________________
सम्यक्त्व - अध्य० ४. उ. २
६१९
ज्ञानी यथा धर्ममाख्याति तथा दर्शयति- ' आर्ताअपि ' इत्यादि । आर्ताअपि = कुतश्चित् कारणात् आतुरा अपि, अथवा रागद्वेषोदयात् अन्यस्माद् वा विषयसंगवशात् प्रमत्ता अपि सन्तः प्रतिबुध्यन्ते, यथा - आर्ताश्विलातिपुत्रादयः, प्रमत्ताः शालिभद्रादयो धर्मं विदन्ति स्म, तथा ज्ञानी पुरुषो धर्ममुपदिशतीत्यर्थः । एतस्मिन् विषये श्रद्धानं विधेयमिति दर्शयितुमाह - ' यथासत्यमिदम् ' इति । मया यत् कथितं कथ्यमानं च तदिदं यथासत्यं सत्यमनतिक्रम्य वर्त्तते इत्यर्थः, मुमुक्षुरफिर भी जो यहां पर मनुष्यों के लिये ज्ञानी पुरुष धर्मका उपदेश देते हैं उसका कारण उनमें सर्वसंवर और सर्वविरतिरूप चारित्राराधन करने की योग्यता ही है । और उसी योग्यता को लक्षमें रख कर यह कहा गया है।
मनुष्यों के सिवाय अन्यगतियों के जीवों में यह योग्यता नहीं है । तिर्यञ्चगति के जीव (५) पांच गुणस्थानों से आगे नहीं बढ़ सकते हैं। देवगति के जीवों में (४) चार गुणस्थान ही पाये जाते हैं, अन्य गुणस्थान नहीं । मनुष्यों में ही (१४) चौदह गुणस्थानोंके आराधन करनेकी योग्यता है । इतना होने पर भी जो पर्याप्त नहीं हैं किन्तु अपर्याप्तदशावर्त्ती हैं, वे उपदेशके पात्र ही नहीं है ।
,
' निर्वत्यपर्याप्तक' वे हैं - जिनकी अभी पर्याप्सियां पूर्ण नहीं हुई हैं, एक अन्तर्मुहूर्त में नियम से पूर्ण हो जायेंगी । ' लब्ध्यपर्याप्तक ' वे हैं जो पर्याप्तियों की पूर्णतासे रहित हैं, और अन्तर्मुहूर्त में जिनका मरण
તે પણ જે આ ઠેકાણે મનુષ્યાને માટે જ્ઞાની પુરૂષ ધર્મનો ઉપદેશ આપે છે આવું જે કહેવામાં આવ્યું છે તેનુ કારણ તેમાં સ–સ્વર અને સર્વવિરતિરૂપ ચારિત્ર આરાધન કરવાની ચાગ્યતા જ છે. અને તે યોગ્યતાને ધ્યાનમાં રાખીને આ કહેવામાં આવેલ છે.
6
મનુષ્ય સિવાય મીજી ગતિના જીવામાં આ ચૈાગ્યતા નથી. તિર્યંચ ગતિના જીવા પાંચ ગુણસ્થાનથી આગળ વધી શકતા નથી. દેવગતિમાં જીવાને ચાર ગુણસ્થાન જ દેખાય છે, બીજા ગુણસ્થાને નથી. મનુષ્યમાં જ ચૌદ ગુણસ્થાન આરાધન કરવાની ચેાગ્યતા છે. આટલું હાવા છતાં જે પર્યાપ્ત નથી પણ અપર્યાપ્તદશાવતી છે તે ઉપદેશને પાત્ર નથી.
निर्वृत्यपर्याप्तक ' ते छे, भेनी हुन्नु पर्याप्सियो पुरी था नथी, थोड अंतर्भुङ्क्र्तभां नियमथी पूर्ण थशे. 'लब्ध्यपर्याप्तक ' ते छे ? पर्याप्सियोनी पूर्ण - તાથી રહિત છે, અને અંતર્મુહૂતમાં જેનું મરણ અવશ્યંભાવી છે, તે સમૂછિમ
શ્રી આચારાંગ સૂત્ર : ૨
