________________
अध्य० २. उ. १
१२१
चारित्रमोहनीयोपशमे सत्यन्तर्मुहूर्तपरिमितः, चारित्रमोहनीयक्षये चान्तर्मुहूर्तपरिमितश्छद्मस्थयथाख्यातचारित्रप्राप्तिरूपः । क्षयोपशमचारित्रक्षणः कर्मणः क्षयोपशमेन भवति, स चोत्कृष्टतो देशोनपूर्वकोटिवर्षपरिमितो विज्ञेयः ।
नोकर्मभावक्षणश्च - आलस्यमोहावर्णवादस्तम्भादेरभावे सति सम्यक्त्वादिसामायिकोपलब्धिरूपः । आलस्य मोहाद्युपहतः संसारोच्छेदनसमर्थं मनुष्यभवं प्राप्यापि न बोध्यादिकं लभत इति तात्पर्यम् । केचित्तु नोकर्मभावक्षणं 'रिक्तक्षण' इस्यभिदधति ।
श्रेणी के स्थान ८ व ९ वां १० वां और ११ वां गुणस्थान हैं । १२ वें गुणस्थान तक जीव को छद्मस्थावस्था रहती है । यथाख्यातचारित्र ११ वें १२ वें १३ वें और १४ वें गुणस्थान में होता है । छद्मस्थावस्था के चारित्र को छद्मस्थचारित्र और संपूर्ण मोहनीय कर्म के क्षय अथवा उपशम से आत्मा के शुद्ध स्वरूप में स्थिर होने को यथाख्यात चारित्र कहते हैं । अनंतानुबंधी आदि १२ कषायों का उदद्यभावी क्षय तथा उन्होंके निषेकों का सदवस्थारूप उपशम और संज्वलन तथा नोकषाय का यथासंभव उदय होने पर जो चारित्र होता है उसे क्षायोपशमिक चारित्र कहते हैं। इसका दूसरा नाम सरागसंयम भी है ।
नोकर्मभावक्षण- आलस्य, मोह, अवर्णवादादिक के अभाव होने पर जो सम्यक्त्वादिरूप सामायिक की प्राप्ति हुआ करती है वह नोकर्मभावक्षण है, क्यों कि आलस्य और मोहादिक से उपहत हुआ प्राणी संसार का निर्मूल उच्छेदन करने में समर्थ मनुष्य भवको प्राप्त करके ગુણસ્થાન છે. ક્ષપકશ્રેણિનું સ્થાન ૮-૯-૧૦ અને ૧૨મ ગુણસ્થાન છે. ૧૨ મા ગુણસ્થાન સુધી જીવને છદ્મસ્થાવસ્થા રહે છે. યથાખ્યાતચારિત્ર ૧૧ -૧૨-૧૩ અને ૧૪ માં ગુણસ્થાનમાં થાય છે. છદ્મસ્થાવસ્થાના ચારિત્રનુ છદ્મસ્થ ચારિત્ર અને સ ંપૂર્ણ માહનીય કર્મીના ક્ષય અથવા ઉપશમથી આત્માના શુદ્ધ સ્વરૂપમાં સ્થિર હોવું તેને યથાખ્યાતચારિત્ર કહે છે. અનતાનુબંધી આદિ ૧૨ કષાયાના ઉદયભાવી ક્ષય તથા તેના નિષેકના સદવસ્થારૂપ ઉપશમ. અને સ’જ્વલન તથા નાકષાયનુ યથાસંભવ ઉદય હોવા પર જે ચારિત્ર થાય તેને ક્ષાયેાપશમિકચારિત્ર કહે છે. તેનું બીજું નામ સરાગસયમ પણ છે.
થવાપર
નાકમ ભાવક્ષણ—આળસ, મેહ, અવર્ણવાદાદિકના અભાવ કરે છે તે નાકમ ભાવક્ષણ છે, કારણ પ્રાણી સંસારનો નિર્મૂળ ઉચ્છેદન
જે સમ્યક્ત્વાદિરૂપ સામાયિકની પ્રાપ્તિ થયા કે આળસ અને માહાર્દિકથી ઉપહત થયેલ
१६
શ્રી આચારાંગ સૂત્ર : ૨
