Book Title: Agam 01 Ang 01 Aacharang Sutra Part 02 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
Catalog link: https://jainqq.org/explore/006302/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namo arihaMtANe namo siddhANaM, namo AyariyANaM namo uvajajhAyANaM namo loe savva sAhUNaM eso paMca namukakAro savva pAvappaNAsaNo maMgalANaM ca savvasiM paDhamaM havaI maMgala Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinAgama prakAzana yojanA pa. pU. AcAryazrI ghAMsIlAlajI mahArAja sAheba kRta vyAkhyA sahita DVD No. 1 (Full Edition) :: yojanAnA Ayojaka :: zrI caMdra pI. dozI - pIeca.DI. website : www.jainagam.com Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ GHARANG BE AACA G SUTRA PART : 02 el UAZIOL 2121: 401-OR zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAlajI-mahArAjaricitayA''cAracintAmaNi-vyAkhyayA samalaGkRtaM hindIgurjarabhASAsahitam aacaaraangsuutrm| (dvitIyo bhAgaH, adhya0 2-4) [prathamaH zrutaskandhaH] niyojaka :saMskRta-prAkRtajJa-jainAgamaniSNAta-priyavyAkhyAni paNDitamunizrI-kanhaiyAlAlajI-mahArAjaH prakAzikA :zrI a. bhA. zve. sthA. jainazAstroddhArasamitiH rAjakoTa (saurASTra) mUlya ru. 7-0-0 0000000000 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maLavAnuM ThekANuM zrI a. bhA. zve. sthAnakavAsI jaina zAstro hAra grIna leAja pAse, samiti sa rAjakAya. zrI AcArAMga sUtra : 2 prathama AvRtti H prata 1000 vIra saMvata H 2483 vikrama saMvata : 2013 IsvI sana H 1957 suka : maNilAla chaganalAla zAhu dhI navaprabhAta prinTIMga presa ghIkAMTA rezaDa : amadAvAda Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAdhyAya mATe khAsa sUcanA (1) A sUtranA mUlapAThano svAdhyAya divasa ane rAtrinA prathama prahare tathA cothA prahare karAya che. (2) prAtaHuSAkALa, sandhyAkALa, madhyAhna, ane madhyarAtrimAM be-be ghaDI (48 miniTa) vaMcAya nahIM, sUryodayathI pahelAM 24 miniTa ane sUryodayathI pachI 24 miniTa ema be ghaDI sarvatra samajavuM. (3) mAsika dharmavALAM strIthI vaMcAya nahIM temaja tenI sAme paNa vaMcAya nahIM. jyAM A strIo na hoya te oraDAmAM besIne vAMcI zakAya. (4) nIce lakhelA 32 asvAdhyAya prasaMge vaMcAya nahIM. (1) AkAza saMbaMdhI 10 asvAdhyAya kAla. (1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) ulkApAta--moTA tArA khare tyAre 1 prahara (traNa kalAka svAdhyAya na thAya.) (9) digdAha--koI dizAmAM atizaya lAlavarNa hoya athavA koI dizAmAM moTI Aga lagI hoya to svAdhyAya na thAya. garjArava--vAdaLAMno bhayaMkara garjArava saMbhaLAya. gAjavIja ghaNI jaNAya to 2 prahara (cha kalAka) svAdhyAya na thAya. nirdhAta--AkAzamAM koI vyaMtarAdi devakRta ghoragarjanA thaI hoya, athavA vAdaLo sAthe vIjaLInA kaDAkA bole tyAre ATha prahara sudhI svAdhyAya na thAya. vidyuta--vijaLI camakavA para eka prahara svAdhyAya na thA. yUpaka--zuklapakSanI ekama, bIja ane trIjanA divase saMdhyAnI prabhA ane caMdraprabhA maLe to tene yUpaka kahevAya. A pramANe yUpaka hoya tyAre rAtrimAM prathamA 1 prahara svAdhyAya na karavo. yakSAdIma--koI dizAmAM vIjaLI camakavA jevo je prakAza thAya tene yakSAdIpta kahevAya. tyAre svAdhyAya na karavo. (8) ghumika kRSNa--kAratakathI mahA mAsa sudhI dhUmADAnA raMganI je sUkSma jala jevI dhUmmasa paDe che tene dhUmikAkRSNa kahevAya che. tevI dhUmmasa hoya tyAre svAdhyAya na karavo. mahikAzveta--zItakALamAM zvetavarNavALI sUkSma jalarUpI je dhummasa paDe che. te mahikAzveta che tyAre svAdhyAya na karavo. (10) rajauddAta--cAre dizAmAM pavanathI bahu dhULa uDe. ane sUrya DhaMkAI jAya. te rajauddAta kahevAya. tyAre svAdhyAya na karavo. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) audArika zarIra saMbaMdhI 10 asvAdhyAya (11-12-13) hADakAM-mAMsa ane rUdhira A traNa vastu agnithI sarvathA baLI na jAya, pANIthI dhovAI na jAya ane sAme dekhAya to tyAre svAdhyAya na karavo. phUTeluM iMDu hoya to asvAdhyAya. (14) maLa-mUtra--sAme dekhAya, tenI durgandha Ave tyAM sudhI asvAdhyAya. (15) smazAna--A bhUminI cAre bAju 100/100 hAtha asvAdhyAya. (16) caMdragrahaNa--jyAre caMdragrahaNa thAya tyAre jaghanyathI 8 muhUrta ane utkRSTathI 12 muhUrta asvAdhyAya jANavo. (17) sUryagrahaNa--jyAre sUryagrahaNa thAya tyAre jaghanyathI 12 muhUrta ane utkRSTathI 16 muhUrta asvAdhyAya jANavo. (18) rAjavyudgata--najIkanI bhUmimAM rAjAonI paraspara laDAI thatI hoya tyAre, tathA laDAI zAnta thayA pachI 1 divasa-rAta sudhI svAdhyAya na karavo. (19) patana--koI moTA rAjAnuM athavA rASTrapuruSanuM mRtyu thAya to teno agnisaMskAra na thAya tyAM sudhI svAdhyAya karavo nahIM tathA navAnI nimaNuMka na thAya tyAM sudhI UMcA avAje svAdhyAya na karavo. (20) audArika zarIra--upAzrayanI aMdara athavA 100-100 hAtha sudhI bhUmi upara bahAra paMcendriyajIvanuM mRtazarIra paDyuM hoya to te nirjIva zarIra hoya tyAM sudhI svAdhyAya na karavo. (21thI 28) cAre mahotsava ane cAra pratipadA--ASADha pUrNimA, (bhUtamahotsava), Aso pUrNimA (indra mahotsava), kArtika pUrNimA (skaMdha mahotsava), caitra pUrNimA (yakSamahotsava, A cAra mahotsavanI pUrNimAo tathA te cAra pachInI kRSNapakSanI cAra pratipadA (ekama) ema ATha divasa svAdhyAya na karavo. (29thI 30) prAtaHkAle ane sandhyAkALe dizAo lAlakalaranI rahe tyAM sudhI arthAt sUryodaya ane sUryAstanI pUrve ane pachI eka-eka ghaDI svAdhyAya na karavo. (31thI 32) madhya divasa ane madhya rAtrie AgaLa-pAchaLa eka-eka ghaDI ema be ghaDI svAdhyAya na karavo. uparokta asvAdhyAya mATenA niyamo mUlapAThanA asvAdhyAya mATe che. gujarAtI Adi bhASAMtara mATe A niyamo nathI. vinaya e ja dharmanuM mUla che. tethI AvA AvA vikaTa prasaMgomAM gurunI athavA vaDIlanI icchAne AjJAne ja vadhAre anusaravAno bhAva rAkhavo. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAdhyAya ke pramukha niyama (1) (3) isa sUtra ke mUla pATha kA svAdhyAya dina aura rAtrI ke prathama prahara tathA cauthe prahara meM kiyA jAtA hai| prAta: USA-kAla, sandhyAkAla, madhyAhna aura madhya rAtrI meM do-do ghaDI (48 miniTa) svAdhyAya nahIM karanA cAhie, sUryodaya se pahale 24 miniTa aura sUryodaya ke bAda 24 miniTa, isa prakAra do ghar3I sabhI jagaha samajhanA caahie| mAsika dharmavAlI striyoM ko svAdhyAya nahIM karanA cAhie, isI prakAra unake sAmane baiThakara bhI svAdhyAya nahIM karanA cAhie, jahA~ ye striyA~ na hoM usa sthAna yA kakSa meM baiThakara svAdhyAya kiyA jA sakatA hai| nIce likhe hue 32 asvAdhyAya-prasaMgo meM vA~canA nahIM cAhie(1) AkAza sambandhI 10 asvAdhyAyakAla (1) ulkApAta-bar3A tArA TUTe usa samaya 1 prahara (tIna ghaNTe) taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (2) digdAha--kisI dizA meM adhika lAla raMga ho athavA kisI dizA meM Aga lagI ho to svAdhyAya nahIM karanA cAhie / garjArava-bAdaloM kI bhayaMkara gaDagaDAhaTa kI AvAja sunAI detI ho, bijalI adhika hotI ho to 2 prahara (cha ghaNTe) taka svAdhyAya nahIM karanA caahie| nirghAta-AkAza meM koI vyantarAdi devakRta ghora garjanA huI ho athavA bAdaloM ke sAtha bijalI ke kaDAke kI AvAja ho taba ATha prahara taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / vidyuta--bijalI camakane para eka prahara taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie yUpaka-zukla pakSa kI prathamA, dvitIyA aura tRtIyA ke dino meM sandhyA kI prabhA aura candraprabhA kA milAna ho to use yUpaka kahA jAtA hai| isa prakAra yUpaka ho usa samaya rAtrI meM prathamA 1 prahara svAdhyAya nahIM karanA cAhie (8) yakSAdIpta--yadi kisI dizA meM bijalI camakane jaisA prakAza ho to use yakSAdIpta kahate haiM, usa samaya svAdhyAya nahIM karanA cAhie / dhUmikA kRSNa-kArtika se mAgha mAsa taka dhuMe ke raMga kI taraha sUkSma jala ke jaisI dhUmasa (koharA) par3atA hai use dhUmikA kRSNa kahA jAtA hai isa prakAra kI dhUmasa ho usa samaya svAdhyAya nahIM karanA cAhie / Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) mahikAzveta--zItakAla meM zveta varNavAlI sUkSma jalarUpI jo dhUmasa par3atI hai vaha mahikAzveta kahalAtI hai, usa samaya svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (10) rajodghAta--cAroM dizAoM meM teja havA ke sAtha bahuta dhUla uDatI ho aura sUrya Dha~ka gayA ho to rajodghAta kahalAtA hai, usa samaya svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (9) aitihAsika zarIra sambandhI 10 asvAdhyAya -- (11,12,13) hADa-mAMsa aura rudhira ye tIna vastue~ jaba taka agni se sarvathA jala na jAe~, pAnI se dhula na jAe~ aura yadi sAmane dikhAI deM to svAdhyAya nahIM karanA cAhie / phUTA huA aNDA bhI ho to bhI asvAdhyAya hotA hai / (14) (15) (16) mala-mUtra - sAmane dikhAI hetA ho, usakI durgandha AtI ho taba-taka asvAdhyAya hotA hai / I zmazAna -- isa bhUmi ke cAroM tarapha 100 - 100 hAtha taka asvAdhyAya hotA hai / (19) candragrahaNa--jaba candragrahaNa hotA hai taba jaghanya se 8 muhUrta aura utkRSTa se 12 muhUrta taka asvAdhyAya samajhanA cAhie | (17) sUryagrahaNa - jaba sUryagrahaNa ho taba jaghanya se 12 muhUrta aura utkRSTa se 16 muhUrta taka asvAdhyAya samajhanA cAhie / (18) rAjavyudgata -- najadIka kI bhUmi para rAjAoM kI paraspara lar3AI calatI ho, usa samaya tathA lar3AI zAnta hone ke bAda eka dina-rAta taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / patana -- koI bar3e rAjA kA athavA rASTrapuruSa kA dehAnta huA ho to agnisaMskAra na ho taba taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie tathA usake sthAna para jaba taka dUsare vyakti kI naI niyukti na ho taba taka UMcI AvAja meM svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (20) audArika zarIra -- upAzraya ke andara athavA 100 - 100 hAtha taka bhUmi para upAzraya ke bAhara bhI paJcendriya jIva kA mRta zarIra par3A ho to jaba taka vaha nirjIva zarI vahA~ par3A rahe taba taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (21 se 28) cAra mahotsava aura cAra pratipadA - ASAr3hI pUrNimA ( bhUta mahotsava), Aso pUrNimA (indriya mahotsava), kArtika pUrNimA ( skandha mahotsava), caitra pUrNimA (yakSa mahotsava) ina cAra mahotsavoM kI pUrNimAoM tathA usase pIche kI cAra, kRSNa pakSa kI cAra pratipadA (aikama) isa prakAra ATha dinoM taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (29 se 30) prAtaHkAla aura sandhyAkAla meM dizAe~ lAla raMga kI dikhAI deM taba taka arthAt sUryodaya aura sUryAsta ke pahale aura bAda meM eka-eka ghar3I svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (31 se 32) madhya divasa aura madhya rAtrI ke Age-pIche eka-eka ghar3I isa prakAra do ghar3I svAdhyAya nahIM karanA caahie| uparokta asvAdhyAya sambandhI niyama mUla pATha ke asvAdhyAya hetu haiM, gujarAtI Adi bhASAntara hetu ye niyama nahIM hai / vinaya hI dharma kA mUla hai tathA aise vikaTa prasaMgoM meM gurU kI athavA bar3oM kI icchA evaM AjJAoM kA adhika pAlana karane kA bhAva rakhanA cAhie / Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||aacaaraagsuutrke 2, 3, 4 adhyayanoM kI viSayAnukramaNikA // (dvitIya adhyayana-prathama uddeza) viSaya pRSThAGka 1 prathamAdhyayana ke sAtha dvitIya adhyayanakA sambandhakathana, dvitIya adhyayana ke chahoM uddezoM ke viSayoM kA saMkSipta varNana / 1-3 2 dvitIya adhyayana ke prathama sUtrakA avataraNa aura prathama sUtra / 4-5 3 zabdAdi kAmaguNa hI mUlasthAna arthAt mohanIyAdi ke Azraya haiM, una zabdAdi-kAmaguNoM se yukta prANI paritApayukta banA rahatA hai, aura usakI usa paristhitimeM jo bhAvanA rahatI hai usakA varNana / 6-28 4 dvitIya sUtrakA avataraNa aura dvitIya suutr| 29 5 zabdAdikAmaguNamohita prANI vRddhAvasthAmeM mUDhatAko prApta karatA hai - isakA varNana / 30-56 6 tRtIya sUtrakA avataraNa aura tRtIya mUtra / 57 7 vRddhAvasthA meM usa manuSya kI jo dazA hotI hai- usakA varNana / 58-72 8 caturtha bhUtrakA avataraNa aura caturtha sUtra / 72-73 9 manuSya kI vRddhAvasthAmeM jo durdazA hotI hai use vicAra kara saMyamapAlana meM muhUrtamAtra bhI pramAda na kre| 74-86 10 paJcama sUtra kA avataraNa aura pazcama sUtra / 87 11 pramAdI puruSoM ke kArya kA varNana / 88-95 12 chaThe sUtrakA avataraNa aura chaThA sUtra / 13 mAtA pitA yA putra koI bhI ihaloka-sambandhI aura paralokasambandhI duHkhoM se bacAne meM samartha nahIM haiN| ___96-97 14 saptama sUtrakA avataraNa aura saptama sUtra / 15 asaMyata puruSa upabhogake liye dhanasaMgraha karatA hai aura upabhoga ke samaya use kAsazvAsAdi roga ho jAte haiM, usa samaya usake mAtA pitA aura putra koI bhI rakSaka nahIM hote haiN| 99-100 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 viSaya 16 AThaveM sUtrakA avataraNa aura AThavAM muutr| 17 vRddhAvasthAmeM koI rakSaka nahIM hotA aura bAlyAvasthA bhI parAdhIna hone ke kAraNa duHkhamaya hI hai-aisA vicAra kara yuvAvasthA ko hI saMyamapAlana kA yogya avasara samajhanA cAhiye / 101-122 18 navama mUtrakA avataraNa aura navama sUtra / 19 vArdhakya aura rogoM se jaba taka zrotrAdi indriyoM ke parijJAna naSTa nahIM hue haiM, tabhI taka cAritrAnuSThAnameM pravRtta ho jAnA caahiye| 123-127 // iti prathamoddezaH // 122 * 128 // atha ritiiyodeshH|| 1 prathama uddeza ke sAtha dvitIya uddeza kA smbndhprtipaadn| 2 prathama sUtrakA avataraNa aura prathama suutr| 129-130 3 saMsArakI asAratA ko jAnanevAlA muni saMyamaviSayaka aratiko dUra kara kSaNamAtrameM mukta ho jAtA hai| 131-137 4 dvitIya sUtrakA avataraNa aura dvitIya mUtra / 138 5 jinAjJA se bahirbhUta sAdhu muktibhAgI nahIM hotaa| 139-144 6 tRtIya mUtrakA avataraNa aura tRtIya mUtra / 7 ' anagAra' kauna kahalAte haiN| 146-154 8 caturtha sUtrakA avataraNa aura caturtha mUtra / 154 9 viSayAsaktivaza paritapta hokara dhana kI spRhAse daNDasamArambha karanevAlA manuSya kA varNana / 155-159 10 paJcama sUtrakA avataraNa aura pazcama sUtra / 159 11 saMyamI ko daNDa samArambha nahIM karanA cAhiye / uddeza samApti / 160-162 // iti dvitiiyodeshH|| zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 // atha tRtiiyodeshH|| viSaya pRSThAGka 1 dvitIya uddeza ke sAtha tRtIya uddeza kA smbndhprtipaadn| 163 2 prathama sUtrakA avataraNa aura prathama sUtra / 164 3 paNDita ko ucca kulakI prApti se harSa nahIM karanA cAhiye aura na nIca kulakI prAptise krodha hI karanA cAhiye / 165-170 4 dvitIya sUtrakA avataraNa aura dvitIya sUtra / 171 5 kisI bhI prANIkA ahita nahIM karanA cAhiye / prANiyoM ke ___ ahita karanevAloM kI duravasthA kA varNana / 172-186 6 tRtIya mUtrakA avataraNa aura tRtIya mUtra / / 7 uccakulAbhimAnI manuSya prANiyoM kA ahita karake janmAntara meM koI andhatA Adi phala pAkara sakalajananindita hotA huA, aura koI kheta-ghara-dhanadhAnya-strI Adi parigrahameM Asakta ho tapa AdikI nindA karatA huA viparIta buddhivAlA ho jAtA hai| 187-194 8 caturtha sUtrakA avataraNa aura caturtha sUtra / 194 9 saMyamiyoM ke karttavya kA nirUpaNa / 195-206 10 paJcama sUtrakA avataraNa aura paJcama sUtra / 207 11 asaMyamiyoM ke jIvana svarUpakA varNana / 207-214 12 chaThe sUtrakA avataraNa aura chaThA mUtra / 214-215 13 asaMyamIkA anyAyopArjita dhana naSTa ho jAtA hai, aura kuTumba kI cintA se vyAkula vaha asaMyamI kAryAkArya ko nahIM jAnatA huA viparItabuddhiyukta ho jAtA hai / 215-221 14 sAtaveM sUtrakA avataraNa aura sAtavA sUtra / 221 15 'sukhako cAhanevAlA mUDhamati asaMyamI manuSya duHkhahI bhogatA hai ' isa bAtako bhagavAna mahAvIra svAmIne svayaM prarUpita kiyA hai- isa prakAra sudharmA svAmI kA kathana / 222-226 16 AThaveM sUtrakA avataraNa aura AThavA mUtra / 227 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya pRSThAGka 17 pazyaka-tIrthakara gaNadhara Adi narakAdi gatike bhAgI nahIM hote haiM, bAla-ajJAnI jIva to naraka Adi gati ke bhAgI hI nirantara hote rahate haiM isakA pratipAdana aura uddesh-smaapti|227-235 ||iti tRtIyoddezaH // // atha caturthoddezaH // 1 tRtIya uddeza ke sAtha caturtha uddezakA sambandhapratipAdana / 236 2 prathama sUtrakA avataraNa aura prathama sUtra / 237-238 3 vRddhAvasthA meM hI zvAsakAsAdi roga hote ho, aisI bAta nahIM ! ye to yuvAvasthA meM bhI hote haiM / usa rogAvasthA meM usa prANI kA rakSaka koI sagA-sambandhI nahIM hotA hai, aura na vahI prANI usa rogAvasthA se AkrAnta apane sage-sambandhIkA rakSaka ho sakatA hai| 238-240 4 dvitIya sUtrakA avataraNa aura dvitIya sUtra / 241 5 bhogasAdhana dhanakI vinAzazIlatAkA varNana / 241-242 6 tRtIya sUtrakA avataraNa aura tRtIya sUtra / 242-243 7 mogasAdhana dhana vinazvara hai; ataH bhogakI spRhA aura bhogake vicAra kA bhI parityAga kara denA cAhiye / 243-255 8 cauthe sUtrakA avataraNa aura cauthA sUtra / / 256 9 'kAmabhoga kA Asevana mahA bhayasthAna hai ' aisA jAnakara anagAra kyA kare ? isakA upadeza tathA uddeza-samApti / 256-261 // iti cturthoddeshH|| zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // atha pnycmoddeshH|| viSaya pRSThAGka 1 caturtha uddezake sAtha paJcama uddezakA sambandhapratipAdana / 262-264 2 prathama sUtrakA avataraNa aura prathama mUtra / 264 3 gRhastha karmasamArambha jina hetuoM se karate haiM, una hetuoM kA pratipAdana / 265-268 4 dvitIya mUtrakA avataraNa aura dvitIya mUtra / 269 5 bhaviSya meM upabhoga ke liye padArthoM ke saMgrahameM pravRtta gRhasthoM ke bIca saMyamArAdhanameM tatpara anagAra ko kisa prakAra rahanA caahiye| 269-272 6 tRtIya sUtra kA avataraNa aura tRtIya mUtra / 273 7 sAdhuko krayaNa, krApaNa aura usake anumodana se rahita honA caahiye| 273-275 8 caturtha sUtrakA avataraNa aura caturtha sUtra / 276 9 hananakoTitrika aura krayaNakoTitrikase rahita sAdhukA varNana / 276-283 10 paJcama sUtrakA avataraNa aura paJcama sUtra / 283 11 sAdhuko eSaNIya AhArake sadRza eSaNIya vastrapAtrAdi bhI ___gRhasthase hI yAcanA cAhiye / 284 12 SaSTha sUtrakA avataraNa aura SaSTha sUtra / 285 13 'muniko mAtrAjJa honA cAhiye' isakA varNana / 285-291 14 saptama sUtrakA avataraNa aura saptama sUtra / 291 15 zrutacAritra rUpa isa mArgako AryoMne pravedita kiyA hai / isa mArga para sthita ho kara jisa prakAra karma se upalipta na ho vaisA karanA caahiye| 291-292 16 aSTama sUtrakA avataraNa aura aSTama bhUtra / 292 17 hiraNya-suvarNAdi tathA zabdAdi kAma durulladhya haiM / ina kAmoM ko cAhanevAle puruSakI jo dazA hotI hai usakA vrnnn| 293-299 18 navama sUtrakA avataraNa aura navama sUtra / 299 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prada viSaya 19 jJAnanetrayukta munikA varNana / 20 dazama sUtrakA avataraNa aura dazama sUtra / 21 sAdhuko kAmabhogAgAse yukta nahIM honA cAhiye; kyoM ki kAmabhogAzA se yukta sAdhu bahumAyI ho kara lobha aura vaira baDhAnevAlA hotA hai / vaha apaneko amara samajhatA hai, iSTa-vinAzaAdi kAraNa se vaha ucca svara se rudana karatA hai / 22 gyArahavAM sUtrakA avataraNa aura gyArahavAM sUtra | 23 bAla - ajJAnI paratairthika kAmabhogaspRhAkI cikitsA kAmabhogasevanahI kahate haiM; isaliye ve hananAdika kriyAse yukta hote haiN| parantu anagAra aise nahIM hote haiM / uddeza- samApti / // iti paJcamoddezaH // // atha SaSThoddezaH // 1 paJcama uddezake sAtha SaSTha uddezakA sambandhapratipAdana / 2 prathama sUtrakA avataraNa aura prathama sUtra / 3 SaDjIvanikAya ke upaghAtakA upadeza nahIM denevAle anagAra kabhI bhI pApAcaraNa nahIM karate / zrI AcArAMga sUtra : 2 pRSThAGka 299-307 307 308-313 313 314-318 4 dvitIya sUtra kA avataraNa aura dvitIya sUtra | 5 jo cha jIvanikAyoM yA cha vratoM meM se kisI eka kI virAdhanA karatA hai vaha choM kI virAdhanA karatA hai / sukhArthI vaha vAcAla hotA hai, aura apane duHkhase mUDha ho vaha sukha ke badale duHkha hI pAtA hai| vaha apane vimamAdase apane vratoM ko viparIta prakAra se karatA hai, athavA vaha apane saMsAra ko baDhAtA hai, yA ekendriyAdirUpa avasthA ko prApta karatA hai / isaliye cAhiye ki prANiyoM ko jinase duHkha ho aise duHkhajanaka karmoM kA AcaraNa nahIM kare / isa prakAra ke karmoM ke anAcaraNa se karmopazAnti hotI hai| 319 319 320-321 321 322-331 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya pRSThAGka 6 tRtIya mUtrakA avataraNa aura tRtIya mUtra / 332 7 mamatvabuddhi se rahita ho manuSya ratnatrayayukta anagAra hotA hai| 332-334 8 caturtha sUtrakA avataraNa aura caturtha sUtra / 334 9 medhAvI muni mamatvabuddhiko chor3akara, lokasvarUpa ko jAnakara AhArAdimU rUpa saMjJA se rahita ho saMyamAnuSThAna meM parAkrama kre| 334-336 10 pazcama sUtrakA avataraNa aura paJcama sUtra / 336 11 karmavidAraNa karanemeM samartha, putrakalabAdiko tyAganevAle vIra cAritraviSayaka arati aura zabdAdiviSayaka ratiko dUra kara dete haiN| kyoM ki ve anAsakta hote haiN| ata eva ve zabdAdiviSayoM meM rAgayukta nahIM hote| 337 12 chaThe mUtrakA avataraNa aura chaThA mUtra / 13 muni iSTAniSTa zabdAdi viSayoM meM rAgadveSa na karatA huA asaMyamajIvana sambandhI pramodako dUra kare, mauna grahaNakara karmakSapaNa kare / samyaktvadarzI vIra muni prAnta aura rUkSa anna sevana karate haiN| prAnta-rUkSa anna sevana karanevAle muni karmakA vinAza kara oghantara, tIrNa aura mukta hote haiN| aise hI muni virata kahalAte haiN|338-343 14 sAtaveM mUtrakA avataraNa aura sAtavAM muutr| 343 15 durvasu muni bhagavAnkI AjJAkA virAdhaka ho kara tucchatA evaM glAniko prApta karatA hai, aura bhagavAnkI AjJAkA ArAdhaka suvasu muni tucchatA evaM glAni ko nahIM pAte haiM aura tIrthaGkara gaNadhara Adi se prazaMsita hote haiM / yaha suvasu muni lokasaMyoga se rahita ho muktigAmI hote haiN| 343-347 16 AThaveM sUtrakA avataraNa aura AThavA sUtra / 347 17 zArIrika-mAnasika duHkhajanaka karmoM kA jahAM jisa prakAra se bandha hotA hai, mokSa hotA hai, aura vipAka hotA hai / una saboM zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya pRSThAGka kA tIrthaGkara gaNadhara Adine prarUpaNa kiyA hai / kuzala muni bandha aura mokSake upAyoM ko sarvadA samajhAte haiN| una bandha aura mokSake upAyoM ko jAna kara bhavya AsravadvAroM se dUra rhe| jo muni anya darzanoM meM zradAna nahIM rakhate haiM jo muni ananyadarzI hote hai-ve ananyArAma hote haiM aura jo ananyArAma hote haiM ve ananyadarzI hote haiN| kuzala munikA upadeza puNyAtmA aura tucchAtmA donoM ke liye barAbara hotA hai / ese munikA upadeza dravya, kSetra, kAla aura bhAvake anusAra hI hotA hai| 348-354 18 navama sUtra kA avataraNa aura navama sUtra / / 355 19 dharmopadezaka zrotAkI parIkSA karake dharmopadeza kre| aisA dharmoM padezaka hI prazaMsita hotA hai / yaha muni aSTavidharmapAzase baddha jIvoM ko chur3AtA hai, sabhI dizAoM meM sarvaparijJAcArI hotA hai aura hiMsAdi sthAnoM se lipta nahIM hotA hai| karmoM ke nAza karane meM kuzala, bandhapramokSAnveSI-ratnatraya kA anveSaNazIlavaha muni na baddha hai na mukta hai / 356-363 20 dazama sUtrakA avataraNa aura dazama sUtra / 364 21 tIrthaGkara, sAmAnya kevalI aura ratnatrayayukta sAdhuoM ne jaisA AcaraNa kiyA hai vaisA hI AcaraNa dUsare sAdhu kareM, tIrthaGkarAdikoMne jisa AcaraNako pratiSiddha mAnA hai usa AcaraNa se dUra rheN| 364-366 22 gyArahaveM sUtra kA avataraNa aura gyArahavAM mUtra / / 367 23 pazyaka-tIrthaGkara gaNadharAdika narakAdigatike bhAgI nahIM hote, bAla-ajJAnI to nirantara hote rahate haiN| uddezasamApti / dvitIyAdhyayanasamApti / 24 dvitIya adhyayana kI TIkAkA upsNhaar| 368 // iti dvitIyAdhyayanam // 367 | zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // atha tRtIyAdhyayanam // // atha prthmoddeshH|| viSaya pRSThAGka 1 dvitIyAdhyayana ke sAtha tRtIya adhyayanakA sambandhapratipAdana, cAroM uddezoM ke viSayoM kA saMkSipta varNana / 369-370 2 prathama mUtrakA avataraNa aura prathama sUtra / 371 3 amuni sarvadA sote rahate haiM, aura muni sarvadA jAgate rahate haiN| 371-380 4 dvitIya mUtrakA avataraNa aura dvitIya mUtra / 380 5 duHkhajanaka prANAtipAtAdi karma ahitake liye hote haiN| isaliye prANAtipAtAdi karmoM se virata rahanA cAhiye / 380-384 6 tRtIya sUtrakA avataraNa aura tRtIya sUtra / 384 7 jo zabdAdi viSayoM meM rAgadveSarahita hai-aisA hI prANI AtmavAn , jJAnavAn , vratavAna , dharmavAn aura brahmavAn hotA hai| aisA hI prANI paijIvanikAyasvarUpa lokake parijJAnase yukta hotA hai / vahI muni kahalAtA hai / vahI dharmavit aura Rju hai, evaM vahI Avarta aura srotake saMbandhako jAnatA hai| 385-388 8 caturtha sUtrakA avataraNa aura caturtha sUtra / / 389 9 Avarta aura srotake sambandhake jAnanevAlA muni bAhya aura Abhyantara granthise rahita, anukUla aura pratikUla parIpahoM ko sahana karanevAle, saMyama viSayaka arati aura zabdAdi viSayaka rati kI upekSA karanevAle hote haiM, aura ve pariSahoM kI paruSatA ko pIDAkAraka nahIM samajhate haiN| ve sarvadA zrutacAritrarUpa dharma meM jAgarUka rahate haiM, dUsaroM kA apakAra nahIM karanA cAhate haiM / ve vIra arthAt karmavidAraNa karane meM samartha hote haiN| isa prakArake muni duHkha ke kAraNabhUta karmoM se mukta ho jAte haiN|389-391 10 pA~caveM sUtrakA avataraNa aura pAcavA suutr| 392 11 jarA aura mRtyuke vazameM par3A huA manuSya sarvadA mUDha banA rahatA hai, isaliye vaha zrutacAritra dharma ko nahIM jAnatA hai / zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya pRSThA 12 chaThe sUtrakA avataraNa aura chaThA sUtra / 13 AtmakalyANArthI manuSya Atura prANiyoM ko dekhakara, apramatta ho, saMyamArAdhanameM tatpara rahe-isa prakAra saMyamArAdhanameM tatpara rahane ke liye ziSyako AjJA denaa| 393 14 saptama sUtra / 394 15 'yaha saMsAraparibhramaNarUpa duHkha sAvadhakriyAke anuSThAnase hotA hai, aisA jAnakara AtmakalyANake liye abhyudyata raho' isa prakAra ziSyake prati kathana / mAyI aura pramAdI vAraMvAra narakAdiyAtanA ko prApta karatA hai| jo puruSa zabdAdiviSayoM meM rAgadveSarahita hotA hai, mAyA evaM pramAda se dUra rahatA hai, vAraMvAra maraNajanita duHkhake Ane kI AzaMkAse bhayabhIta rahatA hai| vaha zrutacAritra dharmameM jAgarUka ho maraNase chUTa jAtA hai|394-395 16 aSTama suutr| 395 17 saMsArI jIvoMke duHkhoM ke jAnanevAle, kAmabhogajanita pramAdause rahita, pApa karmoM se nivRtta vIra puruSa AtmAke uddhAra karanemeM samartha hote haiN| 18 navama sUtrakA avataraNa aura navama sUtra / 396 19 jo zabdAdi viSayoM meM honevAlA sAvadha karma ke jJAtA haiM ve niravadya kriyArUpa saMyama meM honevAle duHkhoM ke sahana kI upayogitA ko bhI jAnanevAle haiM, aura jo niravadyakriyArUpa saMyamameM duHkhoM ke sahana kI upayogitA ko jAnanevAle haiM ve zabdAdiviSayoMmeM honevAle sAvadha karma ke bhI jJAtA haiN| 397-399 20 dazama sUtrakA avataraNa aura dazama sUtra / 399 21 karmarahita muniko nArakAdi vyavahAra nahIM hotA hai; kyoM ki upAdhikA janaka karma hai| 399-401 22 gyArahaveM sUtrakA avataraNa aura gyArahavAM sUtra / / 23 karmako saMsArakA kAraNa jAnakara karmake kAraNa prANAtipAtAdi kA tyAga kre| 402-403 402 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya ghaadd' 24 bArahavA suutr| 403 25 muni karmasvarUpakA paryAlocana kara sarvajJa-jina sambandhI upadeza, yA saMyamako svIkAra kara rAgadveSase rahita ho vItarAga ho jAte haiN| 26 terahavAM sUtra / 404 27 karmake kAraNa rAgadveSakA jJAnapUrvaka parityAga kara, saMsArI logoM ko viSayakapAyoM se vyAmohita jAna kara, tathA viSayAmilAparUpa lokasaMjJAkA vamana kara matimAn muni saMyamArAdhanameM tatpara rahe, saMyama grahaNa kara pazcAttApa na kare / uddezasamApti / 404-405 // iti prthmodeshH|| // atha dvitiiyodeshH|| 1 prathama uddeza ke sAtha dvitIya uddeza kA sambandhapratipAdana, aura dvitIya uddezakA prathama sUtra / 2 prANiyoM ke janmadRddhikA vicAra karo; sabhI prANiyoM ko sukhapriya hotA hai aura duHkha apriya hotA hai - isa vastu ko smjho| isa prakAra vicAra karanevAlA prANI atividha ho kara -'nirvANapada yA vahAM taka pahuMcAnevAle samyagdarzana Adi parama haiM' aisA jAna kara paramArthadarzI banakara sAvadha karma nahIM krtaa| 406-409 3 dvitIya mUtra / 4 isa manuSyalokameM bandhana ke kAraNabhUta manuSyoM ke sAtha ke sambandhoM ko chor3o / ArambhajIvI manuSya aihika-pAralaukika duHkhoMko bhoganevAle hote haiM / kAmabhogoM meM abhilASA rakhanevAle jIva aSTavidha karmoM kA saMcaya karate rahate haiM aura kAmabhogAdijanya karmarajase saMzliSTa ho vAraMvAra garbhagAmI hote haiN| 410-411 5 tRtIya sUtra / 411 410 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya 413 pRSThAGka 6 ajJa manuSya manovinoda ke nimitta prANiyokA saMhAra kara AnaMda mAnatA hai / bAloM-ajJoM kA saMga vyartha hai| unake saMga se to dveSakI hI vRddhi hotI hai| 411-412 7 caturtha sUtrakA avataraNa aura caturtha sUtra / 8 bAloM ke saMgase dveSa hI baDhatA haiM; isa hetu atividya - samya jJAnavAn prANI parama kI, arthAt-siddhigati nAmaka sthAna kI athavA sarvaviratirUpa cAritra kI sattA ko jAna kara, narakanigodAdike vividha duHkhoMke jJAnase yukta ho, pApAnuvandhI karma nahIM karatA hai, na dUsaroM se karAtA hai, na karanevAle kA anumodana hI karatA hai / vaha dhIra muni, agra aura mUla kA viveka kara ke, karmoM kA chedana kara niSkarmadarzI ho jAtA hai| 413-415 9 paJcama sUtrakA avataraNa aura paJcama sUtra / 10 yaha niSkarmadarzI maraNase mukta ho jAtA hai, kevalI hokara dUsaroM ko bhI mukta karatA hai| ihalokAdi bhaya ko dekhanevAlA yahI muni kahalAtA hai / muni paramadarzI, viviktajIvI aura upazAnta Adi ho kara, paNDitamaraNako AkAGkSA karatA huA saMyamArAdhanameM tatpara rhe| 416-418 11 chaThA mUtra / 418 12 pApakarma bahuta prakArake kahe gaye haiM, unako dUra karaneke liye saMyama meM dhRti dharo / saMyamaparAyaNa medhApI muni samasta pApa karmIkA kSapaNa karatA hai| 418-419 13 sAtavA sUtrakA avataraNa aura sAtavA mUtra / / 419-420 14 aneka viSayoM meM Asaktacitta saMsArI puruSoM kI icchAkI pUrti nahIM hotii| aise puruSa anyavadhAdirUpa pApakarmoM meM hI nirata rahate haiN| 420-424 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 53 viSaya 15 AThavA~ sUtra / 16 ina anyabadhAdikoM kA sevana karake inheM nissAra samajha kara saMyamArAdhana meM inako nissAra samajha kara jJAnI inakA 17 navama sUtrakA avataraNa aura navama sUtra / 18 deva bhI janmamaraNazIla hote haiM; isaliye unake sukha ko bhI nazvara samajha kara zrutacAritradharmakA sevana karo / bharatAdi - jaise koI 2 tatpara hue haiM / isaliye sevana nahIM kare / 19 dazama sUtra / 20 zrutacAritra dharma ke ArAdhanameM tatpara muni kisI kI hiMsA na kare, na dUsaroM se hiMsA karAve aura na hiMsA karanevAle kI anumodanA hI kare / 21 gyArahavA~ sUtra kA avataraNa aura gyArahavA sUtra / 22 striyoM meM anAsakta, samyagjJAnadarzana cAritrake ArAdhana meM tatpara tathA pApa ke kAraNabhUta karmoM se nivRtta muni vaiSayika sukha kI jugupsA kare / zrI AcArAMga sUtra : 2 23 bArahavA~ sUtra | 24 krodhAdi kA nAza kare, lobha kA phala naraka samajhe, prANiyoM kI hiMsA se nivRtta rahe, mokSa kI abhilASA se karmoM ke kAraNoM ko dUra kare | pRSThAGka 25 terahavA sUtra / 26 isa saMsAra meM samaya kI pratIkSA na karate hue tatkAla hI bAhyAbhyantara granthiko jAna kara parityAga kare; srota ko jAna kara saMyamAcaraNa kare, isa durlabha naradehako pAkara kisI kI bhI hiMsA na kare | uddezasamApti / // iti dvitIyoddezaH // 424 424-425 425 426 427 427-428 429 427 427 429-430 431 431-433 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 // atha tRtIyodezaH // viSaya 1 dvitIyodezake sAtha tRtIyodezakA sambandhapratipAdana, aura prathama sUtra / 2 sandhiko jAna kara lokake kSAyopazamika bhAvaloka ke viSaya meM pramAda karanA ucita nahIM hai / athavA - sandhi ko jAna kara loka ko - SaDjIvanikAyarUpa loka ko duHkha denA ThIka nahIM hai / 3 dvitIya sUtrakA avataraNa aura dvitIya sUtra / 4 apane ko jaise sukha priya hai aura duHkha apriya, usI prakAra sabhI prANiyoM ko hai / isaliye kisI bhI prANI kI na svayaM ghAta kare, na dUsaroM se ghAta karAve, na ghAta karanevAle kI anumodanA hI kare / 5 tRtIya sUtra kA avataraNa aura tRtIya sUtra / 6 munitva kise prApta hotA hai / 7 caturtha sUtrakA avataraNa aura caturtha sUtra / 8 jJAnI puruSa cAritra meM kabhI bhI pramAda na kare, jinapravacanokta AhAramAtrA se zarIra - yApana kare / zrI AcArAMga sUtra : 2 pRSThAGka 9 paJcama sUtrakA avataraNa aura pazcama sUtra / 10 muni uttama, madhyama evaM adhama ina sabhI rUpoM meM vairAgyayukta hove / 11 chaThe sUtrakA avataraNa aura chaThA sUtra / 12 jo muni jIvoM kI gati aura Agati ko jAna kara rAgadveSa se rahita ho jAtA hai, vaha samasta jIvalokameM chedana, bhedana, dahana aura hanana - janya duHkhoM se rahita ho jAtA hai / 13 sAtaveM sUtrakA avataraNa aura sAtavAM sUtra 14 mithyAdRSTi jIva bhUtakAla aura bhaviSyatkAla sambandhI avasthAoM ko nahIM jAnate haiN| unheM yaha nahIM jJAta hotA ki isakA bhUtakAla kaisA thA aura bhaviSyatkAla kaisA hogA ?, koI 2 mithyAdRSTi to aisA kahate haiM ki jaisA isa jIva kA atItakAla thA vaisA hI bhaviSyakAla hogA / 434 435-436 437 437-440 440-441 435 435 441-442 443 444 445 445-447 448 448 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya pRSThAGka 15 AThaveM sUtrakA avataraNa aura pAThavAM sUtra / 449 16 tattvajJAnI jIva atItakAlika aura bhaviSyakAlika padArthoM kA cintana nahIM karate, ve to vartamAnakAla ke Upara hI sAvadhAnatA se dRSTi rakhate haiM / isaliye muni vizuddhAcArI yA atItAnAgata kAlake saMkalpa se rahita ho kara, niraticAra saMyamakI ArAdhanA kara pUrvopArjita sakala kA~kA kSapaNa kare / 450-451 17 navama sUtra kA avataraNa aura navama sUtra / 451-452 18 arati aura AnandakI asAratA kA vicAra kara, unake viSaya meM vicalita na hotA huA dhyAna mArga meM vicaraNa kare, tathA sabhI prakAra ke hAsyoM kA parityAga kara AlInagupta hote hue saMyamAnuSThAna meM tatpara rhe| 452-455 19 dazama sUtrakA avataraNa aura dazama mUtra / 455 20 puruSa apanA mitra apane hI hai| bAharameM mitra khojanA vyartha hai|455-457 21 gyArahaveM sUtrakA avataraNa aura gyArahavAM sUtra / / 457-458 22 jo puruSa karmoM ke dUra karanekI icchAvAlA hai vaha karmoM ko dUra karanevAlA hai aura jo karmoM ko dUra karanevAlA hai vaha karmoM ke dUra karane kI icchAvAlA hai| 458-459 23 bArahaveM sUtrakA avataraNa aura bArahavAM mUtra / 459-460 24 apanI AtmAko bAhya padArthoM se nivRtta kara, use jJAnadarzana cAritra se yukta kara puruSa duHkhase mukta ho jAtA hai| 460-461 25 terahavAM sUtra / 461 26 satyako-arthAt-guru kI sAkSitA se gRhIta zrutacAritra dharma sambandhI grahaNI aura AsevanI zikSA ko, athavA Agamako vismRta na karate hue tadanusAra AcaraNa karo / satyakA anusaraNa karanevAlA medhAvI saMsAra samudrakA pAragAmI hotA hai aura jJAnAdiyukta hone se zrutacAritra dharmako grahaNa kara vaha muni mokSapadadarzI hotA hai| 462 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya 27 caudahaveM sUtrakA avataraNa aura caudahavAM sUtra / 463 28 rAgadveSa kA vazavI jIva kSaNabhaGgura jIvanake parivandana, mAnana aura pUjanake liye prANAnipAta Adi asatkarmoM meM pravRtti karate haiN| isa prakAra ve parivandana, mAnana aura pUjanake viSaya meM pramAdazIla ho jAte haiM, pramAdI ho janma jarA maraNarUpa duHkhArNava meM apane ko Dubo dete haiM, athavA-isa prakAra ve una parivandanAdikoM meM Ananda mAnate haiN| paraMtu ve parivandanAdika unake hitake liye nahIM hote| 463-464 29 pandrahaveM sUtrakA avataraNa aura pandrahavAM suutr| 464-465 30 jJAnacAritrayukta muni duHkhamAtrAse spRSTa hokara bhI vyAkula nahIM hotA / he ziSya ! tuma pUrvokta artha athavA vakSyamANa artha ko acchI taraha smjho| rAgadveSarahita muni lokAloka prapaJca se mukta ho jAtA hai| uddezasamApti / 465-466 // iti tRtiiyodeshH|| * // atha caturthoddezaH / / 1 tRtIya uddeza ke sAtha caturtha uddezakA sambandha pratipAdana aura prathama suutr| 467-438 2 zubhAdhyavasAyapUrvaka saMyamake ArAdhanameM tatpara muni krodha, mAna mAyA aura lobhako dUra karanevAlA hotA hai; yaha bAta tIrthaGkaroMne kahI hai| tIrthaGkaroM ke upadezakA anusaraNa karanevAlA sAdhu AdAna kA-aSTAdaza pApasthAnoM kA, athavA kaSAyoM kA - vamana karanevAlA aura svakRta karmoM kA nAza karanevAlA hotA hai| 468-472 3 dvitIya sUtrakA avataraNa aura dvitIya sUtra / 472-473 4 jo eka ko jAnatA hai vaha sabako jAnatA hai, jo sabako jAnatA hai vaha ekako jAnatA hai| 474-475 5 tRtIya sUtrakA avataraNa aura tRtIya mUtra / 475 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya paThAGka 6 pramAdIko sabase bhaya rahatA hai aura apramAdIko kisI se bhI nahIM !475-477 7 caturtha sUtrakA avataraNa aura caturtha suutr| 477-478 8 jo ekakA upazama karatA hai vaha bahutakA upazama karatA hai; ___ jo bahutakA upazama karatA hai vaha ekakA upazama karatA hai| 478-479 9 pAMcaveM mUtrakA avataraNa aura pAMcavAM sUtra / 479 10 dhIra muni-SaDjIvanikAyalokake duHkhakAraNa karmoMko jAnakara, putrakalatrAdi tathA hiraNyasuvarNAdikI mamatA chor3akara cAritrako grahaNa karate haiM aura parase para jAte haiM, aise muni apane jIvana kI abhilASA nahIM rakhate haiN| 480-485 11 chaThe sUtrakA avataraNa aura chaThA sUtra / 485 12 ekakA vivecana karate hue dUsarokA bhI vivecana karatA hai, dUsaroMkA vivecana karate hue ekakA bhI vivecana karatA hai| 486-487 13 sAtaveM mUtrakA avataraNa aura sAtavAM sUtra / 14 mokSAbhilASarUpa zraddhAvAlA, jainAgamake anusAra AcaraNa karatA huA, medhAvI apramatta saMyamI kSapakazreNIko prApta karatA hai| 487-488 15 AThaveM sUtrakA avataraNa aura AThavAM sUtra / 488 16 SaDjIvanikAyake svarUpako jinokta prakArase jAnakara, jisase SaDjIvanikAya lokako kisI prakArakA bhaya na ho usa prakArase saMyamArAdhana kre| 488-489 17 navama sUtrakA avataraNa aura navama sUtra / 18 zastra parase para hai aura azastra parase para nahIM hai| 489-491 19 dazama sUtrakA avataraNa aura dazama sUtra / 491 20 bhAvazastra parase para hotA hai, arthAt-jo krodhadarzI hotA hai __vaha kramazaH tiryagdarzI-nigodabhavasambandhI duHkhoMko dekhanevAlA hotA hai| 492-494 21 gyArahaveM sUtrakA avataraNa aura gyArahavAM sUtra / 494 489 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya pRSThAGka 22 pUrvokta medhAvI muniko cAhiye ki krodhase lekara moha takake bhAvazastroM kA parityAga kara krodhAdikake phalabhUta garbhaduHkhAdise lekara nigodaduHkhaparyanta sabhI duHkhoMko dUra kare-yaha bAta bhagavAn tIrthaGkarane kahI hai| 494-495 23 bArahaveM sUtrakA avataraNa aura bArahavAM sUtra / 495 24 krodhAdiko dUra karanevAlA apane pUrvopArjita karmoMkA kSapaNa ___ karanevAlA hotA hai| 496 25 terahaveM mUtrakA avataraNa aura terahavAM sUtra / 496 26 pazyakako, arthAt-kevaloko upAdhi, arthAt-dravyopAdhi bhAvo pAdhi, athavA-karmajanita narakAdibhava hotA hai kyA?; pazyakako upAdhi nahIM hai / uddeshsmaapti| 496-499 // iti tRtIyAdhyayanam // // atha caturthAdhyayanam // // atha prthmoddeshH|| 1 tRtIya adhyayanake sAtha caturtha adhyayanakA smbndhprtipaadn| 500 2 prasaGgataH samyaktvakA nirUpaNa / 500 3 samyaktva zabdakI siddhi, samyaktvakA lakSaNa, samyaktvake lakSaNake viSayameM vAdiyoM kI vipatipattikA nirasana / ___500-511 4 samyaktvakA dvaividhya aura dazavidhatvakA savistara vivaraNa / 512-528 5 samyaktvakI sthiti| 529 6 samyaktvake prAdurbhAvakI vyavasthA / 529-530 7 samyaktvakA antarakAla / 8 samyaktvakA phl| 531-559 9 samyaktvaprAptikA krm| 559-572 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya 589 pRSThAGka 10 samyaktvamohanIyakA svarUpa / 573-575 11 mizramohanIya / 576 12 mithyaatvmohniiy| 576-584 13 prathama sUtrakA avataraNa aura prathama sUtra / 585 14 sabhI tIrthaGkaroMdvArA pratipAdita samyaktvakA nirUpaNa / 585-588 15 dvitIya mUtrakA avataraNa aura dvitIya sUtra / 16 yaha sarvaprANAtipAtaviramaNAdirUpa dharma-zuddha, nitya aura zAzvata hai / isa dharmako bhagavAnne SaDjIvanikAyarUpa lokako duHkha-dAvAnalake andara jalate hue dekhakara prarUpita kiyA hai| bhagavAnne isa dharmakA prarUpaNa utthita anutthita Adi saboMke liye kiyA hai| 589-593 17 tRtIya sUtrakA avataraNa aura tRtIya sUtra / 18 bhagavAnkA vacana satya hI hai, bhagavAnne vastukA svarUpa jisa prakAra pratipAdana kiyA hai vaha vastu vaisI hI hai-isa prakArake zraddhAnalakSaNa samyaktvakA pratipAdana kevala ArhatAgamameM hI kahA gayA hai; anyatra nahIM ! 593-594 19 caturtha sUtrakA avataraNa aura caturtha sUtra / 595 20 usa samyaktvako prApta kara, dharmako upadeza-Adi upAyadvArA jAna kara samyaktvako prazama-saMvegAdidvArA prakAzita kare, samyaktvakA parityAga na kre| 595-596 21 paJcama sUtrakA avataraNa aura pazcama mUtra / 597 22 aihika aura pAralaukika iSTa-aniSTa zabdAdi viSayoM meM vairAgya rkhe| 23 chaThA suutr| 598 24 lokaiSaNA na kre| 598-599 25 sAtaveM sUtrakA avataraNa aura sAtavAM sUtra / 599 26 jisako lokaiSaNA nahIM hai usako sAvadha-vyApArameM pravRtti kahAMse 597 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya pRSThAGka ho ! athavA-jisako yaha samyaktvapariNati nahIM hai usako sAva dyAnuSThAnase rahita karanevAlI vivekayukta pariNati kahAMse ho ! 599-600 27 AThaveM sUtrakA avataraNa aura AThavAM sUtra / 600 28 isa samyaktvako jo maiMne kahA hai use tIrthaGkaroMne dekhA hai, gaNadharaune sunA hai, laghukarmA bhavyajIvoMne mAnA hai| jJAnAvaraNIya ke kSayopazamase bhavyajIvoMne jAnA hai| 600-601 29 navama sUtrakA avataraNa aura navama sUtra / 30 jinavacanameM zraddhArUpa samyaktvake abhAvase mAtApitA Adike sAtha sAMsArika saMbandha rakhatA huA, mRtyudvArA unase viyukta hotA huA, yA zabdAdi viSayoMmeM Asakti karatA huA manuSya ekendriyAdika bhavoM meM bhaTakatA rahatA hai| 31 dazama sUtrakA avataraNa aura dazama sUtra / 602 32 dina-rAta mokSaprApti ke liye udyogayukta aura sarvadA uttarottara pravarddhamAna heyopAdeyavivekapariNAmase yukta hote hue tuma pramattoM ko-asaMyatoMko Arhata dharmase bahirbhUta samajho; aura paJcavidha pramAdoMse rahita ho mokSaprApti ke liye avicchinna prayatna karo, athavA-aSTavidha karmazatruoMko jItane ke liye parAkrama karo / uddezasamApti / 602-604 // iti prthmoddeshH|| 601 // atha dvitiiyoddeshH|| 1 prathama uddezake sAtha dvitIya uddezakA saMbandha-pratipAdana prathama sUtrakA avataraNa aura prathama sUtra / 2 jo Asrava-karmabandhake kAraNa haiM ve parisrava-karmanirjarAke kAraNa ho jAte haiM, aura jo parisrava-karmanirjarAke kAraNa haiM ve Asava 605 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya pRSThAGka karmabandhake kAraNa ho jAte haiM / jo anAsrava-karmanirjarAkAraka vratavizeSa haiM ye aparisrava-karmabandhake kAraNa ho jAte haiM, jo aparisrava-karmabandhake kAraNa haiM ve anAsrava-karmanirjarAkAraka vratavizeSa ho jAte haiN| 606-615 3 dvitIya sUtra / 615 4 'jo Asrava haiM ve parisrava haiM jo parisrava haiM ve Asrava haiM, jo anAsrava haiM ve aparisrava haiM jo aparisrava haiM ve anAsrava haiM'-ina padoMko jAnatA huA aisA kauna muni hai jo SaDjIvanikAyako ba~dhate hue aura mukta hote hue jinAgamAnusAra jAna kara, tathA sabhI tIrthaGkaroMdvArA bhinna-bhinnarUpase pratibodhita bandhakAraNa aura nirjarAkAraNako jAnakara dharmAcaraNameM pravRtta na ho! 615-616 5 nRtIya sUtrakA avataraNa aura tRtIya sUtra / 6 pravacanajJAnase yukta muni, heyopAdeyako tathA yathopadiSTa dharma ko jAnanevAle saMsAriyoM ke liye upadeza dete haiN| jJAnIkA upadeza sunakara, Arta athavA pramatta bhI prabuddha ho jAte hai| maiMne jo kucha kahA hai aura maiM jo kucha kahatA hU~ vaha satya hI haiN| maiMne yaha saba bhagavAnse sunakara hI kahA hai / mokSAbhilASIko isameM samyaktva-zraddhAna rakhanA cAhiye / 616-620 7 caturtha sUtrakA avataraNa aura caturtha sUtra / 620-621 8 saMsArI jIva mRtyuse nahIM baca sakate / ye dharmase bahirbhUta honeke kAraNa icchAke adhIna rahate haiM, ati-asaMyamI hote haiM, kAla-mRtyuse gRhIta hote haiM, athavA-AgAmI varSameM yA usake bAda ke varSoM meM dharmAcaraNa karane ke saMkalpa karate rahate haiM, aura dhAnyAdi saMgraha karanemeM hI lage rahate haiN| aise saMsArI jIva anantavAra ekendriyAdika bhavoMmeM janma lete rahate haiN| 621-624 9 paJcama sUtrakA avataraNa aura paJcama sUtra / 624 10 isa lokameM kitaneka jIvoMko vAraMvAra utpanna honeke kAraNa zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya unase paricaya ho jAtA hai, narakAdi sthAnoM meM utpanna hue ye jIva narakAdi sambandhI duHkhoM kA anubhava karate haiN| 11 chaThe sUtrakA avataraNa aura chaThA sUtra / 625 12 krUrakarma karanevAlA jIva bahutakAla taka narakameM rahatA hai aura krUrakarma nahIM karanevAlA jIva kabhI bhI narakameM nahIM jAtA hai| 6 13 sAtavA bhUtrakA avataraNa aura sAtavA mUtra / 627 14 caturdazapUrvadhArI aura kevalajJAnIke kathanameM thor3AsA bhI antara nahIM hotA! 627-628 15 aSTama mUtrakA avataraNa aura aSTama sUtra / 628 16 isa manuSyalokameM kitaneka zramaNa brAhmaNa- sabhI prANI, sabhI bhUta, sabhI jIva aura sabhI sattva hanana karaneyogya haiM, hanana karane ke liye AjJA deneyogya haiM, hanana karane ke liye grahaNa karane yogya haiM aura viSazastrAdidvArA mArane yogya haiN| isameM koI doSa nahIM haiN| isa prakAra kahate haiM / yaha saba anAryavacana hI hai / 628-631 17 navama sUtrakA avataraNa aura navama sUtra / 18 sabhI prANI, sabhI bhUta-Adi hanana karaneke yogya haiM, ityAdi jo koI zramaNa-brAhmaNa kahate haiM, unakA yaha kathana anAryavacana hai' isa prakAra Ayau~kA kathana hai| 632-633 19 dazama sUtrakA avataraNa aura dazama sUtra / 634 20 sabhI prANI, sabhI bhUta Adi hanana karaneyogya nahIM haiM-ityAdi kathana AryoMkA hai'--isa prakAra svsiddhaantprtipaadn| 635-636 21 gyArahaveM mUtrakA avataraNa aura gyArahavAM sUtra / / 636 22 duHkha jaise apane liye apriya hai usI prakAra vaha sabhI prANI, bhUta-Adike liye bhI apriya hai / ataH kisIko duHkha nahIM denA cAhiye / uddezasamApti / 636-638 // iti dvitiiyoddeshH|| 632 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 viSaya pRSThAGka 641 // atha tRtIyoddezaH // 1 dvitIya uddezake sAtha tRtIya uddezakA sambandhapratipAdana, prathama sUtrakA avataraNa aura prathama sUtra / 2 dharmase bahirbhUta logoMkI upekSA karo, aise logoMkI upekSA karanevAlA manuSya hI vidvAn hai| 639-640 3 dvitIya sUtrakA avataraNa aura dvitIya sUtra / 4 vidvAna manuSya manovAkkAyake sAvadhavyApArarUpa daNDake tyAgI hote haiM, aSTavidha karmoM ke tyAgI hote haiM, unake zarIra zobhA saMskAra Adise rahita hote haiM, ataeva ve sarala hote haiM evaM Arambhajanita duHkhoMke abhijJa hote haiN| vidvAnake isa svarUpako samyaktvadarzI-kevalIne kahA hai| 641-646 5 tRtIya sUtra kA avataraNa aura tRtIya sUtra / 646-647 6 samyaktvadarzI muni-sarvajJa, yathAvasthita arthako pratibodhita karanevAle tathA aSTavidha kauMko dUra karanemeM kuzala hote hue sabhI prakArase karmoMko jAnakara jJa aura pratyAkhyAnarUpa do prakArakI parijJAko kahate haiN| 647-648 7 caturtha sUtrakA avataraNa aura caturtha sUtra / / 8 isa manuSyalokameM Aheta AgamakA zravaNa, manana aura samArAdhana karanevAlA, heyopAdeyake vivekameM nipuNa, rAgadveSarahita manuSya AtmAko svajana-dhana-zarIrAdise bhinna samajhakara zarIrameM AsthA na rkhe| 649-654 9 paJcama sUtra / 654 10 tapasyA-Adike dvArA zarIrakA zoSaNa kare, zarIrako jIrNa banA de| 654 11 chaThe sUtrakA avataraNa aura chaThA sUtra / 655 12 jaise agni jIrNakASThoMko bhasma kara DAlatI hai usI prakAra AtmA ke zubha pariNAma samyagdarzanAdimeM sAvadhAna aura zabdAdi 648 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 viSaya viSayoM meM rAgarahita manuSya jJAnAvaraNIyAdi aSTavidha karmoMko bhasma kara DAlatA hai / 13 sAtaveM sUtrakA avataraNa aura sAtavAM sUtra / 14 muni isa manuSyalokako parimita AyuvAlA jAnakara prazama guNakI vRddhi karake krodhAdi kaSAyakA tyAga kare / 15 AThavAM sUtra / 16 he muni ! krodhAdivaza trikaraNa - triyoga se prANAtipAta karane se jo prANiyoMko duHkha hotA hai, yA krodhAdi se prajvalita manavAle jIvako jo mAnasika duHkha hotA hai usako samajho, aura krodhajanita karmavipAkase bhaviSyatkAlameM jo duHkha hotA hai use bhI smjho| aise krodhI vyakti bhaviSyatkAlameM narakanigodAdibhavasaMbandhI duHkhako bhogate haiM / duHkhAgamake bhaya se kAMpate hue jIvako tuma dayAdRSTise dekho / zrI AcArAMga sUtra : 2 17 navama sUtrakA avataraNa aura navama sUtra / 18 jo bhagavAna tIrthaGkarake upadezameM zraddhAyukta haiM, aura unake upadeza ko dhAraNa karaneke kAraNa krodhAdikaSAyarUpa agnike prazAnta ho jAne se zItIbhUta ho gaye haiM, ataeva jo pApakarmoM ke viSaya meM nidAnarahita haiM, ve hI mokSasukhake bhAgI kahe gaye haiM / 19 dazama sUtrakA avataraNa aura dazama sUtra / 20 he ziSya ! jisaliye krodhAdikaSAyoM se yukta jIva ananta duHkha pAtA hai, isaliye tuma AtAgama parizIlana-janita samyagjJAna se yukta atividvAn hokara krodhAdikaSAyajanita santApase apaneko bacAo | uddezasamApti / // iti tRtIyodezaH // pRSThAGka 655 656 656 657 657-661 661 661-664 664 664-665 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 666 668 // atha caturtho deshH|| viSaya pRSThAGka 1 tRtIya uddezake sAtha caturtha uddezakA sambandhapatipAdana, prathama sUtrakA avataraNa aura prathama sUtra / 2 mAtApitA Adike sambandhako yA asaMyamako chor3akara aura saMyamako prAptakara, zarIrako prathama pravrajyAkAlameM sAdhAraNa tapase, bAdameM prakRSTa tapase, aura antameM paNDita maraNadvArA zarIratyAmakI icchAse yukta ho mAsArddhamAsa kSapaNAdi tapoMse pIDita-kRza kre|666-667 3 dvitIya sUtrakA avataraNa aura dvitIya sUtra / 4 upazamakA AzrayaNa karake karmavidAraNameM samartha, saMyamArAdhanameM khedarahita, jIvanaparyanta saMyamArAdhanameM tatpara aura samiti evaM samyagjJAnAdi guNoMse yukta ho kara muni sarvadA saMyamArAdhanameM prayatnayukta rhe| 668 5 tRtIya sUtrakA avataraNa aura tRtIya sUtra / / 668-669 6 mokSagAmI vIroMkA yaha saMyamarUpa mArga kaThinatApUrvaka sevanIya hai| 669 7 caturtha sUtrakA avataraNa aura caturtha sUtra / / 669 8 antamAnta AhArAdise aura anazanAdise apane zarIrake mAMsa zoNitako mukhaao| isa svazarIrazoSaka mokSArthI puruSako tIrthaGkarone karmavidAraNa karanemeM samartha aura zraddheyavacana kahA hai| aura jo brahmacarya mahAvratameM tatpara hokara karmopacayakA kSapaNa karatA hai vaha bhI zraddheyavacana hai| 669-670 9 paJcama sUtrakA avataraNa aura paJcama sUtra / 670 10 sAdhu viSayoMse apanI indriyoMko haTA kara bhI brahmacaryameM sthita ho kara bhI aura zraddheyavacana ho kara bhI yadi zabdAdi viSayabhogoMmeM Asakta hotA hai to vaha bAla apane karmabandhako kATanemeM samartha nahIM hotA ! vaha bAla mAtApitA Adike sambandhako-yA asaMyama sambandhako nahIM chor3a pAtA!Atmahitako zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 677 viSaya pRSThAGka nahIM jAnanevAlA usa bAlako bhagavAn tIrthaGkarake upadezarUpa pravacanakA athavA samyaktvakA lAbha nahIM hotA! 670-675 11 chaThe sUtrakA avataraNa aura chaThA sUtra / 675 12 jisako pUrvakAlameM samyaktva nahIM milA hai aura bhaviSyakAlameM bhI jise samyaktva nahIM milanevAlA hai use vartamAnameM samyaktva kahAMse mile ? 675-677 13 sAtaveM sUtrakA avataraNa aura sAtavAM sUtra / / 14 jo bhogavilAsase rahita hotA hai vahI jIvAjIvAdi padArthoMkA samyagjJAtA tattvajJa Arambhase uparata hotA hai| yaha Arambhase uparamaNa honA hI samyaktva hai| isa ArambhoparamaNase jIva ghora duHkhajanaka karmabandhako, vadhako aura dussaha zArIrika paritApako nahIM pAtA hai / athavA jisa Arambhase jIva ghora duHkhajanaka karmabandha aura vadhako tathA dussaha zArIrika mAnasika paritApa ko pAtA hai| 677-680 15 AThaveM sUtrakA avataraNa AThavAM sUtra / 16 hiraNyarajata mAtApitA AdikA sambandharUpa athavA prANAtipAta rUpa bAhya Asravako aura viSayAbhilASarUpa Antara srotako roka kara isa lokameM manuSyoMke bIca mokSAbhilASI ho sAvadhavyApArakA parityAga kare / athavA isa lokameM manuSyoMke bIca bAhya srotako chinna kara niSkarmadarzI ho jAve / 680-682 17 navama sUtrakA avataraNa aura navama sUtra / 682 18 jJAnAvaraNIyAdika karma avazyameva sva-svaphalajanaka hote haiM-aisA jAnakara AhetAgamajanita samyagjJAnavAn muni karmabandhake kAraNa sAvadha vyApArako chor3atA hai| 682-683 19 dazama sUtrakA avataraNa aura dazama sUtra / 683 20 he ziSya ! jo koI karmavidAraNa karanemeM utsAhayukta, samiti yukta, svahitameM udyogayukta athavA-samyagjJAnAdiyukta, sarvadA zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya pRSThAGka saMyamArAdhanameM sAvadhAna, heyopAdeyake Upara sarvadA dRSTi rakhanevAle, avyAbAdha AnandasvarUpa mokSake abhilASI aura kaSAyoM se nivRtta hote hue yathAvasthita lokakI-karmaloka athavA viSayalokakI upekSA karate hue the, ve cAhe pUrva-Adi kasI bhI dizAmeM rahe hue hoM; satya mArga meM hI sthita the| 684-687 21 gyArahaveM sUtrakA avataraNa aura gyArahavAM mUtra / 687 22 vIra-samita-Adi vizeSaNoMse yukta una mahApuruSoM ke jJAnakA varNana hama Age kareMge / kyA unako upAdhi hai ? pazyakako upAdhi nahIM hotI hai| uddezasamApti / 687-688 23 caturtha uddezakI TIkAkA upasaMhAra / 689-690 // iti caturtho deshH|| zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ azuddham nikhilajIvabhedena dhanubhavakartRtvaJca / paricitaH pitA pitRvyAdiH / - mUrcchA bhe aho - gAdyAviSTatA -puJjamityarthaH / pakarati ghaTaM Tamiva vArddhake phalaMbuyAraM - kAraNevayaH ' pAyalIkATha ' iti bhASA / - dindriyasvIkAre sadhi dukhazata bhabati usakos - narthakarI (AA jadhA sudhArA thaha gayela che.) // atha zuddhipatram // utvAsakaH sadhi te ehika - - darati bhavati naThTha pradAtukAma zrI AcArAMga sUtra : 2 zuddham nikhilajIvabhedajJena dyanubhAvanakartRtvaca / paricitaH / athavA pUrva - saMstutaH pitApitRvyAdiH / mUccha me ahaH rAgAdyAviSTacetAH - puJja ityarthaH / pakaraMti ghaTaM paTamiva vArddhakye kalaMbuyAraM -kAreNeva yaH (' pAyalIkATha ' - iti bhASA prasiddhavat / ) - dindriyatvasvIkAre saddhi duHkhazata bhavati uttrAsa yitA' - narthaka uttrAsayitA saddhiM taM aihika - daratirbhavati naTTha pradAtukAmaH pRSTham 4 14 16 18 19 20 28 30 37 41 41 44 45 47 50 57 64 71 87 88 88 96 96 100 130 132 135 paMktiH 1 1 4 26 3 sm 8 22 4 29 24 4 4 6 8 4 925 or Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ azuddham zuddham pRSTham paMktiH zabdAdisantoSAdinA -samuThThAI gaTThI -viThTha -viTTha kAyabirUparUpaiH paryAlocca 157 jambasvAminaM ___9 v vur 9893 rrrrrr buddhA potrebetalindi kailu zabdAdi 143 santoSAdinA 152 samuDhAI -gaTThI 154 kAryai 154 virUparUpaiH 157 paryAlocya -daNDa jambUsvAminaMbuddhvA prirksserityrthH| vasammAnArthamAtmabalAdidvArA daNDasamArambho 164 uccaiotre 165 jAnIhi pratyupekSya sAtam 171 saMparivedayate 171 zvobhau 178 samparivedayate 181 sUtre upatItyasyA''vRttyA vacanavipariNAmena ca yathAyogyamanvayaH / 194 yena yatra vA 223 tasmin sthAne ___226 238 2 kSIyamANatayA 241 16 chanda ca 2438 243 parirakSedityarthaH / svasamAnArthamAtmabalAdidaNDasamArambho uccagotre jAnIhi sAtam parisaMvedayate -zvaubhau parisaMvedayate sUtre upaitItyatrakavacanamArSatvAt / yena yatra tasmin saddhi kSINamAtayA saddhi r rurve chandazya chanda zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ azuddham tAtparyam / " bahu paraghare - AdAnAkopanam prAtheyaM sarvAmagandham-azu AdimA AdimA " AdizyamAnaH 'AdizyamAna' iti / AdizyamAnaH dravyakSetrakAlabhAvapekSayA - neSaNIyama ladhuM mAta snihyAt -mavaSvaSket mAdyeta mAdyeta snihyAt avaSvaSket = kuzalo nA taM 'ta' - mityAdi / zrI AcArAMga sUtra : 2 70 zuddham tAtparyam / tathA-' gRhasthA me = mahyam anazanAdikaM na dadAti' iti hetoH vIro na na kupyet na kopaM kuryAt / 66 bahu paraghare , AdAnAkopanam 260 261 pAtheyaM 268 sarvAmagandham = sarvam azu - 271 adissamANe 273 adimA 273 AdizyamAnaH 273 'adizyamAna iti 273 adizyamAnaH 273 dravyakSetrakAlabhAvApekSayA 278 SaNIyama laDhuM mAdyet sniot -mavaSvaSketa mAt mAdyet snihyet avaSvaSketa= kusalo prA tat ' ta' - dityAdi / pRSTham " 283 285 285 285 285 286 287 288 288 291 323 334 334 paMktiH 2 V 7 8 5 8 8 9 8 1 1 8 8 10 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ azuddham pRSTham 334 paMktiH 10 tat s s sahai sahaI sahaI sahai s acca accei 343 0 6mm 6 6 vayavaM 384 6 mm 6 0 pamubaha pavuccai 343 varttayet vartakaH 343 yasya durvasuH yasya sa durvasuH 343 vartamAnaH vartakaH 344 aNoddhAtana aNArAtanaghaTate ghaTate, 364 veyavaM duHkhA dukkhA 389 viditvA viditvA matimAn matimAn medhAvI- 405 rAgadveSarahita ityarthaH, na chidyate rAgadveSarahita ityarthaH, sarvaloke samastajIvaloke na chidyate 446 puve 448 etanudI etadanudarzI 450 spRSTo san spRSTaH san 465 samyaktvaM samyaktvaM 544 jJanAvaraNIyA jJAnAvaraNIyA- 561 kASTahArAdaya kASThahArAdaya 592 tirthakara tIrthakaraitatparato 596 -katavya -karttavyapudgala pariNA pudgalaparibAlagnAnA bAlaglAnAbhave deve dityarthaH bhvedevetyrthH| putvaM mom 594 tatpurato 597 cc c c zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ azuddham paMktiH rasAyanaM kriyAM, zuddham rasAyanakriyAM, karmasu doso 626 karmaSu doSo 628 sarve sattvAnAM dharmavidaH -kAlavasthAata eva bhvedityrthH| 641 645 654 sattvAnAm dharmavida iti -kAlAvasthAiti ata eva bhavetyarthaH / zrutam duHkhena nikkammadaMsI niSkAntaH karmabandhakAraNAta // iti shuddhiptrm|| 665 dukhena nikammadaMsI niSkAntaH karmabandhakaraNAt 682 prakAzaka: zrI akhila bhArata jhavetAmbara sthAnakavAsI jaina zAstroddhAra samiti taraphathI zeTha maganalAla chaganalAla mAnadmaMtrI mu. rAjakoTa (saurASTra) mudraka : zA. maNIlAla chaganalAla zAha. navaprabhAta prI. presa ghIkAMTA-amadAvAda. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [1] zrI akhila bhArata vetAmbara sthAnakvAsI jaina zAstroddhAra samiti gareDIA kuvA reDa-grIna leja pAse rAjakeTa samitinI zarUAta tA. 18-10-44 thI tA. 31-1-57 sudhImAM dAnavIra mahAzaye taraphathI maLelI rakamanI nAmAvalI. (rUA. rapa0 thI ochI rakame A yAdImAM sAmela karela nathI.) zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AmurabbIzrIe-4 ( AchAmA ochI rUA. 5000 nI rakama ApanAra) nakhara nAma gAma rUpiyA 2 1 zeTha zAntIlAla maMgaLadAsabhAI jANItA mIlamAlIka amadAvAda 10000 zeTha harakhacaMda kAlIdAsabhAI vArIyA. hA. zeTha lAlacaMdabhAI, jecaMdabhAI nagInabhAI, vrajalAlabhAi, tathA vaTThabhadAsabhAI bhANavaDa 6000 3 4 zeTha dhArazIbhAI jIvanabhAI 1 kAThArI jecaMdabhAI ajarAmara hA. harageAvIdabhAI jecaMdabhAI 10 murabbIzrIo-22 ( ochAmAM ochI rUA. 1000 nI rakama ApanAra) vakIla jIvarAjabhAI vadhamAna kAThArI hA. kahAnadAsabhAI tathA veNIlAlabhAI rdAzI prabhudAsa mULajIbhAI 3 zvetA gulAmacaMda pAnAcaMda 4 sva. pitAzrI chaganalAla zAmaLadAsanA smaraNArthe huM. bhAvasAra bhAgIlAla chaganalAla 5 mhetA mANekalAla amulakharAya 6 saghavI pItAmbaradAsa gulAkhacaMda 7 zeTha zAmajIbhAI velajIbhAI vIrANI nAmadAra DhAkAra sAheba lakhadhIrasiMhajI bahAdura zeTha laheracaMda kuMvarajI hA. zeThe nyAlacakrU laheracaMda zAhu chaganalAla hemacaMdya vasA hA. mAhanalAlabhAI tathA mAtIlAlabhAI 11 zrI sthAnakavAsI jaina saMgha 12 zvetA sAmacaMda tulasIdAsa tathA temanAM dharmapatni a. sau. maNIgaurI maganalAla 13 mhetA pApaTalAla mAvajIbhAI 14 DhAzI kapuracaMda amarazI hA. dalapatarAmabhAi agaDIA jagajIvanadAsa ratanazI 15 rAjakATa para51 sAlApura 5001 zrI AcArAMga sUtra H 1 jetapura rAjakeTa "" 3605 3604 3289 amadAvAda 3ra51 ghATakIpara 3250 jAmanagara 3101 rAjakoTa 2500 mArI 2000 siddhapura 2000 muMbai 2000 mArakhI 1963 "" ratalAma 1500 jAmajodhapura 1301 1002 dAmanagara 1002 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pujya mahAtmA tathA mahAsatijIne namra prArthanA pUjya AcAryazrI ghAsIlAlajI mahArAjazrI rAta dIvasanA athAga parIzrama sAthe eka kaMtAnanA kakaDA para besIne samAjanA bhaviSyanA vArasadAra mATe Agama saMzodhana karI aNamelo vArase taiyAra karI rahyA che, te kAryamAM aneka mahAtmAo prazaMsA batAvIne sakIya sahakAra ApI rahyA che. Apane amArI namra vinaMtI che ke AvA mahada kAryamAM upadeza dvArA madadagAra thaI zake teTalI samAjane ApanI jarUra che mATe vagara vilaMbe sArA jaina samAjanA utkarSa kAryamAM Apane phALe neMdhAve. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / athAcArAGgasUtrasya dvitIyamadhyayanam / gataM prathamAdhyayanaM, sampati dvitIyamArabhyate / asyAyamabhisambandhaH- pUrvAdhyayane pRthivyAdiSaTkAyasvarUpaM jJAtvA tadArambhanivRtto munirbhavatIti darzitaM, SaTkAyArambhanivRttizca zabdAdiviSayavijayamantareNa na bhavatIti lokavijayAdhyayanamArabhyate / asmin SaDuddezakAH santi, tatra-svajane'bhiSvaGgo muninA na kArya iti svajanAbhidhaH prathamaH 1 / "adRDhatvaM saMyaminA saMyame na vidheyam" ityadRDhatvAkhyo / zrIAcAraGga sUtrakA dvitIya adhyayana / prathama adhyayana samApta ho cukA, aba dvitIya adhyayana prAraMbha hotA hai / adhyayana kA saMbaMdha isa prakAra se samajhanA cAhiye ki prathama adhyayana meM "pRthivyAdi SaTkAya ke jIvoM ke AraMbha se rahita muni hotA hai" jo yaha bAta kahI gaI hai so chakAya ke AraMbha kI nivRtti, jaba taka zabdAdiviSayoM para vijaya prAsa na kI jAvegI taba taka nahIM ho sakatI hai| isI abhiprAya se yaha lokavijaya nAmakA dvitIya adhyayana prAraMbha kiyA gayA hai| isameM chaha uddeza haiM-prathama uddeza meM gaNadhara bhagavAna isa bAtakA varNana kareMge ki saMyamI muniko mAtA pitA Adi jo apane iSTajana haiM unameM Asakti-mamatvabhAva nahIM rakhanA caahiye| dvitIya uddezakameM-use saMyama meM aratipariNAma ko dUrakara dRDhatAdhAraNa karanI cAhiye kabhI bhI adRr3hatA na Ane pAve isakA khyAla rakhanA zrI AcArAMga sUtranuM bIjuM adhyayana paheluM adhyayana purUM thayuM, have bIjA adhyayanane prAraMbha thAya che. adhyacanane saMbaMdha e prakAre samajavo joIe ke prathama adhyayanamAM "pRthivyAdi SakAyanA jInA AraMbhathI rahita muni hoya che. A vAta je kahevAmAM AvI che te cha kAyanA AraMbhanI nivRtti, jyAM sudhI zabdAdi viSayethI vijaya prApta nahi thAya tyAM sudhI thaI zakatI nathI. A abhiprAyathI A "lakavijaya" nAmanA bIjA adhyayanane prAraMbha thAya che. temAM cha uddeza che. prathama uddezamAM gaNadhara bhagavAna te vAtanuM varNana kare che ke saMyamI munIe mAtA pitA Adi je pitAnA ISTajana che temAM Asakti-mamatvabhAva nahi rAkhe joIe . bIjA uddezamAM teNe saMyamamAM aratipariNAmane dUra karI daDhatA dhAraNa karavI joIe, keI vakhata paNa adaDhatA AvI na jAya tene khyAla rAkhavuM joIe . trIjA udezakamAM zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - AcArAgasUtre dvitIyaH 2 / "muninA mAno na kAryoM, niHsAratA cArthasArasya cintanIye" ti mAnAthasArAkhyastRtIyaH 3 / 'bhogeSu viratiH sadA sarvathA vidheyA munine'-ti 'bhogeSu' nAmakazcaturthaH 4 / sarvasAvadhAnuSThAnatyAginA muninA saMyamayAtrAnirvAhArtha svArthArambhaprattalokanizrayA viharaNIyamiti 'lokanizrayA' nAmadheyakaH paJcamaH 5 / evaM viharatA muninA pUrvApara-mAtApitRzvazrUzvazurAdiparicitAparicitasaMyoge mamatA na vidheyeti 'lokamamatvA'-khyaH SaSTha uddezaH 6 / / cAhiye 2 / tRtIya uddezaka meM-muniko mAna na karanA cAhiye; evaM dhanAdika parapadArthoM meM sadA asAratA kI bhAvanA rakhanI cAhiye 3 / caturtha uddezakameM viSayabhogoM se sarvathA (mana, vacana, kAyase) virati bhAva rakhanA cAhiye 4 / pA~caveM uddezaka meM sarvasAvadyakarmoM ke anuSThAna se rahita usa saMyamI ko apane saMyamayAtrA ke nirvAha ke liye apane ArambhAdikArya meM pravRtta-gRhasthalogoM ke sahAre hI vihAra karanA cAhiye 5 / chaThaveM uddezaka meM logoM ke sahAre vihAra karanevAle usa saMyamI ko apane paricita, aparicita tathA mAtA-pitA sAsa-sasura Adi se milane kI utkaMThA bhI nahIM karanI cAhiye 6 / bhAvArtha:-isa dvitIya adhyayana ke prAraMbha karane kA spaSTIkaraNa karate hue TIkAkAra kahate haiM ki prathama adhyayana meM yaha bAta nirdiSTa kI gaI hai ki muniyoM ko pRthivIkAyika, apkAyika, tejaskAyika, vAyukAyika evaM vanaspatikAyika jIvoM kA yathArtha svarUpa jAnakara unake AraMbha kA sadA parityAga kara denA cAhiye, kAraNa ki jaba taka vaha munine mAna na karavuM joIe, temaja dhanAdika paraMpadArthomAM sadA asAratAnI bhAvanA zamI ne ye 3. yothA uddezamA-viSayamAgothI sarvathA (bhana-vayana-yAthI) viratibhAva rAkhavuM joIe . pAMcamAM uddezakamAM sarvasAvadyakarmonA anuSThAnathI rahita te saMcamIe pitAnA saMcamayAtrAnA nirvAha mATe pitAnA AraMbhakAryamAM pravRtta gRhastha lokonA sahArAthI vihAra kare joIe che. cha uddezakamAM- lekanA sahAre vihAra karanAra te saMcamIne pitAnA paricita ane aparicita mAtA-pitA sAsu-sasarA AdithI maLavAnI utkaMThA paNa na rAkhavI joIe 6. bhAvArtha -A bIjA adhyayanane prAraMbha karIne spaSTIkaraNa karatAM TIkAkAra kahe che ke prathama adhyayanamAM e vAta kahevAmAM Ave che ke muniyee pRthivIkAyika, akAyika, tejaskAyika, vAyukAyika ane vanaspatikAyika jIvanuM yathArtha svarUpa jANune tenA AraMbhane sadA parityAga karI devuM joIe. kAraNa ke zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 1 pRthivIkAyikAdika ekendriya jIvoM ke AraMbha se rahita nahIM hogA taba taka vaha yathArtha saMyamI nahIM ho sakatA, ataH inake AraMbha kA lAga karanA usakA Avazyaka kartavya hai| yaha kartavya usakA tabhI nirdoSa rUpase nibha sakatA hai jaba ki vaha indriyajayI hogA, anyathA indriyoM ke zabdAdika viSaya meM lubdha honese vaha isa guNa se zUnya hI rahegA, isI viSaya ko vizeSarUpase khulAsA karane ke abhiprAya se isa adhyayana ko chaha uddezoM meM vibhakta kiyA hai| prathama uddeza meM yaha spaSTa kiyA gayA hai ki saMyamImuni ke liye apane mAtApitAdika khajanoM meM Asakti bhAva nahIM rakhanA caahiye| dvitIya uddezameM-gRhIta saMyamameM kabhI bhI arucibhAva nahIM kare pratyuta saMyamabhAva meM dRr3hatA AtI rahe aisA hI usakA prayatna honA cAhiye / tRtIya uddezameM-muni ko "maiM bar3A tapasvI hU~-sAdhu hU~-vidvAna hU~ maiM baDe kulakA hU~" ityAdi bar3appana kA ahaMkAra na karanA cAhiye; tathA sAMsArika samasta padArthoM ke-dhanAdika ke yathArtha svarUpa kA cintavana karate rahanA cAhiye, isa abhyAsa se usake hRdaya meM unakI asAratA kA pUrNa rUpase bhAna hotA rahegA jisase usakA mana usa tarapha kabhI bhI lolupa nahIM ho skegaa| caturtha uddeza meM-viSayabhogoM ke vAstavika svarUpa kA vicAra karane se usake hRdaya meM unake prati sadA jyAM sudhI te pRthivIkAyAdika ekendriya jInA AraMbhathI rahita nahi thaze tyAM sudhI te yathArtha saMyamI banI zakatuM nathI. mATe tenA AraMbhane tyAga kare tenuM Avazyaka kartavya che. A kartavya tenuM tyAre nirdoSa rUpathI manAze jyAre te IndriyajayI thaze. anyathA IndriyanA zabdAdika viSayamAM lubdha thavAthI te A guNathI zUnya ja gaNAze. A viSayane vizeSa khulAso karavA A adhyayanane cha uddezamAM vibhakta karela che. (1) prathama uddezamAM e spaSTa karyuM che ke saMyamI munie pitAnA mAtA-pitAdika svajanemAM AsaktibhAva rAkhe na joI e. (2) bIjA udezamAM-lIdhelA saMyamamAM kadi paNa arUcibhAva na kare paNa saMyamabhAvamAM daDhatA AvatI rahe e prayatna hovo joIe. (3) trIjA udezamAM-munie "huM meTe tapasvI chuM. sAdhu chuM, vidvAna chuM, meTA kuLane chuM" ItyAdi maTApaNAne ahaMkAra na kare joIe, tathA sAMsArika samasta padArthonuM tathA dhanAdikanA yathArtha svarUpanuM cintavana karatA rahevuM joIe, A abhyAsathI tenA hRdayamAM tenI asAratAnuM pUrNa rUpathI bhAna thatuM raheze jethI tenuM mana te tarapha kadI paNa lelupa thaze nahi. (4) cethA udezamAM-viSayabhegene vAstavika svarUpa vicAra karavAthI zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre tatra nikhilajIvabhedajJena sakalopAdhirahitenottamaguNaraJjitena svIkRtapaJcamahAvratena SaTkAyasaMyamopasthitamatinA muninA svajanAdiSu nAbhiSvaGgo vidheya iti pradarzayati sUtrakAraH-"je guNe" ityAdi. mana, vacana aura kAya se virati pariNAma hI jagatA rhegaa| paMcama uddezameM-samasta prakAra ke sAvadya kAryoM se pare rahanevAle usa saMyamI ko apane svIkRta saMyamayAtrAnirvAha ke liye, jo apane nimitta banAye hue AhArapAnI Adi meM pravRtta hai unakI nezrAyameM vihAra karanA cAhiye / chaThaveM uddeza meM loka ke nezrAya se vihAra karate hue bhI usake manameM apane paricita aparicita parijanoM se milane ke liye utsuka pariNAma nahIM honA cAhiye, inhIM saba bAtoM kA ina chaha uddezoM meM vizeSarUpa se khulAsA kiyA jaavegaa| isameM sarvaprathama prathama uddezakA prAraMbha karane ke liye sUtrakAra-jIvoM ke bhedajJAnase samanvita, sakala upAdhi se rahita, uttamottamaguNaviziSTa, paMcamahAvratArAdhaka, chahakAya ke jIvoM kI rakSA karane meM dattAvadhAna, saMyamI muniko apane Aptajana mAtApitAdika meM mamatAbhAva nahIM rakhanA caahiye| isakA vivecana karate haiM-'je guNe se mUlaThANe' ityaadi| tenA hRdayamAM tenA prati sadA mana-vacana ane kAyAthI viratipariNAma ja jAgate raheze. (5) pAMcamAM uddezamAM--samasta prakAranA sAvadya kAryothI dUra rahenAra te saMyamIe pitAnA svIkRta saMyamayAtrA-nirvAha mATe je potAnA nimitte banAvelAM AhArapANI AdimAM pravRtta che tenI nezrAyamAM vihAra kare joIe. (6) chaThThuM uddezamAM lekanI nejhAye vihAra karavA chatAM manamAM pitAnA paricita ane aparicita parijanethI maLavAne utsukatA rAkhe nahi. A badhI vAtane A cha uddezamAM- vizeSa rUpathI khulAsA karavAmAM Avaze. emAM sarvaprathama-prathama uddezane prAraMbha karavAne mATe sUtrakAra-jInA ledajJAnathI samanvita sakaLa upAdhithI rahita, uttamottamaguNaviziSTa, paMcamahAvratArAdhaka, cha kAyanA jInI rakSA karavAmAM dattAvadhAna saMyamI munine potAnA Aptajana-mAtApitAdikamAM mamatAbhAva nahi rAkhe joIe. tenuM vivecana kare che ---'je guNe se bhUlahANe' ityAdi / zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u.1 ___ mUlam-je guNe se mUlaTThANe, je mUlaTThANe se guNe iti se guNaTThI mahayA pariyAveNaM puNo puNo vase pamatte, taMjahAmAyA me piyA me bhaiNI me bhajjA me puttA me dhUA me pahusA me sahi-sayaNa-saMgaMtha-saMthuA me vivittuvagaraNaparivaNabhoyaNacchAyaNaM me, iccatthaM gaDhie loe vase pamatte aho ya rAo ya paritappamANe kAlAkAlasamuTThAI saMjogaTThI aTThAlobhI Alupe sahasAkAre viNiviTThacitte ettha satthe puNo punno| __chAyA-yo guNaH samUlasthAnaM, yanmUlasthAnaM tadguNaH, iti sa guNArthI mahatA paritApena punaH punaH vasati pramattaH, tadyathA-mAtA me pitA me bhaginI me bhAryA me putrA me duhitA me snuSA me sakhisvajanasaMgranthasaMstutA me, viviktopakaraNaparivartanabhojanAcchAdanaM me, ityathai gRddho loko vasati pramattaH ahazca rAtriM ca paritapyamAnaH kAlAkAlasamutthAyI saMyogArthI arthAlobhI AlumpaH sahasAkAraH viniviSTacittaH atra zastre punaH punaH // 1 // __ zabdArtha-jo muni chahakAya ke jIvoM ke svarUpa ko bhalI-bhA~ti jAnakara kRta kArita anumodita evaM mana, vacana, kAyase unake AraMbha kA tyAga kara detA hai vaha apane kartavyamArga kA jJAtA kahA jAtA hai aura vahI guNasthAna evaM mUlasthAna ke jJAnapUrvaka kaSAyAdirUpa loka para vijaya prApta karanevAlA hotA hai| athavA-apanI buddhi se yA dUsare kisI ke kathana se athavA tIrthaMkaroM ke upadeza se yA kisI AcArya ke samIpa sunakara yaha jAna letA hai ki jo guNa hai vahI mUlasthAna hai| jo bhUla hai vahI guNasthAna hai| isaliye vaha guNArthI aparimita duHkhase | zabdArtha--je muni che kAyanA jInA svarUpane bhalI bhAMtI jANIne kRtakArita anumAdita ane mana, vacana kAyAthI tenA AraMbhane tyAga kare che te pitAnA kartavya mArgane jJAtA kahevAya che, ane te guNasthAna temaja mULa sthAnanA jJAnapUrvaka kaSAyAdirUpa lekapara vijaya prApta karanAra thAya che. athavA - pitAnI buddhithI agara bIjA keIna kathanathI athavA tIrthaMkaranA upadezathI athavA AcAryane samIpe sAMbhaLIne e jANI le che ke je guNa che te mULasthAna che, je mULa che te guNasthAna che. mATe te guNArthI-aparimita dukhathI rAga zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre rAgadveSarUpapramattadazAsaMpanna hotA hai| isa prakAra vaha guNArthI vAraMvAra viSayameM Asakta hotA huA yaha mAnatA hai ki-yaha merI mAtA hai, yaha merA putra hai, yaha merI putrI hai, yaha merI bahU hai, ye mere mitra haiN| ye mere mAtAmaha Adi haiM, ye mere saMbaMdhI janoM ke saMbaMdhIjana hai, ye mere paricita bandhu haiM, ye mere sundara upakaraNa haiM, yaha merA vinimaya-eka vastuko beMcakara usake prApta mUlya se kharIdA huA padArtha hai, ye mere khAne ke padArtha haiM, ye mere pahirane ke kapar3e haiN| isa prakAra yaha jIva ina pUrvokta padArthoM meM hI pramAdI banA huA hai| aura inake liye hI rAta-dina zArIrika, mAnasika evaM vAcanika aneka kaSToM ko jhelatA huA kAla-akAlake vicAra se rahita hokara manamAnA kArya karatA rahatA hai| kAraNa ki yaha saMyoga kA abhilASI hai| isaliye saba prakArase dhanakA abhilASI banA huA hai| anucita mArga se bhI dhana ke saMgraha karane meM jarA bhI saMkoca nahIM karatA hai / lobharUpI mahAsarpa se grasita ho kartavya aura akartavya ke jJAna se rahita ho kara jisa kisI bhI rItise jo dhanakA saMgraha karatA hai usakA nAma Alampa hai-yaha jIva pramAdI banakara isI prakAra se dhana ke saMgraha karane meM lavalIna hotA rahatA hai| isa taraha yaha zreSarUpapramattadazAsaMpanna thAya che. A prakAre te guNArthI vAraMvAra viSayamAM Asakta thaIne mAne che ke-A mArI mAtA che. A mAre putra che, A mArI putrI che, A mArI vahu che, A mAro mitra che, A mArA mAtAmaha Adi che. A mArA saMbaMdhIjanenA saMbaMdhIjana che, A mArA paricita baMdhu che, A mArA suMdara upakaraNa che, A mATe vinimaya-eka vastune vecIne tenI kiMmatathI kharIdelI vastu che, A mAre khAvAne padArtha che, A mArA paheravAnA kapaDA che. A prakAre A jIva AvA pUrvokta padArthomAM ja pramAdI baneluM che, ane tenA mATe ja rAtadina, zArIrika, mAnasika ane vAcanika aneka kaSTone uThAvato kALa akALanA vicArathI rahita thaIne manamAnyuM kArya karavA lAge che, kAraNa ke te saMgane abhilASI che. tethI badhA prakArathI dhanane abhilASI banI rahe che. A anucita mArgathI paNa dhanane saMgraha karavAmAM jarA paNa saMkoca karatuM nathI. bharUpI mahAsarSathI grasita hoIne kartavya akartavyanA jJAnathI rahita thaIne keI paNa rIte je dhanane saMgraha kare che tenuM nAma sAsu che. A jIva pramAdI banIne A prakArathI dhanane saMgraha karavAmAM rapacce rahe che, A zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 1 TIkA-asyAdhyayanasya anantaraparamparamUtraritthaM sambandhaH-anantarasUtrasambandho yathA-paTakAyasvarUpaM samyagjJAkhA trikaraNatriyogena tadArambhaM parityajati sa muniH parijJAtakarmA bhavati, sa eva ca guNamUlasthAnajJAnapUrvakaM kaSAyAdilokavijayI bhavati / paramparasUtrasambandho yathA-svabuddhayA paravyAkaraNena tIrthaGkaropadezAdanyeSAM apane hita aura ahita kA kucha bhI vicAra na kara sahasAkarmakArI ho jAtA hai isa prakAra yaha zabdAdiviSayoM meM Asaktacitta ho unake rakSaNake sAdhanoMko saMgraha karaneke liye apane hita aura ahita ke viveka se vikala bana rAta-dina chahakAyake jIvoMke upamardana karane meM hI bArambAra pravRtti karatA rahatA hai| TIkArtha:-isa adhyayana kA anantara aura parampara sUtroMse saMbaMdha hai-usameM anantara sUtroMkA saMbaMdha isa prakAra hai-jo muni chahakAya ke jIyoM kA svarUpa acchI taraha jAnakara kRta kArita aura anumodita evaM mana, bacana aura kAyase unake AraMbha kA tyAga kara detA hai vahI apane kartavya ko nirdoSa rItise pAlatA hai, aura vahI apane tapasaMyama meM pUrNarUpa se niSNAta bana jAtA hai| aisA vaha saMyamI jana guNasthAna aura mUlasthAna ko jAnatA huA kaSAyAdikarUpa loka para vijaya prApta karane vAlA ho jAtA hai| parampara sUtroMse isa adhyayana kA saMbaMdha isa prakAra hai-vaha saMyamI jana apanI buddhi se yA dUsaroM ke kathana se athavA tIrthakara rIte pitAnA hita ane ahitane jarA paNa vicAra na karatAM sahasA karmakArI thaI jAya che. tevI ja rIte te zabdAdi viSayomAM Asakta citta karIne tenA rakSaNane mATe rakSaNanA sAdhanene saMgraha karavAmAM potAnA hitAhitane vicAra karyA vagara vyAkuLa satadivasa chakAyanA jInuM upamana (ghAta) karavAmAM ja vAraMvAra pravRtti kare che. TIkAtha-A adhyayanane anantara ane paraspara sUtrothI saMbaMdha che. temAM anantara sUtrenA saMbaMdha A prakAra che - je muni chakAyanA jInuM svarUpa sArI rIte jANIne kRta kAti ane anudita temaja mana, vacana, kAyAthI tenA AraMbhane tyAga kare che, te pitAnA kartavyane nirdoSa rItithI pALe che, ane te pitAnA tapasaMyamamAM pUrNarUpathI niSNAta bane che. e te saMyamI jana guNasthAna ane mULasthAnane jANakAra kaSAyAdikarUpa lokapara vijaya prApta karavAvALA hoya che. paraspara sUtramAM A adhyayanane saMbaMdha A prakAra che-te saMyamIjana potAnI buddhithI agara bIjAnA kathanathI athavA tIrthaMkara prabhunA upadezathI athavA bIjA keI AcAryanI pAsethI zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre vA keSAJcidAcAryAdInAM samIpe galA jAnIyAt / kiM tadityAha 'je guNe' ityaadi| yo gunnH| guNyate-Avartyate-caturgatiSu gamanAgamanAdirUpeNa pariNamyate AtmA'neneti gunnH| prabhu ke upadeza se yA anya kisI AcArya ke samIpa sunakara yaha jAna letA hai ki jo guNa hai vahI mUlasthAna hai ityAdi / cAra gatiyoM-narakagati, tiryazcagati, manuSyagati aura devagati-meM gamana aura Agamana rUpa se AtmA jisake dvArA bhramaNa karatA hai usakA nAma guNa hai / isa guNa zabdakA vAcyArtha-zabdAdika viSaya hotA hai| yaha pratyeka indriyakA apanA-apanA svataMtra guNa hai| jo muni chahakAya ke jIvoM ke kharUpa ko apane Apa yA kisI ke upadeza se jAnakara chakAya ke AraMbha se virata hotA hai vaha muni apane aMgIkRta saMyama kA nirdoSa rIti se pAlana karane vAlA honese kuzala mAnA jAtA hai / chakAya ke AraMbha se nivRtti taba taka saMbhava nahIM ho sakatI ki jaba taka vaha paMcendriyoM ke viSayoM meM cAhe ve manojJa hoM cAhe amanojJa-rAgadveSa karane kA tyAga nahIM kare, ataH yaha nizcita hai ki chahakAya ke AraMbha kA tyAga, paMcendriyoM ke viSayoM meM rAgadveSa ke tyAga karane se hI hotA hai / inake viSayoM meM lolupI unake AraMbha kA sAMbhaLI evuM jANe che ke "je guNa che te mULasthAna che" ItyAdi. cAra gatie narakagati, tiryaMcagati, manuSyagati ane devagatimAM gamana ane AgamanarUpathI AtmA je dvArA bhramaNa kare che tenuM nAma guNa che. A guNa-zabdane vAcyArtha (mukhya artha) zabdAdika viSaya thAya che. te pratyeka indriyane pitApitAne svataMtra guNa che. je muni cha kAyanA jInA svarUpane pitAnI jAte, agara bIjAnA upadezathI jANIne cha kAyanA AraMbhathI virata thAya che, te muni potAnA aMgIkRta saMyamanuM nirdoSa rItithI pAlana karanAra hovAthI kuzaLa mAnavAmAM Ave che. jyAM sudhI pAMca IndriyonA viSaye je manesa ke amanejha hoya temAM rAga dveSa rAkhe tyAM sudhI cha kAyanA AraMbhathI nivRtti thatI nathI. tethI te nizcita che ke-chakAyanA AraMbhane tyAga pAMca IndriyanA viSayamAM rAga dveSane tyAga karavAthI ja thAya che. tenA viSayamAM magna rahenAra tenA AraMbhane tyAga karI zakatA nathI. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - adhya0 2. u. 1 yadvA guNyate-viziSyate nizcayanayena zuddhasvarUpo'pyAtmA narAmaratiyaMgAdibhedena bhidyate yeneti guNaH-zabdAdirUpaH kAmaguNaH / sa eva mUlasthAnam / mUlasthAnapadasya vyutpattibhedena bahavo'rthA bhavanti / yathA-mUlaM mohanIyaM tyAga nahIM kara sakatA-" na yAraMbho viNA vahA-na cArambho vinA vadhAt" isa vAkya ke anusAra vinA hiMsA ke AraMbha nahIM hotA-jahA~ hiMsA hai vahA sarva prakArase saMyama kA ArAdhana nahIM hai| ataH nirdoSa saMyama ko pAlane ke liye chahakAya ke jIvoM ke AraMbha karanekA tyAga avazya2 karanA par3atA hai| guNa zabdakA artha-zabdAdika viSaya haiM, kyoMki inhIMke sevana se yaha AtmA caturgatirUpa saMsAra meM bhaTakatA phiratA hai| AnA-jAnA yahI to eka bar3A bhArI gamanAgamana kA cakkara isa jIva ke pIche par3A huA hai| kabhI narakameM jAkara rotA hai to kabhI mAnavaparyAya kI prApti se viSayabhogoMmeM apane janma ko niSphala kara detA hai, kabhI vargameM jAkara vahA kI divya Rddhi Adi pAkara iThalAtA garviSTha hotA hai, to kabhI pazuparyAya meM jAkara bilakhatA hai| yahI bAta-"yo guNaH" ina zabdoMse sUtrakArane prakaTa kI hai| mUlasthAna zabdakA artha prakaTa karane ke liye TIkAkAra kahate haiM ki mUlasthAna zabda ke vyutpatti ke bheda se aneka artha hote haiM, jaise-" mUlaM " na yAraMbho viNA vahA" na cArambho vinA vadhAt" A vAkya anusAra hiMsA vinA AraMbha thatuM nathI. jyAM hiMsA che tyAM sarva prakArathI saMyamanuM ArAdhana nathI, mATe nirdoSa saMyama pALavAmAM chakAya jene AraMbha karavAne tyAga avazya 2 kare paDe che. guNa zabdane artha-zabdAdika viSaya che, kAraNa ke tenA sevanathI A AtmA caturgatirUpa saMsAramAM bhaTakatA phare che. jAvuM-AvavuM e te eka bhArI gamanAgamananuM cakkara A jIvanA pAchaLa paDyuM che. keI vakhata narakamAM jaI reve che te kyAreka mAnavaparyAyanI prAptithI viSayamAM potAnA janmane niSphaLa kare che. kyAreka svargamAM jaI tyAMnI divyaRddhi Adi joIne garviSTha thAya che. kyAreka pazuparyAyamAM jaI rahe che. ___pAta-"yo guNaH " 2zahothI sUtrAre 548 41 che. bhUjasthAna zabdano artha prakaTa karavAne TIkAkAra kahe che ke-mULasthAna zabdanI vyutpattinA methI ane? 2martha thAyachama-" mUlaM saMsArastasya sthAnamAzrayaH kAraNam" zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 AcArAGgasUtre tasya sthAnamAzrayaH / athavA saMsArasya mUlabhUtatvAnmUlamiva mUlaM kAraNaM jJAnAvaraNAdirUpamaSTavidhaM karma, tasya sthAnamAdhAraH / yadvA mUlamiti narAmaranArakatiryalakSaNasya saMsArasya kAraNaM kaSAyAsteSAM sthAnamAzrayo mUlasthAnam, yato manojJAmanojJazabdAdiprAptau kaSAyANAmudayo bhavati tena saMsAra iti / yadvA 'mUla' - miti pradhAnaM, 'sthAna' - miti kAraNaM, mUlaM ca tatsthAnaM ceti mUlasthAnaM, zabdAdika eva kAmaguNaH, kaSAyA vA pradhAnaM kAraNaM saMsArasya bhavatItyAzayaH / saMsArastasya sthAnamAzrayaH kAraNam " arthAta- mUla nAma saMsAra kA hai sthAna nAma kAraNa kA hai-saMsAra ke jo kAraNa haiM unakA nAma mUlasthAna hai / ve zabdAdika viSaya athavA kaSAya haiM / athavA-mUla- mohanIya kA jo sthAna- Azraya hai usakA nAma mUlasthAna hai / athavA-saMsArakA mUla svarUpa honese mUlake jaisA jo hai, vaha mUla hai-jJAnAvaraNAdika ATha prakAra ke paugalika karmoMkA nAma mUla hai aura usakA jo AdhAra hai usakA nAma mUlasthAna hai| athavA mUla nAma - manuSyagati, devagati, tiryaJcagati aura narakagatirUpa saMsArake kAraNabhUta kaSAyoMkA bhI hai, unake adhAra kA nAma mUlasthAna hai, ve zabdAdika viSaya hai, kyoMki manojJa aura amanojJa zabdAdika viSayoMkI prApti hone para kaSAyoM kA udaya hotA hai aura isI se Grant saMsAra kI prApti hotI hai / pradhAna kAraNako bhI mUlasthAna kahate haiM, saMsAra ke pradhAna kAraNa zabdAdika viSaya athavA kaSAya haiM / arthAt mULa nAma saMsAranuM che sthAna nAma kAraNanu che. saMsAranu' je kAraNa che tenu nAma mULasthAna che. te zabdAdika viSaya athavA kaSAya che, athavA mULamAhanIyanu je sthAna--Azraya che tenu nAma mULasthAna che, athavA saMsAranuM mULa svarUpa hovAthI mULanA jevuM che, te mULa che. jJAnAvaraNAdika A prakAranA paulika karmonu nAma mULa che, ane tenA je AdhAra che tenuM nAma mULasthAna che. athavA mULa nAma, manuSyagati, devagati, tiryaMcagati ane nArakagatirUpa saMsAranA kAraNabhUta kaSAyA paNa che, tenA AdhAranu nAma mULasthAna che, te zabdAdika viSaya che kAraNa ke manojJa ane amanana zabdAdika viSayAnI prApti thavAthI kaSAyAnA uya thAya che, ane tethI jIvane saMsAranI prApti thAya che. pradhAna kAraNane paNa mULasthAna kahe che. saMsAranuM pradhAna kAraNa zakhvAdika viSaya athavA kaSAya che, zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 1 guNa-mUla-sthAnayoH parasparamapekSA vartate yathA yo guNaH sa mUlasthAnaM, yanmUla sthAnaM tad guNa iti tadupAttAnAM viSayakaSAyAdInAmaNDapakSivad anAdiH kAryakAraNabhAvo yathA-pakSito'NDam , aNDAcca pakSI saMjAyate / evameva mUlasthAnAdguNo, guNAcca mUlasthAnamiti / ___ atra ca saptamyantapAThamAzrityaivaM yojanA--yo guNe guNeSu vA vartate sa mUlasthAne mUlasthAneSu vA vartate, yazcAtmA zabdAdike kAmaguNe vartate sa eva saMsAramUle kaSAyAdisthAne vartate-iti, evaM darzitarItyA guNamUlasthAnAnAM kAryakAraNa___ guNa aura mUlasthAna, inakI paraspara meM apekSA hai, isa bAtako prakaTa karane ke liye "yo guNaH sa mUlasthAnaM, yanmUlasthAnaM tad guNaH" yaha vAkya bhagavAnne kahA hai| jisa prakAra pakSI se aNDA paidA hotA hai aura aNDAse pakSI paidA hotA hai usI prakAra mUlasthAna se guNa aura guNase mUlasthAna hotA hai| inakA yaha paraspara kArya-kAraNabhAva anAdi kAlakA hai / paMcendriya ke viSayoMse jIvako kaSAyabhAva aura kaSAyabhAvase paMcendriyoMke viSayakA grahaNa hotA hai| "je guNe se mUlahANe" isa vAkyameM "je" kI chAyA "yaH" mAnakara "guNe" ko saptamI vibhaktikA ekavacana mAnakara isa prakArase bhI artha kiyA jA sakatA hai ki jo guNameM sthita hai vaha mUla sthAnameM sthita hai / arthAt-jo AtmA zabdAdika pAMca indriyoMke viSaya meM lavalIna hai vahI AtmA saMsArake mUla kAraNa kaSAyAdi sthAnameM lavalIna hai| isa prakAra isa paddhati se guNa aura mUla sthAnoMkA parasparameM sUtrakArane kArya-kAraNabhAva prakaTa kiyA hai| " iti" zabda guNa ane mULasthAna, enI parasparamAM apekSA che. A vAtane pragaTa karavAne bhATa "yo guNaH sa mUlasthAnaM yanmUlasthAnaM tad guNaH " pAya lagavAne kahyuM che-je prakAre pakSIthI iMDu pedA thAya che ane iMDAthI pakSI pidA thAya che te prakAra mULasthAnathI guNa ane guNathI mULasthAna thAya che. tene paraspara kArya kAraNa bhAva anAdi kALane che. pAMca indriyanA viSayothI jIvane kaSAyabhAva ane pAyamAthI pAMya indriyAnA viSaya aDae thAya che. "je guNe se mUlaDhANe" yA pAyamA je "nI chAyA " yaH" mAnIne " guNe"ne sabhI vijitanu ekavacana mAnIne A prakAre paNa artha thAya che ke je guNamAM sthita che te mULasthAnamAM sthita che. arthAt je AtmA zabdAdika pAMca indriyanA viSayamAM racele che te AtmA saMsAranuM mULa kAraNa kaSAyAdi sthAnamAM rAce che. A prakAre AvI paddhatithI guNa ane mULa sthAnane parasparamAM sUtrakAre kAryakAraNa zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre bhAvo varNitaH / "yo guNaH sa mUlasthAnaM, yanmUlasthAnaM tad guNaH" ityanena kimAyAtamityAha-"iti sa guNArthI" iti / itiheto, yato hi saMsArasthAH sarve'pi prANino guNArthinaH santi, anAdikAlata Atmano mohAvezenAveSTitatvAt , ataH sa guNArthI kaSAyAdimUlasthAne vartate / guNasya zabdAdiguNasya arthaH prayojanaM yasya sa guNArthI / yadvA-guNe zabdAdau artho'nurAgo yasya sa guNArthI / sarvo hi prANigaNaH prAyazaH kAmaguNArthI bhavati / zabdAdiguNagaNasyAlAbhe taM muhuricchati, samprAptasya nAze ca zokAviSTo bhavati / mahatA aparimitena paritApena-mAnasikakAyikavAcikena duHkhena pramattaH, pramAdo'tra rAgadveSarUpastadvAn prANI viSayeSu rAgAdhikyena pravartate, iSTaviSayAprAptAvaniSTopagame hetvartha meM hai-usakA abhiprAya yaha hai-saMsAra ke samasta prANI guNArthI haiM, kyoMki ye anAdikAla se hI moha ke Aveza se yukta haiM, isaliye guNArthI AtmA-kaSAyAdi mUlasthAna meM sthita hI hai, zabdAdika pAMcaindriyoM kA viSaya jisakA prayojana hai vaha, athavA zabdAdika viSayoM meM jise anurAga hai vaha guNArthI hai| prAyaH sAMsArika samasta prANI zabdAdika viSayoM kA prArthI hotA hai unake nahIM milane para unheM prApta karanekI vaha vAra 2 ceSTA karatA rahatA hai| milane para ve naSTa na ho jAveM-isa prakAra kA vaha prayatna bhI karatA rahatA hai| yadi prApta hue ve naSTa ho jAte haiM to unake abhAva meM atyaMta zokAkula vaha mAnasika vAcika aura kAyika kaSToM ko jhelatA hai / satya hai, pramatta-rAgadveSAviSTa AtmA viSayoM meM rAgakI adhikatA se hI to pravRtti karatA hai| tathA iSTa vastuke nahIM prApta hone para athavA pratikUla vastu ke milane para usa viSayase dveSa karatA bhAva 48 ? cha. "iti" 1504 hetvarthamA cha. teno galiprAya ye cha-sasAranA samasta prANI guNAthI che, kAraNa ke te anAdikALathI mahanA AvezathI yukta che mATe guNAthI AtmA kaSAyAdi mULasthAnamAM sthita ja che, zabdAdika pAMca Indriene viSaya jenuM prajana che te, athavA zabdAdika viSayamAM jene anurAga che te guNAthI che. sAMsArika samasta prANa zabdAdika viSayanA prAthI thAya che, tenA abhAvamAM tenI prApti mATe vAraMvAra ceSTA karatAM ja rahe che. maLavAthI pharI tene nAza na thAya tene prayatna karatA rahe che. kadAca prApta thayelAone nAza thAya te tenA abhAvamAM te atyaMta zekAkuLa bane che, ane mAnasika vAcika ane kAyika kaSTane bhagave che. satya che, pramatta rAgadveSAviSTa AtmA viSayamAM rAganI adhikatAthI ja pravRtti kare che, tathA ITa vastu prApta nahi thavAthI athavA pratikULa zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u.1 ____ 13 ca taM viSayaM dveSTi / evaMvidhaH saMstatra punaH punaH vAraM vAraM vasati=viSayAsaktyA tiSThati, mUchito bhavatItyarthaH / rAgadveSau hi yatra yatra prAyazo bhavatastattaddarzayati / tadyathA-"mAtA me pitA me" ityAdi / ____ iyaM me mAtA, ayaM me pitA' evaMrUpo mAtari pitari ca rAgastu saMsAre'nAdikAlato mohanIyasadbhAvAd bAlyAvasthAyAM lAlanapAlanAdikArakakhAccopajAyate / rAgAviSTacetA hi cintayati-kathaM mayi jIvati sati me mAtA-pitarau kSutpipAsAdikaM duHkhamanubhavataH-iti, itthaM vicintya bahuprANisaMhArajanitapApavAn kRSivANijyasevAdirUpAMvRttiM sviikroti|smudrmpi durullaGgha goSpadaM manvAno dvIpAdvIpAntaraM paribhramati / akAryazatamapi karoti / aho kIdRzaM rAgasya sAmrAjyam ? / hai| isa prakAra vaha una viSayoM meM Asakti-pariNAma se hI pravRtti karatA rahatA hai| saMsArI jIvoM ke rAga aura dveSa ke viSayabhUta padArthoM ko sUtrakAra spaSTa karate hue kahate haiM-"mAtA me" ityAdi / yaha merI mAtA hai, yaha merA pitA hai, isa prakAra kA unameM isa jIva ko jo rAga hotA hai usakA pradhAna kAraNa moha hai, vaha moha isa saMsAra meM anAdikAla se isa jIva ke sAtha lagA huA hai / tathA dUsarA kAraNa bAlyAvasthA meM unhoMne isakA pAlana poSaNa kiyA hai| rAgAviSTa yaha jIva sadA yahI vicAratA rahatA hai ki mere jIte-jI mere mAtA-pitA kabhI bhI bhUkha pyAsa Adi se janita duHkhoMkA anubhava na kreN| isa khyAlase vaha kRSi, vANijya Adi aneka AraMbhoM ko karatA hai, jisase hiMsAdijanya aneka pApoMkA saMcaya karatA rahatA hai, durullaMdhya samudrako bhI pArakara eka dvIpase dUsare dvIpoMmeM jAkara vastu maLavAthI te viSayamAM dveSa kare che. A prakAre te AvA viSayamAM AsaktipariNAmathI pravRtti kare che. saMsArI jInA rAga ane dveSanA viSayabhUta padArthone sUtrA spaSTa 42 cha bhane, 4 cha--"mAtA me" tyAhi. 2 bhArI mAtA cha, A mArA pitA che. A prakAre jIvane je roga thAya che tenuM pradhAna kAraNa meha che. A moha A saMsAramAM anAdi kALathI jIvanI sAthe lAge che. tathA bIjuM kAraNa bAlyAvasthAmAM teNe tenuM pAlana karyuM che. rAgAviSTa A jIva hamezAM e ja vicAratA rahe che ke mArA mAtA pitA mArA jIvatAM keI vakhata paNa bhUkha tarasathI duHkhI na thAya. AvA khyAlathI te kRSi, vANijya, Adi aneka AraMbha kare che jenAthI hiMsAdijanya aneka pApane saMcaya kare che. durlaMgha samudrane oLaMgIne eka dvIpathI bIjA dvIpamAM jaI vyApAra dhaMdhA nimitte zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre "bhaginI me bhAryA me putrA me duhitA me snuSA me" / iti / bhaginI svasA, sA me mama, asyAM rAgakAraNaM tu samAnamAtApitRjatvam / bhAryAyAM rAgastu yAvajjIvaM svAnukUlyena vartanazIlatvAt / putre ca rAgakAraNaM sevAdikAryapravartakatvam / snuSA-putravadhUH tasyAzca rAgakAraNaM sakalagRhakAryasampAdakatvam , putrAdyutpAdanadvArA pautraadisukhaadynubhaavnkrtRtvnyc| cetasi ca mUDho vicintayati-kadA me putro bhavitA, kadA madIyamaGkamalaGkariSyati / jAte putre ca kathamayaM vidyAdhanAdikaM prApsyati / patnI kadA mAM mukhitA AnandayiSyati / kadA me duhitA dauhitraM janayiSyati, zvazurakule dhanAdikaM prApsyati na veti| tadartha cAnekavyApAra dhaMdhA ke nimitta bhramaNa karatA hai| paisA kamAne ke liye aneka akArya bhI kara DAlatA hai| dekho rAgakA sAmrAjya kaisA AzcaryakArI hai| __ yaha merI bahina, isa prakAra usameM rAgakA kAraNa ekamAtA-pitAse utpanna honA hai| strImeM rAgakA hetu yaha hai ki-jIvana bhara taka vaha apane anukUla pravRtti karatI hai / putra meM rAga honekA kAraNa yaha hai ki vaha rAtadina sevAdi kAryameM tallInatA rakhatA hai| putrImeM bhI yaha apanese paidA huI yahI rAgakA kAraNa hai| sampUrNa gharake bhArako saMbhAlane tathA putrAdikoM ko utpanna karane dvArA pautrAdisukhakA anubhava karAnese putravadhU meM rAga hotA hai| putra-kalatrAdi meM mahAmUr3ha banakara yaha jIva vicAratA hai-mere putra kaba hogA, kaba merI godI ko vaha suzobhita karegA, kaise vaha vidyAdhyayana evaM dhanAdika prApta karegA, merI strI kaba mujhe svayaM sukha caina bhogatI huI AnaMdita kregii| merI putrI kaba dohite ko janma degI, vaha apane zvazuragRha meM bramaNa kare che. paisA kamAvA mATe aneka akAya paNa kare che. juvo! rAganuM sAmrAjya kevuM AzcaryakArI che? A mArI bahena che, e prakAranA rAganuM kAraNa eka mAtA-pitAthI utpanna thavuM te. strImAM rAganuM kAraNa, jIvanabhara te pitAnA anukULa pravRtti kare che. putramAM rAganuM kAraNa te rAtadivasa sevAdi kAryamAM tallInatA rAkhe che. putrImAM paNa rAganuM kAraNa pitAthI pedA thaI che mATe. saMpUrNa gharane bhAra saMbhALavAmAM tathA patrAdikanI utpatti dvArA pautrAdisukhane anubhava karAvavAthI putravadhumAM rAga pedA thAya che. putrakalatrAdimAM mahAmUDha banIne A jIva vicAre che ke-mAre putra kyAre thaze, kyAre mArI gedImAM te besIne mane suzobhita karaze, kevI rIte te vidyAdhyayana temaja dhanAdika prApta karaze. mArI strI kyAre teNI sukhacena bhagavatI mane AnaMdita karaze. jyAre mArI putrI dehitane janma Apaze, teNInA zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u.1 sAvadhAnuSThAnaparAyaNo bhavati / asau mamakAramahAgrahagRhItasvAnto nitAntaM paritapati / rAgAndho hi rAgagrAhagrahilaH paramaramaNIyamapi samyagjJAnAdikaM vyarthameveti nizcinvAno mohazayyAzayAno bhAryAputrabhaginIgRhakSetrArAmamaramaNIyamapi ramaNIyaM manyate / tathA 'sakhi-svajana-saMgrantha-saMstutA me' iti / sakhA ca svajanazca saMgranthazca saMstutazceti itretryogdvndvsmaasH| sakhA-mitraM, svajano-mAtAmahAdiH, saMgranthaHsvajanasyApi sambandhI ythaa-maataamhshyaalkaadiH| saMstuto muhumuhudarzanasammelanAdhanakI adhikAriNI hogI yA nhiiN| isa prakAra yaha mamatvarUpI mahAgraha-pizAcAdi dvArA yukta hokara rAtadina unakI cintAmeM hI apane bhItara hI bhItara jalatA rahatA hai, ThIka hai rAgase aMdhA huAprANI asundara bhI parapadArthoM ko sundara mAne tathA upAdeya-sundara padArthoM ko heyaasundara mAne, isameM kaunasI acarajakI bAta hai / saMsArameM samyagjJAnAdika isa jIvake upAdeya dharma haiM-unheM yaha rAgarUpI graha se grasta hokara azobhanIya mAnatA hai, tathA jo strI, putra, bhaginI, ghara-kSetra Adi azobhanIya parapadArtha heya haiM, unheM moharUpI prabala madirAke naze se Akulitabuddhi hotA huA ramaNIya-upAdeya mAna rahA hai| tathA "sakhi-svajana-saMgrantha-saMstutA me"sakhA-mitra, svajana-mAtAmahAdi, saMgrantha-svajana ke saMbaMdhIjana, saMstuta-bArambAra dekhane se mela milApa se jinake sAtha paricaya huA hai ve, athavA-pUrva meM paricita pitA kAkA vagairaha, pazcAt-paricita sasura sAle vagairaha, ye mitra svajana dhazuragRhamAM dhananI adhikAriNI thaze ke nahi? A prakAra te mamatvarUpI mahAgraha -pizAcAdi dvArA yukta banIne rAtadina tenI ja ciMtAmAM pitAnA bhItaranI aMdara ja jaLa rahe che. ThIka che, rAgathI aMdha banela prANI asuMdara paNa parapadArthone suMdara mAne tathA upAdeya-suMdara padArthone heya - asuMdara mAne, AmAM kaI acarajanI vAta nathI. saMsAramAM samyajJAnAdika A jIvane upAdeya dharma che. tene rAgarUpI grahathI azabhanIka mAne che. tathA je strI, putra, bhaginI, ghara, kSetra Adi azabhanIya parapadArtha hoya che, tene meharUpI prabaLa madirAnA nazAthI AkuLita bhuddhi thaI 2mAya-upAya mAne che tathA " sakhi-svajana-saMgrantha-saMstutA me" samA-bhitra, svAna-bhAtAmA, anya-svarAnanA samAdhAna, sNstutvAraMvAra dekhavAthI, maLameLApathI jenI sAthe paricaya thayo che te, athavA pUrvamAM paricita pitA, kAkA vigere, pAchaLathI paricita sasarA sALA vigere. A zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 AcArAGgasUtre dinA paricitaH / athavA pUrvasaMstutaH pitA pitRvyAdiH / pazcAtsaMstutaH zvazurazyAlakAdiH | iti me me sarve sarvadA sukhino bhaveyuriti cintayan rAgagrasto bhavati / 'viviktopakaraNaparivartanabhojanAcchAdanaM me' viviktaM = sundaraM manoharaM prabhUtaM vA upakaraNaMgRhArAmAdikaM hastyazvarathAsanapalyaGkAdikaM ca, parivartanaM vinimayaH hastyazvAde - mahArghasamaye vikrayaNam, tanmUlyenaiva sulabhasamaye cAnekeSAM krayaNam / atta hastinAne hastyAdayaH sampAditAH - ityAdilakSaNaM parivartanam / kacit " ye sadA sukhI grasta hotA hai / ko sukhI hone saMgrantha saMstuta mere haiM aura inake liye bhI yaha hoveM " isa prakAra vicAra karatA huA rAga se apane saMbaMdhIjana ko tathA saMbaMdhIjana ke saMbaMdhIjana kI kalpanA karanA saMyamI jana ke liye rAga honese baMdha kA hI kAraNa zAstrakAroM ne prakaTa kiyA hai| isa prakAra kA rAga mohakI paryAya hone se saMyamI jana ke liye svAnubhRti meM bAdhaka hotA hai, ataH isase nivRtti hI sarvazreSTha hai / " ' vivitvagaraNa' - ityAdi - manohara athavA pracura upakaraNarUpa ghara, bagIcA, hastI, azva, ratha, Asana, palaMga vagairaha vastue~ vivikta upakaraNa kahalAte haiM / parivartana zabda kA artha vinimaya hai, tejI ke samaya hasti vagairaha padArthoM kA vecanA tathA maMdI ke samaya usI paise se aneka hastyAdika padArthoM kA kharIdanA yaha vinimaya hai / kahIM " vicitra " yaha pAThAntara bhI hai - jisakA artha hotA hai ki ghara meM zobhA ke liye aneka " bhitra, svanna, saMgrantha, saMstuta bhArA che. tene bhATe pazu te " teyo sahA subhI rahe A prakAranA vicAra karIne rAgathI grasta thAya che. peAtAnA saMbadhIjananA tathA saMbaMdhInA saMbaMdhI tenA sukhanI kalpanA karavI saMyamIjanane mATe rAgarUpa hovAthI baMdhanu ja kAraNa zAstrakAre prakaTa karyu che. A prakAranA rAga mehanI paryAya hovAthI saMyamIjanane mATe svAnubhUtimAM khAdhaka thAya che mATe temAM nivRtti ja sazreSTha che. vividhatApakaraNa----ItyAdi-manohara athavA pracura upakaraNarUpa ghara, khagIcA DustI, azva, 2tha, Asana, pasaMga vigere vastuone vivikta upara uDe che. parivartana zabdane a vinimaya che. tejInA samayamAM hasti vigere padArthonu vecavuM ane madinA samayamAM te paisAthI hasti Adi padArthonu kharIdavuM te vinimaya che, koI ThekANe " vicitra " AvuM pAThAntara paNa che jeno artha 66 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya02. u.1 - 'vicitre'-ti pAThaH / tatra vicitramupakaraNaM gRhAdau zobhAthai bahuzilpivinirmitaM nAnAvidhaM nayanamanohAri vastujAtaM mayaiva sampAditam / bhojanaM modakAdikaM, mayaivedRzaM bhojyaM bhuktm| AcchAdanaM vastram ekendriyaniSpanna kAryAsAdikaM, vikalendriyaniSpannaM cInAMzukAdikaM, paJcendriyaniSpannaM ratnakambalAdikam, etatsarva kadAcidapi mA vinAzamApnuyAt / yatra yatra viSaye rAgastakArIgaroM dvArA nirmita netra aura mana ko lubhAnevAlI aneka prakAra kI vastuoM kA saMgraha karanA / pramatta-dazA-sampanna prANI aisA garva karatA hai ki maiMne hI isa ghara meM eka hAthI kI jagaha aneka hAthiyoM kA saMgraha kiyA hai, tathA pahile isa gharameM zobhA ke liye koI sundara vastu nahIM thI vaha maiMne hI aba ina tamAma netra aura mana ko lubhAnevAlI vastuoM ko ekatrita kiyA hai| modakAdika bhakSya padArtha bhojana hai / AcchAdana nAma vastra kA hai| ekendriya se niSpanna kArpAsa (sUtI) Adika, vikalendriyoM se paidA huA cInAMzuka ( rezamI) vagairaha, tathA paMcendriyoM se banAyA gayA ratnakambalAdika padArtha mere kabhI naSTa na ho jAveM / isa prakAra ke vicAroM se vaha mohI jIva sadA saMtapta rahA karatA hai / pratikUla bhojana milane para pahile sundara khAye gaye bhojana kI yAda kara vyAkula-citta ho jAtA hai, socatA hai-maine pahile aisA bhojana kabhI nahIM kiyA, sundara 2 modakAdika bhakSya padArthoM kA hI sevana kiyA hai / yaha saba isa prakAra kI e thAya che ke gharamAM zobhAne mATe kArIgaro dvArA AMkha ane manane lebhAvavAvALI aneka prakAranI vastuone saMgraha kare. pramattadazA sampanna prANI e garva kare che ke-meM A gharamAM eka hAthInI jagyA aneka hAthione saMgraha karyo che, tathA pahelAM A gharamAM zobhA mATe kaI suMdara vastu na hatI paNa meM ja hamaNAM A tamAma netra tathA manane bhAvavALI vastuo bhegI karI che. modakAdika bhakSya padArtha bhejana che. AcchAdana nAma vastranuM che. ekendriyathI niSpanna sUtarAu Adika, vikendriyothI pedA thayelAM rezamI vigere, tathA paMcendriyethI banAvelAM mArAM ratnakaMbalAdika padArthone nAza na thaI jAya, AvA prakAranA vicArathI te mohI jIva sadA saMtapta rahe che. pratikULa bhajananA maLavAthI pahelAM suMdara khAdhelA bhejananI yAda karIne vyAkuLa citta thAya che. ane vicAre che kemeM pahelAM AvuM bhejana kaI vakhata khAdhuM nathI. suMdara maMdikAdika bhakSya padArtho ja zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre syaiveSTakhAttasyAlAbhe dveSa upajAyate, ato yasmin rAgastasminneva dveSo bhavati-iti svabhAvasiddham / ityartha gRddho loka ityevamarthameteSAmartha mAtApitaputrabhAryAdiSveva rAgAdikAraNeSu yAvajjIvati tAvatpamatto 'mameme, eSAM cAha'mityanizaM rAgAdimAna ajJAnamohitacitto vasati-tiSThati tatra mUcrchA prApnotIvicAradhArA kA pradhAna kAraNa padArthoM meM atizaya usakI gRddhatA hI hai| kyoMki isase hI use jisa 2 viSaya meM rAga hotA hai vahI use iSTa pratIta hotA hai / aniSTa prApta hone para yA icchita padArtha na milane para usakI AtmA meM usase dveSa kI bhAvanA jAgRta hotI hai| isa prakAra ina rAgAdikoM ke kAraNabhUta ina mAtA pitA strI Adika padArthoM meM gRddha banA huA yaha jIvaloka jaba taka jItA hai taba taka pramatta-dazAyukta hI banA rahatA hai| ye padArtha mere haiM-maiM inakA hU~' isa prakAra kI kalpanA se rAtadina rAgAdika bhAvoM se lipta banakara ajJAna se AcchAdita ho unhIM padArthoM meM Asakta hotA rahatA hai| 'mamakAra' yaha jIvoM kA eka prabala zatru hai / bakare kI taraha " maiM-maiM" isa prakAra ke zabda ko karatA huA yaha jIva anta meM kasAI ke tulya isa bhayaMkara kAla ke dvArA grasita ho jAyA karatA hai / mamakAra ko prabala zatru isa liye batalAyA gayA hai ki jisa prakAra apane baliSTha zatru ke samakSa jIva vivekazUnya bana bAvalA jaisA ho jAtA hai, ThIka isI prakAra isa mamakAra ke samakSa bhI jIva apane hita aura ahita ke bhAna se rahita ho unmatta khAdhelAM che. A badhA prakAranI vicAradhArAnuM mukhya kAraNa padArthomAM tenI atizaya gRddhatA ja che. kAraNa ke AthI tene je je viSayamAM rAga thAya che tethI te ISTa pratIta thAya che. aniSTa prApta thavAthI athavA Iaichata padArtha na maLavAthI tenA AtmAmAM tethI SinI bhAvanA jAgrata thAya che. A prakAra AvA rAgAdikanA kAraNabhUta mAtA-pitA strI Adika padArthomAM gRddha banIne jyAM sudhI A jIvaloka jIve che tyAM sudhI pramattadazAyukta rahe che. "A padArtha mAre che, huM tene chuM." AvA prakAranI kalpanAthI rAta divasa rAgAdika bhAvathI lisa banIne ajJAnathI AcchAdita jJAnavALA hoI tevA padArthomAM Asakta hoya che. mamakAra e jIvane eka prabaLa zatru che. bakarAnI mAphaka "maM-ma" A prakAranA zabda belatAM bolatAM A jIva aMtamAM kasAItulya bhayaMkara kALadvArA grasita bane che. mamakArane prabaLa zatrunI upamA te mATe ApI che ke jema pitAnA baliSTha zatru samakSa jIva vivekazUnya banI bAvaLa (gaDe) bane che, ThIka te prakAra A mamakAranI samakSa paNa jIva pitAnA hitAhitanA bhAnathI rahita thaI unmatta je bane che, te vakhate zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2 u. 1 tyarthaH / mamakAro hi prANino mahAJchatruH, mamazabdaM kurvANo hi karAlakAlavyAlakavalito bhavati prANigaNaH / yathA coktam / azanaM me vasanaM me, jAyA me bandhuvargoM me| iti me-me-kurvANaM, kAlako hanti puruSAjam // putrA me bhrAtA me svajanA me gRhakalatravargoM me / iti kRta-me-me-zabda, pazumiva mRtyurjanaM harati / putrakalatraparigrahamamatvadoSainaro vrajati nAzam / kRmika iva kozakAraH, parigrahAduHkhamAmoti // jaisA bana jAtA hai / use usa samaya isa bAta kA bhI dhyAna nahIM hotA ki merA svarUpa kyA hai aura ina parapadArthoM kA svarUpa kyA hai ? kasAI kA bakarA jisa prakAra "maiM-maiM" karatA huA kasAI ke dvArA aMta meM mauta ke ghATa utAra diyA jAtA hai usI prakAra " maiM-maiM" karanevAlA yaha jIva bhI anta meM eka na eka dina isa duSTa bhayaMkara kAla ke dvArA mArA jAtA hai| kahA bhI hai " azanaM me vasanaM me, jAyA me bandhuvargo me / iti 'me-me'-kurvANaM, kAlavRko hanti puruSAjam // 1 // putrA me bhrAtA me, svajanA me gRha-kalatra-vargo me iti kRta-' me-me'-zabda, pazumiva mRtyurjanaM harati // 2 // putra-kalatra-parigraha-mamatvadoSainaro vrajati nAzam , kRmika iva kozakAraH, parigrahAduHkhamAnoti // 3 // " iti| inakA artha Upara A cukA hai| tene e paNa dhyAna nathI hotuM ke mAruM svarUpa zuM che ane A parapadArthonuM svarUpa zuM che? kasAIne bakare jema "meM-meM" karate kasAI dvArA aMtamAM tane tAbe thAya che te prakAre "meM-meMkaravAvALA A jIva paNa aMtamAM eka divasa A duSTa bhayaMkara kALadvAra mare che. kahyuM paNa che - azanaM me vasanaM me, jAyA me bandhuvoM me / iti 'me-me'-kurvANaM, kAlavRko hanti puruSAjam // 1 // putrA me bhrAtA me, svajanA me gRhakalatravargoM me / iti kRta-me-me-zabda, pazumiva mRtyurjanaM harati // 2 // putrakalatraparigrahamamatvadoSairnaro vrajati nAzam / kRmika iva kozakAraH, parigrahAd duHkhamApnoti // 3 // iti // Ane artha upara Avela che, zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre iti mamakAragrAhagRhItavigraheNa puruSeNa satataM cintyate / zabdAdiviSayAsakto naro mAtApitrAdyartha dhananivahopArjanaparo duHkhamevAnubhavati / sadaiva paritapyamAno bhramatItyAha-"ahazca rAtriJca paritapyamAnaH" / ahaH-dinaM rAtriM, cazabdAtpakSamAsa indriyoM ke zabdAdika viSayoM meM gRddha puruSa ina mAtA pitA Adi ko sukhI karane ke liye dhanAdi kamAne ke abhiprAya se sadA duHkha kA hI anubhava karatA hai aura rAtadina saMkliSTapariNAmI ho usake saMgraha kI cintA meM itastataH ghUmatA hai, evaM zArIrika aura kAyika aneka kaSToM kA sAmanA karatA hai| "ahazca rAtriM ca " yahA para "ca" zabda se pakSa-mAsa-Rtu-varSa Adi kA grahaNa hotA hai / vicAratA rahatA hai ki kaba aisA avasara mile ki jaba maiM bAhara jAU~ aura kraya vikraya kI vastuoM ko kharIda beMca kara unase khUba lAbha uThAU~ / kaunasI aisI jagaha hai jahA isa vastu kI adhika khapata honese vikrI tejI se hotI hai| kaunasI cIja kharIdane meM isa samaya adhika phAyadA hogA?, tathA kaunasI vastukA saMgraha karane se bhaviSya meM adhika lAbha hogA?, ityAdi bAtoM kI hI usake hRdaya meM sadA uthala-puthala macI rahatI hai / yahA~ taka ki sote samaya meM athavA sote hue use isI bAta ke svama Ate haiM aura kabhI 2 vaha inhIM vicAroM ko lekara bar3abar3Ane bhI lagatA hai| use nidrA bhI ThIka 2 nahIM aatii| bicArA pAMca IndriyenA zabdAdika viSayamAM guMthAyele purUSa mAtA-pitA Adine sukhI karavAnA hetuthI dhana kamAvAmAM ja hamezA duHkhane anubhava kare che. ane rAta divasa vyAkuLa banI tenA saMgrahanI ciMtAmAM ahIM-tahIM ghUmyA kare che, ane zArIrika mAnasika ane kAyika aneka kaSTone sAmane kare che. "ahazca rAtri ca" 2 ANe " ca" zapathI pakSa, bhAsa, *tu, varSa pAhinu grahaNa thAya che. vicArate rahe che ke kyAre e vakhata maLe jyAre huM bahAra jAuM ane kayavikrayanI vastuone kharIdI vecI tenAthI khUba lAbha uThAvuM. evI kyAM jagyA che jyAM amuka vastuo sastI maLatI hoya tathA evI kyAM jagyA che jyAM A vastuo adhika khapata hovAthI tejIthI vecAI jAya. A vakhate kaI cIja kharIdavAthI phAyado thaze, tathA kaI vastune saMgraha karavAthI bhaviSyamAM adhika lAbha thaze, ItyAdi vAtanI tenA hRdayamAM sadA uthalapAthala macI rahe che. eTale sudhI ke suvA vakhate tathA sutA sutAM tene A viSayanAM svapnamAM Ave che ane kaI vakhate te AvA vicArothI baDabaDavA paNa lAge che. tene nidrA paNa ThIka zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 1 nuvarSAdikaM grAhyam / pravRttasAvadyAnuSThAnaH pari sarvataH, tapyamAnaH zArIrikamAnasikavAcikaduHkhena klizyamAnaH antardAhadagdho bhavatIti yAvat / / ___kadA me videzagamanaM ? kadA kutra bhANDanayane me lAbho bhavitA ? kIdRzazca krayavikrayAvasaraH ? ityanizaM tpymaanH| punaH kathambhUtaH ? kAlAkAlasamutthAyI, kAlA kAryakaraNAvasaraH, akAlastadviparItaH, sam sarvathA utthAtuM zIlaM yasyeti sa samutthAyI, kAlAkAlayoH samutthAyI kAlAkAlasamutthAyI / yathaivAvasare karoti nathaivAnasare'pi karotItyarthaH / yadvA yathA'navasare na karoti tathaivAvasare'pi na karoti / mAtApitRputrabhAryAdyarthanikhilakAryavyAsaktAnyamanaskatayA grahagrahila iva kAlAkAlajJAnakalAvikalo bhavati / rAta dina inhIM vicAroM meM magna banakara saMtapta hotA rahatA hai / kAla aura akAla kA vaha kucha bhI vicAra nahIM karatA, usake jaisA hI avasara vaisA hI anavasara, usake liye avasara aura anavasara meM koI bheda nhiiN| vaha to apanI icchAnusAra anargala pravRtti kiyA karatA hai / athavA jisa prakAra bhUtAdyAviSTa prANI bhale bure kI parIkSA nahIM kara sakatA hai, vaha to manamAnA hI kAma karatA hai, usI prakAra mAtApitA Adi sAMsArika padArthoM meM hI Asakta mana vAlA prANI anya AtmahitakArI kAryoM se upekSitavRttivAlA bana kAla-akAla kI jJAnakalAse sadA vikala hI banA rahatA hai / avasara na hone para jisa prakAra kArya nahIM karatA usI prakAra avasara meM bhI kArya nahIM karatA, jabhI kArya karane kI icchA jAgRta huI cAhe samaya ho cAhe asamaya ho kArya karane laga jAtA hai| jaise koI arimardana nAma kA rAjA jo zatruoM ko naSTa karane meM zaktizAlI thA AvatI nathI. bicArA rAtadina AvA ja vicAramAM magna banI saMtapta thAya che. kALa akALane te jarA paNa vicAra karatuM nathI. tene je avasara te ja anavasara, tene mATe avasara ane anavasaramAM kaI bheda nathI, te te pitAnI IcchAnusAra anargaLa pravRtti kare che. athavA jema bhUtAdyAviSTa-bhUtanA vaLagADavALAM) bhalA-bUrAne vicAra nathI karI zakatA te te manamAnya kAma kare che. te prakAre mAtA-pitA Adi sAMsArika padArthomAM ja Asakta manavALAM prANuM anya AtmahitakArI kAryothI upekSita vRttivALAM banI kALa-akALanI jJAnakaLAthI hamezAM vikaLa ja bane che. avasara nahi hovAthI jema kArya nathI karatA tema avasaramAM paNa kArya nathI karatA paNa jyAM IcchA thaI ke samaya-asamaya joyAM vinA kAma karavA lAge che. jema arimardana nAmane rAjA samayane jANakAra nahi zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre ___ yathA kazcidarimardananAmA narAdhipo vipakSapakSadalanadakSo'pyavasarAnabhijJo nagarI siMhAdizvApadAkulitAmavalokyApi bahuSu prANigaNeSu nAzamupagateSu pazcAcca rakSArtha prAkAraM kAritavAn tathaiva kAlAkAlasamutthAyI cAvasarAnavasarAnabhijJo bhavatIti bhaavH| ___ yastu samyak kAlotthAyI sa ca kAlaparijJAnArtha satataM sAvadhAno yathAvasaraM sakalAM kriyAM vidadhAti / kintu yathA janmAderakAlo nAsti tathA dharme'pi nA'kAlaH, "dhammo hi buhehiM pariseviyo" iti vacanAt / yo hi rAgavAn sa kAlAkAlasamutthAyI kimarthamityAha-"saMyogArthI" saMyujyate, saMyojanaM vA saMyogaH, so'rthaH-prayojanaM yasyAstIti saMyogArthI / saMyogaH zabdAdiviSayaH, mAtApitrAdibhizca saMyogastadarthI-tatprayojanavAn / parantu anavasarajJa hone se usane apanI prajAkI rakSA usa samaya-jaba ki use siMhAdi naSTa-bhraSTa kara rahe the; nahIM kI, pazcAt jaba loga hara taraha se barbAda ho cuke taba usa samaya joki unakI rakSA kA avasara nahIM thA usane rakSA ke liye nagara kA koTa banavA diyA / jisa prakAra vaha rAjA kAlAkAlasamutthAyI hone se vivekI nahIM mAnA jA sakatA, usI prakAra jo prANI kAlAkAlasamutthAyI hotA hai vaha bhI avasara aura anavasara kA yathArtha jJAtA nahIM hotA, jo kArya ke ucita kAla meM kArya karane ke svabhAvavAlA hotA hai vaha nirantara avasara ke anusAra hI sAvadhAna hokara usI samaya meM samasta kriyAoM ko karatA hai| rAgavAna prANI kAlAkAlasamutthAyI kyoM hotA hai ? isake liye sUtrakAra kahate haiM-"saMyogArthI " ityAdi / vaha saMyogArthI hai| saMyoga hI jisakA prayojana hai vaha saMyogArthI hai zabdAdika viSayoM ke sAtha, hovAthI jyAre siMhADhi hiMsaka prANI prajAne nAza karI rahyAM hatAM tyAre prajAnI rakSA karI nahi paNa jyAre prajAnI barabAdI thaI gaI tyAre je ke avasara nahi hovA chatAM prajAnI rakSA mATe keTa banAvyuM. te je prakAre te rAjA kALAkALasamutthAyI hovAthI vivekI manAtuM nathI te prakAre je prANI kALAkALasamutthAyI che te paNa samaya asamayane jJAtA nathI, je kAryanA ucita kALamAM kArya karavAnA svabhAvavALA hoya che te niraMtara avasara anusAra ja sAvadhAna thaI te samayamAM samasta kriyAo kare che. rAgavALe prANI kALAkALasamuthAyI kema bane che? tene bhATe sUtra42 43 cha-" saMyogArthI " tyAhi. te sayogAthI cha. saMyoga jenuM prayojana che te saMgAthI che. zabdAdika viSayamAM tema ja mAtApitAdikanI zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya02. u. 1 23 yadvA hastyazvarathakalatramitradvipadacatuSpadAdirUpaH sNyogsttpryojnvaan| yataH saMyogArthI ataeva kAlAkAlasamutthAyI, iti hetugarbha vizeSaNam / saMyogavyagratayaivAnavagatakAlAkAlavyavastha iti yAvat / ataeva arthAlobhI-arthoM dhanaM kupyamakuSyaM ceti, tatra suvarNAdibhinnaM ratnAdi kupyam , suvarNarajatAdirUpamakupyaM ceti bhedaH / A-samantAt sarvata iti yAvat, lobho lAlasA vidyate yasya sa AlobhI arthasyAlobhI alobhI, atrApi kAlAkAlasamutthAyIti vizeSaNam / yasmAddhanAbhilASI tasmAtkAlAkAlasamutthAyI, anitikAlAkAlaniyamaH, yo hi dhanaM kAmayate athavA mAtApitAdika ke sAtha jo saMbaMdha hai| usI kA nAma saMyoga hai| athavA-hasti, azva, ratha, strI, mitra, dvipada, catuSpadAdi rUpa parigraha ke sAtha saMbaMdha bhI saMyoga hai / tatprayojanavAn prANI saMyogArthI kahalAtA hai| yaha saMyogArthI hai isIliye kAlAkAlasamutthAyI hai / kAlAkAlasamutthAyI hone meM saMyogArthitva yaha hetu hai| saMyoga meM vyagratA hI kAlAkAla kI avyavasthA kA kAraNa hotI hai| "arthAlobhI"-saba prakAra se artha kA abhilASI jo hotA hai-vaha arthAlobhI hai| kupya aura akupya ke bheda se dhana do prakAra kA batalAyA gayA hai / ratnAdika kupya hai| suvarNa-rajatarUpa dravya akupya hai| artha-A-lobhI-isa prakAra isa vAkya meM padaccheda karane se yaha artha niSpanna hotA hai ki jo A-sarva prakAra se arthalobhI hai| yahA~ para bhI 'kAlAkAlasamutthAyI' isa vizeSaNa kI yojanA kara lenI cAhiye / isase yaha phalitArtha hotA hai ki yaha dhanAbhilASI hai isIliye kAlAkAlasamutthAyI hai, kAla aura sAthe je sabaMdha che tenuM nAma saMga che, athavA hasti, azva, ratha, strI, mitra, dvipada, catuSpadAdi rUpa parigrahanI sAthe saMbaMdha paNa saMga che. evA prayajanavALo prANI saMgAthI kahevAya che. te saMgAthI che mATe kALAkALamutthAyI che. kALAkALasamusthAyI hovAmAM saMgAthItva hetu che, saMcAgamAM vyagratA ja kALAkALanI avyavasthAnuM 4 / 26] thAya che. " arthAlobhI " 55 42 atha na malizASI thAya che. te mthlebhI che. mukhya ane akuSyanA bhedathI dhana be prakAranuM batAvyuM che. ratnAdika kuSya cha, suvarNa-204435 dravya mAdhya cha. 'matha-24-sonI' mA 42 2 // vAyA padaccheda karavAthI e artha niSpanna thAya che ke je A sarva prakArathI artha-kuSya ane aphagyarUpa dravyane lebhI-abhilASI- che te arthalobhI che. A ThekANe paNa kALAkALasamutthAyI" A vizeSaNanI yejanA karavI joIe tethI e phalitArtha thAya che ke dhanAbhilASI che mATe kALakALasamuthAyI che, kALa ane akALanA zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre so'vasarAdikaM na kimapi jAnAti / anavasaramapi zobhamAnAvasarameva manyamAno yasmAtkasmAd yena kena prakAreNArtha vAJchati / arthalubdho hi satatamarthopArjanavyAsaktamAnasaH prASi muzaladhArAjhajharite kAle duradhigatajalasthalasupathavipathAyAM padamapi gantumakSamAyAM kSamAyAM vANijyArtha nAvA'pArapArAvAramapi titISudvIpAddvIpAntare gamanAgamanAdikaM karoti, sarvatra dhanalobha eva kAraNam / dhanArthI prANamapi akAla ke niyama kA jJAtA nahIM hai / jo dhanakA abhilASI hotA hai vaha samaya kI pratIkSA nahIM kiyA karatA hai| dhanArjana karane kA avasara nahIM hone para bhI yaha "dhana kamAne kA sundara avasara hI hai" aisA mAna kara jisa kisI bhI rIti se dhana kI abhilASA kiyA karatA hai| jo dravya kA lubdhaka hotA hai vaha nirantara dravya ke upArjana karane meM Asaktacitta bana kara varSAkAla meM mUsaladhAra pAnI barasane para bhI rAtri ke samaya hI usa bhUmi meM ki jisameM jala sthala samamArga aura viSamamArga kI kucha bhI khabara nahIM par3atI aura jahA~ eka kadama bhI calanA bar3A muzkila hotA hai aisI bhUmi meM bhI vyApAra ke liye gAr3I Adi kisI sAdhana dvArA eka nagara se dUsare nagara meM, aura naukA se apAra samudra ko bhI pAra kara eka dvIpa se dUsare dvIpa meM AtA jAtA rahatA hai| prANoM ko bhI saMkaTa meM DAla dhanAbhilASI dhana kamAne ke liye durgama pradezo meM jAkara dhana kA upArjana karatA hai, usameM sirpha dhana kA lobha hI kAraNa hai / dravyalolupI apane prANoM kI bAjI lagAkara bhI idhara udhara dravya niyamane jJAtA nathI, je dhanane abhilASI che te samayanI pratIkSA karatuM nathI, dhana upArjana karavAne avasara nahi hevA chatAM "dhana kamAvAne suMdara avasara che" ema mAnI kaI paNa prakAre dhananI abhilASA karyA kare che. je dravyane lukhyaka hoya che te niraMtara dravya upArjana karavAmAM Asakata banI varSAkALamAM mUsaLadhAra pANI varasato hoya chatAM rAtri samaya te bhUmimAM ke jyAM jaLa sthaLa samamArga ane viSamamArganI kAMI paNa khabara paDatI nathI ane jyAM eka DagaluM paNa bharavuM muzkela thaI paDe che tevI bhUmimAM paNa vyApAra karavA gADA Adi kaI sAdhanadvArA eka gAmathI bIjA gAmamAM ane naukAthI apAra samudrane paNa pAra karI eka dvIpathI bIjA dviIpamAM Ave jAya che, prANane paNa jokhamamAM mUkIne dhanAbhilASI dhana kamAvA durgama pradezamAM jaI dhananuM upArjana kare che temAM phakta dhanane lebha ja kAraNa che. dravyalelupI pitAnA prANanA bhege paNa ahIM-tahIM zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 1 tRNavanmanyamAno muhurdhamati / upArjitArtharakSaNAya rAtrAvapi caurAdibhayAna nidrAmanubhavati / mammaNazreSThivaduHkhI bhavati / tathA coktam 'utkhanati khanati nidadhAti, rAtrau na svapiti divApi ca sshngkH| limpati sthagayati satataM, lAJchitapatilAJchitaM karoti // 1 // ko kamAne ke hI khyAla se ghUmatA hai tathA upArjita dravya ke rakSaNa ke liye rAtrimeM bhI caurAdika ke bhaya se yatheccha nidrA nahIM letaa| mammaNa seTha kI taraha duHkha kA hI anubhava karatA hai / kahA bhI hai:" utkhanati khanati nidadhAti, rAtrau na svapiti divApica sazaGkaH / limpati sthagayati satataM, lAJchitapratilAJchitaM karoti // 1 // bhukSva na tAvanniApAro jimituM nApi cAdya bhakSyAmi / nApi ca vatsyAmi gRhe, kartavyamidaM bahvadya // 2 // janayantyarjane duHkhaM, tApayanti vipttissu| mohayanti ca saMpattI, kathamarthAH sukhAvahAH " // 3 // artha:-dhanalobhI puruSa jamIna meM gaDe hue apane dhanako kabhI bAhara nikAlatA hai kabhI phira jamIna meM gAr3atA hai kabhI peTI Adi meM rakhatA hai / vaha cora Adi ke bhaya se rAtako sotA nahIM aura dina meM bhI zaMkA karatA rahatA hai ki 'mere dhana ko koI curA na le jaay|' vaha dhana ko DATa kara Upara se lIpatA hai, tathA usa lIpe hue para usa dhana ko dravya kamAvAnA khyAlathI rakhaDate phare che, tathA kamAyelA dravyanuM rakSaNa karavA rAtrinA samayamAM caurAdikanA bhayathI sukhathI nidrA paNa leto nathI. mammaNa zeTha mAphaka duHkhane ja anubhava kare che. kahyuM che ke - " utkhanati khanati nidadhAti, rAtrau na svapiti divApi ca lazaGkaH / limpati sthagayati satataM, lAJchita-pratilAJchitaM karoti // 1 // bhukSva na tAvanniApAro jimituM nApi cAdya majhyAmi / nApi ca vatsyAmi gRhe, kartavyamidaM bahvadya // 2 // janayantyajene duHkhaM, tApayanti vipattiSu / mohayanti ca sampattau, kathamarthAH sukhAvahAH" // 3 // artha -dhanalethI purUSa jamInamAM dATeluM potAnuM dhana keI vakhata bahAra kADhe che, koI vakhata jamInamAM dATe che, kyAreka peTI AdimAM rAkhe che, vaLI rAtre cAra AdinA bhayathI sute nathI ane divase paNa zaMkA kare che ke-"mAruM dhana keI corI na jAya" vaLI dhanane dATIne uparathI lIMpe che. tathA te lIMpelI zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - AcArAGgasUtre bhujhva na tAvanirvyApAro, jimituM nApi cAdya maGkhyAmi / nApi ca vatsyAmi gRhe, kartavyamidaM bahvaya // 2 // api cajanayantyarjane duHkhaM, tApayanti vipattiSu / mohayanti ca sampattI, kathamarthAH sukhAvahAH? // 3 // punarapyAlobhino'nucitakaraNe pravRtti darzayati-" AlumpaH" iti, A= samantAllumpatItyAlumpo luNTAko haThAddhanApahArakaH, sa ca lobhamahAzIviSadaSTo vismRtakartavyAkartavyo dhanamevArjanIya-miti manyamAnaH kaTukakaTukataravipAkajanakaM pahicAnane ke lie punaH punaH mudrA-nizAna karatA rahatA hai // 1 // vaha na pUrA khAtA hai na acchA khAne ke liye pravRtta hotA hai tathA bolatA hai ki-maiM Aja na snAna karU~gA aura na ghara para hI raha sakU~gA, kyoMki Aja mujhe bahuta kAma karanA hai // 2 // yaha dhana upArjanakAla meM duHkha utpanna karanevAlA hai, usake naSTa hone para vaha paramaduHkha kA kAraNa hotA hai, bar3ha jAne para vaha mohakaSAya ko bar3hAtA hai to phira kaho ki dhana sukhakA kAraNa kaise ho sakatA hai ? arthAt nahIM ho sakatA / artha anartha kA hI mUla hai kintu sukha kA nahIM // 3 // ___ arthalobhI aura bhI ayogyakArya meM pravRtti karatA hai ise prakaTa karate haiM-AlumpaH-' A-samantAt lumpati-iti AlumpaH luNTAkaH haThAddhanApahArakaH' jo jabardastI se dUsaroM kA dhana lUTe-use Alumpa kahate haiM / lUTa yaha isaliye macAtA hai ki yaha lobharUpI mahAsarpa se DasA huA rahatA hai / ataH ise apane kartavyAkartavya kA kucha bhI bhAna jagyA upara te dhananI pichANa mATe nizAnI paNa kare che 1. te puruM khAte paNa nathI temaja sAruM khAvAne pravRtta thatuM nathI. ane bele che ke-huM Aje snAna karavAnuM nathI temaja ghera paNa rahevAne nathI, kAraNake Aje mAre ghaNuM kAma che (2) A dhana, upArjanakALamAM duHkha utpanna karavAvALuM che ane tene nAza thavAthI vadhAre duHkhanuM kAraNa thAya che. vadhI jatAM upara te mehakaSAyane vadhAre kare che te have kahe ! dhana sukhanuM kAraNa kevI rIte thAya? arthAt thaI zakatuM nathI. artha anarthanuM ja mULa che paNa sukhanuM nahi / 3 arthabhI vaLI aAgya kAryamAM paNa pravRtti kare che te prakaTa kare che - mA5: 'A-samantAt lumpati-iti AlumpaH-luNTAkaH haThAddhanApahArakaH' je jabarAIthI bIjAnuM dhana luMTe-tene Alumpa kahe che. luMTa te evI macAve che ke jANe lebharUpI mahAsarpathI DasAyele haya, ane te vakhate kartavyA zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 1 nirlAJchana-galakartana-gRhadAhAdikaM krUrakarma karoti 'dhanameva sAraM' manyamAno hi satataM tallAbhAya mohAviSTo bhramati / sa cArthalAbhAya kiM karotItyAha-" sahasAkAra" iti ____ ApatyAkartari ghaJ / sahasA karotIti shsaakaarH| svahitAhitamavicArya krmkaarii| yathA mRgAdiH kSetre jAlAdikaM vilokyApi tamavajJAya dhAnyAdibhakSaNalobhena svavadhamapyavicArya jAle baddho bhavati mriyate ca pazcAttenaiva nimittena / tathaiva lobhAkulitacetA dhanalAbhaparAyaNaH svaparamANaghAtakaramapi karma kroti| arthalAbhAya nahIM rahatA, usa samaya eka yahI usakA lakSya rahatA hai ki kisI bhI taraha se dravya ekatrita karanA cAhiye / isa khyAla se vaha bhayaMkara se bhI bhayaMkara bhaviSyatkAlIna kaTuka vipAka kI paravAha na karake lokaniMdita nirlAJchana, dUsaroM kA galA ghoMTanA, dUsaroM kA ghara-bAra phUMkanA Adi krUra karma kara DAlatA hai| saMsAra meM sAra vastu eka dravya hI hai| aisA mAna kara niraMtara usake lAbha ke liye mohAdhIna ho ghUmatA rahatA hai| aura isake lAbha ke liye vaha "sahasAkAraH" hitAhita ke viveka se vikala ho ayogya karma karane ke liye tatpara ho jAtA hai| jaise mRgAdi pazu kSetra meM vistIrNa jAla ko dekha kara bhI usakI kucha bhI paravAha na kara dhAnyAdika khAne ke lobha se apane vadha (mRtyu) kI bhI upekSA kara jAla meM phaMsa jAte haiM aura usI meM phaMse 2 mara jAte haiN| usI prakAra lobha se Akulitamati hokara dhana ke lAbha ke liye tatpara huA jIva bhI sva aura para ke prANoM ko ghAta karane vAle krUra karmoM ko kiyA karatA hai| dravya ke lAbha ke liye prayatnazIla banA huA yaha prANI jisa prakAra kartavyanuM kAMI paNa bhAna nahi rAkhatAM phakta eka ja lakSya rAkhe che ke kaI paNa prakAre dravya ekatrita karI lauM. AvA khyAlathI te bhayaMkaramAM bhayaMkara bhaviSyatkAlIna kaTuka vipAkanI paravAha paNa na karatAM lekaniMdita-nirdhA chana, bIjAnuM gaLuM dabAvavuM, bIjAnuM ghara bALavuM, Adi kUra karma kare che "saMsAramAM sAra vastu eka dravya ja che" evuM mAnIne niraMtara tenI prApti mATe mahAdhIna thaI pharate rahe che. dravyaprApti mATe te "sahasAkAraH" hitAhitanA vivekathI vikaLa thaI agya karma karavA tatpara thAya che. jema mRgAdi pazu kSetramAM vistIrNa jALane dekhIne paNa tenI paravAha nahi karatAM dhAnyAdika khAvAnA lebhathI pitAnA mRtyunI paNa upekSA karI jALamAM phase che ane tenI aMdara phasIne temAM ja mare che. te prakAre lobhathI Akulitamati banIne dhananA lAbha mATe tatpara thayela jIva paNa pitAnA ane bIjAnA prANane dhAta karavAmAM krUra kane kare che. dravyanA lAbha mATe prayatnazIla banI te prANI jema dhana kamAvAnA zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 AcArAGgasUtre prayatamAno hi yathopAyAn pazyati tathA nApAyAn / arthAturo hi na svajanAdikamapi gaNayati tamapi vaJcayati / punararthAlobhI kIdRzo bhavatItyAha - " viniviSTacittaH " iti, vi= vividhaM niviSTam anekadhA sthitaM dhanArjane cittaM yasya sa viniviSTacittaH / yadvA-mAtApitrAdyabhisambandhe viniviSTaM cittamantaHkaraNaM yasya sa viniviSTacittaH, satataM tasya citte dhanalAbhAbhiniveza upajAyata iti bhAvaH / evaMbhUtaH kiM karotItyAha - " atra zastre punaH punaH " iti / atra = asmin mAtApitRbhrAtRbhaginI - bhAryA - putra - duhitR- snuSA mitra - pitRvya- zvazura - hastyazvAdike, zabdAdikAmaguNe vA viniviSTacittaH zastre = paDjIvanikAyopamardanalakSaNe punaH punaH pravartate / rAgAdyAviSTacetAH saMyogArthI arthAlobhI AlumpaH sahasAkArastatra viniviSTacittaH SaDjIvanikAyasyArambhe vAraM vAraM pravartata iti sUtrAzayaH // 1 // dhana kamAne ke upAyoM kI ora dekhatA hai usa prakAra se kaSToM kI tarapha nahIM dekhatA, arthAt prANI apane nija jana kI bhI ijjata nahIM karatA, pratyuta unheM bhI Thagane kI phirAka meM rahatA hai| kyoMki vaha " viniviSTacittaH " aneka prakAra se dhana ke upArjana karane meM AsaktacittavAlA hotA hai / isa prakAra vaha atra zastre punaH punaH " mAtA, pitA, bhAI, bahina, strI, putra, putrI, bahU, mitra, kAkA, sasura aura hasti Adi padArthoM meM athavA zabdAdikaviSayoM meM viniviSTacitta - tallIna banakara SaDajIvanikAya ke upamardanarUpa zastrameM bAraMbAra pravRtti karatA rahatA hai| isa sUtra kA phalitArtha yaha huA ki rAgAdikoM meM tallInacittavAlA saMyogArthI, arthAlobhI, Alumpa sahasAkArI prANI, una 2 padArthoM meM tatpara hokara SaDjIvanikAya ke AraMbha meM bAraMbAra pravRtti karatA hai // 1 // upAyA tarapha ja dekhe che te pramANe kaSTo tarapha dekhatA nathI arthAta prANI peAtAnA nija jananI paNa Ijjata karatA nathI, ulTuM tene paNa luMTavAnI phikara kare che, araNa te " viniviSTacittaH " bhane prArathI dhana upArthana avAmAM maasstcittavALA thAya che. A prakAre te "aa de ya: ya:" Hidl, fial, lAI, mahina, strI, putra, putrI, bahu, bhitra, ADa, sasarA bhane hasti mAhi padArthomAM athavA zakhvAdikaviSayAmAM vinivicitta-taddIna banIne SaDjhavanikAyanA upamanarUpa zastramAM vAravAra pravRtti kare che. A sUtrano philatAtha e thAya che ke rAgAdikAmAM taddInacittavALA saMcAgAthI, arthAlAlI, Alumpa sahasAkArI prANI tevA padArthomAM tatpara banIne SaDvanikAyanA AraMbhamAM vAravAra pravRtti kare che, 1 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 1 ___29 yadi manuSyo dIrghAyurajarAmaro vA bhavettadA yukto mAtA-pitrAdiSvabhiSvaGgastasya, kintu naivmsti| manuSyazirasi ca mRtyuranizaM bhramati / jarAjIrNasya kartavyAkartavyazUnyasya prANino vArdhake mAtApitrAdiSvabhiSvaGge'pi tadarthaprayAsAkSamatvena mUDhatA jAyata iti darzayati-" appaM ca" ityaadi| __mUlam-appaM ca khalu AuyaM ihamegesiM mANavANaM, taM jahA soyapariNANehi parihAyamANahiM, cakkhupariNANehiM parihAyamANehiM, ghANapariNANehiM parihAyamANehiM, rasaNapariNANehiM parihAyamANehiM, phAsapariNANehi parihAyamANehi, abhikkaMtaM ca khalu vayaM saMpehAya tao se egayA mUDhabhAvaM jaNayai (sU. 2) ___ yadi manuSya dIrghAyu hotA athavA ajara amara hotA to mAtApitAdika meM isakA mamatva karanA bhI yuktiyukta thA, kintu aisA to hai nahIM kyoMki nirantara hI isake mastaka para mRtyu ghUmatI rahatI hai| aura jarA se samayAnusAra yaha jIrNakAya bhI hotA rahatA hai| isa paristhiti meM mRtyu aura jarA ke vaza meM par3e hue isake hRdaya meM sadA Akula-vyAkula pariNAmoM kI pariNati jAgRta hotI rahatI hai taba usameM hI rAtadina magna huA yaha jaba svayaM apane kartavyAkartavya ke bodha se hI vikala rahatA hai taba yaha apane sage-sambandhI mAtApitAdika kA abhiSvaMga-saMbaMdha hone para bhI apanI tarapha se unake liye thor3A sA bhI prayAsa-udyama nahIM kara sakatA hai, jaba prayAsa nahIM kara sakatA hai taba vaha kiMkartavyamUr3ha bana jAtA hai| isI bAtako sUtrakAra prakaTa karate haiM:-'appaM ca khalu AuyaM' ityaadi| kadAca manuSya dIrdhAyu hota athavA ajara amara hota te mAtApitAdikamAM tenuM mamatva karavuM yuktiyukta hatuM paNa evuM te che nahi, kAraNake niraMtara tenA mAthA upara mata bhame che, ane ghaDapaNathI samayAnusAra te jIrNakAya paNa thAya che. AvI paristhitimAM mRtyu ane jarAnI vazamAM paDele tenA hadayamAM hamezAM AkuLa-vyAkuLa pariNAmanI pariNati jAgrata rahe che temAM ja rAtadivasa magna thaele te pite pitAnA kartavyA-kartavyanA badhathI ja vikaLa rahe che tyAre te pitAnA sagAM saMbaMdhI mAtA pitAdikanA abhinkaMga-saMbaMdha hovA chatAM paNa piotAnI taraphathI temane mATe zeDo paNa prayAsa karI zakatuM nathI-jyAre prayAsa karI zakatuM nathI tyAre te kiMkartavyamUDha banI jAya che. pUrvokata vAtane ja sUtrakAra aTa 42 cha-' appaM ca khalu AuyaM' ityAdi zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre ___ chAyA - alpaM ca khalu AyuSkamihaikeSAM mAnavAnAm / tadyathA-zrotraparijJAnaiH parihIyamAnaiH, cakSuHparijJAnaiH parihIyamAnaH, ghrANaparijJAnaiH parihIyamAnaH, rasanaparijJAnaiH parihIyamAnaiH, sparzaparijJAnaiH parihIyamAnaH, abhikrAntaM ca khalu vayaH samprekSya tataH sa ekadA mUDhabhAvaM janayati // 2 // __TIkA -alpa-stokaM, 'ca' zabdena dIrghAyuSkaparigrahaH / khalu zabdo'vadhAraNe, 'AyuH puurvkRtkrmbhogaarthmaiti-smaagcchtiityaayuH| yadvaiti-samAgacchati svakRtakarmaprAptanarakAdigatisthitajantoH pratibandhakatAmityAyuH, bhavasthitihetuH karmapudgalapuJja ityarthaH / Ayurhi sukhaduHkhAdhAraM dehasthitaM jIvaM tattadgatau dharati / uktazca " dukkha na dei AU, na vi ya suhaM dei causuvi gaIsu / dukkhasuhANAdhAraM, dharai dehaTThiyaM jIvaM // 1 // " / chAyA-duHkhaM na dadAtyAyurnApi ca sukhaM dadAti catasRSvapi gatiSu / duHkhasukhAnAmAdhAraM, dharati dehasthitaM jIvam / / iti / isa saMsAra meM kitaneka manuSyoM kI Ayu alpa hai, pUrNa Ayu ko bhogate hue bhI jaba yaha prANI vRddhAvasthAsaMpanna hotA hai taba isakI zrotra-indriya apane viSaya ke grahaNa karane meM asamartha ho jAtI hai, cakSu. indriya rUpa ke dekhane meM kSINa zaktivAlI ho jAtI hai, ghrANa-indriya sugaMdhadurgandha ke bodha karane se vimukha ho jAtI hai, rasanA-indriya 5 prakAra ke rasAsvAdanarUpa apane kArya se zithila bana jAtI hai aura sparzana-indriya bhI 8 prakAra ke sparza ko batalAne meM akSama ho jAtI hai / isa prakAra pratyeka indriyA~ jaba isa avasthA meM apane 2 kartavya se vimukha ho jAtI hai, taba yaha prANI usa avasthA meM katavyAkartavya ke jJAna se zUnya ho jAtA hai| - A saMsAramAM keTalAka manuSyanI Ayu ochI che. pUrNa Ayune bhegavate chatAM paNa jyAre te prANI vRddhAvasthAsaMpanna thAya che tyAre tenI zrotra indriya pitAne viSaya grahaNa karavAmAM asamartha bane che. cakSuIndriya, rUpa dekhavAmAM kSiNizaktivALI thAya che. ghANaIndriya sugaMdha durgadhane baMdha karavAmAM vimukha thaI jAya che. rasanA-indriya pAMca prakAranA rasAsvAdana rUpa pitAnA kAryathI zithila banI jAya che ane sparzana-Indriya paNa ATha prakAranA sparza batAvavAmAM akSama thAya che. A prakAre pratyeka Indriya jyAre A avasthAmAM pita-petAnA kAryathI vimukha thAya che tyAre A prANI A avasthAmAM kartavyAkartavyanA jJAnathI zUnya thAya che, zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 1 TIkArthaH-sUtra meM "appaM ca" yahA~ para jo "ca" zabda hai usase dIrgha Ayu kA bhI grahaNa hotA hai / "khalu" zabda avadhAraNa-nizcaya artha meM AyA hai / pUrvakRta karma ke bhogane ke liye jo jIvoM ko prApta hotA hai vaha Ayu hai athavA jisake dvArA jIva eka gati se dUsarI gati ko prApta karatA hai vaha Ayu hai athavA apane dvArA kiye gaye karma ke anusAra prApta narakAdi gati meM rahanevAle jIva ko jo apanI sthiti taka aura dUsarI gati meM na jAne deve vaha Ayu hai / athavA-aJjali meM rahe hue jala kI taraha jo pratikSaNa hAsa ko prApta ho vaha Ayu hai / ina tamAma vyutpattiyoM dvArA yahI niSkarSa nikalatA hai ki jo karmapudgalapuJja isa jIva ko prApta hue bhava meM roka rakhe vaha Ayu hai| kyoM ki sukha duHkha kA AdhArabhUta aura deha meM rahane vAle jIva ko Ayu hI usa 2 gati meM apane udayaparyanta roke rahatA hai| Ayu karmajIva ko cAroM hI gatiyoM meM na to duHkha detA hai aura na vaiSayika sukha hI detA hai| kintu jo jIva jisa gati ke Ayu ko bAMdha kara usa paryAya kA bhoga karatA hai sukha duHkha ke AdhArabhUta usa jIvako vaha usa gati meM usa vivakSita paryAya meM roke rakhatA hai| __ tha:--sUtramA " appaM ca" 2 ANe re "ca" 27-4 cha tenAthI hI Ayunu a thAya cha " khalu" 25-6 aqyA24-nizcaya-martha mA mAvyo che. pUrvakRta karma bhogavavAne je jIvane prApta thAya che te Ayu che, athavA je dvArA jIva eka gatithI bIjI gatimAM jAya che te Ayu che, athavA pitAnA dvArA karelA karmAnusAra prApta narakAdi gatimAM rahevAvALA jIvane je pitAnI sthiti sudhI bIjI gatimAM na javAde te Ayu che, athavA aMjalimAM rahelA pANInI mAphaka je pratikSaNa ghaTatuM jAya che te ApyuM che. AvI tamAma vyutpatti dvArA e niSkarSa nikaLe che ke je karma pudagalapuMja A jIvane prApta thaelA bhavamAM rokI rAkhe te ApyuM che, kAraNake sukha-duHkhanA AdhArabhUta ane dehamAM rahenAra jIvane Ayu ja te te gatimAM pitAnA udayaparyata rokI rAkhe che, Ayukarma jIvane cAre gatimAM duHkha ane vaiSayika sukha nathI ApatuM paNa je jIva je gatinI Ayune bAMdhIne te paryAyane bhega kare che. sukha duHkhanA AdhArabhUta te jIvane te gatimAM vivakSita paryAyamAM rokI rAkhe che. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 ___ AcArAgasUtre puruSasyAyurvizudiva kSaNabhaGguraM, tailarahito dIpo yathA svalpenaiva kAlena nAzameti tathA''yurapi tattadbhavasambandhibhogyakarmAbhAve svalpenaiva kAlena samAptimupagacchati / Ayurhi jalataraGgamiva, jalasthitendupratibimbamiva, vizudiva dhartumazakyaM bhavatItyAyuSo'lpatvaM mAnavAnAmityabhiprAyameva manasi nidhAya darzayati-"iha ekeSAM mAnavAnAmalpamAyuSkam " / atraikeSAmiti kathanena saMyamarahitAnAM sAvadyAnuSThAnena dIrghamapyAyuralpamiva bhavati, tathaiva saMyaminAM ca svalpamapyAyuniravadyAnuSThAnena dIrghA jisa prakAra tailase rahita dIpaka thoDe hI samaya meM bujha jAtA hai usI prakAra Ayukarma bhI tattadbhavasambandhI karma pudgaloM ke abhAvase thoDese hI kAlameM samApta ho jAtA hai| jisa prakAra jalakI taraGga aura pAnImeM pratibimbita candramA kA pratibimba, athavA bijalI lAkha prayatna karane para bhI nahIM sthira kiye yA ThaharAyI jA sakatI haiM usI prakAra tattadbhavasambandhI AyukI samApti hone para use eka kSaNa bhI phira nahIM baDhAyA yA ThaharAyA jA sktaa| isI abhiprAya ko cittameM dhAraNa kara sUtrakArane-"iha ekeSAM mAnavAnAm alpam AyuSkam" yaha kahA hai| aba isI bAtako spaSTa karate haiM___yahAM para kitaneka manuSyoM kA jo Ayu alpa kahA gayA hai usase yaha samajhanA cAhiye ki jo manuSya rAta-dina sAvadyakAryoM ke anuSThAnameM hI lavalIna ho rahe haiM-saMyamabhAvase rahita haiM una manuSyoM kA dIrghakAlika Ayukarma bhI usa anuSThAnase alpa jaisA ho jAtA hai, tathA saMyamI jIvoM kA alpa bhI Ayukarma niravadya anuSThAnase dIrgha jaisA ho jevI rIte tela vagarane dIva ceDA ja samayamAM bujhAI jAya che te prakAre Ayukarma paNa tattabhravasaMbaMdhI karmapudgalenA abhAvathI thoDA ja kALamAM samApta thAya che. jemAM pANInuM mejuM, ane candramAne pANImAM paDate pratibimba, athavA vijaLI lAkha prayatna karavA chatAM paNa sthira karAtI nathI tevI rIte tattabhravasaMbaMdhI AyunI samApti thavAthI te eka paNa kSaNa rekI agara vadhArI zatuM nathI. 2) abhiprAya zittama pA261 421 sUtrAre " iha ekeSAM mAnavAnAm alpam AyuSkam" ma . huve 2 // pAtane spaSTa 42 cha: A jagyAe keTalAka manuSyanI je Ayu alpa kahevAmAM AvI che tethI ema samajavAnuM che ke je manuSya rAtadina sAvadya kAryonA anuSThAnamAM ja racele rahe che, saMyamabhAvathI rahita che tevA manuSyanA dIrghakAlika Ayukame paNa AvA anuSThAnathI TuMkA jevA thaI jAya che, tathA saMyamI jInA TuMkA paNa Ayukama zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ acya0 2. u. 1 ___33 yuriva vartate, dIrghakAlikajanmamaraNocchedenAyuSaH sAphalyAt / iha-saMsAre ekeSAM katipayAnAM mAnavAnAmAyuralpaM bhavatItyanvayaH / AyuSo'lpatvazca kSullakabhavApekSayA'ntamuhUrtamAnaM jaghanyam / ca zabdAdadhikaM cottarottarasamayAdivRddhayA yugalikamAzritya palyopamatrayaparimitaM bhavati / palyopamatrayAyurapi saMyamakAlAbhAvAdadhikamapyalpameva / ___antarmuhUrtAdArabhya dezonapUrvakoTiparimitAyuSi saMyamAyuSkasyAlpatvAttadapyalpameva bhavati / jAtA hai| dIrghakAlika janma-maraNa ke vinAza se hI to Ayu kI saphalatA hai| "alpaM ca khalu AyuSkam iha ekeSAM mAnavAnAm // yahAM para "iha ekeSAM mAnavAnAm AyuH alpaM bhavati" isa prakAra anvaya lagAnA cAhie / AyukI alpatA kSullaka-sabase choTa-bhavakI apekSAse prakaTa kI gaI hai, kyoMki manuSya aura tiryaJcoM ke AyukarmakI sthiti zAstrameM do prakArase varNita hai-(1) jaghanya aura (2) utkRSTa / jaghanya sthiti antarmuhUrttakI hai, aura utkRSTa uttarottara ekasamayAdi kI vRddhise lagA kara tIna palya kI hai| yaha yugaliyoM kI apekSAse hai| bhogabhUmi meM jIvako saMyama kI prApti honekA avasara hI nahIM hai, isa liye tIna palya parimita dIrgha Ayu bhI alpa jaisA hI hai, arthAt usase jIvakA nija koI bhI paramArtha nahIM sadhatA, kevala bhogAdikoM ke upabhogase hI vaha niSphala ho jAtA hai| saMyamArAdhana se hI kAla ke nirava anuSThAnathI dIrgha jevA thAya che. dIrghakAlika janma-maraNanA vinAzathI ja AyunI saphaLatA che. " alpaM ca khalu AyuSkam iha ekeSAM mAnavAnAm" mahI " iha ekeSAM mAnavAnAm AyuH alpaM bhavati" A prakAre anvaya lagADavo joIe. AyunI alpatA kSullaka-badhAthI nAnA-bhavanI apekSAthI prakaTa karela che kAraNake manuSya ane tiryacenA Ayubhnii sthiti zAstramA se prAraM varNita cha. (1) dhanya mane (2) aSTa. jadhanya sthiti antarmuhartanI che ane utkRSTa uttarotara eka samayAdinI vRddhithI lagAvI traNa patyanI che, A yugaliyAnI apekSAthI che. bhegabhUmimAM jIvane saMyamanI prApti thavAne avasara nathI, mATe traNa patyanI parimita dIrgha Ayu paNa alpa jevI che. arthAt tethI jIvane nija koI paNa paramArtha sadhAte nathI, kevaLa bhegAdikenA upabhegathI ja te niSphaLa thAya che. saMyamArAdhanathI ja zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre yadvA tripalyopamaparimitamapyAyuralpameva, yato'ntarmuhUtaM vihAya zeSasarvasyApyAyuSo'pavartanazIlatvAt , pratikSaNamAyuSaH kSIyamANatvAcca / apavartanaM nAma dIrghasthitikAlikakarmaparamANUnapagamayya teSAM isvasthitikAlikatAsampAdanam / Ayuzca sopakrama-nirupakramabhedena dvividham , uktaJca bhagavatA bhagavatyAm__"jIvANaM bhaMte ! kiM sovakamAuyA niruvakamAuyA ? goyamA ! jIvA sovakkamAuyAvi NiruvakamAuyAvi" iti ( bhagavatI. za. 20 u. 10) chAyA-jIvAH khalu bhadanta ! kiM sopakramAyuSkA nirupakramAyuSkAH? gautama ! jIvAH sopakramAyuSkA api nirupakramAyuSkA api // iti // eka kSaNa taka kI saphalatA mAnI gaI hai| usI prakAra antarmuhartase lagA kara dezonapUrvakoTi-deza Una eka karoDa pUrva-parimita Ayu prApta hone para bhI usameM saMyama kAlakA abhAva hone se vaha bhI alpa hI hai| athavA-antarmuhUrttakAla parimita Ayuko choDa kara zeSa samasta Ayu apavartanazIla hone se aura kSaNa 2 meM AyukA kSaya hone se tripalyopama parimita-tIna palyopama kA-Ayu bhI alpa hI hai| __dIrghakAlika Ayukarma ke paramANuoM ko khIMca kara thoDI sthitivAle Ayukarma ke paramANuoM meM sthApita karane kA nAma apavartana hai| sopakrama aura nirupakrama ke bheda se Ayu do prakAra kA hai / bhagavatI sUtrameM bhagavAnane yahI bAta kahI hai "jIvANaM bhaMte ! kiM sovakamAuyA niruvakamAuyA?, goyamA! jIvA sovakamAuyA vi NiruvakamAuyA vi" iti| (bha. za. 20 u.10) kALanI eka kSaNa sudhInI saphaLatA manAya che, te prakAra antarmuhUrtathI lagAvI dezanapUrva keTi-deza una eka karoDa pUrva-parimita Ayu prApta thavAthI paNa temAM saMyamakALane abhAva hovAthI te paNa alpaja che, athavA antamUhartakALapari mita Ayune choDIne zeSa samasta Ayu apavartanazIla hovAthI ane kSaNakSaNamAM Ayane kSaya hovAthI jilyopamaparimita traNa papama Ayu paNa alpaja che. dIrghakAlika AyukarmanA paramANuone kheMcIne cheDI sthitivALA AyukarmanA paramANuomAM sthApita karavAnuM nAma apavartana che. sepakama ane nirUpakamanA bhedathI Ayu be prakAranI che. bhagavatI sUtramAM bhagavAne A vAta kahI che-- " jIvA gaM bhaMte ! kiM sovakkamAuyA niruvakamAuyA ?, goyamA! jIvA sovakamAuyA vi NiruvakamAuyA vi" iti ( bha. za. 20 u. 10). | zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 1 35 sopakramAyurnAma aprAptakAlasyAyuSo nirjaraNam / tadbhinnaM nirupakramAyuH / yadA jIvaH svAyuSastRtIyabhAge tRtIyabhAgatRtIyabhAge vA jaghanyata ekena dvAbhyAM votkRSTataH saptabhiraSTabhirbA''karSairathavA'ntarmuhUrttapramANasvarUpe'ntakAle svAtmapradezanADikAntavartana AyuSkarma vargaNApudgalAnprayatnavizeSeNAyuSkatayA racayati tadA nirupakramAyurbhavati, tadbhinnaM sopakramAyuH / AkarSazca tathAvidhena prayatnena karmapudgalopAdAnam / nanu kathamekena dvAbhyAM tribhiH saptabhiraSTabhirvA''karSairAyurvadhnAtIti cedAha - bhadanta ! jIva sopakrama - AyuvAle hote haiM yA nirupakrama - AyuvAle ? he gautama! jIva donoM prakAra ke AyuvAle hote haiM sopakramaAyuvAle bhI hote haiM aura nirupakramaAyuvAle bhI / jIvako jitanA apane bhavake AyukA baMdha huA hai utane kA udayAnusAra bhoga hue vinA hI kisI nimitta ke vaza pahile hI kSaya honekA nAma sopakrama Ayu hai / isase viparIta nirupakrama Ayu hai / jisa samaya jIva apanI Ayu ke tRtIya bhAgameM athavA tRtIya bhAga ke bhI tRtIya bhAgameM kamase kama eka yA do AkarSo se jyAdA se jyAdA sAta yA ATha AkarSose athavA antasamaya ke antarmuhUrtta pramANakAlameM apanI AtmA pradezoM kI nADikA ke bhItara rahe hue AyukarmakI vargaNA ke pudgalaskandhoMko prayatnavizeSa se Ayupane pariNamAtA hai usa samaya nirupakrama Ayu kA bandha hotA hai / isase viparIta sopakrama Ayu kA bandhU hotA hai / usa prakAra ke prayatna se karmapudgaloM kA grahaNa karanA AkarSa hai / he bhadanta ! jIva sAkrama AyuvALAM hoya che ke nirUpakrama AyuvALAM ? he gautama ! jIva anne prakAranI AyuvALA thAya che. sApakrama AyuvALAM paNa thAya che ane nirUpakrama AyuvALAM paNa thAya che. jIvane jeTalA peAtAnA bhavanI AyunA baMdha thayA che teTalAnA udayAnusAra bhAga thayA vagara koI nimittathI pahelAM ja kSaya hAvAnuM nAma sApakama Ayu che, tenAthI viparIta nirUpakrama Apyu che. je vakhate jIva pAtAnI AyunA tRtIya bhAgamAM athavA tRtIya bhAganA paNa tRtIya bhAgamAM ochAmAM ochAM eka agara e AkarSothI vadhAremAM vadhAre sAta agara ATha AkarSAthI athavA anta samayanA antarmuhUta pramANa kALamAM potAnA AtmAnA pradezonI nArinI aMdara rahelAM AyuSkarmanI vaNAnA pudgalaskandhAne prayatnavizeSathI AyupaNe pariNAme che, te samaya nirUpakrama AyunA baMdha kare che. tenAthI viparIta sApakrama Ayu bAMdhe che. A prakAranA prayatnathI karma pudgalAnuM grahaNa karavuM AkarSI che. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre ___yadAjIvastIveNAyubandhAdhyavasAyena jAtinAmanidhattAyurbadhnAti tadaikenaivAkarSaNa badhnAti / mandena dvAbhyAmAkarSAbhyAM, mandatareNa tribhirAkareH, mandatamena cAdhyavasAyena caturbhiH paJcabhiH SaDbhiH saptabhirutkRSTenASTAbhirvA''karjAtinAmanidhattAyurbadhnAti / ___ evaM gatisthityavagAhanApradezAnubhAvanAmanidhattAyuSkANyapi jIvo badhnAti / nidhattaM hi AyuSA saha jAtigatyAdInAM niyamata ekarUpeNa bandhanamiti / uktaJca___ 'jIvA NaM bhaMte ! jAinAmanidhattAuyaM kaihiM AgarisehiM pakaraMti? goyamA! jahanneNaM ekkeNa dohiM vA tihiM vA ukkoseNaM ahiM " iti // chAyA-jIvAH khalu bhadanta ! jAtinAmanidhattAyuSkaM katibhirAkareHpakurvanti ? gautama ! jaghanyena ekena dvAbhyAM vA tribhirvA utkarSeNASTabhiH / iti / ___zaGkA-yaha jIva kaise eka AkarSase athavA do AkarSoMse evaM tIna athavA sAta ATha AkarSoMse Ayu bAMdhatA hai ? uttara-jisa samaya jIva Ayu bAMdhane ke tIvra adhyavasAya se jAtinAmanidhatta Ayu kA baMdha karatA hai usa samaya eka AkarSa se hI usakA bandha karatA hai, manda adhyavasAya se do AkarSoM se, mandatara adhyavasAya se tIna AkarSoM se, mandatama adhyavasAya se pAMca chaha aura sAta aura jyAdA se jyAdA ATha AkarSoM se jAtinAmanidhatta AyukA baMdha kiyA karatA hai / isI taraha se gati-sthiti-avagAhanA-pradezaanubhAva-nAmanidhatta AyuoM kA bhI yaha jIva bandha karatA hai| AyubaMdha ke sAtha anya jAti gati AnupUrvI Adi kA niyama se jo baMdha hotA hai usakA nAma nidhatta hai, kahA bhI hai A jIva kevI rIte eka AkarSathI athavA be AkarSothI temaja traNa athavA sAta ATha AkarSothI Ayu bAMdhe che? je vakhate jIva Ayu bAMdhavAnI tIvra adhyavasAyathI jAtinAmanidhatta Ayune baMdha kare che, te vakhate eka AkarSathI ja tene baMdha kare che, maMda adhyavasAyathI be AkarSothI, madatara adhyavasAyathI traNa ArSothI, mandatama adhyavasAyathI pAMca, cha, sAta ane vadhAremAM vadhAre ATha AkarSothI jAtinAmanidhatta Ayune baMdha kare che. AvI rIte gati-sthiti-avagAhanA-pradeza-anubhAva-nAmanidhatta Ayuone paNa e jIva baMdha kare che. AyubaMdhanI sAthe anya jAti gati AnupUrvI Adine niyamathI je baMdha thAya che tenuM nAma nidhatta che. kahyuM che ke - zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2 u. 1 sopakramAyuzcopakramakAraNairdaNDakazAzastrarajjuvahijalapatanaviSavyAlazItoSNAratibhayakSutpipAsAvyAdhimUtrapurIpanirodhAtibhojanAjIrNabhojanagharSaNazvAsamatirodhanapIDanarUpairakAle yasyAyuSo nAzastat / uktaJca daNDa-kasa-sattha-rajjU , aggI-udaga-paDaNaM visaM vaalaa| sI-uNhaM arai bhayaM, khuhA piyAsA ya vAhI ya // 1 // muttapurIsanirohe, jiNNAjiNNe ya bhoyaNaM bahuso / ghaMsaNa-gholaNa-pIlaNa, Aussa uvakkamA ee // 2 // chAyA-daNDaH kazA zaskhaM rajjuragnirudakaM patanaM viSaM vyaalaaH| zItamuSNamaratibhayaM kSutpipAsA ca vyAdhizca // 1 // mUtrapurISanirodho jIrNe'jIrNe ca bhojanaM bahuzaH / gharSaNaM gholanaM pIDanamAyuSa upakramA ete // 2 // iti / ___"jIvA NaM bhaMte ! jAinAmanidhattAuyaM katihiM Agarisehi pakaraMti ? goyamA ! jahanneNaM dohiM vA tihiM vA ukkoseNaM ahiN|" iti| isa sUtra kA artha pUrvoktarUpa se hI hai| sopakrama Ayu vaha hai jisakA-upakrama ke kAraNabhUta daNDa, cAbuka, zastra, rajju, agni, jala, viSa, sarpa, zIta, uSNa, arati, bhaya, kSudhA, tRSNA, vyAdhi, mUtra-purISa-laghunIta baDInIta-kA nirodha, atibhojana, ajIrNa bhojana, DorI Adi bAMdhakara ghasITanA, zvAsa kA nirodha aura yaMtra Adi meM pIDanA Adi se akAla meM hI anta ho jAya, kahA bhI hai "dNdd-ks-stth-rjjuu-aggii-udg-pddnn-visN-vaalaa| sI-uNhaM-arai-bhayaM, khuhA pivAsA ya vAhI ya // 1 // "jIvA NaM bhaMte ! jAinAmanidhattAuyaM katihiM AgarisehiM pakaraMti ? goyamA ! jahanneNaM dohiM vA tihiM vA ukkoseNaM atttthhiN|" iti| A sUtrane artha pUrvokta rUpathI ja che. sopakama Ayu te che jenA upakamanA kAraNabhUta daMDa, cAbuka, zastra, rajI, mAma, ra, viSa, sapA, zata, SY, mati, bhaya, kSudhA, tRSA, vyAdhi, bhuutrpurISa,-laghunIta-baDInIta ne niSedha, atibhejana, ajIrNa bhajana, derI Adi bAMdhIne ghasaDavuM, zvAsane nirodha ane yaMtra AdithI paDavuM, AdIthI akAmaa 4 mata thAya. yuM cha:" daMDa-kasa-sattha-rajjU, aggI udaga paDaNaM visaM vaalaa| sI-uNhaM arai bhayaM, khuhA pivAsA ya vAhI ya // 1 // zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 AcArAGgasUtre ____etena saMyamarahitamAnavAnAM svalpamevAyustatra zatazo vighnasamUhAH / tathA hi manujAnAmAyuH prAyazaH zatavarSaparimitaM bhavati / tada rAtriSu gatam , avaziSTADhe ca bAlatve vRddhatve ca na zrutacAritradharmAcaraNakartRtvaM jIvasya bhvti| kiyadavaziSTamAyunAnAvidharogazokaviyogAdibhirevAkrAntaM bhavati, kasmAttarhi saukhyaM prANinAM bhavet / mutta-purIsanirohe, jiNNAjiNNe ya bhoyaNe bhuso| ghaMsaNa gholaNa pIlaNa, Aussa uvakkamA ee // 2 // artha pahale AcukA hai| ataH saMyamarahita jIvoM kA dIrghakAlika Ayu bhI alpa jaisA hI hai, isameM bhI hajAroM vighna Ate rahate haiM / vicAriye to__isa paJcama kAla meM jyAdA se jyAdA sau varSa kA Ayu hai / isa sau varSa ke Ayu kA hisAba lagAyA jAya to patA lagegA ki AdhA Ayu to sote 2 vyatIta ho jAtA hai bAkI jo AdhA bacatA hai usameM bAlaavasthA vRddhAvasthA AtI hai / ina avasthAoM meM jIva kisI bhI prakAra se dharmAdika zubha kAryoM kA AcaraNa nahIM kara sktaa| aneka prakAra ke roga zoka aura viyogAdijanya duHkha isake avaziSTa jIvana ko sadA trasta kiye rahate haiM / yauvana avasthA meM strI kA prema ise ArAma nahIM lene detaa| isa para yaha chanda hai "bAlapane meM jJAna na lahyo, taruNa samaya taruNIrata rhyo| ardhamRtaka sama bUDhApano, kaise rUpa lakhe apano // 1 // mutta-purIsa-nirohe, jiNNAjiNNe ya bhoyaNe bhuso| dhaMsaNa gholaNa pIlaNa Aussa uvakamA ee // 2 // artha pahelAM Avela che. mATe saMyamarahita jIvanI dIrghakAlika Ayu paNa alpa jevI ja che, temA paNa hajAra vidane Ave che. vicArIe te A pAMcamAM kALamAM vadhAremAM vadhAre se varSanI Ayu che. A se varSanI Ayune hisAba karIe te mAluma paDaze ke aDadhI Ayu te suvAmAM ja jAya che bAkInI je aDadhI AvyuM che temAM bAlaavarathA ane vRddhAvasthAne samAveza che. A avasthAmAM jIva kaI paNa prakAre dharmAdika zubha kAryonuM AcaraNa karI zakatuM nathI. aneka prakAranA rega-zeka ane viyegAdijanya duHkha tenA avaziSTa jIvanane sadA trasta karatA rahe che. yauvana avasthAmAM strIne prema tene ArAma levA detA nathI, A upara chaMda che zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 1 etAdRzasvalpAyuSaH kRte ca zirasi paribhrAmyadanekamahAvipattikalApaH saMyogAdyarthI vivekavikalo mAnavo'nizamitastataH paribhramati / svalpenaiva kAlenAyuSaH kSayo'vazyaM bhAvItyahI mauDhayaM prANino yadartha satataM paritapyamAnodhAvatIti bhAvaH / yaha hAlata hai isa jIva kI; phira kaho ise sukha kaise prApta ho sakatA hai ? phira bhI itanI choTI sI Ayu ko lekara yaha aneka prakAra kI zira para ghUmanevAlI ApattivipattiyoM kA kucha bhI khyAla na kara rAta-dina para padArthoM ke apanAne meM hI masta ho rahA hai, aura apane kartavya kA kucha bhI khyAla kahIM kara rahA hai / anta meM Ayu ke samApti hone para mRtyuzayyA para vilApa karate hue isa jIva kA koI bhI rakSaka nahIM hogaa| ve saba kuTumbI-jinake liye yaha rAta-dina parizrama karake apane khUna kA pAnI kara rahA thA-isase jude ho jAyeMge aura ise phAlguna mAsa kI holI kI taraha citA meM jalA deNge| isa prakAra Ayu kI alpatA ko dekhatA huA yaha jo nahIM ceta rahA hai yahI eka isakI baDI bhArI mUrkhatA hai / jo isase jude ho jAne vAle haiM unhIM ke liye yaha rAta-dina mahA parizrama karane meM lagA huA hai| isakI isa mahA ajJAnatA para jJAniyoM ko baDA bhArI Azcarya hotA hai / yahAM taka-"appaM khalu AuyaM ihamegesiM mANavANaM" isa vAkya kA artha huA hai| "bAlapanameM jJAna na lahyo, taruNa samaya taruNIrata rahyo / ardhamRtakasama bUDhApano, kaise rUpa lakhe apano // 1 // AvI hAlata che A jIvanI. have kaho tene sukha kevI rIte prApta thAya? ATalI theDI Ayu hovA chatAM te aneka prakAranI zira para ghUmavAvALI Apatti vipattione paNa jarA khyAla na karatAM rAta-dina para padArthone apanAvavAmAM ja ma rahe che, ane pitAnA kartavyane jarA paNa khyAla karato nathI. aMtamAM AyanI samApti thavAthI mRtyuzayyA para vilApa kare che. A jIvane kaI paNa rakSaka thaze nahi. A badhA kuTuMbIjane mATe pitAnA lehInuM pANI karate hate tenAthI jude thaI jaze ane tene phAgaNa mAsanI hoLI mAphaka citAmAM saLagAvI deze. A prakAre AyunI alpatAne dekhIne paNa cetatA nathI, eja eka, jIvanI mUrkhatA che. jenAthI juduM thavAnuM che tevAonA mATe rAta-dina parizrama uThAve che. A tenI ajJAnatA upara jJAnIone meTuM Azcarya thAya che. ahIM sudhI" appaM khalu AuyaM ihamegesiM mANavANaM" mA paayne| atha thA cha, zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre ___ daNDakazAdirUpopakramAbhAve'pi punaste vArddhakakAlavyAlakavalitA mAnavA maraNAdapi gurutarAM durdazAmanubhavanti / sakalAni cendriyANi jarAbhibhUtatayA zithilatAM gatAni, taruNAyamAnayA ca tRSNayA vyAkulA mUDhA bhavantIti darzayati-" tadyathe"-ti / vArdhakye sarveSAmindriyANAM svakAryakaraNAkSamatA jAyate tadA "zrotraparijJAnaiH parihIyamAnaiH" zaNoti bhASAvargaNApariNatAn pudgalAniti zrotram / tacca dravyabhAvabhedena dvividham / tatra kadambapuSpasadRzaM dravyAtmakaM, bhAvarUpaM hi bhASAdravyagrahaNalabdhyupayogasvabhAvAtmakam / ___ daNDa kazA AdirUpa upakrama ke abhAva se yadi Ayu kI pUrNatA bhI jIva ko prApta huI to yaha jIva vRddhAvasthA meM maraNAntika kaSToM ko bhogatA hai, yahI bAta Age ke vAkyoM se spaSTa kI jAtI hai| jaba yaha vRddhAvasthAsaMpanna hotA hai usa samaya isakA zrotrendriyajanya jJAna bilakula alpa ho jAtA hai, arthAta jisa prakAra isakI zrotrendriya taruNAvasthA meM kAma detI thI usa prakAra se isa avasthA meM nahIM detI / isa samaya jabaki pratyeka indriyA~ zithila ho jAtI haiM taba eka cIja isakI taruNa hotI rahatI hai vaha hai isakI tRSNA-"tRSNA ca trunnaayte"| " zRNoti bhASAvargaNApariNatapudgalAn iti zrotram" bhASAvargaNA ke rUpa meM pariNata pudgaloM ko jo sunatA hai usakA nAma zrotra hai| vaha zrotra dravya aura bhAva ke bheda se do prakAra kA hai / jisakA AkAra kadamba puSpa ke samAna hai vaha dravya zrotra hai, jisake dvArA bhASAvargaNA daMDa kazA Adi rUpa upakramanA abhAvathI kadAca AyunI pUrNatA paNa jIvanI purI thaI te A jIva vRddhAvasthAmAM maraNAntika kaSTone bhegave che A vAta AgaLanA vAkayothI spaSTa che. jyAre te vRddhAvasthAsaMpanna thAya che tyAre tenuM zrotrendriyajJAna bilakula a5 thaI jAya che arthAt je prakAre tenI zrotrendriya tarUNAvasthAmAM kAma detI hatI te prakAre vRddhAvasthAmAM detI nathI. A samaye dareka indriya zithila thaI jAya che tyAre 24 04 yA tenI t35|| 29 cha,te 34ta tRre. " tRSNA ca trunnaayte|" "zRNoti bhASAvargaNApariNatapudgalAn iti zrotram / " bhASAvargaNAnA rUpamAM pariNata pudgalene je suNe che (sAMbhaLe che) tenuM nAma zrota che. te zrotra dravya ane bhAvathI be prakAre che. jene AkAra kadaapuSpa samAna che, te dravya zrotra che. je dvArA bhASAvaNanA rUpamAM zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 1 pari sarvato ghaTapaTAdizabdaviSayakANi jJAnAni-parijJAnAni zrotreNa parijJAnAni zrotraparijJAni, taiH zrotraparijJAnaiH, vAkyena parihIyamAnaiH kSIyamANerekadAtmano mUDhatAM janayati, ityuttareNa sambandhaH / vArddhakye ca zrotrendriyasya zithilatAmupagatasya kSIyamANasvazaktikasya zabdAdiviSayagrahaNe cAkSamatA saMjAyate, yena ca badhiro bhavati, ghaTaM paTamiva zRNoti na zRNoti veti tAtparyam / evaM rogeNApi zrotraparijJAnAni kSIyamANAni bhavantIti bodhyam / evaM sarvatra yojyam / ke rUpa meM pariNata pudgalaskandhoM kA grahaNa kiyA jAtA hai vaha bhAvotra hai| isake bhI do bheda haiM-(1) labdhi, aura (2) upayoga / bhASA ke rUpa meM pariNata pudgalaskandhoM ko jAnanerUpa jo kSayopazama hai usakA nAma labdhi hai, arthAt zabdoM ke jAnane kI zakti kA nAma labdhi hai, aura una zabdoM ke jAnanerUpa AtmA kA jo vyApAra-prayatnavizeSa hai usakA nAma upayoga hai| parijJAna zabda kA artha hai-sarva prakAra se athavA saba tarapha se ghaTa paTa Adi zabdoM kA viSaya karane vAlA jJAna / vRddhAvasthA meM zrotrajanya jJAna kSINaprAya ho jAtA hai-koI kahatA kucha hai vRddha sunatA kucha hai, ataH isa avasthA meM isa prakAra kI hAlata AtmA meM mUDhatA ko utpanna karatI hai| " ekadA Atmano mUDhatAM janayati" isa uttara padakA sambandha pratyeka ke sAtha lagA lenA cAhiye, arthAt-"vAkye parihIyamAnaiHzrotraparijJAnaiH abhikrAntaM vayaHsamIkSya mUDhabhAvaM janayati, parihIyamAnaiH cakSurjJAnaH abhikrAntaM vayaH samIkSya mRDhabhAvaM janayati," ityaadi| pariNata yugala skandhane grahaNa kare che. te bhAvazrotra che. tenA paNa be bheda cha--(1) savidhamane. (2) upayoga. bhASAna 35mA pariNata haasndhaan| jANavArUpa kSapazama che tenuM nAma labdhi che, arthAt zabdonI zaktinuM jANavuM tenuM nAma labdhi, ane te zabdone jANavArUpa AtmAne je vyApArayatnavizeSa che tenuM nAma upayoga. parijJAna zabdane artha, sarva prakArathI athavA sarva taraphathI ghaTa paTa Adi zabdane viSaya karavAvALuM jJAna. vRddhAvasthAmAM zrotrajanya jJAna kSINaprAya thAya che. keI kahe che kAMI ane vRddha mANasa sAMbhaLe che bIjuM, tethI A avasthAmAM A prakAranI hAlata AtmAmAM mUDhatAne utpanna kare che. "ekadA Atmano mUDhatAM janayati" uttarapanI saMga pratyenI sAthe sonaye, arthAt " vArdhakye parihIyamAnaiH zrotraparijJAnaiH abhikrAntaM vayaH samIkSya mUDhabhAvaM janayati, parihIyamAnaiH cakSurmAnaH abhikAntaM vayaH samIkSya mUDhabhAvaM janayati" ityAdi, zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 AcArAgasUtre ___ cakSuHparijJAnaiH-cakSuSA masUrasaMsthAnena parijJAnAni-zuklanIlAdirUpaviSayakANi cakSuHparijJAnAni, taiH, parihIyamAnaH nshymaanaiH| ghrANaparijJAnaH-prANena prANI vRddhAvasthA meM bahirA ho jAtA hai, kyoMki usa samaya isakI zrotrendriya zithila ho jAtI hai jisase apane viSaya ko spaSTarUpa se nahIM jAnatI, arthAt isa samaya pratyeka indriya zabdAdikaviSayoM ko grahaNa karane meM kSINazakti-(nAkAbila) ho jAtI hai, ataH vaha unheM grahaNa karane meM asamartha hotI hai, isIkAraNa se bahirA vyakti ghaTa (ghaDA) zabda kahe jAne para use paTa (vastra) zabda jaisA sunatA hai, athavA dhIre bolane para nahIM bhI sunatA hai| jisa prakAra vRddhAvasthA ke kAraNa saba indriyA~ zithila ho jAtI haiM usI prakAra rogAdika kAraNoM se bhI unameM zithilatA AjAtI hai, yaha svayaM samajha lenA cAhiye, aura. isakA sambandha bhI pratyeka indriya kI parihInatA ke sAtha joDa lenA cAhiye / arthAt-jisa prakAra zrotrendriya meM svaviSayagrahaNarUpa vyApAra ke prati parihInatA kA kAraNa rogAdika se utpanna zithilatA hai usI prakAra pratyeka indriya meM bhI apane-apane viSaya ko grahaNa karane rUpa vyApAra kI parihInatA meM rogAdika kAraNa hai| cakSu-indriya kA AkAra masUra kI dAla ke tulya hai, isakA viSaya zukla, nIla Adi varNa hai, isa avasthA meM athavA rogAdika kAraNoM se. prANI vRddhAvasthAmAM bahere thAya che, kAraNake te vakhate tenI zrotrendriya zithila thAya che, je pitAnA viSayane spaSTa rUpathI nathI jANatI, arthAt A vakhate dareka indriya zabdAdika viSayane grahaNa karavAmAM zaktihIna thAya che ane tene grahaNa karavAmAM asamartha bane che. A kAraNe bahera mANasa dhaDAne vastra zabdanA rUpamAM sAMbhaLe che ane haLavethI bolavA Ave te sAMbhaLatuM nathI. jema vRddhAvasthAnA kAraNe saghaLI Indriye zithila bane che te prakAre rogAdika kAraNothI paNa temAM zithilatA Ave che te pitAnI meLe jANavuM joIe, ane tene saMbaMdha paNa dareka IndriyanI parihInatA sAthe joDe joIe, arthAt jema zrotrendriyamAM svaviSaya grahaNa karavA rUpa vyApAra prati parihInatAnuM kAraNa regAdikathI utpanna thatI zithilatA che tema pratyeka Indriyane pitapitAnAM viSayane grahaNa karavA rUpa vyApyAranI parihInatAmAM regAdika kAraNa che. cakSu indriyane AkAra masUranI dALa jevuM che. tene viSaya zukala, nIla Adi vadhyuM che. A avasthAmAM athavA regAdika kAraNothI cakSu indriya jyAre zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 1 43 atimuktakakusumAkAreNa parijJAnAni - gandhaviSayakANi, taiH parihIyamAnaiH parityajyamAnaiH / rasanaparijJAnaiH - rasanena kSuraprAkAreNa parijJAnAni - madhuratiktAdirasaviSayakANi jJAnAni, taiH parihIyamAnaiH = zrIyamANaiH / sparzaparijJAnaiH - sparzena - sparzanendriyeNa nAnAvidhAkAreNa parijJAnAni - zItoSNasparzAdiviSayakANi jJAnAni, taiH, parihIyamAnaiH = trilIyamAnaiH / iti sakalAnAmapIndriyANAM vArddhakyena rogodayena ca svasvaviSayagrAhakazaktayaH parikSINA bhavantIti bhAvaH / abhikrAntaM ca khalu vayaH samprekSya sa ekadA mUDhabhAvaM janayatItyuttareNAnvayaH / zrotracakSurmANarasanasparzanAnAcakSuindriya jaba zukla-nIlAdirUpa apane viSaya ko grahaNa karane vAle jJAna se rikta ho jAtI hai; ghANa indriya- jisakA AkAra atimuktaka puSpa ke samAna hai, vaha jaba isa avasthA meM athavA rogAdika kAraNoM se apane gandhagrahaNa karane vAle jJAna se zUnya ho jAtI hai, rasanA - indriyajisakA AkAra khurapA ke sadRza hai, aura jo madhura, tikta Adi rasoM ko viSaya karatI hai vaha bhI jaba isa avasthAmeM athavA rogAdi kAraNoM se apane viSayako grahaNa karanevAle jJAnameM asamartha ho jAtI hai; sparzanaindriya- jisakA AkAra niyata nahIM hai kintu aneka prakArake AkAra ko dhAraNa karanevAlI hai, aura jisakA viSaya ATha prakAra kA zItaAdi sparza hai vaha jaba isa avasthAmeM athavA rogAdika kAraNoMse zithila ho jAtI hai taba isa AtmAmeM mUDhatA utpanna hotI hai yaha anubhavasiddha bAta hai / mUDhatA utpanna honekA kAraNa yahI hai ki isa hAlata meM pratyeka indriya apane 2 viSayako grahaNa karane ke bodhase vikala ho jAtI zukala-nIlAdi rUpa potAnA viSayane grahaNanA jJAnathI rikta thAya che, ghrANuindriya jenA AkAra atimuktaka puSpa samAna che. te jyAre A avasthAmAM athavA rAgAdika kAraNAthI peAtAne gandha maheNu karavAnA jJAnathI zUnya thAya che, rasanA--indriya jenA AkAra tAvethA jevA che ane je madhura, tikta Adi rasonA viSaya kare che te paNa AvI avasthAmAM athavA rogAdi kAraNAthI potAnA viSayane grahaNa karavAnA jJAnamAM asamartha thAya che, sparzana-indriya jenA AkAra niyata nathI paraMtu aneka prakAranA AkArane dhAraNa kare che ane jenA viSaya ATha prakAranA zIta-uSNa Adi sparza che te paNa A avasthAmAM athavA rogAdika kAraNAthI zithila thAya che tyAre AtmAmAM mUDhatA utpanna thAya che te anubhavasiddha thAta che. mUDhatA utpanna ravAnuM kAraNa e che ke AvI hAlatamAM dareka badhI -uSNa zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre mindriyANAmAkArAH krameNa kadambapuSpa-masUradhAnyA'timuktakakusuma - kSurapra - nAnAvidhAkArA bhavanti / uktazca pupphaM kalaMbuyAraM, dhannamasUrAimuttacando ya // hoI khurappa, nANA - kiI ya soiMdiyAINaM // 1 // chAyA--puSpaM kadambAkAraM dhAnyamamRrAtimuktacandrazca / bhavati kSuramA nAnAkRtizca zrotrendriyAdInAm // iti / indro jIvastasya cihnamindriyam tenaiva jIvajJAnasambhavAt / tacca dravyabhAvabhedena dvividham / dravyendriyaM dravyamayam, tacca nirvRttyupakaraNabhedAdvividham / nirmANanAmakarmAGgopAGganAmakarmabhyAM nirvartitaM nirvRttIndriyam tacca bAhyAbhyantarabhedAhai / indriyoM kA jo yaha AkAra prakaTa kiyA hai vaha zAstrakAroMne isa prakAra batalAyA hai " , "6 44 puSkaM kalaMbuyAraM, dhannamasUrAimuttacaMdo ya / hoI khurappa, nANAkiI ya soiMdiyAINaM // 1 // " indriya zabda kA artha yaha hai ki-' indra' nAma jIva kA hai, usakA jo cihna hai vaha indriya hai, arthAt jisake dvArA jIva pahicAnA jAve usakA nAma indriya hai / yaha pAMca prakAra kI hai| inameM pratyeka indriya ke do-do bheda haiM- (1) dravyendriya, (2) bhAvendriya / pudgaladravyoM kI jo indriyAkAra racanA hai usakA nAma dravyendriya hai / yaha dravyendriya, nirvRtti aura upakaraNa ke bhedase do prakAra kI hai / isa dravyendriya kI racanA nirmANanAmakarma aura agopAGga nAmakarma ke dvArA hotI hai| isa nirvRttIndriya ke bAhyanirvRtti aura Abhyantara - nirvRtti, isa prakAra se do bheda indriyA pota-potAnA viSayane grahaNa karavAnA khAdhathI vikala thAya che. indriyAnA je AkAro batAvyA che te zAstrakAroe A prakAre batAvyA che.-- 66 'puSkaM kalaMbuyAraM dhannamasUrAimuttacaMdo ya / hoI khurappa-nANAkiya soiMdiyAINaM // 1 // " indriya zabdano artha e che ke-- indra' nAma jIvanu che, tenuM je cihna che te indriya che, arthAt je dvArA jIvanI pichANa thAya tenu nAma indriya che. te pAMya prAranI che. temAM hareGa indriyanA me me leha che. (1) dravyendriya, (2) bhAvendriya. pudgala dravyAnI je indriyAkAra racanA che tenu nAma dravyendriya che. te dravyendriya, nivRtti ane upakaraNanA bhedathI be prakAre che. dravyendriyanI racanA nirmANa-nAmaka ane ageApAMga-nAmaka dvArA thAya che. A nivRttIndriya, bAhyanivRtti ane AbhyaMtara nivRtti, A prakArathI e bheda rUpa che, utsedhAgu lanA zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2 u. 1. vividham / utsedhAgulAsaMkhyeyabhAgapramitAnAM svacchatarANAmAtmapradezAnAM pratiniyatacakSurAdIndriyasaMsthAnenAvasthitA yA vRttiH sA AbhyantarA nivRttirucyate, khaDgadhArAsthAnIyeti yAvat , AtmapradezeSu pudgalavipAkinA nirmANAkhyena karmaNA rathAdivastusampAdakarathakAreNeva yaHpratiniyatasaMsthAnastattadindriyAbhidheyaH karNazaSkulyAdinivaya'te sA bAhyA nivRttiH khaDgasadRzI / tatra bAhyA parpaTikAdirUpA, sA ca vicitrA pratiniyatarUpatayopadeSTuM na zakyate, tathA hi-kasyacidakSi sthUlaM, kasyahaiM / utsedhAGgula ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa alanta nirmala AtmapradezoM kI cakSurAdi indriyoM ke pratiniyata AkAra se avasthita jo vRtti hai usakA nAma Abhyantara nivRtti hai| isakI upamA talavAra kI dhArAse dI gaI hai| una AtmapradezoMmeM pudgalavipAkI nirmANanAmakarma ke dvArA jo karNazaSkulI Adi rUpase usa-usa indriyoM ke AkAroM kI racanA kI jAtI hai usakA nAma bAhyanivRtti hai| jaise baDhaI rathAdika vastuoM ke pratiniyata AkAroM ko banAtA hai usI prakAra yaha nirmANa-nAmakarma, jo pudgalavipAkI prakRti hai, una indriyAkArarUpapariNata AtmapradezoM meM pudgaladravyoMkI pratiniyata indriyAkArarUpa se racanA karatA hai| isakI upamA talavArase dI gaI hai| bAhya nirvRttikA pratiniyata koI AkAra nahIM hai, vaha aneka prakAra kI hai, jaise AMkhoM meM prpttikaadiruuprcnaa| yaha cakSu-indriya kI bAhya nivRtti hai, parantu yaha sarvatra isI prakAra kI hotI hai, yaha niyamita nahIM, kyoMki kisI kI A~kha moTI hotI hai asaMkhyAtamAM bhAga pramANa atyanta nirmaLa AtmapradezonI cakSurAdi IndriyenA pratiniyata AkArathI avasthita je vRtti che tenuM nAma Abhyatara nivRtti che, tenI upamA talavAranI dhAra jema che. te AtmapradezamAM pudagalavipAkI nirmANa nAmakarma dvArA je karNazakhulI Adi rUpe te te IndriyenA AkAranI racanA karI che tenuM nAma bAhyanivRtti che. jema suthAra rathAdika vastuonA pratiniyata AkAzane banAve che te prakAre A nirmANa nAmakarma je pudgalavipAkI prakRti che, te indriyAkAra rUpa pariNata AtmapradezamAM pudgala dravyonI pratiniyata indriyAkAra rUpa racanA kare che. tenI upamA talavArathI ApI che. bAhya nivRttine pratiniyata keI AkAra nathI. te aneka prakAranA che. jema AMkhamAM papeTikodi rUpa racanA, te cakSuindriyanI bAhya nivRti che, paraMtu Ama sarvatra che, tema niyamita nahi. keInI AMkha moTI hoya che, keInI nAnI. Abhyantara zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 ____ AcArAGgasUtre cicca isvmityaadynekprkaaraa| AbhyantarA tu nivRttiH sarveSAM samAnA bhavati / caturNAmevendriyANAM bAhyAbhyantarabhedo bhavati, na sparzanendriyasyeti bodhyam / upakriyata ityupakaraNam , upakaraNendriyaJca khaDgasthAnIyavAhyanirvRtteH khaDgadhArAsadRzasvacchatarapudgalasamUharUpA'bhyantaranivRttezca shktivishessH| anupaghAtAnugrahAbhyAM nivRttIndriyasyopakAritvenopakaraNam / tadapi bAhyAbhyantaranirvRttyupakArakatvena dvividham / nivRtyupakaraNarUpamubhayametatpudgalapariNAmAtmakamapi sadindriyazabdavyavahAraM labhate / aura kisIkI choTI / Abhyantara nivRtti samasta indriyoM kI ekasI hotI hai| nivRtti-indriya ke jo bAhya aura Abhyantara bheda kiye haiM ve sparzanaindriya ko choDa kara zeSa cAra indriyoM ke hI haiM, aisA samajha lenA caahiye| dravyendriya kA jo dUsarA bheda upakaraNa hai usakA artha 'nivRtti kA jo upakAra kare' yaha hai| yaha khaDga-talavAra-sthAnIya bAhyanivRtti tathA usakI dhArAsthAnIya svacchatarapudgalasamUharUpa Abhyantara nivRtti kI eka vizeSa zakti hai-jo anupaghAta aura anugraha se nivRtti-indriya kI upakArikA mAnI gaI hai| ___yaha upakaraNa dravyendriya bhI Abhyantara aura bAhya nivRtti kA upakAraka hone kI vajahase do prakAra kI hai-(1) Abhyantara-upakaraNa aura (2) bAhya-upakaraNa / Abhyantara nivRtti kA jo upakAra kare vaha Abhyantara-upakaraNa aura bAhya nivRttikA jo upakAra kare vaha bAhya-upakaraNa hai| nivRttirUpa aura upakaraNarUpa dravyendriya yadyapi pudglprinnaamaanirvatti samasta indriyanI eka sarakhI che. nirjhatti indriyanA je bAhya ane Abhyantara bheda che te sparzana indriyane choDIne zeSa cAra indriyenA che tema samayAnu che. dravyendriyane bIjo bheda upakaraNa che, ene artha "nivRttine je upakAra kare" e che. A talavArasthAnIya bAhRA nivRttine tathA tenI dhArAsthAnIya svacchatarapugalasamUharUpa Abhyantara nivRttinI eka vizeSa zakti che je anupaghAta ane anugrahathI nivRtti indriyanI upakArikA mAnI che.. A upakaraNa drandriya paNa Abhyantara ane bAhya nivruttinuM upakAraka hovAthI be prakAranuM che. (1) Abhyantara upakaraNa, ane bAhA upakaraNa, AtyaMtara nirvattine je upakAra kare te Abhyantara upakaraNa che ane bAhya nivRttine. je upakAra kare te bAhya upakaraNa che. nivRtti rUpa ane upakaraNa rUpa dravyendriya zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 1 tacca bhAvendriyasahayogaM prApyaivAtmanaH sAhAyyaM karoti prasthakASThavat ('pAyalIkATha' iti bhASA prasiddhavat / ) AtmapariNatirUpaM bhAvendriyamapi labdhyupayogabhedAdvividham, tatra tattadindriyAvArakakarmaNAM kSayopazamo labdhiH / indriyANAM svasvaviSayeSu paricchedyavyApAra upayogaH / atra labdhau vartamAnAyAM satyAM nirvRttyupakaraNopayogAnAM trayANAmapyapekSA / nirvRttau vartamAnAyAM satyAmuprakaraNopayogayorapekSA / satyupakaraNe copayotmaka hai to bhI usakA jo indriya zabdase vyavahAra kiyA gayA hai usakA matalaba yahI hai ki yaha AtmAko padArthajJAnameM sahAyaka hai, kyoMki vinA dravyendriya ke AtmA ko padArthajJAna nahIM ho sakatA / yahI kAraNa hai ki vigrahagati meM bhAvendriyake hone para bhI dravyendriya ke abhAva meM jIvako bAhya padArthajJAna nahIM hotA / dravyendriya yadyapi AtmAko padAjJAna karAne meM sahAyaka hai to bhI vaha bhAvendriya ke sahayoga ke vinA AtmAko padArthabodhameM sahAyaka nahIM ho sakatA / 47 AtmapariNatirUpa bhAvendriya bhI labdhi aura upayogake bheda se do prakAra kI hai / una-una indriyoM ko AvaraNa karanevAle karmoMkA jo kSayopazama hai usakA nAma labdhi hai / evaM indriyoMkA apane 2 viSayoM ke jAnane rUpa jo vyApAra hai usakA nAma upayoga hai| AtmAmeM labdhijAnane kI yogyatA - honepara bhI use nirvRtti, upakaraNa evaM upayoga kI apekSA rahatI hai / labdhi ke hote hue bhI inake vinA AtmAko padArtha yadyapi pudgalapariNAmAtmaka che to paNa tenA je indriya zabdathI vyavahAra karela che. tenuM kAraNa e che ke te AtmAne paTTAjJAnamAM sahAyaka che, kAraNake dravya indriya vinA AtmAne padArtha jJAna thatuM nathI, eja kAraNa che ke vigrahagatimAM bhAvendriya thavAthI paNa dravyendriya nA abhAvamAM jIvane khAdya padA jJAna thatuM nathI. dravyendriya yadyapi. AtmAne padArtha jJAna karAvavAmAM sahAyaka che, te paNa te bhAvendriyanA sahayoga vinA paTTA edhamAM AtmAne sahAyaka thaI zakatA nathI. AtmapariNatirUpa bhAvendriya paNa labdhi ane upayAganA bhedathI e prakAre che. te te indriyAnA AvaraNa karanAra karmonA je kSApazama che tenu nAma labdhi che. indriyAnA. pota-potAnA viSayAne jANavA rUpa je vyApAra che tenu nAma upayAga che. AtmAmAM labdhi-jANavAnI yogyatA hovA chatAM tene nivRtti, upakaraNa, ane upayAganI apekSA rahe che, labdhinA heAvA chatAM paNa tenA vinA AtmAne padArtha zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre gasyApekSeti vijJeyam / atrAyaM vizeSa: zrotraM dvAdazayojanAgataM zabdaM gRhNAti, cakSurapi sAtirekaikaviMzatilakSayojanasthitaM rUpaM gRhNAti, anyAni trINIndriyANi navayojanAgatasvasvaviSayagrAhakANi bhavanti / jaghanyatastu cakSuraGgalasaMkhyeyabhAgamitadezavartirUpaM gRhNAti / anyAni catvArIndriyANi cAGgalAsaMkhyeyabhAgamamitadezasthitaM svasvaviSayaM gRhantIti bhAvaH / tatra zrotrAdInAM caturNI prApyakAritvaM, zabdAdipudgalAnAM karNAdisaMyogenaiva nirNayAt / cakSuSazcAprApyakAritvaM rUpasya saMyogaM vinA dUrata eva nizcayAditi vizeSaH / 48 bodha nahIM hotA hai / isI prakAra nirvRtti ke hone para bhI use upakaraNa aura upayogakI apekSA rahA karatI hai, aura upakaraNa ke sadbhAvameM upayoga kI / zrotra - indriya bAraha yojana se Aye hue zabda ko grahaNa karatI hai / cakSu indriya kucha adhika 21 ikkIsa lAkha yojana sthita rUpa ko jAnatI hai| bAkI kI tIna indriyA~ nava yojana se Aye hue apane 2 viSaya ko grahaNa karanevAlI hotI haiM / yaha utkRSTa kI apekSA indriyoM kA viSaya batalAyA hai / jaghanya kI apekSA cakSu-indriya agula ke saMkhyAtaveM bhAga meM sthita rUpako grahaNa karatI hai| bAkI kI cAra indriyA~ agulake asaMkhyAtaveM bhAga pramANa dezameM rahe hue apane 2 viSaya ko jAnanevAlI haiM / sparzana, rasana, ghrANa aura zrotra, ye cAra indriyA~ apane 2 paugalika viSayoM ko chU (sparza) kara hI jAnatI haiM isa liye ye prApyakArI haiN| bAdha thatA nathI, e prakAre nivRtti thavA chatAM paNa tene upakaraNa ane upayoganI apekSA rahe che, ane upakaraNanA sadbhAvamAM upayoganI rahe che. zrotra indriya khAra yAjanathI AvelA zabdane grahaNa kare che. cakSuindriya kAMIka adhika ekavIsa lAkha ceAjanathI rUpa jANe che. bAkInI traNa iMdriye nava ceAjanathI AvelAM pota-peAtAnAM viSayane grahaNa karI zake che. A utkRSTanI apekSA indriyAno viSaya batAvyA che. jaghanyanI apekSA cakSuindriya aguLanA saMkhyAtamAM bhAgamAM sthita rUpane grahaNa kare che. bAkInI cAra indriyA aMgulanA asaMkhyAtamAM bhAga pramANa dezamAM rahelAM pota-potAnAM viSayane jANe che. spana, rasana, ghrANu ane zrotra, A cAra indriyo pAta-potAnAM paulika viSayAnA spa karI jANe che mATe e prApyakArI che. cakSuindriya pAtAnA viSayane sparza karyA vinA jANI le che mATe te aprApyakArI che, arthAt A zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 1 nanvindriyANyeva vastu nirNetuM prabhavantu kimadhikenAtiriktAtmasvIkAreNeti cenna, tattadindriyanAze'pi tattadindriyapUrvAnubhUtArthasmaraNasyAnyathAnupapattyA'tiritasyAtmano'vazyaM siddheH / Atmano vijJAnotpattau zrotrAdIni prakRSTopakArakANi bhavanti, tena karaNarUpakArakatayA tRtIyA vibhaktiH siddhayati, tato'nena zrotreNa mayA zabdaH zrutaH, anena ca mandataraH zabdaH zrutaH, ityAdayaH prayogAH saGgacchante / cakSu-indriya apane viSaya ko vinA chUe (sparza kiye) hI jAna letI hai ataH vaha aprApyakArI hai, arthAt yaha indriya apane sAtha apane viSaya kA saMyoga hue vinA dUrase hI apane rUpa-viSaya kA prakAzaka hai| zaGkA-indriyoM ko hI apane 2 viSayarUpa jJeya kA nirNaya karanevAlI mAnalenI cAhiye, unase atirikta AtmAke mAnanekI kyA AvazyatA hai| uttara-yaha bAta kahanA ThIka nahIM hai, kAraNa ki-jaba indriyA~ naSTha ho jAtI haiM taba unake dvArA pUrvAnubhUta padArthakA smaraNa hotA hai| yadi indriyA~ hI padArtha kI jJAtA mAnI jAyeM to phira jo unake vinAza hone para anubhUta padArtha kI smRti hotI hai vaha nahIM honI cAhiye ataH anyathAnupapatti (jisake nahIM hone para nahIM honA) rUpa anumAna se indriyoMke atirikta AtmAke astitvakI siddhi hotI hai| zaGkA-yadi indriyoM se bhinna AtmAke astitva kI svIkRti mAnI jAvegI to phira "cakSuSA dRzyate, zrotreNa zrUyate' ityAdi jo vyavahAra hotA hai vaha nahIM honA cAhiye / indriya pitAnI sAthe pitAnA viSayane saMga thayA vinA rathI ja pitAnA rUpa viSayane prakAzaka che. zaMkA-Indriyoneja pita-pitAnA viSayarUpa reyane nirNaya karanAra mAnavI joIe ethI atirikta AtmAne mAnavAnI zuM AvazyakatA che? uttara--Ama kahevuM vyAjabI nathI. kAraNake jyAre indriye naSTa thAya che tyAre tenA dvArA pUrvAnubhUta padArthanuM smaraNa thAya che. kadAca Indriyeneja padArthanI jJAtA mAnavAmAM Ave te pachI je tenA vinAza pachI anubhUta padArthanI smRti thAya che te thavI joIe nahi. mATe anyathAnupapatti (jenA nahi hevAthI nathI thatuM) rUpa anumAnathI IndriyethI atirikta AtmAnA astitvanI siddhi thAya che. zaMkA-kadAca indriyathI bhinna AtmAnA astitvanI svIkRti mAnavAmAM Ave to pachI " cakSuSA dRzyate, zrotreNa zrUyate" tyAhi vyavahAra thAya che te tha joIe nahi. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - AcArAgasUtre nanvevaM karaNatvAdindriyatvasvIkAre tu vAkpANipAdapAyUpasthAnAmapi karaNasvAdindriyatvamanyatra svIkRtamihApi kuto nAbhihitamiti cetra, Atmano vijJAnotpattau teSAM prakRSTopakArakatvAbhAvAdindriyatvasyAsiddheH, sAmAnyataH karaNatvAdindriyatvasvIkAre tu svasvavyApAravata udarAderapi karaNasvAdindriyatvApattezca / uttara-zaGkA ThIka hai parantu vicArane para svataH hI isa zaGkAkA samAdhAna ho jAtA hai, kyoMki indriyA~ AtmAke jJAnakI utpatti meM prakRSTa sAdhaka haiM isa kAraNa vahA para " cakSuSA dRzyate, zrotreNa zrUyate" ityAdi meM karaNa rUpa kAraka pane tRtIyA vibhakti kA prayoga hotA hai| jabhI ye AtmAke vijJAnakI utpattimeM prakRSTa upakAraka hai tabhI to 'maine isa zrotra indriyase manda zabda sunA aura isa zrotra indriyase mandatara zabda sunA-ityAdi prayoga ThIka baiTha jAte haiN| zaGkA-AtmAke vijJAna rUpa kAryakI utpatti meM atyanta sAdhaka honese sparzanAdikoM ko yadi Apa indriya rUpase svIkAra karate haiM to phira vAk, pANi, pAda, pAyu (gudA), aura upastha (jananendriya), ina ko bhI indriyarUpase Apako svIkAra karanA cAhiye, kyoMki ye bhI AtmAke apane 2 anurUpa kAryameM prakRSTa sAdhaka hote haiM isIliye sAMkhya siddhAntameM inheM indriyarUpase svIkAra kiyA hai phira Apane inheM indriyarUpase yahAM para kyoM svIkAra nahIM kiyA ? / uttara-zaMkA ThIka che, paraMtu vicAravAthI ApameLe ja te zaMkAnuM samAdhAna thAya che kAraNake Indriya AtmAne jJAnanI utpattimAM prakRSTa sAdhake che. A 2Ne tyA " cakSuSA dRzyate, zrotreNa zruyate" tyAha426tva 35 41245 trIjI vibhaktine prega thAya che, mATe jyAre AtmAne vijJAnanI utpattimAM prakRSTa upakAraka che tethI ja meM A zrotra indriyathI manda zabda sAMbhaLe ane A zrotra indriyathI mandara zabda sAMbhaLe ityAdi prayoga ThIka bese che. zaMkA-AtmAnA vijJAna rUpa kAryanI utpattimAM atyaMta sAdhikAhevAthI sparza nAdikene kadAca Apa indriya rUpe svIkAra karo cho te pachI vAk pANi, pAda, pAyu (gudA) ane jananendriya A saghaLAMne indriya rUpe Ape svIkAravAM joIe kAraNa ke A badhA AtmAne pita-pitAnAM anurUpa kAryathI prakRSTa sAdhaka thAya che mATe sAMkhya siddhAMtamAM teone Indriya rUpe svIkAryA che te pachI Ape indriya rUpe A ThekANe kema svIkAra na karyo? zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 1 nanu 'zrotreNaiva rUpAdInAmapi kathaM na pratyakSamiti cenna, indriyANAM bhinna-bhinnaviSayakatvena tattadindriyeNa svasvaviSayakAtiriktajJAnAsambhavAt / 51 uttara -- yaha kahanA ThIka nahIM hai, yahAM para to AtmAke liye jo vijJAnakI utpatti meM atyanta upakAraka haiM ve indriyA~ haiM aura ve sparzana Adi haiM, vAk pANi vagairaha sAMkhyAdi siddhAntakI mAnI huI indriyA~ AtmAko vijJAnakI utpattimeM zrotra Adi kI taraha prakRSTa upakAraka nahIM hai ataH una bAka Adi meM indriyatvakA vyapadeza hI siddha nahIM hotA / sAmAnya rIti se jo yaha bAta mAna lI jAve ki jo karaNa hote haiM ve indriyAM hotI haiM ataHkaraNa honese vAk pANi vagairaha meM bhI indri - yatva svIkAra karalenA cAhiye, to phira isa prakArase AtmAke liye apane 2 vyApAra meM nirata udarAdika-peTa vagaira- ko bhI karaNa hone se indriya mAnanA paDegA, taba indriyoM kI jo sAMkhyAdi siddhAntakAroMne 11 gyAraha saMkhyA niyata kI hai vaha siddha nahIM hogI, isase bhI adhika indriyAM isa prakAra siddha hotI haiM / zaGkA - zrotra indriyase hI rUpAdika anya indriyoM ke viSayoM kA pratyakSa kyoM nahIM hotA ? uttara - yaha kahanA ThIka nahIM, kAraNa ki pratyeka indriya kA apanA2 uttara----Ama kahevuM ThIka nathI. ahIMtA AtmAne je vijJAnanI utpattimAM atyanta upakAraka che te indriyA che ane te sparzInaAdi che. vAk (vAzI) pANi (hAtha), vigere sAMdhyAhi siddhAMtanI bhAnesI indriyo AtmAne vijJAnanI utpattimAM zrotra AdinI mAphaka prakRSTa upakAraka nathI mATe te vAk AdimAM indriyatvanA vyapadeza ja siddha thatA nathI. sAmAnya rItithI ne A vAta mAnI levA Ave ke je karaNa thAya che te iMdriyA hAya che mATe karaNa thavAthI vAk, pANi vigeremAM paNa indriyatvane svIkAra karavA joI e tA pachI A prakAre AtmAne mATe pota-pAtAnA vyApAramAM sAMmAnya rupe karaNa thavAvALAM uttarAdika-peTa vigerenuM paNa indriyapaNuM mAnavuM paDe tyAre iMdriyonI je sAMkhya siddhAntakAroe agIyAra saMkhyA nakkI karela che te siddha thatI nathI, tethI paNa adhika indriyA AvI rIte siddha thAya che. zaMkA----zrotra indriyathI ja rUpArdika anyaindriyonA viSayAnI pratyakSa kema thatAM nathI? uttara--Ama kahevuM ThIka nathI. kAraNake pratyeka indriyane pota-potAnA viSaya zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre nanvevaM tarhi rasamatItikAle zItoSNakarkazakaThorAdisparzajJAnamapi kathaM bhavatIti cedAha - sparzanendriyasya sarvavyApitvena rasanendriyamadeze'pi tasya savena rasapratItikAle'pi sparzajJAnasya sulabhatvAt / 52 nanu zrotrAdivanmanasaH kuto nendriyatvamiti cedAha - viSaya niyata hai ataH vaha dUsare viSayakI grAhaka nahIM ho sakatI / zAstrakAra bhI to yahI kahate haiM ki indriyA~ bhinna viSayavAlI haiM isa liye ve apane2 viSayake sivAya anya indriyoMke viSayakI bodhaka nahIM hotI haiN| zaGkA - yadi yahI bAta svIkAra kI jAve to phira rasanA indriya se rasake jJAnake samayameM zIta, uSNa, karkaza, kaThorAdika sparzakA jo jJAna hotA hai vaha kaise hogA ? uttara - sparzana indriya sarva vyApaka hai isaliye rasanA indriyake pradezameM bhI usakI sattA hone se rasa pratItike samayameM bhI sparzake jJAnakI sulabhatA hotI hai| zaGkA - jisa prakAra zrotrAdikoM meM indriyatvakA vyapadeza hotA hai usI prakAra manameM bhI indriyatvakA vyapadeza kyoM nahIM hotA hai ? / uttara - zrotrAdika indriyA~ apane2 viSayako grahaNa karanemeM jisa prakAra svatantra haiM usa prakAra mana nahIM hai, kyoMki vaha una indriyoMkA niyata che tethI te khIjA viSayanI grAhaka banatI nathI. zAstrakAra paNa ema kahe che ke indriyo bhinna bhinna viSayavALI che mATe te pAta-pAtAnA viSaya sivAya anya indriyonA viSayanI edhaka thatI nathI. zakA--mAnA, A vAta svIkAravAmAM Ave te pachI rasanA indriyathI rasanA jJAnanAM samayamAM zIta, uSNa, karkaza, kaDaNAdika spardhAnu je jJAna thAya che te kema thAya che? uttara--spana indriya sarvavyApaka che, mATe rasanA indriyanA pradezamAM paNa tenI sattA heAvAthI rasapratItinA samayamAM paNa spardhAnA jJAnanI sulabhatA thAya che. zaMkA--je prakAre zrotrAhikAmAM indriyanA vyapadeza thAya che tema manamAM paNa indriyatvanA vyapadeza kema thatA nathI ? uttara--zrotrAdika indriyA pota-potAnA viSaye grahaNa karavAmAM je prakAre svataMtra che te prakAre mana nathI. kAraNake te te indriyAnuM upakAraka mAtra zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2 u. 1 zrotrAdIni ca zabdAdiviSayagrahaNe svatantrANi santi, manastu teSAmupakArimAtraM, svatantratayA tasya padArthanirNAyakatvAbhAvAt / yatastattadindriyanirNItapadArtha eca tasya pravRttirbhavati nAtastasyendriyatvaM bhavitumarhati / ekasmiMzca samaya ekenendriyeNaika evopayogo bhavati, ekasamaye upayogadvayAsambhavAt / nanvevaM tarhi parpaTa ('pApaDa' iti bhASAprasiddhapadArtha ) bhakSaNakAle paJcabhirindriyaiH sarvaM jJAnaM bhavati yathA-zrotreNa zabdaM zRNoti, cakSuSA rUpaM pazyati, ghrANena upakAraka mAtra hai| yaha vinA indriyoMse jAne padArtha kA svatantra rUpase nirNAyaka nahIM hotA hai, kyoMki bhinna bhinna indriyoM se nirNIta padArtha meM hI usakI pravRtti hotI hai isaliye usameM svatantra rUpase indriyapanA nahIM hai / eka samaya meM eka indriyase eka hI upayoga hotA hai-eka samayameM do upayoga nahIM hote| zaGkA-yadi eka samayameM do upayoga nahIM hote haiM to phira jisa samaya pApar3a khAyA jAtA hai usa samaya jo pazcendriya-janya usakA jJAna hotA hai vaha nahIM honA cAhiye ?, dekhiye-khAte samaya pApaDakI cara-cara AvAja hotI hai ataH isa zabda kA zrotrendriyase pratyakSa hotA hai, usa samaya cakSu-indriya usake rUpakI bodhikA hotI hai| prANa-indriya usake gandhakI, rasanA-indriya usake rasakI aura sparzana-indriya usake karkaza kaThora Adi sparza ko bodhikA hotI hai| ye pratyeka indriyase eka hI samayameM usa2 viSayake bhinna2 bodha hote haiM, so kyoM hote haiM ? / che, te IndriyethI jANyA vagara padArthane svataMtra rUpe nirNAyaka thatuM nathI, kAraNake judI judI indriyathI nirNata padArthamAM ja tenI pravRtti che. mATe temAM svataMtra rUpe indriyapaNuM nathI. eka samayamAM eka IndriyathI eka ja upayoga thAya che. eka samayamAM be upayoga thatA nathI. zaMkA-kadAca eka samayamAM be upayoga thatA nathI te pachI je vakhate pApaDa khAvAmAM Ave che te samaye je paMcendriyajanya tenuM jJAna che te na hovuM joIe? dekhe, khAtI vakhate pApaDane cara-cara avAja thAya che ane te zabda zrotrendriyathI pratyakSa che te vakhate cakSuIndriya tenA rUpanI bodhaka thAya che, prANuIndriya tenA gaMdhanI, rasanA Indriya tenA rasanI, ane sparzana Indriya tenA karkaza kaThaNa Adi sparzanI bedhaka thAya che te pratyeka IndriyathI eka ja samayamAM te te viSayane bhinna bhinna baMdha thAya che. te zA mATe thAya che ? zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 AcArAgasUtre gandhaM jighrati, rasanena rasamAsvAdayati, sparzanena karkazakaThorAdikaM spRzati, iti kathamekasmin samaye zabdAdiviSayakajJAnaM saMjAyate ? iti cenna, samayabhede'pi kamalapatrazatavedhanavatsUkSmatayA tasya jJAtumazakyatvAt / eSa copayogakramaH-AtmA manasA yujyate, manazcendriyeNa, indriyANi ca viSayasaMyuktAni bhUtvA tattadviSayagrAhakANi bhavanti, ato manaso'ntaHkaraNatvaM sarvAnugAmitvaJcopapadyate // ___ uttara-ina pAMca indriyoM se hone vAle jJAnoMmeM bhI samayakA bheda avazya hai parantu yaha samayakA bheda ati sUkSma honese jAnA nahIM jAtA hai| jisa prakAra kamalake saiMkaDoM patte tIra ke Upara rakhakara vedhane se ve 'eka sAtha hI viMdha gaye' aisA bodha hotA hai parantu ve eka sAtha nahIM vidhe, eka sAtha viMdhanekA unameM bhrama hI hotA hai, krama-kramase hI ve viMdhate haiM parantu unake viMdhanekA samaya ati sUkSma honese usameM kramikatAkA bodha nahIM hotaa| upayogakA krama isa prakAra hai-AtmA manase saMbaMdhita hotA hai, mana indriyoM se, indriyA~ padArthoMse saMbaMdhita hokara apane2 viSayakI grAhaka hotI hai; isIliye manakA, 'antaHkaraNa' yaha saMjJA sArthaka hai, kyoMki yaha antaraGga karaNa hai aura indriyA~ bahiraMga karaNa haiM / pratyeka indriyake sAtha isakA kramara se hI gamanarUpa sambandha hai isaliye yaha sarvAnugAmI hai| uttara-A pAMca indriyathI thavAvALAM jJAnamAM paNa samayane bheda ati sUkSma hevAthI jANI zakAtuM nathI. jema kamalanA seMkaDo pattA vidhavAthI te "eka sAthe ja viMdhAI gayA" e baMdha thAya che, paraMtu teo ekI sAtha viMdhAela nathI, ekI sAthe viMdhAvAne temAM khAlI bhrama ja che. kama kamathI ja te viMdhAya che, paraMtu tenA viMdhAvAne samaya ati sUkSma hovAthI temAM kamikatAne baMdha thatuM nathI. upagane kama A prakAre - che. AtmA manathI saMbaMdhita che, mana IndriyethI indriya padArthothI saMbaMdhita thaI pita-pitAnA viSayanI grAhaka thAya che mATe mananI "aMtaHkaraNa" e saMjJA sArthaka che, kAraNake te antaraMga karaNa che ane indriye bahiraMga karaNa che. pratyeka indriyanI sAthe tene kama-kamathI ja gamana rUpa saMbaMdha che mATe te sarvAnugAmI che. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 1 ____55 indriyaviSayako vicAro gataH, sAmprataM prkRtaarthmnusraamH| vRddhAvasthAyAM rogodaye ca sarveSAmindriyANAM svasvasAmarthyahInatAmavalokya sa prANI mauDhyamApadyate, iti darzayati-' abhikrAntaM ca khalu vayaH samprekSya sa ekadA mUDhabhAvaM janayati' iti / prANinAM kAlakRtA vAlyayauvanAdirUpA zarIrAvasthA vayastat abhikrAntam-atikrAntam , yadvA abhi-jarAmRtyU abhimukhIkRtya krAntaMbhAptaM, tisro hi mAnavAnAmavasthA bhavanti, tAsu ca bAlya-yauvanadvayamatItaM vilokya sakalendriyasAmarthyasya kSINatAM mRtyukAlasAmIpyaJca samAlocya tataH tadanantaraM sa prANI, ekadA vRddhAva yahAM taka indriya sambandhI vicAra kiyA, aba prakRta arthakA pratipAdana karate haiM vRddhAvasthA meM athavA kisI ke rogAdi kAraNa jaba yaha prANI samasta indriyoMko apane2 viSayoMke grahaNa karane meM zaktivikala dekhatA hai, taba yaha karttavyamUDha bana jAtA hai, isa bAtakA varNana karate haiM-"abhikaMtaM ca khalu vayaM" ityaadi|| __ prANiyoMkI kAlakRta jo bAlya-yauvanAdi rUpa avasthA hotI hai usakA nAma vaya hai, usako abhikrAnta-abhi-jarA aura mRtyuke saMmukha krAnta prApta dekhakara yaha prANI ekadA-vRddhAvasthA athavA rogodayameM mUDhabhAva-karttavyAkattavyake vivekakI zanyatAko prApta hotA hai / prANiyoMkI tIna prakAra kI avasthAe~ haiM-eka bAlyAvasthA, dUsarI yauvanAvasthA, aura tIsarI vRddhAvasthA / inameM bAlya aura taruNa ava ATale sudhI IndriyasaMbaMdhI vicAra karyo, have prakRta arthanuM pratipAdana vRddhAvasthAmAM athavA kaI gAdika kAraNe jyAre prANI samasta Indriyone potapotAnA viSayane grahaNa karavAmAM zaktivikala dekhe che tyAre te kartavyamUDha mana cha. ma pAtana pAna 42 cha. " abhikaMtaM ca khalu vayaM" tyaadi| prANiyenI kAlakRta je bAlya-yauvanAdirUpa avasthA che tenuM nAma vaya che. tenuM abhikanna-abhi=jarA ane mRtyunA saMmukha kAnta=prApta dekhIne prANI ekadA-vRddhAvasthA athavA godayamAM kartavyA-kartavyanA vivekanI zUnyatAne prApta thAya che. prANIonI traNa prakAranI avasthA che. eka bAlyAvasthA, bIjI yauvanAvasthA ane trIjI vRddhAvasthA, temAM bAlya ane tarUNa avasthAne vyatIta dekhIne zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre sthAyAM rogodaye cAtmano mUDhatAM kartavyAkartavyavicArazUnyatAM janayati-ajJAnabhAvaM prApnotItyarthaH / pratisamayaM zrotra-cakSu-Ni-rasana-sparzana-vijJAnaiH sakalairekaikazo vA, dezataH sarvato vA nazyamAnaiH karaNarUpaiH kartavyamUDho bhavati / / ____yadvA-' soyapariNANehiM, parihIyamANehiM' ityAdau prathamArthe tRtIyA''rSa vAttadA tAni parijJAnAni kSIyamANAni kartarUpANi mUDhatAM janayantItyartho bhavati / sthAko vyatIta dekhakara vRddhAvasthA ko sakala indriyoMkI zaktise rikta, evaM mRtyukAla ke samIpa AI huI dekha kara usa kAlameM yaha prANI mUDha bhAvako prApta hotA rahatA hai-'merA karttavya kyA hai aura akartavya kyA hai' isa bAtakA usa samaya vicAra hI jAtA rahatA hai / usa samaya zrotra, cakSu, ghrANa, rasanA aura sparzana, ye samasta indriyA~ apane2 viSayake jJAnase krama2 karake athavA ekahI sAtha, yA kucha-kucha aMzameM rikta ho jAtI haiM phira ise karttavya aura akarttavyakA bhAna bhI kaise ho sakatA hai, kyoMki karttavya aura akartavya kA bhAna indriyoM dvArA hI grahaNa kiye hue viSayoMmeM mAnasika vicAradhArA se hotA hai / jaba ve indriyA~ apane2 viSayake bodhase vikala banajAtI haiM taba unake viSayoM meM jo mAnasika vicAradhArA baMdhatI thI vaha kaise baMdha sakegI ? ataH yaha usa samaya isa prakAra ke bodhase rahita hokara eka taraha kA unmatta jaisA kattavyamUDha ho jAtA hai| athavA-ArSavAkya hone se-"soyapariNANehiM parihIyamANehiM" vRddhAvasthAne sakaLa indriyanI zaktithI rikta ane mRtyukALa najIka AvelI dekhIne A kALamAM prANI mUDha bhAvane prApta thAya che. "mAruM kartavya zuM che ane akartavya zuM che" e vAtane te samaye te vicAra ja visarAya jAya che, te vakhate zrotra, cakSu, prANa, rasanA ane sparzana, A badhI Indriyo potapotAnA viSayanA jJAnathI kame keme athavA ekI sAthe, athavA thoDA thoDA aMzamAM rikta thAya che. pachI tene kartavya ane akartavyanuM bhAna kevI rIte rahe, kAraNa ke kartavya akartavyanuM bhAna IndriyadvArA ja grahaNa karelAM viSayamAM mAnasika vicAradhArAthI thAya che, jyAre A Indriye potapotAnA viSayanA bodhathI vikala bane che tyAre tenA viSayamAM je mAnasika vicAradhArA baMdhAtI hatI te kevI rIte baMdhAI zake? mATe te vakhate te A prakAranA bedhathI rahita thaIne eka prakArane unamatta ane kartavyamUDha thAya che. 24241-mASa pAya DopAthI-soyapariNANehiM parihIyamANehi" tyAha zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u.1 vRddho hi santataM cintAnutaptaH praNaSTendriyasAmarthya kSutpipAsAturastaruNAyamAnatRSNAmibhUtaH kalyANasaraNivicyuto bhavatIti tAtparyam // 2 // vRddhAvasthAyAM kIdRzI dazA jAyate ? ityAha-'jehiM vA saddhiM ' ityAdi / mUlam-jehiM vA saddhiM saMvasai te'vi NaM egayA niyagA puci parivayaMti, so'vi te niyae pacchA parivaejjA, nAlaM te tava tANAe vA saraNAe vA, tumaMpi tesi nAlaM tANAe vA saraNAe cA, se na hAsAe, na kiDDAe, na raIe, na vibhUsAe // 3 // ___ chAyA--yairvA sArda saMksati te'pi khalu ekadA nijakAH pUrva parivadanti, so'pi tAn nijakAn pazcAtparivadati, nAlaM te tava trANAya vA zaraNAya yA, tyamapi teSAM nAlaM trANAya vA zaraNAya vA, sa na hAsAya, na krIDAyai, na rataye, na vibhUpAyai // 3 // ityAdi vAkyoM meM prathamA vibhakti ke sthAnameM tRtIyA vibhakti kA prayoga kiyA hai| ataH prathamA vibhakti kA Azraya lekara usakA artha isa prakAra hogA-naSTa honeyAle ve zrotrAdika-parijJAna, usa mamaya-vRddhAvasthA yA rogodayameM isa jIyako karttavyamUDha banA dete haiM, kyoMki vRddha usa samaya nirantara cintAse jalatA rahatA hai, usake pratyeka indriya kI zakti naSTa ho jAtI hai, vaha kSudhA tRSAse pIDita rahatA hai, usake tRSNA kI vRddhi hotI rahatI hai, aisI hAlatameM use AtmakalyANa kI bAta hI nahIM suhAtI, ataH vaha kalyANamArgase bahuta hI dUra rahatA hai, arthAt vaha AtmakalyANa nahIM kara sakatA // 2 // vAkyomAM prathama vibhaktinA sthAnamAM trIjI vibhaktine pravega karela che, mATe prathama vibhaktine Azraya laI tene artha A prakAra thaze-naSTa thanArA te zrotrAdika-parijJAna te vakhata-vRddhAvasthA agara rogodayamAM jIvane kartavyamUDha banAve che, kAraNa ke vRddha te vakhate niraMtara cintAthI baLatuM rahe che. tenI pratyeka IndriyanI zakti naSTa thAya che, te kSudhA tRSAthI pIDita rahe che. tenA tRNunI vRddhi thatI ja rahe che. AvI hAlatamAM tene AtmakalyANanI vAta ja sArI lAgatI nathI mATe te kalyANa mArgathI ghaNe dUra rahe che. arthAt te AtmakalyANa karI zako nathI. 2 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - AcArAgasUtre TIkA-"yairvA sArddha saMvasati" iti, vA-zabdo'rthAntarasUcakaH tena yaiH saha na saMvasati te parivadantIti kimAzcarya, paraM yairvA sAthai saMvasati te'pi nindantItyarthaH / yairvA putrabhAnubhAryAdibhiH sAIsaha saMvasati-sAnurAgaM nivasati yAn yauvanAvasthAyAM sarvathA dhanopArjanAdinA paramAdareNopakRtya pupossetyrthH| te'pi vRddhAvasthAmeM isa jIvakI kaisI dazA ho jAtI hai isake liye kahate haiM-" jehiM vA saddhi" ityAdi / mUlArtha-jinake sAtha yaha rahatA hai ve AtmIya jana bhI vRddhAvasthAmeM athavA rogAdike samayameM isakA tiraskAra karane laga jAte haiN| yaha bhI una AtmIya janoMkI usa hAlatameM nindA karane laga jAtA hai isaliye he Atman ! ve paricita bandhu terI rakSA karaneke liye, tujhe zaraNa deneke liye samartha nahIM haiM, aura na tU bhI una apane paricita bandhuoMkI rakSA karaneke liye, unheM zaraNa pradAna karaneke liye samartha hai| usa avasthAmeM vaha vRddha na hAsyake yogya hotA hai na krIDAke lAyaka rahatA hai, na ratimeM samartha hotA hai aura na vibhUSAke lAyaka rahatA hai // 3 // "yairvA sAdha saMvasati" yahAM jo vA zabda hai vaha arthAntara kA sUcaka hai, isase yaha bAta prakaTa hotI hai ki yaha jinake sAtha nahIM rahatA hai ve yadi isakA tiraskAra yA isakI nindA karate haiM to koI acaraja kI bAta nahIM hai, parantu Azcarya to isa bAtakA hai ki cirapAlita jina vRddhAvasthAmAM A jIvanI kevI dazA thaI jAya che tenA mATe kahe che"jehiN vA saddhi" yA. mUlAI -jenI sAthe te rahe che te AtmIyajana paNa vRddhAvasthAmAM athavA rogAdika samayamAM tene tiraskAra karavA lAgI jAya che. te paNa te AtmIyajananI tevI hAlatamAM niMdA karavA lAgI jAya che. mATe he Atmana ! te paricita baMdhu tArI rakSA karavA mATe, tane zaraNa devAmAM samartha nathI, ane tuM paNa potAnA paricita baMdhuonI rakSA karavAmAM temaja zaraNa devAmAM samartha nathI. te avasthAmAM te vRddha hAsyane yogya hoto nathI, temaja kIDAne lAyaka paNa raheto nathI, ane ratimAM paNa samartha thatuM nathI, tema ja vibhUSAne lAyaka paNa rahetuM nathI. ___"yairvA sAdhaM saMvasati', 2018 re vA 56 cha te arthAntaranusUya4 che tethI e vAta pragaTa thAya che ke jenI sAthe nahi rahetA te kadAca tene tiraskAra agara tenI niMdA kare te kaI acarajanI vAta nathI, paraMtu Azcarya te e vAtanuM che ke cirapAlita je putra bhAI ane strI sAthe te ghaNe anu zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 1 khalu ekadA nijakAH pUrvaM parivadantIti, te ciraparipAlitA api strIputrabhRtyAdayaH khalu-nizcayena ekadA vRddhAvasthAyAM rogodaye ca nijakA: AtmIyAH parivadanti= tiraskurvantItyarthaH / taM pUrvopakAriNaM vRddhaM sampati zatrumiva manyanta iti bhAvaH / "ayaM vAcAlaH paruSavAgU na mriyate, nApi maunaM tiSThati, nApi sthAnAntaraM gacchati, putra bhAI aura bhAryA ke sAtha yaha bar3e anurAgase rahatA hai, aura jinakA isane apanI javAnI avasthAke samaya sarva prakArase dhanAdika ke arjana dvArA bar3e Adarake sAtha saMrakSaNa kiyA hai, pAlana-poSaNa kiyA hai aise ve AtmIya jana bhI apane isa upakArI janakA isa vRddhAvasthAmeM, athavA isake rogAkrAnta ho jAne para tiraskAra karane lagate haiM, ve isake prati isa prakArase vyavahAra karate haiM jaise koI apane zatruke sAtha vyavahAra karatA hai / naukara cAkara bhI isakI eka bhI bAta nahIM sunanA cAhate haiM, athavA sunakara bhI ve usakI bAtakA koI mahattva hI nahIM smjhte| gharavAle usa samaya yahI kahate haiM ki-isakI isa avasthAmeM buddhi mArI gaI hai, 'sATha varSameM manuSyakI buddhi bhraSTa ho jAtI hai| yaha bAta satya hai, ise bolane takakA bhI aba tamIja nahIM hai-rAta dina bar3abaDAtA hI rahatA hai, hara ekase yadvA-tadvA kaThora vacana bola diyA karatA hai, kyA kareM, ise mauta bhI nahIM AtI hai, isase hajAroM bAra kaha diyA hai ki jyAdA mata bolA karo, cupa rahA karo, parantu yaha nahIM mAnatA, rAtadina yahIM para ar3A baiThA rahatA hai, isase itanA bhI nahIM banatA ki rAgathI rahe che ane jene teNe potAnI juvAna avasthAne samaye sarva prakArathI dhanAdika kamAIne AdarathI rakSaNa karyuM che. evA te AtmIya jana paNa potAnA AvA upakArI mANasane A vRddhAvasthAmAM athavA rogA-kAnta thavAthI tene tiraskAra karavA lAgI jAya che. te tenA prati evA prakArathI vyavahAra kare che ke jANe potAnA zatrunI sAthe vyavahAra karatA hoya. nokara-cAkara paNa tenI kaI vAta sAMbhaLatA nathI, athavA sAMbhaLe te tenI vAtane keI mahatva samajatA nathI. gharavALA A samayamAM e kahe che ke-enI A avasthAe buddhi mArI gaI cha. "sATha varSe manuSyanI muddhi bhraSTa thAya che." 20 pAta satya cha, rene balavAne paNa DhaMga nathI, rAta-divasa baDa-baDa karyA kare che. darekathI jema-tema kharAba kharAba zabda belI nAMkhe che. zuM karavuM ene meta paNa AvatI nathI. ene hajAra vAra kahyuM ke jhAjhuM bele nahi, cupa rahyA kare, paraMtu e mAnata ja nathI, rAta-dina A ThekANe aThuM lagAvI besI ja rahe che, enAthI zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre khadAdikamapi na parityajati ityevaM nAnAvidhakaThoravAkyaistarjanyAdinA tarjayan "kimanena varAkeNe "-tyeyaM satataM taM dhikkurvanti / anyeSAM kA vArtA kintu svayamapi svAtmAnaM nAdriyate, tathA hi-utthAtukAmo'pi notthAtuM zaknoti, zrotuM draSTuM ghrAtumAsvAdayituM spaSTumicchati, parantu tattadindriyasAmarthyasya parikSINatayA na zRNoti zabda, na pazyati rUpaM, na jighrati gandha, nApi rasamAsvAdayati, na caiva karkazakayahAMse dUsarI jagaha bhI Akara baiTha jAve, jaba dekho taba khATa para hI par3A rahatA hai, yoM to isake koI matalaba hI nahIM hai, kyoMki kamA kara to hama hI lAte haiM / isa prakAra ke aneka kaThora vacanoMse athavA tarjanI UMgalI dikhA2 kara isakA anAdara karate haiM, use sadA dhikkArA karate haiM / isa avasthAmeM dUsaroMkI kyA bAta kahanA, arthAt dUsare vyakti athavA apane sage saMbandhI loga isa vRddha kI sevA cAkarI Adara satkAra na kare to koI acaraja kI bAta nahIM, parantu yaha svayaM apane zarIra sambandhI kArya karanemeM bhI asamartha ho jAtA hai-yaha uThanA cAhatA hai to bhI uTha nahIM sakatA, sunanekI, dekhanekI, sUMghanekI aura cakhanekI tathA chUnekI icchA karatA hai to bhI apanI una2 padArthoMko viSaya karanevAlI indriyoMkI zakti kSINa honese na zabda ko suna sakatA hai, na rUpako dekha sakatA hai, na gandhako sUMgha sakatA hai, na rasako cakha sakatA hai aura na karkaza kaThora Adi sparzako pahacAna sakatA hai / eTaluM paNa nathI banatuM ke ahIMyAthI uThI bIjI jagyAe jaI bese. jyAre dekhe tyAre khATa para ja paDI rahe che. Ama te ene kaI matalaba ja nathI, kAraNa ke kamAI kamAIne te ame lAvIe chIe. AvA prakAranA aneka kaThora vacanathI athavA aMguThe batAvI batAvIne tene anAdara karatA ja rahe che ane tene dhikAryA ja kare che. A avasthAmAM bIjAnI zuM vAta kahevI - arthAt bIjI vyakti ane potAnAM sagA saMbaMdhI leka A vRddhanI sevA cAkarI Adara satkAra na kare te keI acarajanI vAta nahi. paraMtu te pote potAnA zarIra saMbaMdhI kArya karavAmAM paNa asamartha bane che. te uThavA cAhe che te paNa uThI zakatuM nathI, sAMbhaLavAnI dekhavAnI suMghavAnI ane cAkhavAnI tathA sparzanI IcchA kare che to paNa potAnI te te padArthothI viSaya karavAvALI IndriyanI zakti kSINa hovAthI na te zabdane sAMbhaLI zakato, na to rUpane dekhI zakata, nathI gaMdhane pArakhI zakato, nathI rasane cAkhI zakatA ane kaThora temaja karkaza spazane pIchANI zakatuM nathI. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 1 ThorAdikaM spRzati / iti nAnAvidhAM durdazAmanubhUya navadvArebhyo viniHsRtaM karNamalAdikaM ghRNAspadaM vastu darza darzamatyartha klAntamanA bhavati tataH 'kathametAdRzasya mama maraNaM nAyAtI-'tyanizaM khaTvArUDhaH kAsazvAsAdirogAbhibhUtaH kaphAyatazayyAvasanAdiko muhurupatapto bhavatIti nijazarIraM svasmai sarvathA na rocte| uktazca aisI aneka prakArakI durdazAko bhogatA huA yaha vRddha sadA cittameM santapta hotA rahatA hai / tathA zarIra ke nava dvAroMse sadA nikalanevAle kAnake mela tathA kheMkhAra Adi apavitra vastuoMko dekha-dekha kara nitya glAni karatA rahatA hai parantu kara kucha nahIM sakatA, yaha to yahI vicAratA hai ki merI mRtyu kaba Ave, tAki isa duHkhase chuTakArA mila jAve, parantu isake isa vicArase kucha honA jAnA nahIM hai, yaha to bicArA apanI khaTiyA para paDA-paDAhI kapha khA~sI zvAsa Adi rogoMse duHkhita hotA rahatA hai, kapha Adi maloMko yaha bAhara pheMkanekI icchA karatA hai to bhI zArIrika azakti kI vajahase ve kapaDoM para hI gira jAte haiM, bAharameM malatyAgakI bhAvanA honepara bhI uThanekI azakti kI vajaha se khaTiyA para hI TaTTI pezAba ho jAtI hai, yaha usameM hI latha-patha ho kara par3A rahatA hai aura duHkhI bhI hotA hai, parantu kara-dhara kucha nahIM sktaa| aisI paristhitimeM ise svayaM bhI apanA zarIra rucikara pratIta nahIM hotaa| kahA bhI hai evI aneka prakAranI durdazAne bhegavatAM te vRddha sadA cittamAM saMtapta rahyA kare che, tathA zarIranA nava dvArothI sadA nIkaLatAM kAnane mela tathA khuMkhAra Adi apavitra vastuone dekhIne nitya glAni bhegavyAM kare che. paraMtu kAMI paNa karI zakato nathI. e te e ja vicAre che ke mArI mRtyu kyAre Ave jethI A duHkhathI chuTakAro maLI jAya, paraMtu tenA A vicArathI kAMI banI zakatuM nathI. e to bicAro khATalA upara paDyo paDyo kapha-khAMsI zvAsa Adi rogothI duHkhI thato rahe che. kapha Adi maLIne te bAhera pheMkavAnI IcchA kare che to paNa zArIrika azaktithI te tenA kapaDA upara ja paDI jAya che. bAhara mala tyAganI bhAvanA hovA chatAM paNa uThavAnI azaktithI khATalA upara ja jhADe pizAba thaI jAya che te temAM ja latha-patha paDyo rahe che, ane duHkhI paNa thAya che. paraMtu kAMI paNa karI zakato nathI. AvI paristhitimAM tene potAne paNa pitAnuM zarIra rUcikara pratIta thatuM nathI. kahyuM che - zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 ziraH zvetaM dantAvalirapi gatA snAyunicayaH, prayAtaH zaithilyaM palalamapi nairasyavalitam // svayaM svaM saMnindan laguDazaraNo mandakaraNo,manobhAvAbhijJA kimu jarasi kAntA na hasati ? // 1 // zarIraM saGkocaM vrajati caraNau mandagatiko AcArAGgasUtre mukhaM lAlApanaM nayanamapi nAlokitumalam || na vAkyaM manyante parijanagaNAH strI na bhajate jayAM hA ! kaSTaM tanujanurapi dveSTi janakam // 2 // sakalaparivAro vRddhAvasthAyAM jugupsate tadviSaye kathAnakamatra, tathA hi" ziraH zvetaM dantAvalirapi gatA snAyunicayaH, prayAtaH zaithilyaM palalamapi nairasyavalitam / svayaM svaM saMnindan laguDazaraNo mandakaraNo,manobhAvAbhijJA kimu jarasi kAntA na hasati ? // 1 // zarIraM saGkocaM vrajati caraNau mandagatikau, mukhaM lAlApannaM nayanamapi nAlokitumalam / na vAkyaM manyante parijanagaNAH strI na bhajate, jarAyAM hA ! kaSTaM, tanujanurapi deSTi janakam // 2 // iti / artha spaSTa hai // vRddhAvasthA meM usake samasta apane jana isase ghRNA karane lagajAte haiM, isa viSaya meM eka kathA likhI jAtI hai " ziraH zvetaM dantAvalirapi gatA snAyunicaya; prayAtaH zaithilyaM palalamapi nairasyavalitam / svayaM svaM saMnindan laguDazaraNo mandakaraNo, manobhAvAbhijJA kimu jarasi kAntA na hasati ? // 1 // zarIraM saGkocaM vrajati caraNau mandagatiko, mukhaM lAlApanaM nayanamapi nAlokitumalam / na vAkyaM manyante parijanagaNAH strI na bhajate, 3 jayAM hA ! kaSTaM tanujanurapi dveSTi janakam // 2 // iti / artha khullA che. vRddhAvasthAmAM tenA samasta potAnA jana jenAthI ghRNA karavA lAgI jAya che. A viSayamAM eka kathA ApavAmAM AvI che: zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2 u. 1 ___ AsIdrAjagRhe nagare guNagaNavibhUSitaH saMsArasArasucArusaundaryAlaGkato nikhilagajavAjirathavasanavibhavopArjako 'devadAsa'--nAmA kazciccheSThI / sa ca yauvane bhAgyAtirekeNa dazakoTimitasuvarNamudrAM vANijyakarmaNA samaya' sakalastrI-putrAdiparipoSakazcandra ivAhAdakasteSAM babhUva / tasya catvAraH putrA Asan / sa ekadA vArddhakeratnAdikaM sakaladhanaM vibhajya putrebhyaH samarpya nizcinto'bhUtsvayam / putrA api nija-nijapatnIH pitRzuzrUSArtha samAdizya svasvakAryasamAsaktA abhUvan / gateSu - rAjagRha nAmake prasiddha nagarameM devadAsa nAmaka eka seTha rahatA thA jo aneka guNoM se alaGkRta thaa| jisakA zarIra saMsArameM sArabuddhiko utpanna karAnevAle sundara saundaryase suzobhita thaa| jisakA ghara hAthI ghoDoM aura rathoMse sadA bharA huvA thaa|sundr 2 kImatI vastroMkI jisake yahAM para kamI nahIM thii| sampatti jisakI dAsI thii| kisI samaya usane yauvana avasthAmeM zubha karmake udayase vyApArake jariye dasa karoDa suvarNa mudrAoMkA upArjana kiyaa| vaha strI-putrAdika parijanoMke liye candramAkI taraha Ananda utpanna karatA thaa| usake cAra putra the| usane eka samaya apanI vRddhAvasthAmeM apanI dhanasampatti apane samasta putroM ko bA~Ta dI aura unakI tarphase svayaM nizcinta ho gyaa| ve putra bhI apanI 2 striyoMko "tuma hamAre pitAkI acchI tarahase sevA karanA" aisA Adeza dekara apane 2 kAmameM laga gye| kucha dinoMke bAda bar3e putra kI strI apane sasura kI sevA karane meM Alasya karane lgii| putra rAjagRha nAmanA prasiddha nagaramAM devadAsa nAmane eka zeTha raheto hato. je aneka guNothI alaMkRta hato. jenuM zarIra saMsAramAM sAra buddhine utpanna karavAvALA suMdara saundaryathI suzobhita hatuM, jenA ghare suMdara kIMmatI vastronI kamInA na hatI. jenuM ghara haMmezA hAthI-ghoDA ane rathathI bhareluM rahetuM hatuM. saMpatti jenI dAsI hatI. eka vakhata teNe yauvana avasthAmAM zubha karmanA udayathI vyApArathI dasa karoDa suvarNa mudrA kamAye. te strI putrAdika parijane mATe caMdramAnI mAphaka AnaMda utpanna karato hato. tene cAra putro hatA. teNe eka vakhata potAnI vRddhAvasthAmAM potAnI dhanasaMpatti potAnA samasta patramAM vaheMcI ApI, ane temanA taraphathI bilakula nizcita thaI gaye. te putra paNa potapotAnI strIone "tame amArA pitAnI sArI rIte sevA karaje" evo Adeza ApIne potapotAnA kAme lAgI gayA. thoDA samaya pachI moTA putranI strI potAnA sasarAnI sevA karavAmAM ALasa karavA lAgI. putra je vakhata ghera Ave ane zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 AcArAgasUtre ca katipayeSu divaseSu sA jyeSTaputravadhUstasya zuzrUSAyAM sAlasA babhUva / yadA putro gRhamAgatya pitaraM kuzalaM zuzrUSAdi ca pRcchati tathA sthaviraH kathayati-neyaM snuSA mAM zuzrUSate / sA tu patyA nirbhatsitA svAminamAha-bhavanAM na mamopari vizvAso'sti tatazcAnyA eva zuzrUSantAm / tatazcAnyA snuSA tadIyasevAkarmaNi niyujyamAnA'pi tathaiva kRtamandAdarA punaH svapatibhatsitA sevAdharmAdviratA babhUva / eyamanyA snuSA duhitA pautrI pautro bhRtyargazca krameNa sevAta uparatA Asan / tatatha satatamanutapto gurutarakhedakhinno grahagRhIta iva duHkhazatamanubhavati / tataH sarvaiH parityakta ekapadamapi jisa samaya ghara Akara apane pitAse kuzala samAcAra tathA sevA karane kI bAta pUchatA to vaha vRddha kahatA ki bhAI kyA kahU~ yaha yahU to merI jarA bhI Tahala nahIM karatI hai / isa bAtako suna kara jaba usakA pati usase nArAja hotA to vaha apane patise kahatI ki yadi ApakA mere Upara vizvAsa nahIM hai to Apa apane pitA kI sevA dUsarI bahUse karA kyoM nahIM lete ? / isa prakAra usake kahane para jaba usane pitA kI sevA ke liye dUsarI bahU ko niyukta kiyA to vaha bhI pahilI bahU jaisI hI usakI sevAmeM manda AdaravAlI hone lagI taba usake bhI patine usako burA bhalA kahA to vaha bhI usakI sevA karane se vimukha ho gyii| isI prakAra anya aura bhI bahue~ tathA putrI, pautrI evaM naukara cAkara bhI usakI sevA karane se krama 2 se vimukha bana gye| jaba yaha apanI hAlata usa vRddhane dekhI to usake cittameM bahuta hI jyAdA santApa huA aura vaha atyanta khedakhinna ho pAgala jaisA bana kara aneka prakArake kaSToMkA pitAne kuzala samAcAra tathA sevA karavAnI vAta pUche tyAre te vRddha kaheto ke bhAI zuM kahuM? A vahu to mArI jarA paNa khAtara baradAsa karatI nathI, AvI vAta sAMbhaLIne jyAre tene pati teNathI nArAja thAya che tyAre teNe potAnA patine kahe che ke tamane mArA upara vizvAsa nathI to pachI tamArA pitAjInI sevA bIjI vastuthI kema karAvatAM nathI? AvA prakAranA teNInA kahevA parathI jyAre teNe pitAnI sevA mATe bIjI vastune niyukta karI to te paNa pahelI vahanI mAphaka tenI sevAmAM manda manda AdaravAlI thavA lAgI. tyAre teno pati paNa jyAre tene bhaluM buruM kaheto to te paNa tenI sevA karavAthI vimukha banI jatI. A prakAre bIjI vastuo tathA putra, pautrI ane nekara cAkara paNa tenI sevA karavAmAM kame-kame vimukha banI gayAM. jyAre A potAnI hAlata te vRddha dekhI to tenA cittamAM ghaNuM ja saMtApa pedA thaye ane te atyaMta khedakhinna zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 1 gantumakSamastRNakubjIkaraNe'pyasamarthaH zayyAsavidhe kRtamUtrapurISo'timalinavasano vigalitadazana: kukkura piNDamivAharnizaM bhojanaM labhamAno vRddhathetasi vyacintayat - ' ahaM yauvane dhanArjanaparAyaNaH kuTumbapoSaNaparaH kadApi kalyANamArga nArAdhitavAn kimadhunA karomi ko'pi mAM na gaNayati, te pUrvamupalAlitA virapAlitAH putrAdiparivArA AtmasAdhanavikalitaM kRtakalakalaM mAmupahasantItyevaM bhRzaM vilapati, pazcAttA 65 anubhava karane lagA, saba gharavAloM ne use choDa diyaa| vaha bilakula kamajora ho gayA / eka paira bhI calanekI usameM zakti nahIM rahI / yaha apanI khATake pAsa hI mala-mUtra kA tyAga karane lagA / vastra bhI usake atyanta malina rahane lge| usake dA~ta pahilese hI gira cuke the / gharabAloM meM se bhI kisIkA usake prati jarA bhI sneha nahIM rhaa| bhojana bhI use anAdarapUrvaka diyA jAne lagA / isa apanI hAlata ko dekha kara yaha vicAra karane lagA ki hAya ! maineM yauvana avasthAmeM dhana kamAne meM hI apanA samaya vyatIta kiyA, kuTumbake bharaNa-poSaNa karane meM hI cittako lagAyA, kalyANa mArgakI tarpha sadA udAsIna rahA, usakI thoDIsI bhI ArAdhanA nahIM kI, aba isa avasthAmeM maiM kyA kara sakatA hU~ / itanA saba kucha karane para bhI to ye loga merI tarpha jarA bhI dhyAna nahIM dete| jinakA maine pahile acchI taraha se lAlana-pAlana kiyA, aura jinake sAtha merA ghaniSTha prema rahA hai / saMsArameM jinheM AtmIya anI gAMDAnI mAphaka banI aneka prakAranA kaSTonA anubhava karavA lAgyo. badhA gharavALAe tene cheDI dIdhA. te khIlakula kamora thaI gayA. eka DagaluM paNa cAlavAnI tenAmAM zakti na rahI. te potAnA khATalAnI pAse ja ADA pezAbanA tyAga karavA lAgyA. tenA vastro paNa melA rahevA lAgyA. tenA dAMtA pahelAthI ja paDI gayA hatA. gharavALAmAMthI koIno paNa tenA prati jarA jeTale! paNa prema nA rahyo. bhAjana paNa tene anAdarapUrNAMka ApavAmAM AvatuM hatuM. A potAnI hAlatane dekhIne te vicAra karavA lAgyA ke- hAya ! meM yauvana avasthAmAM dhana kamAvAmAM ja potAne samaya vyatIta karyAM. kuTuMbanuM bharaNa poSaNa karavAmAM ja cittane lagAvyuM. kalyANamAnI tarapha sadA udAsI rahyo, tenu thADuM paNu ArAdhana na karyuM. have AvI avasthAmAM huM zuM karI zakuM? ATaluM ATaluM karavA chatAM paNa A leAkeA mArA tarapha paNa jotA nathI. jenuM me' pahelAM sArI rIte lAlana-pAlana ane jenI sAthe mAro ghaniSTa prema rahyo che, saMsAramAM jene zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvArAgasUtre pAnutaptaH 'kathaM zIghraM na mriye' iti vAraM-cAraM vadan viSIdati ca / vRddhAvasthAyAM kRSivANijyagajavAjirathAdiviSayA jijJAsA jAgarti, pratyahaM pRcchati putrAdikaM, paraM putreNa tiSTha tiSTha jAlma ! kAka ivAruntudAM giraM kiM mudhA pralapasi ? kiM te jJAtena? kimatra tava prayojanam ? maunaM kRtvA yanmilati cAzanavasanAdikaM tad gRhANa' ityAdinAnAvidhaparuSavAgbhibhUyobhUyastarjito bhatsitazca bhavati / kahate haiM ve hI merI upekSA kara rahe haiM to aba aura kauna aisA hai jo AtmasAdhanAse rahita mujha abhAge kI ora dhyAna degA ? ye saba loga mujhe dekha 2 kara ha~sate haiM, hAya ! aba maiM kyA karU~ ? ityAdi rUpa se vaha vilApa karane lagA, aura pazcAttApakI agnimeM jalatA huvA "maiM zIghra kyoM nahIM mara jAtA hU~" isa prakAra vAraMvAra vicArane lagA aura duHkhI hone lgaa| jaba jaba vaha isa avasthAmeM kRSi, vANijya, hAthI, ghoDA aura ratha Adi ke viSayameM apane putroM se pUchatA to ve isase kahate ki-are ! bar3a-bar3a kyoM karate ho ? cupa-cApa kyoM nahIM baiThe rahate ho? tumako inase aba kyA matalaba hai ? vyartha hI kaue ke samAna hamako nahIM suhAnevAlI vANI kyoM bolate ho ?, kyA ho rahA hai, kyA nahIM ho rahA hai ?; isake jAnanekI tumheM kyA jarUrata hai ?, isa prakAra ke jAnane se bhI tumhArA kaunasA svArtha siddha hotA hai ?, tuma to cupa hI rahA karo, aura jo kucha bhI khAne-pIne ko mila jAtA hai usImeM santoSa rkkho| ityAdi AtmIya kahe che te ja mArI upekSA karI rahyAM che. te have e koNa che je AtmasAdhanAthI rahita mArA jevA abhAgInI tarapha dhyAna Ape? A badhA leke mane dekhIne hase che. hAya! have huM zuM karuM? ItyAdi rUpathI te vilApa karavA lAgyo ane pazcAttApanI agnimAM jalIne "huM jaladI kema marato nathI?" A prakAre vAraMvAra vicAravA lAgyA ane duHkhI thavA lAgyA. jyAre jyAre te A avasthAmAM khetI, vyApAra, hAthI, ghoDA ane ratha Adi viSayamAM potAnA putrothI pUchato to teo kahetA ke "are! baDabaDa zuM karyA kare che ? cupacApa kema besatA nathI? tamAre tenAthI zuM matalaba che? khAlI kAgaDA samAna amAre nahi sAMbhaLavA jevI vANIne saMbhaLAve che. "zuM thaI rahyuM che? zuM nathI thaI rahyuM ?" e badhuM jANavAnI tamAre zuM jarUra che? A prakAranuM jANavAthI paNa tamAraze ke svArtha siddha thavAno che? tame to cupa ja rahyA karo ane je kAMI paNa khAvA pIvAnuM maLe che temAM saMtoSa rAkhe" ItyAdi zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u.1 vRddhAvasthAyAM bahupralapanazIlo nijaparivArakRtAnanAdarAn yasmai kasmaicidapi pAtivezikAya kathayatIti darzayati- so'pi tAn nijakAn pazcAtparivadati' iti, samvRddho'pi tAna-putra-kalatra-bhRtyAdIn nijakAn AtmIyAn , pazcAt vRddhAvasthAyAM, parivadati-paribhavati, pUrva yAn putrAdIn poSayituM dhanopArjanAsaktaH 'strI putrAdibharaNameva zreyaH' iti matvA vihitanikhilAnarthanivaho vyagravigrahaH kalyANamArgaaneka prakAra ke kaThora vacanoMse bAraMbAra ve usakA tiraskAra karate hue usa vRddha seThako duHkhita karate the| vRddhAvasthAmeM eka to manuSyako svabhAvataH pahile kI apekSA adhika vAcAlatA AjAtI hai ataH apane sage saMbaMdhiyoM dvArA jo kucha bhI anAdarasUcaka vyavahAra usake sAtha hotA hai vaha jaba taka apane paDosiyoMse na kaha de taba taka use zAnti bhI nahIM milatI, aba isI bAtako sUtrakAra sUcita karate haiM-"so'pi tAn nijakAn pazcAt parivadati" vaha vRddha una apane putra kalatra aura naukara cAkara Adi apane AtmIya janoM kI isa prakAra se nindA karane lagatA hai ki jinake pAlanapoSaNa karane meM maine jarA bhI kasara nahIM kI, jinakI sevAmeM rAta dina eka kara diyA, yaha samajha kara ki strI putrAdikoM kA pAlana-poSaNa karanA hI sarvottama kArya hai / maiMne dhana upArjana karanemeM bhI kucha kasara nahIM rakhI, saMsAra bhara ke saba anartha kiye aura AkulavyAkula citta bana asAvadhAnIpUrvaka apanI pravRtti cAlU rakhI, aura abhI taka bhI maiM aneka prakAranAM kaThora vacanothI vAraMvAra teo tene tiraskAra karIne te vRddha zahane hAmI 42tA DA. vRddhAvasthAmAM eka to manuSyane svabhAvataH pahelAnI apekSA adhika vAcAlatA Ave che mATe potAnA sagA saMbaMdhIo dvArA je kAMI paNa anAdarasUcaka vyavahAra tenI sAthe thAya che, te jyAM sudhI potAnA pADozIone te na kahe tyAM sudhI tene zAMti thatI nathI. have A vAtane sUtrakAra sUcita kare che- "so'pi tAn nijakAn pazcAt parivadati " te vRddha te pitAnA putra kalatra ane nekara Adi potAnA AtmIyajananI A prakAre niMdA karavA lAge che ke-jenuM pAlana poSaNa karavAmAM meM jarA paNa kasara nahi rAkhI, jenI sevAmAM rAta divasa eka ja mAnya, evuM samajIne ke strI putrAdikanuM pAlana poSaNa karavuM e sarvottama kArya che. meM dhana upArjana karavAmAM kAMI kasara rAkhI nahi. saMsArabharanA sarva anartha ryo, ane AkuLa zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ta AcArAGgasUtre 6 , bhraSTa jAtoshaM, ta evaM sAmprataM mamAzanavasanAdikArye'pi vimanaso bhavantIti mahatkaSTam, kimadhikena madvacanamapi teSAM viSAyate, ityevaMvidhavAkyairnijaparivArAn vRddho dhikarotIti bhAvaH / ato he Atman ! ' nAlaM te tava trANAya vA zaraNAya veti ' trANAya vA' daurbalyapIDAdirUpApaduddharaNAya, zaraNAya vA= nirmayAvasthAnAya vA na alaM samarthAH / atra vA - zabdo'rthAntaradyotakastena kadAcijinake kAraNa kalyANamArgase dUra rahA vehI aba mere khAne-pIne pahinane ke intajAma karanemeM bhI mana nahIM lagA rahe haiM, yaha kitane kaSTa kI bAta hai ? are ! adhika kyA kahA jAya una logoMko to aba merA bolanA bhI viSa jaisA mAlUma paDatA hai / isa prakAra ke vacanoMse vaha vRddha una AtmIya janoM kI nindA karatA hai aura unheM dhikkAratA hai, isaliye sUtrakAra kahate haiM ki " nAlaM te tava trANAya vA zaraNAya vA " iti / he Atman ! jina para padArthoMkA tUne apanI rakSA ke khyAla se pAlana poSaNa kiyA hai ve koI terI isa vRddhAvasthAjanya durbalatAse athavA usa samayameM honevAle aneka kaSTarUpa ApattiyoM se terA uddhAra nahIM kara sakate haiM aura na tujhe zaraNa dene ke liye hI samartha ho sakate haiM / isa vAkyameM jo " vA " zabda AyA hai vaha isa bAtakA sUcaka hai ki yadi pUrva puNyake udayase koI aise AtmIya jana mile hoM jo mAtApitAke vyAkuLa citta rAkhI asAvadhAnIpUrvaka potAnI pravRtti cAlu rAkhI, ane hajI sudhI paNa me' jenA kAraNe kalyANa mArgathI dUra rahyo te Aja mArA khAvAmAM -pIvAmAM paheravAmAM sagavaDa karI ApavAjarA paNuM mana lagADatA nathI, te keTalA duHkhanI vAta che ? are ! adhika zuM kahevuM, te leAkeAne to have mArU khelavuM paNa jhera jevuM lAge che. A prakAranA vacaneAthI te vRddha te AtmIya janAnI niMdA kare che ane tene dhikkAre che tene mATe sUtrakAra kahe che ke " iti " nAlaM te tava trANAya vA zaraNAya vA huM Atman ! je parapadArthonuM te potAnI rakSA mATe pAlana poSaNa karyuM. che te kAi tArI A vRddhAvasthAjanya durbalatAthI athavA A samayamAM thanAra aneka kaSTarUpa ApattiothI tAro uddhAra karI zakatA nathI, ane tane zaraNu devAmAM paNa samartha nathI. A vAkacamAM je "vA" zabda Avyo che te A vAtanA sUcaka che ke kadAca pUrva puNyanA uddayathI koI AvA AtmIya jana maLyAM hoya je mAtA-pitAnI vRddhAsthAmAM bhakti karatA hoya, temanI dareka prakAranI sevA zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 1 tpUrvapuNyodayena vRddhAvasthAyAM putrAdayo'tibhaktAstavApamAnaM naiva kurvanti tathApi te gRddhAyasthAjanitaduHkhaparimocakA na mayitumarhantIti tAtparyamavagamyate / ___ atha yadi putrakalatrAdayaH sevAparA duHkhabhArabharamagnAH santItyAlocya teSAM duHkhoddhArAya tava cetasi cintA syAdapi tathApi taduddhAraH kartumazakya iti darzayati'tyamapi teSAM nAlaM trANAya vA zaraNAya ve'-ti, tvaM vRddho na teSAM durdazApaduddhArakonApi tadAzrayo bhavitumarhasi sAmarthyAbhAvAditi bhAvaH / vRddhAvasthA meM bhI atibhakta hoM, unakI hara tarahase sevA cAkarI karane meM koI kara-kasara na rakhate hoM, unakA jarA bhI tiraskAra nahIM karate hoM to bhI isa vRddhAvasthAmeM honevAle jo aneka kaSTa haiM cAheM ve zArIrika hoM cAheM mAnasika hoM, cAheM vAcika hoM unase ve unakA uddhAra nahIM kara skte| vRddhAvasthAmeM yadi yaha vRddha cAhe ki-maiM-apane sevaka putra kalatrAdikoM kA jo rAta dina merI sevA karanemeM hI lage rahate haiM, aura jo vicAre duHkhoM se pIDita ho rahe haiM maiM unheM kaSTase nirmukta kara+' to isa prakArakA bhI usakA vicAra karanA vyartha hI hai, isI bAtako prakaTa karate hue sUtrakAra kahate haiM-"tyamapi teSAM nAlaM trANAya vA zaraNAya vA" iti / bhAI ! vRddhAvasthAmeM tujhe isa prakArakI cintA karanA ThIka nahIM hai, kAraNa ki tuma svayaM azakta ho taba tuma una durdazAmeM pha~se hue apane putra kalatrAdikoM ke uddhAraka kaise ho sakate ho aura kaise unake cAkarI karavAmAM keIpaNa prakAranI kasara rAkhatA na hoya, tene jarA paNa tiraskAra karatA nathI to paNa A vRddhAvasthAmAM thanAra je kaSTo che bhale te zArIrika hoya ke mAnasika hoya, agara vAcika hoya, tenAthI teo temane uddhAra karI zakatA nathI. vRddhAvasthAmAM kadAca te vRddha cAhe ke-"mArA sevaka putra kalatrAdika, je rAta divasa mArI sevA karavAmAM ja lAgyA rahe che ane je bicArA duHkhothI pIDita thaI rahyA che, huM temane kaSTathI nirmukta karI dauM" to tene A prakArane paNa vicAra vyartha ja che. A vAtane pragaTa karavA sUtrakAra kahe che- " tvamapi teSAM nAlaM trANAya vA zaraNAya cA" iti bhAI! vRddhAvasthAmAM tAre A prakAranI ciMtA karavI ThIka nathI, kAraNa ke tuM pote azakta che tyAre tuM AvI durdazAmAM phaselAM potAnAM putra kalatrAdikone zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre ___ trANa-zaraNapadayorarthastUkta eva / atrApi vA-zabdena tava putra-kalatrAdayo yadi duHkhamanAstvatsevAparA api syustathApi na teSAM tvaM rakSako bhavituM zaknoSi, ityevaM gamyate / svakAyikakAryakaraNe'pyasamarthastvaM kathaM mahAyAsasAdhyaM teSAM bharaNapoSaNAdikArya kartumadhyavasyasIti bhAvaH / sa tasyAmavasthAyAM svayaM hAsayogyo nAnyaM janamupahasituM prabhavatIti darzayati-. 'sa na hAsAye-' ti, saH=vRddho hAsAya ninditAcAramupahasituM na yogyo bhavati / AzrayapradAtA ho sakate ho, tuma to svayaM isa samaya rakSA karane yogya evaM Azraya pAne yogya ho rahe ho / isa sUtrameM bhI jo 'vA' zabda AyA hai usase yaha bodha hotA hai ki-tere putra kalatrAdika yadi duHkhamagna hai aura terI sevAmeM bhI tatpara haiM to bhI tUM unakA rakSaka nahIM ho sakatA, kyoMki jaba tUM svayaM apanA zArIrika kArya karane takameM bhI asamartha ho rahA hai to phira kaise mahAkaSTasAdhya unake bharaNa-poSaNa Adi kArya karaneke liye vicAra kara sakatA hai| vRddha apanI avasthA meM svayaM ha~sIkA pAtra hai vaha dUsaroMkI ha~sI kaise kara sakatA hai ? isakA varNana karate hai-" sa na hAsAya" jo svayaM hI ha~sI-majAka kA pAtra hotA hai vaha dUsaroMkI ha~sI bhI kaise kara sakatA hai ataH koI yadi nindita AcAravAlA hai to vaha usakI ha~sI karaneke yogya hI nahIM hai| uddhAraka kevI rIte banI zake che, ane kevI rIte tene Azraya ApI zakAya. tame pote A samaye rakSA karAvavA yogya ane Azraya levA gya che. A sUtramAM paNa je "gha" zabda Avyo che tenAthI e baMdha thAya che ke tArA putra kalatrAdika kadAca duHkhamagna che ane tArI sevAmAM paNa tatpara che to paNa tuM temane rakSaka banI zakato nathI. kAraNa ke jyAre te svayaM potAnA zArIrika kArya karavAmAM asamartha che to pachI kevI rIte mahAkaSTasAdhya tenuM bharaNa poSaNa Adi kArya karavA vicAra paNa karI zake. vRddha potAnI avasthAmAM svayaM hAMsIne pAtra che, te bIjAnI hAMsI kevI zate 42 // ? tenu qNuna 42 cha:-" sa na hAsAya" svayaM sI bhne| pAtra che te bIjAonI hAMsI kevI rIte karI zake, mATe kaI kadAca niMdita AcAravALA che te teo tenI hAMsI karavAne yogya ja nathI. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 1 71 yaH svayamupahAsapAtraM sa kathamanyamupahasediti tAtparyam / vRddhAvasthAyAM puruSaH krIDAkaraNAkSamo bhavati, yadA kAmaceSTAbhibhUto bhavati tadA sa prANapaNenApi yuvarti kAmayate paraM sA nijAnandAkSamaM taM viditvA'vahelayatIti darzayati-' na krIDAyai na rataye' iti, krIDA=akSAdinA khelanaM, laGghanapradhAvanAsphoTanAdikaM vA, tasyai na sa prabhavati / ratirnAma vanitAviSayaka AliGganAdinAnArUpaH kSaNikamukhavizeSastasyai na samartho bhavatItyarthaH / vRddhAvasthAyAM yuvatiM vazIkartuM na pArayati pratyuta 'na lajjate'yaM palitakezo'cAruvezo mama hRdayezo bubhUSurduhitRtulyAmapi mAmabhikAmayate ' ityAdivAkyaistaM sA bhartsayati / yuvatiM labdhukAmo dhRtabhUSaNo'pi na zobhata iti darzayati- ' na vibhUSAyai' iti, vibhUSA = kaTakakuNDala keyUrAdyalaGkArarUpA, tasyai sa na yogyo bhavati, vRddhasya vibhUSA na zobhata iti bhAvaH / runaa na krIDAyai na rataye " isa sUtrameM yaha prakaTa kiyA hai ki vRddhAvasthA meM puruSa krIDA karanemeM asamartha ho jAtA hai tathA vaha viSayasevanake bhI yogya nahIM rahatA hai / yahAM krIDA kA artha akSAdikoM - pAsoM se lekhanA, lAMghanA, dauDanA tathA vyAyAma karanA, ityAdi hai / yaha krIDA vRddha kaise kara sakatA hai ? kyoM ki vaha vRddhAvasthA meM bilakula asakta ho jAtA hai| rati kA artha hai AliMganAdika / isakA bhI upabhoktA vaha nahIM ho sakatA kAraNa ki vRddhAvasthAmeM pratyeka indriya zithila ho jAtI hai| arthAt zobhAke liye dhAraNa kiye gaye alaMkAra bhI ise kabhI zobhA pradAna nahIM kara sakate / kaDe, kuNDala, keyUra - bhujabandha Adi alaMkAra usakI zobhA ke abhibarddhaka na hokara pratyuta usake liye hAsya ke kAraNa hI banate haiM / kahA bhI hai " na krIDAyai na rataye " mA sUtrabhAM se pragaTa ache hai vRddhAvasthAmA pu3Sa krIDA karavAne asamartha banI jAya che tathA te viSayasevana mATe paNa cAgya raheto nathI. A ThekANe krIDAnA artha akSAdiko-pAsAethI khelavuM, ThekavuM, kudavuM, doDavuM tathA vyAyAma karavA, ityAdi che. A krIDA vRddha kevI rIte karI zake, kAraNa ke te vRddhAvasthAmAM bilakula azakta thaI jAya che. ratinA artha che AliMganAdika tenA paNa upabhrAtA te banI zakatA nathI, kAraNa ke vRddhAvasthAmAM pratyeka Indriyo zithila ane che. arthAt zobhA mATe paNa dhAraNa karelAM alakAra paNa tenezAbhA ApI zakatAM nathI. kaDA, kuMDala, keyUra-bhujabaMdha Adi alaMkAra tenI zobhAmAM vRddhi karatA nathI paNa tenA mATe hAsyanuM kAraNa bane che. kahyuM che keH-- zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre uktazca-" na bhUSaNaM bhAti na hAsyamasya, na vibhramo naiva janA adhiinaaH| pravartate tatra yadA tu vRddho, viDambanAM yAti parAM tadA saH" // 1 // iti evaM ca raddhAvasthAyAM nijatanayavanitAditiraskRtasya jarAjarjaritadehasya krIDArativibhUSAdikaM na kimapi zobhata iti sUtrAzayaH // 3 // uktamaprazastamUlasthAnaM, saMprati prazastamUlasthAnamAha-yadvA-yataste putrakalatrAdayo nAlaM me trANAya vA zaraNAya vA bhavitumahantIti vicArya dhIraH kSaNamapi na pramAdaM kuryAditi darzayati-'iccecaM ' ityAdi / "na bhUSaNaM bhAti na hAsyamasya, na vibhramo naiva janA adhInAH / pravartate tatra yadA tuvRddho, viDambanAM yAti parAMtadAsaH // 1 // " iti / isa prakAra isako na bhUSaNa zobhA dete haiM-na isakI ha~sI hI isakI sundaratA bar3hA sakatI hai, na vibhrama-vilAsa hI yaha kara sakatA hai, isake apane pAsa meM rahe hue jana bhI kahane meM nahIM rhte| agara vaha Upara kI bAtoM meM pravRtti kare to vaha isa vRddhAvasthA meM viDambanA pAtA huvA apane putra-strI Adi se tiraskAra ko hI pAtA hai, tathA jarAse jarjarita kAya bane hue isake liye krIDA-rati-vibhUSAdika kucha bhI zobhA nahIM dete // 3 // ___ aprazasta mUlasthAnoM kA varNana ho cukA, aba prazasta mUlasthAnoM kA varNana kiyA jAtA hai, athavA-ve putra kalatrAdika merI rakSA ke liye yA mujhe zaraNa pradAna karane ke liye samarthanahIM ho sakate haiM, aisA vicAra " na bhUSaNaM bhAti na hAsyamasya, na vibhramo naiva janA adhiinaaH| pravartate tatra yadA tu vRddho, viDambanA yAti parAM tadA saH" ||1||iti / A prakAre tene bhUSaNa zobhA detA nathI. tenI hAMsI paNa tenI suMdaratA vadhArI zakatI nathI. te vilAsa paNa karI zakato nathI. tenI pAse rahetA mANase paNa tenA kahevAmAM rahetA nathI. agara te upara kahelI vAtomAM pravRtti kare to te A vRddhAvasthAmAM viDaMbanA pAmIne potAnA putra strI AdithI tiraskAra ja pAme che. tathA ghaDapaNathI jarjarita zarIra baneluM hoI tenA mATe kIDA, rati, vibhUSAdika keI paNa zobhA mATe nathI. aprazasta mUlasthAnonuM varNana thaI cukyuM. have prazasta mUlasthAnuM varNana kare che athavA te putra kalatrAdika mArI rakSA mATe agara mane zaraNa pradAna karavA mATe samartha banI zakatA nathI, e vicAra karI dhIra vIra purUSanuM zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u.1 73 mUlabhU-iccevaM samuThie ahovihArAe, aMtaraM ca khallu imaM saMpehAe dhIre muhattamavi No pamAyae vao accati jovvaNaM vA ||suu0 4 // chAyA--ityevaM samutthitaH ahovihArAya antaraM ca khallu imaM saMprekSya dhIro muhUrtamapi no pramAdayet , kyo'tyeti yauvanaM vA // mU0 4 // kara dhIra vIra puruSa kA kartavya hai ki vaha eka kSaNa bhI pramAda na kareisI bAtakI puSTi karate hue sUtrakAra kahate haiM__ "iceva samuTTie' ityAdi-yauvana avasthA meM putra-mitrAdikoM meM Asakta banA huA yaha prANI sAvadya vyApAra meM lavalIna rahatA hai aura jaba vRddhAvasthA AtI hai taba vaha una sakala kAryoM ke vedane meM asamartha ho jAtA hai, aisA vicAra kara saMyama pAlana karane ke liye udyukta huA saMyamI muni saMyama ko pAlana karane ke isa avasara kA acchI taraha vicAra kara eka muharta bhI pramAda na kare, kyoM ki Ayu aura yauvana donoM bIta rahe hai| sUtra meM "ityevaM" yaha zabda pUrvokta kathana kI puSTi karatA hai, arthAtjaba yaha bAta pramANita ho cukI ki yauvana avasthA meM putra mitra kalatrAdikoM meM Asakta banA huA prANI sAvadyakAryoM ke karane meM lavalIna hotA hai parantu vahI prANI jaba vRddhAvasthA AtI hai taba una samasta kAryoM ke karane meM apane ko sarvathA asamartha pAtA hai, jaba yaha hAlata hai kartavya che ke te eka kSaNa paNa pramAda na kare. A vAtanI puSTi karavA sUtrakAra kahe che ke-- ___"icceva samuhie " ityAdi, yauvana avasthAmA putra-bhitrAbhi bhAsata banIne A prANI sAvadha vyApAramAM lavalIna rahe che ane jyAre vRddhAvasthA Ave che tyAre te e badhA kAryone karavAmAM azakta banI jAya che, evo vicAra karI saMyama pAlana karavA mATe ughukta thaIne saMyama muni saMyamanuM pAlana karavAne A avasarane sArI rIte vicAra karI eka kSaNane paNa pramAda na kare, kAraNa ke AyuSya ane yauvana bane vItI jAya che. sUtramA " ityeva" 20 A74 pUrvAta prathananI puSTi are cha. arthAt nyAre A vAta pramANabhUta banI cUkI che ke yauvana avasthAmAM putra mitra kalatrAdikomAM Asakta banela prANa sAvadha vyApAra karavAmAM lavalIna thAya che. paraMtu te prANa jyAre vRddhAvasthA Ave che tyAre A badhA kAryo karavAmAM potAne sarvathA asa 10 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre TIkA - ' ityevam' itizabdaH pUrvapradarzitavastusUcakastena yauvane putrakalatrAsaktaH sAvadhAnuSThAnarataH sa eva vRddhAvasthAyAM sakalakAryAkSamo bhavatItyarthaH / evaM = yathopadarzitena prakAreNa 'samasthitaH ahovihArAye 'ti / 74 aho ityAzcaryajanako vihAro = viharaNaM yasmin saH = ahovihAraH saMyamAnupAlanaM, tasmai=tadarthaM samutthitaH=samyagudyuktaH san muhUrtamapi na pramAdayedityanena sambandhaH / to vaha isa prakAra kI paristhiti ko dUra karane ke liye yaha sarvottama prayatna kare ki vaha saMyama meM apane ko lagA de, kAraNa ki saMyama kA anuSThAna karanA hI isa rogakA ilAja hai, isake pAlana - sevana kiye vinA yaha bhavara kA roga dUra nahIM ho sakatA - saMyamArAdhana manuSyagati ke sivAya anya aura kisI bhI gati meM ho nahIM sakatA- isaliye sUtrakAra prakaTa karate haiM ki isa saMyamarUpI oSadhi kA pAna bhI vahI kara sakatA hai jo dhIra ho - parISaha aura upasarga ke Ane para bhI jo apane kartavyapatha se cyuta nahIM hotA ho, usakA nAma siddhAnta kI paribhASA meM dhIra hai| isI bAta kI puSTi - " ahovihArAya " isa padase tathA " dhIre " isa pada se sUtrakArane kI hai / ahovihAra zabda kA artha saMyama hai, kAraNa ki isameM vicaraNa karanevAlA prANI deha meM mamatvabuddhi rakhanevAloM ke liye Azcarya paidA karanevAlA hotA hai, usa kI aneka prakAra kI tapazcaryA evaM kAyaklezAdika bAhya tapako dekha kara saMsArI bahirAtmA jIva Azcaryacakita ho jAte haiM, ve vicArate haiM- dhanya hai isa ma mAne che. jyAre AvI hAlata che to te A prakAranI paristhitine dUra karavA mATe sarvottama prayatna kare ke saMyamamAM potAne lagAvI de, kAraNa ke sacamanuM anuSThAna karavuM te ja A rogane upAya che. tenu pAlana--sevana karyAM vagara A bhavAbhavanA roga maTatA nathI. saMyamArAdhana, manuSyagati sivAya anya keAI gatimAM thaI zakatu nathI. tethI sUtrakAra pragaTa kare che ke A sacamarUpI oSadhinu pAna te karI zake che je dhIra che ane parISaha upasarga AvavA chatAM paNa je potAnA kartavyathI dUra thatAM nathI. tenuM nAma siddhAMtanI paribhASAmAM dhIra che. yA vAtanI puSTi - " ahovihArApa " A pahathI tathA " dhIre A padmathI sUtrakAre karela che. aheAvihAra zabdanA artha saMyama che, kAraNa ke temAM vicaraNa karavAvALAM prANI dehamAM mamatvabhuddhi rAkhavAvALAone mATe Azcaya pedA karavAvALA hAya che. tenI aneka prakAranI tapazcaryA ane kAyaklezAdika bAhya tapane dekhIne soMsArI ahirAtmA jIva Azcarya cakita thAya che, te vicAre che-dhanya che zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 1 ___75 saMyamI jana ko, isa prakAra kI tapazcaryA ko-jisase zarIra para bhI mamatA nahIM rahatI hai, ataH isa prakAra kA saMyamArAdhana "punarapi jananaM punarapi maraNaM punarapi jananIjaThare zayanaM" isa mahAroga kA acUka mahoSadha hai| usakI prApti ke liye he prANI ! tUM eka muhUrta kI bhI derI mata kara, mata soca isa bAtako ki-"abhI to khAne pIne ke dina haiM-aizaArAma bhogane kA yaha samaya hai, bAda jaba vRddhAvasthA aavegii| taba saMyamArAdhana karalUMgA" kAraNa ki kauna kaha sakatA hai ki vRddhAvasthA AvegI / vRddhAvasthA Ane ke pahile hI yadi tUM isa paryAya se paryAyAntarita ho gayA to phira terI yaha kalpanA korI hI raha jaavegii| tathA vRddhAvasthA meM jaba ki pratyeka indriya zithila ho jAtI hai, zarIra bhI azakta bana jAtA hai, karane kI bhAvanA hone para bhI jisameM kucha bhI karate dharate nahIM banatA to isa saMyama kA ArAdhana ho bhI kaise sakatA hai| yadi pahile se saMyamArAdhana kI zakti AtmAmeM AI huI ho to vRddhAvasthA meM saMyamArAdhana pUrvasaMskAra ke vaza se ho bhI jAya, parantu isa prakAra kI yogyatA to tUne abhItaka prApta hI nahIM kI, yaha yogyatA jaba pratyeka indriya balavAna thI, zarIra bhI sazakta thA, dravya, kSetra, kAla aura te saMyamIjanane, A prakAranI tapazcaryAne, jethI zarIramAM paNa mamatA rahetI nathI. mATe 2 // prA2nu sayabhArAthana "punarapi jananaM punarapi maraNaM punarapi jananIjaThare zayana" 2 // bhAganu 432 mA moSadha cha, tenI prati bhATe he prANI, tuM eka kSaNa paNa DhIla na kara. e vAtano vicAra paNa na kara ke-"hamaNAM te khAvA pIvAnA divase che-ezaArAma bhogavavAne samaya che, jyAre vaLI vRddhAvasthA Avaze tyAre saMyamArAdhana karI laIza." kAraNa ke keNa kahI zake che ke vRddhAvasthA Avaze. vRddhAvasthA AvyA pahelAM ja kadAca tuM A paryAyathI paryAyAtarita thaI gaye to pachI tArI A kalpanA nakAmI ja rahI javAnI. ane vRddhAvasthAmAM jyAre pratyeka Indriya zithila thAya che, zarIra paNa asata bane che, karavAnI bhAvanA hovA chatAM paNa kAMI paNa karI zakatA nathI te pachI A saMyamanuM ArAdhana kevI rIte banI zake. kadAca pahelAthI saMyamArAdhananI zakti AtmAmAM AvI gaI hatI te vRddhAvasthAmAM saMyamArAdhana pUrva saMskArane vazathI thaI paNa jAya paraMtu A prakAranI yogyatA to tane haju sudhI prApta ja nathI thaI. A gyatA jyAre pratyeka Indriya baLavAna hatI, zarIra paNa sazakta hatuM, dravya-zetra-kALa-bhAva rUpa sAmagrI anukULa hatI, te avasthAmAM AvI zakata zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre bhAva rUpa sAmagrI anukUla thI usa avasthA meM AtI, parantu vaha avasthA to tUne mitra putra kalatrAdikoM meM Asakti ke vazavartI hokara gamA dI aura sAvadyAnuSThAnoM ke karane se apanI AtmapariNati ko kaluSita kara diyA, taba bhalA, kaho to sahI, sahasA yaha kArya tujha se aba kaise bana sakegA ? / isa para sUtrakAra kahate haiM ki-he bhavya prANI ! tU "muhuttamavi no pamAyae" eka muhUrta bhI pramAda mata kara, aura mana vacana evaM kAya se, tathA kRta kArita aura anumodanA se, arthAt nava koTi se isa saMyama kA ArAdhana kara, kanaka kAminI Adi padArtha jinheM tU bhramake vaza se abhI taka apane mAnatA AyA hai, aura jinake pAne meM tathA pAlana poSaNa karane meM tUne apane hita aura ahita kA bhI viveka lupta kara diyA hai, bhalA! unake svarUpa kA vicAra kara aura dekha ki inake saMyoga se terI AtmA meM kahAM taka zAnti jAgRta hotI hai ? yadi ye vAstavika zAMti pradAna karane meM asamartha haiM to tU inakA navakoTi se parityAga kara de, isa parityAga se terI AtmA meM vaha apUrva saMskAra jAgRta hogA jo terI ina dInadazA kA anta karanevAlA ho jAyagA, ina padArthoMkA bhoga athavA saMgraha khAja ko khujalAne ke samAna hai-jisa prakAra khAjako khujalAnevAlA vyakti paraMtu te avasthA to te putra mitra kalatrAdikomAM Asaktine vazavartI banI gumAvI ane sAvadyAnuSThAna karavAthI pitAnI AtmapariNatine kaluSita karI, tyAre bhalA kaho te khare; sahasA A kArya tArAthI have kevI rIte banI zakaze?, AAL S52 suutr||2 49 cha :- bhavya ll ! tu " muhuttamavi no pamAyae" eka kSaNane paNa pramAda na kara ane mana vacana ane kAyAthI tathA kRta, kArita ane anumodanAthI arthAt nava keTithI A saMyamanuM ArAdhana kara, kanaka kAminI Adi padArtha jene tuM bhramavaza haju sudhI potAnA mAnato Avyo che ane jene meLavavAmAM ane pAlana poSaNa karavAmAM te potAnA hita ahitane paNa viveka lupta karI nAkhela che. bhalA ! tenA svarUpane vicAra kare ane dekha ke tenA saMyegathI tArA AtmAmAM kyAM sudhI zAMti jAgrata thAya che. kadAca te vAstavika zAMti pradAna karavAmAM asamartha che to huM tene navakeTithI parityAga karI de. A parityAgathI tArA AtmAmAM apUrva saMskAra jAgrata thaze te A tArI dInadazAne aMta karI deze, A padArthone bhega athavA saMgraha khujalIne khaNavA barAbara che. je prakAre khujalIne khaNavAvALA vyakti, te vakhate khaNavAthI AnaMda Ave tema mAne che. ane kahyuM paNa che - zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 1 khujalAte samaya AnaMda meM gote lagAne lagatA hai aura kahA bhI hai" jo nahIM majA dekhA halavA purI khAne meM, so majA dekhA eka khAja ke khajuvAne meM " 77 jyoM hI usa khujalAne rUpa kArya ko baMda kara detA hai to usako jo jalanarUpa vedanA hotI hai vaha vahI jAnatA hai, isI prakAra ina viSayoM kA sevana bhI hai, aisA vicAra kara mana, vacana Adi rUpa nava koTi se inakA tyAga kr| isI bAtakI puSTi " aho vihArAe " isa pada meM lagA huA "aho " yaha pada karatA hai yaha to nizcita hai ki AtmA meM pUrva saMskAra jitanA kArya karate haiM utanA vartamAna saMskAra nahIM / baccA jaba mAtA ke peTa se utpanna hotA hai to usakI stanyapAnapravRtti meM pUrva saMskAra hI sarva prathama kAma karatA hai| hama yaha bhI pratyakSa anubhava karate haiM ki kuMbhakAra apane ghaTarUpa kArya ko niSpanna karane ke liye cAka meM jabardasta bhrama paidA karatA hai, yaha jabardasta bhramI sirpha vartamAna meM hI usane usameM utpanna nahIM kI hai, kintu eka ke bAda eka jo vaha usameM bhramI kiyA karatA hai- bAraMbAra use daMDa se ghumAtA hai usase hI yaha utpanna huI hai, isI bhramIrUpa saMskAra ke dvArA usane ghaTarUpa apane kArya ko niSpanna kiyA hai, isI prakAra AtmA bhI pUrva pUrva para - padArthoM ke bhogane Adi rUpa vAsanA - saMskAra se sAMsArika parapadArthoM ko bhogane " jo nahIM majA dekhA halavA purI khAnemeM, so majA dekhA eka khAjake khajuvAnemeM" jyAre te khaNavArUpa kAryane baMdha karavAmAM Ave ane pachI tenI je jalanarUpa vedanA thAya che te teja jANe che. te prakAre A viSayAnu sevana paNa che. tevA vicAra karI mana vacana Adi rUpa nava koTithI teno tyAga karIde. A vAtanI puSTi " aho vihArAe " yA pahamA lAgesAM " aho " se paha re che. e to nizcita che ke AtmAmAM pUrvasaMskAra jeTaluM kArya kare che teTaluM vartumAna saMskAra nahi. baccu jyAre mAtAnA peTathI utpanna thAya che to tenI stanyapAna-pravRttimAM pUrvasaMskAra ja sarva prathama kAma kare che. ame e paNa pratyakSa anubhava karIe chIe ke ku bhAra potAnA ghaTarUpa kAryane niSpanna karavA mATe cAkamAM jabardasta bhramI pedA kare che, A jabarajasta bhramI phakta vamAnamAM ja tene temAM utpanna karela nathI paNa ekanI pachI eka je te temAM bhramI karyA kare che.vAraMvAra lAkaDIthI ghumAvyA kare che tethI ja te utpanna thayela che, A bhramIrUpa saMskAra dvArA teNe ghaTarUpa potAnA kAryane niSpanna karyuM che, te prakAre AtmA paNu pUrva pUrva parapadArthono bhAgavavA AdirUpa vAsanA--sa skArathI sAMsArika zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre athavA apanAne kI ora jhukatA hai| ina saMskAroM ko sarvathA prakSINa karane kI zakti yadi kahIM hai to vaha sirpha eka saMyama meM hI hai, isa saMyama kA ArAdhana nava koTi se hI honA cAhiye, Upara kI dikhAyaTIse nhiiN| "aho vihArAe" isa padameM jo " aho" yaha zabda hai vaha Azcarya vAcaka hai, pUrvokta prakAra se eka to isa padakI sArthakatA prakaTa kI hai, dusare isa prakAra se bhI isa padakI sArthakatA TIkAkAra prakaTa karate hue kahate haiM ki-yaha bhI eka Azcarya kI bAta hai ki jaba yaha AtmAsAMsArika vAsanAoM se vAsita thaa| usa samaya kisI ko apanA mitra, kisI ko apanA zatru mAnakara rAtadina rAga aura dveSa ke phaMde meM ApAda-zikha -eDI se coTI taka jakar3A huA thA, iSTAniSTa padArthoM kI kalpanA se rAtadina Ata raudra dhyAna karane meM masta rahatA thA, parantu jyoM hI saMyama kI bAgaDora isake hAtha meM AtI hai yaha usa prakAra kI kalpanA se sarvathA rahita ho jAtA hai, kAraNa ki padArthoM meM iSTa kI kalpanA indriyoM ke anukUla padArthoM meM hI hotI hai, pratikUla padArthoM meM aniSTa kI kalpanA / para jaba saMyama kI bAgaDora ise prApta ho jAtI hai taba kyA to anukUla kyA pratikUla saba eka ho jAte haiM-eka jaise hI mAlUma par3ate haiM / parapadArthone bhegavavA tathA apanAvavAnI tarapha ja muke che. A saMskArone sarvathA prakSaNa karavAnI zakti kadAca kaI jagyAe hoya to te phakta saMyamamAM ja che. A saMyamanuM ArAdhana navakeTathI hAvuM joIe, upara uparanA dekhAva puratuM na hovuM joIe. " aho vihArAe" mA 54mA "aho" ye za6 cha ta mAzcarya. vAcaka che, pUrvokta prakArathI eka to A padanI sArthakatA pragaTa karI che. bIjuM A prakArathI paNa A padanI sArthakatA TIkAkAra pragaTa karIne kahe che ke-e paNa eka AzcaryanI vAta che ke jyAre A AtmA sAMsArika vAsanAothI vAsita hato te vakhate keI ne potAne mitra, keIne potAne zatru mAnIne rAta divasa rAga ane dveSathI purepure pagathI mAthA sudhI phasAele hato, arthAt jakaDAelo hato. ISTa aniSTa padArthonI kalpanAthI rAtadivasa Arta raudra dhyAna karavAmAM masta raheto hato. paraMtu jyAM saMyamanI lagAma tenA hAthamAM Ave che tyAM te evA prakAranI kalpanAthI sarvathA rahita thAya che. kAraNa ke padArthomAM ISTanI kalpanA Indri cenA anukULa padArthomAM ja thAya che. pratikULa padArthomAM aniSTanI kalpanA. paraMtu jyAre saMyamanI dorI tene prApta thAya che tyAre anukULa ane pratikULa badhuM eka zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 1 79 AzcaryakAritvaJcAtra trikaraNatriyogaiH kanakakAminyAdisakalabastuparityAgitvena / yadvA sakalapANigaNeSu mitrabhAvena / athavA'ntarmuhUrtAntargatA'STasamayamAtra saMspRSTatve'pyanantakarmanirjarakatvena bodhyam / lagAma hI to ghoDe ko baiThane vAle ke adhInastha karatI hai, indriyAMrUpI ghoDe bhI isI saMyama kI bAgaDora - lagAma se AtmA ke adhIna bana jAte haiM, taba " samo niMdApasaMsAsu tahA mANAvamANao " arthAt vaha nindA aura prazaMsAko tathA mAna aura apamAnako samAna samajhatA hai / yaha kahane kI hI bAta nahIM hai-anubhava siddha viSaya hai / kyA saMyamiyoM ke samakSa paraspara virodhI jIva maitrIbhAva dhAraNa kara baiThe hue nahIM sune haiM ?, saMyama vaha aMjana hai ki jisake lagate hI AMtara cakSuoMkI yaha kalpanA ki "yaha mitra hai, yaha zatru hai " bilakula naSTa ho jAtI hai| yaha saMyamI jIva yadyapi bAhya jagata meM vicaraNa karatA hai to bhI bAhya jagata meM vaha jala meM kamala kI taraha alipta hI rahatA hai, ataH zatru, mitra, iSTa, aniSTa Adi samasta kalpanAoM ko mamatvajanya buddhi kA vikAra mAnakara vaha unase ikadama pare ho jAtA hai| isI abhiprAya ko lekara TIkAkAra ne " yadvA sakalaprANigaNeSu maitrI bhAvena" isa pada se isakA khulAsA kiyA hai| samatAbhAva saMyamakA sarvaprathama guNa hai / jisa " ja thaI jAya che--eka ja jevuM mAlUma paDe che. lagAma ja to gheADAne besanAranA adhInamAM kare che. indriyA rUpI gheADA paNa A saMyamarUpa lagAmathI AtmAne AdhIna thardha rahe che. tyAre " samo niMdApasasAsu tahA mANAvamANao" arthAt te niMdA ane prazaMsAne tathA mAna ane apamAnane samAna samaje che e kahevAnI jarUra rahetI nathI, kAraNa ke A anubhavasiddha viSaya che. zuM saMcamInA samakSa paraspara virAdhI jIva maitrIbhAva dhAraNa karIne beThelAM nathI sAMbhaLyAM ?, saMyama te aMjana che ke jenAthI AMtaracakSunI e kalpanA ke "A mitra che, A zatru che" bilakula naSTa thaI jAya che. te saMyamI jIva hajI sudhI bAhya jagatamAM vicaraNa kare che tA paNa te bAhya jagatamAM te jalamAM kamalanI mAphaka alipta ja rahe che, mATe zatru, mitra, ISTa, aniSTa, e badhI kalpanAo mamatvajanya buddhinA vikAra mAnIne te tenAthI ekadama dUra thaI jAya che. A abhiprAyane laine TIkAkAre " yadvA sakalaprANigaNeSu maitrIbhAvena " se pahathI teno khusAso aresa che. samatAbhAva sayamanA saMprathama guNa che. jema sUryanA udayathI aMdhakArano nAza zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre prakAra sUrya ke udita hone para aMdhakAra kA abhAva ho jAtA hai usI prakAra saMyamarUpI sUrya ke udita hote hI AtmA se viSamatA kI kalpanArUpa aMdhakAra vilIna ho jAtA hai| ___ isa prakAra se bhI 'aho vihArAe" isa sUtrameM 'aho' pada kI sArthakatA TIkAkAra prakaTa karate haiM-"antarmuhUrtAntargatASTasamayamAtrasaMspRSTatve'pi anantakarmanirjarakatvena" 48 minaTa ke samayako eka muhUrta kahate haiM, isa muhUrta ke bhItara ke samayako antarmuhUrta kahate haiN| yaha asaMkhyAta samayoM kA eka kAla hai| samaya, vyavahArakAla kA saba se sUkSmAtisUkSma hissA hai| kAla do prakAra kA hai 1-nizcayakAla, 2-vyavahArakAla / samaya, ghaDI, ghaMTA, pala, muhUrta, varSa Adi saba vyavahAra kAla hai / vartanA jisakA lakSaNa hai vaha nizcayakAla hai, kyoM ki zAstra meM 'vaDaNAlakkhaNo kAlo' kahA hai| sadbhAvoM se yadi aSTasamayamAtra bhI saMyama kA ArAdhana kara liyA jAve to vaha ananta karmoM kI nirjarA kA kAraNa mAnA gayA hai| hama dekhate haiM-agni kI thor3I sI bhI cinagArI jaba ruI ke puMjapara par3a jAtI hai to vaha use bhasma kara detI hai| isI prakAra aSTasamayamAtra thAya che te prakAre saMyamarUpI sUryanA udayathI AtmAthI viSamatAnI kalpanArUpa aMdhakArane nAza thAya che. prA2yI 555 " aho vihArAe " sUtramA 'aho' pahanI sArtha - xu lit2 ra 42 cha-" antarmuhUrtAntargatASTasamayamAtrasaMspRSTatve'pi anantakarmanirjarakatvena" 48 bhInITanA sabhayane me bhuita 4 cha. mA muhUrtanA bhItaranA samayane antarmuhUrta kahe che. te asaMkhyAta samaye eka kALa che, samaya, vyavahAra kALane badhAthI sUphamAtisUkSma hisso che. kAla be praa2n| che. 1 nizcayI , 2 vyvhaa2|s, samaya, ghaDI, TA, padA, bhuDUta, varSa Adi badhe vyavahArakAla che, vartavuM jenuM lakSaNa che te nizcayakALa che, kAraNa zAstramA 'vaTTaNAlakkhaNo kAlo' usa cha. sabhAthI kadAca aSTa samaya mAtra paNa saMyamanuM ArAdhana karI levAmAM Ave to te anaMta karmonI nirjarAnuM kAraNa mAnela che. ame dekhIe chIe agninI cheDI paNa cinagArI jyAre rUnA DhagalA upara paDI jAya che te badhuM rU bALI nAkhe che, te prakAre aSTa samaya mAtra paNa saMyamanuM sevana jIvenA ananta karmonA nirjarAnuM kAraNa bane che temAM kaI acarajanI vAta che? zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 1 kiM kRtvA saMyamAnupAlanatatparo bhavedityAha-' antaraM ca khalu imaM samprekSya' imaM tapaHsaMyamakaraNarUpam antaram avasaram , camsamuccaye, khalu-nizcayena samprekSya samyagdRSTvA anantakAladurlabhamAnuSajanmAryakSetrazobhanakulotpattibodhilAbhasarvaviratiprAptirUpAvasaro'nAdau saMsAre jIvena labdha ityanubhUya " dhIro muhUrtamapi no pramAdayet " dhIraH parIpahopasargasahane dRDhaH saMyamI no pramAdayet amAdaM na kuryAt / bhI saMyama kA sevana jIvoM ke anantakarmoM kI nirjarA kA kAraNa ho to isa meM kaunasI acaraja kI bAta hai ? / / ajJAnI jIva karor3o bhavoM se bhI jitane karmoM kI nirjarA nahIM kara sakatA hai utane karmoM kI nirjarA tIna gupti ke dhAraka-saMyamI mahAtmA ucchvAsa mAtra meM kara detA hai, yaha saba mahimA saMyama kI hI hai isI liye saMyama bhAva acarajakArI hai| isaliye manuSya-janma ko saphala banAne ke liye yaha Avazyaka kartavya hai ki saMyama kA ArAdhana kiyA jAye / yaha dRr3ha vizvAsa rakhanA cAhiye ki-saMyamaprApti kI yogyatA manuSyajanma meM hI hai, isameM bhI yadi anArya kSetra meM janma huvA vahAM anAryoM kI saMgati milI to jisa prakAra kar3avI tuMbar3I ke saMga se dUdha kI hAlata hotI hai ThIka yahI hAlata isa AtmA kI bhI ho jAtI hai| rAtadina durvicAroM kA unakI saMgati meM par3ane se tAMtA lagA rahatA hai, dharma karmakA usa avasthA meM bhAna nahIM rahatA-behozI kA nazA hI savAra rahatA hai, merA zubha kartavya kyA hai ? heya kyA hai ? upAdeya kyA hai ? bhakSya kyA hai ? abhakSya kyA hai ? ityAdi samasta bAtoM kA vicAra usase dUra rahatA hai| ajJAnI jIva kare bhathI paNa jeTalA karmonI nirjarA nathI karI zakato teTalA karmonI nirjarA traNa guptinA dhAraka saMcamI mahAtmA uNasamAtramAM karI le che, A badhuM mahimA saMyamana ja che. mATe saMyamabhAva acarajakArI che, mATe manuSyajanmane saphaLa banAvavA mATe e Avazyaka kartavya che ke saMcamanuM ArAdhana karavAmAM Ave. e daDha vizvAsa rAkhe joIe ke-saMyamaprAptinI yogyatA manuSyajanmamAM ja che. temAM paNa kadAca anArya kSetramAM janma thaye tyAM anAryonI saMgati maLI to je prakAre kaDavI tuMbaDInA saMgathI dUdhanI hAlata thAya che ThIka te ja hAlata A AtmAnI paNa thAya che, rAtadivasa durvicArenuM tenI saMgatimAM paDavAthI tAMto lAgyo rahe che, dharmakarmanuM A avasthAmAM bhAna nahi rahetuM hovAthI behezIne naze rahyA kare che. mAruM zubha kartavya zuM che? heya zuM che? upAdeya zuM che? bhakSya zuM che? abhakSya zuM che? ItyAdi samasta zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 AcArAgasUtre jaba isa prakAra kI paristhiti anAryoM ke saMga se upasthita hotI hai taba vahAM para saMyama jaisI zuddha pravRtti kI prApti kaise ho sakatI hai ? kintu nhiiN| yadi AryakSetra meM janma huvA to bhI duSkula meM janma milA to vahAM usakI prApti nahIM ho sakatI; kAraNa ki vahAM para itanI yogyatA hI nahIM ki jisase saMyamabhAvako dhAraNa karane kI bhAvanA jAgRta ho, hiMsA, jhUTha, corI, kuzIla aura parigraha jaise pAMca AsravoM kA hI vizeSatara vahAM saMgraha hotA rahatA hai jisase usa manuSyajanma kA pAnA na pAne ke hI tulya ho jAtA hai| manuSya paryAya bhI milI, Arya kSetra milA aura uttama kulameM janma milA, parantu jo mUla meM hI kamI huI to usa janma se bhI kyA lAbha ho sakatA hai ? ataH vaha janma tabhI saphala ho sakatA hai jo bodhi kI prApti ho / yadi bodhi kI prApti hI na huI to sarvavirati kahAM se hogii| sarvavirati-sAdhukA cAritra hI zreya kI prAsikA pradhAna kAraNa kahA gayA hai isaliye ina tamAma bAtoM kI prApti kI uttarottara durlabhatA jAnakara dhIra puruSa ko cAhiye ki vaha apane janma ko saphala karane ke liye saMyamArAdhana ke prati muhUrta mAtra bhI pramAda nahIM kre| isI bAta kA TIkAkArane-"anantakAladurlabhamAnu vAtone vicAra tenAthI dUra rahe che. jyAre A prakAranI paristhiti rahe che tyAre A ThekANe saMyama jevI zuddha pravRttinI prApti kevI rIte thaI zake ? balka nahi ja. kadAca Arya kSetramAM janma thaye to paNa duSkalamAM janma thaye to tyAM paNa tenI prApti thaI zakatI nathI, kAraNa ke te jagyAe eTalI gyatA ja nathI ke jenAthI saMyamabhAvane dhAraNa karavAnI bhAvanA jAgrata thAya. hiMsA, juTha, cerI, kuzIla ane parigraha jevA pAMca AzranuM ja vizeSatara tyAM saMgraha thayA kare che tethI te manuSyajanma maLe na maLyA barAbara ja thaI jAya che. manuSyaparyAya paNa maLI AryakSetra maLyuM. uttama kuLamAM janma paNa maLyuM. paraMtu mULamAM ja kamInA banI te te janmathI ja ke lAbha maLI zake? mATe te janma tyAre saphaLa banI zake che jyAre tenAthI dhinI prApti thAya. kadAca badhinI prApti ja na thaI to sarvavirati kyAMthI thaze. sarvavirati-sAdhunuM cAritra ja zreyanI prAptinuM pradhAna kAraNa kahevAmAM AvyuM che, mATe A tamAma vAtonI prAptinI utta rettara durlabhatA jANIne dhIra purUSane joIe ke pitAnA janmane saphaLa karavA saMyamArAdhana prati muhUrta mAtra paNa pramAda na kare. A vAtane TIkAkAre zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 1 janma, janmA - ssryakSetra - zobhanakulotpatti - bodhilAbha - sarvaviratiprAptirUpAsaro'nAdau saMsAre jIvena labdhaH, ityanubhUya dhIro muhUrtamapi no pramAdayet" ina paGktiyoMse khulAzA kiyA hai| arthAt durlabha manuSyaAryakSetra, uccakula meM janma, bodhikA lAbha, sarvaviratirUpa cAritra kI prAptirUpa avasara jIvane anantakAlase prApta kiyA hai, aisA vicAra kara dhIra vIra saMyamIjana muhUrta mAtra bhI saMyamArAdhana karane meM pramAdazIla na bneN| manuSyajanma kA pAnA bahuta hI durlabha hai| isakI durlabhatA zAstrakAroMne daza 10 dRSTAntoM se zAstrameM prakaTa kI hai| prathama to manuSyajanma kI prApti honA durlabha hai, usameM bhI AryakSetra meM janma milanA yaha aura bhI mahAdurlabha hai, AryakSetra meM bhI uccakula meM janma pAnA yaha aura bhI durlabha hai, isa meM bhI bodhikA lAbha honA aura kaThinatara hai, isameM bhI sarvaviratirUpa cAritra kA ArAdhana karanA aura bhI durlabhatama hai, ataH isa anAdi saMsAra meM yadi isa pUrNa sAdhanasAmagrIkI prApti tere hAtha AI hai to he prANI ! tU saMyamabhAva se eka muhUrta bhI pramAdI mata bana, dhIra vIra hokara isakA kitane hI upasarga AyeM kitane hI cAhe parISoM kA Dhera tere mArga meM ADA par3A ho to bhI ArAdhana "ananta kAladurlabhamAnuSajanmA''ryakSetra zobhana kulotpattibodhilAbhasarvaviratiprAptirUpAvasaro'nAdau saMsAre jIvena labdhaH, ityanubhUya dhIro muhUrttamapi no pramAdayet' A paMktiothI khulAso karela che, arthAt du bha manuSyajanma, AryakSetra, uMcakuLamAM janma, dhinA lAbha, sarvaviratirUpa cAritranI prAptirUpa avasara jIve anaMtakALathI prApta karela che. eveA vicAra karI dhIra vIra sa'yamI jana muhUta mAtra paNa saMyamArAdhana karavAmAM pramAdazIla na bane. manuSyajanmanuM maLavuM ghaNuM ja du.bha che, tenI durlabhatA zAstrakAroe 10 dRSTAntothI zAstramAM pragaTa karI che. prathama to manuSyajanmanI prApti thavI durlabha che, temAM paNa A kSetramAM janma maLavA e mahAdula bha che, A kSetramAM paNa uMca kuLamAM janma thavA e paNa durlabha che, temAM paNa edhine lAbha thavA ghaNuM ja kaThinatara che. temAM paNu saviratirUpa cAritranuM ArAdhana karavuM te du bhatama che. mATe A anAdi sa`sAramAM kadAca A pUrNa sAdhana sAmagrInI prApti tAre hAthe AvI che to huM prANI! tuM saMcamabhAvathI eka muhUrta paNa pramAdI khanIza nahi. dhIra vIra thaI temAM keTalAe upasarga Ave ane game teTalA pariSaheAnA DhagalA tArA mArgamAM ADA Ave to paNa saMyamanuM ArAdhana kara. jethI prApta thayelA AvA avasara tArA zrI AcArAMga sUtra : 2 83 Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre chadmasthopayogo muhUrtamAtramavatiSThate, tenAtra muhUrtamiti kathitam / zAstrasammataM tu samayamAtramapItyarthaH " samayaM goyama mA pamAyae" iti vacanAt / pUrvapuNyodayena mAnavajanma labdhavAna, tatrApi saMsArAsAratAsamAlocanena virato bhUtvA kSaNamapi pramAdI na bhavedityatra hetumupadarzayati-" atyeti vayo yauvana vA" iti, vayaH kaumArayauvanAdi atyeti-atigacchati vyatItaM bhavatItyarthaH, yauvanaM vA vyatigacchati, vayomadhye'pi yauvanasya sattvAtpunarupAdAnaM tasyaiva prAdhAnya nAnyasyeti jJApanAya, dharmArthakAmAdisAdhanAnAM tadadhInatvAt , meghacchAyAsandhyArAgavad yauvanaM spalpakAlasthAyIti matvA yathA vyartha tanna vyatIyAttathA saMyaminA cApramAdinA kAryamiti bhAvaH // sU0 4 // kara, tAki prApta huA yaha avasara tere hAtha se na nikalane pAve / parISaha aura upasarga ke Ane para bhI jo saMyama pathase vicalita na ho usakA hI nAma dhIra hai| saccA dhIra vIra vahI hai jo isa pavitra saMyama kA ArAdhana kara apane janmako saphala banAtA hai| ___yahAM para jo 'eka muhUrta bhI pramAda na kare' aisA kahA hai vaha chadmastha jIvoM ke upayoga kI apekSA kathana samajhanA cAhiye, kyoM ki chadmasthoM kA upayoga eka muhUrta taka hI sthira rahatA hai-phira upayogAntara ho jAtA hai| zAstrIya siddhAnta to isa bAta kA pratipAdana karatA hai ki eka samaya bhI pramAda mata karo-"samayaM goyama !mA pamAyae" he gautama eka samaya bhI pramAdI mata bana / isaliye sUtrakAra isa bAta kA vicAra kara saMbodhana karate hue kahate haiM ki-he prANi! kisI viziSTa pUrvapuNyodaya se hI tujhe isa durlabhatama hAthathI cA na jAya. parISaha ane upasarga AvavA chatAM je saMyamamArgathI vicalita na thAya tenuM nAma ja dhIra che. sAce dhIra vIra te che je A pavitra saMyamanuM ArAdhana karI potAnA janmane saphaLa banAve che. A ThekANe je "eka muhurta paNa pramAda na kare. evuM kahyuM che te chadmastha jenA upayoganI apekSA kathana samajavuM joIe. kAraNa ke chaghane upa ga eka muhurta sudhI ja sthira rahe che pachI upagAntara thaI jAya che. zAstrIya siddhAnta to A vAtanuM pratiprAdana kare che ke eka samaya paNa pramAda na 42. " samayaM goyama ! mA pamAyae" he gautama ! me samaya 59 pramAhI na mana. AnA mATe sUtrakAra A vAtane vicAra karI saMbodhana karI kahe che ke-he prANI! kaI viziSTa pUrva pRdayathI ja tane A durlabhatama manuSyabhavanI prApti thaI zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u 1 85 manuSyabhava kI prApti huI hai to use saphala banAne ke liye ta saMsAra kI asAratA kA vicAra kara, tAki terA mana sAMsArika padArthoM meM lubdha na bane / saMsAra kI asAratA kA vicAra hI to sAMsArika padArthoM meM tucchatA kI bhAvanA jAgRta karatA hai / jina padArthoM ke liye yaha rAta dina eka kara DAlatA hai, una padArthoM kA jaba svarUpa vicAra karatA hai to niyamataH isake cittameM unase viraktibhAva jAgRta hotA hai, dRSTikA bheda hI to viraktibhAva hai / jina padArthoM ke pariNamana meM yaha apanA pariNamana mAnatA thA, tathA prApti na hone para Akulita ho uThatA thA, unhIM padArthoM meM asAratA yA tucchatA kI bhAvanA jAgRta hone para unase isakI dRSTi badala jAtI hai aura 'bhogoM ke nimitta se AtmA meM karma kA bandha hotA hai' aisA samajha kara unase udAsIna vRtti dhAraNa kara letA hai, taba jisa prakAra eka ghAsa ke tinakhe meM sAdhAraNa manuSyako bhI na rAga hotA hai aura na dveSa hotA haiM, ThIka isI prakAra kI pravRtti, parapadArthoM meM dRSTibheda hone se isakI ho jAtI hai, taba yaha pratyeka padArtha ke pariNamana meM jJAtA- draSTA- svarUpa hI rahatA hai, Akulita yA mohI nahIM bntaa| yahI paristhiti ise saMyamabhAva meM dRr3ha rUpase sthira rakhatI hai ataH yaha eka kSaNa bhI pramAdI nahIM banatA, isI bAta kA khulAzA - " atyeti vayo yauvanaM ca " isa vAkya se sUtra - che to tene saphaLa banAvavA mATe tuM saMsAranI asAratAnA vicAra kara, jethI tArU mana sAMsArika padArthomAM lubdha na bane. saMsAranI asAratAnA vicAra ja to sAMsArika padArthomAM tucchatAnI bhAvanA jAgrata kare che, je padArtho mATe te rAta divasa eka karI nAkhe che, jyAre te padArthonuM svarUpa vicAra kare che to niyamataH tenA cittamAM tenAthI viraktibhAva jAgrata thAya che. dRSTinA bheda te ja viraktibhAva che, je padArthonA pariNamanamAM te potAnu` pariNamana mAnato hato tathA prApti na thavAthI Akulita anatA hatA, te pArthomAM asAratA agara tucchatAnI bhAvanA jAgrata thavAthI tenAthI tenI dRSTi badalI jAya che, ane " bhAgAnA nimittathI AtmAmAM karmonA baMdha thAya che" evu samajIne tenAthI udmAsInavRtti dhAraNa karI le che, tyAre je prakAre eka ghAsanA taNakhalA mATe sAdhAraNa manuSyane paNa rAga thato nathI tema drupa thato nathI, ThIka te prakAranI pravRtti, para padArthamAM daSTibheda thavAthI tenI thaI jAya che. tyAre te pratyeka padArthanA pariNamanamAM jJAtA-draSTA-svarUpa ja rahe che, Akulita agara mehI banatA nathI. A paristhiti A sayamabhAvamAM dRDha rUpathI sthira rAkhe che, mATe te eka kSaNa paNa pramAdI banatA nathI. A vAtane zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre kArane kiyA hai| pramAdI nahIM banane meM yaha heturUpase kathana kiyA hai| kaumAra yauvanAdi avasthAoM kA nAma vaya hai, sUtrakAra kahate haiM kidekho he bhavya jIva ! parapadArthoM meM rAgI dveSI yA mohI hote2 kaumAra yauvanAdi kaI pUrva bhavoM kI avasthAe~ vyatIta ho cukI haiM, parantu tUne apanA kucha bhI sudhAra nahIM kiyA, ataH yaha vartamAna samaya jo tujhe milA hai ise saphala karane kI koziza kara, isa bhavakI bhI ye bAlayauvanAdi avasthAe~ vyatIta ho jAnevAlI haiM-sthira rahanevAlI nahIM haiM, isa lie aba to inase apanA kucha kalyANa karale / mAnA ki-bAla avasthA meM alpajJAna hone se AtmA kalyANamArga ke patha para agrasara na ho sake to bhI yauvana avasthA meM to ho sakatA hai, parantu tU to use bhI vyartha kho baiThatA hai, kyoM ki saba avasthAoM meM yauvana avasthA kI hI mukhyatA hai, isa avasthA meM hI yaha prANI saba kucha karatA rahatA hai, dharma, artha aura kAmAdi sAdhana saba isI avasthA meM prApta kiye jAte haiM, isI khyAla se 'vaya' isa meM usakA samAveza honepara bhI "yauvana" isa pada kA pRthak rUpase grahaNa kiyA hai, ataH vaha yauvana avasthA vyartha vyatIta na ho isa prakAra se saMyamI puruSa ko vaha avasthA apramAdadazAsamanvita hokara sudAso--" atyeti vayo yauvanaM ca" 2 // 14yathA sUtra412 428 cha. pramAhI nahi banavAmAM A heturUpathI kathana karela che kaumAra yauvanAdi avasthAonuM nAma vaya che. sUtrakAra kahe che ke-dekhe he bhavya jIva ! parapadArthomAM rAgI dveSI agara mehI thatAM kaumAra-cauvanAdi aneka pUrvabhavonI avasthAe vyatIta thayela che. paraMtu te pitAne kAMI paNa sudhAra karyo nahi, mATe A vartamAna samaya je tane maLela che tene saphaLa karavAnI keziza kara. A bhavanI paNa e bAla yauvanAdi avasthAo vyatIta thaI javAnI che-sthira rahevAvALI nathI, mATe have te tenAthI pitAnuM kalyANa karI le. mAnIlya ke-bAla avasthAmAM alpajJAna hevAthI AtmA kalyANa mArgamAM agresara na banI zake te paNa yauvana avasthAmAM te banI zake che, paraMtu tuM to tene paNa vyartha I bese che, kAraNa ke badhI avasthA emAM yauvana avasthAnI ja mukhyatA che. A avasthAmAM ja prANu kAMIka paNa karI zake che. dharma, artha ane kAmAdi sAdhana badhuM A avasthAmAM prApta thAya cha, me yAsathI 'vaya' tamAM tena samAveza chata 59] "yauvana" PAL padanuM prathaku rUpathI grahaNa karela che. mATe te yauvana avasthA vyartha vyatIta na thAya e prakArathI saMcamI purUSe te avasthA apramAdadazA samanvita banI zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2 u. 1 'saMyamAnupAlanaM zreyaH' iti yo na jAnAti putrakalatrAsaktaH saMsArAsArasaraNimanuvartamAno'nArAdhitakalyANamArgo'saMyamajIvitAbhinivezavAn pANI bahuzaH sattvopaghAtakAriNI kriyAM karotIti darzayati-" jIvie"-ityAdi / mUlam-jIvie iha je pamattA se haMtA chettA bhettA lupitA vilaMpitA udavitA uttAsaitA akaDaM karissAmitti maNNamANe // sU0 5 // chAyA-jIvita iha ye pramattAH sa hantA chettA bhettA lumpayitA vilumpayitA apadrAvayitA uttrAsayitA' kRtaM kariSyAmIti manyamAnaH // sU0 5 // saphala banA lenI cAhiye, kyoMki yaha avasthA sadA sthAyI nahIM hai, saMdhyArAga aura meghachAyAkI taraha svalpakAla meM hI dekhate 2 naSTa hojAnevAlI hai, ataH isakI saphalatA karane meM hI buddhimAnI hai // sU0 4 // jo vyakti isa bAta ko nahIM samajhatA hai ki-'saMyama kA pAlana karanA hitAvaha hai| vaha putra kalatrAdi padArthoM meM Asaktacitta hokara isa asAra saMsAra meM hI bhramaNa karatA rahatA hai, kalyANamArga kA ArAdhana nahIM karane ke kAraNa asaMyama jIvana meM hI vaha apanA samaya vyatIta karatA hai, aura saMyama jIvana dhAraNa karane kI bAta kahe jAne para vaha apane durabhiniveza ke vazavartI ho usa tarpha jarA bhI dhyAna nahIM detA, tathA aise 2 kArya karatA rahatA hai ki jinake karane meM aneka trasa jIvoM kA ghAta hotA hai isI bAtako sUtrakAra prakaTa karate haiNsaphaLa banAvI levI joIe, kAraNa ke A avasthA sadA sthAyI nathI, saMdhyAnA rAga ane meghachAyA nI mAphaka svalpakALamAM ja dekhatAM-dekhatAM naSTa thavAvALI che, mATe tenI saphaLatA karavAmAM ja buddhimAnI che. je sU04 che je vyakti, "saMyamanuM pAlana karavuM te hitAvaha che tema samajato nathI te putraka trAdi padArthomAM Asaktacitta thaI A asAra saMsAramAM ja bhramaNa karato rahe che, kalyANa mArganuM ArAdhana nahi karavAnA kAraNe asaMyama jIvanamAM te pitAne samaya vyatIta kare che. ane saMyama jIvana dhAraNa karavAnI vAta kahevA upara te durabhinivezavazavatI hoI tenA tarapha jarA paNa dhyAna Apato nathI. tathA evuM kArya karato rahe che ke je karavAmAM aneka trasa jIvene ghAta thAya che te vAtane sUtrakAra pragaTa kare che- zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre " TIkA - " jIvita iha ye pramattAH 'iti, ihAsmin jIvite pratyahaM vayo'tikrame'pyasaMyamajIvite, pramattAH viSayakaSAye pramAdavanto bhavantIti sambandhaH, pramatto hi SaDajIvanikAyopamardane pravRtto'nekAnarthakarI vividhAM viruddhAM sAvadyAM kriyAM vidadhAtItyAha - " sahantA " iti saH zabdAdiviSayagRddhaH pramAdI hantA = pRthivyatejovAyuvanaspatitrasAnAM prANinAM nAzakaH 'chettA' vanaspatiprabhRtInAM, karNanAsikAdInAM ca ' bhettA' pRthivyAdinikAyAnAM, 'lumpayitA' granthibhedanAdinA, ' vilumpayitA ' grAmaghAtAdikarmaNA, 'apadrAvayitA ' viSazastrAdiprayogeNa mArakaH, 'uttrAsayitA' loSTaprakSepAdinodvejako lokAnAM bhavatIti sarvatra yojyam / 88 'jIvie iha je' ityAdi / isa jIvana meM jo pramAdI banA huA hai vaha 'yaha kArya mere pUrvajoMne nahIM kiyA hai, ise maiM karU~gA' aisA samajhakara sthAvara jIvoM kA ghAtaka hotA hai, unakA chedana karanevAlA hotA hai, unakA bhedana karanevAlA hotA hai, unakA lumpana karanevAlA hotA hai, vilumpana karanevAlA hotA hai, apadrAvaka hotA hai, uttrAsaka hotA hai| jIvana unakA hI saphala hai jo isa alpajIvana meM bhI saMyama dvArA apanA Atmahita kara lete haiM / dhanya hai una mahAtmAoM ko jo vipula vibhUti ke bhoktA hokara bhI use jIrNa tRNa ke samAna chor3a dete haiM, aura AtmakalyANa ke mArga meM agrasara ho jAte haiM, cakravartiyoM yA tIrthakaroM ke pAsa kisa vastukI kamI thI, jinakA vaibhava atulya thA, chaha khaMDakI vibhUtike jo bhoktA the, devatA tathA indra jinakI sevA meM sadA jIvie iha je' ityAdi. yA bhavanamAM ne prabhAhI maneva che te 'mA kA mArA pUrvajoe karela nathI e huM karIza' evu samajIne trasa sthAvara jIvAnA ghAtaka thAya che, tenuM chedana karavAvALA thAya che, tenu bhedana karavAvALA thAya che, tenu lumpana karavAvALA thAya che, vidyumpaka thAya che, aSadrAvaka thAya che, utrAsaka thAya che. 6 jIvana tenu ja saphaLa che je A alpa jIvanamAM paNa saMyamadvArA peAtAnu Atmahita karI le che. dhanya che te mahAtmAone je vipula vibhUtinA bhaktA anIne paNa tene jIbhRNanI samAna cheDI de che, ane AtmakalyANanA mArgomAM agresara thAya che. cakravarti agara tIrthaM'karAnI pAse kai vastunI kheATa hatI, jenA vaibhava atulya hato. cha khaMDanI vibhUtinA je bhAktA hatA. devatA ane iMdra jenI sevAmAM sadA upasthita rahetA hatA, eka kSaNa mAtra paNa jeNe sAMsA zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 1 atra mUle pUrva pramattAH' iti bahuvacanaprasaGge hantetyAdau sarva traikavacanaM tu jAtyekatvavivakSayA vijJeyam / anekAnarthakarakriyAmadarzanaM ca saMsArAbhiSvaGgaparaH kAlAkAlasamutthAyI satataM parahananAdirUpAM nAnAvidhAM kriyAM karotItyarthabodhanAyeti tAtparyam / upasthita rahate the| eka kSaNa mAtra bhI jinheM sAMsArika kaSTa kA anubhava nahIM hotA thA, ve bhI isa saMyama jIvana kI prApti ke liye use tRNavat tyAga kara AtmakalyANa ke mArga meM agragAmI hue| __ yaha jAnI hui bAta hai ki-saba bharata cakravartI jaise nahIM haiN| jahAM AraMbha aura parigraha kA nivAsa hai, vahAM zAntimaya jIvana nahIM, nirAkulatAmaya AtmapariNati nahIM, yatnAcArapUrvaka pravRtti nahIM, indriyasaMyama athavA prANisaMyama jaisI sundara vastuke vahAM para darzana nhiiN| rAtadina Adhi-vyAdhi aura upAdhi ke bhAra se dabA huA yaha prANI Atmika zAMtike sacce nirmala srota se vaJcita hI rahA karatA hai-sirpha jhUThI kalpanA se hI apane ko sukhI aura zAMti kA upabhoktA mAnatA rahatA hai| jahAM jitanA adhika AraMbha hogA vahAM utanA hI adhika jIvoM kA upamardana hogaa| AraMbha parigraha ke sadbhAva meM yatanApUrvaka pravRtti hI nahIM ho sktii| ayatanApUrvaka pravRttikA nAma hI pramatta dazA hai| isa pramatta dazAkI nivRtti, sarvaviratirUpa saMyama ke anuSThAna vinA nahIM ho sakatI!, kyoM ki saMyamake anuSThAna meM trasa aura sthAvara rika kaSTane anubhava karela nathI. te paNa A saMyama jIvananI prApti mATe tene tRNavat tyAga karI AtmakalyANanA mArgamAM agragAmI thayA. e jANelI hakIkata che. badhA bharata cakravartI jevA nathI. jyAM AraMbha ane parigrahane nivAsa che ke tyAM zAMtimaya jIvana nahi. nirAkulatAmaya AtmapariNati nahi. yatnAcArapUrvaka pravRtti nahi. IndriyasaMyama athavA prANisaMyama jevI suMdara vastunuM jyAM darzana nathI. rAta-divasa Adhi-vyAdhi ane upAdhinA bhArathI dabAelo A prANI Atmika zAMtinA sAcA nirmaLa sotathI dUra ja rahyA kare che. phakta juThI kalpanAthI ja pitAne sukhI ane zAMtine upabhoktA mAnato rahe che. jyAM jeTale adhika AraMbha thaze tyAM teTaluM ja adhika jIvanuM upamardana thaze. AraMbha parigrahanA saddabhAvamAM yatanApUrvaka pravRtti ja banI zakatI nathI, ayatanApUrvaka pravRttinuM nAma ja pramattadazA che. A pramattadazAnI nivRtti -sarvaviratirUpa saMyamanA anuSThAna vinA banI zakatI nathI, kAraNa ke saMyamanA anu zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasa jIvoMke upamardana kA tyAga navakoTise ho jAtA hai| isa saMyamArAdhana ke liye yaha nahIM kahA jA sakatA hai ki-abhI samaya nahIM hai, samaya Ane para saMyamakA ArAdhana kara leNge| ve to eka bahAnA lekara saMyamArAdhana se vimukha ho rahe haiM, unakI yaha AtmAkI kamajorI hai, jaba taka yaha kamajorI nahIM haTAI jAvegI, taba taka asaMyama jIvana se chuTakArA bhI nahIM mila sakatA hai / saMyamArAdhana ke sammukha hone ke liye AtmakamajorI ko jAnane kI aura jAna kara use dUra karane kI sakhta AvazyakatA hai| hama jAnate haiM ki hamAre gharameM sAMpa ghusA baiThA hai parantu jaba taka use hama nahIM nikAla dete taba taka hamArA jAnanA hamAre liye kisa matalaba kaa| ___ jIvana alpa hai / strI putrAdikoM kI prApti isa jIyako ananta vAra ho cukI hai| saMyoga aura viyoga, ye do hI nATaka saMsAra ke parde para hote rahate haiN| hamAre sAtha jo janme the ve cale gaye, hama bhI kabhI na kabhI cale jAyeMge, parantu sarvavirati-saMyamArAdhana kA avasara isa jIva ko hAtha nahIM aayaa| yadi AyA hotA to-jo hamArA bhava bhavameM saMsAra meM cakkara laga rahA hai-yaha kabhI kA baMda ho jAtA, ataH jaba jIyana ThAnamAM trasa ane sthAvara jInA upamanane tyAga nava keTithI thai jAya che. A saMyamArAdhana mATe ema kahevAmAM nathI AvatuM ke hamaNuM samaya nathI paNa samaya Avaze tyAre saMyamanuM ArAdhana karI lezuM. e te eka bahAnuM mAtra che. je samayanuM bahAnuM laI saMdhamArAdhanathI vimukha thaI jAya che te tenA AtmAnI kamajorI che. jyAM sudhI e kamajorI dUra karavAmAM nahi Ave tyAM sudhI asaMyama jIvanathI chuTakAra paNa maLI zakato nathI. saMyamArAdhanasanmukha hevA mATe AtmakamajorI jANavAnI ane jANIne tene dUra karavAnI sakhta AvazyakatA che ame jANIe chIe ke amArA gharamAM sApa ghusele che paraMtu jyAM sudhI ame tene nahi bahAra nikAlIe tyAM sudhI amArUM jANapaNuM nakAmuM che. jIvana alpa che. strI putrAdikonI prApti A jIvane anaMtavAra thayela che. saMga ane viyega, e be saMsAranA pardApara nATaka thatAM ja rahe che. amArI sAthe je janmyA hatAM te cAlI gayAM, ame paNa kyAreka cAlyA jaIzuM, paraMtu sarvavirati-saMyamArAdhanane avasara A jIvane hAtha nahi AvyuM. kadAca A hota to je amArA bhAbhavanA saMsAramAM cakkara lAgI rahyA che te kayAranA zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 1 kSaNabhaMgura hai to usake dvArA saMyamakI jitanI bhI ArAdhanA ho sake zuddha mana, vacana aura kAya se kara lenI cAhiye, isI meM buddhimAnI hai| zuddha ArAdhita thor3A bhI saMyama ananta karmoM kI nirjarA kA kAraNa mAnA gayA hai / jisa prakAra saMtapta lohekA golA pAnIko cAroM ora se khIMcatA hai, usI taraha asaMyama jIvana bhI viSayakaSAyoM ke dvArA cAroM ora se kArmaNavargaNAoMko khIMcakara unheM karmarUpa se pariNata kara unase lipta hotA rahatA hai / asaMyamI kArmaNavargaNAoM ko kheMca unheM karmarUpa meM kyoM pariNamAtA hai ? isakA uttara dete hue sUtrakAra kahate haiM 'jIvie iha je pamattAse haMtA' ityaadi|| nirantara AyuSa vyatIta ho rahI hai-aMjali meM rakhe hue jala kI taraha kSaNa 2 meM Ayukarma kI sthiti ghaTa rahI hai-phira bhI prANI asaMyamajIvanavAlA hI banA huA hai, viSaya aura kaSAyoM meM lavalIna ho rahA hai, rAtadina vikathA aura kaSAya evaM pAMcaindriyoM ke viSaya sevana karane meM hI juTA huA hai| pramAdI vyakti sakaSAya yogavAlA hotA hai-sakaSAya yogavAlA hone se hI usakI pravRtti SaDjIvanikAya ke upamardana karane meM hotI rahatI hai| use isa bAtakA jarA bhI vicAra nahIM AtA ki merI paNa baMdha thaI jAta. mATe jyAre jIvana kSaNabhaMgura che te te dvArA saMyamanI jeTalI paNa ArAdhanA thaI zake teTalI zuddha mana-vacana-kAyAthI karI levI joIe. temAM ja buddhimAnI che. zuddha ArAdhita cheDe paNa saMyama anaMta karmonI nijerAnuM kAraNa manAya che. je prakAre saMtapta leDhAne gaLe cAre bAjuthI pANIne kheMce che, te prakAre asaMyama jIvana paNa viSaya kaSA dvArA cAre taraphathI kAmaNuM vargaNAone kheMcIne tene karmarUpa pariNamana karI tenAthI lipta thaI jAya che. asaMyamI kAmaNa vargaNAone kheMcI tene kamarUpa zA mATe pariNumAve cha ? te uttara mApatA sUtra42 4 cha-'jIvie iha je pamattA se hatA' ityAdi. niraMtara AyuSya vyatIta thaI rahyuM che, aMjaLImAM rAkhelA pANI mAphaka kSaNa kSaNamAM AyukarmanI sthiti ghaTI rahI che te paNa prANuM asaMyama jIvanavALA ja banI rahe che. viSaya ane kaSAyamAM ja lavalIna thaI rahe che. rAtadina vikathA ane kaSAya ane pAMca indriyenA viSaya sevana karavAmAM ja macyA rahe che. pramAdI vyakti sakaSAya vegavAlA thAya che. sakaSAya gavAlA hovAthI ja tenI pravRtti SaDajIvanikAyanuM upamardana karavAmAM ja banI rahe che. tene A vAtane jarA paNa vicAra AvatuM nathI ke zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 AcArAgasUtre isa pravRtti se trasa athavA sthAvara jIvoMkA ghAta ho rahA hai| aneka anarthakArI sAvadha kriyAoM ko vaha karate hue nahIM hicakatA hai / isa liye vaha pramAdI vyakti zabdAdi viSayoM meM gRddha banakara una-usa sthAvara jIvoMkA hanana karanevAlA hotA hai / jahAM ayatanApUrvaka pravRtti hai vahAM pramattayoga hone se hiMsA hotI hI hai, isaliye pramAdI vyakti 'haMtA' kahA jAtA hai |jo rAtadina apanI pravRtti ko kutsita karanevAlI kriyAoM ke sevana meM lagAtA rahatA hai vaha eka prakAra se usa tarpha se itanA vivekazunya ho jAtA hai ki phira use usa kAma se jarA bhI dhRNA yA saMkoca nahIM hotA, dayA jaisI vastu usake hRdaya meM dekhane ko hI nahIM miltii| jisa prakAra Thaka 2 zabda hote rahane para bhI ThaThere kA kabUtara nirbhaya hokara apane sthAna para baiThA rahatA hai arthAt usa jagaha use baiThane meM jarA bhI saMkoca nahIM hotA hai, usI prakAra jo bAra bAra hiMsA-jhUTha-Adi pAMca AtravoM ke sevana karane meM tatpara rahate haiM ve itane dayArahita aura usa kArya ke karane meM itane vivekazUnya bana jAte haiM ki una kAmoM ko karate hue jarA bhI nahIM lajAte, yA unake kiye binA unheM caina nahIM pddtaa| yadi ve bAhara meM usa taraha kI pravRtti na bhI kareMto bhI unakI mAnasika pravRtti mArI A pravRttithI trasa ane sthAvara jIvone ghAta thaI rahyo che. aneka anartha kArI pApamaya kriyAone karatAM jarA paNa thaDakate nathI. mATe te pramAdI vyakti zabdAdi viSamAM gRddha banIne A traNa sthAvara jIvane ghAta karavAvALo bane che, jyAM ayatanApUrvaka pravRtti che tyAM pramatta yoga hovAthI hiMsA thayA kare che, bhATa prabhAdI vyaThita 'hatA' upAya che. re rAtahiyasa potAnI pravRttine musita karavAvALI kriyAonA sevanamAM lagADatuM rahe che. te eka prakAre eka taraphathI evo vivekazanya thaI jAya che ke tene te kAmathI jarA paNa ghaNA agara saMkoca thatuM nathI. dayA jevI vastu tenA hRdayamAM dekhavAmAM AvatI nathI. je prakAre Thaka Thaka zabda thavA chatAM paNa kaMsArAnI jagyA pAsenuM kabutara nirbhaya banI pitAnA sthAna para ja besI ja rahe che. arthAt te jagyA upara besavAmAM tene jarA paNa saMkoca thatuM nathI, te prakAre je vAraMvAra hiMsA, juDa, Adi pAMca AzranuM sevana karavAmAM tatpara rahe che te eTalA dayArahita ane te kArya karavAmAM vive. kazUnya banI jAya che ke tevA kAme karavAmAM te jarA paNa lAja maryAdA rAkhate nathI, agara tevA kAma karyA vinA tene cena paDatuM nathI. kadAca te bahAramAM tevA prakAranI pravRtti na kare te paNa mAnasika pravRtti tenI sutAM uThatAM besatAM zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2 u. 1 sote uThate baiThate usa tarapha saceta banI rahatI hai| zAstrakAroM ne hiMsA ke mukhya do bheda kiye haiM-1 dravyahiMsA aura 2 bhaavhiNsaa| prANiyoM ke apane2 yogya prANoM kA viyoga karanA dravyahiMsA, tathA bhAvaantaHkaraNakI kaluSita vRtti karanA bhAvahiMsA hai| paryAptAvasthA meM ekendriya jIvoM ke 4 prANa hote haiM, dIndriya jIvoM ke 6, tendriya jIvoMke 7, caturindriya jIvoM ke 8, asaMjJi paMcendriya jIvoM ke 9 aura saMjJi paMcendriya jIvoM ke 10 / ekendriya jIva sUkSma aura bAdara ke bheda se do prakAra ke hote haiM / sUkSma ekendriya jIva jo isa loka meM sarvatra vyApta haiM unakA kisI bhI nimitta se ghAta nahIM hotA hai, bAdara ekendriya jIvoMkA hI ghAta hotA hai| ataH pramAdI vyakti apanI pravRtti se pRthivIkAyika, apkAyika, tejaskAyika, vAyukAyika evaM vanaspatikAyika ekendriya jIvoM kA tathA dvIndriyAdika brasa jIvoM kA ghAtaka mAnA gayA hai| rAgAdika bhAvoM kA udreka pratyeka avasthAmeM rahatA hai, inake vinA koI bhI prANI jIvoM ke ghAta karane meM pravRtta nahIM hotA, ataH inakI udrekatA hI bhAvahiMsA hai| athavA rAgAdikoM kI utpatti svayaM bhAvahiMsA hai, ataH pramAdI vyakti bAharameM hiMsAdika kAryoM meM pravRtta na bhI ho to bhI vaha te tarapha ja saceta banI rahe che. zAstrakAroe hiMsAnA mukhya be bheda kahyAM che. 1 dravyahiMsA, ane 2 bhAvahiMsA. prANIonA pitA potAnA yogya prANane viyAga karavuM te vyahiMsA, tathA bhAva-aMtaHkaraNanI kaluSita vRtti karavI te bhAvahiMsA che. paryAptAvasthAmAM ekendriya jIvane 4 prANa hoya che, beIndriya jIne 6, tendriya jIvane 7, rendriya jIne 8, asaMjJI paMcendriya jIne 9 ane saMjJI paMcendriya jIvone 10. ekendriya jIva sUkSma ane bAdaranA bhedathI be prakAranA hoya che, sUkSama ekendriya jIva je A lekamAM sarvatra vyApta che, tene kaI paNa nimittathI ghAta thatuM nathI. bAdara ekendriya jIvane ghAta thAya che, mATe pramAdI vyakti pitAnI pravRttithI pRthivIkAyika, aSkAyika, tejasakAyika, vAyukAyika ane vanaspatikAyika ekendriya ne tathA beIndriya Adi trasa jIvene ghAtaka mAnela che. rAgAdika bhAvone udraka pratyeka avasthAmAM rahe che. tenA vinA keI paNa prANI jene ghAta karavAmAM pravRtta nathI thatuM. mATe tenI uakatA ja bhAvahiMsA che. ane rAgAdikonI utpatti svayaM bhAvahiMsA che mATe pramAdI vyakti bahAramAM hiMsAdika kAryomAM pravRtta na hoya te paNa te pramatta hevAthI hiMsaka mAnavAmAM zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre kimartha caitAn vyApArAn vidadhAtItyAha-'akRtaM kariSyAmIti manyamAnaH ' iti, yadanyaiH pUSaiH sadbhirna kRtaM nAnuSThitaM tatsarva kariSyAmi-vidhAsyAmi, iti manyamAnA svIkurvANaH san hananAdikarmakartA bhavati / putrakalatrAsakto'prAptavividhavibhavo'narthakaraM karma kariSyAmIti nizcitya hananAdau prvrtte| pramatta hone se hiMsaka mAnA jAtA hai| isIliye pramAdI ko zAstrakAroM ne hiMsaka kahA hai| pramAdI jisa prakAra pAMcaindriyoM ke viSaya meM lolupI bana kara trasa sthAvaroM kA ghAta karatA hai usI prakAra vaha unakA chedana bhedana bhI karatA hai / phira vaha lumpayitA-kisI kI gAMTha kATanA, khisA kataranA Adi kArya karatA hai, vilumpayitA-grAmaghAtAdi kArya karatA hai, apadrAvayitA-viSa zastrAdi ke prayoga se kisIko mAratA hai, uttrAsayitA-kaMkara patthara pheMkara kisIko DarAtA hai| aneka anarthoM ko karanevAlI hanana-chedana-bhedana Adi kriyAoM kA jo yahAM para pradarzana kiyA hai usakA abhiprAya sirpha itanA hI hai ki jo saMsAra meM hI phaMsA hai vaha kAlAkAla ke jJAna se rahita hokara para jIvoM ke viSaya meM aneka anarthIko paidAkaranevAlI anekaprakAra kI ghAtAdika kriyAoM ko nirantara karatA rahatA hai / zaMkA-anarthakArI kriyAoM ko yaha prANI kyoM karatA hai ? uttara-"akRtaM kariSyAmIti manyamAnaH" arthAt-'jo pahile anya pUrvajoM meM kArya nahIM kiye haiM ve saba maiM karU~gA' isa abhiprAya ke vazavartI hokara hI yaha prANI una anarthotpAdaka kriyAoM ke karane meM Ave che. mATe pramAdIne zAstrakAree hiMsaka kahyo che, pramAdI je prakAre pAMca indriyanA viSayamAM lelapI banIne trasa sthAvane ghAta kare che te prakAre te tenuM chedana bhedana paNa kare che, pachI te lukhkhayitA-koInI gATha kApavI, khissa kAtaravuM, Adi kArya kare che. viluppayitA-zrAmaghAtAdi kArya kare che. apadmAvayitA -viSa zastrAdikanA prayogathI keIne mAre che. utrAsayitA-kaMkara patthara pheMkIne keIne DarAve che, aneka anarthone karavAvALI, haNavuM, chedavuM, bhedavuM, Adi kiyAonuM je A ThekANe pradarzana karyuM che, tene abhiprAya phakta eTale ja che ke je saMsAramAM ja phaselA che te kAlAkAlanA jJAnathI rahita banI para jIve viSe aneka anarthone pedA karavAvALI aneka prakAranI ghAtAdika kiyAone nira. tara karatA rahe che. zaMka:-anarthakArI kriyAone A prANI kema kare che? utta2-" akRtaM kariSyAmIti manyamAnaH" arthAt "je pahelAnAM anya pUrvajoe kArya nathI karyuM te badhuM huM karIza." AvA abhiprAyane vazavatI banIne te prANu tevA anarthotpAdaka kriyAone kara zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 1 yadvA-yadanyaiH kairapyAzcaryagRhodyAnAdikaM pUrvaM na kRtaM tatsarvaM kariSyAmIti manyamAnaH prayatata iti tAtparyam / satataM vyagro bhUtvA nAnAvidhazastropaghAtamavRtto bhavatIti bhAvaH // mu0 5 // pravRtta hotA hai| yaha saMsArameM phaMsA hai - strIputrAdikoM meM gRddha banA huA hai / unake nirvAha ke liye sarvaprathama dravyakI ise jarUrata hotI hai parantu nirvAha lAyaka sAdhanoMko karate hue bhI manamAnA dravya ise prApta nahIM hotA hai, isaliye usakI prApti ke liye yaha nyAya anyAya mArgakA vicAra na kara yena kena prakAreNa dravya ke saMgrahake liye hananAdi kriyAoM meM pravRtti karatA hai / athavA - " akRtaM kariSyAmi " isakA yaha bhI artha hotA hai ki 'jo makAna vagairaha, athavA bagIcA vagairaha hamAre pUrvajoMne nahIM karavAye unheM aba maiM karavAUMgA' aisA soca kara jaba vaha unakI taiyArI karAne meM prayatnazIla hotA hai usa samaya jisa sthAna para ise bagIcA vagairaha kI taiyArI karAnI hai usa sthAna kI vaha saphAI karAne meM pravRtta hotA hai| yadi usa sthAna para koI jhADI vagairaha khar3I hotI hai to yaha use kaTavAtA hai, athavA jo zakya hotA hai to use svayaM bhI kATatA hai / isa prakAra yaha pramAdI vyakti strIputrAdikoM meM gRddha banakara akRta ke karane meM laga jAtA hai, ataH isa sthiti meM vaha SaDjIvanikAya kA ghAtaka hotA hai // 05 // vAmAM pravRtta thAya che. te saMsAramAM selA che. strI-putrAdikomAM gRddha banelA che. tenA nirvAha mATe sarvAM prathama dravyanI tene jarUrata paDe che, paraMtu nirvAhalAyaka sAdhanAne karatAM chatAM paNa manamAnyuM dravya tene prApta thatuM nathI mATe tenI prApti mATe te nyAya anyAya mAno paNa vicAra na karIne cena kena prakAreNa dravyanA saMgraha mATe haNavAdi kriyAomAM pravRtti kare che. na " athavA - " akRtaM kariSyAmi " meno me pazu artha thAya che - bhaDAna vigere athavA bagIcA vigere amArA pUrvajoe nahi manAvyA te huM banAvIza evA vicAra karIne jyAre te tenI taiyArI karAvavAmAM prayatnazIla thAya che te vakhate je sthAna para tene khagIcA vigerenI taiyArI karAvavAnI che te sthAnanI te saphAI karAvavamAM pravRtta thAya che. kadAca tevA sthAnapara kAI jhADI vigere ADu khaDu' hAya te tene te kapAvI nAMkhe che, athavA je zakaya hAya che tene pote kApe che. A prakAra A pramAdI vyakti zrI putrAdikomAM gRddha banI akRta karavAmAM lAgI jAya che mATe A sthitimAM te SaDjavanikAyanA ghAtaka thAya che ! sU0 5 5 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre evaM hananAdi prakArAnucitavyApArakaraNodyato dvIpAntaragamane'pi samagrakAryasAdhanabhUtaprabhUtadhanAlAbhAdviSaNNavetAH kiM karotIti darzayati-"jehiM ve"-tyaadi| mUlama-jehiM vA saddhiM saMvasai taM vA NaM egayA niyagA te puci poseMti, so vA te niyage pacchA posijjA, nAlaM te tava tANAe vA saraNAe vA, tuma pi tesiM nAlaM tANAe vA saraNAe vA // sU0 6 // chAyA-yairvA sArdai saMvasati, te vA khalu ekadA nijakAstaM pUrva poSayanti, sa vA tAn nijakAn pazcAtpoSayati nAlaM te tava trANAya vA zaraNAya vA, tvamapi teSAM nAlaM trANAya vA zaraNAya vA // sU0 6 // ___ TIkA-'yati' yaiH-mAtApitrAdibhiH sArddha saMvasati premNA nivasati te khalu= nizcayena, ekadA bAlye vayasi nijakAH svakIyAH mAtApitrAdayaH, taM-putrAdikaM pUrva bAlyAvasthAyAM poSayanti, vA-zabdo'pyarthe savA-so'pi tAn-mAtApitrAdIn , nijakAn AtmIyAn , pazcAt vRddhAvasthAyAM dhanAdinA poSayati kintu te mAtApitrAdayaH tava nAlaM trANAya vA zaraNAya vA, tvamapi teSAM nAlaM trANAya vA zaraNAya vA, aihika-pAratrika-duHkhodayeSu na ko'pi poSyaH poSako vA kasyApi trANa zaraNabhUto bhavatIti bhAvaH // sU0 6 // isa taraha hananAdi prakAravAle anucita vyApAroM ke karane meM udyata yaha prANI dhana kamAne kI icchA se anya dUsare dvIpoM meM bhI jAtA hai, parantu yadi vahAM para bhI samagra kAryakA sAdhanabhUta prabhUta dhana arthAt yatheccha dhanakA lAbha jaba ise nahIM hotA hai taba yaha atizayakhedakhinna hotA hai aura isa paristhiti meM yaha kyA karatA hai so prakaTa karate haiM'jehiM vA saddhiM saMvasai' ityAdi / artha spaSTa hai| AvI rIte haNavAnA prakAravALA anucita vyApAra karavAmAM prayatnazIla te prANI dhana kamAvAnI IcchAthI bIjA anya dvIpamAM paNa jAya che, paraMtu kadAca tyAM paNa samagra kAryanuM sAdhanabhUta prabhUta dhana arthAt yatheccha dhanane lAbha jyAre tyAM paNa maLatuM nathI te te ghaNe khinna thaI jAya che, ane A paristhitimAM te zuM 42 cha te 548 42vAmAM Ave che:-jehiM vA saddhiM saMvasa' tyAdi artha khule che. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 1 vizeSArtha-jina mAtApitA AdikoM ke sAtha yaha rahatA hai ve isakI pAlya avasthA meM sarvaprathama sevA-cAkarI karate haiM, isakI sahAyatA karate haiM, isakA pAlana poSaNa karate haiN| vaha bhI jaba yuvAvasthA Adi se samRddha ho jAtA hai taba ina apane mAtApitA Adi kI vRddhAvasthA meM dhana Adi se sahAyatA, sevA, yA inakA pAlana poSaNa karatA hai| isa prakAra pArasparika poSyapoSaka bhAva hone para bhI yaha unakI rakSA ke liye, athavA unako zaraNa dene ke liye samartha nahIM hotA hai, ve bhI isakI rakSAke liye, athavA isake zaraNa dene ke liye samartha nahIM hote haiN| ___saMsAra kI yaha rIti hai-pratyeka prANI apane 2 kuTumbiyoM kI-strI putrAdikoM kI mohAdhIna ho harataraha se sevA zuzrUSA saMrakSaNa pAlana poSaNa kiyA karatA hai| yaha vRtti sirpha manuSyoM meM hI nahIM hai, pazu-pakSiyoM taka meM bhI isI prakAra kI pAI jAtI hai / ve bhI iSTa ke saMyoga meM harSAte haiM aura unake viyoga meM duHkhI hote haiN| jaise ciDiyA ghosale meM rahatI hai aura baccAbaccI detI hai, jaba bAhara se khAnA lekara AtI hai taba usake choTe 2 bacce use dekhate hI cai-cai kara bAhara nikalate haiM aura usake Asa pAsa phudaka 2 kara usakI ora apanI2 caMcu kholakara vizeSArtha--je mAtApitA AdinI sAthe te rahe che te tenI bAlya avasthAmAM sarva prathama sevA cAkarI kare che tenI sahAyatA kare che, tenuM pAlaNa- piSaNa kare che, te paNa jyAre yuvAvasthA AdithI samRddha thaI jAya che tyAre te pitAnA mAtApitA AdinI vRddhAvasthAmAM dhana AdithI sahAyatA, sevA, ane temanuM pAlana-poSaNa kare che. A prakAre pArasparika piSya-Sika bhAva hevA chatAM paNa te temanI rakSA mATe ke zaraNa devAmAM samartha thatuM nathI, temaja teo paNa tenI rakSA ane zaraNa devAmAM asamartha bane che. saMsAranI e rIti che ke pratyeka prANa tipitAnA kuTuMbIonI strIputrAdikonI mehAdhIna thaI dareka prakArathI sevA, suzruSA, saMrakSaNa pAlana poSaNa karyA kare che. AvI vRtti phakta manuSyamAM ja che tema nahi paNa pazupakSIomAM paNa che tema dekhavAmAM Ave che. teo paNa ISTa saMgamAM harSa pAme che ane tenA viyegamAM duHkhI thAya che. jema cakalIo mALAmAM rahe che ane baccAM baccI de che, ane jyAre bahArathI khAvAnuM laI Ave che tyAre tenA nAnA nAnAM baccAM tene dekhatAM ja ce-cai karI bahAra nIkaLe che ane tenI AsapAsa kudavA mAMDe che ane tenI tarapha pitapotAnI cAMca khelIne besI jAya che. te pitAnI cAMcathI 13 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvArAgasUtre yathA svajanAdirna tava trANAya prabhavati tathaiva kaSTasampAditaM surakSitaM dhanamapi na trANAyeti darzayati-"uvAiye"-tyAdi / ___ mUlam-uvAiyaseseNa vA saMnihisaMnicao kijjai ihamegesiM asaMjayANa bhoyaNAe, tao se egayA rogasamuppAyA samuppajati, jehiM vA saddhiM saMvasai te vA NaM egayA niyagA taM pudhi pariharaMti, so vA te niyage pacchA pariharijA, nAlaM te tava tANAe vA saraNAe vA, tumaMpi tesiM nAlaM tANAe vA saraNAe vA // suu07|| chAyA-upAditazeSeNa vA sanidhisaMnicayaH kriyate, ihaikeSAmasaMyatAnAM bhojanAya, tatastasyaikadA rogasamutpAdAH samutpadyante, yairvA sAI saMvasati te vA khalu ekadA nijakAstaM pUrva pariharanti, sa vA tAn nijakAn pazcAtpariharati, nAlaM te taya trANAya vA zaraNAya vA, tyamapi teSAM nAlaM trANAya vA zaraNAya vaa||muu0 7 // baiTha jAte haiN| vaha apanI caMcu se inakI caMcu meM kucha khAnA dhara detI hai, ve khA jAte haiM, bar3e khuza hote haiN| - jaba pazupakSiyoM kI yaha paristhiti hai to phira manuSya jo samajhadAra prANI mAnA gayA hai usakI apane iSTa baMdhu janoM ke putrAdikoM ke pAlana poSaNa karane kI vRtti sabase bar3ha kara ho isameM koI Azcarya jaisI bAta nahIM, kintu ihaloka paraloka sambandhI duHkhoM kA udaya hone para nave tere trANa aura zaraNa hote haiM aura na tUM unakeliye prANa aura zaraNa ho sakatA hai // sU0 6 // tenI cAMcamAM kAMIka khAvAnuM dhare che te teo khAI jAya che. ane ghaNA khuza thAya che. jyAre pazu pakSionI A paristhiti che to pachI manuSya to samajadAra vyakti mAnavAmAM Ave che tene pitAnA ISTa baMdhu janone, putrAdikone pALavAmAM vRtti badhAthI vadhAre hoI zake temAM koI AzcaryanI vAta nathI. paraMtu Aleka paraka saMbaMdhI duHkhe udaya thavAthI nathI huM temane traNa ane zaraNa devAmAM samartha , ane nathI teo tane trANu ane zaraNa devAmAM samartha thatAM ! sUtra 6 che zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 1 TIkA-'upAdite-'tyAdi iha-saMsAre ekeSAMkatipayAnAm , asaMyatAnAM= gRhasthAnAM sanidhisaMnicayaH sanidhervidyamAnadhanasya saMnicayA ekatrIkaraNaM, yadvAsaMnicayo bAhulyam , upabhogyadhanasamUha iti yAvat , upAditazeSeNa upAditasya upabhuktasya zeSeNa avaziSTabhAgena bhojanAya bhojanamupabhogastasmai tadartha kriyate / yadvA-asaMyatAnA-mityatrArSatvAttRtIyArthe SaSThI, tena copAditazeSeNa saGgrahalipmubhiH kairapyasaMyatairnAnAvidhasAyadyakriyopArjitamanarthajanaka dhanaM sampAdya bhaviSyatkAle kuTumbapoSaNAya svopabhogAya vA kriyata ityarthaH / saMsAramUcchito gRhastho bhaviSyakAle upabhogArtha dhanasaMcayaM karotIti bhaavH| kintu so'pi dhanasaMpayo na tasyopabhogAyetyAha- tataH' ityAdinA, tato-dhanasaMcayAnantaramupabhogakAla iti yAvat , tasyopabhokturekadA dravyakSetrakAlabhAvanimittaprakaTavedanIyakarmodaye 'rogasamutpAdAH' rogANAM kAsazvAsarAjayakSmakuSThAzaAdInAM samutpAdAH yAdurbhAvAH ___1 upapUrvakAt 'ad' dhAtoH svArtheNiciktaH / jisa prakAra svajana vagairaha isa jIvake rakSaka nahIM ho sakate haiM usI prakAra kaSTasaMpAdita surakSita dhana bhI isakA rakSaka nahIM hotA hai isI bAta ko sUtrakAra kahate haiM 'uvAiyaseseNa vA' ityaadi| isa saMsAra meM kitaneka asaMyata saMsArI jIva apane upabhoga ke liye nAnA prakAra kI sAvadha kriyAoM dvArA anarthakArI dhanakA upArjana kara khAne pIne se avaziSTa dhanakA saMcaya karate haiM aura usakA upabhoga karate samaya icchAnukUla AhAra vihAra karate haiM, parantu jaba asAtA kA udaya AtA hai taba unake zarIra meM kAsa-zvAsa Adi aneka prakAra ke roga utpanna ho jAte haiN| isa avasthA meM isake netra aura nAsikA se pAnI girane lagatA hai, kuSTha je prakAre svajana vigere A jIvanA rakSaka nathI banI zakatA te prakAre kaSTasaMpAdita surakSita dhana paNa tenuM rakSaka banatuM nathI. A vAtane sUtrakAra kahe che- 'uvAiyaseseNa vA ' tyAhi-20 saMsAramA sA masaMyata saMsArI jIva pitAnA upalega mATe nAnA prakAranI sAvadya kriyAo dvArA anarthakArI dhananuM upArjana karI khAvA-pIvAthI avaziSTa dhanane saMcaya kare che, ane tene upabhega karI te samaya IcchAnukULa AhAra vihAra kare che, paraMtu jyAre azAtAne udaya Ave che tyAre tenA zarIramAM kAsa zvAsa Adi aneka prakAranA roga utpanna thAya che. A avasthAmAM tenA netra ane nAsikAthI pANI nIkaLavA lAge che. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 AcArAgasUtre samutpadyante-jAyante, dhanopabhoge mAnavAnAM svecchAhArakrIDAdinA jhaTiti dhAtuvaiSamyodayAnAnAvidharogA bhavantIti bhaavH|| tataH kiM bhavatItyAha-'yairvA sArddha'-mityAdi / yaiH-putrakalAdibhiH sAI saMvasati ta eva nijakAH AtmIyA ekadA-rogAbhibhave pUrva prathamaM paraspararogasaMsargabhayAt taM galanetranAsikaM vizIrNapANipAdaM rogiNaM pariharanti / kadAcit savA-so'pi pazcAt tAn nijakAn AtmIyAn putrakalatrAdIn pariharati, kintu yadi kathaJcitte zuzrUSaNaparA api na tava rakSakAH, nApi teSAM tvaM rakSakaH, aihika-pAratrikaduHkhavimocanAya parasparaM samarthA na bhavantIti bhAvaH ||muu0 7 // ___ yAvadvArdhakyAdikaM nAyAtaM tAvadeva zrutacAritrAdilakSaNe dharma yatnaH kartavya iti darzayati-' evaM jANittu' ityAdi / ___mUlam-evaM jANittu dukkhaM patteyaM sAyaM,aNabhikaMtaM ca khalu vayaM saMpehAe, khaNaM jANAhi paMDiyA ! // sU08 // chAyA-evaM jJAtvA duHkhaM pratyekaM sAtam , anabhikrAntaM ca khalu vayaH samprekSya kSaNaM jAnIhi paNDita ! // sU0 8 // Adi roga ke kAraNa hAtha paira galane lagate haiM, usa samaya isake apane kuTumbI-putra kalatrAdika-bhI 'hamako bhI roga na laga jAya' isa bhaya se ise chor3a dete haiM / athavA kisI samaya yaha bhI kisI kAraNavaza unheM chor3a detA hai / yadi paraspara koI kisIko na bhI choDe to bhI aihika aura pAratrika duHkhoM se koI kisI kI rakSA nahIM kara sakatA hai ||suu07|| __jaba taka vRddhAvasthA vagairaha nahIM AI hai taba taka zrutacAritrarUpa dharma sevana karane meM prayatna karate rahanA caahiye| isI bAtako sUtrakAra pradarzita karate haiNkuSTha Adi roganA kAraNe hAtha paga gaLavA lAge che, te vakhate tenA pitAnA kuTuMbI-putrakalatrAdika paNa "amane paNa rega na lAgI jAya" A bhayathI tene choDI de che. athavA keI vakhata te paNa koI kAraNavaza teone choDI de che. kadAca paraspara kaI keIne na paNa cheDe to paNa aihika ane pAratrika duHkhothI keI keAInI rakSA karI zakatA nathI. sUtra che ! jyAM sudhI vRddhAvasthA vigere nathI AvI tyAM sudhI zratacAritrarUpa dharma sevana karavAmAM prayatna karate rahevuM joIe, A vAtane sUtrakAra pradarzita kare che - zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2 u. 1 101 TIkA-he paNDita! he paramArthajJa-medhAvin ! evaM"ke'pi svajanAdayastrANAya vA zaraNAya vA na bhavanti" iti pUrvoktaprakAreNa pratyeka pratyekapANinaH sarveSAM prANinAmityarthaH, duHkhaM, tathA sAtaM-mukhaM ca jJAtvA svakRtazubhAzubhakamavipAkAnubhavo'vazyaM bhavatI'-tibuddhavA anabhikrAntam avyatItaM vayaH zarIrasya kAlakRtAvasthA saMprekSya-parivAdadoSavato vAkyasya, poSaNadoSavato bAlyasya, parihAradoSavato rogasya ca dUravartitvaM yatrAsti tAdRzaM vayaH samAlocya, kSaNam avasaraM jAnIhi budhyasva he paNDita ! iti smbndhH| 'evaM jANittu' ityaadi| he medhAvI! he sarvaviratisampanna ! he paramArtha ke jAnanevAle muni ! koI bhI svajanAdika eka dUsare ko trANa aura zaraNa ke lie samartha nahIM ho sakatA hai| isaprakAra pUrvokta rIti se pratyeka prANI ke sukha duHkha ko jAnakara-arthAt apane kiye hue puNyapApa kA phala avazya bhoganA par3atA hai, aisA samajhakara tathA avasthAko bhI anabhikrAnta dekha kara, tathA jaba taka rogAdi kA udaya nahIM huvA haisaba indriyAM apanI 2 zakti meM samartha haiM aura svajanAdikoM ne nahIM chor3A hai arthAt jabataka svajanAdi Adara karate haiM tabataka hI AtmA kA zreya sAdha lenA cAhiye, aisI avasthA ko arthAt parivAda-doSayukta vRddhAvasthA, poSaNa-doSavAlI bAlyAvasthA aura parihAra-doSavAlI rogAvasthA ko socakara tUM saMyamArAdhana ke avasarako bhalI-bhA~ti jaan| 'evaM jANittu' tyAhi- medhAvI!-3 sapatisapanna ! u 52bhArthanA jANakAra muni! kaI paNa svajanAdika eka bIjAne trANa ane zaraNa mATe samartha banatA nathI. A prakAre pUrvokta rItithI pratyeka prANInA sukha duHkhane jANune arthAta "pitAnA karelA pApa punyanA phaLa avazya jogavavA paDe che evuM samajIne tathA avasthAne paNa anabhikAnta dekhIne, tathA tyAM sudhI regAdikane udaya thayuM nathI, badhI Indriyo potapotAnI zaktimAM samartha che, ane svajanAdie choDela nathI, arthAt jyAM sudhI svajanAdi Adara kare che tyAM sudhI AtmAnuM zreya sAdhI levuM joIe. evI avasthAne arthAt parivAdadoSayukta vRddhAvasthA, poSaNadeSavALa bAlyAvasthA ane parihAraSavALI rogAvasthAne secIne tuM saMcamAdhananA avasarane bhavibhAMti jANa. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 AcArAGgasUtre cAhe sukhI ho cAhe duHkhI ho- pratyeka manuSya ko apane kRta-kiye hue zubhAzubha karma ke phala kA bhoga avazya bhoganA par3atA hai / yaha nizcita siddhAnta hai ki binA phala diye karma kabhI bhI naSTa nahIM hote / AtmA ko jo paugalika vargaNAe~ paratantra karatI haiM, unakA nAma hI karma hai / isa loka meM kajala kI kuppI kI taraha sarvatra kArmaNa vargaNAe~ bharI huI haiM- ye paugalika haiM / AtmA ke krodhAdi kaSAyoM ke nimitta se unameM sthitibandha aura anubhAgabandha rUpa phala dene kI zakti AtI hai| karmabandha kI zAstrakAroMne 4 prakAra kI avasthAe~ batalAI haiM / 1 prakRtibandha, 2 sthitibandha, 3 anubhAgabandha aura 4 pradezabandha / jJAnAvaraNIyAdika aSTavidha karmoM meM AtmA ke una 2 guNoM ke ghAta karane kI jo zakti hai usa kA nAma prakRtibandha hai / prakRti nAma svabhAva kA hai / jisa prakAra nImakA svabhAva kaDavA hotA hai usI prakAra jJAnAvaraNIya karma kA svabhAva AtmA ke jJAna guNa ko ghAta karane kA hotA hai, darzanAvaraNIya karma kA svabhAva AtmA ke darzanaguNa ko ghAta karane kA hai, vedanIya karmakA svabhAva AtmA ko sukha aura duHkha denekA hai, mohanIya karmakA svabhAva, AtmAke svabhAva ko parapadArthoM meM gRddha banAne kA hai, bhale sukhI hoya yA duHkhI pratyeka manuSyane potAnA kRta-karelA zubhAzubha karmInA phaLane bhogavavuM paDe che. e nizcita siddhAnta che ke phaLa ApyA vinA karma koI vakhata nAza thatAM nathI. AtmAne paulika vaNA paratatra kare che tenuM nAma ja karyAM che. A lokamAM kAjaLanI zIzI mAphka sarvatra kANu vaNAe bharelI che. e paudgalika che. AtmAnA krodhAdi kaSAyonA nimittathI temAM sthitibaMdha ane anubhAga adharUpa phaLa devAnI zakti Ave che. kaMdhanI zAstrakAroe ja prakAranI avasthAo atAvelI che. 1 prakRtibaMdha, 2 sthitibaMdha, 3 anubhAgamadha, ane 4 pradeza dha. jJAnAvaraNIyAdika aSTavidha karmomAM AtmAnA te te guNanI prAta karavAnI je zakti che tenu nAma prakRtibaMdha che. prakRti nAma svabhAvanu che. jema lIMbaDAnA svabhAva kaDavA hAya che te prakAra jJAnAvaNIya karmInA svabhAva AtmAnA jJAnaguNuno ghAta karavAnuM heAya che. darzanAvaraNIya kA svabhAva AtmAnA darzanaguNanA ghAta karavAno che. vedanIya karmInA svabhAva AtmAne sukha ane du:kha ApavAnA che. mAhanIya karmInA svabhAva AtmAnA svabhAvane parapadArthomAM zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 1 103 Ayu karmakA svabhAva niyata samaya taka jIvako usa 2 paryAyameM roka rakhane kA hai, nAma karmakA svabhAva citrakAra kI taraha zarIrAdikoM ko aneka rUpameM pariNamAne kA hai, gotrakA svabhAva U~ca nIca kula meM paidA karAne kA tathA antarAya karma kA svabhAva AtmA ke vIrya ke ghAta karane kA hai / pradezabandha vaha hai - jisakI vajaha se dUdha aura pAnI kI taraha AtmA aura karma ke anantAnanta pradezoM kA ekIbhAva jaisA saMbaMdha ho jAtA hai / yaha donoM prakAra kA baMdha, mana vacana kAya ke yogoM se hotA hai| sthitibaMdha - karmoM meM AtmA ke sAtha rahane kI maryAdA ko kahate haiM / phala dene kI zakti kI hInAdhikatA ko anubhAgabaMdha kahate haiM / ye sthitibaMdha aura anubhAgabaMdha kaSAyoM se hote haiM / karmoMkA AtmAke sAtha baMdha hotA hai, isakA yaha matalaba nahIM hai ki AtmA karma ho jAtA hai, athavA karma AtmA rUpa ho jAte haiM / pratyeka dravyameM eka aguru-laghu nAmakI zakti rahA karatI hai, jisakI vajaha se eka dravya dUsare dravyarUpa nahIM ho sakatA / isa zakti ke sadbhAva se pratyeka dravya apane svarUpa meM sadA kAyama banA rahatA hai / hara eka dravya meM ina chaha guNoM kA ki jinako sAmAnya guNa kahate haiM sadA nivAsa rahatA hai| (1) astitva- isa guNa ke nimitta se dravya gRddha banAvavAno che. Ayuka`nA svabhAva niyata samaya sudhI jIvane te te paryocamAM rokI rAkhavAnA che. nAmakarmanA svabhAva citrakAranI mAphka zarIrAdikone aneka rUpamAM pariNamAvavAnA che. gotranA svabhAva uMca nIca kuLamAM pedA karAvavAno ane antarAya kanA svabhAva AtmAnA vIryano ghAta karavAnA che. pradezakha dha te ja che, jenI mAraphata dUdha ane pANI mAphaka AtmA ane kane anantAnanta pradezanA ekIbhAva jevA sabaMdha thaI jAya che. e banne prakAranA baMdha mana vacana kAyAnA ceAgothI thAya che. sthitibaMdha-karmomAM AtmAnI sAthe rahevAnI maryAdAne kahe che, phaLa devAnI zaktinI hInAdhikatAne anubhAgabaMdha kahe che. e sthitimadha ane anubhAgama dha kaSAyAthI thAya che. karmonA AtmA sAthe baMdha thAya che, tenA e matalaba nathI ke AtmA karma banI jAya che, athavA ka AtmArUpa banI jAya che. pratyeka dravyamAM eka anurUlaghu nAmanI zakti rahyA kare che, jenI mAraphata eka dravya bIjA dravyarUpa banI zakatuM nathI. A zikatanA saddabhAvathI pratyeka dravya potAnA svarUpamAM sadA kAyama banI rahe che. dareka dravyamAM A cha guNA ke jene sAmAnya guNu kahe che te sadA nivAsa karI rahelA che. 1 astitva - gunA nimittadhI dravyano ardha vakta nAza nathI thato. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 AcArAGgasUtre kA kabhI nAza nahIM hotA, (2) vastutva - isa guNa ke nimitta se dravya kSaNa 2 meM kucha na kucha kAma kiyA hI karatA hai / (3) dravyatva - isa guNa ke nimitta se dravya meM ekasI va bhinna prakAra kI avasthAe~ badalA karatI haiM, (4) agurulaghutva - isake nimitta se dravya sadA apanI maryAdA meM hI rahatA hai - koI bhI isakA guNa dUsare guNarUpa nahIM ho sakatA, koI dUsarA guNa bhI usameM bAhara se Akara nahIM mila sakatA, (5) pradezavattva - isa guNa ke nimitta se dravyakA koI na koI AkAra avazya hotA hai, (6) prameyatva - isa guNa ke nimitta se dravya kisI na kisI jJAnakA viSaya hotA rahatA hai| AtmA aura pudgala meM eka aisI vaibhAvika zakti hai ki jisase ye donoM anAdikAla se anyonyasaMpRkta hone ke kAraNa svabhAva se anyathA hone rUpa vibhAva avasthA meM par3e hue haiM / inakI yaha vibhAva avasthA anAdikAla kI hai- Aja naI paidA nahIM huI hai, isI se jIva meM pudgala ke nimitta se vibhAva-anyathAbhAva rUpa pariNamana aura vibhAvadazAsaMpanna jIva ke nimitta se pudgala meM vibhAva - (karma) rUpa pariNamana huA karatA hai| inakA yaha pariNamana anAdikAlakA hai-AjakA nhiiN| 04 2 vastutva - guNunA nibhittathI dravya kSaNa-kSaNubhAM ne abha arthA 42 che. 3 dravyatva- yA guNanA nibhittathI dravyabhAM ye bhane linna prAznI avasthAmo mahasyAM 4re che. 4 agurulaghutva-senA nibhittathI dravya sahA potAnI bharyAhAbhAM rahe che, kAi paNa tenA guNa khIjA guNarUpa banI zakatA nathI, ane khIjo guNa paNa temAM mahArathI bhAvI bhaNI zaDato nathI. 5 pradezavattva- yA guNunA nibhittathI dravyano ardha ne aha Aara avazya thAya che. 6 prameyatvamA gugunA nibhittathI dravya koI ne koI jJAnanA viSaya thaI rahe che. AtmA ane pudgalamAM eka evI vaibhAvika zakti che ke jenAthI e banne anAdi kALathI anyAnya saMyukta hAvAne kAraNe svabhAvathI anyathA heAvArUpa vibhAva avasthAmAM paDela che, tenI A vibhAva avasthA anAdi kALanI che. Aja navI pedA thayela nathI. enAthI jIvamAM pudgalanA nimittathI vibhAva-anyathA bhAvarUpa pariNamana ane vibhAvadazAsaMpanna jIvanA nimittathI pudgalamAM vibhAva( karma )-rUpa pari Numana thayA kare che. tenuM A pariNamana anAdi kALanu che. AjanuM nahi. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 105 adhya0 2. u.1 prazna-yadi AtmA pahale zuddha thA aisA mAna liyA jAve to kyA hAni hai? __ uttara-bar3I bhArI hAni hai| isa prakAra kI mAnyatA meM karma ke saMbaMdha ke pahile AtmA zuddha ThaharegA, aura phira usako karmakA saMbaMdha mAnane se siddhAtmAoM ko bhI karma kA saMbaMdha mAnanA pdd'egaa| aisA to hai nahIM-zuddha meM azuddhatA A sakatI nahIM / siddha avasthA zuddha avasthA hai| azuddha se zuddha hotA hai, isIliye bandha se hI mokSa kahA gayA hai| prazna-karma ke phala dene kI koI vizeSa vidhi hai ? uttara-hAM, hai| jaba karma baMdhate haiM taba unake pakane ke liye kucha kAla cAhiye, bAMdhe hue karma usI samaya udyameM nahIM Ane lgte| inakA hisAba to khetameM par3e hue bIja kI taraha hai| jisa prakAra kheta meM boyA gayA bIja kucha kAla ke bAda hI pakatA hai ThIka isI prakAra bAMdhe hue karma ko pakane meM bhI samaya lagatA hai / isa samayakA nAma abAdhAkAla hai| isa AvAdhAkAla kA yaha hisAba hai ki-eka kor3Akor3I sAgara kI sthitivAle karma meM usakA abAdhAkAla 100 varSa kA par3atA hai, sattara 70 koDAkoDI sAgara kI sthitivAle mohakarma meM 7000 varSakA prazna-kadAca AtmA pahelAM zuddha hatuM tema mAnI levAmAM Ave te zuM 724ta cha ? uttara--ghaNI bhArI hAni che. A prakAranI mAnyatAmAM karmanA saMbaMdhanA pahelA AtmAne zuddha mAnavuM paDaze. ane pachI tene karmane saMbaMdha mAnavAthI siddhAtmAone paNa karmane saMbaMdha mAnavo paDaze. evuM to che nahi. zuddhamAM azuddhatA AvI zakatI nathI. siddha avasthA zuddha avasthA che. azuddhathI zuddha che. mATe baMdhathI ja mekSa kahevAya che. prazna-manA // pAnI oil vizeSa vidhi cha ? uttara-hA. che. jyAre karma baMdhAya che tyAre tene pAkavA mATe thoDo vakhata joIe, bAMdhelA karma te vakhata udayamAM AvavA lAgatA nathI tene hisAba te khetaramAM paDelA bI mAphaka che. je prakAre khetaramAM vAvelA bI thoDA vakhata pachI pAke che te prakAre bAMdhelA karmane pAkavAmAM paNa thoDo vakhata lAge che. te samayanuM nAma abAdhAkAla che. A abAdhAkAlano e hisAba che ke eka kaDAcheDI sAgaranI sthitivALA karmamAM tenI abAdhA 100 varSanI paDe che 70 kaDAcheDI sAgaranI sthitivAlA mohakarmamAM 7000 varSane abAdhAkALa zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 AcArAGgasUtre avAdhAkAla par3atA hai| isa hisAbase karor3a sAgara kI sthitivAle karmakA abAdhAkAla antarmuhUrta mAtra hI paDegA, isase yaha bAta jAnI jAtI hai ki-jitane kama sthiti ke karma baMdhege, ve jaldI phala dene ko taiyAra ho jAveMge, aura yahI vajaha hai ki isI bhavameM bAMdhe hue karma jIva ko isI bhavameM udaya A jAte haiN| prazna-bAMdhe hue karmakA vaisA hI phala milatA hai ? yA usa meM kucha parivartana bhI ho sakatA hai ? / / ___uttara-jIvoM ke pariNAmoM ke nimitta se phalopabhoga meM parivartana bhI ho jAtA hai| usa parivartana ko-utkarSaNa, apakarSaNa, saMkramaNa, aura udIraNA kahate haiM / bAMdhe hue karmoM kI sthiti yA unake anubhAga meM jIvoM ke bhAvoM ke nimitta se jo vRddhi ho jAtI hai use utkarSaNa kahate haiM / pahile bAMdhe hue karmoM kI sthiti va anubhAga meM jIvoM ke bhAvoM ke nimitta se jo ghaTatI hotI hai use apakarSaNa kahate haiN| jIvoM ke bhAvoM ke nimitta se pApa kA puNya meM yA puNya kA pApa meM jo parivartana-badalanA hotA hai usakA nAma saMkramaNa hai| kinhIM karmoM ko kisI nimitta ke vaza apanI ThIka sthiti ke pahile udaya meM lAkara khapA denekA nAma udIraNA hai| paDe che A hisAbathI kareDa sAgaranI sthitivALA karmane abAdhAkALa antamuhUrta mAtra ja paDe che. AthI te vAta jaNAya che ke jeTale thoDI sthitine karma baMdhAze teTaluM jaldI phaLa devAne taiyAra thaI jaze, ane e ja kANathI A bhavamAM bAMdhelA karma jIvane A bhavamAM udaya Ave che. praznabAMdhelA karmanuM tevuM ja phaLa maLe che agara temAM kAMI parivartana paNa thAya che ?. uttara-jenA pariNAmonA nimittathI phalepabhogamAM parivartana paNa thaI jAya che, A parivartanane-utkarSaNa, apakarSaNa, saMkramaNa, ane udIraNA kahe che. bAMdhelA karmonI sthiti agara tenA anubhAgamAM jInA bhAvonA nimittathI je vRddhi thAya che tene utkarSaNa kahe che. pahelAM bAMdhelA karmonI sthiti ane anubhAgamAM jenA bhAvenA nimittathI je ghaTatI thAya tene apakarSaNa kahe che. jInA bhAvenA nimittathI pApane puNyamAM, ane puNyane pApamAM je parivartana thAya che, tenuM nAma saMkramaNa che. keI karmane koI nimittanA kAraNathI potAnI ThIka sthitinA pahelAM udayamAM lAvIne je khapAvI nAMkhe che tenuM nAma udIraNa che. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya 2. u.1 107 ina karmoM kI uttara prakRtiyAM kitanI haiM ? aura unakA kyA svarUpa hai ? tathA dezaghAti aura sarvaghAti, puNyarUpa aura pAparUpa prakRtiyAM kitanI aura kauna 2 haiM ? tathA dezaghAti prakRtiyAM meM sarvaghAti sparddhaka kitane haiM ? ityAdi samasta bAtoMkA vicAra zAstroM meM acchI taraha kiyA gayA hai / isa prakAra karmoM kA saMkSepa meM svarUpa samajha kara yaha prakaTa kiyA hai ki isI karma ke nimitta se AtmA isa saMsAra meM bhaTakatA aura aneka duHkhoM ko sahana karatA rahatA hai| karma AtmA ko saMsAra meM bhamAtA hai / AtmA bhI svayaM inakA nimitta pAkara saMsAra meM bhamatA rahatA hai| karmoM se duHkhI honevAle jIva hI saMsArI haiN| ve sadA isa saMsAra meM isI kI vajaha se bhramaNa kiyA karate haiM / isa ke isa paribhramaNa ko dekha kara jJAnIjana ise saMbodhana karate hue kahate haiM ki" AghAtaM maraNena janma jarayA vidyuccalaM yauvanaM, santoSo dhanalipsayA zamasukhaM bhogAzayA dehinAm / lokairmatsaribhirguNA vanabhuvo vyAlai pA durjanai,rasthairyeNa vibhUtirapyapahRtA grastaM na ki kena vA?" ||1|| A karmonI uttara pravRtio keTalI che? ane tenuM zuM svarUpa che? tathA dezaghAti ane sarva ghAti puNyarUpa ane pAparUpa prakRtie keTalI ane kaI kaI che? tathA dezaghAti prakRtimAM sarvaghAtispaddhaka keTalAM che.? ItyAdi samasta vAtono vicAra zAmAM sArI rIte karavAmAM Avela che. A prakAra karmone saMkSepamAM svarUpa samajIne evuM pragaTa karela che ke A karmanA nimittathI AtmA A saMsAramAM bhaTakate ane aneka duHkhane sahana karate rahe che. karma AtmAne saMsAramAM samAve che. AtmA paNa svayaM tene nimitta banIne saMsAramAM bhamate rahe che. karmothI duHkhI thavAvALA jIva saMsArI che. te sadA A saMsAramAM eja kAraNathI bhramaNa karyo kare che. tenA A paribhramaNane dekhIne jJAnI ane tene saMbodhana karIne kahe che ke - " AghrAtaM maraNena janma jarayA vizuzcalaM yauvanaM, santoSo dhalipsayA zamasukhaM bhogAzayA dehinAm / lokamatsaribhirguNA vanabhuvo vyAlenapA durjanai,rastharyeNa vibhUtirapyapahatA prastaM na ki kena vA?" // 1 // zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 AcArAgasUtre __he saMsAra ke jIvoM! kaho duniyA meM aisI kaunasI vastu hai jo nirbhaya ho / dekho-mRtyu ne janmako, bur3hApe ne vijalI ke samAna caMcala yuvAvasthA ko, dhana kI tRSNA ne saMtoSa ko, bhogoM kI AzAne mAnasika zAMti ko, matsara-bhAvavAle durjanoM ne guNoM ko, sarpa aura hiMsakoM ne jaMgalI jAnavaroM ko, duSToM ne rAjAoM ko aura asthiratA ne aizvarya ko bhayabhIta kara rakhA hai| eka ko ekakA bhaya lagA huA hai| ekase eka prasita hai, phira isameM zAMti kI bhAvanA rakhanA mAnoM kUpa ke kinAre para baiTha kara nirbhayatAke sAtha UMghanA jaisA hai| isI liye to jJAnI pada pada para saMbodhita kara kahate rahate haiM ki-are bhavya ! / " tatvaM cintaya satataM citte, parihara cintAM nazvaravitte" sadA tUM sArAsAra kA vicAra karatA raha / kyoM nAzavAna dhanAdika kI cintA se vyartha hI apane ko vyAkula kiyA karatA hai ?, kyA tujhe patA nahIM ki jisa prakAra mAMsake Upara gIdha maMDarAyA-ghUmA karate haiM usI prakAra tujhe khAne ke liye yaha kAla tere zira para maMDarA-ghUma-rahA hai / logoM ko tU marate hue nitya dekhatA hai, pratyeka divasa vRddhoM ko asahya kaSTa kI yAtanAoM se pIDita nihAratA hai aura saMsAra ko bhI he saMsArI jI ! kahe dunIyAmAM evI kaI vastu che ke je nirbhaya che. dekhe mRtyune janmane, ghaDapaNano vijaLI samAna caMcaLa yuvAvasthAne, dhananI tRSNane teSane, bheganI AzAne mAnasika zAMtine, matsarabhAvavALA dujanene guNene, sarpo ane hiMsakane jaMgalI janAvane, duSTane rAjAone, ane asthiratAne aizvaryane mahAbhaya che. ekane ekane bhaya lAge che. ekathI eka grasita che, pachI temAM zAMtinI bhAvanA rAkhavI kuvAnA kinArA upara besIne nirbhayatAnI sAthe uMgha levA barAbara che. mATe to jJAnI pade pade saMbaMdhita karI karIne kahetAM rahe che ke are bhavya ! ___ "tattvaM cintaya satataM citte, parihara cintAM nazvaravite / / sadA tuM sArAsArane vicAra karate rahe, kAraNa ke nAza thanAra dhanAdikanI cintAthI vyartha pitAnI jAtane vyAkula banAvIza nahi. zuM tane khabara nathI ke jevI rIte mAMsa upara gIdha avAranavAra ghUmyA kare che te prakAre tane khAvA mATe kAla tAre zira upara ghUmI rahyo che. kene maratAM tuM nitya juve che. pratyeka divasa vRddhane asahya kaSTanI yAtanAothI pIDita bhALe che, ane saMsArIjIne paNa tareha tarehanA bhayathI gherAelAM ane nAnA prakAranA saMkaTane sahana karatAM zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 1 109 taraha 2 ke bhayoM se ghirA huA evaM nAnA prakAra ke saMkaToM ko jhelatA huA tUM svayaM apanI AMkhoM se dekhatA hai, phira bhI tUM viSaya rUpa cAre ke lobha se mamatA ke kAMTe meM phaMsa kara apanA nAza kara rahA hai| machalI aura bandara kI taraha bandhana meM pha~satA huA bhI vahAM se nahIM nikalanA caahtaa| kyA tujhe nahIM mAlUma ki terI bhI eka dina yahI dazA honevAlI hai, ataH yahI avasara kalyANa karane kA hai| kahA bhI hai " yAvatsvasthamidaM kalevaragRhaM yAvacca dUre jarA, yAvaccendriyazaktirapratihatA yAvatkSayo nAyuSaH / Atmazreyasi tAvadeva viduSA kAryaH prayatno mahAn , proddIpte bhavane tu kUpakhananaM pratyudyamaH kIdRzaH?" // 1 // he bhavya ! jaba taka terA yaha zarIra ThIka hAlata meM hai, isameM koI bhI roga ne nivAsa nahIM kiyA hai, jaba taka bur3hApA dUra hai, jaba taka indriyoM kI zakti banI huI hai, jaba taka Ayuke dina bAMkI haiM, taba taka tUM AtmakalyANa karane kI ceSTA acchI taraha karatA rh| ghara jalane para kUpa khodane se kyA lAbha? // 1 // ina pUrvokta bAtoM ko dhyAnameM rakhate hue sUtrakAra kahate haiM-' evaM jANittu' ityAdi / 'he paNDita !' isa zabda ke artha kA ttiikaakaarte svayaM pitAnI AMkhothI dekhe che, chatAM te viSayanA lebhathI mamatAnA kAMTAmAM phasI pitAne nAza karI rahyo che. mAchalI ane vAMdarAnI mAphaka tuM baMdhanamAM phasele paNa tyAMthI bahAra nIkaLavA cAhate nathI. zuM tane khabara nathI ke tArI paNa eka divasa A dazA thavAnI che. mATe eja avasara kalyANa karavAnuM che. kahyuM paNa che - " yAvatsvasthamidaM kalevaragRhaM yAvacca dUre jarA, yAvaccendriyazaktirapratihatA vAvatkSayo naayussH| Atmazreyasi tAvadeva viduSA kAryaH prayatno mahAn , proddIpte bhavane ca kUpakhananaM pratyudyamaH kIdRzaH?" // 1 // he bhavya ! jyAM sudhI A tAruM zarIra sArI hAlatamAM che, temAM kaI paNa roge nivAsa nathI karyo, jyAM sudhI ghaDapaNa dUra che, jyAM sudhI IndriyanI zakti banI rahI che, jyAM sudhI AyunA divaso bAkI che, tyAM sudhI tuM AtmakalyANa karavAnI ceSTA sArI rIte karate rahe. ghara baLavA lAge tyAre kuve davAne zuM artha ? 1che ___ pUrvarita vAtone dhyAnamA rAjIna sUtrA2 4 cha-" evaM jANitu" tyAdi upaDita' 24 // zamanA manu ||4|2-dde medhAvI !, Desarvavitisapana!, zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre he medhAvI! he sarvaviratisaMpanna ! he paramArthajJa! ina tIna padoM se vivecana karate haiN| sAra aura asAratattva kA vivecana karanevAlI buddhi kA nAma medhA-prajJA hai| isake balapara hI prANI 'upAdeya kyA vastu hai ? heya kyA hai ? isa bAta kA vicAra kara sakatA hai| isa pavitra vicAradhArA se usakI AtmAmeM bhedavijJAna jAgRta hotA hai| isase vaha yaha bhalI bhAMti jAna letA hai ki "ego haM natthi me koI" "maiM svataMtra eka hUM, merA isa saMsAra meM koI nahIM hai / ina para-padArthoM kA kevala mere sAtha saMyoga saMbaMdha haiM, tAdAtmya saMbaMdhavAle jJAnAdiguNa merI AtmA ke sAtha sadA rahanevAle hai| ina saMyogI padArthoM kA niyama se viyoga hogA, jinakA tAdAtmya saMbaMdha hai ve to isa AtmA se trikAla meM bhI dUra nahIM ho sakate / jo apanA nija guNa hai vahI hameM upAdeya hai, bAkI heya haiM " isa prakAra kI vizuddha bhAvanA se usakI AtmA meM una padArthoM se vairAgyavRtti utpanna hotI hai, isa vairAgyavRtti se AtmA meM koI apUrva vIryollAsa paidA hotA hai, isakI vajaha se AtmA se anaMtAnubaMdhI cokar3I kA aura darzanamohanIya kI prakRtiyoM kA kSaya, kSayopazama yA upazama hotA hai| isI paristhiti meM ise upazama kSayopazama yA kSAyika samakita paidA ho jAtA hai| abhI AtmA meM cAritramohanIya karma kI sattA maujUda hai, he paramArthag!, A traNa padothI vivecana kare che-sAra ane asAra tatvanuM vivecana karavAvALI buddhinuM nAma medhA-prajJA che. tenA baLa upara he prANI "upAdeya zuM vastu che. heya zuM che " A vAtane vicAra karI zake che. AvI pavitra vicAradhArAthI tene AtmAmAM bhedavijJAna jAgrata thAya che, tethI te 2 // sArI zete tI cha -" ego haM natthi me koI" "I yaso chuM. mAruM A saMsAramAM keI nathI. A para padArthone kevala mArA AtmAnI sAthe sagA saMbaMdha che. tAdamya saMbaMdhavALA jJAnAdiguNa mArI AtmAnI sAthe sadA rahevAvALA che. A saMyogI padArthonuM niyamathI viga thaze, jene tAdAmya saMbaMdha che teo te A AtmAthI vikALamAM paNa dUra thaI zakatA nathI. je pitAne nijaguNa che te amane upAdeya che, bAkI heca che" AvA prakAranI vizuddha bhAvanAthI tene AtmAmAM te padArthothI vairAgyavRtti utpanna thAya che. te vairAgya vRttithI AtmAmAM koI apUrva vizvAsa pedA thAya che. tenI mAraphate AtmAthI anaMtAnubaMdhI cekaDIne ane darzanamehanIyanI prakRtine kSaya, kSapazama, agara upazama thAya che. AvI paristhitimAM tene upazama, kSaye pazama, ane kSAyika samakita pedA thAya che. haju AtmAmAM cAritramehanIya karmanI sattA mejuda che, zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 1 isase ise dezavirati yA sarvavirati kI prAsi nahIM huI hai, parantu samakita kI prApti hone ke bAda jyoM hI yaha Age baDhanekA prayAsa karatA hai tyoM hI isako yA to dezavirati hotI hai yA sarvapirati / dezavirati se mukti nahIM, ataH jaba yaha apane puruSArtha kI dizAko Age bar3hAtA hai taba sarvavirati ke lAbha se yaha apane ko pavitra karatA hai aura vAstavika tapa saMyama kA ArAdhaka bana jAtA hai, ataeva paramArthajJa-parama-utkRSTa jo artha= AtmA kA svarUpa, usakA jJa-jJAtA ho jAtA hai / dezavirati meM AtmA prANAtipAtAdika pAMca AtrayoMkA eka dezase tyAgI hotA hai aura sarva viratimeM unakA sarva prakAra se tyAga ho jAtA hai| vahAM samasta jIvoM para samatAbhAva rahatA hai| AtmAkA nijasvarUpa jo jJAtA-draSTApanA hai vaha isa tapasaMyamakI avasthA meM prakaTa ho jAtA hai| ___ sUtrameM-"dukkhaM patteyaM sAyaM" jo pada hai vaha isa bAtakI puSTi karatA hai-yaha duHkha aura sukha, pApa aura puNya se hote haiM, ataH "saMsAra ke samasta prANiyoM ko rogAdika vedanA Adi ke samaya apane dvArA kiye gaye karmakA vipAka avazya bhoganA par3atA hai" aisA samajhakara he bhavya ! jaba taka apane zarIrameM rogAdikoM kA udaya nahIM hotA, aura jaba taka saceSTatA banI huI hai, tathA jaba taka svajana saMbaMdhI apane se tenAthI tene dezavirati ane sarvavirati paNa prApta thayela nathI. paraMtu samakitanI prApti thayA bAda jyAre te AgaLa vadhavAne prayAsa kare che tyAre tene dezavirati thAya che, athavA sarvavirati. dezaviratithI mukti nahi mATe jyAre e potAnA purUpArthanI dizAne AgaLa vadhAre che, tyAre sarvaviratinA lAbhathI te pitAne pavitra kare che, ane vAstavika tapa saMcamane ArAdhaka banI jAya che, eTale paramArthaza-parama-utkRSTa je artha= AtmAnuM svarUpa tene satrajJAtA thAya che. dezaviratimAM AtmA prANAtipAtAdika pAMca Azravone eka dezathI tyAgI thAya che ane sarvaviratimAM tene sarva prakArathI tyAga thaI jAya che. tyAM samasta jI upara samatAbhAva rahe che. AtmAnuM nija svarUpa je jJAtA-draSTApana che te A tapa saMyamanI avasthAmAM pragaTa thaI jAya che. sUtramA " dukkhaM patteyaM sAyaM" re 54 che te 2 vAtanI puSTi 42 chte duHkha ane sukha pApa ane puNyathI thAya che, mATe "saMsAranA samasta prANIone regAdika vedanA AdinA samaye potAnAthI karelA karmane vipAka avazya bhagava paDe che." evuM samajIne he bhavya ! jyAM sudhI pitAnA zarIramAM zegAdikano udaya nathI thato, ane jyAM sudhI saceSTatA banela che, ane jyAM sudhI zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre virakta nahIM hote taba taka AtmakalyANa karane meM agrasara ho jA, aura isa saMyamArAdhanarUpa pavitra kAryako na chor3a / kyoM ki "hAtha pAMvameM jaba taka bala hai, AMkhoM meM hai teja prakAza, zravaNazakti hai, buddhi upasthita, rogAdika kA huA na traas| dharma AcaraNa karale prANI, dharakara mana meM uttapna sAja, ko jAne kala rahA na kala to, kyoM jAne dete ho Aja // 1 // " "anabhikrAntaM ca vayaH samprekSya" samaya samaya Ayu ghaTatI hai, kSaNa kSaNa kAyAkSINa hotI hai / jisa prakAra miTTIkA DhelA bhIjate hI gala jAtA hai, usI taraha dekhate 2 yaha zarIra gala jAtA hai, isaliye tUM apane Atma-kalyANa kI tarapha pravRtti kara / kyoM ki vaya ke vyatIta hone para parivAda, poSaNa aura parihAra Adika doSa utpanna ho jAte haiN| isa liye usa hAlata meM saMyamakA pAlana azakya hotA hai| isa liye sUtrakAra kahate haiM ki-jaba taka saMyama dhAraNa karane yogya avasthA vyatIta nahIM huI hai taba takadharmAcaraNa rUpa avasara ko hAthase mata jAne do, arthAt yahI avasthA hai jisameM prANI dharmAcaraNa kara sakatA hai| sUtra meM 'ca' zabda arthAntara kA bodhaka hai isa se yaha svajana saMbaMdhI pitAnAthI virakta nathI thatAM tyAM sudhI AtmakalyANa karavAmAM agresara banI jA, ane A saMyamarAdhana rUpa pavitra kAryane na choDa, kAraNa ke " hAtha pAMvameM jaba taka bala hai, AkhomeM hai tejaprakAza, zravaNazakti hai, buddhi upasthita, rogAdikakA huA na bAla / dharma AcaraNa kara le prANI, dharakara manameM uttama sAja, ko jAne kala rahA na kala to.kyoM jAne dete ho Aja // 1 // " " anabhikrAntaM ca vayaH samprekSya " samaya samaya Ayu ghaTe che, kSaNe kSaNe kAyA kSINa thAya che. jemAM mATInuM hekuM pANI lAgatAM ja gaLI jAya che tema dekhatAM dekhatAMmAM A zarIra gaLI jAya che, mATe te potAnA AtmakalyANa tarapha pravRtti kara. kAraNa ke vayanA vyatIta thavAthI parivAda, piSaNa ane parivAra Adika doSa utpanna thAya che, tethI tevI hAlatamAM saMyamanuM pAlana thavuM azakya che, mATe sUtrakAra kahe che ke jyAM sudhI saMyama dhAraNa karavAnI yaMgya avasthA vyatIta thaI nathI tyAM sudhI dharmAcaraNarUpa avasarane hAthathI javA dyo nahi. arthAta Aja avasthA che jemAM dharmAcaraNa prANI karI zake che. sUtramAM "" zabda arthAntarane bedhaka che zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 1 113 yadvA-avasIdato vineyasyotsAhavardhanaparamidaM vAkyam-he paNDita ! sampati tyamanatikrAntavayA asi, atha ca parivAdAdidoSatrayarahito'si tAvadeva saMyamAya yatasvetyarthaH, atredRzakSaNAbhijJatvena paNDita ! iti sambodhanaM snggcchte| pratIta hotA hai ki pUrvokta parivAdAdi 3 doSoM meM se kisI eka bhI doSa se jo aspRSTa-rahita hai aura avasthA bhI dharmAcaraNa karane kI jisakI nikala gaI hai, parantu yadi vaha dRDhasaMhanana vAlA hai to bhI pravrajyA-bhAgavatI dIkSA ke yogya hai / jisa prakAra bhagavAn ke mAtA pitAne-devAnandA aura RSabhadattane apanI vRddhAvasthAmeM dIkSA dhAraNa kI thii| __ athavA-"anabhikrAntaM ca khalu vayaH saMprekSyakSaNaM jAnIhi paNDita!" yaha vAkya saMyama meM sIdAte hue ziSyajanoM meM jo nirutsAhita ho rahe haiM unakA utsAha bar3hAne ke liye kahA gayA hai| unakA utsAha bar3hAte hue ve kaha rahe haiM ki-he paNDita ! isa samaya tuma pravrajyA grahaNa karane kI avasthA vAle ho, tathA parivAdAdika doSatraya rahita bhI ho, so tuma jaba taka isa avasthA meM ho taba taka saMyama grahaNa ke liye prayatnazIla rho| isI abhiprAya se sUtrakAra ne 'paNDita!' isa saMbodhana se unheM saMbodhita kiyA hai, kAraNa ki ziSyajana svayaM isa prakAra kI apanI avasthA ko samajha rahe haiM, ataH yaha saMbodhana unake liye saMgata baiThatA hai| tethI e pratIta thAya che ke pUrvokta parivAdAdi traNa doSomAMthI keI eka paNa doSathI je askRSTa-rahita che ane avasthA paNa dharmAcaraNa karavAnI jenI vItI gaI che. paraMtu kadAca te daDha saMhananavAlA che to paNa pravajyA-bhAgavatI dIkSAne gya che. jema bhagavAnanA mAtApitAe devAnaMdA ane RSamadatta pitAnI vRddhAvasthAmAM dIkSA dhAraNa karI hatI. ____ athavA--" anabhikrAntaM ca khalu vayaH saMprekSya kSaNa jAnIhi paNDita !" A vAkya, saMyamamAM kaSTa pAmatAM ziSyajanamAM je nirUtsAhita banela che, tene utsAha vadhAravA mATe kahevAmAM Avela che. tene utsAha vadhArIne teo kahe che ke he paMDita ! A vakhata tame pravajyA grahaNa karavAnI avasthAvALA cho, tathA parivAdAdika doSatraya vagara paNa cho jethI tame jyAM sudhI A avasthAmAM cho tyAM sudhI saMyama grahaNa karavA mATe prayatnazIla rahe, A abhiprAyathI sUtrakAre paMDita' A saMbaMdhanathI tene saMbaMdhita karela che, kAraNa ke -ziSya jana svayaM A prakAranI pitAnI avasthAne samajI zake che mATe A saMbaMdhana tene mATe saMgata bese che, zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre ___ athavA-he anabhikrAntayauvana ! ziSya ! kSaNaM dravya-kSetra-kAla-bhAvabhedena catuvidhaM jAnIhi / tatra dravyakSaNazca sthAvarajaGgamayogamatvaM, tatrApi dvIndriyAdiparihAreNa paJcendriyatvaM, tatrApi sajJitvaM, tatrApi manuSyatvaM, teSvapi viziSTajAtizobhanakulotpattidIrghAyuSvanairujyAdikamupalabhya cAritraprAptirUpo'vasaro labdhaH / yato devanArakabhave samyaktvaM jJAnAvabodharUpazrutasAmAyikopalabdhizca bhavati, tiryakSu kasyaciddezaviratirupajAyate, sarvaviratirUpaM cAritraM manuSyajanmanyeva labhate, sa eva drvykssnnH| sAmAyikazcaturvidhaH-samyaktva-zruta-dezavirati-sarvaviratirUpo bodhyH| ___athavA-ziSya ke liye sUtrakAra phira kahate haiM ki-he anabhikrAntayauvana ziSya ! dravya, kSetra, kAla aura bhAva ke bhedase kSaNa (avasara) cAra prakAra kA hai| (1) sarvaviratirUpa avasthA jIva ko jisa kSaNa meM prApta hotI hai usakA nAma dravyakSaNa hai, kyoM ki yaha jIva avyavahAra rAzise vyavahAra rAzi meM AtA hai vahAM para pRthivIkAyika Adi ekendriya jIvoM meM janma grahaNa karatA hai| phira vaha karma sthitiko bhogatA huAkrama se dvIndriyAdika jIvoM meM utpanna hotA hai| isa prakAra sthAvara aura jasaparyAya meM / trasaparyAya kI prApti dravyakSaNa hai| isameM bhI dvIndriyAdika paryAyoM ke sivAya paMcendriyaparyAya kI prApti; isameM bhI saMjJipana kI prApti; usameM bhI manuSyaparyAya kI prApti; vahAM bhI viziSTa jAti-uccakula meM janma, dIrghAyu kA pAnA, niroga zarIra kI prApti honA, isa meM bhI cAritra kI prApti athavA ziSya mATe sUtrakAra pharIvAra kahe che ke-he anabhikrAntayovana ziSya ! dravya, kSetra, aNa mane bhAvanA methI kSaya (avasa2) yA2 2 che. (1) sarvaviratirUpa avasthA jIvane je kSaNe prApta thAya che tenuM nAma dravya kSaNa che kAraNa ke-A jIva avyavahAra rAzithI vyavahAra rAzimAM Ave che tyAM pRthivIkAyika Adi ekendriya jIvamAM janma grahaNa kare che, pachI te karmasthitine bhegavatAM kamathI beIndriya mAM utpanna thAya che, A prakAra sthAvara ane trasa paryAyanI prApti dravyakSaNa che. temAM paNa beIndriyAdika paryAya sivAya paMcendriya paryAyanI prApti, temAM paNa saMjJIpaNAnI prApti, temAM paNa manukhyaparyAyanI prApti, tyAM paNa viziSTa jAti-uMca kuLa-mAM janma, dIrdhAyu meLavavuM, niroga zarIra prApta thavuM, temAM paNa cAritranI prApti thavI, ItyAdi. e badhuM dravya zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 1 honA; ityAdi, ye saba dravyakSaNa haiN| ye saba bAteM tujhe prApta huI haiM, kyoM kidevagati aura narakagati meM tattvazraddhAnarUpa samyaktvasAmAyika, aura tattvAvabodharUpa zrutasAmAyika kI upalabdhi jIvako prApta hotI hai, tiryazcagati meM kisI 2 jIva ko dezavirati kA lAbha hotA hai, sarvavirati rUpa cAritra kI prApti to isa jIvako manuSyajanma meM hI hotI hai / isI liye yahAM para vahI dravyakSaNa hai| sAmAyika 4 prakAra kA hai-1 samyamasva,2 zruta, 3 dezavirati aura 4 sarvavirati / ___ yahAM para dravyakSaNa kA vicAra kiyA hai, sarvaviratirUpa cAritra kI utpatti athavA prApti kI mukhyatA se manuSya paryAya ko hI pradhAnatayA dravyakSaNa kahA hai, kyoM ki sarvaviratirUpa cAritra ke sivAya AtmA dUsarI kisI avasthA se karmoMkA kSaya kara mokSa prApta nahIM krtaa| mokSaprApta karanA yaha isa kI svAbhAvika avasthA hai| jisa prakAra tuMbar3I ke Upara miTTIkA lepa lagAne se vaha pAnI ke nIce baiTha jAtI hai, ThIka usI prakAra yaha jIva bhI karmamala se lipta hone ke kAraNa saMsArarUpa samudra ke andara baiTha jAtA hai| jaise usa tuMbar3IkA lepajyoMra pAnI se gala kara haTatA jAtA hai tyoM 2 vaha tuMbar3I pAnI ke Upara AtI jAtI hai, bilakula nirlepa hone kSaNa che. A badhI vAto tane prApta thayela che, kAraNa ke devagati ane narakagatimAM tatvazraddhAnarUpa samyakatvasAmAyika ane tatvAvarUpa zrutasAmAyikanI upalabdhi jIvane prApta thAya che. tiryaMcagatimAM kaI kaI jIvane dezaviratine lAbha thAya che. sarvaviratirUpa cAritranI prApti te A jIvane manuSya janmamAM ja thAya che mATe A ThekANe teja dravyakSaNa che. sAmAyika cAra prakAranuM che. 1 samyaktva, 2 zruta, 3 dezavirati bhane 4 sarvapati. ahIM dravyakSaNano vicAra karyo che. sarvaviratirUpa cAritranI utpatti athavA prAptinI mukhyatAthI manuSyaparyAyane ja pradhAnatayA dravyakSaNa kahyuM che, kAraNa ke sarva viratirUpa cAritra sivAya AmA bIjI kaI avasthAthI karmone kSaya karI mokSa prApta karatA nathI. ekSaprApta kare te tenI svAbhAvika avasthA che. jema tuMbaDI upara mATIne lepa lagADavAthI te pANInI nIce besI jAya che, ThIka te prakAre A jIva paNa karmamalathI lipta hovAnA kAraNe saMsArarUpa samudranI aMdara besI jAya che. jema jema je te tuMbaDI upara mATIne lepa pANIthI gaLIne haThI jAya che tema tema te tuMbaDI pANI upara Ave jAya che. bilakula nilepa thavAthI te zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 116 AcArAgasUtre para vaha pAnI ke Upara tairane lagatI hai, ThIka isI prakAra jyoM 2 karmamalakA lepa isa jIvAtmA se chUTatA jAtA hai tyoM 2 yaha bhI apanI zuddha avasthA ko prApta karatA jAtA hai, eka dina yaha bhI AtA hai jaba yaha karmamala ke lepa se sarvathA nirlepa ho jAtA hai / sarvathA nirlepa honA hI isakI zuddha avasthA kI prApti hai| yaha karmoM ko nAza karane kI dazA, sarvaviratirUpa cAritra kI prApti se hI jIva ko prApta hotI hai, ekendriyAdika paryAyoM meM isakI prApti jIva ko nahIM hotI, kyoM ki sarvaviratirUpa cAritra kI prApti vinA jJAna ke vikAza ke nahIM ho sakatI, jJAna kA vikAza manuSya paryAya ke sivAya anyatra nahIM hotaa| isIliye pradhAnatayA isIko hI dravyakSaNa kahA hai| jJAnake vikAza kA abhiprAya pAMca AsravoM kI nivRtti se hai| jJAnase pAMca AsravoM kI sarvathA nivRtti ho vahI jJAna kA vikAza hai / yadyapi devaparyAya meM bhavapratyaya avadhi hotA hai tathApi vahAM para jo sarvaviratirUpa cAritra kI yogyatA nahIM hai usakA khAsa kAraNa yahI hai / usa jJAna se vahAM para pAMca AsravoM kI nivRtti nahIM ho sktii| isI prakAra naraka meM bhI pAMca AsravoM kI nivRtti ke abhAva se dezavirati aura sarvavirati kI prApti nahIM ho sktii| pANu upara taravA lAge che. te prakAre jema jema kamalane lepa A jIvAtmAthI chuTI jAya che tema tema te paNa potAnI zuddha avasthAne prApta karate rahe che. eka divasa e paNa Ave che ke te karmamalanA lepathI sarvathA nilepa thaI jAya che. sarvathA nilepa thavuM te tenI zuddha avasthAnI prApti che. A karmono nAza karavAnI dazA, sarvaviratirUpa cAritranI prAptithI ja jIvane prApta thAya che. ekendriyAdika paryAyomAM tenI prApti jIvane thatI nathI, kAraNa ke sarvaviratirUpa cAritryanI prApti jJAnanA vikAsa sivAya thatI nathI. jJAnane vikAsa manuSya paryAya sivAya anyatra nathI thate, mATe pradhAnatayA tene ja dravyakSaNa kahela che. jJAnanA vikAsane abhiprAya pAMca AzranI nivRttithI che. jJAnathI pAMca AzrayonI sarvathA nivRtti thAya te jJAnane vikAsa che. haju devaparyAyamAM bhavapratyayaya avadhi hoya che tathApi te jagyAe je sarvaviratirUpa cAritranI gyatA nathI tenuM khAsa kAraNa e che ke te jJAnathI tyAM pAMca AzranI nivRtti thatI nathI. e prakAre narakamAM paNa pAMca AzranI nivRttinA abhAvathI dezavirati ane sarvaviratinI prApti thaI zakatI nathI. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 1 117 kSetrakSaNastu yasmin kSetre sarvaviratisvarUpacAritropalabdhirjAyate, tathA hiadholokagrAmasaMvalinatiryagloka eva, tatrApi samayakSetra eva, tatrApi paJcadazakarmabhUmiSveva, tAsvapi bharatakSetrApekSayA sArddhapaJcaviMzatidezeSveva cAritrAvAptibhavati / sa cAyaM kSetrarUpo'vasaro durlbhH| yato'nyakSetreSu samyaktvazrutasAmAyikayorevopalabdhiH , kasyacidezaviratisambhavaH, kintu na sarvaviratiprAptirbhavati / ___ idamuktaM bhavati-kSetram UrdhvAdhastiryaglokarUpam / tatropraloke dezaviratisarvaviratirUpasAmAyikayoH kSaNo nAsti, avaziSTayoH kSaNo'sti / adholoke jisa kSetra meM sarvaviratirUpa cAritra kI prApti isa jIva ko hotI hai usakA nAma kSetrakSaNa hai| adholoka-grAma-saMvalita arthAt salilAvatIvijayayukta tiryagloka meM hI, vahAM para bhI samayakSetra meM hI, vahAM bhI pandraha karmabhUmiyoM meM hI, vahAM para bhI bharatakSetra kI apekSA se 25 // dezoM meM hI isa jIva ko cAritra kI prApti hotI hai| yaha kSetra rUpa avasara bhI durlabha hai, kyoM ki anyakSetroM meM samyaktvasAmAyika aura zrutasAmAyika, ina do kI upalabdhi, tathA kinhIM 2ko dezavirati rUpa cAritrakI upalabdhi kI saMbhAvanA hai, parantu vahAM para jIvoM ko sarvavirati kA lAbha nahIM hotA hai| ___ Urdhvaloka, adholoka, aura tiryagloka, isa prakAra kSetra 3 prakAra kA hai| inameM Urdhvaloka meM dezavirati aura sarvavirati rUpa sAmAyika dhAraNa karane kA avasara hI nahIM hai| samyaktvasAmAyika aura zrutasAmAyika ina do kI jIva ko vahAM prApti ho sakatI hai| adholoka meM bhI adho je kSetramAM sarvaviratirUpa cAritranI prApti A jIvane thAya che tenuM nAma kSetrakSaNa che. alakajhAmasaMvalita arthAt salilAvatIvijayayukta tiryazlokamAM, tyAM paNa samayakSetramAM ja, tyAM paNa paMdara karmabhUmiomAM ja, tyAM paNa bharatakSetranI apekSAthI sADhApacIsa (25) dezamAM A jIvane cAritranI prApti thAya che. te kSetrarUpa avasara paNa durlabha che. kAraNa ke anya kSetromAM samyaktvasAmAyika ane sAmAyika, A bannenI upalabdhi, tathA koI keI ne dezaviratirUpa cAritranI upalabdhinI saMbhAvanA che, paraMtu te jagyAe jIvene sarvaviratine lAbha thatuM nathI. udbhUloka, aleka ane tiryAzloka, A prakAre kSetra traNa prakAranA che. temAM urdhvalokamAM dezavirati ane sarvaviratirUpa sAmAyika dhAraNa karavAno avasara ja nathI. samyaktvasAmAyika ane zrutasAmAyika, A benI jIvane tyAM prApti thaI zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 AcArAGgasUtre 'dholokagrAmaM ( salilAvatIvijayaM ) varjayitvordhva lokavadvajJeyam, adholokagrAmeSu ca caturNI sAmAyikAnAM kSaNo'sti / tiryagloke manuSyakSetrAdvahiH sarvaviratiM vihAya trayANAM sAmAyikAnAM kSaNo'sti tena manuSyakSetra eva caturvidhasAmAyikaprAptiriti bodhyam / kAlakSaNaH - kAlarUpo'vasaraH, sa hi avasarpiNyAM muSamaduSSamA- duSSamasuSamAduSSamA - rUpeSu tRtIya - caturtha - paJcamAtmakeSu triSvarakeSu, utsarpiNyAM duSpamasuSamAsuSamaduSSamArUpayostRtIya-caturthArakayozca sarvaviratirUpasAmAyikopalabdhirupajAyate / etacca nUtanadharmaprAptimapekSya kathitam / pUrvapratipannApekSayA saMharaNAvasthAyAM lokatraye sarvArakeSu sarvaviratisAmAyikopalabdhirjAyate / lokagrAma ( salilAvatIvijaya ) ko chor3akara Urdhvaloka kI taraha hI samajhanA cAhiye / arthAt adholoka meM - adholokagrAma - salilAvatI vijaya meM cAroM hI sAmAyika ko prApta karane kA avasara hai, parantu bAkI jagaha samyaktva aura zruta, ina do sAmAyikoM kI prApti kA hI avasara hai / tiryagloka meM manuSyakSetra se bAhira sarvaviratirUpa sAmAyika ke atirikta bAkI tIna sAmAyikoM kI upalabdhi kA avasara jIva ko prApta hotA hai, parantu cAroM prakAra ke sAmAyika kI prApti to jIva ko manuSyakSetra - DhAIdvIpa meM hI hotI hai| jisakAla meM sarvaviratirUpa cAritra kI prApti isa jIva ko hotI hai usakA nAma kAlakSaNa hai / kAla do prakArakA hai - utsarpiNIkAla aura avasarpiNIkAla / isameM utsarpiNIkAla 6 prakAra kA, aura avasarpiNIkAla bhI 6 prakArakA hai / utsarpiNI ke 6 bheda - 1 duSSamaduSSamA, zake che. dheAlAkamAM paNa adhelAkagrAma ( salilAvatIvijaya ) ne cheDIne urdhva lAkanI mAphaka ja samajavuM joie, arthAt adhelAkamAM-adhelAkagrAma-salilAvatI vijayamAM cAre sAmAyikane prApta karI levAno avasara che, paraMtu bIjI jagyAe samyaktva ane zruta e be sAmAyikone prApta karavAnAja avasara che, tirthaMglokamAM manuSyakSetrathI bahAra sarvaviratirUpa sAmAyikanA atirikta bAkInA traNa sAmAyikonI upalabdhinA avasara jIvane prApta thAya che, paraMtu cAre prakAranI sAmAyikanI prApti tA jIvane manuSyakSetra-aDhIdvIpamAM ja thAya che. je kALamAM sarvavatirUpa cAritranI prApti A jIvane thAya che tenuM nAma kAlakSaNa che. kAla e prakAre che-utsarpiNIkAla ane avasarpiNIkAla, AmAM utsarpiNIkAla cha prakAre, ane avasarpiNIkAla paNa cha prakAre che, utsarpiNInA zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2 u. 1 bhAvakSaNastu dvividhaH-karmabhAvakSaNo, nokarmabhAvakSaNazca / karmabhAvakSaNazca krmnnaamupshm-kssyopshm-kssyaa-nytmpraaptiruupH| tatropazamacAritrakSaNa upazamazreNyAM 2 duSSamA, 3 duSSama-suSamA, 4 suSamaduSSamA, 5 suSamA, 6 suSamA suSamA, ye haiN| isI prakAra avasarpiNI ke bhI-(1) suSamasuSamA, (2) suSamA, (3) suSamaduSSamA, (4) duSSamasuSamA, (5) duSSamA, (6) duSSamaduSSamA, ye 6 bheda haiN| jisakAla meM jIvoM ke jJAnAdi zubhabhAvoM kI vRddhi tathA AyuSya avagAhanA Adi kI aura varNa gandha rasa sparza ke paryAyoM kI vRddhi hotI hai vaha utsarpiNI hai, aura jisa kAla meM jIvoM ke jJAnAdi zubhabhAvoM kA hrAsa, tathA AyuSya avagAhanA Adi kA aura varNa gandha rasa sparza kI paryAyoM kA hAsa hotA hai vaha avasarpiNI hai| inameM avasarpiNI ke suSamaduSSamA-tIsare kAla meM, duSSamasuSamA-caturthakAla meM aura duSSamA-paMcamakAla meM, tathA utsarpiNI ke duSSamasuSamA-tIsare kAla meM aura suSamaduSSamAnAmaka caturthakAla meM sarvaviratirUpa sAmAyika kI prApti jIva ko hotI hai| yaha kathana navIna dharmaprApti kI apekSA se kahA hai| pUrvapratipanna kI apekSAse saMharaNAvasthA meM lokatraya meM samastakAloM meM sarvaviratirUpa sAmAyika kI upalabdhi jIva ko ho sakatI hai| bhAvakSaNa do prakAra kA hai 1 karmabhAvakSaNa aura 2 nokrmbhaavkssnn| 6 bheda-1 duSamaduSamA, 2 duSamA, 3 duSa-suSamA, 4 suSamaduSamA, 5 suSamA, 6 suSamasuSamA, ye cha. 241 prAre aksapilAnA 55] (1) suSamasuSamA, (2) suSamA (3) suSabhaSamA, (4) duSabhasuSamA, 5 duSamA, 6 hupamahuSamA, A che bheda che. je kALamAM jene jJAnAdi zubha bhAvanI vRddhi tathA AyuSya avagAhanA AdinI ane varNa gaMdha rasa sparzanA paryAnI vRddhi thAya che te utsarpiNa che, ane je kALamAM jene jJAnAdi zubha bhAvone hAsa tathA AyuSya avagAhanA Adine ane varNa gaMdha rasa sparzanI paryAne hAsa thAya che te avasarpiNI che. temAM avasarpiNInA suSamaduSamA-trIjA kALamAM duSamasuSamAthA kALamAM ane duSamA-paMcama kALamAM, tathA utsarpiNInA duSpamasuSamA-trIjA kALamAM ane suSamaduSamA nAmaka cethA kALamAM sarvaviratirUpa sAmAyikanI prApti jIvane thAya che. A kathana navIna dharmaprAptinI apekSAthI kahyuM che. pUrva pratipannanI apekSAthI saMharaNAvasthAmAM lakatrayamAM samasta kALomAM sarvaviratirUpasAmAyikanI upalabdhi jIvane thAya che. bhAvakSaNa be prakAranA che. 1 karmabhAvakSaNa ane 2 karmabhAvakSaNa. cAritra zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 AvArAgasUtre cAritramohanIya karmakA-kSaya, kSayopazama aura upazama-rUpa avasthAoM meM se kisI bhI avasthArUpa honA-so karmabhAvakSaNa hai| usameM upazamazreNI meM cAritramohanIya karma kI 21 prakRtiyoM ke upazama hone para antamuhUrtaparimita jo upazamacAritra hotA hai vaha upazamacAritra kA kSaNa hai| cAritramohanIya karmakI 21 prakRtiyoM ke sarvathA kSaya hone para antamuhUrtaparimita jo chadmastha aura yathAkhyAta cAritrakI prApti hotI hai tatsvarUpa kSAyikacAritra kA kSaNa hai| kSayopazamacAritrakSaNa cAritra mohanIya karma ke kSayopazama se hotA hai / usakA kAla utkRSTa deza Una eka karoDa pUrvakA hai| __ karmabhAvakSaNa kA matalaba hai-cAritra ke AvAraka-(rokanevAlA) cAritramohanIya karmake kSaya, kSayopazama, aura upazama kI prAptikA avasara / usameM cAritramohanIya karma kI apratyAkhyAnAvaraNAdi 21 prakRtiyoM ke upazamase jo cAritra prApta hotA hai usakA nAma upazamacAritra hai / yaha upazamazreNi meM hotA hai, isakA kAla antarmuhUrta hai| apratyAkhyAnAvaraNAdi 21 prakRtiyoM ke sarvathA kSaya se jIva ko jo cAritra prApta hotA hai usakA nAma kSAyikacAritra hai| upazamazreNI meM upazamacAritra aura kSapakazreNI meM kSAyikacAritra hotA hai / upshmmihanIya karmane-kSaya, kSaye pazama ane uzama--rUpa avasthAomAM kaI paNa avasthArUpa thavuM, te karmabhAvakSaNa che, temAM upazamazreNImAM cAritrahanIya karmanI 21 prakRtine upazama thavAthI antarmuhUrta parimita je upazamacAritra thAya che te upazamacAritrane kSaNa che. cAritramohanIya karmanI 21 prakRtine sarvathA kSaya thavAthI antarmuhUrta parimita je chastha ane yathAkhyAta cAritryanI prApti thAya che tasvarUpa kSAyikacAritranuM kSaNa che, kSayapazamacAritra kSaNanuM cAritramehanIya karmanA layopazamathI thAya che, tene kALa utkRSTa dezauna eka koDa pUrvane che. karmabhAvakSaNane matalaba che cAritrane AvAraka (rekarAvALA) cAritramehanIya karmane kSaya, kSaye pazama ane upazamanI prAptino avasara, temAM cAritramohanIya kamanI apratyAkhyAnAdi 21 prakRtionuM upazama je cAritrathI prApta thAya che tenuM nAma upazamacAritra che. A upazamazreNimAM thAya che. tene kALa antarmuhUrta che. apratyAkhyAnAdi 21 prakRtinA sarvathA kSayathI jIvane je cAritra prApta thAya che tenuM nAma kSAyikacAritra che. upazamazreNimAM upazamacAritra ane kSepaka zreNimAM kSAyikacAritra thAya che. upazamazreNinA sthAna 8-910 ane 11mAM zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 1 121 cAritramohanIyopazame satyantarmuhUrtaparimitaH, cAritramohanIyakSaye cAntarmuhUrtaparimitazchadmasthayathAkhyAtacAritraprAptirUpaH / kSayopazamacAritrakSaNaH karmaNaH kSayopazamena bhavati, sa cotkRSTato dezonapUrvakoTivarSaparimito vijJeyaH / nokarmabhAvakSaNazca - AlasyamohAvarNavAdastambhAderabhAve sati samyaktvAdisAmAyikopalabdhirUpaH / Alasya mohAdyupahataH saMsArocchedanasamarthaM manuSyabhavaM prApyApi na bodhyAdikaM labhata iti tAtparyam / kecittu nokarmabhAvakSaNaM 'riktakSaNa' isyabhidadhati / zreNI ke sthAna 8 va 9 vAM 10 vAM aura 11 vAM guNasthAna haiM / 12 veM guNasthAna taka jIva ko chadmasthAvasthA rahatI hai / yathAkhyAtacAritra 11 veM 12 veM 13 veM aura 14 veM guNasthAna meM hotA hai / chadmasthAvasthA ke cAritra ko chadmasthacAritra aura saMpUrNa mohanIya karma ke kSaya athavA upazama se AtmA ke zuddha svarUpa meM sthira hone ko yathAkhyAta cAritra kahate haiM / anaMtAnubaMdhI Adi 12 kaSAyoM kA udadyabhAvI kSaya tathA unhoMke niSekoM kA sadavasthArUpa upazama aura saMjvalana tathA nokaSAya kA yathAsaMbhava udaya hone para jo cAritra hotA hai use kSAyopazamika cAritra kahate haiN| isakA dUsarA nAma sarAgasaMyama bhI hai / nokarmabhAvakSaNa- Alasya, moha, avarNavAdAdika ke abhAva hone para jo samyaktvAdirUpa sAmAyika kI prApti huA karatI hai vaha nokarmabhAvakSaNa hai, kyoM ki Alasya aura mohAdika se upahata huA prANI saMsAra kA nirmUla ucchedana karane meM samartha manuSya bhavako prApta karake guNasthAna che. kSapakazreNinuM sthAna 8-9-10 ane 12ma guNasthAna che. 12 mA guNasthAna sudhI jIvane chadmasthAvasthA rahe che. yathAkhyAtacAritra 11 -12-13 ane 14 mAM guNasthAnamAM thAya che. chadmasthAvasthAnA cAritranu chadmastha cAritra ane sa MpUrNa mAhanIya karmInA kSaya athavA upazamathI AtmAnA zuddha svarUpamAM sthira hovuM tene yathAkhyAtacAritra kahe che. anatAnubaMdhI Adi 12 kaSAyAnA udayabhAvI kSaya tathA tenA niSekanA sadavasthArUpa upazama. ane sa'jvalana tathA nAkaSAyanu yathAsaMbhava udaya hovA para je cAritra thAya tene kSAyeApazamikacAritra kahe che. tenuM bIjuM nAma sarAgasayama paNa che. thavApara nAkama bhAvakSaNa--ALasa, meha, avarNavAdAdikanA abhAva kare che te nAkama bhAvakSaNa che, kAraNa prANI saMsArano nirmULa ucchedana je samyaktvAdirUpa sAmAyikanI prApti thayA ke ALasa ane mAhArdikathI upahata thayela 16 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 AcArAGgasUtre atrAyaM prakaraNArthaH saMkSiptaH-dravyakSaNo jaGgamatvAdiviziSTamAnavabhavarUpaH / kSetrakSaNa AyakSetrarUpaH / kAlakSaNo dharmAnuSThAnasamayaH / bhAvakSaNaH kSayopazamAdirUpo vijJeyaH / ato he paNDita ! etAdRzaM caturvidhaM dharmAcaraNAyAtidurlabhaM kSaNamavagamya saMyamAnupAlanatatparo'vazyaM bhaveti bhaavH|| mU0 8 // itthamatidurApakSaNamayApya yAvacca zrotrAdInAM zaktayo na parihInAstAvadAtmArtha prayAso vidheya iti darzayati-'jAve-'tyAdi / mUlam-jAva soyapariNANA aparihINA, nettapariNANA aparihINA jIha pariNANA aparihINA pharisa pariNANA aparihINA, iccepahiM virUvarUvehi paNNANehiM aparihINehiM AyaDaM sammaM samaNuvAsijjAsi-tti bemi // sU0 9 // bhI bodhi Adi ko prApta nahIM kara sakatA hai| nokarmabhAvakSaNa ko koI 2 AcArya riktakSaNa bhI kahate haiM / ___isa prakaraNa ko saMkSipta karate hue TIkAkAra kahate haiM-trasaparyAyaviziSTa mAnavabhavasvarUpa (1) dravyakSaNa hai, AryakSetrarUpa (2) kSetrakSaNa, dharmAnuSThAna kA samaya-(3) kAlakSaNa aura kSayopazamAdirUpa (4) bhAvakSaNa hai, isaliye he paramArthajJa ! medhAvI ! isa prakAra ke isa caturvidha kSaNa ko dharmAcaraNa karane ke liye atyanta durlabha mAna kara saMyama ke pAlana karane meM avazya 2 mana ko lagAo, nahIM to samaya ke hAthase nikala jAne para anta meM pazcAttApa ke sivAya aura kucha hAtha na AyegA, isa liye prApta hue isa caturvidha kSaNa ko saMyamArAdhana se saphalita karo ||suu0 8 // karavAmAM samartha manuSyabhavane prApta karIne paNa bedhi Adine prApta karI zakatA nathI. karmabhAvakSaNane kaI kaI AcArya riktakSaNa paNa kahe che. A prakaraNane saMkSipta karatAM TIkAkAra kahe che - trasaparyAyaviziSTa mAnavabhavasvarUpa (1) dravyakSaNa che, AryakSetrarUpa (2) kSetrakSaNa, dharmAnuSThAnane samaya (3) saNa mane kSayopazamAhi35 (4) lApakSa cha, bhATa 52mA ! medhAvI! A prakAranA caturvidha kSaNane dharmAcaraNa karavA mATe atyaMta durlabha mAnIne saMyamapAlana karavAmAM lagAve. nahi te samaya nIkaLI javA pachI aMtamAM pazcAttApa sivAya kAMI paNa hAtha Avaze nahi, mATe A prApta thayela caturvidha kSaNane saMyamArAdhanathI saphalita kare che sU0 8 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 1 123 chAyA - yAvacchrotraparijJAnAni aparihInAni, netraparijJAnAni aparihInAni, prANaparijJAnAni aparihInAni, jihvAparijJAnAni aparihInAni, sparzaparijJAnAni aparihInAni ityetairvirUparUpaiH prajJAnairaparihInairAtmArtha samanuvAsayet, iti bravImi // sU0 9 // TIkA - ' yAva - 'dityAdi / yAvajjarayA rogeNa ca zrotrasya parijJAnAni aparihInAni=na nazyamAnAni tAvadAtmArtha samanuvAsayediti sambandhaH / evaM yAvacchabdaH sarvatra yojyaH / evamanyeSAmapi netrAdInAM parijJAnAni yApana kSIyamANAni santi tAvacchreyo vicintanIyamiti tAtparyam / isa prakAra atyaMta kaThinatA se prApta karane yogya isa kSaNa ko pAkara ke jaba taka zrotrAdika pratyeka indriya kI apane 2 viSaya ko jAnane kI zakti kamajora nahIM par3atI hai taba taka AtmakalyANa ke liye prayAsa karate rahanA cAhiye, yaha bAta sUtrakAra kahate haiM- 'jAya soyapariNNANA' ityAdi / 3 jaba taka vRddhAvasthA yA kisI roga se terA karNa-indriyajanya jJAna apane viSaya ko grahaNa karane kI zakti se vikala nahIM huA hai, netra - indriyajanya jJAna jaba taka apane viSaya grahaNa karane kI sAmarthya se rahita nahIM huA hai, prANa- indriyajanya jJAna jaba taka apane jJeya ko jAnane kI zakti se kSINa nahIM huA hai, jihvA indriyajanya jJAna jaba taka apane padArtha ko grahaNa karane kI sAmarthya se rahita nahIM huA hai, sparzana-indriyajanya jJAna jabataka karkaza - kaThorAdi apane viSaya ko grahaNa karane kI zakti se hIna nahIM huA A prakAra atyaMta kaThinatAthI prApta karavAyAgya A kSaNane meLavIne jyAM sudhI zrotrAdika pratyeka indriyanI potapotAnAM viSayane jANavAnI zakti kamajora thatI nathI tyAM sudhI AtmakalyANa mATe prayAsa karatA rahevA joie, e vAta sUtrakAra kahe che:-- 8 jAva soyapariNNANA' ityAhi nayAM sudhI vRddhAvasthA magara adha rogathI tArUM karNa -indriyajanya jJAna potAnA viSayane grahaNa karavAnI zaktithI vikala nathI thayuM, netra-indriyajanya jJAna jyAMsudhI potAnA viSaya grahaNa karavAnAM sAmarthyathI rahita nathI thayu, ghrANu-Indriyajanya jJAna jyAMsudhI potAnA jJeyane jANavAnI zaktithI kSINu nathI thayuM, jijJA-Indriyajanya jJAna jyAM sudhI potAnA padArthane grahaNa karavAnA sAmarthyathI rahita nathI thayuM, sparzIna--indriyajanya jJAna jyAM sudhI kaza kaThArAdi potAnA viSayane grahaNa karavAnI zaktithI hIna zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 AcArAGgasUtre hai taba taka arthAt indriyoM ke jJAna kI vidyamAnatA meM hI he bhavya prANI ! tU apanA kalyANa-arthAt jJAnadarzanacAritra - ArAdhana rUpa nija prayojana ko siddha karale / yaha nizcita hai - vRddhAvasthA Ane para, yA kisI bhayaMkara roga ke hone para - indriyoM kI zaktiyAM yA svayaM indriyAM hI kSINa ho jAtI haiN| jisa samaya cecaka nikalA karatI hai kaI vyaktiyoM kI AMkheM phUTa jAtI haiM, kAna bhI bahire ho jAte haiM / lakavA kI bImArI meM sparzana indriya zUnya ho jAtI hai, vacana vargaNA ThIka nahIM nikalatI, calate samaya paira kahIM rakhate haiM par3ate haiM kahIM / kahA bhI hai" gAtraM saMkucitaM gatirvigalitA bhraSTA ca dantAvaliH, dRSTirnazyati vardhate badhiratA baktraM ca lAlAyate / vAkyaM nAdriyate ca bAndhavajano bhAryA na zuzrUSate, hA ! kaSTaM puruSasya jIrNavayasaH putro'pyamitrAyate " // 1 // " dRSTi ghaTI palaTI tanakI chavi baMka bhaI gati laMka naI hai, rUSa rahI paranI gharanI, atiraMka bhayo parayaMka laI hai / hiva nAra (nADa) bahrai mukha lAra, mahAmati saMgati chAra gaI hai, aMga upaMga purAne pare, tisanA ura aura navIna bhaI hai " // 1 // nathI thayuM tyAM sudhI arthAt indriyAnA jJAnanI vidyamAnatAmAM ja he bhavya prANI! tuM potAnuM kalyANa arthAt jJAnadarzana cAritra ArAdhanarUpa nija prayAjanane siddha karI le. e nizcita che vRddhAvasthA AvavAthI agara koI bhayaMkara roga thavAthI IndriyAnI zakti agara svayaM indriyo ja kSINa thAya che. je vakhate zItalA nIkaLe che te vakhate kai vyaktionI AMkho phUTI jAya che, kAna paNa aherA thaI jAya che, lakavAnI bImArImAM spena indriya zUnya banI jAya che, vacana -vANI paNa ThIka nIkaLatI nathI, cAlatI vakhate paga kacAMya rAkhe che ane paga paDe che kayAMya. kahyuM paNa cheH-- " gAtraM saMkucitaM gatirvigalitA bhraSTA ca dantAvali -, dRSTirnazyati bardhate badhiratA vaktraM ca lAlAyate / vAkyaM nAdriyate ca bAndhavajano bhAryA na zuzrUSate, hA ! kaSTaM puruSasya jIrNavayasaH putro'pyamitrAyate " ||1|| 66 dRSTi ghaTI palaTI tanakI chabi baiMka bhaI gati laMka naI hai, rUSa rahI paranI gharanI ati raMka bhayo parayaMka laI hai| kAMpata nAra (nADa) bahai mukha lAra mahAmati saMgati chAra gaI hai, aMga upaMga purAne pare tisanA ura aura navIna bhaI hai " // 1 // zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 1 _____ 125 "vyAghrIva tiSThati jarA paritarjayantI, rogAzca zatrava iva praharanti deham / AyuH parisravati bhinnaghaTAdivAmbho, / lokastathApyahitamAcaratIti citram" // 1 // yaha vRddhAvasthA ardhamRtaka jaisI hai / isa avasthAmeM buddhi prAyaH naSTa ho jAtI hai, kUbaDa nikala AtI hai, dAMta gira par3ate haiM, bAla sapheda ho jAte haiM, bala bhI kama ho jAtA hai, A~khoM se kama sUjhane lagatA hai, kAnoM se zabda sunAI nahIM par3ate, hAtha paira DhIle aura calate phirane se lAcAra ho jAte haiM, kapha aura zvAsakA jora bar3hatA hai, vairiyoM kI taraha samasta roga isa avasthA meM apanA badalA leneke liye hI mAnoM ikadama TUTa par3ate haiM, tRSNA kI prabalatA isa avasthA meM ho jAtI hai, pratyeka indriya viSaya grahaNa karane kI zakti se zUnya ho jAtI hai / jisa taraha kabUtara para bAja jhapaTane kI tAkameM rahatA hai, athavA billI cUhe pakar3ane kI tAka lagAe baiThI rahatI hai, ThIka isI tarai mauta bhI isa avasthA meM prANa pakheru ko pakar3ane ke liye taiyAra rahatI hai / usI prakAra isa avasthA meM javAnI kA bala chipa jAyA karatA hai| mayUroM kI dhvani sunane se jaise " vyAghrIva tiSThati jarA paritarjayantI, rogAzca zatrava iva praharanti deham / AyuH parinavati bhinnaghaTAdivAmbho, lokastathApyahitamAcaratIti citram" // 1 // A vRddhAvasthA ardhamRtaka jevI che, A avasthAmAM buddhi naSTaprAya thAya che, bala paNa ochuM thAya che, vAMkApaNuM Ave che, dAMta paDI jAya che, bAla sapheda thAya che, AMkhathI ochuM dekhAya che, kAnothI zabda saMbhaLAtuM nathI, hAtha paga DhIlA ane cAlavA pharavAthI lAcAra bane che, kapha ane zvAsanuM jora vadhe che, vairIonI mAphaka samasta roga A avasthAmAM badale levA mATe jANe ekadama tuTI paDe che, tRSNAnI prabaLatA A avasthAmAM thAya che, pratyeka Indriya viSaya grahaNa karavAnI zaktithI zUnya thAya che. jevI rIte kabutara para bAja jhaDapa mAravAnI taka zodhe che, athavA bilADI uMdara pakaDavAnI tAka lagAvI bese che, tevI rIte meta paNa A avasthAmAM prANapaMkherUne pakaDavA taiyAra rahe che. je prakAre vAdaLAnI aMdara sUryane prakAza DhaMkAI jAya che te prakAre A avasthAmAM juvAnInuM baLa chupAI jAya che. moranI dhvani sAMbhaLavAthI jema caMdanavRkSomAM zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre ityetaiH = pUrvoktairvirUparUpaiH - iSTAniSTasvabhAvatayA nAnAprakAraiH prajJAnaiH prakRSTajJAnairaparihInaiH=aparikSINaiH sadbhiH AtmArtham = Atmano'rtha AtmArthaH, sa ca jJAnadarzana - cAritrarUpastam / 126 yadvA-Atmane'rtho hitaM prayojanamiti yAvat taccAritrAnuSThAnam, tam, samanuvAsayet bhAvayet raJjayediti vA, yathoktAnuSThAnenAtmAnaM samanupAlayediti bhAvaH / iti pUrvoktaM bravImi=mudharmA svAmI jambUsvAminamAha-yadbhagavataH sakAzAt zrutaM tadevAhaM sUtrAtmanA kathayAmi // s0 9 // iti // iti dvitIyAdhyayanasya prathamoddezaH savyAkhyaH samAptaH // 1 // T candanavRkSoM meM lapaTe hue bhujaMgoM ke bandhana DhIle par3a jAte haiM vaise hI khAMsI ke khulla, khulla zabda se isa avasthA meM asthiyoM kI saMdhiyAM zithila ho jAyA karatI hai / yaha jarA eka bhayaMkara vyAdhI kI taraha sAmane Akara nirbhaya rUpa se khar3I ho jAtI hai, usa samaya zatruoM kI taraha roga isa para prahAra karane se nahIM cUkate, phUTe ghar3e meM se pAnI kI taraha Ayu nikalatI calI jAtI hai to bhI Azcarya kI bAta hai ki-prANI apane Atma kalyANa kI tarapha dhyAna nahIM detA ? | isalie jaba taka vRddhAvasthA yA kisI rogase terI zArIrika zakti kSINa nahIM huI hai aura pratyeka indriyA jaba taka sazakta banI huI hai taba taka sUtrakAra kahate haiM ki - " AtmArtha samanuvAsayet" AtmAke liye hitakArI samyagdarzana samyagjJAna aura samyagucAritra kI prApti se apane Apako bhAvita karo / laTakelA sApAnA adhana DhIlA paDe che tema khAMsInA khulla-khulla zabdathI A avasthAmAM hADakAonI sadhiyA zithila banI jAya che. A vRddhAvasthA eka bhayaMkara vyAdhinI mAphaka sAme AvIne nirbhaya rUpathI khaDI thaI jAya che, te vakhate zatruonI mAphaka roga paNa prahAra karavAmAM cukatA nathI, kuTelA ghaDAmAMthI pANInI mAphka Ayu nikaLavA mAMDe che, te paNa Azca ryanI vAta che ke prANI peAtAnA AtmakalyANanI tarapha dhyAna detA nathI. mATe jyAM sudhI vRddhAvasthA agara koi rogathI tArI zArIrika zakti kSINa nathI thaI, ane pratyeka indriya jyAM sudhI sazakta banelI che tyAM sudhI sUtrakAra uDe che - " AtmArtha samanuvAsayet AtmA mATe hitakArI samyagdarzana samyajJAna ane samyakcAritranI prAptithI potAne bhAvita karo, "" zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 1 127 yahAM AtmA ke liye hitakArI samyakcAritra kA pradhAnatayA grahaNa hotA hai / kyoM ki yathAkhyAtacAritrake vinA kevalajJAna tathA kevaladarzana nahIM ho sakate / caudahaveM guNasthAnameM yathAkhyAta cAritra kI pUrNatA hote hI yaha AtmA "a i u R la" ina pAMca hrasva akSaroM ke uccAraNa kAla taka yahAM rahakara muktimeM jA virAjatA hai| isa apekSA se cAritra kI yahAM para pradhAnatA kahI hai| samyagdarzana kI pUrNatA caturtha guNasthAnameM, samyagjJAnakI pUrNatA terahaveM guNasthAna meM aura samyak cAritra kI pUrNatA cauda haveM guNasthAna meM zAstrakAroM ne batalAI hai| isa pUrvokta artha ko sudharmA svAmI jambUsvAmI se kahate haiM ki-he jambU ! maiMne jaisA bhagavAna se sunA hai vaisA hI tujhe kahatA hU~ ||suu0 9 // // yaha dvitIya adhyayana kA prathama uddeza samApta huA // 2-1 // ahIM AtmA mATe hitakArI samyakUcAritranuM pradhAnatayA grahaNa thAya che, kAraNa ke yathAkhyAtacAritra vinA kevaLajJAna tathA kevaLadarzana nathI thatuM. caudamAM gusthAnamA yathAnyAtayAritranI pUrNatA thatai or 2mAtmA " a i u kala" A pAMca hasva akSarenuM uccAraNa kAla taka tyAM rahIne muktimAM birAje che. A apekSAthI cAritranI A ThekANe pradhAnatA kahI che. samyagdarzananI pUrNatA cothA guNasthAnamAM, samyajJAnanI pUrNatA teramA guNasthAnamAM, ane cAritranI pUrNatA caudamAM guNasthAnamAM zAstrakAroe batAvI che. A pUrvokta arthane sudharmAsvAmI jabUsvAmIthI kahe che ke-he jaNU! meM jevI rIte bhagavAna pAsethI sAMbhaLyuM che tevuM ja tamane kahuM chuM. sUtra 9 che ne bIjA adhyayanane pahele uddeza samApta . 2-1 che zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 AcArAGgasUtre // AcArAGga sUtre dvitIyAdhyayanasya dvitIyoddezaH // uktaH prathamoddezaH, sAmprataM dvitIyo vyAkhyAyate, tatrAyaM sambandhaH - prathame viSayakaSAya mAtA pitrAdi lokavijayena saMyamino mokSakAraNacAritrasya prAptiH, kiJca lokavijayena yAvadrogajarAdayo nAyAtAstAvadAtmArtha saMyamo vidheya ityapi pratipAditam / // AcArAGga sUtrake dUsare adhyayanakA dUsarA uddeza // prathama uddeza kA varNana ho cukA, aba dvitIya uddeza kA varNana karate haiM - isa ke varNana karane kA abhiprAya yaha hai ki prathama uddeza meM jo yaha bAta batalAI gaI hai ki - " viSaya kaSAya aura mAtA pitA Adi jo loka haiM una para vijaya prApta karane se, arthAt kaSAyoM ko jItane aura mAtA pitA Adi ke sneha nivAraNa se saMyamI ko mokSa ke kAraNabhUta cAritrakI prApti hotI hai| tathA loka para vijaya kara lene se jaba taka rogAdika athavA jarAvasthA vagairaha jo saMyama ko dhAraNa karane meM pratibaMdhaka haiM, ve isa zarIra ko Akara nahIM gherate haiM isake pahile AtmakalyANa ke liye saMyama kA ArAdhana karalenA cAhiye " // AcArAMga sUtranA bIjA adhyayananA bIjo uddeza pahelAM uddezanuM varNana samApta thayuM. have khIjA uddezanuM varNana kare che. tenuM varNana karavAnA abhiprAya e che ke mahelA uddezamAM je vAta batAvavAmAM AvI che ke " viSayakaSAya ane mAtApitA Adi je leAka che te upara vijaya prApta karavAthI arthAt kaSAyAne jItavAthI ane mAtApitA Adino sneha nivArathI saMcamIne meAkSanA kAraNabhUta cAritranI prApti thAya che. ane leAka upara vijaya karavAthI jyAM sudhI rAgAdika ane jarAvasthA vigere je saMyamane dhAraNa karavAmAM pratikhaMdhaka che. te A zarIrane AvIne gheratA nathI. tenAM pahelAM AtmakalyANa mATe saMyamanu ArAdhana karI levuM joI e. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 2 atra ca saMyaminaH kadAcinmohanIyodayAdajJAnalobhAdisamudayAdAtmadoSAdvA saMyame cAratirAvirbhUtA tasyA nirasanaM, tathA ye'pi viSayiNo'lpamadhikaM vA kAlaM saMyamamanupAlayApi pUrvoktadoSeNa mohodayAtsaMyame zaithilyaM prApnuvanti teSAM saMyame dRDhatA, viSayeSu cAdRDhatA yathA bhavettathA''ha ' araI ' ityAdi / 129 saMyamI ko kadAcit moha ke udaya se yA ajJAna evaM lobhAdi kisI kaSAya ke udayase athavA apane hI kisI doSa ke vaza se saMyama meM jo aratibhAva utpanna ho jAtA hai usako jaise bhI dUra kiyA jA sake; tathA jo zabdAdi viSayoM meM lolupI bane hue haiM aura saMyama kA pAlana bhI kara rahe haiM ve usa saMyama ko alpakAla taka yA adhika samaya taka pAlana karake bhI pUrvokta doSa se athavA mohake udaya se saMyama meM zithila bana jAte haiM ve saMyama meM zithila na banane pAveM arthAt saMyama meM unakI dRr3hatA hI banI rahe tathA viSayoM kI ora se unakI Asakti ghaTe - isI bAtakA varNana isa dvitIya uddeza meM sUtrakAra karate haiM'araI ityAdi ' / athavA - cAritra ko aMgIkAra karane ke liye jinakI icchA jAgRta to ho cukI hai parantu moha ke udaya se unake mana meM abhI taka aratibhAva vidyamAna hai, evaM jinhoMne cAritra ko dhAraNa to kara liyA hai parantu usake dhAraNake bAda lobhAdi se kisI 2 samaya unheM usase aratibhAva bhI paidA ho jAtA hai, usa samaya unheM kyA karanA cAhiye ? isIkA nirU sacIne kadAcit meAhanA udayathI ajJAna ane leAbhAdi kAi kaSAyanA udbhayathI athavA potAnA koi doSanA vazathI saMyamamAM je aratibhAva utpanna thAya che, tene jema tema paNa dUra karavAmAM Ave, ane je zabdAdi viSayAmAM lAlupI manelAM che ane saMyamanu pAlana kare che teo saMyamanu alpa kALa sudhI agara adhika samaya sudhI pAlana karIne paNa pUrvokta doSathI athavA mohanA uddayathI saMyamamAM jeo zithila banI jAya che te saMyamamAM zithila banI na jAya arthAt saMyamamAM teonI dRDhatA banI rahe ane viSayAnI taraphathI teonI gyAsati ghaTe yA vAtanuM varNuna mA mIla uddezamAM sUtraa2 1re che:- 'araI' ityAdi. ane cAritrane aMgIkAra karavA mATe jenI icchA jAgRta banelI che paraMtu meAhanA udayathI tenA manamAM haju sudhI aratibhAva meAjIda che. ane jeee cAritrane dhAraNa karI lIdhuM che paraMtu lIdhA pachI lAbhAdithI kAI koI samaya tene temAM aratibhAva pedA thAya che. te vakhate teNe zuM karavuM joIe tenuM nirUpaNa 17 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 AcArAGgasUtre yadvA samutpadyamAnarucerapi mohodayAdaratirjAyate, kasyacicca cAritragrahaNAnantaraM lobhAdinA kadAcidaratibhavati tadA kiM kartavyamityAha-' araI' ityAdi / mUlam-araiM AuTTe se mehAvI khaNaMsi mukke // sU0 1 // chAyA--aratim Avarteta sa medhAvI kSaNe muktH|| mU0 1 // TIkA-' arati '-mityAdi, saH kRtacAritragrahaNo medhAvI parijJAtaniHsArasaMsAraH san 'aratim ' ramaNaM ratiH saMyame dhRtistasyAbhAvo'ratistAM paJcAcArapaNa karate hai-'araI' ityaadi| jisane saMsAra kI asAratA jAna lI hai aura cAritra ko bhI aMgIkAra kara liyA hai vaha aratibhAva ko dUra kare to kSaNa bhara meM mukta ho jAve / cAritra ko jisane aMgIkAra kara liyA hai usakA yaha dharma hai ki vaha kitane bhI parISahoM aura upasargoM ke utpanna hone para bhI apane cAritra dharmakA nirdoSa rIti se pAlana kre| parantu jaba taka kaSAyoM kA pUrNatayA vinAza nahIM ho jAtA, taba taka jIva se isa prakAra kI pravRtti nahIM hotI hai / kyoM ki jisa cAritrakA yahAM para varNana kiyA jA rahA hai vaha kSAyopazamika hai, kSAyopazamika cAritra tabhI hotA hai jaba cAritra mohanIya karma ke 21 prakRtiyoM meM se sarvaghAti prakRtiyoM ke kucha sparddhakoM kA-anantAnanta karma vargaNAoM ke samudAyakA eka sparddhaka hotA hai unakAudayabhAvI kSaya ho tathA kucha sarvaghAtisparddhakoM kA sadavasthArUpa upazama ho evaM dezaghAtiprakRtikA udaya ho / isa avasthA kA nAma kSAyopazama hai| // bhI dezamA sUtrA2 42 cha- araI" tyAdi. jeNe saMsAranI asAratA jANI che, ane cAritrane paNa aMgIkAra karela che te aratibhAvane dUra kare te kSaNa bharamAM mukta thaI jAya. cAritrane jeNe aMgIkAra karela che tene e dharma che ke keTalA paNa pariSaha ane upasargo utpanna thAya te paNa pitAnA cAritradharmanuM nirdoSa rItithI pAlana kare. paraMtu jyAM sudhI kaSAyene pUrNa vinAza nathI thatuM tyAM sudhI jIvathI tevA prakAranI pravRtti thatI nathI, kAraNa ke je cAritranuM A ThekANe varNana ApavAmAM AvyuM che te kSApazamika che. kSAyopazamika cAritra tyAre ja thAya che jyAre cAritra mohanIya karmanI 21 prakRtiothI sarvaghAtI prakRtionA thoDAM rUddhakonA-anantAnanta karma vargaNAonA samudAyane eka paddhaka thAya che. tenA udayabhAvI kSaya thAya tathA thoDA sarvaghAti spakonA sadavasthArUpa upazama thAya ane dezaghAti prakRtine udaya thAya. A avasthAnuM nAma kSAyopazama che. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 2 viSayAruciM kaSAyasaMsargotpannAM mAtA-pitR-kalatra-mitrAdyutpAditAm Avarteta nivatayet , viSayAbhiSvaGge ratisattve saMyame cAratirbhavati, tathA ca kaNDarIkasadRzasya saMyamino narakAdigatirjAyate, viSaye ratyabhAve saMyame ratirutpadyate, tathA ca puNDarIkasadRzasya sadgatirbhavati / saMyame ratiM vidadhAnasya na kimapi duHkhaM parAbhavati, uktazca- isa dazAmeM dezaghAti prakRti kA to udaya rahatA hai| yaha cAritra kA bigAr3a nahIM krtii| kintu jinakA upazama huA hai-ve yadi nimitta pAkara udaya meM AjAtI haiM to ve avazya 2 cAritra meM jIva ko aratibhAva yA usase bhraSTa kara detI haiN| isI bAta ko lakSya meM rakhakara sUtrakAra saMyamI jana ko kahate haiM ki-'aratiM Avarteta' iti saMyamadhArI medhAvI saMyama meM arati ko dUra kre| saMyama meM dhRti dhAraNa karanA-isa kA nAma rati hai, rati kA abhAva arati hai, pA~ca AcArakA pAlana karanA saMyama hai| isa viSaya meM saMyamI janako kaSAyoM ke saMsarga se athavA mAtApitA-mitra-strI Adi ke saMsargase aratibhAva paidA ho sakatA hai| TIkAkAra isa para apanA abhiprAya prakaTa karate hue kahate haiM ki-bAta bhI ThIka hai, kyoM ki viSayoM meM abhiSvaMga (Asakti) rUpa rati ke sadbhAva hone para saMyamameM aratibhAva jIvoM ko utpanna ho jAtA hai, parantu medhAvI muni saMsAra kI asAratA ko bhalI bhAMti jAnatA hai to usakA kartavya hai ki vaha aratibhAva ko dUra kare, nahIM to kaMDarIka kI taraha use naraka gAmI honA paDegA, aura saMyama meM rati karane se puNDarIka kI taraha use A dazAmAM dezaghAti prakRtine te udaya rahe che, te cAritrane bigADa karatI nathI, paraMtu jene upazama thayela che te kadAca nimitta banIne udayamAM AvI jAya che te te avazya ja cAritramAM jIvane aratibhAva agara tenAthI bhraSTa kare che. A vAtane lakSamAM rAkhIne sUtrakAra saMyamI janane kahe che ke - 'arati Avateta' saMyamadhArI medhAvI saMyamamA matine 2 42. saMyamamA dhRti dhAraNa karavI, tenuM nAma rati che. ratine abhAva arati che. pAMca AcAranuM pAlana karavuM saMyama che. A viSayamAM saMyamI janane kaSAyenA saMsargathI athavA mAtA-pitA-mitra-strI AdinA saMsargathI aratibhAva pedA thaI jAya che tyAre TIkAkAra A vAta para pitAne abhiprAya pragaTa karatAM kahe che ke-vAta paNa ThIka che. kAraNa ke viSayamAM AsaktirUpa ratine sadbhAva thavAthI saMyamamAM aratibhAva jene utpanna thAya che. paraMtu meghAvI muni saMsAranI asAratAne bhalIbhAMti jANe che. tethI tenuM kartavya che ke te aratibhAvane dUra kare, nahIM te kaMDarIkanI mAphaka tene narakagAmI thavuM paDaze, ane saMyamamAM rati karavAthI puMDarIkanI mAphaka tene zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 132 AvArAgasUtre " kSititalazayanaM vA, prAntabhailAzanaM vA, sahajaparibhavo vA, duSTadurbhASitaM vaa| mahati phalavizeSe, nityamabhyudyatAnAM, na manasi na zarIre, duHkhamutpAdayanti" // 1 // " taNasaMthAranisaNNo'vi muNivaro nadvarAgamayamoho / jaM pAvai muttisuhaM, taM katto cakkacaTTI vi" // 1 // chAyA-tRNasaMstAraniSaNNo'pi munivaro nssttraagmdmohH|| yatmAmoti muktimukhaM tatkutazcakravartyapi // 1 // iti, kimadhikena / sadgatikA lAbha hogaa| jIvoM ko arati kA kAraNa duHkha hotA hai| parantu saMyama ko nirdoSa rIti se pAlana karanevAle ko koI bhI duHkha nahIM hotA hai| yadi kisI prakAra ke karmodaya se use duHkha bhI ApaDe to vaha duHkha usa jIva ko saMyama meM aratibhAva kA kAraNa nahIM hotA hai / yahI bAta nIce likhe zlokase prakaTa kI hai, jaise kSititalazayanaM vA prAntabhaikSAzanaM vA, ___ sahajaparibhavo vA duSTadurbhASitaM vA / mahati phalavizeSe nityamabhyudyatAnAM, na manasi na zarIre duHkhamutpAdayanti // 1 // phira bhI-" taNasaMthAranisaNNo vi munivaro ntttthraagmymoho| jaM pAvai muttisuhaM, taM katto cakkavaTTI vi // 1 // " sagatine lAbha thaze. jene aratinAM kAraNe duHkha thAya che, paraMtu saMyamane nirdoSa rItithI pAlana karavAthI kaI paNa duHkha thatuM nathI. kadAca kaI prakAranA karmodayathI tene duHkha paNa AvI paDe che te duHkha te jIvane saMyamamAM arati bhAvanuM kAraNa thatuM nathI, e vAta nIce lakhelA lekathI pragaTa karI che- " kSititalazayanaM vA, prAntabhaikSAzanaM vA, sahajaparibhavo vA, duSTadurbhASitaM vaa| mahati phalavizeSe, nityamabhyudyatAnAM, na manasi na zarIre, duHkhamutpAdayanti" // 1 // phirabhI-" taNasaMthAranisaNNo vi muNinivaro nraagmymoho| jaM pAvai muttisuhaM, taM katto cakavaTTI vi" // 1 // zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u 2 133 mohanIyakSayopazamenAdhigatacAritrasya kadAcitpunarmohanIyodayAdaratirutpannA, tasyAH kSayArthamupadizyata-iti tAtparyam / / nanvanenAratimate medhAvina upadezo, yazca medhAvI sa parijJAtabhavasvarUpa eva bhavati, tasmiMzcAratimattvasyAsambhavAcchAyAtapayoriva sahAnavasthAnarUpavirodhasattvAnmedhAvitvAratimattvayoH kathamekatra sthitiH ? / uktaJca isakA bhAva yahI hai-ki bhUmi para sonA, antaprAnta bhikSA kA sevana karanA cAhe, koI tiraskAra kare, cAhe duSTa khoTe 2vacana bhI kaheM, to bhI jina sAdhu puruSoM kI pravRtti uttama phala ke lAbha karane meM sAvadhAna hai unake liye ina bAtoM se mana meM aura zarIra meM koI bhI kaSTa nahIM hotA hai| "taNasaMthAranisaNNo" ghAsakI zayyA para baiThe hue rAgamadamoha rahita muni nivRttibhAvase jisa sukhakA anubhava karatA hai usa prakAra ke sukha kA anubhava ratnasiMhAsana para baiThA huvA cakravartI bhI nahIM kara sktaa||1|| __ zaMkA-cAritra mohanIya karmake kSayopazama se cAritra kI jise prApti ho cukI hai aura phira bAda meM cAritramohanIya kI kisI eka prakRti ke udaya se usameM jise aratibhAva ho gayA hai aise aratibhAvayukta medhAvI ke liye ApakA yaha upadeza ki-"gRhIta-cAritra meM aratibhAva ko dUra kare" lAgU hotA hai| parantu jo medhAvI hai vaha to saMsAra ke svarUpa kA jAnakAra hI hotA hai, usameM aratipane kA sadbhAva to asaMbhava hI hai / kyoM ki jisa prakAra chAyA aura Atapa-dhUpa kA eka jagaha eka sAtha ene bhAva e che ke bhUmi upara suvuM, anta prAnta-bhikSA sevana karavI, bhale kaI tiraskAra kare ane duSTa khoTA khoTA vacana paNa bele te paNa je sAdhupurUSa uttama phaLane lAbha karavAmAM sAvadhAna che tene AvI vAtothI manamAM bhane zarIramA 6 53 4 thatu nathI. " taNasaMthAranisaNNo" ghAsanI zayyA para beThelA, rAga mada moha rahita muni nivRtti bhAvathI je nilabhatArakapa sukhano anubhava kare che te sukhane anubhava ratnasiMhAsana upara beThele cakavatI paNa karI zakato nathI. 1 che zaGkA-yAritramAnIya bhaMnA kSayopazamathI yAtrinI ne prApti thayehI che, ane pachI cAstri mohanIyanI keI eka prakRtinA udayathI temAM jene arati. bhAva thaye che evA aratibhAvayukta medhAvI mATe Apane e upadeza-"gRhItacAritramAM aratibhAvane dUra kare" lAgu thAya che. paraMtu je meghAvI che te te saMsAranA svarUpane jANakAra hoya che, temAM aratipaNAnA sadUbhAvane te asaMbhava ja che, kAraNa ke je prakAre chAyA ane taDakAne eka jagyAe ekI sAthe rahevuM zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 66 'tajjJAnameva na bhavati, yasminnudite vibhAti rAgagaNaH / tamasaH kuto'sti zaktirdinakarakiraNAgrataH sthAtum // 1 // " iti / mohagrahagrahilo'jJAnI saMyame'rarti, viSayAbhiSvaGge kAminyAdau ratiM ca karoti, medhAvI tu yathA hastI laghuvRkSe gharSaNaM na karoti tathaiva tucche kAminyAdau ratiM na vidadhAti kathaM tarhi prakRte medhAvino'ratisambhavo virodhasattvAditi cenna / rahanA viruddha hai, usI prakAra medhAvitva kA aura aratimattva kA bhI eka jagaha eka sAtha rahanA viruddha hI hai / phira ina donoM kA eka jagaha yugapat kahanA kaise saMbhava ho sakatA haiM ? yahI bAta anyatra bhI kahI hai AcArAGgasUtre " tajjJAnameva na bhavati yasminnudite vibhAti rAgagaNaH / tamasaH kuto'sti zakti, - dinakarakiraNAgrataH sthAtuma // 1 // " iti // vaha jJAna jJAna hI nahIM hai ki jisa ke udita hone para rAgAdi gaNakA sadbhAva rahe / kyA sUrya ke udaya hone para bhI aMdhakAra raha sakatA hai ? kabhI nahIM // 1 // jo moha rUpI grahase unmatta ho rahe haiM aise ajJAnI jIva hI saMyama meM arati aura zabdAdi viSayoM meM rati kiyA karate haiM / parantu jo medhAvI hote haiM - ve jisa prakAra hAthI eka choTe vRkSa se gharSaNa nahIM karatA usI prakAra saMsAra ke tuccha padArthoM meM bhI rati nahIM karate / kintu unakI unameM arati aura saMyama meM rati rahatI hai| phira yahAM para medhAvI ko arati hone kA saMbhava kaise kahA ? azakaya che te prakAre meghAvitvane aratibhAvane paNa eka jagyAe sAtha rahevu virUddha ja che, pachI e bannenuM eka jagyAe joDANu kahevu kevI rIte saMbhava thai zake, A vAta bIjI jagyAe paNa batAvI che keH~~ " tajjJAnameva na bhavati, yasminnudite vibhAti rAgagaNaH / " tamasaH kuto'sti zakti - dinakara kiraNAgrataH sthAtum " // 1 // te jJAna jJAna ja nathI ke jenA uddaya thavAthI rAgAdigaNanA sadbhAva rahe, sUryanA udaya thavAthI zu' aMdhakAra rahI zake che? kaDhi nahi // 1 // je meharUpI grahathI unmatta thai rahela che evA ajJAnI jIva ja sayamamAM ati ane zabdAdi viSayAmAM rati kare che. paraMtu je medhAvI hAya che te jema hAthI nAnA vRkSathI ghaNu karatA nathI te prakAra saMsAranA tuccha padArthomAM rita nathI karatAM paNa tenI temAM ati ane saMyamamAM rite ja rahe che. vaLI A ThekANe medhAvIne arita hovAno saMbhava paNa kema hAya. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u.2 anena ca samadhigatacAritrasyopadezaM pradAtukAmaH suutrkaarH| cAritraM prati jJAnasya hetutayA jJAnarUpakAraNAbhAvAcAritrakAryAsattvaM sarvasammataM, na punaratra jJAnAratyovirodhaH sambhavati, kintu ratyaratyorvirodhAcAritramohanIyodayAtsaMyame bhavatyevAratiAnAjJAnayoreva virodhAt , na saMyamAratijJAnayorvirodha iti prakRte'pi medhAvino'ratisattve virodhAbhAvAt / saMyamAratinivRttasya kiM bhavatItyAha 'kSaNe' iti, paramastokaH kAlaH kSaNastatra mukto bhavati / uttara-cAritra ke prati jJAna hetu hotA hai, jJAna rUpa kAraNa ke abhAva meM cAritra rUpa kAryakA abhAva rahatA hai, yaha saba mAnate haiN| yahAM para jJAna meM aura arati meM virodha kA kathana nahIM kiyA hai kintu rati aura arati kA virodha hone se cAritra mohanIya ke udaya se saMyama meM arati hotI hai / jJAna aura ajJAna meM hI virodha hai saMyama meM arati kA aura jJAna kA koI virodha nahIM hai| isaliye medhAvI hone para bhI saMyama meM arati kA sadbhAva hotA hai / isa meM kisI prakArakA virodha nahIM hai| TIkAkAra kA yaha abhiprAya hai ki jisane cAritra-saMyama aMgIkAra kara liyA hai vaha yadi jJAnI hai to bhI use cAritra mohake udaya se usameM aratibhAva utpanna ho sakatA hai| kyoMki cAritra ke prati jJAna hetu-kAraNa hai, jahAM kAraNa kA abhAva hai vahAM kAryakA bhI abhAva hotA hai jaba jJAna rUpa kAraNa kA sadbhAva hI nahIM hai taba usake kArya rUpa cAritra kA sadbhAva kaise ho sakatA hai ? nahIM ho sktaa| isaliye use jJAnasaMpanna honA hI caahiye| uttara-yAritrane prati jJAna hetu rAya che. zAna35 // 24 // mamAmA cAritrarUpa kAryane abhAva rahe che, e badhA mAne che. A ThekANe jJAnamAM ane aratimAM virodhanuM kathana nathI karyuM. paNa rati aratine virodha hovAthI cAstrimohanIyanA udayathI saMyamamAM arati thAya che. jJAna ane ajJAnamAM ja virodha che. saMyamamAM aratine ane jJAnane keI virodha nathI mATe medhAvI hovA chatAM paNa saMyamamAM aratino sadbhAva thAya che tethI koI prakArane AmAM virodha nathI TIkAkArane e abhiprAya che ke jeNe cAritra-saMyama aMgIkAra karela che te jJAnI che te paNa tene cAritramehanA udayathI temAM aratibhAva utpanna thaI zake che. kemake cAstrinA prati jJAna hetu-kAraNa che, jyAM kAraNano abhAva che tyAM kAryane paNa abhAva thAya che. jyAM jJAnarUpa kAraNane sadbhAva ja nathI tyAM tenA kAryarUpa cAritrane sadUbhAva kevI rIte hoI zake? balka nathI thatuM. mATe tene jJAnasaMpanna thavuM ja joIe. tene aratibhAva utpanna zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 AcArAgasUtre usake arati bhAva utpanna hone meM kauna virodha AtA hai ? sahAnavasthAlakSaNasAthameM nahIM rahane rUpa virodha vahIM para hotA hai jo paraspara meM virodhI hote hai, jaise zIta aura uSNa / ye paraspara meM virodhI haiM inakA eka-sAtha eka jagaha rahanA nahIM ho sktaa| prakRta meM jJAna aura ajJAna, rati aura arati ye paraspara virodhI do dharma haiM inakA bhI eka jagaha avasthAna (rahanA) nahIM ho sktaa| gRhIta-cAritra meM rati jJAnapUrvaka hogI ataH vaha jJAnAvaraNIya ke kSayopazama ke sAtha cAritra mohanIya ke kSayopazama kA kArya hai aura arati jJAnAvaraNIya ke kSayopazama ke sAtha cAritra mohanIya ke udaya kA kArya hai / udaya meM aura kSayopazama meM bar3A bhArI antara hai, ekakSayopazama kA kArya hai-eka udaya kA kArya hai / ataH ye dono -rati aura arati-paraspara virodhI bAteM yugapat ekatra nahIM raha sktiiN| zaMkA-rati aura arati ye cAritra mohanIya ke bheda svarUpa nokaSAya ke kArya haiM inheM kSayopazama aura udaya janya kaise kahate haiM ? __uttara-zaMkA ThIka hai| vahAM para rati aura arati jo nokaSAya ke udaya se mAnI gaI haiM unase inameM bheda hai| yahAM para rati zabda kA vAcyArtha cAritra ko nirdoSa rUpa se pAlana karane kI bhAvanA aura tada thavAmA yo virodha mAve cha ? sahAnavasthAnarUpa sAthe naDi 29vA 35 virodha tyAM ja thAya che je parasparamAM virodhI hoya che. jema ThaMDI ane garamI e parasparamAM vidhI che tenuM ekI sAthe eka jagyAe rahevuM banI zakatuM nathI. prakRtamAM jJAna ane ajJAna, rati ane arati, e paraspara viredhI be dharma che teonuM paNa eka jagyAe avasthAna (rahevuM) banI zakatuM nathI, lIdhelAM cAritramAM rati jJAnapUrvaka ja thaze. mATe te jJAnAvaraNIyanA kSapazama sAthe cAritra mehanIyanA kSApazamanuM kArya che ane arati jJAnAvaraNIyanA kSayopazama sAthe cAritra mehanIyanA udayanuM kArya che, udayamAM ane kSapazamamAM ghaNuM ja aMtara sUryane eka kSapazamanuM kArya che. eka udayanuM kArya che mATe e bane-rati ana arati paraspara virodhI vAte yugapatuM ekatra rahI zakatI nathI. zaMkA-ti bhane pati se yAtribho nIyana le-535 novAyana kArya che tene kSaye pazama ane udayajanya kema kahe che? uttara-zaMka ThIka che. tyAM je rati ane arati je nekaSAyanA udayathI mAnela che tenAthI emAM bheda che. A ThekANe rati zabdane vAcArya cAritranA nirdoSa rUpathI pAlana karavAnI bhAvanA ane tadanukUla pravRtti che, ane aratine zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 2 yadvA-ArSatvAttRtIyArthe saptamI, kSaNena = stokakAlena a-i-u-R-la-ityevaMrUpapaJcahnasvAkSaroccAraNasamakAleneti yAvat ; yathAkhyAtacAritre samyagratau mukto bhavati, saMyamasya samyakaparipAlanAtsvalpakAlenaiva mokSabhAgI bhavatIti bhAvaH // 01 // nukUla pravRtti hai, aura aratikA artha yaha hai ki liye hue saMyama ke pAlana karane meM pramAda ko nahIM haTAnA - yadvA tadvA pravRtti karanA / nokaSAya ke udaya se jo rati aura arati hotI hai ve rAga aura dveSa ke vAcaka haiM / ataH pUrvokta kathana nirdoSa hai / jisako saMyama meM arati nahIM hai usako kyA hotA hai ? vaha kahate haiM-' kSaNe ' iti / jise saMyama meM arati nahIM hai vaha kSaNa meM mukta ho jAtA hai / atyanta sUkSmakAla ko kSaNa kahate haiM / kSaNa, kAla kA sabase choTA hissA hai isase sUkSma kAla kA aura koI aMza nahIM hai / saMyama meM vaha zakti hai ki jIva ko eka kSaNa meM mukti prApta karA detA hai| IMdhana ko jisa prakAra agni jalAtI hai usI prakAra saMyama bhI karmarUpI IMdhana ko bhasma kara isa jIva ko eka kSaNa meM zuddha kara detA hai / , athavA - 'kSaNe muktaH ' yahAM para ArSavAkya hone se tRtIyA ke artha meM saptamI vibhakti samajhanI cAhiye / tathA ca - ' kSaNena muktaH isa prakAra parivartana hone se eka kSaNa ke dvArA mukta ho jAtA hai, yaha artha e che ke-lIdhelA saMcamanu pAlana karavAmAM pramAdane nahi cheDatA te. ADI avaLI pravRtti karavI. nAkaSAyanA udayathI je rati ane ati thAya che te rAga ane dveSanu vAcaka che mATe pUrvokta kathana nirdoSa che. jene sacamamAM Arita nathI tene zuM thAya che? te kahe che 137 jene sacamamAM arita nathI te kSaNamAM mukta thAya che. atyanta sUkSma kALane kSaNa kahe che kSaNa kALanA badhAthI nAnA hisso che mATe sUkSma kALanA bIjo keAI aMza nathI, sayamamAM te zakti che ke jIvane eka kSaNamAM mukti prApta karAvI Ape che. agni lAkaDAne je prakAre khALe che te prakAre saMyama paNa kaOrUpI iMdhanane bhasma karI A jIvane eka kSaNamAM zuddha karI nAMkhe che. athavA 'kSaNe muktaH yA heo bhArSa pAuca hovAthI zrI vilastinA arthabhAM sAtabhI vilati samannvI lehaye, ane 'kSaNena muktaH ' yA aare parivartana heAvAthI eka kSaNathI mukta thai jAya che, e artha thAya che, tenA , 18 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 ___AcArAgasUtre ye cAritraviSayAratimantaste caturgatikasaMsAre duHkhasAgaramagnAzcetastataH paribhramantIti darzayati-' aNANAe'-ityAdi / mUlam-aNANAe puThThAvi ege niyahAMta, maMdA moheNa pAuDA, apariggahA bhavissAmo samuhAyaladdhe kAme abhigAhai, aNANAe muNiNo paDilehaMti, ettha mohe puNo puNo sannAno havvAe no pArAe // suu02|| chAyA--anAjJayA spRSTA apyeke nivartante, mandA mohena prAvRtAH, aparigrahA bhaviSyAmaH, samutthAya labdhAn kAmAnabhigAhate, anAjJayA munayaH pratyupekSante, atra mohe punaH punaH sannA no havyAya no pArAya // mU0 2 // TIkA-'anAjJaye'-tyAdi, AjJA jJAnAcArAdipravRttirUpo jinAdezaH, tadviparItA anAjJA, tayA spRSTAH parISahopasargezcalitacetasaH, eke-kaNDarIkamabhRtayo artha hotA hai / isa kA bhAva yaha hai ki yathAkhyAta cAritra meM jaba isa jIva kI rati-ramaNa-ho jAtI hai taba yaha 'a i u Rla' ina pA~ca hrasva akSaroM ke uccAraNa karane meM jitanA samaya lagatA hai utane samaya mAtra meM siddha gati ko prApta kara letA hai arthAt-saMyama ko nirdoSa rIti se pAlane se thoDe hI kAla meM yaha jIva muktikA lAbha kara letA hai|suu0||1|| jinakI cAritra meM rati nahIM hai ve isa caturgatirUpasaMsAra sAgara meM duHkhoM kI ananta bojhe ko jhelate hue itastataH bhramaNa karate rahate haiN| isa bAta ko sUtrakAra prakaTa karate haiM__ 'aNANAe' ityAdi / jJAnAcArAdikoM meM pravRtti karane rUpa jo jinendra bhagavAn kA Adeza hai usakA nAma AjJA hai isase viparIta bhAva e che ke yathAkhyAta cAritramAM jyAre A jIvanI rati-ramaNa thAya che, tyAre te 'a i u R la' - pAya va sakSarAnA abhyA25 42vAmA so samaya lAge che teTalA samaya mAtramAM siddhagatine prApta karI le che. arthAta saMyamane nirdoSa rItithI pALavAthI theDA ja kALamAM te jIva muktine lAbha karI le che. sUtra 1 che jenI cAritramAM rati nathI te A catugatirUpa saMsArasAgaramAM duHkhanA anaMta bojAne uThAvatAM ahItahIM bhramaNa kare che, e vAtane sUtrakAra pragaTa kare che 'aNANAe ' tyAhi. jJAnAcyAmA pravRtti 421 // 35 2 jinendra bhagavAnane Adeza che tenuM nAma AjJA che, tenAthI viparIta pravRtti anAjJA che. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - adhya0 2. u. 2 mandA:-jaDA anavagatakartavyavivekA iti yAvat , mohena ajJAnena mithyAtvamohanIyena vA, prAvRtAH sarvato'vaguNThitA mohAzliSTAtmAna iti yAvat , 'api'zabdasya nivartanta ityanena sambandhaH, sakalasAvadhavirati rUpAssaMyamAnnivartante, apinizcayena, prAptacAritro'pi mohanIyodayena parISahopasargAvirbhAvAtparidhRtasAdhuveSaNe'pi bhraSTacAritro bhvtiityrthH| pravRtti anAjJA hai| isa anAjJA se jo spRSTa haiM arthAt jo parISaha aura upasargoM ke Ane para caJcalacitta ho jAte haiM-gRhIta cAritra meM aratibhAva rakhanevAle bana jAte haiM ve kaMDarIka Adi kattAkartavya-vivekazUnya manuSya ajJAna athavA mithyAtva mohanIya se sarvathA yukta hote hue usa cAritra se avazya bhraSTa ho jAte haiN| sUtra meM 'api' zabda nizcaya artha meM prayukta huA hai| isakA saMbaMdha 'nivartante' isa kriyA ke sAtha hotA hai| jisane sarvasAvadhanivRttirUpa cAritradharma ko prApta kara liyA hai-aisA vyakti yadi moha ke udayase parISaha aura upasarga ke Ane para apane cAritra se vicalita ho jAtA hai to use cAritrabhraSTa hI samajhanA cAhiye arthAt vaha bhraSTacAritrI hai| aise vyakti apane ko sAdhu ke veSa se susajjita kara logoM kI dRSTi meM sAdhupane kA DhoMga racate haiM / yadyapi inake antaraMga meM usa veSa se jarA bhI prema nahIM hotA hai to bhI bAhya meM ve apanI pravRtti isa prakAra se pradarzita karate haiM-ki jaise ye sacce A anAjJAthI je spaSTa che arthAt je pariSaha ane upasargonA AvavA para caMcala thaI jAya che. lIdhelA cAritramAM aratibhAva rAkhavAvALAM banI jAya che te kaMDarIka Adi kartavyA-kartavya viveka zUnya manuSya ajJAna athavA mithyAtva mohanIyathI sarvathA yukta hevAthI te cAritrathI avazya bhraSTa thaI jAya che. sUtramA api ' zanizcaya arthamA prayuta yo cha tenA samaya 'nivartante' 2 // yA sAthe thAya cha, naze sarvasAvadhAnivRtti35 yAritra dharmane prApta karI lIdhuM che te mANasa kadAca mohanA udayathI pariSaha ane upasarga AvavAthI pitAnA cAritrathI vicalita thAya che to tene cAritra bhaNaja samajavuM joIe. arthAt te bhraSTacAritrI che. evI vyakti pitAne sAdhunA veSathI susajijata karI lekenI daSTimAM sAdhupaNane DhaMga race che, jo ke tenA aMtaraMgamAM te veSathI jarA paNa prema hoto nathI te paNa bAhyamAM te pitAnI pravRtti A prakArathI pradarzita kare che ke-jANe te sAce nirgathe che. A vAtane zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre asAdhavo'pi svAtmAnaM sAdhuM manyamAnAH kiM kurvantItyAha - ' aparigrahA ' - iti aparigrahAH pari-sarvato mUrcchAbhAvena gRhyata iti parigrahaH, avidyamAnaH parigraho yeSAmityaparigrahAH = nirgranthA vayaM bhaviSyAma iti daNDizAkyAdayo'vasannapArzvasthAdayo vA samutthAya = sAdhuveSaM cAritraM ca gRhItyA tato labdhAn =prAptAn kAmAn = zabdAdiviSayAn abhigAhante -saMzrayante / atra mUle ArSavAdekavacanam / atra 'aparigrahA ' iti paJcamamahAvratopAdAnAdavaziSTAni catvAri mahAvratAnyapi vijJeyAni, aparigrahe sarveSAmantarbhAvAt / " 140 nirgrantha haiM / isI bAta kA khulAzA 'aparigrahAH ' isa pada se sUtrakArane kiyA hai / jo mUrchAbhAva se grahaNa kiyA jAtA hai usakA nAma parigraha hai / yaha parigraha jinake vidyamAna nahIM hai-ve aparigraha haiM / daNDI zAkyAdika athavA avasanna pAsatyAdika 'hama nirgrantha haiM athavA Age calakara nirgrantha ho jAyeMge ' isa abhiprAyase sAdhuveSa ko aura cAritra ko grahaNa kara usakI ADa se apanI vaiSayika vAsanA kI tRpti karate haiM / inakI isa prakAra kI bAhya pravRtti dekhakara loga dhArmika bhAvanA se unakI hara eka prakAra se sevA karate haiM, jisa vastu kI unheM AvazyakatA hotI hai| usakI pUrti karate rahate haiM / isa sAdhupane ke bahAne se unheM jo kucha bhI milatA hai sirpha ve usase apanI vaiSayika vAsanA kI hI pUrti karate rahate haiM vAstavika sarvasAvadya virati rUpa cAritra kA AcaraNa unase dUra hI rahatA hai / isI bAta kI puSTi 'samutthAya labdhAt kAmAn abhigAhante' isa paGkti se sUtrakAra ne kI hai / sarvasAvadya - viratirUpa cAritra ko prApta sAso 'aparigrahAH ' yA pahathI sUtrAre yo che ne bhUrchAlAvadhI aDalu re che tenuM nAma parigraha che A parigraha jene vidyamAna nathI te aparigraha che. DhaDI zAkacAki ane avasanna pAsasthAdika ' ame nigrantha chIe '* athavA AgaLa cAlIne nigrantha thaI jazuM' A abhiprAyathI sAdhuveSa ane cAritrane grahaNa karI tenI ADathI pAtAnI vaiyika vAsanAnI tRpti karI le che. tenI A prakAre bAhya pravRtti dekhIne leAka dhArmika bhAvanAthI tenI dareka prakArathI sevA kare che. je vastunI tene AvazyakatA hAya tenI pUrti karatA rahe che, A sAdhupaNAnA bahAnAthI je kaI paNa maLe che phakta tenAthI potAnI vaiyika vAsanAnI ja pUrti kare che. vAstavika sarvasAvadyaviratirUpa cAritranuM AcaraNa tenAthI dUra ja rahe che. yA vAtanI puSTi 'samutthAya labdhAn kAmAn abhigAhante ' // paMDitadhI sUtrakAre kahyu che. sasAvadyaviratirUpa cAritrane prApta karavAne mATe khAdya ane , zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 2 141 karane ke liye bAhya aura Abhyantara kAraNoM kI jarUrata hotI hai / bAhya kAraNa se itanA kAma nahIM banatA jitanA antaraMga se / cAritra ko aMgIkAra karane meM yadyapi upAdAna kAraNa AtmA hai parantu ina do bAhya Abhyantara kAraNoM se upAdAna meM vaha zakti AjAtI hai ki jisase use apane liye hue saMyama meM rati evaM saMsAra - zarIra aura bhogoM meM arati svataH AjAtI hai / prakRta meM yahA~ cAritramohanIya kA upazamAdika antaraMga kAraNa hai aura paMcendriyoM ke viSayoM se sarvathA viratibhAva kI jAgRti bAhya kAraNa hai / jaise agni aura dhUma kI ( paraspara aniyati) viSama vyApti hai usa prakAra samyak cAritra ke sAtha antaraMga kAraNa cAritra mohanIya ke upazama kI viSama vyApti nahIM hai arthAt paraspara samaniyata haiM, jahAM para cAritramohanIya kA upazamAdi hai vahAM para niyama se samyak cAritra hai aura jahAM para samyak cAritra hai vahAM para niyama se cAritra mohanIya kA upazamAdi hai / isa prakAra samyaka cAritra aura cAritra mohanIya ke upazamAdikoM kI samavyApti ( paraspara niyati ) hai / parantu antaraMga meM cAritra mohanIya ke upazamAdika ke abhAva meM jo bAhya meM sarva - sAvadyavirati rUpa cAritra kI sattA mAlUma par3atI hai - vaha Abhyantara kAraNeAnI jarUrata heAya che. bAhya kAraNothI ATaluM kAma nathI khanatuM jeTaluM antara'gathI. cAritranA aMgIkAra karavAmAM yadyapi upAdAna kAraNa AtmA che paraMtu A e mAhya, abhyantara-kAraNeAthI upAdAnamAM te zakti AvI jAya che ke jenAthI tene peAtAne mATe sacamamAM rati ane sa MsAra zarIra ane bhAgAmAM ati ApameLe Ave che. prakRtamAM ahIMAcAritramehanIyanA upazamAdika aMtaraga kAraNa che, ane pAMce indriyAnA viSayothI sarvathA viratibhAvanI jAgRti bAhya kAraNa che, jema agni ane dhUmanI ( paraspara aniyati ) viSama vyApti che te prakAre samyakUcAritranI sAthe aMtarga kAraNu cAritramehanIyanA upazamanI viSama vyApti nathI. arthAt paraspara samaniyata che. jyAM cAritrameAhanIyano upazamAdi che tyAM niyamathI sacAritra che. ane jyAM sabhyacAritra che tyAM niyamathI cAritramAhanIyanA upazamAdi che. A prakAre samyakUcAritra ane cAritramAhanIyanA upazamAdikonI sama vyApti ( paraspara niyati che) paraMtu antaragamAM cAritra mAhanIyanA upazamAdikanA abhAvamAM je khAdyamAM sarvIsAvadya viratirUpa cAritranI sattA mAlama paDe che te kevaLa eka DhAMga che. te DhoMga ulTA zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rahara AcArAso kevala eka DhoMga hai| vaha DhoMga ulTA jIva ko karmabandha kA kAraNa hotA hai| aise vyakti cAritra kA DhoMga raca kara usakI ADa meM apane viSayakaSAyoM kI hI puSTi kiyA karate haiM / yadyapi sUtra meM 'aparigraha' isa zabda se kevala pAMcaveM mahAvata kA hI grahaNa batalAyA hai parantu avaziSTa cAra mahAvratoMkA bhI isI eka pada se grahaNa ho jAtA hai| __isI prakAra jo vAstavika rUpa se aparigrahI nahIM haiM kintu parigrahatyAga kA DhoMga racate haiM, usIse yaha bhI samajha lenA cAhiye ki jo vAstavika rUpase ahiMsAdimahAvratadhArI nahIM haiM, kintu ahiMsAmahAvratI Adi hone kA DhoMga karate haiM, ve kevala lokoM kI pratAraNA karane ke lie hI apanI aisI pravRtti karate haiN| dravyaliGgI sAdhuoM kI pravRtti isI DhaMga kI hI hotI hai| inake AtmA meM usa samakitajyoti kA bilakula hI prakAza nahIM hotA hai ki jisake sadbhAva se mahAvratoM meM samyakpanA AtA hai| inake upara ke mahAvata haiN| jisa prakAra naTa aneka veSoM ko dhAraNa karatA huA bhI antaraGga meM una 2 veSoMke pariNAmoM se sarvathA zUnya rahatA hai usI prakAra ye dravyaligI bhI bAhya meM mahAvratI honekA kevala eka DhoMga hI kiyA karate haiM usase unakI aatm| jIvane karmabaMdhanuM kAraNa thAya che, evI vyakti cAritrane DhaMga racIne tenI mAmA potAnA viSaya pAyonI puSTi 42 cha, yadyapi sUtramA 'aparigraha' A zabdathI kevaLa pAMcamAM mahAvratanuM ja grahaNa batAvyuM che paraMtu avaziSTa cAra mahAvratanuM paNa ema eka padathI grahaNa thAya che. A prakAre je vAstavika rUpathI aparigrahI nathI paNa parigrahatyAgane iMga race che tenAthI e paNa samajI levuM joIe ke je vAstavika rUpathI ane hiMsAdi mahAvratadhArI nathI paNa ahiMsA-mahAvratI Adi hevAne Dhaga kare che teo kevaLa lekenI pratAraNA karavA mATe ja pitAnI evI pravRtti kare che. vyaliMgI sAdhuonI pravRtti A DhabanI hoya che. tenA AtmAmAM samakita tine bilakula ja prakAza nathI hete ke jenA sadUbhAvathI mahAbatomAM samyakupaNuM Ave. tenA uparanA mahAvate che. je prakAre naTa aneka vene dhAraNa kare che paNa aMtaraMgamAM te te tenA pariNAmethI sarvathA zUnya rahe che, te prakAre e dravyaliMgI paNa bAhyathI mahAvatI hovAne kevaLa eka DhoMga ja kare che, jenAthI tene AtmA bilakula raMjita thatuM nathI, bhale tenI pravRttithI bAhyajana raMjita thAya, paraMtu tene AtmA svataH tadanukULa pravRttithI zUnya hevAthI bilakula zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 2 143 te taditthaM dravyaliGgo naTA iva te hiMsAmRSA'dattAdAnAdinA lokAn vaJcayanti / punastallAbhAya pravRttA bhavantItyAha - ' anAjJaye ' -ti / anAjJayA=bhagavadAjJAbahirbhUtayA svacchandamatyA munayaH = muniveSadhAriNaH, zabdAdikAmopAye pratyupekSante pravartante kAmabhogaviniviSTacittA bhavantItyarthaH / atra = asmin kAmabhogAsaktirUpe mohe, dravyamohe - madyAdau, bhAvamohe saMsAre'jJAne bilakula hI raMjita nahIM hotI hai / bhale hI inakI pravRtti se bAhya jana raMjita nahIM hotI hai, bhale hI inakI pravRtti se bAhyajana raMjita ho jAveM, parantu inakA AtmA svataH tadanukUla - pravRtti se zUnya hone se bilakula bhI raMjita nahIM ho pAtA hai; hiMsA, jhUTha, corI Adi AsravoM meM hI inakA antaraGga lAlasAyukta banA rahatA hai / isIse ye lokoM ko ugate rahate haiN| aisI pravRtti inakI kyoM hotI hai ? isa kA kAraNa batAte hue sUtrakAra kahate haiM ki-' anAjJayA munayaH pratyupekSante mahAvratoM ko dhAraNa karane kA DhoMga ye loga isI liye karate haiM ki ye bhagavadAjJA se bahirbhUtaM haiM / bhagavAna kI AjJA grahaNa kiye hue mahAvratoM ko antaraga kI saccI lagana ke sAtha pAlane kI hai| pAMca AsravoM kA navakoTi se tyAga kiye vinA unakA zuddha pAlana nahIM ho sakatA hai| jo isa prakAra kI AjJA se bahirbhUta haiM aura "jo hama kahate haiM vaha satya evaM zuddha hai " isa prakAra kI svacchandra pravRttizAlI haiM ve muni veSadhArI sAdhu zabdAdika pAMca indriyoM ke viSayoM meM pravRtta rahate haiM / " atra mohe punaH punaH saMjJA no havyAya no pArAya" moha do prakAra kA hai- eka dravyamoha " pazu rajita thatA nathI, hiMsA, juTha, cArI, Adi AzravAmAM ja tenI aMtaraMga lAlasA banI rahe che jethI te leAkeAne ThagatA rahe che. evI pravRtti tenI kema thAya che tenu kAraNa batAvatAM sUtrakAra kahe che ke-- 'anAjJayA munayaH pratyupekSante ' mahAvratAne dhAraNa khAna! DhoMga te bo e mATe kare che ke-te bhagavajJAthI hidbhUta che. bhagavAnanI AjJA grahaNa karelA mahAvratAne ataraMganI sAcI lAgaNIthI pALavAnI che. pAMca AzraveAnA nava keTithI tyAga karyA vinA tenu pAlana thatuM nathI. je A prakAranI AjJAthI ahibhUta che ane " je ame kahIe chIe te satya ane zuddha che" A prakAranI svacchaMda pravRttizAlI che te muniveSadhArI sAdhu zabdAdika pAMca indriyonA viSayobhAM pravRtta rahe che. ' atra mohe punaH punaH sannA no havyAya no pArAya' mAhu e prakArano che-eka dravyamAhu ane bIjo bhAvamoha. madyArdika dravyamAha zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 AcArAgasUtre ca punaH punaH atyantaM muhurvA sannAH viSayAbhilASiNo mUDhA nimanAH santo no havyAya, havyaM gArhasthyaM prakAmakAmabhogitvaM tasmai, pAraH saMyamastasmai tadartha na bhavati, naitallokAya na paralokAya ca, na te gRhasthA nApi munayo, yathA madhyenadinimagnAste na kathamapi. pAraM gantuM zaknuvanti, api tu nimajjantyeva, tathaiva te bhavantItyarthaH, ye paridhRtasAdhuveSAH kAmopAyeSu sajjante te na gRhasthA nApi munayo vA bhavitumarhantIti tAtparyam / adRDhacittAnAM muniveSadhAriNAM pUrva hiraNya-suvarNa-dhana-dhAnya-gRha-gRhiNI -putra-mitrAdeH parityaktatayA na gRhasthatvaM, cAritrasya samyagaparipAlanena vAntAbhilASitayA nApyanagArakhamupapadyata iti bhAvaH // sU0 2 // aura dUsarA bhAvamoha / madyAdika dravyamoha hai, saMsAra evaM ajJAna bhAvamoha hai| kAmabhogoM meM AsaktikA nAma moha hai| ina bhogoM kI AsaktimeM jIva kI pravRtti ajJAna se hotI hai| kAmabhogoM kI pravRtti ko uttejanA madyAdika ke sevana se jIvoM ko milatI hai| isaliye unheM dravyamoha kahA hai| viSayAbhilASI mUDha jIva isa moha meM atyanta athavA bAraMbAra pravRtti karate hue na to yatheccha kAmabhogAdi bhoga sakate haiM aura na saMyama hI pAla sakate haiN| jaise nadI kI majhadhAra meM nimagna huA prANI na isa pArakA rahatA hai aura na usa pAra kA rahatA hai, usI prakAra aise prANI na isa loka ke rahate hai aura na usa loka ke hI rahate haiMna ve sacce gRhastha hI bana pAte haiM aura na sacce muni hii| nadI kI majhadhAra meM nimagna prANI jisa prakAra majhadhAra meM hI DUba jAtA hai, usI taraha se ye prANI bhI sAdhuveSa chor3akara viSayoM meM lavalIna bana bIca che, saMsAra ane ajJAna bhAvaha che. kAmagomAM Asakti tenuM nAma meha che, te bhegenI zaktimAM jIvanI pravRtti ajJAnathI thAya che. kAmanI pravRttine uttejanA maghAdikanA sevanathI chane maLe che, mATe tene dravyameha kahyo che, viSayAbhilASI mUDha jIva A mehamAM atyaMta ane vAraMvAra pravRtti karavA chatAM paNa nathI yatheccha kAmogAdi bhegavI zakatA, ane nathI saMyamanuM pAlana karI zakatA. jema nadInI majhadhAramAM nimagna thayela prANI nathI A pAra jaI zakatuM ke nathI te pAra jaI zakatuM. e prakAre AvA prANI, nathI A lekanA rahetA agara nathI paralokanA rahetA nathI teo sAcA gRhasthI banI zakatA, ane nahi sAcA muni. nadInI majhadhAramAM nimagna prANI jema majhadhAramAM ja DubI jAya che te prakAre A prANa paNa sAdhuveSa choDIne viSayamAM lavalIna zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 2 ye saMyame rati, zabdAdiviSaye cArati vidadhAnAste kIdRzA bhavantIti darzayati'vimuttA' ityaadi| __mUlam-vimuttA hu te jaNA je jaNA pAragAmiNo, lobhamalobhena duguMchamANe laddhe kAme nAbhigAhai, viNAvi lobhaMnikkhamma esa akamme jANai pAsai, paDilehAe nAvakaMkhai, esa aNagAri-tti pavuccai // sU0 3 // chAyA-vimuktA hu te janA ye janAH pAragAminaH, lobhamalobhena jugupsamAno labdhAn kAmAnAbhigAhate, vinApi lobhaM niSkramya eSaH akarmA jAnAti pazyati pratyupekSya nAvakAGkSati eSaH anagAra iti procyate // mU0 3 // ___TIkA-'vimuktA' ityAdi, 'pAragAminaH' pAro muktistaddheturjJAnadarzanacAritrANyapi pAraH kAryakAraNayorabhedAt , tena pAraM mokSaM taddhetuzca jJAnAdikaM gantuM prAptuM hI meM laTakate rahate haiM, na ve sAdhu hI haiM aura na gRhasthahI / saMyama pAlana karane meM jinake citta meM dRr3hatA to hai nahIM, parantu muni kA veSa dhAraNa kara liyA hai, hiraNya-suvarNa, dhana-dhAnya, gRha-gRhiNI putra-mitrAdika kA munivrata dhAraNa karane ke pahile tyAga bhI kara diyA hai ataH gArhasthika jIvana ke liye upayogI vastu kA unake pAsa sadbhAva na hone se na unameM gRhasthatA hai, aura cAritra kA samyak rIti se pAlana nahIM karane kI vajaha se munipanA hI hai // sU0 // 2 // jo saMyama meM rati evaM zabdAdi viSayoM meM arati karate haiM, ve kaise hote hai ? isa bAta kA khulAzA karate haiM 'vimuttA hu te jaNA' ityAdi / kAryakAraNa meM abheda-vivakSA hone se banI vacamAM ja laTakatA rahe che. nathI teo sAdhu che agara nathI teo gRhasthI. saMyama pALavAmAM jenA cittamAM draDhatA che ja nahi, paraMtu munine veSa dhAraNa karI lIdhA che. hiraNya-suvarNa dhana-dhAnya, gRha-gRhiNI putra-mitrAdikano munivrata dhAraNa karavA pahelAM ja tyAga karela che mATe gRhasthI jIvana mATe upayogI vastuno saddabhAva na hovAthI nathI tenAmAM gRhasthIpaNuM ane A cAritrane samyakU rItithI pAlana nahi karavAthI munipaNuM paNa nathI ke sUvara che je saMyamamAM rati ane zabdAdi viSayomAM arati kare che te kevA hoya cha ? teno musAso 42 cha. vimuttA hu te jaNA' tyaahi-y4|29 mA avivakSA DovAthI pAra zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre zIlaM yeSAM te pAragAmino ye janA mumukSavaste vimuktA vividhabhAvanayA dravyato vittaparivArasaMsargeNa, bhAvato viSayakaSAyAditaH pratisamayaM mucyamAnA mokSyamANA vA vimuktAH hu-nizcayena bhavantIti smbndhH| vimuktAH kutaste bhavantItyAha'loma'-miti 'lobhaH' lobhamohanIyodayena paravastugrahaNecchA, tam alobhena= pAra zabda kA artha mukti tathA-mukti ke kAraNabhUta samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritra hai| isa pAra ko prApta karane kA jinakA svabhAva hai ve pAragAmI kahe jAte haiN| jo mumukSu haiM ve aneka prakAra kI sAMsArika bhAvanAoM se rahita hote haiN| 'vimukta' isa pada meM 'vi' upasarga aura 'mukta' aise do zabda haiN| 'bi' kA artha aneka prakAra kI bhAvanA hai / 'mukta' zabda kA artha dravya aura bhAva se rahita honA hai 'hu' zabda kA artha nizcaya hai| arthAt jinako mukti prApta karane kI icchA hotI hai aise prANI niyamataH dravya se-dhanAdika evaM parivAra ke saMsarga se tathA bhAvase-viSayakaSAyAdikoM se pratisamaya rahita hote haiN| lobhamohanIya ke udaya se paravastu ke grahaNa karane kI icchA kA nAma lobha hai| isase viparIta alobha hai / 'jugupsamAna' zabda kA artha jItane vAlA, yA nigraha karane vAlA hai| vimukta hone meM yaha hetugarbhita vizeSaNa hai| isase yaha niSkarSa nikalatA hai ki ve vimukta isaliye haiM ki unhoMne lobha ko saMtoSa se nigRhIta kara diyA hai|| zabdano artha mukti ane muktinA kAraNabhUta samyagdarzana, samyajJAna ane samyak cAritra che. A pArane prApta karavAne jene svabhAva che te pAragAmI kahevAya che. je mumukSu che te aneka prakAranI sAMsArika bhAvanAothI rahita hoya che. 'vimukta' 2 // 54mA 'vi 'no partha mane prA2nI bhAvanA cha. 'mukta' shhne| artha dravya ane bhAvathI rahita thavuM zuM zabdane artha nizcaya che. arthAt jene mukti prApta karavAnI IcchA thAya che e prANI niyamataH dravyathI-dhanAdika ane parivAranA saMsargathI, tathA bhAvathI-viSayakaSAyAdikathI pratisamaya rahita thAya che. lebhamehanIyanA udayathI paravastune grahaNa karavAnI IcchA tenuM nAma lebha cha. tathA viparIta mola cha. 'jugupsamAna' no matha chatAvAmane nigraha karavAvALA che. vimukta havAmAM te hetugati vizeSaNa che tethI e niSkarSa nIkaLe che ke te vimukta eTalA mATe che ke teoe lobhane saMtoSathI nigRhIta aresa che. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 2 147 - - tadviruddhena santoSeNa jugupsamAnaH nindan , sUtre'smin pUrva bahuvacanaprasaGge'trAgre'pi sarvatraikavacanaM tu jAtyekakhavivakSayA samarthanIyam / lobho hi saMsAragartapAtane prathamo gaNyate / lobhastu jIvasya vimohanamAkulIkaraNamiti yAvat , lubdho sUtra meM pahile bahuvacana kA prayoga kiyA hai, bAda meM jo sarvatra eka vacana kA prayoga huA hai vaha jAti kI apekSA se samajhanA caahiye| paravastu ko apanAne kI icchA lobhamohanIya ke udaya se jIvoM ko hotI hai| lobha do prakAra kA hai-eka bAdaralobha, dUsarA sUkSmalobha / bAdaralobha kA sadbhAva Agama meM 9veM guNasthAna taka, tathA sUkSmalobha kAsadbhAva 10veM guNasthAna taka prakaTa kiyA hai / isaliye jabataka Age 2 ke guNasthAnoM kI prApti nahIM huI hai taba taka aise jIvoM ko lobha kA udaya rahatA hI hai, ataH jaba lobha kA udaya hai to usakA kArya bhI vahAM honA cAhiye? isa zaMkA kA nirAkaraNa karate hue sUtrakAra kahate haiM ki-'lobham alobhena jugupsamAnaH' ve jIva lobhakaSAya ko saMtoSa se jItate haiM / mumukSu jIva paravastu ke lAbha se AkRSTa evaM alAbha se asaMtuSTa nahIM hote| lobha kA nirAkaraNa karate hue TIkAkAra kahate haiM ki-jIvoM ko saMsArarUpI gaDDhe meM girAne kA sarvaprathama kAraNa lobha mAnA gayA hai jo jIvoM ko AkulitapariNAmI banA detA hai| lubdhaka rAta-dina vyAkula hI sUtramAM pahelAM bahuvacanane prayoga karela che bAdamAM je sarvatra eka vacanana pravega thayela che te jAtinI apekSAthI samajavuM joIe. paravastune apanAvavAnI IcchA lebhamohanIyanA udayathI thAya che. lAbha be prakAranA che. eka bAdaralebha, bIje sUphamelebha. bAdalebhane sadbhAva AgamamAM bhA guNasthAna sudhI, tathA sUkSmatebhane sadUbhAva 10mAM guNasthAna sudhI pragaTa karela che, mATe jyAMsudhI AgaLa AgaLanA guNasthAnonI prApti nathI thaI tyAM sudhI evA jIne lebhane udaya raheja che, mATe jyAre lobhane udaya che te tenuM kArya paNa tyAM hovuM joIe? A zAnu ni|4261 42tA sUtrA2 4 cha -' lobham alomena jugupsamAnaH' te jIva bhakaSAyane saMteSathI jIte che. mumukSu jIva paravastunA lAbhathI AkRSTa ane alAbhathI asaMtuSTa thatAM nathI. labhanuM nirAkaraNa karatA thakA TIkAkAra kahe che ke-jIne saMsArarUpI khADAmAM paDavAnuM sarva prathama kAraNa lebha ja che. lebha jIne AkulitapariNAmI banAvI zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 AcArAGgasUtre hi rAtrindivaM samAkula eyAvatiSThate, 'kadA kutaH kathaM kutra dhanAdikaM lapsye' ityAzAprasto durlaGghaparvatamapi lilaGghayiSati, apArapArAvAramapi titIrSati, durgamagirikujeSu baMbhramIti, nijabAndhavanikaramapi mimArayiSati, durgamamapi jigamiSati, bahu bhAraM vAvahIti, duHsahAM kSudhamapi soDumicchati, pApaM cikIrSati, kulazIlajAtidhairyANi ca parijihAsati, kimadhikena ? ajJAnAndhakArAtAyAM lobharAtrau prANAtipAtAdidoSataskarairAtmadhanaM luNThayati, cittamahAraNye mohAndhakAre lobhapizAcaM narttayati / lobhAkulitacetA hi jale jIrNapatramiva, vAyau laghutRNamiva, gagane zaranmegha ivetastataH saMsAre paribhramati / lobhino janasya sakalo'pi guNo doSAyate / lubdho hi saryApadAspadaM bhavati, uktaJcabanA rahatA hai / vaha kisa samaya kahAM se kaise dhanAdika kA arjana karU~gA' isa AzA se prerita ho durladhya parvatAdikoM ko bhI pAra karane kI icchA rakhatA hai, apAra samudra ko bhI tairane kI bhAvanA rakhatA hai, durgama-pahAr3I jhAr3iyoM meM bhI bhramaNa karane kI kAmanA karatA hai, apane bAMdhavoM ko bhI mArane kA manoratha karatA rahatA hai, jahAM koI nahIM jA sakatA aise bhayaMkara sthAna meM bhI jAne kI cAhanA karatA hai, bahuta bhArI bojha ko bhI dotA hai, duHsaha kSudhA ko bhI sahana kara letA hai, pApa karane ke liye bhI utArU ho jAtA hai, apane kula, zIla, jAti aura dhairya ko maukA par3ane para chor3ane ke liye kaTibaddha ho jAtA hai| adhika kyA kahA jAya? ajJAna rUpI andhakAra se acchAdita isa lobharUpI mahArAtri meM yaha jIva Atmadhana ko prANAtipAtAdikapAparUpI coroM se sadA curAtA rahatA hai| de che. lukhyaka rAta divasa vyAkuLa ja banI rahe che, "kyA vakhate kyAre kevI rIte dhanAdikanuM arjana karUM" AvI AzAthI prerita thaI oLaMgI na zakAya tevA parvatone paNa pAra karavAnI IcchA kare che, apAra samudrane taravAnI paNa bhAvanA rAkhe che, durgama-pahADI jhADIomAM paNa bhramaNa karavAnI IcchA rAkhe che, pitAnA bhAIone paNa mAravAnA manoratha seve che, jyAM kaI jaI zakatuM nathI tevA bhayaMkara sthAnamAM javAnI paNa hiMmata kare che, ghaNuM bhAre bejA paNa uThAve che, dusaha bhUkhane paNa sahana karI le che, pApa karavAne mATe paNa taiyAra thaI jAya che, pitAnuM kuLa, zIla, jAti ane dhairyane paNa vakhata maLatAM choDavAne taiyAra thaI jAya che. adhika keTaluM kahevuM - ajJAnarUpI aMdhakArathI AcchAdita A bharUpI mahArAtrimAM A jIva Atmadhanane prANAtipAtAdikapAparUpI cerethI zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 adhya0 2. u. 2 " lobhena buddhizcalati, lobho janayate tRSAm / tRSArto duHkhamAmoti, paraneha ca mAnavaH // 1 // " iti / atra lobhamalobhena jugupsamAnaH, iti kathanAt pradhAnAntyaparityAgapradarzanena 'prAdhAnyena vyapadezAH' iti niyamAt krodhAdInAmapi heyatA pradarzitA / anyatrApi proktammoharUpI aMdhakAra se yukta lobhI jIva cittarUpI gahana jaMgala meM lobharUpI pizAca ko sadA nacAtA rahatA hai| jisa taraha jala meM jIrNapatra itastataH cakkara kATA karatA hai, vAyu ke jhokoM meM laghutRNa jisa prakAra uDatA rahatA hai, AkAza meM zaratkAlIna meghamAlA jaise yahAM se yahAM. vahAM se yahAM ghUmA karatI hai, usI prakAra lobhAkulitacittavAlA prANI bhI saMsAra meM yahAM vahAM bhamatA rahatA hai| lobhI jana ke samasta guNa doSa rUpa meM hI pariNata ho jAte haiM / jaise kahA hai___ "lobhena buddhizcalati, lobho janayate tRSAm / tRSArto duHkhamAmoti, paratreha ca mAnavaH" // 1 // lobha se buddhi calita ho jAtI hai, lobha tRSNA ko paidA karatA hai, tRSNA se pIDita prANI isa loka meM aura paraloka meM duHkhoM ko pAtA hai // 1 // sUtra meM lobhakaSAya ko saMtoSa se nigraha karane kA jo kathana kiyA gayA hai vaha eka upalakSaNa hai, isase krodha, mAna, mAyA kA bhI hamezAM luTAva rahe che. meharUpI aMdhakArathI yukta lebhI jIva cittarUpI gahana jaMgalamAM lobharUpI pisAcane hamezAM nacAvata rahe che. jevI rIte pANImAM jIrNapAnaDA ahIMtahIM cakkara pharyA kare che, vAyunI laharemAM laghu tRNa jema uDatA rahe che, AkAzamAM zaratakAlIna meghamAlA ahIMthI tahIM ane tahIMthI ahIM jema ghUmyA kare che te prakAre lebhAkulita cittavALA prANa paNa saMsAramAM ahI tahIM bhamyA kare che, lobhI jananA samasta guNe doSarUpamAM ja pariNata thAya cha. ma yuM che-- __ "lomena buddhizcalati, lobho janayate tRSAm tRSArto duHkhamApnoti, paratreha ca mAnavaH" // 1 // lobhathI buddhi calita thAya che. lobha tRSNane pedA kare che. tRSNAthI pIDita prANa A lokamAM ane paralokamAM duHkhane pAme che ! 1 che sUtramAM lobhakaSAyane saMtoSathI nigraha karavAnuM je kathana karavAmAM AvyuM che te eka upalakSaNa che. tethI krodha, mAna, mAyAno paNa pitapatAnAM pratipakSI zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 AcArAGgasUtre " trividhaM narakasyedaM, dvAraM nAzanamAtmanaH / kAmaH krodhastathA lobhastasmAdetatrayaM tyajet " // 1 // 'lobha santoSeNa jaye-dityAzayena lobhamalobhenetyuktam , lobhAdIn kena kena jayedityAha. dazavakAlike" uvasameNa haNe kohaM, mANaM maddavayA jiNe / mAyamajjavabhAveNa, lohaM saMtosao jiNe" // gAthA 38 // apane 2 pratipakSI bhAvoM se nigraha karanA samajha lenA cAhiye / kyoMki lobha kI taraha mumukSuoM ke liye ve krodha Adi bhI heya haiN| cAra kaSAyoM meM antima kaSAya lobha hai| usake tyAga ke upadeza se krodhAdi kA tyAga karanA svataH siddha ho jAtA hai / kahA bhI hai trividhaM narakasyedaM dvAraM naashnmaatmnH|| kAmaH krodhastathA lobhastasmAdetattrayaM tyajet // isa zloka se anyatra bhI kAma, krodha evaM lobha ko naraka kA dvAra evaM apane nAza kA kAraNa batalAyA hai| zaMkA-lobha ko jisa taraha se saMtoSa se jItA jAtA hai usI prakAra krodhAdikaSAyoM ko jItane ke liye kina 2 bhAvoM kI jarUrata hotI hai ? uttara-dazavaikAlika sUtra meM ina kaSAyoM ko jItane ke liye ina bhAvoM ko prakaTa kiyA haibhAthI nigraha karavAnuM samajI levuM joIe. kAraNa ke lobhanI mAphaka mumukSuene mATe koI mAna Adi paNa heya che. cAra kaSAyamAM aMtima kaSAya lobha che. tenA tyAganA upadezathI kodhAdikano tyAga kare svataH siddha thaI jAya che. hyu 54 cha___ "trividhaM narakasyedaM, dvAraM nAzanamAtmanaH / ___ kAmaH krodhastathA lobhastasmAdetattrayaM tyajet " // 1 // A lokathI anyatra paNa kAma kodha ane lobhane narakanuM dvAra ane pitAnA nAzanuM kAraNa batAvyuM che. zaMkA-lobhane jema saMtoSathI jItAya che tema krodhAdi kaSAyone jItavA kyA kyA bhAnI jarUrata hoya che? uttara--dazavaikAlika sUtramAM A kaSAyane jItavA mATe e bhAvone pragaTa ryA cha zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 2 chAyA - upazamena hanyAtkrodhaM, mAnaM mArdavena jayet / mAyAmArjavabhAvena, lobhaM santoSato jayet // iti krodhAdInAM caturNAM tyAgopAyaH pradarzitaH, asantoSarogasya lobhaparityAga evauSadhamiti, uktaJca - " yathA''hAraparityAgo, jvaritasyauSadhaM matam / lobhasyaivaM parityAga, - stvasantoSasya bheSajam " // 1 // " uvasameNa haNe kohaM, mANaM maddavayA jiNe / mAyamajjavabhAveNa lobhaM saMtosao jiNe // " upazama se krodha ko, mArdava namrabhAva se mAnako, Arjava bhAva se mAyA ko aura saMtoSa se lobha ko jItanA cAhiye / asantoSarUpI roga kA auSadha lobhaparityAga hai / kahA bhI hai 151 35 " yathA''hAraparityAgo, - jvaritasyauSadhaM matam / lobhasyaivaM parityAga, - stvasantoSasya bheSajam // 1 // jaise rogI ke jvara ko naSTa karane ke lie AhAra kA parityAga davA kA kAma karatA hai usI taraha se asantoSa ko naSTa karane ke lie lobha kA parihAra bhI uttama oSadhi kA kAma detA hai / isa kathana se yaha siddhAnta bhalIbhAMti puSTa ho jAtA hai ki jo lobhAdikoM ko unake pratipakSI saMtoSAdikoM ke dvArA naSTa kara dete haiM ve hI vAstava meM pAragAmI haiM / aise vyakti prApta hue kAmabhogoM meM nahIM phste| isI bAta kI puSTi " labdhAn kAmAn uvasameNa haNe kohaM, mANaM maddavayA jiNe / mAyamajjavabhAveNa, lobhaM saMtoSao jiNe " // upazamathI krodhane, mAva-namra bhAvathI mAnane, AvabhAvathI mAyAne ane saMtASathI lobhane jItAya che. asaMtASarUpI rAganu oSadha lAbhaparityAga pAche che. "" 66 'yathA''hAraparityAgo, - jvaritasyauSadhaM matam / lobhasyaivaM parityAga, stvasantoSasya bheSajam " // 1 // jema rAgInA jvarane naSTa karavA mATe AhArano parityAga davAnu kAma kare che te prakAre asaMtoSane naSTa karavA mATe lobhano parihAra paNa uttama auSadhInuM kAma Ape che. A kathanathI e siddhAnta bhalIbhAMti puSTa thAya che ke--je lobhAdghikone tenA pratipakSI saMtASAdikonA mAraphata naSTa kare che te ja vAstavamAM pAragAmI che. evI vyakti prApta thayela kAmabhogAmAM satI nathI, me vAtanI puSTi ' labdhAn kAmAn nAmigAhate' me upadezathI sUtra are zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 AcArAgasUtre sarvathA ye lobhAdIn santoSAdinA jayanti ta eva pAragAmino bhayantIti tAtparyam / tataH kimityAha-labdhAn-samadhigatAn , kAmAn kAmabhogAn nAbhigAhatena zrayate, yo hi parityaktalobhAdista kAmAdayaH kadAcidapi na parAjayanta iti bhaavH| __ ko'pi kenApi hetunA parihInalobhAdiH kRtacAritragrahaNo bhavati, kadAcitpunarlobhodayastasya cetasi syAttasya heyatAmadarzanAya, yazca sarvadaiva lobhAdirahitaH saMyamaM gRhNAti sa evAnagAra iti pratipAdanAya cAha-'vinApI'-tyAdi, eSaH lobhamalobhena nindan lobhaM pUrvoktaM vinA'pi lobharAhityenA'pi niSkramya cAritraM gRhItvA akarmA-ghAtikarmacatuSTayApanayanena prAptakevalajJAnakevaladarzano bharatAdikalpo bhUtyA jAnAti-vizeSeNAnubhavati, pazyati sarva vastujAtaM yathArtharUpeNAvalokate / nAbhigAhate' isa upadeza se sUtrakAra ne kI hai| kyoMki jisane lobhAdika kA parihAra kara diyA hai use kAmabhogAdika kabhI bhI parAsta nahIM kara skte| koI vyakti lobhAdikaSAyoM se hIna hai, parantu kisI vajaha se yadi usane cAritra grahaNa kara liyA hai to ukta vyakti ke citta meM kadAcit phira se bhIlobha kA udaya ho jAtA hai, usakI usa prakAra kI pravRtti chor3ane yogya hai, yaha dikhAne ke liye, tathA jo sarvadA lobha rahita hokara saMyama ko dhAraNa karatA hai vahI anagAra-sAdhu hai, isa bAta kA pratipAdana karane ke liye Age sUtrAMza kA avataraNa karate hue sUtrakAra kahate haiM ki-jo vyakti isa pUrvokta lobha ke vinA-arthAt lobha se rahita hokara caritra ko grahaNa karate haiM ve cAra ghAtiyA karmoM ko naSTa kara bharatAdi jaise hokarI che, kAraNa ke jeNe lobhAdikano parihAra karela che tene kAmagAdika kadI paNa parAsta karI zakatA nathI. koI vyakti lebhAdi kaSAyathI hIna che, paraMtu keI kAraNathI kadAca teNe cAritra grahaNa karela che te te vyaktinA cittamAM kadAca pharIthI paNa lobhane udaya thAya che tenI te prakAranI pravRtti choDavAyegya che. A dekhAvA mATe, ane je sarvadA lobharahita thaI saMyamane dhAraNa kare che te aNagAra-sAdhu che, A vAtanuM pratipAdana karavA mATe AgaLanA sUtranuM avataraNa karIne sUtrakAra kahe che ke-je vyakti A pUrvokta lobha vinA arthAta lobhathI rahita thaIne cAritrane grahaNa kare che te cAra dhAtiyA kane naSTa karI bharatAdi jevA banIne kevaLajJAna zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 153 adhya0 2. u. 2 _ nanu lobhanAze kutaH karmAbhAvo bhavitumarhatIti cenna / lobhanAzAnmohanIyanAzaH, tasmiMzca ghAtikarmakSayaH, tasmiMzca kevalajJAnAdhigamaH, tena ca bhavopagrAhikarmakSayaH, ityevaMrUpaparamparayA lobhApagamena akarmetivizeSaNasArthakyAt / kara kevala jJAna aura kevala darzana ko pAkara duniyAM ke cara acara samasta padArthoM ko spaSTarUpa se samasta guNa aura samasta paryAyoM se yukta jAnate haiM aura dekhate haiN| __zaMkA-lobha ke nAza se karmoM kA abhAva kaise ho sakatA hai ? uttara-aisA nahIM kahanA cAhiye, kyoMki lobha ke kSaya se mohanIya kA kSaya hotA hai, usake kSaya hone para zeSa ghAtiyA karmoM kA kSaya hotA hai, ghAtiyA karmoM ke abhAva hote hI kevala jJAna kI prApti ho jAtI hai, kevala jJAna kI prApti hone se bhavopagrAhI aghAtiyA karmoM kA kSaya ho jAtA hai / isa prakAra paramparA kA sambandha ko lekara lobha ke vinAza se AtmA akarmA ho jAtA hai, isa vizeSaNa kI sArthakatA siddha ho jAtI hai| sarva prathama mohanIya karma kA kSaya hotA hai| samasta karmoM meM mohanIya karma senApati hai, jisa prakAra senApati ke parAsta hone para senA azakta ho jAtI hai usI prakAra mohanIya karma ke kSaya hote hI karmoM kI senA bhI kSINa ho jAtI hai| mohanIya ke kSaya se jJAnAvaraNIya darzanAvaraNIya aura antarAya kA kSaya hotA hai, usa se kevala jJAna kI prApti hotI hai / ane kevaLadarzana pAmIne duniyAnA cara-acarasamasta padArthone spaSTa rUpathI samasta guNa ane samasta paryAyothI yukta jANe che ane dekhe che. zaMkA-lebhanA nAzathI karmone abhAva kevI rIte thaI zake ? uttara-ema kahevuM na joIe, kAraNa ke lebhanA kSayathI mohanIyano kSaya thAya che. tene kSaya thavA pachI zeSa ghAtiyA karmono kSaya thAya che, ghAtiyA karmono abhAva thatAM ja kevaLajJAnanI prApti thAya che, kevaLajJAnanI prApti thavAthI bhavopagrAhI aghAtiA karmone kSaya thAya che. A prakAra paraMparA saMbaMdhane laIne lobhanA vinAzathI AtmA akarmI bane che. A vizeSaNanI sArthakatA siddha thaI jAya che. sarva prathama mohanIya karmano kSaya thAya che, samasta karmomAM mehanIya karma senApati che. jema senApati parAsta thavAthI senA azakta bane che te prakAre mohanIya karmano kSaya thatAM ja karmonI senA paNa kSINa thaI jAya che. mehanIyanA kSayathI jJAnAvaraNIya darzanAvaraNIya ane aMtarAyano kSaya thAya che, tenAthI kevaLajJAnanI prApti thAya che. 20 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre karmanAzAnantaraM kiM kurute ? iti darzayati-pratyupekSye'-ti, pratyupekSya lobho nikhilAnarthakaro bhavati, 'loho sabaviNAsaNo' itivacanAt , taM paryAlocya nAvakAGkSati=kimapi necchati, yazcaivaMbhUtaH sa eSo'nagAraH yathAkhyAtacAritravAn muniH procyate tattvadarzibhiriti zeSaH // mU0 3 // yastu satvopaghAtinI kriyAM vidadhAnaH sakarmA pApamokSakAmanayA''zaMsayA vA yadyatkaroti tattadarzayati- aho ya' ityaadi| mUlam aho ya rAoparitappamANe kAlAkAlasamudrAI saMjogaddI ahAlobhI Alupe sahasakAre viNiviTThacitte ettha satthe puNo puNo, se Ayabale, se nAibale, se mittabale, se piccabale, sedevabale,serAyabale,se corabale,seatihibale,se kiviNabale,se samaNabale, icceehiM virUvarUvehiM kajjehiM daMDasamAyANaM saMpehAe bhayA kajjai, pAvamukkhutti mannamANe, aduvA aasNsaae|suu04|| chAyA--ahazca rAtrizca paritapyamAnaH kAlAkAlasamutthAyI saMyogArthI arthAlobhI AlumpaH sahasAkAraH viniviSTacittaH, atra zastre punaH punaH, tadAtmabalaM, tajjJAtibalam , tanmitrabalam , tatmetyabalam , taddevabalam , tadrAjabalam , tacorabalam, tadatithibalam , tatkRpaNabalam tat zramaNabalam , ityetairvirUparUpaiH kAryadaNDasamAdAnaM sammekSya bhayAt kriyate pApamokSa iti manyamAnaH athavA AzaMsAyai / / mU0 4 // 'loho savvaviNAsaNo' lobha samasta anarthoM kI jaDa hai, isa prakAra paryAlocana karake vaha saMyamI kisI bhI sAMsArika padArthoM kI icchA nahIM karatA hai / isa prakAra jisakI pravRtti hai vahI saccA anagAra hai-arthAt vahI tattvadarziyoM dvArA yathAkhyAta-cAritra-samanvita muni kahA jAtA hai / sU0 3 // jo prANiyoM ko kaSTa dene vAlI yA unake prANoM ko nAza karane vAlI kriyAoM ko karatA hai vaha sakarmA hai / vaha pApoM ko dUra karane kI 'loho sadhaviNAsaNo' sola samasta ananI cha. ye mAre paryAyalocana karIne te saMyamI keI paNa sAMsArika padghanI IcchA karatA nathI. e prakAre jenI pravRtti che te ja sAco aNagAra che. arthAta te ja tatvadazidvArA yathAkhyAtacAritrasamanvita muni kahevAmAM Ave che. e sU. 3 che je prANione kaSTa devAvALI ane tenA prANono nAza karavAvALI kriyAo kare che te sakarmA che. te pApane dUra karavAnI bhAvanAthI ane AzaMsA-alabhya zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 2 TIkA- 'ahazce'-tyAdi, 'aho ya rAo' ityArabhya 'ettha satye puNo puNo' ityantasya vyAkhyA prathamoddeze prokteti tata eva vijnyeyaa| viSayAsakto rAtrindivaM paritapto dhanArthI sattvopamardane pravRtto bhavatItyarthaH, api ca punaH kiM karotItyAha'tat Atmavala'-mityAdi, Atmano jIvasya balaM sAmarthyam AtmabalaM me'vazyaM syAditIcchayA bahUpAyaiH svatuSTayartha satvopaghAtaM karoti, kiJca-svamAMsaparivardhanAya mAMsAdikamapyanAti, tadartha paJcendriyAdInapi hanti / tatsvajanavalaM tanmitrabalaM ca me bhaviSyati, yena samApatantImapi vipadaM sukhena trissyaami| pratyavalaM paralokabalaM kAmanA se, athavA AzaMsA-alabhya vastu kI lAbha kI icchA se jo jo kriyAyeM karatA hai unheM isa sUtra meM prakaTa karate hue sUtrakAra kahate haiM 'aho ya rAo' ityAdi / 'aho ya rAo' yahAM se lekara 'ettha satthe puNo puNo' yahAM taka ke padoM kA vyAkhyAna prathama uddeza meM likhA jA cukA hai vahIM se jAna lenA cAhiye / viSayoM meM Asakta dhana kA icchuka prANI rAta-dina saMtaptacitta ho jIvoM ke upamardana karane meM pravRtti karatA rahatA hai / tathA mujhe Atmabala prApta ho isa khyAla se vaha apane santoSa ke liye prANiyoM ke prANoM kA upaghAta karatA hai / apanA mAMsa bar3hAne ke lie mAMsa khAtA hai aura usake liye vaha paMcendriyAdika prANiyoM kI hiMsA karatA hai-'jo mAMsa mujhe prApta huA, jise maiM zikAra karake lAyA hUM use maiM hI akelA khAU~, apane sage sambandhiyoM meM tathA mitroM meM bhI usakA vitaraNa karU~, kyoMki paraspara ke isa prakAra ke AdAna vastunA lAbhanI IcchAthI je je kriyAo kare che tene A sUtramAM pragaTa karatAM sUtrakAra kahe che- 'aho ya rAo' tyAhi aho ya rAo' mahIyAthI sAdhana 'pattha satye puNo puNo' mahI sudhInA pahonu vyAyAna prathama dezamA mApAmA bhArata cha tyAMthI jANuM levuM joIe. viSamAM Asakta dhanane Icchaka prANI rAta divasa saMtacitta banI jInA upamana karavAmAM pravRtti karate rahe che. ane "mane AtmabaLa prApta thAya evA khyAlathI te pitAnA saMteSa mATe prANinA prANane upaghAta kare che. pitAnuM mAMsa vadhAravA mATe mAMsa khAya che ane tene mATe te paMcendriyAdika prANionI hiMsA kare che-"je mAMsa mane prApta thayuM che, jene huM zikAra karIne lAvyo chuM tene huM ekale ja khAuM. pitAnA sagAsaMbaMdhiomAM tathA mitromAM paNa tenuM vitaraNa karuM, kAraNa ke parasparanA AvA prakAranA AdAna zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre me, ityAzayA meSAdikaM hinasti / devabalaM me syAdityAzayA pacanapAcanAdau pavartate / rAjabalaM syAditIcchayA rAjasevA kriyate / cauravalaM caurabhAgo bhaviSyatIti caurasamIpe tiSThati / atithibalam , "atithiH" na vidyate tithirAgamanasya yasya so'tithiH, atithisevayA me balamiti spRhayA taM sevate, tadartha sattvopradAna se mujhe unakA bala prApta hogA, jisase kabhI mere Upara yadi koI Apatti A jAyagI to ve usameM mujhe madadagAra baneMge, unakI prApta sahAyatA se athavA sahAnubhUti se maiM usa Apatti se vinA kisI kaSTa ke surakSita ho jaauuNgaa'| 'devoM kA bala mujhe prAsa hogA' isa vicAra se vaha naivedya Adi ke liye pacana-pAcanAdika AraMbha karatA hai| 'rAjA kI kRpA mujha para banI rahe' isa bhAvanA se vaha unakI jhUThI khuzAmada karatA hai, sevA karatA hai, usakI pratyeka bhalI burI bAtoM meM hAM meM hAM milAtA hai, 'khuzAmada meM hI Amada hai' isa tuccha kAmanA se vaha hara eka prakAra se apane ko kaSTa meM DAlakara bhI unakI pratyeka bAta ko zira-mAthe-kA mukuTa banAne meM bhI saMkoca nahIM krtaa| 'maiM yadi coroM kI madada karU~gA, yA unheM madada pahu~cAUMgA yA unakA sahavAsa karUMgA to mujhe unase lUTa ke dravya meM se hissA bhI milatA rahegA' isa cAhanA se vaha coroM kA bhI bala prApta karatA hai| jisake Ane kI koI nizcita tithi nahIM hai usakA nAma atithi hai, aise atithiyoM kI vaha sirpha inakA aashiipradAnathI mane teonuM baLa prApta thaze, kadAca mArA upara keI Apatti Ave te teo mane madadagAra banaze, temanI sahAyatAthI ane sahAnubhUtithI huM AvelI ApattithI koI paNa jAtanA kaSTa vagara surakSita thaI jaIza" "devenuM baLa mane prApta thaze." tethI te naivedya Adi mATe pacana-pAzanAdika AraMbha kare che. "rAjAnI kRpA mArA upara banI rahe te bhAvanAthI te tenI juThI khuzAmata kare che, sevA kare che, tenI pratyeka sArI naThArI vAtamAM hA mAM hA milAve che. khuzAmatamAM ja Amada che" AvI tuccha kAmanAthI te dareka prakArathI pitAne kaSTamAM nAkhIne paNa tenI pratyeka vAtane zirane mugaTa banAvavAmAM saMkoca karate nathI. "huM je cerene madada karIza ane temane madada pahoMcADIza agara temano sahavAsa karIza te mane temanI luMTanA dravyamAMthI hisso-(bhAga) maLato raheze" A bhAvanAthI te carenuM paNa baLa prApta kare che. jenI AvavAnI ke nizcita tithi nathI tenuM nAma atithi che. evA atithinI te phakta temanA zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2 u. 2 157 pamarddanaM karoti / kRpaNabalaM syAdityabhilASeNa taM paricarati / ' zramaNabalaM ' zramaNaH zAkyAdistasya balaM syAditi vAJchayA tadarthaM pacanAdisAvadyakriyAmAcarati / atrAnekeSAM balapradarzanaM yaM yaM cetasi svAbhimatasAdhakatayA pazyati taM taM samyagupacaratIti dyotanAya bodhyam / ityetaiH = pUrvoktaiH, virUparUpaiH=bahuvidhaiH kAryaH daNDasamAdAnaM, daNDyante=hanyante sattvAni yena sa daNDastasya sarvata AdAnaM grahaNaM daNDasamAdAnam ' ahamidaM nAkariNyaM tadAtmabalAdikaM me nAbhaviSya - diti samprekSya= paryAlocya bhayAt = AtmabalAdyalAbhabhayAt sattvopaghAtaH kriyate, anekAnarthakaraM " darUpa bala mujhe mile' isa vicAra se sevA karatA hai, unake nimitta prANiyoM kI hiMsA bhI karatA hai| kRpaNa kI sevA bhI unake bala ko prApta karane kI icchA se vaha karatA hai / 'zAkyAdi zramaNoM kA sahArA mujhe mile ' isa abhiprAya se vaha unake liye pacana-pAcanAdi karatA hai| sUtra meM jo isa prakAra se anekoM ke bala kA kathana kiyA gayA hai usakA bhAva yahI hai ki vaha jise apane iSTa artha kA sAdhaka samajhatA hai unakA bala prApta karane ke liye unakI bhale prakAra paricaryA karatA hai / jisase prANI kI hiMsA hotI hai usakA nAma daNDa hai, isakA vaha aneka prakAra ke kAryoM se sarvataH AdAna-grahaNa karatA hai / vyartha ke pApAraMbha kAryoM meM pravRtta hokara vaha prANiyoM ke prANoM kA apaharaNa kara pApa kA bhArI bojha apane mAthe rakhatA hai / 'yadi maiM isa kAma ko nahIM karU~gA to mujhe pUrvokta AtmabalAdikoM kA lAbha nahIM hogA' isa bAta kA vicAra kara unake AzirvAdarUpa baLa mane maLe' e vicArathI. sevA kare che. temanA nimitte prANionI hiMsA paNa kare che. kRpaNunI sevA paNa tenuM khaLa prApta karavAnI icchAthI kare che. 'zAkayAdi zramaNAno sAtha mane maLe' te mATe te temane mATe pacana-pAcanAdi kare che. sUtramAM je A prakArathI aneka khaLAnuM kathana karela che teno bhAva e che ke te jene pAtAnAM ISTa arthano sAdhaka samaje che tenu khaLa prApta karavA mATe tenI bhalI prakAra paricaryA kare che. jenAthI prANInI hiMsA thAya che tenuM nAma daMDa che. tenA te aneka prakAranA kAryathI sarvAMtaH AdAna-grahaNa kare che. byanA pApArabha kAryamAM pravRtta thaI ne te prANIonA prANAnuM apa haraNa karI pApano bhArI khoja potAnA mAthe rAkhe che. 'kadAca huM A kAmane nahi karU' te mane pUrvokta AtmabalAdino lAbha thaze nahi.' A vAtano vicAra karI tenA alAbhanA bhayathI prANionI hiMsAdika kriyAone aneka anarthakArI sAvadya vyApArane te kare che. e AtmamalAdika je A jIvane A lAkamAM daMDa zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 AcArAgasUtre sAvadhavyApAra karotIti tAtparyam / etAnyAtmavalAdIni caihikdnnddgrhnnkaarnnaani| na kevalaM tadarthamevAnartha karoti kintu pAralaukikArthamapi paramArthAnabhijJo daNDagrahaNaM karotItyAha-' pApamokSa' iti, pApamokSaH-pAtayati narakanigodAdAviti pApaM, tasmAnmokSo me bhaviSyatIti manyamAnaH cetasi cintayan , ____ atra 'iti'-zabdo hetau, yasmAnme pApamokSo bhaviteti manyamAnaH, iti smbndhH| asau nAnAvidhahavanIyadravyairjuhoti / tathA pitRtarpaNArtha darbha-tila-jalAdinA samArambhaM karoti ca / evNvidhsaavdhvyaapaarairnaanaavidhdurgtidaaykmnekjnmdurmocmdhikmdhmevaarjyti| alAbha ke bhaya se prANiyoM kI hiMsAdika kriyAoM ko aneka anarthakArI sAvadha vyApAroM ko vaha karatA hai| ye AtmabalAdika jo isa jIva ko isa loka meM daNDa grahaNa ke kAraNa haiM, kevala unake nimitta hI anarthoM ko yaha nahIM karatA hai, kintu pAralaukika kAryoM ke liye bhI paramArtha se anabhijJa banA huA yaha daNDa kA pAtra banatA hai / isI abhiprAya ko 'pApamokSaH' isa pada se sUtrakAra prakaTa karate haiM-naraka nigodAdi gatiyoM ko jIva jisake dvArA prApta karate haiM usakA nAma pApa hai| 'pApa se merI mukti ho jAyagI, arthAt maiM pAparahita ho jAU~gA' isa dhAraNA se otaprota hokara vaha nAnAvidha havanIya dravya se havana karatA hai, aneka anarthavidhAyaka sAvadya kAryoM ke karane se daNDa-prANAtipAtAdi-kA adhikArI hotA hai, ina kAryoM se pApamukta na hokara ulTe narakanigodAdi gatiyoM meM usa jIva kA patana hotA hai| sUtra meM 'iti' yaha zabda hetu-artha kA bodhaka hai, jisakA bhAva yaha hai-vaha yaha smprahaNanuM kAraNa che, kevaLa tenA nimitta ja anarthone te nathI karato paNa pAralaukika kAryo mATe paNa paramArthathI anabhijJa banIne A daMDanuM pAtra bane che. yA abhiprAyane 'pApamokSaH ' 2 // 54thI sUtradhAra pragaTa 42 cha-124 nigAha gatione jIva jenA dvArA prApta kare che tenuM nAma pApa che. "pApathI mArI mukti thaI jaze, arthAt huM pAparahita thaI jaIza" e dhAraNAthI otapreta thaIne te nAnAvidha havanIya dravyothI havana kare che. aneka anarthavidhAyaka sAvadya kAryone karavAthI daMDa-prANAtipAtAdina adhikArI thAya che. AvA kAryothI pApamukta banate nathI 555 na24 nigohAditiyAmA te va patana thAya che. sUtramA 'iti' e zabda hetu arthane bodhaka che, jene bhAva e che ke te ema samaje che ke zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 2 athavA 'AzaMsAyai' AzaMsA cAlabhyalAbhaspRhA tasyai-tadartha daNDaM samArabhate / mamaitat parutparAri paraloke vA bhaviSyatItyAzayA daNDaM samAdadAtIti taatprym||muu.4|| evaM kaTukavipAkaM daNDasamAdAnaM samyagavabudhya yatkartavyaM tadAha-'taM pariNAya' ityaadi| mUlam-taM pariNNAyamehAvI neva sayaM eehiMkajjehiM daMDaM samAraMbhijjA, neva annaM eehiMkajjehiM daMDaM samAraMbhijjAvijA, eehiM kajjehiM daMDaM samAraMbhaMte vi anne na samaNujANijjA, esa magge AriehiM paveie,jahetthakusale novliNpijjaasittibomi| suu05|| chAyA-tatparijJAya medhAvI naiva svayametaiH kAryadaNDaM samArabheta, naivAnyam etaiH kAryadaNDaM samArambhayeta , etaiH kAryadaNDa samArabhamANAnapyanyAnna samanujAnIyAta, eSa mArga AyaH praveditaH, yathA'tra kuzalo nopalimpeH, iti bravImi // muu05|| jhatA hai ki-'pApoM se merI mukti ho jAyagI-maiM niSkalaMka bana svargAdi lAbha kara lUMgA'-aisA mAnakara vaha pAralaukika kArya karane ke liye bhI chahakAya kA AraMbha karatA hai / isa prakAra ke sAvadha vyApAroM se nAnAvidha durgatiyoM ko dene vAle tathA aneka janma janmAntaroM meM bhI jo na naSTa ho sake aise pApa kA hI vaha arjana karatA hai / 'AzaMsAyai' isa pada se yaha bAta sUtrakAra sUcita karate haiM ki vaha alabhyavastu ko pAne kI icchA se bhI daNDa kA semAraMbha karatA hai "yaha vastu mere pAsa nahIM hai, AtmabalAdi kAryoM ke karane se vaha mujhe Aja nahIM to kala, kala nahIM to parasoM mila jAvegI, yadi yahAM na bhI milegI to pAraloka meM mila jAlegI" isa bhAva se daNDa kA samAdAna (chahakAya kA AraMbha) karatA hai / sU0 4 // pApothI mArI mukti thaI jaze, huM niSkalaMka banI svargAdi lAbha karI laIza." evuM mAnIne te pAralokika kAryo karavA mATe cha kAyo AraMbha kare che. A prakAranA sAvadya vyApArathI nAnAvidha durgatione devAvALA ane aneka janma janmAntaremAM paNa jeno nAza na thAya tevo pApano bhAra ja te vahe che. 'AzaMsAyai ' 2 54thI 2 // yAta sUtrA2 sUthita 42che-te samaya paztune pAmavAnI IcchAthI paNa daMDano samAraMbha kare che, "A vastu mArI pAse nathI paNa AtmabalAdi kAryo karavAthI te mane Aja nahi te kAla, kAla nahi te parama divasa maLI jaze, kadAca ahIM nahi maLe te pahelekamAM maLaze" A bhAvathI daMDanuM samAdAna (cha kAyano AraMbha) kare che. che sU0 4 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 AcArAgasUtre __'ta'-dityAdi, medhAvI-saMyamaratimAn viditasaMsArasvabhAvaH, tat-pUrvoktasaGgrAhakaM zastraparijJAkathitam aprazastaguNamUlasthAnaM viSayakapAyAdikaM cAtmabalAdhartha daNDasamAdAnAdikaM ca parijJAya-jJaparijJayA jJAtvA medhAvI svayam-AtmanA etaiH AtmabalAdAnAdikaiH kAryaiH daNDaM ANihiMsAM naiva samArabheta daNDagrahaNArambha na kuryAt, pratyAkhyAnaparijJayA pariharedityarthaH, anyamapi etaiH kAryadaNDaM na samArambhayedityanvayaH, tathA samArabhamANAnapyanyAn na samanujAnIyAt nAnumodayet, sudharmA svAmI jambUsvAminaM prAha-eSa mArgaH mRgyate'nviSyate mokSapadamaneneti mArgaH= ratnatrayasvarUpaH, isa prakAra kaTuka vipAka vAle daNDa ke AdAna ko acchI taraha jAnakara kyA karanA cAhiye? so kahate haiM 'taMpariNNAya' ityAdi / saMyama meM jise prema hai, saMsAra kA svabhAva bhI jisane bhalI prakAra jAna liyA hai aisA medhAvI muni zastraparijJA meM pratipAdita aprazasta guNa evaM mUlasthAnavarUpa viSayakaSAyAdikoM ko tathA AtmabalAdilAbha ke liye daNDasamAdAna (Arambha samArambha) ko jJaparijJA se jAnakara svayaM Atmabala ko prApta karane ke khoTe abhiprAya se Acarita ina pUrvokta kAryoM se prANAtipAta Adi daNDa kA samArambha nahIM kare / kyoMki ina kAryoM ke karane vAle prANI ko pApAraMbha ke sivAya anya kisI bhI prazasta phala kA lAbha nahIM hotA hai| isa bAta ko jAnakara pratyAkhyAnaparijJA se unakA tyAga kara deve / itanA hI nahIM kintu dUsare se bhI ina pUrvokta kAryoM se vaha daNDa kA AvA prakAra kaDavA vipAkavALA daMDanA AdAnane sArI rIte jANIne zuM karavuM joIe te kahe che- taM pariNAya ' tyAhi. sayamamA 22 prema cha, saMsArako svabhAva raNe bhalI prakAre jANI lIdhuM che evA medhAvI muni zastraparissAmAM pratipAdita aprazasta guNa ane mULasthAnasvarUpa viSayakaSAyAdikane tathA AtmabalAdi lAbha mATe daMDasamAdAna (AraMbha-samAraMbha) ne jJaparijJAthI jANIne svayaM AtmabaLa prApta karavAnA khoTA abhiprAyathI Acarita e pUrvokta kAryothI prANAtipAta Adi daMDana samAraMbha kara nahi, kAraNa ke A kAryonA karanAra prANIne pApAraMbha sivAya bIje kaI prazasta phaLano lAbha thatuM nathI. e vAtane jANIne pratyAkhyAnaparijJAthI tene tyAga kare, eTaluM ja nahi paNa bIjAthI paNa te pUrvokta kAryothI te daMDane samAraMbha na karo, ane A prakArathI daMDano samAraMbha zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 2 161 "AryaiH " ArAddhahirgatA heyadharmebhyo ye te AryAH tIrthaGkara-gaNadharAdayaH, taiH praveditaH dvAdazavidhapariSadi prkrssnnoktH| tad buddhvA kiM kAryamityAha___"yathA'tra kuzalo nopalimpe"-riti, he ziSya ! yathA yena prakAreNAtmA karmaNopalipto na bhavettathA kuzalaH catura AtmArthI tvamatra-daNDasamArambhe nopalimpeH= naM saMzliSyeH, sarvathA sarvasamArambhAdAtmAnaM parirakSerityarthaH / kamalapatraM yathA jalena spRSTaM na bhavati tathaiva daNDasamAdAnenAtmA yathA spRSTo na bhavettathA kuruSveti tAtparyam / iti bravImItyasyArthastUkta eva // sU0 5 // ||iti dvitIyAdhyayanasya dvitIya uddezaH samAptaH // 2-2 // samArambha na karAve, tathA isa prakAra se daNDa kA samAraMbha karane vAloM kI anumodanA bhI na kare, arthAt daNDa samAraMbha kA sarvathA tyAga kare / isa prakAra zrIsudharmA svamI jambU svAmI ko kahate haiM ki-yahI ratnatrayarUpa mokSa kA mArga hai, mokSa kA anveSaNa jisase kiyA jAtA hai yahI mArga zabda kA vyutpattyartha hai| isa mArga kA nirUpaNa Arya-tIrthakara evaM gaNadharAdikoM ne bAraha prakAra kI pariSada meM kiyA hai| viSaya-kaSAyAdika jo AtmA kA patana karane vAle haiM-unase jo zIghrAtizIghna virakta hote haiM ve Arya haiM, aura ve tIrthakara gaNadharAdi deva haiM, kyoMki ye svayaM unase virakta hokara dUsaroM ko bhI unase virakta hone kA upadeza dete haiM / ye AtmakalyANakArI mokSa mArga ke anupama pathika hote haiM, aura dUsaroM ko bhI isa mArga ke pathika banane ke liye upAyoM kA pratipAdana karate haiM / isa paMcama kAla meM jo mokSamArga kI prarUpaNA muni karavAvALAnI anumodanA paNa na kare, arthAt karavA, karAvavA, ane anumedavArUpa, e daMDasamAraMbhano sarvathA tyAga kare. A prakAra zrIsudharmAsvAmI jaMbusvAmIne kahe che ke-te ratnatrayarUpa mekSano mAga che, mokSanuM anveSaNa jenAthI thAya che te mArga zabdanI vyutpatyartha che. A mArganuM nirUpaNa Arya-tirthaMkara ane gaNadharAdikoe bAra prakAranI pariSadamAM karyuM che. viSayakaSAyAdika je AtmAnuM patana karavAvALA che tenAthI je jaladI virakta thAya che te Arya che, ane te tIrthakara gaNadharAdi deva che. kAraNa ke teo svayaM tenAthI virakta banI bIjAone tenAthI virakta thavAno upadeza Ape che. teo AtmakalyANakArI mekSamArganA anupama pathika hoya che, ane bIjAone paNa te mArganA pathika banavA mATe upAyonuM pratipAdana kare che. A pAMcamA kALamAM je mekSamArganI prarUpaNa muni ane AcAryo dvArA thAya che tenuM 21 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 AcArAgasUtre evaM AcAryoM dvArA hotI hai usakA mUlasrota tIrthakarAdi hI hai| aisA samajhakara kuzala AtmArthI kA kartavya hai ki vaha apanI AtmA ko isa daNDasamAraMbha dvArA Ane vAle karmoM se lipta na banAve / aisA upadeza karate hue mUtrakAra kahate haiM-" yathA'tra kuzalo nopalimpeH" he bhavya jIva ! tUM pUrvokta kathana se yaha bhalI prakAra jAna cukA hai ki ina AtmabalAdika kAryoM se daNDasamAdAna hotA hai, aura isase karmabandha ke sivAya AtmA ko koI lAbha nahIM hotA hai, ataH tUM isa bAta kA vicAra kara, AtmarthI bana, aura jisa prakAra se terI AtmA karmoM se lipta na baneM isa taraha kI pravRtti se ina samAraMbhoM se sarvathA apanI rakSA kara / jaise jala meM rahatA huA kamala jala se lipta nahIM hotA hai usI prakAra daNDasamAdAna se AtmA lipta na bane aisA kara / ' iti bravImi' isakA artha pahile kiyA jA cukA hai| suu05|| // dvitIya adhyayana kA dvitIya uddeza samApta // 2-2 // mULastrota tIrthakarAdi ja che. evuM samajIne kuzaLa AtmAthInuM kartavya che. ke-te pitAnA AtmAne A daMDasamAraMbhadvArA AvavAvALA karmothI lipta na banAve, e upadeza karatAM sUtrakAra kahe che___"ythaa'tr kuzalo nopalimpeH " bhavya ! tuM pUrvAta 4thanathI ye bhalI prakAre jANI cukyo che ke A AtmabalAdika kAryothI daMDasamAdAna thAya che, ane tenAthI karmabaMdha sivAya AtmAne kaI lAbha thatuM nathI, mATe tuM e bAtano vicAra karI AtmArthI bana, ane je prakArathI tAro AtmA karmothI lipta na bane evA prakAranI pravRttithI tevA samArabhethI sarvathA pitAnI rakSA kara. jema pANImAM rahelAM kamaLa pANIthI lipta nathI thatAM te prakAre daMDasamAdAnathI mAtmA vita na mane te 42. ' iti bravImi' mAno artha paDeTa 42vAmA yAveta che. // sU0 5 // ___wlot madhyayanano mAnne uddeza samAsa. 2-2. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // AcArAgasUtre dvitIyAdhyayanasya tRtiiyodeshH|| kathito dvitIyodezo'dhunA tRtIyasya vyAkhyA prArabhyate / dvitIye saMyame rativiSaye cAratiH kartavyeti proktam / atra ca tatsarva kaSAyanirasanenaiva syAt , tannirasanaM ca mAnaparityAgaM dhanAsAratAparicintanaM vinA naiva sampadyate, ata uccaigotrotpattyabhimAnAdikaM muninA parityAjyamiti pratipAdayati / __ atrAnantarasUtrasambandhaH-'jahettha kusale novaliMpejjAsi' iti, he ziSya ! uccaiotrAbhimAnAdau tvaM yathA nopalipto bhaveriti / // AcArAgasUtra ke dUsare adhyayana kA tRtIya uddeza // dvitIya uddeza kA kathana ho cukA, aba tRtIya uddeza kA kathana prAraMbha hotA hai| dvitIya uddeza meM "saMyamI ko saMyama meM rati aura viSayAdikoM meM arati karanA cAhiye" yaha bAta kahI gaI hai| isa uddeza meM yaha pratipAdana kiyA jAyagA ki gRhIta (grahaNa kiye hue saMyama meM rati aura viSayAdikoM meM arati saMyamI janako taba hI ho sakatI hai ki jaba vaha kaSAyoM ko dUra kare / kaSAyoM kA parityAgajaba taka mAna kA tyAga na kara diyA jAvegA, tathA jaba taka dhana kI asAratA kA vicAra na hogA, taba taka nahIM ho sktaa| isaliye saMyamI muni ko uccagotra meM utpanna hone ke abhimAna Adi kA sarvathA parityAga kara denA caahiye| yahAM para "jahettha kusale novaliMpejAsi" isa anantara sUtra ke sAtha sambandha hai / jisakA bhAva yaha hai ki he ziSya ! tUM ucca-gotra meM zrI AcArAMgasUtranA bIjA adhyayanane trIjo uddeza bIjA uddezanuM kathana samApta thayuM, have trIjA uddezane prAraMbha thAya che. bIjA udezamAM saMyamIe saMyamamAM rati ane viSayAdikamAM arati karavI joIe. e vAta kahevAmAM AvI che. A uddezamAM enuM pratipAdana karavAmAM Avaze ke gRhIta (grahaNa karelAM) saMyamamAM rati ane viSayAdikamAM arati saMyamIjanane tyAre ja thAya che ke jyAre kaSAye dUra karavAmAM Ave. kaSAyene parityAga, jyAM sudhI mAnane tyAga ane dhananI asAratAno vicAra nahi karavAmAM Ave tyAM sudhI te banI zakatuM nathI. mATe saMyamI munie "mArI utpatti uMca gotramAM thayelI che" tevAM abhimAnano sarvathA tyAga kare joIe. sted "jahettha kuzale novaliMpejjAsa" 2 // mananta2 sUtranI sAthe saMbaMdha che, eno bhAva e che ke-he ziSya! tuM uMca getramAM utpattinA zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre paramparasUtrasambandhastu-' se Ayabale' ityAdinA, svasamAnArthamAtmavalAdi-dvArA daNDasamArambho na khayA kartavya iti / uccagotrotpattyA mAnaM, nIcagotrotpattyA cApamAnaM jJAtvA harSa-krodhau tvayA na vidheyau, yatastau mAnApamAnau vahuSu janmasu prAptapUrvAviti darzayati-" se asaiM" ityaadi| mUlam se asaI uccAgoe,asaI nIAgoe, no hINe, no airitte, no'pIhae, iyaparisaMkhAya ko goyAvAI, komANAvAI, kaMsi vA ege gijjhe, tamhA paMDie no harise no kujjhe||suu0 1 // ___ chAyA-so'sakRduccairgotre'sakunnIcairgotre na hIno nAtiriktaH, no IhetApi, iti parisaMkhyAya ko gotravAdI ko mAnavAdI, kasmin vaikasmin gRdhyet , tasmAtpaNDito na hRSyet na krudhyet // mU0 1 // utpatti ke abhimAnAdikoM meM jisa taraha se na pha~se isa prakAra se apanI pravRtti kr| __ 'se Ayabale' ityAdi paramparAsUtra ke sAtha bhI saMbaMdha hai, jisase ziSya ko saMbodhana karate hue AcArya isa bAta kA upadeza dete haiM ki apane mAna ke liye Atmabala Adi dvArA tujhe daNDasamAraMbha nahIM karanA caahiye| nIce ke sUtra kA avataraNa karane ke liye sUtrakAra ziSya se kahate haiM ki-he ziSya ! uccagotra meM utpatti se mAna aura nIca gotra meM janma lene se apamAna kA vicAra kara harSa aura krodha karanA tujhe yogya nahIM hai, kyoMki karma ke prabhAva se tUne pUrva ke aneka bhavoM meM inheM prApta kiyA hai| yahI bAta prakaTa kI jAtI hai-" se asaiM" ityaadi| abhimAnadimAM jevI rIte na phase tevI pravRtti pitAnI kara. 'se Ayabale 'tyAhi 525rAsUtra sAthe paNa samaya cha 2thI ziSyane saMbodhana karatAM AcArya e vAtano upadeza Ape che ke pitAnA mAna mATe Atmabala Adi dvArA tAre daMDasamAraMbha na kare joIe. nIcenA sUtranuM avataraNa karavA mATe sUtrakAra ziSyane kahe che ke- he ziSya ! ucca getramAM utpattithI mAna, ane nIca getramAM janma levAthI apamAnane vicAra karI harSa ane krodha kare tane egya nathI. kAraNa ke karmanA prabhAvathI teM pUrvanA aneka bhAmAM te prApta karyA che e vAta pragaTa 42vAmAM Ave cha-' se asaI' tyAhi. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 3 165 / TIkA- 'sa' ityAdi / saH prANI, asakRt = bahuvAram uccairgotre - lokamAnya ugrakulAdau samutpanna iti zeSaH, tathA asakRt nIcairgotre kASThahArAdikule cotpannaH, atra gotrapadasya kulaparatvaM vijJeyam / tayorubhayorgotrayoranubhAvabandhAdhyavasAyasthAnakaNDakAni samAnAnyeva santItyAha - 'na hIna' iti, hIno nyUno na bhavati, evamatiriktaH = adhiko'pi na bhavati / uccanIcagotrayoH samasaMkhyakAnyevAnubandhAdhyavasAyasthAnakaNDakAni vartanta ityAzayaH / jIvAtmA kA janma-maraNa jaba taka use mukti kI prApti nahIM huI hai taba taka hotA rahatA hai / kabhI yaha nIca gotra ke udaya se lokaniMdita kula meM janma letA hai to kabhI ucca gotra ke udaya se lokapUjita kula meM / yaha ucca-nIca gotra meM janma kI prApti honA karma kA kArya hai / isameM kisI kI icchA kAma nahIM karatI / ataH ucca gotra meM janma lene se harSita honA aura nIca gotra meM janma lene se duHkhita honA AtmA ke liye yogya nahIM / kAraNa ki paryAyoM meM ulaTa-phera hotA hI rahatA hai; kyoMki saMsArI jIva karmoM se yukta haiN| ataH jo nIca gotra meM utpanna hone se apanA apamAna samajhatA hai usake liye sUtrakAra kahate haiM ki vaha tUM aneka bAra lokamAnya ugrakula bhogakula Adi meM utpanna ho cukA hai / tathA jo uccakula meM janma lene se apanA mAna bar3appana samajhatA hai usake prati sUtrakAra kahate haiM ki - bhAI tUM bhI nIcakula jo kASThahAra Adi kA vaMza hai, usameM aneka bAra janma le cukA hai / gotra jIvAtmAnA janma maraNa jyAM sudhI tene muktinI prApti nathI thaI tyAM sudhI thatAM rahe che, koI vakhata te nIca gotranA uddayathI lokaniMti kuLamAM janma le che to koI vakhata uMca gotranA uDDayathI leAkapUjita kuLamAM. A uMca nIca gotramAM janmanI prApti thavI te kanu kArya che. temAM keAInI icchA kAma karatI nathI. mATe uMca gotramAM janma levAthI harSita thavu, ane nIca gotramAM janma levAthI du:khI thavu AtmAne mATe te yAgya nathI, kAraNa ke paryAcAmAM ulaTa phera thayA ja kare che. sasArI jIva karmothI yukta che, mATe je nIca gotramAM utpanna hAvAthI peAtAnuM apamAna samaje che tene mATe sUtrakAra kahe che ke-tU anekavAra leAkamAnya ugrakuLa bheHgakuLa AdimAM utpanna thaI cukela che, tathA je ucca kuLamAM janma levAthI potAnu mAna~moTApaNuM samaje che tenA pratye sUtrakAra kahe che ke--bhAI tuM paNa nIca kuLa je kaThIArA AdinA vaMza che temAM anekavAra janma laI cukela che. gAtra zabdano artha uMca gotramAM kuLa che. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre (kaNDakamiti kamIza ucyate) tasmAt na IhetApi-jAti-kula-bala-rUpAdimadasthAneSvanyatamaM no icchedapi, manasA'pyuccakulAghabhimAnaM na ceSTeteti tAtparyam / tataH kimAyAtamityAha-' itI'ti, iti--pUrvoktamakAramanantavAraM prAptapUrvoccanIcakulAdikaM samAnakamAzatvaM ca parisaMkhyAya-buddhavA, 'gotravAdI ' gotraM vadituM zIlaM yasyeti sa gotravAdI-gotrAbhimAnI 'mamaivaitAdRzaM paramasammAnanIya sundaraM gotraM, kasyApyanyasya tAdRzaM nAsti' iti ko bhaveta, kiJca "mAnavAdI" mAna-svaguNo. kIrtanamabhimAnaM vadituM zIlaM yasyeti sa mAnavAdI svotkarSavAdI ko bhavet ? na ko'pi bhavedityarthaH / api ca-kasmin vA ekasmin prakRSTagotrAzabda kA artha kula hai / ucca gotra meM utpanna hone se na to AtmA adhika bar3A ho jAtA hai aura na nIca gotra meM janma lene se hIna hii| kyoMki donoM gotroM ke bandhAdhyavasAyasthAna ke kaNDaka eka sarIkhe haiN| unakI saMkhyA samAna hai / (karma ke aMza kA nAma kaNDaka hai)| isaliye "no Iheta" jIva kA kartavya hai ki vaha jAtimada, kulamada, balamada aura rUpa vagairaha ke mada karane kI kabhI manase bhI ceSTA taka na kare / isa prakAra jaba yaha jIva ucca-nIca gotra ko aneka vAra pUrva janmoM meM prApta kara cukA hai, aura inake baMdha ke bhI jaba samAna karma ke aMza haiM to aisA kauna prANI hogA jo isa paristhiti ko jAna bUjhakara bhI gotravAdIgotrAbhimAnI hogA ki-"merA hI aisA paramamAnanIya sundara gotra hai kisI anya kA aisA nahIM hai" isa prakAra kahane kA svabhAvavAlA-sAhasa karane vAlA hogA, tathA apane utkarSa ko dUsaroM ke prati prakaTa karane kI utpanna levAthI nathI AtmA adhika moTo thaI jate ane nathI nIca getramAM utpanna thavAthI nIce thaI jatuM. kAraNa ke baMne netronA banyAdhyavasAya sthAnanA kaMDako ekasarakhA che. teonI saMkhyA samAna che. (karmanA aMzanuM nAma kaMDaka cha.) mATe "no Iheta" nu tavya cha-te timaha, maha, mahamane rUpa vigerenI mada karavAnI kadi paNa manathI ceSTA paNa na kare. A prakAre jyAre A jIva uMcanIca zetrane aneka vAra pUrva janmamAM prApta karI cukela che, ane tenA baMdhane paNa jyAre samAna karmane aMza che te evo kaye prANI haze je A paristhitine jANI joIne paNa getravAdI-getrAbhimAnI thaze ke mArUM ja evuM parama mAnanIya suMdara zetra che bIjA keInuM tevuM gotra nathI" A prakAre kahevAnA svabhAva vALA-sAhasa karavAvALA haze, ane utkarSane bIjAonA prati pragaTa karavAnI bhAvanAvALA haze? mATe jyAre e nizcita che. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u.3 bhAvanAzAlI hogA? / isaliye jaba yaha nizcita hai ki ucca gotra meM athavA nIca gotra meM aneka vAra janma-maraNa yaha jIva kara cukA hai to phira "merA janma uccakula meM ho" isa prakAra vahAM para utpanna hone ke liye abhilASI bhI kauna hogA ? / ataH jo heyopAdeya ke viveka se yukta haiM, aise paNDita-bhavyAtmA jIva uccakula meM utpanna hone se na to harSa kareM aura na nIcakula meM janma lene se viSAda hI kreN| isa bAta kA vidvAn ko kabhI ahaMkAra nahIM karanA cAhiye-ki maiM uccakulakA hU~, tathA isakA kabhI viSAda bhI nahIM karanA cAhiye ki maiM nIcakula kA huuN| kyoMki isa saMsAra kA pravAha anAdikAla se isI prakAra se cala rahA hai, Age bhI aisA hI calatA rahegA ki-jo Aja uccakula kA hai kala vahI nIcakula kA bana jAtA hai, tathA dUsare svarga ke deva jinake uccagotra kA udaya hai ve cyavakara ekendriya pRthivI pAnI vanaspati jIvoM meM janma lekara nIca gotra ke udaya vAle bana jAte haiM / taba ucca gotra aura nIca gotra ye sadA eka jIva meM sthira rahane vAle dharma to haiM nahIM, phira isa viSaya meM harSa viSAda karanA niSkAraNa hai| jaba aneka janmoM meM isa jIva ko prakRSTa kuloM kI evaM apakRSTakuloM kI aneka vAra prApti ho cukI hai taba harSa aura viSAda karane se AtmA ko kauna sA lAbha ho sakatA hai ? / yadi ye ke uMca getramAM ane nIca getramAM anekavAra janma maraNa A jIve karela che te pachI "mAro janma uMca kuLamAM ja heya" A prakAra tyAM utpanna thavA mATe koNa abhilASI haze? mATe je he pAdeyanA vivekathI yukta che e paMDita-bhavyAtmA jIva uMcA kuLamAM utpanna thavAthI na te harSa kare, ane nIca kuLamAM janma levAthI na viSAda kare. A vAtane vidvAne kaI vakhata ahaMkAra kara na joIe ke-huM uMca kuLano chuM. ane teno paNa viSAda nahi kare joIe ke-huM nIca kuLano chuM. kAraNa ke A saMsArane A pravAha anAdi kALathI A prakAre cAlI rahyo che. AgaLa paNa e ja cAlaze. je Aja uMca kuLanA che kAla teja nIca kuLanA banI jAya che. bIjA svarganA deva jeno uMca netrane udaya che te eNvIne ekendriya pRthivI-pANa-vanaspati jIvomAM janma laI nIca gotranA udayavALA banI jAya che, te pachI uMca gotra ane nIca gotra e sadA eka jIvamAM sthira rahevAvALe dharma to che ja nahi, pachI A viSayamAM harSaviSAda kare niSkAraNa che. aneka janmamAM A jIvane prakRSTa kulenI ane apakRSTa kulonI anekavAra prApti thayelI che pachI harSa ane zeka karavAthI AtmAne karyo lAbha maLI zake zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 AcArAGgasUtre dike'nekadhA prAptapUrve na gRdhyet = nAbhilaSyet - uccakulotpanno'hamityutkarSaM necchedityarthaH / tataH kimityAha - ' tasmA ' - diti, yasmAdanAdibhave paribhramatA bahUni prakRSTAni kulAni prAptAni tathA'pakRSTAni ca labdhAni tasmAddhetoH paNDitaH = paramArthajJo jJAtayopAdeyo na hRSyet, 'mamaivedRzaM kula' - miti na modeta, na krudhyet = mama kathamadhamatare kule janmAbhU'- diti svAtmane na kupyet, na viSAdamapi kuryAt / array prakRSTAni kulAni prAptAnIti kathaM harSasambhavaH ?, nIcakulAni bahuzaH samadhigatAnIti vRthaiva krodhaH / abhUtapUrvayoH sukhaduHkhayoreva satoharSa - krodhasambhavAditi tAtparyam / 6 uktazca abhUtapUrva kula jIvoM ke prApta hue hote to unakI prApti meM harSa viSAda karanA ucita mAnA jAtA, parantu aisA to hai nahIM / ataH aisA vicAra kara jJAnI ko isa viSaya meM harSa viSAda nahIM karanA cAhiye; kintu sadA aisA khyAla karate rahatA cAhiye ki - isa saMsAra meM anAdikAla se nAnA yoniyoM meM bhramaNa karane vAle isa AtmA ne aneka bAra sarva sukha duHkha ke sthAnabhUta ucca nIca gotroM ko prApta kiyA hai, phira inakI prApti meM tujhe Azcarya hI kauna sA hai / ananta janmajanmAntaroM meM isa jIvane aneka sukhoM ko prApta kiyA hai, tathA - apamAna se, sthAna Adi ke cyuta hone se badhabaMdhana evaM dhana ke nAza se aneka rogoM ko tathA aneka prakAra ke duHkhoM ko jhelA hai / kahA bhI hai che. kadAca te abhUtapUrva kuLa jIvane prApta thayela hAya teA tenI prAptimAM ha viSAda karavA ucita manAta, paraMtu tevuM te che nahi, mATe evA vicAra karI jJAnIe A viSayamAM harSoM viSAda nahi karavA joI e. paNa sadA hamezAM evA khyAla rAkhavA joI e ke-- A saMsAramAM anAdi kALathI anekayAniyAmAM bhramaNa karavAvALA A AtmAne anekavAra sarva sukhaduHkhanA sthAnabhUta uMca nIca gotrone prApta karela che. pachI tenI prAptimAM tane Azcarya zuM che. ananta janma janmAntarAmAM A jIve aneka prakAranA sukhAne prApta karyAM che. ane apamAnathI, sthAna AdinA zruta hAvAthI, vadhu baMdhana ane dhananA nAzathI aneka rogone tathA aneka prakAranA Donesana aryA che. kahyuM paNa che zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 3 "sarvasukhAnyapi bahuzaH, prAptAnyaTatA mayA'tra saMsAre / uccaiH sthAnAni tathA, tena na me vismayasteSu " // 1 // tathA - " avamAnAtparibhraMzAdvadhavandhadhanakSayAt / prAptA rogAzca zokAzca jAtyantarazateSvapi " // 1 // iti / kimadhikena vartamAne'pi janmani nAnAvidhA avasthA anubhUyante, ataAtmArthibhirharSakrodhau na kAryAvityAzayaH / atra gotrapadamupalakSaNaM tena jAtyAdInAM sarveSAM mado na vidheya iti prakaraNArthaH / " sarvasukhAnyapi bahuzaH, prAptAnyaTatA mayA'tra saMsAre / uccaiH sthAnAni tathA tena na me vismayasteSu " // 1 // tathA - " avamAnAtparibhraMzAdradhabandhadhanakSayAt / prAptA rogAzca zokAzca, jAtyantarazateSvapi " // 1 // iti / adhika kyA kahA jAya ? jaba vartamAna paryAya meM hI isa jIva kI aneka avasthAe~ hotI dekhI jAtI haiM to janma-janmAntaroM meM isakI aneka avasthAe~ huI hoM, aneka vAra ucca nIca kuloM meM janma huA ho to isameM Azcarya kI bAta hI kaunasI hai / aisA dRr3ha vizvAsa kara AmArthI ke liye ina avasthAoM meM kabhI bhI harSa aura viSAda ke liye sthAna nahIM honA cAhiye / sUtra meM gotra pada upalakSaNa hai isase ATha madoM kA - (1) jAtimada (2) kulamada, (3) balamada, (4) rUpamada, (5) lAbhamada, (6) tapamada, 66 sarvasukhAnyapi bahuzaH, prAptAnya'TatA mayA'tra saMsAre / uccaiH sthAnAni tathA tena na me vismayasteSu " // 1 // tathA - "avamAnAtparibhraMzAdvaghabandhadhanakSayAt / prAptA rogAzca zokAzca, jAtyantarazateSvapi " // 2 // iti 169 adhika zuM kahevAmAM Ave. jyAre vartamAna paryAyamAM ja A jIvanI aneka avasthAe thAya chete najare dekhAya che te janma janmAMtarAmAM tenI aneka avasthAo thAya, anekavAra kheMca nIca gAtramAM janmo thAya che emAM AzcayanI vAta kaI che. evA dRDha vizvAsa karI AtmAthIne mATe A avasthA emAM kAI vakhata paNa harSa ane zAkanu sthAna hAvuM na joI e. sUtramAM gotrapada upalakSaNa che mATe ATha madonuM (1) jAtimada, (2) kuLa bhaTTa, (3) ajabhaha, (4) 35bhadda, (5) sAlabhaha, (6) tayabhaha, (7) sUtramaha, 22 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 AcArAgasUtre mAnAdinirasanena kaSAyavyudAsastena ca saMyame dRDhatA viSaye cAdRDhatA, tayA ca samyagjJAnAdyadhigamastena ca mokSa iti krameNa sarvathA mAnApamAnAdau harSakrodhau tyAjyAviti bhaavH| ___ yathA dezadezAntaraM bhraman pathikaH kvacit sukhaM kacid duHkha labhate, kacidgrAme kacidaraNye vasati, kacitsamabhUmiSu kvacicca viSamabhUmiSu zete, kvacitsvacchajalaM kvacid dRSitajalaM ca pivati, na ca mukhaduHkhe gaNayati lakSyagamyadezamAptikAmaH, tathaiva prakRte'pi uccagotrAdiprAptau na harSa-zoko muktimAptukAmena saMyaminA kAryAviti vartulakArthaH / / sU0 1 // (7) sUtramada, (8) aizvaryamad kA grahaNa ho jAtA hai / mada bhI ahaMkAra hI hai, ataH inakA parityAga kara denA cAhiye; kyoMki jAti vagairaha se hIna hone para bhI AtmA kAla labdhi Adi ke prApta hone para dharma kA adhikArI bana jAtA hai| dharmaprApti meM jAti vagairaha bAdhaka nahIM hote haiN| jisa prakAra deza-dezAntara meM bhramaNa karane vAle prANI ko kabhI kisI sthAna para sukha, kabhI kisI jagaha duHkha milatA hai| kabhI vaha grAma meM vasa jAtA hai kabhI use vana meM bhI vasane kA avasara AtA hai, kabhI prazasta bhUmi para vaha so jAtA hai kabhI kaMTakAkIrNa bhUmi meM hI par3a rahatA hai, kabhI mIThA svaccha jala use pIne ko milatA hai kabhI khArA malina jala bhI vaha pI letA hai, to bhI isa viSaya meM vaha sukha aura duHkha nahIM maantaa| use apane lakSya sthAna para pahaMcane ke liye yaha saba karanA par3atA hai| usI prakAra prakRta meM bhI mukti ko cAhane vAle saMyamI muni ke (8) aizvaryamadanuM grahaNa thAya che. mada paNa ahaMkAra ja che mATe teno paNa parityAga karI devA joIe, kAraNa ke jAti vigerenuM hInapaNuM hovA chatAM paNa AtmA kAla labdhi AdinA prApta thavAthI dharmano adhikArI banI jAya che, dharmaprAptimAM jAti vigere bAdhaka thatA nathI. jevI rIte dezadezAntaramAM bhramaNa karavAvALA prANIne kaI vakhata kaI sthAnapara sukha, keIvakhata koI jagyAe duHkha maLe che. keI vakhata gAmamAM vase che keI vakhata vagaDAmAM paNa rahevAno prasaMga Ave che koI vakhata prazasta bhUmi para te suI jAya che keI vakhata kAMTAvALI bhUmimAM paNa paDayuM rahevuM paDe che. keI vakhata mIThuM svaccha pANI pIvA maLe che keI vakhata khArUM malina pANI paNa pIvA maLe che te paNa A badhA viSayamAM te sukha agara duHkha mAnato nathI. tene pitAnA lakSya sthAne pahoMcavA mATe A badhuM karavuM paDe che te prakAre prakRtimAM paNa muktine cAhavAvALA saMyamImuni mATe uMca nIca gotranI zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u.3 171 pANinAM sAtaM priyaM bhavatIti vicArya keSAJcidapi prANinAmahitaM na karttavyam / tadahitAcaraNasya yatphalaM bhavati taddarzayati-'bhUehi ' ityaadi| mUlam-bhUehiM jANa paDileha sAyaM, samie eyANupastI, taM jahA-aMdhattaM bahirattaM mUyattaM kANattaM kuMTattaM khujjattaM vaDabhattaM sAmattaM sabalattaM, saha pamAeNaM aNegarUvAojoNIo saMdhAyai, virUvarUve phAse saMpariveyai ||suu02|| chAyA-bhUteSu jAnIhi pratyupekSya sAtam samita etadanudarzI, tadyathA-andhatyaM badhiratvaM mUkatvaM kANatvaM kubjatvaM vaDabhatvaM zyAmatvaM zabalatvaM saha pramAdena anekarUpA yonIH sandadhAti virUparUpAn sparzAn saMparivedayate / / mU0 2 // liye ucca nIca gotra kI prApti meM bhI harSa viSAda karanA ucita nahIM hai| isa prakAra ke vicAra se mAna Adi kA jaba AtmA se abhAva ho jAtA hai taba kaSAya kA abhAva svataH siddha hone se saMyamI ko saMyamabhAva meM dRr3hatA, aura viSayAdikoM meM adRr3hatA A jAtI hai, isase samyagjJAnAdika sadguNoM kI prApti hone se saMyamI muni ko mukti kA lAbha kAlAntara meM yA usI bhava meM hojAtA hai| isa pUrvokta kathana se saMyamI muni ko isa bAta kA bhI sadA vicAra karate rahanA cAhiye ki mAna aura apamAna ke kAraNa-kalApoM kI upasthiti hone para mujhe harSa aura viSAda nahIM karanA cAhiye // suu01|| sAMsArika prANiyoM ko sAtAvedanIya ke udaya se sukha evaM sukhakAraka sAmagrI, tathA asAtAvedanIya ke udaya se duHkha evaM duHkhakAraka prAptimAM paNa harSa zeka kara ucita nathI. A prakAranA vicArathI mAna Adine jyAre AtmAthI abhAva thaI jAya che tyAre kaSAyane abhAva svataH siddha hevAthI saMcamIne saMyama bhAvamAM daDhatA ane viSayAdikomAM adaDhatA AvI jAya che. mATe samyajJAnAdika saddaguNonI prApti hevAthI saMyamI munine muktine lAbha kAlAnaramAM agara A bhavamAM thAya che. A pUrvokta kathanathI saMyamI munie A vAtano paNa sadA vicAra rAkhave joIe kenmAna ane apamAnanA kAraNakalApInI upasthiti hovAthI harSa ane viSAda karavuM mAruM kartavya nathI. e sUtra 1 che sAMsArika prANine sAtavedanayanA udayathI sukha ane sukhakAraka sAmagrI, ane asAtavedanIyanA udayathI duHkha ane duHkhakAraka sAmagrI prApta thAya che, zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 AcArAgasUtre __TIkA-'bhUteSu' iti / atra mUle 'bhUehiM' iti tRtIyAntapAThaH saptamyarthe, bhUteSu-bhavanti, bhaviSyanti, abhUvan ca sattArUpeNeti bhUtAnibANinasteSu sAta= mukhaM tadviruddhaM cAsAtaM duHkhaM pratyupekSyamUkSmadhiyA vicArya jAnIhi-budhyasva / upayogalakSaNo jIvaH kAlatraye'pi sattAM dadhAti, ataH prANinastraikAlikasattApratipAdanAyAtra bhUtazabdopAdAnaM kRtamiti bodhyam / sAmagrI prApta hotI hai, aisA vicAra kara kisI bhI prANI kA jarA bhI ahita nahIM karanA cAhiye / ahita AcaraNa kA jo phala hotA hai so kahate haiM____ 'bhUehiM jANa' ityaadi| pratyeka jIvAtmA-cAhe vaha daridrI ho; cAhe bhikSuka ho; cAhe dhanI ho; cAhe guNI ho; koI bhI kyoM na ho; yahI cAhatA hai ki hamako zAMtilAbha ho, sukha prApta ho| cAhe Astika ho yA nAstika; sabakA eka yahI lakSya hai| isase pratikUla koI bhI nahIM milegaa| eka bhikSuka jo dara dara kA bhikhArI banakara apane udara kA nirvAha karatA hai usase bhI yadi prazna kiyA jAya to vaha bhI yahI kahegA ki, kyA karU~ mujhe zAtA-sukha nahIM hai| ataH isa prakAra ke usake kathana se yaha bAta satya sAbita hotI hai ki vaha bhI zAtA-sukha pAne kA abhilASI hai| kir3I ko bhI koI chUtA hai to vaha bhaya ke mAre bhAgatI hai / vRkSa ke nIce kisIne agni jalAI ho to, vaha usake AtApa se murajhA jAtA hai / lajavaMtI eka jAta kI vanaspati hotI hai jo chUte hI saMkucita e vicAra karI keI paNa praNinuM jarA paNa ahita nahi karavuM joIe. ahita AcaraNanuM je phaLa hoya che te kahe che - 'bhUpahiM jANa' tyAhi. pratye pAtmA base te haridrI DAya 25 // 2 linu heya, bhale dhanI hoya cAhe guNI hoya. bhale koI paNa prakAranA hoya paNa 'amane zAMtine lAbha thAo, sukha thAo" bhale nAstika hoya ke Astika paNa badhAnuM A eka ja lakSya che. enAthI pratikULa kaI paNa kAraNa maLaze nahi. eka bhikSuka je gharagharane bhikhArI banIne pitAnA peTane nirvAha kare che tenAthI paNa e prazna karavAmAM Ave che te paNa e ja kaheze ke zuM karUM mane zAtA-sukha nathI, mATe A prakAranA tenA kathanathI e vAta satya sAbita thAya che ke te paNa zAtA-sukha meLavavAne abhilASI che. kiDIne paNa kaI aDe che te te paNa bhayathI dUra bhAge che. vRkSanI nIce keIe agni saLagAvI hoya te te tenA A tApathI sukAI jAya che. lajavaMtI eka jAtanI vanaspati hoya che je aDakavAthI zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u.3 ho jAtI hai / ina sabakI ina bAhya ceSTAoM se yahI mAlUma kiyA jA sakatA hai ki inake andara rahane vAlI AtmA bhI zAtA arthAt sukha kA abhilASI hai| matalaba yahI hai ki-cAhe koI bhI jAta kA jIva kyoM na ho; sabhI isa zAtA-sukha ke abhilASI haiN| yahAM para yaha prazna ho sakatA hai ki vaha zAtA-sukha kaise aura kahAM prApta ho sakatA hai ? / bhavAbhinaMdI jIva isa bAta kA sahasA uttara deMge ki-vaha zAtA-sukha sAMsArika padArthoM ke sevana se hI mila sakatA hai| parantu yaha dhAraNA unakI galata hai| yadi aisA hI hotA to phira cakravartI jaise vizAla vaibhava ke bhoktA inakA parityAga kyoM karate ? / koI Arthika zAstravettA kahegA ki-dhana kI prApti meM hI zAnti-sukha samAyA huA hai / parantu yaha vicAra bhI ThIka nhiiN| kyoMki yadi yahI siddhAnta svIkRta kiyA jAya, to phira Aja jo bhIkha mAMgakara apanA gujArA karane vAle daridrI jIva haiM unase jAkara yadi yaha kahA jAve ki hama tuma ko do lAkha rupayA dete haiM, tuma apane zarIra kA pAva bhara bhI mAMsa nikAlakara hamako de do, to vaha kabhI bhI ApakI mAMga kI pUrti nahIM kregaa| ataH adhika kyA kahA jAya, yaha bAta nizcita hai ki-ina kSaNika vinazvara padArthoM meM saccI sukha saMkucita thaI jAya che. A badhAnI A bAhya ceSTAothI e mAlama thAya che ketenI aMdara rahevAvALo AtmA paNa zAtA arthAt sukhane abhilASI che. matalaba e che ke bhale koI paNa jAtane jIva hoya paNa te zAtA-sukhano abhilASI che. A ThekANe e prazna thAya che ke te zAtA-sukha kevI rIte ane kaI jagyAe prApta thaI zake? bhavAminaMdI jIva A vAtane sahasA uttara Apaze ke te zAtA-sukha sAMsArika padArthonA sevanathI ja maLI zake che. paraMtu evuM dhAravuM te galata che. je e ja pramANe hoya te pachI cakravartI jevA vizALa vaibhavanA bhokatA tene parityAga kema karata? keI ArthikazAstravettA kaheze ke dhananI prAptimAM ja zAtAsukha samAyA che. paraMtu te vicAra paNa ThIka nathI, kAraNa ke kadAca te siddhAMta svIkRta karavAmAM Ave te pachI Aja je bhIkha mAMgI pitAne gujAre karavAvALA daridrI jIva che tenI pAse jaIne tene kahevAmAM Ave ke-ame tane be lAkha rUpiyA ApIzuM tuM potAnA zarIranuM pAzera mAMsa amane kApIne ApI de te te paNa tamArI A mAMgaNI purI karaze nahi. mATe zuM vadhAre kahevuM ? e vAta nizcita che ke AvA kSaNika vinazvara padArthomAM sAcI sukhazAMti pradAna karavAnI zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 AcArAGgasUtre zAnti pradAna karane kI yogyatA nahIM hai / yaha to hamArI kalpanA hai, jo hamane inameM sukhazAnti mAna rakhI hai| jina jar3a sthUla vastuoM meM sukha kI kalpanA karake sAdhAraNa manuSya bhI jI-toDa parizrama kara rahe haiM, unakI prApti hone para bhI unheM sukha nahIM milatA, kyoMki unameM sukha pradAna karane kI zakti hai nahIM / isI se Aja sArA saMsAra, cAhe vaibhavasampanna ho; cAhe daridrAvasthApanna ho; duHkhI hI hai| yaha duHkha tabataka nahIM miTa sakatA jaba taka sukha ke vAstavika svarUpa kA patA na lagA liyA jAyagA, athavA usake sthAna kA pUrNa jJAna na ho jAyegA / vAstavika sukha kyA hai ? isakA eka mAtra uttara hai - nirAkulatA / kyoMki saMsAra meM jaba kabhI icchAoM ke zAMta hone para yat kizcit sukha kI anubhUti hotI hai taba isase isa bAta kA anumAna bhI lagAyA jA sakatA hai ki koI aisI bhI avasthA hai ki jahAM para isakA pUrNarUpa se vikAza hai / vaha nirAkulatA ke sivAya aura koI dUsarI avasthA nahIM hai| isa nirAkulatA kA pUrNabhoktA paramAtmA hai| isI kA abhilASI pratyeka saMsArI jIva hai / isI abhiprAya ko hRdaya meM rakhakara sUtrakAra kahate haiM ki "bhUteSu jAnIhi pratyupekSya sAtam ' - he bhavya ! pratyeka jIvoM meM vyakta aura avyaktarUpa se zAtArUpa jo sukha hai usakI abhilASA ceAgyatA nathI, e teA amArI kalpanA che, je ame temAM sukha zAnti mAnI rAkhela che. je jaDa ane sthULa vastuomAM sukhanI kalpanA karIne sAdhAraNa manuSya paNa jIvatADa parizrama kare che. tenA prApti thavA chatAM paNa tene sukha maLatuM nathI. kAraNa ke temAM sukha pradAna karavAnI zakti che ja nahi. eTalA maTe Aja sArA saMsAra bhale vaibhavasaMpanna hoya agara daridrAvasthApana hAya, du:khI ja che. e duHkha tyAM sudhI maTI zakatuM nathI jyAM sudhI sukhanuM vAstavika svarUpa hAtha na lAge, agara tenA sthAnanuM pUrNa jJAna na thAya. vAstavika sukha zuM che? tenA eka mAtra uttara che-nirAkuLatA. kAraNa ke saMsAramAM jyAre koI vakhata IcchAonA zAMta thavAthI jarAka sukhanI anubhUti thAya che tyAre tethI e vAtane anumAna karavAmAM Ave che ke koi evI paNa avasthA che ke je ThekANe tenA pUrNa rUpathI vikAza che, te nirAkuLatA sivAya bIjI keAI avasthA nathI. A nirAkuLatAnA pUrNa bhaktA paramAtmA che. teno abhilASI pratyeka saMsArI jIva che. A abhiprAyane hRdayamAM rAkhIne sUtrakAra ahe che - "bhUteSu jAnIhi pratyupekSya sAtam " he lavya ! pratye lavabhAM vyakta ane avyakta rUpathI zAtArUpa je sukha che, tenI abhilASA chupAyelI che, te zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 175 adhya0 2. u. 3 chupI huI hai, isa bAta kA tUM apanI sUkSma buddhi se vicAra kr| isa sUtra ke avataraNa meM jo sAtavedanIyajanya sukha ke abhilASI pratyeka jIva ko batalAyA gayA hai vaha isI nirAkulatArUpa sukha kA paramparAkAraNa hone se hI prakaTa kiyA gayA hai / kyoMki yaha nizcita siddhAnta hai jo sAtAvedanIya karma ke udaya se sAMsArika vaibhavajanya sukha prApta hogA vaha kSaNika-vinazvara hogA, tathA usakA udaya duHkhoM se antarima-chupA huvA hogaa| isaliye aise sukha se AtmA sAkSAt nirAkulatArUpa pariNati kA sadA bhoktA nahIM bana sktaa| hAM! sAMsArika sukha kI sAmagrI yadi jIvoM ke pAsa hai, aura yadi unake citta meM heyopAdeya kA viveka jAgRta hai to ve usake dvArA kucha aMzoM meM sAMsArika kAryoM se nirAkula banakara zubha dhArmika kriyAoM kA ArAdhana bhalIbhAMti kara sakate haiN| isa avasthA meM unake zubhabhAvoM kI kramazaH jAgRti hotI hai, aura vaha unheM paramparArUpa se AtmakalyANakArI mArga kA adhikArI banA detI hai| jo bhavAbhinaMdI hai athavA jisa kisI prakAra se apanA svArtha sAdhana karane meM hI masta hai, 'apane sukha meM hI savakA sukha samAyA huAhai'jo isa durbhAvanA kA vazavartI hai, "sAtavedanIya ke udaya se jisa prakAra vAtane tuM tArI pitAnI sUkSma buddhithI vicAra kara. A sUtranA avataraNamAM je sAtavedanIyajanya sukhanA abhilASI pratyeka jIvane batAvavAmAM AvyA che, te A nirAkulatArUpa sukhanA paraMparAkAraNa hevAthI prakaTa karyA che, kAraNa ke e nizcita siddhAMta che-je sAtavedanIya karmanA udayathI sAMsArika vaibhavajanya sukha prApta thaze te kSaNika vinazvara haze, ane tene udaya dukhethI antarima -chupAyeluM haze mATe evA sukhathI AtmA sAkSAt nirAkulatArUpa pariNatine sadA bhoktA banI zakti nathI. hA, sAMsArika sukhanI sAmagrI kadAca jenI pAse che, ane kadAca tenA cittamAM heye pAdeyane viveka jAgrata che te te tenA dvArA thaDA azamAM sAMsArika kAryothI nirAkuLa banIne zubha dhArmika kriyAonuM ArAdhana bhalIbhAMti karI zake che. A avasthAmAM tenA zubha bhAvenI kramazaH jAgrati thAya che, ane te tene paraMparAthI AtmakalyANakArI mArgane adhikArI banAvI de che. je bhavAbhinaMdI che athavA jekeI prakArathI pitAne svArtha sAdhavAmAM ja masta che "pitAnA sukhamAM ja badhAnA sukha samAyelA che je AvI durbhAvanAne vazavartI che, "sAtavedanIyanA udayathI jevA prakAre zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 AcArAgasUtre samitaH paJcasamitibhiH samitaH san etadanudarzI-etatsukhaM duHkhaM vA vakSyamANaM vA'ndhatvAdikaM draSTuM-vilokituM zIlaM yasya sa etadanudarzI prANizubhAzubhAvalokI tvaM jAtikulAdimadajanitakaTukarmavipAkamandhatvAdikaM jJAtvA bhUteSu sAtaM jAnIhi, iti sambandhaH / tadeva darzayati-' tadyathe'-tyAdinA / hama sAMsArika vaibhava ke bhoktA baneM haiM, vaise hI dIna duHkhI jIva asAtAvedanIya ke udaya se duHkha daridrAvasthA ke bhoktA bane haiM, phira hameM inake duHkha ko dUra karane kI aura inheM sukha pahuMcAne kI kyA AvazyakatA hai ? kyoMki hama kisI ke karmodaya ko to meTa sakate nahIM haiN|" ityAdi durbhAvanAoM se jinakA antaHkaraNa dUSita hai-ve 'pratyeka saMsArI jIva sukhAbhilASI hai' isa bAta ko nahIM samajha skte| ise samajhane ke liye sUkSma-sadjJAnarUpI ghuddhi, evaM saMyama jIvana kI AvazyakatA hai| isIkA khulAzA karate hue sUtrakAra kahate haiM ki-'samie eyANupassI samitaH etdnudrshii'| jo samitiyoM ke pAlana karane meM sAvadhAna hai, jisakI cittavRtti jIvoM ko duHkhita dekhakara dravita ho jAtI hai, jo jIvoM kI rakSA karane meM sadA sAvadhAna rahate haiM, jinakI pratyeka kriyA yatanApUrvaka hotI hai, aise samitipAlaka saMyamI muni hI 'etadanudarzI' isa bAta kA anubhava kara sakate haiN| pAMca samitiyoM ke ArAdhana karane kA uddezya jIvoM kI ekamAtra rakSA karanA hai, isameM sva aura para donoM kI rakSA AjAtI hai| IryAsamiti meM lavalIna sAdhu-jhusarApramANa dRSTi se ame sAMsArika vaibhavanAM bhaktA banyA chIe tevI ja rIte e dIna duHkhI jIva asAtAvedanIyanA udayathI duHkha daridrAvasthAnA bhaktA banyA che. pachI amane tenA duHkhane dUra karavAnI ane temane sukha pahoMcADavAnI zuM AvazyakatA che? kAraNa ke ame keIne karmodayane miTAvI zakatA nathI" ItyAdi durbhAvanAothI jenuM aMtaHkaraNa dUSita che te "pratyeka saMsArI jIva sukhAbhilASI che e vAtane samajI zakatA nathI. tene samajavAne mATe sUma sajJAnarUpI buddhi ane saMyama jIvananI Avashytaa cha, tena bhudAso 42ta sUtra2 4 cha -' samie eyANupassI' samitaH patadanudazI, 2 samitimAnA pAsana 42vAmA sAvadhAna cha, renI cittavRttivAnI rakSA karavAmAM sadA sAvadhAna rahe che, jenI pratyeka kriyA yatanApUrvaka thAya che, evA samitimA sayabhI bhumi 'etadanudarzI' ye pAtana manula 43 // za che. pAMca samitionuM ArAdhana karavAne uddezya jIvanI eka mAtra rakSA karavAnI che. temAM sva ane para bannenI rakSA AvI jAya che. IcasamitimAM lavalIna sAdhu zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 3 mArga ko dekhakara calatA huvA muni sadA isa bAta kA pakkA dhyAna rakhatA hai ki kahIM koI choTA moTA jIva mere paira ke nIce Akara prANoM se viyukta na ho jAya / isameM para ke prANoM kA rakSaNa ke sAtha 2 apane ahiMsArUpa mahAvrata kA saMrakSaNa acchI taraha se hotA rahatA hai|1| bhASAsamiti meM pravRtta sAdhu sadA hita-mita-vacana bolegA, dUsare jIvoM ko jisa vacana se kaSTa paidA ho, isa prakAra ke sAvadya va kaThora vacana nahIM bolatA hai / isa samiti se satya mahAvrata kI rakSA hotI hai / 2 / eSaNAsamiti meM pravRtta saMyamI muni sirpha saMyama yAtrA kA nirvAha ke liye bhramarabhikSA dvArA zuddha-nirdoSa prAsuka AhAra grahaNa karatA hai|3| AdAnanikSepaNa-samiti meM muni apane saMyama ke upakaraNoM kI ubhaya -donoM kAla pratilekhanA kara unake lene aura rakhane meM yatanA karatA hai|4| pratiSThApanA-samiti meM muni jIvarahita sthAna meM mala-mUtrAdika pariThavatA hai|5| ina samitiyoM meM pravRtti karane vAle saMyamI muni 'saba hI jIva sukha cAhate haiM' aisA anubhava karate haiM / jo vartamAna meM sattArUpa se rahate haiM, bhaviSyat kAla meM bhI jo sattArUpa se raheMge, evaM bhUtakAla meM jo sattArUpa se rahe haiM ve bhUta haiN| sUtrakAra ne jIva prANI Adi zabdoM kA prayoga na kara usakI traikAlika sattA pratipAdana karane ke liye "bhUta" gusarapramANa daSTithI mArgane dekhIne cAlatAM sadA A vAtane khyAla rAkhe che ke--kaI nAnA moTA jIva mArA paga nIce AvI prANathI vimukta na thaI jAya. temAM bIjAnA prANonA rakSaNanI sAthe sAthe pitAnA ahiMsArUpa mahAvratanuM saMrakSaNa sArI rIte thAya che (1). bhASA samitimAM pravRtta sAdhu sadA hita-mita vacana bolaze, bIjA ne je vacanathI kaSTa pedA thAya te prakAranA sAvadya kaThera vacana bolatA nathI, A samitithI satyamahAvratanI rakSA thAya che (2). eSaNasamitimAM pravRtta saMyamI muni phakta saMyamayAtrAnA nirvAha mATe bhramarabhikSA dvArA zuddha nirdoSa prAsuka AhAra grahaNa kare che (3). AdAnanikSepaNa samitimAM muni pitAnA saMyamanA upakaraNonI ubhaya-baMne kALa pratilekhanA karI. tenA levAmAM ane rAkhavAmAM yatanA kare (4). pratiSThApanAsamitimAM muni jIvarahita sthAnamAM maLa mUtrAdika pariThave (5). A samitiomAM pravRtti karavAvALA saMyamI muni "badhA ja sukha cAhe che" e anubhava kare che. je vartamAnamAM sattA rUpathI rahe che, bhaviSya kALamAM paNa je sattArUpathI raheze ane bhUtakALamAM je sattA rUpathI rahelA che te bhUta che. sUtrakAre jIva prANI Adi zabdanA prayoga na karI tenI si sattA pratipAdana 12v| bhATe "bhUta" se zahanI sUtramA prayoga zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre andhavam-upahatanetratvaM dravyato bhAvato'pi bhavati, tathaikendriya-dvIndriya-trIndriyA drvybhaavaandhaaH| caturindriyo mithyAdRSTipaJcendriyazcobhau bhAvAndhau, dravyabhAvabhedabhinnamandhatvaM niyamato duHkhajanakaM bhavati / evaM badhiratvaM karNApATava, dravyato badhiraH zravaNazaktirahitaH, bhAvabadhiro jinavacanazravaNavikalaH / mUkatvaM-vacanavikalatvaM dravyataH, bhAvato mUko mithyAvAghabhinivezena svadoSApavAya jinavacanApratipAdakaH / isa zabda kA sUtra meM prayoga kiyA hai / upayogalakSaNavAlA jIva tInoM kAla meM bhI sattA se rahita nahIM hotA hai, isaliye prANI kI traikAlika sattA pratipAdana karane ke liye sUtrakArane isa sUtra meM "bhUta" zabda kA prayoga kiyA hai / ataH jaba saMsAra kA pratyeka prANI sukhAbhilASI hai, taba usake sAtha atyAcAra-anartha kara unheM duHkhita karanevAlA prANI svayaM apane ko duHkhita karane kI ceSTA karatA hai / jAti aura kulAdika ke abhimAna se unmatta banakara jo dUsaroM ko hIna samajhatA hai, tathA tUMaMdhA hai,tUM bahirA hai, tUM mUgA hai' ityAdi prakAra ke karkaza zabdoM dvArA jo dUsaroM kA tiraskAra karatA hai vaha apanI kaSAyapariNati se AtmA ko malina karatA huA tadupArjita karma ke kaTuka vipAka ko avazya bhogatA hai| isI bAta kA digdarzana karAte hue sUtrakAra kahate haiM ki-"andhatvaM mUkatvaM" ityAdi / dekhane kI zakti kI abhivyakti se rahita honA isakA nAma andhatva hai, yaha aMdhApanA dravya aura bhAva ke bheda se 2 prakArakA hai| ekendriya, jIvadoindriya jIva aura tInaindriya jIvoM meM donoM prakAra se aMdhatA hai| paudgalika dravyaindriyarUpa cakSu-indriya kI vikalatA dravya-andhatA hai, karela che. upaga lakSaNavALA jIva traNe kALamAM paNa sattAthI rahita thatA nathI, mATe prANInI vaikAlika sattA pratipAdana karavA mATe sUtrakAre A sUtramAM mRta zabdane pravega karyo che. mATe jyAre saMsAranA dareka prANI sukhAbhilASI che tyAre tenI sAthe atyAcAra-anartha karI tene duHkha devAvALA prANa svayaM pitAnI jAtane ja duHkhita karavAnI ceSTA kare che. jAti ane kaLAdikanA abhimAnathI unmatta banIne je bIjAne hIna samaje che, ane tuM AMdhaLo che, tuM bahere che, tuM muMgo che ItyAdi prakAranAM karkaza zabdo dvArA je bIjAne tiraskAra kare che te pitAnI kaSAya pariNatithI AtmAne malina kare che. tadupArzata karmanA kaTuka vipAkane avazya bhegave che. A vAtane hinazatAM sUtrA2 4 cha ?-" andhatvaM bhUkatva" tyAhi. bhavAnI zastinI abhivyaktithI rahita thavuM tenuM nAma aMdhatva che. te aMdhApaNuM dravya ane bhAvanA bhedathI be prakAra che. ekendriya jIva, bendriya jIva ane traNa Indriya jIvamAM be prakArathI aMdhatA che. pogalika dravya-indriyarUpa cakSu-IndriyanI vikalatA. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 3 kiJca-kANatvam-ekAkSatvaM dravyataH, bhAvataH kANatvaM-nizcayavyavahArayorjJAnakriyayo(kapakSagrAhitvam / kuNTatvaM kuTilahastatvAdikaM dravyataH, bhAvataH kuNTatvaM pratilekhanAdikriyArAdhane vakratvam / kubjatvaM vakrazarIratvaM dravyataH, bhAvataH kuTilakriyatvam / vaDabhatvaMcakrapRSThatvAdikaM dravyataH, bhAvataH paramarmaprakAzakatyam / zyAmasvakAlimA dravyataH, bhAvato malinAcAratvam, zabalatvam-zvetakuSThavAdikaM dravyataH, bhAvataH zabaladoSavatvam / atrAndhatvAdikamupalakSaNaM paGgutvAderyodhyam / aura bhAvaindriya kI vikalatA bhAva-andhatA hai| caturindriya aura mithyAdRSTi paMcendriya jIva bhAvAndha haiM, kyoMki bAhya meM dravyendriyarUpa cakSurindriya hone para bhI ye padArtha ke yathArtha svarUpAvalokana se rahita hote haiN| donoM prakAra se andhatA honI, yaha prANI ke liye niyama se duHkhotpAdaka hotI hai / isI prakAra badhiratva, mUkatva, kANatva Adi bhI dravya aura bhAva ke bheda se do do prakAra ke hote haiN| unameM apane viSaya ko grahaNa karane kI zakti se zravaNendriya kI vikalatA kA nAma badhiratA hai| sunane kI zakti se rahita honA yaha dravya-badhiratA, aura jinendra vacanoM ko sunane meM aprema tathA anAdara bhAva kA honA, yA unake vacanoM ko zravaNa karane kI vikalatA honI yaha bhAva-badhiratA hai| vacana bolane kI zakti kI abhivyakti se rahita honA isakA nAma mUkatva hai| prAkRta-saMskRtAdirUpa apanI 2 mAtRbhASA meM bolane kI hInatA kA nAma dravya-mUkatA, evaM mithyAtvAdika ke abhiniveza ke vaza se apane doSoM ko chupAne ke liye dravyaaMdhatA che. ane bhAva-IndriyanI vikalatA bhAvaaMdhatA che. cAra idriyavALA ane mithyAdaSTipaMcendriya jIva bhAvAnya che, kAraNa ke bAhyamAM dravyendriya rUpa cakSurindriya thavAthI paNa te padArthanuM yathArtha svarUpAlekanathI rahita hoya che. banne prakArathI aMdhatA thavI te prANI mATe niyamathI duHkhatpAdaka thAya che. A prakAra baherApaNuM, muMgApaNuM, AMdhalApaNuM Adi paNa dravya ane bhAvanA bhedathI be prakAre hoya che. temAM pitAnA viSayane grahaNa karavAnI zaktithI zravaNendriyanI vikalatAnuM nAma badhiratA che. sAMbhaLavAnI zaktithI rahita thavuM te dravya-bahezapaNuM, ane jInendravacane sAMbhaLavAmAM aprema ane anAdara bhAva he, agara temanA vacane sAMbhaLavAnI vikalatA thavI te bhAva-badhiratA che, vacana belavAnI zaktinI abhivyaktithI rahita thavuM tenuM nAma mUkatva che. prAkRtasaMskRtAdirUpa pitapotAnI mAtRbhASAmAM bolavAnI hInatAnuM nAma dravyamUkatA, ane mithyAtvAdikanA abhinivezanAvazathI pitAnA doSane chupAvA mATe jinavacananuM pratipAdana nahi zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre jinavacanoM kA pratipAdana nahIM karanA isakA nAma bhAva-mUkatva hai| eka AMkha kA honA yaha dravya se kANatva hai, aura nizcaya evaM vyavahAra naya meM se, athavA jJAna aura cAritra meM se kisI eka kA ekAntarUpa se pakSa grahaNa karanA bhAva se kANatva hai| hAtha pAMva Adi aMga upAMgoM kI vakratA dravya-kuMTatva, aura pratilekhanAdi kriyAoM ke karane meM anAdara yA chala-kapaTa karanA yaha bhAva-kuMTatva hai| sAmAnyatayA zarIra kA TeDhApana athavA zarIra meM kUbaDa vagairaha kA nikalanA yaha dravya se kujatva hai| kuTilakriyApane kA nAma bhAva se kubjatva hai| pRSTha bhAga vagairaha kA vakra honA yaha dravya se baDabhatva hai, dUsaroM ke gupta kAryoM evaM aneka rahasyoM kA prakAzana karanA yaha bhAva se vaDabhatva hai| zarIra meM kRSNatA kA honA yaha dravya se zyAmatA-malinatA, tathA hIna AcaraNI honA yaha bhAva se zyAmatA hai| zarIra meM sapheda kuSTa vagairaha kA honA dravya se zabalatA, tathA doSaviziSTatA bhAva se zabalatva hai| sUtra meM andhatvAdi pada upalakSaNa rUpa hai, isase pazupane Adi kA bhI grahaNa kara lenA caahiye| ina saba bAtoM ko dikhAne kA abhiprAya yahI hai ki prANI kisI bhI mada ke Aveza meM Akara dUsaroM ke prati aise kaSAyaviziSTa banakara apazabdoM yA dUsaroM ke marmasthala ko bhedane vAle kaThora zabdoM kA prayoga na kre| karavuM tenuM nAma bhAvamUkatva che. eka AMkhanuM hovuM te dravyathI kANutva che, ane nizcaya ane vyavahAra nayamAMthI athavA jJAna ane cAritramAMthI keI ekanuM ekA ntarUpe pakSa grahaNa kare te bhAvathI kANatva che. hAtha-paga Adi aMga upAMgenI vakratA dravyakunTarva ane pratilekhanAdi kriyAo karavAmAM anAdara agara chalakapaTa karavuM e bhAvakundutva che. sAmAnya rIte zarIranuM vAMkApaNuM ane zarIramAM kedra vigerenuM nikaLavuM te dravyathI kumbhatva che. kuTilakriyApaNAnuM nAma bhAvathI kumbhatva che. pRSThabhAga vigerenuM vaka thavuM te dravyathI vaDabhatva che. bIjAnA gupta kAryo ane aneka rahasyanuM prakAzana karavuM te bhAvathI vaDabhatva che. zarIramAM kALAza thavI te dravyathI zyAmatA-malinatA, ane hIna AcaraNa thavuM te bhAvathI zyAmatA che. zarIramAM sapheda keDha nIkaLe te dravyathI zabalatA ane zabala doSaviziSTatA bhAvathI zabalatA che. sUtramAM anyatvAdi pada upalakSaNarUpa che. tethI laMgaDApaNuM AdinuM paNa grahaNa karI levuM joIe. A badhI vAtane dekhADavAne abhiprAya e che ke-prANuM koI paNa madanA AvezamAM AvIne bIjAonA prati evA kaSAyaviziSTa banI apazabdone agara bIjAnA marmasthaLane bhedavA zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 3 181 duHkhaM ca ko'pi necchati parantu karmavazAtprAyazaH sarve'pi sAvadya kriyAvanto nitAntaduHkhitA bhavantIti bhAvaH / , apica- 'sahe 'ti, pramAdena anavadhAnena saha=sArddhaM samitivikalo'navadhAnavAn anekarUpAH = saMvRta - vikRta rUpA yonIH sandadhAti = sandhatte, caturazItilakSayonisambandhavicchedenAtmanA saha saMghaTTanaM karoti / tAsu ca yoniSu virUparUpAn bahuvidhAn sparzAn = duHkhAni saMparivedayate = jAnAti, nAnAvidhayoniSUtpanno jIvo bahuvidhAM narakanigodAdiyAtanAM samanubhUya nitAntaM khinno bhavatIti tAtparyam / kyoM ki isa prakAra ke vacanoM se eka to bolanevAloM ke lie bhAvahiMsA kA doSa lagatA hai aura dUsaroM ke citta meM zoka AdikA utpAdaka hone se dravyahiMsA kA bhI doSa AtA hai / isa hiMsA se aneka azubha karmoM kA baMdha hotA hai| AtmaprazaMsA evaM para kI niMdA karanA, tathA apane durguNoM ko sadguNa kA rUpa dekara garvonmatta bana unheM prakAzita karanA, aura dUsaroM ke sadguNoM meM bhI dUSaNa lagAnA yA unheM durguNarUpa meM prakaTa karanA isase nIca gotra kA bandha hotA hai, isase jIva aneka kuyoniyoM meM janma dhAraNa kara hInaAcaraNI Adi hotA hai| kisI dharmAtmA ke jJAna evaM darzana ke viSaya meM prazaMsA kA nahIM suhAnA, kisI kAraNa se apane jJAna kA chupAnA, mAtsarya bhAva kA rakhanA, kisI ke jJAna athavA darzana meM vighna karanA, inase jJAnAvaraNa, tathA darzanAvaraNa karma kA jIva baMdha karatA hai / isakA phala jIvoM ke jJAna evaM darzana guNoM kA ghAta honA hai / vALA kaThora zabdonA prayAga na kare, kAraNa ke A prakAre vacanathI eka tA bAlavAvALAne bhAvahiMsAnA doSa lAge che, ane khIjAnA cittamAM zAka AdinA utpAdaka thavAthI dravyahiMsAnA paNa doSa lAge che. A hiMsAthI aneka azubha konA baMdha thAya che. AtmaprazaMsA ane pArakAnI niMdA karavI ane potAnA durguNAne sadguNanuM rUpa ApIne garvonmatta banI tene prakAzita karavuM, ane bIjAnA sadguNomAM paNa dUSaNa lagADavu agara tene durguNu rUpamAM pragaTa karavuM tenAthI nIca gotranA adha thAya che, tenAthI jIva aneka kuceniAmAM janma dhAraNa karI hInAcaraNI Adi thAya che. koi dharmAtmAnAM jJAna ane darzana viSayamAM thatI prazaMsAne sahana nahi karavI, koI kAraNathI pAtAnA jJAnane chupAvavuM, mAtsa bhAva rAkhavA, kAinA jJAna ane danamAM vighna karavuM, tenAthI jIva jJAnAvaraNu, ane danAvaraNu karmanA baMdha kare che. tenuMmULa jIvone jJAna ane darzana guNonAM zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 AcArAGgasUtre nija aura para ke viSaya meM duHkha, zoka Adi karane karAne se asAtavedanIya karma kA bandha hotA hai, jisakA phala jIva ko kabhI bhI sAtA nahIM milanA hai / saMsAra ke samasta prANI aura vratI-aNuvratI yA mahAvratI jIvoM kI sevA karanA, nija aura para ke upakAra ke liye yogya vastu kA dAna denA, sarAgasaMyama kA pAlana karanA, krodhAdikaSAyoM kI zAnti honI aura lobha kA tyAga karanA Adi kAryoM se jIva ke sAta vedanIya karma kA baMdha hotA hai isakI vajaha se jIvoM ko sadA sukhakArI vastuoM kA samAgamarUpa sAMsArika sukhoM kI prApti hotI hai| kevalI kA avarNavAda, zrutakA avarNavAda, tathA saMgha Adi kAavarNavAda karanA, isase darzanamohanIya karma kA baMdha hotA hai, jisakA phala samakita guNa kI prApti jIva ko nahIM hotii| kaSAya ke udaya se pariNAmoM meM tIvratA rahanA, isase cAritra mohanIya kA bandha hotA hai, jisakA phala jIva kabhI bhI cAritra dharma ko aMgIkAra nahIM kara sktaa| yogoM kI kuTilatA kA honA tathA zAstrapratipAdita mArga se anyathA pravRtti karanA, isase azubha nAma karma kA baMdha hotA hai| isase jIva ekendriyAdi aneka kuyoniyoM meM janma dhAraNa karatA hai| kabhI cakSuvikala hotA hai, kabhI AghAtarUpa thAya che. bIjAnA ane pitAnA viSayamAM duHkha zekAdi karavAkarAvavAthI asAtavedanIya karmane baMdha thAya che. jenAthI jIvane keI vakhata paNa sAtA maLatI nathI. saMsAranA samasta prANI ane vratI-aNuvratI ke mahAvatI jInI sevA karavI, pitAnA ane pArakAnA upakAra mATe egya vastunuM dAna devuM, sarAgasaMyamanuM pAlana karavuM, krodhAdi kaSAyanI zAMti thavI, ane lebhane tyAga karavo Adi kAryothI jIvane sAtavedanIya karmane baMdha thAya che, tenAthI jene sadA sukhakArI vastuonA samAgamarUpa sAMsArika sukhanI prApti thAya che. kevaLIne avarNavAda, zrutane avarNavAda, ane saMgha Adine avarNavAda kare, enAthI darzana mehanIya karmane baMdha thAya che. jenAthI samakita guNanI prApti jIvane thatI nathI. kaSAyanA udayathI pariNAmamAM tIvratA rahevI, tenAthI cAritramehanIyane baMdha thAya che. jenuM phaLa jIva keI vakhata paNa cAritradharmane aMgIkAra karI zakatuM nathI. gemAM kuTilatA hovI, ane zAstrapratipAdita mArgathI anyathA pravRtti karavI tenAthI azubha nAmakarmane baMdha thAya che, tenAthI jIva eka Indriya Adi aneka kunimAM janma dhAraNa kare che. keI vakhata cakSuvikala thAya che, zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 3 mUMgA banatA hai, kabhI kujaka aura kabhI bahirA hotA hai| sUtra meM jo andhatva, badhiratva, mUkatva, kANatva Adi aneka zArIrika doSa prakaTa kiye gaye haiM ve saba isI azubhanAmakarma ke upArjana se jIvoM ko prApta hote haiM / jisa prakAra citrakAra kisI citra kA kabhI hAtha TeDA banA detA hai, kabhI eka AMkha banA detA hai, kabhI use choTA yA kabhI bar3A apanI icchAnusAra jise jaisA banAnA cAhe banA detA hai, isI prakAra yaha nAmakarma bhI isa jIva ko kabhI andhA, kabhI bahirA Adi banA diyA karatA hai| yogoM kI vakratA nahIM honI, evaM visaMvAda-anyathA pravRttikA abhAva honA, isase zubhanAmakarma kA upArjana hotA hai, jisa kA phala pratyeka aMga kI pUrNatA evaM sauSThava-sundaratA Adi kI prApti honA hai| uttama yoniyoM meM janma tathA muktiprApti lAyaka vajraRSabhanArAca saMhananAdi zubha saMhananoM kI evam samacaturasrAdi zubha saMsthAnoM kI prApti jIva ko isI ke udaya se hotI hai| tIrthakara jaisI prakRti isI zubhanAmakarma kA bheda hai| yadyapi prati samaya Ayukarma ko chor3a zeSa sAta karmoM kA bandha huA karatA hai tathApi pUrvokta ina bhAvoM dvArA jo jJAnAvaraNAdi vizeSa 2 karmoM kA bandha honA prakaTa kiyA hai so sthitibandha aura anubhaagvakhate muMgA thAya che, vaLI kunja ane baherA paNa thAya che. sUtramAM je aMdhatva, badhiratva, mUkatva, kANatva Adi aneka zArIrika deSa pragaTa karelAM che te badhA A azubhanAmakarmanA upArjanathI jIvane prApta thAya che. jema citrakAra keI citramAM hAtha ADe batAve che, eka AMkha batAve che, keI cheTuM keImeTuM pitAnI IcchAnusAra jene jema banAvavA mAge tema banAve che. te prakAre A nAmakarma paNa A jIvane kaI vakhata AMdhaLe, bahero Adi banAve che. meMgonI vakatA na thavI ane visaMvAda - anyathA pravRtti-ne abhAva tha ethI zubhanAmakarmanuM upArjana thAya che. jenuM phaLa pratyeka aMganI pUrNatA ane sauSThava - suMdaratA AdinI prApti thAya che. uttama niyAmAM janma ane muktiprApilAyaka vajIrUSabhanArAca saMhananAdi zubha saMhanAnI ane samacaturasAdi zubha saMsthAnI prApti jIvane AnA udayathI thAya che. tIrthaMkara jevI prakRti te zubhanAmakarmano bheda che. haju pratisamaya Ayukarmane choDI sAta zeSa karmanA baMdha thayA kare che, tathApi pUrvokta A bhAvo dvArA je jJAnAvaraNAdi vizeSa vizeSa karmonA baMdha thavA prakaTa karela che te sthitibaMdha ane anubhAgabaMdhanI apekSA samajavI joIe. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 AcArAGgasUtre vandha kI apekSA samajhanA cAhiye / arthAt usa samaya prakRti aura pradezabandha to saba karmoM kA huA karatA hai, kintu sthiti aura anubhAgabandha jJAnAvaraNAdi vizeSa 2 karmoM kA adhika hogA / andhA honA, bahirA honA, kANA ityAdi honA, tathA indriyAdikoM kI pUrNatA hone para bhI zArIrika zAMti ke lAbha se vaJcita rahanA, duHkhotpAdaka sAmagrI kI prApti honA, iSTAniSTa saMyogaviyogajanya kaSToM ko jhelanA Adi kaSToM ko koI bhI sAMsArika prANI nahIM cAhatA hai, parantu karmoM ke dvArA paratantra hue pratyeka sAMsArika jIvoM ko apane 2 yoga evam kaSAyoM dvArA upArjita kiye karmoM kA phala avazya 2 bhoganA paDatA hai, isa meM jIva kI icchA kAma nahIM karatI / karmAdhIna bana yaha prANI prAyaH sAvadha kriyAoM ke karane meM hI dattAvadhAna rahA karatA hai, jisake kAraNa rAta dina duHkhI kA duHkhI hI rahA karatA hai / prazna - karmoM ke phaloM ko bhogate hue bhI Age ke liye karmoM kA bandha nahIM ho aisA bhI koI upAya hai ? uttara - hai / prazna- kyA hai ? uttara - samatAbhAva / karmoM ke phaloM kA anubhava na karane vAlA prANI yadi unake phaloM ko bhogate samaya harSa viSAda evam aartarthAt te vakhata prakRti ane pradezabaMdha te badhA karmAMnA thayA kare che paNa sthiti ane anubhAgamadha jJAnAvaraNAdi vizeSa vizeSa karmAMnA adhika thaze. aMdha thavu, maherA thavu, kANA thavuM ityAdi. tathA indriyAkrikonI pUrNatA hovAthI paNa zArIrika zAMtinA lAbhathI vaMcita rahevu', duHkhAtpAdaka sAmagrInI prApti thavI, iSTAniSTa sacAgaviyeAgajanya kaSTone sahana karavA kAi paNa sAMsArika prANI cAhato nathI, paraMtu karmAMdvArA paratatra thayela dareka sAMsArika jIvane potapotAnA ceAga ane kaSAyeAdvArA upArjita karelA karmonA phaLa avazya avazya bhAgavavA paDe che, temAM jIvanI icchA kAma karatI nathI. karmAdhIna banI te prANI prAya: sAvadya kriyA karavAmAM ja duttAvadhAna rahyA kare che, jenA kAraNe rAta dina duHkhInA duHkhI ja rahyA kare che. ma prazna - --karmonA phaLane bhAgavatAM chatAM paNa AgaLa mATe karmonA baMdha na thAya evA kAI upAya che ? uttara--che. prazna--zuM che ? uttara--samatAbhAva. karmonA phaLAnA anubhava na karavAvALA prANI kadAca tenA phaLone AgavatI vakhata hu viSAda Adi ane A raudrarUpa pariNAmethI zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya. 2. u.3 raudrarUpa pariNamoM se yukta nahIM honA hai, aura apane upArjita karmoM kA phala bhoge vinA chuTakArA nahIM hai ataH inakA phala avazya bhoganA hI par3egAcAhe kisI bhI paristhiti meM jIva kyoM na ho| jisa prakAra apane upAjita puNya kA phala bhogate hue viSAdapariNati AtmA meM nahIM hotI usI prakAra apane upArjita pApa karma ke phala ko bhogate hue bhI mujhe viSAdapariNati nahIM honI cAhiye, ityAdi zubhAdhyavasAya se prerita hokara samatAbhAva se zubhAzubha karmoM ke phala ko jo prANI bhogatA hai usake liye navIna karmoM kA bandha nahIM hotaa| navIna karmoM kA bandha karAne vAlI kaSAyapariNati hI hai| harSa aura viSAda ye kaSAyapariNatirUpa hI hai / samatAbhAva isa kaSAyapariNati se rahita avasthA hai| prazna-isa samatAbhAva kI prApti jIva ko kaise hotI hai ? uttara-samakita kI prApti se| samakitazAlI jIva ghara meM-saMsAra meM rahatA huA bhI apanI vRtti kamalapatra ke, athavA tapsalohapAdanyAsa (tapehue lohe para paira rakhane) ke samAna rakhatA hai isase vaha samabhAvI hotA hai| yukta banatA nathI ane pitAnA upAjita karmonA phaLa bhegavyA vinA chuTake nathI mATe tenuM phaLa avazya jogavavuM ja paDaze bhale koI paNa paristhitimAM jIva kema na hoya, jevI rIte pitAnA upArjita puNyanuM phaLa bhegavatI vakhate viSAda pariNati AtmAmAM thatI nathI te prakAre pitAnA upArjita pApa karmanA phaLane bhegavatAM paNa mane viSAda pariNati thavI na joIe. ItyAdi zubhAdhyavasAyathI prerita thaI samatAbhAvathI zubhAzubha karmanA phaLane je prANa bhegave che tene mATe navIna karmona baMdha thato nathI. navIna karmonA baMdha karAvavAvALI kaSAyapariNati ja che, harSa ane viSAda e kaSAyapariNatirUpa ja che. samatAbhAva A kaSAyapariNatithI rahita avasthA che. prazna-RA samatA mApanI prati apane pI zate thAya cha? uttara-samAtinI prAtithI. samakitazALI jIva gharamAM-saMsAramAM rahevA chatAM paNa pitAnI vRtti kamalapatra athavA tasalehapAdanyAsa (tapelA leDhA upara paga rAkhavA) samAna rAkhe che mATe te samabhAvI che. 24 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre idamatra hRdayam-yaH svotkarSa samAsAdha jAtyAdimadasampanno'nyaM prati 'andhasva'-mityAdikaM paruSaM bravIti, manasA tasyApiyamAcarati ca, sa janmAntare svayameva nIcagotratvAdikamandhatvAdikaM phalaM labhata iti bhayAnmanovAkAyayogaiH kasyApyamiyamAtmahitArthI nAcarediti bodhyam // mU0 2 // utkRSTakulotpattigarvonmattacitto'dhamakulatayA dIno'ndhatvAdikamupalabhamAno vA kartavyAkartavyAnabhijJaH karmavipAkamavijJAya tatraivoccakulAdike viparyAsaM gacchatIti darzayati-' se abujjhamANe' ityAdi / ___ mUlam-se abujjhamANe haovahae jAimaraNaM aNupariyaTTamANe, jIviyaM puDho piyaM ihamegesiM mANavANaM khittavatthumamAyamANANaM, ArattaM virattaM maNi kuMDalaM saha hiraNNeNa itthiyAo parigijjha tattheva rattA, naittha tavo vA damo vA niyamo vA dissai, saMpuNNaM bAle jIviukAmelAlappamANe mUDhe vippriaasmuvei||suu0 3 // chAyA-saH, abudhyamAno hatopahato jAtimaraNamanuparivartamAnaH, jIvitaM pRthak priyam ihaikeSAM mAnavAnAM kSetravAstumamAyamAnAnAm , AraktaM viraktaM maNi kuNDalaM saha hiraNyena strIH parigRhya tatraiva raktAH, nAtra tapo vA damo vA niyamo vA dRzyate, sampUrNa vAlo jIvitukAmo lAlapyamAno mUDho viparyAsamupaiti // sU0 3 // isa sUtra kA sArAMza yahI hai ki "jo manuSya apane utkarSa ko prApta kara jAtyAdimadAveza meM Akara dUsaroM ke prati "tUM andhA hai" ityAdi kaThora bhASA kA prayoga karatA hai, manase bhI usakA apriya karane kA vicAra karatA hai vaha dUsare janma meM svayaM hI nIca gotrAdika athavA andhatvAdika phala kA bhoktA banatA hai, ataH aisA vicAra kara AtmArthI jana kabhI bhI mana vacana aura kAyarUpa yogoM se kisI kA bhI apriya-aniSTa na kare // suu02|| A sUtrane sArAMza e che ke "je manuSya potAnA utkarSane prApta karI jAtyAdimAvezamAM AvIne bIjA prati "tuM AMdhaLe che" ItyAdi kaThera bhASAne prayoga kare che, manathI paNa tenuM apriya karavAno vicAra kare che te bIjA janmamAM svayaM ja nIca gotrAdika athavA atyAdika phaLane bhaktA bane che, mATe evo vicAra karI AtmAthI jana keI vakhata paNa mana vacana ane kAyAthI keInuM paNa apriya-aniSTa nahi kare. e sUtra 2 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 3 227 TokA - 'sa' ityAdi / saH uccakulotpannaH, andhatvAdikamanubhavana, abudhyamAnaH pUrvakRtakarmaphalamajAnAnaH, hatopahataH = andhatvAdinAnArogagrastatvena kSatakAyatvAd hataH, sakalajananindyatvenopahataH; uccakula meM janma lene ke garva se saMyamI muni adhamakula meM utpanna hokara dIna athavA andhatvAdika phala kA bhoktA bana karttavya aura akarttavya se vikala hotA huA karma ke phala ko nahIM jAnakara usI ucca gotrAdika meM viparyAsa - viparIta bhAva ko prApta karatA hai, isI kA varNana karate haiM- " se abujjhamANe " ityAdi / sUtrakAra ne isa sUtra ke pahile yaha bAta acchI taraha se khulAzA kara prakaTa kara dI hai ki - " jo saMyamI muni uccagotra meM janma lene ke abhimAna se unmatta bana dUsaroM kA tiraskAra karatA hai, athavA mana se bhI unakA ahita vicAratA hai vaha isa karma ke kaTuka phala kA janmAntara meM yA isI bhava meM bhoktA banatA hai" isI bAta ko phira se dRr3ha karane ke abhiprAya se doharAte hue sUtrakAra kahate haiM ki vaha saMyamI muni jo uccakula meM utpanna huA hai aura apane ahaMkArajanya andhatvAdika phalavizeSa kA bhoktA banA huA hai, tathA " jo andhatvAdika phala mujhe milA hai vaha mere hI dvArA upArjita karma kA kaTuka phala hai" isa bodha se jo anabhijJa hai, tathA jo hatopahata banA huA hai-arthAt andhatvAdika uMca kuLamAM janma levAnA gathI saMyamI suni adhama kuLamAM utpanna thaI ne dIna andhAdika phaLanA bhAktA khanI kartavya ane akartavyanA bhAnathI vikala thaIne temaja karmanA phaLane nahi jANIne te ja UMMca gotrAdikamAM viparyAsavipriit lAvane Apta ure che. tenuM varNana re che - " se abujjhamANe " ityAdi. sUtrakAre A sUtranA pahelAM A vAta sArI rIte khulAso karIne pragaTa karI che, ke " je saMyamI muni ca gotramAM janma levAnA abhimAnathI unmatta anI khIjAone tiraskAra kare che athavA manathI paNa tenuM ahita karavA vicAre che te A karmanA kuTuka phaLanA janmAntaramAM agara A bhavamAM bhaktA bane che. A vAtane pharIthI daDha karavAnA abhiprAyathI sUtrakAra kahe che ke te saMyamI suni je uMca kuLamAM utpanna thayela che, ane potAnA ahaMkArajanya antyAdika phaLa vizeSanA bhAktA thayela che, tathA " je andhatvAdika phaLa mane maLyuM che te mArA ja dvArA upArjita karmanu kaTuka phaLa che" e edhathI je anabhijJa che, tathA je hatApahata anela che, arthAta anyatyAdika ane nAnA rAgothI jenuM zarIra kSata zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 AcArAGgasUtre yadvA-uccagotrAdisamudbhavagarvAtkartavyacyutatvenApavAdavAn jagajjanAnAdaravacanadaNDena paTaha iva hataH, zrutacAritralakSaNadharmarahitatvenopahataH, evaM 'jAtimaraNaM' jAtizca maraNaM ca jAtimaraNam anuparivartamAnaH pArAvArataralatarataraGgavat punajanma punarmaraNaM ceti saMsArasAgare paribhraman bhUyo bhUyo janmamaraNamupalabhamAno'nityatve'pi nityatvamanubhavan viparyAsamupaitIti smbndhH| evam nAnA rogoM se jisakA zarIra kSata jIrNa zIrNa ho rahA hai, tathA sakalajana jisakI niMdA karate haiM, athavA uccagotrAdika meM janma prApta karane ke garva se jo kartavyacyuta ho rahA hai, "merA kyA kartavya hai" isa bAta ko hI jo nahIM samajhatA hai, yadvAtadvA pravRtti karane se logoM ke aneka apavAdoM kA jo pAtra banA huA hai, tathA jisa prakAra daNDe se dola pITA jAtA hai usI prakAra jagata ke jIvoM ke anAdarakArI vacanarUpI daNDoM kI coTa se jo Ahata-tADita hai, evam jo vAstavika apane zrutacAritrarUpa dharma kI ArAdhanA se vaMcita hai, jisa prakAra samudra kI tarala taraMgeM samudra se uThatI haiM aura samudra meM hI vilIna hotI rahatI haiM, usI prakAra jo isa saMsArarUpI athAha sAgara meM bAraMbAra janma maraNa ke gote khAtA rahatA hai, ahitakArI padArthoM ko hitakArI evam anitya parapadArthoM ko nitya mAnakara jo unake hI apanAne meM lagA huA hai, aisA prANI viparItakalpanAvAlA hI mAnA gayA hai, aura vaha apanI isa kalpanA kI vajaha se hI rAtadina duHkhI hotA rahatA hai| jIrNa zIrNa thaI rahyuM che, tathA sakalajana jenI niMdA kare che, ane uMca gotrAdikamAM janma prApta karavAnA garvathI je kartavyacuta thaI rahela che, "mArUM zuM kartavya che" e vAtane paNa te samajAtuM nathI, ADI avaLI pravRtti karavAthI lekenA aneka apavAdane je pAtra banela che, tathA je prakAra daMDAthI Dhola pITavAmAM Ave che te prakAra jagatanA jIvonA anAdarakArI vacanarUpI daMDonI ceTathI je Ahata-tADita che, ane vAstavika pitAnA mRtacAritrarUpa dharmanI ArAdhanAthI vaMcita che, je prakAre samudranI tarala taraMga samudrathI uThe che ane samudramAM ja vilIna thAya che te prakAra je A saMsArarUpI athAga sAgaramAM vAraMvAra janma maraNanA gothA khAtA rahe che. ahitakArI padArthone hitakArI ane ane anitya padArthone nitya mAnIne je tene apanAvavAmAM lAgela che. evA prANI viparIta kalpanAvALA ja mAnela che, ane te pitAnI AvI kalpanAnA re ja rAtadivasa duHkhI thAya che zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 3 kizca-iha saMsAre kSetravAstu' kSetraM-dhAnyAdyutpattisthalaM, vAstu-mAsAdAdikaM sarva mametyevamAcaranto mamAyamAnAsteSAM kSetravAstuprabhRtiSu mamatvaM kurvatAm ekeSAm keSAzcidviparyastamatInAM mAnavAnAm , upalakSaNAt prANinAM jIvitam asaMyamajIvitam pRthak-vibhinnarUpeNa svasvApekSayA priyam iSTam , bhavatIti zeSaH / jo saMyamI kSetra-dhAnyAdika kA utpatti sthAna; vAstu-mahala makAna Adi bAhya padArthoM meM mamatvazAlI bane hue haiM, ve vAstavika saMyamI nahIM haiM, kyoMki jIvoM meM bAhyapadArthoM se mamatva haTe vinA saMyamabhAva hI nahIM utpanna ho sakatA hai| jisa prakAra U~Ta para nIMda lene vAle vyakti kA prAyaH adhaHpatana hotA hai usI prakAra jo saMyama kA DhoMga racakara bAhyapadArthoM meM hI mUcchita ho rahe haiM unakA bhI adhaHpatana usase avazya hotA hai| saMyama zabda kA artha to yahI hai ki-indriyoM evam citta kI vRtti jo bAhyapadArthoM meM Asakta banI huI hai usakA nirodha ho jAnA, parantu jinakI mamatA bAhya-para-vastuoM meM jAgRta hai kaise mAnA jA sakatA hai ki unake satya saMyamabhAva hai, ataH aise prANI saMyamabhAva se bahuta dUra hI rahA karate haiM, inheM apanA asaMyama jIvana cAhe ye jisa kisI bhI avasthA meM raheM priya hotA hai, kyoMki zuru se inakA abhyAsa hI aisA par3A huA hai, arthAt saMyama jIvana vyatIta karane liye cittavRtti evam indriyoM para vijaya prApta karane kI bar3I bhArI jarUrata hotI hai, isa prakAra kA upadeza inheM nahIM milA hai, kyoMki inakA jIvana to bakare je saMyamI kSetra-dhAnyAdikanuM utpatti sthAna, vAstu-mahela, makAna, Adi bAhA padArthomAM mamatvazALI banelAM teo vAstavika saMyamI nathI, kAraNa ke jImAM bAhya padArthothI mamatva dUra thayA vinA saMyamabhAva ja utpanna thatuM nathI. je prakAre uMTa upara uMgha levAvALI vyaktine prAyaH adhaHpatana thAya che te prakAre je saMyamane DhoMga racIne bAhya padArthomAM ja mUti thAya che tenuM paNa adhaHpatana tenAthI avazya thAya che. saMyama zabdano artha te e che ke Indriyo ane cittanI vRtti je bAhya padArthomAM Asakta banI che tene nirodha thaI ja. paraMtu jenI mamatA bAhya paravastuomAM jAgrata che, kevI rIte mAnavAmAM Ave ke tene satya saMcamabhAva che, mATe e prANI saMyamabhAvathI jIvana game te sthitimAM rahe tene te priya lAge che, kAraNa ke zarUAtathI tene abhyAsa tevo thayela che, arthAta saMyama jIvana vyatIta karavA mATe cittavRtti ane indriya upara vijaya prApta karavAnI meTI jarUrata hoya che, A prakArano upadeza tene maLela nathI, kAraNa ke tenuM jIvana te bakarAnI mAphaka "meM maM" karatAM karatAM zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre anyacca- Araktam = rucirarAgaraJjitam, viraktam = vividharAgaraJjitaM paTAdikam ' maNim ' maNiH padmarAgAdistaM, kuNDalam - prasiddham, upalakSaNametatkaTakakeyUrAdInAm, hiraNyena= suvarNena saha strIH parigRhya = svAyattIkRtya tatraiva kSetravAstuvividhavastramaNikuNDalakAminyAdau raktAH = gRdhnavo mUDhamatayo viparyAsamupayanti, vadanti ca - atra saMsAre tapo vA = anazanAdisvarUpam, damo vA = indriyanoindriyopazamarUpaH, niyamo vA = ahiMsAvataM na dRzyate=na phalavadanubhUyate tapodamaniyamavatAM janAnAM kAyakleza evAnyanna kimapi phalam api ca dRSTasya mukhAderhAniH, adRSTasukhasya kalpanaM mahadanucitaM, bhavAntare caitatphalaM bhAvIti grahagrahilasya pralApa eveti vadan kI taraha "maiM maiM " karatA huA parapadArthoM meM AsaktisaMpanna ho rahA hai / acittaparigraharUpa bhaDakIle raMga biraMge kapar3oM ke, padmarAgAdika maNiyoM ke, kaTaka keyUra kuNDala Adi ke, suvarNa Adi dhAtuoM ke, evaM strI Adi sacitta parigraha ke apanAne, evam unake rakSaNAdi karane meM hI inakI jIvanayAtrA samApta ho jAtI hai, arthAt sacitta aura acitta parigraha ke saMgraha evam rakSaNa karane meM hI aise jIva gRddha bane rahate haiM, aura saMyamajIvana ko doSa dete hue kahate haiM ki - " isa saMsAra meM anazanAdika tapa, indriya aura mana ko vaza meM karane rUpa dama, ahiMsAvratAdirUpa niyama kucha bhI kAryakArI nahIM hai / kyoMki inakA AcaraNa karane vAle vyaktiyoM ko kAyakleza ke sivAya aura kisI bhI phala kI prApti nahIM hotI hai, aisA bhalA saMsAra meM kauna samajhadAra hogA jo pratyakSa anubhUta sukhAdikoM kI kAmanA se prerita hokara inakA parityAga 190 padArthomAM AsaktisaMpanna hoya che. acitta pragriharUpa jAtajAtanA raMgaberaMgI uthaDAnA, padmarAgAhiGa bhazimonA, uTa, yUra, kuMDala AhinA, suvarSA Adi dhaatuAnA, ane strI Adi sacitta parigrahanA apanAvavAmAM ane tenA rakSaNAdi karavAmAM ja tenI jIvanayAtrA samApta thai jAya che, arthAt sacitta ane acitta pari grahanA saMgraha ane rakSaNa karavAmAM ja evA gRddha banI rahe che, ane saMyama jIvanane doSa detAM detAM kahe che ke "A saMsAramAM anazanArdika tapa, indriya ane manane vaza karavArUpa dama, ahiMsAtratAhirUpa niyama koIpaNa kAryakArI nathI, kAraNa ke tenu' AcaraNa karavAvALA vyaktione kAyakaleza sivAya bIjA koi prakAranu phaLa maLatuM nathI. evA bhale ! saMsAramAM keNu samajadAra haze je pratyakSa anubhUta sukhAdikone cheDIne aSTa sukhAdikonI kAmanAthI prerita khanIne tenA parityAga karaze? zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u.3 bAla:=parigrahakaTukaphalAnabhijJaH, sampUrNa yathAsamayamAptakAminyAdyAsaktipUrvaka yathA syAttathA jIvitukAmaH asaMyamena dIrghakAlajIvanArthI lAlapyamAnaH kAmabhogatIvrAbhilASeNa vyartha pralapana mUDhaH vivekavikalaH pUrvoktavizeSaNaviziSTaH, vipa sim vaiparItyam mithyAtvamityarthastadyathA-tattve'tattvabuddhim, atattve tattvabuddhim , kudeva-kuguru-kudharmeSu sudeva-suguru-sudharmabuddhim , iSTeSvaniSTabuddhim, aniSTeSviSTabuddhim , ittham viparyayam upaiti pAmoti / uktaJcakaregA?, yaha to eka isa prakAra kI kalpanA hai ki jisa prakAra koI vyakti apane ghara meM jharate hue amRta ko chor3akara kisI ke bahakAve meM Akara "parvata meM amRta jharatA hai" isa khyAla se usakI cAhanA meM use chor3a vahAM dauDAjAtA hai / jo hamArI indriyoM ke gocara hai vahI vAstavika hai, isake pare svarga narakAdi kucha bhI nahIM hai, pratyakSa indriyoM ke sukha sivAya parokSa svargAdika sukha hai, yaha sirpha eka zraddhA kI hI vastu hai vAstavika kucha nahIM hai| tathA "tapazcaryA kA phala isa bhava meM na mile to na sahI parabhUva meM to milegAhI" isa prakAra kI kalpanA bhI grahagRhIta puruSa ke pralApa jaisI hI hai| jaise bhUtAdi ke Aveza se yukta prANI kA pralApa nirarthaka hotA hai usI prakAra " isa bhava meM tapa saMyamarUpa kaSTa ko jhelakara prANI paralokasaMpaMdhI sukha samRddhi ko prApta karatA hai" yaha kahanA bhI nirarthaka hai| isa prakAra kI viparIta mAnyatA una ajJAnI puruSoM kI hai jo parigraha ke phala se anabhijJa haiM / rAtadina parigraha ke vaTorane evam usakI vRddhi karane meM dattAvadhAna prANI kI dRSTi meM saMyama jIvana jaise sundara siddhAMta e te eka A prakAranI kalpanA che ke-je prakAre koI vyakti potAnA gharamAM jharatAM amRtane choDIne keIne bharamAvavAthI "parvatamAM amRta jhare che" tevA khyAlathI tenI cAhanAmAM tene choDIne tyAM doDI jAya che. je amArI Indriyane gocara che te vAstavika che. tenA sivAya svarga narakAdi kaMI paNa nathI, pratyakSa indri nA sukha sivAya pakSa svargAdika sukha che te phakta eka zraddhAnI vastu chevAstavika kaMI paNa nathI. ane tapazcaryAnuM phaLa A bhavamAM nahi maLe te nahi parabhavamAM te maLaze ja." AvA prakAranI kalpanA paNa grahagRhIta purUSanA pralApa jevI ja che. jema bhUtAdikanA AvezathI yukta prANIno pralApa nirarthaka bane che te prakAre A bhavamAM tapasaMyamarUpa kaSTane bhogavI prANa paraleka saMbaMdhI sukha samRddhine prApta kare che" ema kahevuM paNa nirarthaka che. AvI viparIta mAnyatA tevA ajJAnI purUSanI che je parigrahanA kaTuka phaLathI anabhijJa che. rAta dina parigrahanA vadhAravAmAM dattAvadhAna prANInI draSTimAM saMyama zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 AcArAGgasUtre kA koI mahatva na ho to isameM Azcarya karane kI koI bAta nahIM hai, kAraNa ki kahAvata hai-jo nRtya karane meM siddhahasta nahIM hai, vaha AMgana ko Ter3A kahatA hai| parigrahAdi ke bojha se prANI kI tamAma zaktiyA~ itastataH vikhara jAtI haiM ataH ve vikharI huI zaktiyAM "saMyamita jIvana vikharI huI zaktiyAMko kendrita karane vAlA hai" isa prakAra kaise mahattva de sakatI haiM. parantu yaha mAnanA avazya par3egA ki-jisa prakAra sUrya kI kiraNeM jaba kisI vizeSa kAca meM kendrita karalI jAtI haiM to unase sahasA agni prajvalita ho uThatI hai, usI prakAra asaMyama avasthA meM jo Atmika zaktiyAM idhara udhara viSaya kaSAyoM meM pha~sakara astavyasta ho rahI thIM-jaba ve saMyamita jIvana se kendrita karalI jAtI haiM to inase bhI eka aisA pravAha nikalatA hai jo prANI ke jIvana meM apUrva parivartana kara detA hai| lagAma jisa prakAra svachaMda ghor3e ko, aMkuza madonmattagajarAja ko vaza meM kara detA hai, usI prakAra saMyama bhI jIvana ko yogya mArga para pahuMcA detA hai / yahI eka aisA mArga hai jo asaMyama jIvana se prANI kI rakSA karatA hai| ataH aise sundara aura hitAvaha mArga kA sacce bhAvoM se jo ArAdhana nahIM karate haiM ve prANI kaise isase utpanna hone vAle lAbhako pA sakate haiM ? / mAnA jA sakatA hai ki-saMyama jIvana ko jIvana jevA suMdara siddhAMtane koI mahatva na hoya te temAM Azcarya thAya tevI kaI vAta nathI, kAraNa ke kahevata che-je nRtya karavAmAM siddhahasta nathI te AMgaNane vAkuM kahe che. parigrahAdinA bejathI prANInI tamAma zaktio ADI avaLI vikharAI jAya che mATe te vikharAyelI zaktio "saMyamita jIvana je vikharAI gayelI zakitaone kendrita karavAvALuM che. A prakAre te kevI rIte mahatva daI zake. paraMtu te avazya mAnavuM paDaze ke je prakAra sUryanI kiraNo jyAre keI vizeSa kAcamAM kendrita karavAmAM Ave che te tenAthI saheje agni prajavalita thAya che, tevA prakAre asaMyama avasthAmAM je Atmika zaktio ADI avaLI viSaya kaSAmAM phasIne astavyasta thaI rahI hatI, jyAre te saMyamita jIvanathI kendrita karavAmAM Ave che te tenAthI paNa eka evuM pravAha nIkaLe che je prANInA jIvanamAM apUrva parivartana kare che. lagAma jevI rIte svaccheda gheDAne, aMkuza madenmatta gajarAjane vazamAM kare che te prakAre saMyama paNa jIvanane yogya mArga upara pahoMcADe che. te eka ja mArga che je asaMyama jIvanathI prANanI rakSA kare che, mATe AvA suMdara ane hitAvaha mArgane sAcA bhAvothI je ArAdhanA karatA nathI te prANI kevI rIte tenAthI utpanna thatAM lAbhane meLavI zake? zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u.3 123 "dArAH paribhavakArA, bandhujano bandhanaM viSaM vissyaaH| ko'yaM janasya moho, ye ripavasteSu suhRdAzA" // 1 // iti / pUrNarUpa se vyatIta karane ke liye, tathA usake rakSaNa ke liye kaSAyoM para vijaya prApta karane kI sarva prathama bar3I bhArI jarUrata hai| parigraha ko apanAnA yaha lobhakaSAya ke udaya meM hI hotA hai| asaMyamI jIva asaMyama avasthA meM rahate hue hI apanA jIvana vyatIta karate haiM, tathA yaha cAhate haiM ki "maiMne jo yaha parigrahAdika saMgRhIta kiyA hai usake bhogane ke liye maiM adhika se adhika jIUM" asaMyamI jIva parapadArthoM ke upabhoga karane meM hI adhika AsaktisaMpanna hote haiM-inheM jitanI ina parapadArthoM ko bhogane kI tIvra abhilASA rahatI hai usase zatAMza bhI AtmakalyANamaya saMyamijIvana kI tarpha inakI ruci nahIM hotI / janmAntara se mithyAtva kA saMsarga calA AtA hai / jainakula meM utpanna hone para bhI unake isa mithyAtva kA nAza nahIM hotaa| aise hI jIva anAdimithyAdRSTi kahalAte haiN| jo vartamAna bhava meM kuguru kudeva aura kudharma kI saMgati meM par3akara apane meM atattvaruci ko sthAna dete haiM ve mithyAdRSTi jIva haiM / ye jIva iSTa padArthoM ko aniSTakArI, tathA aniSTa padArthoM ko iSTakArI mAnA karate haiM / ve yaha nahIM vicArate haiM kimAnavAmAM Ave che ke-saMyama jIvanane pUrNa rUpathI vyatIta karavA mATe tathA tenA rakSaNa mATe kaSA para vijaya prApta karavAnI sarva prathama jarUrata che. parigrahane apanAve te lAbhakaSAyanA udayamAM ja thAya che. asaMyamI jIva asaMyama avasthAmAM rahIne pitAnuM jIvana vyatIta kare che, tathA e cAhe che ke " meM je A parigrahAdika saMgraha karyo che tene bhegavavAne mATe huM vadhAremAM vadhAre javuM " asaMyamI jIva parapadArthone upayoga karavAmAM ja adhika AsakitasaMpanna hoya che. tene jeTalI parapadArtho bhegavavAnI tIvra abhilASA rahe che tenAthI emAM bhAganI AtmakalyANamaya saMyama jIvananI tarapha tenI rUcI thatI nathI. janmAktarathI mithyAtvane saMsarga cAlyA Ave che. jaina kuLamAM utpanna thavA chatAM paNa tenA A mithyAtvane nAza thatuM nathI. evA jIva anAdimithyAdaSTi kahevAya che. je vartamAna bhavamAM kugurU kudeva ane kudharmanI saMgatimAM paDIne potAnAmAM atatvarUcine sthAna Ape che te mithyAtvaSTi jIva che. te jIva ITa padArthone aniSTakArI tathA aniSTa padArthone ISTakArI mAne cha. te se vidyAratA nathI - zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre sarvathA viparyasto'nekabhaveSu paribhraman bhrAntaH saMyamAtmaghAtameva karotIti tAtparyam / sUtre upaitItyasyAssvRttyA vacanavipariNAmena ca yathAyogyamanvayaH / / sU0 3 // ye punaraviparyastAH saMyaminasteSAM kartavyamupadizati - ' iNameva ' ityAdi / mUlam - iNameva nAvakakhaMti, je jaNA dhuvacAriNo / jAimaraNaM parinnAya, care'saMkamaNe daDhe || natthi kAlassa'NAgamo // sU04 // chAyA -- idameva nAvakAGkSanti, ye janA dhruvacAriNaH / jAtimaraNaM parijJAya, caredazaGkamanA dRDhaH || nAsti kAlasyA'nAgamaH || su0 4 // 194 "dArAH paribhavakArA, -bandhujano bandhanaM viSaM viSayAH / ko'yaM janasya moho, ye ripavasteSu suhRdAzA " // 1 // ye jo strI Adika padArtha haiM ve merA tiraskAra karane vAle haiM / bandhu jana eka bandhana haiM / viSayAdika viSa haiN| aisA kyA isa prANI kA moha hai jo apane zatruoM ko bhI mitra samajha rahA hai| isa prakAra yaha prANI viparItabuddhivAlA banakara aneka bhavoM meM paribhramaNa kara heyopAdeya ke viveka se rahita hokara saMyamarUpa apanI AtmA kA ghAta karatA rahatA hai / AtmA kA svabhAva saMyamasvarUpa hai, isako pAlana nahIM karanA, athavA AtmA ko saMyamI nahIM banAnA AtmA kI ghAta karanA hai | sU0 3 // jo sacce cAritra se yukta haiM ve isa asaMyamijIvana ko pasanda nahIM karate haiM, yaha bAta isa sUtra meM pradarzita karate haiM- " iNameva nAvakati' ityAdi / dArAH paribhavakArA, bandhujano bandhanaM viSaM viSayAH / ko'yaM janasya moho, ye ripavasteSu suhRdAzA // 1 // " A je strI Adika padAtha che te mAro tiskAra karavAvALA che. 'jana eka baMdhana che. viSayAdika viSa che. evA kayA A prANInA meha che je peAtAnA zatruone paNa mitra samaje che. A prakAre A prANI viparIta buddhivAlA banIne aneka bhavAmAM paribhramaNa karI heceApAdeyanA vivekathI rahita thaIne saMyamarUpa potAnA AtmAnA ghAta karatA rahe che. AtmAnA svabhAva saMcamasvarUpa che tenuM pAlana nahi karavuM athavA AtmAne saMyamI nahi banAvavA te AtmAnI ghAta karavA kharAkhara che. ! sU0 35 (6 je sAcA cAritrathI yukta che te AvA asaMyamijIvanane pasaMda karatA nathI, yA vAta yA sUtramA praharzita ure che -" iNameva nAvakhaMti' ityAdi. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 3 ___ 'ida'-mityAdi / "dhruvacAriNaH" dhruvatijati AtmataH pRthagbhavati karmacayo yena tad dhruvaM-cAritraM, taccarituM zIlaM yeSAM te dhruvacAriNaH / yadvA-dhruvo mokSastaddhetutvAttapojJAnakriyAdikaM kAryakAraNayorabhedAt, taccaraNazIlA dhruvacAriNaH / ye janA dhruvacAriNaH, te idameva asaMyamajIvitaM pUrvabhuktabhogAdikaM vA nAvakAGkSanti-necchanti / 'jAtimaraNaM 'jAtizca maraNaM ca jAtimaraNaM, jAtimaraNaM yatra sa jAtimaraNaH saMsArastaM vA jJa-parijJayA jJAtvA 'azaGkitamanAH' azaGkitaM mano yasya so'zaGkitamanAH tapodamaniyamavaiphalyAzaGkAzUnyo jinavacanazraddhAvAn , ata eva dRDhaH vizrotasikArahitaH, parISahopasa~gairniSpakampo vA cret-vihret| dhruva zabda kA artha cAritra hai, kyoMki-"dhruvati-vrajati AtmanaH pRthagbhavati karmacayo yena tat dhruvam" karmasamUha jisake dvArA AtmA se pRthaka hotA hai vaha dhruva hai, vaha cAritrasvarUpa AtmA kA nijadharma hai| bhAvArtha-cAritra ArAdhana ke dvArA AtmA jyoM jyoM avirati, pramAda, kaSAya aura azubha yogoM kA nigraha karatA jAtA hai, yoM tyoM isa AtmA meM apUrva apUrva ujjvalatA kI jAgRti hotI jAtI hai| isa ujjvalatA kI jAgRti meM AtmA saMvara aura nirjarA ke dvArA samasta karmoM kA nAza kara detA hai, arthAt samasta karma AtmA se pRthaka ho jAte haiM / tapa zruta aura vratoM kA pAlana karane vAlA AtmA hI dhyAnarUpa ratha para ArUr3ha hokara saMvara aura nirjarA ke sundara maidAna meM Akara apane antima mokSa puruSArtha ko prApta kara letA hai| suvarNa jaise jaise agni meM tapAyA jAtA hai vaise vaise vaha bilakula nirmala hotA jAtA hai, usI prakAra karmoM ke anAdi saMbaMdha se AvRta yaha AtmA bhI malinadazAsaMpanna hai, usakI isa dhruva zamana 4 yAtri cha, 29 "dhuvati vrajati AtmanaH pRthagbhavati karmacayo yena tat dhruvam" bhasamUha 2 dvArA yAtmAthI pRtha5 thAya cha te dhruva che, te cAritrasvarUpa AtmAne nijadharma che. - bhAvArtha-cAritra ArAdhana dvArA AtmA jema jema avirati, pramAda, kaSAya ane azubha bhegone nigraha karatA rahe che tema tema A AtmAmAM apUrva apUrva ujajavalatAnI jAgrati thAya che. A ujvalatAnI jAtimAM AtmA saMvara ane nija rAdvArA samasta karmone nAza kare che, ane samasta karma AtmAthI pRthaka thaI jAya che. tapa zrata ane vratanA pAlana karavAvALA AtmA ja dhyAnarUpa ratha para ArUDha thaI saMvara ane nijAnA suMdara medAnamAM AvIne potAnA aMtima mekSa purUSArthane prApta karI le che. suvarNane agnimAM jema jema vadhAre tapAvavAmAM Ave tema tema te vadhAre nirmaLa bane che. te prakAre karmonA anAdi saMbaMdhathI zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre malinatA ko dUra karane meM cAritra kI arAdhanA agni kA kAma detI hai| karmoM kA saMbaMdha AtmA ke sAtha Aja kA nahIM hai kintu yaha to anAdikAla kA hai, yaha bAta kaI bAra likhI jA cukI hai| ye karmapudgala acetana hone se svayaM AtmA ke pAsa nahIM jAte kintu anAdikAla se baddharUpa isa AtmA ke yogarUpa pariNAma meM aisI AkarSaka zakti hai ki jisake dvArA ve karmarUpa pudgala khIMce jAte haiM-arthAt AtmA jaba kaSAyoM ke dvArA atyanta saMtapta ho jAtA hai taba yoga dvArA karmapudgaloM ko-tapA huA lohA jisa taraha pAnI ko cAroM ora se khIMcatA hai ThIka usI taraha khIMcatA hai, aura ve khAye hue bhojana ke isa rudhirAdirUpa kI taraha apane hI Apa bhinna-bhinna rUpa se pariNata ho jAte haiN| karmapudgala navIna-navIna tayAra nahIM hote, kAraNa ki "sato na vinAzaH asatazca utpattirna" sat kA vinAza aura asat kI utpatti nahIM hotii| AtmA kaSAyoM se jaba saMtapta ho jAtA hai taba mana, vacana aura kAyarUpa yogoM ke dvArA jina kArmaNa vargaNAoM ko khIMcatA hai unhIM kI karmasaMjJA ho jAtI hai| prazna-Apane abhI to yaha kahA hai ki-AtmA karmoM ke sAtha anAdikAla se baMdha rahA hai, aura aba Apa kahate haiM ki-jina kArmaNa AvRta A AtmA paNa malinadazAsaMpanna che, tenI A malinatAne dUra karavAmAM cAritranI ArAdhanA agninuM kAma Ape che. karmone saMbaMdha AtmAnI sAthe Ajane nathI paNa anAdi kALane che, e vAta ghaNI vakhata lakhAI cukI che. A karma pudgala acetana hovAthI pite AtmAnI pAse nathI jatAM paNa anAdi kALathI baddharUpa A AtmAne garUpa pariNAmamAM evI AkarSaka zakti che ke jenA dvArA te karmarUpa pudgala kheMcAI jAya che. arthAt AtmA jyAre kaSAyedvArA atyanta saMtapta thAya che tyAre gadvArA karma pudgalene-tapeluM letuM jevI rIte pANIne cAre bAjuthI kheMce che, ThIka te pramANe kheMce che. ane te khavAyelAM bhejananuM A rUdhirAdi rUpanI mAphaka pitAnI meLe ja bhinna bhinna rUpathI pariNata thAya che. karmapudgala navIna navIna taiyAra thatAM nathI. kAraNa ke "sato na vinAzaH asatazca utpattirna " satanA vinAza bhane masatanI utpatti thatI nathI. AtmA kaSAyathI jyAre saMtapta thAya che tyAre mana, vacana ane kAyA rUpa yoga dvArA je kArpaNa vagaNane kheMce che tenI karmasaMjJA thaI jAya che. prazna--Ape hamaNu te e kahyuM ke AtmA karmonI sAthe anAdi kALathI baMdhI rahyo che, ane have Apa kaho cho ke je kArmaNa vargaNAone kheMce che zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 197 adhya0 2. u. 3 vargaNAoM ko khIMcatA hai unhIM kI karmasaMjJA ho jAtI hai| isase to AtmA aura karma kA saMbaMdha sAdi siddha hotA hai| uttara-abhiprAya ko samajhe binA hI yaha prazna kiyA gayA hai| kahane kA tAtparya yahI hai ki-yaha jIvAtmA anAdi se hI karmavandha sahita hai| isake sAtha koI niyamita samaya se karmabaMdha nahIM huaa| aisA nahIM thA ki jIva alaga-nyArA thA aura karma nyAre the, pIche se ina donoM kA saMyoga huA ho| kintu jisa prakAra merugiri Adi akRtrima skandhoM meM anaMta pudgalaparamANu anAdi se hI bandharUpa ho rahe haiM, aura unameM purAne pudgalaparamANu bhinna hote rahate haiM, aura navIna Akara milate haiN| isI prakAra isa saMsAra meM eka jIvadravya aura ananta karmarUpa pudgalaparamANuoM kA paraspara meM anAdikAla se saMbandha hai| inameM se kaI karmaparamANu bhinna hote rahate haiM aura kaI karmaparamANu milate rahate haiN| isa prakAra ina karmaparamANuoM meM paraspara milanA bichur3anA hotA rahatA hai| prazna-pudgalaparamANu to rAgAdika ke nimitta ko pAkara karmarUpa huA karate haiM, phira ve anAdi se karmarUpa avasthA vAle kaise mAne jA sakate, kAraNa ki kArmaNa vargaNA, jisase karmaparyAya utpanna hotI hai vaha svayaM pudgala dravya hai ? / / tenI karmasaMjJA thAya che tethI te AtmA ane karmane saMbaMdha sAdi siddha thAya che. uttara-abhiprAyane samajyA vinA ja prazna karyo che. kahevAne tAtparya e che ke A jIvAtmA anAdithI ja karmabaMdhasahita che. tenI sAthe keI niyamita samayathI karmabaMdha thayela nathI. evuM na hatuM ke jIva alaga-jude hato ane karma paNa judA hatAM, pAchaLathI e bannene saMga thaye heya, paNa jevI rIte meragiri Adi akRtrima skamAM anaMta pudgalaparamANu anAdithI ja baMdharUpa thaI rahela che, ane temAM purANu yudgalaparamANu bhinna thatAM rahe che ane navA AvIne maLe che. A prakAra A saMsAramAM eka chavadravya ane anaMta karmarUpa pudgalaparamANuonA parasparamAM anAdi kALathI saMbaMdha che, temAMthI kaI karmaparamANu bhinna thatAM rahe che ane kaI pudgalaparamANu maLatAM rahe che. A prakAra A karma paramANuomAM paraspara maLavuM, chuTA thavuM vigere thatuM ja rahe che. prazna-pugalaparamANu te rAgAdikanA nimittane laIne karmarUpa thayA kare che, pachI te anAdithI karmarUpa avasthAvALA kevI rIte mAnavAmAM Ave. kAraNa ke kArmaNavargaNA jenAthI karmaparyAya utpanna thAya che te svayaM pudgaladravya che? zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre ___ uttara-nimitta kI saMbhAvanA to navIna kArya kI utpatti meM hI kAryakArI mAnI jAtI hai| anAdi avasthA meM nimitta kI kalpanA karanA usakI anAditA para baTTA lagAnA hai| jahAM para nimitta hai vahAM anAditA nahIM, aura jahAM anAditA hai vahAM para nimitta nhiiN| nimitta kA sambandha sAditA ke sAtha huA karatA hai| jaise navIna pudgalaparamANu kA do guNa adhika baMdha snigdha aura rUkSa ke dvArA hotA hai| yahAM para navIna pudala paramANuoM ke baMdha ke sambandha meM snigdha aura rUkSarUpa nimitta kI kalpanA karanI par3atI hai, parantu merugiriAdi akRtrima skandhoM meM anAdi pudgalaparamANu ke baMdha ke sambandha meM nimitta kI kalpanA karanA koI mahattva nahIM rkhtaa| ThIka isI prakAra navIna pudgalaparamANuoM kA karmarUpa honA rAgAdikanimittAdhIna hai, parantu jina pudgalaparamANuoM kI anAdikAla se hI karmarUpa avasthA ho rahI hai, usameM nimitta kI kalpanA karanA koI bhI prayojana kI puSTi nahIM krtaa| zAstra meM isI bAta kA samAdhAna yoM likhA hai " naivam , anAdiprasiddhadravyakarmasambandhasya tatra hetutvenopAdAnAt" koI vAdI prazna karatA hai ki jaba rAgAdika bhAvakarma kA kAraNa dravyakarma uttara-nimittanI saMbhAvanA te navIna kAryanI utpattimAM ja kAryakArI, mAnavAmAM Ave che, anAdi avasthAmAM nimittanI kalpanA karavI te tenI anAditA upara baTTo lagADavA barAbara che. je ThekANe nimitta che tyAM anAditA nahIM. ane jyAM anAditA che tyAM nimitta nahi. nimittane saMbaMdha sAditAnI sAthe thayA kare che. jema navIna pudgalaparamANunA be guNa adhika baMdha snigdha ane rUkSa dvArA thAya che. A ThekANe navIna pudgala paramANuonA baMdhanA saMbaMdhamAM snigdha ane rUkSarUpa nimittanI kalpanA karavI paDe che, paraMtu merUgiri Adi akRtrima skomAM anAdi pudgala paramANunA baMdhanA saMbaMdhamAM nimittanI kalpanA karavI te kaI mahatva rAkhatuM nathI. ThIka te prakAra navIna pudgalaparamANuonuM karma rUpa hovuM rAgAdika nimittAdhIna che, paraMtu je pugalaparamAzuonI anAdi kALathI ja karmarUpa avasthA thaI rahela che, temAM nimittanI kalpanA karavI ke I paNa prajananI puSTi nathI karatI. zAstramAM A vAtanuM samAdhAna Ama lakhela che " naivam, anAdiprasiddhadravyakarmasambandhasya tatra hetutve nopAdAnAt " ke vAdI prazna kare che ke-jyAre rAgAdika bhAvakarmanuM kAraNa dravyakarma che, zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 3 hai, aura dravyakarma kA kAraNa rAgAdika bhAvakarma hai to aisI paristhiti meM itaretarAzraya doSa Akara upasthita hotA hai| isa doSa meM kisIkI bhI svatantra sattA kI siddhi nahIM hotI hai / taba AcArya kahate haiM-aisA mata kaho, kAraNa ki anAdi se hI dravyakarma kA sambandha svayaM siddha hai, aura isI kI vajaha se jIva meM rAgAdika bhAvoM kI utpatti hotI hai| anubhava se bhI yahI bAta pratItakoTi meM AtI hai ki yadi rAgAdika bhAva jIva ke vinA kisI nimitta ke svIkAra kiye jAveM to ve jIva ke nijasvabhAva ho jAne se vibhAva bhAva kaise mAne jA sakeMge ? / aisI paristhiti meM jIva kA nijabhAva rAgAdika bhI mAnanA hogaa| parantu aisI mAnyatA zAstra se bahirbhUta hai| prazna-karma aura AtmA kA Apa anAdi sambandha kahate haiM parantu yaha bAta ThIka nahIM baiThatI, kAraNa ki ina donoM kA jo sambandha hai vaha saMyogasambandha hI hai, tAdAtmyasambandha nhiiN| pahile dUdha aura pAnI kI taraha ye donoM svatantra hoM aura phira paraspara mileM taba inakA sambandha mAnanA ThIka ho sakatA hai| ___ uttara-jaise jala aura dUdha kA suvarNa aura kiTika kA tuSa aura kaNa kA, tila aura taila kA sambandha janAdi kA mAnA jAtA hai, usI dravyakarmanuM kAraNa rAgAdika bhAvakarma che te AvI paristhitimAM itaretarAzraya deSa AvIne upasthita thAya che. A deSamAM keInI paNa svataMtra sattAnI siddhi thatI nathI. tyAre AcArya kahe che evuM na kahe, kAraNa ke anAdithI dravya karmane saMbaMdha svayaMsiddha che. ane e ja kAraNathI jIvamAM rAgAdika bhAvanI utpatti thAya che. anubhavathI paNa e vAta pratitIkeTimAM Ave che, ke-kadAca gAdika bhAva jIvane vinA keI nimitte svIkAra karavAmAM Ave. to te jIvanA nija bhAva thaI javAthI vibhAva bhAva kevI rIte mAnI zakAze ? AvI paristhitimAM jIvane nijabhAva rAgAdika paNa mAnave paDaze, paraMtu evI mAnyatA zAstrathI bahirbhata che. praznakarma ane AtmAne Apa anAdi saMbaMdha kahe che paraMtu e vAta ThIka besatI nathI, kAraNa ke banene je saMbaMdha che te saMgasaMbaMdha ja che. tAdAbhyasaMbaMdha nahi, pahelAM dUdha ane pANInI mAphaka ane svataMtra hoya ane pachI paraspara maLe tyAre saMbaMdha mAnavo te ThIka lAge che. uttara-jevI rIte pANI ane dUdha, suvarNa ane kiTrika, cekhA ane phatarI, tala ane telane saMbadha anAdino mAnavAmAM Ave che, te prakAre tene zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 AcArAgasUtre prakAra inakA bhI sambandha anAdi kA hI hai| navIna inakA sambandha nahIM huA hai / inakA paraspara meM saMyogasambandha hI hai, aisA jo kahA jAtA hai vaha AgAmI kAla meM inakI bhinnatA ko dekhakara hii| anAdi se mile hue hone para bhI ye jude-jude ho jAte haiM, isase anumAna hotA hai ki ye pahile se bhI jude haiM / paraspara saMyogasaMbaMdhaviziSTa hone para bhI ye donoM padArtha svasvarUpApekSayA bhinna bhinna hI hai| yadi bhinna na hoM to phira mukti ina ke pRthak hone se jo jIvAtmA ko prApta hotI hai, vaha kaise ho skegii| ataH jIva aura karma kA saMbaMdha anAdi kA hI hai sAdi nhiiN| prazna-karma jaba pudgalapiMDarUpa haiM, taba ve ghaTapaTAdika kI taraha indriyagamya kyoM nahIM hote| uttara-sthUla-sthUla 1, sthUla 2, sthUla-sUkSma 3, sUkSma-sthUla 4, sUkSma 5, aura sUkSma-sUkSma 6, isa prakAra siddhAntakAroM ne pudgala ko ina chaha vibhAgoM meM vibhakta kiyA hai| inameM kAgaja, lakar3I, kalama, dAvAta Adi sthUlasthUla pudgala haiM, inameM kaThora vastuoM kA samAveza hai / sthUla-sthUla vastue~ Apasa meM chinna bhinna hone para apane Apa phira mila nahIM sakatI 1 / paNa saMbaMdha anAdi kALane che. navIna tene saMbaMdha thayuM nathI. tene parasparamAM saMgasaMbaMdha ja che evuM je kahevAmAM Ave che te AgAmI kALamAM tenI bhinnatAne dekhIne ja kahevAmAM Ave che. anAdithI teo maLela che chatAM te judA judA thaI jAya che, tethI anumAna thAya che ke pahelAMthI ja judA che. paraspara saMgasaMbaMdhaviziSTa hovA chatAM paNa e banne padArtha svasvarUpApekSayA bhinna ja rahela che. je judA nahi hota te pachI mukti tenA pRthaka thavAthI je jIvAtmAne prApta thAya che te kevI rIte thaI zake, mATe jIva ane kamane saMbaMdha anAdi che sAdi nahi. prazna-kama jyAre pugalapiMDarUpa che, tyAre te ghaTapaTAdikanI mAphaka Indriyagamya kema nathI thatAM. uttara-sthUdA-sthUdA 1, sthUTI 2, sthU-sUkSma 3, sUkSma-sthU 4, sUkSma 5, ane sUma-sUkSma 6, A prakAre siddhAMtakAe pudgalene cha vibhAgomAM vibhakta karela che. temAM kAgaLa, lAkaDI, kalama, khaDIo Adi sthUla-sthala pudgala che, temAM kaThera vastuone samAveza che, sthUla-zUla vastuo aMdaroaMdara chinnabhinna thavAthI pitAnI meLe pharI maLI zakatI nathI 1, skUla-vahevAvALI cIjo, jema zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 3 201 sthUla - bahane vAlI cIjeM, jaise pAnI dUdha ghRta vagairaha 2 | sthUla sUkSmajo dekhane meM moTI hoM, parantu hAthoM se pakaDI na jA sakeM, jaise prakAza dhUpa aura chAyA Adi 3 / sUkSma sthUla-jo dekhane meM na AveM aisI sUkSma hoM, parantu bhArI kArya kara sakeM, jaise havA zabda ityAdi 4 / sUkSma- jo pulapiMDa itane sUkSma haiM ki ve kisI bhI indriya se grahaNa na ho sakeM, jaise kArmaNavargaNAe~ 5 / sUkSma-sUkSma-do paramANuoM kA skaMdha yA eka paramANu 6 / ina chaha bhedoM meM karmapudgalapiMDa sUkSma hai, ataH yaha indriyagamya nahIM ho sakatA / prazna - karma kI sattA taba kaise jAnI jAtI hai ? uttara - usake kArya se / prazna-ina karmoM kA kArya kyA hai ? uttara - AtmA ke jJAnAdika guNoM kA ghAta karanA, kevalajJAna kI jJAnAvaraNa, ananta darzana kI darzanAvaraNa, anyAbAdha kI vedanIya, kSAyika samyaktva kI mohanIya, avagAhanatva kA Ayu, sUkSmatva guNa kA nAma, agurulaghu guNa kA gotra aura anantavIrya kA antarAya ghAta karatA hai / tathA eka jIva sukhI hai aura eka jIva duHkhI hai, eka vidvAn hai eka pANI, dUdha, ghI vigere 2, sthya-sUkSma-je dekhavAmAM moTI hoya che paraMtu hAthethI pahuMDI zAtI nathI, prema prakAza, dhUpa, chAyA yAhi u, sUkSma sthUla ne hemavAbhAM na Ave evI sUkSma hoya paNa bhArI kAma karI zake, jema havA, zabda ityAdi 4, sUkSma-je pudgalapiDa eTalA sUkSma che ke te koIpaNa IndriyathI grahaNa thaI na zake, jema kANuva NA 5, sUkSma-sUkSma-e paramANuonA skaMdha ane eka paramANu 6, A cha bhedomAM karma pudgalapiDa sUkSma che, mATe te indriyagamya thai zakatA nathI. prazna---karmanI sattA tyAre kevI rIte jANI zakAya ? uttara - tenA artha thI. prazna- te bhanu artha zuM che ? uttara-AtmAnA jJAnAdi guNono ghAta karavA, kevaLajJAnanA jJAnAvaraNu, anantadarzananA darzanAvaraNu, avyAbAdhanA vedanIya, kSAyika samyaktvanA mAhanIya, avagAha tattvanA Ayu, sUkSmatva guNanA nAma, anurUlaghuguNanA gotra ane anaMta vInA antarAya ghAta kare che. tethI eka jIva sukhI che ane eka jIva du:khI che, eka vidvAna che eka bhUkha che, eka sakhala che eka kamajora che, eka rAta 26 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 AcArAgasUtre mUrkha hai, eka sabala hai eka kamajora hai, eka rAtadina sukha caina meM masta banA rahatA hai eka dara dara kA bhikhArI banA huA hai, yaha saba kisa kA kArya hai ? kahanA par3egA karma kaa| yaha jJAnAvaraNAdikarmarUpa paryAya kArmaNavargaNAoM kI huI hai| kArmaNavargaNA pugala dravya hai, jo jIva ke rAgAdika bhAvoM ke nimittavaza jJAnAvaraNAdi paryAyarUpa pariNata ho jAtA hai, jisa prakAra mRtikA meM nimittAdhAna ghaTaparyAya huA karatI hai| isa prakAra kI paryAya una kArmaNavargaNAoM meM anAdikAlIna hainavIna nahIM hai, aura yaha jIvAtmA bhI una karmaparyAyoM se anAdikAla se hI paratantra ho rahA hai / isakI isa paratantratArUpa baMdhadazA kA koI nizcita samaya nahIM hai, ataH anAdikAla se yaha karmoM ke jAla meM pha~sA hai, aisA kahA jAtA hai| anAditA aura anaMtatA evaM sAditA kA saMbaMdha hai sirpha anaMtatA kA hI nhiiN| ___ cAritrArAdhana karane se AtmA ke karmoM kA nAza hotA hai, isakA abhiprAya yahI hai ki-AtmA ke karmaparyAyoM kA nAza ho jAtA hai, kyoM ki karmadravya kA kabhI bhI nAza nahIM hotaa| karmaparyAya kA hI nAza hotA hai| jisa kArmaNa dravya meM pahile kaSAyAdika ke nimitta se karmarUpa paryAyeM divasa sukhacenamAM masta banyA rahe che, eka gharagharane bhikhArI banela che. A badhA kenA kAryo che? kahevuM paDaze ke karmanA. A jJAnAvaraNAdi karmarUpa paryAya kArpaNa vargaNAonI thayelI che. kAzmaNavagaNA te pugaladravya che je jIvanA rAgadika bhAvanA nimittavaza jJAnAvaraNAdiparyAyarUpa pariNata thAya che. je prakAre mRttikAmAM nimittAdhAna ghaTaparyAya thAya che te prakAranI paryAya te kArpaNa vargaNAomAM anAdi kAlIna che, navIna che nahi. ane A jIvAtmA paNa te karma paryAyethI anAdi kALathI ja parataMtra thaI rahela che. tenI A parataMtratArUpa baMdhadazAne keI nizcita samaya nathI, mATe anAdi kALathI A karmonI jALamAM phasela che evuM kahevAmAM Ave che. anAditA ane anaMtatA evaM sAditAne saMbaMdha che phakta anaMtatAne ja nahi, cAritrArAdhana karavAthI AtmAnAkarmone nAza thAya che. tene abhiprAya e che ke AtmAnA karmaparyAne nAza thAya che, kAraNa ke karma dravyane kaI vakhata nAza thatuM nathI, karmaparyAne ja nAza thAya che. kAzmaNa dravyamAM pahelAM kaSA. yAdikanA nimittathI karmarUpa paryAya banI hatI, te nimitta dUra thavAthI te dravya akarmarUpa paryAyathI sthita thAya che, kAmaNavargaNArUpa dravya sAmAnya che. temAM zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 3 __ 203 hotI thI, usa nimitta ke haTa jAne para vahI dravya akarmarUpa paryAya se sthita ho jAtA hai / kArmaNavargaNArUpa dravya sAmAnya hai, usa meM jJAnAvaraNAdirUpa karmaprakAra nahIM hai| jaba vaha karmarUpa banatA hai, taba usameM jJAnAvaraNAdi prakAra hote haiM / jJAnAvaraNAdi karmaprakAra kI sthiti jaba pUrNa ho jAtI hai, athavA tapa saMyama ke dvArA jaba usakA vinAza kiyA jAtA hai taba vaha AtmA se pRthak ho jAtA hai, isa kA bhAva yahI hai ki vaha kArmaNa dravya una2 paryAyoM se rahita hokara apane mUla svabhAva se vahAM sthita rahatA hai, dravya kA kabhI bhI vinAza nahIM hotaa| suvarNa athavA maNi se jisa prakAra unake mala kI nivRtti hotI hai, usI prakAra AtmA se bhI karmaparyAya kI nivRtti hotI hai| aisA hone para jIva kI Atyantika zuddhi ho jAtI hai / sakalakarmaparyAya ke vinAza hone para mUla dravya kA vinAza nahI hotA hai / jisa prakAra ghaTaparyAya ke vinAza hone para mRttikA aghaTa paryAya se sthita rahatI hai, isI prakAra sakalaparyAya ke vinAza hone para bhI karmadravya akarmaparyAya se AkrAnta ho jAtA hai, dravya ananta paryAyavAlA hai| jisa prakAra kArmaNa dravya kI paryAya karma hai usI prakAra akarma bhI usakI eka paryAya hai| vivakSita jIva kI apekSA se hI usameM karma aura akarma paryAya rahatI hai| saMsArI jJAnAvaraNAdirUpa karyaprakAra nathI. jyAre te karmarUpa bane che tyAre temAM jJAnAvaraNAdi prakAra thAya che. jJAnAvaraNAdi karma prakAranI sthiti jyAre pUrNa thAya che, athavA tapa saMyama dvArA jyAre tene vinAza karavAmAM Ave che tyAre te AtmAthI pRthak thAya che. tene bhAva e che ke te kAmaNa dravya te te paryAethI rahita thaIne pitAnA mUla svabhAvamAM tyAM sthita rahe che. dravyane kaI vakhata paNa vinAza thatuM nathI. suvarNa athavA maNithI je prakAre tenA malanI nivRtti thAya che te prakAre AtmAthI paNa karmaparyAyanI nivRtti thAya che. evuM banavAthI jIvanI AtyaMtika zuddhi thAya che. sakala karmaparyAyane vinAza thavAthI mUla dravyane vinAza thatuM nathI. je prakAre ghaTaparyAyane vinAza thavAthI mRtikA aghaTaparyAyathI sthita rahe che te prakAre sakala paryAyane vinAza thavAthI karma dravya akarma paryAyathI AkAnta thAya che. dravya ananta paryAyavAlA che. - je prakAre kAzmaNa dravyanI paryAya karma che te prakAre akarmaparyAya paNa tenI eka paryAya che. vivakSita jIvanI apekSAthI ja temAM karma ane akarmaparyAya zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 AcArAGgasUtre jIvoM meM isa vargaNA kA karmarUpa paryAya se pariNamana hai, aura zuddha Atmadravya kI apekSA akarmaparyAyarUpase / jisa prakAra suvarNa se usake kiTakAdirUpa maila kA saMbaMdha puTapA kAdi dvArA dUra hotA huA dekhA jAtA hai usI prakAra AtmA meM anAdikAla se saMbaMdhita ina karmoMkA viyoga bhI tapa saMyama rUpa sAdhana dvArA dUra ho jAtA hai| isa maila ke pRthaka hone para zuddha suvarNa kI taraha yaha AtmA bhI zuddha hokara apanI asalI svarUpa ko pAtA hai / saMyamI muni ke liye upadeza dete haiM-' iNameva ' ityAdi / karmoM ko AtmA se pRthagU karanevAle cAritra kI jo ArAdhanA karate haiM ve dhruvaart kahalAte haiM / athavA dhruva nAma mokSa kA hai| kArya aura kAraNa meM abheda saMbaMdha hone se mokSa ke kAraNabhUta samyagdarzana, tapa, jJAna aura kriyA Adi bhI dhruva haiN| inako bhI pAlana karane ke svabhAvavAle dhruvacArI haiM / jo muni dhruvacArI haiM ve asaMyama jIvana ko, athavA pUrva meM bhoge hue viSayAdika bhogoM kI kabhI bhI icchA nahIM karate haiM / jJa-parijJA se saMsArakA svarUpa athavA isa bAta ko jAna kara ki- 'asaMyama jIvana vyatIta karane se jIva ko isa saMsAra meM bAraMbAra janma aura maraNa ke cakkara meM rahe che. sAMsArI jIvAmAM A vaNAnA karUpa paryAyathI pariNamana che, ane zuddha AtmadravyanI apekSA ekama paryAya rUpathI. jevI rIte suvaNaeN thI tenA kiTTakAdirUpa melanA sabaMdha puTapAkADhidvArA dUra thatA dekhavAmAM Ave che tevI rIte AtmAmAM anAdi kALathI sa MbaMdhita A karmanA vicAga paNa tapasacamarUpa sAdhanadvArA dUra thAya che. A melanA pRthak thavAthI zuddha suvarNanI mAphaka A AtmA paNa zuddha banI potAnA asala svarUpane meLave che. saMyabhI muni bhATe upadeza Aye che -' iNameva ' ityAhi ubhene mAtbhAthI pRthabhUta karavAvALA cAritranI je ArAdhanA kare che te dhruvacArI kahevAya che. ane dhruva nAma mokSanu che. kAya ane kAraNamAM abheda saboMdha hovAthI mokSanA kAraNabhUta samyagdarzana tapa jJAna ane kriyA Adi paNa dhruva che, tenu paNa pAlana karavAvALA svabhAvI dhruvacArI che. je muni dhruvacArI che te asaMyama jIvananI athavA pUmAM bhogavelA viSayAdika bhAgonI kadI paNa icchA karatA nathI. jJa parijJAthI saMsAranuM svarUpa athavA te vAtane jANIne paNa asaMyama jIvana vyatIta karavAthI jIvane A saMsAramAM vAraMvAra janma ane maraNanA cakkaramAM paDavuM paDe che. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 3 205 yadvA-'saGkramaNe' iticchAyA, tatra saGkramyate-pApyate mokSo'neneti saGkramaNa-jJAnAditrikaM, tatraiva caret-tatparo bhavet , AtmahitArthibhiH saMyame dvaipar3anA par3atA hai, isa liye tapa, saMyama aura niyamoM kA pAlana sarva zreyaskara hai, inakA pAlana kabhI bhI viphala nahIM ho sakatA' isa prakAra jisakA mana unake pAlana karane meM aDola aura aMkapa hai, mana kI lagana se jo tapa saMyama Adi ke pAlana karane meM dattAvadhAna hai, tathA jisa ke hRdayameM jinendravacanoM ke prati dRr3ha AsthA hai, jo ye acchI taraha se samajhatA hai ki-'bhagavAn vItarAga prabhu kA banAyA huA yaha mArga hai kisI chamastha kA nahIM, saMyama kI ArAdhanA se karmoM kI nirjarA hotI hai, ataH mujhe isakA paripAlana samyak rIti se hI karanA cAhiye anyathA ananta saMsAra kA pathika bananA par3egA, yadi mujhe apane gRhIta mArga se cyuta karane ke liye parISaha aura upasarga bhI ADe Ave to mujhe unakI bhI kucha parvAha nahIM hai, maiM akaMpa bana unakA bhI sAmanA karane ke liye taiyAra hU~' isa prakAra azaMkitamana aura dRr3hapratijJa hokara apane gRhIta mArgako saMyamI ArAdhanA kre| sUtra meM "saMkamaNe" isa zabda kI chAyA TIkAkAra ne eka to "azaMkamanAH" yaha kI hai jisakA artha 'niHzaMkitamana ho kara tapa saMyama kA pAlana kare' yaha hotA hai| dUsarI "saMkamaNe" kI chAyA mATe tapa-saMyama ane niyamonuM pAlana sarva zreyaskara che. tenuM pAlana kaI vakhata paNa viphaLa thatuM nathI. A prakArathI jenuM mana tenA pALavAmAM makkama ane akaMpa che, mananI laganathI je tapa saMyama AdinA pAlana karavAmAM dattAvadhAna che, tathA jenA sudayamAM jinendravacane prati daDha AsthA che, je sArI rIte jANe che ke bhagavAna vItarAga prabhune banAvele A mArga che, keI chadmasthane nathI. saMyamanI ArAdhanAthI karmonI nirjarA thAya che, mATe mAre tenuM paripAlana samyapha rItithI ja karavuM joIe, anyathA anaMta saMsArano pathika banavuM paDaze, je mAre pitAnA gRhIta mArgathI gruta karavA mATe parISaha ane upasarga paNa ADA Ave te mane tenI paNa koI paravAha nathI. huM akaMpa banI tene paNa sAmano karavA taiyAra chuM, tevA prakAre azakitamAna ane daDhapratijJa banIne pitAnA gRhIta mArganI saMyamI ArAdhanA kare. sUtramA " saMkamaNe" 25 // 2||5-4nii 11 ye to " azaMkamanAH" chaay||4|| che jeno artha niHzaMkitamana thaI tapa saMyamanuM pAlana kare" tema thAya che. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre 206 . rbhaavym| vArdhakye parulparAri vA dharma kariSyAmIti cetasi na cintayedityarthaH, yataH kAlasya' kAla mRtyustasya, anAgamaH aprApti sti=na vartata, yataH ko'pi kSaNo na tAdRg yasminmRtyorAgamanasambhavo nAsti, tasmAdahiMsAdiSu sAvadhAnena kSaNalavamuhUrtAdisamayeSvapratibandhavihAriNA''tmaupamyena bhavitavyamiti taatprym||muu04|| "saMkramaNe" aisI bhI hotI hai| jisake dvArA mukti kI prApti jIvako hotI hai usakA nAma saMkramaNa hai / vaha samyagdarzanAdika ratnatraya hai| inake dvArA hI jIva mukti kA lAbha karatA hai, ataHsAvadhAna mana hokara inake paripAlana karane meM saMyamI muni ko tatpara rahanA cAhiye, yaha sUtrakAra kA Adeza vacana hai| 'para parAra jaba samaya AvegA taba dharmAcaraNa karU~gA, abhI samaya nahIM hai' isa prakAra kA dharmAcaraNa ke liye bahAnA nahIM karanA caahiye| aisA bahAnA AtmahitArthI ke liye ucita nahIM hai| pahale kahA gayA hai ki-"nAsti kAlasthAnAgamaH" aisA koI bhI samaya nahIM hai ki jisameM mRtyuke Ane kI saMbhAvanA na ho, ataH yaha samajha kara ki-"kAla pIche lagA huvA hai, kaba yahAM se jAnA par3egA" dharmAcaraNa ke liye pramAdI na baneM / jo bhI jitanA bhI samaya mile-dharma kI ArAdhanA karatA rahe / saMyamI muni apane gRhIta ahiMsAdivratoM meM sAvadhAna hokara eka kSaNa eka lava eka muhUrta bhI pratibandhavihArI na bane, arthAt apratibandhavihArI hokara vicare // sU0 4 // jenA dvArA jIvane muktinI prApti thAya che. tenuM nAma saMkamaNa che. te samyadarzanAdika ratnatraya che. tenA dvArA ja jIva muktine lAbha kare che mATe sAvadhAna mana rAkhIne tenuM paripAlana karavAmAM saMyamImunIe tatpara rahevuM joIe, e sUtra kAranuM Adezavacana che. "AvatI ke tenI AgalanI zAla jyAre samaya Avaze tyAre dharma karIza, hamaNuM samaya nathI" AvA prakAranuM dharmAcaraNa mATe bahAnuM karavuM joIe nahi. evuM bahAnuM AtmahitAthI mATe ucita nathI. pahelAM kahevAmAM Avela - nAsti kAlasyAnAgamaH" mevo / 55 samaya nathI mA mRtyune AvavAnI saMbhAvanA na hoya, mATe evuM samajIne ke "kALa pachavADe ja lAgele che, kyAre ahIMthI javuM paDaze" dharmAcaraNa mATe pramAdI na bane. eTale paNa vakhata maLe teTale vakhata dharmanI ArAdhanA karate ja rahe. saMyamI muni potAnA gRhIta ahiMsAdi temAM sAvadhAna banIne eka kSaNa eka lava eka muharta paNa pratibandhavihArI na bane, arthAta apratibandhavihArI banIne vicAre che sUTa 4 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 3 207 uktaM saMyamijIvanasvarUpam , athAsaMyamijIvanasvarUpamAha-'savve pANA' ityaadi| mUlam-savve pANA piyAuyA suhasAyA dukkhapaDikUlA AppiyavahA piyajIvaNA jIviukAmA savvesiM jIviyaM piyaM, taM parigijjha dupayaM cauppayaM abhimuMjiyANaM saMsiMciyANaM tiviheNa jA'vi se tattha mattA bhavai appA vA bahuyA vA se tattha gaDie ciTTai bhoyaNAe // sU0 5 // - chAyA--sarve prANAH priyAyuSaH sukhAsvAdAH duHkhapatikUlA apriyavadhAH miyajIvanA jIvitukAmAH sarveSAM jIvitaM priyam, tatparigRhya dvipadaM catuSpadamabhiyujya khalu saMsicya khalu trividhena yA'pi tasya tatra mAtrA bhavatyalpA vA bahukA vA sa tatra gRddhastiSThati bhojanAya // mU0 5 // ___TIkA--' sarve' ityAdi, sarva-nikhilAH, prANAH-prANinaH saMsAriNaH, priyAyuSaH priyajIvitA bhavanti, yo jIvo yatroccanIcayonau janma gRhNAti tatraiva ramate jIvitumicchati ca viSakRminyAyena uktaJca" amejjhamajhe kIDassa, muriMdassa muraale| samANA jIviyAkaMkhA, tesiM maccubhayaM samaM // " iti / chAyA-" amedhyamadhye kITasya, surendrasya suraalye| ___samAnA jIvitAkAGkSA, tayormRtyubhayaM samam // " saMyamajIvana kA svarUpa prakaTa kiyA, aba asaMyamajIvana kA svarUpa prakaTa karate haiM-'savve pANA piyAuyA' ityaadi| ___ samasta saMsArI jIvoM ko jIvana priya hai, koI bhI jIva aisA nahIM hai, jise apane jIvana se mamatA na ho, viSThA kA kIDA bhI adhika se adhika jIne kI icchA rakhatA hai| jo jIva jisa paryAya meM vartamAna hai use vahI paryAya priya hai / viSThA ke kIDe kI mamatA ko dekhiye-vaha yadi usa sthAna se alaga kiyA jAtA hai to vaha vahAM se alaga hokara saMyama jIvananuM svarUpa prakaTa karyuM, have asaMyama jIvananuM svarUpa pragaTa kare che--' savve pANA piyAuyA' chatyAhi. samasta saMsArI jIvana jIvana priya che, keI paNa jIva e nathI jene pitAnA jIvanathI mamatA na hoya. viSTAne kIDe paNa vadhAremAM vadhAre jIvavAnI IcchA rAkhe che. je jIva je paryAyamAM vartamAna che tene te ja paryAya priya che. viSTAnA kIDAnI mamatAne juo-te kadAca te sthAnathI alaga karavAmAM Ave te zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 208 AcArAgasUtre bhI vahIM para phira se praviSTa ho jAtA hai / vaha apane sthAna ko jarA bhI nahIM chor3anA caahtaa| isakA kAraNa sirpha eka yahI hai ki use usI avasthA meM raha kara apanA jIvana vyatIta karanA iSTa hai| vizAla vaibhava ke bhoktA ko jisa prakAra jIne kI icchA rahA karatI hai, tathA jisa prakAra use apanA jIvana sabase adhika priya hai usI prakAra samasta saMsArI jIvoM kI yahI hAlata hai-cAhe ve saMjJI hoM cAhe asaMjJI / koI bhI prANI aisA nahIM milegA-jise apane jIvana meM adhikase adhika mamatA na ho / eka bhikhArI ko jitanA apane jIvana se moha hai utanA hI moha cakravartI ko bhI apane jIvana se hai| koI apanA aniSTa nahIM cAhatA / isa bAta kI puSTi karate hue TIkAkAra kahate haiM-"yo jIvo yatrocanIcayonau janma gRhNAti tatraiva ramate-jIvitumicchati ca viSa kRminyAyena" jo jIva jisa U~ca nIca yonimeM janma dhAraNa karatA hai use vahI yoni priya bana jAtI hai-vahIM para vaha AnaMda mAnatA hai / jaise viSake kIDe ko viSameM hI majA AtA hai bAta bhI satya hai kahAbhI hai " amejjhamajjhe kIDassa, suriMdassa suraale| samANA jIviyAkaMkhA, tesiM maccubhayaM samaM" // 1 // paNa te tyAMthI alaga thaIne paNa tyAM ja pharIthI praviSTa thAya che, te pitAnA sthAnane jarA paNa choDavA cAhata nathI. tenuM kAraNa phakta eka e ja che ke tenI te avasthAmAM rahIne pitAnuM jIvana vyatIta karavuM ISTa che vizALa vaibhavanA bhaktAne je prakAre jIvavAnI IcchA rahyA kare che tathA je prakAre tene potAnuM jIvana badhAthI adhika priya che, te prakAre samasta saMsArI jInI te ja hAlata che, bhale te saMjJI hoya ke asaMjJI. keI paNa prANI e nahi maLe jene pitAnA jIvanamAM adhikathI adhika mamatA na hoya. eka bhikhArIne eTale pitAno jIva vahAle che teTale jIvanane meha cakravatIne paNa hoya che. keI pitAnuM aniSTa cAhatuM nathI. A vAtanI puSTi karatAM TIkAkAra kahe che ke - "yo jIvo yatroccanIcayonau janma gRhNAti tatraiva ramate jIvitumicchati ca viSakaminyAyena "2012 yanIya yonimA ma dhA24 42 chetenI yoni priya banI jAya che, tyAM ja te AnaMda mAne che, jema viSanA kIDAne viSamAM ja bhanna mAve cha, pAta 51 satya cha. 4yu 555 che. " amejjhamajhe kIDassa, suriMdassa surAlae / samANA jIviyAkaMkhA, tesi madhubhayaM samaM " // 1 // | zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 3 209 bhuvanatrayAdhipatyaprAptyapekSayApi svAyuSkasyeSTataratvAt, api ca sukhAsvAdA: mukhAbhilASiNaH, amRtapAnAdapi svasukhAnubhavasya zreSThatvAt , duHkhapratikUlA: duHkhAnabhilASukAH, viSabhakSaNAdapi duHkhaM pratyadhikadveSavatvAt , kiJca-abhiyavadhA:-apriyaH aniSTaH-cadho-maraNaM yeSAM te tathA / priyajIvanAH priyaM jIvanaM yeSAM te tathA, anizaM tadartha pravRttatvAt , ata eva jIvitukAmAH jIvituM kAmaH= spRhA yeSAM te jIvitukAmAH, varSazatAyuSkasyAntimAvasthAyAmapi jIvitecchayA nAnAvidhamaNimantrayantrauSadhAdyartha prvRttidrshnaat| viSThA ke kIDekI aura svarga ke apAra vaibhava ke bhoktA indrakI bhI jIne kI icchA aura maraNakA bhaya samAna hai, koI nahIM cAhatA ki hameM karAlakAla ke gAlakA kavala (grAsa) bananA pdd'e| kyoM ki tIna loka ke adhipati banane kI apekSA apanA jIvana adhika priya hai| ___ loka meM amRta kA pAna karanA sabase adhika sukhakArI samajhA jAtA hai, parantu loka isase bhI adhika sukha apane sukhI hone meM mAnate haiM / apane ko sukhI banAne ke liye loga hara eka prakAra ke sAdhanoM ko juTAne meM kasara nahIM karate / kisI se bhI yadi yaha prazna kiyA jAya ki-tuma apane jIvana meM kyA cAhate ho? to zIghra hI vahAM se yahI uttara milegA ki-hama apane jIvana meM zAMti aura sukha ko cAhate haiM / "duHkhapratikUlAH" jagata meM koI bhI prANI duHkhako nahIM cAhatA hai, pratyeka prANI duHkhako pratikUla mAnatA hai, viSa bhakSaNa kara legA kintu duHkha - viSTAnA kIDAnI ane svarganA apAra vaibhavanA bhaktA IndranI banenI jIvavAnI IcchA ane maraNanuM bhaya ane samAna che, koI cAhatuM nathI ke huM kAlakAlanA gAlano grAsa banuM, kAraNa ke traNa lokanA adhipati banavAnI apekSA potAnuM jIvana adhika priya che. lekamAM amRtanuM pAna karavuM tene badhAthI adhika sukhakArI mAnavAmAM Ave che, paraMtu leka tenAthI paNa adhika sukha pitAne sukhI havAmAM mAne che. pitAne sukhI banAvavA mATe leka dareka prakAranAM sAdhanone ajamAvavAmAM kasara karatAM nathI. keIthI e prazna karavAmAM Ave ke-tame tamArA jIvanamAM zuM cAho che. te tyAMthI tarata ja e uttara maLaze ke-ame amArA jIvanamAM zAMti bhane sumane. yAuimme chIye. " duHkhapratikUlAH " pratye: prANI humane yAtuM nathI, pratyeka prANI duHkhane pratikULa mAne che, jheranuM pAna karI leze paNa duHkha zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 AcArAGgasUtre bhoganA nahIM cAhatA / "apriyavadhAH priyajIvanAH " saMsAra meM jIvoM ko maraNa apriya hotA hai aura jIvana priya hotA hai| jIvoM ko apanA jIvana sarva prakAra se priya hai / cAhe jisa kisI bhI upAya se ye apane jIvana ke saMrakSaNa karanemeM hI bhAvanAzIla rahate haiM / usa samaya nyAya yA anyAya, dharma yA adharma Adi kI inheM thor3I sI bhI cintA nahIM hotI / isakA bhI kAraNa yaha hai ki ye "jIvitukAmAH " haiM / zata varSa kI AyuvAle ko bhI antima kSaNataka jIvana kI icchA banI hI rahatI hai| cAhe dhanI ho yA nirdhana ho, rAjA ho yA raMka ho, vidvAn ho yA mUrkha ho, dIrghAyuSka ho yA alpAyuSka ho koI bhI kyoM na ho koI yaha nahIM cAhatA ki merI mRtyu ho jAya, arthAt maiM marajAU~ / saba hI adhika se adhika jIne ke abhilASI rahA karate haiN| thor3A sA bhI zArIrika kaSTa Ane para " kahIM maiM mara na jAU~ " isa khyAla se aneka prakAra ke maNi mantra yantra aura auSadhi vagairaha ke upacAra meM yathAzakti prayatna karane meM laga jAte haiM / yaha pUrvokta kathana asaMyamI jIvoM kI apekSA se hI kiyA gayA samajhanA cAhiye, kyoM ki unheM hI apane prANa vagairaha priya hote haiM / vehI apanI jIvanayAtrA ke nirvAha ke liye yahA tadvA pravRtti kiyA bhAgavavuM cAhatA nathI. apriyavadhAH priyajIvanAH " saMsArabhAM bhavAne bharaNa apriya lAge che. jIvAne pAtAnuM jIvana badhA prakAre priya che, bhale kAI paNa kAI upAyathI peAtAnA jIvananuM saMrakSaNa karavAmAM ja bhAvanAzIla rahe che. te samaya nyAya anyAya dharma adhama AdinI tene jarA paNa ciMtA thatI nathI, tenuM pazu araNa me che te " jIvitukAmAH " che, so varSAMnI AyuSyavANAne pazu antima kSaNa sudhI jIvananI IcchA banI rahe che, bhale tavaMgara hoya agara nina hoya, rAjA hoya ke raMka hoya, vidvAna hoya, ke mUrkha hoya, dIrghAyuSka hoya ke alpAyuSka hoya kei paNa kema na hoya paNa kAi e nathI cAhatA ke mArUM mota thAya, arthAt huM marI jAuM, badhA ja adhikathI adhika jIvavAnA abhilASI rahyA kare che. thoDuMka zArIrika kaSTa AvavAthI " kadAca huM marI na jAu... " evAM khyAlathI aneka prakAranA maNi mantra yantra ane oSadhi vigerenA upacAramAM yathAzakti prayatna karavAmAM lAgI jAya che. 66 A pUrvokta kathana asaMyamI jIvAnI apekSAthI ja karela samajavAnuM che, kAraNa ke tene ja potAno prANa vigere priya hoya che, te ja potAnA jIvanayAtrAnA nirvAha mATe yadnA taddA pravRtti kare che, duHkhAthI gabharAya che, ane sadA zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 3 yataH sarveSAM prANinAM gurukarmaNAM jIvitam asaMyamajIvitaM priyam iSTaM bhavati, na tu laghukarmaNAm , tataH kimityAha-'ta'-dityAdi, tattasmAtkAraNAd dvipadaMdAsIdAsakarmakarAdi, catuSpadaM hastihayagomahiSyAdi parigRhya svAyattIkRtya tatastadeva dvipadaM catuSpadam upalakSaNAdanyadapi hiraNya-suvarNa-dhana-dhAnyAdikaM trividhena karaNabhUtena yogatrika-karaNatrikega, athavA''tmanA pareNobhayena, cetanAcetanamizrarUpeNa vA abhiyujya, abhi-Abhimukhyena yuktvA bandharodhAdinA tattatkalpitasaMjJayA kazAdiprahAreNa vAhayitvA-teSu teSu karmasu niyujya shikssyitvetyrthH| api ca-tadeva saMsicya krayavikrayAdivyavahAreNAbhivarya, atrApi 'trividhene' tyasya karate haiM / duHkhoM se ve ghabaDAte haiM / aura sadA sAMsArika sukhoMke abhilASI rahate haiM / saMyamI jIvoM meM ye saba pravRttiyAM ghaTitaM nahIM hotii| yadyapi unheM bhI apane prANa priya hote haiM parantu jaba saMyama meM koI ghora parISaha upasarga Akara upasthita ho jAte haiM taba ve apane saMyama kI rakSA ke liye apane prANoM kI bhI paravAha nahIM karate haiN| asaMyamI jIvoM ko hI apanA asaMyama jIvana priya hotA hai, kAraNa ki ye gurukarmI haiN| laghukarmI saMyamI jIvoM ko aisA jIvana priya nahIM hotaa| inakI vicAradhArA sadA AtmakalyANakArI mArga kI ora hI jhukatI rahatI hai| asaMyamajIvI rAta dina parigraha-dAsIdAsa, naukaracAkara, hAthIghor3A, gAyabhaiMsa, hiraNyasuvarNa, Adi ke bar3hAne kI ora hI adhikAdhika lAlAyita hote rahate haiM / ve cetana acetana tathA mizra rUpa parigraha kI jitanI bhI mAtrA prApta karate haiM-cAhe vaha thor3I ho yA adhika ho usI sAMsArika sukhanA abhilASI rahe che. saMyamI jIvemAM A badhI pravRttio ghaTitA thatI nathI. jo ke tene paNa pitAne prANa priya hoya che paraMtu jyAre saMyamamAM ke ghera pariSaha upasarga AvIne upasthita thAya che tyAre te pitAnA saMyamanI rakSA mATe pitAnA prANanI paNa paravAha karatA nathI. asaMyamI ane pitAnuM asaMyama jIvana priya hoya che, kAraNa ke te gurUkamI che. laghukama saMyamI jIvane evuM jIvana priya nathI hatuM, tenI vicAra dhArA sadA AtmakalyANakArI mArganI tarapha ja lAgela rahe che. asaMyamajIvI rAtadina parigraha-dAsIdAsa, nokaracAkara, hAthIghoDA, gAyabheMsa, hiraNyasuvarNa Adine vadhAravAmAM adhikamAM adhika magna rahe che. te cetana, acetana tathA mizrarUpa parigrahanI jeTalI paNa mAtrA prApta kare che-cAhe bhale thoDI hoya ke zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 AcArAgasUtre sambandhaH, tasya arthArambhiNaH, tatra dAsIdAsahastihayAdiparigrahe, yA yAvatparimANA mAtrA-parigrahAMzaH, sA alpAvA-stokA acirakAlabhogakSamA vA, bahukAvA dIrghakAlabhogakSamA vA, yadvA pramANato mUlyato vA'lpA bahukA, alpasva-bahutve cApekSike, ataH sarvasyA'pyalpatva-bahutvayoH sambhavAt , alpA bahukA vA'rthAdimAtrA yasya, tatra arthAdau asaMyamajIvI gRddhaH mUcchitaH, kRtAkRtalabdhAlabdhAdyAzApAzaigraMthitaH san bhojanAya=bhaviSyadupabhogAya taddhanaM svAyattIkRtya tiSThati-tatraivAsakto bhavati, na tato manasA'pyuparamata ityarthaH, ArambhaparigrahAsaktaH kevalimajJaptaM dharma na zRNoti, dharmazravaNamantareNa na samyagdarzanam , tadabhAve samyagjJAnAbhAvaH, tadabhAve mithyAtvAbhivRddhistathA ca saMsAraparibhramaNaM prANinAM bhavatIti parigrahagRddho nAtmahitaiSI bhavatIti vartulakArthaH / / mU0 5 // meM apanI AvazyakatA kI pUrti na samajha kara usake baDhAne meM hI magna bane rahate haiM / parigraha meM alpatA aura bahutA yahAM para do taraha se prakaTa kI gaI hai-eka kAla kI apekSAse aura dUsarI mUlya yA pramANa kI apekSA se / thor3esamaya taka, athavA adhika samaya taka parigraha kA jIvoM ke bhoga aura upabhoga karane ke kAma meM jo AnA vaha kAla kI apekSA se parigraha meM alpatA yA bahutA hai, yA jinakA mUlya kama jyAdA ho athavA pramANa se jinameM kamatI bar3hatIpanA ho yaha mUlya yA pramANa kI apekSA se una meM alpatA tathA bahutA hai, kyoMki alpatva, bahutva, ye donoM sApekSa haiN| ___ cAra naukara cAkaroM evaM cAra catuSpadAdi koM kI apekSA do naukara cAkaroM evaM do catuSpadAdikoM meM pramANa kI apekSA se, unake adhika samaya taka rahane kI apekSA se thor3e samaya taka rahanevAloM meM kAla kI apekSA se, vadhAre hoya temAM te pitAnI AvazyaktAnI pUti na samajIne tenA vadhAravAmAM ja magna banI rahe che. parigrahamAM alpatA ane bahutA A ThekANe be prakAre pragaTa karelA che. eka kALanI apekSAthI ane bIjI mUlya ane pramANunI apekSAthI. thoDA samaya sudhI athavA adhika samaya sudhI parigrahanuM ne bhoga ane upabhoga karavAnA kAmamAM je AvavuM te kALanI apekSAthI parigrahamAM alpatA ane bahatA che, ane jenuM mUlya ochuM adhikuM hoya, athavA pramANathI jemAM vadhaghaTa paNuM hoya e mUlya agara pramANunI apekSAthI temAM alpatA ane bahatA cha, 4 / 27 65tva, mahatva, ye mAne sApekSa che. cAra nokara cAkara ane cAra catuSpadAdikonI apekSA be nokara cAkare ane be catuSpadAdikomAM pramANanI apekSAthI, tenA adhika samaya sudhI rahevAnI apekSAthI zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - adhya0 2. u.3 213 tathA unake adhika mUlya kI apekSA kama mUlyavAloM meM mUlyakI apekSA se alpatva hai / isa se viparIta bahutva samajha lenA cAhiye / ___ asaMyamI jIva cAhe parigraha kI mAtrA usake pAsa alpa ho yA adhika ho phira bhI use usase saMtoSa nahIM hotA, vaha usa apane parigraha ko kraya vikraya Adi upAyoM dvArA bar3hAne kI ceSTA meM hI rahatA hai| catuSpadAdi jisa samaya ThIka 2 rAste para nahIM calate yA kisI kA nukasAna karate haiM, taba vaha unheM mAratA hai, khAne pIneko bhI ThIka 2 samaya para nahIM detA, unake prati aziSTa zabdoM kA prayoga karatA hai, aura rassI Adi se bAMdhakara bhI unako chUTA yA ekasthAna para rakhatA hai, unakI garmI zardI kI bAdhA kA bhI dhyAna nahIM rakhatA, ye itanA bojha le jA sakate haiM yA nahIM ? isakI bhI use cintA nahIM hotii| vaha bhaviSyatkAla meM upabhoga karane ke khyAla se dravya kI sadA rakSA karatA rahatA hai, aura usameM vaha itanA AsaktizAlI bana jAtA hai ki mana se bhI vaha ise nahIM chor3anA caahtaa| saca bAta hai-jo Arambha aura parigraha ke puSTa karane meM hI Asaktacitta hai ve kevalipraNIta dharma se sadA vimukha rahate haiM / AraMbha aura parigraha ke sadbhAva meM jIvoM kI pravRtti sarvathA sAvadha rahatI hai| thoDA samayanA rahevAvALAmAM kALanI apekSAthI, tathA tenA adhika mUlyanI apekSA cheDA mUlyavALAmAM mUlyanI apekSAthI alpatva che. enAthI viparIta bahatva samajI levuM joIe. asaMyamI jIva cAhe parigrahanI mAtrA tenI pAse bhale thoDIka hoya agara vadhAre hoya te paNa tenAthI saMtoSa thatuM nathI. te pitAnA parigrahane kaya vikaya Adi upAya dvArA vadhAravAnI ceSTAmAM ja rahe che. catuSpadAdi je vakhate ThIka ThIka rastA upara nathI cAlatAM agara keInuM nukasAna kare che tyAre te tene mAre che, khAvA pIvAnuM paNa ThIka ThIka samaya upara detA nathI, tenA prati aziSTa zabdone prayoga kare che, ane rassI AdithI bAMdhIne paNa tene chuTo agara eka sthAna para rAkhe che, tenI gamI sadInI bAdhAnuM paNa dhyAna nathI rAkhatA, e ATale beja kheMcI zakaze ke nahi tenI paNa tene ciMtA thatI nathI. te bhavi. dhyakALamAM upabhega karavAnA khyAlathI dravyanI sadA rakSA kare che, ane temAM te eTale AsaktizALI bane che ke manathI paNa te tene cheDavA cAhata nathI. sAcI vAta che - je AraMbha ane parigraha puSTa karavAmAM ja Asaktacitta che te kevalipraNIta dharmathI sadA vimukha rahe che. AraMbha ane parigrahanA sadUbhAvamAM jIvonI pravRtti sarvathA sAvadya rahe che. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 AcArAgasUtre ___ yo'saMyamajIvI gRddho'narthakaramarthamupAyanarthaparirakSaNaM karoti kintu tasya taddhanamanekaprakAreNa nazyatIti darzayati-' tao se' ityAdi / vItarAgapraNIta dharma meM sarvathA sAvadya pravRtti karane kA niSedha hai| isa bAta ko taba hI samajhA jA sakatA hai ki jaba vItarAgapraNIta dharma ko sunane jAnane aura usake manana karane kA avasara mile, parantu jaba ve siddhAnta ko sunate hI nahIM hai taba isa siddhAnta ko jAna bhI kaise sakate haiN| ataH jahAM para isa prakAra kI pravRtti cAlU hai, jinheM apane kartavya kA bhAna hI nahIM hai, aura jo jAna bUjha kara bhI khaDDe meM par3a rahe haiM, ve kevalipraNIta dharma ke siddhAnta ko abhI taka samajhe hI nahIM haiN| jina siddhAnta ke samajhe vinA samakita jaisI sundara vastu kabhI bhI unake hAthameM nahIM aasktii| isake abhAva meM samyagjJAna kA abhAva aura usake abhAva se mithyAtva kI vRddhi, usakI vRddhi se saMsAra meM paribhramaNa aise jIvoM kA anivArya hai, ataH jo Atmahita kI kAmanA karanevAle haiM unakA yaha dharma hai ki-ve parigraha meM gRddha na bneN| tabhI saMsArasAgara se unakA AtmoddhAra ho sakatA hai / suu05|| jo asaMyamajIvI hai aura parigraha meM hI AsaktapariNativAlA banA huA hai vaha aneka anarthoMkA utpAdaka dravya ke saMgraha karane meM hI lavalIna rahatA hai / vaha yadyapi kamAye hue apane isa dravya kI hara eka | vItarAgapraNIta dharmamAM sarvathA sAvadha pravRtti karavAno niSedha che. e vAtane tyAre ja samajI zakAya che ke jyAre vItarAgapraNIta dharmane sAMbhaLavA jANavA ane tenuM manana karavAmAM avasara maLe. paraMtu jyAre te siddhAMtane sAMbhaLate ja nathI tyAre te siddhAMtane jANI paNa kevI rIte zake, mATe je kekANe A prakAranI pravRtti cAlu che, jene pitAnA kartavyanuM paNa bhAna nathI ane je jANuM jeIne paNa khADAmAM paDe che te kevalipraNIta dharmanA siddhAMtane haju sudhI samasyA ja nathI. je siddhAMtane samajyA vinA samakita jevI saMdara vastu keI vakhata paNa tenA hAthamAM AvI zakatI nathI. tenA abhAvamAM samyajJAnane abhAva, ane tenA abhAvathI mithyAtvanI vRddhi, tenI vRddhithI saMsAramAM paribhramaNa evA jIne anivArya che. ataH je AtmahitanI kAmanA karavAvALA che, tene e dharma che ke te parigrahamAM gRddha na bane. tyAre ja saMsArasAgarathI tene AbheddhAra thAya che sUtra 5 je asaMyamajIvI che ane parigrahamAM ja AsaktapariNativALA banela che te aneka anarthonA utpAdaka dravyane saMgraha karavAmAM ja tallIna rahe che. te je ke pitAnA zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya02 u.3 mUlam-tao se egayA vivihaM parisihaM saMbhUyaM mahovagaraNaM bhavai, taMpi se egayA dAyAyA vA vibhayaMti, adattahAro vA se avaharai, rAyANo vA se vilaMpaMti, nassai vAse, vinassai vA se, agAradAheNa vA se Dajjhai, iya se parassa'TAe kUrAiM kammAiM bAle pakuvamANe teNa dukkheNa saMmUDhe vippariAsamuvei // suu06|| ___ chAyA -tatastasyaikadA vividhaM pariziSTaM sambhUtaM mahopakaraNaM bhavati, tadapi tasyaikadA dAyAdA vA vibhajante, adattahAro vA tasyApaharati, rAjAno vA tasya vilumpanti, nazyati vA tasya, vinazyati vA tasya, agAradAhena vA tadRhyate, iti sa parasyArthAya krUrANi karmANi bAlaH prakurvANastena duHkhena sammUDho viparyAsamupaiti // mU0 6 // ____TIkA-'tata' ityAdi, tataH saMgRhItadhanAt , saGgrahakAlAdvA, ekadA = ekasmin kAle na sarvadA kadAcidivA vA rAtrau vA / yadvA lAbhAntarAyakarmakSayopazame cetyarthaH, tasya arthasaGgrahazIlasya vividham anekaprakAram pariziSTam upabhogorvaritam sambhUtaM samsamyagrakSaNAya bhUtaM saJcitaM, saMdRtaM vA bhUmyAdinikhAprakAra se rakSA karatA hai to bhI usakA vaha dravya aneka prakAra se naSTa ho hI jAtA hai, isa bAta ko prakaTa karate hue sUtrakAra kahate haiM-'tao se egayA' ityaadi| lAbhAntarAya karma ke kSayopazama se hI jIvoM ko dravyAdikakA lAbha hotA hai, yaha zAstrasaMmata siddhAnta hai| isake abhAva meM aneka prakAra ke kiye gaye prayatna bhI dravyalAbha karAne meM kAraNa nahIM hote haiN| isa lAbhAntarAya karma ke udaya meM saMgRhIta dravya bhI naSTa ho jAtA hai| isa kI sthiti rahanA bhI isI karma ke kSayopazamAdhIna hai| jaba isakA udaya kamAelAM dravyanI dareka prakAre rakSA kare che, te paNa tenuM dravya aneka prakArathI naSTa 24 cha, 2 // pAtane pragaTa 42tAM sUtrA2 49 cha-'tao se ItyAdi. lAbhArAya karmanA kSapazamathI ja jIvane dravyAdika lAbha thAya che, te zAstrasaMmata siddhAMta che. tenA abhAvamAM aneka prakAranA karelA prayatna paNa dravya lAbha karAvavAmAM kAraNa nathI thatAM. A lAbhAntarAya karmanA udayamAM saMgRhIta dravya paNa naSTa thAya che, tenI sthiti rahevI paNa te karmane pazamAdhIna che. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 AcArAGgasUtre tamityarthaH, mahopakaraNaM=dvipadacatuSpadAdisamUho bhavati / tasya sa dhanasamUho - pyupabhogAya na bhavatItyAha - ' tadapI' - ti, ekadA - durbhAgyodaye, yadvA kadAcit " dAyAdAH ' dAyaM = vibhAjyadravyamAdadati gRhNantIti dAyAdAH = sagotrAH, tasya dhanArjanakaSTamanubhavato janasya tadapi dvIpAntaragamana - durArohaparvatArohaNa - khanyAdikhanana - rAjasevA - kRSivANijyAdirUpasAvadyavyApAraiH svaparasantApakarairupabhogAya samupArjitasaJcitavivarddhitaM dhanam vibhajante= svasvabhAgagrahaNAya vibhAgaM kurvanti, pRthakkurvantItyarthaH athavA adattahAraH, adattameva haratItyadahAracauro vA tasya dhanamapaharati = corayati / rahatA hai taba aneka prakAra ke dravyanAza hone ke upAya bhI jIvoM ko svayameva prApta hote rahate haiM / usa samaya buddhi meM bhI kucha aisI viparItatA AjAtI hai jisase dravya ke vyaya hone ke upAya bhI acche aura upAdeya pratIta hone lagate haiN| saMsAra meM kauna yaha cAhatA hai ki merA yaha dravyAdika naSTa vinaSTa ho jAya ? parantu saba kucha vicArate hue bhI yA usakI rakSA ke upAya karate hue bhI jo jIva rAjA se raMka ho jAte haiM ve isI bAta ke prabala pramANa haiM / isa karma ke kSayopazama hone para jisa prakAra jIvoMko dravya ke Ane ke aneka upAya evaM dvAra prApta hote haiM usI prakAra isake udaya meM usake vinAza ke aneka dvAra bhI unheM mila jAte haiM, yahI bAta sUtrakAra isa sUtra meM prakaTa kara rahe haiM usa arthasaMgrahazIla vyakti ke pAsa lAbhAntarAya karma ke kSayopazama jyAre tenA udaya rahe che tyAre aneka prakAranA dravyanAza hovAnA upAyeA paNa jIvAne svayameva prApta thAya che. te samaya buddhimAM paNa kAI evI viparItatA AvI jAya che jenAthI dravyanA vyaya hovAnA upAyA paNa sArA ane upAdeya pratIta thavA lAge che. saMsAramAM kANu e cAhe che ke mArUM' A dravyAkrika naSTa vinaSTa thAya, parantu cAre bAjuthI vicAratAM paNatenI rakSAnA upAyo karavA chatAM paNa je jIva rAjAthI raka thAya che te A vAtanuM pramala pramANu che. A karmanA kSayApazama thavAthI je prakAre jIvAne dravya AvavAnA aneka upAya ane dvAra prApta thAya che te prakAre tenA uddayamAM tenA vinAzanA aneka dvAra paNa tene maLI rahe che, e vAta sUtrakAra A sUtramAM pragaTa kare che-- te asaMgrahazIla vyaktinI pAse lAbhAntarAya nA kSayApazama thavAthI zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7 adhya0 2. u. 3 hone para aneka prakAra kA bhoga upabhoga se bAkI bacA hone ke kAraNa dhanAdi kA saMgraha ho jAtA hai "dhanako dhana kamAtA hai" isa lokokti ke anusAra usake saMgRhIta dravya se phira aneka upAyoM dvArA use dravyAdikakI prApti hone lagatI hai| bhoga aura upabhoga kI AvazyakatAe~ bhI jaisA jaisA lAbha hotA hai vaise 2 bar3hatI jAtI hai, aura unakI pUrti karanemeM bhI dravyAdika kA vyaya hone lagatA hai / bhogavilAsa kI sAmagrI juTAne meM tathA mauja majA karane meM lAbhAnusAra dravya kA vyaya hotA hai| AvazyakatA kI pUrti se athavA lena-dena ke vyavahAra se avaziSTa dravya ko loga, yA to kisI baiMka meM jamA karA dete haiM, yA jamIna meM use gAr3a kara rakha dete haiM / jamIna meM na gAr3e to use tijoriyoM meM bhara kara bhI eka jagaha rakhadete haiN| unheM aise apane sagotriyoM kA samAgama milatA hai jo inheM rAta dina duHkhI kiyA karate haiM / avibhakta kuTumba honese kisI bAtako lekara paraspara meM jaba kucha anabanasI ho jAtI hai taba Apasa meM alaga hone kI paristhiti AtI hai| jaba vibhakta hote haiM taSa ve samasta dhanako baTavA lete haiM / sagotriyoM kA samAgama dhanI vyaktiyoM ko kadAcit anukUla pravRtti karanevAlA bhI mila jAve aura ve dhana ko arjana karane meM kaSTa kA anubhava karanevAle usa vyakti ke usa dravya ko aneka prakAranA bhega ane upabhegathI bAkI bacavAne kAraNe dhanAdino saMgraha thAya che. "dhanathI dhana prApta thAya che. A lokoktine anusAra tene saMgRhIta dravyathI pachI aneka upAya dvArA tene dravyAdikanI prApti thavA lAge che. bhaga ane upabheganI AvazyaktAe paNa jema jema lAbha thAya che tema tema vadhatI jAya che. ane tenI pUrti karavAmAM paNa vyAdikane vyaya thavA lAge che. legavilAsanI sAmagrI meLavavAmAM tathA mejamajA karavAmAM lAbhAnusAra dravyane vyaya thAya che. AvazyaktAnI pUrtithI athavA leNadeNanA vyavahArathI avaziSTa dravyane leka agara kaI beMkamAM jamA karAve che agara jamInamAM tene dATIne rAkhe che. jamInamAM na dATe te tene tijorImAM bharIne paNa eka jagyAe rAkhe che. tene evA pitAnA sagotrione samAgama maLe che je tene rAtadivasa duHkhI kare che. avibhakta kuTuMba hovAthI koI vAtane laIne parasparamAM jyAre kAMIka aNubanAva thAya che tyAre Apasa ApasamAM alaga alaga thavAnI taiyArI bane che. jyAre vibhakta thAya che tyAre te samasta dhanane vaheMcI le che. sagoviyene samAgama dhanI vyaktione kadAcita anukULa pravRtti karavAvALA paNa maLI Ave, 28 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 AcArAGgasUtre jo bar3I kaThinatA se usane dIpAntaragamana se, durAroha parvatoM ke ullaMghanase, khAni meM par3e hue usake khodane se, rAjA kI sevA se, aura apane evaM para ko santApa karanevAle kRSi-vANijyAdi rUpa sAvadha vyApAroM se paidA kiyA hai saJcita kiyA hai aura vyAja Adi dvArA jisa ko vRddhi kI hai bhale hI vibhAjita na kareM; parantu coroM se drayya kI rakSA karanA eka muzkila kArya hai / dhanI vyaktiyoM ke aneka mitra aura zatru ho jAte haiN| jinakA usase kAma nikalatA rahatA hai ve usake mitra, aura jinakA usase kAma nahIM nikalatA ve usake zatru ho jAte haiN| jo mitra hote haiM ve bhI kAlAntara meM zatru, aura jo zatru hote haiM ye bhI kAlAntara meM mitra banate hue dekhe jAte haiN| ataH jo pahile mitra bana kara zatru bana jAte haiM ve saba isakA bheda bhAva jAna kara coroM ko gupta rIti se saba prakAra kI isakI pravRtti se paricita karA dete haiM aura anta meM ise luTavA dete haiM / kSaNa bhara meM yaha amIra se garIba bana jAtA hai / yadi puNyodaya se coroM ko bhI isake dravyako curAne kA sAhasa na jAgrata ho aura ve isake Upara dhAr3a na bhI pADe to bhI adharmI rAjA kI najara se dravyakI rakSA karanA muzkila hI hai / in many w ane te dhanane upArjana karavAmAM kaSTano anubhava karavAvALA te vyaktie te dravyane je ghaNI muzkelIthI dariyApArathI, mahAna pa`tAnA ullaghanathI, khANumAM paDelAne tenA khADhavAthI, rAjAnI sevAthI ane peAtAne temaja bIjAne saMtApa karavAvALI khetI-vANijyAdirUpa sAvadya vyApArAthI pedA karela che, saMcita karela che, ane vyAja Adi dvArA jenI vRddhi karela che, bhale te vibhAjIta na kare, paraMtu cArothI dravyanI rakSA karavI eka muzkela kArya che. paisAdAra vyakitaenA aneka mitro ane zatrue thAya che. jenAthI jenuM kAma thAya che te mitra, ane jenAthI je kAma banatuM nathI te rAtru banI jAya che. je mitra hoya che te paNa kAlAntaramAM zatru, ane je zatru hoya che te paNa kAlAntaramAM mitra ane che tema dekhavAmAM Ave che. mATe je pahelAM mitra banIne zatru bane che te badhA tenA bhedabhAva jaNIne cArAne gupta rItithI sarva prakAranI tenI pravRttithI paricita karI Ape che, ane antamAM tene luMTAve che. kSaNabharamAM te amIrathI garIma khanI jAya che. kadAca puNyAyathI cAro taraphathI tenu dravya cArAvAnu kadAca sAhasa na bane, ane teo tenI tarapha dhADa paNa na pADe te paNa adharmI rAjAnI najarathI dravyanI rakSA thavI muzkela che, zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 3 athayA rAjAnaH nRpAstasya dhanaM vilumpanti-viluNTanti abhiyogadvAreNa balAlAttaddhanaM gRhNantItyarthaH / athavA tasyArthagRddhasya dhanaM svayameva nazyati, vANijyAdau bahumUlyena krayaNAdalpena vikrayaNAdityarthaH / 'vinazyati' rAjakoze 'vaiGka' padavAcye saMsthApitaM, bhUmyAdau vA nikhAtaM tasya rAjJaH parivartanenApagatAt , bhUmau yatra nikhAtaM dIrghakAlena tato'pagamAdvA vinazyati-svayameva naSTaM bhavatItyarthaH / __ rAjA kI jaba lolupa dRSTi isake dhana para par3atI hai taba vaha jabardastI koI aisA abhiyoga lagA detA hai ki jisase usa vicAre kA vaha dhana dekhate2 luTavA liyA jAtA hai| ___yadi dhArmika rAjAke rAjya meM vasane kA dhanIko saubhAgya milatA hai aura usakI vajaha se usake dhanakI hara eka prakAra se rakSA bhI hotI rahatI hai to bhI adhika saMgraha kI lAlasA se yA usakI vRddhi kI tIvra bhAvanAse jaba dhanI use kisI vyApAra meM lagA detA hai to tejI maMdI ke samaya kraya vikraya karane se acAnaka jaba vyApAra meM ghATA AjAtA hai taba vaha kamAyA huA dravya sahasA hAtha se nikala jAtA hai, aura vaha dhanI vyakti phira hAtha malate hI raha jAtA hai| vyApAra meM yadi puNya karma ke udaya se acchA lAbha bhI ho jAtA hai, to loga use baiMkoM meM jamA kara dete haiM yA use jamIna vagairaha meM gAr3a dete haiN| vahAM usakI surakSA hotI ho to bhI jaba rAjya kA parivartana hotA hai taba baiMke bhI prAyaH luTa jAtI haiM, athavA jaba vaha usa bhUmi se bahuta samaya ke bAda gADe rAjAnI jyAre lalapa daSTi tenA dhana upara paDe che tyAre te jabarAIthI koI evo abhiga lagAve che ke jenAthI te bicArAnuM te dhana dekhatA dekhatAmAM luMTAvI laI jAya che. kadAca dhArmika rAjAnA rAjyamAM vasavAne dhanane saubhAgya maLe che, ane tenA taraphathI tenA dhananI dareka prakAre rakSA paNa thAya che te paNa adhika saMgahanI lAlasAthI agara tenI vRddhinI tIvra bhAvanAthI jyAre paisAdAra te dhanane keI vyApAramAM lagAvI de che te tejI maMdInA samayamAM kaya vikraya karavAthI acAnaka tyAre vyApAramAM nukasAna Ave che tyAre te kamAeluM dhana sahasA hAthathI gumAvI de che, ane pachI te paisAdAra vyakti hAtha ghasate thaI jAya che, vyApAramAM kadAca puNya karmanA udayathI sAro lAbha paNa maLe che to leka tene beMkomAM jamA karAvI de che, agara tene jamIna vigeremAM dATI de che. te ja tenI surakSA bane te paNa jyAre rAjyanuM parivartana thAya che tyAre beMkone paNa luMTavAmAM Ave che, athavA jyAre te bhUmithI bahu samaya bAda dATelAM sthAnathI sthAnAntarita zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 AcArAGgasUtre ___kazcitsurakSitamapi taddhanaM kAMsyadravyasuvarNarajatAdikam agAradAhena= gehadAhena dahyate, ityAdikAraNairupArjitasyApyarthasya bahuvidho nAzo bhavati, antarAyakarmaprAbalyenopArjayiturupabhogAya naiva bhvtiityrthH| uktaJca " catvAro dhanadAyAdA, dharmAgninRpataskarAH // tatra jyeSThApamAnena, trayaH kupyanti sodarAH " // 1 // iti|| hue sthAna se sthAnAntarita ho jAtA hai taba usakA milanA bhI muzkila ho jAtA hai / isa taraha se bhI usakA vinAza hote dera nahIM lgtii| ___kathaMcit kAMsA; dravya, suvarNa, rajatAdi rUpa vaha dhana ghara meM surakSita bhI rahe to bhI acAnaka gharameM Aga lagajAne se usakA bhI vinAza ho jAtA hai| usa samaya bahumUlya vastue~ khAkameM mila jAtI haiN| Aga ko bujhAne ke liye Aye hue logoM ke hAtha bhI usa samaya jo bhI vastu lagatI hai ve use uThA kara le jAte haiN| isa prakAra ina pUrvokta kAraNoM se upArjita dravya kA antarAya karma ke prabala udayameM aneka rIti se vinAza hote dera nahIM lagatI / nItikAra bhI yahI bAta kahate haiM " catvAro dhanadAyadAH, dhrmaagniptskraaH| tatra jyeSThApamAnena, trayaH kupyanti sodarAH // 1 // " dhana ke hissedAra cAra haiM / 1 dharma, 2 agni, 3 rAjA, aura 4 cor| jisa dhanakA sadupayoga dharma meM nahIM hotA hai usa dhanakA agni, rAjA aura coroM ke dvArA vinAza aura apaharaNa hotA hai // 1 // thAya che tyAre tenuM maLavuM paNa muzkela banI jAya che. AvI rIte paNa tene vinAza hovAmAM vAra lAgatI nathI. koI paNa prakAre kAMsA, dravya, suvarNa, rajatAdi rUpa te dhana gharamAM surakSita rahe te paNa acAnaka gharamAM Aga lAgavAthI tene paNa vinAza thaI jAya che. tevA vakhate bahumUlya vastuo khAka thAya che. Agane olavavA AvelA lekanA hAthamAM paNa te vakhate je vastu paDe che te paNa uThAvI laI jAya che. A prakAre A pUrvokta kAraNothI upAjIta dravyano antarAya karmanA prabala udayamAM aneka rItithI vinAza thavAmAM vAra lAgatI nathI. nItikAra paNa e vAta kahe che___ " catvAro dhanadAyadAH, dharmAgninRpataskarAH / tatra jyeSThApamAnena, trayaH kupyanti sodarAH // 1 // " dhananA hissedAra cAra che. 1 dharma, 2 agni, 3 rAjA ane 4 cera. je dhanano sadupayega dharmamAM nathI thatuM te dhanane agni, rAjA ane cere dvArA vinAza ane apaharaNa thAya che. 1 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 3 bahumakAraiH sa dhanasaJcayakArI parasyAya-anyArtham , dAyAdAdyarthameva, krUrANi-zirazcheda-galakartanAdIni karmANi durAcaraNAni vAlaH kartavyazUnyacetAH prakurvANaH prakarSeNa vidadhAnaH san , tena kaTukarmavipAkodayena duHkhena saMmUDhaH parihRtamatiH rAgadveSAbhibhUtatayA kAryAkAryamajAnan viparyAsam caiparItyaM mithyAtvam upaiticApnoti, arthArthamanarthakArI bhavatIti tAtparyam // mU0 6 // ___ mUDhAH sukhepsavo duHkhamavApnuvantIti na mayA svabuddhayocyate, iti sudharmA svAmI kathayati-'muNiNA' ityaadi| mUlam-muNiNA hu eyaM paveiyaM, aNohaMtarA ee, no ya ohaM tarittae, atIraMgamA ee no ya tIraM gamittae, apAraMgamA ee, no ya pAraM gamittae, AyANijjaM ca AyAya taMmi ThANe na ciTTai vitahaM pappa'kheyanne taMmiThANami ciTTai ||suu07|| ____ chAyA-muninA hu etatpraveditam , anoghantarA ete na caughaM tatrtum , atIraMgamA ete, na ca tIraM gantum , apAraMgamA ete, na ca pAraM gantum , AdAnIyaM cAdAya tasmin sthAne na tiSThati, vitathaM prApyAkhedajJastasmin sthAne tiSThati ||muu0 7 // ___ jisa dhanakA antima yaha pariNAma hotA hai usa dhanako saMcita karanevAle ajJAna meM par3e hue haiM "parasyArthAya" sirpha dAyAda vagairaha dUsaroM ke upabhoga ke liye hI usake saMgrahAya mayaMkara se bhayaMkara galakartana, zirazchedana jaise niMdita durAcAroM ko karatA huA tajanya kaTuka karmake vipAkajanita duHkha se saMtaptacitta bana kartavyAkartavya ke viveka se rahita hokara mithyAtvabhAvarUpa viparyAsapane ko prApta hotA hai arthAt vaha dhanake liye aneka anartha karatA hai / sU0 6 // bAla ajJAnI sukha kI cAhanA karate haiM parantu unheM duHkha kI hI prApti hotI hai, isa viSaya meM zrIsudharmA svAmI apanI nijI kalpanA kA niSedha je ghanane antima A pariNAma thAya che te dhanane saMcita karavAvALA majJAnamA 5DesA cha. " parasyArthAya" ta hAyAha vigere bhItanA upanA bhATe ja tenA saMgrahArtha bhayaMkarathI bhayaMkara galakartana, zirachedana jevA niMdita durAcArone karIne tajajanya kaTuka karmanA vipAkajanita duHkhathI saMtacitta banI kartavyAkartavyanA vivekathI rahita banI mithyAtvabhAvarUpa viparyAsapaNAne prApta thAya che, arthAta te dhana mATe aneka adharma kare che sUtra 6 che bAla ajJAnI sukhanI cAhanA kare che paraMtu tene duHkhanI ja prApti thAya che. A viSayamAM zrI sudharmAsvAmI pitAnI nijI kalpanAne niSedha karIne kahe che zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 AcArAGgasUtre __TIkA- munine'-tyAdi / 'muninA' saMsArasya trikAlAvasthAM manute yaH sa muniH dhAtikarmacatuSTayakSayasamudbhUtAtmasvarUpastIrthaGkaragaNadharAdiH, tena, hu-nizcayena etat=pUrvoktaM vakSyamANaM vA, tatra pUrvoktaM parigrahAsaktijanitasaMsAraparibhramaNasvarUpam , asakRduccairgotrotpattyAdikaM ca pra-prakarSaNa veditaM-dvAdazaparSadi prarUpitam bhinnabhinnasvarUpeNa kthitmityrthH| vakSyamANaM praveditamAha-'anoghantarA' ityAdi, karate hue kahate haiM-'muNiNA' ityAdi / ___"muni" yaha zabda 'man' dhAtu se niSpanna huA hai| 'man' dhAtu kA artha jAnanA hai / jo saMsArI kI trikAlasaMbaMdhI samasta guNa-paryAya rUpa avasthAoM ko jAnatA hai usakA nAma muni hai, ghAtiyA karmoM ke kSaya hone se jinhoM ko kevalajJAna svarUpa AtmA ke nijarUpa kI prApti ho cukI hai aise tIrthakara, gaNadharAdi deva yahAM 'muni' zabda se liye gaye haiN| apanI nijI kalpanA kA parihAra karate hue satrakAra kahate haiM ki-pUrvokta parigrahameM atyAsaktivaza jIva saMsAra meM hI paribhramaNa karatA hai, tathA "asakRduccairgotre asakRnnIcairgotre" ityAdi sUtroM (isI uddeza ke prathamAdi sUtroM) meM jo kahA gayA hai yaha samasta viSaya, athavA jo bhI kucha Age kahA jAvegA vaha saba maiMne apanI nijabuddhi se kalpita kara nahIM kahA hai, kintu tIrthakarAdika devoM ne apanI 2 pariSad meM pRthaka pRthak rUpa se aisAhI kahA hai / unakI paraMparA se jisa prakAra yaha viSaya calA 'muNiNA' tyAha. " muni" 2! 256 'man' dhAtuthI niSpanna thayo cha. 'man' dhAtuno ma jANavuM thAya che. je saMsArInI trikAlasaMbaMdhI samasta guNaparyAyarUpa avasthAone jANe che tenuM nAma muni che. ghAtiyA karmane kSaya hovAthI jene kevaLa jJAnasvarUpa AtmAnA nijarUpanI prApti thayela che evA tIrthaMkara gaNudharAdi deva A ThekANe muni-zabdathI levAmAM Avela che. potAnI nijI kalpanAne parihAra karIne sUtrakAra kahe che ke-pUrvokta parigrahamAM atyAsaktivaza chava saMsAramAM ja paribhramaNa 42. tathA " asaduccairgotre asakRnnIcaitri" tyAhi sUtrI ( A uddezanA prathamAdi sUtra)mAM je kahevAmAM Avela che te samasta viSaya, ane je AgaLa kahevAmAM Avaze te badhA meM pitAnI nija buddhithI kalpanA karI kahela nathI, paNa tIrthaMkaradika dee tipitAnI pariSadamAM pRtha pRthaka rUpathI ema ja kahela che, tenI paraMparAthI je prakAre A viSaya cAlya zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 3 223 " anoghantarAH = ogho dravyamAvamedena dvividhaH- dravyaudho nadIpUrAdikaH. bhAvaugho'STavidhaM karma saMsAro vA yena yatra vA duHkhito bhavati prANI, tamoghaM tarantItyoghantarAH, na oghantarA anoghantarAH = mithyAdarzinaH kutIrthikAdayaH pArzvasthAdayo vA, jJAnakriyAmavavikalAH, ovataraNavyagramanaso'pi taraNopAyavivekAbhAvAnna tartu prabhavanti tadevAhaA rahA hai usI ke anusAra maiMne bhI yaha pratipAdita kiyA hai ataH mUla meM yaha sarvajJokta hone se apramANabhUta nahIM mAnA jA sktaa| vakSyamANa viSaya meM sUtrakAra kahate haiM - ' anoghantarA' ityAdi, 'anoghantara' zabdakA artha midhyAdRSTi jIva hai / jo oghantara nahIM haiM, ve anoghantara haiM / dravya aura bhAva ke bheda se ogha do prakAra kA hai, nadI kA pUra vagairaha dravya - ogha hai, aSTaprakAra karma athavA saMsAra, bhAva-ogha hai| jisake dvArA prANI jahAM para duHkhita hotA hai usa kA nAma ogha hai, usa ogha ko jo tara jAte haiM- pAra kara jAte haiM, ve oghantara kahe jAte haiN| inase jo viparIta haiM, ve anoghantara- mithyAdRSTi kutIrthika yA pAsatthAdika jIva haiM, kyoM ki mithyAdRSTi jIva bhAva-ogha ko pAra nahIM karate haiM / bhAva-ogha ko pAra karane ke liye jJAna aura kriyA rUpI pravahaNa (naukA) kI jarUrata hotI hai / jisa prakAra manuSya vinA naukA ke samudra ke pAra nahIM jA sakatA usI prakAra isa saMsAra yA aSTavidha karma rUpI samudrakA pAra karanA bhI vinA jJAna aura kriyA ke sarvathA asaMbhava Ave che te anusAra meM paNa A pratipAdana karyuM che mATe mULamAM A sa jJokata hovAthI apramANabhUta mAnI zakAtuM nathI. vakSyamANu viSayamA sUtrAra uhe che-' anoghaMtarA' ityAhi. anoghantara zabdane artha mithyAdaSTi jIva che. je eghantara nathI te anAdhastara che. dravya ane bhAvanA bhedathI Agha e prakAre che. nadInuM pUra vigere dravya ogha che. aSTaprakAra karyuM athavA saMsAra bhAvaegha che. jenA dvArA prANI je jagyAe du:khI thAya che tenuM nAma Adha che. te Adha je tarI jAya che-- pAra kare che te edhantara kahevAya che. tenAthI je viparIta che te anedhantaramithyASTi kutIrthika agara pAsasthArdika jIva che, kAraNa ke mithyArdaSTi jIva bhAva eghane pAr karatA nathI. bhAva eghane pAra karavA mATe jJAna ane kriyArUpI pravahaNa (naukA ) nI jarUrata paDe che. jevI rIte manuSya jahAja vinA samudra pAra karI zakatA nathI te prakAre A saMsAra ane aSTavidhaka rUpI samudranA pAra karavA te jJAna ane kriyA vagara sathA asaMbhava che. samyajJAna ane zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 AcArAGgasUtre na caughamiti, oghaM tatu na ca samarthA bhavantItyarthaH spaSTaH / kiM ca ete 'atIraMgamAH ' tIraM na gacchantItyatIraMgamAH, ete vItarAgamaNItaratnatrayasamArAdhanAbhAvAt tIraM gantuM samarthA na bhavantItyarthaH, api ca- 'apAraMgamAH ' pArastaTastaM gacchantIti pAraMgamAH, na pAraMgamA apAraMgamAH samyagupadezAbhAvAtpAragamanamanaso'pi utsUtraprarUpaNAt, hai / samyagjJAna aura samyakcAritra vikala jIvoM ko hI mithyAdRSTi kahA gayA hai / samyakjJAna ke abhAva se samyagdarzana kA abhAva bhI svataH siddha hai, ataH use yahAM prathak rUpase nahIM kahA / mithyAdRSTi jIva yadyapi ogha ko pAra karane ke liye lAlAyitamana rahate haiM parantu unake pAsa pAra karanekA upAyasvarUpa vivekakA abhAva hone se ve use pAra nahIM kara sakate / yahI bAta "na caughaM tartu " isa pad se sUtrakAra prakaTa karate haiM / saMsArarUpa samudra se pAra hone ke liye sarva prathama samakita kI jarUrata par3atI hai| zAstra meM samakita ko khevaTiyA kI upamA dI gaI hai / jisa prakAra vinA khevaTiyA ke naukA jIvoM ko jalAzaya se pAra nahIM utAra sakatI, usI prakAra isa saMsArarUpa samudra se jIva vinA samakita ko pAye kabhI bhI pAra nahIM utara sakatA / samakita ke viSaya meM pIche vivecana kiyA jA cukA hai / mithyAdRSTi jIva saMsArarUpI samudra ke tIra ko aura pAra ko pAneke liye asamartha isaliye haiM ki ye "atIraMgama" aura " apAraMgama " haiM / sabhyazcAritra vikala jIvA ne mithyASTi jIva kahela che. samyajJAnanA abhAvathI samyagdarzanane abhAva paNa svataH siddha che mATe tene A ThekANe pRthak rUpathI kahela nathI. " mithyAdRSTi jIva yadyapi AghanA pAra karavA mATe lAlAyita mana rAkhe che paraMtu tenI pAse pAra karavAnA upAyasvarUpa vivekanA abhAva hAvAthI pAra karI zatA nathI. te vAta " na caughaM tatuM" se pahathI sUtraara agaTa are che. saMsAra rUpa samudranA pAra karavA mATe sarva prathama samakitanI jarUra paDe che. zAstramAM samitane khevaTIyAnI upamA Apela che. je prakAre kheTiyA vagara naukA jIvAne jalAzayathI pAra nahi utArI zake, te prakAre A saMsArarUpa samudrathI jIva vinA sakita meLavye koI vakhata pAra utarI zakatA nathI. samikatanA viSayamAM pAchaLa vivecana karavAmAM Avela che. mithyArdaSTi jIva saMsArarUpI samudranA tIranA pAra karavAne mATe asamartha ye bhATe che te "atIraMgama " ane " apAraMgama " che vItarAgaprAzIta ratna zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 225 adhya0 2. u. 3 tatraiva pravRttatvAt , unmArgapracArakatvAcca pAraM gantuM prabhavo na bhavantItyarthaH / atIraMgamAH' 'apAraMgamAH' ityubhayatrApi no bhavantI'-tyatra bhavanakriyAyAmanvaye ArSasvAdasamarthasamAso bodhyH| te tIraM titIrSavo'pi pAraM pipArayiSavo'pi svAbhimatazAstrapravRttayo naiva tIraM gacchanti, nApi pAraM prApnuvanti / loke tIrapArayorekArthatve'pi atra tIrapadena mohanIyakSayaH, pArapadena ghAtikarmakSayo gRhyata iti vizeSAnna paunaruktyam / oghaM titIrSavo'pi kuto na tIrapAragAmino bhavantItyAha-'AdAnIya'vItarAgapraNIta ratnatraya kI ArAdhanA kA inameM abhAva hone se ye ' atIraMgama' aura samyak upadeza kI prApti kA abhAva hone se pAra prApta karane ke liye abhilASI hote hue bhI ye utsUtra ke prarUpaka aura unmArga ke pracAraka hone kI vajaha se 'apAraMgama' haiM / loka meM tIra aura pAra zabda kA eka hI vAcyArtha hotA hai phira bhI sUtra meM jo ina do zabdoMkA prayoga kiyA hai, usase yaha bAta jJAta hotI hai ki-tIra zabda se ghAtI karmoM kA kSaya aura pAra zabda se aghAtiyA karmoMkA abhAva artha hotA hai| ___ " AdAnIyaM cAdAya tasmin sthAne na tiSThati" AdAnIya zabda kA artha mukti jisase prApta kI jAtI hai aisA cAritra hai / mithyAdRSTi jIva parigraha meM mUcchita hone se apanI kalpanAnusAra cAritra kA ArAdhana karate haiM / mukti to samyakcAritra ke ArAdhana se prApta hotI hai| jisameM sAvadha pravRttikA leza nahIM hai usakA nAma samyakacAritra hai| jaise2 jIva guNasthAnoM kI prApti karatA jAtA hai vaise 2 gRhItacAritrameM ujjvalatA trayI mArAdhanAnu temA mamA pAthI te ' atIraMgama' mane sabhya upadezanI prAptine abhAva hovAthI pAra prApta karavA mATe abhilASI hovA chatAM te utsu nA pra354 mana janmAna prayA24 DApAthI 'apAraMgama' cha. soma tIra ane pAra zabdane eka ja vAcyArtha thAya che te paNa sUtramAM je be zabdono prayoga karyo che. tenAthI e vAta jJAta thAya che ke-tIra zabdathI ghAtiyA karmone kSaya ane pAra zabdathI aghAtiyA karmone abhAva artha thAya che. " AdAnIyaM cAdAya tasmin sthAne na tiSThati " AdAnIya zabdano artha mukti jenAthI prApta thAya che evuM cAritra che. mithyAdaSTi jIva parigrahamAM mUchita hevAthI pitAnI kalpanAnusAra cAritranuM ArAdhana kare che, mukti te sammacAritranI ArAdhanathI prApta thAya che. jemAM sAvadya pravRttine leza paNa nathI tenuM nAma samyakUcAritra che. jema jema jIva guNasthAnanI prApti karate jAya che tema tema gRhIta cAritramAM ujavalatA AvatI jAya che, zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 AcArAGgasUtre mityAdi, sa tIrapArajigamiSuH AdAnIyam=AdIyate = prApyate mokSo'nenetyAdAnIyaM = cAritraM, tadAdAya samArAdhanajJAnaviSayIkRtya tasmin sthAne = cAritra -sthAne na tiSThati parigrahamUcchitatvAt, " yadvA - AdAnIyaM = dAsaudAsahastyazvarathadhanadhAnyasuvarNAdikaM tad AdAya = gRhItvA tatra vimudya, athavA mithyAtvAviratimamAdakaSAyayogairAdAnIyaM karma gRhIsvA ratnatrayAtmake mokSamArge na tiSThati = AtmAnaM na sthApayati / na sa kevalaM sarvajJopadezasthAne tiSThati, pratyuta viparItAcAramAcaratItyAha - ' vitatha ' - miti, akhedajJaH = parapIDAnabhijJaH, vitathaM - mithyAtvamohanIyaM prApya = labdhvA tatraiva sthAne = parigrahAdimUcrchAyAM tiSThati, tatraiva jIvanaM yApayatItyarthaH / zabdAdikAmaguNAsaGgasaGgI SaDjIvanikAyasamArambhavAn parigrahamUcchito jJAnAvaraNIyAdicikaNakarmANi samupArjayanajasraM narakanigodAdivyapadezaM labhata ityAzayaH // sU0 7 // AtI jAtI hai| mithyAdRSTi jIva samakita ke abhAva meM prathama guNasthAnavartI hotA hai ataH vaha samakitasahita cAritra kA ArAdhana nahIM kara sakatA, isaliye tIra aura pArake lAbha se sadA vaMcita rahA karatA hai / athavA AdAnIya zabda kA artha-dAsI, dAsa, hasti, azva, ratha, dhana, dhAnya aura suvarNAdika parigraha bhI hai / mithyAdRSTi jIva isI parigraha meM atyanta Asakta rahatA hai isa liye vaha ratnatrayAtmaka mokSamArga meM kabhI bhI sthiti kA lAbha nahI kara sktaa| AdAnIya zabda kA artha karma bhI hai, isa karma ko vaha mithyAtva, avirati, kaSAya, pramAda aura yogoM dvArA grahaNa karatA hai / karmake sadbhAva meM jIva zuddha AtmasvarUparUpa mukti kI prApti se dUra hI rahatA hai| isa viSaya meM pahile likhA jA cukA hai| jaba mithyAdRSTi jIva samakitanA abhAvamAM prathamaguNasthAnava thAya che, mATe te samakitasahita cAritranuM ArAdhana karI zakatA nathI, mATe tIra ane pAranA lAbhathI vaMcita rahe che. paNa athavA-AhAnIya zabhano artha - hAsI hAsa, hasti, azva, ratha, dhana, dhAnya ane suvarNAdika pariha paNa che, mithyAISTi jIva A parigrahamAM atyanta Asakta rahe che, jethI te ratnatrayAtmaka mokSamArgImAM koI vakhata sthitino lAbha karI zakatA nathI. AdAnIya zabdano artha kapaNa che. A karmIne te mithyAtva, avirati, kaSAya, pramAda ane yogAdvArA grahaNa kare che, kanA sadbhAvamAM jIva zuddha AtmasvarUparUpa muktinI prAptithI dUra ja rahe che, A viSayamAM pahelAM lakhavAmAM AveluM che. jyAM sudhI muktinA zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 3 227 yo narakAdivyapadezabhAgU na bhavati, yazca bhavati taM darzayati-' uddeso' ityaadi| mUlam-uddeso pAsagassa natthi, bAle puNa nihe kAmasamaNunne asamiyadukkhe dukkhI dukkhANameva Avaha aNupariyaitti bemi // sU0 8 // __ chAyA-uddezaH pazyakasya nAsti, bAlaH punaH snihaH kAmasamanujJo'zamitaduHkho duHkhI duHkhAnAmevA''vartamanuparivartate / iti bravImi // mU0 8 // TIkA--' uddeza' ityAdi, pazyatIti pazyaH, pazya eva pazyakaH parijJAtasakalaheyopAdeyastIrthaGkaragaNadharAdistasya viditaveditavyasya, uddizyate ityudezaH-narakAdivyapadezo nArakAdiparyAyavyavahAra iti yAvat , atra vyapadezArthakodezazabdakathanena nAmakarmaNaH sakalApyuttaraprakRtiAyA / nAsti naiva vartate tasya sarvajJatvAt , na tasya vyapadezApekSA, tasminneva bhave tasya moksspraapteH| taka mukti ke kAraNoM kI prApti nahIM hotI taba taka mukti nahIM mila sakatI hai / muktikA kAraNa ratnatraya hai| jaba taka jIva ko ina tInoM kI pUrNatA prApta nahIM hotI taba taka muktikA mAge usake hAthameM nahIM aataa| mithyAdRSTi jIva jaba isa mArga kI prApti se hI rahita hai taba vaha mukti kA lAbha bhI kaise kara sakatA hai? yahI sarvajJa kA upadeza hai| isa sarvajJa ke upadeza kI ora usa kI jarA bhI ruci jAgrata nahIM hotI hai, yahI mithyAtva kA jora hai| isa jora se vaha apanI manamAnI pravRtti karane meM lagA rahatA hai, aura isI kI vajaha se vaha parigraha meM mUcchita hotA rahatA hai| parigraha ke saMgraha karane meM 'jIvoM kA vighAta mere dvArA hotA hai| isakI ora usakA lakSya hI nahIM jAtA, aura apanA samasta jIvana avirata avasthA meM hI vyatIta kara detA hai| kAraNonI prApti thatI nathI tyAM sudhI mukti maLI zakatI nathI. muktinuM kAraNa ratnatraya che. jyAM sudhI jIvane A traNenI pUrNatA prApta thatI nathI tyAM sudhI muktine mArga tenA hAthamAM AvatuM nathI. mithyAdaSTi jIva jyAre A mArganI pravRttithI ja rahita che te pachI te muktine lAbha paNa kevI rIte meLavI zake e ja sarvane upadeza che. A sarvAnA upadeza tarapha tenI jarA paNa rUci jAgrata nathI thatI te ja mithyAtvanuM jora che. te jorathI te pitAnI manamAnI pravRtti karavAmAM lAge rahe che, ane tenA prabhAve te parigrahamAM paNa mUchita thatA rahe che. parigraha saMgraha karavAmAM "jIne vighAta mArA dvArA thAya che." te tarapha tenuM lakSya paNa jatuM nathI, ane pitAnuM samasta jIvana avirata avasthAmAM ja vyatIta kare che. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre isa sUtra kA sArAMza yahI hai ki mithyAdRSTi jIva sAMsArika viSaya bhogoM meM Asakta bana kara parigraha kA saMgraha karatA rahatA hai| isa pravRtti meM usake dvArA SaTkAya ke jIvoM kA vidhAna bhI hotA hai parantu usakI vaha pravRtti saMyamayukta na honese jJAnAvaraNa Adi cikkaNa kama ke tIvra anubhAgabaMdha meM aura tIvra sthitibaMdha meM pradhAna kAraNa banatI hai, ataH vaha muktisukha ke lAbha se vaMcita rahatA hai, itanA hI nahIM pratyuta caturgati rUpa saMsAra meM narakanigodAdi ke kaSToM kA hI bhoktA banatA hai | sU07 // narakanigodAdi kaSToMkA bhoktA kauna hotA hai aura kauna nahIM hotA hai ? isI viSaya ko phira se isa sUtra meM anvayavyatirekamukha se pratipAdana karate haiM- " uddezo pAsagassa natthi " ityAdi / dekhanevAle kA nAma pazya hai, svArtha meM 'ka' pratyaya hone se pazyaka zabda bana jAtA hai / pazya zabda kA jo artha hai vahI pazyaka kA hai / prazna - saMsAra ke saMjJI aura asaMjJI caturindriyAdi jitane bhI jIva haiM ve saba dekhanevAle haiM ataH ye bhI pazyaka ho jAyeMge, parantu isa sUtra meM ina paiyakoM kA to grahaNa kiyA hI nahIM gayA hai, kyoM ki " uddeza: pazyakasya nAsti " isa kathana se unameM uddeza kA abhAva nahIM hai, vahAM para to yaha manuSyajAtIya hai, yaha caturindriya jAtIya hai, ityAdi vyavahAra 228 A sUtranA sArAMza e che ke-mithyASTi jIva sAMsArika viSayabhAgomAM Asakta banI parigrahanA saMgraha karatA rahe che. A pravRttimAM te dvArA SaTkAya jIvAnA ghAta paNa thAya che, paraMtu tenI te pravRtti saMyamayukta na heAvAthI jJAnAvaraNa Adi cikaNA karmInA tIvra anubhAgama dhamAM pradhAna kAraNa ane che, mATe te muktisukhanA lAbhathI vaMcita rahe che, ATaluM ja nahi pratyuta catutirUpa saMsAramAM naranige AdinA kaSTono paNa bhoktA ane che. / sU. chA narakanigodAdi kaSTonA bhAkatA kANu bane che ? ane kANu anatA nathI ? te viSayane pharIthI A sUtramAM anvayavyatirekamukhathI pratipAdana kare che " uddezo pAsagassa natthi " ityAdi. dekhavAvALAnuM nAma pazca che. svArthamAM '' pratyaya hAvAthI pazyaka zabda ane che, pazya zabdanA je artha che teja zyakanA che. prazna--saMsAranA sanI ane asa'nI caturindriyAdi jeTalA paNa jIva che te badhA dekhavAvALA che mATe te paNa pazyaka thaI jaze. paraMtu A sUtramAM cyA pazyanA to aDaeNu uravAmAM Ave nathI, aNu hai " uddezaH pazyakasya nAsti" A kathanathI temAM uddezanA abhAva nathI, te jagyAe te e manuSyajAtIya che, zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 3 229 hotA hI hai / uddeza zabda kA vyutpattyartha-" uddizyate iti uddezaH, narakAdivyapadezo, narakAdivyavahAra iti yAvat" yaha nArakI hai, arthAt yaha narakaparyAyaviziSTa jIva hai, ityAdi vyavahAra ko hI uddeza kahA hai| isa uddeza kA abhAva pUrvokta saMsArI jIvoM meM nahIM AtA hai, ataH "uddezaH pazyakasya nAsti" yaha kaise kahA gayA hai / ___ uttara-yahAM para pahile yaha jo kahA gayA hai ki-mithyAdRSTi jIva parigraha meM Asakta bana kara SaTkAya ke jIvoM ke upamardana karanevAlA hone se jJAnAvaraNAdika kA~kA baMdha kara narakanigodAdi gatiyoM ke ananta duHkhoM kA bhoktA banatA hai, parantu jo parigraha meM Asakta nahIM haiM ve SaTkAya ke jIvoM ke rakSaka hone se karmoM ke baMdha karanevAle nahIM hote, aura kramazaH kevalajJAna ko pAkara mukti ko prApta kara lete haiM, aise jIva hI yahAM pazyaka zabda se grahaNa kiye haiM / ve sAkSAt tIrthakara gaNadharAdi deva haiN| jaba taka ve mukti nahIM prApta kara lete taba taka nAma karma kI kucha prakRtiyoM kA sadbhAva hone se unameM bhI manuSyaparyAya viziSTa Adi kA vyavahAra hotA hI hai, parantu bhaviSya meM usa prakAra kA vyavahAra unameM sarvathA nahIM honevAlA hai, isa bhaviSyatprajJApananaya kI e caturindriyajAtIya che, ItyAdi vyavahAra thAya ja che. uddeza zabdanI vyutpasyartha " uddizyate iti uddezaH-narakAdivyapadezo, narakAdivyavahAra iti yAvat " A nArakI che arthAt e narakaparyAyaviziSTa jIva che, ItyAdi vyavahArane ja uddeza kahyo che. A uddezane abhAva pUrvokta saMsArI jImAM Avato nathI, mATe " uddezaH pazyakasya nAsti" me ma vAma mAvesa cha ? uttara-A jagyAe pahelAM e kahevAmAM Avela che ke mithyAdaSTi jIva parigrahamAM Asakta banI SakAya jIvonA upamardana karavAvALA hovAthI jJAnAvaraNAdika karmone baMdha karI narakanigedAdi gatinA anaMta duHkhenA bhaktA bane che, paraMtu je parigrahamAM Asakta nathI te pakAya nA rakSaka hovAthI karmonA baMdha karavAvALA nathI banatA, ane kramazaH kevaLajJAnane meLavI mukitane prApta karI le che. evA jIva ja ahIM pazyaka zabdathI grahaNa karela che. te sAkSAt tirthaMkara gaNudharAdi deva che. jyAM sudhI te mukti prApta nathI karI letAM tyAM sudhI nAmakarmanI cheDI prakRtino abhAva hovAthI temAM paNa manuSyaparyAyaviziSTa Adine vyavahAra thAya che, paraMtu bhaviSyamAM te prakArane vyavahAra temAM sarvathA nahi banavAvALo che. A bhaviSyaprajJApananayanI apekSAthI zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 AcArAgasUtre apekSA se yahAM para bhI " pazyakasya uddezo nAsti" pazyaka ko uddeza nahIM hai, yaha kathana susaMgata samajhanA cAhiye / prazna-kaise jAnA jAtA hai ki-unameM Age calakara samasta avaziSTa nAmakarma kI prakRtiyAM sarvathA kSaya ho jAnevAlI hai? pratyakSa se to yaha bAta jJAta ho nahIM sakatI, kyoM ki pratyakSa to vartamAnasaMbaMdhI padArtha ko hI grahaNa karatA hai| usa prakAra kI paryAyasaMbaMdhI vartamAna to hai nahIM / anumAna bhI isa viSaya ko nahIM jAna sakatA, kyoM ki tadavinAbhAvI koI bhI aisA hetu nahIM hai jo isa bAta kA anumApaka ho, jisake vinA jo na ho usako avinAbhAvI kahate haiN| uttara-yaha to hama bhI mAnate haiM ki-cakSurAdiindriyajanya jJAna rUpa pratyakSa (sAMvyavahArika pratyakSa) isa prakAra kI avasthAko nahIM jAna sakatA, parantu anumAnapramANa se isa bAta kI siddhi hotI hai ki-avaziSTa nAmakarma kI prakRtiyoM kA vahAM para sarvathA kSaya hogaa| yaha kaise kahA ki tadvinAbhAvI hetu vahAM para nahIM hai| "tasya sarvajJatvAt " arthAt "ve sarvajJa haiM" yahI tadavinAbhAvI hetu hai| jisa prakAra dhUma vahni kA avinAbhAvI hetu hai usI prakAra ghAtiyA karmoM ke abhAva se utpanna te jyome pazu " pazyakasya uddezo nAsti' 5zyane uddeza nathI, ye 4thana susaMgata samajavuM joIe. prazna--kevI rIte jANavAmAM Ave ke temAM AgaLa samasta avaziSTa nAmakarmanI prakRti sarvathA kSaya thaI javAvALI che? pratyakSathI te e vAta jJAta thaI zakatI nathI, kAraNa ke pratyakSa to vartamAna saMbaMdhI padArthane ja grahaNa kare che. tevA prakAranI paryAyasaMbaMdhI vartamAna to che nahi. anumAnathI paNa A viSayane jANI zakAto nathI, kAraNa ke tadavinAbhAvI keI paNa e hetu nathI je A vAtane anumApaka hoya. jenA vinA je na hoya tene avinAbhAvI kahe che. uttara--e te ame paNa mAnIe chIe ke-cakSurAdiindriyajanya jJAnarUpa pratyakSa (sAMvyavahArika pratyakSa) A prakAranI avasthAne jANI zakatA nathI, paraMtu anumAnapramANuthI A vAtanI siddhi thAya che ke-avaziSTa nAmakarmanI prakatione tyAM sarvathA kSaya thaze. ema kema kahevAya ke tadavinAbhAvI hatu tyAM nathI. " tasya sarvajJatvAt ' arthAt "te sarvajJa cha" 4 tahavinAsAvI hetu che, jevI rIte dhumADo Agane avinAbhAvI hetu che, tevI rIte zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 3 231 sarvajJa avasthA bhI zeSa nAmakarma kI prakRtiyoM kA bhaviSya meM vahAM vilayahonerUpa sAdhya kI siddhi karAne meM avinAbhAvI hetu hai ataH isa avinAbhAvI hetu se vahAM para sAdhyakI siddhi hone meM koI bhI bAdhA nahIM AtI / prazna - apane sAdhya ko siddha karane meM hetu kI siddhi pradhAna mAnI jAtI hai / jisa sAdhya kA hetu siddha nahIM hotA vaha apane sAdhyakI siddhi nahIM kara sakatA | sAdhya asiddha hotA hai, hetu to siddha honA cAhiye / uttara - hetu siddha hI hai-asiddha nahIM, bhUta bhaviSyat aura vartamAna kAlIna samasta dravya aura unakI anantAnantaparyAyoM ko hastAmalakavat ekakAlAvacchedena ( eka kAlameM) jAnanevAlA hone se tIrthaMkarAdi prabhu sarvajJa haiM / jJAnAvaraNa Adi cAra ghAtiyAkarmoM ke sarvathA vinaSTa hone se unhoMne apanI jIvanmukta avasthA meM kevalajJAnarUpI sUrya ko prApta karaliyA hai / isa prazastatama aura asAdhAraNa jJAna ke dvArA hI ye vizva ke samasta padArthasArthako jAnate rahate haiM / inakA jJAna samasta padArthoM kA jJAtA hai, yaha bAta anumAna pramANa se siddha hotI hai, kyoM ki jaba chadmastha jIvoM jJAnaguNa meM jAnane kI hInAdhikatA pAI jAtI hai to usase yaha bAta ghAtiyA karmonA abhAvathI utpanna sarvajJa avasthA paNa zeSa nAmakarmanI prakRtiyeAnA bhaviSyamAM tyAM vilayaheAvArUpa sAdhyanI siddhi karAvavAmAMavinAbhAvI hetu che mATe A avinAbhAvI hetuthI tyAM sAdhyanI siddhi thavAmAM kaI aDacaNa AvatI nathI. ke prazna--potAnA sAdhyane siddha karavAmAM hetunI siddhi pradhAna mAnavAmAM Ave che. je sAdhyano hetu siddha thato nathI ne potAnA sAdhyanI siddhi karI zakato nathI. sAdhyuM asiddha thAya che, hetu to siddha thavA joIe. uttara----hetu siddha ja che. asiddha nahi. bhUta bhaviSya ane vamAna kAlIna samasta dravya ane tenI anantAnanta padmAne hastAmalakavat ekakAlAvacchedena ( meDa aNamA) lagavAvAjA hovAthI tIrtha zahi prabhu sarvajJa che. jJAnAvaraNa Adi cAra ghAtiyA karmono sathA vinaSTa thavAthI tene pAtAnI jIvanamukta avasthAmAM kevaLajJAnarUpI sUryane prApta karela che. A prazastatama ane asAdhAraNa jJAnadvArA vizvanA samasta padArthone jANatA rahe che. tenuM jJAna samasta padArthonuM jJAtA che. e vAta anumAna pramANathI siddha thAya che. kAraNa ke jyAre chadmastha jIvAne jJAnaguNamAM jANavAnI hInAdhikatA meLavI zakAya che to tenAthI zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 AcArAgasUtre yadvA-pazyakasya sarvajJasya uddezaH upadezaH 'suyaM me AusaM teNa'-mityAdiH 'taMmi ThANaMmi ciTThai' ityantaH pUrvoktasvarUpaH, vAle puNa nihe' ityArabhya 'AgAe ArAhiyA vi bhavai' itiparyantavakSyamANasvarUpo vA nAsti=na tasya prayojana vartata ityarthaH, sakalalokAlokapadArthasArthasya hastAmalakavatkevalAlokaviSayIbhUtatvAt / ke pratyupadezaH ? ityAha- bAlaH' ityaadi| yaH punaH bAlaH parigrahagRddho jJAnakriyAvikalaH, snihyate iti snihaH viSayAnurAgI, kAmasamanujJaH-kAmAn bhI siddha hotI hai ki eka jJAna aisA bhI hai ki jahAM para trikAlavI samasta padArthoM kA avalokana-jJAna yugapat hotA hai / jisa prakAra parimANa kI taratamatA AkAza meM ananta ho kara Thahara jAtI hai isI prakAra jJAna kI anantatA bhI inameM sthita hokara apanA sthAna prApta karatI hai| saMsAra meM ananta padArtha haiM, unameM kaI sUkSma haiM, kaI bAdara haiM, kaI antarita haiM, kaI anantarita haiM, kaI nikaTa haiM, kaI dUra haiM / ina saba kA yathArtha rUpa se pratipAdana karanA vinA sarvajJatA ke nahIM ho sakatA, aura ina ananta padArthoM ko jAnanevAlA jJAna bhI ananta hI hotA hai / jainazAstra meM aise jJAna ko hI kevalajJAna kahA hai, aura isa jJAnasaMpanna AtmA ko sarvajJa kahA hai| yaha vyAkhyA " naraka nigodAdi paryAyoM ke duHkha sarvajJa nahIM prApta karate? tathA ve isa prakAra ke vyapadeza se rahita hote haiM ? " isa prakAra ke vyatirekamukhase kI gaI hai| aba uddeza kI samApti karate hue sUtrakAra anvayamukha se vyAkhyA karate haiNte vAta siddha thAya che ke eka jJAna evuM paNa che ke jyAM trikAlavartI samasta padArthonuM avalokana-jJAna yugapatuM thAya che. je prakAre pariNAmanI taratamatA A kAzamAM ananta banIne aTakI jAya che te prakAre jJAnanI anantatA paNa temAM sthita banIne potAnuM sthAna prApta kare che. saMsAramAM anaMta padArtha che, temAM kaI sUkSma che, koI bAdara che, keI anatarita che, keI anantarita che, kaI nikaTa che. keI dara che. A badhAnuM yathArtharUpathI pratipAdana karavuM sarvajJatA vinA banI zakatuM nathI, ane A ananta padArthone jANavAvALuM jJAna paNa ananta ja thAya che. jainazAstramAM tevA jJAnane ja kevaLajJAna kahe che, ane A jJAnasaMpanna AtmAne sarvajJa kahe che. A vyAkhyA "narakanigodAdi paryAnA duHkha sarvajJa nathI prApta karatAM tathA te A prakAranA vyapadezathI rahita hoya che?" A prakAre vyatirekamukhathI kahevAmAM Avela che. have uddezanI samApti karatAM sUtrakAra anvayamukhathI vyAkhyA kare che- zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 3 233 spRhA-madanarUpAn sam samyak , anu-anukUlaM jAnAtIti kAmasamanujJaH kAmaguNAnumodakaH, ata eva azamitaduHkhaH-azamitam-akSINaM duHkham alabdhalAbhAya labdhaparirakSaNAya ca vyagratayA nirantaracintanarUpaM yasya so'zamitaduHkhA-viSayakaSAyAsaktatvena nitAntaklAntasvAntaH, ata eva duHkhI zArIrika-mAnasika-pIDApIDitaH, duHkhAnAm aihika-pAratrika-nAnAvidhAnAmeva, Avarta saMsAracakram "bAle puNa Nihe" ityAdi / "suyaM me AusaM teNaM' yahAM se lekara "taMmi ThANaMmi ciTThai" yahAM taka kA pUrvoktasvarUpavAlA upadeza tathA "bAle puNa Nihe" yahAM se lekara "ANAe ArAhiyA vi bhavai" yahAM taka vakSyamANa-Age kahA jAnevAlA-upadeza sarvajJa kI apekSA se nahIM kahA gayA hai / kyoM ki ve kRtakRtya haiM, unheM kisI bhI vastuse prayojana nahIM rahA hai, kevalajJAna kI prApti honese ve samasta padArthoM ko hastAmalakavat sAkSAt jAnate haiM, ataH yaha upadeza bAlajIvoM kI apekSA se hai / bAla jIva ve haiM jo parigraha meM Asakta haiM, jJAnakriyA se vikala haiM, viSayAnurAgI haiM, kAmaguNoMke anumodaka haiM, alabdha ko prApta karane ke liye tathA labdha kI rakSA karane ke liye jo vyagracita hone se sadA ciMtAzIla bane rahate haiM, viSayakaSAyoM meM Asakta hone kI vajaha se jinakA antaHkaraNa atyanta duHkhita hotA rahatA hai| isa liye jorAtadina zArIrika evaM mAnasika kaSToMkA anubhava kiyA karate haiM tathA 'bAle puNa Nihe ' tyAdi. 'suyaM me AusaM teNaM' hI thI yA taMmiThANaMmiciThThai " sudhIna puurvtisp35vaanne| upadeza, tathA " bAle puNa Nihe " mAhIthI dAne " ANAe ArAhiyA vi bhavai " A sudhI vakSyamAeY-2412101 4AmA AvanAra-upadeza A sarvajJanI apekSAthI kahevAmAM Avela nathI, kAraNa ke te kRtakRtya che, tene koI paNa vastuthI prayajana rahyuM nathI. kevaLajJAnanI prApti hovAthI te samasta padArthone hastAmalakavatuM sAkSAt jANe che mATe A upadeza bAla nI apekSAthI che. bAla jIva te che je parigrahamAM Asakta che, jJAnakriyAthI vikala che, viSayAnurAgI che, kAmaguNanA anumodaka che, alabdhane prApta karavA, labdhanI rakSA karavA mATe je vyagracitta hovAthI sadA ciMtAzIla banI rahe che, viSayakaSAyamAM Asakta hovAthI jenuM aMtaHkaraNa atyaMta duHkhita thatuM rahe che. mATe je rAta dina zArIrika ane mAnasika kaSTone anubhava karyA kare che, tathA 30 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre anuparivartate ghaTIyantranyAyena muhurmuhuH paryaTati, yathA jalAvarte patitastRNAdistadAvartamevAnudhAvati parAdhInatayA nonmajjati ca, tathaiva viSayaikatAnacitto vItarAgopadezaparAGmukho gurukarmA jIvaH saMsArasAgarasya duHkhAvartanimagnaH san na kadApyuddhato bhavatIti bAlasya saMsAraparibhramaNaM vijJAya tatkAraNaparigrahaviSayAdiSu gRddho mA bhUditi ziSyaM pratyupadeza iti tAtparyam / iti bravImItyasyArthastUkta eva // sU08 // // iti dvitIyAdhyayanasya nRtIyoddezaH samAptaH // 2-3 // jisa prakAra rahaTa ghUmatA rahatA hai usI prakAra jo nAnA prakAra ke aihalaukika evaM pAralaukika duHkhoMko bhogate hue isa saMsAracakrameM paribhramaNa kara rahe haiN| aise bAlajIva ki jinakA mana viSayoM meM lavalIna ho rahA hai, vItarAga prabhu ke upadeza se jo sarvathA parAGmukha ho rahe haiM, gurukarmI haiM, pAnI ke Avarta meM paDe hue tRNakI taraha isa saMsArasAgara ke duHkharUpI Avarta meM nimagna bana kabhI bhI vahAMse chuTakArA nahIM pA sakate haiN| jisa taraha pAnI ke Avarta meM par3e hue tRNa kI dazA hotI hai usI prakAra kI inakI bhI dazA hotI hai| jaise vaha tRNa usase bAhara nahIM nikalane pAtA pratyuta usameM idhara-udhara cakkara kATA karatA hai-kabhI usameM DUbatA hai aura kabhI usI meM Upara taira AtA hai, ThIka isI prakAra se ina bAlajIvoMkA bhI isa caturgatirUpa saMsAracakrameM paribhramaNa hotA rahatA hai / aisA samajha kara saMyamI munikA kartavya hai ki vaha saMsAraparibhramaNa kA je prakAra neMTa ghumate rahe che te prakAre je nAnA prakAranAM aihalaukika ane pAralaukika duHkhane bhegavatAM A saMsAracakamAM paribhramaNa kare che. AvA bAla che ke jenA mana viSamAM lavalIna rahe che, vItarAga prabhunA upadezathI je sarvathA parAkSukha rahe che, gurUkamI che. pANImAM paDelA tRNa mAphaka A saMsArasAgaranA duHkharUpI AvartamAM nimagna banI keI vakhata paNa tyAMthI chuTakAro meLavI zakatA nathI. jevI rIte pANInA AvartamAM paDelA tRNanI dazA thAya che te prakAre tenI paNa dazA thAya che. jevI rIte te taNakhalu tenAthI bahAra nIkaLI zakatuM nathI paNa temAM cakkara lagAvyA kare che-keI vakhata temAM Dube che te kaI vakhata upara tarI Ave che, ThIka te prakAre A bAla nA paNa cAra gatirUpa saMsAra cakramAM paribhramaNa thayA kare che. evuM samajIne saMyamI muninuM kartavya che ke te saMsAraparibhramaNanuM kAraNa je viSaya ane parigrahAdika zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 3 235 kAraNa jo viSaya aura parigrahAdika haiM unameM gRddha na bne| isa prakAra se sUtrakAra kA ziSya ke prati yaha upadeza hai / 'bravImi ' isa pada kA pahile ke prakaraNoM meM artha kahA jA cukA hai | sU0 8 // // dUsare adhyayanakA tRtIya uddeza saMpUrNa // che temAM gRddha na ane, A prakAre sUtrakArano ziSya prati A upadeza che. kRti pravImi A padano pahelA prakaraNAmAM a karavAmAM Avela che. // zrIla adhyayanano zrIle uddeza saMpUrNa 2-3 // zrI AcArAMga sUtra : 2 5 Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // AcArAgasUtre dvitIyAdhyayanasya caturthoddezaH // tatra pUrvasminnuddeze ' uccairgotrotpattyabhimAnAdirna kAryaH' iti pratipAditam , atra ca 'bhogeSvabhiSvaGgo na kAryaH, tatra rogasyAvazyaM sadbhAvA'-diti darzayiSyate / atrAnantarasUtrasambandhaH-'dukkhI dukkhANameva AvarlDa aNuparivai ' iti, tAni ca duHkhAni rogakAraNAni bhavantyato rogAneva darzayati / // AcArAgasUtra ke dUsare adhyayana kA cauthA uddeza // tRtIya uddeza kA kathana ho cukA; aba caturtha uddeza kA kathana prAraMbha hotA hai| tRtIya uddeza meM saMyamI muni ko apane saMyama kI rakSA ke lie ucca gotrameM utpatti hone kA abhimAna Adi nahIM karanA cAhiye yaha bhalI bhA~ti samajhA diyA gayA hai| isa caturtha uddeza meM yaha samajhAyA jAyagA ki bhogoM meM saMyamI muni ke liye apane saMyama kI rakSA karane ke liye abhiSvaMga-rAgapariNati-nahIM karanA caahiye| kyoM ki "bhoga bure bhavaroga bar3hAvai bairI haiM jaga jI ke" isa vAkyake anusAra eka to ve bhavaroga baDhAte haiM, dUsare unake sevana se aneka zArIrika roga bhI utpanna ho jAte haiN| isa prakaraNa kA "dukkhI dukkhANameva AvarTa aNupariyai" isa tRtIya uddeza ke antima sUtra se saMbaMdha hai, isaliye sUtrakAra unhIM rogoM kA yahAM para varNana kareMge, kyoM ki duHkha roga ke kAraNa huA karate haiN| AcArAMgasUtranA bIjA adhyayanane cotho uddeza. trIjA uddezanuM kathana samApta thayuM. have cothA uddezane prAraMbha thAya che, trIjA uddezamAM saMyamI munie pitAnA saMyamanI rakSA mATe uMca gotramAM utpatti thavAne kAraNe abhimAna Adi nahi karavuM joIe, e sArI rIte samajAvI devAmAM Avela che. A caturtha uddezamAM e samajAvavAmAM Avaze ke-bhegamAM saMyamI munie pitAnA saMyamanI rakSA mATe abhiLaMga-rAgapariNati nahi karavI joIe, 25 OM " bhoga bure bhavaroga baDhAve vairI hai jagajI ke" 2 // pAya anusAra eka te te bhavaga vadhAre che, bIjuM tenA sevanathI aneka zArIrika rega paNa utpanna thAya che. 20 424 // " dukkhI dukkhANameva AvarlDa aNupariyaTTara" 2t alon uddezanA aMtima sUtrathI saMbaMdha che mATe sUtrakAra te rogonA A ThekANe varNana karaze, kAraNa ke regonA kAraNathI duHkha thayA kare che. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 3 ___ 237 kAmabhogasevanAdAsaktiH, tayA cAtaraudradhyAnaM, tatazca karmarajaHsamupArjanam , tena cAtmamAlinyaM bhavati, tato jJAnAdiguNapraNAzaH, tenonmArgapravRttiH, tayA caihikapAratrikaduHkhAni jAyante, duHkhAni ca rogAdinA bhavanti, tatra duHkhahetUn rogAnupadarzayati-' tao se ' ityAdi / kAmabhogoM ke sevana se jIva kI usameM Asakti bar3hatI hai| Asakti se Arta aura raudradhyAna utpanna hote rahate haiN| una dhyAnoM se jIva azubhakarmaparamANuoM kA baMdha karatA hai| usase AtmA meM malinatA AtI hai / malinatA ke saMbaMdha se jJAnAdika guNoMkA AvaraNa hone se jIvoM kI unmArga meM pravRtti hotI hai| usa prakAra kI pravRtti se jIva ihaloka aura paraloka-saMbaMdhI anaMta yAtanAoM ko bhogatA hai| isa prakAra paraMparAsaMbaMdha se kAmabhogasevana tathA usa viSaya kI Asakti jIvako aneka ananta kaSToM ko denevAlI hotI hai| paralokasaMbaMdhI duHkha jIvoM ko azubha karmodaya se prApta hotA hai| vahAM para bhI aneka prakAra ke zArIrika tathA mAnasika duHkha isa jIva ko jhelane par3ate haiM / __isalokasaMbaMdhI duHkhoM kI bhI yahI paristhiti hai, phira bhI vyavahArI jIvoM kI dRSTimeM duHkhAdika rogAdhIna hote haiN| isa abhiprAya se sUtrakAra una duHkhoM ke kAraNabhUta rogoM kA varNana karate hue kahate haiM-"tao se" ityaadi| kAmabhogenA sevanathI jIvanI temAM Asakti vadhe che. AsaktithI Arta ane raudra dhyAna utpanna thAya che. te dhyAnathI jIva azubha karma paramANuone baMdha kare che, tethI AtmAmAM malinatA Ave che. malinatAnA saMbaMdhathI jJAnAdika guNonuM AvaraNa hovAthI jIvanI unmArgamAM pravRtti thAya che. A prakAranI pravRttithI jIva aleka ane paraleka saMbaMdhI yAtanAone bhegave che. A prakAra paraMparAsaMbaMdhathI kAmagasevana, tathA te viSayanI Asakti jIvane aneka anaMta kaSTone devAvALI hoya che. paralokasaMbaMdhI du:kha jIvone azubha karmo dayathI prApta thAya che. tyAM paNa aneka prakAranA zArIrika tathA mAnasika duHkha A jIvane bhegavavA paDe che. Aleka saMbaMdhI duHkhanI paNa e ja paristhiti che te paNa vyavahArI jenI daSTimAM duHkhAdika rogAdhIna thAya che. A abhiprAyathI sUtrakAra A humAnA 29 bhUta rogAnA 1f 42i 4 cha--" tao se" tyAdi. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 AcArAgasUtre __ mUlam-'tao se egayA rogasamupAyA samuppajjati jehiM saddhiM saMvasai te vA NaM egayA niyayA puddhiM parivayaMti, so vA te niyage pacchA parivaijA, nAlaM te tava tANAe vA saraNAe vA, tumaMpi tesiM nAlaM tANAe vA saraNAe vA, jANittu dukkhaM patteyaMsAyaM, bhogAmeva anusoyaMti,ihamegesiM mANavANaM ||suu01|| __ chAyA-tatastasyaikadA rogasamutpAdAH samutpadyante yairvA sArddha saMvasati te vA khalu ekadA nijakAH pUrva parivadanti, sa vA tAn nijakAn pazcAtparivadati, nAlaM te tava trANAya vA zaraNAya vA, tvamapi teSAM nAlaM trANAya vA zaraNAya vA, jJAtvA duHkhaM pratyekaM sAtaM bhogAnevAnuzocati, ihaikeSAM mAnavAnAm // 90 1 // TIkA-'tata' ityAdi / idaM sUtraM prathamoddeze vRddhAvasthAprasaGge proktam , iha ca yauvane'pi bhogAsaktyA nAnArogAH samutpadyanta iti darzayati nAtaH punruktiH| rogA yathA-(1)zvAsa(2)kAsa(3)jvara(4)dAha(5)kukSizUla(6)bhagandarA(7)'zau(8)-'jIraka(9)dRSTizUla(10)mUrdhazUlA(11)-'ruci(12)netravedanA(13)karNavedanA(14)kaNThavedano(15)dara vedanA(16)kuSThAkhyAH poDaza vijnyeyaaH| sarve'pi jIvAH svakRtakarmaphalabhogina iti vibhAvya vivekI muktapUrvAn bhogAnnAnusmaret , prAptAna seveta, alabdhAnnAbhivAJchediti bhAvaH / ____ yauvana avasthA meM jIvoM kI bhogAdikoM meM adhika Asakti bar3hatI hai, usase isa avasthA meM bhI aneka prakAra ke roga utpanna hote haiN| isa liye rogoM ke nAma kahate haiM-1zvAsa-2 kAsa khAMsI 3 jvara 4 dAha 5 kukSizala 6 bhagandara 7 arza-bavAsIra 8 ajIraka 9 dRSTizUla 10 mUrdhazUla 11 aruci 12 netravedanA 13 karNavedanA 14 kaSTapIDA 15 udarapIDA aura 16 kuSTa / ye 16 rAgoM ke nAma haiN| | yauvana avasthAmAM jIvenI bhegAdikomAM adhika Asakti vadhe che, tethI te avasthAmAM paNa aneka prakAranA roga utpanna thAya che, mATe roganA nAma kahe cha.-1 zvAsa, 2 4Asa-mAMsI, 3 tApa, 4 hADa, 5 kSizudA, 6 mA62, 7 20-2sa, 8 maNu, 8 TizUTa, 10 bhUdha zUsa, 11 23thi, 12 netravenA, 13 kAnanI vedanA, 14 kaMThapIDA, 15 udarapIDA, ane 16 kaDha, e reganA sela nAma che zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - adhya0 2. u.3 ___239 gRddhastu bhogasyaivAnucintanaM karotItyAha-'bhogAneve'-ti, bhogAneva-zabdAdiviSayAneva anuzocati-satataM paricintayati / sUtre bahuvacanamASatvAt / yadyahaM sarvasvavyayasAdhyabhaiSajyAdinA nIrogaH syAM tadA'vazyamajasraM bhogAn bhuJjIya, nAnAvidhAni sukhAnyanubhaveyamityAdinAnAvidhaparicintanAdazAntasvAntaH santatamanutapto bhavatIti tAtparyam / evaMvidhabhogAnucintanaM kiM sarveSAM bhavati ? netyAha' ihaikeSA'-mityAdi, iha-saMsAre ekeSAm aparijJAtaviSayakaTuvipAkAnAM katipayAnAM mAnavAnAm , brahmadattasadRzAnAM bhavati / ihAmutra duHkhakAraNatyAd bhogAsaktiH pariharaNIyeti mUtrAzayaH ||suu0 1 // ____ isa avasthAmeM jinake sAtha yaha rahatA hai ve putrakalatrAdika pahale isakA anAdara karate haiM aura tiraskArajanaka vacana bolate haiM, phira yaha bhI unakA anAdara karatA huA apazabda bolatA hai, parantu he jIva ! nahIM to ve tere trANa aura zaraNa ke liye samartha ho sakate haiM aura na tUM bhI una ko trANa aura zaraNa deneke lie samartha ho sakatA hai| samasta saMsArI jIva apane2 kiye hue karma ke anusAra sukhaduHkhAdika phala ke bhoganevAle hote haiN| aisA vicAra kara vivekI saMyamI muni pUrva meM bhoge hue una bhogoM kI smRti na kare, tathA prApta hue una bhogoM kA sevana na kare aura alabdha bhogoM ko bhogane kI icchA taka bhI na kre| ___ jo viSayAdikoM meM gRddha hotA hai vaha unakA hI nirantara vAraMvAra cintavana-smaraNa karatA rahatA hai| aisA jIva jaba viSayAdikoM ke sevana karane meM kisI rogAdika ke parAdhIna bana apane ko asamartha pAtA A avasthAmAM jenI sAthe te rahe che te putra kalAtrika pahelAM tene anAdara kare che ane tiraskArajanaka vacana bole che, pachI te paNa tene anAdara karIne apazabda bole che, paraMtu he jIva! te tArA tAraNahAra nathI ane zaraNa devAmAM paNa samartha nathI, ane te paNa tene tAraNahAra nathI ane zaraNa devAmAM paNa samartha nathI. samasta saMsArI jIva potapotAnA karelA karma anusAra sukhaduHkhAdika phaLanA bhegavavAvALA hoya che. evo vicAra karI vivekI saMyamI muni pUrvamAM bhagavelAM te bhogonI smRti paNa na kare, tathA prApta thayelAM bhegenuM paNa sevana na kare ane alakhya bhogone bhogavavAnI IcchA suddhAM paNa na kare. je viSayAdikamAM gRddha thAya che te tenuM ja niraMtara ciMtavana smaraNa karatA rahe che. evA jIva jyAre viSayAdikonuM sevana karavAmAM koI rogAdikathI parAdhIna bane ane asamartha banI jAya tyAre te vicAre che ke-"jyAre nirogI banI zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 AcArAgasUtre hai taba yaha vicAratA hai ki jaba maiM niroga ho jAU~gA taba niyama se nirantara ina viSayAdikoM kA manamAphika sevana kruuNgaa| yadi mujhe nIrogatA prApta karane meM apanA sarvasva bhI arpaNa kara denA paDe to bhI koI cintA kI bAta nhiiN| jIvana rahegA to phira dhana ho jaaygaa| dhana hai bhI kisa liye? yadi sAMsArika mauja majA na dekhI to isa dravya kI prApti se lAbha hI kyA huA ? ityAdi aneka prakAra ke saMkalpa-vikalpoM se azAntacitta bana nirantara saMtapta hotA rahatA hai| isa prakAra kI saMtaptatA kA kAraNa sirpha isa jIva kI viSayasaMbaMdhI Asakti hI hai| ve saMyamI muni dhanya haiM jo viSayAdika sevana ke kaTukavipAka ko jAnakara isase sarvadA apanI rakSA karate rahate haiM / parantu jo isake kaTuka vipAka se anabhijJa bane hue haiM aise kitaneka brahmadatta cakravartI jaise manuSya hI isa viSayajAla meM phaMsa kara apanA ihaloka aura paraloka donoM kA bigAr3a kara nAnA prakAra ke kaSToM kA anubhava karanevAle hote haiN| isa liye viSayoM ko donoM bhavoM meM kaSTakAraka jAna kara saMyamI muni ko bhogAsakti se sarvadA apanI rakSA karane meM sAvadhAna rahanA cAhiye / yahI isa sUtra kA Azaya hai| sU0 1 // jAIza tyAre niyamathI niraMtara A viSayAdikonuM manamAphaka sevana karIza. kadAca mane nirogatA prApta karavAmAM potAnuM sarvasva paNa arpaNa karI devuM paDe to koI ciMtA nahi, jIvana raheze to pachI pharIthI dhana thAze. dhana kenA mATe che? je saMsArika mejamajA na karI te A dravyanI prAptithI lAbha paNa ze ?" ItyAdi aneka prakAranA saMka9pa vikalpothI azAMtacitta banI niraMtara saMtapta rahyA kare che, A prakAranI saMtaptatAnuM kAraNa phakta A jIvanI viSayasaMbaMdhI Asakti ja che. te saMyamI muni dhanya che je viSayAdikasevananA kaTuka vipAkane jANIne tenAthI sarvadA potAnI rakSA kare che, paraMtu je tenA kaTuka vipAkathI anabhijJa banelA che evA keTalAka brahmadatta cakravartI jevA manuSya ja A viSaya jALamAM phasIne potAne Aloka ane paraloka banene bagADIne nAnA prakAranA kaSTone anubhava karavAvALA thAya che. viSayane bane bhavemAM kaSTakAraka jANIne saMyamI munie bhogAsaktithI sarvadA protAnI rakSA karavAmAM sAvadhAna rahevuM joIe, e ja A sUtrane Azaya che. te sUi 1 che zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 4 bhogasAdhanasya dhanasya vinazanazIlatAM darzayati- 'tiviheNa ' ityAdi / mUlam - tiviheNa jA'vi se tattha mattA bhavai appA vA bahuyA vA, se tattha gaDdie ciTThA bhoyaNAe, tao se egayA viparisihaM saMbhUyaM mahovagaraNaM bhavai, taM pi se egayA dAyAyA vibhayaMti, adattahAro vA se avaharai, rAyANo vA se vilupaMti, rees vA se, viNassai vA se agAradAheNa vA se Dajjhai, iya se parassa aTThAe kUrANi kammANi vAle pakuvamANe teNa dukkheNa vippariyAsamuvei // sU0 2 // 241 chAyA - trividhena yA'pi tasya tatra mAtrA bhavati - alpA vA bahukA vA, sa tatra gRddhastiSThati bhojanAya tatastasyaikadA vipariziSTaM sambhUtaM mahopakaraNaM bhavati tadapi tasyaikadA dAyAdA vibhajante, adattahAro vA tasya harati, rAjAno vA tasya vilumpanti, nazyati vA tasya, vinazyati vA tasya, agAradAhena vA dahyate tad, iti sa parasyArthAya krUrANi karmANi bAlaH prakurvANastena duHkhena mUDho viparyAsamupaiti // sru0 2 // TIkA - 'trividhene ' - tyAdi, etasya vyAkhyA tu tRtIyodeze proktA / prAgr dhanasya nissAratA pradarzitA, atra tu bhogasAdhanasya dhanasya zrIyamANatayA tadabhAvAdapi na bhogo bhavitumarhatIti darzitam // sU0 2 // bhoga ke sAdhanabhUta dhanakI vinazvaratA dikhalAte hue sUtrakAra kahate haiM-" tiviheNa jAvi " ityAdi / isa sUtra kI vyAkhyA tRtIya uddeza meM acchI taraha se kI jA cukI hai | vahAM para sAmAnyatayA dhanakI asAratA prakaTa kI hai, yahAM para bhoga aura upabhoga meM kAma AnevAle sAdhanabhUta dhana kI asAratA batalAI gaI hai; kAraNa ki sAMsArika bhoga aura upabhoga kA kAraNa dhana hotA hai| isake bhogonA sAdhanabhUta dhananI vinazvaratA dekhADatAM sUtrakAra kahe che fafata arfa" cuile. 66 A sUtranI vyAkhyA trIjA uddezamAM sArI rIte ApavAmAM Avela che. te jagyAe sAmAnyatayA dhananI asAratA pragaTa karela che. A ThekANe bhoga ane upabhogamAM kAma AvavAvALA sAdhanabhUta dhananI asAratA batAvavAmAM Avela che, kAraNa ke sAMsArika bhoga ane upabhoganu kAraNa dhana ja che. tenA sadbhAvamAM 31 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 AcArAGgasUtre evaM 'bhoge rogaH' iti proktam / atha ca bhogasAdhanaM dhanamapi nazvaraM tataH kiM vidheyamiti darzayati-'AsaM ca' ityaadi| sadbhAva meM jIva sAMsArika mauja-majA bhogane meM apanI zaktianusAra kasara nahIM rakhate; kintu bhoga sadA dukhadAyI hote haiN| kahA bhI hai bhoga bure bhava roga bar3hAvai, bairI haiM jaga jI ke| berasa hoya vipAka samaya ati, sevata lAgeM nIke // vajra agani viSa se viSadhara se, ye adhike dukhdaaii| dharmaratana ke cora capala ati, durgatipaMthasahAI // . moha-udaya yaha jIva ajJAnI, bhoga bhale kara jAne / jyoM koI jana khAya dhatUrA, so saba kaMcana mAne // jyoM jyoM bhoga sa~joga manohara, manavAMchita jana pAvai / tRSNA nAgina tyoM tyoM DaMkai, lahara jahara kI aavai|| una bhogoM kI AzA se bAla ajJAnI jIva prANAtipAtAdika aneka prakAra ke krUra karmoM ko karatA huA viparItapane ko prApta hotA hai, arthAt mokSamArga se vimukha ho jAtA hai // sU0 2 // __ isa prakAra jaba bhoga meM roga hai aura bhoga kA sAdhanabhUta dhana vinazvara hai taba kyA karanA cAhiye? isakA pratyuttara dete hue sUtrakAra kahate haiM-"AsaM ca" ityAdi / jIva sAMsArika moja-majA bhogavavAmAM potAnI zakti anusAra kasara rAkhatA nathI paNa bhoga sadA dukhadAyI thAya che. kahyuM paNa che-- " bhoga bure bhava roga baDhAvai, bairI hai jagajIke / berasa hoya vipAka samaya ati, sevata lAgeM nIke // vajra agani viSase viSadhara se, ye adhike dukhdaaii| dharmaratanake cora capala ati, durgatipaMthasahAI // moha udaya yaha jIva ajJAnI, bhoga bhale kara jaane| jyoM koI jana khAya dhatUrA, so saba kaMcana mAne // jyoM jyoM bhoga saMjoga manohara, manavAMchita jana pAvai / tRSNA nAgina tyoM tyoM DaMka, lahara jahara kI Avai // " AvA bhegenI AzAthI bAla ajJAnI jIva prANAtipAtAdika aneka prakAranAM dUra karmo karIne viparItapaNAne prApta thAya che, arthAt mokSamArgathI vimukha thAya che. e sUtra 2 A prakAre jyAre bhogamAM roga che. ane bhoganA sAdhanabhUta dhana vinazvara che. tyAre zu 42 naye ? tano pratyuttara mApatai sUtra42 4 cha-"AsaM ca" ityAdi. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 4 __243 mUlam-AsaMca chaMdaM ca vigiMca dhIre, tumaM ceva taM sallamATu, jeNa siyA teNa no siyA, iNameva nAvabujjhati je jaNA mohapAuDA, thIlobhapavahie te bho vayaMti eyAiM AyataNAI, so dukkhAe mohAe mArAe naragAe naragatirikkhAe sayayaM mUDhe dhammaM nAbhijANai udAhu vIre,appamAo mahAmohe, alaM kusalassa pamAeNaM saMti maraNaM saMpehAe bhiduradhamma saMpehAe nAlaM pAsa alaM te eehiM // sU0 3 // chAyA-AzAM ca chandaM ca vevizva dhIra ! tvameva tat zalyamAhRtya yena syAt tena no syAt, idameva nAyabudhyante ye janA mohapAhatAH, strIlokapravyathitaH, te bho vadanti, etAnyAyatanAni, tat ( teSAM) duHkhAya mohAya mArAya narakAya narakAt, tirazce, satataM mUDho dhamme nAbhijAnAti, udAha vIraH, apramAdo mahAmohe alaM kuzalatya pramAdena zAntimaraNaM saMprekSya bhiduradharma saMprekSya nAlaM pazyAlaM te etaiH||03|| TIkA--' AzAM cetyAdi / he dhIra! dhiyA cAritrArAdhanarUpayA matyA rAjata iti dhIrastatsaMbodhane he dhIra ! =he saMyamin ! yadvA-dhiyaM buddhim Irayati-prerayati parISahopasargavijayArtha yaH sa dhIrastatsaMbodhane he dhIra ! he saMyamin ! athavA he parIpahopasargarakSobhya ! AzAM=zabdAdiviSayaspRhAM, chanda =bhogasyAbhiprAyaM ca vevikssy-pRthkuru-prityjetyrthH| he ziSya ! tvameva ___ cAritra ko ArAdhana karanevAlI buddhi se jo zobhita hotA hai athavA parISaha aura upasarga ko jItane ke liye jo buddhi ko prerita karatA hai yahAM usakA nAma dhIra hai| saMbodhana karate hue sUtrakAra kahate haiM ki-he dhIra ! he saMyamI ! athavA parISaha aura upasarga ko jItanevAle ziSya! tuma zabdAdi viSaya kI icchA aura bhoga kI cAhanA ko apane se pRthaka karo-chor3o; kAraNa ki vratI kA lakSaNa"niHzalyo vratI" zalyarahita honA batalAyA hai| saMyama ko lekara bhI jo zabdAdiviSayoM cAritranuM ArAdhana karavAvALI buddhithI je zobhita thAya che, athavA pari. Saha ane upasargane jItavA mATe je buddhine prerita kare che; A ThekANe tenuM nAma dhIra che. saMbodhana karIne sUtrakAra kahe che ke-he dhIra! he saMyamI ! athavA pariSaha ane upasargane jItavAvALA ziSya! tame zabdAdi viSayanI IcchA ane bhoganI yA nAmone tabhAzayI 2 4she-ch|31, 4294 -vratAnA AAJ "niHzalyo vratI" zalyarahita thavuM batAvela che. saMyamane laIne paNa je zabdAdi viSayane bhoga zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 AcArAgasUtre ke bhogane kI cAhanA ke vazavartI banA rahatA hai vaha daMbhakA sevana karanevAlA hai| ve zabdAdiviSayoM ko na bhI bhogate hoM to bhI unakI pariNati tandulamatsya ke samAna usa ora lAlasAvAlI hone se saMyama kA nAza karanevAlI mAnI gaI hai / saMyama ko mUla se nAza karanevAlA zalya hai / mAyAzalya ke sadbhAva se hI avrata bhI vrata jaise mAlUma par3ate haiM / ataH sUtrakAra kahate haiM ki-he ziSya ! tUM isa zalya ko dUra kara, vyartha kyoM isake phaMde meM par3akara apane ko duHkhI banA rahA hai| dUsare cAhe kucha bhI karate hoM yaha tujhe nahIM dekhanA hai, tUM apanI hI ora dekha " tArU re saMbhAla tane bIjAnI zI par3I" tUM kyA kara rahA hai ? isI liye sUtrakAra " tvameva" isa pada para jora dekara ziSya se kaha rahe haiN| athavA-zalya zabdakA artha-aSTavidha karma bhI hai, yaha pahile batalAyA jA cukA hai ki-"tapasA nirjarA ca" tapa, saMyama pAlana karane se saMvara to hotA hI hai parantu saMcita karmoM kI nirjarA bhI hotI hai| cArivArAdhana ke dvArA AtmA jyoM 2 avirati, pramAda, kaSAya, aura azubha yogoM kA nigraha karatA jAtA hai tyoM 2 isa AtmA meM apUrva2 ujjvalatA kI jAgRti hotI jAtI hai| isa ujjvalatA kI jAgRti meM AtmAsaMvara aura nirjarA ke dvArA karmIkA kramazaH nAza karatA huA Age2 ke gunnvavAnI cAhanAne vazavartI banI rahe che, te zabdAdi viSayane bhale nahi bhogavatA hoya to paNa tenI pariNati taMdulamasyasamAna te tarapha lAlasAvALI hovAthI saMyamane nAza karavAvALI mAnavAmAM Ave che. saMyamane mULathI nAza karavAvALA zalya che. mAyAzalyanA sadbhAvathI atrata paNa vrata jevA mAlama paDe che. mATe sUtrakAra kahe che ke-he ziSya! tuM A zalyane dUra kara, vyartha zA mATe tenA pheMdAmAM paDIne potAne duHkhI banAve che? bIjA bhale koI paNa kArya karatA hoya e tAre jovAnuM nathI, tuM phakta tArI ja tarapha dekha, "tuM tAruM re saMbhALa, tane bhInI zI. paDI ? " tuM zu za rahyo cha? te bhATe sUtra42 " tvameva " mA pada upara jora daIne ziSyane kahe che. athavA zalya zabdano artha aSTavidha karma paNa che, e pahelAM batAvaamaaN Avesa cha -"tapasA nirjarA ca" ta5, sayama pAsana 42vAthI sava2 te thAya ja che, paraMtu saMcita karmonI nirjarA paNa thAya che. cAritrArAdhana dvArA AtmA jema jema avirati, pramAda, kaSAya, ane azubha yogane nigraha karato jAya che tema tema A AtmAmAM apUrva ujajavalatAnI jAgRti thatI jAya che. A ujajvalatAnI jAtimAM AtmA saMvara ane nija dvArA karmone kamazaH nAza karIne AgaLa AgaLanA guNasthAnomAM caDhato jAya che. eka samaya evo zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 4 245 sthAnoM meM car3hatA calA jAtA hai| eka samaya aisA bhI AtA hai ki jisameM isa kI AtyaMtika zuddhi ho jAtI hai| isa prakAra karmoccheda meM cAritra ko sarvaprathama sthAna prApta huA hai / ataH he ziSya ! nirdoSa cAritrArAdhana kara aura ina karmoM para kramazaH athavA yugapat vijaya prApta kara | viSaya bhogoM kI cAha se aise sundaratama cAritra ko bigADane ke liye kyoM vyartha meM ceSTA karatA hai ? kyoM ise naSTa bhraSTa karatA hai ? aisA karane se ulTe ananta saMsAra vardhana karanevAle ina karmoMkA baMdhana dRr3ha hI hogA, jo tujhe bhavara meM duHkhadAtA hogaa| apane ko duHkhI karane meM terA hI aparAdha hai, isameM aura koI nimitta nahIM / isI bAta kI puSTi " aSTa vidhaM karma vA AhRtya - parigRhya svAtmani duHkhamutpAdayasi " TIkAkArane isa paMkti se kI hai / yaha dRr3ha vizvAsa rakha - jisa bhogAdika kI cAhanA meM par3akara tUM saMyama jaise amUlya ratna ko kalaMkita karane meM saMkoca nahIM karatA hai / kyA una bhogAdikoM ko bhogane kI terI yaha bhAvanA saphala ho jAyagI ? | mAna liyA saMyamaratna ko beMca kara tUMne bhogAdika vastuoMko kharIda bhI liyA, parantu yadi tere prabala antarAya - bhogAntarAya kA udaya hai to prApta hue una bhogAdikoM ko tU nahIM bhoga sakatA / athavA saMyama paNa Ave che ke jemAM tenI Atya Mtika zuddhi thai jAya che. A prakAre karmocchedamAM cAritrane sarvaprathama sthAna prApta thayela che. mATe he ziSya ! nirdoSa cAritrArAdhana kara, ane e karmo upara kramazaH athavA yugapat vijaya prApta kara. viSaya bhAgAnI cAhanAthI evA suMdaratama cAritrane bagADavA zA mATe bya ceSTA kare che? zA mATe tene naSTa bhraSTa kare che? AvuM karavAthI ulTA anaMta saMsArane vadhAravAvALA te karmonA baMdhana dRDha ja thaze, je tane bhavabhavamAM duHkha dAtA thaze, potAne duHkhI karavAmAM tArAja aparAdha che, temAM kAI khIjuM' nimitta nathI. A vAtanI puSTi " aSTavidhaM karma vA AhRtya parigRhya svAtmani duHkhamutpAdayasi " TIaare yA paMstithI adhu che. me dRDha vizvAsa rAma, bhe logaakrikanI cAhanAmAM paDIne tu' saMyama jevA amulya ratnane kalaMkita karavAmAM saMkoca karatA nathI. zuM te bhAgAdikone bhAgavavAnI tArI e bhAvanA saphaLa thaze ? mAnI hyuM ke-A saMyamaratnane vecIne te bhogAdika vastuone kharIdI lIdhI, paraMtu kadAca tArA pramaLa aMtarAya-bhogAntarAyano udbhaya hoya to prApta thayela te bhAgAdikone tu bhogavI zakatA nathI, athavA saMyamanI oTamAM besIne bhogAdikanI zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 AcArAGgasUtre nAnyaH, zalyaM = mAyAdirUpam aSTavidhaM karma vA AhRtya = parigRhya svAtmani duHkhamutpAdayasi / yato yenArthAdinA bhogaprAptiH syAt tenaiva kadAcinno syAt, antarAyakarmapariNAmasyAghaTitaghaTanAghaTakatvAt / antarAyakarmavaicitryamidaM mohamAtA na jAnantItyAha -' idameve ' -ti, 'mohamAhRtAH ' mohena = ajJAnena prAvRtAH = samyagavaguNThitAH, ajJAnatamasA''cchAditA ityarthaH, ye janAH tIrthakara gaNadharAjJAvirAdhakAH idameva=bhogasAdhanamapyabhogasAdhanaM bhavatIti kAraNavaicitryameva nAvabudhyante=na jAnanti / bhogAntarAyodayAdajJAnAndhA viparItamatayo hetuvaicitryaM na manyante / dRzyate hi loke bhogAya samavahito'pi kAraNakalApo'ntarAyodayAdanarthAya bhavati / kI oTa meM baiTha kara bhogAdika kI cAhanA se tUne anya prANiyoM ko rijhAkara kisI dUsare bahAne se bhogAdika sAmagrI ko juTAne meM sAdhanabhUta dravyAdika kA saMgraha bhI karaliyA to tujhe yaha kaise vizvAsa hai ki isa dravyAdika se mujhe usa manonukUla sAmagrI kA lAbha avazya2 ho hI jAyagA / viparIta bhI ho sakatA hai, kAraNa ki aghaTita ghaTanA ko ghaTAne meM paTu antarAya karma kA udaya abhI tere banA huA hai, usakA jaba taka nAza nahIM hotA taba taka zaNI manonukUla bhogAdikoM ko bhogane meM sarvathA asamartha rahatA hai, yahI bAta "jeNa siyA teNa No siyA " ina padoM se vyakta kI hai| jisa dravyAdika sAdhana se bhogaprApti hotI hai antarAya ke udaya hone para usI se bhI saMbhava hai ki na bhI ho / yaha saba antarAya karma kI hI vicitratA hai, parantu jina kI AtmA moha ke udaya se AcchAdita ho rahI hai, tathA tIrthaMkara evaM gaNadharAdikoM kI AjJA ke virAdhaka haiM ve antarAya kI isa vicitratA ko nahIM jAnate / cAhanAthI tu anya prANIone rIjhAvI koI bIjA bahAnAthI bhogAhika sAmagrI meLavavAmAM sAdhanabhUta dravyAdikanA saMgraha paNa karI le to paNa tane evA vizvAsa kema che ke--A dravyAdikathI mane te maneAnukULa sAmagrInA lAbha avazya thai ja jaze ? viparIta paNa banI zake che, kAraNa ke aghaTita ghaTanAne ghaTADavAmAM paTu antarAya karmAMnA udaya hajI paNa tAre vidyamAna che. tenA jyAM sudhI nAza thaze nahi tyAM sudhI prANI manoDanukULa bhogAdikone bhogavavAmAM sarvathA asamartha 2he che. yA vAta " jeNa siyA teNa No siyA " A pahothI vyasta urI che. je dravyAkrikasAdhanathI bhogaprApti thAya che, aMtarAyano udaya thatAM tenAthI paNa saMbhava che ke kadAca na paNa bane, A badhI antarAya karmInI ja vicitratA che, paraMtu jenI AtmA mohanA uyathI AcchAdita thaI rahI che, tathA je tIrthaMkara ane gaNadharAdikonI AjJAnA virAdhaka che te antarAyanI A vicitratAne jANatA nathI. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 4 247 yathA svabhogArtha vipula vibhavasampAditaM sakalajanAzraryakArikArukalA kalApanirmAtiM sakalendriyasukhAvalambi - gaganacumbi - prAsAdamavalokitumuparitanabhAgamupagato bhavanazobhAvalokana nimagno bhavanAdhipatirArohamArgeNAvataran karmavaicitryAtpAdaskhalanena tato nipatya mRtimavApa / aho ! pazyantu mahAmohamahimAnam / saca bAta hai bhogAntarAya ke udaya se jo ajJAna se andha ho rahe haiM, evaM jinakI mati viparIta banI huI hai ve isa antarAya kI vicitratA ko ki jo padArtha bhogasAmagrI kA sAdhana hai vahI kAlAntara meM antarAyAdi nimitta ko pAkara usakA sAdhana nahIM hotA hai-nahIM mAnA karate haiM, parantu unakI mAnyatA yA amAnyatA se kucha bhI nahI ho sakatA hai| hama vyavahAra meM yaha bAta pratyakSa dekhate haiM ki-bhoga ke liye ekatrita kiye gaye kAraNakalApa - sAdhana antarAya ke udaya se anarthakArI ho jAte haiM / jaise kisI dhanika vyaktine apane upabhoga karane ke liye pUrNa upabhoga kI sAmagrIsamanvita eka sarvasundara gaganatalacumbI prAsAda bahuta catura kArIgaroM dvArA banavAnA prAraMbha kiyA / dhIre 2 vaha banakara pUrNa taiyAra ho gayA / makAnamAlika usakI zobhA kA nirIkSaNa karane liye vahAM gayA / saba se UMce khaNDa para car3ha kara usane usakI zobhA kA sarvAGganirIkSaNa kiyA / pUrNa zobhA se yukta use dekhakara vaha Ananda mana bhI huaa| kucha dera bAda vaha vahAMse vApisa loTakara nIce Ane lagA, sAcI vAta che ke bhogAntarAyanA udayathI je ajJAnathI adha thaI rahela che, ane jenI mati viparIta banela che te A atarAyanI vicitratAne ke-je padArthoM bhAga sAmagrInu sAdhana che te kAlAntaramAM aMtarAyAdika nimittane meLavI tenuM sAdhana khanatuM nathI--mAnatA paNa nathI, paraMtu tenI mAnyatA agara amAnyatAthI kAMi paNa banI zakatuM nathI. ame vyavahAramAM A vAta pratyakSa dekhIe chIe ke-bhAga mATe ekatrita karavAmAM Avela kAraNakalApa-sAdhana aMtarAyanA udayathI anarthakArI manI jAya che. jevI rIte koi dhanika vyaktie potAnA upabhAgane mATe pUrNa upabhAganI sAmagrIsamanvita eka sarvasuMdara gaganacukhI mahela ghaNA catura kArIgaro dvArA banAvavAnA prAraMbha karyo. dhIre dhIre te khanIne pUrNa taiyAra banI gayA. makAnamAlika tenI zobhAnuM nirIkSaNa karavA tyAM gayA. sauthI uMcA khaMDa upara caDIne teNe tenI zelAnu sarvAMga nirIkSaNa karyuM. pUrNa zobhAMthI yukta tene dekhIne te AnaMdamagna paNa thayA, thADA vakhata pachI te tyAMthI pAcho phrIne nIce AvavA lAgyA. paraMtu vacamAM ja azubha udayathI koi eka sIDInA zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre httye kAmaprAdhAnyena striyAH prAdhAnyamiti darzayati- 'strI'- ti, trIlokaiH = kAminIjanaiH pravyathitaH = prakarSeNa vyathitaH = adhInIkRtaH bhogAzApAzabaddhaH sAvadhAnuSThAyI janaH / te tvanyAnapi muhurupadezAdinA saMsArAghogarte pAtayantItyAha -' te bho' ityAdi / te vanitAvazavartino vadanti = kathayanti 'bho' iti saMbodhane he janAH ! etAni kAminyAdInyeva AyatanAni= bhogAdhiSThAnAni sukhakAraNAnItyarthaH / kAminyo hi kamanIyasukhakAraNIbhUtAH sakalajagato lalAmarUpA nikhilalokAmandAnandasandohadAyinyo bhavanti, kiM bhogastAbhirvinA ?, ityAdi yuvanti / parantu bIca hI meM azubhodaya se kisI eka sIr3hI para se usakA paira phisala gayA aura vaha vahAM se nIce gira kara mara gyaa| isa dRSTAnta se yahI phalitArtha nikalatA hai ki jo sAmagrI bhoga ke nimitta hotI hai vahI bhogAntarAya ke udaya se kAlAntara meM anartha ke liye jIvoM ko ho jAtI hai / parantu karma kI balavattA hI kucha aisI hai, jo isa jIva ko bAhirI vastuoM meM unmatta banA rahI hai / isI mohanIya ke udayameM bhogoM kI AzArUpapAza se baMdhe hue jIvoM meM kAma kI pradhAnatA hone se ve striyoM ke dvArA vyathita kiye jAte haiM, adhIna kiye jAte haiN| zAstrakAra kahate haiM ki aise jIva " ito bhraSTastato bhraSTaH " ho to koI acaraja kI bAta nahIM hai, parantu ye svayaM bigar3akara dUsaroM ko bhI bigAr3ane kI bAteM karate haiM, yahI eka bar3A Azcarya hai / ye dUsaroM se yahI kahate haiM ki - " are bhAI ! ina strI Adi padArthoM ke sevana karane meM hI saMsAra kA sarva sukha pagathIyA uparathI tenA paga lapasI gayA; ane te tyAMthI nIce paDIne marI gayA. A dAkhalAthI evu tAtparya nIkaLe che ke-je sAmagrI bhAgane nimitta hoya che te bhogAntarAyanA udayathI kAlAntaramAM jIvAne anartharUpa paNa banI jAya che. paraMtu kanI khalavattA ja kAi evI che ke, je A jIvane bahAranI vastuemAM unmatta banAve che. 1 248 A mohanIyanA uddayamAM bhogAnI AzArUpa pAzathI khaMdhAyelA jIvAmAM kAmanI pradhAnatA hovAthI te striyeAdvArA vyathita karye jAya che. adhIna karye jAya che. zAstrAra Ahe che -bhevo bhava ito bhraSTastato bhraSTaH thAya to artha yyrajanI vAta nathI. paraMtu te pote khagaDIne bIjAne paNa bagADavAnI vAto kare che. e paNa eka moTuM Azcarya che. te khIjAone ema kahe che ke " are bhAI A srI Adi padArthonuM sevana karavAmAM ja saMsAranuM sarva sukha samAeluM che zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 259 adhya0 2. u. 4 kintu naivaM, pratyuta duHkhAdyarthamevetyAha-tadi'-tyAdi, teSAM tat-kAminIvazavartanaM tAsAM sukhAyatanakathanaM cobhayameva duHkhAya=aihikapAratrikA'kalyANAya bhavati / evaM sarvatra caturthyante yojyam / api ca mohAya ajJAnAya / kiM ca-mArAya= maraNaM mArastasmai caramakAmadazArtham, kAmasya dazavidhA avasthAH samutpadyante, tAsu dazamAvasthA maraNAkhyA bhavati / uktaJcasamAyA hai, ye hI sukha ke kAraNa haiN"| mohAbhibhUta jIvoM kI dRSTi meM strI hI uttama se uttama AnaMda pradAna karanevAlI vastu pratibhAsita hotI hai| jagata ke aneka sundara padArthoM se bhI vaha adhika sundara unheM mAlUma detI hai / isake vinA saMsAra kA majA bhI unakI dRSTi meM phIkA rahatA hai, parantu isa prakAra kI unakI mAnyatA kevala eka moha kA hI vilAsa hai| jisa prakAra azuci padArtha kA sevana karanevAlA varAha apane ko sukhI mAnatA hai usI prakAra "nArIjaghanarandhrasthaviNmUtramayacarmaNA" nArIke jaghana ke chidrastha camar3e ke sevana se ajJAnI manuSya bhI apane ko sukhI mAnatA rahatA hai, parantu jJAniyoM kI dRSTi meM isa prakAra ke jIvoM kA vyavahAra garhita evaM nindita hai| isI bAta ko khulAzA karate hue kahate haiM ki-"tat teSAM duHkhAya mohAya" ityAdi / striyoM ke adhIna rahanA aura unheM sukha kA sthAna samajhanA ye donoM bAteM mAnava jagata ko isa loka aura paraloka meM akalyANaprada haiM, ajJAna ko denevAlI haiM aura kAma kI te ja sukhanuM kAraNa che" mohavaza jenI daSTimAM strI ja uttamamAM uttama AnaMda ApavAvALI vastu pratibhAsita thAya che. jagatanA aneka suMdara padArthothI paNa te adhika suMdara tene mAluma paDe che. tenA vinA saMsAranI majA paNa tenI dRSTimAM phIkI rahe che, paraMtu A prakArane tene kevaLa eka mohane ja vilAsa che. je prakAre azuci padArthonuM sevana karavAvALA bhUDa prANI potAne sumI bhAne cha te4 prAre " nArIjaghanarandhrasthaviNmUtramayacarmaNA" nANrn on nA chidrastha yAmanu sevana 42vAthI 2majJAnI manuSya paNa pitAne sukhI mAnate rahe che, paraMtu jJAnanI draSTimAM A prakAranA jene vyavahAra gahita ane nindrita che. A vAtano khulAso karIne kahe che ke - tat teSAM duHkhAya mohAya tyAdi. liyonA AdhIna rahe, mane tene sumanu sthAna samajavuM, e bane te mAnavajagatane aleka ane paralekamAM alyAprada che. ajJAnane devAvALI che. ane kAmanI antima dazAne pahoMcADavAvALI che. 32 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 AcArAGgasUtre " prathame jAyate cintA, dvitIye draSTumicchati / tRtIye dIrghaniHzvAsazcaturthe jvaramAdizet // 1 // paJcame dahyate gAtraM, SaSThe bhaktaM na rocate / saptame ca bhavelampa, unmAdazcASTame tathA // 2 // navame prANasandeho, dazame jIvitaM tyajet / kAminAM madanodvegA, jAyante daza te hyamI" / / 3 // iti / / ata evoktaM 'maaraaye'-ti| kiJca-mRtvA narakAya-dazavidhakSetrayAtanAsthAnAya, tathA ca-'narakatirazce' atra 'naraka' iti luptapaJcamI, tena narakAnnirgatya yadi sa janma labhate tarhi prAyastiryagyoniSvevetyarthaH / antima dazA meM pahuMcAnevAlI haiN| kAma kI daza avasthAe~ batalAI haiM, unameM maraNa ye kAma kI antima avasthA hai| kahA bhI hai " prathame jAyate cintA dvitIye draSTumicchati / tRtIye dIrghaniHzvAsazcaturthe jvaramAdizet // 1 // paJcame dahyate gAtraM, SaSThe bhaktaM na rocate / saptame ca bhavetkampaH, unmAdazcASTame tathA // 2 // navame prANasandeho, dazame jIvitaM tyajet / kAminA madanokhegA jAyante daza te hyamI" // 3 // artha spaSTa hai| striyoM ke saMgama se jIva aneka asAdhya rogoMkA ghara bana kara Arta raudra dhyAna kI vajaha se mara kara naraka meM jA par3atA hai| vahAM para dazaprakAra kI kSetrIya yAtanA ko bhogatA hai| naraka ina yAtanAoM ke kAmanI daza avasthAo batAvela che. temAM maraNa e kAmanI atima avasthA che. 54 cha " prathame jAyate cintA dvitIye draSTumicchati / tRtIye dIrghaniHzvAsazcaturthe jvaramAdizet // 1 // paJcame dahyate gAtraM, SaSThe bhaktaM na rocate / saptame ca bhavetkampaH, unmAdazcASTame tathA // 2 // navame prANasandeho, dazame jIvitaM tyajet / kAminA madanodvegA, jAyante daza te hyamI" // 3 // artha spaSTa che. strine saMgama jene narakanuM duHkha Ape che, ane aMtamAM tenAthI jIva aneka asAdhya rogonuM ghara banIne Araudra dhyAnathI marIne narakamAM jAya che. te ThekANe daza prakAranI kSetrIya yAtanAo bhegave che. naraka A yAtanAonA zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 4 251 evambhUtaH svAtmahitaM na jAnAtItyAha- satata '-mityAdi / satataM nityaM, mUDhA-darzanamohacAritramohakarmaNA yuktaH dharma-jinoktaM zrutacAritralakSaNaM na jAnAti / etatsarvaM na mayA svamatyA proktaM kintu-'udAhe'-ti, vIraH parijJAtasakalaheyo pAdeyastIrthaGkarAdiH, ut-balyena Aha-kathitavAn / avArSatvAd bhUte laT / kimityAha-'apramAda' iti, mahAmohe-strIpuMnapuMsakavedarUpe apramAdaH-pramAda AsaktiH pradhAna sthAna haiN| vahAM se nikala kara jIva prAyaH tiryaMca yoni meM hI janma dhAraNa karatA hai / " naraka-tirikkhAe " arthAt naraka se nikala kara jIva jaba janma dhAraNa karatA hai to vaha prAyaH tithaMca yoni meM hI utpanna hotA hai, yaha artha isa pada se pratIta hotA hai| ___jinakI AtmA nitya cAritramohanIya ke udaya se malina banI hai ve jinendra bhagavAna dvArA pratipAdita isa zrutacAritra rUpa dharma ko nahIM jAnate haiM / isa prakAra kA kathana zrI antima tIrthakara mahAvIra svAmIkA hai, jinhoMne jagata ke samasta heyopAdeya tattvoM ko acchI taraha jAna liyA hai / isa kathana meM sUtrakAra mahAvIra svAmI kI prarUpaNA prakaTa karane se tathA apanI kalpanA kA niSedha karane se usameM pramANatA prakaTa karate hue kahate haiM-"etatsarva na mayA svamatyA proktaM kintu udAha vIraH" / yaha samasta pUrvokta kathana tathA jo kucha Age kahA jAtA hai vaha saba maiMne nahIM kiyA hai, kintu vIra bhagavAna ne kahA hai| bhagavAna kA upadeza hai ki jIvoM ko "appamAo mahAmohe " strIveda, puruSaveda aura napuMsaka veda pradhAna sthAna che. tyAMthI nIkaLIne jIva prAyaH tiryaMca nimAM ja janma dhAraNa kare cha. " narakatirakkhAe" na24mAthI nIjI nyArenma dhAraNa 42 cha tyAre te tiryaMca nimAM ja utpanna thAya che. e pUrvokta artha A padathI pratIta thAya che. jene AtmA kAyama cAritra mohanIyanA udayathI malina banela che te jInendra bhagavAna dvArA pratipAdita A kRtacAritrarUpa dharmane jANa nathI. A prakAranuM kathana zrI aMtima tIrthaMkara mahAvIra svAmInuM che jeNe jagatanA samasta depAdeya tane sArI rIte jANuM lIdhA che. A kathanamAM sUtrakAra mahAvIra svAmInI prarUpaNA pragaTa karavAthI, tathA potAnI kalpanAne niSedha karavAthI temAM pramANatA pragaTa karatAM kahe cha. " etatsarvaM na mayA svamatyA proktaM kintu udAhavIraH " 21 // samasta pUrvotta kathana ane je AgaLa kahevAmAM Avaze te badhA meM karela nathI paNa vIra bhagavAne 428 cha. bhagavAnana apaheza che chavAne " apyamAo mahAmohe " strIveda, puruSaveda zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 AcArAgasUtre na pramAdo'pramAdaH, sa vidheyaH, na tatra pramAdapramattena bhAvyam / anyadapyAha-'ala'. mityAdi, 'kuzalasya' kuzAn-bhAvakuzAn aSTavidhakarmANi lunAti-chinattIti kuzalaH karmavidAraNaparastasya pramAdena madya-viSaya-kaSAya-nidrA-vikathArUpeNa alaM vyartha, tatra kuzale pramAdasyAsambhavAt / kiM kRtvA pramAdaM na karotItyAha'zAntI'-tyAdi, zAntimaraNaM, zamanaM zAntiH sakalakarmanAzaH, ata eva zAntiH= rUpa mahAmoha meM Asakti nahIM karanI cAhiye / pramAda se saMsAra aura apramAda se mukti kA lAbha hotA hai / sUtra meM zAnti aura maraNa ina zabdoM kA vAcya artha kramazaH avyAvAdhasukhalakSaNa mokSa aura catugatirUpa saMsAra hai, kyoM ki "zamanaM zAntiH" zamana kA nAma zAMti hai, vaha samasta karmoM kA abhAvasvarUpa avasthA hai / isakA dUsarA nAma avyAbAdhasukhalakSaNa mokSa bhI hai| bAraMbAra caturgatiyoM meM prANI jahAM para marate rahate haiM usa kA nAma maraNa-saMsAra hai| bhAvakuzarUpa aSTavidha karmoMkA jo chedana karatA hai vaha kuzala hai, kyoM ki-"kuzAn lunAtIti kuzalaH" / aSTa prakAra ke karmoM ko vidAraNa karanevAle kA nAma kuzala hai| "alaM kuzalasya pramAdena" arthAt kuzala ke liye pramAda hotA hI nahIM hai| madya viSaya kaSAya nidrA aura vikathA ke bhedase pramAda pAMca prakArakA hotA hai / jo karmoM ko nAza karane meM prayatnazAlI ho rahe haiM, ve kabhI pramattadazAsaMpanna nahIM hote haiN| kAraNa ki ve jAnate haiM kipramAda se saMsAra meM paribhramaNa tathA apramAda se shaaNti-avyaavaadhsukhane napuMsave rUpa mahAmehamAM Asakti karavI joIe nahi. pramAdathI saMsAra ane apramAdathI muktine lAbha thAya che. sUtramAM zAMti ane maraNa A zabdane vAcya artha kramazaH avyAbAdhasukhalakSaNa mokSa ane caturgatirUpa saMsAra che 4 // 21 , " zamanaM zAntiH" zamananu nAma zAMti cha. te samasta bhanI malA svarUpa avasthA che. tenuM bIjuM nAma avyAbAdhasukhalakSaNa mokSa paNa che. vAraMvAra caturgatimAM prANI jyAM maratA rahe che tenuM nAma maraNa-saMsAra che. bhAvakuza rUpa maTavidha rbhAnu chedana 42 che. te zakha cha 41294 meM " kuzAn lunAtIti kuzalaH " mA prAranA charbhAnu vihA26] 42vApAjAnuM nAma zaNa cha. " alaM kuzalasya pramAdena" arthAt zaNane bhATe prabhAra tht| 4 nathI. madhaviSaya kaSAya nidrA ane vikathAnA bhedathI pramAda pAMca prakAra hoya che, je karmone nAza karavAmAM prayatnazALI hoya che te kaI vakhata pramattadazAsaMpanna banatAM nathI. kAraNa ke teo jANe che ke-pramAdathI saMsAramAM paribhramaNa ane apramAdathI zAMti zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 4 253 avyAvAdhasukhalakSaNo mokSaH, 'maraNaM' mriyante muhurmuhuzcaturgatiSu prANino yatreti tanmaraNaM saMsAraH, zAntizca maraNaM ca zAntimaraNaM, tat saMprekSya='apramAdena saMsAroparamaH, pramAdena saMsAraparibhramaNaM bhavatIti smygaalocy| api ca-'bhiduradharma'miti, pramAdo viSayAbhiSvaGgaH, sa ca zarIre bhavati tato bhiduro bhaGgazIlo dharmaH= svabhAvo yasya tad bhiduradharma zarIraM, svata eva vinazanazIlatvAt , samprekSya-vicArya svarUpa mukti kA lAbha hotA hai / isa liye isa avyAvAdha-sukha-svarUpa zAMti ke lAbha se jo vaMcita karAnevAlA hai usa pramAda se lAbha hI kyA ho sakatA hai, aisA vicAra kara saMyamI ko pramAda kabhI nahIM karanA cAhiye / "bhiduradharma saMprekSya nAlaM pazyAlaM te etaiH " bhaMga honA jisakA svabhAva ho usakA nAma bhiduradharma hai, aisA yaha zarIra hai; kyoM ki yaha svataH hI vinAzazIla hai / saMyamI muniko isa bAta kA dRr3ha vizvAsa karanA cAhiye ki yaha merA zarIra avazya hI vinazvara hai, kyoM ki yaha paugalika paryAya hai, jo paryAya hotI hai vaha utpAda-vyaya-dharma--viziSTa hotI hai| pudgala kA svabhAva hI pUrana-galana-svarUpa hai| ataH isa vinazvara vastu ke moha meM phaMsa kara jo saMyamI apane saMyamarUpI dhana ko pramAdarUpI coroM ke jariye luTavA dete haiM ve mahApramAdI haiN| saMyama kI ArAdhanA karate hue yadi isa zarIra kA patana hogA, to usa dazA meM kabhI na kabhI avazya avyAbAdha-sukha-rUpa mokSa kI prApti hogI; anyathA-isa saMsAra avyAbAdhasukhasvarUpa muktino lAbha thAya che mATe A avyAbAdhasukhasvarUpa zAMtinA lAbhathI je dUra rakhAve che te pramAdathI lAbha paNa kaMI thatuM nathI. e. vicAra 421 sayabhAye pramAhI 544 42vo naye nali. " bhiduradharma saMprekSya nAlaM pazyAlaM te pataiH" on tharenA svAbhAva cha tenu nAma midudhama cha, evuM A zarIra che, kAraNa ke te svataH vinAzazIla che. saMyamI munie A vAtane dRDha vizvAsa karavo joIe ke A mAruM zarIra avazya ja vinazvara che. kAraNa ke A piAgalika paryAya che, je paryAya hAya che te utpAda vyaya dharma viziSTa hoya che. pudgalane svabhAva ja pUrana-galana-svarUpa che, mATe A vinazvara vastunA mehamAM phasIne je saMyamI pitAnA saMyamarUpI dhanane pramAdarUpI core mAraphata luMTAvI de che te mahApramAdI che. saMyamanI ArAdhanA karatAM karatAM kadAca A zarIranuM patana thaze te tevI dazAmAM koIne koI vakhata avazya avyAbAdha sukharUpa mokSanI prApti thaze. anyathA A saMsAramAM paribhramaNa karatAM ananta zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 AcArAgasUtre pramAdo na vidheya iti sambandhaH / bhogAstu bhuktapUrvA api na tRptijanakAH, ityAha'nAla' miti bhogAH paribhuktA api spRhAnivRttaye nAlana samarthA bhavanti / uktaJca___" naggI tippai kaDehi, nAvagAhiM mhodhii| na jamo sababhUehiM, itthIhiM puriso tahA" // 1 // meM paribhramaNa karate hue ananta kaSToM ko bhoganA pddegaa| zarIra kA nAza avazyaMbhAvI hai, to maiM saMyama kI virAdhanA karake ise avinazvara amara to kara nahIM sakatA! ataH isa vinazvara vastu se jo mujhe paraMparA rUpa se avinazvara vastukI prApti ho jAtI hai to yaha saba se bar3A bhArI lAbha mujhe milatA hai; phira kyoM pramAdI bana kara isa zarIra ke moha meM par3a apane saMyama kI virAdhanA karU~ ? / donoM hAlata meM zarIra kA nAza svayaM siddha hai; phira bhI eka hAlata anaMta AnaMdaprada aura dUsarI hAlata anaMta kaSTaprada hai, aisA vicAra kara saMyamI ko kabhI bhI pramAda nahIM karanA cAhiye / isI liye sUtrakAra ne "bhiduradharma saMprekSya" isa vAkya ke dvArA saMyamI janako zikSA dI hai / tathA Age bhI zikSA dete hue ve prakaTa kara rahe haiM ki jina paMcendriyoM ke bhoga tumane pahile bhoga liye haiM ve bhI tumhArI icchA kI zAMti karane ke liye samarthazAlI nahIM haiM, kahA bhI hai___ "naggI tippai kaTTehiM, nAvagAhiM mhodhii| na jamo sabvabhUehiM, itthIhiM puriso tahA" // 1 // kaSTone bhegavavA paDaze, zarIrane nAza avasthaMbhAvI che, te huM saMyamanI virAdhanA karIne tene avinazvara amara te karI zakatuM nathI, mATe A vinazvara vastathI je mane paraMparArUpathI avinazvara vastunI prApti thAya che te A badhAthI meTe lAbha mane maLe che te pachI zA mATe pramAdI banIne A zarIranA mehamAM paDI potAnA saMyamanI virAdhanA karUM, baMne hAlatamAM zarIrane nAza svayaM siddha che te paNa eka hAlata anaMta AnaMdaprada ane bIjI hAlata anaMtu kaTapada che. e vicAra karI saMcamIe kaI vakhata paNa pramAda nahi kara joIe, mATe sUtradhAre "bhiduradharma saMprekSya " 2 paayaa| saMyamI banane zikSA mApI che. tathA AgaLa paNa zikSA ApatAM te pragaTa kare che ke-je pAMca idrinA bhega tame pahelAM jogavI lIdhA che te paNa tamArI IcchAnI zAMti karavA mATe samarthazANI nathI, 4ghu 555 cha " naggI tippai kaThehiM, nAvagAhiM mahodahI / na jamo saJcabhUehi, itthIhiM puriso tahA" // 1 // | zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- --- - adhya0 2. u. 4 chAyA-nAnistRpyati kASTha = pagAbhirmahodadhiH / na yamaH sarvabhUtaizca, strIbhiH puruSastathA // 1 // iti tatsarva pazya-budhyasva, dRzerjJAnasAmAnyArthakatvAt , ato he medhAvin ! te tava sadupadezajighRkSoH ebhiH pramAdamayairduHkhajanakaiviSayopabhogaiH alaM vyartham , ebhirAtmakalyANa sAdhyaM naastiityrthH| yadvA-etairviSayopabhogairavyAvAdhasukham , alam-paryAptaM viziSTataramityarthaH, atarkitopanatamaraNe saMsAre sukhalavasyA'sambhavAdavyAvAdhasukhameva sukhamiti tAtparyam // mU0 3 // jisa prakAra agni kASThoM se, samudra nadiyoM se, kAla prANiyoM kI mRtyu se tRpta nahIM hotA hai, usI prakAra manuSya bhI strIsaMbhoga se kabhI bhI tRpta nahIM hotA hai / isaliye he medhAvI ziSya ! tuma bhI yaha apane mana meM dRr3ha dhAraNA kara lo ki pramAda-bhaya-duHkhajanaka ina viSayabhogoM se kabhI bhI AtmakalyANa sAdhya nahIM ho sakatA, ataH ina kI cAha kI dAha meM kyoM apane saMyamarUpI pavitra dharma kI Ahuti karane ke liye saMkalpa vikalpa karate ho / yaha tumase isaliye kahA jAtA hai ki tuma sadupadeza ko grahaNa karane kI icchA rakhate ho| __athavA-yaha samajho ki isa vaiSayika sukha kI apekSA avyAvAdhasukha viziSTatara hai| kAraNa ki saMsAradazA bhayavAlI hai, isameM nirbhaya avasthA to ho hI nahIM sktii| yadi thor3I dera ke liye yaha asaMbhava bhI saMbhavita kalpita kara liyA jAya ki-"yahAM prANI bhayarahita hai" to bhI - je prakAre agni kAThethI, samudra nadiothI, kALa prANionI mRtyuthI tRpta thato nathI, te prakAre manuSya paNa strI saMbhegathI kaI vakhata paNa tRpta thatuM nathI. mATe he medhAvI ziSya! tame paNa e, pitAnA manamAM draDha karI le ke pramAda-bhaya-duHkhajanaka A viSayabhogothI kaI vakhata paNa AtmakalyANa sAdhya thaI zakatuM nathI, mATe tenI cAhanAnI dAhamAM zA mATe pitAnA saMyamarUpI pavitra dharmanI Ahuti karavA saMkalpa vikalpa kare che. A tamane eTalA mATe kahevAmAM Ave che ke tame sadupadezane grahaNa karavAnI IcchA rAkhanAra cho. athavA e samajo ke A viSAyika sukhanI apekSA avyAbAdha sukha vizikhatara che, kAraNa ke saMsAradazA bhayavALI che. temAM nirbhaya avasthA te thaI ja zakatI nathI. kadAca thoDA vakhata mATe A asaMbhava paNa saMbhavita mAnI laIe ke "AMhI prANI bhayarahita che" te paNa ThIka nahi, kAraNa ke e zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 AcArAgasUtre bhogAmiSagRddhAnAM bhogasyAdhigame'nadhigame'pi mahAduHkhamevetyupadizati'eyaM passa' ityaadi| mUlam-eyaM passa muNI, mahabbhayaM nAivAija kaMcaNaM, esa vIre pasaMsie, je na nivijai AyANAe na me dei na kuppijjA, thovaM laddhaM na khisae, paDisahio pariNamijA, eyaM moNaM samaNuvAsijjAsi-ttibemi // sU0 4 // chAyA-etatpazya mune ! mahadbhayaM nAtipAtayet kaJcana eSa vIraH prazaMsitaH yo na nividyeta AdAnAya na me dadAti na kupyet , stokaM labdhvA na nindet , pratiSiddhaH pariNamet , etanmaunaM samanuvAsayeH, // iti bravIti // mU0 4 // TIkA-' eta'-dityAdi / he mune ! he anagAra ! etat kAmabhogAsevanaM, mahadbhayaM bhayajanakatayA mahAduHkharUpam , maraNakAraNatvena duHkhe mahattvam , pazya= sarvathA duHkhajanakaM jAnIhi / uktaJcaThIka nahIM; kAraNa ki-na mAlUma kAlakA grAsa ho kaba jAnA pdde| mRtyu kA jabardasta bhaya pramAdI pratyeka prANI ko lagA hI rahatA hai| kAla bAje bajAtA to AtA nahIM hai ki jisase usase saceta ho jAya / yaha to vinA vicAra karanevAle pratyeka jIvAtmA ko apane paMje meM pha~sA letA hai| ataH saMsAradazA bhayavAlI hai aura yahAM para nirbhayadazA rUpa sukha kA aMza mAtra bhI prApta honA sarvathA asaMbhava hai; ataH avyAbAdha sukha hI vAstavika sukha hai| isakI prApti saMyamArAdhana se hI jIvoM ko hotI hai| aisA vicAra kara saMyamI muni ko saMyamabhAva meM kabhI bhI pramattadazAyukta nahIM honA cAhiye ||suu0 3 // khabara nathI ke kALane prAsa banI kyAre jAvuM paDe. A prakAre mRtyune bhaya pramAdI pratyeka prANIne lAgele ja rahe che. kALa vAju vagADate te Avate ja nathI ke jenAthI prANuM cetI jAya, e te vicAra nahi karavAvALA pratyeka jIvAtmAne pitAnA paMjAmAM phasAve che. mATe saMsAradazA bhayavALI che, ane A ThekANe nirbhayadazArUpa sukhane aMzamAtra paNa prApta tha sarvathA asaMbhava che. mATe avyAbAdhasukha ja vAstavika sukha che. tenI prApti saMyamArAdhanathI ja jIne thAya che. e vicAra karI saMyamI munIe saMyamabhAvamAM kaI vakhata paNa pramattadazAyukta thavuM joIe nahi. A sU0 3 ! zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 4 257 " etto va uNhatariyA, aNNA kA veyaNA gaNijjati / jaM kAmavAhigahio, Dajjhai kira caMdakiraNehiM " // 1 // iti / chAyA-etasmAduSNatarA anyAH kA vedanA gaNyante / yatkAmavyAdhigRhIto, dahyate kila candrakiraNaiH // 1 // bhoga rUpI mAMsa meM gRddha bane prANiyoM ko bhogoM kI prApti hone para athavA nahIM hone para bar3A bhArI duHkha hI hotA hai / isa bAta kA sUtrakAra upadeza dete hue kahate haiM-" eyaM passa muNI" ityAdi / / he mune ! kAmabhoga-viSayasevana ko tuma bahuta bhArI bhayasvarUpa-arthAt maraNarUpa bhaya kA kAraNa hone se mahAduHkharUpa hI mAno / bhAvArtha-kAmabhoga kA sevana sadA bhaya evaM duHkhadAyI mAnA gayA hai| viSayasevana se jIvoM ko aneka duHkha hone kA sadA bhaya banA rahatA hai / tathA aneka prakAra ke duHkha unheM bhogane bhI par3ate haiN| mahAkaSToM ko bhogate2 jIva jaba atyanta duHkhI ho jAte haiM, taba ve AtmaghAta taka kara liyA karate haiN| isaliye viSayasevana sadA mahAduHkhadAyI hI hai, aisA samajha kara kabhI bhI anagAra ko usa tarapha lAlasApariNati nahIM karanI cAhiye / kahA bhI hai " etto va uNhatariyA, aNNA kA veyaNA gaNijjati / jaM kAmavAhigahio, Dajjhai kira caMdakiraNehiM // " iti // bhegarUpI mAMsamAM vRddha banela prANione bhegonI prApti thavAthI athavA nahi maLavAthI ghaNuM bhArI duHkha ja thAya che. A vAtane sUtrakAra upadeza mAdhI 49 cha-" eyaM passa muNI" pratyAhi. he muni! kAmaga -viSayasevanane tame ghaNo bhayasvarUpa arthAt maraNarUpa bhayanuM kAraNa hovAthI mahAduHkharUpa ja mAne. bhAvArtha-kAmaganuM sevana sadA bhaya ane duHkhadAyI ja mAnavAmAM Ave che. viSayasevanathI jIvone aneka duHkha thavAno sadA bhaya rahyA kare che, tathA aneka prakAranA duHkha tene bhogavavA paNa paDe che, mahAkaSTa bhegavI jogavI jIva jyAre atyaMta duHkhI thAya che tyAre te AtmaghAta paNa kare che mATe viSayasevana sadA mahAduHkhadAyI ja che, evuM samajIne kaI vakhata paNa aNagAre te tarapha lAlasA pariNati nahi rAkhavI joIe. kahyuM che-- "etto va uNhatariyA, aNNA kA veyaNA gaNijjati / jaM kAmavAhigahio, Dajjhai phira caMdakiraNehiM // iti // 33 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 AcArAGgasUtre yadvA yatkAmabhogAsakta AsravadvAraihiMsAdiSu pravartate tasyeha paratra ca mahadbhaya bhavatIti pazya / iha loke puruSavadhakA'lIkavAdicorapAradArikANAM mAradaNDanajihvAcchedanabandhaghAtAdikaM ca pazya, paraloke narakAdiSUpapAtaM pazyeti tAtparyam / evaM tarhi kiM vidheyam ? ityaah-'naatipaatye'-dityaadi| muniH kaJcana-kamapi prANinaM nAtipAtayet-na prANairvyaparopayet ; upalakSaNaM mRSAvAdAdyAsravANAmetat / __ kAmabhoga se adhika saMsAra meM aura koI vedanA uSNatara nahIM hai, kyoM ki isa vyAdhi kA rogI zItalacaMdrakiraNoM se bhI atyaMta saMtapta ho jAtA hai| ___athavA-kAmabhogasevana isa jIva ko isa loka meM aura paraloka meM mahAbhayakArI hotA hai / kyoM ki kAmabhoga meM Asakta prANI hiMsAdika pApoM meM pravRtti karatA rahatA hai / hiMsAdikoM meM pravRtti hone se jIva azubha karmoM ko bAMdhatA hai, aura isake phala ko vaha narakAdi yoniyoM meM bhogatA hai| jo prANI hiMsaka, jhUThA, caura aura paradAralaMpaTa hote haiM unheM isI loka meM phAMsI, rAjadaNDa, jihvAchedana, baMdha aura ghAtAdika aneka kaSTa bhogane par3ate haiM, tathA paraloka meM narakAdi gatiyoM meM unako janma dhAraNa karanA par3atA hai| aisA samajha kara he mune! tuma isa ora apanI mAnasika pariNati ko lAlasAvAlI mata karo, kintu sadA isa prakAra kI pravRtti karo ki jisase kisI bhI jIva kI virAdhanA na ho| sUtra meM "nAtipAtayet" yaha pada jhUTha, corI Adi AsravoM kA upalakSaka hai, kAmabhogathI adhika A saMsAramAM bIjI kaIvedanA uSNatara nathI, kAraNake, A vyAdhinA regI zItala caMdrakiraNothI paNa atyaMta saMtapta thAya che. athavA kAmabhogasevana A jIvane AlokamAM ane paralokamAM mahA bhayakArI thAya che. kAraNa ke kAmabhogamAM Asakta prANI hiMsAdika pApomAM pravRtti karatA rahe che. hiMsAdikomAM pravRtti hovAthI jIva azubha karmo bAMdhe che, ane tenA phaLane te narakAdi niomAM bhogave che. je prANI, hiMsaka, juTha, cera ane parastrIlaMpaTa hoya che tene A lokamAM phAMsI, rAjadaMDa, jIbha chedana, baMdha ane ghAtAdika aneka kaSTo bhogavavA paDe che, tathA paralokamAM narakAdi gatimAM tene janma dhAraNa kare paDe che. evuM rAmajIne he muni ! tame A tarapha potAnI mAnasika pariNatine lAlasAvALI banAvo nahi, paNa sadA evI pravRtti kare ke nAthI jo 595 panI virAdhanA na thAya. sUtramA " nAtipAtayet" mA 54 juTha, corI Adi AzravonuM upalakSaka che, arthAta saMyamI jIvone potAnI pravRtti zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 4 259 parityaktabhogAbhilASasya SaTrakAyaparipAlakasya guNAdhigamo bhavatItyAha-eSa' ityAdi / eSaH kAmabhogaspRhAbhiprAyavivecanacatura eka eva pramAdapaJcakarahitaH, vIraH karmaripornAzanAdvIra iva vIraH, prazaMsitA tiirthngkrgnndhraadibhirbhinnditH| vIrasvabhAvamAha-'yo ne 'tyAdi / yo vIraH, 'AdAnAya' AdIyate-adhigamyate nikhilakarmakSayasaJjAtasarva viSayajJAnaM yena tadAdAnaM-cAritrAnuSThAnaM, tasmai na nirvigheta-na khidheta-'anye labhante'zanavasanAdikaM varAko'haM na labhe kimetayA arthAt-saMyamI jIvoM ko apanI pravRtti isa prakAra kI karanI cAhiye ki jisase unheM hiMsA, jhUTha, corI Adi AsravoM kA baMdha nahIM ho / jo saMyamI muni isa prakAra kI zubhapravRttivAlA tathA kAmabhoga kI icchA se rahita hotA hai, tathA pAMca pramAda ke vazavartI nahIM hotA hai vaha vIra hai aura prazaMsA kA pAtra hai / aise muni kI prazaMsA tIrthakara gaNadharAdi deva bhI kiyA karate haiN| prazaMsA pAne kA kAraNa yaha hai ki vaha sadA apanI isa prakAra kI pravRtti se kramazaH bhaviSya meM karmazatruoM para vijaya prApta karanevAlA ho jaavegaa| dhanya haiM ve jo cAritra aMgIkAra karake kisI bhI nimitta ke upasthita hone para usa cAritra se viraktibhAva paidA nahIM krte| yahAM " AdAna" zabda kA artha cAritra kA anuSThAna hai, kyoMki isa se hI sakala karmoM ke kSaya se udbhUta sarvapadArthaviSayaka bodha-kevalajJAna jIvoM ko prApta hotA hai| " azanavasanAdika dUsaroM ko to prApta ho rahe haiM maiM aisA abhAgA hUM jo mujhe koI pUchatA bhI nahIM hai, isa cAritra evA prakAranI karavI joIe ke jenAthI tene hiMsA juTha corI Adi Azrane baMdha na thAya. je saMyamI muni A prakAranI zubha pravRttivALA tathA kAmabhoganI IcchAthI rahita hoya che. tathA pAMca pramAdane tAbe thatA nathI te vIra che. ane prazaMsApAtra che. evA muninI prazaMsA tIrthakaragaNudharAdi deva paNa kare che. prazaMsA maLavAnuM kAraNa e che ke-te sadA pitAnI A prakAranI pravRttithI kramazaH bhavi. SyamAM karmazatruo para vijaya prApta karavAvALA thaI jaze. dhanya che teone je cAritra aMgIkAra karIne pachI koI paNa kAraNa upasthita thavA chatAM paNa te cAritthaa vitilA peh42|| nathI. mADI " AdAna" zahanA artha yAtrinuM anuSThAna che, kAraNa ke tenAthI ja sakala karmonA kSayathI uddabhUta sarva padArtha viSayaka baMdha-kevaLajJAna jene prApta thAya che. "azanavasanAdika bIjAne te prApta thatAM ja rahe che abhAgI huM chuM je mane koI pUchatuM paNa nathI. A cAritrane zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 AcArAgasUtre parigRhItayA durlabhalAbhayA pravrajyayA' ityevaM 'DhaMDhaNA'nagAravanna svayamavamanyeteti tAtparyam / tathA-gRhasthA me mahyam anazanAdikaM na dadAti' iti hetoH vIro na na kupyetna kopaM kuryAt / "bahuM paraghare atthi, vivihaM khAimasAimaM, Na tastha paMDio kuppe, icchA dija paro Na vA" // ityAdi bhagavadvacanAt / api ca-lAbhAlAmasamabhAvaH san stokam alpaM bhaikSaM labdhvA prApya dAtAram annAdikazca na nindet-na jugupseta, kintvevaM cintayet , mamaivAntarAyodayamAbalyametat / kiJca-pratiSiddhaH niSiddhaH san pariNamet-nivarteta kiJcidapi daumanasya na kuryAt, taM gRhasthaM paruSavAgbhina tiraskuryAt , taMtanATAdizabdaM na kuryAdityarthaH / ke ki jisameM lAbha durlabha hai aMgIkAra karane se mujhe lAbhahI kyA huA" isa prakAra DhaMDhaNa anagAra kI taraha svayaM apane grahaNa kiye hue cAritra kI upekSA na kre| yaha bhI svapna meM vicAra na kare ki-"dekho to sahI, ina gRhasthoM ke yahAM azana pAna khAdya svAdya Adi vividha vastue~ maujUda haiM parantu ye kitane avinayo, azraddhAlu evaM lobhI haiM jo inameMse mujhe kucha bhI nahIM dete haiM " / cAhe kucha mile yA na mile, athavA thor3A mile, sAdhu kA yahI parama kartavya hai ki vaha ina avasthAoM meM samabhAvazAlI rhe| dAtA kI athavA usake diye hue annAdi kI kabhI bhI niMdA na kre| alpalAbha hone para yahI eka mAtra vicAra kare ki merA hI yaha antarAya kA prabala udaya hai, jo yatheccha lAbha nahIM ho rahA hai, athavA nahIM huA hai| AhArAdika ke nimitta paragharapraveza karate samaya yadi vahAM para AhArAdika kI yAcanA karane para usa ke liye koI niSedha bhI kare to usa samaya mana meM koI jAta kA durbhAva na Ane deve, aura na usa gRhastha kA "taM adharmAtmA hai" ityAdi kaThora zabdoM se tiraskAra hI kre| jemAM lAbha durlabha che, aMgIkAra karavAthI mane lAbha zuM thaya." A prakAre DhaMDhaNa aNagAra mAphaka svayaM potAnA grahaNa karelAM cAritranI upekSA kare nahi. evuM paNa svapnathI vicAra na kare ke-"juo! te gRhasthane tyAM azana pAna khAdya svAdya Adi vividha vastuo mojuda che. paraMtu e badhA keTalA avinayI azraddhALu ane lebhI che je temAMthI mane kAMI paNa detA nathI." bhale maLe, bhale na maLe, bhale jarAka maLe, sAdhunuM e parama kartavya che ke te baMne avasthAmAM samabhAvI rahe. dAtAnI athavA tenAthI apAyelA annAdinI kaI vakhata paNa niMdA na kare. alpalAbha thavAthI e eka ja mAtra vicAra kare ke mAre A aMtarAyane prabala udaya che ke jethI mane yatheccha bhAbha thato nathI, athavA thaye nathI, AhAradika nimitte paraghara praveza karatI vakhate kadAca AhArikanI yAcanA karavAthI ke tene mATe niSedha zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 4 upasaMharannAha etdityaadi| etat pravrajyAnirvedarUpam, AdAnAkopanam, alpAnindanam, pratiSiddhanivartanaM mauna-muneridaM maunam-anagArAcaraNaM jJAnAcArAdikamityarthaH, he ziSya ! 'samanuvAsayeH' sam-samyakprakAreNa pUjA-satkAra-gauravanidAnarAhityena anuvAsayeH-anupAlayerityarthaH, gaNadharAdisevitaM niraticAraM cAritraM paripAlayeriti tAtparyam // iti bravImItyasyArthastUkta eva / / mU0 4 // // iti dvitIyAdhyayanasya caturthoM dezaH samAptaH // 2-4 // anta meM upasaMhAra karate hue sUtrakAra kahate haiM-ye jo pUrvokta sAdhu kA AcAra prakaTa kiyA hai ki vaha apane grahaNa kiye hue cAritra ke prati upekSAbhAva na rakhe, alpalAbha meM bhI saMtuSTa rahe, niSedha karane para paraghara se zAMtipUrvaka vApisa ho jaave| ataH he ziSya! tuma acchI taraha se arthAt pUjA, satkAra, gaurava aura nidAna kI bhAvanA se rahita hokara gaNadharAdisevita isa niraticAra cAritra kA pAlana kro| " iti bravImi" ina padoM kA artha pahile spaSTa kara diyA gayA hai // sU0 4 // // iti dvitIya adhyayana kA cauthA uddeza samApta // 2-4 // paNa kare te te vakhate manamAM kaI paNa jAtane durbhAva lAve nahi, temaja te gRhasthane "tuM adharmAtmA che" ItyAdi kharAba zabdothI tiraskAra paNa na kare. aMtamAM upasaMhAra karatAM sUtrakAra kahe che-A je pUrvokta sAdhune AcAra pragaTa karela che ke-te pitAnAM grahaNa karela cAritra prati upekSAbhAva rAkhe nahi. alpa lAbhamAM paNa saMtuSTa rahe. niSedha karavAthI gharathI zAMtipUrvaka pAchA pharI jAya. mATe he ziSya! tame sArI rIte arthAta pUjA, satkAra, gaurava ane nidAnanI bhAvanAthI rahita thaIne tIrthakara gaNadharAdikathI sevita niraticAra cAritranuM pAdAna 42." iti bravImi" ! 5honA artha paDadA spaSTa 428 cha // sU04 // Iti bIjA adhyayanane cothe uddeza samApta . 2-4 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 AcArAgasUtre // AcArAGgasUtre dvitIyAdhyayanasya paJcamoddezaH // abhihitazcaturthoddezo'dhunA pazcamasya vyAkhyA praarbhyte| pUrva bhogAbhiSvaGgaM vihAya lokanizrayA zarIrarakSaNArtha vicaraNIyamityuktam / atrApi tadeva pratipAdayiSyate / tathA ca viSayakaSAyakarAlajvAlAjaTilasaMsAradAvAnalatrasto bAlakuraGga iva palAyamAno nirvAdhazAntiprAptaye parihatabhogaspRho gRhItapaJcamahAvrato niravadyAnuSThAnaparaH kAyanirvahaNAthai lokanizrayA viharati, Azrayarahitasya dehasAdhanA'sambhavAt , dehasyAsadbhAve dharmo'pi bhavituM nArhati / dehasadbhAvazca nizrayA bhavati / nizrA hi paJcadhA, uktazca // AcarAMgasUtrake dUsare adhyayanakA pAMcavA~ uddeza // caturtha uddeza kI vyAkhyA samApta ho cukI, aba yahAM paMcama uddeza kI vyAkhyA prArambha hotI hai / pahile jo yaha kahA gayA hai ki-bhogoM se cittavRtti ko haTAkara zarIrarakSA ke liye saMyamI ko loka kI nesarAya se vicaranA cAhiye; yahI viSaya yahAM para spaSTa kiyA jAyagA / mRga ke bacce kI taraha jo saMyamIjana isa saMsArarUpI dAvAnala se-ki jo viSaya-kaSAyarUpI bhayaMkara jvAlA se vyApta hai-trasta hokara nirAvAdha zAMti lAbha ke liye itastataH daur3A phiratA hai, jisane bhogoM kI icchA kA parityAga kara diyA hai, paJcamahAvratoM kA jo ArAdhaka hai, aura nirdoSa anuSThAna ke AcaraNa karane meM jo sarvathA sAvadhAna hai vaha apane zarIranirvAha ke liye loka-nizrA (nesarAya) se vicaratA hai; kyoMki vinA Azraya ke deha AcArAMga sUtranA bIjA adhyayanane pAMcamo uddeza. cethA udezanI vyAkhyA samApta thaI have pAMcamAM uddezanI vyAkhyA zarU thAya che, pahelAM je ema kahevAmAM Avela che ke-bhegathI cittavRttine haThAvI zarIrarakSA mATe saMyamIe lekanI nesarAyathI vicaravuM joIe. A ja viSaya A ThekANe spaSTa karavAmAM Avaze. mRganA baccA mAphaka je saMyamI jana A saMsArarUpI dAvAnalathI ke je viSayakaSAyarUpI bhayaMkara javAlAthI vyApta che, trAsIne nirAbAdha zAMti lAbha mATe ahIM tahIM pharyA kare che. jeNe bhogenI IcchAne parityAga karyo che. paMcamahAvratanA je ArAdhaka che, ane nirdoSa anuSThAnanuM AcaraNa karavAmAM je sarvathA sAvadhAna che te pitAnA zarIranA nirvAha mATe leka-nizrA (nesarAya)thI vicare che. kAraNa HLA S AACHAR SAHARSAR ke Azraya vinA dehanI sAdhanA banI zakatI nathI. dehanI sAdhanA vinA dharmanuM zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 263 adhya0 2. u. 5 " dhamma NaM caramANassa paMca nissAThANA paNNattA; taM jahA-chakkAyA, gaNo, rAyA, gAhAvaI, sriirN|| (sthAnAGga sthAna 5 / u03|) chAyA-dharma khalu carataH pazca nizrAsthAnAni prajJaptAni, tadyathA-paTakAyAH, gaNo, rAjA, gAthApatiH, zarIram , iti / ____ yadyapi dehasya sAdhanAni-vasativastrapAtrAzanazayanAsanAdIni santi, tathApi teSu pratyahamAhArasyA''vazyakatayA tasya prAdhAnyaM, sa ca gRhapateH sakAzAdveSayi. tavyo bhavati / sa hi gRhastho nijaparivArapoSaNArthamannAdikaM samutpAdayatyeva, tataH saMyamajIvanarakSaNAya vRttireSTavyA bhavatIti / kI sAdhanA nahIM ho sakatI, deha kI sAdhanA ke vinA dharma kA ArAdhana nahIM ho sakatAH ataH dharma kI ArAdhanA karane ke liye deha kI sAdhanA. aura deha kI sAdhanA ke liye loka kI nesarAya saMyamI ko AvazyakIya hai| nesarAya pAMca prakAra kI hai ? kahA bhI hai " dhammaM NaM caramANassa paMca nissAhANA paNNattA; taMjahA-chakkAyA, gaNo, rAyA, gAhAvaI, sarIraM" arthAt dharmArAdhana karanevAle saMyamIjana ke pAMca nizrA-sthAna haiM-SaTkAya, gaNa, rAjA, gAthApati aura zarIra / yadyapi deha kI sAdhanA ke sAdhanavasati, vastra, pAtra, bhojana, zayana aura AsanAdika haiM to bhI una sabameM AhAra kI hI mukhyatA hai / saMyamIjana tIna karaNa tInayoga pUrvaka sAvadya vyApAra se rahita hote haiM, ataH usa AhAra kI gaveSaNA gRhasthoM ke yahAM karanI cAhiye, kyoMki ve gRhastha apane parivAra ke poSaNa ke liye ArAdhana banI zakatuM nathI. ane dharmanI ArAdhanA karavA mATe dehanI sAdhanA, ane dehanI sAdhanA mATe lekanI nesarAya saMyamIne Avazyaka ja che. nesarAya pAMya prAznI cha. 4thu 54 cha__ "dhammaMNaM caramANassa paMca nissAhANA paNNattA, taM jahA-chakkAyA, gaNo, rAyA, gAhAvaI, sarIraM " arthAt dharmArAdhana karavAvALA saMyamI jane mATe pAMca nizrA-sthAna che. pAya, , zata, thApati sane zarI2. hAyaDanI sAdhanAnA sAdhana-sati, vasA, pAtra, bhejana, zayana ane AsanAdika che te paNa e saghaLAmAM AhAranI mukhyatA che. saMyamIjana sAvadya vyApArathI traNa karaNa ane traNa vegathI rahita hoya che. mATe tevA AhAranI gaveSaNuM gRhasthane tyAM karavI joIe, kAraNa ke zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 ___ AcArAgasUtre atrAnantarasUtrasambandho yathA-'eyaM moNaM samaNuvAsijjAsi' iti / tatra niraticAracAritrapAlanaM tu lokanizrayA bhavatIti kathitam , atrApi muninA samyagAhArazuddhirvicintanIyeti darzayiSyate / ___ gRhapatayo hi svIyaputraduhitrAdyartha zastrasamArambhaM kurvantIti darzayati-jamiNaM' ityaadi| mUlam-'jamiNaM virUvarUvehiM satthehiM logassa kammasamArambhA kajjati taM jahA-appaNo se puttANaM dhUyANaM suNhANaM nAINaM dhAINaM rAINaM dAsANaM dAsINaM kammakarANaM kammakarINaM AesAe puDhopaheNAe sAmAsAe pAyarAsAe saMnihisaMnicao kajjai, ihamagorsa mANavANaM bhoyaNAe // sU0 1 // azanAdika pratidina taiyAra karate haiN| saMyamI muni saMyamajIvana kI rakSA ke liye apanI AvazyakatAnusAra gRhastha ke yahAM se AhAra Adi lekara saMyamayAtrA kA nirvAha karate haiN| yahAM para "eyaM bhoNaM samaNuvAsijjAsi" isa anantara sUtra ke sAtha saMbaMdha hai-vahAM 'niracitAra cAritra kA pAlana loka-nizrA se hotA hai' yaha kahA hai / isameM bhI 'saMyamI muni ko AhAra kI zuddhi kA acchI tara se dhyAna rakhanA cAhiye' yaha bAta Age calakara prakaTa kI jaaygii| gRhastha apane putra-putrI Adi ke nimitta zastra-SaTkAyasamAraMbharUpa sAvadha vyApAroM evaM bhojanAdi sAdhanoM ke ArambhoM ko kiyA karate haiM, yahI bAta sUtrakAra kahate haiM-"jamiNaM" ityAdi / gRhastha potAnA parivAranA poSaNa mATe azanAdika pratidina taiyAra kare che. saMyamI muni saMyamajIvananI rakSA mATe pitAnI AvazyakatAnusAra gRhasthane tyAMthI AhAra Adi lAvIne saMyamayAtrAne nivAha kare che. mANe " eyaM moNaM samaNuvAsijjAsi" se manantarasUtra sAtha saMbaMdha che. tyAM "niraticAra cAritranuM pAlana lekanizrAthI thAya che" ema kahela che. temAM paNa saMcamI munie AhAranI zuddhine sArI rIte dhyAna rAkhave joIe. e vAta AgaLa upara pragaTa karavAmAM Avaze. gRharatha potAnA putra putrI Adi nimitte zastra-SakAya samAraMbharUpa sAvaghavyApA ane bhojanAdi sAdhanane AraMbha karyA kare che teja bAta sUtrakAra cha:-" jamiNaM" tyAhi. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - ---- adhya0 2. u. 5 265 chAyA-~-yadidaM virUparUpaiH zastrairlokAya karmasamArambhAH kriyante, tadyathAAtmane tasya putrebhyo duhitabhyaH snuSAbhyo jJAtibhyo dhAtrIbhyorAjabhyo dAsebhyo dAsIbhyaH karmakarebhyaH karmakarIbhya AdezAya pRthakpraheNakAya zyAmAzAya prAtarAzAya sanidhisaMnicayaM kriyate, ihaikeSAM mAnavAnAM bhojanAya // mU0 1 // ___TIkA-'yadida'-mityAdi / yad idam-sukhaduHkhaprAptiparihArarUpaM prayojanamuddizya virUparUpaiH bahuprakAraiH zastraiH SaTkAyasamArambharUpaiH lokAya-asaMyatalokAyasvazarIraputrakalatrAdirUpAya karmasamArambhAH SaTkAyopamardanarUpAH pacanapAcanAdisAvayavyApArAH kriyante, yadvA karmaNo'STaprakArakasya samArambhAH-upArjanopAyAH kriynte| sukhaprApti aura duHkhaparihAra ke prayojana se gRhasthIjana japane zarIra putrakalatrArUpa loka ke liye aneka prakAra ke SaTkAyasamAraMbharUpa pacanapAcanAdi sAvadya vyApAra karate haiM, unakA digdarzana karAte hue sUtrakAra kahate haiM gRhastha jIvana bhojana-kRSi-vANijya Adi sAvadha vyApAra ke vinA calatA nahIM hai / isameM isa taraha ke aneka prakAra kA Arambha jIvoM ko karanA hI par3atA hai| jahAM AraMbha-samAraMbha hai vahAM jIvoM kI hiMsA avazyaMbhAvI hai / hiMsA se Asrava hotA hai, aura isase jIvoM kA saMsAra baMdhana se chuTakArA honA bar3A kaThina hotA hai| isIliye AtmA ko sAvadhanivRttirUpa cAritra ArAdhana karane kI AvazyakatA hai| gRhastha loka apane liye tathA putroM ke liye putriyoM ke liye putravadhuoM ke liye, jAtibhAIyoM, sage saMbaMdhiyoM evaM kuTumbiyoM ke liye, sukhaprApti ane dukhaparihAranA projanathI gRhasthI jana pitAnuM zarIra putra kalatrAdirUpa loka mATe aneka prakAranA SayasamAraMbharUpa pacanapAcanAdi sAvadya vyApAra kare che tenuM digdarzana karAvIne sUtrakAra kahe che- gRhastha jIvana bhajana-kRSi-vANijya Adi sAvadya vyApAra vinA cAlatuM ja nathI. temAM AvA prakAranAM aneka prakAre AraMbha jIne karavAM ja paDe che. jyAM AraMbha-samAraMbha che tyAM javAnI hiMsA avayaMbhAvI che. hiMsAthI Azrava thAya che, ane tenAthI jene saMsArabaMdhanathI chuTakAre the ghaNuM kaThina thaI paDe che, mATe AtmAne sAvaghanivRttirUpa cAritra ArAdhana karavAnI AvazyakatA che. gRhasthaloka pitAnA mATe tathA putra mATe, putri mATe, putravadhu mATe, jAtibhAIo, sagAM-saMbaMdhio ane kuTuMbio mATe, mAtA-pitA, sAsu-sasarA 34 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 AcArAgasUtre athavA ' logasse'-ti tRtIyArthe SaSThI, lokena karmasamArambhAH kriyanta iti| atredaM tattvam , 'taM jahA' iti mUlapAThena lokAyeti caturyevaM sAdhIyasIyadartha samArambhastaM pUrva sAmAnyato lokapadenopadaya vizeSato darzayituM 'taM jahA' ityasya pratipAdanam / ____ yadi ca tRtIyArthe'pi SaSThI, sA'pi sAmAnyataH samArambhA lokena kriyanta ityupadarya kimarthamiti jijJAsAyAM 'taMjahA' ityapi kathazcitsamAdhAnaM bhvitumrhti| yadartha pAkakRSivANijyAdisAvadhavyApAramArabhante tAn darzayati-tadyatheti' tasya samArambhazIlasya Atmane svazarIrArtham , Atmazabdo'tra zarIravAcakaH, svArtha svayameva samArabhata ityrthH| mAtA-pitA sAsU-sasura Adi ke liye, svajanoM ke liye, dhAyamAtA ke liye, rAjA ke liye dAsI-dAsa naukara cAkara aura pAhunoM ke liye, pRthakpraheNaka ke liye, arthAt kanyAvivAha ke utsava kA bhojana, prasthAna ke samaya rAste meM subaha-zAma khAne ke liye sAtha meM diye jAne vAlA bhojana, tathA kAMsA parosA Adi pRthakapraheNaka kahalAtA hai, usake liye pacanapAcanAdirUpa aneka sAvadha vyApAra karate haiN| bhAvArtha-sUtrakAra yahAM para yaha bAta spaSTa kara rahe haiM ki-gRhastha loga apane tathA apane sage saMbaMdhiyoM evaM bAla-baccoM vagairaha ke liye bhojana vagairaha ArambhoM ko nitaprati karate rahate haiM / sarvavirati muni ke zarIra kI yAtrA kA nirvAha unake yahAM se mAtrAnusAra prApta bhojana se acchI taraha ho sakatA hai, isaliye muni ko sAvadha vyApAra karane kI aavshyAdi mATe, svajane mATe, dhAvamAtA mATe, rAjA mATe, dAsa-dAsa nokara-cAkara mATe, mahemAne mATe, pRthaprahaNakane mATe, arthAt kanyAvivAhanA utsavanuM bhojana, musApharI samaye rastAmAM savArasAMja khAvA mATe sAthe ApavAmAM AvatuM bhojana, ane kAMsA pirasaNuM Adi pRthapraheNuka kahevAya che, tene mATe pacanapAcanAdirUpa aneka sAvadya vyApAra kare che. bhAvArthasUtrakAra A ThekANe e vAta spaSTa kare che ke-gRhastha leka pitAnA tathA pitAnA sagAsaMbaMdhio ane chokarAM-chayA vigere mATe bhojana vigere AraMbhe harahameza karatAM ja rahe che. sarvavirati muninA zarIranI yAtrAne nirvAha tene tyAMthI mAtrAnusAra prApta bhojanathI sArI rIte thaI zake che, mATe munine sAvadha vyApAra karavAnI AvazyaktA ja nathI, sAvadya vyApArathI hiMsA thavAnA zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___267 adhya0 2. u. 5 kiJca-putrebhyaH, duhitRbhyaH putrIbhyaH, snuSAbhyaH putravadhUbhyaH, jJAtibhyaH= pUrvapazcAtsambandhibhyaH, mAtA-pita-zvazrU-zvazurAdibhya ityarthaH, svajanebhyaH, dhAtrIbhyaH upamAtRbhyaH, rAjabhyaH, dAsebhyaH bhRtyebhyaH, dAsIbhyaH, karmakarebhyaH paricArakebhyaH, karmakarIbhyaH paricArikAbhyaH, Adizyate-AjJApyate parijanaH satkArArtha yasminnAgate sa AdezaH mAghUrNakAdistasmai, pRthakamaheNakAya' pRthak-vibhinnarUpeNa praheNakA kasmiMzcidutsave bhojanopAyanaM lokebhyo dIyamAnaM pRthakmaheNaka ityucyte| katA hI nahIM hai| sAvadya vyApAroM se hiMsA hone ke kAraNa usa avasthA meM sarvavirati saMyama kI ArAdhanA ho hI nahIM sakatI, isaliye muni kA saMyama nirdoSa rIti se pala sake isa Azaya se yaha avasthA paramparA se kI gaI hai| ___ mUla sUtra meM-" logassa kammasamAraMbhA kajjaMti" yaha pATha hai, isakI saMskRta chAyA-"lokAya karmasamAraMbhAH kriyante" hotI hai| jisakA artha lokoM-asaMyatoM ke liye SaTkAya ke upamardanarUpa sAvadha vyApAroM kA Arambha kiyA jAtA hai| athavA loka ke dvArA karmasamArambha kiye jAte haiM, yaha artha bhI hotA hai / pahile sUtrakAra sAvadyavyApArarUpa karmasamArambha kA nimitta kAraNa sAmAnyatayA asaMyata lokoM ko batalAte hue isI bAta ko vizeSa rIti se khulAzA karane ke abhiprAya se "taM jahA" isa pada se vyakta karate haiN| tathA "lokoM ke dvArA jo sAvadhavyApArarUpa karmasamArambha kiyA jAtA hai vaha kisa liye kiyA jAtA hai" kAraNe A avasthAmAM sarvavirati saMyamanI ArAdhanA banI ja zakatI nathI. mATe muni saMyamane nirdoSa rItithI pALI zake e AzayathI A avasthA paraMparAthI karavAmAM Avela che. bhUgasUtramA-" logassa kammasamAraMbhA kajjaMti" me 54 cha. tenI saMskRta chAyA-" lokAya karmasamAraMbhAHkriyante" cha. reno ma sA-masayatona mATe SaTkAyanA upamaInarUpa sAvadya vyApArane AraMbha karyo jAya che, athavA lekadvArA karmasamAraMbha karAya che. e paNa artha thAya che. pahelAM sUtrakAra sAvaghavyApArarUpa karmasamAraMbhanA nimitta kAraNa sAmAnyatayA asaMyata lekene matAvIna te vAtanA vizeSa zatithI musAso 42vAnA maliprAyathI "taMjahA" A padathI spaSTa kare che. tathA "leke dvArA je sAvaghavyApArarUpa karma samAraMbha zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 AcArAGgasUtre yadvA kanyApariNayotsave kanyApitagRhe vibhinnarUpeNa yadbhojyaM sa pRthakpraheNakaH / athavA prasthAnasamaye jAmAtRbhyo vibhinnarUpeNa dIyamAnaM pAtheyaM pRthakpraheNakapadena kathyate, tasmai / 'zyAmAzAya' zyAmAyAM rAjyAm, azanamAzA zyAmAzastasmai / 'prAtarAzAya' prAtaH pAtaHkAle Azo-bhojanaM prAtarAzastasmai karmasamArambhAH kriyante / tameva vizinaSTi-'sanidhisanicayam' ityAdi, sanidhAnaM sannidhiH alpakAlasthAyidravyANAM saMgrahakaraNam , dadhi-bhakta-kRzara-vyaJjanAdInAM sthaapnm|| ___api ca-'saMnicayaH' samyag nicayana-saGgahaNaM sannicayaH cirasthAyinAM dhRtataila-guDAdidravyANAM saGgrahaH, sannidhizca saMnicayazca sannidhi-sannicayam , tat kriyte| mUtre puMstvamASatvAt / yadvA-sannidheH azanavazanAdeH sannicayaH saGgrahaH kriyte| kimartha saGgrahaH kriyate ? ityAha-'ihe '-ti / iha-saMsAre ekeSAM katipayAnAM mAnavAnAM sambandhijanAnAM bhojanAya bhaviSyadupabhogAya, virUparUpaiH zastraiH karmasamArambhAH kriyanta iti / ____lokAH putrAdyartha karmANi samArabhanta eva, tebhyaH saMyamayAtrAM nirvoDhuM mAtrayA'nnAdikamAdAya muninA vartitavyamiti sUtratAtparyam // 0 1 // isa prakAra kI jijJAsA hone para usakA samAdhAna sUtrakAra ne "taM jahA" pada se kiyA hai| ___"sannidhisaMnicaya" yahAM do pada haiM-1 sannidhi' aura dUsarA '2 saMnicaya / dahI, bhAta, kRzara-khIcaDI, vyaJjana-zAka Adi 'sannidhi' padase grahaNa kiye gaye haiN| ghRta, taila, guDa Adi padArtha 'saMnicaya' pada se gRhIta hue haiM / athavA sannidhi-azana vazana Adi kA saMnicayasaMgraha karanA vaha sannidhisaMnicaya hai| kitaneka gRhastha apane va saMbaMdhijanoM ke nimitta bhaviSyatkAla meM upabhoga ke abhiprAya se dhAnyAdi aneka padArthoM kA saMgraha kara liyA karate haiN| isa saMgraha meM thAya che" te zA mATe karavAmAM Ave che, A prakAranI jIjJAsA thavAthI tenuM samAdhAna sUtradhAre "taMjahA" 54thI yu che. " sannidhisaMnicaya " mAMDI meM 54 cha. 1 'sannidhi' mane bhI 2 saMnicaya' hI, mAta, bhAyaDI, 2 // mAha sannidhi' yathA sevAmA sAsa cha. ghI, tesa, jo mAha pahAtha 'saMnicaya' 54thI sevAmA mAveza che. athavA 'sannidhi' 2mazana sana mAhitI 'saMnicaya' saya 42vo te sannidhisaMnicaya che. keTalAka gRhastha pitAne ane sabaMdhIjanane nimitte bhaviSya kALamAM upabhoganA abhiprAyathI dhAnyAdi aneka padArthone saMgraha kare che. A saMgrahamAM zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 5 bhaviSyadupabhogAya sanidhi-sanicayapravRtte loke saMyaminA ki vidheyamityAha'samuTThie' ityaadi| mUlam-samuhie aNagAre Arie Ariyapanne AriyadaMsI ayaM saMdhi-tti adakkhU , se nAIe nAIyAvae na samaNujANae savvAmagaMdhaM parinnAya nirAmagaMdho parivae // sU0 2 // chAyA-samutthito'nagAra Arya AryamajJa AryadarzI ayaM sandhiriti adrAkSIt , sa nAdadIta nAdApayet na samanujAnIyAt , sarvAmagandhaM parijJAya nirAmagandhaH parivrajet // sU0 2 // __TIkA-'samutthita' ityaadi| samutthitaH sam samIcInaM cAritrAcaraNe utthitaH samutthitaH-saMyamArAdhanasamudyata ityarthaH, anagAraH avidyamAnamagAraM gRhaM yasya so'nagAro dravyabhAvagRharahitaH, AryaH ArAd dUraM gato heyadharmebhyo yaH aneka prakAra se sAvadha vyApAra meM pravRtti hone kI vajaha se trasa evaM sthAvara jIvoM kI hiMsA hotI hI hai / sU0 1 // ___ AgAmI samaya ke liye apane-apane yogya upabhogAdi sAdhanasamUha ke saMgraha karane meM tatpara rahe hue janasamudAya ke bIca meM saMyamI muni ko kyA karanA cAhiye ? isake pratyuttara meM satrakAra kahate haiM'samuTTie' ityaadi| ___ jo nirmala cAritra ke AcaraNa meM utthita hai, arthAt nirdoSa cAritra ke ArAdhana karane meM jo acchI taraha se prayatnazIla hai usakA nAma samutthita hai| jisake ghara nahIM hai usakA nAma anagAra hai| agAra ke do aneka prakArathI sAvadya vyApAramAM pravRtti thAya che jethI temAM trasa ane sthAvara jInI hiMsA thAya che. A sUtra 1 AgAmI samaya mATe pitapatAnA egya upabhogAdi sAdhana samUhano saMgraha karavAmAM tatpara rahelA janasamudAyanI vacamAM saMyamI munie zuM karavuM joIe, tenA pratyuttaramA suutr||2 4 cha-'samuTThie' ityAdi. je nirmaLa cAritranA AcaraNamAM usthita che arthAt nirdoSa cAritranA ArAdhana karavAmAM je sArI rIte prayatnazIla che tenuM nAma samusthita che. jene agAraghara nathI tenuM nAma anagAra che. agAunA be prakAra che. eka dravya-agAra ane bIje zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 AcArAgasUtre sa AyaH zrutacAritrarUpadharmArAdhanayogyaH / yadvA-viSaya-kaSAya-kASThacchedakatvenA''rAsAdRzyAdArA-ratnatrayaM, tAM yAtiprApnoti yaH sa AryaH sarvathA sakalakalmaSarAzikaluSitattirahita ityrthH| 'AryaprajJaH' AryA zreSThA prajJA-matiyasya sa AryaprajJaH heyopAdeyavivekavAn / evamAyadarzI Arya-yuktiyuktaM draSTuM zIla yasyetyAryadarzI aarmbhjnykttuvipaakdii| ya evambhUtaH punaH 'ayaM sandhi'-riti ayaM pratyakSopalabhyamAnaH sandhiH-pAragamanAdhaHpatanayormadhye sandhiriva sandhiHAryakSetra-sukulotpattI-ndriyanivRtti-zraddhA-saMvega-ratnatrayaprAptilakSaNaM sandhisthAnam, iti ityevam adrAkSIt-ajJAsIt / yadvA-ayaM pratyakSanirdiSTaH sandhiH-pratilekhanaprakAra haiN| eka dravya-agAra aura dUsarA bhaav-agaar| anagAra ina donoM prakAra ke agAroM se rahita hotA hai| jo heya dharmoM se sadA dara rahatA hai usakA nAma Arya hai| Arya-zrutacAritrarUpa dharma ke ArAdhana karane yogya hotA hai, athavA viSayakaSAyarUpa kASTa kA chedaka hone se ArAkaroMta ke sadRza ratnatrayarUpa dharma ko jo prApta karatA hai vaha Arya hai, arthAt jisakI sakala kalmaSa-pAparAzi se kaluSita pariNati nahIM hai usakA nAma Arya hai / uttama jisakI mati hai, heya aura upAdeya ke viveka se jisakA antaHkaraNa yukta hai usakA nAma AryaprajJa hai| yuktiyukta dekhane kA jisakA svabhAva hai 'Arambhajanya pApoM kA vipAka bhayaMkara kaSTaprada hotA hai' isa bAta ko bhalIbhA~ti se jAnatA samajhatA hai vaha AryadarzI hai| saMsAra se pAra honA evaM usameM adha:patana honA, ina donoM ke bIca meM sandhi ke samAna AryakSetra, sukula meM janma, indriyAdikoM kI pUrNatA zraddhA, saMvega aura ratnatraya kI prAptirUpa saMdhisthAna hai / jo pratyakSa bhAva-agAra. ananAra A banne prakAranA agArothI rahita hoya che. je heya dharmothI sadA dUra rahe che tenuM nAma Arya che. Arya-zratacAritrarUpa dharmanuM ArAdhana karavA yogya hoya che. athavA viSayakaSAyarUpa kASThanA chedaka hovAthI ArAkaravatanA sadaza ratnatrayarUpa dharmane je prApta kare che te Arya che. arthAt jenI sakalakSmaSa-pAparAzi thI kaluSita pariNati nathI tenuM nAma Arya che. uttama jenI mati che. heya ane upAdeyanA vivekathI jenuM aMtaHkaraNa yukta che tenuM nAma AryaprajJa che. yuktiyukta dekhavuM e jene svabhAva che "AraMbhajanya pApane vipAka bhayaMkara kaSTapada thAya che. A vAtane je bhalIbhAMtithI jANe che, temaja samaje che te AryadazI che, saMsArathI pAra thavuM ane temAM adha:patana thavuM, e banenI vacamAM sandhisamAna AryakSetra, sArA kuLamAM janma, indriyanI pUrNatA, zraddhA, saMvega ane ratnatrayanI prAptirUpa saMdhisthAna che. je A pratyakSa zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- - adhya0 2. u. 5 __ 271 patikramaNAdikriyAyA yaH samucitaH kAla iti yo'jJAsIdityarthaH / evaMbhUtaH saH anagAro nAdadIta-akalpanIyamAhArAdikaM na gRhNIyAt , zAstre tasya pratiSiddhatvAt, SaDjIvanikAyArambhadoSasya muninA pUrva parityaktatvAcca, nA''dApayet nAnyaM grAhayet , na samanujAnIyAt nApItaraM sAdhuM gRhNantamanumodayet / yadvA-nA'dyAnnA''dayediticchAyA, sa muniriGgAladhUmAdipaJcavidhadoSadRSitamAhAraM nAdyAt-nAnIyAt , nAdayet nAnyaM bhojayet adantamanyaM na smnujaaniiyaat| ___api ca kiM kuryAdityAha-'sarvAmagandha'-mityAdi / sarvAmagandham , Ama ca gandhazcAnayoH samAhAradvandve AmagandhaM,sarva ca tadAmagandhamiti sarvAmagandham sarvam azupratibhAsita bAta ko acchI taraha se jAnatA hai, athavA pratilekhana, pratikramaNAdi kriyAoM ke ucita avasara kA jo jJAtA hai, yaha bAta "ayaM sandhiriti adrAkSIt" isa pada se pradarzita kI gaI hai / isa prakAra kA jo anagAra hai vaha akalpanIya AhArAdika ko na svayaM grahaNa karatA hai, kyoMki sadoSa AhAra kA grahaNa karanA anagAra ke liye zAstra meM niSiddha batalAyA gayA hai, isakA kAraNa-SaTakAya ke jIvoM kA Arambha anagAra ne pahile se hI chor3a diyA hai, vaha sadoSa AhAra svayaM na grahaNa karatA hai, na dUsaroM se grahaNa karavAtA hai, aura na isa prakAra ke AhAra ko grahaNa karane vAle anya kisI kI anumodanA bhI karatA hai| athavA "se nAIe nAIyAvA" ina padoM kI saMskRta chAyA "sa na adyAt na Adayet" yaha bhI hai, isakA artha isa prakAra hai-iGgAla dhama Adi pAMca prakAra ke doSoM se dUSita AhAra ko na svayaM kare aura na pratibhAsita vAtane sArI rIte jANe che, athavA pratilekhana, pratikramaNAdi kriyAmonaa athita avasarano ke jJAtA the, ye pAta " ayaM sandhiriti adrAkSIt " A padathI pradarzita karavAmAM Avela che. A prakAranA je aNagAra che te akalpanIya AhArAdikane svayaM grahaNa karatA nathI, kAraNa ke saSa AhAranuM grahaNa karavuM aNagAra mATe zAstramAM niSiddha batAvela che. tenuM kAraNa SakAyanA jIne AraMbha aNagAre pahelAMthI ja choDI Apela che. te sadeSa AhAra pote grahaNa nathI karatA. bIjAthI grahaNa nathI karAvatA, ane A prakAranA AhAra grahaNa karavAvALA anya koInI anumodanA paNa nathI karatA. __424 " se nAIe nAIyAvara" 2pahAnI saMskRta chAyA " na adyAtna Adayet " the 575 cha. sn| ma 20 mAre cha. ja, dhUma PAhi pAMya prakAranA doSothI dUSita AhArane na svayaM kare ane bIjAthI karAve nahi, tathA zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 AcArAgasUtre ddhAhAraM parijJAya=jJa-parijJayA jJAtvA nirAmagandhaH, AmagandhAdazuddhAhArAnnirgato yaH sa nirAmagandhaH-udgamolpAdaneSaNAgatadvicatvAriMzaddoSadUSitAhArAgrAhakaH san 'parivrajet'-pari-samantAd vrajet-viharet ratnatrayasamArAdhanatatparo bhavediti bhAvaH / tIrthaGkaranirdiSTe samucitAvasare pratilekhana-pratikramaNAdikriyAM kurvannanagAra AryadezottamakulAdikaM mokSakAraNaM prApya saMsArapArAvAramuttIrya ca sandhisthAnIye tattIre vartamAno nikhilakarmakSayaM kRtvA tato niSkramitukAmo'smItyevaM parijJAvAn 'adhaHkarmAdidoSadUSitAhAro viSabhakSaNamivAtmaguNaghAtakaH' iti samyagAlocya tAdRzamAhAraM trikaraNatriyogaiH parityajya parizuddhamAhArAdikaM bhikSamANo viharediti samuditArthaH // sU0 2 // dasaroM ko karAve, tathA karane vAle kisI anya kI anumodanA bhI na kre| "sarvAmagandhaM parijJAya nirAmagandhaH parivrajet" isakA artha hai azuddhaAhAra, arthAt jJa-parijJAdvArA isa prakAra ke AhAra ko azuddha jAnakara 'nirAmagandhaH'-azuddha AhAra se bhinna zuddha AhAra ko ki jo udgama (16) utpAdana (16) eSaNA (10) saMbaMdhI bayAlIsa (42) doSoM se rahita hotA hai grahaNa kare / yadi isa prakAra ke AhAra kA lAbha saMyamI ko nahIM hotA hai to vaha isa dUSita AhAra ko chor3akara apane ratnatraya kI ArAdhanA meM tatpara rahe / tIrthaMkara prabhune pratilekhanAdi kriyAoM kA jo samaya nizcita kara diyA hai usa samaya meM una2 kriyAoM ko karane vAlA, tathA Arya kSetra kA lAbha, uttama kula meM janma, ratnatraya kI prApti Adi mokSa ke kAraNabhUta saMdhisthAnoM ko jisane pAyA hai aisA anagAra 12vAvA! mIan snI manubhonA 5gy na. 42. " sarvAmagandhaM parijJAya nirA. magandhaH parivrajet " maane| -martha che azuddha 2 arthAt sh-prijnyaadvaa2|| A prakAranA AhArane azuddha jANIne nirAmargha azuddha AhArathI bhinna zuddha AhArane ke je udgama (16) utpAdana (16) eSaNa (10) saMbaMdhI 42 betAlIsa doSothI rahita hoya che tene grahaNa kare che. kadAca A prakAranA AhArane lAbha saMyamIne na thAya to te AvA dUSita AhArane choDIne potAnA ratnatrayanI ArAdhanAmAM tatpara rahe. tIrthaMkara prabhue pratilekhanAdi kriyAone je samaya nizcita karI A che te samayamAM te te kiyAone karavAvALA, tathA AryakSetrane lAbha, uttama kuLamAM janma ratnatrayanI prApti Adi mokSanA kAraNabhUta saMdhisthAnene jeNe zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 5 273 nirAmagandha iti niSedhe Amapadena hananakoTitrikaM, gandhapadena pacanakoTitrikaM ca pratiSidhya krayaNakoTitrikaM niSedhayitumupadarzayati-' adissamANe' ityaadi| mUlam- adissamANe kayavikkaya se na kiNe na kiNAvae kiNaMtaM na samaNujANae // sU0 3 // ___ chAyA- adizyamAnaH krayavikrayayoH sa na krINIyAt , na krApayet, krINantaM na samanujAnIyAt // sU0 3 // TIkA--' adizyamAna' iti / krayavikrayayoH, krayazca vikrayazcAnayoritaretarayogadvandve krayavikrayau, tayoH-adizyamAnaH vyapadezamalabhamAnaH-'ayaM krayavikrayakarte'-ti vyapadezabhAg na bhavatItyarthaH // 'sakala karma ko nAza kara maiM isa saMsArasamudra se pAra hone kI dRr3ha bhAvanA vAlA hU~' isa prakAra ke saMsArasamudra ke pAra jAne ke abhiprAya se jo samanvita ho rahA hai vaha anagAra AdhAkarmAdi doSa se dUSita AhAra ko viSabhakSaNa kI taraha AtmaguNa kA ghAtaka jAnakara tIna karaNa aura tIna yoga se usakA parityAga hI kara deve, aura zuddha nirdoSa AhAra kI prApti se apane zarIra kI yAtrA kA nirvAha karatA huA saMyamamArga meM vicare // suu02|| 'nirAmagandha' isa niSedha meM 'Ama' pada se hananakoTitrika tathA 'gandha' pada se pacanakoTitrika kA pratiSedha karake krayaNakoTitrika kA niSedha karane ke liye sUtrakAra kahate haiM-' AdissamANe' ityAdi / __kraya zabda kA artha kharIdanA aura vikraya zabda kA artha becanA meLavyA che evA aNagAra "sakala karmane nAza karI huM A saMsArasamudrathI pAra thavAnI draDha bhAvanAvALo chuM" A prakAre je saMsAra samudrathI pAra javAnA abhiprAyathI je samanvita thayela che te aNagAra AdhAkarmAdi deSathI dUSita AhArane viSabhakSaNanI mAphaka AtmaguNanA ghAtaka jANIne traNa karaNa ane traNa gathI tene parityAga kare, ane zuddha nirdoSa AhAranI prAptithI pitAnA zarIranI yAtrAne nirvAha karIne saMyama mArgamAM vicare che sU0 2 che nirAmagandha 2 // niSedhamA Ama-54thI unanoTitri tathA 5-54thI pacanakeTi trikane pratiSedha karIne kayaNakoTitrikane niSedha karavAne mATe sUtrA2 4 cha- adissamANe' tyAdi kaya zabdano artha kharIdavuM, ane vikaya zabdane artha vecavuM, je kaya zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 271 AcArAGgasUtre yadvA-'adRzyamAnaH' iticchAyA, kraya-vikrayayoH adRzyamAnaH dravyAghabhAvAkrayavikrayavyavahAre'dRzyamAno'kizcanaH saH anagAraH AhArAdikaM na krINIyAt nAnyaM krApayet , krINantamanyaM na samanujAnIyAt nAnumodayet / etena hananAdinavakoTiparizuddhamAhArAdikaM parigRhyAGgAradhUmAdidoSarahitaM munirbhuJjIteti niguuddhaarthH| atra krUyapadenodgamadoSANAM grahaNaM, tena cotpAdanaiSaNAdoSAH saMgRhItA iti sUtratAtparyam // mU0 3 // hai / jo kraya-vikrayarUpa vyApAra ko karatA hai vaha vyavahAra meM becanekharIdane vAlA kahA jAtA hai| muni, jo sarvasAvadya kriyAoM ke tyAgI ho cuke haiM ve, kraya-vikraya rUpa sAvadha vyApAra ko nahIM kara sakate haiM / isa liye sUtrakAra yahAM isa bAta kA pradarzana karate hue kahate haiM ki-anagAra zuddha AhAra ke na milane para AhArAdika anya se na kharIde, aura mile hue ko anya kisI ko na bece / kyoMki isa prakAra ke vyavahAra karane se usameM kraya vikraya kA doSa lAgU hotA hai, jo siddhAntadRSTi se muni ke AcAra se sarvathA niSiddha hai| athavA " adissamANe" isa pada kI saMskRta chAyA " adRzyamAnaH" yaha bhI hotI hai| isakA bhAva yaha hai ki-anagAra apane pAsa kisI bhI prakAra kA dravyAdika to rakhate hI nahIM haiM, kyoMki ve sakala parigraha ke tyAgI hote haiM, sacitta acitta Adi samasta parigraha ke chor3ane se hI unameM aparigrahatA AtI hai| isIko sUtrakAra yahAM para prakaTa karate hue kahate haiM ki-jaba munike pAsa vika rUpa vyApAra kare che te vyavahAramAM vecavA kharIdavAvALA kahevAya che. muni je sarva sAvadya kriyAonA tyAgI banela che te kaya-vikArUpa sAvadya vyApArane karI zakatA nathI, mATe sUtrakAra A ThekANe A vAtanuM pradarzana karIne kahe che keaNagAra zuddha AhAra na maLavAne kAraNe AhArAdika bIjAthI kharIdAvI zake nahi, ane maLela hoya te enAthI bIjAne vecI zakAya nahi. kAraNa ke A prakArane vyavahAra karavAthI temAM kaya-vikrayane deSa lAgu paDe che, je siddhAntadRssttithii muninA yArthI savathA niSiddha cha. " adissamANe " ! pahanI saMskRta chAyA " adRzyamAnaH" se 5 thAya che. tena bhAva se cha ke--aNagAra pitAnI pAse keIpaNa prakAranuM dravyAdika te rAkhatA ja nathI, kAraNa ke te sakaLa parigrahanA tyAgI hoya che. sacitta acitta Adi samasta parigrahanA choDavAthI ja tenAmAM aparigrahatA Ave che mATe sUtrakAra A ThekANe pragaTa karatAM kahe che ke-jyAre tenI pAse leNadeNane vyavahAra karavAmAM sahAyaka bAhya zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 5 275 lena-dena ke vyavahAra karane meM sahAyaka bAhya dravyAdika sAmagrI nahIM hai to vaha usa prakAra ke vyavahAra karane meM sarvathA akiJcitkara hai / taba zuddha nirdoSa AhAra ke na milane para vaha usa prakAra kI AhArAdika sAmagrI ko na to svayaM kharIdatA hai, aura na dUsaroM se kharIda karavAtA hai, aura kharIda karate hue anya ko na bhalA jAnatA hai, ataH navakoTivizuddha AhAra kI hI use gaveSaNA karanI cAhiye, aura usake prApta hone para mAtrAnusAra use grahaNa kara apane saMyama kI rakSA karane meM hI sAvadhAna rahanA caahiye| isI ko prakaTa karate hue sUtrakAra kahate haiM ki vaha anagAra dravyAdika ke abhAva se kraya vikraya ke vyavahAra meM akiJcana hai, isaliye AhArAdika ko na svayaM kharIde aura na dUsaroM se use kharIdavAve, tathA ise kharIdane vAle anya kisI kI anumodanA bhI na kare / isase isa bAta kI puSTi kI hai ki anagAra mana vacana kAyA se kRta, kArita evaM anumodanA dvArA hananAdi tIna, pacanAdi tIna krayaNAdi tIna evaM navakoTi se vizuddha AhArAdika prApta kara zarIra kI puSTi ke abhiprAya se nahIM, kintu saMyama kI rakSA ke abhiprAya se hI aMgAradhUmAdidoSarahita ho usakA sevana kre| sUtra meM kahe hue kraya vikraya , dravyAkrika sAmagrI nathI te te e prakAranA vyavahAra karavAmAM sarvathA akiMcitkara che, mATe zuddha nirdeSa AhAranA na maLavAthI te evA prakAranI AhArAdika sAmagrIne pote nathI kharII zakatA, ane khIjAthI kharIDhAvI paNa zakatA nathI, ane kharIda karavAvALA khIjAne bhale paNa jANatA nathI, mATe navakoTivizuddha AhAranI ja teNe gaveSaNA karavI joI e, ane tenA prApta thavAthI mAtrAnusAra tene grahaNa karIne potAnI saMyamanI rakSA karavAmAM ja sAvadhAna rahevuM joI e. tene pragaTa karIne sUtrakAra kahe che ke-- te aNugAra dravyAdinA abhAvathI kraya--vikrayanA vyavahAramAM akiMcana che, mATe AhArAdikane pote na kharIde ane khIjAthI kharIDhAve nahi, tathA te kharIhavAvALA khIjA kAinI anumodanA paNa na kare. AthI A vAtanI puSTi karI che ke-aNugAra mana, vacana kAyAthI kRta kArita agara anumodanA dvArA hananAdi traNa, pacanAdi traNa, krayAdi traNa, ema nava keTithI vizuddha AhArAdika prApta karI zarIranI puSTinA abhiprAyathI nahi paNa saMyamanI rakSAnA abhiprAyathI aMgAradhUmAdidoSarahita thaIne tenuM sevana kare. sUtramAM kahelA ya vikraya padathI ugama zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 AcArAgasUtre pUrvoktavizeSaNaviziSTo'nagAraH kIdRzo bhavatItyAha-' se bhikkhU ' ityaadi| mUlam-se bhikkhU kAlanne balanne mAyanne kheyanne khaNayanne viNayanne sasamayanne parasamayanne bhAvanne pariggahaM amamAyamANe kAlANuhAI apaDipaNe duhao chettA niyaai|| sU0 4 // chAyA-sa bhikSuH kAlajJo balajJo mAtrAjJaH khedajJaH kSaNakajJo vinayajJaH svasamayajJaH parasamayajJo bhAvajJaH parigrahamamamAyamAnaH kAlAnuSThAyI, apratijJaH, dvidhAtazchivA niyAti // mU0 4 // ____TIkA--'sa bhikssu'-rityaadi| saH-pUrvoktaH samutthitetyAdimuniguNagaNayukto bhikSuH cAritravAn kAlajJaH-kAla-patilekhanAdisamayaM jAnAtIti kaaljnyH| ____ athavA kAlaM-bhikSAkAlaM jAnAtIti kAlajJaH, akAle bhaikSAcaraNenAtmanaH klezAdhigamo grAmanindA ca jAyate, tatazca bhagavadAjJAvirAdhakatvena khedaprakaTanena ca cAritramAlinyaM bhavatyato'nucitakAle bhaikSAdikaM nAcaraNIyamityAdhabhijJa ityarthaH / yadvA kAlaM-subhikSaM durbhikSaM dinapramANaM rAtripramANaM vA jAnAtIti kaaljnyH| pada se udgama doSoM kA grahaNa hotA hai, usase utpAdana aura eSaNA doSoM kA bhI grahaNa ho jAtA hai / sU0 3 // ina pUrvokta vizeSaNoM se yukta anagAra kaisA hotA hai ? isakA khulAzA karate hue jatrakAra kahate haiM-se bhikkhU' ityaadi| vaha cAritravAn anagAra ki jisakA varNana 'samuTTie' isa dvitIya sUtra meM kiyA jA cukA hai vaha kAlajJa-pratilekhanAdi kriyAoM ke avasara kA jJAtA hotA hai| athavA kAlajJa'-zabda kA artha-kAla kA jAnane vAlA-aisA hai| isase yaha bAta sUtrakAra prakaTa karate haiM ki-sAdhu ko bhikSAcaraNa ke kAla meM hI bhikSA ke liye gamana karanA cAhiye; kyoMki akAla meM usake nimitta doSonuM grahaNa thAya che tenAthI utpAdana ane eSaNAdi doSone paNa grahaNa tha/ jaya che. (sU. 3) evA pUrvokta vizeSaNothI yukata aNagAra kevA hoya che? tene khulAso 42di sUtrA2 49 cha-'se bhikkhU ' tyAdi. te yAritravAna 21 // 2 renu vaena 'samuTTie ' 2 // mIan sUtramA 42vAbhA yAvesa cha. te 'kAlajJa'_' pratisemanAhiyA-mAnA aksaranA jJAta' Doya cha, athavA 'kAlaza' huno ma na tavAvA'DAya che. methI pAta sUtrakAra pragaTa kare che ke-sAdhuo bhikSAcaraNanA kAlamAM ja bhikSA mATe javuM joIe, zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 5 277 'balajJaH' balaM svazaktiM parazaktiM vA yo jAnAti sa balajJA-sva-paravalAbhijJaH, 'mAtrAjJaH' mAtrAM jAnAti yaH sa mAtrAjJaH, yAvatpamANAhArAdigrahaNena gRhastho na punarArambhe pravartate / yadvA-svasaMyamayAtrAni ho yAvatA''hAreNa bhavati, tAvanmAtrAjJAnakuzalaityarthaH / "khedajJaH' khedam-abhyAsaM, saMsAraparibhramaNajanyaM zramaM vA kiyA gayA gamana eka to apane liye klezakAraka hotA hai, dUsare isa prakAra kI pravRtti se gAma meM usa sAdhu kI niMdA bhI hotI hai| isaliye AhAra lene ke liye jo mArga zAstrAnusAra vihita hai usase viparIta pravRtti karane vAle saMyamI-sAdhu ke cAritra meM bhagavAn kI AjJA kA virAdhaka hone kI vajaha se, aura apane meM kheda utpanna karane ke nimitta se malinatA AtI hai, isaliye akAla meM bhikSAvRtti nahIM karanI caahiye| 'kAlajJa' zabda kA artha yaha bhI hotA hai-jo subhikSa-durbhikSa, dinapramANa evaM rAtri ke pramANa ko jAnatA hai| apanI zakti evaM parakI zakti ko jo jAnatA hai vaha balajJa hai| jitane pramANa kA AhAra lene se gRhastha phira dubArA Arambha na kare, athavA jitane AhAra ke grahaNa se apanI saMyamayAtrA kA nirvAha ho sakatA hai, utanI hI mAtrA meM AhAra lenA caahiye| isa prakAra kI vidhi meM jo kuzala hotA hai usakA nAma mAtrAjJa hai| abhyAsa, athavA saMsAra meM paribhramaNa se utpanna hue kleza yA ssttkAraNa ke akALe te nimitte thaeluM gamana eka to pitAne mATe lezakAraka thAya che, bIjuM AvA prakAranI pravRttithI gAmamAM te sAdhunI niMdA paNa thAya che. mATe AhAra levA mATe je mArga zAstrAnusAra vihita che tenAthI viparIta pravRtti karavAvALA saMyamI sAdhunA cAritramAM bhagavAnanI AjJAnA virAdhaka hevAno matalabathI, ane pitAnAmAM kheda utpanna karavAnA nimittathI malinatA Ave che mATe akALamAM bhikSAvRtti karavI joIe nahi. kALajJa zabdano artha e paNa thAya che--je subhikSa-hurmikSa dina pramANa ane rAtrinA pramANane jANe che. pitAnI temaja bIjAnI zaktine je jANe che te balajJa che, jeTalA pramANamAM AhAra levAthI gRhastha pharIthI bIjI vAra AraMbha na kare, athavA jeTalA AhAranA prahaNathI pitAnI saMyamayAtrAne nirvAha thAya che eTalI ja mAtrAmAM AhAra levo joIe. A prakAranI vidhimAM je kuzaLa che tenuM nAma mAtrAjJa che. abhyAsa athavA saMsAramAM paribhramaNathI utpanna thatAM kaleza, agara SakAyika zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 AcArAgasUtre yo jAnAti sa khedajJaH, yadvA-khedaM SaDjIvanikAyaduHkhaM jAnAtIti khedjnyH| yadvA- kSetrajJa' iti-cchAyA, kSetramuttamakulAdirUpaM jAnAti yaH sa kSetrajJaH / yadvA-bhaikSAdilAbhakSetraparijJAtetyarthaH / 'kSaNakajJaH' kSaNa eva kSaNakaH pratilekhanabhaikSAdikartavyakAlastaM jAnAtIti kSaNakajJaH namaskArapauruSyAdidazavidhapratyAkhyAnAvasarajJaH / 'vinayajJaH' vinayaM dravyakSetrakAlabhAvApekSayA gurusamIpe yathoktapratipattilakSaNaM jAnAti yaH sa vinyjnyH| yadvA-vinayajJaH abhyutthAnAdhabhivandanAJjalikaraNAdivijJAtA / yadvA-gurusamIpe garva na kuryAnna dIno bhavet , na mithokAyika jIvoM ke duHkhoM kA jo jJAtA hai usakA nAma khedajJa hai / athavA"kheyanne" isakI saMskRta chAyA "kSetrajJaH" yaha bhI hotI hai, jo uttama kulAdikarUpa kSetra kA jJAtA, athavA bhikSAdika lAbha ke kSetra ko jo jAnatA hai vaha kSetrajJa hai| pratilekhana evaM bhikSA karane yogya kAla kA nAma kSaNa hai, isako jo jAnane vAlA hai usakA nAma kSaNajJa hai| namaskAra, pauruSyAdi daza prakAra ke pratyAkhyAna ke avasara ko jAnanA yaha isakA phalitArtha hai| dravya, kSetra, kAla aura bhAva kI apekSA se guru kA Adara satkAra karanA jo jAnatA hai usakA nAma vinayajJa hai / guru jisa samaya apanI tarapha AveM yA khar3e hoM usa samaya khar3e ho jAnA, namaskAra karanA, hAtha joDanA Adi bhI vinaya hai, isa prakAra ke vyavahAra ko jAnane vAlA bhI vinayajJa kahalAtA hai| athavA-guru mahArAja ke samIpa ahaMkAra na karanA, dInatA jAhira nahIM karanI, na unakI gupta bAta kisI ko kahanI, ityAdirUpa bhI vana monore jJAtA cha tenu nAma mehaza cha. athavA " kheyanne" tenI saMta chaay|| kSetra: ' 2 5 thAya che. he uttama sAhi35 kssetrne| jJAtA, athavA bhikSAdika lAbhanA kSetrane je jANakAra che te kSetrajJa che. pratilekhana ane bhikSA karavAyogya kAlanuM nAma kSaNa che, tenA je jANakAra che tenuM nAma kSaNajJa che. namaskAra paurUSyAdi daza prakAranA pratyAkhyAnanA avasarane jANa te tenuM phalitArtha che. dravya, kSetra, kALa ane bhAvanI apekSAthI gurUne Adara satkAra kare je jANe che tenuM nAma vinayajJa che, gurU je vakhate potAnI tarapha Ave agara ubhA hoya te vakhate ubhA thavuM, namaskAra karavo, hAtha joDavA Adi paNa vinaya che. A prakAranA vyavahArane jANavAvALA paNa vinayajJa kahevAya che. athavA gurU mahArAjanI samIpa ahaMkAra na kare, dInatA jAhera na karavI, tenI koI gupta vAta bIjAne na kahevI, ItyAdirUpa paNa vinaya che. je A prakAranA zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - adhya0 2. u. 5 279 rahasyAdi bruvItetyAdirUpo vinayastadabhijJa ityarthaH / 'svasamayajJaH' sva-nirja samaya-siddhAntaM jAnAti yaH sa svasabhayajJaH, evaM parasamayajJaH-anyadIyasiddhAntajJAnanipuNaH, 'svasiddhAnte tatparatA parasiddhAnte copekSA kAryA'ityAdyabhijJaH, yathA parasamaye snAnAdevazyakatavyatvena pratipAdite'pi svasamaye tasya madadarpakaratvena muninA tatparityAjyameveti yo vettItyarthaH / uktaJca snAnaM madadapaMkaraM, kAmAGgaM prathamaM smRtam / tasmAtkAmaM parityajya, naiva snAnti dame ratAH / 1 / iti vinaya hai| jo isa prakAra ke vinaya kA jJAtA hotA hai usakA nAma bhI vinayajJa hai / apane siddhAnta aura para ke siddhAnta ke jJAtA ko svasamayajJa evaM parasamayajJa kahate haiM / jo svasiddhAnta kA jJAtA hogA usake hRdaya meM parasiddhAnta ke prati upekSAbhAva rahegA-dveSa utpanna nahIM hogaa| svasiddhAnta ke bodha se yukta sAdhu ke hRdaya meM parasiddhAntapratipAdita tattvoM ke prati na rAga hogA aura na dveSa hI-unake prati usakI sadA mAdhyasthya bhAvanA hI rhegii| samakitI ke liye parasiddhAnta ke tattvoM kA bodha hI apane siddhAnta meM pratipAdita tattvoM ke svarUpa ke prati adhika zraddhA kA kAraNa banatA hai| anya siddhAntakAroM ne sAdhu avasthA meM bhI snAna vagairaha karanA kartavya batalAyA hai, taba jainasiddhAnta meM ise usa avasthA meM mada aura darpakArI mAnA gayA hai, isaliye hI sAdhu isa pravRtti se sadA dUra rahate haiM / kahA bhI hai "snAnaM madadarpakaraM, kAmAGgaM prathamaM smRtam / tasmAtkAmaM parityajya, naiva snAnti dame rtaaH||1||" vinayanA jJAtA hoya che tenuM nAma paNa vinayajJa che. pitAnA siddhAMtane ane bIjAnA siddhAMtane je jJAtA che tene svasamayajJa ane parasamayajJa kahe che. je svasiddhAntanA jJAtA haze tenA hRdayamAM parasiddhAMta prati upekSAbhAva rahezeSa utpanna thaze nahi. svasiddhAntanA bodhathI yukta sAdhunA hRdayamAM para siddhAntapratipAdita ta prati rAga ane dveSa thato nathI. tenA prati tenI sadA madhyastha bhAvanA ja raheze. samakitI mATe parasiddhAntanA tane badhA pitAnA siddhAMtamAM pratipra dita tanA svarUpa prati adhika zraddhAnuM kAraNa bane che. anya siddhAntakAroe sAdhu avasthAmAM paNa snAna vigere karavuM, kartavya batAvyuM che, tyAre jainasiddhAntamAM tene te avasthAmAM mada ane daryakArI mAnela che. mATe sAdhu AvI pravRttithI sadA dUra rahe che. kahyuM paNa che- zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 AcArAgasUtre __parasamayanirasanavItarAgasamayasthApanacatura iti yAvat / 'bhAvajJaH' bhAvamantaHkaraNAzayaM svIyaM parakIyaM vA yo jAnAti sa bhAvajJaH svaparAzayavettA, evaM 'parigraha' parigRhyate yaH sa parigrahaH, yAvadAhAravastrapAtrAdigrahaNena saMyamamAtrA nirvahati, tato'dhikasyaiSaNIyasyApi mUrchAbhAvena grahaNaM parigrahastam amamAyamAnaH amamIkurvan , taM manasA'pyanAdadAna ityarthaH / kiJca-kAlAnuSThAyI zAstravihitakAle kartavyakaraNazIlaH / pUrva kAlajJaH' iti kAlaM jAnAtIti jJaparijJayA proktam, atra cAvasare'nuSThAnavidhAyIti Asevana ___artha spaSTa hai| isa prakAra kA sAdhu parasiddhAnta kA nirasana aura svasiddhAnta kA saMsthApana karane meM bar3A catura rahatA hai / apane aura para ke mAnasika abhiprAya ke jJAtA kA nAma bhAvajJa hai| jitane AhAra, vastra, aura pAtrAdikoM se saMyamayAtrA nibha sakatI hai usase adhika kA mUrchAbhAva se grahaNa karanA parigraha hai| isa parigraha kA jo sarvathA tyAgI hotA hai-mana se bhI use grahaNa karane kI cAhanA nahIM karatA hai vaha parigraha kI mamatA nahIM karane vAlA kahalAtA hai| jisa pratilekhanAdi kriyA ke karane kA jo samaya zAstra meM niyata kiyA gayA hai usI ke anusAra apane Avazyaka kAryoM kA karane vAlA sAdhu kAlAnuSTAyI kahalAtA hai| kAlajJa meM aura kAlAnuSThAyI meM yahI bheda hai ki-kAlajJa tobhikSAdi AcaraNa ke samaya kA jJAtA hotA hai, aura kAlAnuSThAyI usa 2 kAla meM apane kartavya karmoM kA karane vAlA hotA hai| jJa-parijJA kI apekSA kAlajJa "snAnaM madadarpakaraM, kAmAGgaM prathamaM smRtam / / tasmAtkAmaM parityajya, naiva snAnti dame ratAH" // 1 // artha spaSTa che. A prakArane sAdhu parasiddhAntanuM nirasana ane svasiddhAMtanuM saMsthApana karavAmAM ghaNuM catura rahe che. pitAnA ane bIjAnI mAnasika abhiprAyanA jJAtAnuM nAma bhAvakSa che. eTale AhAra, vastra ane pAtrAdikothI saMyamayAtrA nabhI zake che tenAthI adhika mUcchabhAvathI grahaNa karavuM te parigraha che. A parigrahanA je sarvathA tyAgI hoya che, manathI paNa te grahaNa karavAnI cAhanA nathI karatA te parigrahanI mamatA nahi karavAvALA kaheyAya che. je pratilekhanAdi kiyA karavAno samaya zAstramAM niyata karela che te anusAra potAnA Avazyaka kAryone karavAvALA sAdhu kAlAnuSThAyI kahevAya che. kAlajJamAM ane kAlAnuSThAyImAM e bheda che ke-kAlajJa te bhikSAdi AcaraNanA samayanA jJAtA hoya che, ane kAlAnuSThAyI te te kAlamAM pitAnA kartavya karmonA karavAvALA hoya che. jJa-parijJAnI apekSA zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 5 201 parijJayA pratipAditam / 'api cApratijJa: ' avidyamAnA pratijJA yasya so'pratijJaH pratijJA ca kaSAyaprAbalyena bhavati / yathA krodhAvirbhAvAnnAstikamatAnuyAyinA pAlaka brAhmaNena skandakAcAryasya paJcazataziSyAn tailayantre niSpIDyamAnAnavalokya skandakaRSiNA sakalarAjadhAnyA vinAzapratijJA kRtA / mAnodayAdvAhubalinA 'yajjye - ze'haM pUrva patra jitAnaSTanavatisaMkhyakAn kanIyasaH svabhrAtRn na vande ' iti pratijJA vyadhAyi / mAyodayAnmallIsvAmijIvena pUrvabhave'nyamunIn pratArya pratyAkhyAnapratijJAkAri / lobhodayAtsu bhUmacakravartinA saptamakhaNDasAdhanapratijJA vihitA / evamAdiaura Asevana parijJA kI apekSA kAlAnuSThAyI samajhanA cAhiye / "apratijJaH " jisake pratijJA vidyamAna nahIM hai usakA nAma apratijJa hai / pratijJA, kaSAya kI prabalatA se hotI hai, jaise krodha ke Aveza se nAstikamatAnuyAyI pAlaka brAhmaNa ne skandakAcArya ke pAMca sau ziSyoM ko taila ke yantra meM pela diyA thA / isa bAta ko dekhakara skandakaRSi ne samasta rAjadhAnI ko naSTa karane kI pratijJA kI thii| mAnakaSAya ke udaya se bAhubalI mahArAja ne dIkSita apane se choTe (98) aTThAnace bhAiyoM ko isa khyAla se vandana nahIM kiyA thA ki 'maiM inase bar3A hUM aura ye mujha se choTe haiM ' / mAyAkaSAya ke udaya se mallI svAmI ke jIvane pUrvabhava meM anya muniyoM ke sAtha mAyA karake pratyAkhyAna kI pratijJA kI thii| lobhakaSAya ke udaya se subhUmacakravartI ne saptama khaMDa ko sAdhane kI pratijJA kI, ityAdi / isa prakAra kI kaSAyodayajanita pratijJA muniyoM ko nahIM karanI cAhiye, isIliye yahAM 'apratijJaH' yaha vizeSaNa diyA hai| athavA kAlajJa ane Asevana--parijJAnI apekSA kAlAnuSThAyI samajavuM joI e. " apratijJaH bhenI pratijJA vidyamAna nathI tenuM nAma apratijJa che pratijJA, kaSAyanI prakhalatAthI thAya che. jema krodhanA AvezathI nAstikamatAnuyAyI pAlaka brAhmaNa kadakAcAryanA pAMcaso ziSyAne telanA yaMtramAM pilyA hatA, te vAtane dekhIne skandakarUSie samasta rAjadhAnIne naSTa karavAnI pratijJA karI hatI. mAnakaSAyanA udayathI bAhubali mahArAje dIkSita potAnAthI nAnA (98) aNu bhAI ne tevA khyAlathI vaMdana na karyuM ke "huM temanAthI mATe chu ane e mArAthI nAnA che." mAyAkaSAyanA uDDayathI mallI svAmInA jIve pUrvabhavamAM anya muniyA sAthe mAyA karIne pratyAkhyAna pratijJA karI hatI. lAbhakaSAyanA udayathI subhUmacakravartIe sAta khaMDa sAdhavAnI pratijJA karI, ItyAdi. AvA prakAranI kaSAyAyajanita pratijJA muniee karavI joI e nahi, mATe ahIMA 66 36 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra8ra AcArAgasUtre pratijJA muninA na kAryeti tAtparyam / yadvA-bhaikSAcaraNAdau 'mamaivAhArAdikaM syAdityAdipratijJA na saadhiiysii| athavA-yathA syAdvAdasiddhAnte ' jJAnakriyAbhyAM mokSaH' ityasti tatra ekatareNaiva tadadhigama ityAdipratijJA na vidheyetyarthaH, paJcamahAvratAtirikta kasmiMzcidapi viSaye pratijJA na kartavyA muninA / yadivA apratijJaH anidAnaH mAyAzalyAdirahita ityarthaH / IdRzo'nagAraH kiM kRtvA viharatItyAha-'dvidhAtaH' ityAdi, dvidhAtaH ubhau rAgadveSAvityarthaH chittvA vyapanIya niyAti-ni-nizcayena yAti mokSamArga prApnoti, pUrvaguNasampanno'pi rAgavAn dveSavAMzca na mokSaM labhata iti bhAvaH / bhikSA ke samaya meM 'mujhe hI AhArAdika mile' aisI pratijJA nahIM karanI cAhiye, kyoM ki muni ke liye isa prakAra kI pratijJA karanA ucita nahIM hai| jJAna aura kriyA ina donoM se mukti kA lAbha syAbAdasiddhAnta meM pratipAdita kiyA gayA hai, parantu isa prakAra kI pratijJA karanA ki'sirpha jJAnamAtra se yA kriyAmAtra se hI mukti hotI hai ucita nahIM hai| muniyoM ko paMcamahAvratoM ke ArAdhana karane ke sivAya anya kisI bhI viSaya meM pratijJA nahIM karanI cAhiye / ___ athavA "apratijJaH" isa zabda kA artha-'mAyAdi tIna zalyoM rahita' hotA hai |angaaroN kA sarva saMyama zalyatraya se rahita hokara hI nirmala ho sakatA hai / ina pUrvoktavizeSaNaviziSTa anagAra hI rAga aura dveSoM kA unmUlana kara "niyAti" nizcaya se mokSa ke mArga ko prApta karatA hai| rAgadveSa ke unmUlana ke abhAva meM ina pUrvoktaguNasampanna bhI anagAra " apratizaH " vizeSa sApesa che. athavA-mikSAsamayamA bhane AhAradika maLe" evI pratijJA karavI joIe nahi, kAraNa ke muni mATe AvA prakAranI pratijJA karavI ucita nathI. jJAna ane kriyA A bannethI muktine lAbha syAdvAdasiddhAntamAM pratipAdita karela che, paraMtu evA prakAranI pratijJA karavI ke "phakta jJAnamAtrathI agara kiyAmAtrathI ja mukti thAya che" te ucita nathI. munie paMca mahAvratanuM ArAdhana karavA sivAya bIjA koI paNa viSayamAM pratijJA nahi karavI joIe. ___ mathavA " apratijJaH " // zahanI mathaH bhAyAtra zasyothI 2lita' thAya che. aNagArene sarva saMyama zalyatrayathI rahita banIne ja nirmaLa thaI zake che. A pUrvoktavizeSaNaviziSTa aNagAra ja rAga ane dveSanuM umUlana karI "niyAti" nizcayathI bhAkSanA bhAgane prAta 42 cha. zASanA bhUdAnana zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 283 - adhya0 2. u. 5 nanu zAkhe nAnAvidhAbhigraharUpA pratijJA'bhihitA'tra tu 'munirapatijJo bhave'. diti kathitaM tatkatham ? ityatrAha-dvidheti, atra pakSe dvidheticchAyA, dvidhA dviprakAreNa rAgeNa dveSeNa ca pratijJAM chittvA akRtvA niyAti-niyataM yAti-saMyame viharati, rAgadveSavazena muniraneSaNIyamapi gRhNAti bhuGkte ceti rAgadveSavatI pratijJA muninA na vidheyeti bhAvaH // mU0 4 // AcAravizeSaM punarapi darzayati-' vatthaM ' ityaadi| mUlam-vatthaM paDiggahaM kaMbalaM pAyapuMchaNaM uggahaM ca kaDAsaNaM eesu ceva jAejjA // sU0 5 // chAyA-vastraM patadgrahaM kambalaM pAdapoJchanamavagrahaM ca kaTAsanameteSu caiva yAcayet // sU0 5 // mukti ke lAbha se vaMcita mAnA gayA hai| prazna-zAstra meM aneka prakAra kI abhigraharUpa pratijJAoM kA kathana kiyA gayA hai, phira yahAM para "munirapratijJo bhavet " muni ko pratijJAsaMpanna nahIM honA cAhiye, yaha kaise kahA gayA hai / ___ uttara-rAga aura dveSa se jo pratijJA kI jAtI hai vaha saMyamI muni ke liye ucita nahIM hai| tabhI vaha apane saMyama mArga meM vicara sakatA hai / roga aura dveSa ke vaza hokara kI gaI pratijJA se muni aneSaNIya bhI AhArAdika ko grahaNa kara letA hai, isaliye rAgadveSavAlI pratijJAoM ke karane kA niSedha kiyA gayA hai| yaha bhAva "duhao chettA niyAi" ina padoM se prakaTa hotA hai ataH isa prakAra kI pratijJA munijanoM ko nahIM karanI cAhiye // sU0 4 // abhAvamAM A pUrvoktaguNasaMpanna paNa aNagAra muktinA lAbhathI vaMcita mAnela che. prazna-khamA bhane prA2nI mamiyaDa35 pratijJAnu 4thana 42 cha, paNI // 400 " munirapratijJo bhavet " bhuniye pratijJAsapanna naDiyana joIe, e kema kahevAmAM Avela che? uttara-rAga ane dveSathI je pratijJA karavAmAM Ave che, saMyamI munie tevI pratijJA nahi karavI joIe. te ja te pitAnA saMyama mArgamAM vicarI zake che. rAga ane dveSathI karelI pratijJAthI muni aneSaNaya paNa AhAradika grahaNa karI le che. mATe rAga dveSavALI pratijJAo karavAne niSedha karela che. A bhAva " duhao chettA niyAi " ko pahothI pragaTa thAya che. bhATa mAvA prA2nI pratijJA munijanee nahi karavI joIe. e sUtra 4 che. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre TIkA-'vastra'-mityAdi / muniryathA''hAraM yAcayet gRhasthebhyastathaiva eteSu caiva gRhapatiSveva vastraM-vasanaM patadgraha-pAtraM vastragrahaNena vastraiSaNA patadgrahagrahaNena ca pAtraiSaNA ca saGgrahItA, kambalaM rallakAdikam , etenorNAvastragrahaNam , pAdamoJchanaM= rajopaharaNam , avagraham avagRhyate yaH so'vagraho vasaterAjJA, zakrendrarAjagRhasthazayyAtarasAdharmikabhedenAvagrahaH paJcadhA, etenAvagrahamatijJAH sarvAH saGgrahItAH, tamavagraham , api ca kaTAsanaM kaTazca saMstArazca AsanaM ca-pIThaphalakAdikaM cAnayoH samAhAradvandvastatkaTAsanam , Asyate'tretyAsanaM zayyA vA, saMstAraH sArddhahastadvayapramANaH, zayyA ca zarIramamANA, etatsarvaM yAcayet gaveSayet , eSaNIyaM vastrAdikaM yAcayet nAneSaNIyam, iti / / muu05|| saMyamI muni ke vizeSa AcAra ko punarapi pradarzita karate hue sUtrakAra kahate haiM-'vatthaM' ityAdi / ___ anagAra jisa prakAra gRhasthoM se AhAra kI yAcanA karatA hai usI prakAra unase vastra, pAtra, kaMbala, rajoharaNa, rahane ke liye vasati-sthAna kI aura kaTAsana kI bhI yAcanA kre| sUtra meM vastra ke grahaNa se vastraiSaNA aura pAtra ke grahaNa se pAtraiSaNA kA grahaNa kiyA gayA hai| kaMbala se UnI kaMbala jAnanA cAhiye, rezamI Adi kambala nhiiN| avagraha zabda kA artha-vasati-sthAna meM Thaharane kI AjJA / avagraha, zakendra, rAjA, gRhastha, zayyAtara, aura sAdharmika ke bheda se 5 prakAra kA hai| avagraha (AjJA) zabda se avagrahasambandhI samasta pratijJAoM kA grahaNa huA hai| kaTa se saMstAraka evaM Asana se pIThaphalakAdi jAnanA caahiye| Asana se apane zarIrapramANa zayyA, tathA saMstAra se (2 // ) DhAI hAthakA saMyamI muninA vizeSa AcArane punarapi pradarzita karatAM sUtrakAra kahe che'vtthN' tyAdi. aNagAra jevI rIte gRhasthothI AhAranI yAcanA kare che te prakAre tenAthI vastra, pAtra, kaMbala, rajoharaNa, rahevAne makAnanI ane kaTAsananI paNa yAcanA kare. sUtramAM vastranA grahaNathI vaaiSaNa ane pAtranA grahaNathI pAraiSaNAnuM grahaNa kahevAya che. kaMbalathI unanI kaMbala jANavI joIe, rezamI Adi kaMbala nahi. mavaDa zanI matha-sati-sthAnamA 29vAnI mAjJA. sava-zandra, rAjA, gRhastha, zayyAtara, ane sAdharmionA bhedathI 5 prakAranA che. avagraha (AjJA) zabdathI avagrahasaMbaMdhI samasta pratijJAonuM grahaNa che. kaTathI saMstAraka ane AsanathI pITha-phalakAdi jANavuM joIe. AsanathI pitAnA zarIra pramANa zayyA, tathA saMstArathI aDhI hAthanuM bichAnuM-bistara samaja zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 3 285 munirmAtrayavAhArAdikaM gRhNIyAt, lAbhAlAbhAdau ca madhyasthatAmavalambeteti darzayati- laddhe' ityaadi| mUlam-laddhe AhAre aNagAro mAyaM jANijjA se jaheyaM bhagavayA paveiyaM lAbhutti na majijA, alAbhutti na soijjA bahuMpi laddhaM na nihe pariggahAo appANaM avasakijjA annahANa pAsae pariharijjA // sU0 6 // chAyA-labdhe AhAre'nagAro mAtrAM jAnIyAt , tadyathedaM bhagavatA praveditam , lAbha iti na mAveta, alAbha iti na zocet , bahvapi labdhvA na snihyat , parigrahAdAtmAnamavaSvaSketa , anyathAnapazyakaH pariharet // mU0 6 // __TIkA-'labdhe' ityAdi / anagAraH-muniH, labdhe-sampApte AhAre upalakSaNAdanyasminnapi vastrapAtrazayyAsaMstArakAdAvadhigate sati ' mAtrA' yAvadgrahaNena vichaunA-bistara samajhanA cAhiye / anagAra ina samasta eSaNIya vastuoM kI hI gRhasthoM se yAcanA kare, aneSaNIyoM kI nahIM // sU0 5 // ___ anagAra mAtrApramANa hI AhArAdikoM ko leve / unake lAbha aura alAbha meM madhyastha bhAva rakhe, isa bAta ko sUtrakAra kahate haiM- laddhe AhAre' ityaadi| ___ isa sUtra meM 'AhAra' yaha zabda upalakSaNa hai, isase vastra, pAtra, zayyA, saMstAraka Adi kA bhI grahaNa ho jAtA hai| AhAra evaM vastrAdika vastuoM ko gRhastha ke pAsa utanI hI mAtrA meM voranA cAhiye ki jisase caurAne vAle gRhastha ko duvArA AraMbha nahIM karanA pdd'e| tathA itanI hI lenI cAhiye ki jinake lene se apanI saMyamayAtrA kA joIe. aNagAra A samasta eSaNIya vastuonI gRhasthothI yAcanA kare, aneSaNanI nahi. e sUtra 5 che aNagAra mAtrApramANathI AhArAdi le, tenA lAbha-alAbhamAM madhyastha lApa rAme, 2. pAtane sUtra42 4 cha-laddhe AhAre 'tyAdi. // sUtramA mA2' 2za6 SkSA cha. tenAthI vastra, pAtra, zabhyA, saMstAraka AdinuM grahaNa thAya che. AhAra ane vastrAdika vastuone gRhasthane pAsethI eTalI mAtrAmAM levI joIe ke jenAthI devAvALA gRhasthane pharIthI bIjI vAra AraMbha kara na paDe, tathA eTalI ja mAtrA levI joIe ke je levAthI pitAnI saMyamayAtrAnuM pAlana thaI zake, arthAt je saMyamayAtrAne nirvAha zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 AcArAgasUtre gRhapatirna punarArambhe pravarteta, yAvatA cAtmanaH saMyamayAtrAnirvAho bhavati, yathA ca pariSThApanIyaM na bhavet tAvatI mAtrA, tAM jAnIyAt budhyeta mAtrAto'dhikagrahaNe saMyatamaryAdAskhalanAt / etatsarvaM jamiNaM virUvarUvehiM ' ityuddezasyAdimasUtramArabhyaitAvatparyantaM na mayA svabuddhayA proktamiti darzayati-tadyathetyAdi / tadyathA-idamuddezArambhato'vyavahitamUtraparyantamabhivyApya yadabhihitaM tatsarvaM bhagavatA praveditam= uktam / etena pUrvoktasUtrAdabhihitArthe'vazyakartavyatA pradarzitA, anyathA bhagavadAjJA virAdhakatvamApateti saMsUcitam / api cAnagAraH kiM kuryAditi darzayati-'lAbha itI'-ti, lAbhaH azanavasanAdermamaivAdhigama iti cetasi paricintya na mAyetna modeta nAbhimAnaM kuryAdityarthaH / nirvAha ho sake, arthAt jo saMyamayAtrA ke nirvAha karane meM kisI taraha se bAdhaka na bana ske| lete samaya yaha dhyAna avazya rakhanA cAhiye, aisA na ho ki-adhika lene para pariSThApana karanA pdd'e| itanA dhyAna rakhanA hI mAtrA hai| isa mAtrA kI maryAdA kA ullaMghana karane se yathAvatsaMyama kA nirvAha nahIM ho sktaa| zrIsudharmA svAmI jambUsvAmI se kahate haiM ki-yaha saba kucha jo isa uddeza ke prathama sUtra se lagA kara yahAM taka kahA gayA hai vaha maiMne apanI nija kalpanA se nahIM kahA hai, kintu vItarAga prabhu ne yaha saba prakaTa kiyA hai| isaliye jo kucha yahAM taka kahA gayA hai saMyamI muni kA kartavya hai ki usa para pUrNa dhyAna rakhe, aura usakA apane saMyama ko nirmala banAne ke liye avazya pAlana kare, nahIM to bhagavAn kI AjJA kA virAdhaka bananA pdd'egaa| karavAmAM kaI paNa prakAre bAdhaka na banI zake. letI vakhate e dhyAna avazya rAkhavuM joIe, evuM na bane ke adhika levAthI pariSThApana karavuM paDe. ATaluM dhyAna rAkhavuM te mAtrA che. A mAtrAnI maryAdAnuM ullaMghana karavAthI barAbara saMyamane nirvAha banI zakatuM nathI. zrI sudharmAsvAmI jakhkhasvAmIne kahe che ke -A badhuM je e uddezanA prathama sUtrathI laIne ahIM sudhI kahyuM che te meM mArI pitAnI kalpanAthI kahela nathI. paNa vItarAga prabhue ja A badhuM pragaTa karela che. mATe je kaMI ahIMA sudhI kahyuM che te upara saMyamI muninuM kartavya che ke tenA upara purepuruM dhyAna Ape, ane tenuM potAnA saMyamane nirmaLa banAvavA mATe avazya pAlana kare. nahi te bhagavAnanI AjJAnA virodhaka banavuM paDaze. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u.4 287 athavA 'lAbhe' iti-cchAyA, lAbhe sati vastrAhArAderadhigame ca na mAyet / evamalAbhe vastrapAtrAderaprAptau 'dhig hatabhAgyaM mAM yadanyairlabhyate antarAyodayAnmayA na labhyate' iti evaM na zocet zokaM na vidadhyAt , lAbhAlAbhayormadhyasthabhAvamavalambetetyarthaH / uktaJca " lAbho varamalAbho'pi, munirubhayasmindadhAti mAdhyasthyam / lAbhe prANaparisthitirathacAlAbhe tapovRddhiH" // 1 // iti / aisA kabhI bhI bhAva na rakhe ki-azanAdi-AhAravastrAdika kA lAbha mujhe hI hotA hai anya ko nahIM / kyoM ki isa prakAra kI bhAvanA se AtmA meM eka prakAra kA ahaMkAra utpanna hotA hai jo saMyama jIvana meM sapheda vastra meM dhabbe kI taraha bAdhaka hotA hai, ataH isa prakAra kA ahaMkAra kabhI nahIM karanA cAhiye / athavA "lAbha iti na mAyeta" isakA abhiprAya yaha bhI hotA hai ki AhAra vastrAdika kA lAbha hone para saMyamI ko harSita nahIM honA cAhiye, aura alAbha hone para use "mujha hatabhAgI-abhAge ko dhikkAra hai, dUsaroM ko to saba kucha milatA hai mujhe antarAya ke udaya se kucha bhI nahIM milatA" isa prakAra kA zoka bhI nahIM karanA cAhiye, kyoMki saMyamajIvana kI zobhA lAbha aura alAbha meM madhyastha bhAva rakhane se hI hai / kahA bhI hai "lAmo varamalAbho'pi, munirubhayasmin dadhAti mAdhyasthyam / lAbhe prANaparisthiti-ratha cAlAbhe tapovRddhiH // 1 // " iti // e bhAva kaI vakhata na rAkhe ke-"azanAdi AhAravastrAdikane lAbha mane ja thAya che. bIjAne nahi." kAraNa ke A prakAranI bhAvanAthI AtmAmAM eka prakArane ahaMkAra utpanna thAya che je saMyama jIvanamAM sapheda vastramAM DAghAnI mAphaka bAdhaka thAya che. mATe A prakArane ahaMkAra kaI vakhata karavuM na joIe. thavA " lAbha iti na mAyeta" sanI maniprAya ye paNa thAya cha-mAranA lAbha thavAthI saMyamIe harSita nahi thavuM joIe, ane AlAbha thavAthI teNe huM hatabhAgI-abhAgIne dhikkAra che, bIjAone saghaLuM maLe che, ane aMtarAyanA udayathI kAMI paNa maLatuM nathI." AvA prakArano zeka paNa nahi kare joIe, kAraNa ke saMyamajIvananI zobhA lAbha ane alAbhamAM madhyasthabhAva rAkhavAmAM cha. 4thu pAra cha" lAbho varamalAbho'pi, munirubhayasmin dadhAti mAdhyasthyam / lAme prANaparisthiti-ratha cAlAme tapovRddhiH // 1 // " iti| zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre ___ kiM ca-bahvapi kenApi kAraNena puSkalaM labdhA prApya na snihyat- annAdau gRhapatau vA snehaM na kuryAt, api ca parigrahAtsaMyamayAtrAnirvAhamAtrAto mUrchAbhAvenaiSaNIyasyApyadhikasyAnAdAnAt AtmAnam avaSvaSketa apagamayet , tata AtmAnaM nivrtyedityrthH| nanu saMyamayAtrAnirvAhArthamAvazyakavastrapAtrAdInAmapi grahaNaM parigrahapadena vaktu___AhArAdika vastue~ mile to bhI ThIka, na mile to bhI ThIka, mujhe to donoM avasthAoM meM samatA hai| lAbha meM prANoM kA rakSaNa aura alAbha meM tapa kI vRddhi hogii| aisA vicAra karanA caahiye| kisI kAraNavaza yadi AhArAdika sAmagrI kisI eka hI jagaha se adhika mila jAve to annAdika sAmagrI para tathA dene vAle dAtAgRhastha para rAgabhAva na kare-madhyastha bhAva rakkhe / isa prakAra kI pravRtti nahIM rakhane se saMyamI muni meM dInatA, tathA siMhavRtti ke abhAva hone kA prasaMga AjAtA hai / saMyamayAtrA kA nirvAhamAtrAvAlI AhArAdika sAmagrI ke atirikta anya sAmagrI se apane ko dUra rakhe, kAraNa ki eSaNIya hone para bhI mUrchAbhAva se adhika grahaNa karane se usa meM parigraha kA doSa AtA hai, ataH isa prakAra kI pravRttirUpa parigraha se sadA apanI rakSA karatA rhe| prazna-saMyamayAtrA ke nirvAha ke liye jo Apa Avazyaka vastra pAtrAdikoM kA grahaNa karanA saMyamI muni ke liye kaha rahe ho so yaha AhAradika vastuo maLe te paNa ThIka che, na maLe te paNa ThIka che, ema mane te bane avasthAomAM samatA che. lAbhamAM prANunuM rakSaNa ane alAbhamAM tapanI vRddhi thaze. e vicAra kare joIe. koI kAraNavaza kadAca AhArAdika sAmagrI keI eka jagyAthI adhika maLI jAya te annAdika sAmagrI para tathA devAvALA dAtA gRhastha para rAgabhAva na kare- madhyasthabhAva rAkhe. A prakAranI pravRtti nahi rAkhavAthI saMyamI munimAM dInatA, tathA siMhavRttine abhAva hovAne prasaMga AvI jAya che. saMyamayAtrAnA nirvAha mAtrAvALI AhArAdika sAmagrIthI atirikta anya sAmagrIthI potAne dUra rAkhe, kAraNa ke eSaNIya hovA chatAM paNa mUrdhAbhAvathI adhika grahaNa karavAthI temAM parigrahane doSa AvI jAya che, mATe A prakAranI pravRttirUpa parigrahathI sadA pitAnI rakSA karatA rahe. prazna-saMyamayAtrAnA nirvAha mATe je Apa Avazyaka vastra pAtrAdikonuM grahaNa karavuM saMyamI muni mATe kahI rahyA che te te kahevuM vyAjabI nathI, zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 5 289 mucitam, yatazcAnukUle vastuni rAgaH pratikUle dveSazca sabjAyate evaJca rAgadveSayoravazyaMbhAvAnmUrcchA, saiSA parigrahaH 'mucchA pariggaho buttoM' iti vacanAt, tatsadbhAve ca karmabandha iti kathaM saMyamopakaraNasya na parigrahatvamiti ceducyate - dharmopakaraNe munInAM ' mameda ' - miti na moho bhavati / uktaJca- 66 avi apaNo'vi dehami nAyaraMti mamAiyaM " iti / (daza. a. 6 gA. 22) ThIka nahIM hai, kAraNa ki yaha bhI parigraha hI hai, aura parigraha kA tyAga kiye binA sarvathA saMyamArAdhakatA hotI nahIM hai / parigraharUpatA inameM isaliye hai ki anukUla inakI prApti meM prAptakartA ko harSa, aura pratikUla prApti meM pAnevAle ko dveSa hotA hai| jahAM para rAga aura dveSa hai vahAM para mUrchA hai, aura mUrchA kA honA hI parigraha hai / " mucchA pariggaho kutto" mUrchA hI parigraha hai, aisA bhagavAna kA kathana hai, jahAM isakA sadbhAva hai vahAM karmabandha avazya hai, ataH vastrapAtrAdika upakaraNa ko parigraha kyoM nahIM kahA gayA hai ? | uttara- - sAmAnyatayA vastrapAtrAdikoM meM parigrahatA kA hama niSedha nahIM karate haiM, kintu jo saMyama ke upakAraka haiM ve parigraharUpa nahIM hai / yaha eka vizeSa vidhi hai, kAraNa ki muniyoM ko unameM " mama idaM " " 'yaha mere haiM ' isa prakAra kI mamatvabhAvarUpa mUrchA nahIM hotI hai| kahA bhI hai"avi appaNovi dehaMmi, nAyaraMti mamAiyaM" iti / (daza. a. 6 gA. 22) kAraNa ke te paNa parigraha ja che. ane parigrahanA tyAga karyA vinA sarvathA saMyumArAdhakatA thatI nathI. parigraharUpatA temAM e mATe che ke anukULa tenI prAptimAM prAptakartA ne harSoM ane pratikULa prAptimAM lenArane dveSa thAya che, je jagyAe rAga ane dveSa che tyAM mUrchA che, ane mUrchAnu hovu te parigraha che. 'mucchA pariho to " bhUrchA se na pariyaDa che, mevu lagavAnanu uthana che, nyAM teno sadbhAva che tyAM karmabaMdha avazya che, mATe vajrapAtrAdika upakaraNane parigraha kema mAnela nathI ? 66 " uttara----sAmAnya rIte vajrapAtrAdikomAM parigrahatAnA ame niSedha karatA nathI. je saMyamanA upakAraka che te parigraharUpa nathI. e eka vizeSa vidhi che, Arae } bhuniyone temAM " mama idaM " the bhArA che, the aAranI bhabhatva lAva3ya bhUrchA thatI nathI, hyuM pagu che 66 'avi apaNo vi dehami nAyaraMti mamAiyaM " iti (haza. a. 6 . 22) 37 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 AcArAgasUtre chAyA--apyAtmano'pi dehe nAcaranti mamAyitam / iti / teSAM karmanijaraNArthaM svIkArAt , yazca mUrcchayA parigRhyate tasya parigrahapadenAbhidheyatvAcca / tatparihAre ca saMyamayAtrAyA api nirvoDhumazakyatvAt / kizca-anyathAnapazyakaH-pazyatIti pazyaH, sa eva pazyakaH, anyathA anyaprakAreNa na pazyakaH anyathAnapazyakaH dharmopakaraNAparigrahadI san parigrahaM pariharet / yathA gRhastho vastrAdikaM zarIrAdisukhasAdhanaM manyate na tathA muniH / sa caitadharmopakaraNaM mama dharmasAdhanameva, na zarIrAdisukhasAdhanamiti manyamAnaH parigraha sAdhuoM ko jaba apane nija zarIra meM hI moha mamatva nahIM hotA hai, taba zarIra se sarvathA bhinna upakaraNAdikoM meM mamatvabhAva kaise ho sakatA hai / muni avasthA meM mAtrAnusAra grahaNa kiye hue vastra pAtrAdika saMyama ke upakAraka hone se karmoM kI nirjarA ke hI sAdhaka hote haiM, isIliye ve saMyama avasthA meM khIkAra kiye jAte haiN| parigraha vahIM para hai ki jahAM para mUrjAbhAva se apanAnA hotA hai| ina pAtrAdikoM kA grahaNa mUrchAbhAva se nahIM kiyA jAtA hai, ataH ye parigraharUpa nahIM haiM, pratyuta inake abhAva meM saMyamayAtrA kA yathAvat nirvAha nahIM ho sakatA, isIliye inakA grahaNa karanA Avazyaka batalAyA gayA hai| isI bAta kI puSTi sUtrakArane "anyathAnapazyakaH pariharet" isa vAkya se kI hai| vastra pAtrAdika dharmoMpakaraNa haiM, inake vinA saMyama kA yathAvat nirvAha nahIM ho sakatA, isaliye inakA rakhanA Avazyaka hai| isa prakAra unako parigraharUpa nahIM dekhatA huA anagAra inase atirikta dhana sAdhuone jyAre pitAnA zarIra upara ja moha ane mamatva nathI thate te pachI zarIrathI sarvathA bhinna upakaraNadikomAM mamatvabhAva kevI rIte haI zake. muni avasthAmAM mAtrAnusAra grahaNa karelA vastrApAtrAdika saMyamanA upakAraka hovAthI karmonI nirjarAnA ja sAdhaka bane che, mATe te saMyama avasthAmAM svIkAra karavAmAM Ave che. parigraha te jagyA upara che ke jyAM mUchI bhAvathI levAmAM Ave che. A pAtrAdikanuM grahaNa mUchabhAvathI karavAmAM AvatuM nathI, mATe te parigraharUpa nathI pratyuta tenA abhAvamAM saMyamayAtrAne yathAvata nirvAha thaI zakato nathI, mATe tenuM grahaNa karavuM Avazyaka batAvyuM che. mA vAtanI puSTi sUtradhAre "anyathAnapazyakaH pariharet " 2 pAyathI 424 che. vastrapAtrAdika dharmopakaraNa che, te vinA saMyamane yathAvat nirvAha thaI zakate nathI, mATe tenuM rAkhavuM Avazyaka che. e prakAre tene parigraharUpa nahi dekhatA zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 291 adhya0 2. u. 5 9 parityajet na tatra mamatvaM kuryAdityarthaH / samucitamAtrayA''hArAdigrAhI munirlAbhAlAbhaharSaviSAdavarjitaH parigrahAgrahanivRtto ratnatrayasamArAdhanatatparo bhavediti tAtparyam // sU0 6 // kena darzito'yaM mArga iti darzayati- ' esa magge ' ityAdi / mUlam - esa magge AriehiM paveie jahettha kusalo nopaliMpejjAsi-tti bemi // sU0 7 // chAyA - eSa mArga AryaH praveditaH yathA'tra kuzalo nopalimpayeH / iti bravImi // sU0 7 // TIkA- ' eSa mArga' ityAdi / eSaH = pUrvoktarUpaH mArgaH zrutacAritralakSaNaH AryaiH=tIrthaGkaragaNadharAdibhiH praveditaH - pra-prakarSeNa dvAdazapariSadi kathitaH / dhAnyAdi ko parigraha samajhakara chor3a detA hai / gRhastha jisa prakAra vastrAdikoM ko zArIrika sukhAdi kA kAraNa mAnakara unheM grahaNa karatA hai usa prakAra kI bhAvanA se muni nahIM / dharmopakaraNa se dharma kA hI sAdhana hotA hai-anya zarIrasukhAdika kA nhiiN| aisA mAnakara hI muni grahaNa karatA hai, aura unameM mamatvabhAva se rahita hotA hai / tAtparya yaha hai kianagAra ko samucita mAtrA meM AhArAdika grahaNa karane vAlA, lAbha aura alAbha meM samabhAvI; parigraha se virata, aura ratnatraya kI ArAdhanA meM nimagna honA cAhiye // sU0 6 // isa mArga ke pradarzaka kauna haiM ? isa bAta ko dikhalAte hue sUtrakAra kahate haiM - ' esa magge' ityAdi / yaha pUrvokta zrutacAritrarUpa mArga tIrthaMkara gaNadharAdika Arya puruSoMne aNagAra tenAthI atirikta dhanadhAnyAdine parigraha samajIne cheDI de che. gRhastha jevI rIte vastrAdikone zArIrika sukhAdikanuM kAraNa mAnIne tene grahaNa kare che te prakAranI bhAvanAthI muni nahi. dharmapakaraNathI dharmanuM ja sAdhana thAya che--anya zarIrasukhArdikanuM nahi. evuM mAnIne ja muni tene bahuNa kare che, ane temAM mamatvabhAvathI rahita thAya che. tAtparya e che ke--aNugAre samucita mAtrAmAM AhArAdika grahaNa karavAvALA, lAbha ane alAbhamAM samabhAvI, parigrahathI virata, ane ratnatrayanI ArAdhanAmAM nimagna thavu joI e. // sU0 6 5 A mArgano pradarzaka koNa che, A vAtane khatAvatAM sUtrakAra kahe che 'esa magge' tyAhi. 6 A pUrvokta zrutacAritrarUpa mArga tIrthaMkara gaNudharAdika Aya purUSoe khAra zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 AcArAGgasUtre he ziSya ! yathA yena prakAreNa svaM kuzalaH san AryakSetramukulajanmAdikaM, saMsArArNavatAraM bodhiM, sakalakarmakSapaNasamartha cAritraM ca labdhvA atra-iha tIrthaGkaranirdimAvidhakarmahetubhUtena pApakarmaNA nopalimpaye: - nopalipto bhavestathA kuruSva, etasminmArge sthita eva muniH samyagjJAnAdikaM labhata iti bhAvaH / iti-zabdo'dhikArasamAptyarthaH sa cAhArAdigaveSaNArUpaH / yanmayA bhagavatsamIpe zrutaM tatsarvaM tvAM bravImi vacmi / iti // 0 7|| parigrahAdAtmanivRttizca tatkAraNonmUlanaM vinA na sambhavati, tatkAraNaM ca zabdAdayaH paJca kAmaguNAH, tepAmunmUlanaM ca duSkaramiti darzayati- 'kAmA' ityAdi / mUlamkAmA duraikkamA, jIviyaM duppaDibUhagaM, kAmakAmI khalu ayaM purise, se soyai jUrai tippai pii paritappai | sU0 8 / bAraha prakAra kI sabhA meM prakaTa kiyA hai| unhoMne kahA hai ki jo manuSya Arya kSetra, sukula meM janma; saMsArarUpI samudra ke pAra pahuMcane ke liye naukA svarUpa bodhi, evaM sakala karmoM ke vinAzaka cAritra ko prAptakara tIrthakarAdi pradarzita isa mArga kA avalaMbana karatA hai - isameM pravRtti karatA hai vaha pApakarma se - jo aSTa prakAra ke karmoM ke Asrava kA hetu hai-kabhI bhI upalipsa nahIM hotA hai, isaliye he ziSya ! tuma bhI apanI pravRtti ko isa prakAra kI banAo, tAki tuma bhI isa viSaya meM kuzala bana pApakarma se upalipta na ho sako / sUtra meM 'iti' zabda isa adhikAra kI samApsi kA sUcaka hai, arthAt he ziSya ! AhArAdika kI gaveSaNArUpa yaha adhikAra jaise maiMne bhagavAn ke nikaTa sunA hai vaisA hI yahAM tuma se prakaTa kiyA hai, merI nijI kalpanA isa viSaya meM kucha bhI nahIM hai / suu.7|| prakAranI sabhAmAM pragaTa karela che. teoe kahyu che ke--je manuSya A kSetra, sukuLamAM janma. avyAbAdha sukharUpI samudranA pAra svarUpa dhi anesakala karmonA vinAzaka cAritrane prApta karI tIrthaMkarAtipradarzita A mAM avalaMbana kare che--AmAM pravRtti kare che te pApakathI je ATha prakAranA karmonA AsavanA hetu che koI vakhata paNa upalipta thato nathI. mATe he ziSya ! tame paNa tamArI pravRttine evA prakAranI banAve ke tame paNa A viSayamAM kuzaLa banI pApa kathI upadipt na thI zo sUtramA 'iti' zabda yA adhiAranI samAptino sUya che, arthAt he ziSya ! AhArAdikanI gaveSaNArUpa A adhikAra jevA meM bhagavAna pAsethI sAMbhaLye che tevA huM tane kahuM chuM, mArI potAnI kalpanA A viSayamAM kAMi paNa nathI, aa sU. 7 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya. 2. u. 5 293 chAyA-kAmA duratikramAH, jIvitaM duSpativrahaNIyaM, kAmakAmI khalu ayaM puruSaH, sa zocati jUryate tepate pIDyate paritapyate / / mU0 8 // TIkA- kAmA' ityAdi / kaamaaH-icchaamdnbhedaadvividhaaH| tatra-icchAkAmAHhiraNyAdivAJchArUpAH, madanakAmAH zabdAdirUpAH, pUrvasya kAraNaM mohanIyabhedau hAsyaratI, parasya ca kAraNaM mohanIyabhedavedodayaH / tatazcobhayorapi kAmayoH prAdurbhAvo mohanIyAdeva, evaJca kAraNasatve kAryabhUtasya kAmasyonmUlanamazakyam / parigraha se nivRtti, usake kAraNoM kA nAza kiye vinA nahIM ho sktii| usake kAraNa zabdAdika pAMca kAma guNa haiM / unakA unmUlana karanA bar3A kaThina hai, isI bAta ko pradarzita karate hue sUtrakAra kahate haiM-"kAmA duraikkamA" ityaadi| ___ icchA aura madana ke bheda se kAma do prakAra kA hai| hiraNyAdika kI vAJchArUpa icchAkAma hai / isakA kAraNa mohanIya karma kA bheda hAsya aura rati hai| zabdAdika pAMca indriyoM ke viSaya madanakAma hai| inakA bhI kAraNa-mohanIya karma kA bheda-veda-nokaSAya kA udaya hai / isa prakAra ina donoM kAmoM kI utpattimohanIyakarma ke udaya se hI hotI hai| kAraNa ke sadbhAva meM kArya kA sadbhAva avazyaMbhAvI hai, isIliye sUtra meM sUtrakAra ne "duratikramAH" isa pada se inakA unmUlana duSkara batalAyA hai| jabataka mohanIyarUpa kAraNa kA udaya hai taba taka inakA abhAva ho hI nahIM sakatA, ataH inakA pratIkAra karanA duHzakya hai| jIvana kA bhI prati parigrahathI nivRtti tenA kAraNane nAza karyA vagara banI zakatI nathI. tenuM kAraNa zabdAdika pAMca kAma guNa che. tenuM umUlana karavuM ghaNuM kaThina che A pAtane pradarzita 42ta suutr||2 4 cha-' kAmA duraikkamA' tyAhi. IcchA ane madananA bhedathI kAma be prakAranA che. hiraNyAdikanI vAMcchArUpa IcchAkAma che, tenuM kAraNa mehanIya karmanA bheda-hAsya ane rati che. zabdAdika pAMca Indriyane viSaya madana kAma che, tenuM paNa kAraNa-mohanIya karmanA bheda-veda-nekaSAyane udaya che. A prakAre bane kAmonI utpatti mohanIya karmanA udayathI ja thAya che, kAraNa sabhAvamAM kAryane sadbhAva avaMzyabhAvI che, bhATe sUtramA sUtradhAre " duSkaraM" mA 54thI tenu unbhUdAna hu042 matAvyu che. jyAM sudhI mohanIyarUpa kAraNane udaya che tyAM sudhI tene abhAva thaI ja zakato nathI, mATe tene pratikAra kare zakya che. jIvanane paNa pratidina zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 AcArAgasUtre ata eva dvividhA api kAmA 'duratikramAH' duH duHkhenAtikramaH-unmUlanaM vinAzo yeSAM te duratikramAH / athavA-duHkhenAtikramyante-unmUlyante ye te duratikramAH= duHzakyapratIkArA duSpariharA iti yAvat / kiM ca-jIvitaM bhavagrahAyuSkaM pratidinamapacIyamAnatayA duSparibRMhaNIyaM barddhayitumazakyaM parijINacchinnavastravatsandhAtumanahamityarthaH / ___ yadvA-jIvitaM-saMyamajIvitaM duSparibRMhaNIyaM, saMyaminazcAritrAntarAyodayA kAmAbhiSvaGge sati saMyamajIvitasya pratyahaM kSIyamANatvAt / dina hAsa ho rahA hai| Ayukarma kA zAstrakAroM ne apakarSaNa to batalAyA hai kintu utkarSaNa nahIM, isaliye AyuHkarma kA pratisamaya apacaya hone se jIvana bhI apacaya kI ora hI baDha rahA hai| aisA koI bhI kAraNa nahIM hai jo jIvana ko sthira, athavA bhujyamAna Ayu meM eka samaya bhI vRddhi kara sake, isaliye jisa prakAra bilakula jIrNa phaTe hue vastra kA sInA azakya hotA hai usI prakAra Ayukarma kI vRddhi honI bhI azakya hai| aisA samajhakara AtmahitaiSI ke liye ina viSayAdikoM meM vAJchA nahIM karanI cAhiye / jIvana kA jitanA aMza isa prakAra kI pravRtti se surakSita raha sake aisA hI prayatna karate rahanA caahiye| ___ athavA-jIvana zabda kA artha saMyamajIvana hai| yaha duSparibRMhaNIya (baDhAnA muzkila) isaliye batalAyA jA rahA hai ki yadi saMyamI ko cAritramohanIya ke udaya se kAmaguNoM meM vAJchA utpanna ho jAve to hAsa thaI rahyo che, Ayukarmane zAstrakAroe apakarSaNa te batAvela che, paNa utkarSaNa nahi, mATe Ayukarma pratisamaya apacaya hovAthI jIvana paNa apa. caya nI tarapha ja vadhI rahyuM che. evuM kaI paNa kAraNa nathI je jIvanane sthira athavA bhUjyamAna AyumAM eka samaya paNa vRddhi karI zake, mATe je prakAre bilakula phATelA vastranuM zIvavuM azakya thAya che te prakAre AyukarmanI vRddhi thavI paNa azakya che. evuM samajIne AtmahitaiSI mATe A viSayAdikomAM vAMchanA nahi karavI joIe. jIvanane jeTalo paNa aMza A prakAranI pravRttithI surakSita rahI zake te ja prayatna karatA rahevuM joIe. athavA-jIvita zabdano artha saMyama jIvana che. A duSparibRhaNaya (vadhAravuM muzkelI che. eTalA mATe batAvavAmAM Avela che ke kadAca saMyamIne cAritra mehanIyanA udayathI kAmaguNemAM vAMchanA utpanna thaI jAya te tenuM te saMyama zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 5 295 yataH kAmA duratikramA ata eva ayaM puruSaH khalu - nizcayena kAmakAmI - kAmaM dvikAraM kamituM zIlaM yasya sa kAmakAmI kAmaspRhAzIlo bhavati, ya IdRzaH saH= pUrvoktaprakAraH apahatamanaH saMkalpaH san kiM karotItyAha - zocatIti | zocati = iSTaviSayAprAptau tannAze vA zokaM karoti / api ca sa eva jUryate-juraNAM karoti -- antarduHkhena zarIraM zoSayatItyarthaH, dInaH san bahu vilapati, tathAhi usakA vaha saMyamajIvana bilakula hI naSTa huA samajhanA cAhiye / aisA to ho nahIM sakatA ki saMyamajIvana banA rahe aura kAmaguNoM kI vAJchA bhI apanA kAma karatI rahe / isaliye aisI paristhiti meM saMyamajIvana kA pAlana azakya hI hai / jaba ye kAmaguNa duratikrama haiM taba hI to prANI inake adhIna bana inakI ora spRhAzIla hokara AkRSTa hotA hai| AkRSTa hone para bhI jaba isakA mAnasika saMkalpa pUrNa nahIM hotA, athavA isakI manacAhI vastu ise nahIM milatI taba yaha prANI zokAkula hotA rahatA hai| yadi ise manacAhI vastu mila bhI jAtI hai parantu jyoM hI isakA viyoga ho jAtA hai to isake hRdaya meM apAra zoka kA samudra umaDane lagatA hai / anabhISTa saMyoga hone para use dUra karane ke liye isake citta meM aneka prakAra ke azubha saMkalpa uThate rahate haiM / aniSTa vastu ke saMyoga meM aisA hI hotA hai / prANI usa samaya antarduHkha se apane taka ko bhI sukhA detA hai / kAmI puruSa svataH hI dIna banakara pralApa karane laga jAtA hai| jIvana bilakula ja naSTa thayela samajavu joie. evuM te khanI ja zakatu nathI ke sayamajIvana anI rahe ane kAmaguNonI vAMchanA paNa peAtAnuM kAma karatI rahe. mATe AvI paristhitimAM saMcamajIvananuM pAlana azakaya ja che. jyAre e kAmaguNa duratikrama che tyAre ja to prANI tenA AdhIna banI tenI tarapha spRhAzIla banIne AkRSTa thAya che. AkRSTa thavA chatAM paNa jyAre tenA mAnasika saMkalpa pUrNa nathI thatA, athavA tenI manapasaMda vastu tene nathI maLatI tyAre te prANI zAkAkula thai rahe che. kadAca tene manapasa vastu maLI paNa jAya parantu jyAM tenA viyAga thaI jAya che te tenA hRdayamAM apAra zAkanA samudra ubharAvA lAge che. anabhISTa sayAga banavAthI tene dUra karavA mATe tenA cittamAM aneka prakAranA azubha saMkalpa vikalpa uThatA rahe che, aniSTa vastunA saMcAgamAM evuM ja thAya che. prANI te vakhate aMtaraduHkhathI potAnI jAtane paNa sukAvI nAMkhe che. kAmI purUSa svataH dIna khanI pralApa karavA lAgI jAya che, A khAta A zrlAkathI prakaTa karavAmAM Ave che. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 AcArAgasUtre prathamataramathedaM cintanIyaM tavAsId , bahujanadayitena prema kRtvA janena // hatahRdaya ! nirAza ! klIva ! saMtapyase kiM, nahi jaDa ! gatatoye setubandhAH kriyante // 1 // iti / api ca-tepate kulAdimaryAdAtaH saMcalati-nirmaryAdo bhavatItyarthaH / tathA pIDyate zArIramAnasaduHkhaiH klizyate / kiM ca-paritapyate-pari-sarvato bAhyamantazca yaha bAta isa zloka se prakaTa kI jAtI hai "prathamataramathedaM cintanIyaM tavAsId , bahujanadayitena prema kRtvA janena / hatahRdaya ! nirAza! klIva ! saMtapyase kiM, nahi jaDa ! gatatoye setubandhAH kriyante" // 1 // iti // kAmiyoM kI dazA hI kucha aisI vilakSaNa hotI hai ki jisakI vajaha se ve apanI kula kI maryAdA taka ko bhI chor3a dete haiN| zArIrika evaM mAnasika duHkhoM se ve sadA saMtapta rahA karate haiM / rAtadina pazcAttApa hI pazcAttApa kiyA karate haiM ki " yadi aisA upAya karate to yaha bAta bana jAtI, aisA upAya karate to yaha kAmanA phalIbhUta ho jAtI, aba kyA kareM ?, aisA nahIM huA" ityAdi pazcAttApa se bAhara bhItara jalA karate haiN| mana meM pazcAtApa karanA bhItarI pazcAttApa hai, aura use zabda se prakaTa karanA bAhya pazcAttApa hai| manojJa padArthoM kI aprApti meM athavA putrakalatrAdi padArthoM ke vinAza meM duHkhI honA bhI paritApa hai / ye jo prathamataramathedaM cintanIyaM tavAsId,bahujanadayitena prema kRtvA janena / hatahRdaya ! nirAza! klIba ! saMtapyase kiM , nahi jaDa! gatatoye setubandhAH kriyante" // 1 // iti // kAmIonI dazA ja kaMI evI vilakSaNa thAya che ke je te pitAnA kuLanI maryAdAne paNa choDI de che, zArIrika ane mAnasika duHkhothI te sadA saMtapta rahyA kare che. rAtadina pazcAtApa ja karyA kare che ke -" kadAca e upAya karata to e vAta banI jAta, A upAya karata to temAM mArI kAmanA phaLIbhUta thAta, have zuM karuM evuM banyuM nahi" ItyAdi pazcAttApathI bahArathI temaja aMdarathI banyA kare che, manamAM pazcAttApa karavo aMtarane pazcAtApa che, ane tene zabdathI pragaTa kare te bAhya pazcAtApa che. mane padArthonI aprAptimAM athavA putrakalatrAdi padArthone vinAzamAM duHkhI thavuM paNa pari zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 5 ___297 tapyate pazcAttApasaMtapto bhavati / athavA-hitAprAptau putrakalatrAdinAze ca paritapyate / nikhilamidaM hi zocanAdikaM viSayAsaGgena kaluSitAntaHkaraNasya duHkhAvasthAdyotakam / __ yadi vA yauvanadhanamadamohAbhibhUtaH kAJcanakAminyAdInyupabhujya vRddhAvasthAyAM nikaTamaraNakAle zocati-'dhira mAM hatabhAgya, yadavasare sakalasukhado dharmoM mayA zocanAdika avasthAe~ yahAM kAmI puruSoM kI prakaTa kI gaI haiM ; ve samasta hI viSaya ke sambandha se kaluSita-antaHkaraNavAle vyaktiyoM kI duHkhAvasthA kI dyotaka haiN| athavA-zocati' Adi padoM ke artha kA samanvaya vRddhAvasthA ke sAtha bhI isa prakAra se hotA hai-yauvana aura dhana ke mada se unmatta tathA moha ke naze se aceta banA huA yaha prANI kaMcana kAminI kA upabhoga karate 2 jaba vRddhAvasthA kA mehamAna hotA hai aura apanA maraNakAla nikaTa dekhatA hai taba vaha zokAkula ho vicAratA hai-mujha abhAge ko dhikkAra hai ki maiMne yogya avasara ke prApta hone para bhI sakala sukhadAyI dharma kA arAdhana nahIM kiyA, rAta dina yauvana aura dhana ke mada se unmatta hokara azubha kA hI saMgraha kiyA, isakA phala kyA hogA? isa bAta kA jarA bhI vicAra nahIM kiyA; aba vRddhAvasthA AcukI hai, isameM jina 2 kaSToM kA maiM anubhava kara rahA hU~ ye saba pUrva tApa che. A je zecanAdika avasthAe A ThekANe kAmI purUSonI pragaTa karela che te samasta viSayanA saMbaMdhathI kaluSita antaHkaraNavALI vyaktionI duHkhAvasthAnI dyotaka che. athavA-'zocati ' mAha pahonA mana samanvaya vRddhAvasthAmA 55 A prakAre thAya che yauvana ane dhananA madathI unmatta tathA mohanA nazAthI aceta banela te prANI kaMcana kAminIne upabhega karate karate jyAre vRddhAvasthAne mahemAna thAya che ane pitAne maraNakALa nikaTa Avele jANIne zokAtara banI vicAre che ke "mane abhAgIne dhikkAra che ke meM cogya avasaranI prApti hovA chatAM paNa sukhadAyI dharmanuM ArAdhana na karyuM. rAtadina yauvana ane dhananA madathI unmatta banI azubhane ja saMgraha karyo, tenuM phaLa zuM maLaze? e vAtane jarA paNa vicAra na karyo. have vRddhAvasthA AvI temAM je kaSTone huM anubhava karI rahyo chuM te badhA pUrvamAM upArjita azubha pariNatinuM ja 38 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre 298 nAcaritaH' iti zokaM karoti / azubhasya pariNatimanavadhAyaiva tatra yA pravRttirvihitA sA vArdhakye duHkhadA bhavati / uktaJca " bhavitrI bhUtAnAM pariNatimanAlocya niyatAM, purA yadyat kiJcidvihitamazubhaM yauvanamadAt / punaH pratyAsanne mahati paralokaikagamane, tadevaikaM puMsAM vyathayati jarAjIrNavapuSAm " // 1 // 'jUyate' ityAderathastu pUrvavat / ato medhAvinA pUrva kArya pariNatimAlocyaiva karaNIyaM, yena pazcAt pazcAttApo na bhavet / uktaJcameM upArjita azubha-pariNati ke hI phalarUpa haiN| nIce ke zloka meM yahI bAta prakaTa kI gaI hai, jaise " bhavitrI bhUtAnAM pariNatimanAlocya niyatAM, purA yadyat kizcidihitamazubhaM yauvanamadAt / punaH pratyAsanne mahati paralokaikagamane, tadevaikaM puMsAM vyathayati jarAjIrNavapuSAm " // 1 // iti / vRddha apane ko duHkhI dekhakara jhUratA hai, mAnasika evaM zArIrika aneka kaSToM kA anubhava karatA hai / duHkhI hone para apanI kulamaryAdA kA bhI dhyAna nahIM rakhatA / isaliye buddhimAn puruSa kA kartavya hai ki pratyeka kArya ke prArambha-kAla meM usake phalAphala kA vicAra kara usa kArya ke karane meM pravRtti kare / vinA vicAre tathA usakI sAratA evaM asAratA kI pUrI vicAraNA kiye vinA koI bhI kArya nahIM karanA cAhiye, nahIM to pazcAttApa ke sivAya aura koI phala hAtha nahIM lagatA phaLarUpa che. nIcenA lekamAM eja vAta pragaTa karavAmAM Avela che. jema- " bhavitrI bhUtAnAM pariNatimanAlocya niyatAM, purA yadyat kiJcidvihitamazubhaM yauvanamadAt / punaH pratyAsanne mahati paralokaikagamane, tadevakaM puMsAM vyathayati jarAjIrNavapuSAm " // 1 // iti. vRddha pitAne duHkhI dekhIne gure che, mAnasika ane zArIrika aneka kaSTone anubhava kare che. duHkhI thavAthI pitAnI kuLamaryAdAne paNa khyAla rAkhatuM nathI. tethI buddhimAna purUSanuM kartavya che ke pratyeka kAryanA prAraMbhakALamAM tenA phaLAphaLane vicAra karI te kAryamAM pravRtti kare. vicAryA vagara tathA tenI sAratA ane asAratAnI pUrI tapAsa karyA vinA kaI paNa kArya karavuM joIe nahi. nahi te pazcAttApa sivAya zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 5 46 " ucitamanucitaM vA kurvatA kAryamAdau pariNatiravadhAryA yatnataH paNDitena / atirabhasakRtAnAM karmaNAmAphalApte,bhavati hRdayadAhI zalya tulyo vipAkaH " // 1 // iti / ataH parigrahakAraNaM zabdAdikAmaguNo'vazyamunmUlanIyo munineti tAtparyam // 0 8 // kaH zokAdikaM na prApnotIti darzayati- 'AyayacakkhU' ityAdi / mUlam AyayacakkhU logavipassI logassa ahobhAgaM jANai, uDUDhaM bhAgaM jANai, tiriyaM bhAgaM jANai, gaDhie loe aNuparimANe saMdhiM viittA iha macciehi, esa vIre pasaMsie je baddhe paDimoyae, jahA aMto tahA bAhiM, jahA bAhiM tahA aMto, aMto aMto pUidehaMtarANi pAsai puDho vi savaMtAI paMDie paDilehae // sU0 9 // hai| nIce ke patha meM yahI bAta dikhalAI gaI hai, jaise" ucitamanucitaM vA kurvatA kAryamAdau, pariNatiravadhAryAM yatnataH paNDitena / atirabhasakRtAnAM karmaNAmAphalApte, - bhavati hRdayadAhI zalyatulyo vipAkaH " // 1 // isaliye munijana kA kartavya hai ki ve jaise bhI ho sake parigraha ke kAraNabhUta ina pUrvokta kAmaguNoM kA unmUlana kareM // sU0 8 // khIjuM kAMI paNa phaLa maLatuM nathI. nIcenA padyamAM Aja vAta khatAvavAmAM AvI che, bhebha ucitamanucitaM vA kurvatA kAryamAdau, pariNatiravadhAryA yatnataH paNDitena / atirabhasakRtAnAM karmaNAmAphalApte, 66 299 "" rbhavati hRdayadAhI zalyatulyo vipAkaH // 1 // iti / mATe muninu kanya che ke jyAM sudhI ane tyAM sudhI parigrahanA kAraNabhUta A pUrvokta kAmaguNAnuM unmUlana kare. // sU. 8 5 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 AcArAGgasUtre __ chAyA-AyatacakSurlokavidarzI lokasyAdhobhAga jAnAti, Urdhva bhAgaM jAnAti, tiryaJca bhAgaM jAnAti, gRddho loko'nuparivartamAnaH sandhiM viditvA iha matyeSu, eSa vIraH prazaMsito yo baddhAn parimocayati, yathA'ntastathA bAhya, yathA bAhyaM tathA'ntaH, antaH antaH pUtidehAntarANi pRthagapi sravanti paNDitaH prtyupeksset|9| TIkA-'AyatacakSurityAdi / AyatacakSuH-AyataM dIrgha cakSuH jJAnacakSuryasya sa AyatacakSuH aihikapAratrikaduHkhadarzI-kAmA niyamato'narthabahulAH' ityavadhArya tAn vihAyA''tmasukhAnubhavItyarthaH / kiMca lokavidarzI, lokaM viSayAsaDrena klizyamAnaM janaM vi-vizeSeNa kAmAbhiSvaGgena loke duHkhAdhikya, tattyAgena ca prazamasukhaM bhavati' ityevaMrUpeNa draSTuM zIlaM yasya sa lokavidarzI-lokaduHkhAbhijJaH, ___ zokAdikoM ko kauna prApta nahIM karatA ? isake liye sUtrakAra kahate haiM-'AyayacakkhU' ityAdi / / ihalokasambandhI aura paralokasambandhI duHkhoM kA jJAna jisase hotA hai aise jJAnacakSu kA hI yahAM para cakSu-zabda se grahaNa kiyA gayA hai| ubhayalokasambandhI duHkhoM ke jJAna se hI usa cakSu meM AyatatA prakaTa kI gaI hai| isI Abhyantara cakSu se yaha jAnA jAtA hai ki kAmaguNa niyama se anarthakArI haiM / ataH inakA parityAga kara Atmasukha kA anubhavazAlI honA cAhiye / isa prakAra ke pavitra vicAra se jo usa sukha kA anubhavI hai, tathA jo lokavidarzI hai-arthAt jo isa bAta ko jAnatA hai ki yaha loka viSayoM ke sambandha se hI adhika duHkhI ho rahA hai, yadi prazama sukha yahAM para ho sakatA hai to unake sacce tyAga se hI ho sakatA hai| isa prakAra se jisake dekhane kA khabhAva hai usakA Pulesne / prAta nathI 42 // tene bhATe sUtra42 4 cha-'AyayacakkhU' tyAhi. A leka saMbaMdhI ane paralekasaMbaMdhI dukhanuM jJAna jene thAya che evA jJAnacakSune A ThekANe cakSu-zabdathI grahaNa karela che. ane lokasaMbaMdhI duHkhanA jJAnathI ja te cakSumAM AyatatA pragaTa karela che. A Abhyantara cakSuthI ema jANavAmAM Ave che ke kAmaguNa niyamathI anarthakArI che, mATe tene pari tyAga karI AtmasukhanA anubhavazALI banavuM joIe. AvA prakAranA pavitra vicArathI je tevA sukhanA anubhavI che, tathA je lekavidazI che arthAt je A vAtane jANe che ke A leka viSayenA saMbaMdhathI ja adhika duHkhI banI rahela che. kadAca prazama sukha ahIM banI zakatuM hoya te tenA sAcA tyAgathI ja banI zake che. AvA prakArathI jene dekhavAne svabhAva che tenuM nAma leka zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u.5 301 yadvA lokasya pazcAstikAyarUpasya vi-vizeSam UrdhvAdhastiryaggatisukhaduHkhAyuHkAraNakarmarUpaM draSTuM zIlaM yasya sa lokvidrshii| tadevAha-'lokasye-' tyaadi| lokasya adhobhAgaM-nimnabhAgaM bhavanapatinArakAdinivAsasthAnarUpaM jAnAti-jJAnaviSayIkaroti, evam , Urdhva bhAgam-uparitanabhAgaM saudharmakalpAdirUpaM jAnAti, tathA tiryaJca bhAga madhyabhAgaM pazupakSi-manuSyAdinivAsasthAnarUpaM jAnAti, lokavidarzI yena karmavipAkena yasmi~lloke yasya prANino janma bhavati tatsarva jaanaatiityrthH| ___ yadvA--'lokavidarzI' lokaM-parigrahAvarjanatatparaM gRddhaM vizeSeNa draSTuM zIlaM yasya sa lokavidarzI / tadeva darzayati 'gRddhaH' ityAdi / 'gRddhaH kAmabhogamUcchito lokaH janaH anuparivartamAnaH caturgatiSu bhUyo bhUyo janmamaraNe prApnuvan vartate' nAma lokavidarzI hai / athavA pazcAstikAyarUpa isa loka ke urdhvaloka, adholoka evaM tithaMgloka ke sukha duHkha aura AyubaMdha ke kAraNarUpa karma ko jAnane kA jisakA svabhAva hai vaha bhI lokavidarzI hai| lokavidarzI bhavanapati aura nArakI Adi ke nivAsasthAnabhUta adhobhAga ko, tathA saudharmakalpAdi rUpa urvabhAga ko aura pazu, pakSI, manuSyAdikA nivAsasthAnarUpa madhya loka ko jAnatA hai| kahane kA tAtparya yaha hai ki lokavidarzI jisa karmake vipAka se jisa loka meM jisa jIva kA janma hotA hai usa saba viSaya ko bhalIbhAMti jAnatA hai| ___ athavA parigrahAdika ke upArjana tathA saMgraha karane meM tatpara aura kAmabhoga meM mUJchita aise isa loka ko vizeSa rIti se dekhane kA jisa kA svabhAva hai vaha bhI lokavidarzI hai| vaha yaha bAta bhI jAnatA hai ki jo prANI kAmabhogoM meM Asakta haiM ve caturgatirUpa isa saMsAra meM baarvidarzI che, athavA paMcAstikAyarUpa A lokane, udghaleka, aloka ane tiryaMgalekanA sukhaduHkha ane AyubaMdhanA kAraNarUpa karmane jANavAne jene svabhAva che te paNa lekavidazI che. lekavidezI bhavanapati ane nArakI AdinA nivAsasthAnabhUta adhobhAgane, tathA saudharmakalpAdirUpa udghabhAgane, ane paza, pakSi. manuSyAdinA nivAsasthAnarUpa madhyalekane jANe che. kahevAnuM tAtparya e che kelekavidaza je karmanA vipAkathI je lekamAM je jIvane janma thAya che te badhA viSayane sArI rIte jANe che. athavA parigrahAdikanuM upArjana, tathA saMgraha karavAmAM tatpara ane kAmabhegomAM mUchita evA A lekane vizeSa-rItithI dekhavAne jene svabhAva che te paNa lekavidazI che. te e vAta paNa jANe che ke-je prANI kAmagamAM Asakta che tenuM caturgatirUpa A saMsAramAM vAraMvAra janma ane maraNa thayA kare che. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 AcArAGgasUtre ityAdikamapi jAnAtIti sambandhaH / iha-arddhatRtIyadvIparUpe loke matryeSu manuSyajanmasu sandhi-bhAvasandhi-jJAnAdiratnatrayasamArAdhanAvasaraM viditvA-jJAtvA zabdAdiviSayAn yo jahAti sa eSaH pUrvokta aaytckssulokvidrshii sandhiparijJAtA vIraH karmavidAraNasamarthaH prazaMsitaH tIrthaGkarAdibhirabhinanditaH, ya IdRzaH sa eva parAn mocayituM samartha ityAha-'je baddhe' ityaadi| yaH svayaM dravyabhAvarUpeNa bandhanena vimuktaH sa eva baddhAna karmapAzanigaDitAn itarAnapi pratimocayati saMsArAsAratApradarzanarUpasadupadezena saMsArakArAgRhAdapanayati / yaH svayaM muktaH sa eva paramocako bhavatIti bhaavH| bAra janma aura maraNa karate rahate haiM / isa aDhAI dvIpa meM manuSya-janma meM hI jIvoM ko jJAnAdikaratnatraya kI ArAdhanA karane kA avasara milatA hai-anyatra nahIM, ataHzabdAdika viSayoM kA jo parityAga karatA hai aisA vaha pUrvokta AyatacakSusaMpanna lokavidarzI aura saMdhiparijJAtA vIra karmoM ke vinAza karane meM zaktizAlI hotA hai, aura aise hI vIra puruSa kI tIrthakarAdi mahApuruSoM ne prazaMsA kI hai| aise manuSya hI dravya aura bhAva-baMdhana se rahita hote hue anya-dUsare karmarUpI pAza se jakaDe hue saMsArI jIvoM ko bhI saMsAra kI asAratA pradarzana karanevAle apane upadezoM se pratibodhita kara isa saMsArarUpI kArAgAra ke baMdhana se rahita kara dete haiM / bAta bhI ThIka hai; jo svayaM mukta hotA hai vahI dUsaroM ko mukta karanevAlA hotA hai| jJAnI, apane tathA para ko isa saMsArarUpI kArAgAra ke baMdhana se kaise A aDhI dvIpamAM manuSya-janmamAM ja jene jJAnAdika ratnatrayanI ArAdhanA karavAne avasara maLe che, anyatra nahi. mATe zabdAdika viSayane je pari. tyAga kare che, evA te pUrvokta AyatacakSusaMpanna, lekavidarzI ane saMdhiparijJAtA, vIra - karmone vinAza karavAmAM zaktizALI thAya che. ane evA ja vIra purUSanI tIrthakarAdi mahApurUSoe prazaMsA karela che. evA manuSya ja dravya ane bhAvabaMdhanathI rahita thaIne anya-bIjA karmarUpI pAzathI jakaDAelAM saMsArI jIne paNa saMsAranI asAratA pradarzita karavAvALA pitAnA upadezathI pratibodhita karI A saMsArarUpI kArAgAranA baMdhanathI rahita karI de che. vAta paNa ThIka che, je svayaM mukta bane che te ja bIjAne mukata karavAvALA bane che. jJAnI potAne tathA bIjAne A saMsArarUpI kArAgAranA baMdhanathI kevI rIte zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 5 303 kena prakAreNa svaparAtmAnaM pratimocayatIti jijJAsAyAM zarIrAmadhyatva-nissAratva-pradarzanapurassaraM nirveda-jananenetyAha-'yathA'ntaH' ityaadi| yathAnyena prakAreNa antaH zarIrasyAbhyantare zukrazoNitamedomajjAvasAsthyAdipUrNatayA niHsAratA'sti tathaiva bahiH-zarIrasya bahirbhAge'pi zleSmazikSANamUtrapurISAdayo malAH niHsaranti, iti niHsAratA draSTavyA / evaM yathA-yAdRzAbahirnavabhirairmalA niHsaranti tathA tAdRzAste malA antarapi vartante / zarIraM hi-atijugupsitazukrazoNitasaMyogAdutpamatvenAtighRNitamUtrapurISapUtyAdeniSyandamAnatayA cAntarbahiratyantAmadhyameva / chuDAtA hai ? isa prakAra kI jijJAsA kA samAdhAna karane ke liye sUtrakAra kahate haiM ki-'yathAntastathAbAhya'-miti / saMsAra meM samasta ajJAnI jIvoM ko jitanA moha apane zarIra para hotA hai utanA kisI para bhI nahIM hotaa| apane zarIra kI saMbhAla ke liye pratyeka prANI apanI priya se priya vastu taka kI bhI upekSA kara diyA karatA hai| ataH jisa zarIra para ajJAnI kA itanA adhika moha hotA hai, jJAnI jIva usI kI asAratA prakaTa kara usase mohI jIvoM kA anurAga ghaTAne ke liye kahate haiM kijisa prakAra yaha zarIra bhItara se zukra, zoNita, meda, majA, vazA aura asthyAdi azuci padArthoM se yukta hai-arthAt isa zarIra ke bhItara ina apavitra vastuoM kA jamaghaTTa hai usI prakAra bAhara meM bhI yaha zarIra zleSma-kapha, mUtra, purISAdi se sadA ghRNita banA rahatA hai / ina apavitra padArthoM ko bahAne ke liye jaise isameM navadvAra haiM, usI taraha bhItara bhI haiM / yaha atijugupsita-ghRNita zukra aura zoNita ke saMyoga choDAve che? te prakAranI jIjJAsAnuM samAdhAna karavA mATe sUtrakAra kahe che ke'ythaantstthaa bAhya'-miti / saMsAramA samasta majJAnI vAnaraso bhoDa pitAnA zarIra upara hoya che eTale bIjA upara heta nathI. potAnA zarIranI saMbhALa mATe pratyeka prANI pitAnI priyamAM priya vastunI paNa upekSA karI de che. mATe je zarIra upara ajJAnIne ATale adhika maha hoya che, jJAnI jIva tenIja asAratA pragaTa karI tenAthI mohI jIvene anurAga ghaTADavA mATe kahe che ke-je prakAre A zarIra bhItarathI zuka, lehI, meda, majA, vasA ane asthi Adi azuci padArthothI yukta che, arthAt A zarIranI bhItara e apavitra vastuene jamAva che te prakAre bahAra paNa A zarIra zleSma-kapha, mUtra, purISAdithI sadA ghaNitaja banyuM rahe che. A apavitra padArthone bahAra nikaLavA jema tenAM nava dvAre che te prakAre bhItaramAM paNa che. e atijugupsita-vRNita zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 AcArAgasUtre __ yathA zalyahastavaidyo'nAthamRtakaM tRNairveSTayitvA saptAhaM yAvajjale saMsthApya zanaiH zanaistasya kathitamAMsamapAkRtya darzayati-pazyantu bhavantaH, zarIramidaM yathA'ntastathA bahiryathA bahistathA'ntaH, sarva ca zarIraM tvaGmAMsazoNitajATharAntramUtrapurISAdyazucipiNDarUpamevAtaH zarIre kaH zucivAdaH? / azucau ca zarIre mudhaiva moho'jJAninAm / yadvA-kuSThAdinA jAyamAnAM tasya durdazAM darzayati-' yathA'ntaH' ityaadi| galatkuSTino yathA antaH zarIramadhye mUtrapurISakhelazivANapittazoNitase utpanna hone kI vajaha se, tathA atimalina mUtra, purISa Adi ko bahAne vAlA hone se bhItara aura bAhara sadA atyanta apavitra hI hai| jaise koI DaoNkTara anAtha mRtaka ko tRNoM se lapeTa kara sAta dina taka jala meM use rakha detA hai aura jaba usakA camar3A dhIre 2 sar3a-gala jAtA hai taba usa camar3e ko vaha usake Upara se nikAlakara usake asthipaMjara ko dikhalAkara kahatA hai ki-dekhiye, yaha zarIra jisa prakAra bhItara hai usI prakAra bAhara hai| yaha samasta zarIra camar3A, mAMsa, zoNita, peTa saMbaMdhI AteM, mUtra aura purISAdi azuci padArthoM kA piNDarUpa hI hai ; ataH isa zarIra meM zucitA kI mAnyatA kahAM taka zobhAspada mAnI jA sakatI hai ? azuci zarIra meM vyartha hI ajJAnI jana moha karate haiM / tathA-kuSThAdika se jisa samaya isa zarIra kI durdazA hotI hai usa samaya kI paristhiti kA dhyAna dilAte hue bhI yaha kahA jAtA hai ki "yathAntastathA bAhya"-miti / __eka aisA bhI koDha hotA hai ki jisase zarIra ke pratyeka aMga upAMga zuka ane lehInA saMgathI utpanna thavAthI tathA atimalina mUtra, purISa Adine vahAvavAvALA hovAthI bhItara ane bahAra sadA atyaMta apavitra ja che. jema keI DokaTara anAtha maDadAne ghAsathI lapeTI sAta divasa sudhI jaLamAM tene rAkhe che ane jyAre tenuM cAmaDuM dhIre dhIre saDI saDI gaLI jAya che tyAre te cAmaDIne tenA uparathI kADhIne tenA asthipiMjarane dekhADI kahe che ke-dekhe, A zarIra jevI rIte bhItara che tevI rIte bahAra che, je prakAre bahAra che te prakAre bhItara che. A samasta zarIra-cAmaDI, mAMsa, zeNita, peTa saMbaMdhI AMtaraDA, mUtra ane purISAdi azuci padArthonA piMDarUpa ja che, mATe A zarIramAM zucitAnI mAnyatA kyAM sudhI zebhAspada mAnI levAmAM Ave ? azuci zarIramAM vyartha ja ajJAnIjana meha kare che. tathA-kuSThAdikathI je vakhate A zarIranI durdazA thAya che te samayanI pari. sthitinu dhyAna sAdhIne 55 sevAmAM Ave che , " yathAntastathA bAhya-miti. eka e paNa keDha thAya che ke jenAthI zarIranA pratyeka aMga upAMga zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 5 ___305 kRmyAdIni bhavanti tathA bahiH-zarIrabahirbhAge'pi pUyapUtizoNitakRmyAdIni sravanti bhavanti / tadupari 'bhinabhineti' zabdaM kurvANairmakSikAsahasrairAkrAntaM svazarIraM vijJAya svayamapi svAtmAnaM jugupsate udvijate ca / yaccharIradaugandhyena saGkrAmakarogabhiyA ca yatpArzve parijano'pi nopaveSTumutsahate / ___ 'jahA aMto tahA bAhi' ityAdinA gUDhatayoktamevArtha prakaTIkurvannAha-aMto aMto' ityaadi|s AyatacakSurlokavidarzI antaH antaH zarIrasya madhye madhye pUtidehAntarANi-pUtyantarANi-pUtivizeSAn , tathA dehAntarANi dehAvasthAvizeSAn mAMsarudhiramedomajjAdirUpANi pUtyantaradehAntarANItyarthaH,pazyati-jJAnacakSuSA vilokayati, galane laga jAte haiM, isa rogI ko galatkuSThI kahate haiN| isake zarIra ke bhItara jaise mUtra, purISa, khela-kAna kA maila, zivANa-nAka kA maila, pitta, zoNita aura kRmyAdika hote haiM vaise hI zarIra ke bAhirI bhAgoM meM bhI pIba, zoNita aura kIDe vagairaha nikalate rahate haiM, hajAroM makkhiyAM bhI bhin-bhin zabda karatI huI usake Upara maMDarAtI rahatI haiN| aisI apanI dazA dekhakara vaha svayaM bhI apane se ghRNA karane laga jAtA hai, aura duHkhI bhI hotA rahatA hai / usI samaya usake pAsa usa roga ke laga jAne ke bhaya se tathA usakI durgaMdha se usake parijana taka bhI baiThane kI icchA taka bhI nahIM karate / ataH isa zarIra kI jaba yaha hAlata ho to phira usameM moha karanA hI vyartha hai| jJAnI jana to isa zarIra ko sadA apavitra jAnakara rAga karane kA sthAna hI nahIM mAnate, unakI dRSTi meM to isa deha ke samasta bhAga hI ati gaLavA lAge che, A regIne galatkRSThI kahe che. tenA zarIranI bhItara jema mUtra -purISa, Ami, aann| bhesa, zidhA-nAnI bhesa, pitta, ti bhane 52mIA Adi thAya che tevI ja rIte zarIranA bahAranA bhAgamAM paNa parUM, zeNita ane kIDA vigere nIkaLatA rahe che. hajAre mAkhIo paNa baNabaNa zabdo karatI tenA upara pharatI rahe che. evI pitAnI dazA dekhIne te pite pitAnI jAtanI ghaNuM karavA lAgI jAya che, ane dukhI paNa bane che. te vakhate te roganAM lAgI javAnA bhayathI tathA tenI durgadhathI tenA parijana paNa tenI pAse besavAnI IcchA karatA nathI. mATe A zarIranI tevI sthiti banatI hoya to pachI te zarIra upara meha rAkha vyartha che. jJAnIjana te A zarIrane sadA apavitra jANIne rAga karavAnuM sthAna ja mAnatA nathI, tenI daSTimAM te A dehanA samasta bhAga ati durgadhethI ghaNitatara ja zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 AvArAgasUtre tathA 'puDho vi' pRthagapi dehAd bahirapi 'savaMtAI 'sravanti=niHsaranti-syandamAnAni pUtidehAntarANi-pUtyantarANi-vikRtadurgandharudhirANi, dehAntarANi zleSmAdIni, kuSTharogiNAM mAMsAdIni ca pazyati / yadyevaM tataH kiM kuryAt ? ityAha-' paNDitaH' ityAdi / paNDitaH parijJAtaheyopAdeyaH, pratyupekSeta yathAvasthitarUpeNa jAnIyAt / etatsarva viditvA'tyantAzucau yauvanarUpasampanne'pi zarIre rAgaM na vidadhyAditi bhAvaH / uktaJca " mNsdviruhirnnhaaruvnnddhklmlymeymjjaahiN| puNNami cammakose, duggaMdhe asuibIbhacche // 1 // saMcArimajaMtagalaMtavaccamuttaMtaseapuNNami / / dehe hujjA kiM rAgakAraNaM asuiheummi" // 2 // iti // durgadha se ghRNitatara haiN| yadi una bhAgoM ke durgadha kI yAda kI jAve to vamana taka bhI ho jAve / tathA isa deha meM apane 2 sthAna meM rahI huI jo jo mAMsa, rudhira, majjA, zukra, vasA-( carabI) tathA haDDI vagairaha dhAtue~ upadhAtue~ haiM ve saba hI, tathA kuSThAdi-avasthA meM samasta hI indriyAM gala jAtI haiN| ataH jJAnI jana isa kSaNavinazvara evaM nitya azuci zarIra meM mamatAzAlI nahIM hote haiN| kahA bhI hai "maMsahiruhiraNhAruvaNaddhakalamalayameyamajjAhiM, puNami cammakose, duggaMdhe asuibIbhacche // 1 // sNcaarimjNtglNtvccmuttNtseapunnnnmi,| dehe hujjA kiM rAgakAraNaM asuiheuMmmi" // 2 // iti bhAvArtha isakA yahI hai ki yaha deha mAMsAdika padArthoM se yukta che. kadAca te bhAganI durgadhanI yAda karavAmAM Ave te ulaTI paNa thAya che. tathA A dehamAM pitapotAnA sthAnamAM rahelA je je mAMsa, rUdhira, meda, majajA, zuka, carabI tathA hADakAM vigere dhAtuo, upadhAtuo che te badhI, tathA kuSThAdi-avasthAmAM samasta indrio paNa gaLI javA mAMDe che, tethI jJAnIjana A kSaNavinazvara ane nitya azuci zarIramAM mamatAzALI thatAM nathI. kahyuM paNa che-- " maMsaharuhiraNhAruvaNaddhakalamalayameyamajAhi / puNNammi cammakose. duggaMdhe asuibIbhacche // 1 // sNcaarimjNtglNtvnycmuttNtseapunnnnNmi|| dehe hujA kiM rAgakAraNaM asuiheummi" // 2 // iti, bhAvArtha e che ke A deha mAMsAdika padArthothI yukta hovAthI azuci zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 5 307 chAyA-mAMsAsthirudhirasnAyvavanaddhakalamalakamedomajjAbhiH / pUrNe carmakoze durgandhe'zucivIbhatse // 1 // saMcArimayantragaladvaryaumUtrAntrasvedapUrNe // dehe bhavetkiM rAgakAraNam azucihetau // 2 // iti // mU0 9 // mU0 uktasvarUpaM zarIraM nivarNya kiM karotIti darzayati-' se maimaM' ityaadi| mUlam-se maimaM parinnAya mA ya hu lAlapaccAsI, mA tesu tiricchamappANamAvAyae kAsaMkase khalu ayaM purise, bahumAI kaDeNa mUDhe puNo taM karei lohaM veraM vaDDhei appaNo, jamiNaM parikahijjai imassa ceva parivahaNayAe, amarAyai mahAsaDDhI aTTameyaM tu pehAe apariNAe kaMdai // sU0 10 // ___ chAyA-atha matiman ! parijJAya mA ca hu lAlApratyAzI, mA teSu tirazcInamAtmAnamApAdayeH, kAsaMkaSaH khalu ayaM puruSaH, bahumAyI kRtena mUDhaH punastatkaroti lobhaM vairaM ca varddhayati AtmanaH, yadidaM parikathyate'sya caiva parivahaNAya amarAyate mahAzraddhI ArtametaM tu prekSyAparijJAya krandati // mU0 10 // hone kI vajaha se azuci, dugaMdhayukta, bIbhatsa hai| isameM koI bhI aisI cIja nahIM hai jo jJAnIjana ke rAga kA kAraNa ho sake, ataH jo heyopAdeya ke jJAtA hai unakA kartavya hai ki ve isa zarIra ko jaisA isakA svabhAva hai usI rUpa se jaaneN| isa sabake kahane kA tAtparya yahI hai ki yauvana se madamAte rUpa se yukta bhI isa atyanta apavitra deha meM pUrvokta rIti se kathita isa zarIra kA svarUpa samajhakara jJAnI-saMyamI muni ko rAga nahIM karanA cAhiye // suu0||9|| durgadhayukta bIbhatsa che. temAM evI kaI paNa cIja nathI ke jene mATe jJAnIjane rAganuM kAraNa mAnI zake, mATe je he pAdeyanA jJAtA che tenuM kartavya che ke A zarIrane je tene svabhAva che tevA rUpamAM ja mAne. A saghaLuM kahevAno matalaba e che ke-vananA madamAtA rUpathI yukta paNa A atyanta apavitra dehamAM pUrvokta rItithI kathita A zarIranuM svarUpa samajIne jJAnI saMyamI munie rAga nahi kara joIe sUTa 9 It zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 AcArAgasUtre TIkA-'atha matimanni'-tyAdi / atha kAyakAmasvarUpaparijJAnAnantaraM matiman he medhAvin ! parijJAya-azuci azucisambhavaM kSaNabhaGguraM ca zarIraM kaTuvipAkaM zabdAdiviSayasvarUpaM ca jJa-parijJayA jJAtvA pratyAkhyAna-parijJayA parityajya 'ca' samuccaye 'hu'-vAkyAlaGkAre 'lAlApratyAzI' lAlA-prakSaradatruTanmukhasalilaM, tAM pratyazituM-punarazituM zIlaM yasya sa lAlApratyAzIlAlAbhakSI mA bhava / yathA vivekakalAvikalo bAlo mukhanissRtAmadhaHpatantIM lAlAM punaH punarAsvAdayati tathaiva tvamapi parityaktAnAM kAmabhogAnAM punarabhilApaM mA kuruSveti tAtparyam / api ca teSu mithyAtvAviratyAdisaMsArasrotassu AtmAnaM tirazcInaM pratikUlagAminaM patanazIlaM mA ApAdaye:-mA kuru, janma-maraNapravAhe svAtmAnaM mA pAtayetyarthaH, zrutacAritralakSaNaparamAnande sthApayeti bhaavH| jJAnIjana deha kA ukta svarUpa jAnakara kyA karate haiM ? so kahate haiM-'se maimaM' ityaadi| ziSya kA saMbodhana karate hue sUtrakAra kahate haiM ki-he medhAvI ziSya ! tuma zarIra aura kAmaguNa ke varNita svarUpa se paricita ho cuke ho, tathA yaha bhI jAna cuke ho ki yaha zarIra svayaM azuci tathA azuci-kAraNoM se paidA huA hai; aura kSaNabhagura hai, ye zabdAdi viSaya bhI kaTukavipAkavAle haiM, isaliye ina saba bAtoM ko jJaparijJA se jAnakara aura pratyAkhyAna-parijJA se inakA parityAga kara aba lAlApratyAzI-lAra cATane vAlA mata bano / arthAt jisa prakAra vivekavikala bAlaka mukhase nIce giratI huI apanI lAra ko bAraMbAra cATatA hai usI taraha tuma bhI parityakta ina kAmabhogoM ko phira se bhogane kI abhilASA mata karo / tathA mithyAtva, aura avirati Adi zAnIna hernu ataH135 yAne 42 cha, te 4 cha 'se maimaM' tyAhi. ziSyane saMbodhana karIne sUtrakAra kahe che ke-he medhAvI ziSya ! tame zarIra ane kAmaguNanA vaNita svarUpathI paricita banI cUkela che, tathA e paNa jANI cUkyA che ke A zarIra svayaM azuci tathA azuci kAraNothI pedA thayela che, ane kSaNabhaMgura che. e zabdAdi viSaya paNa kaTukavipAkavAlA che, mATe A saghaLI vAtane jJa-parijJAthI jANIne pratyAkhyAta-parijJAthI teno pari. tyAsa 4 ve laalaaprtyaashii-saayaattnaa| na manA. 2marthAt vI zata vivi44 bALaka mukhathI nIce TapakatI pitAnI lALane vAraMvAra cATe che te mAphaka tame paNa parityakta A kAmane pharIthI bhegavavAnI abhilASA na kare. tathA mithyAtva ane zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 5 309 na pramAdavataH zAntiriti darzayati = ' kAsaMkaSaH' ityAdi / ayaM pramAdI puruSaH kAsaMkaSaH - kasyate = pIDyate prANI yaiste kAsAH zabdAdiviSayAstAn kaSati= tadabhimukhaM gacchatIti 'kAsaMkapa: ' zabdAdiviSayalolupaH / sa hi samudIyamAnabhogaspRho'harnizaM ' kRtavAnamuM kariSye cemam' ityAdinAnAvidhasaMkalpavikalpavazataH pade pade viSIdanna kadAcidapi zAntimupalabhamAna ityarthaH / kiM ca bahumAyI = mAyAjo saMsAra ke srota kAraNa haiM, unameM apanI AtmA ko patanazIla mata banAo ; kAraNa ki aisA karane se janma aura maraNa ke pravAha kA kabhI bhI aMta nahIM A sakegA / ataH jo isa pravAha ko rokane kI cAhanA ho to mithyAtva Adi sAMsArika kAraNoM meM apane ko mata pha~sAo, zrutacAritrarUpa parama Ananda meM hI apane ko sthita karo / pramAdI AtmA ko zAMti nahIM milatI hai yaha mAnI huI bAta hai; kyoMki pramAdI manuSya zabdAdi viSayoM kI ora jhukatA rahatA hai, unameM lolupI banA rahatA hai, isake citta meM bhogoM kI icchA nirantara rahA karatI hai, "maiMne isako kiyA, isako aba karU~gA " ityAdi aneka saMkalpa - vikalpoM ke tAMtoM meM pha~sakara yaha kabhI bhI saccI zAMti kA anubhava nahIM kara sakatA / kSaNa-kSaNa meM viSAdI banatA hai, kAraNa ki isakA eka saMkalpa pUrA hotA hai aura dUsare ko pUrNa karane ke liye AkulavyAkula ho uThatA hai / jo zabdAdi viSayoM meM lolupa hai usakA nAma kAsaMkaSa hai / " kAsyate pIDayate prANI yaiste kAsAstAn kaSati = tadabhi avirati Adi je saMsAranA srota-kAraNa che temAM peAtAnA AtmAne patanazIla anAvA nahi. kAraNa ke evuM karavAthI janma ane maraNanA pravAhano keAI vakhata paNa aMta AvI zakaze nahi. mATe jo A pravAhane rokavAnI cAhanA hoya te mithyAtva ADhi sAMsArika kAraNAmAM potAnI jAtane phasAvA nahi. zrutacAritrarUpa parama AnaMdamAM ja peAtAne sthira karI. pramAdI AtmAne zAMti maLatI nathI, e mAnelI vAta che, kAraNa ke pramAdI manuSya zabdAdi viSayAnI tarapha jhukatA rahe che, temAM lAlupI banI rahe che, tenA cittamAM bhAgeAnI icchA nirantara rahyA kare che. "me A manAvyu, A vastune hamaNA karUM chuM. agara karIza" ItyAdi aneka saMkalpa vikalponA tAMtAmAM sIne te sAcI zAMtinA anubhava kayAreya paNa karI zakatA nathI. kSaNe kSaNe viSAdI banI rahe che, kAraNa ke tenA eka saMkalpa purA thAya che tyAM bIjAne purA karavAmAM Akula-vyAkula thaI jAya che. je zabdAdika viSayeAmAM lAlupa che tenu nAbha kAsaMkaSa che, "kAsyate pIDyate prANI yaiste kAlAH, tAn kaSati=tadabhimukhaM zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 AcArAgasUtre bahula: nAnAvidhopAyaiH parapratAraNacatura ityrthH| zabdAdiviSayAsaktasya kaSAyodayo'vazyambhAvI tato 'bahumAyI'-tyupalakSaNaM krodhAdInAM trayANAM, tena 'bahukrodhI' ityAdi bhavati / api ca ' kRtena mUDhaH ' kRtena kartavyena mUDhaH vikalaH, kAryavyAkulacittatvena bhojanAdisamaye bhoktumapyazaknuvan sa punastanmAyAdikaM tathA mukhaM gacchati-iti kAsaMkaSaH" arthAt jinake dvArA prANI duHkhita hote haiM unakA nAma kAsa hai, aura ve zabdAdi viSaya haiM, inakI ora jo pravRtti karatA hai usakA nAma kAsaMkaSa hai| zabdAdika-viSayoM meM Asakta prANI bhAyAvahula hote haiM / aneka prapaMca racakara dUsaroM kI pratAraNA (ThagAI ) karane kA unakA dhyeya banA rahatA hai / isa kArya meM ye itane catura hote haiM ki-bhole-bhAle prANI ina kI mAyAcArI meM bahuta jaldI pha~sa jAte haiM / 'bahumAyI' pada anya krodha mAna lobha kA upalakSaka hai / isase zabdAdi-viSayoM meM phaMse hue prANI bahukrodhI, bahumAnI, bahulobhI hote haiM, aisA artha bhI isI eka pada se gRhIta ho jAtA hai, kAraNa ki zabdAdika viSayoM meM Asakta prANiyoM ke kaSAya kA udaya avazya hotA hai tathA aise prANI kartavya se bhI vikala hote haiM arthAt-samayAnusAra jo karma unheM karanA cAhiye unako nahIM krte|any kAryoM meM vyAkulacitta hone se, adhika kyA kahA jAya ?; unako khAne taka kI bhI phurasata nahIM milatI / rAtadina unhIM mAyAdika gacchati-iti kAsaMkaSaH" arthAt vA prANImita thAya cha tenu nAma se che ane te zabdAdi viSaya che, tenI tarapha je pravRtti kare che tenuM nAma vArtA che. zabdAdika viSayamAM Asakta prANI mAyAbahala hoya che, aneka prapaMca racIne bIjAne ThagavAne tene dhyeya banI rahe che. te kAryamAM te eTale catura hoya che ke bheLA prANa tenI mAyAjALamAM bahu jaldI phasI jAya che. bahumAyIpada anya koi mAna lebhane paNa upalakSaka che, tethI zabdAdi viSa mAM phaselAM prANI bahukodhI, bahumAnI ane bahulelI hoya che, e artha paNa tenA eka padathI grahita thaI jAya che, kAraNa ke zabdAdi viSayomAM Asakta prANine kaSAyane udaya avazya thAya che, tathA e AtmA kartavyathI paNa vikala thAya che, samayAnusAra je karma teNe karavuM joIe te karato nathI, anya kAryomAM vyAkuLacitta hovAthI tene adhika zuM kahevuM ; khAvApIvAnI paNa pharasada maLatI nathI. rAtadina tevA mAyAdika kAryomAM ja phasI rahe che, lobhA zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 5 karoti yena Atmano lobhaM vairaM ca varddhayate / zabdAdiviSayA'prAptiduHkhapIDito hi kadAcicchabdAdiviSayAn prApnotyapi kintu pariNativirasatvAtsevitA api te cirakAladuHkhadA eva bhavanti / uktaJca___ "khaNamittasukkhA bahukAladukkhA" iti / yadarthamAtmano'nantasaMsArajanake vairamutpAdayati / tadAha- yadida'-mityAdi / yad yasmAt asyaiva kSaNabhaGgurasya zarIrasya paribRMhaNAya=parivarddhanAya-puSTayarthaM hiMsAdhanekasAvadyavyApArAn karoti, kAryoM ke karane meM hI phaMse rahate haiM, lobha aura vairabhAva ko baDhAte rahate haiM / lobha se hI mAyAcAra karane meM jIvoM kI pravRtti hotI hai| mAyAcAra se vairabhAva kI vRddhi hotI hai| thor3I dera ke liye mAna liyA jAya ki zabdAdiviSayoM ko aprAptijanya duHkhoM se pIDita huA prANI kadAcit una zabdAdikaviSayoM ko prApta kara bhI le, to bhI sevana kiye gaye ve zabdAdiviSaya pariNAma meM virasa hone se bhaviSyakAla meM jIvoM ko cirakAla taka duHkhadAyI hI hote haiM / "khaNamittasukkhA bahukAladukkhA"-ye viSaya kSaNamAtra sukharUpa bhAsate hue bhI ananta duHkhoM ke denevAle hote haiN| jinake liye jIva ananta saMsAra ke janaka vaira ko utpanna karatA hai| usI bAta ko sUtrakAra "jamiNaM" ityAdi se spaSTa karate hue kahate haiM-saMsAra meM jIvoM dvArA hiMsAdika aneka sAvadha vyApAroM ke karane meM jo pravRtti kI jAtI hai usakA pradhAna kAraNa eka nija zarIra kI puSTi karane kA moha hI hai| isa prakAra ke moha ke AdhIna banA huA jIva svayaM apane Apako aneka kaSToM ko jhelatA huA bhI ane verabhAvane vadhAratA rahe che. lobhathI ja mAyAcAra karavAmAM jInI pravRtti thAya che, mAyAcArathI verabhAvanI vRddhi thAya che. thoDA vakhatane mATe mAnI lyo ke zabdAdi-viSayenI aprAptijanya duHkhothI pIDita thayela prANI kadAca te zabdAdika-viSayane prApta karI le te paNa bhegavavAmAM AvelA te zabdAdi viSaya pariNAmamAM virasa thavAthI bhaviSyakALamAM ane cirakAla sudhI duHkhadAyI ja thAya che. bha3-"khaNamittasukkhA bahukAladukkhA" 2 viSaya kSamAtra suma35 lAge che paNa anaMta duHkhane devAvALA hoya che, jenA mATe jIva anaMtasaMsA2044 vairane utpanna 42 cha, 2 // pAtane sUtradhAra " jamiNaM" tyAhi pothI spaSTa karIne kahe che-saMsAramAM ja hiMsAdika aneka sAvadya vyApAra karavAmAM je pravRtti kare che tenuM pradhAna kAraNa eka pitAnA zarIranI puSTi karavAne meha ja che. AvA prakAranA mahane AdhIna banelA jIva pite pitAnI jAtane aneka kaSTothI duHkhI banAvatAM chatAM paNa sukhI mAne che, ane zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 AcArAgasUtre svayaM klizyate ca / idamaparaM kathyate-'amarAyate' ityAdi, 'mahAzraddhI' mahatI vAsau zraddhA'rthakAmaviSayA mahAzraddhA, sAsti yasya sa mahAzraddhI-bhogeSu tatsAdhaneSu cAtizraddhAvAn san amarAyate bhogavAJchayA'rthopArjanapara AtmAnamamaramiva mnyte| etam amarAyamANam mahAzraddhinam Atam-zArIramAnasikapIDApIDitaM prekSya vivekabuddhayA vicArya, he ziSya ! zabdAdiviSaye mano na nidheyamiti bhAvaH / yazca bhogagRddhaH sukhI mAnatA rahatA hai, aura artha, kAma aura viSayoM evaM unake sAdhanoM ke juTAne meM hI rAta-dina vaha tallIna banA rahatA hai| usake hRdaya meM sadA yahI dRr3ha vizvAsa kAma karatA rahatA hai ki- artha kAmAdika evaM unake sAdhanoM kI prApti se hI jIvana sukhamaya hotA hai, inake vinA jIvana kA koI mUlya nahIM / zArIrika sAtA hI jIvana kI sAtA hai, yaha vinA bhogoM ke hotI nahIM, bhogoM kA bhoganA bhI vinA arthopArjana kiye banatA nahIM, ataH ve bhogoM kI vAJchA se prerita hokara arthopArjana karane meM tatpara hote rahate haiM aura saba kucha sAdhanasaMpanna ho jAne para apane Apako amara mAnane laga jAte haiN| isa prakAra bhoga aura unake sAdhanoM meM zraddhAsaMpanna tathA apane Apako amara mAnane vAle prANiyoM ko he ziSya ! tuma kabhI bhI sukhI na samajho / ve to sadA zArIrika evaM mAnasika pIDAoM se vyathita hI rahate haiM / aisA jAnakara tuma zabdAdiviSayoM meM apane manako kabhI bhI Asaktiyukta na kro| artha, kAma tathA viSayo ane tenA sAdhanone meLavavAmAM ja rAta divasa tallIna banI rahe che. tenA hRdayamAM sadA e ja vizvAsa kAma karatuM rahe che ke "artha. kAmAdika ane tenA sAdhanonI prAptithI ja jIvana sukhamaya thAya che. tenA vinA jIvananuM kaI mUlya nathI. zArIrika zAtA ja jIvananI zAtA che. enA vinA bhoge thatA nathI. bhegonuM bhogavavuM artha upArjana karyA vinA thatuM nathI, tethI te bhogonI vAMchanAthI prerita thaIne artha upArjana karavAmAM tatpara rahyA kare che. ane badhAsAdhanasaMpanna banavAthI pite potAnI jAtane amara mAnavA lAgI jAya che. A prakAre bhoga ane tenA sAdhanomAM zraddhAsaMpanna tathA pote potAnI jAtane amara mAnavAvALA prANIne he ziSya ! tame koI vakhata paNa sukhI na mAno. e to sadA zArIrika ane mAnasika pIDAothI vyathita ja rahe che. evuM samajIne tame zabdAdi viSayothI potAnA manane kaI vakhata paNa Asaktiyukta na kare. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 5 313 so'parijJAya-jJaparijJayA'narthakAmaM tadvipAkaM cAbuddhvA, pratyAkhyAnaparijJayA ca tamaparityajya ca krandati-iSTaviSayAprAptau spRhAM, tannAze zokaM cAnubhUyoccai roditi / kAmabhogAsaktazcaturgatikasaMsAre bhrAmaM bhrAmaM narakanigodAdiSvanantayAtanAM prAmotIti bhAvaH // mU0 10 // kAmakaTuvipAkamupadarya sAmpratamupasaMharati-' se taM' ityAdi / ___ mUlam-se taM jANaha jamahaM bemi, teicchaM paMDie pavayamANe se haMtA chettA bhettA lupitA vilupitA udavitA, akaDaM karissAmitti mannamANe, jassa viya NaM karei, alaM bAlassa saMgaNaM,je vA se kArai bAle, na evaM aNagArassa jAyai-tti bemi|| sU0 11 // chAyA-tat (tasmAt ) tajjAnIta yadahaM bravImi, caikitsyaM paNDitaH pravadan sa hantA chettA bhettA lumpayitA vilumpayitA apadrAvayitA, akRtaM kariSyAmi-iti manyamAnaH, yasmai api ca khalu karoti, alaM vAlasya saGgena, yo vA tatkArayati bAlaH, na evamanagArasya jAyate // mU0 11 // iti bravImi // ____"aparijJAya krandati"-jo viSaya-bhogoM meM gRddha bane hue haiM ve ina arthakAmarUpa bhogoM ko aura inake vipAka ko jJa-parijJA se nahIM jAnakara aura pratyAkhyAna-parijJA se unakA parityAga nahIM kara, iSTa viSaya kI prApti kI icchA se aura usake viyoga meM zoka se sadA AkulavyAkula bane rahate haiN| kAmabhogoM meM Asakta ve prANI caturgatirUpa isa saMsAra meM bAraMbAra bhramaNa kara naraka-nigodAdi kI ananta vedanAoM ko pAte rahate haiN| // sU0 10 // kAma ke kaTuka vipAka ko spaSTakara aba isakA upasaMhAra karate hue sUtrakAra kahate haiM-'se taM' ityaadi| "aparijJAya krandati" 2 viSaya logomA anerA cha, tesA // arthakAma-rUpa bhegone ane tenA vipAkane jJa-parijJAthI nahi jANIne ane pratyAkhyAna-parijJAthI tene parityAga nahi karIne ISTa viSayanI prAptinI IcchAthI tenA viyegamAM zekathI sadA AkuLa-vyAkuLa banI rahe che. kAmamAM Asakta prANI caturgati-rUpa A saMsAramAM vAraMvAra bhramaNa karI narakanigodAdinI anaMta vedanAone bhegavatA rahe che. sUtra 10 | kAmanA kaTaka vipAkane spaSTa karIne have tene upasaMhAra karatAM sUtrakAra 4 cha-'se taM' ityAhi. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 AcArAGgasUtre TokA-'tadityAdi / yasmAtkAmA duHkhamUlAH tattasmAtkAraNAt yatpUrvoktaM vakSyamANaM vA ahaM bravImi tatsarvaM yathAvasthitaM yUyaM jAnIta-' kAmabhogA heyAH' iti madIyopadezamavazyaM zRNutetyarthaH / ___ nanu bhavadupadeze kiM vailakSaNyaM yadupadezaM vayaM zRNumaH, anyopadezAdapi kAmanivRttibhavitumarhatIti cedAha-'caikitsya'-mityAdi, paNDitaH paNDitammanyaH kevalaM zabdajJAnI caikitsya kAmacikitsAmutpannarogacikitsAmiva kAmasevanameva __ he ziSya ! kAma sadA duHkhoM ke mUla-kAraNa haiM, isaliye isa viSaya meM pahile jo kucha kahA gayA hai, athavA Age bhI jo kucha kahA jAvegA vaha saba yathArtha hai| isameM thor3A sA bhI saMdeha ke liye sthAna nahIM hai, aisA tuma vizvAsa rkho| 'kAmabhoga sadA heya haiM' yahI hamArA upadeza hai| isa upadeza kI puSTi isa prakAra se kAmabhogoM meM heyatA ke pradarzana se bhalIbhAMti ho jAtI hai| ataH mokSAbhilASIjana ko isa upadeza kA zravaNa karanA cAhiye / isa prakAra se ziSyoM ke prati sUtrakAra kA Adeza hai| prazna-isa Apake upadeza meM hI aisI kyA vilakSaNatA hai jisake liye yaha upadeza avazya sunA jAya, anya ke upadeza se bhI kAmAdika kI nivRtti ho sakatI hai / uttara-jo sirpha zabdajJAnI haiM, apane Apako vidvAn mAnate haiM he ziSya! kAma sadA duHkhanuM mULa kAraNa che. mATe A viSayamAM pahelAM je kAMI kahevAmAM Avela che athavA AgaLa paNa kahevAmAM Avaze te saghaLuM yathArtha che. temAM jarA paNa saMdehanuM sthAna nathI. e tame vizvAsa rAkhe. kAmaga sadA heya-tyAjya che. e ja amAre upadeza che. A upadezanI puSTi A prakArathI kAmomAM heyatAnA pradarzanathI bhalI bhAMti thAya che. mATe pratyeka mekSAthIe A upadezanuM zravaNa karavuM joIe. A prakArathI ziSyo prati sUtrakArane Adeza che. prazna--A ApanA upadezamAM evI kaI vilakSaNatA che jenA mATe A upadeza avazya sAMbhaLavuM paDe. bIjAnA upadezathI paNa kAmAdikanI nivRtti thaI zake che? uttara-je phakta zabdajJAnI che, pote pita ne vidvAna mAne che evI vyakti zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 5 tacikitsAM pravadan saH mithyopadeSTA paratIthiko vividhasAvadyavyApArapravRtto bhavati / tadevAha-'hante 'tyaadi| hantA daNDAdinA, chettA khaDgAdinA, bhettA bhallakAdinA, lumpayitA granthicchedAdinA, vilumpayitA AkramaNAdinA, apadrAvayitA prANAtipAtAdinA bhavati / kiM kRtvaitAdRksAvadhavyApArakArI bhavatItyAha'akRtaM ' yadanyena kenApi pUrva kAmacikitsanaM na kRtaM tadahaM kariSye, iti itthaM manyamAnaH saH, yasmai copadizati saH, tadubhayamapi na kevalamupadeSTaiva hananacchedanaaise vyakti kAmabhogAdikoM kI nivRtti unake sevana karane se hI hotI hai| aisA mAnate haiM aura kahate bhI haiM jaise utpanna hue roga kI cikitsA davAI se hotI hai usI prakAra kAmAdikoM kI cikitsA bhI unake sevanarUpa davA se hI hotI hai| isa prakAra kI mAnyatAvAle sacce upadezaka na hokara ulTe mithyA upadezaka hI haiM / ye patthara kI nAva ke samAna haiM / jisa prakAra patthara kI naukA svayaM DUba jAtI hai aura sAtha meM baiThe hue manuSyoM ko bhI DubA detI hai, ThIka isI prakAra ye svayaM eka to sAvadha vyApAra meM pravRtta bane rahate haiM aura jo inakI mAnyatA ke anuyAyI hote haiM ve bhI inhIM kI mAnyatA ke pathika bana jAte haiM,arthAt-ye svayaM DUbate haiM aura apane anuyAyiyoM ko bhI DubAte haiM, ataH inake upadeza se kAmAdika kI nivRtti nahIM ho sakatI, kintu vItarAga ke upadeza se hI hotI hai| isaliye isa upadeza ke sunane kI jarUrata hai| yaha upadeza bhI sAkSAt vItarAga prabhu ke hI mukha se nikalA huA hai| he jambU ! bhagavAn se jaisA maiMne sunA hai vaisA hI maiM tujhe kahatA hUM / para kAmogAdikanI nivRtti, tenuM sevana karavAthI ja thAya che evuM mAne che. ane kahe paNa che ke- jevI rIte utpanna thayela roganI cikitsA davAthI ja thAya che te prakAre kAmAdikanI cikitsA paNa tenA sevanarUpa davAthI ja thAya che. evI mAnyatAvALA sAcA upadezaka na banIne ulTA mithyA upadezaka ja che. eo pattharanI nAva samAna che. jevI rIte pattharanI naukA pite DUbI jAya che ane temAM beThelA manuSyane paNa DubAve che, te prakAre A pite paNa eka sAvadya vyApAramAM pravRtta rahe che ane je enI mAnyatAnA anuyAyI hoya che te paNa enI mAnyatAnAja pathika banI jAya che. te pote DUbe che ane pitAnA anuyAyione paNa DUbAve che. mATe tenA upadezathI kAmAdikanI nivRtti thatI nathI, vItarAganA upadezathI ja thAya che, jethI te upadezane sAMbhaLavAnI AvazyakatA che. A upadeza paNa sAkSAt vitarAga prabhunA mukhathI nikaLela che. te jakhkha ! bhagavAna pAsethI jevuM meM sAMbhaLyuM che tevuM ja kahuM chuM. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 AcArAGgasUtre tIrthikoM kA upadeza mithyA isaliye hai ki unake upadeza se jIvoM kI sAvadha kriyAoM meM pravRtti ho jAtI hai| isakA kAraNa bhI yahI hai ki ve svayaM una sAvaya kriyAoM se virakta nahIM hote haiM, hanana-chedanabhedana- lumpana aura vilumpanAdika aneka akRtyoM meM unakI pravRtti banI rahatI hai / daNDAdika se tADana karane kA nAma hanana hai, isa kriyA ke karttA hone se ve hantA kahe jAte haiM / khaDgAdika se vidAraNa karane kA nAma chedana hai, bhAle vagairaha se bhedane kA nAma bhedana, gAMTha vagairaha ke chedanAdika karane kA nAma lumpana aura AkramaNAdika karane kA nAma vilumpana tathA prANAtipAta Adi karane kA nAma apadrAvaNa hai / ina 2 kriyAoM ke karttA hone se ve chettA, bhettA, lumpayitA, vilumpayitA aura apadrAvayitA kahe jAte haiN| ina 2 kriyAoM ke karane meM unakI pravRtti isaliye hotI hai ki ve yaha vicAra karate haiM ki kAma kI yaha cikitsA pUrva meM kisI ne nahIM kI hai hama ise kareMge / isa prakAra kI mAnyatA se prerita hokara ve jinake liye upadeza karate haiM ve aura svayaM upadeSTA, ye donoM pUrvokta hanana aura chedanAdika vyApAroM ko karate haiM, isaliye karane vAle karAne vAle tathA usakA anumodana karane vAle bhI ajJAnI mAne gaye haiN| arthAt aise jIvoM kA jJAna sirpha zAbdika hI hai| paratIrthionA upadeza mithyA teTalA mATe che ke teonA upadezathI jIvAnI sAvadya vyApAromAM pravRtti thaI jAya che. tenu kAraNa e che ke teo pAte tevA sAvadya vyApArothI virasta manesa nathI. DAvu, chevu, lehavu, subhyana, mane vidyubhynArdika aneka akRtyamAM tenI pravRtti banI rahe che. DArdikathI tADana karavAnuM nAma haNavuM che. A kriyAnA kartA hovAthI te kanheM haNanAra kahevAya che. talavAra ADhithI vidyAraNa karavAnuM nAma chedana che, bhAlA vagerethI bhedavuM tenuM nAma bhedana, gAMTha vigerenuM chedyavu' tenuM nAma lempana ane AkramaNAdika karavAnuM nAma vilumpana tathA prANAtipAta Adi karavAnu nAma apadrAvaNa che. A badhI kriyAAnA kartA banavAthI te chettA, bhettA, layitA, viluyitA ane apadrAyitA kahevAmAM Ave che. AvI kriyAonA karavAmAM teonI pravRtti teTalA mATe thAya che ke--te evA vicAra kare che ke A kAmanI cikitsA pUrvImAM koie karela nathI, ame te karIzuM. AvA prakAranI mAnyatAthI prerita thaIne te jenA mATe upadeza kare che te ane svaya' upadeSTA e anne pUrvokta hanana ane IMDhanAdika vyApAra kare che, mATe karanAra, karAvanAra tathA tenI anumAdanA karanAra paNu ajJAnI mAnavAmAM Ave che. arthAt evA jIvAnu jJAna phakta zAbdika ja che. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 5 317 bhedanAdisAvadhavyApArAn karoti / yo vA tat hananAdikaM kArayati 'vA' zabdAttadanumodako'pi, bAlA ajJAnI zabdajJAnamAtrAvalambI bhavati, ato bAlasyaetAdRzasya kartuH kArayituranumodayiturajJAninaH saMgena-saMsargeNa, alaM-vyartham / ajJAninaH saMsargo'pi sarpasaMsarga iva sarvathA parivarjanIya iti bhAvaH / tasmAtparatIthikopadezaH zabdAdiviSayakaSAyakalupitatvena hananAdisAvadhakriyAsu pravRttijanakatayA ca heya eva, na caitAdRzo madIyopadezaH vItarAgabhagavanmukhAtsAkSAcchutasyaiva parikathyamAnatvAditi tAtparyyam / kasyaiva na bhavatItyAha-naiva'-mityAdi / isaliye jisa prakAra sarpa kA saMsarga sarvathA tyAjya hotA hai usI prakAra aise ajJAnI jIvoM kA saMsarga bhI sadA chor3ane yogya zAstrakAroM ne batalAyA hai, ataH ise avazya hI chor3a denA cAhiye / isase yaha bhAva nikalatA hai ki paratIrthikoM kA upadeza zabdAdika-viSaya-kaSAyoM se kaluSita hone kI vajaha se, tathA hananAdika sAvadyakriyAoM meM pravRtti kA janaka hone se sadA heya-tyAjya hai| jisa prakAra kA inakA upadeza hotA hai aisA upadeza merA nahIM haiM / kyoMki yaha jo upadeza diyA gayA hai, vaha sAkSAt vItarAga prabhu ke mukha se hI sunA huvA diyA gayA hai, manaH kalpita nahIM / jo dravya evaM bhAva donoM prakAra ke agAra se rahita haiM, tathA zabdAdika viSayoM ke kaTuka phala se paricita haiM aise saMyamI muni kabhI bhI isa prakAra se kAma kI cikitsA kA upadeza nahIM dete haiM, mATe jevI rIte sapane saMsarga sarvathA tyAjya hoya che, te prakAre AvA ajJAnI jIvone saMsarga paNa sadA choDavA gya zAstrakAroe batAvela che, mATe tene avazya choDI devo joIe. AthI sAra e nikaLe che ke paratIrthione upadeza zabdAdika-viSaya-kaSAyathI kaluSita hovAthI, tathA haNavuM Adi sAvadha vyApAranI pravRttine janaka hovAthI sadA heya-tyAjya che. jevI rIte teone upadeza hoya che, te prakAre mAre upadeza nathI. kAraNake A je upadeza ApavAmAM Avela che te sAkSAta vItarAga prabhunA mukhethI sAMbhaLele je che teja ApavAmAM Avela che. manakalpita nahi. je dravya ane bhAva ane prakAranA agAra-gharathI rahita che, tathA zabdAdika viSenA kaTuka phaLathI paricita che evA saMyamI muni keI vakhata paNa A prakArathI kAmanI cikitsAne upadeza detA nathI, zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 AcArAgasUtre anagArasya dravyabhAvAgArarahitasya parijJAtazabdAdiviSayakaTuvipAkasya saMyatasya evaM kAmacikitsopadezadAnaM tatkAraNaM ca na jAyate na kalpate ' iti bravImi ' iti pUrvavad vyAkhyeyam // mU0 // mU0 11 // ityAcArAgasUtrasyAcAracintAmaNiTIkAyAM dvitIyAdhyayanasya paJcamoddezaH samAptaH // 2-5 // aura na usake kAraNa hI banate haiN| " iti bravImi" ina padoM kI vyAkhyA pahile kI jA cukI hai // sU0 11 // // AcArAMgasUtrake dvitIya adhyayana kA paMcama uddeza samApta // 2-5 // tebhara tenu 4 / 26] pANu anatA nathI. "iti bravImi" mA pahAnI vyAcyA pahelAM ApavAmAM Avela che. je sUi 11 che AcArAMgasUtranA bIjA adhyayanane pAMcamo uddeza samApta 2-5. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // AcArAgasUtre dvitIyAdhyayanasya sssstthoddeshH|| abhihitaH paJcamoddezaH, sAmprataM SaSTha Arabhyate / ihAnantaroddezake zarIraparirakSaNAya lokanizrayA viharannAsaktirahito'nagAro loke mamatvaM na kuryAdityartho'bhihitaH, sa evAtra pratipAdyate-'setaM' ityaadi| pUrvodezasyAntimasUtre ' na hu evaM aNagArassa jAyai 'saMyamina evaM na kalpate, iti kathitam , tasyaiva vizadIkaraNAyAha-' se taM' ityAdi / mUlam-se taM saMbujjhamANe AyANIyaM samuThThAya tamhA pAvakammaM neva kujjA na kAravejjA // sU0 1 // chAyA--sa tat sambuddhayamAna AdAnIyaM samutthAya tasmAtpApakarma naiva kuryAt na kArayet // 0 1 // // AcArAMgasUtrake dUsare adhyayanakA chaThA uddeza // dvitIya adhyayana kA paMcama uddeza saMpUrNa huvA; aba yahAM usakA chaTThA uddeza prAraMbha kiyA jAtA hai| paMcama uddeza meM zarIra kI rakSA karane ke liye Asaktirahita hokara loka kI nizrA se saMyamamArga meM vicaranA cAhiye, saMyamI muni ko loka ke sAtha kabhI bhI mamatva nahIM karanA cAhiye'-yaha bAta kahI gaI hai| isI viSaya kI puSTi isa uddeza meM kI jAyagI 'setaM' ityaadi| paMcama uddeza ke "na hu evaM aNagArassa jAyai" isa antima sUtra meM "saMyamI ko aisA nahIM kalpatA hai" jo yaha kahA hai usI ko vizada karane ke liye kahate haiM-'se taM' ityAdi / AcArAMgasUtranA bIjA adhyayanano chaThTho uddeza. bIjA adhyayanane pAMcame uddeza samApta thayuM. have cha uddezo AraMbha thAya che. pAMcamAM udezamAM zarIranI rakSA karavA mATe Asakti rahita banIne lekanI nizrAthI saMcamIe saMyama mArgamAM vicaravuM joIe. saMyamI munie lekenI sAthe kaI vakhata paNa mamatva nahi karavuM joIe. A vAta kahevAmAM mAveza cha. te viSayanI puSTi 2 // uddezamA 42vAmA 21.-'setaM' tyAhi. pAMyama dezamA "na hu evaM aNagArassa jAyai" 2 matima sUtramA saMyamIne evuM kalpatuM nathI. ema kahela che tenuM vizada karavAne mATe kahe cha-'se taM' tyAdi zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre TIkA- ' sa ta - 'dityAdi / yaH SaDjIvanikAyopaghAtajanakaM cikitsopadezaM tadAcaraNaM ca na karoti sa pUrvoktarUpo'nagAraH, tat = cikitsopadezAdikaM sambuddhayamAnaH, sam= samyakprakAreNa budhyamAnaH = jJa - parijJayA jJeyatvena, pratyAkhyAna- parijJayA ca yatvena jAnAnaH AdAnIyaM = ratnatrayaM samutthAya = gRhItvA / yadvA-saH pUrvokto'nagArastadAdAnIyaM jJAnAdikaM mokSaikakAraNamastItyevaM sambuddhayamAnaH samyag jAnAnaH samutthAya = samyaksaMyamAcaraNenotthAya ' sarvasAvadyavyApAraM na kariSyAmI' - ti pratijJAya, taM kadApi na kuryAdityAdi / yataH sarvasAva 320 jo anagAra SaTkAya ke jIvoM kA virAdhaka cikitsA ke upadeza ko aura usake AcaraNa ko nahIM karatA hai aisA pUrvokta svarUpavAlA vaha anagAra jJa - parijJA se jJeyapane aura pratyAkhyAna parijJA se heyapane usa cikitsopadezAdika ko acchI taraha se jAnatA huA AdAnIya-ratnatraya ko grahaNa kara prANAtipAtAdirUpa aThAraha prakAra ke pApakarmoM ko kabhI bhI na kare, na dUsaroM se karAveM, karane vAle evaM karAne vAle kI anumodanA bhI na kareM / athavA sUtrameM Aye hue 'AdAnIya ' zabda kA artha jJAnAdika bhI hai / jisakA abhiprAya yaha hotA hai ki - " mokSa ke pradhAnakAraNa jJAnAdika haiM" isa bAta ko acchI taraha se jAnane vAlA vaha anagAra "maiM samasta sAvadha vyApAroM ko nahIM karUMgA" isa prakAra kI pratijJA karake acchI taraha se saMyama kI ArAdhanA karatA huA usa sAvadha vyApAra ko kabhI bhI na kre| kyoMki isa prakAra kI jaba vaha pratijJA je anagAra SaTakAya jIvAnA virAdhaka cikitsAnA upadeza, ane tenu AcaraNa nathI karatA, evA pUrvokta svarUpavALA te anagAra jJa-parijJAthI jJeyapaNuM, ane pratyAkhyAna--parijJAthI haiyapaNuM, te cikitsApadezAdikane sArI rIte jANIne AdAnIya-ratnatrayane grahaNa karI prANAtipAtAdi rUpa aDhAra prakAranA pApa karmIne kacAreya paNa na kare. na khIjAthI karAve. karanAra ane karAvanAranI anumedanA paNa na kare. , "" athavA--sUtramAM AvelA ' AdyAnIya ' zabdano artha jJAnAdika paNa che. jenA abhiprAya e thAya che ke-" meAkSanA pradhAna kAraNu jJAnAdika che. vAtane sArI rIte jANuvAvALA te aNugAra "huM samasta pApanA vyApAro nahI A " karIza AvA prakAranI pratijJA karIne sArI rIte saMyamanI ArAdhanA karatA thakA tevA sAvadya vyApAro koi vakhata paNa na kare. kAraNake jyAre te AvA prakAranI zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u.E 321 dhavyApArAkaraNapratijJAkArI tasmAtkAraNAt pApakarma-pApajanakatvAtpAparUpameva karma prANAtipAtAdirUpASTAdazaprakArakaM naiva kuryAt=na kadAcidapi samAcaret , na kArayet 'eve-'tyasya nizcayArthakatvAt kurvantaM kArayantaM vA nAnumodayet / / sU0 1 // __ mANAtipAtAdiSvekaM pApakarma kurvannanyasyApi kartA bhavatIti darzayati-'siyA tattha' ityaadi| mUlam--siyA tattha egayaraM vipparAmusai chasu annayaraMmi kappai, suhaTThI lAlappamANe saeNa dukkheNa mUDho vippariyAsamuvei, saeNa vippamAeNa puDho vayaM pakuvvai, jaMsime pANA pavvahiyA, paDilehAe no nikaraNAe esa parinnA pavuccai, kammovasaMtI // sU0 2 // chAyA--syAttatraikataraM viparAmRzati, SaTsvanyatarasmin kalpate, sukhArthI lAlapyamAnaH svakena duHkhena mUDho viparyAsamupaiti, svakena vipramAdena pRthagvrataM prakurute, yasminnime prANAH pravyathitAH pratyupekSya no nikaraNAya, eSA parijJA procyate karmopazAntiH // sU0 2 // kara cukA hai taba vaha kaise prANAtipAtAdika aThAraha prakAra ke pApa karmoM ko kara sakatA hai| jaba nahIM kara sakatA hai taba vaha una pApakarmo ko karane vAloM kI tathA unheM karAne vAloM kI anumodanA bhI kaise kara sakatA hai ? arthAt nahIM kara sakatA / sUtra meM 'eva' zabda nizcaya artha meM prayukta hai, ataH yaha nizcita hai ki anagAra kabhI bhI na svayaM 18 aThAraha prakAra ke pApasthAnoM ko karegA, na karAvegA aura na una karanekarAne vAloM kI kabhI anumodanA hI karegA // sU0 1 // pratijJA lIdhela che tyAre te pachI prANAtipAtAdika aDhAra prakAranAM pApakarmo kevI rIte karI zake? je nathI ja karI zake te pachI tevA pApa karmonA karanAranI tene karAvanAranI anumodanA paNa kevI rIte karI zake? arthAt karI zakatA nathI. sUtramAM iva zabda nizcaya arthamAM prayukta che, mATe e nizcita che ke aNugAra kaI vakhata paNa 18 aDhAra prakAranA pApasthAnene kare nahi, karAve nahi temaja teonI-karanArAonI ane karAvanArAonI anamedanA paNa kare nahi. sU0 1 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 AcArAgasUtre TIkA-' syA-' dityAdi / yaH puruSaH syAt kadAcit pramAdavazena tatra prANAtipAtAdirUpapApakarmasu ekataraM prANAtipAtAdirUpaM viparAmRzati-samArabhate, yazca SaTsu madhye anyatarasmin pRthivIkAyAdike ekasminnapi samArabhate sa SaTsu jIvanikAyeSu kalpate samArabhate, yathA kulAlazAlAyA udakena plAvane ekajIvanikAyArambhe SaDjIvanikAyArambho bhavati tathaivAtraikajIvanikAyavirAdhanAyAM ssddjiivnikaayviraadhnaa'vshymbhaavinii| uktaJca "jattha jalaM tattha vaNaM, jattha vaNaM tattha nissio aggii| aggI vAusahagayA, tasA ya tannisiyA ceva" // 1 // chAyA-yatra jalaM tatra vanaM yatra vanaM tatra niHzrito'gniH / agnirvAyusahagatastrasAzca tanniHzritAzcaiva / / iti / prANAtipAtAdika 18 prakAra ke pApasthAnoM meM se jo kisI eka bhI pApasthAna kA karanevAlA hotA hai vaha anya pApasthAnoM kA bhI karanevAlA hai| isI viSaya ko sUtrakAra prakaTa karate haiM-"siyA tattha" ityAdi / jo puruSa kadAcit pramAda ke vazavartI hokara prANAtipAtAdika pApoM meM se kisI eka pApa karma ko karatA hai, chahakAya ke jIvoM kI virAdhanA meM se kisI eka kAyake jIvoM kI virAdhanA karatA hai, vaha samasta pApakarmoM kA, evaM chahakAya ke jIvoM kI virAdhanA kA kartA mAnA jAtA hai| jaise kuMbhakAra kI zAlA ko jala se sIMcane para eka jIvanikAya ke AraMbha hone para SaDjIvanikAya kA AraMbha hotA hai, usI taraha yahAM para bhI eka jIvanikAya kI virAdhanA meM SaTkAya ke jIvoM kI virAdhanA bhI avazya hotI hai| kahA bhI hai prANAtipAtAdika 18 aDhAra prakAranA pApasthAnamAMthI je kaI eka paNa pApAnanA karanAra hoya che te anya pApasthAnonA karanAra hoya che. A viSayane sUtrA2 pragaTa 42 cha--"siyA tattha" chtyaadi| je purUSa kadAcit pramAdane vaza banI prANAtipAtAdika pApomAMthI kaI eka pApakarmane kare che. chakAya jIvonI virAdhanAmAMthI kaI eka kAyanA jIvonI virAdhanA kare che, tene samasta pApakarmone ane cha kAya jIvonI virAdhanAna kartA mAnavAmAM Ave che. jevI rIte kuMbhAranA gharane jalathI sIMcavAthI eka jIva nikAyane AraMbha thavAthI SajIvanikAyane AraMbha thAya che. tevI rIte A ThekANe paNa eka jIva nikAyanI virAdhanAmAM SakAya jIvonI virAdhanA paNa avazya thAya che. yuM che-- zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 6 323 evaM SaTsu teSvAdyatavirAdhanAyAM SaNNAmapi vratAnAM virAdhanA bhavati, tadyathA -saMyamI prANAtipAte pravRttiM kurvan hiMsAdidoSaM spRzati, tena pratijJAbhaGgajanyo mRSAvAdaH / uktaJca -- chAyA " na karemitti bhaNittA, taM ceva nisevae puNo so u / paccakkhamusAbAI, mAyAniyaDIpasaMgo ya / " iti / - na karomIti bhaNitvA, tadeva niSevate sa tu / pratyakSamRSAvAdI, mAyAnikRtiprasaGgazca // kaJcijjIvaM to ghAtayato vA sa jIvo naiva svazarIraM tasmai hananAya prAdAt, ato'dattAdAnamapi / sarva sAvadhaM karmAparigrAhyaM tasya grahaNAtparigraho'pi / yatra , 66 ' jattha jalaM tattha varNa, jattha vaNaM tattha nissio aggI / aggI vAsahagayA, tasA yatannissiyA ceva // 1 // " iti / " jahAM jala hai vahAM vanaspati hai, jahAM vanaspati hai vahAM usake nizrita agni hotI hai, jahA~ agni hotI hai vahAM vAyukAya hai, jahAM vAyukAya hai vahAM sakAya niyama se hote haiM // 1 // " isI prakAra chaha 6 vratoM meM se prathama vrata kI virAdhanA hone para chahI vratoM kI virAdhanA hotI hai| saMyamI jaba prANAtipAta meM pravRtti karatA hai usa samaya hiMsAdidoSajanya pApa kA bhAgI hotA huA pratijJAbhaMgajanya mRSAvAda kA bhAgI hotA hai| kahA bhI hai-: " na karemitti bhaNittA, taM caiva nisevae puNo so u / paccakkhamusAbAI, mAyAniyaDIpasaMgo ya // 1 // " iti / 'maiM hiMsAdika pApoM ko nahIM karU~gA' isa prakAra kI pratijJA karane " jattha jalaM tattha varNa, jattha varNa tattha nissio aggo / aggI vAsahagayA, tasA ya tannissiyA ceva " // 1 // iti / " jyAM jaLa che tyAM vanaspati che. jyAM vanaspati che tyAM tene nizrita agni hoya che. jyAM agni che tyAM vAyukAya che, jyAM vAukAya che tyAM trasakAya niyamathI thAya che // 1 // " A prakAra cha vratomAMthI prathama vratanI virAdhanA hovAthI cha vratonI virAdhanA thAya che. saMyamI jyAre prANAtipAtamAM pravRti kare che te vakhate hiMsAdi doSajanya pApanA bhAgI banatA thakA pratijJAbhaMgajanya mRSAvAdano lAgI thAya che. dhuNe| che "( na karemitti bhaNittA, taM ceva nisevara puNo so u / paccakkhamusAvAI, mAyAniyaDIpasaMgo ya // 1 // iti / "" zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 AcArAGgasUtre parigrahastatra maithunaM rAtribhojanaM ca jAyata eva / tatazca SaTsvanyatarasmin pravRtto janaH sarveSvapi pravartata eva / yadvA-ekataram-ekamapi pApArambhaM ya Acarati sa sarvamapi samArambhaM karotyeva, unmArgapravRttasya tasyaikakaraNe sarvatra pravRttisadbhAvAt / vAlA saMyamI muni yadi usI pratyAkhyAta viSaya meM pravRtti karatA hai to isa prakAra kI usakI pravRtti se eka to usake gRhItavrata kA bhaMga hotA hI hai, dUsarA usakA mRSAvAda kA doSa bhI lagatA hai; kyoMki usane apanI pratijJA bhaMga karanerUpa mRSAvAda kA sevana kiyaa| jisa jIva kI hiMsA karane meM vaha pravRtta ho rahA hai usa jIvane usake liye apane zarIra ko ghAta karane ke nimitta to diyA nahIM hai, ataH adatta kA grahItA hone se usake liye adattAdAna kA doSa bhI lagatA hai| jitane bhI sAvadyakarma haiM ve aparigrAhya haiM; una aparigrAhyoM ko grahaNa karanevAlA hone se use parigraha ke grahaNa karane kA doSa bhI lAgU hotA hai / jahAM para parigraha hai vahAM para maithuna evaM rAtribhojanajanya doSa bhI lagatA hI hai| isaliye chaha 6 vratoM meM se anya eka bhI vrata kI virAdhanA karane vAlA muni samasta vratoM kI virAdhanA karatA hai, yaha bAta bhalIbhAMti siddha ho jAtI hai| isI prakAra chaha vratoM meM se eka bhI vrata kA nirdoSa rIti se pAlana karane vAlA muni anya aura bhI bratoM kA pAlaka mAnA jAtA hai| "huM hiMsAdika pApone karIza nahi." A prakAranI pratijJA karavAvALA saMyamI muni kadAca te pratyAkhyAta viSayamAM pravRtti kare che to A prakAranI tenI pravRttithI eka te tenA lIdhelA vratane bhaMga thAya che. bIjuM tene mRSAvAdane doSa paNa lAge che. kAraNa ke teNe potAnI pratijJA bhaMga karavArUpa mRSAvAdanuM sevana karyuM. je jIvanI hiMsA karavAmAM te pravRtta thaI rahyA che, te ja tenA mATe potAnuM zarIra ghAta karavAne nimitte te Apela ja nathI. mATe adattane paNa grahItA hovAthI tene mATe adattAdAnane doSa paNa lAge che. jeTalA paNa sAvadha karma che te aparigrAhya che. te aparigrAhyonA grahaNa karavAvALA hovAthI tene parigrahane grahaNa karavAne doSa paNa lAgu thAya che. jyAM parigraha che tyAM maithuna ane rAtri bhojanajanya deSa paNa lAge ja che mATe cha vratamAMthI anya eka paNa vatanI virAdhanA karavAvALA muni samasta vratonI virAdhanA kare che. A vAta bhalIbhAMti siddha thaI jAya che. te prakAre cha vratomAMthI eka paNa vratane nirdoSa rItithI pAlana karavAvALA muni anya bIjA paNa vratanA pAlaka mAnavAmAM Ave che. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - adhya0 2. u. 6 ___325 kimarthamayaM pApakarmaNi pravartate ? ityaah-'sukhaarthii-'tyaadi| sukhArthI-paugalikasukhAbhilASI lAlapyamAnaH atyartha muhurmuhurvA lapatIti lAlapyamAnaH, sukhArthamunmattavanmohavazena yadvA tadvA muhurmuhurbuvan , nAnAprakArAn dhAvanavalganAdikAn vyApArAn vidadhat , sukhakAraNAni ca cetasi cintayan , kRSyAdivyApAraiH pRthivIkAyamupamaIyan , tatsecanAdyarthamaSkAyaM, pAkAdyartha taijasakAyaM, grISmasantApopa___ athavA-kisI eka bhI pApArambha kA jo AcaraNa karatA hai vaha anya samasta pApArambhoM kA AcaraNa karanevAlA hotA hI hai, kyoMki jisakI pravRtti unmArga meM cAlU hai vaha yadi eka bhI pApArambha ko karatA hai to usa eka ke karane meM anya saba pApArambha ke karane kA sadbhAva A hI jAtA hai| pApakarma meM pravRtti hone kA kAraNa eka kevala usakI paulika sukha prApta karane kI abhilASA hI hai / ataH sukhArthI hone ke kAraNa se hI isakI pravRtti pApakAryoM meM hotI hai| jisa prakAra unmatta prANI nazA ke Aveza se yadvA-tadvA bAraMbAra bolatA hai aura vyartha meM idhara-udhara daur3atA phiratA hai, usI prakAra yaha bhI moha ke Aveza se yadvA-taddhA bAraMbAra bolatA huA aneka prakAra kI yahAM se vahAM daur3a-dhUpa kiyA karatA hai, 'mujhe ina kAmoM ke karane se sukha prApta hogA' isa prakAra kI vicAradhArA se prerita hokara kRSi Adi aneka pRthivIkAyika jIvoM ke upamardana karane vAle vyApAroM ko karatA hai, usake siMcana ke liye apakAya jIvoM kI virAdhanA karatA hai, rasauI Adi banAne ke liye athavA-keIeka paNa pApArambhano je AcaraNa kare che te anya samasta pApArambhonuM AcaraNa karavAvALA hoya ja che. kAraNa ke jenI pravRtti unamArgamAM lAgelI che te kadAca eka paNa pApAraMbha kare to te eka karavAmAM anya badhA pApAraMbha karavAno saddabhAva AvI ja jAya che. pApakarmamAM pravRtti hovAnuM kAraNa eka kevaLa tenI paugalika sukha prApta karavAnI abhilASA ja che. ataH sukhAtha hovAnA kAraNathI ja tenI pravRtti pApa kAryomAM thAya che. jevI rIte unamatta prANI nazAnA AvezathI jema tema vAraMvAra bole che ane vyarthamAM ahIM tahIM doDatA phare che, te prakAre te paNa mohanA AvezathI jema tema vAraMvAra bolatAM aneka prakAranI tyAMthI ahIM ane ahIMthI tyAM doDadhAma karatA rahe che. "mane e kAmo karavAthI sukha prApta thaze" AvA prakAranI vicAradhArAthI prerita thaIne kRSi Adi aneka pRthivIkAyika jInuM upamardana karavAvALA vyApArone kare che, tenA siMcana mATe apakAya zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 AcArAGgasUtre zAntaye vAyukAyam, AhArAdyarthe vanaspatikAyaM, kASThAdiniHzritaM sakArya ca virAdhayan svakena svakRtakarmajanitena pUrvabhave jJAnAvaraNIyAdyaSTavidhakarmarUpaM duHkhataruvIjaM tathoptavAn yathA'smin bhave sa duHkhataruH prarohatyeva / tAdRzena duHkhena zArIrika mAnasikena mUDhaH = vyAkulitaH paramArthamajAnan hitAhitaprAptiparihAravikalaH viparyAsamupaiti prANipIDanAdikaM sAvadyavyApAramAcaran mukhasya viparItaM duHkhameva phalaM prApnotItyarthaH / yadvA-alpasukhadaM sAvadhAnuSThAnamanutiSThan, sukhasthAne'nantakAlikaM zArIrikamAnasikaduHkhameva prApnotIti bhAvaH / punarapyAha - ' svakene - 'tyAdi / svakena= athavA khetI Adi kI rakSA karane ke liye agni kA sahArA letA hai, isameM agnikAyika evaM use prajvalita karane ke liye vanaspatikAya tathA usameM rahe hue sakAya jIvoM kI bhI virAdhanA karatA hai, garmIjanya saMtApa ke zamana ke liye vAyukAya ke jIvoM kA bhI ghAta karatA hai / isa prakAra yaha jIva SaTkAya ke jIvoM kI virAdhanA karatA huA tajjanya pApakarmoM ke udaya se duHkhita bana hitAhita ke viveka se vikala hokara sadA viparyAsa - mithyAtva ko prApta karatA hai| jIva pUrvabhava meM jisa prakAra ke tIvra, manda, madhyamAdi pariNAmoM se jJAnAvaraNIyAdi ATha prakAra ke karmoM ko bAMdhatA hai usI prakAra se unakA phala bhI usI bhava meM athavA AgAmI bhava meM bhogatA hai, yaha nizcita siddhAnta hai / duHkha bhoganA bhI inhIM karmoM ke udadyAdhIna hai / jisa prakAra vinA bIja ke vRkSa nahIM hotA hai usI prakAra vinA jIvonI virAdhanA kare che. rasoi Adi manAvavA mATe athavA khetI AdminI rakSA karavA mATe agnine Azraya le che, temAM agnikAyika ane tene prajvalita karavA mATe vanaspatikAya tathA temAM rahelA trasakAya jIvAnI paNa virAdhanA kare che. gIjanya saMtApane zamAvavA mATe vAyukAyanA jIvono paNa ghAta kare che. A prakAra A jIva SaTkAya jIvonI virAdhanA karatAM tajjanya pApakarmonA udayathI du:khita khanI hitAhitanA vivekathI vikala banIne sadyA viparyAsa-mithyAtvane prApta kare che. jIva pUrvabhavamAM jevA prakAre tIvra, manda, madhyamAdi pariNAmothI jJAnAvaraNIyAdi ATha prakAranA karmone bAMdhe che. te prakAre tenuM phaLa paNa te bhavamAM athavA AgAmI bhavamAM bhogave che, e nizcita siddhAnta che. duHkha bhAgavavuM paNa tenA konA uddayAdhIna che, je prakAre khIja vinA vRkSa thatuM nathI te prakAre azubha karmAMya vinA du:kha paNa jIvAne prApta thatuM nathI. parabhavanA bAMdhelA karmAM AgAmI bhavamAM paNa zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - adhya0 2. u. 6 nijArjitena vipramAdena vi-vividhena paJcaprakAreNa pramAdena pRthaka jinokteSu SaTsu vrateSu chinnabhinnarUpeNa jinazAsanoktaviparItaM vA vrataM prakurute / ___ idamatra tattvam-paTsu vrateSu prathamasyAcaraNe dvitIyasyAnAcaraNaM, tRtIyasya cAcaraNa-mityevaM chinnabhinnarUpeNa vratakaraNam / azubha karmodaya ke duHkha bhI jIvoM ko prApta nahIM hotaa| parabhava ke bAMdhe hue karma agAmI bhava meM bhI udaya meM Ate rahate haiM / isIliye jIva una azubha karmodayajanya duHkhoM se hitAhita ke viveka se rahita hokara vyathita hotA rahatA hai| kabhI zArIrika kaSToM kA anubhava karatA hai to kabhI mAnasika pIDA se duHkhI hotA rahatA hai| vAstavika vastusthiti se ajAna banakara "sAvadya vyApAroM ke AcaraNa se hI maiM sukhI hoU~gA" isa prakAra kI apanI viparIta kalpanA se sukha ke sthAna meM duHkha ko hI prApta karatA rahatA hai| athavA-sAvadya vyApAroM kA karanA sadAsukhadAyI nahIM hotaa| apanI AvazyakatA kI pUrti hone para jIvoM ko usakI pUrtijanya kAlpanika alpasukha bhale hI mila jAve parantu vaha sadA sthAyI nhiiN| jisa sukha kI AzA se ina sAvadya vyApAroM meM jIva pravRtti kiyA karate haiM unase to unheM ulTe usa sukha ke sthAna meM anantakAla taka bhogane yogya zArIrika evaM mAnasika duHkha hI prApta hote haiM / aisA samajhakara saMyamI ko kabhI bhI kisI bhI prANAtipAtAdika meM pravRtti nahIM karanA caahiye| udayamAM Ave che, mATe jIva e azubha karmodayajanya duHkhathI hitAhitanA vivekathI rahita thaIne vyathita thatA rahe che. keI vakhata zArIrika kaSTone anubhava kare che to koI vakhata mAnasika pIDAthI duHkhI thatA rahe che. vAstavika vastusthitithI ajANa banIne "sAvadha vyApAranA AcaraNathI ja huM sukhI thaIza" evA prakAranI potAnI viparIta kalpanAthI sukhanA sthAne duHkhane ja prApta kare che. athavA-sAvadya vyApAranuM karavuM sadA sukhadAyI thatuM nathI. potAnI AvazyaktAnI pUrti thavAthI jIvane tenI pUtijanya kAlpanika alpa sukha bhale maLI jAya paraMtu te sadA sthAyI nahi. je sukhanI AzAthI A sAvadya vyApAramAM jIva pravRtti kare che, tenAthI to tene ulTA te sukhanA sthAnamAM ananta kALa sudhI bhogavavA yogya zArIrika ane mAnasika duHkha ja prApta thAya che. evuM samajIne saMyamIe kaI vakhate paNa koI paNa prANAtipAtAdikamAM pravRtti karavI naye naDi zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 AcArAgasUtre isI prakAra jo apane dvArA upArjita madyAdi pAMca prakAra ke pramAda ke vazavartI hokara jinokta chaha prakAra ke vratoM kA pAlana chinna-bhinnarUpa se karate haiM, athavA jina bhagavAnane ina vratoM ke pAlana karane kI jo vidhi batalAI hai usa vidhi-vidhAna se viparIta vidhi-vidhAna ko lekara jo vratoM kA ArAdhana karate haiM, athavA jinazAsanapratipAdita vratoM se viparIta vratoM ko jo pAlate haiM, ve saMsAra meM paribhramaNa kiyA karate haiN| saMyamI ke liye chaha vratoM kA pAlana Avazyaka batalAyA hai, vaha yadi pAMca prakAra ke pramAda meM patita hokara apanI icchAnusAra prathama vrata kA AcaraNa kare aura dvitIya kA AcaraNa na kare tathA tRtIya kA AcaraNa kare anya kA nahIM; to isa prakAra ke vratArAdhana se usake saMsAra ke baMdhana kA anta nahIM A sakatA / ataH vratoM ke pAlana karane kI vidhi jisa prakAra zAstroM meM varNita hai usI vidhi se vratoM kI ArAdhanA karanI cAhiye / jina vratoM kA pAlana saMyamI ke liye batalAyA gayA hai unake sivAya yadi vaha anya vratoM kI ArAdhanA karatA hai to isa prakAra kI usakI svacchaMdavRtti usake bhava kA anta karane vAlI na hokara ulTI usake ananta saMsAra kI bar3hAne vAlI hI hogI; kyoM ki isa prakAra kI nijamAnyatA meM vItarAga prabhu kI AjJA kA bhaMga hotA hai| yaha A prakAre je potAnA dvArA upArjita maghAdi pAMca prakAranA pramAdane vaza banIne jInekta cha prakAranA vratonA pAlanane chinnabhinna rUpamAM karI nAMkhe che. athavA jina bhagavAne A vratonA pAlana mATe je vidhi batAvI che te vidhividhAnathI viparIta vidhi-vidhAna laIne je vratonuM ArAdhana kare che, athavA jinazAsana pratipAdita vratothI viparIta vratone je pALe che te saMsAramAM paribhramaNa karyA kare che. saMcamI mATe cha vratonuM pAlana Avazyaka batAvyuM che, te kadAca pAMca prakAranA pramAdamAM patita thaIne potAnI IcchAnusAra prathama vratanuM AcaraNa kare ane bIjAnuM AcaraNa na kare, tathA trIjAnuM AcaraNa kare anyanuM nahi. te A prakAranA vRtArAdhanathI tenA saMsAranA baMdhanane aMta AvI zakato nathI. mATe vratonA pAlana karavAnI vidhi je prakAre zAstromAM vaNita che tevI vidhithI vratonI ArAdhanA karavI joIe. je vratonuM pAlana saMyamI mATe batAvyuM che tenA sivAya kadAca te anya vratonI ArAdhanA kare che to AvA prakAranI tenI svacchedavRtti tenA bhavano aMta karavAvALI nathI banatI. ulTI tene anaMta saMsAra vadhAravAvALI thaze, kAraNa ke A prakAranI tenI mAnyatAmAM vItarAga prabhunI AjJAne zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 6 ____329 yadvA-'vayaM' ityasya ' vaya-'miticchAyA, tatra vayanti-paribhramanti jantavaH svena karmaNA yasmin sa vayaH saMsArastaM prakurute-saMsAre paribhramatItyarthaH / athavA 'vayaH' iticchAyA, kAraNasya-jJAnAvaraNIyAdikarmaNaH kAryeNa-pramAdena sahAbhedAt svakena vipramAdena nijArjitenAnekavidhena madyAdirUpapramAdajanakena karmaNA vayaH avasthAvizeSamekendriyAdikaM, paJcendriyeSu kalalArbudAdirUpaM, dAridrayadaurbhAgyAdyAtmakaM ca prakurute / bhaMga hI mahAn anartha kA aura bhava kI ananta paraMparA kA bar3hAnevAlA kAraNa mAnA gayA hai| athavA-jo saMyamI pAMca prakAra ke pramAdoM kA Asevana karatA hai vaha apane saMsAra ko bar3hAtA hai, yaha bhI "vayaM pakuvvai" isa pada se prakaTa hotA hai| "vayaM" isakI chAyA "vrataM" jaba hotI hai taba pUrvoktarUpa se usakA artha saMgata hotA hai| parantu jaba "vayaM" isakA artha "vayanti-paribhramanti jantavaH svena karmaNA yasmin sa vayaH" isa vyutpatti ke anusAra kiyA jAvegA to usakA artha saMsAra hogA; kyoM ki prANI apane upArjita karmoM ke dvArA saMsAra meM hI paribhramaNa karate rahate haiN| ___ athavA-"vayaM" kI chAyA "vayaH" jaba hogI taba isakA yaha bhI artha hogA ki nijArjita madyAdikarUpapramAdajanaka karma se ekendriyAdikarUpa avasthAe~, tathA paMcendriyoM meM garbha ke andara kalala arbudAdirUpa, tathA bhaMga thAya che te bhaMga ja mahAna anarthane, ane bhavanI anaMta paraMparAne vadhAravAnA kAraNa rUpa bane che. athavA-je saMyamI pAMca prakAranA pramAdonuM Asevana kare che te potAnA saMsArane vadhAre cha te 554 " vayaM pakuvvai " 2 54thI pragaTa thAya che. " "vayaM" tenI chAyA "vrataM" lyAre DAya che tyAre pUrvarita 35thI tenI ma saMgata thAya cha. paraMtu nyAre "vayaM" tano arthaH "vayanti-parinamanti jantavaH svena karmaNA yasmin sa vayaH " 2vyutpatti manusA2 42vAmAM Ave to tenI ma saMsAra thaze, kAraNa ke prANa potAnA upArjita karmo dvArA saMsAramAM ja paribhramaNa karatA rahe che. ___ athavA "vayaM "nI chaay|| "vayaH" lyAre thaze tyAre tenA se 551 atha thaze ke pitAnA upArjita madyAdikarUpa pramAdajanaka karmathI jIvonI ekendriyAdika rUpa avasthAo, tathA paMcendriyenA garbhanI aMdara kalala abudAdirUpa, tathA dAri zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 AcArAGgasUtre tatra jantavaH klizyanta ityAha- ' yasmi - ' nnityAdi / yasminnijArjitapramAdajanya kaTukarmake, bhavopagrAhicaturgatike saMsAre'vasthAvizeSe vA, ime = pratyakSa nirdiSTAH prANAH =mANinaH pravyathitAH = bahuvidhavyasanasampAtena pIDitA bhavanti / tataH kiM kuryAdityAha - ' pratyupekSye 'tyAdi / tadetatsarvaM svakRtakarmavipAkena vividhapramAdena vA prANinAM pravyathanaM pratyupekSya samAlocya nikaraNAya - nitarAM kriyante nAnAduHkhAvasthAvanto jantavo yena tanikaraNaM duHkhotpAdanaM, yena karmaNA prANino duHkhanivahamanubhavanti tatkarma nikaraNaM, tasmai tadartha karma na kuryAt, prANipIDAjanakaM karma sarvathA dAridrya aura daurbhAgyAdirUpa avasthAe~ hotI haiM / pramAda kA kAraNa karma hai aura pramAda usakA kArya hai / ina donoM meM abheda saMbaMdha se yaha artha ghaTita ho jAtA hai / arthAt jIvoM kI ekendriyAdika tathA kalala arbudAdirUpa evaM dAridrya - daurbhAgyAdirUpa avasthAe~ karmakRta mAnI jAtI haiM / parantu jo yahAM para pramAdakRta unheM batalAyA gayA hai usakA kAraNa pramAda meM usake kAraNabhUta karma kA abheda-saMbaMdha mAnakara hI prakaTa kiyA gayA hai / isa prakAra pramAdajanya ina avasthAvizeSoM meM, athavA caturgatirUpa isa saMsAra meM ye samasta prANI aneka prakAra ke kaSToM ke par3ane se rAtadina pIDita hote rahate haiM / isaliye jIvoM kI svakRta karma ke vipAka se athavA aneka prakAra ke pramAda se duHkhita avasthAoM kA acchI prakAra vicAra kara saMyamI muni ko prANipIDAjanaka kArya sarvathA chor3a denA cAhiye / aneka prakAra kI avasthAoM se yukta prANI jisake dvArA kiye jAte haiM, aise duHkhoM ko utpAdana karanevAle kAryoM se jIva sadA duHkhoM kI paraMparA kA hI anubhava karate rahate haiM / aise kArya saMyamI muni ko draca ane durbhAgyAdirUpa avasthAe thAya che. pramAdanu kAraNa kama che ane pramAda tenuM kArya che. A bannemAM abhedya saMbaMdhathI tevA artha Tita thai jAya che. arthAt jIvAnI ekendriyAkrika tathA kalala ardhuM dAdirUpa avasthAe kakRta mAnavAmAM Ave che, paraMtu je tene A jagyAe pramAdakRta batAvela che tenu kAraNa pramAdamAM tenA kAraNabhUta karmanA abheda-saMbaMdha mAnIne ja pragaTa karavAmAM Avela che. A prakAra pramAdyajanya A avasthA-vizeSamAM athavA catutirUpa A saMsAramAM e samasta prANI aneka prakAranA kaSTo paDavAthI rAtadina pIDita thayA kare che. mATe jIveAnA svakRta karmanA vipAkathI athavA aneka prakAranA pramAdathI duHkhita avasthAnA sArI rIte vicAra karI saMyamI munie prANi pIDAjanaka kArya sarvathA cheDI devuM joie. aneka prakAranI duHkhita avasthAethI zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 6 varjayedityarthaH / tato'pi kimityAha 'esse'-tyaadi| eSA-pUrvoktA sarvArambhanivRttirUpA parijJA-tattvavicAraNA jJapratyAkhyAnarUpA procyate-prakarSeNa ucyate kathyate myaa| sarvArambhaparityAge kimityAha- karmopazAnti-'riti / karmopazAntiH karmaNAmaSTavidhAnAmupazAntiH-upazamaH karmakSayo vA bhavatItyarthaH // muu02|| sadA chor3a denA cAhiye / isa prakAra ke kAryoM ke parityAga se ATha karmoM kI upazAnti-upazama athavA unakA kSaya hotA hai| isa prakAra se yahAM para jo saMyamI muni ke liye sarvAraMbhanivRttirUpa jJaparijJA aura pratyAkhyAnaparijJA kahI gaI hai, usakA kAraNa yahI hai ki saMyamI muni apanI pravRtti ko pramAda se sadA surakSita rakhe / pramAda karane se navIna karmoM kA bandha aura usase phira pramAda isa prakAra kI paraspara meM kAryakAraNabhAva kI paraMparA calatI hai, jisase saMyamI apane lakSya kI siddhi se vaMcita rahatA hai| ataH vaha apane lakSya kI siddhi karane ke liye grahaNa kiye hue saMyamamArga kI ora uttarottara vRddhi karatA huA agrasara hotA rahe / isI vicAraNA se sudharmAsvAmI kahate haiM ki yaha jo sariMbhanivRttirUpa parijJA kA kathana maiMne kiyA hai usase saMyamI muni apane aSTavidha karmoM kA nirAkaraNa kara apane lakSya kI siddhi kara letA hai / sU0 2 // yukta prANI je dvArA karavAmAM Ave che, evA duHkhane utpanna karanAra kAryonuM nAma nikaraNa che. evA kAryothI jIva sadA duHkhonI paraMparAne ja anubhava kare che. evuM kArya saMyamI munie sadA choDI devuM joIe. AvA prakAranA kAryanA parityAgathI ATha karmonI upazAnti-upazama athavA tene kSaya thAya che. A prakAre A jagyAe je saMyamI muni mATe samAraMbhanivRttirUpa jJa-parikSA ane pratyAkhyAna-pariNA kahela che tenuM kAraNa e che ke saMyamI muni pitAnI pravRttine pramAdathI sadA surakSita rAkhe. pramAda karavAthI navIna karmone baMdha ane tenAthI pachI pramAda e prakAranI parasparamAM kAryakAraNa-bhAvanI paraMparA cAle che. jenAthI saMcamI potAnA lakSanI siddhithI vaMcita rahe che. mATe te potAnA lakSanI siddhi karavA mATe grahaNa karelA saMyama-mArganI tarapha uttarottara vRddhi karIne agresara thatA rahe, evI vicAraNAthI sudharmA svAmI kahe che ke A je saraMbhanivRttirUpa pariNAnuM kathana meM karyuM che tenAthI saMyamI muni pitAnA aSTavidha karmonuM nirAkaraNa karI potAnA lakSanI siddhi karI le che te sUi 2 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre zArIrika-mAnasika-duHkhotpAdanakAraNaM mamalabuddhireva, tanivRttyA munirbhavatIti darzayati-je mamAiyamaI ' ityAdi / mUlam-je mamAiyamaiM jahAi, se cayai mamAiyaM, se hu diTTapahe muNI, jassa natthi mamAiyaM // suu03|| chAyA--yo mamAyitamatiM jahAti sa tyajati mamAyitam / sa hu dRSTapatho muniyasya nAsti mamAyitam / / sU0 3 // ____TIkA--'yo mamAyitamati'-mityAdi / yaH parigrahajanyakaTuvipAkajJo 'mamAyitamati ' mametyevaMrUpo mamAyitaH parigrahastasya matimamAyitamatistAM mamAyitamatiM jahAti-tyajati, sa eva mamAyitaM dravyataH putrakalAhiraNyasuvarNaizvaryA zArIrika evaM mAnasika duHkhoM kI utpatti kA kAraNa eka mamatvabuddhi hI hai / usakA jabataka parihAra nahIM kiyA jAvegA tabataka vAstavika munipanA nahIM AsakatA hai| isaliye muni hone ke liye usakI nivRtti honA Avazyaka hai / isa bAta ko dikhAte hue sUtrakAra kahate haiM-'je mamAiyamaI' ityaadi| jo yaha samajhatA hai ki 'parigraha kA saMgraha mahAduHkhadAyI hai, tathA isakA phala bhI kaTuka hI hai vaha kabhI bhI parigraha ke upArjana karane meM nahIM pha~satA hai, tathA jo isa bAta ko bhI bhalIbhAMti jAna cukA hai ki 'parigraha mAtra hI duHkhaprada evaM pariNAma meM aneka anarthoM kA mUla hai' vaha to usa parigraha kI abhilASA taka bhI nahIM karatA hai, cAhe vaha dravya se putra, kalatra, hiraNya, suvarNa, aizvaryAdirUpa parigraha ho, zArIrika ane mAnasika duHkhonI utpattinuM kAraNa eka mamatva-buddhi ja che. tene jyAM sudhI parivAra nahi karavAmAM Ave tyAM sudhI vAstavika munipaNuM AvI zakatuM nathI. mATe muni hevAthI tenI nivRtti Avazyaka che. e vAtane mADIna. sUtrA2 cha-'je mamAiyamaI tyAhi. je ema samaje che ke "parigraha saMgraha mahA duHkhadAyI che, tathA tenuM phaLa paNa kaTu ja che" te kaI vakhata paNa parigrahane upArjana karavAmAM phasatA nathI, tathA je A vAtane bhalIbhAMtithI jANe che ke "parigrahamAtra duHkhaprada ane pariNAmamAM aneka anarthonuM mULa che. te te te parigrahanI abhilASA suddhAM karatA nathI, bhale te dravyathI putra, kalatra, hiraNya, suvarNa, ezvaryAdirUpa parigraha zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u.6 dirUpaM bhAvato mUchorUpamAtmapariNAmaM tyajati-pariharati-parigrahabuddhiparityAgena parigrahaH sutyajo bhavati / yasya anirdiSTanAmadheyasya mamAyitaM nAsti sa hu sa eva 'dRSTapathaH' dRSTo ratnatrayarUpaH panthAH mokSamArgoM yena sa dRSTapathaH parijJAtamokSamArgoM muniH anagAro bhavati / mamAyitamatiparityAgenAvazyaM mamAyitaH parityakto bhavati, tatparityAge ca dravyabhAvarUpo mamAyitavyapadArthasArthI hiraNyAdirUpo'pi niyataM parihato bhavati / evaM pazcAnupUrvyA maithunamatiparityAgena maithunaM sutarAM parityaktaM bhavati / itthaM zeSatrateSvapi yojniiym| cAhe bhAva se mUrchArUpa ho; ina donoM prakAra ke parigraha kA parityAga karatA hai / jahAM parigrahabuddhi kA parityAga hai vahAM parigraha kA parityAga karanA koI kaThina kArya nahIM hai / yaha to anAyAsa hI ho jAtA hai| parigraha kA apanAnA yA bAhyapadArthoM meM parigraharUpatA lAnA icchA ke adhIna hai| jaba usa prakAra kI icchA hI nahIM hai, taba bAhyapadArthoM meM parigrahatA hI nahIM AsakatI hai / jisa vyakti ke pAsa isa prakAra kA parigraha nahIM hai vahI ratnatrayarUpa mokSamArga kA draSTA muni kahA gayA hai| isakA sArAMza yahI hai ki jisane parigraha kI buddhi kA parityAga kara diyA hai usake parigraha kA tyAga avazya hotA hai / isake parityAga se dravyabhAvarUpa hiraNyAdi tathA mUrchArUpa parigraha niyama se dUra ho jAte haiN| yahAM para parigrahamati ke tyAga se jo parigraha kA tyAga karanA batalAyA gayA hai vaha pazcAnupUrvI ko lekara kahA gayA hai| isase yaha bhI samajha lenA cAhiye ki maithunamati ke parityAga se maithuna kA tathA corI hoya, bhale bhAvathI mUrchArUpa haya, A baMne prakAranA parigraha parityAga kare che. jyAM parigraha-buddhine parityAga che, tyAM parigrahane parityAga kare kAMI kaThina kArya nathI. e to anAyAsa jabanI zake che. parigrahane apanAva agara bAhI padArthomAM parigraharUpatA lAvavI IcchAne AdhIna che. jyAre AvA prakAranI IcchA ja nathI tyAre bAhya padArthomAM parigrahatA AvI zakatI nathI. je vyaktinI pAse AvA prakArane parigraha nathI te ja ratnatrayarUpa mokSa mArgane draSTA muni kahevAya che. tene sArAMza e che ke jeNe parigrahanI buddhine parityAga karela che tenAthI parigrahane tyAga avazya thAya che. tenA parityAgathI dravya-bhAvarUpa hiraNyAdi tathA mUccharUpa parigraha niyamathI dUra thaI jAya che. A ThekANe parigrahamatinA tyAgathI je parigrahane tyAga kara batAvela che te pazcAnupUvane laIne kahela che. tethI e paNa samajI levuM joIe ke maithunamatinA parityAgathI mithunane, tathA corI karavAnI zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre saparigrahA daNDizAkyAdayaH paratairthikA yadyapi kiJcitsacittAdiparityAgino'pi svamAnapUjAdimUrcchAvatvAdadhaHkarmaiddezikAdibhojikhAdrAgadveSAnugatatvAcca eva darIdRzyante / sarvathA parigrahaparityAgI munireva mokSamArga samArohati nAnya iti tAtparyam / / sru0 3 // punarmunirttavyamAha - ' taM parinnAya ' ityAdi / 334 mUlam - taM parinnAya mehAvI viittA logaM vaMtA logasannaM se maimaM parakamijjA -- ttibemi // sU0 4 // chAyA - tat parijJAya medhAvI viditvA lokaM vAntvA lokasaMjJAM sa matimAn parAkrameta / iti bravImi // 0 4 // TokA' ta' - dityAdi / medhAvI = viditaparigrahakaTuvipAkaH tat mamAyitaM parijJAya = jJa - parijJayA jJAlA pratyAkhyAna - parijJayA parihRtya ca lokaM SaDjIvanikarane kI mati ke tyAga se corI kA tathA jhUTha bolane kI mati kA tyAga karane se jhUTha Adi kA bhI sahaja meM tyAga ho jAtA hai / isa kathana se daNDI, zAkyAdi paramatAvalaMbI sAdhu yadyapi kucha2 sacittAdi padArthoM ke parityAgI hote haiM, parantu apanI mAnapratiSThA Adi meM mUrcchA rakhane se, AdhAkarma audezika Adi AhAra ke bhogane se aura rAgadveSasahita hone se ve parigrahadhArI hI haiM / jo parigraha ke sarvathA parityAgI haiM ve hI muni haiM aura ve hI mokSamArga para calane vAle haiM, anya nahIM; aisA samajhanA cAhiye / yahI isa sUtra kA bhAvArtha hai | sU0 3 // phira bhI muni kA kartavya kahate haiM-' taM parinnAya' ityAdi / jisane parigraha ke kaTukavipAka ko jAna liyA hai aisA medhAvI muni jJaparijJA se parigraha ko jAnakara pratyAkhyAnaparijJA se usakA matinA tyAgathI cArInA tathA jI khelavAnI matinA tyAgathI jIDa Adino sahajamAM tyAga thaI zake che. A kathanathI daDI, zAkayAddhi paramatAvalI sAdhu joke koI koI sacittAdi padArthonA parityAgI hoya che paraMtu potAnI mAna pratiSThA AdimAM mUrchA rAkhavAthI AdhAkama audezika Adi AhAranA bhogavavAthI ane rAgadveSa sahita hovAthI te parigrahadhArI ja che, je parigrahanA sathA parityAgI che te ja muniche ane te ja mokSamArga para cAlavAvALA che, bIjA nahi; evuM samajavuM joI e. e ja A sUtrano bhAvArtha che sU0 3 pazu bhuninuM urtavya he che' taM parinnAya ' ityAdi. jeNe parigrahanA kaTu vipAkane jANI lIdhA che evA medhAvI ne jJaparajJAthI parigrahane jANIne pratyAkhyAnaparijJAthI tene sasthA parityAga karI Ape che, 8 pari 6 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u.6 335 kAyarUpaM parigrahAgrahiNaM parigrahajanitakaTuvipAkamanubhavantaM, yadvA-lokaM kaSAyalokamadhaHpatanazIlam " aho vayai koheNaM, mANeNaM ahamA gaI / mAyA gaIpaDigghAo, lohAo duhao bhayaM " // ( uttarA0 a0 9 gA. 54 ) itivacanAt / athavA-lokam ApAtasukhadaM pariNAmakaTukaM yathA "kiMpAkaphalasamAnA viSayA hi nissevymaannrmnniiyaaH| pazcAdbhavanti kaTukAstrapuSiphalanibandhanaistulyAH" iti // 1 // sarvathA parityAga kara deve / 'parigraha meM Asakta banA huA yaha SaDjIvanikAyarUpa loka parigraha se utpanna hue kaTuka-vipAka kA hI hamezA anubhava karatA rahatA hai' aisA samajhakara lokasaMjJA-loka kI AhArAdikamUrchArUpa saMjJA kA parityAga kara heyopAdeyaviveka se yukta antaHkaraNa vAlA bana vaha muni saMyama ke anuSThAna karane meM puruSArtha kre| sUtra meM " logaM" isa pada kA artha eka to SaDjIvanikAyarUpa loka hotAhai, dUsarA artha-kaSAyaloka, tathA ApAtataH sundara-thoDe samaya ke liye acchA lagane vAlA parantu pariNAma meM duHkhaprada viSayabhogAdika bhI hotA hai| krodhAdikaSAya jIvoM ko kabhI bhI kisI bhI avasthA meM sukhadAyI nahIM haiN| inake sevana se jIvoM kA sadA adhaHpatana hI hotA hai| kahA bhI hai-"aho vayai koheNaM, mANeNaM ahamA gaI" ityAdi / arthAt krodha se AtmA kA adhaHpatana hotA hai aura mAna se adhamagati hotI hai / mAyA se zubhagati kA pratighAta hotA hai aura lobha grahamAM AsaktabanIne te jIvanikAyarUpa leka parigrahathI utpanna thayela kaTukavikano ja hamezAM anubhava karatA rahe che. evuM samajIne lekasaMjJA-lekanI AhArAdika mUrchArUpa saMjJAne parityAga karIne heye pAdeyavivekathI yukata aMtaHkaraNavALA banI te muni saMyamanuM anuSThAna karavAmAM purUSArtha kare. sUtramA " logaM" 2 // phn| ma 4 te 530paniya35 do thAya che, bIjo artha kaSAyaleka, tathA ApAtataH suMdara-thoDA vakhata mATe sAruM lAganAra paraMtu pariNAmamAM duHkharUpa viSayabhogAdika paNa thAya che. krodhAdi kaSAya jIvone kaI vakhata paNa kaI paNa avasthAmAM sukhadAyI thatA nathI. tenA sevanathI pornu sahA 55:5tana 4 thAya che. 4mu cha "aho vayai koheNaM, mANeNaM ahamA gaI" ItyAdi. arthAta kodhathI AtmAnuM adhaHpatana thAya che ane mAnathI adhamagati thAya che. mAyAthI zubhagatine pratighAta thAya che. ane lebhathI Ihaleka ane zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336 AcArAgasUtre viditvA jJAtvA lokasaMjJAM lokasya-pANigaNasya saMjJA-AhArAdimUrchArUpA, tAM lokasaMjJAM vAntA-udgIya parityajyetyarthaH, sa matimAn viditaheyopAdeyaH parAkrameta-saMyamAnuSThAne parAkramaM kuryAt / iti-zabdo'dhikArasamAptyarthakaH / bravImItyasyArthastUkta eva / / sU0 4 // ___ saMyamAcaraNe parAkramamANaH parihatamamAyito'nagAraH kIdRzo bhavatItyAha'nAraiM sahai' ityaadi| mUlam-nAraiM sahaI vIre, vIre na sahaI rii| jamhA avimaNe vIre tamhA viirenrjji||suu05|| chAyA--nAratiM sahate vIro, vIro na sahate ratim / / yasmAdavimanA vIrastasmAdvIro na rajyati // sU0 5 // se iha loka evaM paraloka sambandhI bhaya rahatA hai| tathA viSayabhogAdika bhI kipAkaphala ke samAna Upara se hI manohara mAlUma par3ate haiM parantu pariNAma meM jIvoM ke liye naraka-nigodAdi gatiyoM ke kAraNa banate haiN| kiMpAkaphala kA sevana jisa prakAra prANoM kA haraNa karane vAlA hotA hai usI prakAra ye bhI bhavara meM jIvoM ko ananta yAtanAoM ke denevAle hote haiM / aisA samajhakara usa kaSAyaloka kA saMyamI muni sadAtyAga kara deve| ____ yahAM "iti" zabda adhikAra kI parisamApti kA sUcaka hai "bravImi" pada kA artha pahile kahA jA cukA hai| // suu04|| __ saMyama ke pAlana karane meM parAkramazAlI aura parigraha kA tyAgI anagAra kaisA hotA hai ? so kahate haiM-'nAraiM sahai' ityAdi / paraka saMbandhI bhaya rahe che tathA viSaya bhogAdika paNa kipAka phaLa samAna uparathI ja manahara mAlUma paDe che paraMtu pariNAmamAM che mATe naraka nigodAdi gationuM kAraNa bane che. kiMpAka phaLanuM sevana je prakAre prANonuM haraNa kare che te prakAre A paNa bhavamAM jIvene anaMta yAtanAo denAra bane che, evuM samajIne te kaSAyalokane tathA viSayekane saMyamI muni sadA tyAga kare. sahI "ti" 74 madhizAnI parisamAtinA sUya che. " bravImi" padane artha pahelAM karavAmAM Avela che sU0 4 che saMyamanuM pAlana karavAmAM parAkamazAlI ane parigrahanA tyAgI aNagAra vaDAya che te 4 cha-" nAraI sahai" tyAha zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 6 ____ 337 TIkA--'nArati-'mityAdi / vIraH karmavidAraNasamarthaH parihRtaputrakalatrAdiH saMyamI kadAcinmohanIyodayAtsamutpannAm, aratim-cAritraviSayAmaprItiM na sahatena kSamate, evameva vIraH pUrvoktaH rati-viSayAnurAgaM ca na sahate na kSamate, dharmadhyAnaparAyaNo muniH samutpannamAtrAmapi ratimarati ca niSkAsayatItyarthaH / vIro-yasmAtkAraNAt ratyaratiparityAgAt avimanAH tatrAnAsaktaH, tasmAt vIraH zabdAdikAmaguNeSu na rajyati-mUchoM na prApnoti / atra vIra-zabdasya punaH punarupAdAnaM kameripuravazyaM vijetavya iti dyotanAyeti bhAvaH // sU0 5 // ___ "nAratiM sahate vIraH" arthAt karmoM ke vinAza karane meM jo zaktisaMpanna hai, evaM jisane putrakalatrAdi parigraha kA sarvathA parihAra kara diyA hai aisA vIra saMyamI muni kadAcit mohanIya karma ke udaya se cAritra meM utpanna hue arati-pariNAma ko kabhI bhI sahana nahIM kara sakatA hai, aura na viSayoM kI tarapha khIMcane vAlI rati ko kabhI hRdaya meM sthAna de sakatA hai; kAraNa ki ye donoM prakAra ke pariNAma saMyama evaM dharmadhyAna ke vighAtaka haiN| saMyamI kA antaHkaraNa sadA dharmadhyAna meM magna rahatA hai| kadAcit karma kI prabalatA se isa taraha ke pariNAma usake citta meM A bhI jAveM to vaha muni aise pariNAmoMko apane dharmadhyAna ke prabhAva se zIghrAtizIghra dUra kara detA hai| ina pariNAmoM ke prati usa saMyamI kI Asakti nahIM hotii| isIliye isa prakAra ke rati-aratirUpa pariNAma, vinA kisI rukAvaTa ke usakI AtmA se bahuta zIghra dUra ho jAte haiM / jaise sUkhe ghar3e para AI huI bAlu vinA kucha kiye usa ghaDe nArati sahate vIra: arthAt nA vinAza421AmA zatisapannacha mane. jeNe putra kalatrAdi parigrahane sarvathA tyAga karela che evA vIra saMyama muni kadAcita mehanIya karmanA udayathI cAritramAM utpanna thayela arati pariNAmane kaI vakhata paNa sahana karI zakatA nathI, ane viSayanI tarapha kheMcavAvALI ratine paNa hRdayamAM kaI vakhata paNa sthAna na Ape, eTale ApI zakatA nathI. kAraNa ke e baMne prakAranA pariNAma saMyama ane dharmadhyAnanA vighAtaka che. saMyamInuM aMtaHkaraNa sadA dharmadhyAnamAM ja magna rahe che. kadAca karmanI prabaLatAthI AvA prakAranuM pariNAma tenA hRdayamAM AvI jAya to te muni AvA pariNAmane potAnA dharmadhyAnanA prabhAvathI jaldI dUra karI nAMkhe che. A pariNAme tarapha te saMyamInI A sakti thatI nathI, mATe A prakAranA ratiaratirUpa pariNAma keI jAtanI rUkAvaTa vinA tenA AtmAthI jaldI dUra thaI jAya che. jevI rIte sukA ghaDA upara uDIne AvelI ghuDa kAMI paNa karyA vinA te ghaDAthI dUra thaI jAya che te prakAre zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 AcArAgasUtre tataH kimAyAtamiti darzayati- sahe' ityAdi, mUlam-sadde ya phAse ahiyAsamANe, niviMda naMdi iha jIviyassa / muNI moNaM samAyAya, dhuNe kammasarIragaM / paMtaM lUhaM ca sevaMti, vIrA sNmttdsinno| esa ohaMtare muNI tinne mutte virae viyAhie-ttibami // sU0 6 // chAyA-zabdAn ca sparzAnadhisahamAno, nirvinda nandimiha jIvitasya, muniauMnaM samAdAya dhunIta karmazarIrakaM, prAntaM rUkSaM ca sevante vIrAH samyaktvadarzinaH, eSa oghantaro munistI) mukto virato vyAkhyAta iti bravImi // mU0 6 // TIkA-zabdA-nityAdi, zabdAn sparzAzva-iSTAnaniSTAMzca, AdyantagrahaNAditareSAM madhyavartinAM rUpAdInAmapi grahaNam / adhisahamAnA=samyak sahamAnaH rAgase dUra ho jAtI hai, isI prakAra ina pariNAmoM kI bhI yahI sthiti hotI hai| isIliye saMyamI muni zabdAdika kAmaguNoM meM mUrchAbhAva ko prApta nahIM hote haiN| sUtra meM sUtrakAra ne bAra2 jo 'vIra' zabda kA prayoga kiyA hai, usase yahI dhvanita hotA hai ki karmarUpI zatru aise saMyamIjanoM ke dvArA avazya jItane ke yogya hai|| suu05|| __isase kyA siddha hotA hai ?-isa bAtako dikhalAte haiM-" sadde ya phAse" ityaadi| sUtra meM antakI karNa-indriya ke viSaya zabda kA aura Adi kI sparzana-indriya ke viSaya sparza kA nirdeza kiyA hai / isase madhyavartI itara indriyoM ke viSaya-rUpAdikoM kA bhI grahaNa ho jAtA hai / ziSya ko saMbodhana karate hue sUtrakAra kahate haiM ki he medhAvI ziSya ! indriyoM ke iSTa aura aniSTa viSayoM meM tuma sarvathA rAgadveSa mata karo / zAstra A pariNAmenI paNa te sthiti che. mATe saMyamI muni zabdAdika kAmaguNomAM mUchaMbhAvane prApta thatAM nathI. sUtramAM sUtrakAre vAraMvAra je vIra zabdane praga karyo che tethI e nakkI thAya che ke karmarUpI zatru evA saMyamajanothI avazya jItavA gya che ke sUi 5 che mAthI | siddha thAya cha ? ye vAtane matAve. cha.-" sadde ya phAse" tyAdi. sUtramAM anatanI karNa indriyanA viSaya-zabdane ane AdinI sparzana IndriyanA viSaya-sparzane grahaNa thayela che, AthI madhyavatI bIjI indriyane viSaya-rUpAdikene paNa grahaNa thAya che. ziSyane saMbodhana karIne sUtrakAra kahe che ke hai medhAvI ziSya ! iMdrinA ISTa ane aniSTa viSayamAM tame sarvathA rAga zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 6 dveSAvakurvANaH san , iha-tiryagloke jIvitasya asaMyamajIvitasya nandi-pramodaM 'mamedaM dhanAdi bhavati, bhaviSyati, abhUcca' ityAdivikalparUpAM manastuSTiM nirvinda= anAdriyasva-apAkurvityarthaH, aizvaryarUpavalAdiSu sarvatra manaHsaMkalpavikalpajAlaM mahadanarthakaramiti tAtparyam / kA yaha upadeza hai ki "sadesu ya bhaddayapAvaestu soyavisayamuvagaesu tuTTeNa vA ruTeNa vA samaNeNa sayA na hoyavvaM " zabda karNapriya hoM yA karNakaTuka hoM, indriyoM ke viSaya cAhe manojJa hoM, cAhe amanojJa hoM, saMyamI ko unameM kabhI bhI na tuSTa honA cAhiye aura na ruSTa hI honA cAhiye / saMsAra meM sabhI prakAra kI sAmagrI hai| buddhimAn saMyamI vahI hai jo inameM se kisI meM bhI na pha~se aura sabameM samatAbhAvasaMpanna bana apane lakSya kI siddhi meM tatpara rhe| asaMyamajIvana kI jo yaha AtmapariNati hai ki 'mere pAsa pahile itanA dhanAdi thA, aba itanA hai, Age aura ho jAvegA,'-ina saba kA parityAga kara do| DhAI dvIpa meM hI saMyamamArga kI ArAdhanA karane kA suvarNa abasara hAtha AtA hai; bAkI isa tiryagloka meM isa saMyamabhAva kI ArAdhanA ho hI nahIM sktii| isaliye mamatvarUpa saMkalpavikalpamaya mAnasika tuSTi kA parihAra karo, kAraNa ki ina aizvarya, rUpa aura bala Adi meM kiyA gayA mAnasika saMkalpavikalpa kA jAla AtmA ke liye mahAn anarthakara hotA hai / ye padArtha hoM dveSa na 42. svanI 22 upadeza cha " sahesu ya bhahayapAvarasu soyavisayamuvagaesu, tuTTeNa vA rudreNa va samaNeNa sayA na hoyaca" dhandriyAne viSaya male maneza hoya agara amanojJa hoya, zabda bhale karNapriya hoya, agara karNakaTuka hoya, saMyamIe temAM kaI vakhata paNa na AnaMda mAnave joIe ke na rUjha thavuM joIe. saMsAramAM badhI sAmagrI che. buddhimAna saMyamI te ja che je AmAMthI kaImAM paNa na phase ane badhAmAM samatAbhAvasaMpanna banI pitAnA lakSyanI siddhimAM tatpara rahe. asaMyama jIvananI je A AtmapariNati che ke "mArI pAse pahelAM ATaluM dhana hatuM, have ATaluM che, AgaLa vaLI vadhAre thaI jaze A sadhaLAne parityAga karI Apo. aDhIdvIpamAM ja saMyamamArganI ArAdhanA karavAne suavasara hAthe Ave che. bAkI A tiryazlekamAM A saMcamabhAvanI ArAdhanA banI ja zakatI nathI, mATe mamatvarUpa saMkalpavi5maya mAnasika tuSTine parihAra kare, kAraNa ke e aizvarya, rUpa ane bala AdimAM karelA mAnasika saMkalpa vikalpanI jAla AtmA mATe mahAna anarthakArI che. e padArtho zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 AcArAGgasUtre __ yadvA-iha-manuSyajIvite vA paJcavidhavratAtIcArANAM madhye vyatItaM ninda, saMjAyamAna saMvRNu, bhaviSyantaM cAtIcAraM prtyaakhyaahiityaashyH| kimAzritya nandi nirvindedityaah-'muni-'rityaadi| muniH karmavipAkajJo yatiH, 'mauna' munerayaM maunaH saMyamo vAksaMyamo vA upalakSaNatayA kAya-manasorapi saMyamastaM to AtmA ko inase koI lAbha nahIM, nahIM hoM to inake abhAva meM AtmA ko koI hAni nhiiN| AtmA kI jo nija cIja hai vaha inake saMyoga aura viyoga meM na acchI hotI hai aura na bigar3atI hI hai| aisA khyAlakara bAhya vastu meM saMyamI ko apanA antaHkaraNa Asaktiyukta nahIM karanA caahiye| ___ athavA-ziSya ko samajhAte hue sUtrakAra kahate haiM ki he medhAvI ! apane manuSya jIvana ko saphalita karane ke liye jo saMyamajIvana tumane aMgIkAra kiyA hai, usameM jo ye pAMca mahAvratoM kI tuma ArAdhanA kara rahe ho so yaha sadA dhyAna rakho ki inameM jo pahile atIcAra laga cuke haiM unakI niMdA karo, vartamAna meM atIcAra na lagane pAveM isakI saMbhAla rakho, tathA AgAmIkAla meM lagane vAle atIcAroM kA pratyAkhyAna karo / karma ke vipAka kA jJAtA muni vAcika saMyama ko, upalakSaNa se kAyika aura mAnasika saMyama ko bhalIprakAra grahaNa kara kArmaNa-zarIra se athavA karmajanya isa audArika zarIra se rahita ho jAtA hai arthAt mokSa kA bhoktA bana jAtA hai| hoya te AtmAne enAthI kaI lAbha nahi. na hoya to tenA abhAvamAM AtmAne koI hAni nahI. AtmAnI je nija cIja che te tenA sAga ane viyogamAM nathI sArI banatI ane bagaDatI paNa nathI. e khyAla karI bAhya vastumAM saMyamIe pitAnuM aMtaHkaraNe Asaktiyukta nahiM karavuM joIe. athavA ziSyane samajAvatAM sUtrakAra kahe che ke he medhAvI ! pitAnA manuSya jIvanane saphaLa banAvavA mATe je saMyama jIvana tame aMgIkAra karyuM che, tenAM je A pAMca mahAvratanI tame ArAdhanA karI rahyA che te e sadA dhyAnamAM rAkhe che temAM je pahelAM aticAra lAgI cukela che tenI niMdA kare. vartamAnamAM aticAra na lAgI jAya tenI saMbhALa rAkhe ane AvatA kALamAM lAgavAvALA aticAranuM pratyAkhyAna kare. karmanA vipAkanA jJAtA muni vAcika saMyamane upalakSaNathI kAyika ane mAnasika saMyamane bhalI prakAre grahaNa karI kArmaNazarIrathI athavA karmajanya A audArika zarIrathI rahita thaI jAya che, arthAt mokSane bhAgI banI jAya che. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 6 341 ' samAdAya' samsamyak AdAya gRhIlA karmazarIrakaM kArmaNazarIramaudArika vA dhunIta-parizAtayedapanayedityarthaH, athavA-' muNI' ityasya ' he mune!" iticchAyA, he samyaktvadarzin ! maunaM saMyamaM samAdAya samyag gRhItvA karmazarIrakaM dhunIhi pRthakkuru, tatra mamatvaM na kuSvetyarthaH / yataH karmazarIre munemamatvaM na bhavati tasmAdevAha-prAnta-'mityAdi / samyaktvadarzinaH vastutattvaparijJAnakuzalAH, yadvA 'saMmattadaMsiNo' ityasya ' samatvadarzinaH' iticchAyA, samatvadarzinaH rAgadveSavarjitAH, ___ athavA-"muNI" isa zabda kI chAyA 'mune !' yaha bhI hotI hai| jisakA bhAva yaha hai ki he samyaktvadarzI ! tuma saMyama ko acchI taraha grahaNa kara karmazarIra ko apane se pRthak karo, arthAt yaha samajho ki yaha karmazarIra pudgala, jaDa, mUrtika hai aura maiM jJAtA draSTA zuddha jJAnAdimaya huuN| isa zarIra ke bigar3ane meM merA kucha nahIM bigar3atA hai, maiM isase bhinna hUM / isaliye isameM mamatvabuddhi karanA hI vyartha hai| isake poSaNa ke liye jo vastutattvake parijJAna meM kuzalamati haiM ve anta, prAnta, evaM ThaMDhA aura rUkSa AhAra se isa karmazarIra kI ucita saMbhAla karate hue apane saMyamabhAva kI vRddhi karane meM sAvadhAna rahate haiM, aise muni hI vIra kahalAte haiN| parISaha aura upasarga Ane para bhI ve apane patha saMyamamArga meM raMcamAtra bhI vicalita nahIM hote haiN| jahAM para samatAbhAva kA srota bahatA hai vahAM para AtmA atyanta baliSTha hotI hai / isI bAtakA khyAlakara TIkAkArane "sammattadasiNo" kI dUsarI chAyA "smtv___424|| " muNI" -AL nI chAyA "mune" 2ye 594 thAya cha, ren| bhAva e che ke he samyakatvadazi ! tame saMyamane sArI rIte grahaNa karI karma zarIrane pitAthI pRthak kare, arthAt ema samaje ke A karmazarIra pudgala, jaDa murtika che, ane huM jJAtA, draSTI, zuddha jJAnAdimaya chuM. A zarIranA bagaDavAmAM mAruM kAMI paNa bagaDatuM nathI. huM tenAthI bhinna chuM. tethI temAM mamatvabuddhi karavI vyartha che. tenA piSaNa mATe je vastutatvanA parijJAnamAM kuzaLamati che, te anta prAnta, ThaMDA ane rUkSa AhArathI A karmazarIranI ucita saMbhALa karatAM karatAM pitAnA saMyamabhAvanI vRddhi karavAmAM sAvadhAna rahe che. evA muni ja vIra kahevAya che. pariSaha ane upasarga AvavA chatAM paNa pite saMyamamArgamAM rajamAtra paNa vicalIta thatA nathI. je ThekANe samatAbhAvane pravAha ja vahe che tyAM mAtmA satyaMta maliSTa bhane cha. mApAtanI jyAsa jarIna TI2" samattadasiNo nI bhI chaay|| " samatvadarzinaH" sabhI cha. prAMta mane 31, dravya tathA zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 AcArAGgasUtre vIrAH parISahopasargasahanasamarthA munayaH, prAntaM dravyataH svAbhAvikarasarahitaM zItalapurANakulatthAdikaM stokaM vA, rUkSendravyata AgantukaghRtAdirasavarjitaM, bhAvataH prAntaM dveSavikalaM dhUmadopavarjitam , bhAvato rukSam-AgarahitamaGgAradoSavarjitamAhAraM ca sevante ashnnti| yazca prAntarUkSabhojI sa kimApnotItyAha-' eSa' iti, eSaH= parizuddhamAntarUkSAhArasevanena karmazarIraM dhunvAno muniH anagAraH, 'oghantaraH' darzinaH" likhI hai / prAnta aura rUkSa, dravya tathA bhAva ke bheda se do-do prakAra ke haiM, unameM dravyaprAnta svAbhAvikarasavarjita ThaMDhA purAnA kulattha Adi, tathA pramANa meM thoDA / bhAvaprAnta dveSarahita dhuumdossvrjit| dravyarUkSa-ghRta Adi rasavarjita, aura bhAvarUkSa-rAgarahita aGgAradoSavarjita AhAra / muni isa prakAra kA AhAra karate haiM / isa prakAra ke AhAra ko apane upayoga meM lenevAlA anagAra karmazarIra kSINa karatA huvA 'oghantaraH' saMsArarUpI bhAva oghako "kaDemANe kaDe" isa vAkya ke anusAra pAra karane vAlA ho jAtA hai| yadyapi saMsArarUpI samudra ko abhI usane pAra nahIM kiyA hai parantu pAra karanerUpa kriyA abhI usakI cAlU hai-pAra karane ke sanmukha ho rahA hai, bhaviSya meM use pAra karegA phira bhI sUtra meM "tiNNe-tIrNaH" jo isa bhUtakRdanta kA prayoga kiyA gayA hai vaha "kriyamANaM kRtaM" isa vAkya ke anusAra kiyA huA samajhanA cAhiye / jaise kisI kArya kI samApti abhI huI nahIM hai, samApti kI ora vaha agrasara ho rahA hai aura bhaviSya meM pAra hogA; parantu vyavahAra meM bhAva bhedathI be prakAre che. temAM dravyaprAMta-svabhAvika rasavarjita ThaMDA purANA kulaF Adi, tathA pramANamAM DuM. bhAvaprAnta-Sarahita-deSarahita, dravyarUkSa--dhI Adi rasa vajita, ane bhAvarUkSa-rAgarahita aMgAreSavajita AhAra, munI AvA prakArane AhAra kare che. AvA prakAranA AhArane potAnA upayogamAM lAvavAvALA aNagArakarmashriirnekssii rIne "oghantara." saMsA23pI bhAva sAdhane "kaDemANe kaDe" 2 // vAdhya anusAra pArakaravAvALA thaI jAya che, je ke saMsArarUpI samudrane haju temaNe oLaMgela nathI paraMtu oLaMgavArUpa kiyA haju temanI cAlu che. oLaMgavA mATe sanmukha thata naya che. bhaviSyamA tena // 2 42ze to paNa sUtramA "tiNNe-tIrNaH" ? 20 bhUta utanA upayoga cha ta "kriyamANaM kRtaM" 2 // vAcya manusAra kareluM samajavuM joIe. jema keI kAryanI samApti haju thayela nathI paNa samAptinA mArga upara che ane bhaviSyamAM samApta karaze, paNa vyavahAramAM te "thaI gayela zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u.6 343 oghaMbhAvaughaM saMsAraM taratItyodhantaraH, 'kaDemANe kaDe ' iti vacanAttIrNaH, muktaH bAhyAbhyantaramamatvarahito bhavati, kiJca-sa eva virataH viSayakaSAyasaGgavarjitaH, vyAkhyAtaH=munitvena prasiddhaH / iti bravImItyasyArthastUkta eva // sU0 6 // yazca pUrvoktaviparItavartI sa kIdRzo bhavatItyAha-'dubbasumuNI' ityAdi / mUlam-duvvasumuNI aNANAe tucchae gilAi vattae esa vIre pasaMsie, accei logasaMjogaM esa nAe pamuccai ||suu07|| ___ chAyA-durvasumuniranAjJayA tuccho glAyati vartakaH eSa vIraH prazaMsitaH atyeti lokasaMyogam, eSa nyAyaH procyate // sU0 7 // TIkA---' durvasumuni' rityAdi, durvasumuniH, vasu-dravyaM bhavyaM kalyANamiti yAvat, tacca dur-duSTaM viparItaM dUre sthitaM vA yasya sa durvasuH, sa cAsau munizca durvasuvaha "hocukA" aisA kahA jAtA hai, usI prakAra yahAM para bhI yahI samajhakara "tIrNaH" isa padakA prayoga kiyA gayA hai / jo 'oghantara' hote haiM ve bAhya aura Abhyantara parapadArthoM se mamatvarahita hote haiM aura viSayakaSAyoM ke saMgase rahita hokara munirUpase prasiddha koTi meM Ate haiN| "iti bravImi" ina padoM kA bhAvArtha pahile likhA jA cukA hai| suu06|| jo saMyamI pUrvokta svarUpa se viparItavartI hai vaha kaisA hotA hai ? isa viSaya ko samajhAte haiM-'duvasumuNI' ityaadi| vaha durvasu muni hai jo vItarAga prabhu kI AjJA se rahita hotA huA svacchanda AcAravicAravAlA hotA hai| vasu zabda kA artha dravya hai, dravya se matalaba dhana se nahIM kintu bhavya arthAt kalyANa se hai| cha" sebha 4vAmAM Ave che, te prAre 21 Aye 5 te samalane " tIrNaH" A padane upayoga karavAmAM Avela che. je Aghantara bane che te bAhya ane AtyaMtaramAM parapadArthothI mamatvarahita bane che, ane viSaya kaSAyenA saMgathI 2Dita manI bhuni35thI prasiddha TibhI mAve che. " iti bravImi" 2phone| bhAvArtha pahelAM lakhAI cUkela che. sUtra 6 . je saMcamI pUrvokta svarUpathI viparItavartI che, te kevA hoya che? A viSayane samatA sUtrA2 4 che--'duvvasumuNi' tyAdi. te durvasu muni che ke je vItarAga prabhunI AjJAthI rahita thaIne svaccheda AcAra vicAravALA bane che. vasu zabdane artha dravya che. dravyane tAtparya dhana nahi paNa bhavya arthAt kalyANa che. A bhavya-kalyANa jenAthI dUra che athavA zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre muniH=mokSAnaha ratnatrayavirAdhaka ityarthaH kuta itthamityAha - 'anAjJaye 'tyAdi / anAjJayA vartakaH = vItarAgopadezavikalaH svacchandAcArI / nanu vItarAgopadezAnusAreNa kuto na vartate yena svairitvaM syAditi cenna, loke'mamIkAro, ratyaratyorvirodhaH, zabdAdiviSaye taTasthatA ca, ityevaMrUpatIkSNAsidhArAkalpasadupadeza parisevanasyAtiduSkaratvena svacchandacAritvasya sulabhatvAt / yazcaitAdRzaH sa tucchaH =bhAvatuccho jJAnAdikalAvikalaH san glAyati=saMdehaviSayaM pRSTavantaM kaMcit sa vastutattvasyAparijJAnAtta 344 yaha bhavya - kalyANa jisase dUra hai, athavA jo bhavyabhAva se duSTa-viparIta hai, vaha durvasu hai / mukti prApti ke ayogya aisA ratnatrayakA virAdhaka muni hI yahAM durvasu zabda kA vAcyArtha hai / vItarAga prabhu ke upadeza kA nAma AjJA hai / isa AjJA se bhinna anAjJA hai / durvasu muni vItarAga prabhu kI AjJA se vikala hotA hai arthAt svecchAcArI hotA hai / svecchAcAritA isameM isaliye AtI hai ki yaha jo prabhukA upadeza hai ki- " kisI bhI padArtha meM mamatva nahIM rakhanA / rati arati nahIM karanA, tathA indriyoM ke zabdAdiviSayoM meM taTastha rahanA " ise rucikara nahIM hotA, kAraNa ki yaha tIkSNa asidhArAsadRza unake sadupadeza ke sevana ko atiduSkara mAnatA hai / isIliye vaha tuccha bhAvatuccha hai, arthAtjJAnAdika kalAse vikala hai / yadi vaha samyag jJAnasaMpanna hotA to kabhI bhI vItarAga prabhu ke upadeza se bAhyamativAlA na hotA / jJAnakalA se vikala hokara hI to vaha duHkhita hotA hai / jaba koI usakI svacchand je bhavya bhAvathI duSTa-viparIta che te su che. muktiprAptinA mATe ayeAgya evA ratnatrayanA virAdhaka muni ja AMhI durvasu zabdanA vAcyA che. vItarAga prabhunA upadezanuM nAma AjJA che. A AjJAthI bhinna anAjJA che. dhruvasu munei vItarAga prabhunI AjJAthI vikaLa bane che arthAtsvecchAcArI thAya che. svaccha dapaNuM teomAM A mATe Ave che ke evA je prabhunA Adeza che ke " koipaNa padmA'mAM mamatva rAkhavuM nahi, rite ati karavI nahi, tathA IndriyAnA zabvAdi viSayAmAM taTastha rahevuM. A teone rUcikara thatuM nathI. kAraNa ke A tIkSNa talavAranI dhAra samAna tenA sadupadezane mAnavuM ghaNuM kaThIna samaje che, tethI te tuccha-bhAvatuccha che, arthAt nAnAdika kalAthI vikaLa che. kadAca teo samyajJAnasa Mpanna hota teA kadi paNa vItarAga prabhunA upadezathI vimukha na thAta. jJAnakaLAthI vikaLa khanI te duHkhI thAya che. jyAre kAi paNa tenI svacchaMda pravRtti dekhI vAstavika muninA "" zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 6 duttaraM kartum asamarthoM bhavatItyarthaH / yadvA-jJAnavAnapi cAritrazUnyaH pUjAsatkArabhayAd mokSamArganirUpaNAvasare yathAvasthitaM bodhayituM lajata ivetyarthaH, yazca tIrthaGkarAjJApravRtti dekhakara vAstavika munike AcAraviSayaka prazna usase pUchatA hai to vaha vastutattva kA vAstavika jJAtA na hone se usake praznakA yathArtha uttara nahIM de sakatA hai, yA jo kucha kahatA hai vaha svakapolakalpita hI kahatA hai jise loga mAnane ko taiyAra nahIM hote| isa prakAra vaha apanI mAnyatA meM baTTA lagane ke athavA pola khulane ke Dara se sadA duHkhI hI banA rahatA hai| athavA-jJAnakalAsampanna ho to bhI yathArtha cAritra se vaha zUnya hai isaliye jisa samaya vaha mokSa mArga kI prarUpaNa karatA hai usa samaya vaha usakI yathArtha prarUpaNA karane meM lajjita jaisA hotA hai, kyoMki vaha samajhatA hai ki maiM svayaM yathArtha cAritrazAlI nahIM hU~, yadi maiM vAstavika vastusthiti kA paricaya logoM ko karA dUMgA to logoM ko dRSTimeM merI mAnyatA gira jAvegI, loga kaheMge ki-mahArAja ! jaisI Apa prarUpaNA karate haiM usa prakAra kI kriyA Apa kyoM nahIM pAlate ? / isa prakAra apanA mAna-sammAna ke jAne ke bhaya se vaha logoM ko andhakAra meM hI rakhatA hai, parantu use yaha bhaya sadA lagA rahatA hai ki kahIM koI yathArtha vaktA Akara vAstavika vastusthiti kA pratipAdana na krde| AcAraviSayane prazna pUche che te te vastutatvane vAstavika jJAtA na hovAthI tenA praznane uttara yathArtharUpe ApI zakato nathI. agara je kaMI paNa javAba Ape che te te svakapolakalpita ja Ape che, je mAnavAne leka taiyAra thatA nathI. AvA prakArathI te potAnI mAnyatAmAM DAgha lAgavAnA bhayathI athavA pila khullI thavAnA bhayathI sadA duHkhI banI rahe che, athavA jJAnakalAsaMpanna hoya te paNa yathArtha cAritrathI te zUnya che, tethI je vakhate mokSamArganI prarUpaNA kare te vakhate te tenI yathArtha prarUpaNa karavAmAM lajijata bane che, kAraNa ke te samaje che ke huM svayaM yathArthacAritrazALI nathI, kadAca huM vAstavika vastusthitine paricaya lekene karAvI ApIza te lekanI dRSTimAM mArI mAnyatA nIcI paDaze, leka bolavA mAMDaze ke-mahArAja! jevI Apa prarUpaNa kare che. tevA prakAranI kriyA Apa kema pALatA nathI? AvA prakAre potAnuM mAna sanmAna javAnA bhayathI te lekene aMdhArAmAM ja rAkhe che, paraMtu tene sadA te bhaya lAge ja rahe che ke kadAca kaI yathArtha vaktA AvIne vAstavika vastusthitinuM prati pAdana na karI nAMkhe. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 AcArAgasUtre nuyAyI sa ratnatrayasamArAdhakaH suvasurmunirvastutattvaparijJAnAnna kadAcidapi glAyati / eSaH suvasumuniH vIraH saMyamAnuSThAnakuzalaH prazaMsitaH gaNadharAdibhirabhinanditaH, sa eva ca lokasaMyoga-lokena asaMyamilokena saha saMyogaH sambandho mamIkAra iti yAvat lokasaMyogastaM, yadvA-lokasaMyoga-lokairvAhyabhUtairhiraNyasuvarNadhanadhAnyamAtApitRputrakalatraduhitrAdibhirAbhyantarai rAgadveSAdibhI rAgadveSajanyairaSTavidhakarmabhirvA saha saMyoga sambandham atyeti-atikrAmyati sa munimamattvAdibhiH parimukto bhavatI ye lakSaNa durvasu muni ke haiM, aba suvasu muni ke sambandha kA varNana karate haiM ve suvasu muni haiM jo vItarAga prabhu kI AjJA ke ArAdhaka haiM-ratnatrayamArga ke pAlane meM sAvadhAna haiN| ve vastutattva ke vAstavika jJAtA hone se kabhI bhI anyathA prarUpaNA nahIM karate / prarUpaNA ke anusAra hI apanI pravRtti rakhate haiM / jaisA kahate haiM vaisA svayaM pAlana karate haiM, isaliye inako kisI bhI prakAra kA bhaya bhI nahIM hotA; ye vIra hote haiM / gaNadharAdika devoMne aise hI suvasu muniyoM kI prazaMsA kI hai| inheM vIra isaliye kahA gayA hai ki ye nirdoSa saMyama ke anuSThAna karane meM kuzala hote haiM / asaMyamI logoM ke sAtha yadi kadAcit inakA saMyoga ho jAtA hai to bhI ye apane mokSamArga se calita nahIM hote haiM / athavA bAhyaparigraha-hiraNya suvarNa dhanadhAnya mAtA-pitA putra kalatra Adi ke sAtha inakA sambandha ho jAtA hai to ye usa sambandhase sadA bahirbhUta A lakSaNa durvasu muninA che, have suvasu muninA saMbaMdhanuM varNana kare che - te suvasu muni che je vItarAga prabhunI AjJAnA ArAdhaka che. ratnatraya mArganuM pAlana karavAmAM sAvadhAna che. te vastutatvanA vAstavika jJAtA hovAthI je kaI vakhata anyathA prarUpaNa karatA nathI. prarUpaNa anusAra ja pitAnI pravRtti rAkhe che. evuM kahe che tevuM svayaM pAlana kare che, tethI tene koI paNa prakArane bhaya rahetuM nathI. te vIra bane che. gaNadharAdika devee evA ja suvasu munionI prazaMsA karI che, temane vIra eTalA mATe kahevAmAM Avela che ke te nirdoSa saMyamanuM anuSThAna karavAmAM kuzaLa hoya che. asaMyamI lekene saMga kadAca saMyogathI bane te paNa te pitAnA mokSamArgathI calita thatA nathI, ane bAhya parigrahahiraNya suvarNa dhana dhAnya mAtA pitA putra kalatra AdinI sAthe tene saMbaMdha thAya te paNa te tevA saMbaMdhamAM sadA te bahirbhata rahe che. temAM tenI mamatA lAgatI nathI. AtyaMtara parigraha rAga dveSa Adi, athavA tenAthI zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 347 adhya0 2. u. 6 tyarthaH, kiM tenetyAha-'epa' ityAdi, epaH lokasaMyogAtikramo nyAyaH sanmArgaH pocyate-kathyate, yadvA-'nAyaH' iticchAyA, 'nAyaH' AtmAnaM mokSaM nayatIti nAyaH mumukSuranagAraH, ApatvAkartari ghaJpratyayaH, bhagavadAjJAnuyAyI suvasumunireva mokSaM labhata iti tAtparyam // mU0 7 // sAmprataM bhagavadupadezameva darzayati-'jaM dukkhaM' ityaadi| ___ mUlam-jaM dukkhaM paveiyaM iha mANavANaM tassa dukkhassa kusalA parinnamudAharati, iya kammaM parinnAya savvaso, je aNannadaMsI se aNannArAme, je aNannArAme se aNannadaMsI, jahA puNNassa katthai tahA tucchassa kathai, jahA tucchassa kathai tahA puNNassa katthai, avi ya haNe aNAiyamANe // sU0 8 // rahate haiM, unameM inakI mamatA nahIM hotI hai / Abhyantara parigraha-rAgadeSa Adi yA inase utpanna ATha karmoM ke sAtha ke sambandha ko sadA ye nAza karane meM udyata rahate haiN| ye koI bhI aisA kArya yA prayatna nahIM karate ki jisase rAgadveSAdika yA unakI paramparA baDhe yA inase utpanna karmoM kA bandha dRDha hotA rahe / sadA ye vaisA hI prayatna karate haiM ki jisase rAgadeSAdika kA sambandha chUTe aura saMcita karmoM kI nirjarA evaM AgAmI karmoM kA saMvara arthAt bandha kA abhAva hotA rahe / isa prakAra kA yaha inakA lokasaMyoga-mAtApitAdi kA sambandha-kA tyAga hI sanmArga hai| athavA "nAe" kI chAyA " nAya" bhI hai / AtmA ko jo mokSa prApta karAtA hai vaha nAya hai, arthAt bhagavAna kI AjJAnusAra pravRtti karane vAlA, aisA suvasu muni hI mokSa kA prApaka hotA hai, anya nahIM ||suu0 7 // utpanna thatAM ATha karmonA saMbaMdhane nAza karavAmAM sadA te udyamI rahe che. te kaI paNa evuM kArya ke prayatna nathI karatA ke jenAthI rAga dveSAdika agara tenI paraMparA vadhe, agara tenAthI utpanna karmonA baMdha daDha thatAM rahe. sadA te evo ja prayatna kare che ke jenAthI rAgadveSAdikane saMbaMdha chuTe, ane saMcita karmonI nirjarA ane AgAmI karmono saMvara arthAt baMdhane abhAva thato rahe. AvA prakArane tene lekasa-mAtA pitAdikanA saMbaMdhane tyAga ja sanmArga cha. 25thavA " nAe "nI chaay|| " nAyaH" 55 che. mAtbhAne nAthI mokSa prAta thAya te nAya che, arthAt bhagavAnanI AjJAnusAra pravRtti karavAvALA evA suvasu muni ja mokSanI prApaka bane che, anya nahi A sUTa 7 che zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtra 348 __ chAyA-yaduHkhaM praveditamiha mAnavAnAM tasya duHkhasya kuzalAH parijJAmudAharantiiti karma parijJAya sarvazaH, yo'nanyadarzI so'nanyArAmaH, yo'nanyArAmaH so'nanyadarzI, yathA puNyAya kathyate tathA tucchAya kathyate, yathA tucchAya kathyate tathA puNyAya kathyate, api ca hanyAdanAdriyamANaH // sU0 8 // __TIkA-' yaduHkha' mityAdi, yat-anirdiSTaM duHkhaM zArIrikamAnasikaM, duHkhajanakaM karma vA yathA yatra yena prakAreNa karma badhyate mucyate vA, yathA ca vipAko bhavati yathA ca na bhavati tatsarvaM praveditaM-tIrthaGkaragaNadharaiH prarUpitam / iha-asmin loke kuzalAndravyakSetrakAlabhAvaparijJAnanipuNAH svasamayaparasamayajJAH parISahopasargasahanakSamAH, karmamahAsubhaTaghaTAvighaTanopAyaghaTakAH rAgadveSamahoragaviSamaviSazamanaviSavaidyAH, kaSAyAnalasantApaprazamanapravINAH, vikaTabhavATavIpAragamananiSNAtAH bhAvakuzalAH, mAnavAnAM tasya duHkhasya pUrvoktasya prANAtipAtAdyapArjitasya karmaNo vA parijJAm=karmopArjanatanirodhakAraNaparijJAnam udAharanti-upadizanti-bandho aba phira bhI bhagavAna ke upadeza ko kahate haiM-'jaMdukkhaM' ityaadi| isa caturgatika rUpa saMsAra meM aisA koI bhI prANI nahIM hai jo kisI na kisI taraha se duHkhI na ho| koI zArIrika to koI mAnasika duHkha se hara samaya duHkhI hI bane rahate haiM / ina duHkhoM kA pradAtA jIvoM ko apane kiye hue karma ke sivAya aura koI nahIM hai| yaha bAta hameM hamAre tIrthaGkara gaNadharAdi mahApuruSoM ne acchI taraha se zAstroM meM batalAI hai| sAtha meM yaha bhI batalAyA hai ki jina karmoM se hameM sukhaduHkha prApta hotA hai una karmoM ko yaha jIva kisa prakAra se kaise bAMdhatA hai ?, tathA una karmoM ke udaya kSaya kSayopazamAdi kaise hote haiM ? kaise nahIM hote haiM ? / unhIM ke siddhAntAnusAra AcArya Adi maharSigaNa bhI ve yI 595 mAvAnano upaheza 4 cha-'jaM dukkhaM' tyAdi. A caturgatirUpa saMsAramAM evuM koI paNa prANI nathI je kaIne kaI prakAre duHkhI na hoya. keI zarIrathI te kaI manathI duHkhI tevA prakAre sadA duHkhI banI rahe che. A duHkhane pradAtA jIvone pitAnA karelA karmo sivAya bIjuM kaI paNa nathI. A vAta amane amArA tIrthakaroe tathA gaNadharAdike ghaNI sArI rIte zAstromAM batAvI che. sAthe e paNa batAvela che ke je karmothI amane sukhaduHkha prApta thAya che tevA karmone A jIva kevA prakAre kevI rIte bAMdhe che? tathA tevA karmonA udaya kSaya kSapazamAdi kema thAya che? kevI rIte thatA nathI? tenA siddhAntAnusAra AcArya Adi maharSigaNa paNa-je dravya, kSetra, zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 349 adhya0 2. u. 6 bandhahetustanmokSo mokSahetuzca bhavatIti satataM kathayantItyarthaH, api ca iti yatpUdhoktaM karma-jJAnAvaraNIyAdikaM tajanyaM yaduHkhaM tad, yacca prANiduHkhaparijJAtAraH kuzalA udAharanti tadapi ca sarvazaH sarvaprakAreNa parijJAya=jJaparijJayA jJAtvA pratyAkhyAnaparijJayA yogatrikakaraNatrikaiH parihatya cAsravadvAreSu na varneta, yadvA sarvazaH= bhedaprabhedapUrvakaM parijJAya kathayati, athavA sarvazaH sarvasmAt kevalinazcaturdazapUrvavido vA sakAzAt parijJAya-jJAtvA, yadivA sarvazaH AkSepaNyAdibhizcaturvidhAbhiH kathAbhiH kathayati / jo dravya, kSetra, kAla aura bhAva ke parijJAna meM nipuNa hote haiM, svasiddhAnta aura parasiddhAnta ke jo vettA hote haiM, parISaha aura upasarga ke sahane meM jo zaktizAlI hote haiM, karmarUpI mahAsubhaToM kI ghaTAko haTAne ke upAyoM ke juTAne meM pravINa hote haiM, rAga aura deSarUpI zveta aura kAle nAga ke bhayaGkara viSa ko zamana karane meM jo viSavaidya ke samAna haiM, kaSAyarUpI agni ke jvAlAjanya santApa ko zAnta karane meM jo kuzala haiM, aura jo bhayaGkara isa saMsArarUpI aTavI se pAra hone meM advitIya nipuNa hote haiM ve manuSyoM ke usa pUrvokta duHkhakI, athavA prANAtigatAdi se upArjita jJAnAvaraNAdika aSTavidha karmoM kI parijJA ko nirantara prakaTa karate rahate haiN| ve apane divya upadezoM dvArA "karma kisa taraha baMdhate haiM ?, baMdha ke kauna-kauna se kAraNa haiM ?, baMdha kA abhAva kaise hotA hai ? aura mokSake kAraNa kyA hai ?" ina saba bAtoMko spaSTa kara samajhAte haiN| unake divya upadezarUpa zAstrakA dharmopadezakake nikaTa zravaNa kALa ane bhAvanA parijJAnamAM nipuNa hoya che, ravasiddhAMta ane parasiddhAMtanA je jANakAra che pariSaha ane upasarga sahana karavAmAM je zaktizALI hoya che, karmarUpI mahAsubhaTonI ghaTAne haThAvavAmAM upAye javAmAM je nipuNa hoya che, rAga ane dveSarUpI dhoLA ane kALA nAganA bhayaMkara viSanuM zamana karavAmAM je viSavaidyasamAna che, kaSAyarUpI agninI javAlAjanya saMtApane zAMta karavAmAM kuzaLa che ane je bhayaMkara A saMsArarUpI aTavIthI pAra thavAmAM advitIya nipuNa hoya che.-manuSyanA te pUrvokta duHkhonI, athavA prANAtipAtAdithI upArjIta jJAnAvaraNAdika aSTavidha karmonI parijJAne niraMtara prakaTa karatA rahe che te pitAnA divya upadezo dvArA " karma kevI rIte baMdhAya che? baMdha zuM che? baMdhanA kayA kayA kAraNe che ? baMdha kevI rIte thAya ? ane mokSanuM kAraNa zuM che ?" A badhI bAbato spaSTa rIte samajAve che. tenA divya upadezarUpa zAstranA dharmopadezaka nikaTa zravaNa karavAvALA tathA tenA matAnusAra cAlanAra zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 AcArAgasUtre dharmopadezakaH kIdRzo bhavatItyAha-yo'nanye'-tyAdi, yaH kazcit ananyadarzIanyaM draSTuM zIlaM yasya so'nyadarzI, na anyadarzI ananyadarzI anyadarzanazraddhAnarahitaHbhagavadupadiSTavastutattvarucizIlo bhavati sa eva ananyArAmaH ratnatrayAtiriktavasturamaNavirato bhavati / mithyAdRSTizAstrasyAnAptapaNItatvAttatra na ramata ityAzayaH / karanevAle, tathA unake matAnusAra calanevAle vyaktikA yaha pradhAna kartavya hai ki vaha unake isa prakArake divya upadezako-ki jJAnAvaraNIyAdika karmoko yaha jIva isa prakAra bAMdhatA hai aura tajjanya ina duHkhoM ko nitaprati bhogatA rahatA hai, ina sabhI bAtoMko-jJa-parijJAse jAnakara aura pratyAkhyAna-parijJAse tIna karaNa tIna yogoMdvArA una sabakA tyAga kare, tathA 'phirase navIna karmokA Asrava na ho' isa prakArase apanI pravRttiko saMbhAlakara rkhe| dharmopadezaka kaisA hotA hai ? isa bAtakA khulAsA karate hue kahate haiM-'je aNannadaMsI' ityAdi, tIrthaGkarAdidvArA pratipAdita siddhAntake sivAya anya siddhAntameM jisakI upAdeyarUpase AsthA nahIM hotI hai usakA nAma ananyadarzI hai / anya siddhAntako grahaNa karanekI jisakI dRSTi hotI hai vaha anyadarzI hai, isase viparIta ananyadarzI hai| jo ananyadarzI hai vahI ananyArAma hai, arthAt jisakI ruci vItarAga pratipAdita tattvoMmeM hI ekatAnarUpase tallIna hai / vaha unase atirikta mithyAdRSTiyoMke zAstroMmeM kabhI bhI ratizAlI nahIM hotA hai pratyuta unake vyaktinuM e pradhAna kartavya che ke te tenA AvA prakAranA divya upadezane ke jJAnAvaraNIyAdika karmone e jIva A prakAre bAMdhe che ane tajajanyatevA darakhene nitya bhegavatA rahe che. A saghaLI vAtone-parijJAthI jANIne, ane pratyAkhyAnaparijJAthI traNa karaNa traNa gadvArA te saghaLAne tyAga kare, tathA "pharIthI navIna karmone Azrava na bane tevA prakArathI potAnI pravRttine saMbhALI rAkhe. paheza vA Doya cha ? ko pAtana musAso 42ta 43 che-'je aNannadaMsI' ItyAdi. tIrthaMkarAdidvArA pratipAdita siddhAMta sivAya anya siddhAMtamAM jenI upAdeya rUpathI AsthA thatI nathI tenuM nAma ananyadarzI che. bIjA siddhAMtane grahaNa karavAnI jenI dRSTi thAya che te anyadazI che, tenAthI viparIta ananyadazI che. je ananyadazI che te ananyArAma che. arthAt jenI rUcI vItarAgapratipAdita tamAM ja ekatAna rUpathI tallIna che, te tethI atirikta mithyASTionA zAstromAM kadI paNa ratizALI thatA nathI, balka tenA siddhAMtonI zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya. 2. u.6 siddhAntakA AloDanakara jaba vaha unakI mAnyatAoMko tarkaNAkI kasoTI para kasatA hai aura jaba ve apanI yathArthatAse zUnya sAbita hotI haiM taba isakI dRSTimeM jinapratipAdita tattvoMkI ora hI santoSa utpanna hotA hai| vaha apaneko dhanya isaliye mAnatA hai ki mujhe trilokInAtha dvArA pratipAdita dharmakI zItala chatrachAyA milI hai| sacce maNikI kImata kAcakhaNDake dekhanese hI hotI hai| upadezaka jaba taka apane siddhAntakA pUrNa zraddhAvAlA nahIM hogA taba taka vaha dUsaroMke liye apane siddhAntakA rahasya hRdayaMgama nahIM karA sakatA / upadezaka gurukA kartavya hai ki vaha pahile apane siddhAntakA pUrNa rUpase jJAtA ho, zrotAoMkI cittavRttiko parakhanevAlA ho, unakI zaMkAoMkA yukti aura Agamake anusAra samAdhAna karanevAlA ho, sadAcArI ho, apane upadezameM zaMkA samAdhAnake sAtha apane siddhAntakA pUrNa vyavasthApaka ho / isa prakArake upadezakakA zrotAoMke Upara asara jitanA paDatA hai utanA aura kisIkA nahIM par3atA, isaliye sUtrakArane usakI prazaMsA-ananyArAma aura ananyadarzI, ina padoMse kI hai| upadezaka apane viSayakA pratipAdana AkSepaNI vikSepaNI saMveginI aura nivedanI Adi cAra prakArakI kathAoMmeMse jisa kathAkI jahAM AvazyakatA hotI hai usI kathAkA AcanA karI jyAre te temanI mAnyatAone tarkaNanI kasoTI upara kase che ane jyAre te pitAnI yathArthatAthI zUnya sAbita thAya che tyAre tenI dRSTimAM jinapratipAdita tattvonI tarapha ja saMtoSa utpanna thAya che. te pitAne dhanya teTalA mATe mAne che ke mane trilokInAthadvArA pratipAdita dharmanI zItaLa chatrachAyA maLI che. sAcA maNinI kIMmata kAcanA TukaDA dekhavAthI thAya che. upadezaka jyAM sudhI pitAnA siddhAMtane pUrNa zraddhAvALe nahi bane tyAM sudhI te bIjAone potAnA siddhAMtanuM rahasya hRdayaMgama karAvI zakato nathI. upadezaka gurUnuM kartavya che ke te pahelAM pitAnA siddhAMtanA pUrNa jJAtA hoya, zrotAonI cittavRttine pArakhanAra hoya, tenI zaMkAonuM yukti ane Agama anusAra samAdhAna karavAvALA hoya, sadAcArI hoya, pitAnA upadezamAM zaMkA samAdhAna sAthe potAnA siddhAMtane pUrNa vyavasthApaka hoya. AvA prakArathI upade zakanI zrotAo upara asara jeTalI paDe che teTalI bIjI kazAthI thatI nathI. sUtrakAre tenI prazaMsA "ananyArAma ane ananyadazI " A padethI karela che. upadezaka pitAnA viSayanuM pratipAdana AkSepaNI vikSepaNI saMginI ane nirvedanI Adi cAra prakAranI kathAomAMthI je kathAnI jyAM AvazyakatA hoya che, zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre evamupadezakasvarUpamupadarzya sarvebhyaH samAna eva bhagavadupadeza iti darzayati-'yathe'tyAdi / yathA yena prakAreNa puNyAya = puNyavate bhavyajIvAya surezvaracakravartimANDali - kAya ca kathyate = upadizyate, tathA = evameva tucchAya = damakakASThahArakAya kathyate, avalambana karake upadeza dete haiM / isI bAtako prakaTa karaneke liye " savvaso " padakA sUtrakArane sUtra meM grahaNa kiyA hai / jisa viSaya meM upadezaka akuzala hotA hai, athavA jahAM para use sandeha hotA hai usa viSayako vaha svayaM kevalI athavA zrutajJAnIke pAsase jAnakara bAdameM usakA pratipAdana karatA hai / jisa samaya kevaliyoMkA yahAM para astitva thA usa samaya bhI dharmopadezaka the / dharmopadezakoMko jisa viSayameM zaMkA hotI thI ve apanI zaMkAoMkA samAdhAna unake nikaTa karate the, aura usa viSaya meM pUrNa niSNAta banate the / yadyapi varttamAnakAlameM isa kSetra meM sAkSAt kevalI vidyamAna nahIM haiM phira bhI unake sthAnApanna unakA upadeza zAstroM meM aba bhI vidyamAna hai / upadezaka guru unhIM upadezoMkA aba bhI apanI pravRtti tadanukUla banAkara pracAra karate rahate haiN| vItarAga prabhudvArA pratipAdita viSaya cAhe vaha daridrI ho, dhanI ho, indra ho, cakravartI ho, mANDalika rAjA ho, koI bhI kyoM na ho - sabake liye samAnarUpase hai, isameM kisI bhI jAtivizeSa yA varNavizeSakA bheda nahIM rakkhA gayA hai / bhagavAnakA upadeza pakSapAtase 352 tevI kathAnuM avalaMbana karIne upadeza Ape che. A vAtane pragaTa karavA mATe " savvaso " paDhnu sUtraare sUtramAM zraDu uresa che ? viSayabhAM upadeza akuzaLa hoya che athavA je ThekANe tene saMdeha thAya che, te viSayane te svayaM kevaLI athavA zrutajJAnI pAsethI jANI le che, bAdamAM tenuM pratipAdana kare che. je vakhate kevaLIenuM ahIM astitva hatuM te samaya paNa dharmopadezaka hatA. dharmopadezakAne je viSayamAM zakA thatI hatI tee pAtAnI zaMkAonuM samAdhAna temanI pAse karatA hatA. ane te viSayamAM pUrNa niSNAta banatA hatA. jo ke vartamAnakALamAM A kSetramAM sAkSAt kevaLI vidyamAna nathI te paNa tenA sthAnApanna temano upadeza zAstromAM haju paNa vidyamAna che, upadezaka gurU teonA upadezono hajI paNa peAtAnI pravRtti taddanukULa banAvI pracAra karatA rahe che. vItarAga prabhudvArA pratipAdita viSaya-cAhe kAI daridrI hoya, dhanIka hoya, indra hoya ke cakravartI hoya, mAMDilaka rAjA hoya, bIjA kAI paNu hoya--badhAne mATe samAnarUpa ja che. temAM koi paNa jAtivizeSa agara varNa vizeSanA bheda rAkhavAmAM Avela nathI, bhagavAnano upadeza pakSapAtathI rahita hoya zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 6 353 evaM yathA tucchAya kathyate tathA puNyAya kathyate / megho yathA sthale jale ca samabhAvena varSati tathaivopadeSTA'pi nirapekSamuccAvavebhyaH sarvebhyo'nugrahabuddhayA samAnamevopadizati / atrAyaM vivekaH-upadezako hi dravyakSetrakAlabhAvamanusRtya 'yathA'yaM nRpAdirabhigRhItamithyAdRSTiranabhigRhItamithyAdRSTirvetyAdi pUrvamavadhAyaivopavihIna hotA hai / jisa prakAra meghakI dhArA jalameM aura sthalameM samAnarUpase barasatI hai, use yaha pakSapAta nahIM hotA ki mujhe yahAM barasanA cAhiye athavA yahAM nahIM barasanA cAhiye, isa prakArakI nirapekSa vRttise hI vaha ekarUpase meghadhArA barasatI hai / isI prakAra bhagavAnake upadezameM bhI bhedabhAvakI vRtti nahIM hotI ki 'yaha puNyAtmA hai ataH isake liye merA yaha upadeza hai, aura yaha pApI hai isake liye merA yaha upadeza nahIM hai / puNyAtmAse lagAkara pApAtmA taka, aura dhanIse lagA kara kASThahAra-lakaDahAre taka, tathA rAjAse lagA kara raMka taka sabake liye prabhukA upadeza eka rasase sanA huA hotA hai phira bhI upadezakakA kartavya hai ki vaha usa upadezako dravya kSetra kAla aura bhAvake anusAra zrotAoM taka phNcaave| yaha upadezakakI hI kuzalatA hai| anyathA vaha usa upadezase apane svayaMkI hAni karanevAlA ho jAtA hai / jaise rAjasabhAmeM baiTha kara dharmopadeza denevAlA upadeSTA pahile isa bAtakA apane manameM nirNaya kara leve ki yaha rAjA abhigRhItamithyAdRSTi hai yA anabhigRhIta mithyAdRSTi hai ? phira apane upadezakA pravAha calAve / vinA che. jevI rIte meghanI dhArA jaLamAM ane sthaLamAM samAna rUpathI varase che tene evo pakSapAta thato nathI ke mAre AMhI ja varasavuM ane tyAM varasavuM nahi. evA prakAranI nirapekSa vRttithI te ekarUpathI meghadhArA varase che. tevA prakAre bhagavAnanA upadezamAM paNa bhedabhAvanI vRtti hotI nathI ke "A puNyAtmA che mATe tenA mATe mAro A upadeza che, ane A pApI che mATe tenA mATe mAro A upadeza nathI." puNyAtmAthI laIne pApAtmA sudhI ane dhanavAnathI laIne kaThIyArA sudhI, rAjAthI raMka sudhI darekane mATe prabhune upadeza eka rasathI sarakho ja hoya che, to paNa upadezakanuM kartavya che ke te te upadezane dravya, kSetra, kALa, bhAva, anusAra zrotA ene saMbhaLAve, te upadezakanI ja kuzaLatA che. anyathA te tevA upadezathI pitAnI ja hAni karavAvALA banI jAya che. jevI rIte rAjasabhAmAM besIne dharmopadeza denAra upadezaka pahelAM e vAtane pitAnA manamAM nirNaya karI le ke A rAjA abhigRhItamithyAdaSTi che agara anabhigrahIta mithyAdaSTi che? pachI pitAnA zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 AcArAgasUtre dizet , anyathopadeze barapAyasambhavAt , tadevAha-api cetyAdi, anAdriyamANaH= avamanyamAno bhUpAdiH, upadezakavihitanindaH san hanyAdapi-sadupadezakaM nAzayedapi, 'api' sambhAvane, 'ca'-zabdAdanyadapi daNDa-kazAtADanAdikamapi kuryAt, ___"dazamanAsamazcakrI, dazacakrisamo dhvjH|| dazadhvajasamA vezyA, dazavezyAsamo nRpaH // 1 // " iti, ityAdinindAmUcikAmaruntudAM vAcamabhidadhatamupadeSTAraM prati rAjA-'eSa muniH sarvadharmabAhyo rAjadharmAnabhijJo nItidharmamapi na jAnAti, mokSadharmastAvAdapetaH' ityevaM bruvan krudhyamAno yaSTimuSTibhistADayana tato niHsArayan tatra rundhan vastrAdikaM luNTayan carmAdicchedaM kArayan prANAnapyapaharedatastAdRzaM nopadizedityAzayaH // sU0 8 // vicAre jo upadeza diyA jAyagA usameM aneka kaSToMkA use sAmanA karanA paDegA / upadezameM yadi kisI bhI prakArase rAjAkI zAnake viruddha koI zabda usase nikala jAtA hai, athavA rAjadharmake pratipAdanameM koI aisI bAta A jAtI hai jo usakI pratiSThAke viruddha paDatI ho, to isase rAjA apanA apamAna samajhakara usa upadeSTAkA prANaghAta taka kara detA hai| yadi aisA na bhI kare to vaha use daNDavidhAna karatA hai, koDoMse bhI piTavAtA hai / isa zlokameM rAjaviruddha bAta prakaTa kI gaI hai, jaise "dazasUnAsamazcakrI, dazakrisamo dhvjH| dazadhvajasamA vezyA, dazavezyAsamo nRpaH // 1 // " __ isa prakAra rAjanindAsUcaka upadeza yadi upadeSTA rAjasabhAmeM baiTha kara kare to isase rAjAke hRdayameM apAra kaSTa hogaa| aise upadezase upadezano pravAha calAve. vagara vicAryuM je upadeza ApavA mAMDaze te temAM tene aneka kaSTono sAmano karave paDaze. upadezamAM kadAca kaI paNa prakArathI rAjAnI zAnanI virUddha koI zabda tenAthI nikaLI jAya, athavA rAjadharma pratipAdanamAM koI evI vAta AvI jAya che tenI pratiSThAnI virUddha paDe che te tenAthI rAjA potAnuM apamAna samajI tevA upadezakane prANaghAta paNa karI nAMkhe che. kadAca evuM na paNa kare te tene daMDa kare che, keraDAthI mAra mAre che. A zlokamAM rAjavirUddha vAta pragaTa karavAmAM AvI che. jema 'dazasUnAsamazcakrI, dazakrisamo dhvajaH / dazadhvajasamA vezyA, dazavezyAsamo nRpaH // 1 // " A prakAra rAjaniMdAsUcaka upadeza kadAca upadezaka rAjasabhAmAM besIne kare tethI rAjAnA hRdayamAM apAra kaSTa thaze. tevA upadezathI muni rAjAnA krodhane zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u.6 355 zrotAraM parIkSyopadeSTA hiMsAdinA nopalipto bhavatIti darzayati-' etthaM' ityaadi| mUlam --etthaM pi jANa seyaMti natthi, keyaM purise kaMca nae, esa vIre pasaMsie je baddhe parimoyae, uDDe ahaM tiriyaM disAsu, se savao savvaparinnAcArI, na lippai chaNaeeNa vIre, se mehAvI je aNugghAyaNakheyanne, je ya baMdhapamukkhamannesI kusale puNa no baddhe no mukke // sU0 9 // muni rAjAkA kopabhAjana ho jAyagA / rAjA yaha samajha legA ki yaha muni sarvadharmase bAhya hai, rAjadharma kyA hai ? ise bhI yaha nahIM jAnatA hai / are ! jaba yaha nItidharma taka nahIM jAnatA hai to mokSadharma kI bAta hI kyA kahanI ? yaha bilakula jaDa-abudha hai| aise vyaktiyoM ke astitvakI kyA AvazyakatA hai? isa prakAra rAjA dvArA upekSita bana yaSTimuSTi Adijanya aneka kaSToMko bhogatA huA vaha muni vahAMse nikAla diyA jAtA hai; athavA kArAgArameM baMda kara diyA jAtA hai| usake vastrAdika bhI chIna liye jAte haiM / zarIrakA chedana kara usake prANa taka bhI le liye jAte haiM / isaliye upadeSTAkA yaha sarvaprathama kartavya hai ki vaha dravya kSetra kAla aura bhAvakA acchI taraha vicAra kara apane upadezakA pravAha bahAve / aisA upadeza na kare ki jisase svayaMko aneka kaSToMkA yA prANoMke vinAzakA sAmanA karanA paDe // suu08|| bhega banaze. rAjA evuM samajI leze ke A muni sarva dharmathI bAhya che, rAjadharma zuM che? te paNa A jANatuM nathI. are ! jyAre A nItidharma sudhI paNa jANatA nathI te mekSadharmanI vAta ja zuM karavI ? A bilakula jaDa- abudha che, AvI vyaktionA astitvanI zuM AvazyaktA che? AvA prakAre rAjA dvArA upekSita banI yaSTi-suSTi Adi janya aneka kaSTone bhegavatAM te munine tyAMthI hAMkI kADhe che, agara kArAgAramAM mokalI devAmAM Ave che. tenA vastro paNa AMcakI levAmAM Ave che. tenA zarIranuM chedana karI tene prANa paNa laI levAmAM Ave che. mATe ja upadeSTAnuM e sarvaprathama kartavya che ke dravya kSetra kALa ane bhAvane sArI rIte vicAra karI potAnA upadezane pravAha calAve. evo upadeza na Ape ke jenAthI pitAne aneka kaSTane sAmane kare paDe ane prANa paNa gumAve che sU. 8 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre chAyA - atrApi jAnIhi zreya iti nAsti, ko'yaM puruSaH kaM ca nataH, eSa vIraH prazaMsitaH, yo baddhAna parimocayati, UrdhvamadhastiryakSu dizAsu, sa sarvataH sarvaparijJAcArI, na lipyate kSaNapadena vIraH, sa medhAvI yaH aNAghAtanakhedajJaH, yazca bandhapramokSAnveSI kuzala: punarno baddho no muktaH // sra0 9 // TIkA- 'atrApI' - syAdi, adharmakathAyAM zreyaH = kalyANam iti api = nizcayena nAsti na vidyate pratyuta karmabandho bhavatIti jAnIhi = budhyasva tvamiti zeSa:, ihaiva tAvannAniSTamapi ca paratrApi tatprasajyetetyarthaH / 356 66 33 jo upadeSTA zrotAoM ko samajhakara dravya kSetra kAla aura bhAvake anusAra upadeza karatA hai vaha kisIke bhI kopakA athavA daNDAdikakA pAtra nahIM hotA hai, yaha samajhAte haiM- etthaMpi jANa ityAdi / vaktAko yaha ekAntarUpase mAnanA cAhiye ki dharmakathA karanemeM nizcayase kalyANa hI hotA hai, parantu vinA dravya kSetra kAla bhAvakA dhyAna rakhe dharmakathA kare to vaha karmabandhakA kAraNa bhI ho jAtI hai| vItarAgabhAva se jahAM jaya-parAjaya honekA kucha bhI khyAla nahIM hai, sirpha ye prANI kaise saddharmakA Azraya kareM ? isI sadabhiprAya se jo kathA kI jAtI hai, athavA upadeza diyA jAtA hai vahI dharmakathA hai / dravya kSetrAdikakA vicAra kiye binA hI jo upadeza kiyA jAyagA usase saMbhavataH upadeSTA ko aneka anarthIkA sAmanA bhI karanA paDegA, isaliye dharmakathAke karanemeM zreyakA dhyAna rakhanA cAhiye, kyoM ki apanI prakRti ke anusAra jIvoM ko je upadeSTA zrotAone samajIne dravya, kSetra, kALa ane bhAva anusAra upadeza kare che te koInA paNa kreyanA temaja daMDAkinA pAtra thatA nathI. te sabhalave che - " patthaMpi jANa " ityAdi. vaktAe ekAMta rUpathI mAnavuM joie ke dhakathA karavAmAM nizcaya kalyANa ja thAya che. paraMtu dravya, kSetra, kALa ane bhAvanA khyAla rAkhyA vinA dha kathA kare te karmAMdhanuM kAraNa paNa banI jAya che. vItarAga bhAvathI jyAM jaya parAjaya hAvAnA jarA paNa khyAla nathI, phakta A prANI kevI rIte saddharmanA Azraya kare ? evA prakAranA sad abhiprAyathI je kathA karavAmAM Ave che, athavA upadeza ApavAmAM Ave che. te ja dharmakathA che. dravyakSetrAdikanA vicAra karyA vinA je upadeza ApavAmAM Ave teA vinA sadeha upadeSTAne aneka anarthonA sAmanAja karavo paDe, mATe dharmakathA karavAmAM zreyanuM dhyAna rAkhavuM joie. kAraNa ke potAnI prakRti anusAra potAne je je zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u.6 357 yadvA--atrApi yadyavidhijalpanaM hiMsako'yaM rAjetyAlocya pazuvadhAdirUpa hiMsAdharmamaNDanAtmakaM cArvAkAdimatasthApanaM ca, tatra sarvatrApi zreyo nAsti zAstrapratipiddhatvAt / tahiM kathamupadizedityAha- ko'ya'-mityAdi, zrotAraM samIkSyopadeSTA cetasi cintayet , ko'yaM puruSaH kaM cAyaM dharma paripRcchati, so'yaM kaH kiM puNyavAn uta tucchaH ? / yadvA-ayaM vakro vA jaDo vA vakrajaDo vA puruSaH, kaM ca-devavizeSa nataH praNataH kaM devamupAste vA ? / / jo hitAvaha-iSTa hotA hai vaha anya jIvoMke liye bhI hitAvaha hogA, yaha nahIM mAnA jA sktaa| samyagdRSTi athavA bhavyapuruSake liye jisa upadezase AtmakalyANa karanekI ora satarkatA jAgRta hotI hai usI upadezase mithyAdRSTi meM satarkatA jAgRta na hokara pratyuta kaluSatA jAgRta ho sakatI hai| ____ athavA-" yaha rAjA hiMsaka hai" aisA vicAra kara pazuvadhAdirUpa hiMsAdharmakA maNDana, tathA cArvAkAdika nAstika matakAsthApanarUpa kathana karanA bhI upadezakake liye kalyANaprada mArga nahIM hai| isase aneka anA~kI paramparA baDhatI hai| tathA isa prakArakI mAnyatA bhI zAstrapratiSiddha hai| ataH dUsaroMkI mAnyatAnusAra apanI mAnyatAko dabAkara usakI hAM meM hAM milA kara jo upadezaka upadeza karatA hai vaha kalyANakArI mArga nahIM hai / isa samasta kathanase ye do bAteM phalitArtha hotI haiM-eka to avasara dekhe vinA dharmakathA karane meM ekAntarUpase kalyANa nahIM hai tathA dUsaroMkI mAnyatAnusAra apanI mAnyatA banAkara upadeza denA, yaha bhI hitAvaha-ISTa thAya che te te anya jIvo mATe paNa hitAvaha thaze tema mAnI zakAtuM nathI. samyagdaSTi athavA bhavya purUSa mATe je upadezathI AtmakalyANa karavAnI tarapha satarkatA jAgRta thAya che te ja upadezathI mithyAdaSTimAM satarkatA jAgRta thatI nathI balake kaluSatA jAgRta thAya che, athavA "rAjA hiMsaka che" evo vicAra karI pazuvAdirUpa hiMsAdharmanuM maMDana tathA cArvAkAdika nAstikamatanuM sthApana rUpa kathana karavuM te paNa upadezaka mATe kalyANaprada mAga nathI. tenAthI aneka anarthonI paraMparA vadhe che. tathA A prakAranI mAnyatA paNa zAstraprati. Siddha che, mATe bIjAonI mAnyatAnusAra pitAnI mAnyatAone dabAvIne tenI hA mAM hA meLavI je upadezaka upadeza kare che te kalyANakArI mArga nathI. A samasta kathanathI e be vAte siddha thAya che ke-eka te avasara dekhyA vinA dharmakathA karavAmAM ekAtarUpathI kalyANa nathI tathA, bIjAonI mAnyatAnusAra pitAnI mAnyatA banAvIne upadeza Apavo e paNa kalyANakArI mArga zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 AcArAgasUtre yadvA-kaMkataraM dharma-sAGkhyaM bauddhamanyaM vA nataH patipannaH, upalakSaNAt, kimayaM mithyAdRSTiruta samyagdRSTiH kena vA''zayenAhaM pRSTaH ?, ityAdikamapi samAlocya dharmamupadizedityarthaH, cazabdAddezakAlAdInAM samAlocanA kartavyA / yazcaivaM vicAryopadizati, eSaH-upadeSTA vAdimAnamardanapUrvakamavacanaparimaNDanasamarthaH, prazaMsitaH gaNadharAdibhiH zlAghitaH, yo baddhAn-aSTavidhapAzanigaDitAn kalyANaprada mArga nahIM hai / yadi aisA hai to upadeza kaisA honA cAhiye ? isake liye sUtrakAra kahate haiM ki sarvaprathama upadeSTA zrotAoMko bhalI prakAra dekha kara cittameM yaha vicAra kare ki jo yaha mujhase dharmako pUchatA hai, vaha puNyAtmA hai yA tucchAtmA hai ? athavA vakra hai yA jaDa hai ? athavA vakra-jaDa donoM svabhAvavAlA hai ? kisa devakA upAsaka hai ? kisa matakA anuyAyI hai-sAMkhyamatakA yA bauddhadharmakA ? / upalakSaNase yaha mithyAdRSTi hai athavA samyagdRSTi hai ? yaha bhI jAna lenA caahiye| yaha jo mujhase dharmaviSayaka prazna pUchatA hai so kisa abhiprAyase pUchatA hai ? ityAdi samasta bAtoMkA vicAra kara upadezakako dharmakA upadeza denA cAhiye / sAthameM dezakAlAdikakA bhI vicAra karanA Avazyaka hai| jo upadezaka isa prakArakI samasta bAtoMkA vicAra kara upadeza karatA hai vaha vAdiyoMke mAnakA mardana karatA huA apane siddhAntakI sthApanA karanemeM samartha hotA hai / isa prakAra gaNadharAdikoMse prazaMsita vaha upadezaka ATha prakArake karmarUpI pAzase jakaDe hue prANiyoMko apane dharmopadezase nathI. have AvuM che to upadeza kevo hovo joIe ? tene mATe sUtrakAra kahe che ke sarva prathama upadeSTA zrotAone bhalI prakAra dekhIne cittamAM e vicAra kare ke je A mane dharma viSe pUche che te puNyAtmA che yA tucchAtmA che? athavA vake che cI jaDa che? agara varka ane jaDa ane svabhAvavALA che ? kayA devanA upAsaka che? kyA matanA anuyAyI che-sAMkhyamatanA yA baudha dharmanA ? upalakSaNathI mithyAdaSTi che yA samyagadaSTi ? e paNa jANI levuM joIe A je mane dharmaviSayaka prazna pUche che te kyA abhiprAyathI pUche che? ItyAdi sarva vAtane vicAra karI upadezakee dharmane upadeza devo joIe. sAthamAM dezakALAdikano paNa vicAra karavo Avazyaka che. je upadezaka A prakAranI samasta vAtane vicAra karI upadeza Ape che te vAdionA mAnanuM mardana karIne potAnA siddhAMtanI sthApanA karavAmAM samartha thAya che. A prakAre gaNadharAdikothI prazaMsita te upadezaka ATha prakAranA karmarUpI pAzathI jakaDAyelA prANIone pitAnA dharma zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u.6 359 pANino dharmopadezena parimocayati saMsArakArAgArAnniSkAzayati sa eva UrdhvamadhastiyakSu lokeSu sarvataH sarvAsu dizAsu dazasu dizvityarthaH, sarvaparijJAcArI-sarvAcAsau parijJA sarvaparijJA tayA jJapratyAkhyAnarUpayA dvividhayA''carituM zIlaM yasya sa srvprijnyaacaarii-smstheyopaadeykushlH| atrAyaM vivekaH-jJaparijJA dvividhAchAnasthikI kaivalikI ca, tatra chAasthikI matizrutyavadhimanaHparyavabhedena caturvidhA, kaivalikI kevalajJAnarUpaikaiva, mUlottaraguNabhedena pratyAkhyAnaparijJA'pi dvividhA, yadvA sarvaparijJAcArI yo vidhikathanaguNAn jJaparijJayA jJAtvA'vidhikathanadoSAMzca saMsArarUpI kArAgArase mukta kara detA hai| aisA upadezaka hI urdhvadizA adhodizA tathA isa tiryaglokameM aura samasta dizAoMmeM sarvaparijJAcArI hotA hai| samastaparijJAkA nAma sarvaparijJA hai / sarvaparijJAse jisa kA AcaraNa karanekA svabhAva hai usakA nAma sarvaparijJAcArI hai| parijJA do prakArakI hai (1) jJaparijJA aura (2) prtyaakhyaanprijnyaa| ina donoM prakArakI parijJAse vaha yukta hotA hai, arthAt samasta heya aura upAdeyameM vaha kuzala ho jAtA hai| isakA bhAva yaha hai ki-jJaparijJA do prakArakI hai-(1) chadmastha-sambandhI aura (2) kevalajJAnI-sambandhI / chadmastha-sambandhI parijJA-bhatijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna aura manaH paryavajJAnake bhedase cAra prakArakI hai / kevalajJAnI-sambandhI parijJA eka kevalajJAnarUpa hI hai, usake bheda nahIM hai / pratyAkhyAnaparijJA bhI mUlaguNa aura uttaraguNake bhedase do prakArakI hai / jo upadezaka vidhike kathanake guNoM ko jJaparijJAse jAna kara avidhi ke kathanake doSoMko prtyaakhyaanupadezathI saMsArarUpI kArAgArathI mukta kare che. tevA upadezaka ja urdhvadizA adizA tathA A tiryazlekamAM ane samasta dizAomAM sarva parijJAcArI thAya che. samastaparijJAnuM nAma sarvaparijJA che. sarvaparijJAthI jenuM AcaraNa karavAne svabhAva che tenuM nAma sarvaparijJAcArI che. parijJA be prakAranI che. (1) jJa-parijJA ane (ra) pratyAkhyAna-parijJA, A baMne prakAranI parijJAthI te yukta bane che. arthAt samasta heya ane upAdeyamAM te kuzaLa banI jAya che. tene bhAva e che hai-parijJA me prAranI che. (1) asthamadhI mane (2) uvajJAnI samAdhI chasthasaMbaMdhI parijJA-matijJAna, kRtajJAna, avadhijJAna ane mana 5ryavajJAnanA bhedathI cAra prakAranI che. kevaLajJAnIsaMbaMdhI pariNA eka kevaLajJAnarUpa ja che, tenA bheda nathI. pratyAkhyAna-parijJA paNa mUlaguNa ane uttaraguNanA bhedathI be prakAranI che. je upadezaka vidhinA kathanane guNone jJa-parijJAthI jANIne ane zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 AcArAgasUtre pratyAkhyAnaparijJayA pariharati, ata eva sarveti kathanaM saMgatam / evaMbhUto'sau kimAsAdayatItyAha-' na lipyata' ityAdi, vIraH-pratyAtmapradezadharmaprabhAvapracArazaktisampannaH kSaNapadena hiMsAsthAnenAtmasaMyamavirAdhanArUpeNa na lipyate nopalipto bhavati AkrozanoddhvaMsanavadhAdinA''tmavirAdhako jJAnAdipazcAcArAnAcaraNena parijJAse choDa detA hai vaha upadezaka bhI sarvaparijJAcArI kahalAtA hai| isa apekSAse parijJAke sAtha 'sarva' yaha vizeSaNa saMgata baiThatA hai| isa prakArakA upadezaka ki jo AtmAke pratyeka pradezameM dharmakA pracAra karane kI zaktise sampanna hai vaha hiMsAke sthAnabhUta apanI AtmAkI virAdhanA se tathA saMyamakI virAdhanAse kabhI bhI upalipta nahIM hotA hai| tAtparya yaha ki vaha upadezaka-Akrozana, uddhvaMsana aura vadhAdikase apanI AtmAkI virAdhanA karanevAlA nahIM hotA hai, aura na jJAnAcAra darzanAcAra aura tapaAcAra Adi pAMca prakArake AcAroMke anAcaraNase saMyamakA hI virAdhaka hotA hai, kyoM ki vaha ina donoM prakArakI virAdhanA ke kaTuka phalako bhalI prakAra jAnatA hai| use yaha pUrNa rUpase vizvAsa hai ki jo ina donoM prakArakI yA kisI bhI eka prakArakI virAdhanAkA karanevAlA hotA hai use saMsArameM hI bhramaNa karanA paDatA hai, kAraNa ki isa prakArakI virAdhanAse jIva azubha karmoMkA hI baMdha karatA hai aura inakA phala caturgatirUpa saMsArameM bhramaNa karanA hai / isa saMsArake avidhinA kathananA doSone pratyAkhyAna-parijJAthI chaDI Ape che te upadezaka paNa sarva parijJAcArI kahevAya che. A apekSAthI "parijJA"nI sAthe sarva " A vizeSaNa saMgata bese che. A prakAranA upadezaka je AtmAnA pratyeka pradezamAM dharmano pracAra karavAnI zaktithI saMpanna che, te hiMsAnA sthAnabhUta pitAnA AtmAnI virAdhanAthI tathA saMyamanI virAdhanAthI kadi paNa upalita thatA nathI. tAtparya e che ke te upadezaka-Akrozana udurdhvasana ane vadhAdikathI pitAnA AtmAnI virAdhanA karavAvALA thatA nathI, temaja jJAnAcAra, darzanAcAra ane tapaAcAra Adi pAMca prakAranA AcAranA anAcaraNathI saMyamanA virodhaka banatA nathI, kAraNa ke te e banne prakAranI virAdhanAnA kaTu phaLane sArI rIte jANe che. tene pUrNa rIte vizvAsa che ke je A banne prakAranI agara koI paNa eka prakAranI virAdhanAnA karavAvALA hoya che, tene saMsAramAM ja bhramaNa karavuM paDe che. kAraNa ke A prakAranI virAdhanAthI jIva azubha karmone ja baMdha kare che, ane tenuM phaLa caturgatirUpa saMsAramAM bhramaNa thAya che, "A saMsAranA kAraNabhUta karmane nAza zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 6 saMyamavirAdhako na bhavatItyabhiprAyaH / anyadapi vIrakartavyamAha-'sa medhAvI'. tyAdi,sA=muniH medhAvI-viditAtmasaMyamavirAdhanakaTukaphalo yaH aNoddhAtanakhedajJaHaNati gacchati yena prANigaNazcaturgatikasaMsAraM tadaNaM-karma, tasya utyAbalyena ghAtanam apanayanam aNodvAtanaM, tasya tatra vA khedajJaH nipuNaH, yazca bandhapramokSAnveSI-bandhasya prakRtisthityanubhAvapradezarUpasya pramokSaH karSeNa mokSastadupAyo vA ratnatrayarUpastamanveSTuM gaveSayituM zIlaM yasya sa bandhapramokSAnveSI, yo'NodvAtanakhedajJo yazca bandhapramokSAnveSI sa eva medhAvI bhavatIti sambandhaH / kAraNabhUta karmako nAza karaneke liye hI to maiM ne yaha muniveSa dhAraNa kiyA hai| isI abhiprAyakI puSTi sUtrakAra-" aNugghAyaNakheyanne" 'aNoddhAtanakhedajJaH' isa padase kI hai-"aNati-gacchati yena prANigaNazcaturgatikasaMsAre tad aNaM-karma, tasya utpAbalyena ghAtanam apanayanaM, tasya tatra vA khedajJaH" iti / arthAt-jisake dvArA prANisamUha caturgatirUpa isa saMsAra meM bhramaNa karatA hai vaha aNa-karma hai, usa karmake vinAza karane meM jo nipuNa hai vaha aNoddhAtanakhedajJa hai| jo baMdhake nAza karanekA athavA usake nAza karaneke upAyoMke anveSaNa karane kA svabhAvavAlA hotA hai vaha saMsArake kAraNabhUta karmake vinAza karanemeM kuzala hotA hai| zAstra meM bandhake cAra bheda batalAye gaye haiM-(1) prakRtibandha, (2) sthitibandha, (3) anubhAgabandha, (4) pradezabandha / inakA atyanta abhAva honA vaha bandhapramokSa hai| athavA inake atyanta abhAva hone meM kAraNabhUta karavA mATe ja meM munipaNane veza lIdhe che. A abhiprAyanI puSTi sUtrakAra " aNugghAyaNakheyanne " aNoddhAtanakhedajJaH ye 54thI 426 che. " aNatigacchati yena prANigaNazcaturgatikasaMsAre tad aNaM-karma, tasya ut-prAbalyena ghAtanam apanayanaM, tasya tatra vA khedajJaH, iti, arthAt renA dvArA prANIsamUDa caturgatirUpa A saMsAramAM bhramaNa kare te makakama che. te kamane vinAza karavAmAM nipuNa cha ta aNoddhAtanakhedajJa cha. 2 madhana nAza 42vAnA, athavA tenA nAza karavAnA upAyonuM anveSaNa karavAnA svabhAvavALA hoya che te saMsAranA kAraNabhUta karmane vinAza karavAmAM kuzaLa hoya che. zAstramAM baMdhanA cAra bheda batAvela che. (1) prakRtibaMdha (2) sthitibaMdha (3) manulAmadha, mana (4) praza5. teno matyAta samAva thavA te madhaprabhAkSa che athavA tenA atyaMta abhAva hovAnA kAraNabhUta je ratnatrayAdika upAya che 46 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 AcArAGgasUtre nanu ya eva aNodvAtanakhedajJaH sa eva bandhapramokSAnveSI ceti paunaruktyaM samApatitamiti cenna - ' aNodvAtanakhedajJaH ' ityanena mUlottaraprakRtibhedaviziSTasya yoganimittena prAptasya kaSAyasthitimataH karmaNo baddhaspRSTanidhattanikAcitarUpabadhyamAmAnAvasthAyAstadudrIkaraNopAyasya ca samyagjJAtetyasyArthasyAbhihitatvAda bandhamamokSetyAdinA ca kevalaM tadUrIkaraNAnuSThAnasyAbhihitatvAt / joratnatrayAdika upAya haiM unheM bhI 'bandhapramokSa' zabdase grahaNa kara liyA gayA hai / bandhapramokSakA athavA inake upAyakA anveSaNa karanekA jisakA svabhAva hai vaha bandhapramokSAnveSI hai / jo aNoddhAtanakuzala aura bandhapramokSAnveSI hai vahI medhAvI hotA hai| zaGkA -jo aNodvAtanameM kuzala hai vahI to bandhapramokSAnveSI hai / phira isa prakArake kathanase to donoM zabdoM ke arthoM meM paraspara meM samAnatA AjAnese punaruktidoSakA prasaGga AtA hai| uttara - yaha bAta nahIM hai-" aNoddhAtanakhedajJa " isa zabda se "mala aura uttarabheda viziSTa yogake nimittase gRhIta aura kaSAyase sthitiyukta, aise karmoMkI baddha spRSTa, nidhanta aura nikAcitarUpa badhyamAna avasthAoMkA aura karmoMko dUra karanevAle upAyoMkA vaha samyagjJAtA hai " yaha artha pratipAdita kiyA gayA hai| 'bandhapramokSAnveSI' isa zabda se sirpha unako dUra karanevAle anuSThAnakA pratipAdana kiyA gayA hai| tene paNa adhaprameAkSa zabdathI grahaNa karavAmAM Avela che. khaMdhapramAkSanuM, athavA tenA upAyAnu' anveSaNa karavAnA jene svabhAva che te madhaprameAkSAnveSI che. je aNodghAtanakuzaLa ane madhuprameAkSAnveSI che te ja medhAvI hAya che. zakA--je aNodghAtanamAM kuzaLa che te ja adhaprameAkSAnveSI che, e prakAranA kathanathI to anne zabdonA arthomAM parasparamAM samAnatA AvavAthI punarUkti doSanA prasaMga Ave che. uttara--me vAta nathI " aNoddhAtanakhedajJa " yA zabdathI " mUla ane uttarabhedaviziSTa cAganA nimittathI gRhIta ane kaSAyathI sthitiyukta evA karmInI khaddha, sRSTa, nidhatta ane nikAcitarUpa madhyamAna avasthAnA, ane tevA karmane dUra karavAvALAM upAyAnA te samyajJAtA che " A artha pratipAhita karela che. tathA -- bandhapramokSAnveSI ' yA zabdathI ista tene dUra 42nAra anuSThAnanu pratipAdana karela che. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 363 363 adhya0 2. u. 6 nanu yazcaitAdRzaH sa kevalI chadmastho vA ? procyate-kevalino'NoddhAtetyAdivizeSaNAsambhavAcchadmasthasya grahaNam / kevalinastarhi kiM syAditi darzayati-'kuzala' ityAdi / kuzalA kevalI tIrthaGkaraH sAmAnyakevalI vA punaH na baddhaH ghAtikarmaNo nAzAt, na muktaH bhavopagrAhikarmasattvAt / vAhyAbhyantarasAvadhAnuSThAnaizca muktaH, bhavopagrAhikameNaH sattvena baddho'pi / yadvA chadmastha eva kuzalapadenocyate, tena kuzalaH prAptaratnatrayaH, na baddhaH anantAnubandhyAdikaSAyAnalopazamAdisattvAt , na muktaH idAnImapi tatkarmasattvAt , ajJAnAviratimithyAtvaizva muktaH, prazastaistu cAritratapovinayAdibhirvA na muktH||09|| zaGkA-jo aisA hotA hai vaha kauna hai? kevalI hai yA chadmastha ? uttara-kevalImeM : aNoddhAtanakhedajJa" ityAdi vizeSaNa saMbhavita nahIM hote haiM, ina donoM vizeSaNoMse to kevala chadmasthakA hI grahaNa huA hai| hAM "kuzala" isa zabdase kevalIkA grahaNa hotA hai, ve cAhe sAmAnyakevalI hoM cAhe tIrthaGkara hoN| ve na to baddha haiM; kyoM ki unake ghAtI karmoMkA abhAva ho cukA hai, aura na mukta hI haiM, kAraNa ki bhavopagrAhI karmoMkA unake sadbhAva hai / yadyapi bAhya aura Abhyantara sAvadya karmoMse ve mukta-rahita haiM to bhI bhavopagrAhI karmoMkI sattA honese ve baddha bhI haiN| ___ athavA-'kuzala' isa padase chadmasthakA hI grahaNa huA hai| jisane ratnaprayako prApta kara liyA hai vaha kuzala hai| vaha baddha nahIM hai, kyoM ki isake anantAnubandhI Adi kaSAyarUpa agnikA upazamAdi ho cukA hai| zaMkA-je evA che te koNa che? kevaLI che ke chastha? utta2-vaNImA " aNodghAtanakhedajJaH" tyAhi vizeSaNo samavita thA nathI. - manne vizeSaNothI to va chamasthanu 4 addthye| cha. hA "kuzala" A zabdathI kevaLInuM grahaNa thAya che te bhale sAmAnya kevaLI hoya ke tIrthaMkara hoya. teo baddha nathI, kAraNa ke teone ghAtI karmone abhAva thayela che, ane mukta paNa nathI. kAraNa ke pagAhI karmone tene sadbhAva che. je ke bAhya ane AtyaMtara sAvadya karmothI teo mukta-rahita che te paNa bhapagrAhI karmonI sattA hovAthI teo baddha paNa che. mathavA "kuzala' mA 54thI chasthanu a5 thayesa cha.gaNe 2tnatraya prApta karela che te kuzala che. teo baddha nathI, kAraNa ke tenA anaMtAnubaMdhI Adi kaSAyarUpa agninuM upazamAdi thaI cukela che. mukta eTalA mATe nathI ke A zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre caitAdRzaH kevalI chadmastho vA sa yadanuSThitavAn yaccAnutiSThati vA tadanyenApi sAdhunA'nuSTheyamiti darzayati- ' se jaM ca ' ityAdi / 364 mUlam - se jaMca Arabhe jaM ca nArabhe, aNAraddhaM ca na Arabhe chaNaM chaNaM pariNNAya lokasannaM ca savvaso // sU0 10 // chAyA - sa yaccArabhate yacca nArabhate, anArabdhaM ca nArabheta kSaNaM kSaNaM parijJAya lokasaMjJAM ca sarvazaH // sU0 10 // TIkA- 'saya ' - dityAdi, saH = tIrthaGkaraH sAmAnyakevalI prAptaratnatrayo munirvA jJAnAvaraNIyAdikarmApanayanAya yatkarma tapaHsaMyamavinayAdikaM ca Arabhate = vidadhAti ghaTate, parAkramate, yatate vA yacca tadviparItaM saMsArahetuM mithyAtvAviratyAdikaM mukta isaliye nahIM hai ki isa samaya bhI usake usa usa karmakA sadbhAva hai / ajJAna, avirati aura mithyAtva, inase vaha mukta - rahita hai; parantu prazasta cAritra, tapa aura vinayAdi se mukta-rahita nahIM hai / sU0 9 // isa prakAra ke cAhe kevalI hoM yA chadmastha, parantu unhoMne jisakA AcaraNa kiyA aura jo AcaraNa kara rahe haiM vaha anya sAdhuko bhI karanA cAhiye, isa bAta ko kahate haiM-' se jaM ca ' ityAdi / tIrthaGkara sAmAnyakevalI athavA ratnatrayake dhArI muni, ye " se " isa zabda se grahaNa kiye gaye haiM / inhoMne jJAnAvaraNIyAdika ATha karmoM ke nAza karaneke liye jina tapa saMyama aura vinayAdikoMkA anuSThAna- pAlana kiyA hai, inake pAlana karane meM jo parAkrama dikhalAyA hai, tathA inakI ArAdhanA karanemeM jo prayatna kiye haiM, aura inase viparIta saMsAra samaye paNa teAne te te karmanA sadbhAva che. ajJAna, avirati ane mithyAtva, tenAthI te mukta-rahita che paraMtu prazasta cAritra, tapa ane vinayAdithI muktarahita nathI. // sU0 9 u AvA prakAranA bhale kevaLI hoya ke chadmastha paraMtu teoe jenu AcaraNa karyuM ane je AcaraNa kare che te bIjA sAdhuoe paNa karavuM joI e. mAvAta he che--' se jaM ca ' ityAdi. tIrtha42, sAmAnya ThevaNI athavA ratnatrayadhArI bhuni, yo " se " zabdathI grahaNa karavAmAM Avela che. teoe jJAnAvaraNIyAdika ATha karmonA nAza karavA mATe je tapa saMcama ane vinayAdinu anuSThAna-pAlana karela che, tenu pAlana karavAmAM je parAkrama khatAvela che, tathA tenI ArAdhanA karavAmAM je prayatna karela che, ane tenAthI viparIta saMsAranA kAraNabhUta mithyAtva temaja avirati zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 365 prANAtipAtAdirUpASTAdazapApasthAnAni ca nArabhate na karoti na ghaTate na yatate na parAkramate vA / tadviparItamAcaratItyartho'pi / saMyataiH paJcamahAvratapAlanaM vidheyaM, saMsArakAraNaM mithyAkhAviratyAdikaM ca nAsevanIyamityabhiprAyaH / tadevAha - 'anArabdha'mityAdi, anAvdhaM kevalibhiH prAptaratnatrayaizchadmasthairvA anArabdham - anAcIrNa ca dvipaJcAzatkAraM nArabheta = na seveta, ca zabdAdyadArabdhaM tatkuryAdityartho'pi / anAcaraNIyamevAha - 'kSaNa' - mityAdi, kSaNaM kSaNaM, kSaNanaM kSaNa: - hiMsanaM, kAryakAraNayorabhedAda yena karmaNA kAraNabhUtena hiMsA kAryarUpA samutpadyate tatkarma kSaNaH, tam, ke kAraNabhUta mithyAtva evaM avirati Adi tathA prANAtipAtAdirUpa aThAraha (18) pApasthAnoM kA jisa prakArase inhoMne parityAga kiyA hai, unake choDanemeM jo apanI zakti prakaTa kI hai, aura jisa prakArakA prayatna kiyA hai, tathA ina avirati AdikoMse viparIta apanI pravRtti banAI hai. saMyatoMkA kartavya hai ki ve bhI pAMca mahAvratoMkA isI laganake sAtha pAlana kareM, aura saMsAra ke kAraNa - mithyAtva avirati Adi - kA parityAga kareM, svapna meM bhI inakA sevana na kareM / kevaliyoMne athavA ratna ko prApta hue chadmastha muniyoMne jinakA sevana nahIM kiyA, arthAt (52) prakAra ke jina anAcINa- anAcAroM kA anuSThAna nahIM kiyA unakA saMyati kabhI bhI sevana na kare / 66 adhya0 2. u. 6 sUtrameM Aye hue ca" zabdase isa prakAra artha hotA hai ki jo unhoMne pAlana kiyA hai vahI vaha pAlana kre| unhoMne kyA AcaraNa nahIM kiyA ? isako prakaTa karate haiM-' kSaNaM kSaNaM' ityAdi / 'kSaNa' zabdakA artha hiMsA hai / kArya aura kAraNameM abheda sambandhakI vivakSAse kAraNabhUta Adi tathA prANAtipAtArUipa aDhAra (18) pApasthAnAnA je prakAre teNe pari tyAga karela che, te cheDavAmAM je peAtAnI zakti pragaTa karela che, ane je prakAranA prayatna karela che, tathA A avirati AdithI viparIta peAtAnI pravRtti banAvI che. sayatAnuM kartavya che ke te paNa pAMca mahAvratAnuM tevI bhAvanAthI pAlana kare ane saMsAranAM kAraNu mithyAtva avirati Adino parityAga kare. svapnamAM paNa tenu sevana na kare. kevaLIAe, athavA ratnatrayaprApta chadmastha munie jenu sevana nathI karyuM arthAt khAvana prakAranA je anAcArAnuM anuSThAna nathI karyuM. tenu koI paNa saMcatI sevana na kare. sUtramAM AvelAM " ca " zabdathI e prakAre artha thAya che ke je teoe pAlana karela che te ja te pAlana kare. teoe zuM AcaraNa nathI karyuM ? te pragaTa are che' kSaNaM kSaNaM' ityAhi 'kSaNa' zamhano artha hiMsA che. artha bhane azzubhAM abhedasa khaMdhanI vivakSAthI kAraNabhUta karma dvArA je hiMsArUpa kArya utpanna thAya che zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 366 AcArAgasUtre tasya vIpsAyAM kSaNaM- kSaNaM, hiMsAjanakaM sakalaM karmetyarthaH, parijJAya=jJaparijJayA jJAtvA pratyAkhyAnaparijJayA parihatya ca / yadvA-kSaNaH saMyamAcArAvasaraH, tasya vIpsAyAM kSaNaHkSaNastaM parijJAya jJaparijJayA vidikhA, AsevanaparijJayA cA''sevya vicareta / api ca lokasaMjJAM ca lokasya asaMyatalokasya saMjJA saMjJAnaM zabdAdiviSayAsaGgajanyasukhaspRhA parigrahAdisaMjJA vA, tAM sarvazaH sarvaprakAreNa yogatrikakaraNatrikeNa parijJAya parihatya, yadvA-cazabdAdAtmaupamyena kSaNanaM na vidhyAt "jaha mama Na piyaM dukkhaM jANiya emeva savvajIvANaM " ityAdivacanAt / sarvathA prANAtipAtAdau na pravartata jisa karmake dvArA hiMsArUpa kArya utpanna hotA hai usa karmakA nAma kSaNa hai / yahA~ para vIpsA meM 'kSaNaM kSaNaM' yaha dvirukti hai| tAtparya isakA yaha hai ki hiMsAtmaka sakalakarmoM ko saMyamI jJaparijJAse jAnakara aura pratyAkhyAnaparijJAse inakA parityAga kara vicaraNa kre| ___ athavA-saMyamake AcaraNa karaneke pratyeka avasarako bhI saMyamI jJaparijJAse jAnakara aura AsevanaparijJAse isakA sevana kre| tathA lokasaMjJAkA sarva prakArase parityAga kare / asaMyata lokoMko zabdAdika viSayoMke sambandhase utpanna sukhakI jo cAhanA hotI hai usakA nAma lokasaMjJA hai| athavA parigrahAdikasaMjJAkA nAma bhI lokasaMjJA hai| saMyamI isa lokasaMjJAkA sarva prakArase arthAt tIna karaNa tIna yogase tyAga kre| " lokasaJjJAM ca sarvazaH " yahAM para jo "ca" AyA hai usase yaha bAta prakaTa kI gaI hai ki saMyamI samasta jIvoMko apane samAna samajha kara kabhI bhI hiMsAdika kAryomeM pravRtti na kare, kyoMki AgamakA te manu nAma kSaNa cha. maDI vIsAthI 'kSaNaM kSaNaM' 2 diti cha mero hiMsAjanaka sakala kamane saMyamI jJaparijJAthI jANIne ane pratyAkhyAnaparijJAthI tene parityAga karI vicaraNa kare. athavA saMyamanuM AcaraNa karavAnA pratyeka avasarane paNa saMyamI jJaparijJAthI jANI ane AsevanapariNAthI tenuM sevana kare. tathA lekasaMjJAne sarva prakArathI parityAga kare, asaMyata lekene zabdAdika viSayonA saMbaMdhathI utpanna sukhanI je cAhanA thAya che tenuM nAma lekasaMjJA che. athavA parigrahAdikasaMjJAnuM nAma paNa lokasaMjJA che, saMcamI A lokasaMjJAne sarva prakArathI arthAt traNa karaNa traNa cogathI tyAga kare. "lokasaMjJAM ca sarvazaH" 2200 2 'ca' za4 mAveza cha tanAthI e vAta pragaTa karI Apela che ke saMyamI samasta jIne potAnA samAna samajI keI vakhata paNa hiMsAdika kAryomAM pravRtti na kare, kAraNa ke AgamanuM vAkya zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya0 2. u. 6 saMyamAcaraNAdau ca pravarteteti sutrAzayaH / / sU0 10 // , yaca pUrvoktasakalaguNaviziSTastasya kiM bhavatItyAha - ' uddeso ' ityAdi / mUlam - uddezo pAsagassa natthi, bAle puNa nihe kAmasamaNunne asamiyadukkhe dukkhI dukkhANameva AvahaM aNupariyahaittibebhi / sU0 11 | // iya vIyajjhayaNassa chaTTo uddaso samatto // 26 // 367 chAyA uddezaH pazyakasya nAsti, bAlaH punaH sniha: kAmasamanujJo'zamitaduHkho duHkhI duHkhAnAmevAvartamanuvartate iti bravImi // sU0 11 // || iti dvitIyAdhyayanasya SaSTha uddezaH samAptaH || 2-6 // TIkA - 'uddeza' ityAdi / sUtramidaM tRtIyoddeze vyAkhyAtamiti / iti aarateesyArthastu prathamAdhyayanoktadizA'vaseyaH // mu0 11 // 66 vAkya hai kijaha mama Na piye dukkhaM, jANiya emeva savvajIvANaM" jisa prakAra duHkha hameM apriya hai usI prakAra vaha samasta jIvoMko bhI apriya hai| hiMsAdika kAryoM meM jIvoMko duHkha pahu~catA hai, aisA samajha kara saMyamI jana kabhI bhI prANAtipAtAdika kAryoM meM pravRtti na kare, aura na saMyamAcaraNase mukha moDe, arthAt saMyama meM pravRttizAlI bane, yahI sUtrakA Azaya hai / sU0 10 // jo saMyamI pUrvokta sakala guNoMse yukta hotA hai usake kyA hotA hai ? isakA khulAsA karate haiM- 'uddeso pAsagassa natthi ' ityAdi / isa sUtra kA vyAkhyAna isI adhyayanake tIsare uddezameM likhA jA cukA hai / ' iti bravImi ' isakA artha prathama uddezake anusAra jAna lenA cAhiye // sU0 11 // // AcArAGga sUtrake lokavijayanAmaka dUsare adhyayanake chaTThe uddezakA hindI-bhASAnuvAda samApta // 26 // che" jaha mama Na pithaM dukkhaM jANiya emeva savvajIvANaM " ne prAre duHkha amane apriya che te prakAre te samasta jIvAne paNa apriya che. hiMsAdika kAryomAM jIvane duHkha paheAMce che. evuM samajIne saMyamI jana kadi paNa prANAtipAtAdika kAryamAM pravRtti na kare, ane saMyamAcaraNathI dUra rahe nahi, arthAt saMyamamAM pravRttizALI ane, e ja sUtranA Azaya che. ! sU0 10 // je saMcamI pUrvokta sakaLa guNothI yukta bane che, tene zuM thAya che? tene khulAsA 42 che - ' uddeso pAsagassa natthi ' tyAhi. A sUtranuM vyAkhyAna A adhyayananA trIjA uddezamAM lakhAi gayela che. ' iti bravImi tenA artha prathama uddeza anusAra lAgI sevo // sU0 11 // , zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 AcArAgasUtre upasaMhAraHasminnadhyayane hi lokavijaye saGgo na kAryoM budhai trAdau ca mahAvrate'pyadRr3hatA mAno'pi heyastathA // vairAgyaM viSaye muneviharaNaM loke'pi nizrAkhyayA putrAdau mamatAM tyajenigaditaM tUddezaSaTakAnvite // 1 // ityAcArAGgasUtrasya lokavijayAkhyadvitIyAdhyayanasya AcAracintAmaNi ___TIkAyAM SaSTha uddezaH samAptaH // 2-6 // itizrI-vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApaka-pravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmAyaka-vAdimAnamardaka -zrIzAhUchatrapati-kolhApurarAjapradatta - 'jainazAstrAcArya'-padabhUSita-kolhApurarAjaguru-bAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAla-vrativiracitAyAm AcArAGgasUtrasyAcAracintAmaNiTIkAyAM lokavijayAkhyaM dvitIyamadhyayanaM sampUrNam // 2 // upasaMhAralokavijaya nAmaka isa prakaraNa, meM ye chai uddeza bhare, mAtAdikameM saMga adRDhatA, mahAvatoMmeM budha na kre| mAna tajana vairAgya viSayameM, ho vihAra jaganizrAse, putrAdikase mamatA haranI cha uddeza isa nizrAse // 1 // // iti AcArAgasUtrake lokavijaya-nAmaka dUsare adhyayanakI AcAracintAmaNi-TIkAkA hindIbhASAnuvAda saMpUNe // 2 // -: upasAra :lokavijaya nAmanA bIjA adhyayanamAM A cha udeze batAvyA che-jJAnIe mAtA vagerene saMga tyaje. mahAvratamAM daDhatA rAkhavI. abhimAna tyajavuM. viSayothI virakata thavuM. saMsArIone Azraye viharavuM. arthAt pacanapAcanAdika sAvadya kriyAone TALato thake gRhasthoe pitAne mATe karela niravagha AhAra pANIthI saMyama-cAtrAne nirvAha kare. tathA putra vagerenI mamatA tyajavI. e cha udeze temAM che. jenA AcArAMga sUtranA lakavijaya nAmanA bIjA adhyayananA chaThThA udezane guzatI manuvA sabhAsa. 2-1. A AcArAMgasUtranA lokavijaya nAmanA bIjA adhyayananI AcAra cintAmaNi-TIkAne gujarAtI anuvAda saMpUrNa. .rA zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / athAcArAGgasUtrasya zItoSNIyanAmakaM tRtIyamadhyayanam / dvitIyAdhyayanakathanAnantaraM zItoSNIyaM nAma tRtIyamadhyayanamabhidhIyate / asya dvitIyAdhyayanena sahAyamabhisambandhaH-zastraparijJAnAmakAdhyayananirdiSTavizivatabhAradhAriNo lokavijayAkhyadvitIyAdhyayanoktasaMyamamanutiSThato'pAstasamastakaSAyAdilokasya paramapadamArurukSorakasmAt zItoSNAH anukUlapatikUlAH parIpahAH samutpadyante / teSu strIparISahasatkAraparISahAvevAnukUlAvanye viMzatisaMkhyakAH parISahAH pratikUlAH / teSAM harSaviSAdaparityAgapUrvakaM prasahanaM kartavyamiti sambandhAbhidhAyakamidamadhyayanam / atra catvAra uddezAH santi / tatra AcArAgasUtrakA zItoSNIyanAmaka tRtIya adhyayana dvitIya adhyayanake bAda aba isa zItoSNIya nAmaka tRtIya adhyayana prArambha hotA hai| dvitIya adhyayanake sAtha isa adhyayanakA isa prakArase sambandha hai ki zastraparijJAnAmaka adhyayanameM jina viziSTa vratoMke dhAraNa karanekA vidhAna kiyA gayA hai una vratoMke pAlanevAle, tathA lokavijaya nAmaka dvitIya adhyayanameM pratipAdita saMyamake anuSThAna karanevAle, samasta kaSAyalokake nirAkaraNa karanevAle aura paramapada jo mokSa usameM pahuMcanekI icchAvAle aise saMyamI muni akasmAt utpanna zItauSNa arthAt anukUla pratikUla parISahoMko sahana karate haiM / parISaha 22 bAIsa prakArake haiM, unameM strIparISaha aura satkAraparISaha hI anukUla haiM, bAkIke 20 bIsa parISaha pratikUla haiM / ina saba parISahoMko harSa viSAda AcArAMga sUtranuM zIrNayanAmanuM trIju adhyayana. bIjA adhyayana bAda have zItaNIya nAmanA trIjA adhyayanane prAraMbha thAya che. bIjA adhyayananI sAthe A adhyayanane e prakAre saMbaMdha che ke zastraparijJA nAmanA adhyayanamAM je viziSTa vrate dhAraNa karavAnuM vidhAna karela che, te vratanA pALavAvALAM, tathA lekavijaya nAmanA bIjA adhyayanamAM pratipAdita saMyamanuM anuSThAna karavAvALAM, samasta kaSAyelekanuM nirAkaraNa karavAvALA ane paramapada je mokSa temAM pahoMcavAnI IcchAvALAM evAM saMyamI muni akasmAta utpanna zIta-uSNa arthAt anukULa pratikUla pariSaha sahana kare che. parISaha bAvIsa prakAranA che. temAM strI parISaha ane satkAra parISaha, e be parISaha ja anukULa che. bAkInA 20 bIsa parISaho pratikULa che. A saghaLAM parISahIne harSa viSAda zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 370 AcArAGgasUtre prathamoddeze bhAvasutAnAM doSA jAgratAM ca guNAH pradarzitAH // 1 // dvitIye bhAvanidrAvatAM duHkhAnubhavaH pradarzitaH // 2 // tRtIye saMyamAcaraNamantareNa kevalaM duHkhasahanAdeva zramaNo na bhavatIti kathitam // 3 // caturthe tu vAntavat kaSAyAstyAjyAH, pApakarmaNazca viratiH, tathA viditavedyasya saMyamaH pratibodhitaH, tathA kSapakazreNipraviSTAnAM ca saMyaminAM mokSo bhavatItyAveditam // 4 // choDa kara saMyamIko sahana karanA cAhiye / isa prakArake sambandhakA pratipAdana karanevAlA yaha adhyayana hai / isameM 4 cAra uddeza haiM / unameM - prathama uddezameM bhAvasupta saMyamiyoMke doSa aura jagate hue saMyamiyoMke guNa dikhalAye gaye haiM 1 / dvitIya uddezameM - 'bhAvanidrAvAle saMyamiyoMko duHkhoMkA anubhava karanA par3atA hai' yaha bAta dikhalAI gaI hai 2 / tRtIyauddezameM - ' saMyamAcaraNake vinA kevala duHkhoMke sahana karane mAtra sAdhu nahIM hotA hai' yaha viSaya pratipAdita kiyA gayA hai 3 / caturtha uddezameM - ' vamana - chardita kiye hue annake samAna kaSAya tyAga karane yogya haiM, pApakarma pariharaNIya hai, tathA padArthoMke svarUpako jAnanevAle saMyamI munike liye saMyama ArAdhanIya hai, evaM kSapakazreNimeM prApta hue sAdhujanoM ko muktikA lAbha avazyaMbhAvI hai' Adi saba viSaya prakaTa kiye gaye haiM 4 / cheDIne saMyamIee sahana karavA joIe. A prakAranA saMbaMdhanuM pratipAdana karavAvALu A adhyayana che. temAM cAra uddeza che. temAM-- prathama uddezamAM bhAvasupta saMcamIenA doSa ane jAgatA saMyamIonA guNu batAvavAmAM Avela che. 1. khIjA uddezamAM bhAvanidrAvALA saMyamIone duHkhonA anubhava karavA paDe che, mevAta tAvapAbhAM bhAvI che. 2. trIjA uddezamAM * saMyamAcaraNa vinA kevaLa duHkhA sahana karavA mAtrathI kAi sAdhu banI zakatA nathI' e viSaya pratipAdita karavAmAM Avela che. 3. ceAthA uddezamAM--' vamana--dvaiita karelA anna samAna kaSAya tyAga karavA yogya che, pApakama pariharaNIya che tathA padyArthInA svarUpane jANavAvALA sacamI suni mATe sacama ArAdhanIya che, temaja kSakazreNimAM prApta thayelAM sAdhujanone muktinA lAbha avazya bhAvI che' Adi saghaLA viSaya pragaTa karavAmAM Avela che, 4. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 371 zItoSNIya-adhya0 3. u. 1 dvitIyAdhyayanasya caramasUtreNAsyaivamabhisambandhaH-tatra ".."duHsvI duHkhAnAmeyAvartamanuparivartate" ityuktaM, tadihApi "bhAvasuptA duHkhino duHkhAnAmevAvartamanuvartante " iti pratibodhayitumAha-' suttA amuNI' ityaadi|| mUlam -suttA amuNI, sayA muNiNo jAgaraMti // sU0 1 // chAyA--suptA amunayaH, sadA munayo jAgrati // sU0 1 // TIkA-amunayaH gRhasthAH suptAH=bhAvataH suptAH mithyAtvAjJAnamayanidrAvyAmohitAH hiMsAdyAsravadvAreSu satataM pravRttAH santi / suptA hi dvividhA bhavanti dravyato bhAvatazca / tatra nidrApramAdavanto dravyasuptAH, yadvA-zithilitanayanapracArAGgopAGgAvispaSTacetanAvasthApannAH dravyasuptAH / bhAvasuptAstvabhihitA eva / ___ dvitIya adhyayanake antima sUtrake sAtha isa adhyayanakA isa prakAra sambandha hai--usa adhyayanakA antima sUtra ". . . 'dukkhI dukkhANameva AvaTai aNupariyaTTai" (duHkhI duHkhAnAmevAvarttamanuparivartate) yaha hai, isakA bhAva yaha hai ki-duHkhI duHkhoMkI paraMparAkA hI anuvartana karate haiN| jisa prakAra yaha bAta usa adhyayanameM kahI gaI hai usI prakAra yahAM para bhI-'jo bhAvasupta duHkhI haiM ve duHkhoMkI hI paramparAkA anubhava karate haiM ' isa viSayako samajhAneke liye kahate haiM-'suttA amuNI' ityAdi / ____ amuni zabdakA artha gRhastha hai| ye bhAvase supta-soye hue haiN| mithyAtva ajJAnamaya nidrAse vyAmohita mativAle hote hue ye prANAtipAtAdika jo koMke Aneke dvAra haiM unameM nirantara pravRttizAlI haiN| supta do prakArake hote haiM-(1) dravyase aura (2) bhAvase / nidrApramAda bIjA adhyayanA aMtima sUtranI sAthe A adhyayanane A prakAre saMbaMdha che, te madhyayananu matima sUtra " .........."dukkhI dukkhANameva AvaDhe aNupariyaTTai" ("duHkhI duHkhAnAmevAvartamanuparivartate) se che. te mApa ye cha ? duHkhI duHkhonI paraMparAnuM ja anuvartana kare che, jevI rIte A vAta te adhyayanamAM kahevAmAM Avela che tevI rIte A ThekANe paNa "je bhAvasupta duHkhI che teo paNa duHkhanI ja paraMparAne anubhava kare che. A viSayane samajAvavA mATe kahe cha-'sutnA amuNI' chatyAhi. amuni zabdano artha gRhastha che. e bhAvathI supta-sutelA che. mithyAtva ajJAnamaya nidrAthI vyAhita mativALA hovA chatAM prANAtipAtAdika je karmonA AvavAnA dvAra che temAM niraMtara pravRttizALI che. supta be prakAranA hoya che - zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 AcArAgasUtre dravyasuptAstaskarAdinA maNimANikyaratnAdyapahAreNa yathA'ntardAhadAridrayadaurbhAgyAdilakSaNaparitApakalApamanubhavanti tathA bhAvasuptA api pramAdAdinA samyajJAnadarzanacAritrAdyAtmakaratnApahArAdIrghasaMsAraparibhramaNena janmajarAmaraNAdilakSaNavividhaparitApakalApamanubhavanti / ___ munayaH mokSamArgAdavicalanto labdhasamyagbodhAH anagArAH, sadA-anavarataM jAgrati-mithyAtvAdinidrApagamena iSTAniSTaprAptiparihArArthaM yatanayA gamanAdi zAlI jo hai ve dravyase supta hai / athavA jisameM netroMkA pracAra zithila ho jAtA hai tathA aGga-upAGgoM kI kriyA bhI jahAM zithila ho jAtI hai, aisI aspaSTa cetanAkI avasthAse jo yukta haiM ve bhI dravyase supta haiM, arthAt nidrAvasthAvAle prANI dravyasupta haiM / ye dravyasupta jIva jisa prakAra coroM vagairahake dvArA maNi mANikya aura ratnAdika dravyake curAye jAne se antardAha evaM dAridraya daurbhAgyAdirUpa aneka santApoMkA anubhava karate haiM usI prakAra bhAvasupta prANI bhI pramAda Adike dvArA samyagjJAna samyagdarzana aura samyakcAritrarUpa ratnoMke curAye jAnese dIrgha saMsArameM paribhramaNajanya janma jarA aura maraNa Adi rUpa aneka santApoMko bhogate rahate haiN| muni sadA jagate haiM / mokSamArgase jo vicalita nahIM hote haiM unakA nAma muni hai| ye nirantara saceta rahate haiM, arthAta mithyAtvAdi nidrAke vinAza honese iSTakI prApti aura aniSTa ke parihArake liye yatanAse (1) dravyathI mane (2) mAthI. nidrApramANI 2 temA dravyathA susta cha, athavA jemAM AMkhone pracAra zithila thaI jAya che tathA aMga upAMgenI kriyA paNa jyAM zithila thaI jAya che, evI aspaSTa cetanAnI avasthAthI je yukta che teo paNa dravyathI supta che. arthAt nidrAvasthAvALA prANI dravyasupta che. e dravyasuSma jIva je prakAre cAra vigere dvArA maNi-mANeka-ratnAdika dravya AdinA corAI javAthI antardAha ane dAridrazya durbhAgyAdi-rUpa aneka saMtApine anubhava kare che te prakAre bhAvasukha prANI paNa pramAda Adi dvArA samyajJAna samyagdarzana ane samyakracAritrAdirUpa ratna cerAI javAthI dIrgha saMsAramAM paribhramaNajanya janma jarA ane maraNa AdirUpa aneka saMtApane bhegavatAM rahe che. muni sadA jAgatA rahe che. mekSamArgathI je vicalita thatA nathI, tenuM nAma muni che. eo niraMtara saceta rahe che, arthAt mithyAtvAdi nidrAnA vinAza thavAthI ISTanI prApti ane aniSTanA parivAra mATe yatanAthI gamanAdika zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 373 zItoSNIya-adhya0 3. u. 1 373 kurvantaH samyagjJAnacAritropArjane pravRttAH santItyarthaH / yadyapi kvacidAcAryAnujJayA prathamapauruSyAm utsaMgatazca dvitIyatRtIyapauruSyordIrghasaMyamAdhArabhUtasya zarIrasya sthityartha nidrAM bhajanti tathApi munayaH sadA bhAvato jAgarUkA eva / dharmApekSayA suptajAgradavasthe iha prigRhiite| ___ munayo dvidhA bhavanti dravyato bhAvatazca / tatra dravyamunayastAvat-liGgamAtradhAriNaH, asaMyamapariNAmapariNatAH, avasannapArzvasthAdikAH / eSAM nAtrAdhikAraH, amunikoTau teSAM samAviSTatvAt / adhikArazcAtra bhAvamunInAm / te ca bhAvamunayaH gamanAdika kriyAe~ karate hue bhI samyagjJAna aura samyakacAritrake upArjana karanemeM hI pravRttizIla rahA karate haiM / yadyapi kabhI 2 AcArya mahArAja kI AjJAse yerAtrikI prathama pauruSI meM aura utsarga se dvitIya tRtIya pauruSI meM dIrgha saMyamake AdhArabhUta zarIrakI sthitike liye nidrA lete haiM to bhI ye sadA bhAvase jAgarUka-jagate hue-hI rahate haiN| supta avasthA aura jAgrata avasthA kA sambandha yahAM dharmakI apekSAse grahaNa kiyA gayA hai| ___ muni do prakArake hote haiM-(1) dravyase aura (2) bhAvase / liGgamAtrako dhAraNa karanevAle dravyamuni haiM / inakA pariNAma asaMyamameM pariNata rahA karatA hai / avasanna pAsatthAdika isI zreNike haiN| inakA yahAM prakaraNa nahIM hai, kyoM ki ye dravyaliGgI amuniyoMkI koTimeM Ate haiN| yahAM para bhAvamuniyoMkA prakaraNa cala rahA hai ataH unhIMkA yahAM para vicAra hogaa| ve bhAvamuni cAritramohanIya karmake kSayopazamase tathA kriyAo karatAM karatAM paNa samyajJAna ane samyakracAritranuM upArjana karavAmAM ja pravRttizIla rahyA kare che. joke kayAreka AcArya mahArAjanI AjJAthI e rAtrinI prathama porasImAM, ane utsargathI dvitIya tRtIya porasImAM dIrgha saMyamanA AdhArabhUta zarIranI sthiti mATe nidrA le che te paNa muni sadA bhAvathI jAgarUka-jAgatAM ja rahe che. supta avasthA ane jAgrata avasthAne saMbaMdha AMhI dharmanI apekSAthI grahaNa karavAmAM Avela che. muni me prA2nA hAya che. (1) dravyathI mane (2) mAthI. mAtranadhAraNa karavAvALA dravyamuni che. tenuM pariNAma asaMyamamAM pariNata rahyA kare che. ane sanna pAsasthAdika tevI zreNinA che. tenuM ahIM prakaraNa nathI, kAraNa ke e dravyaliMgI amunionI kaTimAM Ave che. A ThekANe bhAvamunionuM prakaraNa cAlI rahyuM che. mATe teone A ThekANe vicAra thaze. te bhAvamuni cAritramehanIya zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre cAritramohanIyakSayopazamakSayasamutpannasvarUpaparAyaNAH, kaSAryodrekarahitAH samarasakandAyamAnAH samyagdarzanajJAnacAritrArAdhakAH, prazastayogasAdhakAH, samitiguptidhArakAH, nizcayavyavahArapracArakAH, AsravavarjitAH saMvegAdilakSaNayuktAH, yathArthopayogena dravyArthikaparyAyArthikanayena svarUpavedinaH, karmarajohArakAH, khopari sadaramukhavatrikAdhArakAH, viMzatisthAnakasamArAdhakAH, devAsuranarajanitatrividhopasargasahanazIlAH, zAstroktAcAravicAraparipAlakAH, jJAtaparamArthA bhavanti / ta eva sadA = nirantaraM jAgrati mabudhyante - heyopAdeyavivekapUrvakaM sakalapariSahaprasahanaM prakurvANAH saMyamAnuSThAnaM samAcarantItyarthaH / 374 " kSayase samutpanna nija AtmasvarUpameM lavalIna rahate haiN| kaSAyoMke udreka se rahita hote haiM / samatArUpI rasake kanda hote haiN| pAMca samiti aura tIna guptike dhAraka hote haiM / nizcaya aura vyavahAra ke pracAraka hote haiM / AsravadvAroMse rahita tathA saMvegAdika-lakSaNoMse yukta hote haiM / jisa nayA jahAM upayoga hotA hai vahAM usI nayakA upayoga karanevAle hote haiM, arthAt jahAM dravyArthika nayakI pradhAnatA se vastutastvakA nirNaya hotA ho vahAM paryAyArthika nayakI gauNatA kara usI nayase usake svarUpakA nirNaya karate haiM, jahAM paryAyArthika nayase vastuke svarUpakA nirNaya hotA ho vahAM usa nayase itara - dravyArthika nayako gauNakara vastuke svarUpakA nirNaya karate haiM; kintu apane Agrahase kisI bhI vastukA ekAntarUpase nirNaya yA pratipAdana nahIM karate haiM / AtmAke Upara anAdi kAlase caDhI huI karmarUpI dhUliko nAza karanevAle hote haiM / mukhapara dorAsahita mukha kA~nA kSayApazamathI tathA kSayathI samrutpanna nija AtmasvarUpamAM Ana Mti rahe che. kaSAyeAnA udrekathI rahita hoya che. samatArUpI rasanA eka hAya che. pAMca samiti ane traNa guptinA dhAraka hAya che. nizcaya ane vyavahAranA pracAraka hAya che. AzravadvArathI rahita ane saMvegAdika lakSaNAthI sahita haiAya che. je nayanA jyAM upayoga thAya che, tyAM te nayanA upayoga karavAvALA hoya che. arthAt jyAM draSyArthika nayanI pradhAnatAthI vastutatvanA nirNaya thatA hAya tyAM paryAyArthika nayanI gauNutA karI te nayathI tenA svarUpanA nirNaya kare che. jyAM paryAyArthika nayathI vastu svarUpanA ni ya thatA hoya tyAM te nayathI khIjA--dravyAdika nayane gauNa karI vastunA svarUpanA nirNaya kare che, paNa peAtAnA AgrahathI keAI paNa vastunA ekAntarUpathI nirNaya agara pratipAdana karatA nathI. AtmAnI upara anAdi kALathI caDhelI karmarUpI dhULano nAza karavAvALAM hoya che. mukha upara zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 375 zItoSNIya-adhya0 3. u. 1 te hi darzanAvaraNIyakarmavipAkodayAt saMyamAdhArazarIrasthityartha nidropagatA dravyataH suptA api darzanamohanIyarUpamahAnidrApagamAt samyagjJAnadarzanacAstriArAdhakatvena sadA jAgarUkA eva / tatra jinakalpino rAtrau praharamekaM sthavirakalpinastUtsargataH maharadvayaM svapanti / vastrikA-muMhapattIke dhAraka hote haiN| bIsa sthAnoMkI acchI taraha ArAdhanA karanevAle hote haiM / deva, asura tathA manuSya, ina tInoM dvArA kiye gaye tIna prakArake upasargoM ko sahaneke svabhAvavAle hote haiN| zAstroMmeM jina 2 AcAra-vicAroMkA pAlanA batalAyA hai una 2 AcAra-vicAroMko pAlanevAle hote haiM / paramArthake jJAtA hote haiM / aise ye bhAvamuni hI sadA jAgarUka hote haiM, arthAt heya aura upAdeyake vivekapUrvaka sakala parISahoM ko jItate hue sayamake ArAdhanameM sadA dattAvadhAna rahate haiN| __ yadyapi ye darzanAvaraNIya karmake vipAkodayase saMyamake AdhArabhUta zarIrakI sthitike liye nidrA lete haiM, isa apekSAse ye dravyase supta haiM, to bhI darzanamohanIyarUpa mahAnidrAke vinAzase utpanna samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakacAritrake ArAdhaka honese ye sadA jAgarUka hI rahate haiM / jinakalpI muni rAtrimeM eka prahara sote haiM, kyoM ki inakA isI prakArakA kalpa hai / sthavirakalpI muni utsargase do prahara sote haiN| derAsahita mukhavastrikA-muhapattInA dhAraka hoya che. vIsa sthAnanI sArI rIte ArAdhanA karanArA hoya che. deva, asura tathA manuSya ema traNe dvArA karavAmAM AvelAM traNa prakAranA upasargone sahana karavAnA svabhAvavALA hoya che. zAstromAM je je AcAra vicArenuM pAlana karavAnuM batAvela che te te AcAra vicAronA pALavAvALAM hoya che. paramArthanA jJAtA hoya che. evA e bhAvamuni ja sadA jAgarUka heya che, arthAt heya ane upAdeyanA vivekapUrvaka sakaLa parISahene jItatAM saMyamanA ArAdhanamAM sadA dattAvadhAna rahe che. jo ke teo darzanAvaraNIya karmanA vipAkanA udayathI saMyamanA AdhArabhUta zarIranI sthiti mATe nidrA le che, A apekSAthI e dravyathI supta che te paNa darzananehanIyarUpa mahAnidrAnA vinAzathI utpanna samyagdarzana samyajJAna ane samyakracAritranA ArAdhaka hovAthI sadA jAgarUka ja rahe che. janakalpI muni rAtrimAM eka prahara suve che, kAraNa ke tene A prakArane kahyuM che. sthavirakalpI muni utsargathI be prahara suve che. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 AcArAgasUtre zayanaM jAgaraNaM cAtra dharmArAdhanamadhikRtyAbhidhIyate, ato dravyabhAvabhedena suptAnAM jAgratAM ca madhye kasya dharmArAdhanaM bhavati kasya neti bhaGgacatuSTayaM pradazyate (1) dravyataH suptaH, bhAvato jAgarti / (2) bhAvataH suptaH, dravyato jAgarti / (3) dravyato'pi jAgati, bhAvato'pi jAgarti / (4) dravyato'pi suptaH, bhAvato'pi suptaH / atra prathamabhaGgavato dharmArAdhanaM bhavati 1 / dvitIyasya na bhavati 2 / sonA aura jAganA, ye donoM bAteM dharmake ArAdhana karanekI apekSAse yahAM kahI gaI hai| isaliye dravya aura bhAvake bhedase sonevAloMke tathA jAganevAloMke bIcameM kauna dharmakA ArAdhaka hotA hai, kauna nahIM hotA hai ? isa bAtako cAra bhaMgoMse dikhalAte haiM (1) dravyase supta hai para bhAvase jAgrata hai| (2) bhAvase supta hai para dravyase jAgrata hai / (3) dravyase jAgrata hai aura bhAvase bhI jAgrata hai| (4) dravyase bhI supta hai aura bhAvase bhI supta hai| ina cAra bhaMgoMko lekara jaba vicAra kiyA jAtA hai to jo dravyase to supta hai para bhAvase jAgrata hai, aise prathama bhaMgavAleko dharmakA ArAdhana hotA hai| dvitIya bhaMgavAleko nahIM hotA hai, kAraNa ki yaha bhAvase hI supta hai, dravyajAgarUkatA to dharmArAdhanameM kAryakArI hI nahIM hai| - sUvuM ane jAgavuM e baMne vAto dharmanuM ArAdhana karavAnI apekSAthI ahIM kahevAmAM Avela che, jethI dravya ane bhAvanA bhedathI suvAvALAnI tathA jAgavAvALAnI vacamAM dharmanuM ArAdhana kone thAya che? ane kene thatuM nathI ? A vAtane cAra baMgathI bhatAve che. (1) je dravyathI supta che paNa bhAvathI jAgRta che. (2) je bhAvathI supta che paNa dravyathI jAgRta che. (3) 2 dravyathI jagata cha bhane mAthI 5 ta cha. (4) je dravyathI paNa supta che ane bhAvathI paNa susa che. A cAra bhaMgane laIne jyAre vicAra karavAmAM Ave che tyAre je dravyathI te suta che paNa bhAvathI jAgRta che, evA prathama bhaMgavALAne dharmanuM ArAdhana thAya che, bIjA bhaMgavALAne nahi, kAraNa ke te bhAvathI ja sukha che. dravya jAgarUkatA dharmArAdhanamAM kAryakArI nathI. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zItoSNIya-adhya0 3 u. 1 377 tRtIyabhaGgavato dravyato bhAvatazca jAgrataH samyagjJAnAdirUpo dharmaH sucArurUpeNa sampadyate / muninA sadA tRtIyabhaGgavataiva bhAvyamato bhagavatA kathitam-" muttA amuNI sayA muNiNo jAgaraMti"-suptA amunayaH sadA munayo jaagrti-iti| caturthabhaGgavatazca sarvathA dharmArAdhanaM na bhavati, tasya mithyAtvodayaprAbalyAt 4 / ___dravyasupto hi nidrayA bhavati / sA ca paJcavidhA (1) nidrA, (2) nidrAnidrA, (3) pracalA (4) pracalApracalA (5) styaanddhiH| tAsu nidrAnidrA-pracalApracalA-styAnaddhirUpaM nidrAtrikaM durantam / etatrikodaye bhavasiddhiko'pi samyaktvaM na labhate / asya bandho hi mithyAdRSTiguNasthAne tRtIya bhaMgavAleko sucArurUpase samyagjJAnAdirUpa dharmakI ArAdhanA hotI hai; kAraNa ki yaha dravyase aura bhAvase-donoM prakArase sadA jAgarUka hai| muniko sadA isa tRtIyabhaMgavAlA hI honA caahiye| isIliye bhagavAnane kahA hai ki-"suttA amuNI, sayA muNiNo jAgaraMti / " ( suptA amunayaH sadA munayo jAgrati ) / caturtha bhaMgavAleke dharmakA ArAdhana sarvathA hai hI nahIM; kyoM ki yaha dravya aura bhAva, ina donoM prakArase soyA huA hai, arthAt isameM mithyAtvake udayakI prabalatA hai| ___dravyakI apekSAse suptAvasthA nidrAse hotI hai| vaha nidrA pAMca prakAra kI hai-(1) nidrA, (2) nidrAnidrA, (3) pracalA, (4) pracalApracalA, (5) styaanddhi| __inameM nidrAnidrA, pracalApracalA, aura styAnarddhi, ye tIna nidrAe~ jIvoMko bahuta duHkhadAyI haiN| ina tInoMke udayameM bhavasiddhika (muktigAmI) trIjA bhaMgavALAne sucArUrUpathI samyagarAnAdirUpa dharmanI ArAdhanA thAya che, kAraNa ke te dravyathI ane bhAvathI-banne prakArathI sadA jAgarUka che. munie sadA A trIjA bhaMgavALA banavuM joIe. mATe bhagavAne kahyuM che ke " suttA amuNI sayA muNiNo jAgaraMti / " (suptAH amunayaHH sadA munayo jAgrati ) cothA bhaMgavALAne dharmanuM ArAdhana sarvathA che ja nahi, kAraNa ke e dravya ane bhAva, e banne prakArathI paNa sutela che, arthAt temAM mithyAtvanA udayanI prabaLatA che. dravyanI apekSAthI suNAvasthA nidrAthI thAya che te nidrA pAMca prakAranI che, (1) nidrA, (2) nidranidrA, (3) prayadA, (4) prayAprayadA, (5) styAnAdi. - temAM nidrAnidrA, pracalA pracalA, ane svAddhi, e traNa nidrAo jene ghaNuM duHkhadAyI che. A traNanA udayamAM bhavasiddhika (muktigAmI) jIva paNa zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre sAsvAdanaguNasthAne cAnantAnubandhikaSAyabandhena saha bhavati, kSayastu navamA'nirvRttibAdaraguNasthAnasya navasu bhAgesu madhye prathamabhAgasthakAlasya kiyatsu saMkhyeyAMzeSu gateSu satsu jAyate / nidrApracalayorudayaH sAmAnyadarzanAvaraNIyakarmodayAdbhavati / bandhoparamo'pUrvakaraNanAmakASTamaguNasthAnakAlasya saMkhyeyabhAgAnte jAyate, tatpazrAnnUtanabandhAbhAvAt / kSayazca kSINamohAkhyadvAdazaguNasthAnasya caramasamayadvaye'vaziSTe sati bhavati / etayorudayastu upazAntakrodhopazAntamohayorapi bhavatIti nidrApramAdasya durantasvaM vijJeyam / 378 jIva bhI samyaktvako prApta nahIM kara sakatA hai / inakA bandha mithyAdRSTi nAmaka prathama guNasthAnameM aura sAsvAdana nAmaka dvitIya guNasthAnameM anantAnubandhI kaSAya ke bandhake sAtha jIvoMko hotA hai, aura kSaya navameM anivRttibAdara guNasthAnake nau 9 bhAgoMmeMse prathama bhAgake kAlake jaba kitaneka saMkhyAta aMza vyatIta ho jAte haiM taba hotA hai| nidrA aura pracalAkA udaya sAmAnya darzanAvaraNIya karmake udayase hotA hai / inake bandhakA abhAva apUrvakaraNa nAmake AThaveM guNasthAnake saMkhyAtaveM bhAgake antameM hotA hai / usake bAda inake nUtana bandhakA abhAva ho jAtA hai| inakA kSaya bhI kSINamoha nAmake bArahaveM guNasthAnake antima do samayoM ke avaziSTa rahane para hotA hai / ina donoMkA udaya dasaveM aura gyArahaveM guNasthAnaka takake jIvoMmeM bhI hotA hai| isI liye nidrApramAdakI durantatA hai, arthAt isakA anta honA bar3A kaThina hai / samyakatvane prApta karI zakatA nathI, tenA baMdha mithyASTi nAmanA prathama guNa sthAnamAM, ane sAsvAdana nAmanA bIjA guNasthAnamAM anantAnuba'dhI kaSAyanA madhanI sAthe jIvAne thAya che, ane kSaya navamAM anivRttikhAdaraguNasthAnanA nava bhAgAmAMthI prathama bhAganA kALanA jyAre keTalAka sakhyAta aMza vyatIta thaI jAya che tyAre thAya che. nidrA ane pracalAne udbhaya sAmAnya darzanAvaraNIya karmanA udayathI thAya che. tenA baMdhanA abhAva apUrvakaraNa nAmanA AThamA guNusthAnanA sakhyAtamAM bhAganA aMtamAM thAya che. tyArabAda tene nUtana badhanA abhAva thai jAya che. tenA kSaya paNa kSINameAha nAmanA khAramA guNasthAnanA aMtima e samayeAnA avaziSTa rahevA para thAya che. e bannenA udaya dazamA ane agIyAramA guNusthAna sudhInA jIvAmAM paNa thAya che, mATe nidrApramAdanI durantatA che, arthAt tenA aMta thavA ghaNuM kaThina che, zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zItoSNIya-adhya0 3. u. 1 dravyabhAvasuptaviSaye vivekadakSaH sukhamanubhavati / yathA pathi taskarAdibhaye samupasthite vivekI svAtmanaH sApAyanirapAyaviSayakaM vivekamAlambya palAyanAdikAM kriyAM kurvANaH sukhabhAgbhavati / evaM munirapi samyagjJAnAtmakavivekavattvena sadA pramAdAdibhayAd jJAnAcArAdisamArAdhanAvadhAnarUpAM jAgradavasthAM bibhrANaH zivasukhabhAgbhavati / uktaJca dravyasupta aura bhAvasuptake viSayameM vivekadakSa prANI sukhakA anubhava karatA hai, arthAt jo muni isa bAtako samajhatA hai ki dravyasupta avasthA aura bhAvasupta avasthA AtmAke liye sadA duHkhadAyI haiM, isaliye ina avasthAoMkA sadA parihAra karanA cAhiye, ina avasthAoMmeM vartamAna prANIkA kabhI bhI kalyANa nahIM hotA hai / isa taraha kA viveka jisa AtmAmeM ina donoM avasthAoMke prati jAgrata ho jAtA hai vaha inase sadA dUra rahatA hai| jisa prakAra mArga meM caurAdikoMkA bhaya upasthita honepara vivekI vyakti isa bAtakA vicAra karatA hai ki isa ora bhaya hai isa ora bhaya nahIM hai| aisA vicAra kara nirbhaya sthAnakI ora bhAgatA hai aura sukhakI sAMsa letA hai| usI prakAra muni bhI samyagjJAnAtmaka-vivekazAlI honese sadA pramAdAdikoMke bhayase jJAnAcArAdikoMkI samyak ArAdhanAmeM avadhAnarUpa jAgarUka avasthAko dhAraNa karatA huA mokSa sukhakA bhAgI hotA hai| kahA bhI hai dravyasuta ane bhAvasukhanA viSayamAM vivekadakSa prANI sukhane anubhava kare che, arthAt muni A vAtane samaje che ke "dravyasupta avasthA ane bhAvasuta avasthA AtmA mATe sadA dukhadAyI che mATe tevI avasthAone sadA parihAra kare joIe. tevI avasthAomAM vartamAna prANInuM kadi paNa kalyANa thatuM nathI" evA prakArane viveka je AtmAmAM e banne avasthAo prati jAgRta thaI jAya che te tenAthI sadA dUra rahe che. je prakAre mArgamAM cAra Adine bhaya upasthita hovA chatAM vivekI vyakti e vAtane vicAra kare che ke, A bAju bhaya che, A bAju bhaya nathI. pachI nirbhaya sthAnanI tarapha bhAge che ane sukhane zvAsa le che. te prakAre muni paNa samyagrajJAnAtmaka-vivekazALI hevAthI sadA pramAdA dikonA bhayathI jJAnAcArAdikonI samyak ArAdhanAmAM avadhAnarUpa jAgarUka avasthAne dhAraNa karIne mokSa sukhanA bhAgI thAya che. kahyuM che zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380 44 jAgaraha narA NiccaM jAgaramANassa vaDDhae buddhI / jo suyai so na dhaNNo, jo jaggai so sayA dhanno " / iti 1 // nidrApramAdazcAjJAnAdbhavati, tacca prANinAmahitAyeti zrIsudharmAsvAmI jambUsvAminamAha - 'loyaMsi jANa, ityAdi / mUlam - loyaMsi jANa ahiyAya dukkhaM, samayaM logassa jANittA ittha satthovarae // sU0 2 // chAyA - loke jAnIhi ahitAya duHkhaM, samayaM lokasya jJAtvA atra shstroprtH||2|| TIkA - he jambU : ! loke= SaDjIvanikAyarUpe jinazAsane vA, duHkhaM duHkha'jAgaraha NarA NiccaM, jAgaramANassa vaDDhae buddhI / 66 jo suyai so na dhaNNo, jo jaggai so sayA dhanno // 1 // " iti / gAthAkA artha yaha hai ki- 'he bhavyo ! tuma sadA jAgate rho| kyoM ki jAganevAloMkI buddhi bar3hatI hai| jo sotA hai vaha dhanya nahIM hai, jo jAgatA hai vaha sadA dhanya hai ' // 1 // yaha pahile kahA jA cukA hai ki supta aura jAgrata avasthA dharmArAdhanakI apekSAse hI samajhanA cAhiye // sU0 1 // nidrApramAda ajJAnase hotA hai, aura ajJAna prANiyoMkA sadA ahitakArI hai, aisA vicAra kara zrI sudharmAsvAmI jambUsvAmIse kahate haiM" loyaMsi jANa " ityAdi / he jambU ! SaDjIvanikAyasvarUpa isa lokameM, athavA jinazAsanameM, jAgaraha NarA Nicca, jAgaramANassa vaDDhae buddhI / jo suyai so na dhaNNo, jo jaggai so sayA dhanno " // 1 // iti / gAthAnA artha A che ke he bhavyeA ! tame sadA jAgatA raho, kAraNa ke jAgavAvALAnI buddhi vadhe che. je sutelA che te dhanya nathI je jAgatA che te ja sadA dhanya che. 66 AcArAGgasUtre e pahelAM kahevAmAM Avyu che ke supta ane jAgRta avasthA dharmArAdhananI apekSAthI ja samajavI joie ! sU.1 // nidrApramAda ajJAnathI thAya che, ane ajJAna prANie mATe sattA ahitaarii che, mevo vicAra rI zrI sudharmAsvAmI bhyUsvAbhIne he che--'loyaMsa jANa 'tyAhi hai jammU! SaDthavanikAyasvarUpa A lAkamAM athavA jInazAsanamAM duHkha zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 381 zItoSNIya-adhya0 3. u. 1 yati-pIDayatIti duHkham , iha duHkhazabdenAjJAnaM prANAtipAtAdirUpaM karma vA gRhyate duHkhajanakatvAt , tat ahitAya aihikapAratrikaduHkhAya jAyate / tatraihikaM duHkhaM prANAtipAtAdisAvadyAnuSThAnapravRttAnAM bhAvasuptAnAM bhUpAdikRtaM bandhavadhatADanazUlAropaNAdikam , pAratrikaJca dukhaM narakanigodAdiyAtanArUpamiti aihikapAratrikaduHkhahetubhUtamajJAnaM karma vA'stIti tvaM jAnIhi-jJaparijJayA budhyasva / etasya phalaJca duHkha-ajJAna athavA prANAtipAtAdirUpa kArya jIvoMke liye isa lokameM tathA paralokameM ahitakArI mAne gaye haiM / yahAM 'duHkha' zabdakA artha"duHkhayati-pIDayatIti duHkham" jo jIvoMko pIDA pahuMcAve aisA ajJAna, athavA hiMsAdika pApakarma-hai / ajJAna athavA hiMsAdika, jIvoMko sadA duHkhadAyI hote haiM, isa apekSAse ajJAnAdika duHkhake kAraNa haiN| phira bhI yahAM para inheM jo duHkharUpa kahA gayA hai vaha kAraNameM kAryake upacArase kahA gayA hai| ina prANAtipAtAdikarUpa sAvadya anuSThAnoMmeM pravRtti karanevAle bhAvasupta jIvoMko isa lokameM rAjA Adike dvArA kiye gaye bandha, vadha, tADana aura zUlAropaNa Adi aneka kaSTa bhogane par3ate haiM, tathA paralokameM narakanigodAdikakI yAtanAe~ sahanI par3atI haiN| isaliye jambUsvAmIko uddeza karake sudharmAsvAmI kahate haiM he jambU ! isa loka aura paralokasambandhI aneka duHkhoMke kAraNa prANAtipAtAdika karma tathA ajJAna haiM, aisA tuma jJaparijJAse jaano| =ajJAna athavA prANAtipAtArirUpa kArya A lekamAM tathA palakamAM jIvo mATe maDitA bhAnavAmAM mAvesa cha. 2mahI huH zanI matha- duHkhayati pIDa. yatIti duHkham " 7 vAna pI1 pApe se mazAna mana hiMsA 54 cha ajJAna athavA hiMsAdika karma ane sadA duHkhadAyI thAya che. A apekSAthI ajJAnAdika, duHkhanA kAraNa che te paNa A ThekANe tene je duHkharUpa kahevAmAM Avela che te kAraNamAM kAryanA upacArathI kahevAmAM Avela che. A prANAtipAtAdikarUpa sAvadha anuSThAnamAM pravRtti karavAvALA bhAvasusa jIvene A lokamAM rAjA Adi dvArA karavAmAM Avela baMdha vadha tADana ane zuLI Adi aneka kaSTone bhogavavA paDe che, tathA paralokamAM narakanigodAdikanI yAtanAo sahana karavI paDe che. ethI jabUsvAmIne uddeza karIne sudharmAsvAmI kahe che - he jamma! A loka ane paraloka saMbaMdhI aneka duHkhonuM kAraNa prANa tipAtAdika karma tathA ajJAna che, evuM jJaparijJAthI jANe. e jANavArUpa zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 AcArAgasUtre duHkhahetorajJAnarUpAd dravyabhAvasvApAnivartanamiti / tataH kiM kuryAdityAha-lokasye-tyAdi ' lokasya prANisaGghasya samayam-AcAraM jJAtvA duHkhahetuM vicArya, loko hi bhogecchayA prANipIDanAdijanitaM karma parigRhya narakepUtpadyate, tataH kathaM ciniSkrAnto dharmopArjanahetubhUtaM manuSyajanmAvApya punarapi tattadeva karma karoti yena yena punaradho'dhaH sthAnaM vrajati, na kadAcitsaMsAradAvAnalAd bahiryAtIti lokaacaarH| isa jAnanerUpa kriyAkA phala ajJAnarUpa dravyanidrA aura bhAvanidrA se jIvakA nivRtta honA hai| jIva jaba inase nivRttisaMpanna ho jAtA hai taba vaha yaha samajhane lagatA hai ki-yaha loka bhogoMkI icchAse prANipIDana Adi kRtya karatA hai, aura isa prakArake kRtya karanese vaha azubha kamaukA Asrava kara bandhaka banatA hai| unake udayameM isako narakAdi aneka kugatiyoMmeM janma maraNa karanA par3atA hai / vahAMse nikalane para yadi isako kisI zubha karmake udayase manuSyabhavakI-jisameM ki isako dharmopArjana karanekA avasara milatA hai-prApti ho jAtI hai to bhI yaha jIva bAraMbAra unhIM kukRtyoMko karatA hai, jinakI vajahase isako punaH narakAdi gatiyoM meM jAnA par3atA hai / isa tarahase isa jIvakA kabhI bhI saMsArarUpI dAvAnalase bAhara AnA nahIM ho sakatA hai| yahI isa lokakA AcAra hai| isa AcArako-jisase ki isako aneka aneka saMkaToMkA sAmanA karanA par3atA hai-jAna kara tuma isa dravyarUpa evaM bhAvarUpa zastrase sadA nivRtta hoo| kriyAnuM phaLa duHkhanuM kAraNa je ajJAnarUpa dravyanidrA ane bhAvanidrA che tenAthI jIvane nivRtta thayuM che. jIva jyAre tenAthI nivRttisaMpanna thaI jAya che tyAre te evuM samajavA lAge che ke A loka, bhogonI IcchAthI prANi-pIDana Adi kRtya kare che ane AvA prakAranuM kRtya karavAthI te azubha karmone Asava karI baMdhaka bane che. tenA udayamAM tene narakAdi aneka kugatiomAM janma maraNa karavuM paDe che. tyAMthI nikaLIne kadAca koI zubha karmanA udayathI manuSyabhavanI-ke jemAM tene dharmopArjana karavAno avasara maLe che-prApti thaI jAya che te paNa te jIva vAraMvAra teja kukRtya kare che ke jenAthI tene punaH narakAdi gatiomAM javuM paDe che. AvI rIte A jIvane kadi paNa saMsArarUpI dAvAnaLathI bahAra AvavAnuM banI zakatuM nathI. e ja A lokane AcAra che. AvA AcArane-ke jenAthI tene aneka saMkaTane sAmane karavo paDe che-jANIne tame A dravyarUpa temaja bhAvarUpa zastrathI sadA nivRtta thAo. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zItoSNIya-adhya0 3. u. 1 yadvA lokasya-jinazAsanasya samayam-AcAraM jJAnAcArAdirUpaM paJcavidha jJAtvA mokSasukhahetubhUtaM samyagavabudhya, atra-SaDjIvanikAye zastroparataH zastrAt dravyabhAvabhedabhinnAt uparataH nivRtto bhava / dharmajAgaraNena jAgRhItyarthaH / sarvo hi lokaH zabdAdiviSayabhogecchayA prANAtipAtAdikaM nAnAvidhaM karma karoti, tena narakAdiyAtanAsthAneSu ghorataraM duHkhamApnoti, ataH SaDjIvanikAye zastroparato bhaveti bhaavH| ___ athavA lokasyeti SaSThayAH saptamyarthe vidhAnAt loke mANisaGke 'samaya' ityasya samatAmiticchAyA tena samatAM svakIyaduHkhAdinA paraduHkhAdestulyatAM, _ "samayaM logasa jANittA ittha satthovarae" isakA yaha bhI artha hotA hai ki-'he jambU ! tuma jinazAsanake jJAnAcAra AdirUpa pAMca prakArake AcArako mokSasukhakA kAraNa acchI tarahase jAnakara SaDjIvanikAyake viSayameM dravya aura bhAvarUpa zastrase nivRtta hoo, arthAtsadA dharmakA AcaraNa karanemeM satarka raho / bhAvanidrAse yukta na bno| sArAMza isakA yahI hai ki-yaha samasta loka zabdAdika viSaya bhogoM kI icchAse prANAtipAtAdika aneka prakArake duSkAryoMko karatA hai, una se narakAdika jo aneka yAtanAke sthAna haiM unameM ghorAtighora duHkhoMko bhogatA hai| isaliye he jambU ! SaDjIvanikAyake viSayameM zastrase sadA alaga rho| ___ athavA "logassa" isa SaSThI vibhaktike sthAnameM " loke " isa saptamI vibhaktikA pATha, tathA 'samayaM kI chAyA "samatAM" mAna kara aisA artha ho jAtA hai ki-he jambU ! tuma sadA isa bAtakA bhalI prakAra __ "samaya logassa jANittA ittha satthovagae " kono se 555 matha thAya cha ke-he jammu ! tame jInazAsananA jJAnAcAra Adipa pAMca prakAranA AcArane mekSasukhanuM kAraNa sArI rIte jANIne SaDajIvanikAyanA viSayamAM dravya ane bhAvarUpa zastrathI nivRtta thAo. arthAt sadA dharmanuM AcaraNa karavAmAM satarka raho. bhAva nidrAthI yukta na bane. sArAMza tene e che ke A samasta loka, zabdAdika viSayabhegenI IcchAthI prANAtipAtAdika aneka prakAranA duSkAryo kare che, tenAthI narakAdika je aneka yAtanAnA sthAna che temAM ghorAtighora duHkha bhogave che. te mATe he jammu ! SajIvanikAyanA viSayamAM zastrathI sadA alaga raho. ___-4240 " logassa" 209ii visatina sthAnamA " loke" mA sabhI vinAtinA 5 tathA 'samaya'nI chAyA" samatAM" mAnIna mevo matha taya che ke-he jakhU! tame sadA A vAtane bhalI prakAre vicAra karo ke je prakAre zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre 'yathA mama duHkhAdikaM bhavati tathaivAnyeSAmapyekendriyAdInAM mRtyubhIrUNAM sukhecchUnAM tadutpadyate' ityanubhavasiddhAmAtmopamA jJAtvA atra-asmin SaDjIvanikAyarUpe loke zastroparato bhavetyarthaH // suu02|| SaDjIvanikAyaloke zastroparataH san yathA munitvaM prApnoti tadAha'jassime ' ityaadi| mUlam-jassime sadA ya rUvA ya rasA ya gaMdhA ya phAsA ya abhisamannAgayA bhavaMti, se AyavaM nANavaM veyavaM dhammavaM baMbhavaM pannANehiM pariyANai loyaM, muNIti vucce, dhammaviU ujjU, AvadRsoyasaMgamabhijANai // sU0 3 // vicAra karo ki jisa prakAra hameM hiMsAdika kAraNoMke upasthita honepara kaSTakA anubhava hotA hai usI prakAra dUsare ekendriyAdika prANiyoMko -jo sadA mRtyuse Darate haiM aura sukhake abhilASI haiM-hiMsAdika kAraNoMke upasthita hone para duHkha hotA hai| isa prakAra anubhavasiddha -" AtmanaH pratikUlAni pareSAM na samAcaret" isa vAkyako apane hRdayapaTala para utAra kara kabhI bhI kisI bhI jIvako kaSTa na pahuMce aisI pravRtti kro| parake duHkhoMkA apane duHkhoMke sAtha milAna kara sadA jJAnIko isa bAtakA dRr3ha vicAra karanA cAhie ki saMsAra ke ekendriyase lagA kara paMcendriya paryanta samasta jIva mRtyuse Darate haiM aura sukhako cAhate haiM, isaliye SaDjIvanikAyarUpa lokameM apanI pravRtti sadA yatanAzAlI banAnI cAhiye ||suu02|| amane hiMsAdika kAraNo upasthita thavAthI kaSTane anubhava thAya che te prakAre bIjA ekendriyAdika prANIone-ke je sadA mRtyuthI Dare che ane sukhanA abhilASI che-hiMsAdika kAraNo upasthita thavAthI duHkha thAya che. AvA prakAre anumsiddh-" AtmanaH pratikUlAni pareSAM na samAcaret // 2 // pAyane potAnA hadayamAM utArIne kaI vakhata keI paNa jIvane kaSTa na pahoMce tevI pravRtti karo. pArakAnA duHkhone potAnA duHkhonI sAthe meLavI sadA jJAnIe e vAtane daDha nizcaya karavo joIe ke saMsAranA ekendriyathI laI paMcendriya paryanta samasta jIva mRtyathI Dare che ane sukhane cAhe che mATe SaDUjIvanikAya rUpa lokamAM potAnI pravRtti sadA yatanAzALI banAvavA joIe sU0 2 | zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zItoSNIya-adhya0 3. u.1 385 __ chAyA-yasyeme zabdAzca rUpANi ca rasAzca gandhAzca sparzAzvAbhisamanvAgatA bhavanti, sa AtmavAn jJAnavAn vedavAn dharmavAn brahmavAn prajJAnaiH parijAnAti lokam , munirityucyate, dharmavid RjuH, AvartasrotaHsaGgamabhijAnAti ||muu0 3 // ___TIkA-yasya muneH, ime pratyakSamanubhUyamAnAH, zabdAH rUpANi rasA gandhAH sparzAzva anukUlapatikUlarUpAH, abhisamanvAgatAH-abhi-Abhimukhyena, samyagiSTAniSTAvadhAraNena, anu-zabdAdisvarUpAvagamAt pazcAt , AgatAH-vijJAtAH, bhavanti-zabdAdiviSayAH paramArthataH saMsArakAraNatayA''tmakalyANAya na bhavanti, SaDjIvanikAyarUpa isa lokameM dravya aura bhAvarUpa zastrase uparata hotA huA jIva jisa prakArase munipaneko pAtA hai usIkA pratipAdana karate haiM-'jassime' ityAdi / jisa munike liye pratyakSa anubhUta zabda, rUpa, rasa, gandha aura sparza, ye paugalika guNa anukUla aura pratikUla hote hue iSTa aura aniSTakI kalpanAke kAraNa nahIM banate haiM, arthAt ve zabdAdika viSaya pudgalake guNa haiM, inase merI AtmAkA koI bhI upakAra yA apakAra nahIM ho sakatA hai / inameM iSTAniSTakI kalpanA karanese ye mere liye saMsArakA kAraNa baneMge, kyoM ki ye svayaM saMsArake hI kAraNa haiM-muktike nhiiN| muktike kAraNa ve hI hote haiM jinase isa AtmAkA kalyANa hotA hai| inase to merI AtmAkA kucha bhI kalyANa nahIM ho sakatA hai, ataH inameM iSTAniSTakI kalpanA kara maiM kyoM apanA bigAr3a kruuN| inake svarUpako jAnaneke bAda isa prakArake dRr3ha adhyavasAyase ina zabdAdikoM SaDUjIvanikAyarUpa A lokamAM dravya ane bhAvarUpa zasathI uparata banIne jIva 2 re bhuniyAne prApta thAya chetenu pratipAdana 42 cha:-'jassime' tyAhi. je muninA mATe pratyakSa anubhUta-zabda, rUpa, rasa, gaMdha ane sparza, e podugalika guNa anukULa ane pratikULa hovA chatAM ISTa ane aniSTanI kalpanAnA kAraNa banatA nathI. arthAt te zabdAdika viSaya pudgalane guNa che. tenAthI mArA AtmAne kaI paNa upakAra cA apakAra banI zakatuM nathI. temAM ISTaniSTanI kalpanA karavAthI e mArA mATe saMsAranuM kAraNa banaze. kAraNa ke e svayaM ja saMsAranuM ja kAraNa che, muktinuM nahi. muktinuM kAraNa te bane che jenAthI A AtmAnuM kalyANa thAya che, AnAthI te mArA AtmAnuM kAMI paNa kalyANa banI zakatuM nathI. mATe temAM IcchAniSTanI kalpanA karIne zA mATe pitAne bagADa karuM. tenA svarUpane jANyA bAda A prakAranA dRDha adhyavasAyathI te zabdAdikomAM zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 386 AcArAgasUtre atastatra manojJAmanojJaviSayeSu yasya rAgadveSau notpadyate ityarthaH, sa AtmavAn= jJAnAdiguNasampannaH, yadvA-AtmahitAcaraNapravRttaH, zabdAdiviSayeSu pravartamAnamAtmAnaM tebhyaH pRthakkRtya tuSAd dhAnyamiva rakSitetyarthaH / jJAnavAn heyopAdeyavivekavAn , zabdAdiviSaye rAgadveSau kAraNaM, rAgadveSataH karmabandhaH, tasmAt saMsAraparibhramaNaM bhavatItyevaM vijJAtetyarthaH / tathA vedavAn vedyate jJAyate jIvAjIvAdisvarUpamaneneti veda-AcArAgAdyAgamaH, so'syAstIti vedavAna-AcArAdhAgamAdhigantetyarthaH, tathA-dharmavAn-durgatau prapatantaM jIvaM dhArayati rakSatIti dharmaH zrutacAritralakSaNaH meM-cAhe ye anukUla hoM cAhe pratikUla hoM-jisa prANIko rAga aura deSa nahIM hote haiM vahI prANI AtmavAn hai, arthAt jJAnAdi guNoMse saMpanna hai, athavA AtmahitakArI AcaraNameM lavalIna hai| jisa prakAra tuSase dhAnya alaga kiyA jAtA hai usI prakAra zabdAdi viSayoMmeM pravatamAna apanI AtmAko unase alaga kara vaha usakI rakSA karanevAlA hai| jJAnavAna hai-heya aura upAdeyake vivekavAlA hai| iSTa aura aniSTa zandAdika viSayoMmeM pravRtti aura nivRttike kAraNa rAga aura dveSa haiN| rAga aura dveSase navIna kamaukA bandha, aura isase jIvoMkA saMsArameM paribhramaNa hotA hai / vedavAn hai-jIvAdika padArthoMkA svarUpa jisase jAnA jAtA hai usakA nAma veda hai, ve AcArAGga Adi Agama haiM, inakA jo jAnanevAlA hai usakA nAma vedavAn hai| dharmavAn hai-durgatimeM par3ate hue jIvoM kI rakSA karatA hai usakA nAma dharma hai, vaha dharma zrutacAritrarUpa hai, yaha bhale te anukULa hoya ke pratikULa hoya, je prANIne rAga ane dveSa thato nathI. te prANI ja AtmavAna che. arthAta jJAnAdi guNothI saMpanna che, athavA AtmahitakArI AcaraNamAM lavalIna che. jevI rIte tuSathI dhAnya alaga karavAmAM Ave che tevI rIte zabdAdika viSayamAM pravartamAna pitAnA AtmAne tenAthI alaga karI te tenI rakSA karavAvALA che, jJAnavAna che-heya ane upAdeyanA vivekavALA che -ITa ane aniSTa zabdAdika viSayamAM pravRtti ane nivRttinA kAraNa rAga ane dveSa che, rAga ane dveSathI navIna karmone baMdha ane tenAthI jIvonuM saMsAramAM paribhramaNa thAya che. AvA prakAranA jJAnathI te saMpanna che. vedavAna che-jIvAdika padArthonA svarUpa jenAthI jANI zake che tenuM nAma veda che. te AcArAMga Adi Agama che. tenA je jANanAra che tenuM nAma davAnuM che. dharmavAna che-durgatimAM paDatA jIvonI je rakSA kare che tenuM nAma dharma che. te dharma mRtacAritrarUpa che. te jenI pAse che arthAt je A dharmane pAlaka che, tenuM zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zItoSNIya-adhya0 3. u. 1 387 so'syAstIti dharmavAn / tathA brahmavAn-brahma-mokSasukhaM, tadasyAstIti brahmavAnmokSasukhAbhijJa ityarthaH, yadvA brahma-aSTAdazavidhaM brahmacarya, tadasyAstIti brahmavAn, yadvA-brahma kAmasevanaparityAgaH tadasyAstIti brahmavAn , itthaMbhUtaH saMyamI prajJAnaH prakarSaNa jJAyate jJeyaM jIvAjIvAdi yathAvasthitasvarUpaM yaistAni prajJAnAni-matyAdIni, tailokpddjiivnikaaysvruupN parijAnAti / yadvA lokaM-zabdAdiviSayalokaM parijAnAti-jJaparijJayA bandhakAraNatvena vijJAya pratyAkhyAnaparijJayA prihrtiityrthH| ___ yaH khalvAtmavAn jJAnavAn vedavAn dharmavAn brahmavAn sa eva ca munirityucyate / kiM ca-dharmavit-jIvAjIvadravyasvabhAvAbhijJaH, RjuH=RjumArgasya samyagdarzanajJAnajisake pAsa hai, arthAt jo isa dharmakA pAlaka hai usakA nAma dharmavAn hai / brahmavAn hai-brahma zabdakA artha mokSasukha hai, vaha jisako hai usakA nAma brahmavAn hai arthAt mokSasukhakA jJAtA hai, athavA 18 aThAraha prakArake brahmacaryakA jo pAlaka hotA hai vaha bhI brahmavAn hai, athavA jo maithunakA sarvathA parityAgI hotA hai vaha bhI brahmavAna hai / isa prakArakA saMyamI acchI tarahase jIvAdika padArthoM ke svarUpako prakAzita karanevAle prajJAnoM-matyAdika jJAnoM-ke dvArA loka-SaDjIvanikAya-ke svarUpako jAnatA hai| athavA loka-zabdAdikaviSayarUpa lokako jJaparijJAse bandhakA kAraNa jAnakara pratyAkhyAnaparijJAse unakA parihAra-tyAga kara detA hai| jo AtmavAn , jJAnavAn , vedavAn , dharmavAn aura brahmavAn hai vahI muni kahA jAtA hai| kizca-jo dharmavit-jIva-ajIva dravyake svarUpakA jJAtA hai, tathA nAma dharmavAnuM che, brahmavAnuM che-brahma zabdane arthe mokSasukha che. je tene che tenuM nAma brahmavAnuM che. arthAt mokSasukhane jJAtA che, athavA 18 aDhAra prakAranA brahmacaryane pAlaka che te paNa brahmavAnuM che. athavA je mithunane sarvathA parityAgI thAya che te paNa brahmavAnuM che. AvA prakArane saMyamI sArI rIte jIvAdika padArthonA svarUpane prakAzita karavAvALAM prajJAna-atyAdika jJAnedvArA loka-SaDUjIvanikAya-nA svarUpane jANe che, athavA loka-zabdAdikaviSayarUpa lokane rUpariNAthI baMdhanuM kAraNa jANIne pratyAkhyAnapariNAthI tene parihAratyAga kare che. je AtmavAna, jJAnavAna, davAna, dharmavAnuM ane brahmavAnuM che tene ja muni kahevAmAM Ave che. __qil-2 dharmavit-71 2071 dravyanA sva35no hAta che tathA RjuH zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 388 AcArAgasUtre cAritralakSaNasyAvalambanAdakuTilaH, yadvA-saralacittaH, AvartasrotaHsaGgam AvoMbhAvAvoM janmajarAmaraNAdhivyAdhivyasanopanipAtarUpaH saMsAraH-uktaJca " rAgadveSavazAviddhaM, mithyAdarzanadustaram / janmAvarte jagat kSiptaM, pramAdAd bhrAmyate bhRzam" // 1 // iti / srotazcAtra bhAvasrotaH-zabdAdiviSayAbhilASaH, Avartazca srotazvAvartasrotasI, tayoH saGgaH-rAgadveSakRtaH sambandhaH, tam abhijAnAti / saMsArasrotaHsaGgo rAgadveSakRto bhavatIti vijJAya yastaM pariharati, sa evAvartasrotasoH saGgaM vijAnAtItyarthaH // sU0 3 // RjuH samyagdarzana samyagjJAna aura samyakcAritrarUpa mokSake sarala mArgake avalambanase RjupariNAmI-akuTila, athavA saralacitta hai vahIM isa bAtako jAna sakatA hai ki-Avarta aura srotakA sambandha rAgadveSakRta hai| Avarta do prakArakA hai-eka dravya-Avarta aura dUsarA bhAva-Avarta, jalapravAhameM bha~vara uThatA hai vaha dravya-Avarta hai| janma, jarA, maraNa, Adhi, vyAdhi Adi aneka upadravoMkA sthAnarUpa saMsAra bhAva-Avarta hai| kahA bhI hai"rAgadveSavazAviddhaM, mithyAdarzanadustaram / janmAvarte jagat kSipta, pramAdAd bhrAmyate bhRzam " // 1 // iti / arthAt-yaha jagat rAga aura dveSase vyApta hai, mithyA darzanase yukta honeke kAraNa yaha dustara hai, janmarUpI AvartameM par3A huA hai aura pramAdase itastataH cAroM gatiyoMmeM cakkara kATatA phiratA hai // 1 // samyagdarzana samyajJAna ane samyakUcAritrarUpa mekSanA sarala mArganA avalaM. banathI jupariNAmI-akuTila athavA saralacitta che te ja A vAtane jANI zake che ke-Avarta ane strotane saMbaMdha rAgadveSakRta che. Avarta be prakAranA che. eka dravya-Avarta ane bIjuM bhAva-Avarta jaLa pravAhamAM je bhaMvara paDe cha te dravya-mAvatta cha. 4-ma, 421, bha29, mAdhi, vyAdhi mAhimane upadravAnA sthAna35 saMsAra mA-mAvatta cha. 4thu cha " rAgadveSavazAviddhaM, mithyAdarzanadustaram / / janmAvarte jagat kSiptaM, pramAdAd bhrAmyate bhRzam " // 1 // arthAt A jagata rAga ane dveSathI vyApta che. mithyAdarzanathI yukta hovAne kAraNe te dastara che. janmarUpI AvartamAM paDela che ane pramAdathI cAre gatiomAM paribhramaNa kare che ke 1 che zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zItoSNIya-adhya0 3. u. 1 389 AvartasrotasoH saGgamabhijAnan ke guNaM prApnotItyAha-' sIusiNaccAI' ityaadi| mUlam-sIusiNaccAI se nigganthe arairaisahe pharusayaM no veei, jAgara verovarae vIre, evaM dukkhA pamakkhasi // suu04|| chAyA-zItoSNatyAgI sa nirgranthaH aratiratisahaH paruSatAM no vetti, jAgaro vairoparataH, vIra evaM duHkhAt pramokSyase / / 3 // TIkA-sa nirgranthaH bAhyAbhyantaragrantharahito niSparigraha iti yAvat , zItoSNatyAgI anukUlapatikUlapariSahaM sahamAnaH, anukUle'nabhilASI, pratikUle cAnudvegItyarthaH / aratiratisahaH arati saMyame, ratimasaMyame sahamAnaH-saMyamArAdhane parISahopasargataH kadAcidaratirutpadyate, kadAciccAsaMyame ratirutpadyate, tAmarati rati srota bhI drabya aura bhAvake bhedase do prakArakA hai| nadI AdikA pravAha dravyasrota hai| zabdAdika viSayoMkI abhilASA bhAvasrota hai| ina donoMkA sambandha rAga evaM dveSase huA hai, isa bAtako jAna kara jo unake usa sambandhakA parihAra-tyAga kara detA hai vahI Avarta aura srotake saMgakA parijJAtA kahA jAtA hai // sU0 3 // ___ jo muni isa Avarta aura srotake sambandhako jAna letA hai vaha kisa guNako prApta karatA hai ? so kahate haiM-'sIusiNaccAI' ityaadi| ___ bAhya aura Abhyantara parigrahase rahita-niSparigrahI muni anukUla aura pratikUla parISahoMko sahana karatA huA arthAt-anukUla parISahameM abhilASI aura pratikUla parISahameM ukhegI na banatA huArati aura arati strota paNa dravya ane bhAvanA bhedathI be prakAranuM che. nadI Adino pravAha dravyastrota che. zabdAdika viSayenI abhilASA bhAvasaMta che. e bannene saMbaMdha rAga ane dveSathI thayela che. te vAtane jANa je tenA te saMbaMdhane parihAratyAga kare che te Avarta ane strotanA saMgane parijJAtA kahevAya che. sU0 3 . je muni Avarta ane srotanA saMbaMdhane jANI le che te kevA guNone prApta 42 cha ? te 4 cha-'sIusiNaccAI ' tyAha. bAhya ane Abhyantara parigrahathI rahita-niSparigrahI muni anukULa ane pratikULa parISaha sahana karatAM thakAM arthAt anukULa parISahamAM abhilASI ane pratikULa parISahomAM ugI na banIne rati ane aratinI upekSA karI parISahone kaSTajanaka zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 390 AcArAgasUtre ca karmabandhahetutvAdupekSamANa ityrthH| paruSatAM-parISahANAM pAruSyaM kaSTajanakatvarUpaM no vetti-na tAn pIDAkAritvena gRhNAti, api tu karmabandhocchedArthamudyataH saMsArAdudvignamanAstAn sAhAyyakAritvenAnumanyate ityrthH| kiMca-sa jAgaraH mithyAtvAviratipramAdanidrApagamAjjAgauMti jAgaraH-zrutacAritradharmArAdhane sadA jAgarUka ityarthaH / vairoparataH-vairaM parApakAracintanaM, tasmAduparataH, ata eva-vIraH karmavairividAraNasamarthoM bhvti| he ziSya ! evam itthaMbhUtaH zrutacAritradharmArAdhane sadA jAgarUkaH parApakArAdhyavasAyarahitaH san duHkhAtduHkhakAraNAt karmaNaH pramokSyase=mukto bhaviSyasi // bhU0 4 // kI upekSA kara parISahoMko kaSTajanaka nahIM mAnatA hai, kintu karmabandha ke vinAza karanekI ora udyamI vaha anagAra una parISahoMko usa karma vinAzarUpa kArya meM apane sahAyaka mAnatA hai| bhAvArtha-parigrahameM AsaktisaMpanna vyakti hI anukUla parISahoMmeM abhilASI aura pratikUla parISahoMmeM uddhegI banatA hai| jisake pAsa parigraha hI nahIM hai aise saMyamI munike liye kyA pratikUla parISaha kyA anukUla parISaha saba eka samAna haiN| anukUlameM isakI lAlasA nahIM aura pratikUlameM isako deSa nahIM, kAraNa ki isa siddhAntako bhalIbhAMti jAna cukA hai ki-saMsArake mUla kAraNa rAga aura dveSa haiN| anukUlameM abhilASA honI yaha rAgakI paryAya hai, aura pratikUlameM udvega honA dveSa kI paryAya hai, ataH vaha donoM prakArake parISahoMko samabhAvase sahana karatA hai / parISaho evaM upasargoMse kadAcit isake cittameM sNymprimAnatA nathI, paNa karmabaMdhane vinAza karavAnI tarapha udyamI te aNagAra tevA parISahone te karmavinAzarUpa kAryamAM potAnA sahAyaka mAne che. bhAvArtha-parigrahamAM AsaktisaMpanna vyakti ja anukULa parISahomAM abhilASI ane pratikULa arISahomAM ugI bane che. jenI pAse parigraha ja nathI evA saMyamI muni mATe zuM pratikULa parISaha ane zuM anukULa parISaha ? saghaLA ekasamAna che. anukULamAM tenI lAlasA nahi ane pratikULamAM tene Sa nahi, kAraNa ke e A siddhAMtane sArI rIte jANI cukela che ke saMsAranuM mULa kAraNa rAga ane dveSa che. anukuLamAM abhilASA thavI te rAganI paryAya che ane pratikULamAM udvega thave te dveSanI paryAya che, mATe saMyamI muni te baMne prakAranA parISahone samabhAvathI sahana kare che. parISaho temaja upasargothI kaI vakhata tenA cittamAM saMyamapariNAma tarapha arati ane asaMyamapariNAma tarapha rati thaI zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 391 zItoSNIya-adhya0 3. u. 1 NAmake prati arati aura asaMyamapariNAmake prati rati ho jAtI ho so bhI bAta nahIM hai / kyoM ki yaha ina donoM prakArakI pariNatiyoMko bhI karmabandhakA kAraNa jAna kara unakI tarphase upekSita rahatA hai| parISahoM ko yaha apane liye kaSTakArI nahIM mAnatA hai pratyuta unheM apane lakSameM adhikarUpa juTAnevAle honese apanA sahAyaka hI mAnatA hai| saMsAra zarIra aura bhogoMse jo nirviNNa-udAsa hotA hai use parISaha aura upasarga apane lakSyase nahIM girA sakate haiN| aise vyakti vighnakAraka kAraNakalApoMko-parISahoMko karmabandhake ucchedana karane meM suvarNameM zuddhi lAneke liye agnirUpa sahAyakakI taraha apanA sahAyaka mAnA karate haiM aura unakA saharSa svAgata karate haiN| nirgrantha muni mithyAtva avirati aura pramAdarUpa nidrAke abhAvase zrutacAritrarUpa dharmake ArAdhanameM sadA jAgarUka rahatA hai, evaM parake apakAra karaneke vicArarUpa vairase virakta hotA huA karmarUpI vairIko nivAraNa karane meM samartha hotA hai| isaliye he ziSya ! tuma bhI zruta cAritrarUpa dharmakI ArAdhanA karane meM sadA jAgarUka bana parake apakAra karaneke adhyavasAyase rahita hokara duHkha evaM duHkhake kAraNa kase rahita ho jAoge // sU0 4 // jatI hoya te paNa vAta nathI. kAraNa ke te A banne prakAranI pariNatione paNa karmabaMdhanuM kAraNa jANIne tenI taraphathI upekSita rahe che. pariSahone te pitAne mATe kaSTakArI mAnato nathI pratyuta tene pitAnA lakSamAM adhikarUpa joDavAvALA hovAthI potAnA sahAyaka ja mAne che. saMsAra, zarIra ane bhegathI je udAsa thAya che tene parISaha ane upasarga pitAnA lakSathI dUra karI zakatA nathI. evI vyakti vidanakAraka kAraNakalApane-parISahone karmabaMdhanuM ucachedana karavAmAM suvarNamAM zuddhi lAvavA mATe agnirUpa sahAyakanI mAphaka potAnA sahAyaka mAnyA kare che, ane teonuM saharSa svAgata kare che. nirgastha muni mithyAtva avirati ane pramAdarUpa nidrAnA abhAvathI zrutacAritrarUpa dharmanAM ArAdhanamAM sadA jAgarUka rahe che ane para apakAra karavAnA vicArarUpa vairathI virakta banIne karmarUpI vairInuM nivAraNa karavAmAM samartha thAya che. mATe he ziSya ! tame paNa zrutacAritrarUpa dharmanI ArAdhanA karavAmAM sadA jAgarUka banI paranA apakAra karavAnA adhyavasAyathI rahita thaI duHkha ane duHkhanA kAraNu karmothI rahita banI jaze. e sU0 4. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre yathAvartasrotasoH saGgAdajAgaraH, sa tu saMsAraduHkhAnna vimucyata ityAzayenAha - 'jarAmaccu0 ' ityAdi / mUlam - jarAmaccuvasovaNIe nare sayayaM mUDho dhammaM nAbhijANai || sU0 5 // chAyA - jarAmRtyuvazopanIto naraH satataM mUDho dharmaM nAbhijAnAti // 05 // TIkA -- jarAmRtyuvazopanItaH = jarAmaraNa parAdhInaH, naraH = manuSyaH, satataM = sarvadA, mUDhaH-mohanIyodayAd vivekarahitaH dharma- zrutacAritralakSaNaM nAbhijAnAti / bhAvasuptaH saMsArI mokSamArgamamApya punaH punarjarAmRtyuvazaMgato duHkhAntaM nopayAtIti bhAvaH / / 0 5 // nanu jarAmRtyupAravazyAdeva duHkhAnto na bhavati cettarhi tatpAravazyavAraNAya mumukSuNA kiMkartavyamiti jijJAsAyAmAha - 'pAsiya AurapANe' ityAdi / mUlam -- pAsiya AurapANe appamatto parivvae / maMtA evaM maimaM pAsa || sU0 6 // chAyA-- dRSTvA AturamANAn apramattaH parivrajet / matvA etat matiman pazya // mU0 6 // jo Avarsa aura srotake sambandhase jAgarUka nahIM hai vaha saMsArake duHkhoMse chUTa nahIM sakatA / isa viSaya meM kahate haiM - ' jarAmaccu 0 ' i0 / jo Avartta aura srotake sambandhase jAgarUka nahIM haiM aise manuSya jarA aura maraNake AdhIna hokara nirantara mohanIya karmake udaya se vivekarahita ho zrutacAritrarUpa dharmako nahIM jAnate haiN| isakA bhAva yahI hai ki bhAvata saMsArI mokSamArgako nahIM prApta kara bAraMbAra jarA aura mRtyuke AdhIna hokara kabhI bhI duHkhoMse chuTakArA nahIM pAte haiM / 5 / 392 je Avatta ane srotanA saMbaMdhathI jAgarUka nathI te saMsAranA du:khAthI chuTI zastA nathI. te viSayabhAM he che -' jarAmaccu 0 ' ityAdi. je Avatta ane srotanA sabaMdhathI jAgarUka nathI tevA manuSya jarA ane maraNane AdhIna banI niraMtara mohanIya karmInA udayathI vivekarahita thaI zrutacAritrarUpa dharmane jANatA nathI. Ane bhAva e che ke bhAvasupta sa'sArI mokSamAne prApta karyA vinA vAraMvAra jarA ane mRtyune AdhIna banI kadi paNa duHkheAthI chuTakAro meLavatA nathI. 5 sU. pA zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zItoSNIya-adhya0 3. u. 1 393 TIkA--AtmakalyANArthI manuSyaH AturaprANAn-bhAvasvApajanitajarAmaraNa. pAravazyopanItaduHkhasAgarAntaHpAtiprANinaH, dRSTvA, apramattaH bhAvajAgarUkaH san parivrajet saMyamArAdhanatatparo bhavet / matiman-he medhAvin ziSya ! tvamapi etat-suptadUSaNaM jarAmRtyupAratantryam , matvA jJAtvA pazya-cakSurunmIlaya-saMyamadharma jAgRhItyarthaH // mU0 6 // ___ yadi jarA aura mRtyukI paravazatAse jIvoMke duHkhoMkA anta nahIM hotA hai to phira unakI paravazatAko dUra karaneke liye mumukSu prANiyoMko kyA upAya karanA cAhiye ? isa prakArakI jijJAsAkA samAdhAna karaneke liye kahate haiM-'pAsiya AurapANe' ityaadi| "AtmakalyANakA abhilASI manuSya bhAvanidrAse utpanna, jarA aura maraNakI paravazatAse prApta duHkharUpI sAgarameM paDe hue prANiyoMko dekha kara bhAvanidrAkA parityAga karake saMyamakI ArAdhanA karane meM sadA tatpara rahe" prabhuke isa sarvottama upadezase he medhAvI ziSya ! tuma bhI bhAvanidrAjanya jarA aura maraNakI paravazatArUpa dUSaNako jAnakara sadA saMyamarUpa dharmameM jAgarUka rho| bhAvArtha-prabhukA upadeza hai ki-AtmakalyANakI kAmanA karanevAlA manuSya bhAvanidrAkA parityAga kare, kyoMki nidrAke sadbhAvameM jarA aura maraNajanya aneka duHkhoMkA kabhI bhI anta nahIM A sakatA hai| ina duHkhoMse chuTakArA karanevAlA yadi koI hai to vaha bhAvanidrAkA abhAva kadAca jarA ane mRtyunI paravazatAthI jIvanaduHkhane aMta thatuM nathI te pachI tenI paravazatAne dUra karavA mATe mumukSu prANioe zo upAya karavo joIe? AvA mAranI zAsAnuM samAdhAna 421 // bhoTa cha-'pAsiya AurapANe'tyAdi. AtmakalyANanA abhilASI muni bhAvanidrAthI utpanna jarA ane maraNanI paravazatAthI prApta duHkharUpI sAgaramAM paDelAM prANIone dekhIne bhAvanidrAne parityAga karIne saMyamanI ArAdhanA karavAmAM sadA tatpara rahe" prabhunA A sarvettama upadezathI he medhAvI ziSya ! tame paNa bhAvanidrAjanya jarA ane maraNanI paravazatArUpa dUSaNane jANIne sadA saMcamarUpa dharmamAM jAgarUka rahe. bhAvArtha-prabhune upadeza che ke-AtmakalyANanI kAmanA karavAvALA muni bhAvanidrAne parityAga kare, kAraNa ke A nidrAnA sadbhAvamAM jarA ane maraNa janya aneka duHkhone kadi paNa aMta AvI zakatuM nathI. A duHkhothI chuTakAre karAvanAra je kaI hoya te te bhAvanidrAne abhAva che. saMsArI prANI je zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394 AcArAgasUtre kiJca mUlam-AraMbhajaM dukkhamiNaMtiNaccA, mAyI pamAI puNarei gbhN| uvehamANo sadarUvesuaMjU, mArAbhisaMkI maraNA pmucci||suu07|| , chAyAArambhajaM duHkhamidamiti jJAtvA, mAyI pramAdI punareti garbham / upekSamANaH zabdarUpeSu (yaH) RjuH, mArAbhizaGkI (saH) maraNAt pramucyate ||suu07|| TokA-idaM saMsAraparibhramaNarUpaM duHkham , Arambhajam sAvadhakriyAnuSThAnaphalabhUtam, iti jJAtvA AtmakalyANAya jaagRhi| bhAvasuptaH kiM prApnotItyAha-'mAyI' ityaadi|maayii krodhAdikaSAyayuktaH,kaSAyamadhyavartimAyAgrahaNena pUrvAparakaSAyANAmapi grahaNam / pramAdI-madyAdisevI punaH vAraM vAraM, garbhameti-narakAdiyAtanAmanubhUya sakaladuHkhahetubhUtaM garbha prApnoti / hai / saMsArI prANI jo janma maraNake ananta kaSToMko bhoga rahe haiM usakA kAraNa bhAvanidrAkA sadbhAva hI hai, aisA samajhakara aura prabhuke upadeza para dhyAna dekara he matimAn ziSya ! tuma anarthAtpAdaka isa nidrAkA parityAga karo, arthAt saMyamadharmameM sadA jAgarUka raho, jisase jarAmaraNajanya kaSTIMse tumheM chuTakArA mile ||suu06|| phira bhI kahate haiM-'AraMbhaja' ityAdi / 'sAvadya kriyAoMke anuSThAnakA phala hI yaha saMsArakA paribhramaNarUpa duHkha hai' aisA jAnakara he ziSya ! tuma AtmakalyANakI ora apanI pravRtti kro| yahAM kaSAyoMke madhyavartI mAyAkA grahaNa karanese anya kaSAyoMkA bhI grahaNa ho jAtA hai ataH bhAvasupta prANIke ye cihna haiM ki vaha krodhAdika kaSAyoMse yukta hotA hai / pramAdasevI-madyAdikakA sevana janma maraNanA anaMta kaSTane bhegavI rahyA che tenuM kAraNa bhAvanidrAno sadubhAva ja che. evuM samajIne ane prabhunA upadeza upara dhyAna ApIne he matimAna ziSya! tame anarthotpAdaka A nidrAne parityAga kare, arthAta saMyamadharmamAM sadA 1134 2Do, rathI tabhane rAma24nya humothI chuttaa| bhaNe. // sU0 6 // zrI 4 cha-' AraMbha' tyAhi. sAvadya kriyAonA anuSThAnanuM phaLa ja A saMsAranA paribhramaNarUpa duHkha che. evuM jANIne he ziSya! tame AtmakalyANanI tarapha pitAnI pravRtti kare. ahIM kaSAyanA madhyavattI mAyAnuM grahaNa karavAthI anya kaSAyonuM paNa grahaNa thAya che, mATe bhAvasuma prANInuM e cinha che ke te kethAdi kaSAyathI yukta bhane cha, prabhAsevI-bhavAni sevana 42vAvA. mane cha " punarrApa jananaM punarapi zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zItoSNIya-adhya0 3. u. 1 evaM bhAvamuptasya doSaM paryAlocya yaH zabdarUpeSu idamupalakSaNaM, tena zabdarUparasagandhasparzeSu viSayeSu ityarthaH, upekSamANo-rAgadveSarahitaH RjuH avakrahRdayo mAyApramAdaparivarjitaH, mArAbhizaGkI-punaH punamaraNaduHkhAbhyAgamazaGkayA bhIruH, taduHkhaparihArArtha zrutacAritradharma jAgarUka iti yAvat, samaraNAt pramucyate ||mu07|| kizca mUlam-appamatto kAmehi, uvarao pAvakammehi, vIre Ayagutte je kheyanne // sU0 8 // karanevAlA hotA hai "punarapi jananaM punarapi maraNaM punarapi jananIjaThare zayanam " bAraMbAra janma maraNa aura garbha meM Agamana; inase usakA chuTakArA nahIM hotA hai / sAvadya kriyAoMmeM tatpara prANI narakanigodAdikakI ananta yAtanAoMko bhogatA huA inase bhI adhika kaSToMke sthAnabhUta garbha meM jAkara baserA karatA hai| __ isa prakAra bhAvasupta prANIkI jaba yaha dazA hotI hai taba saMyamI munikA kartavya hai ki vaha isa bhAvanidrAkA parihAra kare aura pAMca indriyoMke viSayoM-zabda, rUpa, rasa, gandha aura sparza-meM rAgadveSarahita hokara mAyApramAdase apanI pravRttiko surakSita rakhatA huA bAraMbAra janma maraNake duHkhoMko prApta honekI AzaGkAse bhayabhIta hokara sAMsArika duHkhoMse chuTakArA pAneke liye zrutacAritrarUpa dharmameM sadA jAgarUka rahe / isa prakArakI pravRttise hI prANI maraNase chUTa sakatA hai, anyathA nahIM // sU0 7 // maraNaM punarapi jananIjaThare zayanam " vAraMvAra sanma bha295 mane sanama mA. mana, tenAthI tene chuTakAro thato nathI. sAvadya kriyAomAM tatpara prANI narakanidAdikanI ananta yAtanAone bhegavatAM tenAthI paNa adhika kaSTonA sthAnabhUta garbhamAM sthAna le che. AvA prakAre bhAvasu prANInI jyAre AvI dazA thAya che tyAre saMyamI muninuM e kartavya che ke te A bhAvanidrAne parityAga kare. ane pAMca Indri nA viSaye - zabda, rUpa, rasa, gaMdha ane sparzI-mAM rAgadveSa rahita banIne mAyA pramAdathI pitAnI pravRttine surakSita rAkhIne vAraMvAra janma maraNanA duHkhane prApta thavAnI AzaMkAthI bhayabhIta banI sAMsArika duHkhothI chuTakAro meLavavA mATe thatacAritrarUpa dharmamAM sadA jAgarUka rahe. AvA prakAranI pravRttithI ja prANI maraNathI chuTI zake che, anyathA nahi e sU0 7. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 396 AcArAgasUtre chAyA-apramattaH kAmaiH, uparataH pApakarmabhyaH, vIro guptAtmA yaH khedjnyH||8|| TIkA-yaH khedajJaH saMsAriNAM duHkhAbhijJaH, sa kAmairapramattA kAmabhogakRtapramAdarahitaH, pApakarmabhya uparataH=manovAkAyaiH sAvadyavyApArebhyo nivRttaH, ataeva vIraH kamavidAraNasamarthaH, guptAtmA AtmarakSaNaparAyaNaH AtmoddhArakArItyarthaH // 8 // khedajJasya guNamAha-'je pajjavajjAyasatthassa' ityaadi| __ mUlam-je pajjavajjAyasatthassa kheyaNNe, se asatthassa kheyanne, je asatthassa kheyaNNe, se pajjavajjAyasatthassa kheynne||9|| chAyA--yaH paryavajAtazastrasya khedajJaH, saH azastrasya khedajJaH, yaH azastrasya khedajJaH, sa paryavajAtazastrasya khedajJaH // sU0 9 // phira bhI kahate haiM-'appamatto' ityaadi| jo saMsArI jIvoMke duHkhoMkA jJAtA hai vaha kAmabhogajanya pramAdase rahita hokara mana vacana aura kAyase honevAle sAvadha vyApAroMse dUra rahatA huA karmoMke nAza karanemeM samartha hotA hai, yahI AtmarakSA hai| isa apanI rakSA karane meM vaha tatpara rahatA hai, arthAt apanI AtmAkA uddhAra karanevAlA hotA hai / sU0 8 // jo isa prakArase niSNAta bana jAtA hai use kyA lAbha hotA hai ? so batAte haiM-'je pajjavajjAya.' ityAdi / __'paryava' zabdakA artha-zabdAdi viSayoMke bheda-prakAra, 'zastra' zabdakA artha-prANipIDanAdi sAvadyakarma, khedajJa' zabdakA artha-prANiyoM ke sAvadhakriyAjanya duHkhoMkA jJAtA, hotA hai| zathI 4 cha--'appamatto' tyAhi. je saMsArI jInA duHkhone jJAtA che te kAmagajanya pramAdathI rahita banIne mana vacana ane kAyAthI bananArA sAvadya vyApArathI dUra rahIne karmone nAza karavAmAM samartha thAya che. te ja AtmarakSA che. A pitAnI rakSA karavAmAM tatpara rahe che, arthAt pitAnA AtmAne uddhAra karavAvALe thAya che. e sUtra 8 je AvA prakArathI niSNAta banI jAya che tene zuM lAbha thAya che? te satAve cha-'je pajjavajjAya0' tyAhi. ' parya' zahanA artha-zAhi viSayAnA seha-42, "zastra' zamana artha-prANipIDanAdi sAvadya karma, "khedajJa" zabdane artha-prANInA sAvadya kriyAjanya duHkhone jJAtA, thAya che. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zItoSNIya-adhya0 3. u. 1 TIkA--yaH paryavajAtazastrasya-paryavAH zabdAdiviSayaprakArAH teSu-tanimittaM jAtaM zastraM paryavajAtazastraM-zabdAdiviSayavizeSopabhogArtha yat prANinAM pIDanAdirUpaM sAvadyakarma, tasya khedajJaH sAvadyakriyAsamutpAditapANiduHkhAbhijJaH, saH azastrasya-niravadyakriyArUpasya saMyamasya khedajJaH abhyAsajJaH, saMyamArAdhane yAvadadhikaduHkhasahanaM tAvadadhikakarmanirjarA bhavatItyabhijJAtetyarthaH / yazcAzastrasya-saMyamasya khedajJaH, sa paryavajAtazastrasyApi khedjnyH| bhAvArtha-saMsArI jIva zabdAdika pAMca indriyoMke viSayoMkA upabhoga karanekI lAlasAke adhIna banakara hI apanI pravRttiko asaMyamita banAte haiN| unakI isa asaMyamita pravRttise trasa-sthAvara prANiyoMko aneka prakArake kaSTa bhogane par3ate haiM / asaMyamI jIvoMkI anargala pravRtti hI anya jIvoMke liye aneka prakArake kaSToMko denevAlI hotI hai / saMyamI jIva isa bAtakA sadA vizeSa dhyAna rakhatA hai ki kahIM merI pravRttise prANiyoMko duHkha na pahu~ce / isaliye vaha apanI pravRttiko itanI saMyamita rakhatA hai ki koI bhI prANI usase duHkhI nahIM ho pAtA / vaha apanI isa prakArakI pravRttiko uttarottara bar3hAnekA itanA adhika se adhika abhyAsa karatA hai ki yaha kabhI na kabhI vItarAga padakA dhAraka ho jAtA hai / vaha jAnatA hai ki maiM saMyamake ArAdhanameM jitane adhika duHkhoMko sahU~gA utanI hI adhika mere karmoMkI nirjarA hogI, yahI vItarAgapada taka pahu~canekI uttama sIr3hI hai / isa prakAra jo niravadya kriyA bhAvArtha-saMsArI jIva zabdAdika pAMca IndriyanA viSayone upabhega karavAnI lAlasAne AdhIna banIne ja pitAnI pravRttine asaMyamita banAve che. tenI A asaMyamita pravRttithI trasa sthAvara prANIone aneka prakAranA kaSTa bhogavavA paDe che. asaMyamI jInI svachaMda pravRtti ja anya cha mATe aneka prakAranA kaSTane devAvALI bane che. saMyamI jIva A bAbatanuM sadA vizeSa dhyAna rAkhe che ke kadAca mArI pravRttithI prANione duHkha na pahoMce. teTalA mATe te potAnI pravRttine ATalI saMyamita rAkhe che ke kaI paNa prANI tenAthI duHkhI thatuM nathI. te pitAnI A prakAranI pravRttine uttarottara vadhAravAno eTale adhikathI adhika abhyAsa kare che ke te kaIne koI vakhata vItarAgapadane dhAraka bane che, te jANe che ke huM jeTaluM saMyama ArAdhanamAM duHkha sahana karIza teTalI ja mAre karmonI nirjarA thaze, Aja vItarAgapada sudhI pahoMcavAnI uttama sIDI che. A prakAre je niravadyakiyArUpa saMyamane abhyAsa karavAmAM karmaTha-kuzaLa che te zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 398 AcArAGgasUtre ayaM bhAvaH-yo'nukUlapatikUlazabdAdiviSayaprAptiparihArArtha sAvadyakarmAnuSThAnaM zastrarUpaM vetti sa saMyamamapi sarvajIvopakArakamazastrarUpaM jAnAti / zastrAzastrarUpatAM vidastatra nivartate pravartate ca / sakalasAvadyavyApArebhyo nivRttyA saMyamArAdhane pravRttyA ca muneH karmakSayo bhavatIti / yadvA-yaH paryavajAtazastrasya-paryavajAtasya zabdAdiparyAyajanitasyASTavidhakarmaNaH zastraM-tapaH tadahanajanakatvAt , tasya yaH khedajJaH, so'zastrasya saMyamasyApi khedajJaH / rUpa saMyamake abhyAsa karanemeM karmaTha-kuzala-hai vaha jina 2 kAryose prANiyoMke prANoMko kaSTa pahu~ce aisI sAvadha kriyAoMse sadA virakta hI rahatA hai| vistarArtha-jo anukUla aura pratikUla zabdAdika viSayoMkI prApti evaM parihArake liye sAvadya kriyAko zastrarUpa mAnatA hai, vaha yaha bhI samajhatA hai ki saMyama sarva jIvoMkA upakAraka honese azastrarUpa hai| isa prakAra vaha sAvadya kriyAmeM zastrarUpatA aura saMyamameM azastrarUpatA jAna kara azastrarUpa saMyamameM pravRtta hotA hai aura zastrarUpa sAvadya kriyAoMke anuSThAnase virakta hotA hai / yaha mAnI huI bAta hai ki-munike, karmoMkA nAza sakala sAvadha vyApAroMkI nivRttise aura saMyamakI ArAdhanAmeM pravRtti karanese hI hotA hai| ____ athavA-'paryava' zabdakA artha-'zabdAdi paryAya' hai, 'jAta' zabda kA artha-'utpanna' hai, 'zastra' zabdakA artha 'tapa' hai| tAtparya isakA yaha hai kizabdAdi paryAyoMse utpanna honevAle ATha prakArake karmoMkA zastra tapa hai, je je kAryothI prANIonA prANane kaSTa pahoMce evI sAvadya kriyAothI sadA virakta ja rahe che. vistarArtha-je anukULa ane pratikULa zabdAdika viSayenI prApti temaja parihAra mATe sAvadya kriyAne zastrarUpa mAne che te e paNa samaje che ke saMyama sarva jIvone upakAraka hovAthI azastrarUpa che, A prakAre te temAM zastra ane azasrarUpatA jANIne azastrarUpa saMyamamAM pravRtta thAya che, ane zastrarUpa sAvadha kriyAonA anuSThAnathI virakta thAya che. e mAnelI vAta che ke munine karmone nAza sakala sAvadya vyApAranI nivRttithI ane saMyamanI ArAdhanAmAM pravRtti karavAthI ja thAya che. ___4241-'paryava' zahana! artha zAhi paryAya cha; 'jAta' zamno ma utpanna' che. 'zastra' zahanA ma ta5' che. tenu tAtparya ye cha / zabdAdi paryAyothI utpanna havAvALA ATha prakAranA karmonuM zastra tapa che, kAraNa zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zItoSNIya-adhya0 3. u. 1 yo'zastrasya khedajJaH, sa paryavajAtazastrasyApi khedjnyH| saMyamatapaHkhedajJasyAsravanirodhAdanAdibhavopArjitakarmaNAM kSayo bhavatIti bhAvaH / / mU0 9 // khedajJasya muneH karmakSayAt kiM phalaM bhavatItyAha-'akammassa' ityaadi| mUlam-akammassa vavahAro na vijai, kammuNA uvAhI jaayi|| sU0 10 // chAyA-akarmaNo vyavahAro na vidyate / karmaNA upAdhirjAyate // sU0 10 // TIkA-akarmaNaH=aSTavidhakarmarahitasya vyavahAraH nArakatiryagdevamanuSyAdivyapadezo na bhavati / yazca karmabandhayuktaH sa eva nArakAdivyapadezabhAg bhavatIkyoM ki tapa karmoko jalA kara nAzakara detA hai / isa zastra-tapa-kAjo khedajJa-jAnakAra hai vaha muni azastra-saMyama-kA bhI jAnakAra hai| jo azastra-saMyamakA jAnakAra hai vaha zabdAdiparyAyajanita ATha prakArake karmoM ke vinAza karavAle zastra-tapa-kA bhI jAnakAra hai| ina donoMko jAnanevAle muni ke AsravakA nirodha honese anAdi bhavoMse saMcita karmokA kSaya hotA hai // sU0 9 // khedajJa muniko karmoMkA kSaya honese kyA lAbha hotA hai ? isakA khulAsA karate haiM--'akammassa' ityAdi / _ 'akarmaNaH vyavahArona vidyate' jo ATha prakAra ke karmoMse rahita ho jAtA hai usake cAroM prakArakI gatiyoM ke sarvathA abhAva ho jAnese usake liye nAraka, tiryazca, manuSya aura deva, ityAdi zabdoMkA vyvke tapa karmone bALIne nAza karI nAMkhe che. A zastra-tapane je kheda jANakAra che te muni azastra-saMyamane paNa jANakAra che, je azastra-saMyamane jANakAra che te zabdAdiparyAyajanita ATha prakAranA karmone vinAza karavAvAvALA zastra-tapane paNa jANakAra che. e bannene jANavAvALA muninA Asavane nirodha hevAthI anAdi bhavothI saMcita karmone kSaya thAya chesU0 9 kheda munine karmone kSaya thavAthI zuM lAbha thAya che? tene khulAso kare cha-' akammarasa' pratyAhi ' akarmaNaH vyavahAro na vidyate' 2 213 praa2|| 4thI 2Dita thAya cha tene cAre prakAranI gatione sarvathA abhAva thaI javAthInAraka tiryaMca manuSya ane deva, ItyAdi zabdone vyavahAra thatuM nathI. A prakAranA vyavahAranuM kAraNa zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 400 AcArAgasUtre tyAha-'karmaNA' ityAdi / upAdhIyate vyapadizyate yena sa upAdhiH vizeSaNam, yadvA-upAdhiH saMsAraparibhramaNarUpaH, karmaNA-jJAnAvaraNIyAdinA jAyate / jIvasya yAvat krmsNbndhstaavdupaadhirjaayte-ityrthH| ___ upAdhividhA-AtmazarIrakarmabhedAt / tatrAtmopAdhiH-Atmano duSpayuktatvam , tataH karmopArjAiyate / sa eva zarIropAdhitvena vyapadizyate / nArakAdizarIrohAra nahIM hotA hai| isa prakArake vyavahArakA kAraNa karmabandha thA, vaha usakA naSTa ho cukA hai| karmabandhasahita jIvake liye hI yaha vyavahAra ghaTita hotA hai, usase rahita jIvake liye nhiiN| 'upAdhi' zabdakA artha vizeSaNa hai, karmabandhasahita jIvake hI nArakI, manuSya Adi vizeSaNa saMgata baiThate haiM / kyoM ki manuSyagati-nAmakarmake udayase jIva manuSyavizeSaNavAlA hotA hai, narakagati-nAmakarmake udyase jIva 'nArakI' isa vizeSaNavAlA hotA hai, ityAdi / tAtparya yaha ki-karmabandhasahita jIvake tattatkarmodayameM tattadvyapadezatA ghaTita hotI hai| athavA saMsAraparibhramaNakA nAma bhI upAdhi hai| yaha saMsAraparibhramaNarUpa upAdhi jJAnAvaraNIya Adi karmoMke saMbandhase hI jIvako prApta hotI hai / jIvako jaba taka karmakA sambandha rahatA hai taba taka hI upAdhikA sadbhAva rahatA hai| AtmA zarIra aura karmake bhedase upAdhi tIna prakArakI hai| azubha vRtti-khoTA praNidhAna AtmAkI upAdhi hai / AtmA jaba azubha kriyAoMmeM pravRtti karatA hai yA azubha praNidhAnavAlA karmabaMdha hatuM te tene nAza thaI cukela che. karmabaMdhasahita jIvane ja A vyavahAra ghaTita thAya che. tenAthI rahita jIvana nahi. 'upAdhi' no ma vizeSaNa cha. bhamasahita pane nA24I, manuSya Adi vizeSaNa saMgata bese che, kAraNa ke manuSyagati-nAmakarmanA udayathI jIva manuSyavizeSaNavALA thAya che, narakagati-nAmakarmanA udayathI jIva " nArakI evA vizeSaNavALA thAya che, ItyAdi. tAtparya e ke-karmabaMdhasahita jIvane tattatka dayamAM tattadupadezatA ghaTita thAya che. athavA saMsAraparibhramaNanuM nAma paNa upAdhi che. A saMsAraparibhramaNarUpa upAdhi jJAnAvaraNIya Adi karmonA saMbaMdhathI jIvane prApta thAya che. jIvane jyAM sudhI karmane saMbaMdha rahe che tyAM sudhI ja upAdhine sadbhAva rahe che. AtmA, zarIra ane karmanA bhedathI upAdhi traNa prakAranI che. azubhavRtti kheTA praNidhAna-vicAra AtmAnI upAdhi che. AtmA jyAre azubha kriyAomAM zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 401 zItoSNIya-adhya0 3 u. 1 pAdhinA nArakAdirityucyate, yathA-jJAnAvaraNIyAdikarmaNaH sadbhAvAt saMsAriSu kazcinmatizrutAvadhimanaHparyayavAna, kazcinmandamatiH, kazcicakSurdarzanI kazcidacakSudarzanI, kazcit sukhI kazciduHkhI, kazcinmithyASTiH kazcit samyagdRSTirityAdirvyavahAro bhavatIti bhAvaH // sU0 10 // hotA hai taba isake karmarUpa upAdhi hotI hai| isase hI jIva zarIra upAdhivAlA hotA hai| karma-upAdhise hI jIvoMko zarIra-upAdhi prApta hotI hai / azarIrIke koI upAdhi nahIM hotii| nAraka Adi zarIrakI upAdhise jIva nAraka Adi nAmoMse vyavahRta hotA hai| usa-usa zarIrakI upAdhise jIva usa-usa nAmavAlA, yA usa-usa paryAyavAlA hotA hai / jaise-jaba jJAnAvaraNIyAdi karmake sadbhAvase saMsArI jIvoMmeM koI matizrutajJAnI, koI matizrutaavadhijJAnI, koI mati, zruta, avadhi, aura manaHparyayajJAnI hotA hai, koI mandadhuddhi hotA hai; koI cakSudarzanavAlA, koI acakSudarzanavAlA, koI sukhI, koI duHkhI, koI mithyAdRSTi aura koI samyagdRSTi hotA hai taba unameM 'yaha matizrutajJAnI hai, yaha matizrutaavadhijJAnI hai, yaha mati-zruta-avadhi-manaHparyayajJAnI hai, yaha cakSudarzanI hai, yaha acakSudarzanI hai, yaha sukhI hai, yaha duHkhI hai, yaha mithyAdRSTi hai aura yaha samyagdRSTi hai' ityAdi vyavahAra hotA hai / sU0 10 // pravRtti kare che agara azubha praNidhAnavALA thAya che tyAre tene kamarUpa upAdhi thAya che, tenAthI jIva zarIraupAdhivALA thAya che. karmaupAdhithI ja chene zarIra upAdhi prApta thAya che. azarIrIne keI upAdhi hotI nathI. nAraka Adi zarIranI upAdhithI jIva nAraka Adi nAmothI vyavahuta thAya che. te te zarIranI upAdhithI jIva te te nAmavALA agara te te paryAyavALA bane che. jevI rIte jJAnAvaraNIyAdi karmanA sadbhAvathI saMsArI mAM jyAre koI mati zrata ane mana:paryavajJAnI thAya che. keI maMdabuddhi hoya che. keI cakSudarzanavALA keI acakSudarzanavALA, keI sukhI kaI duHkhI, keI mithyAdaSTi ane keI samyagdaSTi thAya che tyAre tabhA yA matizrutajJAnI cha, -4 // bhati-zruta-vijJAnI cha, A! bhtishrut--vdhimana:paryavajJAnI che, A cakSudarzanI che, A acakSudarzanI che, A sukhI che, A duHkhI che, A mithyASTi che, ane A samyagdaSTi che" ItyAdi vyavahAra thAya che sU0 10 51 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre yadyevaM bhavati, tarhi muninA kiM kartavyamityAha - ' kammaM ca' ityAdi / mUlam = kammaM ca paDilehAe, kammamUlaM ca jaM khaNaM // 11 // chAyA -- karma ca pratilekhya, karmamUlaM ca yat kSaNam || sU0 11 / / TIkA - karmajJAnAvaraNIyAdi, yadvA- prakRtisthityAdivandhaM, pratilekhya= saMsArasya kAraNamiti paryAlocya karmamUlaM = prANiSu sAvadyavyApArakaraNaM rAgadveSamoharUpaM vA karmaNaH kAraNamiti ca paryAlocya yat kSaNa-kSaNanaM - hiMsanaM - prANAtipAtAdi, tat parityajedityarthaH / uktaJca-- 402 yadi aisA hai to muniko kyA karanA cAhiye ? so kahate haiM'kammaM ca ' ityAdi / jaba yaha nizcita ho cukA ki karmarUpa upAdhise hI jIvoMmeM nArakAdi vyavahAra hotA hai to munikA kartavya hai ki vaha jJAnAvaraNIyAdi karmoMko, athavA unake prakRtibandha, sthitibandha Adi bandhoMko saMsArakA kAraNa jAnakara karmoM ke mUla kAraNa sAvadha vyApArako, athavA rAga dveSa mohako jAna kara prANAtipAtAdika jo kArya haiM unakA sarvathA parityAga kare / bhAvArtha - jIvoM meM nArakAdi vyavahAra karmakRta hai, karma saMsArakA kAraNa hai| karma jIvoMkI zubhAzubharUpa pravRttise utpanna hote haiM / azubhAdi karmoM se nArakAdi vyavahAra hotA hai / azubhAdi kamaukA mUla kAraNa hiMsAdi pApa yA rAga dveSa aura moha haiM / isa lie jJAnI munikA kartavya hai ki vaha unake mUla kAraNoMkA sarvathA tyAga kre| kahA bhI hai le Ama 4 hoya to bhuniye zu 12 ho ? te he che - 'kammaM ca' ityAhi jyAre e nizcaya thayA ke karUpa upAdhithI ja jIvAmAM nArakAdi vyavahAra thAya che te muninuM karttavya che ke te jJAnAvaraNIyAdi karmone athavA tenA prakRtikha'dha, sthiti dha Adi badhAne saMsAranuM kAraNa jANIne te karmonuM mUla kAraNu sAvadya vyApArane, ane rAgadveSa mohane jANIne prANAtipAtAdika je kAya che tenA savathA parityAga kare. bhAvA --jIvAmAM nArakAdi vyavahAra kakRta che, karma saMsAranuM kAraNa che. ka jIvAnI zubhAzubharUpa pravRttithI utpanna thAya che. azubhAdi karmothI nArakAdi vyavahAra thAya che. azubhAdi karmonuM mULa kAraNa hiMsAdi pApa, athavA rAgadveSa ane moha che. mATe jJAnI muninuM kartavya che ke te tenA mULa kAraNano sahA tyAga are, hyuM che- zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 403 zItoSNIya-adhya0 3. u. 1 "karmaNo jAyate karma, tataH saMjAyate bhavaH / bhavAccharIraduHkhaM ca, tatazcAnyataro bhavaH" // 1 // iti // sU0 11 // aparaM ca munikartavyamAha-' paDilehiya' ityaadi| mUlam-paDilehiya savvaM samAyAya dohiM aMtehiM adissamANe // sU0 12 // chAyA-pratilekhya sarva samAdAya dvAbhyAmantAbhyAmadRzyamAnaH // sU0 12 // TIkA-pratilekhya-karmasvarUpaM paryAlocya sarvam sarvajJapraNItamupadezaM saMyama vA samAdAya gRhItvA antAbhyAm antakRdbhayAM-kAraNe kAryopacArAt , Atmano jJAnAdiguNavighAtakAbhyAM dvAbhyAM-rAgadveSAbhyAm adRzyamAnaH anupalakSyamANo vItarAga zabdavyapadezyo bhavati // mU0 12 // " karmaNo jAyate karma, tataH saMjAyate bhavaH / bhavAccharIraM duHkhaM ca, tatazcAnyataro bhavaH // 1 // " iti / jIvoMko karmase hI karmakA bandha hotA hai| usase bhava-saMsAra hotA hai| bhavase zarIra, zarIrase duHkha aura duHkhoMse phira anya bhava unheM milatA rahatA hai ||1||suu011|| phira bhI munike kartavya ko kahate haiM-'paDilehiya ' ityaadi| karma ke svarUpakI paryAyalocanA karake sarvajJakathita upadezako arthAt saMyamako grahaNa kara AtmAke jJAnAdiguNoMke vighAtaka rAga aura dveSa se rahita hotA huA muni-AtmA vItarAga zabdakA vAcya ho jAtA hai| bhAvArtha-munike anya kartavya ko prakaTa karaneke liye sUtrakAra kahate haiM ki-vaha karmake svarUpakA vicAra kre| karma ke svarUpakA vicAra karanese "karmaNo jAyate karma, tataH saMjAyate bhavaH / ___ bhavAccharIraM duHkhaM ca, tatazcAnyataro bhavaH ||1||"ti. jIvone karmathI ja karmano baMdha thAya che. tethI bhava-saMsAra thAya che. bhavathI zarIra, zarIrathI duHkha ane duHkhathI vaLI anyabhava tene maLatA rahe che. sU0 11 | qNI 57] muninA tavya mata 49 che-' paDilehiya' tyAha, karmanA svarUpanI paryAlacanA karIne sarvajJakathita upadezane arthAta saMyamane grahaNa karI AtmAnA jJAnAdi guNonA vighAtaka rAga ane dveSathI rahita banIne muni-AtmA vItarAga zabdano vAcya thaI jAya che. bhAvArtha---suninA bIjA kartavyane pragaTa karavA mATe sUtrakAra kahe che kete karmanA svarUpano vicAra karavAthI tene te daDha vizvAsa thaI jaze ke AtmAnA zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404 AvArAgasUtre mUlam-taM parinnAya mehAvI viittA logaM vaMtA logasannaM se maimaM parakamijjAsi-tti bemi ||suu0 13 // chAyA-tat parijJAya medhAvI viditvA lokaM vAntvA lokasaMjJAM sa matimAn parAkrameta-iti bravImi // sU0 13 // TIkA-tat-karmaNaH kAraNaM rAgadveSarUpaM parijJAya-jJaparijJayA karmabandhahetuM vijJAya pratyAkhyAnaparijJayA parityajya lokaM viSayakapAyavyAmohitaM saMsAriNaM use yaha dRr3ha vizvAsa ho jAvegA ki-AtmAke jJAnAdika guNoMkA ghAtaka yadi koI haiM to ye karma hI haiM, rAgadveSako jo jJAnAdika guNoMkA ghAtaka sUtrakArane prakaTa kiyA hai vaha kAraNameM kAryake upacArase kiyA hai / kyoMki rAga-dveSase jIvoMke navIna karmoM kA bandha hotA hai, ataH rAga dveSa unake bandhameM kAraNa haiM, aura karmoMkA bandha kArya hai| ina karmoMkA abhAva jaba taka sarvajJa prabhuke upadezAnusAra jIva apanI pravRtti nahIM banAyegA taba taka nahIM kara sakatA, arthAt saMyamakI ArAdhanA vinA inakA abhAva nahIM ho sktaa| yadi use vItarAga bananA hai to usakA kartavya hai ki vaha rAga dveSakA anta karaneke liye ukta vidhikA pAlana kare ||suu012|| isI bAtako sUtrakAra phira puSTa karate haiM-'taM parinnAya' ityAdi / sAdhu karmoMke bandhameM mUla kAraNa rAga dveSako jJaparijJAse jAna kara aura pratyAkhyAnaparijJAse unakA tyAga kre| 'samasta saMsArI jIva viSaya-kaSAyoMse vyAmohita ho rahe haiM isa liye ina viSayoMkI vAMchAko jJAnAdika guNonA ghAtaka je kaI hoya te te karma ja che. rAga dveSane je jJAnAdika guNonA ghAtaka sUtrakAre pragaTa karyo che te kAraNamAM kAryanA upacArathI karela che. kAraNa ke rAga-dveSathI jIvone navIna karmono baMdha thAya che, mATe rAga-dveSa tenA baMdhamAM kAraNa che, ane karmone baMdha kArya che. te karmono abhAva jyAM sudhI sarvajJa prabhunA upadezAnusAra jIva potAnI pravRtti nahi banAve tyAM sudhI karI zakato nathI, arthAt saMyamanI ArAdhanA vinA teno abhAva thaI zakatuM nathI, kadAca tene vItarAga banavAnuM che te tenuM kartavya che ke te rAga dveSane aMta karavA mATe kahelI vidhinuM pAlana kare. e sUtra 12 . bhA pAtane suutr||2 thI puSTa 42 cha-' taM parinnAya' tyAhi. sAdhu karmonA baMdhamAM mUla kAraNa rAga dveSane jJa-parijJAthI jANIne ane pratyAkhyAna-parijJAthI tene tyAga kare. "samasta saMsArI jIva viSaya kaSAyathI vyAmohita thaI rahela che mATe tevA viSayenI vAMchAne sadA dUra karavI joIe." zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zItoSNIya-adhya. 3. u. 1 405 viditvA, lokasaMjJAM viSayavAJchArUpAM vAntvA-dUrIkRtya sa matimAn medhAvI-sAdhumaryAdArakSaNatatparaH san parAkrameta saMyamArAdhane udyukto bhavet / yadvA-aSTavidhaM karma kSapayitumussaheta / saMyamaM gRhItvA na pazcAttApamavalambeta, siMhatvena niSkramya zRgAlatvena na viharet / atra caturbhaGgI vaacyaa| iti bravImi pUrvavat ||muu0 13 // tRtIyAdhyayanasya prathamoddezaH samAptaH // 3-1 // sadA dUra karanA cAhiye' aisA vicAra kara usakA sadA parihAra kare, aura munipanekI maryAdAkI rakSA karane meM tatpara vaha matimAn muni saMyama kI ArAdhanA karane meM dattAvadhAna rahe; kyoMki saMyamakI ArAdhanAke vinA karmoM kA nAza nahIM ho sakatA, isa liye ATha kamakA nAza karaneke abhiprAya se saMyamakI ArAdhanA kre| saMyamako grahaNa kara phira pazcAttApa na kare, arthAt-siMhavRttise saMyamakI ArAdhanA kare kintu isakI ArAdhanAmeM zRgAlavRttiko sthAna na de| yahAM isa viSayameM caturbhaGgI samajhanI cAhiye, vaha isa prakAra (1) siMhavRttise nikale siMhavRttise pAle / (2) siMhavRttise nikale zRgAlavRttise paale| (3) zRgAlavRttise nikale siMhavRttise paale| (4) zRgAlavRttise nikale zRgAlavRttise pAle / .inameM pahalA aura tIsarA bhaMga zreSTha hai // 'iti bravImi' isakA artha pahale kahA jA cukA hai|suu0 13 // // tRtIya adhyayanakA prathama uddeza samApta // 3-1 // evo vicAra karI teno sadA parihAra kare ane yunipaNanI maryAdAnI rakSA kara. vAmAM tatpara te matimAna muni saMyamanI ArAdhanA karavAmAM sAvadhAna rahe; kAraNa ke saMyamanI ArAdhanA vinA karmono nAza thaI zakato nathI, mATe ATha karmono nAza karavAnA abhiprAyathI saMyamanI ArAdhanA kare, saMyamane grahaNa karI pachI pazcAttApa na kare, arthAt siMhavRttithI saMyamanI ArAdhanA kare paNa tenI ArAdhanAmAM ziyALavRttine sthAna na Ape. A ThekANe A viSayamAM catabhaMgI samajavI joIe. te A prakAre- (1) saMpattithI niNe, siMDavRttithI pANe. (2) siMDavRttithI nige ttithI pANe. (3) zAsavRttithI niNe, siMDavRttithI pANe. (4) shaasvRttithI nikaLe, zagAlavRttithI pALe. tabhA paDeyo mane bIna uttama cha. 'iti bravImi' meno artha pAu~dA kahevAmAM Avela che. 13 trIjA adhyayanane prathama uddeza samApta 3-1. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyAdhyayanasya dvitIyoddezaH // tRtIyAdhyayanasya prathamoddezake bhAvasuptAH pratibodhitAH, atha teSAM svApasya phalaM duHkhaM bhavatItyAvedayituM dvitIyodezakaM prastuvannAha--'jAiM ca vuDDi ca' ityaadi| mUlam-jAiM ca vuDDiM ca iha'jja pAse, bhUehiM jANe paDileha sAyaM / tamhA'tivijjo paramaMti NaccA, sammattadaMsI na karei pAvaM // sU0 1 // ___ chAyA-jAtiM ca vRddhiM ca iha adya pazya, bhUtairjAnIhi pratilekhya sAtam / tasmAt atividyaH paramam iti jJAtvA, samyaktvadarzI na karoti pApam ||muu0 1 // TIkA-iha-saMsAre adyaiva-asminneva divase, alaM kAlakSapaNeneti bhAvaH; jAtim garbhotpattiM vRddhi vAlAdivRddhAvasthAparyantaM vardhanaM prANinAM, pazya garbhotpatti tIsare adhyayanakA dUsarA uddeza // tRtIya adhyayanake prathama uddezameM bhAvasupta prANiyoMkA nirUpaNa acchI tarahase kiyA jA cukA hai / isa dvitIya uddezameM yaha samajhAyA jAvegA ki unakI isa nidrAkA phala unheM duHkhake sivAya kucha nahIM hotA hai / isI viSayako spaSTa karaneke liye sUtrakAra isa dvitIya uddeza kA prAraMbha karate hue prathama sUtra kahate haiM-'jAiM ca ghuDDiM ca ' ityaadi| ziSyako saMbodhana karate hue sUtrakAra kahate haiM ki he ziSya ! Aja hI tuma isa bAtakA jJAnadRSTise vicAra karo, kala parasoMkI bAta jAne do, samaya bItAnese kyA phAyadA ? saMsArameM prANiyoMkI garbhotpattise trIna adhyayananI bhInne uddeza. trIjA adhyayananA prathama uddezamAM bhAvasu prANIo viSe sArI rIte samajAvela che. A bIjA udezamAM e samajAvavAmAM Avaze ke tenI A nidrAnuM phaLa tene duHkha sivAya bIjuM kAMI thatuM nathI. A viSayane spaSTa karavA mATe sA2 mA bhI dezanA prArama prazane prathama sUtra 4 cha-' jAI ca vuTTiM ca tyA ziSyane saMbodhana karIne sUtrakAra kahe che ke he ziSya ! Aja ja tame A bAbatane jJAnadaSTithI vicAra kare, kAla paramadivasanI vAta javA de. samaya vitAvavAmAM zuM phAyade? saMsAramAM prANIonI garlotpattithI lagAvI bAlAdi zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zItoSNIya-adhya0 3. u. 2 vRddhizca prANinAM duHkhasahabhAvinyeva bhavatIti jnyaandRssttyaa'vlokyetyrthH| uktaJca " jAyamANassa jaM dukkhaM, maramANassa jaMtuNo / teNa dukkheNa saMtatto, na sarai jAimappaNo // 1 // virasarasiyaM rasaMto, to so joNImuhAu nipphiDai / mAUe appaNo'vi a veaNamaulaM jaNemANo // 2 // " lagAkara bAlAdi-vRddhAvasthAparyantakI saba avasthAe~ duHkhoMke sAtha 2 hI rahanevAlI haiN| saMsArI prANIkI aisI koI bhI avasthA nahIM hai jisameM duHkhoMkA sambandha na ho / garbha meM AnA aura vahAM rahanA yaha eka mahA duHkhamaya hai / yaha prANI yena kena prakAreNa vahAM se surakSita dazA meM utpanna ho jAtA hai aura bAla-yuvA-vRddhAvasthA taka pahuMca bhI jAtA hai to bhI ina avasthAoMmeM isa jIvako raMcamAtra bhI sAtA nahIM milatI hai / duHkhoMke sivAya yahAM sukhoM kA nAma bhI nahIM hai / ataH garbhotpatti aura bAlAdi vRddhAvasthA taka kI samasta dazAe~ duHkhoMke sAtha hI rahane vAlI haiN| anyatra bhI yahI bAta kahI hai "jAyamANassa jaM dukkhaM, maramANassa jNtunno| teNa dukkheNa saMtatto, na sarai jAimappaNo // 1 // virasarasiyaM rasaMto, to so joNimuhAu nipphiDai / mAUe appaNo'vi ya, veyaNamaulaM jnnemaanno||2" iti| vRddhAvasthApayetanI saghaLI avasthAo duHkhonI sAthe ne sAthe rahevAvALI che. saMsArI prANInI eka paNa avasthA evI nathI ke jemAM dukhene saMbaMdha na hoya. garbhamAM AvavuM ane tyAM rahevuM e eka mahAna duHkha che. te prANI kaI pakAre tyAMthI surakSita dazAmAM utpanna thaI jAya che ane bALa-yuvA- vRddhAvasthA sudhI pahoMcI paNa jAya che te paNa A avasthAomAM A jIvane raja mAtra paNa sAtA maLatI nathI. duHkho sivAya AMhI sukhonuM nAma paNa nathI. mATe garbhotpatti ane bALAdi vRddhAvasthA sudhInI samasta dazAo duHkhonI sAthe ja rahevAvALI che. anyatra paNa A vAta kahela che - " jAyamANasta jaM dukkhaM, maramANassa jaMtuNo / teNa dukkheNa saMtatto, na sarai jAimappaNo // 1 // virasarasiyaM rasaMto, to so joNImuhAu niphiDai / mAUe appaNo'vi ya, veyaNamaulaM jaNemANo // 2 // " iti zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - 408 AcArAgasUtre tathA-"hINabhiNNassaro dINo, vivarIo vicitto| dubbalo dukkhio vasai, saMpatto carimaM dasaM" // 3 // ityAdi / chAyA-jAyamAnasya yaduHkhaM mriyamANasya jntoH| tena duHkhena saMtapto na smarati jAtimAtmanaH // 1 // virasarasitaM rasan tataH sa yonimukhAd nissarati / mAturAtmano'pi ca vedanAmatulAM janayan // 2 // hInabhinnasvaro dIno viparIto vicittkH|| durbalo duHkhito vasati samAptaH caramAM dazAm / / 3 // tathA-"hINabhiNNasaro dINo, vivarIo vicitto| dubbalo dukkhio vasai, saMpatto carimaM dsN| // 1 // " iti utpanna honevAle evaM maranevAle prANIko jo duHkha hotA hai usa duHkhase saMtapta banA huA prANI apanI utpattikA smaraNa taka nahIM karatA ||1||jis samaya yaha jIva yonimukha-garbhasthAnase nikalatA hai usa samaya bahuta burI tarahase rotA hai, kyoMki usa samaya vaha apanI mAtA ke aura apane liye atula-varNanAtIta-vedanAkA kAraNa banatA hai // 2 // ___ tathA-phira vaha jaba vRddhAvasthA meM pahu~catA hai taba hIna bana jAtA hai| isakA svara aspaSTa-garagara zabdavAlA ho jAtA hai, dazA isakI daya. nIya ho jAtI hai / taruNAvasthAmeM isakIjo hAlata thI usase bhinna hI isakI hAlata ho jAtI hai / citta bhI isakA ThikAne nahIM rhtaa| usa samaya yaha durbala aura sadA duHkhita hI rahA karatA hai // 3 // tathA-" hINabhiNNaslaro hINo, vivarIo vicitto| dubalo dukkhio vasai, saMpatto carimaM dasa" // 3 // iti / utpanna thanAra ane maranAra prANIne je duHkha thAya che te duHkhathI saMtapta banela prANI pitAnI utpattinuM smaraNa paNa karatuM nathI paNa je vakhate A jIva enimukha-garbhasthAnathI nIkaLe che te samaya ghaNI ja burI rIte raDe che, kAraNa ke te vakhate te potAne mATe tema ja pitAnI mAtA mATe atula-varNanAtIta-vedanAnuM kAraNa bane che . 2 tathA vaLI te jyAre vRddhAvasthAmAM pahoMce che tyAre hIna banI jAya che. tene svara aspaSTa-garagara zabdavALo banI jAya che. tenI dazA dayAjanaka thaI paDe che tarUNa-avasthAmAM je tenI hAlata hatI te hAlatathI bIlakula bhinna tenI hAlata thaI jAya che. citta paNa tenuM ThekANe rahetuM nathI. A vakhate te durbaLa ane sadA duHkhI ja rahyA kare che. te 3 che zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zItoSNIya-adhya0 3. u. 2 401 kiJca-bhUtaiH uccArAdicaturdazasu jIvotpattisthAneSu jAtairbhUtagrAmaiH saha svAtmanaH sAta-mukhaM pratilekhya paryAlocya jAnIhi / yathA tava sukhaM priyamasti, tathA'nyeSAmapIti, yathA ca tava duHkhe dveSaH tathA'nyeSAmapIti jJAtvA kasyApi jIvasya duHkha notpAdanIyam , evaM kRte duHkhaM na prApsyasIti bhAvaH / ___ tasmAt-prANinAM sukhaduHkhaparyAlocanAt , atividyaH atIva vidyA yasya saH atividyaH-tattvaparicchetRvidyAvibhUSitaH, paramaM paramazreyaskaraM nirvANapadaM tatmAparka samyagdarzanAdikaM vA'sti, iti jJAtvA samyaktvadarzI-paramArthadarzI san pApaM na karoti, sAvadhakriyAM na samAcaratItyarthaH // mU0 1 // tathA he ziSya ! jIvoMkI utpattike jo uccAra (viSTA) prasravaNa (mUtra) Adi caudaha sthAna haiM unameM utpanna hue jIvoMke sAtha apane sukha kI polocanA karo, arthAt isa bAtakA sadA vicAra karo ki jisa prakAra sukha hameM priya hai usI prakAra anya jIvoMko bhI vaha priya hai, duHkha jisa prakAra hameM apriya-aniSTa hai usI prakAra vaha anya jIvoMko bhI aniSTa hai / aisA vicAra kara yA jAnakara kisI ko bhI duHkha nahIM denA cAhiye / isa prakArase vicAra karane para tuma svayaM duHkha na paaoge| isa prakAra prANiyoM ke sukha aura duHkhakI paryAlocanAse vAstavika tattvakA prakAzaka jJAna jIvako prApta hotA hai| usa jJAnase yukta vaha muktipadako athavA usako prApta karAnevAle samyagdarzanAdiko paramaparamakalyANakArI jAnakara samadarzI ho jAtA hai aura sAvadya kriyAoM ko nahIM karatA hai / sU0 1 // tathA ziSya! vAnI utpttin| 2 uccAra-viSTA prasravaNa-bhUtra Adi cauda sthAna che, temAM utpanna thayelA jIvonI sAthe ApaNA sukhanI paryAlocanA kare. arthAt e vAtano sadA vicAra kare ke je prakAre sukha amone priya che te prakAre anya jIne paNa priya che. duHkha je prakAre amone apriyaaniSTa che te prakAre te anya jIne paNa aniSTa che. e vicAra karI agara jANIne keIne paNa duHkha na ApavuM joIe. A prakArane vicAra karavAthI tame svayaM : paam| nali. A prakAre prANIonA sukha ane duHkhonI paryAlocanAthI vAstavika tatvanuM prakAzaka jJAna jIvane prApta thAya che. te jJAnathI yukta te muktipadane athavA tene prApta karAvanAra samyagdarzanAdine parama-paramakalyANakArI jANIne samadazI thaI jAya che ane sAvadya kriyAo karatA nathI sUtra 1 che para zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 410 AcArAgasatre mUlam-ummuMca pAsaM iha macciehiM AraMbhajIvI ubhayANupassI / kAmesu giddhA nicayaM kareMti, saMsiccamANA puNareMti gabbhaM // sU0 2 // chAyA-unmuzca pAzam iha matyaiH ArambhajIvI ubhayAnudarzI / kAmeSu gRddhAH nicayaM kurvanti, saMsicyamAnAH punaryanti garbham // sU0 2 // TIkA-' ummuMca' ityaadi| iha-manuSyaloke, matyaiH manuSyaiH sAkaM, pAzaM= bandhanahetuM kalatrAdisambandham , yadvA-pAzaM dravyabhAvabhedAd dvividha, dravyato rajjvAdikaM, bhAvato viSayakaSAyAdirUpam , unmuJca-ut-utkarSataH-atizayena nirAkuru / pAzayukto hi kAmabhogecchayA mANihiMsAdikaM karotItyAha-'ArambhajIvI' ityaadi| 'ummuM ca pAsaM' ityAdi / isa manuSyalokameM manuSyoMke sAtha pAza -bandhanake hetu putrakalatrAdi sambandha-kA he ziSya ! tuma sarvathA parihAra karo / athavA dravya aura bhAvake bhedase pAza-bandhana do prakArakA hai| rassI Adi padArtha dravyase, viSayakaSAyAdika bhAvase bandhana hai, ina donoM prakAra ke bandhanoMkA sarvathA tyAga kro| __ bhAvArtha-saMsArameM jIvoMke liye sabase prabala baMdhanakA kAraNa putrakalatrAdikA sambandha hai| AtmArthI isa bandhanake hetukA jabataka tyAga nahIM karatA taba taka vaha AtmakalyANake mArgapara ArUDha nahIM ho sakatA, isIliye usakA sarvathA tyAga karanekA yahAM upadeza diyA gayA hai / isa pAzase yukta prANI kAmabhogakI icchAse prANihiMsAdirUpa AraMbhoMko karatA hai| 'ummaca pAsa' chatyAdi. 21 // manuSyasabhA manuSyAnI sAthe pAza-mananA hetu patrakalatrAdika saMbaMdha-ne he ziSya! tame sarvathA parityAga kare. athavA dravya ane bhAvanA bhedathI pAza-baMdhana be prakAranA che. rassI Adi padArtha dravyathI, viSayakaSAyAdika bhAvathI baMdhana che. e banne prakAranA baMdhanane sarvathA tyAga kare. bhAvArtha--saMsAramAM jIve mATe badhAthI prabaLa baMdhananuM kAraNa putrakalatrAdikane saMbaMdha che. AtmAthI A baMdhananA hetune jyAM sudhI tyAga nathI karate tyAM sudhI te Atma-kalyANanA mArga upara AgaLa vadhI zakato nathI. mATe tene sarvathA tyAga karavAne A ThekANe upadeza Apela che. A pAzathI yukta prANI kAmaganI IcchAthI prANihiMsAdirUpa Ara kare che. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zItoSNIya-adhya0 3. u. 2 yastu - ArambhajIvI = ArambheNa jIvituM zIlamasyeti saH, ArambhaprakalpitajIvikaH, sa ubhayAnudarzI - aihikapAratrikaduHkhabhogI bhavatItyarthaH / kAmeSu = viSayopabhogeSu, gRddhAH = lolupAH, nicayam = aSTavidhakarmasaMcayaM kurvanti / saMsicyamAnAH=kAmabhogAdijanyakarmarajasA zliSyamANAH punaH = vAraM vAraM garbhaM yanti = upayAnti, saMsAracakre ghaTIyantravad bhrAmyantIti bhAvaH // 02 // mUlam - avi se hAsamAsajja, haMtA naMdIti mannai / 411 alaM bAlassa saMgeNa, veraM vaDDhai appaNo // sU0 3 // chAyA -- api sa hAsamAsAdya, hatvA nandIti manyate / alaM bAlasya saGgena, vairaM vardhayati AtmanaH // sU0 3 // TIkA--' avi se ' ityAdi / saH = ajJaH - viSayalolupo hAsam = manovinodam AsAdya svIkRtya, hatvA'pi - prANino nihatyA'pi nandI = ' krIDA ' iti manyate / AraMbhase jInekA jisakA svabhAva hai vaha AraMbhajIvI hai / mahAn AraMbhoM dvArA jo apanI AjIvikA karate haiM ve isa loka aura paralokadonoM ke duHkhoMko bhogate haiM / kAraNa ki viSayabhogoM meM gRddha-lolupI prANI aSTavidhakarmokA saMcaya karate haiM aura ina kAmabhogoMse upArjita karmarUpI dhUlise lipta hokara ve bAraMbAra arahaTake ghaTamAlakI taraha isa saMsArarUpI cakra meM ghUmate rahate haiM / sU0 2 // 'avi se ' ityAdi / vaha viSayI prANI manovinodako pAkara, arthAt manovinoda karane ke abhiprAya se prerita hokara prANiyoMkI hiMsA karake bhI Anandita hotA hai / usa hiMsAko yaha apane manovinodakA sAdhana mAna krIDA samajhatA hai ArbhathI jIvavAne jenA svabhAva che te Ara bhajIvI che. mahAna Ara bhAdvArA je peAtAnI AjIvikA kare che te A loka ane paraloka mannenA duHkho bhogave che, kAraNa ke viSayabhogAmAM gRddha-lAlupI prANI avidha karmonA saMcaya kare che, ane A kAmabhAgathI upArjIta karmarUpI dhULathI lipta banIne te vAraMvAra raeNTanA ghaTamAlanI mAphka A sa MsArarUpI cakramAM ghUmatA rahe che ! sU0 r // 'erfa a' Seule. te viSayI prANI maneAvinAda mATe arthAt manaeNvinAda karavAnA abhiprAyathI prerita banIne prANIonI hiMsA karIne paNa AnaMdita thAya che. tevI hiMsAne te pAtAnA manAvinAdanuM sAdhana mAnI krIDA samaje che. juhu khele che, kahe che zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre 412 brUte ca mRpAvAdaM yathA-mRgAdayazcaite mRgayAthai dhAtrA sRSTAH, mRgayA ca krIDArtha bhavatIti / yadi manovinodArthamapi prANino hatvA modate tarhi mAMsAdhupabhogArtha pANino nihatya pramudito bhavatItyatra kimAzcaryam / evamadattAdAnAdidoSAnapi sa upAdatte / evaM cettarhi kiM kartavyaM muninA ? ityAha--'alam' ityaadi| bAlasya= ajJasya saMgena-hAsyAdisaGgena prANAtipAtAdirUpeNa vA alaM-vyartham , ajJasya yaH saMgo hAsyAdirUpaH prANAtipAtAdirUpo vA sa sarvathA varjanIya ityarthaH / bAlasya saGgakaraNe doSaM darzayati-'vairam' ityaadi| bAlasya saGgaH Atmano vairaM-dveSaM varddhayati, nUtanabhavAnuSaGgivairAnuvandhikarmaNA badhyate ityarthaH // mU0 3 // aura jhUTha hI kahatA hai ki ye mRgAdika pazu zikArake liye hI vidhAtAne banAye haiN| zikAra krIDA karaneke nimittase hI kI jAtI hai| zikAra karanese manovinoda hotA hai / yadi manovinodake liye bhI prANiyoMkI hiMsA kara jo Ananda mAnatA hai vaha mAMsAdika khAneke liye yadi unakI hiMsA kara harSita hotA hai to isameM kaunasI acarajakI bAta hai ? / isI prakAra viSayoMmeM laMpaTa banA huA prANI corI kuzIla Adi pApoMko bhI karatA hai| isaliye munijanakA kartavya hai ki vaha aise bAla-ajJAnI kI saMgatise, manovinodake kAraNa hAsyAdikose, athavA hiMsAdika pApoMse dUra rhe| bAla-ajJAniyoMkI saMgati, manovinodake kAraNa hAsyAdika evaM prANAtipAtAdikapApa, munike liye sarvathA varjanIya isa liye haiM ki inakA saMga baira-veSakA vardhaka hotA hai / isa vairabhAvakI vRddhise nUtanabhavAnuSagA aura vairAnubandhI karmakA bandha hotA hai |suu0 3 // ke-A mRgAdika pazu zikAra mATe ja vidhAtAe banAvela che. zikAra krIDA karavAnA nimittathI ja karavAmAM Ave che. zikAra karavAthI mane vinaMda thAya che. kadAca manevineda mATe prANIonI hiMsA karI je AnaMda mAne che te mAMsAdika khAvA mATe paNa kadAca hiMsA karI harSita thAya che temAM kaMI acaraja nathI. A prakAre viSayamAM laMpaTa banela prANI corI kuzIla Adi pApa paNa kare che. tethI munijananuM kartavya che ke te AvA bAla-ajJAnInI saMgatithI, manovidanA kAraNa hAsyAdikethI, athavA hiMsAdi pApothI dUra rahe. bAla-ajJAnIonI saMgati, manevinedanA kAraNe hAsyAdika ane prANAtipAtAdika pApa, muni mATe sarvathA varjanIya A mATe che ke tene saMga vera-TheSane vardhaka thAya che. A vairabhAvanI vRddhithI nUtanabhavAnuSajJI ane vairAnubaMdhI karmane baMdha thAya che. sUtra 3 che zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zItoSNIya-adhya0 3. u. 2 yadyevaM tarhi muninA kiM karttavyamityAha-tamhA' ityaadi| mUlam-tamhA'tivijjo paramati NaccA, AyaMkadaMsI na karei pAvaM / aggaM ca mUlaM ca vigiMca dhIre, palicchidiyA NaM nikammadaMsI // sU0 4 // ___ chAyA--tasmAt atividyaH paramam iti jJAtvA, AtaGkadarzI na karoti pApam / agraM ca mUlaM ca vivicya dhIraH, paricchidya khalu niSkarmadarzI // suu04|| TIkA--'tamhA' ityAdi / tasmAd bAlasaMgena vairavardhanAd, atividyaH= samyagjJAnavAn , paramaM sarvotkRSTa-siddhigatinAmadheyaM padaM, sarvaviratilakSaNaM cAritraM vA astIti jJAtvA, AtaGkadarzI-narakanigodAdinAnAduHkhadarzakaH, pApaM-pApAnubandhi karma na karoti / atra karotItyupalakSaNam, na ca pareNa kArayati, nApi kurvantamanyamanumodayati / __ yadi aisA hai to muni ko kyA karanA cAhiye? so kahate haiM'tamhA' ityaadi| bAla-ajJAnIke saMgase vairabhAvakI vRddhi hotI hai| isaliye jo atividya-samyagjJAnasaMpanna hai vaha-'siddhigatinAmaka paramapada athavA usako prApta karAnevAlA sarvaviratilakSaNa cAritra parama zreyaskara hai' aisA jAnakara narakanigodAdikake aneka duHkhoMkA jJAtA, arthAt 'naraka nigodAdikoMke duHkha jIvoMko taba taka bhogane par3ate haiM ki jaba taka siddhipadakI prApti unheM nahIM hotI' isa prakArakA dRDhazraddhAvAlA hotA huA pApAnubandhI karma nahIM karatA hai / "karoti" yaha kriyA anya kriyAoMkI upalakSaka hai, isase yaha ghaTita hotA hai ki vaha na dUsaroMse pApakarma karAtA hai aura na pApakarma karanevAloMkI anumodanA hI karatA hai| ne 20 prabhArI cheto muni zu42 naye ? te 4 cha- tamhA' tyAdi bAla-ajJAnInA saMgathI vairabhAvanI vRddhi thAya che, mATe je atividha- samyajJAnasaMpanna che te "siddhigatinAmaka paramapada athavA tene prApta karAvanAra sarvaviratilakSaNa cAritra parama zreyaskara che" evuM jANIne narakanigodAdikanA aneka duHkhonA jJAtA arthAt " naraka nigodAdikonA duHkha jIvene tyAM sudhI bhogavavA paDe che jyAM sudhI siddhipadanI prApti tene thatI nathI" A prakAranA hada zraddhAvA manIna pAyAnusandhI ubha 42tA nathI. "karoti' yA anya kriyAonI upalakSaka che, tethI e ghaTita thAya che ke te bIjAothI pApakarma karAvatA nathI ane pApakarma karavAvALAonI anumodanA paNa karatA nathI. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 414 ____ AcArANasUtre kiMca-aMgraM-bhavopagrAhikarmacatuSTayaM kevalikarmetyarthaH, mUlaM caturvidhaM ghAtikarma, yadvA mUla mohanIyaM karma, agraM-tadavaziSTasaptakarmANi, mohanIyakSayeNa vinA'nyeSAM karmaNAM kSayo na bhavati, tasmAnmohanIyasya mUlatvaM sidhyati / uktaJca " nAyagaMmi hae saMte, jahA seNA viNassai / evaM kammANi NassaMti, mohaNijje khayaM gae" // iti / chAyA--nAyake hate sati, yathA senA vinazyati / ___ evaM karmANi nazyanti, mohanIye kSayaM gate // parISaha evaM upasargoM se avicalita hokara vaha pRthak pRthak bheda prabhedoM sahita-vistArapUrvaka isa bAtakI paryAlocanA karatA hai ki agra aura mUla tapasaMyamake vinA AtmAse pRthak-alaga nahIM ho sakate haiN| bhavopagrAhI aghAtiyA cAra karma ki jo kevalikarma kahe jAte haiM, ve cAra prakArake ghAtiyA karma mUla haiM / athavA mohanIya karmakA nAma mUla hai| isase avaziSTa sAta kaukA nAma agra hai / mohanIyake kSaya hue vinA anya karmoM kA kSaya nahIM hotA hai isaliye mohanIyameM mUlatA siddha hotI hai| kahA bhI hai___ "nAyagammi hae saMte, jahA seNA viNassai / evaM kammANi NassaMti, mohaNijje khayaM gae" // 1 // jaise senApatike mAre jAne para senA titara-bitara hokara bhAga jAtI hai usI prakAra mohanIyake kSaya hone para anya karma bhI naSTa ho jAte haiM // 1 // parISaha ane upasargothI avicalita banIne te pRthak pRthaka bhedaprabhede sahita-vistArapUrvaka A vAtanI paryAlocanA kare ke agra ane mUla tapa saMyama vinA AtmAthI pRtha-alaga thaI zakatA nathI. bhayagrAhI aghAtiyA cAra karmo ke je kevalikarma kahevAya che te cAra prakAranA ghAtiyA karmabhUla che. athavA mohanIya karmanuM nAma mUla che. tenAthI avaziSTa sAta karmonuM nAma agra che. mohanIyane kSaya thayA vinA anya karmone kSaya thatuM nathI. mATe mohanIyamAM mUlatA siddha thAya che. yu cha "nAyagammi hae saMte, jahA seNA viNassai / evaM kammANi NassaMti, mohaNijje khayaM gae" // 1 // jevI rIte senApatinA maravAthI senA chinnabhinna thaI bhAgI jAya che te prakAre mohanIya kSaya thavAthI anya karma paNa naSTa thaI jAya che. 1 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zItoSNoya-adhya0 3. u. 2 415 yadvA-mUlaM mithyAtvam , agraM tu aSTavidhakarmaprakRtirUpaM teSAM mithyAtvamUlakatvAt / uktazca-" ..........."micchatteNaM udiNNeNaM evaM khalu jIve aTThakammapagaDIo baMdhai" iti / dhIraH parISahopasargarakSobhyaH san vivicya= pRthak pRthaga bhedopabhedaiH savistaraM paryAlocya, paricchidya-karmANi tatkAraNIbhUtamithyAtvAdIni tapaH-saMyamAbhyAM sarvathA chitvA svAtmanaH pRthakakRtya, paugalikasya jJAnAvaraNIyAdeH karmaNazchedanaM dvaidhIkaraNarUpaM na saMbhavati, kitvAtmanaH pRthakkaraNameveti bhaavH| niSkarmadarzI-svAtmAnaM niSkarmANaM draSTuM zIlamasyeti tathAvidho bhavatItyarthaH / jJAnAvaraNIyadarzanAvaraNIyakarmApagamAt sarvadarzI bhavatIti bhAvaH // 4 // ___ athavA-'mUla' nAma mithyAtvakA hai / 'ana' nAma ATha prakArake karmoMkA hai, kyoM ki AThoM karmoMkA mUlakAraNa mithyAtva hai| isIlie mithyAtvako mUla-zabdase kahA hai / kahA bhI hai-........micchateNaM udiNNeNaM evaM khalu jIve aTTa kammapagaDIo bNdhii|" iti / mithyAtvake udayase jIva ATha karmaprakRtiyoMko bAMdhatA hai| __isaliye karmoM ke kAraNabhUta mithyAtva Adiko tapasaMyamadvArA sarvathA apanI AtmAse alaga kara vaha niSkarmadarzI ho jAtA hai| sUtrameM " paricchidya" pada AyA hai, jisakA artha-" chedana karake" aisA hotA hai| parantu paudgalika jJAnAvaraNIyAdi karmoMkA to chedana ho nahIM sakatA; ata:-'jJAnAvaraNIyAdi karmoko apanI AtmAse "paricchidya"-alaga karake' aisA artha karanA cAhiye, kyoM ki karmoM ko AtmAse pRthak karanA hI unakA chedana hai| AtmAse karmoMke alaga hone 2204 'mUla' nAma mithyAtvanu cha. 'ana' nAma 2418 prA2nA bhAnu cha, kAraNa ke ATha karmonuM mUla kAraNa mithyAtva che. mATe mithyAtvane mUla zabdathI kahela cha. 4o cha "...micchatteNaM udiNNeNaM evaM khalu jIve aTTha kammapagaDIo baMdhai / " iti / bhithyAtvanA yathA 71 208 maprakRti mAMdhe che. bhATe 4Ina kAraNabhUta mithyAtva Adine tapasaMyamadvArA sarvathA pitAnA AtmAthI judA karI te niSkarmadazI thaI jAya che. sUtramA " paricchidya" 54 2mAveza cha. ten| ma " chana 4zana " mema thAya che. paraMtu paugalika jJAnAvaraNIyAdi karmonuM te chedana banI zakatuM nathI bhATa jJAnAvaraNIyAhi na potAnA mAtmAthI " paricchidya"-guhA rIna, mevA artha kare joIe, kAraNa ke karmone AtmAthI pRthak karavA te ja tenuM chedana zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre anyadapi phalaM niSkarmadarzino bhavatItyAha- esa maraNA pamuccaI' ityaadi| mUlam-esa maraNA pamuccai, se hu dihabhae muNI, logaMsi paramadaMsI vivittajIvI uvasaMte samie sahie sayA jae kAlakaMkhI parivvae // suu05|| ___ chAyA-eSa maraNAt pramucyate, sa eva dRSTabhayo muniH, loke paramadarzI viviktajIvI upazAntaH samitaH sahitaH sadA yataH kAlAkAjhI parivrajet // mU0 5 // TIkA--eSaH niSkarmadarzI maraNAt-AyuHkSayAt pramucyate, AyuSyakarmabandhApagamAditi bhaavH| yahA-AvIcimaraNAt AvIci anusamayaM nirantaraM maraNaM-mRtyuH saMsAro vA, tasmAt pramucyate / kevalI bhUtvA anyAn vA mocayati deshnaadinaa| sa para jIva niSkarmadarzI-arthAt karmarahita apanI AtmAko dekhaneke svabhAvavAlA ho jAtA hai| isa prakArakA svabhAva jIvake jJAnAvaraNIya karma ke vinAzase utpanna hotA hai| isI avasthAmeM jIva sarvajJa sarvadarzI hotA hai| sU0 4 // jo niSkarmadarzI hai use aura bhI dUsarA lAbha hotA hai, isa bAtako prakaTa karate haiM-'esa maraNA pamuccai' ityaadi| yaha niSkarmadarzI Ayukarmake bandhake abhAva honepara maraNase rahita ho jAtA hai / athavA vaha AvIcimaraNase chUTa jAtA hai| anusamaya arthAt nirantara maraNako AvIciramaNa kahate haiN| athavA maraNa nAma saMsArakA hai| kevalI ho jAnese AtmA saMsArabandhanase rahita ho jAtA hai| siddhasthAnameM virAjaneke nizcayase usI bhavameM aghAtiyA karmoMkA che. AtmAthI karmonA alaga thavAthI jIva niSkarmadaza-arthAt karma rahita pitAnA AtmAne jevAnA svabhAvavALA thaI jAya che. A prakArane svabhAva jIvane jJAnAvaraNIya ane darzanAvaraNIya karmanA vinAzathI utpanna thAya che. A avasthAmAM jIva sarvajJa sarvadazI thAya che ke sU0 4. je niSkarmadaza che tene bIjo paNa lAbha thAya che. te vAtane pragaTa kare che- 'esa maraNA pamuccai ' tyAdi, A niSkarmadazI AyukarmanA baMdhane abhAva thavAthI maraNathI rahita thAya che ane te AvIcimaraNathI chuTI jAya che. anusamaya arthAt nirantara maraNane AvI cimaraNa kahe che. athavA maraNa nAma saMsAranuM che, kevaLI thaI javAthI AtmA saMsArabaMdhanathI rahita thAya che, siddhasthAnamAM virAjavAnA nizcayathI teja bhavamAM zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zItoSNIya-adhya0 3. u. 2 dRSTabhaya eva, dRSTaM bhayam ihalokAdi saptavidhaM yena sa eva munirbhavati / kiM ca loke uccArAdicaturdazasthAnasamutpanne jIvasamUhAtmake paramaH-AtmanaH samutkakAritvAt saMyamaH, taM draSTuM zIlamasyeti paramadarzI, tathA-viviktaM rAgadveSarahitavAdakliSTaM jIvituM zIlamasyeti viviktajIcI, ata eva upazAntaH-upazamasamanvitaH, ata eva samitaH mokSamArga samyag itaHprAptaH, tathA sahitaH jJAnacAritrayuktaH, ata eva sadA yatA anavarataM pramAdarahitaH / uktaguNadhAraNaM kiyatkAlaparyantamAvazyaabhAva kara siddhapadakA adhikArI ho jAtA hai| kevalI hokara yaha anya jIvoMko bhI saddezanA dvArA saMsAraparibhramaNa se chur3A detA hai / ihalokabhaya Adi sAta prakArakA bhaya jisane dekha liyA hai vaha dRSTabhaya hai| dRSTabhaya hI muni hotA hai| tathA uccArAdi caudaha sthAnoMmeM samutpanna jIvasamUharUpa lokameM AtmAkA utkarSakArI honese parama jo saMyama usako dekhanekA jisakA svabhAva hai vaha paramadarzI hai| tathA rAgadveSarahita honese akliSTa jInekA jisakA svabhAva hai vaha viviktajIvI hai| yaha niSkarmadarzI viviktajIvI hotA hai| isIliye vaha 'uvasaMte' 'upazAntaH '-upazamase yukta hotA hai| kaSAyoMke udrekakA abhAva upazama hai / jaba kaSAyoMmeM bilakula mandatAA jAtI hai taba vaha 'samie' samitaH-mokSake mArgako prApta huA kahalAtA hai / tathA 'sahie' sahitaH jJAna aura cAritrase yukta honese vaha 'sayAjae' sadAyataH-nirantara yatanAvAn arthAt pramAdarahita hotA hai| ina pUrvokta guNoMke dhAraNa karane aghAtiyA karmone abhAva karI siddhapadane adhikArI thAya che. kevaLI banI te anya jIne paNa sadezanA dvArA saMsAra paribhramaNathI choDAve che. Ihileka bhaya Adi sAta prakArane bhaya jeNe joI lIdhela che te daSTabhaya che, duSTabhaya ja muni thAya che. tathA uccArAdi cauda sthAnomAM samutpanna jIvasamUharUpa lekamAM AtmAnA utkarSakArI thavAthI parama je saMyama tene dekhavAne jene svabhAva che te paramadazI che. tathA rAgadveSarahita thavAthI aliSTa jIvavAne jene svabhAva che te vivitI che. te nimahazI vivitI thAya che. tethI te 'uvasaMte' upazAntaH-5zamathI yusta thAya che. pAyona Trena mamA pazama cha, nyAre pAyomA misa mahatA yAvI laya che tyAre te 'samie' samita:mokSanA bhAgane prAta 42 4pAya che. tathA 'sahie' sahitaH-zAna mane yAstriyI yuta vAthI le sayAjae' sadAyataH-niraMta2 yatanApAna arthAta pramAha rahita thAya che. A pUrvokta guNone tyAM sudhI dhAraNa karavAnI AvazyakatA che zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 418 AcArAGgasUtre kamityAha-kAlAkAGkSIti / kAlaM-mRtyukAlamAkAdbhittuM zIlamasyeti kAlAkAsI, tathAvidhaH san parivrajet yAvat paryAyAgataM paNDitamaraNaM tAvadAkAGkSamANo viviktajIvitvAdiguNasamanvitaH saMyamArAdhane samudhukto bhavedityarthaH // mU0 5 // ___ mUlam-bahuM ca khalu pAvakammaM pagaDaM / saccami dhiI kuvhaa| etthovarae mehAvI savvaM pApakammaM jhosai ||suu0 6 // ____ chAyA-bahu ca khalu pApakarma prakRtam / satye dhRtiM kuruSva / atra uparato medhAvI sarva pApakarma jhoSayati // sU0 6 // TIkA--'bahuM ca' ityAdi / khalu-nizcayena pApakarma bahu-bandhasthAnApekSayA bahuvidhaM prakRtam prakathitaM, pratibodhitamityarthaH / yadyevaM tarhi tadvayapagamArtha kimAcaraNIyamityata Aha--'satye' ityAdi / he ziSya ! satye-sadbhayo bhavyekI AvazyakatA tabhI taka hai jaba taka ki use paNDitamaraNa prApta nahIM hotA / yahI bAta sUtrakAra prakaTa karate haiM-'kAlakaMkhI' iti, kAla zabda kA artha mRtyukAla hai, isakI AkAGkSA rakhanevAleko kAlAkAkSI kahate haiN| jaba taka paryAyAgata paNDitamaraNa prApta nahIM hotA taba taka usakI cAhanA karatA huA ina pUrvokta guNoMse yukta hokara vaha niSkarmadarzI saMyamakI ArAdhanAmeM prayatnazAlI yA lavalIna rahe // suu05|| 'bahuM ca ' ityaadi| pApakarma bandhasthAnakI apekSAse bahuta prakArakA kahA gayA hai| vItarAga prabhune bAraha prakArakI pariSad-sabhAmeM apanI divya dezanAse bandhasthAnoMkI apekSAse koMke aneka bheda bhavya jIvoMko samajhAye haiN| sAtha meM yaha bhI prakaTa kiyA hai ki ina karmoMko AtmAse dUra karanekA upAya ke jyAM sudhI tene paMDitamaraNa prApta nahi thAya. A vAta sUtrakAra pragaTa kare cha-'kAlakhI' ti. sa shhn| ma mRtyu cha. tenI mAikSA raamvaavALAne kAlAkAMkSI kahe che. jyAM sudhI paryAyAgata paMDitamaraNa prApta nathI thatuM tyAM sudhI tenI cAhanA karIne pUrvokta guNothI yukta thaIne te niSkarmadazI saMyamanI ArAdhanAmAM prayatnazALI agara lavalIna rahe che sUTa 5 "baha ca" ityAhi pApakarma baMdhasthAnanI apekSAthI ghaNA prakAranA kahela che. vItarAga prabhue bAra prakAranI pariSadu-sabhAmAM pitAnI divyadezanAthI baMdhasthAnenI apekSAthI karmonA aneka bheda bhavya jIvone samajAvela che. sAthe e paNa pragaTa karela che // bhanI mAmAthI 62 42vAna pAya che-" saccammi dhiI kuvvahA" satye zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zItoSNIya-adhya0 3 u. 2 bhyo hitaH satyaH saMyamastasmin dhRtiM kuruSva / yadvA-satyaH vItarAgapraNItAgamaH yathAvasthitatattvasvarUpapratibodhanAt , tatra bhagavadAjJArUpe pravacane dhRti-cittasthairya kutarkaparityAgena kuruSva / kiMca-atra-asmin saMyame bhagavatpravacane vA, uparataH upa-sAmIpyena rataH vyavasthitaH-parAyaNaH, medhAvI heyopAdeyavivekanipuNaH, sarvaniravazeSaM pApakarma jhoSayati-zoSayati-kSapayatItyarthaH // muu06|| ___kaSAyAdipramAdayuktaH kiMguNo bhavatItyAha-'aNegacitte' ityAdi / hai-"saccammi dhiiM kuvvahA" satye dhRtiM kuruSva, satya-saMyamameM dhairya dhAraNa karo, isaliye ziSyako sambodhita karate hue kahate haiM ki he ziSya ! tuma yadi ina karmoM para vijaya karanA cAhate ho to-'sadbhayo hitaH satyaH-saMyamaH' satpuruSoMke liye hitakArI jo saMyama hai usameM aTala rho| upasarga evaM parISahoMke Ane para bhI isa mArgase kabhI bhI vicalitacitta na bano / athavA satya nAma vItarAgapraNIta AgamakA hai, kyoM ki isa se hI jIvAdika tattvoMke yathArthasvarUpakI prarUpaNA hotI hai| bhagavAnake isa AjJAsvarUpa pravacanameM kutarkokA parihAra kara cittako sthira kro| kAraNa ki-isa saMyamameM athavA vItarAgapraNIta AgamameM acchI tarahase lavalIna cittavAlA manuSya heya aura upAdeyake vivekase nipuNamati bana kara sampUrNa pApakarmAko naSTa kara detA hai / sU0 6 // kaSAyAdika pramAdase yukta prANI kisa 2 guNavAle hote haiM ? isake liye kahate haiM-'aNegacitte' ityaadi|| dhRti kuruSva, satya-saMyamamA dhairya dhAraNa 421. se bhATe ziSyane samAdhana zana kahe che ke he ziSya! tame je A karmo upara vijaya karavA mAMgatA ho te'sdbhyo hitaH satyaH-saMyamaH' sata 53SAne bhATa hitArI2 sayama cha tamA aTala raho. upasarga ane parISaho AvavA chatAM paNa A mArgathI kaI vakhata paNa vicalita na bane. athavA satya nAma vItarAgapraNIta AgamanuM che, kAraNa ke tenAthI ja jIvAdika tanA yathArtha svarUpanI prarUpaNa thAya che. bhagavAnanA A AjJAsvarUpa pravacanamAM kutarkane parihAra karI cittane sthira kare, kAraNa ke A saMyamamAM ane vItarAgapraNIta AgamamAM sArI rIte lavalIna cittavALA manuSya heya ane upAdeyanA vivekathI nipuNumati banIne saMpUrNa pApakarmo naSTa 42rI nAMge cha. // sU0 1 // kaSAyAdi pramAdathI yukta prANI kayA kyA guNavALA thAya che? tene mATe 4 cha-'aNegacitte' ityAhi. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 420 AcArAGgasUtre mUlam-aNegacitte khallu ayaM purise, se keyaNaM arihae pUrittae, se aNNavahAe aNNapariyAvAe aNNapariggahAe jaNavayavahAe jaNavayapariyAvAe, jaNavayapariggahAe ||suu07|| chAyA--anekacittaH khalu ayaM puruSaH, sa ketanam arhati pUrayitum / so'nyavadhAya, anyaparitApAya, anyaparigrahAya, janapadavadhAya, janapadaparitApAya janapadaparigrahAya / / sU0 7 // ___TIkA-ayaM pratyakSaviSayaH saMsArI puruSaH khalu-nizcayena anekacittaH kRSivANijyasevAghanekaTattyAzritacitto bhavati / saMsAramukhAbhilASiNazcittamekAgraM na bhavatIti bhAvaH / anekacittaH kiM kuryAdityAha-sa ketanam' ityAdi / so'nekacittaH ketanaM=bhAvaketanam icchAM pUrayitum arhati ? kAkuvacanametat / nAItItyarthaH / ketanaM dvividhaM dravyato bhAvatazca / tatra dravyaketanaM cAlinI, samudro ___yaha saMsArI puruSa nizcayase kRSi vANijya sevA Adi aneka kAryoM ke karanemeM vyagracittavAlA banA rahatA hai / kyoM ki saMsArI jIvoMkI abhilASA sAMsArika aneka sukhoMko prApta karanekI ora sadA lagI rahatI hai, isIliye ve kRSi vANijya Adi aneka prakArake AjIvikopayogI kAryoMke saMpAdanameM rAtadina juTe rahate haiM, ataH sAMsArika sukhoMke abhilASI puruSauMkA mana kisI eka viSayameM ekAgra nahIM hotA hai| isa para sUtrakAra kahate haiM ki-'se keyaNaM arihae pUrittae' sa ketanamahaH pUrayitum, arthAt usakI isa prakArakI ye ceSTAe~ kyA usa ketana-mAnasika abhilASAkI pUrti kara sakatI haiM ? kadApi nhiiN| sUtrakArane yahAM kAkuvacanakA prayoga kiyA hai| ketana do prakArakA hai-(1) dravya-ketana A saMsArI purUSa nizcayathI kRSi, vANijya, sevA Adi aneka kAryo karavAmAM vyagracittavALA banI rahe che. kAraNake saMsArI jIvonI abhilASA sAMsArika aneka sukha prApta karavAnI tarapha sadA lAgI rahe che tethI te khetI, vANijya Adi aneka prakAranA AjIvikAnA upayogI kAryonA saMpAdanamAM rAtadivasa lAgyA rahe che. mATe sAMsArika sukhonA abhilASI purUSanuM mana kaI se viSayamA sAtha manatu nathI. 2 // 52 sUtrA2 4 cha-' se keyaNaM arihae pUrittae '-sa ketanamarhaH pUrayitum , arthAt tenI 2prA2nI 2 // ceSTAo zuM tenA ketana=mAnasika abhilASA-nI pUrti karI zake che? kadApi nahi. sUtrakAre A ThekANe kAkuvacanane prayoga karela che. ketana be prakAranA che. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zItoSNIya-adhyaH 3. u. 2 421 vA / bhAvaketanam icchA, lobhaH / atra bhAvaketanApekSayA ketanazabdaH prayuktaH / uktaM ca bhagavatA- 'jahA lAho tahA loho, lAhA loho pavaDDhai " ityAdi / aparaM ca - -" na zayAno jayennidrAM na bhuJjAno jayet kSudhAm / 66 na kAmayAnaH kAmAnAM, lAbheneha prazAmyati " // 1 // (2) bhAva - ketana / dravya - ketana cAlinI athavA samudra hai, aura icchA, lobha, ye bhAva - ketana haiN| yahAM bhAva - ketanakI apekSA se 'ketana' zabdakA prayoga huA hai| bhagavAnane yahI bAta kahI hai- " jahA lAho tahA loho, lAhA loho paDha / 99 arthAta- jaise jaise lAbha hotA hai vaise vaise lobha bhI bar3hatA hai / lAbha lobhakI vRddhi hotI hai / jo aneka kAryoM meM vyagracitta banA rahatA hai vaha kyA bhAva - ketanarUpa apanI icchAoM kI pUrti kara sakatA hai ? arthAt nahIM kara sakatA ? kahA bhI hai- "na zayAno jayennidrAM na bhuJjAno jayetkSudhAm / na kAmayAnaH kAmAnAM, lAbheneha prazAmyati // 1 // " iti / jisa prakAra sonese nidrA nahIM jItI jA sakatI hai, aura khAnese bhUkha nahIM jItI jA sakatI hai, usI prakAra kAma icchAoM meM phaMsA huvA manuSya icchA ke anusAra iSTa vastuoMkA lAbha hone para bhI unase zAntilAbha prApta nahIM kara sakatA hai / phira bhI kahA hai (1) dravyatana, (2) lAvaDetana dravyatana yAsinI athavA samudra che, bhane chA ane lAbha, e bhAvaketana che. A ThekANe bhAvaketananI apekSAthI ' ketana ' zahanA prayoga thayesa che. lagavAne me 4 vAta uDDI che" jahA lAho tahA loho, lAhA loho paSaDDUi arthAt jema jema lAbha thAya che tema tema leAla vadhe che. lAbhathI leAbhanI vRddhi thAya che. je aneka kAryamAM vyacitta banI rahe che. te zuM bhAvaketanarUpa peAtAnI icchAonI pUrti karI zake che? arthAt karI zakatA nathI. kahyuM paNa che-- na zayAno jayenidrAM na bhuJjAno jayetkSudhAm / 88 na kAmayAnaH kAmAnAM, lAbheneha prazAmyati " // 1 // iti / I zrI AcArAMga sUtra : 2 "" jevI rIte suI rahevAthI nidrA jItI zakAtI nathI ane khAvAthI bhUkha jItI zakAtI nathI te prakAre kAma-IcchAomAM selA prANI-manuSya icchAnusAra STivastuonA lAbha thatAM chatAM paNa tenAthI zAMtilAla prApta karI zakAtA nathI. vajI pazu hyuM che Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre kiM ca-" na jAtu kAmaH kAmAnAmupabhogena zAmyati / haviSA kRSNavarmeva, bhUya evAbhivardhate " // 2 // iti / icchApUraNArtha vyAkulitacittaH kiM karotItyAha-' se aNNavahAe' ityAdi, yadvA-' se ke ya NaM arihae pUrittae' ityasya 'sa kazca tam arhaH pUrayitum' iticchAyA / sa etAdRzo janaH ko vartate yaH tam anekacittaM puruSaM pUrayitum arhaH samarthoM bhavet, kastadicchAM pUrayet , na ko'pIti bhAvaH, yataHso'nekacittaH puruSaH anyavadhArtha payutsuko bhavati, tadevAha sUtrakAraH-' se aNNavahAe' ityAdi / " na jAtu kAmaH kAmAnAmupabhogena zAmyati / haviSA kRSNavarmeva, bhUya evAbhivardhate // 1 // " iti / kAmavikAra viSayabhogoMke sevana karanese zAnta nahIM hotA hai| pratyuta jaise ghRtake DAlane se agnikI jvAlA bar3hatI hai usI prakAra viSayoMke sevanase viSayavAsanAkI vRddhi hotI hai| apanI icchAkI pUrti ke liye jIva kyA karatA hai ? isI bAtako kahate haiM- se aNNavahAe' ityAdi / athavA "se ke yaNaM arihae pUrittae" isa vAkyakI chAyA " sa kazca tam arhaH pUrayitum " aisI bhI hotI hai| jisakA artha isa prakAra hotA hai-kauna aisA vyakti ho sakatA hai ki jo aneka cittavAle manuvyakI icchAoMkI pUrti karane meM samartha ho sake ? kAraNa ki vaha anekacitta puruSa anyavadha-dUsareko mAranA Adi aneka sAvadha kriyAoMke karanemeM utsuka banA rahatA hai / isI bAtako sUtrakAra svayaM dikhalAte haiM'se aNNavahAe' ityaadi| " na jAtu kAmaH kAmAnAmupabhogena zAmyati / haviSA kRSNavarmeva, bhUya evAbhivardhate " // 1 // iti // kAmavikAra viSayabheganuM sevana karavAthI zAMta thato nathI, paNa jema ghI nAMkhavAthI agninI jvALA vadhe che te prakAre viSayanA sevanathI viSayavAsanAnI vRddhi thAya che. pitAnI IcchAnI pUrti mATe jIva zuM kare che? A vAtane sUtra42 spaSTa 42 cha-.-' se aNNavahAe' tyAhi. mathavA "se ke ya NaM arihae pUrittae" mA vAyanI chAyA "sa kazca tam arhaH purayitum " ama para thAya che. na ma 2 // prAre thAya cha- mevA prANI thaI zake che ke je aneka cittavALA manuSyanI IcchAonI pUrti karavAmAM samartha hoya? kAraNa ke te anekacitta purUSa anya vadha-bIjAne mAravuMAdi aneka sAvadya kriyA karavAmAM utsuka banI rahe che. A vAtane batAve cha-'se aNNavahAe' tyAdi. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zItoSNIya-adhya0 3. u. 2 423 sa icchApUraNArthaM pravartamAnaH anyavadhAya = anyeSAM prANinAM vadhAya bhavati / yathAcaura: sAhasiko vA dhanApaharaNArtha dhaninaM hanti, ityAdi / tathA - anyaparitApAya= anyeSAM jIvAnAM paritApAya=zArIramAnasaklezAya bhavati / tathA anyaparigrahAya =anyeSAM= dAsadAsInAM gomahiSyAdInAM ca parigrahAya = svAyattIkaraNAya bhavati / tathA - janapadavadhAya - magadhAdayo janapadAsteSAM vadhAya / yathA - mlecchA bhUpatayo mlecchadharmamasvIkurvantaM janapadaM ghnantItyAdi / tathA - janapadaparitApAya - janapadAnAM manuSya jaba apanI icchAkI pUrttike liye pravRtti karatA hai taba usa kI usa pravRttise anya prANiyoMkI hiMsA hotI hai, ataH vaha usakI pravRtti anya jIvoMkI hiMsAkA kAraNa banatI hai / jaise cora athavA sAhasika- DAkU - manuSya dhanIke dhanako curAneke liye dhanIko mAra DAlatA hai| usakI pravRtti se anya jIvoMko zArIrika tathA mAnasika paritApa-kleza bhoganA par3atA hai / phira vaha apanI abhilASAoM kI pUrttike liye dAsI dAsa Adiko tathA gAya bhaiMsa Adiko kahIMse curA lAkara unakA saMgraha karanemeM vyasta rahA karatA hai / janapada-magadhAdi dezoM ko vaha apanI pravRttise trasta - duHkhita kara diyA karatA hai / jaise mleccha rAjA mleccha dharmako asvIkAra karanevAlI prajAko mAra DAlate haiM / usakI pravRtti lokoM ke paritApake liye - prANiyoMko mArmika kaSTa pahuMcAne ke lie hotI hai / anucita kara - TaiksakA lenA, anucita daNDa denA, ityAdikA nAma bhI paritApa hai / adhArmika bhUpati apanI icchA kI pUrtike liye dhana manuSya jyAre potAnI IcchAnI pUtti mATe pravRtti kare che tyAre tenI te pravRttithI anya prANIonI hiMsA thAya che, mATe te tenI pravRtti khIjA javAnI hiMsAnuM kAraNa bane che; jema cAra athavA sAhasika-DAkU paisAvALA mANusanA dhana cArI javA mATe paisAvALAne mArI nAMkhe che. tenI pravRttithI anya jIvAne zArIrika tathA mAnasika paritApa-kaleza bhAgavavA paDe che. temaja te potAnI abhilASAonI pUtti mATe dAsI-dAsa Adi tathA gAya--bheMsa Adi kayAMyathI cArI lAvIne tenA sa'graha karavAmAM vyasta rahyA kare che. janapadma-magadhAdi dezane te potAnI pravRttithI trasta du:khita karyA kare che. jema mleccha rAjA mlecchadharmane asvIkAra karanArI prajAne mArI nAMkhe che. tenI pravRtti lokonA paritApa mATe- prANIone mArmika kaSTa pahoMcADavA mATe hAya che. anucita karakhojA-Teksa levA, anucita daMDa ApavA, ItyAdinuM nAma paNa paritApa che, adhArmika rAjA potAnI IcchAnI pUrti mATe dhanasa'graha karavA nimitta potAnI prajAthI anIti zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 424 AcArAGgasUtre klezAya, yathA'nucitakaragrahaNadaNDAdibhiradhArmikA bhUpatayaH / tathA - janapadaparigrahAya = magadhAdijanapadAnAM parigrahAya bhavati - svasvatvotpAdanena svAyattIkaraNAya, yuddhAdikaM karotItyarthaH // sU0 7 // mUlam - AsevittA eyamahaM iccevege samuTThiyA, tamhA taM bIyaM no seve, nissAraM pAsiya nANI // sU0 8 // chAyA - Asevya etam artham ityeva eke samutthitAH, tasmAttaM dvitIyaM no sevate niHsAraM dRSTvA jJAnI // sra0 8 // TIkA--' AsevittA' ityAdi / ityeva = icchApUraNArthameva etam - artham saMgraha karaneke nimitta apanI prajAse anItidvArA dhanakA saMgraha karate haiM / kisIpara karakI vRddhi karate haiM; kisIko abhiyogameM phaMsA kara usa para adhika se adhika daNDa bhI kara diyA karate haiN| isa prakArake bhUpati apanI prajAke liye apane adhikRta dezake liye klezakAraka yA paritApadAyaka huA karate haiM / janapadaparigraha - arthAt dUsare rAjAoM para car3hAI kara vaha unake dezako apane AdhIna karanekA prayatna- ceSTA karate rahate haiN| maukA pAkara jaba vaha car3hAI kara dete haiM taba usa samaya vyartha meM narasaMhAra jaisA bhayaGkara kANDa upasthita ho jAtA hai| unakI isa prakArakI pravRtti dhArmika nItise ThIka nahIM hai| kyoM ki inakI isa pravRttise anya jIvoMko yA janapadako kleza tathA santApa hotA hai / sR0 7 // 'AsevitA' ityAdi / icchAkI pUrti ke liye sAtaveM sUtra meM pratipAdita dUsare jIvoMkA dvArA dhananA saMgraha kare che. koI upara karabojAnI vRddhi kare che, koI ne abhiyogamAM phasAvI tenI upara adhikamAM adhika daMDa paNa karI nAMkhe che. A prakArano rAjA potAnI prajA mATe agara peAtAnA adhikRta deza mATe kalezakAraka ane paritAtApadAyaka thayA kare che, janapada parigraha arthAt khIja rAjAo upara caDhAi karI tenA dezane potAnA adhina karavAnA prayatnamAM rahe che samaya maLatAM ja jyAre te caDhAI kare che tyAre te vakhata bya mAM narasa'hAra jevuM bhayaMkara kAMDa upasthita thAya che, tenI A prakAranI pravRtti dhArmika nItithI ThIka nathI, kAraNa ke tenI A pravRttithI anya jIvAne ane janapadane kaleza tathA saMtApa utpanna thAya che. 5 sU. 75 'AsevittA' ityAdi. IcchAnI pUrti mATe sAtamAM sUtramAM pratipAdita khIjA jIvAnA vadha pari 8 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zItoSNIya- adhya0 3. u. 2 425 anyavadhaparitApaparigrahAdikam Asevya pazcAt tRptihetutvAbhAvAnniHsAraM vijJAya, eke= bharatAdayaH samutthitAH saMyamArAdhane pravRttAstenaiva bhavena siddhiM labdhavantaH / tasmAd yato vAntavaddhogaM parityajya pratijJA kRtA 'punarbhogArthaM mayA na pravarttiSyate ' iti, tasmAd jJAnI = samyagjJAnavAn viSayabhogaM nissAraM dRSTvA, viSayabhoge kRte'pi tRptyabhAvAditi bhAvaH; bhogalipsayA taM dvitIyaM = dvitIyavAraM no sevate, na punastasakto bhavatIti bhAvaH // sU0 8 // na manuSyANAmeva bhogo niHsAraH kiMtu devAnAmapItyAha ' uvavAyaM' ityAdi / mUlam - uvavAyaM cavaNaM ca NaccA aNaNNaM cara mAhaNe ||suu09 // chAyA -- upapAtaM cyavanaM ca jJAlA ananyaM cara mAhana ! || sU0 9 // vadha paritApa evaM parigrahAdikA sevana karake bhI jaba icchAkI tRpti nahIM hotI hai taba koI bharatAdika jaise mahApuruSa saMyamake ArAdhana karanemeM pravRtta hote haiM aura usI bhavameM muktikA lAbha bhI kara liyA karate haiN| isa liye jo chardita - vamana kiye hue annake samAna bhogoMkA parityAga kara " phira aba maiM bhogoMke sevana karanemeM pravRtti nahIM karU~gA " isa prakArakI pratijJA kara liyA karate haiM, samyagjJAnasaMpanna ve jJAnI puruSa viSayabhogoM meM nissAratA jAna kara, arthAt " viSayabhogoMke sevana karane para bhI jIvoMko tRpti nahIM hotI hai" isa prakAra samajha kara phira bhogoM ke sevana karanekI icchA se dUsare mRSAvAda rUpa pApakA athavA asaMyama kA sevana nahIM karate haiM // sR0 8 // manuSyoMke viSayabhoga hI nissAra nahIM haiM, kintu devoMke bhI viSabhoga nissAra haiM; isI bAta ko samajhAte haiM-'uvavAyaM ' ityAdi / ae tApa temaja parigrahAdinuM sevana karIne paNa jyAre IcchAnI tRpti thatI nathI tyAre kAI bharatAdika jevA mahApurUSa sayamanu` ArAdhana karavAmAM pravRtta thAya che ane teja bhavamAM muktinA lAbha paNa karI le che. mATe vamana karelA anna samAna bhAgonA parityAga karI " have pachI huM bhAganu sevana karavAmAM pravRtti nahi karUM" AvA prakAranI pratijJA karI le che. samyajJAnasa panna te jJAnI purUSa viSayabhogomAM nissAratA jANIne arthAt " viSayabhogonuM sevana karavA chatAM jIvAne tRpti thatI nathI" evA prakAre samajIne pachI bhAgAnuM sevana karavAnI IcchAthI khIjA mRSAvAdarUpa pApanu ane asaMyamanu sevana karatA nathI. 5 sU0 8 u manuSyAnA ja viSayabhAga nissAra che, ema nahi; kintu devAnA loga nissAra che. yA vAtane sabhalave che -' uvavAyaM ' chatyAhi. paNa viSaya 54 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre TIkA--he mAhana ! he mune! upapAtaM-devajanma, cyavanaM-devamaraNaM ca jJAtvA ananya anyo-mokSamArgAditaraH asaMyamaH, nAnyo'nanyaH asaMyamAdbhinnaH zrutacAriprAtmako dharmastaM cara-samAcara // sU0 8 // he muni ! devoMke upapAta-janma, cyavana-maraNako jAnakara tuma ananya-jo zrutacAritrarUpa dharma hai usakA sevana kro| bhAvArtha-devoMkI Ayu sAgaroM kI hotI hai| itanI bar3I Ayu hote hue bhI viSayabhogoMse tRpti nahIM hotii| una devoMko vaha Ayu kSaNasadRza hI lagatI hai aura vyatIta ho jAtI hai| vahAM ke viSayabhoga bhI sadA sthira nahIM haiM, ve bhI vinazvara haiM / janma-maraNakA cakkara devagatimeM devoMko bhI bhoganA par3atA hai| ataH saMbodhana karate hue sUtrakAra kahate haiM ki he muni ! 'manuSyalokake viSayabhoga hI asAra haiM ' yaha bAta nahIM hai, kintu devalokake bhI viSayabhoga isI taraha asAra haiM / isa gatimeM saMyamakI ArAdhanA nahIM hotI hai, saMyamakI ArAdhanA manuSyagatike sivAya anya kisI bhI gatimeM nahIM ho sakatI hai, ataH isa durlabha manuSyajanmako viSayabhogoMkI cAhanAmeM athavA unake sevana karanemeM naSTa kara denA yaha buddhimAna kA kartavya nahIM hai| yaha mata samajho ki-'saMyamakI ArAdhanAse hama devaparyAya prApta kara vahAMke viSayabhogoMko bhogate hue sukhI ho he muni ! devonA upapAta-janma, cyavana-maraNane jANIne tame ananya je zratacAritrarUpa dharma che tenuM sevana kare. bhAvArtha-devanuM AyuSya sAgaronuM hoya che. ATaluM moTuM AyuSya hovA chatAM paNa viSayabhegothI tRpti thatI nathI. te devone te AvuM kSaNasadaza ja lAge che ane vyatIta thaI jAya che. tyAMnA viSayoga paNa sadA sthira nathI. te paNa vinazvara che. janma maraNanuM cakkara devagatimAM devene paNa bhogavavuM paDe che, mATe ziSyane saMbodhana karIne sUtrakAra kahe che - he muni ! manuSyalokanA viSayaga ja asAra che e vAta nathI paNa devakanA paNa viSayaga A mAphaka asAra che. A gatimAM saMyamanI ArAdhanA thatI nathI. saMyamanI ArAdhanA manuSyagati sivAya anya bIjI kaI paNa game timAM banI zakatI nathI. mATe A durlabha manuSya janmane viSayabhegonI cAhanAmAM ane tenuM sevana karavAmAM naSTa karI nAkhe te buddhimAnanuM kartavya nathI. ema na samajaze ke "saMyamanI ArAdhanAthI ame devaparyAya prApta karI tyAMnA viSaya zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zItoSNIya-adhya0 3. u. 2 kiM ca--'se Na chaNe' ityAdi / mUlam-se Na chaNe Na chaNAvae chaNaMtaM NANujANae ||suu010|| chAyA-sa na kSaNuyAt , na kSANayet, kSaNvantaM nAnujAnIyAt // 10 // TIkA-sA zrutacAritradharmArAdhanaparo muniH, prANino na kSaNuyAtnna hanyAt , na kSANayet-na ghAtayet , kSaNvantaM-nantamanyaM naanujaaniiyaat-naanumodyedityrthH|| ___ atha caturthavratasiddhayarthamupadizati-' nivid' ityAdi / mUlam-nivida naMdi, arae payAsu, aNomadaMsI nisaNe pAvehiM kammahi // sU0 11 // . chAyA-nirvindasva nandIm , araktaH prajAsu, anavamadarzI niSaNNaH pApebhyaH karmabhyaH / sU0 11 // TokA-prajAsu-prajAyante sutAdayo yAsu tAH prajAH striyastAsu, arakta = anAsaktaH, tathA-avamaM-nIcaM nIcaphalotpAdakakhAd mithyAdarzanAdi, tadbhinnam anajAyeMge' kAraNa ki vahAMke viSayabhoga bhI asAra hI haiM, ataH nidAna rahita ho kara hI tuma zrutacAritrarUpa dharmakI ArAdhanA karo // sU0 9 // phira bhI kahate haiM-'se Na chaNe' ityAdi / zrutacAritrarUpa dharmakI ArAdhanA karane meM tatpara huA muni kabhI bhI svayaM prANiyoMkI hiMsA na kare, dUsaroMse hiMsA na karAve aura hiMsA karanevAloMkI anumodanA bhI na kare // sU0 10 // . isake bAda caturthavrata (brahmacaryavrata) kI siddhike liye upadeza karate haiM-'nivid naMdi' ityAdi / __'prajAyante sutAdayo yAsu tAH prajAH' putrAdi santAna jinameM utpanna bhogene bhogavatAM sukhI thaI jaze. kAraNa ke tyAMnA viSayoga paNa asAra ja che. mATe nidAnarahita banIne ja tame zratacAritrarUpa dharmanI ArAdhanA karo. sU0lA 52 55 49 cha--'se Na chaNe' chatyAhi. mutacAritrarUpa dhamanI ArAdhanA karavAmAM tatpara banela muni kadi paNa svayaM prANIonI hiMsA na kare. bIjA pAse hiMsA na karAve ane hiMsA karavAvALAnI anumodanA paNa na kare. e sUtra 10 tyAra bAda caturthavrata (brahmacaryavrata)nI siddhi mATe upadeza kare che- 'niviMda naMdi' chatyAdi. _ 'prajAyante sutAdayo yAsu tAH prjaaH'putrAdi saMtAna jemAM utpanna thAya che tenuM nAma prajA-I che. tathA avamanAma zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 428 AcArAgasUtre vama, tad draSTuM zIlamasyeti-anavamadI-samyagdarzanajJAnacAritrArAdhanaparaH, ata eva pApebhyaH pApakAraNebhyaH karmabhyaH aSTAdazavidhamaithunebhyaH niSaNNaH nivRttaH san nandI vaiSayikaM sukhaM nirvindasva-jugupsasva / kAminIkAyasyAtinindyatvAttatsaGgajanitamukhasya hiMsAdipApahetutvAcca caturthavratArAdhane sAvadhAno bhavetyarthaH ||muu0 11 // kiM ca-'kohAi ' ityaadi| hotI haiM unakA nAma prajA-strI hai / tathA avama nAma mithyAdarzana AdikA hai| usase bhinna samyagdarzanAdika anavapra hai / isa anavamako dekhanekA jisakA svabhAva ho vaha anavamadarzI hai / ziSyoMko brahmacaryavratake pAlana karanekI zikSA dete hue sUtrakAra kahate haiM ki he ziSya ! tuma striyoMke viSayameM Asaktacitta na bano, svapnameM bhI unakA dhyAna na kro| tathA jaghanya phalake utpAdaka honese mithyAdarzanAdika avama haiN| unase viparIta anabama-samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritra haiN| ina samyagdarzanAdikakI ArAdhanAse tumheM bhraSTa banAnevAle jo pApake kAraNabhUta aThAraha prakArake maithuna haiM, unase nivRtta hue tuma nandI-vaiSayika sukhIkI ora sadA ghRNAdRSTi rkho| ___ bhAvArtha--striyoMkA zarIra sadA atinindya hotA hai / usake sevana se utpanna huA vaiSayika sukha hiMsAdika pApoMkA kAraNa hotA hai / aisI dRDhazraddhA kara tuma caturtha vratakI ArAdhanAmeM sAvadhAna raho // sU0 11 // phira kahate haiM-'kohAimANaM' ityAdi / mithyAdarzana AdinuM che. tenAthI bhinna samyagdarzanAdika anavama che. A anavamane dekhavAne jene svabhAva che te anavamadarza che. ziSyane brahmacaryavratanuM pAlana karavAnI zikSA detAM sUtrakAra kahe che ke he ziSya! tame strIo mATe Asaktacitta na bane. svapnamAM paNa tenuM dhyAna na kare. tathA mithyAdarzanAdika jaghanya phalanA utpAdaka hovAthI avama che. tenAthI viparIta anavama samyagadarzana, samyagajJAna ane samyakracAritra che. tenI ArAdhanAthI tamane bhraSTa banAvanAra pApanA kAraNabhUta aDhAra prakAranA maithuna che. tenAthI nivRtta banIne tame nandI-vaiSayika sukhanI tarapha sadA ghaNAdaSTi rAkho. bhAvArtha --strionuM zarIra sadA atinitva hoya che. tenA sevanathI utpanna thayela viSayika sukha hiMsAdika pAponuM kAraNa bane che. evI daDha zraddhA karI tame cethA vratanI ArAdhanAmAM sAvadhAna raho che sUTa 11 che vajI 4 cha-'kohAimANaM 'tyAdi. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zItoSNIya-adhya0 3. u. 2 mUlam-kohAimANaM haNiyA ya vIre, lobhassa pAse nirayaM mahaMtaM / tamhA ya vIre virae vahAo, chindijja soyaM lahubhUyagAmI // sU0 12 // chAyA-krodhAdimAnaM hanyAt ca vIraH lobhasya pazya nirayaM mahAntam / tasmAcca vIro virato vadhAt chindyAt zokaM laghubhUtagAmI // mU0 12 // TIkA-vIraH karmavidAraNasamarthaH, krodhAdimAna-krodhAdInAM mAnam anantAnubandhyAdivizeSa hanyAt-nivArayet / yadvA-krodha Adiryasya sa krodhAdiH, sa cAsau mAnazca krodhAdimAnaH-krodhahetuko garvastaM hnyaadityrthH| lobhasyAnantAnubandhyAdevipAkaM mahAntaM dustaraM nirayanarakaM pazya / uktaJca-'macchA maNuA ya sattami puDhaviM' iti / atilobhAviSTA manuSyAstandulamatsyAdayazca saptamapRthivI bhAjo bhavantIti bhaavH| __karmoM ke vinAza karanekI zaktise saMpanna vIra krodhAdika kaSAyoM ke abhimAnako arthAt anantAnubandhI Adi krodha mAna mAyA aura lobhako dUra kare / athavA-krodha hai AdimeM jisake vaha krodhAdi hai| krodhAdirUpa jo mAna usakA nAma krodhAdimAna hai / jisa garvakA hetu krodha hai usa krodhAdikAraNaka mAnako vaha naSTa kare / anantAnubandhI Adi kaSAya sambandhI lobhake vipAkako sadA dustara naraka hI samajhanA cAhiye / kahA bhI hai-" macchA maNuA ya sattami puDhaviM" ati lobhase yukta manuSya aura matsya-tandulamatsya Adi marakara sAtaveM narakameM jAte haiM / jaba yaha nizcita siddhAnta hai ki lobhase yukta prANI hiMsAdika pApakarmoM meM pravRttiyukta honese marakara naraka gatimeM jAte haiM to jo kauko nAza karanevAlI zaktise yukta vIra haiM unheM prANiyoMkI hiMsAse sadA karmonA vinAza karavAnI zaktithI saMpanna vIra muni, krodhAdika kakSAnA abhimAnane arthAt anantAnubadhI Adi krodha, mAna, mAyA ane lobhane dUra kare. athavA krodha che AdimAM jene te krodhAdi che. krodhAdirUpa je mAna tenuM nAma krodhAdimAna che. je garvane hetu krodha che, te kedhAdikAraNaka mAnane te nAza kare, anantAnubadhI Adi kaSAya saMbaMdhI lAbhanA vipAkane sadA dastara naraka ja samAnaye, -" macchA maNuA ya sattami puDhavi" mati sAlathI yukta manuSya ane matsya-tandulamasya Adi marIne sAtamI narakamAM jAya che. jyAre e nizcita siddhAMta che ke lobhathI yukta prANI hiMsAdika pApa karmomAM pravRttiyukta hovAthI marIne naraka gatimAM jAya che te je karmone nAza karavAvALI zaktithI yukta vIra che tene prANIonI hiMsAthI sadA sarva rItithI dUra ja rahevuM joIe. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre yadyevaM tataH kiM kartavyamityAha-' tasmAt ' ityAdi / lobhAviSTAH prANihiMsanAdau pravRtyA narakaM prApnuvanti, tasmAd vIraH karmavidAraNotsAhayukto vadhAt= prANinAM hiMsanAd virataH sarvathA nivRttaH syAt / kiMca-laghubhUtagAmI laghurbhUta AtmA yena sa laghubhUto mokSaH, taM gantuM zIlamasyeti laghubhUtagAmI, yadvA- laghubhUtakAmI' iticchAyA, tatra AtmAnaM laghubhUtaM kAmayate iti laghubhUtakAmI-mokSAbhilASI, mokSamArgArUDhaH zokaM, 'srota' iticchAyApakSe sroto-bhAvasrotovA karmakAraNaM, chindyAt-vyapanayet // mU0 12 // sarvarItise dUra hI rahanA cAhiye / hiMsAdika pApakarmoMse sadA tIna karaNa tIna yogase arthAt mana, vacana aura kAya, evaM kRta kArita aura anumodanA se jo dUra rahatA hai vaha karmabandhake bhArase bhArI nahIM hotA hai| aise vyaktikI AtmAmeM svAbhAvika rItise lAghava guNakA AvirbhAva hotA hai aura usase UrdhvagatikI prApti hotI hai| 'laghubhUta' zabdakA artha mokSa hai, kyoM ki muktikA lAbha usI AtmAko hotA hai ki jisa se karmakA bhAra utara jAtA hai| karmakA bhAra utara jAnese AtmA svAbhAvika rItise laghu-halkA ho jAtA hai / jo cIja vajanameM halkI hotI hai vaha svabhAvase hI UparakI ora uThatI hai / AtmA bhI jaba karmabandhanase rahita ho jAtI hai taba isakA bhI svabhAva svataH Urdhvagamana karane kA ho jAtA hai / sakala karmoMkA kSaya honA hI AtmAkI mukti hai / isa muktiko prApta karanekA jisakA svabhAva hai vaha laghubhUtagAmI hai / athavA 'laghubhUyagAmI' isa padakI chAyA 'laghubhUtakAmI' aisI bhI hotI hai| hiMsAdika pApakarmothI sadA traNa karaNa traNa yugathI arthAt mana vacana kAyA ane kRta kArita ane amedanAthI je dUra rahe che te karmabaMdhanA bhArathI bhArI thatA nathI. evI vyaktinA AtmAmAM svAbhAvika rItathI lAghava guNane Avi. rbhAva thAya che ane tenAthI urdhvagatinI prApti thAya che. "laghubhUta" zabdano artha mokSa che. kAraNa ke muktine lAbha te AtmAne thAya che ke jethI karmane bhAra utarI jAya che. karmane bhAra utarI javAthI AtmA svAbhAvIka rItithI laghuhalake bane che. je cIja vajanamAM halakI thAya che te svabhAvathI ja uparanI tarapha uThe che. AtmA paNa jyAre karmabaMdhanathI rahita thaI jAya che tyAre tene paNa svabhAva svataH Urdhvagamana karavAne thaI jAya che. sakala karmone kSaya thavo te ja AtmAnI mukti che. tevI muktine prApta karavAne jene svabhAva che te saMdhubhUtabhA cha bhane 'sadhusUyAbhI' 20 pahanI chAyA 'laghubhUtakAmI' sebha 55 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zItoSNIya - adhya0 3. u. 2 431 kiMca - ' gaMthaM ' ityAdi / mUlam - gaMthaM pariNNAya iha'jja dhIre, soyaM pariNNAya carijja daMte / ummajja ladhuM iha mANusehiM, no pANiNaM pANe samArabhijjAsi-tti bemi // sU0 13 // chAyA - granthaM parijJAya ihAdya dhIraH, srotaH parijJAya cared dAntaH / unmajjanaM labdhvA iha mAnuSyeSu no prANinAM prANAn samArabhethAH / iti bravImi // sU0 13 // TIkA - iha saMsAre manuSyaloke vA, adyaiva kAlAnatikrameNa, dhIraH san granthaM = vAhyAbhyantarabhedAd dvividhaM parijJAya = jJaparijJayA bandhakAraNatvena vijJAya, pratyAkhyAnaparijJayA parivarjayet / kiM ca srotaH = bhAvasroto viSayAsaktirUpaM saMsAraM parijJAya = jJAtvA dAntaH = indriyanoindriyadamanazIlaH caret = saMyamamAcaret / isakA artha yaha hotA hai ki mokSakA jo abhilASI hai vaha laghubhUtakAmI hai / mokSAbhilASI mokSamArgapara ArUDha hotA huA zoka ko, athavA karmoMke Asravake kAraNabhUta bhAvasrotako apanI AtmAse sadA dUra kare || sU0 12 // aura bhI kahate haiM- 'gaMthaM pariNNAya ' ityAdi / isa saMsAra athavA manuSyalokameM AtmArthI ko samaya bitAnA vyartha hai| jahAM taka ho sake jaldI se jaldI dhairyazAlI bana kara bAhya aura Abhyantara parigrahako jJaparijJAse bandhakA kAraNa jAnakara pratyAkhyAnaparajJAse usakA tyAga kare / tathA viSayoMmeM AsaktirUpa saMsAra ko jAna kara pAMca indriya evaM manakA damana karatA huA saMyamakI ArAdhanAmeM apaneko lagAve / thAya che. tenA artha e thAya che ke mokSanA je abhilASI che te laghubhUtakAmI che. mokSAbhilASI mokSa mArga upara ArUDha thaI ne zokane athavA karmonA AsavanA kAraNabhUta bhAvasrotane potAnA AtmAthI sadA dUra kare. // sU0 12 // uDe che-' gaMthaM pariNNAya' ityAhi. A saMsAra ane manuSya leAkamAM AtmAthI mATe samaya vitAvavA vya che. jyAM sudhI banI zake jaldImAM jaldI dhairyazALI banIne bAhya ane Abhyantara parigrahane saparijJAthI khaMdhanuM kAraNa jANI pratyAkhyAnaparijJAthI tenA tyAga kare, tathA viSayAmAM AsaktirUpa saMsArane jANIne pAMca Indriya ane mananu kramana karIne sacamanI ArAdhanAmAM peAtAne lagADe, zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArANasUtre iha saMsArahUde mAnuSyeSu-manuSyabhaveSu, unmajjanaM janmarUpaM labdhvA, manuSyabhavAdanyatra saMpUrNamokSamArgaprApsyasaMbhavAdidaM durlabhamiti bhAvaH; prANinAM-jIvAnAM ___ isa saMsArameM manuSyabhavakI prApti durlabha hai| yadi koI puNyAnubandhI puNyake udayase isa manuSyabhavakI prApti tumheM huI hai to tuma isa amUlya jIvanako vyartha hiMsAdika kAryoM meM lagAkara naSTa na kro| isI bAta ko samajhAte hue sUtrakAra ziSyoMke prati kahate haiM-manuSyabhavake sivAya anya kisI bhI bhavameM saMpUrNa mokSamArgakI prApti jIvako nahIM hotI hai isIliye jJAniyoMne isakI prApti durlabha batalAI hai| ise prAptakara jIvoMke dasa dravya prANoM (5 indriya, 3 bala, 1 Ayu aura 1 zvAsocchvAsa10) kA viyoga karane meM hI ise vyartha gaMvA denA yaha buddhimAna manuSyakA kAma nahIM hai / isa manuSyabhavakI prAptikI saphalatA to jaba hI hai ki isase saMyamakA ArAdhana kiyA jAya aura muktimArgakA pathika banA jAya / isaliye he ziSya ! tumhArA kartavya hai ki tuma isa durlabhatama manuSyabhavako pAkara vyartha hiMsAdika kAryoM meM na phaMsakara mokSamArgake pathika bano aura apane isa manuSyabhavako saphala banAo, yahI sUtrakA Azaya hai / arthAt-manuSyabhavameM janma prApta kara tuma prANiyoMke prANoMkA A saMsAramAM manuSya bhavanI prApti mahA durlabha che. kadAca kaI puNyAnubaMdhI puNyanA udayathI A manuSyabhavanI prApti tamone maLI che te tamo A amUlya jIvanane vyartha hiMsAdika kAryomAM lagAvInaSTa na kare. A vAtane samajAvatAM sUtrakAra ziSya prati kahe che manuSya bhava sivAya bIjA keI paNa bhavamAM saMpUrNa mokSamArganI prApti jIvane thatI nathI. mATe jJAnIoe tenI prApti durlabha batAvI che. tene prApta karI jenA dazadravya prANa (5 Indriya, 3 baLa, Ayu ane zvAsosa-10)ne viga karavAmAM ja tene vyartha gumAvavo te buddhimAna manuSyanuM kAma nathI. A manuSyabhavanI prAptinI saphaLatA to tyAre ja che ke tenAthI saMyamanuM ArAdhana karavAmAM Ave ane mukti mArgane pathika banI jAya, tethI he ziSya! tamAruM kartavya che ke tame A durlabha manuSya bhava meLavIne vyartha hiMsAdika kAryomAM na phasatAM mokSamArganA pathika bane, ane pitAnAM A manuSyabhavane saphaLa banAve. e ja sUtrano Azaya che. arthAt manuSyabhavamAM janma prApta karI tame prANIonA zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zItoSNIya-adhya0 3. u. 2 prANAn pazcendriyabalatrayocchavAsaniHzvAsAyuSkarUpAn dazavidhAn no samArabhethAH nAtipAtayerityarthaH / prANinAM mANAtipAtaM mA kRthA iti bhAvaH / iti bravImiitizabdaH uddezaparisamAptivodhakaH, bravImi yathA bhagavanmukhAnmayA zrutaM tathA kathayAmItyarthaH // mU0 13 // // iti tRtIyAdhyayanasya dvitIyodezaH sampUrNaH // 3-2 // vyaparopaNa mata kro| 'iti' zabda isa uddezakI samAptikA sUcaka hai| "bravImi" yaha pada batalAtA hai ki jaisA maiMne bhagavAnke mukhase sunA hai vaisAhI tumase kahA hai // sU0 13 // // tIsare adhyayanakA dUsarA uddeza samApta // 3-2 // prANAno ghAta na . " iti " shp-21|| udezanI sabhAsinuM sUya che. "bravImi" A pada batAve che ke jevuM meM bhagavAnanA mukhathI sAMbhaLyuM che tevuM ja tamone kahyuM che sU0 13 trIjA adhyayanane bIje uddeza samApta che 3-2 . 450 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // atha tRtIyAdhyayanasya tRtIya uddezaH // ihAnantaradvitIyoddezake jAtyA vRddhayA ca duHkhaM, tadbhayAca zItoSNaparISahasahanaM ca pratibodhitam / atha tatsahanamAtreNa pApakarmAnAcaraNamAtreNa vA cAritrAcaraNarahitaH zramaNo na bhavatIti pratibodhayituM tRtIyoddezakaM prastuvan prathamaM sUtramAha'saMdhiM logassa' ityaadi| mUlam-saMdhi logassa jANittA // sU0 1 // chAyA-sandhi lokasya jJAtvA // sU0 1 // / tIsare adhyayanakA tIsarA uddeza / isake dvitIya uddezameM prANiyoMkI garbhase lagA kara bAlAdi vRddhAvasthA paryanta saba hI avasthAeM duHkhoMse samanvita haiM, una duHkhoMse bhayabhIta prANiyoMko AtmakalyANake mArgasvarUpa saMyamakI ArAdhanA karanI cAhiye, isa ArAdhanAmeM unheM zIta-uSNa parISahoMko sahana karanA cAhiye, yaha saba viSaya batalAyA jA cukA hai, arthAt mokSAbhilASIke liye yaha saba samajhAyA jA cukA hai| aba isa tIsare uddezameM yaha samajhAyA jAyagA ki jo cAritrake AcaraNase rahita hai vaha bhale hI zIta uSNa parISahoMko sahe, pApakoMko na bhI kare to bhI vaha zramaNa nahIM hai| isI abhiprAyako le kara sUtrakAra prathama sUtrako kahate haiM-'saMdhi' ityaadi| trIjA adhyayanane trIjo uddeza agAunA bIjA uddezamAM prANIonI garbhathI mAMDI bAlAdi vRddhAvasthA paryanta saghaLI avasthAo duHkhothI bharelI che, te duHkhothI bhayabhIta prANIone AtmakalyANanA mArgasvarUpa saMyamanI ArAdhanA karavI joIe. A ArAdhanAmAM teNe zIta ane uNu parISaho sahana karavA joIe. A saghaLA viSaye batAvavAmAM Avela che. arthAt mokSAbhilASI mATe A saghaLuM samajAvavAmAM Avela che. have A trIjA udezamAM e samajAvavAmAM Avaze ke je cAritranA AcaraNathI rahita che te bhale zIta ane uSNu parISaho sahana kare, pApakarmo paNa bhale na kare, te paNa te zramaNa nathI. A abhiprAyane laIne sUtrakAra prathama sUtro kahe che - 'saMdhiM logassa' tyAdi. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zItoSNIya-a 435 saMdhAnaM sandhiH = truyataH punaH saMmIlanaM sa dvidhA - dravyasandhirbhAvasandhiceti / tatra dravyasandhiH kuDyavastrAdeH saMdhAnaM, bhAvasandhiH = cAritramohanIyakSayopazamaH, taM jJAtvA - viditvA jJAtavata ityarthaH, lokasya = kSAyopazamikAdibhAvalokasya pramAdaH zreyase na bhavati / yadvA - sandhiH = zrutacAritralakSaNo dharmArAdhanAvasaraH taM jJAtvA lokasya = SaDjIvanikAyarUpasya duHkhotpAdanaM na kuryAt // sU0 1 // sarvatrAtmaupamyena sukhaM duHkhaM vA jAnIyAdityAha - 'Ayao' ityAdi / mUlam - Ao bahiyA pAsa, tamhA na haMtA na vighAyae // 2 // chAyA- - Atmato bahiH pazya / tasmAnna hantA na vighAtayet // 02 // TIkA - AtmataH yathA''tmanaH sukhaM priyaM, duHkhamapriyam, tathA - bahiH= AtmavyatiriktAnAM prANinAmapi pazya = jAnIhi / AtmatulyaM sukhaM duHkhaM sarvaprANinAM vijJAya kiM kartavyamityAha - ' tasmAda ' ityAdi / - adhya0 3. u. 3 1 TUTI vastuko jor3anA isakA nAma saMdhi hai| vaha do prakArakI hai(1) dravyasandhi, (2) bhAvasandhi / bhIMta aura vastra AdikA jor3anAyaha dravya sandhi, aura cAritramohanIyakA kSayopazama bhAvasandhi hai / isa sandhike jJAtA muniko kSAyopazamikAdi bhAvalokake viSaya meM pramAda karanA ucita nahIM hai / athavA zrutacAritrarUpa dharmake ArAdhanakA avasara bhI sandhi hai / isako jAnakara SaDjIvanikAyarUpa lokako duHkha utpanna na kare || sU0 1 // " samasta saMsArI jIvoMko sukha tathA duHkha mere hI samAna priya aura apriya haiM' aisA jAnanA cAhiye, ise spaSTa karate haiM- 'Ayao' i0 saMyamI jIva sadA isa bAtakA pUrNa dhyAna rakhe ki jisa prakAra mujhe sukha priya aura duHkha apriya hai usI prakAra mujhase bhinna anya samasta bhAMgI gayela vastune joDavI tenuM nAma sadhi che. te e prakAranI che. (1) dravyasa Mdhi (2) bhAvasa Mdhi. bhIMta ane vastra Adinu joDavuM te dravyasaMdhi ane cAritramohanIyanA kSayApazama bhAvasaMdhi che. A sadhinA jJAtA munine kSAApazamikAdi bhAvalAkanA viSayamAM pramAda karavo ucita nathI. athavA zrutacAritrarUpa dharmAMnAM ArAdhanA avasara paNa saMdhi che. tene jANIne SaDvanikAyarUpa lokane du:kha utpanna na kare ! sU0 15 samasta saMsArI jIvone sukha ane duHkha mArI ja mAphaka priya ane a priya che, mevaM bhAgavuM leAbhe, tene spaSTa re che- 'Ayao ' ityAdi. sacamI jIva sadA e vAtanu pUrNa dhyAna rAkhe ke je prakAre mane sukha priya ane duHkha apriya che te prakAre mArAthI bhinna anya samasta saMsArI jIvone zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre yataH sarveSAM prANinAM sukhe'bhilASo duHkhe dveSaH, tasmAt teSAM na hantA-na prANAtipAtakaH syAt / anyairapi tAn na vighAtayet , ghnantamanyaM nAnumodayet / yadyapi kutIthikA uddizyabhojino dravyaliGgino daNDinazca svayaM pAkAdibhiH sthUlAn prANino na ghnanti, tathApyanyairghAtayanti // sU0 2 // saMsArI jIvoMko bhI yaha sukha priya aura duHkha apriya hai| isa liye una jIvoMke prANoMko maiM kisI bhI rUpameM kaSTa na pahu~cAU~, dUsaroMse bhI unheM maiM kaSTa na pahuMcavAU, kaSTa denevAle yA ghAta karanevAle anyakI maiM anumodanA bhI na kruuN| yadyapi kutIrthika-anyamatAvalambI sAdhu sanyAsI, uddiSTabhojI, dravyaliGgI, tathA daNDI Adi svayaM rasoI Adi pakAkara nahIM khAte pIte haiM, isa prakAra ve svayaM sthUla jIvoMkI hiMsA nahIM karate haiM phira bhI dUsaroMse apane liye jIvoMkI hiMsA karAte hI haiM, kyoM ki ve apane nimitta pAkAdi AraMbha dUsaroMse karAte haiM, usa AraMbha meM jo hiMsA hotI hai usakA nimitta unheM honA par3atA hai| bhAvArtha--sacce muni honeke liye prANAtipAtAdika pApoMkA tyAga mana vacana aura kAyase, evaM kRta kArita aura anumodanAse karanA cAhiye tabhI AtmAmeM sAdhutA AtI hai| Upara-Uparase hiMsAdi pApa chor3anese athavA hiMsAdika pApa svayaM na karane se munipanA nahIM AtA hai| usakI prAsike liye jisa prakAra jIva svayaM hiMsAkA tyAga karatA hai, usI prakAra vaha dUsaroMse apane nimitta hiMsAdika nahIM karA sakatA hai, aura paNa A sukha priya ane duHkha apriya che. mATe te jIvone huM koI paNa prakAre duHkha na pahoMcADuM, bIjAthI paNa teone duHkha na pahecaDAvuM, kaSTa devAvALA ane ghAta karavAvALA bIjAonI huM anumodanA paNa na karuM. kadAca kutIrthikaanyamatAvalambI sAdhu saMnyAsI uddiSTajI dravyaliMgI tathA daMDI vigere svayaM seI Adi pakAvIne khAtA pItA nathI, te prakAre teo svayaM skUla jIvonI hiMsA karatA nathI te paNa bIjAthI pitAne mATe jIvanI hiMsA karAve che ja. kAraNa ke teo potAnA nimitta pAkAdi AraMbha bIjAothI karAve che. te AraMbhamAM je hiMsA thAya che tenuM nimitta tene thavuM paDe che bhAvArtha-sAcA muni thavA mATe prANAtipAtAdika pApane tyAga mana vacana ane kAyAthI temaja kRta kArita ane anumodanAthI karavo joie, tyAre ja AtmAmAM sAdhutA Ave che. upara-uparathI hiMsAdi pApa choDavAthI ane hiMsAdika pApa svayaM na karavAthI munipaNuM AvatuM nathI. tenI prApti mATe je prakAre jIva svayaM hiMsAne tyAga kare che te prakAre te bIjAothI paNa pitAne nimitta hiMsAdika zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zItoSNIya-adhya0 3. u. 3 pApakarmAnAcaraNamAtreNa zramaNo na bhavati kiM tu samyagAsravanirodhenetyAha'jamiNaM' ityaadi| ___ mUlam-jamiNaM annamannavitigicchAe paDilehAe na karei pAvaM kammaM, kiM tattha muNI kAraNaM siyA ?, samayaM tatthuvvehAe appANaM vippasAyae // sU0 3 // __ chAyA--yadidam anyonyavicikitsayA pratyupekSya na karoti pApaM karma / kiM tatra muniH kAraNaM syAt ? samaya tatrotprekSya AtmAnaM viprasAdayet // mU0 3 // TIkA-yadidaM pApaM-pApAnubandhi karma-pacanapAcanaparigrahAdilakSaNam anyonyavicikitsayA-vicikitsA-AzaGkA bhayaM lajjAvA, anyonyasya parasparasya yA vicikitsA-AzaGkA, yadvA-anyonyasmAt parasparato bhayaM lajjA vA, tayA pratyuna apane liye hiMsA karanevAloMkI anumodanA hI kara sakatA hai| yadi aisA karatA hai to vaha sAdhu nahIM kahalA sktaa| jo sAdhu ho kara jIvahiMsAke bhayase svayaM pAkAdika kriyA to nahIM karate haiM parantu uddiSTa bhojana lete haiM, tathA apane liye dUsaroMse bhojana taiyAra karavAte haiM ve nava koTise hiMsA ke tyAgI nahIM haiM, ataH ve sAdhu bhI nahIM haiM // sU0 2 // pApa karma nahIM karane mAtrase prANI muni nahIM hotA hai kintu karmoM ke Asravako bhalI prakAra rokanese hI vaha muni hotA hai, aba isI bAtako spaSTa karate haiM-'jamiNaM' ityaadi| jo muni-avasthAmeM pApakarmoM ke nahIM karaneke kAraNa haiM ve pratyakSa haiN| ve ye haiM-AzaGkA, bhaya athavA lajjA / arthAt muni ho kara bhI jo pApa nahIM karatA hai usameM pradhAna kAraNa parasparakI athavA eka dUsarese karAvatA nathI, ane pitAne mATe hiMsA karavAvALAonI anumodanA paNa karatA nathI. kadAca evuM kare to tene sAdhu kahevAmAM Avato nathI. je sAdhu banI jIva hiMsAnA bhayathI svayaM pAkAdika kriyA nathI karatA paraMtu uddiSTa bhojana le che. tathA pitAne mATe bIjAothI bhojana taiyAra karAve che teo nava keTithI hiMsAnA tyAgI nathI temaja teo sAcA sAdhu paNa nathI ke sUi 2 pApakarma nahi karavA mAtrathI suni banatA nathI paNa karmonA Asavane bhalI prA2 rovAthI muni thAya cha, te pAtane spaSTa 42 cha-'jamiNaM' tyAhi. je muni avasthAmAM pApakarmo nahi karavAnA kAraNe che te pratyakSa che. te A che-AzaMkA bhaya athavA lajA. arthAt muni banIne paNa je pApa karatA nathI temAM pradhAna kAraNa parasparanI athavA eka bIjAothI parasparamAM AzaMkA bhaya zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 438 AcArAgasUtre pekSya-manasi vicArya na karoti / tatra-pApakarmAnAcaraNe tasya kiM muniH=munitvaM kAraNaM syAt ? na, yatastatra pApakarmAnAcaraNe anyonyavicikitsaiva kAraNaM, na tu munikham / yastu munirbhavati tasyaiva munitvaM pApakarmAnAcaraNe kAraNaM bhavatIti / yadvA-'kim' iti kAkvA nirdezaH / 'muNI' iti saptamyantam , tatazca-' munau'iticchaayaa| tatra-tasmin munau-munitve kiM pApakarmAnAcaraNameva kAraNam ? api tu na, nahi anyonyavicikitsayA pApamananutiSThan munirbhavatIti / tarhi kathaM munirbhavati ? ityAha-'samayaM tatthuvvehAe' ityAdi / tatra samayam Agamam utprekSya paryAlocya AtmAnaM viprasAdayet, jinapravacanarahasyaparyAlocanenAtmAnamapramAdazubhabhAvanAdibhirvividhairupAyaiH prasannaM kuryAdityarthaH / zubhAdhyavasAyapUrvakamAgamoktAnusAreNa yadanuSThAnaM tatsarva munitve kAraNamiti bhaavH| idaM nizcayanayAbhimAyeNa / parasparameM AzaGkA, bhaya athavA lajjA hai, na ki munitv| vaha to inhIM saba bAtoMko manameM vicAra kara pApAnubandhI karma jo pacana pAcana evaM parigraha Adi haiM unheM nahIM karatA hai| athavA-parasparakI AzaGkA yA bhayAdise pApakarmoMkA nahIM karanA kyA yahI munipanAkA kAraNa hai ? isa prakArakI AzaGkAkA uttara dete haiM'samayaM tatthuvvehAe' ityaadi| samaya zabdakA artha 'Agama' tathA 'utprekSya' zabdakA artha 'vicAra kara ' hai, arthAt-jinapratipAdita Agamake rahasyakA vicAra kara 'appANaM vippasAyae' AtmAnaM viprasAdayet, muni apanI AtmAko apramAda evaM zubha bhAvanAdika vividha upAyoM se prasanna kre| zubha adhyavasAyapUrvaka AgamapratipAdita vidhike anusAra jo anuSThAna muni-avasthAmeM karaneyogya kahe gaye haiM ve saba kare, ye hI anuSThAna munipanAmeM kAraNa haiN| yaha kathana nizcaya nayake abhiprAyase kiyA hai| athavA lajajA che, na ke munitva. teo (munio) te A saghaLI vAtane manamAM vicAra karI pApAnabaMdhI karma je pacana-pAcana ane parigraha Adi che tene karatA nathI. athavA parasparanI AzaMkA athavA bhayAdithI pApakarmonuM nahi karavuM te zubhunipANAveM // 254 cha ? 2 // prA2nI mAnuM spaSTI4251 42 cha-'samaya tatthavvehAe' chatyAhi samaya zahano matha 'Agama' tathA 'utprekSya' zahanA artha "vicAra karI" che arthAt jInapratipAdita AgamanA rahasyane vicAra karI 'apANaM vippasAyae' AtmAnaM viprasAdayet-bhuni pAtAnA mAtmAne maprabhA bhane zubha bhAvanAdika vividha upAyothI prasannakare. zubha adhyavasAyapUrvaka AgamapratipAdita vidhianasAra je anuSThAna muni avasthAmAM karavAgya kahevAmAM Avela che te saghaLA kare te ja anuSThAna munipaNAnuM kAraNa che. A kathana nizcayanayanA abhiprAyathI karela che. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zItoSNIya-adhya0 3. u. 3 yadvA-parasparAzaGkayA bhayena lajjayA vA yadAdhAkarmAdIni pariharati, yathAkAlaM pratilekhanAdIni karoti, mAsakSapaNAni, AtApanAdikaM ca samAcarati, tadidaM sarva kiM munitve kAraNaM syAnna vA ? iti ziSyAzaGkAnirAkaraNAya kathayati-'jamiNaM' ityAdi / atrocyate-jinazAsane padArthatattvAdhigamAya nayadvayamupAdIyate / tatra tAvanizcayanayamAzritya anyopAdhyanAvezena parivarjitA'kalpanIyavyApArakhameva munitve kAraNam / munitvaM hi zubhAntaHkaraNapariNAmena pravacanoktavidhinA'nuSThitakriyasyaiva bhavati, nAnyasya / athavA-parasparakI AzaGkAse bhayase yA lajjAse jo AdhAkarmAdika doSoMkA parihAra karatA hai,aura samayAnusAra paDilehanAdika kriyAoM ko karatA hai, mAsakhamaNa aura AtApanA Adi yogoMkA anuSThAna karatA hai, ye saba kriyAe~ kyA munipanemeM kAraNa haiM yA nahIM? isa prakAra kI ziSyakI AzaGkAkA parihAra karaneke liye sUtrakArane "jamiNaM" ityAdi sUtra kahA hai / jinazAsanameM padArthake svarUpako jAnaneke liye do nayoMkA vidhAna hai-(1) nizcaya naya aura (2) vyavahAra ny| inameM prathama nizcayanayakI apekSAse jo anya kisI sAMsArika upAdhike saMsa se rahita hokara akalpanIya vyApArase dUra ho cukA hai, isa prakArakA usakA rahana-sahana hI usake munipane meM kAraNabhUta hai, kyoM ki zubha antaHkaraNake pariNAmase zAstrokta vidhike anusAra apanI kriyAoMko karanevAle vyaktike hI munipanA hotA hai, anyako nhiiN| athavA-parasparanI AzaMkAthI bhayathI, lajajAthI je AdhAkarmAdika devone parihAra kare che, ane samayAnusAra paDilehanAdika kriyAo kare che, mAsakhamaNa ane AtApanA Adi gonuM anuSThAna kare che, e saghaLI kriyAo zuM munipaNAnuM kAraNa che yA nahi? A prakAranI ziSyanI AzaMkAne parihAra karavA mATe sUtra42 " jamiNaM" tyAhi sUtra isa che. nAsanamA yahAtha nA sva3pane kA bhATo nayAnuM vidhAna cha. (1) nizcayanaya mane (2) vyavahAra naya. temA prathama nizcayanayanI apekSAthI je anya keI sAMsArika upAdhinA saMsargathI rahita thaIne akalpanIya vyApArathI dUra thayela che. A prakAranuM tenuM rahana-sahana ja tenA munipaNAnuM kAraNabhUta che. kAraNa ke zubha aMtaHkaraNanA pariNAmathI zAstrokta vidhi anusAra pitAnI kriyAone karavAvALI vyaktine ja munipaNuM thAya che. bIjAne nahi. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre vyavahAranaye tu yaH parasparAzaGkayA bhayAdinA vA kenacit kAraNenA''dhAkarmAdi parivarjayati, pratilekhanAdikaM karoti, mAsakSapaNAditapazcAcarati, tasya munitve tadanuSThAnaM kAraNaM bhavatyeva, tAdRzAnuSThAnasya nizcayanayAzritamunitvahetuzubhAdhyavasAyajanakatvAt / nizcayamupalabdhuM vyavahAraH zaraNIkaraNIyo bhavati, yathA nadyAditaraNaM karacaraNapracAlanAdivyavahAreNa vinA nopapadyate. yathA vA rajjusopAnAdyAlambanena vinA prasAdazikharArohaNaM na saMjAyate // sU0 3 // AtmanaH prasannatA saMyamArAdhanatatparasya bhavati, atastatra pramAdo na kArya ityAha-' aNaNNaparamaM' ityaadi| vyavahAra nayakI apekSAse to jo parasparakI AzaGkA athavA bhayAdika kisI kAraNake vazase AdhAkarmAdika doSoMkA parihAra karatA hai, samayAnusAra pratilekhanAdika kriyAoMko, evaM mAsakSapaNAdika tapako AcaratA hai, usa vyaktike munipane meM ye saba bAteM kAraNa hotI haiM / vyavahAra, nizcayakA hetu hotA hai| isa prakArake vyAvahArika anuSThAna nizcayanayakI apekSAse munipaneke kAraNabhUta zubha adhyavasAyake utpAdaka hote haiM / nizcayako pAneke liye vyavahArakA avalambana karanA hI par3atA hai| jaise nadI AdikA tairanA hAtha paira Adike calAnerUpa vyavahAra kriyA ke vinA, athavA rajju-rassI yA sIDhI Adike avalambana vinA makAna ke Upara car3hanA nahIM hotA hai| sU0 3 // AtmAmeM prasannatA saMyamake ArAdhanameM tatpara muniko hI hotI hai| isa liye saMyamake ArAdhanameM muniko pramAda nahIM karanA cAhiye, isa bAtako pragaTa karate haiM-'aNaNNaparamaM ' ityAdi / vyavahAranayanI apekSAthI te je parasparanI AzaMkA ane bhayAdika koI kAraNanA vazathI AdhAkarmAdika dene parihAra kare che, samayAnusAra pratilekhanAdi kiyAone temaja mAsakSapaNAdika tapane Acare che, te vyaktinA munipaNAmAM e saghaLI vAta kAraNa bane che. vyavahAra, nizcayane hetu thAya che. A prakAranA vyAvahArika anuSThAna nizcayanayanI apekSAthI munipaNAnA kAraNabhUta zubha adhyavasAyanA utpAdaka bane che. nizcaya meLavavA mATe vyavahAranuM avalaMbana levuM ja paDe che. jema nadI AdinuM taravuM hAthapaga AdinA calAvavArUpa vyavahAra karyA vagara, ane rajaju-rassI agara sIDI AdinA avalaMbana vinA makAna upara caDhavuM banI zakatuM nathI ke sUtra 3 che AtmAmAM prasannatA saMyama ArAdhanamAM tatpara munine ja thAya che, mATe saMyama ArAdhanamAM munie pramAda nahi karavo joIe. e vAtane pragaTa kare cha-'aNaNNaparamaM' tyAhi. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zItoSNIya-adhya0 3. u. 3 mUlam - aNaNNaparamaM nANI, no pamAyae kayAi vi / Ayagutte sayA vIre, jAyAmAyAi jAvae // sU0 4 // chAyA -- ananyaparamaM jJAnI no pramAdayet kadAcidapi / AtmaguptaH sadA vIraH yAtrAmAtrayA yApayet // sU0 4 // TIkA - jJAnI - samyagdRSTiH, ananyaparamaM = nAnyat paramam utkRSTaM yasmAtananyaparamaM = cAritraM, tat kadAcidapi no pramAdayet kasminnapi kAle cAritre pramAdaM na kuryAdityarthaH / kenopAyena pramAdo vAraNIyaH ? ityata Aha- 'Atmagupta' ityAdi / AtmaguptaH = AtmanA = indriyanoindriyeNa guptaH, indriyanoindriyanigrahI jJAnI - samyagdRSTi manuSya cAritrameM kisI bhI samaya pramAda na kare / ' ananyaparama ' zabdakA artha cAritra hai, kyoM ki "anyat paramaM yasmAt na" jisase dUsarI koI vastu utkRSTa nahIM hai vaha ananyaparama hai / zAstrameM sAkSAt mokSakI prApti karAnevAlA cAritra hI batalAyA gayA hai ataH vahI sarvotkRSTa hai / pramAda cAritrakA vighAtaka hotA hai isI liye vaha samyagdRSTike liye varjanIya kahA hai / pramAdako dUra karanekA upAya batalAne ke liye sUtrakAra kahate haiM-'Ayagupte' ityAdi, arthAt muni ko sadA Atmagupta - indriya aura noindriya-manakA vijayI bananA cAhiye / ina para jaba taka vijayarUpI aGkuza vaha prApta nahIM kara letA hai taba taka inake AdhIna banA huA sAdhu pramAdase rahita nahIM ho sktaa| jihvAsarat lolupatAse vaha mAtrA se bhI adhika AhAra le letA hai| isa se pramAdakI vRddhi hotI haiN| tathA adhika sarasa-rasIlA AhAra lenese 441 jJAnI--samyagdaSTi manuSya cAritramAM kAi paNa samaya pramAda na kare. 'ananyaparama' zabhano artha yaritra che are " anyat paramaM yasmAt na " jenAthI khIjI kai vastu utkRSTa nathI te ananyaparama che. zAstramAM sAkSAt mokSanI prApti karAvanAra cAritra ja batAvavAmAM Avela che mATe te ja sarvotkRSTa che. pramAda cAritranA vidyAtaka ane che, mATe te samyagdaSTi mATe vajranIya kahela che. prabhAhane i2 urakhAno upAya atAvavA bhATe sUtra he che- 'Ayagutte ' ItyAdi. arthAt munie sadA Atmagupta-Indriya ane indriya-mananA vijayI anavuM joie. tenA upara jyAMsudhI vijayarUpI akuza te prApta nathI karI letA tyAM sudhI tenA AdhIna banelA sAdhu pramAdathI rahita banI zakatA nathI. jIbha indriyanI lolupatAthI te mAtrAthI paNa adhika AhAra laI le che. tenAthI pramAdanI vRddhi thAya che. tathA adhika sarasa-rasIlA AhAra levAthI indriyAne paNa 56 6 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre tyarthaH, sadA-sarvasmin kAle, vIraH karmavidAraNotsAhavAn , yAtrAmAtrayA yAtrAsaMyamayAtrA tadarthaM yA mAtrA-jinapravacanoktamAhArAdipramANaM tayA, zarIraM yaapyet-nirvhet-gmyedityrthH|| ____ pramANAdhikenAhAreNa rAjapiNDAdinA vA indriyanigraho na bhavati, tasmAd dharmopArjanasahAyabhUtasya zarIrasya dhAraNArtha pramANopetamAhAramaGgIkuryAt / evaM kRte sati pramAdo na bhavatIti bhAvaH / uktaJca" AhArArtha karma kuryAdanincha, syAdAhAraH prANasaMdhAraNArtham / prANAdhAryAstatvajijJAsanArtha, tattvaM jJeyaM yena duHkhAd vimucyet " ||1||iti||muu04|| indriyoMko bhI uttejanA milatI hai, isase caturtha vratakI rakSAmeM bhI bAdhA upasthita hotI hai / isI bAtakA vicArakara sUtrakAra kahate haiM-'jAyAmAyAe ' yAtrAmAtrayA, iti, arthAt-saMyamayAtrAke nirvAhayogya AhArAdikakA ucita pramANameM lenA batalAte haiN| muni kI sadA yahI bhAvanA rahanI cAhiye ki-maiM jaise bhI bane vaise nirdoSa cAritrakI ArAdhanA karatA huA koko naSTa karU~ / isa tarahake utsAhase saMpanna vaha muni apanI saMyamarUpI yAtrAkI nirvighna parisamAptike liye jinapravacanameM pratipAdita pramANake anurUpa AhArAdi grahaNa kare / isase hI apane zarIrakA nirvAha kare / pramANase adhika AhArake lenese athavA akalpanIya rAjapiNDAdikase indriyoMkA nigraha nahIM hotA hai| isaliye dharmake upArjanameM sahAyaka zarIrakI rakSAke liye zAstra meM pratipAdita mAtrAnusAra AhAra lenA caahiye| kahA bhI hai--- uttejanA maLe che. tethI caturtha vratanI rakSAmAM paNa bAdhA upasthita thAya che. 2 // pAtanI viyA2 43 suutr||2 43 cha-" jAyAmAyAe" yAtrAmAtrayA, ati. arthA-saMyamayAtrAnA nirvAhagya AhArAdikanu ucita pramANamAM levuM batAvela che. sadA muninI e bhAvanA rahevI joIe ke huM jyAM sudhI bane tyAM sudhI nirdoSa cAritranI ArAdhanA karIne karmone nAza karuM, AvA prakAranA utsAhathI saMpanna te muni pitAnI saMyamarUpI yAtrAnI nirvina parisamApti mATe jInapravacanamAM pratipAdita pramANane anurUpa AhArAdi grahaNa kare, tenAthI ja potAnA zarIrane nirvAha kare. pramANathI adhika AhAra levAthI ane akalpanIya rAjapiMDAdikathI Indriyone nigraha banatuM nathI mATe dharmanA upArjanamAM sahAyaka zarIranI rakSA mATe zAstramAM pratipAdita mAtrAnusAra AhAra levuM joIe. kahyuM paNa che- zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zItoSNIya-adhya0 3. u. 3 AtmaguptaH kathaM syAditi ziSyajijJAsAyAmAha-'virAgaM' ityAdi / mUlam-virAgaM rUvesugacchijjA mahayA khuDDaehiM vA ||suu05|| chAyA--virAgaM rUpeSu gacchet mahatsu kSullakeSu vA // mU0 5 // "AhArArtha karma kuryAdanindyaM, syAdAhAraH praannsNdhaarnnaarthm| prANA dhAryAstattvajijJAsanArtha, tattvaM jJeyaM yena duHkhAd vimucyet||1||" AhArake liye anindya karma kre| AhArakA grahaNa prANoMkI rakSA ke nimitta hai| prANoMkI rakSA tattvoMkI jijJAsAke liye hai, aura tattvajJAna apaneko (jIvako) sAMsArika duHkhoMse chur3Aneke liye hotA hai| isaliye sAdhuko AhArakI prAptike liye anindya karma ( eSaNAsamitiyukta pravRtti) karanA cAhiye nindya karma nhiiN| prANoMkI rakSAke liye hI AhAra grahaNa karanA cAhiye, viSayAdikoMkI yA pramAdakI puSTi ke liye nahIM / tattvoMkI vicAraNA karaneke liye hI prANoMkI rakSA karanI cAhiye, dUsare jIvoMkI hiMsAdikake liye nhiiN| tattvajJAnakA vicAra bhI sAMsArika duHkhoMse chUTaneke liye karanA cAhiye, mAna mAyA Adi kaSAyakI puSTike liye nahIM / isaliye saMyamayAtrAkA nirvAhake liye mAtrAnusAra AhAra lenA cAhiye jisase pramAda nahIM ho // sU0 4 // __muni-Atmagupta-indriya aura manakA nigraha karanevAlA kaise bane ? aisI ziSyakI jijJAsAkA samAdhAna karate haiM-'virAgaM' ityAdi / "AhArArtha karma kuryAdanindyaM, syAdAhAraH prANasaMdhAraNArtham / prANA dhAryAstattvajijJAsanArtha, tattvaM jJeyaM yena duHkhAd vimucyet" // 1 // AhAra mATe aninya karma kare. AhAranuM grahaNa prANonI rakSA nimitta che. prANanI rakSA tanI jIjJAsA mATe che, ane tatvajJAna pitAne (jIvana) sAMsArika duHkhothI choDAvavA mATe thAya che. mATe sAdhue AhAranI prApti mATe aninda karma (eSaNAsamitiyukta pravRtti) karavuM joIe, nibdha karma nahi. prANonI rakSA mATe ja AhAra grahaNa karavo joIe, viSayAdikonI ane pramAdanI puSTi mATe nahi. tanI vicAraNA karavA mATe ja prANInI rakSA karavI joIe - bIjA nI hiMsAdika mATe nahi. tatvajJAnane vicAra paNa sAMsArika duHkhothI chuTavA mATe kare joIe - mAna mAyA Adi kaSAyanI puSTi mATe nahi. mATe saMyamayAtrAnA nirvAha mATe mAtrAnusAra AhAra levuM joIe jethI pramAda na thAya. che sUi 4 muni, Atmagupta-Indriya ane manane nigraha karanAra kevI rIte bane ? mevI ziSyanI jJAsAnu samAdhAna 42 cha-'virAgaM' tyAhi. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre __TIkA--rUpeSu-cakSurviSayIbhUteSu manojJeSu rUpeSu virAgaM gacchet , rUpaM hi zabdAyapekSayA'tIvAkSipati cittaM, tasmAdiha rUpagrahaNam / rUpeSu vairAgyasadbhAve sati zeSaviSayeSvapi tasya sutarAM saMbhavAditi bhAvaH / mahatsu-divyabhAvena yAnyavasthitAni rUpANi teSu, sUtre ArSavAdekavacanam , kSullakeSu-kSudreSu rUpeSu yathA tirazcAM, manuSyANAM tu madhyamAni rUpANi, teSvapi virAgaM gacchediti smbndhH| AdyantarUpagrahaNena madhyamAnAmapi grahaNam / atra saptamyarthe tRtIyA prAkRtatvAt / yadvA-ekaikaM rUpaM trividhaM-divyamadhyamakSudrabhedAt / kubjAdInAM kSudrANi, anyeSAM madhyamAni, keSAMcit pUrvabhavasukRtinAM divyAni rUpANi bhavanti // mU0 5 // sAdhukA karttavya hai ki vaha cakSurindriyake viSayabhUta jaba jaba suMdara rUpa hoM taba-taba unameM asAratA kI bhAvanA bhA kara una se virakta hove| sUtra meM 'svesu-rUpeSu' jo yaha pada diyA hai usase sUtrakAra isa bAtako batalAte haiM ki rUpa hI zabdAdika viSayoMkI apekSA cittako apanI ora adhika AkRSTa kiyA karate haiN| muniko jaba rUpameM vairAgyakI jAgRti ho jAvegI taba anya rasAdika viSayoM meM to svataH hI usake cittameM vairAgya jAgrata ho jAvegA / isa liye sUtrakAra kahate haiM ki jo bahuta hI jyAdA sundara svarUpavAn-divya rUpavAlA hai, jaise viziSTa rUpa devatAoMmeM madhyama rUpa manuSyoM meM aura sAmAnya rUpa tiryaJcoM meM hote haiM-unameM kabhI bhI iSTa-aniSTakI kalpanA se apane cittako vAsita na kare, sadA unameM virakta buddhi hI rakhe / divya, madhyama aura kSudrake bhedase rUpa tIna prakAra ke haiN| kubja AdimeM kSudrarUpa, inase anyameM madhyama rUpa aura kinhIM puNyAtmAoMmeM divyarUpa hote haiM / sU0 5 // sAdhunuM kartavya che ke te cakSurindriyanA viSayabhUta jyAM jyAM suMdara rUpa hoya tyAM tyAM temAM asAratAnI bhAvanA bhAvIne tenAthI virakta bane. sUtramAM 'rUvesu-rUpeSu' 2 mA 54 sApesa che tenAthI sUtrA2 2 pAtane samaya cha ke rUpaja zabdAdika viSayenI apekSA cittane pitAnI tarapha adhika AkaSTa karyA kare che, munine jyAre rUpamAM vairAgyanI jAgRti thaI jaze tyAre anya rasAdika viSayamAM te svataH ja tenA cittamAM vairAgya jAgRta thaI jaze. mATe sUtrakAra kahe che ke je ghaNuM ja suMdara svarUpavAna divya svarUpavALA che-jevI rIte viziSTa rUpa devatAomAM, madhyamarUpa manuSyamAM, ane sAmAnya rUpa tiryAmAM hoya che temAM kaI vakhata paNa ISTa-aniSTanI kalpanAthI potAnA cittane vAsita na kare, sadA temAM virakata buddhi ja rAkhe. divya madhyama ane zudranA bhedathI rU5 traNa prakAranA che. ku AdimAM kSudrarUpa, tenAthI anya madhyama rUpa ane kaI puNyAbhAomAM divya rUpa hoya che ke sU0 5 che zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zItoSNIya-adhya0:3. u. 3 kimAlambyaitat kartavyamityAha-'AgaI' ityAdi / mUlam-AgaI gaI pariNAya dohi vi aMtehiM adissmaanne| se na chijjai na bhijai na Dajjhai na hammai kaMcaNaM savvaloe // sU0 6 // ___ chAyA--Agati gatiM parijJAya dvAbhyAmantAbhyAmadRzyamAnaH / sa na chidyate na bhidyate na dahyate na hanyate kenacit sarvaloke // mU0 6 // TIkA-'AgatiM gati'-miti, AgatiH AgamanaM, gatirgamanaM, tatra tirazvAM manuSyANAM cAgatizcaturvidhA bhavati, narakAdicaturvidhagatitasteSAmAgamanasadbhAvAt / __ kyA vicAra kara rUpAdikoM meM virakta buddhivAlA bane ? so kahate haiM-'AgaI' ityaadi| dUsarI gatise AnekA nAma Agati aura dUsarI gatimeM jAnekA nAma gati hai / manuSya aura tiryaJcoMkI Agati cAra prakArase hotI hai, arthAt cAroM gatiyoMse Akara jIva manuSya aura tiryaJca gatimeM janma lete haiN| deva aura nArakiyoMkI Agati do prakArase hotI hai, arthAt tiryazca aura manuSya gatise A kara hI jIva devagati aura narakagatimeM utpanna hote haiN| gati bhI una sabakI isI tarahase hotI hai| manuSya evaM tiryazca gatike jIva cAroM gatiyoM meM utpanna ho sakate haiM parantu devagati evaM naraka gatike jIva manuSya aura tiryazca gatike sivAya anya gatiyoMmeM janma nahIM lete / deva cyavakara dUsare bhavameM devagatimeM aura viyaa24|| 35||iimaa vi24tabhuddhivA mAne ? te 4 ch--'aagii| tyAdi. bIjI gatithI AvavAnuM nAma Agati ane bIjI gatimAM javAnuM nAma gati che. manuSya ane tiryaMconI Agati cAra prakAranI hoya che. arthAt cAre gatiyothI AvIne jIva manuSya ane tiryaMca gatimAM janma le che. deva ane nArakIonI Agati be prakAranI hoya che, arthAt tiryaMca ane manuSya gatithI AvIne jIva devagati ane narakagatimAM utpanna thAya che. gati paNa te saghaLAenI A prakAre ja hoya che. manuSya ane tiryaMca gatino jIva cAre gatiomAM utpanna thaI zake che paraMtu devagati ane narakagatinA jIva manuSya ane tiryaMca gatinA sivAya anya gatimAM janma letA nathI. deva cavIne bIjA bhavamAM zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre ph devAnAM nArakiNAM cAgatidvividhaiva teSAM tiryagmanuSyagatibhyAmevA'gamanAt / gatirapyevaM bhavati, kevalaM manuSyANAM gatiH paJcavidhA proktA, teSAM mokSagatisaMbhavAt / tAmAgatiM gatiM ca, parijJAya = saMsAracakre ghaTIyantravat paribhramaNarUpAmAgatiM gatiM ca buddhvA manuSyANAM mokSagatisaMbhavaM cAvagatya sa AgatigatisvarUpAbhijJaH, yadvA-saMsAraduHkha bhIto mokSagatisukhagaveSI, rUpAdiSu viSayeSu antAbhyAm = svasattAyAM mukterantakAritvAdantau = rAgadveSau tAbhyAm dvAbhyAmapi = rAgadveSAbhyAm adRzyamAnaH= avartamAnaH, rAgadveSarahita ityarthaH sarvaloke = samastajIvaloke na chidyate kenacit = khaDgAdinA na bhidyate kaNTakasucIlAdinA na dahyate dahanAdinA, na hanyate kazAdinA narakagatyAnupUnarakagatimeM utpanna nahIM hotaa| isI prakAra nArakI jIva bhI narakase nikala kara dUsare bhavameM devagati yA narakagatimeM utpanna nahIM hotA / manuSya evaM tiryaJca to mara kara dUsare bhavameM manuSya, tiryaJca, deva aura narakagati meM janma le sakatA hai| manuSyoMkI gati muktiprAptikI apekSAse pAMca prakArakI bhI kahI gaI hai / isa prakAra saMsAracakra meM ghaTI yantrake samAna paribhramaNarUpa Agati aura gati, evaM manuSyoM meM mokSagatika saMbhavatAko jAnakara unake svarUpakA jJAtA, athavA saMsArake duHkhoM se bhayabhIta ho kara mokSagatike sukhakA gaveSI vaha sAdhu rUpAdi viSayo meM rAga aura dveSase rahita ho kara sarvaloka meM na kisIke dvArA talavAra Adise hAtha paira Adi meM kabhI chedA jAtA hai, na kaNTakasUcI zUlAdise bhedA jAtA hai, na agni Adi se jalAyA jAtA hai aura na koDe Adise mArA jAtA hai aura na usake narakagalyAnupUrvI AdikA udaya devagatimAM ane narakagatimAM utpanna thatAM nathI. te prakAre nArakI jIva paNa nara-kathI nIkaLI khIjA bhavamAM deva gati agara naraka gatimAM utpanna thatAM nathI. manuSya ane tiryaMca te| marIne khIjA bhavamAM manuSya tiryaMca deva ane narakagatimAM janma lai zake che. manuSyAnI gati muktiprAptinI apekSAthI pAMca prakAranI paNa kahevAmAM Avela che. A prakAre saMsAracakramAM ghaTIyaMtranI samAna paribhramaNurUpa Agati ane gati temaja manuSyAmAM mokSagatinI saMbhavatAne jANIne tenA svarUpanA jJAtA ane saMsAranA duHkhothI bhayabhIta banIne meAkSagatinA sukhanA gaveSI te sAdhu, rUpAdi viSayAmAM rAga ane dveSathI rahita banIne sarvaleAkamAM keAInAthI paNa talavAra AdithI hAtha paga AdimAM kadveiSaNa cheDhavAmAM AvatA nathI. temaja kaSTaka sUcI zUlAttuithI bhedavAmAM AvatA nathI. temaja nathI agnithI khaLavAmAM AvatAM, temaja nathI kAraDA AdithI mAravAmAM zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zItoSNIya-adhya0 3. u. 3 AdinA vA / ayaM bhAvaH-tiryagmanuSyAdInAmAgatigatiparijJAnena rAgadveSanivRttiH, tayorabhAvAcca chedanAdinA saMsAraduHkhAni na bhavantIti // mU0 6 // hotA hai / 'anta' zabdakA artha rAga dveSa hai, kyoM ki ye donoM "antakAritvAt" apanI sattAmeM jIvakI muktikA anta-nirodha-karanevAle hote haiM, ina donoMke sadbhAva meM jIvako sacce svarUpa-mokSakI prApti nahIM hotI hai / isakA bhAvArtha yaha hai-tiryazca athavA manuSyAdikoMkI gati aura Agatike parijJAnase sAdhuko acche evaM bure rUpAdikoMmeM rAga dveSa na ho kara pratyuta unameM madhyasthatA hI use rahatI hai| rAgadveSakI nivRtti se, chedanabhedanAdidvArA sAMsArika duHkhoMkA jo use anubhava hotA thA vaha phira nahIM hotaa| kyoM ki duHkhoMkA anubhava karAnevAlI jo rAgapariNati thI vaha usakI dUra ho cukI hai / dUsarA isakA bhAva yaha bhI ho sakatA hai ki jaba munikI AtmAse rAga veSakA abhAva ho jAtA hai to usakI AtmA atyanta nirmala evaM viziSTa prabhAvazAlI ho jAtI hai| isa avasthAmeM koI bhI aisI zakti nahIM hai jo use chedana bhedana evaM tADanAdijanya duHkha pahuMcA ske| 'na hanyate narakagatyAnupUrtyAdinA vA' isa TIkAkA bhAva yaha hai ki-sarvasaMyamIke liye narakagati evaM tiryaJca gatikA bandha nahIM hotA hai isa liye usakI AnupUrvIkA bhI use udaya nahIM hotA hai| suu06|| AvatAM. ane nahi tene narakagatyAnupUrvI Adine udaya thAya che. anta" zabdane martha // dveSa cha. 1291 hai se manne " antakAritvAt" potAnI sattAmA jIvanI muktine aMta karavAvALA hoya che. e bannenA sadbhAvamAM jIvane saccA svarUpAkSa-nI prApti thatI nathI. tene bhAvArtha e che ke tiryaMca athavA manakhyAdikenI gati ane AgatinA parijJAnathI sAdhune sArA temaja kharAba rUpAdikomAM rAga dveSa na thaIne pratyuta temAM madhyasthatA ja tene rahe che. rAgadveSanI nivRttithI, chedana-bhedanAdi dvArA sAMsArika duHkhone je tene anubhava thatuM hatuM te pachI thato nathI. kAraNa ke dukhone anubhava karAvanArI je rAgapariNati hatI te tenI dUra thaI cUkela che. bIjuM tene bhAva e paNa thaI zake che ke jyAre muninA AtmAthI rAga dveSane abhAva thaI jAya che te tenI AtmA atyanta nirmaLa ane viziSTa prabhAvazALI banI jAya che. A avasthAmAM evI kaI paNa zakti nathI ke je tene chedana-bhedana temaja mAra mAre Adi duHkha paDayADI za. 'na hanyate narakagatyAnupUrvyAdinA vA' 1 TIna bhAva se cha ke sakalasaMyamI mATe narakagati ane tiryaMcagatine baMdha thatuM nathI tethI tene tenI AnupUrvIne paNa udaya thatuM nathI sUga 6 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre mithyAdRSTInAmAgatigatijJAnAbhAva ityAha- ' avareNa ' ityAdi / mUlam - avareNa puvvaM na saraMti ege kimassa tIyaM ? kiM vA''gammissaM? bhAsati ege iha mANavA u jamassa tIyaM taM AgamissaM // sU0 7 // chAyA - apareNa pUrva na smaranti eke kimasya atItaM ? kiM vA AgamiSyat ? bhASante eke iha mAnavAstu yadasya atItaM tad AgamiSyat // sU0 7 // iTa eke = anye mithyAdRSTayaH, apareNa pazcAtkAlabhAvinA saha, pUrva pUrvakAlikaM na smaranti, yathA - asya jIvasya kim = anena jIvena kIdRzaM duHkhaM sukhaM vA'nubhUta ?miti na smaranti / tathA-kiMvA AgamiSyata = bhaviSyatkAlike narakAdibhave kIdRzaM duHkhaM sukhaM vA'sya jIvasya bhAvIti na smaranti / yadi punarasya jIvasyAtItAnAgatagaticintanaM kuryAttarhi vairAgyaM sutarAmudbhavet / uktaJca - mithyAdRSTiyoMko jIvoMkI gati aura AgatikA jJAna nahIM hotA hai, isa bAtako kahate haiM- ' avareNa ' ityAdi / mithyAdRSTi jIvoMke bhaviSyat kAlameM honevAlI avasthAoMke sAtha pUrvakAlika avasthAoMkI tathA bhaviSyatkAlameM honevAlI sukhaduHkhAdikoM ke sAtha pUrvakAlika sukhaduHkhAdikoM kI smRti nahIM hotI hai / jaise isa jIvakA samaya pUrva meM kaise 2 sukhaduHkhAdikoMse bItA hai ? arthAt naraka Adi paryAyoM meM isa jIvane kisa prakArake duHkha athavA sukha bhoge haiM ? evaM AgAmI kAlameM narakAdika paryAyoMmeM yaha jIva kisara prakAra ke duHkha athavA sukha bhogegA ? isakA unheM smaraNa taka nahIM hotA / yadi isa jIva kI atIta evaM anAgata kAla sambandhI gatikA vAra-vAra vicAra kiyA jAya to jIvako vairAgya svataH utpanna ho jAve / kahA bhI hai mithyAdRSTine jIvAnI gati ane Atinu` jJAna thatu nathI, e vAtane uDe che' avareNa ' ityAhi. mithyArdaSTi jIvAnA bhaviSyakALamAM banavAvALI avasthAonI sAthe pUrvakAlika avasthAnI tathA bhaviSyakALamAM thavAvALA sukhaduHkhAntikonI sAthe pUrva kAlika sukhaduHkhAdikonI smRti thatI nathI. A jIvanA samaya pUrNAMmAM kevA kevA prakAre sukhadu:khomAM vItyA che ? arthAt naraka Adi paryAyAmAM A jIve kayA kayA prakAranA du:kha athavA sukha bhogavyA che? temaja AgAmI kALamAM narakAdri paryAyAmAM A jIva kevA kevA prakAranA duHkha athavA sukha bhogavaze ? tenu tene smaraNa suddhAM hAtu nathI. kadAca A jIvanI atIta temaja anAgata kALa sabaMdhI gatinA vAra vAra vicAra karavAmAM Ave to jIvane vairAgya svataH utpanna thaI jAya. kahyuM che:-- zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zItoSNIya-adhya0 3. u. 3 " keNa mametthuppattI ?, kahaM io taha puNo'vi gaMtavvaM / jo ettiyaMpi ciMtai, itthaM so ko na niviNNo" // 1 // iti / .. iha-asmin manuSyaloke, eke punarmahAmithyAdRSTayo mAnavAH manuSyAH bhASante= karmavipAkajJAnAbhAvAdevaM vadanti-asya jIvasya yad atItaM brAhmaNa-kSatriya-vaizyazUdra-gavA-'zva-bhavAdi, tatsaMskAravazAttadeva punaranyasmin bhave'pi AgamiSyatbhAvIti // sU0 7 // . ye tu saMsArasindhumuttIrNAste pUrvAparagativedinaH sarvajJA naivaM vadanti / tasmAt karmakSapaNArtha saMyamaH sevanIya ityAha-'nAIya'0 ityaadi| ____mUlam-nAIyamaha na ya AgamissaM, aTuM niyacchaMti tahAgayA u| vihRyakappe eyANupassI, nijhosaittA khavae mahesI // sU0 8 // "keNa mametthuppattI ? kahaM io taha puNo'vi gaMtavvaM / jo ettiyaM pi ciMtai, itthaM so koNa NiviNNo // 1 // " iti| arthAt kisa kAraNase merI isa paryAya meM utpatti huI hai ? kyA mujhe yahAMse phira aba dUsarI paryAyameM jAnA pddegaa| jo itanA bhI vicAra kare to kaunasA aisA jIva hai jise vairAgya jAgrata na ho jaay|| isa saMsAra meM aise bhI mahAmithyAdRSTi jIva haiM jo kamauke vipAka ke jJAnase zanya ho kara aisA kahate haiM ki isa jIvakA jo bhava, cAhe vaha brAhmaNa sambandhI ho, cAhe kSatriya sambandhI ho, cAhe vaizya, zudra, go aura azva-ghoDA-sambandhI ho; vyatIta ho cukA hai, vahI bhava una2 bhavoMke saMskArake vazase AgAmI kAlameM phirase ise prApta hogaa||7|| " keNa mametthuppattI; kahaM io taha puNo'vi gaMtavvaM ? / jo ettiyapi ciMtai, itthaM so ko Na NivviNNo" // 1 // ti| arthAt kayA kAraNathI mArI A paryAyamAM utpatti thaI che? zuM mane ahIMyAthI pharIthI have bIjI paryAyamAM javuM paDaze ? jo eTale paNa vicAra kare te kyA e jIva che jene vairAgya jAgRta na thAya? A saMsAramAM evA paNa mahAmithyASTi jIva che je karmanA vipAkanA jJAnathI zUnya banIne evuM kahe che ke-A jIvano je bhava male te brAhmaNa saMbaMdhI hAya, bhale kSatriya saMbaMdhI hoya, bhale vaizya, zudra, gAya ane azvagheDA saMbaMdhI heya-vyatIta thaI gayela che te ja bhava te te bhavenA saMskAranA vazathI AgAmI kALamAM pharIthI tene prApta thaze. sUTa 7 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre chAyA -- nAtItamarthaM na ca AgamiSyantam artha niyacchanti tathAgatAstu | vidhUtakalpa etadanudarzI nirjuSya kSapayet maharSiH // sU0 8 // TIkA - tathAgatAH = yathA tIrthaGkareNa bhASitaM tathaiva gataM jJAnaM yeSAM te tathAgatAstattvajJAninastu - atItamarthaM na niyacchanti = cetasi nAnayanti, AgamiSyantamartha - mapi na niyacchanti / kiM tu karmapariNAmavaicitryAt karmAnusAri sukhaM duHkhaM vA prANinAM bhavatItyevaM nirNayanti / tasmAt etadanudarzI - vartamAnArthAnudarzI vartamAnabhavasaMprAptazrutacAritradharmArAdhanapara ityarthaH, atItAnAgatasvargAdisukhAnabhicintaka iti yAvat tathAcoktam 450 jo saMsArasAgara se pAra ho cuke haiM ve jIvoMkI pUrvApara-gatike jJAtA sarvajJa bhagavAn aisA nahIM kahate haiM, isaliye karmoMko nAza karane ke liye saMyamakI ArAdhanA karanI cAhiye, isa bAtako kahate haiM'nAIyamahaM ' ityAdi / jaisA tIrthaGkara prabhune kahA hai usIke anusAra jinakA jJAna hai ve tathAgata tavajJAnI atIta artha avasthAko cittameM nahIM lAte haiM aura na AgAmI artha ko hI cittameM lAte haiM, kiMtu 'prANiyoMke sukha athavA duHkha karmoMke anusAra hote haiM' aisA hI ve nirNaya karate haiM / isaliye varttamAna bhavameM prApta zrutacAritrarUpa dharmakI ArAdhanA meM tatpara - arthAt atIta aura anAgata kAla sambandhI svarga Adi ke sukhoM kA citavana nahIM karanevAlA tathA vizuddha AcAravAlA, athavA atIta evaM anAgatake saMkalpako dUra karanevAlA mahAmuni niraticAra saMyamakA ArAdhanA karake pUrvopArjita karmoM kA nAza kare / jJAnI kA svarUpa isa prakAra kahA hai je saMsArasAgarathI pAra thai cukela che te jIvAnI pUrvApara gatinA jJAtA satta bhagavAna evuM kahetA nathI. mATe karmonA nAza karavA mATe saMyamanI ArAdhanA 12vI leI me. me vAtane he che- 'nAIyamaTuM ' tyAhi. jevuM tIrthaMkara prabhue kahyu che tenA anusAra jenuM jJAna che te tathAgata tattvajJAnI atIta artha-avasthA-ne cittamAM lAvatA nathI. na AgAmI ane cittamAM lAve che. paNa 'prANiyAnA sukha athavA duHkha karmonA anusAra ane che' evA ja te nirNaya kare che. mATe vamAna bhavamAM prApta je zruta cAri trarUpa dharmanI ArAdhanAmAM tatpara arthAt atIta ane anAgata kALa saMbaMdhI svarga AdinA sukhAnuM ciMtavana nahi karavAvALA, tathA vizuddha AcAravALA, athavA atIta ane anAgatanA saMkalpane dUra karavAvALA mahAmuni niraticAra sayamanI ArAdhanA karIne pUrvopArjIta karmonA nAza kare. jJAnInuM svarUpa A prakAre kahyuM che-- zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45 zItoSNIya-adhya0 3. u. 3 " gataM zocati yo naiva, bhaviSyannaiva vAJchati / ____ vartate vartamAne yaH, saiva jJAnI nigadyate " // 1 // iti / vidhUtakalpaH vidhUto-vizuddhaH kalpaH AcAro yasya saH, yadvA-vidhUtaH apanItaH kalpaH atItAnAgatasaMkalpo yena saH, maharSiH mahAmuniH, nirjuSya-saMyamaM niraticAraM samArAdhya, kSapayet pUrvopArjitakarmANi nAzayet // mU0 8 // karmakSapaNArthaM samudyatasya maharSerdharmadhyAnataH zukladhyAnato vA yat phalaM bhavati tadAha-'kA araI' ityaadi| "gataM zocati yo naiva, bhaviSyannaiva vaanychti| vartate vartamAne yaH, saiva jJAnI nigadyate // 1 // " arthAt-'gaI bAta soce nahIM, Agama ciMte naaNhi| ____ vartamAna varate sahI, so jJAnI ghaTamAMhi // ' jo bItI huI bAtoM para dhyAna nahIM detA, bhaviSyakI bAtoMkI cAhanA nahIM karatA, kintu vartamAna avasthA para hI saMbhala kara rahatA hai, vahI jJAnI kahalAtA hai| ___ isa zlokase TIkAkAra isa bAtakI puSTi kara rahe haiM ki tattvajJAnI bhUta bhaviSyat kAlake sAMsArika sukhoMkI smRti evaM icchA na kara vartamAna kAlameM zrutacAritrarUpa dharmakI ArAdhanA karanerUpa apanI avasthAmeM hI tatpara rahatA hai // sU0 8 // karmoM ko nAza karanemeM kaTibaddha maharSi ko dharmadhyAna yA zukladhyAna se jo phala hotA hai usako batalAte haiM-' kA araI' ityaadi| "gataM zocati yo naiva, bhaviSyannaiva vAJchati / varttate vartamAne yaH, saiva jJAnI nigadyate // 1 // " bheTave-'gaI bAta soce nahIM, Agama ciMte nAhiM / vartamAna varate sahI, so jJAnI ghaTamAMhi // je vItI gaelI vAto upara dhyAna nathI detA, bhaviSyanI vAtanI cAhanA nathI karatA, paNa vartamAna avasthA upara ja saMbhALIne rahe che te ja jJAnI kahevAya che. A kalekathI TIkAkAra A vAtanI puSTi kare che ke tattvajJAnI bhUta bhaviSya kALanA sAMsArika sukhonI smRti tema ja IcchA na karI vartamAnakALamAM mRtacAritrarUpa dharmanI ArAdhanA karavArUpa pitAnI avasthAmAM ja tatpara rahe che. sU08 karmone nAza karavAmAM kaTibaddha maharSinA dharmadhyAna yA zukladhyAnathI je 3 // thAya che te 4 cha-' kA araI' tyAdi. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre mUlam-kA araI ? ke ANaMde?, itthaM pi aggahe care / savvaMhAsaM pariccaja, AlINagutto parivvae ||suu09|| chAyA-kA aratiH ? ka AnandaH ? atrApi agrahazcaret / sarva hAsyaM parityajya AlInaguptaH parivrajet // sU0 9 // TIkA-IpsitasyAprAptyA vinAzena vA, tathA aniSTamAptyA vA yanmanoduHkhaM sA aratiH, abhilaSitArthasya prAptau satyAM yo harSaH sukhaM vA sa AnandaH, etaddvayaM dharmazukladhyAnalagnacittasya maharSenaM bhavati, tatkAraNAbhAvAt / imamevAthai kathayatikA aratiH ka Ananda iti / maharSeH kA aratiH? ka AnandaH? mithyAdRSTerivAratirAnandazca mahadharmazukladhyAnAvezAnna samudbhavata iti bhAvaH / atrApi aratAvAnande ca, agrahaH avicalitaH san caret dhyAnamArge viharet / / icchita padArthakI aprApti se, athavA usake vinAzase yA aniSTa padArthake samAgamase jo mAnasika duHkha hotA hai usakA nAma arati hai| iSTa padArthakI prApti hone para jo harSa yA sukha hotA hai usakA nAma Ananda hai / ye donoM dharmadhyAna yA zukladhyAnameM lavalIna cittavAle maharSike nahIM hote haiM, kyoM ki arati aura Anandake kAraNoMkA vahAM abhAva ho cukA hai| maharSike liye, kyA arati ? kyA Ananda ?, donoM sama haiM / mithyAdRSTiko jisa prakAra arati aura Ananda hote haiM usa prakAra maharSike ve donoM dharmadhyAna aura zukladhyAnake prabhAvase nahIM hote haiN| isaliye arati aura AnandameM caJcalacitta na bana kara maharSiko apane dhyAnake mArgameM lavalIna rahanA caahiye| Icchita padArthanI aprAptithI athavA tenA vinAzathI agara aniSTa padAthanA samAgamathI je mAnasika duHkha thAya che tenuM nAma arati che. ISTa padArthanI prApti thavAthI je harSa athavA sukha thAya che tenuM nAma AnaMda che. e bane dharmadhyAna agara zukala dhyAnanA lavalIna cittavALA maharSine thatAM nathI. kAraNa ke arati ane AnaMdanA kAraNono tyAM abhAva thaI cukela che. maharSi mATe zuM arati ke zuM AnaMda? banne sarakhAM che. mithyAdaSTine jevI rIte arati ane AnaMda thAya che, te prakAre maharSine te bane dharmadhyAna ane zakaladhyAnanA prabhAvathI thatA nathI. mATe arati ane AnaMdamAM caMcaLacitta na banIne maharSie potAnA dhyAnanA mArgamAM lavalIna rahevuM joIe. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zItoSNIya-adhya0 3. u. 3 453 yadvA-saMyamArAdhanaparAyaNasya maharSeH kA aratiH ? ka Ananda: ? / ayaMbhAvaHsaMyamArAdhanatatparasya kutazcit kAraNAt pratikUlaparISahopasargopasthitau aratirnabhavati / sa hi tadAnImevaM cintayati - anenAtmanA pUrvabhaveSu narakanigodAdau kSutpipAsAdijanitaM vadhabandhanAdijanitaM ca yad ghorataraM duHkhamanantavAraM prAptaM tatpurataH kimebhiralpaduHkhajanakaiH parISahopasargairiti / tathA-Rddhi-rasa - zAtAdyupasthitau harSaH sukhaM vA notpadyate / sa hi tadAnImevaM vibhAvayati - anenAtmanA pUrvaM devabhaveSu naralokadurlabhaM nAnAvidhaRddhyAdisukhamanantazo'nubhUtaM, tasya samudrasadRzasya divyasukhasya purataH athavA - saMyamakI ArAdhanA karanemeM dattAvadhAna maharSiko arati aura Anandase koI prayojana nahIM hai| tAtparya yaha hai-saMyamakI ArAdhanA karanemeM tatpara maharSi ke jaba kisI kAraNa se pratikUla parISaha aura upasargakI upasthiti hotI hai usa samaya use usase arati nahIM hotI hai, kintu use usa samaya yahI vicAra AtA hai ki isa AtmAne pUrvabhavameM narakanigodAdi gatiyoMmeM kSudhA tRSAAdi - janita evaM vadha aura bandhana Adi se utpanna hue jo ghoratara duHkha ananta vAra pAye haiM unake Age alpaduHkhajanaka ye parISaha aura upasarga kyA cIja haiM ? tathA Rddhi, rasa, zAtA AdikI upasthiti hone para bhI use harSa yA sukha nahIM hotA hai, kyoM ki usa samaya bhI vaha yahI vicAra karatA hai ki isa AtmAne pUrva- devabhavoMmeM, manuSyaloka meM durlabha aise aneka prakAra ke Rddhi-Adijanya sukhoMko ananta vAra bhogA hai to samudra athavA saMyamanI ArAdhanA karavAmAM duttAvadhAna maharSine ati ane AnaMdathI koi pratyeAjana ja nathI. tAtpaya e che ke--saMyamanI ArAdhanA karavAmAM tatpara maharSine jyAre koi kAraNathI pratikULa parISaha ane upasanI upasthiti thAya che te vakhata tene tenAthI arita thatI nathI. paNa tene te vakhata tevA vicAra Ave che ke A AtmAe pUrvabhavamAM naraka nigodAdi gatiyAmAM kSudhA tRSA Adi janita temaja vadhe ane dhana AdithI utpanna thayela je dhAratara du:kha ananta vAra bhAgavela che tenI apekSA alpa du:khajanaka A pariSaha ane upasarga kaI cIja che ? tathA Rddhi rasa, zAtA AdinI upasthiti hovA chatAM paNa tene harSa agara sukha thatuM nathI, kAraNa ke te samaya paNa te eja vicAra kare che ke A AtmAe pU devalavAmAM, manuSyalAkamAM durlabha evA aneka prakAranA Rddhi Adi janya sukhAne zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 454 AcArAGgasUtre kimanena bindutulyena RddhayAdisukhena ? iti / uktaJca " na tRpto'si yadA kAmaiH, sevi tairpynekshH| sa nAma teSu vRtto'nto, yato vairAgyamApnuhi " // 1 // iti / tasmAt-atrApi asmin aratyAnandakAraNe'pi agrahaH tadanapekSamANaHmadhyasthabhAvamupagataH san caret-saMyamamArga viharet / tathA-sarva samastaM hAsya-hAsaM, tatsthAnaM vA parityajya, AlInaguptaH-tatraAlIna:-AGa-maryAdayA-indriyanirodhAdirUpayA lInaH, guptaH-manovAkAyakarmabhiH, yadvA-guptaH kUrmavatsaMvRtagAtraH, AlInazcAsau guptazcetyAlInaguptaH, evaMbhUtaH san ke tulya usa sukhake sAmane bindutulya isa Rddhi rasa Adike sukhakI kyA ginatI hai / kahA bhI hai "na tRpto'si yadA kAmaiH, sevitairpynekshH| ___ sa nAma teSu vRtto'nto, yato vairAgyamApnuhi // 1 // " he Atman ! jaba tUM anantavAra sevana kiye gaye ina kAmoMse tRpta nahIM huA, ulTA inake bhAgane se terA hI anta huAto phira ina ke bhogane se tujhe kyA lAbha hai? ataH aba ina se vairAgya hI lenA sarvazreyaskara hai| isaliye usa saMyamI ko cAhiye ki vaha arati aura Ananda ke kAraNoM meM bhI agraha-anapekSAvAlA bana kara arthAt mAdhyasthyabhAva rakhatA huA saMyamamArga meM vicre| tathA-samasta hAsya athavA hAsyake sthAnabhUta-jinakI tIrthaGkarAdikoMne nindA kI hai aise-viSayakaSAyoMkA parityAga kara indriyanigrahI evaM mana, vacana aura kAyase sadA sAvadhakriyAse rahita hote hue athavA anaMtavAra bhagavela che te samudranA tulya te sukhanI sAme biMdu tulya A Rddhi AdinA sukhanI zuM gaNanA che. kahyuM paNa che - "na tRpto'si yadA kAmaH, sevitarapyanekazaH / sa nAma teSu vRtto'nto, yato vairAgyamApnuhi // 1 // " he AtmA ! jyAre anaMta vAra sevI cukelA te kAmethI jyAre tuM tRpta na thayo, ulaTuM tenA bhegavavAthI tAree aMta thaye, te pachI tenA bhogavavAthI tane zuM lAbha che? mATe te vastuthI vairAgya ja le sarva zreyaskara che. tethI te saMyamane joIe ke te arati ane AnaMdanA kAraNomAM paNa agraha-anapekSAvALA banI arthAt mAdhyacya bhAva rAkhIne saMyama mArgamAM vicare. - tathA-samasta hAsya athavA hAsyanA sthAnabhUta ke jenI tIrthakaree niMdA karela che, evA viSayakaSAyane parityAga karI indriyanigrahI temaja mana, vacana zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zItoSNIya-adhya0 3 u. 3 parivrajet-pari-samantAdvrajet-viharet-saMyamAnuSThAnavidhAyI bhvedityrthH|muu09|| ___ svAtmano vIryaguNAvalambanenaiva mokSaH prApyate na tu parasAhAyyAzrayaNeneti darzayituM kathayati-'purisA' ityAdi / mUlam-purisA ! tumameva tumaM mittaM, kiM bahiyA mittamicchasi // sU0 10 // chAyA-puruSa ! tvameva tava mitraM, kiM bahimitramicchasi // sU0 10 // TIkA-he puruSa ! puruSArthasAdhanasamartha ! ziSya ! tava mitraM tvameva AtmanaH kalyANArtha samudyatasya-gRhItasaMyamabhArasya tava shaaystvaatmaivaastiityrthH| zrutacAritradharmAcaraNakaraNenaikAntato'tyantatazca paramasukhajanakatvAtpramAdarahita AtmaivAtmano mitramupakArI paramArthato, na tvanya iti bhAvaH / bahiH bAhyaM svAtmano vyatiriktaM, mitraM-hitakAriNaM sahAyaM, kim-kutaH, icchsi-anvessysi| kamaTha-kacchapake samAna saMvRtazarIra hote hue ve maharSi saMyamakI ArAdhanA karanemeM sAvadhAna rahe // sU0 9 // ____apanI AtmAke vIryaguNake avalambana se hI mokSa prApta hotA hai kintu dUsaroMkI sahAyatAke sahAre nhiiN| isa bAtako dikhalAne ke liye kahate haiM-'purisA' ityaadi| . puruSArtha sAdhana karane meM samartha he puruSahe ziSya ! tuma hI svayaM apane mitra ho-apanI AtmAke kalyANa karane meM udyata ho kara jo tumane yaha saMyamakA bhAra aMgIkAra kiyA hai usameM tumhArI AtmAse atirikta aura dUsarA koI sahAyaka nahIM hai / zrutacAritrarUpa dharma ke AcaraNa karane se AtmA apramAdI banatA hai| pramAda se rahita AtmA hI AtmAkA aikAntika ane kAyAthI sadA sAvadya kriyAothI rahita thaIne, athavA kamaTha-kacchapanA samAna saMvRtazarIra thaIne te maharSi saMyamanI ArAdhanA karavAmAM sAvadhAna rahe. sUlA pitAnA AtmAnA vIryaguNanA avalaMbanathI ja mokSa prApta thAya che, paNa bIjAonI sahAyatAnA sahArAthI thatuM nathI. A vAtane batAvavA mATe kahe cha-'purisA' tyAdi. purUSArtha sAdhana karavAmAM samartha he purUSa=he ziSya!tame pote ja tamArI jAtanA mitra che. potAnA AtmAnuM kalyANa karavAmAM udyogI banI je tame saMyamane bhAra aMgIkAra karela che, temAM tamArI AtmAthI atirikta bIjA keI sahAyaka nathI. zrutacAritrarUpa dharmanuM AcaraNa karavAthI AtmA apramAdI zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre __svAtmavyatiriktasya saMsArakArye sAhAyyakAriNaH putrakalatrAdeH saMsAriNastathA hiraNyasuvarNAzca janmamaraNAdibahuvidhAnantavyasanopanipAtasaMsArasAgarAntaHpatanakAritvAdamitraM mitraM manyamAnaH kiM mohANave svAtmAnaM nipAtayasi ?, paramArthataH zrutacAritradharmAnuSThAnAtsvAtmaiva mitraM, tadvirodhisAvadhakriyAnuSThAnAdamitraM ca svAtmaivAstIti bhAvaH / uktaJca "apyekaM maraNaM kuryAt , saMkruddho blvaanriH| mAraNAni khanantAni, janmAni ca karotyayam / / " iti // sU0 10 // tathA Atyantika parama sukhakA janaka honese utkRSTa bandhu hai| isaliye jaba AtmAkA AtmAse atirikta isa avasthAmeM koI vAstavika dRSTi se bandhu-sahAyaka hai hI nahIM; to phira he Atman ! apane se sadA bhinna rahe huoMko tuma apanA sahAyaka mAnane kI cAhanA kyoM karate ho ? / tAtparya yaha hai ki-AtmAse sadA bhinna rahe hue ye sAMsArika samasta padArtha, ve cAhe strI, putra, mitra Adi hoM, cAhe hiraNya, suvarNa Adi hoM; tujhe sAMsArika kAryoM meM hI sahAyaka hote haiM, pAramArthika kAryoM meM nhiiN| AtmAko inake mamatvase nirantara hI janma jarA aura maraNAdika aneka prakArase aneka kaSToM kA sAmanA karanA par3atA hai| ina kaSToMke sthAnabhUta isa saMsArasamudra meM use bAraMbAra gote khAne par3ate haiM / isaliye inheM apanA sahAyaka mAnanA zatruko sahAyaka mAnane jaisA hai| ataH he ziSya! yaha nizcaya vizvAsa rakhakara apanI saMyamayAtrA kA nirvAha karo aura bane che. pramAdathI rahita AtmA ja AtmAne ekAMtika tathA Atyantika parama sukhane janaka hovAthI utkRSTa baMdhu che. mATe jyAre AtmAne AtmAthI atirikta A avasthAmAM kaI vAstavika dRSTithI baMdhu-sahAyaka che ja nahi, te pachI he Atmana ! potAnAthI sadA bhinna rahelAone te potAnA sahAyaka mAnavAnI cAhanA zA mATe kare che? bhAvArtha-AtmAthI sadA bhinna rahelA e sAMsArika samasta padArtha--bhale strI putra mitra Adi hoya, cAhe hiraNya suvarNa Adi hoya. tane sAMsArika kAryomAM ja sahAyaka bane che paramArthika kAryomAM nahi. AtmAne tenA mamatvathI niraMtara ja janma, jarA ane maraNAdika aneka prakAranA anaMta kaSTone sAmane karavuM paDe che. te kaSTonA sthAnabhUta A saMsAra samudramAM tene vAraMvAra gothA khAvA paDe che mATe tenA pitAnA sahAyaka mAnavA te zatrune sahAyaka mAnavA barAbara che. mATe he ziSya! e nizcaya vizvAsa rAkhIne potAnI saMyama yAtrAne nirvAha zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - zItoSNIya-adhya0 3. u. 3 457 AtmA yasya mitraM sa kathaM jJAtavyaH ? iti ziSyajijJAsAyAmAha-'jaM jANijjA' ityaadi| soco ki isa yAtrAmeM merA sahAyaka merI AtmA hI hai, anya-AtmabAhya-koI bhI padArtha nahIM / jo inakI sahAyatAkI apekSAvAle banoge to apanI AtmAko moharUpI samudra meM DubonevAle hooge / isaliye inake mohameM phaMsa kara AtmAko moharUpI samudrameM DAlanekI ceSTA na karo aura paramArthase yaha samajhate hue isa yAtrAmeM Age bar3hate raho ki zrutacAritrarUpa dharmake anuSThAnase AtmAkA sahAyaka AtmA hI hai aura taddhirodhI sAvadhakriyAoMke karanese AtmA hI AtmAkA zatru hai| kahA bhI hai"apyekamaraNaM kuryAt , saMkruddho blvaanriH| maraNAni tvanantAni, janmAni ca karotyayam // 1 // " iti|| artha-balavAna se balavAna bhI zatru agara kruddha ho kara mAre to eka hI janmameM mAratA hai, parantu sAvadya kriyAmeM pravRtta AtmA svayaM zatru bana kara anantavAra apane Apako mAratA hai aura janma letA hai| arthAt AtmA hI apanA zatru bana kara caturgati saMsArameM janma maraNa karatA rahatA hai, kintu kabhI bhI mokSako prApta nahIM hotA // 1 // sU0 10 // kare, ane vicAro ke-A yAtrAmAM mAre sahAyaka mAro AtmA ja che. bIjuM bAhya kaI paNa padArtha nahi. je tenI sahAyatAnI apekSAvALA banaze to pitAnA AtmAne moharUpI samudramAM buDAvanAra banaze, mATe tenA mohamAM phasIne AtmAne moharUpI samudramAM nAMkhavAnI ceSTA na karo, ane paramArthathI e samajIne A yAtrAmAM AgaLa vadhatA raho. mRtacAritrarUpa dharmanA anuSThAnathI AtmAne sahAyaka AtmA ja che, ane tenA virodhI sAvadya kriyAonA karavAthI AtmA ja AtmAne zatru che. kahyuM che - "apyekamaraNaM kuryAta , saMkruddho balavAnariH / maraNAni tvanantAni, janmAni ca karotyayam " // 1 // iti / artha-baLavAnathI baLavAna paNa zatru kopI thaIne mAre te eka ja janmamAM mAre che, paraMtu sAvadya kiyAmAM pravRtta AtmA svayaM zatru banIne anaMta vAra pite pitAne mAre che, ane janma le che. arthAta AtmA ja pitAne zatru banIne caturgati saMsAramAM janma maraNa karatA rahe che, kintu kadI paNa mokSa prApta karatuM nathI ke 1 che sUTa 10 che zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 458 AcArAGgasUtre " mUlam - jaM jANijjA uccAlaiyaM taM jANijA dUrAlaiyaM / jaM jANijjA dUrAlaiyaM, taM jANijA uccAlaiyaM // sU0 11 // chAyA - yaM jAnIyAt uccAlayikaM taM jAnIyAd dUrAlayikam / yaM jAnIyAda darAlayikaM taM jAnIyAt uccAlayikam // sU0 11 // TIkA -- yaM puruSam uccAlayikam - uccaH = karmApanayanabhAvasaMpannaH, Alaya:A - samantAt lIyante vicArA yasmin sa Alaya: - antaHkaraNam, uccaH AlayaH uccAlayaH, so'syAstIti - uccAlayikastam karmaNAmapanetAraM jAnIyAt, taM dUrAlayikaM = kaThinataratapaH saMyamArAdhanaprApaNIyatvena dUre Alaya: dUrAlaya: = mokSasthAnaM, so'syAstIti dUrAlayikastaM mokSagAminaM jAnIyAt / parasparakAryakAraNabhAvapradarzanAyoktamarthaM gata- pratyAgatarUpeNa kathayati - 'yaM jAnIyAddUrAlayikam ' jisakA AtmA hI mitra hai aise puruSakI pahicAna kaise hotI hai ? isaprakAra kI ziSyakI jijJAsA hone para sUtrakAra kahate haiM- 'jaM jANijjA ' ityAdi / karmoM kA jo apanetA hai usakA nAma uccAlayika, tathA mokSagAmI kA nAma dUrAlayika hai / arthAt jo uccAlayika karmoM kA nAza karanevAlA hai vaha dUrAlayika = mokSagAmI hai, aisA smjho| kaThinatara tapa aura saMyamakI ArAdhanA se prApta honevAlA hone ke kAraNa dUra jo Alaya -sthAna hai usakA nAma dUrAlaya- mokSa hai / yaha jisake hotA hai vaha dUrAlayika arthAt mokSagAmI hai| parasparameM kArya-kAraNa bhAvakA pradarzana karAne ke liye ukta arthako sUtrakAra gata- pratyAgata (hera-phera ) rUpase kahate haiM- jo dUrAlayika = mokSagAmI arthAt muktike mArgapara ArUDha hai, usako jenA AtmA ja mitra che evA purUSanI eLakhANu kevI rIte thAya ? mA prahAranI ziSyanI lajJAsA thavAthI sUtra che- 'jaM jANijjA' ityAhi. karmInA je apanetA che tenu nAma uddAcitra tathA mokSagAmInuM nAma dUrAlayika che. arthAt--0? anyyAsayi = 4 bhenA nAza uravAvAjA che te dvarAsayi4= mokSagAmI che, ema samajo. kaThinatara tapa ane saMyamanI ArAdhanAthI prApta thavAvALA heAvAnA kAraNe dUra je Alaya--sthAna che. tenuM nAma dUrAlaya-mokSa che. te jene thAya che te dUrAlayika arthAt mokSagAmI che. parasparamAM kArya kAraNa bhAvanuM pradarzana karAvavA mATe ukta ane sUtrakAra gata-pratyAgata ( hera-phera) rUpathI kahe che-je dvAliyaka-mokSagAmI arthAt muktinA mArga upara ArUDha che zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zItoSNIya-a 459 ityAdi / yaM puruSaM dUrAlayikaM mokSagAminaM mokSamArgArUDhaM jAnIyAt, tamuccAlayikaM karmaNAM tadAsravadvArANAM cApanetAraM karmANi dUrIkartuM kRtanizrayaM sotsAhaM baddhaparikaramiti yAvat jAnIyAt // sU0 11 // khAtmaiva yena mitratA'GgIkRtaH sa kiM phalaM prApnotItyAha - 'purisA ' ityAdi / uccAlayika = karma aura unake AsravoMke dvAroM kA nAza karanevAlA samajho / kyoM ki vaha karmoM ko dUra karaneke liye kRtanizcaya evaM utsAhasaMpanna hotA hai / karmoM ke nAza karane meM vaha kisI bhI prakArase pIche paira nahIM rakhatA hai, arthAt kaTibaddha hotA hai / bhAvArtha - ziSyane jo yaha prazna kiyA thA ki AtmAko hI jo saMyamayAtrAmeM sahAyaka mAnatA hai usakI pahicAna kyA hai ? isakA samAdhAna sUtrakArane isa sUtrase kiyA hai| ve kahate haiM ki jo saMyamI isa prakAra kI pravRtti karatA hai vaha karmoM ke dUra karane meM sadA kaTibaddha rahatA hai / isI rUpase vaha dRSTipatha hotA hai| usakI pratyeka kriyAe~ aisI hotI haiM ki jinase karmoM kA Asrava rukatA hai aura saMcita karmoM kI nirjarA hotI rahatI hai| aisA saMyamI muni hI mokSamArga para ArUDha mAnA jAtA hai || sU0 11 // apanI AtmA ko hI jisane mitrarUpase aMgIkAra kiyA hai vaha saMyamI kisa phalako prApta karatA hai ? isakeliye kahate haiM - 'purisA ityAdi / " - adhya0 3. u. 3 tene uccAlayika-karma ane tenA AzravadvArAnA nAza karavAvALA samajo. kAraNa ke te karmone dUra karavA mATe kRtanizcaya temaja utsAhasapanna bane che. karmanA nAza karavAmAM te koI paNa prakAre pAchaLa pagaluM bharatAM nathI, arthAt kaTibaddha thAya che, bhAvA ----ziSye je A prazna karela hatA ke AtmAneja je sayamayAtrAmAM sahAyaka mAne che tenI oLakhANa zu che? tenu samAdhAna sUtrakAre A sUtrathI karela che, te kahe che ke je saMyamI A prakAranI pravRtti kare che te karmone dUra karavAmAM sadA kaTibaddha rahe che. tevA rUpathI te dRSTipatha thAya che. tenI dareka kriyAe evI hoya che ke jenAthI konA Asrava rAkAya che, ane sacita karmInI nirjarA thatI rahe che, evA saMcamI muni ja mokSa mArga para ArUDha mAnavAmAM Ave che. ! sU. 11 5 peAtAnA AtmAne ja jeNe mitrarUpathI aMgIkAra karela che te saMyamI kevA jane Asa ure che tene bhATe Ahe che - 'purisA ' tyAhi. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 460 AcArAgasUtre mUlam-purisA! attANameva abhiNigijjha evaM dukkhA pamuccasi // sU0 12 // chAyA--puruSa ! AtmAnamevAbhinigRhya evaM duHkhAt pramokSyase / mU012 // TIkA--he puruSa ! paramapuruSArthasAdhanasamartha ! bhavya ! AtmAnameva-svasvarUpAvalokanaM zrutacAritradharmArAdhanaM vA parityajyA'nAdimithyAvAviratyAdivAsanAvazAd viSayasaMgArtha bahirdhAvamAnaM svAtmAnameva abhinigRhya-mokSasAdhakadharmAnuSThAnaprabalatarasaMskAreNa tataH pratinivaya, evaM-punaHpunaranena prakAreNa svAtmAnaM jJAnadarzanacAritrAtmaniSThaM kurvan , duHkhAt-duHkhakAraNAt jJAnAvaraNIyAdikarmabandhAt pramokSyase mukto bhaviSyasi // sU0 12 // he puruSa-arthAt parama puruSArtha-mokSake sAdhanameM samartha he bhavya ! apanI AtmAko vaiSayika mArga se haTA kara AtmaniSTha karo, isIse tumhAre duHkhoMkA anta hogaa| bhAvArtha-jo saMyamI apanI AtmAko hI saMyama-mArgake sAdhanameM sahAyI mAnatA hai use muktikA lAbharUpa phala prApta hotA hai| saMsAradazAmeM phaMse hue vyaktiyoMse, athavA saMyamakI ArAdhanAmeM sAMsArika parapadArtha kI sahAyatAkI hI apekSA rakhanevAle saMyamI se svarUpakA avalokana, athavA zrutacAritra rUpa dharmakA ArAdhana nahIM ho sakatA hai| jaba taka isa prakArakI pravRtti saMyamI meM utpanna nahIM hotI hai taba taka vaha apane karttavya-mArgase alaga hI rahatA hai| usakI AtmA anAdikAlase saMsakta ( lagA huA) mithyAtva avirati AdikI bhAvanAke vazase he purUSa! arthAt paramapurUSArtha-mokSanA sAdhanamAM samartha he bhavya ! pitAnA AtmAne viSayika mArgathI haTAvI AtmaniSTha kare, tenAthI tamArA duHkhane aMta Avaze. bhAvArtha -je saMyamI pitAnA AtmAne ja saMyama mArganA sAdhanamAM sahAyaka mAne che. tene muktinA lAbhArUpa phaLa prApta thAya che. saMsAradazAmAM phaselI vyaktithI, athavA saMyamanI ArAdhanAmAM sAMsArika parapadArthanI sahAyatAnI ja apekSA rAkhavAvALA saMyamathI svarUpanuM avalekana, athavA kRtacAritrarUpa dharmanuM ArAdhana banI zakatuM nathI. jyAM sudhI A prakAranI pravRtti saMyamImAM utpanna nathI thatI tyAM sudhI te pitAnA kartavya mArgathI alaga ja rahe che. tenI AtmA anAdi kALathI saMsakta (lAgelA) mithyAtva avirati zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zItoSNIya-adhya0 3. u. 3 api ca--'purisA' ityAdi / mulam-purisA ! saccameva samabhijANAhi, saccassa ANAe se uvahie mehAvI mAraM tri| sahio dhammamAyAya seyaM samaNupassai // sU0 13 // viSayoM kI ora cakkara kATA karatA hai aura mokSake sAdhaka dhArmika anuThAnake saMskAroM se vaJcita rahatA hai / isa bAtakA khyAla kara sUtrakAra ziSyajana ke zikSArtha kahate haiM ki-he ziSya ! yadi tuma paramapuruSArtha mokSa ke sAdhana karane meM apaneko zaktizAlI samajhate ho to tuma svarUpakA avalokana meM, yA zrutacAritrarUpa dharmakI ArAdhanA meM apane ko visarjita kara do / jo aisA nahIM karate, ve anAdikAlika mithyAtva evaM avirati AdikI lagI huI vAsanAke vaza se viSayoMke saMgake liye bAhirI padArthoM meM pravRtti karanevAlI apanI AtmA ko usa ora se haTA nahIM skte| isaliye tuma mokSake sAdhaka dhArmika anuSThAnake saMskAra ko apane ApameM prabalatara karo, tAki viSayamArga kI ora bar3hatI huI yaha tumhArI AtmA usa ora na jA sake-usa taraphase nivRtta ho jaave| isa prakArake bAra2 ke abhyAsa se AtmAko apane nijarUpa-samyagdarzana samyagjJAna aura sabhyAcAritra-meM sthApita karate hue tuma duHkhoM ke kAraNabhUta jJAnAvaraNIyAdika karmoM ke bandhana se mukta ho jaaoge||12|| Adi bhAvanAnA vazathI viSayenI tarapha ja lAge rahe che, ane mokSanA sAdhaka dhArmika anuSThAnanA saMskArothI vaMcita rahe che. A vAtane khyAla karI sUtrakAra ziSyajananA zikSArtha kahe che ke - he ziSya ! je te paramapurUSArtha mekSanuM sAdhana karavAmAM pitAne zaktizALI samajatuM hoya to tuM svarUpanA avalokanamAM agara zratacAritrarUpa dharmanI ArAdhanAmAM pitAne visajita karI de. je Ama nathI karatA te anAdikAlika mithyAtva ane avirati AdinI lAgelI vAsanAnA vazathI viSayenA saMga mATe bahAranA padArthomAM pravRtti karavAvALA pitAnA AtmAne te taraphathI haThAvI zakatA nathI, mATe tame mokSanA sAdhaka dhArmika anuSThAnanA saMskArane pote potAmAM prabalatara karo, jethI viSayamAnI tarapha vadhate e tamAre AtmA e tarapha jaI zake nahi-te taraphathI nivRtta thaI jAya. A prakAranA vAraMvAranA abhyAsathI AtmAne-potAne nijarUpa-samyagdarzana samyagajJAna ane samyakracAritramAM sthApita karIne tame duHkhanA kAraNabhUta jJAnAvara NIyAdika karmonA baMdhanathI mukta thaI jaze e sUtra 12 che zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 462 AcArAgasUtre chAyA--puruSa ! satyameva samabhijAnIhi, satyasyAjJayA sa upasthito medhAvI mAraM tarati / sahito dharmamAdAya zreyaH samanupazyati // mU0 13 // ___TIkA--he puruSa ! satyameva samabhijAnIhi-gurudevaM sAkSIkRtya yA zrutacAritradharmasya grahaNI tathA''sevanI ca zikSA parigRhItA, tAm avismaran paripAlayetyarthaH / yadvA-satyaH-Agamastameva samabhijAnIhi-caraNakaraNarUpamAgamoktamartha pratipAlayetyarthaH / etat kimarthamityAha-'satyasya' ityAdi / satyasya gurudevaM sAkSIkRtya parigRhItAyAH zrutacAritradharmasya grahaNyA AsevanyAzca zikSAyAH jinamavacanasya vA AjJayA=anusaraNena upasthitaH san medhAvI heyopAdeyavivekakuzalaH, mAraM-saMsArArNavaM tarati-samuttIrNo bhavati / kiM ca-sahitaH hitena jJAnAdinA yuktaH dharmamAdAya zrutacAritralakSaNaM dharma gRhIlA zreyaH zubhaM mokSapadaM samanupazyati, tIrthaGkarAdibhidRSTaM samyagavalokayatItyarthaH // mU0 13 // phira kahate haiM--'purisA' ityaadi| he puruSa-paramapuruSArtha ke sAdhana karane meM samartha bhavya ! bhagavAn tathA guruko sAkSI karake jo tumane grahaNI-zrutacAritrarUpa dharmako aMgIkAra karanevAlI evaM AsevanI usa dharmako nirdoSa rItise pAlana karanevAlI zikSA grahaNa kI hai, use tuma svapna meM bhI mata bhuulo| isakA anta:karaNase pAlana kro| athavA caraNakaraNarUpa Agamokta artha-(caraNasattarI aura karaNasattarI) kA pAlana kro| jinapravacanakI AjJA ke anusAra jo apanI pravRtti karatA hai vaha heya aura upAdeya ke vivekase kuzala ho jAtA hai / isa kuzalatAkA yaha phala hai ki vaha saMsArasamudra se pAra ho jAtA hai| tathA-AtmAke hitakArI honese hitarUpa zayI 4 cha'purisA' tyAdi he purUSa! = paramapurUSArthanuM sAdhana karavAmAM samartha bhavya! bhagavAna tathA gurUne sAkSI karIne je tame grahaNI-zratacAritrarUpa dharma aMgIkAra karavAvALI, ane AsevanI-tene nirdoSa rItithI pALavAvALI zikSA grahaNa karI che tene tame svapnamAM paNa bhUle nahi. tenuM aMtaHkaraNathI pAlana kare. ane caraNakaraNarUpa Agameta artha (caraNasattarI ane karaNasattarI)nuM sevana kare. janapravacananI AjJAnusAra je pitAnI pravRtti kare che te heya ane upAdeyanA vivekathI kuzaLa banI jAya che. te kuzaLatAnuM e phaLa che ke te saMsArasamudrathI pAra thaI jAya che, temaja AtmAnA hitakArI hovAthI hitarUpa jJAnAdi guNothI yukta zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zItoSNIya-adhya0 3. u. 3 kaddara pramAdarahitasya maharSerguNA uktAH atha pramAdavato doSAn darzayitumAha'duhao' ityAdi / mUlam - duhao jIviyassa parivaMdaNamANaNapUyaNAe, jaMsi ege pamAyati // sU0 14 // chAyA - dvihato jIvitasya parivandanamAnanapUjanArtha, yasmin eke pramAdyanti // TIkA - dvihataH - dvAbhyAM rAgadveSAbhyAM hataH rAgadveSavazIbhUtaH jIvitasya-capalAvilAsacaJcalasya kSaNabhaGgurasya jIvanasya, sukhArthe, tathA parivandanamAnanapUjanArtha- parivandanaM-saMstavaH, yathA - 'zrImAn AyuSmAn bhave' - tyAdi, tadartha, tathA mAnanaM - janasatkAraH, yathA - ' abhyutthAnAsanadAnAdibhirjanA mAM mAnayiSyantI' - ti tadarthaM, tathA pUjanaM, yathA-'samupArjitagrAmajanapadasya mama dAnamAnapraNAma sevAdibhijainAH pUjana kariSyantI' - ti, tadarthaM prANAtipAtAdiSu pravartate / evam eke =ye ke jJAnAdi guNoMse yukta vaha saMyamI zrutacAritrarUpa dharma kI ArAdhanA kara zubha evaM tIrthaGkarAdidvArA dRSTa aise muktisthAnakA darzaka hotA hai // sU0 13 // pUrva sUtrameM pramAdarahita maharSike guNoMkA kathana kiyA hai, aba pramAdasaMpanna prANIke doSoMko dikhalAte haiM-'duhao ' ityAdi / jo manuSya, rAga evaM dveSa, ina donoMse yukta hai vaha bijalIke camakAre ke samAna kSaNabhaMgura isa jIvanako sukhI karaneke liye 'Apa lakSmIvAn hoM, ciraMjIvI hoM' ityAdi rUpase apanI stuti karAne ke liye, 'loga mujhe dekha kara khaDe hoMge, AsanAdikake pradAnase merA sanmAna kareMge' isa prakAra anya janoMse satkAra prAptike liye, tathA 'mujhe grAmAdhipati yA nagarAdhipati dAna, mAna, praNAma aura sevA-zuzrUSA Adise pratiSThita kareMge ' isa prakAra apanI pUjAke liye prANAtipAtAdika akRtyoMmeM pravRtti karatA hai / te saMyamI zrutacAritrarUpa dharmanI ArAdhanA karI zubha temaja tIrthaMkarAdidvArA dRSTa evA muktisthAnanA darzaka ane che ! sU0 13 // pUrva sUtramAM pramAdarahita maharSinA guNonuM kathana karela che, have pramAdasNpnn prANInA hoSo uDe che - ' duhao' ityAdi je manuSya rAga ane dveSa, e bannethI yukta che te vIjaLInA camakArA samAna kSaNabha'gura A jIvanane sukhI karavA mATe ' tame lakSmIvAn thAe cira jIvI thA' ItyAdi rUpathI potAnI stuti karAvavA mATe, tathA 'loka mane dekhIne ubhA thaze, AsanAhikanA pradAnathI mArUM sanmAna karaze' A prakAre anya janAthI satkAra prApti mATe, tathA mane grAmAdhipati agara nagarAdhipati dAna, mAna, praNAma ane sevA-zuzrUSA AdithI pratiSThita karaze.' A prakAre potAnI pUjA mATe prANAtipAtAdika akRtyAmAM pravRtti zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 464 AcArAgasUtre cana rAgadveSAbhibhUtAH asaMyamaratAH svArtha parArtha vA yasmin-parivandanAdau pramAdyanti= AtaraudradhyAnalagnena cetasA parivandanAdirUpasAvadhavyApAreSu pravRttirUpaM pramAdaM kurvanti / te pramAdakAriNaH khalu nijAtmano duHkhaM na kSapayanti; kintu karmopacayena khAtmAnaM duHkhArNave nipAtayantIti bhAvaH / yadvA-'pamoyaMti' iti pAThapakSe 'pramodante' iti cchAyA / tasyAyamarthaH -'jaMsi' yasmin parivandanAdau ' ege' ekekecit pramodante hRSyanti-harSa prApnuvanti, na tattasya hitAyeti bhAvaH ||muu0 14 // ____etatpatipakSabhUtasvapramAdI yat phalaM prApnoti tadAha-'sahio' ityaadi| isa prakArakI cAhanAvAle jo koI bhI muni haiM ve rAga aura dveSase yukta haiM aura asaMyamameM Asakta haiN| aise prANI svArtha athavA paramArthakA kucha bhI khyAla na kara sirpha apanI khyAtilAbha pUjAdikakI cAhanAke AdhIna ho Atta aura raudra dhyAnameM saMlagnacitta rahA karate haiM aura sAvadya vyApAroMmeM pravRtti karanerUpa pramAdakA sevana karate rahate haiM / ye pramAdakArI prANI nizcita hI apanI AtmAke duHkhoMko dUra na kara pratyuta karmoMke saMcayase svayaM apanI AtmAko duHkharUpI samudra meM dhakelate haiN| athavA sUtra meM 'pamAyaMti ke sthAnameM kahIM 'pamoyaMti' aisA bhI pATha hai| usakA artha isa prakAra hotA hai-jisa parivandana AdimeM kitaneka prANI harSa manAte haiM kintu vaha usakI AtmA ke hitake liye nahIM hotA / / 014 // isase bhinna pravRtti karanevAlA apramAdI muni jisa phalako pAtA hai vaha dikhalAte haiM-'sahio' ityaadi| kare che. A prakAranI cAhanAvALA je kaI muni che te rAga ane dveSathI yukta che. ane asaMyamamAM Asakta che. evA prANuM svArtha athavA parArthane jarA paNa khyAla karatA nathI, phakta potAnI khyAtilAbha ane pUjAdikanI cAhanAne AdhIna thaI ArtA ane raudra dhyAnamAM saMlagnacitta rahyA kare che, ane sAvadya vyApAramAM pravRtti karavArUpa pramAdanuM sevana karatA rahe che. e pramAdakArI prANI nizcita ja potAnA AtmAne duHkhathI dUra na karatAM pratyuta karmonA saMcayathI svayaM potAnA mAtmAne du:535. samudramA nAM che. athavA sUtramA 'pamAyati' nA sthAnamA jayAM 'pamoyaMti' savA 54 54 che, ten| ma 2 // 42 thAya cha- pari vaMdana AdimAM keTalAka prANa harSa manAve che, paNa te tenA AtmAnA hita bhATa Dotu nathI / sU0 14 // tenAthI bhinna pravRtti karavAvALA apramAdI muni je phaLane pAme che te matAve che' sahio' tyAhi. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zItoSNIya-adhya0 3. u. 3 mUlam--sahio dukkhamaccattAe puTTho no jhaMjhAeti, pAsimaM davie logAlogapavaMcAo muccai-ttibemi // sU0 15 // chAyA-sahito duHkhamAtrayA spRSTaH na jhaJjhAyati, pazyemaM draviko lokA''lokaprapazcAnmucyate-iti bravImi // mU0 15 // ___TIkA--sahitaH jJAnacAritrayuktaH, duHkhamAtrayA zItoSNaparISahasamutpannayA vyAdhyupasargajanitayA vA'lpayA mahatyA vA spRSTaH san na jhaJjhAyati-na vyAkulIbhavati, kaSAyaM na kuryAdityarthaH / kiMca-he ziSya ! imaM vakSyamANamartha, yadvA-imamuktama) 'saMdhi logassa jANittA' ityArabhya 'No jhaMjhAeti' ityantena pratibodhitaM, pazya-heyopAdeyavivekena samyag jAnIhi / tamevArtha darzayitumAha-'dravika' ___ jJAna evaM cAritrasaMpanna saMyamI muni zIta-uSNa parISahase utpanna athavA koI vyAdhi yA upasargase janita duHkhakI thor3I yA bahuta mAtrAse spRSTa hotA huA bhI kabhI bhI Akulitacitta nahIM hotA hai| isa liye he ziSya ! isa Age kahe jAnevAle artha ko athavA "saMdhi logassa" yahAM se lagAkara "No jhaMjhAeti " yahAM taka jo kucha abhI taka artha prakaTa kiyA gayA hai usako heya aura upAdeyake vivekase vAsitaantaHkaraNa ho tuma pUrNarUpase apane dhyAnameM rakho / " saMdhiM logassa" yahAMse prAraMbhakara "No jhaMjhAeti" yahAM taka jo kucha bhI viSaya kahA gayA hai usakA nicor3a artha yahI hai ki-rAgadveSase rahita muni caudaha (14 ) rAjupramANa isa lokameM pratyakSase dikhate hue caturgati meM bhramaNarUpa vyavahArase sadAke liye mukta ho jAtA hai| jJAna ane cAritra-saMpanna saMyamI muni, zIta, uSNa parISahathI utpanna thayela, athavA kaI vyAdhi agara upasargathI janita theDI agara vadhAre duHkhanI mAtrAthI skRSTa banavA chatAM paNa kadi paNa Akulitacitta nathI thatAM. mATe he ziSya! mA 4AmA 21 te 4thana mth| "saMdhiM logassa" maDIyAthI sAdhane 'No jhaMjhAeti' tyA sudhIre satyA2 sudhI patha pragaTa 42sa che tene heya ane upAdeyanA vivekathI vAsita aMtaHkaraNa banI tame pUrNa rUpathI potAnA dhyAnamA rAmo. "saMdhi logassa" tyAMthI prAraMbha 43 " No jhaMjhAeti" tyAM sudhI je kaMI paNa viSaya kahevAmAM Avela che tene nicoDa artha e che ke-rAgadveSathI rahita muni cauda (14) rAju pramANa A lokamAM pratyakSathI dekhAtAM caturgatimAM bhramaNarUpa vyavahArathI sadAne mATe mukta thaI jAya che. 59 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 AcArAGgasUtre ityaadi| dravikArAgadveSavinirmuktaH munirityarthaH, lokA''lokamapazcAt caturdazarajjvAtmakaloke AlokAt-dRzyamAnAt prapazcAt-caturgatibhramaNarUpAd vyavahArAd mucyatenmukto bhvtiityrthH| 'iti bravImi ' asya vyAkhyAnaM prAgvat ||muu015|| // tRtIyAdhyayanasya tRtIyoddezaH saMpUrNaH // 3-3 // bhAvArtha-"saMdhi logassa" isa sUtrase lagAkara "No jhaMjhAeti" yahAM taka munike sambandhameM jo kucha sUtrakArane prakaTa kiyA hai usa para vaha muni yadi hRdayakI laganase pravRttiyukta hotA hai to yaha nizcita hai ki vaha avazya hI rAga aura dveSase rahita hotA huA isa caudaha (14) rAjU pramANa lokameM cAroM gatiyoMke bhramaNase mukta ho jAtA hai| 'tibemi' iti bravImi, isa padakA vyAkhyAna pahileke samAna hai // sU0 15 // // tRtIya adhyayanakA tRtIya uddeza samApta // 3-3 // lAvArtha:-" saMdhiM logassa" me sUtrathI dAvI "No jhaMjhAeti ' tyAM sudhI muninA saMbaMdhamAM je kAMI sUtrakAre pragaTa karela che te upara te muni je hRdayanA bhAvathI pravRttiyukta thAya che te e nizcita che ke te avazya ja rAga ane dveSathI rahita banIne A cauda (14) rAjU pramANulokamAM cAra gati mAnA prabhAthI bhumta 24 taya che. 'tibemi' iti bravAmi-21 parnu vyAyAna pahelA samAna che. A sU0 15 trIjA adhyayanane trIjo uddeza samApta . 3-3 che DA zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / tRtIyAdhyayanasya caturtha uddezaH / ihAnantaratRtIyoddezake " na kevalaM pApakarmAnAcaraNena munirbhavati, kiMtuapramAdazubhabhAvanApUrvakasaMyamAnuSThAnAdeve"-ti pratibodhitaM, tatra zubhabhAvanA=zubhAdhyavasAyaH, sa ca kaSAyavamanAd bhavati / tasmAd vAntavat kaSAyAstyAjyA iti bodhayituM caturthamuddezakaM kathayannAdyaM sUtramAha se vaMtA' ityAdi / yadvA-zrutacAritralakSaNadharme jAgarUko vairoparataH san jAtiM vRddhiM ca viditvA niSkarmadarzI yo lokAlokaprapazcAt pramucyate, sa punarevaM pramucyate iti bodhayitumAha' se vaMtA' ityaadi| tRtIya adhyayanakA caturtha uddeza / / tIsare adhyayanake tIsare uddezameM "kevala pApakarmake nahIM karanese muni nahIM hotA hai kintu apramAda tathA zubhabhAvanApUrvaka saMyamake anuSThAnase hI muni-avasthA prApta hotI hai" yaha viSaya samajhAyA gayA hai| aba-"zubhabhAvanA zubhaadhyavasAyarUpa hai| usa zubhaadhyavasAyakI prApti kaSAyoMke tyAgase hI hotI hai| isaliye "vAnta-vamana kiye hue annakI taraha kaSAya chor3ane yogya haiM" - isa viSaya ko samajhAneke liye isa caturtha uddezakakI prarUpaNA karate hue sUtrakAra kahate haiM'se vaMtA' ityaadi| athavA jo zrutacAritrarUpa dharma meM jAgarUka saMyamI vairase rahita hokara tathA janma aura vAlyAdi-avasthAoMko duHkhasahabhAvinI jAna kara niSkarmadarzI hotA hai vaha loga meM dRzyamAna caturgatiyoM meM bhramaNarUpa prapaMca trIjA adhyayanane cotho uddeza. trIjA adhyayananA trIjA udezamAM "kevala pApa karma nahi karavAthI muni thatAM nathI. paNa apramAda tathA zubhabhAvanApUrvaka saMyamanA anuSThAnathI ja muni avasthA prApta thAya che." A viSaya samajAvavAmAM Avela che. have zubha bhAvanA zubha adhyavasAyarUpa che. te zubha adhyavasAyanI prApti kakSAnA tyAgathI thAya che. mATe vAnta-vamana karelA annanI mAphaka kaSAya cheDavA yogya che. A viSayane samaMaql bhATa 2 // yathA uddezanI 5359 / / 42tA sUtrA2 4 che-se vaMtA' pratyAhi. athavA-je zrutacAritrarUpa dharmamAM jAgarUka saMyamI vairathI rahita banIne tathA janma ane bAlyAdi avasthAone duHkhasahabhAvinI jANune niSkarmadazI thAya che te lekamAM dazyamAna caturgatimAM bhramaNarUpa prapaMcathI chuTI jAya che. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 468 - - - AcArAgasUtre mUlam-sevaMtA kohaMcamANaMca mAyaMcalobhaM ca, eyaMpAsagassa daMsaNaM, uvarayasatthassapaliyaMtakarassa,AyANaMsagaDabbhi ||suu01|| chAyA-sa vamitA krodhaM ca mAnaM ca mAyAM ca lobhaM ca / etat pazyakasya darzanaM uparatazastrasya paryantakarasya, AdAnaM svakRtabhit // muu01|| TIkA-sa-zubhAdhyavasAyapUrvakasaMyamArAdhanaparAyaNaH zramaNaH, krodhaM mAnaM mAyAM lobhaM ca vamitA=apanetA bhavati / atraikapadena krodhamAnamAyAlobhAniti vaktavye pRthak pRthagupAdAnamekaikasya krodhAderanantAnubandhyAdibhedena caturvidhatvaM darzayati / teSAmupazamo yugapanna saMbhavati, tasmAdekaikasyopazamArtha pRthaka pRthaka prayatno se chUTa jAtA hai| ye saba bAteM tIsare uddezakake antima sUtroMmeM prakaTa kara dI gaI haiM / parantu vaha chUTatA kaise hai ? so kahate haiM- se vaMtA' ityaadi| zubhaadhyavasAyapUrvaka saMyamakI ArAdhanAmeM tatpara zramaNa-muni krodha, mAna, mAyA aura lobhakA vamitA-apanetA-nAzaka hotA hai| mUtrameM "krodhaM mAnaM mAyAM lobha" isa prakAra ina dvitIyAnta padoMkA alaga alaga svataMtra prayoga kiyA gayA hai, usakA kAraNa krodhAdikoMmeM ekaekake anantAnubandhI Adike bhedase cAra-cAra bhedoM ko dikhAnA hai| arthAt-samAsa karane para-"krodhamAnamAyAlobhAna "-aisA eka pada bana jAtA hai, phira bhI isa eka padakA prayoga na kara jo pratyeka pada sUtra meM svatantra vibhaktivAle rakhe haiM usakA kAraNa krodha Adi, anantAnubandhI, apratyAkhyAna, pratyAkhyAnAvaraNa evaM saMjvalanake bhedase cAra 2 prakArake haiM, yaha batalAnA hai| tathA inakA upazama eka sAtha eka hI jagaha nahIM hotA hai kintu e saghaLI vAte trIjA udezanA aMtima sUtramAM tathA A uddezanA anya sUtramAM pragaTa 42vAmA mAvesa cha. 52ntu te chuTa cha vAzate ? te 4 cha-se vaMtA tyAhi. zubha adhyavasAyapUrvaka saMyamanI ArAdhanAmAM tatpara zramaNa-muni krodha, bhAna, mAyA mane sAmanA bhitA-24panetA-nAza mana cha. sUtramA "krodha, mAna, mAyA, lobha" mA prAre mA dvitIyAnta honA mAga alaga svataMtra prayoga karela che. tenuM kAraNa krodhAdikomAM eka-ekanA anantAnubaMdhI mAhinA methI yAra yAra leha matAvAnA che. arthAt samAsa 42vAthI " krodhamAnamAyAlobhAn " ye 4 54 bhane che. to 5 2 // me phne| prayoga na zane je pratyeka pada sUtramAM svataMtra vibhaktivALA rAkhela che tenuM kAraNa krodha AdianantAnubaMdhI, apratyAkhyAna, pratyAkhyAnAvaraNa ane saMvelananA bhedathI cAra cAra prakAre che, te batAvavAnuM che. tathA tene upazama eka sAthe eka ja jagyA upara zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zItoSNIya-adhya0 3. u. 4 vidheya iti bhAvaH / kiM ca-paramArthato munitvaM krodhAdikaSAyavamanAdeva saMpadyate, nAnyatheti svabuddhayA nAhaM kathayAmi / kiMtu tIrthakarasya zrIvardhamAnasvAmino nirAvaraNajJAnatvAd dRSTipathAvatIrNamiti bodhayitumAha-' etat pazyakasya darzanam' ityAdi / etat yaduktaM krodhAdivamanakartA munirbhavatIti, tadetat pazyakasya pazyati nirAvaraNajJAnatvAd jAnAtIti pazyaH, sa eva pazyakastIrthaMkaraH zrIvardhamAnasvAmI, tasya darzanam kevalAlokenAvalokanam , tadupadezAnmayA jJAtametaditi bhaavH| bhinna 2 samayameM bhinna 2 guNasthAnoMmeM hotA hai / isa kAraNa inake pratyeka kA upazama karaneke liye pRthaka-pRthak-rUpase prayatna karanA par3atA hai / isa samasta abhiprAyako spaSTa karaneke liye sUtrameM krodhAdika padoMko asamAsarUpase svatantra vibhaktimeM rakhA hai| tathA-paramArtha dRSTise munipanA krodhAdikaSAyoM kA nigraha karanese hI prApta hotA hai, anya rItise nahIM / isa bAtako sudharmA svAmI kahate haiMhe jambU ! maiM apanI nijI kalpanAse nahIM kahatA hU~ kintu tIrthaGkara zrI vardhamAna svAmIne ki jinakA jJAna nirAvaraNa hai isa bAtakA sAkSAtkAra kiyA hai, ataH unhIMke kathanAnusAra kahatA hU~ / isa apane abhiprAyako prakaTa karaneke liye mUtrameM-"eyaM pAsagassa dasaNaM" pada rakhA hai| krodhAdika kaSAyoMkA vamana karanevAlA hI muni hotA hai, yaha siddhAnta bhagavAn vardhamAna svAmIkA hai| "pazyati-nirAvaraNajJAnatvAt jAnAtIti pazyaH, sa evaM pazyakaH" nirAvaraNajJAnazAlI hone se jo samasta trikAlavI padArthoMko thatuM nathI. paNa bhinna bhinna samayamAM bhinna bhinna guNasthAnamAM thAya che. AthI pratyekanA upazama karavA mATe pRthakU-pRtha-rUpathI prayatna karavo paDe che. A temAMnA samasta abhiprAyane spaSTa karavA mATe sUtramAM krodhAdika padone asamAsarUpathI svataMtra vibhaktimAM rAkhela che. ane paramArtha dRSTithI nipAnuM krodhAdi kaSAyane nigraha karavAthI prApta thAya che. anya rItithI nahi. A vAta mATe zrI sudharmA svAmI kahe che-he jammu ! meM mArI potAnI kalpanAthI A kahyuM nathI paNa tIthakara zrI vardhamAna svAmI ke jenuM jJAna nirAvaraNa che. temaNe A vAtane sAkSAtkAra karela che, mATe temanA 4thanAnusAra 4I chu. 2mA potAnA mabhiprAyane pragaTa 42vA mATe sUtramA--" eyaM pAsagassa dasaNaM" 54 rAmesa cha. opA pAyonumAna 42 // 2 // 14 muni bhane cha. yo siddhAMta bhagavAna bhAna svAmIna cha. " pazyati-nirAvaraNajJAnatvAt jAnAtIti pazyaH, sa evaM pazyakaH " niza129jJAnazANI DAvAthI ra samasta zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 470 AcArAGgasUtre pazyakasya vizeSaNamAha-' uparatazastrasya' ityAdi / uparatazastrasya-uparatam-apagataM dravyazastraM khaDgAdi, bhAvazastraM kaSAyarUpaM ca yasmAt sakAzAt sa uparatazastrastasya, ayaM bhAvaH-krodhAdikaSAyavamanamantareNa tIrthakarasyApi sarvapadArthAvabhAsakaM nirAvaraNajJAnaM na bhavati, evaM tadupadezAnusAriNA'nyena mumukSuNA'pi krodhAdikaSAyavamanaM karaNIyamiti / aparavizeSaNamAha-'paryantakarasya' iti / paryantaM sarvathA vinAzaM karmaNAM karoti tacchIlazceti paryantakarastasyaitad darzana miti smbndhH|| yugapat-ekasAtha-jAnate haiM ve pazya haiM, pazyako hI pazyaka kahate haiN| 'pazyaka' zabda tIrthaGkara vardhamAna khAmIkA vAcaka hai| kevalajJAnarUpI Aloka (prakAza ) se dekhanekA nAma darzana hai| bhagavAnane yaha samasta viSaya apane kevalajJAnarUpa prakAzase pratyakSa dekhA hai / zrIsudharmAsvAmI kahate haiM ki unhIMke upadezase isako maiMne jAnA hai ataH isameM anyathApanakI AzaGkA ho hI nahIM sakatI hai| bhagavAnakA jJAna nirAvaraNa kaise huA ? isa bAtako prakaTa karaneke liye sUtrakAra ' uparatazastrasya' isa vizeSaNa kA prayoga karate haiN| zastra do prakArake haiM-(1) dravyazastra aura (2) bhAvazastra / talavAra Adi dravyazastra haiM / krodhAdika kaSAya bhAvazastra haiM / jaba taka AtmAse bhAvazAstroMkA abhAva-uccheda nahIM hotA hai taba taka jJAnameM nirAvaraNatA nahIM A sktii| bhagavAn vardhamAna svAmIne inakA apanI AtmAse sarvathA vinAza kara diyA hai, isIliye unakA jJAna nirAvaraNa hai| dravyazastra aura bhAvazastra jisase sarvathA dUra ho cuke trikALavartI padArthone yugapatu-eka sAthe jANe che te pazya che. pazyane ja pazyaka kahevAmAM Ave che. "pazyaka' zabda tIrthakara vardhamAna svAmIne vAcaka che. kevaLajJAnarUpI Aloka (prakAza) thI dekhavAnuM nAma darzana che. bhagavAne A samasta viSaya potAnA kevaLajJAnarUpa prakAzathI pratyakSa dekhela che. zrI sudharmA svAmI kahe che ke "temanA upadezathI te jJAna meM jANela che. mATe temAM anyathApaNAnI AzaMkA banI zakatI ja nathI. bhagavAnanuM jJAna nirAvaraNa kevI rIte thayuM ? mA pAtane pragaTa 421 // bhATe sUtra.2 'uparatazastrasya ' 2. vizeSAnI prayoga 42 cha. zastra ye 42cha. (1) dravyazAstra mana (2) mAsa. tasavA2 mAhi dravyazastra che. krodhAdika kaSAya bhAvazastra che. jyAM sudhI AtmAthI bhAvazastrone abhAva-uccheda nathI thatuM tyAM sudhI jJAnamAM nirAvaraNatA AvI zakatI nathI. bhagavAna vardhamAna svAmIe potAnA AtmAthI tene sarvathA vinAza karI nAkhela che, mATe temanuM jJAna nirAvaraNa che. dravyazAstra ane bhAvazastra jenAthI zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zItoSNIya-adhya0 3. u. 4 471 __ yathA tIrthaMkaraH kaSAyazastravinivartanAt sakalakarmaNAM kSapayitA, evamanyo'pi tadupadezAnusArI bhavyo bhavatItyAha-'AdAnam' ityaadi| AdAnam AdIyate =gRhyate-AtmapradezaiH saha zliSyate'STavidhaM kama yena tadAdAnamaSTAdazapApasthAnam , tasthitihetutvAt kaSAyA vA''dAnaM tadvamitA svakRtabhid bhavati / yaH khalu karmaNAmAdAnaM kaSAyAdi nirAkaroti, sa svakRtakarmaNAM bhettA bhavatItyarthaH // mU01 // haiM usakA nAma uparatazastra hai| jaba taka AtmAse kaSAyoMkA vamana nahIM hogA taba taka, cAhe ve koI bhI kyoM na hoM; nirAvaraNazAlI nahIM ho skte| jJAnameM jaba taka nirAvaraNatA nahIM AtI hai taba taka kisI bhI padArthakA sAkSAtkAra nahIM ho sakatA hai| ataH samasta padArthoMko hastAmalakavatprakaTa karanevAlA jJAna sarvajJako kaSAyoMke vamanase hI prApta hotA hai| jaba yaha siddhAMta nizcita hai to unhIMke upadezAnusAra pravRtti karanevAleanya mokSAbhilASIjanako bhI krodhAdika kaSAyoMkA vamana karanA Avazyaka hai| krodhAdika kaSAyoMke vamana kiye vinA jJAnameM nirAvaraNatA nahIM AtI hai| isakI puSTi-'paliyaMtakarassa-paryantakarasya' isa padase karate haiN| yadyapi yaha pada SaSThayanta hai aura pazyakake vizeSaNarUpase hI prayukta huA hai, parantu yaha isa bAtakI ghoSaNA karatA hai ki tIrthaGkara kaSAyarUpa bhAvazastroMke nAzase hI sakala koMke nAzaka hue haiN| ataH krodhAdika kaSAyoMkA nAza sakala karmoMke nAza hone meM tathA ghAtiyAke nAzameM evaM kevalajJAnarUpI nirAvaraNa jJAnakI prAptimeM kAraNa hai| isa prakAra prmpraasmbsarvathA dUra thaI cUkela che tenuM nAma uparatazAstra che, jyAM sudhI AtmAthI kaSAyanuM vamana nahi thAya tyAM sudhI, bhale teo koI paNa kema na hoya, nirAvaraNa jJAnazALI banI zakatA nathI. jJAnamAM jyAM sudhI nirAvaraNatA nathI AvatI tyAM sudhI koI paNa padArthane sAkSAtkAra thato nathI. mATe samasta padArthone hastAmalakavatuM pragaTa karavAvALuM jJAna sarvajJane kaSAyonA vamanathI ja prApta thAya che. jyAre A siddhAMta nizcita che te tenA upadezAnusAra pravRtti karavAvALA anya mokSAbhilASIjanane paNa krodhAdika kaSAyonuM vamana karavuM Avazyaka che. kedhAdika kaSAyenuM vamana karyA vagara jJAnamA nirAzatA yAvatI nathI. tanI puSTi 'paliyaMtakarassa-paryantakarasya' A padathI kare che, jo ke A pada SaSThayanta che, ane pazyakanA vizeSaNarUpathI ja prayukta thayela che. te paNa A e vAtanI ghoSaNA kare che ke tIrthakara kaSAyarUpa bhAvazastronA nAzathI ja sakaLa karmonA nAzaka banela che. mATe krodhAdika kaSAyene nAza sakaLa karmone nAzamAM tathA ghAtiyAnA nAzamAM temaja kevaLajJAna rUpI nirAvaraNa jJAnanI prAptimAM kAraNa che. A prakAre paraMparA-saMbaMdhathI kaSAyanuM zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 472 AcArAgasUtre - nanvastu heyopAdeyopadezena paropakArakaraNAt tIrthakaratvam , kathametAvatA sarvajJatA tasyeti cenna, yataH samyagjJAnarahito yathocitaM heyopAdeyopadeza kartuM na prabhavati, yathAvasthitaikapadArthajJAnamapi na bhavati sarvajJatAmantareNeti pratibodhayitumAha-'je egaM' ityaadi| __ yadvA-nanu 'etat pazyakasya darzanam' iti yaduktaM tatra sa pazyakaH kimekameva padArtha jAnAti, Ahosvit-anekam ? iti ziSyajijJAsAyAmAha'je egaM' ityaadi| ndhase kaSAyoMkA vamana nirAvaraNa jJAnakA utpAdaka mAnA jAtA hai / jo sakala kameMkA vinAza karatA hai, athavA karmoMke vinAza karanekA jisakA svabhAva hai usakA nAma-" paryantakara" hai, usakA yaha siddhAnta hai| jaise tIrthaGkara kaSAyazastrakI nivRttise sakala karmoke vinAzaka hue haiM usI tarahase unake upadezAnusAra apanI pravRtti rakhanevAlA anya bhavyajana bhI sakala kokA vinAzaka hotA hai| isI abhiprAyako prakaTa karaneke liye sUtrameM 'AdAnam 'pad rakhA hai| AtmAke pradezoMke sAtha aSTavidha karma jinase dUdha-pAnIkI taraha ekakSetrAvagAharUpa hokara Thaharate haiM unakA nAma AdAna hai| ve aThAraha pApasthAna haiN|athvaa karmoM meM sthitibandhakA kAraNa honese kaSAyeM bhI AdAna haiM, inakA vamana karanevAlA 'sagaDanbhi ' svakRtabhid-hotA hai, arthAt jo bhavya karmoke AdAnabhUta kaSAyAdikoMkA nirAkaraNa-vinAza karatA hai vaha apane kiye hue karmoMkA vinAzaka hotA hai // sU0 1 // vamana nirAvaraNa jJAnanuM utpAdaka mAnavAmAM Ave che. je sakaLa karmone vinAza 42 cha athavA no vinAza 42vAno no svabhAva cha tenu nAma " paryantakara" che. tene e siddhAMta che. jema tIrthakara kaSAyazastranI nivRttithI sakaLa karmonA vinAzaka bane che te mAphaka tenA upadezAnusAra potAnI pravRtti rAkhavAvALA anya bhayajana paNa sakaLa karmonA vinAzaka bane che. A abhiprAyane pragaTa karavA bhATe sUtramA 'AdAnam ' 56 rAmerA che. yaatmaan| prazAnI sAthe maTavidha bhI jenAthI dUdha-pANInI mAphaka ekakSetrAvagAharUpa banIne rahe che tenuM nAma AdAna che. te aDhAra pApasthAnaka che. athavA karmomAM sthitibaMdhanuM kAraNa hovAthI kaSAyo 565 mAhAna che. tanu vamana 42vA 'sagaDabmi'-svakRtabhid thAya che. arthAt 2 bhavya karmonA AdAnabhUta kaSAyAdikonuM nirAkaraNa-vinAza kare che te potAnA karelA karmone vinAzaka bane che. e sUtra 1che. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zItoSNIya-adhya0 3. u. 4 mUlam-je egaM jANai se savvaM jANai, je savvaM jANai se egaM jANai // sU0 2 // ___ chAyA-ya ekaM jAnAti sa sarva jAnAti,yaH sarva jAnAti sa ekaM jaanaati||suu02|| tIrthaGkara bhagavAn jIvoMko heya aura upAdeyakA upadeza dete haiN| etAvatA parake upakArake kartRtvase unameM tIrthaGkarapanA bhale hI A jAve isameM hameM koI vivAda nahIM hai / parantu isase unameM sarvajJatA kaise siddha ho sakatI hai ? aisI zaGkA nahIM karanI cAhiye / kyoM ki jaba taka AtmA meM padArthoMkA samyaga-vAstavika jJAna nahIM ho jAtA hai taba taka tIrthaGkara bhagavAn upadeza nahIM dete haiM |jiivoNko upadeza denA samyagjJAna arthAt kevalajJAnake AdhIna hai| kevalajJAna utpanna honepara trikAlavartI samasta padArthoMkA vAstavika svarUpa darpaNameM pratibimbakI taraha pratibhAsita hone lagatA hai / kevalajJAnakI prApti hI sarvajJatA hai| isa sarvajJatAke vinA eka padArthakA bhI vAstavika svarUpa jJAta nahIM ho sakatA hai| isa bAta ko samajhAneke liye kahate haiM-'je egaM' ityAdi / athavA-yaha jo abhI kahA hai ki-'eyaM pAsagassa desaNaM-etat pazyakasya darzanam ' so ziSya yahAM para yaha prazna karatA hai ki-sarvajJa kyA eka hI padArtha ko jAnatA hai yA aneka padArthoM ko?' isa prakArake ziSyake praznakA uttara dete haiM-'je egaM' ityAdi / tIrthakara bhagavAna ne heya ane upAdeyane upadeza Ape che. etAvatA bIjAnA upakAranA kartRtvathI temAM tIrthakarapaNuM bhale AvI jAya temAM amane kaI vivAda nathI, paraMtu tethI temAM sarvajJatA kevI rIte siddha thAya che? evI zaMkA karavI joIe nahi. kAraNa ke jyAM sudhI AtmAmAM padArthonuM sabhya-vAstavika jJAna thatuM nathI tyAM sudhI tIrthakara bhagavAna upadeza ApatA nathI. jIvane upadeza Apa samyajJAna arthAt kevaLajJAnane AdhIna che. kevaLajJAna utpanna thavAthI trikALavatI samasta padArthonuM vAstavika svarUpa darpaNamAM pratibiMbanI mAphaka pratibhAsita thavA mAMDe che. kevaLajJAnanI prApti ja sarvajJatA che. A sarvajJatA vinA eka paNa padArthanuM vAstavika svarUpa jJAta thaI zakatuM nathI. A vAtane samajAvavA mATe he cha'je egaM' tyAhi. athavA 2 mA 4r2yA 'eyaM pAsagassa dasaNa-etat pazyakasya darzanam' jethI ziSya A ThekANe e prazna kare che ke-sarvajJa zuM eka ja padArthane jANe che ke mane pahAni ? 2. 42nA ziSyanA prazna uttara mAce cha 'je egaM'tyAhi. 60 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 474 AcArAstre TIkA-yaH ekaM jIvadravyam ajIvadravyaM vA dravyakSetrakAlabhAvataH, atItAnAgatavartamAnaiH sarvaparyAyaizca jAnAti, sa sarva jAnAti / sakalapadArthasamyagjJAnamantareNaikasya kasyacit padArthasya dravyakSetrAdinA'tItAnAgatavartamAnasarvaparyAyatazca jJAnaM na saMbhavatIti bhAvaH / imamevAtha bodhayituM kAryakAraNabhAvaM pradarzayannAha-'yaH sarva jAnAti' ityAdi / yaH sarva lokAntarvati sakalaM padArthajAtaM jAnAti, sa ekaM dravyaM ghaTAdikaM jAnAti / atItAnAgatavartamAnasarvaparyAyaistattatsvabhAvamAptyA'nA jo eka jIva dravyako, athavA ajIva dravyako dravya kSetra kAla aura bhAvase evaM atIta anAgata aura vartamAnakAla-sambandhI paryAyoMse yukta jAnatA hai vaha samasta padArthoM ko jAnatA hai| samasta padArthoM ke samyagjJAna hue vinA koI eka vivakSita padArtha dravya kSetra kAla aura bhAvase evaM atIta anAgata aura vartamAna samasta paryAyoM se nahIM jAnA jA sakatA hai / isI abhiprAyako samajhAneke liye kAryakAraNabhAva dikhalAte hue sUtrakAra kahate haiM-'je savvaM jANai' 'yaH sarva jAnAti ' iti| jo isa lokake bhItarake samasta padArthoM ko jAnatA hai vaha eka ghaTAdika dravyako bhI jAnatA hai / bhUta bhaviSyat aura vartamAnakAla-sambandhI jitanI bhI usa dravyakI paryAyeM haiM ve samasta usa dravyake svabhAva haiN| ina paryAyoMse pariNata dravya tattatsvabhAvavAlA hotA rahatA hai / isa prakAra dravyameM una2 paryAyoMse tattatsvabhAvakI prApti honese vaha dravya apane anAdi anantakAlapanese (isa rUpase huA, isa rUpase ho rahA hai aura isa rUpase je eka jIvadravyane, athavA ajIvadravyane dravya kSetra kALa ane bhAvathI temaja atIta anAgata ane vartamAnakALa-saMbaMdhI samasta paryAyathI yukta jANe che te samasta padArthone jANe che, samasta padArthonuM samyajJAna thayA vinA ke eka vivakSita padArthanuM jJAna dravya kSetra kALa ane bhAvathI ane atIta anAgata ane vartamAna samasta paryAthI thaI zakatuM nathI, A abhiprAya samaMan bhATe 4Arya-26 mA 42sAta sUtra42 4 cha-"je savvaM jANaiyaH sarva jAnAti "ti. 2 m alsnA laatrn| samasta pAni ta cha te eka ghaTAdika dravyane paNa jANe che. bhUta bhaviSya ane vartamAnakALa saMbaMdhI jeTalI paNa te dravyanI paryAye che te samasta, dravyane svabhAva che. te paryAyothI pariNuta dravya tattasvabhAvavALA banatA rahe che. A prakAre dravyamAM te te paryA thI tattasvabhAvanI prApti thavAthI te dravya pitAnA anAdi anaMtakALapaNathI (A rUpathI banyA A rUpathI bane che ane have A rUpathI banaze ) te te zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zItoSNIya-adhya0 3. u. 4 ghanantakAlatayA samastavastusvabhAvaparijJAnAdityarthaH / ekasya vastunaH samagrasvarUpaM sa eva jAnAtIti bhAvaH // mU0 2 // evaM jAnan sarvajJa eva sarvajIvopakArakamupadezaM dadAtItyAha-savvaoM' ityaadi| yadvA-sarvajJaH ziSyebhyaH pramAdadoSAn apramAdaguNAMzca kathayati- savao' ityaadi| ___ mUlam-savvao pamattasya atthi bhayaM, savvao appamattasya natthi bhayaM // sU0 3 // chAyA-sarvataH pramattasya asti bhayaM, sarvato'pramattasya nAsti bhayam // suu03|| TIkA-pramattasya madyAdipramAdayuktasya sarvataH dravyakSetrakAlabhAvataH bhayaMbhayakAritvAt karma asti / pramAdavAn khalu jJAnAvaraNIyAdikamaSTavidhaM karmopacinohogA) una una svabhAvoMvAlA jAna liyA jAtA hai| arthAt eka vastukA samasta svarUpa sarvajJa hI jAnate haiM / suu02|| isa prakAra samasta dravyoMko jAnanevAle sarvajJa hI samasta jIvoMke liye hitakArI upadeza dete haiN| isa bAtako mUtrakAra dikhalAte haiM'savvaA' ityaadi| ___ athavA-sarvajJa svayaM apane ziSyoMke prati pramAdake doSoMko aura apramAdake guNoMko pradarzita karate hai-'savvao' ityAdi / madyAdipramAdasevI vyakti, dravya kSetra kAla aura bhAvase bhaya-bhayakArI honese karma-kA bandha karatA hai / 'bhaya' zabdakA artha karma hai, kyoM ki karma jIvoMko sadA bhayakArI hote haiM isaliye yahAM kArya meM kAraNa kA upacAra kiyA gayA hai / bhaya, karmoM kA kArya hai aura karma, bhaya ke kAraNa haiM / pramAdavAlA vyakti nizcayase jJAnAvaraNIyAdika ATha prakAra svabhAvavALA jANe levAmAM Ave che. arthAt eka vastunuM samasta svarUpa sarvajJa ja jANe che ke sU0 2 A prakAre samasta dravyane jANavAvALA sarvajJa ja samasta jIvene mATe hitarI apaheza he cha. 2 // pAtane sUtrA2 matAve che-savvao' ityAhi. athavA sarvajJa svayaM potAnA ziSyA prati pramAdanA deSone ane apramAdanA zuzIne pradarzita 42 cha-'savvao' tyAdi madyAdipramAdasevI jIva dravya kSetra kALa ane bhAvathI bhaya-bhayakArI hovAthI karmane baMdha kare che. "bhaya' zabdano artha karma che. kAraNa ke karma ja jIvene sadA bhayakArI hoya che. mATe A ThekANe kAryamAM kAraNane upacAra karela che. bhaya, karmonuM kArya che ane karma, bhayanuM kAraNa che. pramAdavALo jIva zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 476 AcArAGgasUtre ti / sa ca dravyataH sarvairAtmapradezaiH karma gRhNAti, kSetrataH = SaTsu dikSu, kAlato'nusamayaM, bhAvato'STAdazabhiH sthAnaiH, paJcavidhena vA pramAdena, evaM karma sarvataH pramAdinaM banAtItyarthaH / yadvA-' sarvataH' ityasya ' sarvatra ' ityarthaH / yathA caurasya karacchedana-zUlAdibhedana- kazAditADana- kaThinatararAjakIyayantraNAdibhayamasmin loke, paraloke'pi narakanigodAdiyAtanAbhayaM bhavati, tathA pramattasya sarvatra bhayamityarthaH / pramAdarahitasya tu nAsti bhayamityAha - ' sarvato'pramattasya' ityAdi / apramattasya = pramAdarahitasya AtmakalyANAya saMyamArAdhane jAgrata ityarthaH, "sarvataH = aihikAmuSmika duHkhakAraNAt saMsArAd bhayaM nAsti / pramAdarahitasya saMsAro na bhavatItyarthaH // su0 3 // " ke karmokA bandhaka hotA hai / vaha dravyakI apekSA samasta AtmapradezoMse kameMkA grahaNa karanevAlA hotA hai / kSetrakI apekSA SaT-chaha - dizAoM meM, kAlakI apekSA pratyeka samayameM, bhAvakI apekSA aThAraha (18) pApa sthAnoMse, athavA pAMca prakArake pramAdase karmoM kA bandhaka hotA hai / isa prakAra usake saba tarapha se karmoMkA bandha hotA rahatA hai| athavA 'sarvataH' 'sarva prakAra se isake sthAnameM 'sarvatra ' aisA artha karane para - pramAdI ke liye ' sarvatra' - saba jagaha-bhaya hotA hai, aisA arthabodha hotA hai / yahAM bhaya" zabda kA artha 'Dara' hai jisa prakAra corake liye isa lokameM hAthoMke kaTane zUlAdi se bhidane, kazA-cAbuka Adise tADane Adi rUpase kaThinatara rAjakIya yantraNAoM-kaSToM ke bhogane kA bhaya hotA hai, tathA paralokameM bhI naraka - nigodAdika ke aneka kaSToMke sahanekA bhaya hotA hai, isItarahase pramAdI prANIko sarvatra bhaya hI bhaya hai / AtmakalyANa 66 nizcayathI jJAnAvaraNIyAdika ATha prakAranA karmonA aMdhaka thAya che, te dravyanI apekSA samasta AtmapradezathI karmonA grahaNa karavAvALA mane che. kSetranI apekSA SaT-cha dizAomAM, kALanI apekSA pratyeka samayamAM, bhAvanI apekSA aDhAra pApasthAneAthI athavA pAMca prakAranA pramAdathI karmonA aMdhaka thAya che, A prakAre tene saghaLI bAjuthI karmonA baMdha thatA rahe che. athavA 'sarvAMtaHkkasa prakArathI'tenA sthAnamAM ' satra ' evo artha karavAthI pramAdI mATe 'satra ' dareka jagyAethI bhaya thAya che, evo artha khAdha thAya che. A ThekANe bhaya zabdanA artha 'Dara 'che. je prakAre cAra mATe A lAkamAM khaDgAdithI hAthAnu kApavuM, zUlAdithI bhedAvuM, kazA-cAbuka AdithI mAra khAvA AhirUpa kaThinatara rAjakIya yatraNAo-kTo-ne bhAgavavAnA bhaya hAya che, tathA paralokamAM paNa narakanigeAdyAkrika aneka kaSTone sahanakaravAnA bhaya hAya che. tevI rIte pramAdI prANIne satra bhaya ja bhaya che. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zItoSNIya-adhya 3 u. 4 iha kaSAyAdhikAro vartate, tadvamanaM dvividham-upazamanavamanaM, kSapaNavamanaM ca / tatropazamanavamanaM nAmanamiti paryAyastadabhiprAyeNAha-'je ega nAme' ityaadi| yadvA-kaSAyAbhAvAt pramAdAbhAvaH, tadabhAvAcca sakalamohanIyA'bhAvaH, tasmAt sakalakarmakSayaH, tadevamekAbhAve sati bahUnAmabhAvaH, bahUnAmabhAve sati ekAbhAvaH, ityevaM gatapratyAgatarUpeNa kAryakAraNabhAvaM darzayitumAha-'je egaM' ityaadi| karaneke liye jo saMyamakI ArAdhanAmeM jAgarUka haiM aise apramAdI prANIko kahIM bhI bhaya nahIM hotA hai / ve na isa lokameM duHkhI hote haiM aura na prlokmeN| adhika kyA kahA jAya? ve isa saMsArake bhayase hI nirmukta ho jAte haiN| ihalokasambandhI aura paralokasambandhI duHkhakA kAraNa yaha saMsAra hI unheM phirase prApta nahIM hotA, arthAt ve sadA ke liye mukta ho jAte haiM // sU0 3 // __ yahAM para kaSAyakA adhikAra hai / kaSAyakA vamana do prakArakA hai(1) upazamanavamana, (2) kSapaNavamana / kaSAyoMkA upazama honA yaha upazamanavamana hai, tathA kaSAyoMkAkSaya honA yaha kSapaNavamana hai| upazamanavamanakA paryAyAntara zabda nAmana hai| isa abhiprAyase kahate haiM'je egaM' ityaadi| athavA-kaSAyoMke abhAvase pramAdakA abhAva, pramAdake abhAvase samasta mohanIyakA abhAva, usase sakala kaukA kSaya hotA hai / isa prakAra ekakA abhAva hone para bahutoMkA abhAva, bahutoMkA abhAva hone AtmakalyANa karavA mATe je saMyamanI ArAdhanAmAM jAgarUka che evA apramAdI prANIone kAMI paNa bhaya hotuM nathI. teo nathI A lekamAM duHkhI thatAM. nathI paralokamAM duHkhI thatAM. adhika zuM kahevuM? teo A saMsAranA bhayathI ja nimukta thaI jAya che. A-lokasaMbaMdhI ane paralokasaMbaMdhI duHkhanuM kAraNa A saMsAra ja tene pharIthI prApta thatI nathI, arthAt te sadAne mATe mukta thaI jAya che sUTa 3 che // ANe 4paayn| adhi2 cha. pAyArnu mana meM prAre cha. (1) 75. zamavamana (2) kSapaNa mana. kaSAyonuM upazama thavuM te upazamavamana che. tathA kaSAyanuM kSaya thavuM te kSapaNuvamana che. upazamavamanane paryAyAntara zabda nAmana cha. mA maniprAyathI 4 cha-'je ega' tyAhi. athavA-kaSAnA abhAvathI pramAdane abhAva, pramAdanA abhAvathI samasta mohanIyane abhAva, tenAthI sakaLa karmone kSaya thAya che. A prakAre ekane abhAva thavAthI bahune abhAva, bahune abhAva thavAthI ekane abhAva thAya che. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ge AcArAGgasUtre mUlam - je egaM nAme se bahuM nAme, je bahuM nAme se egaM nAme // sU0 4 // chAyA - - yaH ekaM nAmayati sa bahUn nAmayati, yo bahUn nAmayati, sa ekaM nAmayati // sU0 4 // TIkA --- yaH ekam = anantAnubandhinaM krodhaM nAmayati-upazamayati sa bahUn = apratyAkhyAnAdIn tadbhedAn mAnAdIn vA nAmayati / yadvA yaH ekaM samakRtikaM mohanIyaM nAmayati-upazamayati, sa bahUni tadavaziSTAni saprakRtikAni jJAnAvaraNIyAdikAni sarvANyapi nAmayati-upazamayati / yo bahU-sthitizeSAn nAmayati-upazamayati, sa ekam anantAnubandhinaM krodha mohanIyaM vA nAmayati = upazamayati / atra nAmanam - upazamaH kSapaNaM vA / tathA cAyamapyarthaH-- para ekakA abhAva hotA hai| isa prakAra gata-pratyAgata ( hera-phera ) se kArya-kAraNa bhAvako dikhAne ke liye kahate haiM-' je egaM ' ityAdi / jo anantAnubandhI krodhakA upazama karatA hai vaha apratyAkhyAna Adi kaSAyoM kA evaM anantAnubandhI lobhAdikoMkA upazama karatA hai / yadvA- jo eka mohanIya karmakA upazama karatA hai vaha usase avaziSTa jJAnAvaraNIya Adi samasta karmaprakRtiyoM kA bhI upazama karatA hai| jo sthiti se avaziSTa karmoM kA upazama karatA hai vaha eka anantAnubandhI krodha athavA mohanIyakA bhI upazama karatA hai| yahAM nAmana zabdakA artha upazamana athavA kSapaNa hai / upazamanakI apekSA se yaha vyAkhyA kI hai / kSapaNakI apekSAse vyAkhyA isa prakAra hai A prakAre gata pratyAgata ( hera-phera )thI kArya kAraNa bhAvane khatAvavA mATe kahe che- 'je egaM' ityAhi. je anaMtAnubaMdhI kaSAyono ane anaMtAnukha dhI lobhAdino upazama kare che, A ThekANe je eka meAhanIya karmanA upazama kare che te tenAthI avaziSTa jJAnAvaraNIya Adi samasta ka prakRtiyAnA paNa upazama kare che. je sthitithI avaziSTa karmonA upazama kare che te eka anantAnubandhI ya athavA mehanIyanA paNa upazama kare che. A ThekANe nAmana zabdanA artha upazama athavA kSapaNu che. upazamanI apekSAthI A vyAkhyA karela che. kSapaNanI apekSAthI vyAkhyA A prakAre che-- zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zItoSNIya-adhya0 3. u. 4 yaH ekam - nAmayati kSapayati, sa bahUnapi nAmayati kSapayati / ekasyAnantAnubandhanaH krodhasya kSapako bahUnAM tadbhedAnAmapratyAkhyAnAdInAM mAnAdInAM vA kaSAyANAM kSapako bhavatIti / yadvA- ekasya mohanIyasya kSapakaH, bahUnAM tadavaziSTAnAM sarvAsAM prakRtInAM kSapako bhavatIti / tathA-yo bahUnAM kSapakaH, sa ekasya kSapaka iti // mra0 4 // 172 bahukarmopazamenaikakarmopazamena vA vinA mohanIyasyopazamo na bhavati, tathA bahukarmAbhAvamantareNa ekakarmAbhAvamantareNa vA mohanIyakarmaNaH kSayo na bhavati / tasmAdeva kAraNAjjantUnAM bahuvidhaduHkhasamudbhava ityAha- ' dukkhaM ' ityAdi / mUlam - dukkhaM logassa jANittA vaMtA logassa saMjogaM jaMti dhIrA mahAjANaM, pareNa paraM jaMti, nAvakakhaMti jIviyaM // sU0 5 // chAyA - duHkhaM lokasya jJAtvA vAntvA lokasya saMyogaM yAnti dhIrA mahAyAnaM, pareNa paraM yAnti, nAvakAGkSanti jIvitam // sU0 5 // jo ekakA kSaya karatA hai vaha bahutoM kA kSaya karatA hai / eka anantAnubandhI krodhakA kSapaka apratyAkhyAna Adi kaSAyoMkA athavA apane bhedasvarUpa mAnAdi - kaSAyakA kSapaka hotA hai / athavA eka mohanIya karmakA kSapaka bahuta-tadavaziSTa ( mohanIya karmase bA~kI rahI ) saba karmaprakRtiyoMkA kSapaka hotA hai / isI prakAra jo bahutoMkA kSapaka hotA hai vaha ekakA bhI kSapaka hotA hai / sU0 4 // bahuta ka upazama vinA athavA eka karmake upazama vinA mohanIya karmakA upazama nahIM hotA hai, tathA bahuta karmoM ke abhAva-kSaya hue vinA mohanIya karmakA kSaya nahIM hotA hai / isI kAraNa se prANiyoM ko aneka prakArake duHkhoMkI utpatti hotI hai| isI bAtako sUtrakAra prakaTa karate haiM - ' dukkha' ityAdi / je ekanA kSaya kare che te bahunA Aya kare che. eka anatAnukha dhI krAdhanA kSepaka apratyAkhyAna Adi kaSAyAnA athavA potAnA bhedasvarUpa mAnAdi kaSAyAnA kSapaka thAya che. athavA eka meAhanIya karmanA kSepaka ahu--tavaziSTa ( mAhanIya karmAMthI khAkI rahI ) saghaLI karmaprakRtiyAnA kSepaka thAya che. A prakAre bahunA kSapaka thAya che te ekanA paNa kSapaka thAya che. 5 sU0 45 bahu karmonA upazama vinA athavA eka karmInA upazama vinA mehanIya karmanA upazama thatA nathI. tathA bahu karmono abhAva-kSaya vinA, athavA eka karmano abhAva thayA vinA meAhanIya karmanA kSaya thatA nathI. te kAraNathI prANIceAne aneka prakAranA duHkhonI utpatti thAya che. A vAtane sUtrakAra pragaTa kare che- ' dukkhaM ' chatyAhi. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 480 AcArAstre __ TIkA-lokasya SaDjIvanikAyasya duHkhaM duHkhakAraNaM karmAstIti jJAtvA lokasya-putrakalatrAdestathA hiraNyasuvarNAzca saMyoga-mamatvalakSaNa sambandhaM parigraha vA'STavidhakarmahetuM vAntvA parityajya dhIrAH karmavidAraNasamarthA mahAyAnaM yAntyanena mokSamiti yAnaM cAritram , tacca bhavakoTidurlabhatayA mahadastItyAzayena mahAyAnamityucyate / yAnti-gacchanti prApnuvantItyarthaH / nanu prAptacAritrasya kimekenaiva bhavena mokSaH, uta pAraMparyeNeti ziSyajijJAsAyAmubhayathA'pi mokSo bhavatIti bodhayitumAha-'pareNa paraM yAnti' iti / "isa SaDjIvanikAyarUpa lokake duHkhakA kAraNa karma hai" aisA jAna kara karmoM ke nAza karanemeM zaktizAlI dhIra muni, putra strI Adi se, tathA hiraNya suvarNa Adise 'mamedaM '-mamatvabhAvarUpa saMyogakA athavA aSTaprakArake karmoM ke Asravake kAraNarUpa parigrahakA sarvathA tyAga kara cAritra ko aGgIkAra karate haiM / " yAna" zabdakA artha cAritra hai-" yAnti anena mokSamiti yAnam" arthAt-jisake dvArA mokSako prApta kare usa kA nAma " yAna" hai, kyoM ki isakI prAptise jIvoMko muktikA lAbha hotA hai / " yAna" ke sAtha jo " mahA" vizeSaNa lagA huA hai vaha isameM mahattAkA dyotaka hai / cAritrameM mahattA isI liye hai ki jIvoMko isakI prApti karoDoM bhavoMmeM bhI durlabha hai| isI abhiprAyase cAritrako mahAyAna kahA hai| jisako cAritra prApta ho cukA hai aise munikI mukti usI bhavase ho sakatI hai ? athavA bhavaparamparAse ?, isa prakArakI ziSyakI AzaGkAkA A SaDUjIvanikAyarUpa lokanA duHkhanuM kAraNa karma che." evuM jANIne karmone nAza karavAmAM zaktizALI dhIra muni, putra strI AdithI, tathA hiraNya suvarNa mAhithI 'mamedaM'-mamatvamA135 saMyogAnI, mathavA maSTa prA2nA nA bhAvanA 421135 pariaDanA sarvathA tyAsa yAtrine bhgii|2 42 cha. "yAna" za54nI martha yAritra cha. "yAnti anena mokSamiti yAnam " marthAt 2 // dvArA mokSane prAta 42 tenu nAma " yAna" cha, 26 tenI prAtithI chavAne bhu. tina cAla thAya che. "yAna"nI sAthe "mahA" vizeSa mAgeta cha. te tenI mahattAne ghAtaka che, cAritramAM mahattA e mATe che ke jene tenI prApti karaDe bhAmAM paNa durlabha che. te abhiprAyathI cAritrane maThThAvAna kahela che. jene cAritraprApta thaI cukela che tevA muninI mukti te bhavathI thaI zake che? athavA bhavaparaMparAthI ?, A prakAranI ziSyanI AzaMkAnuM samAdhAna karatAM zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zItoSNIya-adhya0 3. u. 4 481 tadyogyakSetrakAlamAptyA laghukarmaNastenaiva bhavena mokSaH, anyasya tu pAramparyeNa bhavati, iha tadevocyate yathA yathAzaktisamArAdhitasaMyamA AyuSo'nte sati karmAvazeSeNa saudharmAdidevalokaM gacchanti, tataH paraM punaH karmabhUmAvAryakSetre mukule janma labdhvA zraddhAsaMyamAdidharmArAdhanena saudharmAdidevalokAdapi viziSTataraM svargamanuttaropapAtikaM yAvat prayAnti / tataH paraM punarapi tatazcyutAstatsamucitamahAvidehAdikSetraM prApya saMpUrNazrutacAritradharmasamArAdhanena kRtsnakarmakSayAdapunarAvRttikaM mokSamupagacchanti / samAdhAna karate hue mUtrakAra kahate haiM-usa munikI mukti donoM prakAra se hotI hai, isI bAtako spaSTa karate haiM-' pareNa paraM jati-pareNa paraM yAnti' muktiprAptike yogya kSetra aura kAlakI prAptise laghukarmIjIvoM kI usI bhavase, aura anya jIvoMkI paramparAse-anya-anya bhavoMse mukti hotI hai| isI bAtako TIkAkAra spaSTa karate haiM jaise kitaneka jIva apanI zaktike anusAra saMyamakA ArAdhana karate haiM aura saMyamakA ArAdhana karate2 hI ve usa bhava sambandhI Ayu kA anta hone para kAla kara karmAvazeSase saudharmAdi devalokoMmeM utpanna hote haiN| vahAMkI RddhikA gRddhirahita ho bhoga karate 2 usa bhava sambandhI AyukA bhI anta karake ve karmabhUmi AryakSetra aura sukulameM janma pA kara phirase zraddhA saMyamAdika kI ArAdhanA karanemeM lavalIna hone ke prabhAvase Ayuke avasAnameM saudharmAdika devalokoMse bhI Age viziSTatara anuttaropapAtika vimAnameM deva ho jAte haiM / vahAM se cyava kara sUtrakAra kahe che ke te muninI mukti ane prakArathI thAya che. A vAtane spaSTa 42 cha-'pareNa paraM jaMti'-'pareNa paraM yAnti' bhukti prAsine yogya kSetra mana. kALanI prAptithI laghukamI jenI te bhavathI, ane anya jIvonI paraMparAthIanya bhathI mukti thAya che, A vAtane TIkAkAra spaSTa kare che-jevI rIte keTalAka jIvo potAnI zakti-anusAra saMyamanuM ArAdhana kare che ane saMyamanuM ArAdhana karatAM karatAja tebhavasaMbaMdhI Ayane aMta thavAthI te marIne karmAvazeSathI saudharmAdi devaloko. mAM utpanna thAya che. tyAMnI Rddhine gRddhirahita thaI bhega karatAM karatAM tebhavasaMbaMdhI Ayune paNa aMta karIne te karmabhUmi AryakSetra ane sukuLamAM janma pAmIne pharIthI zraddhAsaMyamAdikanI ArAdhanA karavAmAM vilIna thavAnA prabhAvathI AyunA avasAnamAM saudharmAdika devalekethI paNa AgaLa viziSTatara anuttarAyapAtika vimAnamAM deva bane che. tyAMthI cavIne saMyama ArAdhanAne yogya mahAvidehAdi zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 482 AcArAgasUtre yadvA-pareNa caturthaguNasthAnena, paraM-caturdazaguNasthAnaM yAvat, yAnti adhitisstthnti| ___ yadvA--pareNa anantAnubandhivaSAyakSayeNa, paraM-mohanIyakSayaM ghAti-bhavopagrAhikarmaNAM vA kSayaM yAnti / ___ evaMbhUtA dhIrAH, jIvitaM AyuH, nAvakAGkSanti-kiyad vyatItaM, kiyadavaziSTamiti na vibhAvayanti-dIrghajIvitvamasaMyamajIvitvaM vA necchantItyarthaH ||suu05|| saMyama ArAdhanAke yogya mahAvidehAdi kSetroMmeM janma prApta kara phira sampUrNa zrutacAritradharmakI ArAdhanAke prabhAvase samasta karmoMkA kSayakara apunarAvRttisvarUpa mokSasthAna meM jA virAjate haiN| bhAvArtha-' cAritraprApta muni usI bhavase athavA anyabhava-se bhI kyA mokSa jAte haiM ?' aisI ziSyakI AzaGkAkA zAstrakAra uttara dete haiM ki-jo saMyamakI ArAdhanA karate haiM ve jIva usI bhavameM, athavA usa bhavameM mokSa na jA kara anya bhavoMse bhI muktikA lAbha kara lete haiM / jaba taka ve muktikA lAbha nahIM kara lete taba taka ve uttama manuSyaparyAya evaM devaparyAyameM utpanna hote rahate haiN| muktiyogya kSetra aura kAla kI prApti hote hI pUrNa saMyamakI ArAdhanAke prabhAvase ghAtiyA aura aghAtiyA kauMkA sarvathA vinAza kara paMcamagati-muktikA lAbha kara lete haiN| ____ athavA-"pareNa paraM yAnti" isakA yaha bhI artha hotA hai kijo karmoke nAza karanekI zaktise sampanna vIra haiM ve 'pareNa' caturtha gunnkSetramAM janma prApta karI pharIthI mRtacAritra dharmanI ArAdhanAnA kAraNathI samasta karmone kSaya karI apunarAvRttisvarUpa mekSasthAnamAM jaI birAje che. bhAvArtha-cAritraprApta muni te bhavathI athavA anya bhavathI paNa zuM mekSa jAya che ?? evI ziSyanI AzaMkAne zAstrakAra uttara de che ke je saMyamanI ArAdhanA kare che te jIva teja bhavamAM athavA te bhavathI mokSa na jatAM anya bhavathI paNa muktine lAbha karI le che. jyAM sudhI te muktine lAbha nathI karI letA tyAM sudhI te uttama manuSyaparyAya temaja devaparyAyamAM utpanna thatA rahe che, muktiyogya kSetra ane kALanI prApti thatAM ja pUrNa saMyamanI ArAdhanAnA bhAvathI te ghAtiyA ane aghAtiyA karmone sarvathA vinAza karI paMcamagati-muktine lAbha karI le che. athavA--" pareNa paraM yAnti " tena ye 595 thAya cha bhni| naa| 42vAnI zastithI saMpanna vA2 che te 'pareNa' yAthA zuzusthAnathI kI zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zItoSNIya-adhya0 3. u. 4 sthAnase lagA kara 'paraM' caudahaveM guNasthAnataka jAte haiM, arthAt"a-i-u-R-lU" ina pAMca hrasva akSaroMke uccAraNa karanemeM jitanA samaya lagatA hai utane samaya pramANa usa caudahaveM guNasthAnameM unakI sthiti hotI hai, bAdameM ve muktiko prApta karate haiN| ___ athavA-prathama 'para' zabdakA artha anantAnubandhI kaSAyakA kSaya bhI hai| dvitIya 'para' zabdakA artha-mohanIyakA nAza, athavA ghAti aghAti kaukA vinAza hai / isakA yaha phalitArtha hotA hai ki-anantAnubandhI kaSAyake kSayase ve mohanIya kA kSaya, athavA ghAti aura aghAti karmo kA kSaya karate haiN| ___ bhAvArtha-vIroMko caturtha guNasthAnase lagA kara jo caudahaveM guNasthAna takakI prApti batalAI gaI hai usakA yaha tAtparya hai ki samakitakI prApti jIvoMko cauthe guNasthAnameM ho jAtI hai| samakitakA lAbhahI jIvoMkosAkSAt (bhAvacaritra kI apekSAse) yA paramparArUpase muktikA kAraNa hotA hai| jisa vyaktiko samakitakA lAbha ho jAtA hai usa bhavyAtmAkA arddhapudgala parAvartanamAtra kAla saMsArameM rahanekA rahatA hai, usase adhika nhiiN| dhIre2 vaha apanI unnati karatA huA Age 2 ke guNasthAnoM para ArohaNa kara pariNAmoMkI vizuddhike prabhAvase ghAtiyA aura aghAtiyA koke nAza 'paraM' yau6|| guNusthAna sudhI taya cha, arthAt " a-i-u-R-la" 2 // pAMya hasva akSaranA uccAraNa karavAmAM jeTalo samaya lAge che teTalA samaya pramANa te caudamAM guNasthAnamAM tenI sthiti thAya che, bAdamAM te muktine prApta kare che. ____ mth|| prathama " para" shn| artha mana tAnumadhI 4Ayana kSaya 55 cha. mIne 'para' zahanA artha mADanIyana nAza athavA dhAti maghAti bhanI vinAza che. tene e phalitArtha thAya che ke anaMtAnubaMdhI kaSAyanA kSayathI mohanIyane kSaya, athavA ghAti ane aghAti karmone kSaya te kare che. bhAvArtha -vIrone cethA guNasthAnathI laIne je caudamAM guNasthAna sudhInI prApti batAvavAmAM AvI che tene e tAtparya che ke samakitanI prApti jIne cothA guNasthAnamAM thaI jAya che. samakitane lAbha ja chene sAkSAt (bhAvacAritranI apekSAthI) agara paraMparA-rUpathI muktinuM kAraNa thAya che. je vyaktine samakitane lAbha thaI jAya che te bhavyAtmAne addhapudgalaparAvartanamAtra kAla saMsAramAM rahevAnuM rahe che, tenAthI adhika nahi. dhIre dhIre te potAnI unnati karatAM karatAM AgaLa AgaLanA guNasthAne upara ArohaNa karI pariNAmonI vizuddhinA prabhA zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 484 AcArAGgasUtre se prApta honevAlI muktikA svAmI ho jAtA hai| isI abhiprAyako le kara "anantAnubandhI kaSAyake kSayase mohanIyakA athavA ghAtI aghAtI karmoMkA nAza kara ve muktiko pAte haiM " yaha bAta kahI gaI hai, kyoM ki anantAnubandhicatuSka aura darzanamohanIyatrikakA jaba taka AtmAmeM kSaya Adi nahIM hotA hai taba taka samakita guNakI prApti nahIM hotI hai| isa liye anantAnubandhI kaSAyakA kSaya Adi hI mohanIyakamake nAza AdimeM kAraNa hote haiM / mohanIyake abhAva hote hI zeSakarma bhI bahuta zIghratAse naSTa ho jAte haiN| TIkAkArane-"pareNa " isa padakA artha jo 'anantAnubandhikaSAyakSayeNa' arthAt-anantAnubandhI kaSAyakAkSaya rUpa kiyA hai, usakA abhiprAya yaha hai ki ziSyane jo yaha prazna kiyA hai ki-"prAptacaritravAlekI mukti eka hI bhavase hotI hai yA anya bhavoM se hotI hai ?" so isakA samAdhAna "anya bhavoMse hotI hai" aisA to pahile kiyA jA cukA hai| yahAM para to "kyA eka bhavase hotI hai?" isakA samAdhAna kiyA gayA hai, kyoM ki anantAnubandhikaSAyacatuSka evaM darzanamohanIyatrikake kSayase jIvoMko kSAyika-samyaktvakA lAbha hotA hai / kSAyikasamyaktvI yadi kSapakazreNi para ArUDha hote haiM to niyamase usI bhavase mukti prApta kara lete haiN| vathI ghAtiyA ane aghAtiyA karmonA nAzathI prApta thavAvALI muktine svAmI thaI jAya che. A abhiprAyane laIne "anaMtAnubaMdhI kaSAyanA kSayathI mohanIyane athavA ghAtI aghAtI karmone nAza karI te muktine prApta kare che. e vAta kahevAI gaI che. kAraNa ke anaMtAnubaMdhicatuSka ane darzana mehanIyatrikane jyAM sudhI AtmAmAM kSaya Adi nathI thatuM tyAM sudhI samakitaguNanI prApti thatI nathI. tethI anaMtAnubaMdhI kaSAyane kSaya Adi mohanIya karmanA nAza AdimAM kAraNa thAya che. mohanIyane abhAva thatAM ja zeSa karma paNa bahu zIghratAthI vinaSTa tha ya che. 2012 " pareNa " 2 phn| ma 2 "anantAnubaMdhikaSAyakSayeNa'-marthAt mana tAnumadhI ssaayne| kSaya05 42 cha tene| mabhiprAya che ke ziSya je e prazna karela che ke -"prAptacAritravALAnI mukti eka ja bhavathI thAya che?" athavA anya bhavathI thAya che. to tenuM samAdhAna "anya bhathI thAya che evuM te pahelAM kahI cukela che. A ThekANe te "zuM eka bhavathI thAya che? tenuM samAdhAna karavAmAM Avela che. kAraNa ke anantAnubaMdhiSAyacatuSka ane darzanamohanIyatrikanA kSayathI jIvene kSAyika-samyakatvano lAbha thAya che. kSAyikasamyakatvI je kSapaka zreNI upara ArUDha thAya che te te niyamathI te bhavamAM mukti prApta karI le che. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zItoSNIya-adhya0 3. u. 4 yazcAnantAnubandhyAdikSapaNapravRttaH, sa kimekasyaiva kSaye pravartate utAnekasyetyAha -'egaM vigiMcamANe' ityaadi| mUlam-egaM vigiMcamANe puDho vigiMcai, puDho vigiMcamANe egaM vigiMcai // sU0 6 // aise vIra "nAvakAGkSanti jIvitam" isa bAtakA vicAra nahIM karate haiM ki merI Ayu kitanI vyatIta ho gaI hai aura kitanI aba bAkI hai ? / kyoM ki dIrgha AyuSya bhI milA aura usameM asaMyama jIvana rahA to AtmAkA isase koI hita nahIM ho sakatA hai| ataH unheM jo kucha bhI jIvana prApta hotA hai usImeM ve santuSTa raha kara apane jIvanako saphala banAnekA prayatna karate rahate haiN| jitanI bhI Ayu unakI vyatIta ho cukI hai vaha, tathA Age bhI jo vyatIta hotI hai vaha saba AtmoddhAra ke sadupAyoMke sevana karate2 hI vyatIta hotI hai| asaMyamajIvanakI cAhanA inameM hotI nahIM hai / ataH aise jIva apanI Ayuke vyatIta honekA aura usake avaziSTa rahanekA vicAra nahIM karate haiM, arthAt ye asaMyama jIvana aura dIrgha jIvanakI cAhanA nahIM karate haiN| sU0 5 // . jo anantAnubandhI Adike kSaya karanemeM pravRtta hai vaha kyA ekake hI kSaya karanemeM pravRtti karatA hai ? athavA anyake bhI kSaya karane meM pravRtti karatA hai ? isa AzaGkAkA samAdhAna karaneke liye kahate haiM-'egaM vigiMcamANe ' ityaadi| mAvA vIra "nAvakAkSanti jIvitam" se vAtanI viyA2 nathI 42tA ke mArI Ayu keTalI vyatIta thaI gaI che ane have keTalI bAkI che? kAraNa ke dIrgha AyuSya paNa maLe ane temAM asaMyama jIvana rahyuM te AtmAnaM temAM hita koI prakAre thatuM nathI. mATe tene je kAMI jIvana prApta thAya che temAM te saMtuSTa rahI potAnA jIvanane saphaLa banAvavA mATe prayatna karatA rahe che. jeTalI paNa Ayu tenI vyatIta thavAvALI che te saghaLI AmeddhAranA sadupAyenuM sevana karatAM karatAM vyatIta thAya che, asaMyama jIvananI cAhanA temAM thatI nathI. mATe tevA jIva potAnI AyunA vyatIta thavAne tathA tenA avaziSTa rahevAne vicAra karatA nathI. arthAt te asaMyama jIvana ane dIrghajIvananI cAhanA karatA nathI. // sU0 5 // je anatAnubadhI Adina kSaya karavAmAM pravRtta che te zuM ekane ja kSaya karavAmAM pravRtta thAya che? athavA anyane paNa kSaya karavAmAM pravRtti kare che. zAnu samAdhAna 425 // bhATe he cha-'ega vigiMcamANe' tyAdi. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 486 AcArAGgasUtre ___ chAyA-eka vivecayan pRthak vevekti, pRthag vivecayan ekaM vevekti ||suu06|| TokA-ekam anantAnubandhinaM krodha, vivecayan=kSapayan kSapakazreNisamArUDhaH saMyataH, pRthak anyadapi anantAnubandhicatuSTayaM, mithyAtva-mizra-samyaktva-mohanIyatrayaM ceti mithyAtvasaptakaM, vevekti-niyamataHkSapayati / yo baddhAyuSkaH, so'pi trIn bhavAn nAtikrAmati / tRtIye bhave niyamato mokSaM prApnoti / abaddhAyuSkastu-mohanIyasya saptaviMzatiM kAzAn niyamataH kSapayati, catvAri ghAtikarmANi vA, sidhyan vA catvAri kevalikarmANi kSapayati / __ anantAnubandhI krodhakA kSaya karanevAlA kSapakazreNimeM ArUDha saMyata niyamase anantAnuvandhicatuSTaya evaM mithyAtvamohanIya, mizramohanIya aura samyaktvamohanIya, ina sAta prakRtiyoMkA kSaya karatA hai / jo badvAyuSka ( AyukarmakA pahale baMdha kara cukA hai ) vaha bhI tIna bhavoM ko ullaMghana nahIM karatA, arthAt tRtIya bhavameM niyamase muktikA lAbha kara letA hai / abaddhAyuSka-(jisane pahale AyukarmakA bandha nahIM kiyA hai vaha ) jIva mohanIya karmakI 27 sattAIsa prakRtiyoMkA niyamase nAza karatA hai / athavA cAra ghAtiyA karmoM kA nAza kara ke avaziSTa cAra aghAtiyA karmoMkA bhI nAza kara detA hai| bhAvArtha-pUrvokta sAta prakRtiyoM ke kSayase jisane kSAyika-samyaktvakA lAbha kiyA hai, aura kSAyika-samyaktvako le kara kSapakazreNi para caDhA hai usa jIvakI mukti niyamataH usI bhavase ho jAtI hai| paraMtu aisA jIva yadi baddhAyuSka hai to vaha usa bhavase muktikA lAbha na kara anantAnubaMdhI krodhane kSaca karavAvALA kSapakazreNimAM ArUDha saMyata niyamathI anantAnubaMdhicatuSTaya ane mithyAtvamehanIya, mizramohanIya ane samyaktvamehanIya, e sAta prakRtione kSaya kare che. je baddhAyuSka (Ayukarmane je pahelAM baMdha karI cukela che) te paNa traNa bhavanuM ullaMghana nathI karatA, arthAt trIjA bhavamAM niyamathI muktine lAbha karI le che. abaddhAyuSka (jeNe pahelAM Ayukarmane baMdha nathI karyo te) jIva mehanIya karmanI ra7 satAvIsa prakRtine niyamathI nAza kare, che athavA cAra ghAtIyA karmone nAza karIne avaziSTa cAra aghAtiyA karmone paNa nAza karI nAkhe che. bhAvArtha-pUrvokta sAta prakRtinA kSayathI jeNe kSAyika-samyakatvane lAbha karela che, ane kSAyika-samyakatvane laIne kSapakazreNi caDhela che te jIvanI mukti niyamata te bhavathI thaI jAya che, paraMtu tevA jIva kadAca baddhAyuSka che te te, te zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zItoSNIya-adhya0 3. u.. yadvA-pRthak-anyadapi mithyAtvasaptakaM vivecayankSapayan , ekam anantAnubandhikrodhaM vevekti-niyamataH kSapayati // mU0 6 // kena guNena kSapakazreNiyogyatAM prApnotIti bodhayituM karmakSapaNodhatasya vizeSaNAnyAha-'saDDhI' ityAdi / mUlam - saDDhI ANAe mehAvI // sU0 7 // chAyA-zraddhI AjJayA medhAvI // mU0 7 // TIkA-zraddhI-mokSAbhilASarUpA jinamatAbhiruciH zraddhA, sA'syAstIti tathAvidhaH; sa hi kevalino bhAvitAtmano'nagArasya vA samIpe dharma zrutvA saMyama prtipdyte| AjJayA AhetAgamAnusAreNa pravartamAnaH, medhAvI-apramattasaMyamI kSapakazreNiyogyo bhavati, nAnya ityarthaH // sU0 7 // dUsare athavA tIsare bhavameM to niyamase muktiko prApta karanevAlA hotA hai / yadi abaddhAyuSka hai to vaha usIbhavase mukti prApta kara letA hai| isI taraha-" puDho vigiMcamANe egaM vigiMcai" arthAt mithyAtvasaptakakA kSaya karane meM pravRtta saMyata eka arthAt anantAnubandhI krodhakA niyamase kSaya karatA hai / sU0 6 // kisa guNase muni kSapakazreNikI yogyatAko prApta karatA hai ? isa bAtako samajhAneke liye kauke kSaya karanemeM udyata munike vizeSaNoM ko kahate haiM-'saDDhI' ityAdi / - mokSakI abhilASArUpa jinamatakI ora abhirucikA nAma zraddhA hai / isa prakArakI zraddhAse sampannakA nAma zraddhI-zraddhAvAn hai| zraddhAvAna vyakti kevalI athavA anya kisI bhAvitAtmA sAdhuke samIpa dharmakA zravaNa kara saMyamako grahaNa karatA hai| arihantadevadvArA prtibhavamAM muktine lAbha na pAmIne bIjA athavA trIjA bhavamAM te niyamathI muktine prApta karavAvALA thAya che. je abaddhAyuSka che te te teja bhavathI mukti prApta karI le che. sAvIzate " puDho vigiMcamANe ega vigiMcai " arthAt bhithyAtvasanI kSaya karavAmAM pravRtta saMyata eka arthAt anaMtAnubaMdhI koine niyamathI kSaya kare che. 6 kayA guNathI muni kSepaka zreNInI cogyatAne prApta kare che? A vAtane samatvaa mATe nA kSaya 42vAmA ta bhuninA vizeSaNAne cha-'saDDhI' tyAhi. mekSanI abhilASArUpa janamatanI tarapha abhirUcinuM nAma zraddhA che, A prakAranI zraddhAthI saMpannanuM nAma zraddhI-zraddhAvAna che. zraddhAvAna vyakti kevaLI athavA anya koI paNa bhAvitAtmA sAdhunI samIpe dharmanuM zravaNa karI saMyamane grahaNa zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 488 - AcArAgasUtre kiMca-'logaM ca' ityaadi| mUlam-logaM ca ANAe abhisamicca akutobhayaM ||suu0 8 // chAyA-lokaM cA''jJayA abhisametya akutobhayam // suu08|| TIkA-ca-zabdaH samuccayArthaH / lokaM-SaDjIvanikAyarUpam , AjJayA-jinapravacanena, abhisametya-viditvA, akutobhayam=kutazcit kAraNAdutpadyamAnasya bhayasyAbhAvo yathA bhavati SaDjIvanikAyalokasya, tathArUpaM saMyamaM kuryaadityrthH||suu08|| pAdita Agamake anusAra pravRtti karanevAlA apramatta saMyamI jIva kSapakazreNike yogya hotA hai, anya nhiiN| bhAvArtha-zraddhAsampanna vyakti saMyamakI ArAdhanA kara jaba saptamaguNasthAnavartI ho jAtA hai tabhI vaha kSapakazreNipara ArUDha honeke yogya mAnA jAtA hai // mU0 7 // aura bhI kahate haiM-"logaM ca " ityAdi / yahAM "ca" zabda samuccaya artha meM hai / muni isa SaDjIvanikAyarUpa lokako jinapravacana-Agama-se jAna kara 'jisa prakAra bhaviSyameM usa SaDjIvanikAyarUpa lokako apanedvArA bhayakA abhAva ho' isa prakAra saMyama kI ArAdhanA karatA rhe| bhAvArtha-saMyamakI ArAdhanA karanekI AvazyakatA isI liye hai ki jisase anya jIvoMkI rakSA hotI rahe / asaMyama pravRttise jIvoMkA ghAta hotA hai| aise vyaktiyoMko isa loka aura paralokameM sadA bhayakA kare che. arihaMtadvArA pratipAdita Agama-anusAra pravRtti karavAvALA apramatta saMyamI jIva kSapakazreNIne yogya thAya che-anya nahi. bhAvArthazraddhAsaMpanna vyakti saMyamanI ArAdhanA karI jyAre sAtamA guNasthAnavatI thaI jAya che tyAre te kSepaka zreNI para ArUDha havAnA mAnavAmAM mAva cha. // sU0 7 // qNI ilaj 59 4 cha- " logaM ca " tyAhi. A ThekANe "ra" zabda samuccaya arthamAM che. muni A SajIvanikAyarUpa lekane janapravacana-AgamathI jANIne je prakAre bhaviSyamAM te jIvanikAyarUpa lokane pitAnA dvArA bhayane abhAva hoya e prakAre saMyamanI ArAdhanA karatA rahe. bhAvArtha-saMyamanI ArAdhanA karavAnI AvazyakatA eTalA mATe che ke jenAthI anya jIvonI rakSA thatI rahe. asaMyama pravRttithI chane ghAta thAya che. evI zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zItoSNIya-a - adhya0 3. u. 4 32 tadapi bhayaM SaDjIvanikAyalokasya zastrAdeva bhavati / tasya zastrasya kiM prakarSaparamparA'sti ? nAsti vA ? iti ziSyajijJAsAyAm 'astI ' - ti bodhayitumAha' asthi ' ityAdi / yadvA-zastrato bhayaM bhavati, atastat parihartavyamityAzayena - zastraM kathayati' asthi ' ityAdi / chAyA- mUlam - atthi satthaM pareNa paraM, natthi asatthaM pareNa paraM ||suu09 // -asti zastraM pareNa param nAsti azastraM pareNa param // sU0 9 // TIkA - zastraM dravyabhAvabhedAda dvividhaM tatra dravyazastraM khar3agAdikaM tat pareNa parama sti, lohakartR saMskArAnusAreNa dravyazastraM tIvrAt tIvrataramastItyarthaH / yadvA-yat pIDAsAmanA karanA par3atA hai| saMyamI jIva isa prakArake bhayase sadA nirmukta rahate haiM | sU0 8 // isa SaDjIvanikAyarUpa lokake liye bhaya zastrase hI hotA hai / yaha bAta jaba nizcita hai to kyA usa zastra meM prakarSakI paramparA hai yA nahIM ? isa prakAra kI ziSyakI AzaGkAkA uttara kahate haiM-' atthi satthaM ' ityAdi / athavA zastrase bhaya hotA hai; ataH usakA parihAra karanA cAhiye, isa Azaya se zastrako kahate haiM-' atthi satthaM ' ityAdi / zastra, dravya aura bhAvake bhedase do prakArakA hai / talavAra vagairaha dravya zastra haiM / inameM prakarSakI paramparA, zastrako banAnevAle luhArake saMskAra ke anusAra AtI hai / koI talavAra atyanta tIkSNa hotI hai aura koI usase bhI adhika / athavA jo jIvako pIDAkAraka hotA hai vahI zastra vyaktione A--lAka ane paralokamAM sadA bhayanA sAmanA karavA paDe che. saMyamI jIva A prakAranA bhayathI sadA nirmukta rahe che. ! sU0 85 A SaDjInikAyarUpa leAkanA mATe bhaya zastrathI ja thAya che. e vAta jyAre nizcita che teA zuM te zastramAM prakanI paraMparA che yA nahi ? A prakAre ziSyanI mAza anuM uttara he che' atthi satthaM ' chatyAhi. athavA zasrathI bhaya thAya che; mATe tene parihAra karavA joie; e Azaythii zastrane uhe che' atthi satthaM ' ityAhi. zastra dravya ane bhAvanA bheDhathI be prakAre che. talavAra vigere dravya-zastra che. temAM prakanI paraMparA, zastranA anAvavALA luhAranA saMskAra anusAra Ave che, koi talavAra atyaMta tIkSNa hoya che ane kAi tenAthI paNa adhika, athavA je jIvAne pIDAkAraka thAya che te zastra che, pIDAkAraka eka ja vastuthI anya 62 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 490 AcArAGgasUtre kArakaM tadeva zastramityucyate / ekasmAt pIDAjanakAdanyat pIDAjanakaM prAdurbhavati / yathA-khaDgAbhighAtena ziraHpIDA, tato jvaraH, tato'pi mUrcchAdaya iti / bhAvazastrasya pAramparyaM tvatraivodezake 'je kohadaMsI ' ityAdinA'nupadaM vakSyati / yathA zastrasya pAramparyamasti na tathA pAramparyamazastrasyAstItyAha - 'nAsti' ityAdi / azastraM saMyamaH, tat pareNa paraM nAsti-prakarSaparamparAyuktaM na bhavatItyarthaH / yathA pRthivyAdijIveSu svAtmanA samabhAvaH kartavyaH, tatra - ' ege AyA ' iti bhagavadvacanAd mandatItrabhedo nAsti, tasmAt tatra samatvasadbhAvAt sAmAyikasya na prakarSapAramparyam / yadvA-zailazyavasthAsaMyamAtparaH saMyamo nAsti, tadUrdhvaM guNasthAnAbhAvAditi bhAvaH / / 0 9 // hai / pIDAkAraka eka hI vastuse anya aneka bAteM utpanna hotI haiM, jaise talavAradvArA mAranese laganevAleke zirameM pIDA, usase jvara, usase bhI use mUrchA Adi duHkha hote haiM / ye saba bAteM dravyazastrameM prakarSa paramparAkI dyotaka haiM / bhAvazastrameM prakarSakI paramparA isI uddezameM isIke Age " je kohRdaMsI " isa sUtra kaheMge / jisa prakAra zastrameM prakarSa kI paramparA hai usa prakAra azastra meM prakarSaparamparA nahIM hai, isa bAtako " natthi " isa vAkya se sUtrakAra prakaTa karate haiM-azastra nAma saMyamakA hai, vaha " pareNa paraM nAsti " prakarSaparamparAse yukta nahIM hotA hai| jaise- pRthivIkAyikAdi jIvoMmeM saMyamIko AtmatulyatAkI bhAvanA rakhanI cAhiye, kyoM ki yaha vacana hai "ege AyA " AtmA eka hai| isa prakAra kI bhAvanArUpa saMyama meM manda aura tIvra bheda nahIM hai / isa kAraNa samasta pRthivIkAyikAdi aneka vAtA utpanna thAya che. jema-talavAra dvArA mAravAthI lAgavAvALAnA mAthAmAM pIDA, tenAthI jvara, tenAthI tene mUrchA Adi du:kha thAya che. e saghaLI vAtA dravyazastramAM praka para parAnI dyotaka che. " bhAvazastramAM prakanI paraparA A ja uddezamAM enAthI AgaLanA "6 je kohadaMsI " me sUtrabhAM ahevAmAM Avaze ne are zastrAM apanI paraMparA che te prAre sazastramA aparaMparA nathI. me vAtane " natthi " ityAdi vAsyathI sUtraara agara ure che, sazastra nAma saMyamanuM che, te " pareNa paraM nAsti " arssparaMparAthI yukta thatuM nathI. jema-pRthivIkAyAdi jIvAmAM saMyamIe Atma tujhyatAnI bhAvanA zamavI lehaye, araNa hai lagavAnanuM me vayana che - 'ege AyA ' AtmA eka che. A prakAranI bhAvanArUpa saMyamamAM mantra ane tIvra bheda nathI. e kAraNathI samasta pRthivIkAyAdika jIvomAM samatAzALI saMyamInA sAmAyika zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zItoSNIya-adhya0 3. u. 4 bhAvazastraM kathaM pareNa paramastItyAha - ' je kohadaMsI ' ityAdi / mUlam - je kohadaMsI se mANadaMsI, je mANadaMsI se mAyAdaMsI, je mAyAdaMsI se lohadaMsI, je lohadaMsI se pejadaMsI, je pejasI se dosasI, je dosadaMsI se mohadaMsI, je mohadaMsI se gabbhasI, je gabbhadasI se jammadaMsI, je jammadaMsI se mAradaMsI, je mAradaMsI se narayadaMsI, je narayaMsI se tiriyadaMsI, je tiriyadaMsI se dukkhadaMsI // sU0 10 // 491 jIvoM meM samatAzAlI saMyamIke sAmAyikarUpa cAritrameM tIvramandarUpa prakarSakI paramparA nahIM hai / athavA - zailezI avasthAke saMyamase Age guNasthAnakA abhAva hone se aura koI para- utkRSTa - saMyama nahIM hai / bhAvArtha - zailezI avasthA caudahaveM guNasthAnameM hotI hai, kyoM ki isI guNasthAnameM cAritrakI pUrNatA hotI hai / yathAkhyAta - cAritrase aura koI cAritra to aisA utkRSTa hai nahIM jo isase bhI adhika utkRSTa ho, isa liye isa avasthAke cAritrameM prakarSakI paramparAkA niSedha hai / cAritra ke bhedoMmeM paraspara prakarSAprakarSavRtti bhale hI ho parantu kisI bhI cAritra meM nijameM prakarSAprakarSavRtti nahIM hai / yathAkhyAta - cAritra svayaM prakarSakI avadhisvarUpa hai || sU0 9 // dravyazastrameM prakarSaparamparAko spaSTa kara aba 'bhAvazastrameM vaha prakarSaparamparA kaise hai ?' ise spaSTa karaneke liye kahate hai- 'je kohadaMsI' ityAdi / rUpa cAritramAM tIvramarUpa prakarSanI paraMparA nathI. athavA zailezI avasthAnA saMyamathI AgaLa guNusthAnanA abhAva thavAthI bIjo koI utkRSTa saMyama nathI. bhASA zailezI avasthA caudamA guNasthAnamAM thAya che, kAraNa ke te guNusthAnamAM cAritranI pUrNatA thAya che. yathAkhyAta--cAritrathI khIjA kAi cAritra tA evuM utkRSTa che nahi ke je enAthI paNa adhika utkRSTa hoya, mATe A avasthAnA cAritramAM prakanI paraparAnA niSedha kare che. cAritranA bheddAmAM paraspara prakarSApraka vRtti bhale hoya paraMtu koI paNa cAritramAM potAmAM prakaSTaprakavRtti nathI. yathAkhyAta-cAritra svayaM prakanI avadhisvarUpa che. ! sU0 95 dravyazastramAM praka paraMparAne spaSTa karIne have 'bhAvazastramAM te praka paraMparA devI rIte che ?' tene spaSTa 42vA mATe he che - ' je kohadaMsI' hatyAhi zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre chAyA-yaH krodhadarzI sa mAnadarzI, yaH mAnadarzI sa mAyAdarzI, yo mAyAdarzI sa lobhadarzI, yo lobhadarzI sa premadarzI, yaH premadarzI sa dveSadarzI, yo dveSadarzI sa mohadarzI, yo mohadarzI sa garbhadarzI, yo garbhadarzI sa janmadarzI, yo janmadarzI sa mAradarzI, yo mAradarzI sa narakadarzI, yo narakadarzI sa tiryagdarzI, yastiyagdarzI sa duHkhadarzI // mU0 10 // TIkA-yaH krodhadarzI krodhaM pazyati-bhAvayati krudhyatItyarthaH, krodhaM darzayatIti yAvat / yathA kruddhasya dRSTistIvA, prasannacittasya tu sitakamalabaddhavalA bhvti| sa mAnadarzI mAnaM pazyati-bhAvayati, garva darzayatIti yAvat / evamagre'pi yojanIyaM yAvat-'sa mohadI 'ti / yo mohadarzI-mohA''krAntaH, sa garbhadarzI garbha pazyati-garbhavAsodbhUtaduHkhAnubhavI bhavatItyarthaH / evaM-'sa tiryagdarzI'-ti jo krodhadarzI hai arthAt krodhako dekhatA hai-krodha karanekI bhAvanA karatA hai-kruddha hotA hai, dUsare vyakti para krodha dikhalAtA hai, jaise'kruddha vyaktikI dRSTi tIvra hotI hai, prasannacittavAlekI sapheda kamala jaisI dhavala hotI hai| isa prakArase jo dUsaroMke liye dRSTi vagairaha cihnoMse apanI krodhapariNati dikhalAtA hai-prakaTa karatA hai vaha mAnadarzI hotA hai-mAnako dekhatA hai-mAna karanekI bhAvanA karatA hai, mAna karatA hai-anyake liye vaha apanI mAnapariNati prakaTa karatA hai| isI prakAra jo mAnadarzI hai vaha mAyAdarzI hotA hai| jo mAyAdarzI hai vaha lobhadarzI hai| jo lobhadarzI hai vaha rAgadarzI hai / jo rAgadarzI hai vaha dveSadarzI hai / jo veSadarzI hai vaha mohadarzI hai / jo mohadarzI hotA hai vaha garbhadarzI hotA hai / isakA bhAva yaha hai ki-mohadarzI prANI grbhaaje krodhadazI che arthAtudhane dekhe che-krodha karavAnI bhAvanA kare che-kuddha thAya che, bIjI vyaktinA upara krodha dekhADe che. jema-"kUddha vyaktinI dRSTi tIvra hoya che. prasanna cittavALAnI sapheda kamaLa jevI dhavaLa hoya che. evA prakArathI je bIjAone mATe daSTi vigere cinhothI pitAnI krodha-pariNati dekhADe che-prakaTa kare che te mAnadazI thAya che--mAnane dekhe che--mAna karavAnI bhAvanA rAkhe che, mAna kare che-bIjAne mATe te pitAnI mAna-pariNati pragaTa kare che. e prakAre mAnadazI che te mAyAdarzI hoya che. je mAyAdazI che te lobhadaza che, je lebhadazI che te rAgadazI che. je rAgadazI che te dveSadazI che, je draSadazI che te mahadazI che. je mahadazI che te garbhadarzI che. tene bhAva e che ke-mohadarzI prANI garbhavAsathI utpanna ananta zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zItoSNIya-adhya0 3. u. 4 yAvadavagantavyam / yastiryagdarzI-tiryagbhavanigodasambandhiduHkhadarzI, sa duHkhadarzI -iha duHkhazabdena sarvataH samutkRSTatamaM nigodabhavasambandhi duHkha parigRhyate, tat pazyati anubhvtiityrthH| etena garbhadarzItyAdAvapi duHkhadarzitvena tiryagdarzina eva duHkhadarzitvakathanamayuktamiti zaGkAvasaro nAstIti bodhyam / anena-pAramparyApannasya sarvasya bhAvazastrasya nidAnaM krodhaH, tathA sarvataH samutkRSTaduHkhaM nigodabhave'stIti dhvanitam // mU0 10 // vAsase utpanna ananta yAtanAoMko bhogatA hai| isI prakAra jo garbhadarzI hai vaha janmadarzI hai / jo janmadarzI hai vaha maraNadarzI hai| jo maraNadarzI hai vaha narakadarzI hai| jo narakadarzI hai vaha tiryagdarzI hai, jo tiryagdarzI hai arthAt tiryazcagatisvarUpa nigodake duHkhoMkA anubhavakartA hai vaha vahAM ke sarvotkRSTa duHkhoMkA anubhava karatA hai| yahI bhAva "sa duHkhadarzI" isa padase sUtrakArane prakaTa kiyA hai| yahAM duHkhazabdase sarvotkRSTa nigodasambandhI duHkhoM kA hI grahaNa kiyA hai| isa liye "yo garbhadarzI" ityAdi pada haiM unameM bhI duHkhadarzitva to AtA hI hai, phira bhI jo tiryagdarzI meM hI duHkhadarzitva svatantra rUpase prakaTa kiyA gayA hai vaha ayukta hai / isa prakArakI zaGkA karanekA yahAM avasara hI nahIM prApta hotA hai / isa samasta kathanase yaha dhvanita hotA hai ki isa prakarSaparamparAprApta bhAvazastrakA nidAna-mUla kAraNa-krodha hai aura sabase utkRSTa duHkha nigodabhavameM hai| yAtanAone bhegave che. e prakAre je garbhadazI che te janmadarzI che. je janmadazI che te maraNadazI che, je maraNadazI che te narakadazI che. je narakadazI che te tiryagdarza che. je tiryagdazI che arthAt tiryaMcagatisvarUpa nigadanA duHkhone anubhavakartA che, te tyAMnA sarvotkRSTa duHkhone anubhava kare che. e ja bhAva. " sa duHkhadarzI" se 54thI sUtrAre pragaTa 428 che. paDI hu:5-74thI sarvotkRSTa samAdhI mArnu 4 ghaDa 424 cha. bhATere "garbhadarzI" tyA pada che temAM paNa duHkha-darzitva te Ave ja che te paNa je tiryagdarzamAM ja duHkha-dazitva svataMtra rUpathI pragaTa karela che te ayukta che. A prakAranI zaMkA karavAne A ThekANe avasara ja prApta thatuM nathI, A samasta kathanathI e dhvanita thAya che ke A prakarSa paraMparAprApta bhAvazastranuM nidAna-mUla kAraNa--kAya che. ane badhAthI utkRSTa duHkha nigodabhavamAM che. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 494 AcArAgasUtre yastu mumukSuH, sa krodhAdikaM pariharedityAha-' se mehAvI' ityaadi| mUlam-se mehAvI abhiNivaTTijjA kohaM ca mANaM ca mAyaM ca lohaM ca pejaM ca dosaM ca mohaM ca ganbhaM ca jammaM ca mAraM ca narayaM ca tiriyaM ca dukkhaM ca / eyaM pAsagassa desaNaM uvarayasasthassa paliyaMtakarassa // sU0 11 // chAyA--sa medhAvI abhinivartayet krodhaM ca mAnaM ca mAyAM ca lobhaM ca prema ca dveSaM ca mohaM ca garbha ca janma ca mAraM ca narakaM ca tiryazcaM ca dukhaM ca / etat pazyakasya darzanam , uparatazastrasya paryantakarasya // mU0 11 // TIkA-sa medhAvI krodhAdimohAntaM bhAvazastraM, tathA-garbhAdiduHkhAntaM tatprayogaphalabhUtam , abhinivartayet=pariharet-apanayedityarthaH / krodhAdimohAntaM bhAvazastraM sarvathA parivarjayet , yena garbhaduHkhAdArabhya nigodaduHkha yAvat sarvamapi duHkhaM na prApnuyAditi bhaavH| bhAvArtha-ye krodhAdika para-bhAva hI bhAvazastra haiM aura krodhase mAna, mAnase mAyA, mAyAse lobha, ityAdi rUpase unameM prakarSaparamparA hai| yaha bAta prakaTa kI gaI hai // sU0 10 // jo mumukSu-mokSa jAnekI icchA rakhanevAlA ho usako krodhAdikakA parihAra kara denA cAhiye, isa bAtako prakaTa karate haiM-'se mehAvI' ityaadi| __vaha medhAvI muni krodhase lagAkara moha taka bhAvazastrakA tathA una ke prayogase utpanna unake phalasvarUpa garbhAvAsake duHkhoMse lekara nigodake duHkhoM takakA parihAra kare, arthAt-buddhimAnakA kartavya hai ki vaha krodhAdika kaSAyarUpa bhAvazastrakA parityAga kre| kyoMki krodhAdikaSAyoMke karane se kartAko aneka prakArake duHkhoMko bhoganA par3atA hai| garbhAvAsake duHkhoM bhAvArtha:-sopA 52-bhAva mAzala cha, sane dhathI mAna, mAnathI mAyA, mAyAthI lobha, ItyAdi rUpathI temAM prakarSa paraMparA che; e vAta pragaTa 42 cha. // sU. 10 // je mumukSu-mokSa javAnI IcchA rAkhanArA hoya tene krodhAdikano parihAra 43 va naye, 2 // vAtane pragaTa 42 cha-' se mehAvI' chatyAhi. te medhAvI muni krodhathI laI moha sudhI bhAvazAstrane tathA tenA prayogathI utpanna tenA phaLasvarUpa garbhAvAsanA duHkhothI laIne nigodanA duHkha sudhIne parihAra kare, arthAt buddhimAnanuM kartavya che ke te krodhAdikakaSAyarUpa bhAvazastrane parityAga kare, kAraNa ke krodhAdi kaSAyenA karavAthI kartAne tenAthI aneka prakAranA duko bhegavavA zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 495 zItoSNIya-adhya0 3. u. 4 etacca mayA na svabuddhikalpanayA kathyate, kiMtu bhagavatastIrthaMkarasya samIpe tadupadezavacanaM yathA mayA zrutaM tathA nigadyate, ityAzayenAha-' etat pazyakasya darzanam' ityAdi / atraivoddeze kRtavyAkhyAnametat // mU0 11 // asau tIrthaMkaraH kathaMbhUtaH ? ityata Aha-AyANaM' ityaadi| mUlam-AyANaM nisiddhA sagaDabbhi // sU0 12 // chAyA--AdAnaM niSeddhA svakRtabhit // sU0 12 // se bhI anantagune kaSTa nigodameM jIva inake karaneke hI phalasvarUpa bhogatA hai / ataH munike liye krodhAdi kaSAyoMkA parihAra karanA hI sarvazreyaskara hai| inakA parihAra karanese phira usako garbhavAsAdika tathA nigodake ananta kaSToMko nahIM sahanA par3atA hai / inakA tyAga karanA hI una duHkhoMke abhAvakA hetu hai / zrIsudharmAsvAmI jambUsvAmIse kahate haiM-he jambU! yaha jo kucha bhI maiMne yahAM taka pratipAdana kiyA hai vaha apanI buddhise kalpita kara nahIM kiyA hai; kintu bhagavAn tIrthaGkara zrIvardhamAnasvAmIke samIpa unake upadezarUpa vacana jaisA maiMne sunA hai usI tarahase kahA hai| isI Azayase zrI sudharmAsvAmI " eyaM pAsagassa daMsaNaM" ityAdi sUtra kI sAkSI dete haiM / isa sUtrakA vyAkhyAna isI uddezake pahale sUtra meM kiyA jA cukA hai| sU0 11 // __ jinakA yaha darzana hai ve tIrthaGkara bhagavAn kaise hote haiM ? so kahate haiM-'AyANaM ' ityaadi| paDe che. garbhAvAsanA duHkhothI anaMtagaNa kaSTa nigadamAM jIva tenA karavAnA phaLa svarUpa bhagave che, ataH muni mATe krodhAdi kaSAyone parihAra kare ja sarvazreyaskara che. tene parityAga karavAthI pharIthI tene garbhAvAsAdikanA tathA nigedanA anaMta dukhone sahana karavA paDatA nathI. tene tyAga karavuM ja te duHkhanA abhAvane hetu che. zrI sudharmAsvAmI jakhkha svAmIthI kahe che-he jakhU! A je kAMI paNa meM ahIMyA sudhI pratipAdana karela che te pitAnI buddhithI kalpita karI kahela nathI, paNa bhagavAna tIrthaMkara zrI vardhamAna svAmInA samIpe tenA upadezarUpa vacana jevuM meM somaNe chata meM Dara che. te mAzayathI zrI sudhAsvAmI "eyaM pAsagassa dasaNaM" ItyAdi sUtranI sAkSI Ape che. A sUtranuM vyAkhyAna A uddezanA pahelA sUtramAM karavAmAM Avela che. je sU0 11 che nu // darzana cha tetIrtha 42 mAvAna vA hoya che ? te Decha-'AyANaM' tyAdi. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ AcArAgasUtre TIkA- AdAnamiti-AdAnaM karmopAdAnaM krodha, niSeddhA-apanetA svakRtabhit=pUrvopArjitakarmakSapayitA bhavatItyarthaH / mU0 12 // jambUsvAmI pRcchati-'kimathi uvAhI' ityaadi| mUlam-kimathi uvAhI pAsagassa ?, na vijai natthitti bemi // sU0 13 // chAyA--kimasti upAdhiH pazyakasya, na vidyate nAstIti bravImi // 13 // TIkA--pazyakasya kevalinaH, upAdhiH upAdhIyate ityupAdhiH, tatra dravyopAdhirhiraNyasuvarNAdiH, bhAvopAdhiAnAvaraNIyAdikaM karma, yadvA-upAdhIyate vyapa. AdAna-kauke upAdAna-grahaNa karane meM pradhAnakAraNa aise krodhakA jo parihAra karatA hai vaha apane pUrvopArjita karmokA vinAzaka hotA hai| bhAvArtha-aSTavidha kauMkA mUla kAraNa krodha hai, aisA samajhakara tIrthaGkara bhagavAnane isakA sarvathA parihAra kiyA hai / ataH isake parihArase ve navIna karmoke bandhaka nahIM hue, itanA hI nahIM; unakI AtmAmeM jo kucha pUrvasaMcita karma the unako bhI saMvarakI prApsise una tIrthaGkara prabhune naSTa kara diye| isaliye mokSAbhilASI munikA kartavya hai ki vaha vItarAga tIrthaGkaraprabhukA Adarza sAmane rakhakara usa mArgakA anusaraNa kre||suu012|| aba upAdhi ke viSaya meM kahate haiM-'kimathi' ityAdi / jambUsvAmI zrI sudharmAsvAmIse pUchate haiM ki-he bhadanta ! kevalI bhagavAnake upAdhi hai kyA ? zrI sudharmAsvAmI kahate haiM ki unake kisI bhI prakArakI upAdhi nahIM hai / hiraNyasuvarNAdirUpa dravya-upAdhi aura AdAna-karmonA upAdAna-grahaNa karavAmAM pradhAna kAraNa je kodha che tene je parihAra kare che te pitAnA pUrvopArjita karmone vinAzaka bane che. bhAvArtha--aSTavidha karmonuM mUla kAraNa krodha che, evuM samajIne tIrthaMkara bhagavAne tene sarvathA parihAra karela che, mATe tenA parihArathI te navIna karmonA baMdhaka nathI thayAM, eTaluM ja nahi, jeTalA kaMI tenI AtmAmAM pUrva saMcita karma hatA te saMvaranI prAptithI te tIrthaMkara prabhue naSTa karI nAkhyA. mATe mokSAbhilASI munInuM kartavya che ke te vItarAga prabhune Adeza sAme rAkhIne te mArganuM anusaraNa kare che. sU0 12 ve upAdhinA viSayamA 49 cha-'kimatthi' tyAha jakhkha svAmI sudharmA svAmIne pUche che ke he bhadanta! kevaLI bhagavAnane upAdhi che ke nahi? zrI sudharmAsvAmI kahe che ke tene kaI paNa prakAranI upAdhi nathI. hiraNya suvarNadirUpa dravya-upAdhi ane jJAnAvaraNIyAdi karma bhAva-upAdhi A zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 497 zItoSNIya-adhya0 3. u. 4 dizyate yenetyupAdhiH-karmajanito narakAdibhavaH, asti kim ? / zrIsudharmAsvAmI uttarayati-na vidyate / 'nAsti' iti-uttaravAkyArthasya dADhayabodhanAya, adhyayanasamAptisUcanAya vA'rthataH punaH kathanam / yadvA-'na vidyate' ityantaM prshnvaakym| pazyakasyopAdhiH kimasti, uta na vidyate? atrottaramAha-nAstIti / aSTavidhaM karma, karmajanitanarakAdibhavo vA kevalino na bhavatItyarthaH / tathA coktaM-- jJAnAvaraNIyAdikarma bhAva-upAdhi, isa prakArase upAdhike do bheda haiM; inameMse koI bhI upAdhi unake nahIM hai / athavA karmajanita jo narakAdi paryAya hai vaha bhI upAdhi hai, yaha upAdhi bhI unameM nahIM hai| prazna aura uttarake rUpa meM yaha sUtra hai, jaise-"kimathi uvAhI pAsagassa" kimasti upAdhiH pazyakasya ?, yahAM taka praznavAkya hai "na vijjai natthi"-na vidyate nAsti, yaha uttara vAkya hai| arthAt sarvajJa-tIrthaGkara bhagavAnake upAdhi hai ki nahIM? nahIM hai / yahAM para "na vidyate" isa kriyAkI paryAyavAcI kriyA jo "nAsti" batalAI hai, so uttaravAkyake arthakI dRr3hatA samajhAneke liye, aura adhyayanakI samApti sUcana karaneke liye| ___athavA-"kimathi uvAhI pAsagassa na vijjai" yahAM taka praznavAkya hai, aura "nathi" yaha uttaravAkya hai / arthAt-sarvajJa-tIrthaGkarako upAdhi hai ki nahIM? yahAM taka ziSyakA prazna hai / gurukA uttara hai'nathi'-nahIM hai| ____ bhAvArtha kevalI tIrthaGkara bhagavAnake na aSTavidha karmarUpa upAdhi hai aura na karmajanya-narakAdiparyAyarUpa upAdhi hI hai, ve upAdhise nirmukta prakAre upAdhinA be bheda che. temAMthI kaI paNa upAdhi tene nathI. athavA karmajanita je narakAdi paryAya che te paNa upAdhi che, te upAdhi paNa temanAmAM nathI. prazna mana uttr|| 35mAM sUtra cha, rama-"kimathi uvAhI pAsagassa"-kimasti upAdhiH pazyakasya ? mAhI sudhI praznavAcya che. " na vijjai natthi"-navidyate nAsti se uttara vAkaya che. arthAt sarvajJa tIrthakara bhagavAnane upAdhei che ke nahi ?, nathI. mANe " na vidyate" 2 // yAnI paryAyavAcI yA " nAsti' matApIche te uttaravAkayanA arthanI daDhatA samajAvavA mATe, ane adhyayananI samApti sUcana 42vA bhATa. mathavA--" kimathi uvAho pAsagassa na vijjai" mI sudhA praznavAya cha, mana 'natthi' 2 // utta2vAya che. arthAta sarvajJa tItha 42ne 6pAdhi hai nahi ? mI sudhI ziSyA prazna cha. zu3na! uttara cha-' natthi' nathI. bhAvArtha-kevaLI tIrthakara bhagavAnane aSTavipakarmapa upAdhi nathI, ane karmajanya narakAdiparyAyarUpa upAdhi paNa nathI. te te upAdhithI nirmukta che. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "dagdhe bIje yathA'tyantaM, prAdurbhavati naangkrH| karmabIje tathA dagdhe, na rohati bhavAGkuraH " // iti|| iti bravImi-iti-idaM, bravImi yathAzrutaM bhagavanmukhAt tathA kathayAmItyarthaH |suu013|| // tRtIyAdhyayanasya caturthoMdezaH samAptaH // 3-4 // " tRtIye'dhyayane suptajAgarUkau ca varNitau / suptaduHkha munitve ca, kAraNaM krodhavarjanam " // 1 // iti // // itizrI vizvavikhyAta-jagaballabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalitalalitakalApA''lApaka-pravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmApaka-vAdimAnamardaka-zAhUchatrapati-kolhApurarAjapradatta-"jainazAstrAcArya"-padabhUSita-kolhApurarAjaguru-bAlabrahmacAri-jainAcArya--jainadharmadivAkara--pUjya-zrI ghAsIlAla-tiviracitAyAm AcArAGgamatrasyAcAracintA___maNiTIkAyAM zItoSNIyAkhyaM tRtIyamadhyayanaM saMpUrNam / / 3 // haiN| kyoM ki unake karmarUpI bIja jala cukA hai, kahA bhI hai "dagdhe bIje yathA'tyantaM, prAdurbhavati naangkrH| ___ karmabIje tathA dagdhe, na rohati bhavAGkuraH // 1 // " iti / jisa prakAra bIjake naSTa honepara aGkura utpanna nahIM hotA hai usI prakAra karmarUpI bIjake vinAza hone para saMsArarUpI aGkura utpanna nahIM hotA hai| 'tti be mi' iti bravImi' isa prakAra maiM kahatA hU~, arthAtbhagavAnake mukhase maine jaisA sunA hai vaisA hI tumase kahatA huuN||suu013|| tIsare adhyayana kA cothA uddeza samApta // 3-4 // isa tRtIya adhyayanake cAra uddezoMmeM yathAkramase isa prakAra viSaya varNita hue haiN| kAraNa ke tene kamarUpI bIja baLI gayela che, kahyuM paNa che- __"dagdhe bIje yathA'jyantaM, prAdurbhavati naangkurH| ___ karmabIje tathA dagdhe, na rohati bhavAGkuraH " // 1 / / / jevI rIte bIjAne nAza thavAthI aMkura utpanna thatAM nathI te prakAre karma rUpI bIjane vinAza thavAthI saMsArarUpI aMkura utpanna thato nathI. tti bemi' iti bravImi- 2 // prAraM huI chu. arthAta bhagavAnanA mukhathI meM jevuM sAMbhaLyuM che tevuM ja huM tamane kahuM chuM. meM sU0 13. trIjA adhyayanane ceAthe uddeza samApta che 3-4 5 A trIjA adhyayananA cAra uddezomAM yathAkramathI A prakAre viSaya vaNita yeta cha zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zItoSNIya-adhya0 3. u. 4 (1) prathama uddezameM bhAvasupta saMyamiyoMke doSa aura saMyamameM jAgarUka saMyamiyoM ke guNa prakaTa kiye hai| (2) dvitIya uddezameM bhAvanidrAvAle saMyamiyoMko aneka duHkhoMkA anubhava karanA par3atA hai, yaha viSaya varNita kiyA gayA hai / ___(3) tRtIya uddezameM saMyamAcaraNake vinA kevala duHkhoMke sahanamAtra se koI sAdhu nahIM kahalA sakatA, yaha viSaya pratipAdita kiyA hai| (4) caturtha uddezameM chardita-vAnta-annake samAna kaSAya tyAgane yogya haiM, pApakarma pariharaNIya haiM, tathA padArthoM ke svarUpako jAnanevAle saMyamIke liye saMyama ArAdhanIya hai, ityAdi samasta viSaya prakaTa kiyA gayA hai // // 1 // // yaha AcArAGgasUtrake zItoSNIyanAmaka tRtIya adhyayanakA hindI-bhASAnuvAda samApta // 3 // (1) prathama udezamAM bhAvasuma saMyamionA deSa ane jAgarUka saMyamienA guNa prakaTa karela che. (2) bIjA uddezamAM bhAvanidrAvALA saMyamione aneka duHkhane anubhava kare paDe che. e viSaya varNita karela che. (3) trIjA udezamAM saMyamAcaraNa vinA kevaLa dukhonA sahana mAtrathI kaI sAdhu kahevAtA nathI. e viSaya pratipAdita karela che. (4) yAthA uddezamA chahita-pAnta anna samAna 4Aya tyAgavAyogya cha. pApakarma pariharaNIya che. tathA padArthonA svarUpane jANavAvALA saMyamI mATe saMyama ArAdhanIya che. ItyAdi samasta viSaya pragaTa karela che A AcArAMgasUtranA zISNuya nAmanA trIjA adhyayanane gujarAtI-bhASAnuvAda samApta . 3 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / athAcArAGgasUtrasya samyaktvanAmakaM caturthamadhyayanam / nirupAdhikaM saMyamAnuSThAnaM munitvasya mokSasya ca kAraNamiti mAguktAdhyayanatrayeNa pratipAdita, taddhi samyaktvamantareNa na saMbhavatItyataH samyaktvAkhyaM caturthamadhyayanaM kathayati / samyaktvapratibodhakatvAdidamadhyayanamapi samyaktvamucyate / yathA catuHzAlamadhyagataH pradIpaH zAlAcatuSTayaM pradyotayati, tadvadidaM madhyagatamadhyayanaM sarvAdhyayanasthamAcAramavabhAsayati / prasaGgatastAvat samyaktvaM nirUpyate samaJcati jJAnAdiguNaM prAmotIti samyag-jIvastasya bhAvaH samyaktvam / tacca tattvArthazraddhAnam , tattvArtheSu sarvajJavItarAgopadiSTatayA pAramArthikeSu jIvAjIvAdipadArtheSu zraddhAnaM rucirbhipriitiH| uktaJca / AcArAgasUtrakA samyaktvanAmaka caturtha adhyyn| upAdhirahita saMyamakA ArAdhana, munipanekA aura mokSakA kAraNa hotA hai, yaha bAta yadyapi pahile kahe gaye tIna adhyayanoM meM acchI taraha se prakaTa kI jA cukI hai| parantu vaha saMyamArAdhana samyaktvake vinA nahIM ho sakatA hai| isaliye samyaktva nAmakA cauthA adhyayana kahA jAtA hai| jaise Amane-sAmaneke cAra makAnoM ke cauka meM rakhA huA dIpaka una cAroM hI makAnoM ko prakAzita karanevAlA hotA hai, ThIka isI tarahase saba adhyayanoM ke madhya meM rahA huA yaha adhyayana bhI samasta adhyayanoM ke AcAra kA prakAzaka hai| isaliye prakaraNavaza usIkA nirUpaNa kiyA jAtA hai| ___ jJAnAdika guNoM ko jo prApta karatA hai usakA nAma samyak hai| isa apekSA se vaha samyak jIvasvarUpa hai| usakA jo bhAva use samyaktva AcArAMgasUtranuM samyaktvanAmanuM cothuM adhyayana. upAdhirahita saMyamanuM ArAdhana munipaNAnuM tathA mokSanuM kAraNa thAya che, A viSaya pahelAM traNa adhyayanamAM spaSTa rIte prakAzita karavAmAM Avela che paNa A saMyamArAdhana samyaktva vinA banI zakatuM nathI. mATe samyaktva nAmanuM thuiM adhyayana kahevAmAM Ave che. jevI rIte cAra makAnanA cokamAM rAkhela eka dIpaka cAre makAnane prakAzita kare che tevI rIte badhA adhyayananA madhyamAM sthita A adhyayana badhA adhyayananA AcAranuM prakAzaka che. A mATe prakaraNa vaza tenuM ja pratipAdana karavAmAM Ave che. jJAnAdika guNane je prApta kare che tenuM nAma samyak che. te apekSAe A samyaka jIvasvarUpa che. ene je bhAva tene samyakRtva kahe che. A samyakRtva tattvArtha zraddhAnarUpa che. sarvajJa vItarAga prabhudvArA bhASita hovAthI pAramArthika satya zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva-adhya0 4. u. 1 501 "jinoktatattveSu ruciH, zuddhA smyktvmucyte|" iti / jinoktatattveSu jIvAjIvAdipadArtheSu yA zuddhA ajJAnasaMzayaviparyayanirAkaraNena nirmalA ruciH zraddhAnaM sA samyaktvamucyate / kahate haiM / vaha samyaktva tattvArthazraddhAnarUpa hai| sarvajJa vItarAga prabhuke dvArA kahe hue honese pAramArthika-satyasvarUpa jIva ajIvAdika padArthoM meM jo zraddhA-ruci-prIti hai usIkA nAma tattvArthazraddhAna hai| kahA bhI hai "jinoktatattveSu ruciH, zuddhA samyaktvamucyate" iti / arthAt-jinendra bhagavAn dvArA kahe gaye tattvoM meM jo nirdoSa ruci-prIti hai, usIkA nAma samyaktva hai| vizeSArtha:-sarvajJa, vItarAga aura hitopadezI prabhuke dvArA pratipAdita kiye gaye jo jIva-ajIva Adi nau padArtha haiM, ve yahAM para 'tatva'zabdavAcya haiN| 'tatva' zabda kA artha pAramArthika-vAstavika hai| 'zraddhAna' zabdakA artha ruci-dRr3ha vizvAsa-AsthA hai / jIva ajIvAdika padArtha prabhudvArA upadiSTa hone se satya-vAstavika haiN| phalitArtha isakA yahI haijIvAdika padArtha vItarAga prabhuke dvArA pratipAdita kiye gaye haiM, isIliye ve yathArtha-satya tattva haiM / unameM jo dRr3ha vizvAsa hai usI kA nAma tattvArthazraddhAna hai / isIkA nAma samyagdarzana hai| svarUpa jIva ajIva Adi padArthomAM je zraddhAna-rUci prIti che enuM nAma tatvArtha-zraddhAna cha. 4yu cha" jinokta tattveSu ruciH, zuddhA samyaktvamucyate " iti / arthAta-jinendra bhagavAna dvArA je ta kahevAyA che emAM je nirdoSa rUci-prIti che enuM nAma samyaktva che. vizeSA -sarvajJa, vItarAga ane hitopadezI prabhudvArA pratipAdita je jIva- ajIva Adi nava padArtha che te ahIMA tattvazadvAca che. tattva-zabdano artha pAramArthi4- 14 cha. shrddhaan-24ne| ma 3thi-vizvAsa-mAsthA che. jIva ajIva Adi padArtha prabhudvArA upadiSTa hovAthI satya-vAstavika che. ene phalitArtha e che ke -jIvAdika padArtha vItarAga prabhudvArA pratipAdita karela che. jethI te yathArtha-satya tattva che, emAM je daDha vizvAsa che tenuM nAma tasvArtha zraddhAna che. enuM ja nAma samyagdarzana che. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 502 AcArAGgasUtre nanu yaducyate - " tattvArthazraddhAnaM samyaktva " - miti; tatra zraddhAnaM tathetipratyayaH, tIrthaMkareNa yathA pratibodhitaM tathaiva vastuto jIvAjIvAdipadArthAnAM svarUpamiti nizcayapUrvikA prItirUpA rucinAmnI mAnasI pariNatiH / iyaM khaltraparyAptakAdyavasthAyAM ruci (prIti) ke sAtha jo zuddha nirdoSa vizeSaNa diyA gayA hai| usakA bhAva yahI hai ki vaha ruci (prIti) ajJAna saMzaya aura viparyaya, ina tIna doSoM se rahita honI cAhiye, taba hI vaha nirdoSa ruci hai| jisameM ina ajJAnAdi kA sadbhAva hai vaha satya ruci nahIM, kintu sadoSa ruci hai / vizeSArtha :- paraspara viruddha aneka koTi ke sparza karanevAle jJAna ko 'saMzaya' kahate haiN| jaise - yaha sthANu hai ki puruSa hai ? / viparIta eka koTikA nizcaya karanevAlA jJAna ' viparyaya ' kahalAtA hai - jaise sIpa ko cAMdI samajhanA / yaha kucha hogA, aise pratibhAsako ajJAna yA anadhyavasAya kahate haiM, jaise mArga calate hue ko tRNasparza vagairaha kA jJAna / ye tIna-ajJAna, saMzaya, viparyaya, rucike dUSaNa haiM / inase rahita ruci hI samyak - yathArtha ruci kahalAtI hai / zaMkA- "tattvArthazraddhAna samyagdarzana hai" aisA jo samyaktvakA lakSaNa kahA gayA hai, vahAM " tathA " isa prakAra ke pratyaya - vizvAsa kA nAma hI zraddhAna hai / arthAt- 'tIrthaGkara prabhune jIvAdika padArthoM kA jisa svarUpase pratipAdana kiyA hai, una jIvAdika padArthoM kA vaisA hI svarUpa hai' isa prakAra rUci (prIti ) nI sAthe je zuddha-niSa vizeSaNa ApavAmAM AvyuM che teno bhAva the che Ge te 3thi (prIti) ajJAna, saMzaya bhane viparyaya, A traNa doSothI rahita hovI joI e. tyAreja te nirdoSa rUci che, jemAM A a jJAnAdinA sadbhAva che te satya rUci nahIM; paNa sadoSa phica che. vizeSAH--paraspara virUddha aneka koTinA (prakAranA) sparza karavAvALA jJAnane saMzaya kahe che, jema-A sthANu che ke purUSa che ?. viparIta eka koTinA nizcaya karavAvALA jJAnane viSaya kahe che, jema--chIpane cAMdI jANavI. A kAMIka haze, AvA pratibhAsane ajJAna agara anadhyavasAya kahe che, jema-mArga para cAlavAvALAne tRNasparza vigerenuM jJAna, yAtrA - ajJAna, saMzaya, viparyaya - 3thinAM iSaNo che. menAthI rahita 3thIna sabhya-yathArtha - 3thI hevAya che. 66 zaMkA- tattvArthaM zraddhAna samyagdana che" evuM je saskRtvanuM lakSaNa kahevAmAM Ave che tyAM tathA AvA prakAranA pratyaya-vizvAsa nuM nAma ja zraddhAna che. arthAt ' tIrthaMkara prabhue jIvAdika padArthone je svarUpe pratipAdana karyAM che. e jIvAdika padyArthInA tevA ja svarUpa che' AvA prakAranI nizcayapUrvaka je zrI AcArAMga sUtra : 2 z' Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva-adhya0 4. u. 1 neSyate, samyaktvaM tu tasyAmapISTaM, SaTpaSTisAgaropamarUpAyAH sAdyaparyavasitakAlarUpAyAzca tasyotkRSTasthiteH pratibodhanAditi kathaM nAgamavirodhaH ? kiMca-tattvArthazraddhAnasya rAgAtmakarucirUpatvena vItarAge tadabhAvAt tatra samyaktvaM kathamupapadyeta?kI nizcayapUrvaka jo prItisvarUpa ruci nAma kI mAnasika pariNati hai vahI tattvArtha-zraddhAna hai / yaha aparyAptAvasthA meM ghaTita nahIM hotI, paraMtu samyaktva to vahAM para bhI mAnA gayA hai| kAraNa ki kucha adhika chAsaTha 66 sAgara evaM sAdi ananta usa samyaktva kI utkRSTa sthiti batalAI gaI hai, taba to Agama se virodha hI aavegaa| __ arthAt-Apa tattvArthazraddhAna samyaktva kA lakSaNa karate haiM / lakSaNa ke doSa-avyApti, ativyApti aura asaMbhava hai |jo lakSaNa apane saMpUrNa lakSya meM nahIM ghaTita hotA; vahAM avyApti doSa hotA hai / jo apane lakSya meM rahate hue alakSya meM bhI rahatA hai, vahAM ativyApti doSa hotA hai| tathA-jisa lakSaNa kA samanvaya lakSya meM nahIM hotA, vahAM asaMbhava doSa hotA hai| yahAM prakRta meM avyApti doSa hogaa| kyoMki zAstrakAroM ne kSAyopazamika samyaktva kI utkRSTa sthiti kucha adhika 66 chAsaTha sAgaropama aura kSAyika samyaktva kI sthiti sAdi aura ananta mAnI hai| kSAyika yA kSAyopazamika samyaktva sahita maraNa karanevAle jIva ke prItisvarU5 rUci nAmanI mAnasika pariNati che te ja tatvArtha zraddhAna che. e aparyAptAvasthAmAM ghaTita nathI thatI. parantu samyakatva te tyAM paNa mAnela che. kAraNa ke 66 chAsaTha sAgara jhAjherI evaM sAdi anaMta, e samyaktvanI utkRSTa sthiti kahelI che tyAre te AgamathI virodha Avaze. arthAt--Apa "tatvArtha zraddhAna samyaktva che. e prakAre samyaktvanuM lakSaNa kaho che. lakSaNanA deSa avyApti, ativyApti ane asaMbhava che. je lakSaNa potAnA samasta lakSyamAM ghaTita nathI hatuM, tyAM AvyApti doSa thAya che. je potAnA lakSyamAM ane alakSyamAM paNa ghaTita thAya che tyAM ativyApti doSa thAya che. ane je lakSaNane samanvaya lakSyamAM hote ja nathI, tyAM asaMbhava doSa thAya che. ahIM prakRtamAM avyArideSa Avaze, kema ke zAstrakAroe lApazamika-samyaktvanI utkRSTa sthiti 66 chAsaTha sAgaropama jhAjherI ane kSAyika-samyaktvanI sthiti sAdI ane anaMta mAnelI che. kSAyika athavA kSApazamika samyaktva sahita maravAvALA jIvane zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 504 AcArAGgasUtre atrocyate-tattvArthazraddhAnaM samyaktvasya kAryam / samyaktvaM tu samyagdarzanAparanAmadheyo mithyAtvakSayopazamAdijanyaH prazamasaMvegAdilakSaNaH zubha aatmprinnaamvishessH| aparyAptAvasthA meM bhI usa 2 samyaktva kA sadbhAva mAnA gayA hai; parantu tattvArthazraddhAna vahAM nahIM mAnA gayA hai| Apa to samyaktva kA lakSaNa tatvArthazraddhAna kahate haiN| tattvArthazraddhAna aparyAsAvasthA ke jIvoM meM nahIM hotA; ataH vahAM samyaktva kA lakSaNa nahIM ghttegaa| lakSya meM lakSaNakA nahIM ghaTanA hI to avyApti hai, so isa lakSaNa meM avyApti doSa anivArya hai| yadi Apa kaheMge ki hama aparyAptAvasthA ke jIvoM meM samyaktva nahIM mAnate to Apako AgamavirodharUpa doSa aayegaa| kyoMki Agama meM aparyAptAvasthA ke jIvoM meM bhI samyaktva mAnA gayA hai| tathA-samyaktva kA yaha lakSaNa rAgAtmakarucirUpa hone se vItarAga avasthA meM ghaTita nahIM hotA / kAraNa ki usa avasthAmeM rAgAtmaka ruci kA sarvathA abhAva hai| aisI paristhitimeM vahAM samyaktva kI utpatti kA nirvAha bhI kaise ho sakegA ? samAdhAna-tattvArthazradvAna, yaha samyaktva kA lakSaNa nahIM hai; kintu usakA kArya hai / samyaktva, jisakA dUsarA nAma samyagdarzana hai, evaM jI mithyAtva ke kSAyopazamikAdika se utpanna hotA hai, tathA jisake lakSaNa prazama, saMvegAdika haiM, vaha AtmA kA zubhapariNAmavizeSa hai| aparyAptAvasthAmAM paNa te te samyaktvano bhAva mAnela che; parantu tattvArdhazraddhAna tyAM mAnavAmAM nathI Avela. Apa to samyaktvanuM lakSaNa tatvArtha zraddhAna kaho che. taravArtha zraddhAna aparyAptAvasthAnA jIvamAM hotuM nathI, mATe tyAM samyaktvanuM lakSaNa ghaTaze nahi. lakSyamAM lakSaNane samanvaya nahi thavAthI ja avyApti thAya che. mATe A lakSaNamAM avyAti-deSa anivArya che. kadAca Apa kaheze ke ame aparyAptAvasthAnA jIvomAM samyaktva nathI mAnatA to Apane AgamavirodharUpa deSa lAgaze, kema ke AgamamAM aparyAptAvasthAnA jImAM paNa samyaktva mAnela che. tathA--samyaktvanuM e lakSaNa rAgAtmaka rUcirUpa hevAthI vItarAga avasthAmAM ghaTita nathI thatuM, kAraNa ke A avasthAmAM rAgAtmaka-rUcine sarvathA abhAva che, AvI paristhitimAM tyAM samyaktvanI utpattine nirvAha paNa kevI rIte thaI zake ? samAdhAna-tatvArtha-zraddhAna e samyaktvanuM lakSaNa nathI, paNa tenuM kArya che, samyakatva jenuM bIjuM nAma samyagdarzana che, ane je mithyAtvanA kSapazamAdikathI utpanna thAya che tathA jenuM lakSaNa prazama, saMvegAdika che te AtmAnuM zubha pariNAmavizeSa che, zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ 505 samyaktva-adhya0 4. u. 1 atra mithyAtvazabdena mithyAtvasaptakaM gRhyate, taccAnantAnubandhikaSAyacatuSTayaM mithyAtvamizrasamyaktvamohanIyatrayaM ceti / iha darzanamohanIyabhedasaptakaM mithyAtvamucyate / yadyapi-anantAnubandhikaSAyacatuSTayaM cAritramohanIyasya bhedastathApi mithyAtvakSayopazamAdyavasare tatpUrva tasya kSaya upazamo vA'vazyaM bhavatIti kRtvA tadapi mithyAtvazabdena vyapadizyate / etaccAgre samyaktvaphalapakaraNe sphuttiibhvissyti| ___yahAM mithyAtva-zabda se mithyAtvasaptaka kA grahaNa kiyA gayA hai| ve ye haiM-anantAnubandhI kaSAya 4 aura mithyAtvamohanIya, mizramohanIya, evaM samyaktvamohanIya ye tIna 3 / ye sAta darzanamohanIya ke bheda mithyAtva kahe jAte haiM / yadyapi anantAnubandhI 4 kaSAya cAritramohanIya ke bheda haiM, to bhI mithyAtvake kSAyopazamAdika ke avasara meM usake pahile unakA kSaya athavA upazama avazya hI ho jAtA hai, isaliye mithyAtva-zabdase una cAroM kA bhI vyapadeza hotA hai / vizeSArtha:-mithyAtva yaha upalakSaNa zabda hai| upalakSaNa kA lakSaNa hai-"svabodhakatve sati svetarabodhakatvam" arthAt-jo svabodhaka hote hue apane se itara kA bhI bodhaka hotA hai vaha upalakSaNa hai| isase sAta prakRtiyoM kA grahaNa hotA hai| ve 7 prakRtiyAM ye haiM:-anantAnubandhI krodha, anantAnubandhImAna, anantAnubandhI mAyA aura anaMtAnubaMdhI lobha, tathA mithyAtvamohanIya, mizramohanIya evaM samyaktvamohanIya / mohanIya karma ke mUla bheda do haiM--eka darzanamohanIya, dUsarA caaritrmohniiy| inameM darzana A ThekANe mithyAtva zabdathI mithyAtvakanuM grahaNa karela che. te e cheanaMtAnubaMdhI kaSAya cAra 4, ane mithyAtva-mehanIya, mizra-mohanIya, ane samyakatva-mohanIya, e traNa 3, e sAta darzana-mohanIyanA bheda mithyAtva kahevAya che. kadAca anaMtAnubaMdhI cAra 4 kaSAya, cAritra-mehanIyanA bheda che te paNa mithyAtvanA kSapazamAdikanA avasaramAM enA pahelAM ene kSaya athavA upazama avazya thaI jAya che, tethI mithyAtva-zabdathI A cAranuM vyapadeza thAya che. vizeSArtha:-mithyAtva 35kSa za6 cha. SsakSanu sakSa cha-svabodhakatve sati svetarabodhakatvam ,mAt-~-21mAgha Dopa chata patAthI oilonal ] bodhaka thAya che teupalakSaNa che. ethI sAta prakRtinuM grahaNa thAya che. e sAta prakRti A che-anaMtAnubaMdhI kodha, anaMtAnubaMdhI mAna, anaMtAnubaMdhI mAyA ane ane tAnubaMdhI lobha, tathA mithyAtva-mohanIya, mizra-mohanIya ane samyaktva-mohanIya. mohanIya karmanA mULa bheDha be che. eka darzana-mohanIya, bIje cAritra-mohanIya. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 506 AcArAgasUtre mohanIya ke tIna bheda haiM-mithyAtva (azuddhAMza) 1, mizra (ardhazuddhAMza)2, aura samyaktva (zuddhAMza) 3 / isa karma ke udaya meM AtmAkA guNa samyagdarzana prakaTa nahIM hotaa| arthAt yaha karma AtmAke samakita guNakA ghAtaka hai / cAritramohanIyake anantAnubaMdhI-krodha, mAna, mAyA aura lobha, apratyAkhyAna-krodha, mAna, mAyA, lobha, pratyAkhyAna-krodha, mAna, mAyA, lobha, saMjvalana-krodha, mAna, mAyA, lobha; evaM nava nokaSAya-hAsya, rati, arati, bhaya, zoka, jugupsA, strIveda, puMveda aura napuMsakaveda, ye 25 pacIsa bheda haiM / yaha karma AtmA ke cAritraguNa kA ghAtaka hotA hai| isake udaya meM na to sarvasaMyama kA hI udaya hotA hai aura na dezasaMyama kA hii| zaGkAkAra kA yahAM para yaha kahanA hai ki samyagdarzana kI utpatti meM darzanamohanIyatraya kA hI kSayopazamAdika kahanA cAhiye; kyoM ki vaha hI isakA pratipakSI karma hai| cAritramohanIya ke bheda anaMtAnubaMdhicatuSTaya kA kSayopazamAdika usake sAtha 2 kyoM khaa| vaha to sirpha AtmA ke cAritraguNa kA hI ghAtaka hai ? / isakA yaha samAdhAna hai kidarzanamohanIya ke kSayopazamAdika ke pahile hI unakA ( kaSAyoM kA) kSayopazamAdi avazya ho jAtA hai, isake binA usakA kSayopazama Adi sabhA zana-monIyana e leha cha-bhithyAtva (azuddhAMza) 1, bhizra (PA zuddhAMta) 2, mana sabhyatva (zuddhAza) 3. A karmanA udayamAM AtmAne guNa-samyagdarzana-pragaTa nathI thatuM. arthAta A karma AtmAnA samakita guNanuM ghAtaka che. cAritramohanIyanA anaMtAnubaMdhI -odha, bhAna bhAyA sane soma; mapratyAdhyAna-dha, mAna, mAyA, solA pratyAdhyAna -jAdha, bhAna, mAyA, dona, saMpatana-dha-bhAna-mAyA-sAla mane nava nAya sya, 2ti, mati, maya, us, zusA, strIveda, dhuMha bhane napuMsa434, ye pacIsa 25 bheda che. A karma AtmAnA cAritraguNanuM ghAtaka che. AnA udayamAM nathI sarvasaMyamane udaya thato ke nathI dezasaMyamane. zaMkAkAranuM ahIMyA e kahevAnuM che ke samyagdarzananI utpattimAM darzanamohanIyatrayanuM kSapazamAdika kahevuM joIe. kAraNa ke te ja enuM pratipakSI karma che. cAritramohanIyanA bheda anaMtAnubaMdhicatuSTayanA AnI sAthe kSapazamAdika kema kahyA? e te phakata AtmAnA cAritraguNanA ghAtaka che? enuM e samAdhAna che kedarzana mehanIyanA kSapazamAdikanA pahelAM ja enuM (kaSAyanuM) kSApasamAdi avazya thaI jAya che, AnA vinA enuM (mehanIyanuM) kSapazama zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva-adhya0 4. u.1 507 uktazca cAvazyakasUtre " se ya sammatte pasatthasammattamohaNijakammANuveyaNopasamakkhayasamutthe pasamasaMvegAiliMge suhe AyapariNAme paNNatte" iti / chAyA-tacca samyaktvaM prazastasamyaktvamohanIyakarmAnuvedanopazamakSayasamutthaH prazamasaMvegAdiliGgaH zubhaH AtmapariNAmaH prajJapta iti / kArye kAraNopacArAt tatvArthazraddhAnamapi samyaktvamucyate / tathA coktaM___"jIvAinavapayatthe, jo jANai tassa hoi sammattaM / bhAveNa saddahate, ayANamANe vi sammattaM " // iti / ho hI nahIM sktaa| isakA khulAsA Age samyaktva ke phalake prakaraNameM acchI taraha se ho jaaygaa| Avazyaka sUtra meM yahI bAta kahI hai " se ya sammatte pasatthasammattamohaNijjakammANuveyaNovasamakkhayasamutthe pasamasaMvegAiliMge suhe AyapariNAme paNNatte" iti / arthAtvaha samyagdarzana prazasta samyaktvamohanIya karma ke anuvedana ke upazama aura kSaya se utpanna hotA hai, tathA prazamasaMvegAdika liGgoM se jAnA jAtA hai, evaM yaha AtmA kA zubha pariNAma kahA gayA hai / tattvArthazraddhAna samyaktvakA kArya hai, yaha Upara kahA jA cukA hai aura samyaktva usakA kAraNa hai| ataH kArya meM kAraNa ke upacAra-Aropa se kArya-tattvArthazraddhAna bhI samyaktvarUpa se kaha diyA jAtA hai| anyatra bhI aisA hI kahA hai-- Adi thaI ja zakatuM nathI. ene khulAso AgaLa samyaktvanA phaLanA prakaraNamAM ghaNuM ja sarala rIte thaI jaze. AvazyasUtramAM A vAta kahI che - " se ya sammatte pasatthasammattamohaNijjakammANuveyaNovasamakkhayasamutthe pasamasaMvegAiliMge suhe AyapariNAme paNNatte " iti / arthA-A samyagdarzana prazasta samyaktva-mehanIya karmanA anuvedananA upazama ane kSayathI utpanna thAya che; tathA prazamasaMvegAdika ligothI jANavAmAM Ave che ane te AtmAnA zubha pariNAma kahevAmAM Ave che. tattvArtha zraddhAna samyaktvanuM kArya che, e upara kahevAmAM Avela che ane samyaktva enuM kAraNa che, ethI kAryamAM kAraNanA upacAra-ArepathI kArya-tatvArtha zraddhAno paNa samyaktva rUpathI kahevAmAM Ave che. bIjI jagyAe ema kahevAmAM Avela che zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 508 AcArAGgasUtre asya ca lakSaNasya manorahiteSu siddhAdiSvapi samanvayo bhavati / yadvA-tattvArthazraddhAnamiti lakSaNaM sarAgasamyaktvasyaiva,ata eva sthAnAGgasUtre proktam" dasavihe sarAgasammattadaMsaNe paNNatte, taM jahA nisagguvaesaruI, ANAI suttabIyaruimeva / abhigamavitthAraruI, kiriyA-saMkheva-dhammaruI " // 1 // iti| evaM cAparyAptakAdau vItarAge ca rucyabhAve'pi na ksstiH| "jIvAinavapayatthe, je jANai tassa hoi sammattaM / __ bhAveNa saddahate, ayANamANe vi sammattaM // " // 1 // arthAt-jIvAdika nava padArtho ko jo jAnatA hai usako samyaktva hotA hai / tathA nahIM jAnane para bhI unakA bhAva se zraddhAna karanevAle ke bhI samyaktva kahA gayA hai / isa kathana se isa lakSaNakA samanvaya manarahita siddhAdikoM meM bhI ho jAtA hai| athavA-" tattvArthazraddhAna" yaha lakSaNa sarAga samyaktva kA hI samajhanA cAhiye, isaliye sthAnAGgasUtrameM " dasavihe " ityAdi dasa prakAra kA sarAga samyagdarzana kahA gayA hai| jaise" dasavihe sarAgasammattadaMsaNe paNNatte, taM jahA nisagguvaesaruI, ANAruI suttabIyaruimeva / abhigamavitthAraruI, kiriyA-saMkheva-dhammaruI " // 1 // sarAgasamyagdarzanake dasa prakAra ye haiM-(1) nisargaruci, (2) upa " jIvAinavapayatthe, je jANai tassa hoi sammattaM / ___ bhAveNa saddahate, ayANamANe vi sammattaM" // 1 // arthA-jIvAdika nava padArthone je jANe che tene samyaktva thAya che. ane na jANavA chatAM paNa bhAvathI tenuM zraddhAna karavAvALAne paNa samyaktva kahevAmAM Avela che. A vAkayathI A lakSaNane samanvaya manarahita siddhAdikemAM paNa thAya che.. athavA-"tatvArtha zraddhAna" e lakSaNa samyakravanuM ja samajavuM joIe; mATe sthAnAMgasUtramAM "dazavihe" ItyAdi daza prakAranA sarAga samyagdarzana kahyA che. jema " dasavihe sarAgasammattadasaNe paNNatte, taM jahAnisagguvaesaruI, ANAraI sutta-vIya-ruimeva / abhigama-vitthAraruI, kiriyA-saMkheva-dhammaruI " // 1 // iti / sraa|| sabhyazananA 42 5412 // che--(1) nisAthi, (2) 75 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva-adhya0 4. u. 1 509 vastutastu-idaM samyaktvalakSaNaM na tatsvarUpaM, kiMtu talliGgaM tadvayaJjakamiti yaavt| vyaGgyabhUtaM samyaktvaM hi mithyAtvakSayopazamAdijanyaM zuddhAtmapariNAmarUpaM paramArthato'nAkhyeyaM svAnubhavagamyameva / yathA vahivyajakasya dhUmasyAsadbhAve'pi saMtaptAyogolake vahirasti, tathA tattvAbhirucyabhAve'pi AtmapariNAmarUpasamyaktvamastyeva / ata evottarAdhyayanamUtre moktam / dezaruci, (3) AjJAruci, (4) sUtraruci, (5) bIjaruci, (6) abhigama ruci, (7) vistAraruci, (8) kriyAruci, (9) saMkSeparuci, 10 dhrmruci|| isa apekSAse aparyApta avasthA evaM vItarAgadazA meM rAgAtmaka rucikA abhAva hone para bhI usake sadbhAva meM kisI bhI prakArakI kSati nahIM aatii| yathArtha meM to yaha samyaktva kA lakSaNa-samyaktva kA svarUpa-nahIM hai| kintu usakA vyaJjaka eka liGga hai / jo liGga hotA hai vaha apane liGgI kA bodhaka yA vyaJjaka huA karatA hai| mithyAtvake kSayopazamAdika se utpanna honevAlA, tathA zuddha AtmapariNAmasvarUpa vaha samyaktva to vAstavameM anAkhyeya-vacanake agocara hI hai| jaise-agnikA abhivyaJjaka dhUma huA karatA hai, parantu tapta ayogolaka (lohe ke piNDa) meM usake abhAva meM bhI agnikA sadbhAva rahatA hai| usI taraha se tattvArthazraTTAna ke abhAva meM bhI AtmapariNAmasvarUpa samyaktvakA sadbhAva siddhAdikoM meM rahatA hI hai / isaliye uttarAdhyayana sUtra (adhya0 28) meM kahA haiheza3thi, (3) mAjJA3thi, (4) sUtra3thi, (5) 43thi, (6) manigama3thi, (7) vistA23Aye, (8) yA3ya, (6) sa53thi, (10) dhamathi . A apekSAthI aparyApta avasthA temaja vItarAga dazAmAM rAgAtmaka rUcine abhAva hovA chatAM paNa tenA bhAvamAM koI paNa prakAre kSati AvatI nathI. yathArthamAM te A samyaktvanuM lakSaNa-samyaktvanuM svarUpa-nathI, paNa tenuM vyaMjaka eka liMga che. je liMga thAya che te pitAnA liMgInA bodhaka agara vyaMjaka thayA kare che. mithyAtvanA kSapazamAdikathI utpanna thavAvAlA, tathA zuddha AtmapariNAmasvarUpa e samyaktva te vAstavamAM anAkheya-vacananuM agocara che, jemAM agnine abhivyaMjaka dhUma thayA kare che, paraMtu tapta agelaka (lohanA piMDa)mAM enA abhAvamAM paNa agnine saddabhAva rahe che. evI rIte tatvArthazraddhAnanA abhAvamAM paNa AtmapariNAmasvarUpa samyatvane sadbhAva siddhAdikamAM paNa rahe che. tethI uttarAdhyayana sUtra adhya. 28 mAM kahyuM che- zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 510 AcArAgasUtre " nANaM ca daMsaNaM ceva, carittaM ca tavo thaa| vIriyaM uvaogo ya, eyaM jIvassa lakkhaNaM " // 1 // iti / atra jJAnAdikaM jIvasvarUpavyaJjakarUpaM jIvalakSaNamuktaM, tena jJAnAdInAmanabhivyaktAvapi pRthivyAdiSu jIvasadbhAvaH / zuddhAtmapariNAmarUpaM samyaktvaM nAnyapamANaviSayastasmAt svAnubhavagamyameveti nirNIyate / etaccAtrApi pazcamAdhyayane zuddhAtmasvarUpaM pratibodhatayA bhagavatA vakSyate " nANaM ca daMsaNaM ceva, carittaM ca tavo thaa| vIriyaM uvaogo ya, eyaM jIvassa lakkhaNaM // 1 // " iti| jJAna, darzana, cAritra, tapa tathA vIrya evaM upayoga, ye jIvake lakSaNa haiN| isa gAthA meM jJAnAdikoM ko jIvasvarUpAdivyaJjaka jIvalakSaNa kahA hai, isase pRthivyAdika ekendriya jIvoM meM jJAnAdikakI spaSTataH abhivyakti-prakaTatA nahIM pratIta hone para bhI vahAM para jIvatvakA sadbhAva siddha hotA hai / samyaktva jo zuddha AtmapariNAmasvarUpa hai aura jise anAkhyeya-vacanaagocara-kahA gayA hai usakA kAraNa yahI hai ki vaha anya kisI bhI pramANa kA viSaya nahIM hotA hai| isIliye to vaha svAnubhavagamya kahA jAtA hai / yahI bAta Age isI zAstrake pazcamAdhyayana meM zuddha AtmasvarUpakA kathana karate samaya bhagavAna svayaM kaheMge / jaise " nANaM ca dasaNaM ceva, caritaM ca tavo tahA / / vIriyaM uvaogo ya, evaM jIvassa lakkhaNaM " ||1||ti. jJAna, darzana, cAritra, tapa tathA vIrya ane upaga e jIvanA lakSaNa che. A gALAmAM jJAnAdine jIvasvarUpAbhivyaMjaka jIvalakSaNa kahe che. ethI pRthivI Adi ekendriya jemAM jJAnAdikanI spaSTataH abhivyakti pragaTa jovAmAM AvatI nathI te paNa A ThekANe jIvane sadbhAva siddha thAya che. samyaktva je zuddha AtmapariNAmasvarUpa che ane jene anAgyeya-vacanaagocara kahyuM che, enuM kAraNa e che ke te bIjA keI pramANane viSaya banatuM nathI, tethI te te svAnubhavagamya kahevAya che. A vAta AgaLa A zAstranA pAMcamA adhyayanamAM zuddha AtmasvarUpanuM kathana karatI vakhate bhagavAna svayaM kaheze. jema- zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva-adhya0 4. u.1 " savve sarA NiyaTRti takA jattha Na vijjai, maI tattha Na gAhiA" ityaadi| chAyA-"sarve svarA nivartante, to yatra na vidyate, matistatra na grAhitA" ityaadi| svAnubhavaviSayatve'pi samyaktvasyekSukSIrAdirasamAdhuryavizeSANAmiva vAgviSayatvA'bhAvAdanAkhyeyatvam / tathA coktam " ikSukSIraguDAdInAM mAdhuryasyAntaraM mahat / tathApi na tadAkhyAtuM sarasvatyApi pAryate" // 2 // "savve sarANiyati takA jattha Na vijjai,maI tattha Na gAhiA" ityaadi| samasta kharoMkI vahAM para nivRtti hotI hai, tarka bhI vahAM praveza nahIM kara sakatA hai, evaM buddhi ke bhI vaha agamya hai / ityaadi| zuddha samyaktva ko jo vacanAtIta evaM khAnubhavagamya kahA hai vaha isa prakAra se-jaise-ikSu-(gannA) aura dugdhAdikakI madhuratA upabhoktA ke hI anubhavagamya hotI hai| usase yadi koi yaha pUche ki gannA kaisA mIThA hai ? dUdha kI madhuratA kaisI hai ?, to vaha isa bAtako bacana se nahIM kaha sakatA, vaha to unakI madhuratA apane nijI anubhava se hI jAnatA hai / yahI bAta anyatra bhI kahI hai| "ikSu-kSIra-gur3AdInAM, mAdhuryasyAntaraM mahat / tathApi na tadAkhyAtuM, sarasvatyApi paaryte"||1|| yadyapi gannA, dUdha aura guDa Adi miSTa padArthoM kI madhuratA meM bahuta hI antara hai, to bhI unake usa antara ko sarakhatI bhI nahIM kaha sakatI // 1 // " savve sarA NiyaTRti takkA jattha Na vijjii| maI tattha Na gAhiyA" tyA. samasta svarenI jyAM nivRtti thaI jAya che, tyAM tarka paNa praveza karI zakatuM nathI. tema ja buddhithI paNa te agamya che. ItyAdi. zuddha samyakRtvane je vacanAtIta ane svAnubhavagamya kahela che te A prakAre ke jevI rIte Izna (zeraDI) ane dugdhAdikanI madhuratA upabhoktAthI anubhavagamya hoya che. kadAca ke tene pUche ke zeraDI kevI mIThI che? dUdhanI madhuratA kevI che ?, te te A vAtane vacanathI kahI zakaze nahi. te te tenI madhuratAne pitAnA nija anubhavathI ja jANe che. A vAta bIjI jagyAe paNa kahevAmAM AvI che-- " ikSu-kSIra-guDAdInAM, mAdhuryasyAntaraM mahat / tathApi na tadAkhyAtuM, sarasvatyApi pAryate // 1||"chti / jo ke, zeraDI, dUdha ane gALa Adi miSTa padArthonI madhuratAmAM ghaNuM ja bheda che te paNa e bhedane sarasvatI paNa kahI zakatI nathI. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre samyaktvabhedaH-samyaktvaM dravyabhAvabhedAd dvividham / tatra dravyataH samyaktvaM vizodhitA mithyAtvapudgalA eva / vizodhitA hi mithyAtvapudgalA atisvacchasUkSmavastramiva dRSTeradhyavasAyAtmakasya samyaktvasyA''varakA na bhavanti, tasmAt tatra smyktyopcaarH| bhAvatastu-mithyAtvakSayopazamAdijanyaH zubha aatmprinnaamvishessH| samyaktvake bhedasamyaktva do prakAra kA hai-(1) dravya-samyaktva, (2) bhAva-samyaktva mithyAtva prakRti ke jo vizuddha pudgala haiM ve dravyasamyaktva hai| ye vizuddha mithyAtva ke pudgala, jisa taraha sUkSma vastra dRSTikA rodhaka nahIM hotA usI taraha adhyavasAyasvarUpa samyaktva ke pratibandhaka nahIM hote| arthAt jaise sUkSmavastra dRSTikA pratibandhaka nahIM hotA, ThIka isI prakAra se vaha mithyAtva kA zuddha puMja samyakadarzanarUpa dRSTikA rodhaka nahIM hotaa| isa kAraNa use upacAra se samyaktva kahA gayA hai| mithyAtva karma ke kSayopazamAdika utpanna huA AtmAkA zubha pariNAma bhAvasamyaktva hai / anya prakAra se bhI samyaktva do prakAra kA hai-(1) naizcayika-samyaktva, (2) vyAvahArika-samyaktva / eka paudgalika-samyaktva, dUsarA apaudgalika-samyaktva / eka naisargika aura dUsarA Adhigamika smyktv| sakhyatvanA bheda- sabhyatva meM prApnu cha. (1) dravya-sabhyatva (2) mA-sabhyatva, mithyAtva prakRtinA je vizuddha pudgala che te dravya-samyaktva che. jevI rIte sUkSma vastra daSTinuM redhaka nathI thatuM tevI rIte e vizuddha mithyAtvanA pudgala adhyavasAyasvarUpa samyaktvanAM pratibandhaka nathI thatAM. arthAt -jevI rIte sUkSma vastra daSTinuM pratibaMdhaka nathI thatuM, ThIka A prakArathI te mithyAtvanA vizuddha pudgala peja samyagda narUpa daSTinAM redhaka nathI thatAM. A kAraNe tene upacArathI samyaktva kahevAmAM Ave che. mithyAtva karmanA kSayapasamAdikathI utpanna thayelA AtmAnA zubha pariNAma bhAva-samyaktva che. bIjA prakAre paNa samyatve be prakAranA che (1) naiRRyikasbhytv (2) vyA1724-sabhyatva, ye pauDyAla sabhyatva, bhAnu sapoiti4-sabhyatva, me ni bhane mInu madhigama-sabhyatva zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva - adhya0 4. u. 1 513 prakArAntarairapi samyaktvaM dvividham, yathA-naizvayika- vyAvahArika bhedAd dvividham, paugalikApaugalika bhedAd dvividham, naisargikAdhigamikabhedAd dvividhamiti / tatra mithyAsvakSayopazamAdijanyaM zuddhAtmapariNAmavizeSarUpaM naizvayikaM samyaktvam / vyAvahArikaM tu kudevakugurukudharmaparityAgapUrvakaM nizcitarUpeNa sudevasugurumudharmasvIkaraNaM rucirUpaM tattvArthazraddhAnAdikamapi / tathA - apanI mithyAtvasvabhAvasamyaktvapuJjagatapudgala vedanasamutthaM kSAyopazamikaM vedakaM ca paugalikaM samyaktvam / apaudgalikaM tu pudgalavedanavarjitaM kevalajIvapariNAmarUpaM kSAyikamaupazamikaM ca / naisargikamAdhigamikaM ca samyaktvaM prathamAdhyayane tRtIyodeze prAgeva varNitam / 1 bhAva- samyaktva kA jo lakSaNa kahA hai vahI naizcayika - samyaktva kA svarUpa hai / arthAt mithyAtvakarma ke kSayopazamAdika se utpanna huA AtmA kA zubha adhyavasAyavizeSa hI naizcayika - samyaktva hai / kudeva, kuguru aura kudharma kA parihAra - tyAga-pUrvaka nizcitarUpa se sudeva, suguru aura sudharma kA svIkAra karanA, tathA rucirUpa se tattvArtha kA zraddhAna karanA Adi vyavahAra - samyaktva hai| isI prakAra mithyAtva svabhAva jisa se dUra ho cukA hai aisA jo samyaktvaprakRti kA puMja hai usake bhItara rahe hue puloM ke vedanase utpanna huA jo kSAyopazamikasamyaktva evaM vedakasamyaktva hai vaha paugalika - samyuktva hai / usa pudgala ke vedana se rahita kevala jIva ke pariNAmasvarUpa jo kSAyika - samyaktva aura aupazamika samyaktva hai, vaha apaugalika - samyaktva hai / naisargika aura Adhigamika samyaktvakA varNana prathama adhyayana ke tIsare uddeza meM kiyA jA cukA hai / bhAva-samyaktvanuM je lakSaNa kahyuM che te naiRRyika-samyaktvanuM svarUpa che. arthAt mithyAtva kanA kSayApazamArdikathI utpanna thayela AtmAnu zubha adhyavasAyavizeSa ja naiAyika--samyaktva che. kudeva, kuzurU ane kudharmanA parihAra- tyAga--pUrvaka nizcitarUpathI sudeva, sugurU ane sudharmanA svIkAra karavA, tathA rUcirUpathI tattvAnuM zraddhAna karavuM Adi vyavahAra-samyaktva che. A prakAre mithyAtva svabhAva jenAthI dUra thai gayela che evA je samyaktva prakRtinA puMja che enI aMdara rahelA pudgalonA vedanathI utpanna thayelA je kSAyeApazamika-samyaktva temaja vedakasamyaktva che te paudgalika samyaktva che. e pudgalanA vedanathI rahita kevala jIvanA pariNAmasvarUpa je kSAyika-samyaktva ane opazamika-samyaktva che A apaudgalika samyaktva che. nisarga ane adhigama samyaktvanuM varNana prathama adhyayananA trIjA uddezamAM karavAmAM Avela che. 65 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre prakArAntareNa samyaktvaM dazadhA, tadyathA - (1) aupazamika - (2) kSAyika - ( 3) kSAyopazamika - (4) sAsvAdana - (5) vedakabhedAt paJcavidham / tatra pratyekaM naisargikAdhigamikabhedAd dvaividhye dazavidhatvaM bhavati / 514 (1) anantAnubandhikapAya catuSTayopazamAnantaraM mithyAtva - mizra - samyaktva - mohanIyakarmaNAM sarvathopazamAjjAto jIvasya tattvarucirUpaH zubhapariNAmaH aupazamikaM samyaktvam / etaccopazamazreNipratipannasya jIvasya bhavati / I (2) teSAM sarvathA kSayeNa nirvRttaM jIvasya zubhapariNAmarUpaM kSAyikaM samyaktvam / (3) kSAyopazamikaM samyaktvaM procyate-anantAnubandhikapAyacatuSTaya anya prakAra se samyaktva daza prakAra kA bhI kahA gayA hai, jaise(1) aupazamika, (2) kSAyika, (3) kSAyopazamika, (4) sAsvAdana, aura (5) vedaka | ye pAMcoM hI nisarga aura adhigama ke bheda se do do prakAra ke hote haiM, isa prakAra samyaktva ke daza bheda ho jAte haiN| (1) anantAnubandhI krodha, mAna, mAyA aura lobha, ina cAra kaSAyoM ke upazama (sattA meM sthita rahane ) ke bAda mithyAtvamohanIya, mizramohanIya evaM samyaktvamohanIya karma ke sarvathA upazama se utpanna huA jo tattvarUcirUpa jIvakA zubha pariNAmavizeSa hai vaha aupazamikasamyaktva hai / yaha samyaktva upazama zreNivAle jIva ke hotA hai 1 / (2) anantAnubandhI Adi (7) sAta prakRtiyoM ke sarvathA kSaya se jo jIva ko zubha pariNAma utpanna hotA hai vaha kSAyika samyaktva hai 2 / (3) kSAyopazamika - samyaktva kA lakSaNa isa prakAra hai -- bIjA prakAre samyakRtva daza prakAranA paNa kahevAmAM Ave che. jema(1) saupazabhiGa, (2) kSAyi, (3) kSAyopazabhiGa, (4) sAsvAdana, bhane (4) vedaka. e pAMce nisarga ane adhigamanA bhedyathI e be prakAranA che. e rIte samyaktvanA deza bheda thaI jAya che. (1) anantAnubandhI krAya mAna mAyA ane lAbha, e cAra kaSAyeAnA upazama ( sattAmAM sthita rahevu' ) pachI mithyAtva mohanIya, mizramohanIya ane samya kRtva mohanIya karmonA sathA upazamathI utpanna thayelAM je tattvarUcirUpa jIvanA zubha piraNAmavazeSa che te aupamika-samyaktva che. A samyaktva upazama zreNIvALA jIvane thAya che (1). (2) anaMtAnubaMdhI Adi cha sAta prakRtiyAnA sathA kSayathI je jIvane zubha pariNAma utpanna thAya che te kSAyika-samyaktva che (2). (3) kSAyopazabhi sabhyatvanA sakSaNu A aAre cheH zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva-adhya0 4. u. 1 kSayAntaraM mithyAtvamohanIyakarmaNAM kSayopazamAt samyaktvamohanIyakarmaNAmudayAca saMjAta AtmapariNAmaH kSAyopazamikasamyaktvam / tatredamavagantavyam-yadudIrNamudayamAgataM mithyAtvamohanIyaM karma, taddhi vipAkodayena veditatvAt kSayaM prAptam , yacca zeSasattAyAmanuditaM vartate, tadupazAntam / upazAntaM nAma-anudayAvasthApanam / tatra-mithyAtvamizrapuJjAvAzrityAnudayAvasthApannaM samyaktvapuJjamAzritya tu adhikAMzatayA udIrNAvasthApannam / tadevamuditasya mithyAtvasya kSayeNAnuditasya copazamena samyatvakarmapudgalAnAM kiyatAzcidvedanena ca nivRttaM niSpannaM kSAyopazamikaM smyktvmucyte| ___ anantAnubandhI cAra kaSAyoM ke kSaya ke anantara, mithyAtvamohanIya karma ke kSayopazama se, evaM samyaktvamohanIya karma ke udaya se jo AtmA kA pariNAma utpanna hotA hai vahI kSAyopazamika samyaktva hai, arthAt isa samyaktva meM mithyAtva ke kucha bhAgakA kSaya ho jAtA hai aura kucha bhAgakA upazama rahatA hai, vaha isa prakAra se ki-mithyAtvake jo sarvaghAtisparddhaka haiM unakA to udayabhAvI kSaya (udaya meM Aye hue sarvaghAtisparddhakoM kA vinA phala diye hI khira jAnA ) ho jAtA hai, evaM unhIM ke AgAmI kAlameM udaya AnevAle niSekoM (karma pudgaloMke racanAvizeSoM) kA sadavasthArUpa upazama rahatA hai, aura samyaktva prakRti jo dezaghAtI hai usakA yahAM para udaya rahatA hai, ataH yahAM para mithyAtvamohanIya karma kA jitanA bhI aMza udaya meM AyA hai, vaha to vipAkarUpa udaya se veda liyA gayA hai, isaliye utane bhAga kA to kSaya ho cukA hai, evaM jo avaziSTa avedita bhAga hai ki jo abhI taka anaMtAnubaMdhI cAra kaSAnA kSayanA anantara mithyAtva-mohanIya karmanA kSapazamathI ane samyaktva-mohanIya karmanA udayathI je AtmAne pariNAma-bhAvautpanna thAya che te kSAyopathamika-samyaktva che. arthAt A samyaktvamAM mithyAtvanA keI bhAgane kSaya thaI jAya che ane keI bhAgane upazama rahe che. te e prakArathI ke mithyAtvanA je sarvaghAtI spaddhaka che tene te udaya-bhAvI kSaya (udayAgata sarvaghAti paddhakonuM phaLa ApyA vinA tuTI javuM) thaI jAya che ane enA AgAmI kALamAM udaya AvavAvALA niko (karma pudgalenA racanA vizeSa) ne sadavasthArUpa upazama rahe che ane samyaktvaprakRti je dezaghAtI che ene AMhI udaya rahe che, eTale ahIMyA mithyAtvamehanIya karmane eTale paNa aMza udayamAM Avyo che te vipAkarUpa udayathI vedavAmAM Avela che jethI eTalA bhAgane te kSaya thaI gayela che. ane je avaziSTa avedita bhAga che zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre AtmapariNAmarUpasya samyaktvasyAnAvarakatvAdayaM vizodhitapudgalapujo'pyupacArataH samyaktvamucyate / samyaktvapudgalavedanasamudbhUtatvAdidaM samyaktvaM paudgalikam / udaya meM nahIM AyA hai-sirpha sattA meM hI baiThA huA hai, basa isIkA nAma sadavasthArUpa upazama hai, isIko anudita anudaya avasthA bhI kahate haiN| yahAM para jo mithyAtva kI anudayAvasthA kahI gaI hai vaha mithyAtvake kucha bhAga kI tathA mizrapuMjakI apekSA ko lekara hI kahI gaI hai, kyoMki inakA yahAM para udaya nahIM hai tathA samyaktvaprakRtikA hI kitaneka aMza se udaya hai| isaprakAra udita mithyAtva ke kSaya se aura anudita usI mithyAtva ke upazama se aura kitaneka samyaktva-karmake pudgaloM ke vedana honese yaha kSAyopazamika samyaktva utpanna hotA hai| isa prakAra se kSAyopazamika samyaktva kA lakSaNa sughaTita ho jAtA hai| __ yaha samyaktva AtmapariNAmarUpa samyaktva kA anAvAraka-AvaraNa karanevAlA nahIM hone se upacAra se samyaktva kahA gayA hai, kyoM ki isa samyaktvameM vizodhitapudgalapuMja kA-samyaktva-prakRtikA udaya hai aura usIke udayarUpa vedana se yaha samyaktva huA hai, isaliye pudgalajanita hone se yaha paudgalika hai| isa paudgalika kArya kA jo samyaktva kahA gayA hai vaha isI hetu se ki vaha AtmapariNAmarUpa jo samyaktva hai usakA AvaraNa nahIM karatA hai| je haju sudhI udayamAM Avela nathI phakta sattAmAM ja beThela che, basa enuM nAma sadavasthArUpa upazama che, ene anudita-anudaya avasthA paNa kahe che. ahIMyA je mithyAtvanI anudayAvasthA kahevAI che te mithyAtvanA kaI bhAganI ane mizra puMjanI apekSAe kahevAI che. kAraNa ke ene A jagyAe udaya nathI, tathA samyaktvaprakRtine cheDA bhAge udaya che. A prakAre udita mithyAtvanA kSayathI, ane anudita eja mithyAtvanA upazamathI ane keTalAMka samyaktvakarmanA pagalonA vedana hovAthI A kSAyopazamika samyaktva utpanna thAya che. A prakArathI kSAyopathamika samyaktvanA lakSaNa sughaTita thaI jAya che. A samyaktva Atma-pariNAmarUpa samyakatvanA anAvAraka-AvaraNa karavAM vALAM nahi-hovAthI upacArathI samyakRtva kahevAmAM Avela che, kAraNa ke A samyakatvamAM vidhitayugalapuMjane-samyaktva prakRtine udaya che ane enA udayarUpa vedanathI e samyaktva thayela che, mATe pudgalajanya hovAthI A paugalika che, ane A paugalika kAryane je samyaktva kahela che te A hetuthI ke te AtmapariNAmarUpa je samyaktva che enuM AvaraNa nathI karatuM. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva-adhya0 4. u. 1 nanu kSAyopazamikasamyaktvasyaupazamikasamyaktvAtko bhedaH ? iti ceducyatekSAyopazamike mithyAtvadalikavedanaM vipAkato nAsti, pradezatastu vidyate / aupazamike tu pradezato'pi nAstIti vizeSa iti|| __(4) atha sAsvAdanaM samyaktvamucyate-AsvAdanena=samyaktvarasAsvAdanena saha vartata iti sAsvAdanam / yathA-kSIrAnnaM bhuktvA tadviSaye cittavikAreNa yadi kazcit tadvamati, tadA'sau vamanakAle kSIrAnnarasamAsvAdayati, tathA mithyAtvodaye zaMkA--kSAyopazamika-samyaktva meM aura aupazamika-samyaktva meM kyA bheda hai? zaMkAkArakA abhiprAya yahAM para itanA hI hai ki jaise kSAyopazamika-samyaktva meM mithyAtvakA udaya nahIM hai, usI prakAra se upazamasamyaktva meM bhI nahIM hai; phira ina donoM meM antara kyA hai?|| uttara--ina donoM meM antara hai aura vaha isa prakAra se hai ki kSAyopazamika samyaktva meM mithyAtvake daliyoM kA vedana yadyapi vipAkarUpa se nahIM hai parantu pradezodaya se unakA vedana vahAM para hai hii| aupazamika samyaktva meM to donoM rUpa se hI unakA vedana nahIM hai 3 / (4) aba sAsvAdanasamyaktva kA svarUpa kahate haiM-- 'saha-AsvAdanena vartate iti sAsvAdanam ' arthAt jo samyaktvarUpa rasake AsvAdana se sahita ho usakA nAma sAsvAdanasamyaktva hai| jaise koI vyakti khIra khAkara pazcAt citta meM tadviSayaka vikAra honepara vamana karatA hai usa samaya meM bhI vaha usake rasAsvAdakA anubhava karatA hai, zaMkA--kSApazamika-samyakRtvamAM ane pathamika-samyakRtvamAM che bheda che? zaMkAkArane abhiprAya A ThekANe e che ke jevI rIte kSApathamika-samyakRtvamAM mithyAtvano udaya nathI tevI ja rIte upazama-samyakatvamAM paNa nathI te pachI e bannemAM bheda zuM che? uttara--e banemAM bheda che ane te A prakAre che-kSApazamika-samyaktvamAM mithyAtvanA dalinuM vedana che, jo ke vipAkarUpathI nathI paraMtu pradezadayathI enuM vedana tyAM che ja. aupazamika-samyaktvamAM te bane rUpathI tenuM vedana che ja nahi. (3) (4) ve sAsvAhana-sabhyatvanu sva35 49 cha: 'saha AsvAdanena vartate iti sAsvAdanam -marthAta 2 sabhyatva352sanA AsvAdanathI sahita che enuM nAma sAsvAdana-samyaktva che, jemake kaI vyakti dudhapAka jamyA pachI cittamAM taviSayaka vikAra thavAthI vamana kare che e samayamAM paNa te enA rasAsvAdane anubhava kare che. A prakAre mithyAtvanA udayathI mithyA zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre sati mithyAtvAbhimukhatayA'nantAnubandhikaSAyodayAdaupazamikasamyaktvopari vyalIkacittasya tatsamyaktvamudramatastadrasAsvAdanaM jaghanyataH samayamAtre, utkarSatazca SaDAvalikAyAM bhavati, tasmAdidaM samyaktvaM sAsvAdanamucyate / asmin samyaktve'nantAnuvandhikaSAyodayasattvenAtmapariNAmanaimalyAbhAvAdavyaktA tattvArthAnabhirucistiSThati, mithyAtve tu vyaktA, ityeva tyorbhedH| yadvA-idaM sAsAdananAmnA'pi nigadyate / tatra-Ayam=aupazamikasamyaktvalAbhaM sAdayati apanayatItyAsAdanam anantAnubandhikaSAyavedanam / tasmin usI prakAra mithyAtvake udaya honese mithyAtvaprAptike sammukha huA jIva bhI anantAnubandhI kaSAya ke udaya se jaba aupazamika samyaktvake Upara aruci-cittavAlA hokara usakA vamana-tyAga kara detA hai, arthAt -jaba vaha samyaktva usase chUTa jAtA hai, taba usakA AsvAdana bhI use kamase kama eka samaya taka, aura jyAdA se jyAdA chaha AvalikAla taka banA hI rahatA hai| isa kAraNa isa samyaktva ko sAsvAdanasamyaktva kahA gayA hai / isa samyaktva meM anantAnubandhI kaSAya ke udaya kA sadbhAva hone se (krodhAdikoM meM se kisI eka ke udyakA sadbhAva hone se) AtmA ke pariNAmoM meM yathAvat nirmalatA-vizuddhi-kA abhAva ho jAtA hai| isase yahAM tattvArtha ke prati yadyapi vyakta-pragaTa-rUpa meM agrIti-aruci nahIM hai; phira bhI avyakta rUpase vaha yahAM hai hii| isIliye to mithyAtva aura sAsvAdanameM isI agrIti kI vyaktAvyaktatA se bheda mAnA gayA hai| tvaprAptinA sammukha thayela jIva paNa anaMtAnubaMdhI kaSAyanA udayathI jyAre aupathamika-samyakatvanA upara arUcicittavALA thaIne ene vamana-tyAga kare che, arthAt jyAre te samyaktva chUTI jAya che tyAre enuM AsvAdana paNa ene ochAmAM ochA eka samaya sudhI ane vadhAremAM vadhAre che-AvalikALa sudhI rahe che. A kAraNe A samyaktvane sAsvAdana-samyaktva kahevAmAM Avela che. A samyakRtvamAM anaMtAnubaMdhI kaSAyanA udayane sadbhAva hovAthI (krodhAdikamAMthI kaI ekanA udayane sadbhAva hovAthI) AtmAnA pariNAmamAM yathAvata nirmaLatA-vizuddhi- abhAva thaI jAya che, tethI ahIMyA tattvArthanA prati yadyapi vyakta-pragaTa-rUpamAM aprIti-arUcI nathI; te paNa avyaktarUpathI te ahIMyA che ja. tethI to mithyAtva ane sAsvAdamAM e ja aprItinI vyatAvyaktatAthI bheda mAnavAmAM Ave che. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva-adhya0 4. u. 1 sati hi-anantasukhado niHzreyasatarubIjabhUta aupazamikasamyaktvalAbho jaghanyataH samayamAtreNa utkarSataH ssddbhiraavlikaabhirpgcchti| AsAdanamityatra pRSodarAditvAd yakAralopaH, 'kRbahula'-miti kartaryanaT / AsAdanena saha vartata-iti sAsAdanam / anantAnubandhikaSAyodaye sati aupazamikasamyaktvAt prapatan mithyAtvasaMkramaNAbhimukhaH san yAvat mithyAtvabhUmiM na prAmoti tadantarAle vartamAnasya yat samyaktvaM tat sAsAdanaM bhavati / ___ athavA-yaha samyaktva sAsAdana ke nAma se bhI kahA jAtA hai, arthAt isakA dUsarA nAma sAsAdanasamyaktva bhI hai / 'AyaM sAdayatiapanayatItyAsAdanam ; AsAdanena saha vartate-iti sAsAdanam' arthAt'Aya' nAma aupazamikasamyaktvake lAbhakA hai| usa lAbha ko jo haTAtA hai, use AsAdana kahate haiN| usake sahita hone se vaha sAsAdana kahA jAtA hai| isa samyaktva kI prAptirUpa lAbhako haTAnevAlA anaMtAnubaMdhI kaSAya ke udayakA vedana hI hai / kyoM ki isake hone para ananta sukhadAtA aura nizreyasa-mokSarUpa vRkSakA bIjarUpa jo aupazamika samyaktva hai usakA lAbha-sadbhAva kama se kama eka samaya taka aura adhika se adhika chaha AvalikAla taka hI raha kara phira dUra ho jAtA hai| isakA phalitArtha yahI hai ki aupazamikasamyaktvameM jo anaMtAnubaMdhI kaSAya kA upazama hai vaha apane kAla-antarmuhUrta-taka hI rahatA hai| isake bAda jaba usa kaSAya kA udaya ho jAtA hai taba yaha jIva aupa athavA-A samyaktva sAsAdananA nAmathI paNa kahevAmAM Ave che. arthAt menu bhAnu nAma sAsAhana-sabhyatva 54 che. 'AyaM sAdayati-apanayatItyAsAdanam, AsAdanena saha vartate iti sAsAdanam ' arthAta 'Aya' nAma mopazabhi sabhyatvanA lAbhanuM che. e lAbhane je haThAve che ene AsAdana kahe che. enA sahita hovAthI te sAsAdana kahevAya che. A samyaktvanI prAptirUpa lAbhane haThAvavAvALA anaMtAnubaMdhI kaSAyanA udayanuM vedana ja che, kAraNa ke AnA hovAthI anata sukha devAvALA ane ni zreyasa-mekSa-rUpa vRkSanA bIjasvarUpa je aupathamika-samyaktva che ene lAbhasadabhAva ochAmAM ochA eka samaya sudhI ane vadhAremAM vadhAre che AvalI kALa sudhI rahIne pachI dUra thaI jAya che. ene phalitArtha e che ke pazamika samyaktvamAM je anaMtAnubaMdhI kaSAyane upazama che te potAnA kAla- antarmahata sudhI rahe che. tyArabAda jyAre e kaSAyane udaya thaI jAya che zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #565 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 520 AcArAgasUtre (5) vedakasamyaktvamucyate-vedayati-anubhavati samyaktvapudgalAniti vedako'nubhavitA, tadarthAntarbhUtatvAt samyaktvamapi vedakam / samyaktvapudgalapuJjasya bahutarakSapitasya caramapudgalAnAM grAsasamaye vedakasamyaktvaM bhavati / tathAhi-kSapakazreNiprApto'ntAnuvandhikaSAyacatuSTayamapi kSapayitvA mithyAtvamizrapudgalaputrAn kSapayati, zamikasamyaktvase patita hokara mithyAtvake sammukha hotA hai-(abhI mithyAtvameM prApta nahIM huA hai kintu usake sammukha hI huA hai ); so jaba taka yaha jIva mithyAtvarUpI bhUmi ko prApta nahIM huA hai, arthAtjaba taka samyaktvarUpI parvata se gira kara bIca meM hI hai, taba taka usa jIvakA jo samyaktva hai usakA nAma sAsAdana hai / / (5) vedakasamyaktva kA svarUpa vedayati =anubhavati samyaktvapudgalAn-iti vedakA anubhavitA, tadarthAntarbhUtatvAt samyaktvamapi vedakam / ___arthAt-samyaktvaprakRti ke pudgaloM kA jo anubhava karanevAlA hai, use vedaka-anubhavitA kahate haiN| usase abhinna honese samyaktva bhI vedaka kahalAtA hai| samyaktvaprakRti ke jitane bhI pudgalapuMja haiM, unameM se adhikatara pudgalapujoM kA kSaya ho cukane para bAkI jo caramapudgalapuMja rahate haiM unake grAsake samIpa (naSTa karane ke samaya )meM vaha vedakasamyaktva hotA hai| kSapakazreNIko prApta huA jIva anaMtAnubaMdhicatuSTaya tyAre e jIva pathamika samyaktvathI patita thaI mithyAtvanI sanmukha thAya che (haju mithyAtvamAM prApta nathI thayo paNa enI sanmukha thaye che) mATe jyAM sudhI e jIva mithyAtvarUpI bhUmine prApta nathI thaye, arthAt jyAM sudhI samyaktvarUpI parvatathI paDIne vacamAM ja che. te samaye te jIvanuM je samyaktva che tenuM nAma sAsAdana che (4). (5) 364-sabhyatvanu sva35 4 cha-'vedayati anubhavati samyaktvapudgalAn iti vedakaH anubhavitA, tadarthAntarbhUtatvAt samyaktvamapi vedakam / ' arthAta-samyaktvaprakRtinA pudgalene je anubhava karavAvALo che, ene vedaka-anubhavitA kahe che. enAthI abhinna hovAthI samyaktva paNa vedaka kahevAya che. samyaktvaprakRtinA jeTalA paNa pudgalapuMja che, emAMthI adhikatara pudgalapuMjane nAza thayA pachI bAkI je carama pudgala rahe che enA grAsanI samIpa (nAza karavAnA samaya)mAM te vedaka-samyakatva thAya che. kSapakazreNIne prApta thayelA jIva anaMtAnubaMdhi-catuSTayanuM paNa kSapaNa karIne mithyAtvaprakRti zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #566 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva-adhya0 4. u. 1 tataH paraM samyaktvapujamapi udiiyodiiryaanubhven nirjarayati, tenodIraNIyasamyaktvapujAbhAvo jAyate, tadevaM caramagrAse'vatiSThamAne'dyApi samyaktvapudgalAnAM kiyatAmapi vedyamAnatvAt vedakaM samyaktvamupajAyate / idamapi samyaktvaM paudgalikaM vijJeyam / kSAyopazamikasamyaktvI jIvaH samyaktvamohanIyapuJjasyAdhikAMzaM kSapayitvA yadA samyaktvamohanIyasyAntimapudgalAnAM vedanaM karoti tadAnIM jAyamAna AtmapariNAmo vedakasamyaktvamiti niSkarSaH / vedakasamyaktvamAptyanantaraM kSAyikasamyaktvaM labhyata eva / kA bhI kSapaNa karake mithyAtvaprakRti aura mizraprakRti ke pudgalapuMjoMkA jaba kSaya kara detA hai taba usake bAda samyaktvaprakRti ke puMjoMkI apane anubhava se udIraNA karake nirjarA karatA hai / aisA karane se udIraNIyaudIraNA karane yogya-samyaktvaprakRti ke puMjoM kA abhAva ho jAtA hai| isa prakAra antima grAsa ke rahane para usa samaya bhI kitaneka aMtima aMzavartI samyaktvaprakRti ke pudgalapuMjoM kA anubhava hotA hai| isakA anubhava karanA hI vedaka-samyaktva hai / yaha samyaktva bhI paugalika jAnanA caahiye| isakA phalitArtha yahI hai-ki kSAyopazamika-samyaktvavAlA jIva samyaktvamohanIya karma ke pudgalapuMjake adhikAMza bhAgakA kSaya karake jaba usI samyaktvamohanIya karma ke aMtima pudgaloM kA vedana karatA hai usa samaya meM utpanna honevAlA AtmapariNAma vedaka-samyaktva hai| vedakasamyaktva kI prAptike bAda jIva kSAyikasamyaktva ko prApta kara hI letA hai| ane mizra prakRtinA pudgalajjene jyAre kSaya karI nAkhe che tyAre pachI samyakatvaprakRtinA puMjanI potAnA anubhavathI udIraNa karIne nirjarA kare che. ema karavAthI-udIraNya-udIraNuM karavA yogya samyaktva prakRtinA jjane abhAva thaI jAya che. A prakAre antima grAsanA rahevAthI te samaya paNa keTalAka aMtima aMzavartI samyaktvaprakRtinA pudgalajjene anubhava thAya che. ene anubhava kare te vedaka-samyaktva che. A samyaktva paNa pogalika jANavuM joIe. Ane phalitArtha e che ke kSApazamika samyaktvavALA jIva samyaktvamAhanIya karmanA pudgalapuMjanA adhikAMza bhAgane kSaya karIne jyAre e samyakatva-mehanIya karmanA aMtima pudgalanuM vedana kare che te samayamAM utpanna thavAvALA AtmapariNAma vedaka-samyaktva che, vedaka-samyakatvanI prApti pachI kSAyika-samyaktvane jIva prApta karI ja le che. 66 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #567 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 522 AcArAgasUtre nanvevaM sati vedakasya kSAyopazamikAt ko bhedaH, samyakvapudgalapujavedanasyobhayatrApi tulyatvAt ? atrocyate-vedake khalu sarvoditasamyaktvapudgalapujacaramagrAsavedanam ,kSAyopazamikasamyaktvakAle tu caramagrAsavartisamyaktvapudgalA avaziSTAstiSThanti, tena tadvarjitapudgalAnAM vedanaM bhavati, iti vizeSo'vadhAraNIya iti| uktaJca___ zaMkA--yadi yahI bAta hai ki ina donoM samyaktvoM meM samyaktva prakRti ke pujoM kA vedana hotA hai to phira vedakasamyaktvakA kSAyopazamikasamyaktvase bheda hI kyA rahA ? ___ samAdhAna-vedakasamyaktva meM samyaktvaprakRti ke caramapudgaloM kA vedana hotA hai, aura kSAyopazamikasamyaktva meM inase avshissttoNkaa| basa, yahI ina donoM meM bheda hai| isI bAta ko "vedake khalu sarvoditasamyaktvapudgalapuJjacaramagrAsavedanam , kSAyopazamikasamyaktvakAle tu caramagrAsavartisamyaktvapudgalA avshissttaastisstthnti"| ina paMktiyoM meM TIkAkArane spaSTa kiyA hai / arthAt-vedakasamyaktva meM samyaktvaprakRtike udita hue samasta pudgalapuMjoMmeMse sirpha caramagrAsavartI pudgaloM kA vedana hotA hai / kSAyopazamika-samyaktva ke samaya meM to usa caramagrAsavartI pudgalapuMja se avaziSTa samyaktvaprakRti ke pudgalapuMjoM kA vedana hotA hai| kalpanA kIjiye-samyaktvaprakRti ke samasta pudgalapuMjoMkI saMkhyA 100 hai| zaMkA--je e vAta che ke jyAre e bane samyakRmAM samyaktvaprakRtinA punuM vedanA thAya che te pachI vedaka-samyaktvanA kSApazamika-samyaktvathI bheda ja ze rahyo? samAdhAna--vedaka-samyakRtvamAM samyaktvaprakRtinA carama pudgalonuM vedanA thAya che, ane kSApazamika-samyakRtvamAM enAthI avaziSTanuM vedanA thAya che. basa Aja A baMnemAM bheda che. mA04 pAtane "vedake khalu sarvoditasamyaktvapudgalapuJjacaramagrAsavedanam kSAyopazamikasamyaktvakAle tu caramagrAsavartisamyaktvapudgalA avaziSTAstiSThanti" A paMktiomAM TIkAkAre spaSTa karI che. arthAt vedaka-samyakatvamAM samyakRtyaprakRtinA udita thayela badhA pudgalapuMjamAMthI phakta caramagrAsavartI pudgalonuM ja vedanA thAya che. kSApazamika-samyaktvanA samayamAM te A caramagrAsavata pudgalapuMjathI avaziSTa samyakatvaprakRtinA avyavahita pUrvavata pudgalajjenuM vedanA thAya che. kalpanA kariye ke samyaktva-prakRtinA samasta pudgalajjenI saMkhyA 100 che. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #568 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - samyaktva-adhya0 4. u. 1 "khINe dasaNamohe, tivihammi vi khAiyaM bhave sammaM / veyagamiha savvoiya,-caramillayapuggalaggAsaM // 1 // uvasamaseDhigayassa u, hoi hu uvasAmiyaM tu sammattaM / jo vA akayatipuMjo, akhaviyamiccho lahai sammaM // 2 // uvasamasammattAu, cai micchaM apAvamANassa / sAsAyaNasammattaM, tayaMtarAlammi chAvaliyaM // 3 // micchattaM jamuinnaM, taM khINaM aNuiyaM ca uvasaMtaM / missIbhAvapariNayaM, veijjaMtaM khaovasamaM " // 4 // iti / inameM se 99 veM takake pudgalapuMjoMkA vedana kSAyopazamikasamyaktvameM hogA, antima 100 veM kA vedana vedakasamyaktva meM / isa antima 100 veM kA vedana kSAyopazamika-samyaktvameM nahIM hogA 5 / aupazamikasamyaktvAdikoM kA svarUpa ina gAthAoMmeM bhI saMkSeparUpa se isa prakAra kahA haigAthA-khINe daMsaNamohe, tivihammi vi khAiyaM bhave sammaM / veyagamiha savvoiya,-caramillayapuggalaggAsaM // 1 // uvasamaseDhigayassa u, hoi hu uvasAmiyaM tu sammattaM / jo vA akayatipuMjo, akhaviyamiccho lahai sammaM // 2 // uvasamasammattAu, caiuM micchaM apAvamANassa / sAsAyaNasammattaM, tayaMtarAlammi chAvaliyaM // 3 // micchattaM jamuinnaM, taM khINaM aNuiyaM ca uvasaMtaM / missIbhAvapariNayaM, veijjaM taM khovsmN||4||" iti| AmAMthI 99 sudhInA pugalapuMjanuM veda kSApathamika-samyakatvamAM thaze. antima 100 mAnuM veda vedaka-samyaktvamAM thaze (5). aupazamika-samyaktvAdikanuM svarUpa A gAthAomAM paNa saMkSeparUpathI ma. mAre 4thucha:-- " khINe dasaNamohe, tivihammi vi khAiyaM bhave samma / veyagamiha savvoiya,-caramillayapuggalaggAsaM // 1 // uvasamaseDhigayassa u, hoi hu uvasAmiyaM tu sammattaM / jo vA akayatipujo, akhaviyamiccho lahai sammaM // 2 // uvasamasammattAu, caiu micchaM apAvamANassa / sAsAyaNa-sammattaM, tayaMtarAlammi chAvaliyaM // 3 // micchattaM jamuinnaM, taM khINaM aNuiyaM ca uvasaMta / missIbhAvapariNayaM, veijja taM khaovasamaM" // 4 // iti // zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #569 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 524 AcArAGgasUtre chAyA -kSINe darzanamohe, trividhe'pi kSAyikaM bhavati samyak ( samyaktvam ) / vedakamiha sarvodita - caramakapudgalagrAsam // 1 // upazamazreNigatasya tu, bhavati hu aupazamikaM tu samyaktvam / yo vA akRtatripuJjaH, akSapitamithyAtvo labhate samyak (samyaktvam ) ||2|| upazamasamyaktvAt cyutvA mithyAtvamaprApnuvataH / sAsvAdanasamyaktvaM, tadantarAle paDAvalikam // 3 // mithyAtvaM yadudIrNa, tatkSINamanuditaM copazAntam / mizrI bhAvapariNataM vedyamAnaM kSAyopazamam (kSAyopazamikam ) ||4|| iti / mithyAtvamohanIya, mizramohanIya aura samyaktvamohanIyarUpa darzanamohanIya karma ke sarvathA kSaya hone para hI kSAyika samyaktva hotA hai, saba udita pugaloM meM carama - antima - aMzavarttI puloM kA vedana honA vedakasamyaktva hai // 1 // upazamazreNiprApta jIvoM ko upazamasamyaktva kA lAbha hotA hai / athavA jisane mithyAtvakarma ke tIna puMja nahIM kiye haiM aise mithyAdRSTi jIva ke, tathA jisane mithyAtvakA kSaya bhI nahIM kiyA hai kiMtu usakA upazama kiyA hai usa jIva ke upazamasamyakva hotA hai / mithyAdRSTi jIvake 7 prakRtiyoM (anantAnubandhI 4, mithyAtvamohanIya5, mizramohanIya6, samyaktvamohanIya 7 ) ke upazamase upazamasamyaktva hotA hai; aisA siddhAntakAroM ne kahA hai / 8veM 9veM 10 veM aura 11 veM guNasthAnameM upazamasamyaktva hotA hai, kyoM ki ye upazamazreNi ke sthAna haiN| tathA anAdi - mithyAdRSTi jIva " mithyAtvamohanIya, mizramohanIya ane samyaktvamohanIyarUpa darzanamohanIya karmAMnA kSaya thayA pachI ja kSAyika-samyaktva thAya che, badhA uti pundgaleAmAM carama-antima-azavI pudgaleAnu vedana thayuM veka-samyaktva che (1) upazamazreNiprApta jIvAne upazama-samyaktvanA lAbha thAya che. athavA jeNe mithyAtvakanA traNa puMja nathI karyAM, evA mithyArdaSTi jIvane tathA mithyAtvanA kSaya karyAM nathI paNa tenA upazama karyAM che, e jIvane upazama-samyaktva thAya che. mithyArdaSTi jIvanI sAta 7 prakRtiyA ( anantAnubaMdhI 4, mithyAtvameAhanIya 5, mizramohanIya 6, samyaktvamohanIya cha)nA upazamathI upazamasamyaktva thAya che; evuM siddhAMtakAroe kahyuM che. 8 mAM, 9 mAM, 10 mAM ane 11 mAM guNasthAnamAM upazamasamyaktva thAya che, kAraNa ke e upazamazreNInuM sthAna che. tathA anAdi zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #570 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva-adhya0 4. u. 1 yanmithyAtvamudIrNa tat kSINam / yat anuditam anudIrNa tanmithyAtvaM, mizrIbhAvapariNataM-mizramohanIyaM, ca zabdAt samyaktvadalikaM yadanudIrNamanuditaM tadapi, upazAntam, anudIrNAnuditamithyAtvamizrasamyaktvadaliketitrayamupazamAvasthamityarthaH / vedyamAnam-udayAvasthAM samApannaM samyaktvadalikaM yatra tat kSAyopazamikaM samyaktvamucyate, ityarthaH // 4 // ke sarvaprathama upazamasamyaktva hotA hai| yaha jIva mithyAtva karma ke tIna puMja nahIM karatA hai aura na mithyAtvakA kSaya hI karatA hai // 2 // upazamasamyaktva se cyuta hokara mithyAtva ko nahIM prApta hue jIva ke hI antarAla samaya meM kama se kama 1 samaya aura adhika se adhika 6 AvalIkAla taka sAsvAdana-samyaktva rahatA hai // 3 // udaya prApta mithyAtva kA nAza aura anudita mithyAtvakA upazama, ina do avasthAoM se mizrita kSAyopazamika-samyaktva hai // 4 // isa samyaktva meM udayaprApta mithyAtvakA vinAza-kSaya hotA hai aura anudIrNa mithyAtva kA kSaya nahIM hai; kintu usakA pariNamana mizra prakRti ke rUpa meM hai, aura isakA yahAM para upazama hai / isI prakAra samyaktvaprakRti kA puMja bhI jo anudIrNa hai vaha bhI upazama avasthA meM hai| yaha bAta bhI zlokameM Aye hue 'ca' zabda se prakaTa hai| ataH 'jokSaya aura upazama se utpanna hotA hai, vaha kSAyopazamika-samyaktva hai' isa prakAra mithyASTi jIvane sarva prathama upazamasamyakatva thAya che. A jIva mithyAtva karmanA 3 traNa puMja nathI karate, temaja mithyAtvane kSaya paNa nahi. (2) upazamasamyaktvathI judA paDI mithyAtvane nahi prApta thayela chavane aMtarALa samayamAM ochAmAM ochuM 1 eka samaya ane vadhAremAM vadhAre 6 cha AvalIkALa sudhA sAsvAhana-sabhyatva 2 che. (3) udayaprApta mithyAtvane nAza ane anudita mithyAtvane upazama, e be avasthAothI mizrita kSApazamikasamyakatva che. (4) A samyakRtvamAM udayaprApta mithyAtvane vinAza-kSaya thAya che, ane anudIrNa mithyAtvano kSaya nathI, paNa enuM pariNamana mizraprakRtinA rUpamAM che, ane tene ahIMyA upazama che. A prakAre samyaktvaprakRtinA puMja paNa je anu dIrNa che te paNa upazama avasthAmAM che. A vAta paNa lekamAM Avela "ca zabdathI pragaTa che, mATe "je kSaya ane upazamathI utpanna thAya che, te kSayopazama-samyakatva che " evI rIte je kSApazamikasamyaktvanuM lakSaNa kahyuM che, te zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #571 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 526 AcArAgasUtre prakArAntareNApi samyaktvasya dazavidhatvaM sthAnAGgAdau pratibodhitam, yathA(1) nisargaruciH, (2) upadezaruciH, (3) AjJAruciH, (4) mUtraruciH, (5) bIjaruciH, (6) adhigamaruciH, (7) vistAraruciH, (8) kriyAruciH, (9) saMkSeparuciH (10) dharmaruciriti / ___ tatra-nisargaH svabhAvastena rucininoktatattvAbhilASarUpA yasya sa nisargaruciH 1 / upadezo gurvAdibhirvastutattvakathanaM, tena ruciryasya sa updeshruciH2| jo kSAyopazamika samyaktva kA lakSaNa kahA hai, vaha bhI sughaTita ho jAtA hai; kAraNa ki yahAM para mithyAtvamohanIya mizramohanIya aura samyaktvamohanIya prakRtiyoM ke anudIrNa puMja upazama-avasthA meM rahate haiM evaM udIrNa mithyAtva kA kSaya hai, aura samyaktva prakRti ke daloMkA vartamAna meM udaya ho rahA hai| ___ prakArAntara se bhI samyaktva dasa prakAra kA hai, vaha sthAnAGga Adi sUtroM meM varNita hai, jaise-(1) nisargaruci, (2) upadezaruci, (3) AjJAruci, (4) sUtraruci, (5) bIjaruci, (6) adhigamaruci, (7) vistAraruci, (8) kriyAruci, (9) saMkSeparuci, (10) dharmaruci / nisarga nAma svabhAva kA hai; svabhAva se hI jisa jIva ko jinokta tattvoM meM ruci-abhilASA hotI hai usake yaha samyaktva hotA hai| arthAt-svabhAva se hI jIva kI ruci jisake dvArA jinakathita tattvoM meM huA karatI hai vaha nisargaruci hai (1) / gurvAdika ke upadeza se tattvoM meM jo paNa sughaTita thaI jAya che, kAraNa ke A ThekANe mithyAtvamohanIya mizramohanIya ane samyakRtvamohanIya prakRtinA anudIrNa puMja upazama avasthAmAM rahe che, evaM udIrNa mithyAtvane kSaya che ane samyakatvaprakRtinA daLione vartamAnamAM udaya thAya che. prakArAntarathI paNa samyakatva daza prakAranA che, te sthAnAMga Adi sUtromAM parNita cha. maH-(1) nisargathi, (2) upaheza3thi, (3) mAzA3thi, (4) sUtra 3thi, (5) mI043thi, (6) adhigama3thi, (7) vistA23thi, (8) liyA3thi, (8) sakSapa3thi, (10) dharmathi. nisarga nAma svabhAvanuM che; svabhAvathI ja je jIvane jInekta tamAM rUci-abhilASA thAya che tene A samyaktva thAya che. arthA-svabhAvathI ja jIvanI rUci jenA dvArA jinakathita tamAM thayA kare che, te nisarga rUci che (1). gurnAdikanA upadezathI temAM je rUci jIvane mATe pedA karavAmAM Ave zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #572 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva-adhya0 4. u. 1 AjJA sarvajJavItarAgavacanAmikA, tatra rucirabhilASo yasya sa AjJAruciH 3 / sUtram-AcArAGgAdikam , Avazyaka-dazavaikAlikAdikaM ca, tena ruciryasya sa sUtraruciH 4 / bIjamiva bIjaM yadekamapyanekArthabodhajanakaM vacaH, tena ruciryasya sa bIjaruciH 5 / adhigamena-viziSTaparijJAnena ruciryasya saH adhigamaruciH 6 / vistAraH sakaladvAdazAGgasya nayaiH paryAlocanam , tena parivardhitA ruciryasya savistAraruciH 7 / kriyA yathAvidhi saMyamAnuSThAnaM tasyAM ruciryasya sa kriyAruciH 8 / saMkSepaH saMgrahaH, tatra ruciryasya sa sNkssepruciH| vistarArthaparijJAnAbhAvena saMkSepe rucirbhavati 9 / dharmAstikAye zrutadharmAdau vA ruciryasya sa dharmaruciH 10 / iha samyaktvasya jIvabhedena kathanaM guNaguNinoH kathaMcidabhedo'stIti bodhanArtham / ruci jIva ke liye paidA karAyI jAtI hai usakA nAma upadezaruci hai (2) sarvajJa vItarAga prabhuke vacanoM meM jo ruci jIva ko hotI hai use AjJAruci kahate haiM (3) / AcArAGga Adi aGgapraviSTa evaM Avazyaka, daza vaikAlika Adi aGgabAhyoM ke dvArA tattvoM meM jIva kI jo proti-zraddhA karAI jAtI hai vaha sUtraruci nAmakA samyaktva hai (4) / jisa prakAra eka hI bIjase aneka phaloMkI utpatti haA karatI hai usI prakAra jisa eka vacana se aneka padArthoM kI pratIti ho usakA nAma bIja hai, usase jisa jIvako tattvoM meM ruci jAgRta hotI hai usakA nAma bIjaruci hai (5) / viziSTa jJAnako adhigama kahate haiM, isake dvArA jisa jIvako tattvoM meM ruci hotI hai use adhigamaruci kahate haiM (6) / sampUrNa nayoMke dvArA sakala dvAdazAMga kA paryAlocana karanA, isakA nAma vistAraruci hai| isa ke dvArA jIva kI ruci tattvoM meM parivardhita karAI jAtI hai (7) / shaastrche tenuM nAma upadezaruci che (2). sarvajJa vItarAga prabhunA vacanamAM je rUci jIvanI thAya che tene AjJArUci kahe che (3). AcArAMga Adi aMgapraviSTa ema ja Avazyaka, dazavaikAlika, Adi aMgabAhyo dvArA tamAM jIvanI je prIti-zraddhA karAvAmAM Ave che te sUtrarUci nAmanuM samyaktva che (4). jevI rIte ekaja bIjathI aneka phalenI utpatti thAya che e prakAre eka ja vacanathI aneka padArthonI je pratIti thAya tenuM nAma bIja che, tenAthI je jIvane tamAM rUci jAgRta thAya che tenuM nAma bIjarUci che (5). viziSTa jJAnane adhigama kahe che. enA dvArA je jIvane tamAM rUci thAya che ene adhigamarUci kahe che. (6) saMpUrNa nAnA dvArA sakala dvAdazAMganuM pAcana karavuM tenuM nAma vistArarUci che, enA dvArA jIvanI rUci tamAM parivardhita karavAmAM Ave zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #573 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __AcArAgasUtre vihita vidhike anusAra saMyamakA anuSThAna karanA kriyA hai, isameM jisa jIvakI ruci hotI hai vaha kriyAruci nAmakA samyaktva hai (8) / saMkSepa nAma saMgrahakA hai, usameM jo ruci ho vaha saMkSeparuci hai / arthAtjisa jIvako vistRtarUpase padArthaparijJAna nahIM hai usako saMkSepa meM ruci huA karatI hai| isI apekSA se isa samyaktva kA nAma saMkSeparuci hai| isa samyaktvavAlA jIva jIvAdika padArthoM meM vistArarUpa se rucisaMpanna nahIM hotA; kintu saMkSeparUpa se hI unheM samajha kara unameM dRr3ha AsthAvAlA ho jAtA hai (9) / dharmAstikAyAdika jo amUrtika padArtha haiM, unameM athavA zruta evaM dharmAdikameM jIvako jisake dvArA ruci hotI hai vaha dharmaruci hai (10) / yadyapi samyaktva AtmAkA nijI guNa hai, parantu isa dasa prakAra ke samyaktva kathana meM jo usakA jIva se bhinna rUpameM jo kathana kiyA hai vaha isa bAtakI puSTi karatA hai ki guNa aura guNImeM kathaMcit bhinnatA aura kathaMcit abhinnatA hai / dravyArthika nayakI apekSA se guNa aura guNI abhinna haiN| paryAyArthika nayakI vivakSA se ye donoM lakSaNa, saMkhyA AdikI apekSA se bhinna 2 haiN| yaha dazaprakAra ke samyaktva kA varNana huA (10) / che (7). zAstravihita vidhinA anusAra saMyamanuM je anuSThAna karavuM te kriyA che, temAM je jIvanI rUci thAya te kriyArUci nAmanuM samyaktva che (8). sakSepa nAma saMgrahanuM che. emAM jenI rUci hoya te saMkSeparUci che. arthA-je jIvane vistRtarUpathI padArtha parijJAna nathI tene saMkSepamAM rUci thayA kare che, e apekSAthI e samyaktvanuM nAma saMkSeparUci che. A samyaktvavALA jIva jIvAdika padArthomAM vistArarUpathI rUcisaMpanna nathI thatA; paNa saMkSeparUpathI ja tene samajIne emAM daDha AsthAvALA banI rahe che (9). dharmAstikAyAdika je amUrtika padArtha che emAM, athavA zrata emaja dharmAdikamAM jIvanI jenA dvArA rUci thAya che te dharmarUci che (10). yadyapi samyaktva AtmAne nijaguNa che; paraMtu A daza prakAranA samyaktva kathanamAM tenuM jIvathI bhinnarUpamAM je kathana karyuM che te e vAtanI puSTi kare che ke guNa ane guNamAM kathaMcita bhinnatA ane kathaMcita abhinnatA che. dravyArthika nayanI apekSAthI guNa ane guNI abhinna che, paryAyArthika nayanI vivakSAthI e banne lakSaNa saMkhyA AdinI apekSAthI bhinnabhinna che. A daza prakAranA samyaktvanuM varNana thayuM 10 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #574 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva -adhya 4. u. 1 (1) smyktvsthitiH|| sAsvAdanasamyaktvasya sthitirekasamayamAtra jaghanyataH, utkarSatastu SaDAvalikAH, aupazamikasamyaktvasya sthitijaghanyotkRSTA cAntarmuhUrtam / vedakasamyaktvasya sthitijaghanyotkRSTA caikasamayamAtram / kSAyopazamikasamyaktvasya jaghanyA sthitirekasamayamAtram , utkRSTA tu kiMcidadhikaSaTSaSTisAgaropamA, kSAyikasamyaktvasya sthitiH sAdyaparyavasitakAlarUpA / (2) samyaktvasya prAdurbhAvavyavasthA !! ekabhavamAzrityaupazamikasAsvAdanasamyaktve jaghanyataH sakRdeva praadurbhvtH| utkRSTatastu paJcavAram / vedakasamyaktvaM jaghanyata utkRSTatazcaikavAraM prAdurbhavati / (1) samyaktvakI sthiti| sAsvAdana samyaktvakI sthiti jaghanya eka samaya mAtra aura utkRSTa chaha 6 AvalikA pramANa hai, aupazamika aura vedaka samyaktvakI sthiti jaghanya aura utkRSTa antarmuhUrta kI hai|kssaayopshmik samyaktvakI jaghanya ekasamayamAtra utkRSTa kucha adhika 66 chAsaTha sAgara pramANa hai, aura kSAyika samyaktvakI sthiti sAdi anaMta hai| (2) samyaktvakI utpattikI vyavasthAeka bhavakI apekSA aupazamika samyaktva aura sAsvAdana samyaktva jaghanyase eka vAra hI utpanna hote haiM aura utkRSTase pAMca vaar| vedaka samyaktva utkRSTa se aura jaghanya se eka hI bAra utpanna hotA hai| (1) samyaktvanI sthiti sAsvAdana samyakatvanI sthiti jaghanya eka samaya mAtra ane utkRSTa che AvalikA pramANa che. aupazamika ane vedaka samyaktvanI sthiti jaghanya ane utkRSTa antarmuddatanI che. kSApathamika-samyaktvanI jaghanya ekasamayamAtra, utkRSTa kAMI adhika 66 chAsaTha sAgara pramANa che, ane kSAyika-samyaktvanI sthiti sAdi anaMta che. (2) samyaktvanI utpattinI vyavasthA eka bhavanI apekSAe aupazamika samyakatva ane sAsvAdana samyaktva jaghanyathI eka vAra ja utpanna thAya che. ane utkRSTathI pAMca vAra. vedaka sabhya kutva utkRSTathI ane jaghanyathI eka ja vAra utpanna thAya che. kSApathamika samyaktva jaghanyathI eka vAra ane utkRSTathI asaMkhyAtavAra utpanna thAya che. 67 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #575 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 530 AcArAgasUtre kSAyopazamikaM jaghanyataH sakRt , utkRSTatastvasaMkhyAtavAram / kSAyikaM tu prAdurbhUtaM sat punarna pratinivartate / prAdurbhAvAnantaramavicchedena sarvadA tiSThati / (3) smyktvsyaa'ntrkaalH| __ aupazamika-sAsvAdana-kSAyopazamikasamyaktvAnAM pratyekamantarakAlo jaghanyato'ntarmuhUrtam , utkRSTatastu deshonaarddhpudglpraavrtnkaalH| vedakasyA'ntaraM na bhavati, tadanantaraM niyamataH kSAyikasamyaktvotpatteH saMbhavAt / kSAyikasamyaktvaM sAdhanantaM ca, tasya punanivRttyabhAvAdantaraM na bhavati / kSAyopazamika samyaktva jaghanyase eka bAra aura utkRSTase asaMkhyAta bAra utpanna hotA hai / kSAyika samyaktva utpanna honeke bAda phira nivRtta nahIM hotaa| vaha to utpanna hone ke bAda avicchinnarUpase sarvadArahatA hai| (3) samyaktvakA antarakAla __ aupazamika, sAsvAdana, aura kSAyopazamika samyaktvameM se pratyeka kA virahakAla jaghanya aMtarmuhUrta aura utkRSTa kucha kama ardhapudgalaparAvartanakAla pramANa hai / vedaka-samyaktvameM virahakAla saMbhavita nahIM hai, kyoM ki isa samyaktva ke anaMtara niyama se kSAyika samyaktvakA lAbha jIvako ho jAtA hai| kSAyika-samyaktva meM aMtarakAla nahIM hai, kAraNa ki isakA sadbhAva hone para jIva ko muktikA lAbha ho jAtA hai, isI liye yaha samyaktva sAdi aura ananta hai / eka vAra samakita ho kara phira chUTa jAne para phira se usakI prApti hone meM jitanA samaya lagatA hai usakA nAma viraha-kAla hai / vedaka-samyaktvameM viraha-kAlakA abhAva kSAyika samyaktva utpanna thayA pachI pharI nivRtta thatuM nathI. te te utpanna thayA pachI avicchinnarUpathI sarvadA rahe che. (3) sabhyatvano mata245 pazamika, sAsvAdana ane kSApazamika samyaktva, e pratyekanA viraha. kAla jaghanya aMtarmuhUrta ane utkRSTa kAMI ochuM ardhapudgalaparAvartanakALa pramANa che. vedaka samyaktvamAM virahakALa saMbhavita nathI, kAraNa ke A samyaktvanI pachI niyamathI kSAyika-samyaktvane lAbha jIvane thaI jAya che. kSAyika samyakRtvamAM aMtarakAla nathI, kAraNa ke ene sadbhAva thavAthI jIvane muktine lAbha thaI jAya che, tethI A samyaktva sAdi ane anaMta che. eka vAra samyaktva thaIne pachI jyAre te chuTI jAya che tyAre pharIthI tenI prApti thavAmAM jeTaluM samaya lAge che tenuM nAma virahakALa che. vedaka-samyaktvamAM virahakALane abhAva zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #576 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva-adhya0 4. u. 1 - - (4) samyaktvasya phalamsamyaktve sati-asadgrahaH AptavacanabAdhitArtheSu pakSapAto na bhvti| asadgraha prati mithyAtvodayasya kAraNatvAt samyaktvasya mithyAtvakSayopazamajanyatvena samyaktvasadbhAvakAle mithyAtvodayAbhAvAt / / samyaktve sati zrutazravaNavAJchA, zrutacAritradharmarAgaH, caturvidhatIrthavaiyAvRttyaniyamazca bhavati / eSAmuttarottaraM prati pUrvapUrvasya hetutvaM bodhyam / / hai, kyoM ki vedaka-samyaktva hone para usake bAda phira kSAyika-samyaktva hotA hai, vedaka-samyaktva nahIM / vedaka-samyaktvake chUTane para yadi vedakasamyaktva kI prApti phira se hotI to virahakAla vahAM saMbhavita hotA / isa prakAra kSAyika-samyaktvake hone para jIva apanI sthiti ko pUrNa kara mukti sthAnakA hI svAmI bana jAtA hai, ataH eka bAra kSAyika samyaktvake hone para phira usI jIvako kSAyika-samyaktvakI prApti nahIM karanI pdd'tii| ataH yahAM para bhI virahakAla saMbhavita nhiiN| (4) samyaktvakA phalasamyaktvake hote hI jIva kadAgrahasaMpanna nahIM hotA hai| usakI dRSTi-zraddhA Aptavacana se abAdhita padArthoM meM anurAgavAlI hotI hai, inase bhinna padArthoM meM nhiiN| kyoMki kadAgraha kA kAraNa mithyAtva kA udaya batalAyA hai aura mithyAtva ke kSayopazamAdise samyaktva utpanna hotA hai| samyaktvake hone para mithyAtvakA abhAva ho jAtA hai| kAraNa ke abhAvameM kArya kA abhAva sutarAM siddha hI hai / kadAgraha kA kAraNa che, kAraNa ke vedaka-samyaktva thayAM pachI kSAyika-samyaktva thAya che, vedaka-samyakRtva nahi. vedaka-samyaktvanA chuTyA pachI je vedaka-samyaktvanI pharIthI prApti thatI hota te virahakALa tyAM saMbhavita thAta. e prakAre kSAyika samyaktva thayA pachI jIva pitAnI sthitine pUrNa karIne muktisthAnane svAmI banI jAya che. tethI eka vAra kSAyika-samyaktva thatAM te ja jIvane pachIthI kSAyika-samyaktvanI prApti karavI paDatI nathI, mATe A ThekANe paNa virahakALa saMbhavita nathI. (4) sabhyazvana isa samyaktva thavAthI jIva kadAgraha saMpanna thatA nathI, enI daSTi-zraddhA Apta vacanathI abAdhita padArthomAM ja anurAgavALI thAya che, ethI bhinna padArthomAM nahi. kema ke kadAgrahanuM kAraNa mithyAtvane udaya batAvyuM che, ane mithyAtvanA kSapazamAdithI samyaktva utpanna thAya che. samyakatvanA hovAthI mithyAtvane abhAva thaI jAya che. kAraNanA abhAvamAM kAryane abhAva svataH siddha che. kadAgrahanuM zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #577 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 532 AcArAgasUtre mithyAtva hai / samyaktvI jIvake isakA abhAva hai| samyaktvake hone para zrutazravaNa kI abhilASA, zrutadharmake prati anurAga aura cAritradharmake prati anurAga, evaM caturvidha saMgha kI vaiyAvRtti karanekA niyama jIvake jAgRta hotA hai| inameM Age 2 ke prati pUrva 2 ko kAraNatA hai, arthAt zrutadharmakA anurAga jIva ke taba hI jAgRta ho sakegA jaba usake antaraMgameM zrutazravaNakI icchA hogI, zrutazravaNecchA ke vinA zrutameM anurAga nahIM ho sakatA, jaba sadguNoM meM anurAga hai to yaha zrutabhaktirUpa kArya zrutazravaNake vinA nahIM ho sakatA, zrutazravaNa bhI binA icchA ke saMbhavita nahIM / zrutadharmake anurAgake prati zrutazravaNa kI vAJchA kAraNa hai| cAritradharmake prati anurAga bhI jIvako taba hI hogA jaba usake antaraMga meM zrutadharmakA anurAga hogA / zrutAnurAga kA abhiprAya yahI hai ki zAstrapratipAdita mArga para dRr3ha aasthaa| isa mArga para dRr3ha AsthAvAlA jIva hI cAritradharmakA svayaM ArAdhana karanevAlA, athavA usake dhAraka muniyoM ke prati anurAgI banatA hai, anAsthAvAlA nahIM, ataH cAritradharmake anurAga kA kAraNa zrutAnurAga hI hai / cAritra dharma meM jaba taka anurAga nahIM hogA taba taka yaha jIva kisI prakAra bhI caturvidha saMgha kI sevA karane kA niyamakartA nahIM ho sakatA; ataH una kAraNa mithyAtva che. samyakatvI jIvane ene abhAva che samyaktvanA hovAthI zrutazravaNanI abhilASA, zratadharma prati anurAga ane cAritradharma prati anurAga emaja caturvidha saMghanI vaiyAvRtti karavAne niyama jIvane jAgRta thAya che. emAM AgaLa nA prati pUrvara mAM kAraNatA che. arthAt zratadharmane anurAga jIvane tyAre ja jAgRta thAya che, jyAre enA aMtaraMgamAM zratazravaNanI IcchA thAya che. zratazravaNecchA vinA zratamAM anurAga thaI ja zakatuM nathI. jyAre saguNomAM anurAga che te e zrutabhaktirUpa kArya kRtazravaNa vinA nathI thatuM. zratazravaNa paNa vagara IcachAe saMbhavita nathI. zratadharmanA anurAganI prati kRtazravaNanI IcchA kAraNa che. cAritradharmanA pratianurAga paNa jIvane tyAre ja thaze jyAre enA aMtaraMgamAM zratadharmane anurAga hoya. kRtAnurAgane abhiprAya e che ke zAstrapratipAdita mArga para dRDha AsthAvALA jIva ja cAritradharmanuM svayaM ArAdhana karavAvALA, athavA enA dhAraka muniyenI prati anurAgI bane che, anAsthAvALA nahi, mATe cAritra dharmanA anurAganuM kAraNa zrutAnurAga ja che. cAritradharmamAM jyAM sudhI anurAga nahi thAya tyAM sudhI e jIva keI prakAre paNa caturvidha saMghanI sevA karavAne niya. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #578 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva - adhya0 4. u. 1 533 nanvasagrahasya midhyAtvodayajanyatvena samyaktve sati tatkSayopazamAdastu tadabhAvaH, kiMtu zrutazravaNecchAdInAM jJAnacAritrAMzarUpatvena jJAnAvaraNIyacAritramohanIyavIryAntarAyakarmakSayopazamajanyatvAt kathaM samyaktvaphalarUpatvaM teSAm ? iti cet, kI sevA Adi karanerUpa niyama ke prati cAritradharmakA anurAga hI kAraNa hotA hai / zaGkA -- mAnA ki asadagraha ke mithyAtvodayajanya hone se mithyAtva ke kSayopazama se usa asadgrahakA abhAva ho jAtA hai, parantu zrutazravaNecchA vagairaha jo jJAna aura cAritrake aMzarUpa haiM, inheM samyaktva kA phala kaise mAnA jA sakatA hai ? kAraNa ki inake rodhaka jJAnAvaraNIya, cAritramohanIya aura vIryAntara karma haiM, inake kSayopazama se unakA prAdurbhAva hotA hai, ataH zrutazravaNecchA vagairaha ko samyakkA phala na mAnakara jJAnAvaraNIya Adi karmoM ke kSayopazamakA hI phala mAnanA caahiye| vizeSArtha -- zaGkAkArakA abhiprAya yaha hai ki zrutazravaNecchA mithyAtva ke kSayopazamAdise nahIM hotI hai; kintu vaha zrutajJAnAvaraNIya karma ke kSayopazamase hI jIva ko hotI hai| zrutajJAnAvaraNIya karma jJAnAvaraNIya karma kA eka bheda hai | cAritradharma ke prati jIvakA anurAga bhI cAritramohanIya karma ke kSayopazamAdhIna hai, ataH ise bhI samyaktva kA phala na mAna kara cAritramohanIya ke kSayopazama kA hI phala mAnanA makartA nathI thato. mATe enI sevA karavArUpa niyamanI prati cAritradharmaneA anurAga ja kAraNa rUpa thAya che. zaMkAmAnyuM ke asaddhaha mithyAtvAdayajanya hAvAthI mithyAtvanA kSacepazamathI e asagRhanA abhAva thaI jAya che. paraMtu zrutazravaNecchA vigere je jJAna ane cAritranA aMzarUpa che ene samyakUnuM phaLa kevI rIte mAnavAmAM yAve ? kAraNa ke enA rAdhaka jJAnAvaraNIya cAritramohanIya ane vIryAntarAya ka che. enA kSayApazamathI eno prAdurbhAva thAya che. mATe zrutazravaNecchA vigerene samyaktvanuM phaLa na mAnIne jJAnAvaraNIya Adi karmanA kSAApazamanuM ja phaLa mAnavuM joI e. vizeSA--zakAkArano e abhiprAya che keH--zrutazravaNecchA mithyAtvanA kSayApazamAdithI nathI thatI kintu te zruta jIvane jJAnAvaraNIya karmanA kSayeApazamathI ja thAya che. zrutajJAnAvaraNIya karma jJAnAvaraNIya kanA eka bheda che. cAritradharmanI prati jIvanA anurAga paNa cAritramohanIya kanA kSaye pazamAdhIna che. mATe ene samyakUnuM phaLa na mAnIne cAritramehanIyanA kSAyeApazamanuM ja phaLa zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #579 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 534 AcArAGgasUtre atrocyate - midhyAtvakSayopazamAtrasare jJAnAvaraNIyAnantAnubandhikaSAyarUpacAritramohanIyAdikarmaNAmapi kSayopazamo bhavatIti kRtvA samyaktve sati zrutazravacchAdayo bhavantItyucyate / yathA kevalajJAnAvaraNakSayajanyamapi kevalajJAnaM cArimohanIyAMzakaSAyakSaye satyeva bhavatIti / yathA vA mithyAtvakSayopazamalabhyamapi samyaktvamanantAnubandhikaSAyarUpacAritramohanIyodaye sati na labhyate / uktaJca - upayukta pratIta hotA hai / niSkarSa yahI hai ki zrutazravaNecchAdikoM ko samyagjJAna aura samyakcAritrakA hI phala mAnanA cAhiye, samyaktva kA nahIM / samAdhAna - - zaGkAkAra kI zaGkA ThIka nahIM / kAraNa ki jisa samaya mithyAtvakA kSayopazama hotA hai usa samaya jJAnAvaraNIya aura anantAnubaMdhikaSAyarUpa cAritramohanIyAdika karmoM kA bhI kSayopazama hotA hai / isI dhyeya ko lekara - 'samyaktva ke hone para zrutazravaNecchAdika hote haiM' aisA kahA gayA hai / jaise - kevalajJAna, kevalajJAnAvaraNake kSaya se utpanna hotA hai, parantu jaba taka cAritramohanIya karma ke aMza-bhedasvarUpa kaSAyoM kA kSaya nahIM hotA taba taka kevalajJAnakI utpatti nahIM hotI, ataH kevalajJAna kI utpatti inake kSaya hone para hI hotI hai / isI prakAra samyaktva bhI yadyapi mithyAtvake kSayopazama se hI hotA hai, parantu jaba taka anaMtAnubaMdhikaSAyarUpa cAritramohanIyakA udaya banA rahatA hai taba taka yaha prApta nahIM ho sakatA hai / mAnavuM upayukata pratIta thAya che. niSkarSa e che ke zrutazravaNeAhikone samyajJAna ane samyakUcAritranuM ja phaLa mAnavuM joIe, samyaktvanuM nahi. samAdhAna--zakAkAranI zaMkA ThIka nahi, kAraNa ke je vakhate mithyAtvanA kSayApazama thAya che te vakhate jJAnAvaraNIya ane anaMtAnuba MdhikaSAyarUpa cAritra mohanIyAdika karmonA paNa kSaya thAya che. e dhyeyane laIne ja- samyaktvanA thavAthI zrutazravaNucchAdika thAya che 'evuM kahevAmAM AvyuM che. jevI rIte kevaLajJAna kevaLa jJAnAvaraNanA kSayathI utpanna thAya che; parantu jyAM sudhI cAritramehanIya karmanA aza-bheda-svarUpa kaSAyAno kSaya nathI thatA tyAM sudhI kevaLajJAnanI utpatti nathI thatI, mATe kevaLajJAnanI utpatti eno kSaya thavAthI ja thAya che. evI ja rIte samyaktva paNa yadyapi mithyAtvanA kSApazamathI ja thAya che, paraMtu jyAM sudhI anaMtAnu dhikaSAyarUpa cAritra mahunIyanA udaya manyA rahe che tyAM sudhI te prApta thatuM nathI. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #580 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva-adhya0 4. u. 1 vizeSArtha-kAraNa do prakArake huA karate haiM-eka saMnikaTa-kAraNa dUsarA vyavahita-kAraNa, saMnikaTa-kAraNa ko mukhya kAraNa aura vyavahita kAraNa ko gauNa kAraNa bhI kahate haiN| prakRtameM zrutazravaNecchAdikoM kA mukhya kAraNa samyagdarzana hI hai, kyoM ki vinA samyagdarzana ke inakA sadbhAva nahIM ho sakatA, samyagdarzana ke hone para hI ye hote haiM, isI liye ye samyagdarzana ke phalarUpa se kahe gaye haiN| " eka kArya ke aneka kAraNa bhI hote haiM, parantu jo mukhya hotA hai vahI pradhAna mAnA jAtA hai|" isa nItike anusAra bhale hI zrutazravaNecchAdikoM kA kAraNa jJAnAvaraNIya Adi karmoM kA kSayopazama bhI ho, parantu ye saba vyavahita kAraNa haiM / dRSTAnta ke liye-kevalajJAnakI prAptikA mukhya kAraNa kevala jJAnAvaraNIya karma kA kSaya hI hai, parantu jaba taka mohanIya karmakA kSaya nahIM hotA, taba taka kevalajJAnAvaraNIya karmakA kSaya nahIM ho sktaa| "khINamohassaNaM arahao tao kammaMsA jugavaM khijjati, taM jahA -nANAvaraNijja, damaNAvaraNijjaM, aMtarAiyaM" (sthA. sthA. 3 u. 4) ___ yahI bAta isa sUtra meM pragaTa kI gaI hai| isI taraha samyagdarzana bhI mithyAtva ke kSayopazama se hotA hai, parantu jaba taka anaMtAnubaMdhI kaSAya vizeSArtha -kAraNa be prakAre thayA kare che-eka saMnikaTa-kAraNe, bIjuM vyavahita-kAraNa. saMnikaTa-kAraNane mukhya kAraNa ane vyavahita kAraNane gauNa kAraNa paNa kahe che. prakRtamAM zratazravaNe chAdikanuM mukhya kAraNa samyagadarzana che, kAraNa ke samyagdarzana vinA tene sadbhAva nathI thato. samyagdarzananA thavAthI te thAya che, tethI te samyagdarzananA phaLarUpathI kahevAmAM Ave che. "eka kAryane aneka kAraNo paNa thAya che paraMtu je mukhya thAya che te ja pradhAna mAnavAmAM Ave che" A nIti-anusAra bhale tazravaNecchAdikonuM kAraNa jJAnAvaraNIya Adi karmone kSapazama paNa hoya, paraMtu e badhA vyavahita kAraNa che. daSTAntane mATekevaLajJAnanI prAptinuM mukhya kAraNa kevaLajJAnAvaraNIya karmane kSaya ja che, paraMtu jyAM sudhI mehanIyakamane kSaya nathI thatuM tyAM sudhI kevaLajJAnAvaraNIya karmane kSaya nathI thato. ____ "khINamohassa NaM arahao tao kammaMsA jugavaM khijjaMti, taM jahA-nANAvaraNijja, dasaNAvaraNijja aMtarAiyaM (sthA. sthA. 3 u 4) A vAta A sUtrathI pragaTa karI che. e prakAre samyagadarzana paNa mithyAtvanA kSapazamathI thAya che, paraMtu jyAM sudhI anaMtAnubaMdhI kaSAyane zapazama nathI thatuM tyAM sudhI mithyAtvane kSaye pazama nathI thato. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #581 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 536 AcArAgasUtre " paDhamillayANa udaye niyamA, saMjoyaNA kasAyANaM / sammadaMsaNalaMbha, bhavasiddhiyA vi na lahaMti " // iti / chAyA-"prAthamikAnAmudaye niyamAt saMyojanA kaSAyANAm / . samyagdarzanalAbha, bhavasiddhikA api na labhante // 1 // nanu vaiyAvRttyaniyamasya tapaHprabhedatvena cAritrAMzarUpakhAt samyaktve sati cAvazyaMbhAvAdaviratasamyagdRSTiguNasthAnaM vilupyeta ? iti cet , na,kA kSayopazama nahIM hotA, taba taka mithyAtva kA kSayopazama nahIM ho sktaa| isI liye mithyAtvake kSayopazamake avasara meM anaMtAnubaMdhI kaSAyakA kSayopazama apekSaNIya hotA hai / niSkarSa-zrutazravaNecchAdikoM kA avyavahita-mukhya-kAraNa samyagdarzana hI hai, ataH ye usake hI phala svarUpa se yahAM prakaTa kiye gaye haiM / kahA bhI hai "paDhamillyANa udaye, niyamA saMjoyaNA kasAyANaM / sammaiMsaNalaMbhaM, bhavasiddhiyA vi na lahaMti" // 1 // iti / zaGkA-vaiyAvRtyaniyama ko Apane samyaktva kA phala kaise kaha diyA ? kAraNa ki vaha to aMtaraMga cAritrakA eka bheda hai| yadi isa vaiyAvRttya niyamoM kA samyaktva ke hone para avazyaMbhAva mAnA jAve to phira aviratasamyagdRSTi nAmakA caturtha guNasthAna hI nahIM bana sakatA, kAraNa ki isa avasthA meM bhI AMzika rUpase cAritrakA sadbhAva isa mAnyatA se siddha ho jAtA hai| ethI mithyAtvanA kSapazamanA avasaramAM anaMtAnubaMdhI kaSAyane kSayapazama apekSaya thAya che. niSkarSa-mRtazravaNe chAdikonuM avyavahita-mukhya-kAraNa samyagdarzana ja che, mATe e enA ja phalasvarUpathI ahIMyA pragaTa karavAmAM yAvesa che. 54 cha " paDhamilluyANa udaye, niyamA saMjoyaNA kasAyANaM / / ___ sammaiMsaNalabha, bhavasiddhiyA vi na lahaMti" // 1 // iti / zaMkA-vaiyAvRtya niyamane Ape samyaktvanuM phaLa kevI rIte kahyuM, kAraNa ke te te antaraMga cAritrane eka bheda che. yadi samyakata thavAthI eno avathaMbhAva mAnavAmAM Ave te pachI aviratasamyagdaSTi nAmanuM caturtha guNasthAna banI zakatuM nathI, kAraNa ke A avasthAmAM paNa AMzika rUpathI cAritrane sadbhAva A mAnyatAthI siddha thAya che, zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #582 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva-adhya0 4. u. 1 vaiyAvRttyaniyamarUpacAritrasyAlpatamatvena cAritratayA tadvivakSAyA abhAvAt / yathA-saMmUrcchanajAnAM saMjJAsAmAnyasattve'pi viziSTasaMjJAyA abhAvAdasaMjJitvamaGgIkRtam / viratatvaM hi mahAvratAdirUpAnalpacAritrasadbhAva eva svIkriyate / yathA-ekarUpyakamAtradhanena dhanavAnayamiti na vyapadizyate, yathA vA nApyekayA gavA gomAn ; yathA vA ekenaiva zuNThIgranthinA paMsArI'ti-bhASApadavyapadezyo vaNig na bhvtiiti| ___ zaGkAkAra kI zaGkA kA khulAsA isa prakAra hai-caturthaguNasthAnavartI jIvake cAritrakA sadbhAva nahIM mAnA gayA hai, kAraNa ki vaha aviratadazAsaMpanna hai / usake kevala eka samyagdarzanarUpI jyotikA prAdurbhAva hai, cAritra kA nahIM / cAritrakA sadbhAva paMcamaguNasthAna se prAraMbha hotA hai| aba yadi vaiyAvRttyaniyama ko samyagdarzana kA phala mAnA jAvegA to samyagdarzana ke hone para isakA sadbhAva avazya mAnanA hI paDegA / aisI dazA meM caturthaguNasthAnavI jIvake bhI AMzikarUpa se cAritra kA sadbhAva siddha ho jAtA hai, taba vaha avirata na raha kara virata hI siddha huaa| samAdhAna-vaiyAvRtyaniyama cAritra kA eka bheda hai, parantu vaha pUrNa cAritra nahIM hai, AMzika cAritra hI hai, aura yaha yahAM para bahuta hI alpa dazAmeM hai, isa liye usakI cAritrarUpa se yahAM vivakSA nahIM hai| mahAvratAdirUpa viziSTa cAritra hI cAritrarUpase vivakSita hote haiM, ve yahAM para nahIM haiM; ataH samyagdarzanakA astitva hone para bhI isa dazAmeM isa prakArakA koI bhI cAritra yahAM para nahIM hai| isI liye yaha avirata zaMkAkAranI zaMkAne khulAso A prakAre che-caturthaguNasthAnavartI jIvane cAritrane sadbhAva mAnavAmAM nathI Avyo, kAraNa ke te aviratadazAsaMpanna che. tene phakta eka samyagdarzanarUpI tine prAdurbhAva che, cAritrane nahi. cAritrane sadubhAva paMcamaguNasthAnathI prAraMbha thAya che. have je vaiyAvRtyaniyamane samyadarzananuM phaLa mAnavAmAM Ave te samyagdarzananA thavAthI ene sadbhAva avazya mAna paDe. AvI dazAmAM caturthaguNasthAnavatta jIvane paNa AMzika rUpathI cArita trane sadbhAva siddha thAya che, tyAre e avirati na rahIne virata ja siddha thAya che. samAdhAna-vaiyAvRtyaniyama cAritrano eka bheda che, paraMtu te pUrNa caritra nathI, AMzika cAstri che, ane te ahIMyA ghaNuM ja a5 dazAmAM che, ethI enA cAritrarUpathI A ThekANe vivakSA nathI. mahAvratAdirUpa viziSTa cAritra ja cAritrarUpathI vivakSita thAya che, te A ThekANe nathI; mATe samyagdarzananuM astitva hovA chatAM paNa A dazAmAM A prakAranuM kaI paNa cAritra A ThekANe nathI, 68 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #583 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 538 ___AcArAgasUtre nanUpazAntamohAdInAM samyaktve satyapi kRtakRtyatayA zrutazravaNecchAdayo na bhavanti, tathA ca kAryakAraNabhAvaniyAmakAnvayavyatirekavirahAt teSAM samyaktvasamyagdRSTi kahalAtA hai / alpatama cAritrake sadbhAvase yaha cAritrarUpase vivakSita nahIM ho sakatA hai / jaise-saMmUrcchajanma se utpanna hue jIva atyanta sAmAnya saMjJAkA sadbhAva rahane para bhI viziSTa saMjJAke abhAva hone se asaMjJI hI kahe jAte haiM / hAM, mahAvratAdikarUpa viziSTa cAritra yadi koI hotA to yaha vratI kahalAtA / kyoM ki-samasta mahAvratarUpI cAritrake sadbhAva meM hI vratitva svIkAra kiyA jAtA hai / isI vastu ko TIkAkAra kahate haiM-- "viratatvaM himahAvratAdirUpAnalpacAritrasadbhAva eva svIkriyate" iti| ThIka hai; jaise-mAtra eka rupayA ke rahane para koI dhanI nahIM mAnA jAtA hai ?, jaise eka hI gAya ke astitvameM koI gopAla nahIM kahA jAtA hai, aura jaise eka gAMTha soMThake rakhane se koI paMsArI nahIM hotA hai, usI prakAra isa alpatama AMzika cAritra ke astitva se bhI samyagdRSTi ( aviratadazAsaMpanna samyagdRSTi jIva ) cAritrI nahIM bana sktaa| zaGkA-upazAntamohavAle jIvoM ke samyaktvake hone para bhI zrutazravaNecchAdika nahIM hote haiM, kAraNa ki ve kRtakRtya ho cuke haiN| isa tethI A aviratasamyagdaSTi kahevAya che. alpatama cAritranA saddabhAvathI e cAritrarUpathI vivakSita nathI thaI zakatuM. jemAM saMpUrNana janmathI utpanna thayela jIva atyanta sAmAnya saMjJAne sadUbhAva hovA chatAM paNa viziSTa saMjJAne abhAva hovAthI asaMjJI kahevAya che. hAM, mahAvratAdikarUpa viziSTa cAritra yadi kaI hota te te vratI kahevAta? kAraNa ke-samasta mahAvratarUpI cAritranA sadUbhAvamAM ja vatitva svIkAra karavAmAM Ave che, e ja vastune TIkAkAra kahe che -- "viratatvaM hi mahApratAdirUpAnalpacAritrasadbhAva eva svIkriyate " ti. ThIka paNa che, jema phakta eka rUpiyAnA rahevAthI keI dhanavAna nathI kahevAte, jema eka gAya rahevAthI kaI gopAla nathI kahevAte, ane jema suMThanI eka gAMTha rAkhavAthI keI gAMdhI nathI thatuM, te prakAre A alpatama AMzika cAritranA astitvathI paNa samyagdaSTi (aviratadazAsaMpanna samyagdaSTi jIva) cAritrI banI zakatuM nathI. zaMkA-upazAnta mahavALA ne samyaktva hovA chatAM paNa kRtazravaNechAdika nathI thatAM, kAraNa ke te kRtakRtya thayela che, tethI kAryakaraNabhAvanuM niyAmaka zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #584 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva - adhya0 4. u. 1 9 phalatvaM na saMbhavatIti cet, maitram zrutazravaNecchAdInAM mohopazAntiphalakatvena phalarUpeNa teSvapi zrutazravaNavAJchAdisadbhAvAt, yadvA-zrAvakAvasthAyAM yat samyaktvaM tadAzritya zrutazravaNecchAdayo bhavantIti vivakSayA teSAM samyaktvaphalasvaM saMbhavatyeveti / liye kAryakAraNa bhAvake niyAmaka anvaya aura vyatirekakA vighaTana honese samyaktva aura zrutazravaNecchAdikoM meM parasparameM kAryakAraNabhAva nahIM bana sakatA / samAdhAna - zrutazravaNecchAdikoM kA mohopazAMti phalavAle honese phalarUpase vahAM para sadbhAva hai / vizeSArtha - abhI prativAdIne jo samyagdarzana aura zrutazravaNecchAdikoMkA yahAM para kAryakAraNabhAva, anvaya vyatireka ke na ghaTanese nahIM svIkAra kiyA thA usakA samAdhAna karate hue AcArya mahArAja kahate haiM kihe ziSya ! upazAnta mohavAle jIvoMmeM bhI zrutazravaNecchAdikoM kA sadbhAva hai / yadi inakA yahAM para sadbhAva na mAnA jAve to ina jIvoMkI upazAMtatA huI hai vaha ghaTita nahIM ho sakatI / mohakI upazAMtatA zrutazravaNecchAdikoM kA phala hai, aura zrutazravaNAdika samyagdarzanake phala svarUpa etAvatA ve niSphala hoM yaha bAta nahIM; kAraNa ki phala bhI to svayaM phalavAna huA karate haiM, ataH upazAnta mohavAle jIvoM meM vidyamAna samyagdarzana saphala hai; niSphala nahIM, isa liye samyagdarzana anvaya ane vyatirekanuM vighaTana hovAthI samyaktva ane zrutazravaNecchAdikomAM parasparamAM kArya kAraNabhAva anI zakatA nathI. " samAdhAna--zrutazravaNecchADhikonA mahApazAMti phaLavALA hovAthI phaLarUpathI tyAM paNa sadbhAva che. 539 vizeSA--atyAre prativAdIe je samyagdarzana ane zrutazravaNucchAdikAnA A ThekANe kArya kAraNa-bhAva anvayavyatirekanA nahi ghaTavAthI svIkAra karela nathI, enu samAdhAna karatAM AcArya mahArAja kahe che ke-bhAI! upazAntamohavALA jIvAmAM paNa zrutazravaNecchADhikono sadbhAva che, jo tene tyAM sAva na mAnavAmAM Ave te A jIvAnA meAhanI je upazAMtatA thai che te ghaTita thatI nathI. mAhunI upazAMtatA zrutazravaNucchAdikonuM phaLa che, ane zrutazravaNAdika samyagdarzananuM phaLasvarUpa che, tethI te samyagdarzana niSphaLa thAya evI koi vAta nahi; kAraNa ke phaLa paNa svayaM kuLavAna thayA kare che, tethI upazAntamohavALA jIvAmAM vidyamAna samyagdarzana saphLa thAya che; niSphaLa nahi, A mATe zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #585 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 540 AcArAGgasUtre ___ bhAvato vratAGgIkaraNamapi samyaktvasya phalaM bhavati, parantu samyaktve sati kadAcit tad bhavati, kadAcinna / yadyapi granthibhedAdeva samyaktvamudbhavati samyaktvavAMzca vratAGgIkaraNamevopAdeyataraM vijAnAti; tathApi yAvatyAM karmasthitau satyAM samyaktvalAbho bhavati tAvatyAmeva vratAGgIkaraNaM na saMbhavati / vratAGgIkaraNaM prati cAritramohanIyakarmakSayopazamasya samyaktvaprAptikaraNakarmakSayopazamApekSayA'dhikatarasya kAraNatvAt / aura zrutazravaNecchAdikoM meM paraspara kAryakAraNa saMbaMdha sughaTita ho jAtA hai|athvaa-smygdrshn aura zrutazravaNecchAdikoM meM jo kAryakAraNa bhAva saMbaMdha kahA gayA hai vaha Avaka-avasthA meM honevAle samyagdarzanakI apekSA se samajha lenA cAhiye / zrAvaka-avasthA meM vidyamAna samyaktva zrutazravaNecchAdikoM kA janaka vahAM para hotA hai| sadbhAvanApUrvaka vratAdikoM kA aMgIkAra karanA bhI samyaktva kA phala hai| yahAM TIkA meM jo "api" zabda diyA gayA hai usakA abhiprAya yaha hai ki samyaktva ke hone para vratAdikoM kA AcaraNa kabhI hotA bhI hai aura kabhI nahIM bhI hotA / yaha niyama nahIM ki samyaktva ke hone para vratAdika anuSThAnoM kA sadbhAva jIvoM ke hove hI / yadyapi rAgadveSakI prabala granthi ke bheda se hI samyaktva utpanna hotA hai, aura samyaktvI jIvatratAdika anuSThAnoM kA aMgIkAra karanA zreyaskara mAnatA hai, parantu jitanI karma kI sthiti rahane para samyaktvakA lAbha hotA hai utanI sthitimeM vrata samyagdarzana ane mRtazravaNecchAdikomAM paraspara kAryakAraNa saMbaMdha sughaTita thaI jAya che. athavA-samyagdarzana ane zratazravaNecchAdikomAM je kAryakAraNabhAva saMbaMdha kahevAmAM AvyA che te zrAvaka-avasthAmAM banavAvALA samyagdarzananI apekSAthI samajI levuM joIe. zrAvaka-avasthAmAM vidyamAna samyaktva mRtazravaPcchAdikone utpAdaka tyAM avazya thAya che. sadbhAvanApUrvaka vratAdikanuM aMgIkAra karavuM te paNa samyakatvanuM phaLa che. mADImA 2 " api" 25-6 pAyo cha men| maliprAya ye cha samyaktvanA thavAthI gratAdikanuM AcaraNa keI vakhata thAya paNa che ane koI vakhata nathI paNa thatuM. e niyama nathI ke samyaktvanA thavAthI vratAdika anuThAnena sabhAva jIvone thAya ja. kadAca rAgadveSanI prabala gathinA bhedathI ja samyakatva utpanna thAya che, ane samyaktvI jIva vratAdika anuSThAnenuM aMgIkAra karavuM zreyaskara mAne che, paraMtu jeTalI karmanI sthiti rahevAthI samyaktvane zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #586 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva-adhya0 4. u. 1 atredamavagantavyam-jJAnAvaraNIyAdikarmasthitehi dviprabhRtinavaparyantasaMkhyArUpe palyopamapRthaktve vedanAdapagate sati bhAvato vratAGgIkaraNaM bhavati / tatraivaM kramaH mohanIyAdikarmaNAmutkRSTA sthitiH sAgaropamakoTIkoTIsaptatyAdikA, tanmadhyAt tAvatI sthiti yathApravRttikaraNenAdau kSapayati, yena palyopamAnAmasaMkhyeyabhAganyUnA ekasAgaropamakoTIkoTI zeSA sthitirbhvti| tato granthibhedena samyaktvaM prApnoti / tadanantaraM zeSakarmasthiteH palyopamapRthaktve kSapite satyaNuvrataM labhate, evameva bhAvato vratamAptirbhavati, parantu dIrghatarakarmasthitau satyAmapi dravyato'NuvrataM mahAvrataM ca bhavati / tathA coktamkA aMgIkAra karanA saMbhavita nahIM hotA / samyaktva kI prApti honA eka bAta hai aura cAritrakI prApti honA isa se bhinna bAta hai| samyaktva kI utpattikA kAraNa mithyAtva (darzanamohanIyAdika)kA kSayopazamAdika haiM aura cAritra kI utpattikA kAraNa cAritramohanIya karmakA kSayopazama hai| yaha kSayopazama, samyaktvakI prApti ke kAraNa kI apekSA vrata aMgIkAra karanemeM adhikatara rUpase kAraNa mAnA gayA hai / samyaktva kI prApti hone para bhI yadi cAritramohanIya karmakA kSayopazama nahIM huA hai to cAritra kI prApti jIvako nahIM hotI hai| samyaktvake hote hI cAritramohanIya karmakA kSayopazama nahIM hotA hai, kintu samyaktvake hone para jaba jJAnAvaraNIyAdika karmoM kI sthiti apanI2 sthitimeMse do se lagA kara nau palya taka aura ghaTa jAtI hai taba hI jIva bhAvakI apekSA vratoMko aMgIkAra karatA hai / isakA krama isa prakAra hai-mohanIyAdi kamaukI jitanI lAbha thAya che teTalI sthitimAM vratanuM aMgIkAra karavuM saMbhavita nathI. samya kRtvanI prApti thavI eka vAta che ane cAritranI prApti thavI enAthI bhinna vAta che. samyaktvanI utpattinuM kAraNa mithyAtvanA (darzanamohanIyAdinA ) kSapazamAdika che. cAritranI utpattinuM kAraNa cAritramohanIya karmane kSapazama che. A kSapazama, samyakRtvanI prAptinA kAraNanI apekSAe vrata aMgIkAra karavAmAM adhikatara rUpathI kAraNa mAnavAmAM Ave che. samyaktvanI prApti thAya te paNa je cAritramehanIya karmane kSapazama nahi thayela hoya te cAritranI prApti jIvane nathI thatI. samyakatvanA thavAthI ja cAritramehanIya karmane kSapazama nathI thatuM, paNa samyaktvanA thavAthI jyAre jJAnAvaraNIyAdika karmonI sthiti pitapotAnI sthitimAMthI bethI mAMDIne nava paya sudhI ghaTI jAya che tyAre jIva, bhAvanI apekSA vratane aMgIkAra kare che. ene krama A prakAre che- zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #587 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 542 AcArAgasUtre utkRSTa sthiti hai vaha jaba antaHkoTAkoTIsAgara pramANa raha jAtI hai taba hI jIva samyaktvaprApti karane ke yogya hotA hai| jaise mohanIya karma kI utkRSTa sthiti (70) sattara koDAkoDI sAgara pramANa hai| isa sthitiko yathApravRttikaraNa pariNAma se jIva kSaya karatA huA jaba palyake asaMkhyAtaveM bhAga nyUna-kama eka koDAkoDI sAgara kI kara letA hai taba rAga-dveSarUpI prabala granthi ke bhedase samyaktva ko prApta karatA hai| Ayukarmako chor3a kara isI prakAra zeSa karmoM kI sthiti bhI antaHkoTAkoTIsAgarapramANa raha jAnI cAhiye / karmoM kI utkRSTa sthiti meM aura jaghanya sthitimeM jIva ke samyaktva kI utpatti nahIM hotI, yaha niyama hai| samyaktvakI pApti Ayukarma ko chor3a kara zeSa mohanIyAdi (7)sAta karmoM kI antaH koDAkoDa sAgarakI sthiti raha jAne para hI hotI hai| isake bAda avaziSTa karmasthiti jaba palyopamapRthaktva pramANa kSINa ho jAtI hai usa samaya jIva bhAvakI apekSA aNuvratarUpa cAritra kI prApti karatA hai / isa karmasthitimeM itanA jaba parivartana ho jAtA hai taba hI bhAvase vrataprApti huA karatI hai| isase yaha sAbita hotA hai ki 'samyagdarzanake hone para jIva bhAvase vrata-cAritra prApta kara hI letA hai| yaha niyama nahIM hai / dIrghatara-utkRSTa karmasthitimeM dravya se hI ( bhAvazUnya ) mohanIyAdi karmonI jeTalI jeTalI utkRSTa sthiti che te jyAre antaH koTakeTI sAgara pramANa rahI jAya che tyAre ja jIva samyaktva prApta karavAne gya thAya che. jema mohanIya karmanI utkRSTa sthiti (70) sittera koDAkoDI sAgara pramANa che. A sthitine yathApravRttikaraNa pariNAmathI jIva kSaya karIne jyAre palyanA asaMkhyAtamAM bhAga khUna keDAcheDI sAgaranI kare che tyAre rAgadveSarUpI prabala granvinA bhedathI samyakatvane prApta kare che, Ayukarmane choDIne A ja prakAre zeSa karmonI sthiti paNa antaHkeTakeTIsAgarapramANa rahevI joIe. karmonI utkRSTa sthitimAM ane jaghanya sthitimAM samyaktvanI utpatti jIvane nathI thatI, e niyama che. samyaktvanI prApti Ayukarmane choDIne zeSa mahanIyAdi (7) sAta karmonI eka kaDAkeDa sAgaranI sthiti rahevAthI ja thAya che. tyAra bAda avaziSTa karmasthiti jyAre palyopamapRthakRtvapramANu kSINa thaI jAya che te vakhate jIva, bhAvanI apekSA ANuvratarUpa cAritranI prApti kare che. A prakAre karmasthitimAM eTaluM jyAre parivartana thAya che tyAre bhAvathI vrataprApti thAya che. ethI e sAbita thAya che ke "samyagdarzananA thavAthI jIva, bhAvathI vratacAritra prApta karI ja le che e niyama nathI, dIrghatara-utkRSTa karmasthitimAM dravya zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #588 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva-adhya0 4. u. 1 "savvajiyANaM jamhA, mutte gevijjagesu uvvaao| bhaNio jiNehi so na ya, liMgaM mottuM jao bhaNiyaM // 1 // je daMsaNavAvaNNA, liMgaragahaNaM karitiM sAmanne / tesi pi ya uvavAo, ukkoso jAva gevijjaa"||2|| iti / chAyA-sarvajIvAnAM yasmAtsUtre graiveyakeSupapAtaH / bhaNito jinaiH sa na ca liGgaM muktvA yato bhaNitam // 1 // ye darzanavyApannA, liGgagrahaNaM kurvanti zrAmaNye / teSAmapi copapAta, utkarSoM yAvad praiveyakAn // 2 // iti / ayamatra sArAMza:-yAvatyAM karmasthitau satyAM samyaktvaM prAptaM, tanmadhyAt palyopamapRthaktvarUpe sthitibhAge'nukrameNa voryollAsAt kSapite sati dezavirato bhvti| aNuvrata-mahAvratarUpa cAritra pAsa karatA hai, jisakA phala karmakSaya nahIM hai| dravyacAritrakA abhiprAya bhAvazUnya cAritra hai / yaha cAritra samyagdarzanamUlaka nahIM hotaa| bhAvacAritra hI samyagdarzanamUlaka hotA hai / kahA bhI hai" sabvajiyANaM jamhA, sutte gevijjagesu uvvaao| bhaNiojiNehi so na ya, liMgaM motuM jao bhaNiyaM // 1 // je daMsaNavAvaNNA, liMgaggahaNaM kariti sAmanne / tesi pi ya uvavAo, ukkoso jAva gevijjA // 2 // " iti| ina saba pUrvokta kathanakA sArAMza yahI hai ki-jitanI karmasthitike raha jAne para samyaktvakA lAbha huA hai, usa sthitimeM se kama se kama palyopamapRthaktva (do se lagAkara 9 palya taka) pramANa sthiti thI ja (bhAvazUnya) aNuvrata mahAvatarUpa cAritra prApta kare che, jenuM phaLa karma kSaya nathI. dravyacAritrane abhiprAya bhAvazUnya cAritra che. A cAritra samyagdarzanamUlaka nathI thatuM. bhAvacAritra ja samyagdarzanamUlaka thAya che. kahyuM paNa che - "savvajiyANa jamhA, sutte gevijjagesu uvvaao| bhaNio jiNehi so na ya, liMgaM mottuM jao bhaNiyaM // 1 // je dasaNavAvaNNA liMgaggahaNaM kariti sAmanne / tesipi ya uvavAo ukkoso jAva gevijjA" // 2 // iti / A badhA pUrvokta kathanane sAra e che ke jeTalI karmasthitinA rahevAthI samyakatvane lAbha thAya che, A sthitimAMthI ochAmAM ochuM palyopama pRthakRtva (be thI mAMDI 9 palya sudhI) pramANa sthiti vidyAsathI kSapita thaI jAya zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #589 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 544 AcArAgasUtre dezaviratiprAptyanantaraM saMkhyAteSu sAgaropameSu kSapiteSu sarvaviraticAritraM labhate / tadanantaramapi saMkhyAteSu sAgaropameSu kSapiteSUpazamazreNiM pratipadyate / tato'pi saMkhyAteSu sAgaropameSu kSapiteSu kSapakazreNirbhavati / tatastasminneva bhave mokSa iti / evaM yasya samyaktvamapatipatitaM tasyaiva devamanuSyabhaveSu saMsaraNaM kurvato dezaviratyAdilAbho bhavati / samyaktvaM hi anantAnanda-rUpAnupama mokSasukhasya kaarnnm| uktaJca "jAtyandhasya yathA puMsazcakSurlAbhe shubhodye| sadarzanaM tathaivAsya, samyaktve sati jAyate // 1 // Anando jAyate'tyantaM, sAttviko'sya mhaatmnH| saddhodhyupagame yadvad , vyAdhitasya sadauSadham " // 2 // iti / vIryollAsa se kSapita ho jAve taba dezaviratikA lAbha hotA hai| dezavirati-zrAvakacAritra-paMcama gu gasthAna kI prAsike anantara saMkhyAta sAgarapramANa sthitike kSaya hone para sarvavirati-munitrata-SaSThaguNasthAnakI prApti hotI hai| isake bAda saMkhyAtasAgarapramANa sthitike vyatIta ho jAnepara upazamaNi aura phira saMkhyAtasAgarapramANasthiti ke kSaya hone para kSapakazreNikA lAbha hotA hai| phira usI bhavase usako muktikI prApti ho jAtI hai / dezavirati Adi cAritrakA lAbha usI jIvake hotA hai ki jisane apane samyaktva kI virAdhanA deva manuSyabhavoMmeM rahate hue nahIM kI hai| arthAt devaparyAya meM yA manuSyaparyAya meM jisake samyaktvakI virAdhanA ho gaI hai usa jIvake dezavirati Adi cAritra kA lAbha nahIM hotaa| yaha samyaktva anantaAnandarUpa anupama mokSasukhakA kAraNa hai| jaise kahA haityAre dezavitine lAbha thAya che. dezavirati-zrAvaka cAritra pAMcamA guNasthAnanI prAptinI pachI saMkhyAtasAgarapramANa sthitine kSaya thavAthI sarvaviratimunivrata-chaThA guNasthAnanI prApti thAya che. tyAra bAda saMkhyAtasAgarapramANa sthitinA vyatIta thaI javAthI upazamazreNi, ane pachI saMkhyAtasAgarapramANa sthitine kSaya thavAthI kSepaka zreNIne lAbha thAya che. vaLI e ja bhavathI tene mUrtinI prApti thaI jAya che. dezavirati Adi cAritrane lAbha te ja jIvane thAya che ke jeNe potAnA samyakUvanI virAdhanA deva manuSya mAM rahIne nathI karI. arthAtu-devaparyAyamAM agara manuSyaparyAyamAM jene samyaktvanI virAdhanA thaI gaI che e jIvane dezavirati Adi cAritrane lAbha nathI thatuM. te samyaktva anaMta AnaMdarUpa anupama mokSasukhanuM kAraNa che. jema kahyuM che - zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #590 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva-adhya0 4. u. 1 545 - anyacca--" dvAraM mUlaM pratiSThAnamAdhAro bhAjanaM nidhiH / dviSaTkasyAsya dharmasya, samyaktvaM parikIrtitam" // 3 // aparaM ca-" sasyAnIvoSarakSetre, nikSiptAni kadAcana / na vratAni prarohanti, jIve mithyAkhavAsite " // 1 // iti / "jAtyandhasya yathA puMsazcakSurlAbhe zubhodaye / saddarzanaM tathaivAsya, samyaktve sati jaayte||1|| Anando jAyate'tyantaM, sAttviko'sya mhaatmnH| sadbodhyupagame yabad,-vyAdhitasya sadauSadham " // 2 // anyaca-"dvAraM 1 mUlaM 2 pratiSThAna 3 mAdhAro 4 bhAjanaM 5 nidhiH 6 / dviSaTkasyAsya dharmasya, samyaktvaM parikIrtitam" // 3 // aparazca-" sasyAnIvoSarakSetre, nikSiptAni kadAcana / na vratAni prarohanti jIve mithyaatvvaasite"||4|| arthAt-janmAndha puruSako zubha karmoke udayase netroMke khula jAne para jisa prakAra saddarzana ( samasta vastuoMkA dIkhanA ) hotA hai usI prakAra isa jIvako samyaktvakA lAbha hone para yathArtha jJAna hotA hai / / jisa prakAra rogIko zreSTha auSadhase ArogyaprApti hone para Ananda hotA hai usI prakAra sadabodhi (samyaktva) ke prApta hone para usa mahAsmA puruSa ko sAttvika atyAnanda hotA hai||2|| "jAtyandhasya yathA puMsazcakSurlAbhe zubhodaye / saddarzanaM tathaivAsya, samyaktve sati jAyate // 1 // Anando jAyate'tyantaM, sAttviko'sya mahAtmanaH / / sadbodhyupagame yadvad, vyAdhitasya sadauSadham " // 2 // anyacca-" dvAraM1 mUlaM2 pratiSThAna3,-mAdhAro4 bhAjanaM5 nidhiH 6 dviSaTkasyAsya dharmasya, samyaktvaM parIkIrtitam" // 3 // aparaM ca-" sasyAnIvoSarakSetre, nikSiptAni kdaacn| na vratAni prarohanti, jIve mithyAtvavAsite" // 4 // artha-janmAMdha purUSane zubha karmanA udayathI netrenA khulavAthI je prakAre sadudarzana (dareka vastuonuM dekhavuM) thAya che, te prakAre A jIvane samyaktvano sAla thavAthI yathArtha jJAna thAya che. (1) je prakAre rogIne zreSTha auSadhithI ArogyaprApti thavAthI AnaMda thAya che te prakAre sabadhi (samyaktva)nI prApti thavAthI te mahAtmA purUSane sAtvika matyAnanda thAya che. (2) 69 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #591 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre nanu yaduktaM samyaktve sati kadAcid vratAGgIkaraNaM nApi bhavatIti, tat kathaM saMbhavati ? ucyate yadA samyaktvalAbhAnantaraM navapalyopamAdhikasthitiko deveSUtpadyate tadA tasyAzavasthAyAM yAvatIM sthiti kSapayati tAvatImanyAM badhnAti, tato dezonasAgaropamakoTIkoTIrUpAyA adhikRtakarmasthiteH palyopamapRthaktvasyApagamo na bhavatIti-ato devabhave dezaviratilAbho na saMbhavati, tasmAt samyaktve satyapi vratAnaGgIkaraNaM siddham / __ aura bhI-yaha samyaktva bAraha prakArake zrAvaka dharmakA dvAra hai 1, mUla hai 2, pratiSThAna (Alambana) hai 3, AdhAra hai 4, bhAjana-pAtra hai 5, aura nidhirUpa hai 6 // 3 // phira bhI-jisa prakAra Upara kSetrameM boye hue bIja nahIM Ugate haiM usI prakAra mithyAtvavAsita jIvameM vratoMkA udaya nahIM hotA // 4 // zaGkA-samyaktva ke hone para kadAcin bratakA lAbha nahIM bhI hotA hai, yaha bAta kaise saMbhava hotI hai / samAdhAna-samyaktvake hone para bhIvratakAlAbha nahIM hotA, yaha bAta eka to Upara kathita prakArase prakaTa kI gaI hai, aura dUsarA prakAra yaha bhI haijisa jIvako samyaktvakA lAbha huA hai vaha apanI Ayuke antameM nau palyase adhika sthitikA baMdha kara devaparyAya meM utpanna huA usa samaya vaha usa paryAya meM se jitanI bhI sthitikA kSaya karatA hai utanI aura dUsarI sthitikA baMdha bhI karatA rahatA hai / samyaktvake utpAdanake pharI-A samyakatva bAra prakAranA zrAvaka dharmanuM dvAra che 1, mUla che , prati4aan ( mana) che 3, mAdhAra cha 4, mAna-patra cha 5 mane nivi cha 6. (3) vaLI-je prakAre uSara kSetramAM vAvelA bIja ugatA nathI te prakAre mithyAsvaasit mAM vrtn| ya thata nathI. (4) zaMkA-samyaktvanA thavAthI vratane lAbha kaI vakhata nahI paNa thAya, A vAta kema saMbhave che? samAdhAna-samyaktvanA thavAthI paNa vratane lAbha nathI thate, e vAta eka te upara kathita prakArathI pragaTa karI che, ane bIjo prakAra e paNa che-je jIvane samyaktvane lAbha thayo che te potAnI AyanA aMtamAM nava palyathI adhika sthitino baMdha karIne devaparyAyamAM utpanna thaye, te vakhate te paryAyamAM jeTalI sthitino kSaya kare che teTalI bIjI sthitine te baMdha paNa kare che. e prakAre sabhyatvanA utpAdananA samayanI zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #592 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ____547 samyaktva-adhya0 4. u. 1 yasya samyaktvino vrataprAptina bhavati, sa tu avatI samyagdRSTiH zrAvako nigdyte| kiMca-samyaksAbhAve sati mokSo na labhyate / mithyAdRSTirhi kuzAstrapratibodhitAM saMyamaniyamAdirUpAM nivRttimAcarannapi, svajanadhanabhogAn parityajannapi, zItoSNakSutpipAsAdibhirduHkhasya parAM kASThAmupagacchannapi samyaktvarahitatvena mokSasiddhaye na prabhavati / samyaktvAbhAve sati karmakSayo na bhavati / samyaktvavatAmeva jJAnatapazcAritrANyapi saphalIbhavanti / samyaktve satyeva cANuvrataguNavatazikSAbratAni bhavitumarhanti, tasmAt samyaktvaM mokSasya bIjamiti bodhyam / samaya kI kucha kama koTAkoTIsAgaropama sthitimeMse palyopamapRthaktvarUpa sthitikA apagama-abhAva nahIM honese devaparyAyameM dezavirati kA lAbha saMbhavita nahIM hotaa| jisa samyaktvIko vrataprApti nahIM hotI hai vaha samyagdRSTi zrAvaka kahalAtA hai / isako kabhI na kabhI (ardhapudgalaparAvartanakAlake bAda) muktikA lAbha avazya ho jAtA hai, parantu jisake mUlameM samyaktva hI nahIM hai usako muktipada kI prApti ho nahIM sktii| mithyAdRSTi jIva (dravyaliGgI muni jaisA ) khoTe 2 zAstroM ke dvArA pratipAdita saMyama niyamAdirUpa cAritrakA pAlana karanepara bhI khajana dhana evaM pAMca indriyoM ke viSayoM kA parityAgI hone para bhI, aura aneka prakArase zIta uSNa, bhUkha aura pyAsa Adi parISahajanya kaSToM kA kaThora se kaThora sAmanA karate hue bhI samyaktva se rahita honeke kAraNa hI mokSarUpI siddhi kA bhAgI nahIM mAnA gayA hai / yaha to aTala siddhAnta hai ki-smykAMI ochI kaTokaTIsAgarepama sthitimAMthI pApamapRthakRtvarUpa sthitine apagama-abhAva nahi thavAthI devaparyAyamAM dezaviratine lAbha saMbhavita thatuM nathI. je samyaktvane vrataprApti nathI thatI te aviratasamyagdaSTi zrAvaka kahevAya che. ene koI vakhata (ardha pagalaparAvartana kALanI pachI ) muktine lAbha avazya thAya che. paNa jenA mULamAM samyaktva nathI tene muktipadanI prApti thatI nathI. mithyASTi jIva (dravyaliMgI muni jevA) khoTA khoTA zAstro dvArA pratipAdita saMyamaniyamAdirUpa cAritranuM pAlana karavAthI svajana dhana ane paMce. ndriyanA viSayane parityAgI hovA chatAM paNa, ane aneka prakArathI zIta, uNa, bhUkha ane yAsa Adi pariSahajanya kaSTone kaThoramAM kaThora sAmano karavA chatAM paNa samyakatvathI rahita hovAnA kAraNe mokSarUpI siddhine bhAgI mAnavAmAM AvatuM nathI. e to aTala siddhAMta che ke -samyaktvaprApti vinA karma kSaya zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #593 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre nanvAtmapariNAmarUpaM samyaktvaM kathaM vijJeyaM bhavediti cet, ucyate-samyaktvakAryarUpaiH zamasaMvega nirvedAnukampAstikyaiH sAdhusAmAcArIpravRtyAdirUpaiH sAmAyikapauSadhapratikramaNatyAgapratyAkhyAnAdizrAvakAcArarUpaizca bAhyaprazastavyApArairetadavagantuM 548 zakyate / tatra - prApti ke vinA karmakSaya hotA hI nahIM hai| samyaktvake binA jJAna aura cAritra niSphala hai / inakI saphalatA kA mUla kAraNa yadi koI hai to vaha eka samyaktva hI hai / samyaktvI jIva ke hI jJAna tapa cAritra saphala hote haiM, aNuvrata, guNavrata evaM zikSAvrata-rUpa zrAvakakA deza cAritra bhI samyaktva ke sadbhAvameM hI saphala mAnA gayA hai, isa liye samyaktva hI mokSakA kAraNa hai / zaGkA - samyaktva to AtmAkA eka pariNAma hai, usakA astitva kaise jAnA sakatA hai ? zaGkAkArakA abhiprAya yahAM isa prakArakA hai ki jaba samyaktva AtmAkA eka pariNAma hai to vaha bhI amUrta hI hogaa| arthAt jisa prakAra AtmA amUrta hai usI prakAra vaha samyaktva bhI amUrta hogA, phira usake astitvakA bodha kaise hotA hai ? isa zaGkAkA samAdhAna karate hue AcArya mahArAja kahate haiM kibAta ThIka hai; parantu usake kAryoM se usake astitva kA bhAna hotA hai / zama, saMvega, nirveda, anukampA, Astikya, sAdhuoMkI samAcArIrUpa pravRtti Adi, evaM sAmAyika, poSadha, pratikramaNa, tyAga, pratyAkhyAna thatAM nathI, samyakRtva vinA jJAna ane cAritra niSphaLa che, enI saphaLatAnuM mULa kAraNu jo kAi hoya teA te ekasamyaktva ja che. samyaktvI jIvane ja jJAna tapa cAritra saphaLa thAya che. aNuvrata, guNavrata ane zikSAvratarUpa zrAvakanu dezacAritra paNa samyaktvanA sadbhAvamAM ja saphaLa manAya che, tethI samyaktva ja mokSanuM kAraNa che. zakA--samyaktva te AtmAnu eka pariNAma che, tenu astitva kevI rIte jANI zakAya ? zakAkAraneA abhiprAya A ThekANe A prakAranA che ke jyAre samyaktva AtmAnu eka pariNAma che te te paNa amUtta thaze. arthAt je prakAre AtmA amUrta che te prakAre te samyaktva paNa amRtta thaze, pachI tenA AstitvanA bodha kevI rIte thAya ? A zaMkAnuM samAdhAna karatAM AcArya mahArAja kahe che ke--vAta ThIka che; paraMtu tenA kAryothI tenA astitvanu bhAna thAya che, zama, sa Mvega nivedda, anuubhyA, mAstimya, sAdhuyonI sabhAyArIya pravRtti Adi, mane sA zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #594 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva-adhya0 4. u. 1 (1) zamarUpeNa samyaktvapariNAmena sarvasminnapi kAle pratikUlakAriNe'pi na krudhyati / (2) saMvegAkhyena tena 'sakalamahImaNDalezvarasya devendrasya ca sukhaM paramArthato duHkhameva, karmajanyatvAt sAvasAnatvAdasvAbhAvikatvAceti manyamAno mokSAdanyat kiMcinna vAJchati, mokSo hi svAbhAvikAtmapariNAmarUpaH karmAjanyaH paryavasAnarahito niratizayAnandarUpazcAsti / Adi jo bAhara ke prazasta vyApAra haiM ye hI usake kArya haiN| inase hI usake astitvakA bodha hotA hai| (1) zama--zamarUpa samyaktvake pariNAmavAlA jIva kisI bhI samaya apane se pratikUla AcaraNa karanevAloM para bhI krodha nahIM karatA hai, arthAt-kaSAyoM kA zamanarUpa yaha pariNAma hai, athavA kaSAyoM kA zamana hI rAma hai| (2) saMvega-saMsArAbhIrutA saMvegaH--saMsArase bhayabhIta honA hI saMvega hai / isa pariNAmavAlA jIva cakravartI aura indra ke bhI vaiSayika sukhoM ko apanI dRSTise duHkharUpa hI mAnatA hai| kAraNa ki vaha unakA sukha, karma-(sAtAvedanIya) ke udayAdhIna hone se sAnta-nAzavAn hai, evaM yaha Atmika svabhAva se pratikUla hai, aura mokSa to isase viparIta svabhAvavAlA hai, ataH usake atirikta aura koI bhI sAMsArika padArtha isakI dRSTi kA mohaka nahIM bana sakatA, isalie mokSa ke atirikta aura kisI bhI padArtha kI prAptikI vAMchA isake nahIM rhtii| 'mokSa isase vipmAyika piSadha. pratikramaNa, tyAga, pratyAkhyAna Adi je bAhya prazasta vyApAra che te ja tenA kAryo che, tenAthI ja tenA astitvane bodha thAya che. (1) zama-zabha35 sabhyatvanA pariNAmavAko 71 mata patithI pratikULa AcaraNa karavAvALA upara paNa kedha karatuM nathI. arthAt kaSAyanA zamanarUpa A pariNAma che, athavA kaSAyane zamana ja zama che. (2) saMvega-'saMsArAdbhIratA saMvegaH' saMsArathI layabhIta tharbu ta save che. A pariNAmavALA jIva cakavatI ane idronA vaiSayika sukhone paNa potAnI daSTithI dukharUpa ja mAne che. kAraNa ke te enA sukha, karma (sAtavedanIya)nA udayAdhIna hovAthI sAMta-nAzavAna che, e Atmika svabhAvathI ja pratikULa che, ane mokSa to enAthI viparIta svabhAvavALo che. ethI enAthI atirikta bIjo kaI paNa sAMsArika padArtha enI daSTine mohaka nathI banI zakate, tethI mokSanA atirikta kaI paNa padArthanI prAptinI vAMchanA ene rahetI nathI. "mokSa ethI zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #595 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre (3) nirvedAkhyena samyaktvapariNAmena jIvo manyate - ' nAraka tiryaGmanuSya devabhaveSu sarveSveva duHkhamasti, ataH sarvameva jaganniHsAra-miti / api ca mamatvaviSavegarahito bhavati / 550 (4) prANivarga samantAdavalokyAnukampAkhyena samyaktvapariNAmena -' ime saMsAracakra paribhrAntAH zArIraimanisaizca vividhaduHkhaiH parAbhUtAH santI' - ti matvA svAtmaupamyena teSAM duHkhAnyanubhUya svakIya parakIyabhAvA'bhAvapUrvakamabhayadAnena, prANinAM rIta svabhAvavAlA hai' isakA tAtparya yahI hai ki vaha karma ke udaya ke AdhIna nahIM hai, apitu AtmA kA nijasvabhAva hai| eka bAra jisa jIva ko isakI prApti ho jAtI hai usako phira isa saMsAra meM paribhramaNa nahIM karanA par3atA, evaM jIva ko vahAM para niratizaya anaMta Ananda kI prApti hotI hai isaliye vaha mokSa svayaM apUrva anaMta Ananda kA eka dhAma hai / saMvega pariNAmavAlA jIva isa prakArake mokSasukhakI hI abhilASA karatA hai / (3) nirveda - nirvedaguNavAlA jIva 'naraka, tiryaJca deva aura manuSyabhavameM sarvatra hI duHkhakA sAmrAjya chAyA huA hai isa liye yaha samasta jagata duHkhakA eka bhAjana hai' aisA samajha kara usako niHsAra-sArarahita hI jAnatA hai / mamatArUpa jahara se vaha dUra hI rahatA hai| (4) anukaMpA - duHkhI jIvoM para dayAbhAva honA hI anukaMpA hai| isa guNavAlA jIva saMsArastha samasta prANivarga ko zArIrika mAnasika viparIta svabhAvavALA che' enA tAtparya e che ke te karmInA udbhayane AdhIna nathI paNa AtmAnA nijasvabhAva che. eka vAra je jIvane mekSanI prApti thaI gaI tA pachI ene A saMsAramAM paribhramaNa karavuM paDatuM nathI. ane jIvane tyAM niratizaya ane AnaMdanI prApti thAya che, tethI te meAkSa pAte apUrva anaMta AnadanA dhAma che, saMvegapariNAmavALA jIva AvA prakAranA mekSa-sukhanIja abhilASA kare che. (3) nirveda - nirvedvaguNuvANI lava-' naraDa, tiryaya, deva mane manuSya lavabhAM satra du:khanuM sAmrAjya ja patharAyeluM che, ethI samasta A jagata du:khanuM eka bhAjana che" evu' samajIne tene niHsAra-sArarahita mAne che. mamatArUpI jherathI te dUra ja rahe che. (4) anukaMpA -- duHjI vo upara hayA ravI tenuM nAma anuyA che. yA guNavALA jIva saMsAranA samasta prANuivane aneka zArIrika mAnasika kaSTothI zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #596 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva-madhya0 4. u. 1 rakSaNena, mAryamANAnAM saMkaTAnmocanena, dharmopadezena mokSamArge yojanayA ca yathAsAmarthyamanugrahaM kurute / . (5) AstikyapariNAmena ca 'yadiha tIrthakaraiH pratibodhitaM tat sarvameva satya, tathaiva sarve jIvAjIvAdayo'rthAH santi nizzaGkam' iti manyate / sa ca kAsAdivisrotasikArahito bhavati / evaMbhUtaiH zamAdipariNAmaiH samyaktvaM vijJeyaM bhavitumahati / labdhasamyaktvazca samyagdRSTirityucyate / sa cAntarmuhUrtakAlamapi samyaktvena spRSTazcedutkRSTato dezoaneka kaSToM se vyathita hI anubhava kiyA karatA hai, aura apane samAna hI unheM mAna kara unake una duHkhoM kA svayaM anubhava karake niSpakSa dRSTi se yukta ho kara unake una duHkhoM ko dUra karane kI yathAzakti koziza meM rahatA hai / apanI zaktike anusAra unakI rakSA karatA hai| marate hue tathA ghAtakanArA mAre jAte hue jIvoM ko yathAzakti bacAtA hai aura mokSamArgase viparIta janoM ko saddharmake upadeza se bhAvita kara unheM mokSamArga meM lagAne kI apanI zaktike anusAra ceSTA bhI karatA hai| ___(5) Astikya-"jo jinendradevane kahA hai vaha sarva hI satya hai" isa prakAra dRDha AsthAvAlI mati hI Astikya bhAva hai| isa Astikya bhAvavAlA jIva jinapratipAdita tattvoM meM nizzaMka hokara dRr3ha AsthAsampanna hotA hai / vaha jIva jinavacanoM meM zaMkAkAsAdirahita hotA hai| __ina pUrvokta zamAdibhAvarUpa cihnoMse samyaktva kA astitva jAnA jAtA hai / jIva yadi samyagdarzanakA eka aMtarmuhUrta bhI sparza kara letA vyathita ja anubhava karyA kare che. ane pitAnA samAna ja teone mAnIne teonA te duHkhone anubhava svayaM karIne niSpakSadaSTiyukta thaI teonA te duHkhane dvara karavAnI yathAzakti kozizamAM rahe che, pitAnI zaktinA pramANamAM tenI rakSA kare che. maratA jIne tathA ghAtakI dvArA marAtA jIvone yathAzakti bacAve che, ane mokSamArgathI viparIta janene sadharmanA upadezathI bhAvita karI tene mokSamArgamAM lagADavAmAM potAnI zakti-anusAra ceSTA kare che. (5) Astisya-2 jinendra have hyAM che te sa satya che." 20 priiranI daDha AsthAvALI mati ja Astikya bhAva che. A AstikayabhAvavALAM jIva jinapratipAdita tamAM nizaMka thaIne daDha AsthAvALA thaI jAya che. te jIva jina vacanamAM zaMkAkAMkSAdirahita hoya che. A pUrvokta samAdibhAvarUpa cihnothI samyaktvanuM astitva jANavAmAM Ave che. jIva jo samyagdarzanane eka aMtarmuhUrta paNa sparza karI le che te niyamathI zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #597 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 552 AcArAgasUtre nArdhapudgalaparAvartAntare niyamena mokSaM prApnoti / alamadhikena, labdhasamyaktvaH suragati niyamato labhate / tathA coktam " aMtomuhuttamittaM,-pi phAsiaM hujja jehiM sammattaM / tesiM avaDDhapuggala,-pariaTTo ceva saMsAro" // 1 // iti / chAyA--antarmuhUrttamAtramapi spRSTaM bhaved yaH samyaktvam / teSAmapArddhapudgalaparivarta eva sNsaarH||1|| iti / aparaM ca-" sammadiTThI jIvo, gacchai niyamA vimANavAsIsu / jai na vigayasaMmatto, ahava na baddhAuo puci" // 1 // hai to vaha niyamase jyAdA se jyAdA ardhapudgalaparAvartana kAla taka hI isa saMsAra meM rahatA hai aura usake bAda mokSasthAnako prApta kara hI letA hai| kahA bhI hai "aMtomuttamittaM,-pi phAsiaM hujja jehiM sammattaM / tesiM avaDaDhapuggala,-pariyaTo gheva sNsaaro"||1||iti| jina jIvoMne eka aMtarmuhUrtamAtra bhI samyaktvakA sparza kiyA hai una jIvoM kA saMsAra ardha pugalaparAvartanakAla taka hI avaziSTa rahatA hai| isa viSayameM adhika kyA kahA jAya ? samyagdRSTi jIva niyama se, yadi vaha vigatasamyaktva nahIM hai, tathA baddhAyuSka nahIM hai to, vaimAnika devoM meM janma dhAraNa karatA hai / kahA bhI hai " samaTTiI jIvo, gacchai niyamA vimaannvaasiisu| jai na vigayasaMmatto, ahava na baddhAuo puzvi" // 1 // vadhAremAM vadhAre ardha pudgalaparAvartana kALa sudhI ja A saMsAramAM rahe che, ane tyAra pachI mokSasthAnane prApta karI ja le che. kahyuM che - " aMtomuhuttamittaM,-pi phAsiaM hujja jehiM sammattaM / tesiM avaDhapuggala,-pariyaTTo ceva saMsAro" // 1 // iti / je jIe eka aMtarmuhUrta mAtrapaNa samyakatvane sparza karyo che te jIvane saMsAra ardha pagalaparAvartanakALa sudhI ja avaziSTa rahe che, A viSayamAM vadhAre zuM kahevuM? samyagdaSTi jIva, je te vigatasamyaktva nathI tathA baddhAyuSka nathI te niyamathI te vaimAnika devamAM janma dhAraNa kare che. kahyuM che --- "samma hiTThI jIvo, gacchai niyamA vimANavAsIsu / jai na vigayasaMmatto, ahava na baddhAuo pubbiM // 1 // " iti / zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #598 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva-adhya0 4. u. 1 553 chAyA-samyagdRSTirjIvo, gacchati niyamAd vimAnavAsiSu / yadi na vigatasamyaktvaH, athavA na baddhAyuSkaH pUrvam // 1 // anyacca- 'jaM sakkai taM kIrai, jaM ca na sakai tayammi shhnnaa| saddahamANo jIvo, baccai ayarAmaraM ThANaM" // 1 // iti / chAyA--yat zaknoti (ka ) tat kriyate, yacca na zaknoti tasmin zraddhA / zraddadhAno jIvo, vrajati ajarAmaraM sthAnam // 1 // iti / nanvevaM samyaktvenaiva mokSaprAptizcettarhi kiM punastIvratarakaSTasAdhyairahiMsAdivata samyagdRSTi jIva mara kara niyamase vaimAnika devoM meM utpanna hotA hai yadi usakA samyaktva vigata (naSTa) nahIM huA hai, aura samyaktvaprAptike pahale anya gatiyoM kI Ayu nahIM bAMdhI hai to||1|| isaliye pratyeka saMjJI paMcendriya paryApta prANI kA kartavya hai ki vaha aise sundara samyaktva ko prApta karanekA prayatna karatA rahe / kahA bhI hai "jaM sakai taM kIrai, jaM ca na sakA tayammi sdhnnaa| saddahamANo jIvo, vaccai ayarAmaraM ThANaM" // 1 // iti / jo zubha kartavya prANI se ho sakatA ho vaha AtmavIye-bala parAkramako nahIM gopate hue avazya karanA cAhiye / yadi na bana sake to bhI usameM zraddhA rakhanI hI cAhiye, kyoM ki zuddha zraddhAke prabhAvase hI jIva ajara-amara padakA adhikArI banatA hai // 1 // zaGkA-yadi aisI hI bAta hai to phira tIvratara kaSToMke dvArA sAdhya samyagdaSTi jIva marIne niyamathI vimAnika devemAM utpanna thAya che. je ene samyaktva vigata nathI thayo ane tene samyakatva prAptinA pahelAM anya gatinI Ayu nahi bAMdhI hoya te 1 tethI pratyeka saMjJI paMcendriya paryApta prANInuM kartavya che ke te AvA suMdara samyaktvane prApta karavA prayatna karatA rahe. kahyuM che-- "jaM sakkA taM kIrai, jaM ca na sakA tayammi shhnnaa| sadahamANo jIvo, vaccai ayarAmaraM ThANaM" // 1 // iti / je zubha kartavya prANathI banI zakatuM hoya te AtmavIrya-ela parAkramane chupAvyA vinA avazya karavuM joIe. je na banI zake te paNa temAM zraddhA rAkhavI ja joIe, kAraNa ke zuddha zraddhAnA prabhAvathI ja jIva ajara-amara padane adhi. kArI bane che1 zaMkA--je AvI vAta che te pachI tIvratara karNodvArA sAdhya ahiMsAdi . zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #599 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 554 AcArAgasUtre saMyamatapaHsamArAdhanaiH, tathAhi-paryAptAparyAptakAdibhedavatAM pRthivyaptejovAyuvanaspatInAM dvIndriyAdivividhatrasAnAM ca trikaraNatriyogairupamardanaparihArapUrvakarakSaNarUpama hiMsAvrataM, tathA svasvabhedairbahuvidhamRSAvAdAdattAdAnamaithunaparigrahaparihArarUpANi vratAni, zItoSNAdikaThinatarapariSahasahanapUrvakasaptadazavidhasaMyamasamArAdhanam , anazanAdyugrataradvAdazavidhatapazcaraNajanitazarIrAdizopaNena dhanyamunivad ghoratarakaSTasahanaM ceti / tathA-kiM punarmahAvistaraduradhigamasAmAyikAdidvAdazAGgarUpazrutajJAnarapi ? iti cenna, ahiMsAdi mahAbata saMyama aura tapa Adike pAlana evaM ArAdhana karane kI AvazyakatA kyA hai ? arthAt-eka samyagdarzana se hI jIvako mukti kA lAbha ho jAve to paryApta aura aparyApta-bhedaviziSTa ekendriyapRthivIkAya, apakAya, tejaskAya, vAyukAya, aura vanaspatikAyake jIvoM kI, evaM dvIndriyAdika aneka prakArake trasa jIvoM kI kRta kArita anumodanA aura mana vacana kAyase virAdhanA kA tyAga karanA, evaM unakA rakSaNa karanA jo ahiMsA-mahAvrata hai usakA pAlana 1, tathA aneka prakArake mRSAvAda 2, aneka prakArake adattAdAna-corI 3, maithuna 4, evaM parigraha 5 kA tyAgarUpa pAMca mahAvratoM kA ArAdhana, evaM kaThinatara pariSahoM ke sahanapUrvaka (17) sataraha prakArake saMyama kA sevana karanA, tathA dhanya munikI taraha anazanAdika (12) bAraha prakArake tapake AcaraNase utpanna zarIrAdika zoSaNa se ghoratara kaSToM kA sahana karanA; ye sabhI bilkula hI vyartha haiM ? tathA sAmAyikAdivAdazAMgarUpa zrutajJAna, ki jo mhaamahAvata saMyama ane tapa vigerenuM pAlana ane ArAdhanA karavAnI AvazyakatA ja zI che? arthAt -eka samyagdarzanathI ja jIvane muktine lAbha thaI jAya te paryApta ane aparyApta bheda-viziSTa ekendriya-pRthvIkAya, akAya, tejaskAya, vAyukAya, ane vanaspatikAya7nA nI, ane beIndriyAdika aneka prakAranA trasa jInI kRta kArita anumodanA ane manavacana kAyAthI virAdhanAne tyAga kare, ane tenuM rakSaNa karavuM je ahiMsA mahAvrata che tenuM pAlana 1, tathA aneka prakAranA mRSAvAdara, aneka prakAranA adattAdAna-corI 3, mithuna, ane parigraha pa ne tyAgarUpa pAMca mahAvratonuM ArAdhana, ane kaThinatara pariSahonuM sahanapUrvaka satara prakAre saMyamanuM sevana karavuM, tathA dhanyamuninI peThe anazanAdika bAra prakAranA tapanA AcaraNathI utpanna zarIrAdika zeSaNathI gheratara kaSTanuM sahana karavuM, e badhA bilakula ja zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #600 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva-adhya0 4. u. 1 jJAnacAritrasamutpAdanadvArA samyaktvasya mokSaM prati kAraNatvAt, tathAhi-na kevalaM samyaktvamAtreNa siddhipadaM labdhaM zakyate, kintu samyaktvakAryasya tadabhivyaJjakasya cAritrasyaiva mokSaM prati sAkSAtkAraNatayA tenaiva tatmAptirbhavitumarhati, samyagjJAnamapi cAritrotpAdanadvAreNaiva mokSajanakam / yatazcAritrapariNAmenaiva jJAnamapi mokSAya prabhavati, na kevalaM svasattAmAtreNa / ata eva bhagavatA'traiva prathamAdhyayane vistArasampanna evaM duradhigama hai, usakA zravaNa, manana Adi karanA bhI nissAra hI hai ? / ___ samAdhAna-zaGkAkArakI yaha zaGkA ThIka nahIM hai; kyoM ki svatantra samyagdarzana mokSakA kAraNa nahIM mAnA gayA hai| jaba taka jIva ko samyaktva kI prApti nahIM hotI hai taba taka usake jJAna aura cAritra mithyArUpa meM rahate haiN| jJAna aura cAritrameM sampapanA isI samyaktva ke dvArA AtA hai, ataH samyagjJAna aura samyakcAritra kI utpatti dvArA hI samyaktva mokSakA hetu hotA hai / isI abhiprAyako le kara samyaktva, mokSa kA kAraNa kahA gayA hai / jaba taka samyaktva pUrNa jJAna aura pUrNa cAritra ko utpanna nahIM kara detA taba taka vaha mokSakA kAraNa nahIM hotaa| mukti samyakcAritra se hI prApta hotI hai, isa kAraNa se samyak cAritra hI muktikA sAkSAt kAraNa hai / yaha cAritra samyaktva kA kArya aura usakA abhivyaMjaka-prakAzaka hotA hai| vyartha che? tathA sAmAyikAdikAdazAMgarUpa zrutajJAna, ke je mahAvistArasaMpanna ane daradhigama che tenuM zravaNa manana Adi karavuM paNa nissAra ja che ? samAdhAna-zaMkAkAranI zaMkA ThIka nathI, kAraNa ke samyagdarzana mokSanuM svatanna kAraNa mAnavAmAM AvyuM nathI. jyAM sudhI jIvane samyakatvanI prApti nathI thatI tyAM sudhI tenuM jJAna ane cAritra mithyArUpamAM rahe che. jJAna ane cAritramAM samyakrapaNuM A samyakatvadvArA Ave che, ethI samyajJAna ane samyaphacAritranI utpatti dvArA ja samyakatva mokSane hetu thAya che. A abhiprAyane laIne ja samyakatvane mokSanuM kAraNa kahevAmAM AvyuM che. jyAM sudhI samyakatva pUrNa jJAna ane pUrNa cAritrane utpanna nathI karatuM tyAM sudhI te mokSanuM kAraNa nathI thatuM. mukti samya-cAritrathI ja prApta thAya che, A kAraNathI samyaka cAritra ja muktinuM sAkSAt kAraNa che. A cAritra samyakatvanuM kArya ane tenuM abhivyaMjaka (pragaTa karavAvALuM) thAya che. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #601 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 556 AcArAgasUtra ' se hu muNI pariNAyakamme ' iti punaH punarvadatA samyakcAritrameva mokSaprAptikAraNamiti pratibodhitam / uttarAdhyayane'pi " nAdaMsaNissa nANaM, nANeNa viNA na huMti crnngunnaa| aguNissa natthi mokkho, natthi amokkhassa nivvaannN"||1|| (a028) samyagjJAna bhI samyakcAritra ko utpanna karatA huAmokSakA kAraNa mAnA gayA hai / jJAnakI sattA bhale hI AtmA meM ho parantu jaba taka vaha AtmAmeM cAritrapariNAma ko utpanna nahIM kara detA, taba taka mokSa kA janaka nahIM ho sakatA / isI abhiprAya ko le kara bhagavAnne isI prathama adhyayana meM "se hu muNI pariNAyakammA" arthAt-jo cha kAya ke AraMbhako jJaparijJA se jAnakara pratyAkhyAnaparijJA se tyAgatA hai vahI muni cAritravAn ginA jAtA hai / isa kathana dvArA bhI samyakcAritra ko hI mokSaprAptikA kAraNa prakaTa kiyA hai| uttarAdhyayanake 28 veM adhyayanameM bhI isakI puSTi kI gaI hai| jaise " nAdaMsaNissa nANaM, nANeNa viNA na huMti caraNaguNA / ___ aguNissa natthi mokkho, nathi amokkhassa nivvANaM " // 1 // arthAt-samyagdarzanarahita AtmAmeM samyagjJAna nahIM hotaa| samyagjJAna se rahita AtmA ko cAritraguNakI prApti nahIM hotii| cAritra guNa kI prApti kiye vinA mokSa nahIM hotA, evaM amuktakA nirvANa nahIM hotA // 1 // utta0 a0 28 // samyajJAna paNa samyaka-cAritrane utpanna karatAM mokSanuM kAraNa mAnavAmAM Ave che. jJAnanI sattA bhale ja AtmAmAM che, paraMtu jyAM sudhI te AtmAmAM cAritrapariNAmane utpanna nathI karatuM tyAM sudhI mokSanuM utpAdaka nathI thatuM. A mabhiprAyane sane lagavAne 2prathama madhyayanamA " se hu muNI pariNAyakammA " arthA-je cha kAyanA AraMbhane jJaparijJAthI jANIne pratyAkhyAnaparijJAthI tyAge che te ja muni cAritravAna mAnavAmAM Ave che. A kathana dvArA paNa samyakracAritrane ja mekSiprAptinuM kAraNa pragaTa karyuM che. uttarAdhyayana adhyayana 28mAM paNa enI puSTi karI che. jema- " nAdasaNissa nANaM, nANeNa viNA na huti caraNaguNA / ___ aguNissa natthi mokkho, natthi amokkhassa nivvANaM' / / 1 / / utt0a028|| ' arthAtu-samyagdarzanarahita AtmAmAM samyajJAna nathI thatuM. samyajJAnathI rahita AtmAne cAritra guNanI prApti thatI nathI. caritraguNanI prApti karyA vinA mela thatuM nathI, ane amukatanuM (kamathI mukta nahi tenuM) nirvANa thatuM nathI. 1 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #602 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva-adhya0 4. u. 1 sUtrakRtAGge ca-"evaM khu nANiNo sAraM, jaM na hiMsai kiMcaNaM / / ahiMsA samayaM ceva, eyAvaMtaM viyANiyA // 1 // " (a0 11) jJAnaM hi kriyApariNAmA'nApannaM sat kamapyartha sAdhayituM na zaknoti / yathA zAstrAbhyasanakuzalo'pi tadarthavijJAnanipuNo'pi taduktadharmAnAcaraNena tadabhyasanAdikaM sarva niSphalIkurvannahi vidvatpadaM labhate / yathA vA-auSadhasvarUpaguNaprajJAvatAmapi vaidyAnAM tatsavidhisevanakriyAmantareNa tatprajJA nairujyaM na janayati, yadyauSadhajJAnavatAmiyamavasthA, tarhi kA vArtA kevalaM tannAmaraTanazIlAnAM janAnAm / tathA coktam sUtrakRtAGga meM bhI yahI likhA hai" evaM khu nANiNo sAraM, jaM na hiMsai kiMcaNaM / ahiMsA samayaM ceva, eyAvaMtaM viyANiyA" // 1 // (sU0 a011) jJAna jaba taka kriyAtmaka ( cAritrarUpa) nahIM hotA taba taka vaha kisI bhI iSTa artha kI puSTi nahIM kara sktaa| jaise-zAstrake abhyAsa karanemeM kuzalamati vyakti usake arthakA viziSTa jJAtA hokara bhI jaba taka zAstravihita mArga ko jIvanameM kriyAtmakarUpa nahIM detA taba taka vaha usake abhyAsa yA jJAna se apane kisI bhI icchita kArya kI siddhi nahIM kara sakatA hai, aura na vaha yathArtha vidvattA ke padase hI vibhUSita ho sakatA hai / ataH usako kriyAtmaka rUpa dene ke vinA jaise usakA vaha abhyAsa evaM jJAna niSphala hai, usI prakAra samyagdarzana bhI jJAna-kriyAke abhAva meM mokSakA sAdhaka nahIM hotA hai / vaidyakA auSadhi sUtrakRtAMgamAM paNa e ja lakhyuM che - "evaM khu nANiNo sAraM, jaM na hiMsai kiMcaNaM / ahiMsA samayaM ceva, eyAvaMtaM viyANiyA" // 1 // sUtra0 a0 11 / jJAna jyAM sudhI kriyAtmaka (cAritrarUpa) nathI thatuM tyAM sudhI te kaI paNa ISTa arthanI puSTi nathI karI zakatuM. jema zAstrane abhyAsa karavAmAM kuzalamati manuSya enA arthane viziSTa jJAtA hovA chatAM paNa jyAM sudhI zAstravihita mArgane jIvanamAM kriyAtmaka rUpathI nathI utArate tyAM sudhI te tenA abhyAsanA jJAnathI pitAnA keI paNa Icchita kAryanI siddhi prApta karI zakatuM nathI, ane yathArtha vidvattAnA padathI paNa te vibhUSita thaI zakato nathI. tethI tene kriyAtmaka rUpa ApyA vinA jema tene A abhyAsa temaja jJAna niSphaLa che te prakAre samyagdarzana paNa jJAna-kiyAnA abhAvamAM mokSanuM sAdhaka thatuM nathI. vaidyane auSadhaviSayaka abhyAsa ane paripakva jJAna auSadhisevananA vidhinI zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #603 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 558 AcArAgasUtre " zAstrANyadhItyApi bhavanti mUrkhA, yastu kriyAvAn puruSaH sa vidvAn / sucintitaM cauSadhamAturANAM, na nAmamAtreNa karotyarogam" // 1 // samyaktvasadbhAve zamasaMvegAdayo guNAH prasabhamudayante, tadAnIM kathamapi tadudayaM pratiroddhaM na kazcana samarthoM bhavati / uktazca" asamasukhanidhAnaM dhAma saMvignatAyAH, bhavasukhacimukhatvoddIpane sadvivekaH / naranarakapazutvocchedaheturnarANAM, zivasukhatarubIjaM shuddhsmyktvlaabhH"||1|| viSayaka abhyAsa, evaM paripakva jJAna kyA kabhI auSadhisevanake vidhi kI anabhijJatA meM nIrogatA kA kAraNa ho sakatA hai ? nahIM ho sktaa| yadi ho sakatA to phira usakA nAma raTanevAle rogI puruSoM kI bAta hI kyA kahanI ? unheM bhI usase phAyadA ho jAnA caahiye| kahA bhI hai" zAstrANyadhItyApi bhavanti mUrkhA,-yastu kriyAvAn puruSaH sa vidvAn / sucintitaM cauSadhamAturANAM, na nAmamAtreNa karotyarogam " // 1 // __ zAstroMko par3hakara bhI manuSya mUrkha raha jAte haiM / jo kriyAvAn hai vahI vidvAn hai / bImAra vyaktiko sucintita bhI auSadhi nAmamAtra lene se ArogyadAyaka nahIM hotI // 1 // samyaktvake sadbhAvameM zamasaMvegAdika guNoMkI utpatti avazya hotI hai, unako rokane ke liye koI bhI samartha nahIM ho sakatA, kyoM ki yaha sarvaguNasampanna hai / kahA bhI hai" asamasukhanidhAnaM dhAma saMvignatAyAH, bhavasukhavimukhatvoddIpane sdvivekH| naranarakapazutvocchedaheturnarANAM, zivasukhatarubIja zuddhasamyaktvalAbhaH " // 1 // anabhijJatAmAM nIrogatAnuM kAraNa keI vakhata banI zake che?--nathI banI zakatuM. je banI zake te pachI tenuM nAma levAvALA regI purUSonI vAta ja zuM kahevI ? tene paNa tenAthI phAyado thavA joIe. kahyuM paNa che-- " zAstrANyadhItyApi bhavanti mUrkhA,-yastu kriyAvAn puruSaH sa vidvAn / sucintitaM cauSadhamAturANAM, na nAmamAtreNa karotyarogam // 1 // zAstrane abhyAsa karIne paNa manuSya mUrkha rahI jAya che. je kiyAvAna che te vidvAna che. bImAra manuSyane sucintita paNa oSadhi nAmamAtra levAthI ArogyadAyaka nathI thatI1 samyaktvanA saddabhAvamAM zamasaMvegAdika guNanI utpatti avazya thAya che, ene rikavAne mATe kaI samartha thatuM nathI. kAraNa ke te sarvaguNasaMpanna che. kahyuM paNa che-- zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #604 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva-adhya0 4. u. 1 kiMca-" samyaktvaratnAnna paraM hi ratna, samyaktvavandhorna paro'sti bndhuH| samyaktvamitrAna paraM hi mitraM, samyaktvalAbhAna paro'sti lAbhaH" // 2 // tadevaM samyaktvamiha mokSasya bIjamiti siddham / smyktvpraaptikrmH| anAdimithyAdRSTerjIvasya samyaktvaprAptau yathAkramaM trINi karaNAni bhavanti / yaha samyaktva anupama sukhakA nidhAna hai, vairAgyakI utpatti kA kAraNa hai, vairAgyako prakaTa karane meM zuddha viveka hai, cAra gatike duHkhoMkA uccheda karane meM kAraNa hai aura mokSasukharUpa vRkSakA yaha bIja hai||1|| __ aura bhI kahA hai" samyaktvaratnAnna paraM hi ratnaM, samyaktvabandhorna paro'sti bndhuH| samyaktvamitrAnna paraM hi mitraM, samyaktvalAbhAnna paro'sti lAbhaH" // 2 // samyaktva-ratnase koI utkRSTa ratna nahIM hai, isase bar3hakara koI bandhu nahIM hai / yaha samyaktva parama minna hai, aura isakA lAbha hI paramalAbha hai| isase yaha siddha huA ki samyaktva mokSakA mUla kAraNa hai| samyaktvakI prAptikA kramaanAdimithyAdRSTi jIva jaba samyaktvaprAptike saMmukha hotA hai usa samaya usake yathAkramase tIna karaNa hote haiM-(1) yathApravRttikaraNa, (2) apUrvakaraNa, (3) anivRttikaraNa / " asamasukhanidhAna dhAma saMvignatAyAH, bhavasukhavimukhatvohIpane sdvivekH| naranarakapazutvocchedaheturnarANAM, zivasukhatarubIja zuddhasamyaktvalAmaH " // 1 // A samyakatva anupama sukhanuM vidhAna che. vairAgyanI prAptinuM kAraNa che. vairAgyane pragaTa karavAmAM zuddha viveka che. cAra gatinA duHkhanA uccheda karavAmAM kAraNa che ane mokSasukharUpa vRkSanuM e bIja che. je 1 che vaLI paNa kahyuM che - "samyaktvaratnAnna paraM hi ratnaM, samyaktvabandhorna paro'sti bandhuH / samyaktvamitrAnna paraM hi mitraM, samyaktvalAbhAnna paro'sti lAbhaH" // 2 // samyaktvaratnathI keI utkRSTa ratna nathI. enAthI vadhIne kaI baMdhu nathI. A samyapha parama mitra che, ane ene lAbha ja parama lAbha che. 1 ethI e siddha thayuM ke samyaktva mekSanuM mULa kAraNa che. samyaktvanI prAptino krama anAdimithyAdaSTi jIva jyAre samyakatvaprAptine sanmukha thAya che te mate tene yathAmathI trae 42 thAya cha-(1) yathApravRtti4295 (2)pUrva 426, (3) anivRtti4265. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #605 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre 1 yathApravRttikaraNam, apUrvakaraNam, anivRttikaraNaM ceti / yathA = anAdisaMsiddhaprakAreNa pravRttiH pravartamAnaM yathApravRtti, kriyate karmakSapaNamaneneti karaNaM - jIvapariNAmarUpam / yathApravRtti ca tat karaNaM ceti yathAmavRttikaraNam / evamuttatrApi karaNazabdena karmadhArayo bodhyaH / evaM cAnAdikAlAt karmakSapaNapravRtto'dhyavasAyavizeSo yathAmavRttikaraNa miti phalitam / etAni trINyapi karaNAni bhavyAnAM bhavanti / abhavyAnAM tu prathamameva yathApravRttikaraNaM bhavati netaradvayam / 560 anAdi paraMparA se jo pravarttamAna hai vaha yathApravRtti hai, tathA karma kSaya jisake dvArA kiyA jAtA hai vaha karaNa hai, yaha karaNa jIvakA pariNAmasvarUpa hI hai / yathApravRttirUpa jo karaNa hai usakA nAma yathApravRttikaraNa hai / yaha isakA nirukta- artha hai / isI prakAra Age bhI karaNa zabda ke sAtha karmadhAraya samAsa kA saMbaMdha kara lenA cAhiye / isa prakAra anAdi kAlase karmakSaya karanemeM pravRtta jIvakA pariNAmavizeSa hI yathApravRttikaraNa hai, yahI isakA phalitArtha hai / ye tIna karaNa bhavyoM ke hote haiN| abhavyoM ke sirpha prathama hI karaNa hotA hai, antake do nahIM hote| yathApravRttikaraNarUpa pariNAma jIvake hotA hI rahatA hai| isake dvArA jIva udayameM Aye hue jJAnAvaraNIyAdika ATha karmoMkI prakRtiyoM kA kSaya karatA rahatA hai / isa liye isa pariNAma ke karmakSaya kA kAraNa hone se jIva isake bala para yathAsaMbhava karmasthitikA kSaya karatA huA ghana - kaThinatara rAgadveSarUpI granthike samIpa taka pahu~ca jAtA hai| yaha granthi anAdi para parAthI je pravartta mAna che te yathApravRtti che, ana kakSaya jenA dvArA karavAmAM Ave che te karaNa che. A karaNa jIvanA pariNAmasvarUpa che. yathApravRttirUpa je karaNa che tenu nAma yathApravRttikaraNa che. te ene nirUkta-artha che, prakAre AgaLa paNa karaNa zabdanI sAthe karmadhArayasamAsanA saMbaMdha karI levA joI e, A prakAre anAdikALathI ka kSaya karavAmAM pravRtta jIvanuM pariNAma vizeSa ja yathApravRttikaraNa che, te tenuM phalitArtha che. e traNa karaNa bhavyone thAya che. abhone phakta prathama ja karaNa thAya che, bAkInAM e nathI thatAM. thApravRttikaraNarUpa pariNAma jIvane thatAM ja rahe che. enA dvArA jIva udayamAM AvelA jJAnAvaraNIyAdika ATha karmonI prakRtiyAno kSaya karatA rahe che. tethI A pariNAma kakSayanuM kAraNa hovAthI A jIva tenA khala upara yathAsaMbhava karmasthitino kSaya karatAM dhana-kaThinatara rAgadveSarUpI granthinI samIpa sudhI paheAMcI jAya che, A granthi eTalI gADha-pramalatama che ke jenuM A zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #606 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva - adhya0 4 u. 1 561 adhyavasAyasya sarvadaiva bhAvAdudayaprAptAnAM jJAnAvaraNIyAdyaSTakarmaprakRtInAM kSapaNena karmakSayakAraNatayA yathApravRttikaraNena yathAsaMbhavaM karmasthiti kSapayato jIvasya ghanarAgadveSapariNAmarUpI granthiravatiSThate, yathApravRttikaraNasya mandavizuddhipariNAmarUpatvena granthibhedanasAmarthyAbhAvAt / nanu tarhi yathAvRttikaraNena kiyatI karmasthitiH kSapitA bhavati ? ucyateyathA girinadyAM pASANakhaNDAni tadvegato gharSaNAdinA vartulAkArANi jAyante, evamanAdikAlataH pUrvapUrvakarmavazAccaturgatikasaMsArasAgaraM prAptasyAnantaduHkhAni sahamAnasya jIvasya pariNAmasvabhAvatayA'nAbhoganirvartitena yathApravRttikaraNAkhyena vizuddhipariNAmena dIrghatarA'pi karmasthitistathA kSapitA bhavati yathA''yurvajanAM jJAnAvaraNIyAdikarmaNAM sarveSAM sthitiH palyopamAsaMkhyAtabhAganyUnaikakoTIkoTIsAgaropamapramANA'vazeSA tiSThati / itanI gADha - prabalatama hotI hai ki jisakA isa pariNAmake dvArA bhedana karanA sarvathA azakya kArya hai / jIvako isa granthike deza taka pahu~cAnA hI isa pariNAma kA kAma hai / granthikA bhedana isake dvArA isa liye nahIM hotA hai ki yaha pariNAma mandavizuddhivAlA hai / zaGkA - ApakA kathana ThIka hai; parantu abhI taka yaha mAlUma nahIM ho rahA hai ki isa pariNAmake dvArA kitanI karmasthitikA kSaya hotA hai| uttara - jaise parvatIya nadI meM pASANakhaNDa nadIke prabala pravAha ke vega se lar3akate hue aura idhara udhara se TakarAte hue svAbhAvika rItise golamola ho jAtA hai, usI prakAra anAdikAlase karmakI anavacchinna saMtati (aTUTa paraMparA) ke vazIbhUta raha kara caturgatisvarUpa isa saMsAra mahAsAgarameM gote piraNAmadvArA bhedana karavuM sarvathA azakaya kArya che. jIvane A granthinA deza sudhI paheoMcADavuM ja A pariNAmanu kAma che. granthinuM bhedana enA dvArA te mATe nathI thatu ke A piraNAma mantravizuddhivALu che. zakA--ApanuM kathana DIka che; paraMtu hajI sudhI e mAlUma nathI ke A pariNAmadvArA keTalI kama~sthitino kSaya thAya che. uttara--jema padegtIya nadImAM pASANukhaMDa enA prakhala pravAhanA vegathI Ama-tema athaDAI ne ghasAto ghasAto svAbhAvika rItithI gALamAla thaI jAya che, te ja prakAre anAdi kALathI kanI anavacchinnasa tati-atuTaparaMparAne vazIbhUta rahIne catutisvarUpa A saMsAramahAsAgaramAM gothA khAtAM ane anaMta duHkhonI paraMparAne sahuna karatAM e jIvane svAbhAvika rItithI vinA koI a 71 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #607 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 562 AcArAgasUtre khAte, tathA anaMta duHkhoM kI paraMparAko sahate hue isa jIvake svAbhAvika rIti se-binA kisI prayatna ke-vizuddha yathApravRttikaraNa nAmakA pariNAma pragaTa hotA hai, jisake dvArA yaha jIva dIrdhatara karmasthiti ko bhI itanI khapA detA hai ki jisase Ayukarma ko chor3a kara zeSa jJAnAvaraNIyAdika samasta sAta karmoMkI sthiti palya ke asaMkhyAtaveM bhAga kama eka koTAkoTIsAgarapramANa avaziSTa raha jAtI hai / vizeSArtha-jaise parvatapradezameM bahanevAlI nadIkA patthara usakI prabala dhArAse Ahata ho idhara-udhara TakarA kara svAbhAvika rItise golamola ho jAyA karatA hai, usI prakAra anAdikAlase karmake vazIbhUta hokara saMsArarUpI samudra meM par3A huA yaha jIvarUpI pASANakhaNDa bhI caturgatiyoM ke duHkharUpI prabalatama pravAhoM se rAta-dina TakarAra kara golamolasvarUpa yathApravRttikaraNarUpa-avasthAsaMpanna ho jAtA hai / jisa prakAra nadIkA pASANa vinA kisI prayatna evaM anAbhogarUpase (svAbhAvikarUpase) gola ho jAyA karatA hai usI prakAra yaha karaNa bhI vinA kisI prayatna se-svAbhAvikarUpa se hI jIva ko prApta ho jAyA karatA hai| yaha jIva kA vizuddha pariNAma hai| isake prabhAvase usake Ayukarma ko chor3a kara avaziSTa (zeSa ) sAta karmoMkI utkRSTa sthiti ghaTa kara patyake asNprayatna vizuddha yathApravRttikaraNa nAmanuM pariNAma prAdurbhata (pragaTa) thAya che. jenA dvArA A jIva dIrghatara karmasthitine paNa eTalI khapAvI de che ke jethI Ayukarmane choDIne zeSa jJAnAvaraNIyAphika samasta sAta karmonI sthiti palyanA asaMkhyAtamAM bhAga hIna ekaTAkeTisAgarapramANu avaziSTa rahI jAya che. vizeSArtha--jema parvatapradezamAM rahevAvALI nadIne patthara enI prabala dhArAthI ahIM-tahIM athaDAI kuTAIne svAbhAvika rItithI goLamoLa thaI jAya che, te prakAre anAdi kALathI karmanA vazIbhUta thaIne saMsArarUpI samudramAM paDI rahelA A jIvarUpI pASANukhaMDa paNa caturgatinA duHkharUpa prabala pravAhathI rAtadina athaDAIne geLamolasvarUpa yathApravRttikaraNarUpa-avasthAsaMpanna thaI jAya che. jema nadInA pASANu, keI prayatna vinA ane anAbhogarUpathI (svAbhAvika rUpathI) geLa thayA kare che te prakAre A karaNa paNa kaI prayatna vinA svAbhAvika rUpamAM ja jIvane prApta thaI jAya che. A jIvane vizuddha pariNAma che. AnA prabhAvathI e jIvanA Ayukarmane choDIne avaziSTa (zeSa) sAta karmonI zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #608 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva-adhya0 4. u. 1 563 atrAntare ca jIvasya karmajanito ghanarAgadveSapariNAmarUpaH karkazanibiDaciraparUDhagUDhavakragranthivad durbhedyaH karmasthitivizeSo grandhirbhavati / abhavyo'pi jIvaH khalu yathApravRttikaraNena prAguktakarmaNAM dIrghatarasthiti hAsayannekakoTIkoTIsAgaropamapramANAM kartumarhati, parantu granthibhedanAya na samarthoM khyAtaveM bhAga kama ekakoTAkoTisAgarapramANa ( antaHkoTAkoTi sAgarapramANa ) raha jAtI hai| ___ isake bAda jIvake karmajanita-karmoM se utpanna kI gaI-aura saghana kaThinatara rAgadveSa pariNAmavAlI karmoM kI vizeSasthitirUpa eka granthi hotI hai, jo atyanta kaThora, saghana aura purAnI gUDha gAMThake samAna durbhedya hotI hai| jaise-bahuta purAnI kaThora gAMThakA-ki jo cikanAI Adike saMbaMdhase atyanta cipaTa gaI hai aura jisakA phaMdA bhI najara nahIM A rahA hai, evaM jo Ter3I mer3I lagI huI hai| usakA kholanA duHzakya hai, usI prakAra kI yaha karmasthiti bhI eka durbhedya gAMTha hai| __ abhavya jIva bhI isI yathApravRttikaraNa dvArA Ayukarma sivAya anya sAta kaukI utkRSTa sthiti ko khapA kara eka koTAkoTI sAgara pramANa kara detA hai; parantu granthibhedana nahIM kara sktaa| isake pazcAt koI hI mahAtmA bhavya jIva yathApravRttikaraNa se bhI adhika vizuddhisaMpanna apUrva karaNa ko prApta karatA hai| isake dvArA vaha ghana rAgadveSarUpa atidRr3ha utkRSTa sthiti ghaTIne palyanA asaMkhyAtamAM bhAga hIna eka keTakeTIsAgara prabhAra ( santa:oTATisAgarapramA) 2hI naya che. tyAra bAda jIvanI karma janita-karmothI utpanna thayelI-ane saghana kaThinatara rAgadveSapariNAmavALI kamenI vizeSa sthitirUpa eka granthi hoya che, je atyanta kaThora, saghana ane junI gUDha-gAMThanI samAna durbhedya hoya che. jema ghaNuM junI kaThaNa gAMThanuM, ke je cikaNApaNA vigerenA saMbaMdhathI atyata cUMTI gayela che, ane jene sAMdhe paNa najara nathI AvatuM, ane je vAMkIcukI lAgelI che; enuM teDavuM jema azakya hoya che. te ja prakAranI A karma sthiti paNa eka durbhedya gAMTha che. abhavya jIva paNa A yathApravRttikaraNadvArA Ayukarma sivAya anya sAta karmonI utkRSTa sthitine khapAvIne ekaTAkeTIsAgarapramANu karI de che, paraMtu grathibhedana karI zakatA nathI. enA pazcAt kaI paNa mahAtmA bhavya jIva yathApravRttikaraNathI paNa adhikavizuddhisaMpanna apUrva-karaNane prApta kare che. enA dvArA te ghana-rAgadveSarUpa atidaDha ganthine sarva prakArathI chedI zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #609 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 564 AcArAGgasUtre bhavati / etadanantaraM kazcideva mahAtmA bhavyajIvastu yathApravRttikaraNAkhyapariNAmAdapyadhikavizuddhipariNAma prAptumarhati, sa evApUrvakaraNAkhyaH pariNAmaH / taM prApyAsau nizitakuThAradhArayeva paramavizuddhayA ghanarAgadveSAtidRDhasaMskArarUpaM granthi sarvathA chinatti bhinatti ca / yat pUrva na jAtaM tadapUrvam, apUrvaM ca tat karaNaM cetyapUrvakaraNam / ayaM pariNAmaH sakRdeva bhavati, na tu punaH punariti / yathApravRttikaraNaM khabhavyAnAmapyanantazaH prAdurbhavati / tasmAdabhavyA api yathApravRttikaraNena karma kSapayitvA granthiM yAvadanantazaH samAgacchanti / ____ apUrvakaraNapariNAmena grantheH sarvathA bhedane kRte sati tadapekSayA'pyadhikavizuddhipariNAmo bhavati, sa tvanivRttikaraNapariNAmaH / tadavyavahitottarakAle jIvaH samyaktvaM niyamataH prApnoti, na cAsau samyaktvamanavApya nivartate, tasmAdanivRttigranthiko sarva prakAra se chinna-bhinna kara DAlatA hai / yaha pariNAma jIva ko pahile kabhI bhI prApta nahIM huA isI liye isakI apUrvakaraNa saMjJA hai |jo pahile na huA ho vaha apUrva hai / apUrva jo karaNa vaha apUrvakaraNa hai / vaha pariNAma jIvake liye ekavAra hI hotA hai, bAraMbAra nhiiN| yathApravRttikaraNa to abhavyoM ke anantabAra bhI ho jAtA hai, isa liye ve isa ke dvArA karmo kA kSapaNa kara granthideza taka anaMtabAra A jAte haiN| apUrvakaraNa-pariNAma se granthikA sarvathA bheda hone para isake anantara isa se bhI adhika vizuddha pariNAma utpanna hotA hai, jisa kA nAma anivRttikaraNa hai / isake dvArA vyavadhAnarahita isIke uttarakAlameM (isI samaya) jIva niyamase samyaktva kI prApti kara letA hai| nAMkhe che ane bhedI nAMkhe che. A pariNAma jIvane pahelAM kaI vakhata paNa prApta nathI thayuM tethI enI apUrvakaraNa saMjJA che. je pahelA nathI thayuM te apUrva che. apUrva je karaNa te apUrvakaraNa che. A pariNAma jIvane mATe eka vAra ja thAya che. vAraMvAra nahiM. yathApravRttikaraNa te abhavyAne anaMta vAra paNa thAya che. AthI te enA dvArA karmonuM kSapaNa karIne sthideza sudhI anaMtI. vAra Ave che. apUrvakaraNa--pariNAmathI grathine sarvathA bheda thavAthI enA pachI AnAthI paNa adhika vizuddha pariNAma utpanna thAya che, jenuM nAma anivRttikaraNa che. enA dvArA vyavadhAnarahita enA uttarakALamAM (e ja vakhate) jIva niyamathI samyakatvanI prApti karI le che. A pariNAma samyakatvaprApti karAvyA zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #610 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva-adhya0 4. u. 1 565 karaNamityucyate / tasya sthitikAlo'ntarmuhUrtapramANaH, tadAnIM jIvasya vIryasamullAso'pUrvakaraNApekSayA parivardhate / tasyAntarmuhUrtapramANAyAM sthitau saMkhyeyeSu bhAgeSu gateSu satsvekasmiMzca saMkhyeyatame bhAge zeSe tiSThati sati mithyAtvapradezavedyadalikAbhAvakaraNarUpam antarakaraNaM prvrtte| antarakaraNAkhyasya jIvapariNAmasyApi sthitikAlo'ntarmuhUrtapramANaH, paraMtvantarmuhUrtasyAsaMkhyAtabhedasadbhAvenAnivRttikaraNakAlasvarUpAntarmuhUrtApekSayA tadantimabhAgavartI nyUno'yamantarakaraNakAlo'ntarmuhUrtamiti / ___ anivRttikaraNasyAntime bhAge'ntarakaraNasya kArya prArabhyate, tadyathA-apUrvakaraNAnivRttikaraNalakSaNavizuddhipariNAmajanitasAmarthyasamanvitobhavyastadavyavahitottayaha pariNAma samyaktva prApta karAye vinA chUTatA hI nahI hai, isI liye isakA nAma "anivRttikaraNa" par3A hai / isakI sthiti antamuharta kI hai, jIvake apUrvakaraNakI apekSA isa samaya adhika mAtrAmeM vIryollAsa bar3hatA hai / antarmuhUrtapramANa sthiti meM se saMkhyAta bhAga ghaTate 2 jaba usakA antima saMkhyAtavAM bhAga avaziSTa raha jAtA hai usa samaya antarakaraNa hotA hai| yaha mithyAtva ke pradezoMke vedana karane yogya daliyoM ke abhAva (kSaya ) kA kAraNa hotA hai / isakI bhI sthiti antamuharta kI hai| yaha antarmuhUrta jaghanya antarmuhUrta hai| anivRttikaraNa ke kAlakA antarmuharta utkRSTa antarmuhUrta hai| antarmuhartake bhI asaMkhyAta bheda haiN| ___ anivRttikaraNa ke aMtima bhAgameM antaHkaraNakA kArya prArambha hotA hai| mithyAtvake pradezoM ke vedana karane yogya daliyoM kA abhAva karanA hI antarakaraNakA kArya hai| vaha kArya isake dvArA jIva jisa prakAra se karatA vagara chuTato ja nathI, tethI tenuM nAma "anivRttikaraNa paDyuM che, enI sthiti aMtarmuhUrtanI che. jIvane apUrvakaraNanI apekSA A samaye adhika mAtrAmAM vilAsa vadhe che. antarmuhUrta pramANa sthitimAMthI saMkhyAta bhAga ghaTatAM ghaTatAM jyAre tene aMtima saMkhyAtame bhAga avaziSTa rahI jAya che te vakhate antarakaraNa thAya che. A mithyAtvanA pradezanA vedana karavA yogya dalinA abhAva (kSaya) nuM kAraNa thAya che. enI paNa sthiti antarmuhUrtanI che. A antamuhUrta jaghanya antarmuhUrta che. anivRttikaraNanA kALanuM aMtarmuharta utkRSTa aMtarmuhUrta che. aMtamuhUrtanA paNa asaMkhtAta bheda che. anivRttikaraNanA aMtima bhAgamAM anDarakaraNanuM kArya prAraMbha thAya che. mithyAtvanA pradezonA vedana karavA gya daline abhAva kare, e ja aMtara zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #611 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre rAntarmuhUrtakAle udeSyamANaM mithyAtvadalikaM dvidhA vidhAya tatraikaM dalikamanivRttikaraNAntimasamayaparyante udayamAnamithyAtvadalikeSu nikSipati, dvitIyaM dalikaM tvanivRttikaraNAvyavahitottarakAlikAntarmuhUrtasamAptyanantarakAle udeSyamANairmithyAtvadalikaiH saha saMyojayati / tathA cAnivRttikaraNa kAlAvyavahitottarakAle prathamo'ntarmuhUtakAla ekastAdRzaH saMjAyate yatra mithyAtvakarmaNAM kiMcidapi dalikaM naiva tiSThati / tathAcAnenAntarakaraNena bhavyastasminnantarmuhUrte udayayogyamithyAtvadalikahai vaha kahate haiM jisake apUrvakaraNa aura anivRttikaraNa, ina do vizuddha pariNAmoM se viziSTa zaktikA vikAsa huA hai aisA bhavya jIva vyavadhAnarahita anivRttikaraNa ke uttara antarmuhUrta-samaya meM AgAmI kAlameM udaya Ane yogya mithyAtva daliyoM ke do TukaDe-bhAga karatA hai| usameM eka TukaDe ko anivRttikaraNake antimasamayaparyanta udayAgata mithyAtvake daliyoM meM prakSita karatA hai, aura dUsare bhAgako anivRttikaraNa ke avyavahita uttarakAlIna antarmuharta kI samAptike anantara (antararahita ) kAlameM udaya Ane yogya mithyAtva ke daliyoM ke sAtha saMyukta karatA hai / isa taraha anivRttikaraNa kAlake vyavadhAnarahita uttara kAlameM prathama antarmuhUrtakAla eka aisA kAla hotA hai ki jisameM mithyAtva karmakA eka bhI daliyA zeSa nahIM rhtaa| isa antarakaraNa pariNAma ke dvArA bhavya jIva usa antarmuhartakAla meM udaya yogya mithyAtva ke daliyoM ke prathama sthitirUpa eka bhAgako usake pUrvakAlavI jo akaraNanuM kArya che. A kArya enA dvArA jIva je prakArathI kare che te kahe che jene apUrvakaraNa ane anivRttikaraNa, A be vizuddha pariNAmothI viziSTa zaktine vikAsa de che AvA bhavya jIva vyavadhAnarahita anivRttikaraNanI pachI antamuhUrta samayamAM AgAmI kALamAM udaya AvavA gya mithyAtvanA dalinA be TukaDA-bhAga kare che. emAM eka TukaDAne anivRttikaraNanA aMtima samayanA antamAM udayAgata mithyAtvanA daliyAmAM prakSita kare che. ane bIjA bhAgane anivRttikaraNanA avyavahita uttarakAlIna anatamuhUrtanI samAptinA anantara (atararahita) kALamAM udaya AvavA gya mithyAtvanA dalinI sAthe saMyukta kare che. A rIte anivRttikaraNukALanA vyavadhAnasahita uttara kALamAM prathama antarmuhUtakALa eka evo kALa thAya che ke jemAM mithyAtva karmano eka paNa daliyuM zeSa nathI rahetuM. A antarakaraNa-pariNAma dvArA bhavya jIva A antarmuhUrtakALamAM udayagya mithyAtvanA daliyenA prathama sthitirUpa eka bhAgane ene pUrvakALavattI je anivRttikaraNane zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #612 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva-adhya0 4. u. 1 syaikabhAgaM prathamasthitirUpaM tatpUrvakAlavartya nivRttikaraNasya caramabhAge udayamAnamithyAtvadalikaiH saha saMyojya svodayakAlAt prAgevodayaM prApayati, tena tasya mithyAtvadalikasya svodayakAle udayaM pratiruNaddhi / dvitIyabhAgasyApi dvitIyasthitinAmnastasmAdantarmuhUrtAdavyavahitottarakAle udeSyamANatayA svodayakAle udayaM pratirodhayati; tadevamanivRttikaraNAnantarodayayogyadalikAnAM vyavadhAnakaraNAdantarakaraNamityucyate / nivRttikaraNa kA antima bhAga hai usameM udayamAna mithyAtva ke daliyoM ke sAtha saMyukta karake use apane nija udyakAlase pahile hI udaya meM le AtA hai, isa se vaha bhavya jIva usa mithyAtva ke daliye ke udaya ko usake apane udayakAlameM roka detA hai / tathA dUsarI sthitirUpa mithyAtvakA jo dvitIya bhAga hai, jo usa antarmuharta se vyavadhAnarahita uttara kAlameM udaya meM Ane yogya hai| usake udaya ko usake apane udayakAla meM roka detA hai / isa prakAra anivRttikaraNa ke anantara udyayogya mithyAtva ke daliyoM ke udaya meM vyavadhAna karanevAlA hone se yaha 'antarakaraNa' kahalAtA hai / yaha karaNa mithyAtvake daliyoM ko agale aura pichale bhAgameM milA detA hai / anivRttikaraNa kA aMtima samaya pUrNa hone para antarmuharta taka mithyAtvake daliyoMkA kisI bhI taraha se udaya nahIM ho sakatA / usa samaya jina mithyAtvake daliyoMkA udaya saMbhava thA, unameMse kitaneka daliyoM meM apane udayakAla se pahile hI udayameM Ane kI yogyatA AtI hai, aura kitaneka daliyoMmeM apane udayakAlase aMtima bhAga che temAM udayamAna mithyAtvanA daliyenI sAthe saMyukata karIne tene pitAnA nija udayakALathI pahelA ja udayamAM laI Ave che, A kAraNe te bhavya jIva te mithyAtvanA daliyAnA udayane tenA pitAnA udayakALamAM rekI de che, ane bIjI sthitirUpa mithyAtvano je bIjo bhAga che je te antarmuhUrtathI vyavadhAnarahita uttara kALamAM udayamAM AvavA che tenA udayane tenA pitAnA udayakALamAM rokI de che. A prakAre anivRttikaraNanA anAra udayayogya mithyAtvanA dalinA udayamAM vyavadhAna karavAvALA hovAthI A "anDarakaraNa" kahevAya che. A karaNa mithyAtvanA daline AgaLa ane pAchaLanA bhAgamAM joDI Ape che, ane anivRttikaraNano aMtima samaya pUrNa thatAM tenI pachI aMtarmahata sudhI mithyAtvanA daline kaI paNa prakArathI udaya thato nathI. te je mithyAtvanA daliye udaya saMbhava hatuM, temAMthI keTalAka dalimAM pitAnA udayakALanA pahelAM ja udayamAM AvavAnI yegyatA Ave che, ane keTalAka dalimAM pitAnA zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #613 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre anivRttikaraNAntimasamaye vyatIte sati yAvadantarmuhUrta kathamapi mithyAtvadalikAnAmudayo na bhavati tadAnIM yeSAM mithyAtvadalikAnAmudayasaMbhavasteSu keSAMcid dalikAnAM tatpUrvakAle, keSAMcit tatpazcAtkAle'ntarakaraNenodayArhatA saMpAdyate / aniSTattikaraNasya caramasamayaparyantaM mithyAtvadalikAnAmudayasadbhAvena tAvakAlaparyantaM jIvo mithyAtvI vartate, paraM khanivRttikaraNakAle vyatIte sati sapadi jIvenaupazamikasamyakravaM prApyate, tadAnIM mithyAtvamohanIyakarmaNo vipAkataH pradezatazca sarvathodayAbhAvAt , ata eva jIvasya svAbhAvikaH samyaktvapariNAmaH prakaTIbhavati / idaM ca samyaktvamaupazamikamityucyate / uktazca "jA gaMThI tA paDhamaM, gaMThiM samaicchao bhave bIyaM / aNiyaTTIkaraNaM puNa, sammattapurakkhaDe jIve " // 1 // chAyA-yAvadgranthistAvatprathamaM (karaNa) granthi samatikrAmato ( bhindAnasya ) bhaved dvitIyam / aniSTattikaraNaM punaH samyaktvapuraskRte jIve (bhvti)||1||iti / pIche udayameM AnekI yogyatA AtI hai| anivRttikaraNa ke carama samaya paryanta mithyAtva ke daliyoM kA udaya honese utane samaya taka jIva mithyAtvI rahatA hai, parantu jyoMhI anivRttikaraNa kA kAla samApta ho jAtA hai tyoM hI jIva jhaTiti aupazamika-samyaktva ko prApta kara letA hai| isa samaya mithyAtvamohanIya karma kA na to vipAkodaya hI rahatA hai aura na pradezodaya hii| sarvaprakAra se usake udaya kA isa samaya abhAva rahatA hai| isI liye jIva kA naisargika aupazamikasamyaktvarUpa pariNAma udbhUta (pragaTa) ho jAtA hai / kahA bhI hai " jA gaMThI tA paDhamaM, gaMThiM samaicchao bhave bIyaM / __ aNiyahI karaNaM puNa, sammattapurakkhaDe jIve" // 1 // anthideza taka jIvako pahuMcA denA yaha yathApravRttikaraNa (prathama udayakALanI pachI udayamAM AvavAnI yogyatA Ave che. anivRttikaraNanA carama samayanA aMtima bhAgamAM mithyAtvanA daline udaya hovAthI eTalA samaya sudhI jIva mithyAtvI rahe che, paraMtu jyAre anivRttikaraNane kALa samApta thaI jAya che tyAre ja jIva jhaTiti aupathamika samyakatvane prApta karI le che. A samaye mithyAtvamohanIya karmanA nathI vipAkedaya ja rahetA agara nathI pradezodaya ja. sarva prakArathI tenA udayane A vakhata abhAva rahe che tethI jIvanuM naisargika aupathamikasamyaktvarUpa pariNAma pragaTa thaI jAya che. kahyuM che -- " jA gaMThI tA paDhama, gaThi samaicchao bhave bIyaM / aNiyaTTIkaraNaM puNa, sammattapurakkhar3e jIve" // 1 // | zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #614 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva - adhya0 4. u. 1 anyacca 569 66 kAU gaThibheyaM, sahasaMmaiyA pANiNo koi / paravAgaraNA anne, lahaMti sammattavararayaNaM " // 2 // samyaktvAdhikArI jIvo dvividhaH - (1) mandavizuddhipariNAmI, (2) tIvra - vizuddhipariNAmI ceti / tatra (1) mandavizuddhipariNAmI bhavyo'pUrvakaraNamArUDho granthibhedaM vidhAyA'pi tIvrAdhyavasAyAbhAvAnna mithyAtvaM tripuJjIkartuM zaknoti / tato'nivRttikaraNaM prApyAkaraNa) kA, aura usakA bhedana karanA - apUrvakaraNa (dvitIya karaNa ) kA, aura samyaktvake sanmukha jIvako kara denA yaha anivRttikaraNa (tRtIya karaNa ) kA kArya hai // 1 // phira bhI 66 kAUNa gaMThibheyaM, sahasaMmaiyAe pANiNo kei / paravAgaraNA anne, lahaMti sammattavararayaNaM " // 2 // granthibheda karake kitaneka prANI nisarga-svabhAva - jAtismaraNa Adi se samyaktva ko prApta karate haiM aura kitaneka parake upadezase pAte haiM / 2 / samyagdRSTi ( samyagdarzanasahita jIva ) do prakAra ke hote haiM(1) mandavizuddhipariNAmavAle aura (2) tIvravizuddhipariNAmavAle / inameM se (1) mandavizuddhipariNAmavAlA bhavya jIva apUrvakaraNa pariNAma ke avalambana se granthi kA bhedana karake bhI tIvra adhyavasAya ke granthideza sudhI jIvane paheAMcADavA e yathApravRttikaraNa ( prathama karaNa )nuM ane enuM bhedana karavuM apUrvakaraNa ( khIjA karaNa ) nuM, ane samyaktvanI sanmukha bhavane rakho, me manivRtti42 ( zrIla 12 ) nuM artha che // 1 // bajI:"kAU gaMThibheyaM, sahasaMmaiyAe pANiNo kei / paravAgaraNA anne, lahaMti sammattavararayaNaM " // 2 // granthibheda karIne keTalAMka prANI nisaga--svabhAva-jAtismaraNu AdithI samyaktvane prApta kare che, ane keTalAka khIjAnA upadezathI meLave che 2 / samyagyeSTi ( samyagdarzanasahita jIva ) e prakAranA hoya che. (1) mantra vizuddhipariNAmavALAM ane (2) tIvravizuddhipariNAmavALAM, AmAMthI (1) mantravizuddhipariNAmavALAM bhavya jIva apUrva karaNu pariNAmanA avala'khanathI granthinuM bhena karIne paNa tIvra adhyavasAyane abhAva hovAthI 72 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #615 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 570 AcArAGgasUtre ntarakaraNaM kRtvA'nupadoktarItyA prathamamaupazamikasamyaktvaM labhate / ayamaupazamikasa - myaktvamantarmuhUrtamanubhUya tadanantaramavazyaM sarvapratipAtena punarmithyAtvI bhavati / (2) yastIvizuddhipariNAmI bhavati, sa khalvapUrvakaraNamAruDho mithyAtvaM tripuJjIkRtya tadanantaramanivRttikaraNe praviSTaH samyaktvapuJjodayAt prathamatayA kSAyopazamikaM samyaktvamavApnoti, parantu kRtatripuJjo'yaM prathamatayopazamikasamyaktvaM na labhate / aupazamikasamyaktvaM dvividham-granthibhedajanyam, upazamazreNibhAvi ceti / tatra prathamaM granthibhedajanyaM mandavizuddhipariNAmino jIvasya bhavati, dvitIyaM tRpazamaabhAva honese mithyAtva ke tIna puMja karanekI zakti se zUnya rahatA hai, isaliye yaha anivRttikaraNa ko prApta ho kara antarakaraNa karake uparyukta rIti se sarva prathama aupazamika samyaktva ko prApta karatA hai / aupazamika samyaktvakI antarmuharttaparimita sthitikA anubhava kara pazcAt usake pUrNa hote hI avazya sarvapratipAta se vaha punaH mithyAtvI ho jAtA hai| (2) jo tIvravizuddhapariNAmI hotA hai vaha apUrvakaraNa meM raha kara mithyAtva ke tIna puMja karake pazcAt anivRttikaraNa meM praviSTa hokara samyaktvamohanIyapuMjake udayase sarvaprathama kSAyopazamika samyaktvakA lAbha karatA hai, upazama samyaktvakA nahIM / aupazamika samyaktvake do bheda haiM / (1) granthibhedajanya aura dUsarA (2) upazamazreNibhAvi / inameM graMthibhedajanya upazamasamyaktva, mandavizuddhipariNAmavAle jIva ke hotA hai / dUsarA upazamazreNiprApta jIva mithyAtvanA traNa puMja karavAnI zaktithI zUnya rahe che. tethI A anivRttikaraNane prApta karIne ane antarakaraNa karIne upara batAvelI rItithI sarva prathama aupazamika samyaktvane prApta kare che. antarmuhUtanIaupazamika samyaktvanI sthitino anubhava karIne pachI tenA pUrNa thatAM ja avazya sarvapratipAtathI te punaH mithyAtvI thaI jAya che. je (2) tIvravizuddhapariNAmI hAya che te apUrvakaraNamAM rahIne mithyAtvanA traNa puMja karIne pachI anivRttikaraNamAM praviSTa thaine samyakRtvamohanIya puMjanA udayathI sarva prathama kSAyeApazamika samyaktvano lAbha kare che, upazamasamyakttvanA nahi. aupazamika-samyaktvanA be bheda che (1) eka granthibhedajanya ane bIjo (2) upazamazreNi'ilAvI. AAbhAM granthilehannanya upazamasabhyaddatva bhanhavizuddhi zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #616 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva-adhya0 4. u. 1 571 zreNigatasya / tatropazamazreNigataH samyaktvI dezapratipAtena sarvapratipAtena vA pratipatati - mithyAtvamavApnoti / asmin samyaktve prApte sati jIvasya padArthAnAM sphuTatayA nizzaGkaM pratItirjanmAndhasya netralAbhe satIva jAyate / sadauSadhasevanena roge pratinivRtte vyAdhiteneva mithyAtvamahAroge'pagate satyapUrva Anando'nubhUyate jIvena / granthibhedajanyamapazamikasamyaktvamanAdimithyAtvibhavyAnAM bhavati / idaM ca prathamopazamasamyaktvamityapi kathyate / upazamazreNibhAvina aupazamikasamyaktvasya ko hotA hai / upazamazreNiprApta jIva niyamase vahAM se sarvadeza ke pratipAta se athavA ekadeza ke pratipAta se nIce ke guNasthAnako prApta ho jAtA hai / jaise --janmAndhako netrake lAbha hone para padArthoM kI pratIti vinA kisI sandeha ke sphuTarUpa se hone lagatI hai usI prakAra isa samyaktva ke prApta hone para jIvAdi padArthoMkI pratIti bhI vinA kisI sandeha ke sphuTarUpa se jIvako hotI hai| tathA jisa prakAra nirdoSa auSadha ke sevana se rogake cale jAne para rogI puruSa apUrva AnandakA anubhava karatA hai, usI prakAra mithyAtva mahArogake naSTa hone para isa samakita vAlA jIva bhI apUrva AnandakA anubhava karatA hai / graMthibheda se utpanna samyaktva ( aupazamika samyaktva ) anAdimithyAdRSTibhavyajIvoM ke hotA hai / isa samyaktvakA dUsarA nAma prthpariNAmavALA jIvane thAya che. khIjuM upazamazreNiprApta jIvanethAya che. upazamazreNiprApta jIva niyamathI tyAMthI sarva dezanA pratipAtathI athavA eka dezanA pratipAtathI nIcenA guNasthAnAmAM AvIne Akhare mithyAtvaguNusthAnane prApta thaI jAya che. jevI rIte janmAMdhane netranA lAbha thatAM ja padmArthAnI pratIti keAI jAtanA sadeha vinA skuTarUpathI thavA mAMDe che, te prakAre A samyakRtvanI prApti thatAM ja jIvAdi paDhArthInI pratIti paNa kai jAtanA saMdeha vagara skuTarUpathI jIvane thAya che. tathA je prakAre nirdoSa auSadhanA sevanathI rAganA nAza thatAM ja rAgI purUSa apUrva AnaMdanA anubhava kare che tevI rIte mithyAtva-mahAroganA nAza thatAM ja A samyaktvavALA jIva paNa apUrva AnaMdanA anubhava kare che. anthi-ledRthI utpanna sabhyatva ( bhaupazabhi-sabhyatva ) anaatttthibhithyaadRSTi bhanya jIvAne thAya che. A samyaktvanuM bIjuM' nAma prathamozama--samyaktva zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #617 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17ra __ AcArANasUtre prAptizcaturyapazcamaSaSThasaptameSu kasmiMzcid guNasthAne bhavitumarhati, paraM tu aSTamaguNasthAne tatmAptiravazyameva bhavati / mithyAtvaM tripuJjIkRtya samyaktvapuJjodayAt kSAyopazamikaM samyaktvamavApnotiiti yaduktaM, tatrAyaM kramaH-kevaliprabhRtInAM vacaH zrutvA, jAtismaraNAdinA vA samyaktvasvarUpaM jJAtvA'pUrvakaraNe vardhamAnapariNAmo darzanamohanIyAparanAmakamithyAtvapudgalAn yugapat tridhA karoti, samyaktvamohanIya-mizramohanIya-mithyAtvamohanIyabhedAt / tatra tAvat samyaktvamohanIyamucyatemozamasamyaktva bhI hai| upazamazreNigata jIvoMko jo samakita hotA hai vaha upazamazreNibhAvi aupazamikasamyaktva hai| yaha samyaktva cauthe, pAMcaveM, chaThaveM aura sAtaveM guNasthAnoM meM se kisI eka guNasthAnameM ho sakatA hai, parantu AThaveM guNasthAnameM to usakI prApti jIvako avazya hI ho jAtI hai| mithyAtvake tIna puMja karane ke bAda jIva una tIna puMjoM meM se eka samyaktvamohanIyapuMjake udayase kSAyopazamika samyaktvakI prApti kiyA karatA hai / yaha jo bAta Upara kahI gaI hai vahAM para isa prakArakA krama samajhanA caahiye| kevalI vagairaha ke vacana suna kara athavA jAtismaraNAdika se samyaktvake svarUpako jAna kara apUrvakaraNameM jisakA pariNAma vRddhiMgata ho rahA hai, aisA jIva darzanamohanIya karma ko-jisakA dUsarA nAma mithyAtva pudgala hai usako-eka sAtha tIna bhedoM meM, arthAt-mithyAtvamohanIya, mizramohanIya aura samyaktvamohanIyake rUpa meM pariNamAtA hai / paNa che. upazamazreNigata jIvane je samyaktva thAya che te upazamazreNibhAvI opazamika-samyaktva che. A samyaktva cothA, pAMcamA, chaThThA ane sAtamAM guNa sthAnamAMthI kaI eka guNasthAnamAM thaI zake che, paraMtu AThamA guNasthAnamAM to tenI prApti jIvane avazya ja thaI jAya che. mithyAtvanA traNa puMja karyA bAda jIva A traNa pujemAMthI eka samyakatvamehanIyapuMjanA udayathI kSApazamika samyakatvanI prApti karyA kare che. A je vAta upara kahevAI gaI che tyAM A prakArane kema samajavuM joIe-kevaLI vigere vacana suNIne athavA jAtismaraNAdikathI samyaktvanA svarUpane jANIne apUrvakaraNamAM jene pariNAma vRddhigata thaI rahyuM che e jIva darzanamohanIya karmane, jenuM bIjuM nAma mithyAtvapudgala che tene ekasAthe traNa bhedomAM, arthAt mithyAtvamAhanIya, mizramohanIya ane samyaktvamohanIyanA rUpamAM pariNamAve che. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #618 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva-adhya0 4. u. 1 samyaktvamohanIyasya svarUpamyasya karmaNaH prabhAvAt jIvAjIvAdinavatattveSu zraddhA samutpadyate tat samyaktvamohanIyam / yathA-upanetraM netrAvarakaM sadapi dRSTi na pratiruNaddhi, tathaiva samyaktvamohanIyamAvaraNasvarUpamapi sad vizuddhatvAt tattvAt zraddhAnaM nahi vighAtayati, tasmAt samyaktvamohanIyakarmata eva navatattveSu zraddhA bhavatIti siddham / apUrvakaraNAdhyavasAyena yasya mithyAtvapudgalapuJjasya mithyAtvasvabhAvo'panItaH sa zodhitamithyAtvapudgalapuJjaH, sa eva tattvArthazraddhAnarUpasya jIvapariNAmasyAnAvarakatvAdupacArataH smyktvmucyte| samyaktvamohanIyakA svarUpa isa prakAra hai-jisa karmake prabhAva se jIvAdika nau tattvoM meM jIvako zraddhA utpanna hotI hai usakA nAma samyaktvamohanIya hai| jisa prakAra cazmA netroMkA pratibandhaka hotA huA bhI padArthoM ke dekhane meM dRSTikA vighAta nahIM karatA, usI prakAra yaha samyaktvamohanIya karma yadyapi mithyAtvakA aMza hone se AvaraNa svarUpa hai to bhI usakA zodhita aMza hone kI vajaha se vizuddha hai, isaliye vaha tattvazraddhAna kA vighAtaka nahIM hotA hai / jIva ko nava tattvoM meM zraddhA isI samyaktvamohanIya ke dvArA utpanna hotI hai / yadyapi yaha mithyAtva kA hI aMza hai to bhI zraddhA kA vighAtaka nahIM hai, kAraNa ki apUrvakaraNarUpa pariNAma isameM se zraddhAvighAtaka aMza ko, ki jisakA dUsarA nAma mithyAtva svabhAva hai; dUra kara detA hai / yaha zodhita mithyAtvapudgalapuMja samyaktva mohanIyanuM svarUpa A prakAre che samyakatvamohanIyanuM svarUpa-je karmanA prabhAvathI jIvAdika nava tamAM jIvane zraddhA utpanna thAya che tenuM nAma samyaktvamohanIya che. jevI rIte cazmA negenA pratibaMdhaka hovA chatAM paNa padArthonA dekhavAmAM daSTine vighAta nathI karatAM tema A samyakRtvamohanIya karma je ke mithyAtvane aMza hovAthI AvaraNasvarUpa che te paNa tenA zodhita aMza hovAthI vizuddha che, tethI te tatvazraddhAnane vighAtaka nathI thatuM. jIvane navatarAmAM zraddhA A samyaktva-mohanIya dvArA utpanna thAya che, jo ke A mithyAtvane ja aMza che te paNa zraddhAne vighAtaka nathI. kAraNa ke apUrvakaraNarUpa pariNAma AmAMthI zraddhAvighAtaka aMzene jenuM bIjuM nAma mithyAtva-svabhAva che tene dUra kare che. A zadhita mithyAtvapudgalapuMja zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #619 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 574 AcArAgasUtre yathA-satuSakodravA bhakSaNena mAdakA bhavanti, ta eva yadyapanItatuSAstakrAdinA zodhitAstarhi madaM na janayanti, tathA mithyAtvamohanIyapudgalAH jIvaM hitAhitajJAnarahitaM kurvanti / tatra dvisthAnakAdizcatuHsthAnakAntaH sarvaghAtI rasastiSThati / yadi svakIyavizuddhapariNAmabalAtteSAM sarvaghAtirUpaM rasaM kSapayati, tadA svAbhAvikasyaikasthAnakarasasya sadbhAve mithyAtvamohanIyapudgalA eva samyaktvamohanIyA ucyante / vizodhitatvAdidaM karma tattvarucirUpasamyaktvaM na pratirodhayati, paraM tvetatkarmodayAdAtmasvabhAvarUpamaupazamikasamyaktvaM kSAyikasamyaktvaM ca na prAdurbhavati, sUkSmatattvasamAlocanAyAM zaGkAzcottiSThanti, yataH samyaktve mAlinyamupajAyate / asmAdeva doSAdetat karma samyaktvamohanIyaM vyapadizyate / hai| yahI zodhita mithyAtvapudgalapuJja tattvArthazraddhAnarUpa jIvake pariNAma kA anAvAraka hone kI vajaha se kAraNa meM kArya ke upacAra se samyaktva kahA gayA hai| jaise-satuSa (tuSayukta) kodrava ( annavizeSa) khAne para mAdakatA utpanna karate haiM; parantu jaba ve hI kodrava nistuSa kara diye jAte haiM aura taka (chAza) vagairaha ke dvArA unakA mAdaka aMza dUra kara diyA jAtA hai taba unameM se mAdakazaktikA abhAva ho jAtA hai aura khAne para phira ve mAdakatA paidA nahIM karate / ThIka isI taraha se yaha mithyAtvamohanIya jaba taka azodhita avasthA meM rahatA hai tabhI taka jIva ko hitAhitavivekase zUnya karatA rahatA hai; kyoM ki isameM dvisthAna se lekara catu:sthAna taka vAlA sarvaghAtI rasa rahatA hai| parantu jyoM hI isameM se sarvaghAtI rasa kA kSaya ho jAtA hai tyoM hI yaha zuddha avasthAvAlA puJja khche. A ja zadhita mithyAtvapudgalapuMja tattvArtha zraddhAnarUpa jIvanA pariNAmane anAvAraka hovAthI kAraNamAM kAryanA upacArathI samyaktva kahevAya che. jema satuSa (tuSayukta) kedrava ( annavizeSa) khAvAthI mAdakatA utpanna kare che; paraMtu jyAre te ja kedrava nikhuSa karI devAmAM Ave che ane taka (chAsa) vigere dvArA tene mAdaka aMza dUra karavAmAM Ave che tyAre temAMthI mAdaka zaktine abhAva thaI jAya che, ane khAvAthI pharI te mAdakatA pedA karatuM nathI. ThIka A prakAre A mithyAtvamohanIya jyAM sudhI azudhita avasthAmAM rahe che tyAM sudhI jIvane hitAhitavivekathI zUnya karatuM rahe che, kAraNa ke AmAM dvisthAnathI laIne cArasthAnavALA sarvaghAtI rasa rahe che, paraMtu jyAre ja temAMthI sarvaghAtI rasane kSaya thaI jAya che. tyAre ja zuddha avasthAvALA puMja zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #620 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva-adhya0 4. u. 1 575 lAne lagatA hai / mithyAtvaprakRti yaha sarvaghAtiprakRti hai| isameM bahuta bhAga sarvaghAtirasa hai aura zeSa eka bhAga dezaghAtirasa hai| karmA meM manda, tIvra, tIvratara aura tIvratama isa prakArakI cAra zaktirUpa rasa rahatA hai| inameMse isa mithyAtva karma meM tIvra, tIvratara aura tIvratama ye tIna zaktiyAM-jinheM sarvaghAtirasa kahA gayA hai-haiN| yadi koI bhavya jIva apane vizuddha pariNAmake balase isameM se ina tIna zaktirUpa sarvaghAtirasakA kSaya kara detA hai to usameM svabhAvataH eka sthAnaka rasa kA hI sadbhAva rahatA hai / isa paristhiti meM mithyAtvamohanIya kA nAmAntara hI samyaktvamohanIya ho jAtA hai / zuddha honese yaha karma yadyapi tattvarucirUpa samyaktva kA pratirodhaka nahIM hotA hai to bhI isake sadbhAva meM eka to AtmasvabhAvarUpa aupazamikasamyaktva, evaM kSAyikasamyaktva kA prAdurbhAva nahIM hotA, dUsare isake astitva meM sUkSma tattva kI gaveSaNA karate samaya zaGkAoMkA bhI utthAna ho jAyA karatA hai; jisase samakita meM malinatA A jAtI hai / isI doSakI vajaha se isa karmakI "samyaktvamohanIya" yaha saMjJA par3I hai| kahevAvAmAM Ave che. mithyAtvaprakRti e sarvaghAti prakRti che. emAM ghaNe bhAga sarvaghAti rasa che ane zeSa eka bhAga dezadyAti rasa che. karmomAM maMda, tIvra, tatratara ane tIvratama, A prakAranI cAra zaktirUpa rasa rahe che. enAMthI A mithyAtva karmamAM tIvra, tIvratara ane tIvratama, e traNa zaktio -jene sarva ghAti rasa kahevAmAM Ave che-rahe che. je koI bhavya jIva pitAnA vizuddha pariNAmanA baLathI emAMthI A traNa zaktirUpa sarvaghAti rasane kSaya karI de che te temAM svabhAvataH eka sthAnaka rasane ja saddabhAva rahe che. A paristhitimAM mithyAtvamohanIyanuM nAmAntara ja samyakRtvamehanIya thaI jAya che. zuddha hovAthI te karma je ke tatvarUcirUpa samyaktvanuM pratirodhaka nathI thatuM te paNa enA sadbhAvamAM eka to AtmasvabhAvarUpa pathamikasamyaktva ane kSAyikasabhyatvane prAdurbhAva nathI thatuM, bIjuM enA astitvamAM sUkSma tatvonI gaSaNA karatI samaya zaMkAonI paNa utpati thaI jAya che, jethI samyakatvamAM malinatA AvI jAya che. A deSanA kAraNathI A karmanI "samyakatvamehanIya " e saMjJA paDI che. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #621 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre ||mishrmohniiym // yeSAM kecidaMzAH satuSAH kecid vizuddhAstaiH kodravaiH sAmyaM mizramohanIyapudgalAnAm / etatkarmodayAttattvarucirnotpadyate, na caatttvrucirpi| mizramohanIyakarmapudgaleSu dvisthAnako rasaH sarvaghAtI vidyte| // mithyAtvamohanIyam // satuSakodravasamA mithyAtvamohanIyapudgalAH, tasmAdetatkarmodayAjjIvo hitamahitarUpeNa jAnAti, hitarUpeNa cAhitamapi / mithyAtvamohanIyakarmapudgaleSu catu:sthAnakastristhAnako dvisthAnakazca raso bhavati / mizramohanIyajina kodravoM kA kucheka aMza satuSa haiM aura kucheka aMza nistuSa haiM, una kodravoM ke sAtha mizramohanIya ke pudgaloM kI samAnatA jAnanA cAhiye / isa karma ke udayase na to tattvarucirUpa samyaktva utpanna hotA hai, aura na atattvaruci mithyAtva hI / isa karma ke pudgaloM meM sarvaghAtirasa kA dvitIya (tIvratara ) aMza hai| mithyAtvamohanIyasatuSa kodravoM ke sthAnApanna mithyAtvamohanIya ke pudgala haiN| isa karma ke udaya se jIva ahitakArI padArthoM ko hitakArI aura hitakArI padArthoM ko ahitakArI mAnatA rahatA hai / isa karma ke pudgaloM meM catuH sthAnaka, tristhAnaka aura dvisthAnaka rasa rahatA hai| bhishrmohniiyje kedrane kaI kaI aMza satuSa che ane kaI kaI aMza nistuSa che, e kadranI sAthe mizramehanIyanA pudgalenI samAnatA samajavI joIe. A karmanA udayathI nathI tasvarUcirUpa samyakatva utpanna thatuM ane nathI atatvarUci rUpa mithyAtvaja. A karmanA pudgalamAM sarvaghAti rasane bIje (tIvratara) aMza che. mithyaatvmaaddniiysatuSa kedranA sthAnApanna mithyAtvamohanIyanA pudgale che. A karmanA udayathI jIva ahitakArI padArthone hitakArI, ane hitakArI padArthone ahitakArI mAnate rahe che. A karmanA pugelemAM catuHsthAnaka, tristhAnaka, ane dvisthAnaka rasa rahe che. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #622 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva-adhya0 4. u. 1 ekasya caturthAMzazcatuHsthAnakaH, tRtIyAMzastristhAnakaH, dvitIyAMzo dvisthAnaka ucyate / yazca rasaH svAbhAvikaH sa ekasthAnaka iti bodhyam / zubhAzubhaphalapradA karmaNAM tIvratamA zaktizcatusthAnakarasaH, tathA tIvratarA zaktistristhAnakarasaH, tIvA zaktirdvisthAnakaraso'vagantavyaH / mandazaktistvekasthAnako rasa ityanyatra vistaraH / ___athaiteSAM trividhAnAM pudgalAnAM kiM parasparaM saMkramo bhavati, kiM vA na ? ucyatebhavatIti / pravardhamAnapariNAmaH samyagdRSTiH mithyAtvadalikAt pudgalAnAkRSya mizre samyaktve ca saMkramayati / mizrapudgalAnAM saMkramo dvayorbhavati-samyaktve eka rasa kA caturthIza catuHsthAnaka, tRtIya aMza tristhAnaka, aura dvitIya aMza dvisthAnaka hotA hai / arthAt zubha aura azubharUpa apanera phala denevAle pratyeka karmoM ke tIvratama aMza kI catuHsthAnaka, tIvratara aMza kI tristhAnaka aura dvitIya tIvra aMza kI dvisthAnaka evaM prathama manda aMza kI eka sthAnaka saMjJA hai| prathama aMza svAbhAvika hai| isIliye use eka sthAnaka kahA hai| isa viSayakA khulAsA anya zAstroM meM vistAra se kiyA gayA hai| prazna-ina tIna prakAra ke pudgaloM kA paraspara meM saMkramaNa hotA hai yA nahIM? uttara--hAM, hotA hai / jisakA adhyavasAya aharniza vRddhiMgata ho rahA hai aisA samyaktvI jIva mithyAtvake daliye se pudgalapuJjako khIMca kara mizra aura samyaktva prakRti ke pudgalapuJjoMmeM unheM saMkramita karatA hai| mizraprakRti ke pudgaloMkA saMkramaNa mithyAtva aura samyaktva, ina donoM prakRtiyoM meM hotA hai| pravardhamAnapariNAmavAlA samyagdRSTi jIva eka rasane caturtheza catuHsthAnaka, tRtIya aMza tristhAnaka, ane dvitIya aMza pristhAnaka hoya che. arthAt zubha ane azubha-rUpa pita. tAnAM phaLa devAvALAM pratyeka karmonI tIvratama aMzanI catuHsthAnaka, tIvratara aMzanI tristhAnaka ane dvitIya tIvra aMzanI dvisthAnaka ane prathama maMda aMzanI ekasthAnaka saMjJA che. prathama aMza svAbhAvika che, tethI tene eka sthAnaka kahe che. A viSayane khulAse bIjA zAstromAM vistArathI Ape che. prazna-A traNa prakAranA pudgalenA parasparamAM saMkamaNa thAya che ke nahi? uttara-hAM, thAya che. jene adhyavasAya aharniza vRddhigata thato rahe che evo samyaktvI jIva mithyAtvanA daliyAthI pugalapuMjane kheMcIne mizra ane samyaktva-prakRtinA pudagala pujemAM ene saMkramita kare che. mizraprakRtinA pudagalanA saMkramaNa mithyAtva ane samyakatva, e baMne prakRtiomAM thAya che. pravardhamAna zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #623 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 578 AcArAGgasUtre mithyAtve ca / tatra pravardhamAnapariNAmaH samyagdRSTimizrapudgalAn samyaktve saMkramayati, mithyAdRSTistu tAn mithyAtve / sa ca samyaktvadalikAt pudalAn AkRSya mithyAtva eva saMkramayati, na tu mizre / tasya samyaktvAMzAbhAvAt / samyagdarzanaprAptau satyAM hIyamAnapariNAmastu mizrapudgalAn mithyAtvapudgalAMzca na samyaktvapudlAn karoti, na ca tasya kecidanye zodhitapudgalAH santi, yAn saMprati prastutasamyakvapuJjaniSThAkAle vedayet / tataH samyaktvapudgalAnAmantimagrAsaM vedayitvA pUrva labdhasamyaktvo'pi pazcAnmithyAtvameva saMkrAmati / / mizraprakRti se mizrapudgalapuJja ko khIMca kara samyaktvaprakRtike rUpa meM, aura mithyAdRSTi jIva unhIM pudgaloM ko mithyAtva prakRti ke rUpa meM pariNamAtA hai / tathA samyaktvaprakRti ke daliye se pudgaloM ko lele kara vahI mithyAdRSTi jIva mithyAtva meM hI unakA saMkramaNa kiyA karatA hai, mizrameM nahIM; kAraNa ki usake samyaktvakA aMza bhI nahIM hai| samyagdarzana kI prApti hone para bhI jisakA pariNAma hIyamAna hai aisA samyagdRSTi jIva mizraprakRti ke pudgalapuMjoM kA, evaM mithyAtvaprakRti ke pudgalapuMjoMkA samyaktvaprakRti ke pudgalapuMjoM meM saMkramaNa nahIM karatA; kAraNa ki usake nikaTa dUsare koI zodhita pudgala nahIM haiM ki jinheM vaha vartamAna meM prApta samyaktvaprakRti ke pugaloMke samApti kAla meM vedana kara sake / isaliye vaha jIva yadyapi labdhasamyaktva hai to bhI hIyamAnapariNAmavAlA hone se samyaktvaprakRti ke antima grAsa kA vedana kara pIche se mithyAtva meM hI saMkramaNa karatA hai| pariNAmavALA samyagdaSTi jIva mizraprakRtithI mizra pudgalapuMjane kheMcIne samyaktva prakRtinA rUpamAM, ane mithyAdaSTi jIva te ja pugalene mithyAtvaprakRtinA rUpamAM pariNAve che. tathA samyaktvaprakRtinA daliyAthI pudgalene laI-laIne te mithyAdaSTi jIva mithyAtvamAM ja tenuM saMkramaNa karyA kare che, mizramAM nahi; kAraNa ke tene samyakatvane aMza paNa nathI. samyagdarzananI prApti thatAM paNa jenA pariNAma hayamAna che eve samyadRSTi jIva mizraprakRtinA pudgalapunuM ane mithyAtvaprakRtinA pudagalajjenuM samyaktvaprakRtinA pudgalapuMjomAM saMkramaNa nathI karate. kAraNa ke enI najIka bIjA koI dhita pudagala nathI ke jene te vartamAnamAM prApta samyaktvaprakRtinA pudgalenI samApti kALamAM vedana karI zake. tethI te jIva je ke labdharAmyakutva che te paNa hIyamAna pariNAmavALA hovAthI samyaktvaprakRtinA aMtima sano vedana karI pachIthI mithyAtvamAM ja saMkramaNa kare che. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #624 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva - adhya0 4. u. 1 579 mithyAtvapuJjasya kSayAbhAve yaH samyagdRSTiH sa tripuJjI, kSINe tu mithyAtvapubje dvipuJjI, mithyAtvapuJjasya mitrapuJjasya ca kSaye tvekapuJjI, samyaktvapuJjasyApi kSaye tu kSAyikasamyaktvI bhavatIti / kAraNavazAt samyaktvamAptAvaSTau dRSTAntAH santi / yathA - (1) girinadIprastaraH (2) panthAH, (3) jvaraH, (4) vastram, (5) jalam, (6) pipIlikA, (7) puruSaH (8) kodravazceti / (1) yathAvRtta karaNe girinadIprastaradRSTAntaH, yathA girinadyAM prastarakhaNDAstadvegato gharSaNAdinA vartulA jAyante, evaM yathApravRttakaraNaprabhAvAd dIrghatarAyA api karmasthitestAvat kSapaNaM bhavati yAvatA granthirUpaH zeSo'vatiSThate / mithyAtvapuMja kA jisane kSaya nahIM kiyA hai aisA jIva samakita kI prApti hone para tripuMjI, mithyAtva ke kSaya hone para dvipuMjI, aura mithyAtva puMja evaM mizra puMjake kSaya honepara ekapuMjI ( samyaktvapuMjavAlA) hotA hai, tathA eka puMja - samyaktvaprakRti ke kSaya hone para kSAyikasamyakvI ho jAtA hai / samakita prApti meM ATha dRSTAnta haiM- (1) girinadIprastara, (2) mArga, (3) jvara, (4) vastra, (5) jala, (6) kIr3I, (7) puruSa, aura 8vAM kodrava / inakA khulAsA artha isa prakAra hai (1) pahilA dRSTAnta yathApravRttinAmaka karaNameM hai| jaise- parvata Uparase bahanevAlI nadI meM pattharoM ke TukaDe usake pravAha ke vegase idhara-udhara ghise jAkara gola ho jAte haiM, isIprakAra yathApravRttikaraNa ke prabhAva se utkRSTa bhI karmasthiti ghaTate 2 itanI kama raha jAtI hai jisakI vajaha se mithyAtvapujanA jeNe kSaya nathI karyAM evA jIva samyaktvanI prApti thatAM tripujI, mithyAtvanA kSaya thatAM dvipuMjI, mithyAtvapuMja ane mizrapujanA kSaya thatAM ekapuMjI ( samyaktvapuMjavALA ) thAya che, tathA eka puMja- samyaktvaprakRtinA kSaya thatAM ja kSAyikasamyaktvI thaI jAya che. sabhyaddatvanI pratimAM yA dRSTAnto che. (1) girinahI astara, (2) bhArga, (3) 412, (4) vastra, (4) bhAU, (ha) DIDI, (7) puruSa, rAne (8) adrava, enA spaSTa artha A prakAre thAya che (1) pahelA dRSTAnta yathApravRttinAmavALA karaNamAM che. jema patathI vahevAvALI nadImAM pattharanA TukaDA tenA pravAhanA vegathI ahIM-tahIM ghasaDAi jema gALa thaI jAya che, te prakAre yathApravRttikaraNanA prabhAvathI utkRSTI zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #625 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre (2) anivRttikaraNaM samyaktvapuraskRte jIve bhavati / kathaM tat samyaktvaM bhavati ? ucyate-upadezataH svayaM vA / tatra pathidRSTAntaH-yathA kazcinnaSTapathaH puruSo'nya dRSTvA tadupadezato mArgamArohati, kazcit svayamevohApohaM kRtvA, tathA kazcidAcAryAdInAmupadezataH samyaktvaM labhate, kazcit svayameva jAtismaraNAdinA / ___ (3) jvaradRSTAnto'pyatraiva, yathA-jvaritaHkazcidauSadhAdArogyaM labhate, kazcittu tad vinaiva laGghanAdinA; tathA'trApi kasyacinmithyAtvaM gurvAdhupadezato nazyati, kasyacittu svayameva tttvpryaalocntH| yaha jIva granthideza taka pahu~ca jAtA hai / arthAt-isa karaNa ke prabhAva se utkRSTa bhI karmasthiti kSaya hote 2 graMthi rUpameM avaziSTa raha jAtI hai| (2) samyaktva ke saMmukha hue jIva ke anivRttikaraNa hotA hai| samakita kI prApti ke do upAya haiM-(1) gurvAdikakA upadeza, (2) nisrg| yahAM para mArga kA dRSTAnta hai / jaise-koI 2 mArga bhUlA pathika usI mArga para calate hue dUsare ko dekha kara yA usase pUcha kara tathA koI 2 svayaM tarka vitarka karake apane mArga kI prApti kara liyA karate haiM, usI taraha koI 2 prANI AcAryAdika guruoM ke upadeza se, aura koI 2 svayaM apane Apa jAtismaraNAdika sAdhanoM se samakita kA lAbha kara lete haiN| (3) jvara kA dRSTAnta bhI yahIM para ghaTita hotA hai| jaise-kisI rogI kA jvara oSadhi ke sevana se aura kisI 2 kA vinA oSadhi ke kevala laMghanAdika karane se zAnta ho jAtA hai, usI prakAra kisI 2jIva karmasthiti ghaTatI ghaTatI eTalI ochI rahI jAya che ke jenA kAraNathI e jIva sthideza sudhI pahoMcI jAya che, arthAt A karaNanA prabhAvathI utkRSTI karmasthiti kSaya thatAM thatAM grathirUpamAM avaziSTa rahI jAya che. (2) sabhyastvanA sanbhu thayesa bane anivRtti:261 thAya che. sabhyaitvanI prAtinA me pAyo cha-(1) guhino upaheza, (2) nisa. 2 // ANe mArgane daSTAnta che. jema kaI kaI mArgabhUlyA musAphira te mArga para cAlatAM bIjAne dekhIne agara tene pUchIne, tathA kaI kaI svayaM tarka vitarka karIne pitAnA mArganI prApti karI le che. tevI rIte kaI kaI prANI AcAryAdika gurUonA upadezathI ane keI svayaM pote pitAnA jAtisamaraNAdika sAdhanothI samyaktvane lAbha karI le che. (3) javarane dAkhale paNa A ThekANe ghaTita thAya che. jema keIkeregIne javara oSadhInA sevanathI, ane kaI kaIne oSadhi vinA laMghanAdika karavAthI zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #626 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva-adhya0 4. u. 1 581 (4-5) tIvravizuddhipariNAmijIvasya prathamatayA kSAyopazamikasamyaktvaM bhavati, tat khalvapUrvakaraNavazAt / tatrApUrvakaraNena jIvo midhyAtvadalikaM tridhA karoti, tadyathA - (1) mithyAtvaM, (2) samyagumidhyAtvaM, (3) samyaktvaM ceti / tatra (4) vastraM, (5) jalaM ceti dRSTAntadvayam / yathA kiMcid vastraM jalaM vA malinaM bhavati, kiMcidISad vizuddhaM, kiMcit zuddham, tathA mithyAtvadalikamapyapUrvakaraNavazAta kiMcinmithyAtvarUpaM malinaM bhavati, kiMcit samyagmithyAtvarUpamISad vizuddhaM, kiMcit samyaktvarUpaM zuddham / kA mithyAtva gurvAdika ke upadeza se, aura kisI 2 kA apane Apa tattvoM kI paryAlocanA se naSTa ho jAtA hai / 1 (4-5) tIvravizuddhapariNAmavAle jIva ke apUrvakaraNa ke prabhAva se sarvaprathama kSAyopazamikasamyaktva hotA hai| apUrvakaraNa ke prabhAva se hI jIva mithyAtva ke (3) tIna bhAga karatA hai - ( 1 ) mithyAtva, (2) samyagmithyAtva, (3) samyaktva / yahAM para vastra aura jala ye do dRSTAnta ghaTita hote haiM / jaise - koI vastra athavA jala atyanta malina hotA hai, aura koI usase kucha kama malina, aura koI 2 bilkula sApha - nirmala hotA hai, usI taraha se jIva apUrvakaraNa ke prabhAva se mithyAtva ke tIna TukaDe kara detA hai, unameM koI Tukar3A bilkula malina, aura koI Tukar3A kucha kama malina, evaM koI Tukar3A bilkula sApha-zuddha hotA hai / bilkula malina Tukar3e kA nAma mithyAtva, kucha kama malina Tukar3e kA nAma samyagmithyAtva, aura sarvathA zuddha Tukar3e kA nAma samyaktva hai / zAMta thai jAya che, te pramANe koi koI jIvanA mithyAtva gurvAdikanA upadezathI, ane kAI kAI nA peAtAnI meLe tavAnI paryAlAcanAthI naSTa thaI jAya che. (4-5) tIvra vizuddha pariNAmavALA jIvane apUrvakaraNanA prabhAvathI sarvAM prathama kSAyeApazamika-samyaktva thAya che. apUrvakaraNanA prabhAvathI ja jIva mithyAtvnaa trANu lAga 4re che - (1) mithyAtva, (2) samyagmithyAtva ( 3 ) sabhyaddatva. AThekANe vastra ane jaLa, A be dRSTAnta ghaTita thAya che, jema keAI vastra athavA jaLa atyanta malina che, ane keAI enAthI ochu malina, ane kAi kAi bilkula sApha-ni`La hAya che, temaja jIva apUrvakaraNanA prabhAvathI mithyAtvanA paNa traNa bhAga karI nAMkhe che. temAM keAI bhAga milkula milana ane koi bhAga thoDA milana, keAI bhAga tadna sAkzuddha haiAya che. tadna malina bhAganuM nAma mithyAtva, gheADA ochA milana bhAganuM nAma sabhyamithyAtva, ane sarvathA zuddha bhAganuM nAma samyaktva che. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #627 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 582 AcArANasUtre (6) nanvabhavyAH kathaM tasmin yathApravRttikaraNe'vatiSThante, kathaM vA tataH pratipatanti, ?, bhavyA vA granthi bhittvA kathaM tataH parato gacchanti ?; atrocyatepipIlikAdRSTAntAt / tathAhi-kAzcit pipIlikA anAbhogato bilAnissRtya itastato gantuM pravRttAH, kAzcidapUrvakaraNena vRkSAdAvArUDhAH, tAsAmapi madhye pakSarahitAstatraiva tiSThanti, tataH pratyavarohanti ca / kAzcit pakSodbhavena tata uDDIyante / iha yathA pipIlikAnAmitastato gamanaM yathApravRttikaraNena, vRkSAdAvArohaNamapUrvakaraNena, uDDayanamanivRttikaraNena, tathA'trApi granthidezagamanaM yathApravRtti (6) abhavya jIva kaise yathApravRttikaraNameM sthita hote haiM ? aura kaise phira vahAM se cyuta ho jAte haiM ? tathA bhavya jIva granthi kA bhedana kara kaise usase Age bar3ha jAte haiM ?, aisI zaMkA ko dUra karane ke lie pipIlikA-dRSTAnta kI sArthakatA hai| jaise kitaneka pipIlikAe~ (kIDiyAM) yoM hI apane bilase bAhara nikala kara idhara-udhara ghUmane lagatI haiM, aura inameMse kitanIka pipIlikAe~ apUrvakaraNa se vRkSAdika ke Upara car3ha jAtI haiM / anantara unameM pAMkharahita kitanIka vahIM para raha jAtI haiM, aura kitanIka vahAM se utara AtI haiM, aura kitanIka pipIlikAyeM ki jinake para hote haiM ve vahAMse ur3a jAtI haiM / jaise pipIlikAoM kA idhara-udhara bhramaNa yathApravRttikaraNase hotA hai, vRkSAdika para unakA car3hanA apUrvakaraNa se hotA hai, evaM vahAM se unakA ur3a jAnA anivRttikaraNase hotA hai, usI prakAra jIvakA granthi deza taka jAnA-yathApravRttikaraNake dvArA hotA hai, granthikA (6) abhavya jIva kevIrIte yathApravRttikaraNa kare che? ane kevI rIte pachI tyAMthI patita thaI jAya che? tathA bhavya jIva kanvinuM bhedana karIne kevI rIte enAthI AgaLa vadhI jAya che? AvI zaMkAne dUra karavAne mATe pIpIlikA e (kiDIo)nA daSTAtanI sArthakatA che. jema keTalIka pipIlikAo ( kIDio) emaja pitAnA darathI bAhara nikaLIne ahIMtahIM pharavA lAge che, ane temAMthI keTalIka kIDio vRkSAdikanI upara caDhI jAya che. bAdamAM temAMthI pAMkharahita keTalIka kIDio tyAM ja rahI jAya che, ane keTalIka kIDio tyAMthI utarI Ave che, tathA keTalIka kIDio-ke jeo pAMkha sahita hoya che teo tyAMthI uDI jAya che. jema kIDionuM ahIMtahIM pharavuM yathApravRttikaraNathI thAya che, vRkSAdinI upara teonuM caDhavuM apUrvakaraNathI thAya che, ane tyAMthI teonuM uDavuM anivRttikaraNathI thAya che, te ja pramANe jIvanuM rasthideza sudhI javuM te yathApravRttikaraNa dvArA thAya zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #628 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva - adhya0 4. u. 1 583 karaNena, granthibhedanamapUrvakaraNena, samyaktvamanivRttikaraNena / pakSarahitAstu yathA vRkSAdau sthitAstataH pratyavarohanti, tathA'dhyavasAyasya mAndyAt ko'pi tIvravizodhirahito'pUrvakaraNe granthibhedaM kartumudyato'pi tIvrarAgadveSapariNAmodayAt tatraiva tiSThati, pazcAt tata eva parAvartate / (7) atraiva puruSadRSTAnto'pi - yathA trayo manuSyAH bhayaGkaraM panthAnaM bhayena gacchantaH sAyaMkAle samAgate tvaramANA vrajanti / atrAntare khaDgahastau dvau caurau pArzvadvayataH saMprAptau tau caivamAkSipataH - "kva gacchatha yUyaM ? yuSmAkamidAnIM maraNaM bhedana karanA yaha apUrvakaraNa ke dvArA hotA hai, aura samakita kI prApti karanA yaha anivRttikaraNa ke dvArA hotA hai / pakSarahita pipIlikAe~ jaise vRkSAdika para car3ha kara vahAM se phira utaratI haiM usI prakAra adhyavasAya kI mandatAse jIva bhI tIvravizuddhisampanna pariNAma ke vinA apUrvakaraNa ke dvArA granthibheda karanemeM udyata hotA huA bhI tIvra rAga-dveSa pariNAmake udayase vahIM para Thahara jAtA hai aura pIche vahAM se lauTa AtA hai; Age nahIM bar3ha sakatA / (7) yahIM para puruSakA dRSTAnta bhI lAgU par3atA hai / jaise tIna manuSya bhaya se saMtrasta ho vikaTa mArga se jAte hue sAyaMkAla ke samaya apane sthAnakI ora bahuta hI zIghratAse Age bar3ha rahe the, inameM se eka ke pAsa hI talavAra thI / isI samaya talavAra liye hue do cora bhI jo inake pIche lage hue the, ve unake sAmane A kara bole- 'tuma loga kahAM jAte ho ? jo kucha ho hameM de do, nahIM to tumhArI isa samaya mRtyu nikaTa che. pranthinuM bhedana karavuM, te apUrNAMkaraNadvArA thAya che, ane samakitanI prApti karavI te anivRttikaraNa dvArA thAya che. pAMkharahita kIDio jema vRkSAdinI upara caDhIne utare che. te pramANe adhyavasAyanI maMdatAthI jIva paNa tIvra vizuddhasaMpanna pariNAmanA abhAve apUrvakaraNadvArA granthile karavAmAM taiyAra hovA chatAM paNa tIvrarAgadveSapariNAmanA udayathI tyAM ja rokAi jAya che ane pachI tyAMthI phrI Ave che ane AgaLa vadhI zakatAM nathI. (7) e ja ThekANe purUSanA dRSTAnta paNa lAgu paDe che. jema-sAyaMkALanI vakhata vikaTa mArgathI jatAM traNa manuSya bhayathIdu:khI hatA, ane potAnA sthAnanI tarapha ghaNI ja zIghratAthI AgaLa vadhI rahyA hatA. temAM ekanI pAse talavAra hatI. A vakhate talavAravALA e cAra je temanI pachavADe paDyAM hatAM te emanI sAme AvI kholyAM '-tame leAka kacAM jAo che? tamArI pAse je hAya zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #629 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre samAyAtam" iti / tatraikaH puruSastau samApatantau vilokya prathamata eva nivRttaH, dvitIyastadvAkyazravaNena khaDgadarzanena ca saMjAtabhayastatraiva sthitaH, tRtIyastu paramasAhasikaH prakaTIkRtakRpANastau dvAvapi caurau pazcAtkRtya tat sthAnamatikrAntaH / iha trayANAmapi yA prathamataH krameNa gatiH sA yathApravRttikaraNam , yattu tadbhayaM tadapUrvakaraNam , yacca tau parAjitya tatparato gamanaM tat tRtIyamanivRttikaraNaM draSTavyam / yacca tataH palAyanaM tat patanam / (8) apUrvakaraNena mithyAtvaM tridhA karotIti yaduktaM tatra kodravadRSTAntaH / sa tu prAgeva niruupitH| hai' yaha sunate hI unameM se eka puruSa to pahile se hI kahIM bhAga gyaa| dUsarA unakI bAta suna kara aura talavAra dekha kara vahIM para cupacApa khar3A raha gyaa| tIsarene jo paramasAhasI thA apanI talavAra nikAla kara unakA sAmanA kiyA aura unheM parAsta kara Age bar3ha gyaa| yahAM tInoM kA gamana karanA yaha yathApravRttikaraNa ke, tathA unameM se dUsare kA bhayAnvita ho kara vahIM para khaDe rahanA yaha apUrvakaraNake aura tIsare kA coroMko parAsta kara Age bar3hanA yaha anivRttikaraNake sthAnApanna samajhanA cAhie / tathA bhAganA yaha patana kA sthAnApanna hai| (8) apUrvakaraNa-pariNAma ke dvArA yaha jIva jo mithyAtvake tIna khaNDa karatA hai vahAM para kodrava kA dRSTAnta lAgU par3atA hai| isa dRSTAnta kA samanvaya pahile kiyA jA cukA hai|| te amane ApI dyo, nahi te tamAre mota A vakhate najIka che. A sAMbhaLatAM ja temAMthI eka purUSa te pahelethI ja kyAMka bhAgI gaye, bIje temanI vAta sAMbhaLI ane talavAra dekhIne cupacApa ubho rahyo, trIje je ghaNe sAhasika have teNe pitAnI talavAra kADhIne sAme thaI gayuM ane temane bhagADIne AgaLa vadhI gaye. - A ThekANe traNenuM javuM te yathApravRttikaraNanuM, tathA AmAMthI bIjAnuM bhayabhIta thaI tyAM rokAI javuM te apUrvakaraNanuM, ane trIjAnuM corane harAvIne AgaLa vadhavuM te anivRttikaraNanuM sthAnApanna samajavuM joIe. je bhAgavuM te patananuM sthAnApanna che. (8) apUrvakaraNa pariNAma dvArA A jIva je mithyAtvanA traNa khaMDa kare che tyAM kodravane daSTAnta lAgu paDe che. A daSTAntane samanvaya pahelAM ja karavAmAM AvyA che. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #630 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva-adhya0 4. u. 1 585 AItadharma eva zraddheya iti bodhayituM zrIsudharmAsvAmI kathayati - ' se bemi' ityAdi / mUlam - se bemi, je aIyA je ya paDuppannA je ya Agami - ssA arahaMtA bhagavaMto te savvevi evamAikkhaMti evaM bhAsaMti evaM paNNaviMti evaM paruviMti - - savve pANA savve bhUyA savve jIvA savve sattA na haMtavvA, na ajjAveyavvA, na parighettavvA, na pariyAveyavvA, na uddaveyavvA // sU0 1 // chAyA - tad bravImi, ye atItA ye ca pratyupannAH ye cAgamiSyantaH arhanto bhagavantaste sarve'pi evamAkhyAnti, evaM bhASante, evaM prajJApayanti, evaM prarUpayantisarve prANAH sarve bhUtAH sarve jIvAH sarve sattvAH na hantavyAH, na AjJApayitavyAH, na parigrahItavyAH, na paritApayitavyAH, nApadrAvayitavyAH // 0 // 1 // tIrthaMkarairgaNadharaizca svasvaziSyebhyo yat samyaktvamuktaM tadahaM bravImi kathayAmi / yadvA-' se ' ityasya sa iticchAyA / yena mayA bhagavataH zrIvardhamAnasvAminatIrthaMkarasya sakAze tadvacanena tattvajJAnaM labdhaM, so'haM bravImi / bhagavaduktamevArtha kathayAmi, tasmAnmama vAkyaM zraddheyamiti bhAvaH / arhanta prabhuke dvArA pratipAdita dharma hI zraddhA karaneke yogya hai / isa bAtakA pratibodha karAneke liye zrIsudharmAsvAmI jambUsvAmI se kahate haiM--' se bemi' ityAdi / , he jambU ! tIrthaGkaroM ne evaM gaNadharAdikoM ne apane 2 ziSyoMke liye jisa samyaktvA upadeza diyA hai usI samyaktvakA maiM vyAkhyAna karatA hUM / athavA bhagavAna zrIvardhamAna tIrthaGkara ke nikaTa jo unake vacanoMdvArA sunA hai, vahI maiM kahatA hU~, kintu apanI tarphase kucha bhI nahIM kahatA hU~ / advaita prabhudvArA pratipAti dharma ja zraddhA karavAyeAgya che? A vAtane pratizodha ukhAne bhATe zrI mudharbhAsvAmI he che -' se bemi ' tyAhi. 6 he jammU! tIrthaMkaroe tema ja gaNadharAdikoe potapAtAnA ziSyAne mATe je samyaktvanA upadeza ApyA che te samyaktvanuM huM paNa vyAkhyAna karUM chuM. athavA bhagavAn zrI vamAna tIrthaMkara pAse temanA vacanAthI je sAMbhaLyuM che te huM kahuM chuM paNa mArI taraphathI kAMI paNa kahetA nathI. 74 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #631 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___AcArAgasUtre ___ atItAH atItakAlikA anantAH, ye ca pratyutpannAH vartamAnakAlikAH-paJcabharateSu paJcairavateSu paJcamahAvideheSu vartamAnAH, ye ca AgamiSyantaH bhaviSyatkAle AgAmino'nantAH, te sarve arhanto bhagavantaH evaM-vakSyamANaprakAreNa, AkhyAnti parapraznAvasare kathayanti / atra vartamAnagrahaNamupalakSaNaM, tenAtItAnAgatayorapi grahaNam / tathA ca-evamAcakhyuH, evamAkhyAsyantItyapi yojanIyam / evaM sarvatra kriyAsu yojanIyam / tathAevaM bhASante-suranarapariSadi sarvajIvAnAM svasvabhASApariNAminyArdhamAgadhyA bhASayA bruvanti / tathA-evaM prajJApayanti-hetudRSTAntAdinA prakarSaNa bodhayanti / tathA -evaM prarUpayanti-tattadbhedaM pradaya prakarSaNa nirNayanti / __ atItakAla meM jitane bhI ananta tIrthaGkara hue haiM, tathA pAMca bharata, pAMca airavata aura pAMca mahAvideha kSetra meM jitane vidyamAna haiM, aura bhaviSyatkAlameM jitane bhI tIrthaGkara hoMge una saboMne dUsaroM ke praznAvasarameM isI prakAra se kahA hai, kahate haiM aura kheNge| yahAM para "AkhyAnti" yaha vartamAnakAlika kriyA hai, isase bhUta aura bhaviSyat-kAlIna kriyA bhI samajha lenA cAhie / Age bhI jahAM para vartamAna kriyApadakA prayoga ho, vahAM para bhUta aura bhaviSyat-kAlIna kriyApadakA upalakSaNa se adhyAhAra kara lenA caahiye| "evaM bhASante" una samasta tIrthaGkara mahAprabhuoMne deva, manuSyoM kI sabhAmeM apanI ardhamAgadhI bhASAke dvArA, jo bhASA samasta jIvoMkI bhASAmeM pariNata ho jAtI hai; isa prakAra spaSTa kahA hai / atItakALamAM jeTalA paNa anaMta tIrthakara thayAM che, tathA pAMca bharata pAMca auravata ane pAMca mahAvideha kSetramAM jeTalAM vidyamAna che, ane bhaviSyakALamAM jeTalAM paNa tIrthakara thaze te badhA bIjAnA praznAvasaramAM A prakArathI kahyuM che, kahe che bhane 4ze. 2 // ANe " AkhyAnti" te patamAnAsi jiyA cha, methI bhUta ane bhaviSyakAlika kriyA paNa samajI levI joIe. AgaLa paNa je ThekANe vartamAnakAlika kriyApadane prayoga che, tyAM paNa bhUta ane bhaviSyakAlika kyiApadanA upalakSaNathI adhyAhAra karI levuM joIe. "evaM bhASante " 2samasta tIrtha42 mahAprabhumosa heva manuSyonI sabhAmA pitAnI ardhamAgadhIbhASA dvArA-je bhASA samarata nI bhASAmAM pariNata thaI jAya che-A prakAre spaSTa kahyuM che. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #632 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva-adhya0 4 u. 1 587 sarve'rhanto bhagavanta evaM kimAkhyAntIti jijJAsAyAmAha-savve pANA' ityAdi / sarve niravazeSAH prANAH pANinaH pRthivyAdayaH sthAvarAH, dvIndriyAdipazcendriyaparyantAH trasAzvetyarthaH, indriyAdiprANAnAM yathAsaMbhavaM dhAraNAt teSu prA. NitvamastIti bhaavH| tathA sarve bhUtAH bhavanti bhaviSyantyabhUvaniti ca bhUtAH caturdazabhUtagrAmarUpAH, tathA-sarve jIvAH jIvanti jIviSyantyajIviSuriti jIvAH nArakatiryaGmanuSyadevarUpAzcaturgatikAH, tathA sarve sattvAH svkRtkrmjnysukhduHkhsttaavntH| tattvAnAM bhedaparyAyaiH pratibodhanamarhanto bhagavantaH kurvantIti kRtvA paryAyazabdanirdezaH / yadvA-sarvaprANiSu punaH punardayAbhAvasamutpAdanAya pryaayshbdnirdeshH|n hantavyAH daNDAdibhirna tADayitavyA ityarthaH / nAjJApayitavyAH anabhimatakAryeSu na pravartayitavyAH, na parigrahItavyAH ime bhRtyAdayo mameti kRtvA parigraharUpeNasvAdhInatayA na svIkartavyAH, na paritApayitavyAH na annapAnAdhavarodhanena grISmAtapAdau sthApanena ca pIDanIyAH, nApadrAvayitavyAH na viSazastrAdinA maaryitvyaaH||suu01|| 'evaM prajJApayanti' hetu dRSTAntAdika ke dvArA acchI taraha se samajhAyA hai, aura 'evaM prarUpayanti' bhedaprabhedapUrvaka spaSTa rIti se nirNaya kiyA hai| samasta tIrthaGkaroM ne kyA kahA ? isa prakAra kI jijJAsA hone para bhagavAn kahate haiM-'savve pANA' ityaadi| samasta prANI, samasta bhUta, samasta jIva aura samasta sattvoM ko arthAt kisI ko bhI 'na haMtavvA' DaMDe Adi se na hane / 'na ajjAveyavvA' na inako mArane ke liye AjJA de| 'na parighetavvA' 'ye bhRtyAdika mere adhIna haiM aisA samajha kara unheM dAsa nahIM bnaaveN| 'na pariyAveyavvA' annapAnI Adi baMdha karake tathA dhUpa AdimeM rakha kara na pIr3A pahuMcAve 'na kilAmeyavvA' bandhanAdi se na kheda pahuMcAve 'nauddaveyavvA' inakA evaM prajJApayanti' tuTAntAhithI sArI zate samavyu cha bhane " evaM prarUpayanti " asehapUrva spaSTa tathA nirNaya : cha. samasta tIrthakaree zuM kahyuM? A prakAranI jANavAnI IcchA thavAthI bhagapaan cha-'savve pANA' tyAhi. samasta prANI, samasma bhUta, samasta jIva ane samasta sane arthAt koIne 54 'na tavvA' yA mAhithIna bhAre. 'na ajjAveyavvA' na bhAvAne mATamAjhA mApe, 'na parighetavvA' 2 // nahi bhArI mAjJAmA cha ' se samalane tamona hosa na mAnAve. 'na pariyAveyavvA' anna pANI mAhima zane tathA tI mAhima sabhIna na pIsa paDAMyADe. 'na kilAmeyavvA' manAhithI mehana zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #633 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 588 AcArAGgasUtre viSa zastrAdika se prANaviyoga na kareM / prANI, bhUta, jIva aura sattva, ye yadyapi jIva ke hI paryAyavAcI zabda haiM, phira bhI bhinna rUpase jo inakA yahAM para nirdeza kiyA hai vaha paryAyabheda mAna kara hI kiyA hai, aura paryAyabheda se arthabheda hotA hai isaliye yahAM punarukti doSakI saMbhAvanA nahIM hai / jo indriyAdika daza prANoMko yathAsaMbhava dhAraNa karate haiM ve prANI kahalAte haiM / ve sa aura sthAvarake bheda se do prakAra ke hote haiM / dvIndriya se lekara paMcendriyaparyanta jIva trasa, aura ekendriya-pRthivIkAyAdika jova sthAvara haiM / ye saba haiM, hoMge evaM hue haiM, isaliye bhUta kahalAte haiN| ye caudaha prakArake haiN| ye saba jIte haiM, Age bhI jIyeMge aura bhUtakAla jaye, isaliye inakI 'jIva' saMjJA sArthaka hai| nArakI, tiryaJca, manuSya aura devake bhedase ye cAra gativAle haiM / tathA ye samasta hI apane 2 karmodayajanya sukha duHkhoMkI sattAvAle hote rahate haiM; isaliye sattva haiM / G tIrthaGkara prabhu tatvoM kI vivecanA, bheda aura paryAyoM ke dvArA kiyA karate haiM, isa kAraNase paryAya - zabdoMkA nirdeza kiyA gayA hai / athavA sarva jIvoM ke Upara atyanta dayA rakhanI cAhiye' isa bAta ko bAra bAra samajhAne ke abhiprAya se bhI ina paryAya zabdoMkA kathana hai | sU0 1 // pahADe. C na uddaveyavvA' viSa zastrAhisthI tenA AzAno viyoga na ure. AzI, bhUta, jIva ane sattva, A badhA zabdo jo ke jIvanA ja paryAya zabdo che te paNa bhinna bhinna rUpathI jeonA A ThekANe nirdeza karyAM che te paryAyabheda mAnIne ja karyA che, ane paryAyabhedathI arthabheda thAya che, mATe A ThekANe punarUkti doSanI saMbhAvanA nathI. je indriyAdika daza prANeAne yathAsaMbhava dhAraNa kare che te prANI kahevAya che. te trasa ane sthAvaranA bhedathI e prakAre hAya che. eindriyathI laine paMcendriyaparyanta jIva trasa, ane ekendriya-pRthvIkAyAkrika lava sthAvara che. yA adhA-che; thaze. tebhana thamesa che, tethI bhUta uDevAya che. te cauda prakAranA che. e badhA jIve che AgaLa paNa jIvaze ane bhUtakALamAM jIvyA tethI tenI ' jIva ' saMjJA sArthaka che, nArakI, tiryaMca, manuSya ane devanA bhedathI e cAra gativALA che. tathA e samasta pAtapAtAnAM kameDhiyajaya sukha du:khAnI sattAvALA hAya che tethI sattva che. " sarva tIrthaMkaraprabhu tattvonI vivecanA, bheda ane paryAyo dvArA kare che. A khyAlathI paNa paryAya--zabdonA nirdeza karavAmAM AvyA che. athavA jIvAnI upara atyaMta dayA rAkhavI joI e ' A vAtane vAraMvAra samajAvavAnA abhiprAyathI A paryAya--zabdAnu kathana che ! sU. 1 5 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #634 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva-adhya0 4. u. 1 samyaktvamudbhAvayitum Arhatadharmasya mahimAnamAha-'esa dhamme' ityaadi| mUlam-esa dhamme suddhe niie sAsae samiJca loyaM kheyaNNehiM paveie, taM jahA-uThThiesu vA aNuTTiesu vA, uvaTThiesu vA aNuvahiesu vA, uvarayadaMDesu vA aNuvarayadaMDesu vA, sovahiesu vAaNovahiesuvA, saMjogaraesu vA asNjogresuvaa|suu02|| __ chAyA--eSa dharmaH zuddhaH nityaH zAzvataH sametya lokaM khedajJaiH praveditaH / tad yathA-utthiteSu vA anutthiteSu vA, upasthiteSu vA anupasthiteSu vA, uparatadaNDeSu vA anuparatadaNDeSu vA, sopadhikeSu vA anupadhikeSu vA, saMyogarateSu vA asaMyogarateSu vA // muu02|| TIkA-epaH anantaroktaH sarvArhadbhagavatparUpitaH, dharmaH sarvaprANiprANAtipAtaviramaNAdirUpaH, zuddhaH nirmala:-pApAnubandharahita ityarthaH / AItadharmAdanyastu dharmatvena yaH zAkyAderabhimataH sa khalvasarvajJasarAgopadiSTatvena hiMsAdidoSAnubandhasadbhAvena ca na zuddha iti bhaavH| ___ samyaktvakA udbhAvana karaneke liye jinendrapratipAdita dharmakI mahimA kahate haiM--' esa dhamme ' ityAdi / samasta jIvoM ke ghAta karanekA niSedharUpa yahI dharma-jise samasta tIrthaGkaroMne pratipAdita kiyA hai-pApAnubaMdha se rahita honese nirmala hai, isake atirikta bauddhAdikoM kA abhimata jo siddhAnta hai vaha hiMsAdidoSaviziSTa honese nirmala nahIM hai| yaha bAta 'nirmala' isa pada se prakaTa hotI hai / paJcamahAvidehoM meM sadA vartamAna hone ke kAraNa yaha avinAzIdhrauvyasthitivAlA hai, zAzvatagati-mokSakA kAraNa honese, athavA nitya honese yaha zAzvata hai, ataH yahI dharma zraddhA karane yogya evaM grahaNa karane samyaktva pragaTa karavA mATe jInendra pratipAdita dharmane mahimA kahe che'es dhamme' tyAhita samasta jInA ghAta karavAnA niSedharUpa A ja dharma ke jene samasta tIrthakaroe pratipAdita karyo che, pApAnubaMdhathI rahita hovAthI nirmaLa che. enAthI atirikta bauddhAdikone abhimata je siddhAMta che te hiMsAdidoSaviziSTa DApAthI nibha nathI; 2 // pAta " nirmala" mA 54thI prATa thAya che. pa.ya. mahAvidehomAM sadA vartamAna hovAthI A avinAzI-dhava sthitivALe che. zAzvatagati-mokSanuM kAraNa hovAthI, athavA nitya hovAthI te zAzvata che. tethI A ja zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #635 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre ata evaiSa nityaH = avinAzI, sarvadA paJcasu mahAvideheSu sadbhAvAt / tathA zAzvataH zAzvatagatikAraNatvAt, yadvA-yato nityastasmAcchAzvataH / ayameva dharmaH zraddheya grAmavetyatra hetuM pradarzayan vizeSaNAntaramAha-' sametya ' ityAdi / lokaM= jIvanakAryaM duHkhadAvAnalAntaH patitaM sametya = kevalajJAnena pratyakSatayA vijJAya, khedajJaiH = sarvaprANiduHkhAbhijJaistIrthaMkaraiH, praveditaH pratibodhitaH / dharmo'yaM mayA na svamanISAkalpita iti ca sudharmasvAminA ziSyamuddizya sUcitam / tIrthaMkarANAmupadezo yathA bhavati, taM prakAramAha - tad yathetyAdi / yathA yena prakAreNa tat pratibodhitaM tat pradarzayAmItyarthaH / utthiteSu vA - utthitAH - dharmAcaraNArthamudyatAH, teSu vA tathA anusthiteSu = anusthitAH - tadviparItAsteSu vA / utthitA'nutthitasAdhAraNastadupadezo bhavatItyarthaH / 590 yogya hai / yaha anya vizeSaNoM ke dvArA khulAsA karate hue zrIsudharmAsvAmI kahate haiM ki - samasta jIvoM ke nAnA prakAra ke klezoMke jJAtA zrI tIrthaGkara prabhune duHkharUpI dAvAnalase jalate hue isa SaDjIvanikAyasvarUpa loka ko apane kevalajJAnase pratyakSa kara isI dharmakA upadeza diyA hai, ataH dharma Adi pravartaka zrI tIrthaGkara prabhu hI haiN| isa prakAra zrIsudharmAsvAmI apane ziSya jambUsvAmIse sUcita kiyA hai ki maiMne apanI kalpanA se kucha bhI nahIM kahA hai / una tIrthaGkaroMkA upadeza pravAha jisa ekarUpase jahAM 2 bahA usI ko prakaTa karate hue zrIsudharmAsvAmI kahate haiM ki unakA upadeza sirpha unhIM jIvoMke liye nahIM huA jo dharmAcaraNa karanemeM utthita - udyata the, kintu jo anutthita- anudyata the unheM bhI prabhune dharma samajhAyA, arthAt dharma, zraddhA karavA yAgya ane grahaNa karavAyogya che, A vAtano anya vizeSaNodvArA khulAsA karatAM zrI sudharmAsvAmI kahe che ke-samasta jIvonA nAnA prakAranA kalezenA nAtA zrI tIrthaMkaraprabhue duHkharUpI dAvAnaLathI maLatAM A SaDjavanikAyasvarUpa lokane potAnA kevaLajJAnathI pratyakSa karIne A ja dharmanA upadeza ApyA che. ethI A dharmanA Adipravartaka zrI tIrthaMkaraprabhu ja che, A prakAre zrIsudharmAsvAmI potAnA ziSya ja musvAmIne sUcita kare che ke-me mArI potAnI kalpanAthI kAMI paNa nathI kahyuM. A tIrthaMkarAne upadeza--pravAha je prakAzita karatAM zrIsudharmAsvAmI kahe che ke nathI thayA ke je dharmAcaraNa karavAmAM udyata karavAmAM anudyuta hatA temane paNa prabhue zrI AcArAMga sUtra : 2 ekarUpathI jyAM jyAM thayA tene ja emanA upadeza kevala tevA jIvA mATe hatA, kintu je jIvo dharmAcaraNa dharma samajAvyo. arthAta emane upa Page #636 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva-adhya0 4. u. 1 yadvA-dravyataH ye utthitAH, anutthitAH, teSu teSu vA / yathA-utthiteSvekAdazasu gaNadhareSu zrIvardhamAnasvAminA bhagavatA dharma updissttH| anutthiteSu yathA caNDakauzikAdiSu / tathA upasthiteSu vA =dharma zrotuM grahItuM vA ye vAJchanti te upasthitAsteSu vA, yathA cilAtiputrAdiSu / anupasthiteSu vA-tadviparItA anupasthitAH teSu vA, yathA-indranAgAdiSu, anicchayA'pi zravaNena karmapariNAmavaicitryAt teSAM kSayopazamasaMbhavAta, yathA rohakacorasya kSayopazamaH saMjAtaH / upasthitAnupasthiteSvapi samAnastadupadezo bhvtiityrthH| unake upadezakA pravAha ubhayasAdhAraNa (donoMke liye samAna) thaa| athavA jo jIva dharmAcaraNa se usa samaya bAhya bhI the, kiMtu bhagavAnake divya upadezakA pAna kara jo sumArga meM AnekI yogyatA rakhate the; unheM bhI prabhune dharmakA upadeza diyA / jaise-gyAraha (11) gaNadhara jo dravyataH utthita the unheM zrIvardhamAnaprabhune saddharmakA svarUpa samajhA kara sanmArgagAmI kiyaa| anutthitoM meM bhI isI prakAra se prabhuke upadezakA pravAha bahA hai, jaise caNDakauzikAdikoM meM / dharmako sunanekI abhilASA rakhanevAlA cilAtiputrAdikoMko, aura anupasthita-isase bahirbhUta indranAgAdikoM ko bhI prabhune apane dharma ke upadezakA pAna karAyA hai| dharmake jAnanekI abhilASA se rahita prANI ko bhI jo dharma sunAyA jAtA hai usakA kAraNa yahI hai ki jisa prakAra anicchA se piyA huA bhI amRta apane guNa ko prakaTa karatA hai usI prakAra zrutadharma bhI karma ke pariNamanakI vicitratA se kSayopazama kA kAraNa hotA huA apanA prabhAva dezapravAha banene mATe sAdhAraNa-barAbara che. athavA je jIvo dharmAcaraNathI te vakhata bahAra paNa hatA, tui bhagavAnanA divya upadezanuM pAna karIne je sumArgamAM AvavAnI yogyatA rAkhatA hatA, tene paNa bhagavAne upadeza Ape jema gyAraha (11) gaNadhare je dravyathI usthita hatA teone zrIvardhamAna prabhue sadharmanuM svarUpa samajAvIne sanmArga tarapha vALyA. anutthitAmAM paNa A prakAre prabhune upadezapravAha cAlyuM che, jema caMDakauzikAdikomAM. upasthita-dharmane sAMbhaLavAnI abhilASA rAkhavAvALA cilAtiputrAdikone, ane anupasthitaenAthI bahirmutI IndranAgAdikane paNa prabhue pitAnA dharmanA upadezanuM pAna karAvyuM che. dharma sAMbhaLavAnI abhilASAthI rahita prANIne paNa je dharma saMbhaLAvavAmAM Ave che tenuM kAraNa e ja che ke je prakAre anicchAthI pivAeluM paNa amRta pitAnA guNane pragaTa kare che, te ja prakAre mRtadharma paNa karmanA pariNamananI vicitratAthI kSayapazamanuM kAraNa thatAM pitAne prabhAva pragaTa kare che, zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #637 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 592 AcArAgasUtre tathA-uparatadaNDeSu vA-ekendriyAdIn prANino daNDayatIti daNDo manovAkAyarUpaH, uparato daNDo yeSAM te uparatadaNDAH -munayaH, teSu vA, tadviparItA anuparatadaNDAH-gRhasthAH, teSu vA / etadubhayasAdhAraNo'pyupadezasteSAmityarthaH / tathA-sopadhikeSu vA iti / upadhIyate gRhyate ityupadhiH dravyato hiraNyasuvarNAdiH, bhAvato rAgadveSAdiH, sahopadhinA vartanta iti sopadhikA-bharatAdayasteSu vaa| anupadhikeSu vAna vidyate upadhiryeSAM te'nupadhikAH-kASThahArAdayasteSu vA / etaddye'pi tIrthakaropadezaH samAna eva bhvtiityrthH|| prakaTa karatA hai / isa viSayameM rohataka corakA dRSTAnta zAstroM meM prasiddha hI hai| isI prakAra upasthitoM aura anupasthitoM meM, uparatadaMDavAloM meM aura anuparatadaMDavAloM meM, sopadhikoM meM aura nirupadhikoM meM, tathA saMyogaratoM meM aura asaMyogaratoM meM bhI prabhukA dhArmika upadeza eka hI sarIkhA huA hai| jo prabhu kA dhArmika upadeza sunanekI abhilASAse samavasaraNa meM Ate haiM ve 'upasthita' kahalAte haiM, aura isase viparIta 'anupsthit| ekendriyAdika sthAvara aura dvIndriyAdika trasa jIvoM kI hiMsAke kAraNabhUta mAnasika, vAcika evaM kAyika vyApAroM se jo nivRtta ho cuke haiM ve 'uparatadaNDa ' kahe jAte haiM, jaise munirAja / isase ulTe 'anuparatadaNDa ' haiM jaise gRhsth| jo grahaNa kI jAve use 'upadhi' kahate haiM / yaha do prakAra kI hai-eka 'dravya-upadhi' dUsarI 'bhAva-upadhi' / 'dravya-upadhi'-hiraNyasuvarNAdi, aura 'bhAva-upadhi' rAgadveSAdi haiN| isa upadhise yukta jo hote haiM ve sopadhika' jaise bharatAdika, aura isa upadhise rahita jo haiM A viSayamAM rehataka coranI dRSTAnta zAstramAM prasiddha che. A prakAre upasthito ane anupasthitimAM, uparatadaDavALAmAM ane anuparatadaMDavALAmAM, sopadhikamAM ane nirUpazcikemAM, tathA saMgaratamAM ane asaMgaratamAM paNa prabhune dhArmika upadeza eka ja sarakho che. je prabhune dhArmika upadeza sAMbhaLavAnI mAnAthI samaksa29zubhA mA cha teso ' upasthita' upAya che. mane tenAthI viparIta 'anupasthita.' sandriyAhi sthAvara ane mendriyAhi sayonI hiMsAnA kAraNabhUta mAnasika vAcika ane kAyika vyApArothI je nivRtta thaI cukelAM te 'uparatadaNDa' upAya cha, ma munimI. menAthI 68i " anuparatadaNDa' cha, ma tyA. reDa 42vAmAM Ave tena 'upadhi' cha. // meM prA2nI che. eka dravya-upAdhi ane bIjI bhAva-upAdhi. dravya-upAdhi hiraNyasuvarNAdi ane lAva-upadhi rAgadveSAhi cha. 2 // adhisahita 2 hoya che te 'sopadhika' gema zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #638 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - samyaktva-adhya0 4. u. 1 tathA-saMyogarateSu vA-saMyogaH putrakalatrAdisambandhastasmin ratA-AsaktAH saMyogaratAH gRhasthA dezaviratizrAvakAsteSu vA / asaMyogarateSu-asaMyogaH-saMyamastatra ratA asaMyogaratAH upazamazreNyAdisampannAsteSu vaa| etadubhayavidheSvapi samAna eva tadupadezo bhvtiityrthH| __ayaM bhAvaH-tIrthakarANAmupadezaH sUryodaya iva prabodhyavizeSamanapekSya pravatate, tasmAt tatra nAsti rAgadveSapakSapAtAdidoSalezAvasara iti / / muu02|| samyaktvasya svarUpamAha- taccaM' ityAdi / mUlam-taccaM ceyaM tahA ceyaM assi ceyaM pavuccai ||suu03|| chAyA-tathyaM cedaM tathA cedaM asmiMzcedaM procyate ||muu0 3 // TIkA--idaM bhagavadvacanaM tathyaM ca-satyameva / atra sUtre cakAro niyamArthaH / ve 'nirupadhika ' haiM, jaise kaThiyArAdika / putrakalatrAdika ke mohameM jo phaMse hue haiM aise gRhastha 'saMyogarata' jaise dezavirati zrAvaka, aura inake tyAgI saMyamI sAdhu 'asaMyogarata' kahalAte haiM jaise upshmshrennyaadisNpnn| isakA phalitArtha yahI hai ki jisa prakAra sUryakA udaya UMcanIca ke pakSapAta se rahita ho kara samasta jagatako prakAza detA hai ThIka usI taraha prabhukA divya dhArmika upadeza bhI usthita aura anutthitAdikoM ke pakSapAta vinA samasta jIvoMke hitake liye eka hI jaisA hotA hai, kAraNa ki pakSapAtAdidoSoM kA kAraNa rAgadveSa hI hai, aura prabhu vItarAgI haiM, isaliye ve pakSapAtAdi doSoM se rahita haiM / / suu02|| samyaktva ke svarUpa ko prakaTa karate hue zrIsudharmAsvAmI kahate haiM'taccaM ceyaM' ityaadi| bhagavAn tIrthaGkara prabhuke ve vacana satya hI haiM, kAraNa ki jina pamaratA mana // S5vihita 2 cha ta 'nirupadhika' cha, ma yiArA putra satrAhinA mAmA sevA cha / gRhasthI 'saMyogarata' rebha. zivirati zrI. mana tana tyAgI sayabhI sAdhu ' asaMyogarata' upAya cha, ma 5shmzreNyAdisaMpanna. ene bhAva e che ke jema sUryane udaya uMcanIcanA pakSapAtathI rahita thaIne samasta jagatane prakAza Ape che te ja mAphaka prabhune divya dhArmika upadeza paNa usthita ane anunjitAdikonA pakSapAtathI rahita thaIne samasta jIvanA hitane mATe eka ja sarakhe hoya che, kema ke pakSapAtAdi denuM kAraNa rAga-dveSa ja che ane prabhu vItarAgI che, tethI te pakSapAtAdiSathI rahita che 2 | sabhyatvanA s13pane 484zana zrIsugharbhAsvAmI 4 cha-'taccaM ceya tyAhi. bhagavAna tIrthakara prabhunA te vacano satya ja che, kAraNa ke je padArthonuM je zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #639 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre idaM tadvAkyArtharUpaM vastu, tathA ca tathaiva-tIrthaMkarabhagavadbhiryathA prarUpitaM tathaiva vastusadbhAvo'pItyarthaH / ekendriyAdipaJcendriyAntAH sthAvaratrasarUpAH sarve prANino na hantavyAH, eSa dharmaH zuddho nityaH zAzvata ityAdi yathA prarUpitaM tadvAkyArtho'pi tathaiva vidyate, tasmAt satyamevedaM vacanamiti bhAvaH / anena zraddhAnalakSaNaM samyaktvaM prarUpitam / asmizcedaM procyate iti-idaM zraddhAnalakSaNaM samyaktvam , asmiMzca= AhetapravacanaviSaya eva procyate vidheyatayA prakarSeNopadizyate / kevalamAItapravacanaviSaye punaH punaratizayena vA zraddhAnalakSaNaM samyaktvamAstheyamityupadizyate tIrthakarairityarthaH // mU0 3 // dArthoM kA jisa svarUpa kA bhagavAnane apanI divyavANIdvArA pratipAdana kiyA hai una padArthoM kA svarUpa aura unakA astitva usI prakAra se hai; anyathA nhiiN| isa prakArakA tattvArthazraddhAnarUpa samyaktva sirpha arhanta prabhuke dvArA pratipAdita vacanoM meM hI vizvAsa rakhane se jIvoM ko prApta hotA hai| isa sUtra meM tIna bAra "ca" zabdakA prayoga kiyA hai vaha niyama kA dyotaka hai / isase yaha samajhanA cAhiye ki bhagavAnane jo trasa sthAvara jIvoM ko nahIM mAranerUpa zuddha, nitya, zAzvata dharma ke upadezarUpa vacana kahe haiM ve satya haiN| kAraNa ki jina padArthoM kA pratipAdana prabhune apanI vANI dvArA kiyA hai una padArthoM kA svarUpa ThIka vaisA hI hai, arthAt-bhagavAn ke vacana isaliye pramANa haiM ki una vacanoM ke pratipAdya artha meM kisI bhI prakAra se visaMvAdAdika nahIM dekhA jaataa| artha svarUpamAM bhagavAne potAnI divya vANI dvArA pratipAdana karyuM che te padArthonuM svarUpa ane tenuM astitva te prakAranuM ja che, anyathA nahi. A prakAranuM tattvArthazraddhAnarUpa samyaktva phakta ahaMtaprabhudvArA pratipAdita vacanamAM ja vizvAsa rAkhavAthI jIvone prApta thAya che. A sUtramAM je traNa vAra "ra" zabdano prayoga karyo che te niyamano ghAtaka che. tethI e samajavAnuM che ke bhagavAne je traNa sthAvara jIvane nahi mAravArUpa zuddha, nitya, zAzvata dharmanA upadezarUpa vacana kahyuM che te satya ja che, kAraNa ke je padArthonuM pratipAdana prabhue pitAnI vANI dvArA karyuM che te padArthonuM svarUpa tevuM ja che. arthAt bhagavAnanuM vacana eTalA mATe pramANa che ke te vacanonA pratipAdya arthamAM kaI paNa prakArathI visaMvAdAdika nathI dekhAtuM. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #640 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva-adhya0 4. u. 1 uktarItyA samyaktvarUpaM pradarya, tatprAptyanantaraM tatra sthirIkaraNAya samyagdRSTeH kartavyaM pratibodhayati-taM Aittu' ityAdi / ___ mUlam-taM Aittu na nihe na nikkhive jANitta, dhamma jahA-tahA // sU0 4 // chAyA-tat AdAya na ni[vIta, na nikSipet, jJAtvA dharma yathA-tathA // 4 // TIkA-tatsamyagdarzanAparanAmakaM samyaktvam , AdAya gRhItvA prApyeti yAvat , dharma=zrutacAritrarUpaM, yathA-tathA-yena kenApi prakAreNa gurUpadezAdinA jJAtvA, yadvA-dharma vastusvabhAvaM jJAtvA na ni[vIta, samyaktvaM tatkAryA'karaNena nA''cchAdayedityarthaH / prazamasaMveganirvedAnukampAdibhiH samyaktvaM prakAzayediti kI pramANatAse hI vacanameM pramANatA AtI hai| jaba pratipAdya artharUpa dhArmika upadeza visaMvAda Adi se rahita hai to phira kyoM nahIM usake pratipAdaka vacanoM meM satyatA AvegI ? avazya hI AvegI / isa prakArakI dRr3ha AsthA hI tattvArthazraddhAnarUpa samyaktva hai // sU0 3 // pUrvokta rItise samyaktvakA svarUpa prakaTa kara usakI prAptike bAda usameM susthira karaneke liye samyagdRSTi jIva kA kartavya prakaTa karate hue zrI sudharmAsvAmI kahate haiM-'taM Aittu na nihe ' ityAdi / ____jIva usa samakita ko prApta kara gurUpadezAdikarUpa jisa kisI bhI prakArase zrutacAritrarUpa dharma ko athavA vastusvabhAvako jAna kara usa samakita ko AcchAdita nahIM kare aura na usako chor3e / samakita ko prApta kara lene para samakitI jIva ko prazama, saMvega, nirveda aura arthanI pramANutAthI ja vacanamAM pramANatA Ave che. jyAre pratipAdya-artharUpa dhArmika upadeza visaMvAda AdithI rahita che te pachI tenA pratipAdaka vacanamAM kema satyatA na Ave? avazya ja Ave. A prakAranI daDha AsthA ja tattvArtha zraddhAnarUpa samyaktva che3 che pUrvokta rItithI samyakatvanuM svarUpa pragaTa karIne tenI prApti pachI temAM susthira karavAne mATe samyagdaSTi jIvanuM kartavya pragaTa karatAM zrIsudharmAsvAmI che-'taM Aittu na nihe' tyAhi. jIva te samakitane prApta karI gurU-upadeza Adi kaI paNa prakAre zrata cAritrarUpa dharmane athavA vastusvabhAvane jANIne te samakitane DhAMke nahi, ane tene cheDe paNa nahi. samakita meLavyA pachI samakitI jIvane zama, saMvega nirveda zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #641 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ____ AcArAGgasUtre bhAvaH / na nikSipediti tat samyaktvaM na tyajet / yadi saMsargAdinA mithyAdRSTayo mithyAtvaM sthApayeyuH, tadA svAtmanaH sAmarthyaguNaM prakAzayedityarthaH / yadvA-na nikSipediti-nikSepaNa chardanaM vamanamityarthaH, yathA kazcid AcArya samIpe vratAni gRhItvA pazcAt kAlAntare tatpurato nikSipyotpavrajati, punarAgatya gRhNAti, tathA na samyaktvaM kadApi parityajet , kiMtu yaavjjiivmnupaalyedityrthH| yadvA-dharma= yathA'vasthitaM dharma zrutacAritrarUpaM, tathA tenaiva prakAreNa jJAtvA taM zrutadharma cAritradharma ca na nikSipet-na tyajet // sU0 4 // anukampA Adi jo samakita ke kArya haiM ve prApta ho jAte haiM, unase hI samakitakA astitva jAnA jAtA hai, ataH ina kAryoM ko karane se samakita kA prakAza hotA hai, nahIM karane para usakA AcchAdana hotA hai| yadi kadAcit mithyAdRSTiyoM kI saMgati bhI ho jAve aura ve mithyAtva kI ora le jAne kA prayatna bhI kareM to bhI usa samaya apanI zakti kA prakAzana kara samakita kA parityAga nahIM karanA cAhiye / athavA jaise koI jIva AcArya ke samIpa vratoM ko dhAraNa kara pazcAt kAlAntara meM unake nikaTa unakA vamana-tyAga kara calA jAtA hai, aura phira Akara unheM dhAraNa kara letA hai, usa prakAra isa samyaktvakA vamana nahIM karanA cAhiye, kiMtu prApta hone para isako prayatnapUrvaka yAvajjIvana pAlate rahanA cAhiye / athavA-samakita ke kAryarUpa zrutacAritradharma kI jisa prakAra se avasthiti hai usI rUpase unheM jAna kara phira nahIM chor3anA caahiye||4|| ane anakampA Adi je samakitanA kArya che te prApta thaI jAya che. tenAthI ja samakitanuM astitva jANavAmAM Ave che. mATe te kAryone karavAthI samakitane prakAza thAya che, ane nahi karavAthI te DhaMkAI jAya che, ane kadAca mithyASTienI saMgata paNa thaI jAya ane tene mithyAtvanI tarapha laI javAno prayAsa paNa kare te paNa te vakhata pitAnI zaktine prakAza karI samakitane tyAga nahi karavuM joIe. athavA jema koI jIva AcAryanI samIpa vratane dhAraNa karIne pachI kALAntaramAM tenI najIka tene vamana-tyAga karI cAlyA jAya che ane pharI AvIne jema tene dhAraNa karI le che te prakAre A samyaktvane vamana -tyAga kare nahi joIe, paNa prApta thayA pachI tene prayatnapUrvaka jAvajIva- jIvanaparyanta pALatAM rahevuM joIe. athavA samakitanA kAryarUpa zratacAritra dharmanI je prakAre avasthiti che te rUpamAM tene jANIne choDavuM na joIe sUi jA zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #642 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva-adhya0 4. u. 1 aparaM ca samyagdRSTikartavyamAha-'DheihiM ' ityAdi / mUlam-diTehiM nivveyaM gacchijjA // sU0 5 // chAyA--dRSTeSu nirvedaM gacchet // mU0 5 // TIkA--dRSTeSu dRSTipathasamAgateSu aihikeSTAniSTazabdAdiviSayeSu, asyopalakSaNArthatvAt svargAdisambandhiSvapi, nirveda vairAgyaM, gacchet kuryAdityarthaH / yadA yadA-zabdAH zravaNagocarAH, rasA AsvAditAH, gandhA AghAtAH, sparzA vA spRSTA bhavanti, tadA tadA bhAvayeta-zabdAdayaH khalu pudgalAsta eva kadAcita piyazabdAdirUpeNa kadAcidapriyazabdAdirUpeNa pariNamante, ataH teSu pudgalapariNAmarUpeSu ko rAgaH kazca vA dveSa iti // mU0 5 // _aura bhI samyagdRSTikA kartavya kahate haiM-'diDehiM ' ityaadi| dRSTa padArthoM meM niveda-iSTAniSTa zabdAdi viSayoM meM viraktabhAva ho, saMsAra ke jitane bhI manojJa aura amanojJa paMcendriyoM ke viSayabhUta za. bdAdi padArtha haiM unameM samyagdRSTi jIvako virakta bhAva rakhanA cAhiye, kAraNa ki ye zabdAdi saba paudgalika haiM / jo kabhI manojJa pratIta hote haiM ve hI kAlAntara meM amanojJa rUpase bhI pariNamita hote hue dekhe jAte haiN| athavA jo eka kI apekSA manojJa haiM ve hI dUsare kI apekSA amanojJa ho jAte haiM / nimba hamArI apekSA amanojJa hai parantu U~Tako apekSA manojJa hai| phalitArtha yahI hai ki saMsAra kA koI bhI padArtha sarvathA na manojJa hai na amojJa hai, manakI kalpanAzakti hI usako manojJa aura amanojJa rUpase bhAna karAtI hai, ataH unameM rAga dveSa karanA samakitI jIvakA kartavya mI 59 sabhyaSTirnu tavya 49 cha-" diTehiM " . tyAhi. dekhIta padArthomAM nirveda-ISTa ane aniSTa zabdAdi niSamAM viraktabhAva haiya, saMsAranA jeTalA paNa manejha ane amaneza paMcendriyenA viSayabhUta zabda Adi padArtha che temAM samyagdaSTi jIvane viraktabhAva rAkhe joIe, kAraNa ke e badhA paugalika che. je koI vakhata manejha pratIta thAya che te ja kALAntaramAM amanezarUpathI paNa pariNamita thatAM dekhavAmAM Ave che. athavA je ekanI apekSA manejha che, te bIjAnI apekSA amaneza thaI jAya che. lIMbaDe ApaNI apekSAe majJa che, paraMtu UMTanI apekSAe manejha che. phalitArtha e che ke saMsArane koI paNa padArtha sarvathA manojJa paNa nathI temaja amanejha paNa nathI. mananI kalpanA-zakti ja tene manojJa ane amanojJa pratiphaLita karAve che, mATe temAM rAgadveSa kare te samakitI jIvanuM kartavya nathI. e ja prakAre svargAdika sukhonI zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #643 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre kiMca-"no logasse." tyAdi / mUlam-no logassesaNaM care // sU0 6 // chAyA-no lokasyaiSaNAM caret // sU0 6 // TIkA--lokasya prANivargasya, eSaNAm-epaNA-anukleSu zabdAdiviSayeSUpAnahIM hai| isI prakAra svargAdika sukhoMkI vAJchA karanA bhI samakitIke liye yogya nhiiN| anukUla zabdoM ke sunane se harSita honA, evaM pratikUla zabdoM ke sunane se duHkhita honA, svAdiSTa rasAdikoM ke milanese Ananda mAnanA, aura pratikUla rasAdikoMkI prAptimeM Akulita ho jAnA, sugandhita padArthoM ke saMghane meM prema pradarzita karanA, aura durgaMdhita vastuoM para aruci rakhanA, komalAdi spoM meM pramuditamana honA, evaM kaThinAdi sparzI ke hone para mlAnavadana honA; yaha samakitI ke liye sarvathA ayogya hI hai / samakitI to samadRSTi hotA hai| isa taraha kI rAgadveSamayI viSamadRSTi usameM nahIM honI cAhiye / pratikUla aura anukUla zabdAdikoM kI prApti meM use yahI bhAvanA karanI cAhiye ki ye saba pudgala kI paryAyeM sadA badalatI rahatI haiM-paryAyeM sthirarUpa nahIM haiM, ataH ina asthira paryAyoM meM rAga karanese aura dveSa rakhane se mujhe kaunasA lAbha ho sakatA hai ? // suu05|| tathA--'no logassa' ityaadi| samyagdRSTi jIva lokaiSaNA na kare, jisa prakAra loka, anukUla IcchA paNa samakitIne mATe egya nathI. anukULa zabda sAMbhaLIne harSita thavuM, ane pratikULa zabda sAMbhaLIne duHkhI thavuM, svAdiSTa rasAdika maLavAthI AnaMda mAna, ane pratikULa rasAdikathI vyAkuLa thavuM, sugaMdhita padArthonA suMghavAmAM prema dekhADe ane durgandhita vastuo upara arUci rAkhavI, komalAdi sparzamAM AnaMdita thavuM ane kaThaNa Adi svargomAM moDhuM bagADavuM A badhuM samakitIne mATe sarvathA ayogya ja che, samakitI te samadaSTi hoya che. AvA prakAranI rAgadveSavALI viSamaSTi tene hevI joIe nahi. pratikULa ane anukULa zabda vigeremAM teNe bhAvanA rAkhavI joIe ke A badhA paryAya che. paryAya sadA badalAtI ja rahe che, paryAya sthirarUpa nathI, mATe A asthira paryAyomAM rAga karavAthI ane deSa rAkhavAthI mane zuM lAbha thavAno che ke sU0 5 che tathA-''no logasse' ityAhi. samyagdaSTi jIva lekeSaNa kare nahi, arthAtu-je prakAre leka, anukULa zabdo zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #644 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva-adhya0 4. u. 1 deyabuddhiH, pratikUleSu heyabuddhistAM na caret na kuryAt // sU0 6 // ___ lokaiSaNAcaraNasya phalamAha--" jassa natthi' ityAdi / yadvA-samyaktvAlAbhe samyagjJAnaM na bhavatItyAha--' jassa nasthi' ityAdi / mUlam-jassa natthi imA jAI aNNA tassakao siyA // 7 // chAyA--yasya nAsti iyaM jAtiH anyA tasya kutaH syAt // mU0 7 // TIkA--yasya sAdhoH iyaM jAtiH lokaiSaNAbuddhiH nAsti, tasya anyA=anyavidhA sAvadhavyApArapravRttiH kutaH syAt / bhogecchA hi lokaipaNA, tatparityAgena sAvadhakriyAsu pravRttirnopajAyate, iti bhaavH|| zabdAdikoM meM upAdeya-buddhi evaM pratikUla viSakaNTakAdikoM meM heya-buddhi rakhate haiM usa prakAra samakitI jIvako anukUla padArthoM meM upAdeya-buddhi aura pratikUla padArthoM meM heyabuddhi nahIM rakhanI cAhiye, api tu madhyasthabhAva rakhanA cAhiye // sU0 6 // lokaiSaNA kA phala kahate haiM- jassa natthi' ityAdi / isa prakAra lokaiSaNA kI buddhi rakhanevAle jIvake sAvadha vyApAroM se nivRtti nahIM ho sakatI hai |bhogecchaaruup hI lokaiSaNA hai| jisa sAdhu ko isa prakArakI lokaiSaNA nahIM hai usakI pravRtti zabdAdi viSayoM meM nahIM hotI hai / anukUla pratikUla padArthoM meM heyopAdeyabuddhi rakhanevAlA vyakti niyamataH isa prakAra ke kAryoM meM pravRtti kara apanI manovRttiko duSita kiyA karatA hai, jabaki samakitI nirantara apanI pravRtti ko nirmala banAne kI hI koziza meM rahatA hai, ataH isa prakArakI pravRtti AdimAM upAdeya buddhi ane pratikULa viSa kAMTA vigeremAM heyabuddhi rAkhe che te pramANe A samakitI jIvane anukULa padArthomAM upAdeyabuddhi ane pratikULa padArthomAM heyabuddhi rAkhavI joIe nahi, balake madhyastha bhAva rAkha joIe che sU) 6 che sopAnu 3 4 cha-'jassa natthi' 'tyAdi. A prakAranI lekaeNSaNanI buddhi rAkhavAvALA jIvane vyApAramAMthI nivRtti thatI nathI. bhogecchArUpa ja lekeSaNa che. je sAdhune A prakAranI lekeSaNA nathI thatI tenI pravRtti zabda Adi viSayamAM thatI nathI. anukULa pratikULa padArthomAM heya-upAdeya-buddhi rAkhavAvALA jIva niyamathI A prakAranA kAryomAM pravRtti karIne pitAnI manovRttine dUSita karyA kare che, jyAre samakitI hamezA pitAnI pravRttine nirmaLa banAvavAnI mahenata karyA kare che, mATe A prakAranI pravRtti zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #645 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 600 AcArAgasUtre yadvA-iyam upakrAntA, jJAtiH samyaktvarUpA pariNatiH, yasya nAsti, tasyAnyA-vivekinI pariNatiH sAvadyAnuSThAnaparihArakAriNI kutaH syAdityarthaH ||muu07|| samyaktve ziSyamatisthirIkaraNAthai punarAha-'dijeM suyaM' ityaadi| mUlam-diheM suyaM mayaM viNNAyaM jaM eyaM parikahijjai ||suu08|| chAyA--dRSTaM zrutaM mataM vijJAtaM yadetat parikathyate / / sU0 8 // TIkA-yadetat samyaktvaM mayA parikathyate, tat dRSTaM tIrthaMkaraiH kevalAlokenAvalokitam , tataH zrutaM gaNadharAdibhiH zravaNaviSayIkRtaM, mataM laghukarmaNAM manovRtti ko dRSita karanevAlI hone se hI samakitI ke liye heya batalAI gaI hai| ___ athavA--'samyaktva kI aprApti meM samyagjJAna nahIM hotA hai| isa bAta ko bhI isI sUtra meM kahate haiM--' jassa nasthi' ityAdi / jisa jIvake pAsa samyaktvapariNati nahIM hai usako sAvadha vyApAroMse haTAnevAlI vivekapariNati bhI kaise ho sakatI hai ? arthAt nahIM ho sakatI hai // sU0 7 // ___ samyaktvameM ziSyakI buddhiko dRr3ha karane ke liye sudharmAsvAmI phirase kahate haiM--'dilu suyaM' ityaadi| jisa samakitakA maiMne varNana kiyA hai vaha dRSTa, zruta, anumata aura vijJAta hai| yahAM para sudharmAsvAmI samakitake viSayameM khulAsA karate hue kahate haiM ki-he jambU ! jisa samakitakA yahAM varNana kiyA gayA hai vaha maiMne apanI buddhi se nahIM kahA hai; kiMtu 'dRSTaM'-tIrthaGkaroM ne usakA manovRttine draSita karavAvALI hovAthI ja samakitIne mATe heya che, ema kahyuM che. athavA samyaktvanI aprAptimAM samyajJAna thatuM nathI. A vAtane paNa A sUtramA 4 cha-'jassanasthi' tyAhi. - je jIvanI pAse samyakatvapariNati nathI tene sAvadya vyApArathI dUra karavAvALI vipariNati paNa kevI rIte thaI zake ? arthAt thaI zakatI nathI mAsU07 samyaktvamAM ziSyanI buddhine daDha karavAne mATe sudharmAsvAmI pharIthI kahe cha--'didaM suyaM' tyaadi| je samakitanuM meM varNana karyuM che te dRSTa, zruta, anumata ane vijJAna che. A ThekANe sudharmAsvAmI samakitaviSayamAM khulAso karIne kahe che ke-he jakhu ! je samakitanuM A ThekANe varNana karavAmAM AvyuM che te meM pitAnI buddhithI nathI yu; 59 -- dRSTaM ' tIrthaye teno potAnA vijJAna35I prAthI sAkSA zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #646 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva-adhya0 4. u. 1 601 bhavyAnAM mataM, vijJAtaMtrajJAnAvaraNIyakSayopazamAt , ataH samyaktvalAbhe tadrakSaNe ca prayatitavyamityarthaH // muu08|| ye tu samyaktvamupekSante teSAmanantaduHkhamayI saMsAragatirnaiva viramatItyAha'samemANA palemANA' ityAdi / mUlam-samemANA palemANApuNo puNojAiMpakappaMti ||suu0 9 // chAyA--samAyantaH pralIyamAnAH punaH punarjAti prakalpayanti ||muu0 9 // TIkA-samAyantaH-samAgacchantaH=AhetAgamaviSaye zraddhAnalakSaNasamyaktvAkaraNena mAtApitrAdibhiH saha saMsArasambandhaM kurvantaH, pralIyamAnAH mRtyukzAd mAtApitrAdibhyo viyujyamAnAH, yadvA-pralIyamAnAH zabdAdiviSayeSu samAsaktiM kurvANAH punaH punaH anantazaH jAtim-ekendriyAdirUpAM prklpynti| samyaktvamanavAptAH saMsAraduHkhato na mucyanta iti bhAvaH // mU0 9 // apane kevalajJAnarUpI prakAza se sAkSAtkAra kiyA hai, 'zrutaM'-gaNadharAdikoMne unase sunA hai, 'mataM'-halukarmI bhavyoMne use mAnA hai, aura 'vijJAtam '-apane jJAnAvaraNIya karma ke kSayopazamAnusAra unhoMne ise jAnA hai, ataH samyaktvakA lAbha hone para usa kI rakSA karane meM sadA sAvadhAna rahanA cAhiye ||suu0 8 // jo vyakti isa sundara samakitake prati upekSA bhAva rakhatA hai usake isa ananta duHkharUpa saMsArakA anta nahIM AtA, yahI bAta kahate haiM"samemANA" ityaadi| ____ jo prANI prabhupratipAdita AgamakI zraddhArUpa isa samakitase zUnya rahatA hai vaha saMyoga viyoga ko pAtA huA janma maraNa kara vAraMvAra ekendriyAdika bhavoM meM bhaTakatA phiratA hai| aura jyA cha. 'zrataM' vAhiloya temanAthI sAmansuM che. 'mataM' bhI savyAsa te mAnyu cha, bhane 'vijJAtam' pAtAna jJAnAvaraNIya bhanA kssyo5zama anusAra teone temaNe jANyAM che, tethI samyaktvane lAbha thaI gayA pachI tenI rakSA karavAmAM hamezAM sAvadhAna rahevuM joIe che sU0 8 che je jIva A suMdara samakita pratye upekSAbhAva rAkhe che teno A anaMta huma35 sAno mata mAvata nathI. 2 // pAta 4 cha-' samemANA' tyahi je prabhupratipAdita AgamanI zraddhArUpa A saMmatithI zUnya rahe che te saMga-viyegane meLavate janma maraNa karIne vAraMvAra ekendriyAdika bhamAM bhaTakate phare che. 76 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #647 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 602 AcArAGgasUtre yadyevaM tataH kiM kartavyamityAha-"aho ya rAo ya" ityaadi| ___ mUlam-aho arAo ya jayamANe dhIre sayA AgayapaNNANe pamatte bahiyA pAsa appamatte syaaprikmijjaasi-ttibemi|suu10|| ||pddhmo uddeso samatto // 4-1 // chAyA-ahazca rAtriM ca yatamAno dhIraH sadA AgataprajJAnaH pramattAn bahiH pazya, apramattaH sadA parAkramethAH, iti bravImi // 10 // // prathama uddezaH smaaptH|| TIkA--ahazca rAtriM ca aharnizaM, yatamAnaH mokSaprAptaye samudhuktA, dhIraH= mithyAdRSTibhiH saMsargAdinA sthApite'pi mithyAtve vizuddhipariNAmadhArAmanavaru jo prANI isa samakita ke lAbhase vaMcita rahatA hai vaha ananta kAla taka ananta vAra mAtA-pitAke sAtha 'ye mere mAtA-pitA haiM, maiM inakA putra hU~' isa prakArakA saMbaMdha karatA hai, aura anta meM mRtyukA grAsa banakara ekendriyAdika kuyoniyoM meM bhramaNa karatA hai| athavA zabdAdiviSayoM meM Asakti dhAraNa kara anantavAra ekendriyAdika paryAyoM meM utpanna hotA rahatA hai, tathA vahAMke ananta kaSToMkA sahana karatA rahatA hai| arthAt-asamyaktvI jIva saMsAra ke duHkhase kabhI bhI chuTakArA kahIM pAtA / / suu09|| ___ agara aisA ho to kyA karanA cAhiye ? so kahate haiM-'aho ya rAo ya' ityaadi| he jambU ! tuma aharniza mokSaprAptike liye prayatnazIla bano, aura dhIra vIra bana kara sadA uttarottara heyopAdeyake viveka se viziSTa je prANI A samakitanA lAbhathI vaMcita rahe che te anaMtakALa sudhI anaMtI vAra mAtA-pitAnI sAthe "A mArA mAtA-pitA che, huM emane putra chuM" A prakAranA saMbaMdha kare che, ane chevaTamAM marIne ekendriyAdika kuniomAM bhramaNa kare che. athavA zabda Adi viSayomAM Asakti dhAraNa karI anaMtIvAra ekendriyAdika paryAyamAM utpanna thAya che, tathA tyAMnA anaMta duHkhone sahana karate rahe che. arthAtu-asamyaktvI jIva saMsAranA duHkhathI kyAre paNa chuTatuM nathI, sUlA ne yA pramANe chatozu 42khuna the ? te 4 cha-'aho ya rAo ya' tyAdi. he jamma! tame aharniza mokSaprAptine mATe prayatnazIla bane, ane dhIra vIra banIne hamezAM uttarottara heyopAdeyanA vivekathI viziSTa banIne asaMyamI zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #648 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva-adhya0 4. u. 1 ndhAnaH, ata eva sadA-sarvasmin kAle, AgatamajJAna: uttarottarapravardhamAnaheyopAdeyavivekapariNAmaH san , pramattAn-asaMyatAn , bahiH AhetadharmAdvahiravasthitAn alabdhasamyaktvAn iti yAvat , pazya / dRSTvA ca apramattaH paJcavidhapramAdarahitaH san sadA-avicchedena parAkramethAH mokSatarubIjasya samyaktvasya lAbhArtha rakSaNArthaca ho kara asaMyamI jIvoM ke saMsarga se sadA dUra rho| evaM svakartavya meM apramatta ho samyagdarzana kI prApti aura usakA rakSaNa karane ke lie, athavA karma zatruoM para vijaya pAneke liye kaTibaddha rho| he jambU ! maiMne jaisA bhagavAna se sunA hai vaisA hI tumheM kahatA huuN| isa sUtrameM jambUsvAmIko saMbodhana karate hue zrIsudharmAsvAmI kahate haiM ki-he jambU ! jaba pratyeka prANIkA lakSya mokSakI prApti karanekA hai to usakA yaha pradhAna kartavya hai ki vaha sarvaprathama samyagdarzana kI prApti karaneke liye aharniza-sadA kaTibaddha rahe, kAraNa ki-eka to isake abhAva meM mukti kI prApti nahIM ho sakatI, dUsare sAMsArika ananta kaSToM kA anta bhI nahIM A sakatA / yadyapi yaha bAta nizcita hai ki mithyAdRSTi jIva apane saMsarga se mithyAtvakI sthApanA karane meM kasara nahIM rakhate haiM to bhI bhavya jIvakA kartavya hai ki vaha aise samayameM apanI vizuddha pariNAmadhArAko na roke; kintu pariNAmoM meM vizuddhatA jisa prakArase baDhe usa prakAra se usako bar3hAne kA uttarottara prayatna karatA chanA saMsargathI sadA dUra raho, ane svakartavyamAM apramatta thAva, samyagdarzananI prApti ane tenA rakSaNane mATe, athavA karmazatruo upara vijaya meLavavAne mATe kaTibaddha raho. he jammu! meM jema bhagavAna pAsethI sAMbhaLyuM che tema tamane kahuM chuM. A sUtramAM jabUsvAmIne saMbodhana karIne zrIsudharmAsvAmI kahe che kehe jabba ! jyAre dareka prANInuM lakSa mokSanI prApti karavAnuM che te tenuM e mukhya kartavya che ke pahelAM samyagdarzananI prApti karavAne mATe hamezAM taiyAra rahe, kAraNa ke eka te tenA abhAvamAM muktinI prApti thatI nathI, temaja bIjuM sAMsArika anaMta duHkhono aMta paNa nathI Avato. jo ke A vAta nizcita che ke mithyASTi jIva pitAnA saMsargathI mithyAtvanI sthApanA karavAmAM kasara rAkhate nathI, te paNa bhavya jIvanuM kartavya che ke te AvA samayamAM potAnI vizuddha pariNAmadhArAne na rokI rAkhe; paNa pariNAmamAM vizuddhatA je prakAre vadhe te prakAre, tene vadhAravAmAM uttarottara prayatna karatA rahe. enAthI heyopAdeyane viveka jAgaze zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #649 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 604 AcArAGgasUtre vizuddhipariNAmamakarSe sotsAhaM prayatamAno bhava / yadvA-parAkramethA: aSTavidhakarmazatrUn vijetuM vizuddhipariNAmaprakarSeNa vIryaguNasAmarthyamudbhAvayetyarthaH / iti-adhikAraparisamAptau, bravImi-bhagavanmukhAdyathA zrutaM tathA kathayAmItyarthaH // sU0 10 // // iti caturthAdhyayane prathama uddezaH sampUrNaH // 4-1 // rahe / isase heyopAdeyakA viveka jAgRta hogA aura isa vivekavuddhise vaha yaha samajha sakegA ki 'jo samakitase zUnya haiM ve isa dharmase bahibhUta haiM ataH maiM bhI pAMca prakArake pramAdoMkA tyAga kara mokSataru kA bIjasvarUpa samakitakI prApti karanemeM, aura prApta samakita kI rakSA karane meM kAraNabhUta vizuddha pariNAma dhArAke var3hAnemeM sadA yatna karatA rhuuN|' athavA 'isa ananta saMsArameM anantakaSTapradAtA karmarUpa zatruhI haiM; ataH inheM parAsta karaneke liye bhI maiM apane bhItara vizuddha pariNAmoMkI dhArA bahA kara vIryaguNasvarUpa apanI zaktikA vikAsa karUM to avazya hI saphalatA prApta kara lUMgA' isa prakAra sadA usa bhavya jIva ko utsAhita rahanA caahiye| sU0 10 // // caturtha adhyayana kA prathama uddezaka saMpUrNa // 4-1 // ane A vivekabuddhithI te e samajI zakaze ke "je samakitathI zUnya che te A dharmathI bahirbhata che, tethI huM paNa pAMca prakAranA pramAdane tyAgIne mokSavRkSanA bIjasvarUpa samakitanI prApti karavAmAM, ane meLavelAM samakitanI rakSA karavAmAM kAraNabhUta vizuddha pariNAmadhArAne vadhAravAmAM hamezAM yatna karate rahuM" athavA A ananta saMsAramAM anaMta duHkha ApavAvALA karmarUpa zatru ja che, tene parAjaya karavAne mATe paNa mArA aMtaranI vizuddha pariNAmonI dhArA vahAvIne vIryaguNasvarUpa mArI zaktine vikAsa karuM te avazya saphaLatA prApta thaze." evA prakAre hamezAM bhavya ane utsAhI rahevuM joIe. te sUTa 10 cothA adhyayanane prathama udeza saMpUrNa che 4-1 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #650 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // atha caturthAdhyayanasya dvitIya uddezaH // ihAnantaraprathamoddezake samyagdarzanaM pratibodhitam / tacca navatattvazraddhAnAtmakam / tatra-kiM tattvaM saMsArakAraNaM ? kiM ca mokSakAraNam ? ityubhayonirNayamantareNa mumukSoH samyagdarzanaM na saMbhavatItyataH samyaktvapratibodhanaprasaGgAgate Asravanirjare saMsAramokSahetubhUte pratibodhayitumAha-'je AsavA' ityaadi|| mUlam-je AsavA te parissavA, je parissavA te AsavA / je aNAsavA te aparissavA, je aparissavA te annaasvaa||suu01|| chAyA-ye AsravAste parisravAH, ye parisravAste AsravA / ye anAsravAste aparisravAH, ye aparisravAste anAstravAH // mU0 1 // // cauthe adhyayana kA dUsarA uddeza // samyaktva nAmaka caturtha adhyayanake prathama uddezakameM samyagdarzana kA svarUpa samajhA diyA gayA hai| vahAM yaha kahA gayA hai ki vaha samyagdarzana nava tattvoM kI zraddhAsvarUpa hai| ve navatattva ye haiM-1 jIva, 2 ajIva, 3 puNya, 4 pApa, 5 Asrava, 6 saMvara, 7 nirjarA, 8 bandha aura 9 mokss| mokSAbhilASI ko jaba taka yaha nizcaya nahIM ho jAtA ki inameM se kaunasA tattva saMsArakA kAraNa hai aura kaunasA mokSakA, taba taka usake samakita kI prApti nahIM ho sakatI, ataH usake liye isa samyaktvabodhana ke prakaraNameM Aye hue tattvoM meMse 'Asrava saMsAra kA aura nirjarA mokSakA kAraNa hai' isa bAtako spaSTa karane ke lie kahate haiM- 'je AsavA' ityaadi| cothA adhyAyane bIjo uddeza samyaktva nAmanA cothA adhyayanA pahelA uddezamAM samyagdarzananuM svarUpa samajAvavAmAM AvyuM che. tyAM batAvavAmAM AvyuM che ke te samyagdarzana nava tonI zraddhAsvarUpa che. A nava tatva nIce pramANe che - 011, 2012, puSya 3, pA54, 2 // 21 5, 126, ni0217, 58, ane mokSa jyAM sudhI mekSAbhilASIne e nizcaya nathI thatuM ke AmAMthI kayuM tattva saMsAranuM kAraNa che? ane kayuM mekSanuM ?, tyAM sudhI tene samakitanI prApti thatI nathI, ethI tene mATe A samyaktvadhananA prakaraNamAM Avela tamAMthI Asava saMsAranuM ane nirjarA mokSanuM kAraNa che, A vAtane spaSTa karavAne bhATe cha- 'je AsavA' chatyAhi. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #651 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 606 AcArAGgasUtre __TIkA-ye AsravAH aSTavidhaM karmAsravati yaiste AsravAH karmabandhahetavo viSayAH, te parisravAH pari samantAt sravati-apagacchati aSTaprakAraM karma yaiste parisravAH karmanirAhetavaH, viSayasukhA''saktAnAM srakcandanavanitAdayo viSayAH karmabandhajanakatvAdAsravA bhavanti, ta evaM sevanacintanAdibhiH saMsArAnantaduHkhakaraNatayA pratIyamAnA heyopAdeyavivekavatAM tattvajJAninAM vairAgyajanakatvAt parisravA bhavanti / yathA bharatasya AsravAH parisravarUpeNa pariNatA babhUvuH, yathA vA-samudrapAlasya, yathA vA namirAjarSeH / tathA coktam 'ye AsravAH' jo kisI apekSAse karmabandhake hetu haiM 'te parisravAH' ve hI kisI dUsarI apekSAse kaukI nirjarAke bhI hetu haiN| 'ye parisravAH ' jo nirjarA ke hetu haiM 'te AsravAH ' ve Asrava ke bhI hetu haiN| ye anAsravAH' jo Asravase bhinna haiM 'te aparisravAH' ve karmabandha ke bhI kAraNa haiN| ye aparisravAH' jo karmabandhake kAraNa haiM 'te anAsravA' ve karmabandha ke kAraNa nahIM bhI haiN| (1) 'ye AsravAste parisravAH ' jJAnAvaraNAdika ATha prakArake karma jinake dvArA Ate haiM aise karmabandha ke kAraNarUpa jo viSayakaSAyAdika haiM unheM Asrava kahate haiN| tathA jinake dvArA aSTa prakArake karma sarvathA nirjarita hote haiM, aise nirjarA ke kAraNa jo tapasaMyamAdika haiM unheM parisravakahate haiN| viSayasukhoM meM Asakta manavAleke liye mAlA candana evaM vanitAdika jo pAMca indriyoM ke viSaya haiM ve karmabandhake kAraNa honese Asrava hote haiM, kAraNa ki vaha unake sevanase apane ko paramasukhI mAnatA hai, evaM unheM 'ye AsravAH 'omapekSAthI bhanAucha 'te parisravAH ' te jo bhI apekSA nI nirAnA tu cha. 'ye parisravAH '2 nirAnA hetu cha 'te AsravAH' te yAsavanA 59 hetu cha. 'ye anAsravAH' mAsavathA bhinna cha 'te aparisravAH' te 45 ghanA 5 ||29ch. 'ye aparisravAH' mAnA // 265 cha 'te anAsravAH' te 'dhn| 4 / 29 hAtA yA nathI. (1) 'ye AsravAste parisravAH' jnyaan||12|| 24 // 2 // 4 2 // 2 // Ave che evA karmabaMdhanA kAraNarUpa je viSayakaSAyAdika che tene Asava kahe che. tathA je dvArA ATha prakAranA karma sarvathA nirjarita thAya che, evA nijerAnA je kAraNa che tene parisava kahe che. viSayasukhamAM AsaktamanavALAne mALA, caMdana ane strI Adika je pAMca IndriyonA viSaya che te karmabandhanAM kAraNa hovAthI Asava thAya che, kAraNa ke te tenA sevanathI pitAne ghaNe sukhI mAne che, ane tene zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #652 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva -adhya0 4. u. 2 " yathAprakArA yAvantaH saMsArAvezahetavaH / tAvantastadviparyAsA,-nirvANasukhahetavaH " // 1 iti // zAzvata-nitya samajhatA hai, 'ye mere haiM aura maiM inakA hUM' isa prakArakI usakI sadA mAnyatA hotI hai, unake bigAr3ameM apanA bigAr3a, aura unake sudhArameM apanA sudhAra mAnatA hai, taba jJAnI ki jisake hRdayameM heyopAdeyakA viveka jAgRta ho rahA hai aura jo karma ke udayase inakA sevana bhI karatA hai phira bhI inase apaneko jalameM kamala kI taraha sarvathA bhinna hI dekhatA hai, yehI pAMca indriyoMke viSaya usako sAMsArika ananta kaSToMke kAraNarUpa pratIta honese vairAgya ke janaka, parisrava-hote haiM, isa kAraNa usake liye ye Asrava karmakI nirjarAke hI kAraNa haiM / jaise chaha khaNDoM kA rAjya karanevAle bharatacakravartI ke liye evaM samudrapAla tathA nami rAjarSike liye ve hI padArtha jo ajJAnIke liye Asrava ke kAraNa the, nirjarA ke hI kAraNa hue| jaise kahA hai-- " yathAprakArA yAvantaH, sNsaaraaveshhetvH| __tAvantastaviparyAsAH, nirvANasukhahetavaH" ||1||iti| arthAt-jisa prakArake jitane saMsAraparibhramaNa ke kAraNa hote haiM, unase viparIta prakArake utane hI mokSasukhake kAraNa hote haiM // 1 // zAzvata-nitya samaje che. A mArA che ane huM temane chuM" A prakAranI tenI sadA mAnyatA rahe che. tenA bagaDavAmAM potAnuM kharAba thaela, ane tenA sudhArAmAM pitAne sudhAre mAnyA kare che. tyAre jJAnI ke jenA hRdayamAM hepAdeyano viveka jAgrata thayela che ane karmanA udayathI tenuM sevana paNa kare che te paNa tenAthI pitAne jaLamAM kamaLanI mAphaka sarvathA bhinnapaNe dekhe che. A pAMca IndriyonA viSayo tene sAMsArika ananta duHkhonuM kAraNarUpa pratIta thavAthI tenA mATe te vairAgyanA kartA bane che. A kAraNe tenA mATe te kamanI nijerAnA ja kAraNa che. jema cha khaMDanuM rAjya karavAvALA bharata cakravartIne mATe ane samudrapAla tathA namirAjarSine mATe te ja padArtho, je ajJAnIne mATe AsavanA kAraNa hatA; nirjarAnA ja kAraNa thayA. jema kahyuM che " yathAprakArA yAvantaH, saMsArAvezahetavaH / ___ tAvantastadviparyAsAH, nirvANa sukhahetavaH " // 1 // iti / arthAt -je prakAranA jeTalA saMsAraparibhramaNanA kAraNe thAya che, tenAthI viparIta prakAranA teTalA ja mokSasukhanA kAraNe thAya che. (1) zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #653 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre rAgadveSamalinamanaso vaiSayikasukhonmukhasya sarve saMsArakAraNaM bhavati, yathA nimbarasAkrAntarasanasya kSIrazarkarAdikaM sarva madhuraM kaTutayA pariNamate / samyagrahaSTestu viSayavitRSNasya sarva stracandanavanitA''dikamazuci duHkhakAraNaM ceti bhAvayataH prAdurbhUtasaMvegasya tadeva mokSajanakaM bhavati / uktArthameva draDhayituM parAnRtya kathayati - " je parissavA" ityAdi / ya eva parisravAH = nirjarA hetavastapaH saMyamAdayasta eva karmodayapratiruddhazubhapariNAmasya sAvadya kriyApravRttasya jantorRddhirasasAta gauravaprAptimanasaH AsravA bhavanti / karmanirjarA yAvanti saMyamasthAnAni tAvantyeva karmabandhanAyAsaMyamasthAnAni / yathA nAgezvarIbrAhmaNyAH parisravA AsravarUpeNa pariNatA babhUvuH || 608 rAga dveSase Akula evaM vaiSayika sukhameM lavalIna jIvake liye paMcendriyoM ke sabhI viSaya saMsArake kAraNa hote haiN| jaise-nIma ke rasapAna karanese jisakI jIbhakA svAda kaTu ( kaDuA ) ho cukA hai aise vyakti ke liye mIThA padArtha bhI kaDuA pratIta hotA hai| samyagdRSTi jIvake liye, ki jisakA citta viSayAdikoMse vitRSNa - tRSNArahita ho cukA hai, ve hI mAlA candana Adi samasta viSaya apavitra aura duHkhake hI kAraNarUpa pratIta hote haiM, ataH inase unakA citta sadA virakta rahA karatA hai, isaliye unake prati saMvegabhAva kI jAgRti honese ve hI vastueM usake liye nirjarAkA kAma karatI haiN| " nirjarA hI mokSakA kAraNa hai, isI bAtako dRDha karaneke liye Upara kahe hue artha ko hI ghumAkara kahate haiM- (2) " ye parisravAste AsravAH ityAdi / jo tapasaMyamAdika bhAva jJAnI ke 'parisravAH' nirjarA ke kAraNa hote haiM, ve hI ajJAnI ke ki- jisa kI apane karmake rAgadveSathI vyAkuLa temaja vaiSayaka sukhamAM rAcelAM jIvene mATe pAMca IndriyonA adhA viSayo saMsAranA kAraNa thAya che, jema lIMbaDAnA rasa pIvAthI jenI jIbhanA svAda kaDavA anela che tevI vyaktine mATe mITho padArtha paNa kaDavA lAge che. samyagdaSTi jIva ke jenuM citta viSayAdikanI tRSNAthI rahita che te mALA, caMdana Adi samasta viSayAne apavitra ane duHkhanu kAraNa mAne che, tethI te viSayothI tenu citta haMmezAM virakta rahyA kare che. A mATe tenA prati saMvegabhAvanI jAgRti thavAthI te ja vastuo tene mATe nirAnu kAma kare che. nirjarA ja meAkSanu kAraNa che. A vAtane dRDha karavAne mATe upara kahelA smaryane 4 devIne he che - (2) 'ye parisravAste AsravAH ' ityAdi ne tapa, saMyama mahilAvo jJAnI bhATe ' parisravAH ' nizanA zaraNa thAya che, te ajJAnI bhATe , zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #654 -------------------------------------------------------------------------- ________________ D samyaktva-adhya0 4. u. 2 609 ye anAsravAH AsravetarAH-vratavizeSAH, te'pi karmodayavazAdazubhAdhyavasAyavato jantoraparisravAH karmabandhakAraNAni bhavanti, yathA vAntasamyaktvasya muneH| tathA-ye aparisravAH karmabandhahetavaH te pravacanopakArAdinA kriyamANAH anAsravAH bhavanti, karmabandhajanakA na bhavantItyarthaH, yathA bAlaglAnAdyarthaM nityapiNDAdigrAhakasya / ___ yadvA-atra sUtre caturbhaGgI procyate, tathAhiudayase zubha pariNAmadhArA rukI huI hai, sAvadya kriyAoM ke karanemeM hI jisakI pravRtti cAlU rahatI hai, aura jo Rddhi, rasa, sAta gauravakI prApti karaneke abhiprAya se hI tapa saMyamAdikoMkA ArAdhana karatA hai usake Asrava-navIna 2 koM ke Ane ke dvAra hote haiN| samakitake vinA kI gaI samasta hI kriyAeM karmabandhakA kAraNa hotI haiN| ajJAniyoM ke tapasaMyamAdika, samakita ke abhAvameM mithyArUpa-asaMyamarUpa hote haiM, ataH ve usake nirjarAke hetu na ho kara ulTe Asravake hI kAraNa banate haiM / samakitI ke karmanirjarAke liye jitane bhI saMyamasthAna haiM utane hI ajJAniyoM ke karmabandhake liye asaMyamasthAna bhI haiM / isa viSayameM nAgezvarI brAhmaNIkA dRSTAnta prasiddha hai, usake lie parisrava AsravarUpase pariNata hue haiN| (3) 'ye anAstravAste aparisravAH'-jinase karmabandha nahIM hotA aise jo vratavizeSa haiM ve bhI, karmodayake vazase jisake adhyavasAya azubha ho rahe haiM aise ajJAnI jIvake liye karmabandhake hI kAraNa hote haiN| jenI pitAnA karmanA udayathI zabhapariNAmadhArA bandha che, sAvadha-kriyAo karavAmAM ja jenI pravRtti cAlu che, ane je addhi, rasa, sAta gauravanI prApti karavAmAM ja tapasaMyamAdinuM ArAdhana kare che tene mATe AsavanA-navA navA karmonA AvavAnA-dvAra thAya che. samakita vagara karavAmAM AvelI badhI kriyAo karmabaMdhanA kAraNe thAya che. ajJAnionA tapa saMyamAdi samakitanA abhAvamAM mi. dhyArU -asaMyamarUpa thAya che, tethI te nirjarAnA hetu na thaIne AsavanA ja kAraNa bane che. samaktiInA kamanijAne mATe jeTalA paNa saMyama-sthAne che teTalA ja ajJAnionA karmabaMdhanA mATe asaMyama-sthAne paNa che. A viSayamAM nAgezvarI brAhANInuM dRSTAMta prasiddha che. tene mATe parisaMva, AsavarUpathI pariNata thayela che. (3) 'ye anAsravAste aparisravAH' nAthI bha nathI yatA sevA re vrata-vizeSa che te paNa karmodayanA vazathI jenA adhyavasAya azubha ja rahelA che, evA ajJAnI jIvane mATe karmabaMdhanA ja kAraNa bane che. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #655 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre (1) ye AstravAste parisravAH, (2) ye AsravAste aparisravAH, (3) ye anAstravAste parisravAH, (4) ye anAsravAste aparinavAH, (1) ye AsravAH-Asravanti-karma saMcinvantItyAsagaH karmabandhakartAro jIvAH, ta eva parisravAH krmnirjraakrtaarH| asmin prathamabhaGge sarve saMsAriNo jIvAH praviSTAH, te hi pratikSaNamithyAtvAdibhirAgantukAnAM karmaNAM bandha, pUrvAjitAnAMca nirjarAM kurvanti / tathA-(2) ye AsravAste aparisravAH, iti dvitIyabhaGgavartino jIvAH (4) 'ye aparisravAste anAsravAH ' jo karmake bandha karAne meM kAraNa hote haiM ve hI pravacana ke upakArake abhiprAyase kiye hue hone se karmabandhake kAraNa nahIM hote, jaise bAlaglAnAdike liye nityapiNDAdi kA grahaNa karanA / isa sUtrameM Adi aMta ke do hI bhaMga batalAye gaye haiM, madhya ke nahIM, unakA grahaNa karane para isa satra meM caturbhaGgI isa prakAra se banatI hai (1) ye AsravAH-te parisravAH, (2) ye AsravAH te aparisravAH (3) ye anAstravA:-te parisravAH, (4) ye anAsravAH-te aparisravAH 1-yahAM para prathama bhaGga meM samasta saMsArI jIvoM kA samAveza ho jAtA hai, kAraNa ki ve hI jIva pratikSaNa mithyAtvAdika jo karmabandhake kAraNa hai unase kokA bandha karate rahate haiM, aura pUrvopArjita saMcita koM kI nirjarA bhA kiyA karate haiN| 2-dvitIya bhaGga zUnya hai; kAraNa-aise koI bhI jIva nahIM haiM jo (4)- ye aparisravAH te anAsravAH / ke bhaya 42zavapAmA 295 mana cha, pravacananA upakAra karavAnA abhiprAyathI karavAmAM Avela te ja karmabaMdhanA kAraNe thatA nathI, jema bALa-glAnAdi mATe nityapiMDAdinuM grahaNa karavuM. A sUtramAM AdiaMtanA be bhaMga batAvela che, madhyanA nahi. AnA grahaNa karavAthI A sUtramAM caturbhagI A prakAre bane che - (1) ye AsravAH -te parisravAH, (2) ye AsravAH - te aparisravAH, (3) ye anAsravAH - te parisravAH, (4) ye anAsravAH -- te aparisravAH / (1) ahIM prathama bhaMgamAM samasta saMsArI jIne samAveza thaI jAya che. kAraNa ke te ja jIva pratikSaNa mithyAtvAdika je karmabaMdhanA kAraNe che tene ethI karmane baMdha kare che, ane pUrvopArjIta saMcita karmonI nijara kare che. (2) bIjo bhaMga zUnya che; kAraNa ke e koI paNa jIva nathI je AsravartA zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #656 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva-adhya0 4. u. 2 611 ke'pi nopalabhyante, kutaH ? ye - AsravAH - karmabandhakarttAraste'vazyameva karmanirjarAkarttA bhavanti, tasmAtte - aparisravAH = karmanirjarAyAH akarttAro na bhavanti / tathA - ( 3 ) ye anAsravAH = karmabandhasyA'karttAraste parisravAH=pUrvakarmanirjarAkarttAraH, ityetasmin tRtIyabhaGge cAyogikevalinazcaturdazaguNasthAnavartinaH santi / tathA - (4) ye anAvAste aparisravAH, iti caturthabhaGge siddhAH santi teSAmanAsravatvAdaparisravatvAcca / atrAdyantabhaGkau sUtre gRhItau / AdyantabhaGgagrahaNena madhyamabhaGgadvayaM sutarAM gRhyate // yadvA-ye AsravAH = karmabandhakarttAro jIvAste parisravAH = karmanirjarAkarttAro bhavanti / tathA-ye parisravAH = karmanirjarAkarttAraste AsravAH = punarnavInakarmabandhakarttAro bhavanti / AsravakartA hote hue bhI nirjarA ke kartA nahIM, jo karmabandhake kartA hote haiM ve avazya hI karmakI nirjarA ke bhI kartA hote haiM / 3- tRtIya bhaGgameM ayogikevalinAmaka caudahaveM guNasthAna meM rahanevAle jIvoMkA grahaNa hai, kAraNa ki unake navIna karmoMke bandhakA abhAva hai, aura pUrvopArjita karmoM kI nirjarA kA sadbhAva hai / 4 - caturtha bhaGga meM siddha jIvoMkA grahaNa kiyA gayA hai, vahAM para na karmoM kA Asrava hai aura na unakI nirjarA hI hai / athavA - jo jIva Asrava - karmabandhake karanevAle haiM ve parisrava-karmanirjarAke karanevAle haiM, tathA jo parisrava - karmanirjarA ke karanevAle haiM ve Asrava - phirase navIna karmoM ke bandha karanevAle haiM / hovA chatAM nirjarAno kartA na hoya ? je kabaMdhano kartA hAya che te avazya ja karmanI nirjarAno paNa kartA hAya che. (3) trIjA bhaMgamAM ayogikevaLI nAmanA caudamA guNusthAnamAM rahevAvALA jIvAnu grahaNa che, kAraNa ke tene navA karmanA baMdhano abhAva che, ane pUrvApAta karmAnI nirjarAno sadbhAva che. (4) ceAthA bhaMgamAM siddha jIvAnuM grahaNa kareluM che. tyAM nathI karmAnuM Asrava ane nathI teonI nirjarA. athavA ne vo Asrava-bhenA gaMdha vAvAjA che te parisaba- -3 nirbharAnA uravAvAjA che, tathA ne parisrava - nirAnA uravAvAjA che te Ava -krI navIna karmonA khaMdha karavAvALA che. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #657 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre nanvevaM 'ye parisravAste AsravAH' iti svIkAre trayodaze sayogikevaliguNasthAne airyApathikakriyayA samAgataM karma nirjarayato muneH punarnavInakarmabandhApattau satyAM karmabandhaparamparocchedaH kadApi na syAt , tathA ca-AgamoktamokSavAdasya vaiyarthya prasajyeta ? iti cet , ucyate trayodazaguNasthAnasamAgatakarmaNo nirjarA yadi jIvena prayatnavizeSeNa kriyeta tarhi yathoktarItyA tannirjarAkarturmuneH punarapi navInakarmabandhakartRtvamApagheta, parantu naivaM bhavati, yataH-tasya karmaNo nirjarA svabhAvAdeva jAyate / ___zaMkA-"jo nirjarA karanevAle haiM ve navIna karmakA bandha karanevAle haiM " isa prakArake pUrvokta bhaGgakI svIkRtimeM sayogi-kevalinAmaka terahaveM guNasthAnavI jIvoM ke bhI navIna karmabandhakA sadbhAva mAnanA paDegA; kAraNa ki vahAM para nirjarA bhI hotI hai aura IryApatha kriyAse navIna kokA bandha bhI hotA hai / isa prakAra kI mAnyatA ke anusAra to vahAM kabhI bhI karmabandha kI paramparA kA uccheda hI nahIM ho sakegA; phira AgamameM jisa muktivAda kA samarthana kiyA huA milatA hai vaha sarvathA asaMgata hI ThaharegA? uttara-yaha ApakA kahanA taba ThIka ho sakatA, jaba ki trayodaza guNasthAnavoM jIvake Agata karmoM kI nirjarA kisI prayatna vizeSase sAdhya hotI mAnI jAtI, paraMtu aisI mAnyatA to hai hI nahIM, kyoM ki vahAM para Agata karmoM kI nirjarA svataH-svabhAva se hI hotI hai| --' ye paritravAste AsravAH' arthAt-"2 ni242vA te navIna karmonA baMdha karavAvALA che." A prakAre je mAnavAmAM Ave te sagikevaLInAmanA teramAM guNasthAnavatI jene paNa navA karmanA baMdhane sabhAva mAnave paDaze, kAraNa ke tyAM nirjarA paNa thAya che ane IryApathakiyAthI navA karmano baMdha paNa thAya che. AvA prakAranI mAnyatAnA anusAra te tyAM koI vakhata paNa kamabaMdhanI paraMparAne uccheda thaI zake nahi, te pachI AgamamAM je muktivAdanuM samarthana kareluM che te sarvathA asaMgata ja thaI jaze. uttara-A ApanuM kahevuM tyAre saMgata thAya, jyAre tradazaguNasthAnavartI jIvanA Agata-karmonI nirjaza koI prayatnavizeSAdhIna mAnavAmAM Ave, parantu evI mAnyatA te che ja nahi, kema ke te ThekANe Agata (AvelA) karmonI nirjarA svabhAvathI ja thAya che. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #658 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva-adhya0 4. u. 2 atra parisravapadArthaM jIvaprayatnakRtA nirjarA parigRhyate, evaM ca noktdossprsnggH| trayodazaguNasthAne uktakamaiva jIvo nirjarayati, prathamasamaye airyApathikakarmaNo bandhaH, dvitIye tadvedanaM, tRtIye ca tannijaretyevaM krameNa bandho nirjarA ceti dvayaM sayogikevaliguNasthAnaM yAvat pravartate / tatratyA nirjarA na jIvaprayatnajanitA kiMtu svabhAvAdeveti punaH punaH smRtipathamAnetavyam / tathA-caturdazaguNasthAnavartijIvo'pi naitadvAkyaviSayaH / tasyAghAtikarmacatuSTayanirjarAkartRtvaM prayatnavizeSamanapekSya bhavati, kevalajJAnotpattau satyAM tatsAmarthyAMdavaziSTakarmacatuSTayanijerAyA avshymbhaavnissptteH|| "parisrava" isa zabda meM jIvake prayatna se honevAlI nirjarA kAhI grahaNa kiyA gayA hai, ataH usa guNasthAnavI jIva ke navIna karmabaMdha ke prati kartApana kisI prakAra bhI saMbhavita nahIM ho sakatA hai| vahAM prathama samaya meM IryApatha kriyAse Agata karmakA baMdha hotA hai, dvitIya samayameM usakA vedana aura tRtIya samayameM usakI nirjarA / isa prakArakA krama usa jIva ke taba taka cAlU rahatA hai jaba taka usa jIva ke usa guNasthAnavIpanA rahatA hai, ataH yaha mAnanA ki-usake Agata karmoM kI nirjarA kisI prayatnavizeSAdhIna hotI hai, yaha eka bhrama hI hai, kyoM ki una karmoM kI nirjarA to svAbhAvika hI hai| tathA caudahaveM guNasthAnavI jIvameM avaziSTa aghAtiyA koMkI nirjarA ke prati kartRtva prayatnavizeSake vinA svataH hI hai, kAraNa ki kevalajJAnakI utpatti hone para usake prabhAvase una aghAtiyA karmoM kI "parisrava" 25 204bhA apanA prayatnathI thApANI mizanu aDa karela che, tethI A guNasthAnavartI jIvanuM navIna kamabandha karavAmAM kartApaNuM koI paNa prakAre saMbhavita thaI zakatuM nathI. tyAM prathama samayamAM iryApathakiyAthI Agata (AvatA) kamano baMdha thAya che, bIjA samayamAM tenuM vedanA ane trIjA samayamAM tenI nirjarA. A prakArane kema te jIvane tyAM sudhI cAlu rahe che jyAM sudhI te jIvane te guNasthAnavatI paNuM rahe che. AthI ema mAnavuM ke "tenA Agata karmanI nirjarA koI prayatnavizeSAdhIna hoya che. e eka bhrama ja che, kAraNa ke te karmonI nirjarA te svabhAvathI ja thAya che. tathA-caudamA guNasthAnavartI jIvamAM avaziSTa (bAkI rahelA) aghAtiyA karmonI nirjarA prati kartApaNuM koI eka prayatna vagara svataH ja che. tenuM kAraNa e che ke kevaLajJAnanI utpatti thatAM ja tenA prabhAvathI te aghAtiyA karmonI zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #659 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre ___ evaJca--'ye AsravAste parisravAH, ye parisravAste AsravAH' iti pUrvArddhavAkyaM caturgatibhramaNAdhikArijIvAbhiprAyeNa kathitam / 'ye anAsravAste aparisravAH, ye aparisravAste anAsravAH' ityuttarArddhavAkyaM tu siddhApekSayA; te hi-navInakarmabandhakartRtvA'bhAvAdanAsravAH, sakalapUrvakarmakSayeNa navInakarmabandhAbhAvena ca nirjaraNIyakarmAbhAvAtkarmanirjarAyA aka rastasmAdaparisravAH / tathA-sakalapUrvakarmakSayeNa navInakarmAnAgamanena ca nirjaraNIyakarmAbhAvAtkarmanirjarAyA akartRtvAd aparisravAH, navInakarmabandhakartatvAbhAvAcca anAsravAH, iti / nirjarA niyamase hotI hai, ise rokanevAlI koI bhI zakti nahIM hai, isaliye caudahaveM guNasthAnavI jIvake prati bhI yaha AkSepa nahIM hotaa| __isa prakAra " ye AsravAste parisravAH, ye parisravAste AsravAH" yaha pUrvArdha vAkya caturgatiyoM meM bhramaNa karaneke adhikArI jIvoM kI apekSAse hI kahA gayA hai| tathA-"ye anAsravAsteaparisravAyeH aparisravAste anAsravAH" yaha uttarArddha vAkya siddhoM kI apekSAse kahA gayA hai, kAraNa ki eka to ve navIna karmabandhake kartA nahIM haiM isase veanAsrava haiN| dUsare unameM pUrvake sakala karmokA kSaya aura AgAmI navIna karmabaMdhakA abhAva bhI ho cukA hai, isaliye nirjarAke bhI kartA nahIM mAne gaye haiN| isaliye ve aparisrava haiN| tathA-unameM pUrvasaMcita sakala karma ke kSaya se aura navIna karmoM ke nahIM Ane ke kAraNa nirjarA karane yogya karmoM ke abhAva se karmoMkI nirjarAke kA nahIM hone ke kAraNa ve aparisrava haiM, aura navIna kauke bandha nahIM karane ke kAraNa ve anAsrava hai / nirjarA niyamathI thaI jAya che, tene rokavAvALI kaI paNa zakti nathI, mATe audamAM guNasthAnavatta jIvanA prati paNa A AkSepa thaI zakato nathI. ___2 re "ye AsravAste parinavAH, ye parisravAste AsravAH " mA pUrvArdha vAkaya caturgatimAM bhramaNa karavAvALA jIvonI apekSAthI ja kahela che. tathA-" ye anAsravAste aparisravAH, ye aparisravAste anAsravAH" - uttarArdha vAkya siddhonI apekSAe kahela che. kAraNa ke eka te te navA karmabaMdhanA kartA nathI tethI te anAsava che. bIju temAM pUrvanA sakaLa karmane kSaya ane AgAmI navA karmabaMdhane abhAva paNa thaI cukela che, mATe nirjarA karavAgya karmone abhAva thavAthI te nijAnA paNa kartA mAnavAmAM Avela nathI, mATe te aparisTava che. tathA-temAM pUrva saMcita sakaLa karmanA kSayathI, ane navIna karmonAM nahi AvavAthI, nirjarA karavAgya karmone abhAva thavAthI karmonI nijAnA kartA nahIM hovAne lIdhe te aparisTava che. ane navIna karmo te baMdha nahIM karavAthI te anAsava che. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #660 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva - adhya0 4. u. 2 615 yadvA-anAstravAparisravayoH kramaM darzayati- ' yenAsravAste'parisravAH' iti / ye prathame samayenAsravA bhavanti - karmabandhakA na bhavanti, te tatpazcAt samaye aparisravA bhavanti - karmanirjarakA na bhavanti, baddhasyaiva karmaNo nirjaraNIyatvAt / evaM ye'parivAstenAsravA iti bodhyam / etadapi vyAkhyAnaM siddhApekSayA // 0 1 // yadyevaM tataH kim ? ityAha- ' ee pae ' ityAdi / mUlam - ee pae saMbujjhamANe loyaM ca ANAe abhisamiccA puDho paveiyaM // sU0 2 // chAyA - etAni padAni saMbudhyamAnaH lokaM cAjJayA'bhisametya pRthak praveditam | 2| TIkA - etAni - anantaroktAni padAni='ye AsravAste parisravAH' ityAdIni saMbudhyamAnaH=samyag jAnan tathA lokaM = SaDjIvanikAyam AsvAgatakarmaNA " athavA - anAsrava aura aparisrava ke kramako dikhAte haiM- " ye anAsravaste aparisravAH ' jo prathama samayameM anAsrava haiM-karmabandha ke kartA nahIM hai, ve usake bAda ke samaya meM aparisrava hai-karma kI nirjarA karanevAle nahIM haiM, kAraNa ki jo karmoMse baMdhA huA hotA hai vahI unakI nirjarA karanevAlA bhI hotA hai / jo karmoMse baMdhA huA hI nahIM hai vaha nirjarA bhI kisakI kregaa| isI prakAra "ye aparisravAste anAsravAH " yaha vAkya bhI samajha lenA cAhiye / yaha vivaraNa bhI siddhoMkI apekSA se hI kiyA gayA hai aisA samajhanA cAhiye // sU0 1 // yadi aisA hai to isase kyA ? isakA uttara kahate haiM - 'ee pae saMbujjhamANe ' ityAdi / ina pUrvokta padoM ko acchI tarahase jAnanevAlA kaunasA aisA prANI hogA jo Asravase Aye hue karmoM se baMdhe hue, aura tapa evaM saMyama ke athavA-anAsrava ane aparisavanA kramane batAve che-- 66 ye anAvAste aparisravAH " ne prathama samayamA manAsava che - urbhamaMdhanA urtA nathI te tyAramAnA samayamA aparisrava che- unI nirA uravAvANAM nathI, kAraNa ke je karmothI badhAelA rahe che te tenI nirA karavavAvALA paNa hAya che, je karmothI aMdhAyelA ja nathI te nirjarA paNa keAnI karaze ?. A ja prAre " ye aparikhvAste anAkhavAH " mA vAjya pazu samala sevu leI se mA vivecana paNa siddhonI apekSAthI ja karela che. 5 sU015 , leobha che to tenAthI zuM ? bhAnuM uttara 4 che - ' ee pae saMbujjhamANe ' dhatyAhI te pUrvokta padone ghaNI sArI rIte jANanAra koNa tevA prANI haze je AsavathI AvelA karmothI khaMdhAyelA ane tapa saMyamanA ArAdhanathI rahita A zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #661 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre badhyamAnaM, tapaHsaMyamasamArAdhanena ca mucyamAnam , AjJayA AhetAgamAnusAreNa, abhisametya-samyag vijJAya, pRthak anyAnyapakAreNa praveditaM ca atItAnAgatavartamAnaiH sarvatIrthakaraiH prabodhitaM bandhakAraNaM nirjarAkAraNaM ca, abhisametya-jJAtvA, ko nAma dharmAcaraNe pravRtto na bhavet ? api tu bhvedevetyrthH| // m02|| AhetapravacanAnusArI caturdazapUrvadharAdirapi jIvAnAM hitAya pravedayatItyAha'AghAi nANI' ityaadi| mUlam-AghAi nANI iha mANavANaM saMsArapaDivaNNANaM saMbujjhamANANaM vinnANapattANaM aTTAvi saMtA aduvA pamattA ahAsaccamiNaM-tibami // sU0 3 // __ chAyA--AkhyAti jJAnI iha mAnavebhyaH saMsArapratipannebhyaH saMbudhyamAnebhyaH vijJAnaprAptebhyaH, ArtA api santaH athavA pramattAH yathAsatyamidam iti bravImi // 3 // TIkA-jJAnI pravacanajJAnasaMpannaH, iha-pravacane proktaM dharma mAnavebhyaH, AkhyAti-ityanvayaH, manuSyANAM sarvasaMvaracAritrasaMbhavAttebhya upadizatItyarthaH / ArAdhanase rahita isa SaDjIvanikAyarUpa lokako tathA atIta, anAgata aura vartamAna samasta tIrthaGkaroM dvArA bhinna 2 prakArase upadiSTa baMdhake kAraNoM evaM nirjarA ke kAraNoM ko jinAgamase jAna kara dharmAcaraNa karane meM pravRtta nahIM hogA ? apitu avazya hI hogaa| sU0 2 // ___arhata prabhuke pravacanAnusAra pravRtti karanevAle caturdazapUrva ke pAThI gaNadharAdika bhI jIvoM ke hitake liye hI upadeza karate haiM; yahI bAta prakaTa kI jAtI hai-'AghAi nANI' ityaadi| jinendropadiSTa pravacanake jJAnase saMpanna jJAnI gaNadharAdika zAstravihita dharmakA pratipAdana, heyopAdeya-vivekazIla saMsArI manuSyoM ke pajavanikAyarUpa lekane, tathA atIta anAgata ane vartamAna samasta tIrthakaro dvArA judA judA prakArathI upadiSTa baMdhanA kAraNene ane nirjarAnA kAraNene jInAgamathI jANIne dharmAcaraNa karavAmAM pravRtta na thAya? paraMtu avazya ja thAya. sUrA ahaMta prabhunA pravacana anusAra pravRtti karanAra caturdaza-cauda pUrvanA pAThI gaNadharAdika paNa jIvanA hitane mATe ja upadeza kare che. A vAta pragaTa 42vAbhA mAcha-'AghAi nANI' tyAhi. jItendra bhagavAne kahelAM pravacananA jJAnathI saMpanna jJAnI gaNadharAdika zAstravihita dharmanuM pratipAdana heye pAdeyavivekazIla saMsArI manuSyane mATe kare che. A sUtramAM zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #662 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva-adhya0 4. u. 2 67 kathaMbhUtebhyo mAnavebhyaH ? saMsArapratipannebhyaH caturgatiSu vartamAnebhyaH, kevaliprabhRtInAmupadezazravaNaprayojanaM nAstIti bhAvaH / saMsAriSvapi dharmagrahaNayogyA eva upadezAhI ityata Aha-saMbudhyamAnebhya iti, yathopadiSTaM dharmajJAtRbhya ityarthaH / asaMjJino nopadezArhAH, ityatastAn vyAvartayituM vizeSaNAntaramAha-vijJAnaprAptebhya iti heyopAdeyajJAnavadbhyaH-sarvathAparyAptakebhyaH saMjJibhya ityarthaH / liye karate haiM / isa sUtra meM jinendrapratipAdita saddharmakA upadeza saMsArI mAnavoM ke liye jo prakaTa kiyA gayA hai usakA kAraNa yahI hai ki unameM hI sarvasaMvara aura sarvaviratirUpa cAritra ke ArAdhana karane kI yogyatA rahI huI hai| unameM bhI jo dharmagrahaNa karanekI yogyatA se sampanna hote haiM unheM hI dharmakA upadeza diyA jAtA hai, aura vahIM para vaha asarakAraka hotA hai / jo aparyAptAvasthAmeM rahe hue haiM ve dhArmika upadezake pAtra nahIM haiM / yahI bAta 'saMbudhyamAna' aura 'vijJAnaprApta ' ina do vizeSaNoM se prakaTa kI gaI hai| jo dhArmika upadezako yathAvat nahIM samajha sakate ve usa upadeza se lAbha bhI kucha nahIM prApta kara skte| evaM jo aparyApta hai, asaMjJI haiM, una para bhI upadeza apanA kucha bhI prabhAva nahIM dikhA sktaa| manake vinA vicArazaktikA abhAva honese ve usa lAbhase sarvathA vaMcita hI rahate haiM, ataH jo saMjJI haiM, jinameM 'yaha heya hai yaha upAdeya hai' isa prakArakA jJAna jAgRta ho rahA hai, vahIM para diyA gayA dhArmika upadeza apanA prabhAva prakaTa karatA hai| jinendrapratipAdita saddhane upadeza saMsArI jene mATe je pragaTa karavAmAM Avela che tenuM kAraNa e ja che ke temAM sarva-saMvara ane sarva--viratirUpa cAritranuM ArAdhana karavAnI cegyatA rahelI che. temAM paNa je dharma grahaNa karavAnI gyatAthI saMpanna hoya che tene ja dharmane upadeza ApavAmAM Ave che, ane tyAM ja te asarakAraka paNa thAya che. je aparyAptAvasthAmAM rahelAM che te dhArmika upahezane pAtra nathI, 2 pAta 'saMbudhyamAna' bhane, 'vijJAnaprApta' 2 // ye visheSaNothI pragaTa karela che. je dhArmika upadezane yathAvat nathI samajI zakatA te e upadezathI kAMI paNa lAbha prApta karI zakatA nathI. temaja je aparyApta che- asaMjJI che tenI upara paNa upadeza pitAne kAMI paNa prabhAva pADI zakatuM nathI. mana vagara vicAra-zaktino abhAva hovAthI te e lAbhathI sarvathA dUra ja rahe che, paNa je saMsI che jemAM A heya che, A upAdeya che AvA prakAranA jJAnanI jAgRti che tevAone dharmano upadeza pitAne prabhAva batAvI zake che. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #663 -------------------------------------------------------------------------- ________________ % 3D 618 - AcArAgasUtre jJAnIkA diyA gayA dhArmika upadeza isa paddhati kA hotA hai jo pUrvoktavizeSaNaviziSTa mAnavoM meM apane kartavya mArgakI avazya 2 jAgRti karatA huA unheM dharmakI bhAvanAse bhAvita kara detA hai| yadi koI kisI kAraNa se Atura-pIDita yA pramatta-pramAdadazAvAlA bhI ho to bhI vaha usa upadezadvArA pratibodhita ho jAtA hai| yahI "aTTAvi saMtA aduvA pamattA" isa pada se spaSTa kiyA gayA hai| kisI kAraNavazajo ArtadhyAnameM lavalIna haiM, athavA rAgadveSa Adi kAraNoM se yA vaiSayika kisI bhI saMbaMdha se jo pramatta ho rahe hai, aise mAnava bhI jJAnI ke divya upadeza se dhArmika lAbhase saMpanna hue haiM / jaise-Ata cilAtiputra vagairaha aura pramatta zAlibhadrAdikoMne dharmakA lAbha jJAnIke upadezase liyA hai| __ isa sUtrameM " manuSyoM ke liye jJAnI dharmakA upadeza dete haiM" yaha jo prakaTa kiyA gayA hai, usakA kAraNa yaha hai ki unameM sarvasaMvara aura sarvaviratirUpa cAritrArAdhana karanekI adhikAritA hai| yadyapi prabhukA dhArmika AkhyAna-srota meghadhArAkI taraha ekasI dhArAmeM sarvatra pakSapAta rahita bahatA hai / unakI parSadA-samavasaraNa meM jo (12) bAraha prakArakI pariSada hotI hai usameM sabake liye prabhukI divyavANI ekarUpameM vinA kisI bhedabhAvake una 2 jIvoMkI bhASAmeM pariNata hotI hai| jJAnIe Apela dhArmika upadeza paNa A paddhatine hoya che je pUrvokta vizepaNa-viziSTa manuSyamAM potAnA kartavya mArganI avazya avazya jAgrati karatAM karatAM temAM dharmanI bhAvanA bharI de che. kadAca kaI kaI kAraNathI pIDita agara pramAdadazAvALA paNa hoya te paNa te A upadezadvArA pratibodhita thaI jAya che, bhATe " aTTA vi saMtA aduvA pamattA" ma pothI 25STa 42 che. 14 41291. vaza je ArtadhyAnamAM tatpara che, athavA rAgadveSa Adi kAraNothI yA vaiSayika keI paNa saMbaMdhathI je pramatta thaI rahyA che; evA manuSya paNa jJAnInA divya upadezathI dhArmika lAbha prApta kare che, jema Arta-zilAtiputra vigere, ane pramatta-zAlibhadrAdikoe dharmane lAbha jJAnInA upadezathI lIdhe che. A sUtramAM "manuSyane mATe jJAnI dharmane upadeza Ape che" A je pragaTa karela che tenuM kAraNa e che ke temAM sarva-saMvara ane sarva--viratirUpa cAritra ArAdhanA karavAnI yogyatA che. prabhunuM dhArmika AkhyAnastrota varasAdadhArAnI mAphaka eka dhArAthI sarvatra pakSapAtarahita vahe che. temanI parSadA-samavasaraNa-mAM je bAra prakAranI pariSada bharAya che temAM badhAne mATe prabhunI divya vANI keI paNa bhedabhAva vinA-eka rUpamAM te te jIvonI bhASAmAM pariNata thAya che, zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #664 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva - adhya0 4. u. 2 619 jJAnI yathA dharmamAkhyAti tathA darzayati- ' ArtAapi ' ityAdi / ArtAapi = kutazcit kAraNAt AturA api, athavA rAgadveSodayAt anyasmAd vA viSayasaMgavazAt pramattA api santaH pratibudhyante, yathA - ArtAzvilAtiputrAdayaH, pramattAH zAlibhadrAdayo dharmaM vidanti sma, tathA jJAnI puruSo dharmamupadizatItyarthaH / etasmin viSaye zraddhAnaM vidheyamiti darzayitumAha - ' yathAsatyamidam ' iti / mayA yat kathitaM kathyamAnaM ca tadidaM yathAsatyaM satyamanatikramya varttate ityarthaH, mumukSuraphira bhI jo yahAM para manuSyoM ke liye jJAnI puruSa dharmakA upadeza dete haiM usakA kAraNa unameM sarvasaMvara aura sarvaviratirUpa cAritrArAdhana karane kI yogyatA hI hai / aura usI yogyatA ko lakSameM rakha kara yaha kahA gayA hai| manuSyoM ke sivAya anyagatiyoM ke jIvoM meM yaha yogyatA nahIM hai / tiryaJcagati ke jIva (5) pAMca guNasthAnoM se Age nahIM bar3ha sakate haiN| devagati ke jIvoM meM (4) cAra guNasthAna hI pAye jAte haiM, anya guNasthAna nahIM / manuSyoM meM hI (14) caudaha guNasthAnoMke ArAdhana karanekI yogyatA hai / itanA hone para bhI jo paryApta nahIM haiM kintu aparyAptadazAvarttI haiM, ve upadezake pAtra hI nahIM hai / , ' nirvatyaparyAptaka' ve haiM - jinakI abhI paryApsiyAM pUrNa nahIM huI haiM, eka antarmuhUrta meM niyama se pUrNa ho jAyeMgI / ' labdhyaparyAptaka ' ve haiM jo paryAptiyoM kI pUrNatAse rahita haiM, aura antarmuhUrta meM jinakA maraNa te paNa je A ThekANe manuSyAne mATe jJAnI purUSa dharmano upadeza Ape che AvuM je kahevAmAM AvyuM che tenu kAraNa temAM sa-svara ane sarvaviratirUpa cAritra ArAdhana karavAnI cAgyatA ja che. ane te yogyatAne dhyAnamAM rAkhIne A kahevAmAM Avela che. 6 manuSya sivAya mIjI gatinA jIvAmAM A caiAgyatA nathI. tiryaMca gatinA jIvA pAMca guNasthAnathI AgaLa vadhI zakatA nathI. devagatimAM jIvAne cAra guNasthAna ja dekhAya che, bIjA guNasthAne nathI. manuSyamAM ja cauda guNasthAna ArAdhana karavAnI ceAgyatA che. ATaluM hAvA chatAM je paryApta nathI paNa aparyAptadazAvatI che te upadezane pAtra nathI. nirvRtyaparyAptaka ' te che, bhenI hunnu paryApsiyo purI thA nathI, thoDa aMtarbhuGkrtabhAM niyamathI pUrNa thaze. 'labdhyaparyAptaka ' te che ? paryApsiyonI pUrNa - tAthI rahita che, ane aMtarmuhUtamAM jenuM maraNa avazyaMbhAvI che, te samUchima zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #665 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cArAgasUtre 620 smin viSaye samyaktvaM kuryAditi bhAvaH / iti=idaM bravImi yathA mayA bhagavadvAkyaM zrutaM tathA kathayAmItyarthaH / durlabhaM samyaktvaM cAritraM vA prApya pramAdo na kartavya iti bhAvaH // mU0 3 // pramAdavatAM saMsAriNAM punaH punamaraNaM janma ca niravasAnaM bhavatIti bodhayitumAha -' nANAgamo' ityaadi| avazyaMbhAvI hai| ye saMmUchima manuSya hote haiN| isI bAtako prakaTa karane ke liye sUtra meM 'saMbudhyamAna' aura 'vijJAnaprApta ' ye do vizeSaNa diye gaye haiN| ___ kaisI 2 dazAsaMpanna jIvoM ne prabhukI dharmadezanA se dharmalAbha liyA hai, yaha bAta cilAtiputra aura zAlibhadra Adike dRSTAntase spaSTa kI gaI hai| inakA kathAnaka zAstroM meM varNita hai| he jambU ! isa viSayameM jo maiMne kahA hai, athavA Age bhI jo kahA jAyagA vaha saba sarvathA satya hI hai / mumukSukA kartavya hai ki vaha isa viSayameM pUrNa zraddhAlu ho, kAraNa ki prabhuke mukha se jaisA sunA hai vaisA hI maiM tujhe kahatA hUM, ataH he jambU ! durlabha samyaktva aura cAritrako prApta kara pramAdakA sevana na karo, yahI bArabAra kahanA hai ||suu0 3 // pramAdI saMsArI jIvoMkA punaH punaH maraNa aura janma niraMtara hotA rahatA hai, yahI prakaTa kiyA jAtA hai-'nANAgamo' ityAdi / bhanuSya DAya che, 2! pAtane pragaTa 42vAne bhATe sUtramA 'saMbudhyamAna ' mane. 'vijJAnaprApta' the ye vizeSa! sApesA cha. kevI kevI dazAvALA jIne prabhunI dharmadezanAthI dharmane lAbha thayela che te vAta cilAtiputra ane zAlibhadra AdinA daSTAntathI spaSTa che. ( AnI kathA zAstromAM varNavelI che). he jammu ! A viSayamAM je meM kahyuM che ane AgaLa paNa je kahevAmAM Avaze te badhuM sAcuM ja che. mekSAbhilASInuM kartavya che ke te A viSayamAM pUrNa zraddhALu rahe, kAraNa ke prabhunA mukhathI jevuM sAMbhaLyuM che tevuM ja huM tamone kahuM chuM, mATe he jakhU! durlabha samyaktva ane cAritrane prApta karIne pramAdanuM sevana na kare, e ja vAraMvAra kahevAnuM che. i sU0 3 che pramAdI saMsArI jIvonA vAraMvAra maraNa ane janma niraMtara thayA kare che, tene pragaTa 42vAmAM Ave che-nANAgamo'tyAhi. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #666 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva-adhya0 4. u.2 mUlam-nANAgamo maccumuhassa asthi, icchA paNIyA vaMkAnikeyA kAlaggahIyAnicaye nividyA puDho puddhojaaiNpkppyaaNt|suu04|| chAyA-nA'nAgamo mRtyumukhasyAsti, icchA praNItA vAniketAH, kAlagRhItA nicaye niviSTAH pRthak pRthaga jAti prakalpayanti // muu04|| TIkA-mRtyumukhasyAnAgamaH saMsAriNAM nAstItyanvayaH / evaMbhUtaH kazcidapi saMsArI nAsti, ya upakrameNa nirupakrameNa vA mRtyumukhe naa''pttiityrthH| upakramo =nimittaM-daNDakazAzastrarajjuviSAdayaH, nirupkrmo-nimittaabhaavH| tathA coktam " nazyati nauti yAti vitanoti karoti rasAyanakriyAM, carati guruvratAni vivarANyapi vizati vishesskaatrH| tapati tapAMsi khAdati mitAni karoti ca mantrasAdhanaM, tadapi kRtAntadantayantrakrakacakramaNairvidAyate " // 1 // iti, aisA koI saMsArI jIva nahIM hai jo ki upakrama-nimittase athavA anupakrama-vinA nimitta se mRtyuke mukhameM nahIM par3atA ho| kahA bhI hai" nazyati nauti yAti vitanoti karoti rasAyanakriyAM, carati guruvatAni vivarANyapi vizati vishesskaatrH| tapati tapAMsi khAdati mitAni karoti ca mantrasAdhanaM, tadapi kRtAntadantayantrakrakacakramaNairvidAryate // 1 // " iti / arthAt-kAyara puruSa mRtyuke bhayase cAhe kahIM bhaga jAya, yA mRtyu kI lAcArI kare, kahIM calA jAya, koI prapaJca kare, athavA amara honeke liye rasAyana kriyA ( kAyAkalpa) kare, tathA baDe 2 vrata kare, pahAr3oM kI guphAoM meM chipa jAve, aneka prakArake tapa tape, parimita khorAka khAve, e kaI saMsArI jIva nathI je nimittathI athavA vagara nimittathI mRtyunA mukhamAM na paDatA hoya. kahyuM che- " nazyati nauti yAti vitanoti karoti rasAyanakriyAM, carati guruvatAni vivarANyapi vizati vizeSakAtaraH / tapati tapAMsi khAdati mitAni karoti ca mantrasAdhanaM, tadapi kRtAntadantayantrakrakacakramaNairvidAryate " // 1 // iti / arthAtu-kAyara purUSa mRtyunA bhayathI bhale kaI jagyAe bhAgI jAya, athavA mRtyunI lAcArI kare, kaI jagyAe cAlI jAya, koI prapaMca kare, athavA amara thavAne mATe rasAyana kriyA (kAyAkala5) kare, tathA meTA vrata kare, pahADanI guphAomAM chupAI jAya, aneka prakAranA tapa kare, parimita barAka khAya, maMtra zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #667 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 622 AcArAGgasUtre ye tu rAgAndhatayA pramattA dharmaM nAbhijAnanti te kiMbhUtA bhavantItyAha - 'icchA' ityAdi / icchayA = viSayasukhavAJchayA, praNItAH = viSayAbhimukhaM prakarSeNa nItAH, icchAparatantrA ityarthaH / yadvA - ihendriyAdyanukUlA pravRttiricchA, tayA saMsArAbhimukhaM mantrasAdhanA kare; to bhI vaha karAla kAlake tIkhe dAMtoM se cIrA hI jAtA hai, arthAt kisI prakAra bhI prANI mRtyu se nahIM baca sakatA // 1 // upakrama - mRtyukA nimitta kaarnn| jaise-daNDa, cAbuka, zastra, rassI, viSa Adi / nirupakrama - nimitta rahita - Ayuke pUrNa hone para apaneApa mRtyuko prApta honA / isa sUtra meM yaha prakaTa kiyA jA rahA hai ki jo rAga aura dveSase andhe hokara pramAdI hue haiM aura dharma ko nahIM jAna rahe haiM ve viSayasukha kI vAJchA se hI viSayoM meM Asakta hote haiM / apanI usa abhilASA kI pUrti karanAmAtra hI ve apanA parama kartavya samajhate haiM / isa samaya unheM nyAya anyAya kA kucha bhI dhyAna nahIM rahatA hai / icchA kI pUrti karanAmAtra hI eka lakSya hotA hai / indriyoM ke anukUla pravRttikA nAmahI icchA hai / jo indriyoMke inheM anukUla jacA usameM hI andhe hokara ye gira par3ate haiM, 'isakA bhaviSyameM kyA pariNAma hogA ?' yaha vicAra inheM nahIM rahatA / icchAoMke AdhIna bane hue manuSya saMsArakI ora hI daur3a lagA rahe haiM / nivRttimArga se ve dUra haiM / nivRttimArgakI mAsi sAdhanA kare te paNa te karALakALanA tIkhA dAMtathI cirAI ja jAya che, arthAt prANI mRtyuthI koI prakAre paNa bacI zakatA nathI. // 1 // upakrama-mRtyunuM nibhittAraNa, prema-DaMDe, vyAyuGa, zastra, rassI, viSa mahi. nirupakrama - nibhittarakSita - AyuSya pu3 thavAthI AApabheNe mRtyune vaza thavuM. A sUtramAM ema kahevAmAM Avela che ke jee rAga ane dveSathI aMdha banIne pramAdI bane che ane dharmane jANatA nathI te viSayasukhanI IcchAthI viSayAmAM Asakta ane che. peAtAnI A icchAne pUrNa karavAmAM ja peAtAnuM parama kartavya samaje che. A vakhate nyAya anyAyanA koI khyAla rAkhatA nathI. IcchAne pUrNAMkaravAnA ja mAtra eka khyAla rAkhe che. IndriyAne anukULa pravRttinuM nAma ja IcchA che. je IndriyAne anukULa gamyu temAMja aMdha banIne te paDe che. ' enu bhaviSyamAM zuM piraNAma Avaze ?" A vicAra ene nathI Avata. IcchAne AdhIna anelo manuSya saMsAranI tarapha ja doTa lagAve che. nivRtti mAgathI te dUra che. nivRtti mArganI prApti vinA IcchAo para akuza thatA zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #668 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva-adhya0 4. u. 2 praNItA ityarthaH / ata eva-vaGkAniketAH vaGkaH asaMyamastasya A-samantAt niketAH AzrayAH, ata eva-kAlagRhItAH kAlena-mRtyunA gRhItAH-punaHpunamaraNaduHkhabhAginaH, yadvA-kAlagRhItAH-gRhItaH kAlo yaiste kAlagRhItAH, ArSakhAniSThAntasya paranipAtaH, dharmAcaraNAya kAlAbhisandhAyinaH-'vRddhAvasthAyAM parud vA parAri vA tanayaduhitapariNayAnantaraM vA dharma kariSyAmaH' ityevaM saMkalpakAriNa ityarthaH / ata eva nicaye niviSTAH dravyato hiraNyAdhupacaye, bhAvataH karmopacaye niviSTAH saMlagnAH santaH, pRthak pRthak anyAmanyAm jAtim-ekendriyAdikAm anantavAraM prakalpayanti vinA, icchAoM para aMkuza nahIM ho sakatA hai, yaha nirvivAda siddha hai| jahAM taka pravRttimArga hai vahIM taka saMsAra hai| nivRttimArgakI prApti hI saMsArakA sAkSAt yA paramparArUpase anta hai| icchAoM para vijaya pAnA yahI to saMyamabhAva hai| isake viparIta asaMyamabhAva hai| asaMyamI jIva dharmakI prApti karane meM kAla-samayakA bahAnA kiyA karate haiM"abhI to javAnIkA samaya hai sAMsArika Ananda bhoga lUM, vRddhAvasthA Ane para dharma dhAraNa kara lUMgA / athavA AgAmI varSa meM yA usake bAda ke varSa meM athavA putra-putriyoM kA vivAha karake phira dharma kruuNgaa|" isa prakAra kA vicAra karate 2 hI ve kAla ke grAsa bana jAte haiM aura dharmake lAbha se vaMcita raha jAte haiM / viSayecchA ke AdhIna banA huA saMsArI manuSya jisa kisI prakArase hiraNya-suvarNAdika parigrahake saMcaya karane meM hI apane jIvana ke adhikAMza bhAga ko naSTa kara detA hai, aura upArjita karmAnusAra ekendriyAdika yoniyoM meM anaMtabAra janmamaraNa ke anaMta nathI, te nirvivAda siddha che. jyAM sudhI pravRttimArga che tyAM sudhI saMsAra che. nivRttimArganI prApti saMsArane sAkSAta agara paraMparAthI aMta che. IcchAo upara vijaya meLave te ja saMyama-bhAva che. tethI viparIta asaMyamabhAva che. asaMyamI jIva dharmanI prApti karavAmAM samayanuM bahAnuM batAve che-"hajI to juvAnIne samaya che, sAMsArika AnaMda bhegavI lauM, vRddhAvasthA AvyA pachI dharma dhAraNa karI laIza. athavA-AgAmI varSamAM, agara tenA bAdanA varSamAM, athavA putra-putrIonA vivAha thayA pachI dharma karIza." AvA prakAranA vicAra karI karIne te kALano grAsa banI jAya che, ane dharmanA lAbhathI vaMcita rahI jAya che. viSayecchAne AdhIna banelA saMsArI manuSya je kaI prakArathI hiraNya-suvarNAdika parigrahano saMcaya karavAmAM ja pitAnA jIvananA adhikAMza bhAgane naSTa kare che, ane upArjata-karmAnusAra ekendriyAdika nimAM anaMta vAra janma maraNanA zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #669 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 624 AcArAgasUtre janayanti / rAgadveSavazAtpamAdinaH saMsAriNo dharmamanavabudhya indriyAnukUlaviSaye mohaM prApya punaH punaH karmopacayaM kurvantastadvandhAt pacyutA na bhavantIti bhAvaH // 4 // pramAdavatAM punaH punarjAtimakalpane kA hAnirbhavatIti ziSyajijJAsAyAmAha'ihamegesiM tattha tattha' ityaadi| mUlam-ihamegesiM tattha tattha saMthavo bhavai / ahovavAie phAse par3isaMveyaMti // sU0 5 // ___ chAyA--ihaikeSAM tatra tatra saMstavo bhavati / adhaaupapAtikAn sparzAn prati saMvedayanti // sU0 5 // TIkA asmin loke, ekeSAM-mithyAtvAviratipramAdakaSAyavatAM, tatra-tatra narakAdiyAtanAsthAneSu, saMstavAprakarSaNa paricayo bhavati, tatra punaH-punargamanavazAkaSToM ko sahana karatA rahatA hai / sArAMza yaha hai ki-rAgadveSake vaza se saMsArI jIva dharma ko nahIM samajha kara indriyAM aura mana ke anukUla viSayoM meM mugdha hokara vAraMvAra karmaparaMparA kI vRddhi karatA huA karmoM se rahita nahIM hotA hai / sU0 4 // pramAdazAlI jIvoM kI ekendriyAdika yoniyoM meM janma dhAraNa karane para kyA hAni hotI hai ? aisI ziSyakI jijJAsA hone para uttara dete haiM-'ihamegesiM' ityaadi|| ___ isa saMsAra meM mithyAtva, avirati, pramAda aura kaSAyavAle jIvoM kA chedana, bhedana, bandhana Adi kaSToM ke sthAnabhUta narakAdimeM bArambAra utpanna hone se una nakAdikoMke sAtha adhika paricaya ho jAtA hai, isase ve vahAM ke duHkhoM ko bhogate rahate haiM / anaMta duHkhane sahana karatA rahe che. A kathanane sAra e che ke-rAga dveSanA kAraNathI saMsArI jIva dharmane nahi samajIne Indriya ane mananA anukuLa viSayamAM sugdha thaIne vAraMvAra karmaparaMparAnI vRddhi kare che, ane karmothI rahita thatA nathI. sUi jA pramAdazALI jInI ekendriyAdika yonimAM janma dhAraNa karavAthI zuM nukasaan thAya cha ? mevI ziSyanI shaas| thavAthI utta2 mA cha-'ihamegesiM' tyAhi. A saMsAramAM mithyAtva, avirati, pramAda ane kaSAyavALA jIvone chedana bhedana, bandhana Adi duHkhonA sthAnabhUta narakAdimAM vAraMvAra utpanna thavAthI te narakAdikonI sAthe adhika paricaya thaI jAya che, te tyAMnA duHkhene bhegavatA rahe che. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #670 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva-adhya0 4. u. 2 625 diti bhAvaH / tatparicaye sati kiM bhavatItyAha-'adhaaupapAtikAn' ityaadi| bhogecchAparatantratayendriyAnukUlA''caraNena narakAdisthAnaM saMprAptAH, adhaaupapAtikAn narakAdisambandhinaH, sparzAna-duHkhAni pratisaMvedayanti anubhavanti // 5 // ___ nanu bhogecchAvivazAH sarve'pi adhaaupapAtikAn sparzAn pratisaMvedayanti, kiM vA teSu kazcideveti jijJAsAyAmAha-'ciTTha kUrehiM' ityAdi / mUlam-ciTTha kUrehiM kammahi ciTTha pariciTThai / aciTaM kUrehiM kammehiM no ciTTha pariciTThai // sU0 6 // chAyA-tiSThan krUreSu karmasu bhRzaM paritiSThati / atiSThan krUreSu karmasu no bhRzaM pritisstthti| ___ yadvA-bhRzaM krUraiH karmabhiH bhRzaM paritiSThati / abhRzaM krUraiH karmabhiH no bhRzaM paritiSThati // mU0 6 // ___ jo karmabandha ke kAraNa mithyAtva, avirati, pramAda aura kaSAya ke sevana karanemeM hI rAtadina saMlagna rahate haiM, evaM viSayabhogoM kI icchA ke AdhIna hone se dhArmika AcAravicAra se zUnya haiM, indriyoM ke anukUla AcaraNa karane meM hI jo lage haiM ve mRtyu ke grAsa banakara narakAdiyoniyoM meM-ki jahAM para chedana, bhedana, bandhanAdi apAra kaSTa haiM-bAra bAra utpanna hote haiM aura vahAM ke una ananta kaSToM ko bhogate rahate haiM ||suu05|| ___ kyA viSayabhogoMkI icchA ke parAdhIna bane hue samasta hI prANI narakAdiyoniyoM ke kaSToM ko bhogate haiM yA unameM se koI 2 ? isa prakAra ke praznakA uttara kahate haiM-'ciTheM kUrehiM ' ityAdi / je manuSya karmabaMdhanA kAraNa mithyAtva avirati pramAda ane kaSAyanA sevana karavAmAM rAta-dina ra-pacce rahe che, ane viSayabhoganI IcchAne adhIna hovAthI dhArmika AcAra vicArathI zUnya che, IndriyenA anukuLa AcaraNa karavAmAM ja je lAgela che, te mRtyune prAsa banIne narakAdi niyAmAM ke je ThekANe chedana-bhedana baMdhanAdi apAra duHkhe che, tyAM vAraMvAra utpanna thAya che ane tyAMnA te ananta duHkhene bhegavate rahe che. sU0 5 zuM viSayabhegenI IcchAne parAdhIna banelA samasta prANI narakAdi yonimAM duHkhane bhegave che ke temAMthI kaI kaI bhogave che? A prakAranA praznanA javAbamAM 4 cha--' ciTaThaM kUrehiM ' tyAdi. 79 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #671 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ AcArAgasUtre TIkA-krUreSu-dhoratarapariNAmeSu vadhabandhAdiSu, karmasu-kriyAsu, tiSThan= pravRttaH, bhRzam atyartha-ciraM narake paritiSThati-tatra vaitaraNItaraNA'sipatrapAtA''dijanitaM ghorataraM duHkhamanubhavan dIrghakAlamavasthito bhavatItyarthaH / krUreSu karmasu atichan apravRttastu bhRzaM sarvathA narake no paritiSThati-upasthito na bhavati, na tatrotpadyate ityrthH| ___ yadvA-bhRzaM krUraiH atikuTilaiH prANAtipAtAdibhiH karmabhiH vyApAraiH, bhRzam =atyartha-ciraM narake paritiSThati / evam abhRzaM krUraiH mandakUraiH karmabhiH narake bhRzam atyartha-ciraM no paritiSThati, zreNikavat // sU0 6 // jinakA pariNAma ghoratara hai, aise vadha-baMdhanAdika jo krUra karma haiM unameM pravRtti karanevAlA prANI marakara narakoM meM utpanna hotA hai, aura cirakAla taka aneka sAgaraparyanta vahAM ke duHkha bhoganA, vaitaraNI nadI meM tairanA, zAlmalI-semara jAtake vRkSoMke talavAra kI dhAra ke sadRza pattoM ke girane se deha kA cIre jAnA Adi jo bhayaMkara duHkha haiM unheM bhogatA huA vahIM para apanI bhujyamAna Ayuko vyatIta karatA hai| jo ina krUra koM ke sevana meM pravRtti nahIM karatA hai vaha naraka-nigoda meM utpanna nahIM hotA hai| athavA-atikuTila jo prANAtipAta Adi karma haiM unake dvArA yaha prANI cirakAla taka naraka meM nivAsa karatA hai aura manda krUra kareM ke dvArA vahAM cirakAla taka nahIM, kintu kucha kAla taka hI zreNika rAjA kI taraha rahatA hai // sU0 6 // jenA pariNAma ghoratara che evA vadha baMdhanAdika je je kara karma che temAM pravRtti karavAvALA prANI marIne narakamAM utpanna thAya che, ane cirakALa sudhI aneka sAgara paryanta tyAMnA duHkhane bhegavavuM, vaitaraNI nadImAM taravuM, zAlmalI-semara jAtanA vRkSonA talavAranI dhAra jevA pAMdaDAonA paDavAthI dehanuM cIrAI javuM Adi je bhayaMkara dukhe che teone bhegavatAM bhegavatAM tyAM ja pitAnA bhUjyamAna AyuSyane vyatIta kare che. je AvA kUra karmonuM sevana karavAmAM pravRtti karatA nathI te naraka-nigodamAM utpanna thatA nathI. athavA-atikuTila je prANAtipAta Adi karmo che teo dvArA AvA prANa cirakALa sudhI narakamAM nivAsa kare che, ane maMda kRra karmo dvArA tyAM cirakALa sudhI nahi paNa kAMIka ochA samaya sudhI zreNika rAjAnI mAphaka rahe che. sU06 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #672 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva-adhya0 4. u. 2 627 evaM ko vadati, yasya vacane'smAkaM zraddhA samutpadyeta ? iti jijJAsAyAmAha'ege vayaMti' ityaadi| ____ mUlam-ege vayaMti aduvAvi nANI,nANI vayaMti aduvAvi ege // sU0 7 // chAyA-eke vadanti athavA'pi jJAninaH / jJAnino vadanti athavA'pi eke // 7 // TIkA-eke-caturdazapUrvadharAH zrutakevalino yad vadanti, athavA jJAninaH nirA. varaNajJAnavantaH sarvajJA api tadeva vdnti| uktArthameva parAvartya kathayati-'jJAninaH' ityAdi / jJAninaH nirAvaraNajJAnavantaH kevalino yad vadanti, athavA-eke'pi= zrI jambUsvAmI zrIsudharmAsvAmI se pUchate haiM ki he bhadanta ! aisI prarUpaNA kauna karate haiM ki jinake vacanoM meM hama zraddhA kareM ? zrI sudharmA svAmI kahate haiM-' ege vayaMti' ityAdi / isa prakArakA pratipAdana caturdaza pUrva ke pAThI zrutakevalI zrIgaNadharAdika deva karate haiM, aura yahI bAta nirAvaraNajJAnazAlI zrI sarvajJa bhagavAna bhI kahate haiM / donoM kA isa viSayameM eka mata hai| isa viSaya kI AcArya mahArAja phira puSTi karate haiM ki-jisa arthakA pratipAdana kevalI karate haiM usIkA pratipAdana zrutakevalI mahArAja karate haiN| kAraNa ki kevalI aura zrutakevalI ke kathanameM raMcamAtra bhI pharaka nahIM hotA hai| kevalI bhagavAna kevalajJAnaviziSTa hote haiM, aura zrutakevalI caudaha pUrva ke pAThI hote haiM; ataH ye donoM yathArthavaktA haiM / yadyapi kevalI aura zrutakevalI ke jJAnameM pratyakSa aura parokSa ke rUpase bhinnatA hai; parantu vastu zrI jakhkhasvAmI zrI sudharmAsvAmIne pUche che ke--he bhadanta ! AvI prarUpaNA keNa kare che je tenAM vacanamAM ame zraddhA karIe ? zrI sudharmAsvAmI kahe che-'ege vayaMti' tyAdi. A prakAranuM pratipAdana caturdaza pUrvanA pAThI, zrutakevaLI, zrIgaNadharAdika deva kare che, ane A vAta nirAvaraNajJAnazALI zrI sarvajJa bhagavAna paNa kahe che. A viSayamAM bannenA eka mata che. A viSayanI AcArya mahArAja pharIthI puSTi kare che ke je arthanuM pratipAdana kevaLI kare che teja arthanuM prativAdana zrutakevaLI mahArAja kare che, kAraNa ke kevaLI ane zrata kevaLInA vacanemAM jarA paNa pharaka paDate nathI. kevaLI bhagavAna kevaLajJAna-viziSTa che ane zrutakevaLI cauda pUrvanA pAThI che, mATe A bane yathArtha vaktA che. jo ke kevaLI ane zrutakevaLInA jJAnamAM pratyakSa ane parokSa rUpathI bhinnatA che paraMtu vastusvarUpanA pratipAdana karavAmAM agara zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #673 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre zrutakevalino'pi tadeva vadanti / divyajJAnavantaH kevalinaH, caturdazapUrvadharAH zrutakelinazcetyubhaye yathArthavAditvAdekamevAthai vadanti, na tu viruddhamiti bhaavH||7|| evaM vakSyamANe'pyarthe teSAmekavAkyatA'stItyAha-'AvaMtI ' ityaadi| mUlam-AvaMtI keyAvaMtI loyaMsi samaNA ya mAhaNA ya puDho vivAyaM vayaMti-"se diDhe caNe,suyaM caNe, mayaM caNe, viNNAyaM ca Ne, uDDhaM ahaM tiriyaM disAsu savvao supaDilehiyaM ca Nesavve pANA savve bhUyA savve jIvA savve sattA haMtavvA ajAveyavA parighetavA pariyAveyavA uddaveyavA, itthavi jANaha, nasthittha doso, "-aNAriyavayaNameyaM // sU0 8 // __chAyA--yAvantaH kiyanto loke zramaNAzca brAhmaNAzca pRthaga vivAdaM vadanti"tat dRSTaM ca naH, zrutaM ca naH, mataM ca naH, vijJAtaM ca naH, UrdhvamadhastiyaMga dizAsu sarvatra sumatilekhitaM ca naH-sarve prANAH, sarve bhUtAH sarve jIvAH sarve sattvAH hantavyAH AjJApayitavyAH parigrahItavyAH paritApayitavyAH apadrAvayitavyAH, atrApi jAnIta, nAstyatra doSaH " anAryavacanametat ||muu0 8 // TIkA-loke manuSyaloke yAvantaH kiyantaH bahava ityarthaH zramaNAH daNDizAkyAdayaH, brAhmaNAH auM dezikabhojinaH pRthak-anyaprakAreNa vivAda-dharmaviruddhavacanaM vadanti / tadvivAdasvarUpaM darzayitumAha-'tad dRSTam' ityArabhya yAvat svarUpa ke pratipAdana karane meM jarA bhI bhinnatA nahIM hai| kevalI aura zrutakevalI yathArthavaktA honese eka hI arthakA pratipAdana karate haiM, viruddha arthakA nahIM // suu07|| isI prakAra Age kahe jAnevAle artha meM bhI ekavAkyatA hotI hai; vaha dikhalAte haiM-"AvaMtI keyAvaMtI' ityaadi| isa lokameM jitane bhI zramaNa aura brAhmaNa haiM ve saba dharmake viruddha pRthak 2 rUpase prarUpaNA karate haiM aura kahate haiM ki-"jo kucha bhI hamArI tene jANavAmAM baMnenA jJAnamAM jarA paNa bhinnatA nathI. kevaLI ane zrutakevaLI yathArtha vaktA hovAthI eka ja arthano pratipAdana kare che, virUddha arthane nahi. sUchA A ja prakAre AgaLa kahevAmAM AvanArA arthamAM paNa ekavAkyatA thAya cha; te matAva cha--'AvaMtI keyAvatI' tyAhi. A lekamAM jeTalA paNa zramaNa eTale daMDI zAkyAdika ane brAhmaNa eTale auzika AhAra levAvALA che te badhA, dharmanI virUddha judA judA rUpe prarUpaNuM zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #674 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva-adhya0 4. u. 2 629 'nAstyatra doSa:' iti / 'tad dRSTaM ca naH' iti, yadvayaM vakSyAmastadasmAkaM dRSTam - divyajJAnena pratyakSIkRtam / 'naH' iti kartuH sambandhasAmAnyavivakSAyAM SaSThI / yadvA - asmAkamAcAryairdRSTam / zrutaM ca naH = asmAkaM zrutaM ca AcAryAdibhyaH / mataM ca naH=yuktiyuktatvAdasmAkam asmadAcAryANAM vA abhimatam / vijJAtaM ca naH padArthAnAM bhedaparyA yairasmAkam, asmadAcAryANAM vA vijJAtam / etacca - Urdhvam, adhaH, tiryakSu dizAsu-dazasu dikSu ityarthaH; sarvataH = pratyakSAdibhiH sarvaiH pramANaiH sarvaprakAreNa vA supratilekhitaM ca naH = manaHpraNidhAnAdinA'smAkamasmadAcAryANAM vA suSThu paryA - locitaM ca / yad dRSTaM zrutaM mataM vijJAtaM supratilekhitaM, tatsvarUpaM pradarzayati- " sarve prANAH " ityAdi / sarve prANAH sarve bhUtAH sarve jIvAH sarve saccA hantavyAH, AjJApayitavyAH, parigrahItavyAH, paritApayitavyAH, apadrAvayitavyAH, etad vAkyaM prAgmAnyatA hai vaha hamArI dekhI huI hai, hamArI sunI huI hai, hamArI mAnI huI hai aura hamArI jAnI huI hai, tathA Urdhva (uMcI) adhaH (nIcI) aura tiryaga (tirachI ), ina samasta dizAoM meM hamane athavA hamAre AcA ne acchI taraha se isakA paryAlocana bhI kiyA hai ki-samasta prANI, samasta bhUta, samasta jIva, aura samasta sattva mArane yogya haiM, mAraneke lie AjJA dene ke yogya haiM, mAraneke lie grahaNa karaneke yogya haiM, paritApita karaneke yogya haiM aura viSa- zastrAdika ke dvArA vadha karane yogya haiN| yaha hamArA abhimata nirdoSa hai / " ye saba anAryoM ke vacana haiM, AryoM ke nahIM / spaSTArtha - parasparaviruddhArtha kA kathana alpajJatA ke hone para hI hotA hai / kevalI aura zrutakevalI padArthoM ke jAnakAra hote haiM; ataH unhoMne kare che ane kahe che-" je kAMI amArI mAnyatA che te amArI dekhelI che, amArI sAMbhaLelI che, amArI mAnelI che ane amArI jANelI che tathA_urdhva-('thI ) adha: ( nIthI ) mane tiryaga (tirachI ) mA subhasta dizAomAM ame tathA amArA AcAryoe ghaNI sArI rIte tenuM paryAlAcana karyuM` che ke samasta prANI, samasta bhUta, samasta jIva, ane samasta sattva mAravA yogya che, mAravA mATe AjJA ApavA yogya che, mAravA mATe grahaNa karavA cAgya che, paritApita karavA ceAgya che, ane viSa zastrAdika dvArA vadha karavA yogya che, A amArA abhiprAya nirdoSa che. " A badhA anAryAnA vacana che, AryAMnA nathI. spaSTA paraspara virUddhArthanuM kathana alpajJatA hovAthI thAya che, kevaLI ane zrutakevaLI padArthonA jANakAra che, mATe temaNe je kAMi pratipAdana karyuM zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #675 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre jo kucha bhI pratipAdana kiyA hai vaha nirdoSa evaM parasparaviruddhArthatA se rahita hai / alpajJoM ke vacanoM meM yaha bAta nahIM pAI jAtI, unake vacana sadoSa aura parasparaviruddhArthaprarUpaka huA karate haiM / yahI bAta isa sUtra meM bhASyarUpase prakaTa kA gaI hai| - duniyA meM jitane bhI brAhmaNa yA zramaNa, daNDI, buddhamatAnuyAyI Adi haiM ve saba dharmatatva ke yathArtha svarUpase anabhijJa haiN| unakI mAnyatA parasparaviruddhArthaprarUpaka hai| hiMsAdika pApoM ke sevana karanemeM inakI mAnyatAnusAra koI doSa nahIM hai| ve aise hI ina akRtyoM kI puSTi karate hue kahate haiM ki-jo kucha hamAre yahAM kahA gayA hai vaha kapolakalpita-asatya nahIM hai| kiMtu hamane apane divyajJAnase isakA sAkSAtkAra kiyA hai| athavA-hamAre AcAyoM ne apane divyajJAnase isakA sAkSAtkAra kiyA hai| hamane yaha apane AcAryAdikoM se sunA hai / yuktiyukta honese hameM yA hamAre AcAryoMke liye yaha mAnya hai| padArthoM kA bheda paryAyoM dvArA vizleSaNa karane se hamane aura hamAre AcAryoM ne yaha bheda acchI taraha jAna bhI liyA hai| pratyeka dizAmeM hamane tathA hamAre AcAryoM ne pratyakSAdi pramANoM se isakA bhalIprakAra zAntacitta hokara nirNaya bhI kara liyA hai ki-samasta prANI, samasta che te nirdoSa ane paraspara virUddhatAthI rahita che. alpajJonA vacanomAM A vAta dekhavAmAM AvatI nathI. tenA vacana sadeSa ane paraspara virUddhArtha prarUpaka thayA kare che. A vAta A sUtramAM bhASyarUpathI pragaTa karela che. saMsAramAM jeTalA zramaNa, daMDI buddhimatAnuyAyI Adi che ane brAhmaNa-dezika AhAranA levAvALA che dharmatatvanA yathArtha svarUpathI anabhijJa che, temanI mAnyatA parasparavirUddhArtha prarUpaka che, hiMsAdika pApanuM sevana karavAmAM temanI mAnyatA mujaba kaI doSa nathI. te AvA kRtyanI puSTi karatAM kahe che ke-je kaMI amane kahevAmAM AvyuM che te kapALakalpita-asatya nathI; paNa ame pitAnA divyajJAnathI ene sAkSAtkAra karela che. athavA-amArA AcAryoe pitAnA divya jJAnathI ane sAkSAtkAra karela che. amee A amArA AcAryAdikothI sAMbhaLyuM che. saktiyukta hovAthI ane temaja amArA AcAryone mATe mAnya che, padArthonA bheda paryAdvArA pRthakkaraNa karavAthI ame ane amArA AcAryoe A bhedo sArI rIte jANI lIdhela che. pratyeka dizAmAM ame tathA amArA AcAryoe pratyakSAdi pramANethI tene sArI rIte zAMtacitte nirNaya paNa karyo che ke-samasta prANI, zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #676 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva-adhya0 4. u. 2 631 vyAkhyAtam / atra dharmaviSaye - mandiranirmANapratimApratiSThAdau, apizabdAdaudezi ke, tathA - vihArAdau zrAvakaM sArthIkRtya svasevAdyarthamanujJApya tatkRtA''hArAdigrahaNe ca jAnIta, atra= asminnuktaviSaye nAsti doSaH = nAsti pApAnubandha iti / anAryavacanametaditi / ArAd yAtAH sarva sAvadyavyApArebhyo dUraM gatA iti-AryAH, tadviparItA anAryAH krUrakarmANaH, teSAM prANyupamardakaM vacanametat / / sU0 8 // bhUta, samasta jIva aura samasta sattva mArane yogya haiM, mAranekI AjJA dene yogya haiM, mArane ke liye grahaNa karane yogya haiM, paritApita karane yogya haiM aura viSazastrAdikoM ke dvArA vadha karaneyogya haiM / prANI satva Adi zabdoM kA vyutpattisiddha artha pahile prakaTa kiyA jA cukA hai| isI prakAra jinapratipAdita dharma meM bhI maMdirAdika ke nirmANa karane kI evaM jinapratimA banavA kara usakI pratiSThA karane kI jo prathA cAlU hai vaha paddhati bhI sadoSa hai, upAdeya nahIM hai / tathA sAdhuo meM auddezika AhAra grahaNa karane kI evaM vihArAdika karate samaya apanI sevA karavAne ke bahAne se zrAvakoM ko sAtha lekara unake dvArA taiyAra kiye A hArAdika lenekI eka prakAra kI jo prathA sI cala par3I hai, aura usameM jo doSa- pApAnubaMdha nahIM mAnate haiM, pratyuta isakA kisI dUsare rUpase samarthana karate haiM; yaha saba pUrvokta kathana anAryoM kA hI samajhanA cAhiye / sAvadha vyApAra se jo dUra rahate haiM unakI AryasaMjJA aura vipsamasta bhUta, samasta jIva, ane samasta sattva mAravA ceAgya che, mAravAnI AjJA devA cAgya che, mAravA mATe grahaNa karavA yogya che, paritApita karavA ceAgya che, ane viSazastrAdika dvArA vadha karavA yAgya che. prANI sattva Adi zabdone vyutpattisiddha artha pahelAM ja prakaTa karavAmAM Avela che. A prakAre jInapratipAti dharmAMmAM paNa madirAdika nirmANa karavAnuM, temaja jinapratimA banAvI tenI pratiSThA karavAnI je prathA cAlu che te paddhati paNa sadoSa che, upAdeya nathI. tathA sAdhuomAM auddezika AhAra levAnI temaja vihA rAkrika karatI vakhate potAnI sevA karavAnA bahAne zrAvakeAne sAthe laIne tenA dvArA taiyAra karelA AhAra pANI levAnI eka prakAranI je prathA cAlu thaI che, ane temAM je doSa-pApAnubaMdha nathI mAnatA, ane dareka te bAbatane khIjArUpathI samana kare che te badhA pUrvokta kathana anAonA ja samajavA joie. sAvadya vyApArathI je dUra rahe che tenI A saMjJA, ane tenAthI viparItanI zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #677 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 632 AcArAgasUtre ye tu AryAste kiM vadantIti ziSyajijJAsAyAmAha- tattha je' ityAdi / mUlam-tattha je AriyA te evaM vayAsI-"se duddiSTaM cabhe, dussuyaM ca bhe, dummayaM ca bhe, duviNNAyaM ca bhe, uDDhaM ahaM tiriyaM disAsu savao duppaDilehiyaM cabhe; jaMNaM tubbhe evaM Aikkhaha, evaM bhAsaha, evaM parUveha, evaM paNNaveha-save pANA 4,haMtavA 5, ittha vi jANaha natthittha doso" aNAriyavayaNameyaM // sU0 9 // ___ chAyA-tatra ye AryAsta evamavAdiSuH-tad durdRSTaM ca vaH, duHzrutaM ca vaH, durmataM ca vaH, durvijJAtaM ca vaH, Urdhvam adhaH tiryag dizAsu sarvataH duSpatilekhitaM ca vaH, yat khalu yUyamevam AkhyAtha, evaM bhASadhve, evaM prarUpayatha, evaM prajJApayatha-sarve prANAH 4 hantavyAH 5 / atrApi jAnIta, nAstyatra dossH|" anaaryvcnmett| mu0 9 // TIkA--ye dezato bhASAtazcAritratazcAryAste, tatra uktaviSaye, evaM vakSyamANaprakAreNa avAdiSuH uktavantaH-'tad durdRSTaM ca vaH' ityAdi / yuSmAbhiryaduktaM- tad dRSTaM ca naH' iti, tad vA-yuSmAkaM yuSmadAcAryANAM vA dRSTaM dudRSTam= rIta kI anAryasaMjJA hai| ye krUrakarmI hote haiN| yaha prANiyoM ke pIDAkAraka samasta pUrvokta kathana inhIM anAryoM kA pratipAdita kiyA huA hai| yadi yaha pUrvokta samasta dharmaviruddha kathana anAryoM kA hai to phira AryoM kI mAnyatA kaisI hai ? isa prakAra ziSyakI jijJAsA kA samAdhAna kiyA jAtA hai-'tattha je AriyA' ityaadi| ___isa pUrvokta kathanameM AryoM kI isa prakAra kI pratyuttararUpa mAnyatA hai, arthAt-deza se, bhASA se aura cAritra se jo Arya haiM unakA isa prakAra kA kathana hai ki-Apane va Apake AcAryoM ne jo dekhA hai, jo anArya saMjJA che. te kurakamI hoya che. prANIone mATe pIDAkAraka A samasta pUrvokta kathana A anAryonA ja pratipAdita karelAM che. je sUTa 8 ! A pUrvokta samasta dharmavirUddha kathana anAryonA che te pachI AryonI mAnyatA ThevI cha ? 2 prAranI ziSyanI zatuM samAdhAna 42 cha-'tattha je AriyA' tyAdi. A pUrvokta kathanamAM AryonI A prakAranI pratyuttararUpa mAnyatA che, arthAta-dezathI bhASAthI ane cAritrathI je Arya che tenuM A prakAranuM kathana che ke-tame tamArA AcAryoe je dekhyuM che, sAMbhaLyuM che, mAnyuM che ane je zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #678 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva-adhya 4. u. 2 =duSTaM dRSTaM na tu samyag dRSTamityarthaH / evaM yAvat " duSpatilekhitaM ca vaH" iti svayamUhanIyam / punarapi ta evAryAH prAguktazramaNAdivacanaM hiMsAdipavartakatayA sadoSamiti bodhayituM yadavAdiSustadAha- yat khalu yUyamevam' ityAdi / evaM vakSyamANaprakAreNa yUyaM yadvacanamAkhyAtha, evaM yad bhASadhve, evaM yat prajJApayatha, evaM yat prarUpayatha-sarva prANAH 4 hantavyAH 5 ityAdi, yAvatnAstyatra doSa iti, tadetat sarvamanAryavacanaM hiMsAdipravartakatayA pApAnubandhi vacanaM yuSmadAcAryANAM vetyarthaH / / sU0 9 // sunA hai, jo mAnA hai, aura jo jAnA hai evaM pratyeka dizAmeM jisakI pratyakSAdi pramANoM ke dvArA acchItaraha se chAnabIna kI hai; vaha sarvathA sadoSa hai-vaha ApakA va Apake AcAryoM kA dekhanA,sunanA, mAnanA, evaM jAnanA aura paryAlocanA karanA doSoMse rikta nahIM hai, ataH Apane va Apake AcAryoM ne jo dekhA hai vaha sundara nirdoSa nahIM dekhA, jo sunA hai vaha nirdoSa nahIM sunA, jo mAnA hai vaha niSi nahIM mAnA, jo jAnA hai vaha nirdoSa nahIM jAnA, evaM jo pratyakSAdi pramANoM dvArA pratyeka dizAmeM paryAlocanA kI hai vaha bhI nirdoSa nahIM kii| yaha saba unakA va ApakA nAmamAtrakA hI dekhanA sunanA vagairaha huA hai, kAraNa ki yaha ApakA pUrvokta kathana jIvoM kI hiMsAdika pApoM meM pravRtti kI jAgRti karAnevAlA hai, ataH 'samasta prANI, samasta jIva, samasta bhUta aura samasta sattva mArane yogya haiM, mArane kI AjJA deneyogya haiM, mArane ke lie grahaNa karane yogya haiM, paritApita karaneyogya haiM aura viss-shjANyuM che temaja pratyeka dizAmAM jenI pratyakSAdi pramANe dvArA sArI rIte zodha karI che te sarvathA sadeSa che. te tamArUM temaja tamArA AcAryonuM dekhavuM, sAMbhaLavuM, mAnavuM, temaja jANavuM ane paryAcanA karavI te doSothI mukta nathI, mATe tamee temaja tamArA AcAryoe je dekhyuM che te suMdara-nirdoSa nathI dekhyuM, je sAMbhaLyuM che nirdoSa nathI sAMbhaLyuM, je mAnyuM te nirdoSa nathI mAnyuM, temaja je jAyuM che te nirdoSa nathI jANyuM, ane je pratyakSAdipramANe dvArA pratyeka dizAmAM paryAlacanA karI che te paNa nirdoSa nathI karI, A badhuM teonuM temaja tamArUM nAmamAtranuM dekhavuM sAMbhaLavuM vigere thayuM che, kAraNa ke tamAruM pUrvokta kathana jenI hiMsAdika pApamAM pravRtti jAgrata karavAvALuM che, mATe "samasta prANI, samasta bhUta, samasta jIva, ane samasta sattva mAravA yogya che, mAravAnI zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #679 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 634 AcArAgasUtre evaM kevalino daNDizAkyAdInAM vAde hiMsAdidoSasadbhAvAddharmavirodha pradarya svamataM pratibodhayituM vadanti-'vayaM puNa' ityaadi| __mUlam-vayaM puNa evamAikkhAmo, evaM bhAsAmo, evaM pannavemo, evaM parUvemo-save pANA, save bhUyA, save jIvA, save sattA Na hatavA, Na ajAveyavA,Na parighetavA,Na pariyAveyavA, Na uddveyvaa| etthavi jANaha, Natthittha doso|aariyvynnmeyN|suu0 10 // strAdikoM ke dvArA vadha karane yogya haiM, isameM koI doSa nahIM hai|' yaha jo ApakA kathana hai, ApakA bhASaNa hai, ApakI prajJApanA hai, ApakI prarUpaNA hai, tathA ise jo Apane nirdoSa prakaTa kiyA hai; ve saba anAryoM ke hI vacana hai aura sadoSa haiM, kAraNa ki Apake va Apake AcAryoM ke ina vacanoM meM pravRtti karanevAlA prANI kevala pApakA hI upAjaina karanevAlA hotA hai, dharmakA nahIM, ataH anAryavacana hone se ye tyAjya hI haiM / isa pUrvokta kathana kA tAtparya yahI hai ki yaha saba kathana dharmaviruddha honese jIvoM meM asadAcAra kI pravRtti kA kAraNa hone se sadoSa evaM pApAnubandha kA hetu hai, ataH anArya vacana hone se yaha sarvathA nindanIya evaM garhaNIya hai // sU0 9 // kevalI bhagavAna isa prakAra daNDI zAkyAdikoM ke kathana meM hiMsAdika doSoM kA sadbhAva honese dharmaviruddhatA pradarzita kara apanA siddhAnta prakaTa karane ke liye kahate haiM-'vayaM puNa' ityAdi / AjJA devA gya che, mAravAne grahaNa karavA yogya che. paritApita karavA yogya che, ane viSazastrAdika dvArA vadha karavA yogya che, AmAM kAMI paNa deSa nathI." A prakAre je tamArUM kathana che, tamAruM bhASaNa che, tamArI prajJApanA che, tamArI prarUpaNa che, tathA ene je tamoe nirdoSa pragaTa karela che te badhA anAryonA ja vacane che ane sadoSa che, kAraNa ke tamArA temaja tamArA AcA nA A vacanomAM pravRtti karavAvALAM prANa kevaLa pApanA ja upArjana karavAvALA bane che, dharmanA nahIM, mATe anAryavacana hovAthI te tajavA yogya che. A pUrvokta kathananuM tAtparya e che ke A badhA kathana dharma-virUddha hovAthI ane asadAcAranI pravRttinuM kAraNa hevAthI sadoSa ane pApAnubaMdhane hetu che, mATe anAryavacana hovAthI te sarvathA nindanIya temaja garhaNIya che. sU0 lA kevaLI bhagavAna A prakAre daMDI zAyAdikonA kathanamAM hiMsAdika dono sabhAva hovAthI dharma-virUddhatA pradarzita karI pitAne siddhAMta pragaTa karavAne bhATe 4 chevayaM puNa' tyAdi zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #680 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva-adhya0 4. u. 2 chAyA-vayaM punarevamAkhyAmaH, evaM bhASAmahe, evaM prajJApayAmaH, evaM prarUpayAmaHsarve prANAH sarve bhUtAH, sarve jIvAH, sarve sattvAH, na hantavyAH 1, na AjJApayitavyAH2, na parigrahItavyAH 3, na paritApayitavyAH 4, na apadrAvayitavyAH 5 / atrApi jAnIta, nAstyatra doSaH / Ayavacanametat // mU0 10 // ____TIkA-vayaM punarityAdi / atra punaH-zabda uktazramaNAdivalakSaNyadyotanAya / yathA dharmaviruddhavAdo na bhavati, tathA vayam evaM vakSyamANarItyA AkhyAmaH, evaM bhASAmahe, evaM prajJApayAmaH, evaM prarUpayAmaH-sarve prANAH 4 na hantavyAH 5 / etAni padAni prAg vyAkhyAtAni / atrApi-atraiva-asmin uktaviSaye-sarve prANAH 4 na hantavyAH 5, ityatraiva jAnIta yUyamavabudhyadhvam , atra=asmin-asmadvAkye ____ isa sUtra meM "punaH" yaha zabda pUrvokta zramaNAdikoM kI mAnyatAse kevaliyoM kI mAnyatAmeM bhinnaprakAratA kA dyotana karanevAlA hai, arthAt kevaliyoM kA kathana isa prakArakA nahIM hai, kintu aisA hai ki jisase usameM kisI bhI prakAra dharmase virodha nahIM A sakatA hai| unakA kahanA hai ki hama to isa prakAra kA kathana karate haiM, bhASaNa karate haiM, prajJApanA karate haiM, prarUpaNA karate haiM ki-samasta prANI, samasta jIva, samasta bhUta aura samasta sattva na mArane yogya haiM, namAranekI AjJA dene yogya haiM, na mArane ke lie grahaNa karane yogya haiM, na paritApita karane yogya haiM aura na viSazastrAdikoM ke dvArA vadha karane yogya hI haiM / ( ina samasta padoM kA vivaraNa pahile likhA jA cukA hai) yaha hamArA kathana hiMsAdika pApoM meM jIvoM kI pravRtti karAnevAlA nahIM honese pramANarUpa nirdoSa hai / yaha Apa acchI tarahase samajha leM / yahI A sUtramAM "punaH" A zabda pUrvokta zramaNAdikonI mAnyatAthI kevaLIyonI mAnyatAmAM bhinna-prakAranA prakAzita kare che. arthAta-kevaLIonuM kathana A prakAranuM nathI paNa Ama che jenAthI kaI paNa prakAre dharmathI virodha AvI zakata nathI. emanuM kahevuM che ke-ame te A prakAranuM kathana karIe chIe, bhASaNa karIe chIe, prajJApanA karIe chIe ane prarUpaNa karIe chIe ke samasta prANI, samasta bhUta, samasta jIva ane samasta satva mAravA yogya nathI, mAravAnI AjJA devA gya nathI, mAravAne mATe grahaNa karavA yogya nathI, paritApita karavA yogya nathI, temaja viSa ane zastrAdikothI vadha karavAne yogya nathI. (A samasta padArthonuM vivecana pahelAM karavAmAM AvyuM che) A amAruM kathana hiMsAdika pApomAM jIvenI pravRtti karavAvALuM nahi hovAthI pramANarUpa nirdoSa che. e tame sArI rIte samajI zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #681 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 636 AcArAGgasUtre doSo nAsti; hiMsAdipravartakatvAbhAvAditi bhAvaH / etacca Aryavacanam - dezato bhASAtazcAritratazca ye AryAsteSAM vAkyaM, tasmAnnAstyatra doSa ityarthaH // sU0 10 // daNDizAkyAdInAM pASaNDinAM dharmaviruddhavAdaprazamanAya kevalino yad vadanti tadAha - ' puNvaM nikAya ' ityAdi / mUlam - puvaM nikAya samayaM patteyaM patteyaM pucchissAmo, haM bho pavAuyA ! kiM bhe sAyaM dukkhaM asAyaM ? samiyA paDivaNNe yAvi evaM bUyA - savesiM pANANaM sabesiM bhUyANaM savesiM jIvANaM savesiM sattANaM asAyaM aparinivvANaM mahabbhayaM dukkhaM tibemi // sU0 11 // chAyA --.-. -- pUrva nikAyya samayaM pratyekaM pratyekaM prakSyAmaH, haM bhoH bhAvAdukA: ! kiM yuSmAkaM sAtaM duHkham asAtam ? samyakpratipannAMzca apyevaM brUyAt sarveSAM prANAnAM sarveSAM bhUtAnAM sarveSAM jIvAnAM sarveSAM saccAnAm asAtam aparinirvANaM mahAbhayaM duHkham - iti bravImi // sU0 11 // TIkA - bhoH prAvAdukAH ! vayaM pUrvam = Adau, samayam - Agamam Agamokta - martha, nikAyya = vyavasthApya, yuSmAn pratyekaM pratyekaM prakSyAmaH, duHkhaM yuSmAkaM kiM sAtaM = mano'nukUlaM, kiMvA asAtam - manaHpratikUlam ? 1 dezase, bhASAse aura cAritrase jo Arya haiM unakA kathana hai, isI kAraNa yaha nirdoSa hai / Arya dezameM jo utpanna hue haiM ve dezase Arya, AyeMkI bhASA jo bolate haiM ve bhASAse Arya aura cAritra kA jo ArAdhana karate haiM ve cAritra se Arya kahalAte haiM // sU0 10 // daNDIzAkyAdika pAkhaNDiyoM ke dharmaviruddha kathanako zAnta karane ke liye kevaliyoM kA jo kathana hai vaha kahA jAtA hai-' puvvaM nikAya ' ityAdi / he vAdiyoM ! hama sabase prathama Agamokta - arthatatvakI vyavasthA kara ke Apa logoM meM se pratyeka ko yaha pUchate haiM ki Apa duHkha kise mAnate lyo. dezathI, bhASAthI ane cAritrathI je Arya che tenu A ja kathana che, A mATe ja A nirdoSa che. A dezamAM je utpanna thayAM che te dezathI A, ArcInI bhASA khole che mATe bhASAthI Aya ane cAritranuM je ArAdhana kare che te cAritrathI Aya kahevAya che. sU0 10 || daDIzAkacAdika pAkhaMDiyAnA dharmAvirUddha kathanane zAMta karavA mATe kevauthn che te he che - 'puvvaM nikAya ' tyAhi. jIyo hai vAdivavAda karavAvALA ! ame sauthI prathama AgamAkta artha-tattva-nI vyavasthA karIne tamAre leAkeAmAMthI darekane pUchIe chIe ke tame duHkha kAne mAne che ? je zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #682 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva-adhya0 4. u. 2 - evaM pRSTAH santo yadi te 'duHkhaM sAtam ' iti brUyustadA teSAM pratyakSAgamalokavirodha Apadyeta, yadi tu duHkhamasAtam ' iti vadeyustadA samyakpratipannAn yathArthamartha jJAtavataH pAvAdukAna svataH stambhitavAkpracArAn , apyevamapizabdaH saMbhAvanArthadyotakaH; evaM saMbhAvyate-duHkhaM bhavatAmeva nAsAtarUpaM, kiMtu sarveSAmapi prANinAM sarveSAmapi bhUtAnAM sarveSAmapi jIvAnAM sarveSAmapi sattvAnAM duHkham-asAtaM manaHpratikUlam-apriyamityarthaH / tathA-aparinirvANam azAntaM haiM ? jo zAtA-manake anukUla hai vaha duHkha hai ? yA jo azAtA-manake pratikUla hai vaha duHkha hai ? manake anukUla zAtAko yadi duHkha mAnA jAve to isameM pratyakSa tathA Agama pramANase aura lokase bhI virodha AtA hai, kAraNa ki mana apane anukUla padArtha ke sevanameM sukha mAnatA hai, yaha pratyakSasiddha bAta hai| AgamameM bhI 'mano'nukUlaM sukhaM ' yaha likhA huA hai, arthAt mano'nukUla padArthoM kI prApti zAtAvedanIya karmake udayase hI jIvoMko prApta hotI hai, aisA zAstrakA vacana hai| loka bhI mano'nukUla padArthake sevanameM sukha hai-aisA hI kahate aura mAnate haiN| ___ manake pratikUla azAtA ko yadi duHkha mAnA jAvetojo yathArthavaktAsamajhadAra pravAdI haiM aura jo isa viSaya meM kevala mauna haiM unase hama yahI kaheMge ki jisa prakAra azAtA tumheM duHkharUpa pratIta hotI hai usI tarahase samasta prANiyoM ko, samasta bhUtoM ko, samasta jIvoM ko aura samasta sattvoM ko yaha azAtA mahAghora aura unake prANoM ko kaSTa zAtA-manane anukULa che te duHkha che? agara je azAtA-manane pratikULa che te huH5 cha ? - manane anukULa-zAtAne kadAca duHkha mAnavAmAM Ave te temAM pratyakSa tathA AgamapramANathI ane lekathI paNa virodha Ave che, kAraNa ke mane pitAnA anukULa padArthanA sevanamAM sukha mAne che e pratyakSa-siddha vAta che. AgamamAM paNa 'mano'nukUlaM sukhaM ' oma sameta cha, arthAt-mananA manu pAnI prApti jIne zAtA vedanIya karmanA udayathI ja thAya che, evuM zAstranuM vacana che, loka paNa manane anukUla padArthanA sevanamAM sukha che" evuM ja kahe che tema ja mAne che. manane pratikULa azAtAne kadAca duHkha mAnavAmAM Ave te je yathArtha vaktA-samajadAra pravAdI che ane je A viSayamAM kevaLa mauna che tene paNa ame e ja kahIzuM ke -je prakAre azAtA tamone duHkharUpa pratIta thAya che te mAphaka samasta prANiyo samasta bhUta; samasta jIvo ane samasta sane A azAtA mahAghera ane zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #683 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 638 AcArAgasUtre ghormityrthH| tathA-mahAbhayam-nikhilapANiprANodvejakatvAnmahAbhayarUpam / ityevaM brUyAt='pratyekaM pratyekaM gaNayikhA, sarva prANino na hantavyA nAjJApayitavyA na parigrahItavyA na paritApayitavyAH, nApadrAvayitavyAH, yato hiMsAdikaraNe doSaH prasajyeta' ityevaM vacanaM vadedityarthaH / yastu hiMsAdikaraNe doSo nAstIti vadati, tadanAryavacanam-iti pratyakSAnumAnopamAdipramANaiH siddhamiti bhAvaH / iti bravImIti pUrvavad vyAkhyA'vagantavyA ||m0 11 // // caturthAdhyayanasya dvitIya uddezaH samAptaH // 4-2 // pahuMcAnevAlI honese mahAbhayarUpa pratIta hotI hai, ataH samasta prANI, samasta bhUta, samasta jIva aura samasta sattva na mArane yogya hai, na mArane kI AjJA dene yogya haiM, na mAraneke lie grahaNa karaneyogya haiM na paritApita karane yogya haiM aura na vadha karane yogya haiN| azAtA denese hiMsAdika doSoM kA bhAgI honA par3atA hai| jo hiMsAdika pApoM ke karane meM doSa nahIM mAnate haiM ve anArya haiM aura " hiMsAdika pApoM ke karane meM doSa nahIM hai " unake ye vacana anAryavacana hI haiN| zrI sudharmAsvAmI kahate haiM-he jambU ! jaisA maiMne bhagavAna ke samIpa sunA hai vaisA hI kahatA hU~ // mU0 11 // // cauthe adhyayanakA dUsarA uddeza samAsa // 4-2 // temanA prANane duHkha pahoMcADavAvALI hovAthI mahAbhayarUpa pratIta thAya che, mATe samasta prANI, samasta bhUta, samasta jIva ane samasta satva nahi mAravA yogya che, nahi mAravAnI AjJA devA gya che, nahi mAravAne grahaNa karavA yogya che, nahi paritApita karavAne yogya che, nahi vadha karavA gya che. azAtA devAthI hiMsAdika doSanuM bhAgI banavuM paDe che. je hiMsAdika pApa karavAmAM doSa nathI mAnatA te anArya che, ane "hiMsAdika pApa karavAmAM deSa nathI" ema je tenuM vacana che A anAryavacana che. sudharmAsvAmI kahe che--he jaNU! jevuM meM bhagavAna samIpe sAMbhaLyuM che tevuM kahuM chuM. he sU0 11 che cothA adhyayanane bIjo uddeza samApta 4-2 che zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #684 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha caturthAdhyayanasya tRtIya uddezaH / / ihAnantaradvitIyoddezake daNDizAkyAdipASaNDimatanirAkaraNena samyaktvaM sthirIkRtam / satyapi samyaktve niravadyatapazcaraNamantareNa karmakSayo na bhavatItyata statra pravartayituM tRtIyoddezakaM kathayati / tatra prathamaM dharmabahiSkrAntasyAnAryatayA tadupekSA karaNIyeti bodhayitumAha-' uvehi NaM' ityaadi| mUlam-uvehi NaM bahiyA ya logaM, se sabalogaMmi je kei viNNU // sU0 1 // chAyA-upekSasva khalu bahizca lokam , sa sarvaloke ye kecid vijJaH // 01 // TIkA--bahiH-dharmAd bahiSkrAntaM lokaM khalu-nizcayena upekSasva-mA anusara / daNDizAkyAdipASaNDimataM mA anumanyasvetyarthaH / dharmabahiSkrAntalokopekSa ___ cauthe adhyayanakA tIsarA uddeza isa pIcheke dvitIya uddeza meM daNDI zAkyAdika pAkhaNDiyoMkI mAnyatAkA nirAkaraNa karake samyaktvako susthira kiyA; parantu itane mAtra se karmakSaya nahIM ho sakatA, karmakSaya to niraticAra tapazcaraNa se hI hotA hai, isaliye usa tapameM jIvoM kI pravRtti karAne ke liye isa tRtIya uddezakA kathana prAraMbha kiyA jAtA hai| isameM sarvaprathama dharmase bardibhUta jo vyakti hai ve anArya haiM aura unake sAtha rAgadveSa na karate hue upekSAbhAva hI rakhanA cAhiye, isa bAtakA parijJAna karAne ke liye kahate haiM--' uvehi NaM ' ityaadi| dharmase bahirbhUta vyaktiyoM kI sadA upekSA hI karanI caahie| arthAt-daNDI zAkyAdika jo dharmase bahirbhUta haiM, dharmakA yathArtha svarUpa cothA adhyayanane trIjo uddeza. pAchaLanAM bIjA uddezamAM daMDI-zAyAdika pAMkhaDIonI mAnyatAnuM nirAkaraNa karIne samyakatvane susthira karyuM, paNa ATalAthI ja karmakSaya thaI zake nahi. karmakSaya te niraticAra tapazcaraNathI ja thAya che, mATe te tapamAM jInI pravRtti karavAne mATe A trIjA uddezanA kathanano prAraMbha karavAmAM Ave che. AmAM sarvaprathama dharmathI bahirbhata je vyakti che te anArya che ane tenI sAthe rAga dveSa na karatAM upekSA bhAva ja rAkhavuM joIe, A vAtanuM parijJAna karavAne mATe kahe che-' uvehi NaM' tyAha dharmathI bahirbhata vyaktiyonI sadA upekSA ja rAkhavI joIe. arthAta-daMDI zAkyAdika je dharmathI bahirbhata che, dharmanuM yathArtha svarUpa nathI jANatA temaja zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #685 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 640 AcArAgasUtre kasya guNamAha-'sa sarvaloke' ityAdi / yo'nArya matvA dharmavahiSkrAntalokaM nAnusarati, sa sarvaloke samaste manuSyaloke, ye kecid vidvAMsastato'pyadhiko vijJaH vidvAnityarthaH // mU0 1 // nahIM jAnate haiM evaM hiMsAdika pApa kAryoM meM jIvoM ko pravartita karAne ke liye mithyA upadeza karate haiM, unakA anusaraNa nahIM karanA cAhiye / jisa prakAra ghAsake tRNa ke Upara samajhadAra jIvake hRdayameM na rAga hotA hai aura na dveSa hI hotA hai; kintu sadA mAdhyasthyabhAva rahatA hai| isI prakAra jo Arhata dharma ke viparIta calanevAle haiM aura usase apanI vRtti ko viruddha banAye hue haiM unake prati bhI bhagavAna kA yahI Adeza hai ki he mahAnubhAvoM! tuma bhI rAga dveSa na karake unake prati upekSAbhAva hI rakkho ; kAraNa ki isa upekSAbhAvase AtmAmeM zAMti kI mAtrA adhika rUpameM jAgRta hotI rahatI hai| navIna karmoM kA baMdha, jo usake prati rAgadveSa karane se utpanna hotA hai vaha ruka jAtA hai, ataH dharmabahirbhUta manuSyoM ko anArya samajha kara jo unakA anusaraNa nahIM karatA hai vaha manuSya isa lokameM jitane bhI vidvAn haiM una sabase adhika vijJa-vidvAna hai| yahAM para jo usa vyakti ko samasta vidvAnoM se adhika vidvAn batalAyA gayA hai, vaha tattvoM kA samyaka prakArase jAnanevAle honese hI samajhanA cAhiye, kAraNa ki vaha samakitI jIva apane prayojanabhUta tattvoM se hI matalaba hiMsAdika pApa kAryomAM jIvonI pravRtti karAvavAmAM mithyA upadeza Ape che tenuM anusaraNa nahi karavuM joIe. jema ghAsanA taNakhalA upara samajadAra jIvanA hRdayamAM rAga temaja dveSa hotuM nathI paNa hamezAM madhyastha bhAva rahe che, te prakAre je AhaMta dharmathI viparIta cAlavAvALAM che, ane tenAthI jenI vRtti virUddha banelI che tenA pratye paNa bhagavAnane e ja Adeza che ke-he devAnupriya! tame rAga dveSa na karatAM te pratye upekSA bhAvaja rAkhe, kAraNa ke A upekSAbhAvathI AtmAmAM zAMtinI mAtrA adhika rUpamAM jAgrata thAya che. navIna karmonA baMdha, je te pratye rAga dveSa karavAthI utpanna thAya che te zekAI jAya che, tethI dharmavimukha manuSyone anArya samajIne je tenuM anusaraNa nathI karatA te manuSya A lekamAM jeTalAM vidvAne che te badhAM karatAM paNa adhika vidvAna che, paNa A ThekANe te vyakti jene badhA vidvAna karatA vadhAre jANavAvALe batAvela che te tenA samyaka prakArathI jANavAvALA hevAthI ja samajavuM joIe, kAraNa ke te samaktiI jIva pitAnA prajana-bhUta tathI ja matalaba rAkhe che. enAthI vimukha tamAM zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #686 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva-adhya0 4. u. 3 641 nanu te vidvAMsaH kathaM vijJeyA: ? iti ziSyajijJAsAyAmAha - 'aNuvI ' ityAdi / mUlam - aNuvIi pAsa, nikkhittadaMDA je kei sattA paliyaM cayaMti, narA muyaccA dhammaviu-tti aMjU, AraMbhajaM dukkhamiNaM-ti NaccA, evamAhu saMmattadasiNo // sU0 2 // chAyA - anuvicintya pazya, nikSiptadaNDAH ye ke'pi sattvAH palitaM tyajanti, narA mRtAca dharmavida iti RjavaH ArambhajaM duHkham idamiti jJAtvA evamAhuH samyaktvadarzinaH || sU0 2 // TIkA - anuvicintya = punaH punaH paryAlocya, pazya = jJAnadRSTyA vilokaya, ye kespi sattvAH = jIvAH, nikSiptadaNDAH = parityaktamanovAkkAyamayasAvadyavyApArarUpadaNDAH santaH, palitaM = purAtanaM karmetyarthaH, anAdikAlAvasthAyitvena cirantanaM karmApi rakhatA hai, inase bahirbhUta tattvoM meM usakI sadA upekSA hI banI rahatI hai| jahAM apane meM svaparakA viveka jAgRta ho rahA hai vahI duniyAM meM vijJAnoM se bhI adhika vidvAn hai / aneka zAstroM kA adhyetA ho kara bhI jo isa jJAnase zUnya hai vaha vidvAna hokara bhI siddhAntajJoM kI dRSTi meM mUrkha hI hai | sU0 1 // jinadharma se bahirbhUta vyaktiyoM ke prati upekSAbhAva dhAraNa karanevAlA manuSya vidvAn kyoM batalAyA gayA hai ? isa prakAra ziSya kI jijJAsA hone para kahate haiM-' aNuvIi ' ityAdi / jo manuSya vAraMvAra vicAra karake tathA jJAnadRSTi se dekhakara mana, vacana aura kAya sAvayavyApArarUpa daNDoM se rahita ho jAtA hai vahI anAdikAlase AtmA ke sAtha ekakSetrAvagAharUpa hone se Abaddha cira tenI sadA upekSA ja rahe che. je jIvamAM sva-paranA viveka jAgrata rahe che te ja saMsAramAM sau vidvAnA karatAM paNa adhika vidvAna che. aneka zAstrAnA jANakAra hovA chatAM paNa je jJAnathI zUnya che te vidvAna hovA chatAM paNa siddhAMtAnI dRSTimAM mUrkha ja che. 5 sU01 5 jinadha`thI vimukha vyaktiyo prati upekSAbhAva dhAraNa karavAvALA manuSyane vidvAna kema mAnavAmAM Avela che? A prakAranI ziSyanI jIjJAsA thavAthI kahe che- 'aNuvIi ' chatyAhi. je manuSya vAravAra vicAra karIne tathA jJAna dRSTithI joi mana, vacana ane kAyAnA sAvadyavyApArarUpa daDAthI rahita thaI jAya che te ja anAdi kALathI eka ja kSetramAM rahevAvALA hovAthI AtmAnI sAthe baMdhAyelA purAtana avidha 81 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #687 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtra palitasAdRzyAtpalitamityucyate; tyajanti, AtmanomAlinyakaraNAdrajorUpamaSTavidhaM karmApanayanti te vidvAMsa iti bhAvaH / ye nikSiptadaNDAH santo'STavidhaM karma kSapayayanti, evaMbhUtAH ke jIvavizeSAH santIti shissyjijnyaasaayaamaah-'nraa'ityaadi| ntana aSTavidha karmoM ko, jo vastrAdikoM ko dhUlake samAna AtmA ko malina kara rahe haiM; apanese dUra kara detA hai, aura vahI vidvAn bhI hai| ziSyane jo yaha prazna kiyA thA ki 'jinadharma se bahirbhUta vyaktiyoM meM upekSAbhAva dhAraNa karanevAlA vyakti uttama vidvAn kyoM bana jAtA hai?' usakA hI yaha samAdhAna hai-'vettIti vidvAn'-arthAt jisake bhItara svapara kA viveka jAgRta ho rahA hai vahI vidvAna hai| isa prakArakI vidvattA prApta karaneke liye sarvaprathama isa bAtakA jJAnadRSTise avazya vicAra karanA cAhiye ki ye karma jo anAdi kAlase merI AtmA ke sAtha kSIranIrakI taraha saMbaMdhita ho rahe haiM, isakA kAraNa kyA hai ?, sUkSma vicAra karane para jJAta hogA ki inake sAtha abhI taka saMbaMdha honekA kAraNa mana, vacana aura kAyakI sAvadha pravRtti hI hai, ataH jaise 2 yaha pravRtti rukegI vaise2 navIna karmoM kA Asrava rukegA aura saMcita karmoM kI nirjarA hogii| mana aura kAyakI sAvadya pravRtti ko rokaneke liye tapa saMyama ke ArAdhana karanekI pUrNa AvazyakatA zAstrakAroM ne batalAI hai / tapa saMyama ke ArAdhana karane se sAvadha vyApAroM kA jitane 2 aMza meM abhAva hogA utane2 karmone-dhULa jema vastrAdikone malina kare che tema AtmAne jeo malina karI rahyA che teone-pitAthI dUra karI nAkhe che, ane te ja vidvAna paNa che. ziSya je prazna kareluM hatuM ke "janadharmathI vimukha vyaktiomAM upekSAbhAva dhAraNa karavAvALI vyaktine uttama vidvAna kema mAnavAmAM Ave che? ? tenuM A samAdhaan cha-'vettIti vidvAn -marthAt nI maha2 sv-52n| vive zata cha te ja vidvAna che. A prakAranI vidvattA prApta karavA mATe sarva prathama A vAtanuM jJAnadaSTithI vicAra avazya karavo joIe ke A karmo je anAdi kALathI mArA AtmAnI sAthe dUdha-pANInI mAphaka eka thaI rahyA che tenuM kAraNa zuM che? sUkSma vicAra karavAthI jJAta thaze ke enI sAthe hajI sudhI saMbaMdha rahevAnuM kAraNa mana, vacana ane kAyAnI sAvadya pravRtti ja che, mATe jema jema A pravRtti rokAze tema tema navA karmone Asava ane saMcita karmonI nirjarA thaze. mana, vacana ane kAyAnI sAvadya pravRtti rokavAne mATe tapa saMyama ArAdhana karavAnI AvazyakatA zAstrakAroe batAvI che. tapa saMyamanI ArAdhanA karavAthI sAvadha vyApArane jeTalA jeTalA aMze abhAva thaze, teTalA teTalA aMze AtmAmAM zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #688 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva - adhya0 4. u. 3 643 narAH = manuSyAH, teSAmeva niravazeSakarmakSapaNasAmarthyamastIti bhAvaH / tatrApi sAdhAraNatayA na sarve manuSyA azeSakarmakSapaNasAmarthyavantaH - iti bodhayituM tadvizeSaNamAha-' mRtAcA' iti / aMzameM AtmA meM nirmalatA jAgRta hogI / isa nirmalatA ke Ate hI svataH zabdAdi viSayoM meM jIvako upekSAbhAvakI jAgRti ho jAtI hai / manuSya ko tapa saMyama hI uttama vidvattA ke sthAna para lAkara rakhanebAlA hotA hai, isIliye siddhAntakAroM ne aise manuSyako vidvAnoM meM zreSTha mAnA hai / yahAM para 'palita' zabda kA artha ' purAtanakarma ' hai / anAdikAlika hone ke kAraNa purAtana karma bhI palita = zvetakeza sadRza haiM, ataH unheM yahAM pati kahA gayA hai| isakA abhiprAya yaha hai ki jisa prakAra manuSya palita - sapheda keza ko zIghra ukhAr3a DAlatA hai usI prakAra mana, vacana aura kAyakI sAvadya pravRtti ko tyAga karanevAlA manuSya bhI una purAtana karmoM ko zIghra naSTa kara detA hai / yaha kAma sAmAnya jIvoM se nahIM ho sakatA isaliye isa kArya ke karanevAle vizeSa jIva hI hote haiM, isI bAtako prakaTa karane ke liye sUtrakAra isa sUtra meM " narAH isa padaka vinyAsa karate haiM; kyoM ki samasta karmoM ke vinaSTa karane kI sAkSAt zakti manuSya meM hI rahI huI hai| inameM bhI sabhI manuSya samasta karmoM ke kSapaNa karane meM samartha nahIM hote haiM; yahI bAta "mRtAca" isa padase prakaTa kI gaI hai / nirmaLatA jAgRta thaze. A nirmaLatA AvavAthI zakhvAdiviSayamAM jIvane upekSA bhAvanI jAgRti thAya che. manuSyane tapa saMyama ja vidvattAnA sthAna para lAvIne rAkhavAvALAM che, mATe siddhAMtakAroe AvA manuSyane vidvAneAmAM uttama mAnela che. " mA TheGAge 'palita' zamhano artha' 'purAtanakarma' che. manAhi asi hovAnA arage purAtana karmo paNa palita-zvetakezasadRza che, mATe tene ahIM palita kahyA che. AnA abhiprAya A che ke-je prakAre manuSya palita-sapheda vALane zIghra ukhADI nAkhe che te prakAre mana vacana kAyAnI sAvadya pravRttine tyAga karavAvALA manuSya paNa A purANA karmone zIghra naSTa karI de che. A kAma sAmAnya jIvathI thaI zakatuM nathI; mATe A kAryane karavAvALA kAika ja jIva hoya che. A vAtane pragaTa karavAne mATe sUtrakAre A sUtramAM " narAH A pada rAkhyu che; kema ke badhA karmonA nAza karavAnI sAkSAt zakti manuSyamAM ja rahelI che. AmAM paNa adhA bhanuSyo samNa abhenA kSaya azvAmAM samartha thatA nathI. A bAta 'mRtAcI' A zabdathI pragaTa karavAmAM AvI che. zrI AcArAMga sUtra : 2 dw Page #689 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre saMskAra hisyAd mRva mRtA-arcA zarIraM yeSAM te mRtAcaH, zuzrUSAvibhUSAdivarjitazarIrA ityarthaH / yadvA-arcA arciH, tatsAdRzyAt krodho'pyarcA, sa ca kaSAyamAtropalakSaNam / tathA ca-mRtA naSTA arcA kaSAyarUpA yeSAM te mRtAcaH, kaSAyarahitA ityarthaH / kiMca - dharmavidaH = zrutacAritradharmajJAnavantaH, 644 "mRteva mRtA arcA-zarIraM yeSAM te mRtAcaH " arthAt-zArIrikazuzrUSAvibhUSArUpa saMskArarahita honese mRtake samAna hai zarIra jinakA aise apane zarIra meM nispRhavRtti rakhanevAle manuSyaziromaNi hI ina kama para vijaya lAbha karate haiM / athavA " arcA-arciH " artha hai jvAlA | jisa prakAra agnikI jvAlA lAla hotI hai usI prakAra krodha bhI lAla hotA hai; ataH jvAlAke sAdRzya se krodha ko bhI arcA kahA hai / krodha yaha anya kaSAyoM kA upalakSaNa hai, isase mAna, mAyA aura lobha kA bhI grahaNa ho jAtA hai| jinakI AtmAse kaSAyarUpa arcA naSTa ho cukI hai, arthAt jo kaSAyarahita ho cuke haiM ve manuSya hI aSTavidha kama ke naSTa karane meM viziSTazaktizAlI hote haiM / saMsArameM bahuta se aise bhI bahuta se manuSya hote haiM ki jinheM zArIrika zRGgAra karane kA jIvana meM avasara taka hI prApta nahIM hotA hai, bhIla Adi aise hI manuSyoM meM haiM; ataH inakI bhI yaha avasthA karmakSapaNa ke yogya mAnI jAnI cAhiye ? isa prakArakI AzaMkAko dUra karaneke liye hI "mRtAca" mRteva mRtA arcA = zarIraM yeSAM te mRtorcA: arthAt zArIrika zuSA vibhUSArUpa saMskAra rahita hovAthI mRtakasadRza jenuM zarIra che; AvA potAnA zarIramAM nispRha vRtti rAkhavAvALA manuSyazirAmaNa ja A karmo upara vijaya lAbha kare che, athavA " arcA-arciH " artha navAjA the, ne prakAre agninI jvALA lAla hoya che te prakAre krodha paNa lAla che, mATe jvALAnI sadRzatAthI krodhane paNa barnA kahe che, krodha-zabda bIjA kaSAyonu upalakSaNa che. AmAM mAna, mAyA ane lAbhanA paNa samAveza thAya che. jenA AtmAthI kaSAyarUpI arcAnA nAza thayela che, arthAt je kaSAyarahita che te ja manuSya ATha prakAranA karmanA kSaya karavAmAM viziSTazaktizALI che. saMsAramAM evA paNa ghaNA mANaso che ke jene zArIrika zRMgAra karavAnA avasara jIvanamAM koI vakhata paNa prApta thatA nathI, bhIla Adi evA manuSyA che, mATe tenI paNa A avasthA kekSapaNuyogya mAnavI joIe ? A prakAranI zaMkAne dUra karavAne mATe ja " mRtAca " zahano artha kaSAyarahita 66 66 zrI AcArAMga sUtra : 2 "" KHl Page #690 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva-adhya0 4. u. 3 iti-ata eva RjavA=saralahRdayAH, amAyina ityarthaH / manuSyAH kiM kRtvA evaM bhavantItI jijJAsAyAmAha-'Arambhajam' ityaadi| idaM sarvaprANipratyakSaM duHkham zabdakA artha " kaSAyarahita" kiyA hai| yadyapi asAtA-azubha karma ke tIvra udaya hone se ve usa prakArakI sAmagrI se rahita haiM phira bhI ve usa jAtakI kaSAya se rahita nahIM haiM, ataH zArIrika saMskAra se rahita hokara bhI jo kaSAyoMse rahita hote haiM ve hI karmakSapaNa karanemeM zakti-sampanna hote haiN| sacce zArIrika saMskAra se vihIna ve hoMge jo isa zarIra ko apavitra evaM mala, rudhira, rAdha (pIva ) kI thailI mAna kara nissAra samajheMge / zArIrika saMskAra karanA yaha eka jAtakI kaSAya hai / isa prakAra ke manobhAva kI jAgRti AtmAmeM vinA zrutacAritra dharma ke jJAna hue nahIM ho sakatI, ataH 'dharmavidaH' yaha vizeSaNa isI bAtakI puSTi karatA hai / dharmake yathArtha svarUpa ko jAna kara usa para zraddhA rakhanevAlA manuSya hI dhArmika niyamoM ko apanI AtmAmeM utAranekI ceSTA yA utsAha se sampanna hotA hai / dhArmika jJAna bhI usIkI AtmAmeM apanA prabhAva prakaTa karatA hai aura vahI 'amAyAvI' sarala hRdayavAlA hotA hai|maayaavii-durNgii cAla calane vAle-manuSya dharmakA sevana karate hue bhI usase jaisA phala prApta unheM honA cAhiye vaise phalase sadA vaMcita hI rahate haiN| yahI bAta sUtrakArane "RjavaH " isa padase spaSTa kI hai| karyo che. jo ke asAtA-azubha karma-ne tIvra udaya hovAthI te tevA prakAranI sAmagrIthI rahita che te paNa te tevA prakAranA kaSAyathI rahita nathI, mATe zArIrika saMskArathI rahita thaIne paNa je kaSAyothI rahita thAya che te ja karmakSapaNa karavAmAM zaktisaMpanna thAya che. sAcA zArIrika saMskArathI dUra teja thaze je A zarIrane apavitra ane maLa, lehI, rassInI thelI mAnIne nissAra samajaze. zArIrika saMskAra kare te paNa eka jAtane kaSAya che. A prakAranA manabhAvanI nati mAtmAmAM zrutayAritra dharmanuM jJAna thayA vara thatI nathI bhATe 'dharmavidaH ' 0 vizeSa 2 // vAtanI puSTi 42 che. dhanA yathArtha 213pane tIna tenA upara zraddhA rAkhavAvALA manuSya ja dhArmika niyamene pitAnA AtmAmAM utAravAnI ceSTA ane utsAha rAkhe che. dhArmika jJAna paNa tenA ja AtmAmAM potAnA prabhAva pAu cha, mana te 'amAyAvI' saraNa yavAna DAya che. mAyAvI-mAyA-kapaTathI cAlavAvALo-manuSya bhale te dharmanuM sevana karatA hoya te paNa jevuM phaLa tene maLavuM joIe tevA phaLathI te sadA vaMcita ja rahe che. yA vAtanuM spaSTI4214 sUtrAre " RjavaH" mA 54thI jyu che. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #691 -------------------------------------------------------------------------- ________________ d AcArAGgasUtre Arambhajam = kRSivANijyAdisakalasAvadyavyApAra ArambhaH tasmAjjAtam, iti jJAtvA = ' Arambhe kRte sati prANinAM duHkhamutpadyate ' iti viditvA tato nivRttA narAH sarvaM karma kSapayantItyarthaH / asmin viSaye zraddhAnaM vidheyamiti bodhayitumAha - evamAhuH samyaktvadarzina iti / samyaktvadarzinaH = samyaktvaM prAptAH kevaliprabhRtayaH, athavA samatvadarzinaH = rAgadveSAbhAvena ekendriyAdisarvajIve tulyabhAvenAbalokinaH evam uktarItyA AhuH vadanti / tasmAdatra zraddhAnaM vidheyamitibhAvaH // 2 // kutaH samyaktvadarzino vadantIti jijJAsAyAmAha ' te savve ' ityAdi / " kRSi - khetI, vANijya - vyApAra Adi sAvadya kAryoM kA nAma AraMbha hai| isa Arambha se hI samasta jIvoM ko duHkha utpanna hotA hai aura isa duHkhakA samasta hI jIva apane 2 svAnubhavarUpa pratyakSa se sAkSAt anubhava karate haiM, aisA samajha kara jo manuSya usa sAvadya vyApAra se nivRtta ho jAte haiM ve hI samasta karmoM kA kSaya karate haiN| isa prakAra ke isa kathanameM bhavya prANiyoM ko zraddhA karanA caahiye| isa prakAra kI sUcanA karate hue sUtrakAra kahate haiM ki isa prakAra kA yaha kathana samakita ko prApta hue kevalI Adi mahApuruSoMne, athavA jo samadarzI haiM, samasta jIvoMko rAga dveSa ke abhAva honese apane tulya samajhate haiM unhoMne kiyA hai| isa viSaya meM nizzaGka hokara dRr3ha zraddhA hI karanI cAhiye || sU0 2 // samyaktvadarzI kevalI Adi aisA kyoM kahate haiM ? isa prakArakI zivyakI jijJAsA zAMta karaneke liye sUtrakAra kahate haiM-'te savve ' ityAdi / khetI, vyApAra Adi sAvadya kAryAMnu nAma AraMbha che. A AraMbhathI ja sarva jIvAne duHkha utpanna thAya che, ane A duHkhane sarvAM jIva potapotAnA svAnubhavarUpa pratyakSathI sAkSAt anubhava kare che. evuM samajIne je manuSya AvA sAvadya vyApArathI nivRtta thai jAya che te ja sarva karmanA kSaya kare che. AvA prakAranA A kathanamAM bhavya prANie zraddhA rAkhavI joie. A prakAranI sUcanA karatAM sUtrakAra kahe che ke--AvA prakAranuM A thana samakitane prApta thayelAM kevaLI Adi mahApurUSoe, athavA samadarzI che, rAgadveSa rahita hovAthI sava jIvAne potAnA tulya mAne che, teoe kayu che, A viSayamAM nizaMka thaI ne dRDha zraddhA ja rAkhavI joI e 5 sU02 // samyaktvadarzI kevaLI Adi A prakAre kema kahe che ? A prakAranI ziSyanI jIjJAsAne zAnta karavA mATe sUtrakAra kahe che- a sa' Scule. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #692 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ 647 D samyaktva-adhya0 4. u. 3 __ mUlam-te save pAvAiyA dukkhassa kusalA pariNNamudAharAMti iya kamma pariNAya sabaso // sU0 3 // chAyA-te sarve prAvAdikAH duHkhasya kuzalAH parijJAmudAharanti iti karma parijJAya sarvazaH // mU0 3 // TIkA-yataste sarve sarvavidaH, prAcAdikAH==dhakarSaNa A-dharmamaryAdApurassaraM vadituM zIlaM yeSAM te prAvAdinasta eva prAvAdikAH-yathAvasthitArtha pratibodhayituM vAgmina ityarthaH / duHkhasya-zArIramAnasaduHkhakAraNasya, kAraNe kAryoMpacArAt aSTavidhakarmaNa iti yAvat, apanodane kuzalAH-pravINAH santaH, sarvazaH= sarvaprakAraiH mUlottaraprakRtiprakArairityarthaH, karma parijJAya iti-anayA rItyA parijJAM ve samasta sarvajJa kevalI bhagavAn ki jinakA svabhAva dhArmikamaryAdA ke anusAra hI bolane-upadeza denekA hai, arthAt-jo vAgmIyathAvasthita padArthakA pratibodhana karane meM paTu haiM aura jo zArIrika aura mAnasika duHkhake kAraNabhUta aSTavidha karma ko naSTa karane meM kuzala haiM, mUla aura uttara prakRti ke bhedase vividharUpa (8aura 148) karma ko jAna kara jJaparijJA aura pratyAkhyAnaparijJAke bhedase do prakAra kI parijJAkA pratipAdana karate haiM, arthAt-'jJa' parijJA se aSTa prakAra ke karma ko jAna kara 'pratyArayAna' parijJA se usa samasta karmakA parihAra kare, aisA kahate haiN| parijJA do prakArakI hai (1) jJaparijJA, (2) prtyaakhyaanprijnyaa| jJAtA jJaparijJAse karmoM ke svarUpAdika ko jAnakara pratyAkhyAnaparijJAse-jJAnapUrvaka tyAgase unake nAza karane meM udyamazIla hotA hai / karmoM kI mUla te badhA sarvajJa kevaLI bhagavAna, jeone svabhAva dhArmika maryAdA anusAra ja bolavAne-upadeza devAne-che, arthAt je vAmI yathAvasthita padArthanuM pratibodhana karavAmAM kuzaLa che, ane je zArIrika ane mAnasika duHkhanA kAraNabhUta ATha prakAranA karmono nAza karavAmAM kuzaLa che, mULa ane uttara prakRtinA bhedathI vividharUpa (ATha karma ane ekaso aDatAlIsa prakRtirUpa karma) karmane jANIne jJapariNA ane pratyAkhyAna-parissAnA bhedathI be prakAranI parijJAnuM patipAdana kare che. marthAt-'jJa' parijJAthI 24 // 2 // bhane nazIna 'pratyAkhyAna' parizAthI te samasta karmano nAza kare, ema kahe che. ___ parikSA meM prA2nI che. (1) jJa-parijJA, (2) pratyAdhyAna-parijJA, jJAta -parissAthI karmonA svarUpAdika jANIne pratyAkhyAna-parijJAthI jJAnapUrvaka tyAgathI tene nAza karavAmAM udyamazIla rahe che. karmonI mUla prakRtio 8 che, ane uttara zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #693 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 648 AcArAgasUtre jJapratyAkhyAnabhedAd dvividhAm , udAharanti-kathayanti / jJaparijJayA aSTavidhaM karma sarvathA parijJAya, pratyAkhyAnaparijJayA tat sarva pariharediti vadantItyarthaH // 3 // yadi sarvajJAH karmaparijJAmudAharanti, tasmAt kiM kartavyam ? iti ziSyajijJAsAyAmAha-'iha ANAkaMkhI' ityaadi| mUlam-iha ANAkaMkhI paMDie aNihe, egamappANaM saMpehAe dhuNe sarIraM // sU0 4 // - chAyA-iha AjJAkAjhI paNDitaH asnihaH, ekamAtmAnaM saMprekSya dhunIyAt zarIram // mU0 4 // prakRtiyAM 8 haiM aura uttaraprakRtiyAM 148 haiN| sUtra meM 'duHkha' zabda se usake kAraNabhUta karmoM kA kAraNa meM kArya ke upacAra se grahaNa kiyA hai| kevalI bhagavAn ve haiM jo samasta jIvoM ko dhArmika maryAdA ke anusAra hI hitakA upadeza dete haiM aura svayaM jo aSTa karmoM meM se cAra ghAtiyA karmoM ko naSTa kara cuke hai, avaziSTa cAra aghAtiyA kokA nAza karane meM jo lagehue haiM, zArIrika aura mAnasika Adhi vyAdhi jinameM nahIM hai, aura jo yahI pravacana karate haiM ki jo duHkhase chaTane kI abhilASA rakhate haiM unakA kartavya hai ki ve pahile duHkhake kAraNabhUta koM ke jJAtA baneM aura phira jJAnapUrvaka cAritrake ArAdhana se unakA samUla viccheda kareM // sU0 3 // ___ yadi sarvajJa bhagavAn karmaparijJA kA kathana karate haiM to isase bhavya jIvoM kA kyA kartavya hai ? aisI ziSya kI jijJAsA hone para kahate haiM'iha ANAkaMkhI' ityaadi| pratiya! 148 cha, sUtramA 'duHkha' za5-4thI tenA // 29 bhUta rbhAnu mAM kAryanA upacArathI grahaNa karela che. kevaLI bhagavAna te che je sarva ne dhArmika maryAdA anusAra ja hitane upadeza Ape che, ane pote ATha karmamAMthI cAra ghAtiyA karmone nAza karI cUkyA che, avaziSTa rahelAM cAra aghAtiyA kamene nAza karavAmAM je lAgela che, zArIrika ane mAnasika Adhi-vyAdhi jeomAM nathI, ane jeonuM pravacana A prakAranuM che ke-je duHkhathI chuTavAnI abhilASA rAkhe che temanuM kartavya e che ke-pahelAM duHkhanA kAraNabhUta karmone jANe ane pachI jJAnapUrvaka cAstrinuM ArAdhana karavAthI tene samULa nAza kare che sU0 3 - yadi sarvajJa bhagavAna karma parijJAnuM kathana kare che te tethI bhavya jIvonuM zuM tavya cha ? vI ziSyanIjJAsA pAthI cha-' iha ANAkaMkhI ' tyAha zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #694 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva-adhya0 5. u. 3 TIkA--iha-asmin manuSyaloke, AjJA=sarvajJanidezaM kAsituM zIlamasyeti AjJAkAlI samyaktvasya dRDhIkaraNena punaH punarAhatAgamazravaNamananasamArAdhanazIlaH, ata eva paNDitaH heyopAdeyavivekanipuNaH, ata eva asnihaH snihyatIti snihaH rAgavAn , na sniha ityasnihaH, sniha ityupalakSaNaM, tena rAgadveSarahita ityarthaH, AtmAnam ekaM svajanadhanazarIrAdibhyaH pRthagbhUtaM saMprekSya-vivicya-paryAlocya zarIraM -svadehaM dhunIyAt nirmamatvabhAvena nirAdriyeta, kaJcuke sarpa iva zarIre mamatvaM parityajedityarthaH / ayaM bhAvaH-svajanadhanazarIrAdiSu kSaNabhaGguratvAdidopadarzanena rAgApagamo bhavati / tadanantaramayamAtmA-eka evAstIti pryaalocyti| yathA isa manuSyalokameM sarvajJa bhagavAnakI ekamAtra AjJAke samArAdhana karaneke svabhAvavAlA heyopAdeya ke viveka karanemeM nipuNamativAlA aura rAgadveSase viraktabuddhivAlA bhavya jIva apanI AtmAkI paryAlocanA karake zarIra ko nirmamatva-bhAvase rkhe| zarIra meM jitanA adhika mamatva hogA utanA hI adhika isa saMsAra ke cakrameM phNsegaa| 'mamedaM' bhAvase zarIrakI sevA hI AtmakalyANa se vimukha honekI nizAnI hai, ataH sUtrakAra yahAM para isI bAtakA ullekha karate hue upadeza dete haiM ki-he bhavya ! tuma sarva prathama samakita ko dRDha kro| isakI dRDhatA hone para tumheM apane kalyANa kA mArga apane Apa jJAta hone lgegaa| usa samaya tumhArA AtmasvabhAva zabdAdi viSayoM kI ora na jhuka kara prabhupratipAdita Agamake zravaNa, manana aura usake samArAdhana kI ora hI jhukegaa| usase tuma samajha sakoge ki hamArA A manuSyalekamAM sarvajJa bhagavAnanI eka mAtra AjJAnuM ArAdhana karavAnAM svabhAvavALA, heyopAdeyanA viveka karavAmAM nipuNa mativALA ane rAga dveSathI virakta buddhivALA bhavya jIva potAnA AtmAnI paryAlacanA karIne zarIrane nirmamatva bhAvathI rAkhe. zarIramAM jeTalo adhika mamatva haze teTale ja adhika A saMsAranA cakramAM isArI. 'mamedaM ' mAthI- 2 // bhAI cha'-me mAthI zarI2nI sevA maatmkalyANathI vimukha thavAnI nizAnI che, mATe sUtrakAra A ThekANe A vAtane ullekha karIne upadeza Ape che ke-he bhavya ! tame pahelAM samakitane daDha karo. samatinI daDhatA hovAthI tamane tamArA kalyANane mArga ApameLe jANavAmAM Avaze. eve vakhate tamAro AtmasvabhAva zabdAdi viSayenI tarapha na jatAM prabhupratipAdita AgamanuM zravaNa manana ane tenA ArAdhananI tarapha ja vaLaze, zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #695 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 650 AcArAnasUtre upAdeya kyA hai aura heya kyA hai ? isa prakAra kA paripakva puSTa viveka jaba AtmAmeM sthiratA dhAraNa kara legA taba bAhya padArthoM meM jo rAga aura dveSakI bhAvanA jAgRta ho jAyA karatI hai vaha ruka jAyagI, yahAM taka ki jo zarIra, AtmAkA atyanta nikaTa sambandhI hai usake prati bhI 'mamedaM' bhAvakA sarvathA hrAsa ho jAvegA aura 'tapa-saMyama hI upAdeya vastu hai isakA bhAna acchI taraha se hone lgegaa| , tAtparya isakA yahI hai ki karma ke svarUpako jAna kara manuSya sAMsArika padArthoM kI ora se upekSAbhAva dhAraNa kre| isase moha kI nyUnatA hote 2 samakita kI utpatti aura puSTi hogii| isakI puSTi hone para Arhata pravacanake ArAdhana kI ora hI dhyAna AkRSTa hogA / isase heyopAdeya kA viveka jAgRta hokara AtmAko parapadArthoM kI ora rAgadveSa kI pariNati se rahita karegA; taba jJAta hogA ki yaha AtmA svajana - strI- putra- mitrAdikoM se aura zarIra se sarvathA bhinna- judA hai, unake sAtha isakA kisI bhI prakAra kA sambandha nahIM hai / unake sudhArabigAr3a meM isakA yatkiMcit bhI sudhAra - bigAr3a nahIM hai / isa prakAra kI dhAraNA paripuSTa hone para jJAnI AtmA jaise kaJcuka ( kAMcalI ) ko sarpa nirmamatvabhAvase chor3a detA hai usI prakAra isa zarIra meM ' mamatva ' bhAva ane tethI tame| samajI zakaze ke amArUM upAdeya zuM che ane heya zuM che? A prakAranA paripakva-puSTa viveka jyAre AtmAmAM sthira thaze tyAre ja bahAranA padArthamAM je rAga dveSanI bhAvanA jAgRta thAya che te rokAI jaze, tyAM sudhI } zarIra AtmAnu atyaMta niSTa saMbaMdhI che tenA ati pazu 'mamedaM ' lAvanI 6 A mArU che ' evA bhAvanA sarvathA nAza thai jaze, ane ' tapa saMyama ja upAdeya vastu che' tenuM bhAna sArI rIte thai jaze. AnA abhiprAya e che manuSyanu kartavya che ke te sAMsArika padArtho prati upekSAbhAva dhAraNa kare. AthI mAhanI alpatA thatAM thatAM samikatanI utpatti ane puSTi thaze. samakitanI puSTi thatAM ja Ahuta pravacananu ArAdhana karavAnI tarapha dhyAna dorAze, ane tethI heyApAdeyano viveka jAgRta thaI AtmAne parapadArthanI tarapha rAgadveSapariNatirahita karaze, tyAre bhAna thaze ke A AtmA svajana strI putra mitrAhikothI ane zarIrathI sa thA jude che, tenI sAthe AtmAno keAI prakArano sabaMdha nathI. temanA sudharavA bagaDavAmAM tene eTale AtmAnA jarA paNa sudhAro-magADA nathI. A prakAranI dhAraNA pAkI thavAthI sApa jema kAMcaLIne mamatA vagara cheADI de che te rIte ja te jJAnI zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #696 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva-adhya0 4. u.3 " kAyaH saMnihitApAyaH, saMpadaH padamApadAm / samAgamAH sApagamAH, sarvamutpAdi bhaguram // 1 // nAyamatyantasaMvAsaH, kasyacit kenacit sh| api svena zarIreNa, kimutAnyaiH pRthagajanaiH / / 2 // kA parityAga karatA hai| vaha jAnatA hai ki ina svajana dhana aura zarIrAdikoM ke sAtha jo isa jJAtA draSTA AtmA kA sambandha huA hai vaha kevala saMyogamAtra hai| saMyogasambandhavAloM kA viyoga avazyaMbhAvI hai / jJAna aura AtmA kA jisa prakAra tAdAtmyasambandha hai usa prakAra kA sambandha isake sAtha inakA nahIM hai, ataH inakA yaha saMyoga kSaNabhaMgura hai, aura AtmAkA svabhAva zAzvata hai, phira kSaNika padArthoMke sAtha rAga karanese lAbha hI kyA hai ? / isa prakArake vivekapUrNa sadvicAroM se jaba unake prati usakI dRSTi rAgarahita hotI hai aura AtmasvabhAvakI ora vizeSa unmukha hotI hai taba vaha vicAratA hai ki-maiM ekAkI hUM, saMsArameM merA koI nahIM hai aura maiM bhI kisIkA nahIM huuN| kahA bhI hai " kAyaH saMnihitApAyaH, saMpadaH padamApadAm / samAgamAH sApagamAH, sarvamutpAdi bhaMguram // 1 // nAyamatyantasaMvAsaH kasyacit kencitsh| api svena zarIreNa, kimutAnyaiH pRthagjanaH // 2 // AtmA A zarIranA mamatvabhAvane tyAga kare che. te jJAnI jANe che ke A svajana dhana ane zarIrAdikonI sAthe je A jJAtA draSTA AtmAno saMbaMdha thayela che te kevaLa saMyogamAtra che. saMga-saMbaMdhavALAone viyega avazya bhAvI che. jJAna ane AtmAne je prakAre tAdamya saMbaMdha che te prakArano saMbaMdha tenI sAthe tene nathI, mATe A tene saMga kSaNabhaMgura che, ane AtmAne svabhAva zAzvata che; pachI kSaNika padArthonI sAthe rAga karavAthI lAbha ja zuM che?, AvA prakAranA vivekapUrNa saddavicArothI jyAre tenA prati tenI dRSTi rAga-rahita thAya che, ane AtmasvabhAvanI tarapha vizeSa umukha thAya che tyAre A rIte vicAre che ke huM ekale ja chuM, saMsAramAM mAruM keI nathI, ane huM paNa keIne nathI. 4thu 555 cha "kAyaH saMnihitApAyaH, saMpadaH padamApadAm / / samAgamAH sApagamAH, sarvamutpAdi bhaMguram // 1 // nAyamatyantasaMvAsaH, kasyacitkenacitsaha / api svena zarIreNa, kimutAnyaiH pRthagjanaH // 2 // | zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #697 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 652 Cleve mAtApitRsahasrANi putradArazatAni ca / " saMsAreSvanubhUtAni yAnti yAsyanti cApare " // 3 // aparaM ca - " ekaH prakurute karma, bhunaktyekazca tatphalam / jAyate mriyate caika, - eko yAti bhavAntaram " // 4 // anyacca " sadaiko'haM na me kazcit, nAhamanyasya kasyacit / na taM pazyAmi yasyAhaM, nAsau bhAvIti yo mama // 5 // kiMca - " na khalu vighaTitAH punarghaTante, 99 na ca ghaTitAH sthirasaMgataM zrayante / pipatiSumavazaM rujanti vazyAH " taTatarumApa ivA''pagAgaNasya // 6 // iti / tasmAt svajanadhanazarIrAdiSu mamatvaM parivarjayediti // sU0 4 // mAtApitRsahasrANi putradArazatAni ca / saMsAreSvanubhUtAni yAnti yAsyanti cApare " // 3 // iti / tathA " ekaH prakurute karma, bhunaktyekazca tatphalam / jAyate mriyate caika, - eko yAti bhavAntaram // 4 // sadaiko'haM na me kazcit, nAhamanyasya kasya cit / na taM pazyAmi yasyAshaM, nAsau bhAvIti yo mama // 5 // na khalu vighaTitAH punarghaTante, na ca ghaTitAH sthira saMgataM zrayante / pipatiSumavazaM rujanti vazyAH, taTatarumApa ivApagAgaNasya mAtApitRsahasrANi putradArazatAni ca / saMsAreSnubhUtAni yAnti yAsyanti cApare " // 3 // iti / 5 AcArAGgasUtre pipatiSumavazaM rujanti vazyAH, zrI AcArAMga sUtra : 2 99 66 tathA -- ekaH prakurute karma, bhunaktyekaca tatphalam / jAyate mriyate caika, - eko yAti bhavAntaram // 4 // sadaiko'haM na me kazcit, nAhamanyasya kasyacit / na taM pazyAmi yasyAhaM, nAsau bhAvIti yo mama // 5 // na khalu vighaTitAH punarghaTante, na ca ghaTitAH sthira saMgataM zrayante / // 6 // iti / taTatarumApa ivAsspagAgaNasya " // 6 // iti / Page #698 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva-adhya0 4. u. 3 653 yaha zarIra jo mujhe prApta huA hai usakA patana avazyaMbhAvI hai / saMpatti aneka vipattiyoM kI jananI hai / iSTamitrAdikoM kA samAgama dhruva nahIM hai / saba padArtha utpatti aura vinAza svabhAvavAle hai // 1 // yahAM para kisI kA kisI ke sAtha nivAsa sthira nahIM hai| dUsaroM kI to bAta hI kyA karanI ? are ! isa zarIra ke sAtha bhI to AtmAkA sambandha sthira nahIM hai || 2 || isa ananta saMsArameM jo mere hajAroM mAtApitA ho gaye ve dUsare hI the, abhI jo haiM ve dUsare hI haiM; Age jo hoMge ve bhI dUsare hI hoMge || 3 || phira bhI kahA hai yahAM para jIva akelA hI zubhAzubha karmoM kA karttA hai aura akelA hI zubhAzubha phaloMkA bhoktA hai / yaha akelA hI maratA hai aura akelA hI bhavAntarameM jAtA hai // 4 // maiM sadA akelA hU~, na merA koI hai aura na maiM kisIkA huuN| maiM jinakA hU~ aise apane pitA - pitAmahAdikoM ko Aja nahIM dekha rahA hU~, kyoM ki ve kAlakavalita ho gye| aura aisA bhI koI nahIM hogA jisakA maiM hoU~ / arthAta- mere kAlakalita ho jAne para maiM bhI apane putrAdikoM kA nahIM rahU~gA // 5 // jo isa saMsArase paralokavAsI ho gaye haiM ve aba milane ke A zarIra je mane prApta thayela che, tenA nArA jarUra che. saMpatti aneka vipattionI mAtA che. ISTa mitrAnA samAgama paNa dhruva nathI. je utpattizIla padArtho che te LadhA kSaNabhaMgura che. (1) ahIMA koIno koinI sAthe nivAsa sthira nathI. khIjAnI te| vAta ja zI karavI? are ! A zarIranI sAthe AtmAnA samRdha paNa sthira nathI. (2) A anaMta saMsAramAM je mArA hajArA mAtA pitA ane seMkaDA putro ane strio thai gayA te bIjA ja hatA; ane je atyAre che te paNa khIjA ja che; ane je AgaLa thaze te paNa bIjA ja thaze. 535vaLI paNa kahyuM che-- ahIM jIva ekalA ja zubhAzubha karmonA kartA che, ane ekalA ja zubhAzubha phaLAnA bhAktA che. te ekalA ja mare che ane ekalA ja bhavAntaramAM jAya che. (4) hamezAM huM ekalA chuM, mArA koI nathI, tema ja huM paNa koinA nathI, jaino huM chuM evA potAnA bApa dAdAene Aje huM jotA nathI; kema ke--te badhA kALakaLita thai gayA, ane evA paNa kAi nahi thaze jene huM thAuM, arthAt mArUM zarIra chuTyA pachI huM paNa potAnA putrAdikone rahIza nahi (5) je A saMsArathI paraleAkavAsI thayA che te have maLavAnAM nathI, je hAla zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #699 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 654 AcArAGgasUtre kiMca -- kasehi appANaM ' ityAdi / mUlam - kasehi appANaM jarehi appANaM // sU0 5 // chAyA -- kRzaM kuru AtmAnaM jAraya AtmAnam // 05 // " TIkA - - AtmAnaM zarIram iha AtmazabdaH zarIravAcI gRhyate; kRzaM kuru== tapazcaraNAdinA zarIrazoSaNe pravRtto bhavetyarthaH / tathA- AtmAnaM zarIraM jAraya= jIrNa kuru, tapazcaraNena tathA kuru yathA jarAjIrNamiva bhavedityarthaH / zuzrUSAvibhUSAparihAreNa zarIrasya niHsAratAmApAdaya, svadehaM nirbalaM rUkSaM ca kuruSveti bhAvaH // 05 // 6 nahIM; jo abhI sAthameM raha rahe haiM ve bhI sadA sAtha rahaneke nahIM / jisa prakAra nadiyoM ke taTa para khaDe hue vRkSoMko unakA jala ukhAr3a kara pheMka detA hai usI prakAra mere ye svajanAdika mujhe hara taraha se AtmasvarUpa se ukhAr3a dene kI koziza meM lage hue haiM // 6 // isaliye manuSyako cAhiye ki ina saMyogI padArthoM se mamatvarahita hokara AtmakalyANake mArgakA pathika bane // sU0 4 // bhagavAn apanI divyadezanAmeM bhavya jIvoM ko samajhAte hue kahate haiMkasehi appANaM ' ityAdi / he bhavya ! tUM isa zarIrakA tapasyA Adi zubha sAdhanoM ke dvArA zoSaNa kara, tathA tapasyA bhI aisI kara ki jisase yaha zarIra jarAvRddhAvasthA se jIrNa hue ke samAna ho jAve / zarIra ke prati mamatA rakha kara usakI sevA zuzrUSA aura vibhUSA Adi na kara; kintu tapazcaryA ke dvArA ise nirbala aura rUkSa banA ||05 // sAthe rahe che te paNa hamezAM sAthe rahenAra nathI. jevI rIte nadInA kinArA uparanA vRkSone tenuM pANI ukhADIne pheMkI de che tevI ja rIte mArA A svajanAdika mane koi prakAre Atma svarUpathI ukhADI devAnI kezizamAM lAgelAM che. (6) mATe manuSyeAne samajavuM joI e ke-A sayAgI padArthothI mamatva-rahita thaI ne AtmakalyANanA mArgamAM AgaLa vadhe. // sU. 45 bhagavAna pAtAnI divyadezanAmAM bhavya jIvone samajAvatAM kahe che ' kasehi appANaM' hatyAhi he bhavya ! tuM A zarIranuM tapa Adi zubhasAdhanadvArA zoSaNa kara, ane tapa paNa evI rIte kara ke jethI tArUM A zarIra jarA-vRddhAvasthAthI chaNa jevuM thaI jAya. zarIra prati mamatA rAkhIne tenI sevA zuzruSA ane vibhUSA Adi na kara, kintu tapazcaryAMdvArA tene niLa ane rUkSa banAva. ! sUpa // zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #700 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva-adhya0 4. u. 3 655 kimartham ityetaditi jijJAsAyAmAha--'jahA junnAI' ityAdi / mUlam-jahA junnAiM kahAiM hatvavAho pamatthai, evaM attasamAhie aNihe // sU0 6 // chAyA--yathA jIrNAni kASThAni havyavAT pramathnAti, evam AtmasamAhitaH asnihaH // sU0 6 // TIkA-yathA havyavAda-agniH, jIrNAni asArANi zuSkANi, kASThAni pramathnAti-tvaritaM bhasmasAt karoti, evam anena prakAreNa asnihaH zabdAdiviSayeSu rAgarahitaH san , zarIrAdau nirmamo bhUtvA, iti phalitArthaH; AtmasamAhitaH Atmani-AtmanaH zubhapariNAme samyagdarzanAdau samAhitaH sAvadhAnaH AtmaniSTha ityarthaH, ataeva-asnihaH zabdAdiviSayeSu rAgarahitaH san jJAnAvaraNIyAdhaSTavidhakarmakASThAni pramathnAtItyarthaH // 206 // isa prakAra zarIrako nirbala aura rUkSa karanekI AvazyakatA kyoM hai ? isako kahate hai-'jahA junnAI' ityAdi / jisa prakAra zuSka kASThako agni zIghra bhasma kara detI hai usI prakAra zabdAdi viSayoM meM nirmama hokara kevala AtmAke zubhapariNAmarUpa samakita AdimeM sAvadhAna-AtmaniSTha huA manuSya jJAnAvaraNIyAdika aSTa prakArake karmarUpa kASThako jalA detA hai-naSTa kara detA hai| zarIrameM jaba taka mamatvabhAva rahatA hai taba taka yathAvat tapazcaryAdika sAdhanoM kA anuSThAna nahIM ho sakatA hai, ataH yathAvat tapazcaryAdika anuSThAnoM ko karane ke liye zarIrameM nirmamatva bhAvakI jAgRti avazya AvazyakIya hai| aisA hone para yathAvat anuSThita tapazcaryAdika sAdhanoM se karmoM kA nAza avazyaMbhAvI hai // mU0 6 // A prakAre zarIrane nirbaLa ane rUkSa banAvavAnI AvazyaktA zA mATe? to 4 cha-' jahA junnAI' tyAhi. jema sukA lAkaDAne agni jaladI bALI nAMkhe che tema zabdAdi viSayamAM mamatA vagara thaIne phakta AtmAnA zubha pariNAmarUpa samakita AdimAM sAva dhAna-AtmaniSTha thayela manuSya jJAnAvaraNIyAdika ATha prakAranA karmarUpa kAThene pANI na ch-naa|| 42 cha. zarIramAM jyAM sudhI mamatAbhAva rahe che tyAM sudhI barAbara rIte tapazcaryAdika sAdhanenuM anuSThAna banatuM nathI, mATe barobara rIte tapazcaryAdika anuSThAnene karavA zarIramAM nimamatva bhAvanI jAgRtinI khAsa jarUra che. Ama thavAthI sarakhI rIte anuSThita tapazcaryAdika sAdhana dvArA karmone avazya nAza thAya che. A sU0 6 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #701 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre uktarItyA rAganivRttiM pradarzya dveSanivRttimAha-' vigiMca kohaM' ityAdi / mUlam - vigiMca kohaM avikaMpamANe imaM niruddhAuyaM saMpehAe // 7 // chAyA - veviva krodham avikampamAnaH imaM nirudvAyuSkaM saMprekSya // mu0 7 // TIkA - - imaM = manuSyalokaM, nirudvAyuSkam = avardhitAyuSkaM saMprekSya paryAlocya, avikampamAnaH krodhajanitakamparahitaH prazamaguNasamanvitaH sannityarthaH krodhamprajvalanarUpAtikrUrAdhyavasAyaH krodhastaM vevizva = parityaja, krodhamitipadaM sakalakabAyopalakSaNam // 0 7 // 656 pUrvokta rIti se rAgakI nivRtti prakaTa kara aba dveSakI nivRtti kahate haiN| 'vigiMca kohaM' ityAdi / " isa manuSyalokako avardhita niyamita AyuvAlA jAna krodhase utpanna hue vikAra - pariNAmase rahita hokara arthAt prazamaguNasampanna hokara AtmAko jalAnevAle krUra adhyavasAyasvarUpa isa krodhakA, upala kSaNase- mAna, mAyA aura lobha kA bhI tyAga kara / tAtparya yah hai ki jisa prakAra rAgabhAva tyAjya hai usI prakAra dveSabhAva bhI tyAjya hai, ataH jaba kisI bhI sacetana, acetana vastu para dveSa hotA hai taba AtmAmeM krodha paidA hotA hai; krodhase zarIrameM kaMpa kI jAgRti hotI hai; zArIrika kaMpa se AtmA ke pradezoMmeM bhI eka prakAra kI parispaMdarUpa kriyA hotI hai jisase usa hAlatameM adhika zvAsa - ucchvAsa calane lagate haiM, adhika zvAsocchvAsoM ke calane se Ayukarma ke avibhAgI praticchedoM-vibhAgoM kA hAsa hotA hai, aura isa tarahase akAlameM hI Ayu pUrvokta rItithI rAganI nivRtti pragaTa karI, have dveSanI nivRtti kahe che-'fafia' Seule. , A manuSyaleAkane avadhi ta-niyamita AyuvALe jANIne krodhathI utpanna thayela vikArapariNAmathI rahita thaI arthAt prazamaguNusapanna thaI AtmAne bALavAvALA krUraadhyavasAyasvarUpa A krodhane, upalakSaNathI mAna mAyA ane leAbhane tyAga kara. tAtparya e che ke-je prakAre rAgabhAva tyAjya te prakAre dveSabhAva paNa tyAjya che, mATe jyAre kAi paNa saceta-aceta vastu upara dveSa thAya che tyAre AtmAmAM krodha pedA thAya che. krodhathI zarIra dhrujavA mAMDe che. zarIranA dhrujavAthI AtmAnA pradezamAM paNa eka prakAranI parikSpa darUpa kriyA thAya che jethI tevI hAlamAM adhika zvAsa-ucchvAsa cAlavA lAge che, adhika zvAseAvAsAnA cAlavAthI AyukanA avibhAjya pratiche--vibhAge nA hAsa zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #702 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva-adhya0 4. u. 3 kiMca--'dukkhaM ca jANa' ityAdi / mUlam-dukkhaM ca jANaadu AgamessaM, puDho phAsAiM ca phAse, loyaM ca pAsa viphaMdamANaM // suu08|| chAyA-duHkhaM ca jAnIhi atha AgAmi, pRthak sparzAn ca spRzet, lokaM ca pazya vispandamAnam / / suu08|| TIkA--krodhAdivazAt trikaraNatriyogaiH prANAtipAtAdikaraNe samutpadyamAnaM karma kI sthiti pUrNa ho jAtI hai, ataH bhagavAna kA kathana hai ki kaSAyarUpa krodha karate samaya isa ghAtakA pratyeka AtmahitaiSI jIvako vicAra karanA cAhiye ki jisa prakAra ghar3I kI cAbI usake nIce calate hue gole ko adhika-bAraMbAra ghumAnese asamayameM khAlI ho jAtI hai usI prakAra kaSAyAdi karane se Ayukarma kI sthiti bhI asamayameM khira jAtI hai| Ayukarma kI nirjarA to hotI hai parantu baddha Ayu meM utkarSaNa (adhikatA) nahIM hotaa| jisa prakAra jIva sAta koM ko pratyeka samaya bAMdhatA aura nirjIrNa karatA hai usa prakAra Ayukarma ko nahIM baaNdhtaa| jitanI kucha Ayukarma kI sthiti baMdha cukI vaha utanI hI rahegI, usameM phira vRddhi nahIM ho sktii| hAM ! bAya nimittoM ko lekara usameM apakarSaNa (hAsa ) jarUra hotA hai| mU0 7 // phira bhagavAna kahate haiM-dukkhaM ca jANa' ityaadi| yaha nizcita hai ki-krodhAdika kaSAyake AdhIna hokara jaba jIva thAya che, ane AvI rIte akALe AyukarmanI sthiti pUrNa thaI jAya che, mATe bhagavAnanuM kathana che ke-kaSAyarUpa krodha karatI vakhate pratyeka AtmahitaiSI jIvane vicAra karavo joIe ke jema ghaDIyALanI cAvI tenI nIce cAlatA lelakane vAraMvAra adhika ghumAvavAthI asamayamAM khAlI thaI jAya che, tema kaSAyAdi karavAthI AyukamanI sthiti paNa asamayamAM khalAsa thaI jAya che. A karmanI nirjarA te thAya che paNa baddha-bAMdhelA AyumAM utkarSaNa (adhikapaNuM) nathI hotuM. jevI rIte jIva sAta karmone pratyeka samaya bAMdhe che, ane tenI nirjarA kare che, tevI rIte Ayukarmane nathI bAMdhato. jeTalI paNa AyukarmanI sthiti baMdhAelI che te teTalI ja raheze. temAM vadhAro thaI zakato nathI. hAM, bAhya nimitto laIne temAM apakarSaNa (hAsa) avazya thAya che. sU0 7. vajI lagavAna 4 cha-dukkhaM ca jANa / tyAhi. e nizcita che ke krodhAdika kaSAyane AdhIna thaI jyAre jIva karavuM, zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #703 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 658 AcArAgasUtre prANinAM duHkhaM jAnIhi, yadvA-krodhAdinA pracalitAtmano yanmAnasaM duHkhamupajA. yate tajjAnIhi / atha-AgAmi krodhajanitakarmavipAkodayAjjAyamAnamanAgatakA. likaM duHkhaM ca jAnIhi / AgAmino duHkhasya prAptisthAnamAha-pRthak ' ityaadi| pRthak-anyatra narakanigodAdau sparzAn-duHkhAni ca krodhI spRzet anubhavet / atra cakAraH samuccayArthaH, krodhaprajvalitAtmano na kevalaM vartamAnakAlika eva manastApaH kiMtu bhaviSyakAle'pi narakAdau krodhajanitakarmaphalabhUtaM duHkhaM bhavatItyarthaH / mokSakaranA karAnA aura anumodanA, ina tIna karaNoM se, evaM mana, vacana tathA kAya se dUsare jIvoM kI hiMsAdika karane meM pravRtta hotA hai taba una prANiyoM ko duHkha avazya utpanna hotA hai / athavA-krodhAdi kaSAya se AtmA jaba saMtapta ho jAtA hai taba usake liye avazya mAnasika kaSTa hotA hai / tathA krodha kaSAya karate samaya jIva jina karmoM kA baMdha karatA hai aura jaba ve tIvra anubhAgarUpase udayameM Ate haiM taba unakA phala duHkharUpa hI hotA hai| isa phalakI prApti jIvako narakanigodAdi gatiyoM meM vahAM ke anaMta kaSToM ko bhogane ke rUpameM hotI hai| ____ yahAM para 'cakAra' samuccaya artha ko prakaTa karatA hai, arthAtkrodhase saMtapta AtmA kevala vartamAnakAlameM (usI bhava meM ) hI manastAparUpa duHkhako nahIM bhogatA hai; kintu AgAmI kAlameM (parabhavameM) bhI narakAdi gatiyoM meM usa krodhase janita karmake phalarUpa duHkhakA anubhava karatA hai, isaliye krodhAdika kaSAyoM ko chor3a kara mokSa mArga meM pravRtti karAvavuM, ane anumedavuM, A traNa kAraNethI, ane mana, vacana, kAyAthI bIjA jInI hiMsA Adi karavAmAM pravRtta thAya che tyAre A prANIne duHkha avazya thAya che. athavA-krodhAdi kaSAyathI AtmA jyAre saMtapta thaI jAya che tyAre tene mATe mAnasika kaSTa avazya thAya che. tathA krodhakaSAya karatI vakhate jIva je karmone baMdha kare che, ane jyAre te tIvra anubhAgarUpathI udayamAM Ave che tyAre tenuM phaLa duHkharUpa ja thAya che. A phaLanI prApti jIvane narakanigodAdi gatimAM tyAMnA anaMta kaSTanA bhegavavArUpe thAya che. 24 // 4Ne ' cakAra ' sabhuyyaya yartha ne prATa 42 cha, arthAt-opathI satata AtmA kevaLa vartamAnakALamAM (A bhavamAM ja) manatAparUpI duHkhane bhagavate nathI; paraMtu AgAmI kALamAM (parabhavamAM) paNa narakAdi gatiomAM te krodhathI utpanna thayelAM karmanA phaLarUpa duHkhane anubhava kare che, mATe kodhAdikaSAyane zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #704 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva-adhya0 4 u. 3 659 mArge pravartayitumAha--' lokaM ca' ityAdi / vispandamAnaM = duHkhAgamabhayAt kampamAnaM lokaM = jIvanikAyaM pazya, prazamasamanvitaH san duHkhabhayAtkampamAnaM jIvalokaM dayAdRSTyA'valokayetyarthaH // sU0 8 // karAne ke liye sUtrakAra kahate haiM ki he bhavya ! duHkhakI prApti ke bhaya se kaMpAyamAna isa SaDjIvanikAya ko tUM dekha, arthAt prazamabhAva se yukta hokara duHkha bhayase trasta jIvaloka ko sadA tUM dayAdRSTise dekha | bandha cAra prakArakA hai - prakRtibandha, sthitibandha, anubhAgabandha aura pradezabandha / inameM yogase prakRtibandha aura pradezabandha hote haiM / kaSAyase sthitibandha aura anubhAgabandha hote haiM / raMgakA kAma kapar3e ko raMgane kA hai parantu harrA aura phiTakarI ke samAgamase jisa prakAra vaha raMga kapaDe para gaharA ho jAtA hai usI prakAra kaSAya kI alpatA aura adhikatA karme sthitibandha aura anubhAgabandhakI alpatA aura adhikatA meM kAraNa hotI hai, ata eva kaSAya yadi tIvra hogI, to karmoM kA tIvra sthitibandha aura anubhAgabandha hogA / kaSAya madhyamAMzavAlI hogI to unakA madhyamAMza baMdha hogA / buddhipUrvaka prANAtipAtAdi sAvadha vyApAra karate samaya jIvako anantAnubandhI krodhakaSAya kA tIvratama aMza hotA hai, aisI hAlata meM jIva ko jo karmoM kA baMdha hogA vaha tIvratama sthiti aura anubhAgabaMdha ko hI lekara hogaa| aisI hAlata meM cheDIne meAkSamAmAM pravRtti karAvavA sUtrakAra kahe che ke he bhavya ! duHkhanA bhayathI kapAyamAna A Sa nikAyane tuM dekha, arthAt--prazamabhAvathI yukta thaI du:khanA bhayathI trAselA jIvaleAkane sadA tuM yAdRSTithI dekha. baMdha cAra prakAranA che--prakRtibaMdha, sthitibaMdha, anubhAgamadha ane prade zamadha, AmAM cAgathI prakRtibaMdha ane pradezabaMdha thAya che. kaSAyathI sthitima dha ane anubhAgamadha thAya che. raMganuM kAma kapaDAne raMgavAnuM che paraMtu haraDAM ane phaTakaDIthI je prakArete raMga vadhAre gADhA thAya che te prakAre kaSAyanI alpatA ane adhikatA karmanA sthitibaMdha ane anubhAgamadhanI alpatA ane adhikatAmAM kAraNa thAya che, mATe kaSAya jo tIvra haze to kanA sthitibaMdha ane anubhAgama dha tIvra thaze. kaSAya madhyamAMzavALA haze teA kamatA sthitimadha ane anubhAgama dha madhyama thaze. buddhipUrvaka prANAtipAtAdi sAvadya vyApAra karatI vakhate jIvane a naMtAnubaMdhI krodhakaSAyanA tIvratama aMza thAya che, tevI hAlatamAM jIvane je te samaye karmonA baMdha thaze te tIvratama sthitimadha ane anubhAgamadhane ja laIne zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #705 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre jaba unakA apane abAdhAkAla ko chor3a kara udaya AvegA taba vaha bhI tIvratama rUpase hI apanA phala degA, ataH jIva yA to isI bhavameM tajjanya duHkhAdikoM kA pUrNa bhoktA hogA, aura yadi avaziSTa baceMge to unakA phala use narakanigodAdi meM jAkara bhoganA pddegaa| yahI bAta isa sUtra meM prakaTa kI gaI hai| 'cakAra' zabda jo sUtrameM par3A hai vaha yaha bhI prakaTa karatA hai ki-krodhakaSAya ke vaza hokara prANAtipAtAdika meM pravRtti karanevAlA jIva tajjanya duHkha ko isa bhavameM aura parabhavameM (narakanigodAdikoM meM) bhI bhogatA hai| krodhakaSAya se jisa samaya AtmA saMtapta ho jAtA hai usa samaya usa AtmA kA mana saMtapta hotA hai, manakA saMtapta honA hI bhAvahiMsA hai| manake saMtApa se azubha kamoM kA Asrava hotA hai| antameM sUtrakAra upasaMhAra karate hue kahate haiM ki jaba krodhAdika kaSAyoM ke karane se jIvoM ko duHkha bhoganA par3atA hai aura saMsAra meM koI bhI prANI duHkha ko nahIM cAhatA, saba sukhake hI abhilASI haiM, to bhavya kA kartavya hai ki vaha isa duHkha ke abhAvarUpa mokSa mArga meM pravRtti kre| saMsAra meM thor3A sA bhI sukha nahIM hai| jise jIvane sukha mAna rakhA hai vaha kAlpanika hai / AkulatA kA jaba taka sarvathA anta nahIM ho thaze. evI sthitimAM jyAre pitAnA abAdhAkALane cheDIne tene udaya thaze tyAre te paNa tIvratamarUpathI ja pitAnuM phaLa Apaze, mATe jIva kAM to A bhavamAM ja tajajanya duHkhAdikone pUrNarUpe bhegavaze, ane je avaziSTa bacaze te tenuM phaLa teNe naraka nidAdimAM jaIne bhogavavuM paDaze. A ja vAta A sUtramAM pragaTa 42vAmA bhAvIche, 'cakAra' zaNTa 1 sUtramA cha, te sama pragaTa 42 cha ke-krodha-kaSAyane vaza thaI prANAtipAtAdikamAM pravRtti karavAvALA jIva tajanya duHkhane A bhavamAM ane parabhavamAM (narakanigodAdikomAM) paNa bhogave che. krodha-kaSAyathI je vakhate AtmA saMtapta thaI jAya che, te vakhate te AtmAnuM mana saMtapta thAya che. mananuM saMtapta thavuM e ja bhAvahiMsA che. mananA saMtApathI azubha karmonA Asrava thAya che. aMtamAM sUtrakAra upasaMhAra karatAM kahe che ke-jyAre kedhAdika kaSAye karavAthI jIvene duHkha bhegavavuM paDe che ane saMsAramAM kaI paNa prANI duHkhane nathI cAhate, badhA sukhanA ja abhilASI che, tyAre bhavya prANInuM kartavya che ke A duHkhanA abhAvarUpa mokSamArgamAM pravRtti kare. saMsAramAM thoDuM paNa sukha nathI, jIve jene sukha mAnyuM che te kAlpanika che. AkuLatAne jyAM sudhI sarvathA aMta nathI thato tyAM zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #706 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva-adhya0 4. u. 3 ye tu evaM na santi, te kathaM bhavanti ? ityata Aha-je nivdhuDA' ityaadi| mUlam-je nivvuDApAvahiM kammahiM ANiyANA te viyAhiyA // 9 // chAyA--ye nivRtAH pApeSu karmasu anidAnAH te vyAkhyAtAH / / mU0 9 // TIkA--ye bhagavattIrthakaropadeze zraddhAvantastadupadezadhAraNayA krodhAdikapAyAnalaprazamanAnivRtAH-zItIbhUtAH, ata eva pApeSu karmasu anidAnAH-nidAnarahitAH, te vyAkhyAtAH mokSasukhasthAnarUpeNa kathitAH, iha loke aupazamikasukhavattvena khyAtimupagatA bhavantItyarthaH // sU0 9 // jAtA, taba taka sukha prApta nahIM ho sktaa| sAMsArika jIvana kA eka bhI kSaNa binA AkulatA ke nahIM hai / usa AkulatArUpa pariNati kA abhAva to mokSamArga meM hI hai, isaliye pratyeka AtmakalyANAbhilASI jIvako usa mArga meM hI lagane kI paramAvazyakatA hai| jabataka usa mArga meM nahIM lagA jAvegA taba taka duHkha aura AkulatA kA anta nahIM ho sktaa| mokSamArga meM lagA huA prANI avazya ho duHkha kI prApti ke bhaya se trasta isa pratyakSa meM dikhanevAle SaDjIvanikAyako prazamabhAvase samanvita hokara dayAdRSTi se dekhegaa| kisIko bhI svapna taka meM satAne kI bhAvanA nahIM kregaa| usakI bhAvanA yahI sadA rahegI ki ye duHkha se kaise chUTeM ? // muu08|| ____ jo krodhAdi kaSAyoM se rahita hote haiM ve kaise hote haiM ? so kahate haiM -'je nivvuDA' ityaadi| bhagavAn tIrthaGkara ke upadeza meM jo zraddhAsampanna haiM, arthAt-unake divya upadeza kI dhAraNA se jokrodhAdika kaSAya rUpa agnike zamana hone sukha prApta thatuM nathI, sAMsArika jIvanamAM eka paNa kSaNa AkuLatA vagara nathI. A AkuLatArUpa pariNatine abhAva te mokSamArgamAM ja che, mATe AtmakalyANa icchavAvALA pratyeka jIvane te mArgamAM ja lAgavAnI parama AvazyakatA che. jyAM sudhI jIva te mArgamAM nahi jaze, tyAM sudhI duHkha ane AkuLatAne aMta thaI zakatuM nathI. mekSamArgamAM lAgelA prANI jarUra ja duHkha AvavAnA bhayathI trAselA A pratyakSamAM dekhAtA SaDUjIvanikAyane prazamabhAvathI samanvita thaI dayAdaSTithI joze, keIne paNa svapnamAM paNa satAvavAnI bhAvanA rAkhaze nahi. tenI bhAvanA sadA evI ja rahevAnI ke jyAre A prANI duHkhathI chUTe che sUTa 8 pAhi pAyothI 2hita cha vA cha ? cha-'je nivvuDA' tyAdi. bhagavAna tIrthakaranA upadezamAM jene zraddhA che arthAta-prabhunA divya upadezanI dhAraNAthI jene kAdhAdikakaSAyarUpa agni zAMta thaI gayela che, ane tethI zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #707 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre se sarvadA zAMta ho cuke haiM, aura isIliye pApakarmoM meM jo nidAnabandha se rahita haiM ve parama sukha ke sthAnarUpa se kahe gaye haiN| TIkAkArane jo krodhAdika kaSAyoM ke liye agni kI upamA dI hai vaha sArthaka hai, kAraNa ki jisa prakAra agni se atyanta tapta lohe kA golA pAnI meM DAlane para apane cAroM ora ke pAnI ko khIMcatA hai usI prakAra yaha AtmAbhI jaba kaSAyoM se atyanta saMtapta ho jAtA hai taba apanI cAroM ora bharI huI kArmaNavargaNAoM ko mana, vacana, kAyarUpa nAliyoM se khIMcatA hai| khAyA huA anna jisa prakAra rasa-rudhira-Adi rUpameM pariNata hotA hai usI prakAra gRhIta ve kArmaNavargaNAe~ bhI jJAnAvaraNAdikakarmarUpase ekahI sAtha pariNata ho jAtI haiM / karmarUpa se baMdhI huI ina kArmaNavargaNAoM kI cAra prakAra kI avasthAe~ hotI haiM, prakRtibaMdha, sthitibaMdha anubhAgabaMdha aura pradezabaMdha / yaha nizcita hai ki jaba koI eka padArtha kisI dUsare padArtha ko AvRta karatA hai yA usakI zakti kA ghAta karatA hai taba AvaraNa karanevAle padArtha meM-'AvaraNa karane kA svabhAva, AvaraNa karane kA kAla, AvaraNakI zakti kI hInAdhikatA aura AvaraNa karanevAle padArtha kA parimANa, ye cAra avasthAe~ eka sAtha prakaTa hotI haiN| yahI bAta ina baMdha ke bhedoM meM bhI samajhanA cAhiye / AtmA AtriyamANa hai te sarvathA zAMta thayela che. AthI je pApakarmomAM nidAnabaMdhathI rahita che tene parama sukhanA sthAnarUpa kahevAmAM Avela che. TIkAkAre krodhAdika kaSAyane mATe je agninI upamA ApI che te barobara che, kAraNa ke je prakAre agnithI atyanta tapAvela lekhaMDane goLe pANImAM nAMkhavAthI potAnA cAre bAjunA pANIne kheMce che te prakAre jyAre AtmA paNa kaSAyathI atyanta saMtapta thAya che tyAre pitAnI cAre bAju bharelI kArmaNavargaNAone mana-vacana-kAyArUpa nALiyethI kheMce che. jevI rIte khAdheluM anAja rasa rUdhira Adi rUpamAM pariNata thAya che te prakAre gRhIta A kArmaNavargaNAo paNa jJAnAvaraNAdika karmarUpathI eka ja sAthe pariNata thaI jAya che. karmarUpathI bAMdhelI A kArmaNavagaNAonI cAra prakAranI avasthAo thAya che-prakRtibaMdha sthitibaMdha, anubhAgabaMdha ane pradezabaMdha, e nizcita che ke jyAre keI eka padArtha koI bIjA padArthane AvRta kare che agara tenI zaktine ghAta kare che tyAre AvaraNa karanAra padArthomAM-AvaraNa karavAno svabhAva 1, AvaraNa karavAne kALa 2, AvaraNanI zaktinI hInAdhikatA 3, ane AvaraNa karanAra padArthanuM parimANa 4. A cAra avasthAo eka sAthe pragaTa thAya che, A vAta baMdhanA bhedamAM paNa samajavI zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #708 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyakatva - adhya0 4. u. 3 663 aura karma AvaraNa haiM, ataH karma kI bhI baMdha ke samaya meM cAra avasthAe~ pragaTa hotI haiN| ye cAroM avasthAe~ karmabaMdha ke prathama samaya meM hI sunizcita ho jAtI haiN| udAharaNArtha - jisa samaya hama lAlaTenako vastra se DhAMkate haiM usI samaya usa AvaraNa karanevAle vastrameM cAra avasthAe~ spaSTataH pratibhAsita hotI haiM (1) vastrakA svabhAva lAlaTena ke prakAzako AvRta karanA (2) nizcita kAla taka lAlaTena ke prakAza ko AvRta kiye rahanA (3) lAlaTena ke prakAza AvRta karane kI zakti kA vastra meM hInAdhika rUpase pAyA jAnA aura (4) AvRta karane vAle vastra kA parimANa / una gRhIta kArmaNavargaNAoM kA pratyeka karma meM baTavArA isa prakAra se hotA hai / yadi Ayukarma kA bhI baMdha ho rahA hai to Ayukarma ko saba se thor3A dravya milatA hai / nAmagotrameM pratyeka ko isase adhika dravya milatA hai to bhI ina donoM karmoM kA dravya samAna rahatA hai| jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa aura antarAya meM pratyeka ko isase adhika dravya milatA hai to bhI inakA dravya paraspara samAna hotA hai| isase mohanIya karma ko adhika dravya milatA hai aura isase vedanIya karmako adhika dravya milatA hai / ghAtiyA karmoM ko jo dravya milatA hai isameM jo sarvadhAti dravya hai joie. AtmA AtriyamANu che ane kama AvaraNa che, mATe baMdha samayamAM karmanI paNa cAra avasthAe pragaTa thAya che. A cAre avasthAe karma-adhanA prathama samayamAM ja sunizcita thai jAya che. dAkhalA tarIke jyAre khattIne vastrathI DhAMkIe tyAre AvaraNa karavAvALA te vastramAM cAra avasthAe spaSTa pratibhAsita thAya che-- (1) vastrano svabhAva battInA prakAzane rokavuM. (2) nizcita samaya sudhI battInA prakAzane rokI rAkhavA. (3) battIno prakAza AvRta karavAnI zaktinA vastramAM hInAdhikarUpathI sadbhAva. (4) AvRta karanAra vastranuM parimANu, grahaNa karavAmAM AvelI te kAma Nuva NAnI vaheMcaNI pratyeka karmAMmAM A prakAre thAya che--jo Ayu karmanA baMdha thai rahyo che te Ayu karmIne badhAthI thoDu dravya maLe che, nAma-gAtramAM pratyekane tethI adhika dravya maLe te paNa A banne karmonA draSya samAna rahe che. jJAnAvaraNu, darzanAvaraNa ane aMtarAyamAM pratyekane tethI adhika dravya maLe che teA paNa teonu dravya paraspara samAna heAya che. enAthI meAhanIya kane adhika dravya maLe che ane vedanIya kane enAthI paNa adhika dravya maLe che. ghAtiyA kone je dravya maLe che temAM je saghAtika dravya che te sa`ghAtika dravyanA zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #709 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre uktArthamupasaMharannAha--'tamhA' ityAdi / mUlam-tamhAativijo no paDisaMjalijjAsi-tti bemi ||suu010|| chAyA--tasmAt atividvAn na pratisaMjvaleH-iti bravImi // mU0 10 // TIkA--he ziSya ! tasmAt yataH krodhAdikaSAyavAn anantadukhaM prApnoti tasmAt, tvam-atividvAn-ArhatAgamaparizIlanajanitasamyagjJAnavAn san na pratisaMjvale:-krodhavahninA''tmAnaM na pratApayerityarthaH / kaSAyeSu krodhasya prAdhAvaha sarvaghAti dravya kA anantavAM bhAga hotA hai, aura jo dezaghAti dravya hai yaha dezaghAti dravya kA anantabahubhAga hotA hai| isameM bhI dezaghAti dravya kA baTavArA dezaghAtI prakRtiyoM meM hI hotA hai, sarvaghAti dravya kA baTavArA sarvaghAtI dezaghAtI donoM prakArakI prakRtiyoM meM hotA hai, aura nau nokaSAyoM ko dezaghAtI dravya hI prApta hotA hai, sarvaghAtI nhiiN|| suu09|| ukta arthakA upasaMhAra karate hue sUtrakAra kahate haiM-'tamhA ativijjo' ityaadi| jaba yaha nirvivAda siddha hai ki krodhAdika kaSAyavAle jIva ananta yAtanAoM ko isa loka aura paraloka meM bhogate haiM to he ziSya ! ahaMtapratipAdita Agama ke parizIlana se samyagjJAnasaMpanna hote hue tuma krodharUpa agni se apanI AtmA ko kabhI bhI prajvalita nahIM krnaa| yahAM anaMtame bhAga heya che, ane je dezaghAtika dravya che te dezaghAtika dravyane anaMta bahabhAga hoya che. AmAM paNa dezaghAtI dravyanI vaheMcaNI dezaghAti prakatimAM ja thAya che, sarvaghAti dravyanI vaheMcaNI sarvaghAti dezaghAti bane prakAranI prakRtimAM thAya che, ane navanekaSAyane dezaghAti dravya ja prApta thAya che, sarva ghAti nahi . sU0 9 che OM / 75.2 42tAM sUtra2 4 cha-' tamhA ativijjo' tyAhi. jyAre A nirvivAda siddha che ke krodhAdika kaSAyavALo jIva anaMta yAtanaayaane mA samAM mane 524mA lAgave che tyAre ziSya ! atividvAn-mata pratipAdita AgamananA parizIlanathI samyajJAnasaMpanna thatAM tame krodharUpa agnithI pitAnA AtmAne keI vakhate paNa saLagAvaze nahi. A jagyAe krodhanI pradhAna zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #710 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - samyaktva-adhya0 4. u. 3 nyAt krodhapratiSedhenA'nyeSAmapi kaSAyANAM pratiSedhaH kartavya iti bodhitam / iti ayamuddezakaH smaapyte| bravImi-bhagavataH samIpe yathAzrutamtathA kathayAmItyarthaH // mU0 10 // // caturthAdhyayanasya tRtIya uddezaH samAptaH // 4-3 // para krodha kI pradhAnatA batalAI hai, isase anya kaSAyoM kA bhI parityAga samajha lenA cAhiye / he jambU! maiMne bhagavAna ke samIpa jaisA sunA hai vaisA hI tujhe kahatA huuN| ||cauthe adhyayanakA tIsarA uddeza samAsa // 4-3 // natA batAvI che tethI bIjA kaSAyane paNa parityAga samajI levuM joIe. he jaNU! bhagavAnanI pAse jevuM meM sAMbhaLyuM che tevuM ja tane kahuM chuM. cethA adhyayanane trIjo uddeza samApta 4-3 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #711 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | atha caturthAdhyayanasya caturtha uddezaH / ihAnantara tRtIyodezake'navadyatapo varNitam / tacca saMyamavyavasthitasyaiva saMpUrNatayA bhavati, tasmAt saMyamaM pratibodhayituM caturthodezakaM kathayannAdau gRhItamavrajyasya kartavyamAha - ' AvIlae ' ityAdi / mUlam - AvIlae pavIlae nippalie jahittA puvvasaMjogaM hiccA uvasamaM // sU0 1 // chAyA - ApIDayet prapIDayet niSpIDayet tyaktvA pUrvasaMyogaM hitvA upazamam // TIkA -- pUrvasaMyogaM - pUrvakAlikaM mAtApitrAdisambandhaM, upalakSaNAtpazcAtsaMyogaM zvazurAdisambandhamapi tyaktvA, yadvA- pUrvaH = anAdibhatrasamAyAtatvena prAktano'saMyamaH, tena saha saMyogaH pUrvasaMyogastaM tyaktvA, tathA-upazamaM krmopshmkaar|| cauthe adhyayanakA cauthA uddeza // isake pahile tRtIya uddezaka meM niravadya-nirdoSa tapa kA varNana kiyA jA cukA hai, parantu nirdoSa tapa kI ArAdhanA saMpUrNa rIti se jaba taka jIva saMyama meM sthita nahIM ho sakatA taba taka usase nahIM ho sakatI; ataH saMyama ko pratibodhita karane ke liye isa caturtha uddezaka kA prArambha kiyA jAtA hai / usameM bhI jisane dIkSA dhAraNa kI hai, usakA sarva prathama kyA kartavya hai ? isakA nirUpaNa sUtrakAra karate haiM - ' AvIlae ' ityAdi / pUrvakAlika - pUrvakAla se sambandha rakhanevAle mAtApitA Adi ke tathA pazcAtkAlika - zvazurAdi ke sambandha ko, athavA anAdi janmaparaparA se saMbaMdhita hone ke kAraNa prAktana asaMyama bhAva ke abhI taka ke ceAthA adhyayananA cAthA uddeza. A pahelAM trIjA uddezamAM niravadya-nirdoSa tapanuM varNana karela che, parantu nirdeSa tapanI ArAdhanA saMpUrNa rItithI jyAM sudhI jIva sayamamAM sthita nathI thatA tyAM sudhI thai zakatI nathI; mATe saMyamane pratimAdhita karavAne mATe A ceAthA uddezanA prAraMbha thAya che. temAM paNa jeNe dIkSA dhAraNa karelI che. tenu sa prathama zu rtavya che tenu nizyA sUtrAra are che-' AvIlae ' ityAdi. pUrva kALathI saMbaMdha rAkhanAra mAtA pitA ADhinA, tathA pachInA kALamAM sabaMdha rAkhavAvALA zvazurAdinA saMbaMdhane, athavA anAdi janmapara parAthI sa``dhita hAvAne kAraNe pUrvakAlika je asaMyamabhAva che tenA Aja sudhInA sabaMdhane cheDI zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #712 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva-adhya0 4. u. 4 NatvAtsaMyamaM hitvA gatvA prApyeti yAvat , ApIDayet prathamapravrajyAkAle'vikRSTena tapasA zarIramIpatpIDayedityarthaH / prapIDayet-tadanantaraM prakarSeNa vikRSTatapasA zarIraM pIDayet / tataH niSpIDayet paNDitamaraNena zarIraM tyaktumanA mAsArdhamAsakSapaNAdirUpaghorataratapobhiH zarIraM nizcayena pIDayedityarthaH / yadvA-ApIDayet samyagdaSTayAdiSu guNasthAneSu jJAnAvaraNIyAdikaM karma ISat pIDayet , tataH prapIDayet= apUrvakaraNAnivRttivAdarayoH, tataH-niSpIDayet-sUkSmasaMparAyAvasthAyAm, yadvAaSTavidhaM karma upazamazreNyAmApIDayet , kSapakazreNyAM prapIDayet , zailezyavasthAyAM niSpIDayedityarthaH // mU0 1 // sambandha ko chor3a kara karmoM ke upazama kA kAraNa hone se upazama-saMyama ko prApta kara prathama dIkSA ke avasara para sAdhAraNa tapa ke dvArA zarIra ko kizcit kRza kare / pazcAt utkRSTa tapa se zarIra ko pUrNa rIti se kRza kare / tadantara paMDitamaraNa se zarIra kA niyamapUrvaka parityAga kre| ___ athavA-samyagdRSTayAdika-caturthAdika guNasthAnoM meM jJAnAvaraNIyAdika karmoM kI sthitikA hAsa kare, pazcAt apUrvakaraNa aura anivRttikaraNa meM unakI sthiti kA pahilekI apekSA aura adhika hAsa kre| isa ke anaMtara sUkSmasaMparAya nAmake dazaveM guNasthAna meM aura adhika hAsa kre| athavA-upazamazreNI meM jJAnAvaraNAdika karmoM kA hAsa kare, kSapakazreNI meM aura adhika hAsa kare tathA zailezI avasthA meM unakA samUla nAza kare // suu01|| karmonA upazamanuM kAraNa hovAthI upazamasaMyamane prApta karI prathama dIkSAnA avasare sAdhAraNa tapa dvArA zarIrane ApIDita-kiMcit dubaLuM kare. pachI utkRSTa tapathI zarIrane pUrNa rUpathI dubaLuM kare. tyAra pachI paMDitamaraNathI zarIrane niyamapUrvaka parityAga kare. athavA-samyagdaSTAdika-cothA Adi-guNasthAnemAM jJAnAvaraNIyAdika karmonI sthitine ghaTADe. pachI apUrvakaraNa ane anivRtti karaNamAM tenI sthitine pahelAMnI apekSA vadhAre ghaTADo kare, tyAra bAda sUkSmasAparAya nAmanA dazamA guNa sthAnamAM ethI vadhAre ghaTADo kare. athavA-upazama-zreNImAM jJAnAvaraNAdika karmone ghaTADo kare, kSapakazreNImAM ethI adhika ghaTADo kare, tathA zailezI avasthAmAM tene samULa nAza kare. sU0 11 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #713 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 668 AcArAgasUtre upazamAzrayaNasya phalaM pradarzayan gRhItapravrajyasya mumukSoH kartavyamAha'tamhA avimaNe' ityaadi| mUlam-tamhA avimaNe vIre sArae samie sahie sayA jae // suu02|| chAyA--tasmAt avimanA vIraH svArataH samitaH sadA yateta // mU0 2 // TIkA--tasmAt-upazamAzrayaNAt , vIraH karmavidAraNasamarthaH avimanAH saMyamArAdhane khedarahitaH, ata eva svArataH suSTu ArataH yAvajjIvanamaryAdayA saMyamA''caraNe tatparaH, samitaH samitisamanvitaH, sahitaH-hitena saha sahitaH-samyagjJAnAdiguNayuktaH, sadA-sarvakAlaM yateta saMyamArAdhanamArohahanamatijJAmaGgIkRtya tatparipAlanArtha prayatamAno bhavedityarthaH / / mU0 2 // punaH punaH saMyamAnuSThAnopadeze hetuM pradarzayannAha--'duraNucaro' ityAdi / upazamasaMyama ke Azraya karane ke phalako dikhAte hue sUtrakAra jisane dIkSA aMgIkAra kara lI hai aise mokSAbhilASI muni kA kartavya batalAte haiM-'tamhA avimaNe' ityaadi| __upazamasaMyama ke Azraya karanese karma ko naSTa karane kI zakti se saMpanna jIva saMyama ke ArAdhana karane meM khedarahita hokara yAvajjIvana saMyama ke ArAdhanA meM tatpara hotA huA samiti se aura samyagdarzanajJAnAdi guNoM se yukta hokara sarvadA saMthama ke ArAdhanarUpI bhAra ko vahana karane kI pratijJA ko aMgIkAra kara usake pAlana karane meM prayatna zIla bane // suu02|| punaH punaH saMyama ke anuSThAna karane ke upadeza meM kAraNa prakaTa karate hue sUtrakAra kahate haiM-'duraNucaro' ityAdi / upazama-saMyamanA Azraya karavAnA phaLane dekhADatAM sUtrakAra jeNe dIkSA aMgI4||2 42sI che mevA bhAvAlisASI bhuninu tavya cha-'tamhA avimaNe' tyAhi. upazama-saMyamane Azraya karavAthI karmane naSTa karavAnI zaktivALAM jIva saMyamanuM ArAdhana karavAmAM bedarahita thaIne cAvajIvana saMyamanA ArAdhanamAM tatpara banIne samitithI ane samyagdarzanajJAnAdi guNothI yukta thaIne hamezAM saMyamanA ArAdhanarUpI bhArane vahana karavAnA niyamane aMgIkAra karIne tenuM pAlana karavAmAM prayatnazIla bane. e sUtra che vAraMvAra saMyamanuM anuSThAna karavAnA upadezamAM kAraNa pragaTa karIne sUtra12 4 cha-'duraNucaro' chatyAhi. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #714 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva-adhya0 4. u. 4 669 mUlam-duraNucaro maggo vIrANaM aniyagAmINaM // sU0 3 // chAyA-duranucaro mArgoM vIrANAmanivRttagAminAm // mU0 3 // TIkA--mArgaH saMyamarUpaH panthAH anivRttagAminAM=na nivartate yasmAt saH -anivRtto mokSaH, tatra gantuM zIlaM yeSAM te-anivRttagAminasteSAM, vIrANAM-karmavidAraNasamarthAnAM pramAdarahitAnAM duranucaraH-duHkhena saha anu-pUrvapUrvatIrthaMkarebhyaH pazcAt caryate-gamyate iti duranucaraH duHkhAnugamyaH-saduHkhamanusevyo'sti, tasmAt punaH punaH saMyamAnuSThAnopadezaH kriyata iti bhAvaH // mU. 3 // tanmArgAnucaraNaM pramAdaparityAgAd bhavatItyAha-'vigiMca' ityAdi / mUlam-virgica maMsasoNiyaM, esa purise davie vIre AyANijje viyAhie je dhuNAi samussayaM vasittA baMbhacerAMsi ||suu04|| chAyA--ve vizva mAMsazoNitam , epa puruSo draviko vIra AdAnIyo vyAkhyAto yo dhunAti samucchrayam uSitvA brahmacarya // mU0 4 // _____TIkA--mAMsazoNitaM svazarIrasthaM vevizva apanaya-antaprAntAhArAdinA ana yaha saMyama rUpa mArga, mukti ko prApta karane kI icchAvAle puruSa jo ki vIra-karmoM ke naSTa karane meM zaktizAlI evaM apramAdI haiM unake liye bhI duranucara-arthAt atikaSTasAdhya hai, kyoM ki pUrva-pUrva tIrthaGkaroM ne isa ke AcaraNa karane kI jo vidhi pradarzita kI hai usI ke anusAra yaha Acarita kiyA jAtA hai, ataH isake anuSThAna karane kA bAraMbAra upadeza diyA jAtA hai / sU0 3 // usa saMyamarUpa mArgakA AcaraNa pramAda ke tyAga se hotA hai, isI bAta kI puSTi karate haiM-'vigiMca maMsasoNiyaM' ityAdi / saMyamI apane zarIra ke mAMsazoNita ko sukhAve, arthAt antaprAnta A saMyamarUpa mArga, muktine prApta karavA IcchanAra purUSa je vIra eTale ke kamane kSaya karavAmAM zaktizALI ane apramAdI che tene mATe paNa duranucara arthAt atikaSTasAdhya che, kAraNa ke pahelAMnA tIrthakaroe tenuM AcaraNa karavAnI je vidhi batAvI che tadanusAre ja enuM AcaraNa karavAmAM Ave che, mATe enuM anuSThAna karavAne upadeza vAraMvAra karavAmAM Avela che. A sU0 3 che A saMyamarUpa mArganuM AcaraNa pramAdanA tyAgathI thAya che A vAtanI puSTi 42 cha--vigiMca maMsasoNiyaM' tyAhi. saMyamI pitAnA zarIranA mAMsa lehIne sukAve, arthAt aMta-prAMta AhA zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #715 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___AcArAgasUtre zanAditapasA vA zarIraM zoSayetyarthaH / zarIrazoSaNasya phalamAha-' eSa' ityAdi / eSaH svazarIrazoSakaH puruSaH-mokSArthI jano dravikaH dravaH saMyamaH sa vidyate yasyAsau, saMyamItyarthaH, tathA-vIraH karmavidAraNasamarthaH, tathA-AdAnIyaH bhavyAnAM grAhyaH zraddheyavacana ityarthaH, vyAkhyAtaH tIrthakaraiH kathitaH / yazca brahmacarye=brahmacaryAkhyamahAvrate saMyame vA uSitvA sthitvA-tatparo bhUtveti yAvat , samucchrayaM-karmopacayaM dhunAti-hAsayati-kSapayatItyarthaH, so'pi-AdAnIyo vyAkhyAta iti smbndhH|4| pramAdarahitAnAM guNAn pradarya pramAdavatAM doSAnAha-'nittehiM ' ityAdi / mUlam-nittehiM palicchinnahiM AyANasoyagaDhie bAle avvocchinnabaMdhaNe aNabhikaMtasaMjoe tamaMsi aviyANao ANAe laMbho natthi-tti bemi // sU0 5 // ____chAyA-netraiH praticchannaiH AdAnasrotogaddho bAlaH avyucchinnabandhanaH anabhikrAntasaMyogaH tamasi avijAnata AjJAyA lAbho nAsti-iti bravImi // muu05|| TIkA-netraH cakSurAdibhirindriyaiH, praticchannaiH svasvaviSayato'pavAritaiHAhArAdika se athavA anazanAdika tapa ke dvArA zarIra kA zoSaNa kre| isa kriyA kA AcaraNa karanevAlA vaha mokSAbhilASI saMyamI jIva karmoM ko naSTa karane kI zakti se samanvita hotA huA bhavya puruSoM ke liye upAdeyavacanavAlA hotA hai, aisA tIrthaGkaroM ne kahA hai| tathA jo brahmacarya meM athavA saMyama meM tatpara hokara karmoM ko naSTa karatA hai vaha bhI bhavyoM ke liye mAnanIyavacanavAlA hotA hai // m0 4 // pramAdasahita vyaktiyoM meM kyA kyA doSa utpanna hote haiM ? yaha bAta sUtrakAra kahate haiM-'nittehiM ' ityAdi / apane2 viSayoM se apavArita-pratiruddha cakSurAdika indriyoM se yukta rAdikathI athavA anazanAdika tapa dvArA zarIranuM zeSaNa kare. A kriyAnuM AcaraNa karavAvALe te mokSAbhilASI saMyamI jIva kamene naSTa karavAnI zaktithI saMpanna thaI bhavya purUSa mATe upAdeya vacanavALo thaI jAya che. ema tirthakaroe kahyuM che. tathA je brahmacaryamAM ane saMyamamAM tatpara thaI karmone nAza kare che te paNa bhavyane mATe mAnanIya-vacanavALo thAya che. sU0 4 pramAdasahita vyaktiomAM zuM zuM doSa utpanna thAya che? A vAta sUtra412 49 cha-'nittehiM ' tyAhi. pitApitAnA viSayothI nivArita cakSu-Adi IndriyothI yukta thaIne, brahma zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #716 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva-adhya0 4. u. 4 ___ 671 pratirudairyukto'pi, brahmacarye sthito'pi, AdAnIyo bhUkhA'pi, yadi-AdAnasrotogRddhaH-AdIyate-gRhyate sAvadhakriyAmavRttena yat-tadAdAnaM-saMsArabIjarUpaM karma, tasya srotAMsi-zabdAdiviSayabhogAH, tatra gRddhaH Asakto bhavati, tarhi sa bAla:=mohodadayAnmUhaH san avyucchinnabandhanaH avyucchinnaM bandhanaM yasya sa tathoktaH-atruTitakarmabandhaH syAdityarthaH / kiM ca-sa bAlaH anabhikrAntasaMyogaH syaaditynvyH| anabhikrAntaH anatilaGghitaH saMyogaH mAtApitrAdisambandhaH, athavA-asaMyamasaMbandho yena saH- anabhikrAntasaMyogaH syAdityarthaH / yaH pUrva gRhItapatrajyaH pazcAd viSayabhogAsakto bhavati cettarhi sa mUDhaH kadApi zatasahasrabhavAnte'pi karmabandhocchedaM nApnoti, nApi mAtApitrAdisAMsArikasambandhAvasAnaM pazyatIti vartulArthaH / hokara bhI, brahmacarya meM sthita raha kara bhI, tathA AdAnIya-lokamAnya ho kara bhI jo AdAnasrotogRddha, arthAt zabdAdi viSayabhogoM meM Asakta ho jAtA hai usa bAla-ajJAnI kA karmabandha kabhI bhI naSTa nahIM hotA, aura na vaha mAtA-pitA Adi ke sambandha ko, athavA asaMyama ke bhAva ko hI apane se dUra kara sakatA hai| tathA-ajJAnarUpa aMdhakAra meM rahane vAlA vaha bAla ajJAnI, ki jo apane hitako hI nahIM samajhatA hai, bhagavAn tIrthadara ke upadezarUpa prava. canakA lAbha nahIM le sktaa| vizeSArtha:-saMyama kA lakSaNa siddhAntakAroM ne ' indriyavRttinirodhaH saMyamaH' indriyoM kI vRtti kA nirodha karanA hI batalAyA hai / indriyoM kI vRtti kA nirodha kara lene para bhI yadi saMyamI vyakti ke hRdaya meM unake viSayabhUta padArthoM ke sevana ke prati lAlasA yAne rAgabhAva banA huA hai caryamAM sthita rahIne ane AdAnIya-kamAnya paNa thaIne je AdAnogRddha-arthAt zabdAdi viSayomAM Asakata banI jAya che te bALa-ajJAnIne karmabandha kyAre paNa chUTatuM nathI ane te mAtA-pitA-AdinA saMbaMdhane athavA asaMyamabhAvane pitAthI dUra karI zakato nathI. tathA ajJAnarUpa aMdhakAramAM rahe nAra te bALa ajJAnI je pitAnA hitane paNa samajato nathI tene bhagavAna tIrthakaranA upadezarUpa pravacanano lAbha paNa maLI zakatuM nathI. vizeSA:-saMyamanu sakSa siddhAntaye 'indriyavRttinirodhaH saMyamaH' IndriyanI vRttine nirodha kara, tema batAvela che. indriyanI vRttine nirodha karI levA chatAM paNa je saMyamI vyaktinA hRdayamAM tenA viSayabhUta padArthonA sevana karavAnI lAlasA eTale rAgabhAva thAya te zAstrakAranI daSTimAM te vyakti zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #717 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 672 AcArAGgasUtre tasya bAlasya tamasi moharUpe bhAvAndhakAre vartamAnasya, ata eva-avijAnataH= AtmahitamanavabudhyamAnasya AjJAyAH bhagavattIrthaMkaropadezarUpasya pravacanasya lAmo nAsti / anAdimithyAtvapraticchannavivekajJAnasya mahAmohavazAdA''hatapravacanazravaNe pravRttyabhAvAd heyopAdeyavivekAnahatvAcca samyaktvalAbhAsaMbhava iti bhAvaH / yadvA-AjJA-bodhiH-samyaktvam , tasyA lAbho nAstItyarthaH / iti etada bravImi yathA bhagavadvacanaM zrutaM tathA kathayAmItyarthaH // mU0 5 // to zAstrakAroM kI dRSTimeM vaha vyakti asaMyamI hI hai / vaha una2 padArthoM kA sevana nahIM kara rahA hai, brahmacarya jaise mahAvrata meM vaha sthita ho, anya bhavya prANI bhI usake upadeza ko zraddhAkI dRSTi se dekhate aura mAnate hoM; to bhI usake saMsAra ke kAraNabhUta karmoM kA bandha kabhI bhI naSTa nahIM ho sktaa| aisA vyakti eka prakAra kA 'bakavRtti' hI hai| vaha upara se zubhra-nirdoSa pratIta hote hue bhI bhItara se azubhra-malina hI hai| dikhAne ke liye hI usane bAyarUpameM mAtA-pitAdika athavA asaMyamabhAvoM se saMbaMdha chor3a rakkhA hai, bhItara se nahIM, ataH aise vyaktiyoM ko-ki jinheM vAstavika rIti se heyopAdeya kA viveka nahIM hai, jo yaha bhI nahIM samajhate haiM ki merA svayaMkA hita kisa meM hai ? itane gahare aMdhakAra meM par3e hue haiM unheM vItarAga prabhu kI vANIkA rasAsvAda kabhI bhI nahIM A sktaa| 'AdIyate yat-tat AdAnam ' arthAt-sAvadha kriyA meM pravRtti rkhasaMyamI ja che, bhale te padArthonuM sevana te na karato hoya, brahmacarya jevA mahA vratamAM bhale te sthita hoya, bIjA bhavya prANuM paNa tenA upadezane zraddhAnI daSTithI dekhatA ane mAnatA hoya, te paNa tenA saMsAranA kAraNabhUta karmone ta 514 naSTa thato nathI. mevI vyakti se prAranA 'bakavRtti' ja che. te uparathI zubhra-nirdoSa dekhAtA chatAM paNa aMtarathI azubhra-malina ja che. dekhADavAne ja mATe teNe bAhyarUpamAM mAtA-pitAdika, athavA asaMyama bhAvathI saMbaMdha cheDI dIdhela hoya che, paNa aMtarathI nahi, mATe AvI vyaktiene-ke jeone vAstavika rItithI hepAdeyane viveka hotuM nathI, ane jeo eTalA gADha aMdhakAramAM paDelA hoya che ke mAruM svayaMnuM-pitAnuM hita zemAM che ? enI paNa jeone samaja hotI nathI; teone vItarAga prabhunI vANIno rasAsvAda kyAre paNa AvI zakato nathI. __ AdIyate yat tat AdAnam -- arthAta-sAdha liyAmA pravRtti rAmanAra ANI dvArA je grahaNa karavAmAM Ave che te AdAna-karma che, ane te saMsAranA bIjarUpa ma zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #718 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 673 samyaktva-adhya0 4. u. 4 nevAle prANI ke dvArA jo grahaNa kiyA jAtA hai vaha AdAna-karma hai, aura vaha saMsAra kA bIjarUpa hai| bIja se hI vRkSa taiyAra hotA hai, vinA bIja ke nahIM; yaha saMsArarUpa mahAvRkSa bhI isa karmarUpa bIja kA hI phala hai| isa se yaha phalitArtha nikalatA hai ki bIja kI kisI nimitta se aMkurotpAdana zakti vinaSTa ho jAtI hai taba vaha jisa prakAra apane kArya ko nahIM kara sakatA hai usI prakAra rAga-dveSAdika kaSAyoM ke abhAva meM gRhIta kArmaNavargaNAoM kI bhI jIvako paratantrAdirUpa karane kI, athavA jIva ke jJAnAdika guNoM kA ghAta Adi karane kI zakti naSTa ho jAtI hai / isa AdAna kA srota zabdAAdaka indriyoM ke viSayabhoga hI haiM, unameM jo gRddhaAsakta hai vaha AdAnasrotogRddha hai| jo moha ke udaya se para-padArthoM meM tallIna hai evaM heyopAdeya ke jJAna se vikala hai vahIM yahAM para bAla hai| jo mohAdhIna-AtmajJAna se rahita hai-cAhe vaha vyAkaraNAdika evaM nyAyazAstrAdi granthoM kA adhyetA bhI kyoM na ho vaha bAla-mUrkha hI hai| saMyama ko grahaNa kara pazcAt prabala moha ke udaya se asaMyamabhAva ko prApta karanevAle baDe se baDe vidvAn bhI zAstroM meM 'bAla' nAmase varNita kiye gaye haiN| yahI bAta TIkAkAra isa prakAra se prakaTa karate haiM-- che. bIjathI ja vRkSa taiyAra thAya che, bIja vinA nahi. A saMsArarUpa mahAvRkSa paNa A karmarUpa bIjanuM ja phaLa che. AthI e sArAMza nikaLe che kejyAre keI paNa nimittathI bIjanI aMkurotpAdanazakti naSTa thaI jAya che tyAre te je prakAre pitAnA kAryane nathI karI zakatuM te pramANe rAgadveSAdika kaSAnA abhAvamAM gRhIta kAmaNavargaNAonI paNa jIvane parataMtrAdirUpa karavAnI, athavA jIvanA jJAnAdika guNone ghAta Adi karavAnI zaktine nAza thAya che. 2mA 'AdAna' khota (bhAga) zahAhi chandriyonI viSayalA che, AmAM je vRddha-Asakta che te AdAno gRddha che, eTale karma AvavAnA kAraNomAM zraddhA rahe che. je mehanA udayathI parapadArthomAM Asakata che temaja hepAdeyanA jJAnathI vikaLa che te ja A ThekANe bALa che. je mahAdhIna-AtmajJAnathI rahita che, bhale te vyAkaraNadika ane nyAya zAstranA graMthane abhyAsI kema na hoya te paNa te bALa-mUrkha ja che. moTAmAM moTe vidvAna paNa saMyamane grahaNa karI pAchaLathI prabaLa mehanA udayathI asaMcamabhAvane prApta karavAvALo moTAmAM moTA vidvAna paNa zAstromAM "bALa ' A nAmathI kahevAmAM AvyuM che. e ja vAtane TIkAkAra A sArAMzathI pragaTa kare che- zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #719 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 674 AcArAgasUtre ___ "yaH pUrva gRhItapravajyaH pazcAd viSayabhogAsakto bhavati cettarhi sa bhRDhaH kadApi-zatasahasrabhavAnte'pi karmabandhocchedaM nApnoti, nApi mAtApitrAdisAMsArikasaMbandhAvasAnaM pshytiiti|" jo pahile dIkSA aMgIkAra kara ke bhI phira pIche moha ke prabala udaya se pAMca indriyoM ke viSayabhogoM meM Asakta ho jAtA hai vaha mUDha hai-bAla hai| usake karma ke bandha kA uccheda-avasAna lAkhoM bhavoM meM bhI nahIM ho sakatA, aura na vaha mAtApitAdikarUpa sAMsArika saMbaMdha kA aMta hI kara sakatA hai| tamasi' yaha pada gAr3ha andhakAra kA vAcaka saptamI vibhakti kA eka vacana hai| jisa prakAra andhakAra meM vartamAna vyakti apane hAtha para bhI rakhI huI vastu kA avalokana nahIM kara sakatA hai, ThIka isI prakAra moharUpa bhAvAndhakAra meM rahA huA vyakti bhI apanI AtmA meM hI samAye hue apane hitarUpa kartavya ko nahIM jAna sakatA hai| aise jIva ke liye bhagavAn tIrthaGkara prabhu kI upadezarUpa vANI kA bhI lAbha nahIM ho sakatA hai, kAraNa ki anAdikAlika mithyAtva se usakA vivekajJAna lupta ho rahA hai, aura prabala moha ke udaya se arhantaprabhu kI vANI kA lAbha lene meM asamartha bana rahA hai, ataH usa kI unakI vANIke zravaNa karane meM antaraMga " yaH pUrvaM gRhItapravrajyaH pazcAd viSayabhogAsakto bhavati cettarhi sa mUDhaH kadApi zatasahastrabhavAnte''pi karmabandhocchedaM nApnoti, nApi mAtApitrAdisAMsArikasambandhAvasAnaM pazyatIti" / je pahelAM dIkSA aMgIkAra karIne pachI mohanA prabaLa udayathI pAMca IndriyenA viSayomAM Asakta thaI jAya che te mUDha che-bALa che, tenA karmanA baMdhano ucheda lAkha bhAmAM paNa nathI thatuM, tema ja te mAtApitAdirUpa saMbaMdhane paNa aMta lAvI zakatuM nathI. "tamasi" 2 // 54 ||maarnuN pAya4 sAtabhA vimatirnu mevayana che. je prakAre aMdhakAramAM keI mANasa pitAnA hAtha upara paNa rAkhelI vastune dekhI zakatuM nathI te prakAre moharUpa bhAva-aMdhakAramAM rahele jIva paNa AtmAmAM rahelAM pitAnA hitarUpa kartavyane jANI zakatuM nathI, evA jIvane bhagavAna tIrthaMkara prabhunI upadeza vANIne paNa lAbha thaI zakatuM nathI, kAraNa ke anAdi kALanA mithyAtvathI tenuM vivekajJAna lupta thayeluM che, ane prabaLa mohanA udayathI te ahaMtaprabhunI vANIno lAbha levAmAM asamartha banela che, tethI tene temanI vANInuM zravaNa karavAmAM aMtaraMgathI pravRtti paNa thatI nathI. athavA heyo zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #720 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samvaktva-adhya 4. u. 4 675 bhAvatamasi vartamAnasya bAlasya kathaM samyaktvalAbhAsambhavaH ? iti jijJAsAyAmAha-'jassa natthi' ityaadi| mUlam-jassa natthi purA pacchA majjhe tassa kuosiyA ?6 / chAyA--yasya nAsti purA pazcAt madhye tasya kutaH syAt // mU0 6 // TIkA--yasya-mohatamasi vartamAnasya jIvasya purA-pUrvasmin kAle pazcAt bhaviSyatkAle nAsti-pUrva samyaktvaM nAbhUt , agre'pi na tad bhaviSyati, tasya madhye madhyabhave-vartamAnajanmani, kutaH syAt kathaM bhavet-na bhavedityarthe / "AdAvante ca yannAsti vartamAne'pi tattathA " iti lokanyAyasya sarvAnubhavasiddhatvAditi bhaavH| avyavahArarAzyapekSayaitat / se pravRtti hI nahIM hotii| athavA heyopAdeya ke viveka ke ayogya hone se aise manuSya ko samyaktva kA lAbha asambhava hai, yaha bhI "AjJAyAH lAbho nAsti' isa vAkya kA artha hotA hai, kyoM ki-'AjJA' kA dvitIya artha bodhi-samakita hai usakA lAbha aise manuSya ko hotA nahIM // suu05|| __ bhAvAndhakAra meM rahA huA bAla jIva samyaktva ke lAbha se vaMcita rahatA hai / isIkI puSTi sUtrakAra karate haiM-'jassa natthi purA' ityaadi| moharUpI andhakAra meM rahanevAlA ajJAnI jIva pUrva janmameM aura AgAmI janmameM samakita ke lAbha se vaMcita rahatA hai to madhya arthAt vartamAna janma meM vaha samakita kA lAbha kara legA yaha kaise sambhava ho sakatA hai ? arthAt nahIM ho sktaa| "AdAvante ca yannAsti vartamAne'pi tattathA" jisakI sattA Adi aura anta meM nahIM hai usakI sattA vattemAna meM bhI nahIM hotI hai| yaha eka sAmAnya sA niyama hai| pAdeyanA vivekane ayogya hovAthI AvA manuSyane samyakatvano lAbha asaMbhava cha 2 // 55 " AjJAyAH lAbho nAsti' 2 // vaayn| 25 thAya cha; ma hai "AjJA ne bIjo artha bodhi eTale samakita che, tene lAbha AvA manuSyane thatuM nathI. e sU0 5. bhAva-aMdhakAramAM rahelAM bALa jIva samyaktvanA lAbhathI vaMcita rahe che. mAnI puSTi sUtra42 42 cha-' jassa natthi purA' tyAdi. meharUpI aMdhakAramAM rahenAra ajJAnI jIva pUrva janmamAM ane AvatA janmamAM samakitanA lAbhathI vaMcita rahe che, te pachI madhya arthAt vartamAna janmamAM te samakitano lAbha karI leze, tene saMbhava kevI rIte hoya? arthAt saMbhava Doto nathI. " AdAvante ca yannAsti vartamAne'pi tattathA "-02ii sattA mA bhane aMtamAM nathI tenI sattA vartamAnamAM paNa nathI hotI, e eka sAmAnya niyama che. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #721 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 676 AcArAgasUtre yadvA-yastvatItaM sukhaM na smarati, nApi bhaviSyatkAlikaM vAJchati, tasya vartamAnasukhe'pi rAgo naiva syAdityAha-'jassa natthi' ityAdi / yasya bhogavipAkaM jAnataH, purA-pUrva-pUrvabhuktasukhAnusmaraNaM nAsti, pazcAt pazcAdbhAvI-AgAmibhogAbhilApo nAsti, tasya madhye vartamAnakAle kutaH bhogecchA syAt / mohanIyakarmopazamAttasya bhogecchA naiva bhavediti bhAvaH // mU0 6 // prazna-jinhoM ne pUrva meM samakita prApta nahIM kiyA hai aura bhaviSya meM jo nahIM prApta kareMge, aise hI jIva to vartamAna meM samakita kI prApti kiyA karate haiN| yadi " AdAvante'pi yatnAsti vartamAne'pi tattathA " yaha aTala niyama mAna liyA jAvegA to phira kisI bhI jIvako samakita kA lAbha nahIM ho sakegA? uttara-yaha kathana avyavahAra rAzimeM rahanevAle jIvoM kI apekSA se hI samajhanA caahiye| vyavahAra rAzimeM rahe hue jIvoMkI apekSAse nhiiN| athavA isa sUtrakA vyAkhyAna isa prakArase bhI hotA hai bhogoM ke vipAka ko mahA kaSTaprada jAna kara jo pUrva meM bhoge hue pAMca indriyoMke viSayasukha kA smaraNa taka nahIM karatA hai aura usa sukha kI bhaviSyatkAlika prApti kI vAJchA se sarvathA dUra hai, aise vyakti ko vartamAnakAla meM prApta vaha sukha bhogecchArUpa rAga kA kAraNa kaise ho sakatA hai ? arthAt nahIM ho sktaa| prazna--jeoe pUrvamAM samakita prApta nathI karyuM ane AvatA kALamAM paNa jeo samakita prApta karaze nahi, A prakAranA ja cha vartamAnamAM samakitanI prApti OMcha. . "AdAvante'pi yannAsti vartamAne'pi tattathA " 41 42 niyama maanvAmAM Ave te pachI koI paNa jIvane samakitane lAbha thaI zake nahi? uttara--A kathana avyavahAra-rAzimAM rahenAra nI apekSAthI ja samajavuM joIe, vyavahAra rAzimAM rahelAM chanI apekSAe nahi. athavA A sUtranuM vyAkhyAna A prakAre paNa thAya che-bhegenA vipAkane mahA kaSTaprada jANIne je pUrvamAM bhagavelAM pAMca IndriyonA viSayasukhanuM smaraNa suddhAMta karatuM nathI, ane te sukhanI bhaviSyamAM paNa prAptinI vAMchAthI sarvathA dUra che, evA jIvane vartamAnakALamAM prApta te sukha bhegechArUpa rAganuM kAraNa kevI rIte hoI zake ? arthAt nathI thatuM. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #722 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva-adhya0 4. u. 4 yasya kAlatraye'pi bhogecchA nAsti, sa kiMbhUtaH syAdityAha-'se hu' ityaadi| mUlam -se hu pannANamaMte buddhe aarNbhovre| sammameyaMti pAsaha / jeNa baMdhaM vahaM ghoraM pariyAvaM ca dAruNaM // sU0 7 // chAyA-sa hu prajJAnavAna buddhaH ArambhoparataH / samyagetaditi pazyata / yena bandhaM vadhaM ghoraM paritApaM ca dAruNam / / sU0 7 // ___ TIkA-hu-yataH-bhogAbhilASarahitaH, tasmAt sa prajJAnavAn jIvAjIvAdipadArthAnAM samyagjJAtA, ata eva buddha tattvajJaH, ArambhoparataH ArambhaH sAvadyavyApArastasmAduparato-nivRttaH / etad ArambhoparamaNaM, samyak smyktvmsti| samyaktve sati hi ArambhanivRttirupajAyate, tasmAt samyaktvakAryatayA''rambhApa bAta bhI ThIka hai; jisake mohanIya karma kA upazama ho cukA hai usa vyakti ke liye bhogecchA-viSayasukhoM ko bhogane kI lAlasA-ho hI kaise sakatI hai ? bhogecchA yaha mohanIya karma kA hI eka kArya hai, ataH jaba mohanIya karma hI upazama avasthAmeM hai taba bhogecchArUpa kArya kA AvirbhAva ho bhI kaise sakatA hai / muu06|| jisake trikAla meM bhI bhogecchA nahIM hai usakI prazaMsA karate hue sUtrakAra kahate haiM-'se hu' ityaadi| bhogoM ko bhogane kI abhilASA se rikta hone ke kAraNa vaha saMyamI jIvAjIvAdika nava tattvoM ke vAstavika svarUpa kA jJAtA bana kara tattvajJa hotA huA Arambha-sAvadyavyApArarUpa pravRtti-se pare ho jAtA hai, yahI samyaktva hai| yadyapi ArambhanivRtti, samakita kA kArya hai; kyoM ' vAta paNa ThIka che, jene mehanIya karmane upazama thayela che te vyaktine mATe bhegecchA-viSayasukhone bhegavavAnI lAlasA ja kevI rIte thaI zake ?, bhecchA te mehanIya karmanuM ja eka kArya che, mATe jyAre mohanIya karma ja upazama avasthAmAM che tyAre bhegecchArUpa kAryano AvirbhAva kevI rIte thaI zake ? arthAtathaI zakato nathI. meM sU0 6 che jene traNa kALamAM paNa bhegechA nathI tenI prazaMsA karatAM sUtrakAra kahe -'se hu' tyAdi. bhegene bhegavavAnI abhilASAthI rikata hovAnA kAraNe jIvAjIvAdika nava tanA vAstavika svarUpanA jJAtA te saMyamI tattvajJa banIne AraMbha-sAvadya vyApArarUpa pravRttithI dUra thaI jAya che, e ja samyakatva che, je ke AraMbhanI zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #723 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 678 AcArAGgasUtre ramaNamapi samyaktvazabdavyapadezyamiti bhAvaH / iti = evaM pazyata - yUyaM jAnIta / yataH - yena=ArambhoparamaNarUpeNa kAraNena ghoraM ghoraduHkhajanakaM karmabandhaM, vadhaM, dAruNaM= duHsahaM paritApaM - zArIraM mAnasaM ca duHkhaM nApnotItyarthaH, tasmAt sakalasAvadyanyApArebhyo nivartitavyamiti bhAvaH / yadvA-yena - ArambheNa sAvadhAnuSThAnena ghoraM bandhaM vardha dAruNaM paritApaM ca prApnoti tasmAdArambhAduparato bhavedityarthaH // 07 // ki samakita ke hone para hI ArambhanivRtti hotI hai, to bhI kAraNa meM kArya ke upacAra se hI ArambhanivRtti ko samakita kahA gayA hai, aisA samajhanA cAhiye / jIva isa sAvadha vyApAra ke parityAga se hI karmabandha, vadha aura aura duHsaha zArIrika evaM mAnasika kaSToM se sadA bacatA hai, isa liye AtmahitaiSI kA kartavya hai ki vaha isa sAvadyavyApArarUpa kriyA se sadA dUra rahe | vizeSArtha - yaha nizcita siddhAnta hai ki sAvadya vyApAra se jIvoM ke pariNAmoM meM durvRtti sadA jAgRta rahatI hai| usase jIva taraha-taraha ke sAdhanoM ke juTAne meM hI apane jIvana ko bitA detA hai| aisA kyoM hotA hai ? jaba hama isakA sUkSma nirIkSaNa karate haiM to hameM isa kI taha kA patA acchI taraha se laga jAtA hai ki vaha yaha viSaya bhogecchA hI hai / isake phaMdameM phasA huA jIva jJAtA evaM tatvajJa banane kA DhoMga hI karatA hai / usake pAsa meM nija ke hita ke liye kucha bhI nahIM hotA / nivRtti samakitanuM kArya che, kAraNa ke samakitanA thavAthIja ArbhanivRtti thAya che; te paNa kAraNamAM kAryanA upacArathI ArabhanivRttine ja sakita kahevAmAM Avela che, ema samajavuM joie. jIva A sAvadya-vyApAranA parityAgathI kaMbaMdha, vadhe ane duHsahu zArIrika mAsika kaSTothI sadA kharce che, mATe AtmahiteSInu kartavya che ke te sadA A sAvadha-vyApArathI dUra rahe. vizeSAe nizcita siddhAnta che ke sAvadha vyApArAthI jIveAnA pariNAmeAmAM sadA durbhUtti jAgRta rahe che, te thakI jIva taraha-tarahanA sAdhanAne ekatrita karavAmAM ja potAnA jIvanane vyatIta karI de che. ema kema bane che? jyAre ame tenu sUkSma nirIkSaNa karIe chIe tyAre amAne cAkasapaNe tenu samAdhAna maLI jAya che ke te A viSaya bhAgeAja che. enI pakaDamAM selAM jIva jJAtA ane tattvajJa banavAnA DhAMga ja kare che. tenI pAse peAtAnA hitane mATe kAMi paNa hotuM nathI, peAtAnA viSaya kaSAyanI zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #724 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva - adhya0 4. u. 4 679 apane viSayakaSAya kI puSTi jaise bhI ho, usake liye vaha vihita avihita saba taraha ke upAyoM ko kAma meM lAtA hai / Upara se hI vaha sAdhuveSadhArI hai, bhItara se vaha apane sacce hitake sAdhanoM kA nAza karatA hai / saMsAra meM dharmakA patana bhI isI kI oTa lekara hue haiM aura ho rahe haiM tathA Age bhI hoMge / yaha bar3I balavatI vyAdhi hai| isakI cikitsA sadguru hI kara sakate 1 ataH unakA kathana hai ki sarva prathama AtmahitaiSI jIva isakI cikitsA karAne ke liye apane meM yogyatA lAve / yaha yogyatA eka hI bhavameM jIva ko prApta nahIM ho sakanI / jo bhI varttamAna bhavameM yogya hue haiM ve saba pUrvake ArAdhaka jIva the, ataH isa vyAdhi kI cikitsA karAne kI yogyatA prApta karane kI jIvameM kaTibaddhatA honI caahiye| yaha kaTibaddhatA hI samakita hai, cAhe yaha svabhAva se ho yA parake upadeza se / yaha to nizcita hai ki isa prakAra kI yogyatA se saMpanna AtmA bhogoM meM lAlasAvAlA nahIM hotA / usakI pravRtti vahAM para tape hue lohe para pAMva rakhane jaisI hI hotI hai, ataH dhIre 2 apanI unnati karatA huA viSayabhogecchA se sadA ke liye dUra ho jAtA hai aura sAvadha vyApAroM ko aneka puSTi mATe te vihita avihita badhA prakAranA upAyA kare che. uparathI ja te sAdhuveSadhArI che paNa aMtarathI te potAnA sAcA hitanA sAdhanonA nAza ja kare che. saMsAramAM dharmanuM patana paNa AvA jIvAnA nimitte thayuM che, thaI raheluM che ane AgaLa paNa thaze. A moTI aLavAna vyAdhi che. enI cikitsA sadgurU ja karI zake che, mATe temanuM kathana che--sarva prathama AtmahitaiSI jIva tenI cikitsA karAvavA mATe peAtAnAmAM ceAgyatA lAve. yAgyatA eka ja bhavamAM vane prApta thatI nathI. je vartamAna bhavamAM ceAgya thayela che te badhA pUrvanA ArAdhaka jIva hatA, mATe A vyAdhinI cikitsA karAvavAnI cAgyatA prApta karavA mATe jIvamAM kaTimardratA hovI joie. A kiTabaddhatA ja samita che, bhale te vabhAvathI hoya agara pArakAnA upadezathI hoya. A nizcita che ke AvI yAgyatAthI sa Mpanna AtmA bheAgAmAM lAlasA rAkhanAra nathI thatA. tenI pravRtti tyAM tapelA leADhA upara paga rAkhavA jevI thAya che, mATe te dhIre dhIre pAtAnI yukti-prayuktithI viSaya bhAgecchAthI sadAne mATe dUra zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #725 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 680 AcArAGgasUtre kiM kRtvA sAvadyavyApAraM parityajediti jijJAsAyAmAha -'palicchidiya' ityAdi / mUlam - palicchidiya bAhiragaM ca soyaM, nikkammadaMsI iha macciehiM // sU0 8 // = chAyA - praticchidha bAhyakaM ca srotaH niSkarmadarzI iha martyeSu // sU0 8 // TIkA bAdhakaM vahirbhavaM hiraNyarajatamAtApitrAdisambandharUpaM yadvA-mANAtipAtAdikaM srotaH = AsravaM karmabandhakAraNaM ca zabdAda rAgadveSAtmakaM viSayAbhilASarUpaM vA AntaraM sroto vA praticchidya = pratirubhya, iha-asmin loke, matrtyeSu manuSyeSu madhye niSkarmadarzI - karmaNo niSkrAntaH niSkarmA-mokSaH, taM draSTuM zIlamasyeti nikarmadarzI = mokSAbhilASI san sAvadyavyApAraM parityajedityarthaH / yadvA - iha-asmin loke martyeSu = manuSyeSu vAhyakaM srotaH praticchidya niSkarmadarzI bhavati, mokSaM prApnotItyarthaH // mra0 8 // . prakAra ke ghora vadha, baMdhana aura dAruNa paritApa kA kAraNa samajha kara unase sarvathA virakta hI rahatA hai / sU0 7 // isI viSayakI puSTi karate hue sUtrakAra kahate haiM- 'palicchidiya' ityAdi mAtA-pitA Adika sacitta, suvarNa rajatAdika acinta parigraharUpa athavA hiMsAdika pAparUpa bahiraGga srotakA evaM rAgadveSa athavA viSayAfrersrUpa antaraMga srota kA nirodha kara isa loka ke andara manuSyoM meM vasanevAlA niSkarmadarzI -- mokSAbhilASI jIva sAvadha vyApAra kA parityAga kare / zAstrakAroM ne parigraha do prakAra kA batalAyA hai / (1) bAhya parigraha aura (2) antaraGga prigrh| dhanadhAnyAdika aura mAtApitAdika bAhya parigraha hai, viSayAbhilASAdika tathA dveSAdika antaraGga parigraha hai / 'parigraha ' thaI jAya che, ane sAvadya vyApArAne aneka prakAranA gheAra madha, baMdhana ane dArUNa-paritApanuM kAraNa samajIne tenAMthI sarvathA viraktaja rahe che. 5 07 u mAviSayI puSTi 12tAM sUtrara uDe che' palicchidiya ' ityAhi. ,, mAtA-pitA-Adika sacitta, suvaNaeN rajatAdika acitta parigraharUpa athavA hiMsAdika-pAparUpa ahiraMga srota ( mA ) ne temaja rAga dveSa athavA viSayAbhilASArUpa aMtara'ga srotanA nirodha karI A lAkanI aMdara manuSyAmAM vasavAvALo niSkaDhI-meAkSAbhilASI jIva sAvadya vyApAranA parityAga kare. zAstrakAroe parigraha e prakAranA khatAvela che. (1) bAhya parigraha ane (2) aMtaraMga pariaDa. dhana-dhAnyAhi bhane mAtA-pitAhi mA paritha che, ane viSayAbhilASAdghika, tathA rAga-dveSAdika ataraMga garigraha che. parigraha zabdanA zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #726 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva-adhya0 4. u. 4 zabda kA artha yahI hai ki jisase jIva karmoM kA grahaNa kre| arthAt mamatvabhAvase grahaNa karane ko parigraha kahate haiM / mithyAtva, avirati, pramAda, kaSAya aura yoga, ye saba antaraGga-parigraha haiN| inhIMse jIva navIna2 karmoM kA bandha kiyA karatA hai| jisa prakAra naukAmeM pAnI Ane kA kAraNa chidra hotA hai, usI prakAra AtmAmeM navIna 2 karmoM ke Aneke liye parigraha chidra ke sthAnApanna mAnA gayA hai / jaise-mithyAdarzanajanya karmoM kA baMdha (1) prathama guNasthAna taka; aviratijanya karmoM kA bandha (4) caturtha guNasthAna taka, pramAdajanya karmoM kA bandha (6) SaSTha guNasthAna taka, kaSAyajanya karmokA bandha (10) dazaveM guNasthAna taka, aura yogajanya karmoM kA bandha sayogakevalInAmaka (13) terahaveM guNasthAna taka jIvoMke hotA hai / srota zabda kA artha pravAha bhI hai / jisa prakAra jalAzayoM meM pravAha ke dvArA pAnI AtA hai usI prakAra aMtaraGga aura bahiraGga parigraharUpa pravAhadvArA AtmAmeM navIna 2 karmoMkA baMdha huA karatA hai, ataH saMyamI jIva bAhya parigraha se sarvathA virakta ho jAtA hai / antaraGga parigraha se bhI vaha apane padake anusAra virakta hI rahatA hai| isIliye sUtrakAra kahate haiM ki jisa saMyamI munikA lakSa eka mokSa prApti karane kA hI hai vaha manuSyalokameM rahatA huA bhI sAvadya artha e ja che ke jenAthI jIva karmone grahaNa kare, arthAt mamatva-bhAvathI grahaNa karavuM tene parigraha kahe che. mithyAtva, avirati, pramAda, kaSAya ane ga, e badhA aMtaraMga-parigraha che, enAthI ja jIva navA navA karmone baMdha kare che. jema naukAmAM pANI AvavAnuM kAraNa chidra che tema AtmAmAM navA navA karmone AvavAne mATe parigraha chidra che. mithyAdarzanajanya karmone baMdha, prathama guNasthAna sudhI, aviratijanya karmone baMdha cothA guNasthAna sudhI, pramAdajanya karmone baMdha chaThThA guNasthAna sudhI, kaSAyajanya karmone baMdha dazamAM guNasthAna sudhI ane yogajanya karmone baMdha sayogakevaLInAmaka teramAM guNa sthAna sudhI ane thAya che. strota zabdano artha pravAha paNa che, jema jaLAzamAM pravAha-dvArA pANI Ave che tema A aMtaraMga ane bahiraMga parigraharU5 pravAhadvArA AtmAmAM navA navA karmone baMdha thayA kare che, mATe saMyamI jIva bAhya-parigrahathI sarvathA virakta thaI jAya che. aMtaraMga parigrahathI paNa te pitAnA padanA anusAra virakata ja che. A mATe ja sUtrakAranuM kathana che ke je saMyamI muninuM lakSya eka mekSaprApti karavAnuM ja che te manuSya lekamAM rahevA chatAM paNa sAvadya zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #727 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre nanu karmopAdAnarUpaM srotaH kiM kRtvA praticchedyamiti jijJAsAyAmAha--- 'kammuNA' ityaadi| mUlam-kammuNo saphalattaM datRRNaM taonijjAi veyvii|suu09|| chAyA--karmaNaH saphalatvaM dRSTvA tato niryAti vedavit / / sU0 9 // TIkA-mithyAtvAviratipramAdakaSAyayogaiH kriyate iti karma-jJAnAvaraNIyAdikam , tasya, saphalatvaM-jJAnAvaraNAdisvasvaphalajananAvazyambhAvaM, dRSTvA vedavit-vedyate tatvAnyaneneti vedA AhetAgamaH, taM vettIti vedavit-sarvajJopadezajanyasamyagjJAnacAnityarthaH, tataH karmaNaH karmabandhakAraNAta niryAti dUrIbhavati, karmabandhananivandhanasakalasAvadhavyApAraM privrjytiityrthH|| sU0 9 // vyApAroM se sadA virakta rahe / jisase jIvoM ko thoDe se bhI kaSTAdika kA anubhava ho aisI koI bhI kriyA vaha na kare / sAvadhakriyA karanevAle manuSyoM ke samparka meM rahate hae bhI apane ko usa vyApAra se bacA kara rakhanA yahI to saMyamI munikI vizeSatA hai| niSkarmadarzI-isa zabda kA artha mokSAbhilASI hai, kyoMki kI ke sambandha se rahita jo sthAna hai vaha niSkarma hai, usa sthAna ko dekhane kA jisa kA svabhAva hai aisA jIva niSkarmadarzI kahalAtA hai| sUtra meM "ca" zabda antaraGga parigraha kA bodhaka hai| suu08|| __ saMyamI muni kyA samajha kara karmoM ke Ane meM kAraNarUpa isa srota ko banda kare ? isa prakAra kI jijJAsA kA samAdhAna karate hue sUtrakAra kahate haiM-'kammuNo' ityAdi / / karmoM ko apane 2 phala kA denevAlA jAnakara vaha jJAnI-saMyamI muni una karmoM se aura unake kAraNoM se dUra hI rahatA hai| vyApArathI sadA virakta rahe. jenAthI ene thoDo paNa kaSTAdikane anubhava thAya tevuM koI kArya teo na kare. sAvadya-vyApAra karavAvALA manuSyanAM saMparkamAM rahevA chatAM paNa potAnI jAtane tevA vyApArathI dUra rAkhavuM, e ja saMyamI muninI vizeSatA che. 'niSkarmadarzI' mA shhn| ma bhekSAmisApIche, 129 nA samayI rahita je sthAna che te niSkarma che te sthAnane dekhavAne jene svabhAva che tevo jIva niSkarmadazI kahevAya che. sUtramAM "ra" zabda aMtaraMga parigrahano bodhaka che. sU0 8. zuM samajIne saMyamI muni karmone AvavAnA kAraNarUpa A strotane baMdha kare? mA 12nI zAsAnu samAdhAna 42tA sUtra2 cha:--'kammuNoM' tyAdi. karmone potapotAnA phaLane devAvALA jANIne te saMyamI muni te karmothI ane tenA kAraNethI dUra ja rahe che. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #728 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva -adhya0 4. u. 4 mamaiva nAyamAzayaH kintu sarveSAmarhatAmiti darzayituM bhagavAn prAha-'je khalu bho' ityaadi| yadvA--samyaktvamuktaM, niravadyaM tapazcAritramapi, idAnIM tatphalamAha--'je khalu bho' ityaadi| ___ mUlam-je khalu bho! vIrA samiyA sahiyA sayAjayA saMghaDadaMsiNo AovarayA ahAtahA loyaM uvehamANA pAINaM paDINaM dAhiNaM uINaM iya saccaMsi pariviciTiMsu ||suu010|| chAyA-ye khalu bho! vIrAH samitAH sahitAH sadAyatAH saMghaTadarzinaH,AtmoparatAH yathAtathA lokamupekSamANAH prAcInaM pratIcInaM dakSiNam , iti satye parivyasthuH // 10 // mithyAdarzana, avirati, pramAda, kaSAya aura yogoM ke dvArA jo kiye jAte haiM ve karma haiM / ye jJAnAvaraNIyAdika ke bheda se ATha prakArake haiN| AtmA ke sAtha inakA sambandha anAdikAla se ho rahA hai| koI bhI karma jaba taka apanA phala nahIM detA taba taka vaha AtmA se naSTa nahIM hotA; yaha niyama hai, ataH vaha vedavit samyagjJAnI puruSa karmose aura una karmoM ke kAraNa mithyAdarzanAdikoMse, tathA mithyAdarzanAdike kAraNa kaSAyoM se sadA dUra hI rahatA hai / arthAt karmabandha ke kAraNabhUta samasta sAvadya vyApAra kA vaha tyAga kara detA hai / suu09|| isa kathana meM saca tIrthaGkaroM kI sammati pradarzita karate haiM-'je khalu bho' ityAdi / athavA samakita ko kahA aura nirdoSa tapa cAritra ko bhI kahA; aba usakA phala kahate haiM-'je khalu bho' ityAdi / - mithyAdarzana, avirati, pramAda, kaSAya ane gadvArA ja karavAmAM Ave che te karma che. te jJAnAvaraNIyAdikanA bhedathI ATha prakAranA che. AtmAnI sAthe tene saMbaMdha anAdi kALathI thaI rahyo che. kaI paNa karma jyAM sudhI pitAnuM phaLa nathI 25tuM tyA sudhI te yAtmAthI naSTa thatuM nathI; ye niyama che. tethI te vedavit-sabhyazAnI 535 thI ane te rbhAnA 29 bhithyA-zanAyo bhane mithyAdarzanAdikanA kAraNe kaSAyathI sadA dUraja rahe che. arthAta karmabaMdhanA kAraNabhUta samasta sAvadya vyApArane te sadA tyAga karI de che. te sU0 9 che mA thanamA 5 // tIrtha zenI samiti pradarzita re che-je khalu bho' ItyAdi. athavA samakita kahyuM, nirdoSa tapa cAritra paNa kahyuM have tenuM phaLa he cha-'je khalu bho' tyAhi. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #729 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 684 AcArAGgasUtre TIkA' bho' iti ziSyAmantraNArthaH / sa vakSyamANaviSaye ziSyasya punaH punaravadhAnArthamAmantraNaM dyotayati / bhoH ziSya ! ye kecana vIrAH = karmavidAraNArthamutsAhavantaH, samitAH = samitiyuktAH sahitAH = svahitArthamudyuktAH samyagjJAnAdiyuktA vA, sadAyatAH = sarvadA saMyamArAdhanasAvadhAnAH, saMghaTadarzinaH = heyopAdeyasya nirantaradarzinaH, yadvA-avyAvAdhAnandasvarUpamokSAbhilASiNaH, AtmoparatAH " pAMca samitiyoM meM lavalIna, Atmahita kI prApti meM udyamI athavA sammarajJAnAdika guNoM se yukta, sarvadA saMyama kI ArAdhanA karanemeM sAvadhAna, heyopAdeya ke viveka se yukta athavA avyAbAdha-Ananda-svarUpa mokSake abhilASI, kaSAyaviziSTa AtmAse sadA pare rahanevAle aura yathAvasthitakarmaloka kI athavA zabdAdiviSayoM kI sadA upekSA karane vAle, karmoM ko vidAraNa karane meM utsAhazAlI jo koI bhavya vIra pUrva, pazcima, uttara aura dakSiNa dizA meM huye haiM ve saba satya - mokSasthAnameM sthita ho cuke haiN| sUtrakAra isa sUtra meM nirdoSa tapa - cAritra kI ArAdhanA kA phala prakaTa karate hue ziSyoM se kaha rahe haiM ki jina bhavyavIroM ne pAMca samitiyoM kA nirdoSa rItise pAlana kiyA hai, Atmahita kI prApti meM jinhoMne kucha bhI nahIM bAkI rakhA, nirdoSa saMyama kI ArAdhanA karane meM hI jinhoM ne apane jIvana ko bitAyA, heyopAdeya ke sundara viveka se jinhoMne mohaha - mamatva para vijaya prApta kI, jinhoMne kaSAya ke udaya ko pAMca simitaomAM rAcavAvALAM, AtmahitanI prAptimAM udyamI, athavA sabhyajJAnAdika guNothI yukta, sadA sayamanI ArAdhanA karavAmAM sAvadhAna, heyopAdeyanA vivekathI yukta, athavA avyAbAdha AnaMdasvarUpa meAkSanA abhilASI, kaSAyaviziSTa AtmAthI sadA dUra rahevAvALAM, ane yathAvasthita karmIleAkanI athavA zakhvAdiviSayAnI sadA upekSA karavAvALAM karmanu' vidyAraNu karavAmAM utsAhazALI je bhavya vIro, pUrva, pazcima, uttara ane dakSiNa dizAmAM thayAM che te badhA satya-maiAkSasthAnamAM sthita thai cUkela che. sUtrakAra A sUtramAM nirdoSa tapa-cAritranI ArAdhanAnuM phaLa pragaTa karIne ziSyAne kahe che ke je bhavya vIrAe pAMca samitionu nirdoSa rItithI pAlana karyuM che, AtmahitanI prAptimAM jemaNe kAMi paNa khAkI na rAkhyuM, nirdoSa sacamanI ArAdhanA karavAmAM ja jemaNe potAnA jIvanane vItAvyA, kheMcepAdeyanA suMdara vivekathI jeoe moha mamatva upara vijaya prApta karyA, jeoe kaSAyanA zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #730 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva - adhya0 4. u. 4 685 AtmanaH = kaSAyAtmana uparatA :nivRttAH yathAtathA yathAvasthitaM lokaM = karmalokaM, zabdAdiviSayalokaM vA, upekSamANAH - dRSTyA'pazyanta Asan, te prAcyAdidivasthitAH, satye= satyasukhajanakatvAt satyo - mokSamArgaH, tatra, parivyasthuH = sthitavantaH, idamupalakSaNam-nenAnAgatavartamAnayorapi kriyApade saMyojanIye, yathA- ye vIrAH santi te vartamAnakAle paJcadazakarmabhUmiSu saMkhyeyAstiSThanti ye ca bhaviSyanti, te cAnAgatakAle'nantAH sthAsyantIti // sU0 10 // , froma kiyA aura isa karmamaya loka kI athavA zabdAdika pAMcaindriyoM ke viSayoM kI tarapha thor3A sA bhI dhyAna nahIM diyA, una bhavyavIroM necAhe ve kisI bhI dizA meM kyoM na raheM hoM-niyama se mokSa ko apane hAtha meM kara liyA hai / samyagdarzana, samyagjJAna aura samyak cAritra kI ekatA ke binA mokSa kI prApti nahIM ho sakatI, yaha jainasiddhAnta kA aTala niyama hai| pAMcasamiti vagairaha ke pAlana meM apane ko visarjita kara denA yaha bAta samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritra kI ArAdhanA se hI AtmAko upalabdha hotI hai| sUtra meM "vIra zabda isI bAta kI puSTi karatA hai / bAhya jagata meM zatruoM para vijaya prApta karanevAle lAkhoM kyA karor3oM bhI manuSya mila sakate haiM, parantu jo apane AtmazatruoM - karmoM para vijaya prApta karane kI koziza meM haiM ve lAkhoM meM kyA karor3oM meM bhI eka do mileNge| pAMca samitiyoM meM lavalIna rahanA, Atmahita kI prApti meM sadA udyama karate rahanA, sarvadA saMyama kI ArAdhanA meM jarA bhI pramAdazIla na bananA, heyopAdeya ke viveka meM thor3I sI d' uyane niSphaLa banAvyA ane A karma maya leAkanI athavA zakhvAdika pAMca indriyAnA viSayAnI tarapha thoDuM paNa dhyAna nathI ApyuM tevA bhavya vIre e bhale te kAi paNa dizAmAM hoya to paNa niyamathI meAkSane prApta karela che. samyagdarzana samyajJAna ane samyakUcAritranI ekatA vinA mokSanI prApti thatI nathI, e jaina-siddhAMtanA aTala niyama che. pAMca samiti vigerenA pAlanamAM peAtAne visarjIta karI devuM, e vAta samyagdarzana, samyajJAna ane samyakUcAritranI ArAdhanAthI ja AtmAne upalabdha thAya che. sUtramAM je " vIra" zabda che te A vAtanI ja puSTi kare che. bAhya jagatamAM zatruo para vijaya karanArA lAkhA te zuM paNa karoDo manuSyA maLI raheze, paraMtu peAtAnA Atmazatruo-kama para vijaya prApta karavAnI keAzizamAM hAya tevA lAkhA malke karoDAmAM paNa eka-e maLaze. pAMca samitiomAM racyA rahevuM, AtmahitanI prAptimAM sadA udyama karatA rahevu', sadA saMyamanI ArAdhanAmAM jarA paNa pramAdazIla na banavuM, haiye pAdeyanA zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #731 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtre bhI bhUla na Ane denA, kaSAyoM se sadA sAvadhAna rahanA aura zabdAdika viSayoM meM sadA upekSAbhAva rakhanA, ye saba bAteM-kriyAe~ karmazatruoM para vijaya pAne meM sainya kA kAma detI haiM / mokSAbhilASI AtmA senApati hai, karmoM kI mUla-uttara-prakRtirUpa senA zatrusainya hai, usa para vijaya prApta karane meM isa yoddhA kI ye pUrvokta kriyAe~ eka akSauhiNI senA jaisI haiM, ataH yaha AtmA niyamase karmasenA kA parAbhava kara apane svabhAva se hI mokSa kA pUrNa bhoktA bana jAtA hai| isameM jarA bhI sandeha nhiiN| sUtra meM " bho" zabda ziSyoM ke saMbodhana ke liye AyA hai| vaha bhagavAn ke kahe gaye vacanoM meM ziSyoM kA punaH punaH dhyAna AkarSita karane ke liye kahA gayA hai / mUla meM 'pariviciDhisu' yaha bhUtakAlika kriyApada hai| yaha vartamAna aura bhaviSyatkAlika kriyApada kA bhI upalakSaNa hai| isakA abhiprAya yaha hai ki bhUtakAla meM jitane bhI vIra hue haiM una sabane to mokSa kA mArga prApta kara hI liyA hai, vartamAna meM bhI jo pAMca bharatakSetra, pAMca airavata kSetra aura pAMca mahAvideha kSetra meM saMkhyAta vIra haiM ve aura anAgata kAlameM jo anaMta vIra hoMge ve saba mokSake bhoktA bneNge| karmoM ke vidAraNa karane meM utsAhasampanna ko 'vIra, ' pAMca samitiyoM vivekamAM jarA paNa bhUla na AvavA devI, kaSAyathI sadA sAvadhAna rahevuM, A badhI vAto-kriyAo-karmazatruo upara vijaya meLavavAmAM sainyanuM kAma kare che. mekSAbhilASI AtmA senApati che. karmonI mULa-uttaraprakRtirUpa senA zatrusainya che, tenA upara vijaya prApta karavAmAM A ddhAnI te pUrvokta kiyAe eka akSauhiNI senA jevI che, mATe te AtmA niyamathI karmasenAne parAbhava karIne pitAnA svabhAvathI ja melane pUrNa bhoktA banI jAya che, temAM jarA paNa saMdeha nathI. sUtramAM "" zabda ziSyanA saMbaMdhanane mATe Avela che, te bhagavAne kahelA vacanamAM ziSyanuM vAraMvAra dhyAna AkarSita karavAne mATe kahevAmAM Avela cha. bhUgamA parivicidisu' mA bhUtAni chiyAya che. 2 // vatamAna mana bhvissykAlika kriyApadanuM paNa upalakSaNa che, Ane abhiprAya e che ke-bhUtakALamAM jeTalA vIre thayelAM che te badhAe mokSane mArga prApta karI ja lIdhela che. vartamAna mAnamAM paNa je pAMca bharatakSetra, pAMca airAvata kSetra ane pAMca mahAvideha kSetramAM saMkhyAta vare che, teo ane AvatA kALamAM je anaMta vIre thaze teo badhA mekSanA bhaktA banaze. bhAnu vihA261 42vAmai GsAsapannane 'vIra,' pAMya samitimAnupAlana zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #732 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva - adhya0 4. u. 4 teSAM satyAvasthAyinAM jJAnamAha - ' sAhissAmo ' ityAdi / mUlam - sAhissAmo nANaM vIrANaM samiyANaM sahiyANaM sayAjayANaM saMghaDaMsINaM AovarayANaM ahAtahA loya muvehamANANaM, kimatthi uvAhI ? pAsagassa na vijjai, natthi-tti bemi // sU011 // chAyA - sAdhayiSyAmo jJAnaM vIrANAM samitAnAM sahitAnAM sahAyatAnAM saMghaTadarzinAm AtmoparatAnAM yathAtathA lokamupekSamANAnAM kimasti upAdhiH pazyakasya ? na vidyate nAsti, iti bravImi // mra0 19 // TIkA - teSAM vIrANAM samitAnAM sahitAnAM sadAyatAnAM saMghaTadarzinAm AtmoparatAnAM yathAtathA lokamupekSamANAnAM jJAnam = abhiprAya, sAdhayiSyAmaH = kathake pAlana karanevAle ko 'samita, ' AtmakalyANa meM udyamazAlI athavA jJAnAdika guNoM se yukta ko ' sahita ', sarvadA saMyama kI ArAdhanA meM sAvadhAna ko 'sadAyata, ' heyopAdeya ke viveka se yukta athavA avyAbAdha AnandasvarUpa mokSa kI abhilASAvAle ko ' saMghaTadarzI ' aura kaSAyoM se uparata - nivRtta jIvoM ko 'Atmoparata ' kahate haiM || sU0 10 // mokSamArga meM rahanevAle una vIra - AtmAoM ke jJAna ke viSaya meM sUtrakAra kahate haiM: - ' sahissAmo nANaM' ityAdi / hama vIra, samita, sahita, sadAyata, saMghaTadarzI, Atmoparata, yathAvasthita loka kI upekSA karanevAle una mokSamArga ke pathikoM ke jJAna ke viSaya meM Age kathana kreNge| abhI to itanA hI kahate haiM ki una vIrAdivizeSaNaviziSTa AtmAoM ke karmajanita koI bhI upAdhinahIM hai| 687 uravAvAjAne 'samita ', AtmayAzubhAM udyamazANI athavA jJAnAdi guNothI yuktane' sahita ', sarva'dvA saMyamanI ArAdhanAmAM sAvadhAnane 'sadAyata', heyeopAyanA viveJjthI yukta athavA avyAmAdhamAnaHsva35 mokSanI alisASAvANAne ' saMghaTadarzI ' ane upAyothI uparata - nivRtta vone ' Atmoparata ' he che. ||suu0 10 // mAkSamAga mAM rahevAvALA te vIra-AtmAonA jJAnanA viSayamAM sUtrakAra uDe che: - " sAhissAmo nANaM " ityAdi. , abhe vIra, samita, sahita sahAyata, saMghaTaharzI, Atmoyarata mane ythaavasthita leAkanI upekSA karavAvALAM te meAkSanA pathikAnA jJAnanA viSayamAM AgaLa kahIzuM. hamaNAM te ATaluM kahIe chIe ke te vIrAdvivizeSaNaviziSTa AtmAene ka janita ( kathI thanArI ) kAI paNa upAdhi nathI, zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #733 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 688 AcArAgasUtre yiSyAmaH / vIrAdivizeSaNazabdA anantarapUrvasUtre vyAkhyAtAH / ziSyaH pRcchatikimasti upAdhiriti / kiM teSAM mahApuruSANAmupAdhirasti ?, uttaravAkyamAha'pazyakasya' ityAdi / pazyakasya-samyagadarzanAdikaM mokSamArga pazyatIti pazyaH, sa eva pazyakaH, tasya kamajanitopAdhina vidyate nAsti, iti bravImi-mayA yathA bhagavadvAkyaM zrutaM tathA kathayAmItyarthaH / / mU0 11 // caturthAdhyayanasya caturtho dezaH samAptaH // 4-4 // bhAvArtha-jaba taka jIva apane zuddhasvarUpa-nirvikAra Ananda-svarUpa muktiko prApta nahIM kara letA hai taba taka vaha kameM se nirlipta nahIM ho sakatA hai / aisI avasthA meM jaba taka sAMsArika dazA hai athavA saMsAra meM rahanA hai taba taka karmoM ke cakkara meM pratyeka prANI pha~sA huA hI hai| jo karmoM kA kartA hai vaha usake phala kA bhI bhoktA mAnA jAtA hai| yadyapi yaha niyama aTala hai parantu jJAnI jIva usake apavAdasvarUpa haiM, kyoM ki cAritramohanIya ke udayase jaba taka cAritra kA abhAva unakI AtmAmeM nahIM huA hai taba taka darzanamohanIya karma ke udaya se utpanna honevAlA karmabandha unako nahIM hotA hai / jitane aMza meM parapadArthoM se nivRtti hai utane aMzoM meM AtmA meM zuddhi kA sadbhAva bhI hai, arthAt darzanamohanIya karma ke upazama, kSaya aura kSayopazama se jitanI bhI AtmA se atattvazraddhAnapariNati kA aMta hogA utanI hI AtmajAgRtirUpa zuddhapariNati kA vikAsa vahAM para hogaa| bhAvArtha--jyAM sudhI jIva potAnA zuddhasvarUpa-nirvikAra AnaMda-svarUpa matine prApta nathI karI letA, tyAM sudhI te karmothI nirlipta thatuM nathI. AvI avasthAmAM jyAM sudhI sAMsArika dazA che, athavA saMsAramAM rahevAnuM che tyAM sudhI karmonA cakkaramAM pratyeka prANa phasAyelAM ja che. je karmone kartA che te tenA phaLane paNa bhaktA manAya che. jo ke A niyama aTala che chatAM paNa jJAnI jIva tenA apavAdasvarUpa che, kema ke cAritramohanIyanA udayathI jyAM sudhI cAritrane abhAva tenA AtmAmAM nathI thayo tyAM sudhI darzana-mehanIya karmanA udayathI utpanna thanAra karmabaMdha tene thatuM nathI. jeTalA aMzamAM parapadArthonI nivRtti che teTalA aMzamAM AtmAmAM zuddhine sadbhAva paNa che, arthAt darzana-mohanIya karmanA upazama, kSaya, ane kSapazamathI AtmAmAM jeTalI paNa atattvazraddhAna pariNatine aMta thaze teTalI ja AtmajAgRtirUpa zuddha pariNatine vikAsa tyAM thaze. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #734 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktva-adhya0 4. u. 4 samyaktvakarayA, yuktyA, samyaktvaM tatphalAni ca / vidUSyAnAryavacanaM, caturthe'dhyayane'bravIt // 1 // iti / // itizrI-vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApaka-pravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmApaka-vAdimAnamardaka-zAhU chatrapati-kolhApurarAjamadatta-" jainazAstrAcArya "-padabhUSitakolhApurarAjaguru-bAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara pUjya-zrIghAsIlAla-prativiracitAyAm AcArAGgasUtrasyA''cAracintAmaNiTIkAyAM samyaktvAkhyaM caturthe ___ madhyayanaM sampUrNam // 4 // samakita ke prApta hote hI AtmA meM AtmasvarUpa kA bhAna hone se AMzika rUpa meM samyagjJAna aura svAnubhava meM ramaNarUpa AMzika cAritra bhI samakitI ko utpanna ho jAtA hai, ataH yahAM para sUtrakAra mokSamArga ke pathikoM ko karmajanya upAdhikA abhAva batalAte haiM, kyoM ki ajJAnI jIvoM ko hI karmajanya upAdhi huA karatI hai, jJAnI jIvoM ke nhiiN| __ isa prakaraNa kI samApti karate hue zrI sudharmAsvAmI kahate haiM ki he jambU ! jisa prakAra se maiMne yaha bhagavAna ke samIpa sunA hai usI prakAra maiM kahatA huuN| suu011|| cauthe adhyayanakA cauthA uddeza samApta // 4-4 // cauthe adhyayana meM jo viSaya kahe gaye haiM unakA saMkSipta varNana zloka dvArA karate haiM-'samyaktvakarayA' ityaadi| samati prApta thatAM ja AtmAmAM AtmasvarUpanuM bhAna thavAthI AMzika rUpamAM samyajJAna ane svAnubhavamAM ramaNarUpa AMzika cAritra paNa samakitIne utpanna thAya che, mATe A ThekANe sUtrakAra mokSamArganA pathikane karmajanya upAdhine abhAva batAve che, kemake ajJAnI chane ja karma janya upAdhi thAya che, jJAnI chane nahi. A prakaraNanI samApti karatAM zrI sudharmAsvAmI kahe che ke he jabU! je prakAre meM bhagavAnanI samIpa A sAMbhaLyuM che te prakAre huM kahuM chuM. sU011 cethA adhyayanano ceze uddeza samApta che 4-4 cothA adhyayanamAM je viSaya kahevAyA che tenuM saMkSipta varNana glaeNkadvArA 42 cha-'samyaktvakarayA' tyAdi 87 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #735 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtre samyaktva ko puSTa karanevAlI yukti se samyaktva kA varNana tathA anAryoM ke vacanoM kA nirAkaraNa karake samyaktvakA phala isa cauthe adhyayana meM kahA gayA hai // 1 // 690 yaha AcArAGgasUtra ke samyaktva nAmake cauthe adhyayanakI AcAracintAmaNi- TIkAkA hindI bhASAnuvAda sampUrNa // 4 // samyaktvane puSTa karavAvALI yukitathI samyaktvanuM varNana, tathA anAryoMnA vacanAnuM nirAkaraNa karIne samyaktvanuM phaLa A cothA adhyayanamAM kahyuM che, // 1 // A AcArAMgasUtranA samyaktvanAmanA ceAthA adhyayananI AcAraci'tAmaNi-TIkAnA gujarAtI anuvAda saMpUrNa // 4 // zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #736 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI-vadhamAna-zramaNa-saMghanA AcAryazrI pUjaya AtmArAmajI mahArAjazrIe A pela sammati 5 trA uparAMta pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAja-racita bIjA sutronI TIkA mATe teozrInA maMtavya tema ja anya mahAtmAo, mahAsatIjIe, adyatana-paddhativALA kolejanA prophesara te ma ja zAstrajJa zrAvakonA abhiprAyo ke. grIna leja pAse che gareDIyA kuvADa rAjakoTa : saurASTra che. zrI. akhila bhArata ka. sthA. jaina zAstrodAra samiti zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #737 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAgamavettA jainadharmadivAkara upAdhyAya zrI 1008 zrI AtmArAmajI mahArAja tathA nyAya vyAkaraNa ke jJAtA parama paNDita munizrI 1008 zrI hemacandrajI mahArAja, ina donoM mahAtmAoMkA diyA huA zrI upAsakadazAGga sUtrakA pramANapatra nimna prakAra hai sammaivattaM siri-vIranivvANa-saMvacchara 2458 AsoI puNNamAsI 15 mukkavAro luhiyaannaao| mae muNihemacaMdeNa ya paMDiyarayaNamuNisiri-ghAsIlAlaviNimmiyA siriuvAsagasuttassa agAradhammasaMjIvaNInAmiyA vittI paMDiyamUlacaMdavAsAo ajjovaMtaM suyA, samIINaM, iyaM vittI jahANAmaM tahA guNevi dhArei, saccaM, agArANaM tu imA jIvaNa ( saMjamajIvaNa ) dAI eva asthi / vittikattuNA mUlasuttassa bhAvo ujjuselIo phuDIkao, ahaya uvAsayassa sAmaNNavisesadhammo, NayasiyavAyavAo, kammapurisaTThavAo samaNovAsayassa dhammadaDhattA ya, iccAivisayA assi phuDarIio vaNiyA, jeNa kattuNo paDihAe suTuppayAreNa paricao hoi, taha iihAsadiDiovi sirisamaNassa bhagavao mahAvIrassa samae vaTTamANa-bharahavAsassa ya kattuNA visayappayAreNa cittaM cittitaM, puNo sakavapADhINaM, vaTTamANakAle hindINAmiyAe bhAsAe bhAsINaM ya paramovayAro kaDo, imeNa kattuNo arihattA dIsai, kaNo eyaM kajja paramappasaMsaNijjamatthi / patteyajaNassa majjhatthabhAvAo assa muttassa avaloyaNamaIva lAhappayaM, aviu sAvayassa tu (u) imaM satthaM sabassameva atthi, ao kattuNo aNegakoDIso dhanavAo atthi, jehiM acaMtaparissameNa jaijaNatovari asImovayAro kaDo, ahaya sAvayassa vArasa niyamA u patteyajaNassa paDhaNijjA atthi, jesiM pahAvao vA gahaNAo AyA nibANAhigArI bhavai, tahA bhaviyancayAvAo purisakkAraparakkamavAo ya avassameva daMsaNijjo, kiMbahuNA imIse vittIe patteyavisayassa phuDasaddehiM vaNNaNaM kayaM, jai anovi evaM amhANaM pasuttappAe samAje vijja bhavejjA tayA nANassa carittassa tahA saMghassa ya khippaM udayo bhavissaI, evaM haM mnne|| bhavaIouvajjhAya-jaiNamuNi-AyArAma,-paMcanaIo, zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #738 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sammatipatra (bhASAntara) zrIvIranirvANa saM0 2458 Asoja zuklA (pUrNimA) zukravAra ludhiyAnA __ maiMne aura paMDitamuni hemacandrajIne paNDitaratna muni zrIghAsIlAlajIkI racI huI upAsakadazAMga sUtrakI gRhasthadharmasaMjIvanI nAmaka TIkA paMDita mUlacandrajI vyAsase AdyopAnta sunI hai / yaha vRtti yathAnAmatathAguNavAlI-acchI banI hai| saca yaha gRhasthoMke to jIvanadAtrIsaMyamarUpa jIvanako denevAlI hI hai| TIkAkArane mUlasUtra ke bhAvako sarala rItise varNana kiyA hai, tathA zrAvakakA sAmAnya dharma kyA hai ? aura vizeSa dharma kyA hai ? isakA khulAsA isa TIkAmeM acche DhaMgase batalAyA hai| syAdvAdakA svarUpa karma-puruSArtha-vAda aura zrAvakako dharmake andara dRDhatA kisa prakAra rakhanA, ityAdi viSayoMkA nirUpaNa isameM bhalIbhAMti kiyA hai / isase TIkAkArakI pratibhA khUba jhalakatI hai| aitihAsika dRSTise zramaNa bhagavAn mahAvIra ke samaya jainadharma kisa jAhojalAlI para thA ? aura vartamAna samaya jainadharma kisa sthitimeM pahuMcA hai ? isa viSayakA to ThIka citra hI citrita kara diyA hai / phira saMskRta jAnanevAloM ko tathA hindIbhASAke jAnanevAloM ko bhI pUrA lAbha hogA, kyoM ki TIkA saMskRta hai usakI sarala hindI kara dI gaI hai / isake par3hane se kartAkI yogyatAkA patA lagatA hai ki vRttikArane samajhAnekA kaisA acchA prayatna kiyA hai| TIkAkAra kA yaha kArya parama prazaMsanIya hai| isa sUtrako madhyastha bhAvase paDhanevAloMko parama lAbhakI prApti hogii| kyA kaheM zrAvakoM (gRhasthoM) kA to yaha sUtra sarvasva hI hai, ataH TIkAkAra ko koTizaH dhanyavAda diyA jAtA hai, jinhoMne atyanta parizramase jaina-janatAke Upara asIma upakAra kiyA hai| isameM zrAvakake bAraha niyama pratyeka puruSake paDhane yogya haiM, jinake prabhAvase athavA yathAyogya grahaNa karanese AtmA mokSakA adhikArI hotA hai| tathA bhavitavyatAvAda aura puruSakAra zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #739 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parAkramavAda haraekako avazya dekhanA cAhiye / kahAMtaka kaheM isa TIkAmeM pratyeka viSaya samyak prakArase batAye gaye haiN| hamArI suptaprAya (soI huIsI) samAjameM agara Apa jaise yogya vidvAn phira bhI koI hoMge to jJAna cAritra tathA zrIsaMghakA zIghra udaya hogA, aisA maiM mAnatA hUM ApakA upAdhyAya jainamuni AtmArAma paMjAbI. isI prakAra lAhorameM virAjate hue paNDitavarya vidvAn munizrI 1008 zrI bhAgacandajI mahArAja tathA paM. munizrI trilokacandajI mahArAjake diye hue, zrI upAsakadazAGga sUtrake pramANapatrakA hindI sArAMza nimna prakAra haizrI zrI svAmI ghAsIlAlajI mahArAja kRta zrI upAsakadazAGga sUtrakI saMskRta TIkA va bhASAkA avalokana kiyA, yaha TIkA atiramaNIya va manoraJjaka hai, ise Apane baDe parizrama va puruSArtha se taiyAra kiyA hai so Apa dhanyavAdake pAtra haiN| Apa jaise vyaktiyoMkI samAjameM pUrNa AvazyakatA hai| ApakI isa lekhinIse samAjake vidvAn sAdhuvarga paDha kara pUrNa lAbha uThAveMge, TIkAke paDhanese hamako atyAnanda huvA, aura manameM aise vicAra utpanna hue ki hamArI samAjameM bhI aise 2 suyogya ratna utpanna hone lage-yaha eka hamAre liye baDe gauravakI bAta hai| vi. saM. 1989 mA. Azvina kRSNA 13 vAra bhauma lAhora. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #740 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jJAtAdharmakathAGga sUtrakI 'anagAradharmA'mRtavarSiNI' TIkA para jainadivAkara sAhityaratna jainAgamaratnAkara paramapUjya zraddheya jainAcArya zrI AtmArAmajI mahArAjakA sammatipatra ludhiyAnA, tA. 4-8-51 maiMne AcAryazrI ghAsIlAlajI ma. dvArA nirmita 'anagAra-dharmAmRta-varSiNI' TIkAvAle zrI jJAtAdharmakathAGga sUtrakA muni zrI ratnacandrajIse AdyopAnta zravaNa kiyaa| ____ yaha niHsandeha kahanA paDatA hai ki yaha TIkA AcAryazrI ghAsIlAlajI ma. ne baDe parizrama se likhI hai / isameM pratyeka zabdakA prAmANika artha aura kaThina sthaloM para sAra-pUrNa vivecana Adi kaI eka vizeSatAyeM hai| mUla sthaloM ko sarala banAne meM kAphI prayatna kiyA gayA hai, isase sAdhAraNa tathA asAdhAraNa sabhI saMskRtajJa pAThakoM ko lAbha hogA aisA merA vicAra hai| maiM svAdhyAyapremI sajjanoM se yaha AzA karUMgA ki ye vRttikArake parizrama ko saphala banA kara zAstrameM dI gaI anamola zikSAyoM se apane jIvana ko zikSita karate hue paramasAdhya mokSako prApta kareMge / zrImAnjI jayavIra ___ApakI sevAmeM poSTa dvArA pustaka bheja rahe haiM aura isa para AcAryazrIjI kI jo sammati hai vaha isa patrake sAtha bheja rahe haiM pahuMcane para samAcAra deveN| ___ zrI AcAryazrI AtmArAmajI ma. ThAne 6 mukhazAntise virAjate haiN| pUjya zrI ghAsIlAlajI ma. sA. ThAne 4 kI hamArI orase vandanA arja kara mukhazAtA pUrcha / ___pUjya zrI ghAsIlAlajI ma. jI kA likhA huA (vipAkasUtra ) mahArAjazrIjI dekhanA cAhate haiM isaliye 1 kApI Apa bhejane kI kRpA kareM, phira Apa ko vApisa bheja deveNge| Apake pAsa nahIM ho to jahAM se mile vahAM se 1 kApI jarUra bhijavAne kA kaSTa kareM, uttara jalda denekI kRpA kreN| yogya sevA likhate rheN| ludhiyAnA tA. 4-8-51 nivedaka pyArelAla jaina zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #741 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAgamavAridhi-jainadharmadivAkara-upAdhyAya-paNDita-muni zrI AtmArAmajI mahArAja (paMjAba)kA AcArAGgasUtrakI AcAracintAmaNi TIkA para smmti-ptr| maiMne pUjya AcAryavarya zrI ghAsIlAlajI ( mahArAja) kI banAI huI zrImad AcArAGga sUtrake prathama adhyayana kI AcAracintAmaNi TIkA sampUrNa upayogapUrvaka sunii| yaha TIkA-nyAya siddhAnta se yukta, vyAkaraNa ke niyama se nibaddha hai / tathA isameM prasaGga 2 para krama se anya siddhAnta kA saMgraha bhI ucita rUpa se mAlUma hotaahai| TIkAkArane anya sabhI viSaya samyak prakAra se spaSTa kiye haiM, tathA prauDha viSayoM kA vizeSarUpa se saMskRta bhASA meM spaSTatApUrvaka pratipAdana adhika manoraMjaka hai, etadartha AcArya mahodaya dhanyavAda ke pAtra haiN| ___ maiM AzA karatA hUM ki-jijJAsu mahodaya isakA bhalI-bhAMti paThana dvArA jainAgama - siddhAntarUpa amRta pI-pI kara mana ko harSita kareMge, aura isake manana se dakSa jana cAra anuyogoM kA svarUpajJAna paaveNge| tathA AcAryavayaM isIprakAra dUsare bhI jainAgamoM ke vizada vivecana dvArA zvetAmbara-sthAnakavAsI samAja para mahAna upakAra kara yazasvI bneNge| vi. saM. 2002 jainamuni-upAdhyAya AtmArAma mRgasara sudi 1 ludhiyAnA paMjAba zubhamastu bIkAneravAlA samAjabhUSaNa zAstrajJa bherudAnajI zeThiAno abhiprAya Apa zAstrakA kArya kara rahe haiM yaha baDA upakArakA kArya hai| isase janajanatA ko kAphI lAbha phuNcegaa| ( tA. 28-3-56nA patramAMthI ) zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #742 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrIH // jainAgamavAridhi - jainadharmadivAkara - jainAcArya - pUjya - zrI AtmArAmajImahArAjAnAM paJcanada - ( paMjAba ) sthAnAmanuttaropapAtikasUtrANAmarthabodhinInAmaTIkAyAmidam sammatipatram . AcAryavaryaiH zrI ghAsIlAlamunibhiH saGkalitA anuttaropapAtikamUtrANAmarthabodhinInAmnI saMskRtavRttirupayogapUrvakaM sakalA'pi svaziSyamukhenA'zrAvi mayA, iyaM hi ttirmunivarasya vaiduSyaM prakaTayati / zrImadbhirmunibhiH sUtrANAmarthAn spaSTayituM yaH prayatno vyadhAyi tadarthamanekazo dhanyavAdAnarhanti te / yathA ceyaM vRttiH saralA subodhinI ca tathA sAravatyapi / asyAH svAdhyAyena nirvANapadamabhIpsubhirnirvANapadamanusaradbhirjJAna-darzana-cAritreSu prayatamAnairmunibhiH zrAvakaizca jJAnadarzana - cAritrANi samyak samprApyA'nye'pyAtmAnastatra pravartayiSyante / AzA se zrImadAzukavirmunivaro gIrvANavANIjuSAM viduSAM manastoSAya jainAgANAM sArAvabodhAya ca anyeSAmapi jainAgamAnAmitthaM saralAH suspaSTAzca vRttavidhAya tAMstAn sUtragranthAn devagirA suspaSTayiSyati / ante ca "munivarasya parizramaM saphalayituM saralAM subodhinIM cemAM sUtravRttiM svAdhyAyena sanAthayiSyantyavazyaM suyogyA haMsanibhAH pAThakAH / " ityAzAste vikramAbda 2002 zrAvaNakRSNA pratipadA ludhiyAnA. zrI AcArAMga sUtra : 2 } upAdhyAya AtmArAmo jainamuniH / Page #743 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (zrI dazavaikAlikasUtrakA sammatipatra ) // zrI vIragautamAya namaH // sammatipatram. mae paMDiyamuNi hemacaMdeNa ya paMDiya - mUlacandavAsavArA pattA paMDiya - rayaNa - muNi- ghAsIlAleNa viraiyA sakkaya-hiMdI-bhASAhi~ juttA siri- dasaveyAliya- nAma-suttassa AdhAramaNimaMjUsA vittI avaloiyA, imA maNoharA asthi, ettha sahANaM ahasayajutto attho vaNNio virajaNANaM pAyayajaNANa ya paramovayAriyA imA vittI dIsa ! AyAravisae vittIkattAreNa aisayapuvvaM ullehI kaDo, tahA ahiMsAe sarUvaM je jahA- tahA na jANaMti tesiM imAe vittIe paramalAho bhavissas, kaNA patteyavisayANaM phuDarUveNa vaNNaNaM kaDaM, tahA muNiNo arihattA imAe vittIe avaloyaNAo aisayajuttA sijjhai ! sakkayachAyA suttapayANaM payaccheo ya subohadAyago atthi, patteyajiNNAsuNo imA vittI daTThavvA / amhANaM samAje erisavijja- muNirayaNANaM sagbhAvo samAjassa ahobhaggaM asthi, kiM ? uttavijjamuNirayaNANaM kAraNAo jo amhANaM samAjo suttappAo, amhakeraM sAhiccaM ca luttappAyaM atthi tesiM puNovi udao bhavissaha jassa kAraNAo bhaviyappA mokkhassa joggo bhavitA puNo nivvANaM pAvihira aohaM AyAramaNi- maMjUsAe katuNo puNo puNo dhannavAyaM demi - // - vi. saM. 1990 phAlgunazuklatrayodazI - maGgale ( alavara sTeTa ) ii uvajjhAya - jaiNa - muNI, AyArAmo ( paMcanaIo) aisehI : madhyabhArata sailAnA - nivAsI zrImAn ratanalAlajI DosI zramaNopAsaka jaina likhate haiM ki : zrI AcArAMga sUtra : 2 zrImAn kI kI huI TIkAvAlA upAsakadazAMga sevaka ke dRSTigata huvA, sevaka abhI usakA manana kara rahA hai yaha grantha sarvAGgasundara evam uccakoTi kA upakAraka hai / Page #744 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 nirayAvalikA kA sammatipatra. AgamavAridhi - sarvatantra svatantra - jainAcArya - pUjyazrI AtmArAmajI mahArAjakI tarapha kA AyA huvA sammatipatra ludhiyAnA. tA. 11 navambara 48 zrIyuta gulAbacandajI pAnAcandajI / sAdara jayajinendra || patra ApakA milA ! nirayAvalikA viSaya pUjyazrIjIkA svAsthya ThIka na hone se unake ziSya paM. zrI hemacandrajI mahArAjane sammatipatra likha diyA hai Apako bheja rahe haiN| kRpayA eka kopI nizyAvalikAkI aura bheja dIjiye aura koI yogya sevA kArya likhate raheM ! bhavadIya gujaramala - baLavaMtarAya jaina // sammatiH // ( lekhaka :- jainamuni paM. zrI hemacandrajI mahArAja ) sundarabodhinITIkayA samalaMkRtaM hindI - gurjara bhASAnuvAdasahita ca zrInirayAvalakAsUtraM medhAvinAmalpamedhasAM copakArakaM bhaviSyatIti sudRDhaM me'bhimatam, saMskRtaTIkeyaM saralA subodhA sulalitA cAta eva anvarthanAmnI cApyasti / suvizadatvAt sugamatvAt pratyeka duryodhapadavyAkhyAyutatvAca TIkaiSA saMskRtasAdhAraNajJAnavatAmapyupayoginI bhAvi nItyabhiprema | hindI - gurjara bhASAnuvAdAvapi etadbhASAvijJAnAM mahIyase lAbhAya bhavetAmiti samyak saMbhAvayAmi / jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjAnAM parizramo'yaM prazaMsanIyo dhanyavAdAhazca te munisattamAH / evameva zrIsamIra mallajI - zrI kanhaiyAlAlajI munivareNyayorniyojanakAryamapi zlAghyaM, tAvapi ca munivarau dhanyavAdAha staH / sundara prastAvanAviSayAnukramAdinA samalaMkRte sUtraratne'smin yadi zabdakoSo'pi dattaH syAttarhi varataraM syAt / yato'syAvazyakatAM sarve'pyanveSakavidvAMso'nubhavanti / pAThakAH sUtrasyAsyAdhyayanAdhyApanena lekhakaniyojakamahodayAnAM parizramaM saphalayiSyantItyAzAsmahe / iti / zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #745 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI upAsakadazAGga sUtra paratve jaina samAjanA agragaNya jainadharmabhUSaNa mahAn vidvAn saMtoe temaja vidvAna zrAvakoe sammatio samI che temanA nAmo nIce pramANe che. (1) ludhiyAnA-saMvat 1989, Azvina pUrNimA kA patra, zrutajJAna ke bhaMDAra AgamaratnAkara jainadharmadivAkara zrI 1007 zrI upAdhyAya zrI AtmArAmajI mahArAja, nathA nyAyavyAkaraNavettA zrI 1007 tacchiSya zrI muni hemacandajI mahArAja. (2) lAhaura-vi0 saM0 1989 Azvina badi 13 kA patra, paNDita ratna zrI 1008 zrI bhAgacaMdajI mahArAja tathA tacchiSya paNDiratna zrI 1007 zrI trilokacaMdajI mahArAja. (3) khicana-se tA. 9-11-36 kA patra, kriyApAtra sthavira zrI 1008 zrI bhArataratna zrI samarathamalajI mahArAja. (4) vAlAcora-tA. 14-11-36 kA patra, parama prasiddha bhArataratna zrI 1008 zrI zatAvadhAnI zrI ratanacaMdajI mahArAja. (5) bambaI-tA. 16-11-36 kA patra, prasiddha kavIndra zrI 1008 zrI ___kavi nAnacaMdrajI mahArAja. (6) AgarA-tA. 18-12-36, jagat vallabha zrI 1008 jainadivAkara zrI cauthamalajI mahArAja, guNavanta gaNIjI zrI 1007 zrI sAhityapremI zrI pyAracandajI mahArAja. (7) haidrAbAda-( dakSiNa ) tA. 25-11-36 kA patra, sthivarapadabhUSita bhAgyavAna puruSa zrI tArAcaMdajI mahArAja tathA prasiddha vaktA zrI 1007 zrI sobhAgamalajI mahArAja. (8) jayapura-tA. 27-11-36 kA patra, saMpradAya ke gauravavardhaka zAMta svabhAvI zrI 1008 zrI pUjya zrI khUbacandajI mahArAja. (9) ambAlA-tA. 29-11-36 kA patra, paramapratApI paMjAbakezarI zrI 1008 zrI pUjya zrI rAmajI mahArAja. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #746 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10) selAnA-tA. 29-11-36 kA patra, zAstroM ke jJAtA zrImAn ratanalAlajI DosI. (11) khIcana-tA. 9-11-36 kA patra, paMDitaratna nyAyatIrtha suzrAvaka zrIyut mAdhavalAlajI. tA0 25-11-36 sAdara jaya jinendra ApakA bhejA huyA upAsakadazAMga sUtra taza patra milA yahAM virAjita pravartaka vayovRddha zrI 1008 zrI tArAcaMdajI mahArAja paNDita zrI kizanalAlajI mahArAja Adi ThANA 14 sukha zAMtI meM virAjamAna haiM Apake vahAM virAjita jainazAstrAcArya pUjyapAda zrI 1008 zrI ghAsIlAlajI mahArAja Adi ThANA nava se hamArI bandanA arja kara sukha zAMti pUche Apane upAsakadazAMga sUtra ke viSaya meM yahAM virAjita munivaroM kI sammatI maMgAI usake viSaya meM vaktA zrI sobhAgamalajI mahArAjane pharamAyA hai ki vartamAna meM sthAnakavAsI samAja meM anekAneka vidvAna muni mahArAja maujUda haiM magara jainazAstra kI vRtti racane kA sAhasa jaisA ghAsIlAlajI mahArAja ne kiyA hai vaisA anyane kiyA ho aisA najara nahIM AtA dUsarA yaha zAstra atyanta upayogI to yoM haiM saMskRta prAkRta hindI aura gujarAtI bhASA hone se cAroM bhASA vAle eka hI pustaka se lAbha uThA sakate haiM jaina samAja meM aise vidvAnoMkA gaurava baDhe yahI zubha kAmanA hai AzA hai ki sthAnakavAsI saMgha vidvAnoM kI kadara karanA siikhegaa| yogya likheM zeSa zubha bhavadIya jamanAlAla rAmalAla kImatI AgarA se: zrI jainadivAkara prasiddhavaktA jagaballabha muni zrI cothamalajI mahArAja va paMDitaratna suvyAkhyAni gaNIjI zrI pyAracandajI mahArAjane isa pustakako atIva pasanda kI hai| zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #747 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImAna nyAyatIrtha paNDita mAdhavalAlajI khocana se likhate haiM kiuna paMDitaratna mahAbhAgyavaMta puruSoM ke sAmane unakI agAdhatattvagaveSaNA ke viSaya meM maiM nagaNya kyA sammati de sakatA huuN| parantu: mere do mitroM ne jinhoMne isako kucha paDhA hai bahuta sarAhanA kI vAstava meM aise uttama va sabake samajhane yogya granthoM kI bahuta AvazyakatA hai aura isa samAja kA to aise grantha hI gaurava baDhA sakate haiM-ye donoM grantha vAstava meM anupama haiM aise grandharatnoM ke suprakAzase yaha samAja amAvAsyA ke ghora andhakAra meM dIpAvalI kA anubhava karatI huI mahAvIra ke amUlya vacanoM kA pAna karatI huI apanI unnati meM agrasara hotI rhegii| tA. 29-11-36 ambAlA (paMjAba) patra ApakA milA zrI zrI 1008 paMjAbakesarI pUjya zrI kAzIrAmajI mahArAja kI sevA meM par3ha kara sunA diyaa| ApakI bhejI huI upAsakadazAGga sUtra tathA gRhidharmakalpataru kI eka 2 prati bhI prApta huii| donoM pustakeM ati upayogI tathA atyadhika parizrama se likhI huI haiN| aise grandharatnoM ke prakAzita karavAnekI bar3I AvazyakatA hai / ina pustakoM se jaina tathA ajaina sabakA upakAra ho sakatA hai / ApakA yaha puruSArtha sarAhanIya hai| ApakA zazibhUSaNa zAstrI adhyApaka jaina hAI skUla ambAlA zahara zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #748 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAntasvabhAvI vairAgyamUrti tatvavAridhi, dhairyavAna zrI jainAcArya pUjyavara zrI zrI 1008 zrI khUbacandajI mahArAja sAhebane mUtra zrI upAsakadazAGgajI ko dekhA / Apane pharamAyA ki paNDita muni ghAsIlAlajI mahArAja ne upAsakadazAGga mUtrako TIkA likhane meM baDA hI parizrama kiyA hai| isa samaya isa prakAra pratyeka sUtroM kI saMzodhanapUrvaka sarala TokA aura zuddhahindI anuvAda hone se bhagavAna nirgranthoM ke pravacanoM ke apUrva rasa kA lAbha mila sakatA hai| bAlAcora se bhArataratna zatAvadhAnI paMDita muni zrI 1008 zrI ratanacandajI mahArAja pharamAte haiM ki : uttarottara jotAM mUla mUtranI saMskRta TokAo racavAmAM TIkAkAre stutya prayAsa karyoM che, je sthAnakavAsI samAja mATe magarUrI levA jevU che, valI karAMcInA zrI saMgha sArA kAgaLamAM ane sArA TAIpamA pustaka chapAvI pragaTa kayuM che je eka prakAranI sAhitya sevA bajAvI che. bambaI zaherameM virAjamAna kavi muni zrI nAnacandajI mahArAjane pharamAyA hai ki pustaka sundara hai prayAsa acchA hai| khIcana se sthavira kriyApAtra muni zrI ratanacandajI mahArAja aura paMDita ratna munizrI samarthamalajI mahArAja zrI pharAte haiM ki-vidvAna mahAtmA puruSoMkA prayatna sarAhanIya hai, jainAgama zrImad upAsakadazAGgamUtra kI TIkA, evaM usakI sarala subodhanI zuddha hindI bhASA bar3I hI sundaratA se likhI hai| zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #749 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vItarAgAya nmH|| zrI zrI zrI 1008 jainadharma divAkara jainAgamaratnAkara zrImajjainAcArya zrI pUjya ghAsIlAlajI mahArAja caraNavandana svIkAra ho / aparazca samAcAra yaha hai ki Apake bheje hue 9 zAstra mAsTara zobhAlAlajI ke dvArA prApta hue, etadartha dhanyavAda ! ApazrIjIne to aisA kArya kiyA hai jo ki hajAroM varSoM se kisI bhI sthAnakavAsI jainAcArya ne nahIM kiyaa| Apane sthAnakavAsIjainasamAja ke Upara jo upakAra kiyA hai vaha kadApi bhulAyA nahIM jA sakatA aura nahIM bhulAyA jA skegaa| hama tInoM muni bhagavAna mahAvIra se athavA zAsanadeva se prArthanA karate haiM ki ApakI isa vajramayI lekhanI ko uttarottara zakti pradAna kareM tAki Apa jaina samAja ke Upara aura bhI upakAra karate raheM aura Apa ciraJjIva hoN| hama haiM Apa ke muni tIna muni satyendradeva-muni lakhapatarAya-muni padmasena zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #750 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 prakhara vidvAna jainAcArya munirAja zrI ghAsIlAlajI mahArAjadvArA jo AgamoddhAra huA aura ho rahA hai sacamuca mahArAjazrI kA yaha stutya kArya hai / hamane pracArakajI ke dvArA nau sUtroM kA seTa dekhA aura kai mArmika sthaloMko paDhA, par3ha kara vidvAna munirAjazrI kI zuddha zraddhA tathA lekhanIke prati hArdika prasannatA phUTa paDI / zrI AcArAMga sUtra : 2 itavArI bAjAra nAgapura tA. 19 - 12-56 vAstava meM munirAja zrI jaina samAja para hI nahIM itara samAja para bhI mahA upakAra kara rahe haiN| jJAna kisI eka samAja kA nahIM hotA vaha sabhI samAja kI anamola nidhi hai jise kaThina parizrama se taiyAra kara janatA ke sammukha rakhA jA rahA hai jisakA eka eka seTa hara zahara gAMva aura ghara ghara meM honA Avazyaka hai| 5 sAhityaratna mohanamuni sohanamuni jaina Page #751 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI dazavaikAlika sUtranuM sammati patra zramaNa saMghanA mahAna AcArya Agama vAridhisarvatanna svataMtra jainAcArya pUjyazrI AtmArAmajI mahArAje ApelA sammatipatrane gujarAtI anuvAda. meM tathA paMDita muni hemacaMdrajIe paMDita mulacaMda vyAsa (nAra mAravADejADha) dvArA maLelI paMDita ratna zrI ghAsIlAlajI muni viracita saMskRta ane hindI bhASA sahita zrI dazavaikAlika sUtranI AcAramaNimaMjUSA TIkAnuM avalokana karyuM. A TIkA suMdara banI che. temAM pratyeka zabdano artha sArI rIte vizeSabhAva laIne samajAvavAmAM Avela che. tethI vidvAne ane sAdhAraNa buddhivALAo mATe parama upakAra karavAnI che. TIkAkAre muninA AcAra viSayane sAre ullekha karela che. je AdhunikamatAvalaMbI ahiMsAnA svarUpane nathI jANatA, dayAmAM pApa samaje che temane mATe "ahiMsA zuM vastu che tenuM sArI rIte pratipAdana karela che. vRttikAre sUtranA pratyeka viSayane sArI rIte samajAvela che. A vRttinA avakanathI vRttikAranI atizaya gyatA siddha thAya che. A vRttimAM eka bIjI vizeSatA e che ke mUlasUtranI saMskRta chAyA havAthI sUtra, sUtranAM pada ane padaccheda subedhadAyaka banela che. pratyeka jIjJAsue A TIkAnuM avelekana avazya karavuM joIe. vadhAre zuM kahevuM. amArI samAjamAM AvA prakAranA vidvAna muni ratnanuM devuM e samAjanuM ahobhAgya che. AvA vidvAna muniratnanA kAraNe suptaprAya-sutele samAja ane luptaprAya eTale lepa pAmeluM sAhitya e bannene pharIthI udaya thaze. amo vRttikArane vAraMvAra dhanyavAda ApIe chIe. II " zukala 5 vikrama saMvata 190 phAlgana zukala terasa maMgaLavAra (alavara sTeTa) uvajajhAya jaNa suNa AyArAma paMcanaIo zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #752 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa saMghanA pracAramaMtrI paMjAbakezarI mahArAja zrI premacaMdajI mahArAja jeozrI rAjakeTamAM padhArelA hatA tyAre tenA taraphathI zAstrone mATe maLela abhiprAya. zAstroddhArasamiti taraphathI pUjyapAda zAstravAridhi paMDitarAja svAmIzrI ghAsIlAlajI mahArAja dvArA zAstroddhAranuM je kArya thaI rahyuM te kArya jaina samAja temAM khAsa karIne sthAnakavAsI jaina samAjane mATe mULabhUta maulika saMskRtinI jaDane majabuta karavAvALuM che. eTalA khAtara A kArya ati prazaMsanIya che mATe dareka vyaktie temAM yathAzakti bhega devAnI khAsa AvazyakatA che ane tethI e bhagIratha kArya jaldIthI jaladI saMpUrNa paNe pAra pADI zakAya ane janatA zrutajJAnane lAbha meLavI zake. darIyApurI saMpradAyanA pUjya AcAryazrI IzvaralAlajI mahArAja sAhebanA sUtro saMbaMdhe vicAre namAmi vIra girisAradhIra pUjyapAda jJAnipravarazrI ghAsIlAlajI mahArAja tathA paMDitazrI kanaiyAlAlajI mahArAja Adi thANu chanI sevAmAM- amadAvAda zAhapura upAzrayathI muni dayAnaMdajInA 108 praNipAta. Apa sarve thANAo sukha samAdhimAM hazo niraMtara dhama dhyAna dharmArAdhanamAM lIna haze. sUtra prakAzana kArya tvarita thAya evI bhAvanA che dazavaikAlika tathA AcArAMga eka eka bhAga ahIM che TIkA khUba suMdara, saraLa ane paMDitajanene supriya thaI paDe tevI che. sAthe sAthe TIkA vinAnA muLa ane artha sAthe prakAzana thAya te zrAvakagaNa tene vizeSa lAbha laI zake atre pUjya AcArya gurUdevane AMkhe motIye utarAvyuM che ane sAruM che eja. Aso suda 10, maMgaLavAra tA. ra5-10-55 punaH punaH zAtA icchate, dayA muninA praNipAta. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #753 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darIyApurI saMpradAyanA paMDita ratna bhAicaMdajI mahArAjane abhiprAya zrI rANapura tA. 19-12-1955 pUjyapAda jJAnipravara paMDita ratna pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAja Adi munivaronI sevAmAM, Apa sarva sukhasamAdhImAM haze. sUtraprakAzananuM kAma suMdara thaI rahyuM che te jANI atyaMta AnaMda. ApanA prakAzita thayelAM keTalAMka sUtre joyAM. suMdara ane sarala siddhAMtanA nyAyane puSTi karatI TIkA paMDitaratnane supriya thaI paDe tevI che. sUtraprakAzananuM kAma tvarita pUrNa thAya ane bhavi AtmAone AtmakalyANa karavAmAM sAdhanabhUta thAya eja abhyarthanA. lI. paMDitaratna bALabrahmacArI pU. zrI bhAIcaMda mahArAjanI AjJAnusAra zAntimunInA pAyavaMdana svIkAraze. tA. 11-papa6 vIramagAma gacchAdhipati pUjya mahArAja zrI jJAnacaMdrajI mahArAjanA saMpradAyanA AtmAthI, kriyApAtra, paMDitaratna, munizrI samarathamalajI mahArAjane abhiprAya. khIcanathI Avela tA. 12-2-56nA patrathI uddhata. pUjya AcArya ghAsIlAlajI mahArAjanA hastaka je sUtronuM lakhANa suMdara ane saraLa bhASAmAM thAya che. te sAhitya, paMDita munizrI samarathamalajI mahArAja, samaya ocho maLavAne kAraNe saMpUrNa joI zakayA nathI. chatAM jeTaluM sAhitya joyuM che, te bahu ja sAruM ane manana sAthe lakhAyeluM che, te lakhANa zAstra-AjJAne anurUpa lAge che. A sAhitya dareka zraddhALu jene vAMcavA gya che. AmAM sthAnakavAsI samAjanI zraddhA, prarUpaNa ane pharasaNanI daDhatA zAstranukULa che. AcAryazrI apUrva parizrama laI samAja upara mahAna upakAra kare che. lI. kIzanalAla pRthvIrAja mAlu mu. khIcana. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #754 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lIMbaDI sa'pradAyanA sadAna dI sunizrI cheThAlAlajI mahArAjanA abhiprAya zrI vItarAgadeve jJAnapracArane tIrthaMkara-nAma-gotra khAMdhavAnuM nimitta kahela che. jJAnapracAra karanAra, karavAmAM sahAya karanAra, ane tene anumodana ApanAra jJAnAvaraNIya karmIne kSaya karI kevaLa jJAnane prApta karI parama padanAM adhikArI ane che. zAstrajJa, parama zAnta ane apramAdI pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja pote avizrAntapaNe jJAnanI upAsanA ane tenI prabhAvanA aneka vikaTa prasaMgAmAM pazu karI rahyA che. te mATe teozrI anekazaH dhanyavAdanA adhikArI che. vaMdanIya che, temanI jJAnaprabhAvanAnI dhagaza ghaNA pramAdione anukaraNIya che. jema pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja pAte jJAnapracAra mATe avizrAnta prayatna kare che. temajazAstroddhArasamitinA kAvAkA paNa emAM sahAya karIne je pavitra sevA karI rahela che. te paNa kharekhara dhanyavAdanA pUrNa adhikArI che. e samitinA kArya karAne mArI eka sucanA che keH-- zAstroddhAraka pravara paMDita apramAdI saMta ghAsIlAlajI mahArAja je zAstrodvAranuM kAma karI rahela che. temAM sahAya karavA mATe--paMDitA vigerenA mATe je kharco thaI rahela che. tene paheAMcI vaLavA mATe sArUM sarakhuM phaMDa joI e. enA mATe mArI e sucanA che ke-zAstroddhArasamitinA mukhya kAryavAhaka--jo banI zake teA pramukha pote ane bIjA be traNa jaNAe gujarAta, saurASTra, ane kacchamAM pravAsa karI membara banAve ane Arthika sahAya meLave, jo ke atyAranI paristhiti viSama che. vyApArIo, dhaMdhAdArIone peAtAnA vyavahAra sAcavavA paNa muzkela banyA che. chatAM jo saMbhAvita gRhasthA pravAse nIkaLe teA jarUra kArya saphaLa kare evI mane zraddhA che. Arthika anukuLatA thavAthI zAstroddhAranuM kAma paNa vadhu saralatAthI thai zake. pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja jyAM sudhI A tarapha vicare che tyAM sudhImAM emanI jJAnazaktinA jeTalA lAbha levAya teTalA laI levA, kadAca saurASTramAM vadhu vakhata rahevAthI temane have bahAra viharavAnI IcchA thatI hoya te zAntibhAI zeTha jevAe vinaMtI karI amadAvAda padhAravA, ane tyAM anukuLatA mujaba be-traNa varSInI sthiratA karAvIne temanI pAse zAstroddhAranuM kAma pUrNa karAvI levuM joI e. thoDA vakhatamAM jAmajodhapuramAM zAstroddhArakamITI maLavAnI che, te vakhate uparanI sUcanA vicArAya tA ThIka. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #755 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pharI zAstroddhAraka pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjane emanI A sevA ane parama kalyANakAraka pravRttine mATe vAraMvAra abhinaMdana che. zAsananAyaka deva temanA zarIrAdine sazakta ane dIrdhAyu rAkhI samAja dharmanI vadhu ne vadhu sevA karI zake. cha astu. cAturmAsa sthaLa, lIMbaDI sa. 2010 zrAvaNa vada 13 gurU. I sadAnaMdI jainamuni choTAlAlajI zrI vardhamAna saMpradAyanA pUjya zrI punamacaMdrajI mahArAjane abhiprAya zAstravizArada pUjya AcArya mahArAja zrI ghAsIlAlajI mahArAjazrIe jaina Agama upara je saMskRta TIkA vagere racela che. te mATe teozrI dhanyavAdane pAtra che. temaNe Agamo uparanI svataMtra TIkA racIne sthAnakavAsI jaina samAjanuM gaurava vadhAryuM che, Agamo uparanI temanI saMskRta TIkA bhASA ane bhAvanI daSTie ghaNI ja suMdara che. saMskRtaracanA mAdhurya temaja alaMkAra vagere guNothI yukta che. vidvAnoe temaja jaina samAjanA AcAryo, upAdhyAya vagere e zAstro upara racelI A saMskRtaracanAnI kadara karavI joIe ane dareka prakArane sahakAra Ape joIe. AvA mahAna kAryamAM paMDitaratna pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAja je prayatna karI rahyA che te alaukika che. temanuM Agama uparanI saMskRta TIkA vagere racavAnuM bhagIratha kArya zIdhra saphaLa thAya e ja zubhecchA sAthe. amadAvAda tA. 22-4-56 ravivAra muni pUrNacaMdrajI mahAvIra jayaMti khaMbhAta saMpradAyanA mahAsatI zAradAbAI svAmIne abhiprAya lakhatara tA. 25-4-56 zrImAna zeTha zAMtIlAlabhAI maMgaLadAsabhAI pramukha sAheba akhila bhArata vesthAjaina zAstroddhAra samiti mu. amadAvAda ame atre devagurUnI kRpAe sukharUpa chIe. vi. mAM ApanI samiti dvArA pUjya AcArya mahArAja zrI ghAsIlAlajI mahArAja sAheba je sUtrenuM kArya kare che te paikInAM sUtromAMthI upAsakadazAMgasUtra, AcArAMgasUtra, anuttaropapAtikasUtra zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #756 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 dazavaikAlikasUtra vigere sUtro joyAM te sUtra saMskRta hindI ane gujarAtI bhASAemAM hAvAne kAraNe vidvAna ane sAmAnya janAne ghaNuM ja lAbhadAyika che. te vAMcana ghaNuM ja suMdara ane maneArajana che. A kAryoMmAM pUjya AcA ryazrI je aghAta purUSArthe kArya kare che te mATe vAravAra dhanyavAdane pAtra che. A sUtreAthI samAjane ghaNuM lAbhanuM kAraNa che. haMsa samAna buddhivALA AtmAe svaparanA bhedathI nikhAlasa bhAvanAe avalAkana karaze to A sAhitya sthAnakavAsI samAja mATe apUrva ane gaurava levA jevuM che. mATe dareka bhavya AtmAone sUcana karUM chuM ke A sUtro potapotAnA gharamAM vasAvAnI suMdara takane cukazo nahi. kAraNu AvA zuddha pavitra ane svaparaMparAne puSTIrUpa sUtro maLavAM bahu muzkela che. A kAryane ApazrI tathA samitinA anya kAryakaro je zrama lai rahyA che. temAM mahAna nirjarAnuM kAraNa jovAmAM Ave che te badala dhanyavAda. e ja lI. zAradAbAi svAmI khaMbhAta saMpradAya. baravALA sapradAyanA viduSI mahAsatIjI mAMghIbAI svAmInA abhiprAya dhaMdhukA tA. 27-1-56 zrImAna zeTha zAntIlAla magaLadAsabhAI pramukha a. bha. ve. sthA. jainazAstra uddhAra samiti mu. rAjakoTa zrI AcArAMga sUtra : 2 atre bIrAjatA gu. gurunA bhaMDAra mahAsatIjI viduSI meAMdhIbAI svAmI tathA hIrAkhAI svAmI AdiThANAM ane sukhazAtAmAM bIrAje che, Apane sucana che. ke apramatta avasthAmAM rahI nivRtti bhAvane meLavI dhama dhyAna karaze! eja AzA che. vizeSamAM amane pUjya AcArya mahArAja zrI ghAsIlAlajI mahArAjanA racelAM sUtro bhAI pApaTa dhanajIbhAi taraphathI bheTa tarIke maLelAM te sUtro tamAma AdyopAnta vAMcyAM manana karyo ane vicAryuM che te sUtro sthAnakavAsI samAjane ane vItarAgamAne khuba ja unnata banAvanAra che. temAM ApaNI zraddhA eTalI nyAyarUpathI bharelI che te ApaNA samAja mATe gaurava levA jevuM che, huMsa samAna Page #757 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 AtmAe jJAnajharaNAothI AtmarUpa vADIne vikasita karaze. dhanya che Apane ane samitinA kAryakarone je samAja utthAna mATe keAinI paNa paravA karyAM vagara jJAnanuM dAna bhavya AtmAone ApavA nimittarUpa thaI rahyA che. AvA sama vidvAna pAsethI sapUrNa kArya purUM karAvaze tevI AzA che. eja li. kharavALA saMpradyAyanA viduSI mahAsatIjI meghIbAI svAmI nA phmAnathI lI. khoDIdAsa gaNezaLAi--dhaMdhukA sthAnakavAsI jaina saMghanA pramukha adyatana paddhatine apanAvanAra vaDAdarA kaoNlejanA eka vidvAna prophesaranA abhiprAya sthAnakavAsI saMpradAyanA munizrI ghAsIlAlajI mahArAja jainazAstronA saMskRta TIkAkhandra, gujarAtImAM ane hindImAM bhASAMtaro karavAnA ghaNA vikaTa kAryoMmAM byAsa thayelA che. zAstro paikI je zAstro prasiddha thayAM chete huM joI zakayA chuM, munizrI pote saMskRta, ardhamAgadhI hiMdI bhASAonA niSNAta che, e emanA TuMka paricaya karatAM saheja jaNAI Ave che. zAstronu sapAdana karavAmAM temane peAtAnA, ziSya vanA ane vizeSamAM traNa paDitAnA sahayAra maLyA che, te joI mane AnaMda thayA. sthAnakavAsI saMpradAyanA agresaroe paDitAnA sahakAra meLavI ApI, munizrInA kAryane saraLa ane ziSTa banAvyu che. sthAnakavAsI samAjamAM vidvattA ghaNI ochI che, te zikhara mUrtipUjaka zvetAMkhara vagere jainadananA pratinidhionA ghaNA samayathI paricayamAM AvatAM huM varAdhanA bhaya vagara, kahI zakuM. pU. mahArAjanA A prayAsa sthAnakavAsI saMpradAyamAM prathama che evI mArI mAnyatA che. saMskRta spaSTIkaraNe| sArAM ApavAmAM AvyAM che, bhASA zuddha che ema cAkkasa kahI zakuM chuM, gujarAtI bhASAMtara paNa zuddha ane saraLa thayelAM che. mane vizvAsa che ke mahArAjazrInA A stutya prayAsane jainasamAja uttejana Apaze ane zAstronA bhASAMtare ne vAcanAlayamAM ane kuTuMemAM vasAvI zakAya te pramANe vyavasthA karaze. pratApagaja, vaDAdarA kAmadAra kezavalAla hiMmatarAma tA. 27-2-1956 ema. e. zrI AcArAMga sUtra : 2 * Page #758 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 muMbainI e kolejonA prophesarAnA abhiprAya muMbai tA. 31-3-56 zrImAna zeTha zAMtIlAla magaLadAsa pramukha : zrI akhila bhArata ve. sthA. jaina zAstroddhAra samiti, rAjakoTa. pUjyAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAje taiyAra karelAM AcArAMga dazavaikAlika, Avazyaka, upAsakadazAMga vagere sUtreA ame joyAM. A sUtreA upara saMskRtamAM TIkA ApavAmAM AvI che ane sAthe sAthe hiMdI ane gujarAtI bhASAMtaro paNa ApavAmAM AvyAM che. saMskRtaTIkA ane gujarAtI tathA hiMdI bhASAMtaraza jotAM AcAryazrInA A traNe bhASA paranA ekasarakhA asAdhAraNa prabhutvanI sacoTa ane surekha chApa paDe che. A sUtra graMthAmAM pAne pAne pragaTa thatI AcAryazrInI apratima vidvattA mugdha karI de tevI che. gujarAtI tathA hIMdImAM thayelAM bhASAMtaramAM bhASAnI zuddhi ane saraLatA noMdhapAtra che. ethI vindvandvana ane sAdhAraNu mANusa ubhayane satASa Ape evI emanI lekhinInI pratIti thAya che. 32 sUtrAmAMthI haju 13 sUtreA pragaTa thayAM che. bIjA cha sUtro lakhAIne taiyAra thai gayAM che. A badhAMja sUtro jyAre emane hAthe taiyAra thaIne pragaTa thaze tyAre jainasUtra-sAhityamAM amUlya sapattirUpa gaNAze emAM sa'zaya nathI. AcAryazrI A mahAna kAryane jainasamAjanA vizeSataH sthAnakavAsI samAjanA sapUrNa sahukAra sAMpaDI raheze evI ame AzA rAkhIe chIe. zrI AcArAMga sUtra : 2 pro. ramaNulAla cImanalAla zAha seMTa jheviyarsa kaoNleja, muMbaI. pro. tArA ramaNalAla zAha sAnDrIyA kAleja, muMbaI rAjakoTanI dharmendrasihajI kAlejanA prophesara sAhebanA abhiprAya jayamahAla jAganAtha plATa rAjakATa, tA. 18-4-56 pUjyAcArya pa. muni zrI ghAsIlAjI mahArAja Aje jainasamAja mATe eka evA kAryamAM vyApta thaelA che ke je samAja mATe bahu upayogI thaI paDaze. munizrIe taiyAra karelAM AcArAMga, dazavaikAlika, zrI vipAkazruta vi. meM joyAM. ka Page #759 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 A sUtro jotAM pahelI ja najare mahArAjazrIne saMskRta, ardhamAgadhI, hindI tathA gujarAtI bhASAo uparane asAdhAraNa kAbu jaNAI Ave che. eka paNa bhASA mahArAjazrIthI ajANa nathI. ApaNe jANIe chIe ke e sUtro ucca ane prathama keTinA che. tenI vastu gaMbhIra, vyApaka ane jIvanane talasparzI che, ATalA gahana ane sarvagrAhya sUtronuM bhASAMtara pU. ghAsIlAlajI mahArAja jevA ucca koTinA munirAjane hAthe thAya che te ApaNAM ahobhAgya che. yaMtravAda ane bhautikavAdanA A jamAnAmAM jyAre dharmabhAvanA osaratI jAya che eve vakhate AvA tatvajJAna AdhyAtmikatAthI bharelAM sUtronuM saraLa bhASAmAM bhASAMtara dareka jIjJAsu, mumukSu ane sAdhakane mArgadarzaka thaI paDe tema che. jaina ane jainetara, vidvAna ane sAdhAraNa mANasa sAdhu ane zrAvaka darekane samajaNa paDe tevI spaSTa, saraLa ane zuddha bhASAmAM sUtro lakhavAmAM AvyAM che. mahArAjazrIne jyAre joIe tyAre temanA A kAryamAM saMkaLAyelA joIe chIe. e uparathI munizrInA parizrama ane dhagazanI kalpanA karI zakAya tema che. temanuM jIvana sUtromAM vaNAI gayuM che. munizrI A asAdhAraNa kAryamAM potAnA ziSyone tathA paMDitone sahakAra maLyo che. mane AzA che ke je dareka mumukSu A pustakone pitAnA gharamAM vasAvaze ane pitAnA jIvanane sAcA sukhane mArge vALaze te mahArAjazrIe uThAvelo zrama saMpUrNapaNe saphaLa thaze. pro. rasikalAla kasturacaMda gAMdhI ema. e. ela. ela. bI. dharmendrasiMhajI keleja rAjakeTa (saurASTra) muMbaI ane ghATakepamAM maLelI sabhAe bhinAsara konpharansa tathA sAdhu saMmelanamAM mokalAvela TharAva hAla je vakhate zrI. kavetAMbara sthAnakavAsI jaina saMgha mATe Agama saMzedhana ane svataMtra TIkAvALA zAstroddhAranI ati AvazyaktA che ane je mahAnubhAvee A vAta dIrdhadaSTithI pahelI pitAnA magajamAM laI te pAra pADavA mahenata laI rahyA che tevA muni mahArAja paMDitaratna zrI ghAsIlAlajI mahArAja ke jeone sAdaDI adhivezamAM sarvAnumate sAhitya maMtrI nImyA che teozrInI dekharekha nIce a. bhA. . sthA. jaina zAstroddhAra samiti je eka moTI vagavALI kamiTI che tenI mAraphate kAma thaI rahyuM che. jene pradhAnAcArya zrI tathA pracAra maMtrIzrI zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #760 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 tathA aneka anubhavI mahAnubhAvoe potAnI pasaMdagInI mahora chApa ApI che ane chellAmAM chellA vaDAdarA yunivarsITInA prophesara kezavalAla kAmadAra ema. e. potAnuM savistara pramANapatra Apyu che te zAstroddhAra kamiTInA kAmane A sa Mmelana tathA konpharansa hArdika abhinaMdana Ape che. ane temanA kAmane jyAM jyAM ane je je jarUra paDe-pa MDitanI ane nANAMnI-peAtAnI pAsenA phaMDamAMthI ane jAhera janatA pAsethI madada maLe tevI icchA dharAve che. A zAstro ane TIkAone jyAre ATalI badhI prazaMsApUrvaka pasaMdagI maLI che tyAre te kAmane madada karavAnI A keAnsa peAtAnI pharaja mAne che ane je kAi truTI hAya te paM. ra. zrI ghAsIlAlajI mahArAjanI sAnidhyamAM jaI, khatAvIne sudhAravA prayatna karavA. A kAmane Talle caDhAvavA jevuM kAI paNa kAma sattA uparanA adhikArIonA vANI ke vartanathI na thAya te jovA pramukha sAhebane bhalAmaNa kare che, ( sthA. jaina patra tA. 45-56 ) svataMtra vicAraka ane niDara lekhaka jaina siddhAMta nAtatrIzrI zeTha nagInadAsa gIradharalAlanA abhiprAya zrI sthAnakavAsI zAsroddhAra samiti sthApIne pU. dhAsIlAlajI mahA rAjane saurASTramAM khelAvI temanI pAse batrIse sUtro taiyAra karavAnI hilacAla cAlatI hatI tyAre te hilacAla karanAra zAstrajJa zeTha zrI dAmeAdaradAsabhAI sAthe mAre patravyavahAra cAlelA tyAre zeTha zrI dAmeAdaradAsabhAIe temanA eka patramAM mane lakheluM ke---- 66 ApaNA sUtronA mULa pATha tapAsI zuddha karI saMskRta sAthe taiyAra karI zake tevA sthAnakavAsI sa`pradAyamAM munizrI ghAsIlAlajI ma. sivAya mane krAi vizeSa vidvAna muni jovAmAM AvatA nathI. lAMkhI tapAsane aMte meM muni zrI ghAsIlAlajIne pasaMda karelA che.'' zeTha zrI dAmeAdaradAsabhAi pAte vidvAna hatA. zAstrajJa hatA tema vicAraka paNa hatA. zrAvako temaja munio paNa temanI pAsethI zikSA vAMcanA letA, tema jJAnacarcA paNa karatA. evA vidvAna zeThazrInI pasaMdagI yathArtha ja hoya emAM zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #761 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 navAI nathI. ane pU. zrI dhAsIlAlajInA banAvelAM sUtreA jotAM sau koI ne khAtrI thAya tema che ke dAmeAdaradAsabhAIe temaja sthAnakavAsI samAje jevI AzA zrI ghAsIlAlajI ma. pAsethI rAkhelI te kharAkhara phaLIbhUta thayela che. zrI vardhamAna zramaNusaMdhanA AcArya zrI AtmArAmajI mahArAje zrI ghAsIlAlajI mahArAjanA sUtreA mATe khAsa prazaMsA karI anumati Apela che te uparathI ja zrI ghAsIlAlajI ma. nA sUtrAnI upayeAgitAnI khAtrI thaze. A sUtreA vidyArthIne, abhyAsIne temaja sAmAnya vAMcakane sarvAMne eka sarakhI rIte upayogI thai paDe che. vidyArthIne temaja abhyAsIne mULa tathA saMskRta TIkA vizeSa karIne upayAgI thAya tema che. tyAre sAmAnya hiMdI vAMcakane hiMdI anuvAda ane gujarAtI vAMcakane gujarAtI anuvAdathI AkhuM sUtra sara LatAthI samajAya jAya che. keTalAkane evA bhrama che ke sUtro vAMcavAnuM kAma ApaNuM kAma thaddhi, sUtreA ApaNane samajAya nahi. A bhrama taddana khoTA che. khIjA koIpaNu zAstrIya pustaka karatAM A sUtreA sAmAnya vAcakane paNa ghaNI saraLatAthI samajAi jAya che. sAmAnya mANasa paNa samajI zake teTalA mATe ja bhagavAna mahAvIre te vakhatanI lAka bhASAmAM (a mAgadhI bhASAmAM) sUtre banAvelAM che. eTale sUtre vAMcavAM temaja samajavAmAM ghaNAM saraLa che. mATe kAI paNa vAMcakane enA bhrama hoya te te kADhI nAMkhavo. ane dhanuM temaja dharmanA siddhAMtanuM sAcuM jJAna meLavavA mATe sUtreA vAMcavAne cUkavu nahi. eTaluM ja nahi paNa jarUrathI pahelAM sUtro ja vAMcavAM, sthAnakavAsIomAM A zrI sthA. jaina zAsroddhAra samitie je kAma karyuM che ane karI rahI che tevuM kAI paNa saMsthAe Aja sudhI karyuM nathI. sthA jaina zAstroddhAra samitinA chellA riporTa pramANe bIjA cha sUtro lakhAcela paDyAM che, e sUtro-anuyogadvAra ane ThANAMga sUtro-lakhAya che te paNa gheADA vakhatamAM taiyAra thaI jaze. te pachI bAkInA sUtro hAtha dharavAmAM Avaze. taiyAra sUtro jaldI chapAI jAya ema IcchIe chIe ane sthA. madhu samitine uttejana ane sahAyatA ApIne temanAM sUtro gharamAM vasAve ema icchIe chIe. * jaina siddhAnta'patra me 1955 zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #762 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zruta bhakita (pU. AcArya zrI IzvaralAlajI ma. sA. nI AjJA anusAra lakhanAra) - da. saM. nA jaina muni zrI dayAnaMdajI mahArAja tA. 23-6-56 zAhapura, amadAvAda Aje lagabhaga 20 varSathI zraddheya paramapUjya, jJAnadivAkara 50 munizrI ghAsIlAlajI ma. carama tIrthaMkara bhagavAna mahAvIranA anuttara, anupama nyAya yukta, pUrvApara avirodha, svAra kalyANakAraka, carama zItaLa vANInA ghAtaka evA zrI jinAgama para prakAza pADe che, teozrI prAcIna, pIrvAtya saMskRtAdi aneka bhASAnA prakhara paMDita che ane jinavANIne prakAza saMskRta, gujarAtI ane hiMdImAM mULa zabdArtha, TIkA, vistRta vivaraNa sAthe prakAzamAM lAve che e jaina samAja mATe ati gaurava ane AnaMdane viSaya che. bha0 mahAvIra atyAre ApaNI pAse vidyamAna nathI, paraMtu temanI vANI rUpe akSaradeha gaNadhara mahArAjee zrata paraMparAe sAcavI rAkhyo tapaparAthI sacavAtuM jJAna jyAre vismRta thavAne samaya upasthita thavA lAge tyAre zrI devaddhigaNi kSamAzramaNe valabhIpura-vaLAmAM te Agamane pustaka rUpe ArUDha karyo. Aje A siddhAMte ApaNI pAse che. te ardha mAgadhI pAlI bhASAmAM che. atyAre A bhASA bhagavAnanI, devenI tathA janagaNanI dharmabhASA che. tene ApaNA zrama ane zramaNIo tathA mumukSu zrAvaka zrAvikAo mukhapATha kare che, paraMtu tene artha ane bhAva ghaNA cheDAo samaje che. jinAgama e ApaNu zraddheya pavitra dharmasUtro che. e ApaNI AMkho che. tene abhyAsa karavo e ApaNI saunI-jaina mAtranI pharaja che. tene satya svarUpe samajAvavA mATe ApaNe saddabhAgye jJAnadivAkara zrI ghAsIlAlajI mahArAje sata saMkalpa karyo che ane te likhita sUtrone pragaTAvI zAstroddhAra samiti dvArA jJAna paraba vahetI karI che. AvA anupama kAryamAM sakaLa jainone sahakAra avazya ho ghaTe ane tene vadhAremAM vadhAre pracAra thAya te mATe prayatna karavA ghaTe. bha0 mahAvIrane gaNadhara gautama pUche che ke he bhagavAna, sUtranI ArAdhanA karavAthI zuM phaLa prApta thAya che? bhagavAna tene prati uttara Ape che ke zratanI ArAdhanAthI jIvonA ajJAnane nAza thAya che. ane teo saMsAranA kalezothI nivRtti meLave che. ane saMsAra kalezethI nivRtti ane ajJAnane nAza thatAM mekSa phaLanI prApti thAya che. AvA jJAna kAryamAM mUrtipUjaka jaina, digabara ane anya dhamIe hajAre ane lAkho rUpIyA kharce che. hiMdu dharmamAM pavitra manAtA graMtha gItAnA seMkaDo nahi paNa hajAre TIkA graMtho duniyAnI lagabhaga sarva bhASAomAM pragaTa thayA che. IsAI dharmanA pracArake temanA pavitra dharmagrantha bAIbalanA pracArArthe tenuM jagatanI sarva zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #763 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAomAM bhASAMtara karI, tene paDatara karatAM paNa ghaNI ochI kiMmate vecI dharmasUtrone pracAra kare che. muslima leke paNa temanA pavitra manAtA grantha kurAnanuM aneka bhASAomAM bhASAMtara karI samAjamAM pracAra kare che. ApaNe pasA para moha utArI bhagavAnanA siddhAMtane pracAra karavA mATe tana, mana, dhana samarpaNa karavAM joIe. ane sUtra prakAzananA kAryane vadhu ne vadhu vega maLe te mATe sakriya prayatna karavA joIe. AvA pavitra kAryamAM sAMpradAyika matabhede saue bhUlI javA joIe ane zuddha AzayathI thatA zuddha kAryane apanAvI levuM joIe. samitinA niyamanusAra rU. 251 bharI samItInA sabhya banavuM joIe. dhArmika aneka khAtAMonA mukAbale sUtra prakAzananuM - jJAna pracAranuM A khAtuM sarvazreSTha gaNAvuM joIe. A kAryane vega ApavAnI sAthe sAthe e Agame-bhagavAnanI e mahAvANInuM pAna karavA paNa ApaNe harahaMmeza tatpara rahevuM joIe. jethI parama zAMti ane jIvanasiddhi meLavI zakAya. (sthA. jaina tA. 5-7-56) zrI. a.bhA. . sthA. jaina zAstroddhAra samitinA pramukhazrI vagere. rANapura - parama pavitra saurASTranI puNya bhUmi para jyArathI zAMta-zAstravizArada apramAdi pUjya AcArya mahArAja zrI ghAsIlAlajI mahArAjanAM punita pagalAM thayAM che tyArathI ghaNA lAMbA kALathI lAgu paDela jJAnAvaraNIya karmanAM paDaLa utAravAno zubha prayAsa thaI rahyo che. ane je pravacananI prabhAvanA teozrI karI rahyA che te anaMta upakAraka kAryamAM tame je apUrva sahAya ApI rahyA che te mATe tamo sarvane dhanya che ane e zubha pravRttinA zubha pariNAmone janatA lAbha le che, ane te samajAya che ke sAdhujI chaThe guNasthAnake hoya che. paNa pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAja te bahudhA sAtame apramatta guNasthAnake ja rahe che. evA apramatta mAtra pAMca-sAta sAdhue je sthAnakavAsI jaina samAjamAM hoya te samAjanuM zreya thatAM jarAe vAra na lAge. samAjakAzamAM sthA. jaina saMpradAyane divya prabhAkara jaLahaLI nIkaLe. pa...Na vo dina... zrI zAstroddhAra samitine mArI eka namra sucanA che ke- pUjyazrInI vRddhAvasthA che; ane kAryapraNAlikA yuvAnane zaramAve tevI che. temane gAmogAma vihAra karavA ane zAstroddhAranuM kArya karavuM temAM ghaNI zArIrika-mAnasika ane vyavahArika muzkelI veThavI paDe che, te kaI egya sthaLa ke jyAMnA zrAvaka bhakti. vALA hoya. vADAnAM rAganA viSathI alipta heya. evA koI sthaLe zAstroddhAranuM kArya pUrNa thAya tyAM sudhI sthiratA karI zake enA mATe prabaMdha kara joIe. bIjA keI evA sthaLanI anukuLatA na maLe te chevaTa amadAvAdamAM cagya sthaLe rahevAnI sagavaDatA karI apAya to vadhu sAruM. mamhArI A sucanA para dhyAna ApavA karI yAda ApuM chuM. pharIvAra pUjya AcAryazrIne ane temanAM satkAryanA sahAyakone mArA abhinaMdana pAThavuM chuM te svIkArazejI. lI. sadAnaMdI jainamuni choTAlAlajI zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #764 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samitinA pramukha ane Adya murabbIzrI zeTha zAMtilAla maMgaLadAsane TuMka paricaya zrI zAntilAla maMgaLadAsane janma I. sa. 1901 nAM ogasTanI trIjI tArIkhe temanAM mesALa cevaDodarAmAM thaye hate. vidyArthI avasthAmAM ja emanAmAM rahelI tIvra buddhi judI tarI AvatI hatI. I. sa. 1919mAM amadAvAda kendramAMthI meTrIka pAsa thanAra prathama dasa vidyArthIomAMnA teo eka hatAM. tyArabAda I. sa. 1923mAM arthazAstrane viSaya laI teo B. A. thayA. e jamAnAmAM bahu DAM dhanika kuTuMbo ucca abhyAsamAM rasa letA hatA. grejyueTa thayA bAda turataja emanA upara dhaMdhAnI javAbadArI AvI paDI. yuvAna vaya, tivra buddhi, vizALa vAMcana ane manane temane navI ja daSTi ApI hatI ane temanI samakSa AvatA udyoganA aneka vikaTa savAlane temaNe bahu kuzaLatAthI ukelavA mAMDyA. 1945 mAM e amadAvAda mila mAlika maMDaLanA pramukha banyA. hiMdanI temaja khAsa karIne gujarAta-saurASTranAM vepAranAM prANa praznonAM taLapadA abhyAse milamAlika maMDaLanA pramukha tarIkenI kAmagIrIne vadhu dIpAvI. 1948 thI hiMdI vepArI mahAmaMDaLanA teo sabhya che ane 1954-55 ane 155-56nA varSa mATenA dezanA A sauthI moTA vepArI mahAmaMDaLanA teo anukrame upapramukha ane pramukha hatA. Aje to gujarAta-saurASTrane khUba ja upayogI nivaDelI temanI asAdhAraNa zaktione dezavyApI kSetra maLyuM che. 1938-3lmAM InTaranezanala lebara orgenijhezana (I. L. 0.)mAM bhAga levA gayela bhAratIya pratinidhimaMDaLanA teo sarakAra taraphathI niyukta thayela salAhakAra hatA. 1946 mAM ane 1948mAM bulsa ane jInIvA mukAme bharAyela I. L. . mAM teoe mAlikenA pratinidhi tarIke agatyane bhAga lIdhe hate. sAmAnya niyama che ke zrI ane sarasvatIne bahu saMbaMdha hetuM nathI. zrI zAMtilAla ane temanuM kuTuMba AmAM apavAdarUpa che. dhanapati hovA chatAM e sAhitya ane saMskAritAnA pUjaka che. emanI vinamratA ane sAdAI hajAe zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #765 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phara e jALavI rahyA che. aneka zikSaNu sasthAo mATe Aje paNa e peAtAnI anekavidha pravRttiemAMthI samaya bacAvI le che, eja temanAM vidyApremane sacoTa purAvo che. udyoga te temane vArasAmAM ja maLyA che ane e vArasAne temaNe zAbhAnyA che. emanI dRSTi AjanAM praznone vaijJAnika rIte channuvAnI teA che ja paNa AvatI kAlane paNa teo e ja vaijJAnika ane vyavahArika dRSTithI nihALatAM hAya che ane eTale ja teA emanA saMcAlana taLe cAlatI cAra mile kApaDa udyogamAM suMdara pratiSThA jamAvI zakela che. A uparAMta judI judI vyApArI pravRttio karatI ghaNI kaMpanIomAM teo DIrekaTara tarIke rahI cAgya mArgadana ane deravaNI ApI rahyA che. saurASTra phAinensIyala kArapeArezananAM teo DIrekaTara che. saurASTra mila mAlika maMDaLamAM te teo temanI sthApanA thaI tyArathI uMDA rasa dAkhave che. hajI hamaNAM sudhI satata pAMca pAMca varSa sudhI tenAM pramukhapade rahI temaNe saurASTranAM A udyoganI karelI sevAo kharekhara abhinadanane cAgya che. jaina zAstroddhAra samitinAM teo pramukha che ane tenI pravRttimAM ghaNA utsAhathI haMmezAM madada karI rahyA che. A uparAMta aneka jaina ne jainetara sAmAjIka sasthAone tee sevAo ApI rahyA che. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #766 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Adya murabbIzrI bhANavaDa nivAsI zeTha harakhacaMda kAlIdAsa vAvIyAnuM jIvanacaritra A saMsthAne rU. 6000) cha hajAra jevI rakamanuM vAtavAtamAM dAna ApanAra sva. zrImAna harakhacaMda kAlIdAsa vArIyA bhANavaDanivAsInuM TuMka jIvanacaritra atre ApavA prayAsa karIe chIe. sUtramAM teozrIne pheTe ApavA mATe teozrInI hayAtImAM vAta thayela, paraMtu teo A jAtanI jAherAtathI virUddha hatA. temanA avasAna bAda temanA suputro AgaLa paNa pheTAnI mAgaNI karI paraMtu teoe paNa temanA pUrA pitAjInA pagale cAlI pheTa ApavAmAM nArAjI batAvI. eTale teozrInuM TuMka jIvana ApIe chIe. AzA che ke AvA udAra ane vicArazIla mahAnubhAvanA jIvanamAMthI vAcakane ghaNuM maLI raheze. janmasthAna-ghaDecI (okhAmaMDaLa) tA. 25-11-1885 pitAnuM nAma-vArIyA kAlIdAsa meghajIbhAI mAtAnuM nAma-kesarabAI abhyAsa-bhANavaDa ane ribaMdaramAM rahI phakta gujarAtI jarUrata pUratuM bhaNyA paradezagamana--mAtra bAra varSanI vaye temanA kAkA nathubhAI meghajIne tyAM jelA khAte anubhava meLavavA rahyA daramyAna jelA (bI. semAlIlenDa) jIbuTI (phenca somAlIlenDa) eDana ane ithIopIA tarapha paNa anubhava meLavyo. prathama bhAgIdArI-bulahAramAM zrI. kAlIdAsa velajInA bhAgamAM bhaLyA paraMtu saMvata 1967mAM te dukAna vITI lIdhI ane lagna mATe svadeza AvyA. lagna--saMvata 1967 mAM temanAM lagna bAjunA gAma guMdA mukAme khUba ja pratiSThita kuTuMba mahetA suMdarajI premajInA jyeSTha putra levAna suMdarajInA suputrI maNIbena sAthe thayAM. parivAra--atyAre temanA pAMca putra zrI lAlacaMdabhAI, jayacaMdrabhAI, nagina dAsabhAI, vRjalAlabhAI ane vallabhadAsabhAI e pAMce bhAIo teozrIne bahebe vyavahAra ane vyApAra barAbara sugya rIte saMbhALI rahyA che. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #767 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAgIdArI-lagna pachI saM. 1968 mAM pAchA paradezagamana thayuM. zarUmAM vasanajI nathubhAI kA. nA nAmathI peDhI cAlatI hatI temAM teo bhAgamAM bhaLyA. temAM zrI vArIyA nathubhAI meghajI, zrI vArIyA nathubhAI muLajI, zrI vArIyA harakhacaMda kAlIdAsa, phepharIyA devajI jIvAbhAI tathA zA. vasanajI hIrajIbhAI ema pAMca bhAgIdAra hatA. te peDhI saMvata 1972 mAM judI thaI ane zrI vasanajI hIrajI ke je svabaLe AgaLa vadhyA hatA temaNe potAnI peDhI zA. vasanajI hIrajInA nAmathI judI karI ane zA. nathubhAI muLajInA nAmathI peDhI kholavAmAM vArIyA nathubhAI muLajI jeTale ja hisso harakhacaMdabhAIne hate. uparanI peDhI--uparokata nAmathI eTale ke zA. nathubhAI muLajInA nAmathI je peDhI zarU thaI tenA prANasamAM zrIyuta harakhacaMdabhAI temanA jIvananA aMta sudhI rahyA hatA. atyAre paNa te nAmane zrI nathubhAI muLajI temaja zrI harakhacaMda kAlIdAsanA vAraso jhaLahaLAvI rahyA che. dUra dUranA dezAvaramAM ekadhAruM lagabhaga 45 varSa thayAM kAmakAja cAle che. tenA saMcAlananI dera zrI harakhacaMdabhAIne hAthamAM aMta sudhI rahI hatI ane teozrInA avasAna pachI paNa temanA derelA cIlA upara peDhIne vyavahAra saraLa rIte atyAre paNa cAle che. atyAranA sukAnIoe potAnA pUrvaja zrI nathubhAI tathA zrI harakhacaMdabhAIne aMkita karela mAge potAnI saphara cAlu rAkhI che ane te sadAye avicaLa rahe tevuM Azirvacana keI paNa hindI ucAryA vinA rahI zake nahIM tevI tenI uttama chApa tyAM paDI che ane te naryuM satya ja che. hindanI zAna-varSo thayAM ekadhAruM "bIjhanesa " cAlatuM hovA chatAM eka zAha sodAgaranI jema nathubhAI muLajInI peDhI uttarottara phulatI phAlatI rahI che vyApArI AMTa ane Ijajatane e nAdara namune Aje paNa e ja dhIra gaMbhIrapaNe pitAnuM kArya dhapAvye jAya che. ekadhArI lagabhaga aDadhI sadI thayAM cAlatI A peDhIne raja mAtra DAgha lAgyuM nathI te te sau koI jANe che ane zAha nathubhAI muLajInI purANI peDhI mATe Aje pratyeka hindI abhimAna laI zake che. temAM zrI nathubhAI vArIyAnuM dharmapradhAnapaNuM ane zrI. harakhacaMdabhAInuM duraMdezIpaNuM, kAryapraNAlInI uttamatA ane ekaniSTA mukhya gaNuya. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #768 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAMcana ane manana-uparanI vAte te temanA vyApArI jIvananI sapha LatA ane eka nAnAmAM nAnI vyakti AgaLa kaI rIte vadhI zake che tene Acho khyAla ApavA pUratI thaI, tyAre tenI bIjI eka khAsa bAju che ati sAmAnya abhyAsa paraMtu svAnubhave meLavela jJAnasiddhi. je kALamAM aNakheDAyelA dezamAM AvavA javAnAM sAdhane paNa na hatAM, eDana sudhInI musApharI pachI jelA barabarA javAmAM nAnA vahANothI saphara thatI, jIbuTIthI IthopiyA javAmAM daradavA pachI (bagala) khaccare upara ane pagapALA musApharI thatI. deza badhA khuba ja jaMgalI avasthAmAM hatA tevA yugamAM himmata hAryA vinA AMgaLIne veDhe gaNAya teTalA hindI vyApAramAM AgaLa vadhyA hatA te yugamAM zrI harakhacaMdabhAI hatA. khuba ja aMdhakAramAMthI prakAza meLavavAne hate. atyAre IthopiyAnA pATanagara ADasa abAbA javA mATe Air raste 10 thI 12 kalAkamAM pahoMcAya che tyAre te jamAnAmAM AgabeTa, vahANa khaDakhaDapAMcama jevI relve ane te pachI khaccare upara ane thoDuMka pagapALA agara to gadheDA upara paNa saphara karavI paDatI. june jamAne hatuM eTale hindu tarikene dharma jALavavAmAM paNa leke custa hatA, keInuM aDeluM khavAya nahIM raI taiyAra hoya paNa eka semAlI ke Araba agara ithopiyanano hAtha aDakI jAya eTale khAvAnuM tene ApI daI kaDAkA karavA paDe agara te palALelA caNA ke makAI khAIne gujAre kare paDe tevA jamAnAmAM zrI hara khacaMdabhAIe khuba ja dhaMdhAkiya saphaLatA meLavI hatI te sAmAnya vAta to nathI ja, ane pite khuba ja ochuM bhaNyA hovA chatAM bhaNatara karatAM gaNatara teomAM ghaNuM hatuM. sAhitya ane te paNa dhArmika ane gujarAtI ziSTa sAhityanuM vAMcana manana eTaluM badhuM teoe kareluM ke pitAne abhyAsa bahu ja oche che ema teo khulAse kare tyAre ja khabara paDe, ajANyA mANasane te temanuM aMgrejI jJAna paNa sAruM haze tema lAgatuM. vyApArI tAra lakhavA ochA zabdomAM ghaNuM samajAvI deva uparAMta aMgrejI patra vyavahAranA bahArathI AvatA patro AMTIghUMTI sahita hoya to paNa yatheccha rIte samajI levAmAM teo eTalA badhA pAraMgata thaI gayelA ke jenArane temanI zakti upara mAna thaI jatuM. ane teo nikhAlasa bhAvathI jyAre kahetA ke huM te mAtra gujarAtI cAra pAMca paDI bhaye chuM ema vAta thatI tyAre te mAna anekagaNuM vadhI jatuM. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #769 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsI dhArmika uMDAmAM uMDuM jJAna temaNe vAMcanathI meLaveluM. deza paradezanI vAta thatI hoya tyAre temanA AgaLa prakhara abhyAsIo paNa jhAMkhA paDatA, vartamAna patrone zekha temane ajoDa hate. deza paradezanA nANAkiya vahevAre ane huMDiyAmaNanI vAta sAMbhaLIe tyAre temanA jJAnanA agAdha paNAnI sAMbhaLanArane ati uttama chApa paDatI. dhArmika-dhArmika abhyAsa temane eTale badhe baLa hatuM ke temanA AgaLathI roja avanavuM jANavA maLatuM dareka dharmane abhyAsa temaNe jIjJAsAvRttithI karyo hate. dhameM teo custa sthAnakavAsI zvetAMbarI jena hatA chatAM dharmAdhatAne temanAmAM aMza paNa na hatuM. mAruM eTaluM sAruM ema nahI paNa sAruM eTaluM mAruM ema mAnatA tethI kadAgrahIpaNuM temanAmAM janamyuM ja na hatuM. jaina dharmanA dareka phIrakA upara temane mAna hatuM. zvetAMbara maMdiramArthi bhAIonA varaghoDAomAM teo AnaMda ane utsAhathI jatA, prasaMga Ave bhAIcAro nabhAvavA vyavahArUpaNane upayoga karI derAsaramAM ghI bolavAne prasaMga Ave tyAre paNa teo utsAhathI bolatA. varaghoDAmAM potAnA gharanI putravadhuone kaLaza levaDAvatAM temane ane AnaMda maLate, jaina dharmanA dareka para. kAonI ekatAnA teo prakhara cAhaka hatA chelle chelle saurASTramAM jaina zvetAmbara terApaMthI sAdhuo AvatA ane emane saurASTranA jaina ane jaina sAdhuo terApaMthI sAdhune sthAna ane AhArapANI na ApavAM te prayAsa jora zorathI karatA te bAbatane pite gAMDapaNa mAnatA ane potAnA ghera terApaMthI sAdhuone mAnathI gecarI ApatA samAjathI jarA paNa DaratA nahIM. "vicArabheda te dareka jagyAe buddhivAdI lekamAM heya mukhane vicArabheda zAne?' Ama teo kahetA paraMtu evA vicArabhedane laIne sAdhunuM ane te paNa paradezI sAdhuonuM apamAna karavuM temAM mAnavatA kyAM rahI? jainatva kyAM rahyuM? tema teoe jAmanagaramAM eka vakhata kaheluM te mane barAbara yAda che. premALa-asatya agara te juTha dago AcaranAra tarapha temane ghaNe ja reSa hatuM eTale ugratAthI AvA lekenI khabara laI nAkhatA chatAM tenuM dila dubhAvyuM te ThIka na karyuM tema mAnI te ja vyakita sAthe prema ane mamatvathI vAta karatA bIjAnuM sAruM joI teo kharekhara rAcatA temanI AMkhamAM premanuM amRta bhAre zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #770 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAra bharyuM hatuM. potAne tyAM nekarI karI gaela munima ke kaI paNa vyakti kamANI karIne khuba ja AgaLa Ave, sArA ane saMskArI thAya vyavahAramAM savAyA thAya tene tyAM lagna prasaMga hoya agara to sArAmAM sArAM makAne teNe karyA hoya tevA prasaMge javAnuM thAya tyAre temanA AnaMdane avadhI thaI jato. te vakhate teonI AMkhanuM amRta jemaNe najaronajara joyuM haze te temane jIvanabhara nahIM bhUle. AvI eka mahAna vibhUtinA jIvanane TuMka sAra ja ApI zakAya. sAMgopAMga jIvana te kyAMthI lakhAya? kALa-janamyuM te javAnuM ja te kudaratane krama che tene AdhIna te sArA narasA darekane thavuM ja paDe. saMvata 2007mAM teozrI 68 varSanuM AyuSya bhagavI kSaNabhaMgura dehane cheDI gayelA. paraMtu temanI suvAsa sadAya prasaratI ja rahevAnI. bhANavaDa jevaDA nAnakaDA gAmamAM ane AsapAsanA gAmamAM jyAM jyAM teo gaelA agara te temanuM kAryakSetra hatuM tyAM tyAM temanA avasAnathI sannATo chAI gayeluM. emanuM mRtyu vIza varSanA kAtarane zeka hoya te zoka sarvatra ApatuM gayeluM. nAma ThAmanA lebha vinA karelAM temanAM gupta dAne eTalAM badhAM hatAM ke temanA javAthI nAnA moTA darekane ekasarakhI khaTa lAgatI hatI. chatAM teo jIvatara jIvI gayA. AvuM dhanya jIvana ane dhanya mRtyu joIne ArtadhyAna raudradhyAna dharavuM te karatAM temanA jevA thavAnA prayatna karavA. ane temanA amara AtmAnI zAnti mATe prArthanA karyA sivAya bIjo mArga ja kayAM che? zAnti! zAnti!! zAnti!! ! zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #771 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 Ai murabbIzrI kekArI haragovIMdabhAI je caMdane TuMke paricaya pu. zrI 1008 ghAsIlAlajI mahArAja rAjakoTa padhAratAM prAtaHsmaraNIya stavanAvalI rAjakoTanA rahIza zuddha zrAvaka vRtadhArI jecaMda ajarAmara keThA rInA suputra haragoviMda kAkA taraphathI 2003 mAM chapAvavAmAM AvI ane te hiMdabharamAM jAhera mUkI tene upayoga hAla sarva jaina jainetara karI rahela che. kAkA rAjakoTamAM ja nahi paNa saurASTra, kaccha, gujarAta, muMbaI, dilhI sudhI eka ajoDa utsAhI purUSa che. emane prajA ane rAjA upara ghaNo ja sAre prabhAva che. vesTarna InDIyA sTeTa ejansI ane gujarAta sTeTasa mahIkAMThA, sAbarakAMThA banAsakAMThAmAM resIDensImAM paNa kAkA pratye ghaNo ja sAro bhAva che. teone dharma pratye ghaNuM ja sArI dhagaza hAI aMgata kharce pitAnA ghara AMgaNe dharma dhyAna mATe pauSadhazALA baMdhAvI che temaja AjI nadIne kinAre vizALa vyAkhyAna bhavana hola be mALane pAMca hajAra mANaso vyAkhyAna sAMbhaLI zake te baMdhAvela che. udAra dilanA sakhI mANasa che. keI paNa garIba gunhAhIta mANasa dAda mAgavA Ave te tarata ja banatA upAye temane madada ApavA vIsa kalAka taiyAra rahe che. kAkAnuM kuTuMba paNa ghaNuMja dhamaSTha che. temanAM dharmapatni zrImatI akhaMDa saubhAgyavatI rUkSmaNIbena vahevAradakSa premALu ane pUrNa dharmAtmA che. sAdhu, sAdhvI pratye tathA dareka kuTuMba sajajana snehI ane svadhamIo mahemAne sAthe ghaNo ja sAre ucita vahevAra rAkhavAmAM pUrNa niSpanna che. nitya potAnI dharma parAyaNatA pratye ja vaphAdAra rahe che. pU0 ghAsIlAlajI mahArAja AdI thANA 7 (samaramuni, kanaiyAlAla muni devamuni, tapasvI mAMgIlAla, madanalAlajI) mevADathI dAmanagaranA rahIsa dAmodarabhAInA AgrahathI pAlanapura nahIM rekAtAM temaNe vihAra zarU karyo, ane merabI mukAme tapasvI madanalAlajI ane mAMgIlAlajInI 71 upavAsanI tapazcaryA cAtamAsamAM thayelI je prasaMge rAjakeTathI haragoviMdakAkA kuTuMba sahita kaLa aSTamIne dIvase darzanArthe AvyA ane rAjakeTa padhAravAnI vinaMtI karI. ane navembara 1946 mAM ghAsIlAlajI mahArAja rAjakeTa padhAryA. kAkAnA vyAkhyAna bhuvanamAM barAjyA. baMne tapasvIjIe mAsakhamaNanI tapazcaryA karI. sthAnika rAjakeTa sakala saMghe ghaNoja bhaktibhAva batAvyuM. ane svAgaDha kheDAnA rahIza javAralAlajI u cAMdamalajI bhaMDArInI 2002 tA. 27-147nA roja dIkSA vasaMtapaMcamIne zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #772 -------------------------------------------------------------------------- ________________ divase hovAthI saMghamAM vadhAre utsAha AnaMda AvyuM. mahAsudi ekamathI pAMcama sudhI 6 varaghoDAo jude jude ThekANethI caDyA. mahA sudI 4 nA divase kAkAne gherathI dIkSA utsavane varaghoDe rAjakoTa ThAkora sAheba pradyumanasiMhajI ane ku. zrI banesiMhajInI saMpUrNa madadathI rAjezrInA ThAThane paNa vaTAvI jAya te rIte sarakArI ane sTeTa benDa polIsa gheDesvAra gADIDA maTare tathA hajAre jaina jainetara mAnavamedanI sAthe AkhA zahera sadaranA rastA para pharyo hate. pAMcamanA divase tapagacchanA cAMdInA rathamAM dIkSAthIne besADI 4 cAra bela joDela rathane kAkA pote sArathI banI hAMkatA hatA. baMne dIvase senA rUpAnAM phula tathA paisA dikSIta uDAvI rahela hatA. ThekANe ThekANe polIse gaThavavAmAM AvI hatI. A saraghasa zahera sadaramAM pharI jubIlI bAgamAM AvyuM ane dasa hajAra mANasanI hAjarImAM pU. zrI ghAsIlAlajInI jenazrAya nIce dIkSA ApavAmAM AvI te prasaMge zAMti jaLavAyelI. A prasaMge baMne dIvasoe phoTAo tathA jaina zAstroddhAra samitinI kamiTinA phaTAo levAmAM AvyA. ane 30-1-47nA dIvase zAstroddhAranI miTIMga maLI jemAM kAkA taraphathI sUtrane mATe rUpIA pAMca hajAranI bheTa maLI te uparAMta prasaMgopAta sUtra mATe judI bheTa rekaDI rakamanI ApavAmAM AvI che. temaja jIvadayAnA prakhara himAyatI pU0 1008 jeThamalajI ma0 nI nezrAya nIce tana mana dhanathI jIvadayAnuM kArya kare che ane jIvadayAnuM patra potAne kharco chapAvI prasiddha karI hiMdabharamAM temaja yuropa amerIkA AphrIkAmAM mekale che hAla pote sevAbhAvI kAryanI pravRtti kAyama karyA kare che. rAjakoTanI phalera mIlanA onararI pramukha H jaina boDIMganA onararI kAryakartA tathA jIvadayA maMDaLanA maMtrI ane S. P. C. A. nA maMtrI, rAjakeTa zaherI maMDaLanA sekreTarI tarIke onararI sevA karI darekane pitAnI sevAne sAtha ApavAmAM tana mana dhanathI keInI paNa sevA karavAmAM kAyama tatpara rahe che. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #773 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agha murabbIzrI mahema dhArazIbhAI jIvanabhAIne TuMka paricaya marahuma dhArazIbhAI jIvanabhAI zAha, jene oIla jInapresa sAthe A sikAnI zarUAtathI saMbaMdha, punA sAte DIvIjhananA judA judA sthaLonA junAmAM junA ane agragaNya ejanTa tarIke jANItA che. tene janma kAThIyAvADamAM pIpaLIyA gAmamAM thayela, mAtra prAthamIka keLavaNuM laI, 11 varSanI nAnI uMmare AgaLa vadhavAnI dhagaza sAthe, mAtra khIssAmAM 2 rU. jeTalI najIvI rakama sAthe vatana choDayuM muMbaI AvI manajI nathubhAInI peDhImAM ophIsa beya tarIke nokarI lIdhI, tyAM uttarottara dareka kAmamAM khaMta rAkhI saMtoSa ApatAM temane punA mokalavAmAM AvyA. punAthI karamAlA AvI khabhA upara tela upADI pherI paNa karI ane tyAMnA saba ejanTane ekadama pramANIkapaNe sakhata kAma batAvI, karamAlA gAmamAM telanI sabaDIlarazIpa prApta karI dhIre dhIre te ja pramANe mahenata cAlu rAkhatAM 1931mAM jyAre barmAzela ane esa. vI. o. sI. vacce bhAvanI harIphAI upaDI tyAre pitAnI satata sevA batAvI bamazela pAsethI ghaDIyAla bakSIsa meLavI ane te lAInanA tamAma kAryavAhakanI cAhanA prApta karI. dhIre dhIre potAnI khaMtathI tevI ja ejansIo lIpTana ku, sImenTa kuAM, AI. sI. AI vigerenI paNa meLavI potAnA vyApAranI sArI jamAvaTa karI. solApura DIsTrIkaTamAM sArA AbarUdAra zaherI tarike vaga temaja cAhanA meLavI ane lokasevA paNa sAthe sAthe cAlu rAkhI karamAlA yuvanA presIDanTa thayA solApura DIsTrIkaTamAM dezahitanA aneka kAmamAM tana, mana, dhanathI sArI sevA bajAvI. tenuM khAnagI jIvana paNa bahu sAduM hovAthI badhA tene cAhatA ane dhaMdhAmAM sAre lAbha maLe ane te ja pramANe sevAnA tathA dharmAdAnA aneka kAryomAM sArI rakama vAparI. potAnA kuTuMbanA vaDA tarIke paNa kuTuMbIjane, sagAM, saMbaMdhIone dareka rIte mArgadarzana ApI judA judA dhaMdhA temaja ejansIo vigere meLavI sthiratA prApta karavAmAM ghaNe parizrama lIdhe. yAMtrika khetInI pragatInA kAryasara vilAyata jaI AvyA, amerIkA javA paNa dhAraNA hatI. tyAM laMDanamAM 14-7-49nA roja hRdaya baMdha paDI jatAM svargavAsa karyo. temanI pAchaLa bahoLuM kuTuMba, ghaNAM sagAM temaja snehIo mUkI gaela che. jeo sarvane pitAnI mIThI yAdagIrI mukI jIvananuM sArthaka karI gaela che. zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #774 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUjya AcAryazrI ghAsIlAlajI mahArAjanAM banAvelAM sUtro. kAzamIrathI kanyAkumArI temaja karAMcIthI kalakattA sudhI dareka sthaLe hoMzathI vaMcAya che. AvI rIte zAo taiyAra karavAnuM anekhuM kArya haju sudhI koI karI zakayuM nathI. zrI sthAnakavAsI jaina samAja uparAMta zrI derAvAsI saMpradAyanA mahAna AcAryazrI rAmavijayasUrIjI tathA anya munivaree temaja terApaMthI madhusabhA kalakattAvALAe A sUtro apanAvyAM che. deza-paradezanA membare sUtre vAMcI jaina dharmanA mutajJAnane aNamole lAbha laI rahyA che. hamaNAMja laMDananI InDIA ephIsa lAyabrerIe A sUtro maMgAvyA che. Apa rUpIA 251-0-0 mokalI membara tarIke nAma neMdhAvI hapte hapta lagabhaga rUpIA pAMca sudhInI kiMmatanAM zAstro vinA mUlya meLavI zake che. vadhu vigata mATe lakhe maMtri che. grIna leja pAse,I. gareDIAkuvA roDa , rAjakoTa. ) zrI akhila bhArata . sthA. jaina zAstroddhAra samiti, zrI AcArAMga sUtra : 2 Page #775 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Apa A samitinA kAryamAM kaI rIte madadagAra thaI zake ? rUA. 5000] ochAmAM ochA ApIne saMsthAnA Adya murabbIzrI tarIke mubAraka nAma lakhAvI zake che, Apane pheTe tathA ApanuM jIvanacarItra zAstramAM chApavAmAM Ave che. rUA. 3000] ochAmAM ochA ApIne ApanA vaDIlanA smaraNArthe eka zAstra ApanA nAmathI chapAvI zake che samItine eka zAstra chapAvavAmAM lagabhaga rUA. 6000) thI rU. 8000) kharca thAya che. te chatAM traNa hajAramAM Apane nAme zAstra bahAra pADavAmAM Avaze. rU. 2515 ochAmAM ochA ApIne lAIpha membara tarIke ApanuM nAma dAkhala karAvI zake cheApane 32 sUtra tathA tenA tamAma bhAge maphata maLI zake che. (rU. 500 nI kIMmatanAM zAstro haphate haphate Apane maLI zake che.) sthAnakavAsI samAjamAM A eka ja saMsthA zAstro cAra bhASAmAM pragaTa karIne sarva upagI vAMcana raju kare che Apane jyAre keI zAnI jarUra hoya tyAre temaja koI sAdhu munIrAjane vaherAvavAnI IcchA hoya tyAre zAstra bIjethI nahi maMgAvatAM A samiti pAsethI maMgAvI levA vinaMtI che. eka apIla dIkSA prasaMge varasItapa ane bIjI tapazcaryAonAM pAraNA prasaMge mahAvIra jayaMtI, paryuSaNa, tathA dIvALI jevA tahevAra prasaMge lagnaprasaMga tathA putra janmanI khuzAlImAM. vaDIlanA smaraNArthe temanI tIthI prasaMge temaja bIjA sara avasare banatI madada A saMsthAne mokalavA khAsa noMdha rAkhazo. zrI AcArAMga sUtra : 2