________________
सम्यक्त्व - अध्य० ४ उ. १
५६१
अध्यवसायस्य सर्वदैव भावादुदयप्राप्तानां ज्ञानावरणीयाद्यष्टकर्मप्रकृतीनां क्षपणेन कर्मक्षयकारणतया यथाप्रवृत्तिकरणेन यथासंभवं कर्मस्थिति क्षपयतो जीवस्य घनरागद्वेषपरिणामरूपी ग्रन्थिरवतिष्ठते, यथाप्रवृत्तिकरणस्य मन्दविशुद्धिपरिणामरूपत्वेन ग्रन्थिभेदनसामर्थ्याभावात् ।
ननु तर्हि यथावृत्तिकरणेन कियती कर्मस्थितिः क्षपिता भवति ? उच्यतेयथा गिरिनद्यां पाषाणखण्डानि तद्वेगतो घर्षणादिना वर्तुलाकाराणि जायन्ते, एवमनादिकालतः पूर्वपूर्वकर्मवशाच्चतुर्गतिकसंसारसागरं प्राप्तस्यानन्तदुःखानि सहमानस्य जीवस्य परिणामस्वभावतयाऽनाभोगनिर्वर्तितेन यथाप्रवृत्तिकरणाख्येन विशुद्धिपरिणामेन दीर्घतराऽपि कर्मस्थितिस्तथा क्षपिता भवति यथाऽऽयुर्वजनां ज्ञानावरणीयादिकर्मणां सर्वेषां स्थितिः पल्योपमासंख्यातभागन्यूनैककोटीकोटीसागरोपमप्रमाणाऽवशेषा तिष्ठति ।
इतनी गाढ - प्रबलतम होती है कि जिसका इस परिणामके द्वारा भेदन करना सर्वथा अशक्य कार्य है । जीवको इस ग्रन्थिके देश तक पहुँचाना ही इस परिणाम का काम है । ग्रन्थिका भेदन इसके द्वारा इस लिये नहीं होता है कि यह परिणाम मन्दविशुद्धिवाला है ।
शङ्का - आपका कथन ठीक है; परन्तु अभी तक यह मालूम नहीं हो रहा है कि इस परिणामके द्वारा कितनी कर्मस्थितिका क्षय होता है।
उत्तर - जैसे पर्वतीय नदी में पाषाणखण्ड नदीके प्रबल प्रवाह के वेग से लड़कते हुए और इधर उधर से टकराते हुए स्वाभाविक रीतिसे गोलमोल हो जाता है, उसी प्रकार अनादिकालसे कर्मकी अनवच्छिन्न संतति (अटूट परंपरा) के वशीभूत रह कर चतुर्गतिस्वरूप इस संसार महासागरमें गोते પિરણામદ્વારા ભેદન કરવું સર્વથા અશકય કાર્ય છે. જીવને આ ગ્રન્થિના દેશ સુધી પહેોંચાડવું જ આ પરિણામનુ કામ છે. ગ્રન્થિનું ભેદન એના દ્વારા તે માટે નથી થતુ કે આ પિરણામ મન્ત્રવિશુદ્ધિવાળુ છે.
શકા—આપનું કથન ડીક છે; પરંતુ હજી સુધી એ માલૂમ નથી કે આ પરિણામદ્વારા કેટલી કમઁસ્થિતિનો ક્ષય થાય છે.
ઉત્તર--જેમ પ°તીય નદીમાં પાષાણુખંડ એના પ્રખલ પ્રવાહના વેગથી આમ-તેમ અથડાઈ ને ઘસાતો ઘસાતો સ્વાભાવિક રીતિથી ગાળમાલ થઈ જાય છે, તે જ પ્રકારે અનાદિ કાળથી કની અનવચ્છિન્નસ તતિ–અતુટપરંપરાને વશીભૂત રહીને ચતુતિસ્વરૂપ આ સંસારમહાસાગરમાં ગોથા ખાતાં અને અનંત દુઃખોની પરંપરાને સહુન કરતાં એ જીવને સ્વાભાવિક રીતિથી વિના કોઈ
a
७१
શ્રી આચારાંગ સૂત્ર : ૨
