samasta vastu sAkSAtkAratannirmANasamartha puruSavizeSaniyataM sAmAnyato dRSTamapi na liGgamupalabhyate // nanu ca jagataH kAryatvaM tdupaadaanopkrnnsmprdaanpryojnaabhijnykrtRktvvyaaptm| acetanArabdhatvaM jagatazcaikacetanAdhInatvena vyaaptm| sarve hi ghaTAdikArya tadupAdAnopakaraNasampradAnaprayojanAbhijJakartRkaM dRSTam | acetanArabdhamarogaM svazarIramekacetanAdhInaM ca / sAvayavatvena jagataH kAryatvam / / 2. 131 kAryasamiti, pA. For Private And Personal Use Only Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 132 zArIrakamImAMsAbhASye [a.1. ucyate-kimidamekacetanAdhInatvam ? na tAvattadAyattotpattisthititvam ; dRSTAnto hi sAdhyavikalassyAt, na hyaroga svazarIramekacetanAyattotpattisthiti, taccharIrasya bhoktRNAM bhaaryaadisrvcetnaanaamdRssttjnytvaattdutpttisthityoH| kiMca-zarIrAvayavinassvAvayavasamavetatArUpA sthitiravayavasaMzleSavizeSavyatirekeNa na cetnmpeksste| prANanalakSaNA tu sthitiH pakSatvAbhimate kSitijaladhimahIdharAdau na saMbhavatIti pakSasapakSAnugatAmekarUpAM sthitiM nopalabhAmahe / tadAyattapravRttitvaM tadadhInatvamiti cet anekacetanasAdhyeSu gurutararathazilAmahIruhAdiSu vybhicaarH| cetanamAlAdhInatve siddhsaadhytaa|| kiMca-ubhayavAdisiddhAnAM jIvAnAmeva lAghavena kartRtvAbhyupagamo yuktH| na ca jIvAnAmupAdAnAdhanabhijJatayA kartRtvAsaMbhavaH, sarveSAmeva cetanAnAM pRthivyAdhupAdAnayAgAdyupakaraNasAkSAtkArasAmarthyAt / yathedAnIM pRthivyAdayo yAgAdayazca pratyakSamIkSyante / upakaraNabhUtayAgAdizaktirUpApUrvAdizabdavAcyAdRSTasAkSAtkArAbhAve'pi cetanAnAM na kartRtvAnupapattiH,tatsAkSAtkArAnapekSaNAtkAryArambhasya / zaktimatsAkSAtkAra eva hi kAryArambhopayogI / zaktestu jJAnamAtramevopayujyate ; na sAkSAkAraH / nahi kulAlAdayaH kAryopakaraNabhUtadaNDacakrAdivattacchaktimapi sAkSAtkRtya ghaTamaNikAdikAryamArabhante / iha tu cetanAnAmAgamAvagatayAgAdizaktivizeSANAM kAryArambho naanuppnnH|| kiJca-yacchakyakriyaM zakyopAdAnAdivijJAnaJca, tadeva tadabhijJakartRkaM dRSTam / mahImahI dharamahArNavAdi tvazakyakriyamazakyopAdAnAdivijJAnaM ceti na cetanakartRkam / ato ghaTamaNikAdisajAtIyazakyakriyazakyopAdAnAdivijJAnavastugatameva kAryatvaM buddhimatkartapUrvakatvasAdhane prabhavati / kizca ghaTAdikAryamanIzvareNAlpajJAnazaktinA sazarIreNa pari1. parArNavAdi. pA. For Private And Personal Use Only Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 133 pA. 1.] zAstrayonitvAdhikaraNam. grahavatA'nAsakAmena nirmitaM dRSTamiti tathAvidhameva cetanaM kartAraM sAdhayanayaM kAryatvahetussipAdhayiSitapuruSasArvajyasarvaizvaryAdiviparItasAdhanAdviruddhassyAt / na caitAvatA sarvAnumAnocchedaprasaGgaH / liGgini pramANAntaragocare liGgabalopasthApitA viparItavizeSAstatpramANapratihatagatayo nivartante / iha tu sakaletarapramANAviSaye liGgini nikhilanirmANacature anvayavyatirekAvagatAvinAbhAvaniyamA dharmAssarva evAvizeSeNa prasajyante / nivartakapramANAbhAvAttathaivAvatiSThante / ata AgamAhate kathamIzvarassetsyati // atrAhuH--sAvayavatvAdeva jagataH kAryatvaM na pratyAkhyAtuM shkyte| bhavanti ca prayogAH-vivAdAdhyAsitaM bhUbhUdharAdi kArya, sAvayavatvAt, ghaTAdivat / tathA vivAdAdhyAsitamavanijaladhimahIdharAdi kArya, mahattve sati kriyAvattvAt , 2ghttvt| tanubhuvanAdi kArya,mahattve sati mUrtatvAt , 2ghaTavat iti| sAvayaveSu dravyeSu'idameva kriyate netarat' iti kAryatvasya niyAmakaM sAvayavatvAtireki rUpAntaraM nopalabhAmahe / kAryatvapratiniyataM zakyakriyatvaM zakyopAdAnAdivijJAnatvaM copalabhyataiti cet -- na; kAryatvenAnubhate'pi viSaye jJAnazaktI kAryAnumeye-ityanyatrApi sAvayavatvAdinA kAryatvaM jJAtamiti te ca pratipanne eveti na kazcidvizeSaH / tathAhi ghaTamaNikAdiSu kRteSu kAryadarzanAnumitakartRgatatannirmANazaktijJAnaH puruSo'dRSTapUrva vicitrasannivezaM narendrabhavanamAlokyAvayavasanivezavizeSeNa tasya kAryatvaM nizcitya tadAnImeva kartustajjJAnazaktivaicitryamanuminoti / atastanubhuvanAdeH kAryatve siddhe sarvasAkSAtkAratannirmANAdinipuNaH kazcitpuruSavizeSassiddhyatyeva // kiMca-sarvacetanAnAM dharmAdharmanimitte'pi sukhaduHkhopabhogeM ceta1. viparItA vizeSAH. pA. 3. kAryAnumeye / anyatrApi. pA. 2. ghaTAdivat . pA. For Private And Personal Use Only Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 134 [a. 1. zArIrakamImAMsAbhASye nAnadhiSThitayostayoracetanayoH phalahetutvAnupapatteH sarvakarmAnuguNasarvaphalamadAna caturaH kazcidAstheyaH ; vardhakinA'nAdhiSThitasya vAsyAderacetanasya dezakAlAdyanekaparikarasannidhAne'pi yUpAdinirmANasAdhanatvAdarzanAt / bIjArAdeH pakSAntarbhAvena tairvyabhicArApAdanaM zrotriyavetAlAnAmanabhijJatAvijRmbhitam / tata eva sukhAdibhirvyabhicAravacanamapi tathaiva / na ca lAghaveobhayavAdisaMpratipanna kSetrajJAnAmeva IdRzAdhiSThAtRtvakalpanaM yuktam, teSAM sUkSmavyavahitaviprakRSTadarzanAzaktinizcayAt / darzanAnugujaiva hi sarvatra kalpanA / na ca kSetrajJavadIzvarasyAzaktinizvayo'sti / ataH pramANAntarato na tatsiddhyanupapattiH / samarthakartRpUrvakatva niyatakAryatvahetunA sidhyan svAbhAvikasavarthasAkSAtkArataniyamanazaktisaMpanna 1 eva sidhyati || Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir naizvaryAdyApAdanena dharmavizeSaviparItasAdhanatvamunnItam ; tadanumAnavRttAnabhijJatvanibandhanam, sapakSe saha dRSTAnAM sarveSAM kAryasyAhetubhUtAnAM ca dharmANAM liGginyamApteH / / etaduktaM bhavati- kenacit kiMcit kriyamANaM svotpattaye kartuH svanirmANasAmarthya svopAdAnopakaraNajJAnaM cApekSate ; na tvanyAsAmarthyamanyAjJAnaM ca hetutvAbhAvAt / svanirmANasAmarthyasvopAdAnopakaraNajJAnAbhyAmeva svotpattAvupapannAyAM saMbandhitayA darzanamAtreNAkiMcitkarasyArthAntarAjJAnAderhetutvakalpanAyogAt iti / kiMca kriyamANavastuvyatiriktArthAjJAnAdikaM kiM sarvaviSayaM kriyopayogi ; uta katipayaviSayam / na tAvatsarvaviSayam ; nahi kulAlAdiH kriyamANavyatiriktaM kimapi na jAnAti / nApi katipayaviSayam, sarveSu kartRSu tattadajJAnAzaktyaniyamena sarveSAmajJAnAdInAM vyabhicArAt / ataH kAryatvasyAsAdhakAnAmanIzvaratvAdInAM liGginyaprAptiriti na viparItasAdhanatvam // 1. eva hi sidhyati . pA. For Private And Personal Use Only Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 135 pA. 1.] zAstrayonitvAdhikaraNam. ____ kulAlAdInAM daNDacakrAyadhiSThAnaM zarIradvAreNaiva dRSTamiti jagadupAdAnopakaraNAdhiSThAnamIzvarasyAzarIrasyAnupapannamiti cet naH saMkalpamAtreNaiva parazarIragatabhUtavetAlagaralAdyapagamavinAzadarzanAt / kathamazarIrasya parapravartanarUpassaMkalpa iti cetna zarIrApekSassaMkalpaH, zarIrasya saMkalpahetutvAbhAvAt / mana eva hi sNklphetuH| tadabhyupagatamIzvare'pi, kAryatvenaiva jJAnazaktivanmanaso'pi prAptatvAt / mAnasassaGkalpassazarIrasyaiva, sazarIrasyaiva samanaskatvAditi cetna, manaso nityatvena dehApagame'pi manasassadbhAvenAnaikAntyAt / ato vicitrAvayavasanivezavizeSatanubhuvanAdikAryanirmANe puNyapApa paravazaH parimitazaktijJAnaH kSetrajJo na prabhavatIti nikhilabhuvananirmANacaturo'cintyAparimitajJAnazaktyaizvaryo'zarIrassaMkalpamAtrasAdhanapariniSpannAnantavistAravicitraraca. naprapazcaH puruSavizeSa Izvaro'numAnenaiva siddhyati / ataH pramANAntarAvaseyatvAdbrahmaNaH naitadvAkyaM brahma pratipAdayati // kiMca-atyantabhinnayoreva mRdravyakulAlayonimittopAdAnatva - darzanena AkAzAderniravayavara dravyasya kAryatvAnupapattyA ca naikameva brahma kRtsnasya jagato nimittamupAdAnaM ca pratipAdayituM zaknoti iti // ___- (siddhAntaH).-..-. evaM prApte brUmaH yathoktalakSaNaM brahma janmAdivAkyaM bodhayatyeva / kutaH? zAstraikapramANakatvAdbrahmaNaH / yaduktaM sAvayavatvAdinA kArya sarva jagat / kAryaca taducitakartRvizeSapUrvakaM dRSTamiti nikhilajagannirmANatadupAdAnopakaraNavedanacaturaH kazcidanumeyaH iti / tadayuktam , mahImahArNavAdInAM kAryatve'pyekadaivaikena nirmitA ityatra pramANAbhAvAt / na caikasya ghaTasyeva sarveSAmekaM kAryatvam , yenakadaivaikaH kartA syAt / pRthagbhUteSu 1. paravazaparimitazaktizAna: pA. / 2. dravyatvAtkAryatvAnupapa. pA. For Private And Personal Use Only Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zArIrakamImAMsAbhASye [a. 1. kAryeSu kAlabhedakartRbhedadarzanena kartRkAlaikyaniyamAdarzanAt / na ca kSetrajJAnAM vicitrajagannirmANAzattayA kAryatvabalena ladatiriktakalpanAyAm anekakalpanAnupapattezcaikaH kartA bhavitumarhatIti kSetrajJAnAmevopacitapuNyavizeSANAM zaktivaicitryadarzanena teSAmevAtizayitAdRSTasaMbhAvanayA ca tattadvilakSaNakAryahetutvasaMbhavAt / tdtiriktaatyntaadRssttpurussklpnaanupptteH| na ca 1yugapatsarvotpattissarvocchittizca pramANapadavImadhirohataH, adarzanAt , krameNaivotpattivinAzadarzanAca / kAryatvena sarvotpattivinAzayoH kalpyamAnayodarzanAnuguNyena kalpanAyAM virodhAbhAvAca / ato buddhimadekakatakatve sAdhye kAryatvasyAnaikAntyam ; pakSasyAprasiddhavizeSaNatvam ; sAdhyavikalatA ca dRSTAntasya sarvanirmANacaturasya ekasyAprasiddheH / buddhimatkatakatvamAne sAdhye siddhasAdhanatA / / sArvajyasarvazaktiyuktasya kasyacidekasya sAdhakamidaM kAryatvaM kiM yugapadutpadyamAnasarvavastugatam ? uta krameNotpadyamAnasavavastugatam ? yugapadutpadyamAnasarvavastugatatve kAryatvasyAsiddhatA / krameNotpadyamAnasarvavastugatatve anekakartRkatvasAdhanAdviruddhatA / atrApyekakartRkatvasAdhane pratyakSAnumAnavirodhazzAstravirodhazca ; 'kumbhakAro jAyate rathakAro jAyate' ityAdizravaNAt // ___ apica-sarveSAM kAryANAM zarIrAdInAM ca sattvAdiguNakAryarUpasukhAdyanvayadarzanena sattvAdimUlatvamavazyAzrayaNIyam / kAryavaicitryahetubhUtAH kAraNagatA vishessaassttvaadyH| teSAM kAryANAM tanmUlatvApAdanaM tayuktapuruSAntaHkaraNavikAradvAreNa / puruSasya ca tadyogaH karmamUla iti kAryavizeSArambhAyaiva, jJAnazaktivatkartuH karmasambandhaH kAryahetutvenaivAvazyAzrayaNIyaH; jJAnazaktivaicitryasya ca karmamUlatvAt / icchAyAH kAryArambhahetutve'pi viSayavizeSavizeSitAyAstasyAssattvAdimUlakatvena 1. yugapatsarvocchittissarvotpattizca. pA. For Private And Personal Use Only Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] zAstrayonitvAdhikaraNam. 137 krmsNbndho'vrjniiyH| ataH kSetrajJA eva kartAraH na tadvilakSaNaH kazci danumAnAtsidhyati || 2bhavanti ca prayogAH - tanubhuvanAdi kSetrajJakartRkam, kAryatvAt, ghaTavat / IzvaraH kartA na bhavati, prayojanazUnyatvAt, muktAtmavat / IzvaraH kartA na bhavati, azarIratvAttadvadeva / na ca kSetrajJAnAM svazarIrAdhiSThAne vyabhicAraH, tatrApyanAdessUkSmazarIrasya sadbhAvAt / vimativiSayaH kAlo na lokazUnyaH, kAlatvAdvartamAnakAlavat iti // apica - kamIzvarassazarIro'zarIro vA kArya karoti / na tAvadazarIraH, azarIrasya kartRtvAnupalabdheH / mAnasAnyapi kAryANi sazarIrasyaiva bhavanti, manaso nityatve'pyazarIreSu mukteSu tatkAryAdarzanAt / nApi sazarIraH, vikalpAsahatvAt / taccharIraM kiM nityam ? utAnityam / na tAvannityam, sAvayavasya tasya nityatve jagato'pi nityatvAvirodhAdIzvarAsiddheH / nApyanityam, tadvyatiriktasya taccharIrahetostadAnImabhAvAt / svayameva heturiti cet na, azarIrasya tadayogAt / anyena zarIreNa sazarIra iti cet na, anavasthAnAt // sa kiM savyApAro nirvyApAro vA / azarIratvAdeva na savyApAraH / nApi nirvyApAraH kArya karoti, muktAtmavat / kArya jagadicchAmAtravyApArakartRkamityucyamAne pakSasyAmasiddhavizeSaNatvam ; dRSTAntasya ca sAdhyahInatA / ato darzanAnuguNyena 4 IzvarAnumAnaM darzanAnuguNyaparAhatamiti zAstraikapramANakaH parabrahmabhUtassarvezvaraH puruSottamaH // For Private And Personal Use Only - zAstrantu sakaleta ramamANaparidRSTasamastavastuvisajAtIyaM sArvaiyasatyasaGkalpatvAdimizrAnavAdhikAtizayAparimitodAraguNasAgaraM nikhilaheyamatyanIkasvarUpaM pratipAdayatIti na pramANAntarAvasitavastusA1. karmasaMbandho'vazyAzrayaNIyaH pA || 3. ghaTAdivat pA // 2. bhavanticAtra pA // 4. IzvarasAdhanaM. pA // 18 Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 138 vedAntadIpe dharmyayuktadoSagandhaprasaGgaH / yattu nimittopAdAnayoraikyamAkAzAdeniravayavadravyasya kArya tvaM cAnupalabdham azakyapratipAdanamityuktam ; tadapyaviruddhamiti 4 prakRtizca pratijJAdRSTAntanuparodhAt" "na viyadazruteH" ityatra pratipAdayiSyate / ataH pramANAntarAgocaratvena zAstraikaviSayatvAt 6 "yato vA imAni bhUtAni " iti vAkyamuktalakSaNaM brahma pratipAdayatIti siddham || iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye zAstrayonitvAdhikaraNam // 3 // ( vedAntasAre zAstrayonitvAdhikaraNam || 3 || ) - zAstrayonitvAt / 1 / 1 // 3 // evaM cidacidvastuzarIratayA tadviziSTasya brahmaNa eva jagadupAdAnatvaM nimittatvaJca nAnumAnagamyamiti shaastraikprmaannktvaattsy| *" yato vA imAni bhUtAni" ityAdivAkyam, nikhilajagadeka kAraNaM 9 brahmaiva bodhayatyeveti siddham // iti vedAntasAre zAstrayonitvAdhikaraNam // 3 // - ( vedAntadIpe zAstrayonitvAdhikaraNam // 3 // )-~~ zAstrayonitvAt / 1 / 1 // 3 // *" yato vA imAni " ityAdivAkyameva viSayaH / tatkiM jagatkAraNe brahmaNi pramANam ? uta neti saMzayaH / naitatpramANamiti pUrvaH pakSaH / anumAnasiddhabrahmaviSayatvAt / pramANAntarAviSaye hi zAstraM pramANam / jagatassAvayavatvena kAryatvAt kAryasya svopAdAnopakaraNasampradAnaprayojanAdyabhijJakartRkatvAt, jagannirmANakAryacaturaH karmaparavazaparimitazaktyAdikSetrajJavilakSaNassarvajJassa , 1. nimittopAdAnaikyaM. pA // 2. tvamanu. pA // 3. tadaviruddha. paa|| 4. zArI. 1 - a. 4- pA. 23 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only [a. 1. 5. zArI. 2 - a. 3 - pA.1 // *6. tai. bhRgu. 1 - anu / / 7. ityAdivAkya. paa|| 8. zAstraikavedyam.pA / / 9. brahma avagamayatyeveti pA // Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] samanvayAdhikaraNam. zaktassarvezvaro'numAnasiddhaiti tasmin 1"yato vA imAni bhUtAni" ityAdivAkyaM na prmaannmiti|| rAddhAntastu-jagataH kAryatve'pi ekadaivaikenaiva kRtsnaM jaganirmitamityatra pramANAbhAvAt , kSetrajJAnAmeva vilakSaNapuNyAnAM jJAnazaktivaicitryasambhAvanayA kadAcit kasyacijagadekadezanirmANasAmarthyasambhavAt , tadatiriktapuruSAnumAnaM na sambhavatIti zAstraikapramANakatvAt brahmaNastatpratipAdakatvena tasmin *" yato vA imAni bhUtAni" ityAdivAkyaM pramANamiti / 2zAstraM yoniH 3yasya kAraNaM pramANaM tadbrahma zAstrayoni, pramANAntarAviSayatvena zAstrai. kprmaannktvaabrhmnnH| tasmin *"yato vA imAni" ityAdivAkyaM 4pramANamiti suutraarthH|| iti vedAntadIpe zAstrayonitvAdhikaraNam // 3 // ............. --( zrIzArIrakamImAMsAbhASye samanvayAdhikaraNam // 4 // ).... yadyapi pramANAntarAgocaraM brahma / tathApi pravRttinivRttiparatvAbhAvena siddharUpaM brahma na zAstraM pratipAdayatItyAzaGkayAha tattu samanvayAt / 1 / 1 / 4 // prasaktAzaGkAnivRttyarthastu shbdH| tat-zAstrapramANakatvaM brahmaNassambhavatyeva / kutaH ? samanvayAt paramapuruSArthatayA'nvayassamanvayaH ; parama puruSArthabhUtasyaiva brahmaNo'bhidheyatayA'nvayAt / / 6evamiva samanvito hyaupaniSadaH padasamudAyaH-*"yato vA imAni bhUtAni jAyante" 7"sadeva sobhyedamana AsIdekamevAdvitIyam / tadaikSata -------- - ---- - --------- ----.......... * 1. tai. bhR. 1-anu| 2. sUtrArtha:-- zAstra. pA|| 3. kAraNaM yasya. paa|| 4. pramANamiti. paa|| 5. puruSArthasyaiva. paa|| 6. evameva. paa|| 7. chA. 6-pra. 2-kha. 1; 3 // For Private And Personal Use Only Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 140 zArIrakamImAMsAbhASye bahu syAM prajAyeyeti tattejo sRjata" 1"brahma vA idamekamevAgra AsIt" 2"AtmA vA idameka evAgra AsIt" 3'tasmAdvA etasmAdAtmana AkAzassambhUtaH" 4"eko ha vai nArAyaNa AsIt" 5"satyaM jJAnamanantaM brahma" 6 "Anando brahma" ityevmaadiH|| na ca vyutpattisiddhapariniSpannavastupratipAdanasamarthAnAM padasamudAyAnAmakhilajagadutpattisthitivinAzahetubhUtAzeSadoSapratyanIkAparimitodAraguNasAgarAnavadhikAtizayAnandasvarUpe brahmaNi samanvitAnAM pravRttinivRttirUpaprayojanavirahAdanyaparatvam , svaviSayAvabodhaparyavasAyitvAtsarvapramANAnAm / naca prayojanAnuguNA pramANapravRttiH / prayojanaM hi pramANAnuguNam / na ca pravRttinivRttyanvayavirahiNaH prayojanazUnyatvam , puruSArthAnvayamatIH / tathA svarUpapareSvapi 'putraste jAtaH, nAyaM sarpaH' ityAdiSu harSabhayanivRttirUpaprayojanavatvaM dRSTam / / alAha-na vedAntavAkyAni brahma pratipAdayanti pravRttinivRtyanvayavirahiNaH shaastrsyaanrthkyaat| yadyapi pratyakSAdIni vastuyAthAtmyAvabodhe paryavasyanti ; tathA'pi zAstraM prayojanaparyavasAyyeva / na hi lokavedayoH prayojanarahitasya kasyacidapi vAkyasya prayoga upalabdhacaraH / na ca kizcit prayojanamanuddizya vAkyaprayogaH zravaNaM vA sambhavati / tacca prayojanaM pravRttinivRttisAdhyeSTAniSTamAptiparihArAtmakamupalabdham'arthArthI rAjakulaM gacchet ' 'mandAgnirnAmbu pivet' 7 svargakAmo yajeta' 'na kalaGgaM bhakSayet' ityevamAdiSu / yatpunassiddhavastupareSvapi 'putraste jAtaH, nAyaM so rajjureSA' ityAdiSu harSabhayanivRttirUpapuruSArthAnvayo 1. bR. 3-a. 2.bA. 11 // 5. tai-Ana. 1-anu|| 6. tai-bhR. 6 anu|| 2. aitareya. 1-a. 1-kha. 1 // 7. yajuSi. 2. kAM. 5. prazna. 5-anu|| 3. tai-Ana. 1. anu|| 8. ityAdipu. paa|| 4. mahopaniSat , 1. a, 1. vaa|| For Private And Personal Use Only Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 1. sato'pyarthasyAjJAtasya. pA 2. prapaJcavilaya. paa|| pA 1.] samanvayAdhikaraNam. 141 dRSTa ityuktam / tatra kiM putrajanmAdyarthAtpuruSArthAvAptiH ? / uta tajjJAnAditi vivecanIyam / sato'pyajJAtasyArthasyA puruSArthatvena tajjJAnAditi cet -- satyapyarthe jJAnAdeva puruSArthassidhyatItyarthaparatvAbhAvena prayojanaparyavasAyino'pi zAstrasya nArthasadbhAve prAmANyam / tasmAtsarvatra pravRttinivRttiparatvena jJAnaparatvena vA prayojanaparyavasAnamiti kasyApi vAkyasya pariniSpanne vastuni tAtparyAsambhavAnna vedAntAH pariniSpannaM brahmapratipAdayanti || ava kacidAha vedAntavAkyAnyapi kAryaparatayaiva brahmaNi pramANabhAvamanubhavanti - kathaM niSprapaJcamadvitIyaM jJAnaikarasaM brahma anAdyavidyayA prapaJcatayA pratIyamAnaM niSprapaJcaM kuryAditi brahmaNaH prapaJcavi - layadvAreNa vidhiviSayatvam -- iti / ko'sau draSTRdRzyarUpaprapaJca ra pravilayadvAreNa sAdhyajJAnaikarasabrahmaviSayo vidhiH / / 3" na dRSTedrazaraM pazyeH / na matermantAraM manvIthAH " 4ityAdiH / draSTadRzyarUpabhedazUnyaM dRzimAtraM brahma kuryaadityrthH| svatassiddhasyApi brahmaNo niSprapaJca tArUpeNa kAryatvamaviruddhamiti // tadayuktam niyogavAkyArthavAdinA hi niyogaH, niyojyavizeSaNam, viSayaH, karaNam, itikartavyatA, prayoktA ca vaktavyAH / tatra hi niyojyavizeSaNamanupAdeyam / tacca nimittaM phalamiti dvidhA / atra kiM niyojyavizeSaNam, tacca kiM nimittaM phalaM veti vivecanIyam | brahmasvarUpayAthAtmyAnubhavazcenniyojyavizeSaNam tarhi na tannimittam, jIvanAdivattasyAsiddhatvAt / nimittatve ca tasya nityatvenApavargottarakAlamapi jIvananimittAgnihotrAdivat nityatadviSayAnuSThAnaprasaGgaH / nApi phalaM naiyogikaphalatvena svargAdivadanityatvaprasaGgAt || ; Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 3. bR. 5-a, 4 - bA. 2 vA // 4. ityevamAdi: pA|| 5. sAdhyatvamavi. pA For Private And Personal Use Only Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 142 zArIrakamImAMsAbhASye [a. 1. vyarUpatvAt, Tara niyogaviSayaH / brahmaiveti ceta na, tasya nityatvenAbhaabhAvArthatvAcca / niSprapaJcaM brahma sAdhyamiti cet-sAtve'pi phalatvameva / abhAvArthatvAnna vidhiviSayatvam / sAdhyatvazca kasya / kiM brahmaNaH ?, uta prapaJcanivRtteH / na tAvadbrahmaNaH siddhatvAt ; anityatvaprasaktezca / atha prapaJcanivRtteH / na tarhi brahmaNassAdhyatvam / prapaJcanivRttireva vidhiviSaya iti cet na, tasyAH phalatvena vidhiviSayatvAyogAt / prapaJcanivRttireva hi mokSaH / sa ca phalam / asya ca niyogaviSayatve niyogAtprapaJcanivRttiH prapaJcanivRttyA niyogaH- itItaretarAzrayatvam // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir apica kiM nivartanIyaH prapaJcaH mithyArUpaH satyo vA / mi thyArUpatve jJAnanivartyatvAdeva niyogena na kiMcitprayojanam | niyogastu nivartakajJAnamutpAdyatadvAreNa prapaJcasya nivartaka iti cet-tatsvavAkyAdeva jAtamiti niyogena na prayojanam / vAkyArthajJAnAdeva brahmavyatiriktasya kRtsnasya mithyAbhUtasya prapaJcasya bAdhitatvAt saparikara - sya niyogasyAsiddhica / mapaJcasya nivartyatve prapaJcavanivartako niyogaH kiM brahmasvarUpameva uta tadvyatiriktaH / yadi brahmasvarUpameva nivartakasya nityatayA nivartyaprapaJcasadbhAva eva na sambhavati / nityatvena niyogasya viSayAnuSThAna sAdhyatvaM ca na ghaTate / atha brahmasvarUpavyatiriktaH / tasya kRtstraprapaJcanivRttirUpaviSayAnuSThAnasAdhyatvena prayoktA ca naSTa ityAzrayAbhAvAdasiddhiH / prapaJcanivRttirUpaviSayAnuSThAnenaiva brahmasvarUpavyatiritasya kRtsnasya nivRttatvAt na niyoganiSpAdyaM mokSAkhyaM phalam / kiMca -prapaJcanivRtterniyoga karaNasya itikartavyatA'bhAvAt, anupakRtasya ca karaNatvAyogAnna karaNatvam / katham itikartavyatA'bhAva iti cetittham - asyetikartavyatA bhAvarUpA ? abhAvarUpA ? vA / bhAvarUpA ca 1. nityatvenAbhAvyarUpa pA 2. brahmava. pA 3. nivartakaM. pA // For Private And Personal Use Only Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] samanvayAdhikaraNam. 143 krnnshriirnisspttitdnugrhkaarybhedbhinnaa| ubhayavidhA ca na smbhvti| nahi mudrAbhighAtAdivat kRtsnasya prapaJcasya nivartakaH ko'pi dRzyata iti dRSTArthI na sambhavati / nApi niSpannasya karaNasya kAryotpattAvanugrahassambhavati, anugrAhakAMzasadbhAvena kRtsnmpshcnivRttiruupkrnnsvruupaasiddheH| brahmaNo'dvitIyatvajJAnaM prapaJcanivRttirUpakaraNazarIraM niSpAdayatIti cette naiva prapaJcanivRttirUpo mokSassiddha iti na karaNAdiniSpAdham avaziSyata iti puurvmevoktm| abhAvarUpatve 1cAbhAvAdeva na karaNazarIraM niSpAdayati / nApyanugrAhakaH / ato niSpapaJcabrahmaviSayo vidhirna saMbhavati // ___anyo'pyAha-yadyapi vedAntavAkyAnAM na pariniSpannabrahmasvarUpaparatayA prAmANyam / tathA'pi brahmasvarUpaM sidhyatyeva / kutaH? dhyaanvidhisaamrthyaat| evameva hi samAmananti-2'AtmA vA are draSTavyaH...nididhyAsitavyaH"3 "ya AtmA apahatapApmA so'nveSTavyassa vijijJAsitavyaH" "AtmetyevopAsIta" *"AtmAnameva lokamupAsIta" iti| atra dhyAnaviSayo hi niyogasvaviSayabhUtadhyAnaM dhyeyaikanirUpaNIyam iti dhyeyamAkSipati / sa ca dhyeyasvavAkyanirdiSTa AtmA / sa kiMrUpa ityapekSAyAM tatsvarUpavizeSasamarpaNadvAreNa 5'satyaM jJAnamanantaM brahma" 6"sadeva somyedamagra AsIt" ityevamAdInAM vAkyAnAM dhyAnavidhizeSatayA prAmANyam-iti vidhiviSayabhUtadhyAnazarIrAnupraviSTabrahmasvarUpe'pi tAtparyamastyeva / ataH *"ekamevAdvitIyam" 7"tatsatyaM sa AtmA tattvamasi zvetaketo" 8"neha nAnA'sti kiMcana" ityAdibhirbrahmasvarUpamekameva satyaM tadvyatiriktaM sarva mithyetyavagamyate / pratyakSAdibhizrRMdAvalambinA ca 1.abhaavtvaadev.paa|| 2. vR. 4-a.4-brA 5 // *6. chA. 6-pra. 2-kha. 1 // 3. chA. 8-pra. 7. kha, 1 // 7. chA. 6-pra. 8-kha, 7 // *4. bR. 3. a. 4-brA. 7. 15 // 8. kaTha, 4-vallI. 11 // 5. tai. Ana. 1-anu|| For Private And Personal Use Only Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 144 zArIrakamImAMsAbhASye [a. 1. karmazAstreNa bhedaH prtiiyte| bhedAbhedayoH parasparavirodhe satyanAdyavidyAmUlatvenApi bhedapratItyupapatterabheda eva paramArtha iti nizcIyate / tatra brahmadhyAnaniyogena tatsAkSAtkAraphalena nirastasamastAvidyAkRtavividhabhedAdvitIyajJAnaikarasabrahmarUpamokSaH prApyate / / na ca vAkyAdvAkyArthajJAnamAtreNa brahmabhAvasiddhiH, anupalabdheH, vividhbheddrshnaanuvRtteshc| tathA ca sati zravaNAdividhAnamanarthakaM syaat|| athocyeta-'rajjureSA na sarpaH' ityupadezena sarpabhayanivRttidarzanAt rajjusarpavat bandhasya ca mithyArUpatvena jJAnabAdhyatayA tasya vAkyajanyajJAnenaiva nivRttiyuktA ; na niyogena / niyogasAdhyatve mokSasyAnityatvaM syAt , svrgaadivt| mokSasya nityatvaM hi sarvavAdisampratipannam / kiJca dharmAdharmayoH phalahetutvaM vaphalAnubhavAnuguNazarIrotpAdanadvAreNeti brahmAdisthAvarAnacaturvidhazarIrasambandharUpasaMsAraphalatvamavarjanIyam / tasmAnna dharmasAdhyo mokSaH tathA ca zrutiH-1"na ha vai sazarIrasya sataH priyApriyayorapahatirasti / azarIraM vA vasantaM na priyApriye spRzataH" iti|ashriirtvruupe mokSe dharmAdharmasAdhyapriyApriyavirahazravaNAt , na dharmasAdhyamazarIratvamiti vijnyaayte| na ca niyogavizeSasAdhyaphalavizeSavat dhyAnaniyogasAdhyamazarIratvam , azarIratvasya svarUpatvenAsAdhyatvAt / yathA''huH zrutayaH-2"azarIraM zarIreSvanavastheSvavasthitam / mahAntaM vibhumAtmAnaM matvA dhIro na zocati"3"aprANo hyamanAizubhraH"4"asaGgo hyayaM puruSaH" ityaadyaaH| ato'zarIratvarUpo mokSo nitya iti na dhrmsaadhyH| tathA ca zrutiH-*"anyatra dhrmaadnytraadhrmaadnytraasmaatkRtaakRtaat| anyatra bhUtAdbhavyAca yattatpazyasi tadvada" iti / 1. chA. 8-pra. 12-kha. 1 // 3. muNDa. 2-mu. 1-kha. 2 // *2. kaTha. 2-vallI. 22. 14 // 4, bu. 6-a. 3-brA. 15 // For Private And Personal Use Only Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] samanvayAdhikaraNam. __apica utpattiprAptivikRtisaMskRtirUpeNa caturvidhaM hi sAdhyatvaM mokSasya na saMbhavati / na tAvadutpAdyaH, mokSasya brahmasvarUpatvena nityatvAt / nApi prApyaH, AtmasvarUpatvena brahmaNo nityaprAptatvAt / nApi vikAryaH,dadhyAdivadanityatvaprasaGgAdeva / nApi saMskAryaH; saMskAro hi doSApanayanena vA guNAdhAnena vA sAdhayati / na tAvadoSApanayanena, nityazuddhatvAdbrahmaNaH / nApyatizayAdhAnena, anAdheyAtizayasvarUpatvAt / nityanirvikAratvena svAzrayAyAH parAzrayAyAzca kriyAyA aviSayatayA na nirgharSaNenA'darzAdivadapi sNskaarytvm|n ca dehasthayA snAnAdikriyayA AtmA saMskriyate ; kiM tvavidyAgRhItastatsaGgato'haGkartA / tatphalAnubhavo'pi tsyaiv| na cAhaGkataivA'tmA, tatsAkSitvAt / tathA ca mantravarNaH-2"tayoranyaH pippalaM svAdatti anaznannanyo abhicAkazIti" iti; 3"AtmendriyamanoyuktaM bhoktetyAhurmanISiNaH"4"eko devassarvabhUteSu gUDhassarvavyApI sarvabhUtAntarAtmA / karmAdhyakSassarvabhUtAdhivAsassAkSI cetA kevalo nirguNazca" 5"saparyagAcchukramakAmayavraNamastrAviraM zuddhamapApaviddham" iti ca / avidyAgRhItAdahaGkarturAtmasvarUpamanAdheyAtizayaM nityazuddhaM nirvikAraM niSkRSyate / tasmAdAtmasvarUpatvena na sAdhyo mokssH|| yadyevaM kiM vAkyArthajJAnena kriyata iti cet -mokSapratibandhanittimAtramiti bruumH|tthaa ca zrutayaH ..7 "tvaM hi naH pitA yo'smAkamavidyAyAH paraM pAraM tArayasi"iti, zrutaM hyevameva bhagavadRzebhyastarati zokamAtmaviditi so'haM bhagavazzocAmi taM mA bhagavAn zokasya pAraM tArayatu"9"tasmai mRditakaSAyAya tamasaH pAraM darzayati bhagavAn sanatkumAraH" ityaadyaaH| tasmAnityasyaiva mokSasya pratibandhanittirvAkyArthajJAnena kri 1.doSApanayanena guNAdhAnena vaa.paa|| 2.muNDa. 3-mu. 1-kha. 1 // 3. kaTha. 3. vallI. 4 // 4. zve, 6-a. 11 // 5. IzA. 8 // 6.asthAviraM. paa|| 7. prazna. 6-prazna 8 // 8. chA. 7-pra. 1-kha 3 // 9. chA. 7-pra. 26. kha. 2 / / 19 For Private And Personal Use Only Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 146 zArIrakamImAMsAbhASye [a. 1. yate / nivRttistu sAdhyA'pi pradhvaMsAbhAvarUpA na vinshyti| 1" brahma veda brahmaiva bhavati " 2" tameva viditvA'timRtyumeti" ityAdivacanaM mokSasya vedanAnantarabhAvitAM pratipAdayanniyogavyavadhAnaM pratiruNaddhi / naca vidikriyA karmatvena vA dhyAnakriyAkarmatvena vA kAryAnupravezaH, 4ubhayavidhakarmatvapratiSedhAt / " anyadeva tadviditAdatho 6aviditAdapi " 7""yenedaM sarva vijAnAti tatkena vijAnIyAt " iti / "tadeva brahma tvaM viddhi nedaM yadidamupAsate " iti ca // 5 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir na caitAvatA zAstrasya nirviSayatvam, avidyAkalpitabhedanivRttiparatvAcchAstrasya / na hIdantayA brahma viSayakaroti zAstram ; api tu aviSayaM pratyagAtmasvarUpaM pratipAdayadavidyAkalpitajJAnajJAtRjJeya 'vibhAgaM nivartayati / tathA ca zAstraM - 9" na dRSTerdraSTAraM pazyeH" ityevamAdi / naca jJAnAdeva bandhanivRttiriti zravaNAdividhyAnarthakyam, svabhAvapravRttakaletaravikalpavimukhIkaraNadvAreNa vAkyArthAvagatihetutvAtteSAm / na ca jJAnamAtrAt bandhanivRttirna dRSTeti vAcyam, bandhasya mithyArUpatvena jJAnottarakAlaM sthityanupapatteH / ata eva na zarIrapAtAdUrdhvameva bandhanivRttiriti vaktuM yuktam / nahi mithyArUpasarpabhayanivRttiH rajjuyAthAtmyajJAnAtirekeNa sarpavinAzamapekSate / yadi zarIrasambandhaH pAramArthikaH tadA hi tadvinAzApekSA / sa tu brahmavyatiriktatayA na pAramArthikaH / yasya tu bandho na nivRttaH tasya jJAnameva na 10 jAtamityavagamyate, jJAnakAryAdarzanAt / tasmAt zarIrasthitirbhavatu vA mA vA ; vAkyArthajJAnasamanantaraM mukta evAsau / ato na dhyAnaniyogasAdhyo mokSa iti na I " 1. muNDa 3 - mu. 2 kha 9 // 2. ve. 3- a. 8 // 3. karmatvena dhyAnakriyAkarmatvena vA. pA 4. ubhayakarmatvaprati paa|| 5. kena. 1 kha 3 // 6. aviditAdadhi pA // 7. bR. 4- a, 4. bA. 14 // 9. bR. 5- a. 4. bA. 2 // For Private And Personal Use Only 8. bhedaM pA // 10. jJAta. pA // Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pA. 1.] samanvayAdhikaraNam * 147 dhyAnavidhizeSatayA brahmaNassiddhiH / api tu 1 " satyaM jJAnamanantaM brahma" 2" tattvamasi " 3" ayamAtmA brahma" iti tatpareNaiva padasamudAyena sidhyatIti // 1. tai. Ana. 1 - anu || 2. chA. 6 - pra, 8 - kha. 7 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tadayuktaM, vAkyArthajJAnamAtrAdbandhanivRttyanupapatteH / yadyapi mithyArUpo bandho jJAnavAdhyaH ; tathA'pi bandhasyAparokSatvAt na parokSarUpeNa vAkyArthajJAnena sa vAdhyate, rajjvAdAvaparokSasarpapratItau vartamAnAyAM ' nAyaM sarpo rajjureSA' ityAptopadezajanitaparokSasarpaviparItajJAnamAtreNa bhayAnivRttidarzanAt / Aptopadezasya tu bhayanivRttihetutvaM vastuyAthAtmyAparokSanimittapravRttihetutvena / tathA hi-rajjusarpadarzanabhayAt parAvRttaH puruSo 'nAyaM sarpo rajjureSA' ityAptopadezena tadvastuyAthAtmyadarzane pravRttastadeva pratyakSeNa dRSTvA bhayAnnivartate / na ca zabda eva pratyakSajJAnaM janayatIti vaktuM yuktam, tasyAnindriyatvAt / jJAnasAmagrISvindriyANyeva hyaparokSasAdhanAni / na cAsyAnabhisaMhitaphalakarmAnuSThAnamRditakaSAyasya zravaNamanananididhyAsanavimukhIkRtabAhyaviSayasya puruSasya vAkyamevAparokSajJAnaM janayati, nivRttapratibandhe tatpare'pi puruSe jJAnasAmagrIvizeSANAmindriyAdInAM svaviSayaniyamAtikramAdarzanena tadayogAt / / na ca dhyAnasya vAkyArthajJAnopAyatA, itaretarAzrayatvAt ; vAkyArthajJAne jAte tadviSayadhyAnam, dhyAne nirvRtte vAkyArthajJAnam iti / na ca dhyAnavAkyArthajJAnayorbhinnaviSayatvam, tathA sati dhyAnasya vAkyArthajJAnopAyatA na syAt / na hyanyadhyAnamanyonmukhyamutpAdayati / jJAtArthasmRtisantatirUpasya dhyAnasya vAkyArthajJAnapUrvakatvamavarjanIyam, dhyeyabrahmaviSayajJAnasya hetvantarAsaMbhavAt / na ca dhyAnamUlaM jJAnaM vAkyAntarajanyam, nivartakajJAnaM tattvamasyAdivAkyajanyamiti yuktam / dhyAnamU 3. mANDUkya 1 kha 2 // 4. svasvaviSaya. paa|| For Private And Personal Use Only Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org zArIrakamImAMsAbhASye Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 148 lamidaM vAkyAntarajanyaM jJAnaM tattvamasyAdivAkyajanyajJAnenaikaviSayam, bhinnaviSayaM vA / ekaviSayatve tadevetaretarAzrayatvam / bhinnaviSayatve dhyAnena tadaunmukhyApAdanAsaMbhavaH / kiJca dhyAnasya dhyeyadhyAnAdyanekaprapaJcApekSatvAnniSprapaJcabrahmAtmaikatvaviSayavAkyArthajJAnotpattau dRSTadvAreNa nopayoga iti vAkyArthajJAnamAtrAdavidyAnivRtiM vadataH zravaNamanananididhyAsanavidhInAmAnarthakyameva // [a. 1. For Private And Personal Use Only yato vAkyAdAparokSyajJAnAsambhavAdvAkyArthajJAnenAvidyA na nivartate; tata eva jIvanmuktirapi dUrotsAritA / kA ceyaM jIvanmuktiH ? | sa zarIrasyaiva mokSa iti cet- ' mAtA me vandhyA' itivadasaGgatArtha vacaH; yatassazarIratvaM bandhaH, azarIratvameva mokSa iti tvayaiva zrutibhirupapAditam / atha sazarIratvapratibhAse vartamAne yasyAyaM pratibhAso mithyeti pratyayaH, tasya sazarIratvanivRttiriti / na, mithyeti pratyayena sazarIratvaM nivRttaM cet kathaM sazararisya mukti: / ajIvato'pi muktisazarIratvamithyApratibhAsanivRttireveti ko'yaM jIvanmuktiriti vizeSaH / atha sazarIratvapratibhAso bAdhito'pi yasya dvicandrajJAnavadanuvartate, sa jIvanmukta iti cet na, brahmavyatiriktasakalavastuviSayatvAdvAdhakajJAnasya / kAraNabhUtAvidyAkarmAdidoSassazarIratvapratibhAsena saha tenaiva bA - dhita iti bAdhitAnuvRttirna zakyate vaktum / dvicandrAdau tu tatpratibhAsahetubhUtadoSasya bAdhakajJAna bhUtacandraikatvajJAnAviSayatvenAvAdhitatvAt, dvicandrapratibhAsAnuvRttiryuktA / kiJca 2" tasya tAvadeva ciraM yAvanna vimokSye atha sampatsye " iti sadvidyAniSThasya zarIrapAtamAtramapekSate mokSa iti vadantIyaM zrutiH jIvanmuktiM vArayati / saiSA jIvanmuktirApastambenApi nirastA - 2" vedAnimaM lokamamuM ca parityajyAtmAnamanvicchet / 1. dvicandrajJAnAdau paa||| 2. chA, 6 - pra. 14- khaM. 2 // 3. Apastambadharme. 2- pra. 9 - paTala.21 - kh|| Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] samanvayAdhikaraNam. buddhe kSemaprApaNaM tacchAstrairvipratiSiddham / buddhe cet kSemaprApaNamihaiva na duHkhamupalabheta / etena paraM vyAkhyAtam" iti / anena jJAnamAlAnmokSazca nirastaH / atassakalabhedanivRttirUpA muktiIMvato na saMbhavati // tasmAddhyAnaniyogena brahmAparokSajJAnaphalenaiva bndhnivRttiH| na ca niyogasAdhyatve mokSasyAnityatvaprasaktiH, pratibandhanivRttimAtrasyaiva sAdhyatvAt / kiMca-na niyogena sAkSAt bandhanivRttiH kriyate; kintu niSpapaJcajJAnakarasabrahmAparokSyajJAnena / niyogastu tadAparokSyajJAnaM jnyti|| kathaM niyogasya jJAnotpattihetutvamiti cet kathaM vA bhavato'nabhisaMhitaphalAnAM karmaNAM vednotpttihetutvm|mnonairmlydvaarenneti cetmamApi tthaiv| mama tu nirmale manasi zAstreNa jnyaanmutpaadyte| tava tu niyogena manasi nirmale jJAnasAmagrI vaktavyeti cet dhyAnaniyoganirmalaM mana eva sAdhanamiti bruumH| kenAvagamyata iti cet bhavato vA karmabhimano nirmalaM bhavati, nirmale manasi zravaNamanananididhyAsanaissakaletaraviSayavimukhasyaiva zAstraM nivartakajJAnamutpAdayatIti kenaavgmyte?|1"vividissnti yajJena dAnena tapasAnAzakena" 2" zrotavyo mantavyo nididhyAsitavyaH" 3" brahma veda brahmaiva bhavati" ityAdibhizzAstrairiti cet-mamApi *"zrotavyo mantavyo nididhyAsitavyaH" 4" brahmavidAmoti param" 5" na cakSuSA gRhyate nApi vAcA" 6" manasA tu vizuddhena" 7"hRdA manISA manasAbhikaptaH" ityAdibhizzAstrAnaniyogena mano nirmalaM bhavati / nirmalaM ca mano brahmAparokSajJAnaM janayatItyavagamyate iti 9niravadyam // 1. vR-6. a-4, braa-22|| 2.3.6.a-5. 8, ityAdizAstraiH. paa|| braa-6|| 3. muNDa-3. mu-2. kh-9|| 9. 'itizabdo nAnantaravAkyazeSaH' iti 4. te, A. 1-anu|| 5. muNDa-3. mu-1. zrutaprakAzikAparyAlocanayA bhASye 'niravadyam kh-8|| 6 // 7. kaTha-6. vllii-9|| iti pATho'dhika iti pratibhAti // For Private And Personal Use Only Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 150 zArIrakamImAMsAbhASye [a.1. 1" nedaM yadidamupAsate"ityupAsyatvaM pratiSiddhamiti cet naivam, nAtra brahmaNa upAsyatvaM pratiSidhyate ; api tu brahmaNo jagadvairUpyaM pratipAyate / yadidaM jagadupAsate pANinaH, nedaM brahma tadeva brahma tvaM viddhi, yadvAcA'nabhyuditaM yena vAgabhyudyate iti vAkyArthaH / anyathA 'tadeva brahma tvaM viddhi' iti virudhyate / dhyAnavidhiyarthaM ca syAt / ato brahmasAkSAtkAraphalena dhyAnaniyogenaivAparamArthabhUtasya kRtsnasya draSTaTazyAdiprapaJcarUpabandhasya nivRttiH // ___ yadapi kaizciduktam-bhedAbhedayorvirodho na vidyate iti tadayuktam , na hi zItoSNatama prakAzAdivajhedAbhedAvekasminvastuni saGgacchete / athocyeta sarva hi vastujAtaM prtiitivyvsthaapym| sarva ca bhinnAbhinna prtiiyte| kAraNAtmanA jAtyAtmanA cAbhinnam / kAryAtmanA vyaktyAtmanA ca bhinnam / chAyAtapAdiSu virodhassahAnavasthAnalakSaNo bhinnAdhAratvarUpazca / kAryakAraNayorjAtivyaktyozca tadubhayamapi nopalabhyate / pratyuta ekameva vastu dvirUpaM pratIyate ; yathA 'mRdayaM ghaTaH' 'khaNDo gauH' 'muNDo gauH' iti / na caikarUpaM kiMcidapi vastu 2loke dRSTacaram / na ca tRNAdevalanAdivadabhedo bhedopamardI dRzyata iti na vastuvirodhaH; mRtsuvarNagavAvAdyAtmanA'vasthitasyaiva ghaTamakuTakhaNDabaDabAdhAtmanA cAvasthAnAt / na cAbhinnasya bhinnasya ca vastuno'bhedo bhedazca eka evAkAra itIzvarAjJA / pratItatvAdaikarUpyaM cet - pratItatvAdeva bhinnAbhinnatvamiti dvairUpyamapyabhyupagamyatAm / na hi viSphAritAkSaH puruSo ghaTazarAvakhaNDamuNDAdiSu vastuSUpalabhyamAneSu 'iyaM mRt ,ayaM ghaTaH,idaM gotvam iyaM vyakti iti vivektuM zaknoti / api tu 'mRdayaM ghaTaH, khaNDo gauH' ityeva pratyeti / anuttibuddhibodhyaM kAraNa1. kena - 1. kha - 5 // | 2. laukikairdRSTa. pA For Private And Personal Use Only Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pA. 1.] samanvayAdhikaraNam. 151 1 1 mAkRtizva, vyAvRttibuddhibodhyaM kArya vyakticeti vivinatIti cet-naivam, viviktAkArAnupalabdheH / na hi susUkSmamapi nirIkSamANai: 'idamanuvartamAnam, idaM ca vyAvartamAnam' iti puro'vasthite vastunyAkArabheda upalabhyate / yathA saMpratipannaikye kArye vizeSe caikatvabuddhirupajAyate ; tathaiva sakAraNe sAmAnye caikatvabuddhiraviziSTopajAyate / evameva dezataH kAlatazcAkAratazcAtyAntavilakSaNeSvapi vastuSu tadevedamiti pratyabhijJA jAyate / ato vyAtmakameva vastu pratIyate iti kAryakAraNayorjAtivyaktyozcAtyantabhedopapAdanaM pratItiparAhatam / athocyeta - ' mRdayaM ghaTaH khaNDo gauH' itivat 'devo'haM manuSyo'ham' iti sAmAnAdhikaraNyenaikyapratIterAtmazarIrayorapi bhinnAbhinnatvaM syAt ; atha idaM bhedAbhedopapAdanaM nijasadananihitahutavahajvAlAyata iti, tadidamanAkalitabhedAbhedasAdhana samAnAdhikaraNyatadarthayAthAtmyAvabodhavilasitam / tathA hiabAdhita eva pratyayaH sarvatrArtha vyavasthApayati / devAdyAtmAbhimAnastu AtmayAthAtmyagocaraissarvaiH pramANairbAdhyamAno rajjusarpAdibuddhivannAtmazarIrayorabhedaM sAdhayati / ' khaNDo gauH, muNDo gau: ' iti sAmAnAdhikarayasya na kenacitkacidvAdho dRzyate / tasmAnnAtiprasaGgaH / ata eva jI - vospi brahmaNo nAtyantabhinnaH / api tu brahmAMzatvena bhinnAbhinnaH / darbheda eva svAbhAvikaH, bhedastvopAdhikaH kathamavagamyata iti cet :2" tattvamasi " 3" nAnyo'to'sti draSTA " 4" ayamAtmA brahma" ityAdibhiHzrutibhiH 5" brahmeme dyAvApRthivI " iti prakRtya " brahma dAzA brahma dAsA brahme kitavA uta / strIpuMsau brahmaNo jAtau striyo brahmota vA pumAn" ityAtharvaNikAnAM saMhitopaniSadi brahmasUte abhedazravaNAcca / 6" nityo nityAnAM cetanacetanAnAmeko bahUnAM yo vidadhAti -- 1. sUkSma. pA 2. chA- 6. pra. 8. s-7|| 3. bR 5. a-7. yA 23 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 4. bR- 6. a-4, baa-5|| 6. zve. 6. a- 13 // For Private And Personal Use Only 5 // Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 152 zArIrakamImAMsAbhASye (a. 1. kAmAn " 1" jJAjJau dvAvajAvIzanIzau " 2" kriyAguNairAtmaguNaizca teSAM saMyoga heturaparo'pi dRSTaH " 3" pradhAnakSetrajJapatirguNezassaMsAramokSasthitibandhahetuH " 4" sa kAraNaM karaNAdhipAdhipaH " 5" tayoranya: pippalaM svAdvatyanaznannanyo abhicAtazIti " 6" ya Atmani tiSThan " " prAjJenAtmanA saMpariSvakto na bAhyaM kiJcana veda "..." prAjJenA'tmanA'nvArUDhaH utsarjanyAti " 8" tameva viditvA'timRtyumeti" ityAdibhirbhedazravaNAcca, jIvaparayorbhedAbhedAvavazyAzrayaNIyau, tatra 1 " brahma veda brahmaiva bhavati" ityAdibhirmokSadazAyAM jIvasya brahmasvarUpApativyapadezAt / 10" yatra tvasya sarvamAtmaivAbhUttatkena kaM pazyet " iti tadAnIM bhedenezvaradarzananiSedhAccAbhedassvAbhAvika ityavagamyate / nanu ca 11" so'znute sarvAn kAmAn saha brahmaNA vipazcitA " iti sahazrutyA tadAnImapi bheda: 12 pratIyate / vakSyati ca 13 " jagadvyApAravarja prakaraNAdasannihitatvAcca " *" bhogamAtrasAmyaliGgAcca " iti / naitadevam 14" nAnyo'to'sti draSTA " ityAdizrutizatairAtmabhedapratiSedhAt / *" so'znute sarvAn kAmAn saha brahmaNA vipazcitA" iti sarvaiH kAmaissaha brahmAznute - sarvaguNAnvitaM brahmAznuta ityuktaM bhavati / anyathA brahmaNA sahetyaprAdhAnyaM brahmaNaH prsjyet| " jagadvyApAravarjam" ityatra muktasya bhedenAvasthAne satyaizvaryasya nyUnatAprasaGgo vakSyate, anyathA " saMpadyAvirbhAvassvenazabdAt " ityAdibhirvirodhAt / tasmAdabheda eva * 1. zve. 1 - a, 9 // 2. ve. 5-a 12 // 3. zve, 6-16 // 4. ve. 6-a. 9 // 5 ve. 4- a. 6 // 6. bR. 5- a. 7-brA, 22. mAdhyandinapAThaH // 7. bru. 6-a. 3 - bA. 21, 35 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 8, ve. 3. a. 8 // 11. tai- A 9. muNDa. 3. bhu. 2 kha 9 // 10. bR-4. a-4. brA - 14 // 1. anu // 12. pratIyate iti pA * 13. zArI- 4. a-4. pA-17. 21.1 // 14. bu- 5. a-7 vA 23 // For Private And Personal Use Only Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] samanvayAdhikaraNam svAbhAvikaH / bhedastu jIvAnAM parasmAt brahmaNaH, parasparaM ca buddhIndriyadehopAdhikRtaH / yadyapi brahma niravayavaM sarvagataM ca ; tathA'pyAkAza iva ghaTAdinA buddhyAApAdhinA brahmaNyapi bhedassaMbhavatyeva / na ca bhinne brahmaNi buddhyAdhupAdhisaMyogaH, buddhyAApAdhisaMyogAdbrahmaNi bheda itItaretarAzrayatvam : upAdhestatsaMyogasya ca karmakRtatvAt , tatpravAhasya cAnAditvAt / etaduktaM bhavati-pUrvakarmasaMvaddhAjjIvAt svasaMbaddha evopAdhirutpadyate, tdyuktaatkrm| evaM bIjAGkaranyAyena karmopAdhisaMbandhasyAnAditvAna dossH-iti|ato jIvAnAM parasparaM brahmaNA cAbheda eva svaabhaavikH| bhedstvaupaadhikH| upAdhInAM punaH parasparaM brahmaNA cAbhedavat bhedo'pi svAbhAvikaH, upAdhInAmupAdhyantarAbhAvAt , tadabhyupagame'navasthAnAca / ato jIvakarmAnurUpaM brahmaNo bhinnAbhinnasvabhAvA evopAdhayautpadyante iti // ___atrocyate-advitIyasaccidAnandabrahmadhyAnaviSayavidhiparaM vedAntavAkyajAtamiti vedAntavAkyairabhedaH pratIyate / bhedAvalambibhiH karmazAstraiH pratyakSAdibhizca bhedaH pratIyate / bhedAbhedayoH parasparavirodhAta anAdyavidyAmUlatayA'pi bhedapratItyupapatterabheda eva paramArtha ityuktam / tatra yaduktaM-bhedAbhedayorubhayorapi pratItisiddhatvAnna virodhaH iti|tdyuktm , kasmAJcitkasyacidvilakSaNatvaM hi tasmAttasya bhedH| tadviparItatvaM caabhedH| tayostathAbhAvAtathAbhAvarUpayorekana sambhavamanunmattaH ko bravIti? / kAraNAtmanA jAtyAtmanA cAbhedaH, kAryAtmanA vyaktyAtmanA ca bhedaH-ityAkArabhedAdavirodha iti cet-na viklpaashtvaat| AkArabhedAdavirodhaM vadataH kimekasminnAkAre bhedaH, AkArAntare cAbheda:ityabhiprAyaH?; utAkAradvayayogivastugatAvubhAvapIti? pUrvasmin kalpevyaktigato bhedaH,jAtigatazcAbheda iti naikasya dvyaatmktaa| jAtiya'kti 1. game cAnavasthAnAt paa|| 20 For Private And Personal Use Only Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 1. tanmUlA janmamaraNA pA. 2. muNDa- 1. mu-1. kha 9. 154 zArIrakamImAMsAbhASye [a. 1. riti caikameva vastviti cettarhyakArabhedAdavirodhaH parityaktassyAt / ekasmiMzca vilakSaNatvatadviparyayau viruddhAvityuktam / dvitIye tu kalpe anyonyavilakSaNamAkAradvayamapratipannaM ca tadAzrayabhUtaM vastviti / tRtIyAbhyupagame'pi trayANAmanyonyavailakSaNyamevopapAditaM syAt ; na punarabhedaH / AkAradvayaniruhyamANAvirodhaM tadAzrayabhUte vastuni bhinnAbhinnatvamiti cet -- svasmAdvilakSaNaM svAzrayamAkAradvayaM svasminviruddhadharmadvayasamAvezanirvAhakaM kathaM bhavet || avilakSaNaM tu kathaMtarAm / AkAradvayatadva1 toca vyAtmakatvAbhyupagame nirvAhakAntarApekSayA'navasthA syAt / na ca sampratipannaikyavyaktipratItivat sasAmAnye'pi vastunyekarUpA pratItirupajAyate / yataH 'idamittham' iti sarvatra prakAra prakAritayaiva sarvA pratItiH / tatra prakArAMzI jAtiH, prakAryazo vyaktiriti naikAkArA pratItiH / ata eva jIvasyApi brahmaNo bhinnAbhinnatvaM na sambhavati / tasmAdabhedasyAnanyathAsiddhazAstramUlatvAdanAdyavidyAmUla eva bhedapratyayaH / nanvevaM brahmaNa evAjJatvaM, tanmUlAzca janmajarAmaraNAdayo doSAH prAduHSyuH tatazca 2" yassarvajJassarvavit" 3" eSa AtmA'pahatapApmA" ityAdIni zAstrANi bAdhyeran / naivam - ajJAnAdidoSANAmaparamArthatvAt / bhavatastUpAdhibrahmavyatiriktaM vastvantaramanabhyupagacchato brahmaNyevopAdhisaMsargastatkRtAva jIvatvAtvAdayo doSAH paramArthata eva bhveyuH| na hi brahmaNi nitara acche sambaddhyamAnA upAdhayastacchitvA bhitvA vA sambaddhyante / api tu brahmakharUpe saMyujya tasminneva svakAryANi kurvanti / yadi 5 manvIta upAdhyupahitaM brahma jIvaH / sa cANuparimANaH / aNutvaM cAvacchedakasya manaso'NutvAt / sa cAvacchedo'nAdiH / evamupAdhyupahiteMze saMvacyamAnA doSAH anupahite pare brahmaNi na saMbaddhyante iti / ayaM praSTa Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 3. chA-8. pra - 1. kha-5. 4. jIvatvAdayo.pA. For Private And Personal Use Only 5. manvIthA. pA. Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 155 pA. 1.] samanvayAdhikaraNam. vyaH-kimupAdhinA chinno brahmakhaNDo'NurUpo jIvaH? utAcchinna evANurUpopAdhisaMyukto brhmpdeshvishessH| utopAdhisaMyuktaM brhmsvruupm|| athopAdhisaMyuktaM cetanAntaraM / athopAdhireva iti / acchedyatvAbrahmaNaH prathamaH kalpo na kalpate / AdimattvaM ca jIvasya syAt / ekasya sato dvaidhIkaraNaM hi cchedanam / dvitIye tu kalpe brahmaNa eva pradezavizeSe upAdhisaMbandhAdaupAdhikAssarve doSAstasyaiva syuH| upAdhau gacchatyupAdhinA svasaMyuktabrahmapradezAkarSaNAyogAdanukSaNamupAdhisaMyuktabrahmapradezabhedAt kSaNekSaNe bandhamokSau ca syAtAm / AkarSaNe cAcchinnatvAt kRtsnasya brahmaNaH AkarSaNaM syAt / niraMzasya vyApinaH AkarSaNaM na sambhavatIti cet tarhi upAdhireva gacchatIti pUrvokta eva doSaH syAt / acchinnabrahmapradezeSu sarvoSAdhisaMsarga sarveSAM ca jIvAnAM brahmaNa evaM pradezatvenaikatvena pratisandhAnaM syAt / pradezabhedApratisandhAne caikasyApi svopAdhau gacchati pratisandhAnaM na syAt / tRtIye tu kalpe brahmasvarUpasyaivopAdhisambandhena jIvatvApAtAt tadatiriktAnupahitabrahmAsiddhiH syAt / sarveSu ca deheSveka eva jIvaH syAt / turIye tu kalpe brahmaNo'nya eva jIva iti jIvabhedasyaupAdhikatvaM parityaktaM syAt / carame cArvAkapakSa eva parigRhItaH syAt / tasmAdabhedazAstravalena kRtsnasya bhedasyAvidyAmUlatvamevAbhyupagantavyam / ataH pravRttinivRttiprayojanaparatayaiva zAstrasya prAmANye'pi dhyAnavidhizeSatayA vedAntavAkyAnAM brahmasvarUpe prAmANya3mupapannam iti // tadapyayuktam ---dhyAnavidhizeSatve'pi vedAntavAkyAnAmarthasatyatve prAmANyAyogAt / etaduktaM bhavati-brahmavarUpagocarANi vAkyAni kiM dhyAnavidhinaikavAkyatAmApannAni brahmasvarUpe prAmANyaM pratipadyante uta sva1. pradezatvenaikatvapratisaM. 2. gacchati sati. 3. upapannataram . For Private And Personal Use Only Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 156 zArIrakamImAMsAbhASye [bha. 1. tantrANyeva ekavAkyatve dhyAnavidhiparatvena brahmasvarUpe tAtparya na smbhvti| bhinnavAkyatve prvRttinivRttipryojnvirhaadnvbodhktvmev| na ca vAcyam-dhyAnaM nAma smRtisantatirUpam / tacca smartavyaikanirUpaNIyamiti dhyAnavidhessmatavyavizeSAkAGkSAyAm 1" idaM sarvaM yadayamAtmA" 2"brahma sarvAnubhUH" 3 "satyaM jJAnamanantaM brahma" ityAdIni svarUpatadvizeSAdIni samarpayanti / tenaikavAkyatAmApannAnyarthasadbhAve pramANam iti dhyAnavidhessmartavyavizeSApekSatve'pi 4"*nAma brahma" ityAdidRSTividhivadasatyenApyarthavizeSeNa dhyAnanirvRttyupapatteH dhyeystytvaanpekssnnaat| ato vedAntavAkyAnAM pravRttinivRttiprayojanavidhuratvAddhyAnavidhizeSatve'pi dhyeyavizeSasvarUpasamarpaNamAnaparyavasAnAt , svAtantrye'pi bAlAturAyupacchandanavAkyavat jJAnamAtreNaiva puruSArthaparyantatAsiddhezca pariniSpannavastusatyatAgocaratvAbhAvAt brahmaNazzAstrapramANakatvaM na sambhavatIti prAptam // ___---( siddhAntaH )... __ tatra pratipadyate-tattu smnvyaat-iti|smnvyH-smygnvyH puruSArthatayA'nvaya ityrthH| paramapuruSArthabhUtasyAnavadhikAtizayAnandasvarUpasya brahmaNo'bhidheyatayA'nvayAt / tat zAstrapramANakatvaM sidhyatyevetyarthaH / nirastanikhiladoSaniratizayAnandasvarUpatayA paramaprApyaM brahma bodhayanvedAntavAkyagaNaH pravRttinivRttiparatAvirahAnna prayojanaparyavasAyIti bruvANo rAjakulavAsinaH puruSasya kauleyakakulAnanupravezena prayojanazUnyatA brUte / etaduktaM bhavati--anAdikarmarUpAvidyAveSTanatirohitaparAvaratattvayAthAtmyavasvarUpAvabodhAnAM devAsuragandharvasiddhavidyAdharakinnarakimpuruSa yakSarAkSasapizAcamanujapazuzakunisarIsRpakSagulmalatAdUrvAdInAM strI 1. bR-4. a-4, brA-6. 2. bR-4. 4. chAM-7.pra-1.kha-5. * mano brahma.pA. a-5. brA-19. 3. te.AnaM-1 anu. | chA. 7 pra. 3. kha. 2. 5. yakSarakSaHpi. For Private And Personal Use Only Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] samanvayAdhikaraNam. 157 punapuMsakabhedabhinnAnAM kSetrajJAnAM vyavasthitadhArakapoSakabhogyavizeSANAM muktAnAM svasya cAvizeSaNAnubhavasambhave svarUpaguNavibhavaceSTitairanavadhikAtizayAnandajananaM paraM brahmAstIti bodhayadeva vAkyaM prayojanaparyavasAyi / pravRttinivRttiniSThaM tu yAvatpuruSArthAnvayabodhaM na prayojanaparyavasAyi / evaMbhUtaM paraM brahma kathaM prApyata ityapekSAyAM 1"brahmavidApnoti param" 2"AtmAnameva lokamupAsIta" iti vedanAdizabdarupAsanaM brahmaprAptyupAyatayA vidhIyate / yathAsvavezmani 'nidhirasti' iti vAkyena nidhisadbhAvaM jJAtvA tRptassan pazcAttadupAdAne ca prytte| yathAca kazci drAjakumAro vAlakrIDAsakto narendrabhavanAniSkrAnto mArgAdbhaSTo naSTa iti rAjJA vijJAtassvayaM cAjJAtapitRkaH kenacidvijavaryeNa vardhito'dhigatavedazAstraSoDazavarSassarvakalyANaguNAkarastiSThan 'pitA te sarvalokAdhipatiH gAmbhIryaudAryavAtsalyasauzIlyazauryavIryaparAkramAdiguNasampannastvAmeva naTaM putraM dikSuH puravare tiSThati' iti kenacidabhiyuktatamena prayuktaM vAkyaM zRNoti cet tadAnImeva 'ahaM tAvat jIvataH putraH, matpitA ca sarvasampatsamRddhaH' iti niratizayaharSasamanvito bhavati / rAjA ca svaputraM jIvantamarogamatimanoharadarzanaM viditasakalavedyaM zrutvA'vAptasamasta puruSArthoM bhavati / pazcAttadupAdAne ca prayatate / pazcAttAvubhau saGgacchete c-iti|| yatpunaHpariniSpannavastugocarasya vAkyasya tajjJAnamAtreNApi puruSArthaparyavasAnAt bAlAturAgrupacchandanavAkyavannArthasadbhAve prAmANyam ...iti / tadasatarthasadbhAvAbhAve nizcite jJAto'pyarthaH puruSArthAya na bhvti| bAlAturAdInAmapyarthasadbhAvabhrAntyA hrssaadyutpttiH|tessaamev tasmineva jJAne vidyamAne yadyarthAbhAvanizcayo jAyeta; tatastadAnImeva harSA1. tai-AnaM-1. anu. __4. puruSArtho bhavati. pazcAttAvubhau saMgacchete 2. bR-3. a-4. brA-15. 3. tava vezmani. / 5. bAlAdInAmartha...harSAyupapatiH. pA. ca pA, For Private And Personal Use Only Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 158 vedAntadIpe dayo nivarteran / aupaniSadeSvapi vAkyeSu brahmAstitvatAtparyAbhAvanizcaye brahmajJAne satyapi puruSArthaparyavasAnaM na syAt / ataH 1 yato vA imAni bhUtAni jAyante " ityAdivAkyaM nikhilajagadekakAraNaM nirastanikhiladoSagandhaM sArvaiyasatyasaGkalpatvAdyanantakalyANaguNAkaramanavAdhikAtizayAnandaM brahmAstIti bodhayatIti siddham // 4 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye samanvayAdhikaraNam // 4 // ~ ( vedAntasAre samanvayAdhikaraNam || 4 || ) tattu samanvayAt / 1 / 1 / 4 // 2 puruSArthatayA'nvayaH samanvayaH zAstrAkhyapramANasya puruSArthaparyavasAyitve'pi brahma svasya parasyazcAnubhavituH avizeSeNa svarUpeNa guNaiH vibhUtyA ca anubhUyamAnam anavadhikAtizayAnandarUpamiti puruSArthatvenAbhidheyatayA'nvayAt, brahmaNazzAstrapramANakatvamupapannataramiti niravadyaM nikhilajagadekakAraNaM brahma - dAntAH pratipAdayantItyuktam / tasyaikasyaikadaiva kRtsnajagannimittatvaM tasyaivopAdAnatayA jagadAtmakatvaJca nAnumAnAdigamyamiti zAstraka pramANakatvAt tasya cAnavAdhikAtizayAnandarUpatayA paramapuruSArthatvAdvedAntAH pratipAdayantyeveti sthirIkRtam / ataH paraM pAdazeSeNa jagatkAraNatayA pradhAnapuruSapratipAdanAnarhatayA sarvazaM satyasaGkalpaM nirastAvidyAdisamastadoSagandham aparimitodAraguNasAgaraM brahmaiva vedAntAH pratipAdayantItyucyate // 4 // " iti vedAntasAre samanvayAdhikaraNam // 4 // ( vedAntadIpe samanvayAdhikaraNam || 4 || ) tattu samanvayAt / 1 / 1 / 4 // [a. 1. 1. tai- bhRgu. 1 - anu. 1* 2. puruSArthatayA samyaganvayaH samanvaya: pA. anavadhikAtizayAnanda. prA. For Private And Personal Use Only 3. vAnubhavituH svarUpeNa guNaiH vibhUtyA vA Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pA. 1.] IkSatyadhikaraNam 159 bahmaNazzAstrapramANakatvaM sambhavati, neti vicAryate / na sambhavatIti pUrvaH pakSaH kutaH pravRttinivRttyanvayavirahiNo brahmaNaH svarUpeNApuruSArthatvAt puruSArthAvabodhakatvena ca zAstrasya prAmANyAnmokSasAdhanabrahmadhyAnavidhiparatve'satyapi brahmaNi tayAnavidhAnasambhavAt na brahmasadbhAve tAtparyamiti brahmaNazzAstrapramANakatvaM na sambhavati iti / rAddhAntastu - atizayitaguNapitRputrAdijIvanajJAnavat anavadhikAtizayAnandasvarUpabrahmajJAnasya niratizayapuruSArthatvAtasya zAstrapramANakatvaM sambhavati, "Anando brahma" "yadeSa AkAza Anando na syAt" "yato vAco nirvatante / aprApya manasA saha / AnandaM brahmaNo vidvAneM " ityAdibhiranavadhikAtizayAnandasvarUpaM brahmeti hi prtipaadyte| ato brahma svena pareNa vApyanubhUyamAnaM niratizayAnandasvarUpameveti tatpratipAdana parasyaiva sAkSAtpuruSArthAnvayaH / pravRttinivRttiparasya tu tatsAdhyaphalasambandhAtpuruSArthAnvayaH - iti // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUtrArthaH - tuzabdaH prasaktAzaGkAnivRttyarthaH / tat pUrvasUtroditaM brahmaNazzAstrayonitvaM siddhyati / samanvayAt - samyak puruSArthatayA'nvayaH samanvayaH / vediturniratizayAnandasvarUpatvena paramapuruSArtharUpe pare 1 brahmaNi vedakatayA zAstrasyAnvayAdbrahmaNazzAstrapramANakatvaM siddhyatyeva - iti // iti vedAntadIpe samanvayAdhikaraNam || 4 || ( zArIrakamImAMsAbhASye IkSatyadhikaraNam // 5 // 1. brahmaNyAvedakazAstrAnvayAt. pA. 2. tai- bhRgu, 1 - anu. 1. IkSaternAzabdam / 1 / 1 / 5 // 2" yato vA imAni " ityAdijagatkAraNavAdivAkyapratipAdyaM sarvajJaM sarvazakti samasta pratyanIkakalyANaguNaikatAnaM brahma jijJAsyamityu - ktam / idAnIM jagatkAraNavAdivAkyAnAmAnumAnikapradhAnAdipratipAdanAnarhatocyate-- IkSatenazabdam ityAdinA || idamAnnAyate chAndogye 3 "sadeva somyedamagra AsIdekamevAdvitI 3. chA- 6. pra-2. kha- 1. For Private And Personal Use Only Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 260 zArIrakamImAMsAbhASye [a. 1. yam / tadaikSata bahu syAM prajAyeyeti tattejo'sRjata"ityAdi / tatra sandehaH -kiM sacchabdavAcyaM jagatkAraNaM paroktamAnumAnikaM pradhAnam ? , utoktalakSaNaM brahma-iti // kiM prAptam ? pradhAnamiti / kutaH ? *"sadeva somyedamagra AsIdekameva" itIdaMzabdavAcyasya cetanabhogyabhUtasya sattvarajastamomayasya viyadAdinAnArUpavikArAvasthasya vastunaH kAraNAvasthAM vadati / kAraNabhUtadravyasyAvasthAntarApattireva hi kAryatA / ato yaddavyaM yatsvabhAvaM ca kAryAvastham ; tatsvabhAvaM tadeva dravyaM kAraNAvastham / sattvAdimayaM ca kAryamiti guNasAmyAvasthaM pradhAnameva hi kAraNam / tadevopasaMhRtasakalavizeSa sanmAtramiti *"sa deva somyedamagra AsIdekamevAdvitIyam" ityabhidhIyate / tata eva ca kAryakAraNayorananyatvam / tathA satyevaikavijJAnena srvvijnyaanprtijnyoppttiH|anythaar "yathA somyaikena mRtpiNDena" ityAdi mRtpiNDatatkAryadRSTAntadAntikayo(rUpyaM ceti jagatkAraNavAdivAkyena maharSiNA kapilenoktaM pradhAnameva pratipAdyate / pratijJAdRSTAntarUpeNAnumAnaveSameva cedaM vAkyamiti sacchabdavAcyamAnumAnikameva ityevaM prApte'bhidhIyate IkSate zabdam iti / yasmin zabda eva pramANaM na bhavati, tadazabdam AnumAnikaM prdhaanmityrthH| na tjjgtkaarnnvaadivaakyprtipaadym| kutaH? IkSateH-sacchabdavAcyasambandhivyApAravizeSAbhidhAyina IkSaterdhAtozzravaNAt |3"tdaivt bahu syAM prajAyeya"iti IkSaNakriyAyogazcAcetane pradhAne na sambhavati / ata IdRzekSaNakSamazcetana vizeSassarvajJassarvazaktiH purussottmsscchbdaabhidheyH| tathA ca sarveSveva sRSTiprakaraNeSvIkSApUrvikaiva sRSTiHpratIyate--4"sa IkSata lokAnnu sRjA iti 1. tatra sandiyate. pA. 3. chA-6. pra.2. kha-3. 2. chA-6. pra-1. kha-4. 4. ai-1. kha-1,2. For Private And Personal Use Only Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] IkSatyadhikaraNam, sa imAllokAnasRjata" "sa IkSAzcake...sa prANamasRjata" ityaadissu| nanu ca kAryAnuguNenaiva kAraNena bhvitvym|stym sarvakAryAnuguNa eva sarvajJassarvazaktissatyasaGkalpaH purussottmssuukssmcidcidvstushriirkH| yathA''ha 2"parA'sya zaktirvividhaiva zrUyate svAbhAvikI jJAnavalakriyA ca"3"yassarvajJassarvavidyasya jJAnamayaM tapaH" "yasyAvyaktaM zarIraM...yasyAkSaraM zarIraM yasya mRtyuzzarIram .. eSa sarvabhUtAntarAtmA"ititadetat-.5"na vilakSaNatvAt" ityAdiSu prtipaadyissyte| atra sRSTivAkyAni na pradhAnapratipAdanayogyAnItyucyate / vastuvirodhastu tatraiva parihariSyate / yattUktaMpratijJAdRSTAntayogAdanumAnarUpamevedaM vAkyam-iti,tadasat : hetvanupAdAnAt / 6"yenAzrutaM zrutam" ityekavijJAnena sarvavijJAne pratipipAdayiSite sarvAtmanA tadasambhavaM manvAnasya tatsambhavamAnapradarzanAya hi dRSTAntopAdAnam / IkSatyAdizravaNAdeva hyanumAnagandhAbhAvo'vagataH // 5 // atha syAt -na cetanagataM mukhyamIkSaNamihocyate, api tu pradhAnagataM gauNamIkSaNam, "tatteja aikSata - tA Apa aikSanta"iti gauNekSaNasAhacaryAt / bhavati cAcetaneSvapi cetndhrmopcaarH| yathA- 'dRSTipratIkSA zAlaya'8"varSeNa bIjaM prtisnyjhrss"iti| ato gauNamIkSaNamitImAmAzaGkAmanubhASya pariharati gauNazcennAtmazabdAt / 1 / 1 // 6 // yaduktaM - gauNekSaNasAhacaryAt sato'pIkSaNavyapadezassarganiyatapUrvAvasthAbhiprAyo gaunnH-iti| tanna 9"aitadAtmyamidaM sarva tatsatyaM sa AtmA" iti sacchabdapratipAditasya Atmazabdena vyapadezAt / etaduktaM 1. prazna-6. prshn-3,4|| 2. zve-6. a-8|| 6. chAM-6. pra-1. kh-3|| 3. mu-1. mu-1. kh-9|| 7. chAM-6. pra-2. kha-3, 4 // 4. su-7. kha. turIyAtItAvadhUtopa. ca. 1 // 8. rAmAyaNe. sundara. 29-sarga. 6-shlo|| 5. zArI-2. a-1. pA-4. s|| ! 9. chAM-6. pra.8. kh-7|| 21 For Private And Personal Use Only Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 162 zArIrakamImAMsAbhASye [a. 1. bhavati - 1" aitadAtmyamidaM sarvam / sa AtmA" iti cetanAcetanaprapaJcodezena sata Atmatvopadezo'yaM nAcetane pradhAne saGgacchate iti / atastejosvannAnAmapi paramAtmaivAtmeti tejaHprabhRtayo'pi zabdAH paramAtmana eva vAcakAH / tathAhi - 2" hantAhamimAstisro devatA anena jIvenA'tmanA'nupravizya nAmarUpe vyAkaravANi " iti paramAtmAnupravezAdeva teja:prabhRtInAM vastutvaM tattannAmabhAktvazceti 3" tatteja aikSata"*"tA Apa aikSanta" ityapi mukhya evekSaNavyapadezaH / atassAhacaryAdapi " tadaikSata " tara 4 gauNatvAzaGkA dUrotsAriteti sUtrAbhiprAyaH // 6 // itazca na pradhAnaM sacchandapratipAdyamtanniSThasya mokSopadezAt // 1 // 1 // 7 // itazca na pradhAnam --- mumukSorazvetaketoH *" tattvamasi " iti sadAtmakatvAnusandhAnamupadizya, tanniSThasya tasya tAvadeva ciraM yAvanna vimokSye atha sampatsye" iti zarIrapAtamAtrAntarAyo brahmasampattilakSaNo mokSa ityupadizati / yadi ca pradhAnamacetanaM kAraNamupadizyeta tadA tadAtmakatvAnusandhAnasya mokSasAdhanatvopadezo nopapadyate / 6 "yathAkraturasmilloke puruSo bhavati tathetaH pretya bhavati"iti tanniSThasyAcetanasampattireva syAt / naca mAtApitRsahasrebhyo'pi vatsalataraM zAstramevaMvidhatApatrayAbhihatihetubhUtAmacitsampattimupadizati / pradhAnakAraNavAdino'pi hi pradhAnaniSThasya mokSaM nAbhyupagacchanti // 7 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1. chAM - 6. pra-8. kha. 7 // 2. chAM - 6. pra 3 kha 2 // 3. chAM - 6 pra. 2- kha - 3.4 // 4. gauNatvAdizaGkA. paa|| heytvaavcnaacc| 1 / 18 // 5. chAM - 6. pra. 14 - kha. 2 // 6. chAM - 3. pra. 14. kha - 1 // 7. vatsalataraM hi zAstraM pA For Private And Personal Use Only Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] IkSatyadhikaraNam . 163 yadi pradhAnameva kAraNaM sacchabdAbhihitaM bhavet tadA mumukSozzvetaketostadAtmakatvaM mokSavirodhitvAdeyatvenaivopadezyaM syAt / na ca takriyate, pratyutopAdeyatvenaivara "tatvamasi"3"tasya tAvadeva ciram" ityupadizyate // 8 // itazca na pradhAnam prtijnyaavirodhaat| 1 / 1 // 9 // pradhAnakAraNatve pratijJAvirodhazca bhavati / vAkyopakrame okavijJAnena sarvavijJAnaM pratijJAtam / tacca kAryakAraNayorananyatvena kAraNabhUtasadvijJAnAttatkAryabhUtacetanAcetanaprapaJcasya jJAtatayaivopapAdanIyam / tattu pradhAnakAraNatve cetanavargasya pradhAnakAryatvAbhAvAta pradhAnavijJAnena cetanavargavijJAnAsiddhevirudhyate // 9 // itazca na pradhAnam -- svaapyyaat|1|1|10|| tadeva sacchabdavAcyaM prakRtyAha 4"svamAntaM me somya vijAnIhIti yatratatpuruSasvapiti nAma satA somya tadA sampanno bhavati svamapIto bhavati tasmAdenaM svapitItyAcakSate khaM hyapIto bhavati" iti suSuptaM jIvaM satA sampanna svamapItaH --svasmin pralInaH iti vyapadizati / pralayazca-svakAraNe lyH| na cAcetanaM pradhAnaM cetanasya jIvasya kAraNaMbhavitumarhati / svamapIto bhavati --AtmAnameva jIvo'pIto bhavatItyarthaH / cidvastuzarIrakaM tadAtmabhUtaM brahmaiva 6jIvazabdenAbhidhIyata iti naamruupvyaakrnnshrutyoktm| tajjIvazabdAbhidheyaM brahma suSuptikAle'pi pralayakAla 1. bhihitaM-tadA. paa|| 4. chAM-6. pra-8. kh-1|| 2. chAM-6. pra-8. kh-7|| 5. bhavati, paa|| 6. jIvazabdenApyabhidhI. paa|| 3. chAM-6. pra-14. kh-2|| For Private And Personal Use Only Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 164 [ma. 1. iva nAmarUpapariSvaGgAbhAvAt kevalasacchandAbhidheyamiti 1" satA somya tadA sampanno bhavati svamapIto bhavati" ityucyate / tathA samAnaprakaraNe nAmarUpapariSvaGgAbhAvena prAjJenaiva pariSvaGgAt 2 "prAjJenA'tmanA sampariSvakto na bAhyaM kiJcana veda nA'ntaram" ityucyate / AmokSAjjIvasya nAmarUpapariSvaGgAdeva hi svavyatiriktaviSayajJAnodayaH / suSuptikAle hi nAmarUpe vihAya satA sampariSvaktaH punarapi ra jAgaradazAyAM nAmarUpe pariSvajya tattannAmarUpo bhavatIti zrutyantare spaSTamabhidhIyate -- 4" yadA' supta - ssvayaM na kiJcana pazyati athAsmin prANa evaikadhA bhavati "8" tasmAdvA 9 AtmanaH prANA yathAyathaM vipratiSThante"; 11 tathA - 12" ta iha vyAghro siMho vA vRko vA varAho vA dezo vA mazako vA yadyadbhavanti tathA bhavanti" iti ca / tathA suSuptaM jIvaM * "prAjJenA'tmanA sampariSvaktaH " iti ca vadati // 1 zArIrakamImAMsAbhASye 1. chAM - 6. pra 8, kha - 1 // 2. bR- 6. a-3. brA - 21 // 3. jAgaraNa. paa|| 4. kauSItakI, 4. a- 19 // tasmAt sacchandavAcyaH paraM brahma sarvajJaH paramezvaraH puruSottama eva / tadAha vRttikAraH ""satA somya tadA sampanno bhavati " iti, sampatyasampattibhyAmetadadhyavasIyate " prAjJenA'tmanA sampariSvaktaH" iti cAha - iti // 10 // itazca na pradhAnam- Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gatisAmAnyAt / 1 / 1 // 11 // 7. kauSI. 4. a- 19 // 8. etasmAdAtmanaH, etasmAdvA AtmanaH pA|| 9. yathAyatanaM pA|| 10. yathA. paa|| 11. chAM 6. pra 9. kh-3|| 12. siMhovA vRkovAyAdbhavanti tathAbha. paa|| 13. tai. AnaM-1 - anu|| 5. suSuptaH. paa|| 6. kathazvana. paa|| 6. athahAsmin paa|| For Private And Personal Use Only Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra itazva na pradhAnam - pA. 1.] IzatyadhikaraNam. 165 1" AtmA vA idameka evAgra AsInnAnyatkiJcana miSat / sa IkSata lokAnnu sRjA iti / sa imAllokAnasRjata " 2" tasmAdvA etasmAdAtmana AkAzassambhUtaH / aakaashaadvaayuH| vAyoragniH / agneraapH| adbhyaH pRthivI " 3" tasyaha vA etasya mahato bhUtasya nizvasitametadyadRgvedaH" ityAdisRSTivAkyAnAM yA gatiH pravRttiH, tatsAmAnyAt tatsamAnArthatvAdasya; teSu ca sarveSu sarvezvaraH kAraNamavagamyate / tasmAdatrApi sarvezvara eva kAraNamiti nizcIyate // 11 // www.kobatirth.org zrutatvAcca / 1 / 1 / 12 // 5. zrutameva syAmupaniSadi asya sacchandavAcyasya Atmatvena nAmarUpayorvyAkartRtvaM sarvajJatvaM, sarvazaktitvaM, sarvAdhAratvam, apahatapApmatvAdikaM, satyakAmatvaM satyasaGkalpatvaJca - 4" anena jIvenAtmanA'nupravizya nAmarUpe vyAkaravANi" "sanmUlAssomyemAssarvAH prajAssadAyatanAssatpratiSThAH " 6 "aitadAtmyamidaM sarvaM tatsatyaM sa AtmA"7" yaccAsyehAsti yacca nAsti sarva tadasminsamAhitam / tasmin kAmAssamAhitAH " 9 eSa AtmA'pahatapApmA vijaro vimRtyurvizoko vijaghatso'pipAsassatyakAmassatyasaGkalpaH" iti / / 1. aina - 1. a- 1. khaM / / 2. tai- AnaM - 1. anu|| Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tathAca zrutyantarANi 10 " na tasya kazcitpatirasti loke na cezitA naiva ca tasya liGgam |sa kAraNaM karaNAdhipAdhipo na cAsya kazcijja 3. subA. 2 // 4. chAM - 6. pra-3. khaM-2 // 5, 6. chAM - 6. pra-8. khaM. 6-7 // 7. cha- 8. pra- 1. khaM - 3-5 // 8. asmin paa|| 9. chA. 8-1-5 // For Private And Personal Use Only 10. ve. 6. a - 9 // Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 166 zArIrakamImAMsAbhASye [a. 1. nitA na cAdhipa: "1" sarvANi rUpANi vicitya dhIro nAmAni kRtvA'bhivadanyadAste" 2" antaH praviSTazzAstA janAnAM sarvAtmA" 3" vizvAtmAnaM parAyaNam" 3" pati vizvasyA'tmezvaram " 3" yacca kiJcijjagatyasmin dRzyate zrUyate 'pivA / antarbahizca tatsarvaM vyApya nArAyaNaH sthitaH " 4" eSa sarvabhUtAntarAtmA'pahatapApmA divyo deva eko nArAyaNaH" ityAdIni / tasmAjjagatkAraNavAdivAkyaM na pradhAnAdipratipAdanayogyam / atassarvajJassarvazaktissarvezvarezvaro nirasta nikhila doSagandho'navadhikAtizayAsaGkhyeyakalyANaguNagaNaughamahArNavaH puruSottamo nArAyaNa evaM nikhilajagade - kakAraNaM jijJAsyaM brahmeti sthitam // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ata eva nirvizeSacinmAtabrahmavAdo'pi sUtrakAraNa AbhizzrutibhiH nirasto veditavyaH ; pAramArthikamukhyekSaNAdiguNayogi jijJAsyaM brahmeti sthApanAt / nirvizeSavAde hi sAkSitvamapyapAramArthikaM vedAntavedyaM brahma jijJAsyatayA pratijJAtam / tacca cetanamiti IkSatenazabdam - ityAdibhissUtaiH pratipAdyate / cetanatvaM nAma caitanyaguNayogaH / ata IkSaNaguNavirahiNaH pradhAnatulyatvameva / kiMca - nirvizeSaprakAzamAtrabrahmavAde tasya prakAzatvamapi durupapAdam / prakAzo hi nAma svasya parasya ca vyavahArayogyatAmApAdayanvastuvizeSaH / nirvizeSasya vastunastadubhayarUpatvAbhAvAt ghaTAdivadacittvameva / tadubhayarUpatvAbhAve'pi tatkSamatvamastIti cet tanna, tatkSamatvaM hi tatsAmarthyameva / sAmarthyaguNayoge hi nirvizeSavAdaH parityaktassyAt / atha zrutiprAmANyAdayameko vizeSo'bhyupagamyata iti cet hanta tarhi tata eva sarvajJatA, sarvazaktitvaM, sarvezvarezvaratvaM, sarvakalyANaguNAkaratvaM, sakalaheyapratyanIkatetyAdayassarve' 1. tai- AraNya brahmamedha - puruSasU - 3.12.13 // 2. tai- AraNya - citti - 3. prazna- 11. anu- 21.5 // 3. tai- nA - 11. anu|| 4. subA. khN-7|| 5. vAdIni vAkyAni na pradhAnapratipAdanayogyAni pA 6. samasta, paa|| For Private And Personal Use Only Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pA. 1.] IkSatyadhikaraNam. 167 bhyupagantavyAH / zaktimattvaM ca kAryavizeSAnuguNatvam; tacca kAryavizeSaikanirUpaNIyam ; kAryavizeSasya niSpramANakatve tadekanirUpaNIyaM zaktimattvamapi niSpramANakaM syAt / kiJca nirvizeSavastuvAdino vastutvamapi niSpramANam / pratyakSAnumAnAgamasvAnubhavAH savizeSagocarA iti pUrvame - voktam / tasmAdvicitracetanAcetanAtmakajagadroNa ?" bahu syAm " itIkSaNakSamaH puruSottama eva jijJAsya iti siddham // 12 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye IkSatyadhikaraNam // 5 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vedAntasAre IkSatyadhikaraNam // 5 // ), tatra tAvatpradhAnaM vedAntapratipAdanAnarha mityAha 3. chA. 6-2-3 // vastuni pA|| IkSaternAzabdam / 1 / 1 / 5 // azabdam - AnumAnikaM pradhAnam / tat vedAntavedyam naH kutaH ? IkSateH 2" sadeva somyedamagra AsIdekamevAdvitIyam " iti prastutajagatkAraNavyApAravAcinaH IkSaterdhAtodazravaNAt- 'tadaikSata bahu syAm" - iti // 5 // * gauNazcennAtmazabdAt / 1 / 1 / 6 // 3" tatteja aikSata" 4 ityAdiSu acetane'pi vastuni IkSatizzrUyate / tatra gauNa iti cet-naitadupapadyate, prastute sacchandavAcye zrUyamANAzcetanavAcinaH AtmazabdAt / 6"sa AtmA tattvamasi zvetaketo" iti hyuttaratra zrUyate / teja:prabhRtiSvapi na gauNamIkSaNam / tejaHprabhRtizabdairapi tattaccharIrakaM brahmavAbhidhIyate, 7" anena jIvenA'tmanA'nupravizya nAmarUpe vyAkaravANi" iti brahmAtmakajIvAnupravezAdeva sarvasya vastuno nAmarUpabhAktvAt // 8" tatsRSTvA / tadevAnu1. chA. 6-2-3 // 2. chA. 6-2-1 // | trApi pradhAna evekSatigaNa iti cet, paa|| 7. chA. 6-3-2 // 4. ityAdyacetanespi - 5. sa hi gauNa: ; evama 6. chA. 6-8-7 // 8. tai. A. 6 // For Private And Personal Use Only Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 168 vedAntasAre [a. 1. prAvizat / tadanupravizya / saJca tyccaabhvt| niruktnycaaniruktshc| nilayanazcAnilayanazca / vijJAnazcAvijJAnazca / satyazcAnRtazca satyamabhavat" iti cetanamacetanazca pRthak nirdizya tadubhayamanupravizya 1sattyacchabdavAcyo'bhavat- iti hi samAnaprakaraNe spaSTamabhihitam // 6 // tanniSThasya mokssopdeshaat|1|1||7|| itapatra pradhAnAdarthAntarabhUtaM sacchabdAbhihitaM jagatkAraNam / sacchabdAbhihitatattvaniSThasya mokSopadezAt 2"tasya tAvadeva ciraM yAvanna vimokSye / atha saMpatsye" iti hi taniSThasya mokSa upadizyate / pradhAnakAraNavAdinAmapi hi pradhAnaniSThasya mokSo nAbhimataH // 7 // heytvaavcnaacc|1|18|| yadi pradhAnamatra vivakSitam tadA tasya3heyatvAt adhyeytvmucyet| na tducyte|moksssaadhntyaa 4dhyeyatvamevAtrocyate;"tattvamasi zvetaketo" ityaadinaa|| itazca na pradhAnam prtijnyaavirodhaat|1|1|9|| ekavijJAnena sarvavijJAnapratijJAvirodhAt / sacchabdavAcyatattvajJAnena taskAryatayA cetanAcetanasarvavastuzAnam, 6"yenAzrutaM zrutaM bhavati" ityAdinA pratijJAtam / taddhi pradhAnakAraNavAde virudhyate, cetanasya pradhAnakAryatvAbhAvAt / pradhAnAdarthAntarabhUtabrahmakAraNavAde cidacivastuzarIraM brahmaiva nAmarUpavibhAgAvibhAgAbhyAM kArya kAraNaJceti brahmajJAnena kRtsnasya zAtatopapadyate // 9 // itazca na pradhAnam -- svaapyyaat|11|10|| 8"svapnAntaM me somya vijAnIhIti yatratatpuruSasvapiti nAma satA somya tadA sampanno bhavati / svamapIto bhavati / tasmAdenaM svapitItyA 1. tattadabhavat tattacchabdavAcyo'bhavat. pA! 4. dhyeyatvameva hyatrocyate. paa| 2. chA. 6.14-2 // 5. chA. 6-8-7 // 6. chA. 6-1-3 // 3. heyatvamadhyeyatvamucyeta. paa| 7. bhAvAbhAvAbhyAM paa|| 8. chA. 6-8-1 // For Private And Personal Use Only Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pA. 1.] IkSatyadhikaraNam 169 cakSate / svaM hyapIto bhavati " iti jIvasya cetanasya suSuptasya satA saMpannasya svApyayavacanAt pradhAnAdarthAntarabhUtaM sacchabdavAcyamiti vijJAyate / svamapIto bhavati - AtmAnameva jIvo'pIto bhavatItyarthaH / 1 cidvastuzarIrakaM tadAtmabhUtaM brahmaiva jIvazabdenAbhidhIyata iti nAmarUpavyAkaraNa 2 zrutyuktam / tajIvazabdAbhidheyaM paraM brahmaiva suSuptikAle'pi pralayakAla iva nAmarUpapariSvaGgAbhAvAt kevalasacchabdAbhidheyamiti 3" satA somya tadA sampanno bhavati svamapIto bhavati" ityucyate / tathA samAnaprakaraNe nAmarUpapariSvaGgAbhAvena prAzenaiva pariSvaGgAt 4" prAjJenA'tmanA sampariSvakto na bAdhaM kiJcana veda nAntaram" ityucyate / AmokSAjjIvasya nAmarUpapariSvaGgAdeva hi svavyatiriktaviSayajJAnodayaH / suSuptikAle hi nAmarUpe vihAya satA sampariSvaktaH punarapi jAgaradazAyAM nAmarUpe pariSvajya tattannAmarUpo bhavatIti zrutyantare spaSTamabhidhIyate / yathA -- *5 " suptaH... svapnaM na kaJcana pazyati" 6" athAsminprANa evaikadhA bhavati etasmAdvA AtmanaH prANA yathAyathaM vipratiSThante" tathA "ta iha vyAghro vA siMho vA vRko vA varAho vA ... yadyadbhavanti tathA bhavanti" iti // 10 // gatisAmAnyAt / 1 / 1 / 11 // sakalopaniSadgatisAmAnyAdasyAmapyupaniSadi na pradhAnaM kAraNamiti jJAyate / 8" AtmA vA idameka evAgra AsIt / nAnyatkiJcana miSat, sa IkSata lokA sRjA iti sa imAllokAnasRjata" 9" tasmAdvA etasmAdAtmana AkAzassambhUtaH" 10"sa kAraNaM karaNAdhipAdhipo nacAsya kazcijjanitA na cAdhipaH " ityAdisakalopaniSatsu sarvezvara eva hi jagatkAraNamiti pratipAdyate // 11 // 1. cicidvastu pA 2. zrutyoktam. pA 3. chA. 6 8 1 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrutatvAcca / 1 / 1 / 12 // zrutameva syAmupaniSadi - 11" AtmataH prANaH... Atmata AkAzaH 4. bR. 6.3.21 // *5. suSuptaH SA . 6.3.19 / / 22 6. kauSI. 4. 19 // 7. chA. 6. 9.3 // 8. aita 1. 1. 1 // 9. tai. AnaM. 1 // 11. chA. 7. 26. 1 // For Private And Personal Use Only * 10. ve. 6.9 / / "" Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 170 vedAntadIpe [a. 1. ityAdau Atmana eva sarvotpattiH; ataH pradhAnAdacetanAdarthAntarabhUtassarvajJaH puruSottama eva jagatkAraNaM brahmeti sthitam // 12 // iti vedAntasAre IkSatyadhikaraNam // 5 // ....( vedAntadIpe IkSatyadhikaraNam // 5 // )... IkSate shbdm|1|1||5|| 1" yenAzrutaM zrutaM bhavati" ityAdira jagatkAraNavAdivedAntavedyaM viSayaH / tatkiM sAGayoktaM pradhAnam , utAnavadhikAtizayAnandaM brahmeti sNshyH| pradhAnamiti pUrvaH pkssH|kutH? pratijJAdRSTAntAnvayenAnumAnAkAravAkyavedyatvAt 1"ye. nAzrutaM zrutaM bhavati"3ityAdinA ekavijJAnena sarvavijJAnaM pratikSAya 4"yathA so. myaikena mRtpiNDena" iti dRSTAntena hyupapAdyate / evamAnumAnikamevaitadvAkyavedhamiti nishciiyte| 5" sadeva somyedam" iti scchbdHprdhaanvissyH|" tadaikSata bahu syAm" iti ca gauNamIkSaNaM bhavitumarhati,7" tatteja aikSata" ityA. digoNekSaNasAhacaryAJca / rAddhAntastu--- 6" tadaikSata bahu syAm" iti bahubhavanasaGkalparUpekSaNAnvayAt , 5"sadeva somya" iti kAraNavAcisacchabdaviSayo nAcetanaM pradhAnam api tu sAvazyasatya saGkalpatvAdiyuktaM paraM brahmaiveti nizcIyate / na caanumaanaakaarmetdvaakym| hetvanupAdAnAt / anyajJAnenAnyajJAnAsambhavaparijihIrSayA tu dRSTAntopAdAnam, na ca mukhyekSaNasambhave gaunnprigrhsmbhvH| tejaHprabhRtiSvapi na gauNamIkSaNam, tejaAdizabdAnAM tejaHprabhRtizarIrakatyAntaryAmiNo vAcakatvAditi parameva brahma jagatkAraNavAdivedAntavedyam---iti // sUtrArthaH-IkSateH iti IkSatidhAtvarthaH IkSaNam / zabdaH pramANaM yasya na bhavati tat azabdaM paroktamAnumAnikaM pradhAnam / 5" sadeva somyedam" iti jagatkAraNatayA pratipAditAnvayinaH IkSaNavyApArAnnAcetanamazabdaM tat; api tu sarvazaM satyasaGkalpaM brahmaiva jagatkAraNamiti nizcIyate-iti // 5 // 1. chA.6.1 3 // 2.jagatkAraNa ityevArambhaH 4. chA. 6. 1. 4 // 5. chA. 6.2.1 // kacihazyate // 3. ityekavijJAnena, paa| 6.7. chA. 1.2.3 / / 8.sAilpasvayuktaM. paNa For Private And Personal Use Only Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra pA. 1.] www.kobatirth.org IkSatyadhikaraNam. gauNazcennAtmazabdAt / 1 / 1 / 6 // 1" tatteja aikSata" ityacetanagatagauNekSaNasAhacaryAt 2 " tadaikSata' ityatra I - kSatigaNa iti cenna, AtmazabdAt, sacchabdAbhihite IkSitari3" aitadAtmyamidaM sarva tatsatyaM sa AtmA" iti zrUyamANAzcetanavAcinaH AtmazabdAdayamIkSatimukhya eveti pratIyate / 3" aitadAtmyamidaM sarvam" iti tejaH prabhRtInAmapi tadAtmakatvAvagamAt tejaH prabhRtIkSaNamapi mukhyamevetyabhiprAyaH // 6 // tanniSTasya mokSopadezAt // 11 // 7 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1, 2. chA. 6.2.3 // 3. chA. 6. 8. 7 // 4. chA. 6. 14.2 // itazca sacchandAbhihitaM na pradhAnam / api tu parameva brahma / 3 'tattvamasi" iti sadAtmakatayA pratyagAtmAnusandhAnaniSTasya 4 " tasya tAvadeva ciraM yAvanna vimokSye atha sampatsye" iti "mokSopadezAttatkAraNaM parameva brahma // 7 // heytvaavcnaacc|1|1|8|| yadi pradhAnamiha kAraNatayA vivakSitam, tadA tasya mokSavirodhitvAddheyatvamucyeta / na cocyate / atazca na pradhAnam // 8 // pratijJAvirodhAt / 1 / 1 // 9 // pradhAnavAde pratijJA ca virudhyate / 6 "yenAzrutaM zrutam" iti vakSyamANakAraNavijJAnena cetanAcetanamizrakRtstraprapaJcajJAnaM hi pratijJAtam / cetanAMza prati pradhAnasyAkAraNatvAt, tajjJAnena cetanAMzo na jJAyata iti na pradhAnaM kAraNam // svApyayAt / 1 / 1 / 10 // 7" svamapIto bhavati... satA somya tadA sampanno bhavati" iti jIvasya suSuptasya svApyayazruteH / svakAraNe hyapyayaH svApyayaH / jIvaM prati pradhAnasyAkAraNatvAtsvApyayazrutirvirudhyate / atazca na pradhAnam / api tu brahmaiva // 10 // 171 5. mokSopadezAt // 7 // pA / 6. chA. 6. 1.3 // 7. chA. 6, 8.1 // For Private And Personal Use Only Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 172 www.kobatirth.org zArIrakamImAMsAbhASye gatisAmAnyAt / 1 / 1 / 11 // itaropaniSadgatisAmAnyAdasyAM copaniSadi na pradhAnaM kAraNaM vivakSitam / itarAsu copaniSatsu - 1" yassarvazassarvavit tasmAdetadbrahma nAma rUpamannaJca jAyate " 2" parA'sya zaktirvividhaiva zrUyate svAbhAvikI jJAnabalakriyA ca " 3" sa kAraNaM karaNAdhipAdhipaH " 4" Atmani khalvare vidite sarvamidaM vijJAtaM bhavati" 5" tasya ha vA etasya mahato bhUtasya nizvasitametadyadyagvedaH" 6" puruSa evedaM sarva yadbhUtaM yacca bhavyam" 7" tasmAdvirADajAyata" "AtmA vA idameka evAgra AsIt ... se imAllokAnasRjata " 9" tasmAdvA etasmAdAtmana AkAzassambhUtaH 10 "eko ha vai nArAyaNa AsIt... sa ekAkI na rameta" iti sarvazaH puruSotama eva kAraNatayA pratipAdyate / asyAzca tadgatisAmAnyAdatrApi sa eva kAraNatayA pratipAdanamarhatIti ca na pradhAnam // 11 // 5. bR. 6 5. 11; 4.4. 10 // zrutatvAcca / 1 / 1 / 12 // zrutameva hAsyAmupaniSadi - 11 "Atmata evedaM sarvam" iti| atazca 12"sadeva somya" ityAdijagatkAraNavAdivedAntavedyaM na pradhAnam; sarvazaM satyasaGkalpaM parameva brahmeti sthitam // 12 // iti zrIvedAntadIpe IkSatyadhikaraNam // 5 // 6. puruSasU . 2 // 7. puruSasU // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - 1. muNDa. 1 1.9 // 2. zve. 6.8 // 8. aitareya. 1. 1. 1 // 3. ve. 6- 9 // 4. bR. 6.5, 6 // 9. tai. Ana. 1 || 10. mahopaniSadi . 1. a. 1 // 11. chA. 7-26. 1 // 12. chA. 6.2-1 // ( zrI zArIrakamImAMsAbhASye AnandamayAdhikaraNam || 6 || ) evaM jijJAsitasya brahmaNazcetanabhogya bhUtajaDarUpasattvarajastamomayapradhAnAdhyAvRttiruktA ; idAnIM karmavazyAt triguNAtmakaprakRtisaMsarganimitanAnAvidhAnantaduHkhasAgaranimajjanenAzuddhAcchuddhAcca pratyagAtmano'nya subAla. 2 1 // [a. 1. For Private And Personal Use Only dd Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] AnandamayAdhikaraNam. 173 nikhiladhya pratyanIkaniratizayAnandaM brahmeti pratipAdyate aanndmyo'bhyaasaat|1|1|13|| taittirIyA adhIyate--2 "sa vA eSa puruSo'nnarasamayaH" iti prakRtya 3 "tasmAdvA etasmAdvijJAnamayAt / anyo'ntara AtmA'nandamayaH" iti / tatra sandehaH--kimayamAnandamayo bandhamokSabhAginaH pratyagAtmano jIvazabdAbhilapanIyAdanyaH paramAtmA; uta sa eva-iti // kiM yuktam ? prtygaatmeti| kutaH 14"tasyaiSa eva zArIra AtmA" ityAnandamayasya zArIratvazravaNAt zArIro hi zarIrasambandhI jIvAtmA // nanu ca jagatkAraNatayA pratipAditasya brahmaNaH sukhapratipattyarthamannamayAdInanukramya tadeva jagatkAraNamAnandamaya ityupadizati ; jagatkAraNaM ca 5"tadaikSata" itIkSaNazravaNAtsarvajJassarvezvara ityuktam // satyamuktam sa tu jIvAnAtiricyate-6 "anena jIvenA'tmanA'nupravizya"7"tattvamasi zvetaketo"iti kAraNatayA nirdiSTasya jiivsaamaanaadhikrnnynirdeshaat| sAmAnAdhikaraNyaM hyekatvapratipAdanaparam yathA so'yaM devadattaH' ityAdau / IkSApUrvikA ca sRSTizcetanasya jIvasyopapadyata ev| ataH "brahmavidAmoti param" iti jIvasyAcitsaMsargaviyuktaM svarUpaM praapytyopdishyte| acidviyuktasvarUpasya lakSaNamidamucyate... 9"satyaM jJAnamanantaM brahma" iti / tadrapaprAptireva hi mokssH| 10 "na ha vai sazarIrasya sataH priyApriyayorapahatirasti / azarIraMvAvasantaMnapriyApriye spRzataH" iti / ato jIvasyAvidyAviyuktaM svarUpaM prApyatayA prakrA1. pratyanIkaM niratizayA, pA // 6. chA. 6. 3. 2 // 2. te. Ana.1. anu|| 3.te.aan.5-2|| : 7. chA. 6. 8. 7 // 4, te. Ana. 5. anu|| 8. 9. te. Ana. 1 // 5. chA. 6. 2. 3 // 10. chA. 8. 12. 1 // For Private And Personal Use Only Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 174 zArIrakamImAMsAbhASye [ma.. ntamAnandamaya ityupadizyate / tathAhi-zAkhAcandranyAyenA'tmasvarUpaM darzayitum 1"annamayaH puruSaH" iti zarIraM prathamaM nirdizya tadantarabhUtaM tasya dhArakaM paJcattiprANam, tasyApyantarabhUtaM manaH, tadantarabhUtAM ca buddhiM, 2'prANamayo" 3"manomayoM' 4"vijJAnamayaH" iti tatratatra buddhyavataraNakrameNa nirdizya sarvAntarabhUtaM jIvAtmAnam 5"anyo'ntara AtmA''nandamayaH" ityupadizyAntarAtmaparamparAM samApayati / ato jIvAtmasvarUpameva 657brahmavidApnoti" iti prakrAntaM brahma ; tadevA'nandamaya ityupadiSTamiti nizcIyate // nanuca-8"brahma pucchaM pratiSThA"ityAnandamayAdanyadbrahmeti pratIyate / naivaM brahmaiva svasvabhAvavizeSeNa puruSavidhatvarUpitaM ziraHpakSapuccharUpeNa vyapadizyate / yathA'nnamayo deho'vayavI svasmAdanatiriktaiH svAvayavaireva 9"tasyedameva ziraH" ityAdinA ziraHpakSapucchavattayA nidarzitaH; tathA AnandamayaM brahmApi svasmAdanatiriktaiH priyAdibhirnidarzitam / tatrAvayavatvena rUpitAnAM priyamodapramodAnandAnAmAzrayatayA akhaNDarUpamAnandamayaM "brahma pucchaM pratiSThA" ityucyte|ydi cAnandamayAdanyadbrahmAbhaviSyat, ___ 'tasmAdvA etasmAdAnandamayAdanyo'ntara AtmA brahma'ityapi nirdekssyt| nacaivaM nirdishyte| etaduktaM bhavati- 6"brahmavidAmoti param"iti prakAntaM brahma 10 "satyaM jJAnamanantaM brahma"itilakSaNatassakaletaravyAvRttAkAraM pratipAdya tadeva 1 "tasmAdvA etasmAdAtmanaH" ityAtmazabdena nirdizya tasya sarvAntaratvenA'tmatvaM vyaJjayadvAkyamannamayAdiSu tattadantaratayA Atmatvena 1. nAyaM vAkyAnupvInirdeza:, kintu artha. 3 .te. Ana. 3 // 4. tai. A. 4 // kathanamAtramiti vA, annarasamayaH...puruSa: 5. teM. aan.5.2|| 6. tai.aan.1|| iti vA pATha: svIkartavyaH; tatra etAdRzavAkyA- 7. brahmavidApnoti param" iti. paa|| nuplbdheriti|| 8. tai.aan.5|| 9. tai.Ana, 1, anu|| 2.te .Ana. 2. anu|| 10. 11. te. Ana. 1 // For Private And Personal Use Only Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] AnandamayAdhikaraNam. 175 nirdiSTAn prANamayAdInatikramya 1" anyo'ntara AtmA''nandamayaH " ityAtmazabdena nirdezanAnandamaye samApayati / ata Atmazabdena prakrAntaM brahmA'nandamaya iti nizcIyate iti|nnu ca --2"brahma pucchaM pratiSThA" ityuktvA 3"asanneva sa bhvti| asabrahmeti veda cet| asti brahmeti cedved| santamenaM tato viduH" iti brahmajJAnAjJAnAbhyAmAtmanassadbhAvAsadbhAvo darzayati ; nAnandamayajJAnAjJAnAbhyAm / na cAnandamayasya priyamodAdirUpeNa sarvalokaviditasya sadbhAvAsadbhAvajJAnAzaGkA yuktA / ato nAnandamayamadhikRtyAyaM zloka udaahRtH| tasmAdAnandamayAdanyadbrahma / naivam -- 4"idaM pucchaM pratiSThA"5'pRthivI pucchaM pratiSThA" 6'atharvAGgirasaH pucchaM pratiSThA""mahaH pucchaM pratiSThA" ityuktvA tatratatrodAhRtAH9"annAdvaiprajAH prajAyante" ityAdizlokA yathA na pucchamAtrapratipAdanaparAH api tvannamayAdipuruSapratipAdanaparAH ; evamatrApyAnandamayasyAyam 10" asanneva" iti zlokaH ; nAnandamayavyatiriktasya pucchasya / Anandamayasyaiva brahmatve'pi priyamodAdirUpeNa11rUpitasyAparicchinnAnandasya sadbhAvAsadbhAva12jJAnAzaGkA yuktavA pucchabrahmaNo'pyaparicchinnAnandatayaiva hyprsiddhtaa| ziraHprabhRtyavayavitvAbhAvAdbrahmaNo nAnandamayo brahmeti cet-brahmaNaH pucchatvapratiSThAtvAbhAvAt pucchamapi brahma na bhavet / athAvidyAparikalpitasya vastunastasyAzrayabhUtatvAt brahmaNaH pucchaM pratiSTheti rUpaNamAtramityucyeta ; hanta tarhi tasyAsukhAdyAvRttasyAnandamayasya brahmaNaH priyazira 1. tai. Ana. 5. 2 // 2. tai. Ana. 5. 3 // 3. tai. Ana. 6. 1 // 4. tai. Ana. 1. 3 // 5. se. Ana, 2. 3 // 6. se. Ana. 3. 3 // 7. tai. Ana. 4. 2 // 8. ityevamuktvA , paa|| 9. te, Ana. 2. 1 // 10. te. Ana. 6. 1 // 11. rUpitasya tasyApa, paa|| 12. jJAnazaGkA, paa|| For Private And Personal Use Only Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 176 zArIrakamImAMsAbhASye [a. 1. stvAdirUpaNaM bhaviSyati / evaM ca 1"satyaM jJAnamanantaM brahma" iti vikArAspadajaDaparicchinnavastvantaravyAttasyAsukhAdyAvRttirAnandamaya ityupadizyate / tatazcAkhaNDaikarasAnandarUpe brahmaNyAnandamaya iti mayaT prANamaya iva svArthiko drssttvyH| tasmAdavidyAparikalpitavividhavicibadevAdibhedabhinnasya jIvAtmanasvAbhAvika rUpamakhaNDaikarasaM sukhaikatAnamAnandamaya ityucyata ityAnandamayaH pratyagAtmA // ...( siddhAntaH )--- evaM prApte pracakSmahe--Anandamayo'bhyAsAt ---AnandamayaH prmaatmaa| kutaH? abhyAsAta-.3 "saiSA''nandasya mImAMsA bhavati" ityArabhya 4'yato vAco nivartante"ityevamantena vAkyena zataguNitottarakrameNa niratizayadazAzirasko'bhyasyamAna AnandaH anantaduHkhamizraparimitamukhalavabhAgini jIvAtmanyasambhavanikhilaheyapratyanIkaM kalyANaikatAnaM sakaletaravilakSaNaM paramAtmAnameva svAzrayamAvedayati // yathA''ha 5'tasmAdvA etsmaadvijnyaanmyaat| anyo'ntara AtmA''nandamayaH" iti vijJAnamayo hi jIvaH; na buddhimAtram, mayaTmatyayena vyatirekapratIteH / prANamayetvagatyA svArthikatA''zrIyate / iha tu tadvato jIvasya sambhavAnAnarthakyaM nyAyyam / baddho muktazca pratyagAtmA jJAtaivetyabhyadhiSmahi / prANamayAdau ca mayaDarthasambhavo'nantarameva vkssyte| kathaM tarhi vijJAnamayaviSayazloke 6"vijJAnaM yajJaM tanute" iti kevalavijJAnazabdopAdAnamupapadyale / jJAturevA'tmanasvarUpamapi svaprakazatayA vijJAnamityucyata iti na doSaH, jJAnakanirUpaNIyatvAcca jJAtusvarUpasya / kharUpanirUpaNadharmazabdA hi dhamemukhena dharmisvarUpamapi pratipAdayanti, 1. te. Ana, 1. anu. 1 // 4. , Ana, 9, 1 // 2. tatazcAkhaNDAnandaikarasa, paa|| 5. te. Ana. 5, 2 // 3. sai. Ana, 8,1 // 6. sai. Ana. 5, 1 // For Private And Personal Use Only Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra pA. 1.] AnandamayAdhikaraNam. 177 gavAdizabdavat / 1" kRtyalyuTo bahulam" iti vA kartari lyuDAzrIyate / nandyAditvaM vA''zritya 2" nandigrahi" ityAdinA kartari lyuH / ata eva ca 3" vijJAnaM yajJaM tanute karmANi tanute'pi ca" iti yajJAdikartRtvaM vijJAnasya zrUyate / buddhimAttrasya hi na kartRtvaM sambhavati / acetaneSu hi cetanopakaraNabhUteSu vijJAnamayAtmAcIneSvannamayAdiSu na cetanadharmabhUtaM kartRtvaM zrUyate / ata eva cetanamacetanaM ca svAsAdhAraNaiH nilayanatvAnilayanatvAdibhirdharmavizeSairvibhajya nirdizadvAkyam "vijJAnaM cAvijJAnaM ca" iti vijJAnazabdena tadguNaM cetanaM vadati / tathA'ntaryAmibrAhmaNe 4" yo vijJAne tiSThan " ityasya kANvapAThagatasya paryAyasya sthAne "yaAtmani tiSThan " iti paryAyamadhIyAnA mAdhyandinAH kANvapAThagataM vi jJAnazabdanirdiSTaM jIvAtmeti sphuTIkurvanti / vijJAnamiti ca napuMsakaliGgaM vastutvAbhiprAyam / tadevaM vijJAnamayAjjIvAdanyastadantaraH paramAtmA AnandamayaH / yadyapi 2" vijJAnaM yajJaM tanute" iti loke jJAnamAtramevopAdIyate; na jJAtA ; tathA'pi 6" anyo'ntara AtmA vijJAnamaya: " iti tadvAn jJAtaivopadizyate yathA "annAdvai prajAH prajAyante" ityana zloke kevalAnopAdAne'pi "sa vA eSa puruSo'nnarasamayaH" ityatra nAnAtaM nirdiSTam apitu tanmayaH tadvikAraH / etatsarva hRdi nidhAya sUtrakArassvayameva 9" bhedavyapadezAt" ityanantarameva vadati // 1. aSTAdhyAyyAM. 3.3. 113. 2. aSTAdhyayyAM. 3. 1. 134. tai. Ana. 5. anu. Q yaduktaM jagatkAraNatayA nirdiSTasya 10" anena jIvenA'tmanA'nupraviiya" 11" tattvamasi' iti ca jIvasAmAnAdhikaraNyanirdezAjjagatkAraNamapi 3. www.kobatirth.org 4. bR.6.7.22 // 5. vijJAnasthAne mAdhya 6. tai. Ana. 4. 1, ndinapAThaH // 23 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 7. tai, Ana. 2.1. 8. tai. A. 1 9. zArI 1. 1. 18. 10. chA. 6.3.2. 11. chA. 6,8.7. For Private And Personal Use Only Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 178 www.kobatirth.org zArIrakamImAMsAbhASye [a 1. jIvasvarUpAnnAtiricyata iti kRtvA jIvasyaiva svarUpaM 1 brahmavidApnoti param" iti prakrAntamasukhAcyAvRttatvenA'nandamaya ityupadizyata iti ; tadayuktam, jIvasya cetanatve satyapi 2" tadaikSata bahu syAM prajAyeyeti tattejo'sRjata" iti svasaGkalpapUrvakAnantavicitrasRSTiyogAnupapatteH / zuddhAvasthasyApi hitasya sargAdijagavyApArAsambhavo 3" jagavyApAravarjam " 4" bhogamAtrasAmyaliGgAt 4" bhogamAtrasAmyaliGgAt " ityatropapAdayiSyate / kAraNabhUtasya brahmaNo jIvasvarUpatvAnabhyupagame "anena jIvenA'tmanA " 6 "tattvamasi' iti sAmAnAdhikaraNyanirdezaH kathamupapadyata iti cet kathaM vA nirastanikhiladoSagandhasya satyasaGkalpasya sarvajJasya sarvazakteranavadhikAtizayAsaGghayeyakalyANaguNagaNasya sakalakAraNabhUtasya brahmaNaH nAnAvidhAnantaduHkhAkara karmAdhInacintitanimiSitAdisakalapravRttijIvasvarUpatvam ? / anyatarasya mithyAtvenopapadyata iti cet kasya bhoH? / kiM sambandhasya ? kiMvA heyamatyanIkakalyANaikatAnasvabhAvasya ? | heyamatyanIkakalyANaikatAnasya brahmaNo'nAdyavidyAzrayatvena heyasambandhamithyApratibhAso mithyArUpa iti cet -- vipratiSiddhamidamabhidhIyate brahmaNo heyamatyanIka kalyANaikatAnatvamanAdyavidyAzrayatvenAnantaduHkhaviSayamithyA - pratibhAsAzrayatvaM ceti / avidyAzrayatvaM tatkAryaduHkhapratibhAsAzrayatvaM caiva hi sambandhaH / tatsambandhitvaM tatpratyanIkatvaM ca viruddhameva / tathA'pi tasya mithyAtvAnna virodha iti mA vocaH / mithyAbhUtamapya puruSArtha eva ; yannirasanAya sarve vedAntA Arabhyanta iti brUSe / nirasanIyApuruSArthayoga heyapratyanIkakalyANaikatAnatayA virudhyate / kiM kurmaH ? / 1. tai. Ana. 1. 2.. chA. 6.2. 3. 3. zArI. 4. 4. 17. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 4. zArI. 4. 4. 21. 5. chA. 6.3.2. 6. chA. 6.8. 7. For Private And Personal Use Only Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] AnandamayAdhikaraNam . 1"yenAzrutraM zrutaM bhavati" ityekavijJAnena sarvavijJAnaM pratijJAya 2 "sadeva somyedamagraAsIt" ityAdinA nikhilajagadekakAraNatAm,3"tadakSata bahu syAm" iti satyasaGkalpatAM ca brahmaNaH pratipAdya tasyaiva brahmaNaH 4"tatvamasi" iti sAmAnAdhikaraNyenAnantaduHkhAzrayajIvaikyaM pratipAditam ; tadanyathAnupapattyA brahmaNa evAvidyAzrayatvAdi parikalpanIyamiti cet --zrutopapattaye'pyanupapannaM viruddhaM ca na kalpanIyam / atha heyasambandha eva pAramArthikaH, kalyANakasvabhAva tu mithyAbhUtA ; hantaivaM tApatrayAbhihatacetanojijIvayiSayA pravRttaM zAstram , tApatrayAbhihatireva tasya pAramArthikI, kalyANakakhabhAvastu bhrAntiparikalpita iti bodhayatsamyagujjIvayati / athaitadoSaparijihIrSayA brahmaNo nirvizeSacinmAnasvarUpAtiriktajIvatvaduHkhitvAdikaM satyasaGkalpatvakalyANaguNAkaratvajagatkAraNatvAdyapi mithyAbhUtamiti kalpanIyamiti cet --aho bhavatAM vAkyArthaparyAlocanakuzalatA / ekavijJAnena sarvavijJAnapratijJAnaM sarvasya mithyAtve sarvasya jJAtavyasyAbhAvAnna pasetsyati / yathaikavijJAnaM paramArthaviSayam , tathaiva sarvavijJAnamapi yadi paramArthaviSayam / tadantargataM ca tadA tajjJAnena sarvavijJAnamiti zakyate vaktum / na hi paramArthazuktikAjJAnena tadAzrayamaparAmartharajataM jJAtaM bhvti|athocyet ekavijJAnena sarva vijJAnapratijJAyA ayamarthaH-nirvizeSavastumAnameva satyam, anyadasatyam - iti / na tarhi ? "yenAzrutaM zrutaM bhavatyamataM matamavijJAtaM vijJAtam"iti zrUyetaH yena zrutenAzrutamapi zrutaM bhavatIti yasya vaakysyaarthH| kAraNatayopalakSitanirvizeSavastumAtrasyaiva sadbhAvazcamatijJAtaH, 6"yathA somyaikena mRtpi 1. chA. 6. 1. 3. 2. chA. 6. 2. 1. 3, chA. 6.2.3. 4. hA. 6. 8. 7. 5. saMpatsyate. pA. 6. chA. 6.1. 4 For Private And Personal Use Only Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zArIrakamImAMsAbhASye [a. 1. NDena sarva mRNmayaM vijJAtam" iti dRSTAnto'pi na ghaTate / mRtpiNDavijJAnena hi tadvikArasya jJAtatA nidarzitA / tatrApi vikArasyAsatyatAbhipreteti cet-mRdvikArasya rajjusAdivadasatyatvaM zuzrUSorasiddhamiti pratijJAtArthasambhAvanApradarzanAya ? "yathA somya"iti prasiddhavadupanyAso na yujyatena ca tattvamasyAdivAkyajanyajJAnotpatteH prAgvikArajAtasyAsatyatAmApAdayattAnugRhItamananugRhItaM vA pramANamupalabhAmaha iti / ayamarthaH 2 "tadananyatvamArambhaNazabdAdibhyaH" ityatra vkssyte|tthaa 3 "sadeva somyedamagra AsIdekamevAdvitIyam" 4 tadaikSata bahu syAM prajAyeyeti / tattejo'sRjata"5 'hantAhamimAstisro devatA anena jIvenA'tmanA'numavizya nAmarUpe vyAkaravANi"6 "sanmUlAssomyemAssarvAH prajAssadAyatanAssapratiSThAH...aitadAtmyamidaM sarvam" ityAdinA'sya jagatassadAtmakatA, sRSTeH pUrvakAle nAmarUpavibhAgaprahANam , jagadutpattau sacchabdavAcyasya brahmaNasvavyatiriktanimittAntarAnapekSatvam , sRSTikAle'hamevAnantasthiratnasarUpeNa bahusyAm ityananyasAdhAraNasaGkalpavizeSaH, yathAsaGkalpamanantavicitratattvAnAM vilakSaNakramavizeSaviziSTA sRSTiH samasteSvacetaneSu vastuSu svAtmakajIvAnupravezenaivAnantanAmarUpavyAkaraNam , svavyatiriktasya samastasya svamUlatvam , svAyatanatvam , svapavartyatvam , khenaiva jIvanam , svapratiSThatvamityAyanantavizeSAzAstraikasamadhigamyAH prtipaaditaaH| tatsambandhitayA prakaraNAntareSvapyapahatapApmatvAdinirastanikhiladoSatAsarvajJatAsarvezvaratvasatyakAmatvasatyasaGkalpatvasarvAnandakaraNaniratizayAnandayogAdayassakaletarapamANAviSayAssahasrazaH pratipAditAH / 1. chA. 6. 1. 2. zArI. 2. 1. 15. 3. chA, 6. 2. 1. 4. chA. 6. 2. 3. 5. chA, 6, 3. 2. . 6. chA, 6. 8. 6. 7. pravezenAnanta . pA. For Private And Personal Use Only Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 181 pA. 1.] AnandamayAdhikaraNam. evamananyagocarAnantavizeSaviziSTaprakRtabrahmaparAmarzitacchabdasya nirvizeSavastumAtropadezaparatvamasaGgatatvenonmatta pralapitAyeta / tvaMpadaM ca saMsAritvaviziSTajIvavAci / tasyApi nirvizeSasvarUpopasthApanaparatve svArthaH parityaktassyAt / nirvizeSaprakAzasvarUpasya ca vastuno hyavidyayA tirodhAnaM svarUpanAzaprasaGgAdibhirna sambhavatIti pUrvamevoktam / evaM ca sati samAnAdhikaraNadRttayostattvamiti dvayorapi padayomukhyArthaparityAgena lakSaNA ca samAzrayaNIyA // __athocyeta-samAnAdhikaraNavRttAnAmekArthapratipAdanaparatayA vizeSaNAMze tAtparyAsambhavAdeva vizeSaNanivRttervastumAtraikatvapratipAdanAnna lkssnnaaprsnggH| yathA 'nIlamutpalam' iti padadvayasya vizeSyaikatvapratipAdanaparatvena nIlatvotpalatvarUpavizeSaNa na vivakSyate / tadvivakSAyAM hi nIlatvaviziSTAkAreNotpalatvaviziSTAkArasyaikatvamatipAdanaM prasajyeta / tattu na sambhavati-na hi nailyaviziSTAkAreNa tadvastUtpalapadena vizeSyate, jAtiguNayoranyonyasamavAyaprasaGgAt / ato nIlatvotpalatvopalakSitavastvekatvamAnaM sAmAnAdhikaraNyena pratipAdyate / tathA 'so'yaM devadattaH' ityatItakAlaviprakRSTadezaviziSTasya tenaiva rUpeNa sannihitadezavartamAnakAlaviziSTatayA pratipAdanAnupapatterubhayadezakAlopalakSitasvarUpamAtraikyaM sAmAnAdhikaraNyena pratipAdyate / yadyapi nIlamityAyekapadazravaNe, pratIyamAnaM vizeSaNaM sAmAnAdhikaraNyavelAyAM virodhAnna pratipAdyate / tathA' pi vAcye'rthe pradhAnAMzasya pratipAdanAna lakSaNA / api tu vizeSaNAMzasyAvivakSAmAtram / sarvatra sAmAnAdhikaraNyasyaiSa eva svabhAva iti na kazcidoSa-iti // tadidamasAraM sarveSveva vAkyeSu padAnAM vyutpattisiddhArthasaMsargavizeSamAtraM pratyAyyam / tatra samAnAdhikaraNavRttAnAmapi nIlAdipadAnAM 1. pralapitAyate . pA. / 2. sAmAnAdhikaraNyasyaiSa svabhAva iti. pA. For Private And Personal Use Only Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 282 zArIrakamImAMsAbhASye [bha.1. nelyAdiviziSTa evArtho vyutpattisiddhaH padAntarArthasaMsRSTo'bhidhIyate / yathA 'nIlamutpalamAnaya' ityukte nIlimAdiviziSTamevAnIyate; yathA ca 'vindhyATavyAM madamudito mAtaGgagaNastiSThati' iti padadvayAvagatavizeSaNaviziSTa evArthaH pratIyate ; evaM vedAntavAkye vapi samAnAdhikaraNanirdezeSu tattadvizeSaNaviziSTameva brahma pratipattavyam / na ca vizeSaNavivakSAyAmitaraviziSTAkAraM vastvanyena vizeSTavyam / api tu sarvizeSaNaisvarUpameva vishessym| tathAhi 1"bhinnamavRttinimittAnAM zabdAnAmekasminnarthe vRttissAmAnAdhikaraNyam" iti anvayena nivRttyA vA padAntarapratipAdyAdAkArAdAkArAntarayuktatayA tasyaiva vastunaH padAntarapatipAdyatvaM sAmAnAdhikaraNyakAryam / yathA 'devadattazzyAmo yuvA lohitAkSo'dIno'kRpaNo'navadyaH' iti / yatra tvekasmin vastuni samanvayAyogyaM vizeSaNadvayaM samAnAdhikaraNapadanirdiSTam / tatrApyanyataratpadamamukhyavRttamAzrIyate ; na dvayam / yathA 'gaurvAhIkaH' iti / nIlotpalAdiSu tu vizeSaNadvayAnvayAvirodhAdekamevobhayaviziSTaM pratipAdyate // ___atha manuSe-ekavizeSaNapratisambandhitvena nirUpyamANaM vizeSaNAntarapratisambandhitvAdvilakSaNam-iti ghaTapaTayorivaikavibhaktinirdeze' pyaikyapratipAdanAsambhavAtsamAnAdhikaraNazabdasya na viziSTapratipAdanaparatvam, api tu vizeSaNamukhena svarUpamupasthApya tadaikyapratipAdanaparatvameva iti // syAdetadevam ; yadi vizeSaNadvayapatisambandhitvamAtramevaikyaM nirundhyAt / nacaitadasti ; ekasmindharmiNyupasaMhartumayogyadharmadvayaviziSTatvameva hyekatvaM niruNaddhi / ayogyatA ca pramANAntarasiddhA ghtttvptttvyoH| 'nIlamutpalam'ityAdiSu tu daNDitvakuNDalitvavadrupavattvarasavattvagandhavattvA 1. kairyaTe, vRyAhike. For Private And Personal Use Only Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] AdandamayAdhikaraNam. divacca virodho nopalabhyate / na kevalamavirodha eva ; pravRttinimittabhedenaikArthaniSThatvarUpaM sAmAnAdhikaraNyamupapAdayatyeva dharmadvayaviziSTatAm / anyathA svarUpamAtraikye anekapadapravRttau nimittAbhAvAtsAmAnAdhikaraNya. meva na syAt / vizeSaNAnAM svasambandhAnAdareNa vastusvarUpopalakSaNaparatve satyekenaiva vastUpalakSitamityupalakSaNAntaramanarthakameva; upalakSaNAntaropalakSyAkArabhedAbhyupagame tenAkAreNa savizeSatvaprasaGgaH // 183 'so'yaM devadattaH' ityatrApi lakSaNAgandho na vidyate, virodhAbhAvAt / dezAntarasambandhitayA'tItasya sannihitadezasambandhitayA varta - mAnatvAvirodhAt / ata eva hi 'so'yam' iti pratyabhijJayA kAladvayasambandhino vastuna aikyamupapAdyate vastunassthiratvavAdibhiH / anyathA pratItivirodhe sati sarveSAM kSaNikatvameva syAt / dezadvayasambandhavirodhastu kAlabhedena parihiyate || yatassamAnAdhikaraNapadAnAmanekavizeSaNaviziSTaikArthavAcitvam ; ata eva 2" aruNayaikahAyanyA piGgAkSyA somaM krINAti" ityAruNyAdiviziSThaikahAyanyA kayassAdhyatayA vidhIyate / For Private And Personal Use Only taduktam- - 2" arthaikatve dravyaguNayoraikakarmyAnniyamassyAt " - iti / tatraivaM pUrvapakSI manyate--- yadyapyaruNayeti padamAkRteriva guNasyApi dravyaprakArataikasvabhAvatvAddravyaparyantamevAruNimAnamabhidadhAti ; tathA'pyekahAyanyanvayaniyamo 'ruNimno na sambhavati ; ekahAyanyA krINAti, taccAruNayetyarthadvayavidhAnAsambhavAt // tatazvAruNayeti vAkyaM bhitvA prakaraNavihitasarvadravyaparyantamevAruNimAnamavizeSeNAbhidadhAti / aruNayeti strIliGganirdezaH prakaraNavi1. rUpasve. pA / 2. yaju. 6-1-6. ] 3. pUrvamImAMsAsUtram 3-1-12.. 2. Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zArIrakamImAMsAbhASye hitasarvaliGgakadravyANAM pradarzanArthaH / tasmAdekahAyanyanvayaniyamo'ru. Ninno na syaat-iti|| atrAbhidhIyate--1"arthaikatve dravyaguNayoraikakAnniyamassyAt" 2" aruNayaikahAyanyA" ityAruNyaviziSTadravyaikahAyanIdravyavAcipadayossAmAnAdhikaraNyenArthaMkale siddhe satyekahAyanIdravyAruNyaguNayoraruNayeti padenaiva vizeSaNavizeSyabhAvena sambandhitayA'bhihitayoH krayAkhyaikakarmAnvayAvirodhAdaruNinaH krayasAdhanabhUtaikahAyanyanvayaniyamassyAt / / yadyakahAyanyAH krayasambandhavadaruNimasambandho'pi vAkyAvaseyassyAt / tadA vAkyasyArthadvayavidhAnaM syAt / na caitadasti aruNayeti padenaivAruNimaviziSTadravyamabhihitam / ekahAyanIpadasAmAnAdhikaraNyena tasyaikahAyanItvamAtramavagamyate ; na guNasambandhaH; viziSTadravyaikyameva hi sAmAnAdhikaraNyasyArthaH; 3"bhinnapravRttinimittAnAM zabdAnAmekasminnarthe vRttissAmAnAdhikaraNyam" iti hi sAmAnAdhikaraNyalakSaNam // ___ ata eva hi 'raktaH paTo bhavati' ityAdiSvakArthyAdekavAkyatvam / paTasya bhavanakriyAsambandhe hi vAkyavyApAraH; rAgasambandhastu raktapadenaivAbhihitaH; rAgasambandhi dravyaM paTa ityetAvanmAnaM saamaanaadhikrnnyaavseym| evamekena guNena dvAbhyAM bahubhirvA tenatena padena samastena vyastena vA viziSTamupasthApya sAmAnAdhikaraNyena sarvavizeSaNaviziSTo'rtha eka iti jJApayitvA tasya kriyAsambandhAbhidhAnamaviruddham -'devadattaizyAmo yuvA lohitAkSo daNDI kuNDalI tiSThati ; zuklena vAsasA yavanikA sampAdayet ; nIlamutpalamAnaya ; nIlotpalamAnaya ; gAmAnaya 1. pUrvamI, 3-1-12, 2. yaju 6-1-6. 3. kaiyaTe vRjyAhike. For Private And Personal Use Only Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1. AnandamayAdhikaraNam. 185 zuklAM zobhanAkSIm ' 1"agnaye pathikRte puroDAzamaSTAkapAlaM nirvapeta" -iti / evam 2 'aruNayaikahAyanyA piGgAkSyA somaM krINAti" iti // etaduktaM bhavati--yathA kASThaissthAlyAmodanapacet' ityanekakArakaviziSTaikA kriyA yugapatpratIyate; tathA samAnAdhikaraNapadasaGghAtAbhihitamekai kAraka tattatkArakapratipattivelAyAmevAnekavizeSaNaviziSTaM yugapatpratipannaM kriyAyAmanvetIti na kazcidvirodhaH 'khAdiraizzuSkaiH kASThassamaparimANe bhANDe pAyasaM zAlyodanaM samarthaH pAcakaH pacet , ityAdiSu iti // 4yattUpAttadravyakavAkyasthaguNazabdaH kevalaguNAbhidhAyItyaruNayeti padena kevalaguNasyaivAbhidhAnamiti tannopapadyate, lokavedayovyavAcipadasamAnAdhikaNasya guNavAcinaH kacidapi kevalaguNAbhidhAnAdarzanAt / upAttadravyakavAkyasthaM guNapadaM kevalaguNAbhidhAyItyapyasaGgatam , 'paTazzuklaH' ityAdiSUpAttadravyake'pi guNaviziSTasyaivAbhidhAnAt / 'paTasya zuklaH' ityatra zauklyaviziSTapaTApratipattirasamAnavibhaktinirdezakRtA; na punarupAttadravyakatvakRtA / tatraiva paTasya zuklo bhAga:"ityAdiSu samAnavibhaktinirdeze zauklyaviziSTadravyaM pratIyate / yatpunaH krayasyaikahAyanyavaruddhatayA'ruNinnaH krayAnvayo na sambhavatIti / tadapi virodhiguNarahitadravyavAcipadasamAnAdhikaraNaguNapadasya tadAzrayaguNAbhidhAnena kriyApadAnvayAvirodhAdasaGgatam / rAddhAnte coktanyAyenAruNimnazzAbde dravyAnvaye siddhe dravyaguNayoH krayasAdhanatvAnupapattyA arthAtparasparAnvayassidhyatItyapyasaGgatam / ato yathokta evArthaH / / tasmAt tattvamasyAdisAmAnAdhikaraNye padadvayAbhihitavizeSaNAparityAgenaivaikyapratipAdanaM varNanIyam / tattvanAdyavidyopahitAnavadhikaduHkha 1. yajuSi. 2. kANDe, 2-anu|| 3. pacati' ityane. paa|| 2. yajuSi, 6. 1.6 // 4. yattUktaM-upAtta. pA 24 For Private And Personal Use Only Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 186 zArIrakamImAMsAbhASye [a.1. bhAginazzuddhyazuddhayubhayAvasthA-cetanAdarthAntarabhUtamazeSaheyapratyanIkAnavadhi kakalyANaikatAnaM paramAtmAnamanabhyupagacchato na sambhavati // abhyupagacchato'pi samAnAdhikaraNapadAnAM yathAvasthitavizeSaNaviziSTaMkyapratipAdanaparatvAzrayaNe tvampadapratipannasakaladoSa'bhAgitvaM parasya prasajyeteti cet-naitadevam , tvampadenApi jIvAntaryAmiNaH parasyaivAbhidhAnAt // etaduktaM bhavati-sacchabdAbhihitaM nirastanikhiladoSagandhaM satyasaGkalpamizrAnavadhikAtizayAsaGkhayeyakalyANaguNagaNaM samastakAraNabhUtaM paraM brahma 3"bahu syAm" iti saGkalpya tejovanapramukhaM kRtsnaM jagatsRSTA tasmin devAdivicitrasaMsthAnasaMsthite jagati cetanaM jIvavarga svakarmAnuguNeSu zarIreSvAtmatayA pravezya svayaM ca svecchayaiva jIvAntarAtmatayA'nupravizya evambhUteSu svaparyanteSu devAdyAkAreSu saGghAteSu nAmarUpe vyAkarot / evaM rUpasaGghAtasyaiva vastutvaM zabdavAcyatvaM cAkarodityarthaH / anena jIvenAtmanA jIvena mayeti nirdezo jIvasya brahmAtmakatvaM drshyti| brahmAtmakatvaM ca jIvasya jIvAntarAtmatayA brahmaNo'pravezAdityavagamyate-6"idaM sarvamasRjata / yadidaM kiM ca / tatsRSTvA / tadevAnumAvizat / tadanupavizya / sacca tyaccAbhavat"iti avedaM sarvamiti nirdiSTaM cetanAcetanazvastudvayaM sattyacchabdAbhyAM vijJAnAvijJAnazabdAbhyAM ca vibhajya nirdizya cidvastunyapi brahmaNo'nupravezAbhidhAnAt / ata evaM nAmarUpavyAkaraNAtsarve vAcakAzzabdA acijjIvaviziSTaparamAtmavAcina ityavagatam iti // kizca "aitadAtmyamidaM sarvam" iti cetanamizraM prapaJcam idaM sarva1. bhAgitvaM brahmaNa:. paa|| / 4. devAthAkAreSu nAma, paa|| 2. niratizayakalyANa paa|| 5. pravezAdavagamyate paa|| 6.te.aan.6.2|| 3. chA. 6. 2. 3 ; tai. Ana. 6 // / 7. vargadvayaM paa|| 8. chaa.6.8.7|| For Private And Personal Use Only Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 1, tai, Ana 5 // 2. yajuSi AraNyake. 3. 11 // pA. 1.] AnandamayAdhikaraNam. 187 - miti nirdizya 1 " tasyaiSa AtmA" iti pratipAditam / evaMca sarva cetanAcetanaM prati brahmaNa Atmatvena sarve sacetanaM jagat tasya zarIraM bhavati / tathA ca zrutyantarANi 2 " antaH praviSTazzAstA janAnAM sarvAtmA" 3" yaH pRthivyAM tiSThan pRthivyA antaro yaM pRthivI na veda / yasya pRthivI zarIram / yaH pRthivImantaro yamayati / sa ta AtmA'ntaryAmyamRtaH" iti prArabhya4"ya Atmani tiSThannAtmano'ntaro yamAtmA na veda yasyAtmA zarIram | ya AtmAnamantaro yamayati / sa ta AtmA'ntaryAmyamRtaH" ityAdi 5" yaH pRthivImantare saJcaran yasya pRthivI zarIram / yo'pAmantare saJcaran yasyApazzarIram" ityArabhya 6" yo'kSaramantare saJcaranyasyAkSaraM zarIram / yamakSaraM na veda / eSa sarvabhUtAntarAtmA'pahatapApmA divyo deva eko nArAyaNaH" ityAdIni sacetanaM jagat tasya zarIratvena nirdizya tasyAtmatvena paramAtmAnamupadizanti / atazvetanavAcino'pi zabdAcetanasyApyAtmabhUtaM cetanazarIrakaM paramAtmAnamevAbhidadhati / yathA acetanadevAdisaMsthAnapiNDavAcinazzabdAH tattaccharIrakajIvAtmana eva vAcakAH 7' catvAraH paJcadazarAtrAddevatvaM gacchanti" ityAdiSu devA bhvntiityrthH| zarIrasya zarIriNaM prati prakAratvAt 'prakAravAcinAM ca zabdAnAM prakAriyeva paryavasAnAt zarIravAcinAM zabdAnAM zarIriparyavasAnaM nyAyyam / prakAro hi nAma idamitthamiti pratIyamAne vastuni itthamiti pratIyamAaizaH / tasya tvapekSatvena tatpratItestadapekSatvA tasminneva parya vasAnaM yuktamiti tasya pratipAdako'pi zabdastasminneva paryavasyati / ata eva 'gauravo manuSyaH' ityAdiprakAra bhUtAkRtivAcinazzabdAH prakAriNi 5, 6, subAla 7| 3.5, 7, 3 // 4, bR. 5,7, 22, mAdhyandinapATho'yam || Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 7. 8. prakAravAcinAM zabdAnAM pA|| 9. zarIrAbhidhAyinAM paa|| For Private And Personal Use Only Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 188 zArIrakamImAMsAbhASye [a. 1. piNDe paryavasyantaH piNDasyApi cetanazarIratvena tatpakAratvAt piNDazarIrakacetanasyApi paramAtmaprakAratvAcca paramAtmanyeva paryavasyantIti sarvazabdAnAM paramAtmaiva vAcya iti paramAtmavAcizabdena sAmAnAdhikaraNyaM mukhyameva // nanu-'khaNDo gauH khaNDazzukla'iti jAtiguNavAcinAmeva padAnAM dravyavAcipadaissaha sAmAnAdhikaraNyaM dRSTam ; dravyANAM tu dravyAntaraprakAratve matvarthIvapratyayo dRSTaH, yathA-'daNDI kuNDalI' iti naivam , jAtirvA guNo vA dravyaM vA naiteSvekameva sAmAnAdhikaraNye prayojakam, anyonyasmin vyabhicArAt , yasya padArthasya kasyacitkAratayaiva sadbhAvaH, tasya tadapRthaksiddhisthitipratItibhistadvAcinAM zabdAnAM svAbhidheyaviziSTadravyavAcitvAddharmAntaraviziSTatahavyavAcinA zabdena sAmAnAdhikaraNyaM yuktameva / yatra punaH pRthaksiddhasya svaniSThasyaiva dravyasya kadAcitkaciddavyAntaraprakAratvamiSyate tatra matvarthIyapratyaya iti niravadyam / / tadevaM paramAtmanazzarIratayA tatprakAratvAdaciAdvIzaSTa jIvasyApi jIvanirdezavizeSarUpA ahaMtvamityAdizabdAH paramAtmAnamevA'cakSata iti 2"tattvamAsa"iti sAmAnAdhikaraNyenopasaMhRtam evaM ca sati paramAtmAnaM prati jIvasya zarIratayA'nvayAjjIvagatA dharmAH paramAtmAnaM na spRzanti, yathA svazarIragatA bAlatvayuvatvasthaviratvAdayo dharmAH jIvaM na spRzanti; ataH 2 'tattvamasi'iti sAmAnAdhikaraNye tatpadaM jagatkAraNabhUtaM satyasaGkalpa sarvakalyANaguNAkaraM nirastasamastaheyagandhaM paramAtmAnamAcaSTe tvamiti ca tameva sazarIrajIvazarIrakamAcaSTa iti sAmAnAdhikaraNyaM mukhyavRttam prakaraNAvirodhassarvazrutyavirodho brahmaNi niravaye kalyANakatAne avidyAdidoSagandhAbhAvazcAato jIvasAmAnAdhikaraNyamapi vizeSaNabhUtAjjIvAda1. jIvasya jIvani paa|| 2. chA. 6-8-7 // 3. bhUtajIvA. paa| For Private And Personal Use Only Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] AnandamayAdhikaraNam. 189 nyatvamevApAdayatIti vijJAnamayAjjIvAdanya evAnandamayaH paramAtmA / yaduktam-1"tasyaiSa eva zArIra AtmA" ityAnandamayasya zArIratvazravaNAjIvAdanyatvaM na sambhavati-iti,tadayuktam asmin prakaraNe sarva "tasyaiSa eva zArIra aatmaa|yH pUrvasya"iti paramAtmana eva zArIrAsmatvAbhidhAne kathaM "tasmAdvA etasmAdAtmana AkAzassambhUtaH"ityAkAzAdisRjyavargasya paramakAraNatvena prajJAtajIvavyatirekasya parasya brahmaNa Atmatvena vyapadezAttavyatiriktAkAzAdInAmannamayaparyantAnAM taccharIratvamavagamyate / 3"yasya pRthivI shriirN| yasyApazzarIrIyasya tejazzarIraM / yasya vAyuzzarIraM / yasyAkAzazzarIraM / yasyAkSaraM zarIraM / yasya mRtyuzzarIraM / eSa sarvabhUtAntarAtmA'pahatapApmA divyo deva eko nArAyaNaH" iti suvAlazrutyA sarvatattvAnAM paramAtmazarIratvaM spssttmbhidhiiyte| ataH 2"tasmAdvA etasmAdAtmanaH" ityatraivAnnamayasya paramAtmaiva zArIra aatmetyvgtH| prANamayaM prakRtyAha 1"tasyaiSa eva zArIra AtmA / yaH pUrvasya" iti| pUrvasyAnnamayasya yazzArIra AtmA zrutyantarasiddhaH paramakAraNabhUtaH paramAtmA sa eva tasya prANamayasyApi zArIra aatmetyrthH| evaM manomayavijJAnamayayordraSTavyam / Anandamaye tu 1"eSa eva" iti nirdezastasyAnanyAtmatvaM darzayitum / tatkathaM vijJAnamayasyApi pUrvoktayA nItyA paramAtmaiva zArIra AtmetyavagataH / evaM sati vijJAnamayasya yaizArIra AtmA, sa evAnandamayasyApi zArIra Atmetyukte Anandamayasya abhyAsAvagataparamAtmabhAvasya prmaatmnssvymevaatmetyvgmyte| evaM ca svavyatiriktaM cetanAcetanavastujAtaM svazarIramiti sa eva nirupAdhikazzArIra aatmaa| ata evedaM paraM brahmAdhikRtya pravRttaM zAstraM zArI1. tai. Ana. 5 // 3. subAla. 7 // 2. tai. Ana. 1 // 4. tejazzararim / yasyAkAzazzarIram' paa|| For Private And Personal Use Only Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [a. 1. 190 zArIrakamImAMsAbhAgye rakamityabhiyuktairabhidhIyate / ato vijJAnamayAjjIvAdanya eva paramAtmA aanndmyH||13|| Aha-nAyamAnandamayo jIvAdanyaH, vikArazabdasya mayaTpratyayasya zravaNAt 1"mayaDvaitayoH" iti prakRtya 2"nityaM vRddhazarAdibhyaH"iti vikArArthe mayaT smayate / vRddhshcaaymaanndshbdH|| nanu-prAcurye'pi mayaDasti 3"tatpakRtaracane mayada" itismRteH| yathA 'annamayo yajJaH' iti / sa evAyaM bhaviSyati / naivam --annamaya ityupakrame vikArArthatvaM dRSTam , ata aucityAdasyApi vikArArthatvameva yuktam // kizca-prAcuryArthatve'pi jIvAdanyatvaM na sidhyati / tathAhi--- Anandapracura ityukte duHkhamizratvamavarjanIyam / Anandasya hi prAcurya duHkhasyAlpatvamavagamayati / duHkhamizratyameva hi jiivtvm| ata aucityaprAptavikArArthatvameva yuktam / / kiJca-loke mRNmayaM hiraNmayaM dArumayamityAdiSu, vede ca4"parNamayI juhUH" 5 "zamImayyasyucaH" 6"darbhayayI razanA" ityAdiSu mayaTo vikArArthe prayogabAhulyAtsa eva prathamataraM dhiyaadhirohti| jIvasya cAnandavikAratvamastyeva / tasya svata AnandarUpasya satassaMsAritvAvasthA tadvikAra eveti / ato vikAravAcino mayadapratyayasya zravaNAdAnandamayo jIvAdanatirikta iti / tadetadanubhASya pariharativikArazabdAnneticenna praacuryaat| 1 / 1 // 14 // 1. aSTAdhyAyyAM. 4. 3. 143 // . 4. yajuSi, 3. kAM. 5. pra, 7, anu|| 2 aSTAdhyAyyAM 4. 3. 144 // 3. aSTAdhyAyyAM. 5. 4. 21 // 6. yajuSi, 3. aSTake, 8, pra. 2, anu|| For Private And Personal Use Only Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pA. 1.] AnandamayAdhikaraNam. 191 naitadyuktaM ; kutaH ? prAcuryAt - parasmin brahmaNyAnandaprAcuryAt / 'prAcuryArthe ca mayaTassambhavAt / etaduktaM bhavati zataguNitottarakrameNAbhyasyamAnasyAnandasya jIvAzrayatvAsambhavAdbrahmAzrayo'yamAnanda iti nizcite sati tasmin brahmaNi vikArAsambhavAt prAcurye'pi mayavidhisambhavAccAnandamayaH paraM brahma iti // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aucityAtprayogaprauDhayA ca mayaTo vikArArthatvamarthavirodhAnna sambhavati / kiJca - aucityaM prANamaya evaM parityaktam, tatra vikArArthatvAsambhavAt / atastatra paJcavRttervAyoH prANavRttimattAmAtreNa prANamayatvam, prANApAnAdiSu paJcasu vRttiSu prANavRtteH prAcuryAdvA / na ca prAcuye mayapratyayasya prauDhirnAsti, 'annamayo yajJaH ' ' zakaTamayI yAtrA' ityAdiSu darzanAt || yaduktamAnandamAcuryamalpaduHkhasadbhAvamavagamayatItiH tadasat tatpracuratvaM hi tatprabhUtatvam, taccetarasya sattAM nAvagamayatiH api tu tasyAlpatvaM nivartayati / itarasadbhAvAsadbhAvau tu pramANAntarAtraseyauH iha ca pramANAntareNa tadabhAvosvagamyate 3" apahatapApmA" ityAdinA / tatraitAvadeva vaktavyaM, brahmAnandasya prabhUtatvamanyA 4 nandasyAlpatvamapekSata iti / ucyate ca tat 5 sa eko mAnuSa AnandaH" ityAdinA jIvAnandApekSayA brahmAnando niratizayadazApanaH prabhUta iti // yaccoktaM jIvasyAnandavikAratvaM sambhavatIti ; tadapi nopapadyate, jIvasya jJAnAnandasvarUpasya kenacidAkAreNa mRda iva ghaTAdyAkAraNe pariNAmassaka lazrutismRtinyAyaviruddhaH / saMsAradazAyAM tu karmaNA jJAnAnandau saGkacitAvityupapAdayiSyate / atazcAnandamayo jIvAdanyaH paraM brahma / 1. prAcuryArthe mayaTassaM pA 2. prANavatsAmA. paa|| 3. chA. 8-1-5 // 4. AnandasyApatvApekSamiti paa|| tai. Ana 8 - anu|| 5. For Private And Personal Use Only Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 192 www.kobatirth.org zArIrakamImAMsAbhASye itazca jIvAdanya AnandamayaH paraM brahma 1. tai. Ana-7. anu|| 2. jIvAnAmAnandahetu paa|| 3. . Ana- 1. anu|| taddhetuvyapadezAcca / 1 / 1 / 15 // 1" ko hyevAnyAtkaH mANyAt / yadeSa AkAza Anando na syAt / eSa hyevAnandayAti" iti / eSa eva jIvAnAnandayatItira jIvAnandaheturayaM vyapadizyate / atazvAnandayitavyAjjIvAdAnandayitA'yamanya AnandamayaH paramAtmeti vijJAyate / Anandamaya evAtra Anandazabdenocyata iti cAnantarameva vakSyate || itazca jIvAdanya AnandamayaH mAntravarNikameva ca gIyate / 1 / 1 / 16 // 3" satyaM jJAnamanantaM brahma" iti mantravarNoditaM brahmavAnandamaya iti gIyate / tattu jIvasvarUpAdanyat paraM brahma / tathAhi - 4 " brahmavidAmoti param" iti jIvasya prApyatayA brahma nirdiSTam // 5" tadeSAbhyuktA " iti -- tat brahma, abhimukhIkRtya pratipAdyatayA parigRhya, RgeSA, adhyetRbhiruktA / brAhmaNoktasyArthasya vaizadyamanena mantreNa kriyata ityarthaH, jIvasyopAsakasya prApyaM brahma tasmAdvilakSaNameva / anantaraM ca 7" tasmAdvA etasmAdAtmana akAzassambhUtaH" ityArabhyottarotarairbrAhmaNairmantraizca tadeva vizadIkriyate / ato jIvAdanya AnandamayaH || alAha - yadyapyupAsakAtmApyasya bhedena bhavitavyam ; tathApi na vastvantaraM jIvAnmAntravarNikaM brahma; kintu tasyaivopAsakasya nirasta - samastAtridyAgandhanirvizeSacinmAtraikarasaM zuddhaM svarUpam, tadeva "satyaM Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 4. 5. 7. tai. Ana -1, anu|| 6. brAhmaNoktArthasya. pA For Private And Personal Use Only [a. 1. Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] bhAnandamayAdhikaraNam. 193 jJAnamanantaM brahma" iti mantreNa vizodhyate / tadeva ca "yato vAco nivatante / aprApya manasA saha" iti vAGmanasAgocaratayA nirvizeSamiti gmyte| atastadeva mAnnavarNikamiti tasmAdanatirikta Anandamaya iti / ata uttaraM paThati netro'nupptteH|1|1|17|| paramAtmana itaro jIvazabdAbhilapyo muktAvastho'pi na bhavati mAntravarNikaH / kutaH1 anupptteH| tathAvidhasyAtmano nirupAdhikaM vipazcittvaM nopapadyate / idameva hi nirupAdhikaM vipazcittvaM 2"so'kAmayata bahu syAM prajAyeya" iti satyasaGkalpatvapradarzanena vivariSyate / 3vividhaM pazyacittvaM hi vipazcittvam / pRSodarAditvAtpazyacchabdAvayavasya yacchabdasya lopaM kRtvA vyutpAdito vipshcicchbdH| yadyapi muktasya vipazcittvaM sambhavati ; tathApi tasyaivAtmanassaMsAradazAyAmavipazcittvamapyastIti nirupAdhikaM vipazcittvaM nopapadyate / nirvizeSacinmAtratApannasya muktasya vividha darzanAbhAvA 5tsutarAM vipazcittvaM na sambhavatIti na kenApi pramANena nirvizeSa vastu pratipAdyata iti ca puurvmevoktm| 1" yato vAco nivartante" iti ca vAkyaM yadi vAGmanasayorbrahmaNo nivRtti mabhidadhIta ; na tato nirvizeSatAM vastuno'vagamayituM zaknuyAt ; api tu vAGmanasayostatrApramANatAM vadet / tathAca sati tasya tucchtvmevaapdyte| 6"brahmavidApnoti"ityArabhya brahmaNo vipazcittvaM jagatkAraNatvaM jJAnAnandaikatAnatAmitarAnpatyAnandayitRtvaM kAmAdeva cidacidAtmakasya kutvasya sraSTatvaM sRjyavargAnupravezakRtatadAtmakatvaM bhayAbhayahetutvaM vAyavA1. te. Ana. 9-anu // 4. darzanAsaMbhavAt . paa|| 2. te. Ana. 6 // 5. sutarAmapi. paa|| 6. te. Ana. 1 // 3. vividhaM hi pazyazcittvaM vipa // 7. paramityAra, paa|| 8. vAyvAdInAM. paa| For Private And Personal Use Only Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 194 zArIrakamImAMsAbhASye [.1 dityAdInAM prazAsitRtvaM zataguNitottarakrameNa niratizayAnandatvamanyaccAnekaM pratipAdya vAGamanasayoH brahmaNi pravRttyabhAvena niSpamANakaM brahmetyucyata iti bhrAntajalpitam / 1" yato vAco nivartante" iti yacchabdanirdiSTamartham 2"AnandaM brahmaNo vidvAn" ityAnandazabdena pratinirdizya tasya brahmasambandhitvaM brahmaNa iti vyatirekanirdezena pratipAdya tadeva vADmanasAgocaraM 'vidvAn'iti tadvedanamabhidadhadvAkyaM jaradgavAdivAkyavadana thakaM vAcyanantargataM ca syAt / - atazzataguNitottarakrameNa brahmAnandasyAtizayeyattAM vaktumudyamya tasyeyattAyA abhAvAdeva vAGamanasayostato nivRttiH 1"yato vAco nivartante"ityucyate / evamiyattArahitaM 'brahmaNa AnandaM vidvAn kutazcana na bibheti' ityucyte|kinyc asya mAnnavarNikasya vipazcitaH4"so'kAmayata" ityArabhya 5vakSyamANasvasaGkalpAvakRptajagajjanmasthitijagadantarAtmatvAdemuktAtmasvarUpAdanyatvaM suspaSTameva // 17 // itazcobhayAvasthAtpratyagAtmano'nya AnandamayaH-- bhedvypdeshaacc|1|1|18|| 6"tasmAdvA etasmAdAtmana AkAzaH" ityArabhya mAntravarNikaM brahma vyaJjayadvAkyamanaprANamanobhya iva jIvAdapi tasya bhedaM vyapadizati "tasmAdvA etsmaadvijnyaanmyaat| anyo'ntara AtmA''nandamayaH"iti / ato jIvAdbhedasya vyapadezAccAyaM mAntravarNika Anandamayo'nya eveti jnyaayte|| ___ itazca jIvAdanyaH kAmAcca nAnumAnApekSA / 111 // 19 // 1. te. Ana. 9. anu|| 5. vakSyamANasya sva. paa|| 2. tai. Ana. 9 // 3. vAcakAnanta rga. pA. 6. te. Ana, 1 // 4. te. Ana. 6 // / 7. te. Ana, 5 // 8. vijJAyate. paa| For Private And Personal Use Only Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] AnandamayAdhikaraNam, jIvasyAvidyAparavazasya jagatkAraNatve hyavarjanIyA AnumAnikapradhAnAdizabdAbhidheyAcidvastusaMsargApekSA tathaiva hi caturmukhAdInAM kAraNatvam iha ca 1"so'kaamyt| bahu syAM prajAyeya" ityacitsaMsargararahitasya svakAmAdeva vicitracidacidvastunassRSTiH 3 "idaM srvmsRjt| yadidaM kiJca" ityaamnaayte| ato'syAnandamayasya jagatsRjato nAnumAnikAcidvastusaMsargApekSA prtiiyte| tatazca jIvAdanya AnandamayaH // 19 // itazca asminnasya ca tadyogaM shaasti|1|1||20|| asmin-Anandamaye,asya-jIvasya, tadyogam-Anandayogam , zAsti zAstram -- 4"raso vai sH| rasaM hyevAyaM labdhvA''nandI bhavati" iti| rasazabdAbhidheyAnandamayalAbhAdayaM jIvazabdAbhilapanIya AnandI bhavatItyucyamAne yallAbhAdya AnandI bhavati, sa sa evetyanunmattaH ko brviitiityrthH|| __evamAnandamayaH paraM brahmeti nizcite sati 5" yadeSa akAza Ananda:"6"vijJAnamAnandaM brahma" ityAdiSvAnandazabdenAnandamaya eva praamshyte| yathA vijJAnazabdena vijnyaanmyH| ata eva 'AnandaM brahmaNo vidvAn" iti vytireknirdeshH| ata eva ca " AnandamayamAtmAnamupasaGkAmati" iti phalanirdezazca / uttare cAnuvAke pUrvAnuvAkoktAnAmaamayAdInAm 9 "annaM brahmeti vyajAnAt"10 "prANo brahmeti vyajAnAt" 11"mano brahmeti vyajAnAt"12 "vijJAnaM brahmeti vyajAnAt "iti prati 1.te.aan.6-anu|| 2. rahitasya tsy.paa|| 7. te. Ana. 9.1 // 8. tai. aan.8-5|| 3. te. Ana. 6-2 // 9. te. bhR. 2 // 10. te. bhR. 3 // 4. tai. Ana. 7-1 // 5. tai. Ana. 7 // 11. tai. bhR. 4-anu|| 6.. 5. 9. 28 // 12. tai. bhR. 5-1 // For Private And Personal Use Only Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 196 vedAntasAre [ a. 1. pAdanAt " Anando brahma" ityapyAnandamayasyaiva pratipAdanamiti vijJAya - te; tata eva ca tatrApi 2 "AnandamayamAtmAnamupasaGkramya" ityupasaMhRtam / ataH pradhAnazabdAbhilapyAdarthAntarabhUtasya parasya brahmaNo jIvazabdAbhilapanIyAdapi vastuno'rthAntaratvaM siddham || 20 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye AnandamayAdhikaraNam || 6 || -. ( vedAntasAre AnandamayAdhikaraNam || 6 || ) aanndmyo'bhyaasaat| 1 // 113 // yadyapi pradhAnAdarthAntarabhUtasya pratyagAtmanazcetanasya 3 IkSaNaguNayogassambhavati, tathA'pi pratyagAtmA baddho muktazca na jagatkAraNam, 4" tasmAdvA etasmAdAtmana AkAzassambhUtaH" ityArabhya, 5" tasmAdvA etasmAdvijJAnamayAt / anyo'ntara AtmA''nandamayaH " 6ityasya AnandamayatvapratipAdanAt kAraNatayA vyapadiSTo'yamAnandamayaH pratyagAmino 'rthAntarabhUtaH sarvajJaH paramAtmaiva / kutaH abhyA sAt -- Anandamayasya niratizayadazAziraskAnandamayatvenAbhyAsAt / 7" te ye zataM prajApaterAnandAH / sa eko brahmaNa AnandaH "8" yato vAco nivartante / aprApya manasA sh| AnandaM brahmaNo vidvAn / na bibheti kutazcana" iti hi vedyatvenAyamAnandamayo'navadhi kAtizayo'bhyasyate // 13 // vikArazabdAnneti cenna prAcuryAt | 1|1|14|| Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 9sa vA eSa puruSosnnarasamayaH' iti vikArArthamayaTprakaraNAt 10 "AnandamayaH" ityasyApi vikArArthatvaM pratIyate / ato'yamAnandamayaH nAvikArarUpaH paramAtmA, iti cenna arthavirodhAt prAcuryArtha evAyaM mayaDiti vijJAyate, 4"tasmAdvA etasmAdAtmana AkAzassambhUtaH" iti hyavikAra AtmA prakRtaH / praka 1. tai. bhR. 6-1 // 2. tai. Ana. 10-5 // 3. IkSaNayoga:, pA. 4. tai. Ana. 1, anu|| 5. tai. Ana. 5 // 6. iti tasya. pA. tai. Ana. 9 // 8. 10. tai. Ana. 5-2 // For Private And Personal Use Only 7. tai. Ana. 8.4 // 9. tai. Ana. 1 // Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1. AnandamayAdhikaraNam. raNe ca vikArArthatvaM prANamaya eva parityaktam / uktena nyAyena AnandaprAcuryAt paramapuruSa evAyamAnandamayaH // 14 // taddhetuvyapadezAcca / 1 / 1 / 15 // 1"eSa dhevAnandayAti" iti jIvAnpratyAnandaheturayamAnandamayo vyapadizyate; atazcAyaM na pratyagAtmA // 15 // mAntravarNikameva ca gIyate / / 1 / 16 // 2"satyaM jJAnamanantaM brahma' iti mantravarNoditameva3"tasmAdvA etasmAt" ityAdinA Anandamaya iti gIyate ; atazca na pratyagAtmA // 16 // netro'nupptteH|1|1117|| itaraH,pratyagAtmA mantravarNodita iti nAzaGkanIyam , 4"so'bhute sarvAn kAmAn saha brahmaNA vipazcitA" iti pratyagAtmano baddhasya muktasya ca iidRshvipshcittvaanupptteH| 5"so'kaamyt| bahu syAM prajAyeya" iti vicitrasthiratrasarUpabahubhavanasaGkalparUpamidaM vipazcittvamiti hattaratra vyjyte| muktasya savaMzasyApi jagadvyApArAbhAvAdIdRzavipazcittvAsambhavaH // 17 // itazca shaacc|1|1|18|| 6" tasmAdvA etasmAdvijJAnamayAt / anyo'ntara AtmA''nandamayaH" iti hi vijJAnamayAt pratyagAtmano bhedenAyamAnandamayo vyapadizyate / naca vijJAnamayaviSayatayA udAhRtazloke 7"vijJAnaM yajJaM tanute" iti vyapadezAta vijJAnamayo buddhimAnamityAzaGkanIyam ; yatassUtrakAra eva imAmAzaGkAM pariha riSyati 8"vyapadezAca kriyAyAM na cennirdezaviparyayaH" iti / 7"vijJAnaM yajJa tanute" iti yajJAdikriyAyAM jIvasya kartRtvavyapadezAcca jIvaH krtaa| vijJAnaza bdena jIvasyApyupadeze buddhimAtravyapadeze ca vijJAneneti nirdezaviparyayassyAt buddheH karaNatvAditi // 18 // 1. te, Ana. 7-1. anu|| 6. te. Ana. 5 // 7. te. mAna, 5 // 2. te. Ana. 1 // 3. te. Ana. 1 // 8. zArI. 2-3-35 // 4. te. Ana. 1 // 5. te. Ana. 6 // For Private And Personal Use Only Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 198 vedAntadIpe [ma. 1. itazca kAmAcca naanumaanaapekssaa| 1 // 1 // 19 // 1" so'kAmayata / bahu syAm" iti svakAmAdevAsya jagatsargazzrUyate / pratyagAtmano hi yasya kasyacitsarge AnumAnApekSA dRzyate / anumAnagamyaM pradhAnam AnumAnam // 19 // itazcaasminnasya ca tadyogaM shaasti|1|1||20|| asmin - Anandamaye, asya - pratyagAtmanaH, Anandayoga zAsti 2"raso vai saH / rasaM hyevAyaM labdhvA''nandI bhavati"-~-iti / ataH pratyagAtmanoDarthAntarabhUtaH sarvajJaH puruSottamaH jagatkAraNabhUtaH aanndmyH||20|| iti vedAntasAre AnandamayAdhikaraNam // 6 // Maacscnm --..(vedAntadIpe AnandamayAdhikaraNam // 6 // ).-.. aanndmyo'bhyaasaat|1|1|13|| taittirIyake-3"tasmAdvA etasmAdAtmana AkAzassambhUtaH" iti prakRtya 4"tasmAdvA etsmaadvijnyaanmyaat|anyo'ntr AtmA''nandamayaH" ityatra jagakAraNatayA'vagata AnandamayaH kiM pratyagAtmA? uta paramAtmeti sNshyH|5prtygaatmeti pUrvaH pakSaH / kutaH ? 6"tasyaiSa eva zArIra AtmA" iti Anandamayasya zArIratvazravaNAt / zArIro hi zarIrasambandhI / sa ca pratyagAtmaiva / tasya cetanatvenekSApUrvikA ca sRSTirupapadyata iti / rAddhAntastu-- 7 "saiSA'nandasya mImAMsA bhavati" ityArabhya,"yato vAco nivrtnte| aprApya manasA sh|aanndN brahmaNo vidvAn" iti niratizayadazAzirasko'bhyasyamAna AnandaH pratyagAtmano'rthAntarabhUtasya parasyaiva brahmaNa iti nizcIyate / zArIrAtmatvaJca paramAtmana eva, 9"tasmAdvA etasmAdAtmana AkAzassambhUtaH" ityAkAzAdijaga1. te. Ana, 6 // 5. kiMyuktam / pratyagAtmeti. pA. 2. te. Ana, 7-1 // 6. te. aan| 7. te, Ana. 8 // 3. te. Ana. 1 // 4. te. Ana. 5 // 8. te. Ana. 9 // 9. te. Ana, 1 // For Private And Personal Use Only Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] bhAnandamayAdhikaraNam . kAraNatayA'vagata evAnamayasya zArIra Atmeti pratIyate, 1AtmAntarAnirdezAt / zrutyantareSu pRthivyakSarAdInAM zarIratvaM paramAtmana Atmatvazca zrUyate 2 "yasya pRthivI zarIram" ityArabhya,3"eSa sarvabhUtAntarAtmA'pahatapApmA di. vyo deva eko nArAyaNaH" iti annamayasyAtmaiva prANamayAdiSu4"tasyaiSa eva zArIra aatmaa|yH pUrvasya" ityanukRSyata iti pratyagAtmano vijJAnamayasya ca sa eva zArIra AtmA / Anandamaye tu 4"tasyaiSa eva zArIra aatmaa| yaH pUrvasya" iti nirdezaH AnandamayasyAnanyAtmatvapradarzanArthaH / ato jagatkAraNatayA nirdiSTa AnandamayaH paramAtmaiveti // sUtrArthastu-AnandamayazabdanirdiSTaH AkAzAdijagatkAraNabhUtaH pratyagAtmano'rthAntarabhUtaH paramAtmA / kutaH? tasyAnandasya niratizayatvapratItibalAt / 5"sa eko mAnuSa AnandaH / te ye zatam" ityAdyabhyAsAt , tasya ca pratyagAtmanyasambhAvitasya tadatirikte paramAtmanyeva sambhavAt // 13 // vikArazabdAnneti cenna praacuryaat||1|14|| 6'AnandamayaH" iti vikArArthAnmayaTcchabdAnAyamavikRtaH paramAtmA / asya ca vikArArthatvameva yuktam,7"anna....mayaH''iti vikAropakramAditi cenna, pratyagAtmanyapi 8"na jAyate mriyate vA"9ityAdivikArapratiSedhAtprAcuryArthaevAyaM mayaDiti nizcayAt / asmizcAnande, 10"yato vAco nivartante" iti vakSyamANAtprAcuryAdayamAnandapracuraH paramAtmaiva / na hyanavadhikAtizayarUpAprabhU sAnandaH pratyagAtmani sambhavati // 14 // taddhetuvyapadezAcca / 1 / 1 / 15 // 11"eSa hyevAnandayAti" iti jIvAnpratyAnandayitRtvavyapadezAcArya paramAtmaiva // 15 // mAntravarNikameva ca gIyate / 1 / 1 / 16 // 12"satyaM zAnamanantaM brahma'iti mantravarNoditaM brahmaiva,13"tasmAdvA etasmAdAtmanaH" ityArabhya 14"AnandamayaH" iti ca gIyate; tatazcAnandamayo brahma // 1. Anandamayasya AtmA. paa|| 9. iti vikAra. pA. 2, 3. subAla. 7. 4. tai. Ana 5.10. te. Ana. 9. 11. tai. A.7-1. 5. te. Ana.8. 6. te, Ana. 5. 12. tai. A. 1. 13. tai. A. 1. 7.tai.aan.1|| 8.kaThavallyAM . 1-2-18. 14. te. Ana. 5. For Private And Personal Use Only Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 200 www.kobatirth.org vedAntadIpe Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pratyagAtmanaH parizuddhaM svarUpaM mantravarNoditamityAzaGkayAha netaro'nupapatteH / 1 / 1 / 17 // parasmAdbrahmaNaH, itaraH pratyagAtmA na mantravarNoditaH, tasya 1 " vipazcitA brahmaNA " iti vipazcittvAnupapatteH ; vividhaM pazyazvittvaM hi vipazcittvam / tacca 2" so'kAmayata / bahu syAM prajAyeya" ityAdivAkyAditanirupAdhika bahubhavanasaGkalparUpaM sarvazatvam / tattu pratyagAtmanaH parizuddhasyApi na sambhavati, 3 "jagayApAravarja prakaraNAdasannihitatvAcca" iti vakSyamANatvAt / ataH paraM brahmaiva mAntravarNikam // 17 // 1. tai. Ana. 1 // 2. tai. Ana. 6 // 3. zArI. 4-4-17. [a. 1. bhedavyapadezAcca / 1 / 1 / 18 // 4'' bhISAsmAdvAtaH pavate" ityAdinA agnivAyusUryAdi jIvavargasya AnandamayAtprazAsituH prazAsitavyatvena bhedo vypdishyte| atazcAnandamayaH paramAtmeti / yojanAntaram 5 " tasmAdvA etasmAdvijJAnamayAt / anyo'ntara AtmA''nandamayaH" iti vijJAnamayAjIvAdAnandamayasya bhedo vyapadizyate / vijJAnamayo hi jIva eva / na buddhimAtram, mayaTchruteH ataJcAnandamayaH paramAtmA // 18 // kAmAcca nAnumAnApekSA / 1 / 1 / 19 // 2" so'kAmayata" ityArabhya 6" idaM sarvamasRjata" iti kAmAdeva jagatsazravaNAt asyAnandamayasya jagatsarge nAnumAnagamyaprakRtyapekSA pratIyate / pratyagAtmano yasya kasyacidapi sarge prakRtyapekSAsti / atazcAyaM pratyagAtmano'nyaH paramAtmA // 19 // asminnasya ca tadyogaM zAsti / 1 / 1 / 20 // 7" raso vai sH| rasaM hyevAyaM labdhvA''nandIbhavati" iti asmin -Anandamaye rasazabdanirdiSTe, asya - ayaMzabdanirdiSTasya jIvasya, tallAbhAdAnandayogaM zAsti zAstram / pratyagAtmano yallAbhAdAnandayogaH, sa tasmAdanyaH paramAtmaive - tyAnandamayaH paraM brahma // 20 // iti vedAntadIpe AnandamayAdhikaraNam || 6 || For Private And Personal Use Only 4. tai. Ana. 8. 5. tai. Ana. 5.1 // 6. tai. Ana. 6-2. 7. tai. Ana. 7-1. Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (zrIzArIrakamImAMsAbhASye antaradhikaraNam // 7 // ) yadyapi mandapuNyAnAM jIvAnAM kAmAjjagatsRSTiratizayitAnandayogo bhayAbhayahetutvamityAdi na sambhavati tathApi vilakSaNa puNyAnAmAdityendraprajApatiprabhRtInAM sambhavatyevetImAmAzaGkAM nirAkaroti-- antastaddharmopadezAt / 1 / 1 / 21 // idamAnAyate cchAndogye 2" ya eSo'ntarAditye hiraNmayaH puruSo dRzyate hiraNyamazrurhiraNyakeza ApaNakhAtsarva eva suvarNaH / tasya yathA kapyAsaM puNDarIkamevamakSiNI tasyAditi nAma sa eSa sarvebhyaH pApmabhya uditaH udeti ha vai sarvebhyaH pApmabhyo ya evaM veda / tasyavaca sAma ca geort ityadhidaivatam " 3" athAdhyAtmam atha ya eSo'ntarakSiNi puruSo dRzyate saivarka tatsAma tadukthyaM tadyajustadbrahma tasyaitasya tadeva rUpaM yadamuSya rUpaM yAvamuSya geSNau tau geSNau yannAma tannAma " iti // tatra sandihyate--- kimayamakSyAdityamaNDalAntarvatIM puruSaH puNyApacayanimittaizvarya AdityAdizabdAbhilapyo jIva eva; AhosvittadatiriktaH paramAtmA - iti / kiM yuktam ? upacitapuNyo jIva eveti / kutaH ? sazarIratva zravaNAt / zarIrasambandho hi jIvAnAmeva sambhavati / karmAnuguNapriyApriyayogAya hi zarIrasambandhaH / ata eva hi karmasambandharahitasya mokSasya prApyatvamazarIratvenocyate 4" na ha vai sa zarIrasya sataH priyApriyayorapahatirasti / azarIraM vA vasantaM na priyApriye spRzataH" iti / sambhavati ca puNyAtizayAt jJAnAdhikyam, zaktyAdhikyaJca / ata eva lokakAmezatvAdi tasyaivopapadyate / 5 tata eva copAsyatvam, phaladAyitvam, pApakSapaNakaratvena mokSopayo 9. ityAdIni na sambhavanti paa|| 2. chA. 1-6-6-7-8 // 3, chA, 1-7-5 // 26 4. chA. 8-12-1 // 5. ata evopAsyatvaM phaladAyitvaM ca pA For Private And Personal Use Only Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 202 zArIrakamImAMsAbhASye [a.1. gitvaM ca / manuSyeSvapyupacitapuNyAH kecit jJAnazaktyAdibhiradhikatarA dRzyante / tatazca siddhgndhrvaadyH| tatazca devAH / ttshcendraadyH| ato brahmAdiSvanyatama evaikaikasmin kalpe puNyavizeSeNaivambhUtamaizvarya prApto jagatsRSTayAdyapi karotIti jagatkAraNatvajagadantarAtmatvAdivAkyamasminevopacitapuNyavizeSe sarvajJe sarvazaktau vartate / ato na jIvAdatiriktaH paramAtmA nAma kazcidasti / evaM ca sati?"asthUlamanaNvahasvam" ityAdayo jIvAtmanasvarUpAbhiprAyA bhavanti / mokSazAstrANyapi tatsvarUpatamAptyupAyopadezaparANi-iti // ____-..-(siddhAntaH)..... evaM prApte'bhidhIyate ---antastaddharmopadezAt-antarAditye'ntarakSiNi ca yaH puruSaH pratIyate, sa jIvAdanyaH paramAtmaiva ; kutaH 1 taddharmopadezAt jIveSvasambhavaMstadatiriktasyaiva paramAtmano dharmo'yamapahatapApmatvAdiH2"sa eSa sarvebhyaH pApmabhya uditaH" ityAdinopadizyate / apahatapApmatvaM hi apahatakarmatvam krmvshytaagndhrhittvmityrthH|krmaadhiinsukhduHkhbhaagitven karmavazyA hi jiivaaH| ato'pahatapApmatvaM jIvAdanyasya paramAtmana eva dhrmH|| tatpUrvakaM svarUpopAdhikaM lokakAmezatvam , satyasaGkalpatvAdikam sarvabhUtAntarAtmatvaJca tasyaiva dharmaH yathAha3 "eSa AtmA'pahatapApmA vijaro vimRtyurvizoko vijighatso'pipAsassatyakAmassatyasaGkalpaH" iti, tathA 4'eSa sarvabhUtAntarAtmA'pahatapApmA divyo deva eko nArAyaNaH" iti / 5"so'kaamyt| bahu syAM prajAyeyeti"ityAdisatyasaGkalpatvapUrvakasamastacidacidvastusRSTiyogo nirupAdhikabhayAbhayahetutvam, vAGmanasaparimitikRtaparicchedarahitAnavadhikAtizayAnandayoga ityAdayo'karmasampAdyAsvA1. bR. 5-8-8 // 2. chA. 1-6-7 // 4. suvAla. 7 // 3. chA. 8-1-5 // / 5. te. Ana. 6 // For Private And Personal Use Only Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pA. 1.] bhantaradhikaraNam bhAvikA dharmA jIvasya na sambhavanti // yattu zarIrasambandhA jIvAtirikta ityuktam; tadasat, na hi sazarIratvaM karmavazyatAM sAdhayati, satyasaGkalpasyecchayA'pi zarIrasambandhasambhavAt / athocyeta - zarIraM nAma triguNAtmakaprakRtipariNAmarUpabhUtasaGghAtaH;tatsambandhazcApahatapApmanassatyasaGkalpasya puruSasyecchayA na sambhavati, apuruSArthatvAt / karmavazyasya tu svasvarUpAnabhijJasya karmAnuguNaphalopabhogAyAnicchato'pi tatsambandho'varjanIyaH - iti / syAdetadevam ; yadi guNatrayamayaH prAkRto'sya dehassyAtH sa tu svAbhimatasvAnurUpo'prAkRta eveti sarvamupapannam // 1. guNanidhidivya. paa|| 2. tai, bhR, 1 // 4. aitareya, 1-1-1 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir etaduktaM bhavati - parasyaiva brahmaNo nikhilaheyapratyanIkAnantajJAnAnandaikasvarUpatayA sakaletaravilakSaNasya svAbhAvikAnavAdhikAtizayAsaGkhceyakalyANaguNagaNAzca santi tadvadeva svAbhimatAnurUpaikarUpAcintyadivyAdbhatanityaniravadyaniratizayaujjvalya saundaryasaugandhya saukumAryalAvaNyayauvanAdyananta guNagaNanidhidivyarUpamapi svAbhAvikamasti / tadevopAsakAnugraheNa tattatpratipattyanurUpa saMsthAnaM karotyapArakAruNya sauzIlyavAtsalyaudAryajalanidhiH nirastanikhila heyagandho'pahatapApmA paramAtmA paraM brahma puruSottamo nArAyaNaH - iti // 2 yato vA imAni bhUtAni jAyante " 3 " sadeva somyedamagra AsIt " 4" AtmA vA idameka evAgra AsIt "5 "eko ha vai nArAyaNa AsInna brahmA nezAnaH" ityAdiSu nikhila jagadekakAraNatayA'vagatasya parasya brahmaNaH 6" satyaM jJAnamanantaM brahma" 7" vijJAnamAnandaM brahma " ityAdiSvevambhUtaM 3. chA, 6-2-1 / / 5. mahopa. 1. a. 1 // tai. Ana, 1 // 203 6. 7. bR. 5-9-28 // For Private And Personal Use Only Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 204 www.kobatirth.org [a. 1. zArIrakamImAMsAbhASye svruupmityvgmyte| 1"nirguNam" 2 "niraJjanam" 3 "apahatapApmA bijaro vimRtyurvizoko vijighatso'pipAsassatyakAmassatyasaGkalpaH " 4" na tasya kArya karaNaM ca vidyate na tatsamavAbhyadhikazca dRzyate / parA'sya zaktirvividhaiva zrUyate svAbhAvikI jJAnabalakriyA ca " 5" tamIzvarANAM paramaM mahezvaraM taM daivatAnAM paramaJca daivatam " 6" sa kAraNaM karaNAdhipAdhipo na cAsya kazcijjanitA na cAdhipaH "7" sarvANi rUpANi vicitya dhIraH / nAmAni kRtvA'bhivadanyadAste "8" vedAhametaM puruSaM mahAntam | AdityavarNa tamasaH parastAt " " sarve nimeSA jajJire vidyutaH puruSAdadhi " ityAdiSu parasya brahmaNaH prAkRtaheyaguNAn prAkRta heyadehasambandhaM tanmUlakarmavazyatAsambandhaM ca pratiSidhya kalyANaguNAn kalyANarUpaM ca vadanti / tadidaM svAbhAvikameva rUpamupAsakAnugraheNa tatpratipatyanuguNAkAraM devamanuSyAdisaMsthAnaM karoti svecchayaiva paramakAruNiko bhgvaan| tadidamAha zrutiH - 10" ajAyamAno bahudhA vijAyate " iti / smRtizca ??" ajo'pi sannavyayAtmA bhUtAnAmIzvaro'pi san / prakRtiM svAmadhiSThAya sambhavAmyAtmamAyayA / paritrANAya sAdhUnAM vinAzAya ca duSkRtAm " iti / sAdhavo hyapAsakAHtatparitrANaye vAddezyam, AnuSaGgikastu duSkRtAM vinAzaH, saGkalpamAtreNApi tadupapatteH / 'prakRtiM svAm' iti prakRtiH - svabhAvaH / 12 svameva svabhAvamAsthAya na saMsAriNAM svabhAvamityarthaH / AtmamAyayeti 13 svasaGkalparUpeNa jJAnenetyarthaH / 14" mAyA vayunaM jJAnam" iti jJAnaparyAya 1. Atmopa / / 2. zvetA. 6. 19 / 3. chA. 8-5-1 // 4. zve. 6-8 / / 5. ve. 6-7 / / 6. zve, 6-9 // 7. 8. yaju. AraNa. 3-12. puruSasU // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 9. tai. nArAyaNIye. 1 - anu. 8 // 10. puruSasU / / 11. gI. 4-6. yaju. AraNa. 8 / / 12. svIyameva svabhAvamA. paa|| 13. svasaMkalparUpajJAnena, paa|| - 14. vedanikhaNTau, dharma varge. 22 - ho / For Private And Personal Use Only Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] antaradhikaraNam. 205 mapi mAyAzabdaM naikhaNTukA adhIyate / Aha ca bhagavAn parAzaraH1" samastAzzaktayazcaitA nRpa yatra prtisstthitaaH| tadvizvarUpavairUpyaM rUpamanyadaremahat // samastazaktirUpANi tatkaroti janezvara / devatiryamanuSyAkhyAceSTAvanti svliilyaa| jagatAmupakArAya na sA kamanimittajA"..iti;mahAbhArate cAvatArarUpasyApyaprAkRtatvamucyate-2"na bhUtasaGghasaMsthAno deho'sya paramAtmanaH" iti| ataH parasyaiva brahmaNa evaMrUparUpavattvAdayamapi tasyaiva dharmaH / asa AdityamaNDalAkSyadhikaraNaH AdityAdijIvavyatiriktaH paramAtmaiva // 21 // bhedvypdeshaaccaanyH|1|1||22|| AdityAdijIvebhyo bhedo vyapadizyate'sya paramAtmanaH-3"ya Aditye tiSThannAdityAdantaro thamAdityo na veda yasyAdityazzarIraM ya Adityamantaro yamayati" 4" ya Atmani tiSThanAtmano'ntaro yamAtmA na veda yasyA'tmA zarIraM ya AtmAnamantaro yamayati" 5"yo'kSaramantare saJcaranyasyAkSaraM zarIraM yamakSaraM na veda yo mRtyumantare saJcaranyasya mRtyuzzarIraM yaM mRtyunaM veda eSa sarvabhUtAntarAtmA'pahatapApmA divyo deva eko nArAyaNaH" iti cAsyApahatapApmanaH paramAtmanassarvAn jIvAn zarIratvena vyapadizya teSAmantarAtmatvenainaM vyapadizati / atassarvebhyo hiraNyagarbhAdijIvebhyo'nya eva paramAtmeti siddham / / 22 // ___ iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye antaradhikaraNam // 7 // 1. vi. pu. 6-7-70 // 2. mahAbhArate, udyogpnni| 3. 1. 5-7-9 // 4. vR. 5-7-22 // 5 subAla. 7-khaa| 6. iti cAsyApahatapApmana: sarvAn miivaan| For Private And Personal Use Only Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org ( vedAntasAre antaradhikaraNam // 7 // --- ) Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir antastaddharmopadezAt / 1 / 1 / 21 // ? ', ayaM jagatkAraNabhUtaH vipazcidAnandamayaH kazcidupacitapuNyavizeSo jIvavizeSaH dehayogAdvijJAyate, nAyaM paramAtmeti nArAGkanIyam ; 1 " ya eSo'ntarAditye hiraNmayaH puruSaH" ityAdau zrUyamANaH puruSAkAraH paramAtmaiva / kutaH taddharmopadezAt, 2" sa eSa sarveSAM lokAnAmIzaH sarveSAM kAmAnAm " 3" tasyoditi nAma sa eSa sarvebhyaH pApmabhya uditaH" iti nirupAdhikasarvalokasarvakAmezatvaM svata evAkarmavazyatvaM ca pratyagAtmano'rthAntarabhUtasya hi paramapuruSasyaiva dharmaH, 4" vedAhametaM puruSaM mahAntam | AdityavarNaM tamasaH parastAt" ityAdiSu triguNAtmaka prakRtyanantargatAprAkRtavAsAdhAraNarUpavattvaM ca jJAnAdiguNavattasyaivahi zrUyate ; jJAnAdayo'pi 5 " satyaM jJAnamanantaM brahma " 6'yassarvajJassarvavit"7"parASsya zaktirvividhaiva zrUyate svAbhAvikI jJAnabalakriyA ca" ityAdiSu zrutatvAt tasya guNA vijJAyante / tathA "AdityavarNaM tamasaH parastAt" ityAdiSu aprAkRtakhAsAdhAraNarUpazravaNAt tadvattA ca vijJAyate / tadetadvAkyakArAzcAha-- "hiraNmayaH puruSo dRzyate" iti 'prAjJassarvAntarassyAt lokakAmezopadezAt tathodayAtpAnAm' ityuktvA tadrUpasya kAryatvaM mAyAmayatvaM vA iti vicArya "sthApaM kRtakamanugrahArtha taccetasAmaizvaryAt" iti nirasanIyaM matamupanyasya, "rUpaM vAtIndriyam antaHkaraNapratyakSa nirdezAt" iti / vyAkhyAtaM ca dramiMDA - cAyaiH - "navA mAyAmAtram aJjasaiva vizvasRjo rUpam, tattu na cakSuSA grAhyam, manasA tvakaluSeNa sAdhanAntaravatA gRhyate, "na cakSuSA gRhyate nApi vAcA, manasA tu vizuddhena" iti zruteH nahyarUpAyA devatAyAH rUpamupadizyate; yathAbhUtavAdi hi zAstram ; yathA "mAhArajataM vAsaH" "vedAhametaM puruSaM mahAntam | AdityavarNam" iti prakaraNAntaranirdezAt" iti / 'sAkSiNa' iti 'hiraNmaya' iti rUpasAmAnyAccandramukhavat" itica vAkyam / tacca vyAkhyAtaM taireva "namayaDatra vikAramAdAya prayujyate, anArabhyatvAdAtmanaH" ityAdinA / ataH pradhAnAt pratyagAtmanazcArthAntarabhUto nirupAdhikavipazcidanavadhi kAtizayAnando'prAkRtasvAsAdhAraNadivyarUpaH puruSottamaH paraM brahma jagatkAraNamiti vedAntaiH pratipAdyata iti niravadyam // 21 // " 6. mu. 1-1-9 // 1. chA. 1-6-6 // 2 // 3. chaa.1-6-7|| 4. yaju. AraNa. 3. 13. puruSasU / / 5. tai. Ana. 1 || | AraNa. 3.13. puruSam // For Private And Personal Use Only 7. zve, 6-8 // 8. yaju. 9. akSiNI. pA Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pA. 1.] antaradhikaraNam. bhedavyapadezAccAnyaH / 1 / 1 / 22 // 1ya Aditye tiSThan AdityAdantaro yamAdityo na veda yasyAdityazzarIraM ya Adityamantaro yamayati sa ta AtmA'ntaryAmyamRta ityadhidaivatam / yazvakSuSi tiSThan ityadhyAtmam / yassarveSu lokeSu tiSThannityadhilokam / yassarveSu bhUteSu tiSThatrityabhUitam / yassarveSu vedeSu tiSThannityadhivedam / yassarveSu yajJeSu tiSThannityadhiyajJam" ityantaryAmibrAhmaNe ; subAlopaniSadi ca 2' yaH pRthivImantare saJcaran" ityArabhya, "yo'vyaktamantare saJcaran yo'kSaramantare saJcaran yo mRtyumantare saJcaran yasya mRtyuzzarIram yaM mRtyurna veda eSa sarvabhUtAntarAtmA apahatapApmA divyo deva eko nArAyaNaH " iti sarvadeva sarvalokasarvabhUtasarvavedasarvayajJasarvAtmoparivartamAnatayA tattaccharIratayA tattadantarAtmatayA tattadavedyatayA tattanniyantRtayA caibhyassarvebhyaH bhedavyapadezAcca, ayamapahatapApmA nArAyaNaHpradhAnAt pratyagAtmanazca arthAntarabhUto nikhilajagadekakAraNamiti siddhm|| iti vedAntasAre antaradhikaraNam || 7 || * ( vedAntadIpe antaradhikaraNam // 7 // ) - antastaddharmopadezAt / 1 / 1 / 21 // chAndogye 3 ya eSo'ntarAditye hiraNmayaH puruSo dRzyate" 4" ya eSo'ntarakSiNi puruSo dRzyate" ityakSyAdityAdhAratayA zrUyamANaH puruSaH kiM jI - vavizeSaH, uta paramapuruSa iti sNshyH| jIvavizeSa iti pUrvaH pakSaH kutaH ? sazarIratvAt / zarIrasaMyogo hi karmavazyasya jIvasya svakarmaphalabhogAyeti / rAjAntastu - 5" sa eSa sarvebhyaH pApmabhya uditaH" ityAdinA apahatapApmatvapUrvaka - sarvaloka kAmezatvopadezAt / teSAM ca jIveSvasambhavAt, ayamakSyAdityAdhAraH puruSottama eva / svAsAdhAraNavilakSaNarUpavattvaM ca jJAnabalaizvaryAdikalyANaguNavat tasya sambhavati / zrUyate ca tadrUpasyAprAkRtatvam 6" AdityavarNaM tamasastu pAre" ityAdau / sutrArthastu - AdityAdyantazzrUyamANaH puruSaH paraM brahma / 7tadasAdhAraNAdapahatapApmatvAdidharmopadezAt // 21 // 1. bR. 5. a. 7. kha 9 / / 2. subAla. 7 kha / / 3. chA. 1-6-6 // 4. chA. 1-7-5 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 5. chA, 16.7 // 6. purusssuu|| 7. tadasAdhAraNApahatapApma. paa|| For Private And Personal Use Only 207 Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 208 www.kobatirth.org zArIrakamImAMsAbhASye bhedavyapadezAccAnyaH / 1 / 1 / 22 // 1" ya Aditye tiSThannAdityAdantaraH " 2"ya Atmani tiSThannAtmano'ntaraH" ityAdibhiH jIvAdbhedavyapadezAccAyaM jIvAdanyaH paramAtmaiva // 22 // iti vedAntadIpe antaradhikaraNam || 7 || (zrIzArIrakamImAMsAbhASye AkAzAdhikaraNam // 8 // 17 sy kAnasRjata " 3 yato vA imAni bhUtAni jAyante " iti jagatkAraNaM brahmetyavagamyate / kiM tajjagatkAraNamityapekSAyAM 4" sadeva somyedamagra AsIt " 5" tattejo'sRjata " 6" AtmA vA idameka evAgra AsIt "7" sa imAllotasmAdvA etasmAdAtmana AkAzassambhUtaH iti sAdhAraNairzabdairjagatkAraNe nirdiSTe IkSaNavizeSAnanda vizeSarUpavizeSArthasvabhAvAtpradhAnakSetrajJA' divyatiriktaM brahmetyuktam / idAnImAkAzAdivizezabdai 10 rnirdizya jagatkAraNatva jaga daizvaryAdivAde'pyAkAzAdizabdAbhiyatA prasiddhacidacidvastuno'rthAntaramuktalakSaNameva brahmeti pratipAdyateAkAzastaliGgAta - ityAdinA paadshessennaakaashstllinggaat| 1 / 123 // idamAmnAyate chAndogye - 11" asya lokasya kA gatiriti AkAza iti hovAca sarvANi havA imAni bhUtAnyAkAzAdeva samutpadyante AkAza pratyastaM yanti AkAzo hyevaibhyo jyAyAnAkAzaH parAyaNam" -- iti / tatra sandehaH kiM prasiddhAkAza evAtrAkAzazabdenAbhidhIyate, 1. bR. 5. a-7. sva. 9 // 2. bR. 5.7 12. vijJAnasthAne mAdhyandina pATha: / / 3. tai, bhR. 1 / / 4. chA. 6-2-1 // 5. kA. 6-2-3 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 6. aitareya. 1-1-1 // [a. 1. aitareya, 1-1-2 // 8. tai, Ana, 1 // 7. 9. kSetrajJAtiriktaM pA 10. zabdairnirdiSTasya. paa|| 11. chA. 1-9-1 // For Private And Personal Use Only Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pA. 1.] AkAzAdhikaraNam. 209 utoktalakSaNameva brahma - iti / kiM prAptam / prasiddhAkAza iti, kutaH ? zabdaikasamadhigamye vastuni ya evArtho vyutpattisiddhazzabdena pratIyatesa eva grahItavyaH / ataH prasiddhAkAza eva carAcarabhUtajAtasya kRtsnasya kAraNam / atastasmAdanatiriktaM brahma / nanvIkSApUrvaka sRSTyAdibhi racetanAjjIvAcca vyatiriktaM brahmetyuktam / satyamuktam, ayuktaM tu tat / tathAhi 1" yato vA imAni bhUtAni jAyante.... tadbrahma" ityukte kuta imAni bhUtAni jAyanta ityAdivizeSApekSAyAM 2" sarvANi ha vA imAni bhUtAnyAkAzAdeva samutpadyante" ityAdinA vizeSapratIteH jagajjanmAdikAraNamAkAza eveti nizcite sati 3" sadeva somyedamagra AsIt " ityAdiSvapi sadAdizabdAtsAdhAraNAkArAstameva vizeSamAkAzamabhidadhati / 4" AtmA vA idameka evAgra AsIt" ityAdiSvAtmazabdo'pi tatraiva vartate / tasyApi hi cetanaikAntatvaM na sambhavati ; yathA ' mRdAtmako ghaTa:' iti / AnotItyAtmeti vyutpacyA sutarAmAkAze'dhyAtmazabdo vartate / ata evamAkAza eva kAraNaM brahmeti nizcite satIkSaNAdayastadanuguNA gauNA varNanIyAH / yadi hi sAdhAraNazabdaireva sadAdibhiH kAraNamabhyadhAyiSyata ; IkSaNAdyarthAnurodhena cetanavizeSa eva kAraNamiti niraceSyata / AkAzazabdena tu vizeSa eva nizcita iti nArthakhAbhAvyAnnirNetavyamasti / nanu " Atmana AkAzassambhUtaH " ityAkAzasyApi kAryatvaM pratIyate / satyam, sarveSAmevAkAzavAyvAdInAM sUkSmAvasthA sthUlAvasthA cetyavasthAdvayamasti / tatrAkAzasya sUkSmAvasthA kAraNam / 6sthUlAvasthA tu kAryam / 5" Atmana AkAzassambhUtaH iti svasmAdeva sUkSmarUpAtsvayaM sthUlarUpassambhUta ityarthaH / 2" sarvANi havA imAni bhUtAnyAkAzAdeva samutpadyante" iti sarvasya jagata AkAzAdeva ** 1. tai. bhR. 1, anu|| 2. chA. 1-9-1 // // 3. chA. 6-2-1 // 4. aitareye, 1-1-1 // | 27 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tai. Ana. 1-2 // 5. 6. sthUlAvasthA kAryam. paa|| For Private And Personal Use Only Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 210 zArIrakamImAMsAbhASye [a. 1. prabhavApyayAdizravaNAttadeva hi kAraNaM brahmeti nizcitam / yata evaM prasiddhAkAzAdanatiriktaM brahma, ata eva ca 1" yadeSa AkAza Anando na syAt " 2" AkAzo ha vai nAmarUpayornirvahitA" ityevmaadinirdeshaa'pyuppnntrH| ataH prasiddhAkAzAdanatiriktaM brahmeti // (siddhAntaH)-..evaM prApse brumaH-AkAzastalliGgAt-AkAzazabdAbhidheyaH prasiddhAkAzAdacetanAdarthAntarabhUto yathoktalakSaNaH paramAtmaivAkutaH ? talliGgAtnikhilajagadekakAraNatvam , sarvasmAjjyAyastvam , parAyaNatvam ityAdIni paramAtmaliGgAnyupalabhyante / nikhilakAraNatvaM hyacidvastunaH prasiddhAkAzazabdAbhidheyasya nopapadyate, cetanavastunastatkAryatvAsambhavAt / parAyaNatvaM ca cetanAnAM paramaprApyatvam / taccAcetanasya heyasya sakalapuruSArthavirodhino na sambhavati / sarvasmAjjyAyastvaM ca nirupAdhika sarvaiH kalyANaguNaissarvebhyo niratizayotkarSaH / tadapyacito nopapadyate // yaduktaM jagatkAraNavizeSAkAGkSAyAmAkAzazabdena vizeSasamarpaNAdanyatsarva tadanurUpameva varNanIyamiti , tadayuktam , 4" sarvANi ha vA imAni bhUtAnyAkAzAdeva samutpadyante"iti prasiddhavanirdezAt / prasiddhavanirdezo hi pramANAntaraprAptimapekSate / pramANAAntarANi ca 5"sadeva somyedamagra AsIt" ityevamAdInyeva vAkyAni / tAni ca yathoditaprakAreNaiva brahma pratipAdayantIti tatpratipAditaM brahmAkAzazabdena prasiddhavagnidizyate / sambhavati ca parasya brahmaNaH 6prakAzakatvAdAkAzazabdAbhidheyatvam-AkAzate, AkAzayati ca--iti / kizca anenAkAzazabdena vizeSasamarpaNakSameNApi cetanAMzaM pratyasambhAvitakAraNabhAvamacetana1. te. Ana, 7-anu|| 5, chA. 6-2-2 // 3. nikhilajagadekakAraNavaM. paa|| 6. prakAzavAt , paa|| 4. chA. 1-9-1 // 2. chA. 8-14-1 // For Private And Personal Use Only Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] bhAkAzAdhikaraNam 211 vizeSamabhidadhAnena 1"tadaikSata bahu syAM prajAyeya" 2"so'kaamyt| bahu syAM prajAyeya" ityAdizvAkyazeSAvadhAritasArvajJayasatyasaGkalpatvAdiviziSTApUrvArthapratipAdanasamarthavAkyArthAnyathAkaraNaM na pramANapadavImadhirohati / evamapUrvAnantavizeSaNaviziSTApUrvArthapratipAdanasamarthAnekavAkyagatisAmAnya caikenAnuvAdasvarUpeNAnyathA kartuM na zakyate / yattvAtmazabdazcetanaikAnto na bhavati, 'mRdAtmako ghaTaH' ityAdidarzanAdityuktam / tatrocyate yadyapi cetanAdanyatrApi kacidAtmazabdaH prayujyate ; tathApi zarIramatisambandhinyAtmazabdasya prayogaprAcuryAt4 "AtmA vA idameka evAgra AsIt"5"Atmana AkAzassambhUtaH" ityAdiSu zarIrapratisambandhicetana eva pratIyate / yathA gozabdasyAnekArthavAcitve'pi prayogaprAcuryAtsAsnAdimAneva svataH pratIyate ; arthAntarapratItistu tattadasAdhAraNanirdezApekSA; tathA svataH prAptaM zarIrapatisambandhicetanAbhidhAnameva4 sa IkSata lokAnnu sRjA iti"2 "so'kAmayatAbahu syAM prajAyeya" ityAditattadvAkyavizeSA eva sthirIkurvanti / evaM vAkyazeSAvadhAritAnanyasAdhAraNAnekApUrvArthaviziSTaM nikhilajagadekakAraNa6'sadeva somya" ityAdivAkyasiddhaM brahmaivAkAzazabdena prasiddhavat 7"sarvANi ha vA imAni bhUtAni" ityAdivAkyena nirdizyata iti siddham // 23 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye AkAzAdhikaraNam / / 8 / / .-..(zrIvedAntadIpe AkAzAdhikaraNam )....AkAzastalliGgAt / 1 / 1123 // 1. chA. 6-2-3 // 2. te. Ana. 6 // 5. te. Ana. 1-2 // 3. vAkyavizeSa. paa||4, aitareya. 1-1-1 // 6. chAM. 6-2-1 // 7. chaa.1-9-1|| - AkAzAdhikaraNamprANAdhikaraNaJcaikatraiva vyAkhyAtam ; ato vedAntasAro'tra na nivezita iti jJeyam // For Private And Personal Use Only Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 212 vedAntadIpe [a. 1. chAndogye 1" asya lokasya kA gatirityAkAza iti hovAca sarvANi ha vA imAni bhUtAnyAkAzAdeva samutpadyante AkAzaM pratyastaM yanti" ityatra AkAzazabda nirdiSTaM jagatkAraNaM kiM prasiddhAkAzaH, uta samastacidacidvastuvilakSaNaM brahmeti saMzayaH / prasiddhAkAza iti pUrvaH pakSaH / kutaH ? AkAzazabdasya loke tatraiva vyutpatteH, 2" yato vA imAni bhUtAni" ityAdisAmAnyalakSaNasya sadAdizabdAnAmapi sAdhAraNatvena 1 " AkAzAdeva samutpadyante " iti vizeSe paryavasAnAt, IkSaNAdayo'pi AkAza eva jagatkAraNamiti nizcite sati gauNA varNanIyA iti / rAddhAntastu - 1 " sarvANi ha vA imAni bhUtAni " iti prasiddhavannirdezAt, prasiddhezcekSApUrvakatvAt cidacidvastuvilakSaNaM sarvazaM brahmAkAzazabdanirdiSTamiti / sUtrArthastu AkAzazabdanirdiSTaM parameva brahma, prasiddhavannirdizyamAnAt jagatkAraNatvAdiliGgAt // 23 // iti zrIvedAntadIpe AkAzAdhikaraNam // 8 // ( zrI zArIrakamImAMsAbhASye prANAdhikaraNam // 9 // ) - 1. chA. 1-9-1 // .*. www.kobatirth.org ata eva prANaH / 1 / 1 / 24 // idamAnnAyate chAndogye - 3" prastotaryA devatA prastAvamanvAyatA" iti prastutya 3 " katamA sA devateti prANa iti hovAca sarvANi havA imAni bhUtAni prANamevAbhisaMvizanti prANamabhyujjihate saiSA devatA prastAvamanvAyattA tAM cedavidvAn prAstoSyo mUrdhA te vyapatiSyat " - iti / / aa prANazabdo'pyAkAzazabdavatyasiddhaprANavyatirikta parasminneva brahmaNi vartate, tadasAdhAraNanikhilajagatpravezaniSkramaNAdiliGgAtmasiddhavanirdiSTAt / adhikAzaGkA tu -- kRtsnasya bhUtajAtasya prANAdhIna - sthitipravRttyAdidarzanAt prasiddha eva prANI jagatkAraNatayA nirdezamaIti -- iti // 2. bhR. 1- anu // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 3. chA. 1-11-4, 5 // For Private And Personal Use Only Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org prANAdhikaraNam pA. 1.] 213 parihArastu - zilAkASThAdiSu cetanasvarUpe ca tadabhAvAt "sarvANi ha vA imAni bhUtAni prANamevAbhisaMvizanti prANamabhyujjihate" iti nopapadyata iti / ataH prANayati sarvANi bhUtAnIti kRtvA paraM brahmaiva prANazabdenAbhidhIyate / ataH prasiddhAkAzaprANAderanyadeva nikhilajagadekakAraNamapahatapApmatvasArvajJayasatyasaGkalpatvAdyanantakalyANaguNagaNaM paraM brahmaivAkAzaprANAdizabdAbhidheyamiti siddham // 24 // iti zrI zArIrakamImAMsAbhASye prANAdhikaraNam // 9 // ka Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIvedAntasAre AkAzAdhi karaNaM prANAdhikaraNaJca // 8 // 9 // J... aakaashstllinggaat| 1 / 1 / 23 // ata eva prANaH / 1 // 124 // 3" sarvANi ha vA imAni bhUtAnyAkAzAdeva samutpadyante AkAzaM pratyastaM yanti" 1" sarvANi ha vA imAni bhUtAni prANamevAbhisaMvizanti prANamevAbhyujihate" ityAdI, 4" sadeva somyedamagra AsIt" ityAdinA sAmAnyena nirdiSTasya jagatkAraNasya bhUtAkAzaprANasahacArijIvavAcizabdAbhyAM vizeSa nirNayazaGkAyAM ?" sarvANi ha vA imAni bhUtAni" iti prasiddhavannirdizyamAnAt jagatkAraNatvAdiliGgAt bhUtAkAzajIvAbhyAm arthAntarabhUtaH paramapuruSa evAtra AkAzaprANazabdanirdiSTa iti nizcIyate / tatprasiddhistu - bahubhavanarUpekSaNAnavadhikAtizayAnandajIvAnandahetutvavijJAnamayavilakSaNatvanikhilabhuvanabhayAbhayahetu tvasarvaloka sarvakAmezatva sarvapApmodayAprAkRtasvAsAdhAraNarUpaviziSTasya ravikaravikasitapuNDarIkanayanasya sarvezasya satyasaGkalpasya karaNAdhipAdhipasya paramapuruSasyaiva nikhilajagadekakAraNatvAditi sa eva AkAzaprANazabdAbhyAM jagatkAraNatvenAbhidhIyata iti nirNayo yukta eva // 23 // 24 // iti zrIvedAntasAre AkAzAdhikaraNaM prANAdhikaraNaJca // 9 // 1. chA. 1-11-5 // 2. prANazabda. paa|| 3. chA. 1-9-1 // 4. chA. 6-2-1 // For Private And Personal Use Only Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir --(zrIvedAntadIpe prANAdhikaraNam // 9 // ).. ata eva praannH| // 1 // 24 // chAndogye 1"prastotaryA devatA prastAvamanvAyattA"iti prastutya,1"katamA sA deyateti prANa iti hovAca sarvANi ha vA imAni bhUtAni prANamevAbhisaMvizanti prANamabhyajjihate saiSA devatA prastAvamanvAyattA" ityatra nikhilajagatkA. raNatayA prANazabdanirdiSTaH kiM prasiddhaH prANaH ? utoktalakSaNaM brahmeti saMzayaH / prasiddhaprANa iti pUrvapakSaH / kutaH? sarvasya jagataH prANAyattasthitidarzanAt sa eva nikhilajagadekakAraNatayA nirdezamahatIti / rAddhAntastu-zilAkASThAdivacetaneSu cetanasvarUpeSu ca prANAyattasthityabhAvAt, 1"sarvANi ha vA imAni bhUtAni' iti prasiddhavanirdezAdeva hetoH prANazabdanirdiSTaM parameva brahma / sUtramapi vyAkhyAtam // 24 // iti zrIvedAntadIpe prANAdhikaraNam // 9 // -...(zrIzArIrakamImAMsAbhASye jyotiradhikaraNam // 10 // ).... ataH paraM jagatkAraNatvavyAptena yenakenApi niratizayotkRSTaguNena juSTaM jyotirindrAdizabdairarthAntaraprasiddhairapyabhidhIyamAnaM paraM brahmaivetyabhidhIyate-jyotizcaraNAbhidhAnAt-ityAdinA jyotishcrnnaabhidhaanaat| 1 / 1 // 25 // idamAmnAyate chAndogye 2"atha yadataH paro divo jyotirdIpyate vizvataH pRSTheSu sarvataH pRSTheSvanuttameSattameSu lokeSvidaM vAva tadyadidamasminnantaH puruSe jyotiH" iti / tatra saMzayaH-kimayaM jyotizzabdena nirdiSTo niratizayadIptiyukto'rthaH prasiddhayAdityAdijyotireva kAraNabhUtaM brahma, uta samastacidacidvastujAtavisajAtIyaH paramakAraNabhUto'1. chA. 1-11-4,7 // / 2. chA. 3.13-7 // For Private And Personal Use Only Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 215 pA. 1.] jyotiradhidhikaraNam. mitabhAssarvajJassatyasaGkalpaH puruSottamaH-iti / kiM yuktam prasiddhameva jyotiriti / kutaH 1 prasiddhavanirdeze'pyAkAzaprANAdivat khavAkyopAttaparamAtmavyAptaliGgavizeSAdarzanAt, paramapuruSapratyabhijJAnAsambhavAta, kaukSeyajyotiSaikyopadezAcca prasiddhameva jyotiH kAraNatvavyAptaniratizayadIptiyogAjagatkAraNaM rabrahmeti // -.(siddhAntaH)...evaM prApte pracakSmahe-jyotizcaraNAbhidhAnAt-yusambandhitayA nirdiSTaM niratizayadIptiyuktaM jyotiH paramapuruSa eva / kutaH ? 3"pAdo'sya sarvA bhUtAni tripAdasyAmRtaM divi" ityasyaiva dyusambandhinazvaraNatvena sarvabhUtAbhidhAnAt // etaduktaM bhavati-yadyapi4"atha yadataH paro divo jyotiH" ityasminvAkye paramapuruSAsAdhAraNaliGgaM nopalabhyate; tathApi pUrvavAkye ghusambandhitayA paramapuruSasya nirdezAdidamapi dyusambandhijyotissa eveti pratyabhijJAyata iti / 'kaukSayajyotiSaikyopadezazca phalAya tadAtmakatvAnusandhAnavidhiriti na kazciddoSaH / kaukSayajyotiSazca tadAtmakatvaM bhagavatA svayamevoktam5"ahaM vaizvAnaro bhUtvA prANinAM dehamAzritaH" iti // chandobhidhAnAnneticenna tathA cetorpaNanigamA ttathAhi drshnm| 1 / 1 // 26 // __pUrvasminvAkye "gAyatrI vA idaM sarvam" iti gAyatrayAkhyaM chando'bhidhAya 7"tadetadRcA'bhyanUktam" ityudAhRtAyA:"tAvAnasya mahimA" ityasyA Rco'pi chandoviSayatvAnnAtra paramapuruSAbhidhAnamiti cet1. kauzeyakajyotiSa. paa|| 5. gI. 15-1 4 // 6. chA. 3-12-1 // 2. brahmeti prApte pracakSmahe. paa|| 7. chA.3.12-5 // 3. chaa.3-12-6|| 4. chA. 3-13-7 // 8. chA, 3.12.6 // For Private And Personal Use Only Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 216 zArIrakamImAMsAbhASye [a. 1 tanna, tathA cetorpaNanigamAt na gAyatrIzabdena chandomAtramihAbhidhIyate, chandomAvasya sarvAtmakatvAnupapatteH api tu brahmaNaeva gAyatrIcetorpaNamiha nigamyate / brahmaNi gAyatrI sAdRzyAnusandhAnaM phalAyopadizyata ityarthaH / sambhavati ca 1 " pAdo'sya sarvA bhUtAni / tripAdasyAmRtaM divi " iti catuSpado brahmaNazcatuSpadayA gAyazyA ca sAdRzyam / catuSpadA ca gAyatrI kaciddazyate / tadyathA 2" indrazzacIpatiH / balena pIDitaH | duzcyavano vRSA / samitsusAsahiH" iti / tathA hyanyatrApi sAdRzyAcchandobhidhAyI zabdo'rthAntare prayujyamAno dRzyate / yathA saMvargavidyAyAm 3" te vA ete paJcAnye paJcAnye daza sampadyante" ityArabhya 3" saiSA virADannAt" ityucyate / / 26 / / itazva gAyatrIzabdena brahmaivAbhidhIyate-- Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhRtAdipAdavyapadezopapattezcaivam 1 / 1 / 27 // bhUtapRthivIzarIrahRdayAni nirdizya " saiSA catuSpadA" iti vyapadezo brahmaNyeva gAyatrIzabdAbhidheya upapadyate // upadezabhedAnneti cennobhayasminnapyavirodhAt / 1 / 1 / 28 // pUrvavAkye 6" tripAdasyAmRtaM divi " iti divo'dhikaraNatvena nirdezAdiha ca divaH para ityavadhitvena nirdezAdupadezasya " bhinnarUpatvena pUrvavAkyoktaM brahma parasminna pratyabhijJAyata iti cet -- tanna, ubhayasmi - napi upadeze artha svabhAvaikyena pratyabhijJAyA avirodhAt ; yathA ' vRkSAgre zyeno vRkSAgrAtparatazzyenaH' iti / tasmAtparamapuruSa eva niratizayatejasko 1. chA, 3-12-6 // 2. mAnujIyAdiSu pATho dRshyte||5. chA. 3-12-5 // 3. chA. 4-3-8 // 4. santa iti raGgarA - | 6. chA. 6-12-6 // 7. bhinnatvena pA // For Private And Personal Use Only Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] jyotiradhikaraNam 217 divaH paro jyotirdIpyata iti pratipAdyate / 1" etAvAnasya mahimA / ato jyAyA~zca puruSaH / pAdo'sya vizvA bhUtAni / tripAdasyAmRtaM divi" iti pratipAditasya catuSpadaH paramapuruSasya 2" vedAhametaM puruSa mahAntam / AdityavarNa tamasastu pAre" ityabhihitAprAkRtarUpasya tejo'pyaprAkRtamiti tadvattayA sa eva jyotizzabdAbhidheya iti niravadyam // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye jyotiradhikaraNam // 10 // -n.(vedAntasAre jyotiradhikaraNam // 10||)-..jyotishcrnnaabhidhaanaat / 1 / 1 // 25 // "atha yadataH paro divo jyotirdIpyate vizvataH pRSTheSu sarvataH pRSTheSu anutameSUttameSu lokeSu idaM vAva tadyadidamasminnantaHpuruSe jyotiH" ityatra sa smAtparatvena nirdizyamAnatayA sakalakAraNabhUtajyotiSaH kaukSayajyotiSaikyAbhidhAnAt , svavAkye virodhiliGgAdarzanAca, prasiddhameva jyotirjagatkAraNatvena pradipAdyata iti zaGkAyAm , yadyapi svavAkye virodhiliGgaM na dRzyate; tathApi pUrvasmin vAkye 4"pAdo'sya vizvA bhUtAniAtripAdasyAmRtandivi" iti pratipAditasya sarvabhUtacaraNasya paramapuruSasyaiva dhusambandhitayA'trApi pratyabhijJAnAt sa eva jyotizzabdena sarvasmAt paratvena sklkaarnntyaa'bhidhiiyte| asya ca kauzeyajyotiSaikyAbhidhAnaM phalAyopadizyata iti na kaashcdvirodhH| akhilajagadekakAraNabhUtaH paramapuruSo'prAkRtavAsAdhAraNadivyavoM divyarUpastamasaH parastAdvartata iti tasyaiva niratizayadIptiyogAt jyotizzabdAbhidheyatvam 3 "vizvataH pRSTheSu sarvataH pRSTheSu anuttameSUttameSu lokeSu" vAsazca yujyata eva // 25 // chandobhidhAnAnneticenna tathA cetorpaNanigamAttathA hi drshnm|1|1||26|| 1.2. yaju, AraNya, 3. pra. 12. a. 3, chA. 3. 13. 7 // 4.chaa.3-12-6|| 38 For Private And Personal Use Only Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 218 bedAntasAre pUrvatra 1"gAyatrI vA idaM sarvam" iti gAyavyAkhyacchandaH prastutamiti nAtra paramapuruSAbhidhAnamiti cet-naitat, paramapuruSasyaiva gAyatrIsAdRzyasya anusandhAnopadezatvAt, tasya chandomAtrasya sarvabhUtAtmakatvAnupapattereveti nigamyate / anyatrApi hyanyasya chandassAdRzyAt chandonirdezaH dRzyate 2 "te vA ete paJcAnye" ityArabhya "saiSA virAT" ityAdau // 26 // bhuutaadipaadvypdeshopptteshcaivm||1||27|| bhUtapRthivIzarIrahRdayaizcatuSpadeti vyapadezazca paramapuruSe gAyatrIzabdanirdiSTe hyupapadyata iti pUrvoktaprakAra eva samAsaH // 27 // upadezabhedAnneti cennobhayasminnapya virodhaat| 111 // 28 // parvatra3"tripAdasyAmRtandivi"iti paramapuruSo vypdishyte| bhatra 4"atha yadataH paro divaH" iti paJcamyA nirdiSTaH dyusambandhijyotiriti na pratyabhijJeti cet-naitat, ubhayasminnapi vyapadeze virodhAbhAvAt ; yathA 'vRkSAgre zyenaH, vRkSApAtparatazzyenaH' iti vyapadezaH / atra divaH paratvameva ubhayatra vivakSitamityarthaH // 28 // .. iti zrIvedAntasAre jyotiradhikaraNam // 9 // ----(vedAntadIpe jyotiradhikaraNam // 10 // ).-..-. jyotizcaraNAbhidhAnAt / 1 / 1 / 25 // chAndogye 4"atha yadataH paro divo jyotirdIpyate vizvataH pRSTheSu sarvataH pRSTheSvanuttameSUttameSu lokeSu idaM vAva tadyadidamasminnantaHpuruSe jyotiH" ityatra jagatkAraNatvavyAptaniratizayadIptiyuktatayA jyotizzabdanirdiSTaM kiM prasiddhAdityAdi jyotiH, uta parameva brahmeti saMzayaH, prasiddhajyotiriti pUrvaH pakSaH / kutaH? 5 " idaM vAca tadyadidamasminnantaHpuruSe jyotiH" iti kaukSeyajyotiSA 1. chA. 3. 12. 1 // / 3. chA. 3. 12, 6 // 2. chA. 4. 3. 8 // 4. 5.... 13.7 // For Private And Personal Use Only Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] jyotiradhikaraNam prasiddhenaikyAvagamAt, svavAkye tadatiriktaparabrahmAsAdhAraNaliGgAdarzanAzca / rAdhAntastu-prasiddhajyotiSo'nyadeva paraM brahma iha niratizayadIptiyuktaM jyotizzabdanirdiSTam ,kutaH,1"pAdosya sarvAbhUtAni / tripAdasyAmRtandivi"iti pUrvavAkye ghusambandhitayA nirdiSTasyaiva catuSpado brahmaNaH 2" atha yadataH paro divo jyotiH" ityatra pratyabhijJAnAt / tazca parameva brahmeti vijJAtam , sarveSAM bhUtAnAM tasya pAdatvena vyapadezAt / evaM parabrahmatve nizcite kaukSepajyotiSaH tadAtmakatvAnusandhAna phalAyopadizyata iti jnyaayte|suutraarthstu-jyotishshbdnirdissttN paraM brahma; asya jyotiSaH pUrvavAkye sarvabhUtacaraNatvAbhidhAnAt / sarvabhUtapAdatvaJca parasyaiva brahmaNa upapadyate // 25 // chandobhidhAnAnneticenna tathA cetorpaNanigamAttathA hi drshnm|1|1|26|| 3"gAyatrI vA idaM sarvam" iti gAyatryAkhyacchandasaH prakRtatvAt,sarvabhUtapAdatvena gAyacyA evAbhidhAnAna brahmeti cet-naitat,tathA cetorpaNanigamAt gAyatrI yathA bhavati, tathA brahmaNi cetorpaNopadezAt / gAyatrIsAdRzyaM catupAttvaM brahmaNyanusandheyamityupadizyate, gAyatryAssarvAtmakatvAnupapatterityarthaH / tathAhi darzanam-tathA hyanyatrApi acchandasa eva sAdRzyAcchandazzabdenAbhidhAnaM dRzyate 4" te vA ete paJcAnye paJcAnye daza sampadyante" ityArabhya 4" saiSA virADanAt " iti // 26 // bhuutaadipaadvypdeshopptteshcaivm|1|1||27|| bhUtapRthivIzarIrahRdayAni nirdizya 5 "saiSA catuSpadA" iti bhUtAdInAM pAdatvavyapadezazca brahmaNyevopapadyata iti brahmaiva gAyatrIzabdanirdiSTamiti gmyte|| upadezabhedAnneti cennobhayasminnapya virodhaat| 1 / 1 // 28 // 1. chA, 3. 12.6 // 2. chA. 3.13. 7 // 3. chA. 3, 12. 1 // 4. chA. 4. 3. 8 // 5. chA. 3. 12. 5 // For Private And Personal Use Only Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 220 zrIzArIrakamImAMsAbhASye [ma 1. ____1"pAdo'sya sarvA bhUtAni / tripAdasyAmRtandivi" iti pUrvavAkyoditaM paraM brahmaivAstu,tathApi 2 "atha yadataH paro divo jyotiH"iti dyusambandhamAtreNa neha tatpratyabhijJAyate ; tatra cAtra ca upadezaprakArabhedAt / tatra hi 'divi ' iti dyaussaptamyA nirdizyate / iha ca 'divaH paro jyotiH' iti paJcamyA / tato na pratisandhAnamiti cenna; ubhayasminnapi vyapadeze uparisthitirUpArthakyena pratisandhAnAvirodhAt / yathA 'vRkSAgre zyenaH, vRkSApAtparatazzyanaH' iti|| 28 // iti zrIvedAntadIpe jyotiradhikaraNam / / 10 // ----(zrIzArIrakamImAMsAbhASye indraprANAdhikaraNam // 11 // )--- niratizayadIptiyuktaM jyotizzabdAbhidheyaM prasiddhavanirdiSTaM paramapuruSa evetyuktam / idAnIM kAraNatvavyAptAmRtatvaprAptyupAyatayopAsyatvena zruta indramANAdizabdAbhidheyo'pi paramapuruSa evetyAha prANastathA'nugamAt / 1 / 1 // 29 // kauSItakIbrAhmaNe pratardanavidyAyAM 3"pratardano ha vai daivodAsirindrasya priyaM dhAmopajagAma yuddhena ca pauruSeNa ca"ityArabhya3 "varaM vRNISva" iti vaktAramindraM prati 3" tvameva me paraM vRNISva yaM tvaM manuSyAya hitatama manyase" iti pratardanenokte 3"sa hovAca prANo'smi prajJAtmA taM mAmAyuramRtamityupAsva"iti shruuyte| tatra saMzayaH kimayaM hitatamopAsanakarmatayendraprANazabdanirdiSTo jIva eva; uta tadatiriktaH paramAtmA-iti / kiM yuktam , jIva eveti / kutaH? indrazabdasya jIvavizeSa eva prasiddhaH, tatsamAnAdhikaraNasya prANazabdasyApi tatraiva vRtteH| ayamindrAbhidhAno jIvaH pratardanena3 " tvameva me varaM vRNISva yaM tvaM manuSyAya hitatamaM manyase" ityuktaH 3" mAmupAsva" iti svAtmopAsanaM hittmmupdidesh| hitatamazcAmRtatvaprAptyupAya eva / jagatkAraNopAsanasyaivAmRtatvaprAptihetutA 1. chA. 3-12-6 // 3. kauSItakyAM 3. 1 // 2. chA. 3-13-7 // For Private And Personal Use Only Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org prA. 1.] indraprANAdhikaraNam 221 1" tasya tAvadeva ciraM yAvanna vimokSye atha sampatsye" ityavagatA / ataH prasiddhajIvabhAva indra eva kAraNaM brahma // ityAzaGkAyAmabhidhIyate - prANastathAnugamAt - iti : ayamindramANazabdanirdiSTo na jIvamAtram api tu jIvAdarthAntarabhUtaM paraM brahma / 2" sa eSa prANa eva prajJAtmA Anando'jaro'mRtaH" itIndraprANazabdAbhyAM prastutasyA'nandAjarAmRtazabdasAmAnAdhikaraNyenAnugamo hi tathA satyebopapadyate / / 29 / / navakrAtmopedazAditi cedadhyAtmasaMbandha bhUmA hyasmin / 1 / 1 / 30 // yaduktamindraprANazabdanirdiSTasya 2" Anando'jaro'mRtaH" ityanenaikArthyAdayaM paraM brahmeti / tannopapadyate, 3" mAmeva vijAnIhi " 3" prANo'smi prajJAtmA taM mAmAyuramRtamityupAsva" iti vaktA hIndra : 2 " trizIrSANaM tvASTamahanam " ityevamAdinA tvASTavadhAdibhiH prajJAtajIvabhAvasya svAtmana evopAsyatAM pratardanAyopadizati / ata upakrame jIvavizeSa ityavagate sati 2" Anando'jaro'mRtaH" ityAdibhirupasaMhArastadanuguNa eva varNanIya iti cet pariharati--adhyAtmasambandhabhUmA yasmin- Atmani yassambandhasso'dhyAtmasambandhaH / tasya bhUmA bhUyastvam, - bahutvamityarthaH / AtmanyAdheyatayA sambadhyamAnAnAM bahutvena sambandhabahutvam / taccAsminvaktari paramAtmanyeva hi smbhvti| 2" tadyathA rathasyAreSu nemirarpitA nAbhAvarA arpitA evamevaitA bhUtamAtrAH prajJAmAtrAskharpitAH prajJAmAtrAH prANe'rpitAsa eSa prANa eva prajJAtmA'nando'jaro'mRtaH" iti bhUtamAtrAzabde - 1. chA. 6. 14. 2 // 3. kau. 3. 1 // 2. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kau. 3. 9 // For Private And Personal Use Only Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 221 zrIzArIrakamImAMsAmAgye [bha.1. nAcetanavastujAtamabhidhAya prajJAmAtAzabdena tadAdhAratayA cetanavarga cAbhidhAya tasyApyAdhAratayA prakRtamindramANazabdAbhidheyaM nirdizya tameva 1"Anando'jaro'mRtaH" ityupdishti|tdetnycetnaacetnaatmkkRtsnvstvaadhaartvN jIvAdarthAntarabhUte'smin paramAtmanyevopapadyata ityarthaH / / athavA-adhyAtmasambandhabhUmA hyasmin-paramAtmAsAdhAraNadharmasambandho'dhyAtmasambandhaH / tasya bhUmA bahutvaM hi asmin prakaraNe vighte| tathAhi--prathamaM 2 "tvameva me varaM vRNISva yaM tvaM manuSyAya hitatama manyase"iti'mAmupAsva"iti ca paramAtmAsAdhAraNamokSasAdhAnopAsanakarmatvaM prANazabdanirdiSTasyendrasya pratIyate / tathA 2"eSa eva sAdhu karma kArayati taM yamebhyo lokebhya unninIpati eSa evAsAdhu karma kArayati taM yamadho ninISati" iti sarvasya karmaNaH kArayitRtvaM ca prmaatmdhrmH| tathA 2 "tadyathA rathasyAreSu nemirarpitA nAmAvarA arpitAH evamevaitA bhUtamAtrAH prajJAmAtrAsvarpitAH, prajJAmAtrAH prANe'rpitAH" iti sarvAdhAratvaM ca tasyaiva dhrmH|tthaa2 "sa eSa prANa eva prajJAtmA'nando'jaro'mRtaH" ityete'pi paramAtmana eva dharmAH / 2"eSa lokAdhipatireSa sarvezaH" iti ca paramAtmanyeva sambhavati / tadevamadhyAtmasambandhabhUmno'tra vidyamAnatvAtparamAtmaivAnendramANazabdanirdiSTaH // 30 // kathaM tarhi prajJAtajIvabhAvasyendrasya svAtmana upAsyatvopadezassaacchate / tatrAhazAstradRSTayA tUpadezo vAmadevavat / 1 / 1 // 31 // prajJAtajIvabhAvenendreNa3 'mAmeva vijAnIhi" 3 "mAmupAssva"ityupAsyasya brahmaNasvAtmatvenopadezo'yaM na pramANAntaramAptasvAtmAvalokanakRtaH, apitu zAstreNa svAtmadRSTikRtaH / etaduktaM bhavati-4"anena 1. kau. 3, 9 // 2. kau 3. 9 // 3. ko. 3. 1 // . 4. chA. 6. 3. 2 // For Private And Personal Use Only Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] indraprANAdhikaraNam. 221 jIvenA'tmanA'nupravizya nAmarUpe vyAkaravANi" 1"aitadAtmyamidaM savam"2"antaH praviSTazzAstA janAnAM sarvAtmA"3"ya Atmani tiSThannAsmano'ntaro yamAtmA na veda yasyA'tmA zarIraM ya AtmAnamantaro yamayati" "eSa sarvabhUtAntarAtmA apahatapApmA divyo deva eko nArAyaNa" ityevamAdinA zAstreNa jIvAtmazarIrakaM paramAtmAnamavagamya jIvAtmavAcinAmahatvamAdizabdAnAmapiM paramAtmanyeva paryavasAnaM jJAtvA 5"mAmeva vijAnIhi" 5"mAmupAsva" iti svAtmazarIrakaM paramAtmAnamevopAsyatvenopadideza-iti / vAmadevavat-yathA vAmadevaH parasya brahmaNaH sarvAntarAtmatvaM sarvasya ca taccharIratvaM zarIravAcinAM ca zabdAnAM zarIriNi paryavasAnaM pazyan 'aham' iti khAtmazarIrakaM paraM brahma nirdizya tasAmAnAdhikaraNyena manusUryAdIn vyapadizati 6"tadvaitatpazyanRSirvAmadevaH pratipade ahaM manurabhavaM sUryazcAhaM kakSIvAnRSirasmi vipra" ityAdinA / yathA ca prahAdaH 7"sarvagatvAdanantasya sa evAhamavasthitaH / mattassarvamahaM sarve mayi sarva sanAtane" ityAdi vadati // 31 // asmin prakaraNe jIvavAcibhizzabdairacidvizeSAbhidhAyibhizcopAsyabhUtasya parasya brahmaNo'bhidhAne kAraNaM codyapUrvakamAhajIvamukhyaprANaliGgAnneti cennopAsAtraividhyA dAzritatvAdiha tadyogAt / 1 / 1 // 32 // "na vAcaM vijijJAsIta vaktAraM vidyAt" 5"trizIrSANaM tvASTamahanam arunmukhAnyatIn sAlAkebhyaH prAyaccham" ityAdijIvaliGgAt, 5"yA1. chA, 6.8. 7 // 2, yju.aarnn|| | ityantameva bRhadAraNyake dRshyte| RksaMhitA (3. 3. 1.5.7.22 // 4. suvAla. 7. kh|| 6-15-4-3-26-1) vAkyam 'aham ' ityA5. ko. 3. 1 // rabhya 'vipra' ityantam // 1.ra. 3. 4.10. ' mahammanu-sUryaca ..vi.pu.1.19.89|| 8.ko.1.8 For Private And Personal Use Only Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 224 [a. 1. zrI zArIrakamImAMsAbhASye vadasmin zarIre prANo vasati tAvadAyuH " 1" atha khalu prANa eva prajJAtmedaM zarIraM parigRhmotthApayati" iti mukhyamANaliGgAzca nAdhyAtmasambandhabhUmeti cet --na, upAsAlaividhyAt hetoH, upAsanAtvaividhyamupadeSTuM tattacchabdenAbhidhAnam-nikhilakAraNabhUtasya brahmaNasvarUpeNAnusandhAnam, bhoktRvargazarIrakatvAnusandhAnam, bhogyabhogopakaraNazarIrakatvAnusandhAnaMceti trividhamanusandhAnamupadeSTumityarthaH / tadidaM trividhaM brahmAnusa - ndhAnaM prakaraNAntareSvapyAzritam - 2" satyaM jJAnamanantaM brahma" 3" Anando brahma" - ityAdiSu svarUpAnusandhAnam ; 4" tatsRSTvA tadevAnuprAvizat / tadanupravizya | sacca tyaccAbhavat / niruktaM cAniruktaM ca / nilayanaM cAnilayanaM ca / vijJAnaM cAvijJAnaM ca / satyaM cAnRtaM ca satyamabhavat" ityAdiSu bhoktRzarIratayA, bhogyabhogopakaraNazarIratayA cAnusandhAnam / ihApi prakaraNe tatrividhamanusandhAnaM yujyata evetyarthaH // 1. kau. 3. 1 // 2. tai. Ana. 1. anu / / etaduktaM bhavati - yatra hiraNyagarbhAdijIvavizeSANAM prakRtyAdyacetanavizeSANAM ca paramAtmAsAdhAraNadharmayogaH tadabhidhAyinAM zabdAnAM paramAtmavAcizabdaissAmAnAdhikaraNyaM vA dRzyate ; tatra paramAtmanastattaccidacidvizeSAntarAtmatvAnusandhAnaM pratipipAdayiSitam - iti / ato'trendraprANazabdanirdiSTo jIvAdarthAntarabhUtaH paramAtmaiveti siddham // 32 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye indraprANAdhikaraNam // 11 // iti zrIbhagavadrAmAnujaviracite zArIrakamImAMsAbhASye prathamasyAdhyAyasya prathamaH pAdaH // 1 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 3. tai. bhR. 6. anu // 4. tai, Ana. 6, 2 // For Private And Personal Use Only Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir --(vedAntasAre indraprANAdhikaraNam // 11 // ) -- praannstthaa'nugmaat| 1 / 1 // 29 // AtmanAM hitatamarUpamokSasAdhanopAsanakarmatayA prajJAtajIvabhAvasya indrasya 1"prANo'smi prajJAtmA taM mAmAyuramRtamityupAssva"iti vidhAnAt sa eva jagatkAraNam / kAraNopAsanaM hi mokSasAdhanam , 2 "tasya tAvadeva ciraM yAvanna vimokSye / atha sampatsye' iti zruteriti nAzaGkanIyam ; prANazabdasamAnAdhikaraNendrazabdanirdiSTo jIvAdarthAntarabhUta uktalakSaNaH paramAtmaiva / kutaH ? tathAnugamAt, paramAtmAsAdhAraNAnandAjarAmRtAdiSvasyendraprANazabdanirdiSTasyAnugamo hi dRzyate-1" sa eSa prANa eva prazAtmA'nando'jaro'mRtaH" iti // 29 // na vakturAtmopadezAditi cedadhyAtmasambhandhabhU mA hysmin|1|1||30|| upakrame hi1 "mAmeva vijAnIhi' iti tvASTavadhAdinA prazAtajIvabhAvasya indrasyopadezAt, upasaMhArastadanuguNo varNanIya iti cet-naitat; adhyAtmasambandhabhUmA hasmin---adhyAtma-paramAtmadharmaH / paramAtmadharmasambandhabahutvamasminnindrazabdAbhidheye, vAkyopakramaprabhRtyupasaMhArAdRzyate / 1"yaM tvaM manuSyAya hitatamaM manyase" iti hitatamopAsanaM prArabdham / taJca paramAtmadharmaH / 4"tamevaM vidvAnamRta iha bhvti| nAnyaH pnthaaH"ityaadishruteH| tathA 5"eSa eva sAdhu karma kArayati" ityAdinA sarvasya kArayitRtvam, 5"evamevaitA bhUtamAtrAH"ityArabhya 5"prazAmAtrAH prANeSvarpitAH" iti sarvAdhAratvaM, tathA AnandAdayazca, 5"eSa lokAdhipatiH" ityAdinA sarvezvaratvaJca // 30 // zAstradRSTyA tUpadezo vaamdevvt||1|31|| nAmarUpavyAkaraNAdizAstrAtsarvazabdaiH paramAtmaivAbhidhIyata iti dRSTayA tajhApanAyAyamindrazabdena paramAtmopadezaH / zAstrasthA hi vAmadevAdayaH tathaiva 1. kau. 3-1 // 2. chA. 6-14-7 // 4. purusssuu|| 5. kau. 3-9 // 3. prANazabdasyAnugamo. paa|| 29 For Private And Personal Use Only Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 226 vedAntasAre [a. 1. vadanti-1" tadvaitatpazyan RSirvAmadevaH pratipede ahaM manurabhavaM sUryazca" iti // 31 // jIvamukhyaprANaliGgAnneti cennopAsAtraividhyA dAzritatvAdiha tadyogAt / 1 / 1 // 32 // 2"trizIrSANaM tvASTramahanam , yAvaddhyasmin zarIre prANo vasati tAvadAyuH" ityAdijIvAliGga, mukhyaprANaliGgaM cAsmin dRzyata iti naivamiti cenna; upAsAtraividhyAt hetorjIvazabdena prANazabdena ca paramAtmano'bhidhAnam / anyatrApi paramAtmanaH svarUpeNopAsanaM bhoktazarIrakatvena bhogyabhogopakaraNazarIrakatvena iti trividhaM paramAtmopAsanamAzritam / yathA 3" satyaM jJAnamanantaM brahma" iti svarUpeNa,4 tadanupravizya saJca tyaJcAbhavat" ityAdi 5"satyaJcAnRtazva satyamabhavat" iti bhoktRzarIrakatvena bhogyabhogopakaraNazarIrakatvena ca ihApi ttsmbhvaadevmupdeshH| 6" janmAdyasya yataH" ityAdiSu sabrahmAtmeti sAmAnyazabdaihi jagatkAraNaM prakRtipuruSAbhyAmarthAntarabhUtamiti sAdhitam / 7" jyotizcaraNAbhidhAnAt" ityasmin sUtre puruSasUktodito mahApuruSo jagakAraNamiti vizeSato nirNItam / sa eva prajJAtajIvavAcibhirindrAdizabdairapi kvacitkvacicchAstradRSTayA tattaccharIrakatayA copAsyatvAyopadizyataiti 8"zAstradRSTayA tUpadezo vAmadevavat" iti upAsAtraividhyAt iti sAdhitam // ___iti zrIvedAntasAre indraprANAdhikaraNam // 11 // iti zrIbhagavadrAmAnujaviracite vedAntasAre prathamasyAdhyAyasya prathamaH paadH|| .....( vedAntadIpe indraprANAdhikaraNam // 11 // )..... praannstthaa'nugmaat|1|1|29|| kauSItakIbrAhmaNe pratardanavidyAyAM 9"tvameva me varaM vRNISva yaM tvaM manujyAya hitatamaM manyase"iti pratardanenokta indraH 9"prANo'smi prazAtmA taM mAmA 1.pU. 3-4-10 // 2. kau. 3-1 // 6. zArI. 1-1-2 // 7.shaarii.1-1-26|| 3. tai. Ana. 1 // 4,5. te. aan.6|| 8. zArI. 1-1-31 // 9. ko. 3.1. For Private And Personal Use Only Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1. indraprANAdhikaraNam. 227 yuramRtamityupAsva" ityAha / atra hitatamopAsanakarmatayA nirdiSTa indraprANazabdAbhidheyaH,kiM jIvaH? uta paramAtmeti sNshyH| jIva iti pUrvaH pkssH| kutaH? indrazabdasya jIvavizeSe prasiddheH, prANazabdasyApi tatsamAnAdhikaraNasya sa evArtha iti? "tammAmAyuramRtamityupAssva"iti tasyaivopAsyatvopadezAt iti / rAddhAntastu-indraprANazabdanirdiSTaM jIvAdarthAntarabhUtaM paraM brahma,1"sa eSa prANa eva prajJAtmA''nando'jaro'mRtaH"itIndraprANazabdanirdiSTasyaivajIveSvasambhAvi. taanndtvaajrtvaamRttvaadishrvnnaat|suutraarthstu -- upAsyatayopadiSTam indraprANazabdAbhidheyaM paraM brahma tatheti prakAravacanaH, parabrahmaprakArabhUteSvAnandAdiSvasyAnugamAt // 29 // na vakturAtmopadezAditi cedadhyAtmasambandhabhU mA hysmin| 1 / 1 // 30 // nAyamupAsyaH paramAtmA-1"mAmeva vijAnIhi"1 "taM mAmAyuramRtamityupAsva'iti prajJAtajIvabhAvasyendrasya vaktussvAtmana upaasytvopdeshaat| upakrame jIvabhAvanizcaye sati upasaMhArasya tadanuguNatayA neyatvAditi cenna; adhyAsmasambandhabhUmA hyasmin--Atmani sambandhaH adhyAtmasambandhaH, tasya bhUmA bahutvam / jIvAdarthAntarabhUtAtmAsAdhAraNadharmasambandhabahutvamasmin prakaraNe upakramaprabhRtyupasaMhArAdupalabhyate / upakrame tAvat 1 "yaM tvaM manuSyAya hitatamaM manyase" iti hyanenocyamAnamupAsanaM paramAtmopAsanameva, tasyaiva hittmtvaat| tathA 2'eSa eva sAdhu karma kArayati" ityAdisAdhvasAdhukarmaNoH kArayitRtvaM paramAtmana eva dharmaH / tathA 2"tadyathA rathasyAreSu nemirarpitA, nAbhAvarA arpi. tAH, evamevaitA bhUtamAtrAH prajJAmAtrAsvarpitAH, prajJAmAtrAH prANe'rpitAH" iti sarvAdhAratvaJca tasyaiva dhrmH| AnandAdayazca, 2"eSa lokAdhipatireSa sarvezaH" iti ca / hIti hetau / ataH paraM brahmaivAyamityarthaH // 30 // paramAtmaivopAsyazcet - kathamindraH 1"mAmupAssva" ityupadideza-ityata Aha zAstradRSTayA tUpadezo vaamdevvt|||1||31|| 1. kau. 3-1 // 2. kau. 3.9 // For Private And Personal Use Only Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 228 vedAntadIpe indrasya jIvasyaiva sataH svAtmatvenopAsyabhUtaparamAtmopadezo'yaM shaastrdRssttyaa| 1"antaH praviSTazzAstA janAnAM sarvAtmA' 2"tattvamasi'3"ya Atmani tiSThamAtmano'ntaro yamAtmA na veda yasyAtmA zarIraM ya AtmAnamantaro yamayati sa ta AtmA'ntaryAmyamRtaH'4"eSa sarvabhUtAntarAtmA'pahatapApmA divyo deva eko nArAyaNaH" ityAdIni hi zAstrANi paramAtmAnaM jIvAtmana AtmatayopadidizuH; ato jIvAtmavAcinazzabdAH jIvAtmazarIraM paramAtmAnameva vadantIti zAstradRSTArthasya tasya5'mAmeva vijAnIhi"5"mAm ...upAsva"iti svAtmazabdena paramAtmopadezo na virudhyate / yathA vAmadevazzAstradRSTayA svAtmazarIrakaM paramAtmAnaM pazyan ahamiti paramAtmAnamavocat , 6"taddhatatpazyanRSirvAmadevaH pratipede ahaM manurabhavaM sUryazvAhaM kakSIvAnRSirasmi viSa" iti // 31 // jIvamukhyaprANaliGgAnneti cennopAsAtraividhyA dAzritatvAdiha tadyogAt / 1 / 1 // 32 // 5"trizIrSANaM tvASTamahanamarunmukhAnyatInsAlAvRkebhyaH prAyaccham'5"yAvadasmin zarIre prANo vasati tAvadAyuH" iti jIvamukhyaprANaliGgAt nAdhyAsmasambandhabhUmnA paramAtmatvanizcaya iti cenna paramAtmana eva svAkAreNa,jIvazarIrakatvena, prANazarIrakatvena copAsAtraividhyAddhetoH tattacchabdenAbhidhAnamiti nishciiyte| anyatrApi brahmopAsanAtraividhyasyAzritatvAt -7 "satyaM zAnamanantaM brahma' 'Anando brahma" iti svAkAreNopAsyatvam , 8"sazca tyaJcAbhavat" ityAdinA bhoktRzarIrakatvena, bhogyazarIrakatvena ca / iha pratardanavidyAyAmapi tasya traividhyasya sambhavAt / ataH indraprANazabdanirdiSTaH paramAtmA // iti zrIvedAntadIpe indraprANAdhikaraNam // 11 // iti zrIbhagavadrAmAnujaviracite vedAntadIpe prathamasyAdhyAyasya prathamaH paadH|| 1. AraNa. 3. pra. anu. 21 // 2. chA. 6-8-7 // 3. bR. 5-7-22. mAdhyandinapAThe // 4. subAla, 7. kh|| 5. kau. 3.1 // 6. vR. 3-4-10 // 7. te, Ana. 1 // 8. te. Ana. 6 // For Private And Personal Use Only Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrImate rAmAnujAya namaH . zrIbhagavadrAmAnujaviracite zrIzArIrakamImAMsAbhASye (prathamAdhyAye-dvitIyapAde sarvatraprasiddhyadhikaraNam // 1 // ) -- ON prathame pAde adhItavedaH puruSaH karmamImAMsAzravaNAdhigatakarmayAthAtmyavijJAnaH kevalakarmaNAmalpAsthiraphalatvamavagamya, vedAntavAkyeSu cApAtapratItAnantasthiraphalabrahmasvarUpa tadupAsanasamupajAtaparamapuruSArtha lakSaNamokSApekSo sadhAritapariniSpannavastubodhanazabdazaktiH vedAntavAkyAnAM parasmin brahmaNi nizcitapramANabhAvastaditikartavyatArUpazArIrakamImAMsAzravaNamArabhetetyuktaM zAstrArambhasiddhaye // 1 // anantavicittrasthirattrasarUpabhoktRbhogya bhogopakaraNabhogasthAnalakSaNanikhilajagadudayavibhavalaya mahAnandaikakAraNaM paraM brahma " yato vA imAni" ityAdivAkyaM bodhayatIti ca pratyapAdi // 2 // jagadekakAraNaM paraM brahma sakaletarapramANAviSayatayA zAstraikamamAkamityabhyadhAma // 3 // zAstramamANakatvaM ca brahmaNaH pravRttinivRttyanvayavirahe'pi svarUpe - jaiva paramapuruSArtha bhUte parasmin brahmaNi vedAntavAkyAnAM samanvayAniruhyata ityabrUma // 4 // 1. tadupAsana: samupajAta. paa|| For Private And Personal Use Only Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 230 zrIzArIrakamImAMsAbhASye [a. 1 nikhilajagadekakAraNatayA vedAntavedyaM brahma ca IkSaNAdyanvayAdAnumAnikapradhAnAdarthAntarabhUtazcetanavizeSa evetyupApIpadAma // 5 // sa ca svAbhAvikAnavadhikAtizayAnandavipazcittvanikhilacetanabhayAbhayahetutvasatyasaGkalpatvasamastacetanAcetanAntarAtmatvAdibhirbaddhamukto Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - - bhayAvasthAjjIvazabdAbhilapanIyAccArthAntarabhUta iti ca samArtithAmahi // sa cAmAkRtAkarmanimittavAsAdhAraNAdivyarUpa ityudairirAma ||7|| AkAzaprANAdyacetanavizeSAbhidhAyibhirjagatkAraNatayA prasiddhavanirdizyamAnassakale tara cetanAcetanavilakSaNassa eveti samagariSmahi || paratattvAsAdhAraNaniratizayadIptiyuktajyotizzabdAbhidheyo grusambandhitayA pratyabhijJAnAtsa evetyAtiSThAmahi / / 10 / / paramakAraNAsAdhAraNAmRtatvaprAptihetubhUtaH paramapuruSa eva zAstradRSTayendrAdizabdairabhidhIyata ityabrumahi // 11 // tadevamatipatitasakaletarapramANasambhAvanAbhUmissArvajJayasatyasaGka lpatvAdya parimitodAraguNasAgaratayA svetarasamastavastuvilakSaNaH paraM brahma puruSottamo nArAyaNa evaM vedAntavedya ityuktam // ataH paraM dvitIyatRtIyacaturtheSu pAdeSu yadyapi vedAntavedyaM brahmaiva, tathApi kAnicidvedAntavAkyAni pradhAnakSetrajJAntarbhUtavastuvizeSasvarUpapratipAdanaparANyevetyAzaGkaya tannirasanamukhena tattadvAkyoditakalyANaguNAkaratvaM brahmaNaH pratipAdyate // tatrAspaSTajIvAdiliGgakAni vAkyAni dvitIye pAde vicAryate ; spaSTaliGgakAni tRtIye; tattatpratipAdanacchAyAnusArINi caturthe || sarvatra prasiddhopadezAt / 1 / 2 / 1 // idamAnnAyate chAndogye 1 atha khalu kratumayaH puruSo yathARtu 1. chA. 3-14-1 // For Private And Personal Use Only Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pA. 2. ] sarvatraprasiddhyayadhikaraNam 231 rasmilA~ke puruSo bhavati tathetaH pretya bhavati sa RtuM kurvIta manomayaH prANazarIro bhArUpaH" ityAdi // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atra 1" sa RtuM kurvIta" itiM pratipAditasyopAsanasyopAsyaH 1" manomayaH prANazarIraH" iti nirdizyata iti pratIyate / tatra saMzayaHkiM manomayatvAdiguNakaH kSetrajJaH ; uta paramAtmA - iti / kiM yuktam ? kSetrajJa iti / kuta: ? manaHprANayoH kSetrajJopakaraNatvAt, paramAtmanastu 2" amANo hyamanAH" iti tatpratiSedhAcca / na ca 1 " sarvaM khalvidaM brahma" iti pUrvanirdiSTaM brahmAtropAsyatayA sambaddhuM zakyate, "zAnta upAsIta " ityupAsanopakaraNazAntinirvRttyupAyabhUtabrahmAtmakatvopadezAyopAttatvAt / na ca 1 sa RtuM kurvIta" ityupAsanasyopAsyasAkAGkSatvAdvAkyAntarasthamapi brahma sambadhyata iti yuktaM vaktum, svavAkyopAttena manomayatvAdiguNakena nirAkAzatvAt 1" manomayaH prANazarIraH" ityananyArthatayA nirdiSTasya vibhaktivipariNAmamAtreNo bhayAkAGkSAnivRttisiddheH / evaM nizcite jIvatve ' etadbrahma' ityupasaMhArasthabrahmapadamapi jIva eva pUjArtha prayuktamityadhyavasIyata iti / / 1. chA. 3-14-1 // 2. mu. 2-1-2 // 3. pUrvavAkya nirdiSTa. pA|| 4. mu. 2-2-7 // evaM prApte brUmaH - sarvatra prasiddhopadezAt - manomayatvAdiguNakaH paramAtmA / kutaH ? sarvatra - vedAnteSu parasminneva brahmaNi prasiddhasya mano - mayatvAderupadezAt / prasiddhaM hi manomayatvAdi brahmaNaH / yathA - 41 'manomayaH prANazarIranetA" 5 sa eSo'ntarhRdaya AkAzaH / tasminnayaM puruSo manomayaH / amRto hiraNmayaH " 6" hRdA manISA manasA'bhikupto ya enaM viduramRtAste bhavanti" "na cakSuSA gRhyate nApi vAcA" " manasA tu 5. tai, zikSAvallyAM. 6-3 // 6. tai. nArAyaNa. 3 // 7. mu. 3-1-8 // For Private And Personal Use Only 8. Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 232 zrIzArIrakamImAMsAbhASye [a. 1. vizuddhena" tathA "prANasya prANaH" 2"atha khalu pANa eva prajJAtmedaM zarIraM parigRhyotthApayati"3"sarvANi ha vA imAni bhUtAni prANamevAmisaMvizanti prANamabhyujihate" ityAdiSu / manomayatva-vizuddhena manasA grAhyatvam / prANazarIratvaM-prANasyApyAdhAratvaM niyantRtvaMca // evaM ca sati 4"eSa ma AtmA'ntarhRdaya etadbrahma" iti brahmazabdo'pi mukhya eva bhavati / 5"amANo hyamanA:"iti manaAyattaM jJAnaM prANAyattAM sthitiM ca brahmaNo niSedhati / / athavA 6"sarva khalvidaM brahma tajjalAniti zAnta upAsIta" ityatraivopAsanaM vidhIyate-sarvAtmakaM brahma zAntassannupAsIti / 6"sa RtuM kurvIta" iti tasyaiva gunnopaadaanaartho'nuvaadH| upAdeyAzca guNA manomayatvAdayaH / yatassarvAtmakaM brahma manomayatvAdiguNakamupAsIteti vAkyArthaH / tatra sandehaH-kimiha brahmazabdena pratyagAtmA nirdizyate ; uta paramAtmA-iti / kiM yuktam ? pratyagAtmeti / kutaH ? tasyaiva srvpdsaamaanaadhikrnnynirdeshopptteH| sarvazabdanirdiSTaM hi brahmAdistambaparyantaM kRsnaM jgt| brahmAdibhAvazca pratyagAtmano'nAdyavidyAmUlakarmavizeSopAdhiko vidyata eva ; parasya tu brahmaNassarvajJasya sarvazakterapahatapApmano nirastasamastAvidyAdidoSagandhasya samastaheyAkarasarvabhAvo noppdyte| pratyagAtmanyapi kacitkacidbrahmazabdaH prayujyate / ata eva paramAtmA paraM brahmeti paramezvarasya kacitsavizeSaNo nirdezaH / pratyagAtmanazca nirmuktopAva'hattvaM ca vidyate 7" sa cAnantyAya kalpate " iti zruteH / aviduSastasyaiva karmanimittatvAjanmasthitilayAnAM tajjalAniti hetunirdezo' 1. kenopa. 1-2 // 2. ko. 3-2. 4. chA. 3-14-4 // atha khalvityadhika: pAThono pnissdi|| 5. mu. 2-1-2 // 3. chA. 1-11-5 // 6. chA. 3.14-1 // 7.6.5.9 // For Private And Personal Use Only Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 2.] sarvatraprasiddhyadhikaraNam. 233 pyupapadyate / tadayamarthaH-ayaM jIvAtmA svato'paricchinnasvarUpatvena bramabhUtassannanAdyavidyayA devatiyaGmanuSyasthAvarAtmanA'vatiSThate-iti // atra pratividhIyate sarvatra prasiddhopadezAt-sarvatra-1"sarva khalvidam" iti nirdiSTe sarvasmin jagati brahmazabdena tadAtmatayA vidhIyamAnaM paraM brahmaiva na pratyagAtmA / kutaH? prasiddhopadezAt, 1"tajjalAn" iti hetutaH 'sarva khalvidaM brahme'iti prsiddhvdupdeshaat| brahmaNo jAtatvAbrahmaNi lInatvAbrahmAdhInajIvanatvAca hetobrahmAtmakaM sarva khalvidaM jagadityukte yasmAjjagajjanmasthitilayA vedAnteSu prasiddhAstadevAna brahmeti pratIyate / tacca parameva brahma tathAhi 2" yato vA imAni bhUtAni jaaynte| yena jAtAni jIvanti / yatprayantyabhisaMvizanti / tadvijijJAsakha / tahama" ityupakramya 3"Anando brahmeti vyajAnAt / AnandAddhyeva khalvimAni bhUtAni jAyante" ityAdinA pUrvAnuvAkapratipAditAnavadhikAti zayAnandayogino vipazcitaH parasmAdbrahmaNa eva jagadutpattisthitilayA nirdizyante tathA 4"sa kAraNaM karaNAdhipAdhipo nacAsya kazcijanitA nacAdhipaH" ivi karaNAdhipasya jIvasyAdhipaH paraM brahmaiva kAraNaM vyapadizyate / evaM sarvatra parasyaiva brahmaNaH kAraNatvaM prasiddham / ataH parabrahmaNo jAtatvAttasmin pralInatvAttena prANanAttadAtmakatayA taadaatmymuppnnm| atassarvaprakAraM sarvazarIraM sarvAtmabhUtaM paraM brahma zAnto bhUtvopAsIteti zrutireva parasya brahmaNassarvAtmakatvamupapAya tasyopAsanamupadizati / paraM brahma hi kAraNAvasthaM kAryAvasthaM sUkSmasthUlacidacidvastuza rIratayA sarvadA sarvAtmabhUtam / evambhUtatAdAtmyasya pratipAdane parasya brahmaNassakalaheyapratyanIkakalyANaguNAkaratvaM na virudhyate, prakArabhUta | 3. te. bhR. 6 // 1. chA. 3.14.2 // 2. hai. bha. 1 // . 30 For Private And Personal Use Only Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 234 zrIzArIrakamImAMsAbhASye a.1. zarIragatAnAM doSANAM prakAriNyAtmanyaprasaGgAt / pratyuta niratizayaizvaryApAdanena guNAyaiva bhavatIti pUrvamevoktam // yaduktaM jIvasya sarvatAdAtmyamupapadyata iti / tadasat , jIvAnAM pratizarIraM bhinnAnAmanyonyatAdAtmyAsambhavAt / muktasyApyanavacchinnakharUpasyApi jagattAdAtmyaM jagajjanmasthitipralayakAraNatvanimittaM na sambhavatIti 1"jagadvyApAravarjam" ityatra vakSyate / jIvakarmanimittatvAjagajjanmasthitilayAnAM sa eva kAraNamityapi na sAdhIyaH, tatkarmanimittatve'pIzvarasyaiva jagatkAraNatvAt / ataH paramAtmaivA'tra brahmazabdAbhidheyaH imameva sUtrArthamabhiyuktA bahumanvate / yathAha vRttikAraH 2"sarva khalviti sarvAtmA brahmezaH" iti // 1 // vivakSitaguNopapattezca / 1 / 2 / 2 // kama vakSyamANAzca guNAH paramAtmanyevopapadyante 3"manomayaH prANazarIro bhArUpassatyasaGkalpa AkAzAtmA sarvakarmA sarvakAmasarvagandhassarvarasassarvamidamabhyAtto'vAkyanAdaraH" iti / manomayaH-parizuddhena manasaikena grAhyaH; vivekavimokAdisAdhanasaptakAnugRhItaparamAtmopAsananirmalIkRtena hi manasA gRhyate / anena heyapratyanIkakalyANaikatAnatayA sakaletaravilakSaNasvarUpatocyate; malinamanobhirmalinAnAmeva grAhyatvAt / prANazarIraH-jagati sarveSAM prANAnAM dhArakaH prANo yasya zarIram AdheyaM vidheyaM zeSabhUtaM ca sa prANazarIraH / AdheyatvavidheyatvazeSatvAni zarIrazabdapravRttinimittAnItyupapAdayiSyate / bhArUpa:-bhAsvararUpaH, aprAkRtavAsAdhAraNaniratizayakalyANadivyarUpatvena niratizayadIptiyukta ityatheH satyasaGkalpa:-apratihatasaGkalpa: AkAzAtmA-AkAzavatsUkSmakha1. zArI. 4.4.17 // 3. chA. 3-14-2 // 2. vRttiH . For Private And Personal Use Only Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 235 pA. 2.] sarvatraprasikhyadhikaraNam. cchasvarUpaH, sakaletarakAraNabhUtasyA'kAzasyApyAtmabhUta iti vA AkAzAtmA; svayaM ca prakAzate anyAnapi prakAzayatIti vA AkAzAtmA / sarvakarmA-kriyata iti karma ; sarva jagadyasya karma, asau sarvakarmAH sarvA vA kiyA yasyAsau sarvakarmA / sarvakAma:-kAmyanta iti kAmA:-bhogyabhogopakaraNAdayaH; te parizuddhAH sarvavidhAstasya santItyarthaH / sarvagandhaH sarvarasaH-1" azabdamasparzam"ityAdinA prAkRtagandharasAdiniSedhAdaprAkRtAH svAsAdhAraNA niravadyA niratizayAH kalyANAH svabhogyabhUtAssarvavidhA gandharasAstasya sntiityrthH| sarvamidamabhyAttaH-uktaM rasaparyantaM sarvamidaM kalyANaguNajAtaM svIkRtavAn / 'abhyAttaH' iti 'bhuktA brAhmaNAH' itivatkartari ktaH prtipttvyH| avAkI-cAkaH uktiH; so'sya nAstItyavAkI / kuta ityAha-anAdara iti-avaaptsmstkaamtvenaadrtvyaabhaavaadaadrrhitH| ata eva avAkI-ajalpAkaH paripUrNaizvayatvAbrahmAdistambaparyantaM nikhilaM jagattRNIkRtya joSamAsIna ityarthaH / ta ete vivakSitA guNAH paramAtmanyevopapadyante // 2 // anupapattastu na shaariirH|1|2|3|| tamimaM guNasAgaraM paryAlocayatAM khadyotakalpasya zarIrasambandhanibandhanAparimitaduHkhasambandhayogyasya baddhamuktAvasthasya jIvasya prastutaguNalezasambandhagandho'pi nopapadyata iti nAsmin prakaraNe zArIraparigrahazaGkA jAyata ityarthaH // 3 // krmkrtRvypdeshaacc|1|2|4|| 2" etamitaH pretyAbhisambhavitA'smi" iti prApyatayA paraM brahma vyapadizyate , prAptatayA ca jIvaH / ataH prAptA jIva upAsakaH , prApyaM paraM brahmopAsyamiti prApturanyadevedamiti vijJAyate // 4 // 1. kaTha, 1.3.15 // 2. chA. 3.14.4 // For Private And Personal Use Only Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 236 www.kobatirth.org zrIzArIrakamImAMsAbhASye 1. chA. 3-14-3 // 2. zatapathabrAhmaNa. 1-6-3 // 3. gI. 15-15 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zabdavizeSAt // 12 // 5 // 1" eSa ma AtmAntarhRdaye " iti zArIraSSaSTyA nirdiSTaH upAsyastu prathamayA / evaM samAnaprakaraNe vAjinAM ca zrutau zabdavizeSayate jIvaparayoH ; yathA 2" brIhirvA yavo vA zyAmAko vA zyAmAkataDulo vA evamayamantarAtman puruSo hiraNmayo yathA jyotiradhUmam iti / atra 2" antarAtman " iti saptamyantena zArIro nirdizyate ; 2" puruSo hiraNmayaH " iti prathamayopAsyaH / ataH para evopAsyaH // itazca zArIrAdanyaHsmRtezca / 1 / 2 / 6 // [ma. 1. 3" sarvasya cAhaM hRdi sanniviSTo mattaH smRtirjJAnamapoina" 4" yo mAmevamasammUDho jAnAti puruSottamam 5" IzvarassarvabhUtAnAM hRddeze'rjuna tiSThati / bhrAmayansarvabhUtAni yantrArUDhAni mAyayA / tameva zaraNaM gaccha " iti zArIramupAsaka, paramAtmAnaM copAsyaM smRtirdarzayati // 6 // arbhakaukastvAttadvayapadezAcca neticenna nicAyya - tvAdevaM vyomavacca / 1 / 27 // alpAyatanatvamarbhakaukastvam ; tavyapadezaH - alpatvavyapadezaH / 6" eSa ma AtmA'ntarhRdaye" ityaNIyasi hRdayAyatane sthitatvAt 6" aNIyAn vrIhervA yavAdvA" ityAdinA'NIyastvasya svarUpeNa vyapadezAcca nAyaM 4. gI. 15-19 // 5. gI. 18-61 // 6. chA. 3-14-3 // For Private And Personal Use Only 19 Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA 2.] sarvatrapratiyadhikaraNam paramAtmA,api tu jIva eva; "sarvagataM susUkSma tadavyayaM yadbhatayoni paripazyanti dhIrAH" ityAdibhiH paramAtmano'paricchinnatvAvagamAt, jIvasya cArAgramAtratvavyapadezAditi cet naitadevam , paramAtmaiva hyaNIyAnityevaM nicAyyatvena vyapadizyate evaM nicAyyatvena-evaM draSTavyatvena, evamupAsyatveneti yAvat / na punaraNIyastvamevAsya svarUpamitivyomavaJcAyaM vyapadizyate, svAbhAvikaM mahatvaM cAva vyapadizyate-2" jyAyAn pRthivyA jyAyAnantarikSAjjyAyAn divo jyAyAnebhyo lokebhyaH" iti / ata upAsanArthamevAlpatvavyapadezaH / tathAhi 2" sarva khalvidaM brahma tajjalAniti zAnta upAsIta" iti sarvotpattipralayakAraNatvena sarvasyA'tmatayA'nupravezakRtajIvayitRtvena ca sarvAtmakaM brahmopAsItetyupAsanaM vidhAya 2"atha khalu RtumayaH puruSo yathAkraturasmilloke puruSo bhavati tathetaH pretya bhavati" iti yathopAsanaM prApyasiddhimabhidhAya 2"sa kratuM kurvIta " iti guNavidhAnArthamupAsanamanUdya 2" manomayaH prANazarIro bhArUpassatyasaGkalpa AkAzAtmA sarvakarmA sarvakAmassarvagandhassarvarasassarvamidamabhyAtto'vAkyanAdaraH" iti jagadaizvaryaviziSTasya svarUpaguNAMzcopAdeyAn pratipAdya 2"eSa ma AtmA'ntarhRdaye'NIyAn vrIhervA yavAdvA sarSapAdvA zyAmAkAdvA zyAmAkataNDulAdvA" ityupAsakasya hRdaye'NIyastvena tadAtmatayopAsyasya paramapuruSasyopAsanArthamavasthAnamuktvA 2 "eSa ma AtmA'ntaIdaye jyAyAn pRthivyA jyAyAnantarikSAjjyAyAn divo jyAyAnebhyo lokebhyassarvakarmA sarvakAmassarvagandhassarvarasassarvamidamabhyAtto'vAkyanAdaraH " ityantarhRdaye'vasthitasyopAsyamAnasya prApyAkAraM nirdizya 2"eSa ma AtmA'ntarhRdaya etadbrahma" ityevambhUtaM paraM brahma paramakAruNye1. muNDa. 1-1-6 // 2. chA. 3-14-1,4 // For Private And Personal Use Only Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 238 www.kobatirth.org [ a. 1. nAsmadujjijIvayiSayA'smaddhRdaye sannihitamitIdamanusandhAnaM vidhAya 1" etamitaH pretyAbhisambhavitA'smi " iti yathopAsanaM prAptinizcayAtusandhAnaM ca vidhAya 1" iti yasya syAdaddhA na vicikitsA'sti" ityevaMvidhaprApyaprAptinizzrayopetasyopAsakasya prAptau na saMzayo'stItyupasaMhRtam / ata upAsanArthamarbha kaukastvamaNIyastvaM ca // 7 // sambhogaprAptiriti cenna vaizeSyAt / 1 / 2 / 8 // vedAntasAre 1. chA. 3-14-4 // 2. muNDa. 3-1-1 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jIvasyeva parasyApi brahmaNazarIrAntarvartitvamabhyupagataM cettadvadeva zarIrasambandhaprayuktasukhaduHkhopabhogaprAptiriti cet tanna, hetubaizeSyAt-nahi zarIrAntarvartitvameva sukhaduHkhopabhogahetuH ; api tu puNyapAparUpakarmaparavazatvam ; tatvapahatapApmanaH paramAtmano na sambhavati / tathA ca zrutiH 2 " tayoranyaH pippalaM svAdvasyanaznannanyo abhicAkazIti" iti // 8 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye sarvatraprasiddhyadhikaraNam // 1 // * ( zrIvedAntasAre sarvatraprasiddhyadhikaraNam // 1 // ) + sarvatra prasiddhopadezAt / 1 / 2 / 1 // 3" sarva khalvidam" iti nirdiSTena sAmAnAdhikaraNyena nirdiSTaM brahma paramAtmA; kutaH ?, prasiddhopadezAt 3" tajalAn" iti hetutassarvAtmakatvopadezAdi tyarthaH / prasiddhaM hi hetutayA vyapadizyate / sakalopaniSatsu brahmaiva hi jagajamalayajIvanahetutayA prasiddhaM 4" yato vA imAni " ityAdiSu // 1 // vivakSitaguNopapattezca / 1 / 2 / 2 // manomayatva satyasaGkalpatvAdayo vivakSitaguNAH brahmaNyevopapadyante // 3. chA, 3-14-1 // 4. tai. 1 // bhU. For Private And Personal Use Only Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 239 pA. 2.] sarvatraprasiddhyadhikaraNam. 239 anupapattestuna zarIraH / 1 / 2 / 3 // duHkhabhizraparimitasukhalavabhAgini zArIre tu eSAMguNAnAm anupapattena zArIro'yam // 3 // . krmkrtRvypdeshaacc|1||2||4|| 1"etamitaH pretyAbhisaMbhavitA'smi"ityabhisaMbhAvyAbhisaMbhavitRtvena prastutabrahmajIvayorvyapadezAdabhisaMbhAvyaM brahma jIvAdarthAntaram // 4 // zabdavizeSAt / 1 / 2 / 5 // ____2"eSa ma AtmA'ntarhRdaye" iti SaSThayA prathamayA ca jIvo brahma ca vyapadizyate / tatazcArthAntaram // 5 // smRtezca / 1 / 2 / 6 // atrApi prathamayA nirdiSTaH puruSottama iti nishciiyte| 3"sarvasya cAhaM ha. di sanniviSTaH" iti hi smRtiH // 6 // arbhakaukastvAttadvayapadezAcca neticenna nicAyyatvAdevaM vyomvcc| 1 // 2 // 7 // 2 "eSa ma AtmA'ntarhRdaye aNIyan bIheH" ityAdinA alpAyatanatvAt, svarUpAlpatvasya vyapadezAca,nAyaM para iticena, upAsyatvAkhetostathA vyapadezaH, matu svarUpAlpatvenAvyomavat-svarUpamahatvaM cAtraiva vyapadizyate-2"jyAyAn pRthivyAH jyAyAnantarikSAt" ityAdinA // 7 // sambhogaprAptiriticenna vaizeSyAt / 1 / 2 / 8 // paro'pyantazzarIre vasati cet-jIvavat sukhaduHkhopabhogaprAptissyAditicenna, hetuvaizeSyAt ; parasya hi chandato jIvarakSAyai shriiraantrvaasH|| iti zrIvedAntasAre sarvatra prasiddhyadhikaraNam // 1 // 1. chA. 3-14-4 // 2. chA. 3.14.3 // 3. go. 15-15 // For Private And Personal Use Only Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ---(zrIvedAntadIpe sarvatraprasiddhyadhikaraNam // 1 // )-.. sarvatraprasiddhopadezAt / 1 / 2 / 1 // chAndogye zrUyate, 1"sarva khalvidaM brahma tajjalAniti zAnta upAsIta, atha khalu kratumayo'yaM puruSaH yathA kraturasmillA~ke puruSo bhavati, tatheta pretya bhavati, sa kratuM kurvIta manomayaH prANazarIraH" iti / atra, 1"sarva khalvidaM brahma" iti sarvAtmakatvena nirdiSTaM brahma, kiM pratyagAtmA, uta paramAtmeti sNshyH| pratyagAtmeti pUrvaH pakSaH, sarvatra tAdAtmyopadezo hi tasyaivopapadyate / parasya tu brahmaNaH sakalaheyapratyanIkakalyANakatAnasya samastaheyAkAraM sarvatAdAtmyaM virodhAdeva na sambhavati / pratyagAtmano hi karmanimitto brahmAdistambaparyatasarvabhAva upapadyate / sRSTyAdihetutvaJca tattatkarmanimittatvena sRSTayAderupapadyate / brahmazabdo'pi bRhattvaguNayogena 2 "tasmAdetabrahma nAma rUpamannazca jAyate" itivattatraiva vrtte| rAddhAntastu- 1"tajjalAn" iti 1"sarva khalvidaM brahma' iti tajjanmasthitilayahetukaM tadAtmakatvaM prasiddhavanirdizyamAnaM parasyaiva brahmaNa upapadyate / parasmAbrahmaNa eva hi jagajanmasthitilayAH prasiddhAH 3"so'kAmayata bahu syAM prajAyeyeti" 3" idaM sarvamasRjata" ityAdiSu / tathA sarvAtmakatvaJca janmAdihetukaM parasyaiva brahmaNaH prasiddham, 4"sanmUlAssomyemAssarvAH prajAssadAyatanAssatpratiSThAH" 5"aitadAtmyamidaM sarvam" iti / heyapratyanIkakalyANakatAnAtmanazca parasya heyAkarasarvabhUtA. smatvamaviruddham / 6 "yaH pRthivyAM tiSThan...yasya pRthivI zarIram" 7"ya A. smani tiSThan...yasyAtmA zarIraM sa ta AtmA'ntaryAmyamRtaH" ityAdinA zarIrAtmabhAvena sarvAtmatvopapAdanAt ; zarIrAtmanozca svabhAvavyavasthAnAt / sarva brahmeti sAmAnAdhikaraNyanirdezazca sarvazabdasya sarvazarIrake brahmaNyeva pravRtterupapadyate / zarIravAcI hi zabdaH zarIriNyAtmanyeva paryavasyati; devamanuSyAdiza bdavat / sUtrArthastu-sarvatra-1"sarva khalvidaM brahma" iti nirdiSTe vastuni sa. zabdavAcye sAmAnAdhikaraNyena tadAtmatayA nirdiSTaM paraM brahmaiva / kutaH ? 1. chA. 3-14-1 // 5. chA. 6. 8. 7 // 2. muNDa, 1-1-9 // 3.te. A. 6 // 7. .. 5-7-22 mdhyndinpaatthH|| 4.ga. For Private And Personal Use Only Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pA. 2. ] sarvatraprasiddhyadhikaraNam. 241 prasiddhopadezAt; 1" tajalAn" iti 'sarvamidaM brahma khalu' iti prasiddha vattasyopadezAt, sarvAtmakatvasyopadezAcca / tadeva hi jagajjanmasthitilayahetutvena vedAteSu prasiddham // 1 // dyante // 2 // vivakSitaguNeopapattezca / 1 / 2 / 2 // manomayatvAdikAssatyasaGkalpatvamizrA vivakSitA guNAH parasminnevopapa Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anupapattestu na zArIraH / 1 / 2 / 3 // eteSAM guNanAm anantaduHkhamizraparimita sukhalavabhAgini ajhai karmaparavaze zArIre pratyagAtmanyanupapattezcAyaM na zArIraH, api tu parameva brahma // 3 // karmakartRvyapadezAcca / 1 / 24 // 2" etamitaH pretyAbhisambhavitA'smi" iti prApyatayopAsyo nirdizyate; prAptRtayA ca jIvaH / atazca jIvAdanyadevedaM paraM brahma // 4 // zabdavizeSAt / 1 / 2 / 5 // 3" eSa ma AtmA'ntarhRdaye" iti zArIraSaSThayA nirdiSTaH, upAsyaH prathamayA / atazca jIvAdanyaH // 5 // smRtezca / 1 / 2 / 6 // 1. chA. 3-14 - 1 // 2, chA. 3. 14. 4 // 31 4" sarvasya cAhaM hRdi sanniviSTo mattaH smRtirjJAnamapohanaM ca" iti smRtezca / atazca jIvAdanya upAsyaH paramAtmA // 6 // arbhakaukastvAttadvayapadezAcca neticenna nicAyyatvAdevaM vyomavacca / 1 / 2 // 7 // 1" eSa ma AtmA'ntarhRdaye" iti alpasthAnatvAt, 1 " aNIyAntrIhervA yavAdvA" ityalpatvavyapadezAzca na paraM brahmeti cenna, nicAyyatvAdevam, evamupA 3. chA. 3. 14. 3 // 4. gI. 15-15 // For Private And Personal Use Only Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 242 zrIzArIrakamImAMsAbhASye [a. 1. syatvAddhetoralpAyatanatvAtpatvavyapadezaH na svarUpAlpatvena, 1" jyAyAnpRthivyAH" ityAdinA sarvasmAja thAyastvopadezAt / jyAyaso'pyasya hRdayAyatanAvacchedenAlpatvAnusandhAnamupapadyate / vyomavat - yathA mahato'pi vyomnssuuciipthaadissvlptvaanusndhaanm| cazabdo 'vadhAraNe / tadvadevetyarthaH / 2svAbhAvikaM cAsya mahattvamatrAbhidhIyata ityarthaH / 1" jyAyAnpRthivyAH jyAyAnantarikSAjjayAyAndivo jyAyAnebhyo lokemyaH" iti hyanantaramevopadizyate // 7 // sambhogaprAptiriticenna vaizeSyAt / 1 / 2 / 8 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yadyupAsakazarIre hRdaye'yamapi vartate ; tatastadvadevAsyApi zarIraprayuktasukhaduHkhasambhogaprAptiriti cenna hetuvaizeSyAt / na hi zarIrAntarvartitvamAtrameva sukhaduHkhopabhogahetuH ; api tu karmaparavazatvam ; tattvapahatapApmanaH paramAtmano na sambhavati // 8 // iti zrIvedAntadIpe sarvatraprasiddhyadhikaraNam // 1 // ( zrIzArIrakamImAMsAbhASye atyadhikaraNam // 2 // ) --- yadi paramAtmA na bhoktA, evaM tarhi sarvatra bhoktRtayA pratIyamA no jIva eva syAdityAzaGkayAha attA carAcaragrahaNAt / 1 / 2 / 9 // kaThavallIvAmnAyate 3" yasya brahma ca kSatraM ca ubhe bhavata odanaH / mRtyuryasyopasecanaM ka itthA veda yatra saH" iti / atraudanopasecanasUcitotA kiM jIva eva, uta paramAtmeti sandihyate / kiM yuktam ? jIva iti / kutaH ? bhoktRtvasya karmanimittatvAjjIvasyaiva tatsambhavAt // anocyate-attA carAcaragrahaNAt - attA paramAtmaiva / kutaH ? carAcaragrahaNAt carAcarasya kRtsnasyAttRtvaM hi tasyaiva sambhavati / na cedaM karmanimittabhoktRtvam api tu jagajjanmasthitilaya hetubhUtasya para 1. chA. 3. 14. 3 // 2. gyomavaccAyaM vyapadizyate svAbhAvikaM pA / 3. kaTha. 1-2-25 // For Private And Personal Use Only Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pA. 2. ] adhikaraNam. 242 sya brahmaNo viSNossaMhartRtvam ; 1" so'dhvanaH pAramAmoti tadviSNoH paramaM padam" ityatraiva darzanAt / tathA ca 2" mRtyuryasyopasecanam" iti vacanAt, 2" brahma ca kSatraM ca " iti kRtsnaM carAcaraM jagadihAdanIyaudanatvena gRhyate / upasecanaM hi nAma svayamadyamAnaM sadanyasyAdanahetuH / ata upasecanatvena mRtyorapyadyamAnatvAttadupasicyamAnasya kRtsnasya brahmakSatrapUrvakasya jagatazcarAcarasyAdanamatra vivakSitamiti gamyate / IdRzaM cAdanamupasaMhAra eva / tasmAdIdRzaM jagadupasaMhAritvarUpaM bhoktRtvaM paramAtmana eva // 9 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakaraNAcca / 1 / 2 / 10 // / prakaraNaM cedaM parasyaiva brahmaNaH - 3 " mahAntaM vibhumAtmAnaM matvA dhIro na zocati " 3" nAyamAtmA pravacanena labhyo na medhayA na bahunA zrutena / yamevaiSa vRNute tena labhyastasyaiSa AtmA vichRNute tanUM svAm" i ti hi prakRtam / 2" ka itthA veda yatra saH" ityapi hi tatprasAdAhate tasya duravabodhatvameva pUrvaprastutaM pratyabhijJAyate // 10 // 1. kaTha. 1-3-9 // 2. kaTha. 1-2-25 // atha syAt - nAyaM brahmakSatraudanasUcitaH puruSo'pahatapApmA paramAtmA;anantaram 4"RtaM pibantau sukRtasya loke guhAM praviSTau parame parAyeM / chAyAtapau brahmavido vadanti paJcAgnayo ye ca triNAciketAH " iti karmaphalabhoktureva sadvitIyasyAbhidhAnAt / dvitIyazca prANo buddhirvA syAt / RtapAnaM hi karmaphalabhoga eva ; sa ca paramAtmano na sambhavati, buddhiprANayostu bhokturjIvasyopakaraNabhUtayoryathA kathaJcitpAneSnvayassambhavatIti tayoranyatareNa sadvitIyo jIva eva pratipAdyate, tadekamakaraNatvAtpUrva prastuto'ttA'pi sa eva bhavitumarhati - iti / tattrocyate 3. kaTha. 1-2-22-23 // 4. kaTha, 1-3-1 // For Private And Personal Use Only Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 244 bhIzArIrakamImAMsAbhASye [a 1. guhAM praviSTAvAtmAnau hi tdrshnaat| 1 / 2 / 11 // na prANajIvI buddhijIvau vA guhAM praviSTAvRtaM pibantAvityucyete; api tu jIvaparamAtmAnau hi tathA vyapadizyate / kutaH? tdrshnaat| asmin prakaraNe jIvaparayoreva guhApravezavyapadezo dRzyate / paramAtmanastAvat 1"taM durdarza gUDhamanupaviSTaM guhAhitaM gahareSThaM puraannm| adhyAtmayogAdhigamena devaM matvA dhIro harSazoko jahAti" iti / jIvasyApi 2"yA prANena sambhavatyaditirdevatAmayI / guhAM pravizya tiSThantI yA bhUtebhirvyajAyata" iti / karmaphalAnyattItyaditi va ucyate / prANena sambhavatiprANena saha vartate / devatAmayI-indriyAdhInabhogA / guhAM pravizya tiSThantI-hRdayapuNDarIkodaravartinI / bhUtebhirvyajAyata-pRthivyAdibhibhUtaissahitA devAdirUpeNa vividhA jAyate / evaM ca sati 3"RtaM pibantau" iti vyapadezaH 'chatriNo gacchanti' iti vatpratipattavyaH / yadvA-prayojyaprayojakarUpeNa pAne kartRtvaM jIvaparayorupapadyate // 11 // vishessnnaacc| 1 / 2 / 12 // asmin prakaraNe jIvaparamAtmAnAvevopAsyatvopAsakatvamApyatvamAmRtvaviziSTau sarvatra prtipaadyte| tathAhi-4"brahmajajJaM devamIDyaM viditvA nicAyyemA zAntimatyantameti" iti / brahmajajJo jIvaH, brahmaNo jAtatvAt jJatvAcca / taM devamIDyaM viditvA-jIvAtmAnamupAsakaM brahmAtmakatvenAvagamyetyarthaH / tathA 5"yasseturIjAnAnAmakSaraM brahma yatparam / abhayaM titIrSatAM pAraM nAciketaM zakemahi" ityupAsyaH paramAtmocyate / nAcikatam-nAciketasya karmaNaH prApyamityarthaH / 6"AtmAnaM rathinaM 1. kaTha. 1-2-12 // 4. kaTha. 1-1-17 // 2. kaTha. 2-4-7 // 5. kaTha. 1-3-2 // 3. kaTha, 1-3-1 // 6. kaTha. 1-3-3 // For Private And Personal Use Only Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 245 pA. 2.] aadhikaraNam . viddhi zarIraM rathameva ca" ityAdinopAsako jIva ucyate / tathA 1"vijJAnasArathiryastu manaHpragrahavAnnaraH / so'dhvanaH pAramAmoti tadviSNoH paramaM padam" iti prApyaprAptArAvabhidhIyete jIvaparamAtmAnau / ihApi 2"chAyAtapau" ityajJatvasarvajJatvAbhyAM tAveva viziSya vyapadizyate // atha syAt 3"yeyaM prete vicikitsA manuSye astItyeke nAyamastIti caike" iti jIvasvarUpayAthAtmyapraznopakramatvAtsarvamidaM prakaraNaM jIvaparamiti pratIyate iti / naitadevam , na hi jIvasya dehAtiriktasyAstitvanAstitvazaGkayA'yaM praznaH, tathA sati puurvvrdvyvrnnaanupptteH| tathA hi pitussarvavedasadakSiNakratusamAptivelAyAM dIyamAnadakSiNAvaiguNyena kratuvaiguNyaM manyamAnena kumAreNa naciketasA AstikAgresareNa khAtmadAnenApi pituH RtusAdgaNyamicchatA 4"kasmai mAM dAsyasi" ityasakRtpitaraM pRSTavatA svanirbandharuSTapitRvacanAnmRtyusadanaM praviSTena svasadanAloSuSi yame tadadarzanAttatra tisro rAtrIrupoSuSA svopavAsabhItatatpatividhAnapravRttamRtyupradatte varatraye AstikyAtirekAtpathamena vareNa svAtmAnaM prati pituH prasAdo vRtH| etacca sarva dehAtiriktamAtmAnamajAnato nopapadyate / dvitIyena ca vareNottIrNadehAtmAnubhAvyaphalasAdhanabhUtA'gnividyA vRtA; tadapi dehAtiriktAtmAnabhijJasya na sambhavati / atastR. tIyena vareNa yadidaM viyate 3"yeyaM prete vicikitsA manuSye astItyeke nAyamastIti caike| etadvidyAmanuziSTastvayAhaM varANAmeSa varastRtIyaH" itiH atra paramapuruSArtharUpabrahmaprAptilakSaNamokSayAthAtmyavijJAnAya tadupAyabhUtaparamAtmopAsanaparAvarAtmatattvajijJAsayA'yaM praznaH kriyate / evaM ca 3"yeyaM prete" iti na zarIraviyogamAtrAbhimAyam api tu sarvabandha 1. kaTha. 1-3-9 // 2. kaTha. 1-3-1 // 3. kaTha. 1-1-20 // 4. ktth.1.1.4|| For Private And Personal Use Only Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 246 zrIzArIrakamImAMsAmAgye [bha. 1. vinirmokssaabhipraaym| yathA ?"na pretya saMjJA'sti" iti / ayamarthaH-mokSAdhikRte manuSye prete sarvabandhavinirmukte tatsvarUpaviSayA vAdivipratipattinimittA'stinAstyAtmikA yeyaM vicikitsA, tadapanodanAya tatsvarUpayAthAtmyaM tvayA'nuziSTo'haM vidyAM-jAnIyAm-iti / tathA hi bahudhA vipratipadyante-kecidvittimAtrasyA'tmanasvarUpocchittilakSaNaM mokSamAcakSate / anye vittimAtrasyaiva sato'vidyAstamayam / apare-pASANakalpasyA'tmano jJAnAvazeSavaizeSikaguNocchedalakSaNaM kaivalyarUpam / apare tu- apahatapApmAnaM paramAtmAnamabhyupagacchantastasyaivopAdhisaMsarganimittajIvabhAvasyopAdhyapagamena tadbhAvalakSaNaM mokSamAtiSThante / trayyantaniSNAtAstu-nikhilajagadekakAraNasyAzeSaheyapratyanIkAnantajJAnAnandaikasvarUpasya svAbhAvikAnavadhikAtizayAsaGkhayeyakalyANaguNAkarasya sakaletaravilakSaNasya sarvAtmabhUtasya parasya brahmaNazarIratayA prakArabhUtasyAnukUlAparicchinnajJAnasvarUpasya paramAtmAnubhavaikarasasya jIvasyAnAdikarmarUpAvidyAtirohitasvarUpasyAvidyocchedapUrvakasvAbhAvikaparamAtmA - nubhavameva mokSamAcakSate / tatra mokSasvarUpaM tatsAdhanaM ca tvatprasAdAvidyAmiti naciketasA pRSTo mRtyustasyArthasya duravabodhatvapradarzanena vividhabhogavitaraNapralobhanena cainaM parIkSya yogyatAmabhijJAya parAvarAtmatattvavijJAnaM paramAtmopAsanaM tatpadaprAptilakSaNaM mokSaM ca 2"taM durdarza gUDhamanupaviSTam"ityArabhya 3"so'dhvanaH pAramAmoti tadviSNoH paramaM padam" ityantenopadizya tadapekSitAMzca vizeSAnupadidezeti sarva smnyjsm| ataH paramAtmaivAtteti siddham // 12 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye attradhikaraNam // 2 // 3. kaTha, 1-3.9 // 1.1.4-4-12 2, kaTha, 1-2-12 // For Private And Personal Use Only Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 2. apradhikaraNam . ......(zrIvedAntasAre attradhikaraNam / / 2 // )..-.. attA carAcaragrahaNAt / 1 / 2 / 9 // 1"yasya brahma ca kSatrazcobhe bhavata odanaH / mRtyuryasyopasecanaM ka itthA veda yatra saH' ityatra odanopasecanasUcito'ttA paramapuruSaH, brahmakSatropalakSitasya carAcarasya kRtsnasya mRtyUpasecanatvena adanIyatayA grahaNAt // 9 // prkrnnaacc|1|2|10|| 2"mahAntaM vibhumAtmAnaM matvA dhIro na zocati" 3"nAyamAtmA pravacanena labhyaH" ityAdinA parasyaiva prakRtatvAt sa evAyam // 10 // guhAM praviSTAvAtmAnau hi tdrshnaat| 1 // 2 // 11 // anantaram 4'RtaM pibantau sukRtasya loke guhAM praviSTau parame parAyeM " ityAdinA jIvaparamAtmAnAveva prayojyaprayojakabhAvena karmaphalAzane'nvayAdu. padiSTau, tayorevAsmin prakaraNe guhApravezadarzanAt ; 5"taM durdarza gUDhamanupraviSTaM guhAhitam" iti parasya, 6"yA prANena sambhatyaditirdevatAmayI / guhAM pravizya tiSThantI" iti jIvasya / karmaphalAdanAdaditirjIvaH // 11 // vishessnnaacc| 1 / 2 / 12 // jIvaparAveva hi sarvatrAsminprakaraNe vizeSyete, 7" na jAyate mriyate vA vipazcit" ityAdau jIvaH 8" aNoraNIyAn mahato mahIyAn" 2 "mahAntaM vibhumAtmAnam"3"nAyamAtmA pravacanena""vijJAnasArathiryastu mnHprgrhvaanrH| so'dhvanaH pAramAmoti tadviSNoH paramaM padam" ityAdiSu prH| 10"tripAdasyA. mRtaM divi" 11"atha yadataH paro divo jyotirdIpyate vizvataH pRSTheSu sarvataH pRSTheSu anuttameSu uttameSu lokeSu" iti vizvataH prAkRtAt sthAnAt paraM viSNoH parasthAnameva hi saMsArAdhvanaH pArabhUtaM mumukSubhiH prApyam 10" paramaM padaM. 1. kaTha. 1-2-25 // 7. kaTha. 1-2-18 // 2. kaTha. 1-2-22, // 8. kaTha, 1-2-20 // 3. kaTha. 1-2-23 // 4. kaTha. 1-3-1 // 9. kaTha. 1-3-9 // 10. purapasU // 5, kaTha. 1-2-12 // 6, kaTha, 2-4-7 // 11. chA. 3-13-7 // For Private And Personal Use Only Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 248 vedAntadIpe [a. 1. sadA pazyanti sUrayaH"1"tadakSare parame vyoman"2 "kSayantamasya rajasaH parAke" 3"vizvaM purANaM tamasaH parastAt" 4"te ha nAkaM mhimaansscnte| yatra pUrve sAdhyAssanti devAH" ityAdisakalopaniSatprasiddham // 12 // iti zrIvedAntasAre anadhikaraNam // 2 // 2 // ...(zrIvedAntadIpe atradhikaraNam // 2 // ).-.. attA craacrgrhnnaat||2|9|| kaThavallISvAmnAyate5"yasya brahma ca kSatraM cobhe bhavata odnH| mRtyuryasyopasecanaM ka itthA veda yatra saH" iti / atraudanopasecanasUcito'ttA kiM jIvaH ? uta paramAtmeti saMzayaH / jIva iti pUrvaH pakSaH / kutaH ? bhoktRtvasya karmanimittatvAt , jIvasyaiva tatsambhavAt / rAddhAntastu-sarvopasaMhAre mRtyUpasecanamadanIyaM carAcarAtmakaM kRtsnaM jagaditi tasyaitasyAttA prmaatmaiv| na ce. daM karmanimittaM bhoktRtvam , api tu jagatsRSTisthitilayalIlasya paramAtmano jagadupasaMhAritvarUpaM bhoktRtvam / sUtrArtha:-brahmakSatraudanasyAttA paramAtmA, bra. nakSatrazabdena carAcarasya kRtsnasya jagato grahaNAt / mRtyUpasecano hyodano na brahmakSatramAtram ; api tu tadupalakSitaM carAcarAtmakaM kRtsnaM jagadeva // 9 // prkrnnaacc| 1 // 2 // 10 // 6"mahAntaM vibhumAtmAnaM matvA dhIro na zocati' 6"nAyamAtmA pravacanena labhyo na medhayA" iti parasyaiva hIdaM prakaraNam ; atazcAyaM paramAtmA // 10 // guhAM praviSTAvAtmAnau hi tadarzanAt / / 2 / 11 // nanvanantaram 7"RtaM pibantau sukRtasya loke guhAM praviSTau parame parAyeM" iti dvayoH karmaphalAdanazravaNAt , paramAtmanazca karmaphalAdanAnanvayAt ,antaHkaraNadvitIyo jIva eva tatrAtteti pratIyate ; ato'trApi sa eva jIvo'ttA bhavitumarhatItyAzaGkayAha-guhAM praviSTau jIvAtmaparamAtmAnau ; jIvadvitIyaH 1.te.nArA, 6-2 // 2.saamve.uttr.17-2-2|| 6. kaTha. 1-2-22, 23 // 3. te. nArA, 6-5 // 4. purusssuu|| | 7. kaTha. 1-3-1 // 5. kaTha. 1-2-25 // For Private And Personal Use Only Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pA. 2. ] antarAdhikaraNam 249 paramAtmaiva tatra pratIyata ityarthaH / svayamananato'pi paramAtmanaH prayojakatayA pAne'nvayo vidyate / jIvadvitIyaH paramAtmeti kathamavagamyate ? taddarzanAt-tayoreva hyasminprakaraNe guhApravezavyapadezo dRzyate - 1" taM durdarza gUDha manupraviSTaM guhAhitaM gahareSThaM purANam / adhyAtmayogAdhigamena devaM matvA dhIro harSazokau jahAti" iti paramAtmanaH; 2' yA prANena sambhavatyaditirdevatAmayI / guhAM praSizya tiSThantI yA bhUtebhirvyajAyata" iti jIvasya / karmaphalAnyattItyaditiH jIvaH // 11 // vizeSaNAcca / 1 / 2 / 12 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir asminprakaraNe hyupakramaprabhRtyopasaMhArAjjIva paramAtmAnAvevopAsyatvopAsakatvaprApyatvaprAtpRtvAdibhirvizeSyete 3" mahAntaM vibhumAtmAnaM matvA dhIro na zocati " 4" vijJAnasArathiryastu manaH pragrahavAnnaraH / so'dhvanaH pAramApnoti tadviSNoH paramaM padam" ityAdiSu ; atazcAttA paramAtmA // 12 // iti zrIvedAntadIpe aladhikaraNam // 2 // ( zrIzArIrakamImAMsAbhASye antarAdhikaraNam || 3 // ) - antara upapatteH / 1 / 2 // 13 // 5 idamAmananti cchandogAH 6" ya eSo'kSiNi puruSo dRzyate / eSa Atmeti hovAca etadamRtamabhayametadbrahma" iti / tatra sandehaH - kimayamakSyAdhAratayA nirdizyamAnaH puruSaH pratibimbAtmA, uta cakSurindriyAdhiSThAtA devatAvizeSaH, uta jIvAtmA, atha paramAtmA - iti / kiM yuktam 1 prativimbAtmeti / kutaH ? prasiddhavanirdezAt ; 'dRzyate' ityaparokSAbhidhAnAcca / jIvAtmA vA, tasyApi hi cakSuSi vizeSeNa snnidhaanaatprsiddhiruppdyte| unmIlitaM hi cakSurudvIkSya jIvAtmanazzarIre sthitigatI nizcinvanti / 7" razmibhireSo'sminmatiSThitaH" iti zrutiprasiddhyA cakSuHprati 1. kaTha. 1-2-12 // 2. kaTha. 2-4-7 // 3. kaTha. 1-2-22 // 4. kaTha. 1-3-9 // 5. idaM samAmananti pA || 32 6. chA. 4-15-1 // 7. bR. 7-5-1 // 8. zrutiprasiddha pA // For Private And Personal Use Only Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 250 zrIzArIrakamImAMsAbhASye [a.1. STho devatAvizeSo vA; eSveva prasiddhavanirdezopapattareSAmanyatamaH iti prApte pracakSmahe-antara upapatteH-akSyantaraH paramAtmA / kutaH? 1"eSa Atmeti hovAcaitadamRtamabhayametadbrahmeti etaM saMyatAma ityAcakSate / etaM hi sarvANi vAmAnyabhisaMyanti eSa u eva vAmaniH / eSa hi sarvANi vAmAni nayati / eSa u eva bhaamniH| eSa hi sarveSu lokeSu bhAti" ityeSAM guNAnAM prmaatmnyevopptteH|| 13 // sthaanaadivypdeshaacc|1|2|14|| cakSuSi sthitiniyamanAdayaH paramAtmana eva 2"yazcakSuSi tiSThan" ityevamAdau vyapadizyante / atazca3 "ya eSo'kSiNi puruSaH" iti sa eva pratIyate / ataH prasiddhavanirdezazca paramAtmanyupapadyate / tata eva 'dRzyate' iti sAkSAtkAravyapadezo'pi yogibhidRzyamAnatvAdupapadyate // 14 // sukhaviziSTAbhidhAnAdeva c|1|2|15|| itazcAkSyAdhAraH puruSottamaH-4 "kaM brahma khaM brahma" iti prakRtasya sukhaviziSTasya brahmaNaH upAsanasthAnavidhAnArtha saMyadvAmatvAdiguNavidhAnArthaM ca 3"ya eSo'kSiNi puruSaH" ityabhidhAnAt / evakAro nairapekSyaM heto?tayati // nanvagnividyAvyavadhAnAt 4"kaM brahma" iti prakRtaM brahma neha snnidhtte| tathA hi-agnayaH4" prANo brahma kaM brahma khaM brahma" iti brahmavidyAmupadizya5"atha hainaM gArhapatyo'nuzazAsa" ityaarbhyaaniinaamupaasnmupdidishuH| nacAgnividyA brahmavidyAGgamiti zakyaM vaktum ; brhmvidyaaphlaanntrgttdvirodhisrvaayu:maaptisnttyvicchedaadiphlshrvnnaat| ucyate-4"prANo brahma" "etadamRtamabhayametadbrahma" ityubhayana brahmasaMzabdanAt |6"aa1. chA. 4-15-3 // 2. bU. 5-7-18 // 5. chA. 4-11-1 // 3. chA. 4-15-1 // 4. chA, 4-10-5 // 6. chA. 4-14-2 // For Private And Personal Use Only Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pA. 2. ] antarAdhikaraNam 251 3 cAryastu te gatiM vaktA" ityagnivacanAcca gatyupadezAtpUrva brahmavidyAyA asamAptestanmadhyagatAgnividyA brahmavidyAGgamiti nizcIyate ; "atha hainaM gArhapatyo'nuzazAsa " iti brahmavidyAdhikRtasyaivAgnividyopadezAcca / ki zca 2" vyAdhibhiH pratipUrNo'smi " iti brahmaprAptivyatiriktanAnAvidhakAmopahatipUrvaka garbhajanmajarAmaraNAdibhava bhayopataptAyopakosalAya 4" eSA somya te'smadvidyA''tmavidyA ca "iti samuccityopadezAnmokSaikaphalAtmavidyAGgatvamagnividyAyAH pratIyate / evaM cAGgatve'vagate sati phalAnukIrtanamarthavAda iti gamyate / nacAtra mokSavirodhiphalaM kiJcicchrayate, "apahate pApakRtyAM lokI bhavati sarvamAyureti jyogjIvati nAsyAvara puruSAH kSIyante upa vayantaM bhuJjAmo'smiMzca loke'muSmizca" ityamISAM phalAnAM mokSAdhikRtasyAnuguNatvAt / apahate pApakRtyAm - brahmaprAptivirodhi pApaM karmApahanti / lokI bhavati tadvirodhini pApe niraste brahmalokaM prApnoti / sarvamAyureti - brahmopAsanasamApteryAvadAyurapekSitam, tatsarvameti / jyogjIvati - vyAdhyAdibhiranupahato yAvadbrahmamApti jIvati / nAsyAvara puruSAH kSIyante - asya ziSyapraziSyAdayaH putrapautrAdayo'pi brahmavida eva bhavanti / 6" nAsyAbrahmavitkule bhavati" iti ca zrutyantare brahmavidyAphalatvena shruuyte| upa vayantaM bhuJjAmo'smiMzca loke'muSmizca-vayam agnayastamena - mupabhuJjAma: - yAvadrahmaprApti vighnebhyaH paripAlayAma iti / ato'gnividyAyA brahmavidyAGgatvena tatsannidhAnAvirodhAtsukhaviziSTaM prakRtameva brahmopAsanasthAnavidhAnArthaM guNavidhAnArthaM cocyate / nanu "AcAryastu te gatiM vaktA" iti gatimAtraparizeSaNAdAcAryeNa gatirevopadezyeti gamyate ; tatkathaM sthAnaguNavidhyarthatocyate / tadabhidhIyate "AcAryastu te ga 1. chA. 4-11-1 // 2. chA. 4. 10.3 // 3. bhayAbhi paa|| 4. chA. 4. 14.1 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 5. chA. 4-13-2 // 6. mu. 3-2-9 // 7. brahma ihopAsanasthAna pA|| 8. chA. 4-5-9 // For Private And Personal Use Only Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 252 zrIzArIrakamImAMsAbhASye [ma. 1. tiM vaktA" ityasyAyamabhiprAyaH brahmavidyAmanupadizya moSuSi gurau tadalAbhAdanAzvAsamupakosalamujjIvayituM svaparicaraNaprItA gArhapatyAdayo guroragrayastasmai brahmasvarUpamAtraM tadaGgabhUtAM cAgnividyAmupadizya "AcAyoddhaiva vidyA viditA sAdhiSThaM prApat" iti zrutyarthamAlAMcya sAdhutamatvaprAptayarthamAcArya evAsya saMyadvAmatvAdiguNakaM brahma tadupAsanasthAnamacirAdikAM ca gatimupadizatviti matvA 2 "AcAryastu te gatiM vaktA" ityavocan / gatigrahaNamupadezyavidyAzeSapradarzanArtham / ata evAcAryospi3 "ahaM tu te tadvakSyAmi yathA puSkarapalAza Apo na zliSyante evamevaMvidi pApaM karma na zliSyate" ityupakramya saMyadvAmatvAdikalyANaguNaviziSTaM brahmAkSisthAnopAsyamarcirAdikAM ca gatimupadideza / ataH 4"kaM brahma khaM brahma" iti sukhaviziSTasya prakRtasyaiva brahmaNo'trAbhidhAnAdayamakSyAdhAraH paramAtmA // 15 // ___ nanu ca4"kaM brahma khaM brahma" iti paraM brahmAbhihitamiti kathamavagamyate, yasyehAkSyAdhAratayA'bhidhAnaM brUSe ; yAvatA 4"kaM brahma khaM brahma" iti prasiddhAkAzalaukikasukhayoreva brahmadRSTividhIyata iti pratibhAti,5"nAma brahma'6"mano brahma" ityaadivcnsaaruupyaat| tatrAha-- ata eva ca sa brhm|1|2|16|| yatastatra "yadeva kaM tadeva kham"iti sukhaviziSTasyA'kAzasyAbhidhAnam , ata eva khazabdAbhidheyassaH AkAzaH paraM brhm| etaduktaM bhavati-agnibhiH4"prANo brahma kaM brahma khaM brahma" ityukte upakosala uvAca "vijAnAmyahaM yatmANo brahma kaM ca tu khaM ca na vijAnAmi" iti|| 1. chA, 4-9-3 // 2. chA. 4-14-1 // 6. chA. 7-3-2 // 3. chA. 4-14-3 // 4. chA. 4-10-5 // 7, 8, chA. 4-10-5 // 5. chA. 7.1.5 // For Private And Personal Use Only Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA.2.] antarAdhikaraNam. 253 ____ asyAyamabhiprAya:--na tAvatyANAdipratIkopAsanamagnibhirabhihitam , janmajarAmaraNAdibhavabhayabhItasya mumukSorbrahmopadezAya prattatvAt / ato brahmaivopAsyamupadiSTam / tatra prasiddhaiH prANAdibhissamAnAdhikaraNaM brahma nirdiSTam / teSu ca bhANaviziSTatvaM jagadvidharaNayogena vA prANazarIratayA prANasya niyantRtvena vA brahmaNa upapadyata iti "vijAnAmyahaM yatmANo brahma" ityuktavAn / tathA sukhAkAzayorapi brahmaNaH zarIratayA taniyAmyatvena vizeSaNatvam ; utAnyonyavyavacchadekatayA niratizayAnandarUpabrahmasvarUpasamarpaNaparatvena vA tatra pRthagbhUtayozzarIratayA vizeSaNatve vaiSayikasukhabhUtAkAzayorniyAmakatvaM brahmaNassyAditi kharUpAvagatina syAt , anyonyavyavacchedakatve'paricchinnAnandaikasvarUpatvaM brahmaNassyAdityanyataraprakAranirdidhArayiSayA "kaM ca tu khaM ca na vijAnAmi" ityuktavAn / upakosalasyemamAzayaM jAnanto'gnayaH 1"yadvA va ke tadeva khaM yadeva khaM tadeva kam" ityuucire| brahmaNassukharUpatvamevAparicchinnamityarthaH / ataH prANazarIratayA prANaviziSTaM yadbrahma, tadevAparicchinnasukharUpaM ceti nigamitam ---1"prANaM ca hAsmai tadAkAzaM cocuH" iti / ataH 1"kaM brahma khaM brahma" ityatrAparicchinnasukhaM brahma pratipAditamiti paraM brahmaiva tatra prakRtam , tadeva cAtrAkSyAdhAratayA'bhidhIyata ityakSyAdhAraH paramAtmA // 16 // shrutopnisstkgtybhidhaanaacc| 1 / 2 / 17 // zrutopaniSatkasya-adhigataparamapuruSayAthAtmyasyAnusandheyatayA zrutyantarapratipAdyamAnA acirAdikA gatiryA, tAmapunarAvRttilakSaNaparamapuruSaprAptikarImupakosalAyAkSipuruSaM zrutavate 2"te'rcipamevAbhisambhava1. chA. 4-10-5 // 2. chA. 4-15-5 // For Private And Personal Use Only Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 254 zrIzArIrakamImAMsAmAnye [ma. 1. ntyaSio'harahna ApUryamANapakSam"ityArabhya"candramaso vidyutaM tatpuruSo'mAnavassa enAnbrahma gamayatyeSa devapatho brahmapatha etena pratipadyamAnA imaM mAnavamAvarta nAvartante" ityantenopadizati / ato'pyayamakSipuruSaH paramAtmA // 17 // anavasthiterasambhavAcca netrH|1|2|18|| __ pratibimbAdInAmakSiNi niyamenAnavasthAnAdamRtatvAdInAM ca nirupAdhikAnAM teSvasambhavAnna paramAtmana itaraH chAyAdiH akSipuruSo bhavitumarhati / pratibimbasya tAvatpuruSAntarasannidhAnAyattatvAnna niyamenAvasthAnasambhavaH / jIvasyApi sarvendriyavyApArAnuguNatvAya sarvendriyakandabhUte sthAnavizeSe vRttiriti cakSuSi nAvasthAnam / devatAyAzcara "razmibhireSo'smin pratiSThitaH" iti razmidvAreNAvasthAnavacanAddezAntarAvasthitasyApIndriyAdhiSThAnopapattena cakSuSyavasthAnam / sarveSAmevaiSAM nirupAdhikAmRtatvAdayo na sambhavantyeva / tasmAdakSipuruSaH paramAtmA / iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye antarAdhikaraNam // 3 // ---(vedAntasAre antarAdhikaraNam // 3 // )-.. antara upptteH|1|2|13|| 3"ya eSo'ntarakSiNi puruSo dRzyate eSa Atmeti hovAca etadamRtamabhayametabrahma" ityatra akSyAdhAraH paramapuruSaH, nirupAdhikAmRtatvAbhayatvasaMyadvAmatvAdInAmasminnevopapatteH // 13 // sthAnAdivyapadezAcca / 1 / 2 / 14 // 4" yazcakSuSi tiSThan" ityAdinA sthitiniyamanAdivyapadezAcAyaM prH|| 1. chA. 4.15-5 // 3. chA, 4-15.1 // 2. 1. 7.5-10 // / 4. i. 5-7-18 // For Private And Personal Use Only Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 2.] antarAdhikaraNam 255 sukhaviziSTAbhidhAnAdeva c| 1 / 2 / 15 // 1" kaM brahma khaM brahma' iti pUrvatrAsyaiva sukhaviziSTatayA abhidhAnAcArya paraH // 15 // ata eva ca sa brahma / 1 / 2 / 16 // yatastatra bhavabhItAya upakosalAya brahmajijJAsave 1"kaM brahma khaM brahma" ityupadiSTaH 1" yadvA va kaM tadeva kham" iti sukharUpaH; atassukhazabdAbhidheya AkAzaH parameva brahma // 16 // zrutopaniSatkagatyabhidhAnAcca / 1 // 2 // 17 // zrutabrahmasvarUpANAmadhigantavyAyA arcirAdigaterakSipuruSaM zrutavate2 "te'. rciSamevAbhisambhavanti" ityAdinA'bhidhAnAcAyaM paramapuruSaH // 17 // anavasthiterasambhavAccanetaraH / 1 // 2 // 18 // parasmAditaro jIvAdi zyAdhAraH, cakSuSi niyamena anavasthiteH amRtatvAdyasambhavAca // 18 // iti vedAntasAre antarAdhikaraNam // 3 // - ... (vedAntadIpe antarAdhikaraNam // 3 // )... antara upptteH|1|2|13|| chAndogye3'ya eSo'kSiNi puruSo dRzyate eSa Atmeti hovAcaitadamRtamabhayametadbrahma' ityatrAkSyAdhAraH puruSaH kiM pratibimbAtmajIvadevatAvizeSAnyatamaH ? uta paramAtmeti sNshyH| eNvanyatama iti pUrvaH pkssH| kutaH ? 'ya eSa dRzyate' iti prasiddhavatsAkSAtkAranirdezAt / rAddhAntastu-paramAtmaivAyamazyAdhAraH puruSaH, akSipuruSasambandhitayA zrUyamANA hi nirupAdhikAtmatvAmR. tatvAbhayatvabrahmatvasaMyadvAmatvAdayaH paramAtmanyevopapadyante / prasiddhavanirdezazca 3. chaa.4-15-1|| 1. chaa.4-10-5|| 2. chA. 4-15-5 // For Private And Personal Use Only Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 256 vedAntadIpe [bha.2. 1"yazcakSuSi tiSThan" ityAdizrutyantaraprasiddharupapadyate / sAkSAtkArazca, tadu pAsananiSThAnAM yoginAm / sUtrArthastu-akSyantaraH paramAtmA, saMyadvAmatvAdInAM gunnaanaamtraivopptteH|| 13 // sthAnAdivyapadezAcca / 1 / 2 / 14 // sthaanN-sthitiH| paramAtmana eva 1"yazcakSuSi tiSThan" ityAdau racakSuSi sthitiniyamanAdInAM vyapadezAJcAyaM paramAtmA // 14 // sukhaviziSTAbhidhAnAdeva c|1|2| 15 // 3"prANo brahma kaM brahmakhaM brahma" iti sukhaviziSTatayA prakRtasya parasyaiva brahmaNo'zyAdhAratayA upAsyatvAbhidhAnAcAyaM paramAtmA / evakAro'syaiva hetonairapekSyAvagamAya // 15 // 3"prANo brahma kaM brahma khaM brahma"ityatra sukhaviziSTaM parameva brahmAbhihitamiti kathamidamavagamyate ? yAvatA nAmAdivatpratIkopAsanamevetyAzaGkayAha ata eva ca sa brahma / 1 / 2 / 16 // yatastatra bhavabhayabhItAyopakosalAya brahmasvarUpajizAsave 3 "kaM ca tu khaM ca na vijAnAmi" iti pRcchate 3 "yadvA va kaM tadeva khaM yadeva khaM tadeva kam" ityanyonyavyavacchedakatayA aparicchinnasukhasvarUpaM brahmetyabhidhAya, 3 "prANaM ca hAsmai tadAkAzaM cocuH" ityuktam / ata eva khazabdAbhidheyassa AkAzo'paricchinnasukhaviziSTaM paraM brahmaiva // 16 // zratopaniSatkagatyabhidhAnAcca / 1 / 2 / 17 // zrutopaniSatkaiH adhigataparabrahmayAthAtmyaiH brahmaprAptaye yA gatirarcirAdikA'dhigantavyatayA'vagatA zrutyantare, tasyAzcehAkSipuruSaM zrutavato'dhigantavyatayA 4"te'rciSamevAbhisambhavanti" ityAdinA'bhidhAnAdakSipuruSaH prmaatmaa| 1. vR. 5-7-18 // 2. cakSuHsthiti. paa|| 3. chA. 4-10-5 // 4. chA. 4-15-5 // For Private And Personal Use Only Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA.2] antaryAmyadhikaraNam . 257 anavasthiterasambhavAcca netrH|1|2|18|| paramAtmana itaraH jIvAdikaH, tasyAkSiNa niyamenAnavasthiteH, amRtatvasaMyadvAmatvAdInAM cAsambhavAnna so'kssyaadhaarH||18|| iti vedAntadIpe antarAdhikaraNam // 3 // --(zrIzArIrakamImAMsAbhASye antaryAmyadhikaraNam // 4 // )---- 1"sthAnAdivyapadezAca" ityatra 2"yazcakSuSi tiSThan" ityAdinA pratipAdyamAnaM cakSuSi sthitiniyamanAdikaM paramAtmana eveti siddhaM kRtvA'kSipuruSasya paramAtmatvaM sAdhitam ? idAnIM tadeva samarthayateantaryAmyadhidaivAdhilokAdiSu taddharmavyapa dezAt / 1 / 2 / 19 // kANvA mAdhyandinAzca vAjasaneyinassamAmananti 3"yaH pRthivyAM tiSThan pRthivyA antaro yaM pRthivI na veda yasya pRthivI zarIraM yaH pRthivImantaro yamayatyeSa ta AtmA'ntaryAmyamRtaH" iti / evamambvanayantarikSavAyvAdityadikcandratArakAkAzatamastejassu daiveSu ca sarveSu bhUteSu prANavAkcakSuzzrotramanastvagvijJAnaretasvAtmAtmIyeSu ca tiSThantaM tattadantarabhUtaM tattadavedhaM tattaccharIrakaM tattadyamayantaM kazcinirdizya 4"eSa ta AtmA'ntaryAmyamRtaH" ityupadizyate / mAdhyandinapAThe tu4"yassarveSu lokeSu tichan" "yassarveSu vedeSu" 4'yassarveSu yajJeSu" iti ca pryaayaaH| 4"yo vijJAne tiSThan" ityasya paryAyasya sthAne 4"ya Atmani tiSThan iti pa1. zArI. 1-2-14 // / 3. 1. 5-7-3 // 2... 5-7-18 // 4... 5-7 // 33 For Private And Personal Use Only Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 258 zrIzArIrakarmAmAMsAbhASye ryAyaH / 1"sa ta AtmA'ntaryAmyamRtaH" iti ca vishessH| tatra saMzayyate -kimayamantaryAmI pratyagAtmA, uta paramAtmA-iti / kiM yuktam ? pratyagAtmeti / kutaH ? vAkyazeSera "draSTA zrotA" iti karaNAyattajJAnatAzruteH / evaM draSTurevAntaryAmitvopadezAt , 2"nAnyo'to'sti draSTA" iti draSTantaraniSedhAceti // evaM prApte'bhidhIyate-antaryAmyadhidaivAdhilokAdiSu taddharmavyapadezAt-adhidaivAdhilokAdipadacihniteSu vAkyeSu zrUyamANo'ntaryAmyapahatapApmA paramAtmA naaraaynnH| kANvapAThasiddhebhyo'dhidaivAdimadbhayo vAkyebhyo'dhikAnyadhilokAdimanti vAkyAni mAdhyandinapAThe santIti jJApanArthamadhidaivAdhilokAdiSvityubhayorupAdAnam / tadevamubhayeSvapi vAkyeSvantaryAmI paramAtmetyarthaH / kutaH ? taddharmavyapadezAt ; paramAtmadharmo hyayam , yadeka eva san sarvalokasarvabhUtasarvadevAdIniyamayatIti / tathA uddAlakapraznaH-3"ya imaM ca lokaM paraM ca lokaM sarvANi ca bhUtAni yo'ntaro yamayati" ityupakramya 3"tamantaryAmiNaM brUhi" iMti, tasya cottaram 4"yaH pRthivyAM tiSThan" ityArabhyoktam / tadetatsarvAllokAn sarvANi ca bhUtAni sarvAn devAn sarvAnvedAn sarvAMzca yajJAnantaH pravizya sarvaprakAraniyamanam , sarvazarIrateyA sarvasyAtmatvaM ca sarvajJAtsatyasaGkalpAtpuruSottamAdanyasya na sambhavati / tathAhi 5 antaH praviSTazzAstA janAnA~ sarvAtmA" 6"ttsRssttvaa| tdevaanumaavisht| tadanupavizya / sacca tyacAbhavat" ityAdInyaupaniSadAni vAkyAni paramAtmana eva sarvasya prazAsitRtvaM sarvasyA'tmatvamityAdIni vadanti / tathA suvAlopaniSadi "naiveha kiJcanAgra AsIdamUlamanAdhAramimAH prajAH prajAya 1. bR. 5-7-23. eSata iti sthAne sata i. ti maadhyndinssaatthH|| 2. bR. 5-7-23 // 3. vR. 5-7-1 // 4. bu. 5-7-3 // 5. tai. AraNya, 11. anu. 20 // 6. te. Ana. 6 // 7. subAla. 6. kh| For Private And Personal Use Only Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 2.] antaryAmyadhikaraNam 259 nte divyo deva eko nArAyaNaH / cakSuzca draSTavyaM ca nArAyaNaH / zrotraM ca zrotavyaM ca nArAyaNaH" ityArabhya 1"antazzarIre nihito guhAyAmaja eko nityaH yasya. pRthivI zarIraM yaH pRthivImantare saJcaran yaM pRthivI na veda yasyApazzarIram" ityAdi, 1"yasya mRtyuzzarIraM yo mRtyumantare saJcaranyaM mRtyunaM veda eSa sarvabhUtAntarAtmA'pahatapApmA divyo deva eko nArAyaNaH" iti parasyaiva brahmaNassarvAtmatvaM sarvazarIratvaM sarvasya niyantRtvaM ca pratipAdyate / svAbhAvikaM cAmRtatvaM paramAtmana eva dharmaH / na ca parasyAtmanaH karaNAyattaM draSTatvAdikam apitu svabhAvata eva sarvajJatvAtsatyasaGkalpatvAcca svata ev| tathAca zrutiH2"pazyatyacakSussa zRNotyakarNaH apANipAdo javano grahItA"itiAna ca darzanazravaNAdizabdAzcakSurAdikaraNajanmano jJAnasya vAcakAH; apitu rUpAdisAkSAtkArasya / saca rUpAdisAkSAtkAraH karmatirohitasvAbhAvikajJAnasya jIvasya cakSurAdikaraNajanmA:parasyatu khtev|3"naanyo'to'sti draSTA"ityetadapi pUrvavAkyoditAniyantuSTaranyo draSTA nAstIti vdti| "yaM pRthivI na veda"1"yamAsmA na veda" ityevamAdibhirvAkyaiH pRthivyAtmAdiniyAmyairanupalabhyamAna eva niyamayatIti yatpUrvamuktam, tadeva 3"adRSTo draSTA azrutazzrotA" iti nigamayya 3"nAnyo'to'sti draSTA" ityAdinA tasya niyantuniyantrantaraM nissidhyte| 4"eSa ta AtmA" *"sa ta AtmA" iti ca ta iti vyatirekavibhaktinirdiSTasya jIvasyAtmatayopadizyamAno'ntaryAmI na pratyagAtmA bhavitumarhati // 19 // na ca smaartmtddhrmaabhilaapaacchaariirshcaa1||2||20|| 1. subAla. 7. khA 3. bR. 5-7-23 // 2, zve. 3-19 // / 4. . 5-7 : *mAdhyandinapAThaH // For Private And Personal Use Only Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 260 vedAntasAre smArta pradhAnam / zArIraH jiivH| smAte ca zArIrazca nAntaryAmI, atddhrmaabhilaapaat-tyorsmbhaavitdhrmaabhilaapaat| svabhAvata eva sarvasya draSTutvam , sarvasya niyantRtvam, sarvasyA'tmatvam , svata evAmRtatvaM ca tayorna sambhAvanAgandhamarhati / etaduktaM bhavati-yathA smArtamacetanaM sarvajJatvaniyantRtvasarvAtmatvAdikaM nArhati, tathA jIvo'pi, ataddhamatvAt-iti // amISAM guNAnAM paramAtmanyanvayaH, pratyagAtmani vyatirekazca sUtradvayena darzitaH // 20 // nirapekSaM ca hetvantaramAhaubhaye'pi hi bhedenainmdhiiyte| 1 / 2 // 21 // ubhaye-mAdhyandinAH kANvAzca, antaryAmiNo niyAmyatvena vAgAdibhiracetanassamam enaM zArIramapi vibhajyAdhIyate-1"ya Atmani tiSThanAtmano'ntaro yamAtmA na veda yasyA'tmA zarIraM ya AtmAnamantaro yamayati sa ta AtmA'ntaryAmyamRtaH" iti mAdhyandinAH, 2" yo vijJAne tiSThan" ityAdi ca kANvAH,paramAtmaniyAmyatayA tasmAdvilakSaNatvenainamadhIyata ityrthH| ato'ntaryAmI pratyagAtmano vilakSaNo'pahatapApmA paramAtmA nArAyaNa iti siddham // 21 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye antaryAmyadhikaraNam // 4 // --(zrIvedAntasAre antaryAmyadhikaraNam ||4||)...antryaamydhidaivaadhilokaadissu taddharmavyapa deshaat| // 2 // 19 // 1..5-7-22 / / 2.a. 5-7-22. maadhyndinpaatthH|| For Private And Personal Use Only Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 2. ] antaryAmyadhikaraNam. 1" yaH pRthivyAM tiSThan " ityAdiSu adhidaivAdhilokAdipadacihniteSu vAkyeSu zrUyamANo'ntaryAmI paramapuruSaH, sarvAntaratva sarvAviditatva sarvazarIrakatvasarvaniyantRtvAdiparamAtmadharmavyapadezAt // 19 // 261 na ca smaartmtddhrmaabhilaapaacchaariirshc|1|2|20|| 1 nAyaM pradhAnaM jIvazca tayorasambhAvitasarvAviditatvAdidharmAbhilApAt asambhAvanayA yathA na smArtam, tathA jIvo'pItyarthaH // 20 // ubhaye'pi hi bhedenainamadhIyate / 1 / 2 / 21 // ubhaye kANvA mAdhyandinAzya, 2" yo vijJAne tiSThan " 3" ya Atmani tiSThanAtmano'ntaro yamAtmA na veda yasyAtmA zarIraM ya AtmAnamantaro yamayati" iti pratyagAtmano bhedena, enam antaryAmiNam adhIyate; ataH para evAyam // 21 // iti vedAntasAre antaryAmyadhikaraNam || 4 || For Private And Personal Use Only ( vedAntadIpe antaryAmyadhikaraNam // 4 // ) + antaryAmyadhidaivAdhilokAdiSu tddhrmvypdeshaat|1|2|19|| ityA bRhadAraNyake 1" yaH pRthivyAM tiSThanpRthivyA antaro yaM pRthivI na veda yasya pRthivI zarIraM yaH pRthivImantaro yamayatyeSa ta AtmA'ntaryAmyamRtaH " diSu sarveSu paryAyeSu zrUyamANo'ntaryAmI kiM pratyagAtmA ? uta paramAtmeti saMzayaH pratyAgAtmeti pUrvaH pakSaH, vAkyazeSe 4'draSTA zrotA ...mantA" iti drachrutvAdizruteH, 4"nAnyo'to'sti draSTA" iti draSTrantaraniSedhAzca / rAddhAntastu-- pRthivyAdyAtmaparyantasarvatattvAnAM sarvaiH tairadRSTenaikena niyamanaM nirupAdhikAmRtatvAdikazca paramAtmana eva dharma ityantaryAmI paramAtmA / draSTRtvAdizca rUpAdisA1. i. 5-7-3 // 2. . 5-7-22 // 3.. 5-7-22. mAdhyandinapAThaH / 4.5-7-23 // Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 262 zrIzArIrakamImAMsAbhASye [a. 1. kssaatkaarH| sa ca "pazyatyacakSuH" ityAdinA paramAtmano'pyastiAra "nAnyo'tosti draSTA" iti ca jIvenAdRSTAntaryAmidraSTavat , antaryAmiNA'pyadRSTadraSTrantaraniSedhaparaH / sUtrArthaH-adhidevAdhilokAdipadacihniteSu vAkyaSu zrUyamANo'ntaryAmI paramAtmA, sarvAntaratvasarvAviditatvasarvazarIrakatvasarvaniyamanasatmikatvAmRtatvAdiparamAtmadharmANAM vyapadezAt // 19 // na ca smaartmtddhrmaabhilaapaacchaariirshc|1|2|20|| ___smArta pradhAnam , zArIraH prtygaatmaa| smArta ca zArIrazca nAnta mI, tayorasambhAvitoktadharmAbhilApAt / yathA smArtasyAcetanasyAsaMbhAvanayA nAntaryAmitvaprasaktiH, tathA pratyagAtmano'pItyarthaH // 20 // ubhaye'pi hi bhedenainmdhiiyte| 1 // 2 // 21 // ubhaye kANvA mAdhyandinA api, 3"yo vijJAne tiSThan' 3'ya Atmani tiSThan" iti yataH pratyagAtmano bhedena-enam antaryAmiNam adhIyate ; ato'yaM tadatiriktaH paramAtmA // 21 // ___ iti vedAntadIpe antaryAmyadhikaraNam // 4 // -..(zrIzArIrakamImAMsAbhASye adRshytvaadigunnkaadhikrnnm||)..... adRzyatvAdiguNako dharmokteH / 1 / 2 / 22 // AtharvaNikA adhIyate-4"atha parA yayA tadakSaramadhigamyate / yattadadvezyamagrAhyamagotramavarNamacakSuzzrotraM tadapANipAdam / nityaM vibhuM sarvagataM susUkSmaM tadavyayaM yadbhatayoni paripazyanti dhIrAH"iti; tathotta 1. zve. 3-19 // 2. bu. 5-7-23 // / / 3. bR.5-7-22|| 4. muNDa, 1-1-5,6 // For Private And Personal Use Only Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 263 pA.2.] adRzyatvAdiguNakAdhikaraNam . ratra 1"akSarAtparataH paraH" iti| tatra sandihyate-kimihAdRzyatvAdiguNakamakSaramakSarAtparataH parazca prakRtipuruSo; athobhayatra prmaatmaiv-iti| kiM prAptam ? prakRtipuruSAviti / kutaH ? asyAkSarasya 2"adRSTo draSTA" ityAdAviva na draSTutvAdizcetanadharmavizeSa iha zrUyate, 1"akSarAtparataH paraH" iti ca sarvasmAdvikArAtparabhUtAdakSarAdasmAtparaH kSetrajJa samaSTipuruSaH pratipAdyate / etaduktaM bhavati-rUpAdimatsthUlarUpAcetanapRthivyAdibhUtAzrayaM dRzyatvAdikaM pratiSidhyamAnaM pRthivyAdisajAtIyasUkSmarUpAcetanamevopasthApayati, tacca pradhAnameva / tasmAtparatvaM ca samaSTipuruSasyaiva prasiddham / tadadhiSThitaM ca pradhAnaM mahadAdivizeSaparyantaM vikArajAtaM prasUta iti tatra dRSTAntA upanyasyante 3"yathorNanAbhissRjate gRhNate ca yathA pRthivyAmoSadhayassambhavanti / yathA sataH puruSAtkezalomAni tathA'kSarAtsambhavatIha vizvam" iti / ato'smin prakaraNe pradhAnapuruSAveva pratipAdyate-iti // evaM pApte brUmaH-adRzyatvAdiguNako dharmokteH-adRzyatvAdiguNako'kSarAtparataH parazca paramapuruSa eva; kutaH ? taddharmokteH 4"yassarvajJassarvavit"ityAdinA sarvajJatvAdikAstasyaiva dharmA ucyante ; tathA hi 5"yayA tadakSaramadhigamyate" ityAdinA adRzyatvAdiguNakamakSaramabhidhAya 3"akSarAtsambhavatIha vizvam"iti tasmAdvizvasambhavaM cAbhidhAya4"yassavaijJassarvavidyasya jJAnamayaM tpH| tasmAdetadbrahma nAma rUpamannaM ca jAyate" 1. muNDa. 2-1-2 // 2. bR. 5-7-23 // 3. muNDa. 1-1-7 // 4. muNDa. 1-1-9 // 5. muNDa, 1-1-5 // For Private And Personal Use Only Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 264 zrIzArIrakamImAMsAbhASye [a. 1. iti bhUtayonerakSarasya sarvajJatvAdiH pratipAdyate / pazcAt 1" akSarAtparataH paraH" iti ca prakRtamadRzyatvAdiguNakaM bhUtayonyakSaraM sarvajJameva paratvena vypdishyte| ataH "akSarAtparataH paraH" ityakSarazabdaH pazcamyantaH prakRtamadRzyatvAdiguNakamakSaraM nAbhidhatte, tasya sarvajJasya vizvayonessarvasmAtparatvena tasmAdanyasya paratvAsambhavAt / ato'vAkSarazabdo bhUtasUkSmamacetanaM brUte // 22 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir itazca na pradhAnapuruSau -- vizeSaNabhedavyapadezAbhyAJca netarau / 1 / 2 / 23 // 1. muNDa. 2-1-2 // 2. muNDa. 1-1-1 // vizinaSTi hi prakaraNaM - pradhAnAzca puruSAcca bhUtayonyakSaraM vyAvartayatItyarthaH; ekavijJAnena srvvijnyaanprtijnyoppaadnaadibhiH| tathA tAbhyAmakSarasya bhedazca vyapadizyate ? " akSarAtparataH paraH" ityAdinA / tathAhi2" sa brahmavidyAM sarvavidyApratiSThAmatharvAya jyeSThaputrAya prAha" iti sarvavidyApratiSThAbhUtA brahmavidyA prakrAntA ; paravidhaiva ca sarvavidyApratiSThA ; tAmimAM sarvavidyApratiSThAM vidyAM caturmukhAtharvAdiguruparamparayA'GgirasA prAptAM jijJAsuH 3" zaunako ha vai mahAzAlo'GgirasaM vidhivadupasannaH papraccha kasminnu bhagavo vijJAte sarvamidaM vijJAtaM bhavati" iti / brahmavidyAyAssarvavidyAzrayatvAdbrahmavijJAnena sarve vijJAtaM bhavatIti kRtvA brahmasvarUpamanena pRSTam ; 4" tasmai sa hovAca dve vidye veditavye iti hama yahmavido vadanti parA caivAparAca" iti / brahmaprepsunA dve vidye veditavye - brahmaviSaye parokSAparokSarUpe dve vijJAne upAdeye ityarthaH / tatra parokSaM zAstrajanyaM jJAnam, aparokSaM yogajanyam; tayorbrahmaprAptyupAya 3. muNDa. 1-1-3 // 4. muNDa. 1-1-4 // For Private And Personal Use Only Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 2.] adRzyatvAdiguNakAdhikaraNam. 265 bhUtamaparokSaM jnyaanm| tacca bhaktirUpApannam , 1"yamevaiSa vRNute tena labhyaH" ityatraiva vizeSyamANatvAt / tadupAyazcAgamajanyaM vivekAdisAdhanasaptakAnugRhItaM jJAnam , 2"tametaM vedAnuvacanena brAhmaNA vividiSanti yajJena dAnena tapasA'nAzakena" iti shruteH| Aha ca bhagavAnparAzaraH 3"tatmAptiheturjJAnaM ca karma coktaM mahAmune / AgamotthaM vivekAca dvidhA jJAnaM tathocyate" iti / 4" tatrAparA Rgvedo yajurvedaH" ityAdinA 4" dharmazAstrANi" ityantena AgamotthaM brahmasAkSAtkArahetubhUtaM parokSajJAnamuktam / sAGgasya setihAsapurANasya sadharmazAstrasya samImAMsasya vedasya brahmajJAnotpattihetutvAt 5"atha parA yayA tadakSaramadhigamyate" ityupAsanAkhyaM brahmasAkSAtkAralakSaNaM bhaktirUpApannaM jJAnam " yattadadrezyamagrAyam" ityAdinA parokSAparokSarUpajJAnadvayaviSayasya parasya brahmaNasvarUpamucyate 6"yathorNanAbhissRjate gRhNateca" ityaadinaa| yathoktasvarUpAtparasmAdbrahmaNo'kSarAtkRtsnasya cetanAcetanAtmakaprapaJcasyotpattiruktA vizvamiti vacanAnAcetanamAtrasya 7"tapasA cIyate brahma tto'nnmbhijaayte| annAtmANo manassatyaM lokAH karmasu cAmRtam" iti brahmaNo vizvotpattiprakAra ucyate tapasA-jJAnena, "yasya jJAnamayaM tapaH" iti vkssymaanntvaat| cIyate-upacIyate 9"bahu syAm" iti saGkalparUpeNa jJAnena brahma sRSTayunmukhaM bhvtiityrthH| tato'nnamabhijAyate-adyata ityannam, vizvasya bhoktRvargasya bhogyabhUtaM bhUtasUkSmamavyAkRtaM parasmAdbrahmaNo jAyata ityarthaH; prANamanaHprabhRti ca svargApavargarUpaphalasAdhanabhUtakarmaparyantaM sarva vikArajAtaM tasmAdeva jAyate / 8" yassarvajJassarvavit" ityAdinA sRSTayupakaraNabhUtaM 1. muNDa, 3-2-3 // 2. 2, 6-4-22 // 3. vi. pu. 6-5-60 // 4, 5. muNDa. 1-1-5 // 34 6. muNDa. 1-1-7 // 7. muNDa. 1-1-8 // 8. muNDa. 1-1-9 // 9. chA. 6.2.3, te. Ana. 6 // For Private And Personal Use Only Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIzArIrakamImAMsAbhASye [ma.1. saarvjhystysngklptvaadikmuktm| sarvajJAtsatyasaGkalpAtparamANo'kSarAdetat kAryAkAraM brahma nAmarUpavibhaktaM bhoktRbhogyarUpaM ca jaayte| 1"tadetatsatyam" iti parasya brahmaNo nirupAdhikasatyatvamucyate / 1"mantreSu karmANi kavayo yAnyapazyastAni tretAyAM bahudhA santatAni / tAnyAcarata niyataM satyakAmAH" iti sArvajhyasatyasaGkalpatvAdikalyANaguNAkaramakSaraM puruSaM svatassatyaM kAmayamAnAstatmAptaye phalAntarebhyo viraktA RgyajumsAmAvasu kavibhidRSTAni varNAzramocitAni tetAgniSu bahudhA santatAni karmANyAcarateti 1"eSa vaH panthAH" ityArabhya 2"eSa vaH puNyassukRto brahmalokaH" ityantena karmAnuSThAnaprakAra, zrutismRticoditeSu karmakhekatarakarmavaidhurye'pItareSAmanuSThitAnAmapi niSphalatvam , ayathAnuSThitasya cAnanuSThitasamatvam abhidhAya 3"plavA hyete adRDhA yajJarUpA aSTAdazoktamavaraM yeSu karma / etacchreyo ye'bhinandanti mUDhA jarAmRtyU te punarevApi yanti"ityAdinA phalAbhisandhipUrvakatvena jJAnavidhuratayA cAvaraM karmAcaratAM punarAvRttimuktvA 4"tapazzraddhe ye hyupavasanti" ityAdinA punarapi phalAbhisandhirahitaM jJAninAnuSThitaM karma brahmaprAsaye bhavatIti prazasya 5"parIkSya lokAn" ityAdinA kevalakarmaphaleSu viraktasya yathoditakarmAnugRhItaM brahmaprAptyupAyabhUtaM jJAnaM jijJAsamAnasya ca AcAryopasadanaM vidhAya"tadetatsatyaM yathA sudIptAt"ityAdinA "so'vidyApanthivikiratIha somya" ityantena pUrvoktasyAkSarasya bhUtayoneH parasya brahmaNaH paramapuruSasyAnuktaisvarUpaguNaissaha sarvabhUtAntarAtmatayA vizvazarIratvena vizvarUpatvam , tasmAdvizvasRSTiM ca vispaSTamabhidhAya 8"Avissabhi - - - 1. muNDa. 1-2-1. 2. muNDa, 1-2-6 // 1. muNDA, 1-2-7 // 4. muNDa, 1-2-11 // 5. muNDa. 1-2-12 // 6.muNDa. 2.1-1 // 7. muNDa. 2-1-10 // 8. munndd,2-2-1|| For Private And Personal Use Only Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 2. ] adRzyatvAdiguNakAdhikaraNam hitam" ityAdinA tasyaivAkSarasyAvyAkRtAtparato'pi puruSAtparabhUtasya parasya brahmaNaH paramavyomni pratiSThitasyAnavAdhikAtizayAnandasvarUpasya hRdayaguhAyAmupAsanaprakAram upAsanasya ca parabhaktirUpatvamupAsInasyAvidyAvimokapUrvakaM brahmasamaM brahmAnubhavaphalaM copadizyopasaMhRtam / ata evaM vizeSaNAdbhedavyapadezAcca nAsminprakaraNe pradhAnapuruSau pratipAdyete // 237 bhedavyapadezo'pi hi tAbhyAM parasya brahmaNo'tra vidyate / 1"divyo mUrta: puruSassabAhyAbhyantaro hyajaH / aprANo hyamanA zubhro yakSarAtparataH paraH" ityAdibhiH akSarAdavyAkRtAtparo yassamaSTipuruSaH tasmAdapi parabhUto'dRzyatvAdiguNako'kSarazabdAbhihitaH paramAtmetyarthaH / aznuta iti vA, na kSaratIti vA'kSaram / tadavyAkRte'pi svavikAravyAtayA vA mahadAdivanAmAntarAbhilApayogyakSaraNAbhAvAdvA'kSaratvaM kathacidupapadyate // 23 // rUpopanyAsAcca / 1 / 2 / 24 // 266. 2" ardhA cakSuSI candrasUryau dizazzrotre vAvivRtAzca vedAH / vAyuH prANo hRdayaM vizvamasya padbhyAM pRthivI hyeSa sarvabhUtAntarAtmA" itIdRzaM rUpaM sarvabhUtAntarAtmanaH paramAtmana eva sambhavati; atazca paramAtmA // 24 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye adRzyatvAdiguNakAdhikaraNam // 5 // For Private And Personal Use Only ~ (vedAntasAre adRzyatvAdiguNakAdhikaraNam // 5 // ) adRzyatvAdiguNako dharmokteH / 1 / 2 / 22 // 3" atha parA yayA tadakSaramadhigamyate yattadadezyam" ityArabhya 4 yadbhuta 1. mu. 2-1-2. 2. mu. 2-1-4 // 3. 4, mu. 1-1-5-6 // Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 268 vedAntadIpe [ma. 2. yoniM paripazyanti dhIrAH " 1" akSarAt parataH paraH " ityAdau pradhAnAtpratyagAtmanazca arthAntarabhUtaH paramAtmA pratipAdyate, 2" yassarvazassarvavit" ityAdidharmokteH // 22 // vizeSaNa bhedavyapadezAbhyAJca netarau / 1 / 2 / 23 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ekavijJAnena sarvavijJAnarUpavizeSaNavyapadezAnna pradhAnam 1" akSarAt parataH paraH" iti pradhAnAtparataH pratyagAtmano'pi para iti bhedavyapadezAt, na pratyagAtmA ca / athavA sAmAnAdhikaraNyena parato'kSarAt paJcaviMzakAt para iti bhedavyapadezaH // 23 // rUpopanyAsAcca / 1 / 2 / 24 // 3"agnirmUrdhA" ityAdinA trailokyazarIropanyAsAcca paramAtmA // 24 // iti zrIvedAntasAre adRzyatvAdiguNakAdhikaraNam // 5 // ( vedAntadIpe adRzyatvAdiguNakAdhikaraNam // 5 // 00 1. mu. 2-1-2 // 2. su. 1-1-9 // adRzyatvAdiguNako dharmokteH / 1 / 2 / 22 // AtharvaNe - 4' atha parA yayA tadakSaramadhigamyate yattadadezyam" ityArabhya, 5' yadbhUtayoniM paripazyanti dhIrAH "1" akSarAtparataH paraH" ityAdau kiM pradhAnapuruSau pratipAdyete ? uta paramAtmaiveti saMzayaH / pradhAnapuruSAviti pUrvaH pakSaH / pRthivyAdyacetanagatadRzyatvAdInAM pratiSedhAttajjAtIyAcetanaM pradhAnameva bhUtayonyakSaramiti prtiiyte| tathA "akSarAtparataH paraH" iti ca tasyAdhiSThAtA puruSa eveti / rAddhAntastu -- uttaratra 2" yassarvajJa ssarvavit" iti pradhAnapuSayorasambhAvitaM sArvajJyamabhidhAya 2" tasmAdetadbrahma nAma rUpamannaJca jAyate" iti savaMzAtsatyasaGkalpAjjagadutpattizravaNAtpUrvoktamadRzyatvAdiguNakaM bhUtayonyakSaram 1" akSarAtparataH paraH" iti ca nirdiSTaM tadakSaraM paraM brahmaiveti vijJAyate / 3. mu. 2-1-4 // 4. 5. mu. 1-1-5, 6 // For Private And Personal Use Only Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pA. 2. ] vaizvAnarAdhikaraNam. 269 sUtrArthastu -- adRzyatvAdiguNakaH paramAtmA, sarvajJatvAditaddharmokteH // 22 // vizeSaNabhedavyapadezAbhyAJca netarau / 1 / 2 / 23 // vizinaSTi hi prakaraNaM pradhAnAdbhUtayonyakSaram ekavijJAnena sarvavijJAnAdinA ? tathA 1" akSarAtparataH paraH" iti ; akSarAt avyAkRtAt parato 'vasthitAtpuruSAt para iti puruSAccAsya bhUtayonyakSarasya bhedo vyapadizyate / atazca na pradhAnapuruSau ; apitu paramAtmaivAtra nirdiSTaH // 23 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rUpopanyAsAcca / 1 / 1 / 24 // 2''agnirmUrdhA" ityAdinA samastasya cidacidAtmakasya prapaJcasya bhUtayo - nyakSararUpatvenopanyAsAzcAyamadRzyatvAdiguNakaH paramAtmA // 24 // iti vedAntadIpe adRzyatvAdiguNakAdhikaraNam // 5 // ~~~~~~~( zrIzArIrakamImAMsAbhASye vaizvAnarAdhikaraNam / / 6 / / ) ----- vaizvAnarassAdhAraNazabdavizeSAt / 1 / 2 / 25 // idamAmananti cchandogAH 3" AtmAnamevemaM vaizvAnaraM sampratyadhyeSi tameva no brUhi " iti prakramya 4 " yastvetamevaM prAdezamAtramabhivimAnamAtmAnaM vaizvAnaramupAste" iti / tatra sandehaH - kimayaM vaizvAnara AtmA, paramAtmeti zakyanirNayaH, uta na- iti / kiM prAptam ? azakyanirNaya iti / kutaH ? vaizvAnarazabdasya caturSvartheSu prayogadarzanAt - jATharAgnau tAvat 5" ayamagnirvaizvAnaro yenedamannaM pacyate yadidamadyate tasyaiSa ghoSo bhavati yAvadetatkarNAvapidhAya zRNoti sa yadotkramiSyanbhavati nainaM ghoSaM zRNoti" iti ; mahAbhUtatRtIye ca 6" vizvasmA agniM bhuvanAya devA vaizvAnaraM ketumahAmakRNvan" iti ; devatAyAM ca "vaizvAnarasya sumatau syAma rAjA hi kaM bhuvanAnAmabhizrIH" iti paramAtmani ca " tadAtmanyeva hRdaye'gnau 1. mu. 2-1-2 // 2. mu. 2-1-4 // 3. chA. 5-11-6 // 4. chA. 5-18-1 // 5. bR. 7-9-1 // 6. 7. yaju. kA. 1-5-11 // 8. aSTaka 3. prazna- 11 - anu-8 // For Private And Personal Use Only Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 270 zrIzArIrakamImAMsAmAgye bhi.1. vaizvAnare prAsyat"iti,1"sa eSa vaizvAnaro vizvarUpaH prANo'nirudayate" iti c| vAkyopakramAdiSUpalabhyamAnAnyapi liGgAni sarvAnuguNatayA netuM zakyAnIti // evaM prApte'bhidhIyate-vaizvAnarassAdhAraNazabdavizeSAt-vaizvAnaraH para evAtmA, kutaH? sAdhAraNazabdavizeSAt-vizeSyata iti vizeSa:sAdhAraNasya vaizvAnarazabdasya paramAtmAsAdhAraNaidhavizeSyamANatvAdityarthaH / tathAhi-aupamanyavAdayaH paJceme maharSayassametya 2"ko na AsmA kiM brahma"iti vicArya 3"uddAlako ha vai bhagavanto'yamAruNissampratImamAtmAnaM vaizvAnaramadhyeti taM hantAbhyAgacchAma" ityuddAlakasya vaizvAnarAtmavijJAnamavagamya tmbhyaajgmuH| sa coddAlaka etAnvaizvAnarAtmajijJAsUnabhilakSyAtmanazca tatrAkRtsnaveditvaM matvA4"tAn hovAca azvapatirvai bhagavanto'yaM kekayassampatImamAtmAnaM vaizvAnaramadhyeti taM hantAbhyAgacchAma" iti / te codAlakaSaSThAstamazvapatimabhyAjagmuH / sa ca tAnmaharSInyathAI pRthagabhyarcya5"na me stenaH"ityAdinA5"yakSyamANo ha vai bhagavanto'hamasmi" ityantenA'tmano vratasthatayA pratigrahayogyatA jJApayaneva brahmavidbhirapi pratiSiddhapariharaNIyatAM vihitakarmakartavyatAM ca prajJApya5"yAvadekaikasmA Rtvije dhanaM dAsyAmi tAvadbhagavadbhayo dAsyAmi vasantu bhavantaH" ityavocat / te ca mumukSavo vaizvAnaramAtmAnaM jijJAsamAnAstamevAtmAnamasmAkaM brahItyavocan / tadevaM 2"ko na AtmA kiM brahma" iti jIvAtmanAmAtmabhUtaM brahma jijJAsamAnastajjJamanviccha. dbhivaizvAnarAtmajJasakAzamAgamya pRcchayamAno vaizvAnarAtmA paramAtmeti vijJAyate, AtmabrahmazabdAbhyAmupakramya pazcAtsarvatrAtmavaizvAnarazabdAbhyAM vyavahArAcca brahmazabdasthAne nirdizyamAno vaizvAnarazabdo brahmaivA1. prazno. 1-7 // 2. chA. 5-11-1 // 4. chA. 5-11-4 // 1. chA. 5.11-2 // 5. chA. 5-11-5 // For Private And Personal Use Only Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA.2.] vaizvAnarAdhikaraNam. ra72 bhidhatta iti vijJAyate; kizca 1"sa sarveSu lokeSu sarveSu bhUteSu sarveSvAtmasvannamatti" 2 "tadyatheSIkatUlamagnau protaM pradUyetevaM hAsya sarve pApmAnaH pradUyante" iti ca vakSyamANaM vaizvAnarAtmavijJAnaphalaM vaizvAnarAtmAnaM paraM brahmeti jJApayati // 25 // itazca vaizvAnaraH paramAtmAsmaryamANamanumAnaM syaaditi|1|2|26|| yuprabhRti pRthivyantamavayavavibhAgena vaizvAnarasya rUpamihopadizyate / tacca zrutismRtiSu paramapuruSarUpatayA prasiddham / tadiha tadevedamiti smaryamANaM--pratyabhijJAyamAnaM vaizvAnarasya paramapuruSatve anumAnaliGgamityarthaH / itizabdaH prakAravacanaH; itthaMbhUtaM rUpaM pratyabhijJAyamAnaM vaizvAnarasya paramAtmatve'numAnaM syAt / zrutismRtiSu hi paramapuruSasyetthaM rUpaM prasiddham / yathA AtharvaNe 3"anirmUrdhA cakSuSI candrasUryo dizazzrotre vAgvitAzca vedAH / vAyuH prANo hRdayaM vizvamasya padyAM pRthivI hyeSa sarvabhUtAntarAtmA" iti / agniriha jhulokaH, 4"asau vai loko'gniH"iti zruteH / smaranti ca munayaH 5" dyAM mUrdhAnaM yasya viprA vadanti khaM vai nAbhi candrasUyauM ca nete / dizazzrotre viddhi pAdo kSitiM ca so'cintyAtmA sarvabhUtapraNetA" iti, 6"yasyAgnirAsya dhaumUrdhA khaM nAbhizcaraNau kSitiH / sUryazvacardizazzrotaM tasmai lokAtmane namaH" iti ca / iha ca dhuprabhRtayo vaizvAnarasya mUrdhAdyavayavatvenocyante / tathA hi-tairaupamanyavaprabhRtibhirmaharSibhiH 7'AtmAnamevemaM vaizvAnaraM sampatyadhyeSi tameva no hi" iti pRSTaH kekayastebhyo vaizvAnarAtmAnamupadidikSurvizeSapraznAnyathAnupapattyA vaizvAnarAtmanyetaiH kiJcit jJAtaM kizcidajJAtamiti vijJAya jJAtAjJAtAMzabubhutsayA tAnekaikaM papraccha / tatra 1"aupa1. chA. 5-18-1 // 2. chA. 5-24-3 // 5. 6. bhArate-zAntiparva-rAvadharma. 3. mu. 2.1.4 // 4. 1. 8.2.9 // 47-70 // 7. chA. 5-11-6 // For Private And Personal Use Only Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 272 zrIzArIrakamImAMsAmAgye [ma... manyava kaM tvamAtmAnamupAsse" iti pRSTe 1"divameva bhagavo rAjan" iti tena cokte divi tasya pUrNavaizvAnarAtmabuddhiM nivartayanvaizvAnarasya dyaurmUdhaiti copadizaMstasyA vaizvAnarAMzabhUtAyA divaH sutejA iti guNanAmadheyaM prAcikhyapat / evaM satyayajJAdibhirAdityavAyvAkAzApRthivInAmekaikenaikaikamupAsyamAnatayA kathitAnAM 'vizvarUpaH, pRthagvA , bahulo, rayiH, pratiSThA' ityekaikaguNanAmadheyAni vaizvAnarAtmanazcakSuHmANasandehavastipAdAvayavatvaM copadiSTam / sandeho madhyakAya ucyate / ata evambhUtAmUrdhatvAdiviziSTaM paramapuruSasyaiva rUpamiti vaizvAnaraH paramapuruSa ev||26|| punarapyanirNayamevAzaGkaya pariharatizabdAdibhyo'ntaHpratiSThAnAcca neticenna tathA dRSTyupadezAdasambhavAtpuruSamapi cainmdhiiyte||2|27|| yaduktaM vaizvAnaraH paramAtmeti nizcIyata iti , tanna, zabdAdibhyo'ntaHpratiSThAnAca jATharasyApyagneriha pratIyamAnatvAt / zabdastAvadvAjinAM vaizvAnaravidyAprakaraNe 2 "sa eSo'gnirvaizvAnaraH" iti vaizvAnarasamAnAdhikaraNatayA'gniriti zrUyate; asminprakaraNe ca 3"hRdayaM gAIpatyo mano'nvAhAryapacana AsyamAhavanIyaH" iti vaizvAnarasya hRdayAdisthasyAgnitrayakalpanaM kriyate / 4"tayadbhaktaM prathamamAgacchettaddhomIyaM sa yAM prathamAmAhutiM juhuyAttAM juhuyAtprANAya svAhA" ityAdinA prANAhutyAdhAratvaM ca vaizvAnarasyAvagamyate / tathA vaizvAnarasyAsminpuruSe'ntaHpratiSThAnaM vAjasaneyinassamAmananti 5"sa yo haitamevamagniM vaizvAnaraM puruSavidhaM puruSe'ntaHpratiSThitaM veda" iti / ato'gnizabdasAmAnAdhikaraNyAda1. chA. 5.12.1 // 3. chA. 5-18-2 // 2. prazna. 1-7, arthanirdezo'yam // 4. chA, 5-19-1 // 5. For Private And Personal Use Only Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 2] vaizvAnarAdhikaraNam 273 mitretAparikalpanAtmANAhutyAdhArabhAvAdantaHpratiSThAnAcca vaizvAnarasya jATharatvamapi pratIyata iti naikAntataH paramAtmatvamiti cet____tanna, tathA dRSTayupadezAt-pUrvoktasya trailokyazarIrasya parasya brahmaNo vaizvAnarasya jATharAgnizarIratayA tadviziSTasyopAsanopadezAt / anizabdAdibhirhi na kevalo jATharaH pratipAdyate ; apitu jATharAgniviziSTaH paramAtmA / kathamidamavagamyata iti cet-asambhavAt-jATharasya kevalasya trailokyazarIratvAsambhavAt / bailokyazarIratayA pratipannavaizvAnarasamAnAdhikaraNo jATharaviSayatayA pratIyamAno'gnizabdo jATharazarIratayA tadviziSTaM paramAtmAnamevAbhidadhAtItyarthaH / yathoktaM bhagavatA 1"ahaM vaizvAnaro bhUtvA prANinAM dehamAzritaH / prANApAnasamAyuktaH pacAmyAnaM caturvidham" iti jATharAnalazarIro bhUtvetyarthaH / atstdvishissttsyopaasnmtropdishyte| kiMca puruSamapicainamadhIyate vAjasaneyinaH 2"sa eSomirvaizvAnaro yatpuruSaH" iti ; nahi jATharasya kevalasya puruSatvam , paramAtmana eva hi nirupAdhikaM puruSatvam , yathA 3"sahasrazIrSA puruSaH" 3"puruSa evedaM sarvam" ityAdau // 27 // ata eva na devatA bhUtaJca / 112 // 28 // uktebhya eva hetubhyo devatAyAzca tRtIyasya mahAbhUtasyApi na vaishvaanrtvprsnggH|| 28 // sAkSAdapyavirodhaM jaiminiH / 1 // 2 // 29 // vaizvAnarasamAnAdhikaraNasyAgnizabdasya jATharAgnizarIratayA tadviziSTasya paramAtmano vAcakatvam , tathaiva paramAtmana upAsyatvaM coktam ! jaiministvAcAryoM vaizvAnarazabdavadagnizabdasyApi paramAtmana eva sAkSAt avyavadhAnena vAcakatve na kazcidvirodha iti manyate // 1.gI. 15.14 // 2. / 3. puruSam // - 35 For Private And Personal Use Only Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 274 zrIzArIrakamImAMsAmAdhye a. 1. etaduktaM bhavati-yathA vaizvAnarazabdassAdhAraNo'pi paramAtmAsAdhAraNadharmavizeSito vizveSAM narANAM netRtvAdinA guNena paramAtmAnamevAbhidadhAtIti nizcIyate ; evamagnizabdo'pyagranayanAdinA yenaiva guNena yogAjjvalane vartate, tasyaiva guNasya nirupAdhikasya kASThAgatasya paramAtmani sambhavAdasminprakaraNe paramAtmAsAdhAraNadharmavizeSitaH paramAtmAnamevAbhidhatta iti // 29 // 1"yastvetamevaM prAdezamAtramabhivimAnam" ityaparicchinnasya parasya brahmaNo dyuprabhRtipRthivyantapradezasambandhinyA mAtrayA paricchinnatvaM kathamupapadyate-tatrAha abhivykterityaashmrthyH|1|2|30 // upAsakAbhivyaktyartha prAdezamAtratvaM paramAtmana ityAzmarathya AcAryo manyate / 'caumUrdhA AdityazcakSuH, vAyuH prANaH, AkAzo madhyakAyaH, Apo vastiH, pRthivI pAdau'iti jhuprabhRtipradezasambandhinyA mAtrayA paricchinnatvam kRtsnamabhivyAptavatA vigatamAnasya habhivyaktereva hetobhavati // 30 // mUrdhaprabhRtyavayavavizeSaiH puruSavidhatvaM parasya brahmaNaH kimarthamiti cetta trAha anusmRterbaadriH|1|2|31 // tathopAsamArthamiti bAdarirAcAryoM manyate / 1"yastvetamevamabhivimAnamAtmAnaM vaizvAnaramupAste sa sarveSu lokeSu sarveSu bhUteSu sarveSvAtmasvannamatti" iti brahmaprAptaye jhapAsanamupadizyate / etamevamitiuktaprakAreNa puruSAkAramityarthaH / sarveSu lokeSu sarveSu bhUteSu sarveSvAtmasu vartamAnaM yadanaM bhogyaM tadatti-sarvatra vartamAnaM khata evAnavadhi 1. chA. 5-18-1 // For Private And Personal Use Only Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA.2.] vaizvAnarAdhikaraNam. 275 kAtizayAnandaM brahmAnubhavati / yattu sarvaiH karmavazyairAtmabhiH pratyekamananyasAdhAraNamannaM bhujyate, tanmumukSubhistyAjyatvAdiha na gRhyate // 31 // __yadi paramAtmA vaizvAnaraH, kathaM tara prabhRtInAM vedyAditvopadezaH, yAvatA jATharAgniparigraha evaitadupapadyata ityatrAhasampatteriti jaiministathA hi drshyti|1||32|| ___ asya paramAtmana eva vaizvAnarasya thuprabhRtipRthivyantazarIrasya samArAdhanabhUtAyAH upAsakairaharahaH kriyamANAyAH prANAhuteragnihotratvasampAdanAyAyamurammabhRtInAM veditvAdyupadeza iti jaiminirAcAryoM mnyte| tathAhi-paramAtmopAsanocitameva phalaM prANAhutyA agnihotrasampattiM ca darzayatIyaM zrutiH / 1" sa ya idamavidvAnagnihotraM juhoti yathAGgArAnapohya bhasmani juhuyAttAdRktatsyAt atha ya etadevaM vidvAnagnihotraM juhoti tasya sarveSu lokeSu sarveSu bhUteSu sarveSvAtmasu hutaM bhavati tadyayeSIkatUlamagnau protaM pradUyetaivaM hAsya sarve pApmAnaH pradUyante" iti // Amananti cainamasmin / 1 / 2 / 33 // enaM paramapuruSaM dyumUrdhatvAdiviziSTaM vaizvAnaram asmin upAsakazarIre prANAhutyAdhAratvAya Amananti ca 2" tasya ha vA etasyAtmano vaizvAnarasya mUrdheva sutejAH" ityaadinaa| ayamarthaH-3"yastvetamevaM prAdezamAtramabhivimAnamAtmAnaM vaizvAnaramupAste" iti trailokyazarIrasya paramAtmano vaizvAnarasyopAsanaM vidhAya3" sarveSu lokeSu" ityAdinA brahmaprAptiM ca phalamupadizya asyaivopAsanasyAGgabhUtaM prANAgnihotaM 2"tasya ha vA etasya" ityAdinopadizati ; yaH pUrvamupAsyatayopadiSTo vaizvAnarastasyAvayavabhUtAnagnyAdityAdIn sutejovizvarUpAdinAmadheyAnupAsa1. chA. 5-24-1 // 2. chA. 5-18-2 // 3. chA. 5-18-1 // For Private And Personal Use Only Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 276 vedAntasAre [ma.1. kazarIre mUrdhAdipAdAnteSu sampAdayati / murdheva sutejAH-upAsakasya mUrdheva paramAtmamUrdhabhUtA dyaurityrthH| cakSurvizvarUpaH-Aditya ityarthaH / prANaH pRthgvaa-vaayurityrthH| sandeho bahula:-upAsakasya madhyakAya eva paramAtmamadhyakAyabhUta AkAza ityrthH| pRthivyeva pAdau-asya pAdAveva tatpAdabhUtA pRthiviityrthH| evamupAsakaH svazarIre paramAtmAnaM bailokyazarIraM vaizvAnaraM sannihitamanusandhAya svakIyAnyurolomahRdayamanaAsyAni prANAhutyAdhArasya paramAtmano vaizvAnarasya vedibarhirgArhapatyAnvAhAryapacanAhavanIyAnagnihotropakaraNabhUtAnparikalpya prANAhutezvAgnihotratvaM parikalpyaivaMvidhena prANAgnihotreNa paramAtmAnaM vaizvAnaramArAdhayediti 1"ura eva vediaumAni bahirhadayaM gAIpatyaH" ityAdinopadizyate / ataH paramAtmA puruSottama eva vaizvAnara iti siddham / / 33 / / ___iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye vaizvAnarAdhikaraNam // 8 // iti zrIbhagavadrAmAnujaviracite zArIrakamImAMsAbhASye prathamasyAdhyAyasya dvitIyaH paadH|| -..(vedAntasAre vaizvAnarAdhikaraNam // 6 ||)..vaishvaanrssaadhaarnnshbdvishessaat| 1 // 2 // 25 // 2"AtmAnamevemaM vaizvAnaram" ityAdau vaizvAnaraH paramAtmA, jATharAgnyAdiSu sAdhAraNasyApi vaizvAnarazabdasya asminprakaraNe paramAtmAsAdhAraNaiH sarvAtmakatvabrahmazabdAdibhirvizeSyamANatvAt // 25 // smaryamANamanumAnaM syaaditi|1|2|26|| dhulokaprabhRti pRthivyantaM rUpam 3"agnirmUrdhA"ityAdiSatam , atra pratya. bhijJAyamAnamasya paramAtmatve anumAnam-liGgamityarthaH // 26 // 1. chA, 5-18-2 // 2. chA, 5-11-6 // 3. muNDa. 2.1.4 // For Private And Personal Use Only Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 277 pA. 2.] vaizvAnarAdhikaraNam zabdAdibhyo'ntaHpratiSThAnAcca neticenna tathA dRSTayupadezAdasambhavAtpuruSamapi cainmdhiiyte||2|27|| 1"sa eSo'gnirvaizvAnaraH" iti agnizabdasAmAnAdhikaraNyAt prANAhutyAdhAratvAdibhiH 2"puruSe'ntaH pratiSThitam" ityAdezca nAyaM paramAtmeti cetnaitat , jATharAgnizarIrakatvenopAsyatvopadezAt kevalajATharAgneH trailokyazarI rktvaadysmbhvaashc| 1"sa eSo'gnirvaizvAnaro yatpuruSaH" ityenaM vaizvAnaraM puruSamapyadhIyate vAjinaHnirupAdhikapuruSazabdazca paramAtmani nArAyaNa eva, 3"sahasrazIrSam" ityArabhya,3"vizvamevedaM puruSaH"ityAdiSu prsiddhH|| 27 // ata eva na devatA bhUtaJca / 1 // 2 // 28 // yato'yaM vaizvAnaraH trailokyazarIraH, puruSazabdanirdiSTazca, tato'yaM nAgnyAkhyadevatA, tRtIyamahAbhUtaJca // 28 // sAkSAdapyavirodhaM jaiminiH|1|2|29|| nAvazyamagnizarIrakatvena upAsyatvAyedamagnizabdasAmAnAdhikaraNyam ,bhagranayanAdiyogena paramAtmanyevAgnizabdasya sAkSAdvattessAmAnAdhikaraNyAvirodha jaiminirAcAryo manyate // 29 // abhivyaktarityAzmarathyaH / 1 // 2 // 30 // 4"yastvetamevaM prAdezamAtram' ityanavacchinnasya chuprabhRtiparicchinnatvam upAsakAbhivyaktyarthamiti AzmarathyaH // 30 // anusmRterbaadriH|1|2|31|| dhuprabhRtipRthivyantAnAM mUrdhAdipAdAntAvayavatvakalpanaM tathA'nusmRtyarthabrahma pratipattaya iti bAdariH // 31 // sampatteriti jaimini stathA hi drshyti||2||32|| 5"ura eva vedirlomAni barhirhadayaM gArhapatyaH" ityAdinA upAsakahadayAdInAM vedyAditvakalpanaM vidyAbhUtAyAH prANAhuteH agnihotratvasampAdanArtha 1, 2 // 3. puruSasa // 4. chA. 5-18-1 // 5. chA. 5-18-2 // For Private And Personal Use Only Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 278 vedAntadIpe miti jaiminiH|drshyti ca zrutiH-1"ya etadevaM vidvAnagnihotraM juhoti"iti| ete pakSAssvIkRtAH / pUjArthamAcAryagrahaNam // 32 // Amananti cainamasmin / 1 / 2 / 33 // enam --- paramAtmAnam , asmin-upAsitRzarIre prANAhutivelAyAm anusandhAnArthe 2"tasya ha vA etasya...mUrdheva sutejAH" ityAdi Amanantica; upAsakasya mUrdhAdirevAsya paramAtmano mUrdhAdirityarthaH // 33 // iti zrIvedAntasAre vaizvAnarAdhikaraNam // 6 // iti zrIbhagavadrAmAnujaviracite vedAntasAre prathamasyAdhyAyasya dvitIyaH paadH|| ___ ---(vedAntadIpe vaizvAnarAdhikaraNam // 6 // )-.-. vaishvaanrssaadhaarnnshbdvishessaat| 1 / 2 / 25 // chAndogye 3"AtmAnamevemaM vaizvAnaraM sampratyadhyeSi tameva no brUhi" ityArabhya 4"yastvetamevaM prAdezamAtramabhivimAnamAtmAnaM vaizvAnaramupAste" ityatra kimayaM vaizvAnaraH paramAtmeti zakyanirNayaH? uta neti sNshyH| azakyanirNaya iti pUrvaH pakSaH, vaizvAnarazabdasya jATharAgnau, bhUtatRtIye, devatAvizeSe paramAsmani ca vaidikaprayogadarzanAt ; asmin prakaraNe sarveSAM liGgopalabdhezca / rAddhAntastu-5"ko na AtmA kiM brahma"iti sarveSAM jIvAnAmAtmabhUtaM brahma kimiti prakramAt, uttaratra ca, 6"AtmAnaM vaizvAnaram" iti brahmazabdasthAne sarvatra vaizvAnarazabdaprayogAzca vaizvAnarAtmA sarveSAM jIvAnAmAtmabhUtaM paraM brahmeti vi. zAyate / sUtrArthaH--vaizvAnarazabdanirdiSTaH paramAtmA,vaizvAnarazabdasyAnekArthasA. dhAraNasyApyasminprakaraNe paramAtmAsAdhAraNavizeSaNaissarvAtmatvAdibhiH vizejyamANatvAt / vizeSyataiti vizeSaH // 25 // smaryamANamanumAnaM syaaditi|1|2|26|| smaryamANaM-pratyabhijJAyamAnam , anumIyate'neneti anumAnam , itizabdaH prakAravacanaH, itthaM rUpaM smaryamANaM vaizvAnarasya paramAtmatve'numAnaM syAt / dhuprabhRtipRthivyantamavayavavibhAgena vaizvAnarasya rUpamihopadiSTam 7"agnirmUrdhA 1. chA. 5-24-2 // 2. chA. 5.18-2 // 4. chA. 5-18-1 // 5. chA. 5-11-1 // 3. chA. 5-11-6 // 6. chA. 5-11-2 // 7. muNDa. 2.1.4 // For Private And Personal Use Only Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 2.] vaizvAnarAdhikaraNam 279 cakSuSI candrasUryo" 1"dyAM mUrdhAnaM yasya viprA vadanti" iti zrutismRtiprasiddha paramapuruSarUpamiha pratyabhijJAyamAnaM vaizvAnarasya paramAtmatve liGgaM syAdityarthaH // zabdAdibhyo'ntaHpratiSThAnAcca neticenna tathA dRSTayupadezAdasambhavAtpuruSamapi cainmdhiiyte||2|27|| anirNayamAzaGkaya prihrti-shbdaadibhyo'ntHprtisstthaanaac-iti| zabdastAvat vAjinAM vaizvAnaravidyAprakaraNe2 "sa eSo'gnirvaizvAnaraH" iti vaizvAnarasamAnAdhikaraNo'gnizabdaH / asmin prakaraNe ca 3"hRdayaM gArhapatyaH" ityArabhya vaizvAnarasya hRdayAdisthAnasyAgnitrayaparikalpanaM prANAhutyAdhAratvaJcetyAdi pratIyate / vAjinAmapi 4"sa yo havaitamevamagniM vaizvAnaraM puruSavidhaM puruSe'ntaH pratiSThitaM veda" iti vaizvAnarasya zarIrAntaHpratiSTitatvaM pratIyate / ataH etairli vaizvAnarasya jATharAgnitvapratIte rnAyaM paramAtmeti zakyanirNaya iti cet-tabhA tathA dRSTayupadezAt , dRSTiH - upAsanam , tathopAsanopadezAdityarthaH; jATharAgnizarIratayA vaizvAnarasya paramAtmana upAsanaM hyatropadizyate-5"ayamagnirvaizvAnaraH puruSe'ntaH pratiSThitaH" ityaadau| kathamavagamyata iti cet-asambhavAt ; kevalajATharAgnestrailokyazarIratvAdyasambhavAt / puruSamapi cainamadhIyate; ca zabdaH prasiddhau , vAjinastatraiva 6 "sa eSo'gnirvaizvAnaro yatpuruSaH" iti e. naM vaizvAnaraM puruSamapi hyadhIyate / puruSazca paramAtmaiva 7"puruSa evedaM sarvam" "puruSAnna paraM kiJcit" ityAdiSu prasiddhaH // 27 // ata eva na devatA bhUtazca / 1 / 2 / 28 // yatatrailokyazarIro'sau vaizvAnaraH, yatazca nirupAdhikapuruSazabdanirdidhaH; ata eva nAnapAkhyA devatA, mahAbhUtatRtIyazca vaishvaanrshshniiyH||28|| sAkSAdapyAvirodhaM jaiminiH|1|2|29|| agnizarIratayA vaizvAnarasyopAsanArthamagnizabdasAmAnAdhikaraNyanirdeza i. syuktam / vizveSAM narANAM netRtvAdinA sambandhena yathA vaizvAnarazabdaH paramAtmani vartate, tathaivAgnizabdasyApi agranayanAdinA yogena sAkSAtparamAtmani vR sau na kazcidvirodha iti jaiminirAcAryoM manyate // 29 // 1 // 2 // 1, chA. 5-18-2 // 4 // 5 // 6 // 7. puruSasU. 2 // 8. kaTho. 3. 11 // - - For Private And Personal Use Only Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vedAntadIpe abhivyaktarityAzmarathyaH / 1 / 2 / 30 // 1"yastvetamevaM prAdezamAtramabhivimAnamAtmAnaM vaizvAnaram" iti thuprabhRtipR. thivyantapradezasambandhinyA mAtrayA paricchinnatvamanavacchinnasya paramAtmano vai. zvAnarasya kathamupapadyata ityatrAha-anavacchinnasyaiva paramAtmanaH upAsanAbhivyaksyartha chuprabhRtipRthivyantapradezaparicchinnatvamiti Azmarathya AcAryoM mnyte|| anusmRterbaadriH| 1 / 2 / 31 // dhuprabhRtipradezAvacchedenAbhivyaktasya paramAtmano zubhvAdityAdInAM mUrdhAdyavayavakalpanaM kimarthamiti cet tatrAha-anusmRtiH-upAsanam , brahmaprAptaye tathopAsanArtha mUrdhaprabhRtipAdAntadehaparikalpanamiti bAdarirAcAryo manyate // ayaM vaizvAnaraH paramAtmA trailokyazarIra upAsya upadizyate cet-2"ura eva vedirlomAni barhirhRdayaM gArhapatyaH" ityAdinA upAsakazarIrAvayavAnAM gA. hapatyAdiparikalpanaM kimarthamityatrAhasampatteriti jaiministathA hi drshyti||2|32|| vaizvAnaravidyAGgabhUtAyAH upAsakairaharahaH kriyamANAyAH prANAhuteragnihobatvasampAdanAya gArhapatyAdiparikalpanamiti jaiminirAcAryoM manyate / tathAhyagnihotrasampattimeva darzayatIyaM zrutiH prANAhutiM vidhAya,3"atha ya evaM vidvAnagnihotraM juhoti" iti / uktAnAmarthAnAM pUjitatvakhyApanAyAcAryagrahaNam // 32 // Amananti cainamasmin / 1 / 2 / 33 // enaM paramapuruSaM vaizvAnaraM zubhvAdideham , asmin upAsakadehe prANAgni hotreNArAdhyatvAya Amananti hi 2 "tasya ha vA etasya vaizvAnarasya mUrdheva sute. jAH" ityAdinA / upAsakamUrdhAdipAdAntA eva dhuprabhRtayaH paramapuruSasya mUrdhAdaya iti prANAgnihotravelAyAmanusandheyA ityarthaH // 33 // ___iti zrIvedAntadIpe vaizvAnarAdhikaraNam // 11 // iti zrIbhagavadrAmAnujaviracite vedAntadIpe prathamasyAdhyAyasya dvitIyaH paadH|| 1. chA. 5, 18. 1 // | 2. chA. 5-18-2 // 3. chA. 5-24-2 // For Private And Personal Use Only Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrImate rAmAnujAya namaH zrIbhagavadrAmAnujaviracite zrIzArIrakamImAMsAbhASye ---(prathamAdhyAye-tRtIyapAde-jhumvAdyadhikaraNam // 1 // ).. dyubhvAdyAyatanaM svazabdAt / 1 // 3 // 1 // AtharvaNikA adhIyate 1"yasmindyauH pRthivI cAntarikSamotaM manassaha prANaizca srvaiH| tamevaikaM jAnathAtmAnamanyA vAco vimuJcatha amRtasyaiSa setuH" iti / tatra saMzayaH-kimayaM dhupRthivyAdInAmAyatanatvena zrUyamANo jIvaH, uta paramAtmA-iti / kiM yuktam ? jIva iti| kutaH-1"arA iva rathanAbhau saMhatA yatra nADyassa eSo'ntazcarate bahudhA jAyamAnaH" iti parasmin zloke pUrvavAkyaprastutaM pRthivyAdyAyatanaM 'yatra'iti punarapi saptamyantena parAmRzya tasya nADyAdhAratvamuktvA, punarapi "sa eSo'ntazcarate bahudhA jAyamAnaH" iti tasya bahudhA jAyamAnatvaM cocyate ; nADIsambandho devAdirUpeNa bahudhAjAyamAnatvaM ca jIvasyaiva dhrmH| asminnapi zloke 1"otaM manassaha prANaizca sarvaiH" iti prANapaJcakasya manasazcAzrayatvamucya - 1. mu. 2-2.5 ,6 // For Private And Personal Use Only Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 282 zrIzArIrakamImAMsAbhASye mAnaM jIvadharma eva / evaM jIvatve nizcite sati pRthivyAdyAyatanatvAdikaM yathAkathaJcitsaGgamayitavyam -- iti // * (siddhAntaH ) - 1. mu. 2-2-5 // 2. puruSasU // 3. mu. 2-2. 7 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir evaM prApte pracakSma - zubhvAdyAyatanaM svazabdAt - dhupRthivyAdInAmAyatanaM paraM brahmaH kutaH svazabdAt parabrahmAsAdhAraNazabdAt / 1" amRtasyaiSa setuH" iti parasya brahmaNo'sAdhAraNazabdaH / 2" tamevaM vidvAnamRta iha bhavati / nAnyaH panthA ayanAya vidyate " iti sarvatropaniSatsu sa evAmRtatvaprAptihetuzzrUyate / sinotezva bandhanArthatvAt setuH - amRtasya prApaka ityarthaH / seturiva vA setuH - nadyAdiSu seturhi kUlasya pratilambhakaH-saMsArArNavapArabhUtasyAmRtasyaiSa pratilambhaka ityarthaH / Atmazabdazca nirupAdhikaH parasminbrahmaNi mukhyavRttaH, AmotIti hyAtmA; svetarasamastasya niyantRtvena vyAptistasyaiva sambhavati / atasso'pi tasyaiva zabdaH / 3" yassarvajJassarvavit" ityAdayazcoparitanAH parasyaiva brahmaNazzabdAH / nADyAdhAratvaM tasyApi sambhavati 4' santataM sirAbhistu lambatyA kozasannibham" ityArabhya 4 " tasyAzzikhAyA madhye paramAtmA vyavasthitaH" iti zravaNAt / 5" bahudhA jAyamAnaH" ityapi parasmin brahmaNi saGgacchate -2 "ajAyamAno bahudhA vijaayte| tasya dhIrAH parijAnanti yonim" iti devAdInAM samAzrayaNIyatvAya tattajjAtIyarUpasaMsthAnaguNakarmasamanvitaH svakIyaM svabhAvamajahadeva svecchayA bahudhA vijAyate paraH puruSa ityabhidhAnAt / smRtirapi 6" ajo'pi sannavyayAtmA bhUtAnAmIzvaro'pi san / prakRtiM svAmadhiSThAya sambhavAmyAtmamAyayA " 4. tai. nArAyaNe. 13. anu // 5. mu. 2-2-6 // 6. gI. 4-6 // For Private And Personal Use Only [a. 1. Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 283 pA. 3.] pubhvAdhadhikaraNam iti / manaHprabhRtijIvopakaraNAdhAratvaM ca sarvAdhArasya prsyaivoppdyte|| itazca paramapuruSa:muktopamRpyavyapadezAcca / 1 / 3 / 2 // ayaM dhupRthivyAdyAyatanabhUtaH puruSaH saMsArabandhAnmuktairapi prApyatayA vyapadizyate "yadA pazyaH pazyate rukmavarNa kartAramIzaM puruSaM brahmayonim / tadA vidvAnpuNyapApe vidhUya niraJjanaH paramaM sAmyamupaiti" 2"yathA nadyassyandamAnAssamudre astaM gacchanti nAmarUpe vihAya / tathA vidvAnAmarUpAdvimuktaH parAtparaM puruSamupaiti divyam" iti / saMsArabandhanAdvimuktA eva hi vidhRtapuNyapApA niraJjanA nAmarUpAbhyAM vinimuktAzca / puNyapApanibandhanAcitsaMsargaprayuktanAmarUpabhAktvameva hi sNsaarH| ato vidhUtapuNyapAniraJjanaiH prakRtisaMsargarahitaiH pareNa brahmaNA paramaM sAmyamApanaiH prApyatayA nirdiSTo dyupRthivyAyAyatanabhUtaH puruSaH paraM brahmaiva // 2 // parabrahmAsAdhAraNazabdAdibhiH parameva brahmeti prasAdhya, pratyagAtmAsAdhAraNazabdAbhAvAcAyaM para evetyAhanAnumAnamatacchabdAtprANacca / 1 / 3 / 3 // _yathA'sminprakaraNe pratipAdakazabdAbhAvAtpradhAnaM na pratipAdyam / evaM praannbhRdpiityrthH| anumIyata ityanumAnaM paroktaM pradhAnamucyate , anumAnapramitatvAdAnumAnamiti vA; atacchabdAt-tadvAcizabdAbhAvAdityarthaH / 'arthAbhAve yadavyayam' ityavyayIbhAvaH // 3 // itazcAyaM na pratyagAtmA bhedavyapadezAt / 1 // 3 // 4 // 1.mu. 3.1-3 // 2.mu.3-2-8|| For Private And Personal Use Only Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 284 vedAntasAre "samAne vRkSe puruSo nimano'nIzayA zocati muhyamAnaH / juSTaM yadA pazyatyanyamIzamasya mahimAnamiti vItazokaH" ityAdibhirjIvAdvilakSaNatvenAyaM vypdishyte| anIzayA bhogyabhUtayA prakRtyA mudyamAnazzocati jIvaH; ayaM yadA svasmAdanyaM sarvasyezaM prIyamANam , asya Izvarasya mahimAnaM ca nikhilajaganiyamanarUpaM pazyati / tadA vItazoko bhavati // 4 // prkrnnaat|1|3|5|| prakaraNaM cedaM parasya brahmaNa iti 2 "adRzyatvAdiguNako dharmokteH" ityatraiva pradarzitam / nADIsambandhabahudhAjAyamAnatvamana mANAdhAratvaizca prakaraNavicchedAzaGkAmAtramatra paryahArma // 5 // sthityadanAbhyAJca / 1 / 3 / 6 // 3"dvA supaNA sayujA sakhAyA samAnaM vRkSaM pariSasvajAte / tayoranyaH pippalaM khAdvattyanaznannanyo abhicAkazIti" ityekasya karmaphalAdanam, anyasya ca karmaphalamanaznata eva dIpyamAnatayA zarIrAntassthitimAtra pratipAdyate / tatra karmaphalamanaznandIpyamAna eva sarvajJo'mRtasetussarvotmA ghubhavAdyAyatanaM bhavitumarhati , na punaH karmaphalamadan zocanmatyagAtmA / ato zubhvAdyAyatanaM paramAtmeti siddham // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye zubhvAdhikaraNam // 1 // vedAntasAre-zubhvAdyAyatanaM vazabdAt // 4" yasminyauH pRthivI cAntarikSam" ityAdau dhupRthivyAdInAmAyatanam AdhAraH paramapuruSaH, 1"tamevaikaM jAnathA'tmAnam" ityAtmazabdAt / nirupAdhikAtmatvaM hi prmpurusssyaiv| 1. the.4-7,mu. 3-1-2 // 2, shaarii.1-2-22|| | 3. the. 4-6, mu.3-1-1||4.mu.2.2.5|| For Private And Personal Use Only Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA.3.] zubhvAyadhikaraNam 1 "amRtasyaiSa setuH" iti tadeva draDhayati ; 2 "bahudhA jAyamAnaH" iti paratvaM na nivArayati ; 3 "ajAyamAno bahudhA vijAyate" iti karmabhirajAyamAnasyaiva AzritavAtsalyAt chandato jananaM tasya hi zrUyate // 1 // muktopamRpyavyapadezAcca // 4"tadA vidvAn puNyapApe vidhUya niraJjanaH paramaM sAmyamupaiti" 5"tathA vidvAn nAmarUpAdvimuktaH parAtparaM puruSamupaiti divyam" iti ca puNyapApavinirmuktAnAM prApyatayA vyapadezAcAyaM prH||2|| nAnumAnamatacchabdAtmANabhRcca // yathA na pradhAnamatacchabdAt, tathA na prANabhRdapItyarthaH // 3 // bhedavyapadezAt // 6"anIzayA zocati muhyamAnaH / juSTaM yadA pazyatyanyamIzam" ityAdinA pratyagAtmano bhedena vyapadezAcAyaM prH||4|| prakaraNAt // 7 "atha parA yayA tadakSaramadhigamyate" ityAdi parasya hIdaM prakaraNam // 5 // sthityadanAbhyAzca // 8 "tayoranyaH pippalaM svAtti ananananyo abhicAkazIti" iti jIvasya karmaphalAdanamabhidhAya, ananato dIpyamAnasya sthityabhidhAnAJcAyaM paramAtmA // 6 // ___ iti vedAntasAre zubhvAdyadhikaraNam // 2 // vedAntadIpe-zubhvAdyAyatanaM vazabdAt // AtharvaNe 9 "yasmin dyauH pRthivI cAntarikSamotaM manassaha prANaizca sarvaistamevaikaM jAnathA'tmAnamanyA vAco vimuJcatha amRtasyaiSa setuH" ityatra |pRthivyAdInAmAyatanaM kiM jIvaH! uta paramAtmeti saMzayaH / jIva iti pUrvaH pakSaH, manaHprabhRtIndriyAdhAratvazruteH, uttaratra nADIsambandhAt , jAyamAnatvazrutezca / rAddhAntastu-nirupAdhikAtmatvAmRtasetutvayoH paramAtmadharmayozzravaNAtparamAtmaivAyam / sarva niyantRtayA 1. mu. 2-2-5 // 2. mu. 2-2-6 // 6. mu. 3-1-2, zve. 4.6 // 3. puruSasUkte. 21 // 7. mu. 1-1-5 // 8. mu.3.1-1,ve.4.6|| 4. mu. 3.1.3 // 5. mu. 3-2-8 // / 9. mu. 2-2.5 // For Private And Personal Use Only Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ghedAntadIpe [ma.1. ApnotIti hyAtmA? amRtasya prApakatayA setuzca sa eva / nADIsambandhaH, bahudhAjAyamAnatvaJca, 1"santataM sirAbhistu lambatyA kozasannibham" 2 "ajAyamAno bahudhA vijAyate" ityAdiSu sarvasamAzrayaNIyatvAyAjahatsvabhAvasyaiva paramAtmano'pi dRzyata iti / sUtrArthastu-dhupRthivyAdInAmAyatanaM paramAtmA khazabdAt // 1 // muktopamRpyavyapadezAcca // 3" tadA vidvAnpuNyapApe vidhUya nirajanaH paramaM sAmyamupaiti" 4"tathA vidvAnnAmarUpAdvimuktaH parAtparaM puruSamupaiti di. vyam" iti ca bandhAnmuktasya prApyatayA vyapadezAcAyaM paramAtmA // 2 // nAnumAnamatacchabdAtmANabhRcca // AnumAnam anumAnagamyaM pradhAnam / yathA tadvAcizabdAbhAvAttadiha na gRhyate; tathA prANabhRdapItyarthaH / atazcAyaM paramAtmA // 3 // bhedavyapadezAt / / 5" anIzayA zocati muhyamAnaH / juSTaM yadA pazyasyanyamIzam" ityAdinA jIvAdbhedena vyapadezAcAyaM paramAtmA // 4 // prakaraNAt // 6 // atha parA yayA tadakSaramadhigamyate" ityAdinA paramAtmana eva prakRtatvAt // 5 // sthityadanAbhyAzca // 7 "tayoranyaH pippalaM svAdvattyananananyo abhicAkazIti" iti karmaphalamanaznataH paramAtmano dIpyamAnatayA sthiteH, jIvasya karmaparavazatayA tatphalAdanAca, paramAtmano jIvAdbhedAvagamAt amRtasetudhubhvAdyAyatanaM na jiivH| 8 "adRzyatvAdiguNakaH" ityanena paramAtmatve sthApite'pi, nADIsambandhabahudhAjAyamAnatvaliGgAt , yA'vAntaraprakaraNavicchedazaGkA, sA nirAkRtA "dhubhvAdyAyatanam" iti vaizvAnarasya trailokyazarIratvAdinA paramAtmatvanirNaya iti madhye vaizvAnaravidyA nirUpitA // 6 // iti vedAntadIphe dyumvAdyadhikaraNam // 1 // 1.te. nArAyaNe. 6-11 // 2. puruSasakta. 21 // 3. mu. 3-1-3 // 4. ma. 3-2-8 // 5. mu. 3-1-2,zve. 4. 7 // 6. mu. 1.15 // 7. mu. 3-1-1,ve.4.6|| 8. zArI. 1-2-22 // For Private And Personal Use Only Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 3.] 287 bhUmAdhikaraNam (zrIzArIrakamImAMsAbhASye bhUmAdhikaraNam // 2 // )--- bhUmA samprasAdAdadhyupadezAt / 1 / 3 / 7 // ___ idamAmananti cchandogAH1"yatra nAnyatpazyati nAnyacchRNoti nAnyadvijAnAti sa bhuumaa| atha yanAnyatpazyatyanyacchRNotyanyadvijAnAti tadalpam" iti / atrAyaM bhUmazabdo bhAvapratyayAnto vyutpAdyate / tathA hi pRthvAdiSu bahuzabdaH paThyate tataH 2 "pRthvAdibhya imanijvA" iti imanimatyaye kRte 3" bahorlopo bhU ca bahoH iti prakRtipratyayayorvikAre bhUmeti bhavati / bhUmA - bahutvamityarthaH / atra cAyaM bahuzabdo vaipulyavAcI, na saGkhyAvAcI ; 4"yanAnyatpazyati...tadalpam" ityalpapratiyogitvazravaNAt / alpazandanirdiSTadharmipratiyogipratipAdanaparatvAdeva dharmiparazca nizcIyate / na dhrmmaatrprH| tadevaM bhUmeti vipula ityarthaH / vaipulyavizeSyazvehAtmetyavagataH 5"tarati zokamAtmavit" iti prakramya bhUmavijJAnamupadizya 6" AtmaivedaM sarvam" iti tasyaivopasaMhArAt / atra saMzayyate-kimayaM bhUmaguNaviziSTaH pratyagAtmA, uta paramAtmA-iti / kiM yuktam ? pratyagAtmeti / kutaH? 5"zrutaM hyevame bhagavadazebhyastarati zokamAtmavit" ityAtmajijJAsayopaseduSe nAradAya nAmAdiprANaparyanteSUpAsyatayopadiSTeSu 7" asti bhagavo nAmno bhUyaH" 8 "asti bhagavo vAco bhUyaH"ityAdayaH praznAH, 9"vAgvAva nAmno bhUyasI" 10"mano vAva vAco bhUyaH" ityAdIni ca prativacanAni, prANAtmAcIneSu dRzyante ; 1. chA. 7-24-1 // / 6. chA. 7. 25. 2 // 7. chA. 7-1-5 // 2. aSTAdhyAyyAM, 5-1-122 // 8. chA. 7-2-2 // . 3. aSTA. 6-4-158 // 9. chA. 7.2-1 // 4. thApa. 1-2-13 // 5. chA. 7-1-3 // 10. chA. 7-3.1 // For Private And Personal Use Only Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 28 zrIzArIrakamImAMsAbhASye [ma. 1. prANe tu na pazyAmaH / ataH prANaparyanta evAyamAtmopadeza iti pratIyate teneha prANazabdanirdiSTaH prANasahacArI pratyagAtmaivaH na vAyuvizeSamAtram / 1"prANo ha pitA prANo ha mAtA" ityAdayazca prANasya cetanatAmavagamayanti; 2"pitRhA...mAtRhA" ityAdinA samANeSu pitRprabhRtiSpamardakAriNi hisaMkatvanimittopakrozavacanAtteSveva vigataprANeSvatyantopamardakAriNyapyupakrozAbhAvavacanAcca hiMsAyogyazcetana eva praannshbdnirdissttH| apANeSu sthAvareSvapi cetaneSUpamardabhAvAbhAvayohiMsAtadabhAvadarzanAdayaM hiMsAyogyatayA nirdiSTaH prANaH pratyagAtmaiveti nizcIyate / ata evaca aranAbhidRSTAntAdyupanyAsena prANazabdanirdiSTaH para iti na bhramitavyam, parasya hiMsAprasaGgAbhAvAt , jIvAditarasya tadbhogyabhogopakaraNabhUtasya kRtsnasyAcidvastuno jIvAyattasthititvena pratyagAtmanyevAranAbhidRSTAntopapattezca / ayameva ca prANazabdanirdiSTo bhUmA; 'asti bhagavaH prANAdbhUyaH' iti praznasya 'ado vAva prANAdbhUyaH' iti prativacanasya cAbhAvAdbhUmasaMzabdanAtmAkprANaprakaraNasyAvicchedAt / kiJca prANavedino'tivAditvamuktvA tameva 3"eSa tu vA ativadati" iti pratyabhijJApya 3"yassatyenAtivadati" iti tasya satyavadanaM prANopAsanAGgatayopadizya upAdeyasya satyavadanasya zeSitayA pUrvanirdiSTaprANayAthAtmyavijJAnaM 4 // yadA vai vijAnAtyatha satyaM vadati" ityupadizya tatsiddhyarthaM ca mananazraddhAniSThAprayatnAnupadizya tadArambhAya ca prApyabhUtapANazabdanirdiSTapratyagAtmasvarUpasya sukharUpatAjJAnamupadizya tasya ca sukhasya vipulatA 5" bhUmA tveva vijijJAsitavyaH" ityupadizyate / tadevaM pratyagAtmana evAvidyAviyuktaM rUpaM vipulasukhamityupadiSTamiti 6"tarati 1. chA.7-15-1 // 4. chA. 7-17 // 2. chA. 7-15-2 // 5. chA. 7-23-1 // 3. chA. 7.16 // / 6. chA. 7-1-3 // For Private And Personal Use Only Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 3.] bhUmAdhikaraNam 289 zokamAtmavit" ityupkrmaavirodhshc| ato bhUmaguNaviziSTaH pratyagAtmA, yata evaM bhUmaguNaviziSTaH pratyagAtmA, ataevAhamarthe pratyagAtmani 1" ahamevAdhastAdahamupariSTAt" ityArabhya 1" ahamevedaM sarvam" iti pratyagAtmano vaibhavamupadizati / evaM pratyagAtmatve nizcite sati tadanuguNatayA vAkyazeSo netavya iti // ---(siddhAntaH)----- __ evaM prApte'bhidhIyate-bhUmA samprasAdAdadhyupadezAt-bhUmaguNaviziSTo na pratyagAtmA ; api tu paramAtmA, kutaH ? samprasAdAdadhyupadezAt ; sampasAdaH-pratyagAtmA, 2"eSa samprasAdo'smAccharIrAtsamutthAya paraM jyotirupasampadya skhena rUpeNAbhiniSpadyate" ityupnisstpsiddheH| sampasAdAt pratyagAtmano'dhikatayA bhUmaviziSTasya satyazabdAbhidheyasyopadezAdityarthaH / satyazabdAbhidheyaM ca paraM brahma / etaduktaM bhavati -yathA nAmAdiSu prANaparyanteSu pUrvapUrvAdhikatayottarottarAbhidhAnAtpUrvebhya uttareSAmarthAntaratvam, evaM prANazabdanirdiSTAtpratyagAtmano'dhikatayA nirdiSTassatyazabdAbhidheyastasmAdarthAntarabhUta eva ; satyazabdanirdiSTa eva bhUmeti satyAkhyaM paraM brahmaiva bhuumetyupdishyte-iti| tadAha vRttikAraH3'bhUmA tveveti bhUmA brahma nAmAdiparamparayA Atmana UrdhvamasyopadezAt" iti| prANazabdanirdiSTAdadhikatayA satyasyopadezaH kathamavagamyata iti cet --" sa vA eSa evaM pazyannevaM manvAna evaM vijAnanativAdI bhavati" iti prANavido'tivAditvamuktvA 5 "eSa tu vA ativadati yassatyenAtivadati" iti satyaveditvenAtivAdinaM tuzabdena pUrvasmAdativAdino vyAvartayati / ata eva 5"eSa tu vA ativadati" ityatra prANAtivAdino 1. chA. 7.25. 1 // 4. chA. 7. 15. 4 // 2. chA. 8. 12. 2 // 5. chA. 7. 16-1 // 3. vRttiH // 37 For Private And Personal Use Only Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 290 zrIzArIrakamImAMsAbhASye [ma. 1. na pratyabhijJA / ato'syAtivAditvanimittaM satyaM pUrvAtivAditvanimittAtmANAdadhikamiti vijJAyate // nanu ca prANavedina eva satyavadanamaGgatvenopadiSTam , ataH prANaprakaraNAviccheda ityuktam / naitadyuktam-tuzabdena hyativAdyevAnyaH pratIyate, na tu tasyaivAtivAdinassatyavadanAGgaviziSTatAmAtram / 1"eSa tu vA agnihotrI yassatyaM vadati" ityAdiSvagnihotryantarApratIteH, pratItasyaivAgnihotriNassatyavadanAGgavidhAnamiti kliSTA gatirAzrIyate ; atra tvativAdyantaratvanimittaM satyazabdAbhidheyaM paraM brahma pratIyate / satyazabdazca 2"satyaM jJAnamanantaM brahma"ityAdiSu parasminbrahmaNi prayuktaH; atastaniSThasyAtivAdinaH pUrvasmAdadhikatvaM sambhavatIti vAkyakharasasiddhamanyatvaM na bAdhitavyam / ativAditvaM hi vastvantarAtpuruSArthatayA'tikrAntakhopAsyavastuvAditvam / nAmAdyAzAparyantopAsyavastvatikrAntasvopAsyaprANazabdanirdiSTapratyagAtmavAditvAtmANavido'tivAditvam / tasyApi sAtizayapuruSArthatvAniratizayapuruSArthatayopAsyaparabrahmavAdina eva sAkSAdativAditvamiti 3"eSa tu vA ativadati yassatyenAtivadati" ityuktam / satyenetItthambhUtalakSaNe tRtIyA; satyena pareNa brahmaNopAsyenopalakSito yo'tivdtiityrthH| ataevaivaM ziSyaH prArthayate 3"so'haM bhagavassatyenAtivadAni" iti / AcAryazca 3"satyaM tveva vijijJAsitavyam" ityAha / 4"AtmataH prANaH" iti ca prANazabdanirdiSTasyA'tmana utpttirucyte| ataH 5"tarati zokamAtmavit"iti prakrAnta AtmA prANazabdanirdiSTAdanya iti gamyate // / 4. chA. 7. 26.1 // 5. chA. 7. 1, 3 // 2. te, Ana. 1. anu // 3. chA. 7. 16. 1 // For Private And Personal Use Only Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 1. chA. 7. 15. 4 // 2. chA, 7, 16 // 3. chA. 7. 18 // pA. 3.] bhUmAdhikaraNam . 291 yaduktam -- 'asti bhagavaH prANAdbhUyaH' iti praznasya 'ado vAva prANAdbhUyaH' iti prativacanasyacAdarzanAtprakrAnta AtmopadezaH prANopadezaparyavasAno gamyata iti ; tadayuktam ; nahi praznaprativacanAbhyAmevArthAntaratvaM gamyate ; pramANAntareNApi tatsambhavAt / uktaJca prmaannaantrm| 'asti bhagavaH prANAdbhUyaH' ityapRcchato'yamabhiprAyaH - nAmAdiSvA - zAparyanteSvacetaneSu puruSArtha bhUyastayA pUrvapUrvamatikrAnteSvapyuttarottareSUpadiSTeSu tattadvedina AcAryeNAtivAditvaM noktam; prANazabdanirdiSTapratyagAtmayAthAtmyavedinastu puruSArtha bhUyastvAtizayaM manvAnena "sa vA eSa evaM pazyanevaM manvAna evaM vijAnannativAdI bhavati" iti atikrAntavastuvAditvamuktam / ato'traivAtmopadeza ssamApta iti matvA ziSyo bhUyo na papraccha / AcAryastvidamapi sAtizayaM matvA niratizaya puruSArthabhUtaM satyazabdAbhidheyaM paraM brahma 2' eSa tu vA ativadati yassatyenAtivadati" iti svayamevopacikSepa | ziSyo'pi paramapuruSArtha rUpe parasminbrahmaNyupakSipte tatsvarUpatadupAsanayAthAtmyabubhutsayA 2" so'haM bhagavassatyenAtivadAni " iti prArthayAmAsa / tato brahmasAkSAtkAranimittAtivAditvasiddhaye brahmasAkSAtkAropAyabhUtaM brahmopAsanam 2" satyaM tveva vijijJAsitavyam " ityupadizya tadupAyabhUtaM brahmamananam 3" maMtistveva vijijJAsitavyA " ityupadizya zravaNapratiSThArthatvAnmananasya mananopadezena zravaNamarthasiddhaM matvA zravaNopAyabhUtAM brahmaNi zraddhAm 4 zraddhA tveva vijijJAsitavyA" ityupadizya tadupAyabhUtAM ca tanniSThAm "niSThA tveva vijijJAsitavyA" ityupadizya tadupAyabhUtAM ca tadudyogaprayatna rUpAM kRtimapi 6" kRtistveva vijijJAsitavyA " ityupadizya zravaNAdyupakramarUpakRtisiddhaye prApyabhUtasya satyazabdAbhihi 4. ch| 7. 19 // 5. chA. 7. 20 // 6. chA. 7. 21 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 292 zrIzArIrakamImAMsAbhAgye [a.1. tasya brahmaNassukharUpatA jJAtavyeti "sukhaM tveva vijijJAsitavyam" ityupadizya niratizayavipulameva sukhaM paramapuruSArtharUpaM bhavatIti tasyaiva brahmaNassukharUpasya niratizayavipulatA jJAtavyetira "bhUmA tveva vijijJAsitavyaH" ityupadizya niratizayavipulasukharUpasya brahmaNo lakSaNamidamucyate 3" yatra nAnyatpazyati nAnyacchRNoti nAnyadvijAnAti sa bhUmA" iti / ayamarthaH-anavadhikAtizayasukharUpe brahmaNyanubhUyamAne tato'nyatkimapi na pazyatyanubhavitA, brahmasvarUpatadvibhUtyantargatatvAcca kRtsnasya vastujAtasya ; ata aizvaryAparaparyAyavibhUtiguNaviziSTaM niratizayasukharUpaM brahmAnubhavan tadvayatiriktasya vastuno'bhAvAdeva kimapyanyanna pazyati / anubhAvyasya sarvasya sukharUpatvAdeva duHkhaM ca na pazyati, tadeva hi sukham , yadanubhUyamAnaM puruSAnukUlaM bhavati // nanu cedameva jagadbrahmaNo'nyatayA'nubhUyamAnaM duHkharUpaM parimitasukharUpaM ca bhavatkathamiva brahmavibhUtitvena tadAtmakatayAnubhUyamAnaM sukharUpameva bhavet / ucyate-karmavazyAnAM kSetrajJAnAM brahmaNo'nyatvenAnubhUyamAnaM kRtsnaM jagattattatkarmAnurUpaM duHkhaM ca parimitasukhaM ca bhavati / ato brahmaNo'nyatayA parimitamukhatvena duHkhatvena ca jagadanubhavasya karmanimittatvAkarmarUpAvidyAvimuktasya tadeva jagadvibhUtiguNaviziSTabrahmAnubhavAntargataM sukhameva bhvti| yathA pittopahatena pIyamAnaM payaH pittatAratamyenAlpasukhaM viparItaM ca bhavatiH tadeva payaH pittAnupahatasya sukhAyaiva bhavati / yathaiva rAjaputrasya piturlIlopakaraNamatathAtvenAnusandhIyamAnaM priyatvamanupagataM tathAtvAnusandhAne priyatamaM bhavati tathA niratizayAnandasvarUpasya brahmaNo'navadhikAtizayAsaGkhayeyakalyANaguNAkarasya lIlopakaraNaM tadAtmakaM | 3. chA. 7. 24. 1 // 1. chA. 7. 22 // 2. chA. 7.23 // For Private And Personal Use Only Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra pA. www.kobatirth.org 3.] bhUmAdhikaraNam . cAnusandhIyamAnaM jaganniratizayaprItaye bhavatyeva / ato jagadaizvaryaviziSTamanavAdhikAtizayamukharUpaM brahmAnubhavaMstato'nyatkimapi na pazyati duHkhaM ca na pazyati / etadevopapAdayati vAkyazeSaH 1 sa vA eSa evaM pazyanevaM manvAna evaM vijAnannAtmaratirAtmakrIDa Atmamithuna AtmAnandassa svarAGkavati tasya sarveSu lokeSu kAmacAro bhavati atha ye'nyathA'to viduranyarAjAnaste kSayyalokA bhavanti teSAM sarveSu lokeSvakAmacAroM bhavati" iti / svarAT - akarmavazyaH / anyarAjAnaH - karmavazyAH / tathA 2" na pazyo mRtyuM pazyati na rogaM nota duHkhatAm / sarve ha pazyaH pazyati sarvamApnoti sarvazaH" iti ca / niratizaya sukharUpatvaM ca brahmaNaH 3" Anandamayo'bhyAsAt " ityatra prapaJcitam / ataH prANazabdanirdiSTAtpratyagAtmano'rthAntarabhUtasya satyazabdAbhidheyasya brahmaNo bhUmetyupadezAdbhUmA paraM brahma / / dharmopapattezca / 1 / 3 / 8 // asya bhUmno ye dharmA AmnAyante; te'pi parasminnevopapadyante / 4" etadamRtam" iti svAbhAvikamamRtatvam, 4 stre mahimna" ityananyAdhAratvam, 5" sa evAdhastAt" ityAdi " sa evedaM sarvam" iti sarvAtmakatvam, 6" AtmataH prANaH " ityAdiprANaprabhRtisarvasyotpAdakatvamityAdayo hi dharmAH paramAtmana eva / yattu " ahamevAdhastAt" ityAdinA sarvAtmakatvamupadiSTam, tadbhUmaviziSTasya brahmaNo'haGghaheNopAsanamupadizyate " athAto'haGkArAdezaH " ityahaGgrahopadezopakramAt / ahamarthasya pratyagAtmano'pi hyAtmA paramAtmetyantaryAmibrAhmaNAdiSUktam / ataH pratyaga Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1. chA. 7.25.2 // 2. chA. 7.26, 2 || | rAmAnujIya pAThaH // 3. zArI. 1. 1. 12 // 4. chA. 7, 24, 1 // tadamRtamiti raGga 5. chA. 7. 25. 1 // 6. chA. 7, 26.1. // For Private And Personal Use Only 293 - Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org vedAntasAre 1. chA. 7. 25.2 // 2. chA. 7.26.1 // 3. chA. 7.22 // 4. chA. 7. 23 // 294 [a. 1. rthasya paramAtmaparyavasAnAdahaMzabdo'pi paramAtmaparyavasAyIti pratyagAtmanarIrakatvena paramAtmAnusandhAnArtho'yamahaGgrahopadezaH / paramAtmanassarvazarIratayA sarvAtmatvAtpratyagAtmano'pyAtmA paramAtmA / tadeva " athAta AtmAdezaH " ityAdinA "AtmaivedaM sarvam" ityantenocyate / etadevopapAdayituM pratyagAtmano'pyAtmabhUtAtparamAtmanassarvasyotpattirucyate 2" tasya havA etasyaivaM pazyata evaM manvAnasyaivaM vijAnata AtmataH prANa Atmata AkAzaH" ityAdinA / upAsakasyAntaryAmitayA'vasthitAtparamAtmanassasyotpattirityarthaH / ataH paramAtmanaH pratyagAtmazarIrakatvajJAnapratiSThArthamahaGgrahopAsanaM krtvym| tasmAdbhUmaviziSTaH paramAtmeti siddham // 8 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye bhUmAdhikaraNam // 2 // vedAntasAre - bhUmA samprasAdAdadhyupadezAt || 3" sukhaM tveva vijijJAsitavyam" 4" bhUmaiva sukham" ityuktvA bhUmnasvarUpamAha 5' 'yatra nAnyat pazyati nAnyacchRNoti nAnyadvijAnAti sa bhUmA " iti; yasmin sukhe'nubhUyamAne tadvyatiriktaM kimapi sukhatvena na pazyati na zRNoti na vijAnAti sa bhUmetyucyate, 5" atha yatrAnyatpazyati anyacchRNoti anyadvijAnAti tadalpam " " itivacanAt / tathAca mahAbhArate 6" divyAni kAmacArANi vimAnAni sabhAstathA / AkrIDA vividhA rAjan pdminyshcaamlokaaH| ete vai nirayAstAta sthAnasya paramAtmanaH " iti| 7" eSa tuvA ativadati yassatyenAtivadati" iti prastutaJcAtivAditvamevameva samaJjasam / ativAditvaM hi khopAsyapuruSArthAdhikyavAditvam, tadalpam' ityalpapratiyogivena, 'bhUmA' ityuktaprakAravaipulyAthaya sukharUpavAcI / ayaM bhUmazabdavyapadiSTaH paramAtmAH saMprasAdAdadhyupadezAt-saMprasAdaH pratyagAtmA, 8" atha ya eSa saMpra Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 6 5. chA. 7. 24. 1 // 6. bhArate. zAnti. mokSa 198.4,6. lo|| 7. chA. 7. 16 // 8. chA. 8. 3. 4 // For Private And Personal Use Only Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 295 pA.3.] bhUmAdhikaraNam sAdaH" ityAdizruteH / 1" eSa tu vA ativadati yassatyena" ityAdinA prANazabdanirdiSTAt pratyagAtmanaH UrdhvamarthAntaratvena asyopadezAt // 7 // dharmopapattezca // 2"sa bhagavaH kasmin pratiSThitaH...khe mahini" ityAdAvupadiSTAnAM svamahimapratiSThitatvasarvakAraNatvasarvAtmakatvAdidharmANAM parasminnevopapattezca bhUmA prH||8|| ___ iMti vedAntasAre bhUmAdhikaraNam // 2 // vedAntadIpe-bhUmA samprasAdAdadhyupadezAt // chAndogye 2"yatra nAnyatpazyati nAnyacchRNoti nAnyadvijAnAti sa bhUmA" ityatra bhUmazabdanirdiSTo niratizayavaipulyaviziSTasukhakharUpaH kiM pratyagAtmA? uta paramAtmeti sNshyH| pratyagAtmeti pUrvaH pakSaH, 3" tarati zokamAtmavit" iti prakramya nAmAdiparamparayottarottarabhUyastvena praznaprativacanAbhyAM pravRttasyAtmopadezasya prANazabdanirdiSTe pratyagAtmani samAptidarzanAt, pratyagAtmana eva bhUmasaMzabdanamiti nizcIyate / rAddhAntastu--yadyapi praznaprativacanAbhyAmuttarottarabhUyastvavacanaM prANe paryavasthitam tathApi prANavedino'tivAditvamuktvA, 4"eSa tu vA ativadati yassatyenAtivadati" iti tuzabdenopAsakabhedaM pratipAdya, tasya satyopAsakasya pUrvasmAdAdhikyopadezAt , satyazabdAbhidheyaM paraM brahmaiva bhuumvishissttmiti| sUtrArthastu-bhUmaguNaviziSTaM paraM brahmaiva, samprasAdAdadhyupadezAt ; samprasAdaH pratyagAtmA, 5" eSa samprasAdo'smAccharIrAtsamutthAya paraM jyotirupasampadya" ityAdyupaniSatprasiddheH ; 4" eSa tu vA ativadati" iti pratyagAtmano'dhikatayopadezAt / ativAditvaM hi svopAsyAdhikyavAditvam // 7 // dharmopapattezca // svAbhAvikAmRtatvasvamahimapratiSThitatvasarvAtmatvasarvotpattihetutvAdInAM bhUgni zrUyamANAnAM dharmANAM parasminneva brahmaNyupapattezca bhUmA paraM brahmaiva // 8 // iti vedAntadIpe bhUmAdhikaraNam // 2 // 1. chA. 7, 16.1 // 2. chA, 7. 24. 1 // / | 3.chA. 7-1-3 // 4. chA, 7.16 // 5. chA. 8.3.4 // For Private And Personal Use Only Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (zrIzArIrakamImAMsAbhASye akSarAdhikaraNam // 3 // )---- akssrmmbraantdhRteH| 1 / 3 / 9 // vAjasaneyino gArgIprazne samAmananti 1" sahovAcaitadvaitadakSaraM gAni brAhmaNA abhivadanti asthUlamanaNvahakhamadIrghamalohitamasnehamacchAyam" ityAdi / tatra saMzayaH-kimetadakSaraM pradhAnam-jIvo vA-uta prmaatmaa-iti| kiM yuktam ? prdhaanmiti| kutaH 1 2" akSarAtparataHpara" ityAdiSvakSarazabdasya pradhAne prayogadarzanAdasthUlatvAdInAM ca tatra samanvayAt / 3" yayA tadakSaramadhigamyate" ityAdiSu parasminnapyakSarazabdo hazyata iti cet-na,pramANAntaraprasiddhazrutiprasiddhayoH pramANAntaraprasiddhasya prathamapratIte, pratItaparigrahe virodhaabhaavaat| 3" yaduvaM gArgi divo,yadavAkpRthivyAH" ityArabhya sarvasya kAlatritayavartinaH kAraNabhUtAkAzA. dhAratve pratipAdite 3"kasminnu khalvAkAza otazca protazca" ityAkAzasyApi kAraNaM tadAdhArabhUtaM kimiti pRSTe pratyucyamAnamakSaraM sarvavikArakAraNatayA tadAdhArabhUtaM pramANAntaraprasiddhaM pradhAnamiti pratIyate ato'kSara pradhAnam // (siddhAntaH) --- iti prApte ucyate-akSaramambarAntadhRteH-akSaraM-paraM brahma kutaH? ambarAntadhRteH; ambarasya-AkAzasya, antaH-pArabhUtam avyaakRtmmbraantH| tasya dhRteH tadAdhAratayA'syAkSarasyopadezAditi yAvat / ayamartha:-"kasminnu khalvAkAza otazca protazca" ityatrAkAzazabdanirdiSTaM na vAyumadambaram ,apitu tatpArabhUtamavyAkRtam ,atastasyAvyAkRtasyApyA1. bR. 5-8-8 // 2. mu. 2-1-2 // 4. kR. 5-8-7 // 3. mu. 1-1.5 // - For Private And Personal Use Only Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pA. 3. ] akSarAdhikaraNam dhAratvenocyamAnamakSaraM nAvyAkRtaM bhavitumarhati - iti / nanvAkAzazabdanirdiSTo na vAyumAniti kathamavagamyate; ucyate 1" yadUrdhvaM gArgi divo yadavakpRthivyA yadantarA dyAvApRthivI ime yadbhUtaM ca bhavacca bhaviSyaccetyAcakSate AkAza eva tadotaM ca protaMca " ityukte traikAlyavartino vikArajAtasyAdhAratayA nirdiSTa AkAzo na vAyumadAkAzo bhavitumarhati; tasyApi vikArAntargatatvAt / ato'vAkAzazabdanirdiSTaM bhUtasUkSmamiti prtiiyte| tatastasyApi bhUtasUkSmasyAdhArabhUtaM kimiti pRcchayate "kasminnu khalvAkAza ota protazca" iti / atastadAdhAratayA nirdizyamAnamakSaraM na pradhAnaM bhavitumarhati / / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yattu zrutiprasiddhAtmamANAntaraprasiddhaM prathamaM pratIyata iti, tanna, akSarazabdasyAvayavazaktyA svArthapratipAdane pramANAntarAnapekSaNAtH sambandhagrahaNadazAyAmarthasvarUpaM yena pramANenAvagamyate, na tatpratipAdanadazAyAmapekSaNIyam // 9 // 297 evaM tarhyakSarazabdanirdiSTo jIvo'stu tasya bhUtasUkSmaparyantasya kRtsnasyAcidvastuna AdhAratvopapatteH asthUlatvAdyucyamAnavizeSaNopapattezva 2" avyaktamakSare lIyate" 3" yasyAvyaktaM zarIraM... yasyAkSaraM zarIraM" 4" kSarassarvANi bhUtAni kUTastho'kSara ucyate " ityAdiSu pratyagAtmanyapyakSarazabdaprayogadarzanAdityatrottaram - 1. bR. 5-8-7 // 2. subAla. 2 kha // 3. subAla, 7 kha // 38 sAca prazAsanAt / 1 / 3 / 10 // sA cAmbarAntadhRtirasyAkSarasya prazAsanAdeva bhavatItyupadizyate 5 etasya vA akSarasya prazAsane gArgi sUryAcandramasau vidhRtau tiSThataH, etasya vA akSarasya prazAsane gArgi dyAvApRthivyau vidhRte tiSThataH, eta 4. gI. 15-16 // 5. bR. 5-8-9 // For Private And Personal Use Only Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 218 zrIzArIrakamImAMsAmAnye [a. 1. sya vA akSarasya prazAsane gArgi nimeSA muhUrtA ahorAtrANyardhamAsA mAsA RtavassaMvatsarA iti vidhRtAstiSThanti" ityAdinA / prazAsanamprakRSTaM zAsanam / na cedRzaM svazAsanAdhInasarvavastuvidharaNaM baddhamuktomayAvasthasyApi pratyagAtmanassambhavati / ataH puruSottama eva prazAsitrakSaram // 10 // anybhaavvyaatttedh|1|3|11|| anyabhAvaH-anyatvam, pradhAnAdibhAvaH / asyAkSarasya paramapurupAdanyatvaM vAkyazeSe vyAvartyate ? "tadvA etadakSaraM gArgyadRSTaM draSzrutaM zolamataM mantravijJAtaM vijJAta nAnyadato'sti draSTu nAnyadato'sti zrota, nAnyadato'sti manta,nAnyadato'sti vijJAta, etasminnu khalvakSare gAAkAza otazca protazca" iti / atra draSTutvazrotRtvAdyupadezAdasyAkSarasyAcetanabhUtapradhAnabhAvo vyAvaya'te ; sarvairadRSTasyaiva satassarvasya draSTutvAdyupadezAca pratyagAtmabhAvo vyAvaya'te / ata iyamanyabhAvavyAvRttirasyAkSarasya paramapuruSatAM draDhayati / evaM vA'nyabhAvavyAvRttiH-anyasya sadbhAvavyAttiranyabhAvavyAvRttiH / yathaitadakSaramanyairadRSTaM sadanyeSAM draSTu ca satsvavyatiraktasya samastasyAdhArabhUtam , evamanenAdRSTametasya draSTu ca sadetasyAdhArabhUtamanyannAstIti vadan 1"nAnyadato'sti draSTu" ityAdivAkyazeSo'nyasya sadbhAvaM vyAvartayannasyAkSarasya pradhAnabhAvaM pratyagAtmabhAvaM ca pratiSedhati / kizca 2"etasya vA akSarasya prazAsane gArgi dadato manuSyAH prazaMsanti yajamAnaM devA dIM pitaro'nvAyattAH" iti zrItaM smAta ca yAgadAnahomAdikaM sarva karma yasyA'jJayA pravartate / tadakSaraM parabrahmabhUtaH puruSottama eveti vijJAyate / api ca 3"yo vA etadakSaraM gAryaviditvA1. pR. 5-8-11 // 3. vR. 5.8-10 // 2. vR. 5-8-9 // For Private And Personal Use Only Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 3.] akSarAdhikaraNam. smilloke juhoti yajate tapastapyate bahUni varSasahasrANyantavadevAsya tadbhavavi yo vA etadakSaraM gArgyaviditvA'smAllokAtpaiti sa kRpaNaH, atha ya etadakSaraM gArgi viditvA'smAllokAtmaiti sa brAhmaNa "iti yadajJAnAtsaMsAraprAptiryajjJAnAcAmRtatvaprAptistadakSaraM paraM brahmaiveti siddham // 11 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye akSarAdhikaraNam // 3 // vedAntasAre-akSaramambarAntadhRteH // 1" etadvaitadakSaraM gArgi brA hmaNA abhivadanti asthUlamanaNu" ityAdinA abhihitamakSaraM paraM brahma, ambarAntadhRteH / 2'yadUrva gArgi divaH" ityArabhya sarvavikArAdhAratayA nirdiSTa AkAzaH 2"kasminnotazca" iti pRSTe 1"etadvaitadakSaram" iti nirdiSTasyAkSarasya vAyumadambarAntadhRteH sarvavikArAdhAro hyayamAkAzaH vAyumadambarAntakAraNaM pradhAnam / taddhArakaM paraM brahma // 9 // sA ca prazAsanAt // sA dhadhRtiH, 3"etasya vA'kSarasya prazAsane gArgi" ityAdinA prakRSTAzayA kriyamANA zrUyate / ata imakSaraM pratyagAtmA ca na bhavatItyarthaH // 10 // __ anyabhAvavyAhattezca // anyabhAvaH-anyatvam , 4'adRSTaM draSTa' i. syAdinA paramAtmano'nyatvaM hAsyAkSarasya vyAvartayati vAkyazeSaH ; atazca para eva // 11 // iti vedAntasAre akSarAdhikaraNam // 3 // vedAntadIpe-akSaramambarAntadhRteH // vAjinAM gArgIprazne 1"sa ho vAcaitadvaitadakSaraM gArgi brAhmaNA abhivadantyasthUlamanaNvahakhamadIrghamalohitamasnehamacchAyam" ityatrAkSarazabdanirdiSTaM pradhAnam , jIvo vA? uta paramAtmA-iti saMzayaH / pradhAnam , jIvo vA, na paramAtmA-iti pUrvaH pkssH| 2"kasminu khalvAkAza otazca protazca' ityukte, AkAzAdhAratayocyamA 1. kR. 5.8-8 // 2. 3. 5.8.7 // 3. bR. 5-8-9 // 4. bR. 5-8-11 // / For Private And Personal Use Only Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 300 zrIzArIrakamImAMsAbhASye [a. 1. namakSaraM pradhAnam, jIvo vA; pradhAnasya vikArAdhAratvAt, jIvasyAcidvastvAdhAratvAt ; na paramAtmA -- iti / rAddhAntastu - 1 " yadUrdhvaM gArgi divaH " ityArabhya, kAlatrayavartinaH kRtsnasyAdhAratayA nirdiSTa AkAzo'vyAkRtameva ; na vAyumAnAkAzaH / tataH pazcAt 1 " kasminnu khalvAkAza otazca protazca" iti pRSThe, tadAdhAratayocyamAnametadakSaraM na pradhAnaM bhavitumarhati; nApi jIvaH 2"etasyavA akSarasya prazAsane gArgi sUryAcandramasau vidhRtau tiSThataH" ityArabhya prazAsanAtsarvAdhAratvazruteH / sUtrArthastu - 3" etadvaitadakSaraM gArgi" iti nirdiSTamakSaraM paramAtmA, ambarAntadhRteH - ambaram - vAyumAnAkAzaH, ambarAntaH -- ambarapArabhUtam, ambarakAraNamiti yAvat ; kAraNApattireva hi kAryasyAntaH / sa cAmbarAntaH avyAkRtaM pradhAnam, tasya dhRteH - dhAraNAt / avyAkRtasyApi dhRterakSaraM paramAtmaivetyarthaH // 9 // evaM tarhi jIvo bhavitumarhati tasya pradhAnadhRtyupapatterityAzaGkayAha " sA ca prazAsanAt / sA ca ambarAntadhRtiH, 2" etasya vA akSarasya prazAsane gArgi sUryAcandramasau" iti prazAsanAt zrUyate / prazAsanam - pra. kRSTaM zAsanam, apratihatAjJA / na cApratihatAjJayA kRtsnasya cidacidAtmakasya jagato dhRtirjIve upapadyate ; ato na jIvaH // 10 // anyabhAvavyAvRttezva // anyabhAvaH - anyatvam, asyAkSarasya paramapuruSAdanyatvaM vyAvartayati vAkyazeSaH, 4'' adRSTaM draSTa" ityAdinA sarvairadRSTametadkSaraM sarvasya draSTityAdipradhAnajIvA sambhAvanIyArthapratipAdanAt // 11 // iti vedAntadIpe akSarAdhikaraNam // 3 // (zrIzArIrakamImAMsAbhASye IkSatikarmAdhikaraNam // 4 // 00 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir IkSatikarma vyapadezAtsaH / 1 / 3 / 12 // AtharvaNikAssatyakAmaprazne'dhIyate "yaH punaretaM trimAtreNomityanenaivAkSareNa paraM puruSamabhidhyAyIta sa tejasi sUrye smpnnH| yathA pAdodara 1. bR. 5-8-7 // 2. bR. 5-8.9 // 3. bru. 5-8-8 // 4. bR. 5-8-11 // 5. prazna. 5-5 // For Private And Personal Use Only Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 301 pA. 3.] ___ IkSatikarmAdhikaraNam. stvacA vinirmucyate evaM havai sa pApmanA vinirmuktassasAmabhirunnIyate brahmalokaM sa etasmAjjIvaghanAtparAtparaM purizayaM puruSamIkSate" iti| atra dhyAyatIkSatizabdAvekaviSayau, dhyAnaphalatvAdIkSaNasya ; 1" yathAkraturasmilloke puruSaH" iti nyAyena dhyAnaviSayasyaiva prApyatvAt , 2"paraM puruSam" ityubhayatra karmabhUtasyArthasya pratyabhijJAnAcca // tatra saMzayyate-kimiha "paraM puruSam iti nirdiSTo jIvasamaSTirUpo'NDAdhipatizcaturmukhaH,uta sarvezvaraH purussottmH-iti| kiM yuktam samaSTikSetrajJa iti| kutaH 1 2 "sa yo ha vaitadbhagavanmanuSyeSu prAyaNAntamoGkAramaMbhidhyAyIta katamaM vAva sa tena lokaM jayati" iti prakramyaikamAnaM praNavamupAsInasya manuSyalokamAptimabhidhAya, dvimAnamupAsInasya antarikSalokaprAptimabhidhAya, trimAtramupAsInasya prApyatayA'bhidhIyamAno brahmaloko'ntarikSAtparo jIvasamaSTirUpasya caturmukhasya loka iti vijJAyate; tadgatena cekSyamANastallokAdhipatizcaturmukha eva / 2"etasmAjIvaghanAtparAtparam" itica dehendriyAdibhyaH parAdehendriyAdibhissaha ghanIbhUtAjjIvavyaSTipuruSAdbrahmalokavAsinassamaSTipuruSasya catumukhasya paratvenopapadyate / ato'tra nirdizyamAnaH paraH puruSassamaSTipuruSazcaturmukha eva / evaM caturmukhatve nizcite ajaratvAdayo yathA kathazcinetavyAH // -.(siddhAntaH)-- iti prApte pracakSmahe-IkSatikarmavyapadezAtsaH-IkSatikarma sH-prmaatmaa|kutH vyapadezAt-vyapadizyate hIkSatikarma prmaatmtven| tathAhi-IkSatikarmaviSayatayodAhate zloke 3 "tamoGkAreNaivAyanenAnveti vidvAnyattacchAntamajaramamRtamabhayaM paraMca" iti| paraM zAntamajaramabhayamamRtamiti hi para1. chA. 3-14-1 // 2. prazna. 5-1 // 3. prazna. 5-7 // For Private And Personal Use Only Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 302 zrIzArIrakamImAMsAbhAye mAtmana evaitadrapam, 1"etadamRtametadabhayametadbrahma" ityevmaadishrutibhyH| 2"etasmAjjIvadhanAtparAtparam" iti ca paramAtmana eva vyapadezana caturmukhasya, tasyApi jIvadhanazabdagRhItatvAt / yasya hi karmanimitta dehitvaM sa jIvadhana ityucyate caturmukhasyApi tacchrayate 3"yo brahmANaM vidadhAti pUrvam" ityAdau / yatpunaruktamantarikSalokasyoparinirdizyamAno brahmalokazcaturmukhaloka iti pratIyate, atastatrasthazcaturmukha iti ; tadayuktam "yattacchAntamajaramamRtamabhayam"ityAdinekSatikarmaNaH paramAtmatve nizcite sati IkSituH sthAnatayA nirdiSTo brahmaloko na kSayiSNuzcaturmukhaloko bhvitumrhti|kishc 5"yathA pAdodarastvacA vinirmucyate evaM ha vai sa pApmanA vinirmuktassasAmabhirunIyate brahmalokam" iti sarvapApavinirmuktasya prApyatayocyamAnaM na caturmukhasthAnam / ata eva codAharaNazloke imameva brahmalokamadhikRtya zrUyate 6"yattatkavayo vedayante"iti / kavayaH-sUrayaH / sUribhidRzyaM ca vaiSNavaM padameva, 7"tadviSNoH paramaM padaM sadA pazyanti sUrayaH" ityevamAdibhyaH / na cAntarikSAtparazcaturmukhalokaH, madhye svargalokAdInAM bahUnAM sadbhAvAt / ataH 6"etadvai satyakAma paraM cAparaM brahma yadoGkArastasmAdvidvAnetenaivAyanenaikataramanveti" iti prativacane yadaparaM kArya brahma nirdiSTaM tadaihikAmuSmikatvena dvidhA vibhajyaikamAtra praNavamupAsInAnAmaihikaM manuSyalokAvAptirUpaM phalamamidhAya, dvimAnamupAsInAnAmAmuSmikamantarikSazabdopalakSitaM phalaM cAbhidhAya, trimAtreNa parabrahmavAcinA praNavena paraM puruSaM dhyAyatAM parameva brahma prApyatayopadizatIti sarva samaJjasam / ata IkSatikarma prmaatmaa|| iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye IkSatikarmAdhikaraNam // 4 // 2, prazna, 5-5 // 1. chA. 4-15-1 // 3. zve. 6-18 // 4. prazna, 5-7 // 5. prazna. 5-2 // 6. subAla, 6-kha // 7. prazna. 5-2 // For Private And Personal Use Only Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pA. 3.] IkSatikarmAdhikaraNam. 303 vedAntasAre -- IkSatikarma vyapadezAtsaH / / 1" yaH punaretaM trimAtreNomityanenaivAkSareNa paraM puruSamabhidhyAyIta" ityArabhya 1" sa etasmAjIvaghanAtparAtparaM purizayaM puruSamIkSate" ityatra dhyAyatipUrvakekSatikarma saH prazAsitA paramAtmA ityarthaH, uttaratra 2' tamoGkAreNaivAyanenAnveti vidvAn yattacchAntamajaramamRtamabhayaM paraJca'' iti paramapuruSAsAdhAraNadharmavyapadezAt ; 2 " yattatkavayo vedayante" iti tadIyasthAnasya sUribhirdRzyatvavyapadezAcca // 12 // iti vedAntasAre IkSatikarmAdhikaraNam // 4 // 1. prazna. 5-5 // vedAntadIpe - IkSatikarma vyapadezAtsaH || AtharvaNikAnAM satyakAmaprazna 1" yaH punaretaM trimAtreNomityanenaivAkSareNa paraM puruSamabhidhyAyIta " ityArabhya, 1" sasAmabhirunnIyate brahmalokaM sa etasmAjjIvadhanAtparAtparaM purizayaM puruSamIkSate " ityatra dhyAyatIkSatikarmatayA vyapadiSTaH paraH puruSaH kiM hi raNyagarbhaH ? uta parabrahmabhUtaH puruSottama iti saMzayaH / hiraNyagarbha iti pUrvaH pakSaH / pUrvatraikamAtraM praNavamupAsInasya manuSyalokaprAptiM phalam, dvimAtramupAsInasyAntarikSalokaprAptizca phalamabhidhAya, anantaraM 1 " yaH punaretaM trimAtreNa" iti trimAtraM praNavamupAsInasya phalatvenocyamAnabrahmalokastha puruSakSeNakabhUtazcaturmukha eveti vijJAyate, manuSyalokAntarikSalokasAhacaryAdbrahmalokoSpi kSetraloka iti nizvayAt / rAddhAntastu - 1 " parAtparaM purizayaM puruSamIkSate" itIkSatikarmatayA nirdiSTapuruSaviSaye loke 2" tamoGkAreNaivAyanenAnveti vidvAnyattacchAntamajaramamRtamabhayaM paraJca" iti nirupAdhikazAntatvAmRtatvAdivyapadezAtparamAtmaivAyamiti nizcIyate / evaM paramAtmatve nizcite brahmalokazabdazca tatsthAnamevAbhidadhAtItyavagamyate / tadviSayatayodAhRte ca loke 2" yattatkavayo vedayante" (3 " tadviSNoH paramaM padaM sadA pazyanti sUrayaH " ) ityevamAdibhiH sUribhirdazyatvavacanaM tadeva draDhayati / sUtrArthastu -- IkSatikarma saH - paramAtmA, dhyAyatIkSatyorekaviSayatvena dhyAyatikarmApi sa evetyarthaH; vyapadezAt - tadviSayatayA 2" zAntamajaramamRtamabhayaM parazca" iti paramAtmadharmANAM vyapadezAt // iti vedAntadIpe IkSatikarmAdhikaraNam // 4 // 2. prazna. 5-7 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1 3. subAla 6 kha // For Private And Personal Use Only Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir -- (zrIzArIrakamImAMsAbhASye daharAdhikaraNam // 5 // )--- dahara uttarebhyaH / 1 // 3 // 13 // idamAmananti cchandogAH1"atha yadidamasminbrahmapure daharaM puNDarIkaM vezma daharo'sminnantara AkAzastasminyadantastadanveSTavyaM tadvAva vijijJAsitavyam" iti / tatra sandehaH-kimasau hRdaya puNDarIkamadhyavartI daharAkAzo mahAbhUtavizeSaH, uta pratyagAtmA, atha paramAtmA-iti / kiM tAvadyuktam ? mahAbhUtavizeSa iti| kutaH?AkAzazabdasya bhUtAkAze brahmaNi ca prasiddhatve'pi bhUtAkAze prasiddhiprakarSAt , 1"tasminyadantastadanveSTavyam" ityanveSTavyAntarasyAdhAratayA pratItezca // -- (siddhAntaH )---- ityevaM prApte'bhidhIyate-dahara uttarebhyaH-daharAkAzaH paraM brahma kutaH? uttarebhyo vAkyagatebhyo hetubhyaH / 2"eSa AtmA'pahatapApmA vijaro vimRtyurvizoko vijighatso'pipAsassatyakAmassatyasaGkalpaH" iti nirupAdhikAtmatvamapahatapApmatyAdikaM satyakAmatvaM satyasaGkalpatvaM ceti daharAkAze zrUyamANA guNAH daharAkAzaM paraM brahmeti jJApayanti / 3"atha ya ihAtmAnamanuvidya vajantyetAMzca satyAnkAmAMsteSAM sarveSu lokeSu kAmacAro bhavati" ityAdinA 4'yaM kAmaM kAmayate so'sya saGkalpAdeva samuttiSThati tena sampanno mahIyate" ityantena daharAkAzavedinassatyasaGkalpatvaprAptizcocyamAnA daharAkAzaM paraM brhmetyvgmyti| 5"yAvAnvA ayamAkAzastAvAneSo'ntarhadaya AkAzaH" ityupamAnopameyabhAvazca daharAkAzasya bhUtAkAzatve nopapadyate / hRdayAvacchedanibandhana upamAnopameyabhAva iti cet,-tathA sati hRdayAvacchinnasya dyAvApRthivyAdisarvAzrayatvaM nopapadyate / / 1. chA. 8-1-1 // 2. chA. 8-1-5 // 4, chA. 8-2-10 // 3. chA. 8-1-6 // 5. chA, 8-1-3 // For Private And Personal Use Only Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 1. chA. 3-14-3 // 2. DA. 8-1-5 // 39 pA. 3. ] daharAdhikaraNam 305 nanuca daharAkAzasya paramAtmatve'pi bAhyAkAzopameyatvaM na sambhavati 1" jyAyAnpRthivyA jyAyAnantarikSAt" ityAdau sarvasmAjjayAyastvazravaNAt-naivam, daharAkAzasya hRdayapuNDarIkamadhyavartitvamAptAlpatvanivRttiparatvAdasya vAkyasyaH yathA adhikajave'pi savitari 'iSuvadgacchati savitA' iti vacanaM gatimAndyanivRttiparam / atha syAt - 2" eSa AtmA'pahatapApmA " ityAdinA daharAkAzo na nirdizyate 3" daharo'smi - antara AkAzastasminyadantastadanveSTavyam" iti daharAkAzAntarvartinastato'nyasyAnveSTavyatvena prakRtatvAdiha 2 " eSa AtmA'pahatapApmA " iti tasyaivAnveSTavyasya nirdeSTuM yuktatvAt ; syAdetadevam, yadi zrutireva daharAkAzaM tadantarvartinaM ca na vyabhAJkSyat ; vyabhAGgIttu sA ; tathAhi 3" atha yadidamasminbrahmapure daharaM puNDarIkaM vezma daharo'sminnantara AkAzastasminyadantastadanveSTavyam" iti brahmapurazabdenopAsyatayA sannihitaparabrahmaNaH puratvenopAsakazarIraM nirdizya tanmadhyavarti ca tadavayavabhUtaM puNDarIkAkAramalpaparimANaM hRdayaM parasya brahmaNo vezmatayA'bhidhAya sarvajJa sarvazaktimAzritavAtsalyaikajaladhimupAsakAnugrahAya tasmin vezmani sannihitaM sUkSmatayA dhyeyaM daharAkAzazabdena nirdizya tadantarvarticApahatapApmatvAdisvabhAvatonirastanikhilahe yatva satyakAmatvAdisvAbhAvikAnavadhi kAtizayakalyANaguNajAtaMca dhyeyaM 3" tadanveSTavyam" ityupadizyate / atra 3" tadanveSTavyam " iti tacchabdena daharAkAzam, tadantarvartiguNajAtaM ca parAmRzya tadubhayamanveSTavyamityupadizyate; 3 " yadidamasminbrahmapure daharaM puNDarIkaM vezma" ityanUdya tasmin dahara puNDarIkavezmani yo daharAkAzaH, yacca tadantarvartiguNajAtam, tadubhayamanveSTavyamiti vidhIyata ityarthaH / daharAkAzazabdanirdiSTasya parabrahmatvaM 3" tasminyadantaH " iti nirdi 3. chA. 8-1-1 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only - Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIzArIrakamImAMsAbhASye [ma.1. STasyaca tadguNatvam , tacchabdenobhayaM parAmRzyobhayasyApyanveSTavyatayA vidhAnaM ca kathamavagamyata iti cet tadavahitamanAzzRNu-1"yAvAnvA ayamAkAzastAvAneSo'ntarhRdaya AkAza:"iti daharAkAzasyAtimahattAmabhidhAya?"ubhe asmin dyAvApRthivI antareva samAhite ubhAvagnizca vAyuzca sUryAcandramasAvubhau vidyunnakSatrANi" iti prakRtameva daharAkAzamasminniti nirdizya tasya sarvajagadAdhAratvamabhidhAya 1"yacAsyehAsti yaJca nAsti sarva tadasmintsamAhitam" iti punarapyasminniti tameva daharAkAzaM parAmRzya tasminnasyopAsakasyehaloke yadbhogyajAtamasti, yacca manorathamAnagocaramiha nAsti, sarva tadbhogyajAtamasmindaharAkAze samAhitamiti niratizayabhogyatvaM daharAkAzasyAbhidhAya tasya daharAkAzasya dehAvayavabhUtahRdayAntavartitve'pi dehasya jarAmadhvaMsAdau satyapi paramakAraNatayA'tisUkSmatvena nirvikAratvamuktvA tata eva 2"etatsatyaM brahmapuram"iti tameva daharAkAzaM satyabhUtaM brahmAkhyaM puraM nikhilajagadAvAsabhUtamityupapAdya 2 "asmikAmAssamAhitAH" iti daharAkAzamasminniti nirdizya kAmyabhUtAMzca guNAnkAmA iti nirdizya teSAM daharAkAzAntarvartitvamuktvA tadeva daharAkAzasya kAmyabhUtakalyANaguNaviziSTatvaM tasyA'tmatvaMcara "eSa AtmA'pahatapApmA" ityAdinA 2 "satyasaGkalpaH" ityantena sphuTIkRtyara" yathA dheveha prajA anvAvizanti" ityArabhya 3"teSAM sarveSu lokeSvakAmacAro bhavati" ityantena tadidaM guNASTakaM tadviziSTaM daharAkAzazabdanirdiSTamAtmAnaM cAviduSAmetadvyatiriktabhogyasiddhayeca karma kurvatAmantavatphalAvAptimasatyasaGkalpatvaM cAbhidhAya 3"atha ya ihAtmAnamanuvidya vrajanyetAMzca satyAnkAmAMsteSAM sarveSu lokeSu kAmacAro bhavati"ityAdinA daharAkAzazabdanirdiSTamAtmAnaM tadantarvartinazca kAmyabhUtAnapahatapApmatvAdikA1. chA. 8-1-3 // 3. chA. 8-1-6 // 2. chA. 8-1-5 // For Private And Personal Use Only Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra pA. 3. ] www.kobatirth.org 200 daharAdhikaraNam nguNAnvijAnatAmmudAraguNasAgarasya tasya paramapuruSasya prasAdAdeva sarvakAmAvAptissatyasaGkalpatA cocyte| ato daharAkAzaH paraM brahma, tadantarvarti cApahatapApmatvAdi kAmyaguNajAtam, tadubhayamanveSTavyaM vijijJAsitavyamiticocyata iti nizcIyate / tadetadvAkyakAro'pi spaSTayati" tasminyadantariti kAmavyapadezaH " ityAdinA / ana etebhyo hetubhyo daharAkAzaH parameva brahma // 13 // gatizabdAbhyAM tathAhi dRSTaM liGgaM ca // 13 // 14 // 1. vAkyakAraH // 2. chA. 8-3-2 // 3. chA. 6-9-2 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir itazca daharAkAzaH paraM brahma 2" tadyathA hiraNyanidhiM nihitamakSejJA uparyupari saJcaranto na vindeyurevamevemAssarvAH prajA aharahargacchantya etaM brahmalokaM na vindantyanRtena hi pratyUhAH" iti etamiti prakRtaM daharAkAzaM nirdizya tattrAharahassarveSAM kSetrajJAnAM gamanam, gantavyasya tasya daharAkAzasya brahmalokazabdanirdezazca daharAkAzasya parabrahmatAM gamayataH / kathamanayorasya parabrahmatvasAdhakatvamityata Aha- tathAhi dRSTam - iti|parasminbrahmaNi sarveSAM kSetrajJAnAmaharahassuSuptikAle gamanamanyatrAbhidhIyamAnaM dRSTam - 3" evameva khalu somyemAssarvAH prajAssati sampadya navidussati sampatsyAmahe iti" iti "sata Agamya na vidurasata AgacchAmaha iti" iti ca / tathA brahmalokazabdazca parasminbrahmaNi dRSTaH 5 " eSa brahmalokaH samrADitihovAca iti / mA bhUdanyatra brahmaNi gamanadarzanam ; etadeva tu dahArAkAze sarveSAM kSetrajJAnAM malayakAla iva nirastanikhiladu:khAnAM suSuptikAle'vasthAnaM zrUyamANamasya parabrahmatve paryAptaM liGgam ; tathA brahmalokazabdazca samAnAdhikaraNavRttyA'smindahArAkAze prayujya 11 4. chA. 6-10-2 // 5. bR. 6-3-33 // For Private And Personal Use Only Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 308 zrIzArIrakamImAMsAbhASye mAno'sya brahmatve prayogAntaranirapekSaM paryAptaM liGgamityAha-liGga c-iti| niSAdasthapatinyAyAca SaSThIsamAsAtsamAnAdhikaraNasamAso nyaayyH|| _ athavA 1"aharahargacchantyaH" iti na suSuptiviSayaM gamanamucyate / apitvantarAtmatvena sarvadA vartamAnasya daharAkAzasya paramapuruSArthabhUtasyoparyuparyaharahargacchantyaH sarvasminkAle vartamAnAH tamajAnatyastaM na vindanti-na labhante; yathA hiraNyanidhiM nihitaM tatsthAnamajAnAnAstadupari sarvadA vartamAnA api na labhante, dadvadityarthaH / seyamevamantarAtmatvena sthitasya daharAkAzasyopari tanniyamitAnAM sarvAsAM prajAnAmajAnatInAM sarvadA gatirasya dahArAkAzasya parabrahmatAM gamayati / tathAjanyatra parasya brahmaNo'ntarAtmatayA'vasthitasya svaniyAmyAbhisvasminvatamAnAbhiH prajAbhiravedanaM dRSTam / yathA antaryAmibrAhmaNera "ya Atmani tiSThanAtmano'ntaro yamAtmA na veda yasyA'tmA zarIraM ya AtmAnamantaro yamayati" iti, "adRSTo draSTA azrutazzrotA"iti c|maa bhUdanyatra drshnm| khayameva tviyaM nidhidRSTAntAvagataparamapuruSArthabhAvasyAsya hRdayasthasyopari tadAdhAratayA'harahassarvadA sarvAsAM prajAnAmajAnAtInAM gatirasya parabrahmatve paryApta liGgam // 14 // itazca daharAkAzaH paraM brahmadhatezca mhimno'syaasminnplbdheH|1|3|15|| 4"atha ya AtmA"iti prakRtaM daharAkAzaM nirdizya 4"sa seturvidhUtireSAM lokAnAmasambhadAya" ityasmiJjagadvidharaNaM zrUyamANaM daharAkAzasya parabrahmatAM gamayati ; jagadvidharaNaM hi parasya brahmaNo mahimA 5"eSa sarvezvara eSa sarvabhUtAdhipatireSa bhUtapAla eSa seturvidharaNa eSAM lokA1. chA, 8-3-2 // 3. 1. 5-7-23 // 2. 1. 5-7-22 mA. pA // | 4. chA. 8.4.1 // 5. 1. 6.4.22 // For Private And Personal Use Only Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA..] baharAdhikaraNam . nAmasambhedAya" iti, "etasya vA akSarasya prazAsane gArgi sUryAcandramasau vidhRtau tiSThataH" ityAdibhyaH / sa cAyaM tasya parasya brahmaNo dhRtyAkhyo mahimA'smindaharAkAza upalabhyate / ato daharAkAzaH paraM brahma // 15 // prasiddhezca / 1 // 3 // 16 // AkAzazabdazca parasminbrahmaNi prasiddhaH 2"ko vA'nyAtkaH pANyAt / yadeSa AkAza Anando na syAt" 3 "sarvANi ha vA imAni bhUtAnyAkAzAdeva samutpadyante"ityAdiSu, apahatapApmatvAdiguNasanAyA prasiddhi tAkAzapasiddherbalIyasItyabhiprAyaH // 16 // evaM tAvaddaharAkAzasya bhUtAkAzatvaM pratikSitam / athedAnI daharAkAzasya pratyagAtmatvamAzaGkaya nirAkartumupakramateitaraparAmarzAtsa iticennaasmbhvaat||3|17|| ___ yaduktaM vAkyazeSavazAdaharAkAzaH paraM brahmeti, tadayuktam ,vAkyazeSe parasmAditarasya jIvasyaiva sAkSAtparAmarzAt 4 // atha ya eSa sammasAdo'smAccharIrAtsamutthAya paraM jyotirupasampadya skhena rUpeNAbhiniSpadyate eSa AtmetihovAca etadamRtamabhayametadbrahma"iti / yadyapi 5"daharo'sminnantara AkAzaH" iti hRdayapuNDarIkamadhyavartitayopadiSTasyAkAzasyopamAnopameyabhAvAdyasambhavAdbhUtAkAzatvaM na sambhavati, tathApi vAkyazeSavazAtmatyagAtmatvaM yuktamAzrayitum / AkAzazabdo'pi prakAzAdiyogAjIva eva vartiSyata iti cet-atrottrN-naasmbhvaat-iti| nAyaM jIvaH, nApahatapApmatvAdayo guNA jIve sambhavanti // 17 // 1. 3. 5.8.9 // 4. chA. 8-3-4 // 2. te, Ana. 7 // 3. chA. 1-9-1 // 5. chA. 8-1-1 // For Private And Personal Use Only Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 310 bhIzArIrakamImAMsAmAnye [ma.1. uttraaccedaavirbhuutsvruupstu|1|3|18|| uttarAt-prajApativAkyAt , jIvasyaivApahatapApmatvAdiguNayogo nizcIyata iti cet-etaduktaM bhavati-prajApativAkyaM jIvaparameva, tathAhi 1"ya AtmA'pahatapApmA vijaro vimRtyurvizoko vijighatso'pipAsassatyakAmassatyasaGkalpasso'nveSTavyassa vijijJAsivyassa sarvAMzca lokAnAmoti sarvAMzca kAmAnyastamAtmAnamanuvidya vijAnAti"iti prajApativacanamaitihyarUpeNopazrutyAnveSTavyAtmasvarUpajijJAsayA prajApatimupaseduSemaghavate prajApatirjAgaritasvamasuSuptyavasthaM jIvAtmAnaM sazarIraM krameNa zuzrUpuyogyatAparIcikSiSayopadizya tatratatra bhogyamapazyate parizuddhAtmasvarUpopadezayogyAya tasmai maghavate 2"maghavanmayai vA idaM zarIramAttaM mRtyunA tadasyAmRtasyAzarIrasyAtmano'dhiSThAnam" iti zarIrasyAdhiSThAnatAmAsmanazvAdhiSThAtRtAmazarIrasya ca tasyAmRtatvasvarUpatAM cokvA 2"na ha vai sazarIrasya sataH priyApiyayorapahatirasti / azarIraM vAva santaM na priyApriye spRzataH" iti kArabdhazarIrayoginastadanuguNasukhaduHkhabhAgitvarUpAnartha tadvimokSeca tadabhAvamabhidhAya "evamevaiSa sampAsAdo'smAccharIrAtsamutthAya paraM jyotirupasampadya svena rUpeNAbhiniSpadyate" iti jIvAtmanasvarUpameva zarIraviyuktamupadideza / 4"sa uttamaH puruSaH sa tatra paryeti jakSakIDabramamANaH strIbhirvA yAnairvA jJAtibhirvA nopajanaM smaranidaM zarIram" iti prApyasya parasya jyotiSaH puruSottamatvam, nitacatirodhAnasya paraM jyotirupasampannasya pratyagAtmano brahmaloke yathe TabhogAvAptim , priyApriyAviyuktakarmanimittazarIrAdyapuruSArthAnanusandhA naM cAbhidhAya "sa yathA prayogya AcaraNe yukta evamasmin zarIre prANo 1.chA. 8.7-1 // 2. chA. 8-12-2 // 3. chA. 8-12-2 // 4. chA. 8-12-3 // . For Private And Personal Use Only Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 3.] daharAdhikaraNam. 311 yuktaH" iti yathoktasvarUpasyaiva saMsAradazAyAM karmatantra zarIrayogaM yugyazakaTayogadRSTAntenAbhidhAya 1"atha yautadAkAzamanuviSaNNaM cakSussa cAkSuSaH puruSo darzanAya cakSuratha yo vededaM jighrANIti sa AtmA gandhAya ghrANamatha yo vededamabhivyAharANIti sa AtmA'bhivyAhAraya vAgatha yo vededaM zRNavAnIti sa AtmA zravaNAya zrotram / atha yo vededaM manvAnIti sa AtmA mano'sya daivaM cakSuH" iti cakSurAdInAM karaNatvaM rUpAdInAM jJeyatvamasya ca jJAtRtvaM pradarya tata eva zarIrendriyebhyo'sya vyatirekamupapAya 2 "sa vA eSa etena divyena cakSuSA manasaitAnkAmAnpazyatramate ya ete brahmaloke" iti tasyaiva vidhRtakarmanimittazarIrendriyasya manazzabdAbhihitena divyena svAbhAvikena jJAnena sarvakAmAnubhavamuktvA 2"taM vA etaM devA AtmAnamupAsate tasmAtteSAM sarve ca lokA AptAssarve ca kAmAH" ityevaMvidhamAtmAnaM jJAnino jAnantItyabhidhAya 3"sarvAMzca lokAnAmotiM sarvAzva kAmAnyastamAtmAnamanuvidya vijAnAtIti ha prajApatiruvAca" ityevaMvidhamAtmAnaM viduSassarvalokasarvakAmAvAptyupalakSitaM brahmAnubhavaM phalamabhidhAyopasaMhRtam / atastatrApahatapApmatvAdiguNako jJAtavyatayA prakrAnto jIva evetyavagatam / ato jIvasyApahatapApatvAdayassambhavanti / ato daharavAkyazeSe zrUyamANasya jIvasyApahatapApmatvAdiguNasambhavAtsa eva daharAkAza iti nizcIyate iti cet -iti // ___--(siddhAntaH)---- salAha-AvirbhUtakharUpastu-iti / pUrvamanRtatirohitApahatapApmatvAdiguNakavarUpaH pazcAdvimuktakarmabandhazzarIrAtsamutthitaH paraM jyotirupasampanna AvirbhUtasvarUpassannapahatapApmatvAdiguNaviziSTastatra prajApativAkye'bhidhIyate ; daharavAkye tvatirohitasvabhAvApahatapApmatvAdivi.. 1. chA. 8-12.4,5 // 2. chA. 8-12-6 // - - For Private And Personal Use Only Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 22 zrIzArIrakamImAMsAmAnye (ma.1. ziSTa eva daharAkAzaH pratIyate / AvirbhUtasvarUpasyApi jIvasyAsambhAvanIyAssetutvasarvalokavidharaNatvAdayassatyazabdanirvacanAvagataM cetanAcetanayoniyantRtvaM daharAkAzasya parabrahmatAM sAdhayanti / setutvasarvalokavidharaNatvAdaya AvirbhUtasvarUpasyApi na sambhavantIti 1"jagadvyApAravarjam" ityatropapAdayiSyAmaH // 18 // yadyevam, daharavAkye 2"atha ya eSa samprasAdaH"ityAdinA jIvaprastAvaH kimarthaH- iti cet-tavAha anyArthazca praamrshH| 1 / 3 / 19 // daharAkAzasyaivApahatapApmatvajagadvidharaNatvAdivanmuktasya tadupasampatyA'pahatapApmatvAdikalyANaguNaviziSTa svAbhAvikarUpaprAptikathanena tadetutvarUpaM paramapuruSAsAdhAraNaM guNamupadeSTuM prajApativAkyoktasya jIvasyAtra parAmarzaH; prajApativAkye ca muktAtmasvarUpayAthAtmyavijJAnaM daharavidyopayogitayoktam / brahmaprepsohi jIvAtmanasvasvarUpaM ca jJAtavyameva; svayamapi kalyANaguNa eva sannanavadhikAtizayAsaMkhyeyakalyANaguNagaNaM paraM brahmAnubhaviSyatIti brahmopAsanaphalAntargatatvAtsvarUpayAthAtmyavijJAnasya / 3" sarvAzca lokAnAmoti sarvAMzca kAmAn" "sa tatra paryeti jakSatkIDan" ityAdikaM prajApativAkye kIrtyamAnaM phalamapi daharavidyAphalameva // 19 // alpazruteriticettaduktam / 1 / 3 / 20 // 5"daharo'smin" ityalpaparimANazrutirArAgropamitasya jIvasyaivopapadyate, na tu sarvasmAjjyAyaso brahmaNa iti cet-tatra yaduttaraM vakta1. zArI. 4-4-17 // 3. chA. 8.12.6 // 2.chA. 8.3-4 // 4. chA. 8.12.1 // 5.chA. 8.1.1 // For Private And Personal Use Only Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pA. 3.] daharAdhikaraNam 313 vyam, tatpUrvamevoktaM 1" nicAyyatvAdevam" ityanena / ato daharAkA - zonAghAtAvidyAdyazeSadoSagandhaH svAbhAvikaniratizayajJAnabalaizvaryavIryazaktitejaHprabhRtyaparimitodAraguNasAgaraH puruSottama eva / prajApativAkyanirdiSTastu 2' ghnanti tvevainaM vicchAdayanti ityevamAdibhiravagatakarmanimitadehaparigrahaH pazcAtparaJjayotirUpasampadyA''virbhUtApahatapApmatvAdiguNasvasvarUpa iti na daharAkAzaH / / 20 / / itazcaitadevam Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anukRtestasya ca |1|3|21 // tasya - daharAkAzasya parasya brahmaNaH, anukArAt-ayamapahatapAppatvAdiguNako vimuktabandhaH pratyagAtmA na daharAkAzaH / tadanukAraHtatsAmyam / tathAhi pratyagAtmano vimuktasya parabrahmAnukArazzrUyate 3 "yadA pazyaH pazyate rukmavarNaM kartAramIzaM puruSaM brahmayonim / tadA vidvAnpuNyapApe vidhUya niraJjanaH paramaM sAmyamupaiti " iti / ato'nukartA prajApativAkyanirdiSTaH / anukArye brahma daharAkAzaH / / 21 / / api smaryate / 1 / 3 // 22 // 1. zArI. 1-2-7 // 2. chA. 8-10-2 // 3. mu. 3-1-3 // 40 saMsAriNo'pi muktAvasthAyAM paramasAmyApattilakSaNaH parabrahmAnukAraH smaryate 4 idaM jJAnamupAzritya mama saadhrmymaagtaaH| sarge'pi nopajAyante pralaye na vyathanti ca " iti // kecit - 'anukRtestasyaca'' api smaryate ' iti sUtradvayamadhikaraNAntaraM 5"tameva bhAntamanubhAti sarvaM tasya bhAsA sarvamidaM vibhAti" ityasyAzzruteH parabrahmaparatvanirNayAya pravRttaM vadanti / tattu - 6 "adRzyatvAdiguNako dharmo 4. gI. 14-2 // 5. mu. 2-2-10 // 6. zArI. 1-2-22 // For Private And Personal Use Only Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 314 vedAntasAre [ma.1. te" 1"dhubhvAdyAyatanaM khazabdAt" ityadhikaraNadvayena tasya prakaraNasya parabrahmaviSayatvapratipAdanAt "jyotizcaraNAbhidhAnAt" ityAdiSu parasya brahmaNo bhArUpatvAvagatezca pUrvapakSAnutthAnAdayuktam:sUtrAkSarazvairUpyaM ca // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye daharAdhikaraNam // 5 // vedAntasAre-dahara uttrebhyH|| 4"atha yadidamasmin brahmapure daharaM puNDarIkaM vezma daharo'sminnantara AkAzaH tasminyadantastadanveSTavyaM tadvAva vijizAsitavyam" ityatra daharAkAzazabdanirdiSTaH paramAtmA, uttarebhyaH vAkyagatebhyaH tadasAdhAraNadharmemyaH / uttaratra daharAkAzasya sarvAdhAratayA'timahatvamabhidhAya, etatsatyaM brahmAkhyaM puramiti nirdizya,tasmin brahmAsye daharAkAze kA. mAssamAhitAH ityukte ko'yaM daharAkAzakeca kAmAH? ityapekSAyAm, 5"eSa AtmA apahatapApmA" ityArabhya 5"satyakAmassatyasaGkalpaH" ityantena daharAkAzaH AtmA; kAmAzca apahatapApmatvAdayaH tadvizeSaNabhUtaguNA iti hi shaapyti| 4"daharo'sminnantara AkAzastasminyadantastadanveSTavyam" ityatra daharAkAzastadantarvartica yat, tadubhayamanveSTavyamityuktamiti vijJAyate; 6"atha ya ihAtmAnamanuvidya vajantyetAMzca satyAn kAmAn" itihi vyajyate ? // 13 // gatizabdAbhyAM tathAhi dRSTaM linggshc|| 7"evamevemAssarvAH prajAH aharahargacchantya etaM brahmalokaM na vindanti" ityaharahassarvAsAM prajAnAmajAnatInAM daharAkAzopari gatiH - vartanam, daharAkAzasamAnAdhikaraNo brahmalokazabdazca daharAkAzaH paraM brahmeti zApayati / tathAhyanyatra sarvAsAM paramAtmopari vartamAnatvaM dRSTam ,"tasmin lokAzritAssarve'9"tadakSare parame prajAH" ityA. dau| brahmalokazabdazca 1."eSa brahmalokaH"ityAdau / anyatra darzanAbhAve'pi idameva paryAptam asya paramAtmatve liGgam, yahaharAkAzopari sarvasya vartamAnatvam , brahmalokazabdazca // 14 // dhRtezca mhimno'syaasminnuplbdheH|| 11"atha ya AtmA sa setu. 1.zArI. 1.3-1 // 2. zArI. 1-1-25 // 7. chA. 8-3-2 // 8. kaTha. 2-6-1 // 3. varupyAcca. paa|| 4. chA, 8-1-1 // .9 te. nArAyaNa, 6.1.3 // 5. chA. 8-1-5 // 6. chA. 8.1-6 // 1....2-3-33 // 11. chA, 8.4.2 // For Private And Personal Use Only Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir daharAdhikaraNam vidhRtiH" iti jagaddhateH paramAtmano mahino'smin daharAkAze upalabdhezcAyaM paraH; sA hi paramAtmamahimA, 1 "eSa seturvidharaNaH" ityAdizruteH // 15 // prasiddhezva // AkAzazabdasya 2"yadeSa AkAza AnandaH" iti paramA. smanyapi prasiddhazcAyaM paraH; satyasaGkalpatvAdiguNavRndopabRMhitA prasiddhiH bhUtA. kaashprsiddhrbliiysiityrthH||16|| itaraparAmarzAtsa iti cennAsambhavAt // 3"atha ya eSa samprasAdaH" itItarasya jIvasya parAmarzAt prakRtAkAzassa iti cet-naitat , uktaguNAnAM tatrAsambhavAt // 17 // uttarAccedAvirbhUtakharUpastu / / uttaratra"ya AtmA apahatapApmA"iti jIvasya apahatapApmatvAdizravaNAnnAsambhavaH, jAgaritasvapnasuSuptavAdyavasthAsu vartamAnatvAt sa hi jIva iti cet naitat , AvirbhUtakharUpastu-karmArabdhazarIrasambandhitvena tirohitApahatapApmatvAdikaH pazcAt paraM jyotirupasampadyA'virbhUtakharUpaH tatra apahatapApmatvAdiguNako jIvaH prtipaaditH| daharA. kAzastu atirohitakalyANaguNasAgara iti nAyaM jIvaH // 18 // ___ anyArthazca parAmarzaH // 3 "asmAccharIrAt samutthAya paraM jyotirupasampadya skhena rUpeNAbhiniSpadyate' iti jIvAtmano daharAkAzopasampattyA kharUpAvirbhAvApAdanarUpamAhAtmyapratipAdanArtho'tra jiivpraamrshH|| 19 // __alpazruteriti cettaduktam / / alpasthAnatvasvarUpAlpatvazruternAyaM paramA. smeti cet-tatrottaramuktam 5"nicAyyatvAdevaM vyomavaJca" iti // 20 // ___ anukRtestasyaca // tasya daharAkAzasya paraayotiSaH, anukaraNazravaNAca jIvasya na jIvo daharAkAzaH, 6"sa tatra paryeti jakSat krIDan ramamA. NaH" ityAdi stadupasampattyA svacchandavRttirUpastadanukArazzrUyate // 21 // api smayate // 7"idaM jJAnamupAzritya mama sAdharmyamAgatAH / sarge'pi nopajAyante pralaye na vyathantica" iti // 22 // iti vedAntasAre daharAdhikaraNam // 5 // 1... 6-4-22 // 2. te.Ana. 7-1 // 3. . 8-3-4 // 4. chA. 8-7-1 // 5. zArI. 1.2-7 // 6. chA. 8-12-3 // 7.mI. 14.3 // For Private And Personal Use Only Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 316 vedAntadIpe [a. 1 vedAntadIpe - dahara uttrebhyH|| chAndogye 1 atha yadidamasminbrahmapure daharaM puNDarIkaM vezma daharo'sminnantara AkAzastasminyadantastadanveSTavyaM tadvAva vijijJAsitavyam" ityatra hRdayapuNDarIkamadhyavartI daharAkAzazzrUyamANaH kiM bhUtAkAzaH ? uta jIvaH ? atha paramAtmA - iti saMzayaH / prathamaM tAvadbhUtAkAza iti yuktamAzrayitumiti pUrvaH pakSaH, AkAzazabdasya bhUtAkAze prasidviprAcuryAt, AkAzAntarvartino 'nyasyAnveSTavyatApratItezca / rAddhAntastu2" kiM tadatra vidyate yadanveSTavyam" iti codite, 3" yAvAnvA ayamAkAzaH" ityArabhya, 4 " etatsatyaM brahmapuram" ityantena daharAkAzasyAtimahattva sarvAzrayatvAjaratva satyatvAdyabhidhAya, 4' asminkAmAssamAhitAH" ityAkAzAntarvartino'nveSTavyAH kAmA iti pratipAdya, ko'yaM daharAkAzazabdanirdiSTaH ? ke tadAzrayAH kAmAH ? ityapekSAyAm, 4" eSa AtmA'pahatapApmA" ityArabhya, 4" satyasaGkalpaH" ityantena AkAzazabdanirdiSTaH AtmA, kAmAzcApahatapApmatvAdayastadvizeSaNabhUtA iti pratipAdayadvAkyamapahatapApmatvAdiviziSTaparamAtmAnamAha / upakrame cAnveSTavyatayA pratijJAta AkAzaH AtmA, etadvizeSaNabhUtAH apahatapApmatvAdayaH kAmA iti vAkyaM jJApayat 5 " atha ya ihAtmAnamanuvidya vrajantyetAMzca satyAnkAmAn teSAM sarveSu lokeSu kAmacAro bhavati" ityupasaMharati / ato'yaM daharAkAzo'pahatapApmatvAdiviziSTaH paramAtmeti nizcIyate, na bhUtAkAzAdiriti / evaM tarhyasminvAkye 6 "atha ya eSa samprasAdo'smAccharIrAtsamutthAya " iti pratyagAtmapratIteH, tasya cottaratra prajApativAkye 'pahatapApmatvAdiguNakatvAvagamAt pratyagAtmaiva daharAkAza iti pUrvapakSI manyate / rAddhAntI - pratyagAtmA karmaparavazatayA jAgaritasvapnasuSutyAdyavasthAbhiH tirohitApahatapApmatvAdikaH paramAtmAnamupasampannaH tatprasAdAdAvirbhUtaguNakaH prajApativAkye pratipAditaH / daharAkAzastvatirohitanirupAdhikApahatapApmatvAdikaH pratyagAtmanyasambhAvanIyajagadvidharaNasamastacidacidvastu niyamanAdyanantaguNakaH pratipanna iti nAyaM pratyagAtmA daharAkAzaH, apitu paramAtmaiveti ma nyate / sUtrArthastu -- daharAkAzaH paraM brahma, uttarebhyaH- uttaravAkyagatebhyo 'pahatapApmatvAdiparamAtmA sAdhAraNadharmebhyo hetubhyaH // 13 // 1. chA. 8-1-1 // 2. chA. 8-1-2 // 3. chA. 8-1-3 // www.kobatirth.org " Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 4. chA. 8-1-5 // 5. chA. 8-1-6 // 6. chA. 8-3-4 // For Private And Personal Use Only Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir daharAdhikaraNam. 317 ___ gatizabdAbhyAM tathAhi dRSTaM liGgazca // asmindaharAkAze sarvAsAM prajAnAmajAnatInAmaharaharyA gatizzrUyate, yazca daharAkAzAvamarzarUpaitacchandasamAnAdhikaraNatayA prayukto brahmalokazabdaH, tAbhyAM daharAkAzaH paraM brahmetyavagamyate,"tadyathA hiraNyanidhiM nihitamakSetrajJA uparyupari saJcaranto na vindeyurevamevemAssarvAH prajA aharahargacchantya etaM brahmalokaM na vindantyanRtena hi pratyUDhAH" iti / tathAhi dRSTam-tathAhyanyatra parasminbrahmaNyevaMrUpaM gamanaM dRSTam2"evameva khalu somyemAssarvAH prajAssati sampadya na vidussati sampatsyAmaha iti" iti; 3"sata Agamya na vidussata AgacchAmaha iti" iti / tathA brahmalokazabdazca parasminbrahmaNyeva dRSTaH-4"eSa brahmalokassamrADiti hovAca"iti / liGgazcamA bhUdanyatra darzanam,asmin prakaraNe sarvAsAM prajAnAM zrU. yamANamaharahargamanaM, brahmalokazabdazca daharAkAzasya paramAtmatve paryAptaM liGgam / cazabdo'vadhAraNe / etadeva paryAptamityarthaH // 14 // dhRtezca mhimno'syaasminnuplbdheH|| asya dhRtyAkhyasya paramAtmano mahimnaH asmin daharAkAze upalabdherayaM paramAtmA / dhRtiH --jagadvidharaNaM paramAtmano mahimetyanyatrAvagamyate / 5"eSa sarvezvara eSa bhUtAdhipatireSa bhUtapAla eSa seturvidharaNa eSAM lokAnAmasambhedAya" iti / sA cAsmindaharAkAze upalabhyate 6"atha ya AtmA sa seturvidhRtireSAM lokAnAmasambhedAya' iti // prsiddheshc|| 7'ko hyevAnyAtkaH prANyAt / yadeSa AkAza Anando na syAt"8"sarvANi havA imAni bhUtAnyAkAzAdeva samutpadyante" ityAdiSvAkAzazabdasya parasminbrahmaNi prasiddhaH / AkAzazabda eva paramAtmadharmavizeSito bhUtAkAzazaGkAM nivartayatItyarthaH // 16 // itaraparAmarzAtsa iti cennAsambhavAt // paramAtmana itaraH jIvaH ; 9"atha ya eSa samprasAdo'smAccharIrAtsamutthAya" iti jIvasya parAmarzAtsa eva daharAkAza iti cet tanna, pUrvoktAnAM guNAnAM tasminnasambhavAt // 17 // uttarAccedAvirbhUtasvarUpastu // uttarAt - prajApativAkyAt , apaha1. chA 8-3.2 // 2. chA. 6-9-2 // 6. chA. 8-4-1 // 3. chA. 6-10-2 // 7. te. Ana. 7 // 4. . 6-3-33 // 5. r.6-4-22|| 8. chA. 1-9-1 // 1.chA. 8-3-4 // For Private And Personal Use Only Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 318 bhIzArIrakamImAMsAmAnye [... tapApmatvadiguNako jIvo'vagamyata iti cet-tanna,jAgaritAdyavasthAmiranAdi. kAlapravRttAbhiH puNyapAparUpakarmamUlAbhiH tirohitaguNakaH parabrahmopAsanajanitatadupasampattyA''virbhUtasvarUpo'sau jIvaH tatra prajApativAkye'pahatapApmatvAdiguNakaH kiirtitH| daharAkAzastvatirohitasvarUpo'pahatapApmatvAdiguNaka ityasmindaharAkAze na jIvazaGkA // 18 // daharavAkye jIvaparAmarzaH kimartha iti cet tatrAha anyArthazca praamrshH|| 1"asmAccharIrAtsamutthAya paraM jyotirupasampadya skhena rUpeNAbhiniSpadyate" iti paraMjyotisvarUpadaharAkAzopasampattyA 'sya jIvasyAnRtatirohitasvarUpasya kharUpAvirbhAvo bhavatIti daharAkAzasya jagadvidharaNAdivajIvasvarUpAvirbhAvApAdanarUpasampadvizeSapratipAdanArtho jIvaparAmarzaH // 19 // alpazruteriti cettaduktam / / 2"daharo'smin" ityalpaparimANazrutirArAmopamitasya jIvasyaivopapadyate, na tu sarvasmAjathAyaso brahmaNa iti cetatatra yaduttaraM vaktavyam , tatpUrvamevoktam-3"nicAyyatvAt" ityanena / / 20 // anukRtestasyaca // anukRtiH - anukAraH; tasya paramAtmano'nukArAddhi jIvasyAvirbhUtasvarUpasyApahatapApmatvAdiguNakatvam ; ato'nukartuH jIvAdanukAryaH parabrahmabhUto daharAkAzo'rthAntarabhUta eva / tadanukArazca tatsAmyA. pattiH zrUyate 4"yadA pazyaH pazyate rukmavarNa kartAramIzaM puruSaM brahmayonim / tadA vidvAnpuNyapApe vidhUya niraJjanaH paramaM sAmyamupaiti" iti // 21 // api smayate // smaryate ca tadupAsanAttatsAmyApattirUpAnukRti vasya, 5"idaM jJAnamupAzritya mama saadhrmymaagtaaH| sarge'pi nopajAyante pralaye na vyathanti ca" iti // 22 // ___ iti vedAntadIpe daharAdhikaraNam // 5 // ---(zrIzArIrakamImAMsAbhASye pramitAdhikaraNam // 6 // ).-.. zabdAdeva pramitaH // 1 // 3 // 23 // 1. chA. 8-3-4 // 2. DA. 8-1-1 // 3. zArI. 1-2.7 // 5.gI. 14.2 // For Private And Personal Use Only Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA..] pramitAdhikaraNam . kaThavallISu zrUyate" aGguSThamAtraH puruSo madhya Atmani tiSThati / IzAno bhUtabhavyasya na tato vijugupsate / etadvaitat " 2"aSThamAtraH puruSo jyotirivAdhUmakaH / IzAno bhUtabhavyasya sa evAdya sa u zvaH / etadvaitat " 3" aGguSThamAtraH puruSo'ntarAtmA sadA janAnAM hRdaye sanniviSTaH / taM svAccharIrAtmahenmuJjAdivaiSIkAM dhairyeNa / taM vidyAcchukramamatam" iti / tatra sandihyate-kimayamaGgaSThamAtrapamitaH pratyagAtmA, uta paramAtmA-iti / kiM yuktam? prtygaatmeti| kutaH? jIvasyAnyanASThamAtratvazruteH *"prANAdhipassaJcarati svkrmbhiH| aGguSThamAtro ravitulyarUpaH saGkalpAhaGkArasamanvito yaH" iti / nacAnyatropAsanArthatayA'pi paramAtmanoaSThamAtratvaM zrUyate / evaM nizcite jIvatve IzAnatvaM zarIrendriyabhogyabhogopakaraNApekSayA'pi bhaviSyati // ---(siddhAntaH)-..-. iti prApte brUmaH-zabdAdeva pramitaH-agaSThapramitaH paramAtmAH kutaH? 2"IzAno bhUtabhavyasya" iti zabdAdeva na ca bhUtabhavyasya sarvasyezitRtvaM karmaparavazasya jIvasyopapadyate // 23 // ___ kathaM tarhi paramAtmano'GguSThamAtratvamityatrAhahRdyapekSayA tu mnussyaadhikaartvaat| 1 / 3 // 24 // paramAtmana upAsanArthamupAsakahRdaye vartamAnatvAdupAsakahRdayasyAaSThapramANatvAttadapekSayedamaGgaSThapramitatvamupapadyate,jIvasyApyaGgaSThapramitatvaM hadayAntarvartitvAttadapekSamevaH tsyaaraagrmaatrtvshruteH| manuSyANAmevopAsakatvasambhAvanayA zAstrasya manuSyAdhikAratvAnmanuSyahRdayasya ca tattadaGguSTha1. kaTha. 2.4.12 // 3. kaTha. 26-17 // 2. kaTha. 2-4-13 // | 4.ve. 5-8.7 // "vizvAdhipa' itvapi paa|| For Private And Personal Use Only Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 320 [a. 1. pramitatvAtkharaturagabhujagAdInAmanaGguSThapramitatve'pi na kazvidoSaH sthitaM tAvaduttaratnasamApayiSyate // 24 // vedAntadIpe Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vedAntasAre - zabdAdeva pramitaH // 1 " aGguSThamAtraH puruSo madhya Atmani tiSThati / IzAno bhUtabhavyasya" ityadau aGgaSTapramitaH paramAtmA, 1 " IzAno bhUtabhavyasya " iti sarvezvaratvavAcizabdAdeva // 23 // hRdyapekSayA tu manuSyAdhikAratvAt // anavacchinnasyApi upAsakaSTadi vartamAnatvApekSaSThapramitatvam / manuSyAnAmevopAsanasaMbhAvanayA tadviSayatvAzca zAstrasya manuSyahRdayApekSayedamuktam / sthitaM tAvaduttaratra samApayiSyate // vedAntadIpe - zabdAdeva pramitaH / kaTavallI vAmnAyate 1 " aGguSThamAtraH puruSo madhya Atmani tiSThati / IzAno bhUtabhavyasya na tato vijugupsate / etadvaitat", uttaratra ca 2" aGguSThamAtraH puruSo jyotirivAdhUmakaH ", tathopariSTAt 3" aGguSThamAtraH puruSo'ntarAtmA sadA janAnAM hRdaye sanniviSTaH" iti / atrAGguSThapramito jIvAtmA, uta paramAtmeti saMzayaH / jIvAtmeti pUrvaH pakSaH, anyatra svIkRtaspaSTajIvabhAve puruSe aGgaSTapramitatvazruteH 4 " prANAdhipassaJcarati svkrmbhiH| aGguSThamAtro ravitulyarUpaH" iti / rAddhAntastu - tatra "svakarmabhiH" iti jIvabhAvanizcayavadatrApi, 1" IzAno bhUtabhavyasya " iti bhUtabhavyezitRtvadarzanAt paramAtmaiva - iti / sUtrArthastu - zabdAdeva pramitaH - aGguSThapramitaH paramAtmaiva, 1" IzAno bhUtabhavyasya " iti paramAtmavAcizabdAt // 23 // kathamanavacchinnasya paramAtmano'GguSThapramitatvamityAzaGkayAhahRdyapekSayA tu manuSyAdhikAratvAt // upAsanArthamupAsakahRdaye vartamAnatvAt, upAsakahRdayasyAGguSThamAtratvAt tadapekSayedamaGguSThapramitatvam / manu 4. zve. 5-7-8 // + 'vizvAdhipa' ityupani ubhayatra pramitAdhikara NasyAsamAptatvAt tadavasAnasUcanaM nakRtam // 1. kaTha. 2-4- 12 // SatpATho dRzyate // 2. kaTha, 2-4 13 // 3. kaTha. 2-6-17 // For Private And Personal Use Only Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 3.] devatAdhikaraNam 321 yANAmevopAsakatvasambhAvanayA manuSyAnadhikRtya pravRttatvAcchAstrasya manuSyaha. dyaapekssyedmuktm| sthitaM tAvaduttaratra samApayiSyate // 24 // ---(zrIzArIrakamImAMsAbhASye etadgarbhe devatAdhikaraNam // 7 // )-n. taduparyapi bAdarAyaNassambhavAt / 1 // 3 // 25 // parasya brahmaNo'GguSThamamitatvopapattaye manuSyAdhikAraM brahmopAsanazAstramityuktam / tatprasaGgenedAnI brahmavidyAyAM devAdInAmapyadhikAro'sti nAstIti vicAryate / kiM tAvadyuktam ? nAsti devAdInAmadhikAra iti| kRtaH sAmarthyAbhAvAt, nahyazarIrANAM devAdInAM vivekavimokAdisAdhanasaptakAnugRhItabrahmopAsanopasaMhArasAmarthyamasti / naca devAdInAM sazarIratve pramANamupalabhAmahe / yadyapi pariniSpanne'pi vastuni vyutpattisambhAvanayA vedAntavAkyAni pare brahmaNi pramANabhAvamanubhavanti; tathApi devAdInAM vigrahavattvapratipAdanaparaM na kiMcidapi vaakymuplbhyte| mantrArthavAdAstu karmavidhizeSatayA'nyaparatvAna devAdivigrahasAdhane pramavanti / karmavidhayazca khApekSitoddezyakArakatvAtireki devatAgataM kimapi na sAdhayanti / ataeva tAsAmarthitvamapi na sambhavati / atassAmarthyArthitvayorabhAvAddevAdInAmanadhikAra iti // ----(siddhAntaH).... evaM prApte pracakSmahe-taduparyapi bAdarAyaNassambhavAt-taduparyapi-tat brahmopAsanam, upari-devAdiSvapi,sambhavatIti bhagavAnbAdarAyaNo mnyte,tessaamrthitvsaamrthyyossmbhvaat| arthitvaM tAvadAdhyAtmikAdidurviSahaduHkhAbhitApAtparasminbrahmaNi ca nirastanikhiladoSagandhe'navadhikAtizayAsahadheyakalyANaguNagaNe niratizayabhogyatvAdijJAnAca sambhavati / sAmAdhyamapi paDataradehendriyAdimattayA smbhvti| dehendriyAdimakhaMcava For Private And Personal Use Only Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 322 zrIzArIrakamImAMsAbhASye [a. 1. hmAdInAM sakalopaniSatsu sRSTiprakaraNeSUpAsanaprakaraNeSu ca zrUyate / tathAhi 1"sadeva somyedamagra AsIt " 1" tadaikSata bahu syAM prajAyeyeti tatejo' sRjata" ityArabhya sarvamacetanaM tejobanapramukhAvasthAvizeSavavyAkRtya 2 "anena jIvenA'tmanA'nupavizya nAmarUpe vyAkaravANi" iti saGkalpya brahmAdisthAvarAntaM caturvidhaM bhUtajAtaM tattatkarmocitazarIraM taducitanAmabhAkcAyamakarodityuktam / evaM sarvatra sRSTivAkyeSu devatirya manuSyasthAvarAtmanA caturvidhA sRssttiraamnaayte| devAdibhedazca tattatkarmAnuguNabrahmalokaprabhRticaturdazalokasthaphalabhogayogyadehendriyAdiyogAyattaH, AtmanAM svato devAditvAbhAvAt / tathA 3" taddhobhaye devAsurA anububudhire te hocuH...indro havai devAnAmabhipravavAja virocano'surANAM to hAsaMvidAnAveva samitpANI prajApatisakAzamAjagmatuH"4"to ha dvAtriMzataM varSANi brahmacaryamUSatuH tau ha prajApatiruvAca" ityAdinA spaSTameva zarIrendriyavattvaM devAdInAM prtiiyte|krmvidhishessbhuutmntraarthvaadessvpi5 "vajrahastaH purandaraH" 6" tenendro vajramudayacchat" ityAdibhiH pratIyamAnaM vigrahAdimattvaM pramANAntarAviruddhaM tatpameyameva / nacAnuSTheyArthaprakAzanastutiparatvAbhyAM pratIyamAnArthAntarAvivakSA zakyate vaktum, stutyAdhupayogitvAttena vinA stutyaaunupptteshv| guNakathanena hi stutitvm|gunnaanaamsdbhaave stutitvameva hIyeta / nacAsatA guNena kathitena prarocanA jaayte| ataH karma prarocayanto guNasadbhAva bodhayanta evaarthvaadaaH| mantrAca karmasu viniyuktAstatratatra kizcitkaratvAyAnuSTheyamartha prakAzayanto devatAdigatavigrahAdiguNavizeSamabhidadhata eva tatra kizcitkurvanti, anyathendrAdismRtyanupapatteH / naca nirvizeSA devatA dhiyamadhirohati / tatra 1. chA, 6-2-1, 3 // 4. chA. 8-7-3 // 2. chA. 6-3-2 // 5. aSTaka. 2. prazna, 6. anu. 7. paM. 34 // 3. chA. 8-7-2 // 6. kANDa. 2. prazna, 4. anu. 12 // For Private And Personal Use Only Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 323 pA. 3.] devatAdhikaraNam pramANAntarAprAptAnguNAn svayameva bodhayitvA taiH karma prarocayantiH guNaviziSTaM vA prakAzayanti prAptAMzcAnUdha taiH prarocanaprakAzane kurvanti viruddhatve tu tadvAcibhizzabdairaviruddhAnguNAn lakSayitvA kurvnti| karmavidhezca devatAyA aizvaryamapekSitameva / kAminaH kartavyatayA karma vidhIyamAnaM svayaM kSaNapradhvaMsi kAlAntarabhAvinaH phalasya vargAdessAdhakamapekSate / mantrArthavAdayozca 1"vAyurvaM kSepiSThA devatA vAyumeva khena bhAgadheyenopadhAvati sa evainaM bhUtiM gamayati"2"yadanena haviSA''zAste tadazyAttadRdhyAttadasmai devA rAdhantAm" ityAdiSu devatAyAH karmaNA''rAdhitAyAH phaladAyitvaM tadanuguNaM caizvarya pratIyamAnamapekSitatvena vAkyArthe samanvIyate / devapUjAbhidhAyino yajidhAtozca yAgAkhyaM karma svArAdhyadevatApradhAnaM pratIyate / tadevaM kRtsnavAkyapAlocanayA vAkyAdeva vidhyapekSitaM sarvamavagatamiti nApUrvAdikaM vyutpattisamayAnavagataM karmavidhiSvabhidheyatayA kalpyatayA vaa''shryitvym| tathA saGkIrNabrAhmaNamantrArthavAdamUleSu dharmazAstretihAsapurANeSu brahmAdInAM devAsuraprabhRtInAM ca dehendriyAdayasvabhAvabhedAH sthAnAni bhogAH kRtyAnicetyevamAdayassuvyaktAH prtipaadhnte| ato vigrahAdimattvAddevAnAmapyadhikAro'styeva / / 25 // virodhaH karmaNIti cennAneka pratipatterdarzanAt / 1 / 3 / 26 // devAdInAM vigrahAdimattvAbhyupagame karmaNi virodhaH prasajyate,bahuSu yAgeSu yugapadekasyendrasya vigrahavattve3 "agnimagna Avaha" 4"indrAgaccha hariva Agaccha" ityAdinA AhUtasya tasya snnidhaanaanupptteH| darzayati cAgnyAdInAM tatratatrAgamanaM5 "kasya vAha devA yajJamAgacchanti kasya 1. yaju. kANDa, 2-prshn.1-anu.1-pN.1|| 4. yaju, AraNa, prazna. 1. anu. 12 // 2.asstt.prshn.2|| 3. yaju, aSTa. 3.prshn.5||| 5. yaju. kA. 1.prazna. 6. anu.7. pN.21|| For Private And Personal Use Only Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 324 zrIzArIrakamImAMsAmAgye vA na bahUnAM yajamAnAnAM yo vai devatAH pUrvaH parigRhAti sa enAyo bhUte yajate" iti| ato vigrahAdimattve karmaNi virodhaH prasajyata iti cet, tana-anekapratipatterdarzanAt-dRzyatehi saubhariprabhRtInAM zaktimatAM yugapadanekazarIrapratipattiH // 26 // zabda iti cennAtaHprabhavA pratyakSAnumAnAbhyAm // 1 / 3 / 27 // virodha iti vrtte| mA bhUtkarmANa virodho'nekshriirprtiptteH| zabde tu vaidike virodhaHprasajyate, anityaarthsNyogaat| vigrahavattve hi sAvayavatvenendrAderarthasyAnityatvamanivAryam / tato devadattAdizabdavadindrAdyarthajanmanaH prAgvinAzArTsacendrAdizabdAnAM vaidikAnAmarthazUnyatvamanityatvaM vA vedasya syAditicet-tana, ataH prabhavAt-asmAdindrAdizabdAdeva punaHpunarindrAdyarthasya prabhavAt / etaduktaM bhavati-nahi devadattAdizabdavadindrAdizabdA vaidikA vyaktivizeSamAne saGketapUrvakAH pravRttAH api tu svabhAvata eva gavAdizabdavadAkRtivizeSavAcitvena / tatazcaikasyAmindravyaktI vinaSTAyAmata eva vaidikAdindrazabdAnmanasi viparivartamAnAdavagatatadvAcyabhUtendrAdhAkAro dhAtA tadAkAramevAparamindraM sRjati ; yathA kulAlo ghaTazabdAnmanasi viparivartamAnAttadAkArameva ghttm-iti| kathamidamavagamyate? prtykssaanumaanaabhyaaN-shrutismRtibhyaamityrthH| zrutistAvata "vedena rUpe vyAkarotsatAsatI prajApatiH"iti; tathA 2"sa bhUriti vyAharat sa bhUmimasRjata sa bhuva iti vyAharat so'ntarikSamasRjata" ityAdi / vAcakazabdapUrvakaM tattadarthasaMsthAnaM smaran tattatsaMsthAnaviziSTaM taMtamartha sRssttvaanityrthH| smRtirapi 3" anAdinidhanA hyeSA vAgutsRSTA 1. aSTa. 2. prazna. 6. anu. 2. paM. 7 // 3, manu. bha. 1. lo. 21 // 2. aE, 2. prama. 2. anu. 4. paM. 22 // For Private And Personal Use Only Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA..] devatAdhikaraNam 325 svyNbhuvaa| Adau vedamayI divyA yatassarvAH prasUtayaH" iti 1"sarveSAM tu sa nAmAni karmANica pRthakpRthak / vedazabdebhya evAdau pRthaksaMsthAzca nirmameM" iti| saMsthAH saMsthAnAni rUpANIti yAvat tathA 2" nAmarUpaMca bhUtAnAM kRtyAnAMca prapaJcanam / vedazabdebhya evAdau devAdInAM cakAra saH" iti / ato devAdInAM vigrahavattve'pi vaidikazabdAnAmAnarthakyaM, vedasyAdimattvaMca na prasajyate // 27 // ata eva ca nityatvam / 1 / 3 / 28 // ___yata evendravasiSThAdizabdAnAM devarSivAcinAM tattadAkAravAcitvaM, tattacchabdena tattadarthasmRtipUrvikAca tattadarthasRSTiH, tata eva 3 "mantrakRto vRNIte" "nama RSibhyo mantrakRdbhayaH" 5"ayaM so agniriti vizvAmitrasya sUktaM bhavati" ityAdibhirvasiSThAdInAM mantrakRttvakANDakRttvaRSitvAdau pratIyamAne'pi vedasya nitytvmuppdyte| ebhireva 3" mantrakRto vRNIte" ityAdibhirvedazabdestattatkANDasUktamantrakRtAmRSINAmAkRtizatayAdikaM parAmRzya tattadAkArAn tattacchaktiyuktAMzca sRSTvA prajApatistAneva tattanmantrAdikaraNe niyute| te'pi prajApatinA AhitazaktayastattadanuguNaM tapastaptvA nityasiddhAnpUrvapUrvavasiSThAdidRSTAn tAneva mantrAdInanadhItyaiva kharato varNatazcAskhalitAnpazyanti / atazca vedAnAM nityatvamepAMca mantrakRttvamupapadyate // 28 // atha syAt-naimittikamalayAdiSvindrAdyutpattI vedazandebhyaH pUrvapUrvendrAdismaraNena prajApatinA devAdisRSTirupapadyatAM nAmaH prAkRtapalaye tu sraSTaH prajApaterbhUtAdyahaGkArapariNAmazabdasyaca vinaSTatvAtkathaM prajApatezzandapUrvikA sRSTirupapadyate ; kathantarAM vinaSTasya vedasya nityatvam / ato 1. 2. vi. pu. aM. 1. 4. AraNa, prazna. 7. anu. 1. paM. 1 // ma. 5.lo. 63 // 3. 5. yaju. kA. 5. pra. 2. anu.3.paM. 3 // For Private And Personal Use Only Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 326 zrIzArIrakamImAMsAbhASye vedanityatvavAdinA devAdInAM vigrahavattvAbhyupagame'pi lokavyavahArasya pravAhAnAditA''zrayaNIyeti / atrottaraM paThatisamAnanAmarUpatvAcAvRttAvapyavirodho darzanAt smRtezca / 1 / 3 / 29 // kRtsnopasaMhAre jagadutpattyAvRttAvapi pUrvoktAsamAnanAmarUpatvAdeva na kshcidvirodhH| tathAhi-sa bhagavAnpuruSottamaH pralayAvasAnasamaye pUrvasaMsthAnaM jagatsmaran 1" bahu syAm" iti saGkalpya bhogyabhoktRjAtaM svasmin zaktimAtrAvazeSaM pralInaM vibhajya mahadAdibrahmANDaM hiraNyagarbhaparyantaM yathApUrva sRSTvA vedAMzca pUrvAnupUrvIvizeSasaMsthitAnAviSkRtya hiraNyagarbhAyopadizya pUrvavadeva devAdyAkArajagatsarge taM niyujya svayamapi tadantarAtmatayA'vatasthe / ato yathoktaM sarvamupapannam / etadeva ca vedasyApauruSeyatvaM nityatvaM ca, yatpUrvapUrvoccAraNakramajanitasaMskAreNa tameva kramavizeSa smRtvA tenaiva krameNoccAryatvam / tadasmAsu sarvezvare'pi samAnam / iyAMstu vizeSaH-saMskArAnapekSameva svayamevAnusandhatte puruSotamaH / kuta idaM yathoktamavagamyata iti cet tatrAha-darzanAt smRtezca / darzanaM tAvat 2"yo brahmANaM vidadhAti pUrva yo vai vedAMzca pahiNoti tasmai" iti / smRtirapi mAnavI 3"AsIdidaM tamobhUtam" ityArabhya "so'bhidhyAya zarIrAtsvAtsisakSurvividhAH prajAH / apa eva sasarjAdau tAsu vIryamapAsRjat // tadaNDamabhavabai sahasrAMzusamaprabham / tasmiJjajJe svayaM brahmA sarvalokapitAmahaH" iti / tathA paurANikI 4" tatra suptasya devasya nAbhau pdmmjaayt| tasminpajhe mahAbhAga vedvedaanggpaargH|| brahmotpannassa teno | 3. manu. 1.5-8, 9 // 1. chA. 6-2-3 // 2. zve. 6.18 // For Private And Personal Use Only Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pA. 3.] devatAdhikaraNam ktaH prajAssRja mahAmate " ; tathA 1" paro nArAyaNo devastasmAjjAtazcaturmukhaH" iti / tathA 2" AdisargamahaM vakSye" ityArabhyocyate - 3 "sRSTvA nAraM toyamantasthito'haM yena syAnme nAma nArAyaNeti / kalpekalpe tatra zayAmi bhUyassuptasya me nAbhijaM syAdyathA'bjam / evaMbhUtasya me devi nAbhipadme caturmukhaH / utpannassa mayA coktaH prajAssRja mahAmate " iti // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ato devAdInAmapyarthitva sAmarthyayogAdbrahmavidyAyAmadhikAro'stIti siddham / / 29 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye devatAdhikaraNam // 7 // 2. " vedAntasAre - taduparyapi bAdarAyaNassambhavAt / tat brahmopAsanam ; upari devAdiSvapyasti, arthitvasAmarthyasambhavAditi bhagavAn bAdarAyaNaH mene; sambhavazca pUrvopArjitajJAnAvismaraNAt mantrArthavAdeSu vigrahAdimattayA stutidarzanAt tadupapattaye tatsambhave teSAmeva prAmANyena vigrahAdimattvAcca // 25 // virodhaH karmaNIti cennAnekapratipatterdarzanAt / vigrahAdimatve ekasyAnekatra yugapatsAnnidhyAyogAt karmaNi virodhaH - iti cenna, zaktimatsu saubhari prabhRtiSu yugapadanekazarIrapratipattidarzanAt // 26 // " 327 zabda iti cennAtaH prbhvaatprtykssaanumaanaabhyaam|| vaidike tu zabde virodhaprasaktiH dehasya sAvayavatvenotpattimatvAdindrAdidevotpatteH prAkU vinAzAdUrdhvaJca vaidikendrAdizabdAnAmarthazUnyatvamanityatvaM vA syAditicena, ataH vaidikAdevendrAdizabdAdindrAdyarthasRSTeH / nahIndrAdizabdAH vyaktivAcakAH ; api tu gavAdizabdavadAkRtivAcinaH pUrvasminnindrAdau vinaSTe vaidikendrAdizabdAdeva brahmA pUrvendrAdyAkRtivizeSaM smRtvA tadAkAramaparam indrAdikaM kulAlAdivi ghaTAdikaM sRjatIti nakazcidvirodhaH / kuta idamavagamyate ? zrutismRtibhyAm / zrutiH 4'vedena rUpe vyAkarot satAsatI prajApatiH" 5'sa bhUriti vyAharat sa 4. aSTa. 2. pra. 6. anu 2 // 5. aSTa. 2. pra, 2 // For Private And Personal Use Only Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 328 zrIzArIrakamImAMsAmAdhye bhUmimasRjata" ityaadiH| smRtirapi-1"sarveSAM tu sa nAmAni karmANi ca pRthaka pRthak / vedazabdebhya evAdau pRthak saMsthAzca nirmame" ityAdiH // 27 // ____ ata eva ca nityatvam // yato brahmA vaidikAcchabdAdarthAn smRtvA sRjati; ata eva 2"mantrakRto vRNIte" 3" vizvAmitrasya sUktaM bhavati" iti vizvAmitrAdInAmmantrAdikRttve'pi mantrAdimayavedasya nityatvaM tiSThati / anadhItamantrAdidarzanazaktAn pUrvavizvAmitrAdIn tattadvaidikazabdaiH smRtvA, tadAkArA naparAn tattacchaktiyuktAn sRjati hi brahmA naimittikapralayAnantaram / te cAnadhItyaiva tAneva mantrAdIn askhalitAn paThanti / atasteSAM mantrAdikRttvaM vedani syatvaM ca sthitam // 28 // prAkRtapralaye tu caturmukhe vedAkhyazabde ca vinaSTe kathaM vedasya nityatvamityata Aha samAnanAmarUpatvAcAvRttAvapyavirodho darzanAt smRtezca // ata eva sRjyAnAm samAnanAmarUpatvAt prAkRtapralayAvRttAvapi na virodhaH / AdikartA, paramapuruSo hi pUrvarUpasaMsthAnaM jagat smRtvA tadAkArameva jagat sRjati, vedAMzca pUrvAnupUrvIviziSTAnAviSkRtya caturmukhAya dadAtIti, zrutismRtibhyAmAdikartA puurvvtsRjtiityvgmyte| zrutistAvat 4"sUryAcandramasaudhAtA yathApUrvamakalpayat" ityAdikA, 5"yo brahmANaM vidadhAti pUrva yo vai vedAMzca prahiNoti tasmai" iti c| smRtirapi-6"yathartuSvRtuliGgAni nAnArUpANi pryye| dRzyante tAnitAnyeva tathA bhAvA yugAdiSu" iti / vedasya nityatvaM ca pUrvapUrvocAraNakramaviziSTasyaiva sarvadozcAryamANatvam // 29 // ___ iti vedAntasAre devatAdhikaraNam // 5 // vedAntadIpe-taduparyapi bAdarAyaNassambhavAt // manuSyAdhikAra brhmopaasnshaastrmityuktm| tatprasaGgena devAdInAmapi brahmavidyAyAmadhikAro'sti naveti cintyate / na devAdInAmadhikAro'stIti pUrvaH pakSaH, pariniSpanne bra. maNi zabdasya prAmANyasambhave'pi devAdInAM vigrahAdimattve pramANAbhAvAt mantrA. rthavAdAnAmapi vidhizeSatayA vigrahAdisadbhAvaparatvAbhAvAt vigrahavanirvA. 1. manu. 1-21 // 2. / 4. te, nArAyaNa. 6.1-38 // 3, kA, 5.pra. 2. anu. 4 // / 5, the. 6.18 // For Private And Personal Use Only Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 329 pA..] devatAdhikaraNam. haraharanuSThIyamAnavivekAdisAdhanasaptakasaMskRta manoniSpAdyopAsana nirvRttau teSAM saamrthyaabhaavaat| rAddhAntastu-jagatsRSTiprakaraNeSu nAmarUpavyAkaraNa zrutyaiva devAdInAM vigrahAdimattvaM sidhyti|devaadiinaaN dehendriyAdikaraNamevahi nAmarUpavyAkaraNam mantrArthavAdayozca tadupalabdheH tayoranuSTheyaprakAzanastutiparatve'pi ta. dupapattaye tatsadbhAve pramANatvAddevAdInAM vigrahAdimattvasiddhiH nahi vigrahAdimatayA stutiH prakAzanaM ca tadabhAve sambhavati / atssaamrthysmbhvaadstyevaadhikaarH-suutraarthstu| taduparyapi-tebhyaH manuSyebhyaH uparivartamAnAnAM devAdInA mapyadhikArosti, ydvaa| tat-brahmopAsanam , upari devAdiSvapi sambhavati; teSAmapi brahmavarUpatadupAsanaprakArajJAnatadarthitvatadupAdAnasAmarthyasambhavAt ; pUrvopArjitajJAnAvismaraNAt jJAnasambhavaH tApatrayAbhihatipUrvakabrahmaguNajJAnAcArthitva sambhavaH, sRSTivAkyamantrArthavAdeSu vigrahavattvAdidarzanAt sAmarthyasambhavazceti bhagavAn bAdarAyaNaH manyate // 25 // virodhaH karmaNIti cennAnekapratipatterdarzanAt // karmaNi - yAgAdI, vigrahavattve sati ekasya yugapadanekayAgeSu sannidhAnAnupapatteH virodhaH prasajyata iti cet-tanna, zaktimatAM saubhariprabhRtInAM yugapadanekazarIrapratipattidarza. nAt // 26 // zabda iti cennAtaH prabhavAtpratyakSAnumAnAbhyAm // virodha iti vartate ; mAbhUtkarmaNi virodhaH, zabde tu vaidike virodhaH prasajyate, vigrahavattve hi teSAM sAvayavatvenotpattivinAzayogAdutpatteH prAk vinAzAdUrdhva ca, vaidikAnAmindrAdizabdAnAmarthazUnyatvamanityatvaM vA syAditi cet tanna, ataH prabhavAt-ataH vaidikAdeva zabdAt indrAdeH prabhavAt ; pUrvapUrvendrAdau vinaSTe vaidikAdindrAdyAkRtivizeSavAcinazzabdAdindrAdyAkRtivizeSaM smRtvA tadAkAramaparamindrAdikaM sRjati prajApatiriti vaidikasya zabdasya na kshcidvirodhH| na hi devadattAdizabdavadindrAdizabdAH vyaktivizeSe saGketapUrvakAH pravRttAH,api tu gavAdizabdavadAkRtivizeSavAcina iti teSAmapi nitya eva vaacyvaackbhaavH| vaidikAdindrAdizabdAttadarthavizeSaM smRtvA kulAlAdiriva ghaTAdikaM prajApatissRjatIti kuto'vagamyate prtykssaa'numaanaabhyaaN-shrutismRtibhyaamitythH| zrutistAvat-1"vedena rUpe vyAkarotsatAsatI prajApatiH" tathAra "sa bhU1. yaju. aSTake. 2-pra, 6-anu. 2 // 2. yaju. aSTake. 2-pra. 2-anu. 4 // 4" For Private And Personal Use Only Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 330 vedAntadIpe [a.1. riti vyAharat sa bhUmimasRjata" ityAdikA smRtirapi-"sarveSAca sa nA. mAni karmANi ca pRthak pRthak / vedazabdebhya evAdau pRthak saMsthAzca nirmame" 2" nAmarUpaJca bhUtAnAM kRtyAnAJca prapaJcanam / vedazabdebhya evAdI devAdInAzakAra saH" ityAdikA // 27 // ___ ata eva ca nityatvam // yataH prajApatiH vaidikAcchabdAdakAraM smRtvA tadAkAraM sarva sRjati, atazca vasiSThavizvAmitrAdInAM mantrasUktAdikatve'pi mantrAdimayasya vedasya nityatvaM tiSThatyeva ; prajApatirhi naimittikapralayAnantaram 3" mantrakRto vraNIte" 4"vizvAmitrasya sUktaM bhavati" ityAdivedazabdabhyo'nadhItamantrAdidarzanazaktavasiSThAdyAkRtivizeSaM smRtvA , vasiSThatvAdipadaprAptaye'nuSTitakarmavizeSAMzcAnusmRtya, tadAkAravizeSAMstAnvasiSThAdIn sa. jati ; te cAnadhItyaiva vedaikadezabhUtamantrAdIn svarato varNatazcAskhalitAnpaThanti tadeSAM mantrAdikRtve'pi vedanityatvamupapadyate // 28 // prajApatiprabhRtiSu sarveSu tattveSvavyAkRtaparyanteSu avyAkRtapariNAmarUpeSu zabdamayeSu vedeSu ca vinaSTeSvavyAkRtasRSTayAvRttau kathaM vedasya nityatvamityata Aha samAnanAmarUpatvAccAsattAvapyavirodho darzanAta smRteshc|| avyAkRtasa. STayAvRttAvapi sRjyAnAM samAnanAmarUpatvAdeva na kshcidvirodhH| Adisarge'pi hi paramapuruSaH pUrvasaMsthAnaM jagatsmaran tathaiva sRjati; vedAMzca pUrvAnupUrvIviziTAnAviSkRtya hiraNyagarbhAya dadAti iti pUrvasaMsthAnameva jagatsRjatIti kathamavagamyate-darzanAt smRtezca--darzanaM - zrutiH, 5"ahorAtrANi vidadhadvizvasya miSato vshii| sUryAcandramasau dhAtA yathApUrvamakalpayat / divaM ca pRthivIM cA. ntarikSamatho suvaH" iti, 6" yo brahmANaM vidadhAti pUrva yo vai vedAMzca prahiNoti tasmai" iti ca; smRtirapi-7"yathartuSvRtuliGgAni nAnArUpANi paryaye / dRzyante tAni tAnyeva tathA bhAvA yugaadissu"iti|etdev vedasya nityatvam-yatpUrvapUrvoccAraNakramavizeSaM smRtvA tenaiva krameNozcAryatvam , paramapuruSo'pi kha1. manu. 1-21 // 5. te. nArA. 6-1-38 // 2. vi. pu. 1.5-63 // 6. the, 6-18 // 3. ApastambapravarakhaNDa. 1-7 // 7. vi. pu. 1-5.65 // 4, kA, 5, pra. 2. anu. 4 // For Private And Personal Use Only Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org maSvadhikaraNam. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 3. ] 331 svarUpasvArAdhanatatphalayAthAtmyAvabodhivedaM svasvarUpavannityameva pUrvAnupUrvISi - ziSTaM smRtvA'viSkaroti / ato devAdInAM brahmavidyAdhikAre na kazcidvirodhaH // iti vedAntadIpe devatAdhikaraNam // 7 // (zrIzArIrakamImAMsAbhASye madhvadhikaraNam // / 8 / / ) 0 ( pUrvapakSa sU0 ) - madhvAdiSvasambhavAdanadhikAraM jaiminiH | 1|3 | 30 // brahmavidyAyAM devAdInAmapyadhikAro'stItyuktam ; idamidAnIM cintyate yeSUpAsaneSu yA devatA evopAsyAsteSu tAsAmadhikAro'sti na iti; kiM prAptam ? nAstyadhikArasteSu madhvAdiSviti jaiminirmanyate ; kutaH asambhavAt-nahyAdityavasvAdibhirUpAsyA AdityavasvAdayo'nye sambhavanti / naca vasvAdInAM satAM vasvAditvaM prApyaM bhavati, prAptatvAt ; madhuvidyAyAmRgvedAdipratipAdyakarmaniSpAdyasya razmidvAreNa prAptasya rasasyAzrayatayA labdhamadhuvyapadezasyAdityasyAMzAnAM vasvAdibhirbhujyamAnAnAmupA syatvaM vasvAditvaMca prApyaM zrUyate : " asau vA Adityo devamadhu" ityupakramya 2" tadyatprathamamamRtaM tadvasava upajIvanti" ityuktvA 3" sa ya etadevamamRtaM veda sUnAmevaiko bhUtvA'gninaiva mukhenaitadevAmRtaM dRSTvA tRpyati" ityAdinA / / 30 / / jyotiSi bhAvAcca / 1 / 3 / 31 // 4" taM devA jyotiSAM jyotirAyupAsate'mRtam" iti jyotiSi - parasminbrahmaNi upAsanaM devAnAM zrUyate / devamanuSyobhayasAdhAraNe parabrahmopAsane devAnAmupAsakatvakathanaM devAnAmitaropAsananivRttiM dyotayati / ata ey vasvAdInAmanadhikAraH // 31 // 1. chA. 3-1-1 // 2. chA. 3-6-1 // ] 3. chA. 3-6-3 // 4. bR. 6-4-14 // . For Private And Personal Use Only Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 332 zrIzArIrakamImAMsAbhASye [ma... ---(siddhAnta sU0) --- iti prApte'bhidhIyatebhAvaM tu bAdarAyaNo'sti hi / 1 / 3 / 32 // AdityavasvAdInAmapi teSvadhikArabhAvaM bhagavAnbAdarAyaNo mnyte| asti hyAdityavasvAdInAmapi svAvasthabrahmopAsanena vakhAditvamAptipUrvakabrahmaprepsAsambhavaH / idAnIM vastAdInAmapi satAM kalpAntare'pi vakhAditvaprAptizcApekSitA bhvti| atra hi kAryakAraNobhayAvasthabrahmopAsanaM vidhIyate 1"asau vA Adityo devamadhu" ityArabhya 2"atha tata Urdhva udetya" ityataH prAgAdityavasvAdikAryavizeSAvasthaM brahmopAsyamupadizyate; 2"atha tata Urdhva udetya" ityAdinA AdityAntarAtmatayA'vasthitaM kAraNAvasthameva brhmopaasymupdishyte| tadevaM kAryakAraNobhayAvasthaM brahmopAsIvaH kalpAntare vaskhAditvaM prApya tadante kAraNaM paraM brahmaivAnoti / 3"na ha vA asmA udeti na nimrocati sakRddivA haivAsmai bhavati ya etAmevaM brahmopaniSadaM veda" iti kRtsnAyA madhuvidyAyA brahmopaniSattvazravaNAdbrahmaprAptiparyantavaskhAditvaphalasya zravaNAca vasvAdibhogyabhUtAdityAMzasya vidhIyamAnamupAsanaM tadavasthasyaiva brahmaNa ityvgmyte| ata evaMvidhamupAsanamAdityavasvAdInAmapi sambhavati / evaJca brahmaNa evopAsyatvAt 4"taM devA jyotiSAM jyotiH" itypyuppdyte| tadAha vRttikAraH 5"asti hi madhvAdiSu sambhavo brahmaNa eva sarvatra nicAyyatvAt" iti|| iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye madhvadhikaraNam // 8 // / 1, chA. 3.1-1 // 1, chA, 3.11-1 // 6.kA. 3.11-3 // 4. 6. 6-4-16 / / 5. bodhAyanavRttiH // For Private And Personal Use Only Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 3.] mavadhikaraNam vedAntasAre-madhvAdiSvasambhavAdanadhikAraM jaiminiH|| madhuvidyAdiSu vaskhAdidevAnAmeva upAsyatvAt , prApyatvAca, tatra vakhAdInAM karmakartRbhApavirodhena upAsyatvAsambhavAt, vasUnAM satAM vasutvaM prAptamiti prApyatvAsambhavAca tatra vasvAdInAmanadhikAraM jaiminimane // 30 // jyotiSi bhAvAca ||1"tN devA jyotiSAM jyotirAyuryopAsate'mRtam" iti jyotiSi parasmin brahmaNi devAnAM sAdhAraNyena prAptatve'pi adhikAramA pravacanAt anyatra vasvAdyupAsane anadhikAro nyAyasiddhogamyate // 31 // bhAvaMtu bAdarAyaNo'sti hi // madhuvidyAdivapi vasvAdInAmadhikArabhA bhagavAn bAdarAyaNo manyate / astihi vasvAdInAM satAM svAvasthabrahmaNa upAsyatvasambhavaH, kalpAntare vasutvAdeH praapytvsmbhvshv| 2"ekala eva madhye sthAtA" ityAdinA Adityasya kAraNAvasthAM pratipAdya, 3"ya etAmevaM brahmopaniSadaM veda" iti madhuvidyAyAH brahmavidyAtvamAha / ataH kAryakAraNobhayAvasthaM tatropAsyam ; kalpAntare vaskhAditvamanubhUya adhikArAvasAne brahmaprAptina viruddhA // 32 // iti vedAntasAre madhvadhikaraNam // 8 // vedAntadIpe-madhvAdiSvasambhavAdanadhikAraM jaiminiH // chAndogye 4"asau vA Adityo devamadhu" ityupakramya 5"tadyatprathamamRtaM tadvasava upajIvanti" ityuktvA,6"sa ya etadevamamRtaM veda vasUnAmevaiko bhUtvA'gninaiva mukhenaitade. vAmRtaM dRSTrA tRpyati" ityAdinA RgyajussAmAdivedoditakarmasampAyarasAdhAratayA madhumayasyAdityasya pUrvadakSiNapazcimottaroziAnvasurudrAdityamarutsAdhyanAmnAM devagaNAnAM bhogyatvenAbhidhAya, tairbhujyamAnAkAraNAdityAMzAnupAsyAnupadizya, tAnevA'dityAMzAn tathAbhUtAnprApyAnupadizati / evamAdiSapAsaneSu vaskhAdityAdInAmadhikAro'sti,na veti saMzayaH / nAstyadhikAra iti pUrvaH pakSaH, vasvAdInAmupAsyAntargatatvena karmakartRbhAvavirodhAt , prApyasya vasutvAdeH prAptatvAzca / rAddhAntastu-brahmaNa eva tadavasthasyopAsyatvAdvasvAdInAM satAM khAvasthabrahmAnusandhAnAvirodhAt , kalpAntare vasutvAdeH prApyatvAvirodhAca 1.1. 6-4-16 // 4. chA. 3-11-1 // 2. chA. 3-11.1 // 5. chA. 3-6-1 // 3.chA. 3-11-1 // 6. chA. 3.6-3 // For Private And Personal Use Only Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIzArIrakamImAMsAmAgye [ma. 1. vskhaadiinaamdhikaarssmbhvti-iti| sUtrArthastu-madhuvidyAdiSu vakhAdInAma nadhikAraM jaiminirmanyate, asambhavAt-vasvAdInAmevopAsyAnAmupAsakatvAsambhavAt , vasutvAdeH prAptatvAdeva prApyatvAsambhavAzca // 30 // jyotiSi bhaavaac|| 1"taM devA jyotiSAM jyotirAyuhopAsate'mRtam" iti jyotiSi parasmin brahmaNi devamanuSyayoradhikArasAdhAraNye satyapi, jyotiSAM jyotiH paraM brahma devA upAsate iti vizeSavacanaM vaskhAdInAM karmakartRbhAvavirodhAtteSu teSAmanadhikAraM dyotayati / devAH iti sAmAnyavacanazca vakhAdivizeSaviSayamityavagamyate, anyeSAmavirodhAt // 31 // bhAvaMtu bAdarAyaNo'sti hi // tuzabdaH pakSaM vyAvartayati / vaskhAdInAM madhuvidyAdiSvadhikArasadbhAvaM bhagavAn bAdarAyaNo manyate, asti hi vakhAdInAmevopAsyatvaM prApyatvaJca / idAnIM vasUnAmeva satAM kalpAntare vasutvasya prApyatvasambhavAtprApyatvaM sambhavati / svAtmanAM brahmabhAvAnusandhAnasambhavAdupA syatvazca smbhvti| 2"ya etAmevaM brahmopaniSadaM veda" iti hi kRtsnAyA madhu vidyAyAH brahmavidyAtvamavagamyate // 32 // iti vedAntadIpe madhvadhikaraNam // 8 // --(zrIzArIrakamImAMsAbhASye apazUdrAdhikaraNam // 9 // )... zugasya tadanAdarazravaNAttadAdravaNA tsUcyate hi / 1 / 3 / 33 // brahmavidyAyAM zUdrasyApyadhikAro'sti naveti vicAryate kiM yuktam? astiiti| kutaH? arthitvasAmarthyaprayuktatvAdadhikArasya, zUdrasyApi ttsmbhvaat| yadyapyagnividyAsAdhyeSu karmakhanagnividyatvAcchUdrasyAnadhikAra, tathApi manovRttimAtratvAdbrahmopAsanasya tatrAdhikAro'styeva. zAstrIyakriyApekSatve'pyupAsanasya tattadvarNAzramocitakriyAyA evApekSitatvAcch 1.1.6.4-16 // 2. chA. 3-11-1 // For Private And Personal Use Only Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 335 pA.3.] maparAdrAdhikaraNam. drasyApi svavarNocitapUrvavarNazuzrUSaiva kriyA bhvissyti|1"tsmaacchuudro yajhe'navakRptaH ityapyagnividyAsAdhyayajJAdikarmAnadhikAra eva nyaaysiddho'nuudyte| nanvanadhItavedasyAzrutavedAntasya brahmasvarUpatadupAsanaprakArAnabhijJasya kathaM brahmopAsanaM sambhavati ucyate-anadhItavedasyAzrutavedAntavAkyasyApItihAsapurANazravaNenApi brahmasvarUpatadupAsanajJAnaM smbhvti| astica zUdrasyApItihAsapurANazravaNAnujJA 2"zrAvayeccaturo varNAnkRtvA braahmnnmgrtH"ityaadau| dRzyantecetihAsapurANeSu vidurAdayo brhmnisstthaaH| tathopaniSatsvapi saMvargavidyAyAM zUdrasyApi brahmavidyAdhikAraH pratIyate-zuzrUSaM hi jAnazrutimAcAryo raikazzUdretyAmantraya tasmai brahmavidyAmupadizati3" AjahAremAzzUdrAnenaiva mukhenAlApayiSyathAH" ityAdinA / atazzUdrasyApyadhikArassambhavati // ___---(siddhAntaH).-.iti prApta ucyate-na zudrasyAdhikArassambhavati, sAmarthyAbhAvAt / nahi brahmasvarUpatadupAsanaprakAramajAnatastadaGgabhUtavedAnuvacanayajJAdiSvanadhikRtasyopAsanopasaMhArasAmarthyasambhavaH; asamarthasya cArthitvasadbhAve 'pyadhikAro na sambhavati; asAmarthya ca vedAdhyayanAbhAvAt , yathaiva hi traivarNikaviSayAdhyayanavidhisiddhasvAdhyAyasampAdyajJAnalAbhena karmavidhayo jJAnatadupAyAdInaparAna svIkurvanti tathA brahmopAsanaviSayo'pi / ato'dhyayanavidhisiddhasvAdhyAyAdhigatajJAnasyaiva brahmopAsanopAyatvA - cchUdrasya brahmopAsanasAmarthyAsambhavaH / itihAsapurANe api vedopabRMhaNa kurvatI evopAyabhAvamanubhavataH na khAtantrayeNa zUdrasyetihAsapurANazravaNAnujJAnaM, pApakSayAdiphalArtham nopAsanArtham / vidurAdayastu bhavAntarAdhigatajJAnApramoSAt jJAnavantaH prArabdhakarmavazAccedRzajanmayogina iti teSAM brahmaniSThatvam // 1. yA. kA. 7-1-1-1 // 2. mArate. zAnti. mokss|| 3. chA, 4.2-5 // For Private And Personal Use Only Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 336 www.kobatirth.org zrIzArIrakamImAMsAbhASye [a. 1. yazva-saMvargavidyAyAM zuzrUSozzUdreti sambodhanaM zUdrasyAdhikAraM macayati - iti; tanetyAha-zugasya tadanAdarazravaNAttadAdravaNAtsUcyate hizuzrUSojanazruteH pautrAyaNasya brahmajJAnavaikalyena haMsoktAnAdaravAkyazra vaNAttadaiva brahmavido raikasya sakAzaM pratyAdravaNAcchugasya saJjAteti hi sUcyate ; atassa zUdretyAmantrayate, na caturthavarNatvena / zocatIti hi zUdraH 1" zucerdazva" iti rapratyaye dhAtozca dIrghe cakArasya ca dakAre zUdra iti bhavati / atazzocitRtvamevAsya zUdrazabdaprayogena sUcyate; na jaatiyogH| jAnazrutiH kila pautrAyaNo bahudravyaprado bahanapradazca babhUva / tasya dhArmikAgresarasya dharmeNa prItayoH kayozcinmahAtmanorasya brahmajijJAsAmutpipAdayiSatoH haMsarUpeNa nizAyAmasyAvidUre gacchatoranyatara itaramuvAca - 2" bho bhoyi bhallAkSa bhallAkSa jAnazruteH pautrAyaNasya samaM divA jyotirAtataM tanmA prasAhIstattvA mA pradhAkSIt" iti / evaM jAnazrutimarzasArUpaM vAkyamupazrutya paro haMsaH pratyuvAca - 3 "kambara enametatsantaMsayugvAnamiva raikamAttha" iti / kaM santamenaM jAnazrutiM sayugvAnaM raikaM bra afra guNazreSThametadAttha ; sa brahmajJo raikva eva loke guNavattaraH mahatA dharmeNa saMyuktasyApyasya jAnazruterabrahmajJasya ko guNaH, yadguNajanitaM tejo raikateja iva mAM dahedityarthaH / evamuktena pareNa ko'sau raiMka iti pRSTaH loke yatkiMcitsAdhvanuSThitaM karma, yacca sarvacetanagataM vijJAnam, tadubhayaM yadIyajJAnakarmAntarbhUtam sa raika ityAha / tadetaddhaMsavAkyaM brahmajJAnavidhuratayA AtmanindAgarbha tadvattayA ca rekaprazaMsArUpaM jAnazrutirupazrutya tatkSaNAdeva kSattAraM raikAnveSaNAya preSya tasminviditvA Agate svayamapi raikamupasadya gavAM SaTchataM niSkamazvatarI rathaM ca raikAyopahRtya raikaM prArthayAmAsa 5" anuma etAM bhagavo devatAM zAdhi yAM devatAmu 1. udiSu // 2. chA. 4-1-2 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 3. chA. 4-1-3 // 4. mAsAba. pA // 5. chA, 4-2-2 // For Private And Personal Use Only Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pA. 3. ] apazUdrAdhikaraNam 337 " pAsse" iti tvadupAsyAM parAM devatAM mamAnuzAdhItyarthaH / sa ca raikasvayogamahimaviditalokatrayo jAnazruterbrahmajJAnavidhuratAnimittAnAdaragarbhahaMsavAkyazravaNena zokAviSTatAM tadanantarameva brahmajijJAsayodyogaM ca viditvA'sya brahmavidyAyogyatAmabhijJAya cirakAlasevAM vinA dravyapradAnena zuzrUSamANasyAsya yAvacchaktipradAnena brahmavidyA pratiSThitA bhavatIti matvA tamanugRhNan tasya zokAviSTatAmupadezayogyatAkhyApikAM zUdrazabdenAmantraNena jJApayannidamAha - 1" ahahAre tvA zUdra tavaiva saha gobhirastu " iti| saha gobhirayaM rathastavaivAstuH naitAvatA mahyaM dattena brahmajijJAsayA zokAviSTasya tava brahmavidyA pratiSThitA bhavatItyarthaH / sa ca jAnazrutirbhUyo'pi svazaktyanuguNameva gavAdikaM dhanaM kanyAM ca pradAyopasasAda / sa raikaH punarapi tasya yogyatAmeva khyApayan zUdrazabdenAmantrayAha2" AjahAremAzzUdrAnenaiva mukhenAlApayiSyathAH " iti / imAni dhanAni zatyanuguNAnyAjaharthaH anenaiva dvAreNa cirasevayA vinA'pi mAM tvadabhilaSitaM brahmopadezarUpavAkyamAlApayiSyasItyuktvA tasmA upadideza / atazzUdrazabdena vidyopadezayogyatAkhyApanArtha zoka evAsya sUcitaH na caturthavarNatvam // 33 // kSatriyatvagatezca / 1 / 3 / 34 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 4 ' ' bahudAyI" iti dAnapatitvena 4 " bahupAkyaH" ityAdinA 4" sarvata evametadannamatsyanti" ityantena bahutarapakAnnamadAyitvamatIteH 5" sahasaJjihAna eva kSattAramuvAca " iti kSatRpreSaNAdva hugrAmapradAnAvagatajanapadAdhipatyAccAsya jAnazruteH kSatriyatvapratItezca na caturthavarNatvam // 34 // 1. chA-4-2-3 // 2. chaa-4-25|| 3. sUcito bhavati. paa|| 43 4, chA-4-1-1 // 5. chA-4-1-5 // For Private And Personal Use Only Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 138 zrIzArIrakamImAMsAbhASye tadevamupakramagatAkhyAyikAyAM kSatriyatvapratItiruktA; upasaMhAragatAkhyAyikAyAmapi kSatriyatvamasya pratIyata ityAhauttaratra caitrarathena liGgAt 1 / 3 / 35 // asya jAnazruterupadizyamAnAyAmasyAmeva saMvargavidyAyAmuttaratra kIrtyamAnenAbhipratArinAmnA caitrarathena kSatriyeNAsya kSatriyatvaM gamyate / katham ? 1"atha ha zaunakaM ca kApeyamabhipratAriNaM ca kAkSaseni pariviSyamANau brahmacArI bibhikSe" ityAdinA 2 "brahmacArinedamupAsmahe" ityantena kApeyAbhipratAriNobhikSamANasya brahmacAriNazca saMvargavidyAsambandhitva pratIyate / teSucAbhipratArI kSatriyaH,itarau brAhmaNauH ato'syAM vidyAyAM brAhmaNasya taditareSu ca kSatriyasyaivAnvayo dRzyate na zUdrasya / ato'syAM vidyAyAmanvitAraikADrAhmaNAdanyasya jAnazruterapi kSatriyatvameva yuktam na cturthvrnntvm| nanvasminprakaraNe'bhipratAriNazcaitrarathatvaM kSatriyatvaM ca na zrutam / tatkathamasyAbhipratAriNazcaitrarathatvam ? kathaM vA kSatriyatvam ? ttraah-linggaat-iti| 1"athaha zaunakaMca kApeyamabhipratAriNaM ca kAkSasenim" ityabhipratAriNaH kApeyasAhacaryAlliGgAdasyAbhipratAriNaH kApeyasambandhaH pratIyate; anyatra ca 3"etena vai caitrarathaM kApeyA ayAjayan" iti kApeyasambandhinazcaitrarathatvaM zrUyate; tathA caitrarathasya kSatriyatvaM 4"tasmAccaitraratho nAmaikaH kSatrapatirajAyata" itiH ato'bhipratAriNazcaitrarathatvaM kSatriyatvaM ca gamyate // 35 // tadevaM nyAyavirodhini zUdrasyAdhikAre liGga nopalabhyata ityuktam, idAnI nyAyasiddhazzUdrasyAnadhikArazzrutismRtibhiranugRhyata ityAha1. chaa-4.3-5|| 3. taajy-2-12-5|| 2.chaa-4-3-7|| 4. zatapatha, 11.5-3.19 // For Private And Personal Use Only Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. apazadrAdhikaraNam. saMskAraparAmarzAttadabhAvAbhilApAcca / 1 / 3 / 36 // brahmavidyopadezeSUpanayanasaMskAraH parAmRzyate-1"upa tvA neSye" 2"taM hopninye"ityaadissu| zUdrasya copanayanAdisaMskArAbhAvo'bhilapyate -3"na zuDhe pAtakaM kiJcinna ca saMskAramarhati" 4"caturtho varNa ekajAtirna ca saMskAramarhati" ityAdiSu // 36 // tadabhAvanirdhAraNe ca prvRtteH| 1 / 3 / 37 // 1"naitadabrAhmaNo vivaktumarhati samidhaM somyAhara"iti zuzrUSorjAbAlasya zUdratvAbhAvanirdhAraNe satyeva vidyopadezapravRttezca na shuudrsyaadhikaarH||37|| zravaNAdhyayanArthapratiSedhAt 1 / 3 / 38 // zUdrasya vedazravaNatadadhyayanatadarthAnuSThAnAni pratiSidhyante 5"pA ha vA etacchamazAnaM yacchUdrastasmAcchUdrasamIpe nAdhyetavyam" 6"tasmAcchadro bahupazurayajJIyaH" iti| bahupazuH pazusadRza ityrthH|anupshRnnvto'dhyyntdrthjnyaantdrthaanusstthaanaani na sambhavanti atastAnyapi prtissiddhaanyev||38|| smRtezca / 1 / 3 / 39 // smayate ca zravaNAdiniSedhaH // atha hAsya vedamupazRNvatastrapujatubhyAM zonapratipUraNamudAharaNe jihvAcchedo dhAraNe zarIrabhedaH" iti, "na cAsyopadizeddharma nacAsya vratamAdizet" iti ca; atazzUdrasyAnadhikAra iti siddham / / 39 // 1. chaa-4.4-5|| 2. Apasta. aut|| 3. mnu-10-126|| 4. gota. 10.a. 9-suu|| 2. 2-12-3 // 8. manu. 4-80 // For Private And Personal Use Only Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 40 zrIzArIrakamImAMsAbhAgye [a. 1. ye tu nirvizeSacinmAnaM brahmaiva paramArtha: : anyatsarvaM mithyAbhUtam ; bandhazvApAramArthikaH sa ca vAkyajanya vastuyAthAtmyajJAnamAtranivartyaH; tannivRttireva mokSaH - iti vadanti; tairbrahmajJAne zUdrAderanadhikAro vaktuM na zakyate; anupanItasya anadhItavedasyAzrutavedAntavAkyasyApi yasmAtka - smAdapi nirvizeSacinmAtraM brahmaiva paramArtho'nyatsarvaM tasminparikalpitaM mithyAbhUtamiti vAkyAdvastuyAthAtmyajJAnotpatteH, tAvataiva bandhanivRttezva / na ca tattvamasyAdivAkyenaiva jJAnotpattiH kAryA na vAkyAntareNeti niyantuM zakyam ; jJAnasyApuruSatantratvAt, satyAM sAmagrayAmanicchato'pi jJAnotpatteH / naca vedavAkyAdeva vastuyAthAtmyajJAne sati bandhanivRttirbhavatIti zakyaM vaktum, yenakenApi vastuyAthAtmyajJAne sati bhrAntinivRtteH pauruyAdapi nirvizeSacinmAtraM brahma paramArtho'nyatsarvaM mithyAbhUtamiti vAkyAt jJAnotpattestAvataiva bhramanivRttezca / yathA pauruSeyAdapyAptavAkyAcchuktikArajatAdibhrAntirbrAhmaNasya zUdrAderapi nivartate, tadvadeva zUdrasyApi vedavitsampradAyAgatavAkyAdvastuyAthAtmyajJAnena jagadbhamanivRttirapi bhavivyatiH 1 " nacAsyopadizeddharmam" ityAdinA vedavidazzUdrAdibhyo na vadantIti ca na zakyaM vaktum, tattvamasyAdivAkyAvagatabrahmAtmabhAvAnAM vedazirasi vartamAnatayA dagdhAkhilAdhikAratvena niSedhazAstrakiGkaratvAbhAvAt, atikrAntaniSedhairvA kaizciduktAdvAkyAcchUdrAdeH jJAnamutpadyata eva na ca vA - zuktikAdau rajatAdibhramanivRttivatpauruSeyavAkya janyatattvajJAnasamanantaraM zUdrasya jagadbhamo na nivartata iti tattvamasyAdivAkyazravaNasamanantaraM brAhmaNasyApi jagadbhamAnivRtteH / nididhyAsanena dvaitavAsanAyAM nirastAyAmeva tattvamasyAdivAkyaM nivartakajJAnamutpAdayatIticet - pauruSeyamapi vAkyaM zUdrAstathaiveti na kazcidvizeSaH / nididhyAsanaM hi nAma brahmA 1. manu. 4-80 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 341 pA. 3.] apazUdrAdhikaraNam . tmabhAvAbhidhAyi vAkyaM yadarthapratipAdanayogyam , tadarthabhAvanA; saiva viparItavAsanAM nivartayatIti dRSTArthatvaM nididhyAsanavidhebrUSe, vedAnuvacanAdInyapi vividiSotpattAvevopayujyante iti zUdrasyApi vividiSAyAM jAtAyAM pauruSeyavAkyAnididhyAsanAdibhirviparItavAsanAyAM nirastAyAM jJAnamutpatsyate; tenaivApAramArthiko bandho nivatiSyate; athavA tarkAnugRhItAtpratyakSAdanumAnAca nirvizeSasvaprakAzacinmAnapratyagvastunyajJAnasAkSitvaM, tatkRtavividhavicitrajJAtRjJeyavikalparUpaM kRtsnaM jagacAdhyastamiti nizcityaivambhUtaparizuddhapratyagvastunyanavaratabhAvanayA viparItavAsanAM nirasya tadeva pratyagvastu sAkSAtkRtya zUdrAdayo'pi vimokSyanta iti mithyAbhUtavicitraizvaryavicitrasRSTayAdyalaukikAnantavizeSAvalambinA vedAntavAkyena na kiJcitprayojanamiha dRzyata iti zUdrAdInAmeva brahmavidyAyAmadhikArassuzobhanaH / anenaiva nyAyena brAhmaNAdInAmapi brahmavedanasiddharupaniSacca tapasvinI dttjlaanyjlissyaat| naca vAcyaM naisargikalokavyavahAre bhrAmyato'sya kenacidayaM laukikavyavahAro bhramaH, paramArthastvevamiti samarpite satyeva pratyakSAnumAnavRttabubhutsA jAyata iti tatsamarpikA zrutirapyAstheyeti / yato bhavabhayabhItAnAMsAGkhyAdaya eva pratyakSAnumAnAbhyAM vastunirUpaNaM kurvantaH pratyakSAnumAnavRttabubhutsAM janayanti; bubhutsAyAM ca jAtAyAM pratyakSAnumAnAbhyAmeva viviktakhabhAvAbhyAM nityazuddhasvaprakAzAdvitIyakUTasthacaitanyameva sat, anyatsa4 tasminnadhyastamiti suvivecam / evambhUte svaprakAze vastuni zrutisamadhigamyaM vizeSAntaraM ca nAbhyupagamyate; adhyastAtadrapanivartinI hi zrutirapi tvnmte| na ca sata Atmana AnandarUpatAjJAnAyopaniSadAsthayA, cidrUpatAyA eva sakaletarAtadrUpavyAhattAyA AnandarUpatvAt / yasya tu mokSasAdhanatayA vedAntavAkyavihitaM jJAnamupAsanarUpam, tacca parabramabhU For Private And Personal Use Only Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 342 bedAntasAre [ma.1. taparamapuruSaprINanam, tacca zAstraikasamadhigamyam,upAsanazAstraM copanayanAdisaMskRtAdhItasvAdhyAyajanitaM jJAnaM vivekavimokAdisAdhanAnugRhItameva khopAyatayA svIkaroti, evaMrUpopAsanaprItaH puruSottama upAsakaM svAbhAvikAtmayAthAtmyajJAnadAnena karmajanitAjJAnaM nAzayanbandhAnmocayatIti pakSaH tasya yathoktayA nItyA zUdrAderanadhikAra upapadyate // iti zrIzArIkamImAMsAbhASye apazUdrAdhikaraNam // vedAntasAre-zugasya tadanAdarazravaNAttadAdravaNAtsUcyate hi|| 1"Aja. hAremAzzUdra" ityAdau brahmopadeze ziSyaM prati zUdretyAmantraNena ziSyasya brahmazAnApAsyA zuksAteti sUcyate / zocanAcchUdraH, na jAtiyogena / kutaH tadanAdarazravaNAt-brahmavidyApaikalyena svAtmAnaM prati haMsoktAnAdaravAkyazrava. NAt / tadaivAcArya prati AdravaNAt: hizabdo hetau; yatazzUdretyAmantraNaM na jAtiyogena; atazzUdrasya brahmopAsanAdhikAro na sUcyate // 33 // ___ kSatriyatvagatezca // zuzrUSoH kSatriyatvagatezca na jAtiyogena zUdretyAmantraNam ; upakrame 2" bahudAyI" ityAdinA dAnapatitvabahupakvAnnadAyitvabA. prAmapradAnairasya hi kSatriyatvaM gamyate // 34 // uttaratra caitrarathena liGgAt // upariSTAzcAsyAM vidyAyAM brAhmaNakSatriyayorevAgvayo dRzyate 3"athaha zaunakaJca kApeyamabhipratAriNazca" ityAdau / abhipratArI hi caitrarathaH ; abhipratAriNaH caitrarathatvam , kSatriyatvaM ca kApeyasAhacaryAlliGgAdavagamyate / prakaraNAntare hi kApeyasahacAriNazcaitrarathatvam , kSatriyatvaM cAvagatam , 4" etena caitrarathaM kApeyA ayAjayan" iti / 5"tasmAcaitraratho nAmaikaH kSatrapatirajAyata" iti ca / atazca ayaM ziSyaH na caturthaH // 35 // sNskaarpraamrshaattdbhaavaabhilaapaac|| vidyopakrame 6"upa tvA nepye" ityupanayanaparAmarzAt zUdrasya tadabhAvAbhilApAca na zUdrasya brahmavighAdhi1. chaa-4.2-5|| 2. chaa.4-1-1|| 5. sht11-5-3-13|| 3. chaa-4-3-5|| 4. tANDya -12-5 // 6. chA-4-4.5 // For Private And Personal Use Only Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 3.] bhapazUdrAdhikaraNam . kAraH / 1"na zUdre pAtakaM kiJcit na ca saMskAramahati" iti saMskAro hi niSidaH // 36 // tadabhAvanirdhAraNe ca prvRtteH|| 2"naitadabrAhmaNo vivaktumarhati samidhaM somyAhara" iti zUdratvAbhAvanizcaya eva upadezapravRttezca naadhikaarH|| zravaNAdhyayanArthapratiSedhAt // zudrasya bhavaNAdhyayanAdIni hi niSidhyante, 3"tasmAcchUdrasamIpe nAdhyetavyam' iti / anupazRNvato'dhyayanAdi ca na sambhavati // 38 // smRtezca // smaryate hi zUdrasya vedazravaNAdau daNDaH4"athahAsya ghedamupazRNvataH trapujatubhyAM zrotrapratipUraNam , udAharaNe jihvAcchedaH, dhAraNe zarIrabhedaH" iti // 39 // iti vedAntasAra apazUdrAdhikaraNam // - vedAntadIpe-zugasya tadanAdarazravaNAttadAdravaNAtsUcyate hibrahma vidyAyAM zUdrasyApyadhikAro'sti neti sNshyH| astIti pUrvaH pakSaH, arthitvasAmarthyasambhavAt ,zudrasyAnagni5vidyatve'pi manovRttimAtratvAdupAsanasya sambhavati hi saamrthym|brhmsvruuptdupaasnprkaarjnyaanshc itihAsapurANazravaNAdeva niSpa cte| asti hi zUdrasyApItihAsapurANazravaNAnujJA "zrAvayezcaturo varNAnkRtvA prAGgaNamagrataH" iti / tathA tatraiva vidurAdInAM brahmaniSThatvaM dRshyte| upaniSatsvapi 7"AjahAremAzzUdrAnenaiva mukhenAlApayiSyathAH" iti zUdrazabdenAmantrya brhmvighopdeshdrshnaacchdrsyaapiihaadhikaarssuucyte| rAddhAntastu-upAsanasya manovR. tti8mAtratve'pyanadhItavedatya zUdrasya upAsanopAyabhUtajJAnAsambhavAt na sAma rthyasambhavaH / karmavidhivadupAsanAvidhayo'pi traivarNikaviSayAdhyayanagRhItasvA. bhyAyotpannazAnamevopAsanopAyatayA svIkurvate / itihAsAdayo'pi svAbhyAyasidvameva jJAnamupavhayantIti tato'pi nAsya jnyaanlaabhH| zravaNAnukSAtu pApakSayAdiphalA / vidurAdInAM tu bhavAntaravAsanayA jnyaanlaabhaabrhmnisstthtvm| zudretyA. mantraNamapi na caturthavarNatvena; apitu brahmavidyAvaikalyAcchugasya sNjaateti| ato 1. manu-10-126 // 5. ananimattve'pi. paa|| 2, chaa-4.4.5|| 6. bhArate. zA. mo|| 7. chaa-4.1.5|| 4. gau-12-1|| 8. manovRttimAtranilaMse'pi pA For Private And Personal Use Only Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 344 ghedAntadIpe na zUdrasyAdhikAra sUtrArthastu-brahmavidyAvaikalyena haMsoktAnAdaravAkyazravaNAt tadaivAcArya pratyAdravaNAcAcAryeNa tasya zuzrUSorvidyA'lAbhakRtA zuksUcyate / hizabdo hetau / yasmAdasya zuksUcyate, atazzocanAcchUdraiti kRtvA AcAryo raikaH jAnazruti zUdretyAmantrayate; na jAtiyogenetyarthaH // 33 // kSatriyatvagatezca // asya zuzrUSoH kSatriyatvAvagatezca na jAtiyogena zUdretyAmantraNam ; prakaraNaprakrame hi 1"bahudAyI'ityAdinA dAnapatitvabahutara. pakkAnadAyitvakSattRpreSaNabahugrAmAdipradAnairasya jAnazrutezzuzrUSoH kSatriyatvaM pratItam // 34 // uttaratra caitrarathena linggaat|| upariSTAcAsyAM vidyAyAM brAhmaNakSatriyayorevAnvayo dRzyate 2" athaha zaunakaM ca kApeyamabhipratAriNazca" ityAdinA / abhipratArI hi caitrarathaH kSatriyaH1 abhipratAriNazcaitrarathatvaM kSatriyatvaM va kApeyasAhacaryAlliGgAvagamyate; prakaraNAntare hi kApeyasahacAriNaH caitrarathatvaM kSatriyatvaJcAvagatam 3"etena vai caitrarathaM kApeyA ayAjayan" iti 4"ta. smAzcaitraratho nAmaikaH kSatrapatirajAyata" iti ca / ato'syAM vidyAyAmanvito brAhmaNAditaro jAnazrutirapi kSatriyo bhavitumarhati // 35 // sNskaarpraamrshaattdbhaavaabhilaapaac|| vidyopadeze5 "upa tvA nepye" ityupanayanasaMskAraparAmarzAt , zUdrasya tadabhAvavacanAccAnadhikAraH / 6"na zUdre pAtakaM kiJcinna ca saMskAramahati" iti hi niSidhyate // 36 // tadabhAvanirdhAraNe ca pravRtteH // 5 " naitabrAhmaNo vivaktumarhati samidhaM saumyAhara" iti zuzrUSorjAbAlezzUdatvAbhAvanizcaya evopadeze pravR. tenAdhikAraH // 37 // shrvnnaadhyynaarthprtissedhaat||shuudrsy zravaNAdhyayanAdIni hi pratiSibhyante 7'tasmAcchadrasamIpe nAdhyetavyam" iti| anupazRNvato'dhyayanAdirna sambhavati // 38 // smRtezca // smaryate ca zUdrasya vedazravaNAdau daNDaH 8"athahAsya vedamupa1. chaa-4-1-1|| 4. sht-11-5-3-13|| 2. chA 4-3-5 // 5. chA 4-4.5 // 6. mmu.10.12.6|| 1. tANkhya -2-12-5 8. gauta-12-3 // For Private And Personal Use Only Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA.3.] pramitAdhikaraNazeSaH. zRNvataH pujatubhyAM zrotrapratipUraNamudAharaNe jihvAcchedo dhAraNe zarIrabhedaH" iti // 39 // iti vedAntadIpe apazUdrAdhikaraNam // 9 // ---(zrIzArIrakamImAMsAbhASye pramitAdhikaraNazeSaH // )... tadevaM prasaktAnuprasaktAdhikArakathAM parisamApya prakRtasyAGguSThapramitasya bhUtabhavyezitRtvAvagataparabrahmabhAvottambhanaM hetvantaramAha kampanAt / 1 / 3 / 40 // 1"aSThamAtraH puruSo madhya Atmani tiSThati" 2"aSThamAtraH puruSo'ntarAtmA" ityanayorvAkyayormadhye 3"yadidaM kiJca jagatsarva prANa ejati nissRtm|mhdbhyN vajramudyataM ya etadviduramRtAste bhvnti| bhayAdasyAgnistapati bhayAttapati suuryH| bhayAdindrazca vAyuzca mRtyurdhAvati paJcamaH" iti kRtvasya jagato'gnisUryAdInAM cAsminnaSThamAtre puruSe prANazabdanirdiSTe sthitAnAM sarveSAM tato nisstAnAM tasmAtsaJjAtamahAbhayanimittam ejana kampanaM shruuyte| tacchAsanAtivRttau ki bhaviSyatIti mahato bhayAdvajAdivoghatAtkRtsnaM jagatkampata ityrthH| 3"bhayAdasyAgnistapati"ityanenaikArthyAt 3"mahadbhayaM vajramudyatam"iti paJcamyarthe prthmaa| ayazca parasya brahmaNaskhabhAvaH 4"etasya vA akSarasya prazAsane gArgi sUryAcandramasau vidhRtai tiSThataH" 5"bhISA'smAdvAtaH pavate bhISodeti suuryH| bhiissaa'smaadgnishcendrshc| mRtyurdhAvati paJcamaH" iti parasya brahmaNaH purussottmsyaivNvidhaishvryaavgtH|| __itazcAGgaSThapamitaH puruSottamaH1. kaTha. 2.4.12 // 2.kaTha. 2-6-17 // 4. i. 5-8-9 // 5. te. A. 8.1 // 3. pA. 2-6-3, 2 // 44 For Private And Personal Use Only Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ghedAntasAre [ma. 1. jyotirdarzanAt 1 / 3 / 41 // tayorevAGguSThapramitaviSayayorvAkyayormadhye parabrahmAsAdhAraNaM sarvatejasAM chAdakaM sarvatejasAM kAraNabhUtamanugrAhakaM cAGguSThapramitasya jyotidRzyate-1"na tatra sUryo bhAti na candratArakaM nemA vidyuto bhAnti kuto'yamagniH / tameva bhAntamanubhAti sarva tasya bhAsA sarvamidaM vibhAti" iti| ayameva zloka AtharvaNe paraM brahmAdhikRtya zrUyate / parajyotiSThaM ca sarvatra parasya brhmnnshshruuyte| yathA-2"paraM jyotirupasampadya svena rUpeNAbhinipadyate" 3"taM devA jyotiSAM jyotirAyupAsate'mRtam"4"atha yadataH paro divo jyotirdIpyate" ityaadissu| ato'GgaSThapramitaH paraM brahma // 41 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye pramitAdhikaraNazeSaH // 6 // vedAntasAre-5prAsaGgika parisamApya prakRtamanusarati kampanAt // aGgaSTapramitaprakaraNamadhye 6"yadidaM kiJca jagatsarva prANa ejati nissRtam" ityAdinA abhihitAGguSThapramitaprANazabdanirdiSTajanitabhayAt vajrAdivodyatAt agnivAyusUryendraprabhRtikRtsnajagatkampanAt aGguSThapramitaH paramapuruSa iti nizcIyate // 40 // jyotidazanAt / / tatprakaraNe?"na tatra sUryo bhAti" ityArabhyara "tasya bhAsA sarvamidaM vibhAti" iti bhAzzabdAbhihitasya anavadhikAtizayajyotiSo darzanAJca aGguSThapramitaH paramapuruSaH // 41 // iti vedAntasAre pramitAdhikaraNazeSaH // 6 // vedAntadIpe-prAsaGgika parisamApya prakRtaM parisamApayati1. kaTha, 2-5-15 // 4. chA. 3-13.7 // 5.sthitAduttaraM. paa| 2. chA, 8-12-2 // 6. kaatth.2-6-2|| 3.3.6-4-16 // For Private And Personal Use Only Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pA. 3. ] marthAntaratvAdivyapadezAdhikaraNam. 347 kampanAt / / aGguSThapramitaprakaraNamadhye 1 "yadidaM kiJca jagatsarva prANa ejati nissRtam / mahadbhayaM vajramudyatam" 2" bhayAdasyAgnistapati" ityAdI prANazabdanirdiSThAGguSThapramitajanitabhayanimittAdagnivAyusUryaprabhRtikRtsnajagatka paramAtmaiveti nizcIyate // 40 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir spanAcchrayamANAdaGguSThapramitaH jyotirdrshnaat|| asminneva prakaraNe tatsambandhitayA 3 "na tatra sUryo bhAti" ityArabhya 3" tasya bhAsA sarvamidaM vibhAti" iti sarveSAM chAdakasyAnavadhi kAtizayasya bhArazabdAbhihitasya brahmabhUtasya parasya jyotiSo darzanAcca aGguSThapramitaH paramAtmA // 41 // iti vedAntadIpe pramitAdhikaraNazeSaH || 6 || 1. kaTha. 2-6-2 // 2. kaTha. 2-6-3 // aakaasho'rthaantrtvaadivypdeshaat| 1 / 3 / 42 // , chAndogye zrUyate 4" AkAzo ha vai nAmarUpayornirvahitA te yadantarA tadbrahma tadamRtaM sa AtmA" iti / tatra saMzayaH - kimayamAkAzazabdanirdiSTo muktAtmA, uta paramAtmA - iti / kiM yuktaM muktAtmeti / kutaH 15"azva iva romANi vidhUya pApaM candra iva rAhormukhAtpramucya / dhUtvA zarIramakRtaM kRtAtmA brahmalokamabhisambhavAmi " iti muktasyAnantaraprakRtatvAt, 4' 4" te yadantarA" iti ca nAmarUpavinirmuktasya tasyAbhidhAnAt 4" nAmarUpayornirvahitA " iti ca sa eva pUrvAvasthayopalilakSayiSitaH; sa eva hi devAdirUpANi nAmAni ca pUrvamavibhaH tasyaiva nAmarUpavinirmuktA sAmpratikyavasthA 4" tadbrahma tadamRtam " ityucyate / AkAzazabdaca tasminnapyasaGkucitaprakAzayogAdupapadyate / nanu daharavAkyazeSatvAdasya sa eva daharAkAzo'yamiti prtiiyte| tasya ca paramAtmatvaM nirNItam / maivaM, prajApativAkyavyavadhAnAt / prajApativAkye ca pratyagAtmano muktyavasthAntaM " 3. kaTha. 25-15 // 4. chA. 8-14-1 // For Private And Personal Use Only 5. chA. 8-13-1 // Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 348 zrIzArIrakamImAMsAmAnye (ma... rUpamabhihitam / anantaraM ca 1"vidhUya pApam " iti sa eva muktAvasthaH prastutaH / ato'trAkAzo muktAtmA // --(siddhAntaH).. iti prApta ucyte-aakaasho'rthaantrtvaadivypdeshaat-iti| AkAzaH paraM brahmaH kutaH? arthaantrtvaadivypdeshaat| arthAntaratvavyapadezastAvat 2"AkAzo ha vai nAmarUpayornirvahitA" iti nAmarUpayorniodvatvaM bddhmuktobhyaavsthaatprtygaatmno'rthaantrtvmaakaashsyoppaadyti| vadAvasthasvayaM karmavazAnAmarUpe bhajamAno na nAmarUpe nirvotuM zaknuyAtaH muktAvasthasya jagadvyApArAsambhavAt nanitarAM nAmarUpanirvotRtvam Izvarasya tu sakalajagannirmANadhurandharasya nAmarUpayornirvodRtvaM zrutyaiva patipannam 4" anena jIvenA'tmanA'nupavizya nAmarUpe vyAkaravANi" 5"yassarvajJassarvavidhasya jJAnamayaM tapaH / tasmAdetadbrahma nAma rUpamannaM ca jAyate" 6"sarvANi rUpANi vicitya dhIro nAmAni kRtvA'bhivadanyadAste" ityAdiSu / ato nirvAhyanAmarUpAtpratyagAtmano nAmarUpayornirvoDhA'yamAkAzo'rthAntarabhUtaH parameva brhm| tadevopapAdayati 2" te yadantarA" iti| yasmAdayamAkAzo nAmarUpe antarA-tAbhyAmaspRSTo'rthAntarabhUtaH, tasmAttayonirvoDhA apahatapApmatvAtsatyasaGkalpatvAca nirvhitetyrthH| Adizabdena brahmatvAtmatvAmRtatvAni gRhynte| nirupAdhikabRhattvAdayo hi paramAtmana eva sambhavanti; tenAtrAkAzaH parameva brahma / yatpunaruktaM 2"dhUtvA zarIram" iti mukto'nanvaraprakRtaH-iti tanna,2 "brahmalokamabhisambhavAmi"iti parasyaiva brhmnno'nntrprkRttvaat| yadyapyabhisambhaviturmuktasyAbhisambhAvyatayA paraM brahma nirdiSTam , tathApyabhisambhaviturmuktasya nAmarUpanirvodRtvA1. chA. 8-13-1 // / 4. chA. 6-3-2 // 2. chaa...14-1|| 3. nasarAM. paa|| 5. mu. 1.1.9 // 6.te. // For Private And Personal Use Only Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 3.] arthAntaratvAdivyapadezAdhikaraNam . asambhavAdabhisambhAvyaM parameva brahma tatra prtyetvym|kishc AkAzazabdena prakRtasya daharAkAzasyAtra pratyabhijJAnAta, prajApativAkyasyApyupAsakakharUpakathanArthatvAdupAsya eva daharAkAzaHprApyatayehopasaMhiyata iti yuktm| AkAzazandazca pratyagAtmani na kciddssttcrH| ato'trAkAzaH paraM brhm| atha syAt-pratyagAtmano'rthAntarabhUtamAtmAntarameva nAsti, aikyopadezAt, dvaitapratiSedhAca; zuddhAvastha eva hi pratyagAtmA paramAtmA paraM brahma paramezvara iti ca vyapadizyate ataH prakRtAnmuktAtmano'bhisambhaviturnArthAntaramabhisambhAvyo brahmalokaH ato nAmarUpayornivahitA AkAzo'pi sa eva bhavitumarhati-iti; ata uttaraM paThati suSuptyutkAntyorbhedena / 1 / 3 / 34 // vyapadezAditi vartate, suSuptyutkrAntyoH pratyagAtmano'rthAntaratvena paramAtmano vyapadezAt pratyagAtmano'rthAntarabhUtaH prmaatmaa'styev| tathAhi-vAjasaneyake 1"katama 2AtmA yo'yaM vijJAnamayaH prANeSu" iti prakRtasya pratyagAtmanassuSuptyavasthAyAmakizcijjJasya sarvajJena paramAtmanA pariSvaGga AmnAyate-3"prAjJenA'tmanA sampariSvakto na bAhyaM kizcana veda nAntaram"iti tathotkrAntAvapi 4"prAjJenA'tmanA'nvArUDha utsarjanyAti" iti| na ca svapata utkrAmato vA kizcijjJasya tadAnImeva svenaiva sarvajJena satA pariSvaGgAnvArohI sambhavataH na ca kSetrajJAntareNa, tasyApi sarvajJatvAsambhavAt // itazca pratyagAtmano'rthAntarabhUtaH paramAtmetyAha patyAdizabdebhyaH / 1 / 3 / 44 // ayaM pariSvaJjakaH paramAtmA uttaratna patyAdizabdairvyapadizyate1. na. 6-3-7 // 2. Atmeti yo'yaM paa|| 3. i. 6-3-21 // 4. . 6-3-35 / / For Private And Personal Use Only Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 350 vedAntasAre [bha. 1. 1" sarvasyAdhipatissarvasya vazI sarvasyezAnaH / sa na sAdhunA karmaNA bhUyAno evAsAdhunA kanIyAn / eSa sarvezvara eSa bhUtAdhipati - reSa bhUtapAla eSa seturvidharaNa eSAM lokAnAmasambhedAya / tametaM vedAnuvacanena brAhmaNA vividiSanti etameva viditvA munirbhavati / etameva pravAjino lokamicchantaH pravrajanti" 2' sa vA eSa mahAnaja AsmAnnAdo vasudAnaH " 3" ajaro'mRto'bhayo brahma" iti| ete ca patitvajagadvidharaNatva sarvezvaratvAdayaH pratyagAtmani muktAvasthe'pi na kathaJcitsambhavanti / ato muktAtmano'rthAntarabhUto nAmarUpayornirvahitA''kAzaH / aikyopadezastu sarvasya cidacidAtmakasya brahmakAryatvena tadAtmakatvAyatta iti 4" sarve khalvidaM brahma tajjalAn " ityAdibhirvAkkyaiH pratipAdyata iti pUrvameva samarthitam / dvaitapratiSedhazca tata evetyanavadyam // 43 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye arthAntaratvAdivyapadezAdhikaraNam || iti zrIbhagavadrAmAnujaviracite zArIrakamImAMsAbhASye prathamasyAdhyAyasya tRtIyaH pAdaH / / 3 / / zaGkayAha Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vedAntasAre-akAzo'rthAntaratvAdivyapadezAt / / 5'AkAzo ha vai nAmarUpayornirvahitA te yadantarA tadbrahma" ityAdinA nirdiSTa AkAzaH, 6 " dhUtvA zarIramakRtaM kRtAtmA " iti prakRtAtpratyagAtmanaH parizuddhAdarthAntarabhUtaH paramapuruSaH, nAmarUpayoH nirvodRtva tadasparzarUpArthAntaratvAmRtatvAdivyapadezAt // 42 // tattvamasyAdinaikyopadezAt pratyagAtmano nArthAntarabhUtaH paramapuruSa ityA suSuptyutkrAntyorbhedena || 7" prAjJenA'tmanA sampariSvakto na bAhyaM ki 1. 6-4-22 // sarvasyavazI sarvasyezA- | iti mudritakoze dRzyate // 4, chA. 3-14- 1 // nassarvasyAdhipatiH pA 2. bru. 6.4-24 // 5. chA. 8-14- 1 // 6. chaa.8-13-1|| 3. i. 6-4-25 // ajarAmaromRtobhayo brahma 7. 6-3-21 For Private And Personal Use Only Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir arthAntaratvAdivyapadezAdhikaraNam / 351 ana veda nAntaram" 1"prAzenA'tmanA'nvArUDhaH" iti suSuptyutkrAnsyoH bAhyAntaraviSayAnabhijJAtpratyagAtmanaH tadAnImeva prAzatayA bhedena vyapadezAdarthAntara bhUta eva // 43 // patyAdizabdebhyaH // pariSvaJjake prAkSe zrUyamANebhyaH patyAdizabdebhyazvAyamarthAntarabhUtaH; 2"sarvasyAdhipatiH sarvasya vazI sarvasyezAnaH" iti uttaraazrUyate; aikyopadezo'pi 3"avasthiteriti kAzakRtsnaH' ityanena jIvasya zarIrabhUtasyA'tmatayA avasthiteriti svayameva prihrissyti||44|| ___ iti vedAntasAre arthAntaratvAdivyapadezAdhikaraNam // 10 // iti zrIbhagavadrAmAnujaviracite vedAntasAre prathamasyAdhyAyasya tRtIyaH paadH||3|| vedaantdiipe-aakaasho'rthaantrtvaadivypdeshaat|| chAndogye "mAkAzo ha vai nAmarUpayornirvahitA te yadantarA tabrahma tadamRtaM sa AtmA" isyaprAkAzazabdanirdiSTaH kiM muktAtmA!, uta paramAtmA-iti saMzayaH / mukta iti pUrvaH pakSaH, 5"dhUtvA zarIramakRtaM kRtAtmA brahmalokamabhisambhavAmi"iti muktasyAnantaraprakRtatvAt / rAddhAntastu 4"nAmarUpayornirvahitA te yadantarA" iti khayamaspRSTanAmarUpatayA nAmarUpayorniodRtvena zrUyamANo'yamAkAzo bddhmuktobhyaavsthaatprtygaatmno'rthaantrtvaatprmaatmaiv| sUtrArthastu-AkAzaH paramAtmA, tasya nAmarUpayornirvodRtvatadasparzalakSaNArthAntaratvavyapadezAt ; pratyagAtmano hyarthAntarabhUta eva nAmarUpayornirvoDhA / baddhAvasthastAvannAmarUpAbhyAM spRSTastatparavazazceti na nirvoDhA ; muktasyApi jagadyApArarahitatvAnna nirvodatvam / Adizabdena nirupAdhikabrahmatvAmRtatvAtmatvAdIni gRhyante; tAni nirupAdhikAni muktasyApi na sambhavanti // 42 // nanu tattvamasyAdinaikyavyapadezAt,6"neha nAnA'sti" iti bhedapratiSedhAghana pratyagAtmano'rthAntarabhUtaH paramAtmetyAzaGkayAha sussuptyutkraantyorbheden|| 'vyapadezAt' iti vartate / 7"prAjJenA'tmanA 1. vR. 6-3-35 // 5. chA. 8-13.1 // 2. 1. 6-4-22 // 1. zA. 1.4.21||4.chaa.8.14-1|| 7.1.1.1-21 // For Private And Personal Use Only Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIzArIrakamImAMsAmAnye sampariSvaktaH" 1"prArthanA'tmanA'nvArUDhaH" iti suSuptyutkrAntyoH luptasakala. vizeSavijJAnAtpratyagAtmanastadAnImeva sarvajJatayA bhedavyapadezAtpratyagAtmano'rthAntarabhUta eva paramAtmA // 43 // ptyaadishbdebhyH|| pariSvaJjake prAze zrUyamANebhyaH patyAdizabdebhyazvAyaM pratyagAtmanorthAntarabhUtaH paramAtmA, 2"sarvasyAdhipatiH sarvasya vazI sarvasyezAnaH" ityAdau / aikyopadezabhedapratiSedhau tu brahmakAryatvanibandhanAviti 3"tajalAniti-sarva khalvidaM brahma" ityAdizrutibhireva vyktau||44|| iti vedAntadIpe arthAntaratvAdivyapadezAdhikaraNam // 10 // iti zrIbhagadrAmAnujaviracite zrIvedAntadIpe prathamasyAdhyAyasya tRtIyaH pAdaH // 3 // - 3. chA-3-14-1 // 1. 1. 6-3-35 // 350 puTe. 1. saM. ivAm // 2... 6.4.22 // / For Private And Personal Use Only Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrImate rAmAnujAya namaH. zrIbhagavadrAmAnujaviracite zrIzArIrakamImAMsAbhASye ---(prathamAdhyAye-caturthapAde-AnumAnikAdhikaraNam // 1 // )... AnumAnikamapyekeSAmiticenna zarIrarUpakavinya stagRhIterdarzayati ca / 1 / 4 / 1 // uktaM paramapuruSArthalakSaNamokSasAdhanatayA jijJAsyaM jagajanmAdikAraNaM brahmAcidvastunaH pradhAnAdezvetanAcca baddhamuktobhayAvasthAdvilakSaNaM nirastasamastaheyagandhaM sarvajJaM sarvazakti satyasaGkalpaM samastakalyANaguNAtmakaM sarvAntarAtmabhUtaM niraGkazaizvaryamiti / idAnIM kApilatantrasidAbrahmAtmakapradhAnapuruSAdipratipAdanamukhena pradhAnakAraNatvapratipAdanacchAyAnusArINyapi kAnicidvAkyAni kAsucicchAkhAsu santItyAzajhya brahmaikakAraNatvasthene tannirAkriyate / kaThavallISvAmnAyate 1"indriyebhyaH parA hyA arthebhyazca paraM manaH / manasastu parA buddhibuddharAtmA mhaanprH| mahataH paramavyaktamavyaktAtpuruSaH prH| puruSAna paraM ki 1. ka. 1-3-10, 11 // 45 For Private And Personal Use Only Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 354 zrIzArIrakamImAMsAbhASye [a. 1. | citsA kASThA sA parA gatiH" iti / tatra sandehaH - kiM kApilatantrasiddhamabrahmAtmakaM pradhAnamihAvyaktazabdenocyate, uta na - iti / kiM yuktam pradhAnamiti / kutaH ? 1"mahataH paramavyaktamavyaktAtpuruSaH paraH" iti tantrasiddhatattvaprakriyApratyabhijJAnena tasyaiva pratIteH, "puruSAnnaparaM kiJcitsA kASThA sA parA gatiH" iti paJcaviMzaka puruSAtiriktatattvaniSedhAcca / ato'vyaktaM kAraNamiti prAptam / tadidamuktam- AnumAnikamapyekeSAmiti cet iti / ekeSAM zAkhinAM zAkhAsvAnumAnikaM pradhAnamapi kAraNamAmnAyata iti cet( siddhAntaH ) -- atrottaraM - neti / nAvyaktazabdenAbrahmAtmakaM prdhaanmihaabhidhiiyte| kutaH zarIrarUpakavinyastagRhIteH - zarIrAkhyarUpakavinyastasya avyaktazabdena gRhIteH / AtmazarIrabuddhimanaindriyaviSayeSu rathirathAdibhAvena rUpiteSu ratharUpaNena vinyastasya zarIrasyAttAvyaktazabdena grahaNAdityarthaH / etaduktaM bhavati - pUrvatra hi 2" AtmAnaM rathinaM viddhi zarIraM rathamevaca / buddhiM tu sArathiM viddhi manaH pragrahamevaca / indriyANi hayAnAhurviSayAMsteSu gocarAn" ityAdinA, 3" so'dhvanaH pAramApnoti tadviSNoH paramaM padam" ityantena saMsArAdhvanaH pAraM vaiSNavaM padaM prepsantamupAsakaM rathitvena taccharIrAdInica ratharathAGgatvena rUpayitvA yasyaite rathAdayo vaze tiSThanti, sa evAdhvanaH pAraM vaiSNavaM padamAnotItyuktvA, teSu rathAdirUpitaza rAdiSu yAni yebhyo vazIkAryatAyAM pradhAnAni tAnyucyante 4 " indriye - bhyaH parAH" ityAdinA / tatra hayatvena rUpitebhya indriyebhyo gocaratvena rUpitA viSayAH vazIkAryatve parAH, vazyendriyasyApi viSayasannidhAvindriyANAM durnigrahatvAt / tebhyo'pi paraM pragraharUpitaM manaH, manasi viSayapravaNe viSayAsannidhAnasyApyakiJcitkaratvAt / tasmAdapi sArathitvarUpitA buddhi: parA, adhyavasAyAbhAve manaso'pyakiJcitkaratvAt / tasyA 1. kaTha, 1-3-11 // 2. kaTha. 1-3-3 // 3. kaTha. 1-3-9 // 4. kaTha. 1-3-10 // For Private And Personal Use Only Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 355 pA. 4.] AnumAnikAdhikaraNam . api rathitvarUpita AtmA kartRtvena prAdhAnyAtparaH; sarvasyacAsyAtmecchAyattatvAdAtmaiva mahAniti ca vizeSyate / tasmAdapi ratharUpitaM zarIraM param , tadAyattatvAjjIvAtmanassakalapuruSArthasAdhanapravRttInAm / tasmAdapi parassarvAntarAtmabhUto'ntaryAmyadhvanaH pArabhUtaH paramapuruSaH, yathoktasyAtmaparyantasya samastasya tatsaGkalpAyattapravRttitvAt / sa khalvantaryAmitayopAsanasyApi nirvrtkH| 1"parAtu tacchruteH" iti hi jIvAtmanaH kartRtvaM paramapuruSAyattamiti vakSyate / vazIkAryopAsananirvRttyupAyakASThAbhUtaH paramaprApyazca sa eva / tadidamucyate2 "puruSAnna paraM kizcitsA kASThA sA parA gatiH" iti| tathAcAntaryAmibrAhmaNe, 3"ya Atmani tiSThan" ityAdibhissarva sAkSAtkurvantsarva niyamayatItyuktvA "nAnyo'to'sti draSTA" iti niyantrantaraM niSidhyate / bhagavadgItAsuca 5"adhiSThAnaM tathA kartA karaNaM ca pRthagvidham / vividhAca pRthakceSTA devaM caivAtra pazcamam" iti / daivamatra puruSottama eva 6" sarvasya cAhaM hRdi sanniviSTo mattassmRtirjJAnamapohanaM ca" iti vacanAt / tasyaca vazIkaraNaM tcchrnnaagtirev| yathAha 7"IzvarassarvabhUtAnAM hRdeze'rjuna tiSThati / bhrAmayan sarvabhUtAni yantrArUDhAni mAyayA / tameva zaraNaM gaccha" iti / tadevam 8"AtmAnaM rathinaM viddhi" ityAdinA rathyAdirUpakavinyastA indriyAdayaH "indriyebhyaH parA hyAH" ityatra svazabdaireva pratyabhijJAyante, na ratharUpitaM zarIramiti parizeSAttadavyaktazabdenocyata iti nishciiyte|atH kApilatantrasiddhasya pradhAnasya prasaGga eva naasti| nacAtra tattantrasiddhaprakriyApratyabhijJA 9"indriyebhyaH parA hyAH"itIndriyebhyo'rthAnAM zabdAdInAM 1. zArI. 2-3-40 // 5. gI. 18-14 // 2. kaTha. 1-3-11 // 6. gI. 15-15 // 7. gI. 18-61, 62 // 8.kaTha. 1-3-3 // 9. kaTha. 1-3-10 // 3. vR. 5-7-22 // mA. paa|| 4. 1. 5-7-23 // For Private And Personal Use Only Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIzArIrakamImAMsAmAnye [bha. 1. paratvakIrtanAt / nahi zabdAdaya indriyANAM kaarnnbhuutaastdrshne| 1"arthebhyazca paraM manaH"ityapi na tattantrasaGgatam, akAraNatvAdeva tathA "buddherAtmA mahAnparaH"ityapyasaGgatam, buddhizabdena mhttttvsyaabhidhaanaabhyupgmaat| nahi mahato mahAnparassambhavati / mahata Atmazabdena vizeSaNaM ca na snggcchte| ato rUpakavinyastAnAmeva grhnnm| darzayati ca tadevara "eSa sarveSu bhUteSu gUDhotmA na prakAzate / dRzyate tvarayayA buddhyA sUkSmayA sUkSmadarzibhiH"3"yacchevAGmanasI prAjJastadyacchet jJAna Atmani / jJAnamAtmani mahati niyacchettadyacchecchAnta Atmani" iti / ajitabAhyAbhyantarakaraNairasya paramapuruSasya durdarzatvamabhidhAya hayAdirUpitAnAmindriyAdInAM vshiikaarprkaaro'ymucyte| 3"yacchevAGmanasI"vAcaM manasi niyacchet-vAkpUrvakANi karmendriyANi jJAnendriyANi ca manasi niycchedityrthH| vAkchande dvitIyAyAH" "supAM suluka" iti luk / 'manasI' iti saptamyAzchAndaso drghiH| 3"tadyacchet jJAna Atmani"tanmano buddhau niyacchet / jJAnazabdenAtra pUrvoktA buddhirbhidhiiyte| 3"jJAna Atmani" iti vyadhikaraNe sptmyau| Atmani vartamAne jJAne niycchedityrthH|3 "jJAnamAtmani mahati niyacchet" buddhiM kartari mahatyAtmani niycchet| 3"tadyacchecchAnta Atmani" taM kartAraM parasminbrahmaNi sarvAntaryAmiNi niycchet| vyatyayena taditi npuNsklinggtaa| evambhUtena rathinA vaiSNavaM padaM gntvymityrthH||1|| avyaktazabdena kathaM vyaktasya zarIrasyAbhidhAnam ? tatrAhasUkSmaM tu tadarhatvAt / 1 / 4 / 2 // bhUtasUkSmamavyAkRtaM hyavasthAvizeSamApannaM zarIraM bhavati; tadavyA1. kaTha. 1-3-10 // 3. kaTha. 1-3-13 // 2, kaTha, 1-3-12 // 4. pANini. 7-1-39 // For Private And Personal Use Only Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 4.] AnumAnikAdhikaraNam . 357 kRtamiha zarIrAvasthamavyaktazabdenocyate / tadarhatvAt-tasyAvyAkRtasyAcidvastuna eva vikArApannasya rathavatpuruSArthasAdhanapravRttyarhatvAt // 2 // yadi bhUtasUkSmamavyAkRtamabhyupagamyate kApilatantrasiddhopAdAne kaH pradveSaH, tatrApihi bhUtakAraNamevAvyaktamityucyate; talAha tadadhInatvAdarthavat / 1 / 4 / 3 // paramakAraNabhUtaparamapuruSAdhInatvAtprayojanavadbhatasUkSmam / etaduktaM bhavati-na vayamavyaktaM tatpariNAmavizeSAMzca svarUpeNa nAbhyupagacchAmaH; apitu paramapuruSazarIratayA tadAtmakatvaviraheNa / tadAtmakatvenaiva hi prakatyAdayasvaprayojanaM sAdhayanti; anyathA varUpasthitipravRttibhedAsteSAM na syuH; tathA'nabhyupagamAdeva tntrsiddhprkriyaanirsnm-iti| zrutismRtyohi jagadutpattipralayavAdeSu paramapuruSamahimavAdeSu ca prakRtivikRtipuruSAstadAtmakAssaGkIrtyante; yathA 1"pRthivyapsu lIyate" ityArabhya "tanmAtrANi bhUtAdau liiynte| bhUtAdimahati liiyte| mahAnavyakte liiyte| avyaktamakSare lIyate / akSaraM tamasi liiyte| tamaH pare deva ekIbhavati", tathAra "yasya pRthivI zarIraM yasyApazzarIraM yasya tejazzarIraM yasya vAyuzarIraM yasyAkAzazzarIraM yasyAhaGkArazzarIraM yasya buddhizzarIraM yasyAvyaktaM zarIraM yasyAkSaraM zarIraM yasya mRtyuzzarIram eSa sarvabhUtAntarAtmA'pahatapApmA divyo deva eko nArAyaNaH",tathA 3 "bhUmirApo'nalo vAyuH khaM mano buddhireva c| ahaGkAra itIyaM me bhinnA prkRtirssttdhaa||apreymitstvnyaaN prakRtiM viddhi me parAm / jIvabhUtAM mahAbAho yayedaM dhAryate jagat // etadyonIni bhUtAni sarvANItyupadhAraya / ahaM kRtsnasya jagataH 3. gI. 7-4, 5, 6, 7 // 1. subAla. 2. kha // 2. suvAla. 7. khaM // For Private And Personal Use Only Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 358 zrIzArIrakamImAMsAbhAjye [a.1. prabhavaH malayastathA // mattaH parataraM nAnyatkizcidasti dhanaJjaya / mayi sarvamidaM potaM sUtre maNigaNA iva" iti, 1" vyaktaM viSNustathA'vyaktaM puruSaH kAla eva ca" iti,2 "prakRtiryA mayA''khyAtA vyaktAvyaktasvarUpiNI / puruSazcApyubhAvetau lIyete paramAtmani / paramAtmA ca sarveSAmAdhAraH paramezvaraH" iti ca // 3 // jJeyatvAvacanAcca / 1 / 4 / 4 // yadi tantrasiddhamihAvyaktamavivakSiSyat, jJeyatvamavakSyat 3vyaktAvyaktajJavijJAnAt mokSaM vadadbhistAntrikaisteSAM sarveSAM jJeyatvAbhyupagamAt, na cAsya jJeyatvamucyate; ato na tantrasiddhasyeha grahaNam // 4 // vadatIticenna prAjJo hi prakaraNAt / / 4 / 5 // ___4"azabdamasparzamarUpamavyayaM tathA'rasaM nityamagandhavaJca yt| anAdyanantaM mahataH paraM dhruvaM nicAyya taM mRtyumukhAtpramucyate" ityavyaktasya jJeyatvamanantarameva vadatIyaM zrutiriticet-tanna, prAjJaH-paramapuruSa eva hyatra zloke nicAyyatvena pratipAdyate "vijJAnasArathiryastu mnHgrhvaanrH| so'dhvanaH pAramApnoti tadviSNoH paramaM padam" "eSa sarveSu bhUteSu gUDhotmA na prakAzate / dRzyate tvagrayayA buddhayA mUkSmayA sUkSmadarzibhiH"iti prAjJasyaiva prkRttvaat| ata eva 7"puruSAna paraM kiJcit" iti na pnycviNshkpurussaatirikttttvnissedhH| tasya ca paramapuruSasyAzabdatvAdayo dharmAH "yattadadrezyamagrAhyam" ityAdizrutiprasiddhAH / 8"mahataH param" ityapi 9 "buddharAtmA mahAnparaH"iti pUrvaprakRtAjjIvAtmanaH paratvamevocyate // 5 // 1. vi. 1-2-18 // 5. kaTha. 1-3.9 // 6. kaTha. 1-3-12 // 2. vi, 6-4-39, 40 // 7. kaTha. 1-3-11 // 3.saaNsytttvkaarikaa|| 4.ktth.1-3-15|| 8. mu. 1-6 // 9. kaTha. 1-3-10 // For Private And Personal Use Only Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 359 AnumAnikAdhikaraNam . trayANAmevacaivamupanyAsaH praznazca / 1 / 4 / 6 // asminprakaraNe hyapAyopeyopetRRNAM trayANameva caivamupanyAsaH-jeyatvenopanyAsaH, tadviSayazca prazno dRzyate, nAnyasyAvyaktAdeH / tathAhinaciketA mumukSussanmRtyupradatte varatraye prathamena vareNAtmanaH puruSArthayogyatApAdinImAtmani pitussumanaskatAM pratilabhya dvitIyena varaNa mokSopAyabhUtAM nAciketAgnividyAM vatre-1"satvamagniM svargyamadhyeSi mRtyo prabrUhi taM zraddadhAnAya mahyam / svargalokA amRtatvaM bhajanta etaditIyena vRNe vareNa" iti / svargazabdenAtra paramapuruSArthalakSaNo mokSo'bhidhIyate, 1"amRtatvaM bhajante"iti tatrasthasya jananamaraNAbhAvazravaNAduttaratra kSayiphalakarmanindAdarzanAcA 2"triNAciketastribhiretya sandhi trikarmakRttarati janmamRtyU" iti ca prtivcnaat| tRtIyena vareNa mokSasvarUpapraznadvAreNopeyakharUpamupetRsvarUpamupAyabhUtakarmAnugRhItopAsanasvarUpaM ca pRSTam-3"yeyaM prete vicikitsA manuSye astItyeke nAyamastIti caike| etadvidyAmanuziSTastvayA'haM varANAmeSa varastRtIyaH" iti / evaM mokSe pRSTe tadupadezayogyatA parIkSyopadideza-4"taM durdarza gUDhamanupraviSTaM guhAhitaM gahareSThaM purANam / adhyAtmayogAdhigamena devaM matvA dhIro harSazoko jahAti" iti / tadevaM sAmAnyenopadiSTe naciketAH prItassan 4"devaM matvA" ityupAsyatayA nirdiSTasya prApyabhUtasya devasya 4"adhyAtmayogAdhigamena" iti veditavyatayA nirdiSTasya prAptuH pratyagAtmanazca4"matvA dhIro harSazoko jahAti" iti nirdiSTasya brahmopAsanasya ca svarUpavizodhanAya punaH papraccha5"anyatra dhrmaadnytraadhrmaadnytraasmaatkRtaakRtaat| anyatra bhUtAdbhavyAcca 1. kaTha. 1.1-13 // 4. kaTha. 1-2-12 // 2. kaTha, 1-1-17 // 5. kaTha, 1-2-14 // 3. ktth.1.1.20|| For Private And Personal Use Only Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 360 zrIzArIramImAMsAbhAjye [a. 1. yattatpazyasi tadvada" iti / evaM sakaletarAtItAnAgatavartamAnasAdhyasAdhanasAdhakavilakSaNe traye pRSTe prathama praNavaM prazasya tadvAcyaM prApyasvarUpaM, tadantargataM ca prAptasvarUpaM vAcakarUpaM copAyaM punarapi sAmAnyena khyApayantraNavaM tAvadupadideza-1"sarve vedA yatpadamAmananti tapAMsi sarvANi ca yadvadanti / yadicchanto brahmacarya caranti tatte padaM saGgraheNa bravImyomityetat" iti / evamupadizya punarapi praNavaM prazasya prathamaM tAvatmApnuH pratyagAtmanassvarUpamAha--2"na jAyate mriyate vA vipazcit" ityAdinA / prApyasya parasya brahmaNo viSNosvarUpam 3"aNoraNIyAn" ityAdinA 4"ka itthA veda yatra saH"ityantenopadizanmadhye 5"nAyamAtmA pravacanena labhyo na medhayA na bahunA zrutena" ityAdinopAyabhUtasyopAsanasya bhktiruuptaampyaah| 6"RtaM pibantai"iti copAsyasyopAsakena sahAvasthAnAtsUpAsatAmuktvA 7"AtmAnaM rathinaM viddhi" ityAdinA "durga pathastatkavayo vadanti" ityantenopAsanaprakAramupAsInasya ca vaiSNavaparamapadaprAptimabhidhAya 9"azabdamasparzam" ityAdinopasaMhRtam / atastrayANAmevAtra jJeyatvenopanyAsaH praznazca ; tasmAnneha tAntrikasyAvyaktasya grhnnm|| mahahacca 1 // 47 // yathA 10"buddharAtmA mahAnparaH" ityatrAtmazabdasAmAnAdhikaraNyAna tantrasiddhaM mahattattvaM gRhyate; evamavyaktamapyAtmanaH paratvenAbhidhAnAnna kApilatantrasiddhaM gRhyata iti sthitam // 7 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye AnumAnikAdhikaraNam // 1 // 1. kaTha. 1-2-15 // 2. kaTha, 1-2-18 // 3. kaTha, 1-2-20 // 4. kaTha. 1-2-25 // 5. kaTha. 1-2-23 // 6. kaTha. 1-3-1 // 7 kaTha. 1-3-3 // 8. kaTha. 1-3-14 // 9. ktth.1-3-15|| 10. kaTha. 1-3-10 // For Private And Personal Use Only Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 361 pA. 4.] mAnumAnikAdhikaraNam vedAntasAre-AnumAnikamapyekeSAmiticena zarIrarUpakavinyastagRhItedarzayati ca // ekeSAM kaThAnAM zAkhAyAm , AnumAnikaM pradhAnamapi,jagatkAraNatvena? "mahataH paramavyaktam" ityucyate iti cet-na,pUrvavara "AsmAnaM rathinaM viddhi" ityAdiSpAsanopAyeSu vazIkAryatvAya rathirathAdirUpakavinyasleSu zarIrAkhyarUpakavinyastasyAtrAvyaktazabdena gRhiiteH|3"indriyebhyH pa. rAhAH " ityAdinAhi vazIkAryatvenahi parA ucynte| tathAcottaratra zrutireSa darzayati 4"yacchedvAGmanasI prAzaH" ityAdinA // 1 // sUkSmantu tadarhatvAt / / sUkSmam avyaktameva zarIrAvasthaM kAryAImisyavyaktazandena zarIrameva gRhyate // 2 // yadi rUpakavinyastAnAmeva grahaNam , kimartham 1"avyaktAtpuruSaH paraH" ityata Aha tadadhInatvAdarthavat // puruSAdhInatvAdAtmazarIrAdikam arthavat-upAsananirvRttaye bhavati / puruSo hyantaryAmI sarvamAtmAdikaM prerayan upAsanopA. yatvena vazIkAryakASThA prApyazceti / "sA kASThA sA parA gatiH" ityucyate // 3 // jJeyatvAvacanAca // atrAvyaktasya zeyatvAvacanAzca na kaapilmvyktm|| vadatIticena prAjJo hi prakaraNAt // 5"azabdamasparzam'isyArabhya 5"nicAyya tam" iti vadatIti cenna, 6"tadviSNoH paramaM padam" "eSa sarveSu bhUteSu gUDhotmA na prakAzate" ityAdinA prakRtaH prAzo hi 5"nicAyya tam". ti kSeya ucyate // 5 // trayANAmeva caivamupanyAsaH praznazca // upAsyopAsanopAsakAnAntrayANAmevAsminprakaraNe zeyatvena upanyAsaH praznazca, na pradhAnAdeH / 8"adhyAtmayogAdhigamena devammatvA" ityAdiH upanyAsaH;"yeyaM prete vicikitsA manumye a. stItyeke" ityAdikazca prshnH||6|| 1. kaTha. 1-3-11 // 5. kaTha. 1-3-15 // 2. kaTha. 1-3-3 // 6. kaTha. 1.3.9 // 3. kaTha. 1-3.10 // 7. kaTha, 1-3.12 // 4. kaTha. 1-3-13 // 8. kaTha, 1.2.12||9.kr,1-1-2.|| 46 For Private And Personal Use Only Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 362 www.kobatirth.org vedAntadIpe [ma. 2. mahadvacca // 1" buddherAtmA mahAnparaH" ityAtmazabdAdyathA na tAntriko mahAn, tathA'vyaktamapIti // 7 // iti vedAntasAre AnumAnikAdhikaraNam // 1 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1 vedAntadIpe - AnumAnikamapyekeSAmiticenna zarIrarUpakavinyastagRhIterdarzayati ca / / kaThavallISu 1 " indriyebhyaH parA hyarthA arthabhyazca paraM ma naH / manasazca parA buddhirbuddherAtmA mahAnparaH / mahataH paramavyaktamavyaktAtpuruSaH paraH / puruSAnna paraM kiJcitsA kASThA sA parA gatiH" ityatra kiM sAGkhyoktaM pradhAnamavyaktazabdAbhidheyam ? uta neti saMzayaH / pradhAnamiti pUrvaH pakSaH 2 " mahataH param" ityAditattantraprakriyApratyabhijJAnAt 2" puruSAnna paraM kiJcit" i ti paJcaviMzakapuruSAtiriktatattvaniSedhAcca / rAddhAntastu-nAvyaktazabdena pradhAnamiha gRhyate, pUrvatra 3 " AtmAnaM rathinaM viddhi zarIraM rathamevaca" ityAdinA upAsanAnirvRttaye vazyendriyatvApAdanAya, ye AtmazarIrabuddhimanaindriyaviSayAH, rathirathasArathipragrahahayagocaratvena rUpitAH; teSu vazIkAryatve parAH 1 indriyebhyaH parAH" ityAdinocyante tatracendriyAdayaH svazabdenaiva gRhyante rathatvena rUpitaM zarIramihAvyaktapariNAmatvenAvyaktazabdena gRhyata iti neha tattantraprakriyApratyabhijJAgandhaH / 2" avyaktAtpuruSaH paraH" iti ca na paJcaviMzakaH; api tu prApyaH paramAtmaiva / antaryAmitayopAsanasyApyupAyabhUta iti sa iha vazIkAryakASThAtvena 2' puruSAna paraM kizcit" ityuktaH // 1. kaTha. 1-3-10 // 2. kaTha. 1-3-11 // sUtrArthastu - ekeSAM kaThAnAM zAkhAyAm, AnumAnikaM pradhAnaM jagatkAraNatvena 1' mahataH paramavyaktam" ityAmnAyate iticet-tana, avyaktazabdena zarIrAkyarUpakavinyastasya gRhIteH pUrvatrAtmAdiSu rathirathAdirUpakavinyasteSu rathatvena rUpitasya zarIrasyAtrAvyaktazabdena gRhIterityarthaH / ato vazIkAryatve parA ihocyante / darzayati ca enamarthe vAkyazeSaH, indriyAdInAM niyamanaprakAraM pratipAdayan 4" yacchedvAGmanasI" ityAdiH // kathamavyaktazabdasya zarIraM vAcyaM bhavatItyAzaGkayAha 3. kaTha. 1-3-3 // 4. kATha. 1-3-23 // For Private And Personal Use Only Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pA. 4.] anumAnikAdhikaraNam. sUkSmantu tadaItvAt / / tuzabdo'vadhAraNe / sukSmam avyaktamevAvasthAmtarApanaM zarIraM bhavati, tadavasthasyaiva kAryArhatvAt // 2 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yadi rUpakavinyastA AtmAdaya eva vazIkAryatve parAH 1 " indriyebhyaH parA:" ityAdinA gRhyante; tarhi 2" avyaktAtpuruSaH paraH / puruSAna paraM kiJcit" iti puruSagrahaNaM kimarthamityata Aha 1. kaTha. 1-3-10 // 2. kaTha. 1-3-11 // tadadhInatvAdarthavat || antaryAmirUpeNAvasthita puruSAdhInatvAdAtmAdikaM sarva rathirathatvAdinA rUpitam arthavat prayojanavadbhavati / ata upAsananirvRttau vazIkAryakASThA paramapuruSa iti tadarthamiha rUpakavinyasteSu parigRhyamANeSu 3 puruSasyApi grahaNam / upAsananirvRttyupAyakASThA puruSaH prApyazceti 2" puruSAna paraM kiJcit sA kASThA sA parA gatiH" ityuktam / bhASyaprakriyayA vA neyamidaM sUtram paramapuruSazarIratayA tadadhInatvAdbhUtasUkSmamavyAkRtamarthavaditi tadiddAvyaktazabdena gRhyate; nAbrahmAtmakaM svaniSThaM tantrasiddham iti // 3 // jJeyatvAvacanAcca // yadi tantrasiddha prakriyehAbhipretA; tadA'vyaktasyApi zeyatvaM vaktavyam / 4'' vyaktAvyaktajJavijJAnAt" iti hi tatprakriyA / nAvyaktamiha zeyatvenoktam, atazcAtra na tantraprakriyAgandhaH // 4 // vadatIticena prAjJo hi prakaraNAt // 5" azabdamasparzam" ityupakramya 5 " mahataH paraM dhruvaM nicAyya taM mRtyumukhAtpramucyate " iti pradhAnasya zeyatvamanantarameva vadatIyaM zrutiriti cet tanna, 5 " azabdamasparzam" ityAdinA prAzaH paramapuruSa eva hyatrocyate 6" so'dhvanaH pAramApnoti tadviSNoH paramaM padam" 7"eSa sarveSu bhUteSu gUDhotmA na prakAzate " iti prAjJasyaiva prakRtatvAt // 3. parasyApi puruSasya pA // 4. sAMkhyatattvakArikA 2 - ko // trayANAmeva caivamupanyAsaH praznazca / / asminprakaraNe 8" yeyaM prete vicikitsA manuSye" ityArabhyA'samApteH paramapuruSatadupAsanopAsakAnAM trayANAmevaivaM jJeyatvena upanyAsaH praznazca dRzyate, na pradhAnAdestAntrikasyApi / atazca na pradhAnamiha jJeyatvenoktam // 6 // mahadvacca // yathA 1" buddherAtmA mahAnparaH" ityAtmazabda sAmAnAdhikara 363 5. kaTha. 1-3-15 // 6. kaTha. 1-3-9 // 7. kaTha. 1-3-12 // 8. kaTha, 1-1-20 // For Private And Personal Use Only Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIzArIrakamImAMsAbhASye ma. 1. NyAnmahacchabdena na tAntrikaM mahattattvaM gRhyate, evamavyaktazabdenApi na tAdhikaM pradhAnam // 7 // iti vedAntadIpe AnumAnikAdhikaraNam // 1 // --(zrIzArIrakamImAMsAbhASye camasAdhikaraNam // 2 // ) . camasavadavizeSAt / 1 // 4 // 8 // atrApi tantrasiddhamakriyA nirasyate, na brahmAtmakAnAM prakRtimahadahakArAdInAM svarUpam , zrutismRtibhyAM brahmAtmakAnAM teSAM prtipaadnaav| yathA AtharvaNikA adhIyate-1"vikArajananImajJAmaSTarUpAmajAM dhruvAm / dhyAyate'dhyAsitA tena tanyate preryate punaH / sUyate puruSArtha ca tenaivAdhiSThitA jagat / gauranAdyantavatI sA janitrI bhUtabhAvinI / sitA'sitA ca raktA ca sarvakAmadudhA vibhoH| pibantyenAmaviSamAmavijhAtAH kumArakAH / ekastu pibate devaH svacchando'tra vazAnugAm / dhyAnakriyAbhyAM bhagavAnbhuGkte'sau prasabhaM vibhuH| sarvasAdhAraNI dogdhIM pIjyamAnAM tu yajvabhiH""caturviMzatisaGkhyAtamavyaktaM vyaktamucyate" iti| atra prakRtyAdInAM svarUpamabhihitam yadAtmakAyaite prakRtyAdayaH,sa paramapuruSo'pi 1"taM Sar3izakamityAhussaptaviMzamathApare / puruSaM nirguNaM sAvayamatharvaziraso viduH" iti pratipAdyate; apare cAtharvaNikAH 2'aSTau prakRtayaSoDaza vikArAH" ityadhIyate; zvetAzvatarAzcaivaM prakRtipuruSezvarakharUpamAmananti 3"saMyuktametatkSaramakSaraM ca vyaktAvyaktaM bharate vishvmiishH| anIzazvAtmA badhyate bhoktRbhAvAt jJAtvA devaM mucyate srvpaapaiH|4"jnyaanii 1. mantrikopaniSadi. ___3. 4. zre, 1-8, 9 // For Private And Personal Use Only Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pA. 4. ] 365 khamasAdhikaraNam. dvAvajAvIzanIzAvajA hokA bhoktabhogArthayuktA / anantazvAtmA vizvarUpo jhakartA vayaM yadA vindate brahmametat " "kSaraM pradhAnamamRtAkSaraM haraH kSarAtmAnAvIzate deva ekaH / tasyAbhidhyAnAdyojanAttatvabhAvAdbhayazcAnte vizvamAyAnivRttiH " iti tathA 2 "chandAMsi yajJAH kratavo vratAni bhUtaM bhavyaM yacca vedA vadanti / asmAnmAyI sRjate vizvametattasmiMzvAnyo mAyayA saniruddhaH / mAyAM tu prakRtiM vidyAnmAyinaM tu mahezvaram / tasyAvayavabhUtaistu vyAptaM sarvamidaM jagat" iti; tathottaratrApi 3" pradhAna kSetrajJapatirguNezassaMsAramokSasthitibandhahetuH" iti / smRtirapi 4" prakRtiM puruSaM caiva viddhyanAdI ubhAvapi / vikArAMca guNAMzcaiva viddhi prakRtisambhavAn / kAryakAraNakartRtve hetuH prakRtirucyate / puruSassukhaduHkhAnAM bhoktRtve heturucyate / puruSaH prakRtistho'pi bhuGkte prakRtijAn guNAn / kAraNaM guNasaGgo'sya sadasadyonijanmasu " 5" sattvaM rajastama iti guNAH prkRtismbhvaaH| nibadhnanti mahAbAho dehe dehinamavyayam "; tathA 6" sarvabhUtAni kaunteya prakRtiM yAnti mAmikAm / kalpakSaye punastAni kalpAdau visRjAmyaham // prakRtiM svAmavaSTabhya visRjAmi punaH punaH / bhUtagrAmamimaM kRtsnamavazaM prakRtervazAt " " mayA'dhyakSeNa prakRtistUyate sacarAcaram / hetunA'nena kaunteya jagaddhi parivartate " iti / tasmAdabrahmAtmakatvena kApi - latantrasiddhAH prakRtyAdayo nirasyante / zvetAzvataropaniSadi zrUyate " ajAmekAM lohitazuklakRSNAM bahIH prajAssRjamAnAM sarUpAH / ajo ko juSamANo'nuzete jahAtyenAM bhuktabhogAmajo'nyaH" iti / tatra sandeha :- kimasminmantre kevalA tantrasiddhA prakRtirabhidhIyate, uta brahmAtmikA - iti / kiM yuktam ? kevaleti / kutaH ? " ajAmekAm" ityasyAH prakRterakAryatva 1. ve. 1 - 10 // 2. ve. 4 9, 10 // 3. ve. 6-16 // 4.gI. 13-19, 20 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 5. gI. 14-5 // 6. gI. 9-7, 8 // 7.gI. 9-10 // For Private And Personal Use Only 8. ve. 4-5 // Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhauzArIrakamImAMsAmAnye [ma. 1. zravaNAta, 1"vahIH prajAssRjamAnAM sarUpAH" iti svAtantryeNa sarUpANAM bahInAM prajAnAM sraSTatvazravaNAcca-iti // 8 // evaM prApte'bhidhIyate-camasavadavizeSAt-na jAyata ityajetyajAtvamAnapratipAdanAttantrasiddhAbrahmAtmakAjAgrahaNe vizeSApratIteH camasavat-yathA 2"arvAgvilazcamasa UrdhvabudhnaH" ityasminmantre camasasya bhakSaNasAdhanatvamAtraM camasazabdena pratIyata iti na tAvanmAtreNa camasavizeSapratItiH, yaugikazabdAnAmarthaprakaraNAdibhirvinA'rthavizeSanizcayAyogAtaH tatra 2" yathedaM tacchiraH eSa harvAgvilazcamasa UrdhvabudhnaH" ityAdinA vAkyazeSeNa zirasazcamasatvanizcayaH; tathA'trApyarthaprakaraNAdibhirevAjA nirNetavyA; nacAtra tantrasiddhAjAgrahaNahetavo'rthaprakaraNAdayo dRzyante nacAsyAsvAtantrayeNa sraSTatvaM pratIyate, " baDhIH prajAssRjamAnAm" iti srsstttvmaatrprtiiteH| ato'nena mantreNa nAbrahmAtmikAjA'bhidhIyate // __ brahmAtmakAjAgrahaNa eva vizeSaheturastItyAhajyotirupakramA tu tathAhyadhIyata eke| 1 // 4 // 9 // tuzabdo'vadhAraNArthaH; jyotirupakramaivaiSA'jA; jyotiH brahmare "taM devA jyotiSAM jyotiH" "atha yadataH paro divo jyotirdIpyate" ityAdizrutipasiddheH jyotirupakramA brhmkaarnniketyrthH| tathAhyadhIyata eke-hIti heto,yasmAdasyA ajAyA brahmakAraNakatvameke zAkhinaH taittirIyA adhIyate-5 aNoraNIyAnmahato mahIyAnAtmA guhAyAM nihito'sya jantoH" iti hRdayaguhAyAmupAsyatvena sanihitaM brahmAbhidhAya "sapta prA1.zre. 4-5 // 4. chaa.3-13-7|| 5. tai-nArA. 12 // 2.1.4-2.3 // For Private And Personal Use Only Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA.4. bamasAdhikaraNam . 367 NAH prabhavanti tasmAt" ityAdinA sarveSAM lokAnAM brahmAdInAM ca tata utpattimabhidhAya sarvakAraNIbhUtA'jA tata utpannA'bhidhIyate 1"ajAmekAM lohitazuklakaSNAM bahIM prajAM janayantI sarUpAm / ajo Teko juSamANo'nuzete jahAtyenAM bhuktabhogAmajo'nyaH"iti / sarvasya tadyatiriktasya vastujAtasya tata utpattyA tadAtmakatvopadeze prakriyamANe'bhidhIyamAnatvAmANasamudraparvatAdivadeSA'pyajA bahInAM sarUpANAM prajAnAM sraSTrI karmavazyenA'tmanA bhujyamAnA anyena viduSA''tmanA tyajyamAnAca brahmaNa utpanA brahmAtmikA'vagantavyetyarthaH / ato vAkyazeSAccamasavizeSavacchAkhAntarIyAdetatsarUpAtmatyabhijJAyamAnArthAdvAkyAniyamitA'jA brahmAtmiketi nishriiyte| ihApi prakaraNopakrame 2"kiM kAraNaM brahma"ityArabhya 3"te dhyAnayogAnugatA apazyandevAtmazaktiM svaguNairnirUDhAm" iti parabrahmazatirUpAyA ajAyA avagataH,upariSTAca "asmAnmAyI sRjate vizvametattamivAnyo mAyayA saniruddhaH" 5'mAyAM tu prakRti vidyAnmAyinaM tu mahezvaram" 6"yo yonioNnimadhitiSThatyekaH"iti ca tasyA eva pratIte - minmantre tntrsiddhsvtntrprkRtiprtipttigndhH|| kathaM tarhi jyotirupakramAyA lohitazuklakRSNarUpAyA asyAH prakRterajAtvam , ajAyA vA kathaM jyotirupakramAtvamityavAhakalpanopadezAcca mdhvaadivdvirodhH|1|4|10|| prasaktAzajJAnivRttyarthazvazabdaH / asyAH prakRterajAtvaM jyotirupakamAtvaM ca na virudhyate; kutaH? kalpanopadezAt / kalpanaM kuptiH suSTiH jgtsRssttyupdeshaadityrthH| yathA 'sUryAcandramasau dhAtA yathApUrvama1. ne. nArA. 12 // 5. 6. ve. 4.10, 11 // 2.. 1.1 // 7. te. nArA, 1-13 // For Private And Personal Use Only Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrIzArIrakamImAMsAbhASye kalpayat" iti kalpanaM sRssttiH| atrApi 1"asmAnmAyI sRjate vizvametat" iti jagatsRSTirupadizyate / khenAvibhaktAdasmAtsUkSmAvasthAtkAraNAnmAyI sarvezvarassarva jgtsRjtiityrthH| anena kalpanopadezenAsyAH prakRteH kAryakAraNarUpeNAvasthAdvayAnvayo'vagamyate / sA hi pralayavelAyAM brahmatApanA avibhaktanAmarUpA sUkSmarUpeNAvatiSThateH sRSTivelAyAM tUtasattvAdiguNA vibhaktanAmarUpA'vyaktAdizabdavAcyA tejobannAdirUpeNa ca pariNatA lohitazuklakRSNAkArA cAvatiSThate / ataH kAraNAvasthA'jA, kAryAvasthA jyotirupakrameti na virodhaH / madhvAdivat-yathezvareNAdityasya kAraNAvasthAyAmekasyaivAvasthitasya kAryAvasthAyAmRgyajussAmAtharvapratipAdyakarmaniSpAdyarasAzrayatayA vasvAdidevatAbhogyatvAya madhutvakalpanamudayAstamayakalpanaM ca na virudhyate / tadutaM madhuvidyAyAm 2" asau vA Adityo devamadhu" ityArabhya 3"atha tata Urdhva udetya naivodetA nAstametaikala eva madhye sthAtA" ityantena / ekalaH eksvbhaavH| ato'nena mantreNa brahmAtmikA'jaivAbhidhIyate, na kApilatantrasiddheti siddham // __anye tvasminmantre tejobanalakSaNA'jaikAbhidhIyata iti bruvate / te praSTavyAH-kiM tejobanAnyeva tejobannAtmikA'jaikA; uta tejobanarUpaM brahmaiva kiM vA tejobannakAraNabhUtA kAcit-iti / prathame kalpe tejobanAnAmanekatvAt "ajAmekAm" iti virudhyate / na ca vAcyaM tejobanAnAmanekatve'pi trivRtkrnnenaiktaapttiriti| trivRtkaraNe'pi bahutvAnapagamAt, 5"imAstisro devatAH" 6"tAsAM trivRtaM trivRtamekaikAM karavANi" iti pratyekaM trivRtkaraNopadezAt / dvitIyaH kalpo vikalpyaH1.the, 4.9 // 4, ve, 4-5 // 2. chA. 3-1-1 // 5. chA. 6-3-2 // 2.chA. 6.3.3 // 3. chA, 3-11-1 // For Private And Personal Use Only Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pA. 4.] camasAdhikaraNam . kiM tejobannarUpeNa vikRtaM brahmevAjaikAH kiMvA svarUpeNAvasthitamavikRtamiti / prathamaH kalpo bahutvAnapAyAdeva nirastaH / dvitIye'pi 1" lohitazuklakRSNAm " iti virudhyate / svarUpeNAvasthitaM brahma tejovanalakSaNamiti vaktumapi na zakyate / tRtIye kalpe'pyajAzabdena tejobanAni nirdizya taisttkaarnnaavsthopsthaapniiyetyaastheym| tato varamajAzabdena tejobannakAraNAvasthAyAH zrutisiddhAyA evAbhidhAnam / yatpunarasyAH prakRterajAzabdena cchAgatvaparikalpanamupadizyata iti; tadapyasaGgatam, nisspryojntvaat| yathA 2" AtmAnaM rathinaM viddhi" ityAdiSu brahmaprAptyupAyatAkhyApanAya zarIrAdiSu rathAdirUpaNaM kriyate ; yathAcAditye bakhAdInAM bhogyatvakhyApanAya madhutvakalpanaM kriyate; tadvadasyAM prakRtau cchAgatvaparikalpanaM kopayujyate; na kevalamupayogAbhAva eva, virodhazvaH kRtsnajagatkAraNabhUtAyAH svasminnanAdikAlasambaddhAnAM sarveSAmeva cetanAnAM nikhilasukhaduHkhopabhogApavargasAdhanabhUtAyAH acetanAyA: atyalpaprajAsa 1. ve. 4. 5 // 47 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir " karAgantukasaGgamacetanavizeSaikarUpAtyalpaprayojanasAdhanasvaparityAgAhetubhUtasvasambandhiparityAgasamarthacetanavizeSarUpacchAgasvabhAvakhyApanAya tadrUpatvakalpanaM viruddhameva / 1" ajAmekAm " 1" ajo hyekaH " " ajo| ' 'nyaH" ityatvAjAzabdasya virUpArthakalpanaM ca na zobhanam / sarvatra cchAgatvaM parikalpyata iti cet ?" jahAtyenAM bhuktabhogAmajo'nyaH iti viduSa AtyantikaprakRtiparityAgaM kurvato'nenavA'nyenavA punarapi sambandhayogyacchAgatva parikalpanamatyantaviruddham // 10 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye camasAdhikaraNam // 2 // 2. kaTha, 1.3.3 // For Private And Personal Use Only K Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir o vedAntadIpe [ma... vedaantsaare-cmsvdvishessaat||1"ajaamekaaN...bhiiH prajAssRjamAnAm" ityatra na tanprasiddhA prakRtiH kAraNatvenoktA ; janmAbhAvayogamAtreNa na tasyA eva pratItiH2 "arvAgvilazcamasaH"itivat prakaraNe vizeSakAbhAvAt / 2"yathedantacchiraH" iti hi camaso vizeSyate / yaugikazabdAdvizeSapratItirhi vizeSakApekSA // 8 // jyotirupakramA tu tathAhyadhIyata eke||jyotiH brahma brahmakAraNikA iyamajA / tathAhi brahmakAraNikAyA eva pratipAdakametatsarUpamantraJca taittirIyAH adhIyate; 3"aNoraNIyAnmahato mahIyAn" ityArabhya 4"atassamudrA girayazca" ityAdinA sarvasya brahmaNa utpattyA tadAtmakatvapratipAdanasamaye5"ajAmekAm" iti paThanti / atastatpratyabhijJAnAdiyaM brahmakAraNiketi nizcIyate // 9 // kalpanopadezAcca mdhvaadivdvirodhH|| kalpanA sRSTiH, yathA "sU. ryAcandramasau dhAtA yathApUrvamakalpayat" iti| "asmAnmAyI sRjate vizvametat" ityAdinA sRSTyupadezAt ajAtvabrahmakAryatvayoravirodhazca; pralayakAle nAmarUpe vihAyAcidvastvapi sUkSmarUpeNa brahmazarIratayA tiSThatItyajAtvam / sSTikAle nAparUpe bhajamAnA prakRtiH brahmakAraNikA, yathA Adityasya sRSTikAle vasvAdibhogyarasAdhAratayA madhutvaM kAryatvaJca, tasyaiva pralayakAle madhvAdivyapadezAnahasUkSmarUpeNAvasthAnamakAryatvaJca madhuvidyAyAM pratIyate 8"asau vA Adityo devamadhu" 9"naivodetA nAstametA ekala eva madhye sthAtA" iti; tadvat // 10 // iti vedAntasAre camasAdhikaraNam // 2 // vedaantdiipe-cmsvdvishessaat|| zvetAzvatare 1 "ajAmekAM lohitazuklakRSNAM bahIH prajAssRjamAnAM sarUpAH / ajo Teko juSamANo'nuzete jahAtyenAM bhuktabhogAmajo'nyaH" ityatra kimajAzabdena tantrasiddhA prakRtiramidhIyate,uta brahmAtmikA--iti sNshyH| tantrasiddhati pUrvaH pakSaH,1"ajAmekA. m" ityasyA akAryatvapratIteH, bahInAM prajAnAM svAtamyeNa kAraNatvazravaNAca, 1, zve. 4-5 // 2.. 4-2-3 // 6. tai. nArA. 6-1-38 // 3. tai. nArA, 6-10-1 // 4.te.nArA, 7. zve, 4.9 // 6.10.3 // 5. te. nArA. 6.10-5 // / 8. chA. 3.1.1 // 9, chA. 3.11-1 // For Private And Personal Use Only Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA..] camasAdhikaraNam. 375 rAdhAntastu-na tantrasiddhAyAH prakRteratra grahaNam , jananavirahazravaNamAtreNa tantrasiddhAyAH prakRteH pratItiniyamAbhAvAt , nahi yaugikAnAM zabdAnAmarthaprakaraNAdibhirvizeSyavyavasthApakairvinA vizeSe vRttiniyamasambhavaH, nacAsyAsvAtabyeNa sRSTihetutvamiha pratItam, apitu sRSTihetutvamAtram tadbrahmAtmikAyAzca na viruddham ; atra tu brahmAtmikAyA eva zAkhAntarasiddhAyAH etatsarUpamantro. ditAyAH pratyabhijJAnAtsaiveti nizcIyate // sUtrArthastu-nAyamajAzabdastantrasiddhapradhAnaviSayaH, kutaH? camasavadavi. zeSAt / yathA 1"arvAgbilazcamasaH" iti mantre camanasAdhanatvayogena pravRttasya camasazabdasya zirasi pravRttau 1"yatheda tacchira eSa harvAgvilazcamasaH" iti vAkyazeSe vizeSo dRzyate tathA 2"ajAmekAm" ityajAzabdasya tantrasiddhapradhAne vRttau vizeSAbhAvAnna tadrahaNa nyAyyam // 8 // asti tu brahmAtmikAyA eva grahaNe vizeSa ityAha jyotirupakramA tu tathAhyadhIyata eke // jyotiH brahma yasyAH upakramaH kAraNam , sA jyAtirupakramA / tuzabdo'vadhAraNe / brahmakAraNi kaivaiSA'jA; tathAhyadhIyata eke, yathArUpo'yamajAyAH pratipAdako mantraH; tathArUpameva mantraM brahmAtmikAyAH tasyAH pratipAdakamadhIyata eke zAkhinaH 3"aNoraNIyAnmahato mahIyAn'ityAdinA brahma pratipAdya "sapta prANAH prabhavanti tsmaatsptaarcissssmidhssptjihaaH| sapta ime lokA yeSu caranti prANA guhaashyaannihitaassptspt| atassamudrA girayazca sarva" ityAdinA brahmaNa utpannatvena brahmAtmakatayA sarvAnusandhAnavidhAnasamaye5'ajAmekAM lohitazuklakRSNAM bahIM prajAM janayantI sarUpAm" iti pratipAdyamAnA brahmAtmikaiveti tatpratyabhijJAnAdihApyajA brahmAtmi. kaiveti nizcIyate // 9 // ajAtvaM jyotirupakramAtvaM ca kathamupapadyate ityata Aha___ kalpanopadezAcca mdhvaadivdvirodhH| kalpanA sRSTiH,6'sUryAcandramasau dhAtA yathApUrvamakalpayat" ityAdidarzanAt / 7"asmAnmAyI sRjate vizvametat "iti hi sRSTirihopadizyate / pralayavelAyAmeSA prakRtiH parama1. u. 4-2-3 // 4. te. nArA. 6-10-2, 3 // 2.zre. 4-5 // 5. te. nArA. 6-10-5 // 3. te. nArA. 6-10-1 // 6. te.nArA, 6-1-38 // 7.4.9 // For Private And Personal Use Only Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhIzArIrakamImAMsAbhAgye puruSAbhavA kAraNAvamA atisUkSmAvayavA zaktirUpeNAvatiSThate; tadavasAbhiprAyeNAsyA bhajAtvam / rASTivelAyAM punaslaccharIrAbrahmaNaH sthUlAvasthA jAyate; sadavalA jyotirupakrameti na kazcidvirodhaH / manvAdivat-yathA Adityasyaikasyaiva kAryAvasthAyAm-1"asau vA Adityo devamadhu" iti vaskhAdibhomyarasAdhAratayA madhutvam, tasyaivara "atha tata Urdhva udatya naivodetA nAstametaikala eva madhye sthAtA" ityAdinA nAmarUpaprahANena kAraNAvasthAyAM sUkSmasyaikasyaivApakhAnaM na virubhyate, tadvat // 10 // iti vedAntadIpe camasAdhikaraNam // 2 // ...(zrIzArIrakamImAMsAbhASye sNkhyopsNgrhaadhikrnnm||3||... na saMkhyopasaMgrahAdapi naanaabhaavaadtirekaacc| 1 / 4 / 11 // vAjasaneyinassamAmananti 3"yasminpazca pazcajanA AkAzazca prtisstthitH| tamevammanya AtmAnaM vidvAnbrahmAmRto'mRtam" iti / kimayaM mantraH kApilatantrasiddhatattvapratipAdanaparaH,uta neti sandiyatAki yuktm| tantrasidatattvapratipAdanapara iti / kutaH? pnycshbdvishessitaatpshcjnshdaatpnycviNshtitttvprtiiteH| etaduktaM bhavati 3"paJcajanAH" iti samAsassamAhAraviSayaH pazcAnAM janAnAM samUhAH paJcajanAH pnycpuuly'itivt| paJca janAiti liGgavyatyayazchAndasaH / te ca samUhAH katItyapekSAyAM pavajanazandavizeSaNena prathamena paJcazandena samUhAH paJceti pratIyante yathA pazca paJcapUlya iti| ataH3"paJca pazcajanAH"itipaJcaviMzatipadArthAvagato te katama ityapekSAyAM mokSAdhikArAnmamukSubhiH jJAtavyatayA smRtiprasidAH prakatyAdaya eva zAyante / "mUlaprakRtiravikRtimahadAdyAH prakRtivikataya1. ..1-2 // 2. chA. 3-11-1 // | 3. sa. 6.4.17 // 4. saaNsytttvkaarikaa|| For Private And Personal Use Only Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 373 pA..] saMkhyopasanahAdhikaraNam. ssaptASoDazakazca vikAro na prakRtina vikRtiH puruSaH"itihi kApilAnAM prasiddhiH / atstntrsiddhtttvprtipaadnprH|| (siddhAntaH).-..iti prApte pracakSmahe-na saGkhayopasaGgrahAdapi-iti"paJca pazcajanA" iti paJcaviMzatisaklayopasaGgrahAdapi na tntrsiddhtttvprtiitiH| kutaH nAnAbhAvAt eSAM paJcasaGkhyAvizeSitAnAM paJcajanAnAM tantrasiddhebhyastavebhyaH pRthagbhAvAt / 1"yasmin pazca paJcajanA AkAzazca pratiSThitaH" ityeteSAM yacchabdanirdiSTabrahmAzrayatayA brahmAtmakatvaM hi pratIyate "tamevammanya AtmAnaM vidvAnbrahmAmRto'mRtam "ityatra tamiti parAmarzena yacchabdanirdiSTaM brahmetyavagamyate / atastebhyaH pRthagbhUtAH paJcajanA iti na tantrasidA ete / atirekAca-tantrasiddhebhyastattvebhyo'tra tattvAtireko'pi bhavati / yacchandanirdiSTa AtmA AkAzazcAtrAtiricyate / ataH 2"taM Sar3izakamityAhussaptaviMzamathApare" iti zrutiprasiddhasarvatattvAzrayabhUtassarvezvaraH paramapuruSo'trAbhidhIyate / 'na saGkhyopasaGghahAdapi' ityapizabdasya 1"paJca paJcajanAH" ityatra paJcaviMzatitattvapratipattireva na sambhavatItyabhiprAyaH / katham ? paJcabhirArabdhasamUhapaJcakAsambhavAt / nahi tantrasiddhatatveSu paJcasu pazcasvanugataM tatsaGkhayAnivezanimittaM jAtyAdyasti ; naca vAcyaM-pazca karmendriyANi, pazca jJAnendriyANi, paJca mahAbhUtAni, paJca tanmAtrANi, avaziSTAni paJca- ityavAntarasaGkhyAnivezanimittamastyeva-iti; AkAzasya pRthanirdezena paJcabhirArabdhamahA bhuutsmuuhaasiddheH| ataH 1"paJcajanAH" ityayaM samAso na samAhAraviSayaH; ayaM tu 3"diksaGkhaye saMjJAyAm"iti saMjJAviSayaH, anyathA paJcajanAH iti liAvyatyayazca / paJcajanA nAma kecitsanti; teca paJcasaGkhyayA vizeSyante, paJca paJcajanAH iti; sapta saptarSaya itivat // 11 // 1. 1. 6.4.17 // 2. mantrikopaniSadi // 3. paannini-2-1-50|| For Private And Personal Use Only Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 374 www.kobatirth.org zrIzArIrakamImAMsAbhASye ke punaste paJcajanAH ityata AhaprANAdayo vAkyazeSAt / 1 / 4 / 12 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1" prANasya prANamuta cakSuSazcakSuzzrotrasya zrotramannasyAnaM manaso ye mano viduH" iti vAkyazeSAdrahmAzrayAH prANAdaya eva paJca paJcajanAH iti vijJAyante // 12 // 1. bru. 6-4-18 // 2. bru. 6-4-17 H atha syAt kANvAnAM mAdhyandinAnAM ca 2' yasmin paJca paJca janAH" ityayaM mantrassamAnaH ; "prANasya prANam" ityAdivAkyazeSe kANvAnAmannasya pATho na vidyate ; teSAM paJca paJcajanAH prANAdaya iti na zakyaM vaktum -- iti; atrottaram - [ma. 10 jyotiSaikeSAmasatyanne / 1 / 4 / 13 // ekeSAM kANvAnAM pAThe asatyanne jyotiSA paJcajanAH indriyANIti jJAyante;teSAM vAkyazeSaH prdrshnaarthH| etaduktaM bhavati - 2" yasmin paJca paJcajanAH" ityasmAtpUrvasminmantre "taM devA jyotiSAM jyotirAyurhopAsate'mRtam" iti jyotiSAM jyotiSvena brahmaNyabhidhIyamAne brahmAdhIna - svakAryANi kAnicijjyotIMSi pratipannAni tAni ca viSayANAM prakAzakAnIndriyANIti 2 yasmin paJca paJcajanAH" ityanirdhAritavizeSanirdezenAvagamyante -- iti / 1 " prANasya " iti prANazabdena sparzanendriyaM gRhyate, vAyusambandhitvAtsparzanendriyasya mukhyaprANasya jyotizzabdena pradarzanAyogAt / cakSuSa iti cakSurindriyam, zrotrasyeti zrotendriyam, annasyeti ghrANarasanayostantreNopAdAnam, annazabdoditapRthivIsambandhitvAdvANendriyamanena gRhyate ; adyate'nenetyannamiti rasanendriyamapi gRhyate / manasa iti manaH / - 3. bR. 4-16 // For Private And Personal Use Only Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA.4.] saMkhyopasanahAdhikaraNam . 375 ghANarasanayostantreNopAdAnamiti paJcatvamapyaviruddham |prkaashkaani mana:paryantAnIndriyANi paJcajanazabdanirdiSTAni tadavirodhAya ghraannrsnyostntrennopaadaanm|tdevm 1"yasminpazca paJcajanA AkAzazca pratiSThitaH" iti pazcajanazabdanirdiSTAnIndriyANyAkAzazabdamadarzitAni mahAbhUtAni ca brahmaNi pratiSThitAnIti sarvatattvAnAM brahmAzrayatvapratipAdanAna tantrasiddhapaJcaviMzatitattvaprasaGgaH / atassarvatra vedAnte saGkhayopasaGghahe tadabhAve vA na kApilatantrasiddhatattvapratItiriti sthitam // ____ iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye saGkhyopasaGgrahAdhikaraNam // vedAntasAre-na saGkhayopasaGghahAdapi naanaabhaavaadtirekaac|| yasmipaJca paJcajanAH" ityatra paJcaviMzatisaGkhayopasaGgrahAdapi na tAntrikANyetAni, 'yasmin' iti yacchabdanirdiSTabrahmAdhAratayA tebhyaH pRthagbhAvAt eteSAntattvAtirekAca; yacchandanirdiSTamAkAzazceti dvayamatiriktam / 'saMkhyopasaMgrahAdapi' ityapizabdAnnAtra paJcaviMzatisakhyAsaGgrahaH, 2 "diksaMkhye saMzAyAm" iti saMzAviSayo'yaM paJcajanA iti / paJcajanA nAma kecit,te paJca paJcajanAH ityucyante, 'sapta saptarSayaH' itivat // prANAdayo vaakyshessaat||pnycjnsNkssitaaH prANAdayaH paJcendriyANIti 3"prANasya prANamuta cakSuSazcakSuH" ityAdivAkyazeSAdavagamyate cakSuzzrotrasAhacaryAt prANAnazabdAvapi sparzanAdIndriyaviSayau // 12 // __ jyotiSaikeSAmasatyane / ekeSAM zAkhinAM kANvAnAm 3"annasyAnam" ityasati, 4"tandevAjyotiSAM jyotiH" ityupakramagatena jyotizzabdena paJca paJcajanAH indriyANIti shaaynte| jyotiSAM jyotiH prakAzakAnAM prakAzakaM brahmetyuktvA, anantaraM 1"paJca paJcajanAH" ityukteH prakAzakAni paJcendriyANIti gamyate // 13 // iti vedAntasAre saMkhyopasaGgrahAdhikaraNam. vedAntadIpe-na saGkhayopasaGgrahAdapi naanaabhaavaadtirekaacc||vaajsneyke?"ysminpshc paJcajanA AkAzazca pratiSThitaH / tamevaMmanya AtmAnaM vidvAntra1. 1. 6. 4-27 // 3. i. 6-4-18 // 2. pANini. 2-1-50 // For Private And Personal Use Only Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vedAntadIpe mAmRto'mRtam" ityatra kiM sAGkhayoktAni paJcaviMzatitattvAni pratipAdyante, uta neti sNshyH| tAnyeveti pUrvaH pakSaH / 1"paJca paJcajanAH" iti hi paJcasaklacA. viziSTAH paJcajanAH paJcaviMzatissampadyante / katham ? paJcajanA iti samahAraviSayo'yaM samAsaH; 'paJcapUlyaH' itivt|pnycbhirjnairaarndhssmuuhH pnycjnH| paJcajanItyarthaH / linggvytyyshchaandsH| paJcajanAH' iti bahuvacanAtsamUhabahutvaM cAvagamyate / teca katItyapekSAyAM 1"paJca paJcajanAH" iti paJcazabdavizeSitAH paJcajanasamUhA iti paJcaviMzatistattvAni bhavanti / mokSAdhikArAttAntrikANyeveti nizcIyante / evaM nizcite sati "tamevaM manya AtmAnaM vidvAnbrahmAmRto'mR. tam" iti 2paJcaviMzakamAtmAnaM brahmabhUtaM vidvAnamRto bhvtiiti|raaddhaantstu1"ysminpshc paJcajanA AkAzazca pratiSThitaH" iti yacchandanirdiSTabrahmAdhAratvAtsadAdhayAnAM tattvAnAM brahmAtmakatvamavagamyate / yacchandanirdiSTaM ca 1"tamevaM manya AtmAnam"*(iti tacchabdena parAmRzya,1 "brahmAmRto'mRtam)" iti ni. dezAdrahmeti nizcIyate ato na tAntrikaprasaGgaH // sUtrArthastu-1"paJca paJcajanAH" ityatra paJcaviMzatisamayopasaGgrahAdapina tAntrikANImAni tattvAni, yasminniti yacchandanirdiSTabrahmAdhAratayA tAntrikebhyo nAnAbhAvAt-eSAMtattvAnAM pRthgbhaavaadityrthH| atirekAca-tAntrikebhyastattvAtirekapratItezca; yasminniti nirdiSTamatiriktamAkAzazca / na sahayopasaGgahAdapi' ityapizabdena saGkhayopasaho na sambhavatItyAha, AkAzasya pRthnggideN| zAtAataH paJcajanAH iti na samahAraviSayaH, api tu 3"diksaGkhaye saMjJAyAm" iti saMjJAviSayaH; paJcajanasaMzitAH kecit, te ca paJcaiveti; 'sapta saptarSayaH' itivat // 11 // prANAdayo vAkyazeSAt // paJcajanasaMjJitAH paJca padArthAH prANAdaya iti vAkyazeSAdavagamyate / 4"prANasya prANamuta cakSuSazcakSuH zrotrasya zrotrama masyAgnaM manaso ye mano viduH" iti brahmAtmakAnIndriyANi paJca paJcajanA iti nirdiSTAni / jananAJca jnaaH|| 12 // 1. kR. 6.4-17 // *kuNDalitaM kvacinnadRzyate // 2. tacchabdena parAmRzya "gramAmRtam" 3. pANini. 2-1.50 // iti nirdezAt . ityadhikaH pAThaH kacid 4. pR. 6.4.18 // mA. pAThaH // dRzyate // For Private And Personal Use Only Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra pA. 4. ] www.kobatirth.org saMkhyopasaGgrahAdhikaraNam kANvapAThe'nnavarjitAnAM caturNAM nirdezAt paJcajanasaMzitAnIndriyANIti kathaM jJAyata ityatrAha 1. bR. 6-4-16 // * jyotiSi brahmaNi. pA // 2. Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jyotiSaikeSAmasatyane // ekeSAM kANvAnAM vAkyazeSe asatyannazabde vAkyopakramagatena taM devA jyotiSAM jyotiH" iti jyotizzabdena paJcajanAH indriyANIti vijJAyante / katham 1 "jyotiSAM * jyotiH" iti brahmaNi nirdiSTe prakAzakAnAM prakAzakaM brahmeti pratIyate / ke te prakAzakA ityapekSAyAM2 "paJca pazcajanAH" ityanirjJAtavizeSAH paJcasaMkhyAsaMkhyAtAH prakAzakAni paJcendriyANItyavagamyate / ataH 2' yasminpaJca paJcajanA AkAzazca pratiSThitaH " itIndri yANi bhUtAni ca brahmaNi pratiSThitAnIti na tAntrikatattvagandhaH // 13 // iti vedAntadIpe saGkhyopasaGgrahAdhikaraNam || 3 | ( zrIzArIrakamImAMsAbhASye kAraNatvAdhikaraNam // 4 // - kAraNatvena cAkAzAdiSu yathAvyapadiSTokteH / 1 / 4 / 14 // punaH pradhAnakAraNavAdI pratyavatiSThate na vedAnteSvekasmAtsRSTirAnAyata iti jagato brahmaikakAraNatvaM na yujyate / katham tathAhi 3" sadeva somyedamagra AsIt " iti satpUrvikA sRSTirAnnAyate ; 4" asadvA idamagra AsIt" ityasatpUrvikA caH anyatra 5 " asadevedamagra AsIttatsadAsIttatsamabhavat" iti c| ato vedAnteSu straSTaravyavasthiterjagato bramaikakAraNatvaM na nivetuM zakyam ; pratyuta pradhAnakAraNatvameva nizcetuM zakyate 6"taddhedaM tarhyavyAkRtamAsIt" ityavyAkRte pradhAne jagataH pralayamabhidhAya 6" tannAmarUpAbhyAM vyAkriyata" ityavyAkRtAdeva jagatassRSTi 6-4-17 // 3. kA. 6-2-1 // 48 377 4. tai. A. 7 // 5. chA. 3-19-1 // 6. bu. 3-4-7 // For Private And Personal Use Only Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 378 zrIzArIrakamImAMsAmAnye [ma. 1. vaabhidhiiyte| avyAkRtaM hyavyaktam , nAmarUpAbhyAM na vyAkriyate-na vyajyata ityrthH| avyaktaM prdhaanmev| asya ca svarUpanityatvena pariNAmAzrayatvena ca jagatkAraNavAdivAkyagatau sadasacchabdau brahmaNIvAsminna virotsyete| evamavyAkRtakAraNatve nizcite satIkSaNAdayaH kAraNagatAssaTayonmukhyAbhiprAyeNa yojyitvyaaH| brahmAtmazabdAvapi bRhattvavyApitvAbhyAM pradhAna eva vrtete| ataH smRtinyAyaprasiddhaM pradhAnameva jagatkAraNaM vedAntavAkyaiH pratipAdyate // ..(siddhAntaH)...iti prApte pracakSmahe-kAraNatvenacAkAzAdiSu yathAvyapadiSTokteHcazabdastuzabdArthe ; sarvajJAtsarvezvarAtsatyasaGkalpAnirastanikhiladoSagandhAtparasmAdbrahmaNa eva jagadutpadyata iti nizcetuM shkyte| kutaH ? AkAzAdiSu kAraNatvena yathAvyapadiSTasyokteH-sarvajJatvAdiviziSTatvena ? "janmAdyasya yataH" ityevamAdiSu pratipAditaM brahma yathAvyapadiSTamityucyate, tasyaikasyaivAkAzAdiSu kaarnntvenokteH| 2 "tasmAdvA etasmAdAtmana AkAzassambhUtaH" 3"tattejo'sRjata" ityAdiSu sarvajJaM brahmaiva kaarnntvenocyte| tathAhi 2 "satyaM jJAnamanantaM brahma"2 "so'znute sarvAnkAmAntsaha brahmaNA vipazcitA"iti prakRtaM vipazcideva brahma 2 "tasmAdvA etasmAt" iti praamRshyte| tathA 3"tadaikSata bahu syAm"iti nirdiSTaM sarvajJaM brahmaiva 3"tatte'jo'mRjata"iti praamRshyte|evN sarvatra sRSTivAkyeSu drssttvym|ato brahmaikakAraNaM jagaditi nizcIyate // nanu 4"asadA idamagra AsIt" ityasadeva kAraNatvena vyapadizyate / tatkathamiva sarvajJasya satyasaGkalpasya brahmaNa eva kAraNatvaM nizcIyata ityata Aha1. zArI, 1-1-2 // 3. chA. 6-2-3 // 2. te, aa.1|| / 4. te. A. 7-1 // For Private And Personal Use Only Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra pA. 4.] kAraNatvAdhikaraNam * samAkarSAt / 1 / 4 / 15 // 1266 1" asA idamagra AsIt" ityatrApi vipazcidAnandamayaM satyasaGkalpaM brahmaiva samAkRSyate / katham ? 2" tasmAdvA etasmAdvijJAnamayAt / anyo'ntara AtmA'nandamayaH " 3" so'kAmayata / bahu syAM prajAyeyeti" 3" idaM sarvamasRjata / yadidaM kiMca tatsRSTvA / tdevaanupraavisht| tadanupravizya / sacca tyacAbhavat " ityAdinA brAhmaNenA'nandamayaM brahma satyasaGkalpaM sarvasya straSTa sarvAnupravezena sarvAtmabhUtamabhidhAya 3 " tadapyeSa zloko bhavati' ityuktasyArthasya sarvasya sAkSitvenodAhRto'yaM zlokaH 4 " asadvA idamagra A sIt" iti| tathottaratra " bhISA'smAdvAtaH pavate" ityAdinA tadeva brahma samAkRSya sarvasya prazAsitRtvaniratizayAnandatvAdayo'bhidhIyante / ato'yaM mantrastadviSaya eva / tadAnIM nAmarUpavibhAgAbhAvena tatsambandhitayA'stitvAbhAvAdbrahmaivAsacchabdenocyate / 6" asadevedamagra AsIt" ityatrApyayameva nirvAhaH / yaduktaM taddhedaM tarhyavyAkRtamAsIt" iti pradhAnameva jagatkAraNatvenAbhidhIyata iti; netyucyate, tatrApyavyAkRtazabdenAcyAkRtazarIraM brahmaivAbhidhIyate sa eSa iha praviSTa AnakhAgrebhyaH pazyaM 5 www.kobatirth.org 1. tai. A. 7-1 // tai. A. 6 // tai. A. 8 // 5. 6. chA. 3-19-1 // 3. kSuH zRNvatra zrotaM manvAno mana AtmetyevopAsIta" ityatra " sa eSaH " iti tacchabdenAvyAkRtazabdanirdiSTasyAntaH pravizya prazAsitRtvenAnukarSAt, " tatsRSTvA tadevAnuprAvizat " " anena jIvenA'tmanA'nupravizya nAmarUpe vyAkaravANi" iti sraSTassarvajJasya parasya brahmaNaH kAryAnupravezanAmarUpavyAkaraNaprasiddhezca / 10 "antaH praviSTazzAstA janAnAM sarvAtmA" 2. tai. A. 5 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 4. tai. A. 7 // 7. bR. 34-7 // 8, tai. A. 6 // 9. chA. 6-3-2 // 10. mAraNe. 1 3.21 // For Private And Personal Use Only 379 Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 380 vedAntadIpe [ma. 1. iti niyamanArthatvAdanupravezasya pradhAnasyAcetanasyaivarUpo'nupravezo na sambhavati / ataH avyAkRtam-avyakRtazarIraM brahma 1 "tannAmarUpAbhyAM vyAkriyata" iti tadevAvibhaktanAmarUpaM brahma sarvajJaM satyasaGkalpaM khenaiva vibhaktanAmarUpaM svayameva vyaakriytetyucyte|evN ca satIkSaNAdayo mukhyA eva bhavanti / brahmAtmazabdAvapi niratizayabRhattvaniyamanArthavyApitvAbhAvena pradhAne na kthNciduppdyte| ato brahmaikakAraNaM jagaditi sthitm|| iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye kAraNatvAdhikaraNam // 4 // vedAntasAre-kAraNatvenacAkAzadiSu ythaavypdissttokteH|| AkAzAdiSu kAryavargeSu kAraNatvena sarvatra vedAntavAkyeSura "asatA idamagra AsIt" 1"taddhedantahavyAkRtamAsIt" ityAdiSvanitivizeSeSu 3"AtmA vA idameka evAna AsIt sa IkSata lokAnnu sRjai" iti vizeSavAcivAkyanirdiSTasyaivokteH na tAntrikAvyAkRtAdikAraNavAdaprasaGgaH // 14 // smaakssot|| 4"so'kAmayata / bahu syAM prajAyeya"iti pUrvanirdiSTasyaiva sarvajJasya 2"asadvA idamagra AsIt" ityatra samAkarSAzca sa eveti gbhyte| 1"taddhedaM tamuvyAkRtamAsIt" iti nirdiSTasyaiva 1"sa eSa iha praviSTa AnakhAgrebhyaH" 5"pazyatyacakSuH" ityatra samAkarSAt eSa evAvyAkRta iti nizcIyate / asadavyAkRtazabdau hi tadAnInAmarUpavibhAgAbhAvAdupapadyate // 15 // iti vedAntasAre kAraNatvAdhikaraNam // 4 // - -- vedAntadIpe-kAraNatvenacAkAzAdiSu ythaavypdissttokteH|| jagakAraNavAdIni vedAntavAkyAni kiM pradhAnakAraNatAvAdaikAntAni, uta brahmakAraNatAvAdaikAntAnIti saMzayaH / pradhAnakAraNatAvAdaikAntAnIti pUrvaH pakSaH, 6"sadeva somyedamagra AsIt" iti kvacitsatpUrvikA sRSTirAmnAyate ; anyatra 6"asadevedamagra AsIt"7"asadvA idamagra AsIt" tathA1"taddhedaM tIvyA1. vR. 3-4-7 // 4. te. A. 6.2 // 2. te. A. 7-1 // 5. zve. 3-19 // 6. chA. 6-2-1 // 3. aitareye. 1-1 // 7. te. A. 7-1 // For Private And Personal Use Only Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA.4.] jagadvAcitvAdhikaraNam . 381 kRtamAsIttannAmarUpAbhyAM nyAkriyata" iti / avyAkRtaM hi pradhAnam / ataH pradhAnakAraNatAvAdanizcayAttadekAntAnyeva / rAddhAntastu-1"satyaM jJAnamanantaM brahma" ityupakramya1 "tasmAdvA etasmAdAtmana AkAzassambhUtaH"2 "tadaikSata bahu syAM prajAyeyeti tattejo'sRjata" ityAdiSu sarvakSasya parasya brahmaNaH kAraNatvapratipAdanAttasyaiva brahmaNaH kAraNAvasthAyAM nAmarUpavibhAgasambandhitayA sa. dbhAvAbhAvAt asadavyAkRtAdizabdena vyapadeza iti brahmakAraNatAvAdaikAntAnyeva / sUtrArthastu-AkAzAdipadacihniteSu "tasmAdvA etasmAdAtmana AkAzassambhUtaH" ityAdiSu sarvazasya parasya brahmaNaH kAraNatvapratipAdanAt , sarveSu sRSTivAkyeSu yathAvyapadiSTasyaiva kAraNatvenokteH brahmakAraNatAvAdaikAntAni / yathAvyapadiSTaM sArvAtmyAdiyuktatayA'smAbhirvyapadiSTam // 14 // tathA sati 3 "asadvA idamagra AsIt" iti kiM bravItItyata Aha samAkAMta-4"so'kAmayatAbahusyAM prajAyeyeti" iti bahubhavanasaGkalpapUrvakaM jagatsRjato brahmaNassarvajJasya3 "asadvA idamagra AsIt" isyatra samAkarSAt kAraNAvasthAyAM nAmarUpasambandhitvAbhAvena asaditi bravIti / evaM 5"taddhadaM tIvyAkRtamAsIt" ityAdiSu5 sa eSa ihAnupraviSTa AnakhAgrebhyaH"6 "pazyatyacakSuH" ityAdipUrvAparapAlocanayA tatratatra sarvazasya samAkarSo drssttvyH|| iti vedAntadIpe kAraNatvAdhikaraNam // 4 // ..( zrIzArIrakamImAMsAbhASye jagadvAcitvAdhikaraNam // 5 // ).. jagaddAcitvAt / 1 / 4 / 16 // punarapi sAGkhyaH pratyavatiSThate-yadyapi vedAntavAkyAni cetanaM jagatkAraNatvena pratipAdayanti,tathApi tantrasiddhapradhAnapuruSAtiriktaM vastu 1. te. A. 1 // 4. tai. A..6-2 // 2. chA. 6-2-3 // 5. kR. 3-4-7 // 3. te. A. 7-1 // / 6. zre. 3-19 // For Private And Personal Use Only Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 382 zrIzArIramImAMsAbhAgye [a. 1. --- jagatkAraNaM vedyatayA na tebhyaH pratIyate / tathAhi - bhoktArameva puruSa kAraNaM vedyatayA'dhIyate kauSItakino bAlAkyajAtazatrusaMvAde 1" brahma te bravANi" ityupakramya : "yo vai bAlaka eteSAM puruSANAM kartA yasya vaitatkarma sa vai veditavyaH " iti / upakrame vaktavyatayA bAlAkinopakSiptaM brahmAjAnate tasmA evAjAtazatruNA " sa vai veditavyaH" iti brahmopadizyate / "yasya vaitatkarma " iti karmasambandhAtprakRtyadhyakSo bhoktA puruSo veditavyatayopadiSTaM brahmeti nizcIyate, nArthAntaram, tasya krmsmbndhaanbhyupgmaat| karmaca puNyApuNyalakSaNaM kSetrajJasyaiva sambhavati / naca vAcyam -- kriyata iti karmeti vyutpattyA pratyakSAdipramANopasthApitaM jagadetatkarmeti nirdizyate, yasyaitatkRtsnaM jagatkarma, sa veditavya iti kSetrajJAdarthAntarameva pratIyate - iti; 1 "yo vai bAlaka eteSAM puruSANAM kartA yasya vaitatkarma" iti pRthanGindezavaiyarthyAt karmazabdasya ca lokavedayoH puNyapAparUpa eva karmaNi prasiddheH / tattadbhoktRkarmanimittatvAjjagadutpate reteSAM puruSANAM kartetica bhokturevopapadyate / tadayamarthaH - eteSAmAdityamaNDalAdyadhikaraNAnAM kSetrajJabhogyabhogopakaraNabhUtAnAM puruSANAM yaH kAraNabhUtaH, etatkAraNabhAvahetubhUtaM puNyApuNyalakSaNaM ca karma yasya, sa vai veditavyaHtatsvarUpaM prakRterviviktaM veditavyam - iti / tathottaratra 1 " tau ha suptaM puruSamAjagmatuH taM yaSTinA cikSepa" iti suptapuruSAgamanayaSTighAtotthApanAdIni ca bhoktRpratipAdana eva liGgAni / tathopariSTAdapi bhoktaiva pratipAdyate 2" tadyathA zreSThI svairbhuGkte yathA vA svAszreSThinaM bhuJjantyevamevaiSa prajJAtmaitairAtmabhirbhuGkte evamevaita AtmAna enaM bhuJjanti" iti / tathA 1" - etadvAlA puruSo'zayiSTaka vA etadabhUtkuta etadAgAt" iti pRSTamamajAnate tasmai svayamevAjAtazatruruvAca 3" hitA nAma nADyastAsu tadA 46 1. kauSItakI. 4. 18 // 2. kauSI 4-20 // 3. kauSI. 4-19 // For Private And Personal Use Only Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA.4] jagadvAcitvAdhikaraNam . bhavati yadA suptassvamaM na kathaMcana pazyatyathAsminmANa evaikadhA bhavati tadainaM vAksarvairnAmabhissahApyeti manassarvAnassahApyeti sa yadA pratibudhyate yathAgnejvalatassarvA dizo visphuliGgA vipratiSTheranevamevaitasmAdAsmanaH prANA yathAyatanaM vipratiSThante prANebhyo devA devebhyo lokAH" iti / suSuptyAdhAratayA svamasuSuptijAgaritAvasthAsu vartamAnaM vAgAdikaraNApyayodgamasthAnameva jIvAtmAnam ? "athAsmin prANa evaikadhA bhavati" ityuktvaan|asmin jIvAtmani prANabhRttvanibandhano'yaM prANazabdaH 1"sa yadA pratibudhyate" iti prANazabdanirdiSTasya prabodhazravaNAt mukhyaprANasyezvarasya ca sussuptiprbodhyorsmbhvaat| athavA 1"asminprANe" iti vyadhikaraNe saptamyau asminnAtmani vartamAne prANa evaikadhA bhavati vAgAdikaraNagrAma iti / prANazabdasya mukhyaprANaparatve'pi jIva evAsminprakaraNe pratipAdyate, svataH prANasya jIvopakaraNatvAt / ato vaktavyatayopakrAnta brahma puruSa eveti tadvyatiriktezvarAsiddhiH / kAraNagatAzvekSaNAdayazcetanadharmA asminnevopapadyanta ityetadadhiSThitaM pradhAnameva jagatkAraNam // -(siddhAntaH).-..__ iti prApta pracakSmahe-jagadvAcitvAt-atra puNyApuNyaparavazaH kSudraH kSetrajJassvasmin prakRtidharmAdhyAsena tatpariNAmahetubhUtaH puruSo nAbhidhIyate; apitu nirastasamastAvidyAdidoSagandho'navadhikAtizayAsaGkhayeyakalyANaguNanidhinikhila jagadekakAraNabhUtaH purussottmo'bhidhiiyte|kutH? 2"yasya vaitatkarma"ityatraitacchandAnvitasya karmazabdasya paramapuruSakAryabhUtajagadbAcitvAt / etacchabdo hyarthaprakaraNAdibhirasaGkacitavRttiravizeSeNa pratyakSAdipramANopasthApitanikhilacidacinmizrajagadviSayaH / naca puNyApuNyalakSaNaM karmAtra karmazabdAbhidheyaM 2"brahma te bravANi" ityupakramya brasatvena bAlAkinA nirdiSTAnAmAdityamaNDalAyadhikaraNAnAM puruSANAma1. kauSI. 4-19 // 2. kauSI. 4-18 // For Private And Personal Use Only Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 384 zrIzArIrakamImAMsAbhASye [a. 1. brahmatvena 1 " mRSA vai khalu mA saMvAdayiSThAH " iti tamabrahmavAdinamapodya tenAviditabrahmajJAnAyAjAtazatruNedaM vAkyamavatAritaM 2" yo vai bAlake " ityaadi| puNyApuNyalakSaNakarmasambandhina AdityAdyadhikaraNAstatsajAtIyA puruSAstenaiva viditA iti tadavidita puruSavizeSajJApanaparo'yaM karmazabdo na puNyApuNyamAtravAcI; kriyAmAtravAcI vA; api tu kRtsnasya jagataH kAryatvavAcI / evameva khalvavidito'rtha upadiSTo bhavati / puruSasya karmasambandhopalakSitasvAbhAvika svarUpasyAjJAtasya veditavyatvopadeze ca lakSaNA, karmasambandhamAtrasyaiva veditavyasvarUpalakSaNatvAdyasya karma sa veditavya ityetAvataiva tatsiddheH, 1" yasya vaitatkarma " ityetacchandavaiyarthya c| 1 ya eteSAM kartA yasya vaitatkarma" iti pRthaGgirdezasya cAyamabhiprAyaH - ye tvayA brahmatvena nirdiSTAH puruSAH, teSAM yaH kartA, te yatkAryabhUtAH, kiM viziSyAbhidhIyate kRtsnaM jagadyasya kAryam, utkRSTA apakRSTAzcetanA acetanAzca sarve padArtha yatkAryatve tulyAH, sa paramakAraNabhUtaH puruSottamo veditavyaH - iti / jagadutpatterjIvakarmanibandhanatve'pi na jIvasvabhogyabhogopakaraNAdessvayamutpAdakaH, api tu svakarmAguNyezvarasRSTaM sarva bhute; ato na tasya puruSAnmati kartRtvamupapadyate / atassarvavedAnteSu paramakAraNatayA prasiddhaM paraM brahmavAtra veditavyatayopadizyate / / 16 / / jIvamukhyaprANaliGgAnneti cettadvayAkhyAtam / 1 / 4 / 17 // atha yaduktam - jIvaliGgAnmukhyaprANasaGkIrtanAcca liGgAdbhoktaivAsminprakaraNe pratipAdyate, na paramAtmA - iti; tavyAkhyAtam -- tasya ni 1. kauSI. 4-18 // For Private And Personal Use Only Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pA. 4.] jagadvAcitvAdhikaraNam. , " rvAhaH pratardanavidyAyAmabhihitaH / etaduktaM bhavati -- yattropakramopasaMhAraparyAlocanayA brahmaparaM vAkyamiti nizcitam tattrAnyaliGgAni tadanurodhena varNanIyAnIti tatra pratipAditam / atrApyupakrame 2" brahma te bravANi " iti brahmopakSiptam ; madhye ca 1" yasya vaitatkarma " iti nirdiSTaM na puruSamAtram, api tu nikhilajagadekakAraNaM brahmaivetyuktam / upasaMhAre ca 2" sarvAnpApmano'pahatya sarveSAM ca bhUtAnAM zreSThayaM svArAjyamAdhipatyaM paryeti ya evaM veda " iti brahmopAsanaikAntaM sarvapApApahatipUrvakaM svArAjyaM ca phalaM zrutam ; ato'sya vAkyasya brahmaparatvanizcayena jIvamukhyaprANaliGgAnyapi tatparatayA varNanIyAni - iti / prAtardane chupAsAvaividhyena jIvamukhyamANaliGgAnAM brahmaparatvamuktam ; atrApi 3" athAsminprANa evaikadhA bhavati " iti sAmAnAdhikaraNyasambhave vaiyadhikaraNyasamAzrayaNAyogAdbrahmaNyeva prANazabdaprayoganizvayena ca prANazarIrakabrahmopAsanArtha prANasaGkIrtanaM liGgaM yujyate // 17 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1. kauSI. 4-18 // 2. kauSI. 4-20 49 jIvaliGgAnAM punaH kathaM brahmaparatvamityatrAha - anyArtha ta jaiminiH praznavyAkhyAnAbhyAmapi tu caivameke / 1 / 4 / 18 // 385 tuzabdo jIvasaGkIrtanena vAkyasya tatparatvasambhAvanAvyAvRttyarthaH / anyArthe jIvasaGkIrtanaM jIvAtiriktabrahmakharUpapratibodhanArthamiti jaiminirAcAryo manyate / kutaH ? prazna vyAkhyAnAbhyAm ; praznastAvat 1" tau ha suptaM puruSamAjagmatuH" ityAdinA suptasya prabuddhaprANasyaiva prANanAmabhirAmantraNAzravaNayaSTighAtotthApanAbhyAM prANAdivyatiriktaM jIvaM pratibodhya 3. kauSa. 4-19 // For Private And Personal Use Only Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 386 zrIzArIrakamImAMsAbhAgye [.. punarjIvavyatiriktabrahmapratibodhanaparo dRzyate 1"kaiSa etadvAlAke puruSo'zayiSTa ka vA etadabhUtkuta etadAgAt" iti / vyAkhyAnamapi 2"yadA suptasvamaM na kathaJcana pazyatyathAsminprANa evaikadhA bhavati etasmAdAtmanaH prANA yathAyatanaM vipratiSThante prANebhyo devA devebhyo lokA" iti jIvAdarthAntarabhUtaparamAtmaparameva / suSuptasya hi jIvasya yatroSitasya jAgaritasvamadazAsambandhivicitrasukhaduHkhAnubhavakAluSyaviraheNa saMprasannasya svasthatApattiH, punarapyasya yasmAdbhogAya niSkramaNam , so'yaM prmaatmaa| tathAhi 3"satA somya tadA sampanno bhavati" 4"prAjJenA'tmanA sampariSvakto na bAhyaM kiJcana veda nAntaram" iti suSuptayAdhAratayA prasiddho jIvAdarthAntarabhUtaH prAjJaH paramAtmA / ataH praznapativacanAbhyAM jIvasaGkIrtanaM jIvAdarthAntarabhUtaparamAtmapratipAdanArthamiti nizcIyate / yaduktaM praznavyAkhyAne jIvapare suSuptisthAnaM ca nADya eva, karaNagrAmazca prANazabdanirdiSTe jIva evaikadhA bhavati-iti; tadayuktam , nADInAM svamasthAnatvAt , uktarItyA brahmaNa eva suSuptisthAnatvAcca / prANazabdanirdiSTe brahmaNyeva jIvasya tadupakaraNabhUtavAgAdikaraNagrAmasya cai katApattivibhAgavacanAcAapicaivameke-vAjasaneyino'sminneva bAlAkyajAtazatrusaMvAde suSuptAdvijJAnamayAdbhedena tadAzrayabhUtaM paramAtmAnamAmananti 5 ya eSa vijJAnamayaH puruSaH kaiSa tadA'bhUtkuta etadAgAt""yatraiSa etatsupto'bhUdya eSa vijJAnamayaH puruSastadaiteSAM prANAnAM vijJAnena vijJAnamAdAya ya eSo'ntarhRdaya AkAzastasmiJcchete"iti / AkAzazabdazca paramAtmani prasiddhaH 7"daharo'sminnantara AkAzaH" iti / ato'tra jIvasaGkIrtanaM tasmAdarthAntarabhUtasya prAjJasya parasya brahmaNaH prtibodhnaarthmityvgmyte| 1. kauSI. 4-18 // 4. vR. 6-3-21 // 2. kauSI, 4-19 // 5. 6. bR. 4-1-16-17 // 3. chA. 6-8-1 // 7. chA. 8-1-1 // For Private And Personal Use Only Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA..] jagadvAcitvAdhikaraNam. 387 tasmAdasminvAkye puruSAdarthAntarabhUtasya nikhilajagatkAraNasya parasyaiva brahmaNo veditavyatayA'bhidhAnAnna tantrasidasya puruSasya tadadhiSThitasya vA pradhAnasya kAraNatvaM kacidapi vedAnte pratIyata iti sthitam // 18 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye jagadvAcitvAdhikaraNam // 5 // vedAntasAre-jagadAcitvAt // 1" brahma te bravANi " ityupakramya 1"yo vai bAlAka eteSAM puruSANAM kato yasya vaitatkarma sa vai veditavyaH ityatra karmazabdasyaitacchabdasAmAnAdhikaraNyena kriyata iti vyutpattyA jagadvAcitvAt parameva brahma veditavyatayopadiSTam // 16 // jIvamukhyaprANaliGgAnneti cettayAkhyAtam // 2"etairAtmabhi " 3" athAsminprANa evaikadhA bhavati" iti ca jIvAdiliGgAna para iti cetetat pratardanavidyAyAmeva parihRtam-pUrvAparaparyAlocanayA brahmaparatve nizcite tadanuguNatayA neyamanyalliGgam iti // 17 // ____ anyAntu jaiminiH praznavyAkhyAnAbhyAmapicaivameke // 1"tau ha suptaM puruSamAjagmatuH" ityAdinA dehAtiriktajIvasadbhAvapratipAdanaM tadatiriktaparamAtmasadbhAvazApanArthamiti, "kkaiSa etadvAlAke puruSo'zayiSTa" iti praznAt , 3"athAsminprANa evaikadhA bhavati" 4 'satA somya tadA sampanno bhavati" iti vAkyasamAnArthakAt prtivcnaacaavgmyte| eke vAjasaneyino'pi etatprativacanasarUpaM vAkyaM spaSTamadhIyate ca, 1 "kaiSa etat" ityAdi, 5"ya eSo'ntarhRdya AkAzastasmiJcchete" ityantam // 18 // iti vedAntasAre jagadvAcitvAdhikaraNam // 5 // vedAntadIpe-jagadAcitvAt // kauSItakinA 1 "brahma te bravANi" ityupakramya 1"yo vai bAlAka eteSAM puruSANAM kartA yasya vaitatkarma sa vai vedita1. kauSI. 4-18 // 4. chA. 6-8-1 // 5.1 4-1-17 // 3. kauSI. 4-19 // For Private And Personal Use Only Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [ma... 188 vedAntadIpe vyaH" ityatra veditavyatayopadiSTaH sAlathatantrasiddhaH puruSaH, uta paramAtmeti sNshyH|purussev prakRtiviyukta iti pUrvaH pakSaH 1 "yasya vaitatkarma"iti punnypaapruupkrmsmbndhityoplkssittvaat| rAddhAntastu 1"yasya vaitatkarma"iti karmazabdasya kriyata iti vyutpattyA jagadvAcitvAt kRtsnaM jagadyasya kAryam, sa paramapuruSa eva veditavyatayopadiSTo bhavatIti / sUtramapi vyAkhyAtam // 16 // jIvamukhyaprANaliGgAnneti cettadyAkhyAtam / / 2"evamevaiSa prajJAtmai tairAtmabhirmujhe" ityAdibhoktRtvarUpajIvaliGgAt , 3"athAsminprANa evaikadhA bhavati" iti mukhyaprANaliGgAcca nAyaM paramAtmeti cet-tasya parihAraH pratardanavidyAyAmeva vyAkhyAtaH-pUrvAparaprakaraNaparyAlocanayA paramAtmaparamidaM vAkyamiti nizcite sati bhanyaliGgAni tadanuguNatayA netavyAnItyarthaH // 17 // nanu 1"tau ha suptaM puruSamAjagmatuH" iti prANanAmabhirAmantraNAzravaNayaSTighAtotthApanAdinA zarIrendriyaprANAdyatiriktajIvAtmasadbhAvapratipAdanaparamidaM vAkyamityavagamyata ityata uttaraM paThati anyArthantu jaiminiH praznavyAkhyAnAbhyAmapicaivameke // tuzabdazzaGkAnivRttyarthaH / jIvasaGkIrtanam anyArtham-jIvAtiriktabrahmasadbhAvapratibodhanArthamiti praznaprativacanAbhyAmavagamyate / praznastAvajIvapratipAdanAnantaraM 1 "vaiSa etadvAlAke puruSo'zayiSTa' ityAdikaH suSuptajIvAzrayaviSayatayA paramAtmapara iti nishcitH| prativacanamapi3 "athAsminprANa evaikadhA bhavati" ityAdikaM paramAtmaviSayameva / suptapuruSAzrayatayA hi prANazabdanirdiSTaH paramA. smaiva4"satA somya tadA sampanno bhavati" ityaadibhyH| jaiminigrahaNamuktasyArthasya pUjyatvAya / apicaivameka-eke vAjasaneyinaH idameva bAlAkyajAtazatrusaMvAdagataM praznaprativacanarUpaM vAkyaM paramAtmaviSayaM spaSTamadhIyate? "kaiSa etat" ityAdi 5'ya eSo'ntarhRdaya AkAzastasmiJcchete" ityetadantam // 18 // iti vedAntadIpe jagadvAcitvAdhikaraNam // 5 // 1. kauSI, 4-18 // 4. chA. 6-8-1 // 5. na. 4-1-17 // 3. kauSI. 4-19 // For Private And Personal Use Only Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 1. bR. 6-5-6 // 2. bru. 4-4-12 // (zrIzArIrakamImAMsAbhASye vAkyAnvayAdhikaraNam ||6|| ) -** vAkyAnvayAt / 1 / 4 / 19 // atrApi kApilatantrasiddhapuruSatattvAvedanaparaM vAkyaM kaciddazyata iti tadarikta Izvaro nAma na kazcitsambhavatItyAzaGkaya nirAkaroti / bRhadAraNyake maitreyIbrAhmaNe zrUyate "na vA are patyuH kAmAya patiH priyo bhavati" ityArabhya ?" na vA are sarvasya kAmAya sarvaM priyaM bhavatyAtmA vA are draSTavyazzrotavyo mantavyo nididhyAsitavyaH maitreyyAtmani khabare dRSTe zrute mate vijJAte idaM sarva viditam" iti / tatra saMzayaH - kimasminvAkye draSTavyatayopadizyamAnastantrasiddhaH puruSa eva athavA sarvajJassatyasaGkalpassarvezvaraH? iti / kiM yuktam ? puruSa iti / kutaH ? AdimadhyAvasAneSu puruSasyaiva pratIteH upakrame tAvatpatijAyAputravittapazvAdipriyatvayogAjjIvAtmaiva pratIyate madhye'pi 2 "vijJAnaghana evaitebhyo bhUtebhyassamutthAya tAnyevAnuvinazyati na pretya saMjJA'sti" ityutpattivinAzayogAtsa evAvagamyate tathA'nteca 3 " vijJAtAramare kena vijAnIyAt " iti sa eva jJAtA kSetrajJa eva pratIyate, nezvaraH / atastantrasiddha puruSapratipAdanaparamidaM vAkyamiti nizcIyate / natu " amRtatvasya tu nAzA'sti vittena" ityupakramAdamRtatvaprAptyupAyopadezaparamidaM vaakymityvgmyte| tatkathaM puruSapratipAdanaparatvamasya vAkyasya taducyate-ata eva hyatra puruSapratipAdanam / tantre hyaciddharmAdhyAsaviyukta puruSa svruupyaathaatmyvijnyaanmevaamRtsvhetutvonocyte| ato jIvAtmanaH prakRtiviyuktaM svarUpamihAmRtatvAya 1" AtmA vA are draSTavyaH" ityAdinopadizyate / sarveSAmAtmanAM prakRtiviyuktasvAtmayAthAtmyavijJAnena sarva evAtmAno viditA bhavantItyAtmavi 3. . 6-5-15 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 390 zrIzArIrakamImAMsAmAgye [ma. 1. jJAnena sarvavijJAnamupapabham ; devAdisthAvarAnteSu sarveSu bhUteSvAtmasvarUpasya jJAnaikaprakAratvAt 1idaM sarva yadayamAtmA" ityaikAtmyopadezaH devAdyAkArANAmanAtmAkAratvAt 1"sarva taM parAdAt" ityAdinA'nyatvaniSedhazva; 2"yatra hi dvaitamiva bhavati" iti ca nAnAtvaniSedhenaikavarUpe yAtmani devAdiprakRtipariNAmabhedena nAnAtvaM mithyetyucyate; 3"tasya ha vA etasya mahato bhUtasya nizzvasitametadyadRgvedaH" ityAdyapi prakRteradhiSThAtRtvena puruSanimittatvAjjagadutpatterupapadyate / evamasminvAkye puruSapare nizcite sati tadaikArthyAtsarve vedAntAstantrasiddhaM puruSamevAbhidadhatIti tadadhiSThitA prakRtireva jagadupAdAnam, nezvaraH-iti / ..(siddhAntaH)...evaM prApte prvkssmhe-vaakyaanvyaat-iti| sarvezvara evAsminvAkye pratIyate kutaH?evamevahi vAkyAvayavAnAmanyonyAnvayassamaJjaso bhavati / 4"amRtatvasya tu nAzA'sti vittena" iti yAjJavalkyenAbhihite "yenAhaM nAmRtA syAM kimahaM tena kuryA yadeva bhagavAnveda tadeva me brUhi" ityamRtatvAnupAyatayA vittAdyanAdareNAmRtatvaprAptyupAyameva prArthayamAnAyai maitresyai tadupAyatayA draSTavyatvenopadiSTo'yamAtmA paramAtmaiva 5"tameva viditvA'timRtyumeti" 6"tamevaM vidvAnamRta iha bhavati nAnyaH panthAH"ityAdibhiramRtatvasya paramapuruSavedanakopAyatayA pratipAdanAt / paramapuruSavibhUtibhUtasya prApturAtmanasvarUpayAthAtmyamapavargasAdhanaparamapuruSavedanopayogitayA'vagantavyam na svata evopAyatvena / ato'tra paramAtmaivAmRtatvopAyatayA "draSTavyaH"ityAdinopadizyate / tathA "tasya ha vA etasya 1. pR. 6-5-7 // 5. zve. 3.8 // 2.. 6-5-15 // 6. puruSam // 3.6.65-11 // 7. 1.6-5-6 // 4. 1.6-5-3,4 // 8. bu. 6-5-11 // For Private And Personal Use Only Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 391 pA. 4.] vAkyAnSayAdhikaraNam . mahato bhUtasya nizzvasitametadyadRgvedaH" ityAdinA kRtsnasya jagataH kAraNatvamucyamAnaM paramapuruSAdanyasya karmaparavazasya muktasya nirvyApArasya ca puruSamAtrasya na sambhavati / tathA 1"Atmano vA are darzanena" ityAdinA ekavijJAnena sarvavijJAnamabhidhIyamAnaM sarvAtmabhUte paramAtmanyevAvakalpate / yattvetadekarUpatvAdAtmanAmekAtmavijJAnena sarvAtmavijJAnamucyata iti ; tadayuktam , acetanaprapaJcajJAnAbhAvena sarvavijJAnAbhAvAt / pratijJopapAdanAya ca 2"idaM brahmedaM kSatram" ityupakramya 2 "idaM sarve yadayamAtmA" iti pratyakSAdisiddhaM cidacinmizraM prapaJcam 'idam' iti nirdizya 'etadayamAtmA' ityaikAtmyopadezazca paramAtmana evopapadyate / nahIMdaMzabdavAcyaM cidacinmizraM jagatpuruSeNAcitsaMsRSTena tadviyuktena svarUpeNa vA'vasthitena caikyamupagacchati / ataeva 2 "sarva taM parAdAyo'nyatrA'tmanassarva veda" iti vyatiriktatvena sarvavedananindA ca; tathA prathameca maitreyIbrAhmaNe 3"mahadbhatamanantamapAram" iti zrutA mahattvAdayo guNAH paramAtmana eva sambhavanti / atassa evAtra pratipAdyate / yattUktaM patijAyAputravittapazvAdipriyAnvayino jIvAtmana upakrame tvanveSTavyatayA pratipAdanAttadviSayamevedaM vAkyamitiH tadayuktam, 4"Atmanastu kAmAya" ityAtmazabdena jIvAtmasaMzabdane tasya "AsmA vA are draSTavyaH" itynenaannvyprsnggaat| 4"AtmA vA are draSTavyaH" ityAtmano draSTavyatvopayogitayA 4"Atmanastu kAmAya" ityupadiSTamiti prtiiyte| Atmanastu kAmAya-AtmanaH kAmasampattaye kAmyanta iti kAmAH Atmana iSTasampattaya iti yaavt|nc-jiivaatmn iSTasampattaye patyAdayaH priyA bhavanti-ityukte sati tasya jIvasya svarUpamanveSTavyaM bhavati / 3. bu. 4-4-12 // 4. i. 6-5-6 // 2.1.6.5-7 // For Private And Personal Use Only Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org urth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 392 zrIzArIrakamImAMsAbhASye priyameva hyanveSTavyam ; natu priyaM prati zeSiNaH priyaviyuktaM svarUpam / yasmAdAtmana iSTasampattaye patyAdayaH priyA bhavanti, tasmAtpatyAdi priyaM parityajya tadviyuktamAtmasvarUpamanveSTavyamityasaGgataM bhavati / pratyuta na patyAdizeSatayA patyAdInAM priyatvam ; apitvAtmanazzeSatayA patyAdInAM priyatvamityukte svazeSatayA ta evopaadeyaassyuH| 1"Atmanastu kAmAya sarva priyaM bhavati" ityasya pareNAnanvaye vAkyabhedaH prasajyate / abhyupagamyamAne'pi vAkyabhede pUrvavAkyasya na kiJcitprayojanaM dRzyate / ataH patyAdi sarva priyaM parityajyAtmana evAnyeSTavyatvaM yathA pratIyate,tathA vAkyArtho varNanIyaH so'yamucyate-2"amRtatvasya tu nAzA'sti vittena"iti vittAdInAM nityanirdoSaniratizayAnandarUpAmRtatvaprAptayanupAyatAmuktvA vittaputrapatijAyAdInAM sAtizayaduHkhamizrakAdAcitkapriyatvamanubhUyamAnaM na patyAdisvarUpaprayuktam , apitu niratizayAnandasvabhAvaparamAtmaprayuktam / ato ya eva svayaM niratizayAnandassannanyeSAmapi priyatvalezAspadatvamApAdayati,sa paramAtmaiva draSTavya ityupdishyte|tdymrthH-1"n vA are patyuH kAmAya patiH priyo bhavati"na hi patijAyAputravittAdayo matprayojanAyAhamasya priyassyAmiti svasaGkalpApiyA bhavantiH api vAtmanaH kAmAya paramAtmanasvArAdhakapriyapratilambhanarUpeSTanivRttaya ityathaiH / paramAtmA hi karmabhirArAdhitastattatkarmAnuguNaM pratiniyatadezakAlasvarUpaparimANamArAdhakAnAM tattadvastugataM priyatvamApAdayati3"eSa hyevAnandayAti" iti shruteH| na tu tattadvastu svarUpeNa priympriyNvaa| yathoktaM4"tadeva prItaye bhUtvA punaduHkhAya jAyate / tadeva kopAya yataH prasAdAya ca jAyate // tasmAdaHkhAtmakaM nAsti na ca kizcitsukhAtmakam"iti / 3. tai. A. 7 // 1. vR. 6-5-6 // 2.16.5.3 // For Private And Personal Use Only Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 4.] vAkyAnvayAdhikaraNam. 1"Atmanastu kAmAya" ityasya jIvAtmaparatve'pi 1"AtmA vA are draSTavyaH"iti tu paramAtmaviSayamevAtatrAyamarthaH-yasmAtpatyAdInAmiSTasampataye tatparavazena patyAdayaH priyatvena nopAdIyante, apitvAtmeSTasampattaye svatantraNa svapriyatvenopAdIyante ; tasmAdya evA'tmano nirupAdhikanirdopaniravadhikapriyaH paramAtmA sa evahi draSTavyaH na duHkhamizrAlpamukhaduHkhodarkAH parAyattatattatsvabhAvAH patijAyAputravittAdayo viSayAH-iti / asmiMstu prakaraNe jIvAtmavAcizabdenApi paramAtmana evAbhidhAnAt 1"Atmanastu kAmAya" 1"AtmA vA are draSTavyaH" iti pUrvoktaprakriyayobhayatrAtmazabdAvekaviSayau // 19 // matAntareNApi jIvazabdena paramAtmAbhidhAnopapAdanAyAhapratijJAsiddeliGgamAzmarathyaH / 1 / 4 / 20 // ___ ekavijJAnena sarvavijJAnapratijJAsiddheridaM liGgam , yajjIvAtmavAcizabdaiH paramAtmano'bhidhAnam-ityAzmarathya AcAryoM manyatesma / yadyayaM jIvaH paramAtmakAryatayA paramAtmaiva na bhavet tadA tadyatiriktatayA paramAtmavijJAnAdetadvijJAnaM na setsyti|2 "AtmA vA idameka evAgra AsIt" iti prAkrasRSTerekatvAvadhAraNAt , 3 "yathA sudIptAtpAvakAdvisphuliGgAssahasrazaH prabhavante sruupaaH| tathA'kSarAdvividhAssomya bhAvAH prajAyante tatra caivApiyanti" ityAdibhirbrahmaNo jIvAnAmutpattizravaNAttasminneva layazravaNAJca jIvAnAM brahmakAryatvena brhmnnaikymvgmyte|ato jIvazabdena paramAtmAbhidhAnamiti // 20 // utkramiSyata evambhAvAdityauDulomiH // 4 // 21 // 3. mu. 2.1-1 // 2. aitareye. 1-1-1 // 50 For Private And Personal Use Only Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 394 zrIzArIrakamImAMsAbhASye (a. 1. yaduktaM jIvasya brahmakAryatayA brahmaNaikyenaikavijJAnena sarvavijJAnapratijJopapAdanArtha brahmaNo jIvazabdena pratipAdanamiti, tadayuktaM 1"najAyate mriyate vA vipazcit " ityAdinA'jatvazruterjIvAtmanAM prAcInakarmaphalabhogAya jagatsRSTyabhyupagamAcca, anyathA viSamasRSTyanupapattezva, brahmakAryasya jIvasya brahmatApattilakSaNo mokSa AkAzAdivadarjanIya iti tadupAyavidhAnAnuSThAnAnarthakyAcca, ghaTAdivatkAraNamAptervinAzarUpatvena mokSasyA puruSArthatvAcca / jIvAtmana utpattipralayavAdopapattiruttaratra prapaJcayiSyate / ataH 2 eSa samprasAdo'smAccharIrAtsamutthAya paraM jyotirupasampadya svena rUpeNAbhiniSpadyate " 3" yathA nadyassyandamAnAssamudre astaM gacchanti nAmarUpe vihAya / tathA vidvAnnAmarUpAdvimuktaH parAtparaM puruSamupaiti divyam " ityutkramiSyataH paramAtmabhAvAjjIvazabdena paramAtmano'bhidhAnamityauDulomirAcAryo manyatesma // 21 // " Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir avasthiteriti kAzakRtsnaH / 1 / 4 / 22 // yaduktamutkramiSyato jIvasya brahmabhAvAdbrahmaNastacchabdenAbhidhAnamitiH tadapyayuktam, vikalpAsahatvAt / asya jIvAtmana utkrAnteH pUrvamanevambhAvaH kiM svAbhAvikaH utaupAdhika; tattrApi pAramArthikaH, apAramArthiko veti / svAbhAvikatve brahmabhAvo nopapadyate, bhedasya svarUpaprayuktatvena svarUpe vidyamAne tadanapAyAt / atha bhedena saha svarUpamapyapaitIti, tathA sati vinaSTatvAdeva tasya na brahmabhAvaH, apuruSArthatvAdidoSaprasaGgazva | pAramArthikopAdhikatve prAgapi brahmaiveti 'utkramiSyata evambhAvAt' iti vizeSo na yujyate vaktum / asminpakSe'hyupAdhibrahmavyatirekeNa vastvantarAbhAvAnniravayavasya brahmaNa upAdhinA cchedAdyasambhavAzvopAdhigata eva bheda ityutkAnteH prAgapi brahmaiva / aupAdhikasya bhedasyApAramArthi 1 1. kaTha. 1-2-18 // 2. chA. 8-3-4 // For Private And Personal Use Only 3. mu. 3-2-8 // Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 395 pA. 4.] vAkyAnvayAdhikaraNam katve kasyAyamutkrAnto brahmabhAva iti vaktavyam brahmaNa evAvidyopAdhitirohitakhakharUpasyeti cena, nitymuktsvprkaashjnyaansvruupsyaavidyopaadhitirodhaanaasmbhvaat| tirodhAnaM nAma vastusvarUpe vidyamAne tatprakAzanivRttiH / prakAza eva vastusvarUpamityaGgIkAre tirodhAnAbhAvasvarUpanAzo vA syAt / ato nityAvirbhUtakhakharUpatvAttasyokAntau brahmabhAve na kazcidvizeSa iti 'utkramiSyataH' iti vizeSaNaM vyarthameva / 1" asmAccharIrAtsamutthAya" iti pUrvamanevaMrUpasya na tadAnI brahmatApattimAhaH apitu puurvsiddhsvruupsyaavirbhaavm| tathAhi vakSyate 2 "sampadyAvirbhAvaskhenazabdAt" ityAdibhiH! ataH 3"anena jIvenA'tmanAsnupavizya" 4" ya Atmani tiSThannAtmano'ntaro yamAtmA na veda yasyA'tmA zarIraM ya AtmAnamantaro yamayati sa ta AtmA'ntaryAmyamRtaH" 5"yo'kSaramantare saJcaranyasyAkSaraM zarIraM yamakSaraM na veda eSa sarvabhUtAntarAtmA'pahatapApmA divyo deva eko nArAyaNaH" 6" antaH praviSTazzAstA janAnAM sarvAtmA" iti svazarIrabhUte jIvAtmanyAtmatayA'vasthiterjIvazabdena brahmapratipAdanamiti kAzakRtsna AcAryoM manyate sm| jIvazabdazca jIvasya paramAtmaparyantasyaiva vAcako na jIvamAtrasyeti pUrvamevoktam 3"nAmarUpe vyAkaravANi" ityatra / evamAtmazarIrabhAvena tAdAtmyopapAdane parasya brahmaNo'pahatapApmatvasarvajJatvAdigocarA jIvasyAviduSazzocato brahmopAsanAnmokSavAdinyo jagatsRSTipralayAbhidhAyinyo jagato brahmatAdAtmyopadezaparAzca sarvAzzrutayassamyagupapAditA bhavantIti kAzakRtsnIyameva mataM suutrkaarsviikRtvaan|aymtr vAkyArtha: 1. chA. 8-3-4 // 2. zArI. 4-4-1 // 3. chA. 6.3.2 // 4, bR. 5-7-22 // mA. paa|| 5. subAla, 7 // 6. Ara. 1-3-21 // For Private And Personal Use Only Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 196 bhIzArIrakamImAMsAmAgye [... amRtatvopAye maitreyyA pRSTe yAjJavalkyaH -1"AtmA vA are draSTavyaH" ityAdinA paramAtmopAsanamamRtatvopAyamuktvA 1"Atmani khalvare dRSTe" ityAdinopAsyalakSaNam , dundubhyAdidRSTAntazcopAsanopakaraNabhUtamana:prabhRtikaraNaniyamanaM ca sAmAnyenAbhidhAya 2"sa yathA''dhAgneH" ityAdinA 3"sa yathA sarvAsAmapAM samudra ekAyanam" ityAdinA copAsyabhUtasya parasya brahmaNo nikhilajagadekakAraNatvam, sakalaviSayapravRttimUlakaraNagrAmaniyamanaM ca vistIrNamupadizya 4" sa yathA saindhavaghanaH" ityAdinA'mRtatvopAyapravRttiprotsAhanAya jIvAtmasvarUpeNAvasthitasya paramAtmano'paricchinnajJAnekAkAratAmupapAdya tasyaivAparicchinnajJAnaikA - kArasya saMsAradazAyAM bhUtapariNAmAnuttiM 5" vijJAnaghana evaitebhyo bhUtebhyassamutthAya tAnyevAnuvinazyati" ityabhidhAya 5"na pretya saMjJA'sti" iti mokSadazAyAM svAbhAvikAparicchinnajJAnasaGkocAbhAvena bhUtasaGghAtenaikIkRtyA'tmani devAdirUpajJAnAbhAvamuktvA punarapi 6"yatra hi dvaitamiva bhavati" ityAdinA abrahmAtmakatvena nAnAbhUtavastudarzanamajJAnakRtamiti nirastanikhilAjJAnasya brahmAtmakaM kRtsnaM jagadanubhavato brahmavyatiriktavastvantarAbhAvena bhedadarzanaM nirasya 6"yenedaM sarva vijAnAti taM kena vijAnIyAt" itica jIvAtmA svAtmatayA'vasthitena yena paramAtmanA AhitajJAnassanidaM sarva vijAnAti, ayaM taM kena vijAnIyAt, na kenApIti paramAtmano duravagamatvamupapAdya 7"sa eSa netineti" ityAdinA'yaM sarvezvaraskhetarasamastacidacidvastuvilakSaNasvarUpa eva sarvazarIrassarvasyA'tmatayA'vasthita iti svazarIrabhUtacidacidvastugatairdoSairna spRzyata itya 2. 3. 4-4-10 // 3. bU, 4-4-11 // 4.sa. 6.5-16 // 5. bR. 4.4-12 // 6. vR. 4-4-14 // 7. vR. 6-5-15 // For Private And Personal Use Only Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 4.] vAkyAndhayAdhikaraNam. 397 bhidhAya 1"vijJAtAramare kena vijAnIyAdityuktAnuzAsanA'si maitreyyetAvadare khalvamRtatvam" iti samastavastuvisajAtIyaM nikhilajagadekakAraNabhUtaM sarvasya vijJAtAraM puruSottamamuktaprakArAdupAsanAhate kena vijAnIyAditIdamevopAsanamamRtatvopAyaH; brahmaprAptireva caamRttvmbhidhiiyteityuktvaan| ataH paraM brahmaivAsminvAkye pratipAdyata iti parameva brahma jagatkAraNam, na puruSastadadhiSThitA ca prakRtiriti sthitata // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye vAkyAnvayAdhikaraNam // 6 / / vedAntasAre-vAkyAnvayAt / / 2"na vA are patyuH kAmAya patiH priyo bhavati Atmanastu kAmAya' ityArabhya, 2 ''AtmA vA Are draSTavyaH" isyAdinopadiSTaH paramAtmA3'amRtatvasya tu nAzA'sti vittena"ityArabhya,2 "Atmani khalvare dRSTe zrute mate vijJAte idaM sarva viditam" ityAdi, 4"yenedaM sarva vijAnAti" ityantasya kRtsnasya vAkyasya paramAtmanyevAnvayAt // 19 // ___ asminprakaraNe prakaraNAntare ca jIvavAcizabdena paramAtmano'bhidhAne, tatsAmAnAdhikaraNye ca kAraNammatAntareNAha pratijJAsiddhaliGgamAzmarathyaH // 2"Atmani khalvare dRSTe" ityAdinA paramAtmajJAnena sarvavijJAnapratijJAsiddhaye jIvasya tatkAryatayA tasmAdanatiriktatvaM jJApayituM jIvazabdena paramAtmAbhidhAnamiti AzmarathyaH // 20 // utkramiSyata evambhAvAdityauDulomiH // utkramiSyataH muktasya paramAtmasvarUpabhAvAdAtmazabdena paramAtmAbhidhAnamiti auDulomiH // 21 // avasthiteriti kAzakRtsnaH // 5"ya Atmani tiSThanAtmano'ntaraH" ityAdinA jIvAtmani paramAtmana AtmatayA avasthiteriti kAzakRtsna AcAryoM manyate / idameva mataM sUtrakArassvIkRtavAniti, matadvayamupanyasya tadvirodhyetada. bhidhAnAt , anyasyAnabhidhAnAJca nizcIyate // 22 // iti vedAntasAre vAkyAnvayAdhikaraNam // 6 // 1. pR. 6-5-15 // 2. 1. 6-5-6 // 3.3.4.4.2 // 4.bu. 4-4-14 // 5. vR. 5-7-22 // mA. paa|| For Private And Personal Use Only Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 398 vedAntadIpe vedAntadIpe-vAkyAnvayAt // bRhadAraNyake maitreyIbrAhmaNe 1"naSA bhare patyuH kAmAya patiH priyo bhavati Atmanastu kAmAya" ityArabhya,"AtmA vA are draSTavyazzrotavyo mantavyo nididhyAsitavyaH" ityAdau draSTavyatayA nirdiSTaH puruSaH tantrasiddhaH, uta paramAtmeti sNshyH| tantrasiddhaH paJcaviMzaka eveti pUrvaH pkssH| patijAyAputravittamitrapazvAdipriyasambandhyAtmA na paramAtmA bhvitumrhti| sa evahi 1"AtmA vA are draSTavyaH" iti prtipaadyte| rAddhAntastu-na patyAdInAM kAmAya pratyAdayaH priyA bhavanti 1"Atmanastu kAmAya" ityusavA, 1"AtmA vA are draSTavyaH" iti nirdiSTa AtmA, jIvAtiriktassatyasaGkalpassarvazaH paramAtmaiva; yatsaGkalpAyattaM patyAdInAM svasambandhinaH prati priyatvam, sahi satyasaGkalpaH prmaatmaa| AtmazAnena sarvajJAnAdayo'pi vakSyamANAH paramAtmanyeva sambhavanti // sUtrArthastu-vAkyasya kRtsnasya paramAtmanyevAnvayAdRSTavyatayA nirdiSTa AtmA paramAtmaiva 2"amRtatvasya tu nAzA'sti vittena" 1"Atmani khalvare dRSTe zrute mate vijJAte idaM sarva viditam" 3"idaM sarva yadayamAtmA" 4"tasyaha vA etasya mahato bhUtasya nizzvasitametadyadRgvedaH" 5"yenedaM sarva vijAnAti taM kena vijAnIyAt" iti hi kRtsnasya vAkyasya paramAtmanyanvayo dRzyate // 19 // 6"etebhyo bhUtebhyassamutthAya tAnyevAnuvinazyati" iti jIvaliGgasya matAntareNa nirvAhamAha prtijnyaasiddherlinggmaashmrthyH|| ekavijJAnena sarvavijJAnapratikSAsiddhaye jIvasya paramAtmakAryatayA parasmAdAtmano'nanyo jIva iti jIvazabdena paramAtmano'bhidhAnamityAzmarathyamatam // 20 // utkramiSyata evambhAvAdityauDulomiH // 7"paraM jyotirupasampadya khena rUpeNAbhiniSpadyate" iti zarIrAt utkramiSyataH asya jIvasya paramAtmabhAvAjIvazabdena paramAtmano'bhidhAnamiti auDulomirAcAryo mene // 21 // avasthiteriti kaashkRtsnH|| "ya Atmani tiSThan" ityAdibhirjIvA. 1. vR. 6-5-6 // 2. bu 4-4-2 // 6. vR. 4-4-12 / / 7. chA. 8.3-4 // 3. vR. 6-5-7 // 4. 3. 4-4-10 // / 8.1. 5-7-22 / / mA. pA / / For Private And Personal Use Only Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 4.] prakRtyadhikaraNam . 399 smanyantarAtmatayA paramAtmanaH avasthiteH jIvAtmazabdasya paramAtmani paryavasAnAjIvAtmazabdena paramAtmano'bhidhAnamiti kAzakRtsna AcAryoM manyate / idameva sUtrakArAbhimatamityavagamyate, trayANAmanyonyavirodhAt , itaH paramavacanAca // 22 // iti vedAntadIpe vAkyAnvayAdhikaraNam // 6 // --- --(zrIzArarikamImAMsAbhASye prakRtyadhikaraNam // 7 // )--- prakRtizca pratijJAdRSTAntAnuparodhAt / 1 // 4 // 23 // evaM nirIzvarasAGkhaye niraste sati sezvarasAGkhyaH pratyavatiSThate-yaghapIkSaNAdiguNayogAtsarvajJamIzvaraM jagatkAraNatvena vedAntAH pradipAdayanti; tathApi vedAntaireva jagadupAdAnatayA pradhAnameva pratipAdyata iti pratIyate / nahi vedAntAssarvajJasyApariNAmino'dhiSThAturIzvarasyAdhiSTheyenAcetanena pariNAminA pradhAnena vinA jagataH kAraNatvamavagamayanti / tathAhyapariNAminamenaM prakRtiM caitadadhiSThitAM pariNAminImadhIyate-1"niSkalaM niSkriya zAntaM niravadyaM niraJjanam"2"sa vA eSa mahAnaja AtmA'jaro'maraH" 3"vikArajananImajJAmaSTarUpAmajAM dhruvAm" 3"dhyAyate'dhyAsitA tena tanyate preryate punaH / sUyate puruSArtha ca tenaivAdhiSThitA jagat / gauranAdyantavA sA janitrI bhUtabhAvinI" iti / tathA prakRtimupAdAnabhUtAmadhiSThAyaivezvaro vizvaM jagatsRjatIti zrUyate 4"asmAnmAyI sRjate vizvametat" 4"mAyAM tu prakRti vidyAnmAyinaM tu mahezvaram" iti / smRtirapi 5"mayA'dhyakSeNa prakRtissUyate sacarAcaram" iti / evamazrute'pi 1. zve. 6-19 // 4. zve. 4-5, 10 // 2. 1. 6-4-25 // 5. gI. 9-10 // 3. mantrikopaniSadi / For Private And Personal Use Only Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 400 zrIzArIrakamImAMsAbhASye [a. 1. pradhAnopAdAnatve brahmaNo jagatkAraNatvazrutyanyathAnupapattyaiva pradhAnakharUpaM tasyezvarAdhiSThitasya jagadupAdAnatvaM ca siddhyati / evamevahi loke nimittopAdAnayoratyantabhedo dRzyate / mRtsuvarNAderacetanasya ghaTakaTakAdyupAdAnatvaM cetanasya kulAlasuvarNakArAdenimittatvaM ca niyatamupalabhyate / kAryaniSpattizca niyamenAnekakArakasavyapekSA dRSTA / evaM nimittopAdAnayorbhedaniyama kAryaniSpatteranekakArakasavyapekSatvaniyamaM cAtikramyaikameva brahmopAdAnaM nimittaM ca pratipAdayituM na prabhavanti vedAntavAkyAni / ato brahma nimittakAraNameva, nopAdAnam / upAdAnaMtu tadadhiSThitaM pradhAnameva-iti // --(siddhAntaH).-..evaM prApte'bhidhIyate-prakRtizca prtijnyaadRssttaantaanuprodhaat-iti| prakRtizca-upAdAnaMca / na nimittakAraNamAtraM brahma, upAdAnakAraNaM ca brajhaivetyarthaH / kutaH ? pratijJAdRSTAntAnuparodhAt / evamevahi pratijJAdRSTAntau noprudhyete| pratijJA tAvat 1"stabdho'syuta tamAdezamapAkSyaH yenAzrutaM zrutaM bhavatyamataM matamavijJAtaM vijJAtam" ityekavijJAnena sarvavijJAnaviSayA / dRSTAntazca 2"yathA somyaikena mRtpiNDena sarva mRNmayaM vijJAtaM syAt" 3"yathA somyaikena lohamaNinA" 4'yathA somyaikena nakhanikuntanena" iti kaarnnvijnyaanaatkaaryvijnyaanvissyH| yadi nimittakAraNameva jagato brahma, tadA tadvijJAnAnna samastaM jagadvijJAtaM syAt / nahi kulAlAdivijJAnena ghaTAdirvijJAyate / ataH pratijJAdRSTAntayorbAdha eva / brahmaNa evopAdAnatve upAdAnabhUtamRtpiNDalohamaNinakhanikRntanavijJAnena ghaTamaNikakaTakamakuTavAsIparazvathAditatkAyavijJAnavanikhilajagadupAdAnabhUte brahmaNi vijJAte tatkArya nikhilaM jagadvijJAtaM syaat| kAraNa1. chA, 6-1-3 / / 3. chA. 6-1.5 // 2. chA. 6.1.4 // 4. chA. 6-1-6 // For Private And Personal Use Only Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pA. 4.] prakRtyadhikaraNam . mevAvasthAntarApanaM kAryam, na dravyAntaramiti kAryakAraNarUpeNAvasthitamRttadvikArAdinidarzanena pratijJAsamarthanAdbrahma jagadupAdAnaM ceti nizcIyate / yatu nimittopAdAnayorbhedazzrutyaiva pratIyata iti tadasat, nimittopAdAnayoraikyapratIteH 1 "uta tamAdezamaprAkSyaH yenAzrutaM zrutaM bhavati" iti / Adizyate praziSyate'nenetyAdezaH, 2" etasya vA akSarasya prazAsane gArgi" ityAdizruteH / sAdhakatamatvena kartA vivakSitaH / tamAdeSTAramaprAkSyaH, yenAzrutaM zrutaM bhavati, yenAdeSTA'dhiSThAtrA zrutenAzrutamapi zrutaM bhavatIti nimittopAdAnayoraikyaM pratIyate, 3" sadeva somyedamagra AsIdekameva " iti prAksRSTerekatvAvadhAraNAdadvitIyapadenAdhiSThAtrantaranivAraNAcca / nanvevaM sati 4" vikArajananIm " 4 "gaura nAyantavatI " ityAdibhiH prakRterAdyantaviraheNa nityatvaM jagadupAdAnatvaM ca zrUyamANaM kathamupapadyate / taducyate tatrApyavibhaktanAmarUpaM kAraNAvasthaM brahmaiva prakRtizabdenAbhidhIyate brahmavyatiriktavastvantarAbhAvAt / tathAhi zrutayaH 5" sarve taM parAdAdyo'nyattrA'tmanassarva veda" 6 "yatra tvasya sarvamAtmaivAbhUttatkena ke pazyet" ityAdyAH ; 7" sarva khalvidaM brahma" " aitadAtmya - midaM sarvam" iti kAryAvasthaM kAraNAvasthaM ca sarva jagadbrahmAtmakamiti zravaNAcca / etaduktaM bhavati - 9 " yaH pRthivImantare saJcaranyasya pRthivI zarIraM yaM pRthivI na veda" ityArabhya 9 " yo'vyaktamantare saJcaranyasyAvyaktaM zarIraM yamavyaktaM na veda yo'kSaramantare saJcaranyasyAkSaraM zarIraM yamakSaraM na veda " 10" yaH pRthivyAM tiSThanpRthivyA antaro yaM pRthivI na veda yasya pRthivI zarIraM yaH pRthivImantaro yamayati" ityArabhya 11 "ya 8 1. chA. 6-1-3 // 2. bR. 5-8-9 // 3. chA. 6-2-1 // 4 mantrikopaniSadi // 5. bR. 6-5-7 // 6 . 6-5-15 // 51 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only 401 7. chA. 3-14-1 // 8. chA. 6-8-7 // 9. subA. 7 // 10. bR. 5-7-3 // 11. bu. 5-7-22 // Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 402 zrIzArIrakamImAsAmAgye [ma. 1. Atmani tiSThanAtmano'ntaro yamAtmA na veda yasyA'tmA zarIraM ya AtmAnamantaro yamayati sa ta AtmA'ntaryAmyamRtaH" iti ca sarvacidacidvastuzarIratayA sarvadA sarvAtmabhUtaM paraM brahma kadAcidvibhaktanAmarUpam , kadAciccAvibhaktanAmarUpam ; yadA vibhaktanAmarUpaM tadA tadeva bahutvena kAryatvena cocyate ; yadA cAvibhaktanAmarUpaM tadaikamadvitIyaM kAraNamiti ca / evaM sarvadA cidacidvastuzarIrasya parasya brahmaNo'vibhaktanAmarUpA yA kAraNAvasthA sA 1"gauranAdyantavatI" 1"vikArajananImajJAm"2 "ajaamekaam"ityaadibhirbhidhiiyte-iti| nanu ca 3"mahAnavyakte lIyate avyaktamakSare lIyate" iti pralayazruteravyaktasyotpattipralayau pratIyete; tathA ca mahAbhArate 4"tasmAdavyaktamutpannaM triguNaM dvijasattama" 5'avyaktaM puruSe brahmanniSkriye sampralIyate" iti / naiSa doSaH, acidvastuzarIrasya brahmaNo'vyaktazabdavAcyAyAstriguNAvasthAyAH kAryatvAt / 6"yadA tamastanna divA na rAtriH" iti kRtsnapralayadazAyAmapi brahmAtmakasyAtisUkSmasyAcidvastunassthityabhidhAnAjjagatkAraNasya parasya brahmaNaH prakArabhUtamatisUkSmaM cAcidvastu nityameveti tatpakAraM bra jhaiva 7"gauranAdyantavatI" ityAdiSvabhidhIyate / ata eva ca 8"akSaraM tamasi lIyate tamaH pare deva ekI bhavati" iti tamasa ekIbhAvamAtrameva zrUyate ; na tu lyH| ekIbhAva iti tamobhidhAnAtisUkSmAcitpakArasya brahmaNo'vibhaktanAmarUpatayA'vasthAnamabhidhIyate / 9"tama AsIttamasA gUDhamagre praketa tamasastanmahinAjAyataikam" ityAdyapyetadeva vadati / tathA ca mAnavaM vacaH 10"AsIdidaM tmobhuutmprjnyaatmlkssnnm| aprataya'mavi1, mantrikopa // 2. the. 4-5 // 7. mntrikop|| 8. suvA. 2 // 3. subA. 2 // 4,5. bhArate. zAnti, mokSa. 8-13,14 // / 10. mmuH.1.5|| For Private And Personal Use Only Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA.4.] prakRtyadhikaraNam. jJeyaM prasuptamiva sarvataH" iti| 1"asmAnmAyI sRjate vizvametat" ityAcanantaramevopapAdayiSyate; brahmaNo'pariNAmitvazrutayazca / yattvekasya nimittatvamupAdAnatvaM ca na sambhavati, ekakArakaniSpAdyatvaM ca kAryasya ; loke tathA niyamadarzanAt / ato'gninA siJceditivadvedAntavAkyAnyekasmAdevotpattiM pratipAdayituM na prabhavantIti / atrocyate-sakaletaravilakSaNasya parasya brahmaNassarvazaktessarvajJasyaikasyaiva sarvamupapadyate / mRdAderacetanasya jJAnAbhAvenAdhiSThAtRtvAyogAdadhiSThAtuH kulAlAdevicitrapariNAmazaktivirahAdasatyasaGkalpatayA ca tathA darzananiyamaH / ato brahmaiva jagato nimittamupAdAnaM ca // 23 // abhidhyopadezAcca / 1 / 4 / 24 // itazcobhayaM brahmaiva, 2 "so'kAmayata bahu syAM prajAyeyeti" 3 "tadaikSata bahu syAM prajAyeya"iti sraSTubrahmaNasvasyaiva bhubhvnsngklpopdeshaat| vicitracidacidrapeNAhameva bahu syAM tathA prajAyeyeti saGkalpapUrvikA hi sRSTirupadizyate // 24 // sAkSAccobhayAmnAnAt / 1 / 4 / 25 // na kevalaM pratijJAdRSTAntAbhidhyopadezAdibhirayamoM nizcIyate,brahmaNa eva nimittatvamupAdAnatvaM ca sAkSAdAmnAyate 4"kiM vidvanaM ka usa vRkSa AsIdyato dyAvApRthivI niSTatathuH / manISiNo manasA pRcchatedutadyadadhyatiSThadbhavanAni dhArayan / brahma vanaM brahma sa vRkSa AsIdyato dyAvApRthivI niSTatAH / manISiNo manasA vibravImi vo brahmAdhyatiSThadbha1. zve 4.9 // 3. chA. 6-2-3 // 2.te. bhA. 6.2 // | 4. aSTa. 2-pra. 8. anu. 7-5-8 // For Private And Personal Use Only Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 404 bhIzArIrakamImAMsAbhAgye vanAni dhArayan" iti / atra hi sraSTabrahmaNaH kimupAdAnaM kAni copakaraNAnIti lokadRSTayA pRSTe sakaletaravilakSaNasya brahmaNassarvazaktiyogo na viruddha iti brahmaivopAdAnamupakaraNAni ceti parihRtam / atazcobhayaM brahma // 25 // aatmkRteH|1|4|26 // 1" so'kAmayata bahu syAM prajAyeya" iti simukSutvena prakRtasya brahmaNaH 2"tadAtmAnaM svayamakuruta" iti sRSTeH karmatvaM kartRtvaM ca pratIyata ityAtmana eva bahutvakaraNAttasyaiva nimittatvamupAdAnatvaM ca pratIyate / avibhaktanAmarUpa AtmA kartA, sa eva vibhaktanAmarUpaH kAryamiti katatvakarmatvayorna virodhH| svayamevA'tmAnaM tathA'kuruteti nimittamupAdAnaM ca // 26 // 3"satyaM jJAnamanantaM brahma" 4'Anando brahma" 5"apahatapApmA vijaro vimRtyurvizoko vijighatso'pipAsaH" 6"niSkalaM niSkriya zAntaM niravayaM niraJjanam" 7"sa vA eSa mahAnaja AtmA'jaro'maraH" iti svabhAvato nirastasamastacetanAcetanavartidoSagandhasya niratizayajJAnAnandaikatAnasya parasya brahmaNo vicitrAnantApuruSArthAspadacidacinmizraprapaJcarUpeNA'tmano bahubhavanasaGkalpapUrvakaM bahutvakaraNaM kathamupapadyata ityAzaGkayAha pariNAmAt / 1 / 4 / 27 // pariNAmasvAbhAvyAt nAnopadizyamAnasya pariNAmasya parasminba1. te. bhA. 6-2 // 5. chA. 8-1-5 // 2. te. A. 7-1 // 6. zve. 6-19 // 3. te. A. 1.1 // 7. 1. 6-4-25 // 4. te bhR. 6 // For Private And Personal Use Only Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA..] prakRtyadhikaraNam . 405 maNi doSAvahatvaM svabhAvaH,pratyuta niraGkazaizvaryAvahatvamevetyabhiprAyaH / evameva hi pariNAma upadizyate; azeSaheyapratyanIkakalyANaikatAnaM khetarasamastavastuvilakSaNaM sarvazaM satyasaGkalpamavAptasamastakAmamanavadhikAtizayAnandaM skhalIlopakaraNabhUtasamastacidacidvastujAtazarIratayA tadAtmabhUtaM paraM brahma svazarIrabhUte prapaJce tanmAtrAhakArAdikAraNaparamparayA tamazabdavAcyAtisUkSmAcidvastvekazeSe sati, tamasi ca khazarIratayApi pRthanirdezAnAtisUkSmadazApattyA svasminnekatAmApanne sati, tathAbhUtatamazzarIraM brahma pUrvavadvibhaktanAmarUpacidacinmizraprapaJcazarIraM syAmiti saGkalpyApyayakrameNa jagaccharIratayA AtmAnaM pariNamayatIvi sarveSu vedAnteSu pariNAmopadezaH / tathaiva bRhadAraNyake kRtsnasya jagato brahmazarIratvaM brahmaNastadAtmatvaM cAmnAyate 1" yaH pRthivyAM tiSThanpRthivyA antaro yaM pRthivI na veda yasya pRthivI zarIraM yaH pRthivImantaro yamayatyeSa ta AtmA'ntaryAmyamRtaH" ityArabhya 1"yasyApazzarIram 1"yasyAgnizarIraM" 1"yasyAntarikSaM zarIram" 1"yasya vAyuzzarIram" 1"yasya dhaushshriirm||1"ysyaadityshshriirm" 1"yasya dizazzarIram " 1"yasya candratArakaM zarIram" 1"yasyAkAzazzarIram" 1" yasya tamazzarIram" 1" yasya tejazzarIram" 1"yasya sarvANi bhUtAni zarIram" 1" yasya prANazzarIram"? "yasya vAkcharIram"1"yasya cakSuzzarIram"1 "yasya zrolaM zarIram" 1"yasya manazzarIram" 1"yasya tvakcharIram" 1"yasya vijJAnaM zarIram" 1" yasya retazzarIram" ityevamantena kANvapAThe mAdhyandine tu pAThe vijJAnasthAne 'yasyA'tmA zarIram' iti vizeSaH / lokayajJavedAnAM paramAtmazarIratvamadhikam / subAlopaniSadi ca pRthivyAdInAM tattvAnAM paramAtmazarIratvamabhidhAya vAjasaneyake'nuktAnAmapi tattvA 1. i.5-7-3 vAkyamArabhya 23 vAkyaparyantam // For Private And Personal Use Only Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 406 zrIzArIrakamImAMsAbhASye [ma. 1. nAM zarIratvaM brahmaNa AtmatvaM ca zrUyate / "yasya buddhizzarIram" 1 "yasyAhaGkArazzarIram " ? "yasya cittaM zarIraM ", " yasyAvyaktaM zarIram", "yasyAkSaraM zarIram yo mRtyumantare saJcaranyasya mRtyuzzarIraM yaM mRtyurna veda eSa sarvabhUtAntarAtmA'pahatapApmA divyo deva eko nArAyaNaH " iti / atra mRtyuzabdena paramasUkSmamacidvastu tamazzabdavAcyamabhidhIyate, 2" avyaktamakSare lIyate akSaraM tamasi lIyate" iti tasyAmevopaniSadi kramamatyabhijJAnAt / sarveSAmAtmanAM jJAnAvaraNAnarthamUlatvena tadeva hi tamo mRtyuzabdavyapadezyam | subAlopaniSadyeva brahmazarIratayA tadAtmakAnAM tattvAnAM brahmaNyeva pralaya AmnAyate 2" pRthivyapsu pralIyate Apastejasi lIyante tejo vAyau lIyate vAyurAkAze lIyate AkAzamindriyeSvindriyANi tanmAtreSu tanmAtrANi bhUtAdau lIyante bhUtAdirmahati lIyate mahAnavyakte lIyate avyaktamakSare lIyate akSaraM tamasi lIyate tamaH pare deva ekI bhavati" iti / avibhAgApattidazAyAmapi cidacidrastvatisUkSmaM sakarma saMskAraM tiSThatItyuttaratra vakSyate - 3 "na karmAvibhAgAditi cennAnAditvAdupapadyate cApyupalabhyateca " iti / evaM svasmAdvibhAgavyapadezAnaItayA paramAtmanaikIbhUtAtyantasukSmacidacidvastuzarIrAdekasmAdevAdvitIyA 1. subA 7 // 2. subA. 2 // 3. zArI. 2- 1035 // 4.tai, A. 1-1 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nniratizayAnandAtsarvajJAtsatyasaGkalpAbrahmaNo nAmarUpavibhAgArhasthUlacidacidvastuzarIratayA bahubhavanasaGkalpapUrvako jagadAkAreNa pariNAmazvayate / 4" satyaM jJAnamanantaM brahma " 5 " tasmAdvA etasmAdvijJAnamayAt / anyo1 'ntara AtmA''nandamayaH" 6" eSa hyevAnandayAti "7" so'kAmayata bahusyAM prajAyeyeti sa tapo'tapyata sa tapastaptvA idaM sarvamasRjata yadidaM ki 5. tai. A. 5-2 // 6. tai. A. 7-7 // 7. tai. A. 6-2 // For Private And Personal Use Only Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 4.] prakRtyadhikaraNam. 407 Jca tatsRSTvA tadevAnupAvizat tadanu pravizya saca tyaccAbhavat niruktaM cAniruktaMca nilayanaM cAnilayanaM ca vijJAnaM cAvijJAnaM ca satyaM cAnRtaM ca satyamabhavat" iti| atra tapazzabdena prAcInajagadAkArapAlocanarUpaM jJAnamabhidhIyate 1"yasya jJAnamayaM tapaH" ityAdizruteH prAksRSTaM jagatsaMsthAnamAlocyedAnImapi tatsaMsthAnaM jagadasRjadityarthaH tathaiva hi brahma sarveSu kalpedhvekarUpameva jagatsRjati 2 "sUryAcandramasau dhAtA ythaapuurvmklpyt|divN ca pRthivIM cAntarikSamatho suvaH"3"yathartuSTatuliGgAni nAnArUpANi pryye| dRzyante tAnitAnyeva tathA bhAvA yugAdiSu" iti shrutismRtibhyH| tadayamatha:-svayamaparicchinnajJAnAnandasvabhAvo'tyantasUkSmatayA'satkalpaskhalIlopakaraNacidacidvastuzarIratayA tanmayaH paramAtmA vicitrAnantakIDanakopAditsayA svazarIrabhUtaprakRtipuruSasamaSTiparamparayA mahAbhUtaparyantamAtmAnaM tattaccharIrakaM pariNamayya tanmayaH punssttycchbdvaacyvicilcidcinmishrdevaadisthaavraantjgdrpo'bhvt-iti| 4"tadevAnupAvizatadanupavizya"iti kAraNAvasthAyAmAtmatayA'vasthitaH paramAtmaiva kAryarUpeNa vikriyamANadravyasyApyAtmatayA'vasthAya tattadabhavadityucyate / evaM paramAtmacidacitsavAtarUpajagadAkArapariNAme paramAtmazarIrabhUtacidaMzagatAssarva evApuruSArthAH; tathAbhUtAcidaMzagatAzca sarve vikArAH; paramAtmani kAryatvam / tadavasthayostayoniyantRtvenAtmatvam / paramAtmA tu tayossvazarIrabhUtayoniyantRtayAtmabhUtastadgatApuruSArthairvikAraizca na spRzyate aparicchinnajJAnAnandamayassarvadaikarUpa eva jagatparivartanalIlayA'vatiSThate / tadetadAha 4"satyaM cAnRtaM ca satyamabhavat" iti / vicitracidacidrapeNa vikriyamANamapi brahma satyamevAbhavat-nirastanikhiladoSagandha 1. mu. 1.1-9 // 2. te. nArA. 6-24 // / / 3. vi. pu-1-5-65 // 4. tai. A. 6.3 // For Private And Personal Use Only Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 408 zrIzArIrakamImAMsAbhAgye [a. 1. mpricchinnjnyaanaanndmekruupmevaabhvdityrthH| sarvANi cidacidvastUni sUkSmadazApannAni sthUladazApannAni ca parasya brahmaNo lIlopakaraNAniHsRSTayAdayazca lIleti bhagavadvaipAyanaparAzarAdibhiruktam? "avyaktAdivizeSAntaM prinnaamdhisNyutm|kriiddaa hareridaM sarva kSaramityupadhAryatAm" 2"krIDato bAlakasyeva ceSTAM tasya nizAmaya"3"bAlaH krIDanakairiva" ityaadibhiH| vakSyatica 4'lokavattu lIlAkaivalyam" iti| 5"asmAnmAyI sRjate vizvametattasmiMzvAnyo mAyayA saniruddhaH"iti brahmaNi jagadrapatayA vikriyamANe'pi tatprakArabhUtAcidaMzagatAssarve vikArAstatprakArabhUtakSetrajJagatAzcApuruSArthA iti vivektuM prakRtipuruSayobrahmazarIrabhUtayostadAnI tathA nirdezAnarhAtisUkSmadazApattyA brahmaNaikIbhUtayorapi bhedena vyapadezaH, 6'tadAtmAnaM svayamakuruta" ityAdibhiraikArthyAt / tathAca mAnavaM vacaH "so'bhidhyAya zarIrAtvAtsisRkSurvividhAH prjaaH| apa eva sasajarjAdau tAsu vIryamapAsRjat" iti / ata eva brahmaNo nirdoSatvanirvikA ratvazrutayazcopapannAH / ato brahmaiva jagato nimittamupAdAnazca // 27 // yonizcahi giiyte| 1 / 4 / 28 // itazca jagato nimittamupAdAnazca brahma,yasmAdyonitvenApyabhidhIyate 8 "kartAramIzaM puruSaM brahma yonim" iti| 9"yadbhatayoni paripazyanti dhIrAH" iti cAyonizabdazvopAdAnavacana iti 10 "yathorNanAbhissRjate gRhNate ca" iti vAkyazeSAdavagamyate // 28 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye prakRtyadhikaraNam // 7 // 1. 2. vi. pu. 1-2-18 // 3. vAyupu. uttarakhaM. 36.96 // 4. zArI. 2-1-33 // 5. zve. 4-9. 6. tai. A. 7 // 7. manu. 1-8 // 8.mu. 3.1.3 // 9,10. mu. 1-1-6,7 // For Private And Personal Use Only Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA..] vedAntasAre vedAntasAre-prakRtizca pratijJAdRSTAntAnuparodhAt // jagadupAdAnakAraNamapi paraM brahma,na nimittamAtram,1"stabdho'syuta tamAdezamaprAzyaH yenAzrutaM zrutaM bhavati" iti yena AdeSTrA nimittabhUtena vijJAtena cetanAcetanAtmakaM kRtvaM jagadvijJAtaM bhavatIti AdeSTavikSAnena sarvavijJAnapratijJAtadupapAdamarUpamRtkAryadRSTAntAnuparodhAtmAdizyate aneneti AdezaH-ityAdezazabdemAdeSTAmidhIyate / AdezaH prazAsanam , 2"etasya vA akSarasya prazAsane gArgi" ityAdizruteH // 23 // ___ abhidhyopadezAcca // 3"tadaikSata bahu syAM prajAyaya" iti nimittabhUtaspekSituH vicitracidacidrUpeNa jagadAkAreNA'tmano bahubhavanasaGkalpopadezAca upAdAnamapIti vijJAyate // 24 // sAkSAccobhayAnAnAt // 4"brahma vanaM brahma sa vRkSa AsIt...brahmAbhyatiSThadbhuvanAni dhArayan" iti upAdAnaM nimittaJca brahmaiveti svazabdena ubhayAmAnAtha // 25 // * AtmakRteH // 5"so'kAmayata" iti nimittabhUtasya svasyaiva jagadAkAreNa kRteH 6"tadAnmAnaM svayamakuruta" ityupadizyamAnAyAH paramapuruSo jaga. nimittamupAdAnazceti vijJAyate // 26 // parasya brahmaNo niravadyatvasatyasaGkalpatvAdeH tadviparItAnantApuruSArthAzrayajagadAkAreNa AtmakRtezcAvirodhaH kathamityAzaGkayAha pariNAmAt // atropadizyamAnAt pariNAmAt tadavirodha eva / avibhaktanAmarUpAtisUkSmacidacidvastuzarIrakaH kAraNAvasthaH paramapuruSasvayameva 5"so'kAmayata bahu syAM prajAya" iti vibhaktanAmarUpacidacidvastuzarIrako bhaveyamiti saGkalpya5''idaM sarvamasRjata yadidaM kiJca"iti svazarIrabhUtamatisUsmacidacidvastu svasmAdvibhajya 5"tatsRSTvA tadevAnuprAvizat' iti svasmAdvibhakta cidacivastuni svayamevAtmatayA'nupravizya5"saca tycaabhvt| niruktnycaanirukaa| nilayanaJcAnilayanazca / vijJAnaJcAvijJAnazca / satyaJcAnRtazca satyamabhavat" iti hi svasya bahubhavanarUpapariNAma upadizyate; ato na kshcidvirodhH| 1. chA, 6-1-3 // 4. aSTa. 2-pra. 8-anu. 7-8 // 2. sa. 5-8-9 // 5. te. A. 6-2 // 3. chA. 62-3 // 6. te. A. 7-1 // 52 For Private And Personal Use Only Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 510 bedAntadIpe [ma.. avibhAgAvasthAyAmapi jIvastatkarma ca sUkSmarUpeNa tiSThatIti vakSyati "na karmAvibhAgAditicennAnAditvAdupapadyate cApyupalabhyate ca" iti // 27 // yonizca hi gIyate // 2"yadbhUtayonim" ityAdiSu yonizca gIyate ; atazvopAdAnamapi // 28 // ___ iti vedAntasAre prakRtyadhikaraNam // 7 // vedAntadIpe-prakRtizca prtijnyaadRssttaantaanuprodhaat||prN brahma kiM jagato nimittakAraNamAtram ,utopAdAnakAraNamapIti sNshyH| nimittakAraNamAtramiti pUrvaH pakSaH, mRtkulAlAdau nimittopAdAnayorbhedadarzanAt ; 3"asmAnmAyI sjate vizvametat" ityAdibhirbhedapratipAdanAt, brahmaNo'SikAratvazrutivirodhAca / rAddhAntastu-'yenAzrutaM zrutam" iti brahmavijJAnena sarvavijJAnapratikSAnAnyathAnupapattyA 5"yathA somyaikena mRtpiNDena sarva mRNmayam" iti mRttakAyadRSTAntena tadupapAdanAca jagadupAdAnakAraNamapi brahmaiveti vijJAyate / pramANAntarAvasitasakalavastuvilakSaNasya zAstraikasamadhigamyasya parasya brahmaNassavakSasya sarvazakteH kAryakAraNobhayAvasthAyAmapi svazarIrabhUtacidacitprakAratayA'vasthitasyaikasyaiva nimittatvamupAdAnatvaM cAviruddham / zarIrabhUtAcidvastugato vikAra iti kAryAvasthAvasthitasyApi zarIriNaH paramAtmano'vikAritvaM siddhameva / cidacidvastuzarIrasya brahmaNa evopAdAnatve'pi brahmaNyapuruSArthavi. kArAsparzapradarzanAya hi 3"asmAnmAyI sRjate vizvametattasmizcAnyo mAyayA saniruddhaH" iti vyapadezaH / pratijJAdRSTAntAnuparodhAt upAdAnaM ca brahmaiveti sUtrArthaH // 23 // abhidhyopadezAcca // 6"so'kAmayata bahu syAm""tadakSata bahu syAM prajAyeya" iti sraSTabrahmaNasvasyaiva jagadAkAreNa bahubhavanacintanopadezAJca jagadupAdAnaM nimittaM ca brahmaiveti nizcIyate // 24 // sAkSAccobhayAnAnAt // 8"kiM svidvanaM ka u sa vRkSa AsIt"isyAdinA jagadupAdAnanimittAdau pRSTeH"brahma vanaM brahma sa vRkSa AsIt"8"brahmAdhya1. zArI. 2-1-35 // / 5. kA 6,1-4 // 2. mu. 1-1-6 // 6.te. A. 6.2 // 3. zve. 4-9 // 7.chA. 6-2-3 // 4. DA. 6-1-3 // 8. aSTa. 2-pra. 8.anu. 7-8 // For Private And Personal Use Only Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 4.] prakRtyadhikaraNam. 411 tiSThat" ityupAdAnaM nimittaM cobhayaM brahmaiveti hi sAkSAdAnAyate ; atazcobhaye brahma // 25 // AtmakRteH // 1"tadAtmAnaM svayamakurata" iti sraSTurAtmana eva jagadAkAreNa kRtirupadizyate ; atazcobhayaM brahmaiva / nAmarUpabhAvAvAbhyAm ekasya karmakartRbhAvo na viruddhH||26|| ____yadyAtmAnameva brahma jagadAkAraM karoti, tarhi brahmaNo'pahatapApatvAdi. kamanavadhikAtizayAnandasvarUpatvaM sarvazatvamityAdi sarva virudhyate, ajJatvAsu. khitvakarmavazyatvAdiviparItarUpatvAjagata ityata uttaraM paThati pariNAmAt / / akSabrahmavivartavAde hi tadbhavatyeva, ajJAnasya tatkAryarUpAnantApuruSArthasya ca vedAntajanyajJAnanivartyasya brahmaNyevAnvayAt , tadA zAstrasya bhrAntajalpitatvApAtAzca / avibhaktanAmarUpasUkSmacicivastuzarIrakasya brahmaNaH vibhaktanAmarUpasthUlacidacivastuzarIratvena pariNAmo hi vedAntebhUpadizyate, 2"taddhedaM ta_vyAkRtamAsIttannAmarUpAbhyAM vyAkriyata" ityevamAdibhiH / apuruSArthAzca vikArAzzarIrabhUtacidacivastugatAH / kAraNAvasthAyAM kAryAvasthAyAM cAtmabhUtaM brahma apahatapApmatvAdiguNakameva / sthUlasUkSmAvasyasya kRtsnasya cidacidvastuno brahmazarIratvam, brahmaNazca tadAtmatvam 3"yaH pRthivyAM tiSThan" "yasya pRthivI zarIram" ityArabhya 4'yasyAvyaktaM zarIram yasyAkSaraM zarIram yasya mRtyuzzarIram eSa sarvabhUtAntarAtmA apahatapApmA divyo devaH" ityevamAdizrutizatasamadhigatam / atassarvamanavadyam // 29 // yonizca hi gIyate // 5"yadbhatayoni paripazyanti dhIrAH'6"kartAramIzaM puruSaM brahmayonim" ityAdiSu sarvasya bhUtajAtasya paramapuruSaH yoni. tvena gIyate / hizabdo hetau| yasmAdyoniriti gIyate,tasmAzcopAdAnamapi brhm| yonizabdazvopAdanakAraNaparyAyaH / / 28 // iti vedAntadIpe prakRtyadhikaraNam // 7 // 1. te. A. 7-1 / / 2. 1. 3-4-7 // 3. 1. 5-7.3 // 4. subAla, 7 // 5. mu. 1-1-6 // 6. mu. 3.1-3 // For Private And Personal Use Only Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - (zrIzArIrakamImAMsAmAdhye sarvavyAkhyAnAdhikaraNam // 9 // ). etena sarve vyAkhyAtAvyAkhyAtAH / 1 // 4 // 29 // etena pAdacatuSTayoktanyAyakalApena, sarvavedAnteSu jagatkAraNamatipAdanaparAssarve vAkyavizeSAzcetanAcetanavilakSaNasarvajJasarvazaktibramapratipAdanaparA vyAkhyAtAH / 'vyAkhyAtAH'iti padAbhyAso'dhyAyaparisamAptiyotanArthaH // 29 // iti zrIzArIrakamImAMsAbhASye sarvavyAkhyAnAdhikaraNam // 8 // iti zrIbhagavadrAmAnujaviracite zArIrakamImAMsAmAnye prathamasyAdhyAyasya caturthaH paadH||4|| // smaaptshcaadhyaayH|| vedAntasAre-etena sarve vyaakhyaataavyaakhyaataaH|| 1"janmAcasya yataH" ityAdinA etadantena nyAyena sarve vedAntAH brahmaparA vyaakhyaataaH| dviruktiradhyAyaparisamAptidyotanAya // 29 // iti vedAntasAre sarvavyAkhyAnAdhikaraNam // 8 // iti zrIbhagavadrAmAnujaviracite vedAntasAre prathamasyAbhyAyasya cturthHpaadH||4|| ||smaaptshcaadhyaayH|| vedAntadIpe-etena sarve vyaakhyaataavyaakhyaataaH|| 2"yato vA i. mAni" ityAdiSdAhateSu vAkyeSu 1"janmAdyasya yataH" isyAdinokanyAyakalA. pena sarve vedAntAH brahmaparA byAkhyAtAH / padAbhyAso'dhyAyaparisamAptidyotanArthaH // 29 // iti vedAntadIpe sarvavyAkhyAnAdhikaraNam // 8 // iti zrIbhagavadrAmAnujaviracite zrIvedAntadIpe prathamasyAdhyAyasya caturthaH pAdaH // 4 // // smaaptshcaadhyaayH|| 1. zArI. 1-1-2 // 2. te. bhU. 1 // For Private And Personal Use Only Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zrImate rAmAnujAya namaH adhikaraNasArAvalI. zrImAnveGkaTanAthAryaH kavitArkikakesarI / vedAntAcAryavoM me sannidhattAM sadA hRdi / svasti zrIraGgabhartuH kimapi dadhadahaM zAsanantatprasattyai satyaikAlambi bhASyaM yatipatikathitaM zazvadaddhyApya yuktAn / vizvasminnAmarUpANyanuvihitavatA tena devena dattAM vedAntAcAryasaMjJAmavahitabahuvitsArthamanvarthayAmi // zrImadbhayAM syAdasAvityanupadhi varadAcAryarAmAnujAbhyAM samyagdRSTena sarvasahanizitadhiyA veGkaTezena kuptaH / sevyo'sau zAntacittaiH zravaNarasanayA zAntilAbhArthibhirvA siddhazzArIrakArthe sahajabahuguNaH srgdhraadugdhraashiH|| trayyantasvAntavAdinyadhikaraNagaNe paunarutyoktabAdhau mandatvAsaGgatatve vizayamaphalatAM mAnavAdhaM ca mantRRn / diGmohakSobhadInAn dinakarakiraNazreNikevojjihAnA hRdyA padyAvalIyaM hRdayamadhigatA sAvadhAnAndhinotu // 3 gambhIre brahmabhAge gaNayitumakhilaM kaH pravINaH prameyaM ? diGmAtaM darzayannapyahamiha nipuNaiH prAdhvamadhyakSaNIyaH / mA bhUnizzeSasiddhistadapi guNavidaH sphItanissImarane madhyehAraM nidheyammahati jahati kimmauktikaM labdhamabdhau // 4 1. vedinya iti pA. For Private And Personal Use Only Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir adhikaraNasArAvalyAm [a. 1. vedArthanyAyacintye prathamamadhigataH karmavargaH pramANaiH bhedairaGgaiH prayuktyA krmvircnyaa'thaadhikRtyaa'tidissttyaa| tatrAzeSaivizeSaistadanu tadanuvayUhataH prAptabAdhaiH tantreNAtha prasaktyA tata upari caturlakSaNI devatArthA / prAradharme'lpAsthirArthe prAzamitavizaye tAdRzArAdhyayukte'thAtazzArIrakAMze bahuvidhamahima brahma mImAMsitavyam / kRtsnasvAdhyAyasAgAdhyayanasamuditApAtabuddhyaiva karma / tyaktvA''do brahmacintAM kimiti na kurutAntanna tulyoktybaadhaat|| prAvaNyaM prAktrivarge saphalayatanatopAsanAGgatvato'pi vyAkhyArUpe'tra zAstre kramaniyatirasau syAca mukhyakrameNa / mAnatvAdirvicAryaH purata iha tathA vAkyavedyAtpadArtho dRSTAntazthopameyAdyadi madhu savidhe yAtu cAdi kimrthH|| vyAcakhyuH ke'pi tApatrayahatimitare sAdhanAnAM catuSkaM kANDe'smin pUrvavRttaM kathayati nigamaH karmacintAphalantat / sAGgAdhItirhi sUte vizayamavasaraH kvAtra tantrAntarAderaucityasthApito'yaM krama iha na punshcodnaasNpryuktH|| 8 nityapAptasya kaNThasthitakanakanayAnirvizeSasya labdhimithyAbhUtaM nivartya zrutizakalabhuvaH prekssnnaattnnivRttiH| karmaivaM kvopayuktaM pratibhaTamapi tadvattatoktirmadukte prAptAtreti pralApe prativacanagatirbhASitA vistareNa // mImAMsAyAH kabandha katicana jagRharAhukalpaM ziro'nye kintairantarvirodhapramuSitamatibhirbAhyakalpairRmadbhiH / svAdhyAyAyAyakAtsnrye svavidhiparavidhipreraNA tAvadAstAM kRtsnApAtapratItau kimiti kRtadhiyaH kRtsnacintAna kuryuH // 10 For Private And Personal Use Only Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] zAstrAvatAraH. prAdhItasyaikarUpaprayatananiyatAdekarUpopakArAvidyAsthAnaikyasiddhau kramaniyatiyutAkAyaikaprabandhyam / adhyAyAdiSvivAvAntaraviSayaphalAdyanyatA'trApyabhettI tattulyaH kartRbhedaH kalibalakaluSaiH kalpito'rthe virodhaH // 11 tattadvaiziSTayabhedAdyadagaNi bhidurA devatA pUrvabhAge saMjJAvaiSamyamAtrAdapi kathamiyatA'dhItayaSTavyabhaGgaH / uddezyAkArabhedo'styayamiha haviSAmuktibhinne prayoge daurbalyaM tvakSavedhAnmiticaramatayA dravyato devtaayaaH|| 12 jaiminyuktaM viruddhaM yadiha bahuvidhandarzitaM mUtrAkAraistasmAdatraikazAstryaM haThakRtamiti na brahmasaMvAdadADhAt / tannastAtparyabhedairvihatiparihRtiH kANDavatkANDayossyAt baahykssepaarthguuddhaashyvcnbhvddhaantishaantyaadisiddheH|| 13 AkSipya sthApanIyAH katicidiha nayAH pUrvakANDapraNItAH kecidyutpAdanIyAH kacidaSavadanaM khyApyamautsargikasya / itthaM sarvatra cintAkrama iti samatAM vIkSya madhyasthadRSTayA zAstraikye paunarutyaprabhRtiparihatissAvadhAnairvibhAvyA // 14 vRttigranthe tu jaiminyuparacitatayA SoDazAdhyAyyupAttA saGkarSaH kAzakRtsnaprabhava iti kathaM tattvaratnAkaroktiH / atra brUmassaduktau na vayamiha mudhA bAdhituM kiJcidarhA nirvAhastUpacArAt kacidiha ghaTate hyektaatpryyogH|| 15 sautrI saGkhyA 1zubhAzIradhikRtigaNanA 2cinmayI brahmakANDe tAdatrye'nantaratve'pyadhikaraNabhidA nAlpasAraiH prklpyaa| 1. zubhAzI:-545. / 2. cinmayI-156. For Private And Personal Use Only Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir adhikaraNasArAvalyAm [a.1. 3akSoAzAhikASThAdviradamunivasUyaMdritattvAtizakarya rakSaiH prayAjairiha bhavati rasaiH paadniitiprbndhH|| zAstraM tvetatsamanvityavihatikaraNaprApticintApradhAnairaddhyAyaiSSoDazAjidvikayugabhiduraM SaTkabhedAdinItyA / tatrAdyaM vakti siddhaM viSayamapi parantatpratidvandriyugmaM khaprAptessAdhanaM ca svayamiti hi paraM brahma tatrApi cintym||17 talAye'tyantagUDhAvizadavizadasuspaSTajIvAdivAcaH pazcAtsmRtyAdikairakSatirahitahatiH kaarytaabhrendriyaadeH| doSAdoSau tRtIye bhavabhRditarayorbhaktiraGgAni cAthopAsArohaprabhAvotkramasaraNiphalAnyantime cintitAni // 18 sraSTA dehI svaniSTho niravadhimahimApAstabAdhazritAptaH khAtmAderindriyAderucitajananakRtsaMmRtau tntrvaahii| nidoSatvAdiramyo bahubhajanapadaM svAhakarmaprasAdyaH pApacchibrahmanADIgatikRdativahan sAmyadazvAna vedyaH // 19 vidhyuktyA'dhItya vedAnvidhivalaviratAvanyajAdeva rAgAt kRtsnaM mImAMsamAnAH kramata iti parabrahmacintAntaranti / prApte turye yuge'smin parimitabaladhIprANatadvighnadRSTayA kAlakSepAkSamatvAt katicana kRtinazzIghramante ramante // 20 rAgAnmImAMsate cet skhayamiha yatatAM kiM gurUktyeticenna brahmajJAnAptaye gurvabhigamanavidhestena tattvopadezAt / sadvidyAcAryavatve prathayati ca parabrahmavittintathAnyApyAcAryAdityadhIte niyamavidhirasau nizcito nItividbhiH // 21 3. akSa-11. Urmi-6. AzA-10. a- 8. Urmi-6. adri-8. tattva-26. atizakkarIhi-8. kAThA-10. dvirada-8. muni-7. vasu- | 15. akSaiH-11.akSaiH-11. prayAjaiH-5.rasai-6. For Private And Personal Use Only Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra pA. 1.] www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zAstrAvatAraH. siddhe vyutpattirAdyA na bhavati na ca dhIrlakSaNAdyujyate'smin kiM zAstreNAnyasiddhe na ca nizamayitussiddhabodhe phalaM syAt / brahmaNyevana mAnAnyupaniSada iti stambhite tadvicAre zAstrArambhaM catussUtryaghaTayaducitainyayabhedaizcaturbhiH // siddhe vyutpattyabhAve svariva phalatayA lakSmabhaGge ca labhyaM brahmAnyoktyAnumAnamamitamapi bhavatvaMzatazzAstravedyam / vidhyarthatve'pyavAdhAtparaviSayavacassvArthamAnaM bhavedityanvAruhyAktidainyanna hi sahata RjussUtrakRdvAvadUkaH // dvAbhyAmAdau pratItiprajananamuditaM siddharUpe parasmin dvAbhyAM vaiphalyazaGkA tadanu parihRtA zAstratajjanyabuddhyoH / aucityAnekabhASyasvarasagatimatI prAktanI vartanIyaM zAstrArambhArthamekaM tritayamapi paraM zAstramityAhureke || yattatsenezvarAyairagaNi vakulabhRtkiGkarairaGgayakAri vyAsAryairnyAsi ca dvizzrutamiti vizadaM viSNucittairvivatre / azrauSaM zeSakalpAdahamapi viduSo vAdihaMsAmbuvAhAt addhA nirddhAryate'tazcaturadhikaraNI brahmacintoSayuktA // vyuttarayAtrAdyaturyAvabhidadhati nayau kecidaprAptametat bodhAsiddhau kathaM tatphalamiha vimRzet siddhavatkAramAndyAt / madhyau dvau rUpanAmaprajananaviSayo yadvidustacca mandaM satyukte'pekSite'rthe viphalavibhajanaM nocitaM nItisUtre / / iti zAstrAvatAraH // For Private And Personal Use Only 22 23 24 25 26 Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir adhikaraNasArAvalyAm [a... ---( atha jijJAsAdhikaraNam )---- kArye vyutpattirAdyA niyatamiti girastatparA eva sarvA nAnyA vede'pi nItistata upaniSadAmUSaramAyataiva / nAtastadvedyamImAMsanamucitamiti pratyavasthIyamAne siddhe vyutpattimAdyAM bahumukhamavayan brahma jijJAsyamAha // 27 aGgalyA nirdizantaH kimapikimapi tadvAcakAMzaiH prayuktaiH bAlAn vyutpAdayanti kramabhavamilitajJApakatvaM vidntH| saGghAtAste padAnAM vidadhati ca dhiyaM kvApi siddhe viziSTe kartavye kvApi ceti kvacidiha niyatizzabdazaktena klpyaa||28 saMsAre'nAdisiddhe muhuranubhavatassaJcitAssaMskriyAssyussaMskAroddhodhakAzca svayamupanipatantyaprakampyAtpravAhAt / tattajjAtIyabhedagrahaNasamucitA vRttayastannidAnAH tadvatsyAcchikSakAdivyavahatiSu shishoraidmaadibodhH|| 29 dakSairAdhoraNAdyairanumitavividhasvaprayAsopayogaiH zikSAbhedA vicitrA gajavihagamukhAn grAhayadbhiH prayuktAH / tasmAtsArtho manuSyaprabhRtiSu ca tathAbhUtazikSAvizeSaH kalpo bhASyodito yanna yadi kathamasau kalpate'nyo'pi maargH|| kasmaicitsiddhamartha kamapi kathayituM ceSTayA codyamAnaH tasmai taM vakti taddhIsamaviSayatayA zikSate tadvaco'nyaH / AdiSTo bodhanArtha yadiha vitanute tattadartha hi yuktaM tadvAkyAtsiddhavedI prayatataiti cedastvanAdezikantat // 3 putraste'bhUnna sarpo'yamiti vacanataH prItyabhItyAdiliGgaH tadyogyArthantadUcaM viSayaniyatirAsaktipUrvaiH kvacitsyAt / For Private And Personal Use Only Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anmAdyadhikaraNam . AvApodvApabhedAt pratipadaniyatA zaktirapyatra siddhyet bhUyodRSTayAdisAhAyyakamiha vacasaH kAryapakSAviziSTam // 32 kArye vyutpattirAdyA bhavatu tadapi kiM zaktitAtparyasiddheH prAgvyutpattiH kriyAyAM nRvacasi nigame tvanyathetyabhyupaiSi / sthApyA'to'nanyathAsighyanugamaniyataissatprayogairhi zaktiH ko'sau pAzcAlaityAdhucitaviratikaM siddhamAtre'pi vaakym||33 duHkhAsaMbhinnadezaprabhRtiphalatayA codanAkheva siddhaM zrItatvAdArthavAdikyapi bhavati phalaM rAtrisatre pratiSThA / aGgIkumo niSedhAnuguNamiti tathA'narthakRttvaM niSeddhye viddhyarthairapyatassyAdavitathaviSayA brhmdhaarrthvaadaiH|| iti jijJAsAdhikaraNam // 1 // 3 . mA5. ...( atha janmAdyadhikaraNam )-..janmAyaizcedvizeSyaM bhavati bahulatAthopalakSyaM bravISi jJAtAjJAtAdidauHsthyaM vyatiSajati na cAlakSite syaatpriikssaa| udiSTabrahmacintA tata iha kathamityatra hetutvalakSyaH puMsUktAdiprasiddho guNanidhiraghajibrahmazabdArtha uktH|| 35 nAnA cellakSaNAni svarasabhiduratA brahmaNi syAdvizeSye khaNDo muNDazca gaurityabhilapanasamA dharmizabdakatA'tra / teSvekaM cedyathA'nyatsamuditamaphalaM syAdyavacchedyahAneH khaNDatvAdikramAcetyasadavihatitaH khaNDatAdervizeSAt // 36 tattatsvapratyanIkavyudasananiyataM bhedakaM nAnyabAdhi vyAghAtaH kAlabhedAnna bhavati jananasthApanadhvaMsanAnAm / For Private And Personal Use Only Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 38 adhikaraNasArAvalyAm pratyekaM lakSaNatvaM suvacamiha bahUdAhRti(mahimne saMbhUyApyAhureke phalamapi ca tdaangkitaarthvyudaasH|| 37 jJAtaM cennopalakSyanaca yadi natarAM lakSmayogApratIteH jJAtAjJAtAMzabhedastviha durabhilapo lakSaNenaiva vedye / brahmatvaM brahmazabdAnvitirapi vidite'nyatra nocenna zaGkA maivannAnAgamodyadvizayazamanataH zrImati brhmtokteH|| yAvallakSyAvabodhaM yadavagatirato lakSaNAttadvizeSyaM yasyAbodhe'pi pazcAdyadavagatiridaM syAtkuto nopalakSyam / tasmAd dvedhApi bhASye'numatiranucitetyAzayAjJasya coya / mokSArthopAsyabhede hyabhayamapi samanveti vidyAvikalpAt // 39 candre zAkheva zAnte mahasi taTagata lakSaNaM kAraNatvaM satyajJAnAdivAkyairapamRditaguNantadvibhAtIti ddimbhaaH| ekatrArtho vizeSye pratipadaniyatAvaya'tattanimittadvArAttiM padAnAmiha vidurrunnaayuktivnyaayvRddhaaH|| iti janmAdyadhikaraNam // 2 // paTavA // 40 ....( atha zAstrayonyadhikaraNam )--- vItAvItaprayogakramaniyatimatI kAryatA vizvametat sarvajJena prakRtaM gamayati viphalastvatra zAstrairvicAraH / ityunnItau laghutvAdanumitivazataH karmajaizvaryayukto vizvAmitrAdinItyA sphurati vibhumihAsUtrayacchAstravedyam // 41 kSityAcaM kAryatAyaiH kaTakamakuTavat kartRpUrva sa kartA siddhyedatrANvadRSTaprabhRtijanakadRk sarvazaktizca maivam / For Private And Personal Use Only Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra pA. 1.] www.kobatirth.org samanvayAdhikaraNam. 2 zrotrAdyaissaurabhAdigrahaNaruciriyantAdRza vyAptyabhAvAt sarva hetuna pazyet ghaTakUdiha na cAkartRtA tAvatA'sya || kAryatvAt syAdvivAdAspadamidamakhilaM sarvavit kartRpUrva yannaivantaddhi naivaM puruSavaditi nAnanyathAsiddhyabhAvAt / he tAvetAdRzAtmanyavidurabhiduraM vyAptasiddhyAdidauHsthyantadbhaGge lakSaNAnAmagaNi gamanikA tattvamuktAkalApe || yadyapyAtmAntarAderanumitiranaghA liGgabhedaistathA'pi pratyakSavyAptizailI na khalu zithilatA kutracitpakSabhede | AmnAye tvadbhatoktirna bhavati vitathA tAdRzAptoktanItyA bAdhAbhAvAdisAmyAdvihatimati bhavellokavat gauNatAdiH / 44 nanvAmnAyapradhAnAH kvacidanukathayantyasmadAderazakyaH kAryaiH kartA'numeyaH para iti tadabhimaitu janmAdivAkyam / tasmAdIzAnumAna tyajanamanucitaM vaidikasyeti cenna kApyaucityopadezAdyata iti ca sadAyaktisiddhAnuvAdAt // 45 iti zAstrayonyadhikaraNam // 4 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only 42 atha samanvayAdhikaraNam // 4 // ) - kartavye hyartha ukte nizamayitRphalaM siddharUpe tu na syAt prItyA sAphalyaptau vitathamapi vacaH kinna dRSTantadartham / vidyArthatve'nyadRSTerviSayavadanRtaM tat parIkSyanna bhAvItyAkSepe'nanyazeSe niravadhikasukhe zAstratAtparyamAha // tAtparyaM brahmatatve'pyavihatavidhinA'pyekavAkyatvapakSe bhede'pi syAdasiddherna bhavati balibhugdantasaGkhyoktisAmyam / svAdArthatvaM mRSAtvakSamamiti na mRSetyUhane prItyayogAdvAlopacchandanAdiSvapi viSayatathAbhAvabuddhyaiva harSaH || 46 43 47 Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir adhikaraNasArAvalyAm [a. 1. yatpItyartha vacastanikhilamanRtamityarbhakapAyavAkyaM satyoktyAnandadRSTena ca vihatirihAdhyakSatazzAstrato vA / tenAnanyArthasiddhoktyanRtaviSayatAzaGkanastambhanena trayyantAssatyanityAdbhutaparamaparabrahmaniSThAH pramANam // 48 brahmaike niSpapaJcIkaraNavidhipadaM dhyAnavidhyarthamanye nirdharmAdvaitavAkyopacaritamitare sidhyatIti bruvanti / teSAmeSAM svapakSasvavacanavihativyAkulAnekajalpAH kalpo'yaM bAhyakalpaH kRtamatipariSatpIThamardairamardi // kanyArthA hyarthavAdastutimukhamukhataH sthApitaH prAgidAnI svAtantryeNa pramANI kriyata iti tataH kaannddyossyaadvirodhH| na syAtsAmAnyato hi prathamamabhidadhe mAnatAsthApanArtha keSAMcitsvArthatoktA svata iha subhage bodhamAtrAtpumarthe // 50 tredhA sarvatra vede niyatavibhajane codanAdyazabhedaicatvAro'pyarthavAdA munibhirabhihitA brAhmaNAMzasya shessaaH| atrAtaccheSatoktau smRtihatiriti cedviddhi dattottarantat sAmAnyoktirhi seyaM tata upari yathAmantravidhyanyatoktiH // 51 AmnAtairauhikAthai raviguNasaphalaizAkunajyautiSAdyaiH pAratrikyA pravRttyA'pyatinipuNadhiyAmAgamAzvAsasiddhau / zabde tasmAcca bodhe sati paraviSaye doSabAdhavyapete mAnaM tatra svato'sau na kathamitarathA naigmaadhyaaplaapH|| 52 zAstrArambhopapattyai caturadhikaraNIpeTikeyaM pravRttA lakSyasyoktaM vizeSadvayamiha ghaTate vakSyamANopajIvi / sabrahmAdyuktivedyaH para iti hi vadetkAraNatvAdhikAre vakSyatyasya dviliGgAyadhikRtiSu punastAdRzAnandatAdIn // 53 For Private And Personal Use Only Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pA. 1.] AnandamayAdhikaraNam AtmanyevaM parasminna kRta iti mate vizvahetutvalakSye zAstrakasthApanIye nirupadhiparamapremayogye prasakte / IdRktvaM syAdyathA prakRtipuruSayornAnumAnAdyayogyau duHkhAspRSTau ca tAvityatha parakathanaM doSavIti krameNa // iti samanvayAdhikaraNam // 4 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - ( athAnandamayAdhikaraNam // 7 // ) mukhyekSA yadyabhISTA bhavatu taducite sA punarjIvatave sadvidyAyAM hi zabdaistribhirupari satastasya jIvaikyamuktam / For Private And Personal Use Only 11 * ( athekSatyadhikaraNam // 5 // - gauNekSAsAhacaryAnna tu bahubhavanaprekSaNaM naiva mukhyaM dRSTAntAdyairihAbhAtyanumitiracitastAdRzAjjanma yuktaM / sacchabdastena mUlaprakRtimavikRtiM vyAharedityayuktaM zrutyA'nyeSAM nirodhAccadabhimatatiraskAriliGgAdibhizca / / 55 jJAte kaa sarva viditamiti bhavatyaikyasiddhyai pratijJA mRttatkAryAdayazca vaya iha kathitAstasya dRSTAntabhedAH / tenAvyaktAnumAnaM kathitamiti vRthotkaNThitaM hetvanuktessArUpyAdezca hetorupari parihRteratra saMbhAvanokteH // AdezAtmasvazabdairanitarazaraNaistvantadaikyopadezAjjIvena khena sAkaraNamanahamo'cidgaNasya pravezAt / ekajJAnena sarvaM viditamiti girA sarvatAdAtmyavAcA zAkhAvidyAntarAderapi bahubhavitA vizvavidvizvamUrtiH // itakSatyadhikaraNam // 5 // 54 56 57 Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir adhikaraNasArAvalyAm [a. 1. ityUhAdujjihAnaM prazamayitumatha prastuto vizvakartA jIvasyApyantarAtmA nirupadhikamahAnandathussthApyate'tra // 58 dRSTaH pUrva vikAre mayaDiti carame'pyevamastvityayuktaM madhe tadbhaGgadRSTeH pracuramiha vadet pratyayo'nyasya bAdhAt / AnandamAcurI ca prakRtaparasukhAlpatvalabdhAvadhitvAdaHkhAlpatvAnapekSA paraduritabhidazzAsitustadvirodhAt // 59 AtmA tasyaiSa evetyuditamanitarAtmatvamasyaiva vaktuM zArIroktizca tasminnikhilatanutayA syAdasaGkocavRttiH / zodhyatvantattadarthAnuguNamiti vibhostatprasAdyatvamAtra prApye'sminprAptirUpA paravida upasaMkrAntirAnandasindhau // 60 nirdehe'sminiraMze na hi bhavati ziraHpakSapucchAdi kizcitasmAtpucchaM pratiSThetyuditamiha paraM brahma bhAtIti cenna / soDhApucchatvakRptiyadi kathamitarannAnumanyeta kalpyaM brahmaNyAtmapratiSThA vacanamanitarAdhAratAkhyApanAya // 61 ityAnandamayAdhikaraNam // 6 // -- --...(athAntaradhikaraNam // 7||)...bhuuyisstthaanntpunnyopcyblsmuddhpuurvoktbhuumnaaN zakrAdinyAyatassyAt triguNatanubhRtAmIzvarANAM prvaahH| tannAkarmotthadivyAkRtijanimahimA zAsitA sarvapuMsAM nityazrIdhnabimbe zruta iti sa ya ityukta evaiSa ekH|| 62 sarvebhyaH kalmaSebhyo hyadita iti vadatyantarAdityavidyA tasmAccheSAbhyanujJAnayata iti vibhoH puNyayogo'stu maivam / For Private And Personal Use Only Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra pA. 1.] www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir antaradhikaraNam AmnAto'nanyazAsyassvavazaparaphalassAdhunA naiSa bhUyAn syAtpuNye lakSmayogAdapi na sukRtamityAdinA paapmshbdH|| 63 prakhyAtaM zuddhasatvaM kimapi tadanaghaM dravyamavyaktato'nyadra rUpamaiza divi kanati tathA zeSazeSAzanAdyaiH / nityaM tatsurisevyaM parataramajahatsvasvabhAvassa devaH puMsAM saMsArazAntyai vipariNamayati vyUhapUrvairvibhAgaiH // dehatvAt saptadhAtutrimalamaghabhavanduHkhakRnnAzayuktaM sAMzatvAdeva hetoriti yadi tadasaddharmimAnena bAdhAt / arasarahar kacidapi na bhavedanyathA'tiprasaGgAt yattu svecchAvatAreSvabhinayati tadapyAropalavArtham || itthaM vidyaraNa sthiracaracidaciddehinassarvahetovyaktAjjIvatatvAdapi samadhikatA yadyapi syAttathApi / utthAnadvArabhedAt kramata iha mRdUpakramAn krUraniSThAn addhyAye'sminnirundhannadhikaraNagaNaistadguNAnudgaNAti // 65 zabdaissabrahmamukhyaizzrutizirasi mitaM kAraNaM kizcidekaM saGkalpAbhyAsarUpairatadananuguNaizcintitazcidvizeSaH / bhUtAkAzAdizaGkAjananasamucitairnAmabhiH kAraNasthaiH For Private And Personal Use Only 13 64 66 67 kSiptvA tatpAdazeSazrutisamudayanAsambhavoktyA bhunakti // AkAzaprANazabdAvanitaragatiko rUDhibhaGgena neyau jyotizzabdastu rUDhayA prathayati puruSaM divyatejoviziSTam / prakhyAtendrAdizabdastadanu niyamitastadviziSTapravRttyetyevaM syAt peTikaiSAdvikayugalavatI zabdavRttikrameNa // 68 ityantaradhikaraNam // 7 // Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 14 www.kobatirth.org adhikaraNasArAvalyAm Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [a- 1. - ( athAkAzAdhikaraNam // / 8 / / ) .. atrAkAzastva zeSaprabhavavilayabhUssAni dRSTasvanAmnA nirdiSTastaittirIye'pyanitarajanitasvAtmanassambhavoktyA / maiM siddhAnuvAdo yamatha ca paraprApyatAdirna tasmi - statkartAtmA viparicacchruta iti vihatA svaatmnsttprsuutiH|| 69 ityAkAzAdhikaraNam // 8 // ( atha prANAdhikaraNam / / 9 / / ) 00prANAyattaM hi dehAdikamiha viditaM tena tatkAraNatvaM zrutyuktaM rUDhizaktyA sudRDhamiti na tadvayomavat sAdhanIyam / tanna prANasya kASThAdiSu mahimahateH pUrvavacAnuvAdAt AkAzokterivokte bhagavati nikhilaprANanasyApi dRSTeH // 70 nokti vyAhanti liGgaM kimapi bhavati tu khyAtatazvAnukUlaM zabdazcAnanyaniSThazruta iti na paro jyotirAdyaktivedhaH / vizvotpattyuktatyabhAve'pyavagatamiha talliGgamityAkSipantaM rundhe'thAdhikriyAbhyAM taducitacidacidvargavaiziSTyayuktayA // 71 iti prANAdhikaraNam // 9 // For Private And Personal Use Only * ( atha jyotiradhikaraNam // 10 // ) - kaukSeyajyotiSaikyaM kathitamiha parajyotiSastasya vizvopAdAnatvaM ca vidyAntaraviditamataH kAraNaM vahnirastu / maivaM puMsUktavAkyAditaparapuruSapratyabhijJaptacabAdhAt gAyatryuktastu sAmyAdapi ca nigaditAstasya bhUtAdipAdAH || utthAnaM jyotirAdAvadhikaraNayuge kAraNavyAptaliGgAdityAbhASyAnyaliGgaM svavacasi vihitaM neti bhASyaM kathaM syAt / Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 1.] indraprANAdhikaraNam . itthaM vizvAdiliGga sadiha na tu parAbhISTaliGga samastItyutpazyan pUrvapakSI vyavaharati tathA vyAhatistanna zaGkayA // 73 iti jyotiradhikaraNam // 10 // ---- (athendraprANAdhikaraNam // 11 // ... vidyA prAtardanI sA vadati hitatamopAstikarmendrameva khyAtaprANendracihnAnvitamapi tadasau vizvakarteti cenna / brahma tredhA hyupAsyaM bahuvidhacidacitkaJcakaM svAtmanA ca prANendraprakramo'pi prbltrmhaavaakyvaighttybhgnH|| 74 yalliGgaM kAraNaikasthitamiti kathitaM jyotiSIndre ca tatta prakhyAtAnyaikaniSThaM prthmmitmtstnmukhotthityyogH| aprApte tadvimarza prakRtazithilatA neti cetsatyametat viSNUtpattyAdinItibhramata iha purovAdamutprekSya zaGkA // 75 jyotiHprANendrazabdAH parataraviSayAH kAraNavyAptadharmAdityetatsAdhvamISAM bahuvihatimatI khyAtamAte tu vRttiH| tatkauleyAnalAtmA kathita iha tathA dhyAnatastatphalAptyai mukhyamANAdiliGgaM tadupahitaparopAsanAnmokSaNAya // 76 kArya yatkarmavazyaM yadapi dRDhamitaM tannirUdvaistu zabdaiH nirdiSTe brahmaNi syAtkacidagatihatA rUDhiraindrInayena / talliGgAnanyathAsiyadhigamanabalAttadviziSTe vivakSA syAdIze jyotirindrAyabhilapanapade'haMtvamAdIrite ca // 77 svecchAtassarvahetuzzubhaguNavibhavAnantanissImaharSazzuddhAkarmotthanityAkRtiranupadhikAkAzanAdikhabhAvaH / For Private And Personal Use Only Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [a. 1. adhikaraNasArAvalyAm saprANAprANabhedavyatibhidurajagatmANano divyadIptiH prANendrAdhantarAtmA prabhuradhikaraNaissaptabhiH pratyapAdi // iti kavitArkikasiMhasya sarvatantrasvatantrasya zrImadveGkaTanAthasya vedAntAcAryasya kRtiSu adhikaraNasArAvalyA prathamasyAdhyAyasya prathamaH pAdaH. 78 -...(atha prathamasyAddhayAyasya dvitIyaH pAdaH // ).-.. anAyogAnyayogavyapanayananayaibrahmapAdatripAdIbhAgArUdvairmRdUpakramakaThinaparaiH prAya Aye prasAddhayam / kRtsnAkSepopazAntyai prathama iha tataH pAda uktastripAdI kAcitkAkSepapUrvAkhilakalahasamunmUlanAya praNItA // aspaSTaspaSTarUpasphuTataracidacilliGgavadvAkyAcintA bhASye dIpAvatAre'pyabhaNi nayagaNaissammavRttA tripAdyAm / atyantAspaSTaliGgAnvitaviSayamuzantyAdyapAdaM tu kecit tavedantAratamyaM niyatanijabalaiH krmtaartiiymaanaiH|| pUrvatAsiddharUpaisvamativiracitonnItibhiH pUrvapakSassiTaissAdhAraNairapyupadhiniyamitaiH pratyavasthA dvitIye / spaSTAsAdhAraNatvairupariparamatAnUktikalpairatheti / nyAyakatriMzadatra praticaraNavibhaktyanvitAnveSaNIyA / vizvaM pAde dvitIye vapuriti kathayazcintyate vAkyavargo vizvAdhArassa AtmetyabhilapanaparastarkaNIyastRtIye / turye sAGkhayAdipakSoditaparipaThanabhrAntirunmUlanIyetyevaM kecittipAdI jagadurayamapi shrotbuddhessmaadhiH|| For Private And Personal Use Only Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra pA. 2. ] www.kobatirth.org sarvatraprasiddhyadhikaraNam . atha sarvatraprasiddhyadhikaraNam // 12 // yasya prANazzarIraM sa khalu hitatamopAstikarmaprasaktastasmiJjIvatvazaGkAM jagadupajanake sauti zANDilyavidyA | pUrvanyAyAcca yuktandamanamiha mahAvAkyataH prakramasyetyutthAne prakramoktAnuguNamiti mahAvAkyamekIkaroti // anvAruhyAta bhedaM prathamamadhikRtirbhASitA kiMnimittaM vidyaikatve'nuvAdaH para iha guNaviddhyarthameveti yuktam / satyaM brahmAnumatya kacidupaniSadi kApi kalpye vivAde cintaiSodAhRtissyAtparamataracitetyarthasiddhistu boddhyA // 6 sarvatvaM karmabhissvairjanimati ghaTate brahmazabdo'vacaive - tyalpasthAno'lpamAnassukhataditarabhugjIva eveti cenna / tajjatvAderanUktervividhaguNabhidAdarzanAtsarvatAdessvArasyAdapyaNutvaM hyapadhikRtamihopAstaye jyAyasi syAt // 7 iti sarvatraprasiddhyadhikaraNam // 12 // 3 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( athAdhikaraNam / / 13 / / ) 00atA khalvodanAderbhavagiti kaThazrutyadhIto'pyasau syAna syAnmRtyupasiktasthiracaranikhilagrAsatastallayokteH / jIvanyAvartanaM ca prakaraNaviditaM bhoktRtoktirdvayostu preryatvaprerakatvapratiniyatarasAcchatrinItyA'thavA syAt // 8 satvaM svAdvazyanaznan jJa iti vibhajanAtpaGgayadhItantu satvaM buddhiH prANo'thaveti tamiha pivatorjIva ekastayozcet / maivaM jantau tu savazrutiriyamucitA karmabhuGgApyanaznan tatpraznaprakramo'nyAzaya idamapi cAbhASi pUrvAparAdyaiH || ityattradhikaraNam / / 13 // For Private And Personal Use Only 17 9 Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir adhikaraNasArAvalyAm ----( athAntarAdhikaraNam // 14 // )....... yadvattAderya eSo'kSiNi puruSa iti zrUyamANo'stu jIvo yadvA'kSNordevatA'rkaH pratikRtirathavA tatra dRzyeti cenna / etadbrahmaitadevAmRtamabhayamidaM ke khamityAvadhItessaMyadvAmatvamukhyaissthitiniyatibalAdarcirAyuktitazca // 10 svAtantryottaMsitAsu zrutiSu na phaladasyaiva vedyatvavAdaH kalyANAlokanAderiva vidhivalato vedanasyArthavattvAt / tasmAdakSyantarasthaH pratikRtipuruSo yujyate pUrvapakSe seyaM pUrvAparAsvapyadhikRtiSu yathAsambhavaM nItirUyA // 11 pUrvanyAye'gnividyA purata upanatA madhyatastvatra tasmAtadvanna brahmavidyAnugatiriti bhavedakSividyA tato'nyA / maivaM vicchittiraGgaina hi bhavati mitA cAGgatA'nekadhA'syAH proktaM ca brahmavidyAnuguNamiha phalaM prAktu na brhmdRssttiH|| 12 ityantarAdhikaraNam // 14 // ----(athAntaryAmyadhikaraNam // 15 // )... antaryAmI sa jIvo bahuvidhakaraNAyattadhIvRttyanukternAnyo draSTeti cokteriti yadi na niyantrantarasya vyudAsAt / draSTatvAdyaM ca tattadviSayaghaTitadhIrUpamIze hi mukhyaM taddharmAH kANvamAddhyandinapaThitigatAstasya cAtmA zarIram // 13 sthAnaikyAdatra zAkhAdvayaparipaThitAvAtmavijJAnazabdAvekArthAvityakampyantadapi kathayato buddhimevetyapArthaH / lokAmnAyaprasiddhyoranugamata imau cetane hyekatAnau bAdhaH kenApi nAsminbhavati ca sata ityAdibhissAmarasyam // ityantaryAmyadhikaraNam / / 15 // For Private And Personal Use Only Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 2.] vaizvAnarAdhikaraNam. (athAdRzyatvAdiguNakAdhikaraNam // 16 // )... dRzyatvAdeniSedho vikRtimati bhavatyakSare sanikarSAt paJcamyuktAkSarantattadavadhikaparaH paJcaviMzo'stu mA bhUt / sarvajJatvAdidRSTeH prathamasamuditaM tvakSaraM brahma zuddhaM pazcAduktantu jIvAdikamavadhitayA bhedtsttprokteH|| ___ ityadRzyatvAdiguNakAdhikaraNam / / 16 / / 15 -.( atha vaizvAnarAdhikaraNam // 17 // )..... svarlokAdityavAtAmbarasalilamahIrUpamUrdAdikRptyA dhyeyo vaizvAnarAtmA sthirabahuvizayazzabdaliGgAdisAmyAt / maivaM brahmetyadhIterbhuvanatanutayA yogatastvagnizabdo vaiziSTayAdA kriyAGgaM svavapuSi paradhIArhapatyAdidhIzca // 16 anyasminnanyadRSTayA na bhavati viduSAM kApi nizzreyasAptistasmAdvaizvAnaro'sau na para iti phalaM tvanasiddhyAdi maivam / / brahmaiva hyanyadRSTayanvitaghaTitamiha brahmazabdAdyabhAvAt sarvAghadhvaMsa uktaH phalamapi paramaM brahma ca vyAptamannam // 17 triSvanopAsitRNAM mitahRdayaguhAkSyantarazcintya ukto vizvAnvayamitAdevipulaparimitazcintanIyastraye'tha / SaTsu brahmAtmazabdau puruSapadamapi kSetratajjJaprapaJcavyAvRtte vizvahetau prakaraNaniyamAnAmavRttyA namanti // 18 tajjatvAdehi sarva jagadabhigaditaM brahmabhAvena pUrva sarvAntaryAmitA ca prabhavituruditA sarvatadehatA ca / tasmAdvizvaikyabAdhaprabhRtibahuvidhApArthabambhramyANakSudrakSIboktinAlaM nikhilamiha nayaissUtrakAro nirAsa // 19 For Private And Personal Use Only Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir adhikaraNasArAvalyAm [ma. 1. khAdhInAzeSasattAsthitiyatanatayA sarvabhAvena tiSThan prastAzeSo'kSinityasthitirakhiLatanuH klpitaamyaadigaatrH| kharlokAyagavaizvAnara'padaviSayo lakSaNasyAdimasya proktaH pAde dvitIye zrutinikarazirazzekharaH shriinivaasH|| 20 iti kavitArkikasiMhasya sarvatantrasvatantrasya zrImadveGkaTanAthasya vedAntAcAryasya kRtiSu adhikaraNasArAvalyAM prathamasyAdhyAyasya dvitIyaH pAdaH // 2 // --(atha prathamasyAdhyAyasya tRtIyaH paadH||).-..-. spaSTai vAdiliGgairyutamiha hi vacassADyo brahmaniSThaM madhye'trAdhikriyoktistriSu kimiti na ttttprsnggaattdukteH| kizcAsyAmadhalokAyatikanirasanaM prastutArthopayuktaM brahmotkarSazca siddhyedgalati diviSadAM kAraNaikyabhramazca // 1 nyAyAssapraiva sAkSAt paraviSayatayA saGghaTante'tra pAde sarvAdhArassa AtmA svamahimanilayastatra tAtparyabhUmiH / tatsiddhyai zAsanAdyaM kathitamiha mithassyUtamAlocanIyaM sarvezatvaM ca SaSThapramitanayamitaM pazcimanyAyarakSyam / / siddhaM prAgeva muNDopaniSadi paramaM brahma taddharmabhedaibhedoktezcetyakANDe kimiti punarimAM piSTapeSampinaSTi / satyaM kSetrajJadharmaiH paTubhirupanatA prakriyAbhedazaGkA prakhyApya pratyabhijJAmapunarudayamunmUlyate zabdapUrvaiH // yasminnotammano'nyaissaha karaNagaNairjAyate yazca nAnA nADyAdhArazca yo'ntazcarati sakaraNI karmabhokteti cetra / vizvAdhArAtmabhAvAdamRtavitaraNAnmuktasRpyatvavAdAt prAguktaprakriyaikyAdanazanasahitAt kaashnaaccaanysiddheH|| 4 1. mati. paa|| 2. ryutamathAha. pA For Private And Personal Use Only Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra pA. 3. ] www.kobatirth.org bhUmAdhikaraNam 1vyApte tatrAkSamataM yadi kimiha tato janma cAsyecchayoktanADIcakrasya nAbhirbhavati ca sa paro hArdarUpeNa tiSThan / niSkampavyApino'ntazcaraNamapi zubharvigrahairasti loke saubAlAmnAtadvA caraNamidamapi syAdadhiSThAnamAttram // iti bhvAdyadhikaraNam // 1 // 1. vyAptesminnakSa pA // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Use Only 21 6 * ( atha bhUmAdhikaraNam // 2 // ) - AtmajJAnAbhilApAdanuparatazuce nAradAya prayuktaM mANe sAnatkumAraM viramati vacanaM hiMsanAIssa jIvaH / alpapratyarthibhUmA niravadhikasukho'pyeSa eveti cenna prANAkhyAtsatyazabdoditamadhikatayopAsyamatra hyapAttam // nAmAdyAzAntavedye prativacanavazAt praznatacAdhikokte prANe vizrAntidRSTyA bhavatu tadavadhiH prastutAtmopadezaH / maivaM jAto hi nAmAdivadiha paramAdAtmanaH prANa uktaH svasmAdityatra tatsyAditi na vighaTanAt svArasikyA vibhakteH // prANadraSTA'tivAdI tadanuvadanatazcoditassatyavAdastasmAtsarvAhamarthassakalajanayitA prANa eveti cenna / eSa tvityanyatokterativadanakRtaH prAktanAdasya tadvan natvanyo'styagnihotrI svamahimanilaye hyatra dharmopapattiH // 8 nAmAdau vAkca tasyopari tadanu manavAtha saGkalpanAmA cittaM dhyAnaM ca tasmAdbalamapi ca tatassyAcca vijJAnapUrvam / annaM toyaM ca tejo gaganamapi tato manmathassyAttathAzA prANassatyaH parAtmA sakalaniyamitA gamyate bhUmavAkye || iti bhUmAdhikaraNam // 2 // 5 Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir madhikaraNasArAvalyAm --(athAkSarAdhikaraNam // 3||)..prkhyaataakaashpuurvsvvikRtivhnaadkssraakhyN pradhAna tasyApyAkAzatoktau dhRtanikhilajagat kSetritattvantu tatsyAt / maivandraSTatvapUrvairanitaraniyataizzAsanAyattadhRtyA kizca draSTantarasya vyudasanamiha tttulytddssttpohH|| 10 ityakSarAdhikaraNam / / 3 // .(arthakSatikarmAdhikaraNam // 4||)-..lkssiibhuuto'ymekH khalu puruSa iha dhyAyaterIkSatezva kSetrajJasso'yamaNDAdhipa itaraparAtsvAnyajIvAtparo'sau / no cedbhaumAdibhogaprakaraNavihatirvobhavItItyayuktaM tasmiJ zAntAmRtatvaprabhRtiparaguNakhyAtyanUktyorayogAt // 11 nanvatroGkAramAtrAtrayaphalagaNanArUDhabhUmyantarikSapratyAsattyA nivAsassarasijavasatebrahmaloko'stu maivam / pAponmuktena labhyo hyayamiha kathitassUryasampattipUrva soDhavyo maddhyalokairvyavadhiriti smsttsmaadhaanmaargH|| 12 itIkSatikarmAdhikaraNam / / 4 / / ---- (atha daharAdhikaraNam // 5||)...dhN hRtpuNDarIke gaganamabhihitantaittirIyazrutau yacchandogaistatra gItaM yadapi ca daharAkAza ityetadekam / bhUtAcaM tat prasiddhemahimata iti na pratyanIkairanekaiH zrautI ca syAt prasiddhirbhagavati balinI liGgavagaissanAthA // bAhyAkAzazca yAvAnayamapi hi tathetyetadakliSTamAze satyAtmaprANazabdA nabhasi na kathamapyanvayaM prApnuvanti / For Private And Personal Use Only Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org pA. 3. ] pramitAdhikaraNam. kAmAdhArazca yo'sau samagaNi daharAkAzavAcA'tra nityastasyaiva hyeSa AtmetyanuvadanamatastadguNAzcintyakAmAH // sarvezAdhAratoktyA bhavatu ca hRdayavyoma tadvAjyadhItaM chAndogyastho niSAdasthapatinayapadaM brahmalokAdizabdaH / Apastambazca vaibhAjanapura mavadadbrahma sarvAtmabhUtaM pustasya prANinassyustadapi tadapi hi syAt puraM sarvavAsAt || jIvastarhyeSa AtmA guNagaNaghaTanAttatparAmarzadRSTeralpatvAzuktitazcetyasadanupadhikAtsatyasaGkalpatAdeH / vizvakAdhAratAderapi sa khalu paro dahataupAdhikI syAt prAjApatyAttu vAkyAtparasamadazayA tadguNoktirvimukte // aaratasyargaprada iti gadituM samprasAdoktiratra prAjApatye tu vAkye paraparipaThanaM prApyaniSkarSaNArtham / AkAGkSAdyaistadevaM parataditarayoranvite vAkyayugme yuktannAnyonyabAdhaprabhRtikamiha tatsAmarasyaM hi sautram // iti daharAdhikaraNam // 5 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atha pramitAdhikaraNam // 6 // prANezo'GguSThamAtraH kacidanukathitassaJcaran karmabhiH svairanyatrAGguSThamAtraM puruSamapi yamo nizcakarSeti dRSTam / tasmAdetatpramANapramitamupaniSajjIvamAhetyayuktaM vAkyasthezAnatAdernarahRdayaparicchittitastaddhi mAnam || nahyaGguSThapramANaM hRdayamakhilajantvAzrayantat parasminvyApte tanmAnatoktiH kaciditi manujAdhikriyoktiprasaGge / For Private And Personal Use Only 23 14 16 17 18 Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [a. 1. adhikaraNasArAvalyAm sUtradvandvadvayAntanibhiradhikaraNaizcintyate tadvizeSastAIyaissthApanIyA tvavajigamiSitA netikartavyatA'tra / / 19 iti pramitAdhikaraNam / / 6 // ---( athaitadgarbhe devatAdhikaraNam // 7||)...shbdaatmaa laukikArthAkRtiriyamathavA devatAto na tasyA brahmopAsetyanArSa zrutapariharaNaM kalpanaM cAzrutasya / vizvasraSTA ca mA bhUdanumitiviSayastatparaistveSa zAstrainirbAdhaissthApitaH prAksvayamapi vibhunA naiva shkyaaplaapH|| sAmarthya devatAnAmucitatanubhRtAmarthitA tApabhAjAM sampadyeteti tAsAmapi bhavati propaastivrgaadhikaarH| khyAtammantrArthavAdaprabhRtiSu nikhilaM doSabAdhAyabhAve mithyetyuddhoSayantassvata iha kathitAmmAnatAM prasmaranti // 21 dvedhA vRttiH stutau syAt svaparaguNamukhI prAktanI tAvadA nirdhAyaH pazcimAyAmapi nipunndhiyaammukhydhrmaikdeshH| rucyAyAM ca tasyAmanRtakathanato rocanA nAmugdhe bhUtArthe kA stutissyAditi munigaditA gauNatAdenivRttyai // 22 nAnAdehAptizaktAH kathamiha yugapatkarmasanniddhyanahIMstattadvattAntasattve zrutiSu bhavati nAnityayogaH pravAhAt / kANDAdau kartRvAdaH pravacananiyato vedanityatvasiddherIzaH prAcInakalpakramata upadizedvarNasarge'pi vedAn // 23 vedAnAmIzabuddhyA kramaniyamahatiH kalpabhede yadISTA mantrAMzAnAntathA syAnna khalu taducitaM vrIhisomAdisAmyAt / itthaM viddhyarthavAdakrama iti niyame pAkSike vA tathAtve pakSo'sAvAkSapAdaH prmtprisstkottimaattiiktaanH|| 24 For Private And Personal Use Only Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 3. apazUdrAdhikaraNam . saukSmyAttulyAbhighArAt 'sahakadapanayAcchAdakAdAnyaparyAdatyAsattyA'tidUrAdalavadabhibhavAnudbhavAkSopaghAtaiH / nekSyante vartamAnAnyapi hi suragaNastadvadantarddhizakteH prakhyAtAssiddhibhedA api jnntpoyogmntraussdhiibhyH|| 25 ityetadga devatAdhikaraNam // 7 // ---( athaitadgarbhe madhvadhikaraNam // 8||)...syaadevN devamAtre manuja iva paropAstimAtre tathApi svasyaivArAddhyabhAvasvapadamapi phalaM yatra naanaadhikaarH| maivaM sarvAntarAtmA svatanubhRditi copAsate muktikAmAH kAmAdAvartate tu svapadamapi phalaM kalpamanvantarAdau // 26 ityetadgarbhe madhvadhikaraNam // 8 // -nn( athaitadgarbhe apazUdrAdhikaraNam ||9||)...jaiminyuktaapshuudraadhikrnnsrnne sti vidyAgnilabdhiH zUdrAdInAntathApi smRtaparabhajanAdhikriyA jAghaTIti / zrotRtvAdbhAratAdesvajanisamucitaiH karmabhizcetyayuktaM prApte brahmopadeze hyapanayanaparAmarzanAdi prasiddham // zUdrANAM bhAratAdezzravaNamanumataM pApazAntyAdisiddhyai vedArthApAtabuddhiryadanadhikaraNA nopadyeta saissH| vidyAsthAnAni zUdrairmurabhidakathayat pANDavAya dvisaptApyaspaSTavyAni tasmAnnahi vikaladhiyAM syaadupaasaadhikaarH||28 gItaM zUdrAdikAnAmapi parabhajanaM kevalaM svAhadharmeMdharmavyAvastulAdhugvidura iti ca te praagbhvaabhyaassiddhaaH| 1. sahakRdapagamAt. paa|| For Private And Personal Use Only Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir adhikaraNasArAvalyAm [ma. 10 vaktA zUdreti jAnazrutimabhimukhayaJ zokamasya vyanakti kSatrapreSAdiliGgaissphuTataraviditaM kSatriyatvaM hi tasya // 29 dhRtveti prAcyavAkyaprakRta iha bhavenmukta AkAzanAmA bandhe'sau nAmarUpe vahati tadanu ca brahmabhAve jahAti / ityanyAyyaM puroktaH punarayamabhisambhAvya eva hyupAtto brahmatvana hyavasthA zrutiSu ca yugpjjnyaajnytaadivibhktH|| 30 vizvAtmAnantabhUmA niyamanadhRtikRnmuktabhogyasvabhAvo dahasvAdhArasarvo hRdayaparimitAvasthayA sarvayantA / devAdInAmupAsyo vasumukhavibudhaisvAtmabhAvena sevyaizUdrAdyopAstyanahaH prabhuriha bubudhe nAmarUpaikakartA // 31 iti kavitArkikasiMhasya sarvatantrasvatantrasya zrImadveGkaTanAthasya vedAntAcAryasya kRtiSu adhikaraNasArAvalyAM prathamasyAdhyAyasya tRtIyaH pAdaH // 3 // (atha prathamasyAdhyAyasya caturthaH paadH||)-- nirNItaM vAkyajAtaM paraviSayatayA spaSTajIvAdiliGgaM tattacchAyAnusAri prathayati tu vacastatparanturyapAde / SaDbhiAbhyAM ca tatra prazamayati nayaissAlayayogoktazaGkAM ghaTTau jAghaTTa itthaM kathitanigamanaM tvaSTamaM keciducuH|| dvAbhyAM kSepyaM pradhAnaM kapilamatamatha tvekato'nyoktasaGkhyA turyeNAvyAkRtokterapi vibhuravadhissthApyate dvAravRttyA / zuddhAzuddhau ca jIvAvadhikaraNayuge'nantaraM vAraNIyau zeSantatrAntaroktezvaranirasanakRtturyapAdASTake'smin // akSAghavyaktaniSThaM jaDamatha puruSantavakASThAM vivicya brUte vallI kaThAnAM paramatapaThitAM prakriyAmityayuktam / For Private And Personal Use Only Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 4.] sahayopasahAdhikaraNam . savasthAnekavAkyoditavividhavazIkAryamukhyakramoktezzAntAtmA viSNuruktaH para iha puruSaH pratyabhijJApyate ca // 3 nahyA indriyANAM prakRtiratha manohetureSAnaceSTaM buddhizcaitanna sUte naca mahati mahAJjAyate buddhisaMjJaH / bhokturyuktammahattvammahati nahi bhavedAtmatA pArizeSyAtvavyaktoktizzarIre tadiha na kapilaprakriyApratyabhijJA // 4 ityAnumAnikAdhikaraNam // 1 // ---(atha camasAdhikaraNam // 2 // )---- svAtantrayeNa hyajAyA nikhilajanakatA sUcyate kApi vAkye baddho'jastatra zete tyajati punarimAM bhuktabhogAmajo'nyaH / ityuktestAntrikI sA tviyamiti yadi nAjAtvamAtrAbhidhAnAdasvAtantrayaprasiddhasmRjatirapi parapreryatAnnoparundhyAt // 5 iti camasAdhikaraNam // 2 // --( atha saMkhyopasaMgrahAdhikaraNam // 3 // ) . yasmin 2pazceti vAkye paraparigaNitA viMzatiH pazcayuktA poktA saptamyadhItastviha puruSagaNo'nanyaniSTho'stu maivam / AkAzasya svanAmnA pRthaganukathanAt saptamIzaktyavAdhAt SaDriMzo'hyatra sarvAzraya iti vidhito'nUdyate brhmtaadyaiH|| 6 saMjJopAdhissamAso hyayamiti nigame saptasaptarSinItyA prANAyantanmanontaM prakaraNaniyataM paJcakaM dhIndriyAkhyam / jyotizzabdena zAkhAntaraviditamidaM nyUnavAdastu pUryo ghrANaM vaktyannazabdo rasanamapi saha praannshbdstvgtheH|| 7 iti saGkhyopasaGgrahAdhikaraNam // 3 // 1. tatratyAneka. paa|| 2. paJcetimantre paa|| For Private And Personal Use Only Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir adhikaraNasArASalyAm [a. 1. - atha kAraNatvAdhikaraNam // 4 // )--- vizvopAdAnavaktrI zrutiSu sadasadavyAkRtoktiH parokte chavyakte'nveti tasmAttaditaradakhilaM neyamaticenna / yatrAsattvAdi dRSTaM prakaraNaviditantatra sarvajJatAcaM liGgaM syAdityadhItaM sthiramapi tadihAbAdhya AtmAdizabdaH // 8 AsIdagre tvasadvA idamiti vilayAvasthatAmAlamuktaM naivAsIt kiJcidityAdyapi vilayaparaM zUnyatAdeniSedhAt / sarvasyAvyAkRtatvaM vibhajanavirahAttAdRzAvasthatattad dravyastomAntarAtmA tadiha sdsdvyaakRtaayuktivaacyH|| 9 iti kAraNatvAdhikaraNam // 4 // ---(atha jagadvAcitvAdhikaraNam // 5 // )--- yasyaitatkarma vedyassa iti vacanataH karmavazyapratIteH kartA puMsAM saeva svakRtapariNaterityupakrAntibhanam / bAlAkyajJAtatattvAntaramupadizataH syAdihAjAtazatrostajjJAtoktinirarthA jagati kRtatayA karmazabdo'tra mukhyH|| 10 evaM jIvAtirikte prakaraNaniyate tatra yajjIvamukhyaprANAkhyAnaM na tena kSatiriha hi tathA tadviziSTe dhupAsA / prANasya prANabhAjo'pyadhikaraNatayA vAjivAkyoktanItyA brahmajJaptyai tadanyaprakathanamiti hi sthApanA sArvabhaumI // 11 iti jagadvAcitvAdhikaraNam // 5 // -..( vAkyAnvayAdhikaraNam // 6 // ).-..-- patyAdInAM priyatvaM zrutiranuvadati yAtmanaH kAmasiddhyai tenAsau puNyapApoditaphalabhugiti prakramAdipratIpam / For Private And Personal Use Only Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA, 4] prakRtyadhikaraNam . tattabhogapradAtuH prathayati hi vibhoH kAmatastatmiyatvaM dRSTavyazcaiSa muktyai zrutinikaramitaH pratyabhijJApyate'tra // 12 vyutpatyA hyAtmazabdaH prathayati paramaM brahma yadvA samAsAt sArtho'yaM jIvazabdo vadati ca paramaM dvAravRttyeti pkssaaH| vyaktyaikyAdAzmarathyo nirupadhikadazAdvaitatastvauDulomistatsthatvAtkAzakRtsnaH paraviSayatayA jIvazabdaM jagAda // 13 bhedopAdhivyapAye bhavabhRdayamiyAbrahmatAmityayuktaM nityanta dadRSTeratipatitabhave sAmyasAdharmyanandAt / mRttakAryakramazca zrutizatavihatastena jIvoktimIze tatsthatvAtkAzakRtsno yadiha niravahayAsasiddhAnta essH|| 14 iti vAkyAnvayAdhikaraNam // 6 // -- (atha prakRtyadhikaraNam // 7 // ) . mRtpiNDAdeH kulAlaprabhRtiriha pRthaktadvadevAdikartA nopAdAnaM vikArairvirahata iti na dvAramAtre vikArAt / mRdRSTAntAdimAtrAnaca vikRtirasau syAt parasya svarUpe dehadvArorNanAbhiprabhRtivikRtivadyApRterdarzitatvAt // 15 svajJAnAdyaM svajanyaM bhavati sRjati ca svAnyasaMyogamIzassaMyoge mUrtaniSThe prakRtirapi hi tatsyAnimittaM kriyAtaH / ekasyAdau bahu syAmiti bahubhavanaM saubharinyAyasiddhaM bhedAbhedazrutInAmavihatiriha ca syAdviziSTaikyayogAt // 16 kAryaikye hi pratijJA tadanuguNa udAhAri dRSTAntavargaH: sraSTassyAmityabhidhyAM zrutiriha vanatAM vRkSatAdiM ca vakti / AtmAnaM caiSa eva svayamakuruta tadbhatayonitvamuktaM tasmAtkartA'pi devaH prakRtirapi bhavet sarvatattvAntarAtmA // 17 For Private And Personal Use Only Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir adhikaraNasArAvalyAm nopAdAnaM nimittaM kimapi taditaratkAraNantaddhi vino ... yadvA siddhaM nimittaM na bhajati tadupAdAnatAmityayuktam / iSTAdAkArabhedAdubhayaghaTanato lokavedAnurodhe siddhe svacchandalakSmapraNayanakumRtiH pAkacintAvipAkaH // 18 uktvA tattvAntarANAM vilayamaya tamasyekatAmAtramuktaM proktaM cAnAditAdi prakRtipuruSayorvedatadvedivAkyaH / lIyete to parasminniti tu layavacassyAdayastoyanItyA tenAsau bhoktRbhogyaprabhRtikavacitAdvizvasRSTissamIcI // 19 iti prakRtyadhikaraNam / / 7 // --(atha sarvavyAkhyAnAdhikaraNam // 8 ||)agre saMvartanaM bhAtyavitathavacasi kApi hairaNyagarbha / prastAzeSasvakArye tamasi ca ziva eveti kecitpaThanti / etAdRgvAkyavargassphuTabhavadadhikAzaGkanastambhanArtha pAguktAnItibhedAnatidizati paraM shissyshiksskcittH|| 20 vizvezazzrIpatizcedbhavati kathamasau lANamAlAdhikArI dUraM gatvApi duHkhyavidhizivatulayA ghaTTakuTayAM prabhAtam / maivaM matsyAdibhAveSviva nijavibhavAnukriyAnATyametabrahmezastraSTari syAnniravadhikabRhatpauruSe pUruSe nH|| 21 sAGkhayoktapakriyoktestadabhimatasRjestatmasaGkhyAnakulestatmoktAvyAkRtaikyAtsvajinavacanAttatphalAvadyayogAt / bhedAtkartaprakRtyohiNazivamukhAnekahetuzrutezca kSisaM pAdatrayoktaM zrutihRdayasamudghATanAdanvarakSat // 22 For Private And Personal Use Only Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA. 4.] sarvavyAkhyAnAdhikaraNam . jijJAsyatvena siddhessthiracaracidaciddehini brahmatattve zrutyAdhaireva sUktA svarasagatiriya kAraNAmnAyavAcAm / bAdhaM rodhaM ca bAhyAntaramiha bahudhA varNayanto musalyA niSkAlyeranparastAniSadupaniSadAM nizcalatvaprasiddhyai // 23 Adau jijJAsyatA''stAM bahuvihatihatA sahyatAM lakSaNoktiH mRSyAmazzAstrayonimalapitamapi vassyAt smnvitypoktiH| sUtrairetaissphuTAthaissaviSayavacanairnirvizeSaikyapakSe mukhyekSAyaisvadharmaH prakRtipuruSato bhedavAdaH kathaM syAt // 24 iti kavitArkikasiMhasya sarvatantrasvatantrasya zrImadveGkaTanAthasya vedAntAcAryasya kRtiSu adhikaraNasArAvalyAM prathamasyAdhyAyasya caturthaH pAdaH // 4 // ||smaaptshcaadhyaayH|| For Private And Personal Use Only Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Serving JinShasan 093980 asma cirukobatirth.org For Private And Personal Use Only