________________
आवारागसूत्रे पानुतप्तः 'कथं शीघ्रं न म्रिये' इति वारं-चारं वदन् विषीदति च । वृद्धावस्थायां कृषिवाणिज्यगजवाजिरथादिविषया जिज्ञासा जागर्ति, प्रत्यहं पृच्छति पुत्रादिकं, परं पुत्रेण तिष्ठ तिष्ठ जाल्म ! काक इवारुन्तुदां गिरं किं मुधा प्रलपसि ? किं ते ज्ञातेन? किमत्र तव प्रयोजनम् ? मौनं कृत्वा यन्मिलति चाशनवसनादिकं तद् गृहाण' इत्यादिनानाविधपरुषवाग्भिभूयोभूयस्तर्जितो भत्सितश्च भवति । कहते हैं वे ही मेरी उपेक्षा कर रहे हैं तो अब और कौन ऐसा है जो आत्मसाधनासे रहित मुझ अभागे की ओर ध्यान देगा ? ये सब लोग मुझे देख २ कर हँसते हैं, हाय ! अब मैं क्या करूँ ? इत्यादि रूप से वह विलाप करने लगा, और पश्चात्तापकी अग्निमें जलता हुवा “मैं शीघ्र क्यों नहीं मर जाता हूँ” इस प्रकार वारंवार विचारने लगा और दुःखी होने लगा।
जब जब वह इस अवस्थामें कृषि, वाणिज्य, हाथी, घोडा और रथ आदि के विषयमें अपने पुत्रों से पूछता तो वे इससे कहते कि-अरे ! बड़-बड़ क्यों करते हो ? चुप-चाप क्यों नहीं बैठे रहते हो? तुमको इनसे अब क्या मतलब है ? व्यर्थ ही कौए के समान हमको नहीं सुहानेवाली वाणी क्यों बोलते हो ?, क्या हो रहा है, क्या नहीं हो रहा है ?; इसके जाननेकी तुम्हें क्या जरूरत है ?, इस प्रकार के जानने से भी तुम्हारा कौनसा स्वार्थ सिद्ध होता है ?, तुम तो चुप ही रहा करो, और जो कुछ भी खाने-पीने को मिल जाता है उसीमें सन्तोष रक्खो। इत्यादि આત્મીય કહે છે તે જ મારી ઉપેક્ષા કરી રહ્યાં છે. તે હવે એ કોણ છે જે આત્મસાધનાથી રહિત મારા જેવા અભાગીની તરફ ધ્યાન આપે? આ બધા લેકે મને દેખીને હસે છે. હાય! હવે હું શું કરું? ઈત્યાદિ રૂપથી તે વિલાપ કરવા લાગ્યો અને પશ્ચાત્તાપની અગ્નિમાં જલીને “હું જલદી કેમ મરતો નથી?” આ પ્રકારે વારંવાર વિચારવા લાગ્યા અને દુઃખી થવા લાગ્યા.
જ્યારે જ્યારે તે આ અવસ્થામાં ખેતી, વ્યાપાર, હાથી, ઘોડા અને રથ આદિ વિષયમાં પોતાના પુત્રોથી પૂછતો તો તેઓ કહેતા કે “અરે! બડબડ શું કર્યા કરે છે ? ચુપચાપ કેમ બેસતા નથી? તમારે તેનાથી શું મતલબ છે? ખાલી કાગડા સમાન અમારે નહિ સાંભળવા જેવી વાણીને સંભળાવે છે. “શું થઈ રહ્યું છે? શું નથી થઈ રહ્યું ?” એ બધું જાણવાની તમારે શું જરૂર છે? આ પ્રકારનું જાણવાથી પણ તમારશે કે સ્વાર્થ સિદ્ધ થવાનો છે? તમે તો ચુપ જ રહ્યા કરો અને જે કાંઈ પણ ખાવા પીવાનું મળે છે તેમાં સંતોષ રાખે” ઈત્યાદિ
શ્રી આચારાંગ સૂત્ર : ૨
