________________
सम्यक्त्व-अध्य० ४. उ. ३
किंच--'दुक्खं च जाण' इत्यादि ।
मूलम्-दुक्खं च जाणअदु आगमेस्सं, पुढो फासाइं च फासे, लोयं च पास विफंदमाणं ॥ सू०८॥
छाया-दुःखं च जानीहि अथ आगामि, पृथक् स्पर्शान् च स्पृशेत्, लोकं च पश्य विस्पन्दमानम् ।। सू०८॥
टीका--क्रोधादिवशात् त्रिकरणत्रियोगैः प्राणातिपातादिकरणे समुत्पद्यमानं कर्म की स्थिति पूर्ण हो जाती है, अतः भगवान का कथन है कि कषायरूप क्रोध करते समय इस घातका प्रत्येक आत्महितैषी जीवको विचार करना चाहिये कि जिस प्रकार घड़ी की चाबी उसके नीचे चलते हुए गोले को अधिक-बारंबार घुमानेसे असमयमें खाली हो जाती है उसी प्रकार कषायादि करने से आयुकर्म की स्थिति भी असमयमें खिर जाती है। आयुकर्म की निर्जरा तो होती है परन्तु बद्ध आयु में उत्कर्षण (अधिकता) नहीं होता। जिस प्रकार जीव सात कों को प्रत्येक समय बांधता और निर्जीर्ण करता है उस प्रकार आयुकर्म को नहीं बांधता। जितनी कुछ आयुकर्म की स्थिति बंध चुकी वह उतनी ही रहेगी, उसमें फिर वृद्धि नहीं हो सकती। हां ! बाय निमित्तों को लेकर उसमें अपकर्षण (हास ) जरूर होता है। मू० ७॥
फिर भगवान कहते हैं-दुक्खं च जाण' इत्यादि।
यह निश्चित है कि-क्रोधादिक कषायके आधीन होकर जब जीव થાય છે, અને આવી રીતે અકાળે આયુકર્મની સ્થિતિ પૂર્ણ થઈ જાય છે, માટે ભગવાનનું કથન છે કે-કષાયરૂપ ક્રોધ કરતી વખતે પ્રત્યેક આત્મહિતૈષી જીવને વિચાર કરવો જોઈએ કે જેમ ઘડીયાળની ચાવી તેની નીચે ચાલતા લેલકને વારંવાર અધિક ઘુમાવવાથી અસમયમાં ખાલી થઈ જાય છે, તેમ કષાયાદિ કરવાથી આયુકમની સ્થિતિ પણ અસમયમાં ખલાસ થઈ જાય છે. આ કર્મની નિર્જરા તે થાય છે પણ બદ્ધ-બાંધેલા આયુમાં ઉત્કર્ષણ (અધિકપણું) નથી હોતું. જેવી રીતે જીવ સાત કર્મોને પ્રત્યેક સમય બાંધે છે, અને તેની નિર્જરા કરે છે, તેવી રીતે આયુકર્મને નથી બાંધતો. જેટલી પણ આયુકર્મની સ્થિતિ બંધાએલી છે તે તેટલી જ રહેશે. તેમાં વધારો થઈ શકતો નથી. હાં, બાહ્ય નિમિત્તો લઈને તેમાં અપકર્ષણ (હાસ) અવશ્ય થાય છે. સૂ૦ ૭.
वजी लगवान ४ छ-दुक्खं च जाण । त्याहि. એ નિશ્ચિત છે કે ક્રોધાદિક કષાયને આધીન થઈ જ્યારે જીવ કરવું,
શ્રી આચારાંગ સૂત્ર : ૨
