________________
अध्य० २. उ. १
गुण-मूल-स्थानयोः परस्परमपेक्षा वर्तते यथा यो गुणः स मूलस्थानं, यन्मूल स्थानं तद् गुण इति तदुपात्तानां विषयकषायादीनामण्डपक्षिवद् अनादिः कार्यकारणभावो यथा-पक्षितोऽण्डम् , अण्डाच्च पक्षी संजायते । एवमेव मूलस्थानाद्गुणो, गुणाच्च मूलस्थानमिति । ___ अत्र च सप्तम्यन्तपाठमाश्रित्यैवं योजना—यो गुणे गुणेषु वा वर्तते स मूलस्थाने मूलस्थानेषु वा वर्तते, यश्चात्मा शब्दादिके कामगुणे वर्तते स एव संसारमूले कषायादिस्थाने वर्तते-इति, एवं दर्शितरीत्या गुणमूलस्थानानां कार्यकारण___ गुण और मूलस्थान, इनकी परस्पर में अपेक्षा है, इस बातको प्रकट करने के लिये “यो गुणः स मूलस्थानं, यन्मूलस्थानं तद् गुणः” यह वाक्य भगवान्ने कहा है। जिस प्रकार पक्षी से अण्डा पैदा होता है और अण्डासे पक्षी पैदा होता है उसी प्रकार मूलस्थान से गुण और गुणसे मूलस्थान होता है। इनका यह परस्पर कार्य-कारणभाव अनादि कालका है । पंचेन्द्रिय के विषयोंसे जीवको कषायभाव और कषायभावसे पंचेन्द्रियोंके विषयका ग्रहण होता है। “जे गुणे से मूलहाणे” इस वाक्यमें “जे" की छाया “यः” मानकर "गुणे” को सप्तमी विभक्तिका एकवचन मानकर इस प्रकारसे भी अर्थ किया जा सकता है कि जो गुणमें स्थित है वह मूल स्थानमें स्थित है । अर्थात्-जो आत्मा शब्दादिक पांच इन्द्रियोंके विषय में लवलीन है वही आत्मा संसारके मूल कारण कषायादि स्थानमें लवलीन है। इस प्रकार इस पद्धति से गुण और मूल स्थानोंका परस्परमें सूत्रकारने कार्य-कारणभाव प्रकट किया है। " इति" शब्द
ગુણ અને મૂળસ્થાન, એની પરસ્પરમાં અપેક્ષા છે. આ વાતને પ્રગટ કરવાને भाट “यो गुणः स मूलस्थानं यन्मूलस्थानं तद् गुणः " पाय लगवाने કહ્યું છે-જે પ્રકારે પક્ષીથી ઇંડુ પેદા થાય છે અને ઇંડાથી પક્ષી પિદા થાય છે તે પ્રકાર મૂળસ્થાનથી ગુણ અને ગુણથી મૂળસ્થાન થાય છે. તેને પરસ્પર કાર્ય કારણ ભાવ અનાદિ કાળને છે. પાંચ ઇન્દ્રિયના વિષયોથી જીવને કષાયભાવ અને पायमाथी पांय इन्द्रियाना विषय अडए थाय छे. “जे गुणे से मूलढाणे" या पायमा जे "नी छाया " यः" मानीने " गुणे"ने सभी विजितनु એકવચન માનીને આ પ્રકારે પણ અર્થ થાય છે કે જે ગુણમાં સ્થિત છે તે મૂળસ્થાનમાં સ્થિત છે. અર્થાત્ જે આત્મા શબ્દાદિક પાંચ ઇન્દ્રિયના વિષયમાં રચેલે છે તે આત્મા સંસારનું મૂળ કારણ કષાયાદિ સ્થાનમાં રાચે છે. આ પ્રકારે આવી પદ્ધતિથી ગુણ અને મૂળ સ્થાનને પરસ્પરમાં સૂત્રકારે કાર્યકારણ
શ્રી આચારાંગ સૂત્ર : ૨
