________________
अध्य० २. उ. ३ ___ 'इद'-मित्यादि । “ध्रुवचारिणः" ध्रुवतिजति आत्मतः पृथग्भवति कर्मचयो येन तद् ध्रुवं-चारित्रं, तच्चरितुं शीलं येषां ते ध्रुवचारिणः ।
यद्वा-ध्रुवो मोक्षस्तद्धेतुत्वात्तपोज्ञानक्रियादिकं कार्यकारणयोरभेदात्, तच्चरणशीला ध्रुवचारिणः । ये जना ध्रुवचारिणः, ते इदमेव असंयमजीवितं पूर्वभुक्तभोगादिकं वा नावकाङ्क्षन्ति-नेच्छन्ति । 'जातिमरणं 'जातिश्च मरणं च जातिमरणं, जातिमरणं यत्र स जातिमरणः संसारस्तं वा ज्ञ-परिज्ञया ज्ञात्वा 'अशङ्कितमनाः' अशङ्कितं मनो यस्य सोऽशङ्कितमनाः तपोदमनियमवैफल्याशङ्काशून्यो जिनवचनश्रद्धावान् , अत एव दृढः विश्रोतसिकारहितः, परीषहोपसँगैर्निष्पकम्पो वा चरेत्-विहरेत्।
ध्रुव शब्द का अर्थ चारित्र है, क्योंकि-"ध्रुवति-व्रजति आत्मनः पृथग्भवति कर्मचयो येन तत् ध्रुवम्" कर्मसमूह जिसके द्वारा आत्मा से पृथक होता है वह ध्रुव है, वह चारित्रस्वरूप आत्मा का निजधर्म है।
भावार्थ-चारित्र आराधन के द्वारा आत्मा ज्यों ज्यों अविरति, प्रमाद, कषाय और अशुभ योगों का निग्रह करता जाता है, यों त्यों इस आत्मा में अपूर्व अपूर्व उज्ज्वलता की जागृति होती जाती है। इस उज्ज्वलता की जागृति में आत्मा संवर और निर्जरा के द्वारा समस्त कर्मों का नाश कर देता है, अर्थात् समस्त कर्म आत्मा से पृथक हो जाते हैं । तप श्रुत और व्रतों का पालन करने वाला आत्मा ही ध्यानरूप रथ पर आरूढ़ होकर संवर और निर्जरा के सुन्दर मैदान में आकर अपने अन्तिम मोक्ष पुरुषार्थ को प्राप्त कर लेता है। सुवर्ण जैसे जैसे अग्नि में तपाया जाता है वैसे वैसे वह बिलकुल निर्मल होता जाता है, उसी प्रकार कर्मों के अनादि संबंध से आवृत यह आत्मा भी मलिनदशासंपन्न है, उसकी इस
ध्रुव शमन 4 यात्रि छ, २९ “धुवति व्रजति आत्मनः पृथग्भवति कर्मचयो येन तत् ध्रुवम्” भसमूह २ द्वारा यात्माथी पृथ५ थाय छ ते ધ્રુવ છે, તે ચારિત્રસ્વરૂપ આત્માને નિજધર્મ છે. - ભાવાર્થ–ચારિત્ર આરાધન દ્વારા આત્મા જેમ જેમ અવિરતિ, પ્રમાદ, કષાય અને અશુભ ભેગોને નિગ્રહ કરતા રહે છે તેમ તેમ આ આત્મામાં અપૂર્વ અપૂર્વ ઉજજવલતાની જાગ્રતિ થાય છે. આ ઉજ્વલતાની જાતિમાં આત્મા સંવર અને નિજ રાદ્વારા સમસ્ત કર્મોને નાશ કરે છે, અને સમસ્ત કર્મ આત્માથી પૃથક થઈ જાય છે. તપ શ્રત અને વ્રતના પાલન કરવાવાળા આત્મા જ ધ્યાનરૂપ રથ પર આરૂઢ થઈ સંવર અને નિજાના સુંદર મેદાનમાં આવીને પોતાના અંતિમ મેક્ષ પુરૂષાર્થને પ્રાપ્ત કરી લે છે. સુવર્ણને અગ્નિમાં જેમ જેમ વધારે તપાવવામાં આવે તેમ તેમ તે વધારે નિર્મળ બને છે. તે પ્રકારે કર્મોના અનાદિ સંબંધથી
શ્રી આચારાંગ સૂત્ર : ૨
