________________
५२६
आचारागसूत्रे
प्रकारान्तरेणापि सम्यक्त्वस्य दशविधत्वं स्थानाङ्गादौ प्रतिबोधितम्, यथा(१) निसर्गरुचिः, (२) उपदेशरुचिः, (३) आज्ञारुचिः, (४) मूत्ररुचिः, (५) बीजरुचिः, (६) अधिगमरुचिः, (७) विस्ताररुचिः, (८) क्रियारुचिः, (९) संक्षेपरुचिः (१०) धर्मरुचिरिति । ___ तत्र-निसर्गः स्वभावस्तेन रुचिनिनोक्ततत्त्वाभिलाषरूपा यस्य स निसर्गरुचिः १ । उपदेशो गुर्वादिभिर्वस्तुतत्त्वकथनं, तेन रुचिर्यस्य स उपदेशरुचिः२। जो क्षायोपशमिक सम्यक्त्व का लक्षण कहा है, वह भी सुघटित हो जाता है; कारण कि यहां पर मिथ्यात्वमोहनीय मिश्रमोहनीय और सम्यक्त्वमोहनीय प्रकृतियों के अनुदीर्ण पुंज उपशम-अवस्था में रहते हैं एवं उदीर्ण मिथ्यात्व का क्षय है, और सम्यक्त्व प्रकृति के दलोंका वर्तमान में उदय हो रहा है। ___ प्रकारान्तर से भी सम्यक्त्व दस प्रकार का है, वह स्थानाङ्ग आदि सूत्रों में वर्णित है, जैसे-(१) निसर्गरुचि, (२) उपदेशरुचि, (३) आज्ञारुचि, (४) सूत्ररुचि, (५) बीजरुचि, (६) अधिगमरुचि, (७) विस्ताररुचि, (८) क्रियारुचि, (९) संक्षेपरुचि, (१०) धर्मरुचि ।
निसर्ग नाम स्वभाव का है; स्वभाव से ही जिस जीव को जिनोक्त तत्त्वों में रुचि-अभिलाषा होती है उसके यह सम्यक्त्व होता है। अर्थात्-स्वभाव से ही जीव की रुचि जिसके द्वारा जिनकथित तत्त्वों में हुआ करती है वह निसर्गरुचि है (१)। गुर्वादिक के उपदेश से तत्त्वों में जो પણ સુઘટિત થઈ જાય છે, કારણ કે આ ઠેકાણે મિથ્યાત્વમોહનીય મિશ્રમોહનીય અને સમ્યકૃત્વમોહનીય પ્રકૃતિના અનુદીર્ણ પુંજ ઉપશમ અવસ્થામાં રહે છે, એવં ઉદીર્ણ મિથ્યાત્વને ક્ષય છે અને સમ્યકત્વપ્રકૃતિના દળિઓને વર્તમાનમાં ઉદય થાય છે.
પ્રકારાન્તરથી પણ સમ્યકત્વ દશ પ્રકારના છે, તે સ્થાનાંગ આદિ સૂત્રોમાં पर्णित छ. मः-(१) निसर्गथि, (२) उपहेश३थि, (3) माशा३थि, (४) सूत्र ३थि, (५) मी०४३थि, (६) अधिगम३थि, (७) विस्ता२३थि, (८) लिया३थि, (८) सक्षप३थि, (१०) धर्मथि.
નિસર્ગ નામ સ્વભાવનું છે; સ્વભાવથી જ જે જીવને જીનેક્ત તમાં રૂચિ-અભિલાષા થાય છે તેને આ સમ્યક્ત્વ થાય છે. અર્થા–સ્વભાવથી જ જીવની રૂચિ જેના દ્વારા જિનકથિત તમાં થયા કરે છે, તે નિસર્ગ રૂચિ છે (૧). ગુર્નાદિકના ઉપદેશથી તેમાં જે રૂચિ જીવને માટે પેદા કરવામાં આવે
શ્રી આચારાંગ સૂત્ર : ૨
