________________
३६२
आचाराङ्गसूत्रे
ननु य एव अणोद्वातनखेदज्ञः स एव बन्धप्रमोक्षान्वेषी चेति पौनरुक्त्यं समापतितमिति चेन्न - ' अणोद्वातनखेदज्ञः ' इत्यनेन मूलोत्तरप्रकृतिभेदविशिष्टस्य योगनिमित्तेन प्राप्तस्य कषायस्थितिमतः कर्मणो बद्धस्पृष्टनिधत्तनिकाचितरूपबध्यमामानावस्थायास्तदुद्रीकरणोपायस्य च सम्यग्ज्ञातेत्यस्यार्थस्याभिहितत्वाद बन्धममोक्षेत्यादिना च केवलं तदूरीकरणानुष्ठानस्याभिहितत्वात् ।
जोरत्नत्रयादिक उपाय हैं उन्हें भी 'बन्धप्रमोक्ष' शब्दसे ग्रहण कर लिया गया है । बन्धप्रमोक्षका अथवा इनके उपायका अन्वेषण करनेका जिसका स्वभाव है वह बन्धप्रमोक्षान्वेषी है । जो अणोद्धातनकुशल और बन्धप्रमोक्षान्वेषी है वही मेधावी होता है।
शङ्का -जो अणोद्वातनमें कुशल है वही तो बन्धप्रमोक्षान्वेषी है । फिर इस प्रकारके कथनसे तो दोनों शब्दों के अर्थों में परस्पर में समानता आजानेसे पुनरुक्तिदोषका प्रसङ्ग आता है।
उत्तर - यह बात नहीं है-" अणोद्धातनखेदज्ञ " इस शब्द से "मल और उत्तरभेद विशिष्ट योगके निमित्तसे गृहीत और कषायसे स्थितियुक्त, ऐसे कर्मोंकी बद्ध स्पृष्ट, निधन्त और निकाचितरूप बध्यमान अवस्थाओंका और कर्मोंको दूर करनेवाले उपायोंका वह सम्यग्ज्ञाता है " यह अर्थ प्रतिपादित किया गया है। 'बन्धप्रमोक्षान्वेषी' इस शब्द से सिर्फ उनको दूर करनेवाले अनुष्ठानका प्रतिपादन किया गया है। તેને પણ અધપ્રમેાક્ષ શબ્દથી ગ્રહણ કરવામાં આવેલ છે. ખંધપ્રમાક્ષનું, અથવા તેના ઉપાયાનુ' અન્વેષણ કરવાના જેને સ્વભાવ છે તે મધપ્રમેાક્ષાન્વેષી છે. જે અણોદ્ઘાતનકુશળ અને મધુપ્રમેાક્ષાન્વેષી છે તે જ મેધાવી હાય છે.
શકા—જે અણોદ્ઘાતનમાં કુશળ છે તે જ અધપ્રમેાક્ષાન્વેષી છે, એ પ્રકારના કથનથી તો અન્ને શબ્દોના અર્થોમાં પરસ્પરમાં સમાનતા આવવાથી પુનરૂક્તિ દોષના પ્રસંગ આવે છે.
उत्तर—मे वात नथी " अणोद्धातनखेदज्ञ " या शब्दथी “ મૂલ અને ઉત્તરભેદવિશિષ્ટ ચાગના નિમિત્તથી ગૃહીત અને કષાયથી સ્થિતિયુક્ત એવા કર્મીની ખદ્ધ, સૃષ્ટ, નિધત્ત અને નિકાચિતરૂપ મધ્યમાન અવસ્થાના, અને તેવા કર્મને દૂર કરવાવાળાં ઉપાયાના તે સમ્યજ્ઞાતા છે ” આ અર્થ પ્રતિપાહિત કરેલ छे. तथा — बन्धप्रमोक्षान्वेषी ' या शब्दथी इस्त तेने दूर ४२नार अनुष्ठाननु પ્રતિપાદન કરેલ છે.
શ્રી આચારાંગ સૂત્ર : ૨
