________________
६५८
आचारागसूत्रे प्राणिनां दुःखं जानीहि, यद्वा-क्रोधादिना प्रचलितात्मनो यन्मानसं दुःखमुपजा. यते तज्जानीहि । अथ-आगामि क्रोधजनितकर्मविपाकोदयाज्जायमानमनागतका. लिकं दुःखं च जानीहि । आगामिनो दुःखस्य प्राप्तिस्थानमाह-पृथक् ' इत्यादि। पृथक्-अन्यत्र नरकनिगोदादौ स्पर्शान्-दुःखानि च क्रोधी स्पृशेत् अनुभवेत् । अत्र चकारः समुच्चयार्थः, क्रोधप्रज्वलितात्मनो न केवलं वर्तमानकालिक एव मनस्तापः किंतु भविष्यकालेऽपि नरकादौ क्रोधजनितकर्मफलभूतं दुःखं भवतीत्यर्थः । मोक्षकरना कराना और अनुमोदना, इन तीन करणों से, एवं मन, वचन तथा काय से दूसरे जीवों की हिंसादिक करने में प्रवृत्त होता है तब उन प्राणियों को दुःख अवश्य उत्पन्न होता है । अथवा-क्रोधादि कषाय से आत्मा जब संतप्त हो जाता है तब उसके लिये अवश्य मानसिक कष्ट होता है । तथा क्रोध कषाय करते समय जीव जिन कर्मों का बंध करता है और जब वे तीव्र अनुभागरूपसे उदयमें आते हैं तब उनका फल दुःखरूप ही होता है। इस फलकी प्राप्ति जीवको नरकनिगोदादि गतियों में वहां के अनंत कष्टों को भोगने के रूपमें होती है। ____ यहां पर 'चकार' समुच्चय अर्थ को प्रकट करता है, अर्थात्क्रोधसे संतप्त आत्मा केवल वर्तमानकालमें (उसी भव में ) ही मनस्तापरूप दुःखको नहीं भोगता है; किन्तु आगामी कालमें (परभवमें) भी नरकादि गतियों में उस क्रोधसे जनित कर्मके फलरूप दुःखका अनुभव करता है, इसलिये क्रोधादिक कषायों को छोड़ कर मोक्ष मार्ग में प्रवृत्ति કરાવવું, અને અનુમેદવું, આ ત્રણ કારણેથી, અને મન, વચન, કાયાથી બીજા જીની હિંસા આદિ કરવામાં પ્રવૃત્ત થાય છે ત્યારે આ પ્રાણીને દુઃખ અવશ્ય થાય છે. અથવા-ક્રોધાદિ કષાયથી આત્મા જ્યારે સંતપ્ત થઈ જાય છે ત્યારે તેને માટે માનસિક કષ્ટ અવશ્ય થાય છે. તથા ક્રોધકષાય કરતી વખતે જીવ જે કર્મોને બંધ કરે છે, અને જ્યારે તે તીવ્ર અનુભાગરૂપથી ઉદયમાં આવે છે ત્યારે તેનું ફળ દુઃખરૂપ જ થાય છે. આ ફળની પ્રાપ્તિ જીવને નરકનિગોદાદિ ગતિમાં ત્યાંના અનંત કષ્ટના ભેગવવારૂપે થાય છે.
24॥ ४णे ' चकार ' सभुय्यय यर्थ ने प्राट ४२ छ, अर्थात्-ओपथी सतत આત્મા કેવળ વર્તમાનકાળમાં (આ ભવમાં જ) મનતાપરૂપી દુઃખને ભગવતે નથી; પરંતુ આગામી કાળમાં (પરભવમાં) પણ નરકાદિ ગતિઓમાં તે ક્રોધથી ઉત્પન્ન થયેલાં કર્મના ફળરૂપ દુઃખને અનુભવ કરે છે, માટે કોધાદિકષાયને
શ્રી આચારાંગ સૂત્ર : ૨
