________________
अध्य० २ उ. १
१०१ टीका-हे पण्डित! हे परमार्थज्ञ-मेधाविन् ! एवं"केऽपि स्वजनादयस्त्राणाय वा शरणाय वा न भवन्ति" इति पूर्वोक्तप्रकारेण प्रत्येक प्रत्येकपाणिनः सर्वेषां प्राणिनामित्यर्थः, दुःखं, तथा सातं-मुखं च ज्ञात्वा स्वकृतशुभाशुभकमविपाकानुभवोऽवश्यं भवती'-तिबुद्धवा अनभिक्रान्तम् अव्यतीतं वयः शरीरस्य कालकृतावस्था संप्रेक्ष्य-परिवाददोषवतो वाक्यस्य, पोषणदोषवतो बाल्यस्य, परिहारदोषवतो रोगस्य च दूरवर्तित्वं यत्रास्ति तादृशं वयः समालोच्य, क्षणम् अवसरं जानीहि बुध्यस्व हे पण्डित ! इति सम्बन्धः।
‘एवं जाणित्तु' इत्यादि। हे मेधावी! हे सर्वविरतिसम्पन्न ! हे परमार्थ के जाननेवाले मुनि ! कोई भी स्वजनादिक एक दूसरे को त्राण और शरण के लिए समर्थ नहीं हो सकता है। इसप्रकार पूर्वोक्त रीति से प्रत्येक प्राणी के सुख दुःख को जानकर-अर्थात् अपने किये हुए पुण्यपाप का फल अवश्य भोगना पड़ता है, ऐसा समझकर तथा अवस्थाको भी अनभिक्रान्त देख कर, तथा जब तक रोगादि का उदय नहीं हुवा हैसब इन्द्रियां अपनी २ शक्ति में समर्थ हैं और स्वजनादिकों ने नहीं छोड़ा है अर्थात् जबतक स्वजनादि आदर करते हैं तबतक ही आत्मा का श्रेय साध लेना चाहिये, ऐसी अवस्था को अर्थात् परिवाद-दोषयुक्त वृद्धावस्था, पोषण-दोषवाली बाल्यावस्था और परिहार-दोषवाली रोगावस्था को सोचकर तूं संयमाराधन के अवसरको भली-भाँति जान।
‘एवं जाणित्तु' त्याहि- मेधावी!-3 सपतिसपन्न ! उ ५२भार्थना જાણકાર મુનિ! કઈ પણ સ્વજનાદિક એક બીજાને ત્રાણ અને શરણ માટે સમર્થ બનતા નથી. આ પ્રકારે પૂર્વોક્ત રીતિથી પ્રત્યેક પ્રાણીના સુખ દુઃખને જાણુને અર્થાત “પિતાના કરેલા પાપ પુન્યના ફળ અવશ્ય જોગવવા પડે છે એવું સમજીને તથા અવસ્થાને પણ અનભિકાન્ત દેખીને, તથા ત્યાં સુધી રેગાદિકને ઉદય થયું નથી, બધી ઈન્દ્રિયો પોતપોતાની શક્તિમાં સમર્થ છે, અને સ્વજનાદિએ છોડેલ નથી, અર્થાત્ જ્યાં સુધી સ્વજનાદિ આદર કરે છે ત્યાં સુધી આત્માનું શ્રેય સાધી લેવું જોઈએ. એવી અવસ્થાને અર્થાત્ પરિવાદદોષયુક્ત વૃદ્ધાવસ્થા, પોષણદેષવાળ બાલ્યાવસ્થા અને પરિહારષવાળી રોગાવસ્થાને સેચીને તું સંચમાધનના અવસરને ભવિભાંતિ જાણ.
શ્રી આચારાંગ સૂત્ર : ૨
