________________
आचारागसूत्रे यद्वा त्रिपल्योपमपरिमितमप्यायुरल्पमेव, यतोऽन्तर्मुहूतं विहाय शेषसर्वस्याप्यायुषोऽपवर्तनशीलत्वात् , प्रतिक्षणमायुषः क्षीयमाणत्वाच्च । अपवर्तनं नाम दीर्घस्थितिकालिककर्मपरमाणूनपगमय्य तेषां इस्वस्थितिकालिकतासम्पादनम् । आयुश्च सोपक्रम-निरुपक्रमभेदेन द्विविधम् , उक्तञ्च भगवता भगवत्याम्__“जीवाणं भंते ! किं सोवकमाउया निरुवकमाउया ? गोयमा ! जीवा सोवक्कमाउयावि णिरुवकमाउयावि" इति ( भगवती. श. २० उ. १०)
छाया-जीवाः खलु भदन्त ! किं सोपक्रमायुष्का निरुपक्रमायुष्काः? गौतम ! जीवाः सोपक्रमायुष्का अपि निरुपक्रमायुष्का अपि ॥ इति ॥ एक क्षण तक की सफलता मानी गई है। उसी प्रकार अन्तर्मुहर्तसे लगा कर देशोनपूर्वकोटि-देश ऊन एक करोड पूर्व-परिमित आयु प्राप्त होने पर भी उसमें संयम कालका अभाव होने से वह भी अल्प ही है।
अथवा-अन्तर्मुहूर्त्तकाल परिमित आयुको छोड कर शेष समस्त आयु अपवर्तनशील होने से और क्षण २ में आयुका क्षय होने से त्रिपल्योपम परिमित-तीन पल्योपम का-आयु भी अल्प ही है। __दीर्घकालिक आयुकर्म के परमाणुओं को खींच कर थोडी स्थितिवाले आयुकर्म के परमाणुओं में स्थापित करने का नाम अपवर्तन है।
सोपक्रम और निरुपक्रम के भेद से आयु दो प्रकार का है । भगवती सूत्रमें भगवानने यही बात कही है
"जीवाणं भंते ! किं सोवकमाउया निरुवकमाउया?, गोयमा! जीवा सोवकमाउया वि णिरुवकमाउया वि” इति। (भ. श. २० उ.१०) કાળની એક ક્ષણ સુધીની સફળતા મનાય છે, તે પ્રકાર અન્તર્મુહૂર્તથી લગાવી દેશનપૂર્વ કેટિ–દેશ ઉન એક કરોડ પૂર્વ–પરિમિત આયુ પ્રાપ્ત થવાથી પણ તેમાં સંયમકાળને અભાવ હોવાથી તે પણ અલ્પજ છે, અથવા અન્તમૂહર્તકાળપરિ મિત આયુને છોડીને શેષ સમસ્ત આયુ અપવર્તનશીલ હોવાથી અને ક્ષણક્ષણમાં આયને ક્ષય હોવાથી જિલ્યોપમપરિમિત ત્રણ પપમ આયુ પણ અલ્પજ છે.
દીર્ઘકાલિક આયુકર્મના પરમાણુઓને ખેંચીને છેડી સ્થિતિવાળા આયુકર્મના પરમાણુઓમાં સ્થાપિત કરવાનું નામ અપવર્તન છે.
સેપકમ અને નિરૂપકમના ભેદથી આયુ બે પ્રકારની છે. ભગવતી સૂત્રમાં ભગવાને આ વાત કહી છે— " जीवा गं भंते ! किं सोवक्कमाउया निरुवकमाउया ?, गोयमा! जीवा सोवकमाउया वि णिरुवकमाउया वि"
इति ( भ. श. २० उ. १०).
| શ્રી આચારાંગ સૂત્ર : ૨
