________________
आचाराङ्गसूत्रे ___ त्राण-शरणपदयोरर्थस्तूक्त एव । अत्रापि वा-शब्देन तव पुत्र-कलत्रादयो यदि दुःखमनास्त्वत्सेवापरा अपि स्युस्तथापि न तेषां त्वं रक्षको भवितुं शक्नोषि, इत्येवं गम्यते । स्वकायिककार्यकरणेऽप्यसमर्थस्त्वं कथं महायाससाध्यं तेषां भरणपोषणादिकार्य कर्तुमध्यवस्यसीति भावः ।
स तस्यामवस्थायां स्वयं हासयोग्यो नान्यं जनमुपहसितुं प्रभवतीति दर्शयति-. 'स न हासाये-' ति, सः=वृद्धो हासाय निन्दिताचारमुपहसितुं न योग्यो भवति । आश्रयप्रदाता हो सकते हो, तुम तो स्वयं इस समय रक्षा करने योग्य एवं आश्रय पाने योग्य हो रहे हो ।
इस सूत्रमें भी जो 'वा' शब्द आया है उससे यह बोध होता है कि-तेरे पुत्र कलत्रादिक यदि दुःखमग्न है और तेरी सेवामें भी तत्पर हैं तो भी तूं उनका रक्षक नहीं हो सकता, क्योंकि जब तूं स्वयं अपना शारीरिक कार्य करने तकमें भी असमर्थ हो रहा है तो फिर कैसे महाकष्टसाध्य उनके भरण-पोषण आदि कार्य करनेके लिये विचार कर सकता है।
वृद्ध अपनी अवस्था में स्वयं हँसीका पात्र है वह दूसरोंकी हँसी कैसे कर सकता है ? इसका वर्णन करते है-" स न हासाय” जो स्वयं ही हँसी-मजाक का पात्र होता है वह दूसरोंकी हँसी भी कैसे कर सकता है अतः कोई यदि निन्दित आचारवाला है तो वह उसकी हँसी करनेके योग्य ही नहीं है। ઉદ્ધારક કેવી રીતે બની શકે છે, અને કેવી રીતે તેને આશ્રય આપી શકાય. તમે પોતે આ સમયે રક્ષા કરાવવા યોગ્ય અને આશ્રય લેવા ગ્ય છે.
આ સૂત્રમાં પણ જે “ઘ” શબ્દ આવ્યો છે તેનાથી એ બંધ થાય છે કે તારા પુત્ર કલત્રાદિક કદાચ દુઃખમગ્ન છે અને તારી સેવામાં પણ તત્પર છે તો પણ તું તેમને રક્ષક બની શકતો નથી. કારણ કે જ્યારે તે સ્વયં પોતાના શારીરિક કાર્ય કરવામાં અસમર્થ છે તો પછી કેવી રીતે મહાકષ્ટસાધ્ય તેનું ભરણ પોષણ આદિ કાર્ય કરવા વિચાર પણ કરી શકે.
વૃદ્ધ પોતાની અવસ્થામાં સ્વયં હાંસીને પાત્ર છે, તે બીજાની હાંસી કેવી शते ४२ ॥ ? तेनु qणुन ४२ छ:-" स न हासाय" स्वयं सी भने। પાત્ર છે તે બીજાઓની હાંસી કેવી રીતે કરી શકે, માટે કઈ કદાચ નિંદિત આચારવાળા છે તે તેઓ તેની હાંસી કરવાને યોગ્ય જ નથી.
શ્રી આચારાંગ સૂત્ર : ૨
