________________
शीतोष्णीय-अध्य० ३ उ. ३ परिव्रजेत्-परि-समन्ताद्व्रजेत्-विहरेत्-संयमानुष्ठानविधायी भवेदित्यर्थः।मू०९॥ ___ स्वात्मनो वीर्यगुणावलम्बनेनैव मोक्षः प्राप्यते न तु परसाहाय्याश्रयणेनेति दर्शयितुं कथयति-'पुरिसा' इत्यादि ।
मूलम्-पुरिसा ! तुममेव तुमं मित्तं, किं बहिया मित्तमिच्छसि ॥ सू० १०॥
छाया–पुरुष ! त्वमेव तव मित्रं, किं बहिमित्रमिच्छसि ॥ सू० १० ॥
टीका-हे पुरुष ! पुरुषार्थसाधनसमर्थ ! शिष्य ! तव मित्रं त्वमेव आत्मनः कल्याणार्थ समुद्यतस्य-गृहीतसंयमभारस्य तव सहायस्तवात्मैवास्तीत्यर्थः। श्रुतचारित्रधर्माचरणकरणेनैकान्ततोऽत्यन्ततश्च परमसुखजनकत्वात्प्रमादरहित आत्मैवात्मनो मित्रमुपकारी परमार्थतो, न त्वन्य इति भावः । बहिः बाह्यं स्वात्मनो व्यतिरिक्तं, मित्रं-हितकारिणं सहायं, किम्-कुतः, इच्छसि-अन्वेषयसि। कमठ-कच्छपके समान संवृतशरीर होते हुए वे महर्षि संयमकी आराधना करनेमें सावधान रहे ॥ सू० ९॥ ____अपनी आत्माके वीर्यगुणके अवलम्बन से ही मोक्ष प्राप्त होता है किन्तु दूसरोंकी सहायताके सहारे नहीं। इस बातको दिखलाने के लिये कहते हैं-'पुरिसा' इत्यादि। .
पुरुषार्थ साधन करने में समर्थ हे पुरुषहे शिष्य ! तुम ही स्वयं अपने मित्र हो-अपनी आत्माके कल्याण करने में उद्यत हो कर जो तुमने यह संयमका भार अंगीकार किया है उसमें तुम्हारी आत्मासे अतिरिक्त और दूसरा कोई सहायक नहीं है । श्रुतचारित्ररूप धर्म के आचरण करने से आत्मा अप्रमादी बनता है। प्रमाद से रहित आत्मा ही आत्माका ऐकान्तिक અને કાયાથી સદા સાવદ્ય ક્રિયાઓથી રહિત થઈને, અથવા કમઠ-કચ્છપના સમાન સંવૃતશરીર થઈને તે મહર્ષિ સંયમની આરાધના કરવામાં સાવધાન રહે. સૂલા
પિતાના આત્માના વીર્યગુણના અવલંબનથી જ મોક્ષ પ્રાપ્ત થાય છે, પણ બીજાઓની સહાયતાના સહારાથી થતું નથી. આ વાતને બતાવવા માટે કહે छ–'पुरिसा' त्यादि.
પુરૂષાર્થ સાધન કરવામાં સમર્થ હે પુરૂષ=હે શિષ્ય!તમે પોતે જ તમારી જાતના મિત્ર છે. પોતાના આત્માનું કલ્યાણ કરવામાં ઉદ્યોગી બની જે તમે સંયમને ભાર અંગીકાર કરેલ છે, તેમાં તમારી આત્માથી અતિરિક્ત બીજા કેઈ સહાયક નથી. શ્રુતચારિત્રરૂપ ધર્મનું આચરણ કરવાથી આત્મા અપ્રમાદી
શ્રી આચારાંગ સૂત્ર : ૨
