________________
४२४
आचाराङ्गसूत्रे
क्लेशाय, यथाऽनुचितकरग्रहणदण्डादिभिरधार्मिका भूपतयः । तथा - जनपदपरिग्रहाय = मगधादिजनपदानां परिग्रहाय भवति - स्वस्वत्वोत्पादनेन स्वायत्तीकरणाय, युद्धादिकं करोतीत्यर्थः ॥ सू० ७ ॥
मूलम् - आसेवित्ता एयमहं इच्चेवेगे समुट्ठिया, तम्हा तं बीयं नो सेवे, निस्सारं पासिय नाणी ॥ सू० ८ ॥
छाया - आसेव्य एतम् अर्थम् इत्येव एके समुत्थिताः, तस्मात्तं द्वितीयं नो सेवते निःसारं दृष्ट्वा ज्ञानी ॥ स्र० ८ ॥
टीका--' आसेवित्ता' इत्यादि । इत्येव = इच्छापूरणार्थमेव एतम् - अर्थम् संग्रह करनेके निमित्त अपनी प्रजासे अनीतिद्वारा धनका संग्रह करते हैं । किसीपर करकी वृद्धि करते हैं; किसीको अभियोगमें फंसा कर उस पर अधिक से अधिक दण्ड भी कर दिया करते हैं। इस प्रकारके भूपति अपनी प्रजाके लिये अपने अधिकृत देशके लिये क्लेशकारक या परितापदायक हुआ करते हैं । जनपदपरिग्रह - अर्थात् दूसरे राजाओं पर चढ़ाई कर वह उनके देशको अपने आधीन करनेका प्रयत्न- चेष्टा करते रहते हैं। मौका पाकर जब वह चढ़ाई कर देते हैं तब उस समय व्यर्थ में नरसंहार जैसा भयङ्कर काण्ड उपस्थित हो जाता है। उनकी इस प्रकारकी प्रवृत्ति धार्मिक नीतिसे ठीक नहीं है। क्यों कि इनकी इस प्रवृत्तिसे अन्य जीवोंको या जनपदको क्लेश तथा सन्ताप होता है । सृ० ७ ॥ 'आसेविता' इत्यादि ।
इच्छाकी पूर्ति के लिये सातवें सूत्र में प्रतिपादित दूसरे जीवोंका દ્વારા ધનના સંગ્રહ કરે છે. કોઈ ઉપર કરબોજાની વૃદ્ધિ કરે છે, કોઈ ને અભિયોગમાં ફસાવી તેની ઉપર અધિકમાં અધિક દંડ પણ કરી નાંખે છે. આ પ્રકારનો રાજા પોતાની પ્રજા માટે અગર પેાતાના અધિકૃત દેશ માટે કલેશકારક અને પરિતાતાપદાયક થયા કરે છે, જનપદ પરિગ્રહ અર્થાત્ ખીજ રાજાઓ ઉપર ચઢાઇ કરી તેના દેશને પોતાના અધિન કરવાના પ્રયત્નમાં રહે છે સમય મળતાં જ જ્યારે તે ચઢાઈ કરે છે ત્યારે તે વખત બ્ય માં નરસ’હાર જેવું ભયંકર કાંડ ઉપસ્થિત થાય છે, તેની આ પ્રકારની પ્રવૃત્તિ ધાર્મિક નીતિથી ઠીક નથી, કારણ કે તેની આ પ્રવૃત્તિથી અન્ય જીવાને અને જનપદને કલેશ તથા સંતાપ ઉત્પન્ન થાય છે. ૫ સૂ॰ ૭૫
'आसेवित्ता' इत्यादि.
ઈચ્છાની પૂર્તિ માટે સાતમાં સૂત્રમાં પ્રતિપાદિત ખીજા જીવાના વધ પરિ
८
શ્રી આચારાંગ સૂત્ર : ૨
