________________
शीतोष्णीय-अध्यः ३. उ. २
४२१
वा । भावकेतनम् इच्छा, लोभः । अत्र भावकेतनापेक्षया केतनशब्दः प्रयुक्तः । उक्तं च भगवता- 'जहा लाहो तहा लोहो, लाहा लोहो पवड्ढइ " इत्यादि । अपरं च - -" न शयानो जयेन्निद्रां न भुञ्जानो जयेत् क्षुधाम् ।
66
न कामयानः कामानां, लाभेनेह प्रशाम्यति " ॥ १ ॥ (२) भाव - केतन । द्रव्य - केतन चालिनी अथवा समुद्र है, और इच्छा, लोभ, ये भाव - केतन हैं। यहां भाव - केतनकी अपेक्षा से 'केतन' शब्दका प्रयोग हुआ है। भगवानने यही बात कही है- " जहा लाहो तहा लोहो, लाहा लोहो पढ ।
99
अर्थात- जैसे जैसे लाभ होता है वैसे वैसे लोभ भी बढ़ता है । लाभ लोभकी वृद्धि होती है । जो अनेक कार्यों में व्यग्रचित्त बना रहता है वह क्या भाव - केतनरूप अपनी इच्छाओं की पूर्ति कर सकता है ? अर्थात् नहीं कर सकता ? कहा भी है-
"न शयानो जयेन्निद्रां न भुञ्जानो जयेत्क्षुधाम् ।
न कामयानः कामानां, लाभेनेह प्रशाम्यति ॥ १ ॥ " इति । जिस प्रकार सोनेसे निद्रा नहीं जीती जा सकती है, और खानेसे भूख नहीं जीती जा सकती है, उसी प्रकार काम इच्छाओं में फंसा हुवा मनुष्य इच्छा के अनुसार इष्ट वस्तुओंका लाभ होने पर भी उनसे शान्तिलाभ प्राप्त नहीं कर सकता है । फिर भी कहा है
(१) द्रव्यतन, (२) लावडेतन द्रव्यतन यासिनी अथवा समुद्र छे, भने छा અને લાભ, એ ભાવકેતન છે. આ ઠેકાણે ભાવકેતનની અપેક્ષાથી ‘ કેતન ’ शहना प्रयोग थयेस छे. लगवाने मे ४ वात उड्डी छे" जहा लाहो तहा लोहो, लाहा लोहो पषड्डूइ
અર્થાત્ જેમ જેમ લાભ થાય છે તેમ તેમ લેાલ વધે છે. લાભથી લેાભની વૃદ્ધિ થાય છે. જે અનેક કાર્યમાં વ્યચિત્ત બની રહે છે. તે શું ભાવકેતનરૂપ પેાતાની ઇચ્છાઓની પૂર્તિ કરી શકે છે? અર્થાત્ કરી શકતા નથી. કહ્યું પણ છે— न शयानो जयेनिद्रां न भुञ्जानो जयेत्क्षुधाम् ।
८८
न कामयानः कामानां, लाभेनेह प्रशाम्यति " ॥ १ ॥ इति ।
I
શ્રી આચારાંગ સૂત્ર : ૨
""
જેવી રીતે સુઈ રહેવાથી નિદ્રા જીતી શકાતી નથી અને ખાવાથી ભૂખ જીતી શકાતી નથી તે પ્રકારે કામ-ઈચ્છાઓમાં સેલા પ્રાણી-મનુષ્ય ઇચ્છાનુસાર ષ્ટિવસ્તુઓના લાભ થતાં છતાં પણ તેનાથી શાંતિલાલ પ્રાપ્ત કરી શકાતા नथी. वजी पशु ह्युं छे
