________________
अध्य० २. उ. २
यद्वा-आर्षत्वात्तृतीयार्थे सप्तमी, क्षणेन = स्तोककालेन अ-इ-उ-ऋ-ल-इत्येवंरूपपञ्चह्नस्वाक्षरोच्चारणसमकालेनेति यावत् ; यथाख्यातचारित्रे सम्यग्रतौ मुक्तो भवति, संयमस्य सम्यकपरिपालनात्स्वल्पकालेनैव मोक्षभागी भवतीति भावः ॥०१॥ नुकूल प्रवृत्ति है, और अरतिका अर्थ यह है कि लिये हुए संयम के पालन करने में प्रमाद को नहीं हटाना - यद्वा तद्वा प्रवृत्ति करना । नोकषाय के उदय से जो रति और अरति होती है वे राग और द्वेष के वाचक हैं । अतः पूर्वोक्त कथन निर्दोष है ।
जिसको संयम में अरति नहीं है उसको क्या होता है ? वह कहते हैं-' क्षणे ' इति ।
जिसे संयम में अरति नहीं है वह क्षण में मुक्त हो जाता है । अत्यन्त सूक्ष्मकाल को क्षण कहते हैं । क्षण, काल का सबसे छोटा हिस्सा है इससे सूक्ष्म काल का और कोई अंश नहीं है । संयम में वह शक्ति है कि जीव को एक क्षण में मुक्ति प्राप्त करा देता है। ईंधन को जिस प्रकार अग्नि जलाती है उसी प्रकार संयम भी कर्मरूपी ईंधन को भस्म कर इस जीव को एक क्षण में शुद्ध कर देता है ।
,
अथवा - 'क्षणे मुक्तः ' यहां पर आर्षवाक्य होने से तृतीया के अर्थ में सप्तमी विभक्ति समझनी चाहिये । तथा च - ' क्षणेन मुक्तः इस प्रकार परिवर्तन होने से एक क्षण के द्वारा मुक्त हो जाता है, यह અર્થ એ છે કે-લીધેલા સંચમનુ પાલન કરવામાં પ્રમાદને નહિ છેડતા તે. આડી અવળી પ્રવૃત્તિ કરવી. નાકષાયના ઉદયથી જે રતિ અને અતિ થાય છે તે રાગ અને દ્વેષનુ વાચક છે માટે પૂર્વોક્ત કથન નિર્દોષ છે.
જેને સચમમાં આરિત નથી તેને શું થાય છે? તે કહે છે
१३७
જેને સચમમાં અરિત નથી તે ક્ષણમાં મુક્ત થાય છે. અત્યન્ત સૂક્ષ્મ કાળને ક્ષણ કહે છે ક્ષણ કાળના બધાથી નાના હિસ્સો છે માટે સૂક્ષ્મ કાળના બીજો કેાઈ અંશ નથી, સયમમાં તે શક્તિ છે કે જીવને એક ક્ષણમાં મુક્તિ પ્રાપ્ત કરાવી આપે છે. અગ્નિ લાકડાને જે પ્રકારે ખાળે છે તે પ્રકારે સંયમ પણ કÖરૂપી ઇંધનને ભસ્મ કરી આ જીવને એક ક્ષણમાં શુદ્ધ કરી નાંખે છે.
अथवा 'क्षणे मुक्तः या हेो भार्ष पाउच होवाथी श्री विलस्तिना अर्थभां सातभी विलति समन्न्वी लेहये, अने 'क्षणेन मुक्तः ' या अअरे પરિવર્તન હેાવાથી એક ક્ષણથી મુક્ત થઇ જાય છે, એ અર્થ થાય છે, તેના
,
१८
શ્રી આચારાંગ સૂત્ર : ૨
