________________
शीतोष्णीय-अध्य० ३. उ. २ वृद्धिश्च प्राणिनां दुःखसहभाविन्येव भवतीति ज्ञानदृष्टयाऽवलोकयेत्यर्थः। उक्तञ्च
" जायमाणस्स जं दुक्खं, मरमाणस्स जंतुणो ।
तेण दुक्खेण संतत्तो, न सरइ जाइमप्पणो ॥१॥ विरसरसियं रसंतो, तो सो जोणीमुहाउ निप्फिडइ ।
माऊए अप्पणोऽवि अ वेअणमउलं जणेमाणो ॥२॥" लगाकर बालादि-वृद्धावस्थापर्यन्तकी सब अवस्थाएँ दुःखोंके साथ २ ही रहनेवाली हैं। संसारी प्राणीकी ऐसी कोई भी अवस्था नहीं है जिसमें दुःखोंका सम्बन्ध न हो । गर्भ में आना और वहां रहना यह एक महा दुःखमय है । यह प्राणी येन केन प्रकारेण वहां से सुरक्षित दशा में उत्पन्न हो जाता है और बाल-युवा-वृद्धावस्था तक पहुंच भी जाता है तो भी इन अवस्थाओंमें इस जीवको रंचमात्र भी साता नहीं मिलती है । दुःखोंके सिवाय यहां सुखों का नाम भी नहीं है । अतः गर्भोत्पत्ति
और बालादि वृद्धावस्था तक की समस्त दशाएँ दुःखोंके साथ ही रहने वाली हैं। अन्यत्र भी यही बात कही है
"जायमाणस्स जं दुक्खं, मरमाणस्स जंतुणो।
तेण दुक्खेण संतत्तो, न सरइ जाइमप्पणो ॥ १॥ विरसरसियं रसंतो, तो सो जोणिमुहाउ निप्फिडइ ।
माऊए अप्पणोऽवि य, वेयणमउलं जणेमाणो॥२" इति। વૃદ્ધાવસ્થાપયેતની સઘળી અવસ્થાઓ દુઃખોની સાથે ને સાથે રહેવાવાળી છે. સંસારી પ્રાણીની એક પણ અવસ્થા એવી નથી કે જેમાં દુખેને સંબંધ ન હોય. ગર્ભમાં આવવું અને ત્યાં રહેવું એ એક મહાન દુઃખ છે. તે પ્રાણી કઈ પકારે ત્યાંથી સુરક્ષિત દશામાં ઉત્પન્ન થઈ જાય છે અને બાળ-યુવા– વૃદ્ધાવસ્થા સુધી પહોંચી પણ જાય છે તે પણ આ અવસ્થાઓમાં આ જીવને રજ માત્ર પણ સાતા મળતી નથી. દુઃખો સિવાય આંહી સુખોનું નામ પણ નથી. માટે ગર્ભોત્પત્તિ અને બાળાદિ વૃદ્ધાવસ્થા સુધીની સમસ્ત દશાઓ દુઃખોની સાથે જ રહેવાવાળી છે. અન્યત્ર પણ આ વાત કહેલ છે –
" जायमाणस्त जं दुक्खं, मरमाणस्स जंतुणो । तेण दुक्खेण संतत्तो, न सरइ जाइमप्पणो ॥१॥ विरसरसियं रसंतो, तो सो जोणीमुहाउ निफिडइ । माऊए अप्पणोऽवि य, वेयणमउलं जणेमाणो ॥ २॥ " इति
શ્રી આચારાંગ સૂત્ર : ૨
