________________
२९६
आचारागसूत्रे प्रथमतरमथेदं चिन्तनीयं तवासीद् ,
बहुजनदयितेन प्रेम कृत्वा जनेन ॥ हतहृदय ! निराश ! क्लीव ! संतप्यसे किं,
नहि जड ! गततोये सेतुबन्धाः क्रियन्ते ॥ १॥ इति । अपि च-तेपते कुलादिमर्यादातः संचलति-निर्मर्यादो भवतीत्यर्थः । तथा पीड्यते शारीरमानसदुःखैः क्लिश्यते । किं च-परितप्यते-परि-सर्वतो बाह्यमन्तश्च यह बात इस श्लोक से प्रकट की जाती है
"प्रथमतरमथेदं चिन्तनीयं तवासीद् , बहुजनदयितेन प्रेम कृत्वा जनेन । हतहृदय ! निराश! क्लीव ! संतप्यसे किं,
नहि जड ! गततोये सेतुबन्धाः क्रियन्ते" ॥१॥ इति ॥ कामियों की दशा ही कुछ ऐसी विलक्षण होती है कि जिसकी वजह से वे अपनी कुल की मर्यादा तक को भी छोड़ देते हैं। शारीरिक एवं मानसिक दुःखों से वे सदा संतप्त रहा करते हैं । रातदिन पश्चात्ताप ही पश्चात्ताप किया करते हैं कि “ यदि ऐसा उपाय करते तो यह बात बन जाती, ऐसा उपाय करते तो यह कामना फलीभूत हो जाती, अब क्या करें ?, ऐसा नहीं हुआ" इत्यादि पश्चात्ताप से बाहर भीतर जला करते हैं। मन में पश्चाताप करना भीतरी पश्चात्ताप है, और उसे शब्द से प्रकट करना बाह्य पश्चात्ताप है। मनोज्ञ पदार्थों की अप्राप्ति में अथवा पुत्रकलत्रादि पदार्थों के विनाश में दुःखी होना भी परिताप है । ये जो
प्रथमतरमथेदं चिन्तनीयं तवासीद्,बहुजनदयितेन प्रेम कृत्वा जनेन । हतहृदय ! निराश! क्लीब ! संतप्यसे किं ,
नहि जड! गततोये सेतुबन्धाः क्रियन्ते" ॥१॥ इति ॥ કામીઓની દશા જ કંઈ એવી વિલક્ષણ થાય છે કે જે તે પિતાના કુળની મર્યાદાને પણ છોડી દે છે, શારીરિક અને માનસિક દુઃખોથી તે સદા સંતપ્ત રહ્યા કરે છે. રાતદિન પશ્ચાતાપ જ કર્યા કરે છે કે –“ કદાચ એ ઉપાય કરત તો એ વાત બની જાત, આ ઉપાય કરત તો તેમાં મારી કામના ફળીભૂત થાત, હવે શું કરું એવું બન્યું નહિ” ઈત્યાદિ પશ્ચાત્તાપથી બહારથી તેમજ અંદરથી બન્યા કરે છે, મનમાં પશ્ચાત્તાપ કરવો અંતરને પશ્ચાતાપ છે, અને તેને શબ્દથી પ્રગટ કરે તે બાહ્ય પશ્ચાતાપ છે. મને પદાર્થોની અપ્રાપ્તિમાં અથવા પુત્રકલત્રાદિ પદાર્થોને વિનાશમાં દુઃખી થવું પણ પરિ
શ્રી આચારાંગ સૂત્ર : ૨
