________________
अध्य० २. उ. ६
३५३ एवं यथा तुच्छाय कथ्यते तथा पुण्याय कथ्यते । मेघो यथा स्थले जले च समभावेन वर्षति तथैवोपदेष्टाऽपि निरपेक्षमुच्चाववेभ्यः सर्वेभ्योऽनुग्रहबुद्धया समानमेवोपदिशति । अत्रायं विवेकः-उपदेशको हि द्रव्यक्षेत्रकालभावमनुसृत्य 'यथाऽयं नृपादिरभिगृहीतमिथ्यादृष्टिरनभिगृहीतमिथ्यादृष्टिर्वेत्यादि पूर्वमवधायैवोपविहीन होता है । जिस प्रकार मेघकी धारा जलमें और स्थलमें समानरूपसे बरसती है, उसे यह पक्षपात नहीं होता कि मुझे यहां बरसना चाहिये अथवा यहां नहीं बरसना चाहिये, इस प्रकारकी निरपेक्ष वृत्तिसे ही वह एकरूपसे मेघधारा बरसती है । इसी प्रकार भगवानके उपदेशमें भी भेदभावकी वृत्ति नहीं होती कि 'यह पुण्यात्मा है अतः इसके लिये मेरा यह उपदेश है, और यह पापी है इसके लिये मेरा यह उपदेश नहीं है । पुण्यात्मासे लगाकर पापात्मा तक, और धनीसे लगा कर काष्ठहार-लकडहारे तक, तथा राजासे लगा कर रंक तक सबके लिये प्रभुका उपदेश एक रससे सना हुआ होता है फिर भी उपदेशकका कर्तव्य है कि वह उस उपदेशको द्रव्य क्षेत्र काल और भावके अनुसार श्रोताओं तक पहंचावे। यह उपदेशककी ही कुशलता है। अन्यथा वह उस उपदेशसे अपने स्वयंकी हानि करनेवाला हो जाता है । जैसे राजसभामें बैठ कर धर्मोपदेश देनेवाला उपदेष्टा पहिले इस बातका अपने मनमें निर्णय कर लेवे कि यह राजा अभिगृहीतमिथ्यादृष्टि है या अनभिगृहीत मिथ्यादृष्टि है ? फिर अपने उपदेशका प्रवाह चलावे । विना છે. જેવી રીતે મેઘની ધારા જળમાં અને સ્થળમાં સમાન રૂપથી વરસે છે તેને એવો પક્ષપાત થતો નથી કે મારે આંહી જ વરસવું અને ત્યાં વરસવું નહિ. એવા પ્રકારની નિરપેક્ષ વૃત્તિથી તે એકરૂપથી મેઘધારા વરસે છે. તેવા પ્રકારે ભગવાનના ઉપદેશમાં પણ ભેદભાવની વૃત્તિ હોતી નથી કે “આ પુણ્યાત્મા છે માટે તેના માટે મારો આ ઉપદેશ છે, અને આ પાપી છે માટે તેના માટે મારો આ ઉપદેશ નથી.” પુણ્યાત્માથી લઈને પાપાત્મા સુધી અને ધનવાનથી લઈને કઠીયારા સુધી, રાજાથી રંક સુધી દરેકને માટે પ્રભુને ઉપદેશ એક રસથી સરખો જ હોય છે, તો પણ ઉપદેશકનું કર્તવ્ય છે કે તે તે ઉપદેશને દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ, ભાવ, અનુસાર શ્રોતા એને સંભળાવે, તે ઉપદેશકની જ કુશળતા છે. અન્યથા તે તેવા ઉપદેશથી પિતાની જ હાનિ કરવાવાળા બની જાય છે. જેવી રીતે રાજસભામાં બેસીને ધર્મોપદેશ દેનાર ઉપદેશક પહેલાં એ વાતને પિતાના મનમાં નિર્ણય કરી લે કે આ રાજા અભિગૃહીતમિથ્યાદષ્ટિ છે અગર અનભિગ્રહીત મિથ્યાદષ્ટિ છે? પછી પિતાના
શ્રી આચારાંગ સૂત્ર : ૨
