________________
सम्यक्त्व-अध्य० ४. उ. १ देयबुद्धिः, प्रतिकूलेषु हेयबुद्धिस्तां न चरेत् न कुर्यात् ॥ सू० ६॥ ___ लोकैषणाचरणस्य फलमाह--" जस्स नत्थि' इत्यादि । यद्वा-सम्यक्त्वालाभे सम्यग्ज्ञानं न भवतीत्याह--' जस्स नस्थि' इत्यादि ।
मूलम्-जस्स नत्थि इमा जाई अण्णा तस्सकओ सिया ॥७॥ छाया--यस्य नास्ति इयं जातिः अन्या तस्य कुतः स्यात् ॥ मू० ७ ॥
टीका—यस्य साधोः इयं जातिः लोकैषणाबुद्धिः नास्ति, तस्य अन्या=अन्यविधा सावधव्यापारप्रवृत्तिः कुतः स्यात् । भोगेच्छा हि लोकैपणा, तत्परित्यागेन सावधक्रियासु प्रवृत्तिर्नोपजायते, इति भावः।। शब्दादिकों में उपादेय-बुद्धि एवं प्रतिकूल विषकण्टकादिकों में हेय-बुद्धि रखते हैं उस प्रकार समकिती जीवको अनुकूल पदार्थों में उपादेय-बुद्धि
और प्रतिकूल पदार्थों में हेयबुद्धि नहीं रखनी चाहिये, अपि तु मध्यस्थभाव रखना चाहिये ॥ सू० ६॥
लोकैषणा का फल कहते हैं- जस्स नत्थि' इत्यादि ।
इस प्रकार लोकैषणा की बुद्धि रखनेवाले जीवके सावध व्यापारों से निवृत्ति नहीं हो सकती है ।भोगेच्छारूप ही लोकैषणा है। जिस साधु को इस प्रकारकी लोकैषणा नहीं है उसकी प्रवृत्ति शब्दादि विषयों में नहीं होती है । अनुकूल प्रतिकूल पदार्थों में हेयोपादेयबुद्धि रखनेवाला व्यक्ति नियमतः इस प्रकार के कार्यों में प्रवृत्ति कर अपनी मनोवृत्तिको दुषित किया करता है, जबकि समकिती निरन्तर अपनी प्रवृत्ति को निर्मल बनाने की ही कोशिश में रहता है, अतः इस प्रकारकी प्रवृत्ति આદિમાં ઉપાદેય બુદ્ધિ અને પ્રતિકૂળ વિષ કાંટા વિગેરેમાં હેયબુદ્ધિ રાખે છે તે પ્રમાણે આ સમકિતી જીવને અનુકૂળ પદાર્થોમાં ઉપાદેયબુદ્ધિ અને પ્રતિકૂળ પદાર્થોમાં હેયબુદ્ધિ રાખવી જોઈએ નહિ, બલકે મધ્યસ્થ ભાવ રાખ જોઈએ છે સૂ) ૬ છે
सोपानु ३ ४ छ-'जस्स नत्थि' ऽत्यादि.
આ પ્રકારની લેકૅષણની બુદ્ધિ રાખવાવાળા જીવને વ્યાપારમાંથી નિવૃત્તિ થતી નથી. ભોગેચ્છારૂપ જ લેકેષણ છે. જે સાધુને આ પ્રકારની લેકેષણા નથી થતી તેની પ્રવૃત્તિ શબ્દ આદિ વિષયમાં થતી નથી. અનુકૂળ પ્રતિકૂળ પદાર્થોમાં હેય-ઉપાદેય-બુદ્ધિ રાખવાવાળા જીવ નિયમથી આ પ્રકારના કાર્યોમાં પ્રવૃત્તિ કરીને પિતાની મનોવૃત્તિને દૂષિત કર્યા કરે છે, જ્યારે સમકિતી હમેશા પિતાની પ્રવૃત્તિને નિર્મળ બનાવવાની મહેનત કર્યા કરે છે, માટે આ પ્રકારની પ્રવૃત્તિ
શ્રી આચારાંગ સૂત્ર : ૨
