Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
THE FREE INDOLOGICAL
COLLECTION WWW.SANSKRITDOCUMENTS.ORG/TFIC
FAIR USE DECLARATION
This book is sourced from another online repository and provided to you at this site under the TFIC collection. It is provided under commonly held Fair Use guidelines for individual educational or research use. We believe that the book is in the public domain and public dissemination was the intent of the original repository. We applaud and support their work wholeheartedly and only provide this version of this book at this site to make it available to even more readers. We believe that cataloging plays a big part in finding valuable books and try to facilitate that, through our TFIC group efforts. In some cases, the original sources are no longer online or are very hard to access, or marked up in or provided in Indian languages, rather than the more widely used English language. TFIC tries to address these needs too. Our intent is to aid all these repositories and digitization projects and is in no way to undercut them. For more information about our mission and our fair use guidelines, please visit our website.
Note that we provide this book and others because, to the best of our knowledge, they are in the public domain, in our jurisdiction. However, before downloading and using it, you must verify that it is legal for you, in your jurisdiction, to access and use this copy of the book. Please do not download this book in error. We may not be held responsible for any copyright or other legal violations. Placing this notice in the front of every book, serves to both alert you, and to relieve us of any responsibility.
If you are the intellectual property owner of this or any other book in our collection, please email us, if you have any objections to how we present or provide this book here, or to our providing this book at all. We shall work with you immediately.
-The TFIC Team.
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
PEOPLE'S EDITION.
Jaina Kavya-Jokana.
Selections from old Gujarati Jain Poets.
PART FIRST
COMPILED AND PUBLISHED BY
HED AJ
MANSOOKALAL RAVJIBHAI DEHTA,
FIRST EDITION.
AHMEDABAD: PRINTED AT THE SATYA VIJAYA' PRINTING PRE88, BY
SANKALCHAND HARILAL SHAH.
[ All rights reserved. ]
BOMBAY-1913.
Price Rs.c*0-0.
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
“સારે કવિ તે માત્ર કાવ્યને જ રચે છે, પણ તેને પ્રખ્યાતિ પમાડનાર તે સુજન જ છે. જળ કમળનું પિષણ કરે છે, પણ તે મળને પ્રફુલ્લિત કરવું એ સૂર્યનું કામ છે ”
– ભેજપ્રબન્ધ
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
સ્વસ્થ શ્રી ઈચ્છારામ સૂર્યરામ દેસાઈ,
આદ્યતંત્રી, “ગુજરાતી.”
ગુર્જર સાહિત્ય સૃષ્ટિમાં આપનાથી ઘણુ વિદ્વાને ભિન્ન ભિન્ન અભિપ્રાય ધરાવે છે. છતાં આપનાથી વિમુખદષ્ટિધારકને પણ નિર્વિવાદ રીતે પિતાના અંતઃકરણને વિષે સ્વીકારવું જ પડે છે કે, ગુર્જર સાહિત્યક્ષેત્રના
ખેડાણમાં આપને હિસ્સો અગ્રપદ ધરાવે છે.–ને સાહિત્યના પ્રચાર વિભાગમાં તે આપનો ફાળો કદાચ સા કરતાં વધી જાય તેમ છે.
આપના સામાજીક વિચારેની જે નીતિ આપના પત્રમાં રહી હતી તે મને સર્વ દેશે સન્મત નડતી વળી આપના પત્રની અને આપની સાહીત્ય નીતિ ( Policy)મને, બીજાઓની પેઠે લાંબા વખત સુધી એમ લાગેલી કે તે જનથી પ્રતિકૂળ છે. આપના અને મારા જાતપરિચયમાં સામાજીક નીતિ વિષે ઉડાહ થ નડતા એટલે આપની તે વિષયક નીતિ માટે મારે અભિપ્રાય બીજી રીતે ફેરવવા એગ્ય છે કે કેમ એને નિર્ણય ન થઈ શક્યો, પરંતુ જનસાહિત્યની આપની અને આપના પત્રની પ્રતિકૂળ નીતિના સંબંધીની માનીનતા મને આપના જાતપરિચય પછી ફેરવવા યોગ્ય લાગી, એટલે સુધી ફેરવવાયેગ્ય લાગી કે, આપ જૈન સાહિત્ય વિરૂદ્ધ તે નથીજ પરતુ જૈન ગુર્જર સાહિત્યને ગુર્જર સાહિત્યના બળવાન અંગ તરીકે માનનારાઓમાંના આપ એક છે. ગુજર જનસાહિત્યના પ્રકાશનની સાથે જનેતર સાહિત્ય ઉપાસકોના નામ જોડવામાં મને એ કારણથી પ્રેમ ઉપજે છે કે, જનેતર સાહિત્યના ઉપાસકેએ જન સંતાનોને તેના બહોળા સાહિત્યનું ભાન કરાવ્યું છે. આમ હોઈ મારા તરફથી પ્રગટ થયેલ પ્રાચીન ગુર્જર જૈનકાવ્યના સગ્રહરૂ૫ રાયચદ્ર જેને કાવ્યમાળા” ગુચ્છક ૧ લાની સાથે સગત ગોવર્ધનરામભાઈનું નામ જોડયુ હતુ. તેનાજ રજા ગુચ્છકની જોડે સાક્ષરશ્રી કૃષ્ણલાલ મોહનલાલ ઝવેરીનું નામ જોડાયું છે આ ત્રીજા પ્રયત્નરૂપ “જૈન કાવ્યદેહને” ની સાથે આપનું નામ જોડું છું–ખાસ કરીને એટલા માટે કે આપના બહત કાવ્યદેહને આ જન કાવ્યદેહનની પ્રકટતા ઉત્પન્ન કરવા મને લલચાવેલ છે.
મનસુખલાલ
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રસ્તાવના.'
નામદાર સરકારના કેળવણી ખાતા તરફથી પ્રાચીન ગુર્જર કવિઓનાં કાવ્યોને એકત્ર કરી “ કાવ્યદેહન” ના નામથી બહાર પાડવામાં આવેલાં.
આ દિશામાં ત્યાર પછી બળવાન પ્રયત્ન “ગુજરાતી ' પત્રના આઘ તંત્રી રા ઈચ્છારામ સૂર્યરામ દેસાઈએ કર્યો, અને તેઓએ ઘણું ભાગો બહાર પાડયાં.
આ સિવાય પણ ઘણાં વર્ષો અગાઉ પ્રાચીન કાવ્યો બહાર પાડવામાં જૂદા જૂદા સ્થળોએથી પ્રયત્ન થયાં હતાં.
આ સઘળાં પ્રયત્ન છતાં તેમાં ગુર્જર જૈન કવિઓની કૃતિઓને સમાવેશ બહુજ નિર્જીવ હત; શા માટે નિર્જીવ હતો તેનાં કારણોને વિચાર કરતાં મને ઘણાં કારણે લાગે છે મુખ્યમાં મુખ્ય કારણ હું પહેલેથી એમ માનો આવ્યો છું કે, વાદવિવાદના જમાનાથી જૈન વિરૂદ્ધ જે ભાવના જૈનેતર સૃષ્ટિમાં કરાવવામાં આવી હતી તેને વારસે હજુ સુધી વિશેષ અશે ચાલ્યો આવે છે તે છે બીજું કારણ જૈનસાહિત્યસેવકેનું અલ્પત્વ અને અ૫ત્વ છતાં તેની પોતાની જ ઉપેક્ષા બુદ્ધિ જૈનેતર છતાં મધ્યસ્થ દૃષ્ટિના સાહિત્ય ઉપાસકને જૈન સાહિત્ય મેળવવાની મુશ્કેલી એ ત્રીજું કારણ છે.
પર પરાથી જૈનવિરૂદ્ધ જે ભાવના જૈનેતર સુષ્ટિમાં ચાલી આવે છે તેને સૈથી પહેલાં સદ્ગત ગવર્ધનરામભાઈએ ખડિત કરી. તેઓએજ જૈન સાહિત્ય ગુર્જર સાહિત્યમાં કદા સૌથી અગ્રપદ ધરાવનાર હિસ્સો આપે તેમ છે તે જગતને જણાવ્યું. ત્યારબાદ ગુજરાતના એક સમર્થ પુત્ર અને ગુર્જર ભાષાના સૌથી વિશેષ અભ્યાસી શ્રીયુત કેશવલાલ હર્ષદરાય પ્રવે જેનગુર્જર સાહિત્યની ખરી ખુબી જગતને બતાવી; એટલે સુધી બતાવી કે, ગોવર્ધનરામભાઈના કરતા પણ ઘણી પ્રબળ રીતે વધી જાય. એ સંગ્રહ જેને હુ અર્પણ કરું છું તે સદ્ગત ઇચ્છારામભાઈ અને શ્રીયુત કેશવલાલભાઈ પરસ્પર પ્રતિકૂળ વિચાર ધરાવનાર તરીકે અત્યારે સમાજને દેખાય છે, અને મને પણ લાગે છે કે, રા ઈચ્છારામભાઈ શ્રીયુત કેશવલાલભાઇની વિદ્વતાના ભંડોળની જે કદર કરવી જોઈએ તે કરી શક્યો નથી. હું ઈચ્છું છું કે, સ્વ 'ગોવર્ધનરામભાઈએ શ્રીયુત કેશવલાલભાઈની જે પ્રશંસા ભરી કદર કરી હતી તેવીજ રા. ઈચ્છારામભાઇને કરવાની
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
બુદ્ધિ આવી હત. તે ગમે તેમ હો, પણ અમે જૈન સંતાનને સદગત, ગોવર્ધનરામભાઈએ અને શ્રીયુત કેશવલાલભાઈએ અમારા સાહિત્ય ભડળનું જે ભાન કરાવ્યું, તેથી અમારા ગુર્જર સાહિત્યને જોવાની મને લાગણી થઈ. ગુર્જરકાવ્યોને “બૃહત્ કાવ્યદેહન” ના આકારે પ્રકટ કરવાના રા. ઈચ્છારામભાઈના પ્રયત્ન અને તેઓની શૈલી પ્રમાણે જનકો પ્રકટ કરવાની લાગણી ઉત્પન્ન કરી; અને તેના ફળરૂપે આ જૈન કાવ્યદેહન” જગત આગળ આવે છે. '
' ' ' મારા તરફથી પ્રકટ થયેલ ગુર્જર જૈન કાવ્યોના સંગ્રહરૂપ “રાયચંદ્ર જૈન કાવ્યમાલા” ના ગુચ્છક ૧ લાની અંદર ગુજરાતી ભાષાના જન્મ સાથે જેનિને સર્વથી પ્રથમ સબંધ છે એવી મારી માનીનતા મે ચર્ચા હતી. મારી આ માનીનતા રાજકોટ ખાતે મળેલી ત્રીજી ગુર્જર સાહિત્ય પરિષદુમાં અને જાહેર વર્તમાનપત્રોમાં ચર્ચાઈ હતી. મારી આ માનીનતા હજુ કાયમ છે; એટલુજ નહી પણ મારી તે માનીનતા દઢ કરાવનારાં કેટલાંક કારણે મને ત્યાર પછી મળ્યાં છે. જો કે એ ખરું છું કે મેં જેમ પ્રથમ ગુચ્છકમાં કહ્યું હતુ કે “ગુર્જર ભાષાનો જન્મ જૈનિયથી હોવા ગ્ય છે,” એમ મારે કહેવું જોઈતુ નહોતુ. મારે એમ કહેવું જોઈતું હતું કે તેની ખીલવણીમાં જિનિયોએ સૌથી પ્રથમ અને મુખ્ય ભાગ ભજવ્યો છે.
સદ્ગત ગોવર્ધનરામભાઈ તથા શ્રીયુત કેશવલાલભાઇએ જે દૃષ્ટિએ જન ગુર્જર સાહિત્ય અવલોકયુ છે તે દૃષ્ટિએ જે અવલોકવામાં આવે તો મારી આ માનીનતા સત્ય જણાયા વિના નહી રહે એમ હું અત્યાર સુધી માનું છું. મારે મારી આ માનીનતા સંબંધમાં આ પ્રકાશનની સાથેજ વિશેષ ઉહાપોહ કરવાની ઈચ્છા હતી. પરંતુ મારી તે ઈચ્છા અત્યારે તે ઇચ્છારૂપે જ રહી છે–અમલ રૂપે બહાર આવી નથી.
આ જૈન કાવ્યદેહનને લોકપ્રિય (popular ) કરવા માટે કઠિન અને જેન પારિભાષિક સને કાર આપવાની જરૂર હતી, એ હું સારી) પેઠે જાણું છું, પણ મારી શરીર પ્રકૃતિએ તેમાંનુ કાંઈ કરવા આપ્યું નથી તેથી લાચાર છું. મુમ્બઈ, ઝવેરીબજાર ) ,
મનસુખલાલ રવજીભાઈ મેહતા, તા. ૧-૧૧-૧૯૧૪
- ગુર્જરમાર ભાગ ૧
૭
અર્જર સાહિત્ય અનરામભાઈ તથા અને મુખ્ય ભાગ
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
- -' અનુક્રમ.
"
૧–૫૧ ૧-૧૬ ૧૭-૫૧ પર–૨૨૭
૨૨૮-૩૪
શ્રીમાન આનંદઘન ..
સ્તવનાવલિ ...
પદ્ય રત્નાવલિ (બહોતેરી) પંડિત શ્રી વિજયજી
છે. શીલવતીને રસે. પંડિત શ્રી ધર્મમદિર .....
મેહ અને વિવેકને રાસ પંડિત શ્રી દેવચંદ્રજી ....
ચતુર્વિશંતિ . . શ્રી વીરવિજયજી
ધન્મિલ કુમાર ચંદ્રશેખર
૩૬૯-૩૮૮
૩૮૯-૭૮૩
૫૯૭–૭૪૩
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
જૈનકવિતા.
શ્રીયુત મનસુખલાલ રવજીભાઈ મહેતાની જૈનસાહિત્યસેવા સાક્ષર વર્ગને સુવિદિત છે, “સનાતન જૈન” ન ત ત્રી તરીકે સમગ્ર જૈનકામને હિતકર થઈ પડે એવા લેખો લખી સમગ્ર જૈનકેમની સેવા બજાવવાને વ્યાજબી રસ્તે બીજા જનપત્રોને તેમણે બતાવ્યો છે માગધી ભાષાના અભ્યાસની અને યુનિવર્સિટીમાં જૈનસાહિત્ય દાખલ કરાવાની ચર્ચા પ્રથમ તેમણે ઉપાડી હતી. જૈન કાવ્યદેહન પ્રગટ કરવાની પહેલ પણ તેમણે જ કરી છે. શરીર આરોગ્ય નહિ હોવા છતાં તેઓ જૈનસાહિત્યની બની શકતી સેવા બજાવ્યે જાય છે એ નજરે જોયા પછીજ આટલું લખવાનું મન થયું છે. તેમના તરફથી પ્રગટ થતા જન કાવ્યદોહન માટે જૈન કવિતા વિષેના મારા આગલા વિચારે છે જે વિચારમાં હજી ફેરફાર થયો નથી તે આ નીચે દર્શાવું છું.
જૈનસાહિત્ય વિષે ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષદના પ્રમુખ સ્થાન પરથી સાક્ષરમંડનમણિ ગોવર્ધનરામભાઈએ તેમજ સાક્ષર શિરોમણિ કેશવલાલ ભાઈ ધ ગ્ય વિવેચન કર્યું છે. એવા નિષ્પક્ષપાત ત્રાહિત વિદ્વાનના અભિપ્રાયને લીધે જૈનેતર વિદ્વાનો જૈન સાહિત્યપ્રતિ સહાનુભૂતિ બતાવવા લાગ્યા છે અને એ સાહિત્ય તરફ જરા જરા ડોકી કરવા લાગ્યા છે એ માટે જૈને ઉક્ત બને વિદ્વાનોના આભારી છે.
કવિ દલપતરામે કાવ્યદેહનની પ્રસ્તાવનામાં જુદા જુદા કવિઓના સંબંધમાં કંઇક કહ્યું છે. તેમનાં નામ માત્ર પણ સભાર્યા છે. ત્યારે જૈન કવિઓ સંબધી એક અક્ષર પણ લખ્યો નથી. કાવ્યદેહનના ૧ લા ભાગમાં જ્યારે ત્રીશ કવિની કવિતાઓ લીધી છે ત્યારે તેમાં માત્ર એકજ જૈન કવિતા દાખલ થવાને ભાગ્યશાળી થઈ છે તે જ પ્રમાણે કાવ્યદેહનના બીજા ભાગોનું સમજી લેવું આપણે એમ માનીએ કે જૈન કવિની કવિતાઓ કે ગ્રંથની કોઈ પણ વિશેષ હસ્તલિખિત પ્રતો તેમના હાથમાં આવી નહિ હોય; પરંતુ તેમ નથી. તેઓશ્રી કાવ્યદેહનના પૃ. ૧૫૩ મે જણાવે છે કે “બીજા હિંદુઓ કરતાં જૈનના જતિઓએ રચેલા ગુજરાતી ભાષાને
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઐસ
ગ્રંથા ઘણા છે પણ તેમાં માગધી ભાષાના તેમ ખીજા તરેહવાર શબ્દો આવે છે માટે અમે ઝાઝી કવિતા તેઓની લીધી નથી, ” આ લખાણ એમ બતાવે છે કે જૈન કવિની કવિતા સમજવા તે વખતે વિશેષ પ્રયત્ન થયા નથી.
જૈન કવિઓ સિવાય ખીજા કવિઓનાં કાવ્યેામાં અન્ય દષ્ટિએ તરેહવાર શબ્દો હોવા છતાં તે કાવ્યેાના સ શેાધકાએ એ કાવ્યાને પ્રસિદ્ધિ આપી એનુ કારણ એ હાઇ શકે કે એ કાવ્યા તેમના ધર્મને લગતાં - ગર પરિચિત હતાં. એ સશેાધકામાંથી કાઈ જૈન નહાતા. વળી એ પણ બનવા જોગ છે કે જૈન ” પેાતાના કુળધર્મ ન હેાવાથી પેાતાના સ્વાભાવિક ધર્મ સારાને લીધે ઝટ લઈને ન સમજી શકાય એવાં જૈન કાવ્યેાની એ સ શેાધકાએ કદાચ્ ઉપેક્ષા પણ કરી હેાય.
'
સાહિત્યના ઉપાસકાએ ધ્યાનમાં રાખવાનું છે કે પ્રાચીન કાવ્યમાળા અને અન્ય કાવ્યદેહનાદિમાં જૈન સિવાય ખીજા જે જે કવિઓનાં કાવ્યેા પ્રગટ થયાં છે તેમાં શબ્દાદિ પરત્વે સમયેાચિત ફેરફાર સંશાધકાએ કર્યાં છે; તેવાજ ઉચિત ફેરફારસ શેાધકા- ધારત તો જૈન વિદ્વાને આમંત્રી તેઓની સહાયતા વડે કરી શકત.
કવિશ્વર દલપતરામ એમ પણ એક ઠેકાણે લખે છે કે “ ચારસે વરસ ઉપરના અને આ વખતના (સને ૧૮૭ર ના) ગુજરાતના કવિમેની ભાષામાં કઈ વધારે ફેરફાર થયલા નથી, પરંતુ સ્વ. સાક્ષર નવલરામભાઇ લખે છે કે ઘણાના ધારવામાં એમ છે કે ગુજરાતી ભાષા હાલ જેમ ખેલાય છે તેમ નરસિહ મહેતાના વખતથી ખેાલાતી આવે છે. પણ એ દેખીતીજ ભૂલ છે. એટલાં વર્ષ સુધી ભાષા વિકાર ન પામે એ જનસ્વભાવ અને સઘળા દેશની ભાષાઓના ઇતિહાસથી ઉલટુ છે, ” સંશાધકાએ નરસિંહ મહેતાનાં કાવ્યા સુધારીને પ્રગટ કા જણાય છે.
રાણકદેવી અને રાખેંગારના ખેાલાતા દુહામાં મૂળ કરતાં કેટલા બધા ફેરફાર થઈ ગયા છે તે નીચેના દુહાઓ પરથી જણાશે ને કે મૂળ દુહા પણ સં૦ ૧૩૪૭ માં રચાયેલા એક ગ્રંથમાંથી લીધા છે. તેથી ઈ ૧૦ ના ૧૧ મા શતકમાં ખેાલાતા ખરેખર દુહા તે તેથી પણ જૂની ભાષામાં ખેલાતા હરશે,
સ
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
* બેલાય છે ન રાખેગાર કે મણિ છે. હકિ '
રાણું સબ્ધ વાણિયા, જે સલુ વયુહ સે;િ . કહુ વણિજહુ માહિઉં, અમ્મીણ ગઢ હેઠ તઈ ગડુઆ ગિરનાર, કાંહુ મણિ મત્સર ધરિઉફ
મારીમાં રાખેંગાર, એક સિહરૂ ન ઢાલિઉ. હાલ બોલાય છે તે–અમારા ગઢ હેઠ, કેણે તંબુ તાણિયા; ' ' -
સધરે મે શેઠ, બીજા વડે વાણિયા. ગોઝારા ગિરનાર, વળામણ વેરીને કિયો, '
મરતાં રાખેંગાર, ખરેડી ખાંગો નવ થયો. આચાર્યશ્રી શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યના અપભ્રંશ ભાષાના વ્યાકરણમાંથીઉદાહરણ લઈએ
હેલા મઈ તુહુ વારિયા, મા કુર દરહમાણું, નિદએ ગમિહિ રાડી, દડવડ હોહિ વિહાણું. પભણે મુંજ મૃણાલવઈ જીવણગિઉ મઝુર,
જઈ સક્કર સયખડ થિય, તેય સમિઠ્ઠી ભૂરિ. • - સંશોધકે એ દેહ સમજાય તેવી ભાષામાં નીચે ચુજબ લખ્યા છે.
હેલા તને વારિ, મા કર લાંબું માન; નિદ્રાએ રાત્રી જશે, ઉતાવળું થશે વહાણુ. ' મુંજ ભણે હે મૃણાલવતિ, જોબન ગયુ ઝરેમાં,
જદિ સાકર શતખંડ થઈ, તેય ઘણી મીઠી અનભ્યાસ, જિહદોષ, સરળતા તરફ વલણ ઈત્યાદિ કારણથી ભાષા વિકાર પામતી જાય છે અને વિશેષ વિકારે જ્યારે જૂનું લખાણ કે કવિતા સમજી શકાય નહિ ત્યારે તેમાં રસ શોધક કે વાચકે દેશ કાળ મુજબ યોગ્ય સુધારે કે ફેરફાર કરે એમાં નવાઈ નથી. એવો ફેરફાર ઉપર આપેલા દુહાઓમાં આપણે જોયે. તે જો કઈ વિદ્વાને જૈન કવિતા હાથમાં લીધી હેતે ને જૈનોને તેનું સંશોધન કરવાને બોલાવ્યા હોત તો શું આજે ગુજરાતી સાહિત્યનું એક અગ જે જુદુ પડી ગયું જણાય છે તે શું એકત્ર સાહિત્યમાં ભળી ગયા વગરનું રહેત કે ?
ગુજરાતમાં જ્યારે કાવ્યદેહનાદિ પુસ્તક રચાયાં ત્યારે જૈન કવિઓએ ગુજરાતી ભાષાની બજાવેલી સેવા સબ ધે કદાચ અજાણપણે ઉપેક્ષાદાખવ્યા છતાં આપણે સારી રીતે જોઈ શક્યા છીએ કે ગુજરાતી સાહિત્ય
કા વિકાર પામતા જિહાદોષ, સરળતા ય થી માડી"
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
પરિષદ્વી બંને બેઠકમાં માનવંત પ્રમુખ સાહેબ તરફથી જૈનોની યોગ્ય કદર થઈ છે જ.
સ્વ. સાક્ષરશ્રી ગોવર્ધનરામભાઈના ભાષણમાંથી ઉતારે કરિયે.
શતક ૧૪ મું-ગુજરાતમાં તેજસિંહના એક ગ્રંથ વિનાના સર્વ ગ્રંથે માત્ર જૈન સાધુઓના રચેલા છે. એ ગ્રંથ પણ મોટા ભાગે ધર્મ સાહિત્યના અને સંસ્કૃત સાથે પ્રાકૃતમાં પણ છે. એ સાધુઓએ તેમના ગચ્છોને આશ્રય પામી આટલે સાહિત્યક્ષ ઉગવા દીધો છે ” ઈત્યાદિ.
ગુજરાતી સાહિત્યનું મૂળ પ્રથમ રેપાયું તે વેળા દિલ્હીના બાદશાહ, ગુજરાતના સુબાઓ અને નાના સરદારેને વિગ્રહ આ યુગના આરંભથી ૧૩૫૦ સુધી ચાલ્યો અને તેને ક્ષોભ ઝાલાવાડ, જુનાગઢ, ગેંડળ વગેરે કાઠિયાવાડના ગામમાં અને બાકીના ગુજરાતમાં ચાલી રહ્યા હતા. તેવામાં જૈન ગચ્છના ચાર પાંચ સાધુઓ ઉક્ત ગુજરાતી સાહિત્યને એકલા આધારભૂત હતા. તે પછીના પચીશેક વર્ષમાં પણ બીજા પાંચેક જૈન સાધુઓ એવા આધારભૂત હતા. ”
“ જૈન સાધુઓ જેટલી સાહિત્યધારા ટકાવી શક્યા તેને કાંઈ અંશ પણ અન્ય વિદ્વાનમાં કેમ ન દેખાય ? તેઓ જ્યાં ભરાઈ બેઠા હતા.”
“ જૈન ગ્રંથકારની ભાષા તેમના અસંગ જીવનના બળે શુદ્ધ અને સરળ રૂપે તેમના સાહિત્યમાં જુરે છે, ત્યારે આખા દેશના પ્રાચીન ભીલ આદિ અનાર્ય જાતિઓ અને રાજકર્તા મુસલમાન વર્ગ એ ઉભયના સંસર્ગથી બ્રાહ્મણ વાણિયાઓની નવી ભાષા કેવી રીતે જૂ ૬ ધાવણ ધાવી બધાઈ એ પણ તેમના આ ભ્રમણના ઈતિહાસથી સમજાશે. એ સાધુઓની અને આ સંસારીઓની ઉભયની ગુજરાતી ભાષા જુદે જુદે રૂપે બધાવા પામી.”
“ શતક ૧૫ મું (ઉત્તરાર્ધ) પાટણ નગરમાં જૈન સાધુઓ પ્રથમની પેઠે પાછા સંસ્કૃત-પ્રાકૃતમાં સાહિત્યને રચાવા લાગ્યા હતા અને રાજકીય સ્થાન મટી એ પણ તે કાળે તીર્થ નહિ તે તીર્થ જેવુંજ આ સાધુઓએ કરેલું જણાય છે.”
Imperial Gazetteer of India ની ૧૯૦૭ ની આવૃતિમાં Jainism વિષે નીચે પ્રમાણે લખે છે –
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
મદિરાય કશ્રી ઇ તાન છે. જે આપીશ
જૈન ધર્મ સંબંધી સાહિત્ય વિશાળ તેમજ ગહન છે. તેની શોધ બહુ થોડી થયેલી છે અને તે પણ ડુક થયાં એટલે તે ધર્મ સબંધી ઈતિહાસ જવા પૂર્વે ભાષાંતર અને શેધખોળ રૂપે હજુ ઘણું કરવાનું છે. એ સાહિત્ય એક તે વિશાળ રહ્યું , બીજુ ગહન રહ્યું અને એ અગે જોઇતી શોધખોળો અધુરી એથી એમાં તનુ વાસ્તવિક સ્વરૂપ શુ છે એ સંબંધી અજ્ઞાનતા રહે એ સ્વાભાવિક છે. તેથી પાશ્ચાત્ય વિદ્વાનોની શુભ લાગણી જન સાહિત્ય જીતી શકયું ન હોય તો તેમાં આ અજ્ઞાનતા કદાચું એક કારણ ગણી શકાય.
બીજી સાહિત્ય પરિષના વિચારવંત અને વિદ્વાન પ્રમુખશ્રી કેશવલાલ હર્ષદરાય પ્રવેશ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય વગેરે જન પંડિતેના સાહિત્ય વિષે જે યોગ્ય ઇસારા કર્યા છે તે તે હજી તાજા છે. તેથી વિસ્તારભયથી અહી નહિ ઉતારતાં સર્વ સામાન્ય તેઓનાં થોડાંક શબ્દ આપીશુ તે બસ થશે.
“ વાસ્તવિક રીતે ગુજરાતી ભાષાના ત્રણ યુગ છે. ઈસ્વીસનના ૨૦ માં ૧૧ માં શતકથી ૧૪ મા શતક સુધીને પહેલે યુગ; ઉપ મા શતકથી ૧૭ મા શતક સુધીનો બીજો અને તે પછીનાં શતકને ત્રીજો. પહેલા યુગની ભાષાને અપભ્રંશ કે પ્રાચીન ગુજરાતી નામ આપવું ઘટે છે. બીજા યુગની ગુજરાતી....ને મધ્યકાલીન ગુજરાતી કહેવી ગ્ય છે. ત્રીજા યુગની ગુજરાતીને અર્વાચીન ગુજરાતી સંજ્ઞા આપવામાં મતભેદ હોયજ નહિ. પહેલાં પાંચ શતકની ભાષા ગુજરાતી છે તેની પ્રતીતિ સારૂ કાલક્ષેપને ઉપાલંભ હેરીને પણ શતકવાર ઉદાહરણ આપવાની જરૂર છે. એ પાંચ શતકના સાહિત્યને ગેરઈનસાફ થયો છે. કેમકે મધ્યકાલીન ગુજરાતીને જ પ્રાચીન કાવ્ય ત્રિમાસિક અને પ્રાચીન કાવ્યમાલાના અભિમત તંત્રી ગુજરાતી ગણવા ના પાડે છે, ત્યાં પ્રાચીન ગુજરાતીને તે ધાજ થવો કે ? માતપિતા મેટાં છોકરાને ઇનકાર કરી નાવારસ ઠેરવે ને હાના બાળકને જ કબુલ રાખે તેના જેવું આ તે થાય છે. અવમાનિત સાહિત્યની શોધખોળ થતી નથી. અભ્યાસ થતો નથી, ચર્ચા થતી નથી ને ગુજરાતો અગુજરાતીની યોગ્યતા તપાસાયા વગર અવળું વેતરાયાં જાય છે. વગર ઓળખે અથવા ભૂલમાં ભટકાઈ અજ્ઞાનના અંધારાર્મા પ્રકાશની રાહ જોયા વગર આપણે આપણું સાહિત્યવડની જમીનમાં ઉંડી ઉતરેલી વડવાઓ વાઢી નાંખવા પ્રવૃત્ત થઈએ છીએ.”
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
જૈન કવિઓએ ઘણે ભાગે સસ, સજઝાય, સ્તવને લખ્યાં છે. આ 'શરે સાડા ત્રણસેં રાસ તે હાથ આવ્યા છે. એથી વિશેષ જે હજી ભંડારમાં પડયા હેય ને પ્રસિદ્ધિમાં ન આવ્યા હોય તે તે જુદા. આ બધા રાસ વડે કેટલાં કાવ્યદેહનનાં પુસ્તક ભરાય તેને વિચાર કરવા ગ્ય છે. અત્યાર સુધી ગુજરાતી ભાષા જાણનારાઓ એમ માનતા હતા કે ગુજરાતી ભાષામાં પ્રથમ કવિતા લખનાર નરસિંહ મહેતે એકલાજ હતા. પરંતુ બંને પરિષદુન્ના માનવંત પ્રમુખ સાહેબના ભાષણે ઉપરથી સર્વેના જાણવામાં આવ્યું હશે કે નરસિહ મહેતા પહેલાં પણ અમુક શતક સુધીની ભાષાને ગુજરાતી ભાષા કહી શકાય છે અને તે શતકામાં બીજા કવિઓ તથા લેખક થઈ ગયા છે. , - થોડી મહેનતે સમજી શકાય એવી જૈન સાધુની જૂનામાં જૂની જે કવિતા અત્યારે મળે છે તે મુનિશ્રી વિજયભદ્રની છે કદાચુ વિજય ભદ્ર એ સંણિત અથવા પર્યાયવાચક નામ પણ હોય. વિજયભદ્ર પહેલાંની કેટલાક શતકની-ગુજરાતી કવિતાનાં ડાં ઉદાહરણે શ્રીયુત કેશવલાલ ભાઈ તરફથી આપવામાં આવ્યાં હતાં. સં. ૧૩૨૭ માં રચાયેલા “સપ્તક્ષેત્રી રાસ” કે સ ૧૩૪૭ માં રચાયેલા “ પ્રબંધ ચિંતામણિ” ગ્રંથ કે તેજ અરસામાં રચાયેલા રત્નસિ હરિના “ઉપદેશમાળા” નામે ગ્રંથમાંથી કઈ ઉદાહરણ આપી શકાય અહી વિજયભદ્ર મુનિથી જેન રાસની શરૂઆત ગણ વિશેષ ભાગે રાસ વિષે કંઈક કહેવા ઈચ્છું છું, વિજયભદ્ર કે ઉદયવંત મુનિ નરસિહ મહેતા પહેલાં આશરે સોએક વર્ષ ઉપર થયા હતા. નરસિંહ મહેતો જ્યારે સં. ૧૫૦૦ માં હતા એમ કાવ નર્મદાશંકર કહે છે ત્યારે વિજયભદ્ર મુનિ સ. ૧૪૧૨ માં હતા એમ ગામરાસ કહે છે.
કવિતાઓના જે જે ગ્રંથો છેલ્લાં પાંચ સાત શતકમાં જૈન કવિએ લખ્યા છે તેમાંના ઘણુંખરાને તેમણે રાસ ” નામ આપ્યું છે. રાસ” શબ્દ પ્રથમ શ્રીમદ્ ભાગવતમાં જોઈ શકાય છે. રાસમાં જુદી જુદી નીતિની અને ધર્મની વાત સમજાવવા માટે મહા પુરૂષોનાં ચરિત્ર કથારૂપે આપ્યાં છે, પરંતુ પોતાની કવિતાના રથને રાસ કહેવાનું શું ખાસ કારણ હશે તે વિચારવા જેવું છે. હાલના પુષ્ટિમાર્ગ વૈષ્ણવ ધર્મમાં રાસ,
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
શબ્દ પરિચિત છે. રાસ શબ્દના પરિચય વાળો એ પુષ્ટિમાર્ગ તે ગુજરા તમાં ઉત્તર હિંદમાંથી ૧૬ મા સૈકાની આખરે આવેલું જણાય છે. નરસિંહ મહેતા જે વૈષ્ણવ ધર્મ પાળતા હતા તે તે વિષ્ણુસ્વામિવાળો વૈષ્ણવ પંથ હતા એમ કવિ નર્મદાશ કર કહે છે. ત્યારે જન કવિઓએ કવિતામાં કરેલાં મહા પુરૂષનાં વર્ણનોને રાસ નામ શા વાસ્તે આપ્યું હશે તે વિચારવા જેવું છે. . | જૈન કવિઓના રાસમાં જુદે જુદે સ્થળે નજર કરતાં નવરસયુક્ત વર્ણને જોવામાં આવે છે. કઈ કઈ સ્થળનાં વર્ણનો રસ અને અલંકારથી, ક્લકાઈ જાય છે. રસનાં આલંબન, ઉદીપન, વિભાવ, વગેરે સાધનને જ્યાં જેવો ઘટે તે ઉપયોગ કરી એ વણને વાંચવામાં આનદ આવે એવાં રસભરિત કર્યા છે. આવાં રસવાળાં રસિક વર્ણનને તેમણે રાસ નામ આપવાનું યોગ્ય ધાર્યું હોય તેમ અનુમાન થઈ શકે છે. કાવ્યને આત્મા રસ છે અને તેથી રસિક કાવ્યને રાસ નામ આપવું એ મેગ્ય પણ છે. સાહિત્ય શબ્દને ખરે અર્થ આપતી વેળા ઉદાહરણ તરીકે એક કેષમાં રસાલંકાર વગેરે એવી મતલબે લખવામાં આવ્યું છે. તે તે અર્થે લક્ષમાં રાખવાથી સ્પષ્ટ જણાશે કે જેની કવિતાઓને ગુજરાતી ભાષાનું સાહિત્ય કહેવું એ એક આવશ્યક બાબત છે. સાહિત્યને ખરે અર્થ એમાં 'સાર્થક થાય છે
પ્રેમાનંદ વગેરે અન્ય કવિઓએ જુદાં જુદાં આખ્યાન કે કથાવણને લખ્યાં છે. તેવાં વર્ણનોથી ભરપુર તેના પહેલાં સામાન્ય રીતે લખાયેલા આ રાસાઓ પણ છે. મૂળ એક વાતને લઈ વિસ્તારથી તેનું વર્ણન કરી, અનેક ભવ્ય તથા ચમત્કારિક પ્રસંગોનાં વર્ણને આપી, અંતે નીતિધર્મને, વિજય સ્થાપી, પાનુ પરમ મંગળ સમાપ્તિમાં દાખવી રાસ પૂરો કરવામાં આવે છે.
ન રાસોની કવિતા કૃત્ત કે છંદમાં લખવામાં આવી નથી, પણ અમૂક મેળમાં તાલ સહિત ગવાય અને તેમાં કોઈ રાગ રાગિણીની છાયા આવે એવી દેશીઓમાં રચાયેલી હોય છે પ્રેમાન કે જ્યારે કડવા અને દયારામે જ્યારે મીઠાં એમ લખ્યું છે ત્યારે જૈન કવિઓએ પ્રથમથી તે આજ સુધી ઢાળ એ એક શબ્દ વાપર્યો છે. કડવાં પછી જેમ વલણ
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
| આર્ય છે તેમ ઢાળ પૂરી થતાં કેટલાક રાસમાં દેહરા કે સોરઠી દેહરા આવેલા હોય છે.
મંગળાચરણમાં પ્રથમ દરેક રાસમાં જિદ્રદેવની, પછી સરસ્વતી દેવીની તથા ગુરૂની સ્તુતિ કરી કે રાસ લખાય છે ને ધર્મનીતિની કઈ બાબતને મહિમા બતાવવા લખાય છે તે જણાવ્યું હોય છે. ઘણુ કરીને દરેક ઢાળમાં છેડે કવિનું નામ આવે છે. રાસ પૂરો થતાં કેટલાક રાસમાં તિ તે રાસ કવિએ કઈ સાલમાં કઈ તિથિએ કયે વારે કયા ગામમાં રહી રએ તે તથા કવિના ગુરૂઓનું પેઢીનામું પણ આપવામાં આવ્યું હોય છે.
ગુજરાતમાં મુસલમાની રાજના આભનો કાળ તદ્દન અંધાધુ ધીને ને જુલમ ત્રાસ હતો. એ કાળમાં લેકે સંસ્કૃતાદિ ભાષાઓ ભણે કે
ચું તત્વજ્ઞાન મેળવવામાં વખત ગાળે એવી કશી જોગવાઈ કે શાંતિ નહોતી. ધર્મ પુસ્તક ભંડારામાં ભરી સંતાડી મૂકવામાં આવ્યાં હતાં. એવા વખતમાં સામાન્ય જીવોના હિતને માટે રાસ રચવામાં આવ્યા હોય એમ જણાય છે. અંધાધુધીના વખતમાં પણ જૈન સાધુઓ જાગ્રત રહ્યા હતા એવું એ રાસો આદિની રચનાથી જણાય છે. એ રાસોમાંના ઘણા મોટા ભાગનું વસ્તુ ( plot) મૂળ સંસ્કૃત કાવ્યો કે આગમ સૂત્રો કે એ સૂની ટીકા ઉપરથી લીધેલું એ તે નિ સ દેહ લાગે છે. અંધાધુધીના વખતમાં જૈન લોકેાએ જોયું કે સામાન્ય જીવો મૂળ માગધી કે સંસ્કૃતિનો અભ્યાસ કરી તે ઉપરથી ધર્મબોધ લઈ શકે તેમ નથી. માટે તેઓ સમજે અને સરળતાથી શીધ્ર બેધ પામે તે સારૂ. એવી સ્વપર હિતબુદ્ધિએ, ઘરબાર તજી ત્યાગી થયેલા એ સંયમીઓએ સંસ્કૃત કાવ્યો તથા સૂત્ર ટીકામાંની-આખ્ય યિકાઓને રાસ રૂપે દેશ ભાષામાં ઉતારી. - જૈન ઉપાશ્રયમાં આજે પણ ચેમાસાના દિવસોમાં તેમજ ઉનાળાના લાંબા દિવસમાં બપોરે ઘણે સ્થળે સાધુ, આર્યા કે શ્રાવકે રાસ લલકારીને વાંચે છે અને શ્રોતાઓ ધ્યાન દઈને સાંભળે છે. સામાન્ય જીના લાભ માટે ધર્મનીતિન શિક્ષણ આપનારા આવા રાસો દેશ ભાષામાં રચનાર સાધુ મનિઓએ છેલ્લાં પાંચ શતકને સમય જતાં શ્રાવકસમૂહ ઉપર બહુ ઉપકાર કર્યો છે.
કવિતા જેવી ચીજ સારા રાગથી ને હલકથી ગવાતાં ઘણાને પ્રિય
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
થઈ પડે છે. ગાયન એ પાંચમે વેદ ગણાય છે. ગાયનથી ચિત્ત લય પામે છે. તે કવિતા તરફ રૂચી કરાવી નીતિને રસ્તે દોરવાનું કામ રાસો વડે કરવાને જૈન લેખકે લલચાય તેમાં નવાઈ નથી. કેટલાક રાસમાં કવિઓએ તર્ક અને કલ્પના શક્તિને સારી રીતે સરાણે ચડાવી હોય એમ જણાય છે. કઈ કઈ રાસમાં એવું પણ જોઈ લેવાય છે કે વાર્તા કથનમાં ચમત્કારિક અને મંત્રી ત્રની કે દેવતાઈ વાનાં વર્ણન કરવા જતાં પાનાં ને પાનાં ભરી દીધાં હોય છે અને તેમાં રાસનો વિશેષ ભાગ રોકાઈ જવાથી સુબોધક ભાગ કાં તો દબાઈ જાય છે ને કાંતે અલ્પ ભાગમાં આવે છે. દરેક રાસમાં મુખ્ય પાત્ર સંસાર છોડી સાધુપણ અગીકાર કર્યાની વાત આવે છે, અને છેલ્લે તેણે સ્વર્ગ મેક્ષના સુખની પ્રાપ્તિ કન રાસ ઉપરથી જોઈ લેવાય છે. મેક્ષના મોતી જેવા મહાપાત્રને જ કવિ મૂળ ગ્રંથોમાંથી મુખ્ય પાત્ર તરીકે રાસમાં પસંદ કરે છે. ખરેખર સવર્તનશાળી ચિત્રોને જ જનસમૂહ આગળ ખડા કરી તેના દષ્ટાંતથી) શ્રેતાઓને સદ્ગણી બનાવવાનો એ કવિઓને શ્રમ સ્તુતિપાત્ર છે.
ગુર્જરી કવિતાના પવિત્ર પ્રદેશમાં જૈન કવિઓ સારી રીતે દીપી ઉઠયા છે. તેમની કવિતાઓએ અનેક દાખલા દષ્ટાંત આપી દાન, શીલ, તપ, ભાવના, અહિંસા, સત્ય, બ્રહ્મચર્ય વગેરે બાબતનો મહિમા વધારવા સારે શ્રમ લીધે છે. એકલું અમુક દેવનું વર્ણન કે અમુક ધામનું વર્ણન કે અમુક અવતારનું વર્ણન લઈ માત્ર તે માટે જ રાસો રચાયા હોય એવું જણાતું નથી, પણ ધર્મનીતિના સિદ્ધાંત તરફ જનસમૂહને વાળી શકાય તેવાં પાત્ર પસંદ કરી તે તરફ શ્રેતાઓને વાળવાની તજવીજ કરવામાં આવી છે રાસાનુ સામાન્ય સ્વરૂપ એ પ્રમાણે છે બાકી તેમાં કોઈ કાઈ અપવાદ પણ છે.
વિમળ મંત્રીને રાસ, કુમારપાળને રાસ વગેરે રાસો વાંચવાથી કેટલુક ઐતિહાસિક જ્ઞાન પણ થાય છે વલ્લભીપુરના રાજા શિલાદિત્યના દરબારમાં પણ જૈન પંડિત વાદવિવાદ કરતા વનરાજ ચાવડાથી માંડીને ઠેઠ વિશળદેવ વાધેલા સુધીને ઈતિહાસ તપાસીએ તે તેમાં પણ જૈન સાધુઓ અને જૈન મંત્રીઓ થોડે થોડે કાળે દર્શન દેતા જણાય છે. પિતાના પ્રબળ સમયમાં તેમણે સાહિત્યની અભિવૃદ્ધિ માટે ને ધર્મનીતિના સિદ્ધાંતના પ્રસાર માટે શ્રમ લીધો સ્પષ્ટ થાય છે.
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
અસલનાં બધાં લખાણે સળંગ લીટીમાં ને બાળબોધ જૈન લિપિમાં લખાયેલાં છે દેવનાગરી કે બાળબોધ અક્ષરો અને જૈન (માગધી) અક્ષરેમાંના ડાક અક્ષરે વચ્ચે કેટલેક તફાવત છે. આશરે અક્ષરેની ૩૪ સંખ્યા તદ્દન મળતી છે. જોડાક્ષરોમાં પણ કઈ કઈ સ્થળે તફાવત જ ણાય છે. તેથી જેનના રાસ તથા શાસ્ત્ર વગેરે જે લિપિમાં લખાયેલા છે તે લિપિને જૈન લિપિ કહેવી એ વધારે ઠીક લાગે છે.
લેલ, હાં, હો રાજ, લલના, સલુણ, રેલાલ, આ છે લાલ વગેરે પાદપૂણાર્થ શબ્દોને જેનેએ દેશમાં જરૂર પડતાં બહુ છૂટથી ઉપયોગ કયા છે. રાસો સિવાય જૂદા જૂદા ધાર્મિક ને નૈતિક વિષય ઉપર સઝાય, સ્તવન, લાવણું ઈત્યાદિની રચના પણ જૈનોએ કરી છે. કવિતા તરફ તેમનું વલણ વિશેષ છે. એક વિદ્વાન કહે છે કે “એકલા કાવ્યમાં સાહિત્યને સમાવેશ થતો નથી છતાં કાવ્ય એ એક સાહિત્યની સુંદર કલા છે. તેને પ્રદેશ અતિ વિસ્તીર્ણ છે. કવિઓનાં જીવન કવિતામય હોઈ, કવિતામાં આસક્ત હોઇ, રસમાં ઝબકાળાયેલા હોય છે. કવિઓના હદયભાવોના ઝરણાનું વહન સાહિત્યના પ્રદેશને ફળદ્રુપ કરે છે. મધ્યકાળના ગુર્જર કવિઓએ આપણી પ્રજાનાં જીવન રચવામાં તેમજ પ્રારબ્ધ ઘડવામાં કેટલી બધી અસર કરી છે ? ” કાવ્યના આવા મહાને લીધે જૈન કવિઓએ રાસને પ્રથમ પસંદગી આપી જણાય છે.
એમ. એ. ની પરીક્ષામાં “ગુજરાતી લઈ પાસ થનારા વિદ્વાનોને માટે જે જે ગુજરાતી પુસ્તકો પસંદ કરવામાં આવ્યાં હતાં તેમાં જૈન કવિ તેમવિજય રચેલે “શીલવતીને રાસ ” પણ હતું. તે રાસ
ગ્ય પ્રસ્તાવના સહિત રા. બા. હરગોવિ દદાસ કાંટાવાળાએ પ્રાચીન કાવ્યમાળાના એક અક તરિકે પ્રસિદ્ધ કર્યો છે. તેવા વિશેષ અંકે નીકળ્યા હોત તો અથવા ઐતિહાસિક ગદ્ય ગ્રંથ જે રાસાને નામે ઓળવાય છે તેને સંગ્રહ કરવામાં ફેરબસ સાહેબ જેવા ઉત્સાહી યુરેપિયન ગ્રહસ્થને જેગ મળી ગયો હતો તેણ જૈન રાસેની પ્રસિદ્ધિમાં તે કાઈ જગ મળ્યો હોત તો આજે જૈન સાહિત્ય તરફ ગુજરાતના તથા બીજા દેશન સક્ષરે 'કાઈ જુદીજ ખુબીથી જોતા હોત.
સનાતન જન ” માસિકમાં જૈનેનાં જૂનાં ગદ્ય લખાણોના
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧ બે ચાર નમુનાઓ પ્રગટ થયા છે તે સિવાય તે પત્રના વિદ્વાન | તંગી અને આ સંગ્રહના પ્રસિદ્ધ કર્તા રા. મનસુખભાઈ તરફથી શ્રી
રાયચંદ્ર જૈનકાવ્યમાળા ” ને પ્રથમ ગુચ્છક બહત કાવ્ય દેહનની શિલીએ પ્રગટ થયો છે. આ સિવાય કોઈ કોઈ ગ્રહ તથા જૈન સંસ્થાઓ તરફથી જૈન સાહિત્ય પ્રગટ થતું રહે છે. શ્રાવક ભીમશી માણેક મુબઈવાળા તરફથી એ દિશામાં સ્તુતિપાત્ર પ્રયત્ન થયે છે. તથાપિ કહેવું જોઈશે કે જેના પ્રયત્ન બીજી કામના પ્રમાણમાં કઈજ નથી ને તેથી જૈન સાહિત્ય તરફ બીજાઓનું લક્ષ ન ગયું હેય, તે તેમાં જેનેનો કાંઈ ઓછો વાંક નથી. જેને પણ ઠપકા પાત્ર છે જ. ઉધઈને ભારે ભળાવી દઈ પુસ્તકો છૂપાવવાને આ કાળ નથી.
સ્થાનકવાસી જૈનના મુનિ ધર્મસિહજી, જેઠમલજી. ખોડીદાસજી, તિલકચંદજી ઉમેદચદજી વગેરે કેટલાક મુનિઓએ રાસ તથા કવિતા લખ્યાનું જણાય છે. પરંતુ સ્થાનકવાસી શ્રાવકેને શાસ્ત્ર, ગ્રંથ કે તેવાં લખાણો પ્રકાશમાં લાવવાને કશે ઉત્સાહ જોવામાં આવતું નથી સાહિત્યવિષયમાં તેઓએ પિતાની શકિત દેખાડી આપવી જોઈએ
શાસ્ત્રી વૃજલાલ કાળીદાસ લખે છે કે “હમણાં જેન લેકે જાની ગુજરાતી ભાષા પ્રમાણે બોલતા નથી, પણ એમનાં ધર્મપુસ્તકોમાં તે જૂની ગુજરાતી ભાષા પ્રમાણે લખાય છે, કારણ કે તેઓ જૂનાં પુસ્તકોને ઉિતારો કરતાં નવાં પુસ્તકોમાં ભાષા બદલતા નથી જૂની ગુજરાતીના લેખમાં જૈન અને વેદધર્મ લોકોએ એક ધારા પ્રમાણે પુસ્તકમાં દેવનાગરી લિપિ લખી છે, પણ નવી ગુજરાતીમાં વેદધર્મ લોકેએ લેખમાં ભેદ પાડે છે, જેન લેકે તે અદ્યાપિ પ્રાચીન ધારા પ્રમાણે લખે છે” શાસ્ત્રીજીના લખવા મુજબ રાસનું લખાણ લખાયેલું જોઈ લેવાય છે.
હાલ આપણે જેને ગુજરાત દેશ કહીએ છીએ તે અસલને ગુજરાત દેશ નથી. સાક્ષર શ્રી દેવદત્ત ભાંડારકર કનોજ એ અસલ ગુજરાતની રાજધાની હતુ એમ કહે છે ઉત્તરમાં ગુજરાતને વિસ્તાર વિશેપ હતો અમદાવાદથી તે ઉત્તરમાં ઠેઠ વિકાનેર સુધી ચાતુર્માસ કરનારા તે કાળના જન સાધુઓએ રાસોને વિશેષ ભાગ રચ્યો જણાય છે. વિકાનેર, સોજિત પાલી, મારવાડ, મેડતા, સાદડી, નાગોર, પાલણપુર, અણહિલપુરપાટણ. અને
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨,
એજર ઉપેથાસી ગુજરાતી લેરી તથા જુદે છે અને
મદાવાડ, ખંબાત વગેરે ગામમાં રહી રાસ રચાનું અમુક અમુક રાસમાં કવિએ જણાવે છે. બિકાનેર સુધી ગુજરાતી ભાષા તે કાળે સારી રીતે સમજાતી એમ તે ઉપરથી જણાય છે.
• મેજર ઉપેદ્રથાથ બાસુ પોતાના નિબંધમાં જણાવે છે કે “ઉત્તર હિંદમાં બોલાતી ભાષાઓમાં ગુજરાતી જેટલી કોઈ પણ હિંદુસ્તાનની બીજી ભાષા તેટલાજ જુદી જુદી જાતના લેકે તથા જુદે જુદો ધર્મ પાળનારા માણસોમાં બોલાતી નથી: ‘હિંદ, પારસી, મુસલમાન અને જૈન એ ચાર સપ્રદાય પાળનારા લેકે ગુજરાતીને ઉપયોગ કરે છે. માત્ર સંસારી વિષય નહિ પણ તેમનાં ધાર્મિક પુસ્તક સુદ્ધાં એ ભાષામાં લખાયેલાં છે તેથી જુદા જુદા લેકોને હાથે ગુજરાતી ભાષાની જુદી જુદી રીતની મૂર્તિ ઘડાઈ છે.” - કેટલાક વિદ્વાને એમ કહે છે કે જૈન ગદ્યપદ્ય તે માત્ર તેમના ધર્મને લગતું હોવાથી તેમના તરફ ભાષાના અભ્યાસીઓનું લક્ષ ખેંચાયું નહિ. મેજર ઉપેદ્રનાથ બાસુ લખે છે કે “ગુજરાતમાં ઘણા જૈન વસે છે “એક વખત એવો હતો કે જ્યારે જૈન સંપ્રદાયીઓને સંસ્કૃત ભાષાનું બહુ સારું જ્ઞાન હતું. તેમનાં બનાવેલાં સંસ્કૃત પુસ્તકે હજુ સુધી પ્રચલિત છે તેમાંના ઘણાઓ ગુજરાતીમાં કવિતાઓ બનાવી અમર થઈ ગયા છે. પરંતુ તેમની બધી કવિતા તેમના ધર્મને લગતી છેવાથી તેના નમુના અત્રે આપવાની જરૂર નથી, ” હું નમ્રતાપૂર્વક પૂછવાની રજા લઉં છું કે શું નરસિંહ મહેતાની, દયારામની કે ભાલણની કવિતાઓ ધર્મવિષયક નથી ? મેજર સાહેબ પિતાના ઉપલા લખાણને વિધા ભાસ જેવું એક લખાણ તેજ નિબંધમાં આપે છે “ ઘણું ખરું સંસ્કૃત કવિઓનું અનુકરણ કરી અસલના ગુજરાતી કવિઓ પિતાની કવિતા રચી ગયા છે અને તેમાં ઘણે ભાગ ધર્મ સંબધી છે. આપણા દેશમાં ધર્મભાવનુ પ્રબળ હોવાથી જેઓ ધર્મ સંબધી કવિતા લખે છે તે બધાને પ્રિય તથા પૂજ્ય થઈ પડે છે. એટલું જ નહિ પણ તેથી તેઓ અમર થઈ જાય છે. ” આ લખાણ વાંચ્યા પછી સ્પષ્ટ જણાશે કે ધર્મવિષયે લંખાયેલી જૈન કવિતાઓને કોઈ પણ રીતે ગુજરાતી ભાષાના સાહિત્યમાં થી બાતલ કરી શકાય તેમ નથી.
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩
કાઈ પણ સ`માન્ન વિદ્વાને જૈન ગુજરાતી સાહિત્યને અત્યાર સુધી પૂરતા ઈનસાક આપ્યા નહિ તેથી તે બાબત જનસમૂહતુ લક્ષ ખેંચાયુંજ નહિં, સર્વને બદલે વિ, નગરીને બદલે નયરી વગેરે શબ્દપ્રયાગા જોઇ જૈન સાહિત્યને ગુજરાતી ભાષાના સાહત્યમાંથી બહિષ્કાર કરવે એ કાઈ પણ રીતે ન્યાયી ગણાશે નહિ. આજે થેાપુ ભણેલાએ અથવા તો ગુજરાતી પાંચ ચોપડી ભણી ઘેર ને નિશાળે કે કાલેજોમાં બધા વખત ઈંગ્રે જીજ શીખેલા મેટી ઉપાધિ ધારણ કરનારામાંના કેટલાક, હાલના લેખકનાં અધરાં લખાણા સમજી શકતા નથી, તેથી શુ આપણે એ લખાણની ભાષાને ગુજરાતી સાહિત્યમાં બહિષ્કાર કરીશું ? બેશક, આપણે તેને સ મૃતમય ગુજરાતી કહીશું; પણ્ તે ગુજરાતી નથી અને તેને હાથ પણ અડાડવા નહિ એમ તો કહીશું નહિ. સસ્કૃતમય ગુજરાતી કરતાં તે જૈન ગુજરાતી ઝટ સમજાય તેવી છે, તે તેને મારા મત મુજબ સાહિત્યમાંથી બહિષ્કાર થઈ શકે નહિ.
પંડિત વિલ્યમ જોન્સન સસ્કૃતમાં શેકસપીયર જેવાં નાટકા હાય એમ પ્રથમ માની શકતાજ નહાતા, પણ પ્રયત્નથી જ્યારે તેના જાણુવામાં આવ્યું ત્યારે તે છકજ થઈ ગયા તેમ જૈનેની કવિતા તા સમજાય તેવી નથી. તેમાં પ્રેમાનન્દ કે દયારામ જેવી ખુબી ક્યાંથી હાય' એવી ભ્રમજનક વિચાર પદ્ધતિને જો સાક્ષરેાના શિરેાભાગમાં સ્થાન નહિ મળે તે તેને જૈન સાહિત્યમાંથી ઘણું જાણવાનું મળશે.
આજથી આશરે સવા છશે. વર્ષે ઉપર ૫૪૦ ગાથાનેા ઉપદેશમાળા નામે ગ્રંથ છંય છદને ઢાળે રચાયા છે. તે વખતની ભાષા કેવી હતી ? જૂની ગુજરાતી કેવી હતી તે બતાવવા અને રાસેામાંની ભાષા તેવી નથી પણ આજની ગુજરાતી જાણનારા સહેલાઈથી સમજી શકે. કેવી છે (તે ઘણા ખરા રાસેાની તે સાધારણ ગુજરાતી ભાષા) એવુ કહેવા માટે એ ગ્રંથનો પહેલે તે છેલ્લે છપ્પા આ નીચે આપેલ છે.
વિજ્ય નર્િદ જિષ્ણુદ, વીર હથ્થિહિ વય લેવિષ્ણુ, ધમ્મદાસ ગણિ નામિ ગામિ નયરિહિ. વિહરઈ પુણ. નિય પુત્તહુ રણસીહરાય પઢિહણ સારિહિ, કરઈ એસ ઉવએસ માલ જિણ વયણુ વિયારિહિ,
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
{
૧૪
સય પંચ ચ્યાલ ગાહારયણ મણિકર હિયલિ ’મુ સુહભાવિ સુદ્ધ સિદ્ધ્ત સમ સર્વિસુસાહુ સાવય ગુણઉ. ॥૧॥
ના
એશક આવી કવિતા સમજવી મુશ્કેલ પડે એ ખરી” વાત, પણ રોસાના જે સ ંગ્રહ હાથ લાગ્યા છે તેમાંના ઘણા માં ૧૬ મા ૧૭ મા કે-૧૮મા સૈકામા લખાયેલા હાઇ તે સૈકાની ગુજરાતી ભાષામાં સરળતાથી લેખાયા છે.
ܐ
-: ઉપલા છપ્પાને અર્થ એવે થાય છે કે વિજય નામના નરેદ્ર વીરજિતંત્રના હાથથી વ્રત લીધું (દીક્ષા લીધી). ત્યાર પછી તેમનું નામ ધર્મદાસ ગણિ પડયું. તેઓ ગામ, નગર સર્વે ઠેકાણે વિહાર કરવા લાગ્યા. `પેાતાના પુત્ર રણસિ તને પ્રતિખેાધવા (સમજાવવા) સારૂ તેમણે જિનવચન વિચાર મુજબ આ ઉપદેશમાળા રચી. મણિરત્નના કર ડીઆ જેવી ૫૪૦ ગાથા રચી તેનું સર્વે સાધુ તથા શ્રાવક શુદ્ધ સિદ્ધાંત સમ તેને જાણી વિશુદ્ધ ભાવથી શ્રવણુ કરા. હવે છેલ્લી ગાથા તપાસિયે.
'
ઇણિ પરિ સિરિ ઉવએસ માલ કહાય, તવ સંમ સતોષ વિષ્ણુય વિજા પહાય. સાવય સ`ભરથ્ય અર્થા પય છપય છિિહ, રયસિંહું સરીસ સીસ પભઇ આણુ દિહિ, અરિહતણુ અણુ દિણુ ઉદય ધમ્મ મૂલ મથ્થઈ ઉ. ભેા ભિવિય ભત્તિ સત્તિહિં સહલ સહય લક્ષ્મી લીલા લડા,
આના અર્થ એવા થાય છે કે આ પ્રમાણે શ્રી ઉપદેશ માળા કથાનકમાં તપ, સજમ, વિનય, વિદ્યા પ્રધાનક વાતે શ્રાવકા સાંભળે માટે અર્થે પ૬ છપ્પય છદમાં રત્નસિહ સૂરિના શિષ્યે આનંદથી કહ્યુ` ઇત્યાદિ.
જૂતી ગુજરાતીનુ મૂળ સ્વરૂપ બતાવનારા આ ગ્રંથ છે. તેની સાથે તથા આજની ગુજરાતી સાથે વિજયભદ્ર મુનિના ગેાતમ રાસને સરખાવતાં ગાતમ રાસને ગુજરાતી ભાષાના પહેલા રાસ તરીકે ગણવા એ વધારે ઠીક થઈ પડશે. ગાત્તમ રાસની ભાષા બતાવવા અર્થે થેાડીક કડીએ અહી લઇએઃતાણુ પુત્ત સિરિ ઇંદ્રભૂઈ ભૂવલય પસિદ્ધા, ચઉદહ વિજજા વિવિહવ નારિ રસ વિ;
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
" વિનય વિવેક વિચારસાર ગુણગણહ મનહર,
સાત હાથ સુ પ્રમાણ દેહરૂપે રામાપર.
..'
દેવે સમવસરણ તિહાં કીજે, છણ દીઠે મિથ્યા મતિ ખીજે; ત્રિભુવન ગુરૂ સિંઘારણે બેઠે, તતખિણ મહદિગંતે પઠે. ક્રોધમાન માયા મદપુરા, જાએ નાઠા જીભ દીને ચારા; દેવ દંભી આકાશે વાજે, ધર્મ નરેલર આવી ગાજે કુસુમ વૃષ્ટિ વિર ચે તિહાં દેવા, એસિડ ઈજ માગે સેવા: ચામર છત્ર શિરે વરિ સેહે, રૂપે જનવર જગ સહે. ઉપસમ રસ ભરભર વરસ તો, યોજનપાણિ વખાણ કરતા ' જાણિએ વર્ધમાન છન પાયા. સુરનર કિનર આવે રાયા. -
તવ ચડિઓ ઘણમાણ ગજે, ભઈ ભૂદેવ, હુંકાર કરી સંચરિઅ, કલણસુ છનવર દેવતો. યોજન ભૂમિ સસરણું, પિખે પ્રથમા રંભાતે; દહ દિસે દેખે વિવિધ વધુ, આવતી સુર રંભ. મણિમય તોરણ દડધજ, કેસીસે નવ ઘાટ; , વયર વિવજીત જંતુ ગણ, પ્રાતિહારજ અઠતો. સુરનર કિનર અસુરવર, ઈટ ઈંદ્રાણી રાયત, ચિતે ચમક્રિય ચિંતવે એ, સેવતા પ્રભુ પાયતે. સહસકિરણ સમવીર જીણ, પખવે રૂપ વિશાલતો; એહ અસંભવ સંભવે, સાચે એ ઈંદ્ર જાળ. " તવ બેલા ત્રિજગગુરૂ, ઈદભૂઈ નામેણુને, શ્રીમુખે સંશય સામિસ, ફેડે વેદ પણ. માન મેલ્લી મદ ઠેલી કરી, ભક્તિએ નામે શીસ, * પચ સયાં શું વ્રત લીઓએ, ગાયમ પહેલે સીસ.
* જીમ સહકારે કાયલ ટહુકે, છમ' કુસુમહવને પરિમળ મહેકે,
જીમ ચંદન સોગધ નિધિ;
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
છમ ગગાજળ લહેરે લહકે, છમ કમ્યાચલ તેજે ઝળકે, તીમ ગેયમ સભાગ નિધિ. જીમ માનસ સર નિવસે હંસા, જીમ સુરવર શિરે કયતવતંસા, જીમ મહુયર રાજીવ વને; છમ રયણાયર રયણે વિલસે, જીમ અબર તારાગણ વિકસે, તીમ ગોયમ ગુણ કેલિવનિ. પુનિમ દિન જીમ સહિર સેહ, સુરતરૂ મહિમા છમ જગમાંહે, પૂરવ દિસિ જીમ સહ કરે; પંચાનને છમ ગીરીવર રાજે, નરવઈ ધરજીમ મયગલ ગાજે, તીમ જીન સાસન મુનિપવરે. છમ સુર તરૂવર સેહે સાખા, જમ ઉત્તમ મુખે મધુરી ભાષા, છમ વન કેતુકી મહ મહે; જીમ ભૂમિપાત ભૂય બળ યમકે, છમ છણ મંદિર ઘાટે રણકે, ગયમ લબ્ધી ગહગહેએ. ચિંતામણિ કરે ચડિયું આજ, સુરતરૂ સારે વછિત કાજ, કામ કુભ સે વસિ હુવો એ, કાખ ગવિ પૂરે મન કામી, એ અષ્ટ મહાસિદ્ધિ આવે ધામી, સામી ગયમ અણુસરૂએ.
ચઉદ હસય બાર વરસે, ગેયમ ગણધર કેવળ દિવસે, િકવિત ઉપગાર કરે; આદિહી મંગળ એહ ભણજે, પરવ મહોત્સવ પહિલે દીજે, રિદ્ધિ વૃદ્ધિ કલ્યાણ કરે. ધન માતા જેણે ઉઅરે ધરિયા, ધનપિતા જીણુ કુળે અવતારિયા, ધન સહસગુરૂ છણે હીખિયા એ વિનયવત વિદ્યાભંડાર જસુગુણ પુવી ન લભે પાર, વડ જીમ શાખા વિસ્તરેએ.
વિક્રમના ૧૫ મા તથા ૧૬મા સૈકામાં લખાયેલા કેટલાક જૈન રાસોની ટીપ આ નીચે આપી છે?—
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૭
૧ ક્ષેમ પ્રકાશ સં૦ ૧૪૧૦ આસપાસ કd જયાનંદસૂરિ. ૨ ભરત બાહુબલિ રાસ ,
, ગુણરત્નસૂરિ. ૩ શીલરાસ સં૧૪૧૧ , વિજયભદ્ર(ઉદયવત) ૪ હંસરાજ વછરાજ રાસ સ ૦ ૧૪૧૧ ૫ ગૌતમ રાસ સ ૦ ૧૪૧૨ ૬ શાંત રાસ સં. ૧૪૫ ૦ આસપાસ , મુનિસુંદર. ૭ ભરત બાહુબલિ રાસ વિ ૧૫ મો સક , સેજવર્ધન. ૮ સુદર્શન શેઠ
૧૫૦૧
, મુનિસુદર. , ૯ ગુણાવલી
૧૫૧૪
છે ગજકુશળ. ૧૦ ધન્નાચરિત્ર,
૧૫૧૪
, અતિશેખર ૧૧ સિદ્ધચક્ર રાસ
૧૫૨૧
, જ્ઞાનસાગર ૧૨ ચિત્રસેનપદ્માવતી ૧૫૨
, ભક્તિવિજય. ૧૩ શ્રીપાળ રાસ
૧૫૩૧
» જ્ઞાનસાગર. ૧૪ સિહાસન બત્રીસી ૧૫૩૬
, હીરકળશ. ૧૫ કુરગડુ
૧૫૩૭
. મતિશેખર ૧૬ મદનરેખા
૧૫૩૭ ૧૭ સાર શીખામણ ૧૫૪૮
, જયસુંદર શિખ. ૧૮ વસુદેવ
૧૫૫૭
, હર્ષકુશળ. ૧૯ શ્રીપાળ
૧પપ૭
, લધિસાગર ૨૦ બેહાને રાસ ૧૫૬૦ આસપાસ , લાવણ્યસમય. ૨૧ વાસ્વામી
૧૫૬૩
, ધર્મદેવગણિ. ૨૨ ઋષિદત્તા
૧૫૬૯ ,, દેવકુલસિહ ૨૩ ગતમ સ્વામીને રાસ ૧૫૭૦ આસપાસ ,લાવણ્યસમ . ૨૪ ગતિમ પૃચ્છા રાસ ૨૫ પ્રદેશી રાજા
૧૫૮૦
» મહજનું દર. ૨૬ સુડા સાહેલી ૧૫૮૫ ૨૭ ચંદરાજા
૧૫૮૬(૨) , મેહનવિજય(2) ૩૮ વસ્તુપાળ તેજવાળ ૧૫૯૭ , પાર્વચંદ્ર.
સં૧૬૩૮ ની આસો વદ ૬ ના રોજ રચાયેલા શાલિભદ્રના રાસમાંથી થોડી લીટીઓ આ નીચે આપી છે,
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
સંવત ૧૬૩૮ ના આશે વદ ૬ ના રોજ રચાયેલા શાલિભદ્રના રાસની એક જૂની હસ્ત લિખિત પ્રત મારા હાથમાં આવતાં પહેલી તથા છેલ્લી ટાળ નમુના તરિકે આપું છું, તેમાં વપરાયેલા જે શબ્દો આ જે સમજવા જરા મુશ્કેલ પડે તેવા જણાયા તે નીચે ફૂટનોટમાં સમજાવાને મેં યથામતિ યત્ન કર્યો છે. લખાણ સઘળું સળગ લીટીબધ જૂની ઢબ પ્રમાણેનું હોવા છતાં આજની રીતે લખી મોકલ્યું છે, જો કે તેમ કરતાં છતાં શબ્દોની જોડણમા મે જરાપણ ફેરફાર કર્યો નથી, ' '
આજથી આશરે અઢી હજાર વર્ષપર મગધ દેશમાં રાજગૃહી નગરીમાં શ્રેણિક નામનો રાજા રાજ કરતા હતા. તે વખતે તે નગરીમાં અત્યંત સમૃધિવત શાલિભદ્ર નામે શેઠ વસતો હતો. તેના આગલા જન્મથી માંડીને ઠેઠ તે દીક્ષા લઈ સાધુવ્રત પાળી સ્વર્ગે ગયા ત્યાં સુધીનું વર્ણન આ રાસમાં આપવામાં આવ્યું છે.
જે પ્રત મને મળી છે તે ઉતાર્યાની મિતિ સંવત ૧૭૯૨ ના ભાદરવા વદ ૧૦ની છે એમ તેના છેલ્લા પૃષ્ઠની છેલ્લી લીટીઓ ઉપરથી જણાય છે.
જાની ગુજરાતી. સાસન નાયક સમરિયાં, વદ્ધમાન જિનચ દ;
અલિય વિઘન દૂરઈ કેહરઈ આપઈ પરમાણુ દ. સહુકે જિનવર સારિખા, પણિ તીરથધણું વિશેષ;
પરણી જઈ તઈ ૧૯ગાયઈ, લેક નીતિ “સ પષ. . ૨ દાન સીલ તપ ભાવના, શિવપુર ૧૨મારિગ ૧ચાર;
સરિખા છઈ મૃત પિણ ઈહાં, દાન 'ઉતણુઉ અધિકાર. ૩ - યતિવર્ગ પાસે જૂની ગુજરાતીનાં ઘણું લખાણ મળી આવે છે. પર તુ તે તેઓ પ્રગટ કરતા નથી તેમ બીજાને આપતા પણ નથી. જૂનું પડીમાત્રાનું લખાણ એકદમ સરળતાથી વાંચી પણ શકાતું નથી તથાપિ ભાષાશાસ્ત્રીઓને એ લખાણ ઉપયોગી થાય એવા હેતુથી કેટલાંક પાનાં ઉતારી લીધાં છે. મગધ દેશમાં આશરે અઢી હજાર વર્ષ પર થઈ ગયેલા જૈન સાધુ શાલિભદ્ર મુનિની હકીકત આ કવિતારૂપ લઘુ ગ્રંથ.(રાસ)માં છે. ૧ સમરીએ ૨ દોષ ૩ રે ૪ હરે ૫ આપે ૬ પણ ૭ તીર્થનાયક એટલે શાસનનાયક શ્રી મહાવીર જીનેશ્વર. ૮-૯-૧૦ જે પરણે તેને ગાઈએ ૧૧ સંપેખ–જુઓ. ૧૨ મોક્ષનગર ૧૩ માર્ગ ૧૪ ચાર ૧૫ છે તે પણ ૧૬તો.
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
સાલિભદ્ર સુખ સંપદા, ૧છપામઈ દાન પસાય; ૧૯તાસુ ચરિત વિખાણતાં, ૨પાતિક દૂરિ ૨૨ પલાય. ૪ તાસ ૨૩પ્રસ ગઈ જે થઈ ધનાની ૨૫પિણ વાત; સાવધાન થઈ ર સાંભલઉ મત કરિ વ્યાઘાત.
હાલ ચઉપઈની, મગધદેસ એણિક ભૂપાળ, ૨૯પોતઈ ન્યાય કરઈ ચઉસાલ; ભાવભેદ સુધા સરદહઈ, જિનવર આણ અખડિત વહઈ ૧ ઉપનિત નવલી કરતી ૩૬ખેલણા, માનીતી રાણી ઉકચેલણા; કોઈ ન લેઈ જેહની કાર, ૩૯માં ત્રીસર ૪°૭ઈ ૪૧ અભયકુમાર. ૨
આ જૂની ગુજરાતીના નમુનાઓ મેં એટલા માટે આપ્યા છે કે, જૈન કવિઓ દ્વારા ગુર્જર કાવ્યની ખીલવણી કેવા પ્રકારે થવા પામી હતી.
જે શ્રીયુત મનસુખભાઈની આ શ્રેણદ્વારાએ ગુર્જર જૈનસાહિત્ય પ્રકટ થતુ રહેશે, તે જૈનનો કાવ્યભડોળ કેટલે મટે છે તે ગુર્જર સાહિત્ય સૃષ્ટિ જોઈને આશ્ચર્ય પામ્યા વિના નહી રહો મને સંપૂર્ણ ભરૂસો છે કે શ્રીયુત મનસુખભાઈનો આ પ્રયત્ન જૈન અને જૈનેતર સાહિત્ય સૃષ્ટિમાં અવશ્ય સત્કાર પામ્યા વિના નહી રહે અમદાવાદ તા૨૪-૧૧-૧૯૧૩.
પોપટલાલ કેવળચંદ શાહ.
૧૭ પામે ૧૮ પ્રસાદ કૃવા-દાન વડે સુખસ પદા પામે. ૧૯ તેનું ૨૦ વખાણતાં. આમાં ખા માથે અનુસ્વાર છે તે રહેવા દીધુ છે. મળેલી પ્રત મુજબ લખ્યું છે મળેલી પ્રતમાં સળગ લખાણ છે પણ શબ્દો તથા કવિતાનાં ચરણો છુટાં પાડીને લખવાનું મને યોગ્ય લાગ્યાથી મેં તેમ કર્યું છે. ૨૧ પાપ ૨૨ જાય ૨૩ તે પ્રસગે ૨૪ ધન એ શાલિભદ્ર શેઠને બનેવી થતો હતો. તે બંનેએ સંસાર સાથે છેડી જૈન સાધુની દીક્ષા લીધી હતી. ૨૫ પણ ૨૬ સાંભળો ૨૭ કરશે નહિ. ૨૮ ચોપાઈ ૨૯ પિતે ૩૦ કરે. ૩૧ સારી રીતે ડર શુદ્ધસારાં ૩૩ શ્રદ્ધા રાખે ૩૪ ધારણ કરે ૩૫ નિત્ય ૩૬ રમત ૩૭ શ્રેણિકની માનીતી રાણીનું નામ ચેલણ હતુ. ૩૮ આજ્ઞાર ૩૯ મંત્રીશ્વર ૪૦ છે ૪૧ અભયકુમાર તે શ્રેણિકનો પુત્ર હઈ પ્રધાન પણ હતું,
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
આનંદઘન.
સત્તરમા શતકમાં જે વિદ્વાનો થયા તેમાં એક આત્મજ્ઞાની મહાત્મા તરીકે કોઈએ સર્વથી વિશેષ ખ્યાતિ, શ્વેતામ્બર સ પ્રદાયમાં મેળવી હોય તો આન દઘનજી મહારાજે મેળવી છેઆ ગ્રંથમાં આન દઘનજી મહારાજના લખેલા બે લેખો પ્રકટ થાય છે એક તેઓની રચેલી “સ્તવનાવલિ અને બીજી તેઓની રચેલી “બહેતેરી ” આ બે કૃતિઓ સિવાય કોઈ વિશેષ કૃતિ આ મહાત્માની હજી સુધી મળી શકી નથી, અને હવે પછી મળવાનો સભવ પણ ઓછો છે ઘણાખરા લખનારાઓની, અને તેમાં પણ ખાસ જૈન લખનારાઓની એક એવી શિલી જોવામાં આવે છે કે, ગ્રંથપૂર્ણતાએ, ગ્રંથકાર પોતે કયા સ પ્રદાયમાં થયા છે, પિતે ક્યા ગુરૂના શિષ્ય છે, ક્યા
સ્થળમાં અને ક્યા વર્ષમાં ગ્રંથ લખ્યો એ વગેરે હકીકત આપે છે જે મહાત્માનું ચરિત્ર અહી લખવા પ્રયાસ થાય છે તે મહાત્માએ આ શેલીનું અનુકરણ કર્યું જણાતુ નથી, એટલે આપણે તેઓ સબ ધી આ પ્રકારની ઐતિહાસિક હકીકત મેળવવા નસીબવત નથી ?
આનંદઘને આ શૈલીનું અનુકરણ શા માટે નહી કર્યું હોય એવી શકા થવા યોગ્ય છે પરંતુ તે શ કાનું સમાધાન બહુ સરળ છે. આનંદઘનજીની દશા એવી આત્મરસન્ન થઈ ગઈ હતી કે, તેઓને તે સિવાયના બધા કાર્ય જ જાળરૂપ લાગતા. કેટલાક સમય થયાં મને એવી અભિલાષા
૧ આનંદઘનજી મહારાજની બે કૃતિઓમાં ૬ બહેનતેરી” ના અંતમાં આ કમ લીધેલું જોવામાં આવતો નથી. “ સ્તવનાવલિ ” માં લીધું હતું કે નહી તે કહી શકાય એમ નથી, કારણ કે, તેઓએ લખેલી સ્તવનાવલિમાં રર તીર્થકરની સ્તવનાઓ મળે છે. બાકીના બે તીર્થકરોની મળતી નથી. બાકીની જે બે મળતી નથી જેમાં છેલ્લા મહાવીરસ્વામીના સ્તવનને અ તે આ કણ આપે હોય તે કહી શકાતું નથી. વડેદરાવાળા ભાઈ માણેકલાલ ઘેલાભાઇ ઝવેરીને હાલમાં બે સ્તવનાઓ મળી છે. તેઓને જેના તરફથી આ બે સ્તવનાઓ મળી છે તેનું કહેવું એમ છે કે, એ આન દઘનજી મહારાજની રચેલી છેઆ વાતને નિર્ણય થવાની જરૂર છે ભાઈ માણેકલાલને મળેલી સ્તવનાઓમાં પણ આ ઐતિહાસિક ક્રમ નથી.
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
વર્તતી હતી કે, બની શકે તેટલો પુરૂષાર્થ કરી, આ મહાત્માનું ઐતિહાસિક ચરિત્ર મેળવી સમાજસન્મુખ રજુ કરવું જૂદા જૂદા આકારે ઘણો શ્રમ કરવા છતાં, હું દિલગિર છું કે, હજી સુધી કાંઈ પણ દઢ ઐતિહાસિક વૃત્તાત હું મેળવી શક્યો નથી :
આનંદઘનજી મહારાજનો જન્મ કયા પ્રદેશમાં ચા હતા, તેઓએ
૧. મેં દા દાદા સ્થળોએ પૂછપરછ કરી હતી. તે ઉપરાત નીચેનું પ્રમપત્ર પ્રકટ કર્યું હતું, પણ દિલગિર છું કે, એક પ્રશ્નનો ઉત્તર મળી શકી નહોત
મને નીચેની હકીક્ત શ્રીમાન આનંદઘનજી મહારાજ સ બ ધી પુરી પડશે તે ઘણો આભાર થશે. નીચે પૂછેલી હકીકતમાંથી જેટલી જાણવામાં હોય તેટલી પણ મેલવા વિનંતિ છે.
૧. શ્રીમાન આનંદઘનજી મહારાજનો જન્મ કયારે અને કયા સ્થળે થયા હતો !
૨. તેઓશ્રી જ્ઞાતે કેવા હતા ? તેઓના પિતા તથા માનું નામ શું હતું ? તેઓના માબાપને મૂળ પ્રદેશ કો ?
૩ તેઓના વ શ અથવા કુલ સંબધી કંઈ હકીકત જોવામાં છે ?
૪. તેઓને દીક્ષા લેવાનું નિમિત્ત શું મળ્યું હતું ? દીક્ષા કોની પાસે લીધી હતી ? કેટલા વર્ષની વયે, અને કઈ સાલમાં તથા કયા ગુરૂ પાસે લીધી હતી ?
૫. તેઓનું સંસાર દશામાં શું નામ હતુ ? અને દીક્ષા લીધા પછી શું નામ રાખવામાં આવ્યું હતું ? તેઓનું જ લાભાનંદજી ” નામ કઈ અવસ્થાનું, હતું ? અજ્ઞાન કે તેઓશ્રીને “ભંગડભુતા ” કહી ભાડતાં હતાં તે સંબંધી જાણવામાં કંઈ હકીકત છે ?
૬. તેઓએ કયા કયા પ્રદેશમાં વિચારવાનું રાખ્યું હતું ? મારવાડ, ગુજરાત, કાઠિયાવાડ (ઝાલાવાડ) કચછના ભાગમાં તેઓએ વિહાર કર્યો હતો ?
- ૭ આનંદઘનજી મહારાજ મૂળ કાશી તરફના વતની હોવાનો સંભવ છે ? કાશી તરફથી તેઓ મારવાડ અથવા ગુજરાતના પ્રદેવામાં આવ્યાનો સંભવ તે ?
૮. તેઓએ રચેલાં “ આન દઘન ચોવીશી” તથા “ આન દઘન બહેરી” " યારે રચાયા હોવાનો સંભવ છે પ્રથમ બે ચોવીશી ” લખાઈ હશે કે જ બહોતેરી ? ”
૯. એમ જે કહેવામાં આવે છે કે તેઓ અને ઉપાધ્યાય ચવિજયજી મહારાજનું મળવું થયું હતું તે કઈ રાલમાં તથા ક્યા સ્થળે ? યશોવિજયજી મહા- , રાજે આનંદગન જી મહારાજની સ્તુતિ કયા ઉપકાર માટે કરી હશે ?
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
સ સારત્યાગ ક્યારે કર્યો, ક્યા ગુરૂ સમીપે ક્યાં દીક્ષિત થયા, એ સ બધી કિચિત માત્ર પણ હકીકત મળતી નથી. આવી હકીકતના અભાવે તેઓ કયા પ્રદેશમાં વિશેષ રહ્યા હોવા જોઈએ એટલું શોધી કાઢવાની હુ તજવીજ કરવા ધારૂ છુ. આ શોધવું, તે પણ કઈ ઐતિહાસિક સાધનદ્વારા નથી. તેઓ સબ ધી આ હકીકત હુ “ભાષાવિવેકશાસ્ત્ર” (Philology)ની સહાયતા વડે ગોધવા પ્રયત્ન કરીશ ભાષાવિવેકશાસ્ત્ર એ એક એવી ચીજ છે કે જે પુરૂષનું વૃતાત ચિતરવુ હોય તે પુરૂષને લખેલા લેખો મળી આવે, તો તે લેખની ભાષાની જતિ–પ્રકાર ઉપરથી કેટલીક હકીકત મેળવી આપે છે આન દધનજીની ઉપર કહ્યા પ્રમાણે, “સ્તવનાવલિ” અને “બહોતેરી” એ બે કૃતિઓ મળી આવે છે આ કૃતિની ભાષાના પ્રકાર ઉપરથી, તેઓ ક્યા પ્રદેશમાં વિશેષે રહ્યા હોવા જોઈએ એટલુ શોધવાની હુ પ્રયાના કરીશ આ પ્રયત્નો કરતાં હું જે અનુમાન ઉપર આવુ તે અનુમાન સત્યજ હોય એવું કાંઈ નથી મારું અનુમાન યોગ્ય અથવા પણ સત્ય ન હોય.
સ્તવનાવલિ” અર્થાત ચોવીશ જિનેશ્વરની સ્તુતિ સ્તવનારૂપ કૃતિ આ સ્તવનાવલ જેને શુદ્ધ સરકારી ગુજરાતી કહીએ (જુઓ, પ્રથમ ગુચ્છકની શરૂઆતમાં આપેલ મી. આ જારીઆનો અભિપ્રાય) તેમાં લખાએલ છે. જે કે કેટલાક જૈન પારિભાષિક પ્રાકૃત શબ્દોનો પ્રયોગ અવાર નવાર થયું છે ખરો.
૧૦ જ આન દવન ચોવીશી ” અને “આન દઘન બહેતરી ” ના શિવાય -બીજા કોઇ તેઓના બનાવેલા ગ્રંથ છે કે?
૧૧. આનંદઘન ચોવીશીની ભાષા વધારે કયા પ્રદેશને લગતી છે? ગુજરાત, મારવાડ કે કાઠિયાવાડને લગતી છે ? મારવાડી, કાઠિયાવાડી કે ગુજરાતી શબ્દ -ક્યા કયા સ્થળે ચોવીશીમાં જોવામાં આવે છે ?
૧૨. તેઓને દેહોત્સર્ગ ક્યારે અને કયા સ્થળે થયો ?
૧૩. તેઓ કયા ગચ્છમાં થયા છે ? અને તેઓના ગુરૂભાઇ અથવા કે શિથનાં નામ જાણવામાં છે !
ઉપલી હકીકત મારા તરફથી પ્રકટ થનારા “જેન કાવ્યમાળા” માટે આનદવનજી મહારાજનું ઐતિહાસિક ચરિત્ર લખવુ છે, તેટલા માટે જોઈએ છે, કૃપા કરી જેનાથી જેટલી હકીકત મોકલી શકાય તેટલી મોકલાવશો, તે પણે આભાર થશે.
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________
કેઈમની ભાષામાં વતની હોય તે વળી
બહોતેરીએ હી દિભાષામાં લખાએલ પદોને સંગ્રહ છે “બહોતેરી” સંજ્ઞા ઉપરથી સામાન્ય રીતે એમ માની શકાય કે, તેમાં બહેતર પદ હશે; પરંતુ આમાં તેમ નથી આ કૃતિમાં એ ઉપરાંત પદ . “બહોતેરી ” સંજ્ઞા શા કારણે અપાઈ તે કહી શકાતું નથી. જે “સ્તવનાવલિ'નું ગુજરાતી, ગુજરાતી ભાષા જે જૂદા જૂદા ભાગમાં બોલાય છે તેમાં ક્યા ભાગનું છે તે નક્કી કરી શકાય, તેમજ બહોતેરી” ક્યા પ્રદેશની હિંદુસ્થાની ભાષામાં લખાએલ છે તે ધારી શકાય, તો આન દઘનજી મહારાજ કયા પ્રદેશમાં વિશેષ વિચર્યા હતા, અથવા કયા પ્રદેશનો તેમને વિશેષ પરિચય રહ્યો હતો તે સબંધી વિચાર બાંધી શકાય. કેટલાકનુ એમ માનવું છે કે, આન દઘનજી મહારાજ મારવાડમાં વિશેષે રહેતા હતા. કેટલાયવુ તે વળી એમ પણ માનવું છે કે, તેઓ મારવાડના મૂળ વતની હેઈ તે તરફમાં વિશેષ કાળ રહ્યા હતા કેટલાક તેઓની ભાષાને મારવાડી સસ્કારવાળી પણ ગણે છે. વળી, કોઈ કઈ ગુજરાતને પણ તેઓને વિચારવાનો પ્રદેશ માને છે જ્યારે મે આનંદઘનજી મહારાજ સબધી ઐતિહાસિક હકીકત મેળવવાની તજવીજ શરૂ કરી ત્યારે મને જે કે એટલી હકીકત મળી કે, મારવાડના ચોકસ નાના ગામમાં આન દઘનજી મહારાજનો ઉપાશ્રય છે, પર તુ એ ઉપરથી હુ હજુ સુધી એમ માનવાને દેરાયો નથી કે, તેઓ વિશેષે મારવાડમાં વિચર્યા હતા બહોતેરી”ની ભાષાનું પૃથકકરણ કરવાનું હવે પછીને માટે રાખી હુ પ્રથમ
સ્તવનાવલિની ભાષાનું પૃથક્કરણ કરવા એટલા માટે તજવીજ કરીશ કે, આન દઘનજી મહારાજની ગુજરાતી ભાષા, ગુજરાતી બોલતા કયા પ્રદેશને વિશેષ બંધબેસ્તી થાય છે.
પ્રાચીનશોધખોળદર્શક વસ્તુની કેટલી કિસ્મત છે તેનો ખ્યાલ હજુ સુધી આપણું લેકામાં જોઈએ તે નહીં હોવાથી તેઓ પ્રાચીન વસ્તુમા ફેરફાર કરી નાખે છે, અને ઘણું વખતે એટલે મોટો ફેરફાર કરી નાંખે છે કે, મૂળ વસ્તુનો સહેજ પણ ખ્યાલ આવી શકવો મુશ્કેલ. કે મોટો ફેરફાર કરી નાખે છે તેને એકજ દાખલો અહી આપ બસ થશે. શ્રી શેત્રુંજય ઉપર જૈનરાજ્યકર્તા શ્રી સપ્રતિરાજાનું દેવાલય છે. આ દેવાલય છર્ણ થતા તેના ઉપર થોડી ઘણું ન ચાલી શકે તેવી મરામત કરાવવી એ ખાસ જરૂરનું છે, પરંતુ અત્યારે એ દેવાલયના સબંધમાં એવો મટે
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________
કેરફાર કરી નાખવામાં આવ્યું છે કે, શ્રી સંપ્રતિ રાજાના વખતનુ તે કરાવેલું છે એવો સહેજ પણ ખ્યાલ આવવો મુશ્કેલ, એટલુજ નહીં, પણ અત્યાર ના પ્રવાહ પ્રમાણે રગ, ચિત્ર, કાચ, વગેરે પ્રદાર્થોને એટલે અને એવા પ્રકારનો ઉપયોગ કર્યો છે કે, અત્યારના માણસો તો એમ સમજે કે, સુધારણા કરી છે, પણ બસો વર્ષ પછીના માણસોને સપ્રતિ રાજાના વખતનું તે દેવાલય છે એમ કહેવામાં આવે, તે તે અવશ્ય શકાની નજરથી જોયા વિના ન રહે. પ્રતિમાવિષયક તકરારના સંબંધમાં સ પ્રતિ રાજાના વખતની પ્રતિમાઓને દાખલો આપવામાં આવે છે, પરંતુ મારૂ તે પ્રમાણિક એમ માનવું છે કે, સો બસો વર્ષ પછીના માણસે ઘણુ કરીને, કરેલા ફેરફારના કારણે એ રાખલે બનાવટી છે એમ કહેવાને પણ તૈયાર થાય તે ના નહીં.
આજ રીતે બીજ કેરકાર એવો કરવામા આવે છે કે, જે વિશેષ આ-શ કા કરતાં શીખવે. ખબતના બિ બને બિહારમાં સ્થાપવામાં આવે. એ
બિબ ઉપર સ વત્ આદિ સમયસુચક ચિન્હો પ્રાચીન હોય, અન્ય ભૂમિ– દર્શક હોય છતાં તે બિહારમાં સ્થાપવામાં આવે, તો ભવિષ્યના પ્રાચીન શોધખોળ કરનારાઓની શોધને આડે આવવા જેવું થાય કે નહી ?
જેમ પ્રાચીન ધળ વસ્તુઓના સબંધમાં આવો ફેરફાર કરી -નાંખવામાં આવે છે તેમ પ્રાચીન ભાષામાં પણ કે ફાર કરવામાં આવે છે. આથી જે નુકસાન સમાજને થાય છે તેને ખ્યાલ માત્ર શોધકેનેજ આવી શકે. વડોદરા સરકાર તરફથી છપાએલ શીલવતીના રાસામાં ભાષા સબંધને ફિફાર કરી નાંખવામાં આવ્યો છે. જો કે હું પૂરવાર કરવાની સ્થિતિમાં નથી પર તુ મારૂ તો એમ માનવુ છે કે નરસિહ મહેતાના મૂળ ગુજરાતીમાં પણ પાછળથી ફેરફાર થયો હોય એ સ ભવિત છે આજના ચરિત્રનાયકની આ અ-વલન હેઠળની “સ્તવનાવલિ” ની આવૃત્તિઓ જૂદા જૂદા અનેક સ્થળોએથી છપાએલ છે; અને દરેક જૂદા જૂદા છપાવનારાએ પિતાની મતિ પ્રમાણે ફેરફાર કર્યો છે. હું દિલગિર છુ કે, આ સંગ્રહમાંજ મારા તરફથી પણ આજ જાતની ભૂલ શરૂઆતમાં થઈ ગયેલ છે. હુ પણ ભાષાને શુદ્ધ કરવાના
યાલમાં પ્રથમ બેચાઈ ગયો હતો, અને તેથી તે ભૂલ શરૂઆતમાં કરી છે. દાખલા તરીકે, કેટલીક આવૃત્તિઓવાળાએ આન દઘનજી મહારાજની જૂની ભાષામાં “ઈમ' શબ્દ હોવો જોઈએ તેને બદલે “એમ” કરી નાંખેલ છે.
વલોકન
કો સમજુ છે ના
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________
1
ફિમ’તે બદલે પ્રેમ ’ કરી નાંખેલ છે. · કિરિયા ’ તે ખદલે · ક્રિયા
<
કરી નાંખેલ છે. અત્યારના શુદ્ધ ગુજરાતીની નજર આગળ જૂની ભાષા અશુદ્ધ લાગશે અથવા ઉત્તમ પ્રકારની નહી લાગે, પરંતુ ભાષાવિવેકશાસ્ત્ર ( Philology ) દૃષ્ટિએ આવા ફેરફારો પણ જૂની શોધખેાળને કટલુ ગ ભીર નુકસાન કરે છે તે તેા જાણનારાજ જાણી શકે.
*
(.
આનદધનજી મહારાજની ભાષા ઉપરથી તે સમયની સ્થિતિ વગેરે શેાધવામાં, છપાવનારાઓએ કરેલા ફેરફારા, ઘણા વિઘ્નકર્તા થાય તેમ છે. એટલે નિરૂપાયતાથી અત્યારે મળતી પ્રતા ઉપરથી ભાષાવિવે શાસ્ત્રની દૃષ્ટિએ તે વખતની જે સ્થિતિ અનુમાનાય તેટલી અનુમાનવી પડે છે. આપણામાં એક કહેવત છે કે, ખાર ગાઉએ મેલી મદલાય. આ કહેવત પ્રમાણે જો કે મૂળ ભાષા એકજ હેાય છે, છતાં તેમાં સ્થાનિક ફેરફાર હેાય છે. ગુજરાતી ભાષા મુખ્ય કરી ત્રણ પ્રદેશમાં ખેલાય છે. ગુજરાત, કચ્છ અને કાયિાવાડ ગુજરાતની અદર અમદાવાદના ગુજરાતીમાં અને સુરતના ગુજરાતીમાં સ્થાનિક ફેરફાર નાતેા નથી, આજ રીતે અમદાવાદ જીલાના ગુજરાતીમાં અને તળ અમદાવાદના ગુજરાતીમાં પણ ફેરફાર જોવામાં આવે છે, જો એક તાલુકા અને બીજા તાલુકાની ભાષા વચ્ચે કર પડતા હોય, જે એક છઠ્ઠા ને ખીજા જીલ્લાની વચ્ચે પણ તા- - વત રહેતા હાય, તે એ સ્પષ્ટ છે કે એક પ્રાંત અને ખીજા પ્રાત વચ્ચે તફાવત રહેવા જ જોઇએ. આ રીતે ગુજરાત, કાઠિયાવાડ અને કુચ્છના ગુજરાતીમા ઘણા ફેરફાર માલમ પડે છે તેમ હાવા જ જોઇએ.
1
">
ગુજરાત, કચ્છ અને કાઠિયાવાડના ગુજરાતીમાં જે તકાવત નજરે પડે છે ને પ્રથમ કેવા પ્રકારના છે તે જોઈ એ. આ ત્રણે પ્રદેશના ગુજ~ રાતીમાં મુખ્ય ફેર કેટલાક અક્ષરાના ઉચ્ચારણમાં, કેટલાક સ્થાનિક પદ્ તિએ અક્ષરા વાપરવામાં અને કેટલાક સ્થાનિક શબ્દ વાપરવામા પડે છે, આ ઉપરાત જાતિ અથવા વિભક્તિના પ્રત્યયા વાપરવામાં પણ ફેરફાર પડે છે. ગુજરાતમાં એલ્વા કહેવામાં આવે છે તે। કાઠિયાવાડમા આલ્યા કહેવામાં આવે છે. ગુજરાતમાં કહાડવુ" કહેવાય છે તેા કચ્છ કાઢિયાવાડમા કાઢવુ કહેવાય છે. ગુજરાતમાં હાડ ખેલાય છે તેા કચ્છ કાયિાવાડમાં તાઢ ખેલાય છે. ગુજરાતમાં કેટલાક સ્થળે ‘ શ ' જ્યાં વપરાય છે ત્યાં
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________
કચ્છ કાઠિયાવાડમા “સ” વપરાય છે. ગુજરાતમાં “મલશું ” બેલાય તો કચ્છ કાઠિયાવાડમાં “મળશુ ” માંને શું તાલવ્ય કરતાં દત્યના આકારમાં વધારે વપરાય છે એટલે લગભગ “મળસુ” ના આકારે વધારે બોલાતે જોવામાં આવે છે. જાતિમાં પણ આવા પ્રકારનો ફેરફાર હૈયાતિ ધરાવે છે “ચા” ગુજરાતમાં નારિજાતિમાં વપરાય છે, તો કાઠિયાવાડમાં નરજાતિમાં વપરાય છે કચ્છમાં મુંબઈના પરિચયે નારિજાતિમાં વપરાય છે. આ રીતે ગુજરાત કચ્છ કાઠિયાવાડની બોલીમાં ફેરફાર જોવામાં આવે છે, ઉપર કહ્યું તેમ તાલુકા અથવા પેટા પ્રાંતમાં પણ પાછો તફાવત પડે છે. કાઠિયાવાડજ લઈએ. કાઠિયાવાડના હાલાર પ્રાંતમાં “કેમ” વપરાય છે તે ઝાલાવાડ પ્રાતમાં કિમ વપરાય છે, ગોહીલવાડમાં સોપારી નરજાતિમાં વપરાય છે, તે બીજા ભાગમાં નારિજાતિમાં વપરાય છે.
' આવા પ્રકારના જે ભાષાના તફાવતો છે તે ઉપરથી કઈ લખનાર કે બોલનારના પ્રદેશનો માલ બાંધો હોય તો ઘણુકરી કેટલીક ફહમ દીથી બાંધી શકાય આન દઘનજી મહારાજની આ સ્તવનાવલિ ઉપરથી આપણે આ ખ્યાલ બાંધવાનો છે
શ્રીઆનંદઘનજીની સ્તવનાવલિની ભાષા જતાં હું પ્રથમથી જ કહી દઈશ કે તે ગુજરાત કરતાં કાઠિયાવાડને વધારે અનુકૂલ છે * આન દધનજીની ભાષામાં કાઠિયાવાડી ભાવાવલણનું તત્ત્વ વધારે દષ્ટિગોચર થાય છે પ્રથમમાં, જેમ ઉપર કહ્યું તેમ કાઠિયાવાડની પેઠે આન દઘનજીની ભાષામાં તાલવ્ય “શ” ને બદલે દત્ય “સ” નો પ્રયોગ વિશેષે થયેલે જણાય છે. ઋષભ જિનની સ્તવનામાં ત્રીજા પદમાં બીજા ચરણમાં કહ્યું છે કે,
* હું કાઠિયાવાડી છું એટલે આન દઘનજીની સ્તવનાવલિની ભાષા કાઠિયાવાડને વધારે અનુકળ છે એમ કહેવાને પ્રેરાયેલે મને માની ન લેવા વિનંતિ છે. આગળ જતાં જોવામાં આવશે કે, કાઠિયાવાડી ભાષા કહેવા છતા હું આ સ્તવનાવલિની ભાષાને ઝાલાવાડી-કાઠિયાવાડી કહું છું કાઠિયાવાડના દર ખાતે છે, જેમાં ઝાલાવાડ, ગોહીલવાડ, સોરઠ, હાલાર, મચ્છુકાઠે આદિ પ્રાતો આવે છે. હું મછુકાઠા પ્રાંતને છુ. ઝાલાવાડ પ્રાંતને નથી ઝાલાવાડ અને મચ્છુકા-ઠાની ભાષામાં પ્રતિક ભેદ ઘણો મટે છે. મચ્છુકાંઠા અને હાલાર પ્રાતોની ભાષા મળતી આવે છે, પણ ઝાલાવાડની બહુ જૂની પડે છે. મચ્છુકાંઠા અને હાલારના વતનીઓને ઝાલાવાડી ભાષા ગ્રામ્ય જેવી લાગે છે. મe ૨૦ મે.
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________
મળસું કંત (થ)ને ધાય. જે ગુજરાતની ભાષામાં અને ખાસ કરી લખવાની ભાષામાં કવચિતજ “હું” વપરાશે, જ્યારે કાઠિયાવાડમાં શું વપરાવો એ રેજનો વિષય છે. આજ રીતે “દન” શબ્દના સંબંધમાં છે. “દર્શનનનું અપભ્રંશ “દરસણ કરી નાખ્યું છે. એ ગુજરાતમાં અપભ્રંશ થયું હેત તે દરશણ થાત. જ્યારે કાઠિયાવાડમા “ દરસણ થવું જોઈએ.” મલિનાથ સ્તવનામાં ચેથાપરમાં બીજા ચરણમાં
–સપરિવારસુ ગાઢી એમ કહ્યું છે, અને ચોથા ચરણમા
–ઘરથી બાહિર કાઢી હો. એમ કહ્યું છે. ગુજરાતીમાં “ગહાડી” ને બદલે, “ગાઢી' કહાડી“કાઢી” ને બદલે ઘણુંકરી વપરાય છેમતલબ કે કાઠીયાવાડમા “ઢ” ને ઉપયોગ આવા સ્થાનકે ગુજરાત કરતાં વધારે થાય છે ગુજરાતમાં શબ્દને છેડે કેટલેક સ્થળે ઈ વપરાય છે અને કાઠિયાવાડમાં “ણું” વપરાય છે. દાખલા તરીકે ગુજરાતમાં રીસાઈ વપરાય છે તે કાઠિયાડમાં “રીસાણું” વપરાય છે. આનંદઘનજી મહારાજે મહિનાથ સ્વિમિના સ્તવનમાં ત્રીજા પદમાં ત્રીજા ચરણમાં જે કહ્યું છે કે.
_નિદ્રાસુપન દશા રીસાણ તેમાં “રીસાણી” કાઠિયાવાડના ગુજરાતીને ભાસ આપે છે.
આજ રીતે શબ્દોમાં પણ જે સ્થાનિકપણું જોવામાં આવે છે તે ગુજરાત કરતાં કાઠિયાવાડને વધારે અનુકૂળ છે, કાઠિયાવાડી સ્થાનિક શબ્દોનો ઘણો મોટો જથે જોવામાં આવે છે. “સગાઈશબ્દ જે કે ગુજરાતી ભાષાનો છે. ચતાં તેનો ઉપયોગ વધારે કચ્છ કાઠિયાવાડમાં થાય છે. સગાઇ એટલે વેશવાળ” ગુજરાતમાં “શવાળ” શબ્દ વધારે વપરાય છે, જયારે કાઠિયાવાડમાં સગાઈ શબ્દ વધારે વપરાશમાં લેવામાં આવે છે આન દઘનજી મહારાજે “સગાઈશબ્દનો પ્રયોગ સારી રીતે કરેલ છે. ઋષભજિનનાજ પહેલા સ્તવનમાં બીજા ચરણમાં બીજા, ત્રીજા અને ચોથા પદમાં રાગાઈ શબ્દ વપરાય છે.
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રીત સગાઈ જગમાં સહુ કરે, પ્રીત સગાઈ ન કેય,
પ્રીત સગાઈ રે જગમાં સહુ કરે– ' વળી મહિનાથસ્તવનાના પહેલા ચરણ
–સમકેત સાથે સગાઈ કીધી. માં “સગાઈ” શબ્દ વાપરેલ છે, મેળો' શબ્દ એ કે ગુજરાતની અંદર વપરાશમાં લેવાય છે, પણ કાઠિયાવાડમાં તેનો ઉપયોગ ઘણું વધારે છે. ઋષભસ્તવનામાં ત્રીજા૫દમાં મેળો' શબ્દ બે વાર વપરાયેલ છે. કાઠિયાવાડમાં પણ માંડવી એ વાક્ય બહુ બોલાય છે. “કાણ શબ્દને જેકે કથા એવો અર્થ થાય છે, પરંતુ લાંબી લાંબી વાત કર્યા કરવી તેને કાણુ માંડી બેસવું કાઠિયાવાડમાં કહેવાય છે. આન દઘનજીએ મલ્લિનાથના સ્તવનામાં કાણુ” શબ્દનો પ્રયોગ કર્યો છે ઘેણું શબ્દ કુયુ જિનની સ્તવનામાં વપરાયેલ છે. “સોહલી દોહલી 'કેટલોક પ્રતોમાં જોવામાં આવે છે. પણ કેટલાક વર્ષ અગાઉ મારા હાથમાં એક પ્રત જવામાં આવી હતી તેમાં ‘સયલી દેયલી ” જોવામાં આવેલ, અને તેનાથજીના સ્તવનમાં પહેલાં ચરણમાં જ કહ્યું છે કે,
ધાર તરવારની સોયલી દેવલી. આ પ્રમાણે દરેક સ્તવનામાં કાઠિયાવાડમાં વિશેષ વપરાશમાં લેવામાં આવતા શબ્દના પ્રયોગો થવા દેવામાં આવે છે “ બાપડા ', “ ત ત”
રણુઝ ” “દેયલે ” આ શબ્દો હુ નમુનાની ખાતર મૂકુ છું. આખી કૃતિ જે જોવામાં આવે, તો કાઠિયાવાડી ખ્યાલ વધારે આવશે. ગુજરાત અને સુરતના ભાગમાં “સાલો' શબ્દ જોકે ઘણો વપરાય છે, પરંતુ કાકીયાવાડમાં “મારે સાલ ” વધારે વપરાતો જણાય છે. કુયુજિનની સ્તવનામાં મન પ્રત્યે આક્ષેપ કરતા કહ્યું છે કે
–સમજે ન મારે સાલ હૈ કાઠિયાવાડમાં કેટલીકવાતને પ્રસગે “હેઠ મારા સાળા એમ બોલવામાં આવે છે, અથવા કઈ પ્રત્યે આક્ષેપ કરતાં એમ કહેવામાં આવે છે કે મારો સાળો લુચ્ચને ”
આન દઘનની ભાષામાં સર્વત્ર કાઠીયાવાડી બોલીનું તત્ત્વજ રહ્યું છે
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________
એમ મારું કહેવું નથી. ગુજરાતની ગુજરાતીના શબ્દો પણ જો કે કોઈ કે સ્થળે જોવામાં આવે છે. દાખલા તરીકે “ સેગુ કાઈ ન સાથ, દીઠા નહીં દીદાર, કાઠિયાવાડમાં દેદાર બોલાત. જેમ ગુજરાતમાં બોલાતી ગુજરાતી બેલીનો અંશ આન દઘનજીની ભાષામાં જોવામાં આવે છે તેમ કઈ કઈ સ્થળે કચ્છ અને મારવાડને અશ પણ જોઈ શકાય છે, કાઠિયાવાડમાં કરી ને બદલે “ધી” શબ્દ જવલ્લેજ વપરાય છે. ગુજરાતમાં કવચિત વપરાતો હોય તે ભલે. કરી ને બદલે કીધી' કર્યું ને બદલે કીધુ, એવા પ્રકારની શૈલી કચ્છ જેટલી કોઈ ઠેકાણે પ્રચલિત નથી તેમાં પણ ખાસ કરીને સગાઈ કરી એવી જે ખાસ કાઠિયાવાડ બેલી તે કચ્છમાં “સગાઇ કીધી એ આકારમાં હમેશાં બોલાય છે, મલ્લિનાથજીની સ્તવનામાં જેએમ કહ્યું છે કે...
એ આકારમાં હમેશાં એક સાથે સગાઈ કીથી
2 મારવાડી.
તે પ્રયોગ અત્યારે પણ કચ્છમાં સતત પ્રચલિત છે. હવે મારવાડી. આભાસ ક્યાંય આવે છે કે નહિ તે જોઈએ; શાંતિનાથની સ્તવનામાં સાતમા પદના ચેથા ચરણમાં
– આગમે બોધ રે. એમ કહ્યું છે. તેમજ અજિત સ્તવનામાં પહેલા પદમાં ચોથા ચરણમાં
–પુસા કિયું મુજ નામ, –સેગુ કોઈ ન સાથ.
( અભિનંદન સ્તવના. )
તેમજ
–મનરાવાલા (નેશ્વર સ્તવના ) આ શૈલી મારવાડને વધારે અનુકુળ ગણાય કે નહિ તે મારવાડી ભાષાના જાણકાર પાસેથી જાણવા વિનતિ છે.
આ પ્રસંગે મારે ઉદેશ આદધનની સંપૂર્ણ ભાષાનું ખુદ પૃથક્કરણ કરવાનો નથી; કેમકે તે તો એક મોટો નિબન્ધ લખાય તેમ છે; પરંતુ મારો ઉદેશ સહજ ખ્યાલ આપવાને છે કે આન દઘનજીની ભાષા ગુજરાતી ભાષાના કયા પ્રદેશને વિશેષ બંધબેસ્તી થાય છે. આ ઉપરથી વાચક જોઈ શકશે કે, મારે અભિપ્રાય આન દઘનજીની ભાષા કાઠિયાવાડીને વિશેષ
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________
સાનુકૂળ આવવા સ બ ધમાં છે. આ સ્તવનાવલિ મેં રા. હિમતલાલ ગણેશજી અજારિયા એમ. એ. ને અવલોકન અર્થે તેઓને ક્યા પ્રદેશને લગતી ગુજરાતી ભાષા હોવા વિષે અભિપ્રાય માગ્યો હતો, અને તેનો અભિપ્રાય પણ મારી પેઠે કાઠિયાવાડીને લગતો વિશેષે થયો હતો
આનંદધનની ગુજરાતી ભાષા મુખ્યતાએ કાઠિયાવાડી–ગુજરાતી હોવાનું અહિં નિર્ણત કરી અટકવાનું નથી કાઠિયાવાડી છતા કાઠિયાવાડના કયા પ્રાંતની તે છે તે પણ નકી કરવાનું છે, કેમકે તેમ ક્યથીજ આનંદઘનજી મહારાજને ક્યા પ્રદેશનો વિશેષ પરિચય હતો એ સ બ ધીની વિચારણું થઈ શકે.
કાઠિયાવાડના હાલારને લગતા પ્રાંતો, અને ઝાલાવાડને લગતા પ્રતિની 2114171 Log ona provincial difference of languages “ 614101 પ્રાંતિક તફાવત ” કહેવામાં આવે છે તે તફાવત નજરે પડે છે હાલારને લગતા પ્રદેશમાં કેમ વપરાય છે, ત્યારે ઝાલાવાડને લગતા પ્રદેશમાં કિમ વપરાય છે, આજ રીતે એમને બદલે “ઈમ” આવો ફેર જોવામાં આવે છે આ પ્રકાર આન દઘનજીની સ્તવનાવલિમાં પણ છે સ્તવનાવલિમાં કોઈ પણ ઠેકાણે “એમ” કે “કેમ” એ પ્રયોગ જોવામાં આવતો નથી. વળી ઝાલાવાડમાં “કાણને બદલે કુણ” વપરાય છે તેમ આન દઘનજીના પદમાં કુણ ગાજે નરખેટ” એ ચરણમા કુણ શબ્દ વપરાય છે. બેટ શબ્દ પણ ઝાલાવાડને મળ છે. ઘણા ખરા જેનિ કવિઓના કાવ્યમાં ઈમ આદિ શબ્દો વપરાયેલા જોવામાં આવે છે એટલે એમજ નિશ્ચિતપણે ન કહી શકાય કે એવા ઈમ આદિને ઉપયોગ કરનારા ઝાલાવાડને લગતા હતા. પરતુ જે એમ અનુમાન કરીએ કે હાલારના કરતાં ઝાલાવાડીને મળતી આવતી ગુજરાતી ભાષાના પ્રદેશને લગતી આનંદઘનજીની ભાષા વધારે હોવાનો સંભવ છે કે તે તદનજ ખોટુ નહી ગણાય
હવે સ્તનાવલિ મૂકીએ બહોતેરી લઈએ, અને છેવટે આન દઘનજી મહારાજનો વિશેષ પરિચયનો પ્રદેશ નિણીત કરીએ. બહોતેરીગ્રંથ ઉપર કહી ગયા કે હિંદુસ્થાની ભાષામાં છે. મને હિંદુસ્તાનની ભાષાનો નિયમસર અભ્યાસ નથી એટલે આન દઘનજીની હિદુસ્થાની ભાષાના ગુણદેવમા ઉતરી શકે નહી તથાપિ સામાન્ય પરિચયના કારણે એટલું તે કહી શકું છું કે જેવી હિંદુસ્થાની ખુદ ઉત્તર હિંદુસ્થાનમાં વપરાય છે તેવી શુદ્ધ હીદિ, તો
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________
લા
ગુજરાતી ભાષાના
એવા પ્રકારની કરચય હોય
આ નથી. આ હીદિમાં ગુજરાતી ભાષાનું મિશ્રણ ઘણું જોવામાં આવે છે. દાખલા તરીકે, આપણે પદ્યરત્ન ૬ ઠાનુ રામગ્રીવાળું પદ લઈએ.
માહરે બાલેડે સંન્યાસી, દેહ દેવલ મઠવાસીઃ (આંકણી) ઈડ પિંગલા મારગ તજ યેગી, સુખમના ઘરવાસી. બ્રહ્મરંધમધિ આશન પૂરી બાબુ, અનતદ તાન બજાસી.
માહરે, ચમ નિયમ આસન જયકારી, પ્રાણાયામ અભ્યાસી; પ્રત્યાહાર ધારણ ધારી, ધ્યાન સમાધિ સમાસી. માહરા મૂલ ઉત્તર ગુણ મુદ્રા ધારી. પર્યકાસનવાસી; રેચક, પૂરક, કુંભ સારી, મન ઇદિય જયકાસી.
માહરે થિરતા, જેગ યુગનિ અનુકારી, આપોઆપ વિલાસી, આત્મ પરમાત્માનુસારી, સીઝે કાજ સમાસી.
માહરે નમુનો દાખલ હું આ એકજ પદ અહીં મૂકું છે. જે આવી રચના જોવામાં આવશે, તે માટે અભિપ્રાય કાંઈક વ્યાજબીપણાના તત્ત્વસમેત જણાશે. ગુજરાતી ભાષાના મિશ્રણવાળી હીદિ ભાષા છતાં મારે કહેવું જોઈએ કે આન દઘનજીની હિંદી ભાષા એવા પ્રકારની નથી કે, તે માત્ર પરિચયથી જ આવડેલી હાય ગુજરાતના રહેનારને હિદનો પરિચય હાય અને હીદિ પરિચિત થતાં આવડી ગયેલું તેઓનુ હીદિ નથી. આ ચરિત્રમાં જુદે જુદે ઠેકાણે હીદિ પદે મૂકવામાં આવ્યા છે એ પરથી જણાશે કે તેઓની હીદિ ભાષા ઉત્તરહિંદમાં બોલાતી ભાષાને કેટલીક રીતે મળતી આવે છે. કેર માત્ર એટલેજ છે કે, ગુજરાતી ભાષાના ઘણા પરિચયના કારણે તે લખતાં ગુજરાતી ભાષાને શબ્દસમૂહ વધારે વપરાઈ ગયો છે.
કબીરજીની હીદિજાપાને મળતી હરિભાષા આનંદઘનજી મહારાજની જણાય છે; તેમ વિચાર પરથી એવો આભાસ પણ આવી શકે કે કબીરછને મળતા ઉપદેશ વિચારે જણાવવાનો તેમનો પ્રકાર હતો, ઉપદેશવિચારે અને સિદ્ધાંતવિચાર એ બન્ને ભિન્ન વસ્તુ છે, ઉપદેશવિચાર આત્માને વૈરાગ્યાદિ જાગૃતિમાં લાવવા તે છે, જ્યારે સિદ્ધાંતવિચાર, આત્માનું સ્વરૂપ, તેની સ્થિતિ, વિશ્વરચના આદિને લગતાં છે આનંદઘનજીના સિદ્ધાંતવિચાર પરમ ઑનિ છે; જ્યારે કબીરજીના વિચારમાં સિદ્ધાંતજ્ઞાન જેવામાં આવતુ નથી. કહેવાનો હેતુ એટલેજ છે કે વૈરાગ્યાદિ વિચારણાની ભાષાશૈલી અન્નેની મળતાપણવાળી છે.
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩
આનધનની આ એકૃતિઓની ભાષારચનાદ્રારાએ તેને કયાઃ પ્રદેશની સાથે વિશેષ પરિચય થયેા હતા તેનું અનુમાન બાંધવા માટે જેટલાં સાધના એકઠાં થયાં તે હમણાં એક બાજુ ઉપર રાખીએ, અને તેના સબંધમાં મળતી હકીકત હવે અહી મૂકીએ, એ મૂકાઇ ગયા બાદ આપણે અનુમાનિય ઉપર આવીશુ.
આનદધનજીના સબંધમા જે હકીકત અત્યાર સુધીમાં મેળવવા હુ ભાગ્યશાળી થયે! છુ તે સક્ષેપે આ પ્રમાણે છે, તેએનુ મૂળ નામ લાભા~નદળ હતુ. તે શ્વેતામ્બર્સ પ્રદાયને વિષે થયા છે. આન ધનજ મહારાજ અને યશેવિજયજી મહારાજને સમાગમ થયા હતા. યશેાવિજયજી મહારાજ આનદધનજી પ્રત્યે એક વખત એવી વિનંતિ કરવા આવેલા કે શાસનની સ્થિતિના ઉપકાર માટે આપ જેવા સમર્થ પુરૂષે પુરૂષાર્થ કરવા જોઇએ છે. આ વખવ આનદધનજી મહારાજે ઊપાધ્યાયજીને એમ કહેલુ કે તમે સ્વહિત કરશે તે પરહિત કરી શકશેા, અર્થાત્ જગતમાં ધર્મ. પ્રવર્તાવવાની એકાત બુદ્ધિ ન રાખતા સ્વાત્માકલ્યાણ કરવાની પ્રથમ આવશ્યકતા છે મહારાજ સાહેબના વચનથી ઉપાધ્યાયજી અંતરજ્ઞાન તરફ વધારે આર્કષાયા; અને દિવસે દિવસે તેઓની આત્મદશા વિશેષ ઉન્નત થઈ. કાશીમા ઉપાધ્યાયજીને મહારાજશ્રીના સમાગમને લાભ મળ્યા હતા. સપ્રદાયમેાહને આધીન થયેલા જીવા ખાદ્ય માર્ગમાં રાચી રહેલા હેાવાથી આનંદધનજી મહારાજની તે અદ્ભુત આત્મદશા જોઇશકતા નહી, અને તેથી તેઓ પ્રત્યે પરિતાપ આપતા હતા. મહારાજ સાહેબે લોકપરિચય છે।ડવાના કારણે જૈન વેષ બદલી એક કની તથા ત ખુરે! લઈ પરમ જૈન દશાના ધ્યાનમા રહેવાનું કર્યું હતુ. મારવાડમાં મહારાજ સાહેબના નામથી એળખાતા એક ઉપાશ્રય એક નાના ગામમાં છે. શ્રીમદ્ વિજ્યાન દસૂરિ ( આત્મારામજી મહારાજ ) પાતાના ‘જૈનતત્ત્વાદી'માં લખે છે કે, શ્રી સત્યવિજય ગણિજી ક્રિયા ઉદ્ધાર કરી શ્રી આનંદધનજીની સાથે બહુ વર્ષ સુધી વનવાસમા રહ્યા. આ ઉપરથી, તેમજ તેઓએ દ્રવ્ય પૂજાના જે વિધિ સ્તવનાવલિમાં બતાવી છે તે ઉપરથી લાગે છે કે તેઓ તપગચ્છમા‘ ચયા હેાવા જોઇએ.
"3
આટલી હકીકત મેળવવા ઉપરાંત ખીજી વિશેષ હકીકત મળી શકતી
?
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪
નથી. પ્રથમ આ હકીકતનું અવલેાકન કરીએ, તે જેમ હકીકત મળી છે તેમ ન ધનજીનું મૂળ એટલે સ સારદાને વિષે અને નહીઃ દીક્ષિત અવસ્થાને વિષેનુ નામ લાભાનજી હાય, તેા તે નામ ગુજરાત કે કાઇ ખીજા પ્રદેશના કરતાં ઉત્તરહિંદને લગતુ વધારે ગણાય, તેમ ઉપાધ્યાયજીની સાથે સમાગમ ો કાશીમા થયા હાય ! તેઓ હિંદુસ્થાનમાં પણ વિચરતા હતા એમ માની શકાય.
.
જે આનદધનજી મહારાજનું સસારી નામ ઉત્તહિંદને અનુકૂળ લાભાન છ હાય, અને તેઓના બહેાતેરી ’ ગ્રંથનુ હીદૃિ ગુજરાતી ભાષાના મિશ્રણવાળું હોવા છતાં પરિચિત નહિ, પણ મૂળ વતનીના જેવા સસ્કારાવાળું હાય, તે આપણે પહેલું જે અનુમાન કરી શકીએ તે એજ કે તેએનેા જન્મ ઉત્તરહિંદની તરફમાં થયા હેાવા જોઇએ. તેએના ‘સ્તવનાવલિગ્રંથ ' શુદ્ધ પ્રકારના ગુજરાતીને હેાવાથી એમ અનુમાન કરી શકીએ કે, તેના જીવનનેા વિશેષ ભાગ ગુજરાતના પ્રદેશમાં વ્યતીત થયેા હાવા ોઇએ. ગુજરાતમાં પણ કાઠિયાવાડ અને તેમાં કદાચ ઝાલાવાડને વિષે વિશેષ વિચરવું થયુ હેાવું જોઈએ, કેમકે ભાષા તે પ્રદેશને લગતી વિશેષ છે. કચ્છને પણ પ્રદેશ તેઓની ભાષામાં કચ્છી-ગુજરાતીનું તત્ત્વ આવવા પામે તેટલા સમય વિહારમાં આવ્યા હોવા જોઇએ; કેમકે આપણે ઉપર જોઈ ગયા કે તેમની ભાષામાં કચ્છી-ગુજરાતી પણ જોઇ શકાય છે. મારવાડમાં તેઓને ઉપાશ્રય છે તેથી તેમજ તેઓના ગુજરાતીમાં મારવાડી તત્ત્વ પણ સમાયેલુ છે એટલે મારવાડમાં પણ તેનું વિચરવું થયું હાવુ ોઇએ.
તેના સબંધમાં છેવટના અનુમાન ઉપર આવતાં પહેલાં એક વધારે વાત ધ્યાનમાં લેવાયેાગ્ય છે. આ વાત એ છે કે ‘સ્તવનાવલિગ્રંથ’ જોતાં જણાય છે કે, આનદધનજી મહારાજના સમયમાં શ્વેતામ્બર સંપ્રદાયને વિષે ગચ્છના ભેદો ધણા વર્તુત હતા; અને ક્રિયાજડત્વપ્રત્યે સમાજ દેારાયેલી હતી. ઉપર કહેવામાં આવ્યું કે, તેઓને લોકપરિષહના કારણે કફની તપુરા લઈ જૈન વેષ બદલાવવા પડયા હતા; એક તો શ્વેતામ્બર સંપ્રદાયનું વિ શેષ પ્રબળ ગુજરાતમાં છે. અને ખીજું જૈન ઇતિહાસના સાધને જોતાં જણાય છે કે, ગચ્છભેદાદિની તકરારા વિશેષે ગુજરાતમાં હતી એઢલે ગુજરાતના
છે
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૫
લેાકેાએ સંપ્રદાયમેહના કારણે તેઓ પ્રત્યે પરિષહ આપ્યા 'હાય, અને આ પરિષહના કારણે તેઓએ કકની આદિનુ અગીકરણ કરી ગુજરાતના પ્રદેશમાંચી ચાલ્યું જવાનુ કર્યું હાય; મારવાડમા જો તેએના નામના ઉપાશ્રય હોય તે ગુજરાતમાથી નીકળી મારવાડમાં કેટલાક વખત કાઢશેા હાય, અને છેવટના પગમાં જ્યારે ઉપાધ્યાયને કાશીને વિષે સમાગમ થયેા હેાય તે વેળાએ હિંદના એ પ્રદેશમાં વિચરવું કર્યું હોય.
આ સધળી ખાખતાને એકંદર સર્વાળા કરતાં હુ એવાં અનુમાન પર -આવી શકું. લાભાનજી એ સ’સારીનામ હેાય, અને તેનુ હીદિ ગુજરાતીના મિશ્રણ છતાં ઉત્તરહિદના મૂળવતનીને મળવુ હેાય, તે તેને જન્મ ઉત્તરહિદના કાઈ ભાગમાં થયા હાય. નાનીવયમાં ઉત્તર િદના પ્રદેશ માંથી નીકળી ગુજરાતી ભાષા ખેલાતા એવા પ્રદેશમાં આવ્યા હૈાવા જોઇએ. ગુજરાત કરતાં કાઠિયાવાડ અને તેમાં કદાચ ઝાલાવાડમાં જીંદગીના માટે। ભાગ વ્યતીત કર્યાં હાવા જોઈએ. અવાર નવાર કચ્છમાં જવુ થયું હાય, ગુજરાતમાં ગુચ્છના ક્લેશાથી કટાળી મારવાડમા જઈ સ્થિતિ કરી હેય; ગુજરાતમાં વિચરતી વખતે અથવા મારવાડની સ્થિતિ દરમ્યાન · સ્તવ-નાવલિ ગ્રંથ લખ્યા હાય, અને મારવાડથી નીકળી જીવનના છેલ્લા ભાગ કાશી જેવા પ્રદેશમાં પૂર્ણ કર્યાં હાય, અને એ સમયમાં બહેતેરી' ગ્રંથ કદાચ્ લખ્યા હોય.
9
મને ચેકસ સ્મૃતિ રહી નથી, પણ એવે! ખ્યાલ રહ્યા છે કે, એક વખત એક દિગમ્બરહીદ વિદ્વાને મારી પાસે એવી ફરિયાદ કરી હતી કે, આ~ નધનજીની બહેાતેરી' ગ્રંથ, દિગમ્બર વિદ્વાનના ચાકસ ગ્રથના આકારફેર છે. મેં આ દિગમ્બર ગૃહસ્થને એવા સવાલ કર્યાં હતા કે, તમે કહેા છે, તે દિગમ્બર વિદ્વાન ક્યારે થયા છે ? ત્યારે તેણે તે દિગમ્બર વિદ્વાનને જે સમય બતાવેલા તે આનદધનજી પછીનેા હતા, આથી તેના મનનું સમાધાન થયેલુ; અને કદાચ્ તેના મનને એવી પણ આશકા થઇ હશે કે, તે દિગમ્બર વિદ્વાનની કૃતિ આનદધનજીની બહેતેરીના આકારફેર કેમ નહિં હાય ? આ પ્રસંગ અહી દોરવાના હેતુ એ છે કે, એવા કાઇ સાધુને દ્દારા
*
અહેાતેરી ' ગ્રંથ ગુજરાતમા કાશી તરફથી આવ્યા હૈાય. આ વાત ઉપર હું બહુ ભાર મૂકતા નથી, આનદધનજી મહારાજ - પ્રત્યે ઉપાધ્યાયજી શ્રી
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૬ “
યશોવિજયજી મહારાજનો બહુ ભક્તિભાવ થયેલે અને આ કારણથી એમ પણ બન્યું હોય કે, જ્યારે કાશી તરફ સમાગમ થયેલો ત્યારે ઉપાધ્યાયછને આ બહેતરી ગ્રંથ પ્રાપ્ત થ હોય, અને ત્યાંથી ગુજરાતમાં આવ્યા હોય. આ ગ્રંથ ક્યાં લખાયો અથવા કયાંથી કયાં આવ્યો, એ, સબ ધીનું આ અનુમાન ઘણુજ પામર છે.
આ રીતે મેં શ્રી આન દઘનના સંબંધમાં અનેક અનુમાન કર્યા. આ સઘળાં અનુમાનોમાં વિશેષ દઢ અનુમાન મારૂ એ છે કે, તેઓએ કાઠિયાવાડના પ્રદેરમાં વિશેષ સ્થિરતા કરી હોવી જોઈએ; અને તે કારણે તેઓને એ પ્રદેશ વિશેષ પરિચયવાળો હોવો જોઈએ. અનુમાન એ એવી ચીજ છે કે જે નિર્ણય ન કહી શકાય. અનુમાન સત્ય રૂપ તો કદાચું નીકળી આવે; બાકી અસત્ય રૂ૫ તો ઘણીવાર નીકળે છે. “ ભાષાવિવેકશાસ્ત્ર ' દ્વારાએ કેટલી માહીતિ, પાશ્ચાત્ય વિદ્વાનો મેળવે છે એ હજુ હિદમાં અને ખાસ કરી જનસમાજમાં બહુ ઓછું જાણવામાં છે. ભાષાવિવેકશાસ્ત્ર દ્વારા કેટલી વખત બહુ મોટો શોધખોળ થઈ શકે છે. મહાન દેશભક્ત શ્રીયુત બાળગ ગાધર તીલકે, વેદને ઘણે જૂનો સમય છે એવો નિર્ણય કરી વિદ્વાન પાસે તેનો સ્વીકાર કરાવ્યો તે આ ભાષાવિવેકશાસ્ત્રને આભારી છે બંધની જૈન શાખા નથી એવું પ્રતિપાદન પ્રોફેસર હર્મન જેબીએ કર્યું, અને તે આપણને પ્રિય થઈ પડયુ તે પણ કેટલેક અંશે આ ભાષાવિવેકશાસ્ત્રને આભારી છે. કદાચ કોઈ અનુભવી આન દઘનજી મહારાજના સંબંધમાં ઐતિહાસિક હકીકત જાણતા હોય, અને તેની સરખામણીએ મારા ઉપરનાં અનુમાનો અસત્ય નીકળે, તે મારા પ્રત્યે આક્ષેપ નહીં કરતાં મારા પ્રયત્નને જોઈ ક્ષમા આપશે. તેમજ હુ પણ એટલું કરવાને બધાઉ છું કે, જે કોઈ અનુભવી શ્રી આન દઘનજીના સ બ ધમાં ઐતિહાસિક હકીકત બહાર મૂકશે, અથવા મારાં અનુમાન કરતાં બીજુ વધારે દઢ અનુમાન બાધી દેખાડશે, તે હુ ઉપકાર સમેત સ્વીકારી લઈશ. મારે આ પ્રસંગે જણાવવું જોઈએ કે શ્રી આન દઘનના સબંધમાં ઐતિહાસિક હકીકત મે. ળવવા માટે જાહેર વર્તમાનપત્રારાએ માંગણી કરી હતી; પણ કોઈ પણ તરફથી કઈ પણ ઐતિહાસિક હકીકત મને પૂરી પાડવામાં આવી નહોતી. એકાદ સ્થળેથી દતકથા જેવી હકીક્ત આવી હતી, પરંતુ તે બહાર મૂકતાં કરિપત લાગે તેવી હોવાથી મેં મૂકી નથી.
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૭
આનદધનનું' 'જ્ઞાનસામર્થ્ય:
rr
,,
શ્રી આનંદધનના જ્ઞાનસામર્થ્ય વિષે અભિપ્રાય બાંધવાને વિચાર કરવા એ પણ મારા જેવા પામર જીવની શક્તિની બહારનું કામ છે, તેા પછી તેઓના જ્ઞાનસામર્થ્યના નિર્ણય કરવા ખેસવું એ મહાસમુદ્ર તરવા જેવું અશકય કાર્ય કરવાના પ્રયત્ન જેવું દેખીતું છે. આમ છતાં પણ હું પૂર્વપુરૂષાએ તેઓના સામર્થ્ય વિષે કરેલા વિચાર અનુસાર અહીં થેાડાક શબ્દો લખ્યા વિના રહી શકાતા નથી. શ્રીમાન રાજચન્દ્રે એક સ્થળે કહ્યુ` છે કે, આન ધનજીને સિદ્ધાંત સંબંધી ' તીવ્ર જ્ઞાન હતું. ઘણા ગ્રંથા લખવા એ જો કે મહા પાંડિત્યનું કામ છે, પરંતુ ઘણા ગ્રંથા લખતાં એકાદ એ કૃતિ પણ તત્ત્વભરપુર લખાઇ હાય, તે તેથી જ્ઞાનસામર્થ્ય કાંઈ ઓછું હાય એમ કહેવાય નહી. એકજ કૃતિ હેાય પરંતુ તે તત્ત્વાના સક્ષેપ હાય તેા તેના કર્તાના જ્ઞાનસામર્થ્યને ખ્યાલ આવી શકે છે. આન`ધન ' મહારાજની એ કૃતિએ શિવાય, ઉપર કહ્યું તેમ, બીજી ક્રાઈ કૃતિ હજુ સુધી મળવામાં નથી. ત્તરતુ આ એ કૃતિએજ તેઓના જ્ઞાનસામર્થ્યને ખ્યાલ આપવાને બસ છે. - આન ધનસ્તવનાવલિ, ' અને · આનંદધન અહે।-, • તેરી ' એ એ ગ્રંથેા પૈકી સ્તવનાવલિ ' તેઓના જ્ઞાનસામર્થ્યના ખ્યાલ આપે છે; જ્યારે અહેાતેરી ' તેએની અદ્ભુત આત્મદશાનું ભાન કરાવે છે, ‘ સ્તવનાવલિ ' જો કે ચેાવીશ જિનશ્ર્વરાની સ્તુતિએરૂપ છે, છતાં તેમાં આખા જિનાગમને અથવા સિદ્ધાંતના સાર આવી જાય છે. · સ્તવનાવલિ ' એ એવે ગ્રંથ છે કે, મારા અવલાકન પ્રમાણે અત્યારે હુ જૈનસમાજમાં એક પણ પુરૂષ જોઇ શકતા નથી કે, જે તેનામાં રહેલ અદ્ભુતતાને ખરી રીતે ચીતરી શકે. આનદધનજી મહારાજની આ ‘સ્તનાવલિ ' ઉપર જે પુરૂષે પ્રથમ અર્થ ભર્યાં છે તેઓએ ગ્રંથનુ' માહાત્મ્ય 'દર્શાવતાં જે કહ્યું છે કે,
'
'
.
'
ખાળક માંહ્ય પસારીને, કરી ઉદધિ વિસ્તાર: આરાય આનંદધન તણે!, અતિ ગભીર ઉદાર.
તેજ વાક્ય આ ગ્રંથની અસાધારણતા બતાવવા માટે બસ છે. આ નાના પણ અતિ ગ ભાર ગ્રંથના અવલેાકન પરથી સહેજમાં જણાઈ શકે તેમ છે કે, શ્રી આનંદધનનું જૈનદર્શનનુ સુક્ષ્મમાં સક્ષ્મ જ્ઞાન સમ્યગ્દર્શનની અપે
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________
ક્ષાએ તે દશાના પ્રમાણમાં અનુભવ સમેત હતું. શ્રી જૈનદર્શનનું સૂક્ષ્મમાં સૂક્ષ્મ જ્ઞાન હતું એ તે સ્વાભાવિક છે; પરંતુ ષદર્શનનું તેઓનું જ્ઞાન તેટલું જ સામર્થ્યવાન હોવું જોઈએ તેમ હતું. એકવીસમી સ્તવના શ્રીનમિજિનની છે. આ સ્તવના કરતાં પદર્શન પ્રત્યે સમદષ્ટિ રાખતાં તેઓએ સાંખ્યાદિ દર્શનેને જે સાર ગાઈ બતાવ્યો છે તે, તેઓના પડદર્શનના સહ્મજ્ઞાનની ઝાંખી કરાવે છે.
ઉપર કહી જવામાં આવ્યું છે કે, ઉપાધ્યાયજી મહારાજે શાસનજાગૃતિ કરવા અર્થ આનંદઘનજી મહારાજને વિનંતિ કરી હતી. શાસન જાગૃતિ કરૂ વામાં એકલી આધ્યાત્મિક દશા બસ થતી નથી, પરંતુ પર્દર્શનનું સમર્થ જ્ઞાન પણ આવશ્યક છે. ઉપાધ્યાયજી મહાપંડિત તરીકે સત્તરમા શતકથી તે આજ સુધીમાં ગણાય છે, અને કેટલાક તેઓને સત્તરમા શતકના હેમ ચંદ્રાચાર્યની ઉપમા આપે છે. આવા ઉપાધ્યાયજી જેવા સમર્થ પુરૂષે જ્યારે મહારાજ સાહેબને શાસન જાગૃતિ માટે અરજ કરી હશે ત્યારે તેઓ કરયાં પાંડિત્યના સંબંધમાં આનંદઘનજી મહારાજ કેટલા વિશેષ પ્રબળ હશે એ સહેજે સમજી શકાય તેમ છે, શાસન જાગૃતિ એકલાં જનદર્શનના જ્ઞાનથી થતી નથી, પરંતુ પર્દર્શનનું પણ સંપૂર્ણ જ્ઞાન હોય છે ત્યારે થાય છે. શ્રીમાન રાજચંદ્ર પિતાના “આત્મસિદ્ધિ ગ્રંથમાં સગુરૂના લક્ષણે બતાવતાં કહ્યું છે કે,
આત્મજ્ઞાન, સમદશિતા, વિચરે ઉદય પ્રવેગ,
અપૂર્વ વાણી, પરમકૃત, સશુરૂ લક્ષણગ્ય. અથડ–આત્મજ્ઞાનને વિષે જેમની સ્થિતિ છે; એટલે પરભાવની ઇચ્છાથી જે રહિત થયા છે, તથા શત્રુ, મિત્ર, હર્ષ, શેક, નમસ્કાર તિરસ્કારાદિ ભાવ પ્રત્યે જેને સમતા વર્તે છે માત્ર પૂર્વે ઉત્પન્ન થયેલાં એવાં કર્મના ઉદયને લીધે જેમની વિચારવા આદિ ક્રિયા છે, અજ્ઞાની કરતાં જેની વાણું પ્રત્યક્ષ નદી પડે છે; અને પદ્દર્શનના તાત્પયને જાણે છે, તે સદ્ગુરૂનાં ઉત્તમ લક્ષણે છે.
અન્ય વિદ્વાનોની સાક્ષીને આપવા કરતાં સ્તવનાવલિની કૃતિનો જ સંપૂર્ણ અભ્યાસ તેઓના જ્ઞાન સામર્થ્યનો ખ્યાલ આપશે. જે આ કૃતિને અભ્યાસ થશે તો તેને બેવડે લાભ થશે. એક મહારાજ સાહેબના જ્ઞાન સામર્થને ખ્યાલ આવશે, અને બીજું અભ્યાસીની દશા જાગૃત થશે.
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૯
આન'દૃષનની અદ્દભુત દેશો
આનદધનજી મહારાજ આત્માનુભવી પુરૂષ હતા એ, તેા તે સો હેબની કૃતિના સહજ, અભ્યાસજ પ્રતીત કરાવે છે; તથાપિ તે કેવા અદ્ભુત આત્માનુભવી પુરૂષ હતા તે સંબધી થાડુ'ક ખેાલીએ.,
એક એવા ખ્યાલ રહ્યા છે કે, એક વેળા શ્રીમાન રાજચંદ્ર પ્રત્યે એવા પ્રશ્ન કરવામાં આવ્યા હતા કે, “શ્રીમાન હેમચંદ્રચાર્યની દશા વધે કે આનંદધનની ? ” તેને ઉત્તર એમ મળ્યા હતા કે, હેમચંદ્રાચાર્યે શાસન રક્ષણ માટે જે પરમ પુરૂષાર્થ કર્યાં હતા તે તેને ‘ તીર્થકરગેાત્ર ’ બંધાવવાને પાત્ર છે; પરંતુ વત્તમાન દેહે આત્મદશા જો વિશેષ તીવ્ર રાખવા પ્રયત્નવંત રહ્યા હાય તે। તે આનંદધન રહ્યા જાય છે. આવા પુરૂષની સરખામણી કરતાં શ્રીમાન રાજદે બતાવેલુ સ્વરૂપ ખરા આકારમાં મૂકાયુ છે કે નહીં તે, મને શક છે, તથાપિ આવા કાંઈક આભાસ રહ્યા છે. હું આ સંબંધમાં વિશેષ નથી લખતા, કેમકે બેમાંથી એક મહાત્માપ્રત્યે વખતે અજ્ઞાનતાને લઈને અવિનય થઈ જાય આન દધનજીએ પેાતાને આત્માનુભવ થયા સબંધમાં પોતાની આ બન્ને કૃતિઓમાં વારંવાર કહ્યું છે; અવધૂ અનુભવકલિકા જાગી, મતિ મેરી આતમ સમરન લાગી; જાચે ન કહે` ઉર દ્વિગ નેરી, તેરી વિનતાવેરી.
અધૂ
અવધૂ
:
અવધૂ
અવધૂત
માયા ચેરી કુટુંબ કરી હાથે, એક ડેઢ દિન ઘેરી, જરા જનમ ભરત વરા સારી, અસરત દુનિયા જેતી; દેઢવ કાંઇ ન માગમે' મીયાં, કીસ પર મમતા ઐતી. અનુભવરસમે' રાગ ન સેગા, લેાવાદ સમ મેટા; કેવલ અચલ અનાદિ અખાધિત, શિવારકા ભેટા. વર્ષા ખુદ સમુદ્ર સમાની, ખબર ન પાવે' કાઇ; માન ધન હૈ યાતિ સમાવે, અલખ કહાવે સાઇ આનધનના આત્મત્ય પ્રાપ્તિનાં ઉગારા જે જે મહાત્મા થયા, તે તે મહાત્માઓને જ્યારે પાતાની દશા સંબંધમાં કાઈ અનુભવ થયેલા ત્યારે તેઓએ તે નિડરપણે લખેલ છે, આાન ધનજી મહારાજના અંતર્ આત્માપણુ પામ્યાના ઉદ્ગારા તેઓની કૃતિમાં નજરે પડે છે:
અહે। અહે। હું મુજને કહુ, તમેા મુજ તમે મુજરે; અમિત ફળ દાન દાતારની, જેહની ભેટ થઈ તુજ રે.
1
1
શાંતિ સ્તવના, સ્તવનાવલિ,
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________
આ ઉપરથી જોઈ શકાશે કે, આનંદઘનજી મહારાજે આત્મત્વ પ્રા પ્તિના ઉદ્ગારે વિલક્ષણ રચનામાં લખ્યા છે. આ પ્રસંગે એક વાત લખવાનું મને નિમિત્ત મળે છે. “શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર” નામને જે બૃહત ગ્રંથ બહાર પડે છે તેની અંદર શ્રીમાન રાજચંદ્રના કેટલાક લેખોમાં આનંદ ઘનજી મહારાજની શિલીને મળતી શૈલી વપરાયેલી જોઈ કવિઓની ભાષા શૈલીથી અજ્ઞાન એવો વર્ગ અનેક પ્રકારના કુતર્કો કરે છે. દાખલા તરીકે, “શ્રીમદ્દ રાજચંદ્ર ગ્રંથની પ્રથમવૃત્તિનાં ૨૧૫ પૃષ્ઠ પર ૨૪૫ વાળા આંકના લેખના અંતમાં જે લખ્યું છે કે, “અવિષમપણે જ્ય આત્મધ્યાન વર્તે છે, એવા જે “શ્રી રાયચંદ્ર” તે પ્રત્યે ફરી ફરી નમસ્કાર કરી આ પત્ર અત્યારે પુરું કરીએ છીએ.” તે ઉપરથી કેટલાક એવા કુતર્ક ઉપર જાય છે કે, આ શબ્દ માનાર્થ લખ્યા હશે. હવે જ્યારે આનંદઘનજી મહારાજની ઉપર ટાંકેલ પદમાં શેલી જોઈએ છીએ ત્યારે તેની વેજ જોવામાં આવે છે; કેમકે
અહે અહો હું મુજને કહું,
તમે મુજ નમો મુજ રે; અમિત ફળ દાન દાતારની,
જેહની ભેટ થઈ તુજ રે. એની અંદર અને શ્રીમદ્ રાજચંદ્રની શૈલીની અંદર કાંઈ પણ તફાવત જોવામાં આવતું નથી. “સમયસાર નાટક” માં હીંદિ ભાપામાં પદ્યાનુવાદ કર્તા કવિવર બનારસીદાસજીએ પિતાનું જીવનચરિત્ર (Autobiography) લખેલ છે તેમાં પણ આ પ્રકારની શૈલી જોવામાં આવે છે.
આનંદઘનની કેર માર્ગ પ્રત્યે દૃષ્ટિ. આત્માનુભવી પુરૂષની દૃષ્ટિ લૈકિક હોતી નથી, પરંતુ લકેર હોય છે. તેઓની દષ્ટિ ધમધ હોતી નથી, પરંતુ ધમધતારહિત હોય છે. તેઓની દષ્ટિ બાહ્ય નથી હોતી, પરંતુ આંતર્ હોય છે. આ કારણથી આનંદઘનછની લકત્તર દષ્ટિ બતાવવાનું કાંઈ પ્રયોજન નથી, છતાં તેઓએ ગાયેલી લકત્તર દષ્ટિ આપણને પરોપકારક હેવાથી લક્ષ્ય ખેચવા અર્થે એક બે નમના તેઓની “બહોતેરી” ઉપરથી અહીં ટાંકું છું,
| તેરી હુ તેરી હું એતી કહુંરી, તેરી ઈન બાતમેં દગો તું જાને, તો કરવત કાશી જાય ગરી, વેદ પુરાણું કિતાબ કુરાનમેં આગમ, નિગમ કહું ન લહરી, તેરી
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૧
વાચા ફીર સિખાઈ સેવનકી, મે' તેરે રસ રંગ રહેતી. મેરે તેા તુંરાજી ચાહિયે', આરકે એલમે' લાખ સહુરી; આન ધન પિય વેગ મીલેા પ્યારે, નદી તે ગંગરગ વહૂરી
તેરી
તેરી
--પદ્મરત્ન ૪૪ મુ.
અવ
વળી,
અવધૂ રામ રામ જગ ગાવે, વિલા અલખ લખાવે. મતવાલા । મતમે.... માતા, મઢવાલા મઢરાતા; જાજાધર પાપટાધર, છતાં છતાધર તાતા; આગમ પડી આગમ ધર ચાર્ક, માયા ધારી છાકે,દુનિયાદાર દુનીસે' લાગે, દારા સમ આશાર્ક, બહિરાતમ મૂઢા જગજેના, માયાર્ક ફંદ રહેતા, ઘટ અતરપરમાતમ ભાવે, દૃર્લભ પ્રાણી તેરા. ખગપદ ગગન મીત પટ્ટજલમે' જે ખેાજે સા બૈરા; – ચિત પ"કજ ખાજે સેા ચિન્હ, રમતા આનદ ભારા,
અવધૂ
અવધૂ૦
અવધૂ॰
પદ્મરત્ન ૨૭ મુ.
આ તે મે' અહી ખેજ નમુના ટાંકયા છે. પરંતુ આખી કૃતિ તેવાજ લેાકેાત્તર રસથી ભરપૂર છે. ભાષારચના એવા પ્રકારની છે કે, સર્વ કાઈ દર્શનના અનુયાયીને તે તીવ્ર અસર કર્યા વિના રહે નહી. આવા આત્મજાગૃતિકારક વચને કાના આત્માને ન પલાળે
આનધનની સર્વદર્શના પ્રતિ સમદર્શિતા
ઃ
આ, ઉપર બે ટાકયા તે નમુનાઓ આનંદધનની સર્વ દર્શને પ્રતિ સમદર્શિતા પણ ઉત્તમ રીતે બતાવે છે. · આગમનિગમ ' જૈન માનનારા છે. વેદપુરાણ વેદને માનનાએના છે. કીતાબ કુરાન મુસલમાન માને છે. આ અને શીખા મતવાળાએ તથા ખીજા મતવાળા બધા પ્રત્યે સરખી દૃષ્ટિએ આ ૪૪ પદ્યરત્નમાં ટીકા કરી છે. પદ્યરત્ન ૨૭ માં આગમધર કહેતાં જૈનિયા, જટાધારી અને માત્ર મુખેથી રામરામ ખેલનારા એ સધળા પ્રત્યે લૈાકિકમાર્ગને લઇને મતાંધતા થઈ જોઈ જાગૃતિ કરાવેલ છે. આન દધનજીએ ‘સ્તવનાવલિ’માં જૈનદર્શનને ખીજાં દર્શનેાના વિરાધી ગણી ક્લેશકા વાદ વિવાદને ઉત્તેજન આપવાને બદલે, જૂદાં જૂદાં દર્શનેાને જૈનના અંગ કહી વર્ણવેલ છે, અભિપ્રાય સ્થાપવા અર્થે એ પ્રકારની શૈલી શાસ્ત્રકારોએ યાછ છે. એક, નિષેધક, અને બીજી પ્રતિપાદક. નિષેધકશૈલી એ છે કે, અસત્ય
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨
અભિપ્રાયને જે નિષેધ કરી બતાવે તે અને પ્રતિપાદકશૈલી એ છે કે સત્ય વસ્તુનું પ્રતિપાદન કરી બતાવે તે ઘણું કરી નિષેધકરૌલી ઉપકાર ચેડા કરી શકે છે; અને ક્લેશરૂપ હાનિ વધારે કરી શકે છે. પ્રતિપાદનશૈલી હાનિ કરી શકતી નથી, પરંતુ લાભ કરી શકે છે. હિંદુસ્થાનના તમામ સ’પ્રદાયામાં નિષેધકરશૈલીને અનુસરનારાઓનુ વિશેષ પરિમાણ જોવામાં આવે છે; જ્યારે પ્રતિપાદકશૈલીના અનુયાયીએ બહુ ચેડા જોવામાં આવે છે. નિષેધકશૈલીએજ હિંદુસ્થાનમાં આટલા ધર્મસબંધીના ઝગડાઓ ઉત્પન્ન કર્યાં છે એમ મારૂં માનવું છે. આનંદધનજીની શૈલી, તવતાવલિમાં, પ્રતિપાદક જોવામાં આવે છે. શ્રી નમિનાથસ્તવનામાં પદર્શનને જૈનના જૂદા જૂદા અંગ ગણી જે પ્રતિપાદક શૈલી ગ્રહણુ કરી, આનંદધનજી મહારાજે સર્વ દર્શને પ્રત્યે સમાનદૃષ્ટિ બતાવી છે તે જોઇએ.
ષટ્ દર્શન જિન અંગ ભણીજે, ન્યાસ ષડંગ ને સાથે રે; નમિ જિનવરના ચરણ ઉપાસક, ષડે દરશન આરાધે રે.
“ છએ. દર્દીને શ્રીજિનના અંગ કહેવાય છે શી રીતે ? તેા કે જિન ભગવાનની આકૃતિમાં છ અંગાને વિષે છ દર્રોનનેાની સ્થાપના સાધવામાંઆવે આા છે પદ કાણુ આરાધે, તે કે એકવીસમા નમિનાથ જિનેશ્વરના ચરણ ઉપાસક અર્થાત્ ખરા જૈન. હવે છ ન્યાસની રીત બતાવતાં કહે છે કે,
જિન સુરપાદપ પાય વખાણા, સાંખ્ય દ્વેગ દેય ભેદે ૨, તમસત્તા વિવરણ કરતા, લહે। દુગ અંગ અખેદે રે.
એટલે કે, જિનેશ્વર ભગવાનરૂપ કલ્પતરૂ તેના પાય ( મૂળી ) રૂપે બે પગેા વખાણેા. હવે જિનેશ્વરના તે એ કયા અંગા ? સાંખ્ય અને ચેગ. આ બન્ને દર્શના આત્માની સત્તા માને છે. આ અપેક્ષા શ્રી જૈનની પણ હાવાથી તે અપેક્ષાએ સાંખ્ય અને યાગને એ પગરૂપ કહ્યા છે. ગ્રંથકાર પેાતાની તે મતાંતરરહિતતા દર્શાવે છે, પરંતુ વાચકને પણ ભલામણ કરે છે કે, આ વાત ખેદરહિતપણાએ લહે.
ભેદવાદી, અને અભેદવાદી અથવા સુગતબુદ્ઘપ્રણીત આ દર્શન અને મિનિમુનિપ્રણીત પૂર્વમીમાંસા તથા વ્યાસમુનિપ્રણીત વેદાંતરૂપ ઉત્તરમીમાંસા મળી મીમાંસક દર્શનને જનના બે હાથ કહેતાં કહ્યું છે કે,
ભેદ અભેદ સુરત મીમાંસક, જિનવર દેય કર ભારી રે, લેાકાલે અઘ બન મજિયે, ગુરૂગમથી વધારી રે, પડે
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીજિનદર્શનમાં સ્વભાવમાં જૂદા જૂદા યના જ્ઞાનરૂ૫ અને વિભાવમાં કર્મને આશ્રિત પુદ્ગલથી પ્રાપ્ત થએલ દેહમાં પર્યાયને ક્ષણે ક્ષણે બદલાતા માન્યા છે; એટલે બૌદ્ધ દર્શને પર્યાયનો ફેરફાર મૂળના ફેરફારરૂપ માન્યો છે. આ રીતે પર્યાયાર્થિક નય પ્રમાણે બેહદર્શન ખરું છે; અને જિનેશ્વરના અંગરૂપ છે. પર્યાયથી આત્મા ક્ષણે ક્ષણે બદલાય છે, એમ કહેવું અસત્ય નથી; પણ કેટલેક અંશે સત્ય છે. વ્યવહાર નથી પર્યાયાંતર કાળથી આત્માને જોતાં શ્રાદ્ધદર્શન યથાતથ્ય છે.–( ભાઈ માણેકલાલ ઘેલાભાઈએ લખેલ સ્તવનાવલિ'ના અર્થ ઉપરથી ) મીમાંસકે આત્મા એકજ છે, નિત્ય છે, અબધ છે; ત્રિગુણ બાધક નથી એમ માને છે. જૈનદર્શનના નિશ્રયનયની અપેક્ષાએ આ વાત યોગ્ય કહેવાય છે, કેમકે તે કહે છે કે, સર્વ આત્માઓ સત્તાએ એક સરખા હોવાથી આત્મા એકજ ગણી શકાય. તેમજ શ્રી જૈનદર્શન પ્રમાણે આત્માને બંધ નથી. આ અપેક્ષાએ મીમાંસક જૈનનું એક અંગ કહેલ છે. બૌદ્ધદર્શન વ્યવહારનયપૂર્વક સિદ્ધ છે એટલે તેને ડાબો હાથ કહેલ છે; અને મીમાંસક નિશ્ચયનયની અપેક્ષાએ ગ્યા છે એટલે તેને જમણે હાથ કહેલ છે.
જુદાં જુદાં ધર્મદર્શને પ્રત્યે આવી ઉત્તમદષ્ટિ રાખી, શ્રીઆનંદઘને વિચારણું બાંધી પિતાનું અદભુત મતાંતરરહિતપણુ દર્શાવ્યું છે, પરંતુ એથી વિશેષ વાત તો એ છે કે, ચાર્વાક અથવા નાસ્તિક મતનું તેઓએ ખંડન નહી કરતાં જૈનદર્શન ભણી વાળવાને પરમગભીર શૈલી રહી છે. તેઓએ કહ્યું છે કે,
લોકાયતિક સુખ જિનવરની, અંશ વિચાર ને કીજે, તત્વવિચાર સુધારસ ધાર, ગુરૂગમ વિણકિમ પીજે , પ૦
આ પદમાં ચાર્વાકમતને જિનેશ્વરની કુખ (પેટ ) કહેલ છે, એવા હેતુથી કે, ચાર્વાકે જે એમ માને છે કે, જગતને કઈ કર્તા નથી, પણ વસ્તુસ્વભાવાનુસાર અનાદિકાળથી જગમાં, ઉત્પત્તિ સ્થિતિ અને લય પામ્યા કરે છે, તે વાત જેન પણ માને છે.
જૈન દર્શનને ઉત્તમાંગ કહેતાં મસ્તકરૂપ કહેલ છે. જેન જિનેશ્વર ઉત્તમ, અંગ રગ બહિરંગે રે અક્ષર ન્યાસ ધરા આરાધક, આરાધે ધરી સંગે રે, થઇ આવા પ્રકારની શૈલીએ જે અન્યદર્શનનું સ્વરૂપ બતાવી સ્વદર્શનનું
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________
२४
સ્વરૂપ પ્રતિપાદન કરવામાં આવતુ હોય તો કેટલું ઉપકારક થાય એ સહજ સમજી શકાય તેવી વાત છે. આનંદઘનજી મહારાજ જેવી રૌલી ઘણાજ થોડા લખનારાઓએ ગ્રહેલી જણાય છે. જે લેખમાં સ્વમસ્તુતિ અને પરમતનિદા હોય તેવા લેખે ઉપયોગી ન થાય એ વાતને આ દાખલ સિદ્ધ કરે છે. નમસ્કાર છે, મહાત્મા તમારી પરમોપકારક રેલીને !
ભક્તિરસ અને ગુરૂમાહાભ્ય. આનંદઘનજી મહારાજની “સ્તવનાવલિ અભુત ભક્તિરસથી ભરપુર છે. એકેએક સ્તવનામાં ભક્તિરસ શ્રેષ્ટ પ્રકારનો દષ્ટિગોચર થાય છે. ગુજરાતી સાહિત્યમાં એમ કહેવાય છે કે, નરસિહ મહેતાની ભક્તિ અત્યુત્તમ હતી. જૈનને વિષે ભક્તિમય કોઈ પુરૂષનું જીવન જેવું હોય, તો આ આનંદઘનજી મહારાજનું છે. (૧ વભ જિનેશ્વર પ્રીતમ માહરે, ઓર ન ચાહું કંત; - રીઝ સાહિબ સંગ ન પરિહરે રે, ભાગે સાદિ અનંત ભ. ૧
પ્રીત સગાઈ રે જગમાં સહુ કરે, પ્રીત સગાઈ ન કોઈ પ્રીત સગાઈ રે નિરૂપાધિક કહી, સાધિક ધન ખાય, ઋષભ. દુખ દેહગ દુરે ટળ્યાં રે, સુખ સંપદનું ભેટ; ધીંગ ધણી માથે કિયે રે, કુણ ગંજે નર બેટ. વિમલ જિન ૨ દીઠા લેયણ આજ, મારા સીધા વાંછિત કાજ, મુજ મન તુજ પદપંકજે, લણે ગુણ મકરંદ; રંકગણે મંદિર ધરા, ઈદ્ર ચંદ્ર નાગે.
વિ૦ દીઠ ૩. સાહેબ સમરથ તુ ધણી રે, પા પરમ ઉદાર; મન વિસરામી વાહ રે, આતમ આધાર. વિદી૪ અમિયભરી મૂરતી રચી રે, એપમ ન ઘટે કાય; શાંતસુધારસ ઝીલતી રે, નિરખત તૃપ્તિ ન હોય. | વિદી૫ એક અરજ સેવક તણી રે, અવધારે જિન દેવ;
કૃપા કરી મુજ દીજિયે રે, આનંદઘન પદ સેવ. વિ. દી હ (૩) દરસણ દરસણ રટતે જે ફરુ, તો રણુરેઝ સમાન; ,
જેહને પીપાસા હે અમૃતપાનની, કિમ ભાંજે વિષપાન. અભિનંદન તરસ ન આવે છે, મરણ જીવનતણે, સીજે જે દરિસ કાજ;
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૫
(3)
દરિસણ દુર્લભ સુલભ કૃપા થકી, આનંદઘન મહારાજ. અભિનંદન તુજ મુજ અતર અતર ભાજસે રે, વાજસે મંગળ તૂર, જીવ સરોવર અતિશય વાસે રે, આન દઘન રસપૂર. પઘ. . દેખણ દે રે, સખી મુને દેખણ દે, ચ દ્રપ્રભ મુખચંદ. સખી. . ઉપશમ રસનો કેદ, સખીગત કલિમલ દુખદદ. સખી. તે માટે ઉભો કર જોડી, જિનવર આગળ કહિયે રે; સમય ચરણ સેવા શુદ્ધ દેજો, જિમ આનંદઘન લહિયે રે.
તેઓની ભક્તિનો સહેજ ખ્યાલ આપવા સાથે આ છ ભિન્ન ભિન્ન છે કાવ્ય મૂકું છું, નરસિંહ મેહતાના પદ એક વખત વાંચીએ, અને બીજી વખત આન દઘનજી મહારાજના પદ વાંચીએ, તે ભક્તિરસના સંબંધમાં તે બન્નેમાં સમાન રસ આવે, જે કે ફેર એટલે પડે કે, બન્નેની કહેણીની શિલી જુદા પ્રકારની છે
આનંદઘનજીએ ગુરૂમાહાસ્ય પણ ઉત્તમરીતિએ ગાયેલું દષ્ટિગોચર થાય છે - (૧) નિર્મળ સાધુ ભગતિ લહી, સખી મુને દેખણદે.
વેગ અવાચક હોય સખી ક્રિયા અવાચક તિમ સહી. સખી. ફળ અવંચક જોય. સખી. મુને દેખણ દે, ચદ્રપ્રભ મુખચંદ. દૈવ ગુરૂધર્મની શુદ્ધિ કહો કેમ રહે,
કેમ રહે શુદ્ધ શ્રદ્ધા ન આણે, શુદ્ધ શ્રદ્ધાન વિણ સર્વ ક્રિયા કરે, છારપર લીપણું તે જાણો.
ધાર૦ (૩) આગમધર ગુરૂ સમકિતિ,
કિરિયા સંવર સાર રે, સંપ્રદાયી અવાચક સદા,
સુચી અનુભવા ધાર રે શાંતિ (૪) દુષ્ટ જન સંગતિ પરિહરી,
ભજે સુગુરૂ સંતાન રે, જોગ સામર્થ્ય ચિત્ત ભાવ જે,
ધરે મુગતિ નિદાન રે. આ પદે પિતાની મેળે આનંદઘનજી મહારાજે વર્ણવેલી ભક્તિ તથા
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૬
ગુરૂમાહાત્મ્ય ખાલે છે એટલે એ સંબધમાં વિશેષ વિવેચન કરવું જરૂરનું છે એમ હું માનતા નથી. જે એમ કહે છે કે, જૈતમાં ભક્તિ તથા ગુરૂ માહાત્મ્ય બહુ વર્ણવેલ નથી તેઓ આ વિચારા જોઈ પેાતાની ભૂલ જોઇ શકશે ખરા કે ?
આનધનની કાવ્યચમત્કૃતિ અને નિષ્પક્ષપાતતા,
આન દધનજી મહારાજની હીર્દિ તેમજ ગુજરાતીમાં ચમત્કૃતિ દષ્ટિગાચર થાય છે તેની નોંધ લીધા વિના આ લેખ રહે એ મને યેાગ્ય નહી લાગવાથી અહી એ એક નમુના બન્ને ભાષાના મૂકવા પડે છે; અવધૂ એસે જ્ઞાન બિચારી વામે ક્રાણુ પુરૂષ કાણુ નારી. ખમ્મનકે ઘર ન્હાતી ધાતી, જોગીકે ઘર ચેલી, લમા પઢપઢ ભઈ રે તુરકડી તા, આપહી આપ અકેલી; સસરા હમારા ખાલેા ભેાલે, સાસુ માલ કુમારી; -પીયુછ હમારો વ્હાઢે પારનીએ તે, મે' હું ઝુલાવનહારી. નહી હું પરણી નહી હું કુંવારી, પુત્ર જણાવન હારી; કાલી દાઢીકા મે" કાઇ નહી' છેડયેા, તે હજીએ બાલ કુંવારી. અઢી દ્વીપમે` ખાટ ખટૂલી, ગગન ઓશીકું તલાઇ; ધરતીકા ઇંડા આસકી પીછેાડી, તેાય ન સેાડ ભરાઇ. ધગનમ ડલમે ગાય વીઆણી, વસુધા દૂધ જમાઈ,
અવધૂ
સ રે સુના ભાઇ વલાણું વલાવે તે, તત્ત્વ અમૃત કાઇ પાઇ. નહી" નૐ' સાસરીયે ને નહી' જાહ' પીયરીયે, પીયુઠ્ઠી સેજ ખીસાઈ; આનંદધન કહે સુના ભાઈ સાધુ તા, ન્યાતસે' ન્યાત મિલાઈ અવધૂ —-પદ્યરત્ન ૯૯ મુ.
આ ઉપરથી કાવ્યની ચમત્કૃતિને ખ્યાલ વાચકને એની મેળે આવે એવું છે એટલે વિશેષ વિવેચન અનાવશ્યક છે. રા. હીમતલાલ અંજારીઆએ આ પદજ વાંચતાં એવા શેર કર્યાં છે કે આમાં જૈન જેવું કાંઈ નથી ” ( Nothing Jain-like in this) તેમજ એજ ગૃહસ્થ આ રચનાને ધીરાભક્તની રચના જેવી કહે છે. ખીજો નમુના આ પ્રમાણેનીજ ચમત્કૃતિ દર્શક મૂકું છું;
,,
અવધૂ નામ હમારા રાખે, સૌ પરમ મહારસ ચાખે, નહી હમ પુરૂષા નહીં હુમ નારી, વરત ન ભાત હમારી, "સ્તૃતિ ને પાંતિ ન સાધન સાધક, નહીં મહ લધુ નહી ભારી
અવધૂ
મ
અવધૂ૦
અવધૂ
અમ
અવ
અવધૂ
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૭
અવધૂળ -
નહીં હમ તાતે નહીં હમ સીરે, નહીં હી નહીં છાટા, નહીં હમ ભાઈ નહીં હમ ભગિની, નહીં હમ બાપ ને બેટા. - અવધુ 1 નહીં હમ મનસા નહીં હમ શબ્દા, નહીં હમ તરણુકી ધરણ; નહીં હમ ભેખા ભેખ ધર નાહી, નહીં હમ કરતા કરણી.
અવધૂ નહીં હમ દરસન નહીં હમ પરસન, રસ ન ગ ધ કછુ નહી, આનંદઘન ચેતનમય મૂરતિ, સેવક જન બળિ નાહીં. હવે એકાદ ગુજરાતી કાવ્ય મૂકવું યોગ્ય ગણું છું;
--પદ્યરત્ન ૨૮ મુ. - પાર તરવારની સોહલી દોહલી, ચિદમાં જિનતણી ચરણસેવા ધારપર નાચતા દેખ બાજીગરા, સેવના ધાર૫ર રહે ન દેવા. ' ધાર એક કહે સેવિયે વિવિધ કિરિયા કરી, ફળ અનેકાંત લોચન ન દેખે, ફળ અનેકાંત કિરિયા કરી બાપડા, રડવડે ચાર ગતિ માટે લેખે ધાર ગચ્છના ભેદ બહુ નયણનીહાળતા, તત્ત્વની વાત કરતાં ન લાજે; ઉદરભરણાદિ નિજકાજ કરતા થકા, મેહ નડિયા કળિકાળ રાજે. ધાર વચન નિરપેક્ષ વ્યવહાર ન કહે, વચન સાપેક્ષ વ્યવહાર સાચે, . વચન નિરપેક્ષ વ્યવહાર સ સાર ફળ, સાંભળી આદરી કાંઈ રાવ્યો. ધાર, દેવ ગુરૂ ધર્મની શુદ્ધિ કહે કિમ રહે, કિમ રહે શુદ્ધ શ્રદ્ધા નું આણો, શદ્ધ શ્રદ્ધાન વિણ સર્વ ક્રિયા કરે, છા૨પર લીંપણું તેહ જાણો ધાર પાપ નહીં કઈ ઉસૂત્ર ભાષણ છસો, ધર્મ નહી કઈ જગસૂત્ર સરીખે; સૂત્ર અનુસાર જે ભવિક ક્રિયા કરે, તેનું શુદ્ધ ચારિત્ર પરીખે. ધાર એહ ઉપદેશને સાર સંક્ષેપથી, જેનરા ચિત્તમાં નિત્ય ધ્યાવે, તે ના દિવ્ય બહુ કાળ સુખ અનુભવી, નિયત આનંદધન રાજ પાવે, ધાર,
હી દિ કાવ્યની અંદર કેવી ચમત્કૃતિ મૂકી છે તેમજ તેમાં તત્ત્વ કેવું ઉત્તમ સમાયેલું છે એ જેમ જોઈ શકાય છે તેમ ગુજરાતી કાવ્યમાં ઝમઝમાટે અથવા ભાષાની તીણુતા જોઈ શકાય છે. કોઈ પણ સંસ્કારી ગુજરાતીને ટોડે મૂકાય તેવી આન દધનજી મહારાજની ગુજરાતી ભાષા છે. સત્તરમા શતકની ગુજરાતી ભાષાનો ખ્યાલ બહુ સારી રીતે આનંદઘનજીની ભાષા આપી શકે છે, અહી દિકાવ્યમાં ગુજરાતી મિશ્રણ જોઈ શકાય છે એ તે પહેલેથી કહેવાઈ ગયું છે. ”
આનંદઘનને લેકેએ આપેલ પરિષહે. શ્રીમાન રાજચંદ્ર કહેતા કે, જ્ઞાનીઓની હૈયાતિમાં તેના ઉપર પથરા પડે છે, અને તેઓની હૈયાતિ પછી તેઓના પથરા (પ્રતિમા) પૂજાય
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૮
છે. મતલબ કે, જ્યારે સત્પુરૂષ પ્રત્યક્ષપણે બિરાજતા હાય છે ત્યારે જગ ને તેનું એળખાણુ નથી થતુ. સત્પુરૂષને ઉપદેશ લેાકેાત્તર માર્ગને હાય છે, અને જગા લૈાકિક માર્ગ છે, એટલે જ્ઞાનીનું કથન જગતને અનુકૂળ પડતું નથી; અને અનુકૂળ પડતું ન જાણી તે તેના પ્રત્યે પરિપહેા આપવા તત્પર થાય છે. જ્યારે જ્ઞાની અવિદ્યમાન થાય છે ત્યારે, જેમ જેમ તેના સામર્થ્યની ખબર પડતી જાય છે તેમ તેમ પછી તેની પ્રશંસા કરતાં શીખે છે; અને તેનું પરિણામ એ આવે છે કે, પછી તેની પ્રતિમા પૂજવાને તૈયાર થાય છે. શ્રીઅન ધનજીના સમયમાં આવુંજ બન્યુ. કહેવાય છે. આન ધનજીના સમયમાં લેાકેાના લક્ષ્ય આત્મજ્ઞાન અધ્યાત્મ-ભણી લગભગ ઉપેક્ષિત થઇ ગયેલા. ક્રિયામાર્ગ માત્ર હેતુ સમજ્યા વિના અનુસરાતે હતા. ગુચ્છના ભેદાની જંજાળ વધી પડેલી. આવી સ્થિતિ જોઇ આનધનજી મહારાજે તે સબંધી વિચારા જણાવવાનું કર્યું એટલે લેાકા તેઓને પડવાઇ’-ધર્મથી પતીત-થઇ ગયેલા માનવા લાગ્યા. કેટલાક તા તેઓને ‘ ભંગડભૂતા' નું અનઇચ્છવા યેાગ્ય વિશેષણ પણુ, આપતા. આ ન ધનજી મહારાજના સબંધમાં ઉપર કહી જવામાં આવ્યું તેમ કહેવાય છે કે, તેઓએ જૈનવેષ ત્યાગી કની અને તંબુરા લીધાં હતાં આ જે કે દંતકથા છે, પરંતુ તે દંતકથા પ્રમાણે થયુ હેય એ અસંભવિત નથી. જેએ અતી પરમ જૈની હતા તેઓએ જૈની વેષ ત્યારેજ ત્યાગ્યા હશે કે, જ્યારે ગચ્છના ક્લેશેામાં રાચી રહેલા જીવા તેના પ્રત્યે ધૃણા આ મધાતક પરિષહે। આપતા હશે. હજી વીશ વર્ષ પહેલાં સુધી કેટલાક તેઓને અનઈચ્છવા યાય્ આશયમાં અધ્યાત્મી કહી તેઓનું સ્વરૂપ વિચારી શકતા નહાતા. હવે તેનુ ખરૂ ઓળખ થવું શરૂ થયું છે. પ્રતિમા સમયે આનદધનનું વલણું,
સત્તરમા શતકમાં જૈન શ્વેતામ્બર્ સ પ્રદાયને લગતી એક ઐતિહા સિક હકીકત સંબંધી આન'દધનના લેખ ઉપરથી શું અજવાળું પડી શકે છે તે સબધી વિચાર કરવાના પ્રસગ અહી લીધેલેા નિરર્થક નહી ગણાય. આ ઐતિહાસિક હકીકત પ્રતિમાને લગતી છે. સેાળમા શતકમાં જૈનશ્વેતામ્બર સ પ્રદાયને વિષે એ મુખ્ય ભેદ પડયા. સેાળમા શતક પહેલાં જિનપ્રતિમા સબંધમાં જૈનમાં બે ભેદ નહાતા; એટલે જિનપ્રતિમાનું
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૯
પ્રપચ- ૬
અવલબન સ્વીકારનાર આખા શ્વેતામ્બર સપ્રદાય પણ હતા. સાળમા શતકમાં આ સંબધે શ્વેતામ્બરમાં નવા ભેદ પડયે; એ નવા ભેદ જે પાયા તે પ્રતિમાનું અવલખન સ્વીકારતા નથી. પ્રતિમાનું અવલ મન લેનાર વર્ગ પેાતાના મતના આગ્રહે ગમે તેવી રીતે પ્રતિમાનિષેધકને ચિતરે, પરંતુ હું તેને તે આકારે ચીતરી શકતા નથી. મારી માનીનતા એવી છે કે, જે સમયે પ્રતિમાને નિષેધ થયા તે સમયે તેમ થવાનુ કારણ પ્રતિમા માનનાર વર્ગજ ઉત્પન્ન કર્યું હતુ આ વાત તે ઐતિહાસિક છે કે, શાસનરક્ષક ધર્મગુરૂ તરીકે પ્રથમ યતિવર્ગ શ્રીપાટે ચાલ્યેા આવતા હતા. શ્વેતામ્બરવૃત્તિએ લીધેલ સકારણ તેમજ ઉપકારક ટને દુરૂપયોગ કરવાથી યતિવર્ગ ધીમે ધીમે શિથિલાચાર ભણી વળ્યા, અને તે એટલે સુધી શિયિલાચારની ટાંચે પહોંચેલા કે, પુષ્ટિમાર્ગના નિદાયેલા ગુરૂ કરતાં કઈ રીતે ન્યૂન નહાતા. ‘સંધપટ્ટક' નામના ગ્રંથ વાંચતાં આ વાતની પ્રતીતિ થાય છે. આ શિથિલાચારને આધીન થયેલ યુતિવર્ગે જિનમ ંદિરને પેાતાના કાર્યાં કરવાનું સ્થળ કરી મૂકેલું સ્થિતિ આવી થઈ જવાથી લાંકાશાહ નામના ગૃહસ્થે તેવા પ્રપ’ચસ્થાનથી દૂર કરવાના હેતુએ પ્રયત્ન કરેલા. લાંકાશાહના સંબંધમાં અત્યાર સુધી કાંઈ ખાસ હકીકત મળતી નથી; તેમ તેઓની કાઈ ગ્રંથરચના પણ મળી શકતી નથી, એટલે તેની વિદ્વતાના સબંધમાં અભિપ્રાય બાંધવાનાં સાધનાની ગેરહાજરીમાં પ્રતિમાવલ ખની જૈનિયા તરફથી જે હકીકત આપવામાં આવે છે તે હકીકતને પ્રતિમાનિ ષેધક વર્ગ ખાટી પાડે નહીં ત્યાંસુધી જો કે સત્ય માની લેવામાં દેધ ગણાય નહી, પરંતુ હું તે તેવા સાહસમાં પણ ઉતર્યા વિના એટલાજ અભિપ્રાય ઉપર આવુ છે કે, લેાંકાશાહ વિદ્વાન હેા અથવા ન હેા, પરંતુ તેને તે સમયના શ્વેતામ્બર સંપ્રદાયને ધણા સારી રીતે પરિચય હતા; અને એ પરિચયના કારણે તેને શ્વેતામ્બર સપ્રદાયની તે વખતની સ્થિતિના અનુભવી તરીકે ગણવા જોઇએ. યતિવર્ગે શ્રી જિનમદિરને પ્રપંચસ્થાનના આકારમાં ફેરવી નાંખેલ જોઇને કદાચ લાંકાશાહને લાગણી થઈ આવી હાય અને તેથી તેણે લોકાને એ પ્રપચસ્થાનથી દૂર કરવાના હેતુએ તેના નિષેધ કર્યાં હેાય, એમ મારૂં માનવું છે. મારા આ અભિપ્રાયને એક ઐતિહાસિક બનાવ પુષ્ટિ આપે છે. આ ઐતિહાસિક બનાવ સવેગી ગચ્છની ઉત્પત્તિ સબંધીના છે, સવેગી' ગચ્છ
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૦
ઉત્પન્ન થવાનું કારણ પણ યતિવર્ગના શિથિલાચારને દૂર કરવા સબંધીનું છે. સવેગી ગચ્છસ્થાપકે સવેગી ગચ્છ ચલાવીને યતિઓને પરાસ્ત કર્યા. અને ત્યારબાદજ શ્વેતામ્બર્ સ પ્રદાય પાછે જાગૃતિમાં આવ્યેા.
લેાંકાશાહના યતિવર્ગને પરાસ્ત કરવાના પ્રયત્ન દેખીતી રીતે ઉપકારક હતા; તથાપિ મારૂ સાથે સાથે એમ પણ નિર્દેષબુદ્ધિએ સ્વતંત્ર માનવું છે કે, લાંકાશાહ પ્રપંચસ્થાનને નિષેધ કરતાં, જિનાલયની મૂળ વસ્તુસ્થિતિને કેટલા ઉપકાર છે તે જોઈ શક્યા નહાતા; કેમકે તે માત્ર યુતિવર્ગના શિથિલાચારની સ્થિતિના અનુભવી હતા. તે જેમ સવેગી ગચ્છસ્થાપકે યતિવર્ગને પરાસ્ત કરી, જિનાલયને પ્રપ‘ચસ્થાનપરથી મૂળ સ્થિતિએ લાવવા માટે પ્રયત્ન કર્યાં હતા તેવા પ્રકારની કાઈ પદ્ધતિએ પ્રયત્ન કર્યાં હાંત, તે। તેથી નિમુદ્રાના પરમ ઉપકાર સ્થાયી રહેત.
હું અનુમાન કરૂ છું તે કારણથી લાંકાશાહથી પ્રતિમાના નિષેધ થયે, અથવા કાઈ ખીજા કારણથી થયા તે નાની મહારાજ જાણે, પરંતુ આટલું તે નિર્વિવાદ સિદ્ધ છે કે, સેાળમા સૈકાથી શ્વેતામ્બર સંપ્રદાયમાં બે ભેદ પડયા; એક પ્રતિમા માનનાર, અને ખીજો પ્રતિમા નહી માનનાર. સવેગી સત્રદાયની ઉત્પત્તિ થયાથી યતિવર્ગનુ પ્રતિમા પ્રતિપાદન સબ ધીનું મૂળ કાર્ય (mission) તેણે હાથ ધર્યું. એક તરફથી લાંકાશાહના અનુયાયીઓ પ્રતિમાના નિષેધ કરતા અને ખીજી તરફથી સ વેગી સ પ્રદાયના અનુયાયીઓ પેાતાના કાર્યાનુસાર તેની સામે થતા. આમ થતાં થતાં બન્ને વચ્ચે કચ્છઆનું વૃક્ષ રેાપાયુ. લેાંકાશાહની પછી જે જે પ્રતિમા અવલંબન લેનારા ધર્મગુરૂઓ થયા તે ધણા ઝનૂનપૂર્વક લાંકાશાહના પ્રયત્નસામે થયા લાગ્યા., લાંકાશાહથી શરૂ થયેલી પ્રવૃત્તિની સામે તે સમયે કાઇએ પણ વિશેષ પુરૂષાર્થ કર્યાં હાય, તે। તે ઉપાધ્યાયજી શ્રી યશવિજયજી મહારાજે કર્યાં જણાય છે. ઉપાધ્યાયજી મહારાજે તે સબધી અનેક લેખા પણુ લખ્યા છે.
2
પ્રતિમાની તકરારના સબધમાં જૂદા જૂદા વિદ્રાનાએ ગ્રહણ કરેલી પદ્ધતિમાં મુખ્યપણે એ પ્રકાર જોવામાં આવે છે. એક નિષેધક, અને ખીજી પ્રતિપાદુક, યજ્ઞવિજયજી મહારાજની પદ્ધતિ નિષેધક હતી, જ્યારે આનંદ
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________
ધનજી મહારાજની પ્રતિપાદક હતી. યશોવિજયજી મહારાજે પ્રતિમાને નિષેધ કરનારાઓને નિષેધ કરવાની શૈલી પકડી છે, જ્યારે આનંદઘનજી મહારાજે પ્રતિમાનો નિષેધ કરવાને બદલે પ્રતિમાનાં ઉપકારનું પ્રતિપાદન કરેલું છે. પ્રતિમા સંબંધમાં યશોવિજયજી મહારાજના લેખો વાંચતાં જણાય છે કે, તે સમયમાં આ તકરાર ગંભીરરૂપમાં આવી પહોંચેલી હતી. આવી ગંભીરરૂપમાં આ તકરાર હતી ત્યારે સ્વાભાવિક છે કે, બન્નેમાંથી કઈ પણ પક્ષનું માથુ ધડ ઉપર હાય નહીં. આવી સ્થિતિ ચાલતી હતી ત્યારે આનંદઘનજી મહારાજે પિતાના આત્મબળે વિશેષ ઉપકારક, માર્ગ કામ લીધુ. તેઓએ પ્રતિમાપૂજનની રીતિ તથા તેને ગભીર ભાવ સ્તવનાવલિમાં સ્થિર કર્યા છે. શ્રી સુવિધિનાથના સ્તવનના પહેલા પદમાં કેવા ઉલ્લાસપૂર્વક, પ્રભાતે ઉઠી પૂજા કરવી તે બતાવ્યું છે. બીજા પદમાં દ્રવ્યશુચિ અને ભાવશચિ ધરીને જિનાલયને વિષે હપૂર્વક જઈ ત્રીકે સાચવી મનને એકાગ્ર સાધવાનું કહ્યું છે. પછીના પદોમાં જૂદી જૂદી પૂજાઓના ભેદ અને વિધિ દર્શાવી છે. અને છેવટે ભાવપૂજા અને પડિવત્તી (પ્રાતપત્તી) પૂજાનું સ્વરૂપ બતાવ્યું છે. આનંદઘનજીની પ્રતિમા પ્રતિપાદક શૈલી કેવી હતી તે નીચેના શબ્દોથી જણાશે–
ઈમ પૂજા બહુ ભેદ સુણીને,
સુખદાયક શુભ કરણી રે; ભવિક છવ કરશે તે લેશે, આનંદઘનપદ ધરણી રે
સુવિધિ , આ ઉપરથી જોઈ શકાશે કે, આનંદઘનજી મહારાજનું વલણ પ્રતિમાની સ્થાપના પરત્વેનું હતું, એટલુ જ નહી પણ તેઓ પ્રતિમાના પરમ અનુયાયી હતા. આટલુ છતાં તેઓની વૃત્તિઓ એવી શાંતિ પામી ગઈ હતી કે, તેઓએ પ્રતિમાનો બોધ કરવા માટે ગભીર પ્રતિપાદક શૈલી પકડી છે. શ્રી યશોવિજયજીએ નિષેધક શેલી ગ્રહી હોય કે આન દઘનજીએ પ્રતિપાદક શૈલી પકડી હોય, પણ આટલુ તો ચોક્કસ છે કે, સત્તરમા શતકમાં આ તકરારે ગભીરરૂ૫ ગ્રહણ કરી લીધુ હતું, કેમકે જે તેમ ન હોત, તે પૂર્વના આચાર્યોએ તત્વના ગ્રથોમાં આ વિષયને ઘણુ કરી વિસ્તારપૂર્વક ચી નથી તેમ મહારાજ સાહેબ પણ ચર્ચત નહિ.
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________
આ સ્થળે લક્ષ્યમાં રહેવું જોઈએ કે, ઉપાધ્યાયજી શ્રી યશોવિજથજી મહારાજના પ્રતિમા સંબંધીના પુરૂષાર્થને ઉતારી પાડવાનો હેતુ રાખ્યો નથી. યશોવિજયજી મહારાજના સમયમાં નિષેધકને નિષેધ કરવાની શલી ઉપકારનું કારણ હોય ને તે કારણે તેઓએ તે શિલીનું અનુકરણ કર્યું હોય એ સંભવિત છે. દેશકાળને અનુકૂળ વિચાર બતાવવાની શૈલી હોય છે. તેઓશ્રીના સમયમાં તે શેલી અનુકૂળ નહી હોય એમ આપણે શી રીતે કહી શકીએ ?
સતરમા શતકની જૈન સમાજની ધર્મસંબધી સ્થિતિ,
આનંદઘન સંબંધમાં હમણાં સુધી અંગિત વિચાર કર્યા. અર્થાત આનંદઘનજીના જ્ઞાન સામર્થ્ય, દશા આદિ સંબધમાં અત્યાર સુધી કહેવાયું હવે તેઓના લેખ ઉપરથી સત્તરમા શતકની જૈન સમાજની ધર્મ સબંધી સ્થિતિ પરથી જે પ્રકારાશ પડવાયેગ્ય છે તે સંબધે ડુંક લખીએ.
આનંદથનસ્તવનાવલિ જેમાં પ્રથમ આટલી વાત ધ્યાનમાં તરત આવી જાય છે સત્તરમા શતકમાં જૈનધર્મની અદર ગચ્છભેદના કલેશો ઘણું ચાલ્યા કરતા હોવા જોઈએ. એ ગચ્છભેદના કલેશને મૂળ જળસીંચન સાધુવર્ગ તરફથી મળતું હોવું જોઈએ. સાધુવર્ગની સ્થિતિ અવન્નતિના માર્ગભણું હોવી જોઈએ ઉત્તમ ગુઓનું અદ્ભુત્વ હોવું જોઈએ. જ્ઞાનમાર્ગ ભૂલાઈ જવાથી ક્રિયાજડત્વ સમાજને વિષે બહુ વર્તતુ હોવું જોઈએ. આત્મજ્ઞાન ભણીને લક્ષ્યાર્થ રહ્યા હોવો ન જોઈએ. એકાંત વ્યવહાર માર્ગ ભણી સમાજની વૃત્તિ દેરાયેલી હોવી જોઈએ. નિશ્ચય માર્ગ તરફ કદષ્ટિ ઉદાસીન હોવી જોઈએ. સામાન્યતઃ આ પ્રકારની સ્થિતિ સતરમાં સતકની હતી એમ જોઈ શકાય છે. આ પ્રત્યેક અભિપ્રાયની વૃદ્ધિ અર્થે હું આનંદઘનનાં વચને મૂકીશ. “
પ્રથમ, ગચ્છભેદના કલેશ વિષે. અનંતનાથ ભગવાનની સ્તવનામાં ત્રીજા પદમાં કહ્યું છે કે,, . ગચ્છના ભેદ બહુ નયણ નિહાળતાં,
'તેવી વાત કરતાં ન લાજે; ઉદર મરહૂદિ નિજકાજ કરતાં થકાં, મેહ, નડિયા કળિકાળ રાજે
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભાઈ માણેકલાલ ઘેલાભાઈએ આ પદને પરમાર્થ નીચે પ્રમાણે ભર્યો છે –
એક તરફ મત અથવા વચ્ચને મમત્વ, અને બીજી તરફ નિર્મળ આત્મત્વની વાત કરવી એ બનતું નથી. જ્યાં મતને મમત્વ હેાય ત્યા આત્મત્વનું જાણપણુ હોતુ નથી, છતાં સમુદાય અથવા તપાલકાદિ ગચ્છના ભેદમાં ગુંથાયેલા એવા તેઓ તત્ત્વની વાત કરતાં શરમાતાં નથી.
વૃક્ષના મૂળમાં અગ્નિ બળતો છતાં વૃક્ષ લીલું રહે તે સભવિત નથી; તેમ મમત્વ અને તત્ત્વની વાત તેને વિસ વાદ છે એટલે મમ-વીઓ યથાર્થ તત્વ જાણે, અને કહે તે ઉપર કહેલા વૃક્ષના દષ્ટાંત જેવું છે.
આ ગચ્છ અને પ્રતિભેદમાં ગુંથાએલા મમત્વીઓ શું કરે છે ? અને તેમની એવી સ્થિતિ કેમ છે ? તે કહે છે.
આવા મમત્વીઓને કળીકાળરૂપી રાજાએ, અથવા કળિકાળના રાજમાં મોહરાજાએ નડતર કરી છે, અર્થાત મોહરાજએ તેઓને પિતાના તાબામાં લીધેલા છે; અને તેથી કપાયપૂર્વક તેમની કરણી હોય છે, અને તેથી તેઓ ઉદરપોષણ વિગેરે કામ કરે છે, અને પરમાર્થથી વેગળા છે. સામાન્ય મનુષ્યોને મોહે કેાઈને કેડ સુધી તો કોઈને ગરદન સુધી રહેલા છે; એટલે સામાન્ય મનુષ્યમાં કપાય જે કે ઓછી જોવામાં આવે છે, પણ આ વધારી મતવાદિઓને તે મેહરાજાએ પગથી તે માથા સુધી ગ્રહણ
* માઇ માણેકલાલ ઘેલાભાઈ ઝવેરીએ આનંદઘનચાવીશી (સ્તવનાવલિ) ના અર્ધ લખી છપાવી રાખ્યા છે; પરંતુ તે હજુ બહાર પાડેલ નથી. તેઓએ છપાવેલા સ્વાનુભવ દર્પણ” ના સંબંધમાં એક લેખકના હક ઉપર ત્રાપ મારનાર પગલું શ્રી,વેતામ્બર જૈન પરિષદની અમદાવાદની બેઠક વેળાએ લેવાનું કરેલું જોઈ તેઓને આ ચોવીશી' ને અર્થે બહાર પાડતાં તેઓના વજને અટકાવે છે. મારા અભિપ્રાય પ્રમાણે ભાઈ માણેકલાલે આ અર્થ સારા ભર્યા છે કેટલેક સ્થળે ખરી વાત કહેતાં તીણતા વાપરવી પડી હોય તેથીસમુદાય કલેશ કરશે એ ભય રાખી ભાઈ માણેકલાલ આ અર્થ બહાર ન પડે એ વાત એક લેખકની નૈતિક હિમ્મતને પાત્ર ન ગણાય. બહાર નહીં પાડેલા એવા એક ગ્રંથ અથવા તેમાંના કેઈ પ્રસંગ ઉપર વિવેચન કરવાનો અન્યને હક ન હોવા છતા મેં આ ચરિત્રમાં અનેક સ્થળે તેમ કર્યું છે તે માટે ભાઈ માણેકલાલ પાસે ક્ષમાની યાયન; છે
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________
Y
કરેલા છૅ, એટલે તેમનામાં કાયની પ્રબળતા જાય છે. તેએ બાપડા
દયાપાત્ર છે
કહ્યુ
છે કે,~
લાખે નિરપેક્ષક વચત, ક્રિયા દેખાવે ક઼ર;
વાકા તપ સ યમ સર્વ, કર્યેા કરાવા ક્રૂર.
2
“ માટે જે એકાંત પક્ષી, ગમે તેા યા પક્ષી હાય, વા ભક્તિ પક્ષી હાય, કે “ગુરૂ ગુરૂ જપના, એર સમ સુપના” એમ કહેનાર ગુરૂ પક્ષી હાય, તે પણ નિરપેક્ષ વચન ખેાલનાર કષાયવાન ચારે ગતિમાં ભ્રમણુકરશે.
,,
આ તીવ્ર વચને ઉપદેશક અથવા સાધુવર્ગ તરફ કહ્યા છે. જૈનના ધર્મગુરૂઓને આહારાદિ શરીરપાષણના સાધના શ્રાવક સમૂદાયગાંથી પ્રાપ્ત કરવાના હૈાય છે. જૈનસાધુને અર્થે કાંઈ પણ આહારાદિ પદાર્થ તૈયાર કરાવી શકાતા નથી. તેને તે શ્રાવકવર્ગમાં ગાયતી પેઠે ક્રી કરીને ગાચરી જેવા અલ્પ અલ્પ આહાર લઈ પેાતાનું શરીરપાષણ કરવું પડે છે, આવી રીતે કાઈ તે પણ પણ કિચિત્ માત્ર ખેાજારૂપ ન થનાર એવા જૈનધર્મગુરૂએ પ્રત્યે આનધનજી જેવી શાંતમૂર્ત્તિ એવી તીક્ષ્ણતા બતાવે છે, કે તમા કળિકાળના પ્રતાપે મેહપૂર્વક પેટ ભરવાનુ કાર્ય કરે છે. આ શું બનાવે છે ? આ કથન એમ બતાવે છે કે તે સમયે ગચ્છના મમત્વમાં ધમૅગુરૂએ રાચ્યા માચ્યા રહેતા હેાવા જોઈએ. એક તરફ્ ગચ્છના મમત્વમાં રાચ્યા રહેવુ અને ખીજી તરફથી તત્ત્વની વાતો કરવી એ અસ ભવિત જેવુ, ગણી આન ધનજી તેને કહે છે કે, તમને શરમ આવતી નથી કે તત્ત્વની વાતા કરે છે. આનદધનજી મહારાજને કહેવાના હેતુ એવે છે કે, ધર્મગુરૂએ પરમાર્થથી વેગળા છે, કેમકે જેઓ પરમાર્થને જાણનાર હાય તેઓને તેા કાઈ પણ પ્રકારે મત મમત્વ હોય જ નહી. ધર્મગુરૂએ પ્રત્યે આટલા સખત કટાક્ષ જ્યારે મહારાજ સાહેબે કર્યાં છે ત્યારે આપણે જે સાર ઉપર 'આવી શકીએ તે એજ કે, આ વખતે ધર્મગુરૂએ સપ્રદાયમેાહને ઘણા આધીન થઈ ગયેલા હશે જે ધર્મગુરૂઓની સ્થિતિ આવી થઇ ગઇ હાય, તે શ્રાવક સમૂદાયની એટલે સામાન્યત જૈનસમાજની સ્થિતિ કવી પામર થઇ ગઈ હોવી જોઇએ એ સહેજે વિચારી શકાય તેવું છે,
જૂદા જૂદા અનેક પ્રસ ગેએ મે મારા તરફથી પ્રકટ થતા સનાતન જૈત” પત્રમાં સિદ્ધ કરવા પ્રયત્ન કર્યા છે કે, શ્વેતામ્બગ, દિગમ્બર જેવી
""
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૫
આકરી દશાની વિશેષતા પિતાની દૃષ્ટિ સમીપ ન રાખતાં, દેશકાળને યોગ્ય રિથતિ રહેવી જોઈએ. એવી કેઈ અપેક્ષાએ ઉપકારક વિચારણાને જ એકાંત વળગી રહ્યા તેથી ક્રમે ક્રમે તેમાં શિથિલતા દાખલ થતી ગયેલ; તેમજ દિગમ્બરેએ, એકાંત દિગમ્બર વૃત્તિનો જ આગ્રહ રાખી, કવેતામ્બર દશાનુ ઉપયોગીપણું ન જોયુ તેથી શાસનરક્ષક એવા ધર્મ ગુરૂઓને તેમાંથી લેપ થયે. વેતામ્બરોએ જ્ઞાનીપુરૂષોએ સહેતુ રાખેલ અવકાશને વિશેષ ઉપયોગ કરવા માંડયો તેનું પરિણામ એ આવ્યું કે એક વખત એ આવી ગયો હતો કે, વીતરાગ યતિની દશા ગભીર અધમપણાને પામી ગયેલી (જુઓ, સંધપટક), મતલબ કે, વેતામ્બર દશામાં કાઈ ઉપકારક કારણે રાખેલ અવકાશને વિશેષ લબાવતા જતાં પરિણામ એ આવતુ ગયેલુ કે, સાધુદશામાં શિથિલત્વ આવતુ ગયુ આ શિથિલત્વના કારણેજ જૂદા જૂદા અનેક ગ૭ભેદ જન્મ પામેલા, અને એ ગચ્છભેદના જૂદા જૂદા વાડા બધાઈ , એક જાતને તેના સેવનકર્તાઓમાં સંસારના જેવો મેહ ઉત્પન્ન થયેલ. જ્યાં આવો મોહ હોય ત્યાં તત્ત્વની વાત ક્યાં સંભવે ? અને જે ધર્મગુરૂઓની દશા આવી હોય, તે પછી આખા સમાજની સ્થિતિ કેવી અવનત હોય તે કહેવા કરતાં કલ્પી શકાય તેમ છેઆ ઉપરથી જોઈ શકાય છે કે, આનંદઘનજી મહારાજના સમયમાં અનેક ગભેદોની જ જાળ થઈ રહેલી; એ જંજાળની વૃદ્ધિ અર્થ જળસીચન ધર્મગુરૂઓથી થયેલુ, અને સામાન્ય જન સમાજની સ્થિતિ ધર્મ ઝગડાઓવાળી થઈ રહેલી આ ઉપરથી તેમજ શ્રી નમિનાથી સ્તવના ઉપરથી જોઈ શકાય છે કે, સુગરૂનો વેગ આ કાળમાં બહુ ઓછો થઈ ગયેલ; એટલે કે ઉપદેશકવર્ગની સ્થિતિ અવનતિના માર્ગ પ્રત્યે હતી. આ સ્તવનામાં કહ્યું છે કે –
ક્ષત અનુસાર વિચારી બેલ, સુગુરૂ તથાવિધ ન મલે રે, કિરિયા કરિ નવિ સાધી શકીએ, એ વિષવાદ ચિત્ત સઘળે રે.
આ સ્થળે શ્રત એટલે જેનસિદ્ધાંત, તેમાં કહેલા વચનોને આધારે વિચારીને જ બોલું છું, તો જેવાં આગામા ગુરૂનાં લક્ષણે કહ્યા છે તેવા ગુરૂઓ મળી શકતા નથી, તેમજ સાધુપણાની ક્રિયા કરીને હું મેક્ષ સાધી શકતો નથી; તેથી એ પૂર્વે ખેદ સઘળાના મનમાં વ્યાપ્ત રહે છે
ભાઈ માણેકલાલે આ પદનો જે પરમાર્થ ભર્યો છે તેમાં નીચેની વાત
ભજળની જાય તે જમા
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________
આપણું ખાસ ધ્યાન ખેચનારી છે.– . “શ્રી આન દઘનજી મહારાજની અનુમોદના કરનારા તે વખતમાં કેટલાક બીજા સાધુમુનિરાજે પણ હતા, અને કેટલીક દંતકથાને આધારે શ્રીમદ્દ યશોવિજયજી અને નવિજયજી મહારાજ આન દઘનજીના સમકાલીન થયા છે, કે જેમના જેટલી વિદ્વતા અને ક્રિયાપરાયણપણું તેમજ , આત્મલક્ષ હાલ તે જોવામાં આવતાં નથી તેવા વખતમાં પણ આ મહા
માને કહેવું પડયું છે કે, શાસ્ત્ર પ્રમાણે જોતાં શ્રી શાંતિનાથ ભગવાનની સ્તવિનામાં કહ્યું છે તેવા આગમધર સમકતી અને જેમની સંવરરૂપ ક્રિયા છે ઇત્યાદિ ગુણે વાળા ગુરૂ મને જણાતા નથી.”
ભાઈ માણેકલાલના આ વચનો બહુ કાળજીપૂર્વક લખાએલાં છે. તેઓના હૃદયમાં જે વાત હોવાનો સંભવ છે તે વાત તેઓએ જો કે કહી છે; પણ તે એવી સ્પષ્ટતાપૂર્વક કહી નથી કે, જેથી એકાએક તેનો ખ્યાલ આવી જાય, અને તેઓએ તેમ સ કારણ કર્યું જણાય છે ભાઈ માણેકલાલને કહેવાને હેતુ હુ જે બરાબર સમજી શકતો હોઉં, તે મને લાગે છે કે, તેઓ એમ કહેવા માંગે છે કે, ઉપાધ્યાયજી શ્રી યશોવિજયજીમહારાજ અને નિયવિજયજી મહારાજને વિષે પણ જે આશયમાં આનંદઘનજી મહારાજે જિનાગમમાં સુગુરૂની દશા જોઈ છે તે પ્રકારની દશામાં કોઈ અશે ન્યન રહેલા આનંદઘનજી મહારાજની દૃષ્ટિમાં આવેલા હોવા જોઈએ, કેમકે નહી તે તેઓ (આન દઘનજી) “મુગુરૂ તથાવિધ ન મિલે રે” એવા ભારવિાળા શબ્દો બેલત નહીં
- આ જાતનો અભિપ્રાય, ભાઈ માણેકલાલના વચનો પરથી મારે થાય છે. જે ભાઈ માણેકલાલને કહેવાનો અભિપ્રાય એ હેાય, તે મને લાગે છે કે, તેઓએ તે સ્પષ્ટ ભાષામાં નથી બતાવ્યો તેનો હેતુ એમ જણાય છે કે, ઉપાવ્યાયજી શ્રી યશોવિજયજી મહારાજનુ જૈનસમાજમાં એટલું બધું વાસ્તવિક માહામ્ય છે કે, જે તેઓ (શ્રી યશોવિજયજી) ના સબંધમાં કિ ચિત માત્ર તીવ્રપણે બેલાય, તે સમાજ સહન કરી શકે નહી , આ કારણે ભાઈ માણેકલાલે ભાપારના કાળજીવાળી કરી જણાય છે તે ગમે તેમ છે, પરંતુ એટલું તો લાગે છે કે, ભાઈ માણેકલાલના વિચારેપરથી જેમ કંઈક અસ્પષ્ટપણે જણાય છે તેમ, આવા પ્રકારની આશંકા, આનંદઘનજી મહારાજે
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૭
રચેલા આ પદ પરથી ઉદ્ભવે, તો તે કેવળ અગ્ય છે એમ લાગતું નથી ?' આપણે જેમ જાણીએ છીએ કે, યશવિજયજી મહારાજ એક અસાધારણ સિદ્ધાંતવેત્તા હતા, એટલું જ નહી પણ જો એમ કહીએ કે, સિદ્ધાંતજ્ઞાન પ્રકાશવામાં કળિકાળ સર્વજ્ઞ શ્રીહેમચ દ્રાચાર્ય પછી શ્રીયશોવિજાજી મહારાજ જેવા સમર્થ બીજા કઈ થયા નથી તો તે ખોટું નથી, તેમ આપણે આ વાત પણ સાંભળીએ છીએ કે, ઉપાધ્યાયજી મહારાજ આનદઘનજી મહારાજ પ્રત્યે પૂજ્ય બુદ્ધિથી જોતા હતા, એટલુ જ નહી પણ આન દઘનજી મહારાજે શ્રી ઉપાધ્યાયજીને ચેકસ વિવાઓ પ્રાપ્ત કરવાનું ધાર્યું હતું આ ઉપરથી આપણે જે અશ્વિપ્રાય ઉપર આવી શકીએ તે એજ કે, આનંદઘનજી મહારાજની દશા વિશેષ તીવ્ર હોવાથી તેઓએ પિતાને યોગ્ય વિશેષ સામર્થ્યવાન ગુરૂની આવશ્યકતા વિચારી હોય આવા સમયે ઉપયુક્ત પદમાં આનંદઘનજી મહારાજે “સુગુરૂ તથાવિધ ન મિલે રે” એવા શબ્દો કહ્યા હોય એ સંભવિત છે. શ્રીયશોવિજયજીની ચરચનાઓ જોતાં જણાય છે કે, પ્રથમ તેઓનું પાંડિત્યશક્તિનું ઘણું મહાન ક્રુરણ હતું, અને પછીથી પાંડિત્યશક્તિની સાથે અધ્યાત્મ લજ્યની વિશેષ જાગૃતિ થવા પૂરે આનંદઘનજી મહારાજે ઉપયુક્ત પદની રચના કરી હોય આમ છતાં એમ ન કહી શકાય કે, ઉપાધ્યાજની દશા આનંદઘનજી મહારાજને પાત્ર ગુરૂ થવાની હતી, કેમકે આ નદઘનજીની દશા તે ઓરજ હતી અથવા આન દઘનજી મહારાજના ઘેરણ (Standard) પ્રમાણેની આત્મજાગૃતિ ઉપાધ્યાયજી મહારાજની હતી એવી તેઓને ખાત્રી ન પણ થઈ હોય ભાઈ માણેકલાલના લેખપરથી આ કારણે ઉભવતી આ શ કાન આ જે કે એક પ્રકારનું સમાધાન છે, પરંતુ આવા પ્રકારની આશંકામાં જવા કરતાં જે આપણે આટલુ વિચારી સ્વસ્થ રહીએ કે, આનંદઘનજી મહારાજે “સુગુરૂ તથાવિધ ન મિલે રે એવા જે શબ્દ વાપર્યા છે તે ઉત્સર્ગપણે વાપર્યા છે તો તે વધારે યોગ્ય છે જ્ઞાનીએ કોઈ વાત એકાત કહેતા નથી, તેમ આનું દઘનજી મહારાજે આ વાત એકાંત નહી કહેતાં ઉત્સર્ગપણે કહેલી છે એટલે અપવાદરૂપ વ્યક્તિઓ રહી જાય કે જેઓ જિનાગમને વિષે કહેલા સુગુરૂ લક્ષણો સહિત હેય આવા અપવાદરૂપ પુરૂષોમાં કાં શ્રીયશોવિજયજી આદિ પુરૂષો ન હોય ? આ સ્થળે એમ આશ કા કરવામાં આવે કે, આન દઘનજી મહારાજે એ સ્તવનામાં જે પ્રકારને ભાષાપ્રયોગ કર્યો છે તે પરથી એમ લાગે છે કે, કેમ જાણે આ
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૮
આ વાતાને મારી જોઈ વખત નય, તે
નંદઘનજી મહારાજને પિતાને તથા પ્રકારના ગુરૂનો વેગ ન મળતાં ખેદ પૂર્વક એ વચને કાઢયાં ન હોય? આ શ કાનું સમાધાન એટલુજ છે કે, આન દઘનજી મહારાજની દશા ઘણી વર્ધમાન થતી ગયેલી હોવી જોઈએ. તે છતાં તેઓ પિતાને ગ્ય એવા સુગુરૂનાં અવલબનની જરૂર પધારતા હોઈ તેવા સુગુરૂનો યોગ તેઓએ ન જોઈ આ વચને કાઢયાં છે. હું આટલું લખું છું, પણ તે ઘણું ડરપૂર્વક લખુ છુ, કેમકે વખતે યશોવિજયજી મહારાજ જેવા અસાધારણ મહાત્માને મારાથી અવિનય થઈ જાય, તે મારે કેટલા ભવભ્રમણ કરવાં પડે તેને મને બહુ ખ્યાલ રહે છે.
સતરમાં ચત્તકમાં જૈનસમાજની ધર્મસંબધી સ્થિતિ જ્ઞાન સંબંધમાં બહુ નિર્બળ થઈ ગયેલી; અને ક્રિયાજડત્વ ઘણુ વધી ગયેલુ, એમ આનંદઘનજી મહારાજના નીચેના વચનથી જણાય છે –
એક કહે સેવિયે વિવિધ ક્રિયા કરી,
ફળ અનેકાંત લોચન ન દેખે ફળ અનેકાંત કિરિયા કરી બાયડા,
ધામ રડવડે ચાર ગતિમાંહે લેખે. . આ પદમાં મહારાજ સાહેબે ક્રિયાને નિષેધ કર્યો નથી, પરંતુ જેઓ સમજ્યા વગરની માત્ર કાયકલેશરૂપ ક્રિયાઓમાં ધર્મ માની પ્રવર્તે છે તેની દયા ખાઈ, જ્ઞાનમાર્ગ તરફ લક્ષ્ય કરાવ્યો છે. આ પદ ઉપરથી સ્પષ્ટ થાય છે કે, આ સમયમાં શુષ્ક-જ્ઞાનરહિત-ક્રિયાકાંડમાં તામ્બર સંપ્રદાય વિશેષ રાચી રહ્યો હોવો જોઈએ જે જ્ઞાનસહિત ક્રિયાકાંડ અનુસરાતે હેત, તો * મહારાજજીને આવા લાગણું ભરેલાં વચનો કહેવાને પ્રસંગ મળ્યો ન હોત.
જ્ઞાનમાર્ગ ઘણો પામર સ્થિતિમાં આ સમયે આવી ગયેલ હોવો જોઈએ, તે શ્રી ધર્મનાથના સ્તવન ઉપરથી નીચેને ભાગ લઈએ છીએ તે પરથી જણાશે.
પરણુ નિધાન પ્રગટ મુખ આગળ,
જગત ઉલ ધી હે જાય, જિનેશ્વર તિવિના જુઓ જગદીશની
અંધ ધ ધુલાય. જિનેશ્વર અર્થાત, ઉત્કૃષ્ટ એવુ જે ગુપ્ત ધન તે મોઢા આગળ પ્રકટ છે, પણ તેને જગતના પ્રાણીઓ ઓળગીને ચાલ્યા જાય છે, ભગવાનની તિ અર્થાત જ્ઞાનપ્રકાશ વિના આંધળાની પાછળ આંધળો ચાલ્યા જાય છે. અહી તિ,
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૯
શબ્દથી જ્ઞાન કહેવાને ઉદ્દેશ છે. જગત ધર્મ માની એકાંત જડક્રિયા જ્ઞાનવિના કરતાં જોઈ આ વચનો કહ્યાં છે. સ્તવનાવલિ અને “બહોતેરી”ના અવલોકન પરથી જણાશે કે, મહારાજ સાહેબે ક્રિયાજડત્વને માટે જગત્ જીવોની ઘણી દયા ખાધી છે; અને જ્ઞાન માટે આવશ્યકતા ગાઈ છે
કેટલીક વખત એવું બને છે કે, બે યુગપદ ઉપકારક વાત હોય છે; તેમાં એક વાત ઉપર ઘણો જ ઓછો લક્ષ્ય થઈ ગયો હોય છે, અને બીજી વાત ઉપર ઘણાજ વિશેષ ભાર મૂકાઈ ગયો હોય છે. હવે આ બંને વાત જે યુગપદ ન હોય, તે સમતોલપણુ જતુ રહી આવશ્યક કળ થતુ નથી આવા પ્રસંગે જ્ઞાની પુરૂષે જે વાત ઘણી ગાણુ થઈ ગઈ હોય છે તેના ઉ. પર ઘણે ભાર મૂકે છે અને જેના ઉપર વિશેષ ભાર મૂકાઈ ગયો હોય છે તેના સંબંધમાં કાંઈક નરમાશ લાવવા જેવું કરે છે, જ્ઞાની પુરૂષની આ પ્રવૃત્તિને ઉદેશ લેકસમૂહ જઈ શકતો નથી, એટલે ગાણ થયેલ વાત પર ભાર મૂકવાને હેતુ ન સમજતાં એમ માની બેસે છે કે, પ્રતિપાદક પુરૂપ એકાંત તે વસ્તુને જ ઉપદેશ કરે છે, અને જે વાત માટે નરમાશ લાવવા જ્ઞાની પુરૂપ ઉપદેશ દે છે. તે વાતનો નિષેધ કરે છે એમ સમજે છે જ્ઞાન અને ક્રિયા એ બન્ને યુગપદ જેવી રિતિ ધરાવતાં પદાર્થો છે જ્ઞાન હોય, અને ક્રિયા ન હોય તો જ્ઞાન શુકપણામાં પડયું રહે છે, અને જો ક્રિયા હોય અને જ્ઞાન ન હોય તો શુષ્કક્રિયા અથવા ક્રિયાજડત્વ આવે છે. આ કારણોથી બન્ને સાથે જોઈએ આનંદઘનજી મહારાજના સમયમાં જ્ઞાનમાર્ગ પ્રત્યે, ઉપર જોઈ ગયા તેમ ઉપેક્ષા થઈ ગયેલી એટલે તેઓએ જ્ઞાનમાર્ગ ઉપર બહુ ભાર દઈ ઉપદેશ કર્યો, અને ક્રિયાકાંડ જ્ઞાનરહિતતાએ હદબહાર થતે જોઈ તેને નરમાશ આપવા માટે મહારાજ સાહેબે વિચારો દર્શાવ્યા આનુ પરિણામ એ આવ્યું કે, ક્રિયાજડ થઈ ગયેલા જીવોએ એમ માની લીધું કે, આનંદઘનજી મહારાજ ક્રિયાને ઉથાપે છે; અને એકલા જ્ઞાનને સ્થાપે છે આવી માનતાના કારણે તેઓને અધ્યાત્મી' કહી ગાળો ભાંડતાં, અને આજ કારણે તેઓને “ભ ગડભૂતા” એવું નહીં ઈચ્છવા યોગ્ય વિશેષણ પણ આપેલુ. આ સૈકાના પ્રથમ ભાગ સુધી ક્રિયાજડત્વનું પ્રબળ વધારે ચાલેલુ, એટલે ત્યાંસુધી આન દઘનજી મહારાજના સંબંધમાં આવી ભૂલ ભરેલી માનીનતા ચાલી આવેલી છેલ્લા બે દશકા થયાંજ, અર્થત શ્રીમાન રાજચંદ્રના સમય પછી લેકેની તે માનીનતા
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૦
ફરવા લાગી છે. વાસ્તવિક રીતે જોતાં, આનંદઘનજી મહારાજે ક્રિયાને નિધ કર્યો જ નથી, પરંતુ સૂત્રાનુસાર ક્રિયા સાધવાને ઉપદેશ આપે છે. શ્રી અનંતનાથની સ્તવના ૬ ઠા પદમાં કહ્યું છે કે,
પાપ નહીં કેઈ ઉસૂત્ર ભાષણ સે;
ધર્મ નહીં કોઈ જગ સૂત્ર સરીખો, સૂત્ર અનુસાર જે ભવિક કિરિયા કરે,
તેહનું શુદ્ધ ચરિત્ર પરીખે. - ધાર જેમ નિજસ્વરૂપ અર્થે ક્રિયા કરવામાં આવે તે અધ્યાત્મ ગ્રહણ કરવાયોગ્ય છે તેમજ જે ક્રિયા કરતાં અધ્યાત્મ પ્રાપ્ત ન થાય તે ક્રિયા પણ નથી.
નિજ સ્વરૂપ જે કિરિયા સાથે,
તેહ અધ્યાત્મ લહિયે રે, જે કિરિયા કરી ચઉગતિ સાધે, તે ન અધ્યાત્મ કહિયે રે
શ્રી' શ્રેયાંસ ' વળી, ક્રિયા સ્થાપકવચન શ્રી સુવિધિનાથના સ્તવનમાં આ પ્રમાણે કહેલ છે –
સુવિધિ જિસેસર પાય નમીને,
શુભ કરણી એમ કીજે રે, અતિ ઘણો ઉલટ અંગ ધરીને, પ્રહ ઉઠી પૂછ જે રે.
સુવિધિ સુવિધિજિનનુ આખુ સ્તવન પૂજાની વિધિથી ભરેલું છે એ વાંચવાથી જણાય તેમ છે કે, તેઓએ પૂજા આદિ વિધિઓનું અખંડ પ્રતિપાદન કર્યું છે; અને જે પૂજાદિ વિધિઓનુ જેણે પ્રતિપાદન કર્યું હોય તે તપશ્ચર્યાદિ ઉત્તમ સાધનોને નિષેધ કેમ કરે ? મને આશ્ચર્ય થાય છે કે, આવા મહા
ત્મા પ્રત્યે લેકે કેમ એવો આક્ષેપ કરવા નીકળેલા કે, તેઓ ક્રિયાના નિષેધક હતા. આમાં આશ્ચર્ય પામવા જેવું જેકે કાંઈ નથી, જ્યાં સુધી સમ્યગ્દષ્ટિ નથી થઈ ત્યાં સુધી જીવો એમજ માની બેસે છે. આપણી નજરોનજરને તાજેજ દાખલ છે. શ્રીમાન રાજચંદ્ર, કે જેઓએ ક્રિયાદિ સાધનનું આ પ્રમાણે
નિશ્ચયવાણી સાંભળી, સાધન તજવાં નેય, નિશ્ચય રાખી લક્ષમાં સાધન કરવાં સેય,
--શ્રી આત્મસિદ્ધિશા.
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________
વાસુ
શબ્દોમાં ઉત્તમ પ્રતિપાદન કર્યું છે તેઓ પ્રત્યે, હમણાંના જેવા વિદ્યાવિલાસી કાળમાં પણ આક્ષેપ કરવામાં આવતું હતું, તે પછી જે સમયે વિદ્યાવિલાસનો અભાવ હતો તે સમયે આન દઘનજી મહારાજ પ્રત્યે આક્ષેપ જાય એમાં કાંઈ આશ્ચર્ય જેવું ન ગણાવું જોઈએ.
આન દઘનજી મહારાજના સમયમાં આત્મજ્ઞાન ભણી સમાજની ઉદાસીનતા થઈ ગયેલી હોવાનાં પ્રમાણ નીચે પ્રમાણે છે – • આતમજ્ઞાની શ્રવણ કહાવે,
બીજા તે દ્વવ્યલિંગીરે વસ્તુગતે જે વસ્તુ પ્રકાશે,
આનંદવન મત સંગી રે.. વળી, અધ્યાતમ જે વસ્તુ વિચારી,
બીજા જાણ લબાસી રે; વસ્તુ ગતે જે વસ્તુ પ્રકોશે,
આનંદઘન મતવાસી રે. શ્રી પ્રયાસ પ્રત્યે પ્રત્યેક વિચારમાં મહારાજસાહેબે આત્મજ્ઞાન ભણી જાગૃતિકરાવવા અર્થ પ્રયત્ન કર્યો છે, અને એકાંત ક્રિયાજડત્વને નિષેધ વાર વાર કર્યો છે એ વાત એમ બતાવવા માટે પૂરતી છે કે, સતરમા શતકમાં જૈન સમાજમાં આત્મજ્ઞાન ભણી ઘણી ઉપેક્ષા થઈ ગયેલી ઉપાધ્યાયજી શ્રીયશોવિજજી મહારાજ આ વાતની સાક્ષી પૂરે છે, કેમકે તેઓ મહારાજસાહેબ સમકાલિન હતા. જે શબ્દોમાં તેઓ સાક્ષી પૂરે છે તે શ દો આ પ્રમાણે છે--
વિધયરસમા ગ્રહી માસીઆ,
રાચીઆ કુગુરૂ મદ પૂર છે ' ધામધુમ ધમાધમ ચલી,
- જ્ઞાનમાર્ગ ૨ દુર રે, આત્મજ્ઞાન પ્રત્યે ઉપેક્ષા ધરાત્વનારાઓ પ્રત્યે મહારાજશ્રીએ કહ્યું છે, અને શુષ્ક અધ્યાત્મીઓને ભૂલી ગયા છે એવું નથી શુષ્ક અથવા શબદઅધ્યાત્મીઓને ઉદેશીને કહે છે કે,
નામ અધ્યાતમ, ઠવણુ અધ્યાત્મ,
દ્રવ્ય અધ્યાત્મ છેડે રે, ભાવ અધ્યાતમ નિજગુણ સાધે;
તે તેલ શુ રઢ મંડે રે શ્રી શ્રેયાંસક
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૨
* શબ્દ અધ્યાત્મ અર્થ સુણીને, નિરવિકલ્પ આદરજે રે '
' શબ્દ અધ્યાતમ ભજના જાણ;
હાન ગ્રહણ મતિ ઘર છે. શ્રી શ્રેયાંસ સત્તરમાં શતકમાં અથવા આનંદઘનજી મહારાજના સમયમાં શદઅધ્યાત્મીઓ પણ હોવા જોઈએ મહારાજ સાહેબે, આ સમયમાં એકાંત વ્યવહારમાર્ગનું સેવન અને નિશ્ચય માર્ગનું વિસ્મરણ જેઈ કહ્યું છે કે, પરમારથ પંથ જે કહે, રંજે એનંત રે,
વ્યવહારે લખ જે રહે, તેહના ભેદ એને રે ધરમ૦થવહારે લખે દેહિલ, કાંઇ ન આવે હાથ રે,
શુદ્ધ નય થાપના સેવતાં, નવી રહે દુવિધા સાથ રે ધરમ આ પ્રમાણે આ વ્યવહાર અને નિશ્ચય અથવા પરમાર્થમાર્ગ પર વિચારણું બતાવી છે,
ટુંકામાં સત્તરમાં સૈકાની સ્થિતિ, ત્યારે, આ પ્રમાણે જૈન સમાજની ધર્મ સબધે આનંદઘનજી મહારાજના વિચારે પરથી જણાય છે. જૈનસમાજની અંદર અનેક ધર્મના મતભેદે પ્રવર્તતા હતા, આ મતભેદને લઈને અનેક ધર્મલેશો હેવા જાઈએ આ ધર્મકલેશને વૃદ્ધિ અર્થ જળસીંચન ગુરૂઓ તરફથી થતુ હતું ધર્મગુરૂઓ પણ તે કારણે બહુ ઉન્નત સ્થિતિમાં નહાવા જોઈએ. ઉત્તમ ગુરૂઓનુ ઘણુ અલ્પત્વ હતું, અને ધર્મગુરૂઓની જે ઉન્નત દશા નહોતી તો પછી શ્રાવક સમૂહનો તો નહેવી જોઈએ એ દેખીતુ છે સમાજને લક્ષ્ય એકાંત ક્રિયાકાંડ ઉપર રહ્યો હતો. આત્મજ્ઞાન ભણી લેકેની ઉદાસીનતા હતા. એકાંત વ્યવહારમાર્ગનુ સેવન બહુધા થતુ હતુ. શુષ્ક અધ્યામીઓ પણ સમાજમાં હોવાને સંભવ છે પ્રતિમા સંબંધી કહેશે ગંભીરરૂપ પકડયુ હતુ, જ્ઞાનમાર્ગ અજાગૃત હતા. એકંદરે વેતામ્બર સં. પ્રદાયની સ્થિતિ સત્તરમા શતકમાં સંતોષકારક નહીં હોય.
આ પ્રમાણે આન ઘનજી મહારાજની કૃતિના આધારે જેટલું વિવેચન થઈ શક્યુ તેટલુ કરવા મે પ્રયત્ન કર્યો છે. મારા લખવામાં અથવા વિચારમાં જે કાંઈ દેષ હોય તે માટે ક્ષમા ચાહું છું. આ લેખ પૂરા કરતાં એક
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________
વાત ખાસ જણાવવાની રહે છે કે, આનંદઘનજી મહારાજના સમયની જૈનસમાજની સ્થિતિનું અવલોકન કરવાનું તે જ ફળ છે કે, જે આપણે સતરમા શતકની સ્થિતિની સાથે ચાલુ શતકની
સરખામણી. કરી આપણે કેટલું જાગૃત થવાનું છે તે વિચારી વર્તન કરીએ. સતરમાં શતકમાં જનસમાજમાં ધર્મમતભેદે હતા, અત્યારે જૈનમાં ધર્મમતભેદે ઘણા છે, તથાપિ હવે તે દૂર કરવા જોઈએ એવી વૃત્તિને કિંચિત જન્મ થયો છે ખરે સતરમા શતકમાં ધર્મલેશ ઘણુ હતા અત્યાર સુધીમાં આ શતકમાં પણ કાંઈ ઓછા નહોતા પરંતુ હવે તે વાત ઠીક નથી. એમ સમજવાની શરૂઆત થઈ છે સતરમાં શતકમાં ધર્મકલેશને ધર્મગુરૂઓનું જળસીચન હતુ ચાલુ શતકમાં પણ તેવુ જળસી ચન થોડા વર્ષ પહેલાં સુધી હતુ, તથાપિ હવે તેઓ એ બાબતમાં કાંઈક મેળા પડ્યા છે. સત્તરમા શતકમાં ઉત્તમ ગુરૂઓનુ જે કે આનદનજી મહારાજની દષ્ટિએ અલ્પત્વ હતું, પરંતુ ચાલુ જમાનાની સરખામણીએ તે કાળ અત્યારના કરતાં ઘણો ઉત્તમ હતા, કારણ કે તે સમયમાં અને દવનજી મહારાજ પિતેજ તેમજ નિયવિજયજી મહારાજ, ઉપાધ્યાયજી શ્રી યશોવિજયજી મહારાજ અને બીજા બસે ક પડિત વિદ્યમાન હતા. આ સતક, શતરમા શતકની સરખા
એ આ બાબતમાં અવર્ણનીય રીતે પછાત છે સતરમા શતકમાં શ્રાવક દશાની સ્થિતિ નિર્બળ હતી, પરંતુ આ શતકમાં તે તેથી ઘણુજ ગુણી નિર્બળ છે. સતરમા શતક કરતા અત્યારે વધારે પરિમાણમાં સમાજ ક્રિયાજડત્વમાં રહ્યા છે, સતરમા શતકમાં અધ્યાત્મ હતું તેના કરતાં આ શતકમાં ઘણું ઘણું ઓછું છે શુષ્ક અધ્યાત્મીઓ આ કાળમાં વધારે હશે કે ક્રિયાજડવાન તે એક તપાસ કરવા જેવી બાબત છે. પ્રતિમા સબધી કલેશ
છે કરવાની વૃત્તિ સમાજમાં હમણાં જ શરૂ થાય છે.
આશે શુદ ૨, ૧૯૬૪
મનસુખલાલ
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન આનંદઘનજીના જીવન સંબંધમાં મારા આ વિચારે મેં આંજથી પાંચ વર્ષ ઉપર બહાર પાડયા હતા. ત્યાર પછી તેના સંબંધમાં આટલું સાહિત્ય બહાર આવ્યું છે -
૧. મહૂમ ભાઈ ગોવી દજી મેપાણીની સૂચનાથી ભાઈ મેહનલાલ દલીચ દેશાઈએ આનંદઘનજી મહારાજની સ્તુતિરૂપે જે કામ કરેલાં છે તે બહાર મૂક્યાં હતાં ૨. વળી, ભાઈ મેહનલાલ અગ્રેજીમાં યશોવિજયજી મહારાજનું સંક્ષિપ્ત ચરિત્ર લખ્યું છે તેમાં પણ આનંદઘનજી મહારાજના સંબંધમાં વિચાર બતાવવામાં આવ્યા છે. ૩. ત્યાર પછી, જે સ્તવનાવલિ માટે પ્રથમ મેં ચર્ચા કરી છે તે ભાઈ માણેકલાલ ઘેલાભાઈએ આનંદનજીની સ્તવનાવલિ નવા અર્થ ભરી બહાર પાડી છે. ૪ અને સૌથી છેલ્લાં મુનિરાજ શ્રી બુદ્ધિસાગરજીએ આનંદઘન “બહોતેરી તેના વિવેચનપૂર્વક બહાર પાડી છે.
આનંદઘનજી મહારાજની સ્તુતિરૂપે યશોવિજયજી મહારાજે જે કાવ્યો લખ્યાં છે તે આન દઘનજીના સબંધમાં અભુત પ્રકાશ પાડનાર છે. ભાઈમોહનલાલે યશોવિજયજી મહારાજનુ જે ચરિત્ર લખ્યું છે તેને માટે તેઓ પ્રશસાને પાત્ર છે. ખાસ કરીને એટલા માટે છે કે તે નૂતન ઢબે અને તે પણ વળી અંગ્રેજીમાં લખ્યું છે. ભાઈ માણેકલાલે સ્તવનાવલિના જે અર્થો ભર્યા છે તે અત્યારસુધી ભરાયેલા અર્થો કરતાં નવીન પદ્ધતિએ લખાયાં છે અને તે જ પદ્ધતિ અત્યારના જમાનાને અનુકૂળ છે. આમ છતાં કહેવું " જોઈએ કે, કઈ કઈ સ્થળમાં ભાઈ માણેકલાલ જોઈએ તેવુ વસ્તુ સ્વરૂપ ” સમજ્યા નથી. અત્યાર સુધીમાં આન દઘનજીની આ સ્તવનાવલિના ૨૨ તીર્થકરેનાં સ્તવને મળે છે. ભાઈ માણેકલાલને સુરતવાળા ઝવેરી મગન ભાઈ પ્રતાપચંદ દ્વારા છેલ્લાં બે સ્તવને મળ્યાં છે મેં આ પદે જોયાં છે. આ પદની કૃતિ, અલબત, હમણાંની તે નથી જણાતી. ઓગણીશમા સિકાની પૂર્વની જણાય છે; આમ જણાતાં છતા ભાષાવિવેકશાસ્ત્ર ( Philology ) ની દષ્ટિએ જોવામાં આવે છે, મારું માનવું છે કે, તે બે પદે આન દઘનજી મહારાજની કૃતિ છે એમ કહેવાવાને સંભવ નથી, અર્થાત હું તે કૃતિ આનંદઘનજીની હોય એવા અભિપ્રાય ઉપર આવી શકતું નથી.
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________
- . : : - બુનિશ્રી બુદ્ધિમાગ્રજીએ આનંદઘન બહેતરીમાં આવેલા ગૂઢ પદના
અર્થ, લેખવામાં સારી મહેનત કરેલી જણાય છે, તેમજ તેઓના જીવનચરિત્ર સંબંધી વિરે દેરવવામાં પણ સ્તુતિપાત્ર સેહેનંત લીધેલી દૃષ્ટિ
ગોચર થાય છે.
'
પર આવી રીતે ચાર જુદી જુદી દિશાઓમાં જે પ્રયત્ન થયાં છે. તે તેઓના પરિશ્રમની અપેક્ષાએ અવશ્ય પ્રશંસનીય છે. આ સઘળું છતાં મારે કહેવું જોઈએ કે, આનંદઘનજી મહારાજની સ્તુતિરૂપે કરેલાં યશોવિ
યજી મહારાજના પદે શિવાય બાકીના પરિશ્રમે આનંદઘનજી મહારોજના સંબંધમાં શોધખોળની અપેક્ષાએ થોડાજ અંશએ- પ્રકાશ પાડનારાં છે. શોધખોળની દષ્ટિએ તપાસ કરવાનું પરિણામ કાંઈક નવન પ્રકાશ પાડનારું આવવુજ જોઈએ. જેવું પરિણામ આવેલું મને એ પરિશ્રમો માં થોડાજ અંશે જોવામાં આવે છે.
મને ખેદ થાય છે કે, આપણુ વિદ્વાનોમાં શોધળરૂપે પ્રયાસ બહુજ પામર છે. ભાઈ માણેકલાલે શોધખોળરૂપે આપણને આનંદઘનજી મહારા જેના સંબંધમાં કાંઈ સંગીન કહ્યું નથી. તેઓએ છેલ્લાં બે પદ વિશેષપણે કોના હોવા ગ્ય છે તેની પણ ખત્રીપૂર્વક શોધ કરયા મેહેનત કરીનથી; શ્રી બુદ્ધિસાગરજી મહારાજે ઉપર કહ્યું તેમ મેહનત તે ઘણી કરી છે. આ પણને વાતરૂપે ઘણુંય કહ્યું છે –પણ તેમાં માત્ર વિચારેને લંબાવ્યા ઉપરાંત નવીન ધ મેળ રૂપ કાંઈ કહ્યું મને દષ્ટિગોચર નથી થયુ. ''
* સહારાજશ્રી ધખોળની દૃષ્ટિ પર ચઢ્યા હતા તે તેઓ કાંઈક સારું અજવાળું પાડી શકત. હું અહીં વિસ્તારથી લખી શકતા નથી, પણ મેં જે તપાસ કરી છે તે પરથી કહી શકું છું કે, બહેતરીમાં કઈ કઈ ? પદ બીજા પુરૂનાં હોઈ આવી ગયાં છે. કોઈ કાઈ પર એક દિગમ્બર વિધાનતા છે અને કઈ કઈ પદ કબીર સાહેબના–પ્રણ છે ' હે, શરૂઆતમાં કહી ગયો છું તેમ મારી શરીરમકૃતિ અનુકુળ ન હોઈ આનંદઘન બહેતરીમાં બહારની કયાં કયાં પદે આવી ગયાં છે તેની તપાસ લઈ શકું તેમ નથી; એટલે આટલું માત્ર સુચનરૂપે કહુ છું. * આપણી સમાજને જાહેર જીંદગી અને ખાનગી જીદગીના બે ભાગે પાડવાનું હજુ હવે શીખવાનું છે, એટલે કે, બે પરિચયીઓ જાહેર જીંદગીમાં
ક
આજના પ
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________
જુદા જુદા વિચારે ધરાવનારા હોય, એટલે સુધી હોય કે એક ઉતર દિશાના છેડે જનાર હોય અને બીજે દક્ષિણ દિશાને છેડે જનાર હોય; જ્યારે ખાનગી જીવનમાં તેજ બે વ્યક્તિઓ પરિચયીઓ તરીકે જ નહીં પણ ખાસ મિત્રો તરીકે રહી શકે છે આવું શિક્ષણ આપણુલોકને વિષે હજુ સુધી નથી
એટલે જાહેર વિચારેના સંબંધમાં જૂદાં પડવાનું થતાં અંગત પરિચય અને - મિત્રતા હોય તે તેને નાશ થાય છે, એટલુજ નહીં પણ કેટલીક વખતે વિપરીતતા ઉભી થાય છે.
આમ હું જાણું છું. આ માટે મારી સમાજનો અનુભવ છે, છતાં મારી સમાજ જાહેર વિચારે ભિન્ન ભિન્ન દિશાના હોય છતાં અંગત સબંધમાં મિત્રો તરીકે રહી શકાય એવુ શીખે તેટલા માટે આ સ્થળે મે ઉપલા પરિશ્રમના સંબંધમાં મારા વિચારે નિખાલસ દીલે બતાવ્યા છે.
આ સ્થળે મારે “આન દઘન બહોતેરી” ના સબંધમાં જરાક વિશેષ કહેવું છે. મુનિશ્રી બુદ્ધિસાગરજીએ બહોતેરીના શબ્દાર્થ અને ભાવાર્થ લખવાને બદલે જે માત્ર અંગ્રેજી કવિઓના કાવ્યપર જેમ ટુક નો ( Notes ) લખાય છે તેમ લખી હેત તો આનંદઘનજી મહારાજની બહોતેરી જે અધ્યાત્મરસથી રસબસે છે તે અખંડ રહેત મેં સાંભળ્યું છે કે, ભાઈ મોતીચંદ ગીકાપડયા, સોલીસીટર બહેતરીના અર્થ લખે છે. તેઓ કેવા આકારે અર્થ લખે છે તે હું જાણુને નથી, પણ જો તેઓ કોઈ પ્રકારના અર્થ ભરવાના પરિશ્રમમાં પડ્યા હોય તો તેઓને હું ભલામણ કરું છું કે, તેવા પરિશ્રમમાં ન પડતાં માત્ર ટુંક ને (Notes) લખવાનું કરવું જે અર્થ ભરવામાં આવશે તો તે અદ્ભુત કૃતિની ખાસ ખુબી (special beauty) જે અધ્યાત્મરસ છે તે હેળી નાંખવા જેવું થશે છેવટે, એટલુજ કહુ છુ કે, પાંચ વર્ષોમાં આનંદઘનજી મહારાજના સબંધમાં જે કાંઈ લખાય છે તેની અંદર આનંદઘનજી મહારાજનું સ્વત્વ (personality) જણાવનારૂ ખાસ નૂતન તત્વ તો મને જોવામાં આવ્યું નથી. માગશર સુદ ૨, ૧૯૭૦ .
મર ૨૦ મે,
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________
- ૪૭
દેવચકા .. - ૧
૬
,
'
'
૧ જન્મ, દીક્ષા આદિ સંબંધી વિગતો અદ્ભવ બ
ઉક્ત મહાત્મા કયાં, ક્યારે જન્મા, માત પિતા કહ્યું હતા તથા દીક્ષા ત્યારે લીધી હતી, સમાધિ કયારે થયા તે સંબંધી બીલકુલ વિગતો પળતી નથી. તેઓ અધ્યાત્મરસિક અને મહાન અદ્દભુત જ્ઞાનશાળી હતા . વિષે બીલકુલ સંદેહ નથી તેની ખાત્રી તેમની વિદ્યમાન કૃતિઓ છે કે રે દરેકનું સક્ષ્મ પરિશીલન કરવાથી તુરતજ જણાઈ આવે છે. - * . * ૨. ગચ્છ અને ગુરૂ પરંપરા * *
તેઓ ખરતરગચ્છને વિભૂષિત કરતા હતા. તેમની ગુરૂ પરંપરા નીચે પ્રમાણે છે. • - it . કટિક–ખરતરગજિનચંદ્રસૂરિ. ,
પુણ્યપ્રધાનપાધ્યાય :
સુમતિસાગરે પાધ્યાય
સાધુરંગ
શજસાગરવાચક
જ્ઞાનધર્મપાઠક
દીપચંદપાઠક * * દેવચંદ્રજી
૩ સમયનિર્ણય. * કયારે દીક્ષા લીધી રે સમાધિસ્થ થયા વગેરે હકીકત હમણું જે જે સાધનો ઉપલબ્ધ છે તેપરથી બીલકુલ મળી શકતી નથી જે મળે છે તે પરથી એટલું જ કહી શકાય કે અમુક સમયમાં વિદ્યમાન હતા. ''.” ખરતગચ્છને ૧ મી પાટે આવેલા છઠ્ઠા કે ૬૫ મી પડે આવેલા મિતિમાં જિનચંદ્ર તે તપાસવાનું રહે છે.
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________
४८
આગમસારદ્વાર નામના ગ્રંથ તેમણે સં. ૧૭૭૬ ફાગણ શુદ ૩ ને મંગળવારે પૂરો કર્યો છે એમ તેમણે છેલ્લે પ્રશસ્તિ કરીને કથેલ છે.
અને શ્રી પદ્મવિજયજીએ પોતાને ગુરૂ શ્રીઉત્તમવિજય નિર્વાણ સંબંધી • લખેલા ઢાળબ ધમાં એવું દર્શાવ્યું છે કે –
ભાવનગર આદેશે રહ્યા, ભવિહિત કરે, મહારા, લાલ. તેડાવ્યા દેવચ દ્રજીને હવે આદરે,
, હારા લાલ. વાંચે શ્રી દેવચંદ્રજી પાસે ભગવતી, - મહારા લાલ., પણ અનુગદ્ધાર વળી શુભમતિ, મહારા લાલ. સર્વ આગમની આજ્ઞા દીધી કરે દેવચ દજી, મહારા લાલ. જાણી યોગ્ય તથા ગુણ-ગણના દજી. હારા લાલ.
આ પ્રસંગ શ્રી ઉત્તમવિજયજીએ સંવત ૧૭૯૧ ના વૈશાખ સુદ ૬ ને દિને લીધેલી દીક્ષા પછી છે, અને તે સવ ત ૧૭૯૯ માં છે. શ્રી ઉત્તમવિજયજી ભાવનગર આવી દેવચ દ્રજીને લાવે છે, અને તેમની પાસે શ્રી ભગવતી સૂત્ર, પુનવણું (પ્રજ્ઞાપના) સત્ર, અનુયાગદ્દારત્ર પોતે ભણે છે. તે ભણું રહ્યા પછી શ્રી દેવચ છ ઉત્તમવિજયને વેગ્ય અને ગુણથી ભરપૂર જાણી સર્વ આગમની આજ્ઞા આપે છે.
આ ઉપરથી જણાય છે કે શ્રી દેવચંદ્રજી સંવત ૧૭૭૬થી તે સવત ૧૭૯૯ સુધી વિદ્યમાન હતા.
તેમની કૃતિઓ
૧ સસ્કૃત. નયચકારે–આ ગ્રંથ મલવાદિસૂરિના નયચક કે જેમાં સત્તાશી નોનું વર્ણન છે તે સામાન્ય પુરૂષને સમજી શકાય તેમ નથી, તેથી તેમાં થી ઉદ્ધત કરીને લખેલ છે આ ઉધૂત અથવા સારરૂપે નયના ગ્રંથમાંથી નયનુ બહુ સારું સ્વરૂપ સમજી શકાય છે - જ્ઞાનસારપર રાનમ,જરી નામની ટીકા–રચી સંવત ૧૭૯૬ કાર્તિક માસ શુદિ પ નવાનગર, મૂળ ગ્રંથ શ્રીમદ્દ યશોવિજયજી કૃત અને છક જુદા જુદા વિષયોનું સારભૂત રહસ્ય. બતાવનાર, છે, તે પરnશ્રી દેવચંદ્રજીએ ટીકા લખી છે. આ પરથી જણાય છે કે શ્રીમદ્ વિજયજી ( તપાગચ્છ) ને ઉપર તેમને બહુ પ્રેમભાવ હતા, કારણ કે તે જ ટીકા
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________
મા તેમના સંબંધે મહાન વિશેષણો આપેલ છે. આ અપ્રગટ છે તે પ્રગટ થવાની બહુ જરૂર છે.
૨ ગુજરાતી આગમસદ્ધાર (આગમસાર)–રો સંવત ૧૭૭૬ ફાગણ શુદ ૩ ભોમવાર અને તે દુર્ગાદાસ માટે મોટાકોટામાં ચોમાસું રહીને કર્યો. અને શ્રીમદ્ ઉમાસ્વાતિકૃત તત્વાર્થાધિગમ સૂત્રના અનુપમ સંક્ષિપ્ત સારઉપસંહારરૂપે સહાયરૂપે છે, અને તેમાં ઉત્તમ રીતે જૈન દર્શનને સાર સ્પષ્ટતાપૂર્વક સમજી શકાય છે. આ ગ્રંથ ગદ્યાત્મક છે. | મુનિની પંચભાવના–મૃતભાવના, તપભાવના, એકતત્વભાવના, અને સત્વભાવના એ પાંચ મુનિની ભાવના ઢાળ અને દુહારૂપે પદ્યમાં સુરમણીય રીતે રીતે પ્રતિપાદિત કરી છે. આ પણ ઉક્ત ગ્રંથમાં સામેલ છે. આ જેસલમેરમાં વર્ધમાન શેઠના આગ્રહથી બનાવેલ છે અને બ્રહકલ્પસૂત્રમાંથી યોજેલ છે.
અધ્યાત્મગીતા–આમાં અધ્યાત્મ શું છે, આત્માનું શું છે, આત્માનું શુદ્ધ સ્વરૂપ કઈ રીતે પ્રાપ્ત કરી શકાય વગેરે ઉત્તમ રીતે વિવેચન કર્યું છે. આ ઉક્ત મુકામાં અર્થ સાથે જોડેલ છે આને લી બડી ગામમાં રચેલ છે.
અષ્ટપ્રવચન માતાની સક્ઝા--પાંચ સમિતિ અને ત્રણ ગુપ્તિ મળી આઠને સિદ્ધાંતની માતા કહેલ છે, અને તે દરેક મુનિએ શુદ્ધ રીતે પાલવાની છે, આનું સ્વરૂપ ઘણું ધાર્મિક અને રહસ્યભૂત વચનમાં સઝાયામાં સમાવેલું છે અર્થસહિત રા. મનસુખલાલ હરિલાલ કૃત “નવપૂજાદિ સંગ્રહમાં પ્રગટ થયેલ છે. આ નવાનગરમાં રચાયેલ છે.
પ્રભંજનાની સઝાય–આમાં પહેલાં રૂપક આપી વસુદેવ હુંડી, નામના અતિ પ્રાચીન જૈન ગ્રંથને આધારે મુનિની ગુણભાવના ભાવી છે. રચના લીંબડીમાં કરી છે. આ પણ ઉક્ત “નવપૂજાદિ સંગ્રહમાં અર્થ વગરની પ્રકટ થયેલ છે.
વર્તમાન ચોવીસી–શ્રી ઋષભાદિ વર્તમાન વીશ તીર્થકોમાંના દરેક ઉપર એક એક સ્તવન એમ ચાવીશ સ્તવન છે. આનો બાળાવધ
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________
પણ શ્રીમદ્દ દેવચંદ્ર સ્વપજ્ઞ રચેલ છે એમ કહેવાય છે. આ સ્વર્ગસ્થ શેઠ ભીમશી માણેકે છપાવેલ છે, તેમાં નય, નિક્ષેપ આદિ અનેક સૂક્ષ્મ બાબતે દરેક સ્તવનમાં બતાવેલ છે, તેથી તવના ગ્રાહક દરેક જૈને તે વાંચવાની સાથે બહુ મનન કરવા યોગ્ય છે.
અતીત જિન સ્તવન વીશી—આ વીશ સ્તવને પણ તત્વના રહસ્યથી પૂર્ણ છે. આને વિશેષ સ્પષ્ટતાથી મનન કરી શકાય. તેને માટે તેના અર્થ કરી રા. મનસુખલાલ હરિલાલે પિતાના “સુમતિ પ્રકાશ” નામના હમણુંજ બહાર પાડવાના ગ્રંથમાં પ્રકટ કરેલ છે.
વીશ વિહમાન જિન સ્તવન – શ્રી સીમંધર આદિ મહાવિદેહાદિ ક્ષેત્રમાં વિચરતા વીશજિન ભગવાનપર વીશ સ્તવન કરેલ છે, આ પણ અર્થ સાથે ઉક્ત ગ્રંથમાં બહાર પડવાના છે.
ધ્યાનમાળા–આમાં ધ્યાનને વિષય તેના પ્રકાર સાથે સારી રીતે ચર્ચા છે.
સ્નાત્ર પૂજા–આ પૂજા પ્રચલિત છે, અને પ્રભુનું સ્નાત્ર કરવામાં જે ઉચ્ચભાવના પ્રકટ થવી જોઈએ તે દ્રવ્ય અને ભાવથી આમાં જણાવેલ છે.
નવપદ પૂજા –આ પૂજા હમણાં જે સ્વરૂપમાં છે તેવું સૂક્ષ્મ નિરીક્ષણ કરતાં તેમાં ત્રણની કૃતિઓનું સંમિલન છે. ૧ શ્રીમદ્ યશે વિજય છ ૨. શ્રી જ્ઞાન વિમલસૂરિ ૩, શ્રી દેવચંદ્રજી પ્રથમના બે સમકાલીન હતા એ નિર્વિવાદ છે, શ્રી દેવચંદ્રજી તે વખતે હતા કે નહિ તે તેમનું ચરિત્ર ચોગ્ય ઉપલબ્ધ થતું ન હોવાથી કહી શકાતું નથી.
છુટક સ્તવન સજઝાય–ધણું હશે પણ હાલમાં ત્રણ ઉપલબ્ધ છે, ૧ શ્રી વિરપ્રભુનું દિવાલીનું સ્તવન તેમાં વીરવિરહ બહુ કરૂણાદ્ધ રીતે વર્ણવેલ છે. ૨ “ સમકિત નવિ લહ્યું—એ સજઝાય છે તેમાં પ્રથમ સમકિત અને પછી ક્રિયા એમ પ્રતિપાદન કરેલ છે. ૩ “આજતે લાહો લીજીએ, કાલ કોણે રે દીઠી નામની વૈરાગ્યોત્પાદક સજઝાય છે.
આવી રીતે જે કૃતિઓ ઉપલબ્ધ થઈ શકી છે તે અહીં ખારૂપે નેધેલ છે, બીજું જે કંઈ હેય તે તે તુરત પ્રકટ થવાની જરૂર છે,
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________
છે.
૫ કવિ અને જ્ઞાની ઉપરની દર્શાવેલી સર્વ કૃતિઓ વિચારતાં જે છાપ હૃદયને પડે છે, તે એ છે કે તેઓશ્રી શુદ્ધ અંતરાત્માના સ્વરૂપે હતા જે જે વાણુરૂપે હૃદયને આવિર્ભાવ નીકળેલ જોઈએ છીએ, તે વિચારતાં સ્પષ્ટ જણાય છે કે તેઓશ્રી અભુત, વિર, અધ્યાત્મજ્ઞાની હતા. પિતાના સમયમાં ગછભેદ, ગચ્છના ઝઘડા ઘણા હતા તે તેમના ચંદ્રાનન જિનના સ્તવનમાં આબેહુબ જણાવે છે, છતાં તે પર પિતાને કરૂણું આવતાં પિતાને શુદ્ધ સ્વરૂપના શેધકને ક્યો માર્ગ ઈષ્ટ છે તેના ઉત્તરમાં તટસ્થતા, અકવાયતા, શુદ્ધ આત્મધર્મમાં રમણતા એ માર્ગ સ્વીકાર્યો છે. જ્ઞાનની ઉત્તમ કાટિ તો દરેક સ્થલે જાજવલ્યમાનજ રહે છે. પિતાના સમયની સ્થિતિ અને પિતાની અતિરિક ભાવસ્થિતિ તે તેમના કાવ્યના રહસ્યને ખેજનારને તુરતજ માલુમ પડી આવે છે, અને તેપર લખવા ધારે તે ઘણુ જણાવી શકે તેમ છે.
૬ તેમના ગુરૂ શ્રી દીપચંદ્ર ગુરૂ પ્રત્યે ચરિત્રનાયક બહુ પ્રેમ, ભક્તિ, બહુમાન, આજ્ઞાધારતા ' રાખતા, અને તેમની સાથે રહી પિતે ઘણે સ્થળે વિહાર કરેલ છે, અને ગુરૂએ સંવત ૧૭૮૮ માં શત્રુંજય પર શ્રી કુંથુનાથ ભગવાનની પ્રતિષ્ઠા અને સમવસરણની પ્રતિષ્ઠા કરી છે. તેમજ અમદાવાદમાં સહસ્ત્રફણાની પ્રતિષ્ઠા કરી છે. શ્રી દેવચંદ્રજીએ પિતે સંવત ૧૭૯૪ માં શત્રુજયપર પ્રતિષ્ઠા કરી છે એવું શિલાલેખ પરથી જણાય છે
૭ વિહાર શ્રી દેવચંદજી પોતાના ગુરૂ શ્રી દીપચંદ્ર પાઠક સાથે શત્રુજય, અમદાવાદ, ઘણે સ્થળે વિહાર કરેલ છે, તેમની કૃતિઓપરથી જણાય છે કે જેસલમીર, મેટા કેટા, અમદાવાદ, નવાનગર, પાલીતાણું, લીંબડી ભાવનગર વગેરે વગેરે સ્થળે ચોમાસા તથા વિહાર કરેલ છે. તેમાં પણ લીંબડી એક શાંતિસ્થાન પોતાનું હોય નહિ તેમ ત્યાં ઘણી વખત સુધી રહી ચોમાસાં કરી શાંતિના ફલરૂપે પિતાની કૃતિઓ કરી છે. લીંબડીમાં
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________
પર
પાસે ભણ્યા ઉત્ત, એટલું જ નહિ
૯૫૬મ ચોપાઈ
પિતાને પુસ્તક ભંડાર હતો એમ કહેવાય છે, તેથી ત્યાં જ કરતાં તેમની કૃતિઓ અને તેમણે સંગ્રહેલ વિરલ પુસ્તકે મળી આવે તેમ છે. . :
- ૮ સમકાલીન જૈન વિદ્વાને ' , , શ્રી સત્યવિજય પન્યાસના શિષ્ય પરંપરાના જિનવિજય, તેને શિ બ્દ ઉત્તમવિજય ગણી, આ વખતે વિદ્યમાન હતા, એટલું જ નહિ પણ ઉત્તમવિજય શ્રી દેવચક્રજી પાસે ભણ્યા હતા. નયવિજય ગણિ (અધ્યામ કલ્પદ્રુમ ચોપાઈ રચનાર,) પ્રખ્યાત કવિ ચંદરાસાના કર્તા મેહનવિજય,અને રાસાપ્રબંધકર્તા શ્રી ઉદયરત્ન પણ સમકાલીન હતા. આ દરેકની સાથે શ્રી દેવચંદ્રજીને સરખાવતાં તે તદન ભિન્ન જ પડે છે. કારણ કે જેવી જ્ઞાનની નિમલતા, અને અધ્યાત્મની રસિકતા દેવચંદ્રજીમાં ઝળકાટ મારે.. છે તેવી અન્યમાં નથી.
૯ઉપસંહાર, , ઉપરોક્ત જેટલું મળી શક્યું તેટલુ લખવાનો પ્રયત્ન કર્યો છે, તેથી શ્રીમદ્ દેવચંદ્રજીના આંતરિક જીવનને બીલકુલ ન્યાય આપી ન શકતાં બાહ્યથી જેટલું જાણી શકાય તેટલુ અત્રે નોંધ્યું છે. દેશ, ખલન આદિ સંબધે મિચ્છામિ દુકકડ લઉછું, તેમાં સુધારો કરનારને તથા આ ચારિત્રમાં વિશેષ વધારે કરનારને આ લેખક અંત:કરણ પૂર્વક આભાર માનશે. પ્રિન્સેસ સ્ટ્રીટ. વીર સં૨૪૩૭) ' ગુરૂચરણોપાસક
મોહનલાલ દલીચંદ દેસાઈ , વૈશાખ શુદિ પંચમી
બી. એ. એએ, બી, ,,
:
1
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________
-
જેન કાવ્યદોહન.
નામ
ગ્રંથ ૧ લે.
------
શ્રીમાન્ આનંદઘન.
.
-----
-
-
- શ્રીમાન આનરવન, શ્રી વેતામ્બર સ પ્રદાયને વિષે વિસ. ૧૭૭૨ ની સમીપમાં વિદ્યમાન હતા તેઓ શ્રીનું અપર નામ લાભાનદo, હતુ શ્રીમાન યશોવિજયજીના તેઓ શ્રી સમકાલિન હતા
સ્તવનાવલિ.
સ્તવના ૧ લી –રાગ મારૂ,
કરમ પરીક્ષા કરણ કુમાર ચ –એ દેશ. ભ જિનેશ્વર પ્રીતમ મારે રે, ઓર ન ચાહું કથ, રીઝ સાહેબ સંગ ન પરિહરે રે ભાગે સાદિ અનત. વર્ષભ૦ ૧. પ્રીત સગાઈ રે જગમાં સહુ કરે છે, પ્રીત સગાઈન કેય, + પ્રીત સગાઈ રે નિરપાધિક કહી છે, સપાધિક ધન બાય. ભ૦ ૨. કેઈ કંથ કારણ કાઈ ભક્ષણ કરે રે, મલશું કથને ધાય, એ મેલો નવિ કહિયે સભવે રે, મેલ કામ ન ાય. બાપભ૦ ૩. કોઈ પતિ જન અતિ ઘણું તપ કરે રે, પતિ રંજન તન તાપ, એ પતિ રજનમે નવિ ચિત્ત ધર્યું રે, રજન ધાતુ મિલાપ પભ૦ ૪. કોઈ કહે લીલા રે અલખ લલ તણી રે, લખ પૂરે મન આશ, દેષ ગતિને લીલા નવિ ઘટે રે, લીલા દોપ વિલાસ ભ૦ ૫ ચિત્ત પ્રસન્ન રે પૂજન ફલ કહ્યું રે, પૂજ અખડિત નેહ, કપટ રહિત થઈ આતમ અરપણા રે, આન દઘન પદ રેહ, ભ૦ ૬
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________
જેન કાવ્યદેહન. સ્તવના ૨ –રાગ આશાવરી
મારૂ મન મોહ્યું રે શ્રી વિમલાચલે રે—એ દેશી પથડે નિહાળું રે બીજા જિનતણો રે, અજિત અજિત ગુણ ધામ: જે તે જીત્યા રે તેણે હુ છતિયો રે, પુરૂપ કિસ્યુ મુજ નામ. પથ૦ ૧. ચરમ નયણે કરી મારગ જેવો રે, ભૂલો સયલ સ સાર; જેણે નયણે કરી મારગ જોઈએ રે, નયણ તે દિવ્ય વિચાર. પથ૦ ૨. પુરૂષ પર પર અનુભવ જેવતા રે, અધે અધ પુલાય; વસ્તુ વિચારે રે જે આગમે કરી રે, ચરણ ધરણું નહીં હોય. પથડે. ૩. તર્ક વિચારે રે વાદ પર પરા રે, પાર ન પહોચે કેય
અભિમતે વસ્તુ વસ્તુગતે કહે છે, તે વિરલા જગ જોય. પંથડે જ. વસ્તુ વિચારે રે દિવ્ય નયણુ તણે રે, વિરહ પડ્યો નિરધાર; તરતમ જોગે રે તરતમ વાસના રે, વાસિત બોધ આધાર. પર્થડે પ. કાલ લબ્ધિ લહી પથ નિહાલશું રે, એ આશા અવિલ બ, એ જન જીવે રે જિનજી જાણજો રે, આનંદઘન મત અંબ, પથડે ૬.
સ્તવના ૩ જી –રાગ રામગ્રી,
રાતડી રમીને કિ હાથી આવિયા રે–એ દેશી સંભવદેવ તે ધુર સેવા સવે રે, લહિ પ્રભુ સેવન ભેદ, સેવન કારણું પહેલી ભૂમિકા રે, અભય અદ્દેષ અદ. સંભવ૦ ૧. ભય ચ ચલતા હે જે પરિણામની રે, દેપ અરેચક ભાવ; ખેદ પ્રવૃત્તિ હે કરતા થાકિયે રે, દોષ અબોધ લખાવ. સભવ. ૨. ચરભાવ હે ચરમ કરણ તથા રે, ભવ પરિણતિ પરિપાક; દેપ ટલે વલી દ્રષ્ટિ ખુલે ભલી રે, પ્રાપતિ પ્રવચન વાક. સંભવ૩, પરિચય પાતિક ઘાતિક સાધુશુ રે, અકુશલ અપચય ચેત; ગ્રંથ અભાતમ શ્રવણ મનન કરી રે, પરિશીલન નય હેત. સભવ. ૪. કારણ જેગે હો કારજ નીપજે રે, એમાં કોઈ ન વાદ; પણ કારણ વિણ કારજ સાધિયે રે, એ નિજ મત ઉનમાદ. સંભવ છે. મુગ્ધ સુગમ કરી સેવન આદરે રે, સેવન અગમ અનૂપ, જે કદાચિત સેવક યાચના રે, આનંદઘન રસ રૂપ. સંભવ છે.
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________
-.
-----
-
- -
-
-
-
+
શ્રીમદ્ આનંદઘા. સ્તવન ૪ થી– રાગ ધન્યાશ્રી, સિંધુઓ,
આજ નિહ રિસે ના —એ છી અભિનદન જિન દરિસણ તસિયે દરિસણ દુર્લભ દેવ, મત મત ભેદે રે જે જઈ પૂછીએ, સહુ થાપ અહમેવ. અભિનંદન. ૧. સામાન્ય કરી દરિસણ દોહ્યલુ, નિર્ણય સકલ વિશેષ, મદમે ઘેર્યો રે છે કેમ કરે, રવિશશિ રૂપ વિલેખ. અભિનંદન. ૨. હેતુ વિવાદે હો ચિત્ત ધરી જોઈએ, અતિ દુર્ગમ નયવાદ; આગમવાદે હો ગુરૂગમ કે નહી, એ સબલો વિવાદ, અભિનંદન. ૩. ઘાતિ અગર આડા અતિ ઘણું, તુજ દરિસણ જગનાથ; ધીઠાઈ કરી માર્ગ સંચર, સેગું કઈ ન સાથે. અભિનંદન૪. દરિસણ દરિસણ રટતે જે કફ, તો રણ રોઝ સમાન, જેહને પીપાસા હ અમૃત પાનની, કિમ ભાજે વિષપાન અભિનદન ૫. તરસ ન આવે છે મરણ જીવન તણ, બીજે દરિસણ કાજ, દરિસણ દુર્લભ મુલભ કૃપા થકી, આનંદઘન મહારાજ અભિનદન ૬.
સ્તવના ૫ મીરાગ વસંત તથા કેદારે, ગુમતિ ચરણકજ આતમ અરપણ, દરપણુ જિમ અવિકાર સુગ્યાની મતિ તરપણ બહુ સમ્મત જણિયે, પરિસર પણ સુવિચાર, સુગ્યાની. સુમતિ. ૧. ત્રિવિધ સકલ તનુ ધર ગત આતમા, બહિરાતમ ધુરી ભેદ, સુગ્યાની બીજો અંતર આતમ તીસર, પરમાતમ અવિચ્છેદ, સુગાની સુમતિ૨ આતમ બુદ્દે કાયાદિક ા , બહિરાતમ અઘરૂપ, ગુગ્યાની કાયાદિકને હે સાખીધર રહ્યા, અતર આતમ ૩૫, ગુગ્યાની. ગુમતિ ૩. નાનાનંદે હો રણ પાવન, વર્જિત સકલ ઉપાધિ. અગ્યાની અતપ્રિય ગુણ ગણ મણિ આગ, એમ પરમાતમ સાધ, મુગ્યાની. સુમતિ : બહિરામ તજી અતર આતમા, રૂપ થઈ થિર ભાવ, મુગ્યાની પરમાતમનું હે આતમ ભાવવું, આતમ અર્પણ દાવ, મુગ્યાની. સુમતિ૫ આતમ અર્પણ વસ્તુ વિચારતા, ભરમ ટળે મતિ દોષ, ગુગ્યાની પરમ પદારથ પતિ સંપ, આનદાન સ પિલ, નુગાની, સુમતિ૬
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________
જેન કાવ્યદેહુન. સ્તવના ૬ ઠ્ઠી – રાગ‘મારૂ તથા સિંધુઓ,
ચાદલિયા સશે કહેજે મારા કથને રે—એ દેશી પપ્રભ જિન તુજ મુજ આંતરૂ રે, કિમ ભાંજે ભગવત; કર્મ વિપાકે કારણ જોઈને રે, કોઈ કહે મતિમદ. પદ્મપ્રભ૦ ૧. પયઈ, કિંઈ, અણુભાગ, પ્રદેશથી રે, મૂલ, ઉત્તર બહુ ભેદ, ધાતી, અઘાતી હે બંધૃદય, ઉદીરણા રે, સત્તા, કર્મ વિચ્છેદ. પદ્મપ્રભ૦ ૨. કનકપલવત પડિ પુરૂષ તણી રે, જેડી અનાદિ સ્વભાવ; અન્ય સંજોગી - જિહાં લગે આતમા રે, સસારી કહેવાય. પાપ્રભ૦ ૩. કારણ ગે હે બધે બધાને રે, કારણુ મુગતિ મૂકાય; . આશ્રવ સંવર નામ અનુક્રમે રે, હેય ઉપાદેય સુણુય. પદ્મપ્રભ૦ ૪. યુજનકરણે હું અતર તુઝ પડયો રે, ગુણ કરણે કરી ભગ; , , , ગ્રંથ ઉકત કરી પડિતજન કહ્યું કે, અતર ભગ સુગ. પદ્મપ્રભ૦ ૫. તુજ મુક અતર અતર ભાંજશે રે, વાજથે મગલ તૂર, જીવ સરેવર અતિશય, વાધશે રે, આનંદધન રસપૂર. પદ્મપ્રભ૦ ૬. સ્તવના ૭ મી - રાગ સારંગ તથા મલહાર,
લલનાની દેશી શ્રી સુપાસ જિન વદિયે, સુખ સંપતિને હેતુ, લલના. - શાત સુધારસ જલનિધિ, ભવસાગર માહે સેતુ; લલના. શ્રી સુપાસ૦ ૧. સાત મહા ભય ટાલા , સંસમ જિનવર દેવ; લલના. ' ' ' ' સાવધાન મનસા કરી, ધારો જિનપદ સેવ; લલના. શ્રી સુપાસ૨. શિવશ કર જગદીશ્વરૂ, ચિદાનદ ભગવાન; લલના.' જિન આરિહા તીર્થકરૂ, જ્યોતિ સરૂપ અસમાન; લલના. શ્રી સુપાસ ૦ ૩. અલખ નિર જન વચ્છ, સકલ જતુ વિશરામ, લલના. અભયદાન દાતા સદા, પૂરણ આતમરામ, લલના. શ્રી સુપાસ ૪. વીત રાગમદ કલ્પના, રતિ અતિ ભય સેગ, લલના.
- નિદ્રા તંદા દુરદશા, રહિત અબાધિત વેગ; લલના. શ્રી સુપાસ પ. પરમ પુરૂષ પરમાતમા, પરમેશ્વર પરધાન, લલના. પરમ પદારથ કમિટિ, પરમદેવ પરમાન, લલના. શ્રી સુપાસ. ૬.
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન્ આનંદઘન-સ્તવનાવલિ. વિધિ વિરચિ વિશ્વભરૂ, ઋષિકેશ જગનાથ, લલના. અઘહર અઘમેચન ધણી, મુક્તિ પરમપદ સાથ, લલના. શ્રી સુપાસ ૭. એમ અનેક અભિધા ધરે, અનુભવ ગમ્ય વિચાર, લલના . 'જેહ જાણે તેહને- કરે, આનંદઘન અવતાર; લલના. શ્રી સુપાસ ૮.
સ્તવના ૮ મી–રાગ કેદારો તથા ગેડી,
કુમરી રોવે આકદ કરે, મને કેાઈ મુકાવે —દેશી :દેખણને દે રે, સખિ૦ મુને દેખણ દે, ' ' ચંદ્રપ્રભ મુખ ચદ, સખિ૦ ઉપશમ રસને કંદ, સખિ૦ સેવે સુરનર ઈક, સખિ૦ ગત કલિમલ દુ ખ દદ. સખિ૦ ૧. સુહમ, નિગેદ, ન દેખિયો, સખિ બાદર, અતિહિ વિશેપ, સખિ૦ પુટવી, આઉ, ન લેખિયો, સખ૦ તેલ, વાઉ, ન લેશ. સખિ૦ ૨. વનસપતિ અતિ ઘણ દિહા, સખિ દીઠ નહી દીદાર, સખિ. બિતિ, ચઉરિદી, જલ લિહા, સખિ૦ ગતિ સન્નિ પણ ધાર. સખિ૦ ૩. સુર, તિરિ, નિય, નિવાસમા, સખિ૦ મનુજ, અનાજ, સાથ; સખિ અપજજતા પ્રતિભાસમાં, સખિક ચતુર ન ચઢિયે હાથ. સખિ૦ ૪. એમ અનેક થલ જાણિયે, સખિ૦ દરિસણ વિણ જિન દેવ, સખિ આગમથી મત જાણિયે, સખિ૦ કીજે નિર્મલ મેવ સખિ૦ ૫. નિર્મલ સાધુ ભગતિ લહી, સખિ યોગ અવાચક હોય, સખિ. કિરિયા અવંચક તિમ સહી, સખિ ફલ અવાચક જોય સખિ૦ ૬. પ્રેરક અવસર જિનવરૂ, સખિ૦ મોહનીય ક્ષય જાય, સખિત કામિત પૂરણ સુરતરૂ, સખિ આન દઘન પ્રભુ પાય. સખિ૦ ૭.
સ્તવના મી –રાગ કેદારે,
' એમ ધને ધણને પરણાવે–એ દેશી ' મુવિધિ જિસેસર પાય નામિને, શુભ કરણી એમ કીજે રે '
અતિ ઘણો ઉલટ અગ ધરીને, પ્રહ ઉડી પૂછજે રે મુવિધિ. ૧. દિવ્યભાવ શુચિભાવ ધરીને, હરખે દેહેરે જઇયે રે; દહ તિગ પણ અભિગમ સાચવતા, એકમના ધરિ થઈ રે. સુવિધિ ૨. કુસુમ અક્ષત વર વાસ સુગ ધ, ધૂપ દીપ મન સાખી રે, , અગ પૂજા પણ ભેદ સુણી એમ, ગુરૂ મુખ આગમ ભાખી રે. સુવિધિ. ૩,
જય સી
ના ૯ સી મન ધન
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________
જૈન કાવ્યદેહન. એહનુ ફલ દેય ભેદ સુણ જે, અનતર ને પરંપર રેડ આણું પાલણ ચિત્ત પ્રસન્ની, મુગતિ ગુગતિ સૂર મદિર રે. હુવિધિ૪. પુલ, અલત, વર, ધૂપ, પઈ, ગધ નૈવેદ્ય ફલજલ ભરી રે, અંગ અગ્ર પૂજા મળી અડવિધ, ભાવે ભવિક શુભગતિ વરી રે. સુવિધિપ. સત્તર ભેદ એકવીસ પ્રકારે, અઠત્તર શત ભેદ રે; ભાવ પૂજા બહુ વિધ નિરધારિ, દેહગ દુર્ગતિ છેદે છે. સુવિધિ. ફ. તુરિય ભેદ પડિવત્તી પૂજા, ઉપશમ ખીણ સયોગી રે, ચઉહા પૂજા ઈમ ઉત્તરઝણે, ભાખી કેવલ ભેગી રે સુવિધિ૭. એમ પૂજા બહુ ભેદ સુણીને, સુખદાયક શુભ કરણી રે; ભાવિક છત્ર કરશે તે લહેશે, આનદઘન પદ ધરણી રે. ગુવિધિ. ૮.
' સ્તવના ૧૦ મી.
મગલિક માલા ગુણહ વિશાલા–એ દેશી. શિતલ જિનપતિ લલિત ત્રીભગી, વિવિધ ભગી મન મોહે રે; કરણ કેમલતા તીક્ષણતા, ઉદાસીનતા સેહે રે. શીતલ૦ ૧. સર્વ જતુ હિત કરણી કરૂણું, કર્મ વિદારણ તીક્ષણ રે, હાનાદાન રહિત પરિણામી, ઉદાસીનતા શિક્ષણ રે શીતલ૦ પરદુ ખ છેદન ઈચ્છા કરૂણ, તીક્ષણ પરદુ ખ રીઝે રે, ઉદાસીનતા ઉભય વિલક્ષણ, એક તમે કેમ સી રે. શીતલ૦ ૩. અભયદાન તે મલક્ષય કરૂણ, તિક્ષણતા ગુણ ભાવે રે, પ્રેરણ વિકૃત ઉદાસીનતા, ઈમ વિરોધ મતિ નાવે છે. શીતલ૦ ૪. શક્તિ વ્યક્તિ ત્રિભુવન પ્રભુતા, નિગ્રંથતા યોગે રે; યેગી ભેગી વકતા માની, અનુપયોગી ઉપયોગે રે. શીતલ૦ ૫. ઈત્યાદિક બહુ ભગ ત્રિભગી, ચમતકાર ચિત્ત દેતી રે; અરિજારી ચિત્ર વિચિત્રા, આન દઘન પદ લેતી રે. શીતલ૦ ૬.
સ્તવના ૧૧ મી – રાગ ગાડી.
અહે મતવાલે સાજના –એ દેશી શ્રી શ્રેયાંસ જિન અંતરજામી, આતમરામી નામી રે, અધ્યાતમ મન પૂરણ પામી, સહજ મુનિ ગતિ ગોરી રે. શ્રી શેષાંસ 1.
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન્ આનંદઘન-સ્તવનાવલિ. સયલ સંસારી ઇયરામી, મુનિ ગુણ આતમરામી રે, મુખ્યપણે જે આતમરામી, તે કેવળ નિ કામી રે. શ્રી શ્રેયાંસ૨. નિજ સ્વરૂપ જે કિરિયા સાથે, તેહ અધ્યાતમ લહિયે રે, જે કિરિયા કરી ચઉગતિ સાધે, તે ન અધ્યાતમ કહિયે રે શ્રી શ્રેયાસ ૩. નામઅધ્યાતમ, ઠવણઅધ્યાતમ, વ્યઅધ્યાતમ છડે રે, ભાવઅધ્યાતમ નિજગુણ સાધે, તે તેહશું રટ ભાડે રે. શ્રી શ્રેયાસ. ૪. શદ અધ્યાતમ અરથ સુણીને, નિર્વિકલ્પ આદરજો રે, શાદઅધ્યાતમ ભજના જાણી, હાન ગ્રહણ મતી ધરજો રે. શ્રી શ્રેયાંસપ. અધ્યાતમ જે વસ્તુ વિચારી, બીજા જાણ લબાસી રે. વસ્તુગતે જે વસ્તુ પ્રકાશે, આનદધન મતવાસી રે શ્રી શ્રેયાંસ ૬.
સ્તવના ૧૨ મી –રાગ ગાડી તથા પરજિ.
તુગિયાગિરિ શિખર સેહે–એ દેશી વાસુપૂજ્ય જિન ત્રિભુવન સ્વામી, ઘનનામી પરનાની રે, નિરાકાર સાકાર સચેતન, કરમ કરમ કલ કામી રે. વાસુપૂજ્ય. ૧. નિરાકાર અભેદ સગ્રાહક, ભેદ ગ્રાહક સાકારે રે. દર્શન નાન ભેદ ચેતના, વસ્તુ ગ્રહણ વ્યાપાર રે. વાસુપૂજ્ય૦ ૨. કર્તા પરિણામી પરિણામો, કર્મ જે જીવે કરિયે રે,
એક અનેક રૂપ નય વાદે, નિયતે નર અનુસરિયે રે. વાસુપૂજ્ય. ૩. દુખ મુખ રૂપ કરમ ફલ જાણે, નિશ્ચય એક આન દે રે, ચેતનતા પરિણામ ન ચુકે, ચેતન કહે જિન ચંદો રે વાસુપૂજ્ય૦ ૪. પરિણમી ચેતન પરિણામ, જ્ઞાન કરમ ફલ ભાવી રે, નાન કરમ ન ચેતન કહિયે, લે તે મનાવી રે. વાસુપૂજ્ય પ. આતમજ્ઞાની શ્રમણ કહાવે, બીજા તે વ્યલિગી રે, વસ્તુગતે જે વસ્તુ પ્રકાશે, આનંદઘન મતિ સગી રે. વાસુપૂજ્ય૦ ૬.
સ્તવના ૧૩ મી --રાગ મલહાર,
ઇડર આબા આબલી રે–એ દેશી દુખ દેહગ દુરે ટયા રે, સુખ સંપદ શું ભેટ, ધીંગ ધનું માથે કિયા રે, કુણ ગંજે નર બેટ.
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________
કૌન કાવ્યદેહને,
વિમલ જિન, દીઠાં લોયણ આજ, મહારા સિધ્યા વંછિત કાજ;• વિમલ જિમ, દીઠાં લોયણ આજ, મહારાં સિધ્યાં વછિત કાજ. ૧, | ચરણ કમલ કમલા વસે રે, નિર્મલ થિર પદ દેખ; .
' સમલ અથિર પદ પરિહરી રે, પકજ પામર પેખ, વિમલ જિન, દીઠાં લોયણ આજ, મહારાં સિધ્યા વછિત કાજ. ૨. ' મુઝ મન તુઝ પદ પકજે રે, લીને ગુણ મકર૬, રંક ગણે મદિર ધરા રે, ઈદ ચદ નાગિદ; - વિમલ જિન, દીઠાં લોયણુ આજ, મહારા સિધ્યાં વચિત કાજ, ૩, સાહિબ સમરથ તું ધણી રે, પામ્યો પરમ ઉદાર, , ' , ' ' મન વિશરામી વાહ રે, આતમ આધાર; વિલમ જિન, દીઠાં લોયણુ આજ, મહારાં સિધ્યાં વછિત કાજ. ૪. દરિસણ દીઠે જિનતાણું રે, સશય ન રહે વેધ, દિનકર કરભર પસરતા રે, અધકાર પ્રતિધિ, વિલમ જિન, દીઠા લોયણ આજ, મહારા સિધ્યા વછિત કાજ. પં. અભિય ભરી મૂરતિ રચી રે, ઉપમ ન ઘટે કેય, શાત સુધારસ ઝીલતી રે, નિરખત તૃપ્તિ ન હોય, વિમલ જિન, દીઠાં લોયણ આજ, મહારા સિધ્ધાં વછિત કાજ કે. એક અરજ સેવક તણું રે, અવધારે જિનદેવ, ' ' કૃપા કરી મુઝ દીજીએ રે, આનંદઘન પદ સેવ, વિમલ જિન, દીઠા લોયણુ આજ, મહા સિધ્ધાં વંછિત કાજ. ૭,
તવના ૧૪ મી, ધાર તરવારની સોહલી દહલી, ચઉદમાં જિનતાણું ચરણ સેવા; ધારપર નાચતા દેખ બાજીગરા, સેવના ધારપર રહે ન દેવા. ધાર૦ ૧.
એ આકણી. એક કહે સેવિયે વિવિધ કિરિયા કરી, ફલ અનેકાત લોચન ન દેખે; ફલ અનેકાંત કિરિયા કરી બાપડા, રડવડે ચાર ગતિ માહે લેખે. ધાર૦ ૨. ગચ્છના ભેદ બહુ નયણ નીહાલતાં. તત્ત્વની વાત કરતાં ન લાજે, ઉદર ભરણાદિ નિજ કાજ કરતાં થકા, મોહ નડિયા કલિકાલ રાજે.ધાર ૩. વચન નિરપેક્ષ વ્યવહાર જૂઠે કહ્યો, વગન સાપેક્ષ વ્યવહાર સાચે;
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન્ આનંદઘન-સ્તવનાવલિ, વચન નિરપેક્ષ વ્યવહાર સ સાર કલ, સાંભળી આદરી કાઈ રા. ધારો ૪. દેવ ગુરૂ ધર્મની શુદ્ધિ કહે કેમ રહે, કેમ રહે શુદ્ધ શ્રદ્ધા ન આણે, શુદ્ધ શ્રદ્ધાન વિષ્ણુ સર્વ કિરિયા કરી, છાર પર લીપણું તે જાણે. ધાર૦ ૫. પાપ નહી કેઈ ઉસૂત્ર ભાવણ જિ, ધર્મ નહી કઈ જગ સૂત્ર સરિ; સુત્ર અનુસાર જે ભવિક કિરિયા કરે, તેનું શુદ્ધ ચારિત્ર પરિધાર૦ ૬ એહ ઉપદેશને સાર સક્ષેપથી, જે નરા ચિત્તમે નિત્ય ધ્યાવે, તે નરા દિવ્ય બહુ કાલ સુખ અનુભવી, નિત્ય આન દઘન રાજ પાવે. ધાર ૭
સ્તવના ૧પ મી, રાગ ગોડી સારંગ, '
દેશી રીઓની ધર્મજિનેશ્વર ગાઉ રગથે, ભગ મ પડશે હે પ્રીત, જિનેશ્વર , બીજો મન મદિર આણે નહી, એ અમ કુલવટ રીત. જિનેશ્વર ધર્મ૦ ૧. ધરમ ધરમ કરતો જગ સહુ કિર, ધરમન જાણે હો મમ જિનેશ્વર. ધરમ જિનેસર ચરણ ગ્રહ્યા પછી, કાઈ ન બાંધે છે કર્મ, જિનેશ્વર ધર્મ પ્રવચન અંજન જે સદ્ગુરૂ કરે, દેખે પરમ નિધાન, જિનેશ્વર હૃદય નયન નિહાલે જગ ધણી, મહિમા મેરૂ સમાન, જિનેશ્વર. ધર્મ૩ દોડતા દોડતા દોડતા દોષેિ, જેની મનની રે દોડ, જિનેશ્વર પ્રેમ પ્રતીત વિચારો ટુકડી, ગુરૂગમ લેજે રે જેડ, જિનેશ્વર, ધર્મ, ૪. એક પખી કેમ પ્રીતિ વરે પડે, ઉભય મિલ્યા હુએ નધિ, જિનેશ્વર હુ ગમી હુ મેહે ફદિયો, તુ નીરાગી નિરબ ધ, જિનેશ્વર ધર્મ પ પરમ નિધાન પ્રગટ મુખ આગલે, જગત ઉલ ઘી હો જાય, જિનેશ્વર,
જ્યોતિ વિના જુઓ જગદીશની, અધે અધઃ પુલાય, જિનેશ્વર ધર્મ . નિર્મલ ગુણ મણિ રહણુ ભૂધર મુનિજન માનસ હસ, જિનેશ્વર ધન્ય તે નગરી ધન્ય વેલા ઘડી, માતા પિતા કુલ વશ, જિનેશ્વર, ધર્મ છે. મન મધુકર વર કર જોડી કહે, પદકજ નિકટ નિવાસ, જિનેશ્વર. ' ઘનનામી આનંદઘન સાભલો, એ સેવક અરદાસ, જિનેશ્વર ધર્મ ૮.
સ્તવને ૧૬ મી – રાગ મલહાર
ચતુર મામુ પશ્ચિમી –એ દેશી શાંતિ જિન એક મુજ વિનતિ, સુણો ત્રિભુવનરાય રે, શાંતિ સરૂપ કિમ જાણિયે, કહો મનકિમપરખાય રે. શાંતિ. ૧,
.
5
,
'
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________
શાંતિ ર.
ત
પ્રતિભા
નેમ અવિરત વિશુદ્ધ જે
શાંતિ૩.
શાતિ. ૪.
શાંતિ
,
જેન કાવ્યદેહન. ધન્ય તું આત્મા જેહને, એવો પ્રશ્ન અવકાશ રે; ધીરજ મન ધરી સાંભલે, કહુ શાંતિ પ્રતિભાસ રે. ભાવ અવિદ્ધ મુવિશુદ્ધ જે, કહ્યા જિનવર દેવ રે; તે તેમ અવિતથ સદહે, પ્રથમ એ શાંતિપદ સેવ રે, આગમધર ગુરૂ સમકિતી, કિરિયા સવર સાર રે, સંપ્રદાયી અવાચક સદા, શુચિ અનુભવાધાર રે શુદ્ધ આલબન આદર, તજી અવર જાલ રે; તામસી વૃત્તિ સવિ પરિહરિ, ભજે સાત્વિકી શાલ રે. ફલ વિસ વાદ જેહમા નહીં, શબ્દ તે અર્થ સબંધિ રે; સકલ નય વાદ વ્યાપી રહ્યા, તે શિવ સાધન સંધિ રે. વિધિ પ્રતિષેધ કરિ આતમા, પદારથ અવિરેજ રે; ગ્રહણ વિધિ મહાજને પરિચો, ઈ આગમે બોધ રે. દુષ્ટ જન સંગતિ પરિહરી, ભજે ગુગુરૂ સંતાન રે. જોગ સામર્થ ચિત્ત ભાવજે, ધરે મુગતિ નિદાન રે. માન અપમાન ચિત્ત સમગણે, સમગણે કનક પાષાણ રે; વંદક નિદક સમ ગણે, ઈ હોય તે જાણ રે. સર્વ જગજતુને સમ ગણે, સમગણે તૃણમણિ ભાવ રે. મુક્તિ સ સાર બેઉ સમ ગણે, મુણે ભવજલ નિધિ નાવરે. આપણે આતમભાવ જે, એક ચેતના ધાર રે, અવર સવિ સાથે સંગથી, એહ નિજ પરિકર સાર રે. પ્રભુ મુખથી એમ સાભલી, કહે આતમરામ રે; તાહરે દરિશણે નિસ્ત, મુઝ પીધાં સવિ કામ રે. અહ અહ હુ મુકને કહુ, ન મુઝ નો મુઝ રે, અમિત કલ ધન દાતારની, જેની ભેટ થઈ તુઝ રે. શાતિ સરૂપ સક્ષેપથી, કહ્યા નિજ પર રૂપ રે, આગમમાહે વિસ્તર ઘણે, કહ્યા શાંતિ જિન ભુપ રે. શાંતિ સરૂપ એમ ભાવશે, ધરી શુદ્ધ પ્રણિધાન રે, આનંદઘન પદ પામશે, તે લહેશે બહુ ભાન રે.
શાંતિ૮.
શાતિ ૯.
શાતિ૦ ૧૦.
શાંતિ. ૧૧.
શાંતિ. ૧ર.
શાતિ. ૧૩.
શાતિ ૧૪
શાંતિ. ૧૫.
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧
શ્રીમાન આનંદઘન-તવનાવલિ. સ્તવના ૧૭ મી.–ાગ ગુજરી,
અબર દેહ મોરારી હમારે–એ દેશી . કુયુજિન મનડું કિમહી ન બાજે હો, કુયુજિન જિમ જિમ જતન કરીને રાખું,તિમ તિમ અલગુ ભાજે છે. કુયુ. ૧. રજની, વાસર, વસતી, ઉજડ, ગયણ, પાયાલે જાય, સાપ ખાય ને મુખડુ થયુ, એહ ઉખાણે ન્યાય છે. કુથ૦ ૨. મુગતિ તણું અભિલાપી તપિયા, જ્ઞાન ને ધ્યાન અભ્યાસે, વયની, કાંઈ અહg ચિત્ત, નાબે અવલે પામે છે. કુયુ૩. આગમ આગમધરને હાથે, નાવે કિર્ણાવધ આકુ, કિહાં કણે જે હઠ કરી હટકું, તે વ્યાલતણી પરે વાયુ છે. કુંથુ. ૪. જો ઠગ કહુ તો ઠગ ન દેખુ, શાહુકાર પણ નાહી, સર્વ માંહે ને સહુથી અલગુ, એ અચરજ મન માંહી . કુયુ. ૫ જે જે કહુ તે કાન ન ધારે, આપ મતે રહે કાલો, સુર નર પડિતજન સમજાવે, સમજે ન મારે સાલ હ. કુયુ “ મે જાણ્યું એ લિગ નપુસક, સકલ મરદને ઠેલે, બીજી વાત સમરથ છે નર, એને કોઈ ન જેલ હો કુયુ ૭ મન સાધ્યું તેણે સઘલ સાબુ. એ વાત નહી બાટી, એમ કહે સાધ્યું તે નવિ માનુ, એ કહિ વાત છે મેટી હે. કુથ, ૮ મનડ દુરારાધ્ય તે વશ આપ્યું, તે આગમથી મતિ આણુ, આનંદઘન પ્રભુ મારૂ આણે, તે સાચું કરી જાણે છે. કુયુ ,
સ્તવના ૧૮ મી–રાગ પરજ,
કર્ભના વશ રચાયક – દેશી ધરમ પરમ અરનાથને, કેમ જાણુ ભગવત રે, સ્વર સમયે સમજાવિયે, મહિમાવત મહ ત રે (આકણી) ધરમ ૧. શુદ્ધાતમ અનુભવ સદા, સ્વસમય એહ વિલાસ રે, પરબડી છાંહડી જેહ પડે, પરસમય નિવાસ રે ધરમ૦ ૨. તારા નક્ષત્ર ગ્રહ ચદની, તિ દિનેશ મઝાર રે, દર્શન જ્ઞાન ચરણથકી, શક્તિ નિજાતમ ધાર રે ભારી પર ચીન, કનક એક રિ ગ ,
વર૧૦ 3,
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________
જેન કાવ્યદેહન. પર્યાય દષ્ટિ ન દીજિયે, એકજ કનક અભંગ રે. ધરમ૦ ૪. દરશન વાન ચરણ થકી, અલખ સરૂપ અનેક રે; નિર્વિકલ્પ સે પીજિયે, શુદ્ધ નિરજન એક રે. ધરમ પ. પરમારથ પચ જે કહે, તે રજે અક તત રે. વ્યવહરે લખ જે રહે, તેહના ભેદ અનત રે. ધર૦ ૬. વ્યવહારે લખે દેહિલા, કાંઈ ન આવે હાથ રે, શુદ્ધનય થાપના સેવતાં, નવિ રહે દુવિધા સાથ રે. ધરમ , એક્લખી લખી પ્રીતિની, તુમ સાથે જગનાથ રે; કૃપા કરીને રાખજો, ચરણ તળે ગ્રહી હાથ રે. ધરમ૦ ૮. ચકી ધરમ તીરથ તણ, તીરથ ફલ તતસાર રે; તીરથ સેવે તે લહે, આદધન નિરધાર રે. ધરમ૦ ૯.
સ્તવના ૧૯ પી–રાગ કાફી ગેવક કિમ અવગણિયે હા, મલ્લિજન. એહ અબ શોભા સારી, અવર જેને આદર અતિ દીએ, તેને મૂલ નિવારી છે. મલિજિન૧. જ્ઞાન સ્વરૂપ અનાદિ તમાર, તે લીધુ તમે તાણી, જુઓ અજ્ઞાન દશા રીસાવી, જાતાં કાણું ન આણી હો મલિજિન ૨, નિદ્રા સુપન જાગર ઉજાગરતા, તુરિય અવસ્થા આવી, નિદા ગુપન દશા રીસાણી, જાણી ન નાથ મનાવી હો મલિજિન ૩. સમતિ સાથે સગાઈ કીધી, પરિવાર ગાઠી, મિયા મતિ અપરાધણ જાણી, ઘરથી બાહિર કાઢી હો. મક્ષિજિન. ૪. હાસ્ય અરતિ રતિ શેક દુગછા, ભય પામર કસાલી,
કપાય શ્રેણી ગજ ચટતા, ધાન તણી ગતિ ઝાલી હો. મલિજિન પ. રાગ દ્વેપ અવિરતિની પરિણતિ, એ ચરણ મહિને હા, વીતરાગ પરિણતિ પરિણમતાં, ઉડી નાઠા દ્ધા છે. મલિજિન ૬. વિદોદય કામા પરિણમા, કામ્ય કરમ સહુ ત્યાગી, નિકામી કરૂણરસ સાગર, અનત ચતુષ્ક પદ પાગી છે. . મલિજિન છે. દાન વિઘન વારી સહુ જનને, અભય દાન પદ દાતા; લાભ નિધન વગ વિકાસ નિવારક, પર લાભ રસ માના હૈ, જિ - ૮,
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન્ આનધન–રતવનાવલિ.
વીય વિધન પડિત વીયેં હણી, પૂરણ પછી યાગી, ભાગાભાગ દાય વિધન નિવારી, પૂરણ ભાગ મુભાગી હા. એ અઢાર કૃષ્ણ વર્જિત તનુ, મુનિજન વૃદે ગાયા, અવિરતિ રૂપક દોષ નિરૂપણું, નિષ્ણુ મન ભાયા હે. Jણુ વિધ પરખીશન વિશરામી, જિનવર ગુણુ જે ગાવે; દીન ની મેહેર નજરથી, આનદધન પત્ર પાવે હા. સ્તવના ૨૦ સી.--રાગ કારી
૧૭
મલિન્જિન ૯.
સદ્ધિજિન ૧૦.
મલ્લિજિત ૧૧.
મુનિ
મુનિ૨.
મુનિ ૩
મુનિ ૪
આવા આપ પધારા પૃય.——એ દેશી. મુનિસુવ્રત જિનરાય, એક મુઝ વિનતિ નિમુણે!. આતમ તત્ત્વ કયુ જાણ્યુ જગત ગુરૂ, એહ વિચાર મુઝ કહિયેા; આતમ તત્ત્વ જાણ્યાવિષ્ણુ નિમલ,ચિત્ત સમાધિ નવિ લહિયો. આંણી, મુનિ, ૧. કાઇ અમધ આતમ તત માને, કિરિયા કÀા દિસ ક્રિયાતળુ ફૂલ કહેા કુણુ ભાગવે, ઇમ પૃયુ ચિત રીસે. જડચેતન એ આતમ એકજ, સ્થાવર જગમ સિરા, દુખ સુખ સ કર પણ આવે, ચિત્ત વિચારી ને પરિખા. એક કહે નિત્યજ આતમ તત, આતમ દક્ષિણુ લીને, કૃત વિનાશ અકૃતાગમ પણુ, નવિ દેખે મતિહી સાગત મિત રાગી કહે વાદી, ક્ષણિક એ આતમ જાણી, અધ મેખ સુખ દુખ ન ધરે, એહ વિચાર મન આપ્યું!. ભૂત તુ વર્જિત આતમ તત, સત્તા અલગી ન રે, અધ શકટ જો નજર ન દેખે, તેા શુ કાજે શર્ટ. એમ અનેક વાદિમત વિભ્રમ, સદ્ર પડિયા ન લહે, ચિત્ત સમાય તે માટે પૂછુ, તુમ વિષ્ણુ તત કાઈ ન કહે. વલતુ જગગુરૂ અણિપરે ભાખે, પક્ષપાત સખ છડી, રાગ દેવ મેાહ પખ જિત, આતમશુ ટ મ ડી આતમ ધ્યાન કરે જ કાઉ, સા કિરણમે નાવે. વાગ જાલ ખીજી સહુ જાણે, એહ તત્ત્વ ચિત્ત ચાવે. જિજ્ઞે વિવેક ધરિયે પખ ગ્રહિયે, તે તત જ્ઞાની કહિયે, શ્રીયુનિયન ા કમ તે, ાનદાન પત્ર હશે,
મુનિ પ.
મુનિ ૬.
મુનિ છ.
1
મુનિ૦ ૮.
મુર્તિ ૯.
સુનિ૦ ૧.
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪
જેન કોદહન.
સ્તવમાં ૨૧ મી –રાગ આશાવરી,
ધન ધન સંપતિ સાચો રાજા–એ દેશી પટ દરિસણ જિનમંગ ભણજે, ન્યાસ પડંગ જો સાધે રે; નમિ જિનવરના ચરણ ઉપાસક, પટ દરિસણ આરાધેરે.(આંકણી) ૦ ૧.' જિન સુર પાદપ પાય વખાણું, સાખ્ય જોગ દોય ભેદે રે; આતમ સત્તા વિવરણ કરતાં, હો દુગ અંગ અખેદે રે. પટ૦ ૨. ભેદ અભેદ સૌગત મીમાંસક, જિનવર દોય કરે ભારી રે, લોકાલોક અવલંબન ભજિયે, ગુરૂ ગમથી અવધારી .
ઘટo ૩. લોકાયતિક કુખ જિનવરની, અશ વિચારી જે કીજે રે, તવ વિચાર સુધારસ ધારા, ગુરૂગમ વિણ કેમ પીજે રે. પટ૪. જેન જિનેશ્વર વર ઉત્તમ અંગ, અંતરગ બહિરંગે રે; અક્ષર ન્યાસ ધરા આધારક, આરાધે ધરી સંગે રે. પટ૦ ૫. જિનવરમા સઘળા દરિસણુ છે, દર્શને જિનવર ભજન રે; સાગરમાં સઘળી તટિની સહી, તટિનીમાં સાગર ભજના રે. પટ૦ ૬. જિનસ્વરૂપ થઈ જિન આરાધે, તે સહી જિનવર હોવે રે; ભગી ઈલિકાને ચટકાવે, તે ભગી જગ વે રે. પટ. ૭ ચૂર્ણ ભાગ સૂત્ર નિર્યુક્તિ, વૃત્તિ પરંપરા અનુભવ રે; સમય પુરૂષનાં અગ કહ્યા એ, જે છેદે તે દુભવ રે. પર૦ ૮. મુદ્રા બીજ ધારણું અલર, ન્યાસ અરથ વિનિયોગે રે, જે ધ્યાવે તે નવ વચિજે, ક્રિયા અવ ચક ભેગે રે.
પટ૦ ૯. શ્રત અનુસાર વિચારી લુ, મુગુરૂ તથા વિધિ ન મિલે રે, કિરિયા કરી નવિ સાધી શકીએ, એ વિખવાદ ચિત્ત સઘળે રે.
પટ૦ ૧૦. તે માટે ઉભા કરજેડી. જિનવ આગલ કહિયે રે, સમય ચરણ સેવા શુદ્ધ દે, જેમ આનદઘન લહિયે છે. પટ૧૧.
સ્તવના રર મી,--રાગ મારૂણી.
ઘરણું લા–એ દશી અષ્ટભવેતર વાલહીરે, તુ મુક આતમરામ,
મનરાવાલા, સુગનિ જીણું આપો રે, રા કઈ છે કાગ, નાનાવાલા. ૧.
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન આન‘ઘન-સ્તવનાયલિ.
..
ઘર આવેા દ્વાવાલમધરઆવે, મહારીઆશાનાવિશરામ, રથ ફ્રેશ હા સાજન રથ ફેરા, સાજનમહારામનેારથસાથ, નારી ખેા શે! નેહુલા રે, સાચ કહે જગનાથ, ઇશ્વર અધગે ધરી રૂં, તુ મુઝ ઝાલે ન હાથ, પશુ જનની કરૂણા કરી ૐ, આણી હૃદય વિચાર, માણસની કરૂણા નહી રે, એ કુણ ધર આચાર, પ્રેમ કલપતઃ ધ્યિા રે, ધરિયા જાગ ધતૂર, ચતુરાઈ। કુણુ કહો રે, ગુરૂ મિલિયા જગ સૂર; મારૂં તે એમાં કયુહી નહીં રે, આપ વિચારે રાજ, રાજસભામાં મેસતા અે, કિસડી બધસી લાજ, પ્રેમ કરે જગ જન સહુ રે, નિર્વાહે તે આર; પ્રીત કરીને છેડી દે રે, તેષુ શુ ન ચાલે જોર, જે મનમાં એવુ હતું રે, નિસપત કરત ન જાણું; નિમપત કરીને છાડતા રે, માણસ હવે નુકશાન, સ્તવના ૩ સી.--રાગ સારગ.
૧૫
મનરાવાલા.
મનરાવાલા
મનાવાલા.
મનરાવાલા. 3.
મનરાવાલા
મતરાવાલા. ૪.
૨.
મનરાવાલા.
મનરાવાલા. ૫.
મનરાવાલા.
મનરાવાલા. ૬.
મનરાવાલા
મનરાવાલા ૭.
મનરાવાલા.
મનરાવાલા. ૮.
રસીની દેશી ધ્રુવ પદ ગમી હો સ્વામી માહરા, નિકામી રાય, સુગ્યાની, નિજ ગુણુ કામી હેા પામી નુ ધણી, ધ્રુવ રામી હૈ। થાય સુગ્યાની, ધ્રુવ૦ ૧. સર્વ વ્યાપી કડ્ડા સર્વ જાગપણે, પર પરિઙ્ગમન સ્વરૂપ; સુગ્યાની;
પર રૂપે કરી તત્ત્વપણું નહીં, સ્વસત્તા ચિપ મુગ્યાની; ધ્રુવ૦ ૨. ઝેય અનેક હા નાન અનેક્તા, જલ ભાજન રવિ જેમ; સુગ્યાની, વ્ય એકત્વપણે ગણુ એકતા, વિજપદ રમતા હૈા ખેમ. સુગ્યાની, ધ્રુવ ૩. પર ક્ષેત્રે ગત ગેયને જાણુર્વે, પરક્ષેત્રે થયુ જ્ઞાન, સુગ્યાની, અસ્તિપણું નિજમંત્ર તુમે કહ્યા, નિર્મલતા ગુણુમાન ગ્યાની, ધ્રુ૧૦ ૪ ઝૈચ વિનાશે હા નાન વિનિશ્વ, કાલ પ્રમાણે રે થાય, સુગ્યાની, સ્વકાલે કડ્ડી સ્વસત્તા, તે પર રીતે ન જાય સુગ્યાની; ધ્રુવ પરભાવે કી પરતા પામતા, શ્વસત્તા થિર્ ઠાણ, સુગ્યાની; આત્મચતુષ્કમયી પરમા નહી, તે કિમ સહુના રે જાણુ સુગ્યાની, ધ્રુવ ૬ અગુરુ લઘુ નિજ ગુણુને દેખતા, ન્ય સકલ દેખત; ગ્યાની;
પ્
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________
(૧૬)
જેમ કાવ્યદેહન. સાધારણ ગુણની સાધમ્યતા, દર્પણ જલને દષ્ટાંત, સુગ્યાની; ધ્રુવ . શ્રી પારસજિન પારસ રસ સમે, પણ ઈહા પારસ નાહિ, સુગ્યાની. પુરણ રસીઓ હ નિજ ગુણ પરસન, આનંદધન મુજ માંહિ, સુગ્યાની; ધ્રુવ૦ ૮.
સ્તવના ૨૪ મી.--રાગ ધન્યાશ્રી વીરજિને ચરણે લાગુ, વીરપણું તે માગુ રે, મિથ્યા મોહ તિમિર ભય ભાગ્યું, જિત નગારુ વાગ્યું છે. વર૦ ૧. છ ઉમથ્થ વરય લેસ્યા સગે, અભિસધિજ મતિ અગે રે; ચુમ થલ ક્રિયાને સગે, યોગી થયો ઉમંગે છે. વીર. ૨. અસંખ્ય પ્રદેશે વીર્ય અસંખે, યોગ અસંખિત કુંખે રે, પુલ ગણ તેણે લેમુ વિશે, યથાશક્તિ મતિ લેખે રે. વીર. ૩. ઉત્કૃષ્ટ વીર્યને વેસે, યોગ ક્રિયા નવી પેસે રે; વિગતણી ધ્રુવતાને લેશે, આતમ શક્તિ ન બેસે રે; વીર કામ વીર્યવશે જેમ ભેગી, તેમ આતમ થયે ભેગી રે, સૂરપણે આતમ ઉપયોગી થાય તેહને અાગી રે. વીર. ૫. વીરપણું તે આતમઠાણે, જાણ્યું તુમચી વાણે રે; ધ્યાન વિનાણે શક્તિ પ્રમાણે, નિજ ધ્રુવ પદ પહિચાણે રે. વીર૬ આલબન સાધન જે ત્યાગે, પર પરિણતિને ભાગે રે; અક્ષય દર્શન નાન વૈરાગે; આન ધન પ્રભુ જાગે રે. વીર. ૭
સ્તવનાવલિ સંપૂર્ણ
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન્ આનંદઘન-પદ્યરત્નાવલિ,
૧૭
પદ્યરત્નાવલિ',
એ
ચિંદ્ર પાય, ભગતનિધિ પાર
.
પદ્યરન ૧ લું. રાગ-વેલાવલ,'
કયા સાથે ઉઠ જાગ બાઉ, ક્યા એ આકણ. અંજલિ જલ ક્યું આયુ ઘટત હે, દેત પહેરીયા ઘરિય ઘાઉ રે; ક્યા ૧. ઇ ચદ્ર નાગિઢ મુનિદ્ર ચલે, કેણ રાજા પતિ છાહ રાઉ રે, ભમત ભમત ભવજલધિ પાયકે, ભગવત ભજનવિન ભાઊ નાઉ રે. ક્યા૦ ૨. કહા વિલબ કરે અબ બાઉ રે, તરી ભવજલનિધિ પાર પાઉં રે, આનંદઘન ચેતનમય મૂરતિ, શુદ્ધ નિરજન દેવ ધ્યાઉ રે. ક્યા૦ ૩.
પદ્યરત્ન ૨ જું. રાગ-વેલાવલ-એકતાલી.
રે ધરિયા રે બાઉરે, મત ઘરીય બજાવે, નર શિર બાબત પાઘરી, તુ કયા ઘરીય બજાવે. રે ઘરિયા ૧ કેવલ કાલ કલા કલે, પિ તુ અકલ ન પાવે, અકલ કલા ઘટમેં ધરી, મુજ એ ઘરી ભાવે. રે ઘરિયા ૨. આતમ અનુભવ રસ ભરી, યામે ઔર ન માને, આનંદઘન અવિચલ કલા, વિરલા કોઈ પાવે. રે ધરિયા ૩,
પદ્યરત્ન ૩ જું, રાગ-વેલાવલ.
જીય જાને મેરી સલ ઘરી રી. યર એ આંકણી. સુત વનિતા ધન યોવન માતો, ગર્ભતણી વેદન વિસરી રી. જય૦ ૧. સુપનકે રાજ સાચ કરી માગત, રાચત છાંહ ગગન બદરી રી, આઈ અચાનક કાલ તોપચી, ગહેગો ક્યુ નાહર બકરી રી. છય૨. અતિથી અચેત કછુ ચેતત નાહિ, પકરી ટેક હારિલ લકરી રી, આનંદઘન હીરે જન છાડી, નર મોહ્યું માયા કકરી રી. જય૦ ૩
૧ આ કાવ્ય “આન દવન બહેરી” નામથી પ્રસિદ્ધ છે –સંહર્તા,
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૮
જૈનકાવ્યદહન.
પદ્યરત્ન ૪ કુ. રાગ–વેલાવલ.
સુહાગણ જાગી અનુભવ પ્રીત; સુહાગણ, એ આંકણી. નિદ અજ્ઞાન અનાદિ, મિટ ગઇ નિજ રીત ઘટ મદિર દીપક ક્રિયા, સહજ સુન્ત્યાતિ સરૂપ; આપ પરાઈ આપહી, ઠાનત વસ્તુ અનુપ કહા દિખાવુ આર, કહા સમજાઉ ભાર, તીર્ અચૂક હૈ પ્રેમકા, લાગે સા રહે ઠાર. નાદ વિક્ષુબ્ધા પ્રાણી, ગિને ન તૃણ મૃગલાય, આનદધન પ્રભુ પ્રેમી, અથ કહાની કાય
સુહાગણ૦ ૧.
સુહાગણ૦ ૨.
સુહાગણ૦ ૩.
સુહાગણ ૪
હ
પદ્યરત્ન પ મુ. રાગ-આશાવરી.
અવધૂ નટ નાગરકી બાજી, જાણે ન ખાંભણ કાજી; અવધૂ॰ આંકણી. ધિરતા એક સમયમે ઠાને, ઉપજે વિષ્ણુસે તબહી; ઉલટ લટ ધ્રુવસત્તા રાખે, યા હમ સુની ન કાહી એક અનેક અનેક એક જુની, કુંડલ કનક સુભાવે, જલતરંગ ઘટમાટી વિકર, અનિત તાહિ સમાવે હૈ નાંહી હૈ વચન અગેાચર, નય પ્રમાણ સત્તભ’ગી; નિરપખ હાય લખે કોઇ વિરલા, કયા દેખે મત જંગી. સમયી સરવ ગી માને, ન્યારી સત્તા ભાવે; આનંદધન પ્રભુ વચનસુધારસ, પરમારથ સો પાવે. ઘરત્ન ઃ ૐ”. સાખી
આતમ અનુભવ રસિકા, અજબ સુન્યો વિતત; નિર્વદી વેદ્ન કરે, વેન કરે અનત. રાગ-સામગ્રી
માહરા બાલુડા સન્યાસી, દેહ દેવલ મઢવાસી; એ આંકણી ઇંડા પિગલા મારગ તજ યાગી, મુખમના ધર વાસી. બ્રહ્મશ્ર્વ મધિ આસન પૂરી ખાયુ, અનહદ તાન ખજાસી,
અવધૂ૰૧.
અવધૂ॰ ૨.
અવધૂ૦ ૩.
અવધૂ૦ ૪.
૧.
માહારા૦ ૧
માહારા૦ ૨.
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન્ આનંદઘન-પદ્યરત્નાવલિ.
૧૯ યમ નિયમ આસન જયકારી, પ્રાણાયામ અભ્યાસી, પ્રત્યાહાર ધારણાધારી, ધ્યાન સમાધિ સમાસી. માહારે ૩. મૂલઉત્તરગુણ મુદ્રા ધારી, પર્યકાસન વાસી, રેચક પૂરક કુભક સારી, મન ઇદિય જયકાસી માહારે જ. થિરતા જોગ યુગતિ અનુકારી, આપે આપ વિમાસી, આતમ પરમાતમ અનુસારી, સીઝે કાજ સમાસી. માહારે ૫.
પદ્યરત્ન ૭ મું. સાખી. જગ આશા જ જીકી, ગતિ ઉલટી કુલ મેર; કરો ધાવત જગતમે, રહે છૂટો ઇક ઠેર.
- રાગ-આશાવરી અવધુ કયા સેવે તન મઠમે, જાગ વિલોક ન ઘટમે.
અવધૂ૦
એ આંકણી. તન મકી પરતીત ન કીજે, હહિ પરે એક પલમે; હલ ચલ મેટ ખબર લે ઘટકી, ચિત્તે રમતા જલમે. અવધૂ૧. મઠમે પંચભૂતકા વાસા, સાસાધૂત ખવીસા, છિન છન તોડી છલનછૂ ચાહે, સમજે ન બૈરા સીસા. અવધૂ૦ ૨. શિરપર પચ વસે પરમેશ્વર, ઘટમે સૂછમ બારી; આપ અભ્યાસ લખે કોઈ વિરલા, નિરખે બુકી તારી. અવધૂ. ૩, આશામારી આસન ઘર ઘટમેં, અજપા જાપ જપાવે, આન દઘન ચેતનમયમૂરતિ, નાથ નિરજન પાવે. અવધૂ૦ ૪,
પદ્યરત્ન ૮મુ સાખી. આતમ અનુભવ ફુલકી, નવલી કે રીત, નાક ન પકરે વાસના, કાન ગ્રહે ન પ્રતીત. રાગ ધન્યાશ્રી વા સારગ.
અનુભવ નાથે કર્યું ન જગાવે. મમતા સ ગ સો પાય અજાગલ, નતે દૂધ દુહાવે. અનુભવ૦ ૧. મિરે કહેતે ખીજ ન કીજે, તુ એસીડી સીખાવે; બહેન કહેતે લાગત એસી, અંગુલી સર૫ દિખાવે. અનુભવ છે.
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________
જૈનકાવ્યદોહન. એનકે સંગ રાતે ચેતન, ચેતન આપ બતાવે; આનંદઘનકી સુમતિ આનદા, સિદ્ધ સરૂપ કહાવે. અનુભવ૦ ૩,
પદ્યરન ૯ મું. રાગ-સારગ. નાથ નિહારો આપમતાસી, વાચક શઠ સ ચક શી રીતે,
ખોટ ખાતે ખતાશી. નાથ૦ ૧. આપ વિગૂચણ જગકી હાસી, સિયાનપ ન બતાસી; નિજજન મુરિજન મેલા ઐસા, જૈસા દૂધપતાસી. નાથ૦ ૨. મમતા દાસી અહિત કરિ હર વિધિ, વિવિધ ભાંતિ સતાસી; આન દધન પ્રભુ વિનતિ માને, એર નહિ તુ સમતાસી. નાથ૦ ૩.
પદ્યરત્ન ૧૦ મું. રાગ-ટેડી. પરમ નરમમતિ એર ન આવે.
પરમ મેહન ગુન રોહન ગતિ સહન, મેરી વૈરન ઐસે નિપુર લિખાવે. પરમ ૧. ચેતન ગાત મનાતન એતે, મૂલ વસાત જગાત બઢાવે; કેઉ ન દતી દલાલ વિસીડી, પારખી પ્રેમ ખરીદ બનાવે. પરમ૦ ૨. જાધ ઉધારી અપની કહા એતે, વિરહજાર નિસ મહી સતાવેઃ એતી સુની આદધન નાવત, ઔર કહા કે કુડ બજાવે. પરમ૦ ૩.
પદ્યરત્ન ૧૧ મું. રાગ-માલકેશ, વેલાવલ, ટેડી.
આતમ અનુભવ રીતિ વરી રી આતમ એ આંકણી. મોર બનાએ નિજરૂપ નિરૂપમ, વિછન રૂચિકર તેગ ધરી રી. આતમ ૧. ટોપ સલાહ સુરકે બાને, એકતારી ચેરી પહિરી રી; સત્તા થલમે મેહ વિદારત, એ એ સુરિજન મુહ નિસરી રી. આતમ ૨. કેવલ કમલા અપચ્છર સુદર, • ગાન કરે રસ રગ ભરી રી; છત નિશાન બજાઈ વિરાજે, આનંદઘન સર્વગ ધરી રી. આતમ કે,
પદ્યરત્ન ૧૨ મું. સાખી. કુબુદ્ધિ કુબન કુટિલ ગતિ, સુબુદ્ધિ રાધિકા નારી, ચોપર ખેલ રાધિકા, છતે કુબન હારી.
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન આનંદઘન-પદ્યરત્નાવલિ.
૨૧
રાગ-રામગ્રી બેલે ચતુર્ગતિ ચાપર, પ્રાની મેરે બેલે ચતુર્ગતિ ચાપર. એ આંકણું. નરદ ગંજીફા કેન ગિનત હૈ, માને ન લેખે બુદ્ધિવર. પ્રાની૧. રાગ દોષ મેહક પાસે, આપ બનાએ હિતકર, જેસા દાવ પરે પાસેકા, સારી ચલાવે ખિલકર. પ્રાની ૨, પાંચ તલેં હૈ દુઆ ભાઈ, છકા તાલે એક, સબ મિલ હેત બરાબર લેખા, યહ વિવેક ગિનવેકા. પ્રાની ૩. ચઉરાસી માએ ફિરે નીલી, સ્યાહ ન તેરી જેરી, લાલ જરદ ફિર આવે ઘરમેં, કબહુક જેરી વિછેરી. પ્રાની જ. ભાવ વિવેક પાઉ ન આવત, તબ લગ કાચી બાજી, આનંદઘન પ્રભુ પાઉ દેખાવત, તે છતે છ ગાજી. પ્રાની પ.
પદ્યરા ૧૩ મું, રાગ-સારંગ,
અનુભવ હમ તો રાવરી દાસી. એ આંકણી. આઈ કહાં તે માયા મમતા, જાનું ન કહાંકી વારસી. અનુભવ૧. રીજ, પરે વાકે સ ગ ચેતન, તુમ કયું રહત ઉદાસી, વરો ન જાય એકાત કથકે, લોકમેં હોવત હારી અનુભવ. ૨, સમજત નાંહી નિતર પતિ એકી, પલ એક જાત છમાસી, આનંદઘન પ્રભુ ઘરકી સમતા, અટકલી આર લબાસી. અનુભવ. ૩,
પદ્યરત્ન ૧૪ મું, રાગ-સારંગ, અનુભવ તૂ હૈ હેતુ હમારે; અનુભવ એ આંકણી. આય ઉપાય કરે ચતુરાઈ, ઐરિક સંધ નિવારે અનુભવ 1. તૃષ્ણ રાડ ભાંકી જાઈ, કહા ઘર કરે સવારે, શઠ ઠગકપટ કુટુબહી પોખે, મનમે ક્યું ન વિચારે. અનુભવ. ૨. કુલટાકુટિલ કુબુદ્ધિસગ ખેલકે,અપની પતયું હારે, આન દઘન સમતા ઘર આવે, વાજે છત નગારે. અનુભવ. ૩. ૧. “ ઉનકી ગતિ વારે.” એવો પાડતર છે.-સંગ્રહ ,
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૨
જૈનકાવ્યદોહન. : " પદ્યરન ૧૫ મું, રાગ-સારંગ,
મેરે ઘટ ગ્યાન ભાનુ ભયો ભેર. મેરે ચેતન ચકવા ચેતન ચકવી, ભાગે વિહરકે સર. મેરે૧. કૈલી ચિહદિસ ચતુરા ભાવ રૂચિ, મિટયો ભરમ તમ જેર; આપકી ચેરી આપહી જાનત, ઔર કહત ના ચેર. મેરે૨. અમલ કમલ વિકી ભયે ભૂતલ, મદવિષય શશિકાર આનંદઘન એક વલ્લભ લાગત, ઔર ન લાખ કિર. મરે ૩.
પદ્યરત્ન ૧૬ મું. રાગ-માર. * * નિશદિન જોઉ તારી વાટડી, ઘરે આવો રે ઢેલા; નિશદિન મુજ સરિખા તુજ લાખ હે, મિરે તૂહી મોલા. નિશદિન ૧. જવહરી મોલ કરે લાલકા, મેરા લાલ અલા; જ્યાકે પટંતર કો નહી, ઉસકા ક્યા મેલા. નિશદિન ૨૨. પંથ નિહારત લોયણે, દ્રગ લાગી અડાલા; જોગી સુરત સમાધિ, મુનિ ધ્યાન ઝકેલા. નિશદિન ૩. કેન સુને કિન ક૬, કિમ માડું મેં ખેલા; તેરે મુખ દીઠે ટલે, મેરે મનકા ચલા.' નિશદિન ૪. મિત્ત વિવેક વાત કહ, સુમતા સુનિ બોલા, આન દઘન પ્રભુ આવશે, જભી રગ રેલા. નિશદિન પ.
પદ્યરત્ન ૧૭ મું. રાગ-સેરઠ. છેરાને કયુ મારે છે રે, જાયે કાડ્યા ડેણ, છેરે છે મહારે બાલો ભેલો, બોલે છે અમૃત વયણ છેરાને ૧. લેય લકુટિયાં ચાલણ લાગે, અબ કાઈ કટા છે નેણ; તૃત મરણ સિરાણે સૂત, રેટી દેશે કેણ, છરાને ૨. પાંચ પચીસ પચાસાં ઉપર, બોલે છે સુધાં વે; આનંદઘન પ્રભુ દાસ તિહારે, જનમ જનમકે સણ. છેરાને. ૩.
પદ્યરન ૧૮ મું. રાગ-માલકેશ, રાગણું–ગોડી. રીસાની આપ મનાવો રે, વિગ્ન વસીટ ન ફેર, રીસાની
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન્ આનંદઘન-પદ્યરત્નાવલિ. ૨૩ સદા અગમ હૈ પ્રેમકા રે, પરખ ન બૂઝે કોય, લે દેવાહી ગમ પડે પ્યારે, ઔર દલાલ ન હોય. રીસાની ૧. દે બાતાં જયકી કરે રે, મેટ મનકિ આટ, તનકી તપત બુઝાઈ પારે, વચન સુધારસ છાંટ. રીસાની. ૨. નેક નજર નિહારીયે રે, ઉજન કીજૈ નાથ, તનક નજર મુજને મલે પ્યારે, અજર અમર સુખ સાથ રીસાની ૩, નિસિ અધિયારી ઘનઘટા રે, પાઉ ન વાટકે કદ, કરૂણું કરે તો હું મારે, દેખ તુમ મુખ ચદ. રીસાની૪. પ્રેમ જહા દુવિધા નહી રે, મેટ કુરાહિત રાજ, આનધન પ્રભુ આય બિરાજે, આપહી સમતા સેજ. રીસાની પ.
પઘરના ૧૪ મું રાગ-વેલાવલ. દલહ નારી તું બડી બાવરી, પિયા જાગે તું સેવે, પિયા ચતુર હમ નિપટ અયાની, ન જાનુ કયા હોવે. દુલહ. 1. આનંદઘન પિયા દરસ પિયાગે, ખેલ ઘૂંઘટ મુખ જોવે દુલહ ૨
પદ્યરત્ન ૨૦ મુ રાગ-ગેડીઆશાવરી
આજ સુહાગન નારી, અવધ આજ એ આંકણી. મેરે સાથ આપ સુધ લીની, કીની નિજ અગાચારી. અવધૂ, ૧ પ્રેમ પ્રતીત રાગ રૂચિ રગત, પહિર ની સારી, મહિદી ભક્તિ રકકી રાચી, ભાવ અજન સુખકારી. વધૃ૦ ૨. સહિત સુભાવ ચૂરી મ પની, થિરતા કાકા ભારી, ધ્યાન ઉરવસી ઉરમે રાખી, પિય ગુનમાલ આધારી અવધૂ૦ ૩. સુરત સિ દુર માગ રંગ રાલી, નિરતે . વેની સમારી, ઉપજી જ્યોત ઉદ્યત ઘટ ત્રિભુવન, આરસી કેવલ કારી. અવધૂ ૪. ઉપજી ધુનિ અજપાજી અનહદ, જીત નગારે વારી, ઊડી સદા આનંદઘન બરખત, બિન મોર એકન તારી અવધૂ. ૫.
પઘરને ર૧ મું. રાગ-ગેડી નિસાની કહા બતાવું રે, તે અગમ અગોચર રૂપ, એ આકણી રૂપી કહુ તો કછુ નહી રે, બધે કેસે અરૂપ,
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________
જૈનકાવ્યદોહન.
રૂપારૂપી ને કહું પ્યારે, ઍસે ન સિદ્ધ અપ. શુદ્ધ સનાતન ભૈ કહું રે, બંધન મેાક્ષ વિચાર: ન ધટે સ`સારી દિસા પ્યારે, પુણ્ય પાપ અવતાર સિદ્ધ સનાતન તે કહુ રે, ઉપજે વિનસે કૈાન, ઉપજે વિનસે જો કહુ પ્યારે, નિત્ય અખાધિત ગૈાંન.
સખ પરમાન, લરાઈ ાન.
સર્વાંગી સખ નયધની રે, માને નયવાદી પક્ષ્ા ગ્રહી પ્યારે, કરે અનુભવ અગેાચર વસ્તુ હું રે, જાનભે। એહી રે લાજ, કહેન મુનના કછુ નહી પ્યારે, આન ધન મહારાજ. પદ્મરત્ન રર મુ. રાગ–ગાડી.
વિચારી કહા વિચારે રે, તેરા આગમ અગમ અથાહ. વિચારી આંકણી. બિનુ આવે આવા નહી હૈ, બિન આધેય આધાર; સુગી ખિન ઇંડા નહી. પ્યારે, યા બિન મુગક નાર. ભુરટા ખીજ વિના નહીં રે, ખીજ ન ભુરટા ટાર; નિમિ બિન દિવસ ઘરે નહી યારે, નિ બિન નિસિ નિરધાર. સિદ્ધ સ સારી બિન નહી હૈ, સિદ્ધ ભિના સસાર, કરતા ખિન કરતી નહી યારે, બિન કરની કરતાર. જનમ મરણુ બિના નહી રે, મરણુ ન જનમ વિનાશ; દીપક બિન પરકાશતા પ્યારે, બિન દીપક પરકાશ. આનંદધન પ્રભુ ખચનકી રે, પરિણતિ ધરા રૂચિવ'ત; શાશ્વત ભાવ વિચારકે પ્યારે, ખેંલેા અનાદિ અનત
૨૪
નિસાની ૧.
નિસાની ૨.
નિસાની ૩.
નિસાની ૪.
નિસાની ૫.
જાયે ન કહું ઉટિંગ તેરી, તેરી વિનતા વૅરી; માયા ચેરી કુટુબ કરી હાથે, એક ડેટ દિન ઘેરી. જરા જનમ મરન વસ સારી, અસરન દુનિયાં જેતી; દેવ કાન ખગમે મીયા, ક્રિસપર મમતા ઐતી
વિચારી૰૧.
વિચારી ર
૦
વિચારી ૩.
વિચારી ૪.
વિચારી॰ ૫.
પદ્યરત્ન ૨૩ સુ રાગ આશાવરી. અવધૂ અનુભવ કલિકા જાગી, મતિ મેરી આતમ સમરન લાગી; અવધૂ
એ આકણી.
અવધૂ૦ ૧.
અવધૂ૦ ૨.
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન આનંદઘન-પદ્યરત્નાવલિ.
૨૫
અનુભવ રસમેં રોગ ન સોગા, લક વાદ સબ મેટા, કેવળ અચલ અનાદિ અબાધિત, શિવશ કરતા ભેટા. અવધુ૩. વર્ષો બુંદ સમુદ્ર સમાની, ખબર ન પાવે કોઈ, આનંદઘન વહૈ જ્યોતિ સમાવે, અલખ કરાવે છે. અવધ૦ ૪.
પધરન ૨૪ મું. રાગ-રામગ્રી.
મુને મહારે કબ મિલગે મનમેલ, મુને મનમે લુવિણ કેલિ ન કલિયે, વાલે કવલ કાઈ વેલ આપ મિલ્યાથી અતર રાખે, સુમનુષ્ય નહી તે લેલૂ, આનદાન પ્રભુ મન મળિયા વિણ, કેનવિ વિલગેચેલા
પદ્યરન ૨૫ મું. રાગ-રામગ્રી : કયારે મુને મિલશે માહાર સત સનેહી, ક્યારે ટેક સંત સનેહી સૂરિજન પાબે, રાખે ન ધીરજ દેહી, ક્યારે, ૧. જન જન આગલ અતરગતની, વાતડલી કહુ કહી, આનંદઘન પ્રભુ વૈદ્ય વિયોગે, કિમ જીવે મધુમેહી. કયારે. ૨.
પદ્યરત્ન ૨૬ મું, રાગ આશાવરી, અવધ ક્યા માગુ ગુનાહીના, વે ગુન ગનિ ન પ્રવીના અવધ આકણી ગાય ન જાનુ બજાય ન જાનું, ન જાનુ સુર ભેવા, રીજ ન જાનુ રીજાય ન જાનુ, ન જાનુ પદવા અવધ 1. વેદ ન જાનુ કિતાબ ન જાનું, જાનુ ને લચ્છી દા; તરકવાદ વિવાદ ન જાનુ, ન જાનુ કવિ કાંદા અવધૂ૦ ૨ જાપ ન જાનુ જુવાબ ન જાનુ, ન જાનુ કવિવાતા, ધાવ ન જાનું ભગતિ ન જાનું, જાનુ ન સીરા તાતા અવધૂ૦ ૩ ગ્યાન ન જાનું વિગ્યાન ન જાનુ, ન જાનુ ભજનામા, આનંદ ધન પ્રભુ કે ઘરકારે, રટન કરૂ ગુણધામા. અવધૂ. ૪
૧ “ ન જાનુ પદ નામા એ પ્રમાણે પાડાતર છે.-સંગ્રહકર્તા
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૬
જૈનકાવ્યદહન.
પદ્યરત્ન ૨૭ મુ`. રાગ-આશાવરી.
અવધૂ રામ રામ જગ ગાવે, વિરલા અલખ લખાવે. અવધૂ મતવાલા તે મતમે માતા, માવાલા મઢરાતા, જટા ટાવર પટા પટાધર, છતા છતા ધર તાતા. આગમ પડે આગમધર થાકે, માયાધારી છાંકે; દુનિયાંદાર દુનીસૈ લાગે, દાસા સખ આશાÈ. અહિરાતમ મૃદ્ધા જગજેતા, માયાકે કદ રહેતા; ઘટ અતર્ પરમાતમ ભાવે, દુર્લભ પ્રાણી તેતા. ખગપદ ગગન મીનપદ જલમે’, ા ખાજે સો આરા; ચિત ૫ કજ ખાજે સા ચિન્હેં, રમતા આનદ ભારા. પદ્મરત્ન ૨૮ ૩ાગ-આશાવરી. આશા એરનકી ક્યા ક઼ીજે, ગ્યાન સુધારસ પીજે; આશા આણી. ભટક દ્વાર દ્વાર લાકન કે, ફૂકર આશાધારી; આતમ અનુભવ રસકે રસીયા, ઉત્તરે ન કબહુ ખુમારી. આશા દાસી જે જાયે, તે જન જગકે દાસા; આશા દાસી કરે જે નાયક, લાયક અનુભવ પ્યાસા. મનસા યાલા પ્રેમ મસાલા, શ્રૃત અગ્નિ પરાલી, તન ભાઠી અવટાઇ પિયે કસ, જાગે અનુભવ લાલી અગમ પીયાલા પીયેામત વાલા, ચિન્હી અધ્યાતમવાસા; આનધન ચેતન હૈ ખેલે, દેખે લેાક તમાસા. પદ્યરત્ન ૨૯ મુ રાગ–આશાવરી.
.
અવધૂ ૧.
અવધૂ૦ ૨.
અવધૂ ૩
૧૦ ૪.
આશા ૧.
આશા ૨.
આશા ૩.
આશા ૪.
અવધૂ નામ હમારા રાખે, સા પરમ મહારસ ચાખે. અવધૂ આંકણી. નહી હુમ પુર્ણા નહીં હુમ નારી, વરન ને ભાત હમારી, જાતિ ન પાંતિ ન સાધન સાધક, નહી મહે લધુ નહી ભારી નહી હુમ તાતે નહીં હમ સીરે, નહી દીધું નહી છેટા, નહીં હમ ભાઈ નહીં હમ ભગિની, નહી હમ માપન બેટા. નહી હમ મનસા નહી હમ શઠ્ઠા, નહી હમ તરણુકી ધરણી,
અવધૂ ૧.
અવધૂ૦ ૨.
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન આન દઘન-પદ્યરત્નાવલિ. ૨૭ નહીં હમ ભેખ, ભેખધર નાહી, નહી હમ કરતા કરણી. અવધૂ૦ ૩, નહી હમ દરસન નહીં હમ પરસન, રસન ગંધકછુ નાહી; આનંદઘન ચેતનમય મૂરતિ, સેવકજન બલિ જાહી. અવધૂ૦ ૪.
પદ્યરન ૩૦ મું રાગ-આશાવશે. સાધે ભાઈ સમતા રગ રમીજે, અવધૂ, મમતા સગ ન કીજે, સાધo
એ આંકણી. સપતિ નાહિ નાહિ મમતા મે, મમતામા મિસ મેટે; ખાટ પાટ તછ લાખ ખટાઉ, અંત ખાખ લેટે. સાધો. ૧. ધન ધરતી મે ગાડે રે, ઘર આપ મુખ વ્યાવે, મુવક સાપ હવેગે આખર, તાતે અલછિ કહાવે. સાધવ ૨. સમતા રતનાગરકી જાઈ, અનુભવ ચદ સુભાઈ, કાલફૂટ તજ ભાવમં ણ, આપ અમૃત લે આઈ - સાધા. ૩. લોચન ચરન સહસ ચતુરાન, ઈનતે બહુત ભરાઈ, આન દધન પુરૂષોત્તમ નાયક, હિત કરી કઠ લઘાઈ. સાધા૪.
પદ્યરત્ન ૩૧ મું. શ્રીરાગ. કિત જાનતે હે પ્રામનાથ, ઇત આય નિહારો ઘરકી સાથ. તિ. ૧. ઉત માયા કાયા કબ ન જાત, યહુ જડ તુમ ચેતન જગ વિખ્યાત, ઉત કરમ ભરમ વિઘ લિ સગ, ઇત પરમ નરમ ભતિ મેલિ રંગ. કિત. ૨. ઉત કામ કપટ મદ મોહ માન, ઈત કેવળ અનુભવ અમૃત પાન, અલિ કહે સમતા ઉત દુ ખ અનત, ઈત ખેલે આન દધન વસત. ક્તિ૩
પદ્યરન ૩૨ મું. રાગ-સામેરી. નિહર ભયે કયુ એસે પીયા તુમ. નિષ્ઠર એ આકણું. મેં તો મન વચ ક્રમ કરી રાઉરી, રા.ઉરી રીત અનસેં. નિર૦ ૧. કલે ફલે ભમર કેસી ભાઉરી ભરત હુ નિવહે પ્રીત ક્યું એસે; મે તો પીયુતે એસી મલિઆલી, કુસુમ વાસ સગ જૈસે. નિઠર૦ ૨. એડી જાને કહાં પરે એની, નીર નિવહિયે હૈ, ગુનું અવગુન ન વિચારે આનઘન, કિજિયે ગુમ તગે. નિર૦ ૩.
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________
2 ts
જેનકાવ્યદેહન.
પદ્યરત્ન ૩૩ મું. રાગ-ગેડી. મિલાપી આન મિલાવ રે, મેરે અનુભવ મીઠડે મિત્ત, મિલાપી ચાતક પીઉ પીઉ રડે રે, પીઉ મિલાવ ન આન, જીવ પીવન પીઉ પીઉ કરે પ્યારે, છેક નીઉ આન એ આન મિલાપી. ૧. દુખીયારી નિશદિન રહુ રે, ફિર સબ સુધબુદ્ધ બોય; તન મનકી કબહુ બહુ પ્યારે, કિસે દિખાઉ રેય મિલાપી૨. નિસિ અધારી મુહિ હસે રે, તારે દાંત દિખાય; ભાદો કાદ મેં કીયો યારે, ગુઅન ધાર વહાય. મિલાપી૩. ચિત્ત ચાતક પીઉ પીઉ કરે રે, પ્રણામે દેકર પીસ, અબલા શું જોરાવરી પ્યારે, એતી ન કીજે રીસ, મિલાપીઠ ૪. આતુર ચાતુરતા નહી રે, સુનિ સમતા ટુક વાત; આનંદધન પ્રભુ આય મિલ પ્યારે, આજ ધરે હર ભાત. મિલાપી, ૫.
પદ્યરત્ન ૩૪ મું. રાગ-ગોડી. દેખો આલી નટનાગર સાગ: દેખાવ આરહી એર રગ ખેલતિ તાત, ફીકા લાગત અગ. દેખ૦ ૧. એરહ તે કહી દીજે બહુત કર, જીવિત હૈ ઈહિ ઢગ, મિરર વિચ અતર એને, જે રૂપું રગ દેખ૦ ૨. તનુ સુધ બેય ધૂમત મન એસે, માનુ કબુક ખાઈ ભગ; એતે પર આન દઘન નાવત, ઔર કહા કેઉ દીજે સગ દેખ૦ ૩,
પદ્યરત્ન ૩૫. મું. રાગ-દીપક, કાહર.
કરે જારે જારે જારે જા કરે, સજી સણગાર બનાયે ભૂખન, ગઈ તબ સૂની સેજા, કરે. ૧. વિરહવ્યથા કછુ એસી વ્યાપતિ, માનુ કોઈ માતિ બેજા, આ તક અત કહાલુ લેગે ચારે, ચાહે જીવ તૂ લેજા. કરે. . કોકિલ કામ ચક ચૂતાદિક, ચિતન મત હૈ જે જા, નલ નાગર આનંદઘન યાર, આઈ અમિત મુખ દેન, કરે૩,
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન આનંદઘન-પદ્યરત્નાવલિ. ૨૯
પદ્યરત્ન ૩૬ મું. રાગ-માલંસિરિ. વારે નાહ સગ મેરે, યુહી જોવન જાય એ દિન હસન ખેલનકે સજની, રેતે રેન વિહાય વારે ૧. નગ ભુપણુઓં જરી જાતરી, મોતન કછુ ન સુહાય; ઈક બુદ્ધ જીયમેં એસી આવત હૈ, લીજેરી વિષ ખાય. વારે ૨. ના સોવત હૈ, લેત ઉસાસ ન, મનહીમે પિછતાય, યોગિની ક્યાકે નિકમ્ર ધર, આન દધન સમજાય.
પદ્યરત્ન ૩૭ મું. રાગ-વેલાવલ
તા જોગે ચિત્ત લ્યાઉંરે વહાલા, તા. સમતિ દોરી શીલ લંગોટી, ઘુલ ઘુલ ગાઠ દુલાઉ, તત્વ ગુણામે દીપક જોઉ, ચેતન રતન જગાઉરે. વહાલા. તા. ૧. અષ્ટ કરમ કડેકી ધૂની, ધ્યાના અગન જલાઉ; ઉપશમ છનને ભસમ છણાઉ,મેલીમલી આગ લગાઉરે, વહાલા. તા. ૨. આદિ ગુરૂકા ચલા હો કર, મેહકે કાન ફરાઉં, ધરમ શુકલ દેય મુદ્રા સેહે, કરૂણા નાદ બજાઉ રે, વહાલા. તા. ૩. ઈહ વિધ યોગ સિહાસન બૈઠા, મુગતિ પુરીક ધ્યાઉં, આન દાન દેવેદ્રસે જોગી, બહુર ન કલિમે આઉરે, વહાલા. તા. ૪.
પરહ્મ ૩૮ મું. રગમારૂ
મનસા નટનાગરસૂ જેરી હે, મનસા. નટનાગર જેરી સખી હમ, ઔર સબનો તેરી હૈ. મનસા ૧. લોક લાજસ્ નાહી ન કાજ, કુલ મર્યાદા છરી છે, લોક બટાઉ હસો બિરા, અપને કહત ન કરી હો. મનસા૨. માત તાત અરુ સજજન જાતિ, વાત કરત હૈ ભેરી હો, ચાખે રસકી કયુ કરી ચૂટે, સુરિજન સુરિજન ટેરી હો. મનસાઇ ૩. ઔરહનો કહા કહાવત ઔરપે, નહિ નકીની ચેરી હો, કાછ કુછ સે નાચત નિવહે, એર ચાચર ચર ફેરી હે. મનસા ૪. જ્ઞાનસિધૂ મથિત પાઈ પ્રેમ પીયુષ કટોરી હો, મદન આન દધન પ્રભુ શશિધર, દેખત દષ્ટિ ચકારી . મનસાઇ ૫,
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૦
જૈનકાવ્યદોહન,
મૈં વસ પિયક પિય સગ આરકે, યા ગતિ કિન સીખ,
ઉપગારી જન જાય મનાવા, જો કછુ ભઇ સા લઇ હા. પ્રીતકી૦ ૨. વિરહાનલજાલા અતિહિ કઠિન હૈ, મેાસે સહી ન ગઈ,
આનઘન યુ સધન ધારા, તબહી દે પાઇ હા, પ્રીતકી૦ ૩.
પદ્મન ૭૦ સુ સાખી.
આતમ અનુભવ રસ થા, માલા પિયા ન જાય; મતવાલા તાહિ પ', નિમતા પર્વ
પચાય.
રાગ-વસત ધમાલ.
છખિલે લાલન નરમ કહે, આલી ગરમ કરત કહા ખાત, ટેક. માંકે આગે મામુકી કાઇ, વર્નન કર્ય ગિવાર, અજ ૢ કપટકે કેાથરી હા, હા કરે સરધા નાર. અખિલ ૧. ચઉગતિ મહેલ ને છારિહી હૈ, કૈસે આત ભરતાર,
ખાનેા ન પીને! ઇન ખાતમે હા, હસત ભાનન કહા હાડ. છખિલે ૨.
ન
મમતા ખાટ પરે રમે હા, આર નિદે દિન રાત;
7.
લૈનેા ન દેતા. ઇન કથા હૈ!, કહે સરધા મુનિ સામિની હા, ખે; હેરે હેરે પ્રભુ આવહી હા, વદે આનધન મેદ, ખિલે ૪.
ભારહી આવત જાત. મિલે॰ ઐતા ન કીજે
૩.
પદ્મરત્ન ૭૧ સુરાગ-માર્
અનંત અરૂપી અવિગત સાસતા હો, વાસતે। વસ્તુ વિચાર,
સહજ વિલાસી હાસી નવી કરે હા, અવિનાશી અવિકાર. અનત ૧. જ્ઞાનાવરણી પંચ પ્રકારના હા, દરશનના નવ ભેદ; વેદની માહની દોય દોય જાણીયે હા, આયુષુ ચાર વિચ્છેદ અનત ૨. શુભ અશુભ દોય નામ વખાણીયે . હા, નીચ ઉંચ ય ગાત; વિઘ્ન પંચક નિવારી આપથી હા, પચમ ગતિ પતિ હોત. અને ત૦ ૩. યુગપદાવિ ગુણ ભગવતના હૈ, એકત્રીશમન આણુ; અવર અનેતા પરમાગમથી ડે, અવિાધી ગુણ જાણુ, અનંત ૪,
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન આનંદઘનપદ્યરત્નાવલિ. ૧ સુદર સરૂપી સુભગ શિરોમણિ હો, ગુણ મુજ આતમરામ, તન્મય તય તબુ ભક્ત કરી છે, આનંદઘન પદ ઠામ. અનત ૫.
પદ્યરત્ન ૭૨ મું, રાગ કેદારો, મેરે માજી મછડી સુણ એક વાત, મીઠડે લાલન વિના ન રાહુ રલીયાત, મેરે૧. રગીત ચૂનડી લડી ચીડા, કથા સોપારી અરૂ પાનકા બીડા, માગ સિદર સદલ કરે પીડા, તન કા ડારે વિરહ કીડા મેરે૨. જહાં તહાં ટુકુ ઢોલ ન મિત્તા, પણ ભેગી નર વિણ સબ યુગ રીતા, રયેણી વિહાણી દહાડા થીતા, અજદ ન આવે મેહિ છેહા દીતા. મેરે ૩, તનરગ કદ ભરમલી ખાટ, ચુન ગુન ક્લીયાં વિવું ઘાટ, રંગ રંગીલી કલી પહેરૂ ગી નાટ, આવે આનદધન રહે ઘર ઘાટ, મેરે ૪.
પદ્યરન ૭૩ મું. રાગ-કેદારો ભલે લેગા હુ રડુ તુમ ભલા હાસા, સલૂણે સાજન વિણ કેસા ઘરવાસા. ભલે૧. સેજ સુહાલી ચાંદણ રાત, ફલડી વાડી ઉર શીતલ વાત, સઘલી સહેલી કરે સુખ સાતા, મૈરા તન તાતા મૂઆ વિરહ માતા, બેલે. ૨. કિર કિર જોઉ ધરણી આગાસા, તેરા છિપણ યારે લોકો તમાસા, ન વલે તનતે લોહી માસા, સાઈડાની બે ઘરણી છેડી નિરાશા. લે. ૩. વિરહ કુભાવો મુજ કીયા, ખબર ન પાવો તે ધિગ મેરા જીયા, દહી વાયદો જે બતાવે મેરા કોઈ પીયા, આવે આનંદઘન કરૂ દીયા, ભેલે ૪.
પદ્યરત્ન ૭૪ મું. રાગ-વસંત, યાકુબુદ્ધિ કુમરી કેન જાત, જહાં રીજે ચેતન ગ્યાન ગાત. યા. ૧. કુત્સિત સાખ વિશેષ પાય, પરમ સુધારસ વારિ જાય. જીયા ગુન જાનો ઔર નાંહી, ગલે પડે ગી પલક માહિ. રેખા છેદે વાહી તામ, પઢીયે મીઠી મુગુણ ધામ. તે આગે અધિકેરી તાહી, આનંદધન અધિકેરી ચાહી. યા૫.
પદ્યરત્ન ઉપ મું. રાગ-વસંત, લાલન બિન મેરે કુન હવાલ, સમજે ન ઘટકી નિધુર લાલ, લાલન. ૧. વીર વિવેકનું માંજિ માયિ, ફટા પેટ દઈ આગે છિપાઈ. લાલન૦ ૨.
- જે જે = ૪
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૨
જૈનકાવ્યદેહન. તુમ ભાવે જે સો કીજે વીર, ઈઆન મિલાવો લાલન ધીર. લાલન ૩. અમરે કરે ન જાત આધ, મન ચંચલતા મિટે સમાધ. લાલન૪. જાય વિવેક વિચાર કીન, આનંદધન કરીને અધીન, લાલન, ૫.
પદ્યરત્ન ૭૬ મું. રાગ-વસંત, પ્યારે પ્રાન જીવન એ સાચ જાન, ઉત બરકત નાહી ને તિલસમાન. પ્યારે. ૧. ઉનસે ન માંગુ દિન નહિ એક, ઈત પકરિ લાલ છરિ કરિ વિવેક. પ્યારે૨. ઉત શઠતા માયા ભાન ડુંબ, ઈત રૂજુતા મૃદુતા જાને કુટુંબ. પ્યારે૩. ઉત આસા તૃષ્ણ લેભ કેહ, ઇત શાંત દાત સંતોષ ગોહ. પ્યારે૪. ઉત કલા કલંકી પાપ વ્યાપ, ઇત ખેલે આન દધન ભૂપ આપ. યારે ૫.
પદ્યરત્ન ૭૭ મું, રાગ-રામગ્રી. હમારી લય લાગી પ્રભુ નામ, હમારી અબ ખાસ અરૂ ગોસલ ખાને, દર અદાલત નહી કમ. હમારી ૧. પંચ પચીશ પચ્ચાસ હજારી, લાખ કિરી દામ, ખાય ખરચે દીયે વિનુ જાત હૈ, આનન કર કર શ્યામ હમારી. . ઇનકે ઉનકે શિવકે નજઉકે, ઉરજ રહે વિનુ ઠામ, સંત સયાને કોય બતાવે, આનંદઘન ગુનધામ. હમારી૩.
પદ્યરન ૭૮ મું. રાગ-રામગ્રીજગત ગુરૂ મેરા મે જગતકા ચેર, મિટ ગયા વાદ વિવાદકા ઘેર. જગત ૧. ગુરૂ કે ઘરમે નવનિધિ સારા, ચેલેકે ઘરમે નિપટ અધારા જગતગુરૂકે ઘર સબ જરિત જરાયા, ચેલેક મઢીયામે છપુર છાયા. જગત. ૨. ગુરૂ મોહી મારે શબ્દકી લાઠી, ચેલકી મતિ અપરાધની કાઠી, જગત; ગુરૂકે ઘરકા મરમ ન પાયાં, અકથ કહાંની આનંદધન ભાયા. જગત. ૩. - ---- --પદ્યરત્ન ૭. મું. રાગ-જય જયવંતી
એસી કૈસી ઘરવસી, જિનસ અનેસી રી; વાહી ઘર રહિસે જગવાહી, આપદ હૈ ઇસી રી. એસી, ૧. પરમ સરમ દેસી, ઘરમે 9 પેસી રી. યાહી તે મોહની મૈસી, જગત સમૈસી રી. એસ. ૨.
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૩
શ્રીમાન આનંદઘન-પદ્યરત્નાવલિ ૪૩ કેરીની ગરજ નેસી, ગરજ ન ચખેસી રી; આનંદઘન સુનો સીબદી, અરજ કહેતી રી એસી, ૩.
પદ્યરત્ન ૮૦ મું રાગ--સારેગ. ચેતન શુદ્ધાતમક ધ્યાવો, પરપરચે ધામધુમ સદાઈ, નિજ પરચે ગુખ પા.
ચેતન ૧. નિજ ઘરમે પ્રભુતા હૈ તેરી, પરસગ નીચ કહાવે, પ્રત્યક્ષ રીત લખી તુમ એસી, ગહિયે આપ ગુહાવે. ચેતન. ૨. યાવત તૃષ્ણ મહ હૈ તુમકો, તાવત મિથ્યા ભાવ, સ્વસ વેદ ગ્યાન લહી કરિવો, છેદ ભ્રમક વિભાવ. ચેતન ૩. સુમતા ચેતન પતિ ઇશુવિધ, કહે નિજ ઘરમે આવે; આતમ ઉઠ સુધારસ પીયે, સુખ આનદ પદ પાવો ચેતન ૪,
પદ્યરત્ન ૮૧ મું. રાગ સારંગ. ચેતન એસા ગ્યાન વિચારે, સહ સહ સોહં સહ, સેહ અણુનબીયા સારે
ચેતન ૧. નિશ્ચય સ્વલક્ષણ અવલબી, પ્રજ્ઞા હૈની નિહારે, ઈહ ની મધ્ય પાતી દુવિધા, કરે જડ ચેતન કારે. ચેતન૨, તસ ની કર ગ્રહીયે જે ધન, સો તુમ સહ ધારે, સેહ જાનિ દટો તુમ મહિ, વહે હૈ સમકે વારે. ચેતન ૩. કુલટા કુટિલ કુબુદ્ધિ કુમતા, છડો બહૈ નિજ ચારે, સુખ આનદ પદે તુમ બેસી, સ્વપરફ વિસ્તારે. ચેતન ૪
પદ્યરત્ન ૮૨ મું. રાગ-સૂરતિ ટેડી. પ્રભુ તોસમ અવર ન કોઈ ખલકમેં, હરિહર બ્રહ્મા વિગૃતે સોતે. મદન જીયો તેં પલકમે.
પ્રભુ. ૧, ભ્ય જલ જગમેં અગન બજાવત, વડવાનલ પીયે પલકમેં, આનંદઘન પ્રભુ વામા રે નદી, તેરી હામ ન હોત હલકમેં. પ્રભુ ૨.
પદ્યરત્ન ૮૩ મુ. રાગ-માર નિસ્પૃહ દેશ સોહામણો, નિર્ભય નગર ઉદારહો વમે અતરજામી;
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________
વસે
જૈનકાવ્યદેહન નિર્મલ મન મત્રી વડી, રાજા વસ્તુવિચાર છે. વસે. ૧ કેવલ કમલા ગાર હે, સુણ ગુણ શિવગામી કેવલ કમલાનાથ હો, સુણ સુણુ નિ કામી, કેવલ કમલાવાસ હે, સુણ સુણ શુભગામી; આતમા તુ ચૂકીશમાં સાહેબા તુ ચૂકીશમાં, રાજિદા તું ચૂકીશમાં, અવસર લહી છે. એ આંકણી. દઢ સોપકામામદસા, સાધુ સગત દઢ પોલ હો. પિલિયે વિવેક સુજાગતે, આગમ પાયક તેલ હા. વસે ર. દઢ વિશવાસ વિતા ગરે, અવિનદી વ્યવહાર હો. વસે મિત્ર વૈરાગ વિહડે નહી, ફીડા સુરતિ અપાર હો. વસે ૦ ૩. ભાવના બાર નદી વહે, સમતા નીર ગભીર હો. વગે. ધ્યાન ચહિવએ ભરો રહે, સમપન ભાવ સમીર .
વસે ૪. ઉચાલે નગરી નહીં, દુષ્ટદુ કાલ ન વેગ હે વસે ઈતિ અનીતિ વ્યાપે નહી, આનદધન પદ ભેગ હો વસે પ.
પદ્યરત્ન ૮૪ મું. રાગ-ઇમન, લાગી લગન હમારી, જિન રાજ મુજસ અન્ય મે, લાગી. ટેક. કાકે કહે કબ નહિ છૂટે, લોક લાજ સબ ડરી; જૈસે અમલિ અમલ કરત સમે, લાગ રહી ન્યુ ખુમારી. જિન ૧. જૈસે થેગી ગધ્યાનમે, સુરત ટરત નહી ટારી, તૈસે આનંદઘન અનુહારી, પ્રભુકે હુ બલિહારી જિન ૨.
પદ્યરત્ન ૮૫ મું. રાગ-કાકી, વારી હુ બોલડે મીઠડે, તુજ વિન મુજ નહિ સરેરે અરિજન, લાગત ઓર અનીઠહે,
વારી ૧. મેરે મનક જાક ન પરત હૈ, બિનુ તેરે મુખ દીઠd, પ્રેમ પીયાલા પીવત પવિત, લાલન સબદિન નીઠડે; વારી 2 પૂછૂ કેન કહાલુ કુટું, કિસ ભેજુ ચીઠડે, આનંદઘન પ્રભુ સેજડી પાઉતે, ભાગે આનવસીઠડે, વારી, ૩.
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન આનંદઘન-પદ્યરત્નાવલિ.
પદ્યરતન ૮૬ મું, રાગ-ધમાલ. સલૂણે સાહેબ આવેગે મેરે, આલીરી વીરવિવેક કહો સાચ; સલુણે મોસુ સાચ કહો મેરીસુ, સુખ પાયો કે નહિં; કહાની કહી હુ ઊહાંકી, હિડેરે ચતુરગતિ માહિ. સલુણે૧. ભલી ભઈ ઈત આવહી છે, પચમ ગતિકી પ્રીત, સિદ્ધ સિદ્ધત રસ પાક્કી હે, દેખે અપૂરવ રીત. સલુણે . વીર કહે એતી કહુ હે, આએ આઓ તુમ પાસ; કહે સમતા પરિવારણું હો, હમ હૈ અનુભવે દાસ. સલુણે. ૩. સરધા સુભતા ચેતના હે, ચેતન અનુભવ આહિ, સગતિ ફેરવે નિજ રૂપકી હો, લીને આનંદઘન માહિ. સલુણે ૪.
પદ્યરત્ન ૮૭ મું, રાગ-ધમાલ. વિવેકી વીરા સહા પરે, વર ન આપકે મિત્ત. વિવેકી ટેક. કહા નિગોડી મેહની હે, મોહત લાલ ગમાર; વાકે પર મિથ્થા સુતા હે, રીજ પડે કહયાર વિવેકી ૧. ક્રોધ માન બેટા ભયે હૈ, દેત ચપેટા લેક, લોભ જમાઈ ભાયા સુતા હો એક ચો પર મકા વિવેકી ૨. ગઈ તિથિ કહા બભણ હે, પૂછે સુમતા ભાવ; ઘરકે સુત તેરે મતે હો, કહાલે કરત બટાવ. વિવેકી ૩, તવ સમત ઉદ્યમ કી હો, મેટ પૂરવ સાજ, પ્રીત પરમસુરિક હો, દીનો આનંદઘન રાજ વિવેકી જ.
પદ્યરન ૮૮ મું, રાગ-ધમાલ પૂછીયે આલી ખબર નહી, આયે વિવેક વધાય પૂછી. એ આકણી મહાનદ ગુખી વરનીકા, તુમ આવત હમ ગાન; પ્રાનજીવન આધારસ્કી હો, ખેમકુશલ કહે બાત. પૂછીયે. ૧. અચલ અબાધિત દેવકું , બેમ શરીર લખંત, વ્યવહારિ ઘટવધ કથા હો, નિહ સરમ અનંત, પૂછીÄ૦ ૨.
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________
જૈનકાવ્યદેહન.
બંધમેખ નિચે નહી , વિવારે લખ દોય; કુશલ એમ અનાદિહી છે, નિત્ય અબાધિત હેત. પૂછીચે ૦ ૩. અને વિવેક મુખતે નહી હૈ, બાની અમૃત સમાન; સરધા સમતા દે મિલી હો, ત્યાઈ આનંદધન તાન. પૂછીયે ૦ ૪.
પધરન ૮૯ મું. રાગ-ધન્યાશ્રી. ચેતન સકલ વિયાપક હોઈ સકલ૦
ચેતન સત અસતગુન પર પરનતિ, ભાવ સુભાવ ગતિ દેઈ, ચેતન ૧. સ્વ પર રૂપ વસ્તુકી સત્તા, સીઝે એક ન દો; સત્તા એક અખંડ અબાધિત, યહ સિદ્ધાત પખ હોઈ, ચેતન૨. અનવય વ્યતિરેક હેતુકે, સમજી રૂ૫ ભ્રમ , આરેપિત સબ ધર્મ આર હે, આન દઘન તત સેઈ; ચેતન ૩.
પદ્યરત્ન ૯૦ મું રાગ-સેર
(સાખી સોરઠો ) અણ જેવતા લાખ, તે એકે નહી;
લીધી જેવાન સાખ, વાહલા વિણ એલે ગઈ. મહટી વહુ મન ગમતુ કીધુ; મહોતીએ આંકણી. પેટમાં પેસી મસ્તક રહેતી, વેરી સાહી સ્વામીજીને દીધુ મોટી ૧. ખોળે બેસી મીઠ બેલે, કાંઈ અનુભવ અમૃત જલ પીધું; છાની છાની છકડા કરતી, છરની આખે મન, વીષ્ણુ. મોટી ૨. લોકાલોક પ્રકાશક છયું, જણતા કારજ સીધુ; અંગે અંગે રંગભર રમતાં, આનંદઘન પદ લીધું. મહાટી૩.
પરબ ૯૧ મુ. રાગ-મારૂ. વારે રે કઈ પરધર રમવાને ઢાલ, નાની વહુને પરધર રમવાને ટાલ. આંકણી. પરધર રમતાં થઈ જૂઠા બેલી, દેશે ધણીજીને આ... વારો ૧. અલવે ચાલો કરતી હીડે, લોકડાં કહે છે છીનાલ; ઉલંભડા જણ જણના લાવે, હૈડે ઉપાસે શાલ. વાવ ૨.
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન્ આન’દુદ્ઘન-પદ્યરત્નાવલિ.
ખારે પડેસણુ જીઉને લગારેક, ફાટ ખાશા ગાલ; આનંદધન પ્રભુ રંગે રમતાં, ગારે ગાશ ઝબૂકે ઝાલ. પદ્મરત્ન હેર સુરાગ-કાના.
દરિસન પ્રાનજીવન માહે દીજે, બિન દરસન માહિકલ ન તલ તલફ તન છીૉ.
કહા કહુ કહુ કહેત ન આવત, બિન સેા કર્યુ છજે, સાહુ ખાઇ સખી કાહુ મનાવા, આપહી આપ પતીજે. દેર દેરાની સાસુ જેઠાની, યુ હો સખ મિલ ખીજે, નધન વન પ્રાન ન રહે છિન, ઘેાડી જતન જો કીજે,
ઘરત્ન ૯૩ સુ’. રાગ-સાઠ
સુને મહારા માધવીયાને મળવાનો કોડ એ દેશી. મુને મહારા નાહલીયાને મળવાના કાડ; હ રાખુ માડી કોઇ મુને ખીજા વલેગા જોડ. માહનીયા નાહલાયા પાંખે મહારે, જગ સર્વિ ઊજડ બ્રેડ, મીઠા મેાલા મન ગમતા નાહળ વિષ્ણુ, તન મન થાયે ચાડ કાઇ ઢાલીયા ખાટ પછેડી તલાઇ, ભાવે ન રેસમ સાડ, અવર્ સમ્બે મહારે ભલારે ભલેરા, મહારે આનધન શર્મેડ.
પદ્મરત્ન ૯૪ મુ. રાગ-સાહ
નિરાધાર ક્રમ મૂકી, શ્યામ મુને નિરાધાર કેમ મૂક઼ી; કાઇ નહી હુ કાણુ મેલું, સહુ આલબન ચૂકી. પ્રાણનાથ તુમે દુર પધારચા, મૂકી નેહ નિરાશી; જગુજણુના નિત્ય પ્રતિગુણગાતાં, જનમારા કિમ જાસી. જેહના પક્ષ મૂકીને ખેાલુ, તે જનમા સુખ આણે; જેહના પક્ષ મૂકીનેખેલુ, તે જનમ લગે ચિત્ત તાણે, વાત તમારી મનમાં આવે, કાણુ આગલ જમાલુ; લલિત ખલિત ખુલ જાતે દેખું, આમ સાલ ધન ખાલ,
૪૭
વારા ૩.
પરંતુ હૈ, દરસન ૧.
• રિસન૦ ૨.
રિસન ૩.
મુને ૧.
મુને
૨.
મુને ૩,
શ્યામ ૧.
શ્યામ ૨.
શ્યામ ૩.
શ્યામ ૪.
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________
જૈનકાવ્યદેહન. ઘટે ઘટે છે અંતર જામી, મુજમાં કે નવિ દેખું; જે દેખું તે નજરે ન આવે, ગુણકર વસ્તુ વિશેખું. શ્યામ. પ. અવધે કેહની વાટડી જેઉં, વિણ અવધે અતિ જુરું; આનંદઘન પ્રભુ વેગે પધારે, જિમ મન આશા પૂ. શ્યામ. .
પદ્યરત્ન ૫ મુ. રાગ-અલઈ વેલાવલ. એસે જિનચરને ચિત્ત લ્યાઉ રે મના, એસે અરિહતકે ગુન ગાઉં રે મના. એસે જિનચરને ચિત્ત લ્યા રે મનાઇ એ આંકણી. ઉદર ભરનકે કારણે રે, ગોઆ વનમેં જાય; ચાર ચરે ચિહું દિન ફિરે, વાકી, સુરતિ વછરૂઆમાંહે રે. એ જિન૧. સાત પાંચ સાહેલીયાં રે, હિલ મિલ પાણી જાય; તાલી દીયે ખડખડ હસે રે, વાકી મુરતિ ગગરૂઆમાહે રે. એસે જિન ર. નટુઆ નાચે એકમે રે, લોક કરે લખસેર; વાંસ ગ્રહી વર ચઢે, વાકે ચિત્ત ન ચલે કહુ ઠેર રે. એસે જિન૩. જૂઆરી મનમેં આ રે, કામીકે મન કામ; આનંદઘન પ્રભુ યુ કહે, તમે લ્યો ભગવતકે નામ રે. એસે જિન૪.
પદ્યરત્ન ૯૬ મું, રાગ-ધન્યાશ્રી, અરી મેરે નાહરી અનિવારે, મ લે જોબન કિત જાઉ, કુમતિ પિતા બભના અપરાધી, નઉવાહૈવ જમારે. અરી. ૧. ભલ જાનીકે સગાઈ કીની, કેન પાપ ઉપજારો; કહે કહિયે ઈન ઘરકે કુટુબતે, જિન મેરે કામ બિમારે અરી૨.
પદ્યરત્ન ૯૭ મું. રાગ-કલ્યાણ યા પુદગલકા ક્યા વિસવાસા, હે મુપને કા વાસારે. યા આંકણી. ચમતકાર વિજલી દે જૈસા, પાની બિચ પતાસા: યા દેહીકા ગર્વ ન કરના, જગલ હોયગા વાસા. યા. ૧. જૂઠે તન ધન જૂઠે જોબન, જૂઠે હૈ ઘર વાસા: આનંદધન કહે સબહી જુડે, સાચા શિવપુર વાસા, યા. ર,
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન્ આનંદઘન- પદ્યરત્નાવલિ, ૪૯
પદ્યરન ૯૮ રાગ-આશાવરી, અવધ સે જોગી ગુરૂ મેરા, ઈન પદકા કરે રે નિવેડા, અવધૂ આકણી. તરૂવર એક મૃલ બિન છાયા, બિન જુલે ફલ લાગા, શાખા પત્ર નહી કછુ ઉનક, અમૃત ગગને લાગા, અવધૂ૦ ૧. તરૂવર એક પછી દઉ કે, એક ગુરૂ એક ચેલા, ચેલેને જુગ સુણ ગુણ બાયા, ગુરુ નિરતર ખેલા. અવધૂ૦ ૨. ગગન માલકે અધબિચ કુવા, ઉહાં હે અમીકા વાસા, સગુરા હવે સે ભર ભર પીવે, ગુરા જાવે પાસા. અવધૂર . ગગન મડલમે ગઉઆ બિહાની, ધરતી દૂધ જમાયા, માખન થા સે વિરલા પાયા, છાસે જગત ભરમાયા. અવધૂ. ૪ થડ બિનુ પત્ર પત્ર બિનું સુબા, બિન ઝભ્યા ગુણ ગાયા, ગાર્ડન વાલેરા રૂપ ન રેખા, સુગુરૂ સોહી બતાયા. અવધૂ૦ ૫. આતમ અનુભવ બિન નહી જાને, અવર જ્યોતિ જગાવે, ઘટ અતર પર સહી મૂરત, આન દઘન પદ પાવે. અવધૂ૦ ૬.
પદ્યરત્ન - મુ. રાગ-આશાવરી, અવધૂ એ જ્ઞાન બિચારી, વામે કોણ પુરૂષ કણ નારી, અવધૂએ આકણી. બન્મનકે ઘર ન્યાતી ધોતી, જેગીકે ઘર ચેલી, કલમા પઢ પટ ભઈ રે તુરકડી તે, આપહી આપ અકેલી. અવધૂ. ૧ સસરો હમારે બાલો ભલો, સાસુ બાલ કુવારી, પીયુજી હમારે હોઢે પારણીએ તો, મેં હુ ઝુલાવન હારી અવધૂ. ૨ નહીં હું પરણી નહી હુ કુવારી, પુત્ર જણાવન હારી, કાલી દાઢીકે મેં કોઈ નહી છોડો, હજુએ હુ બાલકુવારી. અવધૂ૦ ૩. અઢી દ્વીપમે ખાટ ખસૂલી, ગગન ઓશીકુ તલાઈ, ધરતીક છેડે આભકી પીછડી, તોય ન સોડ ભરાઈ. અવધૂ૦ ૪. ગગનમડલમે ગાય વીઆણી, વસુધા દૂધ જમાઈ, સઉરે સુનો ભાઈ વલોણું વલોવે તે, તત્વ અમૃત કોઈ પાઈ અવધૂ૦ ૫. નહીં જાઉ સાસરીયે નહી જાઉ પીયરી,પીયુજીકી સેજબિછાઈ, આનંદઘન કહે સુનો ભાઈ સાધુ , જ્યોત સે જ્યોત મિલાઈ. અવધૂo ,
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખે
છે
નકાવ્યદેહન
પદ્યરત્ન ૧૦૦ મુ. રાગ-આશાવરી, બેહેર બેહેર નહી આવે, અવસર બેહેર બેહેર નહી આવે;
ક્યુ જાણે યુ કર લે ભલાઈ, જનમ જનમ સુખ પાવે. અવસર૦ ૧. તન ધન જોબન સબહી જૂઠ, પ્રાણ પલકમેં જાવે; અવસર૦ ૨. તન છૂટે ધન કેન કામકે, કાયક કૃપણ કહાવે. અવસર૦ ૩. જાકે દિલમે સાચ બસન હે, તારું જૂઠ ન ભાવે, અવસર૦ ૪ આનંદઘન પ્રભુ ચલત પથમે, સમરી સમરી ગુણ ગાવે. અવસર પ.
પદ્યરત્ન ૧૦૧ મું. રાગ-આશાવરી, મનુસ્વારા મનુપ્રાસ, રિખભ દેવ મનુયારા. એ આંકણું. પ્રથમ તીર્થકર પ્રથમ નસર, પ્રથમ યતિવ્રતધારા, રિખભ૦ ૧. નાભિરાયા મરૂદેવકે ન દન, જુગલા ધર્મ નિવારા. રિખભ૦ ૨. કેવલ લઈ પ્રભુ મુગતે પોહોતા, આવાગમન નિવારા: રિખભ૦ ૩. આન દધન પ્રભુ ઈતની વિનતી, આ ભવપાર ઉતારા, રિખભ૦ ૪
પદ્યરત્ન ૧૦૨ મું. રાગ-કારી. એ જિનકે પાય લાગારે, તુને કહયું કે, એ જિનકે એ કણ. આઠઈ જામ ફિરે મદમાત, મેનિદરીયાણું જાગ રે તુને ૧. પ્રભુજી પ્રીતમ વિન નહી કોઈ પ્રીતમ, પ્રભુજીની પૂજા ઘણી માગ રે તુને ૨. ભવકા ફેરા વારી કરે જિનચા, આદધન પાય લાગશે. તુને ૩.
પદ્યરત્ન ૧૦૩ મું. રાગ-કેર, પ્રભુ ભજ લે મેરા દીલ રાજી રે. પ્રભુત્વ એ આંકણી. આઠ પહોરકી શઠ ઘડીયાં, દો ઘડીયા જિન સાજી રે. પ્રભુ ૧. દાન પુણ્ય કર્યુ ધર્મ કર લે, મોહ માયા ત્યાજી રેપ્રભુ ૨. આનંદઘન કહે સમજ સમજ લે, આખર વેગા બાજી રે પ્રભુ ૩.
પદ્યરત્ન ૧૦૪ મું રાગ-આશાવરી, હઠિલી આંખો ટેક ન મેટે, ફિર ફિર દેખણું જાઉં; હઠિલી આંકણું. છયલ છબીલી પ્રિય છબિ, નિરખત તૃપતિ ન હોઈ, નટ કરિડક હટ કભી, દેત નગોરી રે. હઠિલી. ૧.
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન્ આનંદઘન– પદ્યરત્નાવલિ.
માંગર જે રમાકે રહી, પીપ સબીકે ધાર, લાજ ડગ મનમે નહી, કાને પહેરા ડાર. હઠિલી, અટક તન નહી કાકા, હટક ન ઇક તિલ કેર, હાથી આપ મને અરે, પાવે ન મહાવત જોર હઠિલી. ૩. સુન અનુભવ પ્રીતમ બિના, પ્રાણ જાત ઈહ ઠાંહિ, હૈ જન આતુર ચાતુરી, ઉર આનંદધન નહિ હડિલી૦ ૪.
પદ્યરત ૧૦૫ મુ. રાગ-આશાવરી અવધ વૈરાગ બેટા જાયા, વાને ખોજ કુટબ સબ ખાયા, અવધુ જેણે મમતા માયા ખાઈ, મુખ દુખ દેન ભાઈ, કામ કૈધ દેને ખાઈ, બાઈ તૃષ્ણ બાઈ અવધ0 1. ઉમતિ દાદી મત્સર દાદા, મુખ દેખતી આ, મગલરૂપી બધાઈ વાચી, એ જબ બેટા દવા અવધ૦ ૨. પુણ્ય પાપ પાડોશી ખાય, માન કામ દેઉ મામા, મોહ નગરકા રાજ ખાયા, પીછેહી પ્રેમ તે ગામ અવધૂ૦ ૭ ભાવ નામ ધર્યો બેટાકે, મહિમા વરો ન જઈ, આનંદઘન પ્રભુ ભાવ પ્રગટ કરે, ઘટ ઘટ રહ્યા સમાઈ અવધo 4
પદ્યરત્ન ૧૦૬ મું. રાગ-ટ્ટ કિનગુન ભય રે ઉદાસી, ભમરા, કિન ૫ખ તેરી કારી મુખ તેર પીરા, સબ કૃલન વાસી, ભમરા કિન૧ સબ કલિયન રસ તુમ લી, સે કહ્યું જાય નિરાસી, ભમરા. કિન૦ ૨ આન દધન પ્રભુ તુમારે મિલનકુ, જાય કરવત લૂ કાસી, ભમરા કિન. ૩
પદ્યરન ૧૦૭ મું રાગ-વસંત, તુમ જ્ઞાન વિભા કલી બસત, મન મધુકરહી ગુખસૌ રસત, તુમ ૧. દિન બડે ભયે બૈરાગભાવ, મિથ્થામતિ રજનીકે ઘટાવ તુમ૦ ૨. બહુ કલી રેલી સુરૂચિ વેલ, ગ્યાતાજન સમતા સગકેલ, તુમ ૩ ઘાનત બાની પિક મધુર, સુર નર પશુ આન દઘન સરપ તુમ ૪
પદ્યરત્નાવલિ સંપૂર્ણ
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________
પર
જૈનકાવ્યદાહન.
પંડિત શ્રી નેમવિજયજી.
પડિત શ્રી નેમવિજયજી વિ॰ સ૦ ૧૭૦૦ મા તપગચ્છને વિષે થયા છે. આ સમયે ગપતિ શ્રી વિજયસેનસૂરિ હતા શીલવતી રાસ.
ખંડ ૧ લા. ઢાહરા
કાર અક્ષર અધિક, જપતાં પાતિક જત, એથી અવિકા કા નહિં, શિવપદ આપે સત અધ્યાપક આઠે પ્રહર, આપે આળસ છંડ; ન્યાતિરૂપ જગદીશ જે, માલે સમતા સત. ઇચ્છા રાખે અતિ ઘણી, લય આણે ગુણલીણુ; અતર્ધર અગુર્ગુરૂ, છાલે કીધા છીણ, પાતિકહરય પય કમળ, વિમળ કમળાવશ; અવિનાશી અલવેસર્, પ્રણમીજે પરશ’સ સુખદાયક વર્ણ્ સરસ્વતી, દાયક સમકિતવાન, તાતત્વ વિચારણા, અક્ષર આપે જ્ઞાન કહે કવિજન સદગુરૂતણા, ચરણકમળ નમી વાય; સાન્નિધ્યકારી શિવપૂરા, માગી તાસ પસાય. શીલ સમે! સસાર્મા, શિખર ન કાઇ થેક; શીલવત સતિયેાતા, (તે) સુંદર થા શલાક શિયલવતી મેાટી સતી, સહુ સતિયાં સિરદાર; રાખે અવસર શીલને, તે પામે ભવપાર. ઢાળ ૧ લી. (દેશી ખિ લીની. )
૧.
૩.
૪.
$.
૭.
૮.
શીલ સ સારે સાર, સહી ભાખ્યા શ્રી કિરતાર હા ભાવે ભવ સુણા, ચોવીશે જિનરાજ, લીલા શીક્ષતણી વહેલાજ હા ભાવે ભવિ ગુણા.
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી નેમવિજયજી-શીલવતી રાસ. જળને જગલ વસતિ, અગ્નિ અંબુ સમ શમતી હે ભવિ સુણો સુર તે શીલને પ્રણમે, સફલ વિહાણો તસ જનમે હે ભાવે ભવિ સુણે. ૨. દાન અતરાયને બાધે, ભેગવિયાથી શિવ સાધે છે ભવિ સુણે; મુક્તિ મારગ છે શીલ, સહી ટાળે ભવધિ કીલ હે ભાવે ભવિ સુણે. ૩. કુષ્ટાદિક જે અઢાર, જાણે તેહને ટાલણહાર હો ભવિ સુણે; ભૂરિ ભગદર શ્વાસ, હરેઅર્શ અને વલી ખાસ હો ભાવે ભવિ સુણો. ૪. દારિદ્ર શેક ને હૃદ, શીલ ટાળે ભવભયફદ હે ભવિ સુણે, સોભાગી નર ને નારી, જિન ભાખે મત સંસારી હે ભાવે ભવિ સુણે. ૫. કમળા વિમળા ગેહે, તસ નાહ બોલાવે નેહે હો ભવિ સુણે, હરિ કરી અને જાણે, વ્યાલ દાદુરને છે સમાણે હે ભાવે ભવિ સુણે. ૬. વૈરી અર્ચક તીહ, વહે શીલતણી જે લીહ હે ભવિ સુણી; સાચે શીલ સનાથ, અવસાને આપે જે હાથ હો ભાવે ભવિ સુણો. ૭. શીલ સમો ન સખાઈ, જે નિશ્ચય શિવને મિલાઈ હે ભવિ સુણો શીલતણી સસનેહ, સરસ કથા ગુણગેહ હે ભાવે ભવિ સુણે ૮. ચરિત્ર કથા એ વારૂ, તમે સાંભળો શુભમતિ ચાર હો ભવિ સુણે જબૂ બહુલો માન, એ તે વરતુલ થાળ સમાન હો ભાવે ભવિ સુણો ૯. જળધિ દક્ષિણ દિશમ, અછે ભરતક્ષેત્ર તેની વિચમે હે ભવિ. પાસે જજન તેહ, છવિશ ખટ કળાને લેહ હો ભાવે૧૦. દેશ સહસ્ત્ર બત્રીશ, ખટ ખડના વીશવાવીશ, હે ભવિ. વૈતાઢ્ય જે ગિરિવર ફડે, નહિ ભરત વિચાલે છે. હું ભાવે. ૧૧. ખડ ત્રણ તેણે કીધા, જિન મારગમે પ્રસિદ્ધા, હે ભવિ. દક્ષણ દેશ જે તીન, આરય તિણમેં પ્રવીણ હે ભાવે૧૨. મગધાદિક પચવીશ, આ આરય કેક્ય કહીશ, હો ભવિ. શ્રાવક ને વળી શ્રાવિકા, વસે ભવિ બહુ પર ભાવિક હો ભાવે. ૧૩. અગ દેશ દક્ષિણ ખડ, વાસો કાળ તણો નવ મડ; હો ભવિ ઇલતિ નાઠી છે જયાથી, ભાગી જડત્તામતિ જે ત્યાથી. હે ભાવે. ૧૪. દુખિયા લોક ન કોઇ, જે આગલા પુણ્ય કરી હોઈ, હે ભવિ. ત્યાકિણ છે ચ પા નગરી, તે ભાગ્યભંડારે છે અગરી હે ભાવે૧૫. ગઢ મઢ પિળ પગારા, શોભા પ્રવરી ઘણુ મનોહરા, હે ભવિ.
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________
જૈનકાવ્યદેહન. સુરાણું જે પ્રવરી, માનુ આવી વશી જ્યાં અમરી. હે ભાવે૧૬. છએ ઋતુઓ જેથી વિરાજે, શોભા અધિક જ્યહા છાજે; હો ભવિ. નેમ કહે પહેલી ઢાળે, શ્રેતા સુણજો રગ રસાળે. હે ભાવે ભવિ૦ ૧૭.
દોહરા અંગ દેશ ચપાપુરી, દીપે જે કૈલાસ સુંદરભા શોભતી, સ્વર્ગ લોક સમ ભાસ. વાડી વન આરામના, ઠામ અનુપમ અપાર. નદન વનના સારો, ઉત્તમ રમણ અપાર. વાડી મહેલે મલપતિ, પતણું મડાણ; લખતાં એ લેખું નહિ, કેતા કરૂ વખાણ દિશ સમાન જે ભૂપતિ, રહિયા જેથી હાર, સિ હસેન ત્યહા ભૂપતિ, ન્યાયી છે નિરધાર. સિભાગ્ય સુંદરી તેહને, ગિરીગણગુણવંત; પટરાણી પ્રેમે ભરી, જેથી પિયુ ઉલસત.
ઢાળ ૨ જી.
(રહો રહા રહે રહે વાલીહા–એ દેશી) વિલસે તે ભાગ રાજવી, સાભાગ્ય સુંદરી સાથે લાલ રે; શીલે સલુણી મુદરી, રાય ગણે મન આથ લાલ રે. ભૂપતિ મન બહુ ભાવશુ, ભામનીને મન ભાવ લાલ રે, રતિપતિ યોગ બન્યો ભલા લલના લાલ ચહાવ લાલ રે. ભૂપતિ ૨. છદ્રયરસ રંગે રમે, રાય ભણી કહે નાર લાલ રે; પુત્ર નહી કુળ આપણે, તેણે એ ધિક અવતાર લાલ રે. ભૂપતિ. ૩. પુત્ર વિના પ્રભુતા કશી, પુત્ર વિના કશી લાજ લાલ રે; પત્ર વીના ધન કચના, પુત્ર વિના કશુ રાજ લાલ રે. ભૂપતિ૪. પરાધીન પરાઈ, પુત્ર વિના પરિવાર લાલ રે, પરધન ને પ્રભુતા હુઈ, આ બે સકળ સંસાર લાલ રે. ભૂપતિ પ. શિશુ મદિર નવ સરે, સૂના મદિર તેહ લાલ રે; નારી મુની જે અપુત્રિશું, ગુની હોય તસ દેહ લાલ રે. ભૂપતિ ૬.
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________
પડિત શ્રી નેમવિજયજી—શીલવતી રાસ.
ભૂપતિ ૭.
ભૂપતિ ૮.
ભામની કથને ભૂપતિ, તેડાવી મંત્રીશ લાલ રે, રાજતણી ચિંતા ધરા, ખાલે એમ અવનીશ લાલ રૂ. મંત્રી કહે સુણા માહરી, મહીપતિ મનની વાત લાલ રે; કુળદેવી આરાધા, તા લહેશે। સહી જાત લાલ રે દેવી તણી ગતિ કા લહે, દેવકરે ક્ષણ માહિ લાલ રે, દેવથી છાનું નહિ, શ્વેતા આવે મનહિ લાલ . દેવશકિત ખડુલી છે, દેવકરે દડમેર લાલ રે, છત્ર કરે જ ખ્રુતણે, તેમા કાર નો ફેર લાલ રે ભૂપતિ ૧૦. અપુત્ર ભણી ધ્યે પુત્રને, નિનિયાને ધન હાય લાલ રે;
ભૂપતિ ૯.
તે માટે જી ધરાધણી, એહ ઉપાય કરાય લાલ રે સા મેરી મતિ નિર્મળી, રાય કહે સમઝાય લાલ રે. નેમ કહે ગુણુ તમે, આગે જે હવે
થાય લાલ રે.
દાહરણ.
એ તિકામ
પદ્મ ત.
સુર સન્નિધિએ હવે, આપણા મનની હામ, મહીપતિને મત્રી ભણે, જ઼ીજે તમેા અઠમ તપ આદરી, કુળદેવી પૂજા પગણુ પ્રેમશું, પૂછજે ગુણુ ગરવા ગારીતા, મહામાનસી નામ, ત્રીજે દિનત્રિલેાચના, ઉભી રહી શુભ ઠામ. ગજેગમની ગગનથી, ખેલે મધુરી વાણુ, તૂફી હુ રાજાતને, ભાગા કર્ પ્રમાણ. રાય કહે માતા તમા, દીજૈ પુત્રરતન: મનવાંચ્છિત એ માહરા, સાંભળ માત વચન. ઢાળ ૩ જી.
સમર ત,
ભૂપતિ
ભૂપતિ
...
૩.
૧.
૫૧
૧૧.
૧૨.
(દેવતણી રિદ્ધિ ભાગવી આવ્યા, એ દેશી ) દેવી કહે સુણ સિંહૈં નરેશ્વર, વાત કહુ એક સાચી;
તુજ મૈં નથી તન નીકા, કણી કર્મની કાચી. નરે ૧. નરેશ્વર, હઇએ મ ધરજો શાક;
કીધાં કરમ તે કૈડચ ન મૂકે, સીંચ્યાં પૂવ થાક. નરે૦ ૨.
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ
જૈનકાવ્યદોહન
નરે૦ ૩.
નરે ૪.
નરે॰ ૫
નરે૦ ૬.
શુભ અશુભ જે કરમ સયોગે, ફળભાગવિયે તેવા; ઉદયથકી દુ:ખ આણેા કહેણા, સતા બધ છે જેવા. પ્રેમે કરતા પાછું ન જોયે, હાયે ઉપરના દુ:ખિયા; છપી રહે ફળ જ્યાં લગી તેહેજ, ત્યાં લગી તે રહે સુખિયે. કર્મ વિહાણુ ક્રમ દેવાયે, દેવ મળે તે ક્રોડ; નિકાચિત છે જે બધન વ, માંડે કુણુ તસ હાડ. હરિહર બ્રહ્મા ચક્રી તીર્થંકરા, બીજા પણ નરદેવ, સુખ દુ.ખ આપણે કર્મે પામે, વારી ન શકે કે દેવ લખિયુ કર્મ છે જીવની સાથે, હાવે કર્યું તે હાથે; તે કારણુ કહુ સાંભળ તુજને, નંદન કની સાથે, રાય કહે સુણી સુરની વાણી, કમ માહિ ને તે; તે આરાધનના કામ તમારે, અમારડે કાઈ ન કર્મ હીનને દેવે દેવે, દેવ શક્તિની ખાણી; કર જોડીને હુ તમ ભાખુ, ક્રમે કહા હવે દોહિલી વેળા સાજન સાચા, આપણે અર્થે હેતે હશીને કીજે તેને, નકારે નવ લાવે હુ સેવક છુ રાલેા સાચા, પૂજા કરૂં પૂજારા, તમે કુળદેલી કુળને વધારે।, વાતિ મનના સુધારે। નરે૦ ૧૧. પૂજાકારી આગળ તહારા, વેગેશ્ અતલાવે,
નરે॰ ૭.
ઠૂતે. નરે ૮
વાણી. નરે ૯.
આવે;
નરે ૧૦.
કાણુ માનશે માતા તમને, શીતલ મેાલ સુણાવેા. નરે ૧૨. તુજ કર્મે નથી નન રાજા, પુત્રી હશે સહી એક, સતી શિરામણિ ૩૫ રંગીલી, વિદ્યા વિનય વિવેક. નરે૦ ૧૩. કામણગારી મૂરતી સીડી, દીઠી દિલથી ન જાય, ભાગ્યતણું તે ભાજન હેાશે, લક્ષણ મંત્રીશ સહાય. નરે૦ ૧૪. દેવી વચને હુમ્યા હિયર્ડ, દિલમાંહી સુખ પાયા, તેવિજય કહે તેવું સુણજો, રાય મનેા પૂરાયા. નરે૦ ૧૫.
દાહા
દેવ ભણી રાજા નમ્યા, માતા રાખી મામ; એમ કહી દેવી ગઇ, વેહેલી ગગને તામ. દેવ પ્રભાવે રાણીને, ગર્ભ રહ્યા તેણી) રાત,
૧.
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી નેમવિજયજી-શીલવતી રાસ. પ૭ શમણે દીઠી લક્ષ્મીને, પોઢી પૂરણ ખ્યાત. પ્રસવી પૂરણ માસ જે, જગમા લક્ષ્મી જોડ; ભાનુપ્રભા સમ જેહમા, રેશ ન દીસે ખોડ. નિ દિન વધતી પત્રિકા, ઉત્સવ કરે અપાર, ઘર ઘર તોરણ બારણે, માદલના દેકાર. ગાવે ગોરી ગીતને, છેદ કવિત કહે ભાટ, બદીજન મૂક્યા પરા, બંદીખાના ઘાટ,
ઢાળ ૪ થી, ( ચરણાલી ચામુડા રણે ચઢે,–એ દેશી ) શાળવતી ગુણ આગળી, વાધતી બાળ કુમારી રે. લધુવેશે મન મોહતી, પ્રેમદા પુણ્ય ભંડારી રે શીળ૦ ૧. મનમાન્યા બોલે બોલડા, રાજી રાય કરત રે, કામલતા માનુ મોહની, હૃદય કમળ ઉલસ તરે. શીળ૦ ૨. લીલા નાની લાડલી, સાત વરસની બાળ રે, પ્રેમે કરી તાતે તદા, લેઈ થાપી નિશાળ રે શીળ૦ ૩, પડિત પાસે પદ્મની, ભણતી તજીને આળ રે; આવે વરણ ઉતાવળા, રસનાએ સુકમાળ રે શીળ૦ ૪. ગણિત છેદ વ્યાકરણ વળી,જાણે અર્થ વિખ્યાત રે, વાણીચી વાણી કહે, સાભળી સહુ હરખાત રે શીળ૦ ૫. હરિયાળી હરખે ભણે, ગૂઢ ગાથાને એમ રે;
ક કાવ્ય મનશું ભલા, ગીતક સઘળાં તેમ રે. શીળ૦ ૬ ગુણું પૂરણ જેવી શારદા, માનુ મનમથ વેલ રે; સકળ શાસ્ત્ર પોતે ભણી, રામા છે રગેલ રે. શીળ. ૭ ભાષા ખટ જાણે વળી, જાણે નાટક ભેદ રે, ભણે ભણાવે હિત કરી, કેવિદ ન આણે ખેદ રે. શીળ૦ ૮. જીવવિચાર નવ તત્વને, ભણતી કર્મઠ ગ્રંથ રે, પ્રકૃતિ લહે સર્વ કર્મની, ધર્મતણ લહે પથ રે શીળ૦ ૯. સાધુ સદા દિલ ધારતી, વારતી મિહ મિથ્યાત રે,
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૮
કાવ્યદોહના
છએ વાડે કરી શીળને, સીચે ધનક્ષેત્ર સાત રે.
શ્રીજિનદેવ રે, સેવ રે.
સમતિ ધારિણી શ્રાવિકા, માને
ધરમત ફૂલી રહ્યા, સુર દેવ ગુરૂ જિન ધર્મથી, દૃઢ ચૂકે નહિં દેવે કરી, વાધતા આવશ્યક દાય ટકના, કરતી પરવે પાસદ આદરી, પાશે પુણ્ય જે અંગ રે. નવપદ અહિત નામની, જપમાળાએ જાપ રે; જિન પૂજે ત્રણ કાળને, ધરતી વારતા પાપ રે. ગીત ગાયે જિન નામના, નિગમતી વર્દીહ રે: પરઉપકારે આગવી, સત્ય ભાખે નિજ છઠ્ઠું રે અસ્થિરપણું સ સારનું, જાણે સહુ મન માહ હૈ, કરતી ધર્મ યા કરી, આપણુ ચિત્ત ઉચ્છ્વાહ રે. ચેાથી ઢાળ સાહામણી, સુણજો મન તણે રગ રે, નેમ કહે ગુણ સતીતા, ઉલટ આણી અગ રે. દાહરા
સારે બહુ
ધારી છે
સમકિત
સાધવી
જે રે;
ત્રે રે.
સગ રે.
વય નાની ગુણ આગળી, પ્રેમસરાવરપાળ, પેખે રાણી અગજા, માને જનમ ખુશાલ. યુ યું હરિણાક્ષિએ, ચિત્ત હર્યુ સુગુણેણુ, તન ધન માન્યુ વારણે, પૂરવ પુણ્ય ભરે. અનુક્રમે પામી શ્રુતા, ગગ્વા યાવન વેશ, અન ગતણા અનુચર જિંકે, કીધા તિણે પ્રવેશ, ઢાળ ધ સી.
શીળ ૧૦
શીળ૦ ૧૧.
શીળ૦ ૧૨.
શીળ૦ ૧૩.
શાળ૦ ૧૪.
શાળ ૧૫.
શીળ ૧૬.
શીળ ૧૭.
( સખીરી, ગરિયા હરિયા હુઆએ દેશી ) સખીરી, એણે અવસર, અન્યદા સમે–અન્યદા સમે, આવિયેા યાવન વેશ, કામી મન માહના; સખીરી, ૩૫ હીન જે માનવી માનવી, આપે રૂપ વિશેષ, કામી મન માના
૧.
૨
3
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી નેમવિજયજી-શીલવતી રાસ.
પ૯
૪.
સખીરી, રૂપ લાવણ્ય ગુણ ચાતુરી-ચાતુરી, અંગે અતિ ઘણી હોઈ, કામી મન મેહના. સખીરી, નારી વહે હસગતિ તદા-હસગતિ તદા, અગન શોભતી સેઈ, કામી મન મેહના. સખીરી, શાળવતી સખિઓ તણો–સખિયા તણો, સાથે લેઈ પરિવાર, કામી મન મેહના, સખીરી, વન જેવાને નીસરી–નીસરી, માનુ રંભાની હાર, કામી મન મોહના. સખીરી, ખેલે હસતી ખાંત શું–ખાત છુ, કદી દયે મન રગ, કામી મન મહિના, સખીરી, ગાવે ગીત આલાપમા--આલાપમા, સરખે સરખી સગ, કામી મન મેહના સખીરી, કરતા ખટપદ ખેલતા–ખેલતા, અગે કરે છે ગુજાર, કામી મન મોહના, સખીરી, વન માંહી માનુ અપછરી–અપછરી, વાછત્ર કરે ઝણકાર, કામી મન મોહના. સખીરી, માહ્યા માનવ છેપી રહ્યા-છપી રહ્યા, નિરખે નાગના ભૂપ, કામી મન મોહના, સખીરી, વે દેવ આકાશથી–આકાશથી, રાથી અધિક રૂપ, કામી મન મોહના સખીરી, ચિત્રામણ જેમ પૂતળી, પૂતળી, તેમ લોભાણું દેવ, કામી મન મેહના, સખીરી, આશંકી અતિ આતુરથકા–આતુર થકા, થભ્યા નારીની ટેવ, કામી મન મેહના. સખીરી, રમત કરે રગે ત્યહાં–ગે ત્યહાં, આવે નિજ ઘર માહ, કામી મન મોહના, સખીરી, અહરનિશ રંગે રમે તે–રમ રહે, ધરતી હઈડે ઉમાહ, કામી મન મેહના. શીલવતી મુળીતણ, જન્મપત્રી લઈ આપ,
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________
૯.
૧૩.
જૈનકાવ્યદોહન. વાચે વસુધાધિપતિ ત્યાં, સ્થિર મન કરિને થાપ. કેદ્રાદિક જે ગ્રહતણું, ભાવે જેવે ભાવ, જન્મ ભાવ દય કુંડલી, નિરખે તાસ સહાય દેશ દેશના ભૂપતિ––નદનકેરા દુપ, જન્માક્ષર જોઈ કરી, દેબે અંગ પતિ ભૂપ. રૂ૫ લાવણ્ય ગુણચાતુરી, અધિક ન દીસે કાય; મેદિનીપતિ મનમાં થઈ, વરવી ચિંતા સય. વૃથા ભુંગળાં એ કશાં, કાગળ મસિના લેખ, એકે અર્થ ન સંપન્યો, રાય કહે બહુ દેખ.
ઢાળ ૬ ઠી. (પ્રણમી સદગુરૂ પાયએ દેશી.) મત્રીને મહરાજ, બેઠા છ એક મતે કરી છે; પુત્રીતો ભરતાર, જેવો છે હવે દિલથી ધરી છે. લખિયું જે કિરતાર, પાછું નહિ કરે કેહથી છે, સગપણ છે અવતાર, સુખ વાંછે જે જેહથી જી. જે એ સરદાર, વર વાર મહિ મડળે છે; કહિયે તમ નિરધાર, વાત વિચારછ કરતલે છે. લખિયે જેહ કપાળ, વર પામે તશે કામની , તેમા મીન ન મેખ, પુણ્ય પામે ભલો ભામની છે. એવે તેણે પ્રસ્તાવ, વિપ્ર આવ્યો કે વિદેશથી જી આદરે દીધું માન, બેસણું વેવિશેષથી જી. થઈત થાતે સવિ વાત, ગ્રથતણે બળે જે કહે છે, જોવે જ્યોતિષ જોર, પ્રથતણ જે આજ્ઞા વહે છે. ભૂપ કહે શિર નામી, જ્ઞાની ગણુક તમે આવિયા જીરે ટાળે મનમણે શેક, વાત કહો દિલ ભાવિયા છે. રાખે છે અમ મામ, સ્વામીજી સામું જોઈએ છે; ફળફુલની બહુ ભેટ, પુત્રી વર વારૂ દાખિયે છે. જોવે નિમિત્ત તેણી વાર, લગ્ન ગ્રહી ગ્રહ માડીને છે
-
જે
જે
ઋ
=
$
$
$
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી નેમવિજયજી-શીલવતી રાસ.
૧૦,
ઊપરિ પૂગી હવેય, ખેડ ભણી સહુ છોડીને જી. સાંભળો શ્રી મહારાય, કન્યા વર ભલો પામશે જી; ગ્રહશે એને હાથ, તેને જગ શીશ નામશે છે. પણ છે તેથી વિયોગે, વરસ સુણો સહી બારનો છે; નહિ છે તેમાં સંદેહ, ઉપક્રમ નહિ એ વિચારને છે, હશે કેમ વિયોગ, ભાખો ને જ્ઞાની ગુણે ભર્યા છે; નહિ છે જ્યોતિષ જેર, જાણે કે વળી ભગવર્યા છે. ગુણવંત કુળ શણગાર, (તમ) પુત્રીબહુ પુણ્ય ભરી છે, નેમ કહે છઠ્ઠી ઢાળ, કહેજ ઢળકો સ્વર કરી છે.
દાહરા. ચંદ્રગુપ્ત નરવર ભલે, હશે નદની નાહ; અધિક કાંઈ જાણું નહિ, કહિયુ ધરી ઉત્સાહ ઉદરે પુત્રી તમતણી, જણશે પુત્ર રતન, કેતી કીજે વર્ણના, કરજે તાસ જતન.
એક છત્ર વર ભૂપતિ, રત્ન ગુપ્ત તસ નામ; (એમ) ગયો વિપ્ર તે બોલીને, વાચ્છિત લેઈ દામ,
ચટપટ લાગી ચિત્તમા, ઊઘ ન આવે રાય, ભત્રીને મહીપતિ કહે, શોધ કરે તમે તાય. સુમતિ કહે (તમે) સાચુ કહ્યું, માડવિયો મહારાજ, દાણુ લિયે બહુલ સદા, કરે અજુગતુ કાજ. તે કારણ પરદેશના, આવે નહિ વ્યાપાર; વ્યવસાયી બહુ વાણિયા, મૂકી ગયા અપાર. દર અને પાસે નહિ, ધન પટ્ટણ, ધનધામ, દેશ દેશના આવિયા, જાય ઘણું તે ગામ. માંડવિયે ઉઠાડિને, રાયે મૂક્યું દાણ, નીક વહે જ્યમ નીરની, ત્યમ આવે સુવિહાણ.
ઢાળ ૭ મી. (લેકારણ જાયો દીકરા, સોનારી હે—એ દેશી )
માંડવિયા સુણ માહરી, મહારાજા છે,
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્
જૈનકાવ્યાહનં.
તુજને કહ્યુ. એક વાત કે, શ્રી મહારાન્ત હૈ;
મહારાજા હૈ, મહારાજા હૈ
આવે લાક વિદેશના, દૂર તણી લેઈ વાત કે, શ્રી સાવિયા તે માનવી, તેડીને આવો અહિં કે, શ્રી માંડવિયા એમ શીખવી,
મહારાજા હૈ,
મેાલી કીધા પસાય કે, શ્રી આવે સગીત દેશના, કરતા કૈયી વિલાસ કે, શ્રી એમ કરતાં ત્યાં વાલિયા,
રાય ભણી ખટમાસ કે, શ્રી દેશ કર્ણાટ ને કાન્હડા, ણિક તણી વહે વાટકે, શ્રી એવે તિલગના વાણિયા,
આવ્યા માણસ થાકે, શ્રી માંડિવયે માલાવિયા, ઇ આદર માન કે, શ્રી
કુણ પુર નગરી દેશના, નામ કહેા સુભ સ્થાન કે, શ્રી
સ્વસ્થ થઇ સાજન તિકા,
શ્રી
ખાલે મીઠી વાણુ કે, વેશ તિલંગ તિલકાપુરી, ત્યા સિંહરથ ભૃપ સુજાણુ કે, શ્રી
રાય
અમારે તે સહી,
તે નગરી અમ વાસ કે, શ્રી શ્રીધર શ્રીદત્ત નામે, આવ્યા છે ધન આશ કે શ્રી
સાથે લેઇ તેહને, આવ નતિ પાસ કે, શ્રી
મહારાજા હે; મહારાજા હૈ,
મહારાજા હૈ,
મહારાજા હૈ,
મહારાજા હે, મહારાજા હૈ,
મહારાજા હું
મહારાજા હૈ,
મહારાજા હે; મહારાજા હૈ, મહારાજા હે.
મહારાજા હે,
મહારાજા હે;
મહારાજા હૈ,
મહારાજા હે.
મહારાન હૈ,
મહારાજા હૈ, મહારાજા હૈ, મહારાજા હે. મહારાજા હૈ, મહારાજા હૈ,
મહારાજા હૈ, મહારાજા હૈ.
મહારાજા હે, મહારાજા હું.
3.
1,
''
..
૪.
૫.
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી નેમવિજયજી-શીલવતી રાસ.
૮.
આદર દીધા અતિ ઘણે, મહારાજા છે, ખાંત કરીને ખાસ કે, શ્રી મહારાજ હે. ભૂપતિ પૂછે ભાવશું, મહારાજા છે, કહોને રહે કુણ દેશ કે, શ્રી મહારાજા હે;
તિલગ દેશ તિલકાપુરી મહારાજા છે, [ જ્યાં ] કાળતણે નહિ લેશ કે, શ્રી મહારાજા છે.
શ્રી સિંહરથ રાજા ત્યહાં ભલો, મહારાજા છે, રત્નાવલિ પટનાર કે, શ્રી મહારાજા હે; શીલે સુદર શોભતી, મહારાજા છે, રતિ આણે અવતાર કે, શ્રી મહારાજા હે ફખ સરેવર હસલો, મહારાજા છે, પુત્ર અનોપમ એક કે, શ્રી મહારાજા છે, ગજ વશ હે દેસુહણે, મહારાજા છે, વરિય વિનય વિવેક કે, શ્રી મહારાજા હે. રતિ મણના સાર, મહારાજા છે, સા કમ કુબેર કે, શ્રી મહારાજા છે, બુદ્ધિએ સુરગુરૂ સમે. મહારાજા છે, કીધા વેરી જેર ક, શ્રી મહારાજા છે. વિમળ કમળ દો લોચનાં, મહારાજા છે, સાચો જગમાં સિહ કે, શ્રી મહારાજા છે, તિલક એક ત્રિભુવન તણે, મહારાજા છે, વાળી જગમા લીહ કે, શ્રી મહારાજા હે. અવર કડુ શુ નરપતિ ' મહારાજા છે, મૂર્તિ મોહનગાર કે, શ્રી મહારાજા છે, નેમ કહે વ્યવહારિયા, મહારાજા છે, કરે સાતમી ઢાલે વિચાર કે, શ્રી મહારાજા હે.
દેહરા, આ પહેલા મુનિવરે, ચરમ શરીરી એહ, નિપુણ કળા ન્યાયી ભલે, પુણ્યતણું જે રેહ.
૧૪.
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________
જેનકાવ્યદેહન. ગુણ ગરવો જે ગાજતે, ભાજતો અરિમદડ; ચંદ્રગુપ્ત નામે કહે, વ્યવહારી કર જેડ. લક્ષણ બત્રીશે શોભતે, કળા બહેતર ધાર; નંદન કહિયે શારદા, રહિયા કાવિદ હા. પર ઉપકારી સાહસી, દયા દમન ગુણસીમ; શ્રાવકના વ્રત પાળ, ધરતે વૈદે નીમ. હરખ્યો હૈડે રાજવી, જામાતા ગુણ ગે; પુત્રી ભાગ્યે પામિયો, તુજ પુણ્ય સહી તેહ ઈભ્ય ભણું એવું વદે, બોલ્યા વાંચ્છિત આજ, વળી તમે આવ્ય માહરા, સર્વે સીધાં કાજ તે માટે તમે દાખવો, સગપણ કીજે જેમ, લાજ વધે કુળ બે તણી, તમ અમ વાધે પ્રેમ. રાખે ક્રિયાણ રાય લઈ, આપે બમણા દામ, મંત્રી આપું અમતણું, વહીવા કરે કામ. સાથે લઈ મંત્રીને, વણિજ ગયા નિજ ગામ; ભલી ભેટ રાજા કરી, ભાખે શીશ તે નામ.
ઢાળ ૮ મી,
( નાટણીની દેશી ) મંત્રીને વ્યવહારિયા, આવ્યા ભૂપની પાસ,
કુંવર સભામાં સુંદર, બેઠે મને ઉલ્લાસ. મુજ ને મારા મહિપતિ. મહારાજા અંગ દેશડે, ચ પાનગરી છે એક, સિંહસેન તત્ર છે ભૂપતિ, વાળી મેદિની છે. મુજ શીલવતી તેની સુતા, શીલ સૌભાગ્ય દયાળ; ધર્મ ધર્મને પાળવા, દાને દયાળ મયાળ. મુજરો રૂપ દેખી સ્થિર થંભિયા, શશિ રવિ દેય ગગ; કામીજન મદ મારવા, જાણે કાળ પ્રસન્ન. મુજરો કર્મ પરે તે ઉન્નતા, તાસ ચરણ છે દેય;
૨.
૩
જ.
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી નેવિયજી-શીલવતી રાસ.
મુજરો
પ.
મુજરો
કે
મુજર૦ ૭
ગુજર૦ ૮.
મુજરો
૯
મુજર૦ ૧૦.
મુજ
૧૧
હંસ દ્વિપદ હરાવિયે, વસિયો સરવર જેય ચરણે ઝાંઝરી વૃધરી, રણઝણ વાજતી જોર, ત્રણ કે તેણે પાઠવ્યો, અગ અનગ બાર કલી શુભ જે રભ છે ઉરૂ કદલી ફળ જેમ, જેણે સગે કરી કામિયા, વાધ દેખીને પ્રેમ કચને કુભ જ્યમ પૃષ્ઠ છે, ગુદ તણા દય ભાગ, ઉન્નત સૌમ્ય હમણા, કામી મન વૈરાગ. જેણે કટિ લીધે કેસરી, વસિયો વનમાં જાય. કટિ હરી લીધી હરિતણી, કામી મન લલચાય મોદર કૃશ જેહનું, જાણે સરોવર ભાન, મહિનળમા જે માનવી, દેખી તજ્યા ગુમાન પંચ એ ટાળીને દો ક્ય, ગિરિવર હીજ મેર, દે ઘમે કચન કુભ જ્યમ, કામી કીધલા જે દીર્ઘ પૃથુલ જે પાધરી, મારણ કેડે માટે, પૃષ્ટ કુચ કામી જે વમુ, ગરવી કરી ગ્રહી ઘાટ કોકિલ કંઠની ઉપમા, મધુરી બોલેજી વાણ, મોહ્યા માનવી માહિતણું, કેટલા કીજે વખાણ કામી કાયર જે નરા, અપવા પી તડાક, નકસર મોતી ઇસા, કીધા ન્યાળી ભડાક નાસા કિરની ચાચડી, અધર તે જાણે પ્રવાળ, રવિ શશિ માનુ એ દો ખડા, કપોલ જાસ રસાળ. આ બુજ પાખડી, કુતા કામીને એહ, જાલિમ મનમથ કેરડી, મૃગનયની ગુણગેહ મૃગ પણ હારીને વન ગયા, લાજ્યા લાજની રેપ, પશુ આગે જસ ફેરવી, રાખે જેને દેવ અષ્ટમી શશિ સમ ભાળની, તેની કેવી રે હોડ, ઈંદુ હારીને નભે ગયો, આણી અગમા ખોડ. ચંદ્રમુખી એવા નામથી, દિન દિન હીણું કળાય, તે દિનથી હણ થયે, રાખી કળાને છપાય.
મુજરો ૧૨.
મુજરો૦ ૧૩
મુજ
૧૪.
મુજરો ૧૫
મુજરે૧૬
મુજરો ૧૭.
મુજર૦ ૧૮.
મુજ
૧૯,
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________
જૈનકાયદેહન.
ભાલભણી જે આઘો થયો, તે દિનથી સુણે હેવ; નિશદિન ઓળગે નેહશુ, વેણી શેપને જે દેવ. મુજબ ૨૦. સુરપતિ સરખો ગણે, રહિયે લુબી ને ઝુંબ; કામી નર કાયર થયા, નીચુ જોઈને સુખ. મુજ ૨૧. રૂપે રંભા ને અપ્સરા, વળી ઈંદ્રાણી હરાય: સાચી એ જગહિની, સતિમાંહે શિરરાય. મુજ૦ ૨૨. ધર્મનું રાજ વાસે વસે, ધમતણી રખવાળ; લીલા લહેર લલનાતણી, વાબો વનવ્યાળ. મુજ૦ ૨૩. વરનારી તસ આગળ, દાસી રેહ સમાન, ગુણવતી જગ ગેરડી, ઓરડી દો જહાણ મુજરો૦ ૨૪. અવી એક સંસારમા, લાભે નહિ કેઈ નાર; તેમ કહે ભવિજન સાંભળો, ગુણને પામે ન પાર. મુજ૦ ૨૫.
દેહરા મહારાજા રાજાભણ, શીલવતી જસ નામ, બેટી પેટી ગુણભરી, પરમાણે નવ ધામ યુવતી વન ગુણભરી, ભાજન પુણ્ય પવિત્ર, ગુણવતી તે ગેરડી, જેમાં કળા વિચિત્ર. સુવર્ણવાન ઘામણી, હે શારદરૂપ, વિવાહે તે ભાવશું, ઊભાવ્યો છે ભૂપ. ત્રીજગ જોતાં એહવી, ન મળે એ (B) સસાર, મંત્રી આવ્યા તેહના, પાણિગ્રહણ કુમાર, જે મન માને આપણે, તે કીજે એ કાજ, પ્રેમ વધે જે કારણે, દે કળ વધે લાજ વાબે પ્રેમ કુમારને, સાભળી તેનું નામ; જેવાને ઉસુક થયે, નેહ વચ્ચે ગુણ ગ્રામ. સુણ વ્યવહારી પતણી, પુત્રી કેરું રૂપ, કહો મુજ આગળ વર્ણવી, ન ફાવે તે ભૂપ.
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી નેમવિજયજી-શીલવતી રાસ.
ચિત ચમકયા હઇડે ધણી, વિરહી થયા અત્યત, ભૂપ ભણી મંત્રી હવે, લગ્નતણા કરે તત. ચૈતી સિત પચમી, લગ્નતણું મડાણ શ્રીફળ દીધુ રાયને, પત્રી છુધ પ્રયાણ
ઢાળ ૯ સી.
વિધ નીસરે
ભ્રમર
( નદી યમુના≤ તીર ઉંડ દેય પખિયાએ દેશી ) સુણુ વ્યવહારી વાત, કહુ સાચી સહી, વિરહ વ્યથા વિપરીત, જાય તે ક્યમ સહી, જે શિયા મન માહી, વીસર્યા નવીસરે, કાળજા કેરી કાર, મન રહિયુ ત્યહા જાઇ, જ્યમ કેતકી, ગુણગ્રાહક છ ઐહ, ઇહાથી એ વકી; વળગ્યા જે છળ આય કે, અળગા યમ રહે ? આ મન વચન ને કાય કે, તેણે પૂં ભમે જેણે એ મુજ પ્રાણ, હાથે સોંપી વ્યિા, સાભળતાં તતખેવ, હારી લ એ લિયા, તે વિષ્ણુ કહેા કેમ જાય કે, દિન વળી રાતડી, ઉર્ફે ન ભાવે અન્ન, ગમે નહિં વાતડી તન મન કર્ કુરમાન કે, ન મુજને મળે, આયુક્રેટિસવાય પસાય કરી ભલે, કયિ કેને વાત, લજાવુ લાજની, તુ મુજ મધવ ભ્રાત, સખા એ શયનની. વિષ્ણુ કહે મહારાજ, અછે જે સુદરી, રૂપ તનુ ઉપમાન, કહું શું પછરી, હારી ઇંદ્રાણી તેહ, છપા રહી કિન્નરી, અવર્ એ લક્ષ્મી જાણુ, એણે યુગ અવતરી. કહિયે કેતુ એહ, જે
તે નરનુ
બહુ ભાગ્ય કે,
જેણે
સી
ગુણાલ કરી, એ વરી,
૯.
૧
ૐ
૪.
६७
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________
૬૮
જૈનકાવ્યદાહન.
સાભળી કુવરે વેણુ, જેવા ઉજમ થયા, કાયા પહેલા જીવ, જાણે મળવા ગયા. સની થઇ તસ દેહ કે, મન વિના માનવી, લય લાગી ઘણું જોર, જે લલના અભિનવી; ફટ ફટ પાપી ઇંડા, ન કાટયું એણે સમે, વાલાતા વિદ્બેગ, હજી એ તુ કાં ખમે. જાયેા સફળ સ સાર, લાગે જવ પ્રીતડી, હૈયે એહ હવાલ કે, માનવ રીતડી, દીઠા વિષ્ણુ દિલ માહે, અરે દિન રાતડો, ક્ષણ ક્ષણ સાંભરે તેહ, ન જાય એકે ઘડી. જાણે છેફ માત, વેદન
વ્યાયાતી,
શિશુ પ્રસવ્યાતી;
દૃષ્ટ
વાઝણી જાણે ન કાઇ, વચ્ચે વિષય વિકાર કે, જાણૅ નિજ દિલ દાદ લખે
પાપી મેહુજ પ્રાણ,
દર કે,
૫ ખ,
લાગે છઠ્ઠા,
કવલી તિા
કેમ
નવ નીસરે,
અતિ
નવી સસરે,
અ ખ પલકે મળું,
ગમા રહી જે દેવ દિયે જા રાયું માર્યું તે, કુંવર તમે ભાગ્યવાન, લીધું લગન સમીપ, તેવા એટલે સિહરથ તેહ કે, સેનાને સજ કરી, સાથે લઈ પરિવાર, કુંવને અનુસરી ગજરથ્રુ ઘેાડા ઘાટ, જે વાટે વહે ઘણા, ભલભલા અભદ્ર સુજાણ, સાથે લઇ આપણા; ગિા પત્ર ખેડતાળ, ધરા પણ વુડદંડ, ગાજે ઉદધિ જેમ, ગિરિ તેમ આડે. નાલીતા ઘડડાટ કે, ગગન ગાજે ઇસા, ચણ ચણણણ તાર તે, ચણે ત્યહાં તિસા, ગાજે ગર્ભિર નિઃસાણ કે, દુભિ દશ દિશે,
ત્યાથી ત્યાથી ન નીકળ્યુ.
થા
યમ આકળા, નિર્મળા;
૭.
૮.
૧૦.
૧૧.
૧૨.
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫'ડિત શ્રી નેમવિજયજી-શીલવતી રાસ.
કાયર પે પ્રાણ, શુર મત ઉલ્લગે. ચદ્રગુપતે એમ, પ્રયાણ કોવા ભલા, સેના તણા નહિ પાર, ઉદાર તે નિમ ળા, આવે કઇ અન્ય, ભૂપતિ લેઇ ભેટા, સેવક જન તે તણા કુંવર આશા ફળી, વ્યાપારી મન રળી,
કુંવર કરે અગીકાર, આવ્યા અરધે પથ,
સાથે લીધા તેહ,
આગે બહુ વારતા,
નેમવિજય કહે એમ, સાંભળતાં
ખુશાલ,
ભ્રાતા દિલ હારતા.
દ્વારા
એક દિન સરવર તીર્થે, મૈના લે વિશ્રામ વારૂ દેખી વાટિકા, કુવર કહું તવ આમ વ્યવહારી તે તેડીને, મેસાડયા શુભ કાણુ, તમે મિત્ર તમે બધવા, કહિયે કરેા પ્રમાણ કાઇક પુણ્યના યોગથી, જો તે ખુ તેણુ, સફળ કરૂ સસારા, સુખિયા થઈએ મૈ વ્યવહારી કહે રાજવી, ધરા ભાટના વેપ, કેડ કટારી પામરી, કરી પાટલી પ્રેમ તે નિમુણીને હરખિયા, ચદ્રગુપ્ત તે વાર, મંત્રી ત્યહા ાલાવીને, ભાખ્યા ઇસ્યા વિચાર મત કેઇ કુને કહે, ગોપી રાખો વાત, અમેા જાણુ સહી આગળે,કામ છે સુવિખ્યાત મેળા હશે તે (ણે) પુરે, તમ અમ નિશ્ચય એમ, વ્યવહારીને રાજવી, સાથે વઢિયા પ્રેમ ઢાળ ૧૮ મી.
( સુણ બહેની પિડા પરદેશી—અ દેશી. ) અશ્વ અમૂલકે કુવર વહે, અે સાથે તે વિણકને લેવે રે; ત્તીને તાન્ત પ થને ત્રેવે, જાજો અચરજ હવે રે.
૧૩.
૧૪.
૧૫.
1
૩
૪.
'
७
૯
૧.
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________
ge
જૈનકાવ્યદેહન.
સાભળેા અધવ વાત સનેહી, એની પ્રતિ હશે કહી રે;
વહેલા જઈને વદન વિલા, દુર્લભ મુજને સ્નેહી રે. સાભળેા ૨. કાપ્યા પંથ બહુ પહાચ્યા વેહેલા, જાણે હતા પેહેલા રે,
માળીને ઘરે દીધલા ડેરા, જાણી ગૃહ ભલેરા રે. સાંભળા ભાટ જાણીને ભક્તિ કરે એ, દીનાર્ કુવર લઈ દેવે રે; હેજે હસીને માળી લેવે, દાસ થકી વશ હેાવે રે. સાંભળા ણ પુર માળીને મેલે એમ, નામ કહેા ધરી પ્રેમ રે; ભૂપતિ કુણુ છે એણે પુરે પ્રેમ, નંદન નંદની તેમ રે. સાંભળે! ૫. કહી સુણાવી વાત રસાળી, શિયલવતી તસ બાળી રે; પામી યાવન પ્રેમ, પ્રતાલી, રક્રિયા સુર સહુ ભાળી રે. સાંભળે. ગ્રગુપ્તશુ વિહીવા મેળ્યા, રમણી રમણ એ ખેલ્યેા રે,
૩.
૪.
0
સરખા સÜી જોડી પ્રભુ એ, ખેાડ ભણી વહેલ્યા રે, સાંભળેા ક્રીડા કારણ દિન દિન ધ્રુવરી સાથે બહુ પરિવાર રે; ખેલે અશાક વાડી તે ખાતે, રમતી બાળકુમાર રે. સાભળા સાંભળી કુંવરને ઉજમ વાવ્યા, મનમથ બાણુલે સાધ્યા રે; સુદર પેહેરી ભૃણુ સારા, નારીતણે પદ લીધા રે. સાંભળેા ૯. વાડી માંહી ઉતારા કીધા, મનમથ ડેરા દીધા રે:
છાના રહ્યા તે નવ થયા સીધા, માને રાજા મેં લીધા રે. સાંભળે ૧.
૭.
૮.
અવસર કુંવરી તે મદમાતી, આવી ખહુલ સધાતી રે;
નયણ તે દીઠી રે;
ગે રમતી રાતી માતી, દેખી વાતા કરવા એડી બેઠી, કુંવરે વ્યાપારીએ જેવી વખાણી, તેવી એક કહે બાઇ એ વર રૂડા, જાણે ભાગવત તુ એવા પામીશ,સાભાગી વર સુયડા રે. સાભળેા ૧૩. એક કહે વર્ભૂમિ ભલેરા, દીા મેજ ઘણેરા રે;
લાગી તે મીઠી રે. સાંભળેા ૧૨, અમૃત ટુડે રે,
નવ રહે છાતી રે. સાંભળેા ૧૧.
એક કહે શુ બેહેન ામાઇ, સુણાલ પર પટકા ૐ. સાભળા૦ ૧૪. એક કહે મે સાંભળ્યા ઉત્તમ, તિરુપમ ઉપમા કેહી રે !
યાદ ભણે વામાગના એવા ધન્ય દેખે તસ દેડી રે. સાભળે॰ ૧૫.
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી નેમવિજયજી-શીલવતી રાસ.
કઈ વખાણે કુવખાણે કોઈ આપણું મુખને મરડે રે, વૈર વસાવ્યું એહ આચરણે, કુવર દશનને કરડે રે. સાભળો. ૧૬.
દેહરા શીલવતી બેલે નહિ, સખીઓ કરતી કેલિ, એક એક ને એથવે, બોલે મનશુ મળી. મહામાહ ખુશાલ તે, હવે બાળા સોય,
પરની મીઠી વાતડી, કરતા બહુ મુખ હાય, (યત) ભૂમિભજન ને પર ઘર, પરનારી પરવાસ,
નવા સ્નેહ ગૂઢાવલી, સીઠ પર નિંદા આશ. એક કહે રે વસે, મળશે કયી પર તેહ, સો કેસે હોય વાટડી, છાંડી દે એહ. એક કહે નવ બોલીએ, દરે મુસગી જેહ, જે આવી હઈડે વસ્યા, નવલો ધરિયે નેહ નેહ વિના સંગે રહે, તેહ વિદેશી જાણ, મનમા આવી જે મળ્યા, સોપે તન મન પ્રાણ સહિએ ! શીલવતી કહે, એવો મ કરે રે, જે લખિયે આ ભાળમા, પામી ન દીજે દોષ.
ઢાળ ૧૧ મી.
( દિડલી વેરણ હઈ રહી—એ દેશી ) વાતલડીએ વેર વસાવિયું, મનમાંહી હો વાયો બહુ ઢેલ કે, તાતાં લોચન તવ કર્યો, હુઆ વિષ ભર્યો હો હુઓ રગતની રેપ કે. વાત ૧ એક વાતે સુખ ઉપજે, એક વાતથી હે હવે ઉતપાત કે, અંગ ઠરે એક વાતથી, એક વાતથી હો પાતિક ઘણધાત કે વાત૮ ર. જે પ્રીત જે મનતણી, ક્ષીણ માડી હે કીધા તસ નાશ કે, નાઠે નયનથી નેહલે, તે પહેલે હું પોતે મુવિલાસ કે. વાત૩. નિર્મળ નીર ખૂટે વહી, વળી અતિ ઘણો હે ભીટે ભીમ નેહ, બહુ હસીનું બોલવું, તિહુ તિહાં હવે દુખ ગેલ કે, વાત- ૪
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭ર
જેનકાવ્યદેહન.
રાતે લોચને રાજવી, કરે કાઢી છે સુપેરે કરવાલ કે; પગ ઉઠાવી તેહ ભણી, જ્યહાં બેઠી હો, રાજાની બાલ કે. વાત ૫. રે રે કુકુળની ઉપની, તુજ સાંભર્યો હો, બીજો વર જેહ કે; હવે ન સિંહબગ જ કે, મુજ જીવ તા છે, કેમ પામીશ તે વાત ૬. કર ગ્રહો વ્યવહારીએ, કેમ ભૂલો હો ભૂપતિ તમે આજ કે; કાજ વિચારી કીજીએ, કેમ પામીએ હો, એમ કરતાં લાજ કે. વાત છે. સંગ કિસ ઈહા તમત, પર જાઈ હો, કુઆરી આર કે; પરણ્યા વિના બળકોઈ નહિ, નરપતિજી હા, એમ આખે સંસાર કે. વાત. ૮.
મ્યાન કરે તમે માનશું, બળ રાખો હે, પ્રભુ એવું પાય કે; પધરતી પર રાજવી, કેમ કીજે હા, એવી જે બલાય કે. વાત . એવે ગજ પરે ગડગડ્યા, ઢોલ ઝાગી હો ગરવા નિસાણ કે, ધરા પણ ધડહંડ ધડક શું, એના આવી છે, એવે સહી નાણુ કે, વાત- ૧૦. કર ગ્રહી તેહ કુમારશુ, લેઈ ચાલ્યા હો, સેનાતણે સગ કે ક્રોધે અનલ દવ પૂરિયો, ચિત્ત ભરિયે હો, ભૂપજતણે અગ કે. વાત૧૧. પાછા વળવા પ્રેમશુ, ભાવ જાણિયો હે, વાણિજ વિચાર કે; મુવચનશું સમાવિ, નવ કીજે હો એવો નિરધાર છે. વાત ૧૨. ને કહે નૃપ અગજ તદા, પાણિગ્રહણનો હો મે લીધો જેમ કે, મંત્રી સાજન આવિયા, મળી ભા ને હા, સહુએ મળી એમ છે. વાત ૧૩. વિષ પીજે સહી વેળીને, નવ કીજે હે, અણુ મળતો સગક, બાકુળ તકની ઉપમા, સહી જાણજો હો, તમે મહા ભાગ કે. વાત ૧૪. એકતણું મનમાં નહિ, એક રાખે છે, બહુ મન રાગ કે, દુખદાયક આગે હવે, પ્રેમ વિણ જે હે, હાયે કારક ભાગ્ય કે. વાત ૧૫. મિત્ર મળી એમ ભાખિયુ, તસ આખિયુ હો, સાચે છે એહકે; લાજ રહે કેમ છોડતા, નવ ભિયે હો, કહિયે નિરસ દેહ કે. વાત ૧૬.
અતિ આગ્રહ કર્યો આકરે, તવ પાધરો છે, બે મુખ વાત કે; નેમ કહે ભવિ આગળે, તમે સાભળે છે, તો અવદાત કે, વાત ૧૭.
દેહરા, કુવર કહે ગુણ તેમ, એવું પરમ વચન, એ નારી પરણું નહિ, જ્યાં લગી કુશળુ તને.
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫‘ડિત શ્રી નેમવિજયજી—શીલવતી રાસ.
જે વાતે દુઃખ ઉપજે, લેાક કરે ત્યમ હાસ, કીજે કામ ન એ કદા, કરતા હાય વિનાશ. સિ હરથ રાજાતળુ, કુલ લાજે સહિ એમ; આવ્યા શુ તમે જાણીને, એમ કર પ્રભુ કેમ ? તુ નવ મળિયા તેહને, કયાથી જાગ્યું વેર; પરણ્યા પછી જેમ પૂવે, તે કરજો તમે પેર. મહુલા ખેાલ માલાવિને, મન આણ્યુ તસ ઠામ, નહીં વા કેમ કુવરીને, લાજતણું એ કામ,
ઢાળ ૧૨ મી.
( શિયાળા ભલે આવિયા——એ દેશી )
૩.
૪.
૫.
૭૩
મન ત્રટથાં માનવી તણાં, કુણુ સાંધે હૈ, સખી સાંધણુહાર કે, કણે તે કાંઈ ચાલે નહિ, મત આણા હે, જે ડાઘા સાનાર હુ હરખ વધામણાં, સાભ્રામણી હે, સેના ઉછંગ કે, સાજન સહુ સુખ પામિયા, માહામાહે હૈ, સ તાપ અભગ હુઆ૦ ૨. શીલવતીને સખી કહે, તુજ પ્રીતમ હે, રીસાણા જૉર કે, પાણિગ્રહણ માના નહિ, થઈ ગેંડા હે, ચિતડું કરી એર. હુઆ અણુદીઠા ક્રમ ઉપન્યુ, પરવલ્યુ હે, ભવિ ભાવિત વર કે, લેહેર હુઇ કૃત કની, નિજ મની હૈ, નિપુણા હવે પેર, હુઆ પ્રીતમ જે નવ પેખિયા, નવ નિરખી હે, જેણે નિજ નાર કે, દુવણ પામે લાપતિ, હઠ આણા હૈ, તાણ્યા એ કિરતાર. હુ તા હ કેમ જઇ વીનવું, ક્રમ રાખુ હૈ, પિડાને થેાભાય કે, નજરે આવે જો નાહલેા, વાહલા ભણી હે, હુ લેાભે લાભાય હુઆ વાહલા વચ્ચે જે વેગળા, તસ અતિ ભલા હે, કેમ મેાલ કહાય કે, તે મુજને પિઉ છેડશે, મુજ રહેશે હૈ, યહા એ મન જાય. હુ ખીજી કહે મેહેની સુણી, તુજ વળિયા હે, સખિ દિવસ એ આજ કે; હા વાળી તુજ વલ્લભ, સહિ થાશે હૈ, મનવાચ્છિત કાજ. હુ તારે પિતાએ મનાવિયેા, શુભ વચને હે, નયને ધરી નેહ કે; શીલવતી હરખી ધણુ, તવ આપણે હે, મુખ પામી દે. હુ૦ ૯
1.
૩.
૪.
s.
૭.
૮.
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭૪
જૈનકાવ્યદોહન, લીધું લગન સેલ્યામણું, વળી બાંધી હે, ચેરી ચિત્ત ચૂંપ કે, બુપ ધ વર શીશમાં, હાથેવાળે છે, કીધો ત્યહાં ભૂપ. હુઆંક ૧૦.
ત્યવેર ગજવર આપિયા, પંચ પંચ ને હે, સખિ સહસ સમાન , શત પંચ પચ આખ્યા ભણી, રથ શકતી હે, સુંદર ઉપમાન. હુઆંક ૧૧. આપિયાં કર ભૂકામણે, કંઈ કટિ હે, તિમ રમણની રાસ કે વસ્ત્ર આભૂષણ આપિયા, સહિ સુંદર છે, વળી મુગટ જે ખાસ. હુo ૧ર. દીધા દાયજો દીપો જાનઈઆ હે, હરખાવિયા મન કે; યથાશક્તિ પે કરી, નવ રાખ્યા છે, અને મને. હુઆંક ૧૩. મન વિણ કરમેળો કે, મન જણિયો હે, દાય જે દીધું કે, અસંસી જેમ સજ્ઞા વિના, તેમ કુંવર હે, સઘળું એમ કીધ. હુઆ. ૧૪. શીલવતી નિજ પિકિતણે, પાલવ બાધ્ય હે, વધિયો ભવનેહ કે; ચંદ્ર સૂરજ બે સાક્ષી કર્યા, જમ બે જણ હે, ના–પે કહીએ છે, હુઆ. ૧૫, શીલવતી હળવે કહે, નિસુણજે હે, પિઉ પ્રાણધાર છે, ચોરી કરી પલ્લવ ગ્ર, વધારવા હે, બહુલો સ સાર છે. હુઆંક ૧૬. તેમ કહે કુતપુર્ણના, તે ફિળિયા હે, મન મને રથ જેહ કે; આશા સહુ સફળી હુઈ, વાળ બારમી હે, કહે અવિહત નેહ. હુઆંક ૧૭.
દેહરા રાખ્યો માસ લગે ત્યહા, રાજાએ બહુ પ્રીત. વિવિધ ખ્યાલ વિનોદશુ, ધરતિ સહુશ હત. મીઢળ કળથી છોડિયા, ઉત્સવ કરી અપાર; શીલવતી આવી ત્યહાં, સોળ સજી સણગાર, ગગને ઘન અભ્ર, જળહ, ગાજે કરે કલોલ, મફત જેમ પરજન્ય ઘટા, હુઆ દર ઝળ. વિલખી થઈ વામાંગના, (સ્ત્રી) અણુબેલાવી નમ: નયન ભરી નિરખી નહિ, તરૂણી વિતે તા.
મુજને અવગુણ ભારે, દાખી જે બહુ પ્રેમ, | કિણ કારણ દુવ્યા કિણે, સાચું કહેશે તેમ| અબળા એમ ન ઈડીએ, નિકલંકી નિર્દોષ,
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭૫
પંડિત શ્રી નવિજ્યજી-શીલવતી શસ. નારી વચને તેહને, હૈડે વાળે રે. મહિપતિના મદીર થકી, પહેલે દૂજે ઠામ, શીલવતી દિલ વાતડી, રાખી આવે ધામ, મંત્રીને કુંવર કહે, ચાલોજી હવે વેગ, માગે મહિપતિ આગન્યા, સાહુ સમીપે તેગ. શીખામણ દીધી ભલી, પુત્રીને નિજ માય; પ્રિય મન ચાલે સાસરે, સુજશ વરે તે ઠાય.
ઢાળ ૧૩ મી. (મનમેહન, મનમોહન પાવન દેહડી છ–એ દેશી.) નિજમાતના, નિજમાતના ચરણ કમળ નમી છે, તેમ તાતના, તેમ તાતના પ્રણમી પાય હે, મન વાલી તન વાલી શીલવતી કહે છે. નયણે તે નયણે તે આસુ આણીને જી, ગુણવતી ગુણવતી ગુણ સમજાય છે. મન ૧. માતાજી માતાજી બે કર જોડીને જી, વિનવીએ વિનવીએ વિનતિ જેહ હો; વિછડિયા વિડિયાં વાલા દેહિલા છે, મળવાનો મળવાને સાસ તેહ હો મન રે, જે તનમાં જે તનમાં મનમાં નેહલો છે, તે છાડી તે છાંડી આપે છેહ હે, પરદેશી પરદેશી જે હેય પ્રાણુ છે, પણ જાણુ મન આણી રાખ નેહ હે. મન ૩. મન ઓછા મન ઓછા જે હોય માનવી છે, ત્રાટકીને ત્રાટકીને ત્રાડે પ્રીત હો; નવ રાખે નવ રાખે અને એહવો છે, દિલ છોડી દિલ છાડી ઉત્તમ રીત છે. મન ૪. અગજ હુ અગજ હુ પ્રાણથી ઘણી , વાકાલી ને વાહલી અધિકી હુતિ હે,
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭૬
નકાવ્યદેહન.
સન
છે.
તેથી છુ તેથી છુ દર દેશાંતરે છે, ફરી પાછી નહિ આછી આવણ ખાંતિ હ. મન ૫. નારી તને નારી તન પિઉને આશરે છે, બીજો પણ બીજો પણ ભાત આધાર ; અબળાને અબળાને પ્રિય પખ દઈ છે છે, નહિ ત્રીજે નહિ ત્રીજો કઈ સંસાર હો. મન૦ ૬. તે કારણ તે કારણ હું તમને કહુ છે, તમે કરજો તમે કરજો સાર સંભાળ હે; મુજ આપ મુજ આપે માતા આગન્યા છે, સાસરડે સાસરડે જાતાં બુશાલ હો. તવ નયણે તવ નયણે બહુ જળ રેડતી છે, નદનીને નદીને કહે એવી વાણુ હો; ઘણું પ્યારી ઘણુ ખારી પ્રાણથકી સુતા છે, તુ હી તનમાં તુ હી તનમાં અમૃત ખાણ છે. મન૦ ૮. જનસ્થિતિએજન સ્થિત એવો સંસારમાં છે, પુત્રીતણે પુત્રીતણો પરધર વાસ હો; ઘણું દુખિયાં ઘણું દુખિયા વિડતા હુએ છે, વળી તનથી વળી તનથી મૂકે વિશ્વાસ . મન૦ ૯. સાસરડે સાસરડે સાસરિયાંતણી છે, મતખંડે ભાતખંડે તેની આણ હો, પ્રીતમને પ્રીતમનો વિનય સાચવે છે, જ્યમ લહિયે જ્યમ લહિયે કટિ કલ્યાણ હો. મન૧૦. શીખામણ શીખામણ દીધી તેહને છે, સાજનની સાજનની માગ શીખ હો, ગુભ દિવસે શુભ દિવસે બહુ સીધાવિયા છે, બોલતી બોલતી વાણી ઇખ હે. મન૧૧. સાથે તવ સાથે તવ રાજન આવિયો છે, સાજનિયાં સાજનિયા નયણથી ધાર હૈ
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ‘ડિત શ્રી નેમવિજયજી—શીલવતી રાસ.
જત છે,
જત હા
બહુ પથે બહુ પથે જે ખેાલાવિયા છ, વળિયા તે વળિયા તે વર પરિવાર હા મન જાણે મન જાણે જન્મની ભૂમિકા છ, સહિ હવે સહિત હાવે હૃદ મતત હા; પીયરિયા પીયરિયા છે નવ લીસરિયાં વાસરિયાં છે નવ નિજ સખિએ નિજ સખિ વાત બનાવતી છ, માડે મારગ ચાલ્યા ય ; અનુક્રમે અનુક્રમે પહેાત્યા તે પુરે છ, રાજનછ રાજચ્છિ પ્રેમે ભરાય હા નિજનગરે નિજ નગરે ૨૫ વધામણા છે, સિ હરથને સિ હરથને મન બહુ કાડ હા, ગીત મધુરાં ગીત મધુરાં ગાવે ગારડી છ, રાગ સમેં રાગ સરસે હાડા હાડ હા નર વર્ ત્ વરૂ લાવે ભેટને છું, ઘણું સરસાં ઘણું સરસા જે દિય આય હા, બહુ ખાધ્યા બહુ ખાળ્યા તારણ મંદિરે જી, મનમાહે મનમાહે હરખ સવાય હા ગુણ ગાવે ગુણ ગાવે લેાક ટાળે મળી છ, કાઈ ભાખે કાઇ ભાખે ભામની રૂપ હો, દાય મુખે દોય મુખે માત લે ભામણા જી, તેમ હરખે તેમ હરખે સિહથ ભૂપ હેા. સાહમિત સાહસિન શુદ્ધ પર પરા જી, શ્રીવિજય શ્રીવિજય પ્રભુ સુરી હા; જે રૃખ્યું જે દેખ્યું દરિતને ભાજતા છ, જશ ગાને જશ ગાને લહિયે આનદ હેા.
વર તેના વર તેના, ચરણ પસાઉલી છુ, પૂરણુ એ પૂરણ એ, પહેલા ખંડ હા;
७७
સન ૧૨.
મન ૧૩.
મત૦ ૧૪.
સન ૧૫
મન ૧૬
સન ૧૭.
મન ૧૮.
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૮
જેનકાવ્યદેહન. અકારજ એ નવ કીજિયે, પ્રેમદાશુ જે પરપચ છે. કહે. ૨૦. વચન સુણી કુંવરીતણું, તેહ પાણું ઝરિયા નયણ રે, નીચી નજરે નિહાળતે, હું બહુ પાપી અજાણ રે. કહે૨૧. પ્રીતિ વધી મનશુ ઘણું, બોલે એમ ગદગદ વેણ રે, હુ અપરાધી જનમને, કેમ પામીશું એ સેણ રે. કહે૨૨ અવગુણ વણ છોડી સતી, તે તો કેમ છૂટિશ પાપ રે; મન રહિયુ ત્યહાં જાઈને, વાળે વિરહને વ્યાપ રે. કહે૨૩. આવિયો અણજાણતાં, હવે પાછાં કેમ જવાય રે; લાગ્યું અને ફરી તેહવુ, લીધુ તે પણ લેવાય છે. કહે. ૨૪. હરખી પ્રીતિમતી મને, લેખતી તે તણે ભાવ રે; હરિયે મનમાંહે વર તિ, કરતી તે નયણે સહાય રે. કહેબ ૨૫. ચોથી ઢાળ સોલ્યામણી, બઉ મનની જે રગોળ રે; નેમવિજય કહે રગણું, બહુ કરશે ચિત્ત કંગાળ રે. કહ૦ ૨૬.
- દેહરા પખી જ્યમ પલકે મળું, ભળુ હુ તેની સાથે દૂધ અને સાકર પરે, હરખે મન મેળ હાથ. શુ કીજે દરે રહી, જેર ન ચાલે કાય; મળવું છે જગ સોહ્યલું, જે ને મનમાં હોય લાવણ્ય લીલાવચ કહી, રીઝાવ્યો છે કુમાર, શેઠે તેડી પુત્રિકા, પૂછો સકળ વિચાર. શેઠ કહે તે આયને, પુત્રી વર મેળાપ, સરસ વચન બોલી કરી, કીધો મનને થાપ. શુભ લગ્ન લેઈ કરી, કીધો પુત્રી વિવાહ, સુખ વિલસે સસારનાં, ચંદ્રગુપ્ત ઉત્સાહ. એક દિન નિસુણો અન્યદા, પહયો વન મજાર; વેતાળક આવી ત્યહા, જપે કરી જુહાર. કહાજી કયાથી આવિયા, મીઠું ભાખે ભાટ; વાત ઘણું તિલકાપુરી, ચકત ઉચ્ચાટ.
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી નેમવિજયજી—શીલવતી રાંસ
गाथा.
तिलय पुरंभीनयरे निवसोई तत्थ सिंह रहो राया; भज्जवर रयणमाला पुत्तो सिरिचंद [ गुत्त ] कुमरो. सीलवई तह रमणी, छंडि गयो अन्न देशभी; माय, ताय कुडुंबेण जाणिया सव्वैवि विस कन्ना. ઢાળ પ મી.
( ઝાઝરી મુનિવરની—એ દેશી ) ભાટ કહે ભાવે સુણા છ, ચંદ્રગુપ્ત અધિકાર, શીલવતી દુર્ભાગ્યણી છ, મેલી ગયા ભરતાર. સાલાગી સુદર્ નવ ગયા તુ કેથ,
દીસે ન કેમ
તું તને વણુ માહરા છ, મેદિની સૂની તુજ વિના છ, વિરહે। ક્રમ ક્રમ મૅલી નિજ માતડી જી, વિરહાનલ રત્નમાળા ત્યા આવી ઘણુ જી, સુ હવે કરે રે પોકાર,
શીલવતી વિષકન્યકા જી, કીધી કર કિરતાર. ન દન એક તુ માહરા જી, કલ્પતરૂપમ જેહ, છેદ્યા વિપવલ્લી કારણે છ, દુખદાયો સહી એહ હા હા ! વત્સ હું શું કરૂ છુ, કાપી ચાલ્યા તુ વેલ, કા આગળ દુઃખ દાખવુ` છ, નદન તાહરી કેલ હા વત્સ 1 મેડન મંદિરે છ, તુ તુજ વિષ્ણુ ગેહ, શુ કીજે એ રાજને છ, સૂના તુજ વિષ્ણુ દેહ ક કઠિણ મેં શા કર્યા છ, આવ્યા ઉદય જે આજ; પુત્ર વિહા દોહ્યલા છ, વીસાયા ધર્મનાં કાજ.
तु એથ.
ખમાય;
ખળાય.
+ ૯-૯ ગાહાગાથા~~ ~~આર્યા વિલચ “તિલકાપુરી મહિ નગરે, નિવસે છે તત્ર સિ હરથ રાન્ત, ભાર્યા વર રત્નમાલા, પુત્ર શ્રી ચંદ્ર [ગુપ્ત ] કુંવર, શીલવતી તસ રમણી, છાડી ગયેા અન્ય દેશમહી, સાત તાત ફૂટ બે, નાગી સર્વે પ વિષકન્યા,
૨.
~~?
સાલાગી
સાભાગી
સાભાગી
સાભાગી ૫.
સાલાગી
ગાભાગી
સાભાગી
૧.
૮૯
૨.
૩.
૪.
૬.
૭.
૮.
પ
૯
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________
જૈનકાવ્યઢાહન.
સાભાગી
ભાગ્યહીન જે કામની ૭, એવા પુત્ર રહે કેમ ? દેવદાનવ કણે અપહર્યાં છ, રણુ અંધાર ખસે જેમ, દોષી દેવ તે દાખવે જી, માટા જે મહારાજ, તેાસુ તુજ ચાલ્યુ નહિ જી, લાપી મેાટી મારી લાજ. અધા કર જેમ લાકડી છ, હતી મારડે ભાગ્ય;
સાભાગી ૧૦.
ગાભાગી ૧૧.
સાભાગી ૧૨.
સાભાગી ૧૩.
સાભાગી ૧૪.
સાભાગી૰૧૫.
દુર્લીંગણુ સરળ કશી છ, શીત ટળી હુઇ આગ. કરમહીન જે માનવી છ, સુખ કયહા થકી પાય, સપદ હામે આપદા છ, સુખથી ૬ ખ બહુ થાય. મૂર્છા પામે ક્ષણ ક્ષણે જી, ઇડે દુઃખ ન માય; સરાવર જળ પાળથી છ, પાળી ફાટીને જાય કઠિન હ ુ માટે નહિ છ, એક તણે જિન રાય; એક મુખે કેમ કહી શકુ છુ, નયણે નીર ભરાય. સિંહરથ ભૂપતિ તેમ કરે છે, પુત્રના વિવિધ વિલાપ; નગર લેાક દુખિયા ઘણું છે, જાણે વેદન આપ. અગપતિ સિંહે સુણ્યો છ, જમાઈ કેરા વૃત્તાંત; વેહેવાઇ દુખિયા ઘણુ છુ, જાણે કરમે છે દુદાત. ગાભાગી ૧૬, વાંક લહ્યા તેણે પુત્રીના જી, પતિ ગયા જે પરદેશ, વિષકન્યા કુળ માહરે છ, તે છુ લ ક વહેશ. મેવા મિઠાઇ સહુ ત્યહા જી, છેડયા સરસ આહાર, ધ્યાન ધરે ચંદ્રગુપ્તનુ જી, ખીજું નહિ લગાર. પુત્ર દીઠે સહુ સુદર જી, કરશુ મન તણા ભાગ, એક તાર્થ રાયના છ, પાળે એવા શાગ. હુ' પણ ત્યાંથી આવિયેા ૭, દેખી એવુ સ્વરૂપ, શીલવતીને આળ ભડા છ, દાખવે નારી તે ભૂપ. ચંદ્રગુપ્ત સુણી કરી છ, રૂદન કરે મન મો; આંખે આંસુ નીસરે છ, વચને થયા દિલદા. સાભાગી૦ ૨૧. વાત વધામણી આપિયા જી, સુવર્ણ કરા દિનાર; યાચક તૂછ્યા ચિત્તમાં છ, ચાલ્યા કરીય જુહાર. જો જો મારે કારણે છ, પામે છે અબળા કુમાલ;
સાભાગી ૧૭.
સાભાગી ૧૮.
સાભાગી ૧૯.
સાભાગી ૨૦.
સાભાગી ૨૨.
૯૦
ટ.
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી નેમવિજયજીશીલવતી રાસ. ૯૧ હતી હતી કેમ હશે જ, થયા જે લોક નિટેળ, સેભાગી૨૩, વનથી મંદિર આવિ છે, નેહે બોલાવિ નાર, નેમવિજય કહે આગળે છે, બહુલો છે અધિકાર ભાગી ૨૪.
દાહરા, પ્રીતમ આમણ દમણ, આજ રિસાવ્યા કેણ, હું જાઉ તમ ભામણે, કરજો કહિયુ જેણ કહે કુંવર સુણ કામની, દે મુજને તું આણ; આગે કામ અછે ઘણું, હાયે જેમ પ્રમાણે નારી કહે અમો આવશુ, પ્રીતમ કેરે સગ, કુવર કહે જુગતુ નહિ, પથતણો હોય ભંગ વહેલો આવીશ તુજ કને, ચિ તા ભ કરે કેય, બોલ દીધો ત્યાં આપને, નારીને મુખ હોય. સાર શિખામણ તેહને, દેઈ તેમ કુમાર, સાંજ સમે તે નીસર્યો, કાપડી વેષ ઉદાર
ઢાળ ૬ ઠ્ઠ.
(પિક તુ માં સુલતાન –એ દેશી ) છોડી એકલી નારીને ચાલે, ટાળી માતણે પ્રેમ છે, દેશ વિદેશ વિલાયત લઘુ, લ ધ્યા દુર્ગમ તેમ રે પિઉ ચલિયો છે પરદેશ રે, મુજને છેડી એણે વેશ રે. પિઉ૦ ૧. સાભળો ભાવે આગે જે હવે, પુણ્યતણું પરાક્રમ રે, પામે પગ પગ રિદ્ધિ સવાઈ કીધા અનુત્તર ધર્મ રે. પિઉ૦ ૨. અનુક્રમે તે પહોત્યો કુવર, વસત પુરવર ગામ રે, ગઢ ગઢ મદિર શોભિત પળે, તો અતિ અભિરામ રે પિઉ૦ ૩ માણસ કે ત્યહાં નયન ન નિરખે, વાડી વન આરામ રે, સનું સર્વ દિસે છે ગુદર, જ્યા માનવનું નહિ નામ રે. પિઉ૦ ૪. અચરજ પામીને આવિયે પિાળ, દ્વારિક દિયે તવ દ્વાર રે, અસ્થિર થઈ કહે આતુર તે હે, આક્રોશ કરતો અપાર રે, પિઉ૦ ૫. આવી પૂછે કુવર પોળિયા, કહી બીક કુણ ધાડ રે,
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________
જેનકાવ્યદેહન. થામ છતે દિન દિયે છે કોઈ પિળતણ કમાડ ૨. પિઉ૦ ૬. શાગ્ર આવે કહુ વાત વિચારી, થયો વિલબ તેણે ઠામ રે; એવે પુરૂષ કા આવ્યો એકલો, તાળું ઉગાડયુ તેણે તામ રે. પિઉ૦ ૭. પરચક ધાથ ન ભીતિ ન કઈ ભીતિ ગયે નર એહ રે, મૂળ થકી કહુ માનવી તુજને, કુવર કહે કહો તેહ રે. પિઉ૦ વસુપાળક ઈહા રાજન રૂડ, વીરમતી તસ નાર રે; વસુમતી છે નદની તેહની, વન ગુણ ભડાર રે. પિઉ૦ ૮. મહિસાગર હતો તેને મત્રી, નામ હતો તેવો પરિણામ રે, રોગ છતે તસ દેહી વઠી, ઉપ ઉનવા ઉદ્દામ રે. પિઉ૦ ૧૦ મરણ કહ્યું તે અંતે પ્રાણી, દિન થયા ખટ તાસ રે, જળ ન બુડે અગની ન બાળે, છેદ્ય ન જાઓ તાસ રે. પિઉ૦ ૧૧. કરકરી કરીને પ્રાત:કાળે, મૂક જઈને મશાણ રે; પહોર છતે દિન આવે છે ગેહ, ધ્રુજે નગર જન પ્રાણ રે. પિઉ૦ ૧૨. રાય ઢઢેરે અહોનિશ દેવે, જે દહે મત્રીને કેય રે, તેને આપે છે મત્રીની પુત્રી, એવુ કહે નૃપ સાય રે. મદનમંજરી નદની નીકી, વન ગોવર્ણ કાય રે, નારીલક્ષણ છે લલિત તે લલના, દીઠી જી આવે દાય છે. પિઉ૦ બીડ છબીને નર કેઈ આવે, તે સમશાન તેહને ખાય રે; પિતે બળે નહિ બીજાને બાળે, હવે તે કઈ ન જાય રે. પિઉ૦ ૧૬. પ્રાતકાળે પૂરવ રીતે, લેઈ જાશું અમે ત્યાંય રે; દક્ષિણ ઉસીસે પલગ મંત્રી, પિઢે નિત્ય ઘેર જાય રે. પિઉ૦ ૧૬. હરખે કુવર વાત તેની સુણી, જઈશ હું હવે ખ્યાલ રે; નેમવિજય કહે સાંભળી આગે, કાફીએ છઠ્ઠી ઢાળ રે. પિઉ૦ ૧૭.
- દેહરા, વણિકહાટ વેગે જઈ, સુદર કીધુ ભાજ, પરી શોભતાં વસ્ત્ર તે, બે ચાટે મેજ. રાય ઢઢેરે આવિયે, ગ્રહિયે કુંવરે આપ; લેઈ વધાઈ રાયને, સભળાવે તે થાપ,
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી નેમવિજયજી-શીલવતી રાસ.
કુંવર તેડાવે રાય તે, બોલે મધુરી વાણ, તમ દેશુ મંત્રી સુતા, એ અમ વચન પ્રમાણ. લઈ મત્રી શાથકી, પહેલે આપ મશાણ, નર મૂકી પાછા વળ્યા, પૂઠે ન જોતા તાણ દિનપતિ ત્યહાંઆથમે, કુવર (હવે) ચિતવે તામ, વાસ નહિ સુવાત, ઊંઘે વણસે કામ કટિ બાધી કરવાળને, ગાત્રી ભીડી ગાત્ર, તરૂ હેઠે બેઠે સુખે, ન્યાળે નવલી યાત્ર નામ લલિત લીલા લહે, ચહુ દિશે નિરખી ચગ, સાહસિક શિરામણ, જેતે બહુ વિધિ ઢગ ધ્યાન ધરી નવકારનુ, સમરે શ્રીજિનદેવ, વર્મગુરૂ સમરે દિલે, સુખ દુખ એજ ટેવ. શીલવતી શીલે ભલી, ક્ષણ ન વિસારે તાસ. જિનમતિ ધારી શ્રાવિકા, જાણે શિવપુર વાસ.
ઢાળ ૭ મી. (સીમ ધર કરજો મયા–એ દેશી) બેઠે કુવર વડ હેઠળ, જપતો જિનવર જાપ, તિણ અવસર કેતુક થયે, તે સુણ સ્થિર થાપ. સુણજો અગજ ક્ષત્રિના, આણને ઉપકાર, ધન્ય જનની જગ તેહની, પુરૂષા શિર સરદાર સુણજો૨ નાની ગોરી વનગિરિ, રોવે દીન વચન, અબળા નારી હુ એકલી, વરવુ એજ વન, સુણજો. ૩. શળી ચઢયો પતિ માહરે, માગે મુખમાં કસાર, ઉચી આંબી શકુ નહિ, કરે પ્રબળ પોકાર ગુણજો. ૪. આશાભગ સંસારમા, ભગિક પાપી રે હોય, આશા સહિત જે આથમ્યા, લહે નરકને સોય. ગુણm૦ ૫. કે ક્ષત્રી કુળ સાહસી, કે દુખ ભાગે રે મુઝ, પ્રાણુ વાલેશ્વર મનતણે, એ છે નિજ મન ગૂઝ. ગુણજો૬.
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________
નકાવ્યદેહને,
સાભળી શબ્દ દયામણો, ઉઠયો તવ તે કુમાર; આણ દઈ મંત્રી ભણી, ચાલ્યો સ્વર અનુસાર, સુણો છે. આવો અતિશે ઉતાવળે, દીઠા પુરૂષ ને નાર, બોલે મધુરપણે કરી, મીઠાં વચન ઉદાર. સુણજો. ૮. નારી ભણી નર એમ ભણે, કોણે ચઢાવિયો શળ; વાત કહે પરથી તદા, માડીને ત્યહા મૂળ. ગુણજો. ૯. પિઉ દેશે સીધાવિયો, માગીને મુજ આણ, કાજ કરીને પાછો વળે, દામનુ કરી પરમાણુ ગુણ૦ ૧૦. માગે આવતાં તેહને, મળિયા વેરી ઉદામ, વિષમ પથે તે સાહો, બેલાવ્યો વણ કામ. ગુણ૦ ૧૧. ગામ આવ્યું જવ એ ભણી, કીધે બહુલો વિલબ, રાત પડયે વન આવિયા, તરૂવરને વિલબ. ગુણજો. ૧૨. શુળી ચઢાવિને પાપિયા, પહેલ્યા તે નિજ ગામ, હું આવી નર કહેણથી, દીઠાં કરમનાં કામ. ગુણ૦ ૧૩. હેસ થઈ કસારની, માગે છે વારંવાર; કરણ થઈ તે કુમારને, પભણે તે વારવાર. સુણજો૧૪. સ્ક ધ ચઢાવી તે કામની, કરતી તેહ અભ; કાપે કઠ ને કાળજુ, કાપે પદમાસ થભ ગુણજો૧૫ દેખી કુંવરે તેહવુ, નાખી પદભણી સાર, કટિખળ ને કકણ વળી, નેપુરને ત્યમ ત્યાહ ગુણજો. ૧૬.. ચીરને ચણિયે કચો, લીધા તાણીને તેણ: ચોર લુટે જેમ સાથને, કેડે મૂકવુ ન જેણુ સુણજો૧૭. નગ્ન થકી નાઠી તિકા, નારી મફતપરે જેમ.. દેવ આભૂષણ લેઇને, પહેલે તે વડ તેમ ગુણ૦ ૧૮. સાતમી ઢાળ સોલ્યામણ, પામ્યો ધન બહુ ઝાડ; નેમ કહે ભવિ સાંભળે, કુણુ કરે ધર્મની હોડ સુણજો. ૧૦.
દેહરા, આવ્યો કુંવર ઉતાવળે, આનદ આગ ન માય; તીન વસ્ત્ર તિહુઅણુ તિલક, દેખ્યાં આવે દાય. ૧.
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________
૯૫
પંડિત શ્રી નેમવિજયજી-શીલવતી રાસ, નેહે નજરે નિહાળતો, જપતે જિનવર જાપ, ધન્ય ધન્ય શીલવતી સતી, નામે નાસે પાપ. ક્ષણ ન વિસારે તેહને, યોગીશ્વર જ્યમ ધ્યાન, લય આણ કુંવર તિણે, રાખતો એક તાન. પહેલો પર વાગ્યો ત્યહા, હવે બીજો અધિકાર; સાભળજો થઈ એક મના, ભાગ્યતણા પ્રતીકાર. આરક્ષક છે અગમા, પુણ્યવંત ગુણવત, દેવ સેવે તપુણ્યથી, દેવ થકી દરદંત.
ઢાળ ૮ મી.
(એકવીશાની દેશી ) એણે અવસર રે, કીનાશક ત્યહા આવિયો, પેખી કુવર રે, મનમાંહી બહુ લાવિયો, લ્શિ દક્ષિણ રે ભક્ષણ કરતો કારમો, આવે ઉજમે રે, પાપનો પક દુરાત દુરાતમા અતિ નિષ્ફર પ્રાણી, નરતણું દળ પૂરત, પાપતણું દળ પ્રગટ ઢા, મુકૃત ભણી જે ચૂર, દીઠે દર્શન દુ ખ દરિદ્રજ મરણ શકા ગ્રહોય , કીનાશ દેખી કુવર કોટિ કેતુક દિલ અતિ નીપજે. નખ એવડા રે, જાણે પાવડા લોહના, કાન પરગટયા રે, માનું ગુપડા ના; આખ ઉડી રે, ભુડી યથા ડુંગર દરી, માથે હળ પેરે રે, કેતી કહુ વાત મુખે કરી. અનુસરિય પૂઠે પર્વત શગે લલિત નીચી લહલી, ઉદર ઉચુ પૂછ નીચુ હાથ તાડ સમા સહી, તાડ થંભા ચરણું દયે, ઉચા અતિ ઉત્તગ એ, આવતે તેણે સમય એવો વ્ય તર રૂપ અઢિગ એ. દીઠે કુવરે રે, [ 0 ] નિજ પૃષ્ઠ બિહામણે, આવે ઉલ રે, જેહ ધરાયે અકારણે,
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________
૯૬
જૈનકાવ્યદેહન
દુઃખકારણા,
તેહ દેખી કે, લેક હૈયે પાપી પ્રાણિયા રે, જાણિયેા જન ધુામણેા. જામણેા અતિ ધૃત્ત [ને] ચંડ મુડ કરી વિકરાળ એ, ચરણ ત્રકે ધરણી ધડકે થર્ડ અ ખરાળ મદ શદે રાજે ગગન ગાજે ત્રાજે રવિ ગ્રહરાજ પ્રમળ ધર [ એ ] પ્રબલ ચિતે કુવરી સામે આજ એ.
ઍ,
એ,
તે
નિજ મુખ
એવા,
મુજ મળ્યા તેહવા;
આગે વહે તદા,
મેાલે વ્યતર રે, વચન ચાલ વેહેલા રે પહેલા પૂ વ્ય તર રે, કુવર પહેાત્યા વેગશુ રે, ગુફાને અંતર મે મુદ્દા. મુદ્દા એ પહેાત્યા ગુફા અતર સાળશત ત્યહાં ભૂત એ, કાળા પીળા ધેાળા નીલા દીસ તા સાળસે તે સિત ભીષણ કુવર્ પણ ખાલિયા તવ ભૂત દેખીતું સિયા
અખધુત એ;
સિ
સહી,
કહે શેહી ?
જપે
કુંવર, સુદર વાણી અભિનવી,
કહેા શુ
વી ?
પૂરા
નહિ,
તમે સિયા રે, મન માહી કહે ભૂતડાં રે, ખાપડા ભક્ષ્ય પૂરા તેણે આવિયા રે, ભાવિયેા હાસા ચિત્ત લહી. મન લહી એવું વચન માટુ પછે વર કહે વહી, રાજન મત્રી ન મળે મૃત્યુક ખટ દિવસ તે ગયા સહી; વૈદ્ય કહિયુ આપવ એવું વ્ય તર ખત્રીશસે આણિયે, ધાણિયે ઘાલી તેહ સધળા, તેલ કાઢી માણિયે । તેહ તેલથી 3, મત્રીની કાયા છાંટિયે,
હવે નિશ્ચય રે. પાવક મંત્રી
વીટિયે,
હું ઇહા
વળિ
આવિયા,
મીડ લેઇ રે, મુજ મળિયા રે, ખત્રીશ સત અધ ભાવિયેા. ભાવિયેા તમને મળ્યા મુજને, ખીજા અધ ક્યા પાવશું, તમ ભળાવુ જઇ એ રાજા, વળી લેવા ભણી આવશું; સુણી એવું વચન વાર્ કે, કરોડી પ્રભુ સુણી,
૫.
૭.
૮.
2.
૧૦.
૧૧.
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી નેમવિજયજી-શીલવતી રાસ.
૧૩,
૧૫,
સહુ વાત કહિયે માડી ધરથી વાક નહિ કે અમાણે સુણો મેટકે રે, દિવસ અચ્છ સહિ સાભળો, મહામાસનુ રે, ભક્તિ કરે તજિ આમળો, તવ કુવર રે, આકરા બોલ સુણું તેહના, ગણી નવપદ રે, કરવાળ ઝહી કર જેહના. જેણેપરે કરવાળ કાઢી, જાણે ત્રિભુવન ઉપવા, વ્ય તર સઘળા માન મેલી, દિનકરની પરે દીપવા. નવ પદ તે મહિમા પ્રબળ વ્યંતર બત્રીગે ભય ધરે, ભાગે સ કટ વિકટ સઘળાં, વૈરી ભય જે ય કરે. લીલા લક્ષ્મી રે, લહિયે નવ પર ધ્યાનથી, ટાળે આપદા રે, સદા દે બહુ માનથી. જેણે જપિયા રે, જપમાળા નવકારની, કહો તેહને રે, ચિતા કશી સસારની સંસાર માંથી પ્રગટ પ્રાણી પોતે હોય શુભ વાસના, સ્વર્ગની સુખ સહજ કરતળ, અવર શુભ તસ વાસના, ચોર અરિ વિષ રણહ રેગો પાવક કરિ દધિ ઉપશમે, પરિવાર પ્રોટા પુત્ર બહુલા, દોષ તેના જે દમે. નવકારથી રે, વ્યતર સહુ આગે હુઆ, સેવક પેરે રે, જી જી કરતા આગળ વહ્યા, મહામાસનુ રે, ભેજન રહિયુ વેગળુ, જીવવાતણો રે, સશય પહેલે અતિ ભલુ અતિ ભલી ભાતે તેહજ વાતે વિનવતા તે કુમારને, દાસ અછુ અમે ચરણકેરા, છેડે કરૂણા આણીને, મૂકુ નહિ કહે કુવર તેને, બીડુ સહિ કેમ નિગમુ ? જે મુજ કેણ કરશો એક વારૂ તો હોય તમને સહુ સમુ અતિ ઉત્કટ રે, લપટ વિકટ લાલચી, સહુ વ્યતર રે, ઝિર ઝટતા ઉમચી, ધડ ધડકતી રે, તડકત ધરણીની તબિકા, આગે પાછે રે, આવે જાવે બુબિકા.
૧૭
૧૮
બીક
ન
ક ન ક
-
-
-
-
-
—
*
*
*
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________
૯૮
જેન કાવ્યદેહન.
બુંબિકા તન ચરણ ચડા ખડાધર પેરે ધડધડે, કુવર પુણ્ય પ્રગટ પ્રોઢે, કાય જેની આથડે; આનન અનળ પ્રબળ પૃથુ તન જવાળમાળા સંકુળા, હુઆ આતુર અતિશે પામર મરણ ભયથી આકુળા. જે જે પુણ્યથી રે, વ્યતર સર્વે વશ થયા, એક માનવ રે, છતી કુશળે નવ ગયા; નાના મોટકા રે, દેવતણું ત્યહાં અંગ દહે, કર જોડી રે, દેવ સરવે તે એમ કહે. એમ કહે વ્ય તર કર્યું જે આજ્ઞા તમ આગે ઉભા થકા, શ્રીજીન મદિર અતિ સુંદર પાસે પરિમળ વાટિકા; ઉત્તગ મંડિત કળશ ઊંચે મડપ રાશી ભલા, નેમવિજય કડે ઢાળ આઠમી, કેસીસા ગઢ નિર્મળા.
દેવ કહે મી ચ તમે, આબ સહી મહારાજ, ભવન નિપાયું જિનતણ, થાયા શ્રીજિનરાજ. આંખ ઉઘાડી નિરખિયુ, નિપુણ થયું કહ્યું જેમ, ધજા ગગનમાં સ્થિર રહી, શાખા શાતિ પ્રભુ તેમ. ભૂષણ વસ્ત્ર જે દેવના, ચબુત લેઈ આમ, શીલવતીના નામની, બિદલી કીધી તા. લઈ દીધી વ્યંતર કરે, શીલવતી આવાસ; લેખ મૂકે હરખિતપણે, અગે થઈ ઉલ્લાસ. વળી સભાય આવશું, કર દી કેલ, વ્યતર પગે લાગી ગયા, બીજો ગયો પહેર અડેલ. ત્રીજો પિર હવે સાંભળો, જેવો થયો અચ ભ, પદરવ થયો પૃથિવી પથે, કુંવર કહે મન થભ. ચઢતપ છાયા પડે, અંગ નવ પડે જાસ. પદતળ ભૂમિ આગળા, દીસે ખબર ન તાસ. , છાયા પૂઠે સંચરે, પેટા દો ઘડનાળ;
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી નેમવિજયજી–શીલવતી એસ.
રાજભુવન વેગે ગયા, પેસી ગૃહ પરનાળ. કુવરે ઉભાં નિરખિયુ, લીધી રાજકુમાર, વળી જમ આવ્યા ત્યમ વહે, તેજ વન મોઝાર
ઢાળ ૯ મી. (સુરતી પ્યારી હો, લાગે જિન છ તાહરીએ દેશી), કધ ઉપાડી હે, ચાલ્યો રાજન નબી, ચા ખરપર ચાર, કુવર સપ્રેડણ હો, જે માનું સજ કે, પહેલો વજહ તે ઘોર, પ્રીત સંભાળી હો, બાળી વચન એમ કહે. ટેક. ૧. વટને પજર હે, અતર દીઠો સાથરે, દૂર કર્યો જ તેહ, ભૂમિ પેસારે છે, સ ચારે સો પણ સચરે, ભૂમિનુ મદિર જેહ. પ્રીત. ૨. માહે ને પેઠે હૈ, દીઠ મદિર તેહવુ, તેજે કરી ઝાકઝમાળ, કચનનું અગણ હો, મગણ મન રાચી રહે, ચંદ્રગુપ્ત ખુશાલ પ્રીત. ૩ જાગી જવ નારી હો, મનમા પૂરણ પ્રેમલા, દીઠ તસ્કર ગેહ, મનમાં અતિ ચિતે હો, ભીતે ભીતિતણે વશે, શું છે કેતુક એહ. પ્રીત૪ તસ્કર ત્યહાં બોલે છે, ખોલે અતર આપણુ, સૂકી કુળ મરજાદ, સાભળતું ગોરી હો, ચોરી મે કરી તાહરી, તુજને વરવા આહ્વાદ, પ્રીત પ. ભરિયે બે કઠે છે, અગની કુડ ઝળહળે, જવાળા પ્રત્યક્ષ વેતાળ, દીસતી કાળી હે, રાતી પીળી ચહુ દિશે, વૃતપૂરે પ્રતિભાળ પ્રીત૬. લપન કી બાકુળ હો, તિલવટ દેખે ત્યહા ઘણા હોમસામગ્રી બહુ જેહ, અજ વર પણ દીઠા છે, અનિઠાકુવરી લોચન,કુવરે પણ લઘુ એહ પ્રીત. ૭. રત્નખુર એમ બોલે હો, વચન લે કુવરી માહરા, વર તુ કરી ભરતાર, કાઈ હવે ચૂકે હો, મૂકે તન કિણે કારણે, થા હવે તુ મુજ નાર પ્રીત. ૮. તુ નહિ ને પરણે હો, મરણ સુણ તુજને કહુ, નાખીશ અગનિ મઝાર, તેણે તુમાટે હો, પુણ્યને સાટે કહું ભલુ, ઇડા માહી વિચાર. પ્રીત૯ કુવરી પણ શેચે છે, એ શું આવે એહને, શુ જાણે મન માહ્ય, હુ અછું કુમારી હે, અમરી નદન પતણી, હસી કાગ વિવાહ પ્રીત. ૧૦ વર ભલું મરણે હે, શરણે શું હોય એહને, એથી અગની એ સાર, કુસંગને સગે છે, અંગે હોય અરૂચિતા, નિષ્ફળ પ્રેમ સ સાર, પ્રીત. ૧૧.
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૦
જેનકાવ્યદેહન.
કુવરી ઉમેદી હે, રાજ નદી તુજને કહુ, તું મુજ બંધવ સમાન; હું તુજ બેન હો, એવુ મુજને શુ કહે, કહે તે થાઓ સાવધાન. પ્રીત. ૧૨. ઘે અને કેરા હે, સાત સોહામણું, કીજે અગની સંસ્કાર, જેમ કહિયુ રે હે, બાળ આગે તેમ કરે, જપતી શ્રીનવકાર. પ્રીત ૧૩. ગણે મત્રને છાટે હો, અગ્નિકુડે બાકળા, પુરૂપ સુવરણ કાજ, છટ્ટને ફરે છે, પૂર્વ દિશ સામી રહી, બોલે શુભલે અવાજ. પ્રીત૧૪. જે હોયે આ થાનક છે, છાને નર જે કે રહ્ય, વ્યતર વા વૃદ્ધિદેવ, ક્ષત્રિને નદન હ, આનંદ દિયે કુળે, રાખજે અબળા હેવ. પ્રીત૧૫. મે તો વર વરિ હો, શીલવતીપતિ, બીજો નહિ એ સંસાર, આપણી શક્તિ છે, ઢાકી ચૂપ કરી મત રહે, સાતમે કરે છે સારી પ્રીત. ૧૬. નાખે તે જેવે છે, તેવે કુવર ધણ્યો ત્યહા, ગ્રહિયો નિખુર ચેર, પાપી તુ પ્રાણી છે, જાણી મેં તુજ વાતડી હે, કરતે કરમ અઘોર. પ્રીત૧૭. નાખ્યો તે કુ ડે હે, ભુંડી ભુડી ગતિ ભણી, પુરૂષ સુવરણ તામ; થયે તેણે દીઠે હૈ, મીઠે કુવરે તે લોચને, કુંવરી કરે પરણામ. પ્રીત. ૧૮. નવમી એ ટાળે છે, જેડી દ્વય મળી ભલી, પામ્યા હરખ અપાર, તેમને શાતા હે, રાતા માતા માનવી, પામે રિદ્ધિ પરિવાર, પ્રીત. ૧૯.
કુંવરી દેખી કુમારને, રૂપે મદન મહંત, મન માન્યુ ઘણુ માનની, કામિની કામ લહ ત. કુંવર બોલાવે તેહને, શીલવતીને નાહ, કહે તે કુણું સ્થાનક વસે, જેગું તુજ ઉમાહ. તાત ભણું નિમિત્ત કહ્યો, ચદ્રગુપ્ત કુમાર; સાભળીને વર મે વર્યો, પણ નવ જાણું સાર પ્રેમ ભરી એમ પ્રેમદા, મધુરા બોલે બોલ; પરણે પ્રેમ ધરી કરી, મૂકી દિયે કુલ. નાતિ કુળ નવ જાણિયા, તુ કામ કરે વિવાહ; મેં વરિયા નારી કહે, પૂરણ કરે ઉછાહ. કીધી કળશની સ્થાપના, સાક્ષી દિનનિશીકાર;
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી નેમવિજયજી-શીલવતી રાસ.
૧૦૧
-
જ
ત્રીજી નારી પરણિયે, પુણ્યતણે પ્રતિકાર સુવર્ણ કાહુ કુડથી, નીરે શીતળ કીધ, દીઠે ભવ ભાવઠ ગઈ, સકળ મનોરથ સિદ્ધ. નારી મૂકી ભુવનમા, જપી પ્રેમ વચન, હુ આવુ જવાળી કરી, સચિવતણું જે તન. વેગે ત્યાથી નિસર્યો, મુક્તિ કરી ગેહ, ચોથે પહોરે તે ત્યહા, મત્રી પામે નહિ
ઢાળ ૧૦ મી. (ઉઠ કલાલણ ભર ઘડે છે–એ દેશી ) વૃક્ષ હેઠે કુમારજ હે બેઠે શબને લે, સત્યવત શિરોમણિ હે, અલીબળ ને અભેઈ ગુણવત ગરવો ગહગહે છે, મીઠે અમીય સમાન, તેણે સમે જે કેતુક થયુ હે, સુણુ થઈ સાવધાન ગુણવતા ર. થરહર થરહર થરહરે હે, ડેલે કાયા તેણી વાર, અમળાયે અતિ આકરે છે, મૃતક તેણી હે વાર. ગુણવત. ૩. હુ કારે કૂણી ટાપથી હે, કેપશુ કરે પોકાર, શબોર વચને ગાજતે હે, ભાજતે નર અહકાર. ગુણવત. ૪. હુ હું હુ મુખ એમ કહે છે, ઘાણે સબળ કાર, ભૂકુટિ ભાડે ઉર્ધ્વથી હે, ત્રિવલી નિલવટ તાર. ગુણવ ત૮ પ. ભૂમિ પદ પછાડતા હે, ધ્રુજાવે ગિરિશગ, કરડા ડાળા કાતરે છે, પાતરે સુભટના અગ ગુણવત ઉછળે જ્યમ ચણું પાવકે છે, ધડે ઉદધિ જ્યમ વાર, ગર્ભ ગળે સહી ગર્ભણી હે, ચાલ્યતણે ચણકાર ગુણવત. ૭. દેખી કુંવર કહે ઈસ હે, થારે પાપી પ્રત્યક્ષ, હું તુજ ભેદક આવિ છે, ઉડિયો અતર યક્ષ ગુણવત. ૮. માહોમાંહે વળગ્યા તિકા હે, દેતા પદને પ્રહાર, ગડદા ઠીક ચૂકે નહિ હે, ઢીચણના ધોકાર ગુણવતo ૯, અતૂલ જ્યમ વાયુથી છે, ઉડે જ્યમ આકાશ,
s
M
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________
જૈનકાવ્યદોહન
૧૦૨
તેમ ગ્રહીને ભુજા ભૂતની હે, નાખ્યા ભૂમિ ઉદાસ, આકુળ થયા તવ આપથી હે, ખેલ્યું વચન વિલાસ; સૂક્ષ્મ કહુ તુજ વાતડી હે, હુ મુજને ઉલ્લાસ. કુવર મેડા અળગા સુણે હૈં, વ્યતરતણા વૃત્તાંત, મંત્રીની ક્રેડ જે નવ મળે હે, નાવે તેને જે અત. ગુણવંત ૧૨. ઉષ્ણ વાત થયા. દેહડી હૈ, કીધા કઇ ઉપચાર;
ગુણવંત
ગુણુવંત
સૂર્ય ચંદ્ર ય નામના હૈ, કાતિ છે રત્ન અપાર. ગુણવત॰ મુખમા રાખ્યાં તેને હૈ, રાગ ગયા એ દેહ; અત વેળા કાઢયા નહિ હૈ, અગ્નિજળ રહિત એ. હુ સેવક છુ રત્નના હૈ, યા તુજને રે આજ, લે દેઉ કહી મુખ પ્રાયિ હે, દીધાં મણિ સુરરાજ, એકે જળ મૃડે નહિ હે, દૂજે રસ્તે અગ્નિની ન ભીત, વળી રણે જન તિયે હૈ, કહુ છું તુજને હૈા પ્રીત. ભુવન મધ્યે દક્ષિણ દિશે હે, શયન તણા પક્ષ ગ, ચારે પદ છે ચઉ ભલા હૈ, રત્નલશ ઉત્તગ ગ્રહેજે કહી વેગે થયેા હૈ, અરૂપી તે યક્ષરાય; ભાનુ ઉદય તે દેહને હું, અગ્નિ સસ્કાર કરાય. ગુણવત॰ સ્નાન કર્યુ ચાખે જળે હે, પાવન શુ મુખ ધાય; એવે જે સુભટ રાયના હે, હુ દિશે વરને જોય. ગુણવત॰ વન જાયે! વનમાર્યાં હૈ, દીઠા જિનહર સાર,
ગુણવંત
ગુણવત
જન્મ થકી પેન્મ્યા નહિ હે, સુદર સરવર લાર્ ગુણવત॰ ખુશી થયા તે દેખીને હે, પ્રણમ્યા નહે કુમાર,
દશમી તેમવિજય કહી હૈ, ઢાળ ભલી સુખકારી. ગુણવ’ત॰ ૨૧.
ઢાહુરા
શ્રીજિનકરે મંદિરે, પ્રણમ્યા શાંતિ જિનદ;
ભક્તિ ભાવ થકી ભલેા, પામયા પાન૬. સુભટ સાથે સ’ચરી, આવ્યા નૃપની પાસ; આપા યુિ જે તમે, રાજા થયા ઉદાસ.
ગુણવંત ૧૦.
ગુણવંત
૧૧.
૧૩.
૧૪.
૧૫.
૧૬
૧૭.
૧૮.
૧૯.
૨૦.
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી નેમવિજયજી-શીલવતી રાસ. કયા વાસ આવ્યા કિસે, બોલો જાતિ તમ જેહ, પી પાણી ઘર પૂછિયુ, ભૂપ ઉખાણે એહ ધુળેટા છે જાતિ અમ, આવ્યા વનની આય,
જુવારી છે મિત્ર માહરા, કહિ ક પસાય. વિચાર થયો રાજા ઘણો, કીજે કેવો ઉપાય, અણજાયે મત્રી સુતા, દેતા યમ દેવાય ? મન ચિતે રાજા ઈસે, તવ અત પુર માય; પોકાર કરે પૃથુલ સ્વરે, રાણી પદની ત્યાય. સધિ મુખ દઈ ભુવનમાં, લેઈ ગયો કુવરી કેય, સાર કરે તમે તેહની, દુઃખ ન શમાવે કેય
ઢાળ ૧૧ મી, (મન આણી છે જિન પ્રાણી વાણું નણિય ર––એ રેરી) રાણું મુખે તે વાણું કહે રાયને રે, કુવરી ગઈ કહો કે, ગુણની ખાણ અમીય સમાણી નદની રે, સાજે હુતી સહી એથ. ભૂપતિ૧ સધિમુખ દઈ ગ્રહશુ એ ચોરી ગય રે, જેની ન શોધ લગાર, જૈને નરખ્ય વન એ પરખે આપણો રે, જો સકળ સ સાર. ભૂપતિ૨ અશ્વ દેડાવ્યા સુભટ ચલાવ્યાસવ દિશે રે, દેખી ન કુવરી કયાહ, ફરી જેઆવ્યા મન દુખ પાયા અગમા રે, ભૂપતિ બેઠો છે જ્યાહ ભૂપતિ૩. કહે કુવર રાજા મુજને પરણાવિયે રે, વિલબ કરે હવે કેમ, બેલિયે લાભે આભે માનવ કરસણી રે, પ્રભુજી ધરીને પ્રેમ. ભૂપતિ૪ દુખ ભરી રાજાલજે તાજા એમ કહે રે, કોણ વેળા કહો વેણ, દુઃખભર છાતી ફાટી તાતી આકરી રે, આસુ ઝરતે નેણ ભૂપતિ૫ ઢોલ ઢઢેરો રાજન નગરે ફેરવે રે, પુત્રી દેખાડે કેય, તે ભણું આપુ દરિદ્ર કાપુ તેહનું રે, સુદર આપીએ સોય. ભૂપતિ ૬. કુવર બલિ એમ સાંભળે રાજવી રે, દેખાડુ તમ ધાય, બેલે ચૂકયા થયા સહી તમે રાજવી રે, એવો ખોટ તમ ન્યાય. ભૂપતિ૭, બોલે ચૂકયા જે કઈ હોય માનવી રે, કેવી તસ પરતીત; રસના દિયે બેલનમૂકીયે બેલિયો રે, તે હે જગ જશ જીતભૂપતિ. ૮.
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૪
એનકાવ્યદેહન. ખોટે ભાગે હોયે જગમાં હીનતા રે, લેખે તે ન ગણાય; પૃથ્વી પતિ ચૂકો આપણે બોલમાં રે, સજન તેથી દૂરાય. ભૂપતિ, ૯. ભૂપતિ કહિ કરથી બેલ જે આકરે રે, રાખ મન સ્થિર સ્થાપ; વળી બીજે ને ત્રીજો જે તમે માગશે રે, આપણું ટાળી સતાપ. ભૂપતિ. ૧૦. હરખિયે મનમાહે રાજ અતિ ઘણો રે, વાધ્યો બહુલે સ તોપ, તેમ કહે ભવિ તાળ એ અગિયારમી રે, મારૂણ પુણ્યભર પિય. ભૂપતિ૧૧.
દેહરા, રાજા બોલ દીધો ખરે, મનમાં રાખી કપટ; પૂરત મીઠા બોલડા, અતે ચલે વિટ્ટ. મહારાજા સેનાભણી, મત્રીશ્વર વળી એહ; લ્ય સુભટ તમે આપણુ, ફરીને પાછા જેહ. નગર લોક સાથે થયા, દીઠે જિન પ્રાસાદ, એક એક પ્રત્યે કહ, કરે રવર્ગશું વાદ.
* ટાળ ૧૨ મી.
(જેહડ મારી મૂલવે મારા લાલ–એ દેશી ) રાજા હરખ અપાર કે, આવે ઉજમે લલનાકે આવે ઉજમે; સાથે ભલા પરિવાર કે ચિત અતિ ખાતમે લલના કે ચિત અતિ ખાતમે. ૧, ઘેરૂ ગાજે વન કે, ધ્રુજે કાયરા લલના કે ધ્રુજે કાયરા; શબ્દાડબર તેમ કે, હાય અરાપરા લલના કે હાય અરાપરા. ૨. વૃક્ષતણી બહુ ઝાડી કે, નુતન તરૂ ઘણા લલના કે નૃતન તરૂ ઘણ; જે દેખી નિજ મન કે, ભિન્ન બિહામણાં લલના કે ભિન્ન બિહામણાં ૧. બબુલ કચેરી તેમ કે, જૂથ વળ્યાં ભલા લલના કે જૂથ વળ્યાં ભલા અબ કદબ હી એમ કે, સરલ ને સાતલા લલના કે સરલ ને સાતલા. ૪. ભેદાય નહિ તેહ કે, નર બહુ વેદને લલના કે નર બહુ વેદને,
સ્વેદ વળે યમ અગ કે, ઉપજે ખેદને લલના કે ઉપજે બેદને. પ. ચિતે રાજન લોક કે, લેઈ ક્યાં જાય છે લલના કે લેઈ ક્યહાં જાય છે, દિસે છે સહી ફેક કે, આગે સુખ થાય છે લલનાકે આગે સુખ થાય છે. ૬. એમ કહેતાં સહુ તેલ કે, વહી આવ્યા ત્યહાં લલના કે વહી આવ્યા ત્યહા,
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી નેમવિજ્યજી-શીલવતી રાસ
૧૦૫
સ
ચ
કા
જ હતાલ વિનવે હલ ગમત અધિક
યુથ ઘણી ઘત જાય કે, વટવૃક્ષ છે જ્યહાં લલના કે વટવૃક્ષ છે જ્યહા, ૭. વટ મધ્યે કોટર જેલ કે, દેખી નરવર લેલન કે દેખી નરવરે; સાથરે કીધે દર કે, જે હુ ડાભરે લલના કે જે તે ડાભરે. ૮. ભીત ધરી મન માય કે, ભૂપતિ વિનવે લલના કે ભૂપતિ વિનવે, આતુરતા કરી ગેહ કે, ગમન અભિનવે લલના કે ગમન અભિનવે ૯. આગળ કીધે કુમાર કે, પછે સહુ વિચર્યા લલના કે પછે સહુ વિચઢ્યા, શેઠ તરાલ તે વાર કે, મનમા પરિકરા લલના કે મનમાં પરિરા. ૧૦. પેસે ભૂપતિ પ્રેમ કે, ભૂમિને ઘર ભલે લલના કે ભૂમિને ઘર ભલે; આગે જાતાં તેહ કે, અધકારે આફળે લલના કે અધિકારે આફળે. દીઠ ગૃહ મહારી તે, સઘળું લોચને લલના કે સઘળું લેસને, રવિ શશિની પર તેજ કે, દેખે ન સુહણે લલનાકે દેખ્યો ન સુહણે. ૧૨. વસુમતિ તેણુ વાર કે, લાજે ઉભી થઈ લલના કે લાજે ઉભી થઈ ૯. હિસે જેહ કે, દુખની રેવા ગઈ લલના કે દુખની રેપા ગઈ ૧૩. પસો અગ અનગ કે, મરકલડે મુખથી લલના કે મરડે મુખથી, નયન કટાક્ષ કમાન કે, બાણ ન ચૂકતી લલના કે બાણ ન ચૂકતી. ૧૪. પ્રેમ સરેવર મહી કે, પિયુ જળ ઝીલતી લલના કે પિયુ જળ ઝીલતી, નેમવિજય કહે એમ કે, દુખને હેલાતી લલના કે દુઃખને હેલતી. ૧૫.
પાક. ૧૧.
પૂઠ દેઈને નારને, અવળે મુખ કરી લાજ, ચમત્કાર ચિત્તિ તરત, એમ ચિંતે મહારાજ. અહા અહે! એ ગેહમા, કેવી ધનની કેડી, નામાંકિત સહી નિરખીને, ગઈકુમતિ સહુ છાડી સુવર્ણ પુરીસો દેખીને, અહો અહો કૃત પુણ્ય ! કેણે નીપાયો કર ગ્રહી, પાયે તે નર ધન્ય.
ઢાળ ૧૩ મી. ( આવી ધૂતારા નદની તે ધૂત્યુ ગોકુળ ગામ–એ દેશી ) અચરજ દેખી ઉપન્યુ રાજા, નદી કેરું ચરિત્ર, ( ર ) હાસી કરે કુણ પખી એવું, પુત્રી પુણ્ય પવિત્ર; ( ર )
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૬
જેનકાવ્યદેહને. પુરૂષોતમ ગુણવત સલુણે, આતમો આધાર. ( ર ) ટેક૦ ૧. પિયરને પરિવાર સહુ છે, લાજ તણું કુણ ઠામ, ( ૨ ) પાણિગ્રહણ ન કરાવ્યું તારૂ, એવું ન કીજે કામ. ( ૨ ) પુરૂ૦ ૨. હેજે હશી હરિણાક્ષી બોલે, સાંભળજે નિજ તાત; ( ૨ ) અણજાણ્યું તમે એવું ન બોલો, મોટા છે અવદાત. ( ર ) પુરૂ૦ ૩. એણી પેરે વારે તાત પનોતા, કેડી કાજ ન કેઈ, ( ર ) અવસર આવ્યું કારજ પત્યુ, એહ સમે કુણ હોય. ( ર ) પુરૂ માત તાત કઈ કામ ન આવે, તન બાંધવ પરિવાર, (૨ ). દુખની વેળાએ દીઠી એણે, કીધે એણે ઉપકાર. ( ૨ ) પુરૂ૦ ૫. સુખની વેળાએ સાજન સહુએ, આવે દરથી ધાય; ( ૨ ) કેવું સગપણ રાખું તેહથી, પ્રીતતણું પણ જાય. ( ર ) પુરૂ૦ ૬. તેણે ગ્રહી જવ ગેહથી મુજને, આણું એજ ઠાણું, ( ર ) સુવર્ણ પુરૂષને કામે સ્થાપી, કાઢે વાતન પ્રાણ. ( ૨ ) પુર છે. ચેકરે કહ્યું એમવર્ય તુ નારી, મે નવ વરિયે તોય; ( ૨ ) સાતમે ફેરે નાખતા અગ્નિ, એણે રાખી ત્યાં મેય. ( ર ) પુરૂ૦ ૮. ચર મારી એણે સુવરણ કીધુ, મે વરિ ગુણગેહ; ( ર ) એહજ દીનથી અંત લગી મે, ધરિયા અવિહત નેહ. ( ર ) પુરૂ૦ ૯. સાચે જમાઈએહજ તુમ, પ્રાણ તણો પ્રતિપાળ; ( ર ) પરઘલ પુણે પરણિયો પિત, ભરતાર દીનદયાળ. ( ૨ ) પુરૂ૦ ૧૦. મરણતણ (દડ) જેણે દીધે, ઉગારી વરમેય, ( ર ) તેણે સમે તુ તાત ન આવ્યો, કહીયે હવે શુ તય. ( ર ) પુરૂ૦ ૧૧. કીધે કામે દોષ ન દીજે, જે લખિયો કીરતાર, ( ર ) ગુણ અવગુણ નવ કાઈવિચારે, આ ભવ એ ભરતાર. ( ૨ ) પુરૂ. ૧, મન માન્યું છે એહથી મારૂ, અવરતણું પચખાણ; ( ર ) સાંભળી રાજા કુંવરી વચને, હુએ હૈયે હેરાન. ( ૨ ) પુરૂ૦ ૧૩. લઈ દીધુ વ્યવહારી કેરું, નામાંકિત ધન જેહ, ( ર ). અવર ગ્રહ્યું ભડારમાં પિતે, પેખિયું લઈ તેહ. ( ૨ ) પુરૂ૦ ૧૪. સુવરણ પુરૂષ કુવરે ગ્રહિયે, અવર ન ઘાલિયે હાથ; ( ૨ ) વેગે આપણે મદિર આવ્ય, રાજ કુવર સાથ. ( ર ) પુરૂ૦ ૧૫.
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી નેમવિજયજી–શીલવતી રાસ. ૧૦૭ રાયે પૂછો એકતે તેડી, કુવરત વરતંત ( ૨ ); કહિયે લહિયો તેનાથી સઘળા, ભૂપતિ મન હરખત (૨) પુરૂ૦ ૨૬, લઈ લગન ને નદની દેઈ, પરણાવી કુમાર (૨), પદ્મિની દેઈ પ્રીતમ પેખી, સકળ ગણે અવતાર (૨). પુરૂ૦ ૧૭. દુખ દુહગ સહુ દૂર વિડારે, પામ્યો વાચ્છિત ભેગ (૨), કીધું પુણ્ય તે કેડ ન મૂકે, પુણે સકળ સ જોગ (૨). પુરૂ૦ ૧૮. સેવક કહે તસ ખડ એબીજૈ, સતી ગુણ પુણ્ય પવિત્ર (૨), નેમવિજય કહે ભવિ સાંભળતા, હોયે જનને ચિત્ર (૨). પુરૂ૦ ૧૯
इति श्रीशीलवतीमहाचरित्रे द्वितीयखंडः संपूर्णः ॥
ખંડ ૩ જ.
દેહરા, સકળ રિદ્ધિ સમૃદ્ધિકર, ત્રિભુવન દીપ સમાન, પ્રણમુ પાર્શ્વ ગાડી ધણી, આપે વર સિદ્ધિ દાન. અભય અનુપમ અકળ ગતિ, મદનકદન મહાન દ, ભયારણને સુખકરણ તુ, ચરણ શરણ ગુણદ. પાતિકને ઘરે હરે, દારિદ્રય દુ ખ જ જાળ, ત્રીજો ખંડ કહેતા થકા, હો સુગુરૂ ખુશાલ સુખ વિલસે સસારનાં, પામી ભગ સજોગ, શીલવતી ક્ષણ ક્ષણ વળી, સાભરતા લહે ગ. માગે શીખ કામની કને, અવસર આપણે પાય; સુણી વચન વામા ત્યહા, હૈડ શુન્યજ થાય. પ્રીતમ એવું ન બેલિયે, એ વચને દુ ખ હોય, કામનીને વા’લાતણ, વિરહ ન આપે કાય.
ઢાળ ૧ લી,
(ક કણ મારલિયા-અ દેશી) ગમનતણું વચન સાભળી રેપિયુજી, નારી બેલે મુખ એમ પિયુ દિલ વશી રહ્યો; અવગુણ જાણું અમતરે પિયુજી, છોડો છે કહિયે કેમ પિયુ દિલ વશી રહ્યો. ૧,
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૮
જૈનકાવ્યદેહને.
નેહ ન કીજે હો રે પિયુજી, છેલ શિરામણ છેલ, પિયુ દિલ; શકટી ગલાણ બેહેડે કરી રે પિયુજી, હાલે નહિ કે બેલ, પિયુ દિલ૦ ૨. હેતુ અંબુ ઉદધિ પેરે રે પિયુજી, ગરવો ગુણ ગભીર, પિયુ દિલ. તાપ વાયુ કરી લીજિયે રે, પિયુજી, છિલર જ્યમ સરનીર, પિયુ દિલ૦ ૩. ચકચકેરની પ્રીતડી રે પિયુજી, રાખે ઉત્તમ રીત, પિય દિલ કેશવરામ યું નેહલો રે પિયુજી, જેમ મીન ને જળ હીત, પિયુ દિલ૦ ૪. હઠ કરીને જે છોડશે રે પિયુજી, તે કહો કેમ કહાય, પિયુ દિલો; સમજે ચતુર એક વેણથી રે પિયુજી, જીવિત લગી પહોચાય, પિયુ દિલ૦ ૫. કેત કેળવો અન્યથી રે પિયુજી, નારીશુ ન કીજે હાસ, પિયુ દિલ; એ હાસે સાશજ નહિ રે પિયુજી, ક્ષણમાં હોવે વિખાસ, પિયુ દિલ૦ ૬. સીતાતણે વિરહ કરી રે પિયુજી, રામજી કીધ વિલાપ, પિયુ દિલ૦, શું કહિયે તમને મુદા રે પિયુજી, સમજો હિયલડે આપ, પિયુ દિલ૦ ૭. સુખ દુઃખ કારણ એકઠાંરે પિયુજી, ગમનશી કહો મુખ વાણ, પિયુ દિલ૦, અત લગે થાઓ એકમના રે પિયુજી, હાસીથી હોયે હાણ, પિયુ દિલ૦ ૮. જીવતાં ઈ દેઈ જીવના રે પિયુજી, ક્ષણમાં ન કીજે વિહ, પિયુ દિલ, વાલમ વિહોણી વિરહિણું રે પિયુજી, મેટે પ્રીતમ દેહ, પિયુ દિલ૦ ૯. ઉપજ પિયુપ્રેમથી રે પિયુજી, ઈડે છે નિરૂપમ નાર, પિયુ દિલ; અતલગી કાયમ રાખશે રે પિયુજી, નેહ વધે જે અપાર, પિયુ દિલ૦ ૧૦. ઈચ્છા જે હોય તેમતણું રે પિયુજી, તે દિયે અમો તાત, પિયુ દિલ૦; જાવું કુણ દુઃખ કારણે રે પિયુજી, પિયુ કહો માંડી વાત, પિયુ દિલ૦ ૧૧. સેવાકારી દ્વય સુદરી રે પિયુજી, રહે છે કે અનર, પિયુ દિલ, અમે લહિયે તમ મનતણું રે પિયુજી, વળી વળી તન ભરપૂર, પિયુ દિલ૦ ૧૨. ખામી નહિ અમ સેવમાં રે પિયુજી, જે હય દુઃખ વદો કથ, પિયુ દિલ, છેહડે છડી કેમ દાખવે રે પિયુજી, એક મતે કરી તત, પિયુ દિલ૦ ૧૩. જાવું પડે પરદેશડે રે પિયુજી, અછતતણે તે મંડાણ, પિયુ દિલ; કુવર કહે નિચ્ચે ચાલવું રે પિયુજી, તરૂણીને કહે તાણ, પિયુ દિલ૦ ૧૪. તરસે નયનાં લોભિયાં રે પિયુજી, સ્થિર રહિયા એ દેય, પિયુ દિલ; લાજ વહો તમે એહની રે પિયુજી, હેજ ભરી સામું જોય, પિયુ દિલ૦ ૧૫. ઉત્તમ જાણ આદર્યા રે પિયુજી, વિરહે હવે મત દેય, પિયુ દિલ;
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી નેમવિજયજી-શીલવતી રાસ. ૧૦૯ લખી લખીને તમ પગ પડ્યાં રે પિયુજી, અબ તે કહિયું કરેય, પિયુ દિલ૦ ૧૬. નારી નયનના નેહથી રે પિયુજી, વિનો પિયુ ગુણખાણ, પિયુ દિલ૦; પહેલી ઢાળ બીજા ખંડની રે પિયુજી, તેમનું વચન પ્રમાણ, પિયુ દિલ૦ ૧૭.
- દેહરા એમ ન કીજે નાહલા, છટકી ન દીજે છે, રાખો વધતો નેહલ, જ્યમ ઘન ભૂમિને નેહ કુવર કહે સુણે કામની, મૂકે છે ચાતાણ, વેગે જઈને આવશું, કરશુ દુઃખની હાણ તમે કાયા તમે પ્રાણ છે, દઈ આખ્ય આધાર, દઈ રહો તમે અહીં કણે, પિતાના મહેલ મઝાર એક દેયે તે દિન રહી, કુવર થયો ઉદાસ, શીખ દેઈ નારી ભણું, આખી આગળ આશ. કાપડી વેશ કરી ભલે, માગી શીખ વિલાસ, પંથ ઘણે એ કાપત, ભુગુકચ્છ ઉલ્લાસ.
ઢાળ ૨ જી.
(આખ્યાનની ચાલ ) હવે ચદ્રગુ'ત તે ચિત્ત ચેપ, આવે નગર મોકાર, બજાર બહોતેર તે નીકા, હાટ શ્રેણી અધિકાર. જેવે સુદર મદિર મોટા, પોળ અને પ્રાકાર, ચાટ વળી તેમ ચોરાશી, વણિક કરે વ્યાપાર. કામદત્ત ત્યા (છે) વ્યવહારી, અધિપતિ પોત સે સાત, સિંહલદ્વિપ ભણી તે ચાલે, ઉદધિ મારગ ખ્યાત નાના મોટા બાળક કેઈ, દરિદ્રભાવિત જેહ; ચાકર કાકર સમ નર કઈ બેસે પ્રવહણ તેહ ઉદર કારણે અતિશય લ ઘે, મુધા મારગ ચેર, ધર્મહીણ જે પ્રાણી જાણી, જલધિએ જાવે જેર. સેવક છે કે સાહિબ નામે, પેટ પાપી જે કહાવે, જેને ગણિયે અનુચિ ખળ મટા, તેને શિશ નમાવે.
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૦
જેમકાવ્યદેહન. માતપિતાને બધવ નેહે, સહુ છાંડી ધન મોહ; નભ જળ માહી જે જપાવે, એહ અદતને હ. મરણ ભણું જે હાથે હિયડુ, ઘર ઘર તેમ ધ્રુજત, માગે શીખડી બાળક તરૂણી, નયણે નીર ઝરત. કામદત્તની પાસે પહોત્યો, વિનયશુ શિશ નમાવ્યો, કહે કામદત્ત બાધવ ક્યાથી, એકલડે અહી આવ્યો. રાખે સેવક હું રહુ તેને, માસને દામ ન માગું પેટ ભરું તે સેવા બહુલી, હુ તમ ચરણે લાગું. અગ ચાકરી વહુ નિશદિન, શેઠને કહેણે ચાલીશું, એમ જાણુંને મુજને રાખો, બેલ્યુ વચન પાળીશુ. રાખો કુવર પેટને કાજે, ઓળગ કાયા સારૂ;
શુભ લગ્ન તે મહુરત મોટે, વાણ સીધાવ્યાં વાર. સિંહલદ્વીપ ભણુય હંકાર્યા, મફત યુ વહિયાં જાય; જળને પથ કાપે તે ઘણેરે, વાસે જળનિધિ થાય. રેણી અધારી શેઠને ચરણે, વિનયે શ્રમને ટાળે, નિદ્રા પામ્યા પિતનાં જન તે, અચરજ એક નિહાળે. પૂરવ ભવના કે સુર મિત્રે, દીઠે કુંવર વહાણે; ગરૂડ રૂપ કરી ઘન ગાજે, બોલે તુ કાંઈ જાણે. કુવર વિમાસે કથને ભાસે, અથવા મુજને આખે, બે રમે છાનો રહે, મનની મનમા રાખે. જાગે સિંહરથજસ્વિામી જાગુ, કેવી કહો મુજ વાણું, ઉત્તમ વેળા ઉત્તમ જગમા, પામે પુણ્યવત પ્રાણ. અમૃત સિદ્ધિ યોગ તે રૂડે. જે અંગના સંગત હોય; કામિની કુખે રત્ન મનોહર, પ્રસવે એવો કેય. જન્મથકી સુણે અંત લગી તે, સવાલાખ નિાર, મૂલ્ય અકે કુણ દે મુખથી, રૂપ અને પમ સાર. લક્ષણ લક્ષિત બત્રીશ અગે, ભાગ્યતણે અધિકાર; એ યોગ છે એ વેળા, લક્ષ્મી લહે જયકાર ગર્ભતણા તે પુણ્યથી જાણે, રાજ્ય પામે નર માટે,
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫'ડિત શ્રી નેમવિજયજી શીલવતી રાસ.
હુ કહુ તુજને બહુલ સનેહે, વચન ન માનજે ખોટા. નિ:શ્વાસ મૂકે તેણે ત્યાË, શીલવતીને સભારે, પાણિ ગ્રહીને મે પરહરી છે, હુ તસ દુઃખના કારે અમર કહે એમ ગરૂડને રૂપે, આશા સહી તુજ પૂરૂ, તેમવિજય કહે ટાળ એ ખીજી, દાહગ દારિદ્ર ૬ ખ ચૂરૂ. ઢારા
નિસાસા કરે શા ભણી, પૂર્ મનની હામ, વિરહિણી જે વામાગના, સૂકું તેને ધામ હરખ્યા મન આતુર થયા, કાયા વધ્યા કામ, કહે સ્વામી મુજ મૂકો, શીલવતીને ઠામ. કુંવરને લઇ પાખમા, ચાલ્યેા ગરૂડ ગગન, જલધિ લ ઘી નગર નિજ, શીલવતીશુ ભવન શીલવતી જે સુદરી, વિરહે કરે વિલાપ, ઐ એ પૂવ મે કરવા, મોટા દુષ્કર પાપ જે સુણી વિરહીતણા, ડૈડા ધૃમે ધાર, નયણા આંસુ નીસરે, જે હાય કણિ કઠેર
ઢાળ ૩ જી.
( સુષ્ય સુણ્ય કતા રે શીખ સેહામણીએ દેશી ) વીસે વાહલા અવગુણ કે લહી, નારી અમળા રે, ખળ યહાં કે નહિ, એમ ન ટેરે એન નેહલા, કાયર ન થઇએ રે, કીજે પેહલેા. તુજ વિષ્ણુ નારીની રે, શુદ્ધ કહેા કાણુ લિયે, હેજે ઇંડાને ૐ, મનની કાણ દિયે, પ્રેમની જાળે રે, પ્રીતમ પરવી, એહ કારજ રે, કરણી અભિનવી. જાળમા ચાલ્યા રે, મીન ભણી જેહને, કાણુ સખાઇ રે, પ્રીતમ તેહને;
૧.
૩.
૫
૧૧૧
૨૧.
૨૨.
૨૩,
વીસે ૧.
.
વીસે ૨.
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૨
જૈનકાવ્યદેહના
યૂથથી,
આકુલી. આફળે,
દુષ્કર સેહેવા રે, સાસુ મેાલડા, ખમ્યા ન ખમાય ૐ, ખતશુ પરગડા. ચેરી ખાધી રે, તે મુજને વરી, પર્કરી સાખે રે, હવે કેમ પરહરી ? હરણી વિછૂટી રે, મૃગતા કા પેર તેતે હૈ, આતુર એકથી. મૂર્છા પાવે રે, સખી તસ જાગવે, હાય હાય કથા રે, કહીને વિનવે, કેશને ત્રાડ રે, ત્રાડે રે, માડે અ ગુલી, આળસ કરતી રે, રડતી પડે વળી ધરણી રે, ડુ હૃદયને ચુથે રે, અતિ ધણુ ટળવળે; બ્રિક બ્રિક નારી રે, એ અવતારડા, વિરહી વિદેગી રે, શાકી દુ ખવડા. કુને ભાખુ રે, આખુ દુઃખ ઈસા, ા નવ સૂઝે રે, વહિયે મન નિસ, તેહ વિષ્ણુ નાથે રે, ભલુ મુજ છેતરી, અવગુણુ કીધી રે, પરધર કિકરી. નર હાય જગમાં રે, ધૂત રંગ ભલા, પહાચે સાતમી રે, હામે નિરમળા; હું અપરાધી રે, શી હુતી તાહરી, આશા ત્રાડી રૅ, ટાણે મારી. નેહ નિ:સ્નેહી રે, કુણીપેરે નિરવહે, આછા છિલ્લર રે, જળ કયમ બહુ રહે; ાટે ત્રાડૅ રે, પાળી સહી જેહની, હીા પ્રાણી રે. ગત એહ તેહની. અવગુણુ ગુણુને રૈ, ઉત્તમ લેખવે, દુર્જનકથતે રે, દિલ નવ મેળવે; નારીને રાષે રે, ચિત ધણું ચિતવે,
વીસે ૩.
વીસે ૪.
વીસે પ
વીસે },
.
વીહુસે છ
વીસે ૮.
વીહેસે ૯.
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી નેમવિજયજી-શીલવતી રાસ. ૧૧૩ છાડી વાલા રે, અન્ય હિત કેળવે. વહસ૧૦. છળ બહુ યે રે, ક્ષણ નવ પાતરે, અવગુણ રાખે રે, ભાખે આંતરે; વિરહી દેહી રે, મન દાઝે ઘણુ, અન્ય જન દેખી રે, દિલ ધરે આપણું વહ૦ ૧૧. રીત ન જાણે રે, પર જેહ લેકની, તેણે સ્થિર સ્થાપી રે, મનસા પાપની, રજની ન આવે રે, નાહલા નિડી, અધવચ છાડી રે, પ્રીતમ પ્રીતડી વહસે. ૧૨, કરનો મેળો રે, કીધે પહેલડે, અગને મેળે રે, નવ ર ટુકડે, વચનને મેલે રે, વચન બોલ્યો નહિ, વિણ કર્થે વહિયો રે, ન કહે ગયો કે કહી. વગે૧૩. એમ બહુ બોલે રે, વનિતા વલવલે, કુવરની આખે રે, જળધારા ચલે; ક્ષણ ક્ષણ પામે રે, મૂછીંગત અગના, ભૂમિ પડતી રે, એક નિજ પિયુ વિના વહસે. ૧૪ ત્રીજા ખડની રે, ઢાળ ત્રીજી સમી, નેમે ભાખી રે, ધન્યાશ્રીએ સ ક્રિમી, જે જે કરણું રે, એ સહી કર્મની, આગળ ગુણ રે, વાત છે મર્મની. વીએ. ૧૫
દેહરા, કુંવર કહે સિત્યતરે, બોલે બાર ઉઘાડ, સાભળિયુ નહિ વિલાપતા, કેરી કહિયે ત્રાડ કહે રાણી તુ કાણુ છે, એણે વેળા આ ઠામ, જે જાણે મુજ સાસરે, તો ટાળે તુજ નામ. હુ પિયુ છુ તાહરે, ચરગુપ્ત મુજ ખ્યાત; તે ચાલ્યો પરદેશડે, રીસવશે કરી ઘાત,
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૪
જેનકાવ્યદેહન. તે આવ્યો પરદેશથી, તુજને મળવા કાજ પુરૂષ હીનાણી આપણો, ઓળખિયો પતિરાજ દાસી ઉઘાડ્યું દ્વારને, દીઠે નિજ ભરતાર; પલંગ થકી પરી થઈ, પામી હરખ ઉદાર. અવળે મુખ ઊભી રહી, લજ્જાની કરી એટ; વિરહવ્યથા વામી પરી, પામી મમથ પિટ, દાસી સહુ દરે ગઈ, બેઠા આપ પલ ગ; કર રહીને તે કામની, બેસારી ઉર્જંગ,
ઢાળ ૪ થી
( આસરા જોગી—એ દેશી ) હું અપરાધી નારી છું તેરે, કાંઈ ખમજે અવગુણ મેરે રે; સુંદરી સનેહી. તુ ભાગણ નારી સલુણી, તુતે ગુણવતથી ગુણ દૂણી રે. સુંદરી 1. તુ દયાવત દયાળી બાળી, મેં તો પૂરવ પુણ્યથી ભાળી રે; મુંદરી તું ચિત્રાવેલી સદા ગુણખાણી, લક્ષણે તુજ લક્ષણ વાણી રે. સુદરી૨. શશિવદની તુહીજ પુણ્યવંતી, સહી દોષ થકી દૂરે દૂતી રે; સુંદરી મેં અપરાધ કર્યો જે માટે, તે તે ખમવા દિલ નવ કર્યો છે રે સુંદરી ૩, તું મુજ પ્રાણજીવનથી પ્યારી, હવે દિલ નવ રાખું ન્યારી રે; સુંદરી અવગુણુ કીધા આ૫ ખમાવું, તુજ લળી લળી શિશ નમાવું રે. સુદરી૪. હુ તુજ ચેર છું આ ભવમેરે, તે તે રાખ્યો પ્રીતિને રે રે, સુંદરી સતી શિરેમણિ મેં તુ પામી, દર્શને ગયાં દુખ વામી રે. સુદરી ૫ હુ તુજ નામતણી બલિ જાઉં, તુજને અહોનિશ ચિતડે ધ્યાઉં રે સુંદરી કાયા હ સજીવન સમાણી, મુજ મન ઘટએ તુ આણી રે. સુંદરી૬. ધન્ય જે ધર્મ ધર્યો તે વારૂ, સહી પામિયો હુ પુણ્ય સારૂ રે, સુંદરી કરૂણું કરીને રીસ તજી છે, જેમ હૈયડલે રંગ રમી જે રે. સુદરી છે. મેં તો કીધે ઘાત વિશ્વાસ, જેહ મૂકી કરથી નિરાશ રે, સુંદરી મેં તુજ આદરી મનડે મટે, તુ મન જાણે જે દિલ ખોટે રે. સુદરી૮. નિસુણી એમ નારી જે પ્યારી, એમ કહે તવ વાત વિચારી રે.
વાલા સુણે વારૂ. તુ પ્રભુ શશિને હુ છું ચ દ્રિકા, તું છે રન ને હુ છુ મુદ્રિકા રે. વાલા ૯.
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગ્ય નહિ છે જ પિયડા, તવ નહિ બહુમર
પંડિત શ્રી નેમવિજયજી-શીલવતી રાસ. ૧૧૫ હું પ્રભુ ચરણતણા રખવાળી, સાચી માચી રહુ મતવાળી રે; વાલા તુ સાહેબ ને હુ તમ દાસી, રહી વળગી નવ કરૂ હારી રે વાલા. ૧૦. કહે રાણી મુખ હસીને વાણી, જે આગમ પ્રીતમ જાણી રે, વાલા હું નાહી નાથજી ઋતુસ્નાન, તુ ચાહે સગ પિયુ માને રે વાલા. ૧૧. યોગ્ય નહિ છે જોગ એ કરતા, રહિયે છે જનકી ડરતા રે વાલા પ્રગટ થઈને આવ પિયુડા, તવ મન સુખ વહે! જીવડા રે વાલા. ૧૨ ગર્ભ રહે જે કઈ કરમે, તે તે ભેગવિયે બહુ મરમે રે; વાલા તું તે કરીને પૂછડ વાકે, જાઓ કામ પડેય મુખ ઢાંકે રે.. વાલા. ૧૩. લોક ળ ભા પગ પગ સહિયે, બહુ સમજીને તે શું કહિયે રે, વાલા જે મનમા હતો મળવાનો, તો કયમ આવ્યો પ્રભુ છાનો રે. વાલા. ૧૪. કુવર કહે છે અવસર રૂડે, એણી વાતમા નહિ કૃડે રે, સુંદરી લક્ષણ બત્રીસસો નિત નદ, એણું વેળાએ પામે આનદ રે. સુદરી ૧૫ જન્મથકી અતિ પણ તેવો, રૂપે કરી હરિ જેવો રે, સુંદરી આગળા ઘાલ્યાં મુખમાં દીસે, કરી રન સુદરી ચિત્ત હસે રે. સુદરી. ૧૬, તેણે માટે મારે તમે કહિયો, અર્થ દેવથકી મે લહિયો રે, સુંદરી પ્રાણપિયુ સુણો એવી વાતે, તસ વાર ન થાય ઘર જાતે રે. વાલા. ૧૭ કે પ્રતિઉત્તર દેઉ સાસુ, તે તે કાઢે પ્રાણ જે આ શું રે, વાલા સહી નાણું દિયો કોઈ મુજને, જે હોવે કાઈ દિલ તુજને રે. વાલા. ૧૮ મુદ્રિકા દીધી કરની લેઈ, મન મળિયાં મહેમાહે લઈ રે, વાલા પણ ઇદ્રિના રસ ઘણુ સારા, દઈ ભોગવતા મનહારા રે. વાલા. ૧૯ નેમવિજય તે રગ શું મળિયા, વિરહ વ્યથા દુ ખ ટળિયા રે, વાલા યામનીચર ને ગરૂડ તે લે, મૂક્યો પ્રહણ લઈ પહેલે રે વાલા. ૨૦
દેહરા. સૂતો જાગ્યો કુવર તે, તેહજ જુગ મેઝાર વિહગ નજરે નાવિયું, દેવતણે પ્રતિકાર સિંહલદ્વીપ ભણી હવે, પવને કર્યો પ્રચાર, વેગે પહોચ્યાં જુગ તે, રત્નપુર વરસાર રત્નસેન તસ ભૂપતિ, રતનમ જરી તસ નાર, રત્નાવતી તેની સુતા, યોવન કરે ઝકાર,
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૬
જૈનકાવ્યઢાહન,
વેચ્યાં બહુ કિરિયાણુને, હુ લાભ અનંત; જુગલ મેાતી અતિ ભલા, મનેાહર જેની કત. નિરખ્યાં તેણે ભૂપતિ, ખુશી થયા મનમાંદ્ય, મૂલ કહે તમે અહનુ, ગ્રહિયે જ્યમ ઉચ્છાહ. એ અવસર રાજા તણી, પુત્રી રત્નવતી જે, મંદિર તેાખે મલપતિ, મેઠી નિરખી તેહ. કુવરી કુવર દિષ્ટ છે, એક થઇ તે વાર; ચિત્રામણ જ્યમ પૂતળી, દાય રહ્યાં એક તાર.
૫.
}.
૭.
ઢાળ ૫ મી.
(ચાદા રે ચાદરણે હા, હાંન્ત મારૂ ગુડિયા ઉડાયાએ દેશી. ) કામદત્ત જ પે હા, રાજેંદ્ર મારે વચન ન કાચા, કાચા રે વાત કાચા ચિત્ત માને અહા રાજ, કહુ તે સુણજો હ। રાજેંદ્ર મેરે વચન જે સાચેા, સાચા જો ઇહીજ રામ્યા હા. રાજેદ્ર માને હા, મહીપતિ મેારેા વચન જે સાચા, મુક્તાફલની જોડી હા, રાજેદ્ર મારા વચન જે સાચા, જાણા એક વારૂ, હિયડલે ધારૂં, ને પુણ્યને સારૂં, અહેાલાલ અહેારાજ રાજેદ્ર માના હા અગમ્ય અરૂપી હા, રાજેદ્ર મારા વચન ન કાચા, દેવના ધારૂ દેવના સારૂં, ને સહી હિતકાર્. અહા રાજ૦ ૨. સવાલાખનુ, રાજેદ્ર એનું મૂલ કહિયે હા, આછે! ન કહિયે તે પૂરા સહી લહિયે, અહેારાજ, નર એહ માદા હો, આળગ એની ખેતી કહિયે, ગુણ બહુ સહિયે, જે દાય નીહિયે ૩ વર સુણી હા, એવું ત્યહા શીશ ધૂણાવે, મુખ ચમકાવે તે તેણુ ચલાવે, અહેા લાલ; કહી ન શકિયે હા, કુવરને તે નૃપ મેલાવે, નયન ડોલાવે ને કાંઇ સુણાવે.
અહેા રાજ૦ ૧.
અહેા રાજ૦ ૩.
અહેા રાજ૦ ૪.
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી નેમવિજયજી-શીલવતી રાસ.
૧૧૭
અહે રાજા ૫
અહે રાજ૦ ૬.
અહો રાજ છે.
ઇલાપતિ નેહો હેરાજેદ્ર મારા કુંવરને બેલે, બેહુ ચખ ડોલે ને અતર ખોલે. અહો રાજ, તુજ સગે કેવો હો, ઠાકુર મારા ચિત્તને જે ચળે, ચિત્તને જે ચોળે ને મોતીને તળે. હશી તસ ભાખે છે, રાજેદ્ર મારા ઈભ્ય ને સુહાશે, કહિયુ ન જાશે ને મન દુખ થાશે, અહો લાલ, મનમાંહી તમને હે, મહીપતિ મારા અચરજ આશે, અચરજ આશે ને શેઠ દુહવાશે. મુક્તાફળ એ એક હો, રાજેદ્ર મારા દાદુરી છે નાની, વાત નહિ છાની ને એહ પુરાની, અહો લાલ, ઓળખી અનુમાને છે, લાલન મારા શાસ્ત્રના જ્ઞાની, શાસ્ત્રના જ્ઞાનીને વાત કહાણું. સાંભળી નૃપ ત્યારે હે, લાલન મારાં અચરજ પાવે, મન સ્થિર થાવે ને કાન જગાવે, અહો લાલ, દયન મેડીકેરૂ હો, લાલન મારા મૂલ દેવા, એક દરવાવે ને પરીક્ષા કરાવે. કુવરને કહિયે હો, લાલન મારા મતીને છેદાવે, અચરજ લાવે ને ખડ કરાવે, અહો લાલ, દાદુરી નૃપ દેખી હૈ, લાલન મારા મનને હસાવે, મતિ તસ ભાવે ને અતિ સુખ પાવે. દેખી દેખી એવી હે, રાજેદ્ર મારા કુવરની બુદ્ધ, અતિ ઘણું શુદ્ધને જ્ઞાત મતિવૃદ્ધ, અહો લાલ, ભાગ્યવત રૂડા હે, લાલન મારા અગમ્ય એ કીધી, લહેશે ઋદ્ધિ ને સકળ સમૃદ્ધિ ત્રીજે ખડે પાચમી હો,લાલન મારા મોતિયા વેચાયા, બે એ મૃલ પાયાં, ને સહુ હરખાયાં, અહો લાલ, નેમવિજય નેહે હો, લાલન મારા ઘણુએ મહાયાં, અચરજ ભાયા ને કાજ સવાયા.
અહો રાજ. ૮.
અહો રાજ ૯.
અહો રાજ. ૧૦.
અહો રાજ. ૧૧.
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૮
જેમકાવ્યદેહને. '
દોહા મન હરખું મહીપતિતણુ, પુરૂષોત્તમ જગ એહ; એહથકે અદકે નહિ, પુણ્યવતમાં રેહ. શેઠ પ્રતિ રાજા કહે, કોણ પુરૂપ જગસાર, ઇભ્ય કહે મુખ મોડીને, એ છે અમ્મ સુઆર. નરપતિ તવ બળે નહિ, કુવરી કહે જઈ માય, મેં વરિયા પરણીશ હવે, જેમ આવે દિલ દાય.
ઢાળ ૬ . (ધપુર જય હૈ કે લાવને બુધપુરી—એ દેશ ) નારી નેણ નિહાળે છે કે, ચિતમાં ચિતવે કવણુએ કામકુમાર, જગતજન ભેળવવા હો કે, આ અભિનવો, નવલો રતિ ભરતાર. ૧. સહજ સલુણ છે કે, સુદરી વિનવે, બાળા બે કર જોડ; હિયડું વધ્યું છે કે, મનમથ કરી નવે, ઉમાહા મન કેડ. સ. ૨. શેઠ ભણી રાજા હો કે, પૂછે વળી વળી, કહો છે એની જાત, વિરલ વાણિજ્ય નૃપને છે કે, છેલ્લે મન રળી, શી પૂછ પ્રભુખ્યાત ટ સ ૩. ટાળે આગ શ્રમને છે કે, રાખ્યો ચાકરી, સમજી રા મન માંહ્ય, રાજકુંવરી બહુ સમજે છે કે, રૂપે અપછરી, માત બોલાવે ઉત્સાહ. સ૦ ૪. પોતે ઈભ્યની સાથે છે કે, આ નર ભલો, તે મુજને પરણાવ, બીજો વર વરવા હો કે, નીમ છે માહરે, ઈહુ તે બહુ ભાવ. સ. પ. જાતિ મત પૂછે છે કે, મારૂ કહ્યું કરે, એણે ભવ એ ભરતા; ગુણવત કાઈ બીજે હો કે, નહિ છે જગત ભરે, એ આતમને આધાર. સકે. રાણી નૃપને જણાવે છે , અતિશે ઉતાવળી, મહીપતિ ચિતે એમ પથ લેહ બોલાવે છે કે, પૂછે વાસ કુલી, ધરીને મને બહુ પ્રેમ. સ. ૭ ભાખી તેણે સઘળી છે કે, ઉતપત મૂળ થકી, વસુપતિ હરખ ધરત: વ્યાહ મુકુલિની છે કે, કહ્યું એમ વકી, ઈલાપતિ ગુણવત. સ. ૮. બરછી ભૂપ જપે છે કે, વિમાસી બેલિયે, અપજશ એણી વાત, આતુરતાએ બહુલી હા કે, હિયડું ખેલિયે, દિજે ઈ સાત. સ૦ ૯. સ્થાનકને કુળ વારૂ છે કે, લક્ષ્મી ગેહે ઘણી, દ્વય પક્ષ પૂરે જેહ,
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી નેમવિજયજી-શીલવતી રાસ.
૧૧૯
ભાગ્યવત રૂપાળા હા કે, દાતા તેહ ભણી, નિરખા સાતે એહ. સ૦ ૧૦. પરદેશી નવ નિરખ્યા હા કે, કહેા કેમ દીજીએ, જશ પામવા પચ, અવિચાર્યું અનિષ્ટ હા કે, કેણ ન કીજીએ, સાજન કરે સચ. સ૦ ૧૧. નરપતિ નર લેાભી હૈા કે, જાણ્યા સાહસી, પ્રાણે રાજકુમાર, પરણાવે તે પ્રેમ હે કે, રૂપે ઉર્વશી, મહેાત્સવ નગર માઝાર. સ૦ ૧૨. દીધી પુણ્યે જોડી હા કે, દેવે કર કરી, હરખ્યા પુરજન લેાક, કાઈ વરણે વખાણે હૈ। કે, રામા મુખ ધરી, પુણ્યે સ પ છઠ્ઠી ઢાળ ત્રીજે હેા કે, ખડે કહી ભલી, નેમવિજય સુખદાય, ભાવે ભવ સુણ હા કે, મતિ કરી નિર્મળી, આગે જે હવે થાય. સ૦ ૧૪.
થાક. સ૦ ૧૩,
દાહરા
ચંદ્રવદની મૃગલાચની, ગજગમની પિકવે, રૂપે અભિનવ અપ્સરી, કુવરે નિરખી નેણુ, પદ્મિની માહી પ્રેમશુ, દીધા નૃપ પરિવાર, મણિ માણિક સુવરતણા, ભૂષણ અશ્વ અપાર સાત વાહણ નૃપ સેપિયા, ભરી ભરી પૂરણ કીધે, પૂરવ પુણ્યતણે ઉદય, સકળ સનેરથ સિદ્ધ, ઢાળ ૭ મી.
( દખણ હલેા હા રાજ—એ દેશી. )
ભણી માહતા.
સુદર શાતા હૈ। રાજ, મનેછુ માતા રાજ, ાઇ ગુણ ગાતા હા, સાઇ સુખડા માહતાં, ભાગવે ભાગા હા રાજ, દુ ખ સગા રાજ, ગયા દુ:ખ શાગા રે, મન કામદત્ત ચિતે હૈા રાજ, નિજ મન ખતે રાજ, આતમ તતે રે, એમ દેખી કુમારને, સુખ એહ પામ્યા હા રાજ, દુઃખ સ વામ્યો રાજ, જન શિર નામ્યા રે, બહુ ધ ર્ભ સમાણી હા રાજ, કિન્નરી આણી રાજ, અપસર માણી રે, નારી જેણે પગડી,
ધારીને
૧.
3.
ૐ.
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૦
જેનકાવ્યદેહને. ધન બહુ ધારી હો રાજ, રાય મતિકારી રાજ, શુ એ વિચારી રે, દીધી કેમ એવડી. દુરજન દેવી હો રાજ, પાપના પાલી રાજ, ધરમના શેપી રે, હોય એમ અકારણે, અવગુણ આગે હો રાજ, પાપ ન લાગે રાજ, પ્રીતને ત્યાગે રે, હેપી ગુણને ઢાંકણે. પર સુખ દેખી હો રાજ, હોય પરથી રાજ, છળના કેપી રે, પાપી રેપ ધરે ઘણો મનુષ્ય મ જાણે હો રાજ, મતિ વખાણે રાજ, સહી મન ટાણે રે, પાપે પિંડ ભરે ઘણે. એક દિન વારૂ હો રાજ, દુમતિ કારૂ રાજ. દુરગતિ સારૂ રે, વાત કહી વાણીએ; સુણો ભૂપ જમાઈ હો રાજ, મેટી વડાઈ રાજ, શુકન ભણાઈ રે, આપે હવે ચાલીએ. ભાગે તમે આણા હો રાજ, ભૂપતિ પણ રાજ, અમીય સમાણું રે, બહુ પ્રેમ ધરી કરી; ચંદ્રગુપ્ત વેગે રાજ, મનને રગે રાજ, ઈભ્યને સગે રે, વારૂ શેઠ આણું ધરી. પ્રાણુપ્રિયા વેલી હો રાજ, મહેલને મેલી રાજ, લઈ આજ્ઞા વેલી રે થાઓ તમે આપશુ શીખડી લીજે હે રાજ, કામ એ કીજે રાજ, વેલા થઈજે રે, આપે હવે ચાલશુ. રનવતી વેગે હું રાજ, કાતને સગે રાજ, નિજ મન ટેગે રે, બોલે નિજ તાતને; આપ મુજ આશા હો રાજ, કરશું પ્રયાણું રાજ, વચન સુજાણ રે, પુત્રી કહે માતને. રતિશું રામા હો રાજ, પ્રીતમ કામા રાજ, ઉતાવળ સામા રે, માતા કારને જાયને,
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૧
૧૧.
૧૨.
પંડિત શ્રી નેમવિજયજી-શીલવતી રાસ. ઘર અભિલાખી હો રાજ, પિયુડે ભાખી રાજ, મુખે એમ ભાખી રે, જઈ હુ મળું માયને. વચન તેણે હો રાજ, દીધું જેને રાજ, અનોપમ એને રે, લેઈ સાત સોહામણાં હયગજ વારૂ હો રાજ, પુણ્યને સારૂ રાજ, નૃપબળ સારૂ રે, આવ્યાં તેમને ઘણા દાસ વળી દાસી હો રાજ, જે વિશ્વાસી રાજ, જેહ વિલાસી રે, આપી વાર વારાગના, પ્રવાહણ બેઠા હો રાજ, લેઈ સુખ મીઠાં રાજ, વ્યવહારી દીઠો રે, દ્રય નાથને અંગના. સાજન પિતે હો રાજ, ચખ જળ હોતે રાજ, મુખ કજ તે રે, પાછા વોળાવી વળ્યા, જુતા તે હાલ્યાં હે રાજ, પવને માલ્યાં રાજ, ન રહે ઝાલ્યાં રે, વારે વેગે જે ભલાં. ઉદધિ માંહે હે રાજ, બહુલ ઉત્સાહ રાજ, મનોજ પ્રાયે રે, જાયે ખ્યાલ વિલોકતા, કલ્લોલ જળ લેળે રાજ, પવન ઝકળે રાજ, બહુ જળ ટોળે રે, વહેતે અશકતા. સાતમી ટાળે હો રાજ, ખડ એ ભાળે રાજ, ત્રીજાની રસાળે રે, રૂડી નેમવિજે કહી, સહુ તમે સુણજો હે રાજ, ધરમને ધૂણજો રાજ, ભાવે ભણજો રે, હોવે ખ્યાતિ ઈહા સહી.
દેહરા ઉત્તમ બોલ ચૂકે નહિ, જે હવે શતખંડ, શેઠ ભક્તિ તવ સાભરી, તે વાણુ અખડ. નારીને કહે નેહશું, હું જાઉ ઈભ્ય પાસ, સેવા સારૂ તેહની, જ્યમ પોહોચે મન આશ.
૧૩.
૧૪.
૧૫.
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૨
જૈનકાવ્યદેહને.
રનવતી બોલે તદા કર પ્રભાતે સેવ, રાત્રિએ જુગતુ નહિ, કહિયે છે તમ હેવ.
એણે જુગથી નિસરી, બીજે જાવુ જેહ, નિશા અધારી ઉદધિજળ, વાંચ્છ કુશળ હું તેહ. ઉઠયો આળસ છડીને, જાવા શેઠ સમીપ; છક્કા સામી તવ થઈ, અણસમજ્યારે દીપ. નારી કહે જાવા ન દઉ, અપશુકન વડ એહ; કુવરી વિનય કરે એહવે, બોલે ગુણને ગેહ, સરજ્યાં સુખ દુખ ઉપજે, ભાવિ ન મટે કય; સરજ્યુ હોય તે પ્રતિ, વારક જગમાં ન હોય.
ઢાળ ૮ મી.
(જોરાવર હાડાની–એ દેશી કામદત્ત મંત્રી ચાર રે, બેઠા ત્યાહાં હૈયે, અચરજ હવે હોય, ભાવિત ન લહે કાયે, તે સુણ સહુ કે, વાત વિચારી રે, વરવી તેની રે, જે જે કર્મ વિકાર રે, બેઠા ત્યાહા સેહે નાઠી હતી રે, બુદ્ધિ જે જેહની રે
જો એક હતો એહ રે, બેઠા ત્યાંહા સોહે પણ ટીકી રે, નીકટ વારાંગના રે, દેખી મન ચળે ચિત્ત રે, બેઠે ત્યાહાં સોહે કામી પુરૂષોને રે, વાલી કામની રે.
જતિકુળ નહિ ભાસ રે, બેઠે ત્યાહાં હવે પિટભરો થઈ રે, આવ્યે આપણો રે, ન ઘટે રાજકુમારી રે, બેઠો ત્યાહાં સેહે અધા હાથે રે, રનનો આગણો રે. મારી એહ કુમાર રે, બેઠે ત્યાહાં સિંહે આવે રાતે રે, તે જવ ઇયાકણે રે
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________
પડિત શ્રી નેમવિજયજી-શીલવતી રાસ. લકને ધરિયે છે જે રે, બેઠે ત્યાહા સોહે, ખેસવી નાખજો રે, લેઈ તે ક્ષણે રે. એમ ચિતવીને તામ રે, બેઠો ત્યાહા સાહેબ ગ્રહીએ ગેરી રે, મનમથ સુદરી રે, મીઠી ગુણતણ ગે રે, બેઠે ત્યાંહા સંહે જાણું દીપે રે, નવલ પુરંદરી રે. મિત્ર કહે સુણે શેઠ રે, બેઠે ત્યાંહા સાહેબ સૂતાં આવ્યા રે, કુંવર ઉતાવળો રે, ફલકને પગથકી ઢેલ રે, બે ત્યાહા સેહે કુવરતણો રે, મન અહી ભલો રે પડિયે ઉદધિ ઉત્તર રે, ઠે. ત્યાહા મુખ માહે રે, નવ પદ બાલતો રે, શીલવતીતણું ધ્યાન રે, બેઠા ત્યાહા સોહેલ મનમા વારૂ રે, શ્યામા ધ્યાવત રે. નિસુણી આકરી વાણ રે, બેઠા ત્યાહા સેવ લહિયોનારી રે, બોલ જે આકરે રે, આકળી જેવે જ્યાહા આયા રે, બેઠે ત્યાહા સેહે તેણે પેખે રે, પ્રીતમ તે ખરે રે છાતી દુખશુ ફાટ ત રે, ચિતે ત્યાહા બાળા, કીધા જે આલા, વરવા જેમ વ્યાલા, એહ કરમના ચાળા. પામે પ્રાણ રે, ગ્રાહે પાપુઆ રે; તે કહે કરું હવે કેમ રે, ચિંને ત્યાહા બાળા ખાતા મીઠા રે, કિપાક લાડુઆ રે. આહા પ્રાણધાર રે, ચિતે ત્યાહા બાળા વિલપે વામા રે, અહી તહી આકુલી રે, વણુ કહે તુ નાહ રે, ચિતે ત્યાહા બાળા પહો વાલા રે, મતિ કરી વ્યાકુળી રે.
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૪
જૈનકાવ્યદોહન.
પિયરિયાં તણા વાસ રે, ચિતે ત્યાંયાં દૂર રહિયા હૈ, કહિયુ નાવને રે,
ચિતે ત્યાહાં
કને રે.
ચિતે ત્યાહાં
જાણું ને સાસરૂ કેથ રે, શીલ જે સાસુ રે, રહેશે કેમ નયણે નીર પ્રવાહ હૈ, માનુ જો પેરે, જળધર ઉનદ્યા રે:
છૂટી પ્રખળ પ્રતાવ હૈ, ચિતે ત્યાહાં
જવે જે ગ્રહ્યા રે.
કેા નર ડાહ્યા રે, પિયુ પિયુ કરીને
પાકાર રે, ચિતે ત્યાંતાં ત્રાડે કેશ કા રે; અપાર રે, ચિતે ત્યાહાં
અંગે પછાડે રે, પામે મૂર્છા કાર્ડ પરાણે રે, આપણા વેશને રે. કીધાં ક્રોડ કુક ૩, ચિતે ત્યાંહા દુર્મતિકારી ૐ, ઉદધિ આવિયા રે,
તા મરૂં હુ એની કેડ રે, ચિતે ત્યાહા દિલ દુખ દેખી રે, ચિતડે ભાવિયા રે. એવે શાસનદેવ રે, ચિતે ત્યાંહા આવી ગગને રે, અતિશે ઉતાવળી રે; ખડગ કરી ગ્રહીને તેણે રે, ચિતે સાંઢા કેમ થઇ રે, પુત્રી ઉતાવળી રે. મળશે સહી તુજ કૃત હૈ, ચિતે ત્યાંહાં અવધ હુ હૈ, તુજને વર્ષની રે, ત્યાં લગી કરી જિન ધર્મ રે, ચિતે ત્યાઙા ધરીને મન સારૂં રે, વારૂ હર્ષની રે. પામી અતિ આનદ રે, ગુણવતી નારી, અા કામણગારી, શીલ સમારી; હિયર્ડ પામી રે, પ્રેમ જે અતિ ધણા રે, આઠમી નેમ કહે ઢાળ રે, ગુણવ'તી નારી, ત્રીજે ખરું રે, ડાળ એ સહુ સુણે રે,
માળા
માળા
બાળા
આળા
કાળા
બાળા
આગા
ખાળા
બળા
માળા
માળા
બાળા
૧૧.
૧૨.
૧૩.
૧૪.
૧૫
૧૬.
૧૭.
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી નેમવિજ્યજી-શીલવતી રાસ. ૧૨૫
દેહરા પામ્યો કથ પણ કામની, વાળે વિરહો અગ, એક વાસર કયમ નિસરે, પીડે અગ અનગ દેવી વચને તે રહી, સ્થિરતા મન વચ કાય, નવ પદ સાભાવે ભણે, સુખને એહ ઉપાય. એમ કરતાં વાહણ તિગે, પવને કીધ આનંદ, બીજે દિવસે શેઠજી, નારી ભણી સુખકદ. સુણ્ય નારી તુજને કહું, કેણુ પુરૂષ જગ એહ, જાત હીણ ગુણ હીણ તે, તેરા રૂપની રેહ. તું મુજ પ્રાણપ્રિયા સહી, અમદા હવે તું થાય, તુજથી અતર કે નહિ, હોજે બે સુખદાય.
ઢાળ ૯ મી. (છેડે ના ૦ છેડ ના જી–એ દેશી ) તું સસનેહી શ્યામા સારી, પ્રેમે ભરી પનોતી, ગુણવતી તુ ગરવી ગોરી, લાવણ્યરૂપ સતી, પ્રેમે કહેને, હારે એવડુ શાને કહાવે, નેહ ધરોને. દૂછ નારી પ્રેમ પિયારી, તારી તે સહુ દાસી, તુ મુજ પ્રાણપ્રિયા પરણ્યગી, અને સંગીત વાસી. પ્રેમે ૨ મે તુજ પામી પૂરણ પુષ્ય, સાચી મોહનવેલ, તોરે સગે રગે અભણે, દુખને ઠેલો મેલ પ્રેમે ૩. રાણી મનમા બેલને જાણું, વાણી જપે એમ, પાપી પ્રાણી સબલ વિનાણી, એવું ભાષ્કમ, મનની કહોને, અલવે શાને બોલાવો એમ કહેને મનની૪. પરહીને મોહે મેલા, વરવી તે પતિ તેને, નિપટ લાલચી નિપટ લોભી, નારી છે દિલ જેને. મનની પ તે મુજ પતિને નાખ્યો ઉદધિ, ઉલટી બુદ્ધિ ઉપાવે, એ કરમે ભરમે નવ પાલે, લીલા રંગ સ્વભાવે. મનની ૬. હુ મદમાતી છુ ધણિયાતી, વાળ ન વાંકે થાયે,
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________
મનની ૭
મનની૦ ૮.
મનની
.
મનની ૧૦.
મનની ૧૧.
મનની૧૨.
મનની ૧૩.
જૈનકાવ્યદેહન. મૂકીને છેડે એક પછેડે, નીવેડે હવે થાય. જે હોય પિયારી નારી નરને, સામુ પાપે ભરાયે, છેહડો લાગે ભીખને માગે, આગે સુખ નવ થાય. આપણી છાંડી ચાહે પરની, રાતો થઈ જે રાચે, પાપને સાચો પૂરે મેલે, દુ ખ મદિરમા માચે. પરની નારી સગી બહુલ, દુર્ગતિમાં દુખ દે, પરમાધામી પાપી તેને, શત્રે કરીને છેદે. તું મુજ આયત હમણા આવી, જે કહ્યું નવ માને, તે ગતિ એ છે તારા પિયુની, કહીએ છે સહી તાને એવી વાતે ખાંપણ તુજને, તું મુજ બધુ સમાન, ક્રાધે કરી તને પૂછ્યું શ્રેષ્ઠિ, કામાતુર એક વાન. નભમડળ તવ છયું અન્ન, દામનીના ઝબકારા; ગુડુડુગાજ કરે ઘનઘેરે, વરવા શબ્દ અપારા તડિત શબ્દ બહુ તડતડે, ઘુણ વાયુ ઘુમાન; એ રાત્રે જલધિ ઉલટયે, યમ રાત્રિ સમ જાણ બાવનવીર ચોસઠ જોગણીઓ, સાથે વળી ક્ષેત્રપાળ; આવી ચકેશ્વરી એવે સાથે, ધર્મતણી રખવાળ. લઈ અસિને દોડી રંભા, મારણું શેઠને કાજ; શરણે પેઠે સતીને જઈને, રા સહી તમ લાજ. રે રે પાપી તુજને મૂક્ય, સતીના પદ પરભાવે, ” દેઈ શીખામણ દેવી તેને, વહેલી થાનક જાવે. વ્યવહારી તે બીતે વારૂ ત્યહાં તે ન બતલાવે, પ્રેમ ધર્યો તે પછન્ન રીતે, આરતિ રૂટ વિભાવે મન લાગ્યું જે માનવ માટે, મૂકયું તે ન મૂકાયે, નેમવિજય કહે ઢાળ એ નવમી, સુણતાં ભાવટ જાયે
દેહરા, પ્રવહેણ પવને પૂરિયા, આવ્યાં અચ તીર, કુશળ નાળ મૂકી ભલી, લ ઘી ઉદધિ નીર.
મનની ૧૪.
મનની ૧૫.
મનની ૧૬.
મનની ૧૭.
મનની૧૮.
મનની. ૧૯
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ'ડિત શ્રી નેમવિજયજી શીલવતી રાસ,
રાજ કરે રાજા ભલેા, મુખદાઇ શિશુપાળ, કનકસેના તસ ભારજા, પટરાણી મુકુમાલ ત્રિલેાચના છે તેહને, મેટી ગુણની ગેલ, કળા ચાસ ચતુરા ભરી, કૈાવન વેષે જે આપે! શેઠ વધામણી, લઇ આવ્યા સહુ ઞણુ, નારી ર્ભા સારખી, નિરખી સહુએ નેણુ. ચમક્યા કામી હિયડતે, ધમકયા ધની મન, એ એવી ગુણની ભરી, સુકુલિની સુપ્રસન્ન Uભ્ય કહે અમ અગના, પરણી રાજનવીય, સહુ સુણી સુખ પામી, ઉત્તમ એના ય. વાત વધી તે નગરમાં, પરણ્યેા રાજકુમાર, અહે અહે। પુણ્ય અહતુ, ન મળે આ સસાર. ઢાળ ૧૦ સી.
( મારા સ્વામિ હા, શ્રી સીતળનાથ કે—એ દેશી. )
હવે વાહાણ હે, આવ્યા તેણે નેર કે, હુવા એ હરખ વધામણાં, તેણે મૃકી હૈ, ત્યહાં કુશળની નાળ કે, ધડડડડડ ગાજે સાહામણા જન જોવે હૈ, ઉભા નિજ ગેહકે, આવશે વા'લા વાટડી, શેઠ કામદત્ત હૈ, આવ્યા સહુ જાણુ કે, ધનતણી લેઇ ગાઠડી. ભલા રત્નવતી હે, સયા શણગાર `કે, છિનવદન ભણી નીસરી, જન દેખી હૈ, પદે એ કુણનાર ૬, ભાખે શેઠની સુરી. હૈયા માંહે હૈ, હુવા લાક હેરાન કે, પુણ્યથી હૈ, પાયેા એ કે, વાણી સીધી ચાલી હૈ, તેહજ દરખાર કે, રાજા જપે પુત્રી હે, તેહે ખેલાવે ભૂપ કે, રૂપે જપે જોવના હૈ, નિરુણે મુજ પતિને હે, નાખ્યા ઉદ્ધિ વળી કરવા હૈ, ચાહે નિજ નાર કે, અધમ અખળાતણું હૈ, મળ ચઢા નવ કાય કે, કહિયુ નહિ કશા પુછે,
તમે તાત કે, માહે કે, જલ
કામ રતિ વાત કહુ વાર્ પરે, વધતે પૂરણ ભરે. પુરૂષ જગ એહ
છે,
3.
૫.
}.
3.
શ્રેણી રૂપે કામની, સુણી તે લાજની ચિત્તમા ચમકિયા;
''
હારિયા.
૧૨૭
૧.
૨.
૩.
૪.
૬.
૭.
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૮
નકાવ્યદેહન. સાભળી રાજા હેએમ વચન વિકાર કે, પહોચાડી નિજ મંદિર, તમે રહેજો હે બેટી સુખ ઠામ કે, પ્રેમ ધરીને પેરે પેરે. ૮. ત્યહાં કામદત્ત હે આવ્યા લેઈ ભેટ કે, શીશ નામે ભક્તિએ ભલે; ક્રોધ કરીને હે, કહે નરપતિ વેણ કે, રે રે દુષ્ટ પાપે ચળે. ૯. કબજ કી હે, સહી વહાણ શેઠ કે, નાખે કષ્ટને પાજરે; ઘર લુશા હે, મુખા પરિવાર કે, રાખ્યા નહિ તસ અતરે ૧૦. ઘણું રનવતી હે, કરે છન ધર્મ કે, મર્મ મિથ્યાતના ટાળી કરી, ત્રિલોચના હે, રવતી દેય કે, નેહ વાધ્ય બહુ દીલ ધરી, ૧૧. નિત્ય કરતી હે, આંબળ તપ સાર કે, આવસ્યક દેય ટકનાં; નવ પદને હે, જપતી જાય છે, પાપ ટળે સર્વ અંગનાં ૧૨. પિયુ સભારે હે વીસરે નહિ નેહ કે, ધ્યાન ધરે જ્યમ યોગીશ્વરી, બાપીયડે છે, જેમ મેહ તાન કે, રત્નાવતી રહે દીલ ભરી ૧૩ દુઃખ વારણ હે, કહે રાજકુમાર કે, દુઃખ ન આણીએ એહવુ, હવે સરયુ હે, કુણ મેટણ કે તેઉકે, શ કાસમકિત જેહવું. ૧૪ તે તહાં બોલી હે, રત્નાવતી સોય કે, વાલાં દુઃખ છે મોટકા, કેમ ખમીએ હે, રમિયે કેમ રાત કે, ઘાત દરદ જે બોટકા. ૧૫. ખારે ખાટો હે, સર્વ તછ આહાર કે, ભૂમિશયન જે આદરી; મન વચને હે, કાયા પ્રીતમ ! રાખ કે, આ તમને એમ અનુસરી. ૧૬. તાળ દશમી હે, ભાખુ શુભ વાણુ કે, નેમવિજ્ય મુખ ગહગહી, તમે સુણજો હે, ભાવે ભવિક લોક કે, આગે વાત હોય તે લહી. ૧૭.
દેહરા, અહનિશ જઈ વંદન કરે, નગરે શ્રી જિનદેવ; પૂજા ભક્તિ બહુ ભાવના, બહુપેરે સારે સેવ દ્વય કુંવરી ચૂકે નહી, નવ નવ કરતી કેલિ, કુંવરી કહે કોઈ વારતા, કથા ચરિત્રને ભેળિ. ચંદ્રગુપ્ત રાજાતણું, ચરિત્ર સુણો એક ચિત્ત; પડતો દેવે કર ધર્યો, રત્નતણે જે વિનીત. ધૂતારાપુર પટ્ટણ, (તેણે) મૂક લઇ તેહ, દિવ્યાભરણે શોભતે કવર કળાને ગેહ.
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી નેમવિજયજી-શીલવતી રાસ.
૧.
હરિષણ રાજા ત્યા ભલ, કમળપ્રભા પટનાર, હસાવલિ તસ નદિની, અલિ અપ્સર અવતાર. વીરધવલ મત્રીશ્વર, હેમવતી પિયુ જાસ, કામવતી તસ અગજા, જેવન કરે નર આશ. માહોમાંહે પ્રીતડી, એક જીવ તન હોય; કામવતી હ સાવલિ, ભેદી ન શકે કેઈ.
ઢાળ ૧૧ મી. (મારા નાકને મોતી લાવો રાજ—એ દેશી ) કુવર તે મનમાં એમ વિચારે, કણ દિશ હવે જાઉં, વસ્તી પામુ જે વારૂ વેહેલો, ભૂખ તૃપાને છિપાઉ લાલ,
જે જે અચરજ જે હવે હો લાલ. * વરધવળ મત્રી તસ વારુ, બેઠે માડવી પરિવારે, આવતો બોલાવ્યો આપણું મજે, દિઠે નિરૂપમ જ્યારે લાલ,
જે જે અચરજ જે હો હો લાલ અનુપમ અને ભૂષણ ભિત, સુગુણ પુરૂષ જગસારે, ધન બહુ દેખી મન લપટાણુ, લોભી તે એમ વિચારે લાલ,
જે ને અચરજ જે હવે હો લાલ. વીરધવલને કુવર બને, મળિયા અંગ બે ભીડી, સાચા સ્નેહી પુરાતન પ્રીતે, રતિરસ કરતા બીડી લાલ, .
- જે જે અચરજ જે હવે હે લાલ. તુ મુજને મળ્યો પુણ્ય સગે, કીધો મે બહુ ધર્મ, નિમિત્તીએ કહ્યા દિન આજ એ રૂડો ટાળ્યો દ ખનમર્મહોલાલ,
જે અચરજ જે હે હે લાલ. કામવતી અમ નદની નીકી, રાખી તાહરે કાજે, ' અમચા મનનો મનોરથ સીધ્ધો, કીધો કાજ અવાજે લાલ,
જે જે અચરજ જે હોવે છે લાલ એમ કહેતા તે મદિર પહોચ્ય, દોએ દિલ ભરપૂરે, ધૂતારાપુર નામ સુણીને, કુવર ચિતે ગુણ ભૂરે લાલ,
જે જે અચરજ જે હવે હો લાલ.
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮.
१३२
જેનકાવ્યદેહન. કામવતીએ લાજ કરી બહુ, કામવતી ગઈ દુરે; હસાવલિને વેગે બેલાવી, બેહેનર પાપ નિહરે લાલ,
જે જે અચરજ જે હવે હે લાલ. રત્નપુરૂષ શશિ ભાનુ જ્યોતિ, પુરૂષ આ મુજ તાતે; તેહતણે વધ હસે વર, પાપ ઘણું એ વાતે લાલ,
જે જે અચરજ જે હવે હે લાલ. હુ કુળખ પણ કારજે કહે, નારીપણું જે પામી, પુરૂષ બહુની થઈ ધણિયાણી, એ માનવ ભવ ખામી લાલ,
જે જે અચરજ જે હવે હો લાલ. હાથે કરીને મારો પ્રીતમ, ફૂડ કપટ જે કમાઈ; તે કહે શું હું જઈશ લુટી, માનવ પ્રાણ ગમાઈ લાલ,
જે જે અચરજ જે હો હો લાલ. તાતને વચને મે બહુ માર્યા, રત્ન પુરૂષની જેડી, તેય તેહને ન આવ્યો છે, જારીને દુખ તન ખેડી લાલ,
જે જે અચરજ જે હવે હે લાલદેખો દોલતનો જે દાતા, રમતણો વર એક ઉલસે તન મન પેખી જેહથી, જંતુ છવાડણ જેહ લાલ,
જે જે અચરજ જે હવે હે લાલ. પ્રચ્છન્ન રીતે પ્રેમ ધર્યો છે, આવી દેખી કુમારે; હસાવલિ મન હરખ ઘણેરે, વરિયો એણે અવતારે લાલ,
જે જે અચરજ જે હવે હે લાલ. તુ મત મારે એહને બેહેની, એ મુજ જીવન પ્રાણ; મેં દિલ ધરિયું થઈ ધણિયાતી, તું તે જાણી મ જાણું લાલ,
જે જે અચરજ જે હવે હો લાલ. એમ કહીને પહોતી મંદિર, કામવતી વરકન્યા; નવલ આભૂષણ વેશ બનાયા, દેખી તે ધન્ય ધન્યા લાલ,
જે જે અચરજ જે હવે હું લાલ. વાળ અગ્યાર રચી નિરૂપમ બેલી, પ્રેમદા પરજિવ ભેલી,
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩૧
૧૭,
પતિશ્રી નેમવિજયજી-શીલવતી રાસ. નેમવિજય કહે આગળ જાતાં, દૂધ સાકર કરશું ભેળી લાલ,
જે જે અચરજ જે હોવે છે લાલ
દેહરા વીરધવળ મત્રી ત્યહા, માડે બહુ ઉછરગ, ઝાગી ઢેલ વાજે ભલા, આરમ કારિમ ચગ નવરાવ્યો નીરે કરી. ભકત્યે કીધા ભેજ, પ્રીતમ મનશું ખેલતા, લેતા બહુ પર મેજ મત્રી જપે કુવરજી, અમચી નાદિની એક, નિમિત્તિયો આવ્યો ઈહિ, વિદ્યાવત વિવેક તેણે કહ્યું મને મુદા, જલધિ મડે તીર, પ્રાત સમે નર આવશે, પુરૂષોત્તમ વડ વીર. દીન લગ્નને આજ છે, આવ્યા જેમાં વાટ, પરણો પ્રેમ ધરી કરી, ટાળી સર્વ ઉચાટ. હરખ થયે હૈડે ઘણે, પામી એવા બોલ, પણ છે કાઈક વારતા, જૂઠા કરે કલોલ સાર્ધ પ્રહર જામની [તણો], વિયે કર્યો વિવાહ, કરમેળે બહુ પર કર્યો, ધરતા મન ઉત્સાહ
ઢાળ ૧૨ મી
( કરડે ત્યાં કેટવાળ–એ દેશી ) પેઠે ભુવન મોઝાર, અતિ અજવાળે સુદર ઓરડી છે, ચિહુ દિશે ચારૂ ચરાખ, સેજ સમારી ત્યહાં વર ગેરડી જી. છપ્પર મોટી ખાટ, શીશ પછેડી પુરાતન પાથરી છે, બોલ્યો કુવર તે વાર, કેમ ઉલઝાણ સેહગ સુદરી છે. કેમ તુજ વદન વિચ્છાય, દિસે છે કેમ આમણમણી છે, વદે તવ નારી ઉત્સાહ, પિયુજી ઉઠાવો સેજ સોહામણું છે કુવરે ઉપાડી તામ, પ્રેમે પછેડી તેહ દરે કરી છે, દીઠે ભૂમિ ઘર કપ, દુરગધી ગો અહીમડ સધરી છે.
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩ર
જૈનકાવ્યદેહન. કહે નારી તમે વાત, એહ કમાઈ કરમને આદર્યો છે; આદિ હતી અધિકાર, સચિવ વેશ્યાએ પાતરે છે. Uણી પુરે સીતા વેશ, રામતણી છે સહી છત્રધારિણી છે, જીવિત ભેદનો ભેઈ, રાયમત્રી એ બેહુ સુખકારિણી છે. વીરા ડોકરી એક, નિવસે જિનવર ધર્મની શ્રાવિકા છે; દયાતણી જમ ટેક, દેવગુરૂને ધર્મ વ્રત ભાવિકા છે. Uણપુર જિનપ્રસાદ, વ્ય અછે તેહનું મત્રી ઘરે છે; તેણે પાપે મહારાજ, દ્રવ્ય નાઠ લઈને પુર બહુ પરે છે. અન્ન ઉદકને નાશ, ધરાપતિ તાત (બે) નિધન થયા છે; માંડ્યું પાપે મહારાજ, કઈ નરનારીના ધન લુટિયા છે. વેશ મત્રી નૃપ પાપ, વેર વણ પ્રાણે ભારે જે પ્રાણિને છે, વેંચે ત્રણ સમ ભાગ, મારી નરને ધન બહુ આણિને છે. ત્યમ જે નગરના લોકપાપ તાપ થકી વસમા ઘણા છે; પરભવ કેરે પ્રતાપ, અનાથપણે થઈ દુર્ગતિ ભામણું છે. કઈ એણે નર કોટિ, હોમ્યા હોશે હરખ ધરી મને છે; તુ મુજ પ્રાણઆધાર, જીવન છે તુ માહરે મને છે. દેખી ઉલ્લસી દેહ, પ્રેમ વધ્યો છે પ્રીતમ માહરે છે, આ ભવે તુ ભરતાર, મે કર ધરિ પલ્લવ તાહરે છે. સમશા મત્રી તામ, દ્વાર ઉછેરે પૂરવની પરે છે, બે કુવર તે આમ, કામ ઈહ અવસર એ કરે છે. લાજીને ગયો ઠામ, કુવરી મનમાં થઈ હખિત બહુ છે; સુદર બિછાઈ સેજ, હરખ ધરીને રગે રમે બેહુ જાણું છે. આનંદદાઈ અગ, સુખ પામ્યાં ઘણું ભીમર ને ભામિની છે, સરખે મળે તસ સંગ, સુખ વિલસે ને ઉલસે જાની જી વનિતા વિવિધ વિલાસ, આનંદ પામ્યાં ત્યહાં આપણું જી, લલના લીલના હાસ, હુ હરખતણું વધામણાં છે. સાભળતા સહુ (લોક), સુખ દુખ ટાળે સહુને મને છે, બારમી સહેળ ઢાળ, નેમવિજય કહે સુખ વહે છે તને છે.
૧૮.
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________
પતિ શ્રી નેમવિજયજી-શીલવતી રાસ.
ખંડ ૪ થા.
ઢાહેરા
શ્રીહીરવિજય સુરીશ્વરા, જગી ગુરૂ જસ નામ; પ્રેમે પ્રણમુ પદકમળ, પામુ વાચ્છિત કામ. રાજસુતા હસાવળી, સખીપણુ તે સાથ, મેાહી તમનુ પેખીને, ધર પહેાત્યા નિજ નાથ. વિષય સુખ વિસે ઘણા, નરનારી ઉછર્ગ, વીતી ર્ગે રાતડી, માચ્યા અંગ અનગ મંત્રી જોવે વાટડી, ખહુપેર કરતા સાન, ભાવ્ય ઉઘાડ્યુ, ઘર ભણી શુભ જ્ઞાન. તાત ભણે પુત્રી ભણી, એ જીજ્ગ્યા કુણ કામ ? કામવતી કહે મારેા, એ છે આતમરામ. એ મે માર્યાં નવ મરે, હેજો જોડી અખંડ, માતપિતા પાવિયા, તેણે મુજ અતિ ધમડ ખુશી થયાં માતાપિતા, દેખી રૂપ જમાઇ, કમળ સુકેામળ દેહડી, આખડી તેજ સવાઇ. સધ્યા સમે કુવર તા, આભૂષણ ધરી અગ, સીતા મદિરે સાઁ, જઈ એઠા તે સગ.
ઢાળ ૧ લી.
(વાલાજી વાયછે વાસળી રે—એ દેશી )
વેશ્યાએ આદર બહુ યિા રે, બેસાર્યાં શુભ ઠામ, અગે આભરણુ શાભતા રે, બહુ લક્ષણ ગુણધામ. સાંજ પડી રવિ આથમ્યા રે, રજનીતણા જે અધાર, લલિત તમસ Àાભા લહે રે, તમરાં કરે ઝણકાર. કુવર પ્રત્યે કહે કામની રે, તુ મુજ મેાહનવેલ, તુજ દર્શન ઘણુ વાલહા રે, તુ તનમન રગરેલ,
વેશ્યાએ
વેશ્યાએ
વેશ્યાએ
.
૧૩૩
1.
૨.
૩.
૪
}
૭.
૮.
૧.
૩.
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩૪
જૈનકાવ્યદેહન. રે'જો યહાં તમ મદિરે રે, લેજો મન વિશરામ, લાલચી છે કઈ કામની રે, કરી આવું તેહ કામ. વેશ્યાએ જ. એમ કહી ઓરડે ગઈ રે, કીધુ રાસલ રૂપ; કુંવર જેવે તવ પૂઠથી રે, નિરખે તેવું વિરૂ૫. વેશ્યાએ પ. નર ઘાલ્યા કઈ ઓરડે રે, દેખી પદનો પ્રહાર, આભૂષણ એરા ગ્રહી રે, માર્યા પુરૂષજ ચાર. વેશ્યાએ ૬. રૂપ કયું ફરી રાક્ષસી રે, ભક્ષણ કરે નરમાસ; હા હા કુંવર મુખ બહુ લવે રે, દયા નહિ જશએશ વેશ્યાએ છે. કુવરે આરાધ્યા દેવતા રે, આવ્યા વ્યતર તામ; શિર નામી ઊભા કહે રે, તેડાવ્યા કુણુ કામ વેશ્યાએ ૮. વેસ્યા વેલી વળી થઈ રે, ઉડી આપ આકાશ, કુવર થયે તવ પૂઠળે રે, કેતુક જેવા આશ. વેશ્યાએ ૯ મારતી મશાણની ભૂમિકા રે, તેડ્યા વીર બાવન; કેડે ચોસઠય જોગણી રે, આવી આપ આસન. વેશ્યાએ ૧૦, દીધાં ભક્ષણ નરતણું રે, પામ્યા બહુલ સ તોપ, ખરમુખી ! કહે વૃદ્ધ જોગણી રે, પાપત કરે પોષ. વેશ્યાએ ૧૧. બાકુળ એવો અમભણું રે, તે નવ દીધ કદાય; ભાગે તે દેઉ તુજને રે, મન ચિત્ય વર પાય. વેશ્યાએ ૧૨. વેશ કહે મા માહરે રે, મોટી અછે એક હસ, સુવર્ણ સિદ્ધિ દ્યા દાનથી રે, બળ દેઉ તમ પુસ. વેશ્યાએ ૧૩. આજ જે આબે આપણે રે, ગ્રાહુણે પ્રમદ, મુજ ભુવનમા મુકિયે રે, આતમ હોશે ઉમેદ. વેશ્યાએ ૧૪. કેલ દિયે તસ જોગણું રે, ચાલ્યા સહુ વનખંડ; ભુવન છે તેણે સ્થાનકે રે, શશિવરણે પરચડ. વેશ્યાએ ૧૫. પાયે પડી સહુ જોગણી રે, મળિયા ભેટાભેટ; આજ પવિત્ર તમ દેખતાં રે, ખત કરી દુખ મેટ. વેશ્યાએ ૧૬. કુવર વહી ત્યા આવિ રે, નજરતો રસ બેટ; હેજ ધરી નારી તદા રે, અવલંબિત પ્રિયનેટ વેશ્યાએ ૧૭,
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી નેમવિજયજી-શીલવતી રાસ. ૧૩૫ વેશ્યા રમે વન ખડમાં રે, યોગણી કેરે સાથ; કુંવર બેઠે નારી કને રે, દેવ કરે સહુ હાથ. વેશ્યાએ ૧૮. કહે નારી પિયુ પરણુએ રે, મ કરે હવે વિલંબ, મુજ બધા દેય આકરા રે, કપટી ક્રોધી ને મુંબ. વસ્યાએ ૧૯. કુવર ભણે કુણ તુ અછે રે, કહે નારી સુણે વાત, પરણીને પિયુ પૂછજો રે, બહુલે છે અવદાત. વેશ્યાઓ૦ ૨૦. માડી કળશને મદ રે, પણ પ્રેમદા કેય, જાતિને ભાતિ જાણું નહિ રે હવે અચરજ જુઓ હોય. વેશ્યાએ ૨૧.
દેહરા શાશ્વત છે વિતાવ્ય ગિરિ, તેમાં ઉત્તર શ્રેણ, સાય નગર અતિ ભતાં, ઉપમા દીજે કેણ હેમપુરી છે ત્યાં કણે, હેમરથ નર રાય; હેમયા નારી ભલી, સુજશ જાસ સવાય લીલાવતી તસ સુદરી, દેય પુત્ર વળી જાસ, મણિચૂડ રચૂડ બે, યાવન વયે પ્રકાશ. હેમરથ નૃપ અન્યદા, નિમિત્ત પૂછયે જે વાર, હોશે કે કુપતિ અગના, તે કહિયે સુવિચાર જ્ઞાની જ્ઞાન કહ્યું લહી, સિહરથ નદન સંત, ગુપ્તચંદ્ર ચઉ અક્ષરે, પતિ હશે પુણ્યવત. બધવ બેલે માહરા, એમ ન કીજે વાત, અમ બેહેની ખેચર વિના, કુણપરણે કરી ખ્યાત. તાતે છેડી ઈહાંકણે, ધણીવેળા ઈણીવાર; બ ધવ બે હા આવશે, સબળ લેઇ પરિવાર
ઢાળ ૨ જી. ( મારગડામાં જોઉ આવે યાર કાન–એ લી. ) ગગને તેણે પ્રસ્તાવે છે, આવે ખેચર નામ, નભમડળ નર છાવે છે, વરતણો ગ્રહી ઠામ, ચતુરગી જ્યા સેના જી, પાર ન પામે કોય,
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩૬
જૈનકાવ્યદૃાહન.
લઢવાનાં મન જેના છ, ક્રોધ કરી અંગ માંય;
ખેલે નભચર તલથી એવું, જીવતા જાજે લેઇ પ્રાણ, ગગને ૧
એ કેન્યા નથી તારી જી, કહિએ વારંવાર,
પ્રચાર;
વાર વાર,
વાચા કહુ છુ મારી છ, વેણે વેણુ રાક સમા કુણ તુ છે છ, કહિયે ન કહ્યુ કહીશ વળી પછે જી, વેણે વેણુ
k
પ્રચાર;
કર્ણા આવે છે કાયર દેખી, કુંવર થયા હેરાન. એ કન્યા૦ ૨ પથી હું છુ 'વા' છે, શું માને મન જોર, નહિ હુ તમ દેઉ સારૂ જી, ગાજ્યા જ્યમ ધનધાર, કા આવે . અમને જી, શું માને! મન જોર, સાળા જાણી તમને જી, ગાળ્યા જ્યમ ધનધાર; એ હરિણાક્ષી હૈડે વાટલી, પરણી પ્રેમ સ પ્રદાય. ૫થી ૩ જે હુ તમને મૃ૩ છ, કર્ણા આણી અંગ,
નારી સગ,
ક્ષત્રી ખિરદ ન ચૂકે છ, મેઢા રવિ શિશ પેર હ રસયેા છે, માહન અને મન ુ વશિષે છ, જેવા પરણી આપુ જે નારી તમને, જગત શૈાભા યમ થાય, જે હુ૦ ૪
નારી સગ, કેતકી ભૂંગ;
એ વચને રસ ચઢિયા કુવર ભણી જઈ અડિયા ખડ્ગ લેઇને ધાયા છ, નૃપ પાસે વહી આવ્યા છ, વ્ય તર સાળ શત વર્ વારૂ, માહે માંહે ઝુઝે છ, ખેલે તીખી વાણુ, મરતા કાઈ ન ખૂઝે. જી, હાય સુભટની હાણ, ચંડમુડ પડે ધરતી છ, કરતા ખેચાતાણુ, નીય રક્ત વહે ની છુ, મૃકે શા ખાણું. છુક કરે કે માર મુખ માલે, દીન કહે છવ રાજ કઇક મુખ પાકારે જી, દીજે રાખી અમને મારે છ, હવે
જી, ખેંચર રેપ ભરાય, જી, રાતી દૃષ્ટિ કરાય. નવલા ક્રોધ ભરાય, જાણી જે જમરાય, ઉઠયા, સબળ અવાજ. એ વચને પ્
દાન દયાળ,
હવે ધ્યાળ;
માહા
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી નેમવિજ્યજી-શીલવતી રાસ. ૧૩૭ મોટા માર નિવારે છે, ટાળો દૂર જંજાળ,
ભાગી સુખાકારી છે, એ વેળા અસરાળ, અતિ વિદ્યા તે ખેચરે સાધી, વિરાપ્તિ ગુણધામ. કંઇક૭ વ્યતર શત સહુ નાઠા છે, જેના પુઠ ન કોય, નાઠા જાબે રૂઠયા છે, સુગુણિયા સહુ હોય, કુવરને અચરજ હોવે છે, જગતિ ચિત્રને જોય, સઘળું કેતુક જોવે છે, કાઈ અણ જોય, દેવ પ્રગટાવ્યો ભાણિકકેરે, ઉઠો ઉદ્ધત રે નામ. વ્યતર૦ ૮. આછેટે અકળાયે છે, પ્રગટી પાવક જ્વાળ, વિદ્યા આકુળ થાય છે, તેથી બળ અસરાળ; વ્ય તર પાછા આવે છે, જે હુતા વિસરાળ, ખેચર પૂઠે દેવાલે છે, સુર મેટી વિકરાળ ઉઠ કુવર તે દયને પકડયા, મણિચૂડ રનયૂડ દેય. આ છેટે ૯ વિદ્યા નભચર પૂરે છે, દેખી કુવર દિદાર, નાઠી બળને ચૂરે છે, પટે પુણ્ય પ્રચાર ગોળા નાળી પ્રહારે જી, મુઈ વસ્યા તેણવાર, ભાવિ કોણ નિવારે છે, જાણે સહુ સ સાર, ચોસઠ જોગણી નાઠી તતક્ષણ, અશરણ ગઈ ત્યાંહાએક વિદ્યા૦ ૧૦. ચેથી નરકે પતી છે, પાપની કેશા તેહ, કપટત થઢ દો'તી , પાપે દુર્ગતિ ગેહ, માસે ગતિ હોય નીચી છે, માનો સાચુ એહ, પણ નહિ ગતિ ઉચી છે, પાપ ન કરશે કેઈ, ચોથા ખડની બીજી ઢાળે, ને વિજય કહે નહ. એથી ૧૧.
દેહરા, કુવરે છેડ્યા દે ભણી, નારી બંધવ જેહ કરૂણા આણી અતિ ઘણી, દાખીને બળ દેહ તે પણ પ્રણ પદકમળ, વિમળ મતિ મન આણિ; બેઠે મનડે ભાઈ ત્યમ, ગરવો તે ગુણ ખાણિ.
م
2
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩૮
જૈનકાવ્યદેહના ખમજો અવગુણ અમતણે, મોટા તમે મહત; પોલ્યો હજી પુણ્ય માહરે, તમ શું સંગમ સંત. પહેલાં તે નવ ઓળખે, તેણે ખેલ્યા વિપરીત, સંપતિ સમયે અમ મને, તમશુ બાધી પ્રીત. અમ બને પૂરવ કિયે, સાચેલે જિન ધર્મ તેણે પતિ તુજ પામિય, રાખી ય કુલ શર્મ.
ઢાળ ૩ જી. (ઘેર આવો જ આ મોરિએ દેશી ) હરખિત થઈ તવ હારે, સહિ દીધી સેય કુમાર,
કુવરને જઈએ છ ભામણે. આકણી. તુજ કુળ આદિત્ય તું સહી, તું તો સમશશિ અનુસાર. કુવરનેટ ૧. એટલે હેમરથ આવિયો, ત્યહાં સબળ લઈ પરિવાર, આવી વીર વધાવિયે, મન આણ પ્રેમ અપાર. કુવરને ૨. ખેચર સુત બેચર ભણી, જઈ પ્રેમે કીધ પ્રણામ, અજવાળ્યા એણે કાજે, વળી રાખી ખગચર મામ. કુ વરને ૩. હયવર તે સહી હસતા, આપ્યા પચસયા વર જેહ, આપા દ્રય શત સુદરૂ, તસ મદઝરતા દ્વીપ જે. કુંવરને ૪. મણિ માણિક મોતી ઘણું, તેમ રત્નતણું બહુ રાશ; ખાઢ તળાઈ દીપિકા, વર આપિયાં એમ ઉલ્લાસ. કુંવરને પ. વારાંગને વરભૂપતિ, લેઈ દીધી જેણે પંચવીશ; આપી એમ સંતપિયે, કહે આજ્ઞા સબળ વહીશ. કુંવરને ૬. અમે ગ્રહી નિજ નદિની, હેજે ભીડી આપણે અગ, લહે ક્યો દિન મુખભણી, હેો તમરગ અભંગ. કુંવરને ૭. દીધી શીખ સોહામણી, બેટીને બહુપેરે આપ; મારા માગી કુમારની, સર્વ દૂર કરી દુખ છાપ કુવરને ૮. વહિયા ગગને વિદ્યાધરે, જાણે પંખી તણું હાર; ચદગુપ્ત લીલાવતી, વેગે આવે નગર મોઝાર. કુવરને ૯, વેશ્યા મદિર સ ચઢ્યા, લીધે તે પલગ વિશ્રામ,
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી નેમવિજયજી-શીલવતી રસ. ૧૩૯ સચ્યું પુરાતન ધન લિય, જાણે એહજ મદિર સ્વામ. કુવરનેટ ૧૦. લીલાવતી છોડી ત્યાહા, નિજ રામા સુદર તેહ, પહેલે મંદિર ભત્રીને, સઘળુ લઇ ધન એહ. કુવરને ૧૧. આપ આવ્યો વળી કેશવે, લીધી વળી સુસાર, પ્રાતર મદિર મત્રીને, વહી આવ્ય વેગે કુમાર. કુંવરને ૧૨. કામાવતીને મદિરે, ત્યાહા આવી હસાવળી તે, કામવતીને એમ કહે, કહુ બેની સાભળ એહ કુવરને ૧૩. મે વરિયે વર સુદરે, સહી બોલીને પત્યે કેથ, સાંજ સમે પુરી મળે, ગયે નવી જાણિયે એથ. કુવરને ૧૪. આવશે હવે મદિરે, હુ તો જોઉ છુ તેહની વાટ, દીઠે હોય તે નારિયે, એ કુવર ભલે રે ઘાટ. કુવરને ૧૫, રાયસુતા હસાવળી, હરખી ઘણુ નયન નિહાળ, પ્રભુ પ્રગટી દિશ જે હવી, હુઈ તેથી તે ખુશાલ. કુંવરને ૧૬, દગ સિચતી સુધાતણી, અગના અગ વાળે અનગ, કામવતીએ પ્રેમસુ, બોલાવ્યો ધરી ઉછરગ. કુવરને ૧૭. પ્રીતમ કેડે કારણે, કહિયે પ્રિય રાતની વાત, કેણું પરણું કુવરી તમે, કહે કુવર તવ અવદાત. કુંવરને. ૧૮. એવે સમે હસાવળી, પિહોચી નિજ તાતની પાસ, નેમવિજય સુખસંપદા, પામી જે ધરમ નિવાસ. કુવરને ૧૯.
દેહરા, હંસાવળી કહે માતને, મત્રી નદિની જેહ, પરણ્યો પતિ પરણવ મુજ, તેણુ બા નેહ, સુતા સુણી મુખ વારતા, તેડાવ્યો મત્રીશ; જામાતા જે તમતણ, દાખે વિશવા વીશ મત્રી સહિત કુવરજી, પિસ્યા ભૂપની પાસ, દેખી દર્શન રાયજી, અગે થયો ઉલ્લાસ. ભલ આસન ભાવે કરી, બેસાર્યો બક્ષીસ, લેઉ વારણ અગના, કુરે નાખ્યું શીશ.
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________
-
૧૪
જૈનકાવ્યદેહન. મત્રી કહે મહારાજજી, એણી રાતે એ આજ; પરણી યુધ્ધ ખેચરી, કીધું આપણું કાજ. બહુ હરખો મન મહીપતિ, ઉલસ્યા નેણ ચકર બોલે મીઠા બોલડા, તું તન મન ચિતર
ઢાળ ૪ થી, (મારા નાથજી હા, રાજનગરે ઘડાય—એ દેશી.) પ્રેમ ધરી કહે ભૂપતિ છે, પરણે રાજકુમાર, કુંવર કહે કયમ પરણિયે છે, રાજ નથી નિરધાર;
એહ રાયજી હો, રાજ વચન સુણેય. સભા સહુ સન્મુખ થઈ છે, જવે રૂપ કુમાર, રાખ્યું અંગ છૂપાવીને જી, માનું કામકુમાર. એહ૦ ૨. કામે પીડિત અગના છે, નિરખે રૂપ નિહાળ; પ્રચ્છન્ન ધરી અતિ પ્રેમને જી, અંગોપાગ વિશાળ. એહ૦ ૩ કુંવરણે તવ બલડે છે, મન કરે મહીપાળ, હસાવળી હરખે કરી છે, બોલે વેણ રસાળ. એહ૦ ૪. એહજ પ્રીતમ આદર મે, આખે એણે અવતાર, મે વરિયો વર ઉગે , અવર નહિ સસાર,
મોરા તાત જી હે, રાજ વચન સુણેય. મન માન્યુ ઘણુ માનની છે, રહ્યું મન લેભાય; માતા વેલી હોઈજે છે, યોગે રહિયું ન જાય. મારા પરણુવો પતિ પ્રેમશુ છે, મત કર હવે ઢીલ, આવે અવસર આપણે છે, લીજે સુદર લીલ. મોરા કરી દતુશલ નીકળ્યા છે, સતીએ બોલ્યા બેલ, તપન ઉગે જે પશ્ચિમે છે, સતિયાકેરા ચલ મેરા ૮. કુવર એકાંતે તેડિયે છે, પૂછે કુળ વરતંત; આ સહુ તમે આપણે છે, સઘળો ઈતિહ સત. મશ૦ ૯. તિલગ દેશ તિલકાપુરી , સિહરથ છે ત્યાંહ રાય; રત્નમાલા પટરાગની છે, તેહ છે મારી માય. મેરા ૧૦.
જ
5
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી નેમવિજયજી-શીલવતી રાસ. ૧૪૧ વિદેશ જેવા ભણી નીકળે છે, બેઠો પ્રવાહમાંહ્ય, હ આ સચિવ ધરે જી, ઓળખિ ચિત્તચાહ. મેરા ૧૧. હેમયા એમ સાંભળી છે, પામી અતિ ઉછરંગ, મુજ બેહેની સુદરે જી, ઉલસો પ્રેમવિહગ મેરા, ૧૨. લેઈ લગ્ન પરણાવિયો છ, વાગ્યા ગુહીર નિ સાણ, કર મૂકામણ આપે ત્યાહાં છે, સુણજો એહ સુજાણ મોરા૦ ૧૩ ખડ ચોથાની મે કહી છે, ટળકતી એહજ ઢાળ, નેમવિજય કહે સાંભળે છે, પાચમી શ્રવણ રસાળ. મોરા૦ ૧૪.
દેહરા, ૫ચ સહસ્ત્ર હયવર ભલા, ગજવર વળી શકતીન, પચ સહસ્ત્ર અનુચર ભલા, બળે કરી નહિ દીન ૫ ચ શત કરભાવળી, વેહેલ શકટ ત્યમ દાસ, પાલખી ભૂષણ પચ સહસ, આયા લેઈ તાસ દીધા એના દેખતા, કીધે કુવર ખુશાલ, સકળ દુખ દુર કરી, પામી પ્રેમ પ્રનાળ તરૂણી તીન કુમાર તે, સાથે કરે સભેગ; હસાવળી હસે હિયે, યુવતી નાથને જોગ. દિન કેતા ત્યાહાં રહ્યા, કરે કુવર બહુ કેલ; પરમેશ્વર સુપસાયથી, નારી નાગરવેલ દેવદ્રવ્ય દેરાં કર્યા, દયા ધરી પરિણામ, રાજા સુસકાઠા દિયા, ટાળ્યું ધૂતારા નામ. નાથ કહે નારી સુણો, વહેલાં થાઓ વિવેક, શીખ લિયો તમે સાજન, વેણ અમારૂ એક શીખ લેઈ સાજન તણી, કુંવરે કર્યું પ્રયાણ, ગોપારાપુરપટ્ટગે, આવી કરે મેલાણ છાને કુવર કટકથી, મનથી જણાવી વાત, પ્રાતસમે તે પણે, વહિને હાટે આત.
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪૨
આંકણી. ૧.
અગજ૦ ૨.
અગજ, ૩.
અગજ૦ ૪.
જેનકાવ્યદેહન.
ઢાળ ૫ મી.
(મેરે આતમકી આધાર રે—એ દેશી.) તે અવસર વાજે ત્યહાં રે, ઢઢેરાને ઢોલ, ચોરાશી ચઉટે ભમે રે, બેલે મધુરા બોલ રે, અગજ રાજાની. સોહે રે રૂપે ઈંદ્રાણી, મોહે રે માનવ મહિ માની, વિષકન્યા સઈ જાણી રે લાલ. નિજનદિનીને નરપતિ રે, વિભિક્ષણ કઈ દીધ, ન મૂઈ નારી તે થકી રે, પામી ન એક સિદ્ધ રે. પૂછે કુંવર તે પ્રેમશું રે, વાંચ્યા તેહ વૃત્તાંત; વિષકન્યા કેમ જાણિયે રે, આણિયે એવી ભ્રાંત રે. કહિયે સાંભળે તસ કથા રે, જન્મી માત જે વાર, વધતી કલા વર લ ળ્યું રે, ગોરી મોહન ગાર રે. મુવરણ વાન સેલ્યામણી રે, કામી મેહન કાય; બાલવન બાળા થઈ રે, રમવાને જગલે જાય રે. વનખડે વનિતા વહી રે, ખાતે ખેલતી ખેલ; મેવા મિઠાઈ મોદશું રે, ખાવે ગાવે ગજ ગેલ રે. તરૂણું તરૂણપણે થયે રે, થાકી વનખંડ લઘ; વદને બીડી વર પાતની રે, સૂતી નિદ્રાને સધ રે. પકજ ચૂં મુખ પ્રેમદા રે, વિકસ્યુ પૂનમચદ; ગમ્મ નહી ઘેરે ઘણું રે, બાળા ગુણની વૃંદ . તાતભણી વાલી ઘણું રે, માતાને સુખકંદ; પય સાકર પ્રત્યુષમા રે, શ્યામા પીવે આનદ રે. તે દિનથી તે તારૂણી રે, ઉપરતણી વૃદ્ધિ હેત; નારી સંગે નિશિ રહે રે, આણે તેને અતિ રે. ભય આણું મન ભામની રે, રક્ષક કે નવ જાય; ભેળી ભોળા ભેળાવે રે, જુગતે તેવ કઢાય રે. કે અવસર ઈહાં આવિ રે, ઔષધવેદી આમ; નામ સુખ્યાત વસ્તપતિ રે, પહો રાજાને ધામ રે.
અ ગજ૦ ૫.
અગજ છે.
અગજ૦ ૭.
અંગજ૦ ૮
અ ગજ૦ ૯.
આ ગજે. ૧૦.
અગજ૦ ૧૧.
અંગજ૦ ૧૨
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી નેમવિજયજી-શીલવતી રાસ. ૧૪૩ કુવરી ભુવને વૈદ્યને રે, લેઈ આવ્યો ભૂપાળ, રજની વાસે રાખિયો રે, વૈદ્યક મન જજાળ રે અંગજ. ૧૩ દરથકી દેણે રો રે, રગતનું આચર્ણ, કપટ નિદ્રાએ નિહાળતે રે, સાભળે સાસદે કર્યું છે. અગજ૦ ૧૪. પ્રમલા વશ પથી થયો રે, ડસીઓ કુવરી એણ; પ્રાતઃસમે પરજાળિયો રે, જીવ ગયે ત્યહા તેણ રે. અગજ ૧૫. અત કરે વાસે રહે રે, એવી તસ પરતીત, મહાજશ નામે મહીપતિ રે, ચિતા ધરે બહુ ચિતરે. અગજ ૧૬. અનગ સેના રાણી અતિ રે, શેક ધરે છે શરીર, નંદની જે રતિ સુધરી રે, પ્યુરી નાખે નીર રે. અગજ. ૧૭ દેહલો છે સંસારમાં રે, વહે લોક કલ ક, પ્રીત ધરે ન કે તેહશું રે, પૂરવ કર્મને અક રે અગજ. ૧૮. • આશા સહુને સરખી રે, નિર્મળ રાખી નીત, નેમવિજય કહે સાભળે રે, ઉત્તમ તે કરે હિત રે. અગજ ૧૯.
દેહરા. રજની વાસ જે રહે, આણે તેનો અંત, મરણ ભયથકી માનવી, દરે દેવ રહત ભૂપતિએ ભામિની ભણી, કીધો વિષ ઉપચાર, મારી ન મરે માનની, રૂઠો જશ કિરતાર રાજા રગે એમ કહે, આલે બહુલે પ્રેમ, વળી માગે તે દે ઉપરે, અનુચર કહિયુ એમ
અરધ રાજ્ય કુમારિકા, કામનીતણુ કલક, ટાળે તેને નરપતિ, માગ્યું કે નિઃશંક. બીડે ગ્રહિ બોલીને, ભટ વિનવિયો ભૂપાળ, પરદેશી કે પ્રાહુણે, કરૂણા કરે કૃપાળ. ભલ આસનને મોકલે, તેડાવ્યો નર રાજ, ભૂપત દેખી ભૂધણી, કીજ થયો મુજ આજ સાજ સમે તે સજ થઈ પો પ્રમદા ગેહ, દેખી નારી દિલ ઠરે, રતિ રમણવર એહ.
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪૪
જેનકાયદેહન.
મન વિ ષ્ણુ તન ગગહ્યું, ઉલ્લણ્યાં નયન ચોર, માનવીને મનમથતણું, સેવક કરે બકર. ૮. કચુક કસ છૂટી તદા, વ્યા અગ અનગ; તેણે અવતારે આદર્યો, પ્રીતમ પ્રેમ પયગ,
ઢાળ ૬ ઠ્ઠી.
(શેરી માટે રમતો દી–એ દેશી.) મહાજશ રાજાની આજ્ઞાએ પહોંચ્યો, રતિ સુંદરીને મહોલે રે, દૂર બેઠે સાથી સાહસી, વચનામૃત રસ સેહેલે રે. રતિ સુંદરી રંગે એમ બેલે, સેજ સુકોમળ બેઠી રે, કામલતા માનુ મોહનલી, પ્રેમને મદિર પેઠી રે. રતિ ૨ અનુચર મનમથ કેરા આગે, ઓળગ કારણ પહોત્યા રે, છૂટ્યા જલધર ધવન જલધી, ઉન્મ થયા તસ વધતા રે. રતિ ૩. સાકહે નિસુણો સુદર સજજન, વાત કહું સવિ માંડી રે, તમ દીઠે તને ઉલ્લફ્યુ વિહર્યું, મને લાજ તે છાંડી રે. રતિ વિષમ યોગે વરવી વનિતા, કરમ તણી જે કરણું રે; મુજ વતી માનવ ભૂપ વિના શ્યા, પાપતણી એ ભરણી રે. રતિ પ. હુ તમ દાસી, પ્રેમની યાસી, એહ કલક મુજ ટાળો રે; બીડે ગ્રહિ જે બોલ ગ્રહીને, તો ક્ષત્રિયવટને સંભાળી રે. રતિ ૬. વિવિધ વાત વિનોદે વામાએ, યામની રાત્ર ગમાવી રે; આકુળ થઈને પ્રેમ લાવીને, ઉન્માદી લય લાવી રે. રતિક છે. કપટ નિદ્રાએ સૂતે કુવર, આચરણ આપ વિલોકે રે; મુખ વિકાર્યુ કુવરી તત્ક્ષણ, વિષધર દીઠે વિવેકે રે. રતિ૦ ૮. બાહિર મુખ વિકાર્યું કાળુ, વેગે સન્મુખ આવ્યા રે, રેષે કરીને રાતાં લોચન, દખ દેવાને ધાયો . રતિ હ. આતુર ત્યા થઈ શસ્ત્રને શરમી, વિપરીત કા જીવદૂત રે; " નિદ્રા ગઈ તવ બેઠે દીઠે, પિયુમણિ પ્રાણુ સંપૂત રે. રતિ ૧૦. નયણે નિહાળ્યો નૂરસનરે, વામા મેહ નિવાહી રે; જેડીઉધાન જ્યમ ઉદધિ ઉલો , કેણ રહે કહો સાહી રે. રતિ ૧૧,
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________
પતિ શ્રી નેમવિજયજી શીલવતી રાસ,
રમતા રે,
જમતાં રે. રતિ ૧૨
સારે પાસે સોગઠાં હરખે, સરખે સરખા નયનામૃત પ્યાલે ભરભરીને, પ્રીતે પ્રેમને ધણી પામી જે ધન્યપણુ ગણુતા, પ્રાત થા નેવિજય કહે નારી નર દેયે, પામ્યા
હરખ
દાહરા
સુખદાઇ રે, સવાઇ રે, રતિ
છૂટ્યા
ભા
હવેા અચલ,
:
મહાજા રાજાતા, સુભટ દાધુ દેવા દાવને, દ્વાર કરતા દેખી કેલ તે, મનમા પેહેલાં તે માણસ મારતી, શુદ્ધ ન હેાતી દસ. તાકમાં હાડ હવે તારૂણી, માă પુરૂષ રતન, તા જઇ રાજા વીતવા, વાર્ કીધ વચન. સુભટ જઇ ભુપાળને, તેડી તેથ મ ત્રીશ; વિલેાકન કરવા માનવી, આવ્યા ત્યમ અવનીશ. દીરધદરશી રાજવી, નિપુણૅ કાનને માડ, નરનારી રમતા થકા, અવલાકે દુઃખ છાડ. દ્વાર ઉઘાડી ભૂષણી, પેઢા મંદિરમાય; હરખ્ખા હૈડે અતિધણા, વન વિલાક ત્યાય. મદિર હતા મહીપતિ, આવે સભામાઝાર, નૃપ પૂછે કુલ વાતડી, કુવર્ વદે સુકુમાર. ઢાળ ૭ સી.
તતકાળ,
સમયકાળ.
( વીર સુા મુજ વિનતિ, રાગ ધારણીએ દેશી ) રાય જપે સુર્ણા નર તમે, મુખ ખેાલા હા, તુમા અવાત, વાંકાં વેણુ ન કાઢીયે, સુગુણા જે હા, નીચુણા નવ થાત પાણી પીને ધર પૂછિયે, એમ ન્યાયે હા, કેમ હાવે જી ન્યાય; પચ માહે નવ પામિયે, જશ સારે હા, જગમાહે પસાય. મરકલડે અધિપતિ કહે, કુણુ માટે હા, મન આણા સદેહ; અમ પુત્રી તમ દાખશુ, મુખ Ăાલીયા હા, અણી લડી જે. રાય૦ આચરણે તુજ એળખ્યા, ઢાકયા કયમ રહે હા, કાઈથી નરસુર,
પરમ
રાય૦
રાય
૧૪૫
૩
૪.
૬.
७
૧૩.
२
3.
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________
જૈનકાયદાહન
૧૪
સંગ રાય
પ્રગટ કરે જે પચમાં, તુમ અમચે હા, વધતા તે. રાય તિલ‘ગદેશ તિલકાપુરી, ભાખી સધળી હા, નિજ વાત સભાળ; રાજન બહુ ચિત ચમકિયા, હૈયે હરખીયા હા, પામી પુણ્યની માળ. રાય૦ અેની અ ગજ આળખિયા, મામે મન હતી હા, ભીડિયું દૃઢ અગ, સાહેલી એ સસનેહશુ, ભાગી ભાવષ હા, થયેા દુખતા ભગ. લગન લેઇ લીલા વરી, પરાવિયા હૈ, રતિ સુંદરી ર ગ; હય ગજ રથ હાથી ધણા, દીધે! દાયજો હા, આપણા મન મણિ માતી ને હીરડા, સેજ તળાઇ હા, આપિયાં દિલ ભાય; સાહવે ગાઇ ગીતને, ખેાલાવી હા, વિનતા સુખાય. રાય૦ કટક તેડાવ્યું ધરાધણી, વનહુ તિ હેા, નિજ નગર મેાઝાર; દેખી ઋદ્ઘિ લિ ભાવિયા, મહી મેાટકા હા, એ ભાગ્ય કુમાર. રાય૦ માતુલે મન આણી કરી, પદ દીધુ હા, તસ રાયાં રાય; ખર્ચ્યાં ધન બહુ ખાંતશુ, વસ્ તુને ઘર ઘર રગ વધામણાં, લિયે ભામણાં હૈ, ખદીજન બિન્દાવળી, બહુ ખેાલતા હા, મુખ વાસર કતા રહી ત્યાંહાં, આ અનુકરમે હા, તાતે શીખ દીધી ઘણી, નિજ ન ની હા, તેહ કીધ પ્રમાણ. રાય૦ ૧૨. હય ગજતે પાયક ધણા, મુખ ગણતાં હા, નવ લાભૈ પાર; સીમાડા સહુ દેખતા, પદ્મ પ્રણમે હા, કરે સૈવના સાર. શીખ લેઇ સાજનતણી, જીપ પ્રગટયા હો, ૫થે ચલિયા જાય; દેશ નગરને લધતેા, આનદભેર હા, હવે ભરૂઅચ પાય. ટાળ કહીએ સાતમી, સુણા ત્રાતા હો, વકતા કરે જે વખાણ; તેમવિજયે નેહે કરી, ધન્યાસીએ હા, ધન્ય કાટી કલ્યાણ. રાય૦ ૧૫.
જયજયકાર. કીધ પ્રયાણુ;
૩ વરે
ઢાહરા.
રાય૦
અનુક્રમે ભરૂઅચ ગયા, પામ્યા પરમાનદ; પ્રત્યક્ષ તીરથ પામિયેા, નિરૂપમ નયનાનંદ સળા ગઢ રાજે જ્યહાં, પેઢા નગર મઝાર, સેના મૂકી વેગળી, અંગે આનદકાર.
૪.
૫.
.
૧.
૭.
દ્ય, નિઃસાણુ રાય. રાય૦ ૧૦. અનગ સેના નાર;
ર.
૮.
૯.
રાય૦ ૧૧.
રાય૦ ૧૩.
રાય૦ ૧૪.
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી નેમવિજયજી-શીલવતી રાસ,
१४७
જોતા ચઉટાં ચપશુ, હાટતણી ત્યમ શ્રેણ, દેવળ અજિત જિતેનું, આ કુવર તેણ. ભાવે શ્રી ભગવતને, વદન વિનય વિવેક, વીતરાગના પદકમળ, વિમળ સકળ ધરિ ટેક, પથીને આધારડે, દેવળ કે પિશાળ, વળી કુભારાં ઘર ભલું, નિરત કરી નિશાળ, . દેરે બેઠા ઈહા પતિ, ભાવે ભાવના સાર; તેણે સમે રાજા ઘરે, બેઠી રાજકુમાર , વાટ જુવે વાહાલાતણી, ગેખે બેઠી નાર, રવતી રભા જસી, વિલખા કરે હજાર. વિરહાગ્નિ છે જગતમા, (વળિ) વિશેષે વામાય, નરભ્રમર જગ સસ્તવ્ય, તેણે દાઝે તસ કાય તરૂણું કહે ત્રિલોચના, વન તૂ મ મ ઝર, શુ હાવે દિલ તાહરે, પેઠી દુખને પૂર,
ઢાળ ૮ મી. (એણે આગણ પિયુ રમિય—એ દેશી ) કુવરો કહે એમ ન કીજે, વિરહ કરી કાયા છીએ, સાજનિયા વળી વળી બીજે રે, સુખ બેહેની. ગરવી તેહ ગોરી બોલે, વિરહ કરી દેહી ડોલે, દીઠા ઈદુ પાંડર ઝોલે રે, સુણ બેહેની. ચાલિયો પાંડર કાય, મુજ બેહેની તે સમજાય, કે લાગી એને બલાય રે, સુણ બેહેની. ચોદલીયો વિરહી નારી, એહ મે નમી મોહનગારી, તેણે કીધી રાતી કારી રે, સુણ બેહેની. હોય વિરહી પાદુર દેહી, તસ શોભા દીજે કહી, તરૂણું તન દુ ખ જેહી રે, સુણ બેહેની દીર જે સૂકો પલાશ, નહિ પૂરે તેમ ઉલ્લાસ, શેકી કરેય વિશ્વાસ રે, સુણ બેહેની,
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪૮
જૈનકાવ્યદેહન. કુરે દિન ને રતડિયાં, ન નિસુણે કો વાતડિયાં; સૂકે મુખ પાખડિયાં રે, સુણ બેહેની. તુજ નારીને વિરહો ચા, તેણે તુ આદેહિ મદા; વિરહી દુઃખ તન ફદા રે, સુણ બેહેની. પદ્મનીને મનમથ પિલે, વિરહાનલ માંહે ઝીલે; સહિયે બહુ પર ડિલે રે, સુણ બેહેની. જેહના મન માંહી ચીચે. તેલ અગ અગેતર સીએ; પેટ દુખે આંખ મીચે રે, સુણ બેહેની. અન્ન ને ઉદક નવ ભાવે, પ્રીતમ તે ક્ષણ દિલ આવે; બહુ દુ ખ જીવ જગાવે રે, સુણ બેહેની. પ્રેમ યાસી પાસ ન છીએ, વામાને વિજગજ દીપે; મરણ ભણી કુણ પે રે, સુણ બેહેની, સહી કળિયુ કાંઈ ન જાવે, ક્ષણ માહી વલ્સ સમાવે; કોઈ રૂઠને નાહ મનાવે રે, સુણ બેહેની. જેમ વેદના ઘાયરી ઘાવે, તે તો જનને આપ કહાવે; કહે કેહને કહિયુ ન જાવે રે, સુણ બેહેની. મનડાની મનડુ જાણે, જો તે આવે પ્રીતમ ટાણે; તે સઘળી વાત વખાણે રે, સુણ બેહેની. વરવા છે વન વેપા, લાગે જે પગ પગ દોપા; સુણ આણે આતમ રોપા રે, સુણ બેહેની. જેમ ઘેલી ને ચિત્ત, ઉર માંહિ માતડી હિતે; કેમ રહિયે નિર્મળ નીતે રે, સુણ બેહેની. પરદેશે જે સહી જાવ, ત્યાહાં આપણે કરિ બિઠાવો; પ્રીતમે હેવે સુખ વાવો રે, સુણ બેહેની. માતા ને બધવ બેહેની, સાસુ સસરા જેઠજ જેની, બહુ રાખવી શકી તેની રે, સુણ બેહેની. સુખ દુખની પ્રીતમ માને, બીજાશુ હેત ન છાને; કહું કેટલું બાઈ થાને રે, સુણ બેહેની. વહેલા થઈને વિષ પીજે, નાહ વિના કહો કેમ રહીજે?
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૬૦
જૈનકાવ્યદેહન. શીલવતીને નામની રે, મોકલી પહેલા જેહ રે; શીલ૦ ૮. ભૂપણ દેખી ભામની રે, દંભ ધર્યો દિલમાંહ્ય રે; પરવિના એ કૃત નહિ રે, દેખીને દિલ દાહ રે. શીલ૦ ૯. રાજા તેડી ભૂત્યને કહે રે, તેવી વાત એકાત રે; વહુ તે લાવો તમે રે, નાગ હોયે દુરદાંત રે શીલ૦ ૧૦. આપ્યો અજગર આકરે રે, કુંભ માહે સુવેય; પ્રાણ કાઢે કુકારવે રે, ડક ને કહા કહેય રે. શીલ૦ ૧૧. આણી મૂક્યો મદિરે રે, બેલાવી તે બાળ રે; સાસુ કહે લાવ્યો વહુ રે, ઈણ ભાડે પુષ્પ માળ રે. શીલ૦ ૧૨. ગણી નકાર ઊભી થઈ રે, ઉઘાડે મુખ તાસ રે; સાપ ફીટી માળા થઈ રે, સુરભિ અનોપમ જાસ રે. શીલ૦ ૧૩. જો શીલ પ્રભાવથી રે, સુર સારે બહુ સેવ રે, કીધાં કર્મ મૂકે નહિ રે, જે મળે દેવના દેવ રે. શીલ૦ ૧૪. શિલે આપદ સહુ ટળે રે, શીલ થકી સુખ વાસે રે; ઢાળ બીજી ખંડ પાંચમે રે, નેમ લહે મન આશ રે. શલ૦ ૧૫.
દેહરા ચમત્કાર નૃપ ઉપને, શીલવતી ગુણ ગેહે; જૂઠ કહી એ નવ બચે, દિલ રજન સુખ દેહ. કાળ સાથે કહે કેમ રહે, જો ન હોય શીલ રેણુ; ગુણવંતી એ ગેરડી, સહુ દેખે જે સણ. રત્નમાળા કહે રાજવી, એની વાત મ તાણ, દોકુળ કલંક લગાડિયું, પાપતણી એ ખાણ. મુજથી ન મરે એ વહુ, ભૂપ કહે મુખ વાત; એમ કહી સભાએ આવિ, રાણું ઘાલે ગાત. જેજે સુખ ક્ષણ કારણે, જેણે ઉપાયું કલંક; રાય શોભા યમ પામશે, જે હુતા નિકલક.
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી નેમવિજયજી-શીલવતી રાસ.
ઢાળ ૩ , ' '
(સુડલા સ દેશે કહેજે મારા પૂજ્ય રે—એ દેશી )
સશય ઉત્તમને ચિત્ત ઉપને રે, લક્ષણ સતીના એહ છે સાર રે; જૂઠે પણ રાણી મન માને નહી રે, નિરખતી નયણે વારવાર રે. શીલવતી સતિયાં માહી શિરોમણી રે, સાખી કીધા નાગકુમાર રે, - તમે સામુ મન બહુ આમળારે,
ડે એહ છે સસાર રે. શીલવતી ર. લોકના અપવાદ ભયથકી રાજવીરે, ભય કરતા સહુ પરિવાર રે, બીજો ઉપાય કરે બાલા મારવા રે, લલના રડ્યું નહિ લગાર રે. શીલવતી, ૩. વારૂ વછનાગ જેણે આણિયે રે, ભુજાવ્યો ભામનીએ ત્યાહાં તેમ રે, ખાધુ વિષ અમૃતની પેરે જર્યું રે, સતીના આતમને થયું ક્ષેમ રે. શીલવતી૪. ગણી ચિને પાપણી મૂઈ નહિ રે, એનો વિષ આછુ નહિ જોર રે, ગોમલ આપ્યો તતક્ષણ રાણીએ રે, તેલ મર્દન કર્યો ઘનઘેર રે. શીલવતી. ૫. જેમ જેમ ખાયે વિષ ભણી જોવનારે. તેમ તેમ વાધે ઘણે તજ તેજરે, નિરખે નારી શુભ્રતા આદરે રે, રતનમાળાને ન વધે હેજ રે. શીલવતી. ૬. જેણે ગધે પ્રાણ તજે પ્રાણિયા રે, વેગલી દ્રી હણિયે પંખી આ વ્યોમ રે;
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૬૨
જેનકાવ્યદેહન.
શીલવતી ૭.
શીલવતી. ૮.
શીલવતી ૯
શીલવતી ૧૦.
એહવી આધાણ છે જે આકરીરે, હોવે પંચેટ્રિી જિહા કિણ હોમ રે. આણ્યો કાળક્ટ તતખણ તારૂણી રે, દીઠે શીલવતીએ તામ રે; સહી નાણી કરી એહ ઓળખે રે, હા હા ક્યા કરમનાં કામ રે. આવ્યું મરણ એ માનની ટુકડું રે, અયી અયી દેવતણું ઈહા ભેગ રે, કીધાં આપણ તે ઉદયે આવિયાં રે, કેઈ કઠિન બંધનના યોગ રે. કીધે કામની છૂત સંસ્કારને રે, તરત વઘારિયો તેલે આપ રે; કહે તવ સાસુ વહુ તમે ખાઈજે રે, કીધું ભેષજ અનુપમ મેળાપ રે. સાસુની સાખે શીલવતી સતી રે, દિનપતિ સામી ઊભી રહી હેઇ રે; ગણી નવકાર જે રાણી ભાવશુ રે, સુધી શીલજી મુજને સુખ દેઇ રે. ચંદ્રગુપ્ત વિના અવર જો માહરે રે, મન વચને કાયા સંભાર રે; કાંઇ મનમાંહિ વિલેપતા જે હેવે રે, તે કાયા થ સહુ જળ છાર રે. ખાધું વિષમ વિષ અતિ પાડુઓ રે, પસર્ષ અંગે અમીય સમાન રે, વામાને વિષ તે હળાહળ વિસગ્યું રે, જેન્સ શીલ રયણ પરધાન રે. જાણ્યું સઘળું ત્યાં તેણે રાઉલે રે, વાઓ મનમાંહી બહુ પ્રેમ રે;
શીલવતી ૧૧.
શીલવતી. ૧૨,
શીલવતી૧૩.
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી નેમવિજયજી-શીલવતી રાસ. ૧૬૩ સતિયા શિરોમણિ શીલવતી સતી રે, સોળે વાલે કરીને હેમ રે. શીલવતી૧૪. નેમવિ કહે ખડ એ પાચમી રે, ત્રીજી એહ છે ઢળકતી ઢાળ રે; શીલ પ્રભાવે સુખ હોય અગમાં રે, ટાળે દુખ દેહગ જંજાળ રે. શીલવતી. ૧૫.
દેહરા રાવળી કહે રાયને, કૂડ કપટ ભંડાર, કે મતિ સાસે એહને, એ કુળ ખ પણુકાર નારી ચરિત્રની કોથળી, અલીક જે ભાષણહાર, જનમથકી જૂઠી સહી, ધિક એને અવતાર. પરનરશુ રાતી જિક, તેને બહુ સહી નાણ; સાજા હોઠ ઉત્તર ઘણું, કેમ ન જાણો જાણું ? તે માટે વેગા થઈ, શામ પહેરાવો વેષ; મૂકો પીહર વાટડી, કરજો સીમ પ્રવેશ રાણી કહેણે રાજવી, કીધો તે પરપંચ, કૃષ્ણ ગલિત રંગી જિકે, સઘળે મળ્યો સંચ.
ઢાળ ૪થી. (શેત્રુજે કષભ સમોસા, ભલા ગુણ ભય –એ દેશી )
કાળા અંબર પહેરિયાં, કાળે કિયા રે, કાળા તર્યાં બેલ, કરમે વિટબણા રે, રૂદન કરે રામા ઘણ, દુખ મનસણ રે, છેતરી તેં મુજ છેલ, કરમ વિટબણું રે. રાયે સુભટ જે મોકલ્યા, મને ખળભળ્યા રે, દિલમાંહે દિલગીર, કરમ વિટબણા રે; હા હા સતીને કહેવું, દુખ એહવું રે, નયણે વહે ત્યમ નીર, કરમ વિટબણું રે. માતા કાંઈ જનમિયા, અતિ પપિયા રે,
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૯૪
જૈનકાયદાહન.
વિટંબણા રે,
વિટંબણા રે.
એકદ્રીતણી રે,
વિટખા રે, હૈયે રહી રે,
કરતા નર બહુ શાક, કરમ સતીય ભણી દુઃખ દાખવા, સહી રાખવા રે, દુર્ગતિનાં ફળ શક, કરમ આલેાચણુ હાવે ઘણી, ખેડ઼ી ખહુલ સ ́સાર, કર્મ તેદ્રી ચારેડી બહુ કહી, પંચદ્રી પાપ અપાર, કર્મ વિટબણા રે. જ્યમ ત્યમ જીવને જે ણે, પાપ નવ ગણે રે, જાવે નરકે ધાર, કર્મ વિટંબણા રે; સાધુ જો હત્યા આદ, સાતમી જાય રે, જાયે નિાદે જોર, કર્મ વિટબણા રે. સતીને ધાતે પ્રાણીએ, એમ જાણિયે રે, રૂલિયે અનંત સંસાર, કર્મ વિટખા રે; ભાવ તેને ભવતણી, શિવ અવગુણી રે, જાય કુખે અવતાર, કર્મ વિટખા રે. તે! અમે મુકશુ એહને, વન ખડમાં રે, મારગે વનચર જીવ, કર્મ વિટખા રે; અમને કાં સરજાવિયાં, નીચ કુળ આવિયા રે, એમ કરતાં બહુ રીવ, કરમ વિટંબણા રે. ધીજે શુદ્ધિ ઉતરી, નની પાંતરી રે, તેાયે ન માની વાત, કરમ વિટબણા રે; રાજન કુળ પાપી સહુ, દિલમાં ઠરે રે, કરવા ગ્રંથા ટધાત, કરમ વિટંબણા રે. એસારી થ ઉપરે, રજની' ભરે રે, સુભટ છે ચાલ્યા જાય, કર્મ વિટ ખણા રે; આતમ આપણા નિવ્રુતા, હા હા મેાલતા રે, હા હા શું તમ માય, કરમ વિટખણા રે. ગયની આણુ છે એઢવી, મુા જેવી રે, મૂન વનડું મઝાર, કર્મ વિટંબણા રે;
3.
૪.
૫.
૭.
૯.
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૬૫
૧ 9
પંડિત શ્રી નેમવિજયજી-શીલવતી રાસ. પણ અમે મુકું નહી, તમને સહી રે, એમ કહી તે જાય, કરમ વિટબણું રે... અંગદેશ ચ પાપુરી, બહુ ગુણ ભરી રે; સાવરકેરે તીર, કરમ વિટબણું રે, , , મૂકીને પાછા વળ્યા, ચર કુલ ચલ્યા રે, હેજે હૈયડલે હીર, કરમ વિટબણું રે. એલી સતી મન દમણી, કહે જન ભણી રે, શાં એ કરમ અઘર, કરમ વિટંબણું રે; એણે ભવ પામી હુ ઈહા, જાઉં કયહાં રે, હદય ન ફાટે કઠેર, કરમ વિટંબણું રે. જાણું ન જાણે કે વળી, થઈ જેટલી રે, કરમતણ જે કથાય, કરમ વિટબણા રે, નિરદૂષણ પણ લહુ, ન જાયે કહ્યું રે, લોકમા ભરમ ભમાય, કરમ વિટબણા રે. આવ્યા એ કુણુ ભવતણા, પાપજ ઘણા રે, હૈયે દુખ ન માય, કરમ વિટબણ રે; પંચમાહી પરગટ કરી, દોષે ભરી રે, મુખ દેખાતુ શું માય, કરમ વિટબણા રે. વેરણ સાસુ અહી લહી, એ તે સહી રે, પૂરવ પાપને વેગ, કરમ વિટબણું રે; કીધા પૂરવ સુપેરે રે, તે તે પેરે પેરે રે, ભેગવવા તેહજ ભેગ, કરમ વિટબણું રે. એમ કહી તે ભૂમિ પડે, બહુ લડથડે રે, પામી ઘન તન પીડ, કરમ વિટબણું રે, વાયે સચેતન ચેતના, કરી અગના રે, જોબન જલધી છડ, કરમ વિટબણું રે. અયિ અયિ દેવ એ માહરી, ગતિ તાહરી રે, શીખવી કેવી એહ, કરમ વિટબણું રે,
છે
.
૧૫,
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________
કનકાવ્યદેહના અવગુણ કીધે માહરે, દોષ ન તાહરે રે, દીધે દેવે છે, કરમ વિટંબણા રે. રેવે અતિ આક્રશ કરે, શૂન્યતા ધરે રે, વળિ વળિ મૂચ્છ લહંત, કરમ વિટંબણું રે; સાસુ સસરા પેખતાં દુઃખ દેખતાં રે, બેલતી મધુરી વાણુ, કરમ વિટંબણું રે. સતિય લહે એમ મન થકી, દુખમાં છકી રે, પામું ક્યાં સુખ ખાણિ, કરમ વિટંબણું રે; મારગમાં મૂઈ નહીં, આવી વહી રે, આણી કરમે તાણિ, કરમ વિટંબણા રે. વર પીહર માતા વસે, પુત્રી હસે રે, જાઉં તેની પાસ, કરમ વિટંબણા રે તેણે હુતી સુખ સ પદા, ટળે આપદા રે, હોશે હૈયડલે ઉલ્લાસ, કરમ વિટંબણા રે. એમ ચિંતવી વળી રાણીએ, ગુણ ખાણીએ રે, હોયે દુખની હાણ, કરમ વિટંબણ રે; સરસ ઢાળ ચોથી હવી, નેમે કર્વી રે, સુણજે શ્રેતા સુજાણ, કરમ વિટંબણું રે.
દેહરા વાહાલા વાહાલી હુ હતી, પ્રાણતણું પ્રતિપાળ; તુજ વિણ ક્ષણ એ દોહ્યલો, દેખું દુખ વિકરાળ. નિકલંકી કલંકી તમે, આણી તમ કુળ ખોટ, મુખ કયી પર દાખશે, પાપતણું ધરી પટ. શીલવતી હવે સચરે, તે ઉખરડી વાટ; રૂધિર ઝરે પદકજથી, નાણે તોય ઉચાટ. લડચડતી પડતી થકી, આવી સરોવર પાળિ; પહકારી પાણી ભર, સરવે રહિ નિહાળ.
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી નેમવિજયજી-શીલવતી રાસ. ૧૬૭ કઈ કહે દેવી વનતણું, શીલવતી કહે કેઈ; કેઈ કહે નાગકુમારિકા, દીસે અકળ અભેઈ. જાણી નહીં કેણે જુવતી, બેઠી તરૂવર હેઠ, અશ્વ પિયે ભટ રાઉલા, આવી તેહને કે. બોલાવી બહુ માનશુ, માતા કહે સરૂપ; શીલવતી કહે સાંભળો, કહુ જે પૂછે ભૂપ.
ઢાળ પ મી.
(સુરગી સુંદરી–એ દેશી ) ભટ જઈ તક્ષણ ભૂપને, વિનવ્ય વચન વિશેષ; રંગીલા રાજવી. શીલવતી આવી સતી, વિધિને લઈને વેપ. રંગીલા ૧. કાળે કપડે કામની, ગરમ સહિત ગુણખાણ, રંગીલા એકલડી ઊભી ઈહા, સરોવર તીર સયાણ. રંગીલા ૨. મેહેર કરીને મહિપતિ, માનની તૈડે મહેલ, રગીલા કરૂણાએ કૃપા કરી, અંગી કરે અમ ટહેલ. રગીલા ૩. ઉપમા કાઈ આપે નહિ, શીલવતી સુપવિત્ત;
રગીલા દેખો દર્શન દેવ નું, નમતાં નિર્મળ ચિત્ત. રગીલા. ૪. ઓળવિયે નહિ આપણુ, આણી મન ઉછરંગ; રગીલા સાસરડે સુખ નવ સહ્યું, અગના પાવક અગ. રંગીલા ૫, આણો મદિર આપણે, રાય તછ દિલ રીસ,
રંગીલા બેટી વહાલી બાપને, વનવું વિશવા વીશ.
રંગીલા ૬. આરતી ટાળો એહની, કરિયે ન કોઈ કહેણ, રંગીલા આવી તે શરણે આપણે, લીજે સાહિબ લહેણ. રંગીલા ૭, અતિ સુંદર તમ અગજા, ધર્મ તણો જે વાસ, રંગીલા અબળા સેવે એકલી, નરતા મૂકે નિ:શ્વાસ રંગીલા. ૮. સોભાગ્ય સુંદરી તવ સુણે, અગજાનો અધિકાર; રંગીલા વિલખી થઈ વામાંગના, આણતી ઉસ ઉદાર. રગીલાઇ છે. બેલાવિયે કિણ વિધે, આવી કિણ વિધે એથ; રગીલા કલાક નીપાયુ એ કુવરી, જગતીલાછન જેથ. 'રગીલા૧૦
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૬૮
જૈનકાયદાહન.
તેા હુ યમ તસ તાતને, વરવી એ રાખણ વાચ; લલના લીલા લાંછને, કીધુ કર્મે કાજ. ભૂપતિ કહે પૂછે ભલા, સાસરિયાણુ વૃત્તત; સાસરીએ જો સુદરી, આપિયા કયમ કરી સિંહસ્થને વહાલી સુણી, છટકી દેખાડયા કયુ છેહ? આણું મંદિર અને, ન રહે તેહશુ સ્નેહ,
ત
નૃપ લાંચ્છન એણે મનડે, રંગે ન ગેહે રખાય; લાક એળભા લખ લહુ, લપટ લાજ ગમાય. સુભટ જઈ સુંદરી, ખેલે ખાળ ખેાલાય; શાતા કહે સહુ અમભણી, કરમતી એ કથાય. સાહસવત સતી વદે, પૂછે ભૂપતિ તેડ; તે આખું સહુ મનતણી, જલમ જછરી જેડ. ખાધવ સુણી મુજ મેલડા, તમ આગે ન કહાય રાજી હવે જો રાજવી, પ્રેમે કીજે પસાય. ભૂપતિ કહિયુ ભાવ, સાંભળવા સત્ય વેણુ, પાચમી ઢાળ ખડ પાચમે, નેમેં તે સાસા સેણુ,
r
૨ગીલા રંગીલા ૧૧.
રગીલા
ગીલા ૧૨,
.
ર્ગીલા
રંગીલા૦ ૧૩.
રંગીલા
રંગીલા ૧૪.
.
રંગીલા
રંગીલા ૧૫.
૨ગીલા
રગીલા ૧૬.
રગૌલા
રંગીલા ૧૭
ઢાહા.
મુલટ જઈ ભૃતિ ભણી, કહિયુ છે કર જોડ, સહજ સલુણી સુદરી, એમા ન કાઢે ખાડ મયા કરી મહારાજવી, તે તરૂણો આમ; લાજ વધે કુળ ખેતણી, શુભ ક ગુણગ્રામ. નૃપ કહે દાય લકિયા, એવુ ન લીજે નામ; કાઢા દૂર પથ વેગળી, નહિ છે ઍનુ કામ, સુભટ કહે માતા તમે, દાહિણ પથ સિંધાય; હા રહેવું ભ્રુગતુ નહિ, બહુ કાપ્યા છે રાય. સાહસ ધર્યુ સતિયે મને, પથે પાળી જાય; શીલપ્રભાવે સુખ હોવે, દુ.ખ તે કરમ પસાય.
F
A
રંગીલા રંગીલા, ૧૮.
૧ ૧
3.
૫.
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫‘ડિત શ્રી નેમવિજયજી—શીલવતી રાસ.
ઢાળ કે ડી.
( યાગીડાને કહેજો રે આદેશ—એ દેશી ) રાણી ચાલી દક્ષિણ દિશે રે, દક્ષિણ પૂર્વ વિચાલ, અખળા થઇ તવ એકલી રે, પથ ઘણા વિકરાળ; નાહજી ! કીજે એવુ ન કામ
વનખંડ,
ધૂપ
પચડ,
પરનાળ
t
રાણી પાપુ નિવ્રુતી કે, અડવાણી પથે જાય, નાહ ભણી દે આળભડા રે, હૈડે દુખ ન માય હુ અઞળા એકાકિની રે, કેમ છડી નરનાથ, કુણ ગતિ હારશે માહરી રે, હા પ્રીતમ । કીધ અનાથ. અપમાની ધણુ તાતછ રે, આવી કુમળાઈ કાયા ક઼મળી રે, તડકે કાયા તડતડે રે, પગ વાલા વેરી ક્યમ થયા રે, તુ હેલન છેતરિયે એહવી રે, વેર વદ્યા તુ વલ્લભા રે, શીલરત્ન ક્રમ દાખશુ રે, *કા ન કરે તેમ તે કર્યુ રે, શ્વાસ ચઢે તેમ સુંદરી રે, ભુખ તૃષા સહે અગમા રે, ખેતણા ધન જેમ." ૫ પડે ધરતી તળે રે, શીલવતી સીઢાય, પામશેા રે, નારીને અફળાય. એહવે રે, પતિ ગયા પરદેશ, સાસરૂ રે, પિત્તુરીએ વા વંશ ક્યહા રે, વિરહી સુભગા ખાળ, જોબને રે, દીસે પ્રત્યક્ષ ઝાલ હવે રે, લિમાં થઇ લિંગીર,
આણે ભવે આળ. કરતી કાઢિ વિલાપ, કીયા ભવના પાપ. પ્રીતમ શા પેરે પ્રાણ, જાણશે જાણુ અજાણુ. ભૂમિ ન નીંડે તેમ,
વેરી યુ તવ
કૅથી ઘાઉ ન જીવતી જાખમ રાત પડે રાણી સતી વિમાર્ગે યમ હાશે રે, ટર્ક હૈયડલે હીર
નીર વહે તેમ લેાચને રે, લલના લલકતી કાય, દ્રુમ થડ ગ્રહી તે ભામની રેાલી ગત વિદ્યાય,
નાહ નિર શું વિધિગ વિંત
આ
પડે
રૂધિર
.
;
નીચ્છ
નાહ૭૦ ૨.
ના
નાહેછ
નાહજ
૧૬૯
૧.
નાન
૩
૪.
૫.
નાહેછે. ૫.
નીજી 2.
૯.
નાથ૦ ૧.
નાહ ૧૧.
નોજી ૧૨.
નાલ્ડ ૧૩,
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૭૦
જેનકાયદાન.
નજીક ૧૪.
નાહજી) ૧૫.
નાહજી) ૧૬.
નાહજી ૧૭.
શાસન યહાં ગઈ દેવતા રે, કેથ ગઇ કુળદેવ; એણે અવસર આવે નહિ રે, તે શી કરૂં તસ સેવ. મરણ નહિ છે ટૂકડે રે, કયમ છૂટુ એ દુઃખ; ફટ ફટ પહર પાપિયા રે, ધિક ધિક માતની કુખ. લોક ઓળભા લખ લહ્યા રે, સાસરીએ કરી બેદ, મન જાણે અથવા કેવળી રે, ભેદક બધાણ ભેદ. જાપ જપે શ્રીજિનતણો રે, મુખે આખે નવકાર; ઢાળ છઠ્ઠી નેમવિજયે કહી રે, લહેશે સંપદ સાર.
દેહરા, શીલવતી જાલાંતરે, જાપ જપે નવકાર, જેમ તેમ જામની નીગમી, ઊગે ત્યહાં દિનકાર. ચાલી આપણુ ચપશુ, મૂક્યું તે વન મંદ દીઠી પિઠી વણઝારની, નયન વદન અરવિંદ દીઠી અનુચર તેહને, નિરૂપમ ગર્ભ નાર; કે વનદેવી અભિનવી, અસરને અનુસાર, કહે બેની તું કેણુ છે, સાચ કહે તમે માય; નેન સજળ જળ છાંડતી,એમ બોલે તેણે ઠાય. પિયુ ચાલ્યો પરદેશડે, મુજને મેહેલી વાટ; હું આવી વસતી ભણી, ટાળ્યો હવે ઉચ્ચાટ. અનુચર જઈને આખિયા, નાયક કાંઝી નામ; સાહેબ એક વારાગના, આવી આપણે ઠામ. તેડી આવો તેહને, નાયક બોલ્યો એમ; અબળા દેખી આકળી, પૂછે ધરીને પ્રેમ. કયું બેટી એકાકિની, કિણ દુહરી કિણ કામ; વાત કહે સાચી વિવર, જાએવુ કુણું ગામ શીલવતી કહે તાતજી, એ છે બહુલી વાત; માનું પહર પિઠિને, દેખી હું હરખાત.
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ'ડિત શ્રી નેમવિજયજી શીલવતી રાસ,
ઢાળ ૭ મી.
( વણઝારાની દેશી)
કાઝી નાયક રે, સાંભળા મુજ અવદાત્ત, વાત કહુ વાર પરે, કાંઝી નાયક રે; કાંઝી નાયક હૈ, કૂંડા દીધ કુલ ૩, ઉત્તમ જનને બહુ સરે, કાંઝી નાયક રે. કાંઝી નાયક રે, આપ્યાં સાધુને આળ, પાપ ભુદ્ધિ હૈયે રાખીને, કાઝી નાયક રે; કાંઝી નાયક રે, તાડયા કરેાળિયા જાળ, મારી તી. મે માખીને, કાંઝી નાયક્ર રે. કાઝી નાયક, ઉથાપ્યા જિન ધર્મ, મર્મ ખેલ્યા મે આકરા, કાઝી નાયક રે, કાંઝી નાયક રે, પુીધી આશાતના જ્ઞાન, જાળાં ભાજ્યાં મે પાધરાં, કાંઝી નાયક રે, કાંઝી નાયક રે, કીધા તૃતીના કામ, નિર્મળ મતિ રાખી નહિ, કાંઝી નાયક રે; કાઝી નાયક રે, નિદા કરી બહુ સાધ, વ્યાધસમી લાગી રહી, કાંઝી નાયક રે. કાઝી નાયક રે, ભાગ્ય શીલ કુસ ગ, અગથકી જૂઠું લવ્યુ, કાઝી નાયક રે, કાઝી નાયક રે, મે ભરી ફૂડી સાખ, લાલચ ધનશુ મન બ્યુ, માંઝી નાયક રે. કાઝી નાયક રે, વિરાવ્યા બહુ જીવ, રીવ કરતાં મારિયા, કાઝી નાયક રે;
કાંઝી નાયક રે, છિદ્રે ઉષ્ણ કરી નીર, ધીરપણું ધરી રેડિયા, કાંઝી નાયક . કાંઝી નાયક રે, શૈવ્યાં સાત વ્યસન, અન્ન વિના પશુ પાળિયા, કાઝી નાયક રે; કાઝી નાયફરે, ફાંસી મરાવ્યા ફાક,
૧.
3.
૪.
૫.
૧૭૧
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૭૨
જૈનકાયદેહન.
રેક કરમ રસ ઝીલિયા, કાઝી નાયક રે. કઝી નાયક રે, કીધી ચેરી જેર, ઘોર કરમ અતિ આદર્યા, કાઝી નાયક રે; કાંઝી નાયક રે, કીધાં ભક્ષણ રાત, વાત કરી ચિત્ત ચાતય, કાંઝી નાયક રે. કાંઝી નાયક રે, દીધો બહુલ શરાપ, પાપ પ્રકૃતિ ફોગટ કરી, કાઝી નાયક રે; કાઝી નાયક રે, અલપ જીવ તિલ માત, ઘાત સમાન શોભા ધરી, કાઝી નાયક રે. કાંઝી નાયક રે, તે પાપત સાગ, ભેગવિયે એણે ભવ ખરે, કાઝી નાયક રે; કાકી નાયક રે, મુજ પરણાવી તાત, માત બોલાવી સાસ રે, કઝી નાયક રે. કાંકી નાયક રે, તેથી તજી પિયુ મૂજ, તમને કહુ હું એટલું, કાંકી નાયક રે; કાંઝી નાયક રે, તે પહો પરદેશ, વેશ કરી સુણે એટલુ, કાંઝી નાયક રે, કાઝી નાયક રે, વળી આવ્યો મધ્યરાત, રાત રા રતિ ઉપની, કઝી નાયક રે, કાઝી નાયક રે, તે દિનથી રહ્યા ગર્ભ, મતી રહે જ્યમ સીપની, કાંઝી નાયક રે. કાંઝી નાયક રે, સાસરિયાં નિસ્નેહ, છે, ત્યાંથી દાખવી, કાંઝી નાયક રે; કાંકી નાયક રે, પીહર કરી વાટ, ઘાત ઈસી તેણે ચાખવી, કાંઝી નાયક રે. કાઝી નાયક રે, આવી હુ વનખડ, ભાંડ કરી બહુ દુર્જને, કાંઝી નાયક રે; કાંઝી નાયક રે, તાતજી તુમચી પિઠી, પંખી કરગી પરિજન, કઝી નાયક રે.
૧૪.
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી નેમવિજયજી-શીલવતી રાસ,
૧૭૩
૧૫. '
૧ 'ડ,
૧૭.
કાંઝી નાયક રે, આવી તેરે શરણ, મરણ થકી રાખો હવે, કાંઝી નાયક રે; કાઝી નાયક રે, નિસુણી ઇમ સતિ બોલ, નયણલે બહુ આંસુ ઠ, કાઝી નાયક રે. કાઝી નાયક રે, તું મુજ ભગિની ધીય, જીય સમી તુ માહરે, કાઝી નાયક રે. કઝી નાયક રે, મૂકુ તુ કહે તેથ, જે ગમે મન તાહરે, કાઝી નાયક રે. કાંકી નાયક રે, મેળવુ તુજ ભરતાર, તુ મુજથી સુખ સહુ વહે, કાઝી નાયક રે, કાઝી નાયક રે, સાતમી ઢાળ રસાળ, નેમવિજય સતત લહે, કાઝી નાયક રે.
દેહરા. તે સગે રહિ તારૂણી, થિર કરી મને વચ કાય; ગભતણ પ્રતિપાલના, રાખે મન સકુચાય. આખું નામ નાયક ભલે, કાઝી નદન તેહ, દેખી ચૂક રૂપને, બાવ્યો નવલો નેહ પ્રસવે અગજ એહને, ઘરણું એ ઘરત, માનવ ભવ સફળે કરૂં, મોહન પ્રસવે પૂત એવી મુજને માનિની, મેળવી વનમોઝાર, તો ઈણ સાથે સજ થઈ વિલસુ સુખ સસાર ઈમ ચિંતી દાસી, ભણી, સમજાવી તતકાળ; જ્યમ ત્યમ કરી જે મેળવે, તો આપુ બહુ માલ.
ઢાળ ૮ મી. ( સલણ યોગણ રૂડી બે–એ દેશી. ) આવી દાસી ઊભી આગે, વિનવે સુણ તુ નાર, કાઝીને ન દન તેની શોભા, જાણે કામ કુમાર,
ભાગી સાભળ શાભાવે.
:
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________
જૈનકાયદાહન.
૧૭૪.
રૂપ અનુપમ જન મન માહેન, આખુદ નામ કુમાર; ગુણ રિયા મદ માચતા એતા, અનંગતણા અવતાર, માથા તે તન દેખી તારી, મારૂ વચન તું માન; ધણી કરવા ઘણું તાહરા મહુ, લાગી રહ્યા એકતાન. આશાકારી સુણ તુ પ્યારી, ભંગ ન કીજે તાસ; પર વચન થકી જાણજો, કાંઇ ધર્મ નહિ જગ હાસ. સાભાગી તે ગુણવંતા માણસ માટા, આતમ પુરે આશ;
સૌભાગી ૨.
સાભાગી
૩.
૪.
અવગુણને મેલે પરા, તેહ ઉત્તમ એ અભ્યાસ. સાભાગી ૫. નવલખ અહીજ નાયકા નીા, પેાઠીતણા અધિકાર; છેલ છમીલા છાજતા ઍ, ખાટા નહિ નિરધાર. સૈાભાગી મણિ માણેક વર મેાતી બહુલા, કંચન રત્ન વિશેષ; સિદ્ધિ ધરે સુરગણુતણી સહુ, કામી ભાગી દાતા ભુકતા, માન મહીધરમાં મળે, જન કારણ સુખ ગાન. સાભાગી પ્રાણ થકી અધિકરી તુજને, લેખવશે લય આણુ;
થરે નર ખળ દેખ. સાભાગી
દીન દૃયા વર દાન;
દુમના ન હારશે તથકી સુણુ, એ નર બહુ ગુણ ખાણુ. સાભાગી ૯. એમ કહે તે નિશદિન નારી, સતીય ન મેલે કાય;
કાંઝી નાયક તવ સુણે, એમ પુત્રનુ દિલ છેજી કાંય. સાભાગી ૧૦, તવ ધ્યાયે દિલમાં નાયક, તુલી ખળ રૂપ નિધાન;
ગાભાગી ૧૨,
તા સહિ દુષણ દાખવા નંદન, ખંપણના અભિધાન. સાભાગી ૧૧. મેટલ સંભાળુ વાચા પાળુ, કાદું વેહેલી હું અહ; તે મુજ નંદન મન ભલુ, આઠે કામે બિગાડયું એહ. એમ કરતાં દિન આવ્યા લીતે, તેડી નાકે નાર; પુત્રી વહેા તમે વેગળુ માટે, એજ વનહ માઝાર. સતીય સુણીને હરખી મનમાં, જે સર્જ્યુ તે હોય; શીલખડ એહ સંગતિ, પાર દુષ્કૃતના નહિ કાય. સાભાગી ૧૪. વન વાળાવી વામા વારૂ, વહેતી રાત અંધાર;
સાલાગી૦ ૧૩.
મન દુઃખ પાયે અતિ ઘણું, મન ધ્યાયે શ્રીનવકાર. સાભાગી૦ ૧૫.
૬.
૭.
ર.
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી નેમવિજયજી-શીલવતી રાસ.
૧૭૫
લથડતી પડતી તે બાળા, ધરતી શ્રીજિન નામ, જે જે ગતિ મત કર્મની ભવિ, અયિઅયિ કરમનાં કામ. ભાગી. ૧૬. આડા ડુંગર વહેતાં વારૂ, રાત લિયે વિશ્રામ; નેમવિજય કહે આગળ, વાધે સતી પરિણામ. ભાગી. ૧૭.
દેહરા શીલવતી ચાલી સતી, ઊગમતે પરભાત; ગુફા શિખર ગર લતા, ભીમ જીવ કિલલાત. હરિ કરે ગલલ શબ્દ ત્યમ, વ્યાધ્ર કરે હણુણાટ; અબળા વેહે એકલી, દુર્ઘટ જેના ઘાટ, તીખા કાટા તરતરા, કાંટા કેરી વાટ; દુખ પામે તે સુંદરી, ન હવે મન ઉચ્ચાટ; આવી ગુફાને અંતરે, મહાવેરી વિક્રાળ, પ્રાદુર્ભાવ થયો ત્યહાં, સિંહ દીઠે તે બાળ. નિશ્ચય મારે મુજને, શાર્દુલ એ દુર્દીત; ભૂખે પ્યાસ આવિયો, ગિર હુતી એકાત તે હું શું બળ આદરૂ, ભવ ચરીમ પચખાણ, વુિં તે સહુ આદરૂં, દેઈ અન્ન ને પાનમુજ શરણુ જિન રાયનું, કેવલી ભાષિત ધર્મ, શરણુ સાધુતણુ સહી, સિંહ રાખે મુજ શર્મ.
ઢાળ ૯ મી.
(પામી સુગુરૂ પસાય—એ દેશી ) મુજ શરણે અરિહત રે, સિદ્ધ ને સાધુઓ, કેવલી ભાપિત ધર્મને એ; મિયા દુકૃત પાય રે, આલેઉ હવે, સાખે કરી એ ચારનો એ. ૧. પૃથ્વી પાણી વાયુ રે, અગની હ એ વળી, જેહ વળી છે વનસ્પતિ એ; પાચે થાવર પ્રેમ છે, જેહ મેં હવ્યા, દુખવિયા થઈ દુષ્ટ મતિ એ. ૨. કવા વાવ તળાવ રે, જે મે સોસ વ્યા, તે મુજ મિચ્છાદુક્કડું એ, મીઠાં પૃથ્વી કાય રે, છેદ છેદાવિયા, તે મતિ આવો ઢંકડો એ. ૩.
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૭
જૈનકાવ્યદેહન. ડાળ કૂળ તેમ મૂળ રે, ચૂંટયા છુઘા છલિયાં રે, ત્રિવિધ કરી હું વોસ એ; શ્રીજિનરવની આણ રે, સુધા ભાવસ્યુ રે, આ ભવ પરભવ અનુસરૂએ ક. મેહર કૃમિને પૂરી રે કેડાં શ ખલાં, જેહ મેં હણિયા હણાવિયા એ; જળો અળસિયાં જે રે, ચદણ લહકાદિ-પ્રમુખ જે મે મારિયા એ. પ. એહ બેદી જીવ રે, દેહગ દુહવ્યા, તેહ મુજ મિશ્રાદુકડુ એ, ધીઠે કરિને જે રે, છેદ્યા છેદાવિયાં, આવે રખે મુજ ટુકડાં એ દ. કીડી ને ઘીમેલ રે, માકણ મકડા, ઉધેઈ અલવલી એક માવા જુગદ રે, ગદ્ધઈયા ધનેરિયા, ત્રિવિધે હુ એથી ટળી એ ૭. એહ ત્રિકી જીવ રે. દરમતિ દુહવ્યા, ઉય છે તે આવતા એ, શ્રીજિનવની આણ રે, સુધા ભાવશું, ધરમ ભણી ભાવતા એ. ૮, વીછી ભમરી તીડ રે, માખી ટીકણ, ડાસ મસા મે મારિયા એ. કસારી ને પતગ રે, જેહ છે પીડેલા, વધ કરવા ભ| ધારિયા એ ૯ એહ ચેરે દ્રી જીવ રે, દુઃખ છે હવ્યાં, મિચ્છાદુક એહનુ એ, જાતાં પરભવ માત રે, રખે કે પરભવે, ખામુ ખાવુ તેહને એ. ૧૦ જળચરથ ળચર માહે રે, મોર ને માંછલાં, પંખી પશુ પંડવભણ એક ઘાલ્યા અંતર ધાય રે, તે હું હવે શુ કહુ, કરણી કીધી આપણી એ. ૧૧, મઝારી ભવ મારી છે, ઉદર બિલોડી, ખાધી લક્ષણ પરિણામશુ એ, દયા ન આવી કેય રે, નાગણે ભવે, કીધા ભક્ષણ ભાવશું એ ૧૨. વાઘરીને ભવ લાય રે, શશામ્રગ માાિ . મરાવ્યા પરને કહી એ. પાડ્યા પછી પાશ રે, સૂયને હણ્યા, કસ ગતિ બહુલા લહી એ. ૧૩.
બી અસતી કાય રે, કાચા પીપળે, પાણી ઘડે રેડાવિયા એ, દેવ ભુવને જાઈ રે, મહિપ ને અજ હણ્યા, ધરમતણાં થઈ અભાવિયા એ ૧૪. ખાટકીને ભવે આય રે, ચરમ જઈ આવ્યા, લીધા દીધા રોકડા એ, વિવિધ કરીને તેહ છે, દિલથી વાસરૂ, જેનાં ફળ છે રેકડાં એ ૧૫. જેહ કસઈ જાતિ રે, મહિલી ગો વળી, અશ્વ પ્રમુખ જે દુહવ્યાં એ, અણજાણ્યા જે ધાન રે, સખા જે વળી, સીડ્યાં ને બહુ સૂકવ્યાં છે. ૧૧. જીવથકી વિપરીત રે, ઈહ ભવ પરભવે, વિણ મારતાં મરાવિયા એ, તિલકણુના વ્યાપાર રે, લીધા લેવરાવિયા, પાપ તે વોસિરાવિયાં એ. ૧૭,
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી નેમવિજયજી-શીલવતી રાસ. ૧૭૭ શક્યતણે ભવ જેહ રે, કામણ મોહન, ઉચ્ચાટણ અતિ આદર્યા એ, કીધાં બહુલ કલેશ રે, મેડ્યા કરકડા, શાય ભણી બહુ સૂવર્યા છે. ૧૮. એવાં કામ અનેક રે, તે હું નવ આદરૂ, ત્રિવિધ કરીને વોશરૂ એ, શ્રીજિનવરની આણ રે, ઈહ ભવે પરભવે, સુધા મનથી આચરું એ. ૧૯, લખ ચોરાશી યુથ રે, ખામુ ખમાવજો, ભવ અનંતા પાપનાં એ, કીધાં કર્મ અધોર રે, જેહમેં અનુભવ્યાં, દુર્ગતિ દુખ જે વ્યાપનાં એ. ૨૦. કીધાં ફૂડ કપટ રે, રસલ પટપણે, ” પરધનને હરવા ભણી ; ચાડી ચુગલી ચેરી રે, છલ છઘ વચના, ચાહી ભૂમિ પરતણી એ. ૨૧. કામ વશે ક્યાં કામ રે, જાર ને સેવિયા, નિયમ લીધા તે ગેડિયા એક લઠ વિલંઠ જે લોક રે, તેહને આશરી, બધી શીલનાં મોડિયાં એ. ૨૨. ઈણુ ભવે પરભવે જે રે, કરિય ભવોભવે, તે બહુ પાપને આદરી એ; કીધી ખોટી નિંદ રે, સાધુ વિગેવિયા, સહણ દરે કરી એ ૨૩. નિદ્ય ચઉવિધ ધર્મ રે, પાપ તે પરહરૂ, હરખિત વદન હરખઘુ એ. શાતાકારી જેહ ૨, પરભવ જાય ત્યાં, રાગ રાખુ જિન ધર્મશુ એ. ૨૪. કીધા તેણે ચઉ વિહાર રે, ત્રિકરણ ભાવશું, કારણ સુખ સંપત્તિતણ એ; નવમી ઢાળે છે એહ રે, નેમવિજય કહી, તેણે સભાળ્યું આપણુ એ. ૨૫.
- દેહરા. ગુફા શિખર શિલા તળે, મૂકી મુદા તેણ, સહિ નાણી પિયુ નામની, આપી પહેલી જેણ આ સિહ ઉતાવળે, નરણે નિરખે નામ, પુછાટોપ વદન પચ, ઉછાળે નભ આમ ઇતરે તે નગવાસિની, મોટી ગાંધર્વ દેવ; આસન કયું હતું, આવી કરવા સેવ. સુસ્થિત દેવની અંગના, ધરતી શાસન મંડાણ; આવી અતિશય ઉતાવળી, અષ્ટાપદ વિનાણુ. નાઠે સિહ ઉતાવળે દેવી પ્રણમે પાય; પવિત્ર થઈ સહી આજ હુ, હું પુત્રી તું માય,
-
જે
છે
કે
જે
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૭૮
નકાવ્યદેહન,
મત ધરે મન ભેદને, ટળશે સહુ સંતાપ; કહે રાણી કયાંહાં નીવસે, પ્રીતમને મેળાપ. વરસ દશનો હજી લગી, વાલિમતણે વિયોગ; આગે સુખકારણ ઘણાં, લહેશે ભેગવી ભોગ. દેવી કહે ઈણ વાટડી, તમે સિધાવો માય; દેવી સાનિધ્યે મારગે, વસતી દિન વહી જાય.
ઢાળ ૧૦ મી.
(સાહેલડીની શી ) શ્રીપુર નામે રડે, સાહેલડી રે, શહેર અનુપમ ત્યાં હતો; શ્રીષેણ નામે મહિપતિ, સાહેલડી રે, ન્યાયી નરપતિમાં હતો. ભાવે ભવિયણ સંભાળે, સાહેલડી રે, જે હોવે વાત વિનાણતો; જે જે કરમે સપજે, સાહેલડી રે, કરમ કરે તે પ્રમાણ છે. શ્રીસેના તસ ભારજા, સાહેલડી રે, ગેરી ગુણુ આવાસ તે; માનવતી છે તેહની, સાહેલડી રે, પુત્રી રૂપ વિલાસ તે. ચઉરાશી ચઉટાં ભલા, સાહેલડી રે, વસતિ વરણ અઢાર તે; વારૂ મદિર માળિયાં, સાહેલડી રે, લતણે નહિ પાર છે. તે પુરે જળપૂરી વહે, સાહેલડી રે, તટિની નીરપ્રવાહ તે; બેઠી તેણે ઉપકંઠડે, સાહેલડી રે, સતી મનમાં નિરૂત્સાહ તે. પરદેશી સા પ્રાહુણી, સાહેલડી રે, તેને કુણ દે આધાર તે; પ્રેમ કરી બોલે નહિ, સાહેલડી રે, કેને ન આવે વિચાર તે. વન જોખમ અતિ ઘણું, સાહેલડી રે, જાણે જગત કપાસ તે; જ્યહાં જાયે ત્યહા વાવરે, સાહેલડી રે, તેમ નારી તન સાસ તે. ઈમ વિચિંતે ચિત્તમાં, સાહેલડી રે, હું જાઉ કેમ આજ તે; શીલ રતન એ જાળવું, સાહેલડી રે, એ મુજ ત્રિભુવન રાજ તે. આવી ત્યહા તેણે અવસરે, સાહેલડી રે, વેશ ઉભા પરિવાર તે; સરવે સરખી પ્રઢળે, સાહેલડી રે, રૂપે કરી શણગાર તે. દીઠી ઉમાએ યોવના, સાહેલડી રે, દીઠ સુંદર અગ તે; મીઠી લાગી રન મળે, સાહેલડી રે, પામી અતિ ઉછરંગ તો..
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી નેમવિજયજી-શીલવતી રાસ.
૧૭૯
૧૧.
પૂછે પુત્રી તમતણ, સાહેલડી રે, દહણી છે કહે કેણ તે; આ નગરે તુ એકલી, સાહેલડી રે, આવી દિસે છે જેણે તો. માતા પ્રીતમ માહરે, સાહેલડી રે, પહો કઈ પરદેશ તે; ખબર નહિ કોઈ તેહની, સાહેલડી રે, મોહન બહુલ અંદેશ તે. પીહર હની સાસરે, સાહેલડી રે, બેલાવી મુજ માય તે; ભેજન વેળા ઈણ પુરે, સાહેલડી રે, કાલની જાણ કાઈ તા. આવો બેટી અમતણે, સાહેલડી રે, સુંદર અણુ પુર ગેહ તે; રહેજે સુખે ઈશું મદિર, સાહેલડી રે, મળશે પ્રીતમ તેહ તો. નેમવિજય કહે નિર્મળી, સાહેલડી રે, દશમી ઢાળ છે એહ તે; સાભળજે હવે આગળે, સાહેલડી રે, વાતડી સરસ છે જે તે.
દેહરા, શીલવતી હરખી ઘણું ચાલી તેની સાથ, પછી મદિર વેશન, મનમાં થઈ અનાથ. અધમ પુરૂષ કે હા, આવે લ પટ લાખ; ઘાટ લહી મેં આકરી, કેવી શીલની ભાખ. હા હા ! એ કૃતકર્મને, કેવી સગતિ કીધ, અયિ અયિ હારી જન્મને, દુર્ગતિ માગી લીધ. પૂરણ માસે પ્રસવિયો, નદન નયનાનદ, દેખી વિહસ્યા નયન જુગ, રૂપે કરી રવિચંદ મુખ ધોઈ મુખ અ ગુલિ. ગ્રહિયુ રત્ન પ્રધાન; ઉત્તમ કાતિ છે જેહની, માને નદનિધાન બારે દિવસે સુદરી, બાર રત્ન ગ્રહી આપ, મોહ ધરે મનમાં ઘણે, વેણી મધ્ય કરી થાપ. આપ હવે વેગે કરી, અંબર પિશાચને જાય; પુત્રી ભળાવી વેશને, તટિનું તટ પાય
ઢાળ ૧૧ મી. (દીઠે દેવ કુમાર—એ દેશી ) હવે ઉમા ત્યાં વેશ, કરતી પાપ પ્રવેશ: દાસીને ભણે એ, પુણ્યને અવગણે એ.
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________
નકા દહન. વહેલી જાતું એવ, બાલક ભારણ હેવ; કામ નહિ આપણે એ, જેને કારણે એ. રૂપતણી જે રંભ, રાખી શશિ રવ થંભ; માનવ મહિલે એ, શેભે આગવે એ સુવર્ણ પરિષ એહ, ગોરી ગુણની ગે; કે નૃપ બાલિકા એ, લઘુ વર કન્યકા એ. ઈણિ નગરી ઈણ વેશ, જાણે મદન પ્રદેશ અભિનવ અપ્સરી એ, કમળ કિન્નરી એ. સવા લાખ દીનાર, દેશે પુરૂષ હજાર, દેખી રૂપને એ, મનોભવ ભૂપને એ. રાજાદિક પરિવાર, કેઈ સામત તલાર; આવશે મંદિરે એ, આપણે સંદિરે એ. મારે એહ કુમાર, લક્ષ્મીતણે નહિ પાર; એહથી પામશું એ, દૂખ સહુ વામણું એ. એમ કહીને તે બાળ, અનુચરી કરે તતકાળ; આપે વેસડી એ, બહુ જનકેરડી એ. કુંવર ગ્રહીને હાથ, નાવે બીજી સાથ; વહે દગ બાહિરે એ, પાપને આચરે એ.
ખી કુંવર ભાળ, આવ્યો રે તુજ કાળ, ઘર તું પાપીને એ, દેહગ, વ્યાપને એ. હા હા જગતી રતન, મારણ, કીધો મન; ઉદરને કારણે એ, નરકને ભાણે, એ. તો હુ દાસી કાય, વેશા સરસી આય; રતન બગાડવા એ, પુણ્યને તાડવા એ. હું ન ગળી કાંઈ ગર્ભ, કાંઈ ન મારી દર્ભ; વિષ ભક્ષણ કરી એ, પાસે દઢ ધરી એ જે મરાવે એહ, શું લઈ જાશે તે; ભવ ઘણ આકરે એ, નિગદ જે પાધરે એ.
૧૪.
૧૫.
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ'ડિત શ્રી નેમવિજયજી શીલવતી રાસ.
લહેશું રીવ; તાણે એ.
સકર સૂર;
ઋણું ભવ દાસી જીવ, આગે દુઃખ કારણુ ધણે એ, પાપને માતમનાથી પૂર, મહગ પુત્ર એ માતના એ, તારણ તાતના એ. તા મુજ દેશી નકાય, હત્યા હાજર હાય, મારૂ ન એહને એ, તેા આપુ કેહુને એ. હુ કરૂ કેવા ઉપાય, કેમ કરી સ કટ જાય; ભરમ એકના એ, ભારી ફરમના એ ચિતવતી એમ દાસ, મૂકે મુખ નિશ્વાસ; આંસુ ચખ ઝરે એ, સાલ જ્યમ ખરખરે એ. કામદેવ પ્રાસાદ, આવી ધરતી ઉહ્લાદ, દેવને એમ કહે એ, તુ સધળુ લહે એ સૂકુ તારે પાય, રાખે તું થિર કાય; સુખ ભણી આપો એ,ક વરદુ:ખ કાપો એ. નેમવિજય કહે એમ, વાધ્યો. મનમાં પ્રેમ, ઢળી આપદા એ, પુણ્યથી સ પદા એ. દાહશ.
તે! હુ એ મારી નહિ, ત્રિભુવનતિલક સમાન, નદન છે કે રાયના, બહેાત વધે એ માન. કામદેવને હરે, પુષ્પતા પુજાહિ; ખેપ્યા કુવર ખાંતશુ, ચતુરાએ ચિત્ત ચાહિ કહે કર જોડી દેવને, સ્વામી કરન્ને સાર, તમ ચરણે શરણે વ્યા, જાતમાત્ર કુમાર. એમ ખેાલી દાસી વળી, આવી મંદિર આપ, વેરા વદે તે મારિયા,નાખ્યા તે શિર કાપ મે માર્યા નવ જીવતા, કેા તસ મારણહાર; સ રાય મન આણા તમે, ઉત્તર ક્રિયા અપાર,
૧૬.
૧૭.
૧૮.
૧૯.
૨૦.
૨૧.
૨૨.
૨૩.
૧.
3.
૧૮૧
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૮૨
જેનકાવ્યદેહન.
શીલવતી તટિની તટે, પામી ામ એકાંત; ' ગોપી અંગ ભૂષણ ભલાં, ઉતાર્યો મન ભ્રાંત. બીજા નંબર પહેરીને, દિલ ચિંતે ત્યહાં એમ; જોયા કૃતઘ દેવને, ટાળી ત્રટકી પ્રેમ. નંદન પ્રસવન શી કરું, મનહુ તિ અચકાત; હુતો તાત જો એહનો, તે બહુ ઉત્સવ થાત,
ઢાળ ૧૨ મી.
(કરેલણ ઘડ દેર–એ દેશી.) બેડી તે ત્યહાં સુંદરી, અંબર શોચને કામ; હર એકાવળ કંઠથી, કાઢિયે તેણે ઠામ.
માની જે શીખ માનની રે. ૧. પાસે વડવૃક્ષ વાનરે, બેઠે છે વિકરાળ દેવ કરી કઈ રૂપને, ગરવુ વદન વિશાળ. માનીજે ૨. હાર ગ્રહ્યા તેણે ઉતરી, જઈ બેઠા ફરી ડાળ; નિરખે નારી તેહવો, ખડત રત્નની માળ. માનીજે ૩. નાખે મોતી એકેકુ, ઉડુ જળ છે જ્યાં; કહે રાણી તવ તેહને, રે રે કરેય શું યાહ. માનીજે ૪. કેમ ધન ખોવે માહરૂ, અહો અહો પશુરાજ; હુ અબળા છુ એકલી, એહ સબળ મુજ સાજ. માની જે. ૫, કહે વાનર શું તાહરૂ, જાવેછે ઈણ માંહિ; મમતા નહિ તુજ પુત્રની, તે શું એણે ચિત્તમાહિ. માનીજે ૬. ફટ રે પાપી એહવે, બોલ કેમ તું બોલ; એ પુત્ર વન માહરે, તુ કાઈ હૈયડલું ચાળ. માનીએ છે. વાનર કહે સુણ વાતડી, સાચુ કહુ અવદાત; એતાં સૂનાં ન મૂકિયે, મૂક હવે બહુ ઘાત. માનીજે૦ ૮. સાતે ધાત સહામણી, મંદિર પરને હાથ; ભજન નંદન ભામની, પચે બાવળ બાથ. માની જે ૯. પુત્ર સ્તન (જે) પરગટયો, આવી કેહને ભળાવિક તો સુખદાઈ ન આગળ, હવે મનશુ સંભાવિ. માનીજે. ૧૦.
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી નેમવિજયજી-શીલવતી રાસ, ૧૮૩ કેણ સગે ઈહાં તાહરે, કેણુ હિતકારી તુજ; મૂકી આવી એકલો, ગાળિ દીએ છે મુજ. માનીજે. ૧૧. જનમ થકી તે તાહરા, પુત્રનુ ઈ મુખ; વદન થકી રન તે લિય, વેણીમધે તુજ સુખ. માનીજે૧૨. લલના લેભ છે એહવો, સાચવી રાખે છે તે તે શું વહાલા પુત્રને, છાંડતાં નાણિયો નેહ. માનીજે. ૧૩. ચિંતામણિ કર લઈને, નાખે ઉડાવણું કાગ; કાગ રૂડે ગ્રો ચચમેં, પામિયો જે મહાભાગ. માનીજે. ૧૪. તે નાખ્યો તમ નંદને, પામીશ હવે સહી કે, હું આખું તુજ હિત કરી, પુત્ર નહિ કા એ. માની જે ૧૫. બોલ કહી હાર સપિ, કુવરતણે રખવાળ, અલોપ થયો તસ દેખતા, વાનર તે પશુપાળ. માનીજે૧૬, ઢાળ કહી એ બારમી, પચમ ખડે સોય; નેમવિજય કહે આગળે, નિસુણે જે હવે હોય. માનીજે. ૧૭.
દેહરા, વામા થઈ ઉતાવળી, ચીવરને લેઈ આપ, પહોતી વેશ્યામદિરે, નયણે કરિ મેળાપ. વેશ્યાભણી વદી વચનશું, કયા મૂક પુત્રરતન; વેશ્યા ફરી બેલી નહિ, દાસી કહે વચન. મારી આવી ઈહા, લેઈ ગઈ તુજ નદ, ધમકી રામા ઢળી પડી, દેખતી દુ ખ દ. મૂછ પામી માનિની, વેશ્યાકેરે તીર, વાઈ સજળ સચેતના, ઉઠી ઝરતી નીર. હા હી વત્સ તુ કયી ગયો, છોડી નવલે નેહ, મન મૂકી જે માડવી, ઉત્તમતા નહિ એહ. આલબન મુજ તાહરૂ, હવે નોધારી નાર; પ્રીતમ છડી એક મતે, તે પણ કીધ જુહાર હું જાઉં કેથી હવે, કેને દાખું દુઃખ, પુત્ર વિના કહે માત છે, માને કેવું સુખ ?
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૮૪
- જેનાધ્યદેહન.
ઢાળ ૧૩ મી. '(હઠીલાને મ લાગે નેહ નિવાહ એ દેશી ) હું અપરાધણ કોડી, જે ગઈ 'એકેલી છેડી રે, સનેહી મેરા નંદન દુઃખ નિવારે; કેવો નેહ તમારે રે, સનેહી મેરા નદન નદન આશ તે તેડી, વિણ અવગુણુ કુવખોડી રે. સનેહી પ્રીતમ જબાપ શાં દેશાં, હૈયે દુખ નિરવહી લેશા રે; સનેહી' કેની આગે પિકારૂ, કેમ કરી દિલ વારૂ રે. સનેહી) ૩. તો વિરહ ખિણ માત, સહિયે માયે ન જાત રે; સનેહીd તુજ વિણ એ સુખ દહા, વહિસે નંદન સુણ કહા રે. સનેહી હા હા ! વચ્છ તુજ કાજે, વચન સહ્યાં બહુ લાજે રે; સનેહી દેશ વિલાયત લંઘણી, કાઈ કીધી સુખહરણ રે. સનેહી પૂર મને રથે જાય, તુ થઈ બેઠે પરાયે રે; સનેહી એમ ઘટે નહિ તૂને, તે કીધી નિરાશી મૂને રે. સનેહી ફરી ફરી મુરછા પામે, પામી એ દુઃખને ધામે રે; સનેહી બાળહત્યા મે કીધી, આનાહક મેરી દીધી રે. સનેહી કે મેં તુજ વિરાએ, નદન થઈ દુઃખ સાથે રે; સનેહી કે મે વેશ્યાનું ચોથું, સાધુનું વચન વિંડાર્યું છે. સનેહી જિનના ભૂપણ લીધાં, થાપણે આપણી કીધાં રે; સનેહી વિરહો આજ ઊમાહે, નવ રહે કર સાહ્યા રે. સનેહી ૮. તે હુ તુજ કાયમ દેખુ, પ્રીતમ માગશે લેખું રે; સનેહી તુજ વિણ રન કેમ વિહાશે, ક્ષણ તે વરસા સો થાશે રે. સનેહી, ૯. હા હે વચ્છ કયમ કીધા, ઉચક ઘાય કેમ દીધો રે; સનેહી જે રહેવા મન ન હુતે, ઉદરે આવી કેમ પહેરે. સનેહી ૧૦. હા વત્સ દુખ ન ખમાયે, વિરહ જંતુ લઈ જાય રે; સનેહી વહેલું દર્શન દેખાવો, માતા સુખ ઉપજાવે રે. સનેહી ૧૧. જીવિત તુજ મેરે, હેાયે ના દિલ તેરે રે; સનેહી કાઈ પિતા કુળ આવી, હુઉ એવું જે ભાવિ રે, સનેહી. ૧૨.
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી નેમવિજયજી-શીલવતી રાસ,
૧૮૫
એતા દિન કેમ કાટુ, પુત્ર વિજેગે દુ ખ ગાઢું રે; સનેહી જાણતી હુ મન માંહે, પ્રીતમ ભેટ તુ વાહે રે. સનેહી. ૧૩. વેશ વદે એમ દેખી, ધર્મતણ જે પી રે; સનેહી હોશે તમ સુખકારી, આગમણુ પુત્ર તમારી રે સનેહી. ૧૪. તેરમી ઢાળ રસાળ, ચમકી વેણ વિશાળ રે; સનેહી નેમવિજે મન થિર રાખી, વિલાપની ઢાળ એ ભાખી રે. સનેહી, ૧૫.
દાધી દુખભર સુંદરી, દીનપણે કરી દીન; . થાપક પદે વિવી, હું અપરાધી હીન ઉમા કહે સુણ પત્રિકા, આણે મન દુખ કાઈ, પુત્ર ભલેરા સપજે, ઈશું મદિર રહિયાઈ. - રવિ ઉગે જે પશ્ચિમે, પાવક ઈદુ ઝરન; મેરૂ ચળે જે મહી થકી, શીલ ન મૂકુ અત. મારગ છોડે મુનિવરો, સત્ય વિના જય હેય; અધમપણુ ઉત્તમ લહે, શીલ ન મૂકું તોય પાસે લઈ કઠે હવું, પિસુ જલણ મઝાર; , તમ વાતે તમ ઘર રહો, સતિયે કર્યો ઉચાર. એમ ચવી મદિર થકી, નગરે નારી જાય; શ્રી દત્ત નામે શેઠ ત્યાં, સધન જન સુખદાય. દેખી શેઠ નારી તિકા, બેલાવી બહુ માન, કયમ આવી પુત્રી ઈહા, ચરિત્ર કહે સાવધાન.
ઢાળ ૧૪ મી.
'(ઝૂમખડાની-દેશી. ) વાત પોતે જે ભેગની રે, તેહ કહી સમજાય. સાચે મન એ ખરી; જાતિ કહી વ્યવહારિણી રે, ન કહ્યા ભૂપતિ નાય. સાચે ૧. બીજી માડી સહુ કહી રે, શેઠજી આગે કથા; સાચે નિસુણી નિસાસે આણિયે રે, આતમ આપ હરાય. સાચે ૨.
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૮૬
નકાવ્યદેહન.
સાચે સાચે ૩. સાચે સાચે ૪. સાચે સાચે ૫. સાચે સાચે ૬. સાચે સાચે છે.
સાચે.
૮.
શુચિકુળ બેટી જેણે ઘરે રે, તે ઘરનુ મહા ભાગ્ય; યકુળ વારે કલંકને રે, દુષ્કતને કરે ત્યાગ. મારગ કુળને જે વહે રે, તે તો શેભા બહુ પાય; સુખ દુખ એ ફળ કરમનાં રે, સરક્યું તેમજ થાય. જેવો રંગ પતંગને રે, વહે કહે કેતી લીહ, સાચે ચળ મજીઠો રે, સરો દેખિયે દીહ. ગાંઠ પડી જે હીરની રે, જેહ પટેળી ભાત; ફાટે પણ ફીટે નહિ રે, ઉત્તમ જે વર જાત. ઘર ઘરના જે પ્રાહુણા રે, કેવી તસ પરતીત; લાગતે લેખે નહિ રે, તુટે રે ક્ષણ પ્રીત. જૂઠા મન જૂઠા લહે રે, સાચાને મન સાચ; તે કુળવંતાં માણસાં રે, બેઠે રંગ રગે રાચ. એક પબો જે નેહલો રે, લોક માંહે વે કાચ; દુઃખ આવ્યું સહી એહવું રે, તોય ન છડે વાચ. જળ માટી ને પ્રીતડી રે, સુકી ખંડજ થાય; લેહ લહી જ્યમ ઉત્તમે રે, જેડી પ્રીત ન જાય. તો સહી નંદની એ સમે રે, અંતર રાખું ન કાંય, આવ્યાં આશ્રય જે દિયે રે, તેહ મળી જિન જાય પતિ મળશે જ એહને રે, ત્યાંહી એ મુજ દુખ દર; એ પણ લહેશે સુખ ભલે રે, નારી પુણ્યનું પૂર. ગુણ પુત્રી આવી મદિરે રે, વિલા સુખ સુરંગ; દાન દેજે ધરી ધર્મને રે, કરજે સાધુ સુસ ગ. પહોતી મદિર પની રે, શ્રીદત્તા તેથ બોલાય, આવો નંદની અમતણે રે, દાતા વિહસી કાય. ખા ધન બહુ વાવરે રે, રાખો મત કે અનૂર; વિપદ સંપદ હાય માનવી રે, જે જે શશિ ને સૂર. દુઃખની વેળા આપણરે, આણવું મનમાં ને દુઃખ, દુ:ખ આવ્યું પુણ્ય કીજિયે રે, ટાળવા ભવની ભૂખ.
સાચે સાચે સાચે સાચે
૯.
સાચે સાચે ૧૧. સાચે સાચે ૧૨. સાચે સાચે ૧૩. સાચે સાચે ૧૪. સાચે સાચે૧૫. સાચેટ સાચે ૧૬.
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી નેમવિજયજી-શીલવતી રાસ.
૧૮૭
સાચે
સાચે
આનદ ઈભ્યની એવના રે, રાખે ન અંતર રે; સતિ મનમાહી દુઃખ ઘણું રે, કીધા કરમના દેવ. સાચે ૧૭ શીલ સલૂણ સાચવે રે, કરતી વિનય વિવેક, કઠિણ વચન નવ લેખવે રે, સમરે શ્રીજિન એક, સાચે ૧૮.
જ્યા લગી પ્રીતમ નહિ મળેરે, ત્યાં લગી ધરમની સાખ; સાચે આંબલનું તપ આદરે રે, આવશ્યક દેય ભાખ. સાચે ૧૯. સમતા સુઘર રંગે રમે રે, ન ગમે પાપ પ્રસંગ, સાચે પપધ પર આદરે રે, છેદે અંગ અન. સાચે ૨૦. નવ પદ ગણી દિન નીગમે રે, મન વચ કાય સયોગ, સાચે આવે દુઃખ ચિત્ત ચિંતવે રે, એ સહુ કરમના ભેગ. સાચે ૨૧. દુ:ખ નીગમી સુખને લહ્યાં રે, ટાળે આળ જંજાળ, સાચે નેમ કહે ખડ પાંચમે રે, સુદર ચોદમી ઢાળ. સાચે. ૨૨.
દેહરા, હવે સુણ નૃપનનું, ચરિત્ર કહુ સવિતત; દાસીએ મેલ્યો કામભુવન, મન કરીને બહુ ખત. ત્યહાં વાસી વ્યતર જિક, દેખી નરપતિ નદ; ઉલ્લફ્યુ હૃદયજ તેહનું, પાપે પરમાનદ, અયિ અયિ પુણ્ય વિચિત્રતા, અયિ અયિ માતવિયેગ; એ અવસર બાળક લો, કયા ભવને ભેગ. પુણ્યવત એ પ્રાણિયે, પૂરણ મહારૂ પુણ્ય; ભવે ભવે ત્રિદશ લા, ધન્ય વેલા ધરા ધન્ય. વાડી ફૂલને અપહરી, છાયું કુંવર શરીર; કે નવ જાણે એહવો, રાખે અચળ સધીર. '
ઢાળ ૧૫ મી. (રાજાને બહુ એ તેરી, રાણું ૩૫ ઉદાર રે–એ દેશ ) તેણે અવસર તેણે નગરી, વસુદત્ત શેઠ સુજાણું રે, બહુ ધનધારી પર ઉપકારી, દાન દયા ગુણખાણ રે;
સુખકારી રે નારી તેહતણી વારૂ.
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૮૮
જૈનકાવ્યદેહન, લક્ષ્મીવતી છે લીલા નાની, અપુત્રિણી રામાં રે; પુત્રને અર્થે આતુર બાળા, સેવે યક્ષ જઈ કામા રે. . સુખકારી૨. કલ ને ફળ જે લેઈ બહુલા, પૂજતી પ્રેમને આણી રે, સેવા કરીને નાચે સુંદરી, દો પુત્ર દાસી સમાણું રે. સુખકારી. ૩. સેવા નિત્ય કરે સાચા મનશુ, આવી દેવળ પ્રેમે રે; કલ લેવાને પહોતી તે વાડી, દીઠ પુજ તેણે સામે રે. સુખકારી ૪ વૃક્ષભણી તેણે નિરખ્યાં નેહ, પુષ્પ ન લાભ કઈ રે; આવી પુંજતણે અનુમાને, આવી દીઠી તેણે સેઇ રે. સુખકારી૫. પુજ માંહેથી પુંડરિક સમોવડ, દિઠ બાળ પ્રધાન રે; શિર અનોપમ કંચન વરણે, લાગ્યું દેખતાં તાન રે. સુખકારી. ૬. લીધે બાળક સીધે કરતલ, કામિતકારી રગે રે; ચીવર છપાવી આવી મદિર, ઉલટ આણી અંગેરે. સુખકારી છે. નિશાણ વજાવે ગાવે ગેરી, ભેળી મતિ મન આણી રે, ગૂગર્ભ એણે પુત્ર એ પ્રસ, શેઠ કહે એમ વાણી. . સુખકારી. ૮. બીજે દિવસે સ્થિત જાગરિકા, ત્રીજે ઈદુ તપન દેખાવે રે, છઠ્ઠી રાત્રે ધર્મ જાગરિકા, નારી હર્ષ ઉપજાવે છે. સુખકારી૮. બારશમે દીન શાચનુ કારણ, માડણ સઘળો એકરે; શેઠના મનને ભરથ એ, ભૂરિ ભાગે કરી સીધ્ધો રે. સુખકારી. ૧૦.
કાચારે વદીત શેઠે, અગણું લીએ નામ દીઠ રે; રગુપ્ત તસ નામજ એ, કાવ્યો મને કર મીઠે રે. સુખકારી. ૧૧. ઓચ્છવ મહોચ્છવ માંડવો જે બદીજન વર બેલે રે; પૂરવ સચિત બહુલા સાથે, કુવરતણે કણ લે છે. સુખાકારી. ૧૧. નંદનની પરે નિરખી નેહે, હીંડેલડે ગીત ગાતી રે, દેખી દેદાર તે કુવરકેરે, ચુખભર ભીડે છાતી રે. સુખકારી. ૧૩, જે દીનથી અો આપણે ગે, ગભ ધર્યો તેણે ધારીરે, એણે પુખ્ય પ્રકટ એ પ્રેઢાં, જે સહુ નરનારી રે. સુખકારી. ૧૪. બીજ ઈદુ જેમ દિન દિન વધતો, કલાવત કુમારે રે; હરખે માતા મનડે કેડે, શેવે નહિ અલગારે છે. સુખકારી. ૧૫.
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી નેમવિજયજી-શીલવતી રાસ, ૧૮૯ ઢાળ પંદરમી મારૂ રાગે, નેમવિજય શુભ ભાખી રે; "ઇભ્યની ઘરૂણી આનંદ અંગે, દીધાં દેહગ નાખી રે સુખકારી. ૧૬.
દેહરા રત્નગુપ્ત ઘર શેઠને, પાચ વર્ષને બાળ; પ્રઢ જાણી તાતજી, મૂ લઈ નિશાળ ન્યાય સાહિત્ય જે ચૅપશુ, ભણે તજીને આળ; ગણિત છદ ભાષા વળી, ધર્મશાસ્ત્ર વિશાળ. કરતો ક્રીડા બાળની, રાજ્યનીતિ સભાળ; દેખી અચરજ જન બહુ, માતા હેયે ખુશાલ. આપ હોય રાજા તીસે, સચિવ સેનાપતિ શેઠ, ન્યાય અન્યાયે દડદે એમ રમત શુભ છે. વરસ નવ જવ વાલિયા, પરણાવ્યો તે તાત, કન્યા દે વર શેઠની, વિલસે મુખ દીનરાત
, ઢાળ ૧૬ મી. (માળવ મહિપતિ મગસી વિરાજે–એ દેશી ) એ અવસર તે નગરીએ રાજા, હે શ્રી શ્રીણ હે, ભૂપ રગે કરી, બેઠે સભાને મઝાર હે, હરખ હૈયે ધરી; સભામગે તિહાંકણ એક આ, ગણિક વિદ્યા તેણે શ્રેણુ છે. ભૂપ૦ ૧. બે કર જોડીને મહિપતિ બોલે, મુજ નદની ગુણ ગેહ હો, ભૂપ૦ તેહતણે પતિ કેણું હશે, કહીએ અમૃત એહ હ. ભૂપ૦ ૨ ગણુક કહે તે ગણિતને જોઈ, શીલવતીને નાહ હો; ભૂપ જાણ માનવતીનો પ્રીતમ, આવશે એહથી ઉછાહ હો. ભૂપ૦ ૩. વરસ પાને અંતરે મળશે, મહિમાવત નરેંદ્ર હે; ભૂપ૦ રાજા મન સુખ પામ્યો સબળુ, ટાળ્યો મનનો ફંદ હ. ભૂપ૦ ૪. દીધુ ધન બહુ ગણુકને રાયે, ગણુક ગયો નિજ ગામ હો, ભૂપ૦ કે તે દિવસે શ્રીણુ નૃપને, આ દૂત ઉદામ હ. ભૂપ. ૫ ઘનક નામે છે પાલિ પતિ જે, બહુ બળધારી ચાર હે, ભૂપ૦ આબે ચમ્ તે સબળ સજીને, કિરાત છે ઘનઘેર ભૂપ૦ ૬.
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૯૦
નકાયદેહન. સરિતાએ જેમ જળ વહે જલદે, તેમ વહિયે ત્યાં રાય હે; ભૂપ૦ રનગુપ્ત ત્યાં સાંભળ્યું સહુએ, તે કહ્યું જે આવે છે. ભૂપ૦ ૭. બાળક મુખ કરી બાળક સબળા, તે પણ ચાલ્યો વેગ હ; ભૂપ
ખ્યાલ જોવે ત્યાં રણ બહુ થાયે, ઉભે સહી વડ તેગ હ. ભૂપ૦ ૮. હાથ થીણુ નૃપતિ તેથી, વેગે ત્યાંથી પળાય હો; ભૂપ કુવર ઉભા તે થાનકે આવ્ય, ધાઈ સામે થાય છે. ભૂપ૦ ૯. કર પૂઠે કરવાળને કુંવર, આવીઓ સામે તામ હ; ભૂપ કિરાત તે સઘળા નાઠા ત્રાઠા, દેશમાં નિધ પુણ્ય કામ છે. ભૂ૫૦ ૧૦. રાયથકી બળ તેહનું દીઠું, દીઠે બળધર હાથ હે ભૂપ૦ જોયો ઇભ્યપતિ નંબ હેલે, ભા ભીલને સાથ હ. ભૂપ૦ ૧૧. એકલે રાખે દેશ એ સબળ, રાજા વિસ્મય હોત હે, ભૂપ૦ પાંચ દિયાં વર ગામજ તેને, છીણ ભૂપતિ તુરંત છે. ભૂપ૦ ૧૨. મુખ વિલસે સસારના કુંવર, શીલવતીસુત તેહ હો; ભૂપ માતાને અંકે નિશદિન રમત, તાત ધરે બહુ નેહ હો. ભૂપ૦ ૧૩ રગુપ્ત એ નામને નિસુણી, શીલવતી ખુશિયાલ હો; ભૂપ૦ સાહમપર પર શુદ્ધ વખાણે, તિણથી ટળિયા જંજાળ છે. ભૂપ૦ ૧૪. તપદપકજ મધુકર રસિયો, નેમવિજય કહે નેહ હો; ભૂપ પંચમ ખડ એ ઢાળ તે ગોળે, સુણતાં સપદ ગેહ હો. ભૂ૫૦ ૧૫.
, દેશમાં નિક નામ
' બળ તે
इति श्रीशीलवती महासतीचरित्रे पंचमखंडः संपूर्ण.
--
*
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી નેમવિજયજી-શીલવતી રાસ.
૧૯૧
ખંડ ૬ ફેં.
દેહરા, રિદ્ધિ સિદ્ધ સુખ સંપદા, પામે નર ભરપૂર, ગાડીધર ધિગે ઘણી, ત્રિભુવન માહ્ય સનર, આશા પરણું આપણું, ચિંતામણિ સમ દેહ; કામ ગવી કિરતા ધુરી, કરતાં એહની સેવા વરદાયક વસુધાતણી, વાગીશ્વરી વિખ્યાત; સરસ વચન ઘા માતજી, કવિયણને સુખ શાત. ગુરૂ જ્ઞાની ગુરૂદેવતા, સકળ પદારથ ગમ્ય, ચોદરાજ વિલોક્તા, ગુરુને ન છે અગમ્ય દેવ ગુરૂ સુધર્મ એ, ગુરૂથી અધિક ન કોય, સુગુરૂ તિલકવિજયતણું, ચરણકમળ નમું દેય. ભગુકચ્છાદિક નગરમા, ચંદ્રગુપ્ત નરનાથ; વિલસે સુખ સસારના, નવ નારીને સાથ એક દિન બેઠે મહેલમાં, રમતાં નર ને નાર, શીલવતી તસ સાંભરી, ઉસુક થયા કુમાર વનિતા વિપમે આકુળી, મેં મૂકી છે જેહ, જઈ સંભાળુ તેહને, ટાળુ દુઃખની રે, જેહશું હેયે નેહલે, ક્ષણે ક્ષણ આવે ચિત્ત, સૂતા હી ઘન નિદભર, સંભારીઈ ધરી હિત, નેહી આવે સુહણે, નીસનેહી નવિ નેણ; ગુણુ ખલકે વર સાલ જ્યમ, તેના દિનને રેણુ, જઈએ દેશ વિદેશડે, અટવિ માંહ ગયાઈ; સુખ દુખ સાંભરે સજજતાં, કેમ ન વીસરિયાઈ. મન મળ્યાં તન ઉલ્લફ્યુ, વિહસ્યા નયન ચકર, અરે આતુરતા કરી, કરતો મદન બકોર.
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૮૨
જૈનકાયદેહન.
હાળ ૧ લી . , (હજીરાને કલાઈયો જેર રવા વળી લુંબા ઝુંબા–એ દેશી ) રાત ન જાયે તે વિના રે, ક્ષણ ક્ષણ આવે મન: અન્ન ઉદક બે નવ રૂચે, ઉસુક થયુ અતિ તન; જીવન એમ બેલે મહારાજ, કરવા આપણું કાજ. જીવન જીવે ૧. તે સાજન કયમ વીસરે રે, જેહ શું અવિહડ પ્રીત; ગુણ અવગુણ જાણે નહિ, ઘણું રાખે પૂરવ પ્રીત. જીવન જીવે ૨. તન મળવા ઘણુ આકળુંરે, ક્ષણ હૈયે દુઃખ થાય; વાસ કર્યો છે ત્યાં હો, જ્યાંહીં શીલવતી તન છાંય. જીવન જીવે ૩, નવ નારી નિરખી કરી રે, નમઈ તહી ન કાય; જીવ પંખેરૂ પ્રેમને રે, વાલાને થાનકે જાય. જીવનજીક ૪. અવસર જાણી એહવો રે, ત્રિલોચના ભણી એમ, શીખ લો તમે તાતની, જેમ વધે અમઘન પ્રેમ. જીવનછ પ. વાલાને મળવાતણે રે, અળજે હોય અત્યંત, મેળો કરે મહારાજ છે, કાંઈ ગરવા શ્રીભગવંત. જીવનજી ૬. ત્રિલોચના ત્યાંા તાતને રે, માત જણાવી વાત: આપ આણા ગુખડી હરખિત તે તે થાત. જીવન જીવ
ડે અતિશે આMીને રે, નિમુણી નદનીની વાણ; વિછે. અગાતણો, વિરહી વિરહ વખાણ. જીવન જી. ૮. વિનય વહે તુ સાસરે રે, સાસુ સસરા હેત; ધર્મ કરે દઢતા કરી વાવરજે, ધન સાત ખેત. * જીવનજી ૯. જેડી એ તુમ કેરડી રે, વાંછિત લેહે મા પ્રીતમ મનને સાચવી, નેહ વધે નવલે તેમ. જીવનછા ૧૦. કડાં દિલ જે શક્યનાં રે, સહેવા તેને બેલ; રીસ ન કરવી ત્યાકણે, તે તો ઉત્તમ કહે બોલ. જીવનજીક ૧૧, નવ સહમી લાથી દિધા રે, છત્રીસ સહસ્ત્ર તોખાર; અરધુ રાજ્ય આપ્યું ગણી, પાયકનો નહિ પાર, જીવનજીક ૧૨. સંડણ શ કરી રે, કીધુ કુવરે પ્રયાણ વળાવી ભૂપ પાછા વળે, સાથે સબળ સયાણ. જીવનછ ૧૩,
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી નેમવિજયજી-શીલવતી રાસ. નિર નવાણે જે ભયો રે, નિર્મળ પહેલી ફેજ; પીજે પાણી ભાવતા, હીડતા કરતાં મોજ. જીવનછા ૧૪. સીમાડા આવી મળે રે, આપી સબળી ભેટ; સેવકપણે તે રાજવી, તે તે પ્રણમે અંજસમેટ જીવન૧૫ બહુ પરિવારે પરવર્યા રે, આવ્યા આપણે દેશ તાત ભણું જણાવિયો, તેણે નાગરતણો પરવેશ જીવનઝ૦ ૧૬. સામૈયું રૂડુ કરે રે, શોભાવે નગર ને હાટ, સેહવી વધાવે મોતીએ, પથરાવે સુવર્ણ પાટ. જીવનજી ૧૭, પાય પડે જઈ તાતને રે, શીશ નમાવ્યુ માય; નાઠ દુખ થઈ સંપદા રે, ઘરઘર મગળ ગાય. જીવનજી ૧૮. છદ્દે ખંડ સોહામણી રે, સુંદર પહેલી ઢાળ, નેમવિજય કહે આગળે, સાંભળજે ઉજમાળ. જીવનજી ૧૯.
' દેહરા જઈ માતા પાયે નમે, પ્રણમ્યા તાતના પાય, વેગે પત્યે અત પુરે, શીલવતી ચિત લાય. મનમાં વાલી માનની, મીઠી અમીય સમાન, તેહવિના ક્ષણ દેહલો, જુએ તજીને માન અરહુ પરહુ નિર, ચચળ કઈ નિજ ચિત્ત, નારી ન નિરખી લોચન, કુવર થયે વિણ પ્રીત મદનતણ જે વાટિકા, પ્રાણતણ જે કાય; નેન સલુણી સુદરી, તાપતણી જે છાય. કેથ ગઈ તે કામની, નયણુ ન ઓવે જેહ, સહી તે પહેતી પહરે, પિયુ વિના ધરી નેહ.
ઢાળ ૨ જી. ( સુણુ મેરી બેની કહે કાઈ અચરજ વાત–એ દેશી.) સહી એ દેખી આવતો, નયણે તવ જળધાર, રૂદણ કરે રામા ત્યાંહાં, તેજ મેલ મઝાર
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૯૪
જૈનકાવ્યદોહન.
કતણી ગતિ ઍ,
મુખ્ય હૈ ભૂપતિ, દીધા કરમે છે, ભાગવતાં ફળ રે; લેણાયત જન લેડ.
સુણ્ય હે૦ ૨.
લેહેણુ લાધે લાકમાં, એવી અટ્ટે પરતીત;
ઉત્કટ વિકટ દુલ ભનાં, કમ લાગી જન નીત. સુણ્ય હે॰ ૩. ચંદ્રગુપ્ત અતિ ગાઁ, પૂછે તેણીવાર;
થ રાવા તમે દુઃખ વિના, કરતી મુખ પોકાર. સુણ્ય હે૦ ૪. દાસી પ્રત્યે ખેાલે ઇશા, ક્યા મુજ પ્રાણઆધાર,
સુણ્ય હે પ.
જે. સુણ્ય હે૦ ૬.
ગગદ સ્વરે દાસી કહે, સધળા એ અધિકાર. તમ સંગે તે અગના, ગર્ભ ધર્યાં દિન તે&; જાણ્યુ સઘળે રાજૈ, માતપિતા તમ રત્નાવલી માતા બહુ, હર્ષ ગ્રહી રહી લાલ, મારણ ભય તસ વિષે બહુ, અનુભવ્યા અસરાલ પ્રચ્છન્ન થકી પ્રકટી કરી, વાત વદીતી લેાક, વિષ મારે તે મુઇ નહિ, પાપતણા દળ થાક. સુણ્ય હૈ૦ ૮. ભુવન શ્વેતા નિરખિયા, મુદ્રિત મગચા એક;
સુણ્ય હે ૭.
છેડી નિરખ્યા સાસુએ, કીધી ક્રોધની ટેક સુણ્ય હે ૯. કિણુ યલ તુમે પાળ્યા, કાણુ મળ્યા સસનેહ;
સુણ્ય હે૦ ૧૧.
મૂલ કરી ભૂષણ ભલાં, કાઇ ગયા તુજ દેહ, સુણ્ય હે૦ ૧૦. (ઇહાં) પુરૂષ કાઇ આવે નહિ, નૃપ ભુવને 'સાસ; ગર્ભ દેખી એ તાહરા, કાળુ નવ ચઢે રાષ. સાખ્ય ભરી અમે તમતણી, મુદ્રા દેખાડી જાસ; તાય તેણે માની નહિ, સાસરિયાંના વિશ્વાસ. દીધી મુદ્રા ર્જા નંદને, રે જૂઠા માલી નાર; વસ્ત્ર આભૂષણ કેણે આપિયાં, પાપણી રાંડ ઍકાર. સુણ્ય હે૦ ૧૩. ભલી વગેવી ભામની, કા ન કરે તે જ઼ી;
સુણ્ય હે ૧૨.
વાત ચાળી રહે શે જગલગી, વૈર લાહા ભલ લીધ. સુણ્ય હે॰ ૧૪. વાંક નોંદુ છે તાદરે. ર્ય અમારુ ક;
ધારું કામ છ ભેળવી, ભલા લગાળો લાર્મ મુખ્ય અે ૧પ,
'
'
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી નેમવિજ્યજી-શીલવતી રાસ. ૧૫ જે જે પડે વિપત્તડી, તે તે સહેવી કાય, દેવ દિજે નિજ કર્મને, વળી પ્રસવે જેણે માય. મુણ્ય હે. ૧૬ વાલે જે વેરી થયે, તે કેને દીજે દોષ, ગુગો જ્યમ વાત હૈયે ધરે આણે જ્યમ મનમાશે. સુષ્ય હે૧૭. શીલવતી સગુણ ભલી, તુજ કુળ માહે લીહ, સાહસિક શિરોમણિ, અહો અહે તુજ દી. સુષ્ય હે. ૧૮. બોલે મીઠા માલતી, એહ તમારી માત, ઢાળ બીજી છઠ્ઠા ખડની, નેમે કહી સમજાત. , સુષ્ય હે૧૯
ભામિની કહિ ભૂપને, ગર્ભત અધિકાર, પૂરવ વૈરે વૈરિણી, લાગી સતીને લાર કાઢી નારી અહીંથકી, ભુડે વેશ બનાય, મૂકી પહર વાટડી, નિકલકી કલ કાય. સજ થઈ સાથે અમે, સેવણ સતીના પાય, બળે કરી મેલી નહિ, એ તમારી માય. દાસીવચન એવા સુણી, ધરણું ઢળ્યો કુમાર, એ એ દૈવ તે શું કર્યું, કે રૂઇયો કિરતાર. તાત દેખાવે નારીને, માય મેળા મેય, નહિતર અગ્નિ ઝપાવશું, વળી વળી કહે તેય. સરસી નારી અણથકી, નદન પરણે આજ, વાત તજો તમે તેહની, અમને આવે લાજ
ઢાળ ૩ જી. (હે પ્રીતમ તુમ બિનુ મેરે ન કોઇએ દેશી ) કુંવર બોલે તવ એહવુ મુખથી, નિસુણો કહુ મોરી માય; લાગ્યું મોં મન માનની તેહશી, નહિ છે તેરે દિલ કાંય. ૧. હે ભવિક જન, વરવી વિષય વિડબના, ભેળવ્યા ભોળા ભૂપતિ,
બહુ પરી કરતલ તબાહ ભવિ. ૨.
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૯૬
જેનકાવ્યદેહન. નેહ વિણ કહો, કેમ કરી રહિયે, પ્રત્યક્ષ દીસે દુરાહી; મન લાગ્યું છે તન એ વિકળતા, ક્યી વિધ રહીશું સાહી-હે ભવિકટ ૩. એ વિણ જાય છે ક્ષણ ક્ષણ માસા, સાસે પણ સુખ ન હોયે; વીછડિયાં વર વાલેશ્વર જેહ, મન ન લાગે દેખી સહુયે ભવિકા ૪. કીડી ઉપર તેં કટક કીધું, કેવી તુમચી વડાઈ; છે તમે બાળા ને છેતરી, આગેથી લાડ લડાઈ– ભવિકટ ૫. થગી વિગી તે નવ જણાવે, ગુણ જશ હૈડામાં ખટકે ચટકે ચણણે બહુ કાયા મોપે, વિરહ વિરહાનલ પટક–હે ભવિકા ૬. કેલ છે જે પાંતરી એ છે નારી, કહો શોભા કયમ વરિયે; લોક ઉખાણે નવ કીજે હો, ઘેલા સાથે પંથ ન કરિયે– ભવિક છે. પર માળ જે મુજ ભણું બીજી, નારી ના તેહ જેવી; લખી દુખ ને અબળાને ડી, હવે વાત કરે તમે કેવી ભવિકા ૮. ઉર દુખે જે જોરથી કેહનું, થાઉ ચખ્ય સીસકસીસ; વેદન ગઈ લહે અવર ન બીજો, કહો તમને તું કહીશ ભવિક ૯, તો પેગુ હવે પાલક સઘળે, બીજી વાત ન ધરશું; અજાણ છેકે કહુ જાણજે દિલથી, કહેજી છવી કૃત કરશું–હો ભવિકટ ૧૦, મકી અબળા વણ અપરાધે, તે પણ કઈ ઓછ ન રાખી; તેહતણું દુ:ખ તન મન જાણે, બીજા જીવન વર સાખી– ભવિક૦ ૧૧. છોડો તેને અમે સાસરે રે, આવા ન જાણું જે વીતી; કમના ચાળા ચતુર કુણ જાણે, પંચમાં વાત વીતી–હે ભવિક ૧૨, ભૂપજ પાવે મૂચ્છ ફરી કરી, માત સચેતન કરતી; અહો અહે મોહ મદન મહારાજા, કેજ સબળ દળ ધરતી–હો ભવિક ૧૩. જવા સીતે જે બાઉલ વનમા, તે ક્યમ પલવ તન આવે; દાધ્યા દમ સહી પાવક કરીય વને, ફરી વળી કુંપળ લાવે– ભવિક ૧૪. કુવર ચિત્ત ભણી વાળવા વેગે, ભૂપતિ કહે શુભ વાની; નેમવિજય કહે છટ્ટા ખડની, ત્રીજી એ કાળ વખાણી- ભવિક ૧૫.
બીપ વીએ સજનતાની, પ્રણમી માતા પાય. ઉમે દય કર જોડીને, ગદગદ વિનવે ગાય,
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________
જે
જે
=
5
પંડિત શ્રીમવિજ્યજી-શીલવતી રાસ. ૧૭ આપો આજ્ઞા હિત ધરી, અમે વિદેશી લોક, વાટ ન જે જે ફેરીને, જાએ પરલોક. માત મ જાણે જનમિયો. પિતા મા કહેશે પુત્ર;, નારો મ જાણે નાથ ઈમ, ઊભે આપે ઉત્ર, રે હૈયા કો નવ ફટે, કાઠે કવણુ ગુણેણ, ઘણે ઉસાસે પૂરિયો, ઘમિયો વજ હશે. સજજન વિહુણ સજના, નામ ધરાવે કાંઈ, સાચો સજન માન તો, જે વિરહે ટુક થીઆઈ. નિસનેહી (જે) નર નિગુણે, પગ પગ આપે દેવ, 'શીખ દીધી સહુ સજ્જને, રાખ્યો હૈડે રે. ગુણ અવગુણ જાણે નહિ, ધિક ધિક માનવ તેહ ભમર વળુ છે કેતકી, દુખે ન આપે છે. ચાલ્યો ત્યાથી એકલ, કેઈ ન લીધો સાથ. સતીના પદ અનુમાનથી, શીલવતી મન આથ. ચપ આવ્યો અનુક્રમે, ઊભે સરવર તીર, સતીની પૂછે વારતા, નયણે લેહેતે નીર.
ઢાળ ૪ થી.
(ચદનની કટકી ભલી–એ દેશી ) લખિયે લોકે લોચન, ઓળખિયો અહીનામુ, હો પંથી મારા, દીઠી કે સતીય શિરોમણિ, દેખાવ જી સુજાણ, હો પછી મારા. દીઠી. ૧. મૂકી દે છે ભૂલામણિ, કહિયે દે દે કરજેડી, હે પંથી મારા, બાળા બહુલા ગુણતણી, જાણે લાગી બલાય, હે પછી મારા. દીઠી૨, આવિયે ઉતાવળો, મળિયા બાંઘ પસાર, હે પથી મારા, પૂછે કુશળની વારતા, કુશળ છે વનહ મઝાર, હો પછી મારા. દીઠી. ૩. પૂછે નંદની તાહરી, આવી છે તુમ ગેહ, હે પથી મારા, આપું વધામણું તેહની, નિમુણો પૃપ વચ તેહ, હો પછી મારા દીડી૦ ૪. આવી ઈહાં અમ નદની, બેઠી સરવર છાય, હે પથી મારા, ગર્ભવતી સ્યામ ચીવરે, વરવો વેશ બનાય, હે પથી મારા. દીઠી. પ.
૪
જા, હો પથી મારા
પૂછે નદી
કરતા, ફરાળ છે વન
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૯૮
નકાવ્યદેહન.
લાજી લાજની વાતડી, જાણે કુળને કલંક, હો પથી મારા, આપણી નહિ અમ મદિર, કીધું મન નિાશક, હો પંથી મારા. દીઠી. મુજ પુત્રી વિના તાહરે, સબળી કાંઈ છે બેટ, હે પંથી મારા છોડો મમતા મોહની, નેહતણ જે ચેટ, હો પંથી મારા. દીઠી છે, પરણો પરમાનંદશું, નવલી નારી સંસાર, હે પંથી મારા; શોક ન કીજે નારીત, અવર ભલેરી સસાર, હે પંથી મારા. દીઠી. ૮. એવી સુણી નૃપ વારતા, બોલ્યો શીશ ધુણાય, હે પંથી મારા; જે જે અંગથકી ઉપની, નાખી દર ઉડાય, હે પંથી મારા. દીઠી. લ. મુજ મન પ્રાણ નિકુંજમે, વાસી નયનની રેહ, હે પંથી મારા; પ્રાણથકી અદકી ઘણ, તે મુજ આતમ દેહ, હે પંથી મારા. દીઠી. ૧૦. આશા ચળી તનકેરડી, સતીયા ગાત્ર દિદાર, હો પછી મારા; એવી એ સંસારમાં, મળવી દલી નાર, હે પંથી મારા. મુજબ ૧૧. એકવિના એ એક ઘડી, જાવે છે છ દુરાય, હે પથી મારા; જે મળે તે મુજ અગના, જીવ કરૂ પસાય, હે પંથી મારા. મુજ ૧૨. કુંવર કહે તમે નંદની, છે મૂકી કહે કેથ, હે પથી મારા; સુકુલિની જેલ સુદરી, દીસ નહિ કાં એથ, હો પછી મારા. મુજ ૧૩. જઈશ ત્યાહાં ઉતાવળા, કીજે તેમની ભેટ, હે પંથી મારા; હવે હરખ હૈયે ઘણે, નિરખિયાં જે ભણી ભેટ, હે પથી મારા. મુજ ૧૪. ભૂપતિ કહે રાજા સુણે, આવી અમતણે ગામ, હો પંથી મારા પેસ ન દીધી પ્રેમશું, જે હુતી આતમરામ, હો પંથી મારા. મુજ ૧૫, ખડ છાતણી એ સહી, ચેથી સહેલી ટાળ, હે પંથી મારા, નેમવિજય કહે નેહશુ, બેલી વચન રસાળ, હે પંથી મારા. મુજ ૧૬.
કુળ કલંક ડરતાં થકાં, કેઈ ન પૂછો ભેદ, કીધુ અવિચાર્યું ઈસું, જેથી લહિયે ખેદ, રાખી કુંવર મદિરે, ભૂપ છેડે અસવાર; શીલવતી શોધી ઘણું, તેણે અવનિ મઝાર. લાધી ન લીલા લહમીને, કુવર થયે દિલગીર; પશે પટિયે એકલે, વીર શિરોમણ વીર.
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫'ડિત શ્રી નેમવિજયજી-શીલવતી રાસ.
ઢાળ ૫ મી.
J
કેશ. ‘ ટાઉ′ ર્.
ખટાઉ
k
( ભીલકુ‘વર કણે માયા આહેડી આ તેને—એ દેશી ) વણઝારા તસવાટે મૂળિયા, કાઝી નાયક નામ રે, પૂછે નારીની વારતા પ્રેમૈ, તેણે પણ કીધા પ્રણામ; ખટાઉ ખાખાને, મુજ દીઠી આતમરામ, જેણે પાતિક નામે નામ, વિદેશી આખાને બટાઉ કેણે દીઠી સુદરી કયાંહી, ખાળા બાળક વેશ રે; ગર્ભવતી જે રૂડી રૂપે, દુ:ખતા પર્ મેકર ખેડીને મેલુ તમને, કાળાં અંબર અંગે રે; નિકલકી કામની સસસ્નેહી, કૈાય નહિ તસ સંગે, કાઢી માતા સખળ વિણી, તાતે સારી ન કીધી રે, અખળા દુ ખદાખીને કાઢી, કિરતારે કુમતિજ દીધી. * ખટાઉ॰ મા મન પ્રાણ પિયારી ખાલા, ર્ભા રૂપ સમાણી રે, જે આપે કાઇ મુજને આણી, તેને કહુ એમ વાણી. ખટાઉ॰ હરખ ધરીને આપુ તેહેને, આધા રાજ્ય પસાય રે, વળી જે માગે તે દઉ દાને, માન ને મેાહત વધાય. હુ તસ અનુચર આ ભવર્કરા, માનુ વળી ઉપકાર રે; મન જ વિષ્ણુજ કહે વિઝારા, સાભળ કહ્યુ અધિકાર. ખટાઉ વરસા પેહેલી સુણ રાજા, ભલી એલી આવી રે, આઠ દિવસ રહી તે અમ સગે, ભામની મુખ બહુ ભાવી. ટાઉ શ્રીપુરની અટવીમા પહેાતી, રાતતણા લેઇ ર્નંગ રે, નવ જાણુ પછે કૈથે ગઇ તે, કરમતણા જે રાગ. ખટાઉ પથીતણે અનુમાનથી પેટ્યા, દુર્ગમ, વિધમ તે દેશે રે,
સિહ રીછ વર્ વ્યાત્રને ચિતરા, શબ્દ ભણિય ઉવેખે. બટાઉ ૧૦ આવ્યા હુ ગર્ દરીને અંતર્, શિલાત, મુદ્રા દીદી રે,
નામ પોતાની લીધી કતલે, કર્ક દીઠાં અહુ જ તુકેરા, મારી નારી મેમન પ્યારી,
મનમાહી લાગી મીઠી. બટાઉ ૧૧ મનમાંહી મેદાણા રે, સિહ રે થાઇ લેવા. બટાઉ ૧૨.
ખટાઉ
૧૯૯
૧.
૩.
૪.
૫.
૬.
૭.
૮.
૯
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૦૦
જિનકા દેહન. રેવા લાગ્યો રાજકુંવર તે, કરૂણ દેવને આવે રે;
મેં તુજ કેટું વિનાશ્ય આ ભવે, નારી ઉલટ દેખાવે. બટાઉ૦ ૧૩. વિલાપ કરે વનિતા કાજે, મનમાં લાજ ન આણે રે; દેવી પ્રત્યક્ષ બોલી તતક્ષણ, મહારાજા કાંઈ જાણે. બટાઉ૦ ૧૪. મળશે તુજને શ્રીપુર નગરે, પુત્ર સહિત વર નારી રે; હરખી કુંવર હાલ્યો આગે, પુણ્યતણો જેહ કયારી. બટાઉ૦ ૧૫. શકુન થયા સુભગા વળી વાયે, પવન લેહેર અતિમદ રે; દીઠી તટિની જળ તે સરું, પામ્યો મન આનંદ. બટાઉ૦ ૧૬. ખંડ છટ્ટાની પંચમ ઢાળ, પામે નગર વાર રે; નિમવિજય કહે હું કહું સઘળું, શીલવતી પુણ્ય સારૂં. બટાઉ૦ ૧૭,
દેહશે. નિરખી નયણુ નદી ભલી, પીધું શીતલ વાર; વટ છાયા નિરખી વળી, તે કુંવર તે વાર. દેહી શ્રમ પરાભવ થકી, નિકા આવી ય; તે નગરીએ સહુ સુણો, અચરજ હવે કેય. છીણ નામે નરપતિ–-સરસ્યા થયા દિન તીન; પુત્ર નહિ કુલ તેહને, મુઓ થઈને દીન. પચ દિવ્ય પ્રગટાવિયા, અશ્વ કન્યા ગજ કુંભ, છત્ર ચામર કર વિના, વિહસે જેહથી રંભ તેહજ રાજ આપણે, કીધો મંત્રી થાપ; કુભ દઇ ગજ ગુંડમાં, આવે પરિકર આપ. પિા વસુપતિ નિદભર, કુભ હો લઈ શીશ, બંદીજન બિરદાવળી, બાલે બહુ જગદીશ. જા કુવર દેખીને, એહ અચંભમ કેમ; સપનું અથવા સાચ છે, નૃપ ચિતે ત્યાં તેમ.
ઢાળ ૬ હી.
(દેશીઓળગાણા) { તથા મહેરામણ માછ–એ દેશી. ) ઉઠાઇ થે ઉભા હુઓ, રાજનજી રે, છે ગજશુ ચંટ, રાયાણ રાજવી,
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૦૧
પંડિત શ્રી નેમવિજયજી-શીલવતી રાસ. વિનવિયે એમ વિનતી, રાજનજી રે, તમ રાજ્ય થયુ સુખ લેય, રાયારા રાજવી. બેસે ગજવર ઉપરે, રાજનજી રે, વારૂ તે છત્ર ધરાય, રાયારા રાજવી; ગીત ગાવે વળી ગરિડી, રાજનજી રે, ભાગિયા બંદી પસાય, રાયારા રાજવી અતિ ઉત્સવ કરી આપણે, રાજનજી રે, કીધો નગર પ્રવેશ, રાયારા રાજવી; તખત બેઠે ત્યા આવીને, રાજનજી રે, હવે નાટક શેષ, રાયારા રાજવી. તે વેળા દિન તે ઘડી, રાજનજી રે, તે માનવતી પરણાય, રાયારા રાજવી, ખટકે સાલતણી પરે, રાજનજી રે, શીલવતી ગુણ ભાય, રાયારા રાજવી. ઓચ્છવ કરતાં એણપરે, રાજનજી રે, કેતે દિન નૃપ તેહ, રાયારા રાજવી, ઢઢેરે ફેરાવિયે, રાજનજી રે, સુણજો કહિયે છીએ જેહ, રાયારા રાજવી. વ્યવહારી નઇ ક્ષત્રીના, રાજનજી રે, આવજે સહુ દરબાર, રાયારા રાજવી, લોક વિચિતે ચિત્તમા, રાજનજી રે, મનથી નવુ નિરધાર, રાયાણ રાજવી. પણ મોટી નૃપ આગના, રાજનજી રે, શણગાર્યા નદન સેહેલ, રાયારા રાજવી; આવે અશ્વ રથ બેશીને, રાજનજી રે, પચે રગીત વહેલ, રાયારા રાજવી. આવિયા તે દરબારમાં, રાજનજી રે, દીધો આદર રાજ, રાયારા રાજવી; મુખ પેઈને તેહને, રાજનજી રે,
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________
જે કાવ્યદેહન.
ત્યહાં આંગળી દે મુખમાય, ત્યારે રાજવી. દિઠ રૂપ સેહામણું રે, રાજનજી રે, રહિયો રિતિપતિ વાહ, રાયારા રાજવી,
ભ્ય તે કોણ તેહ, રાજનજી રે, અો પુત્ર છે જાહ, રાયારા રાજવી. વસુદત્ત જે વ્યવહારિ, રાજન રે, અગજ તેના હય, રાયા રાજવી; ય બધવ છે દીપતા, રાજનજી રે, પણ એહ સમો નહિ કેય, રાયા રાજવો. આંગળી દે મુખ તેહવે, રાજનજી રે, આવ્યું રત્ન ને હાથ, રાયારા રાજવી, ઓળખ્યા નંદન આપને, રાજનજી રે, નૃપ મન ગયુ તે સાથ, રાયારા રાજવી. બાળે ન લહિયુ મુખ ભણ, રાજનજી રે, રન નીકાસ્યુ જેહ, રાયારા રાજવી, બુદ્ધિ ઉપાઈ એહલી, રાજનજી રે, આણી મનમાં સનેહ, રાયારા રાજવી. આભૂષણ દે સહુ પ્રતે, રાજનજી રે,
લાવિયા સહુ બાળ, રાયારા રાજવી; નો દિન સહી તે વળી, રાજનજી રે, દિયે રે વિશાળ, રાયા રાજવી. કરો તેમ વાતો, રાજનજી રે, બેલ મધુરા બોલ, રાયારા રાજવી; સાંભળે નગરના સહુ જને, રાજનજી રે, કે રતિયા મા ચાળ, રાયારા રાજવી. રન અ છે એક રાયને, રાજનજી રે, જોવે જોડી રેણુ, રાયારા રાજવી, આપને તે વહેલા થઈ, રાજનજી રે. સાભળતા શીરા , રાયારા રાજકી.
૧૫.
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી નેમવિજયજી-શીલવતી રાસ. ૨૦૩ વ્યાપારી વ્યવહારિયા, રાજનજી રે, આવજે રત્નને લેય, રાયારા રાજવી, નહિત દુખ બહુ પાવશે, રાજનજી રે, કહિયે છે મન ભેય, રાયારા રાજવી. છઠ્ઠી એ ખડ છાતણી, રાજનજી રે, કહી એ ઢળકતી ઢેલ, રાયારા રાજવી; નેમવિજય કહે આગળ, રાજનજી રે, સાંભળજો છે રસાળ, રાયારા રાજવી.
' ૧૭, દેહરા વ્યવહારી સઘળા મળ્યા, લેઈ રન અનેક, દાખે વિવિધ પેર ભૂપને, તેની નવે ટેક. સ્વદેશ ને પરદેશના, ઝવેરી બુદ્ધિ વિશાળ, પ્રેમે કરીને પાઠવ્યા, રત્નતણું જે માળ. દાય ન આવે ઇલાપતિ, મનમા રહિયે ઝર; નારી નહિ ઈણ નગરમાં, પ્રગટયો પાપ અકુર શ્રીદત્તને વસુદત્તને, તેડાવ્યાં તતકાળ, લાવો રત્નની જોડલી, કે આવ્યો તમ કાળ. શેઠ વિચિ તે ચિત્તમા, ક્યાંથી લાવ્યા તે રત્ન, ભૂપતિ મનને રીઝવા, હા બેલે શુભ યન.
' ઢાળ ૭ મી.
( “આ છે લાલની દેશી ) ચિતે મનમા શેઠ, કરી દીસે નૃપ છેઠ, પારે લાલ, ધન રહેવાને કારણે, . અણહુતે ન દેવાય, માગ્યું હી ન મંગાય, : પ્યારે લાલ, ભૂપ રૂઠો કૃત શાતણે જેડી મળે છે કે, મેં માગ્યો લહે સોય, પ્યારે લાલ, લાવજો કે એમ ભૂધણી,
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________
%%
જૈનકાવ્યદેહન
કાર્ય કેમ નવિ હાય, ધૃષ્ણ નગરીનેા લાય, પ્યારે લાલ, વાત વારે ગુણ તેતણી.
વિવક,
લે વ્યવહારી અનેક, રત્ન દેખાવે પ્યારેલાલ, રત્ન જડે
નહિં
તેવુ ;
એકને એક,
જો જો શેર છેક, પૃષ્ઠે પ્યારે લાલ, વચન કહું એ કેવુ. કાઇક નામને દેઈ, સઘળેા એ ધન લેઇ, પ્યારે લાલ, ઇભ્ય ભણી દુ:ખ દાખશે; કિયે કહા શુ એય, લાધે ન મનના ભેય, પ્યારે લાલ, વાત છિપાઇ છિપાઇ રાખશે. મહા આગણ આપ, કર્તા મને બહુ થાપ, પ્યારે લાલ, ચિંતા તન ખહુ ભાવિયા; બુડી નૃપ મુખ છાપ, કેમ ખમીજે ટાપુ, પ્યારે લાલ, આતુર અતિ વ્યવહારિયા. શીલવતી કહે તાત, કશી વિમાસણ થાત, જ્યારે લાલ, ચિંતા ક્રમ વહે એવડી; સાચી કહે અમ વાત, દેર્ડ જ્યમ હરખાત, પ્યારે લાલ, અપ્રીત લહી નગ જેવડી. પુત્રી તુજ થકી કેમ, દુ:ખને ટાળિયે જેમ, મારે લાલ, એવુ નહિ પુણ્ય સાહ, કચ્ચુ કહેશો તેમ, ખેાલ સુણીને એમ, પ્યારે લાલ, દરશન વાલું તાદર્. રત્ન સાગે છે રાય, એ કેમ ઝગડા મિટાય, પ્યારે લાલ, રત્ન નહિ છે આપણે: સમન્યુ ન સમાય, રઢિયા રત્ન દેખાય, પ્યારે લાલ, કારણ એવુ અમતણે. તાતજી કેવુ દુ:ખ, આણ્ણા હૈડે મુખ, પ્યારે લાલ, રત્ન આપુ લિયે તમ ભણી; મણિ દેખી ગયા દેવ, ડિયે મન સતાપ,
3.
૪.
૫.
ŝ.
७
૮.
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી નેમવિજયજી—શીલવતી રાસ.
પ્યારે લાલ, આશા પૂરી તે ચિત્તતણી. જીવે ક્રોડ વરીશ, જ્યાં લગી ચદ્ર તે દીશ, પ્યારે લાલ, ઉલટે અખર પેહેરિયાં; શેઠને મન સુગીશ, નવલી લક્ષ્મી વરીશ, પ્યારે લાલ, ચાલ્યા બહુ વ્યવહારિયા. કીધા નૃપને પ્રણામ, આવ્યા રત્ન લે તામ, પ્યારે લાલ, લાપતિ દિલ હરખિયુ; ઉલટે આવે આમ, સરિયું વાચ્છિત કામ, પ્યારે લાલ, જોડી મળી મન નિરખિયુ. દેષ્ઠ શેઠે પસાય, ઇભ્ય તે મદિર જાય, પ્યારે લાલ, જગતીપતિ ઇમ ચિંતવે; મળશે પુત્રની માય, પૂરવ પુણ્ય પસાય, પ્યારે લાલ, ભાગ્ય ફળે ભવતે ભવે. વળી તે ઢ ઢેરા ભૂપ, ફેવિયા લઇ અનુપ, પ્યારે લાલ, સુણો નૃપ મુખ વારતા, પરદેશણુ બહુ રૂપ, માનની મનેાલવ પ, પ્યારે લાલ, રાખશે જે સહી વાતા. રાલા તેહજ ચાર, કહિયે ચચ્ચર ખેંકાર, પ્યારેલાલ, નારી મ રાખશેા મદિર; સાંભળી ચતુર ચકાર, ન રહ્યા દિલથકી ઠાર, પ્યારે લાલ, વાત સુણા અહં સુરે. પાચે દિને જ હાય, પ્રગટજ નારી સાય, પ્યારે લાલ, તે! દુઃખ કારણ હાવશે; રાખે છપાવી કાય, લહેશે! દુ.ખ સહી તેાય, પ્યારે લાલ, આગે વાત અહુ જોઇશે પ્રગટ કરશે જેહ, વાચ્છિત લહેશે તેહ, પ્યારે લાલ, કહિયે શુ તસ પુરી કરી, સાચા મિત્ર ગણેહ, વ્યવહારી મારે લાલ, કહિયે છે. વળી
ગુણ 'ગેલ, હિત કરી.
૯.
૨૦૫
૧૦.
૧૧
૧૨
૧૩,
૧૪.
૧૫.
૧૬.
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________
જૈનકાવ્યદાહન
નેવિજય મહારાજ, કરવા આપણુ કાજ, પ્યારે લાલ, મીઠા ખાલે માલડા; રત્ન વધારી લાજ, પામ્યા નવલુ રાજ, પ્યારે લાલ, પુણ્ય થયાં જવ પરગડાં. દાહા
શ્રીદત્ત ચિતે ચિત્તમાં, હેાશે ધણુ વિરૂપ; મુજ ધર પરની ખાલિકા, દેખી ચૂકયા ભૂપ. તા હવે કીજે શુ ઇહાં, રૂડયા નરવર રાય, પ્રાણ રહે. જો પત ગઇ, તેા ન્યુ કુણ લેખાય. ક્રાણુ મળ્યો નૃપ ચાડિયા, વાલા થઈને વાત; કીધી કેવી પાપીએ, કરમતણા ઉતપાત. શેઠ ગયા નરપતિ કને, મહારાજા બહુ નાર; સુતા ગિની ભાણેજડી, તેના કવણુ વિચાર ઇલાપતિ કહે ભ્યિજી, એવાં મ કહેા વેણુ; પરદેશી ને એકલી, પ્રાડુડી ગુણરેણુ શેઠ થઇ ચિંતા ઘણી, તેને ક્રમ દેવાય, આવી શરણે રાજવી, આવી તે ન મૂકાય. ધન હાજર ઘર નરપતિ, હાજર જીવ છે એહ; પણ હુ ન દે તેહને, અમ પુત્રી છે એહ. વ્યવહારી નહિ અમતણે તિષ્ણુ હુ તે કાઇ કાજ, રાખી પડદે વાતડી, પૂછેવા ણ આજ. દે હડતાલ તે હાટડે, મેળી બહુ પરિવાર, તરૂણ બાલ વૃદ્ધા બૃહ, વહી આવ્યા દરબાર. ઢાળ ૮ મી.
(સ્વર્ગ લોક્થી ફૂલતું આવ્યું——એ દેશી )
વ્યવહારી કહે સાંભળ રાજા, એવા અન્યાય ન કીજે, પરની નારી દેખીને કેમ કરી, લેાકલ કે ખૂહુ લીજે; કે શાતે કે શા માટે, કે માળે કે નાજો કે નારા,
૨૦
It
૧૭.
1.
...
૫.
કે.
૭.
૮.
૯.
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________
પડિત શ્રી નેમવિજયજી શીલવતી રાસ.
૨૦૦૭
રાજા કહેવુ વાણુ સુણાવે રે,
કે શાને
કે શાને
ઉલઝાણી. કે શાને
વિખાંસા ?
કે શાતે
એવા ખાલ ન મેલા મહીપતિ, નીચી રીત તમારી; જો કાઇ ધનના કામ છે તુમચે, તેા લિયેા રિ અમારી અમે પ્રજા છુ તમે પ્રજાપતિ, ઐહની વાત તમેા છાડા, જો કોઇ દુખણી આવી આતુર, તેહશું ધર કેમ માડે ? શીલવતી ત્યા એહવું નિરુણી, મનમાં અતિ વિલખાણી, શુ હશે જેમ શીલ રહેશે, બહુ દુઃખથી મહાજનને કહે એવુ મહીપતિ, પ્રેમ કરે છે લેઇ આવા તમે વેગે તેને, શુ જાણે છે! હૈયે હાસા અણુમણુતા વ્યવહારી આવ્યા, શીલવતી સતી પાસે, નદની રાજા અતિશે નિર્દે, ચાહે છે તુજ એક પાસે તીય જપે સુણે તાતજી વાણી, શ્રીજીન દી” તે રાયથકી કહે કેમ ગયે, કામ પડે સહુ શ્વેશે કે શાતે કુલ ૩ ત દેશા તાતજી થાંને, દેન માને સાબાશી, ગણી નવકારને કાલક઼ટ લીધુ, વિમળમતિ સુપ્રકાશી કે શાને મેઠી બાળ સ્થાપિર ચઢીને, ચક્ષુર્દિશ ચીવર છાહી, નગર લેાક તે નિરખવા કાજે, આગે પાછે વહે ચાહી, કે શાને આવી અગના દરબાર આગે, નેહે રાય મેાલાવી, દક્ષિણ લાચન ફરકી ભૃકુટિ, સુખકારણ શું છે ભાવિ વાત વો તમે નિજ ધર નાતની, વિસ્તારે અમશુ વદીતી; સાદ સહીનાણે ઓળખિયેા પતિ, જાણે ત્રિભુવન તી. કે શાકે ૧૧. નારે વા’લા કાંઇ મેલાવા હુવે રે, એતા દિન દુ ખ દાખી નારી,
હેાશે,
કે શાને
O
કે શાને
૩.
૪.
પુ
રૃ.
७
૮.
૯.
૧૦,
વેર પાખ્યું વાલા ગુણ ભવ કેરૂ, જાણી એ પ્રીત તમારી. કે શાને ૧૨. દુ.ખની વેળાએ નાઠા વા'લા, કેને વાતડી પૂછે,
14
સાસરીએ વિગેાઇ પીહરિયે, નવ લા મહીમાં તુ છે. કે શાને ૧૩. સહીનાણી જે દીધી કરની, ડુગર પા’ણે વિસારી, ક્રોડ કલ્યાણ હી શ્રીત્તને, પુત્રી કરી ઘર ધારી. કે શાને ૧૪. ઉચા કરીને પૂછડ પિયુજી, નાશી કાઇ ગટ લીધા ?
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________
२०८
જેનકાવ્યદેહન. કોડ અવગુણે ભરિયો તું વાલા, ફરી શાણે ડંકો દીધા. કે શાને. ૧૫ દુઃખ સર્વેને પાર હું પામી, પૂર્વ કર્મને ભાવે; જીવ રહે એક ધ્યાન, તમારે, કહિયું કાંઈ ન જાવે. કે શાને. ૧૬. બહુલી નારી પરણી પિયુડા, એક વિના નવ ચાલ્યું: વેરી ન કરે તે કીધુ વાલા, વેર સવાયું જે વાળ્યું. કે શાને ૧૭. દુખ દાવાનળે પહેલે નાખી, પૂરૂ લેવા હવે આવ્ય; મેં ન બિગાડયું કાઈ તમારું, કીધે તે મન ભાવ્યા. કે શાને૧૮. ઉમા વેશ્યાએ રાખી મંદિર, જાણ્યું વેસડી થાશે; આગલી વાત વિચારી તેણે, પુત્ર માય ક્યાંહાં જાશે. કે શાને૧૯, જાતમાત્રથી રત્ન મું નુરા, અબર શાચને પહતી, ચિત ચેતાવી વડથી વાનર, આવી વેશ્યા ઘેર રેતી. કે શાને ૨૦. એવા ઓળભા દેતી પિયુને, આંખે આંસુ અણુવ્યાં; મહાજન લોક વિચિંતે મનમાં, કેહને વચન સુણાવ્યાં. કે શાને. ૨૧. ખંડ છઠ્ઠાની આઠમી ઢાળો, નરનારી બેહુ મળિયાં; નેમવિજયના પુણ્ય સંયોગે, વિરહાનલ દુખ ટળિયાં. કે શાને ૨૨.
-
જે
જે
મૂક્યો નદન વેસડી, તે દુખ મેં ન ખમાય; વાલે મળિયે નેહભર, પુત્ર રહે કયાં જાય ? દુખ સર્વ નાસી ગયાં, પાયો પરમ સંતેષ; અંત પુર રાણું થયાં, પુણ્યતણે ભરપોષ. વેશ્યા તેડી રાજવી, લા પુત્ર રતન; કયાં મળે માર્યો કયહાં, સાચ કહે સુવચન.
ઢાળ ૯ મી, (લબુડાની મારી નહિ મ રે વાલા, બલ્ય વચન બલિ જાઉ. એ દેશી.) વેશ વદે એમ ભીતથી રે રાજા, થરહર કંપે કાય રે, સુગુણરાય દયા અમ કીજે હે; પાપ કર્યું મેં આકરૂં રે રાજા, તે હવે કેમ છતાય રે. સુગુણ ૧ દાસી કરે તે મેં દિયે રે રાજા, સુભગે બાળક તેહરે; સુગર
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________
પડિત શ્રી નેમવિજયજી—શીલવતી રાસ,
હુ નવ જાણુ આગળે રે રાજા, કુવર નિપાયે જે રે માર્યાં હશે અમ પાપથી રે રાજા, જીવતા તુમચે ભાગ અે, નિસુણી નૃપ તેડી તિકા રે રાજા, દાસી ભણી શુભ લાગ રે આવી દાસી તુરતજી રે રાજા, ડરતી ખેાલે શી ખાળ રે, સૂયા કામને દેહરે રે રાજા, કુવર રૂપ રસાળ રે વેશ્યા ઘ્રાણને કારિયાં રે રાજા, ઈંદીયા દો કહું રે, દેશ નિકાલો કરી વળી રે રાજા, કરી ન કરે કા આચર્યું રે દાસી દુઃખ દૂરે કયુ રે વાલા, આપી અહુલ ઇનામ રે, મહાજન જન સ તેાખિયા રે વા'લા, સહુ પાત્યા નિજ મરે. તેયા વસુદત્ત શેઠજી રે વાલા, દેઇ બહુલા માન રે, નદન તુમ છે કેટલા રે વાલા, સાચ કહેા સાવધાન રે શેઠ વિચિ તે દિલભરી રે વાલા, સાચ લહે નરનાથ રે, માતપિતા ગુરૂ આગળે રે વા'લા, ભૂપ મત્રી સત્ય આથ રે એ આગે નવ મેાલિયે રે વાલા, જૂઠુ જીવિત પ્રાણ રે, કૃડથકી અનરથ હાવે રે વા'લા, જાણે સહુ નર જાણું રે ગુણ અવગુણને સાભળી રે વાલા, બન્ને કરે બક્ષીસ રે, તે માટે સાચુ કહુ રે વાલા, નીચુ નમાવી શીશ રે સાંભળેા ભૂષણી પ્રેમશું રે રાજા, મત કર મનથકી રાષ રે, હુ છુ કિકર રાèારે રાજા, રખે દિયા કાંઇ દેવ રે કામદેવના ગેહથી રે વાલા, પૂજવા કૃલતા તે પુજથી રે વાલા, લાધ્યેા દીધા દેવે મુજને રે વાલા, જેની તેડે તે તુમ નદન રે વાલા, કૃપા રતનગુપ્ત તવ પ્રેમજી રે વાલા, ભૂપના નિરખે નેહભરી લેાચને રે વા'લા, હેજ શુ પ્રકૃતિ લહા તમે નાની રે વાલા, નદતના મહિમાય રે, શેઠ કહે જાણું નહિ રે વા'લા, ખાળકના ગુણ કાંય રે. હરખ્યા દેખી શેઠજી રે વાલા, અહા એ ભાગ્યનિધાન રે, નદ નૃપતિ કહે માહરા રે વા'લા, નદન વધતે વાન રે
નારી મુજ રે,
નહ્ન
મુજ રે.
કરતા
કૈવ રે,
કરીને દેવ રે. પ્રશ્ને પાય રે, નરખે રાય રે.
સુગુણ॰
સુગુણ॰
સુગુણ
સુગુણ સુગુણ॰
સુણ
૨૦૯
સુગુણ
સુગુણુ
સુગુણ
°
૩
સુણ્॰ પ્
સુગુણ
સુગુણુ॰
૪.
૭
સુગુણ
સુગુણુ
સુગુણ૦ ૯. સુગુણ
સુગુણ૦ ૧૦.
મુગુણ
સુગુણ૦ ૧૧
મુગુણ॰
મુગુણ૦ ૧૨
મુગુણ
ગુણ ૧૩,
સુગુણ
સુગુણ૦ ૧૪.
સુગુણ॰
ગુણ૦ ૧૫.
સુગુણ
સુણ ૧૬.
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦
નકાવ્યદેહને ધન્ય ધન્ય જગતી મધમે રે વાલા, ધન્ય ધન્ય તાહરી માય રે; સુગણું મુજ કુળ ખાપણ કારિયું રે વાલા, હું તુજ લાગું પાય રે. સુગુણ૦ ૧૭. શેઠ કહે એ પુણ્યથી રે વાલા, પુત્ર લહે એણે પુણ્ય રે; સગુણ પચ દિયાં ગ્રામ શેઠને રે વાલા, બોલે મુખ ધન્ય ધન્ય રે. સગુણ૦ ૧૮. પાયે હરખ હૈડે ઘણે રે વાલા, રતનમ કુમાર રે, સુણ ઓળખિયો નિજ તાતને રે વાલા, મેળે શ્રીકીરતાર રે. સુગુણ૦ ૧૯. ટાબ્લે વિરહ માતને રે વાલા, કીધી સતીની સાર રે; સુગુણ પાયે પડે જઈ માતને રે વાલા, માતા હરખ અપાર રે. સુગુણ ૨૦. હૃદયકમળ ભીડ્યા ઘણુ રે વાલા, હર્ષ આસુતણ ધાર રે, સુગુણ હુઆ કુશળ વધામણાં રે વાલા, અયિ અયિ પુણ્ય પ્રચાર રે. સુગુણ ૨૧, રાણીસુત રાજાતણા રે વાલા, ટળિયાં દુઃખ જ જાળ રે; સગુણ નેમવિજય કહે નેહશું રે વાલા, છટ્ટે ખડે નવમી ઢાળ રે. સુગુણ ૨૨.
જનદત્ત ભત્રી મહીપતિ, શ્રીદર કુલદીવાણુ વસુદ નગર શેઠ તેમ, પામ્યા કેડ કલ્યાણ કામદત્ત વસુદત્તને, નદન ભણી લે રાય, ગામ દિયાં પ ચ સુંદર, હૈડે હરખ ભરાય શ્રીદા નદન દત્તને, દીધાં તેતાં ગામ: સ ભારી ઉપકારને, રાખી સઘળી મામ. સભા એક દિન રાયને, દેશાતરી ત્યાં ત, આ અતિ અભિમાન, યુદ્ધતણા પત્રયુત કૃત ભણે રાજા સુણ, કૌસલ દેશ મઝાર. ભીમસેન નગરી ધણી, કહિયે સુણે વિચાર, દરથ રાજા બહુલ નૃપ, પલીપતિ જે સીપ, નીકો કે આણા લહે, કે આ તેને છપ. તેને નૃપ ત્રિભુવન ભજે, તું નવિ માને આણ રાય કહે વહેલો થઈ, કર વચન પ્રમાણે. હા દૂત અતિશે ઘણે, તે પિત્યો તસ પાસ; મહારાજા તમે માનજો, એ આગે તમે દાસ.
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૧૧
એમ૦ ૨.
પંડિત શ્રી નેમવિજ્યજી-શીલવતી રાસ.
ઢાળ ૧૦ મી.
(વાલ દશ દિશે નિહ્યા–એ દેશી ) સબળ દળ ત્યાહા આવિયુ, અતિ ભીમસેને ભડરાય, દઢરથ સાથે સ ચ, અતિ પલીપતિ જે દુરાય રે, ગલલાટ કરે ગજરાય રે, હિસારવ હયવર થાય રે, ત્યાંહા ઉભા અતિ ભડ રાય રે, લહેવાને શભા સવાય રે, મેટો જશ ભડ વાય રે, રજરેણુ રવિ ઊલઝાય રે, મહીતલમા ભટ ન સમાય રે, એમ રાજવી ક્રોધને કેળવે વિષમ દળ ત્યાંહા દેખિયુ, અતિ ચદગુપ્ત નર નાથ, સુભટ ભલા તસ સજ કર્યા, અતિ લીધી ખરું અસિ હાથ રે, છત્રીસે ક્ષત્રી સાથ રે, શરપણાતણી સાથ રે, નવ લાગે વાલી હાથ રે, કાયર હુઆ અનાથ રે કાળા કરિ સિદરિયા, અતિ ઘડુડુ કરતા અવાજ વાજે ભીમ સગ્રામ ને, અતિ કરતા કેધનું કાજ રે, નીસરિયો ત્યાંહા પરાજ રે. લેઈ સેનાના સાજ રે, રાખશે જીનવર લાજ રે, ત્યાહાં રણે સુભટનાં કાજ રે. ઝઝે થધા જગશુ અતિ, કુટુક છૂટે કેક બાણ, ઘડડડ નાલી ને ઘૂમતી, અતિ જે કાયર પ્રાણ રે, વેરી હવે હેરાણ રે, નાસે જોતા જ્યાં કેકાણ રે, પરહરિયા રાણા રાણ રે, કરતા ઈમ બહુની હાણ રે. જાઓ જાઓ મુખથી લવે, અતિશ મરે રે અજાણ, રાવત ઝઝે રાવજી, અતિ પુલદિ જયા જાણ રે; માન ભાગ્યા કટકનાં ભાણું રે, ત્યાં ભીમસેન સુજાણ રે, નવ રાખ્યો મરણો વાણ રે, કરતા નર ખેચતાણ રે ખલલલ નદી વહે પૂર જ્યમ, અતિ નાઠા સુભટ કેડ, દાતે તરણું દેખતાં, અતિ નાઠા નવ રહ્યા જેડ રે, નાઠા તે હડાહડ રે, ભાગ્યા તે દળબળ છોડ રે, રનગુપ્ત ભૂપજ રોડ રે, દળનું જળ ત્યાંહા તોડ .
એમ.
૩.
એમ. ૪.
એમ.
૫
એમ. ૬.
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________
જૈનકાવ્યદહન.
૨૧૨
સ્મૃતિ ભડ
ભાગતા લહે જામ; રત્નગુપ્ત ઊભા ત્યાંહાં, આપ થયા સજ ઝૂઝવા, અતિ કરવાલ લેઇ તામ રે; એ તે ટાળે વેરી હામ રે, ઉતારતા રા મામ રે, પૈાહાચિયા કઇ જમ ધામ રે, ભાજતા ઉંડા હામ રે કીલાટ અતિ બહુ કરે, અતિ વ્યતર ચુહુ દિશે ોર, ગાળી વહે સણસણાટથી, અતિ દશ દિશે ભાગ્યા ચાર રે, કરતા છૂક જેહ ખÈાર રે, પગરજ છાયા નલ ધાર રે, કાયર્ મૂકે સાર રે, તેહ જીપે ૩ વર ચકાર રે. ભીમસેન અતિ ખાંધિયા, અતિ દૃઢરથ પકડયા જે, ધણુક પલીપતિ સાહિયા, અતિ ૫જર નાખ્યા તેલ રે; જછરશુ દેહી લેહ રે, પાઢી જે પુણ્યની રેહ રે, નેમવિજય કહે તેહ રે, દશમી ઢાળ સુણા એહ રે.
દાહેરા.
છેડી દે। રાજાન,
ભીમસેન દૃઢર્થ ભણી, સેવક કરીને આપણા, દેશ મનાવી આપ્યુ. પાલ લુટી પૃથ્વીપતિ, વાસ્તુ. નદન નામ, રત્નપુર વર શાભતુ, નગરી નિરૂપમ ઠામ. વસ્તી વાધી વિવિધ પેર, (ને)ચારાશી ખાજાર, રત્નગુપ્ત રાજા જ્યેા, હયગજ હુ પરિવાર. ઢાળ ૧૧ મી
અમ
એમ ૮.
અમ
૧.
૭.
3.
ટ.
(વાટ જુએ વિનતા ઘણી રાજ—એ દેશી ) ભીમસેન રાજા હવે રાજ, મેાલે બે કરાડ, ગેવકની મુણા,- વિનતિ રાજ, મનહુ તી મ છેાડ, રાજ યિા રે, મારૂ વચન તમે મન આણા મહારાજ, મદનમ જીણા માહરી રાજ, બેટી ગુણુ આવાસ; પેટો છે બહુ પુણ્યતી રાજ, યૌવન યુવતી વિશ્વાસ. રાજક્રિયા ૨. રત્નમ કુમારને રાજ, કીધી
નારી સુકામ,
૧.
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫'ડિત શ્રી નેમવિજયજી—શીલવતી રાસ.
પ્રણામ, રાજદિયા
એટલે દઢસ્યમેલિયા રાજ, વેગે કરીને રાયજીન દન માહરી રાજ, રૂપસુંદરી એનું નામ, સા પણ પાહેાતી પ્રેમદા રાજ, અન ગતણા જે આરામ. દીધી તે તમ નદને રાજ, સરખા ગુણ સદ્બેગ, મેળે! પ્રભુ યહા હાથશુ રાજ, વિલઞા પુણ્યના ભાગ. ફ્ય પરણાવી પ્રેમશું રાજ, કીધા કર મેળાપ, કરમૂકામણે આપિયા રાજ, મેહુરાજ્ય લઈ આપ. માગે જમાઇ કને આગન્યા રાજ, મેહેર કરેા મહારાજ, સયમ લેશુ શુભ મિત રાજ, વરવા શિવપુરરાજ ધન્ય ધન્ય તે નરનાથને રાજ, આવ્યા મન વૈરાગ, ધન કણ કંચન રત્નની રાજ, કીધા મમતા ત્યાગ. રાજ્ય ચાર રૃપ અનુભવે રાજ, પુણ્યતણે પરતાપ, દુઃખ નાઠા મીઠા લઘા રાજ, સુખ સપતિ થીર થાપ. મેદિની પાળે માદશુ રાજ, ટાળ્યા પરજા ઉચ્ચાર, શેઠ ય માને ધણુ રાજ, ઉત્તમ નર મેહ ધાટ આણુ મનાવી દશ દિશે રાજ, આથી નમ્યા વર ભૂપ, દિન દિન વધતા ભાગ્યથી રાજ, પ્રગટયા તે જશ રૂપ. થકે સીમાડા અરિજના રાજ, વૃશ્ચિકથી જ્યમ સાપ, ત્યમ રહિયા નૃપ હારીને રાજ, વાધ્યા પ્રબળ પ્રતાપ શીલવતી સદા શેઠને રાજ, આવે જાવે ગેહ, માતપિતાથી ગુણ ણે રાજ, રાખતી અધિકા સ્નેહ. રાજ દિયા ૧૩, શેપિતા પર પ્રેમ;
રાજ ક્રિયા ૦
રાજ ક્રિયા ૧૬.
રાજક્રિયા ૧૧.
રાજ દિયા૦ ૧૨.
૩ વર ઘણું હેતે કરી રાજ, ધરતા ગુણગણે કરી રાજ, ઉત્તમ વિસારે કેમ ? રાજ ક્રિયા૦ ૧૪. છઠ્ઠીની ઢળકતી રાજ, એકાદશમી ઢાળ; નેમવિજય કહે સજ્જના રાજ, પુણ્યથી રગ રસાળ. રાજયિા૦ ૧૫.
ખડ
દાહરા
સભા ઢલી રાજા હવે, બેટા આપ આસન, દૂત આવ્યા ત્યાનાં તાતનેા, પ્રણમી કહે સુવચન.
રાજંદિયા
રાજદિયા
રાજક્રિયા ૬,
રાજદિયા
રાજ ક્રિયા
O
૨૧૩
O ४
0
૩.
1.
૫.
૭.
p ૮.
૯.
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૧૪
જૈનકાવ્યઢાહન.
રાજા સુખ નહિ તાતળુ, દિલમાંહે દિલગીર; માતા મન વિલખી ધણું, રાખે તુ શુ હીર. સજ્જન સહુ છે રૃમના, જપતા રહે તમ જાપ, સમરે મન તમ પદ્મિની, કરતી વિવિધ વિલાપ. કાગળ દઇ મૂક્યા મને, મહિપતિ તુમર્ચે પાસ; કુશળ ક્ષેમ સુખવાતડી, કહી તમારી આશ. વૈર ન કીજે એવુ, વા'લાશ્રુ વિષ્ણુ કામ, ચાતક પરે તે કામની, પિયુ પિયુ કહેતી આમ, રમણી પ્રેમદા સા ભણી, હવે વિષ્લેહી કેમ, મુખ વચન એમ સાભળી, કાગળ( માં ) વાંચે ક્ષેસ,
ઢાળ ૧૨ મી
(સુણા સુા સુવિયા સુવટા લાઇ તુછે ચતુરસુન્નણ રે, અરે હાં પે રૂડો રળિયામણા-એ દેશી. )
સુણ્ય પુણ્ય અગજાયા અગજ મારા, કીજે એમ ન કામ રે, અરે હા, વીર વીરહેા કેમ વેગળા જી,
તેવિણ માતા કેમ રહે, ભૂપતિ મારા, ઇ વાતે તુજ લાજ, અરે હા, કેમ વહે તાતના નેહલા જી.
આવા એથે વેગાથ, ભૂપતિ મારા, વાર મ લાવા કાય રે, અરે હાં, ઝૂરે જનની તાત તુ વિના છ,
બેસી રહ્યા કેમ વેગળા, ભૂપતિ મેરા, અચરજ એ અમ હાયરે, અરે હાં, લાધી હવે તમ અગના છે.
વાંચી કાગળ મંત્રીને, ભૂપતિ મેારા, કહ્યું કરેા સેના તૈયાર રે, અરે હાં, આપ થયેા ઉજમ ઘણે જી;
મારા, ચદ્રગુપ્ત કુમાર રે,
રાજ્ય ભળાવી મત્રીને, ભૂપત્તિ અરે હાં, સાથે નદન આપણા જી. પ્રયાણ કર્યાં પ્રહને સમે, ભૂપતિ મારા, આવિયે તેહ નગ્યા પાસ રે,
અરે હા, સાથ સર્વે ત્યાં ઉતર્યાં છ,
રાયતણા મનમાં ગમ, ભૂપતિ મારા, પામે અતિશે ઉલ્લાસ રે,
ર.
3.
૪.
૫.
૧.
3.
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી નેમવિજયજી-શીલવતી રાસ. ર૧૫ અરે હા, નારી હૈડે દુઃખ સાભર્યો છે. નગર વસાવ્યું તિહાંકણે, ભૂપતિ મેરા, સીલવતાંતણે નામ રે, અરે હાં, શીલવતી નગરી ભલી છે, જીનમંદિર થાયે જેણુ, ભૂપતિ મેરા, બીજા અછતછનસ્વામી રે, અરે હા, મંડપ કળશ ધજાવાળી છે. નગરતણું રખવાળિકા, ભૂપતિ નેહ, થાપી ગાંધર્વ દેવ રે, અરે હા,સિંહ મૂરતિ પળને બારણે છે, અનશન થાનકે બાળિકા, ભૂપતિ નેહ, કર્યો મંડપ તતખેવ રે, અરે હાં, દેવળ જન સુખ કારણ છે. અષ્ટાપદ સુરતિ ધરી, ભૂપતિ નેહ, હરિને ભજન હાર રે, અરે હા, તે અહીનાણે સુદર છે, દ્વય મૂરતિ દેખી કરી, ભૂપતિ નેહ, ઉપજે ચરિત્ર અપાર રે, અરે હા, મહીપતિએ તે મનહરૂ છે. હોઈ વસ્તી બહુ તિહા, ભૂપતિ નેહ, રાન પાટણને કરેય રે, અરે હા, ગામ વશ્યા બહુ પાખળે છે, અધિષ્ઠાતા બલિયે જેહ, ભૂપતિ નેહ, શભા સઘળી લય રે, અરે હાં, આપ ચલ્યો હવે આગળે છે. અગ દેશ ચ પાપુરી, ભૂપતિ નેહ, આવિયો ભૂપ વિશ્રામ રે, અરે હાં, સામો સિંહરથ આવિયો છે, મળિયા ભૂપ બેહુ હિત ધરી, ભૂપતિ નેહે, નદની નદન તામ રે, અરે હાં, ઉછગે તતક્ષણ લિયો છે. વાલે લાગે વસુપતિ, ભૂપતિ નેહ, ઉલ્લફ્યુ હૃદય અત્યંત રે, અરે હા, ભીડે અગશુ ભૂપતિ છે, મેહ માદય સગતિ, ભૂપતિ નેહ, આણું કે ન વહ ત રે, અરે હા, નિરખી નજરે દપતી છે ગુણ લક્ષણ પૂરણ ભર્યો, ભૂપતિ નેહ, રૂપે મદન કુમાર રે, અરે હાં, દેખતા મન મોહિયે છે, કામને જીપણું અવતાર, ભૂપતિ નેહે, સાભળી બારમી ઢાળ રે, અરે હાં, નેમવિજય ઘણું સહિયે જી
૧૧.
૧૦,
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________
જૈનકાવ્યદેહન.
દેહરા. પટરાણી રાજાણી, શીલવતીની માય, મળવા આવી વેગણું, નંદનને ચિત લાય. નદિની નદન દેખી તે, હૈડે ઘણુ હરખાત; શીલવતીની વર્ણના, એક મુખે ન કહાત. શીલવતીને માતા કહે, મંદિર પધારે માય; શીલવતી કહેકામ જે, હાથી કહો મન ભાય. ન ગઈ માતા મંદિરે, આણી મન વૈરાગ; અવસર માતા તાત એક કરતાં દીઠાં ત્યાગ. દિન કેતા એક ત્યાં રહ્યા, ભળીને બહુ પરિવાર, આજ્ઞા માગી આપણુ, સેના કીધી ત્યાર તિલપુરી ગયા નરપતિ, ઉત્સવ ઘણે મડાણ; વિરહ વિરહી સહુ ટળ્યાં, પામ્યા ક્રોડ કલ્યાણ. ૬. વર નિ સાણ વજાડિયાં, ઘેરાં વાજે વાજિત્ર; ઉત્સવ કીધા અતિઘણું, કીધા કર્ણ પવિત્ર.
ઢાળ ૧૩ મી. (ગઢડામાં ઝૂલે સહિયે હાથણું–એ દેશી. ) ગઢડામાં વાજે શબ્દ મૃદ ગના, ઘમ ઘમ ઘુઘરના ઘમકાર, મારી વહુઅરશુ હે સહી મે પટજ કેળવ્યુ આંકણી. ગુણની વેલી એ વેલી માહરે, ઘરમા એ ચિ તામણિ આવિ સાર. મારી. ૧. ઘેર ઘેર તરિયા તોરણ બાંધિયાં, ઘર ઘર દિસે દશ દિશે ભાળ; મારી ગણ ગણ ગોરી ગાવે હે ગીતને, જન મન ટાળે બહુ જ જાળ. મારી૦ ૨. પુત્રને લઈ ચાટે સચર્યો, મેતીડાશુ વધાવિયે સેહવી નાર; મારી માતતણે જઈ તે ચરણે નમે, માતતણે મનમાં હરખ અપાર, મારી૦ ૩. સામુડીને જઈ પાયે તે પડી, સાસુડીજી આપે પ્રેમ આશીશ, મારી કર ધરી દીધુ આસન આપણુ, ગહગહી આણી મનમાં જગીશ. મારી ૪. વહુને એ સાસુ પાયે જવ નમી, ધન્ય ધન્ય તુ કુલમાં શણગાર; મારી હોયે કુળમાં દિનકર સારિખા, તાહરે નામે હોય જય જયકાર. મારી પ.
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી નેમવિજયજી-શીલવતી
૨૧૭
તા શિરેમી સદી માહરી, “
એ મુખ
ઘેર એ સુદર દીપક સારખી, એણે ગેહે હે રેપી મેહનવેલી; મારી, સતિયા શિરોમણિ જગતી તુ સહી, અપૂરવ દીઠી ચિત્રાવેલી. મારી. ૬. જાગી દશા હે આજ સહી માહરી, વહુઅર લાગી જવ મુજ પાય, મારી ભાગી એ ભાવટ ભવતણ વેગળી, નરનારીને એ ગુખ બહુલ થાય. મારી છે. પ્રગટયા મે કીધા પુણ્ય ફળ એહવા, જગદીશે દીધુ ત્રિભુવનરાજ, મારી દેખતાં એ વધુવર એ ધરા ખત, વાપી એકઠી દ્રય કુળ લાજ, મારી. ૮. સાસુએ સહુએ અવગુણ ખામિયા, કિધલા જે પહેલા ચઢતે રંગ, મારી, મહિલામાં મોટી તુ માનિની, સરિતામા સેહે જીણુપે ગગ. મારી ૯. મેં તુજ કીધા અવગુણ મેટિકા, તે તુહીજ ખમજે અવગુણ ક્રોડ; મારી ગુણુવતી ગરવી તુ ગજગામિની, હિતશુ એ હૈડે દોષને છેડ. મારી. ૧૦. શીલવતી એ આખે સાસુ સાભળો, સુખદુઃખ હોયે કરમને હાથ; મારી, કોણ એવો છે જગ માનવી, ટાળે જે આગળ આવીને સાથ. મારી. ૧૧. ત્રિહુ જગ વાધ્યો જશ સુસતીતણો, ગુણને ગાવે સુર નર રાય, મારી ખુશિય થયો ત્યહાં સિહરથ ભૂપતિ, ભાવેશુ એ પ્રણમે સતીના પાય. મારી. ૧૨. કુવરની સાથે સુદરી રગણું, ભેગવે એ વાંછિત નર ભેગ, મારી, કીધલા કર્મ તે એ બહુલા ભગવ્યા, ટાળીને એ સઘળા મનના શોગ. મારી. ૧૩. જન તેહ પ્રશસા કરતા બે તણી, અહો અહીં શ્રીજીનલરકે ધર્મ; મારી સંસારમાંહી શોલે છે શુભ સહામણાં, પુણ્યના એ ધણીને નાઠા. મારી. ૧૪. ખડ છઠ્ઠાની ઢાળ છે તેરમી, સહુ કોઈ સુણજો ભવિજન લોક, મારી નેમવિજય કહે આપણા પુણ્યથી, લહિયે છે જગમાં સપત્તિના થે. મારી. ૧૫.
દેહરા રાજા સિહરથ હઈશુ, પ્રેમે વધુ બોલાય, ગુણભરી પુણ્ય ઓરડી, ગોરડી તુ સુખદાય મેલુ કુળ જે માહરૂ. અજવાળ્યું તે આય, ભલે એ મંદિર તુ રહી, વર પરણી સુત રાય. શુભ લગ્ન શુભ મુદ, કીધે રાજ્ય અભિષેક, થાએ ચદ્રગુપ્ત ભૂપતિ, વચન કહી સુવિશેક રાજા રાણું રે ગભર, લિયે દો સયમ ભાર,
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૧૮
જેનકાવ્યદેહન. નિરતી ચાર નિવણે, પરભવને સુખકાર. પાળી સંયમ નરપતિ, પામી સદ્ગતિ અત, ચંદ્રગુપ્ત હવે ભૂપતિ, પાળે રાજ્ય એકાંત.
ઢાળ ૧૪ મી. ( ઉદયા તે પુરી ભાગ ભગાવળે કાઈ–એ દેશી.) રાજ્ય તે પાળે દુખ સહુ ટાળે સોય, વારે દેહગ જંજાળ રે,
મહીપતિ માનશુ, આવી નમિયા રાય સીમાડા સાય, ટાળ્યો દુષ્કૃત કાળ રે. મહી૧ રાણી એકાદશશુ પુર દર પેરે રે સૈય, સરસ્યા ભેમને ભેગી રે, મહી,
એક તે એકથી ચાતુર બાલા સોય, કબહી ન દીસે શેગી રે. મહી રે, હસાવળીને નંદન નીકે સોય, હરિષણ ત્રિભુવન ટકે રે, મહી, તિસુંદરીને રણમલ સેહે સોય, સઘળી વાતેજ નીકે રે. મહી૩ ત્રિલોચનાને સુદર [સોહે ] સોય, રતનસેન નરવર રૂડે રે; મહી લીલાવતીને લલીતાગ [ સોહે ] સોય, રૂપ લાવણ્ય ગુણ સૂડો રે. મહી૪ રાયવલ્લભ તે રનવતીને સોય, નંદન પુણ્યનું ભાડું રે, મહી, માનવતીને મદનકેતુ સોય, અતુલિ બલને ધારૂ રે. મહી. ૫ ખટનદી એ ખીજામત કરે સોય, તાતને વિનય વહ તા રે, મહી, રત્રગુપ્તની સેવા કરતા સોય, મનમાં દક્ષ રહતા રે. મહી . આપણું પુણ્યને યોગે કરી સેય, વિલસે સુખ સસારી રે; મહી સમતિ ધરતાં તે પાપ છડે સેય, બારે વ્રત દિલ ધારી રે. મહી છે. ખટ રાજ્ય કરી વિલસે સુખ સાય, મન નેહે રાજા ને રાણી રે. મહી શીલવતી તેને પટરાણ થાપી સોય, જાણું ગુણમણિ ખાણું રે. મહી૮. શ્રીજીનકેરી પૂજા કરે નિત્ય સેય, સરખે યોગે તે નારી રે; મહી ઉત્તમ કાજ ગમે ધર્મ કરતાં સોય, આપદા દૂર નિવારી રે. મહી ઇ. માયા ખેલ ન ખેલે તેવો સંય, પાપ પુણ્ય ફળ જાણે રે; મહી રિદ્ધિ ઘણું પણ મન ન આણે સોય,સિદ્ધિ અસ્થિર ચિત આણે રે. મહી ૧૦. શીલવતી તે આત્મા અજવાળે સેય, વ્રતના દુપણું ટાળે રે, મહી સામાયક શુદ્ધિ નિયમ પાળે સોય, સદગુરૂ વચન સંભાળે ૨. મહી ૧૧
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી નેમવિજયજી–શીલવતી રાસ. ૨૧૯ આપણું પૂર્વ દુ ખ સભારી તેણે સોય, મૂકો વિપયરસ ટાળી રે; મહી ધર્મ સખાઈ ઉધરે મનમાં સોય, નિર્મળ હોય વ્રત પાળી રે. મહી૧૨. ધન ધન ઉત્તમ જગ જન દેહી સોય, જેણે કીધે ધર્મ સખાઈ રે, મહી, નેમવિજય કહે ચાદમી ઢાળે સેય, એ હી તાવતા વધાઈ રે. મહી. ૧૩.
દેહરા. ભગી ભોગ સસારના, વિલસે વિવિધ વિલાસ, એ અવસર ત્યાં કેવળી, આવ્યા જ્ઞાન પ્રકાશ. મુરી ગાજધર કેવળી, પંચ સયાં પરિવાર, માળીને દિયે વધામણી, રાજા હરખ અપાર દીધુ ગામ વધામણી, સકળ લઈ પરિવાર, વેગે પો વસુપતિ, વાદે તે અણગાર. મુનિવર દે ધર્મદેશના, શ્રાવકના વ્રત બાર, સત્તર ભેદ સમતણ, સદ્ધહણ શિવધાર પાપ અઢારે પરિહરે, વળી વ્રતના અતિચાર, દેવ અઢાર પુરા કરે, જ્યમ પામે ભવપાર.
ઢાળ ૧૫ મી.
(લશ્કર આયો દરિયાખાન રહો લાલ–એ દેશી ) ', મુનિવર દે ધરમ દેશના હો લાલ, જેહથી પાપ છપાય,
મોહ સુભટ મદ કેસરી હો લાલ, જીપીએ પ્રાણ દુરાય, સાંભળો સદ્ગુરૂ શીખડી હે લાલ. આકણી ચાર દેવી જે પાસે વસે છે લાલ, કાઢે તેહતણું મૂળ, વારે મમતા તેહની હે લાલ, સમતા ધરે અનુકૂળ. સાંભળો૨. કે મત કરે પર તાતને હે લાલ, પરતણી તાતે વિનાશ, પરભવ જાતા માનવી હો લાલ, નિદા પાપ પ્રકાશ સાભળો. ૩. જે ખટકાયને દુહવે હો લાલ, પામે બહુ ભવિ પીડ, નરક ની ગોદની વેદના હો લાલ, તેલ લહે દુખ ભીડ. સાભળો. ૪ વળ્યુષ્યા જે માયાજાળમા હો લાલ, માયા મેહ વિહાગ, માયા વ્યાલી છે યોગની હો લાલ, માયા ચપલ તુરગ સાભળો. ૫,
જા જાતા માનવીને લાલ, પરત કરી અને
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________
* તમારી
મહિલા નથી. હાલ લાલા લેવા જમા
૨૨૦
જૈનકાવ્યદેહન. નરનારી જે માયા કરે છે લાલ, બાધે ન પૂર્વ ત્રીવેદ, છુટે નહિ કે સાનિધાં હે લાલ, માયાવી ઘણો હવે ખેદ સાંભળો. ૬. માયા મમતા મેહની હે લાલ, ઐણે સુભટ દુરંત; તેહ વેઠ જે તેહશુ છે લાલ, સે ભમે બહુ ભવ ભ્રાંત. સાંભળો. ૭. મણિ માણિક દ્રવ્ય જે અ છે હે લાલ, તે લહે કૃત નિજ કર્મ રાગી ત્યાગી ક્ષણમાં હોય છે લાલ, કેઈ ભવ કેરા ભમ. સાભળ૦ ૮. જૂઠું ન બેલિયે જગમા હો લાલ, યામની ન કીજિયે ભેજ; પર સ્ત્રી ગમનને વારિયે હે લાલ, સત્ય વચન ચિત ચો જ. સાભળો૯. ક્રોધ તજો કાયાથકી હો લાલ, માનવી ન રાખ ભાન; ભાયા લાભને ઈડિયે હે લાલ, પામે જેમ જગ માન. સાંભળે૧૦ નરનારી અગજ સુતા હો લાલ, ભગિની માતા ને ભ્રાત, મામી માસી મહિલા મળી હે લાલ, ભેજાઈ ભય છે તે જાત. સાભળ૦ ૧૧. પાપ કુટુંબને પોષવા હે લાલ, મેળે પાપ મહંત; થિરતા નહિ લાલચ ઘણી હે લાલ, લીલા લોભ લહંત. સાભળો ૧૨. આવ્યાં દુખ કહે ના નહિ હો લાલ, પંખી મેળે કુમ જેમ; સાંજે મળી પરભાતમા હે લાલ, ઉડી જાવે વન તેમ. સાભળો૦ ૧૩. ચાગતિ માહેથી આવિયા હે લાલ, કુટુંબતણું પરિવાર, જાવું અતિ છે એકલા હો લાલ, મેહ ન કરવો લગાર. સાંભળો૦ ૧૪. મોટા મહીપતિ હૈયડલે હે લાલ, છતી આઠે કર્મ; મર્મ મૂકી મુક્તિ ગયા હો લાલ, રાખી આપણુ શર્મ. સાંભળો૧૫. જે છોડી વધલભને હે લાલ, સાધે મુનિવર પથ, દુષ્કર તપ તન આદરી હે લાલ, નામ ધરાવે નિગ્રંથ. સાંભળો૦ ૧૬. સુખકારી જીન ધર્મને હે લાલ, કીજે ભવિ ચિત ભાય; નેમ કહે છઠ્ઠા ખંડની હે લાલ, પંદરમી ઢાળ ગવાય. સાભળો ૧૭.
દેહરા. સાભળી સશુરૂ દેશના, ચમત્કાર ચિત ચુપ, બે કર જોડી જિનતણી. એણુપેરે પૂછે ભૂપ. શીલવતી જે મહા સતી, પામી કેમ સકલેશ,
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ'ડિત શ્રી નેમવિજયજી-શીલવતી રાસ.
કેવળધર એમ સાભળી, આર બ્યા ઉપદેશ ભરતક્ષેત્ર ભલપુરી, ધનદ ત્યહાં રાજાન, પટરાણી પદમાવતી, સકળ કળા સાવધાન. તેની કુખે રત્ન સમ, કામલતાધિનામ, શીલગુણ રત્ને ભરી, અભિનવ અપ્સર વામ. શખપુરી નગરીતણા, નૃપતિ ધનજય સાથ, પાણિગ્રહણુ કીધુ પ્રબળ, વિલસે નારી નાથ
ઢાળ ૧૬ મી
( દુના રે સજની દુના દેરેએ દેશી ) મનડુ રે મહીપતિ નામ ધનજય, કામલતા તેની સાથ રે, સુપેરે ૨ ભાગવે ભાગ સ યાગના, ઉહ્લમૈં સપતિ હાથ રે. મનડું ૧ સુખની રે હરિશા એ નામની, ચદ્રાવલી દુજી જાણે રે,
મનડું ૪,
ચિતડુ રૂ માનિયુ મેધમાલાતણુ ત્રિજી નારી નિરવાણુ રે મનડું॰ ૨. માહની રે છે ચદ્રાવળી સ ગતી, પ્રીત ઘણી ગુણ સગ રે; બેના રે કામલતા ચદ્રાવળી, ભામિની પ્રેમ છે અગે રે. મનડુ૦ ૩. પુરીએ રે આવી એકજ આર્યાં, સાધવી ગુણની ગેહ રે; તપને રે જપ જે સજમ ભરી, ક્ષમાવત કૃશ દેહ રે. જિનના રે ધર્મ તણી પ્રતીકારિણી, વિચારને ભણવા કુવરી ચાલ રે, ભણતી રે પ્રતિક્રમણા વિચારને, કર્મ ગ્રંથ વિશાળ રે. ઉલ્લુસે રે સામાયકને ચિત ધરે, નવ તત્વના પરિવાર્ રે, ગ્રહના રે જે ધર્મ છે જે યાતણા, ધારવા મારગ સાર રે. ડાહી પેરે રે રાણી કામલતા ધણુ, ગુરૂણીની હાંસી કરન રે, કરતી મૈં તેહથી સહુ પરિવારને, પાપે પિંડ ભરત રે. મુખથી રે કામલતા એક એમ કહે, એહ વેધ તે કપટીમાંલીહ રે, સખિયા રે તવ જઇએ એહની સગતી, રાત અને વળી દીહ રે મનડું ૮. તવ તે રે શીખ દિયે સાહેલડી, સાધવી તે કાલ શીખી લલાય રે;
મનડું
૫.
મનડું
મનડું છ.
૨.
૩
૧
સખિયા રે તમે પણ દીસો પાપણી, સગતીનુ કળ પાય રે, મનડુંક ૯ એકદા હૈ રાય રચવાડી સચરી, આર્યાં વિહરણ કાજ રે,
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________
જૈનકાવ્યદેહન,
પહોતી રે નરપતિકે મદિરે, માનીઓ જોગ છે આજ રે. મનડું ૧૦. કરતી રે સુંદર સતી ગોચરી, તેડે તે કામલતા નાર રે; આવજે વિહરણ ગેહે માહરે, દાન દેવું એ અપાર રે. મનડું ૧૧. ગુણની રે ગેહી તેહજ અરયા, આ તે સરસ આહાર રે; દાસીએ રે આર્યને અણજાણતાં, ભૂષણ ઝોળી લે ધાર રે. મનડું ૧૨. વિહરી રે ગઈ તે મદિર છોડીને, દાસી સકેત શીખાય રે; દાસીએ રે કહિયુ એમ પોકારીને, ચોરટી એ આર્યા બોલાય રે. મનડું ૧૩. મારૂ રે ભૂષણ ચાચરે, લેઈ પિ'તી નિજ થાન રે, જો જે રે એહ ગતિ અણગારની, કીધુ કામ સેતાન રે. મનડું ૧૪. ચદ્રાવલી કહે સખિયાં સહુ સુણે, નર કરે એ ઘાત રે; એને રે સયમ સહુએ પારખે, પ્રગટ છે તસ્કર જાત રે. મનડું ૧૫. તવ તે રે હરિસેના કહે એ હશે, જેહ કહે તમે વાત રે, માનીએ રે કહ્યું મુખથી જે તમે, તવ ભૂષણ કુણલે માત રે. મનડું ૧૬. ઉમે રે કહ્યું ભૂષણ ળિયે, દીધું ફૂડ કલંક રે; મનજી રે દુઃખ પામી ઘણું સાધવી, કામલતાથી નિઃશક રે. મનડું ૧૭. અગમા રે ક્રોધ દાવાનળ પરિયો, નિગ્રંથને રેપ ભરાય રે; કીધલું રે શુ રાણીએ રાયની, ક્રોધમુખી જે બલાય રે. મનડુ ૧૮. શક્તિ રે શવ્ય સહિત તે સાધવી, દુષ્કર તે તપ કીધ રે; નારીની ગતિ તેણે વારી નહિ, ફરી માનવ ભવ લીધ રે. મનડું ૧૯, ઉપની રે રત્નમાલા આવીને, વૈરને લે વિન ભાવે રે; સતીને રે જે દુખદાયી કથે, અસમંજસ મન લાવે રે. મનડું ૨૦, સુણજો રે કઈવે એવે લડે, ભવો ભવ વેર સધાય રે; મીઠડે રે નેમવિજય હે રાજવી, સાધુને શીશ નમાય રે. મન ૨૧.
- દેહરા, શ્રીદેવી સખિ તેહની, કલક અહીઆંશુ જામ; એક વરસ વિરહ મા, રનવતીના કામ. ચાવલી મંત્રીસુતા, નર માર્યા બહુ જેણ, હરિણુ હંસાવલી, નરમારણ કહ્યા જેણ. કાળજીભી કહી સાધવી, મેઘશાળા ધરી નેહ,
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી નેમવિજ્યજી-શીલવતી રાસ.
૨૨૩
વળી વિગેઈ વિવિધ પરે, રતિ સુંદરી થઈ તેહકામલતા કનકાવળી, નેહ ઘણેરે જામ, પ્રીતમતિ તમે જાણજે, શેકી કર્યું મન ઠામ. વેર સંબધી વેરણી, પ્રીત સંબંધી પ્રીત; જે જેવું કારજ કરે, તેની તેવી રીત ફરી પૂછે રાજા વળી, મે દુઃખ દીધુ જેહ, તેહ કહે નિજ કર્મની, જ્ઞાની ગુરુગણગેહ. ગજજર તેજ કેવળી, ગરવા ગુણ ભંડાર, સાભળ્ય રાજા સહુ કહુ, મૂળથકી અધિકાર.
૧૭ મી. (પિછલારી પાલી આખા દે રાઉલા મહારાજ—એ દેશ ) રાય ધન જય જેહ કે, કામલતા વળી મહારાજ, રાય છે સમકિત ધાર કે, રાણી ભનકલી મહારાજ; એક દિન પિસહ પરવા કે, નાગથી આદર્યો મહારાજ, ઢઢેરે તેણે નગર કે, એવો જ્યાહી કર્યો મહારાજ આજ અમારે નગર કે, વૈર કે મત કર મહારાજ, પર્વ ને ધર્મને દીહ કે, મમતા નવ ધરે મહારાજ, તેણે નગરી માંહ્યું કે, જિનદત્ત નામને મહારાજ, વણિક છે સમકિત ધાર કે જિનધર્મ કામનો મહારાજ, વદી શ્રીગુરૂ પાય કે, સામાયક ઉચરી મહારાજ, યામની ગઈ દ્રય નામ કે આને ઘર સ ચરી મહારાજ, દીઠા રાણીએ તામ કે, સેવકને ભણે મહારાજ, મારે ચાર છે એહ કે, પાપ એ મન ગણે મહારાજા કામાતુર થઈ બાળ કે, ધર્મ તે દે ઘણુ મહારાજ, મેલુ કર્યું નિજ મન કે, દુખતા દિલતાણુ મહારાજ, માર્યો તેણે ત્યાં શેઠ , ધર્મદેવ કરી મહારાજ, તાત થયો તમ નાર કે, સંધમેન નરવરી મહારાજ પિધે સાભળો રાય કે, દુખ બહુ પામિયા મહારાજ, દે રહે ત્યાંહા શેઠ કે, નારી ન ખામિ મહારાજ;
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૨૪
જૈનકાવ્યદોહન.
',
એ અવસર જગનાથ કે, શાતિ જિનેશ્વરા મહારાજ, પરમાતમ પરકાશ કે, જ્ઞાન દિનેશ્વરે। મહારાજ. સાભળી જિન ઉપદેશ કે, ભાવે ભાવિકા મહારાજ, કામલતા તમ નાર કે, થઇ શુદ્ધ શ્રાવિકા મહારાજ; જિન હાથે મહારાજ કે, દિક્ષા શુભ ગ્રહી મહારાજ, સાળ સયા પરિવાર કે, ક્ષત્રી સામંત સહી મહારાજ. ઞામદત્ત મત્રી શુદ્ધ કે, ચારિત્ર ગુણ લહે મહારાજ, રાજા પણ સખી સાથે કે,શ્રાવિકા પથ વહે મહારાજ; સામદત્ત મત્રી તેહ કે, રામ રાજા ધરે મહારાજ, તે થયા વિમાની દેવ કે, સંયમ ઉર્દૂરે મહારાજ. ગરૂડના રૂપી જેહ કે, રત્નના ધર વળી મહારાજ, સુખકારી તમ તેહ કે, ગયા જે દુઃખ ટળી મહારાજ; રાણી મદિર મુખ કે, રહે એક ડેાકરી મહારાજ, પુત્ર સહિત સુણા તેહ કે, વાસી મિથ્યાકરી મહારાજ રાણી કહ્યા જિન ધર્મ કે, મર્મ જાણે નહિ મહારાજ, કામલતાતણે તેડુ કે, દુખ ધરે તહીં મહારાજ, ખૂઝવી વિવિધ પ્રકાર કે, ધર્મ ન માનતી મહારાજ, આપ વખાણે આણ કે, શૈાચ ન જાણતી મહારાજ ઝૂઝવાકેરે કામ કે, રાણી ચિંતવે મહારાજ, સાય કહે નવ હાય કે, ખીજો ભવ ભવે મહારાજ; નન એરડી માય કે, છાનેા રાખિયા મહારાજ, માર્યાં. નદન તુજ કે, એવા ભાખિયા મહારાજ. સાભળી નારી તે કે, ધ્રુસકે ઢળી પડી મહારાજ, પ્રાણ ગયા તતકાળ કે, ઉમા પરગડી મહારાજ, આલાયુ નિહ તે કે, પાપ નારીતણુ મહારાજ, વેશ્યા સુયેા થઇ સાય કે, ભાગળ્યુ આપણુ મહારાજ. આ ાકરી શેઠ કે, દુષ્કૃત આકરાં મહારાજ, કામલતાના જીવ કે, શીલવતી વરા મહારાજ, વ્ય તર સાળરાત તેહે કે, તુજ સાનિધ કહ્યાં મહારાજ,
૭.
૮.
૧૦.
૧૧.
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી નેમવિજયજી-શીલવતી રાસ.
સોમદત્ત અગજ એહકે, કામદેવ સુર થયા મહારાજ. મુનિપ્રભા નામે સુર કે, ગુણ પૂરણ ભર્યા મહારાજ, કામલતાને ભાય કે, સંયમ આચર્યા મહારાજ, શીલવતીની કુખે કે, પુત્ર ચિતામણિ મહારાજ, ગરવો ગુણગભીર કે, ધીર છે મતિ ઘણી મહારાજ. ગુણસાગર મા જે કે, કામલતાતણે મહારાજ, નાયક કાંઝી નામ કે, જાણે રળિયામણે મહારાજ, શ્રીદત્ત દત્તા નામ કે, રાણી માતાપિતા મહારાજ, હરખે રાખી ગેહ કે, ઈભ્ય (2) ઈચ્છતાં મહારાજ પૂરવ ભવને સ બ ધ કે, નેહ લા ઘણે મહારાજ, સતીયે દુહવી તે, મને રથ આપણે મહારાજ, લક્ષ્મીવતી વસુદત્ત કે, નૃપ મન આણુ મહારાજ, પૂરવ ભવના તમ કે, માત તાત જાણજો મહારાજ. રાખ્યા પુત્રરતન કે, જે યતને કરી મહારાજ,
પુરષોત્તમ શિરદાર કે, પુણ્યને અનુસરી મહારાજ, થિડાં પણ જેહ કમી કે, કીધાં પહેલે ભવે મહારાજ, ભેગવિયા છે તેહ કે, કહિયાં છે સવે મહારાજ. પૂરવ કર્મ સબધ કે, કહ્યા સહુ કેવળી મહારાજ, જાતિસમરણવત કે, લહે સહુ તેટલી મહારાજ, હરખિયો ભૂપતિ હૈયે કે, કહે તવ જીનભણી મહારાજ, નિમવિજય કહે ઢાળ કે, સત્તરમી ભવતણું મહારાજ
સત્યભાષી જે લઘુપણે, કામલતાનો જાય, જિન ગુણ ગાતાં ઉપારવુ,કર્મ એ રત્નમુખાય. નૃપ ધન જય મારિયો, શેઠને મારક કૃત્ય, કામદત્ત તમે જાણજો, જલધિ કીધુ કૃત્ય * બે કર જોડી મહીપતિ, આખે મધુરી વાણ,
તારો તારક અબ થઈ, કરૂણા દિલમાં આણ. રાજ્ય દિયું તિલકાપુરી, રત્નગુપ્ત કુમાર; ઈહિ અધિકાર કુમારને, બહુ છે ગ્રથ મઝાર
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________
કનકાવ્યદેહન.
બધવ વર રનતના, જે છે અવિહત યોધ, સેવક કરીને થાપિયા, તે પણ જાણે ક્રોધ રત્નગુપ્ત કુમારને, પંચે રાજ્ય પ્રમાણ, દીધા કીધાં નરપતિ, તે પણ માને આણું શીખ લઈ સાજનતાણ, રાણી સરવે સ ગ; દિક્ષા લઈ ગુરૂ કને, ભણત જૈન પચાંગ,
ની દિક્ષા સાંભળી, શ્રીસિ હસેન નરિદ; રાજ્ય દેઈ ચદગુ તને, આણે મને આનંદ. રાણી ભાગ્યસુંદરી, સહિત લઈ સયમ ભાર; રાજા મન વચકાયશુ, પાળે નિરતિ ચાર છઠ અઠમ દશમી વળી, માસ ખમણ ઉપવાસ, દુષ્કર તપ ક્રિયા કરે, સયમનો અભ્યાસ. ચંદ્રગુપ્ત કેવળ લલ્યા, છેદી અઠલ જે આઠ, ચંદ્રગુપ્ત ઋષિ કેવળી, મેળે પુણ્યને ઠાઠ.
ઢાળ ૧૮ મી. (મદનેસર મુખ બોલ્યા ત્રટકી—એ દેશી ) અમદમ શીલસ નાહ સાથે, વિચરતી સાધવી સાથે હે, ભવિયા એથુ વ્રત એમ પાળે, આતમ હિતને માથે હે; સસનેહી ભવિજન પણ સઘળા ટાળિયે, શીલવતી દુષ્કર તપતપી, ઘનઘાતી કર્મ અપાવતી હે, આપણુ પાપના વ્યાપને ટાળે, જિનને વચન સંભાળે છે; નવ વાડે જે શીલ વિભાસે, સાધ્ય તે સમપદ ભાસે છે. સનેહી રે, ક્રોધાદિક મદ માનને છાડે, કામ અનલ વિતંડે છે, સરસ સમતા રસમાં ઝીલે, ઉપશમ સ વર ચીલે છે. સસહી. ૩, પરીસ બાવીશ અગ સરાહે, સમકિત વર જલ નાહે છે, ધર્મધ્યાનલતા મૂલ વધતી, ફોધે ફેધને દમતી છે. સનેહી ૪ જ્ઞાનક્રિયા ગુરૂ નાની આગે, મમતા શેષને ત્યાગે છે; મન વચન કાયાણા ધોગ સૂધા, પાવ પખાળી લીધા છે. સનેહી પ,
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી નિમવિજયજી-શીલવતી રાસ
રર૭
ગુરૂની સગતે મુત્રને ભણતી, ગુરૂના વચન જે સુણતી હે, કીરિયા વિનય વિયાવચ કરતી, કેવળ કમળા વરતી હે સનેહી. ૬ જેને માટે બહુ કષ્ટને ધરતી, સકળ મનોરથ સરતી હે, કેવળ મહોત્સવ સુરવરે કીધો, ત્રિભુવનમા જશ લીધો છે. સનેહી છે. ભવિક ઘન શોધન જગની, આગે અસર રમતી હે; વિહાર કરતા જિન વસુધાએ, તિલકાપુરી ભણી જાયે હે સનેહ૦ ૮. રતનગુપ્તની દેશના નિસુણી, શિક્ષા દિક્ષા પ્રમુણું હે, કર્મ ખપાવી કેવળ લહેશે, ગ્રથ વાચી કવિ કહેશે હે સનેહી ૯. ચારિત્ર પાળી મુક્તિએ પિત્યા. હુવા ધય ગુણયુક્તા હે, ધન્ય ધન્ય નારી જે ગુણયુકતા, પવિત્ર થઈ નામ કવતા હે. સસનેહીટ ૧૦ એ વિધ જે નર શીલને પાળે, આતમકુળ અજવાળે છે. શ્રી વસુદેવની હીડે કહિયે, બીજા પણ ગ્રથે લહિયો છે. સનેહી ૧૧ સીધે કામના મનની ફળતી, કરણીએ શિવ મળતી હે, શીલવતનો સરસ સબંધે, ભવશ ભવિ મન સ ધ હે સનેહી ૧૨ ચરિત્રકથા એ ભાવટ હરતા, નર નારી જય વરતા છે, પુત્રકલત્રના યૂથ સગે, શીલ મુગુણ હોય નેહે હે સસનેહી૧૩ ગચ્છ ચોરાશી શિરોમણ છાજે, તપગચ્છ અધિકદિવાજે હે, ગપતિ શ્રી વિજયરન સુરદા, રા ર સુખકદા હે સનેહી ૧૪
સતિય શિરોમણિ શીલવતીનો, સાચે વ્રત છે નગીન હ, રાસ પૂર્ણ સ વતસાર, અખાત્રીજ રસ ધારસે સસનેહી ૧૫ કૂડ વચન મિથ્થાનાં દૂપણ, ભાખે રસના પોષણ હે, ત્રિવિધ કરી નેહે ખમાવુ, મિચ્છા દુકડ દિયા ઠાવુ હે સનેહી- ૧૬ રસના દષે અધિક કહાયે, પરભવ તે ન સુહાવે છે, સતી ચરિત્રનું નામ સંભારી, હો મુજ સુખકારી હે સનેહી ૧૭. પડિત વાંચી સહી શુદ્ધ કરજો, એની કૃપા દૃષ્ટિ ધરજે છે; ખડછઠ્ઠીની ઢાળ અઢારે, પૂરી સમી ગુણ લારે હે સનેહી ૧૮ ભણે ગણે જે રાસસાળા, તે ઘર મગળમાળા હે, નેમવિજય સતગુણ ગાજે, વૃદ્ધિ વૃદ્ધિ પદ થાજો છે. સનેહી. ૧૯. ॥ इति श्रीशीलवती महासती चरित्रे मोक्षगमनो नामषष्टः खंडः समाप्तः॥
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૨૮
જૈનકાવ્યદેહન.
પંડિત શ્રી ઘર્મમંદિર. પંડિત શ્રી ધર્મમંદિર વિક્રમના સત્તરમા સૈકામાં શ્રી ખરતરગચ્છમાં થયા હતા તેઓશ્રીના ગુરુ શ્રીમાન દયાકુશલ મહારાજ હતા. અત્રે આપેલ આધ્યાત્મિક રાસ પંડિતજીએ સંવત્ ૧૭૪૧ ના માગસર સુદ ૧૦ ને
રેજ મુલતાન શહેરમાં પૂર્ણ કર્યો હતો
મેહ અને વિવે. ખંડ ૧ લે.
દેહરા. ચિદાનંદ ચિત્ત ચાહશું, પ્રણમુ પ્રથમોલ્લાસ, તેજ તમસ જીત્યા છણે, લોકાલોક પ્રકાશ. ગુણ અનત ગુરૂજન તણા, દયાકુશલ ભડાર, જ્ઞાન દાન દીયે છેકે, તે પ્રણમુ સુખકાર. જ્ઞાન વ સ સારમા, જ્ઞાન જ્યોતિ જગમાય, જ્ઞાન દેવ દિલમાં ધરું, જ્ઞાન કલ્પતરૂ છાંય. અનત સિદ્ધમાં જ્યોતિ એ, સાધારણ મહાધામ, મુનિ મનપ કજમાં ધરે, સારે વછિત કામ. નાની પણ વચને કરી, કહી ન શકે જસુ પાર, આતમ અનુભવશુ લહે, ચિદાનંદ વિસ્તાર. કર્મ જાતિ બહુ વર્ગણા, ફિર રહી છે જસુ પાસ; પણ તેહને લાગે નહિ, ન્યુ રવિવાદલ રાસ. પુણ્ય પાપથી એનહિ, અનુપમ જ્યોતિ અભંગ, જન્મ કહે જોગી રે, ઉદાસીનતા સગ. ચન્દ્ર દીપમણિ ભાનુની, જ્યોતિ દેશથી હોય, જડતા દાહકતા તિહાં, ઈહાં કલ ક ન કયા ભોગ માંહિ વસતાં થકાં, પહોચાડ્યા દણ પાર, કોડ વર્ષ કષ્ટ કરી, ન તડ્યા બહુ સંસાર.
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________
ર૨૯
પંડિત શ્રી ધર્મમંદિર-મેહ અને વિવેક. કામ ક્રોધ ન રહે તિહાં, જહાં જાગી એ જ્યોત, બાળબુદ્ધિ જાણે નહિ, ભવજળ તારણ પિત નાદ વાદ તપ મન ધર, આસન આશ નિરોધ, ઈશું નર લાભે નહિ, સ્વાભાવિક એ બેધ નમો નમે સરસ્વતિ ભણી, કર્મ અલુખતા દર, નાભિપુત્ર બ્રહ્માથકી, ઉપની અનુપમ નર. નિર્મલ માનસસર વસે, અવર મૂકી પરિવાર, હસ કેલિ ત્યાં નિત કરે, સરસ્વતિ વાહન સાર તે સરસ્વતિ આતમ નિકટ, વહે રહે નિશ દીશ, અવર કઈ જાણે નહિ, ઈક જાણે યોગીશ. નીચ ગમન પાષાણુ બહુ, જડતા જાલ પ્રકાર, અવર નદી દૂષણ ઘણાં, એ નિર્મલ નિર્ધાર જીને વાણી સરસ્વતિ કહી બીજી સરસ્વતિ નાહી, ભવ્ય લોકહિતકારિણી, જયવંતી જગમાંહી.
ઢાળ ૧ લી. (નમણું ખમણ ને મનગમણું—એ દેશી ) શ્રી જયશેખર આખે સુરિન્દા, સુણજે રોચક ભવિજન વંદા, અધ્યાતમને એ અધિકાર, મીઠે માનુ અમૃતધારા મૂરખ મોહદશામાં રાચે, લકિક ચતુર કથા કરિ માર્ચ, કહી પરને જ્ઞાન દિખાવે, આપ પ્રબેધમા કબહુ નાવે, પઢિ ગુણ રથ વડા પાઈ, શાન્તિ દશા મનમે કછુ નાંઈ,
ક્યું ભદ્રક ગજ મતી ધારે, પણ તેના ગુણ ફલ ન વિચારે શંગારમાં બહુ છે નર રસિયા, શાન્તિતણે ઘર વિરલા વસિયા, શીત તાપમાં બહુ દિન હોઈ, શુભ જાણે મેરે દિન કઈ અગ્નિ પડે જે પછરતી, બહુલા લાભ ધરતી નેંતી, ચન્દ્રકાન્ત જે અમૃત વરસે, તેહવા સમરસ વિરેલો ફરસે અણુવાવ્યા પણ વનનાં ધાન, ઉપજે નિપજે કે નહિ માન; શાલિના જતન ઘણા વળિ કીજે, ઉત્તમ લોકો આદર દીજે.
-
જે
»
૪
.
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૩૦
નિકાવ્યદેહન. સમ રસ શાલિ સરીખો જાણે, બીજા રસ તુચ્છ મનમાં આણે. સમરસ અનુભવતાં સુખદાઈ, બીજા રસ દુખ રાચે ભાઈ. ૭. ઉત્તમ નર ઉત્તમ કુલ જાય, તિણ એ ભાગ્યસંગે પાય; મૂઢ લોક બીજા રસ સેવે, અતરદષ્ટિ તે કબહું ન દેવે. સાચે રસ સમરસ રસ રાજા, શિવમુખ અમૃત આપે તાજા; કદિન કપાય વિકાર વિદ્યારે, જે સેવે તસુ પાર ઉતારે. વન તાડીને મૂકી તમાસા, પુદ્ગલ પરથુન પરણું વાસા, જૂહી રામત જૂઠા પાસા, હાય રહ્યા કાંય પરના દાસા ૧૦. અત્તરવાસ સુવાસમાં લણ, તે નર જગમાં જાણ પ્રવીણા; મનગજ સમતા અકુશ દીજે, અધ્યાતમ અમૃત રસ પીજે. વિવેક વીરને વાસ વસીજે, સમતા રસનો સ્વાદ લહીજે, બીજા રસ ચા જાણજે, નરભવ કેરે લાહે લીજે. શાન્તિ શિરોમણિ નવરસમાહિ, ગાવો તસુ ગુણ મન ઉચ્છાહિ; એ સવંતા શિવગુખ આવે, મોહ મહિપતિને ભય જાવે. ૧૩. કામ અગ્નિ બીજા રસ બાલે, સમતા રસ સાહામ ન નિહાલે; વીર વિવેક પરસ્પર પ્યારા, મેહ રાયને એ રસ ખારે. ૧૪. અધ્યાતમ શૈલીને સાચે, રાજનીતિમાં નહિ જે કા; વિદ કવિતા ગુણને ધારી, તે ઈણ પ્રથત અધિકારી. ૧૫. પહેલી ટાળે શાન્તરસ ગાયે, ઉદાસીન મેં મદિર પાયે, ભુર ભવિક જન મનમા ભાય, ધર્મમદિર કહે સુખ સવાયા. ૧૬.
દેહરા. આચારિજ કહે સાભળો, શાંતિસક જે હોય. તેહ તણા લક્ષણ કહુ, પરખે જે સહુ કેય.
કાળ ૨ જી.
(આનંદ સમત ઉચરેરલાલ–એ દેશી ) શાન્તિ સદા રસ સેવિયે રે લોલ, કીજે એહ પ્રીત સુખકારી રે, બ્રહ્મ મુદ્દત્ત પ્રાતનો રે લાલ; તિહાં કીજે એ રીત મુખકારી શાતિ સદારામ સેવિયું રે લાલ. શાંતિ. ૧.
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી ધર્મમદિર-મેહ અને વિવેક. ૨૩૧ આળસ નિદ્રા બે તજે રે લાલ, આત્મચિન્તક હેય સુખકારી રે, સ્થિર મન તન વચને કરી રે લાલ,જ્ઞાન નયનશુ જોય સુખકારી રે. શાતિ. ૨ કામીને વાદી હુવે રે લાલ, દંભી લોભી લોલ સુખકારી રે; બહિર્મુખી કુમતી સદા રે લાલ, ગીત ગાયન રગ રેલ સુખકારી રે. શાંતિ. ૩. મુઝાણે ઈન્દ્રિય વિષે રે લોલ, માની ક્રોધનો ગેહ સુખકારી રે, વિશ્વાસઘાતી વક્રતા રે લાલ, તુરત દિખાવે છે સુખકારી રે. શાતિ૪.
એવા દોષ જીહા નહિ રે લાલ, તેહિજ પુરૂષ પ્રધાન સુખકારી રે, રેષ ધરે નહિં દેહવ્યા રે લાલ, માન દીયાં નહિ માન સુખકારી રે. શાંતિ૫. હ કુણુ કયાથી આવિ રે લાલ, કુણ છે ભાહરૂ રૂ૫ સુખકારી રે, મિત્ર શત્રુ કુણ માહરા રે લાલ, મોહ માયા એ કપ સુખકારી રે. શાતિર ૬. સબલ સાથે શું હશે રે લાલ, કઈ જ્યોતિમાં જાય સુખકારી રે, વૈરાગ્યે મન વાળિયું રે લાલ, ઈમ આતમથું ધાય સુખકારી રે શાતિ છે.
વ્ય નયાતમ આતમ રે લાલ, એક નિચે નહિ ભેદ સુખકારી રે; વ્યવહારે બહુ ભેદ છે રે લાલ, તિણ માહે ભવ ખેદ સુખકારી રે. શાતિ ૮ અંતરગ બહિરગના રે લાલ, ધર્મ પટ તર જેય સુખકારી રે; પરમાણુ મેરૂ શૈલને રે લાલ, એવડે અતર હોય સુખકારી રે શાતિ, ૯. કાને પા૫ સુણે નહિ રે લાલ, પરદોષ દેખે ન કોય સુખકારી રે, પડિત પણ મનતા ભજે રે લાલ, સમ રસ સાધે સેય સુખકારી રે. શાતિ. ૧૦ સાધ્ય દશા સાધક ભજે રે લાલ, અભ્યાસે નર જેહ સુખકારી રે, ઈન્દ્રિયની વૃત્તિ વશ હુવે રે લાલ, દેખે સ્વરૂપને તે સુખકારી રે શાંતિ૧૧. બહિરાતમતા મૂકીને રે લાલ, અતર્ આતમ લીન સુખકારી રે, રૂપાતીત ધ્યાન ધાવતા રે લાલ, મૂક પ્રથમ ધ્યાન તન સુખકારી રે. શાતિ૧૨. તે પરમાતમતા ભજે રે લાલ, સમરસ સાધક જેહ સુખકારી રે દેષ સકળ દરે હુવે રે લાલ, આવે જ્ઞાન છેહ સુખકારી રે શાંતિ૧૩. બિહુ ભેદે સહુ જીવ છે રે લાલ, ભવ્ય અભવ્ય પ્રકાર સુખકારી રે, ભવ્ય તે સિદ્ધ હશે સહી રે લાલ,અભવ્ય ફિરે સ સાર સુખકારી રે. શાતિ ૧૪ સિદ્ધ તે તીન પ્રકાર છે રે લાલ, દર આસન ને મધ સુખાકારી રે, પુદ્ગલ અર્થે સીઝ રે લાલ, અંતરે કહિયે સિદ્ધ સુખકારી રે શાતિ૧૫. અતર મુ સીઝશે રે લાલ, તે આસન કહાય સુખકારી રે,
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૩૨
જૈનકાવ્યદાહન.
રે
એ ખેડુ વિચ જે હવે રે લાલ, મધ્યમ સિદ્ધ સહાય સુખકારી રે. શાંતિ ૧૬. ઇલાં મધ્યમ સિંહને કહ્યુ રે લાલ, આતમને અધિકાર સુખકારી રે; માહ વિવેક હંસ ચેતના રે લાલ, વિળ એનેા પરિવાર સુખકારી રે. શાંતિ ૧૭. ભવિક ભણી પ્રતિશેાધવા રે લાલ, કલ્પના કીધી એમ સુખકારી રે,
યાન મેાલ્યા પલ્લવ ભણી રે લાલ, એ પણ દૃષ્ટાંત તેમ સુખકારી રે. શાંતિ ૧૮, પરમાર્થ સાધન ભણી રે લાલ, કીજે એહ ઉપાય સુખકારી રે; જન્મ જરા દુ:ખ મેટીયે રે લાલ,જ્ઞાન લબ્ધિ સિદ્ધ થાય સુખકારીરે. શાતિ ૧૯. આતમને અનુભવ હુવે રે લાલ,પાપ તિમિર દુઃખ દૂર સુખકારી રે;
ધર્મ મદિર જ્ઞાન સેવતાં રે લાલ, સાસતાં સુખ ભરપૂર સુખકારી રે. શાંતિ ૨. ઢાહરા
નિશ્ચય નય નિજગુણુ કરી, સદા વિરાજે એહ; આતમ અવિકારી અચલ, વ્યવહારિણે ધરિ દેહ. માયા નારી વશ કિયેા, ચેતન રાજા જેમ; માહવિવેક વિરત ત સમ,વિજન સુણો તેમ વૃદ્ધે વચન અનુસારથી, એ અધિકાર કરેઇ, બાળક અટવી ઉતરે, ગુરૂજન હાથ ધરેઇ. પદ્મનાભ ભગવતના, શિષ્ય ભાવિ અણુગાર; ધર્મચિ નામે ભલા, કહેશે સકલ વિચાર. ઢાલ ૩ જી.
( ઇંડર આંખા આખલી રે—એ દેશી. ) જબુદ્રીપ એ જાણિયે રે, ગાલતણી પર હાય, મધ્ય મેરૂ નાભિ સમા રે, દીસતે અરકા જોય; વિક જન, ગુણો એ અધિકાર. ન્યુ લાભ અનુભવ સાર, જ્યુ પામે ભવનેા પાર, મેથી દક્ષિણ દિશ ભલેા રે, ભરત ક્ષેત્ર કહેવાય, રત્ન લાભ લેાભે કરી રે, સમુદ્ર નિકટ રહેવાય. એ વર્પિણીમા હુવા હૈ,તીન આરા બહુ માન; ચોથા આરા છેડે રે, હવા શ્રી વર્ધમાન,
ભવિક
ભવિક
૧.
may
૪.
1.
3.
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી ધર્મમંદિર–મહ અને વિવેક.
સાત હાથ સુપ્રમાણ છે રે, સેવન વરણ શરીર, સિ હ લછન શોભે ભલો રે, અનવર શ્રી મહાવીર, ભવિક૦ ૪. તસ પદપંકજ ભમર ન્યુ રે, સેવે શ્રેણિક રાય, ગિરૂઓ શ્રાવક ગુણે ભર રે, મગધેસર કહેવાય. ભવિકo પ. રાજગૃહી નગરીતણું રે, સઘળા સુખિયા લોક, સમ્મદષ્ટિ સ્વામીતણી રે, વાધે સઘળા થક. ભવિક ૬.
અરિને ભાવ રથ ચક્રમે રે, લાભે તેહને રાજ, તેમ પ્રતાપ વાધે ઘણું રે, સારે સહુને કાજ. ભવિક છે. ધર્મ અર્થ કામતીન એરે, સાચવે સમય સાવધાન, દેવ પરીક્ષા પહોંચિયો રે, દીપાયો ધમાન ભવિકટ ૮. મીનગ્રાહી રૂપિ દેખીને રે, ચૂકે નહિ સદ્ભાવ, સમકિત સાચે રાખિયો રે, ભવજલતારણ નાવ ભવિક ૮ દાર કુમાર ભાઈ પુત્રને રે,વાત સંબધ વિચાર, અવર આગમથી જાણજો રે,ઈહા ન કા વિસ્તારમાં ભાવિક ૧૦, અરિહંત ભક્તિ આદે કરી રે,વીશ સ્થાનકમા કેવી, તીર્થકર ગોત્ર બાંધિયું રે, શુદ્ધ આતમ મુવિસેવી. ભવિકા ૧૧. સમકિતધારી જે હુવે રે, અપતિત ધારા પાય, વૈમાનિક વરછ કરી રે, અવરગતે નવિ જાય ભવિકા ૧૨ શ્રેણિક સંમતિ લાભથી રે, પહલુ બાબુ આય, એ કારણ જાણે ઈહાં રે, પહેલી નરકે જાય ભવિક ૧૩. રૂધીજે દરિયાવને રે, અર્જુન બાણ રેકાય; રૂધીજે વાળ વીજળી રે, કર્મ ઉદય ન રહાય. ભાવિક ૧૪ સ્વકૃતભાવના ભાવ રે, નિર્જર તે નિજ કર્મ અતિ વેદના હશે નહિં રે, સ્થિર રહેશે નિજ ધર્મ. ભવિકા ૧૫. સહસ્ત્ર ચેરાશી વર્ષને રે, પાલી આયુ નિદાન; ગજ જીમ ગરતા લઘશે રે, વારૂ વધશે વાન ભવિક૧૬ મતિ મૃત અવધિ જ્ઞાને કરી રે,શોભતો હશે તે; અવતરશે એ ભારતમાં રે, અઘપાવકમા મેહ ભવિક૧૭.
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૩૪
જૈનકાવ્યદેહન.
દેહરા, પૂછે શિષ્ય કિણે સમે, કુણ નામેં જિનરાય, કાણુ ઠામે કેણ પુરવશે, હવે ગુરુ કહે પસાય,
ઢાળ ૪ થી. (નલ રાજેરે દેશ, હોજી પિગલહતી પલાણિયા–એ દેશી. ) એ અવસર્પિણું એમ, હજી સઘલી ઉતરી જિણ સમે; બીજી ઉત્સર્પિણ તેમ, હજી વધતો સમે દુઃખને સમે. પેહલો આ અતિ દુષ્ટ, હજી ઉતર્યો બીજો લાગસી; એ કાઈક છે શુદ્ધ, હજી મેઘ ઘણુ ત્યા વરસસી. ભસમ સમી ભૂમિ તેહ, હોજી તાતા નિવાહતણી રે; સમય સ્વભાવે મેહ, હજી તિહાં કિશું શુભ ઈમ અનુસરે. પુષ્પરાવર્ત બહુ મેહ, હજી વરસશે શુભ ધારા કરી; ત્યાર પછી ક્ષીર જેમ, હેજી વરસશે ધૃત ધારા ધરી. મીઠી ધરતી થાય, હજી ચીકણું બહુ રસ સારણ, પ્રીતમને સંગ પાય, હજી ક્યું નારી સુખ ધારિણું વસુધા વા વાન, હોજી વૃક્ષ અંકુર પ્રકટ થયા, હર્ષિત હુઈ જહાન, હજી વહાલા મલ્યા ક્યું દુખ ગયાં. સમય સ્વભાવે હાય, હાજી ભૂમિ સબે વસુધારિકા; પ્રકટયા પર્વત જોય, હજી રાત્રિ સમે ન્યુ તારિકા. સ્થિર પરભાવથી એમ, હજી ઉપચય ચય હોવે સદા; પુલ પરણિત તેમ, હેજી ભગવંત ભાંખો ઈમ મુદા. બીજો આરે બહુ જાય, હજી ત્રીજે આરે નિકટે યદા; ઈણિપણે ભરોં થાય, હજી ચઢત પડત રીત એ તદા.
દેહરા. મિત્ર પ્રભ સ ભૂમ વલી, સુપ્રભ સ્વય પ્રભ તેમ, દર સૂઠમ સુબધુ તિમ, અનુક્રમે કુલગર એમ. તાત્યગિરિ નિકટ હશે, શાન્તિદ્વાર પુર નામ, કુલગર હાસે સાતમ, સુમતિ નામ અભિરામ
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૩૫
પંડિત શ્રી ધર્મમંદિર-મેહ અને વિવેક, સુભાગી સુખિયો ઘણુ, ભોગ પુરંદર કામ, સુમતિ યથાર્થ સુમતિધર, વધતી હોશે મામ. તસુધર ભદા ભારજા, શીલ ગુણે શિરદાર; શિલ સેવનની કસવટી, અમદા પ્રેમ ઉદાર. પહેલી નરકે પાથડા, સીમ તે ઇણ નામ, ત્યાંથી શ્રેણિક આતમા, અવતરશે ઈણ ઠામ. માનસરોવર હસ ક્યું, મુક્તાફલ સીપમાંય;
બકુખ અવતારા, સુરત સમ જનું છાય ચાદે સ્વમા દેખશે, સુખ સૂતી તે નાર; મુમતિ સ્વમતિશું આખશે, ઉત્તમ સ્વમ વિચાર. તિણ પ્રસ્તા આવીને, ઈન્દ્ર કહેશે એમ; તીન ભુવન શિરસેહરે, પુત્ર હશે બહુ પ્રેમ, શુભ લક્ષણ મુખ તાહરી, યણ વૈરાગર ખાણ, મદિરની તું કદરા, ગર્ભ કલ્પ તરૂ જાણું. સુર નર કિન્નર મધુપ ગણ, જસ પદ પંકજ લીન; પ્રથમ તીર્થકર હાયશે, અધિક અધિક પરવિણ. એમ કહી ઈન્દ્ર ગયા પછી, હર્ષિત તન મન હોય; ગર્ભ તણું રક્ષા કરે, પથ ભોજન લે જોય. તવ દોહલા પુરા હોશે, ગર્ભ તણે અનુસાર, નવ માસે અધિકે થયે, સુત હશે સુખકાર
ઢાળ પ મી. (એક દિનદાસી છેડતી, આઈ કૃષ્ણને પાસ—એ દેશી.) છપ્પન દિશની કુવરી મિલી, સાચવે નિજ નિજ કમ્મ રે; આસન કંપે અવિષે કરી, જાણિ છનવર જન્મ રે, જગતગુરુ જનમિયા શુભદિને, સુમતિ ઘર ઉત્સવ થાય રે, નારકી પણ સુખ પામિય, ગાયો સુરવધૂ આયરે જગગુરુ જનમીયા ૨. પ વાસા વસવા ભણ, પદ્મની વૃષ્ટિ બહુ હાય રે, દેવતા ભક્તિ ભાવે કરી, સમકિત બીજ પણ બેય રે, જગગુરૂ૦ ૩.
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૩૬
જેનકાવ્યદેહન. એસઠ સુરપતિ આવશે, મેરૂ શિખરે લઈ જાય રે, જન્મોત્સવ વિવિધું કરી, પુણ્યને લાભ લેવાય છે. જગગુરૂ૦ ૪. આનદ ઉલટ ભાવશું, પૂજ રચી બહુ પ્રેમ રે, માતાની પાસ આણી ધરે, કહે હો જે કુશલ ને ક્ષેમ રે. જગગુરૂ૦ ૫. હેમની કેડી ત્યા વરસીને, દેવતા સ્થાનક જાય રે; માત ને તાત મન હરખિયાં, નિરખિ પુત્ર સુહાય રે. જગગુરૂ૦ ક. પદ્મની વૃષ્ટિ ,હવી તલે, પગ પગ હુઈ અભિરામ રે; એનો અર્થ મન આણને, હશે પાનાભ નામ રે. જગગુરૂ છે. માનવી દાનવી દેવ એ, પાલિયે લાલિયે તેમ રે; અ ગુણ પાન પીયૂપથી, તનુતણી પુછતા એમ રે. જગગુરૂ૦ ૮. અકથી અંક અપ૭રે ધણી, હાથથી હાથ વલી લેઇ રે. કડ કર હડ કર બેલવે, સુરવધૂ નરવધૂ કેઇ રે. જગગુરૂ૦ ૮. બાલકરૂપ ધરી દેવતા, બેલશે તેહની સાથ રે હર્ષ ધારે મનમાં ઘણે, સહજશુ જે ગ્રહે હાથ રે. જગગુરૂ૦ ૧૦. આઠ વરસના યા જસે, આપથી પીડિત એહ રે, તાત ઈમ જાણીને તેહને, રાજ દેશે બહુ નેહ રે. જગગુરૂ૦ ૧૧. તરૂણતા સ પદા સાહિબી, અતર એહ ત્રિદોષ રે; પથ્થભેજન ઉદાસીનતા, જે ધરે તાસ બહુ તેજ રે જગગુરૂ૦ ૧૨. ઉદ્યમ દેશ સાધનતણો, કી તિણે તિણ સમે આયરે. પૂર્ણભદ્ર માણિભદ્ર દેવતા, સેનાની તસુ થાય રે. જગગુરૂ૦ ૧૩ યુદ્ધનું કામ તે સુર કરે, અનુપમ પુણ્ય પકુર રે; દાનવ માનચ દેવતા, સેવાશે આવી હજૂર રે. જગગુરૂ૦ ૧૪. દેવસેના નામ તવ થા, ભૂવનમાં ભૂરી વિખ્યાત રે; પુત્રસમ પ્રેમે પ્રજા પાલતે, ધારત રાજ્યગ સાત રે. જગગુરૂ૦ ૧૫.
દેહરા. ઈક દિન સેવક વીનવે, સુણ સ્વામી સસ્નેહ, મયગલ માતા મન હરૂ, લોપમ સમ દેહ, ચન્દ્રતણી પૂર્વે જલે, ચાર દિત ગજરાજ, આજ રાજ આવ્ય અછે, રિપુ ગણુ વટિકા વાજ.
આ વાણી તેહ
તર
એક
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ’ડિત શ્રી ધર્મ મ‘દિર-મેાહુ અને વિવેક.
નવિ જાણુ આયે! કા, કિણ પ્રેર્યાં કિણ હેત; ઈન્દ્ર કીધું તુઝ ભેટા, મૂકયા એ ગજ ખેત. હાથી ગણા તુમરાજમા, એ સમ ! નહિ એક; હસ્તીશાલાયે આવિયા, આપથી ધરિ સુવિવેક, રાજા આવ્યા ત્યા કિષ્ણે, સેવકના સુણી વય; હસ્તી રયણ દીઠા ખરા, આનદ પાયા નયણુ ઉપયેાગે કરી નિરખિયા, ભગવત જ્ઞાન વિશેષ, વૈતાઢય વનવાસી કરી, ના ધ્રુવને દેખ. બહુ શુભ લક્ષણ દેખીને, પટહસ્તી રાય કીધ, તસુ બેસી કરશે ધરા, વિમલવાહન નામ દીધ પદ્મનાભ દેવસેન વલી, વિમલવાહન ત્રણ નામ, અર્થ યુક્ત ણિ પરે હારશે, ભાગવશે સુખ કામ ભાગ કર્મ ખપવા ભણી, કેવલ કરશે રાજ, પુણ્ય પાપવિણ ભાગવ્યા, ન લહે ધમ` જહાજ,
ઢાળ ૬ ડી.
( રસિયાના ગીતની દેશી )
૨૩૭
3.
૪.
૫
૬.
૭.
૮.
લલી લલી લાકાતિક સુર વીનવે, ગુણસ્વામી અરદાસ, ગુનાની, રાજ ધરા મૂકે! હવે મૂલથી, ધર્મતીર્થં પગાસ; સુનાની, તુ જ્ઞાની તુ ધ્યાની ધ્યાયે, ત્યાગી સાગી રે હાય, સુનાની, મ'ગી રંગી તુ અહી નહિં, શિવરૂપી શિવ તૈય, સુજ્ઞાની, તુ દાની તુ માની દીપતા, વાણી સુણી હવે તેહ; સુજ્ઞાની, દાન ધર્મ દીપાયા દેઇને, સાવન ધારા રે મેહ, સુજ્ઞાની, લલી ૩. વરસી દાન તે મેહ સમાન છે, નિવૃત્તિ હુઈ જન્મ તાસ મુજ્ઞાની;
પ્રગટી મુચિ શરદ મનમા ભલી, નિર્મલ જીવનાશ, સુજ્ઞાની, લલી ૪. પાતક પક પલાયા તિ સમે, હરખ્યા હંસના વૃદ; સુજ્ઞાની, સરસ હુઆ ફૂલ સધલા ખીજશુ, વિકસ્યા ભવિ અરવિંદ, સુનાની, લક્ષી પ. મુકતા મારગ હુઆ મનહરૂ, સાધુ ભણી સુખ થાય; સુજ્ઞાની, સયમ લેવા ઉદ્યમ તવ કરે, પિતૃ પલેાકરે
જાય. સુજ્ઞાની, લલી રૃ.
લલી ૧.
લલી ૨.
ð
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૩૮
જેનકાવ્યદેહન. ત્રીશ વર્ષ પણ હોશે તિણ સમે, પુત્રને દેશે રે રાજ; સુજ્ઞાની; દીક્ષા ઉત્સવ કરશે દેવતા, સઘળા મળી સુરરાજ; સુજ્ઞાની લલી હ. શિબિક બેસી સુરનર વૃંદણું, નવ નવ નાટક સાજ, વૈરાગી, જય જય ધન ધન શબ્દ સહુ ભણે, સાધે આતમ કાજ; વૈરાગી; લલી. ૮. ઉપવન આવી શિબિકાથી ઉતરી, આભરણ સકળ ઉતાર; વૈરાગી; નમો નમે શ્રી સિદ્ધ ભણી કહે, સાવદ્ય સઘળા નિવાર; વૈરાગી. લલી૯ નિ મન આત્મશું ભાવતા, શત્રુ મિત્ર સમતા રે તાસ, વૈરાગી ધર્મ પવન શીત સબલા જાલશે, ગિરિ ધીરમવાસ. વૈરાગી. લલી ૧૦. ઘન ઘાતી માની વૃક્ષાવલી, દૂર કરે બલ ફેર વૈરાગી ભાવત ધ્યાન કુઠાર કરે ગ્રહી, એકાકી આપ ર. વૈરાગી. લલી. ૧૧. દેવતા નર તીર્થ જે કિયા, સબલ પરિસહ જેહ; વૈરાગી સહિયા વહિયા કર્મ ઉદય કરી, અનુલોમ પ્રતિલોમ તેહ વિરાગી. લલી. ૧૨. બાર વરસ પક્ષ તેર ઉપર થક, લેશે કેવલ જ્ઞાન, વૈરાગી. સમવસરણ કરશે મુરપતિ તદા, જેમણની તસુ માન. વૈરાગીલલી. ૧૩ કનક સિંહાસન આદિ દેઈ કરી. પ્રતિહારજ અઠ સાર, વૈરાગી દેશના દેશે મધુર ધ્વનિયે કરી, ભવિ જનને ઉપકાર. વૈરાગી. લલી. ૧૪. સમકિત કે દેશવિરત કેઈ, કે લે સયમ ભાર, વૈરાગી. સંધ ચતુર્વિધ સ્થાપના હશે, ધર્મ ઉદય સુખકાર. વિરાગી. લલી. ૧૫ એકાદશ ગણધરની સ્થાપના, ત્રિપદી દેઈરે કીધવિરાગી શિષ્ય ઘણું હશે તસુ સેહથે, પ્રગટી આતમ ઋદ્ધિ. વિરાગી. લલી. ૧૬. ભગવત દેશ વિદેશે વિચરશે, તારણ તરણ જહાજ; વૈરાગી ધર્મ મંદિર કહે ધન વાસર તિ, વાંધીજે જિનરાજ. વૈરાગી. લલી. ૧૭.
પદ્મનાભ નવર તણો, સાધુ ગુણે શિરદાર, કામ કેધ જીત્યા છણે, ધમરૂચિ અણગાર. કિણ પ્રસ્તા પૂછશે, કહો સ્વામી મુજએ; કેવળ હશે કે નહિ, મુજ મન છે સંદેહ. ભગવાન ભાંખે સુણ ઋષિ,સુગ્રામ નામે ગ્રામ; તસ ઉપવનમાહે તુજે, કેવળ પદ અભિરામ.
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૩
પંડિત શ્રી ધર્મમંદિર-મોહ અને વિવેક.
ઢાળ ૭ મી. રાગધન્યાશ્રી.
( ભરત નૃપ ભાવશુ એ—એ દેશી ) ધર્મચિ એમ સાંભળી એ, લે છાવર આદેશ,
મહામુનિ સેવિયે એ. એ ટેક ચાલી તે તિહા જાય એ, તસુ વનને પરદેશ મહામુનિ ૧. એકાદશમી પ્રતિમા ધરી એ, ધ્યાન ધસ્યા લયલીન. મહામુનિ લપકણી ક્ષણમાં કરિ એ, આવશે ગુણઠાણે ક્ષીણ મહામુનિ ૨. તેરમે કેવળ પામશે એ, લોકાલોક પ્રકાશ, મહામુનિ કવળ મહિમા સુર કરે એ, આણું અધિક ઉલ્લાસ મહામુનિ૩. દેવના દુ દુભિ વાજશે એ, જય જય શબ્દ સુહાય, મહામુનિ ગ્રામના લોક સહુ આવશે એ, વંદન કારણ ધાય. મહામુનિ ૪. ગામને ચોધરી આવશે એ, મહિમા દેખણકાજ, મહામુનિ ચમત્કાર ચિત પામશે એ, ધન્ય ધન્ય સષિરાજ. મહામુનિ ૫. જાપ હમ કીજે ઘણું એ, એકે ન આવે દેવ; મહામુનિ અણુતેડયા આવી કરી એક લાખ જ્ઞાનેં કરે સેવ. મહામુનિ ૬. દેવે નહિ લેવે નહિ એ, આદર ન કરે કેય. મહામુનિ દર્શન સ્વને દેહિલ એ, તે સુર સેવક હોય. મહામુનિ છે. પ્રભુતા લવલામે કરી એ, માનવ માન કરેઈ, મહામુનિ અનુપમ પ્રભુતા એહની એ, સમતા દમતા ધરે મહામુનિ ૮. રૂડે રૂપ સોહામણો એ, યવન લાવણ્ય જેર, મુહામુનિ તપ જપ તેજ દિવાકરૂ એ, કણ ક્રિયા પણ ઘોર. મહામુનિ ૯. એમ ઉલસિત પરિણામશુએ, ભાવભક્તિ મનકામ, મહામુનિ ચરણ કમળ વાદી કરી એ, બેસી યથાયોગ્ય ઠામ. મહામુનિ ૧૦. દેશના દેઈ રહ્યા પછી એ, એકાંત વેલા પાય, મહામુનિ ગ્રામણું કર જોડી કરી એ, પૂછશે ચિત્ત લગાય. મહામુનિ ૧૧ તુમ દર્શનથી પામિયા એ, વિસ્મય વાર વાર, મહામુનિ તમેં કોણ કયાથી આવિયા એ, એ રૂદ્ધિ કરે પ્રકાર. મહામુનિ ૧૨ તે વિરતંત કીજિયે એ, ન્યુ મને આનંદ થાય, મહામુનિ વચન સુધારસ પીજિયે એ, ભવની પ્યાસ બુઝાય મહામુનિ ૧૩.
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૪૦
જેનકાવ્યદેહન. દેવાનું પ્રિય સાભળો એ, મોટું ચરિત્ર છે એહ, મહામુનિ સ્થિર મન કરી શુભ ભાવશુંએ, ધર્મઉપર ધરિ નેહ મહામુનિ ૧૪ પ્રથમ ખંડ પૂરો થયો એ, સાતે ઢાલે સાર, મહામુનિ દયાકુશળ પાઠકવરૂ એ, તસુ સાન્નિધ્ય સુખકાર. મહામુનિ ૧૫. ધમમદિગણી કહ્યો એ, પદ્મનામ અધિકાર, મહામુનિ મુણતા ભણતા શિવકરૂ એ, શ્રી સઘને જયકાર. મહામુનિ ૧૬.
ખંડ ૨ જે.
દેહરા હવે બીજે ખંડ બોલશે, આતમને અધિકાર, આળસ ઉઘ તજી કરી, સુણજો ભવિ ચિત્તધાર. ગ્રામણ પૂછો તેહને, ઉત્તર આખે એમ, રૂદ્ધિ સિદ્ધિ જિનવર લહી, ધર્મ રૂચિ કહે તેમ. સ્થિર વસતાં સસાર પુર, નામે નગર કહાય; અનત જીવ લોકે ભર્યો, વૃતઘટ કેરે ન્યાય. હુઆ હોને જે અ છે, ગ્રામ નગર નગ રાશિ, એ સહુ તે પુરને અછે, એકે ખુણે વાસ સ્વર્ગ મૃત્યુ પાતાલ એ, પાટક તીન પ્રકાર ઉત્તમ મધ્યમ જઘન્ય જીવ, વસવાને વ્યવહાર કમી કીટક આંદ કરી ઈદ્ર અભ સહુ જીવ, આપ આપણા ઠામમાં, મગ્ન રહે નિશિદીવ. કયુ કામણ કણ પુર કિયાં, વાસ ને છેડે જાય, દુખ દૂષણ દેખે ઘણ, તેહી આવે દાય. અવર નયર પ્રાયે હવે, વાસક દે ઉદવાસ; અધિકારી એ નગરની, કદી ન હોવે નાશ. આવાઢા સમ ઉધિ સહુ, ક્રીડા ગિરિસમ મેર; ગતિ આગતિ નાટક તિહા, હય રહ્યાં બહુ વેર.
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી ધર્મમંદિર-મોહ અને વિવેક. ૨૪૧ તિએ નગરે રાજા છે, હસરાજ અભિરામ, આત્મ દષ્ટી ઉલબે, તાસ કહુ ગુણ ગ્રામ, ૧૦.
ઢાળ ૧ લી (નાયકાની દેશી, અથવા તસુ વરણ મૃગાવતી ર–એ દેશી. ) સ સાર નગરીને ધણી રે, અનુપમ રૂપ નિધાન રે, સેભાગી ગુણ તેહના કેણ દાખવેરે લાલ, કરે સહસ વિધાન, ભાગી હસરાજા ગુણ સાંભળો રે લાલ, પાવન કરે નિજ કાન રે. ગાભાગી હંસત્ર ૧. પ્રત્યક્ષ કેઇ એહના રે, ગુણ મણિયણ પ્રકાશ રે. ગોભાગી કઈ અગમ અપાર છેરે લાલ, ઉજજવલ ગુણ હિમરાશરે ભાગી. હંસ૨. કેટિ જ્ઞાને 2થે ભણે રે, કઈ તપ તપે લોખરે સભાગી, તે પણ સકળ સ્વરૂપને રે લાલ, કહી ન શકે મુખ ભાખરે, સોભાગી હસ. ૩ અગુલિ મેરૂ ઉપાડિયે રે, બાંહે સમુદ્ર તરેય રે, ભાગી. એવા શરા સાંભલ્યા રે લાલ, નૃપ ગુણ સહુ ને ધરે રે, ભાગી. હસ૪ એક સમયમાં સચરે રે, લોકને અને વેગ રે, સહભાગી એક સમય અવર ન કો અચ્છેરે લાલ જાગતી જેની તેગરે ભાગી હંસવ પ. જ્ઞાનસાગર પણ એ સહી રે, સમકિત મોતી જેથરે, સભાગી ગ્રથ અર્થ લહેરાં ઘણી રે લાલ, પવન વિભાવ છે નેથરે સોભાગીહસ૬ સ્વાભાવિક ગુણ જેહને રે, કેવલ જ્ઞાન વિલાસ રે, સહભાગી સૂર્ય જ્યોતિ ન્યુ જાગતી રે લાલ, દીપાવે આકાશ રે. ભાગી. હંસ છે, વર્ણાશ્રમણ પણ નહી રે, રગ વિરગ ન થાય રે, સોભાગી સઘયણ સહાણએ નહિ રે લાલ,અલ સ્વરૂપ સુહાય રે ભાગી. હસ૮ આર્ય અનાર્ય એ નહિ રે, બાળ ન બુદ્ધ એહ રે, ગોભાગી જંગમસ્થાવર એ નહિ રે લાલ, ધૂળ ન નહાની દેહરે. ભાગી. હંસ . રૂપી રસિયો એ નહિ રે, ગધ ન લેવે કોય રે, સેભાગી ફરસે નહિ એ ફરસને રે લાલ, જ્યોતિ રવરૂપી સોયરે સોભાગી હસ. ૧૦. નિર્મળ સ્ફટિકતણી પરે રે, નિશ્ચય નય કરી જોય રે, સહભાગી કર્મ ઉપાધિ મલ્યા થયાં રે લાલ, બહુવિધરૂપી હોય રે ભાગી... હસ. ૧૧ પરગુણને વશ આવી રે, નિજ ગુણને વિસાર રે, ભાગી
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૪૨
જેનHવ્યદેહન. ચર સ્થિર સઘળે સચરે રે લાલ, અશુદ્ધ યોગ પ્રકાર રે. સભાગી હસ૧૨. કાષ્ઠમા પાવક પાઈયે રે, તિલમાં તેલ ન્યુ હાય રે; ભાગી ગારમા ઘી ભાલિયે રે લોલ, માટીમાં હેમ હાય રે. ભાગી. હસવ ૧૩. ક્ષીર નીર ન્યાયે કરી રે, હાય ર એક મેક રે; ભાગી દેહમાંહે ર લખે રે લાલ, જસુ હૈડે સુવિવેક રે. સભાગી હંસ. ૧૪. પચભૂત ભેળાં કરે રે, નામ કમ વશ પાઈ રે, સહભાગી સેનાની સૂત્રધાર જ્યારે લાલ, સેના રથગ મિલાય રે. સોભાગી હસવ ૧૫. સકલ પદારથ લોકમાં રે, દિખલાવે છે એમ રે; ભાગી. દીપક તમ નિશિ મદિરે રે લાલ, પ્રગટ પ્રકાશે તેમ રે. સેભાગી હંસ. ૧૬. કર્તા ભક્તા એ સહી રે, ગમનાગમન વિચાર રે, સૌભાગી જબ લગ કર્મ વિટિયો રે લાલ, તવ લગ એ વ્યવહાર રે. ભાગી. હંસ૧૭. એહ વિના જગ શૂન્ય છે રે, ચદ્ર વિના જેમ રાત રે. ભાગી વન કમલ નયણા વિનારે લાલ શોભે નહિતિલ માતરે. સોભાગીહસ ૧૮. આતમના ગુણ આખિયા રે, ધર્મ ચિ અણગાર રે, સોભાગી ધર્મમદિર કહે સાભળો રે લાલ, હવે પટરાણી વિચારરે. મોભાગ હસ ૧૯.
ચેતના રાણી રાયની, ચમકી ચતુરા નાર, પ્રતિમશું રાતી રહે, ઘરની જાણે સાર. સવિત પ્રજ્ઞા ચેતના, આતપ જ્યોતિ ઉદાર ઈત્યાદિક જસુ નામ છે, વિવિધરૂપ વિસ્તાર. મૂલ રૂપ કેવળ દશા, અનુપમ મહિમા નિધાન,
યુ કત્રિમ તિનસે નહિ, પરમાસ્પદ પ્રધાન. તેહ રૂપ આતમ નિકટ, રહે ન દેખે એહ; જ્ઞાનાવર્ણાદિક ઘણું, લાગ રહી છે બેહ. બીજુ રૂપ રાણીતણુ, બુદ્ધિ ઈયે વિખ્યાત; અનત ગુણે હીણો અછે, મૂલ રૂપથી ગાત. પાચસુ મળતી રહે, શ્રવણુ મનન પચાર, ભૂપતિ કરણી જે કરે, બુદિતણે અનુસાર, બુદ્ધિતણાં બે રૂપ હુરે, કુબુદ્ધિ સુબુદ્ધિ વિશેષ
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી ધર્મમંદિર-મેહુ અને વિવેક,
૪૩
ન્યુ ધરતી એકરૂપ છે, ખારી માઠી દેખ મુબુદ્ધિ કુબુદ્ધિ બેઉ ઘરણ વ્યવહાર વર્તણ કાજ, સૂર્ય છબી નિશિ મુખ અછે, ઈણિપરે વિધરે સાજ મુબુદ્ધિતણે વારે કરે, ભૂપતિ ઉત્તમ કામ. કુબુધિતણે વારે કરે, પાપતણો જે ધામ. ગુબુદ્ધિ શીખ સુખ દાખવે, રાજા ના દાય, પથ્ય અને હિત શીખવે, પ્રાયે મધુર ન થાય કુબુદ્ધિ નારીશું નરપતિ, અહોનિશ રાખે રગ; નદીપૂર ધનને ધણી, ઢલે નીચચું સગ.
ઢાળ ૨ જી. બીલીની દેશી (સીતાતા રૂપે રડી, જાણે આબા કાલે સુડી હે સીતા અતિ રહે—એ દેશી) તિણ નગરી એક નારી, વસે ભાયા કામણગારી હે માયા મન મોહે કર્મ પ્રકૃતિ નામ બીજે, આ મદામનિકા ત્રીજે હો માયા૧ કામ કુતુહલ જાણે, તિણ સઘલા ઘરમે આણે છે, ચચલ વિજલી જેસી, ચમકંતી ચાલે તેસી હો. ભામિની ભાગે ભલેરી, તિમ મલાપે શેરી શેરી હો, હાવ ભાવ બહુ જાણે, તિમ નરના મન વશ આણે છે ભાયા. ૩ ફૂડ કપટની ગેહ, જસુ હૈડાને નહિ છેહ હૈ, સેલે કષાય શુગારા, સજી ચાલી રાજ દ્વારા હા દીઠે રાયતિણ નારી, ચ ચલ ચતુરા અતિ સારી છે, આખતણે પુરકારે, રાય કીધો આપણે સારે છે, માયા. ૫ બિહું રાણી શું મેલ, કરવા વાંછે છે ભેલ હો માયા મુબુદ્ધિશુ માંહી અ ગીડી કરે મુખની વાત તે મીઠી હે માયા ૦ ૬. કુબુદ્ધિ શું મહા પ્રેમ ધારી, કરે માહોમાહે યારી હો, નવ નવ રાગ વિલાસા, દેખાવી રાય કિયે દાસા હે માયા. ૭ હસ રાજા વસ કીધો, માયા મનવછિત સીધો હો, અનત દલિક પુણ્ય પાપ, બધન બાધ્યાં બહુ વ્યાપ હે માયા- ૮ રાજા મન નવિ કેપ, નવ નવલી પ્રીતિ આપે છે,
માયા૦
માયા
સાયા
માયા
ભાયા
ભાયા.
માયા
માયા
માયા
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________
જૈનકાવ્યદોહન.
માયા ૯.
માયા
ખાવ્યા. પણ વડવેગી, જાય સિદ્ધ શીલા લગ તેગી હૈ. ભરતાં ને ભ ભેરે, સત્બુદ્ધિશુ મનસા ફેરે હા; માયા કુમુદ્દિતણા એકારા,અમે સુમુદિતણા વસે વારાહા. માયા ૧૦. માયાનું ક્યું માને, સમ્રુદ્ધિને જ઼ીધા કાને હા, ýહિંશ ઘણી પ્રીત, વલી માયાળુ ઘર રીત
માયા
માયા ૧૧.
૨૪૪
રાજા આગળ માયા, દુદ્ધિ ગુણ વદે સવાયા હૈા; દુદ્ધિ માયા મલિયાં, અનિશ માણા રંગ રલિયાં હા. સુબુદ્ધિને વારે વાસે, પિયુ નાવે તેહની પાસે હા; સુમુદ્ધિને કા નહિ માન, માયાના વા વાન હો. સુમુદ્ધિ રાણી ઇમ ધ્યાવે, હવે પ્રીતમ હાથ ન આવે હે; સાચી વાત એ જોઇ, લેાક પરધરભજા હાઈ હા. બહેનડ શાક્ય એ મેરી, માયાયે તે પણ ફેરી હો, ઘરના ભેદ એ ભારી, તિષ્ણુ કાંઇ ન ફરે સારી હા. મે નારી એ પાસી, ઈથી હુ જાઉ નાસી હેા; કામણ કરી પિયુ ખાધ્યો,તનુ બગડયા અન્ન બ્લુ રાખ્યાહેા. નારી ચરિત્ર છે ભારી, મા વિષ્ણુ કુણુ જાણુહારી હે; નૃપને સકલ બતાવુ, જે અવસર સખરૂ પાવુ હા. અવસર આપવ લીજે, નવલે તપ કયુહી ન દીજે હા, અવસર નદિયાં તરિયે, નવ પૂર ન ભરવા કિયે હા અવસર વેઢ નિવારે, બુધ તેહિજ વેલા વિચારે હે; સુબુદ્ધિ ઇસ્યુ મન આણી,કાઈને ન કહીહિત વાણી હા. દારા
માયાથી મુખ સેવતાં, પુત્ર થયા પધાન; મારુ નામ જગ પગડા, વાધ્યા સલે વાન. માથકી માયા હવે, માયાથી મા જાણુ; અશુદ્ધ નિશ્ચય નય જૉવતા, કતણી એ ખાણુ
ખીજથકી સહકાર છે, સહકારે પથકી ઇક્ષુ નીપજે, ઈથિકી
ખીજ હોય, પર્વ હાય.
માયા
માયા ૧૨.
માયા
માયા૦ ૧૩.
માયા
માયા ૧૪.
માયા
માયા ૧૫,
માયા
માયા૦ ૧૬.
માયા
માયા ૧૭.
માયા
માયા ૧૮.
માયા
માયા૦ ૧૯.
૧.
2.
૩.
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૫૬
જેના દેહન.
દેહરા. રાજા હવે નિજ નિતિ, સભારે સવાર; માયા સાધારણ વધુ, સેવ્યાં એહ વિકાર. સુબુદ્ધિ પ્રિયા મેં તાહરીશીખ ધારી નહિ કાય; તે એ ચોતરણી પરે, બંધન એવડાં થાય. પ્રોઢી પાવન તું પ્રિયા, નિર્મલ ગંગાનીર; તે તે તું ગુણ આગલી, હીર ક્ષીર દંડીર. તું ચિંતામણિ સારિખી,મે છેડી મતિ મૂઢઃ માયા કાચ કરે ગ્રહી, જગ સઘલઈ હું.
ઢાળ ૯ મી.
(વીર સુણે મારી વિનતી–એ દેશી) પિયુ આખે પ્રિયા સાંભલો, તુઝ મહેટી હે જગમાંહે મામ; પર ઉપકારી પરગડી, આવીને હે કીજે નિજ કામ. પિયુ ૧ ઘરની સેહ ઘરણી હાથે, એ વાણી હો મેં સાચી દીઠ; કથન ન માન્યુ તાહરૂં, પરસગે હો હો હુ ધીઠ. પિયુ૨. તુ પ્રસાદથી પામિર્યે, નિજ પદવી છે જે ત્રિભુવન રાજ; તુઝ વિણ દાસપણું ભ, પરધરનાં હે કીજે છે કાજ. પિયુ૩. કયાં બાંધ્યો ક્યાં રૂધિયો, કયાં પડ્યો છે જ્યાં વીંટયો જોય; ક્યાં મસલ્ય ક્યાં હત હુએ, માં કિંકર છે કયાં સેવક હોય. પિયુ૪, હાલ હુકમ હુયે કિહાં, નિર્ધાનિયા હો કીધી બહુ જાત; નવ નવ રંગ કિયા તિહાં, મેં સઘલી હે ન કહાયે વાત. પિયુ૫. તુજ વિરહ વારૂ નહિં, મેં જાણ્યું હશે હવે પામી શીખ; માયા મનમંત્રી મલી, મુઝ કી હો ઈણ આપ સરીખ. પિયુ છે. મેં માત્રી મહોટો કિયો, ઈણ કીધા હૈ મુઝ એહ પ્રકાર; સ્વારથિયાં સઘલાં ભળ્યા, હવે સુદરિ હો તુહીજ આધાર. પિયુ છે, વાછે રવિને શીત મે, જલ વાલે હો નાવને ધાય; દગ વંછે અંધક નરૂ, તમમાંહે હે દીપક આવે દાય. પિયુ ૮. ઇણ પરિ હું હવે તે ભલી, ચિત્ત ચાહું હે મૂકું પરસંગ; ”
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________
, પંડિત શ્રી ધર્મમંદિર-મેહ અને વિવેક રપ૭ દીનદયાલ દયા કરી, હવે રાખો હૈ મુઝસે તી રગ. પિયુ. ૯. શીલવતી સાચી તિકા, જે ન તજે હે પતિ આપદમાંય, સયણ તિકે સાચા સહી, દુખમાહે હો કાઢે ગ્રહિ બાય. પિયુ. ૧૦ મેં અવહીલા જે કરી, તે ખમજો હે તુ સુગુણી નાર, રોપ રખે મનમે ધરે, ઈમ બોલ્યા હે ભૂપ વારંવાર પિયુ૧૧. ઇણ અવસર દુબુદ્ધિ રાણી. અણચિન્હી હો આવી તિણુતામ. તાસુ ભથે કરિ ત્રાસવી, મા બેટી હે જયે નિજ ધામ પિયુ. ૧૨ બહુ દિવસે મલિયા હતા, મનમત્રી હે નિવૃત્તિ વિવેક, સુબુદ્ધિ રાણી સાથે હતી, નૃપ પાસે છે આયાથી છેક પિયુ. ૧૩. દેખી શકે નહિ દુર્જન, સ ત મેલો હો તેહને ન ગુહાય, ધર્મ મદિર ધન તે નરૂ, જે ન કરે હો વેઢ રોડ ઉપાય. પિયુ. ૧૪
દેહરા r , માયા નારી પ્રવૃત્તિ છે, એ પણ આવી તેથ રાજા મંત્રી કુબુદ્ધિ વળી, મલી રીલિ બેઠા જેથ ૧
ટાળ ૧ મી ( દેશી હાજરની, અથવા કાલ અન તાત, ભવમાહી ભમના છે જે વેરન સી )
(એ દેશી ) આઈ નારી અચાન, તીનું મિલકર હો નરપતિની કને, ઓલ દિયે એમ, એ ક્ષુ આઈ હે જે કીધી મને. ૧ અમશુ એવી પ્રોત, ફિર અમ શેકડી હો મુખ કયું લગાયે, અહોનિશ કીજે મેવ, જીજી કરિને હો તુઝને ગાઇયે ઓલભા વલી એમ, મત્રી ને પણ હો માયા ઉચ્ચરે. પ્રકૃતિ બુરી કયું નારી, રાજ પધાર્યા હો નિવૃત્તિને ઘરે. દૂતિ તત્ત્વદર મૂકી, તે બોલાઈ હો સુબુદ્ધિ ભણી હાં, નિબુ રસની નાય, દીસતો હેજ હે ભિલતા જિહાં તિહા ભોલો તું મને મંત્રી, એ મુઝ વાતા હો સાચી છે સહી, સુબુદ્ધિ મલી જે એથ, તે મુજ પ્રભુતા છે સ્થિરતા ના રહી. ૫.
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________
ર૫૮
જેનકાવ્યદેહન. ઈમ સમજાવ્યો મત્રી, માયા નારી હો વચન કહી ઘણું; પ્રકૃતિ ભણી કહે એમ, કરજે પુત્રી હો આલોચ મનતણ. ૬ દેશવટાની વાટ, નિવૃત્તિ નારી હો જિણ પરે એ લહે; કીજે તેહ ઉપાય, તે એ પ્રભુતા હે નિજ હાથે રહે છે. વિષમતિ પિયુની ઝાલી, આલસ મૂકી હે કામ કરિયે; તુઝ સખિયા પચવીશ, કિરિયા સારી હો સાથે લીયે. ૮. કાયિક્યાદિ પ્રસિદ્ધ, ધીરા ધીરા હો નવ નવ નાયકા, એ પંચવીશમાં ઈક ટાલી, ઈરિયાવહિયા હો તુઝ ને લાઈકા. ઇ. નિવૃત્તિ નારી જેહ, ઈશુશુ ના હે ઉભી ના રહે, ભારે છે વિશ્વાસ, વીશ તી હો તુઝ આજ્ઞા વહે. ૧૦ એ સખિયાં અભિરામ, જીણ જગ સઘળે છે જે કિયે ભલે; સબલે સમે સાજ, નિવૃત્તિસેતી હો હવે કર સાફલો. ૧૧ ચોવીશે લેઈ સાથ, પિયુશુ ખેલે હે નવ નવ રગણું, સખીયાંનાં સુખ દેખ, પિયુડે મોહ્યા હો પ્રમદા સગણું ૧૨ વિભ્રમ વિવિધ વિલાસ, મુખના મટકા હે લટકાં અતિ મલ્યાં, ગાયાં વાયાં ગીત, પ્રીતમ –ઠે હૈ મુખ પાસા ઢલ્યા ૧૩
દેહરા, કહે પ્રીતમ સુણ તુ પ્રિયા, મનમાહિ લીજે હુશ, નવિ પૂરૂ જે આ જથે, તે તુજ ગલાના સુંશ. પ્રવૃત્તિ કહે સુણ સાહિબા, નિવૃત્તિ તારી નાર; તે મુજ હૈડામાં સહી, વેઝ કરે ન્યુ સાર. ગેમુખ ઘરણી એ અછે, થાઢી શીલી સાર; બરકતણ પર પડે, એની વાત અપાર તમથી પણ ગુદરે નહિ, ભાજે કરણ વિકાર; ગરવ મહેલી ગેહિની, એનો ઉલટા ચાર. માતા પણ છે એહની, સૂબાની સિરદાર; વૈરાગણ શી વાવરી, ન ધરે લોકાચાર દાવતી જાણ કરી, રાજા દીધી છેડ,
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી ધર્મમંદિર-મેહ અને વિવેક.
૨૫૯
નિજ પુત્રી પણ તેહવી, સરખા સરખી જોડ ગીત ગાન ગાવે નહિ, હાસ્ય વિલાસ ન કેય; સ્નાન પાન વલી માન નહિ, વ્યસન રસન નવિ હાય. જે અમને દીધો છે, ઉલગરો અધિવાસ, દેશવટો નિવૃત્તિને, દીજે એ અરસ, નાગણ તે મુખ વિષ કહી, વીંછણ પુછે વિપ હોય, શક્ય નીચ કે સાપિણી, આદિ અતિ વિષ હોય સાલતણ પરે કાઢવે, નુતતી એ નાર, તે અમને સુખ ઉપજે, જીવન પ્રાણાધાર
ઢાળ ૧૧ મી. (રાગ ધન્યાશ્રી–કુવર ઇ મનચિતવે, મેરી બહેન કહે કોઈ અરિજ વાત–એ દેશી)
એ અજ માની મત્રી, નિવૃત્તિ કીધી વિદાય, આ પદ તેહ સતી તણી, કવિજન હો કયુ વરણું જાય, માયા મન ઉત્સવ ઘણો રે, (એ ટેક ) હવે સીધ્યાં હો સલાઈ કાજ, ઉદ્યમ સફળ એ હુઓ રે, હવે હસી હે મોહકુંવરને રાજ ભાયા. ૨. પરવશ પડયા જે માનવી, વળી કામણી રે હાથ, તસુ બુદ્ધિ યામિનીમા સહી, નહી ઉગે હો ન્યાને વાસરનાથ માયા. ૩ માતા પિતા પગ લાગિને, નિજ પુત્ર સાથે લેહ નીસરી નિવૃત્તિ તિહાંકી, પથ ચાલી હૈ ૫થી પરે તેહ માયા જ નિષ્ક ટક રાજ હવે હુએ, નીસરી નિવૃત્તિ નારી, પ્રચંડ પવને પ્રેરિયે, જેમ ચાલે છે ધ્વજ અચલ ચાર માયા૫ ઈમ મન મત્રી દહ દિશે, ભમી રહ્યા અહોનિશ તેલ, ક્ષણ એક પાછો નહિ વળે, વધિ તૃષ્ણ હો નાવે તસુ છે. માયા ૬. દુબુદ્ધિ માયા પ્રવૃત્તિશું, ભીને રહે નિશિ દીસ, વળી વીનવ્ય સઘળે મળી, હવે પૂરો હોઈતની જે જગીશ ભાયા છે મોહને રાજા કીજીયે, એ અધિક મન ઉત્સાહ; તુઝશું સઘળો હોય, એ અવસર હો લાભીજે કહ. માયા ૮. સુત સહિત નિવૃત્તિ પણ નહિ, સદબુદ્ધિ રાજા દર,
વરણી જાય,
ઉઘમ સફળ એ જ છેએ
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૦
જૈનકાવ્યદોહન
માયા ૧૧.
આપણા અધિષતિ એ કિહાં, સુખ હાસે હા સધળાં ભરપૂર. માયા જોરાવર એ ોધ છે. નિજગુણે કરી વિખ્યાત, આજ ઉદય એના અછે, ઢીલ ન કરા હેા હવે ઐહિજ વાત; માયા૦ ૧૦. મન મંત્રી માની વારતા, મેાહને રાજા કી; અતિ ધણા વાજા વાયા, મનમાંહે હૈા સધળાં થઇ સિદ્ધ. હેાકાર કરતા નરપતિ સુરપતિ સુધલા જેહ; ધ્રુજાવ્યા માહ રાજા થયે,અતિ અનની હા તીન ભુવનમેં જે. માયા ૧૨. મા રાય પણ હવે મત્રવી, માનિયા અતિહી ઉદાર, ક્ષણ એક અળગા નહિ કરે, મુખ આગે હા સધળા કામદાર, અતિ સમૂળ રાજ વધ્યુ વે, જેમ વધે વડ જલ પાય; ગુખ ભાગવે મેહ ભૂપતિ,નીત નવલા હે આનંદ મન થાય. ગુણવત ગુરૂ પાક ૧૨, શ્રીદયાકુશલ ઉલ્લાસ, તમુ શિષ્ય ધ મદિર કહે, એ ખીન્ને હા ખડ મેહવિલાસ, માયા૦ ૧૫
માયા ૧૩,
માયા॰ ૧૪
ખંડ ૩ જે.
દાહરા
પાર્શ્વનાથ પ્રસાથે, પ્રગટે નવે નિધાન, અલિય વિા દરે હરે, જપતા જેહનું નામ. માહરાય હવે ચિંતવે, નગરી અવિદ્યા નામ; પુરી પુરાણી છે સહી, તે સખરી મુઝ ઠામ. સાજ કરી રહિયે” તિહા; ભય કૈના નવિ થાય, રાજાતી એ નીતિ છે, ન રહે એકણુ હાય. ધનનીરી ધરણી મહુ, વિવિધ કરે વિચારઃ ગુણવત તે ગા±લ નહિં, સ્વારથ સાથે સાર. ધ્રુમ ચિ તવી પુર સજ કરી,સધલાં લેાક વસાય, સંસારી પ્રાણી ભણી, દીઠાં આવે દાય.
1
૨.
૩.
૪.
૧.
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી ધર્મમદિર–મેહ અને વિવેક.
રે
ઢાળ ૧ લી. (પાચમી તપવિધિ સાભળો–એ દેશી ) નગરી નિરખે મેહની, નામ અવિદ્યા જા રે, શભા સખરી તેહની, નીકે નિવિડ નિવાસ રે. નગરી ૧. ત્રણ અજ્ઞાન ત્રિકેટ છે, તે નગરીની પાસે રે, કેસીસા સેહે જિહા, કમી પ્રકૃતિ પ્રકાશે રે. નગરી . દેવ નરક પશુ માનવી, એ ગતિ ચાર પ્રતોલી રે; તીખી તૃણું ખાતિકા, અતિ ઉડી તસુ દેલી રે. નગરી રમણી ભગ તે વાડિયા, મુખ કમલે કરી સેહે રે, સમર કુવર રમતા રહે, યવનપ મન મોહે રે. નગરી, પાપ અઢાર તટાક તે, તે અતિ ઉડા દીસે રે, શઠ હઠવાદ તે ખાલ છે, ઉન્માદ જલ તિહા હિસે રે. નગરી ૫ કીડા વાપી કામિની, શ્રગાર રસ કરિ ગાઢી રે, કરપદકમલે શેભતી, સરલી સુદર ટાઢી રે. નગરી . કામાસન આસન જિહા, ચોરાસી બજારે રે, પરિણામ ક્ષણ ક્ષણ છવડા, તેહિજ ઘર વિસ્તાર રે. નગરી. ૭. નગરીવિચ જે લોક છે, તે તે મદરા માતા રે, નગરીને છેડે વસે, તે કછુ સરલ કરાતા રે. નગરી. ૮. છેડે લાભ લેક જે, મનમાં હર્ષિત થાય રે. થડે અલાભ જે નરા, દીન થઈને જાય રે નગરી ૯, મમત્વોપદ્રવ દેવતા, નગરીની રખવાળી રે, સાન્નિધ્ય ખબર ભલી કરે, ન્યુ વાડીમા માળી રે. નગરી. ૧૦. નાચે કુદે કેઈ નરા, કેઈ વાદ વિચારે રે, નદે વદે કઈ સ્તવે, કઈ યાચક વારે રે. નગરી. ૧૧. કેપે રોપે ગર્વને, જે કરણ ન આપે રે, આક્રદ રાવન કેઈ કરે, મિથ્યા મતિ અતિ દીપે રે. નગરી. ૧૨ ધસમસ ધધામા ફિરે, શિકથા વિકથા કારી રે, ગાવે વાવે કઈ નરા, કેરે કપટની સારી રે. નગરી૧૭,
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________
જેનકાવ્યદેહન. નિવિચાર સહુ લોકને, રાજાના અતિ રાગી રે, નગરી વર્ણ એહવી, મેહ રાજા વડભાગી રે. નગરી. ૧૪
દાહરા. હવે રાજા વર્ણન સુણે, વલી એહનો પરિવાર કવિ કલ્પના ઉપમા કરી, કહે સઘળે વિસ્તાર. ૧.
ઢાળી ૨ જી. (દેશી કુમખડાની અથવા રંગીલે સારથી—એ દેશી.) મૂદ્ધ સગતિ પરખદ ભલી રે, મહેલ કુવાસના તેથ, મહીપતિ મોહના, સિહાસન તિભ્રંશ છે રે, છત્ર અસ જમ જેથ. મહીપતિ૧. ખર્શ નિભ્રછ કર ગ્રહે રે તેર ક્રિયા અગી સાર, મહીપતિ પાચે ઈન્દ્રિય પરવડી રે, પાઇ હથિયાર મહીપતિ ૨.
અરતિ અને રતિ બે ખડી રે, ચામર ઢાલણહાર, મહીપતિ પાખંડી બહુ પોલિયા રે, સ્વામી ધર્મ સિરદાર. મહીપતિ. ૩. બહુવિધ સત્તા નટ તિહાં રે, નાટક કરે ઉદાર; મહીપતિ કામિક શ્રુત તિહાં ગાવે રે, રાજાને સુખકાર. મહીપતિ૪ ભુજબલી ભીમતણી પરે રે, મૃગાર સખર કરેઈ, મહીપતિ ચાર્વાક મિત્ર માનતો રે, અધિક માન ધરેઈ. મહીપતિ પ. પટરાણી જડતા કહી રે, ગુણ ગણ રૂપ રસાળ; મહીપતિ તસ કુખિ કદર કેશરી રે, મદન પુત્ર વડ ભાલ. મહીપતિ ૬. રાગ દેપ આરભ વળી રે, એ પણ પુત્ર છે તાસ, મહીપતિ
જોરાવર સગળા અછે રે, જીપ શકે કુણ જાસ. મહીપતિ છે. ચિન્તા પ્રમુખ પુત્રો ઘણી રે, રણ કરવાને ઘર, મહીપતિ ભાઈની પરે ભડ અછે રે, દિન દિન અધિકે નર, મહીપતિ. ૮. કર્મ ક્રિયા જાણે ઘણી રે, મત્રી મિથાદષ્ટિ, મહીપતિ છાપ ધરી જેહની નરા રે, હીડે સઘળી સૃષ્ટિ. મહીપતિ ૯. દુષ્ટ યોગ મનના છેક રે, તેહિજ સામત સાર; મહીપતિ સાત વ્યસન એવે સદા રે. રાજ્યતણું આધાર. મહીપતિ. ૧૦,
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________
પડિત શ્રી ધર્મમ`દિર-મેાહ અને વિવેક.
મહીપતિ
હીપતિ ૧૧.
હાર;
મલિક રાજાને અચ્છે હૈ, ક્રોધ માન લેાભાદિ, દભ જોરાવર જોધ છે રે, પગ ઇગ જીપે વાદ. સેનાની પાદ છે રે, ૬ કરણને જૈધ, શાન્તિ માહા સુભટા ભણી રે, જીત્યા જેણે રાધ. ચડભાવ કાઢવાલ છે રે, તસ્કર ઝાલણ શેઠ છઠ્ઠા વ્યાક્ષેપ છે રે, મહાજનને સુખકાર. પાપ પરિગ્રહ અતિ ધણા રે, તેહિજ અધિક ભડાર; સંગ કુસગ દાણી તિહા રે, પુરેાહિત પાપ પ્રચાર આળસ શય્યાપાલ છે કે, શઠ હેઠે છાહલદાર, નિકકાંનુગા ધણા ૐ, કુકવિ બહુ સુર તમેાલી પ્રેમ રાગ તે રે, મુખ શાભા હર્ષ શાક ગેમલ છે રે, ક્રીડા કૈાતુક સાર
પરકાર,
વિષય વિકાર ચાકર ઘણા રે, એવા ધર્મ મંદિર ધન તે ના
રાજ્ય પદૂર, વસે દૂર.
મહીપતિ
મહીપતિ ૧૨. મહીપતિ
મહીપતિ॰ ૧૩.
મહીપતિ
મહીપતિ
મહીપતિ
મહીપતિ
મહીપતિ
મહિપતિ
મહીપતિમહીપતિ
૨૬૩
રે, માથકી
દાહરા.
હવે નિવૃત્તિની વારતા, સુણો ભવિજન તે, શીલ સત્ય મનમા ધરે, સાધવી લક્ષણ એવુ 1 ઢાળ ૩ જી.
૧૪.
૧૫.
૧૬.
૧૭
ધર્મ ર
( કમ પરીક્ષા કરણ । વર ચણ્યેા રે, એ દેશી ) ધ સહાય કરી કામની ચલી રે, નિવૃત્તિ નીકે નુર, આપદ્ સ પદમા જે સ્થિર રહે હૈ, નરનારી તે શૂર માહ મહિપતિને ભય નાસતી હૈ, પવનતી પરે તે, સુત સખરા પણ સાથે શુ કરે રે, ભાવી નચલેં જે મારગ લાધ્યું। અતિ ધણા કામિની રે, થાકી રાણી થાય, વિસામે મન જાણે લીજીયે રે, સખરે ામ સહાય બ્રહ્મપુરી ઇક ભાલી ભામિની રે, હાં રહેવાને લાગ; મત્ર પવિત્ર પાણી કરી છાટિયે રે, પૂજે વલી આગ. ધર્મ
ધર્મ ૦
ધર્મ ૦
1
૩.
૪
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________
ર૬૪
નકાવ્યદેહન.
ભાર પિલ લાકડ આ રીર, બલિ
શિ સ્વદેટ
યજ્ઞ સ્થંભ માંડ્યો છે ત્યાગ કરી રે, સકલ સઝાઈ સાર; વેદપાઠી બ્રાહ્મણ મુખ ઉરે રે, વેદકઠે ઉચ્ચાર. ધર્મ, ૫. ભાષ અને જવ તિલ સહુ ભેલિને રે, હમ કરે બહુ ભાતિ; ખીજડ પીપલ લાકડ મેલિયા રે, ધર્મ તણી મન ખાતિ. ધર્મ, . છાગના કાનમાં માત્ર ભણી કરી રે, બલિ કરે બ્રાહ્મણ તે દેવને તૃપ્તિ હોશે એહથી રે, સરગ હોશે સ્વદેહ. ધર્મ છે. નિવૃત્તિ એવી હિસા દેખીને રે, મનમાં ચિત્તે એમ; બ્રાહ્મણ તે સમ દમ ક્ષમતા ધરે રે, જ્ઞાની નિર્મમ હેમ. ધર્મ, ૮. મન સુચિકારક સ તોષી સદા રે, ત્યાગી કરૂણાવત; સત્યવાદી સુધા બ્રહ્મ પારખુ રે, આરજ અનુપમ સત. ધર્મ છે. ભ્રમ ભુલા એ બ્રાહ્મણ નામથી રે, ગડરી પ્રવાહે લોક; વેદમ કરિ છાગને સ્વર્ગ છે રે, મન વાંછિત લહે થેક. ધર્મ, ૧૦. છાગતણી પરે વહાલાને કરો રે, સખરી ગતિ ઉપચાર; દુર્ગતિયું કાં મૂકે બાપડા રે, વેદ ઉપર એક તાર. ધર્મ૧૧. વેદમત્રે કરી કન્યા વ્યાહિયે રે, તે પણ વિધવા થાય; મત્રતણી જ શકિત તિહાં ગઈ રે, લ્યો પરતો મન લાય. ધર્મ૧૨. વેદપાઠી બ્રાહ્મણને તાડતાં રે, પીડા ન હુવે લગાર; તો તે છાગને પીડા નહિ હુવે રે, માત્રશકિત શ્રીકાર. ધર્મ ૦ ૧૩. સિહ સપને યાગ કશે નહિ રે, બાપડા બકરાં અનાથ.
બલઘાતી દેવ અછે સહી રે, તબલાને કાણુ સાથે ધર્મ. ૧૪. પરમેશ્વર એ ખાવાં સરજીયા રે, એહવુ બોલે એહ; ખાદકથી પણ પાપી આગલે રે, હિંસા દીપાવે તે ધર્મ ૧૫, યાગહિસાને હિસા નવિ કહે રે, ચાર્વાક મતને ધાર; પ્રાણ હરે જે પચેન્દ્રિય તણું રે, લઘુ જીવ કહી સાર, ધર્મ૦ ૧.
- તે સર્ગ તીર્થ જલને કહે રે, પૂજે ગા પશુ મંદ; વિધારીને ગુરુ કરી સદહે રે, દેવ અગ્નિ સુખકંદ. ધર્મ૧૭. એ સઘળા મુક શક્ય પ્રવૃત્તિના રે, પક્ષપાતી પરધાન; એમ જણને નિવૃત્તિ નીસરી રે, ધરે તેમ ધર્મધ્વનિ ધ્યાન ધર્મ. ૧૮.
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________
1
પડિત શ્રી ધર્મ મંદિર–માહ અને વિવેક.
દાહરા
વિસામે લેવા ભણી, વલી જોવું કાઇ ગામ, ક્રૂરતાં એક દીઠું તિહાં, બ્રહ્મમતીનુ ઠામ. વૈરાગી બેઠા ઘણા, કાર્પિન વસન ધરેઇ, હાથ કમ ડેલ દંડધર, જપ અક્ષમાલ ધરેઇ, સ્થાનક વારૂ દેખને, સુતશુ ખેડી ઠામ; એક બ્રહ્મ જગમા છે, શબ્દ સુણ્યા એ તામ. ઢાળ ૪ થી.
نی
.
૩.
જ દ્બીપ મઝાર, ભરત ક્ષેત્રમાહે,
એ દેશી
સુત ખેલ્યા સહુ માત, વચન હુવે તીકે, જે કાઇ તત્ત્વ સમ જાણિયે એ,
ભલુ,
દવે,
સહુ ા છે,
બ્રહ્મ વિના સખ બ્લૂ, એકાંત મતધરૂ, સાધક વ્યવહાર જેહ, નિરત કારણુ નિશ્ચયને ગ્રહે અહ, કીરિયા ખાટાથુ વણશે નહિ એ. ૨. પ્રથથકી કરે મેધ, તપ જપ ખપ કરે, ઉદ્યમ પણ મુખથી ખેલે એમ, એ નય પ્રમાણ સ્યાદ્વાદ નહિં એથ, જે સાચે સહી, સકલ રસાયણ કપટી ફુડા એહ, સ્વપર રૂપતુ, પરમારથના વલી કહે જગમા એક, આતમ વ્યાપિયા, બ્રહ્મ સ્વરૂપી ન્યુ આકારો ચન્દ્ર, એકજ છે સહો, જલ પ્રતિબિંબ તૃ ઉપજે વિષ્ણુસે ભૂર, જલકલ્લેાલ બ્લ્યુ, નાન! મહાટા પણ તે એક સ્વરુપ, અવર ન કાળે, એહ અર્થ કહે કે ઉત્તમ કે નીચ, કે સુર નારકો, અરજ મ્લેચ્છ કે કે નારી કે ખ્જ, કે નર્ તિર્યંચ,
મારપિચ્છ સમ
કે પડિત કે મૂઢ, કે ૨૭ રાજવી, ત્યાદિક
ક ન માને હેત, સહજ સ્વભાવ એ,
ભેદ
૨૬૫
ઇલા રહેવા ભન નાણિયે એ. ૧. ઉરહેા અવલ ખ એ સિદ્ધિ એ,
સવિ આચરે એ;
નવિ ઉચ્ચરે એ. ૩.
સાધટ્ટ એ, બાધ? એ ૪. એહુએ એ,
એ એ
દીસતા એ,
હીસતા એ. ૬.
આખિયે એ,
સાખીયે એ, છ, અનુસરે એ, ખદુરી કટકની પરે એ ૮.
આતમગુણ પર્યાય, અનત માને નહિ, મેાલે ખાલકની પરે એ;
.
પરિણામી એ દ્રવ્ય, આતમ પુલ, સત્તા શાશ્ર્વતરૂપ, નિજ નિજ દ્રવ્યની,
એક વિવેચન ના કરે એ ૯. મર્યાદા કે
નહિ એઃ
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________
જનકાવ્યદેહન. દ્રવ્ય અને પર્યાય, ભેદભેદ જે, સ્વાદ્વાદી સમજે સહી એ. ૧૦.
હા નવ સીઝે માઉ, વિવેક સુતે કહ્યા, માતા વચન પ્રમાણિયો એ, ઉઠ ચલી પથમાહી, પુત્ર પ્રેરી થકી, ભેદ ભલો મન આણિયે એ. ૧૧.
દેહ. સુબુદ્ધિ સુતા હવે ચાલતા, તાપસ આશ્રમ દીઠ, વિસામે ઈહાં લિજિયે, સખરી છાયા મીઠ બૂઢા તાપસ અતિ ઘણા, જટા જૂટ બહુ ભાર; હાથ અક્ષમાલા અછે, નામ નારાયણ સાર. શિષ્ય ઘણું ચિહુ દિશ જઈ, મૂલ કંદ ફલ લેહ; વનવીહી આણે ઘણું, ભેજન અર્થે તેહ. શુક સારો પખી ભણી, રામ નામ શીખાય, પાદપ સીંચે વારિશું, ધર્મ ન ધમ ઉપાય. નિવૃત્તિ નારી ચિતવે, એ પણ મોહે લીન, શિમ દમ કરૂણા કે નહિ, જ્ઞાન ગુણે કરી હીન. ભક્તા ભામિની બ તજી, ભજી ન અતર દષ્ટિ, કોડ ક્રિયા અફલી હુવે, ન્યુ ઉખરમે વૃષ્ટિ. આભ મિથામતિ ઘણ, નિરવદ્ય નહિં એ હાય; શાંત થયા પણ છડિયે, નદી કૃલની છાય.
ઢાળ પ મી.
( મેરે અરહના –એ દેશી ) મુબુદ્ધિ સુતા વળી ત્યાથકી રે હાં, ધરિ ધીરજ મનમાંહિ; ધર્મ ધુરંધરા. ચાલી ચતુરા ચાપશું રે હા, કાલી પુત્રની બાહિ. ધર્મ ૧ તુ મુત મુરતઃ છાહી રે હા, તો સમ અવર કે નહી. ધર્મ, છેક પુર બેઠી કામિની રે હાં, કોલધર્મ સુણ કાન ધર્મ વિસામો હા લીયેિ રે હા, જો રહે આપણે માન ધર્મ ૦ ૨. એ ધર્મ સેવે ઘણું રે હા, તરૂણપણે નર નારિ, ધર્મ, આકર્ષ કે ભણી રે હા, ધર્મ શબ્દ મુખકારિ. ધર્મ૩
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી ધર્મમદિર-મોહ અને વિવેક. ર૬૭ સંત સાધુ મુખ ઉચ્ચરે રે હા, આયાને બહુ માન, ધર્મ, મડલ માડે મન રલી રે હા, ગાવે ગીત ને જ્ઞાન. ધર્મ, ૪ રંડા ચડી દીક્ષિતા રે હા, ધમ દારા છે એહ, ધમ ઍવ્યાં શક્તિ હશે સુખી રેહા મન મત ધરે સદેહ. ધર્મ પ. મઘ માસ ખાતાથકાં રે હાં, ઈણ ઠામે દેવ નાહિં, ધર્મ, ઈમ સુણી નિવૃત્તિ ચિતવેરે હોધિક્ ધિએહની છાહિ. ધર્મ, ૬. મોહ મત્રીના દાસ એ રે હાં, સગ ભલો નહિ એહ, ધર્મ, નિવૃત્તિ તિહાં દૂતી ચલી રે હાં, શીલવતી ગુણગેહા ધર્મ છે. અવર નગર દીઠ ભલું રે હાં, બાધમતીનું કામ; ધર્મ, આતમની ચર્ચા કરે રે હા, એ હોશે અભિરામ, ધર્મ૮. તસુ મુખ એહવું સાંભળ્યુ રેહા, આતમ ક્ષણ ક્ષણનાંહિ; ધર્મ પુણ્ય પાપ કેહને નહી ? હા, શૂન્યપણે જગમાહી. ધર્મ૯. માતા પૂછે સુત ભણું રે હા, એહશું આખે એમ, ધર્મ, વિવેક પુત્ર તવ બોલિયો રે હા, સુણ માતા કહુ તેમ ધર્મ, ૧૦. બોધને કહિયે પુત્ર તુ રે હા, પિતા ભણે છે નાહિ, ધર્મ, વાહ ભગવેલા જાઓ રે હા, એક પિતા કહ્યું સાહી, ધર્મ૧૧ અપરાધ કે બીજે કરે રે હા, અવર દડીજે કાઈ, ધર્મ, રાજનીતિ પણ ઓલવી રે હા, ધર્મભણી કિહાં હાઈ. ધર્મ. ૧ર શયા સખરી સૂઈ રે હા, પીજે ખીર પ્રભાત, ધર્મ, ભોજન મીઠ કીજિયે રે હા, સાખમતીની વાત. ધર્મ૧૩ સાગત મત એ સાભળી રેહા, નિવૃત્તિ નારી ન સુહાય, ધર્મ, તત્ત્વ કપૂરને કર ગહ્યા રે હા, દૂધણ ન આવે દાય ધર્મ. ૧૪ મુગ્ધ માનવ મૃગપાશ એ રે હા, ભવ અટવીમા ભૂર, ધર્મ, નિરખી નિરખી પગ મડિયે રે હા, ઈસુશુ રહિયે દર ધર્મ૧૫. આગે ચાલી ઉતાવળી રે હા, ન રહી એક પલ માત; ધર્મ, કપિલ યોગી પણ મલ્યાં રે હા, તિણ ન કરી વાત ધર્મ૧૬. સેવક સઘલા મોહના રે હા, નિવૃત્તિ નારી મન જાણું, ધર્મ વેરીની પરે પરહસ્યા રે હા, ભૂલે નાહિ મુજાણ. ધર્મ ૧૭
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________
ર૬૮
જૈનકાવ્યદેહન.
દેહરા, અણુ પરિ સઘળી ભૂમિકા, ભમી ભમતી ભૂર; વિસામો લાધો નહિં, બેદ કરે જે પૂર.
ઢાળ ૬ ઠી,
( રહો હો હો હો વાલાએ દેશી. પ્રવચન પુર ગઈ પાધરી, પુણ્ય તણે અંકર લાલ રે, નિકટ ભાવી નિરખે સહિ, પાપીયડા છે દૂર લાલ રે. પ્રવચન. ૧. ચારિત્ર પ્રાસાદને ઉપરે, ધર્મધ્વજ લહકાય લાલ રે, દરથકી પણ દેખતાં, આનંદ અગ ન માય લાલ રે. પ્રવચન. ૨. પુણ્ય પવિત્ર પરિણામથી, ઉપદેશ નગરમા જય લાલ રે; પાપ કર્મ ચડાલનું, પગ પેસાર ન કય લાલ રે. પ્રવચન ૩. સાધુ શિરોમણિ સત જે, નગર મધ્યે રહે તે લાલ રે, દેશવૃતિ ને સમકિતી, બાહિર વસિયા અછહ લાલ રે. પ્રવચન ૪. પ્રવચન પુર વાસી ઘણા, સઘળા સુખિયા લોક લાલ રે, તત્ત્વતણે સુખ આગલેં, તૃણુ સમ સુખ સુરલોક લાલ રે પ્રવચન પ. ત્યાથકી મુક્તિ પુરી ભણી, સાથ ચલે દિન રાત લાલ રે; ચાર ચરડ લાગે નહિં, ભીતિ તણું નહિં વાત લાલ રે. પ્રવચન . તસુ પુરવાસે વન અછે, ઇયિદમન છે નામ લાલ રે; નિવૃત્તિ તારી દેખિય, અનુપમ એ અભિરામ લાલ રે. પ્રવચન છે સાધુવદન તે કુડ છે, જિન વચનામૃત નીર લાલ રે. ભૂર ભવિક પંથી ભણી, જાયે ભવની પર લાલ રે, પ્રવચન ૮. ધર્મવચન કલ કટરા, યોગી મધુકર સાર લાલ રે; નિવૃત્તિ વિસામો તિહાં લિયે, ખેદ ગમાણહાર લાલ રે. પ્રવચન) ૯. યોગ ત્રિભૂમિ આવાસ છે, તિહાં ઈક નરને દીઠ લાલ રે; દિલભર દર્શન તેહનું, અમૃતથકી પણ મીઠા લાલ રે. પ્રવચન ૧૦. વિદ્યાનો ભડાર છે, જાણે સઘળી વાત લાલ રે; વદના કીધી નારિ, જગમ તીરથ જાત લાલ રે. પ્રવચનો ૧૧.
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________
'
પડિત શ્રી ધર્મસ`દિર–મેાહ અને વિવેક.
હાથ જોડીને પૂછે સતી, કૈાણ તુ સ્વામી આખ લાલ રે, ઇષ્ણુ વનમાહે કર્યુ રહે, સાચુ સઘળુ દાખ લાલ રે પુરૂષ કહે સુણ સુંદરી, મારી સધળી વાત લાલ રે, વિમલએધ નામે અણુ, સિદ્ધપુરૂષ વિખ્યાત લાલ રે ઇષ્ણુ પુર માંહે રાજવી, અહિત નામ છે જાસ લાલ રે, તસુ આદેશ લહી કરી, ઇષ્ણુ વાડીમે વાસ લાલ રે આવાસ પહેલી ભૂમિકા, બેસીને આરામ લાલ રે, રાખુ સુખ ભરપુર શુ, વૃત્તિ હુવે અભિરામ લાલ રે રાજાના પરસાથી, મુઝને એહવુ જ્ઞાન લાલ ૨, આગમ નીગમ વારતા, સધલાને સમાધાન લાલ રે કર જોડીને કામિની, આખે પુરુષને એમ લાલ ઉપકારી શિર સેહરા, મુજે હુ કહુ તેમ લાલ રે અબળા નારી એકલી, નહાનેા પુત્ર એ સાથ લાલ રે; ભ્રમતણુ દુઃખ શુ કહુ, ઇક જાણે જગનાથ લાલ રે. પ્રવચન૦ ૧૮.
પ્રવચન ૧૭.
મયા કરીને જાયે, એ કહિયે હારશે એહને, પ્રભુતા હુ નજરે જે દેખશુ, વારૂ એ સલુ મુજને કહા, આણી
ખાલકના હાથ લાલ રે, સ પદ સાથ એહની વાર મન ઉપકાર
લાલ રે લાલ રે, લાલ રે
હાહરા
સિદ્ધ પુરૂષ ખેલ્યા હવે, સુણુ ભામિની ૬ ખ તુજ, દૂર ગયા હવે જાણજે, એ વાચા છે મુઝ. એ બાળક જે તાહરા, ઉત્તમ લક્ષણવ ત, સકલ વાતને હુ કહુ, એ માને એકત તત્ત્વચિ નામા પુત્રીકા, મહારી છે મનુહાર, શુભાચાર દારા કુખે, ઉપની તે નિર્ધાર, તેસે તી તુઝ પુત્રને, પરણાવે। અહુ પ્રેમ, અવિચલ જોડી બેહની, હેશે કુશલા ક્ષેમ વર કન્યા મેનૂ ભલા, લેહશે ભાગ સ યેાગ, ચંદ્ર અને પુનમ તણે, પૂરણ મલિયા ભેગ.
૨૯
પ્રવચન ૧૨
પ્રવચન ૧૩.
પ્રવચન ૧૪.
પ્રવચન ૧૫.
પ્રવચન૦ ૧૬.
પ્રવચન ૧૯
પ્રવચન ૨૦
૩
૪
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________
ર૭૦
જૈનકાવ્યદેહન.
એક વચન સુદર સુણી, દેખી કન્યા સાર; લાવણ્ય લક્ષણ દેખીને, પામી હર્ષ અપાર, ભાગ્ય ભલુ મુઝ પુત્રનુ, એ ઘર ઘરણી થાય, ઘરમેં લક્ષ્મી આવતી, યુ ટેલીજે પાયા નિદ્રાલુ શા લહે, તરવ્યો અમૃત પાન; ભૂખ્યો પાયસ ના તજે, લાધે રક નિધાન નિવૃત્તિ નારી માનિયુ. સિદ્ધ વચન શિરદાર, લગ્ન તેહ દિન સધિયુ, ન કર્યો કોઈ વિચાર.
ઢાળ ૭ મી. (ડલહ પુલહ કિસન હે, કુલહિણી રાધિકા છે એ–દેશી) કુવર કુવર વિવેક હે, લાઝી તત્વચિ છે, પરણે પરમ ઉલ્લાસ, વિલંબ વિલંબ ન કી હૈ, વહાલે વાગમે છે, વિસ્તરી જસવાસ. કુંવર૦ ૧ મનમે મનમે છે, મહેસવા માંડયો અતિ ઘણો છે, તે જાણે જગદીશ, જુગતિ જુગતિ જાડી હો, મિલી હેમન્યુજી, વાણી વિશવા વીશ. કુવર૦ ૨. માણિક માણિક જોડી હા, હેમની મુડી છે, બેઉનો ઉભય યોગ, સ પદ સ પર મિલતા હૈ, હોવે હિલી જી, કિહાં માણસ સંયોગ; કુવર૦ ૩ વિમલ વિમલ બોધ કહે, સુણ સગી છે, આપદ દુઃખ મન નાણુ, વધે છે વાધે છે પણ, બીજે ચંદ્રમા છે, આતલે પંડિત વાણ. કુંવર૦ ૪ સુન્ની મુસ્ત્રી છે, આમાં આપદ નવિ રહે છે, રાહુ મુખે જેમ ચદ, ધીરજ ધીરજ ખમજે હો, આપદ ઉપનાં જી, વાયે ન ચલે ગિરિંદ. કુવર૦ ૫ આજથી આજથી હોશે હો, એની શુભ દશા છે, આપદ્ અલગી થાય; પ્રગટ પ્રગટ હશે હા, પુણ્ય પાધરાં છે, સબ જનને સુખદાય કુંવર . ઉદ્યમ ઉદ્યમ બતાવું છે, ભાલ તુજ ફલે જ, અનુપમ છે ઉપાય, નિષ્ફળ નિષ્ફળ ન હોવે હો, નિશ્ચય જાણ છે, પરતે પૂરણ થાય. કુંવર છે,
દેહા. પ્રવચન પુરને છે ધણી, રાજા અરિહંત નામ; ભાવ શત્રુ ક્યા જી, અતુલી બલ અભિરામ,
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી ધર્મમંદિર-મોડુ અને વિવેક
શોભા ૧.
શોભા ૨.
શોભાવ ૩.
શોભાગ ૪
ભુક્તિ મુક્તિ દાતા સકલ, અચિતચિન્તામણિ જાય. કામકુંભ સુરતરુ ઘણા, એ સમ અવર ન કેય.
દાળ ૮ મી. ( હા હા ચદ્રાવતી કયા ગઈ,–એ દેશી ) શોભા સાહેબની ઘણી, મોપે કહીય ન જાય રે, સ્થૂલદષ્ટિ કરિ વર્ણવું, નિચ્ચે અનુભવ પાયો રે તીન છત્ર શિર શોભતા, તીન ભુવન ઠકુરાઈ રે, તીન ગઢે કરી રાજ, રત્ન ત્રય સુખદાઇ રે સિહાસન ઉજજ્વલ ભલ, અશોક વૃક્ષ વળિ હોય રે,
ભવિજન તાપ બુઝાયવા, અદ્ભુત જળધર જોય રે મિથ્યા તિમિર નસાયવા, સૂરજ સમ છે તેજે રે, ધર્મચક્ર જસુ આગલે, દેવ ધરે ધરિ હેજો રે ઈતિ ભીતિ જાયે સળે, જબુક ન્યુ સિહ સાદે રે, ફૂલ ફગર વરસ હવે, વળિ સુર ડું ભિનાદે રે
જાતિ વૈર મૂકી કરી, સુરનર ને તિર્યા રે, પદમે આવી મલે, એવો છે જિહા સ રે. અચરિજ મૂલ જે ઈન્ટ છે, કેરને નવિ દેખે રે, તે સઘળા કિકર ઈહાં, નિરૂપમ એહ શેખે રે અતિશય એહના અતિઘણા, કહેતા નાવે પારે રે કેવલજ્ઞાન દિવાકરૂ, અનત વધે વિસ્તારો રે જામાતા જે એહને, સેવે સ્થિર કરિ ચિત્તો રે, સસરે એવું આખિયુ, અનત હશે તુઝ વિત્તા રે એમ સુણી નિવૃત્તિ નારી, હરખી અતિહિ ઉલ્લાસે રે, મન સ દેહ વિલય ગયે, પરમ પ્રતીત પ્રકાશે રે લઈ આદેશ ઉઠી કરી, પુત્રવધૂની સગે રે; પ્રવચનપુર પેસણુ ભણું, નિવૃત્તિ ચલી મન રગે રે ચિત્રારે તારે પામોને, અધિક કિરણ ભાનુ થાય રે, વિવેક તિસિ પરે દેખિયો પ્રભા પરણુ આય રે,
શભા. ૫
શભાઇ ૬
શભા. ૭.
શેભા. ૮
શોભા૯.
શેભા૧૦,
શભા૧૧.
ભા૧૨.
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૭૨
જૈનકાવ્યદોહન.
નગર નજીક આવ્યા જિસે, પાખ ડી મલિયા યારેા રે; તમ વિવેકદેખી કરી, સુંદર રૂપ અપારે રે. કપટ નિપટ મુખ કેલવે, બગલાની પર તેહા રે; ખેાલાવે આડા પુરી, વશ કરવા ધિર નેહા રે મિત્ર સુણે ઈક વારતા, મેસી શીતલ છાયા રે, નગરી લાક ગુમાન છે, અમ ઘર આવેા સહાયા રે સ કીપુરમે છે, આ રૂસનાઇ જાયગા રે, ખિજમત કરસાં મે... ઘણી, હૈડે વિર મન રાગા રે. પુરનૃપશુ પણ થાહ રે, ઇવડા કહા કાળે રે, ઉભારે! નૃપના ભલે, આસગ ન કરેા વળી એ રાજા એહુવા, ટાઢા શીલા કામ ન કાઢે કેહને, મુનિવર સા મુખ્ય માયા છેડાવે મનથકી, પ્રીત રીત નવિ જાણે રે; શત્રુ મિત્ર સરખા ગણે, આપ રૂપે એક તાણે રે.
જણાવે રે;
સ્વામે પણ એહની, ઉદાસીનતા તુ પ્રાણી ભાલે છે, બાથ ભરે કાં લાકાચાર ન લેખવે, તેાષ રૂપ ન પુરૂષ વેદન કા નહિ, ભેદન નિદા સ્તુતિ ખેઊ મળી, ઈમ ધર્મમદિર કહે સાભળેા, વિવેકતણી મતિ સીધી રે.
કાઈ ન પાવે છે. પાખડી કીધી રે;
દાહા.
વળી પાખડી મેાલિયા, વીર વિવેકને એમ; અમ ઠાકુરને સેવજે, મનવચ્છિત લહે જેમ. પાલે તાર્ડ ફિર કરે, હર હર બ્રહ્મા દેવ; જગ સધલેહી જીગતિણું, અનિશ સારે સેવ. ભીર કરે ભગતાંતણી, અરિ નાખે થ્રેડ, સેવક સખરા અહના, કૈા ન કરે તસુ છેડ,
તાજો રે.
હાય રે,
જ્ઞેય રે.
લાભે રે; આમે રે.
શાભા ૧૩,
શાલા ૧૪.
શાભા ૧૫.
શાલા ૧૬.
શાભા ૧૭,
.
શાભા॰ ૧૮
શાલા ૧૯
ગાલા ૨.
શાભા ૨.
શાભા૦ ૨૨.
૧.
૨.
૩.
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી ધર્મમંદિર-મોહ અને વિવેક.
૨૭૩
ત્યાં પ્રભુતા દે સહી, ચાં લે ઉલાલ, પરત અમ દેવાતણે, આવી નજર નિહાલ. મેક્ષભણું જે ચાહ છે, અલવે દેશે એહ; શિવ-દે છે જિન પણ સહી, કષ્ટ ત્યાગ તેહ.
ખાતા પિતા વિલસતા, જે લાભીજે મોક્ષ, નિજ મારગ લાધાં થકા, કોણ લે વિષમ દોષ. જંગમ સ્થાવર એહના, સેવક સઘળા લોક; કેાઈ વિરલ હોઈસી, જિન રવિ દર્શન કાક
ઢાળ ૯ મી.
વીર. ૧
-
વીર. ૨
*
વીર.
૩.
વિર૦
=
શ્રીચ દ્રા પ્રભુ પ્રાણું રે,–એ દેશી વીર વિવેક વદે ઈસ્યુ રે, ઉત્તર આખુ સાર રે, સિહ તણી પરે ગાજિયો રે, પરમત માન ઉતાર રે મુજને તમે કેમ ભેળવો રે, સરસ્વતીને એ પાઠ રે, વચન તમારા વાવલા રે, ચન નહિં વંશ કાઠી રે મેં મિથ્થામતિ તુમ તણી રે, જાણી છે નિર્ધાર રે, ઘવાડે કરી જાણિયે રે, પાપ કરે ઉપચાર રે દેવભણી થૈ ઓળો રે, ઉચિત દેવ પ્રકાશ રે: મોહતણ થે મિત્ર છે રે, તુમશું કહે વાસ રે. દેવાનો જે દેવ છે રે, શ્રી વીતરાગ વિશેષ રે; પાચ છત કેણુ કાચને રે, હાથ ગ્રહે કણ દેખ રે. કંચન પીતલ અંતરે રે, ખજુઓ સૂરજ જેમ રે; તૃણ તરૂવરને અંતરે રે, દેવ કુદેવને તેમ રે. નિષ્કલંકી ન દેવ છે રે, ઉજજવલ અનુપમ એહ રે; દોષ વશે કરિ દૂષો રે, પણ એ ગુણને ગેહ રે. દષ્ટિરાગ છે દોહિલ રે, મૂક પુંહિ ન જાય રે, મેહે ઘેલાં માણસા રે, સૂધ ના દાય રે. મૂકે મિથ્યાવાદને રે, ગુણ ઊપર કરો રાગ રે, થમ દમ સતરસી ખરે રે; કાં છેડે તે માગ રે.
=
વીર. ૬.
વીર
છે.
= . s
વિર૦ ૯.
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૭
' જેનકાવ્યદેહન. મદન નહિં મદ લોભતા રે, તૃષ્ણા નહિ તંરગ રે; ' વિષય વિકાર ઈન્દ્રિયતણું રે, નહિ રામાનો સંગ રે. વીર. ૧૦. મમતા રમતા રોષતા રે, હાસ્ય વિલાસ ન તાસ રે; ' . આશાપાશ ન વાસના રે, એહવા ગુણ પ્રકાશ રે. દેવ ભલો દિલમા ધરે રે, ભૂલ ભૂડે ભમે રે; શ્રીવીતરાગ વિના નહિં રે, દાતા શિવ સુર શમે રે. વિર૦ ૧૨. સંસારી સુખ કારણે રે, લીજે વસ્તુ છકાય રે; તાસ પરીક્ષા સહુ કરે રે, એહની કયું નવિ થાય રે. તત્ત્વપરીક્ષા જોગ છે રે, માનુષ મોટી જાન રે, તે લહી પરમાદે કરી રે, ન ધરે ભાતિ ઉભાત રે. તે પશુ નર રૂપે કરી રે, શંગ નહિ પુચ્છ કેય રે. ભૂલા ભવઅટવી વિષે રે, ભૂલા મૃગ સમ જોય રે. વિર૦ ૧૫, દેવ તમારા દેખિયા રે, રાગી સાગી એહ રે, વામા કામી મહિયા રે, નિપટ વિટંબ અહ રે. મુક્તિ હુવા કા અવતરે રે, દૈત્ય નિપાયા કાંય રે; ખેલે કાં સત હાઈને રે, માયાશું મનસાય રે.. શસ્ત્ર ધરે માલા ધરે રે, નાર ધરે અગમાંહી રે; વાહન બેસી ચાલતાં રે, એ દેવ ભા નાહીં રે. વીર. ૧૮.
જગન ઉપાયે તિણુ સમે રે, વ્યાધિ જરા દુખ રેગરે; નિપાયા કા જાણિને રે, ભગવતાને ક્રમ ગ રે. વીર. ૧૯ આત્મ દિશા વ્યોમ કાજ જે રે, વસ્તુ અખંડિત ઓહ . 1 કુણુ ઉપજાવે એહને રે, આદિ ન લાભે છેહ રે. વિર૦ ૨૦. મુખ્ય આત્મદ્રવ્ય આખિયાં રે, જ્ઞાન તે સકલ સ્વરૂપ રે, ' એહ વિના થે જાણજો રે, સઘળે છે અધપ રે. વીર. ૨૧ સકલ પદારથ શાશ્વતા રે, દ્રવ્ય ગુણે કરિ હેયરે ' પરજાય ફિરતા રહે ? એહ સ્વભાવ તું જોય રે વીર૨૨. રાજસ તામસ સત્ત્વ જે રે, એહ ઉપાધિ સંસાર રે; છે ' . ' -જ્ઞાનાદિક ગુણે શોભને રે, દેવ તિકે નિર્ધાર રે. -, વીર. ૨૩
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી ધર્મમંદિર-મોહ અને વિવેક.
ર૭૫
દેહરા વળી પાખંડી બેલિયા, સુણ વિવેક વર વીડ; કર્મભેગમે પણ કહો, તે શિવ હાથે હીર. જીણ જે ક્રમ આચર્યો, તેહવુ ફલ દે ઈશ; એહ વચન સુણિ તિણ સમે, વિવેક વદે મન હીસ. કર્માનુસારી તુમત, દેવ હુએ નિર્ધાર, તો ક્યુ મેં કમ ભણી, નવિ માને સવિચાર કર્મવશે જગંજીવાડા, સુખ દુખ લાભે જોય, પણ પરમેશ્વર કેહને, ભલે બુરે નહિ હોય. થે આ જિન દેવ એ, ૩સે તૈસે નાહિ; એહ વાત સાચી સહી, પણ અચરિજ ઇણમાહિ. ભક્ત તિકે સહજે લહે, અનુપમ લીલ વિલાસ, ભક્ત નહિ જે જીન તણા, તે લહે બધન પાસ, ઋતુ વસંત છાયા લહે, તરૂવર નવલાં પાન; વળી વારદ વૂઠે થકે, સઘળે વા વાન. ઇણે દષ્ટાંતે સુખ લહે, છનવર સેવે જેહ, સહેજે સમયે લાભિને, શિવ પણ પામે તે,
ઢાળ ૧૦ મી. ( મન મધુકર મેહી રહે, એ દેશી ) વિવેક કહે વળી સાંભળે, તુમચા દેવ છે એહ રે, પાળે તાડે લોને, શગ ખરા એહ રે. એ ગુણ દેખી રંજીયા, તો જગ જીત્યા રાય રે, દેવ કહે સઘળા સહી, ભૂક્તિ મુક્તિના દાય રે. ગોપી વહાલી જેહને, તેને કીધ દેવ રે; મૂઢમાઁ એમ વર્ણવ, મુક્તિ દાસી કરે સેવ રે. કેપ શાપ દેવે ઘણું, અર્ધગ રાખે નાર રે, નાટક હાસ્ય વિલાસિયે કયુ તે વ વિચાર રે. પૂજા શેભા દેખિતે, હર્ષ ધરે મનમાહિ રે,
વિવેક. ૧.
વિવેક. ૨.
વિવેક૦ ૩
વિવેક. ૪.
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________
२७६
જેમકાવ્યદેહન., ખાવે પીવે ખુશ કરે, દેવપણું તે નાહીં રે વિવેક૫. લોક ઘણે સેવક ભયે, તો તે દેવ ન થાય રે; ' , " મહતણું સેવક ઘણું. દેવ કરે મન , લાય રે. ' વિવેક . સંસારી કરણી કરે, મગ્ન રહે મનમાહિ રે, દેવ મ જાણે તેહને, મૃગતૃષ્ણાજલ નાહીં રે.. વિવેક , દેવ નિરજન ધ્યાઈ, ધ્યાન ધરી શુદ્ધ હોય રે અંતર આખ ઉઘાડીને, ભાત ભલી પરે જોય રે વિવેક ૮ સાચું રૂપ જાણ્યા વિના, ભૂલે છે સસાર રે. પણ પરમાર્થે પ્રી૭, સીપ એ રૂ૫ સાર રે. વિવેકે. ૯. સાચો દેવ લહી કરી, જૂઠ ના દાય રે ક્ષીરસમુદ્ર લહી કરી, ખરે જલ કેણ નહાય રે વિવેક ૧૦, મહારૂ નામ વિવેક છે, સમજાવું સબ લોય રે, ઝવેરી જાણે આતરે, કાચ મણિમે હોય છે. ' વિવેક
દેહરા ' ઈણ વચને પાખડીને, છપિ નગરમેં આય: માતા મુનિશાલા રહી, સુત ' પર દેખે જાય. તિણ અવસર હવે નિવૃત્તિને, મનમત્રી પિયુ સાર; બહુ વિરહ ન ખમી શકો, આમિલણ વિચાર. પિયુ બેલ્યો સુણ હે પ્રિયા, તુ શુભ નારી હોય, મુજ વચને તું નીસરી, રોષ ન આણે કેય. તું સત્યવતી સાધવી, સધી સખરી નાર; તબ મેં પ્રવૃત્તિ વિશે કરી દીધી ચિત્ત ઉતાર ઈક દિન તુજ ગુણ સાંભર્યાં, તિણે મિલવાને આય; તુજ સુત વીસરત ન છે, ગુણવંત આવે દાય. તુજ સુત પરણ્યો તિણે સમે, હુ પણ છાને તેથ; ગુપ્તપણે આવ્યો હતો, વિમલબોધ છે જેથ. . . વારૂ, વીર વિવેક એ, પરણી તન્વરૂચિ નાર, . કરશે કામ કે હવે, તિહાં આવીશ સંભાર.
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________
[
સુત૦
પંડિત શ્રી ધર્મમંદિર-મેહ અને વિવેક. ૨૭૭ દેષ ન આયે પાછલો, પિયુશું હિલમિલ હોય; સોવન ભાગેહી મિલે, પથ્થર ન મિલે કેય. ૮ એક વચન શ્રવણે સુણ, કુલવતીને કેશ;. . પગશું પાછા ઠેલિયે, તેહી ન આણે રે. -
99 બી , ' ' . '
હરિયા મન લાગે–એ દેશ. * ઇક દિન માતા સુત ભણી, શીખ કહે મન લાય રે, સુત સુણ ભાગી. તું ડા શાણે છે, ભાત ભણી સુખદાય રે. સુત૦ ૧ હિત વાણું પાછું ભણુ, રાખણ તુ છે જેગ રે, સુતo પવઘડે કાચો નહિ, સાચે સખર સયોગ રે. સુત૦ ૨ હિતવાણું કામધેનું છે. સતપત્રકાને આયા રે, દુષ્ટ કુસુત માતગને, ઘરમા કહે કયુ જાય રે.
( ૬ ૨, સુત૦ ૩ સઘળાને રૂચતી નથી, ગુરૂ જન વાણી એહ રે, સુત અમૃતથી અધિકી અછે, જાણે સ્વાદી જેહ રે. સુત૦ ૪ શુભ ઉપદેશ વિના ફિરે, નર નારી જગમાંહિ રે, સુતo લાવણ્ય લક્ષણ બાહિરા, જ્ઞાન હૈયે જસુ નાહી રે. . મુત. ૫ માત વાણી જાણે સહી, અમૃત ધારા મેહ રે; મુત ઉખર ક્ષેત્રતણી પરે, મત દેખાડે છેહ રે. સુત. ૬ પ્રવૃત્તિ શક્ય શમવા ભણી, કીજે કઈ ઉપાય રે, સુતા એહ અવસ્થા તિણે કરી, જમવારો કયું જાય રે મુત૦ ૭ પિયુવિયોગ સ્થાનભશતા, સુબુદ્ધિતણ નહિ યોગ રે, સુત
એ દુખ સઘળા નવિ ગણુ, શુભપુત્રને સંગ રે સુત૦ ૮ ધન ભરિયા ભડાર જે, ખાતા ખૂટી જાય રે, મુત અક્ષયનિધિ પુત્ર સ પદા, સંસારીને થાય રે. મુત૦ ૯ માતા સદાઇ પુત્રની, આશા રાખે ભૂર રે, મુતo તે તુજ પુત્ર રતનથી, કહ્યું મને ન રહે સનર રે નુત૦ ૧૦ સુકરી રસભીને ઘણા, પુત્ર હુવા શી સિદ્ધ રે, સિ હિણી એક સુત જણે, સઘળાઈ સુખ દીધ રે સુત૦ ૧૧
સુતo
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________
२७८
જેમકાવ્યદેહન.
કુલમંદિર દીપક સહી, કુલજામિની ચંદ રે; કુલગાડી ધુર ધવલ છે, સુપુત સદા સુખકંદ રે. તમરૂપ વૈરી વશ કરે, મીલ કમલ ઉલ્લાસ રે; સુપુત્ર સૂરજ ઉગે કે, શોભાવે ઘરવાસ રે. હવે તું એ નગરીને ધણું, સેવ નિરંજન દેવ રે; જાસ પ્રસાદ લહ્યાં થક, સકલ કરે તુજ સેવ રે. મોહ મહીપતિ જીપતા, ઊપર કરસી એહ રે; સેવક પણ એહના અછે, મેહ દાવાનલ મેહ રે. અલગ કરજે એહની, આઠ પહોર અપ્રમત્ત રે; સાચો ઊતરજે સહી, સાચ ભલો જગ મિત્ત રે. ન રૂચે કુડ એ સ્વામીને, કાંઈ તિલ તુષ માત રે; સેવા પ્રમાદને વેર છે, ગાય અને વાઘ જાત રે. લક્ષણ એ તે સ્વામીનાં, સેવક ચૂકા જાણું રે; પ્રમાદને વશ હુઈ રહ્યા, હે લીધા તાણ રે. તે ભણું પ્રમાદ છોડીને, ખીજમત કરજે ખાસ રે; પ્રસ્તા સઘળી કરે, આપણું જે અરદાસ રે. શીખ ઈસી માતા તણું, શીશ ચઢાઈ તેણુ રે, ધર્મમંદિર કહે હવે સુણે, વિવેક વદે હરખેણું રે.
દેહરા પય પ્રણમીને બેલિયે, મીઠા વચન વિચાર નર પશુ પંખીમેં સહી, માત હુવે સુખકાર. પણ સાચી માતા તિકા, આખે શીખ સુજ્ઞાન; હેમકેડિ હિતકારિણી, નહિં તે શીખ સમાન. માની છે શીખ તે સહી, માતુ જે જે દીધ; સુધાકુંડમાં નાઈયે, કામગવી પય પીધ. નદન વન નિરખ્યા કિયે, બાવન ચંદન લેપ; ઈણિપરે સુખમુજને થયુસુણિ તુમ વચન અપેખ. માતા વચન ઉચાપશે, સો સત પુત્ર ન હોય;
સુત સુત. ૧૨ સુત૦. સુત. ૧૩ સુતe સુત૦ ૧૪ સુત સુત૦ ૧૫ સુત સુત. ૧૬ સુત સુત. ૧૭ સુત સુત૦ ૧૮ સુત સુત. ૧૮ સુત સુત૦ ૨૦
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી ધર્મમંદિર–મોહ અને વિવેક. ૨૯ સુખ નાપે માતા ભણું, વ્યાધિ રૂપ તે જય. ઈમ માતા હર્ષિત કરી, ઉઠયો કુવર તિવાર, માતા હાથ માથે ધરી, જાયે રાજદુવાર. . .
'' ઢાળ ૧૨ મી. . ! રામચદ્રક બાગ ચાપ મેરિ ર રી–એ દેશી પરખદા' આતમ ભાવ, માહિ વિરાજ રહ્યા રી; !' શ્રી જગનાથ નરેંદ્ર, નિરખી હો ગલ્લો રી. ૧. છત્ર હલે સિરદાર, સિંહાસન પર રાજે; ધર્મધનુષ ધરિ હાથ, કરણી ખર્શે તે છાજે. તવના બે કર જોડ, પય પ્રણમી ને કરે રી; તીન ભુવનને નાથ, અનુપમ શેભ ધરે રી. અષ્ટાંગ યોગના ધાર, યોગ જોગ ભલેરી; હૃદય કેમલ તુજ ધાર, બેયશુ જાય મિલે રી. સુર નર ભમરા ભૂર, સેવે પાય સદ રીઃ તુજ પયપંકજ સાર, મનમે અધિક મુદા રી. '
તિરુપ ' જગનાથ, કેવલપ ભય રી, સ્યાદાદી સુખરૂપ, ભૂપ અનુપ ભયોરી. ભાવ કર્મ મલ છોડી, આપ રૂપ વિરાજે; તો સમ અવર નકય, દિન દિન અધક દિવાજે. ભવ ભવ ભમતા આજ, દર્શન તુમ દીઠે; આજ અધિક આનંદ, લોચન અમિય પછઠે. સુરતરૂ સમ તુ રાય, બીજા ભૂપ કરી રી, તુ જાતિનો હેમ, અવર તે ધાતુ કથીરી - ૧ એવા n wir
संयमो नियमश्चैव, करणं च तृतीयकम् ।। प्राणायामः प्रत्याहारः, समाधिर्धारणा तथा ॥१॥ ध्यानं चैतस्य योगस्य, शेयमष्टांगकं बुधैः ॥ पुर्णांगक्रियमाणस्तु, शुक्रमेस्यादशोचता ॥२॥
-
-
-
-
--
-
-
-
--
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૮૦
જિનકાવ્યદેહન. શમ દમ સધળા ભાવ, આનંદ અધિક ઘણું રી; - તમ સેવ્યાં લહે લેક, નહિં કાંઇ રિદ્ધિ મણું રી. રવિથી નાસે ઘુક, મેરથી નાસે ભુજંગા; તેમ તુજ આણુથી દોષ, ન કરે કે પરસંગા. જંગમ સ્થાવર જીવ, તું સઘળાં સુખદાઇ; મિત્ર અમિત્ર સમાન એ તુમમેં અધિકાઈ.. તુમ ગુણ કર પાર, કહેતાં ક્યુંહિ ભાવે ! પણ આપણું મતિ સાર, સેવક ભાવ જણાવે.
દેહરા, ઈમ સ્તવના જિન રાજની, કીની બે કર જોડ વળી પંચાગે પય નમે, મન મદ મચ્છર છેડ. કૃપા કટાક્ષે જોઈને, ઈમ બોલ્યા જિનરાજ; પરખદ બારાં સાંભળે, ધરિ ચિત્તમાંહિ સમાજ. વીર વિવેક કહી જિયે, તે છે એહ, કુમાર; ભાતે ભાત ભલી પરે, તત્વ બુદ્ધિ ભંડાર. નાયક વિના સેના કિસી, જ્ઞાન વિના ક્યું વાણિ; જલ વિણ સરવર કે નહિં, ગુણ વિણ લાલ કબાણું. ધર્મ કર્મ તિમ એ વિના, સખરે ના ધાત; ભલી બૂરી સબ ભાવની, તરત લખે એ વાત. વિકલેજિયમાં એ નહીં, પશુ નરકમૅ નહિ; પ્રાયઃ નરમાં એ વસે, વળી આરજ કુલમાંહિ ત્યાં પણ કે વિરલા કને, પૂરણ લાભે એહ; છીપ ઘણું સધળી નહિ, મતી ધારે જેહ. અહંકાર ઇણમે નહિ, કૃપણભાવ નહિં કાય; મીઠા બોલે મુખ હસે, ધર્મવંત વળિ હેય. લાજવંત મતિવત એ, પર દોષ કંકણહાર; સુખમાંહે મૂંઝે નહિ, દીન હીન દુઃખ ચાર વિણ ઉપકારે ઉપકરે, નિમલ ગંગ તરંગ;
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી ધર્મમદિર–મેહ અને વિવેક.
3
,
મુજને તે હોય વાલો, જે કરે એહને સગ મુજપે આયો એ સહી, અધિકાર લેવા કાજ, તે ભણું એને મેં કિયો, ઇણ પુરના શેઠરાજ, એક વચન ગુપનું સુણી, સઘળે કીધ પ્રમાણ; નગરમાંહિ વાસે દિયો, કુંવર લેહે બહુ માન.
- ઢાળ ૧૩ મી.
ચિત્રોડા રાજા એ દેશે. ઇક દિન અરદાસા રે, કરે કુવર પ્રકાશ રે, મોહ પણ આશા વાસા આણીયે રે, સાહિબ જિન રાજારે, અતિ સબલ દિવાજા રે, ફિર વેરી હવા છે તાજા, જાણીયે રે. મન મછરાલો રે, દુખ ખેતને માલે રે, અતિ પાપને જાલો આલો, મેહ છે રે, અવિદ્યા ગઢ કીધો રે, નિજ વછિત સીધા રે, જાણે જલ ન્યૂ પીધો, વડ એ સહ છે રે. હાથી ભલા ઘોડા રે, વળી માનવ જડા રે; બહુ રાખ્યા છે હેડા, હોડી તુમ તણી રે, સઘળો જગ જી રે, દૂઓ છે વદીત રે, વૈરી અનીતે છીતે, સહુ ભણી રે. મહારાજા જેરે રે, આજ સખરે તરે રે, કહે હરિ આવે કેરે, એહને રે, તપસી તપ ચૂકે રે, મોહપાસે હૃકે રે, ધર્મ સધળો તે લૂંટ, ભેરે તેહને રે. કુલવત કહીજે રે, આચારે છીજે રે, મોહે કરી ભીજે, રીઝે રાંગમા રે, દેવ દાનવ નાગા રે, ઈણ આગે ભાગી રે, પૂઠા વલી નાવે સરગા, માગમે રે વેદ મંત્રના પાઠા રે, તે ૫ણું જાયે નાઠા રે,
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૮૨
જૈનકાવ્યદોહન
ઇશુ માહના કાઠા ભાઠા, કુણુ સહે રે; પશુ પખી ત્યા રે, જસ ખાટે દીતા રે; બહુ કાલ વ્યતીતા, અંત ન કા લહે રે. તુમ સેવક ભાંખ્યા રે, તે પણ મેાહ રાખ્યા રેકાઈ જોર ન ચાલે પાલે, કા નહિ હૈ; ઋતુલી ખલ દીસે રે, પાપ વિશવા વીશે રે, સઘળાનાં મન મન હીંસ, છે સહી રે. તુમચા મુખ જોઇ રે, હરખે સબ કાઇ ૨; પર પૂરું' ન હાઈ, હમણાં છે જિસ્યા રે; મેાહુ રાય અલેખે રે, જગ સધળા પેખે રે, જાણે! વિશેષે, હમણા એ દશારે. ઢાહુરા. '
વળી વિવેક વાચે ઘણા, માહતા અવદાત; જગગુરૂ તું સખ જાણું છે, તેા પણ સુણો વાત. છત્ર હાવે લાક`, જૂઠ શીખાવે જોર; વાઢ પડાવે ધન હરે, પરકારક અતિ ધાર. છલ અલ સાધે અતિ ધણા, જોડે ધનની રાશ; લાલુપ લેાભી લ પટી, વ્યસન ન મૂકે પાસ. શીખાવે સધળા ભણી, પાપતણી ખંહુ વાત; સંતતિ સખરી હાયસી, ગરવતા કરા ધાત. ઢાલ ૧૪ મી.
વેગવતી તિહા ખાભણી;—એ દેશી
માતા મહિમા સુણી, વિજન આતમ ભાવે રે; ઉધ્ય અધિક આવે છતે, વાધે મેહના દાવે છે. પૂજાવે પીપલભણી, દેવરાવે દવદારા રે, પાવસ પાત્રને પેાષિયે, એ એ મા વિકારા રે લાખ પીપી ડ્લ જેહનાં, કૃમિ કીટકના ગેહેા રે; પીપલ પીતરા ઉર્દૂરે, એ એ છેહા રે.
મા
૭.
ረ.
ર.
3.
૪.
માહતા. ૧.
માહતા. ૨
માહતા. ૩.
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી ધર્મમંદિર-મોહ અને વિવેક ૨૮૩ પૂજાવે નિર્જીવને, નાગણે આકારે રે; સાપતણું હિંસા કરે, એ એ મોહ વિકારે છે. મહતણે જ. રાત્ર વડે સસારમાં, પાવક પાપ નિધાને રે; પૂછજે પુણ્ય, કારણે, એ એ મોહ વિધાને રે. મહતણે. પ. આરબ અધિક જેહથી, વધે ભવજલ પરે રે; કન્યાદાન કહી , એ એ મોહ અકુર રે. મહતણે. ૬, બાહિર શુચિ જલથી હુવે, તિહાં માને ધર્મભાવો રે; તીકરછ ન આદરે, એ એ મેહ સભાવો રે. મહતણે. ૭ માખી મધુ દાને દિયે, હોમે ધાન્ય અપાર રે; ધર્મ બુદ્ધિ તિશે ધરે, એ એ મેહ પ્રકારે છે. મોહતણે. ૮. પતિ મૂકી પર પુરૂષને, સેવે સાહની શુદ્ધિ રે; એકાકાર કરી મળી, એ એ મેહ કુબુદ્ધિ રે. મેહતણે. ૯. સુરભિ મુખ પુછે કહે, બહુ દેવનો વાસો રે; શુદ્ધ કહે મલ મૂત્રને, એ એ મોહ વિલાસી રે. મોહતણે. ૧૦. સંસારી દેવા કને, માર્ગ મોક્ષ ગમારે રે, ગેહીને ગુરૂ કર ગણે, એ એ મેહ વિકારો રે. મેહતો. ૧૧. ગેહી ધર્મ મહોટ સહી, જસુ આશ્રય સબ કયો રે, ઈમ બેલે જગમાં ઘણું, મોહે મોહ્યા લો રે. મહતણ. ૧૨. સોનાની સુરભિ કરી, મત્ર ભણું વિપ્ર લેહ રે, ભાગ કરી વહેંચી લિયે, એ પણ માહના ગેહ રે. મહતણો ૧૩. કર્ષણ કહે અમ ઉપરા, ધર્મ કહા હાય રે, પશુ પંખી નર કણ ગ્રહે, અમથે મોહ એ જોય છે. મોહતણે. ૧૪. વેદ પુરાણે પાળિયા, વળી માર્કડ પુરાણ રે, નિશિભેજન કરવું નહિ, સમજો ચતુર સુજાણે રે. મોહતો. ૧પ. સૂરજ કિરણે ફરસિયો, ગગારે પણ પાણી રે, પીવા યોગ્ય પાવન અછે, નિશિ નવિ પીરે ધીરે રે. મોહતો. ૧૬. એહ વચન નિજ સંઘરે, મને નહિ લગારે રે;
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૮૪
જૈનકાવ્યદેહન.
રસના લોભી હુઈ રહ્યા, એ એ મેહવિકારે છે. મોહતણે. ૧૭ અવર ઘરે બેઠે પિતા, પિંડ લહે નહિ ભેરા રે; મૂઢમતિ સૂઝી રહ્યા, એ એ મેહના દેરા રે. મહત, ૧૮, તે પરભવ પહોતે પિતા, નિજ ઘર બેઠે પુત્ર રે;. - પિંડ દિયે પહોંચે નહિં, પરખિ દેખ પવિત્ર છે. મહિત ૧૦ પરણાવે વૃક્ષા ભણું, ચેતનની પરે જાણું રે,- , , ગ્રંથ રચે વ્યભિચારના, એ એ મોહિની ખાણ રે. . મોહતણે. ૨૦. ચેતનને માને નહિ, શૂન્ય ગિણે સંસાર રે; ક્ષણિકવાદ કેઈ ધરે, મહતણું વિસ્તાર રે. મહતણે. ૨૧. કાનનમાં મૃગલાં રહે, સૂકાં તૃણ આહાર રે; . તે મૃગ મારે માનવી, એ એ મેહ પ્રકારે રે. મહતણ. રર, મોહ સેહ બાધા ઘણી, રાજ્ય વધે અતિ રે રે, તમચી આણું માને નહિં, બલ બલિ કઈ ફેરે રે. મહતણે. ૨૩ તીન લોક નાયક તમેં, મેહ ઈશ પણ એમે રે, એક મિયાનમાહે કદા, ખગ રહે છે કે રે. મહતણે. ૨૪. તમ સેવકપ લીજી, ભેટ ભલી સવારે રે; જે તે જાબ, જાગ છતરે વિસ્તાર રે, મોહતણે ૨૫, વરાજે એ હુઈ રહ્યો, સાહિબ ગરિબનિવાજે રે - " ધર્મમંદિર કહે તે સુણે, જે બોલ્યા જિનરાજે રે. મહતણે. ૨૬.
દેહરા વસ સ્વચ્છ મતિ તાહરી, તુ વિવેક વડ વીર; ઉપકારે એ વનતિ, ભવિકતણું કરે ભીર. હું શાને દેખુ અધુ, સઘળીહી એ વાત કર્મ ઉદય અધિકે અછે, તિણ નહિ બહુતી ધાત. ધીર વીર પુરૂષે ઘણું, વધ કીધે બહુ વાર; પણ એ ફિર ફિર પાલવે, અનતકાય અનુહાર. માટે ખલ એ મોહ છે, મહોટે રિપુ એ જાણ, વિષમ વ્યાધિ વારૂ નહિં, વિષ ભરિયું એ વહાણ.
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી ધર્મમંદિર-મેહ અને વિવેક. ૨૮૫
ઢાળ ૧૫ મી. | ( ક્ષણ- લાખેણે રે જાય –મુલડાના દેશી ) મોહવશે વળી માનવી રે, માતા શું કરે પ્રેમ, મદમાતી ને કામિની રે, ઉલટી ચાલે એમ. વિવેકી, ધિક્ ધિક્ મેહ વિકાર, સ સારી પ્રાણી ભણી રે, ભવજલ એહ અવતાર. વિવેકી ૧. પતિ પરદેશે પૂઠલે રે, પર નરશે રમે રંગ, ગભ તજે મલની પરે રે, ન કરે કરૂણા સગ. વિવેકી ૨. જનતણે વળી જોય રે, સુતશું પ્રેમ ઉદાર; ધન પ્રભુતા લુબ્ધોથ રે, ઘાત કરે અવિચાર. વિવેકી, ૩. માત પિતા મૂકે સહી રે, ભાઈ બહેન સગીન, પ્રાણ તજે પ્રેમ કરે રે, વનિતા વચન આધીન વિવેકી૪. દેશ ફરે ગિરિ શિર ચઢે રે, લ નદીય નવાણું, જે કામણને કારણે રે, તે પણ ન કરે કાણ વિવેકી ૫ પ્રેમ ઘણું મુતશું ધરે રે, માતા વલિય વિશેષ, ધોવે મલ મૂત્ર ઘૂર થકી રે, વિરચે નવ નવ વેજ. વિવેકી, ૬. પરણવે પ્રેમે કરી રે, સુદરિ સુદર દેખ, પવન મદમાતેથકે રે, ન ધરે વચનની રેખ. વિવેકી, ધરતી ધન લોભી થકા રે, ધંધ કરે મિલિ ભાય, કથન કઈ માને નહિ રે, ચાલે આપણી દાય વિવેકી, ૮. કાયા કચન સારિખી રે, ઉપરથી દેખાય; શારદ સ ધ્યાવાન ન્યુ રે, ક્ષણમે
ભાગ
ખેરૂ થાય.
ખેરૂ થાય. વિવેકી, ૯, માયા છાયા સારિખી રે, ધન ધન મેલે રે જેહ, સ્થિરતા તે રહેશે નહિં રે, તડકે લાગે હ. વિવેકીઠ ૧૦ આશ્રવ અધિકા મેલિયા રે, નવ નવ બ ધન થાય; કામ ક્રોધ લહરી વધે રે, ન્યુ જલે પવન પસાય. વિવેકી ૧૧. માત પિતાદિક એહવા રે, સઘળા સખાયી ન હોય; પણ સ સારી પ્રાણિયા રે, મા એહવા જેય, વિવેકી ૧૨.
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૮૬
જૈનકાન્ત્રદાહન.
વિવેકી ૧૩.
વિવેકી ૧૪.
વિવેકી ૧૫.
વિવેકી ૧૬.
યુ ખીલી મિલમે અે રે, સાપાં કેરા વાસ; પણ આશકા આણિયેં રે, ઇમ સમિિહં ઉદાસ. સાગર તરતાં સાહિલા હૈ, દવ આલાયા રે જાય; સુર સાન્નિધ્ય ગિરિને ખણે રે, પણ વશ માહ ન થાય. ભૂખ્યા રાક્ષસ રાખિયા રે, તીખે શત્રુ સહાય, મીણુ દાંત લેાહ ચાવિયેા રે, પણ એ વિધમ કહાય. મૈત્રક પણ જે મેાહના રે, સ્વામી સરિખા રે તેહ, કણ કણ કીધા ફિર મલે ૐ, પારદ નારી જેમ. અનાદિ અન ત પણ એ સહી રે, અનાદિ સાંત પણ એહ, સાદિ સાન્ત પણ જે અચ્છે હૈ, તુમચી સંગતિ જે. માહ એહુ બહુ રૂપિયા રે, સેવક પણ બહુ રૂપ, એકાકી પ્રાણી ભણી રૈ, લાગી રહ્યા વદે ભૂપ. તુજ મેલીથી એહના રે, એલી અતત અપાર; ક્યુ છપાયે વેગણું રે, તુદ્ધિજ આપ વિચાર. ચૂપ કરી હમણા તે ભણી રે, અવસર સમયા દેખ; શિવ સાથે સમવાયશું રે, એ સ્યાદાદ વિશેષ. મેહવશે હાવે જિષ્ણે રે, તેહ મ પ્રતિકાર; તે પણ કહિશુ તા ભણી રી, સુણ એક અપર વિચાર. વિવેકી ૨૧.
વિવેકી ૧૭.
વિવેકી ૧૮.
વિવેકી ૧૯,
વિવેકી ૨૦.
દાહા.
લાક તણે અંતે છે, ઉંચી અનુપમ સાર; સિદ્ધપુરી નામે ભલી, સધળામાં સરદાર. ભવ્યભણી જે યાગ્ય છે, પણ કરે વિલેા વાસ; હેમ સંગ લાભે નહિ, સધળી માણિક રાશ. જન્મ જરાનું દુઃખ નહીં, આપદ ગર્ભ ન વાસ; ધન મને ખંધન કા નહીં, આતમ સહેજ વિશ્વાસ. આધિ વ્યાધિ ખાધા નહિ, શીત રીત નહિ કાંય; ભૂપ ગ્રૂપ રૂપ ર્ગ શા, વિસ ક્રૂસ નહિ થાય. કેતુલ ધ્રુવલ જ્ઞાનમાં, પરના નહિ પ્રસગ;
1.
ર.
3.
૪.
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________
પતિ શ્રી ધર્મ મંદિર-મેહ અને વિવેક.
જ્ઞાન સુધા કરિ થાપિયા, પરમ ઉલ્લાસ ઉતંગ, તે પુરની ચ્છા કરી, યત્ન કરે બહુ લેાય; પણ પિર મેાહતણી પુરી, પામે પ્રાપત સેાય, શિવપુર મગ જાણે નહિં, જૂઠે મારગ ભાલ, મુગ્ધ મીન જ્યુ માનવી, સી રહે જગ જાય. જ્ઞાન ક્રિયા વૈરાગ્ય તિમ, મારગ સૂધા જે; સહૃા સાચી નહિ, ભ્રામક ભાવે તેહ. નિકટ મુક્તિ છે જેને, તે પણ માહ છલાય; સાગર ક પણ રહ્યા, પાત ચલાવે વાય. માહથકી ખીયે ઘણુ, શિવપુર જાવહાર; માલાવીને તેહને, કરજે હુ તૂ સાથે ક્રૂ થાં, ભય નહિ તેઢુને કાય, ગરૂડ પુખીથી નાસહી, ભુજ ગ જાતિ જે હાય. પહેલા પણ શિવપુરતણેા, મારગ વહ્યા એમ; મણિપરે રાજા આખિયે, તહત્તિ ક્રિયેા સબ તેમ
અપાર.
હાલ ૧૬ સી.
વધાવાની દેશી
વધાવા
વધાવે
વધાવા હું વીર વિવેકને, જગનાથે હું આપણા જાણીદાસ કે, પુણ્યર ગ પાટણ આવિયેા, રાજ્ય દીધુ હે માનું ભાનુ ઉલ્લાસ કે સેવક સખરા આપિયા, સાથ પૂરે હું શૂગ સુગુણ સનૂર કે, સાહિબ હુકમ ક્રિયા વળી, તુજ સસરા હું વિમલમેાધ પડ઼ર કે. તેહને નિજપુરની ધરે, કાટવાલી હૈ દીજે સુખકારકે, વનપાલકતા મૂકશે, મુજ વચને હું ન્યાયે સુવિચાર કે, આદેશ લેઇ તિહા થકી, વીર આયા હૈ નિજપુરને ઠામ કે; ધર્મ ધ્યાન ધ્વજ આગલે, મુખ આગે હે આગે ર્િ અભિરામ કે માતા મન આનથ્થું, વિળ વિનતા હૈ વિનતા લીધી સાથ કે, પ્રેમનિધાન પ્રતીતની, ધરમાંહે હૈ માડે પ્રથમ એ અ થ કે વધાવેશ જય જય શબ્દ હુવે ત્રણા, ગુણ ગાવે હું ભાવે ગુણુિજન સાર દે;
વધાવા
વધાવેા
*૮૭
૭.
૮.
ند.
૧૦
૧૧.
૧૨.
૧.
..
૩.
૪
૫.
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________
જૈનકાવ્યદોહન.
૮
પુણ્યર ગ પાટણુ રાજિયા, સિદ્ધ વિદ્યા હે વિદ્યાધર જ્યુ તાર કે વધાવા ૬, વાત્ર ગુરુ ઉપદેશનાં, અતિ વાજ્યાં હે ગાજ્યાં ગુહિર ગંભીર કે;
વડવીર કે વધાવેશ ૭.
આડભર અધિકા કરી, પુર પેઠા હૈ સાથે મહેાટા મહાજન આવિયા, રાજ મુજરા હૈ કીધા આનદ અધિક હુઆ ધણા, પુરમાંહે હે વરત્યેા જય કાટવાલ સસરા ક્રિયા, પ્રભુવાણી હૈ જાણી કીધ ઢેરા કરૂણા તણા, પુર ફેર્યાં હું ફર્યો વીરની આણ કે, વધાવા ૯ દૂર કયા પાપી ના, પુણ્ય ધારી હે સારી નગરના વાસ કે,
ઉદાર કે; જયકાર કે પ્રમાણુ કે,
દૃષ્ટ દુહૃત જન કાઢિયા, રાખ્યા નહિં હૈ તિહા છલના પાસ કે. વધાવા ૧, રાજ્ય ભલેા હવે ભાગવે, શિવ મારગ હું માનું મુખ તે કે, ભાળાવે ભવિ સાથને, ભવવારે હૈ સારે સુખ ગુણગે કે. વધાવા ૧૧. માતાને સુખણી કરી, જમ્મુ સીખે હું હુ નવેય નિધાન ; મન મત્રી પણ વેગશુ, આવે જાવે હે પ્રમદા પ્રેમ નિધાન, કે. અચરજ ધરતા મંત્રવી, સુત દેખી હૈ પેખી હર્ષ અપાર કે; લાજ રહે સુત પુત્રથી, નવિ નિદા હૈ નાનેાહી નરસાર કે. વીર વિવેક વાગ્યેા ધણુ, સુખ પાયેા હે શ્રીજીનચંદુ પસાય કે; ત્રીજો ખંડ પૂરા થયા, એ સુણતાં હું લવિજન આવે દાય કે. વધાવા૦ ૧૪. દયાકુશલ પાઠકવ, તસુ શિષ્ય હે ધમંદિર ગણિ સાર કે,
વધાવા
૧૨.
વધાવા ૧૩.
એ સબધ કિયેા ભલા, સુખદાયી હું શ્રી સધને જયકાર કે. વધાવા ૧૫.
વધાવા
૮.
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________
ર૮૯
પંડિત શ્રી ધર્મમંદિર-મોહુ અને વિવેક.
ખંડ ૪ થે.
દેહરા, શ્રીગુરૂ ચરણ પ્રસાદથી, લહિયે લીલ વિલાસ, મગળ માળા સપજે, દિન દિન અધિક ઉલ્લાસ. તિણું પ્રસ્તાવે મેહ હવે, નગરી અવિદ્યામાહી, ચાવક મિત્ર ભણું કહે, ઈક દિન વાત ઉછાહી. આજસમે મો ઉપરે, દ્વેષ ધરે નહિ કાય; એક વિવેક વિના સહુ, પરમ મિત્ર જગ હોય. પહેલે પણ છળ બળ કરી, મુજને છ એણ, તે વેળા મુજ સંભરે, ભીતિ રહે છે તેણ. ચાર્વાક તવ બેલિયે, મેહરાય સુણ સિહ, શાલ કગાળ વિવેક છે, તિણનું કેહો બી.
ઢાળ ૧ લી. (વેગે પધારે છે મહેલથી –એ દેશી ) મછરા મોહ બેલિય, ચારવાક સુણ મિત્ર, ભેદ ન જાણે તું એને, છાની છુરી એ શત્ર. મછરાલે. ૧. મનમત્રી મૂરખ થયો, જીવતે મૂકે એહ, મે પણ ન કર્યું મત્રીને, કેદ કરી ધરે એહ. મછરા. ૨. ઈણ ઠેષી જીવતા છતા, ક્યું સુખ પામે જીવ, એકે ગજ અંગમાં, ઉન્માદ રહે જસ જીવ. મછરાલે ૩. વિરૂઓ વૈરી જાગતાં, નિશ્ચિત સુએ જે રાય, બધ હુઓ તે જાણજે, નીતિવચન કહેવાય. મછરાલ૦ ૪. નાનો વૈરી ન જાણિયે, વિશ્વાસ ન ધરે તાસ; મનમે વળગી કીટિકા, હાથીને કરે નાશ. મછરા, ૫. અવગુણિયે નહિં રિપુ ગુણી, નાને સે પણ જેહ, વૃક્ષ અંકુર ઉગ્યો કે, પ્રાસાદ પાડે તે મછરાલે૬,
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૦
જૈનકાવ્યદહન.
દુઃખ પામ્યા નાના થયા, પર હથ જેય; હલાહલ વિષે તિક્ષ સમું, દુઃખદાયી ક્યું ન હેાય. કબઇક ફિરતાં જાયસી, પ્રવચન પુરમાં વાસ, તા હાથે આવે નહિ, શ્રમ સિ હ ગિરિમાં નિવાસ, રાજનીતિ માહે કહ્યુ, વૈરી નિજ વશ રાખ; પરવાણી કારૢ સુણી, દૈત્ય સમાવડ ભાખ. ખરી ખખર લીધા વિના, સાલ સમાન એ થાય, ખાર્ ભણી ચર્ મૂકિયે, એ મુજ આવે દાય. મિત્ર કહે વારૂ મળે, સાહિમ અહ વિચાર; તુરત તેડાવ્યા તિણે ક્ષણે, આખે સકલ પ્રકાર. પાખંડાદિક દંભ વળી, સખરા સેવક જે; શીખ કહે નૃપ તેહને, કામ કરે। સસને. પુત્ર સહિત નિવૃત્તિ વધૂ, કહાં નાડી કિણુ ામ; જગ સઘળેા ઢઢી કરી, ખબર કરે. અભિરામ. સ્વામી વચન શીશે ધરી, સેવક ચાલ્યા તામ; શૂરવીર્ સાહસિકધર્, સ્વામીતણું કરે કામ. ગામ ગામ પુર તે કરે. વન વન તફ તરૂં તેહ; વાનરની પરે જાવતાં, સ્વામી ધર્મ સસ્નેહ. યત્ન કરી જૂવે ત્રણ, પણુ કે ન કહે વાત; પગ પગ પૂછ્યા અતિ ધા, ન પડી શુદ્ધ તિલ માત, કરતા દૂર દેશાંતરે, પુણ્યર ગપાણ્ વાત સકલ તિહાંકિણુ લહી, પણ પુરમાંન જવાય. છાના બાહાર છૂપી રહ્યા, કા તને લેઇ સગ; કાટવાલ તિહા નીસઢ્યા, ચાકી કરતા ચગ. ભાગ્ય જોંગ આવી જીડી, દૂષણા ઊપર ચાટ; સિદ્ધ હવે યુ તેને, જસુ દિલમાંહે ખાટ. કાટવાલ સમ જાલિયા, કાઠા ખાધ્યા તે; સમકિત ભટને વશ કર્યા, તાડન તરજન દેહ.
જાય,
માલેા છ.
મછરાલા૦ ૮.
મછરાલા ૯.
મછરાલા ૧૦.
મછરાલા૦ ૧૧.
મછરાલા૦ ૧૨.
મરાલા ૧૩.
C
મરાલા૦ ૧૪.
મછરાલા૦ ૧૫.
મછરાલા૦ ૧૬.
મછરાલા ૧૭.
મછરાલા ૧૮.
મછરાલા૦ ૧૯,
મછરાલા૦ ૨૦.
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી ધર્મમંદિર-મેહ અને વિવેક. ર મિયામતી પાખંડ વળી, દભ પ્રમાદ વિશેષ, સમકિત રે કૃટિયા, મોહતણું દાસ દેખા મછરાલો૦ ૨૧. વિવેણી તિણ શુદ્ધિ લઈ, તાડન પણ લહી તેથ, હર્ષ વિવાદ બેહુ લહ્યા, પુણ્યરગપાટણ જેય. મછરાલો૦ ૨૨.
છાના નાઠા તિહાયકી, રહી ન શક્યા તિહા તેહ: જીમ દાવાનલ દેખીને, મૃગ નાસે લઈ દેહ. મહ ભણું આવી મળ્યા, પ્રણમ્યા સ્વામી પાય; વિલખાણું તે દેખીને, મોહ વદે ચિત્ત લાય. તુમ મુખ આખેય છે, ભાગા આવ્યા આજ, મેં આગેહી જાણિયા, તુમથી નહવે કાજ.
ઢાળ ૨ જી. દેશી પારધિયાની, અથવા બાંગરીયાની, અથવા દુર્ગપાલ દલશુ રે, ઉતર પાછો દેહ રે, પુરોહિતજી –એ દેશી વળી રાજા ઈમ બોલિયે રે, મુજ ભટ દંભ કહાય રે, દલ દરિયા. તે નવિ દીસે સ્થાનકે રે, જીવન સમ મુજ થાય રે. દભ દરિયા. મેરે કામિત કામ કરીયા, મેરે રાજ ધુરાકે ધરીયા,
હું ચાહું દર્શન તુજ રે, દંભ દરિયા–એ આંકણી. ૧. તે હાર્થે મુજ રાજ્ય છે રે, જમણી બાંહ સહાય રે; દંભ દરિયા. વિરૂઈ વેળા એહની રે, ન સુણાવે મહારાય રે. દંભ દરિયા. ર. દુષ્ટ સ્વપ્ન નવિ દેખિયું રે, અગ ન ફરક્યુ કેય રે, દભ દરિયા. શકુન વિધી ન ચહ્યાં રે, એ ચિતા કયુ હાય રે. દભ દરિયા ૩ ઈમ સુણિ સેવક આપણી રે, માંડી કહે સબ વાત રે, દભ દરિયા. દભે અમને મુકિયા રે, હાં રહ્યા ન બને ધાત રે દભ દરિયા ૪. સાહિબને ભાઈ કહે રે, એ સઘળે પરકાર રે; દભ દરિયા. હું છાને વેષાંતરે રે, લેશું સકળ વિચાર રે દભ દરિયા. ૫. કાચે કામે આવતાં રે, ન રહે સેવકધર્મ રે, દભ દરિયા આવ્યા મુજને દેખજો રે, વૈરીને લહી મર્મ રે. દભ દરિયા. ૬.
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________
જૈનકાવ્યદેહન. ઈમ સાભળી મહ ભૂપતિ રે, આનદ અધિક ઉત્સાહ રે, દર્ભ દરિયા. સભામાહે બેઠે કે રે, દભ તણું ગુણ ગાય રે. દભ દરિયા. ૭. છલ બલ બુદ્ધિ નિધાનને રે, માજી ઘરનો સ્થંભ રે. દ ભ દરિયા જીવન તુ ચિર જીવજે રે, થાણું ચરિત્ર અચંભ રે. દભ દરિયા. ૮. મેવક એ જ બુક થયા રે, તુ પચાયણ સિંહ રે, દભ દરિયા. વિવા વૈરી ચિહુ દિશ રે, તિહાં પણ નાણું બહ રે. દભ દરિયા ,
વક પ્રાણ ભણી ગણે રે,, તૃણસમ સ્વામી કાજ રે, દંભ દરિયા એ સેવક ધર્મ સાભળ્યો રે, તે રાખે તે આજ રે. દભ દરિયા ૧૦, ભૂપતિ પત તે કરી રે, વૈરીને બહુ વૃદ રે, દભ દરિયા સ સારી રીત જામિની રે, ત્યા તુ પૂરણચદ રે દભ દરિયા. ૧૧ સાટે માહે તૂ સહી રે, ઘાટે હાટે દીઠ રે, દંભ દરિયા રાજે કાજે ધને વને રે, સઘળેહી તુ મીઠ છે. દભ દરિયા ૧૨. તુમ વિણ કીકા પુસ છે રે, લાવણ્ય તુજ વિણ નાહિ રે, દ ભ દરિયા - રજ સઘળાં અન્ય છે રે, તૂ મા તે માહિ રે દભ દરિયા. ૧૩. પરિસભા એ માહરી રે, મતમાળા જેમ રે, દભ દરિયા. ' મધ્યનાયક મણિ તૂ અછે રે, હય ન આયે કેમ રે દભ દરિયા ૧૪. એહ વચન કેધાદિકે રે, સુભટે મુણિયુ આમ રે દભ દરિયા. રીષ રાજાની જાને રે, ઉડી ચલ્યા કિર તામ રે. દભ દરિયા ૧૫. પુણ્યર ગપાટણ ઉપવને રે, છાના રહિયા જાય રે, દભ દરિયા પૂર દરિયાવતણી પરે રે, માહે પગ ન દેવાય છે. દભ દરિયા ૧૬. ફરગડુ સાધુ ક્રોધે રહ્યા રે, બાહુબળિ માને તેમ રે; દભ દરિયા લોભે કેસરી ઋપિ ગ્રહ્યા છે, કામે શ્રી રહનેમ રે દભ દરિયા ૧૭ ખાલી ફિરી પાછા ગયા છે. રાજા કરશે રીષ રે. દભ દરિયા એમ જાણી તાકે ઘણ રે, ચેર પર નિશ દીસ રે. દભ દરિયા ૧૮ એ સેવક વિવેકના રે, બદી કીધા જાણ રે, દભ દરિયા. જોર કરીને લે ચવ્યા રે, માહ નગરી દિશ તાણ રે દભ દરિયા. ૧૯ બાહુબળી રહનેમજી રે, યુદ્ધ કરે તિણ સાથ રે, દભ દરિયા. આત્મ ઘરે આયા વહી રે, સાચા દેખાયા હાથ રે. દભ રિયા ૨૦,
ગીત લ ચવ્યા મુક્ત કર છે
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી ધર્મમંદિર-મેહ અને વિવેક. ર૯૩ કરગડાદિક ઋષિને ગ્રહી રે, મોહ પુરે લઈ જાય છે, દભ વ્યા રાજાસું મુજ કર્યો રે, ખાટ કરીને આય રે. દ ભ દરિયા. ૨૧ દુર્ગતિ કારાગારમે રે, લેઈ ઘાલ્યા તેહ છે, દ ભ દરિયા ધરીને વશ તે થયા રે, પામે દુ ખ અહ રે. દભ રિયા ૨૨ વળી રાજા પૂછે કહો રે, દંભતણી કઈ વાત રે, દંભ દરિયા.' દર્શન દીઠ તેને રે, મુજને હુવે સુખશાત છે. દભ દરિયા. ર૩.
દેહરા, તિણ અવસર દભ આવિ, અણુચિ તિણ કામ; રાજા ઊઠિ ઊભે થયે, દભ દેખી અભિરામ, કરિ પ્રણામ બેગે છે, આલિ ગન દે ગાય, રોમ રોમ ઉલમ્યા ઘણું, આનદ અંગ ન માય. કુશલ મ પૂછે પ્રથમ, ભલે આયો વડ વીર. બોલ્યો સ્વામી પસાયત, તરિ આયા પુિ નીર સુણુ સાહિબ સધળો કહુ, વાતતણે વિસ્તાર, રાય વિવેકનો જાબદો દીઠા અધિક અપાર. કેટવાલ કરડા તિહાં, નગરતણા રખવાળ, ધરીત રાખે ખરી, જ્ય પાણી ને પાળ નગરમાહિ પેસણ ન દે, તબ કીધી મે બુદ્ધ, સાહિબ કામ સુધારવા, મે વસ્યા બહુ મુદ્ધ.
ઢાળ ૩ જી. (વહાલસ મુજ વિનતિ, ગાલીચા રાય – દેશી ) પુયરગપાટણ સિવારગીલા રાય, મે કીધા જાતિ ભેવ રે, રગીલા ગાય ક્યુટ ક્રિયા કરણ કરી, રગીલા અવસર એવો દેખ રે. રંગીલા. પુષ્ય૧ ભૂર ભવિક આવી મળ્યા, રંગીલા પણ ન જણવ્ય ભ. રંગીલા વચન કેદ ઉચ્ચર, રગીલાલ મહત્તિ કરે છેદ રે ગલા પુછે રે ભજન સખા મે લલ્લા રમીલા. તે જતિ ભેખ પ્રસાદ, રંગીલા સુરમુદ્રા પણ આદરી, રંગીલા કીધા બહુલા વાદ ગીલા પુણ્ય કીતિ કારણ આચા , રંગીલા આવશ્યક ઉચ્ચાર , રગીલા
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૯૪
જૈનકાવ્યદેહન. પણ અતર ભેળે નહી, રંગીલા આત્મ પ્રત્યે પ્રતિકાર રે. રંગીલા, પુણ્ય ૪. દીધી બહુથી દેશના, રંગીલા પરરંજનને કાજ રે; રંગીલા મિથ્યાભાવ મૂકયો નહિ, રંગીલા. મહેર કરી મહરાજ રે. રગીલા, પુણ્ય૦ ૫. શ્રાવકેનો ભેખ આદર્યો, રંગીલાઉચ્ચરતે નવકાર રે; રંગીલા નિશિ રૂષિ શાલા સૂઈને, રગાલા ઉપધિ લઈ કીધવિહાર રે. રંગીલા, પુણ્ય . પરભાતે પૂજા રચી, રંગીલા મુખે મુખશું લાય રે; રંગીલા ધાતુ રન પ્રતિમા ગ્રહી, રંગીલા નાઠે સ્વામી પસાય રે. રેગીલા પુણ્ય . યાચનામિષ કરી પેખિયો, રંગીલાઘર ઘર દીઠ આચારરે, રંગીલા કૂડકપટ બહુ કેળવ્યાં, રંગીલા સાહિબ સાનિધ્યકાર રે. રંગીલા, પુણ્ય૦ ૮. નર નારી બહુ છેતર્યા, રંગીલા નવ નવા કીધા ભેખ રે; રંગીલા હવે પુર વર્ણન સાભળો, રંગીલા દીઠે જેહ વિશેષ છે. રંગીલા પુણ૦ ૯ નગરીને ચિહું દિશિ છે, રંગીલા) નીયતિકે પ્રાકાર રે; રગીલા
ખાતિકા ધર્મની વાસના,રગીલા પ્રાસાદ પરિણામ સારરે. રંગીલા... પુણ્ય ૧૦. લેસ્યા ધવલી છેશું, રંગીલા ઉજજવલ કીધી તેહ રે; રંગીલા ઉચી ભૂમિ નિવાસ છે, રંગીલા સાધુ જન ધર્મ ને રે, રંગીલા પુણ્ય૦ ૧૧. ચાર ભેદ ધર્મ ધ્યાનના, રંગીલા તેહજ પાળ્યો ચાર રે. રંગીલા અનુપ્રેક્ષા ચારે અછે, રગીલાદઢ કિમાડ ઉદાર રે. રંગીલાપુણ્ય ૧૨ ઇંદ્ર પ્રશાસે જેહને, રંગીલા) શ્રી સંધ મહાજન તથ રે; રંગીલા યોગાસન બાજાર છે, રંગીલાપુણ્ય કરિયાણુ જે રે. રગીલા પુણ્ય ૧૩, સમતા શેરી મોકળી, રંગીલા, બાધા ન લહે કેય રે; રંગીલા બ્રહ્મપુરી સેહે ભલી, રંગીલા સુખિયાં સઘળાં લેય રે. રગીલા પુણ્ય૦ ૧૪. જ્ઞાન સરેવર શોભતુ, રગીલા. ગુપ્તિ ભલી છે પાળ રે; રંગીલા હંસ ઘણું ક્રીડા કરે, રંગીલા શાન્તિ સરસ રસ શાલ રે. રંગીલા પુણ્ય ૧૫, જીવ દયા દેવી ભલી, રંગીલાનગરતણું રખવાળ રે; રંગીલા સખરી ચરચા કપિકા, રંગીલા ઘર ઘર નયન નિહાર રે. રંગીલા... પુણ૦ ૧૪. આત્મભાવના ભાવતા, રગીલા પ રૂતુહીકા ચાત રે; રંગીલા કહા ગુણ તસુ દાખવું, રંગીલા દીઠાં આવે ધાત રે. રંગીલાપુણ્ય ૧૭ તે આગળ પુર તાહરે, રંગીલા દીન હીન દુઃખ જાલ રે; રંગીલા કાઈ શેભા ધરે નહિં, રંગીલા રતન આગળ ખાલ રે, રંગીલા, પુણ• 1.
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________
પડિંત શ્રી ધર્મમ'દિર–માહ અને વિવેક.
દાહરા.
લાકામે દીઠ, ચાતુર મીઠ
દભ કહે સુણો વળી, નગરી લાક વિચાર; અતર એ મેં દેખિય, સરશવ મે‚ પ્રકાર થીગૃહી નિદ્રા ઘણી, તુજ જાગરૂક તે લેાક છે, ચેતન અલ્પ હેત ભારત કરે, પ્રાયેં તાહરાં લાક; વેઢ નામ તે નવિ લિયે, તિલભર નાંહી શાક, બંધન બહુલા ઇડાં લહે, તાડન તન જોર; તિહાં કાઇ જાણે નહી", ધ કિયા પરિઘેાર. દીન હીનતા એ લહે, ક્ષણ ક્ષણ વારેાવાર, નત્ર નવ મગલ તે લહે, સાર સમાધિ વિચાર બૃહા રાજા દરે ઘણુ, લાક ન આવે દાણુ, રાજ પ્રજા તે એક છે, હિતવત્સલ તે ખાણુ, અઠે લાક અતિ કક્લેશસ્ર, ધન પામ છે કાય, સહેજે ધન પામે ધણા,એ અરિજ તિહા તૈય હાં ધન ધરતી ગાયેિ, અધેાગમનને હેત, તિહાં દેવલ દાને કરી, વાહીજે શુભ ખેત. લાભતણા સાસા હા, ઉદ્યમ અધિકા ધાર; નિશ્ચે લાલ તિહા સહી, અલ્પ ઉદ્યમે તેર. છંદ્ઘા અમણે લાભે કરી, હ ધરે સહુ કાય; લાભ અન તે પણ તિહા, આશ ધરે નહિ જોય. હીન વસ્તુમા પણુ સહી, લાભ અન તેા થાય; ઉડદ દાન દીના થાં, કુચન કાડી આય. નરપતિ સુરપતિ તાહરા, સવક સઘળા જેરુ, ને તસુ નગરી દાસ સમ, એવા અતર એહ. હાં લેાકાને મ્રુત છે, તે પણ્ વેરી થાય; લેક વિદેશી ક્રિી તિહા, હિતવત્સલ લઘુભાય અહેવાં લાક હુ નિરખતા, છક દિન સભા મઝાર, રાજદ્ધિ દેખણ ભલી, ઉભા જાય તિવાર
1.
૨.
3.
૬.
19
4.
૯.
1.,
૧૧.
૧૨.
13
૧૪.
૨૯૫
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________
જેનંકાવ્યદેહને
ઢાળ ૪ થી
રાજા જે મિલે—એ દેશી. સાધુની પરખદા જ્યોતિ સ્વરૂપ, તિહાં નૃપ વીર વિવેક અનુપ; રાજા સાંભળે, મેરી અરજથકી રિપને કળે; સત્વસિંહાસન માથું સાર, ગુરૂ આદેશ છે છત્રાકાર. રાજા એ આંકણી. ૧, શ્રી હી બેઉ પાસે નાર આચાર, રાજાને ચામર ઢાલણહાર; રાજા, કર્મ વિવર ઉભે છે ખવાસ, તિણ મહાજન આણજે પાસ. રાજા૦ ૨. બ્રહ્મતણું જે જાણુણહાર, ગાયન ગીત કરે વિસ્તાર; રાજા શુભ લેશ્યા તે નટવી નાર, થેઈ થેઈ નાટક નાચે ઉદાર. રાજા૩ સ્વાદાદ મુખ લીધે તામ, મીઠે અમૃતથી અસમાન; રાજા થિગત હુઆ તે સઘળા લોય, નીકી નટવી નાચતી જોય. રાજા ૪. નિર્ચે વ્યવહાર ચન દેય, તિણ કરી જતા આનંદ હોય; રાજા
એહ રસાયણ અણહીજ ઠામ, નહિ કે દસે બીજે ગામ. રાજા પ. સુણવા ઈચ્છા સુણિયે જેહ, ગ્રહણ ધારણ ઉહ કહી તેહ; રાજા, ઈણિપરે આઠે* હી ગુણસાર, પહિટ્યા મોતિના તિણે હાર. રાજા છે. સૂરિતણું ગુણ છત્રીશ૬ હય, આયુધ ધારે સબળાં જય, રાજા સુવિચાર બાળપણને મિત્ર, તિણુનું પહિલે રાખે ચિત્ત. રાજા છે, તત્વ રૂચી પટરાણું સાર, ભાનું લક્ષ્મીને અવતાર; રાજા ભવ વૈરાગ્ય વડે છે પૂત, ન્યાયે રાજને રાખે સૂત રાજા૦ ૮.
+ ૧ ગર્વ ન હોય, ૨ નિદા ન હોય, ૩ કટુભાષી ન હોય, ૪ અપ્રિય ન હોય, ૫ બોલવામાં ક્રોધ ન હોય, ૬ કાવ્ય શરીર લક્ષણ એ વિષગની હેય, 9 પૂર્વ અવગુણ ન કહે, ૮ સ્વાભા ન પ્રશસે
S૧ સ્વઉપાધિક, ૨ તેજસ્વી, ૩ જુગ પ્રધાન, ૪ આગમ જાણ, ૫ મધુરવાય, ૬ ગભીર, ૭ બુદ્ધિવ ત, ૮ ઉપદેશ દેવાને તત્પર, ૯પરગુણભાષી, ૧૦ અવગુણ ન કરે, ૧૧ સૌમ્ય, ૧૨ શિષ્યસંગ્રહ, ૧૩ અવગ્રહવંત વિકથાત્યાગી, ૧૪ ચ ચલતા, રોત ઉપશાત હૃદય, ૧૫ ક્ષમા સહિત, અહ કાર રહિત, ૧૬ કપટ રહિત, ૧૭ નિલીલા, ૧૮ તપસ્યા કરે, ૧૮ સ યમ પાળે, ૨૦ સત્ય બોલે, ૨૧ અદત્તાત્યાગી, ૨૨ લુક પરિણામી, ર૩ પરિગ્રહ રહિત, ૨૪ બ્રહ્મચર્ય પાળે, અને બાર ભાવના ભાવે
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિમલ ધ
વે વિલાસ, દાણી
રહી છે,
પંડિત શ્રી ધર્મમંદિર–મહ અને વિવેક ર૭ સવેગ નિર્વેદ પુત્ર સુજાણ, તેજ પ્રતાપ ઘણે યુ ભાણ, રાજા, દુશ્મન દૂર કરે પાયમાલ, જોરાવર જોધા વડ ભાલ. રાજ૦ ૮ પુત્રી ચારે ચતુરા દીઠ, કરણું મંત્રી મુદતા મીઠ, રાજા, ચોથી ઉપેક્ષા નામા સાર, સૂરિ ગુણે કરી છે સિરદાર; રાજા. ૧૦ સમકિત મંત્રી છે જાસુ પાસ, રાજાને પૂરણ વિશ્વાસ, રાજા આર્જવ માર્દવ ને સંતોષ, શમ રસ સામત નહિં કે દેશ રાજા. ૧૧. સાત તત્વ તે સાતે અગ, રાજ્યતણું. રાજે અતિ ચગ; રાજા દાનાદિક ચારે ધર્મ ભેદ, ચતુરગસેના નહિં કો ખેદ. રાજા. ૧૨ વિમલ બોધ કેટવાળ પ્રધાન, પરમાગમ ભંડાર નિધાન; રાજા, લાયોપશમ સમતિ ભાવ વિલાસ, દાણું દાણ લિયે ઉલ્લાસ. રાજા૧૩. ન્યાય સવાદ નામા છે શેઠ, સઘળા લોક છે જેને હેઠ, રાજા, પાંચે વ્યવહાર ચેધરી પાચ,* ઝગડામાહે ન કરે ખાચ. રાજા૧૪ સામાયિક આવશ્યક સાર, પુરોહિત પદવીને અધિકાર, રાજા, પ્રાયશ્ચિત્ત તે નીરની ધાર, નિર્મલ કરવાને આચાર. રાજા, ૧૫. સુખ સમાધ તે શવ્યાપાલ, તબેલી ધર્મરાગ વિશાલ, રાજા શુદ્ધાશુદ્ધપ્રણામ પડ્ડર, કાડિ જ્ઞાને સેવક શર. રાજાઇ ૧૬. એ સઘળા નિજ સ્વામી આણ, નવિ લઘુ કાઈ મુખની વાણ, રાજા. ' ધર્મમંદિર કહે હવે વળી દ ભઆગળ વાત કહે છે અચભ રાજા૧૭.
દેહરા. તિણ અવસર તિણ પરખદા, માહે કીધ પુકાર, મોહ ભિલ સેવક કરી, ચેરી દેશ મઝાર પુરજન ઝાલી લઈ ગયા, આપણી લાવી કાર, સાભળી ભૂપ વિવેક તબ, કીધો કપ અપાર મુખ બોલે વળી એહવું, મેલો મોહ નરેશ,
તીન ભુવન રાજા થયો, ન થઈ તૃપ્તિ અજેશ. * પાચ વ્યવહાર આ પ્રમાણે –૧ લજજાવંત ૨ પ્રાયશ્ચિત્ત શુદ્ધ, ૩ દોષ પ્રકાશીન, ૪ ગ્રથ નિર્વાહ, પ ઉપસર્ગ અપવાદદશ અથવા પાંચ કારણ–૧ કાલ, ૨ સ્વભાવ, ૨ નિયતિત, ૪ પૂર્વકૃત, ૫ પુરિસકાર,
–સંગ્રેહુ કન
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૯૮
કનકાવ્યદેહન. - મેં પ્રભુતા નિજ ગુણ લહી, દેખી શકે નહિં એહ; લોભી લોભ વિશે કરી, લેહશે લંગર છે. રાજ તેજ તેજ ખરે, જ્યાં રહિ રિપુ ઉપચાર દિનકર કર દીઠાં થકાં, કેમ રહે અંધાર ઈણ વૈરી ઊભા થક, પ્રભુતા ન લગે મીઠ; " માટી કુંભ મુખે રહે, મેઘર ભલો ન દીઠ. ઇમ આલોચી મંત્રીને, બેલાયો. ભૂપાલ; મતિનિધાન તું મંત્રી, પ્રભુતા વન રખવાલ. ' છલ બલ કાઈ કેળવી, જિપીજે રિપુ એહ; રાજ કાજ સ્થિરતા રહે, બુદ્ધિ બતાવો તેહ,
ઢાળ ૫ મી. મેરા સાહિબ હે, શ્રી શીતલનાથ કે, એ દેશી મંત્રીસ હૈ મહોટે મતિવત કે, કર જોડીને વનવે; સુણુ સાહિબ હે મુજ ગુરૂ છે જાણે કે, આગમ નીગમ અનુભવે તે ગુરૂને હે મેં રાખે પૂછ કે, રાજ્ય વધે કે મેં રહે; બ્રહ્મ બોલ્યા હે તમો રિપુ મેહ કે, જોરાવર અતિ ગહગહે.
ગુરઉવાચ, મેહ છત્યા હે તુમચી વૃદ્ધિ હોય છે, તે તે ઇણ પરિ પિમેં; પુરવચને હો જગમાહિ વિખ્યાત કે, સર્વજ્ઞ રાજા દીપિયે. તસુ રાણું છે કેવલસિરી જાણ કે, નિર્મલરૂપ નિધાન છે, તસુ લેણે હૈ રહે નિશિદિન રાય કે, દિન દિન ચઢતે વાન છે તસુ સંવર હે માટે ઉમરાવ કે, સામંતમાં સિરદાર છે, તસુ ઘરણું હે મુમુક્ષા નામ છે, જેગીસર હૈયે હાર છે તસુ પુત્રી હે સયમસરી નામ કે, સકલ વાં હિતકારિણી, તસુ કન્યા હે પરણે વિવેક કે, તેહ હશે જયકારિણી. કન્યાની હા સખિયા સુખકાર કે, પાંચ અને ત્રણ આખીયે; એકેકી હો છપે છે મોહ કે, એહ વચન ગુરૂ ભાખિયે. ઈરજમુખ છે ધમાં રૂચિ અણગાર કે, કરકંડૂ ભાષા આદરી,
છે.
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦.
પંડિત શ્રી ધર્મમંદિર-મેહ અને વિવેક. ૨૯૯ વેયર સ્વામી હે કીધી આહાર શુદ્ધિ કે, દેવની ભિક્ષા નહી ભાખી. પડિલેહણ હો વલ્કલચીરી કીધ કે, સમિતિ થી તિણે અનુસરી; ઋષિ દ્રઢણું હે પરઠવતા સાર કે, પાચમી સમિતિ વિન્ધ કરી. પ્રસન્નચ હૈ કરી મનની ગુપ્તિ કે, ધયા દુષ્કૃત ધ્યાનશું;
તારજ હૈ ધરિ ભાષા ગુપ્તિ કે, ચ ઉપર દયાવાનશું, તન નિશ્ચલ હો અનુભવ તિણે પાય કે, ચિલાતીપુત્રી તે પરગડે; ઇણે રાખી છે તનુની શુદ્ધિ ગુપ્તિ કે, પરમાતમ ધ્યાની વડે.
૧૧. એ આઠે હે સખિયાં અભિરામ કે, સમશ્રી સાથે રસી; એ પરણ્યાં હે પીછે વિવેક કે, મહ ભી કરશે વસી.
૧૨ દેહરા. રાય વિવેક એ સાંભળી, મનમા કરે વિચાર; એક મ્યાનમાં કયું રહે, બે સારી તરવાર, સુતવંતી શીલધારિણી, ઘરમાં બેઠી નાર, તે ઊપર યુ આણિયે, સાલ સમાન વિચાર. ગાઢાગારીની પરે, કલહ કરશે દેય, ધરટ સમોવડ દો ઘરણું, પ્રીત કરણું સમ જેય બીજી પરણે સુખ ભણી, મૂઢ કે નર હોય, ઈક દિશિ ઊગે સૂર પણ, બીજી પડતે જોય, ઇમ ચિંતાતુર દેખીને, આઈ વરૂચિ નાર, મુખ હસિને એમ ઉચ્ચરે, સુણ સાહિબ ભરતાર,
ઢાળ ૬ ઠી.
બે કર જોડી વિનવું છે,–એ દેશી કર જોડી કામિની કહે છે, તુ નર નાથ કહાય; ચિંતા બહુ નારી તણી છે, નબળા નરને થાય.
રાજેસર પ્રમદા પરણે તેહ. જણ પરણ્યા પ્રઢી હુવેજી, આત્મ ઋદ્ધિ અછે. રાજેસર આંકણી. ૧ કુલવતી કામણું તીક છે, બહુ મિલિયા જસ લેહ; અવધિ આયા નાં તજે છે, ઝટક ન રાખે છે. રાજેસર, ૨,
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૦
જૈનકાવ્યદેહન
,
ભગતિ જુગતિ મૂકે નહિ , ભર્તાની ભલી નાર, સાગર નદિયાં સો ફિરે છે, ગંગા મહિમા અપાર. રાજેસર છે, પુરૂષ રીતિ બીજી અછે છે, નારી રીત ન કાંય, વેલી વૃક્ષ સમાન છે જ, પણ કયું સરિખા થાય. રાજેસર૦ ૪ વૃક્ષે હસ્તી બાધી છે, વેલી ન ધરે જાણ; ઈણિ પરે પુરૂષ પ્રધાન છે જી, ન કરે કહી કાણ, રાજેસર૦ ૫. બહુ નારી પરણ્યાકાં છે, પુરૂષ ભણી નહિ દોષ; સંયમથી આયાકાં છે, હું ન ધરૂ મન દેષ. રાજેસર૦ ૬ નિલા વિકલ ધણુ હુવે છે, નારી ન તો જાય; દુઃખ સુખ સરસુ માછલી જી, સારસ સમ નવિ થાય. રાજેસર છે છણ આયા નિજ જય હુવે છે, હસવુ તસુ પાય, એહ વચન સુણિ નારીનું જી, હરખી લ્યો રાય. રાજેસર૦ ૮. શેક એવું સહુ પછે છે. તે હુઇજયત અપાર, વિલબ ન કીજે તે હવે જી, સુણ મત્રી શિરદાર. રાજેસર૦ ૯.
અતિ ઉજજવલ પરિણામ છે જ, તેહિજ સેવક થાય, પરધાને એ મૂકિયો જી, એલગશે જિહુ રાય. રાજેસર૦ ૧૦ મહિર ભલી મે ઉપરે છે, રાખે શ્રી જિનરાજ ! કન્યા તેહ દેવાશે છે, બાહ રહ્યાની લાજ રાજેસર૦ ૧૧, મંત્રી સત્તા કરી નરા જી, મૂક્યા જિનવર પાસ, એ વિરત ત સહુ લહી છે, લઈ આ ચાર ભાસ ' રાજેસર. ૧ર. મત વિશ્વાસ કરે હવે છે, વેરી વાળો વાન; આજ રાજ્ય અતુલી બલી છે, કઈ પ્રગટ નિધાન રાજેસર૦ ૧૩. તસુ પુર નર નારી ધરે જી, તુમશું જાતિ વૈર, મંત્રી જાપતે ઉપરા છે, સાથે સગલે નયર રાજેસર૦ ૧૪. વસ્ત્ર તજે તપ આદરે છે, લિખન પઠન ધ્યાન લીન, કામણ ટુમણ આચરે છે, તુજને કરવા ક્ષીણ, જેસર૧૫ તુજ નગરી લોકો ભણી છ, ભાવે મુખ મીઠ, આપ સરિખા આચરે છે, એવુ અચરિજ દીઠ રાજેસર૦ ૧
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી ધર્મમંદિર–મેહ અને વિવેક.
૩૦૧
મજ સરિણા ઘણા રે, મૂઢતા કલાક
હિશ. મહ મહીપતિ એવો, દભ મુખે સુણિ વાદ, ફાલભ્રષ્ટ વાનર જિસ્યો, પામે ચિત્ત વિવાદ. : ૧ વેરી વધતો દેખીને, મનમા કરે વિચાર, તિણ અવસર હવે મોહસુત, અરજ કરે અવધાર.
દાળ ૭ મી દેશી કડવાની
તાર કિરતાર, સસાર, સાગરથકી–એ છી વાત હવે તાતજી, સાભળો મયણની, એવડી ચિત મન, કાઈ આણ મુજ સરિખા સુત, સેવક તાહરે, કુણ છે તુજ સમ, રાય રાણો વાત' ૧. બધ નરદ, કરશું ઘણું દેખ તુ, ઈન્ડ ને ચન્દ્ર સબ, પાય આણુ સકજ મુત ઘર છત, જનક ચિતા કરે, મૂઢતા કેહની, ચિત્ત જાણું. વાત. ૨. પુત્ર હુ આપને, તે નવિ બીલીજીયે, રવિ તો પુત્ર, શનિ લોક આખે, છીપ સુત મોતીડા, માતને વાત કરી, સકજ સુત એહને, કેણ દાખે. વાત૩. તાતને શાત મુખ, સપજે જિણથકી, કમલથી જેમ સર, સેહ પાવે, પુત્રના પદકજ, પાલણે પ્રીછિયે, લોક વૈરી તિકે, જાસું ગાવે. વાત૦ ૪. નામ અભિરામ, અગજ કિસ્યું કીજિયે, અગનો મેલ, અગજ કહીજે, , તેલ નાખી દિયે, વનતણું ફૂલને, વાસ ગુણરાશિ, શિર પર વહીજે. વાત ૫. ધીરતા વીરતા, મન ધરી જે રહે, સાંકડે આણીને, શત્રુ પાડે, જગતિએ નીર, પાવક ભણી ઓટ, તેહને વાડ–વાગ્ની નસાડે. વાત એહવા આકરાં, વચન સુણિ પુત્રનાં, મોહને મન છુઓ, સુખ સવાયો, સાધુ સાબાશ, સાબાશ તુ સુત ભણ, આજ તે પુરૂપતા, બલ જણાય વાત છે. એહવે તેજે કરી, વશ દીપાઈ, સભ્ય સ દોહ, આ દેહ ટાળે; રાજયનો ભાગ, સુવિચાર સુત કધ હવે, શત્રુ જનગાહવા, પિત ભાળ્યો વાત. ૮. કાઈથી ઘણુ હુઓ, ઘૂમે પાવકથકી, તનુથકી વ્યાધિ, બુધ ચન્દ્ર દેખે, વૃક્ષથી લાખ છે, નીરથી પક છે, એહવા પુત્ર, કુપુત્ર લેખે. વાત ૯. ધૂમથી મેહ છે, બિબ પાવાણથી, પકથી કમલ મણિ, સર્પ માથે, કલશ માટી થકી, એહવા પુત્ર હુવે, વશ વિભૂષણ, શેભ સાથે વાત ૧૦. તાહરી અગ, ઊઠવણ એવી, શત્રુ દલ ધાન, ને ઘરટ ભારી.
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૦૨
જૈનકાયદાન,
લાક આનંદ કરી, તા ભણી વર્ણવે, જૂઠ તે દીઠ નિજ દગ પસારી, વાત- ૧૧ હસ્તિ નવું મસ્ત વલો, તાહરે મિત્ર છે, જગતને જીપતા, મધુ કહીજે; ફૂટરાં ફૂલ જે, ખાણુ છે તાહરે, રિપુ ભણી જીપતાં, સાથે લીજે. વાત૦ ૧૨. મનતા અતિઘણા, ધાર પરિણામ છે, તેહજ તાહરા, દાસ તાજા;
સાર શૃંગાર તે, સૈન્ય સાથે... લિયા, મેધ ધનાર ધુનિ તેઙજ વાજા, વાત૦ ૧, માહરા મંત્રી, મિથ્યાત્વ નામા ભલા, તેહ પણ તાહરે, સાથે સારૂ; રજતી પ્રીતિ વલી, રતિ ભલી ભારજા, યુદ્ધની સિદ્ધ, અમ જાત વારૂ. વાત॰ ૧૪. નારિની ગાઠ, તે જોગણી તાહરે, મંત્રની તંત્રની. ધાત જાણે; પથ કથા ગ્રહે, લાકને ભાળવે, રિપુતણા સૈન્યની, વાત આણે, વાત- ૧૫. ગીતની રીતિ ને, નાટક નાચતાં, હાવ ને ભાવ, પ્રમદા વિલાસા, ચારુ મણિહાર, હથિયાર સાથે... ધરે, મુખતણા માગિયા, હાય પાસા. વાત ૧૬. હાસ્ય ને જૂવટે, બે જણા તાહરા, અગના ચંગ, રખવાલ રાખે; રામત અતિ ધણી, તેન દાસી ભલી, કામ ને કાજ, સખ તાલુ આપે. વાત૦ ૧૭, સુખ અભિમાન, સન્નાહ તુ પહેરજે, નેત્રને પાન, કૃપાટાપ ધરજે; વિષય ઇંદ્રિયતણા, ચંચલ હય ણા, મત્ત ઉન્માદ, માતગ વજે. વાત૦ ૧૮. રથ ઘણા સાખતા, જે મનેારથા, પાયક લામક, પ્રેમ પૂરા; નાયકા સાયકા, વરસતી જમાં, શાભળે છપશે, શત્રુ શૂરા. વાત૦ ૧૯.
દાહ
માહરાય ણુપરે કહ્યા, મદનતા પરિવાર; રાય વિવેકને જીપવા, શીખ થેિ સુવિચાર, પુત્ર સુપૂત તું મારે, રાજનીતિના જાણ; મતિ વેશાસે કહને, એ માહારી છે વાણુ. ઘેાડુ' એટલે બહુ કરે, અતિ ઉત્સુક મન હોય; ધીર વીર હાવે ખરા, છલ અલ કરજે જોય. બેંગી જંગમ જટિલને, નર નારી તિર્યંચ; તરૂણ વૃદ્ધને પીડવે, કાં ન કરે ખેલ ખુચ, ક્ષત્રી ક્ષમા ન આદર, યાચક લાજ ન કાંઇ; વેશ્યા. પ્રેમ ધરે નહિ, નામ અ કિમ થાય.
૧.
3.
૪.
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી ધર્મમંદિર-મેહ અને વિવેક. ૩૦૩ અવસર વિણ ગુણ દેવ છે, દેવ હુવે ગુણપિલ, ખાન સમે વસ્ત્ર મૂકિયે, વાકો દુમ લહે તેલ. જગ સઘળો જુગતે ફરી, સાધે સઘળાં ગામ; પ્રવચનપુર મત પિસજે, અરિહત રાજા હમ. શુરવીર હજ ખરે, જોવે અમ વિશેષ; પડે મયગલ “તને, ગિરિ પાડે નહિ દેખ. એક ગામ છતો નહિ, કા નહિ યશની હાણ, વન ઘન છાયા નહિ નસે, ઈકતરૂ છેલ્વે જાણ પિતા શીખઈણિ પરે કહી,શિર પરધારી મયણ; ચારવાક પડિત ભણી, બોલાવી વદે વયણ. કુવર ભણી વઢવાતણે, મુહુરત જેવો સાર; ચાર્વાક હવે બેલિય, સુણ સાહિબ સુવિચાર ભોગ ક્ષીર તિણ ક્ષીર કલિ, ગુરૂ નારિ ધિક્કાર; વૃષ્ટિ વાઉલમે અપશકુન, એતા ગમન નિવાર
ઢાળ ૮ મી.
ચતુર સનેહી મોહના–એ દેશી મોહ મહીપતિ સાંભળે, બીજ ભલી તિથિ ય રે; ચંદ્ર ઉદય દૂઆ થકા, ગોધુલિક શુભ હોય છે. મોલ૧. માતતણે પાયે નમી, તિલક કરાયો હરખી રે, લીધી માતા બહેનની, આશિષ અધિકી નિરખી રે. મોહ ૨, આદેશ તાતતણે રહ્યા, ભાઈશું બાહુ મલિયા રે; પ્રેમે મિત્ર કલત્રશું, લોચન હુવે ગલગલિયાં ર. મોહ૦ ૩. પાપકૃત ભટ એ ભલા, બિરૂદ ભણી જે સારો રે; કુમિત્ર પ્રસંગ માતગ છે, તસુપર બેશી કુમારે રે. મહ૦ ૪. ચતુરગી સેનાગ્રહી, વડ વડા દ્ધા સાથે રે, શરા પૂરા ભતા, જ્યલક્ષ્મી ધરે હાથે રે. મહ૦ ૫. કામ તણી કટકી ચઢી, તિહાં નારીસુખ શરા રે; હાસ્ય વિલાસ હેતે કરી, અધિક સોહે સારા રે, મેહ૦ ક.
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૦૪
જેમકાવ્યદેહન. બાણ તે કામકટાક્ષ છે, ભૂતકે ધન લીધું રે; હાલ તે ઘુઘટ પટ ધરી, બાણ ચલાવે સીધો રે. મોહ૦ ૭. રોદન મોહન મદનના નવ નવ રગ રગે રે; મોહે સુર નર મોહિયા, ચૂક્યા ધણને સંગે રે. મહ૦ ૮. પશુ પંખી પણ છપિયા, એકેન્દ્રિય પણ ત્યા રે; કિકર કામ તણા ઘણાં, પસા સબલ અનીતા ડે. મેહ૦ ૯. ઈન્દ્રાણી રૂપે કરી, ઇન્દ્રને છ કામ રે, ઈચ્છીરયણે છપવા, ચક્રવતી અભિરામે રે. મહ૦ ૧૦. અનમી આણું ધરે નહિ, વાંકી ટેઢી પાગે રે; જોધા રાવ ઘણા છે, પણ કિકર સ્ત્રીઆગે રે. મેહ૦ ૧૧. ત્રિવલ્લી ત્રિપથ કહીયે, નારી ઉદરે હોવે રે; કામ પિશાચ તિહાં છલે, મૂઢા નર જે જોવે રે. મહ૦ ૧૨. પાટે પડિતભણી, શુચિને રૂચિકર હસતા રેડ અરધ કરે ધીરજ ભણી, જહા તિહાં એ ધસમસતો. મહ૦ ૧૩
દેહરા. કામતણું જ ફરી, ચિહુ દિશિ સારે જગ, કઈ શર સાધે નહિ, ષિત જોધે ભગ બ્રહ્માપુર કાને સુ, રાય પ્રજાપતિ હોય; બ્રહ્મ તેજ સબ જગતને, જનક કહીજે સોય. એહને થે ટાળો કરે, આખે આગે વાણ, કઈ કાલનો ડોક, છેડે બ્રહ્મા જાણ
ઢાળ ૯ મી. રાગ ધમાલ.
પરધર ગમન નિવારિ –-એ દેશી ઈણિ પરે, બહુપ વારિ, પણ ન ટ કામ કુમાર હો; બ્રહ્માપુર જાઈ ટુકિયે, નિજ તેગ જગાવણહાર . ઈણિ૦ ૧. ફિજ વિવ કરી નારિની, ચિહું દિશિ પાસે લીધે ઘેર હો; બ્રહ્મા પણ ધ્યાન કેટમાં, લણે છે ને હું જે . ઈણિ૦ ૨.
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________
જમુનાકા
એ સાભળકતાર લિયા ધ હા,
પંડિત શ્રી ધર્મમંદિર–મેહ અને વિવેક. ૩૦૫ રાગદૂત વિચમે ફિરે, આખે મત કરજે ખેડ હેડ કેટ ઓટ, લીધી છે, પણ મયણ ન છોડે કેડ હે ઈણિ૦ ૩. તીન જગત એ સાધતે, આવ્યો છે તુમપે ધાય છે; તનક તનક તુજ કેટને, કરશે તુજ આણ મનાય છે ઈણિ૦ ૪. સાવત્રી જોધ મૂકિયો, ઈસતી રાખો રંગ છે; બ્રહ્મા પણ મન ચિતવ્યું, અણુ સાથે ન હવે જગ હો ઈણિક સાવંત્રીસંતી મિલ્યા, ઉડીને અગો અંગ છે; ચતુર હતા પણ ચૂકિયો, જે દીધો જેર અનંગ હે. ઈણિક બ્રાહ્મણ સઘળા બાંધિયા, વનિતા જે પળમાંહી છે, અનમી કેઈન પેખિય, ધર્મ ધીરજ કિણમાં નાહિં છે. ઈશું. ૭. બ્રહ્માપુર જીપી ચલ્યો, આગે તે મયણકુમાર હે; જમુનાકાઠે આવિયો, કર જગ ચરિત્ર અપાર છે. ઈણિક ૮ શ્યામ વર્ણ ઇક સાભળે, પુરૂષોત્તમ નામ ધરાય છે, વૈકુંઠનાથ વખાણિ, અવતાર લિયા મન થાય છે. મત્સ્ય ફર્મ નરસિંહના, વામન બલિરાજા બધ હે; ભાર્ગવ પણ એહિજ થયો, નવિ રાખ્યો ક્ષત્રીગંધ છે. ઈણિ૦ ૧૦. દશરથ સુત પણ એ હુવા, રાવણને માર્યો એણ હે; જાદવ કુળ અવતર્યો, વિરેચી માયા હરણ છે. ઈણિ૦ ૧૧. કંસ હો નાગ નાથિયો, નવલા જસુ અવદાત હે,
નવ માનવ છપિયા, કુણ આપી શકે તસુ વાત છે. ઈણિ૦ ૧૨. સાગર મથિયો ભુજબલે, ગિરિવર ઉપાડ્યો જોર હો; પંચજન્ય પરગટ કિ, જસ શબ્દ છે અતિ ઘર છે. ઈણિત ૧૩. ચક્ર ગદા શારંગ ધરે, ઇન્દસેતી જસુ પ્રીત હો; આજ ન કે એહ અછે, ઈશુશું માટે અનીત છે. ઈણિ૧૪ જ્ઞાની માની પણ સહી, મધુસુદન એ ગોપાલ છે;
યણ વયણ ઈમ સાંભળી. અતિ કે દૂર કરાય . ઈણિ૦ ૧૫. ગેપી ધા મૂકીયા, છપવાને કિસન મુરાર હો; નયણ બાણ તીખે ફરી, બે લક્ષ્મી ભરતાર છે. ઈણિ૦ ૧૬.
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________
જેમકાવ્યદેહન. હાસ્ય રાશિ રતિ કેલિથુ, વશ કીધા કેશવરાય હે, છલ બલ કેઈ ન કેળવ્યો, રંગરા માતે થાય છે. ઈણિ૦ ૧૭. વૃંદાવનમેં ખેલત, ગાપિની પૂરે આશ હે; કુસમાં કરી શિર સેહેરે, વિરચે જું કોઈ રસ હો. ઈણિ૦ ૧૮. થાકી ગોપીને ધરે, નિજ હાથે સારિકા જેમ હે; વસ્ત્ર ઉપાડ્યા તેહનાં, પ્રગટે તિણશું બહુ પ્રેમ હ. ઈણિ ૧૯. વૃક્ષ ઉપર ચઢીને રહે, ગોપિના અબર લેહ હો; નવે નવિ કામ વિડબના, કરતા નહિ આવે છેહ હો. ઈણિ૦ ૨૦. જોરાવર તે ઘણુ, પણ હાર્યો એકણુ સાર હો; ધર્મમદિર કહે ધન તિ, જે છપે કામ વિકાર છે. ઇણિ૦ ૨૧.
દેહરા. જય તહચ્છા દઈ કરી, ચા તિહાથી મયણ; કઈ અનમી છે વળી, ઈમ બોલે મુખ વયણ
૧. કિણહિકે આવીને કહ્યું, સુણ સ્વામી મુજ વાત, અચલ એક કૈલાસ છે, તિસુપર શભુ કરાત. લોક કહે છે તેહને, મોટો શ્રીમહાદેવ; જટામાંહિ ગગા વહે, ચદ્ર રહે નિતમેવ. પાસ ત્રિશુલ હથિયાર ધર, વાહન વૃષભ વિખ્યાત; જગ સહારણ જેધ છે, અષ્ટમૂર્તિ કહેવાત. તીન નેત્ર છે જેહને, ભૂષણ ભસ્મ ભુજગ; જેહ કહે મેં મબને છ કીધ અન ગ અલ વચન મુણું પિયા, મેહ કુંવર મછરાલ, ઉઠયા માનું કેશરી, દેવા રિપુશિર ફાલ મત્રી કહે મૂકે તમે, જટિલ યોગનો ધાર; કહે કિમ કાઢીજે કદ, તૃણ ઉપર તરવાર. કામ કહે મૃકુ નહિ, મદનશત્રુ કહેવાય. સહસ્ત્ર કિરણ ઉગ્યાંથક, તિમિર ભાવ ન રહાય,
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી ધર્મમંદિર–મેાડુ અને વિવેક.
ઢાળ ૧૦ મી.
સુમતિ સદા દિલમા ધરા,——અ દેશી મદન મેાહ શર સાંધિયુ, અે અે કીધ ગિરીશ, સલૂણે, કુસુમ ચાપ કરી ચાઢિયા, શકર જ્યુ કરી રીપ સલૂણે!. મદન॰ ધૂણીધૂપ તૂ કા સહે, છેડ ગ્િખર વેશ, સલૂણા. હરિણાક્ષી પરણાવસ્યા, કર સખરા ધરવેશ. સણ્ણા. મન મહાદેવ મેલ્યા તિસે, તુ મન્મથ વિખ્યાત, સલૂણા પીછે બુદ્ધિ એ દીજિયે, પહેલી મુણ મુજ વાત. સલૂણા. મન પ્રેત વને શ ભુ વસે, ભાજન ભિક્ષા હાથ, સલૂણા. ભાજન મનુજ કપાળ છે, તિલ રતિ નહિ કા આથ ક સલૂણા, એહ અવસ્થા છે સહી, કહે! કિણુ પરધર થાય, સલૂણા નારી નદીનુ પૂર છે, સાગરમાહિ સમાય. સલૂણા. મદન રૂઢ મુડ માળા ગળે, આંખ વિરૂપ કહાય, સલૂા. મુજથી નામે કામિની, હસી થલ ન સુહાય સલૂણા. મદન॰ શાલી દાલ ધૃત ધેાલ તે, નારી ચાહે નિત્ત, સલૂણા
મદન
ઇહાં ભિક્ષાયે છમવા, દેખ ધણા ઇહાં મિત્ત સલૂણા. મદન॰ ૪. મડન ચદન માગશે, વસ્ર ઘણા પટકુળ, સલૂણો. ચ બિચ્છાવણ એ છે, નારી ભણી પ્રતિકૃળ હાસ્ય વયણ મુખ ધાન્તી, ત્રિવલ્લી રંગ તર્ગ, સલૂણા. નારી નહિ યુ જાણિયે, ડે જે કરે સગ સÈા. મદન૦ ૯ લાચન સહસ્ર તા ધણી, ખબર ન લાભૈ કાય; સલૂણે.
સલૂણા
મદન
નારી નિશા અધકારમા, અવરને કેમ કહાય સલૂણા, મન૦ ૧૦. મન પરિણામ તે વાનરી, કામ કિરાત કરૂર, સલૂણા અજગર હાસ્ય વિલાસ છે, નારી નારથકી હુ ખીહતા, પર્વત તપસી જોગી જાણીને, મૂક તુ મદન કહે નીલક ને, કેડ ન સૂ કુકાય, સલૂણેા. પણ તુ પાર્વતી ભણી, શીલવતી એ હાય. સલૂણેા. મદન ૧૩
અટવી ભૂર. સલૂણા. મદન ૧૧. મેંઠા આય, સલૂણેા
મનની દાય. સલૂણે મન૦ ૧૨
२०७
2.
૩
૪.
પુ.
}.
૮.
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________
उ०८
જેનકાવ્યદેહન મદનવશે મહાદેવજી, ગોપી પરણ્યા નાર; સલૂણે. ભિક્ષા તે ભાવે નહિ, સાંભળજે ભરતા સલૂણે. મંદન૧૪. ભિક્ષા સખરી ભિક્ષુને, ગેહીને ન અહાય; સલૂણો. ધાન્ય ઘણું ઘરમાં હુવે, ને કહુ તુજ ઉપાય. સલૂણો. મદન ૧૫.
દેહરા ગારી કહે મહાદેવજી, જાઓ કૃષ્ણની પાસ, ક્ષેત્રભૂમિ તે આપશે, બીજ ધનંદ પરકાશ. હળ તે હલધર આપશે, યમઘર મહિપ ગુચંગ, વૃષભ એક તુજને અછે, ખેતી કર મન રંગ ભાતુ હુ લાવીશ ભલુ, ઈમ ચલશે ઘરવાસ, પણ ભિક્ષા નહિં જમશુ, ઈમ કીધો ઉપહાસ, કામ વિટંબન બહુ કરી, નવ નવ કર્મ વિકાર, કહેતાં અત ન પામિયે, ઈમ જાણે કિરતાર પારાશર જમદગ્નિ વલી, ચૂકાયા ઇણે કામ, તીન ભુવન જીત્યા છણે, ફિરિ ફિરિ સઘળે ઠામ. પુણ્યરંગપાટણની દિશે, ચાલ્યો મદન કુમાર, તિણ વેળા તે નગરમાં, પ્રગટયો એ આચાર.
ટાળ ૧૧ મી.
( શયલ પર્વત ધાધલે રે લોલ –એ દેશી ) કર જોડી કરે વિનતિ રે લોલ, મંત્રી વિવેકને એમ રે; રાજેસર. પુણ્યરંગપાટણમાં હુવે રે લોલ, ઉત્પાત સઘલા કેમ રે રાજેસર, કર૦ ૧ ગઢ મઢ મંદિર ધ્રુજિયાં રે લોલ, ભૂકપ તારાપાત રે; રાજેસર. શેણિત બિન્દુ આકાશથી રે લોલ, વૂઠા ન વારૂ વાત રે. રાજેસર. કર૦ ૨. તિર્ણ અવસર કિણ આખીયે રે લોલ આયો મેહ કુમારરે, રાજેસર, રાજા પ્રજા સહુ શંકિયા રે લોલ, ભૂડા અસુર અપાર રે. રાજેસર કર૦ ૩. મંત્રીશું નૃપ ચિંતવે રે લોલ, કીજ છણશું જુઝ રે; રાજેસર. છતહ૭ી જે હુજી રે લોલ, તે કીજે એ ગુજ રે રાજેસર કર૦ ૪. મત્રી કહે ગુણ સાહિબા રે લોલ, ગુરૂનું વચન છે આમરે; રાજેસર
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી ધર્મમંદિર–મેહ અને વિવેક. ૩૦૯ સંયમ સ્ત્રી પરણ્યા વિના રે લોલ, કોઈ ન હોવે કામ કરે. રાજેસર કર૦ ૫ મહતણે હજી જોર છે રે લાવ, તિણ એ મદન દીપાયરે; રાજેસર. બ્રહ્માદિક જિ ત્યાં ઇણે રે લાલ, કીયા કાડિ ઉપાય છે. રાજેસર. કર૦ ૬. અવસરસેતી સિદ્ધ છે રે લોલ, સઘળી વાતામાહીં રે; રાજેસર. આતમ બળ વિણ ફેરવ્યારે લાલ, કષ્ટ કિયા ફલ નહિ રે. રાજેસર. કર૦ ૭. આપે પણ એહની પરે રે લાલ, પામ્યા પરાજય ઠામરે; રાજેસર. તો હમણું એ ય છે રે લોલ, જઈ પ્રવયન ગામરે. રાજેસર. કર૦ ૮. વરશે સયમ કન્યા રે લોલ, તો એ છાર સમાન રે; રાજેસર, અરિહતણું સાચા હુઆ રે લોલ, વધશે આતમ વાન રે. રાજેસર. કર૦ ૯ આપણને કઈ આખશે રે લોલ, કાયર મૂકો માણું રે; રાજેસર. અવસર જાણિને આખશેરે લોલ, બહુવિધ લેકની વાણરે. રાજેસર. કર૦ ૧૦ નળરાજા પત્ની તજી રે લોલ, કૃને મૂકી ભૂમિ રે; રાજેસર આતમહિત ઈણ આચર્યો રે લોલ, નાપો અપયશ ઘૂમરે. રાજેસર કર૦ ૧૧. રાય વિવેક વદે ઈસ્યુ રે લોલ, ઢીલ ન કીજે આજ રે; રાજેસર, ભાજન ભજન સિદ્ધ છે રે લોલ, કહી કીજે લાજ રે. રાજેસર કર૦ ૧૨. તુ પૂઠે તે આવજે રે લોલ, સઘળા લોક લેઈ સાથ રે; રાજેસર હું આગે થી જાઈને રે લોલ ઓળગશુ જગનાથ રે. રાજેસર કર, ઇણ અવસર નર આવિયા રે લોલ, પડેલા મૂક્યા જેહરે; રાજેસર. નમન કરીને વીનવે રે લોલ, સુણ સાહિબ સનેહ રે. રાજેસર. કર૦ ૧૪. મહેર ઘણું તુમ ઉપરે રે લોલ, તે સાહિબની આજરે રાજેસર કુશળ પ્રશ્ન બહુ પૂછિયારે લાલ, હર્ષ ઘણે જિનરાજ રે. રાજેસર કર૦ ૧૫. મિલણ ભણું આવે સહરે લોલ,અમ ચરણે એક વારરે, રાજેસર ઈમ કહીને અમ મૂકીયા રે લોલ, વાત ભલી નિર્ધાર રે રાજેસર - ૧૧
દેહુરા, સેવક વાણી સાંભળી, હર ગાય વિવેક; મનવ છિત મુજ હાયરો, શકુન હુઆ અતિરેક આઉ વચન સાહમ હુવે, ઉત્તમ શકુન તે જાણું, બોલાવ્યા પુરૂષોત્તમે, કદી કીજે કાણ
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૧૦
જેનકાવ્યદેહન. વિવેકરાય હવે ચાલિને, પ્રવચનપુરમે આય, મત્રી પણ પૂઠે થકી, પ્રજા લેક લઈ જાય. ૩. સકળ લોક રાજા મળી, અરિહતની છત્ર છાય; સુખ સમા જઈ રહ્યા, ડર ભય કેય ન થાય.
ઢાળ ૧૨ મી ( ઇક દિન નિમિ રાજને હાથી છૂટે; અતિ મદમસ્તકા–એ દેશે. ) માયણ તણું દલ પૂરાં શરા, પુણ્યરંગપાટણ આય રહે; હાં આય રહે. શનું નગર રે દીઠું સઘળુ, મયણ ભણું તે જાય કહે. હાં ૧. ભયણકુંવર મન ચિન્તવે એવુ, રાય વિવેક તે નાસી ગયે; હાં નામ સુણીને ન રહ્યા ઊભે, જ બુક કાયરકાય થયો. હાં ર. કુળાચાર પણ ન કરી કે, ક્ષત્રીતણે ધર્મ નાખ દિયે; હા મંત્રીતો સુત આખર એહજ, રાજા એહને કણ કિ. હા, જાતિ ઉપર ગયો ન હુઓ અસલી,ભીત વિન કેમ ચિત્ર ધરે, હાં નાસણ વિદ્યા ધુરથી શીખી, તે નહિ વિસરી ચિત્ત ખરે. હા. રણની હોંશ રહી મનમાડે, ઈણ અવસર શઠ એ નાઠે, હાં. લોક લાજ પણ ન ગણું ભેળે,કામ કિયે અતિથી માઠે. હા. પ.
નવરને પણ ભગતે યુગ, નિર્મદ નિર્મમ ન્યાય થિયો, હા જે જેહવો નર સેવે તેહવો, કુલ પણ હાથે હાથ દીયો. હાં ૬. જિનવર સગતિથી સિહાદિક, તે પણ વૈર વિરોધ તજે, હા કે ભૂરકી એ ઘાલે માથે, શીતલ સાર સમાધિ ભજે, હાં છે. અરિહ ત ચરણ શરણ છણે લીધે, ઝાલુ હમણું પુચ્છથહી, હા. ઉદર કયું બિલમાંહે છૂટે, જે જબ જાવે સાપ વહી. હા૮. પણ મુજ તાતતણ એ વાચા, પ્રવચનપુર મત જાય કદા; હા માહરી કરતિ સઘળે દઈ, જયપતાકા પાઈ મુદા. હાં . જયતતણું નિશાન ઘુરાયાં, હથિયાર હવે સબ મ્યાન કરે; હ૦ નવનવાં ભેટણ લેતે મન્મથ, નિજપુર દિશિને પાઉ ધરે. હાં ૧૦ નવ રસમાં ઈક સાર મૃગારા, કામ અયાણે મુખ કી; હાં શાન્ત ભણી તે છેડે થા, મમથ ઉલો એમ હિયે. હા. ૧૧.
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી ધર્મમંદિર-મોહ અને વિવેક. ૩૧૧ અનુક્રમે આયો અવિદ્યા નગરી, તિહા કિણે કે આવી દયો, હા. મોહરાયને દીધ વધાઈ, મુત આયો યશપુજ લિયે હાઇ ૧૨.
દેહરા મોહરાય મન હરખિયો, આયો પુત્ર પ્રધાન, ગુરુ લઘુ રીત ન કાકરી, સાતમે જાય સુજાણ. મન્મથ તાતભર્ણ તિહા, તુરત કી પરણામ, સુત સખરા તે સલહિયે, વિનયવત અભિરામ મન વચ કાયા પ્રેમ ધરી, મળિયા મનને રગ; શીતલ ચંદન ચદ જ્ય, ગુખદાયી સુત સગ.
ઢાળ ૧૩ મી વાગ્યા જોગી ટાલ, હે સખી વાગ્યા જાગી ઢાલ, –એ દગી વાગ્યા ગુહિરનિશાન, હે સખી વાગ્યા ગુહિરનિશાન, આલાયક નન મેહરે, હરખે સબ પરિવાર, હે સખીહરખ્યા નિજકુલ શેખર દીપે મહરે. ૧ વચાણા વચનનિનાદ, હે સખી વચાણાતિણે કરી અબર અધિકે ગાય, પુરજન કરે ઉછરંગ, હે સખી પુરજન, ધન ધન મોહ મહિપતિ રાજ. ૨. નવ નવ પાપ વિકાર, હે સખી નવ નટુઆ નાચે રાચે જન મના, હાવ ભાવ ગુખકાર, હે સખી હાવ મગલ ગાવે તિહા બહુલા જના. ૩. પૂર્ણ કલશ પરધાન, હે સખી પુર્ણ શ્ર ગાર પાણિ કરીને અતિ ભયે, મલપતિ સોહવ નાર, હે સખી મલપતિ. સાતમી આવી મગલ જય કર્યો. ૪. આશ્રવ ગોખ વિશાળ, હે સખી આશ્રવ તસુપર બેઠા નર નારી ઘણું, નૃપસુત નયણનિહાલ, હે સખો નૃપસુત બોલે એ ગુત તેહને શી મ. પ. પુર પેસારે કીધ, હે સખી પુરક મેહેલ આયો મન્મથ માનશુ, માયાદિક પરિવાર, હે સખી માયાદિક, હરખ્યો નિરખી મુત મુખ વાનશું. . યુગવર શ્રીજિનચદ, હે સખી યુગવર૦ તાસ પ્રસાદ લહી કરી મે કીયા,
થે ખડ રસાલ, હે સખી . ભણતાં ગણતા હીચે મુજ હી. ૭. પાવક પ્રવર પ્રસિદ્ધ, હે સખી પાવક યા કુશલ ગણી ગુરુ પ્રસાદથી,
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૧૨
જેનકાવ્યદેહન. ધર્મમંદિર કહે એમ, હે સખી ધર્મમંદિર અર્થ તો એ મેં આગમથી. ૮. કર્મ વિચિત્ર કહાય, હે સખી કર્મતે તણો એ વિવરે આખિયો; ભવિજનને સુખકાર, હે સખી ભવિજનને છાવર વચન સુધારસ દાખિયો. ૯.
ખંડ ૫ મે.
દેહરા. શ્રી શંખેશ્વર સુખકરૂ, પ્રણમ્ પારસનાથ; નામ લિયંતા જેહનું, આવે અવિચલ આથ. અણુ અવસર મન્મથતણી, કરતિ ભાટ કરે, નવ નવ ઇંદ સ્વચ્છથે, વાણી રચના ધરેઈ. જય જય જગને વલ્લો, જીવ જીવ ચિરંજીવ મેહરાય નંદન નિપુણ,ભવ સુખ માણ સદીવ. તુ શરા શિરસેહરે, તુ વર્ષે વિખ્યાત; કુસુમ શરે છ જગત, કોણ કહીજે વાત બ્રહ્મા વિષ્ણુ મહેશ્વરા, ઇંદ્ર ચક નાગેન્દ્ર, ભૂર સૂર ગુરુ ગરૂડ પખિ, જેગિ જતિ નરવૃન્દ. તે જગમેં જીત્યા ઘણું, આણ મનાઈ જેર; કામ પદારથ શિખવ્ય, ધર્મ અર્થ શિવઠેર. વિષયતણું સુખ તુ લહે, માત તાત સુખકાર; ઈમ આશીષ સુણી કરી, દીધુ દાન અપાર
ઢાળ ૧ લી
આદર જીવ મા ગુણ આદર,–એ દેશી માતા પિતા ભગિની ને ભાઈ, પૂછે મયણને એમ છે; જગ જીપણની વાત કહીજે, બળ બુદ્ધિ કીધી જેમ જી મન્મથ માડિ કહીજે આગે, જીપણની સહુ વાત છે; નાઠે વીર વિવેક વિખ્યાત, સામળિયા અવદાત છે
માતઃ ૧.
માત. ૨.
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી ધર્મ મ`દિર-મેહ અને વિવેક.
અવતાર છ ન કાય છૅ,
માતા મન હરખ્ખું અતિ ગાઢું, વખાણે વાર વાર છે; તુ ચિર્વે વશ ત્રિભુણ, ધન ધન તુજ બેટા બહુલા હારો જગમા, પણ તુજ ડ તારા બહુ આકારો દીસે, ચન્દ્ર સમાન ને હાય છ. નયન અમારાં ચપળ ચઢ્ઢારા, તુજ મુખ ચન્દ્ર સમાન છે, કિણુ દિન સુત આવીને મળશે, હૃતે એ મુજ ધ્યાન છ આજ મનેરથ સઘળા આ, સુરત ળિયા આજ ૬, ચાતક મારી તણીપરે હરખ્યા, તુજ દર્શન ધનગાજ છે. રતિ ર્ ગીલી તારી નારી, વસતા તારા મિત્ત છે; સ્નેહ ધરીને નિદિન જાતા, માર્ગ રંગલીશું સઘળા મળિયા, આ અતિ નવ નવ નાટક ગીત વિનાદા, કર્મ ઉદય ઘર ઘર મયતા ગુણુ ગરજે, કામકા લીના જગ સઘળેા કામરાગે, કામ વિકાર અપાર છે. ઉત્સવ કામ તણા અતિ કીધા, કહેતા નાવ પાર જી, નરથી આઠ ગુણે નારીને, વલ્લભ કામ કુમાર છે. બહુલા સુખસ સારના વિલસે, ધરતા મન ઉછર્ગ ૪, ધર્મમંદિર કહે ધન ધન તે નર, કમનેા ન કરે સગ છ.
તાગ
નિત્ત જી.
દ્વારા.
માહ મહીપતિ ચિન્તવે, એક દિન એમ વિચાર; લીર વિબેંક નાસી ગયા, જીવતા દુખ દાતાર. મતિ મુજ સુત છે, બાળક યુદ્ધ વિચાર, ભાવી વાત ન ચિન્તવે, તે છલિયા સસાર, પડિત પરખે પલકમે, બાધક સાધક વાત, છલ ખલ કુલ જાણે ઘણા, વી વિવેક કરાત પડિત તેને વર્ણવે, જે પરિણામે મીટ, કાથ કટુક મુખરેગને, દૂર કરતા દી. કાજ તેહિજ કીજિયે, અતે સુખ દાતા;
ઉ‰ર ગઇ,
પ્રસંગ છે.
વિસ્તાર ;
સાત 2.
માત
માત
માત
માત
માત
માત
૩૧૩
2.
ど
૪.
૫.
૩.
८
માત્ર ૧૦.
૯.
માત૦ ૧૧
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૧૪
જેમકાવ્યદેહન. સ્વાદ મુખે કિપાક ફલ, આપે અધિક વિકાર, ૫. શત્રુ થકા જે રાજ્યસુખ, તે સુખ સ્વમ સમાન; અરિહ ત પ પાસે રહ્યો, કરશે કઈ વિજ્ઞાન. ઈમ મન ચિન્તાતુર થકે, બેઠે મેહિ નરિદ; સઘળી મળિ બેઠી સભા, બેઠાં નરનાં વૃદ. ૭.
ઢાળ ૨ જી.
ઈક દિન મહાજન આવી એક–એ દેશી. તિસમે સેવક વીનવે, સુણ સાહિબ સનેહે છે, કાળો રૂપ કુરૂપ છે, ઉચે છે તસુ દેહે છે. ત્રટક, તસુ દેહ ઉચે, પુરૂષ કાઈ, આવી ઉભે, તિયા કરે, કળિકાળ નામે, નામ ધરતો, નૃપ જણવે, મુખ ભણે દીદાર તુમ, દેખવા એ, આ છે તુમ, ગુણ સ્તવે, રાજરે દૂકમ, એથે આવે, તિણ સમય, સેવક વીનવે. રાજા તેહને તેડાવિયે, દીઠે રૂપ તિવારે છે, માની વાતણું પરે, લૂખો ભૂખ અપાવે છે. ત્રટક. અણપાર ભૂખ્યો, લોહ જડિયા, રૂપ કુરૂપી, અતિ ઘણ; તે રૂપ દેખી, સભાજનના, કપિયા મન, અતિ ઘણુ. તિણ આય રાજા, પાય પ્રણમ્યા, રાજા પણ, આદર દિયે; કર જોડિ ઉભે, વદન આગે, રાજા તેહને, તેડાવિયો તબ રાજા મુખ પૂછિયું, એમ કુશળ તુમ હોય છે, કિણ કારણ ચિર કાલથી, તુજ દર્શન એ જોયો છે. ત્રુટક. એ જોય દર્શન, હર્ષ પામ્યા, આયા છે, કારણ કિસે, તવ બોલિયો તે, પુરૂષ પ્રણમી, હેતુ મુજ મન, એ નસે ઈક મયણ દેખુ, જગત જીપી, જેણ ઈવડે, યશ લિયે, એ મયણ દેખે, નયન આગે, તવ રાજા, મુખ પૂછિયો.
૩, બીજું કારણ એ અછે, તુજ વેરી છે એકે છે, હાથ નાથો, તુજ પુત્રને, જીવત ના વિવેકે છે ત્રટક. સુવિવેક નાઠો, તેહ ચિતા, રાજન થે, મનમાં ધરે,
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________
પડિંત શ્રી ધર્માં'દિર-મેહ અને વિવેક.
તેહુ ચિંતા ભાંાં, રિપુ વિનાસુ, જો મુજે, સવક કરા મારા પણુ, તેહ વૅરી, વયર લેશુ, તે પ; એવા કળિયુગ, પુરૂષ મૅલ્યા, ખીજી કારણ, એ છે. કળિ ખેલ્યા સુણ ભૂપતિ, પ્રવચન પુર તુજ દરે જી, માહરે મન સુગમે છે, લેઉ તુજ હસ્તૂરા જી. હનૂર લેઉ, દેખ તૂ હવે, જ્ઞાન રક્ષક, ખાધશુ, સ વેગ સામત, જેડ જોધા, તેહ સઘળા, સાવશું, વડ વડા વીર, વિવેક સધળા, સખળ દતા, શુભમતિ; હવે ખબર પડશે, અણી સાથે, કળિ ખેલ્યા, ગુણ ભૂપતિ, દેખે હાથ તુ માહારા, પ્રવચન પુર્ ઉથડા છ, જોર ન ભાજે જ્યા લગે, નવ સૂકુ તા કુંડા છ કુંડા ન મૂકુ, જ્યા લગે, અવક્ષીણ ન હવે, એ ખરે, મુક્તિનેા મારગ, ભાજી નાખું, મદત જો, માહરી કા અરિહત રાજા, રૂઢિ નાખું, ધ્રુજાવુ, ધર્મની ધુરા, કલિકાલ મહાર્, નામ સાચ્, દેખ હાથ, તુ માહરા હરખ્યા માહ નરેશ તે, સાભળી વચન કરાળેા છ, કામ કરીૢ નર એ ખરા, અરિલના એ કાળેા એ કાળ અરિદલ, તણે માથે, ઉદ્દત નર્ એ, આકરે, ચિર કાલ એહની, સ્થિતિ ન હેાસી, તેાહીજ છે મુજ, કાજગ ઇમ જાણુિને નિજ, પાસ રાખ્યા, સાર સેવક, મુખકર, અહુ માન દીધા, વડા કીધા, હરખ્યા મેાલ, નરેરારૂ,
જી
દ્વારા
રાજ કાજ લાયક છુ, કળિયુગ રાખ્યા રાય, રત્ન થકી સેવક ભલા, જિથી અરિ છપાય. સમય સ્વભાવ થકી હવે, અરિહંત મેાક્ષ સિધાય, નિકર આથમિયે થકે, તમને જોરેા થાય. કળિયુગ કાજ મુખી હુઇ, સેના લેઇ અશેષ, ચિત્તુ 'દિશિપસરે પવન ન્યુ, પ્રવચન માહી વિશેષ
૪.
મટક
સટક
ત્રટક
૧
19.
૩૧૫
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૧૬
જૈનકાવ્યદેહન.
ઢાળ ૩ જી.
મેઘ મન કાઈ ડમ ડેલે–એ દેશી. રાગદ્વેષ વળી અતિ ઘણું જ, બાધ્યા વડ વિસ્તાર વિયતણું તૃMા વધી છે, વિષની વેલ અપાર. ભવિકજન, સુણજે કલિયુગ વાત મૂકે બીજી તાંત. ભવિજન ૧. મનપર્યાય તે કેવલજ્ઞાની, ક્ષપકશ્રેણિ સુપ્રધાન; છેલા સયમ તીન જે સખરા, ઉપશમ શ્રેણી વિવાન. ભવિજન ૨. પુષ્કલાક લબ્ધિ ને શ્રીજનકલ્પી, ચાદપૂરવ અતિમાન; આદમ સઘયણ ને શુકલધ્યાના, પરમસમાધિ નિધાન. ભવિજન ૩. કલિયુગ આવતે એટલા વાના, દર કયાં તિવાર: અનુક્રમે દશ પૂર્વાધિક ભેટ્યાં, પૂર્વાનુયોગ વિચાર. ભવિજન ૪. અતર મુર્તમાં પૂર્વ ગુણતા, તે રહી લબ્ધિ વિશેષ, સઘયણ સઘળા તે પણ બાંધ્યા, છેવો રહ્યા દેખ. ભવિજન ૫ મહાપ્રાણાયામ ધ્યાન જે ધરતા, મોટા શ્રી બષિરાય; તે પણ દૂર કિયો કલિકાલ, અશુભ ધ્યાન દીપય. ભવિજન ૬. ઈણિપરે જાયે દિન દિન હીણ, કલિયુગ કીધું જેર; કામ છોધ ને વૈર વિરોધા, રદ્ર આર્ત અતિ ઘેર. ભવિજન ૭. સ પ્રતિ રાજા અનુક્રમે દૂઓ, કલિશુ કીધ સગ્રામ; ઠામ ઠામ જિનચૈત્ય કરાયા, ભાવભક્તિ અભિરામ. ભવિજન ૮. દેશ અનારજમેં પણ જિનવર, ધર્મ દીપા સાર; કળિયુગને તિણ કાઠે ફૂટયો, ધમરાગ મન ધાર. ભવિજન ૯. તે રાજા દેવલોક ગયા પછી, વ્યાપ્યો કાલ કરાલ; વડવડા ભૂપતિના મન ફેર્યા, કીધી મિથ્યાજાલ. ભવિજન ૧૦. નન નવ પ્રગટ કિયા પાખડી, હિંસા ધર્મ અપાર; દુભિક્ષ પણ કળિયુગના સેવક, દેડયા વારેવાર. ભવિજન ૧૧. જિનવર ધર્મ કિ તિણ ખડિત, સામાચારી ભેદ; મહેલાં મન મુનિવરના કીધાં, સૂધ સયમ છે. ભવિજન ૧૨. ચાર રોં અનુગ જે મહેટા, અ૫કિયા તે કાળ;
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૨૮
જૈનકાવ્યદોહન,
હુકમ હુવા સાહિબતણા, મુજ વેગે દૂઇ અસવાર. લાલ૦ પાંચે હથીયાર ખાંધિયા, મુજ॰ ઝગમગ જ્યાતિ અપાર, લાલ ઉજ્વલ શુક્લ ધ્યાન છે, મુજ હથિઆરમાં શિરદાર. લાલ જહર જોસણુ ગુરૂશીખ તે, મુજ પહેરી રક્ષા કાજ; લાલ સફળ સજાઇ લેઇ કરી, મુજ॰ મગન કરે મહારાજ. લાલ૦
ઢાહા.
સાધુ સયમ ગજરાજ દઢ, વરદાયી વડે વીર; પ્રવચન પુરથી ચાલિયા, સાથે વડ વડા ધીર. માહ મહીપતી જીપવા, શુરા પૂરા સાથ; વીરબલે ધરતા થકા, જય લક્ષ્મીના નાથ. નવ નવ ગુણુઠ્ઠાણુ ભૂમિકા, આક્રમતા તિવિાર; પસરી કીર્ત્તિ દિશે, હરખ્યાં લેાક અપાર. ઢાળ ૧૦ મી.
૧.
3.
૧૩.
૧૪.
૧૫.
( પાસ છણદ જીહારિયે,—એ દેશી ) વરદાયી વીર ગાયે, જગ સધલે યશવાસે રે; હિંસક ચાર નાસી ગયા, તમ નાર્સે સૂર પ્રકાશા રે. વરદાયી૦ ૧ મિથ્યાભ્રમ દૂરે ગયા, હવે કપટ ક્રિયા રહી દૂરા રે; અપૂર્વકરણ કરતા હવે, પ્રતપ્યા નિજ તેજ પદ્ના રે. વરદાયી. ૨. ભૂર ભવિક ભટકટકમાં, આવીને ભેળા થાયા રે; વાહલે જીમ નક્રિયા વદે, રિપુ પણ સખળ ઉપાયા રે, વરદાયી ૩ ગામ નગરનાં ભેટાં, નવ નવલા સમ રસ લેવે રે;
નમતા ખમતા તસુ દેખીને, ઉપદેશ તે શિરપાવ દેવે રે. વરદાયી૦ ૪. મત્રી સધળાને કહે, સુખ થાશે ધરા વીર આણ્ણા રે;
$
માહતણા ભય મિટ ગયા, હવે ધરજો મન શુભ ધ્યાનેા રે. વરદાયી પુ. દુઃખ દોહગ દૂરે ગયાં, ગયા આધિ વ્યાધિ વિકાસ રે;
રાધ વિરોધ વિલય ગયા, સમતાયે. શ્રી સુખકારા રે. વરદાયી૦ ૬ પરમ પ્રતીતિ પ્રગટ લઇ, ધન વૂડે જ્યુ. હરી કાયા રે;
પાપ તાપ દરે ગયા, વિ લેાકાંને મન ભાયેા રે. વરદાયી॰ છ.
L
'
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી ધર્માં દિર–મેાહુ અને વિવેક.
રે. વરદાયી૦ ૮
શ્રીજીનચંદ્ર સૂરીશ્વરૂ, જસુ નામે સુખ અપાર રે, દયાકુશલ પાઠકવ, ગુરૂ ગિરૂમ ગુણ ભડારા તાસુ પ્રસાદે એ રચ્યા, ખડ પાંચમા ભવ ઉપકારે રે; ધ મ િ કહે સાંભળ્યાં, લાભીજે સુખ શ્રીકારે રે. વરદાયી॰ ટ,
ખડૉ.
દાહરણ.
લગાય.
એ;
ગે.
શ્રીછનવાસ સુવાસ નિત, મહેટા મહિમા નિધાન; ચરણ કમળ શ્રીપાસના, પ્રમુ પરમ પ્રધાન. ઋણ અવસર હવે મેાહ નૃપ, ચર સુખ સાભળી વાત, સામે સઘળા દેશને, વીર વિવેક વિખ્યાત. માની મછરાળા ધણું, પર ઉન્નત ન સહાય; નિજ મંત્રીને તેડીને, આખે ચિત્ત આયા વૈરી છલ કરી, સિહુ તણી પરે પાછાં પાગલાં દેશને, ફિર માયા મતિ મેં પહિલાહી જાણિયુ, અવસર સાથેા અણુ, થેં મનમા હરખ્યા ધણુ, ભાગેા કાયર મલ્લતણે! અલ મલૂ વિષ્ણુ, જાણે નહિ છે કાય; મુગ્ધમને થે મૃગ અા, છલ ખલ હવે શ્યા હાય નયણ પ્રમુખ Àાલ્યા હવે, ગુણ સ્વામી માહરાય, ન કરશ ચિન્તા એવડી, કરશુ દાય ઉપાય. ઢાળ ૧ લી
અણ.
આજ નિહેન્હે રે ક્રીસે નાહલા,એ દી મેાહ મહીપતિને ઇમ વીનવે, કર જોડીને કામ, તુજ મુખ આગે` વડ વડા વીર છે, ધર ધીરજ અભિરામ. એ ફૂંકર યુ ફિરે અખ નાસતા, દેખાડુ છુ ૨, ખજુએ ત્યા લગી જ્યોતિ કરે કિર્યાં, જ્યાં નવિ ઉજ્ગ્યા સર્
માહ
માહ
૩૨૯
૧.
3.
૪.
19.
૧૦
૨.
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૩૦
જૈનકાયદાહન.
અવસરથકી જે તેજ લહી કરી, નીચ છ દુઃખ જાય, સૂરજ જ્યેાતિ ન દાહક તેહવી, જેહવી વેલૂ થાય. ટીટાડી પુખીની પરે હવે, પાઉ ધરે છે એહ; મિડકની પરે સાર કરે રહ્યા, અલ્પ લહીને મહ. વરસાલાના જ્યું વહે વાયરા, આછાના જ્યુ તેહ; એહની પણ છે પરચ્છ સ પદા, ઝટક દેખાડે છેd. આજ ન કાઈ તુજ જોડે છે, સુરપતિ નરપતિ જાય, સસારી પ્રભુતા પૂરી લહી, તુજ સમ તુહીજ હાય. હેલા ખેલામા જગ જીપીયા, તુ' ગિરુઆ ગભીર, નહાનાશુ થે યુદ્ધ કરેા નહિં, સરિખા સરખી ભીર. જનકે કાથા ધરથી એહુને, પૂરિયા દેશ વિદેશ, અરિહત નૃપ સેવાથી ઇણે લહ્યા, રુદ્ધિતણેા લવલેશ. એહની ચિન્તા મનમા મત ધરે, મત લ્યા એહનુ નામ; ચણુક ઉલિયેા ભાવિ નલાંજશે, લોક ઊખાણા આમ. ઇમ સુણી માહ મહિપતિ ાલિયા, મલકીને મન માહી; હાથ ન દેખ્યા છે તે એહના, તેા વડા મદ કાહી. અવગણના એવી વિકીજીયે, એ ઊંડા અસરાલ, વૅરી વ્યાધિ ન નહાના જાણિયે, દુ ખ સરેાવરની પાલ માહ નહીં કે એહુ નહિ હુવે, મેહુમાંહે એક વાત, અવસર આવ્યા ઢાલા કિમ વે, તાપ મુખે ગલે ધાત કર્યો પણ ક્ષત્રી ધર્મ નિવ રહે, ન ધરુ મમતા અહ; ધર્મ મદિર કહે માહ મહા બળી, હુકમ કયા સુણે તેહ
યુદ્ધ
દાહા.
પાખડી સેવક ભણી, કહેવે છે વડ વીર, મિથ્યાવાણી ભરી એ, વજડાવા ધિર ધીર. ભેરી શબ્દ સુણી કરી, સજજ હુઆ ભટ વૃ૬, જય લક્ષ્મી વરવા ભણી, મન આણે આનંદ. સન્મથ સુત આદે કરી, વડ વડ વીર નિરદ; સાઇ સબળી કરે, ભાંજણુ અરિદલ ફ્ર
માહ
માહ
માહ
માહ
માહ
૧.
૩
૨.
૪.
3.
૫.
માહ
માહ
મેાહ ૧૦.
માહ ૧૧.
માહે ૧૨.
૬.
૭.
માહ૦ ૧૩.
L
૯.
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી ધર્મમંદિર-મેહ અને વિવેક. ૩૩૧
ઢાળ ૨ જી. રાગ મારૂ
ઉષભ દેવ મોરા એ દેશી અભિમાની હો રાજા અભિમાની હો મોહ મહિપતિ કેપિ, મનમા રૂદ્ર યાની હો, રાજા અભિમાની છે. રાજા ૧. જડતા નારી તિણે સમે, મૃગાર બણાવે , ભાગલિક મુખ ઉચ્ચરે, અદ્ય તિલક કરાવે છે. રાજા ર. હિંસા હરિણાક્ષી મળી, જય મગળ ગાવે હો; બાળ ગોપાળ સહુ ભણે, મહ ચઢતે દાવે હો. રાજા પાપ શાસ્ત્ર ભટ બેલિયો, બિરદાવલી નીકી હૈ, વિવેક વીરની હાય , સેના સબ ફીકી છે. રાજા ૪. અનરથ દડ કબાન લેઈ, વાકી અતિ તીખી હૈ, મતિ અજ્ઞાન ભાથડા ભર્યા, બાણાવળ શીખી છે. રાજા. ૫ તાપ સ્વભાવ તે ટોપ છે, તર્જન અતિ લીધી છે, મદ સન્નાહ તે પહેરિયુ, જિનશાલી કીધી છે. રાજા ૬. મિથ્યાવાદ વાજિત્ર ઘણું, વાજે તિણ વેળા હો, વજી થઈ શરા સહુ, તબ દવા ભેળા હો રાજા છે, ભારી કમતણે ઉદે, મુહૂર્ત તિહા સાધ્યો છે, નીચ સગ ગજપર ચઢી, જાણે જય વાળ્યો છે. પાપ વિકાર યાદી ઘણું, મુખ આગે કીધા હો, આ ધ્યાન બલૂક લઈ, હવે વછિત સીધા હો. પાપ મરથ રથ ભલા, સજિયા રણ સારૂ હો; કામ વિકાર તુર ગમા, વાયુ વેગ ક્યુ વારૂ છે. રાજા. ૧૦ અતિ અભિમાન તે હાથિયા, પર્વત સમ દીસે છે, મઘતણી પરે ગાજતા, મોહ દેખી દીસે હો રાજા. ૧૧ પ્રમાદ સેનાની કિયો, આપ મોહે માન્યો હો, ચતુરગ સેનાયે પરવર્યો, અબ નાયક જાણે હો. રાજ. ૧ર. નરપતિ તેડીને કહે, જે હવે ઘેરે હો, તે શ્રુતજ્ઞાની પાડિયા, પરેતો તુજ પૂરો છે. રાજા. ૧૩,
રાજ૦ ૮
રાજી
.
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૩૨
જૈનકાવ્યદેહન. મેરથકી દક્ષિણ દિશે, પ્રાયે પરમાદો હો; બાધ્યો મેહપ્રસાદથી, અધિક ઉન્માવે છે. રાજા, ૧૪.
દેહરા. ઈણપર્વે જેરે મેહને, સુણિયે વીર વિવેક; સજજ હવે ઈક તાનશું, જૂઝણની ધરિ ટેક, દર્ગોચર દલ મેહનાં, ઈક દિન મળિયાં આય; પર લ દરિયાવેલ જવું, કાયરને મન થાય. આનદ અધિકે શર મન, જાણે આજ વિવાહ; આરણ ભેલણો કરે, મનમાંહે ઉત્સાહ. ઝબકે દામિનીની પરે, કૃદાવે હથિયાર, ઉન્નમિયા આપાઢ , ઘરઘટા જલધાર સમરાવે રણભૂમિકા, વિષમ વિદારે દૂર, વીર વિકતણે ભલે, રાજનીતિ અપૂર. હવે મનમત્રી પણ તિહા, આવે સુતને પ્રેમ ક્ષણ વિવેક ક્ષણ મેહશું, જાય મળે છે એમ. તિહા જાયે તબ તેહનો, જય વછે મન એહ; ઈણ અવસર વિચ આવિયા, સધિપાલ સુસનેહ. ઈહા છે અધ્યવસાય તે, સધિપાલ સુખદાય, પહેલી વીર વિવેકને, અરજ કરે મન લાય.
ઢાળ ૩ જી. ઉઠ કલાલકું ભર ઘડે છે, નયણે નીદ નિવાર,–એ દેશી સુણ સાહિબ અમ વનતિ હો, મન દઈને આજ; સેવક મે નહિ કેહને હા, સાધુ અવસર કાજ, રાયજાદા વીરા હે, થે રાજન છે રઢીયાલ, રાય, એ આંકણી. ૧. હિત વાણી છે અમતણી છે, હૃદય કમલ સુવિચાર, તું પ્રભુ આજ હું સહી હૈ, ભાગ્યતણે અનુસાર, રાય ૨. પણ એ મોહ નૃપ આવિ છે, જૂને રાજા તે; અવગણિયે કર્યું એને હું અનંત યુગારે જેહ. રાય૦ ૩.
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી ઘર્મમંદિર-મોહ અને વિવેક
૩૩૩
કટક વિકટ સબળ ઘણે , વળી પૂરે પરિવાર, વડ શાખા ક્યું વિષ ભર્યો છે, વ્યાપિ ર સ સાર રાય૦ ૪. કોટ ખજીને કાં નહી હૈ, યુ માનસ અભેજ, સકલ કિયામે સુદર છે, કુણ લે ઈણ ખોજ. રાય૦ ૫. ઈન્દ્ર ચ નાગેન્દ્ર જે હે, માને એહની આણ; અવર ન કે હો અછે હૈ, ઈસુશું સાધે વાણ, રાય૦ ૬ જે હૈં મોહ ન માનિયે હે, એને દેશ ન કાય; હસ ભણી વહાલો નહિં હં, મેહ કયુ ભૂડ હોય. રાયા છે. બહુ જનને જે વાહે હૈ, તિણશું કર્યું રીસાય; અને અધિક પ્યારે સહુ હે, અત સમે ન સહાય રાય૦ પગ પગ દેખૂ એહનો હે, લશ્કર વાગર જોર, મિોહ સેના સાગર જિસી હો, તુજ દલ એક કેર. ગાય છે. તીન ભુવનમાં એ અચ્છે હે, તુ ઈક નરમે હોય, તે પણ આરજયા વસે છે, તિહાં પણ ભાવિજીવ કેય. રાય૦ ૧૦. તિહા પણ શુભ મનિમા વસે હો, વળી રૂચિ શુદ્ધ પ્રતીત, તે લોકોને રાજિય હે, તુ છે લોકાતીત, રાય૦ ૧૧. તાહરી સેના પણ સહુ હે, તેહને મિલશે જાય. તે મુખ વિરલો ભશે છે, અર્ક તૂલ કરે ન્યાય. રાય૦ ૧૨, કુણ ન સેવે તેને હો, ભવ્ય અભવ્ય અપાર; કઈક વિરલો થોભશે હે, તુજ વેળા નિરધાર રાય૦ ૧૩. તુ હમણું વાધ્યો અછે હે, ઘટતાં નહિં છે વાર; ઓ અનાદિ વાળો રહે છે, અમર કીધો અવતાર રાય. ૧૪. તું સેવક ને સુખ દિયે છે, અખય અગોચર જે; ઓ ઈન્દ્રિયને સુખ દિયે હો, મુખ મીઠા છે તેહ રાય૧૫, તુ સેવકને દાખવે છે, ગિરિ કંદર વન વાસ, આ આપે સેવક ભણી હો, મદિર નારી વિલાસ રાય ૧૬. તુ પરિવારને છોડવે હો, એકાકી ઠહરાય, એ મેળે પુત્ર મિત્રને હો, લોકોને મન ભાવ. રાય૦ ૧૭. બુઢા સેવક તાહરા હે, જૂના જર્જર તેલ,
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૩
જૈનકાવ્યદેહન અરણ તરણ તીખા ઘણુ હો, તસુ સેવક સુસનેહ રાય૦ ૧૮. તેહ ભણી તે સેતી કીસી હે, ખસ ખૂટણની વાત; કિરજા નિજ ઘર ભણી હે, અમ મન એહ સુહાત. રાય૦ ૧૯.
દાહરા. ઈમ કહીને ચૂપ કરિ રહ્યા, સધિપાલ તિણુવાર; હસી કરી વીર વદે તિહાં, વાહ વાહ મતિસાર. મોહતણે મહિમા કહી, જાણ્યા વચન વિશાળ; ક્યું કર છાનો હોયશે, મા આગે મોશાળ. મે જાયે પ્રીછો અછે, છલ બલ એનું દીઠ; વ્યાધ્રમુખે એ શિયાળ છે, તમને લાગે મીઠ.
ટાળ ૪ થી. વીર વખાણી રાણી ચેલાજી–એ દેશી. વીર વિવેક વળતો કહે છે, સાંભળે હૈં સધિપાલ; વીચ કરે ભલ માણસા જી, ગુણ કહ્યા આલપ પાલ. વિર૦ ૧. મહ વહાલો સહુને હુવે છે, હસને ન્યાય સહાય; ૫ખ કરે દિન તમ કરે છે, શ્યામ કબ ઉજવેલ થાય. વીર. ૨. માનસવાહી હંસ છે જ, ઉજજવલ મેતિ આહાર; પખ બેહુ ધવલી કરે છે, દુધ પાણું કરે સાર. વીર. ૩. કટક ઘણું તસુ આખિયું છે, ભુગર તૂસ સમ તેહ; ત્યાં લગી ઘેલી ઉડે ઘણું છે, જ્યાં લગી ઘૂંઠ ન મેહ વીર. ૪. લોહ સમ તે જગમે ઘણા છે, તેમ તે અલ્પ તું જોય; ચંદન વન વન નવિ હુવે છે, ગજ ગજ મતી ન કેય. વીર૫. તિમિરતણું પરે તે ઘણા જી, સૂરજ એકજ થાય; અકુશ કેવડે ગજ કિહા જી, શંકુની વાત ઠહરાય. વીર. ૬. રકનાં વૃદ મ્યાં કામને છે, એકજ શ્રીમંત સાર; સિહ એકે બહુ ત્રાસજી, શિયાળની કાંઈ નહિં કાર, વીર. ૭,
અમર મેં એને આખિયે જી, દેખશ્યા તે હવે આજ; કસવટી આપથી આખશે છે, જૂઠી એ શરદની ગાજ વીર. ૮.
અમર છે નાસજી, શયએજ શ્રીમતિ જ
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૩૫
પંડિત શ્રી ધર્મમંદિર-મોહ અને વિવેક. ૩૩૫ બાહ્ય સુખ દેખીને રાચિયા છે, એહના સેવક ભૂર, અન્તર સુખ નવિ અનુભવ્યો છે, આતમ અનુભવ નર. વીર૦ ૯. ભેગ યોગ જે એ દિયે છે, તિહાં પણ મહારૂ સુખ; એહથી નિકેવલ નરક છે જ, ઘોર અતિ ભેર દે દુ:ખ. વીર૧૦ ભવ જળ તારણ એકલા છે, કુટુંબનું ત્યા નહિં કામ, રાગ કરી મહિયા મોહશું છે, જાણિયુ નહિ નિજ ધામ. વીર. ૧૧ થાહેર વાક ઈહાં કે નહિ જી, વડ વડા ભેળવ્યા ધીર; કૃષ્ણ કલેવર લઈ ભમ્યો છે, બલભદ્ર મહ કરી વીર. વીર ક્રોધથી કસ ચૂક્યો સહી છે, માન દુર્યોધન દેખ, દભ ઉદાયન ગૃપ મારિ છે, લોભ સ ભૂમ વિશેષ. વીર. ૧૩. કંડરિક પ્રમાદે પાડિયો છે, ચડપ્રદ્યોતન કામ; રાગથી બ્રહ્મદત્ત દુખ લહ્યાં છે, દેવથી કાણિક આમ. વીર. ૧૪. વ્યસનથી કીચક ચૂકિયો જી, કપિલ મિથ્યાત્વથી જેમ; પાપડ સ ગ કુસગથી જી, બહુ નર ચૂકિયા એમ. વીર. ૧૫. જગત જન પીડિયા બહુ પરે છે, મોહ નિકારણ શત્રુ; તેહ અન્યાય હું કેમ સહુ છે, થે સુણ મહારા મિત્ર વીર. ૧૬ માહરે સેવકે કે કદે છે, આચર્યો હોય અન્યાય, તેહનું નામ લેઈ દાખવે છે, શીખ દેઉ સુખદાય વીર. ૧૭. ધર્મથી જય હવે જગતમે જી, પાપથી ક્ષય કહેવાય,
એહ બહુ વાતા અછે જી, આદરો મન તણું દાય વીર. ૧૮. જિમ જિમ ખુ દખમે એહના છે, વળી કયાં વચન પ્રમાણ, તેમ તેમ એ શિર ચઢિ ગયો છે, શીખ દેeી અભિરામ વીર. ૧૯.
એક વચન મુણિ વીરના, સધિપાલ ગયા ધામ, હવે શ્રી વીરવિવેક નૃપ, યોદ્ધાને કહે આમ. શરા પૂરા સાંભળો, આ છે રણ એહ, હાથ તમારા દેખસ્યા, અરિ દલ કાદિમ એક સાથી હાથી છે તમે, અરિદલ એહ કરીર; જય લક્ષ્મી વરસ્યાં હવે, જે કરશે 9 ભીર.
૩.
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૩૬
નિકાવ્યદેહન.
૪,
૮.
હાર મુકુટ કેયુરે કરી, શોભા શુરા નાહિ; રિપુ સન્મુખ ધાર્યું કરી, યશ પસરે જગમાહિ
અસિ ધારા તીરથ અછે, દેવતણી ગતિ દેય; નિજ ભુજ બળ સંભારિને, સામ ધર્મ ધરિ ધય. અંગજ અંગ ને અંગના, રાજ કાજ જીવ પ્રાણ; ત્યાં લગી સઘળા વલ્લહા, જયાં ન મિલે અરિ બાણ વાહન કવચ્ચે શસ્ત્ર ભરી, વહે આડંબર એમ, અંતરગ સાહસ વિના, જય પદ પ્રાપ્તિ કેમ. બોલો કુણુ ક્યાં ભશે, નિજ નિજ લેઈ પરિવાર; કોણ કોણ કેહને છપશે, તબ બોલ્યો સુત સાર.
ઢાળ ૫ મી રાગ સેરઠ.
સેવા બાહિરે કહિ કે સેવક–એ દેશી. નંદન ભવ વૈરાગ વદે તબ, વિનયવંત વરદાય: સાહિબ આગે નિજ ગુણ વર્ણન, કહે કિણ કીધે જાઈ પણ સાહિબ જે પુછી વાણી, તસુ ઉત્તર હુ આખુ; અરિ મુખ ઝાલુ પહેલી અણિયે, ટેક ભલી પરે રાખું. ચતણું પરે ભવ ભવ ફરે, ભૂર ભવિકને જેહ, વિપરિત ભાવ અભાવ વડે અરિ, હું વશ કરશું તેહ. શમરસ રસ આદિ કરીને મહારા, અંતર સેવક તાજા, કરક આદિક દઈને, બાહિજ સેવક સાજા. પંચમ ગુણ ઠાણુકની ધરતી, દેશ વિરતિ જયદાઈ; દેશે ઉણું પૂરવ કોડી, માન્ય કહુ મન લાઈ. ધર્મ ધ્યાન મધ્યમ ત્યાં જાણે, પ્રતિમા શ્રાવક કેરી: ખટ આવશ્યક કિરિયા કીજે, વ્રત લઘુ શુદ્ધ વિહારી. સડસઠ પ્રકૃતિતણે તિહાં બાંધી, મહતણે મદ ગાળું; અપ્રત્યાખ્યાનતણે ક્ષય કીધો, વૈરકદમી વાળું. આનંદ ને કામદેવ કહીજે, તે મુજ સેવક સારે; ખટ આવશ્યક પુરોહિત કરે, એ રણખેત વિચારે.
નેત૦ ૧.
નદન
3,
નંદન.
૪.
નંદન
૫.
નંદન
૬.
નદન
છે.
નંદન
૮,
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૩૭
પંડિત શ્રી ધર્મમંદિર-મોહ અને વિવેક, હવે સ વેગ ને નિર્વેદ બેઉ, લઘુ ભુત ભેળા શરા; મોહ મહિપતિનું દલ મેડ, ભુજબલી ભીમ સતૂરા. નદન ૯ છઠે સત્તમ ગુણઠાણ ધરતી, તે રણ ખેત બુહાર્યો, અન્તર મુદ્ધર્ત સ્થિતિ મતિ બેહુ, ચઢી ઉતાર નિહાર્યો. નદન ૧૦, ત્રેિસઠ પ્રકૃતિ પ્રમત્તે બાંધે, સત્તર અઠાવના, મહતણું બલ પલ પલ છીએ, સહુ વદે ધનધન્ના. નદન ૧૧. નિરાલબ ધર્મ ધ્યાન વિશુદ્ધા, તેહિજ અતર વેલી, પાચે પાડવા બાહિજ સેવક, કાઢે મેહને ઠેલી. નંદન ૧૨. અપ્રમત્ત ગુણઠાણથી કરચુ, અપૂર્વધ્યાન વિચારી; ગુણણીયે ગુણ નિજ સક્રમ, ક્રિયા દર નિવારી નંદ૦ ૧૩. સત્તમ અતિ શુલ ધાના, સામે આવે શેર; મહ મહીપતિનુ બલ છૂટે, અનુભવ હોય સનરે નદન ૧૪. ઈણિ પરે પુત્રે ફેજા ઝાલ્યા,હવે સમકિત મત્રી બોલે, ભવજળ તારણ પિત પ્રવીણ, કુણ આવે મુજ તોલે. નદન ૧૫. એ સ સાર આદિ અપારા, મિથ્યાભૂષણ ભારી, ત્યા ભવિજનને હાથ રહીને, હુ ઊતારૂ પારી. નદન ૧૬. દેવ ગુરૂ ધર્મ તત્વ દેખાઉ, ભાજી કર્મ વિકારા, શ્રદ્ધા કરૂણા આત્મક માહરા, અતર સેવક સારા. નદન ૧૭, બાહિજ સેવક શ્રેણિક કેશવ, ઈત્યાદિક બહુ લખિજે, ક્ષાયિક ભાવ ખજીને પામી, વિરતિ ક્રિયા નવહીજે. તેત્રીશ સાગર કિચિત અધિક, માન કહીજે એહી, એથે ગુણઠાણે બહુ લાભે, ધર્મરાગી ગુણ ગેહી. નદન. ૧૯, પ્રકૃતિ સૉર એથે બાધે, ભુડી પ્રકૃતિ નિવારે, ધર્મ ધ્યાન મ દો સહુ દીસે, આરત રોદ્ર વિચારે. નદન. ૨૦ મહતણો મત્રી મિયાદગુ, તે હુ જીપન જેરે; મેહતણું દલ મુડશે તબહી, દેખાડે નિજ તરે નંદન ઈણિપસમકિત મંત્રીએ આખે ભુજબલકધપ્રકાશા, ધર્મમદિર કહે અધિકે કીયો, વીર વિવેક ઉલ્લાસા. નંદન૨૨,
નળ૦ ૧૮,
૧
-
-
V
*
—
ન
નનન +
*
ન
*
=
*
*
*
-
*
-
*
-
-
-
-
- -
-
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૩૮
જૈનકાવ્યદેહન
દાહરા
ઉપશમ શૂરા મેાલિયા, સુણુ સ્વામી મુજ વાણુ; શ્રેણિસુથિર રણ આઠમેા, ગુઠાણે ગુણુ ખાણું. આળસ નિદ્રા ભય સકળ, દર નિવારૂ સગ; ક્રોધ જોધને જીપણું, નવ ગુણઠાણે રંગ ક્રોધ દાવાનળ ક્રૂર છે, સતાપ્યા સ સાર; હું સધળાને સુખ કરૂ, નિજ ગુણુ અમૃત ધાર. શત્રુ મિત્ર સમ ભાવને, અન્તર મુજ પરિવાર; સાગરચંદ નાગદત્ત બહુ, બાહિજ સેવક સાર.
ઢાળ ૬ ડી.
ખેડલે ભાર વણા છે રાજ, વાતા કેમ કરે છે,—એ દેશી
નવમે ગુણઠાણે વળી ઊભા, રા પૂરા સારા. માહતણી હવે મદ ઉતારૂ, શુકલ ધ્યાન હથિયારા, મહેાટે માવ શરૂ સુજાણ, અરજ કરે કર ખેડી. એ આંકણી.
ગાઢો અનમી માન જે વૈરી, જીપીશ પ્રાણાયામ તે અતર્ સેવક, અતિ અલ માહુબળી ગણધર ઇન્દ્રભૂતા, એ મુજ
અહે કાર
છેડીને દીધા, અનુભવ લીધે સનૂરા. આવ સામત તિહા કિણે મેલ્યા, માયા અપણુહારા; શરણુસ્વરૂપી શાન્તિ શિરાણિ, અંતર્ગ પરિવારા. રાજા પૂછ્યા તેણે પ્રકાસ્યા, માયા વચન અમાલા; ક્ષુલ્લક ધ્રુવર પ્રમુખ મુજ માહિ, સેવક રાખ અમેાલા. માહતણા જે મહેાટા સેવક, દબ કહીજે દિરયા, તે પણ હું નવમે ગુણુઢાણે, જીપણુ ખીડા ધિયા સતાપ મહાટે સામત કહીજે, તે હવે ખેલે અમા; તૃષ્ણા તરલ તરગિણી તર, ધ તિતિ ક્ષેમા. પમ સમાધિ તણા અફ઼ા, તે મુજ વહાલા ોધા; કપિલાકિ મુજ સેવક સારા, ત્યાગી અંતર સા.
હુ રિપુ તેહા, મન વચ દેહા. બાહિર શા;
૧.
3.
૪.
૧.
મહેાટા ૨.
મહાય
મહેાટા ૪.
મહેાટા પ
મહાય ૬.
de
મહેાટા
મહાટા
૩.
૭.
૮.
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૩૯
પંડિત શ્રી ધર્મમંદિર-મોહ અને વિવેક દશમ ગુણઠાણ ઠામ લહીને, સૂમ લોભને છતી; સંપરાયકી કીરિયા સઘળી, તબથે હાય વિતીતિ. મહો. ૯, ઉછાહ સેનાની તિહાકણે બેલ્યો, સુણ સ્વામી મુજ વાતા; સઘળી ફેજામે હું ફિરશું, મે લાધી તુમ ધાતાં મોટો૦ ૧૦. સઘળા શરાને ઉપકારૂ, વડ વડ બિરુદ સભારું; વેદ વિકાર નિવારણ અંતર, સેવક સખરા ધારું. મોટો૦ ૧૧. ઇન્દ્રાનુજ ને મહાગિરિ મુનિવર, બાહિજ સેવક શરા, સઘળા શુભ ગુણઠાણું માંહે, વજડાવું જયતૂરા. મહ૦ ૧૨. વિમળબોધ કોટવાળ કહે ઈમ, સુણ સ્વામી મુજ વાણી; મહમહિપતિના ચર ઝાલું, નિર્ણય તુરત પિછાણી. મહાટો. ૧૩. ચર્ચન અર્ચન અતર સેવક, દઢમતિ દઢ ધર્મ ધારા; બાહિજ સેવક ધર્મ રૂચિ પ્રમુખા,બહુવિધ ભકિત વિચારા ભહોટ૧૪.
દોહરા. ઈણિ પરે બીજે પણ તિહા, નિજ નિજ બલ પરકાશ; મોહરાયને આપવા, આણે અધિક ઉલ્લાસ. વનિતા પણ સુભટા તણી, હરખી બોલે એભ; જીણ વિધ પ્રીતમ સૂઝશે, એ પણ સૂઝ તેમ. નિજ પ્રીતમ પાસે રહી, કરસ્યાં શસ્ત્ર પ્રહાર;
અબળા સબળા કામ મે, કરણ્યાં સ્વામી તિવાર. ઈશું પરે સઘળા સાથરે, સાહસ સબળો જોય; રાજા વીર વિવેક તબ, અધિકે હર્ષિત હોય. અધિકાધિક પરિણામશું, પર્યાલોચન સાર, તેહિજ વાજા વાજીયા, શિવપદ ભગળ સાર. ઈણિ અવસર હવે મોહ નૃપ, સજજ હુઈ સુવિચાર; સઘળા જોધાને કહે, સુણજે એ નિરધાર ચઢશે વીર વિવેક હવે, રણ કરવાને કાજ; ઢીલ ન કીજે તે ભલે, મુજરો દે મુજ આજ. કુણુ કહી જે ખડે, માજી હોશે તેહ, નામ લઈને દાખવો, અરિ મુજ ઝાલે હ.
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૪૧
જૈનકાવ્યદેહન.
ઢાળ ૭ મી.
દેશી વિ છીયાની માયણ વયણ તબ ઉચ્ચરે, સુણ તાતજી સાહિબ આજ રે લોલ; આપ મુખે કરી આપણી, કીર્તિ કરતા હુવે લાજ રે લાલ. મયણ૦ ૧. તૃણસમ અરિદલ જાણજે, દાવાનલ સમ મુજ જોર રે લાલ; નાસકડ હવે હાસશે, મુજ આગળ એ છે ચેર રે લાલ. મયણ. ૨. લઘુ ભાઈ શ્રીને મરે, વળી આવાઢ સષિ નદિષેણ રે લોલ; આદ્રકુમર કુલવાલૂઓ, મેં જીયા મન હરખેણુ રે લાલ. મયણ૦ ૩. વડ વડા શરા એહના, છત્યા કહું કેતા નામ રે લોલ; છળ બળ કરીને છેતર્યા, મુજ સાથી છે અભિરામ રે લાલ. મયણ૦ ૪. મણિરથ ચડ પ્રોતના, મધુ કુમાર અને ગÉભિલ રાય રે લોલ, નામ લેઈ કેતા ગણું, સેવક બાહિજ કહેવાય રે લાલ. મયણ૦ ૫. કુલ વસત અબુદ ઘટા, કાકશાસ્ત્ર શૃંગાર સ ગ રે લાલ; સ્નાન અને મધ પાન તે, મુજ અંતર સેવક ગ રે લાલ. મયણ૦ ૬. રાગ વદે હવે સાંભળો, હુ જતન કરૂ રાગ ધ રે લોલ; ભયણ તણે પણ મિત્ર છું, જેડું હું સઘળી સધ રે લાલ. મયણ૦ ૭. કિહાં કિહાં આખ છે, કિહાં ચદ્ર અછે કિહાં મુખ્ય મુદ્ધરે લાલ; પરવાળા કિહાં અધર છે, એ ઉપમા રાગ નિરુદ્ધ રે લાલ. મયણ૦ ૮* કિહા હીરા કિહાં દશન છે, કિહા કનકલશ માંસગ્રંથ રે લોલ; કિહા વાપી કિહાં નાભિ છે, પણ રાગવશે એ સંથ રે લાલ. મયણ. ૯, સડણ પડણ વિશ્વાસ છે, અગ અશુભતણે ભડાર રે લોલ; તે દેખાડી ભેળવું, જોરાવર રાગ અપાર રે લાલ. મયણ૦ ૧૦. મીઠા મન્મથ બોલડા, મિલો ભિલો બહુ પ્રેમ રે લોલ; અતર સેવક છે બહુ, માહરે જોરાવર એમ રે લાલ. મયણ. ૧૧. ઈન્દુષેણ બિન્દુધણ જે, ચિલાતી ચાર ઈલાપુત્ર રે લાલ; બાહજ સેવક માહરા, પહેલાથી મહારા મિત્ર રે લાલ. મયણ૦ ૧૨. દ્વેષ વદે હવે સાભળો, હું કરડે શરે તુજ રે લાલ, કુણ એ છે જગમે તિકે, જે કરશે મુજશું જુઝ રે લાલ. મયણ૦ ૧૩,
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી ધર્મમંદિર-મેહ અને વિવેક. ૩૪૧ ચડ રૂદ્ર બિભત્સમા, દર્શન અતિ ભય હેત રે લોલ; સમુખ કુણુ જોઈ શકે, રિપુ જિપે ઉમે ખેત રે લાલ. મયણ૦ ૧૪. મસર નિદા પિશુનતા, સગ્રામ શરાપ ને મર્મ રે લોલ, આક્રોશન અતિ ચંડતા, અતરસેવક ધર્મ રે લાલ. મયણ૦ ૧૫. કૈરવ ને ચંડકાશિ, પાલક ને સગદેવ રે લોલ; કમઠાદિક બહુ પ્રાણિયા, સાચવે છે મારી સેવ રે લાલ. મયણ૦ ૧૬. હવે મિશ્યામ ત્રી બોલિયો, સુણુ મારી શક્તિ અનંત રે લોલ, તીન ભુવનમાં પ્રાણિયા, મુજ સાન્નિધ્યથી ભામત રે લાલ. મયણ૧૭. જાતિ નિ કુલ કેડી એ, નહિ કોઈ છે તે ઠામ રે લાલ, સેવક વીર વિવેકના, બહુ ઝાલી પડયા આમ રે લાલ મયણ. ૧૮. કુગુરૂ કુદેવ કુધર્મને, વશ પડ્યા પ્રાણી જેમ રે લોલ, અ તરંગ મુજ કામના, કિકર સઘળાય તેહ રે લાલ. મયણ૦ ૧૦. મતિ વિપરીત તણા ધણી, પાલક કપિલાદિક તેમ રે લોલ, બાહિજ સેવક બહુ છે, પાર ના ગણતા એમ રે લાલ. મયણ૦ ૨૦.
દેહરા શ્યામ શરીરી દુબળે, ડી જેર અનત, લાલ રગ લોચનધરૂ, ત્રાસે તેહથી સત. ક્રોધ ધ છે એવો, તે બોલ્યો સુણ સ્વામ, કુણ મુજ હોડ કરે ઈહા, તે દાખે તસુ નામ નયણુ વયણ કરી હોઠ બહુ, પૂજાવું છું જે, નરક ભુજગે બહુ વસુ, થડે બીજી ઠેર ચભાવ દુર્વચનતા, તામસ વૈર સરાપ,
એ મુજ સેવક શાશ્વતા, કુણુ સહે એહનો તાપ સંન્યાસી શિશુપાલ નૃપ, કુરૂડ દીપાયન જોય, બ્રહ્મદત્ત આદે કરી, બહુ સેવક મુજ હોય.
ઢાળ ૮ મી.
રાજીમતી રણ ઇણિપણે બોલે,–એ દેશી સુણ સ્વામી આ તરજામી, હવે અહકાર કહે શિર નામી, સુણજો. તીન ભુવનમાં વાસો મે, માનવ માહે દેબે ઘણેર ગુણ૦ ૧.
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________
જૈનકાવ્યદેહુન.
૩૪૨
વિદ્યા જ્ઞાન તણા કુલ હારે, જે નર હાવે માહરે સારે; સુણજો ગુરૂ જનના પણ માહરે લેખા, મયમત્ત હાથીની પરે દેખા. સુણો ૨. ચક્રવત્તિ આપ તપ ચાખ્યા, મેરે। સ્વરૂપ ણીપરે ભાંખ્યા; સુણજો ર વિનીત મુજ ભાવ સદા, સેવક સેવે ચિત્ત લગાઇ. સુષુત્તે અમર દાનવ ને પ્રતિવાસુદેવા, લાખે જ્ઞાને કરે મુજ સેવા; સુણો દમ કહે મુજ વાર્તા મહાટી, અવસર નાવે એ હુથેટી. સુણ‰૦ ૪. પીણા સર્પ તણી મુજ કરણી, અંતરમાં કાતર અનુસરણી; સુણુજા મીઠું એટલું પાશમાં પાડું, સૂક્ષ્મ બાદર નિગેાદ દેખાડું, સુણો ૫. જૂ' ખેાલુ છલ અલ સાધૂ, વેશ્યા સધાતી કેહુ આરાધું; સુણો
ગામ ક આષાઢભૂતા, કપટ કરા મુનિ ભારે જૂતા. સુણજો . મહાખલ નિતા ગાત્ર જે ધિયા, પીઠ મહાપીઠ તેહિંજ વરિયા; સુણો સેવક સખરા તિર્યંચ માંહે, સ સાર ફેફ ઝાલી માંહે સુણજો લેાલ માલ્યા હુ મહેાટે વીરે!, હું સસારે જાચા હીરા; સુણજો આદર માન દીયે મુજ દેવા, નરવર પન્નગ સારે સેવા. સુષુદ્રે ૮. જલ ચલ ગિરિવર ભૂમિ પરાઇ, તે અવગાહ ક્ષણમેં જા; સુણજો ભૂખ તૃષા તપ શીત ન જાણું, લાલચ ને મુખ સખ લે ભાણું, સુણજો ૯. મમતા આર્ભ મૃાઁ મહાટી, કૃપણ સાહસ એ સેવક કાટી; સુણો સુભૂમ ચક્રી અને નૃપનદા, લાભ ય કેશરી મુનિચંદા. સુણજો ૧૦. અંતર બાહિજ સેવક ઝાઝા, કાઇ ન લાભ અમચી માઝા; સુણજો હવે પ્રમાદ તે શૂર સવાઇ, રાજા આગે ખેલ્યા ધા. સુન્દ્રે ૧૧. ઉચી પદવી કાઇક ચઢિયા, માહરી શક્તિ તુરત તે પડિયેા; સુણજે ચદે પૂધરે કંઇ મુનીશા, ઉપશાન્તમાહી જે જોગીશા. સુણો ૧૨. તેહુ નિંગાદે જાયે સીધા, પ્રમાદના સગ જેણે લીધા; સુણુ સ્નાન મજ્જન જલકેલિ શિખાઉં, નાટક ચેટક બાર દેખાઉં. સુણજો ૧૩. પાસે ખેલું વિકથા ભાજી, પરની નિદા તે પણ દાખું; સુણો વૈર વિરાધના વંશ વધાર્, આળસ ઉધ ધણેરી ધારૂં. સુણુજા ૧૪. તેરે કાર્ડિયા બ્યસન જે સાતે, તિરું મેરે મિલતી ધાતે; સુણો નટ વિ. સ`ગતિ વિષયા અ શા, અંતર સેવક મુજ અવતસા, સુણુ‰૦ ૧૫.
૭.
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૪૩
પંડિત શ્રી ધર્મમંદિર-મેહ અને વિવેક. ૩૪૩ મગૂ શિલક મરીચ વદી, કુંડરીક સૌદાસ મે છો, સુણજો બાહ્ય સેવક ઈમ કિતા દાખુ, મુજ ગુણ નિજ મુખ કેતા ભાબુ. સુણજો૧૬. ધર્મમંદિર કહે પ્રમાદ ઘેરા, વીર વિવેકશુ ન ચલે જેરા સુણજો.
દેહરા, ઈણિ પરે સામત બાલિયા, શરા પૂરા સાથ, મોહ શીલ હવે પાખ, ના કેહને હાથ જૂઠી ને સત્યામૃષા, દુર દમામા દીધ, હલકારે રણુ જીપવા, અમલકરાએ કીધ શુભ ધ્યાન અપધ્યાન છે, આમા સાહાના હોય, શુદ્ધાશુદ્ધ ઉપયોગ આસિ, મહિપ વૃષભ યુદ્ધ જોયા અપધ્યાન નર ઓલિયા, કરિ પહિલો હથિયાર, જોરાવર મુજ શસ્ત્ર છે, અણહું જીત અપાર રહનેમી નલ રાય બહુ, ચુકાયા નર નાર, મુજ આગે તૂ ના ટકે, નાશ મૂક હથિયાર. શુદ્ધધ્યાન બોલ્યો હવે, તુ મહેલો મનમાહિ, શીખ ઇસી શરા કહે, તુ કાયરની બાહિ દઢ પ્રહારી ચિલાતીયસુત, હત્યાકારક જેહ, મ તાર્યા એક પલકમે, બાહ ગ્રહીને તે બહુ કાળે તુ આવિયે, સાકડે મહારે સાથ, હવે જીપીને મૂકશુ જ કરશે જગનાથ ઈણિપરે બેહુ કટકમાં, સજજ થઈ તિણ વાર, નિજ નિજ બલ પરકાશતા, વદે તે વારા વાર
ઢાળ ૯ મી.
તુગિયા ગિરિ શિખર સાહે,–એ દેશી બૂઝને હવે જૂઝ ગુણજો, ભવિક જન મન લાય રે; અવર જૂઝે નરક જઈને, એહથી શિવ થાય રે. બૂઝનો ૧ મિથ્યાત્વ તેહિજ રાતિ બહુલી, નાન ભાનુપ્રકાશ રે. તિણ સમે માહે માંહિ અડિયા, ભીડિયા ધરિચ ઉલ્લાસ . ખૂઝને ર
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________
३४४
જેનકાવ્યદેહન. ધ રે કેધસેતી, જૂછે વીર પ્રસિદ્ધ રે; આવશ્યક પુરોહિત જૂછે, જ્ય પ્રતિજ્ઞા કીધ રે. બુઝનો '૩. ભદ્ર ભાવ તે તુરંગ બેસી, સૂઝે માર્દવ રૂઠ રે; સરલ અસિ હથિયાર લઈ, ધા માનને પૂઠ રે. બુઝનો જ. આર્જવ ને સંતોષ બહુ, વિવેકના વડ વીર રે; સાયા લોભશું સબલ સૂઝે, કાં ન કરે તકસીર રે. બૂઝનો પ. અતિઘોર પહિલા રૂપ જાણે, અન તાનુબધિયા ચાર રે; દવા અપૂર્વ કરણે, હુએ હૈમાચાર છે. બૂઝનો૦ ૬. સ્યાદ્વાદ સિધુર બેસિ આવે, મંત્રી સમ્યક્ દષ્ટિ રે; આસ્તિષ્પ આયુધ હાથ લઈ, બેલાવે રિપુષ્ટિ રે. ભૂઝને૭. મિથ્યાત્વ મોહન મત્રી આયે, પચરૂપ વિકાર રે;
એક ઘા હણ્યા પાચે, સમક્તિ જેર અપાર રે. બૂઝનો ૮. ઉપશમાદિક વીર સ ગ લઈ, અપ્રત્યાખ્યાની શત્રુ રે; ગુણઠાણ ચઢતા ભૂમિ ચાપી, અરણ્યા હરખા મિત્ર રે. બૂઝને ૯ હવે તિહાં ભય વૈરાગ્ય વીરે, વહી આયે જ્યાં મયણ રે; સજ્જ દૂઈ મદન બેલ્યો, સાંભળ મોર વયણ રે. ખૂઝનો૦ ૧૦. વિષમશર હું જગત છતા, તે ગુણ્યા નહિં કાન રે, માહરાં બાણ તે ઉગ સરિખા, ઉતારૂ તુજ માન રે. ભૂઝ૦ ૧૧. નાસવાની કળા તાહરી, તાવનીશરે ચિત્ત રે; તુ નાશ હવણું કહું તુજને, પસ્તાઈશ તું ચિત્ત રે. પુરૂષ નારી ૧૮ વેદે, રૂપ કીધાં મયણ રે; વચન એ વૈરાગ સુણિને, કોપિયો કહે વયણ રે બૂઝનો૦ ૧૩. તીન રૂપે હું ન બીહુ, સાંભળજે તુ કામ રે; પ્રબલ પાયક તામ દીસે, જલદ નાવે જામ રે. બુઝનો૦ ૧૪. એમ કહીને પહેલા, તિણે તે પડનારી વેદ રે; શર થઈ વૈરાગ્ય વીરે, અરિત કિયે છેદ રે; બૂઝનો૦ ૧૫. ઉદાસીનતા ગજ રાજ ચઢિયા, બરછી અનિત્યતા ભાવ રે; સ વેગ ને નિર્વેદ ભાઈ, આયા તિણ પ્રસ્તાવ રે. ખૂઝને ૧૬. હાસ્ય ને રતિ અરતિ શોકા, છેદિયા તિવાર રે; પછે તિણે પુવેદ છે, નાઠા વિષય વિકાર રે. બુઝનો૦ ૧૭.
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી ધર્મમંદિર-મેહ અને વિવેક.
૩૪૫
દેહરા. હવે વળિ સમ સતોષ ભટ, રણખેત ખુદે જેર; સજલના ક્રોધાદિ સબ, છેદે નિજ બળ ફોર વિકટ કટક નાસી ગયો, મોહ તણું બળ ક્ષીણ;
જીપે ધીર વિવેકના, સબળ શર પરવીણ. દુર્ભર સંજલના ભણી, ખંડ ખંડ બહુ કીધ; દશમે ગુણઠાણે ક્ષપક, સ તો યશ લીધ. આતમ ઉદ્યમ જાગિયો, જ્ઞાન ધ્યાન ભરપૂર હરખ્યા વીર વિવેક ભટ, મોહ સુભટ ચકચૂર મોહ કટકની યાષિતા, નિજ પતિ પડિયા દેખ, જલ સુકા કમલિની, જીવન વિણ તનુ શેપ. મેહરાય મન ચિત્તવે, મુજ ભટ પડિયા ભૂર, ભેય ભારી હવે નાસતા, સમુખ હે તુ શર. શર ભણું દય ગતિ કહી, જય અથવા છે નાશ; ક્ષપક શ્રેણી રણભૂમિમાં, આવે અધિક ઉલ્લાસ.
ઢાળ ૧૦ મી.
દેશી રજૂબના ગીતની, અથવા લાગો સબલ સંગ્રામ, લાગે સબલ સગ્રામ, બે દલ સૂઝે નગરી બાહિરે હે–એ દેશી
મોહ મહિપતિ આ૫, મોહ મહીપતિ આપ, આવે છે આવે છે, ગજ પર બેસી ન્યૂઝમેં હે; સબલા કરતા નાદ, સબલા, ના હો ના હે, અધ્યાતમ મૂકી બજને હે. ૧. દેવ દાનવ કુણ હોડ, દેવ આગે હો આગે હૈ, નાઠા ભય ખમિયો નહિ હે. બીવરાવે અતિ ઘોર, બીવરાવે. વડ વડ હે વડ વડ ઉપશમ, શરા ભણી સહી ધ્રુજ્યા કાયર પ્રાણી, પ્રજ્યા. આ હે આયે હૈ, મોહ મહીપતિ આકરો હો.
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૪૬
જૈનકાવ્યદેહન.
૫
૬.
પીપલ પાન સમાન, પીપલ ધીરજ હો ધીરજ, ન રહે કઈ વાતરે છે. અંધારૂં આકાશ; અ ધારૂં છાઈ હો છાઈ હો, રજે કરી સઘળી દશે દિશા હો; હાક અધિક હંકાર; હાકo સુભટાં હો સુભટાં હો, ઉપર શર પડે ધસી હૈ. લાગે સબલ સગ્રામ; લાગે બે દલ હૈ બે દલ હો, જૂઝે બુઝે કોવિદા હે; ઘોડા ઘોડે ઘેર;
ઘોડા હાથી હે હાથી હૈ, હાથીશુ સૂઝે તદા હૈ પાયક પાયક લાગ; પાયક, માજી હા માજી હૈ, માજીશું ભીડીયા ભલા હે, આવે રાય વિવેક; આવે હાથી હે હાથી હા, બેસી ચઢતી કલા હે; બરછી શુકલ ધ્યાન, બરછી, ઝગમગ હો ઝગમગ છે, સોહે હાથે જેહને હે. નવ વધૂને પરિવાર, નવ સાર્થે છે સાથે હે, વપુકારે સહુ તેહને હે; મોહ વધે તવ આય; મહ૦ વિરા હૈ વિરા હો, ધીરા હવે હોશે નહિ , નાશ તુ ચતુર સુજાણ, નાશ થારી હે થારી હો, મૂલગી વાતા એ સહી હો. ધર્મ ધાર તું માગ; ધર્મ, મૂકે હો મૂકે છે, જીવતો તુજને જાણતે હે; સુભટ પડ્યા મન જાણું, સુભટ બેઠા હૈ બેઠા હે કરશું અમૃત આણને હે. મો હુ તે સબ કોય, મો હુ તે જીવે હો જીવે છે, જેધા સઘળા માહરા હે,
૮
ઈ.
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી ધર્મમદિર-મેહ અને વિવેક.
૩૪૭
૧૧,
૧ર.
૧૦
હર વડની ન્યાય; ગુહર૦ શાખા હ શાખા હે, છેવા કિર પલધરા હૈ.
જ્યા ત્રણે લોક; જીત્યા એહો હો હો હો, મન્મથ તે સુણિયે હશે હે; તેહનો ગુરૂ હું તાત, તેલનો જાણે છે જાણે , જૂઠો કર્યું આતમ કરો હે. વજ્ર ગદા હથિયાર; વજ મુજને હો મુજને હે, લાગે નહિં એ સદા હો; મત્ર તંત્ર વિષ વ્યાલ, મંત્ર નાવે હો નાવે છે, મુજ નેડા કાવિદા હો. મે બહુલા રણ કીધ, મેં કાઠાં હો કાઠાં હે, તરકસ હાથ છે માહરા છે, તુ શીલે સુખકાર, કમલ હે કમલ હો, પુદગલ તન છે તાહરા હે.
| દોહરા મોહ રાય ગવે ચઢે, વળી બોલે સુણ વીર, બહુ વેળા તુજ હાથમા, પહિરાયા જ છર. આદિમ ચક્ર સુત ભલો, નામ મરીચ વિખ્યાત, સાગર કડકાડિમે, ફેર્યો, એમ કહાત. રસનેન્દ્રિય મુજ સેવક, કડરીક તુજ વીર; ક્ષણમાહે બાધી કરી, સાતમી મૂક્યો મીર. સત્યકી શ્રેણિક આદિ દે, તુજ સેવક અતિ સાર; અવિરતિ માહરી નારિયે, બાધી લિયા તેવાર. જીત્યા કેતા આખિયે, તુ પણ નાઠો તેથ, લાજ તજી આ વળી, યુ ખાટિશ તુ એથ. ઈમ સુણી વીર વિવેક હવે, ઉત્તર આખે એમ; નિજ મુખ ઇદ પ્રશસ, લઘુતા ન લહે કેમ.
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________
ન ગળ ઉપર
૩૪૮
જેનકાવ્યદેહન.
ઢાળ ૧૧ મી. પ્રભુ નરક પડે તે રાખી, વાણી જાણી—એ દેશી રાજા એસા વચન ન બોલિશ, ગર્વતણું તું ગેહ હે; શારદ જલદની ગરજ સરિખી, વાણી જાણું એહ હ. રાજા૦ ૧. માદલ મહટા નાદ કરે બહુ, અંતર પોલા જાણ હે; અને સાચા તે નહી કાચા, એહ વડાની વાણુ હો. રાજા ૨. પૂર્ણ કલશ ના છલકે ભરિયે, ઠાલા ઠીકર જોઈ હે; ઉછળે તેય અલ્પ પામીને, એ ઉત્તમ તુજ હોઈ છે. રાજા૦ ૩. પાક પીપલ પાનતણ પરે, ખડ ખડ કરે તુ આજ હો; તે ખડ ખડ હુ આજ ઉતારૂ, જે કરશે જિનરાજ છે. રાજા મત મુજને તુ શીળે જાણે, ધર કી દૂ કર હો; અગ્નિ ઝળ ઉપરથી બાળે, મૂળ હણે જળપૂર છે. રાજા હું હિમની પરે ટાઢે ગાઢ, તુજ દલ વૃક્ષ અપાર છે; ઝાંખર કીધા પલ ભરમાંહે, હવે તહારી છે વાર હ. રાજા હય ગય સેવક સઘળા નાઠા, ખોઈશ ખજાને તુજ હે; ધિક્ ધિક્ તુજને ધીઠ હુઈને, કરવા આવ્યું જુઝ હે. રાજા છે. નાશ તુ હમણાં જીવતો મૂકું, બેટી કા ધરે ધીર હો; પાળ તૂટી તો કિણ પરે રહેશે, સરવરકેરે નીર હો. રાજા ચેતન વૃદે રે સતે, જીપી મૂકો તેહ હો; નિર્લજજની પરે આવે દેડી, એવી તાહરી સહ હો. રાજા ૯. માહરા સેવક મુજશું રુશી, કેઈક તુજપે આય છે; પણ તે અંતર સેવક મહારે, સ્વામી ધર્મ સુખદાય છે. રાજા ૧૦. ભેળવિયો તે ભરતભણી બહુ, પણ ભૂલો નહિ તેહ હો; અનુભવ રસિયો સેવક મેરે, પરમ અધ્યાતમ ગેહ હે. રાજા૧૧. પાચે પાંડ બે ભાઈ હણિયા, તે સહુ કવ્ય તુજ હે; ઉત્તમ જાણું મેં ઉદ્ધરિયા, હેડ કરિશ કયું મુજ હૈ. રાજા હત્યાકારક અર્જુનમાલી, દઢપ્રહારી વળિ દેખ હે; તે અધિકારી નરકના કોંધા, મેં સુખ દીધાં અલેખ છે. રાજા. ૧૩.
ગાઢ, તુજ કાર છે વાર છે
મા મૂક્યો તે
માહરા
પર આવે
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી ધર્મમંદિર-મોહ અને વિવેક. ૩૪ તે કન્યાનો શિર છેદયે, મન ન કરી લાજ હો; તેહ ચિલાતીને મેં દીધે, સ્વર્ગતણે સુખસાજ હો. રાજા૧૪. જૂન જર્જર દેહ દેખીને, કરણ આવે મુજ હૈ, નિલા વૃક્ષને અગ્નિ પ્રજાળે, તોયે નીરસ ગુઝ હ. રાજા૧૫.
દાહરા.
ઈણિ પરે વીર વિવેકની, વાણિ ગુણ નૃપ મોહ; વૃદ્ધ દુઓ પણ તરૂણ હુઈ કો અધિકે છે. નિજ હથિયારે વરસ, હણવા વીર વિવેક, વહિ આ તિહા વાઘ જ્યુ, બે જુઝયા અતિરેક, માતણું પરે બે જણ, જૂઝે માહોમાહિ; અંજનગિરિ હિમગિરિ મળ્યા, સુરસાખી રહ્યા તાહિ. વીરવિવેકે મોહને, ઉપાડિ ગ્રહિ પાય, નાખ્યો ધરણું ઊપરે, ક્ષીણ હુઓ સ સકાય
હી તું સબ જગતને, પાપી પાપ નિવાસ, વિસઈ વિષ વેલી હતી, તે ભણી કીજે નાશ. દેવ સમર તું આપણે, જે સારે તુજ કાજ, નવિ છૂટે તુ ઝાલિયે, યજ્ઞતણ અજ આજ સુત સહોદર કઈ અવર, ઊવટ ચાલણહાર, નરપતિ તસુ રાખે નહિ, એ નૃપનીતિ વિચાર. જનની જનક ન કો ઇહા, રાખિ શકે નહિં તેહિ, પાપતણા કુલ આઈયા, દોષ નહિ છે મહિ સાક્ષીધર છુ હુ સહી, કિચિત કારણ હોય; પાપ ફલ અધ વૃક્ષના, તે મારે છે તોય. ઈમ કહી વીર વિવેક તબ, બ્રહ્મશસ્ત્રશુ મેહ, હણિયોસુર નર દેખતા, આતમ અનુબલ સેહિ. જ્ઞાનાવરણ્યાદિક પ્રકૃતિ, સેવક નાઠા શેષ, જય જય શબ્દ કરાઈયા, જી વીર વિશેષ
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________
જૈનકાવ્યદાહન.
ઢાળ ૧૨ મી.
નયન નિહાળેા રે નાહલા, એ દેશી.
જડતા ઝૂરે રે યાષિતા, ઝરે માયા રે માત; એ અવસ્થા રે ક્યું થઈ, તુ જગ અમર કહાત. તું જગજીવન વાલહા, તું અમ પ્રાણાધાર; જે વૃક્ષ વળગી રે વેલડી, તે વૃક્ષ પામ્યા સંહાર. આશ ધણી મનમાં હતી, તે રહી દીસે રે આજ; વલ્લભ તું દુરલંભ છે, મન માન્યા મહારાજ. તું સમ અવર ન કૈાય છે, પૂરણ મનની આશ; તુજ ગુણ કેતા હૈ દાખવ્ર, તાં વિષ્ણુસ્યા ધરવાસ. એ તનું દીપકવાટ છે, તું વહાલા તૈલ પૂર; તું સરવર મેં માછલી, મૈં કમલિની તુ સૂર. તુ વાલ મે" દામિની, તુ તવર મેં પાન,
૩૫૦
તું માનસર મેં હુ સલી, તુ ઉત્તમંગ મેં કાન. દાદુર ચાતક માર હૈ, તું ગિરૂ લન મેહુ; દર્શીન પ્યાસ મુઝાયે, મ કિમ દીજે રે છે, કામળ કુમુદિની મેં અછા, તું છે ચન્દ્ર સમાન; તુ તરૂવર મે પંખિયા, કુણુ હવે દેશે રે માન. ઇષ્ણુ પરે ́ માયા રે યેાપિતા, સુરતી ધરતી ઢળી તામ; માહતણા પરિવાર જે, બીજો પણ ગયા આમ. માહતણું મૃત્યુ દેખીને, હરખ્યા સુર નર રાય; લતણી વૃષ્ટિ વીરને, શિરપર કીધી આય, જય જય શબ્દ સર્દૂ કહે, થારી શક્તિ અપાર; હિમગિરિ હીર તણી પરે, તુજ ગુણ નિર્મૂળહાર. એરવત ભરત વિદેહમે, તુ દ્વિજ સખરા હેત; સકળશરીરી રે જીવને, તુ સુખ ખીજના ખેત, તુ હિતવચ્છળ માત જ્યું, વિશ્ર્વ વિદ્યારણ વીર; કલિયુગ પાવક જપવા, અધિક નિર્મળ નીર,
જડતા॰
જડતા
જડતા
જડતા
જડતા
જડતા
જડતી
જડતા
૧
૪.
૫.
૬.
૭.
૮.
જડતા ૯.
જડતા ૧,
જડતા૦ ૧૧.
જડતા ૧૨.
જડતા ૧૩.
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________
જડતા૦ ૧૪.
પંડિત શ્રી ધર્મમંદિર–મોહ અને વિવેક. ૩૫૧ તું સાહિબ શિર સેહર, ભૂરભવિક સુખકાર, ભવભય હરણ કરાયવા, તું પચાયણ સાર. કજજલ યમુનાજલ કેકિલા, એહો કાલેરે પાપ; તે ગયો દરે આજથી. દર ગયો દુ ખ થાપ. જડતા. ૧૫, ઉદયાચળ જિનશાસને, તુ ઉગે અબ અર, તિમિરપાખડ દૂર ગયાદિન અધિક પંડર. જડતા. ૧૬. રવિ તે ઉગે આથમે, ચન્દ્ર કલકી રે હોય, મણિ તે પ૭ર આખિયે, સુરતરૂને વૃક્ષ જોય. જડતા. ૧૭. તાહરી ઓમ જે હુવે, તે જગમેં નહિ દીઠ, અધિકું અમૃત પાનથી, તુજ દર્શન અમ મીઠ. જડતા. ૧૮, શ્રી જિનરાજ મયા કરી, એ દ્ધિ આઈરે તેહિ; વીર વિબુધ શિર સેહરે, દિન દિન અધિકી રે સહ જડતા. ૧૮, ઈણ પરે સુરનર કિન્નર, ગુણ ગાયા ધર્મ ટેક, ધર્મમ દિર ધન તે સહી, સેવે વીર વિવેક જડતા. ૨૦,
- દેહશે. જયત દૂઈ જાણી કરી, હરખી વીરની માત; પુત્ર સમીપે આઈને, આખું મધુરી વાત ચિરંજીવ જીવન જગત, તીન ભુવન વિખ્યાત; સુત સ ગમ શીતલ ઇ, ચદન ચ કહાત. સાચી ધારા દૂધની, તે ધાવી છે મુજ; સ્વચ્છ વત્સ તુ હવે થયે, શોભ વધી બહુ તુજ. ચિત મનોરથ માહરા, ભવ્ય જીવ કિધ એહ, સિદ્ધિ પ્રાઁ પામ્યા સહી, એ ઊપમ સનેહ. સિહ સમા હું તુજ સુતે, ગજી શકે કુણ મોહ; બીજાની મા બાપડી, કુણ જણશે સમ તેહ. અવિચલ રૂદ્ધિ સદા, ધર્મ નીતિ આધાર; નિજ કુળ દીપાયે ખરે, સકળ જીવ સુખકાર.
એહ વચન નિત્તિનાં, સુણિયા વીર વિવેક; મધ્યભાવ ભાવી ર, નિજગુણ નિર્મળ ટેક.
--
-
---
-
--
ન
-
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૫૨
જૈનકાવ્યદેહન
રણું ખેતર રહ્યા મોહને, સઘળાઈ પરિવાર; એક તાત મન તિહા કિણે, જીવતો દીઠ તિવાર.
ઢાળ ૧૨ મી. પિયુ ચલે પરદેશ, સબે ગુણ લે ચલે—એ દેશી. તિણ વેલાં ત્યાં વીર વિવેકે તાતને, નિરો પર ક્ષીણ ખરે તસુ ગાતને, નાંહિ વિલેપન કર્મ તણો નહિં અતિ ઘણો, અતિ નહિચચલ અચલ ઉપમકિમ ભણે. મૂકે બહુ નિશ્વાસ આશ મન સ ભરે, મેહશું સબળો સ્નેહ મેહ આંસૂ ઝરે; આથમિયો મેહ સૂર નિશિ સ કે કહે, સિહ ગયે જિમ હરિણવનમાં આવી રહે. રાજ કાજ સુખ સાજ સહુ મુજ હાથ, રાગાદિક પરિવાર પ્રવર્તનો નાથ છે, હૈ હૈ દેવી દેવ તે એવડો શું કિયે, ચિન્તામણિ મહરાય ઉલ્લાસીને દીયો. ભક્તિ યુગતિ ભરપૂર ભલી પરે મુજ હતી, હવે કુણ કરશે સેવ દેવ" મન ભાવતી; વિરહ વિલાપ સંતાપ તાતને જાણીને, આયો રાય વિવેક નેક મન આણીને. વીર કહે સુણ વાત તાત હવે માહરી, એ માર્યો જે મોહ સહ સવિ તાહરી, તીન ભુવન દુઃખદાય રાય મેહ એ હતો, પાપ તાપ બહુ વ્યાપ કળા ગુરૂ એ છતો. જીવ હણાય બાય વહે જૂઠ સદા, પરધન હરણ પરદાર સેવે છે એ મુદા; મિત્રશું દેહ વિછહ કરી ધન મેળવે. નિશદિન મદિરાપાન ખાન છાક લવે.
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________
પડીત શ્રી ધમદિર-મેહ અને વિવેક.
વ ભણીએ નરક નિગાદ લઇ ફેરવે, ભૂખ તૃષા તપ શીત રીત પણ જેરવે, આધિ વ્યાધિ બહુ સાધ અગાધ સમુદ્ર છે, જ્ઞાન ધ્યાન બુધ પાન ભણી મુનિ ક્ષુદ્ર છે. કરડા એહ કપૂત કુકર્મ તણા ધણી, એહના બહુ અપરાધ સહ્યા મે અવગણી ધિક્ ધિક્ તુઝને પ્રેમ જે મેા વધારી, શાન્તિ પ્રકૃતિ મુઝ જાણ તિહાંથી વારીયે. નિવૃત્તિ તાહરી નારી સારીપૂત્ર હુ" છત્તે, હવે મુઝ ધરમે આવણુરા કર તું મતા; લેાક થીર તણી ભૂષા તુઝ તનુ હતી, હેમતણી હિતસાહ તેહિ દૂખહી રતી દેવ નિર્જન ધ્યાયેા આયા મુઝ ગેહમૈ, આલ ૫ પાલ વિચાર વિકારે કારમે, લાક કહેશે વાહ વાહ મ`ત્રી તેા ભણી, ભક્તિ ભાવ ભરપૂર કરસ્યાં તુમ તણી. એહ વચન સુણી મંત્રી વિચારે મત કરી, વીર વિવેક વિચાર કહે છે હિતધરી, પણ માહરી સુખ વાત ધાત માહશુ મિલે, વિષ્ણુ નવલી પ્રીત રીત કહા ક્રિમ ભિલે એહુની માતા શાતા મુઝથી નિવ લહી, તે દુખ હિયામાંહિ નાહિ કહે કિમ સહી, પુત્રવધુને હાથ સાથ મણ હશે, આધુલિયાની શાન તાન મનને કશે. ભવ વૈરાગ્ય પ્રમુખ એ કહેશે મે ભણી, તાત તા નહી ખાપ સાપ એ ધધણી, પુત્રતણું બહુમાન કોઇ વિચરશે, તે પણ નયણાં શાન વાન ઉતારશે.
७
૯.
૧૦.
11.
૧૨.
૧૩.
૩૫૩
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૫૪
૧૪.
૧૫.
જૈનકાવ્યદેહન. રનરાય મન ભંગ મિલે કહો કિણિ પરે, શીલ ભણી પાય વાસ' ભેલે વસે; સાપ શીશે ધાર કહે કુણ નર રહે, એ ઉપમ અવધાર વિચાર મંત્રી કહે. મહદશા વિપરીત છત નવિ અનુસરી, તે કયું રહિયે નહ ગેહ કિણશું ધરી; મને મેલું પરિવાર સાર વિણ રસ નહિં, તો શુ એ ઘર વાસ દાસ પરનારહી.
દેહરા, દમ આલોચી મંત્રી, દીરઘદર્શી એહ; વીર વિવેક ભણી કહે, સુણ સુપૂત સસ્નેહ. તુઝવાણી હિતકારિણી, મીઠી અમૃત ધાર; પણ પરચિત્ત ચિર કાલને, જ્યારે તે મનોહાર. એહ ગયે થઈ ના રહે, મન મત્રી નિર્ધાર; ઈણ શું વાચા મેં કરી, હુ થારી છું લાર. બોલ કે કિમ પટિયે, ઉત્તમ એ આચાર; તે સબલ સખરે દિયો, હિતાશિક્ષા સુવિચાર તું આજ્ઞા દે મંત્રીને, ક્યું કરે અગ્નિ પ્રવેશ: અતિ આગ્રહ કીધાં થકાં, વીદ દીયો આદેશ. ચઢી ગુણઠાણે બારમે, ભાવતીર્થ જલ સ્નાન, સ્નાતક ક્ષાયિક કુંડમાં, શુદ્ધ હું બહુ માન. અ તરાય પ્રચલા પ્રમુખ, ઈધણ કર્મ વિશેષ; શુકલ ધ્યાન પાયક પ્રબલ, મન અત્રિ શુદ્ધ શેષ. સાખી વીર વિવેક હુય, વલી બીજો પરિવાર ગત વીર જગ તીવેદ હુય, ભસ્મ થયો તિણવાર. મૂલ જ્યોતિ પરગટ ભઈ, પ્રગટય ચેતનરાય; ઈણ અવસર હવે મૂલગી, ચેતન રાણી આય.
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________
.
પંડીત શ્રી ધર્મમંદિર-મોહ અને વિવેક. ૩૫૫
હાલ ૧૪ મી. (થારે કેશરિએ કસીનો—એ દેશી ) અબ ચેતના શ્રી વીનવે રાણું, સુણજો સાહિબજી. આજ અવસર પાયો મનહર પ્રાણ; ગુણજો. હું એટલા દિન જે તુમપે નાઈ સુણજો. તે સબ ગુનહે બક્ષો મન લાઈ ગુણજો ૧ હુ અવિહડ ને મનમાં ધરતી, સુણજો. હવે આપ મિલ્યા ક્યુ મેહને ધરતી, સુણજો. હવે આ ન હુઆ કબહી વહાલા, ગુણજો. ઝખ મારે માયા દોધી કાહલા સુણજો. -હવે હું તુમ ચરણની હુઈ દાસી, ગુણ
ન્યું માનસેરેવર હસી વાસી, સુણજો. એ મોહ અને મન ભત્રી થારે, ગુણજો તબ તાંઈ સૂણે હુ મારે. ગુણ૦ ૩ ઈતર દિન માયા જાલે બાવ્યો, ગુણ હવે પરમાનદ પદ પૂરણ લાવ્યો, સુણ૦ ઇતરા દિન વયરી વશ પડિયો, ગુણજો. તિહાં બધન સધન સબલો અડ્યિો ગુણજો. હવે જ્ઞાન ગુલાબ કરી અંગ ભીને, ચારે મૂલગા પરે મુઝ કીને, સુણજો. માનુ વાદલ સૂ સૂરજ શહે, ગુણજો. માનુ રાહે મુકયો શશિધર મોહે સુણજો. માનું નિર્ધમ પાવક પ્રબળ સુહાયો સુણજો. માનું માટીથી એ કચન આવ્યો, ગુણજો. જાણે ખાણ ખણતાં માણક પાયો, ગુણવ તું અનુપમ દીપક તેજ સવાયો. સુણજો. એ હેમ તણે સિંહાસન દેવા, સુણજો. રચિય છે બેસો કરશે સેવા; સુણજો.
-
સુણજો.
-
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૫૬
'
જૈનકાવ્યદોહન.
ઉપદેશ દિયા હવે મનને રંગે,
વિલાક ભણી સુખ તુમચે
સંગે,
ઇમ વયણ સુણી
પટરાણી કેરાં.
હંસ રાજાને મન હર્ષ ઘણેરા; હવે પ્યારી કરા વિરહા નાંહી, નિજરૂપ વિરાજ્યા નિજગુણ માંહી.
દાહરા.
જય જય શબ્દ સહુ ભણે, ધન ધન તું મહારાય; ન્યાય ધર્મ દીપાવિયા, તેમ ગુણુઠાણાં પાય. નિજપદ પ્રભુતા પદ લહ્યા, લાધા મૂલગા રાગ;
વન અરિ રે ગયા,પરમહંસ જીપરાજ. સુરપતિ નરપતિ ભાવશું, મનમૠ મચ્છર ડિ; ભય ભય બંધન મૂકવા, સૈવે છે કર જોડિ. વાણી ઇણિ પરે ભાંખશે, વિજનને ઉપકાર. નિજગુણ પરગુણ કર્મ રિપુ, વિવરે ધરજો સાર. માહરાય ત્યા વિના, શિવપદ લર્હુિયે" ક્રમ; જીપણની વિધિ મે કહી, સધલી માંડી અમ. વિનય વિવેક વિચારણા, આતમના ગુણ અદ્ભુ, વસ્તુ થકી જોતાં થયાં, પાવન ધરી નેહ. ઢાલ ૧૫ મી.
( કપૂર હુવે અતિ ઊજલારે—એ દેશી ) ગ્રામણી આગેએ કહ્યા રે, સઘળા પરમહંસ હું ઋણી પરે રે, હુઆ તું કર શ્રી આત્મધર્મ, પીજે ન્યુ ક
સ નામ તે માહરૂ રે, મૂલ ગુણે નિર્ધાર; રૂઢ નામ તે ધર્મ ચિ, એહ અર્થ અવધાર રે પ્રાણી. માયા માહ એ મેં ફિયાજી, સુમતિ વિવેક વિના સહુ, ભરિયાં
સુણો
સુણÒ
સુણા
નાના રૂપ પ્રકાર; પાપભંડાર રે પ્રાણી.
સુણજો
સુણો
સુણો
d
ફર
૧
એ વિતત, સત રે પ્રાણી,
રે પ્રાણી. કર૦ એ આંકણી ૧.
ફર
૩
૬.
G
૨.
૩.
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________
પડીત શ્રી ધમ દિર–મેાહુ અને વિવેક,
આપદ સ પદ નિવ લહેજી, નાન તણા કિયા માન; ભૂલા ભ્રામક ભાવશુ છે, ન ધરયા નિર્જન ધ્યાનરે પ્રાણી. હુ વિધ વાયેાનિમે છ, બહુ વિધ ધરિયાં નામ; નાના વિધ ત્યા દુખ સહ્યાં છ, સઘળી ફરસી ઠામરે પ્રાણી. સમય તણે! અલ સાધીને જી, શ્રી પરમેષ્ટિ પસાય; સલિયા વિવેક વૈરાગ્યશુ જી, મે ત્યા મેહાયરે પ્રાણી. માહ જ્યેા માયા ગઇ છુ, નાડા વિષય વિકાર; નિજ ગુણુ ર્માણુ કરિ શે।ભતા, પતિખ દેખતુ સારૂં પ્રાણી,
તુર,
ચેતના પટરાણી મલીછ, નીકે નિર્મૂલ તીય શિરામણ શાભતીજી, દડા આનપૂર રે પાણી. રાણી ગુણ કેતા કહુજી, ગણુતા ન આવે પાર; અવિચલ પદ હવે એહુથીજી, ગ્રામણી તુ અવધાર રે પ્રાણી. કર્મ ભર્મ દૂરે ગયાજી, આયા આપ સ્વભાવ; જ્ઞાન મુરજ ઉગ્યા સહીદ, નાડા વિકલ વિભાવ રે પ્રાણી. ઇમ ગુણી ગ્રામણી આવશેજી, સાચી સઘળી વાત; -એ ભવ મુઝને તે દીયા, ભેદાણી મુજ ધાત રે પ્રાણી. માહ માયા કરી નિવ લખ્યા, એહ સ્વરૂપ વિચાર; મિથ્યા તિમિર દુરે ગયાજી, સ્વામી મુઝને તાર રે પ્રાણી. ભૂર ભમ નાશી ગયા, રજ સાચા દી; એ વિતત મેં અનુભવ્યા, અમૃતથી બહુ મીઠું રે પ્રાણી, આપ સમેવડ મુઝ કરેાજી, અવધારે। અરદાસ; ચરણુ ન હુ તાહરા, છેડિ વિભવના પાસ રે પ્રાણી. શુ વેગ નિદૅખિનેજી,ધર્મ અંચ અણુગાર; દેશે દિક્ષા તેહનેજી, આણી મન ઉપકાર રે પ્રાણી ચામણી દિક્ષા લેઈનેજી, રહેશે. ગુસ્તી સાથ; તપ જપ સયન ખપ કરેછ, હેશે સહુના નાથ રે પ્રાણી. ગ્રામણી ક ખાપઈનેજી, લહેશે કેવળજ્ઞાત; લોકાલાક વિલાકશેજી, અનુપમ રૂપનિધાન રે પ્રાણી,
કર૦
૩૫૭
૩૦
૨૦
કર૦
૩૦
કર્૦
૪.
૬.
૭.
..
૩૦ ૧૦.
૩૦ ૧૧.
૩૧ર.
કર૦ ૧૩.
૨૦ ૧૪.
૩૦ ૧૫.
કર૦ ૧૬.
૩૨૦ ૧૭
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૫૮
જૈનકાવ્યદોહન. મુ જાશે મુનિવજી, એ જિનધર્મ પસાય; ધર્મમંદિરગણિ તેહના, ચરણ નમે ચિત્ત લાય રે પ્રાણ. કર૦ ૧૮
| દોહરા, ચેતના રાણું એકદા, અવસર સમયો દેખ; હંસરાયને વીનવે, વાર વાત વિશેષ. ૧. જ્ઞાન અંતર દર્શન વલી, અનત વીર્ય સુખકાર; અવિચલ પદ પુર પરગડો તિહાં જઈ અવધાર
ઢાલ ૧૬ મી.
(અસ્થિર આ સપા રેએ દેશી) કાયા નગરી કારમી રે, અશુચિ તણે ભડાર; સાત ધાત નવ બારણાં રે, માંસ રુધિર વિસ્તાર વાલેસર વન રે, આતમ તું અવધાર. વાલેસર
એ આકણું. ૧ ચર્મ માંસ આતાં શિરા હડે કરીને, બંધાણે જસ બંધ, લાલ સિહાસન મલ મૂત્ર શું રે, વાસ રહયે દુર્ગધે. વાલેસર૦ ૨.. દમક ચમક કંચન જિસી રે, પરિ પુલ પરસંગ; સુરતિ મૂરતિ સોહિણી રે, ક્ષણમે પામે ભંગ. વાલેસર૦ ૩. મણિ મુક્તા પુલ એ નહિ રે, કંચન રગ ન હોય; મહી જન મોહી રહ્યા રે, વાર વાર મુખ જોય વાલેસર૦ ૪. અન્ન પાન વૃત ગેલ જે રે, સખરા ફલ પુલ પાન; ચૂંઆ ચંદન અરગજારે, તનુ સંગે મણિ જાણ. વાલેસર૦ ૫. નક ચક્ર મછ કછપારે, નકુલ ઉંદર સિંહ સાપ; ભૂત પ્રેત મંત્ર શાકિની રે, ગુલ્મ ગ્રંથિ વાત તાપ. વાલેસર૦ ૬. ચક્ર ધનુષ બાણ ખક જે રે, બરછી તુબ બંદક પ્રહાર, ઇત્યાદિકથી ભય ધરે રે, પગ પગ વિન વિકારરે પ્રાણી. વાલેસર ઉ રોગ શેક રિપુ રોષથી રે, સબ તનુ સૂકાય, દુર દષ્ટિ ઋષિ કપથી રે, ભસ્મ સમેવડ થાય રે પ્રાણી. વાલેસર૦ ૮. નેહ રાગ શેપ ભય થકી રે, કેમલ તનુ કુમલાય;
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડીત શ્રી ધર્મમંદિર-મેહ અને વિવેક.
૩૫૯
અતિ આહાર શીત તાપથી રે, ઘાત પાત વશ થાયરે પ્રાણી. વાલેસર૦ ૮. અંગ સગ પંક નીરમે રે, વસી કમલ સમાન, સસ્પેશિરે યું મણિ રહે રે, આપ અલેપ સુજાણ પ્રાણી. વાલેસર૦ ૧૦. પાંચ ભૂત જડ એક મિલ્યા રે, નામ કર્મ સંગ. તુ પવન પ્રકાર સહી કરી રે, ન્યુ વાદનું જોર રે પ્રાણી વાલેસર૦ ૧૧. ચિદાનદ તું જ્યોતિ છે રે, અવિનાશી અવિકાર; બહાં રહેવું તુઝને નહિં રે, આપો આપ વિચાર રે પ્રાણી. વાલેસર૦ ૧૨. અન તવાર લઈ મૂકિયાં રે, એહવા દેહ સ્વરૂપ, હવે કાઈ ધરવું નહિં રે, સ્વયંમસ્પ ચિપ રે પ્રાણ. વાલેસર૦ ૧૩. એહ વચન નિજ નારીનુ રે, માન્યુ આતમરાય, પરમ બ્રહ્મ પદ પામવા રે, કીધો એહ ઉપાય રે પ્રાણી વાલેસર૦ ૧૪. જોગ નિધન સાચવે રે, તન મન વચન પ્રકાર; પ્રકૃતિ પચ્ચાસી, છોડવે રે, લાગીથી જવું છારે પ્રાણું. વાલેસર. ૧૫. ગુણઠાણ ચૈદમે સ્થિર રહે રે, લઘુ અક્ષર પચ સાર. ચેતના રાણી પરવર રે, જાયે મુક્તિ મઝાર રે પ્રાણી વાલેસર૦ ૧૬. બાણ છુટો જિમ ધનુષથી રે, નિર્લેપ તુંબી દેખ, દીપ શિખા ઉચી ધસે રે, યુગને કીધ વિશેપ રે પ્રાણી. વાલેસર. ૧૭
અતુલી બલ એ આતમા રે, એક સમયમાં જાય, રિજુ ગતિ સમશ્રેણે કરી, પરમાનંદ ૫દ થાય રે પ્રાણ. વાલેસર૦૧૮ પરમ ધ્યાન પદ પામિયો રે, પરમ મંગલ પરકાશ, ધર્મ મદિર કહે એ સુણ્યાં રે, થાયે અધિક ઉલ્લાસરે પ્રાણી વાલેસર. ૧૯
ઢાળ, ૧૭ મી.
(પ્રણમી પાસ જિનેસર કેર—એ દેશી ) હવે શિવપદ ગુણસ્થાનક ગુણ ધૃણિયે, આગમ અર્થ થકી યુ સુણિયે, અયલ અક્ષય પદ એહજ કહિયે, ચોદેરાજ શિરેપર વહિયે. ૧ નરલોક જેતી લાંબી પહેલી, છત્રાકારે અતિતી ધવલી, સિદ્ધ શિલા ઉપર આકાશે, નિજ નિજ અવગાહન કરી ભાસે. જ્ઞાનાવરણ ગયાથી પાયો, કેવલ જ્ઞાન અનંત સમાયે,
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________
3६०
જેનકાવ્યદેહન.
d;
દર્શનાવરણ ગયાથી આયો, દર્શન અનંત તણો સુખ ભા. ૩ ચરિત્ર ક્ષાયિક સમક્તિ લીધે, બેહુ મોહિ તણે ક્ષય કીધો; વેદની જાતાં અનંત સુખ સારા, અનંત વીર્ય આ વિધ નિવાર. ૪ અક્ષય સ્થિતિ દૂઈ આયુ ખપાયા, ક્ષાયિક પારિણામિક તબુ ભાયા; નામ કમ ગયા તે અશરીરી, ગાત્ર ગયા અવગાહન ધીરી. પ ગર્ભ પ્રસવની વેદ ન છાંડી, વેદની કર્મ તણે બલ નાંહિ; વિષય કવાયત| ભય નાવે, થગ વિયેગને દુ:ખ ન પાવે; ૬ લેવા દેવા ન કરે સેવા, ધન વન મનરી મમતા ન ધરેવા; જલથલ જાલ આવૂ જેરા, તિહાં કિણે કેહને ન ચલે તારા. ૭ ડસ મસક સુઈ જીવની પીડા, ભાખી ભમરી કીડી તીડા; બીછુ સાપ વીરેધી જવા, નહી અંધારે નહી દીવા. ૮ સાતે ભયની કે નહિં ભીતિ, રિતુ પાલટણીકા નહી રીતિ; મંત્ર યંત્ર જાણ જોશી, નહીં ગાયાં ભેગાં ઘસી. ૯ રાજા રક ન કોઈ લેક, આધિ વ્યાધિ નહી કોઈ શોક; ડાકિની શાકિના વ્યંતર દેવા, આશા પાશા નહી કે શોષા. ૧૦ અશન વસન નહી રમણી રંગા, હાસ વિલાસ તણું નહી સગા; ખાટ પાટ નનહી પિટી સેઝા, સસે તુસે નહીં કે હેજા. ૧૧ ભૂખ તૃષા તપ શીત ન બાધા, કેઈ ન બાલા ઘાટન વાધા, મદિર મહિલ ન કોઈ વિમાના, કેઈ ન કરે આદર માના. ૧૨ તપ જપ કિરિયા શીલ ન પાલે, દાન દયા વળી કઈ ન નિહાલે; ધ્યાન નહિં કે ધર્મની ચર્ચા, દેવ તણું નહિં સેવા અર્ચા. ૧૩ પાપને પુણ્ય તણું નહિ બધા, આશ્રવ સંવરનો નહિં સધા; , ગુણઠાણ નહિ ચઢણ ઉતારા, એ સાધકતા નહિંય લગારા. ૧૪ છેદન ભેદન નહિ કે ખેદા, શેષણ તપણુ વર્ણન વેદા, શબ્દ રુપ રસ ફરસ નું ગધા, સ્થિતિ ગતિ સુખ દુઃખ ગહી પ્રતિબંધ. ૧૫ ઉપમ દીજે એહની જીકાઈ, તે જગમાં હે વરતું ને કાંઈ; જયતિપ તણે અનુસાર, પંડિત નર મનમેં અવધારે. ૧૬ સુરપતિ નરપતિનાં સુખ જોતાં, સઘળાં ભેલાં કીજે તેતાં :
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંત શ્રી ધર્મમંદિર-મહ અને વિવેક. ૩૬૧ તેહ થકી અનંત કહી જે સંપૂરણું સુખ તે નવિ છીજે. ૧૭ કેવલજ્ઞાની શિવ સુખ દેખે, કહી ન શકે તે સુખ સુવિશેષ; ઈ દિયના સુખ તે દુખ લેખે, સંસારી મીઠાં કરી દેખે. ૧૮ સ્થિર પદ સ્થાનક ઈણિ પરે પાયો, ભવિજન સુણતાં સુખ સવાય; ધર્મમંદિર કહે ધન ધન તેહા, એ પદ પામે પૂર જેહા ૧૯
દેહરા, પરમહંસ રાજા તિહાં, રાજ કરે નિતમેવ; પ્રહ ઉડીને પ્રણમતાં, મન વંછિત તતખેવ.
ઢાળ ૧૮ મી.
(દેશી હંસલાની ) નિશ્વ ગુણ હસ રાયના, તે ગુણજો હો ભવિજન મન લાયકે, હસજી ભલો ભલે હસ રાજા છે અતિ છવલ ગુહાય કે,
હંસજીવ લોકાલોક વિલોકિને મુખ માને છે નિજ પદ સુપસાય કે. -બધન સવિ દરે ગયાં, જયોતિ પ્રગટી હે અતિહી ઉદારકે; અલખ અપી આતમા, અવિનાશી હે પર બ્રહ્મ પ્રકાર કે. અકથા અર્તા એ સહી, ચિપી હે ચિદાનંદ વિલાસ કે; વિષયાતિત અછત એ, ચિન્રતિ હે ચિન્મય સુપ્રકાશકે.
અગુરુ લઘુ ગુણ શોભતો, ખેમરુપી હો માહાધામ નિધાન; પરમ પ્રબોધ પ્રકાશએ, સઘાતી હે શિવરુપ પ્રધાનકે જ્ઞાનાદિક ગુણ શુભતા, જ્ઞાન દષ્ટિ હેનિજ સકલ સ્વરુપકે; નિષ્કલકી નિર્લેપ એ, નિ ચગી છે નિર્ભેગી ભૂપકે દવ્ય ગુણે કરી એક છે, જ્ઞાન દર્શન હો ચારિત્ર અનંતકે; સંસારી સુખ જે ધરે, તે તેહને હો દુખભાને સંતકે. અવિકારી અવિકારનું, મુખ માણે છે નિજ ગુણનિમય; વચન અગેચર એહનાં, ગુણ વર્ણન છે કેવલી ન કહાયકે. સંસારી ગુખ એકઠે, સહુ કીજે હે મન બુદ્ધિ વિજ્ઞાનકે; એહ થકી અધિક સહી, લવે સત હો સુર ગુખ નિધાનકે. હસ રાજા સુખ અગલે, અનંત ભગે છે હીણે સુખ તેહકે;
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૬ર
જૈનકાવ્યદોહન.
સદા વિરાક્તિ એહવા, ગુણ પ્રગટ્યા હે ના તસુ છેકે. કિણ ઈકનૃપજયું આણિઓ, ભિલ વનનો હો ઉપકારી જાણકે, સઘળાં સુખ તેહને દિયાં, નવ નવલા હો દિયા ખાનને પાનક, ફિરી તે અટવીમાં ગયો, આવી મીલિયે હે સઘલે પરિવાર, પૂછી વાતાં સુખતણ, કહી ન શકે છે સઘળો વિસ્તારકે. સરખાં કરીને દાખવે, તે વનમાં હે નહિં કાંઈ વાતકે ઈણ પર્વે સુખ હસરાજનાં કહી ન શકું હો સઘળાં વિખ્યાત છે. કારમુ સુખ સંસારમું, રેગશેકે હે ભરિયું ભરપૂર કે. પરમ પવિત્ર પ્રધાનએ, અધભજન હે રજન બહુ ભૂરકે. મહિમા બ્રહ્મ વિલાસની, કહી ન શકે છે સુરગુરૂ પણ એહક; ધર્મમદિર કહે વરણું, કરડી હો ધરી ધર્મ સ્નેહકે.
૧૩
, ૧૪
દેહરા. મંગલ કારણ એ સહી, માંગલીક સુખ ; 3ય ધ્યેય કરી ધવલપદ, આતમ આપ સ્વરૂપ. પરમદેવ પણ એ સહી, તારણ તરણ સુ એહ, પરમ સમાધિ સ્વરૂપ એ, જ્ઞાન રતન ગુણગેહ. બ્રહ્મ રસાયણ સગથી, હેમ દૂધાતુ વિકાર; તિમ એ અંતર આતમા, પરમાતમતા સાર ત્યાં લગ મીઠાં અવર રસ, જ્યાં લગી એ નવદીઠ; જ્યાં અમૃત ચાખ્યું નહિં, ત્યા જલ સ્વાદ મીઠ. ખ દર્શન નદીમાં સમાં, નિજનિજ નય વિસ્તાર. સઘલા નય સમવાયધર, જિન મત સાગર સાર. સ્યાદાદ મતિ અનુસરે, તે પામે બ્રહ્મરૂપ, એહ વિના સઘલા ગણો, ભવ સસાર સ્વરૂપ ઉદ્યમ સસારી સકલ, સફલ નિષ્ફળ પણ હોય એ અમોઘ ફલ લ્યો સદા, ઈહાં સે દેહ ન કેય જ્ઞાની જ્ઞાને રાચશે, અજ્ઞાની અજ્ઞાન, જ્ઞાન તણું ગુણ સેવતાં, જ્ઞાન ધ્યાન બહુવાન.
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડીત શ્રી ધર્મમંદિર-મોહ અને વિવેક. ૩૬૩
ઢાળ ૧૯ મી. (ઈણિ પરે ભાવ ભક્તિ મન આણી—એ રેશી, ) ધન ધન ધર્મ રચિ શ્રી ઋષિરાયા, આત્મ ધર્મ બતાયાજી, ગ્રામિણ પ્રમુખ ભાવિકજન તાર્યા, આતમ કામ સમારવા.
ધન એ આંકણી ૧ આતમ સુરતરકામિત દાતા, કામધેનું વિખ્યાતાજી, રત્ન ચિતામણિ કામિત કુભા, આત્મમહિમા અચભાજી. ધન ૨ પરમાતમ સેવ ભવિ પ્રાણી, એ શિવપદ સહી નાણીજી, રસના પામી સકલી ગણિયે, જે જિનધર્મ ગુણ ગુણીયે છ ધન ૩ પુણ્ય પાપ બેહુએ જવાસી, ઈણથી હેય ઉદાસજી,
આતમકેરૂં રૂપ નિહાલો, વિષય થકી મનેવાલો છે. ધન- ૪ નિજ ગુણ પરગુણ બેઉ જુઝે, અતર ગતિતસુ સૂજી; બાહિજ તપ જપ બહુલાં સાધે, વિરલા જ્ઞાન આરાધજી ધન ૫ દેશ વિરાધક જ્ઞાની હોવે, જે પ્રમાદને સેવેજી, અજ્ઞાની કિરિયા ગુણ ભરિયે, દેશે આરાધક વાર વોજી. ધન૬ આરાધક જ્ઞાની આગમમે, સાચે શુદ્ધ શમ દમમેજી, અજ્ઞાથી આરાધક નહિં, જે તપ જપ ખપમાંહી. ધન૭ માગલીક મહટે ધર્મ જાણો, માત્ર મહા મન આણેજી, ભાવના સૂધી આતમ ભાવો, પરમાનંદ મુખ પાવોજી ધન ૮ પેય ન ગેય ન હેય ન કોઈ, અતરજ્ઞાને જેઈજી, પ્રહ ઉઠીને કીજે પ્રણામા, ફલે મનોરથ કામાજી. ધન૮ પ્રબોધ ચિંતામણી ગ્રંથ પ્રસિધો, શ્રી જયશેખર કીધોજી, મેહ-વિવેક તણા અધિકારી, ગિણુ વાણી સારા. ધન૧૦ મદ મતિ જે મનમે આણે, આલસ પણ અંગ આણેજી, તિણે એ ઢાલા ભાષાપ્રબોધે, ભવજનને સુખ સજી ધન ૧૧ શ્રી જિનધર્મ સુરીશ્વર રાજે, દિન દિન અધિક દિવાજે, આદેશ તાસ લહી ચોમાસા, કીધી ધમાં ઉલ્લાસાજી. ધન ૧૨. શ્રી મુલતાન નગર સેહે, પાર્શ્વનાથ મન માહેજી,
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________
જૈનકાવ્યદોહન.
૩૪
મગલમાલ પ્રસિધીજી. ધન૦ ૧૩
સુખાનંદ સુખ દાયીજી, વાધે જ્ઞાન સુરગેજી; ધન ૧૪
ધન ૧૫
તાસુ પસાયે ચાપાઇ અધ્યાતમ શૈલી મન ધર્મ ધુરંધર શ્રાવક સંગે, ઉત્તમ આદર એહના જાણી, એ રચના મન આણીજી, લાભ થયા મુઝને ધર્મ ધ્યાના, વિજનને વધ્યે જ્ઞાનજી. સત્તરશે એકતાલે વર્ષે, ઉજ્જવલ પક્ષ શુભ દિવસે જી; માગશર દશમી સ્થિર શુભયોગા, ચોપાઇ થઇ સુપ્રયાગાજી. ધન ૧૬ વડવખતી ખડતરગણ છંદા, યુગવર શ્રી જિન ચંદાજી, ભુવન મેરુ ગણુ સુમતિ સુર’ગા, પુન્ય તણા શીષ ચંગાજી. ધન ૧૭ પુણ્ય રત્ન વાચક પરધાના, તાસુ શિષ્ય બહુ માનાજી, યાકુશલ પાઠક પધારી, સુવિહિત સાધુ વિહારીજી. ધન૦ ૧૮ તત્રુ શિષ્ય ધર્મ મદિર ગુણ ગાવે, ચઢતી દાલત પાવેજી,
રૂપ રત્ન સુખ સપતિ વાધૅજી, જે જિનધર્મ આરાધેજી. ધન ૧૯ સુણતાં ભણતાં પાપ પલાવે, જ્ઞાન કલાર્દિક પાવેજી; જે નર હશે જાણુ પ્રવીણા, તેણુ અધિકારે લીણાજી. ધન૦ ૨૦ માર તણા જે મેલૂ હેઇ, તે ઇણ સાહમા ન ોજી,
કરેશે કલ્પના ક્રૂડી આખી, કિંશુ દીઠી કુણુ સાખીજી. ધન॰ ૨૧ વીર વિવેક તણા જે ભાઇ, કરશે પ્રીતિ વાઇજી; આત્મજ્ઞાન તણા જે રશિયા, તસુ મન વચન એ વસયાજી. ધન૦ ૨૨ પરમાદી પ્રાયે. સંસારી, શુદ્ધ ઉપયાગ વિસારી, આગમથી ઉપરાં। જે હા, મિચ્છામિ દુક્કડ તેહાજી. ધન૦ ૨૩ જ્ઞાન તણી એ મજરી મહેકે, નવ નવ ઢાલે લહેકેજી; ચતુરાને એ કઠે છાજે, આતમગુણ ધરી રાજેજી. ધન૦ ૨૪ છ ખડે કરી ચોપાઇ દીપે, મિથ્યા ભાવને પેજી;
કીધી,
લાઇ,
આતમ દર્શી અ કરેશીજી, આનંદ મગ મહેસીજી. ધન૦ ૨૫ ભાવભક્તિ કરી ભવીજન ભસે, જે કાઇ આવી સુણજ્ઞેજી, ધર્મમદિર કહે એ પરધાના, આપે નવેઇ નિધાનાજી. ધન૦ ૨૬
મોદ-વિવેગ્ન સંપૂળ
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૮૦
જેન કાવ્યદેડન. તિણે પરમાત્મા પ્રભુ ભક્તિ ગી થઈ, શુદ્ધ કારણ એ તત્ત્વ પરિણતિમયી, આત્મગ્રાહક થયે તજે પર પ્રહણતા, તવ ભેગી થયે ટલે પર ભેગ્યતા. ૮ શુદ્ધ નિ પ્રયાસ નિજભાવ ભેગી યદા, આત્મક્ષેત્રે નહિ અન્ય રક્ષણ તદા; એક અસહાય નિર્સગ નિદ્ધતા, શક્તિ ઉત્સર્ગની હોય સહુ વ્યક્તતા. ૯. તેણે મુઝ આતમા તુઝ થકી નીપજે, માહરી સપદા સકલ મુઝ સપજે; તિણે મન મદિરે ધર્મ પ્રભુ બાઈએ, પરમ દેવચંદ્ર નિજ સિદ્ધિ સુખ પાઈયે. ૧૦.
સ્તવના ૧૬ મી.
(માલા કિહ છે રે–એ દેશી) જગત દિવાકર જગત કૃપાનિધિ,વાહામારા સમવસરણમાં બેઠા રે, ચઉમુખ ચઉવિહ ધર્મ પ્રકાશે, તે મે નયણે દીઠા રે ભવિક જન હરખે રે, નિરખી શાતિજિણદ ભવિક ૧ ઉપશમ રસના કદ, નહિ ઈણ સરિખા રે એ આંકણી પ્રાતિહારજ અતિશય શોભા વાહા, તે તો કહિય ન જાવે રે, ઘુક બાલકથી રવિ કરભરનું, વર્ણન કેણિપરે થાવે રે ભવક૨ વાણી ગુણ પાંત્રીશ અનોપમ વાલ્હા, અવિવાદ સરૂપે રે, ભવ દુ ખ વારણુ શિવ મુખ કારણ, સુધે ધર્મ પ્રરૂપે રે. ભવિક૦ ૩. દક્ષિણ પશ્ચિમ ઉત્તર દિશિ મુખ વાલ્હા, હવણ જિન ઉપગારી રે, તમુ આલબન લહિય અનેક, તિ થયા સમકિત ધારી રે ખનિય કારજરૂપે ઠવણા વાલ્હા, સગ નય કારણ ઠાણી રે, નિમિત્ત સમાન થાપના જિનજી, એ આગમની વાણી રે ભવિક૫ સાધક તીન નિક્ષેપો મુખ્ય વાહા, જે વિષ્ણુ ભાવ ન લહિએ રે, ઉપકારી દુગ ભાષ્ય ભાખ્યા, ભાવ વકને ગ્રહીયે રે ભવિક વણું સમવસરણે જિનસેતી વાલ્હા, જે અભેદતા વાધી રે, એ આતમના સ્વસ્વભાવ ગુણ, વ્યક્તિ યોગ્યતા સાધી રે ભવિક ૭ ભલું થયુ કે પ્રભુ ગુણ ગાયા વાહા, રસના ફળ લીધા રે, દેવચક કહે મારા મનને, સકલ મરથ સીધે રે ભવિક ૮.
સ્તવના ૧૭ મી.
( ચરમ જિનેસ એ દેશી. ) સમવસરણ બેસી કરી રે, બારહ પરપદ માંહિ, વસ્તુ સ્વરૂપ પ્રકાશતા રે, કરૂણું રજગ નાહો છે. કુયુજિનેસરૂ ૧
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંડિત શ્રી દેવચંદ્રજી—ચતુર્વિશતિ ૩૮૧ નિર્મલ તુઝ મુખ વાણી રે, જે શ્રવણે છે, તેહિજ ગુણ મહિ ખાણી રે, કુયુનિસરૂ એ આકણી ગુણ પર્યાય અનતતા રે, વલી સ્વભાવ અગાહ, નય ગમ ભગ નિપના રે, હેયાદેય પ્રવાહ રે કહ્યુજિનેસરૂ૦ ૨ કુથુનાથ પ્રભુ દેશના રે સાધન સાધક સિદ્ધિ, ગૌણ મુખ્યતા વચનમાંરે, જ્ઞાન તે સકલ સમૃદ્ધિ રે કુયુજિનેસર૦ ૩ વસ્તુ અનત સ્વભાવ છે રે, અનત કથક તસુ નામ, ગ્રાહક અવસર બેધથી રે, કહેવે અર્પિત કામો રે કુયુજિનેસરૂ૦ ૪ શે અનપિત ધર્મને રે, સાપેક્ષ શ્રદ્ધા, ઉભય રહિત ભાસન હવે રે, પ્રગટે કેવલ બેધ રે કુયુજિનેસરૂ. ૫ છતિ પરિણતિ ગુણવિના રે, ભાસન ભેગઆનંદ, સમકાલે પ્રભુ તાહરે રે, રમ રમણ ગુણ દોરે કુયુજિનેસ ૬ નિજ ભાવે શી અસ્તિતા રે, પરનાસ્તિત્વ સ્વભાવ, અસ્તિપણે તે નાસ્તિતા રે,સીય તેઉભય સ્વભાવો રે કુયુજિનેસરૂ૦ ૭. અસ્તિભાવ જે આપણો રે, રૂચિ વૈરાગ્ય સમેત, પ્રભુ સન્મુખ વદન કરી રે,માગશ આતમ હતોરે કુયુજિનેસરૂ૦ ૮. અસ્તિ સ્વભાવ રૂચિ થઈ રે, ધ્યાતો અસ્તિ સ્વભાવ, દેવચંદ પદ તે કહે છે, પરમાનદ જમાવો રે કુયુજિનેસ ૯.
સ્તવના ૧૮ મી. (રામચ દ્રબાગમે, ચામોરી ટ્વેરેએ દેશી ) પ્રણો શ્રી અરનાથ, શિવપુર સાથે ખરી ત્રિભુવન જન આધાર, ભવનિતાર કરી કત્તા કારણ ગ, કરજ સિદ્ધિ લહેરી, કારણ ચાર અનુપ, કાર્યોથી તે ગહેરી જે કારણ તે કાર્ય, થાએ પૂર્ણ પદેરી, ઉપાધન તે હેતુ, માટી ઘટ તે વિદેશી ઉપાદાનથી ભિન્ન જે વિણુ કાર્ય ન થાયે, ન હુવે કારજ રૂપ, કતોને વ્યવસાયે કારણ તેહ નિમિત્ત, ચકાદિક ઘટ ભાવે
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૮૨
જન કાવ્યદોહન,
કાર્ય તથા સમવાય, કારણ નિયતને દાવે. વસ્તુ અભેદ સ્વરૂપ, કાર્યપણુ ન હેરી; તે અસાધારણ હેતુ, ભેંસ્થાસ લહેરી. જેહના નવિ વ્યાપાર, ભિન્ન નિયત બહુ ભાવી, ભૂમિકાલ આકાશ, ઘટ કારણ સદ્ભાવી એહ અપેક્ષા હેતુ, આગમ માંહી ઘારી, કારણ પદ ઉત્પન્ન, કાર્ય થયે ન લઘારી. કાઁ આતમ દ્રવ્ય, કારજ સિદ્ધિ પણૈારી, નિજ સત્તાગત ધર્મ, તે ઉપાદાન ગણારી યેાગસમાધિ વિધાન, અસાધારણ તેહ વઢેરી, વિધિ આચરણા ભક્તિ, જેણે નિજ કાર્ય સહેરી. નરગતિ પઢમ સઘયણ, તેહ અપેક્ષા જાણેા, નિમિત્તાશ્રીત ઉપાદાન, તેહને લેખે આણે. નિમિત્ત હેતુ જિનરાજ, સમતા અમૃત ખાણી; પ્રભુ અવલ અન સિદ્ધિ, નિયમા અહુ વખાણી. પુષ્ટ હેતુ અરનાથ, તેહને ગુણથી લિયે; રીઝ ભક્તિ બહુ માન, ભાગ ધ્યાનથી મલયે માહેાટાને ઉત્સગ, ખેદ્દાને શી ચિત્તા, તિમ પ્રભુ ચરણ પસાય, સેવક થયા નિચિતા અપ્રભુ પ્રભુતા રગ, અંતર શક્તિ વિકાશી, દેવચને આનદ, અક્ષય ભાગ વિલાસી. સ્તવના ૧૯ મી.
ધ્યાએ રે
પાયે રે
( દેખી કામની દેય —-એ દેશી ) મલ્લિનાથ જગનાથ, ચરણ યુગ શુદ્દાતમ પ્રાભાવ, પરમ પદ સાધક કારક પટ્ટ, કરે ગુણ સાધના રે તેહિજ શુદ્ધ સ્વરુપ, થાયે નિરાચ્યાધના રે કાઁ આતમ દ્રવ્ય, કારજ નિજ સિદ્ધતા રે ઉપાદાન પરિણામ, પ્રયુક્ત તે કરણતા રે
૭.
L.
૧૦
૧૧
૧૨
૧૩
૬૪.
ચરણ
પરમ
કરે
થાયે
૧૫
કારજ પ્રયુકત॰
1
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________
થયેટ
પંડિત શ્રી દેવચંદ્રજી ચતુર્વિશતિ ૩૮૩ આતમ સપદ દાન, તેહ સપ્રદાનતા રે દાતા પાત્રને દેય, ત્રિભાવ અભેદતા રે ત્રિભાવ. ૨ વપર વિવેચન કરણ, તેહ અપાદાનથી રે સકલ પર્યાય આધાર, સબધ આ સ્થાનથી રે બધ બાધક કારક ભાવ, અનાદિ નિવાગ્યા રે અનાદિ સાધતા અવલબી, તેહ સમારવા રે શુદ્ધપણે પર્યાય, પ્રવર્તન કાર્યમે રે પ્રવર્તન કર્ણાદિક પરિણામ, તે આતમ ધર્મને રે ચેતન ચેતન ભાવ, કરે સમ વેતમે રે સાદિ અને કાલ, રહે નિજ ખેતમે રે પરર્ઝવ ભાવ, કરે તો લગી કરે રે શુદ્ધ કાર્ય રૂચિ ભાસ, થયે નવિ આદરે રે શુદ્ધાતમ નિજ કાર્ય, રૂચિકાશ્ક કિરે રે તેહિજ ભૂલ સ્વભાવ, રાહે નિજ પદ વરે રે
પ્રહે. ૫ કાણ કારજ રૂપ, આ છે કારક દશા રે છે. વસ્તુ પ્રગટ પર્યાય, એહ મનમે વધ્યા રે પણ શુદ્ધ સ્વરૂપ ધ્યાન, તે ચેતનતા રહે રે તવ નિજ સાધકે ભાવ, સકલ કાર લહેરે ચકલ૦ ૬ મારૂ પ્રદ, પ્રગટ કરવા ભણી રે પુછાલ બન રૂપ, સેવ પ્રભુજી તણી રે દેવગઢ જિનચક, ભગતિ મનમે ધરે રે ભગતિ આવ્યાબાધ અનત અક્ષય પદ આરે અક્ષય છે
સ્તવના ૨૦ મી. (ઓલ ગડી ઓલ ગડી અહેવી હો શ્રી શ્રેયાસની – રંગી ) લગડી લગડી તોકી જે શ્રી મુનિસુવ્રત સ્વામીની જેથી નિજ પદ સિદિ. કવલ કવલ નાનાદિક ગુણ ઉલસે રે, લહીયે સહજ સમૃદ્ધિ એલ.ડી. ૧ ઉપાદાન ઉપાદાન નિજ પરિણતિ વસ્તુની છે. પણ કારણ નિમિત્ત આધીન. પુષ્ટ અપુષ્ટ દવિધ તે ઉપદિઓ રે ગ્રાહક વિધિ આધીન ઓલ ગડી. ૨ સાધ્ય સાધ્ય ધમ જે માહો છે કે, તે નિમિત્ત અતિ પુષ્ટ.
એહ૦
તે
પ્રગટ ૦
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૮૪
જૈન ડાવ્યદેહન.
પુષ્ટ પુષ્ટ માહી તિલ વાસક વાસના રે, નવિ પ્રવસક દુષ્ટ લગડી૩. દડ દડ નિમિત્ત અપુષ્ટ ઘડા તણો રે, નવિ ઘટતા તસુ માંહી, સાધક સાધક પ્રવસતા અ છે રે, તિણે નહી નિયત પ્રવાહ લગડી ૪ પટકારક પટકારક તે કારણ કાર્યના રે, જે કારણ સ્વાધિન. તે કર્તા તે કર્તા સહકારક તે વસુ રે, કર્મ તે કારણ પીન. એલગડી. ૫ કારણ કારણ સંકલ્પ કારક દશા રે, છતિ સત્તા સદ્દભાવ, અથવા અથવા તુલ્ય ધર્મને જોય રે, સાધ્યારોપણ દાવ. એલ.ડી. ૬ અતિશય અતિશય કારણકારક કરતા રે, નિમિત્ત અને ઉપાદાન, સ પ્રદાન કારણ પદ ભવનથી રે, કારણ વ્યય અપાદાન લગડી છે. ભવન ભવન વ્યયવિણું કારજ નવિ હુવે રે, જિમ દપદે ન ઘટવ, શુદ્ધાધાર શુદ્ધાધાર સ્વગુણનું દ્રવ્ય છે રે, સત્તાવાર સુતત્વ લગડી૮. આતમ આતમ કર્તા કારજ સિદ્ધતા રે તસુ સાધન જિનરાજ, * પ્રભુ દીઠે પ્રભુ દીઠેકારજ રૂચિ ઉપજે રે, પ્રગટે આત્મ સમાજ લગડી૯ વદન વદન સેવન નમન વલિ પૂજના રે, સમરણું સ્તવન વલી ધ્યાન, દેવચક દેવચક કિજે જિન રાજની રે, પ્રગટે પૂર્ણ નિધાન એલ.ડી. ૧૦
સ્તવના ૨૧ મી. ( પિછોલારી પાલ, ઉભા દેય રાજવી રે–એ દેશી )
શ્રી નમિ જિનવર સેવ, ઘનાઘન ઉનમે રે ઘનાધન દીઠાં મિથ્થાર, ભવિક ચિતથી ગો રે ભાવિક શુચિ આચરણે રીતિ તે, અત્રિ વધે વડારે આતમ પરિણતિ શુદ્ધ, તે વીજ ઝબુકડા રે તે. ૧. વાજે વાય ર.વાય, તે પાવન ભાવના રે તે. ઈદ્ર ધનુષ ત્રિક યોગ, તે ભક્તિ ઈકમના રે નિર્મલ પ્રભુ સ્તવ ઘોપ,શ્વની ઘન ગર્જના રે ધ્વની તૃષ્ણ ગ્રીષ્મ કાલ, તાપની તર્જના રે તાપની. ૨. શુભ લેસ્યાની આલિ, તે બગ પતિ બની રે તે શ્રેણી સરેવર હશ, વસે શુચિ ગુણ મુનિ રે ચઉગતિ મારગ બધ, ભવિકજન ઘર રહ્યા રે ભવિક ચેતન સમતા સગ, રગમે ઉમટ્યા રે રગમે ૦ ૩
તે.
વસે૦
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________
તૃણ
પંડિત શ્રી દેવચંદજી.–ચતુર્વિશતિ. ૩૯૫ સમ્યફદષ્ટિ માર, તિહાં હરબે ઘણું રે તિહાં. દેખી અદ્ભુત રૂપ, પરમ જિનવર તણું રે પરમ પ્રભુ ગુણનો ઉપદેશ, તે જલધારા વહી રે તે ધરમ રૂચિ ચિત્ત ભૂમિ, માહિ નિશ્ચલ રહી રે માહિ૦ ૪. ચાતક શ્રમણ સમૂહ, કરે તવ પારણે રે કરે. અનુભવ રસ આસ્વાદ, સકલ દુખ વારણેરે સકલ અશુભાચાર નિવારણ, તૃણ અફરતા રે વિરતિ તણા પરિણામ, તે બીજની પૂરતા રે તે ૫. પચ મહાવ્રત ધાન્ય, તણા કર્ષણ વધ્યા રે, તણા સાધ્ય ભાવનિજ થાપી, સાધનતાએ સધ્યા રે સાધનતા ભાથિક દરિશન ગ્યાન, ચરણગુણઉપના રે ચરણ આદિક બહુ ગુણ સસ્ય, આતમઘરનીપના રે આતમ ૬, પ્રભુ દરિસણ મહામહ, તણે પરશમે રે તણે. પરમાનદ સુભિલ, થયા મુઝ દેશમેં રે થયા. દેવચક જિનચંક, તણે અનુભવ કરે રે તણો સાદિ અન તો કાળ, આતમ ગુખ અનુસરો રે આતમ છે.
સ્તવના રર મી (પદ્મપ્રભ જિન જઈ અલગ વવ્યા–એ દેશી ) નેમિ જિણેસર નિજ કારજ કરયું, છાંડી સર્વ વિભાવો જ આત્મશક્તિ સકલ પ્રગટી કરી, આસ્વાદ્યા નિજ ભાવો જી નેમિ, રાજુલ નારીરે સારી મતિ ધરી,અવલખ્યા અરિહનો છે, ઉત્તમ સગેરે ઉત્તમતા વધે, સ ધ આનદ અનતે છે ધર્મ અધમ આકાશ અચેતના, તે વિજાતિ અગ્રાવ્યા છે. પુદ્ગલ હરે કર્મ કલકતા, વાધે બાધક બાવ્યા છે. નેમિ, રાગી સગે રે રાગ દશા વધે, થાયે તિણ ચસાર જી નીગગીથી રે રાગનું જોડવુ, લદીએ ભવનો પારો જી નેમિક અશરતરે ટાલિ પ્રશસ્તતા, કરતા આશ્રમ ના સવર વાધે રે સાધે નિર્જરા તમભાવ પ્રકાએ છ નિમિ૫
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________
.
છે.
૧.
૩૮૬
જૈન કાવ્યદેહન. નેમિ પ્રભુ ધ્યાને રે એકવતા, નિજ તવે એક તાને છે, શુકલ ધ્યાને રે સાધિ સુસિદ્ધતા, લહિયે મુક્તિ નિદાને છે. નિમિ. અગમ અરૂપી રે અલખ અગોચરૂ, પરમાતમ પરીસો છે, દેવચક જિનવરની સેવના, કરતાં વાધે જગી છે. નેમિ
સ્તવના ર૩ મી.
(કડખાની–દેશી.) સહજ ગુણ આગરે, સ્વામી સુખ સાગરો, જ્ઞાન વૈરાગ્યરે પ્રભુ સવા; શુદ્ધતા એકતા, તીણતા ભાવથી, મોહ રિપુ છિતિ જય પડહ વા. સહજ વસ્તુ નિજ ભાવ, અવિભાસ નિકલકતા, પરિણતિ વૃત્તિતા કરી અભેદે ભાવ તાદાભ્યતા, શક્તિ ઉલ્લાસથી, સતિત વેગને તું ઉચ્છેદે. દિપ ગુણ વસ્તુની, લખિય યથાર્થતા, લહિ ઉદાસીનતા અપર ભાવે; ધ્વસિ તજજન્યતા, ભાવ કર્તાપણું, પરમ પ્રભુ તું, ર નિજ સ્વભાવે. સહજ૦ શુભ અશુભ ભાવ, અવિભાસ તહકીક્તા, શુભ અશુભ ભાવ, તિહાં પ્રભુ ન કીધે, શુદ્ધ પરિણામતા, વીર્ય કર્તા થઈ, પરમ અક્રીયતા, અમૃત પીધે. સહજ શુદ્ધતા પ્રભુ તણી, આત્મભાવે રમે, પરમ પરમાત્માતા, તાસ થાયે મિશ્ર ભાવે છે, ત્રિગુણની ભિન્નતા, ત્રિગુણ એકવ તુઝ ચરણ આયે. સહજ ઉપશમ રસ ભરી, સર્વ જન શંકરી, મૂર્તિ જિનરાજની આજ ભેટી;
સહેજ
૩.
૪.
છે.
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________
સહુજ
9
પંડિત શ્રી દેવચંદ્રજી-–ચતુર્વિશનિ. ૩૮૭ કારણે કાર્યનિષ્પત્તિ શ્રદ્ધાન છે, તિબે ભવ ભ્રમણની ભીડ મેટી સહજ છે. નયર ખભાતે, પાર્શ્વ પ્રભુ દર્શને, વિકસતે હર્ષ ઉત્સાહ વાધે; હેતુ એકાવતા, રમણ પરિણામથી, સિદ્ધિ સાધક પણ આજ સા. આજ કૃત પુણ્ય, ધન્ય દાહ મારો , આજ નર જનમ મેં સફલ ભાવ્યા; દેવચંદ સ્વામી ત્રેવીસમે વદીયે, ભક્તિભર ચિત્ત તુઝ ગુણ રમાવ્યો સહજ ૮.
સ્તવના ૨૪ મી.
(કડખાન–શી ) તાર હે તાર પ્રભુ, મુઝ સેવક ભણી, જગતમાં એટલું ગુજશ લીજે; દસ અવગુણ ભર્યા, જાણી પિતા તણ, દયાનિધી દીન પર દયા કીજે. તાર૦ ૧ રાગ ભર્યો, મહ વિરી નડે, લેકની રીતિમાં ઘણુયે ગન,
ધવશધમધમ્યો, શુદ્ધ ગુણ નવિરો, ભમ્યો ભવમાહિ હુ વિષય માતો તાર ૨. આદર્યું આચરણ, લોક ઉપચારથી, શાસ્ત્ર અભ્યાસ પણ કાઈ કીધો, શુદ્ધ શ્રદ્ધાન વિલિ, આત્મ અવલ બવિનુ, તેહવો કાર્ય તિણે કે ન સીધા તાર ૩ સ્વામી દરિસણ સનિમિત્તલહી નિર્મલે, જો ઉપાદાનએ શુચિન થાશે, દેવ કે વસ્તુને, અહવા ઉદ્યમ તણે, સ્વામી સેવા સહી નિકટ લાગે તાર૦ ૪. સ્વામી ગુણ એલખી,વામીને જે ભજે દરિસણ મુકતા તેહ પામે, જ્ઞાન ચારિત્ર તપ, વીર્ય ઉલ્લાસથી કર્મ પી વચ્ચે મુક્તિ ધામે નાર૦ ૫. જગતવત્સલ, મહાવીર જિનવર મુની,ચિત્ત પ્રભુચરણને શરણ વાગે, તારજો બાપજી, બિરદ નિજ રાખવા, દાસની ખેવના રખે જોશે તાર . વિનતિ માન, શક્તિ એ આપજો, ભાવ માઠાતા શુદ્ધ ભાસે, સાધિ સાધક દશા, સિદ્ધતા અનુભવી, દેવચક વિમલ પ્રભુતા પ્રકાએ તા9.
કળશ, વીસે જિનગુણ ગાવે, થાઈ તત્વ છે. પરમાનદ પદ પાઘ, અક્ષય જ્ઞાન અને છ વીસેક છે.
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૮૮
જૈન કાવ્યદેહન.
ચવદહસું બાવન ભલા, ગણધર ગુણ ભ દારે છે, સમતામયિ સાહુ સાહુણ, સાવય સાવઈ સારે છે ચેવિગે૨. વર્ધમાન જીનવર તણે, શાસન અતિસુખકારે છે, ચવિહ સઘ વિરાજતાં, દસમ કાલ આધારે છે. એવીસે ૩ જિન સેવનથી જ્ઞાનતા, લહે હિતાહિત બધો છે; અહિત ત્યાગ હિત આદરે, સયમ તપની શોધે છે. એવિસે જ અભિનવ કર્મ અગ્રહણતા, જીર્ણ કર્મ અભાવ નિ કમને અબાધિતા, અવેદન અનાકુલ ભાવે છે. વિશે. ૫ ભાવગના વિગમથી, અચલ અક્ષય નિરાબાધ છે; પુર્ણન દ દશા લહી, વિલસે સિદ્ધ સમાધે છે ચોવિસે. ૬. શ્રી જિનચક્રની સેવના, પ્રગટે પુષ્ય પ્રધાને જી, સુમતિ સાગર અતિ ઉલસે, સાધુરગ પ્રભુ ધ્યાન છ વિસે સુવિહિત ગ૭ ખરતરવરૂ, રાજ સાગર ઉવઝાયો છે જ્ઞાન ધર્મ પાઠક તણો, શિષ્ય સુજસ સુખદાય છે. ચોવિસે ૮. દીપચદ્ર પાઠક તણે, શિષ્ય સ્તવે જિનરાજે છે, દેવચંદ પદ સેવતાં, પુર્ણાનંદ સમાજે છે. ચેવિગેટ ૮.
ઈતિ શ્રી દેવચંદ્રજી કૃત ચતુવંશતિ સમાસ,
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાનું વીરવિજયજી.
શ્રીમાન વીરવિજય” આ સેકાના પ્રારંભની લગભગમા વિદ્યમાન હતા તેઓ સગી
ગજમા થયા છે તેઓના ગુરૂશ્રીનું નામ શ્રીમાન શુભવિગણિ હતુ.
ધમ્મિલ કુમાર,
द्रुतविलंवितवृत्तम्. सकलशास्त्रमहोदधिपारगं, समरसैकमुधारससागरंः मुखकरं शुभविजयनामकं, मनसि मंत्र मिमं प्रजपाम्यहम्. १. कमलभूतनयामभिनम्य तां, कविजनेष्टमनोरथदायनी, रसिक प्राकृतबंध कथामिमां, विरचयामि व्रतोदयहेतवे. २.
દેહરા, શ્રી શ બેસ્વર પાસજી, જે જગમાં વિખ્યાત; સમરી અમરી પરવરી, સુરી પદ્માવતિ માત વિજયવતિ વિજયાભિધા, માતથી અધિક નેહ, નિત્ય રહે હૃદયાંતરે, વિર્યભત મુજ દેહ નામ પકારાદિક સુણિ, પૂરણ પ્રગટે પ્રીત, મુજ પાવતી નામની, શકાશકિત ચિત્ત તેહ તણું સુરસાયથી, રચના રચશુ સાર; વસુદેવ હિડે કહ્યા, સુંદર જે અધિકાર વિરણિદ સરસ્યા, ગુણશિલત્ય મઝાર; બારે પરખદા આગલે, ભાબે ત્રત આચાર. સમકિતવતને મુક્તિનો, મારગ દોય પ્રકાર, દેશવિરતિ શ્રાવક તને, સર્વ વિરતિ અણગાર.
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૯૦
જૈન કાચદાહન.
ચરણ રથે ધારી હુ, દોરી બહુ શ્રુત હાથ; જ્ઞાતિ નર જા આગુએ, તે સવિ સુખિયા સાથ માગગમન સાધન વિધિ, સદ્ગુરૂ વચન પ્રમાણ; ઉત્સર્ગ ને અપવાદથી, બિહુ ભેદે પચ્ચખ્ખાણુ આનિરાશિ ભાવથિ, તપ કિધુ ળવત; સ્યાદવાદ સિદ્ધાંતમાં, સાચે નહિ એકાંત. આશીભાવે તપ કર્યું, આંખિલનુ ખટમાસ; આ ભવમાં ધમ્મિલ કુઅર,પામ્યા ઋદ્ધિ વિલાસ પ્રેમે પૃછે પરખદા, કુણુ ધમ્મિલ કુમાર, જગદ્ ગુરૂ કરૂણાનિધિ, ઉપદેશે અધિકાર ઢાલ ૧ લી. (દેશી રસિયાનિ.)
૭.
૮.
૧.
૧૧.
સમવ્રત સાવન થાલ, સલૂણા મહેાટા મેરૂ વિચાલ સલૂણા
સયલ દ્વીપસાગર સેવિત સદા, જમ્મુદ્રીપ મનેાહર દ્વીપમા, જિનવચનામૃત પ્રેમે પીએ, એ આકણી ચાલીશ ત્તેજન ઉપર ચલિકા, મહિપતિ મુકુટ વિભ્રાજ, સલૂણા
ધરી ધૈર્ય ઉભા રહિ જાવા, ચારે ખાધવનું રાજ્ય, સલૂણા॰ જિન૦ ૨. નવ રાપ વશે રાતા રહે, મદભર છાયા નીલવત, સલૂણા સેરૂ મહિધરની મરજાદથી, પીતરી પણ ના બુઝત, સલૂણા જિન ચાર દિશિ વિદિશિ મૈથકી, સુર નર વસતિ વિખ્યાત. સલૂણા સાતે ક્ષેત્ર યથા સાધન તણા, તેમ વસતીનાં રે સાત. સલૂણા જિન॰ દક્ષણ દિશિ જલધિ તટ લવણને, ધનુષ ચઢિત આકાર સા૦ ખેત્ર ભરતમાં તીરથ ધર્મનાં, વિચરતા અણગાર. સલૂણા જિન ૫ પુત્ર દેશ મનહર તેમાં, નામે નયર કુશાત; સલુણા હરી નગરી હલકી ઉચી રહી, વલિય વિશેષે રે વાત સલણા જિન॰ વાપીવપ્ર વિહાર વર્ણ ઘણા, વાઘેશ્વરીના પ્રાસાદ સલૂણા॰ વાચય વનિતા વન વાટિકા, વિદ્યા વિમુધના વાદ સલૂણા જિન વાદી વિપ્ર વણિક વેશ્યા વસે, વારણ વાળ ને વીર. સલા વારી વૈદ્ય વિવેક વિનયી છે, વાહિની વેહેતાં રે તીર; સલણા જિન॰
૩.
૪
',
G
८
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વિવિજ્યજી–ધમિલકુમાર. ૩૯૧ વેસર વસ્ત્ર વિત્ત ને વલિકા, સજજન સુખિયારે ખાસ, સલાડ રાજા જિતશત્રુ તે નયન, ધારણ રાણિ રે તાસ ચલણા જિન. . નામે સુરેંદ્રદત્ત શ્રેષ્ટી વસે, તે નગરે ધનવત. સલુણ૦ નારી સુભદ્રા સતિય શિરોમણિ, પ્રીતમ પ્રીતિ અત્યત સલુણા જિન. ૧૦. ગુખીયાં દેવદુગુડુકની પરે, પાલતા ઘરવાસ સલણ. પણ એક સુત વિણ ઘર શોભે નહિ, જે બહુ સજજનદાસ સલણા જિન. ૧. રડતાં વઢતાં પડતાં રજભર્યો, માયને બોલે રે બાલ, સલણ૦ હૃદય મુખે કઠે વળગ્યા રહે, જનક જુએ ઉજમાલ સલણા જિન. ૧ર. ભેજન વેલા ભેલાં રસવતી, જમતા રમતાં તે જાય; ચલણ ઓચ્છવ નાતિ જમણ જન શસતાં,પુણ્ય પનોતી રે માય સલણ૦ જિન૧૩. એમ ચિતવતા દેય દપતિ, કુળ દેવીને પૂછાય. સલણા દેવી કહે જિનધર્મ પસાયથી, પુત્રાદિક સુખ થાય. સલુણાવ જિન ૧૪. સદગુરૂ સગે ધર્મને સેવતાં, જનમો નદન એક, સલણાવ વિદ્યાવંત પુરૂષને હૃદયમાં, જિમવર પ્રગટેરે વિવેક સલણા જિન ૧૫. ધમિલ નામ હવ્યું એવું કરી, ભજન સાજન સાર, સલણા જેમ ગિરિક દરમાં સુખભર વધે, નિર્ભય કેશરીબાલ સલૂણા જિન. ૧૬. પંચ ધાવથુ ધમ્પિલકુવર તે, તેમ વૃદ્ધિવતો રે નિત્ય, સલૂણાવ માતા મુખ જેની તુલરાવતી, ગાવતી મગળ ગીત સલૂણા જિન. ૧૭. આઠ વર્ષને કુવર હુ યદા, જનકે મુકયો નિશાલ, સલૂણાવ પુરૂપ કલા બહુર નિપુણ ભ, સુદર રૂપ રસાલ સલણા જિન. ૧૮ વિદ્યામત્ર વિધાન કુશલ હુએ, સદ્ગુરૂ વિનએ ઉપદેશ, સલૂણા, માતા પિતા ભૂપતિ મન રજતો, પાઓ યૌવન વેશ સલૂણા જિન. ૧૯. નવતત્ત્વાદિક ભાવ સકલ ભથ્થો, જૈન મુનિની રે પાસ, સલૂણા ભાવ વિશુદ્ધ જિન પૂજા કરે, શ્રદ્ધાસયુત વાસ સલૂણ. જિન ૨૦. રાસ ભલો શ્રી ધમ્મિલ કુવરને, તેની પહેલી રે ઢાલ, સલુણા થી શુભ વીર રસિક શ્રેતાજન, સુણજો થઈ ઉજમાલ સલુણ૦ જિન ૨૧.
- દેહરા, લક્ષ્મી ગાત ઘરે વસે, ધનવમુ નામે એક; તેણે નગરે વ્યવહારી, ધર્મ ટેક અતિ રેક
ચઢાણા ૦
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૯૨
જૈન કાવ્યદોહન.
ધનદત્તા તસ વલ્રભા, પુત્રી પાવન અંગ; નામે યશેામતી ગુણવતી, સુમતી સહેલી પ્રસ ગ. લાવણીય રૂપ અલ કરી, ચેાશા કલા નિધાન; તેહિજ ગુરૂ પાસે ભણે, તત્વજ્ઞાન વિજ્ઞાન. યમ્મિલ કુવરને દેખીને, સા પામી જ્યામેાહ; ભણવું ગણવું નિવ ચે, વેધકને વિાહ. એક દીપકથી ગેહંમે, સર્વ પ્રગટ નિધિ હોય; નેહ છુપાયા નહિ છુપે, જિહાં દ્રગદીપક દાય, વાત લહી સખીયા કહે, શેઠની આગલ એમ; ધુમ્મિલ ર્ગી તુમસુતા, ખીજે વરવા તેમ.
૩.
૪.
૫.
૬.
ઢાલ ૨ જી.
(પાપસ્થાનક અગીઆરમુરાગ રે—એ દેશી )
ધનવસુ વાત એ દિલમાં લાવે રે, સુરેન્દ્રદત્ત તેણે ધર જાવે રે; વાત સુણાવી વચન તે લીધું રે, ધમ્મિલ કુંવર તિલક શિર કહ્યુ રે. એન્ડ્રુ ઘર વિવાહુ આચ્છવ થાય રે, એક એકનેઘેર જમવા જાય રે; આચ્છવ મહાચ્છવ સાજન મેરે, જેશી સાથે લગનનીવેળા રે. ચારી ખાધી સુદર હામે રે, વરકન્યા પરણાવ્યાં પ્રેમે રે; અહુ ઋદ્ધિવિસર્જન કીધાં રે, નિજ ધર માહે પાખી લીધા રે. વર્ આવાસે વસીયા પ્રીતે રે, સુખ ભાગવતાં સ્વર્ગની રીતે રે; કેતા દિનરસસુખ ભર્ જાતારે, પુણ્યાથી ધમ્મિલ ધર્મે રાતા રે. અધ્યાતમ રસ ભણતા માડે રે, પુસ્તક હાથથકી નવિ છાંડે રે; સાધર્મિષ્ણુ એક ભલી રે, પેાસહ પડિમણાની ટાલી રે. વણિજ ક્રિયા જુઠે વ્યવહાર રે, માહની જાયશેામતી નાર રે; તે કીધા સધળા પરિહાર રે, આત્મધ્યાની હુઆ વ્રતધાર રે. નારી વછે વનજલ ક્રીડા રે, કુઅર કહે એકદ્રી પીડા રે, સા. કહે ચાલ આજ ઊજાણી રે, કુઅર કહે નહીં એ જિનવાણી રે. છે ભેલા ખટરસ પાક રે, આજ નવિ ધાા ત શાક રે; છે સા કનકાવલી હાર રે,લ્યા માળા ને ગણા નવકાર રે.
1.
૪.
૫.
૭.
૮.
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૦૪
જૈન કાવ્યદેહન.
દ્વાહ ચમક દર
ઢાળ ૭ મી. (રામચ ટ્રકે બાગ, આબોહરી રહ્યરી –એ દેશી ) કુવર કહે મુજ આજ, સુરતરૂ તુહી ફલ્ય રી, દુખદાયક મહારાજ, નાડી વૈદ્ય ભલ્યો રી. નયર કુસારત નિવાસ, હું જીત શેઠ તણે રી, જ્ઞાન કલા વિજ્ઞાન પાઠક પાસ ભરી વસી વેશ્યા ગેહ, તેહશું નેહ કયે રી, બાઈ ઘર ઘર વાત, મુજ વનમાંહી ધો રી. જાગ્યો સે પ્રભાત, નિજમંદિરીએ ગયે રી. મરણ લહ્યાં મા બાપ, સાંભલી દાહ થયો રી. મરણ ઉપાય મેં કીધ, દુ:ખભર વન રણેરી, વાર્યો દે તામ, આ તુમ ચરણે રી. લોહ ચમક દૃષ્ટાંત, તેં મુજ ખેચી લાયો રી. નયન સુધાજનરૂપ, દર્શન દે દીયોરી હજીય લગે માહારાજ, વેશ્યા ચિત્ત વસી રી, નવિ પલટાએ રગ, સેવનરેખ રસી રી. કરી એણે દુર્જન રીત, પણ મે ભાવે ભજી રી, સાચો કીધ સનેહ, પરણી દર તજી રી. મુજથી અધિક દુખ, કહો કેમ નાથે લહુ રી. મુજ દુખ ખમીયુ ન જાય, તો તમે કેમ સહુ રી તવ બાલે મુનિરાજ, વીતી વાત જિલી રીસાલ શેઠ કુમારે કહીએ તેહ તરસી રી સયલનયર શણગાર, શોભા તાસ હરી રી. વસુમતી તિલક સમાન, નારી શખ પુરી રી. તન જગત વિખ્યાત, શક્તિ ત્રણ ભણું રીસાધન તે ત્રણ વર્ગ, સુદર નામ ઘણી રી; દલા રૂપ નિધાન, સુભગ સીયલે સતી રી. રાખી મુસા નામ લાવણિમ શીઅલવતી રી. ૧૩
દર્શન
ઘન વસી રી
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન્ વીરવિજયજી.—ધસ્મિલકુમાર.
અરસરતુ સ, કુલ અવતસ શિરે રી;
સાથે ધરે રી
તાસ
નામ અડગદત્ત તાસ, એન્જીવ બુદ્ધિ ઊદ્યમ ગુરૂ ર્નંગ, વિદ્યા સર્વ
ભુખ્યા રી,
દોષ હણ્યો રી.
થયેા રી,
ગયા રી.
જીયા રી,
કલા Àહાતર સીધ, પણ એક ચારી કરે પુરમાહી, વ્યસની સર્વ ન્યાય ધર્મ શુચિ માર્ગ, દુથી દૂર રત્ન કલકિત કીધ, જાવિધિ
સૃષ્ટી
રૂપે
ખાર
કર્યો રી.
હુઆ રી,
કૅમલે ફ ટફ કીધ, દ્ર કુલ સમય જોંગે વિાગ, દર્ભગ નિર્ધન પડિત વિપ્ર, જલધિ ધનવતી કૃપણ સ્વભાવ, લક્ષ્મી મ્લેચ્છ ઘરે રી, ધર્માં ગુત વન હીન, નારી નીચ વરે રી ગજ કચેરી મધ્ય, પુર્ વ્યવહારી ભ્રૂણા રી, લે ભૂપ સમક્ષ, અવરણ ક્રુઅર તણા રી. સાભળી ચિંતે ગય, પુત્ર પુત્ર દીઠે દાઝે દેહ, કુદરતેથી માત પિતા કુલલાજ, નહી મરજાદ વ્યસને વ યા જે, તે કુલ પુત્ર ધનપતિ ચુતને કાજ, દેવને માની અવિનિત પ્રગટે પુત્ર, ગુખવન દાહ ગૃત જનની હુલરાય, માહેાટા જામ નન્નુથી અધિકા થાય, તાતનુ નામ મધુર અશન તજે માય, શ્રુતનાગ ભયે રી, વન તિલ, યે મોટા
મુઝે રી
વેરી,
ખુવે રી
ય રી
માય પીએ નહી પેટ, દેશ દાન ધર્મ કરી ક્રૂ,
મંદિર
મઢ પ્રાણી ગમાર, રૅડા કેપટ વી લેક અનેક, તસ ન
દીયા રી.
વર્યાં રી;
શી રી,
મશી રી.
લીધે રી,
દીએ રી
પુરી રી.
લેત કી રી
વિદેશે રે ી,
માલ કે રી
૧૪.
૧૫
૧૬.
そ
14.
૧૯.
2.0.
૨૧.
૨૨.
23.
コン
૨૫
ここ
પ્
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________
४०१
જૈન કાવ્યદોહન.
ભાગવે ધન ઘરપુત્ર, મા મલ મૂત્ર ધ્રુવે રી, વર પરણી મુખ જોઈ છેડે વાલો રૂવે રી. પરિજન સેવે પાય, જબ લગે મૃત ન ધરે રી, જનમે નંદન જામ, સજજન જાય ઘરે રી નરથી ગુખી પશુ જાત, સુખ ભર વનમાં રમે રી; નહિ સુત ચિતા કાંઈ, બાલકવય નિગમે રી ચાકરી દાસ કરત, વાહને સુત વિચરે રી. વૃદ્ધ હવે મા બાપ, ચિતે કિમ ન મરે રી અશનમાત્ર ગુણ જાણ, ચાપો પણ ન ચરે રી; ગંડલ મડલ જાત, રાયણી ચેકી ભરેરી બાલક વ્યાલક તુલ્ય, પ્રગટે પુત્ર તિ રી માત પિતા દુખદાય, કાણિક રાય જિઓ રી રાજ્ય વિઘન પુરઘાત, એક દિન જીવ હરે રી. મણિએ વિભૂષિત નાગ, કુણ જન રાખે ઘરે રી એમ ચિતી નર રાય, કહે પ્રજાને તદા રી. કરશું અમે જાઊં ગેહ, જેમ સુખ વરતે સદા રી ધમ્મિલ રાસે રસાલ, સાતમી ટાલ કહી રી વિશ્વમાહે શુભ વીર, ગુણથી ખ્યાતિ લહી રી
| દોહરા, કેપ કટિણ રાજા હવે, તેડી કુવરને ત્યાંહી કહે મુત ચાહુ ગુખ ભણી, નહી તુજ શીતલ છાંટી તુ શિકાને અયોગ્ય છે, મુજ કુલ કીધ કલક. કમહી ન હોવે પાંસર, વૃશ્ચિક ક ટક વક મિ જગ્યું આ રાજ્યમાં, પુત્રપ્રદીપ અનુદાર, ગેમણ તે અગ્નિ વિાણું, તુરી છતે અધિકાર ચાશઠ દીવા જ બેલે, બારે રવિ ઉગત.
અધાર છે તસ ઘરે જસ ઘરે પુત્ર ન હુત છે પણ એ જુદી વાતા. જસ ઘર વાલિ પુત્ર, { માત પિતા ઘરમાં રૂએ, વહ્યુ તસ દરસુત્ર
1.
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વીરવિજયજી.—ધસ્મિલકુમાર.
અન્યાયો વ્યસને ભર્યાં, જા રે નજરથી દૂર, જબ અમે આણું માકલુ, આવા તામ હાર હુકમ લહી વિલખા થયા, આવ્યા સહચર પાસ, ભાઇ સખાએ હવે તુમા, તાતે કીધ નિશ વાત ણી તે ચિંતવે, થાનક ભ્રષ્ટ કુમાર, શકર ક ઢથી ઉતર્યાં, પામે અહિં અપકાર પ્રાણી પાણી આપણું, રાખી સકે તે ગખ, રતીભર પાણી ઊતર્યુ, ન ચઢે ખર્ચે લાખ નૃપ અપમાને લેાકમાં, ન કરે રાકને રેહેવા ઝુપડા, પશુ નહી સમ સ પી સહુ ઘર ગયા, નૃપ માએ પણ ન મેલાવિયેા, ગ
ઢાળ ૮ મી.
(સીરેાહીના સાલુ હા ૐ ઊપર ચેાધ પુરી---એ દેશી ) મન સકલપી હા કે નયથી નીકલ્યા, રાતની વેલા હા કે કાઇ ન અટકલ્યા, રતિપતિ મંદિર હૈા કે જઈને ઉતર્યો, દેશી નિમિત્તિએ હાકભાજને નાતર્યો ૧. અશન કરીને હે કે પૃષ્ઠે વાત મિશે, ઉદય અમારે હા કે કહીએ કે દિશે, કહે નૈમિત્તિક હા કે નવૂ પૃવ દિશિ કાશીદેશે હા કે નયરી વાગ્ની ૨ લાખનુ ભૂષણ હેા કે સાભળી તાસ દીએ, ચાલ્યા અગડદત્ત હા કે રયણી પાછલીએ ખેડા પાટહુડ્ડા કે નયરને ગામ ઘણા, વન સ ાતા હા કે કાવુક તેહ તણા ૩. એક ગિરિ શિખરે હો કે ચઢીએ કૈાગે, દેખે દેવલ હા કે વજ્રગ માત વગે, દીક્ષા લેનર હો કે જાપ ધ્યાન ધતા, અનિકડે હૈ કે હામ વન કુવરને ઉડ્ડી હેા કે દાચ્ય ઝુહાર કરે, ખેલે તુમયે હા આવે કાજ સરે હાલ ખ ક હો કે આકૃતિ ક્ષત્રિ ખરે, કુ અર કહે મુજ હા । ખ્ખુિ કામ ધરા ૧ તે કહે ગુરૂત્ત હા કે વિદ્યા સાધ્ય કરે ઊત્તમ નરવિણ હા । ન રહું ધ્યાન ખ. કુવર કહે મુજ હા કે ઉલ્મ ખરૢ ધરે, નહી તુમ પીડા હાંક રાધા ચિત્ત ખરે સાધનપૂરે હૈ કે વજરા મા અતિને પ્રગટ થઇને હા કે છેલે વચન મેં, ગુણા સાધક હો કે અેડા ગામ ધણી, શત્રુ લેાંક હાક તુસી લાજ દગી છ
કશ્તા ક
ક્રાઇમ સલામ;
ઐહને ડ્રામ
મુત જનની પાસ પ્રણમી આવાસ
૪૦૭
૭.
૮.
૯.
૧.
૧૧.
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૦૮
જૈન કાવ્યદોહન. દય સહોદરો કે જનની એક જણ્યા,બદરી કટક હો કે સરિખા નીતિ ભણ્યા: ગુમતિ દુર્મતિ છે કે લોક વિખ્યાત થયા, શત્રુ પરાભવે છે કે જમુના પાર ગયા ૮. મથુરાં વનમાં હો કે જેગી સિદ્ધ મલે, બહુ ગુણ દરીયો હો કે ભરીયો માત્ર બલે:
સઠ જોગણી છે કે જેને પાય પરી તસ એક ચેલો છે કે નામે નોધપુરી. . વ્યસની જૂઠે છે કે અવિનય દોષ ભર્યો, ગુરૂ દેવી હો કે લેકે દૂર કર્યો; તેની પાસે છે કે દુર્મતિ નિત્ય એ, ભગી ભેલા હો કે ગુરૂનાં છિદ્ર જુએ ૧૦. સરિખે સરખી હો કે જગમા જોડી ભલે, મુરબે મૂરખ હો કે ચતુરે ચતુર મલે; ગર્દભ ભ કે હો કે મડલ તામ એ, ખર મુખ ચાટે છેકે વટલ્ય કુણ જુએ ૧૧. ચલો ગુરથી હો કે નિત્ય ભેદ ર, ગુરૂ એવા છે કે આવે તે ન ગમે, વચન વિધાતી છે કે ગુરૂને નિય દમે રાહુ નડતો છે કે જગ દ્વિરાજ ખમે ૧ર. અમીય શીતલતા હો કે ન લહે રાહુ કિમ, ગુરૂ તસ કરે છે કે રાખે ધ્યાન સમે; રણ તુ સુમતિ હો કે તે ગુરૂ સેવ કહી સાચી ભક્તિ છે કે સેવ્યા પાસ રહી.૧૩. તેણે જ દીધી છે કે વિદ્યા દેય ખરી તે પણ લીધી છે કે ગુરૂ પાય પરી, મોહની સિદ્ધિ છે કે ગુરૂને કરન બની, વિદ્યા બીજી છે કે શત્રુ પરાજયની ૧૪ સિદ્ધ કરે વા હો કે ગુયે મોકલિય, વિનયે સાધી હો કે ચને સાકલિયે; મ જ સિદ્ધિ છે કે આપી તેહ તણી, ચિત્ત પ્રસને છે કે જા તુ ગેહ ભણી ૧૫. પણ દુર્મતિને હો કે સિદ્ધિ ન હોય ખરી ગયે નદધી હો કે લીધી ચેરી કરી. એમ કહી દેવી છે કે જાય અદશ્ય થઈ, ભજન કરતાં હો કે ત્રણે એકાંત જઈ ૧૬. ॥ यदुक्तं ॥ लोभी मछरी भोगसूषणपरो नीचप्रसंगी सदा,
छीद्रान्वेषकसद्गुरोरविनयी द्वेषी गुरूणामपि ।। धूर्तोऽसत्यप्रजल्पलंपटरवलः दुष्ट कमोगानुगः, स्तेषांयंत्रकमंत्रसाधनविधिः सिद्धयतिनो कहिचित् । १ !
પ્રવેઢાલ, મતિ સાધકે છે કે બહુ ઉપકાર લી, અડદત્તને હોકે મોહની ભત્ર વ્યિો; લે ૨૯એ છે કે કરી તો પાર નતિ નુ મે આવ્યો હોકરી અમરાવતી ૧૭ ને પુર પરિસ હોકમુનિ ઉદેશ એ તિવા જઈ 9મી હોકધર્મપિયુપીએ: શિતલતા હો આતમ ઉપર છે ટક એરી હો કે હિંસા નિયમ લિયો ૧૮.
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વીરવિજ્યજી–ધમ્પિલકુમાર નૃપમૃત ગુરૂને હોંકે કહે મુજ ઉદો,નિયમ દયના હક પથ સખા : મુનિ નમી ચાલ્યા છે કે પામ્યા પ્રેમ વશી, કાશી દેશે કે નકરી વળી 1. ધમ્મિલાગે છે કે આઠમી ઢાલ કહી, મુખપ્રેમેં હો કે વિખ ભળે નહી. શ્રી શુભ વીરની છે કે વાણી અમૃતસી, સજન વિનયી હો કે કચન લેત કરી ર૦.
ના
વાયા હો
દહી,
અગડદા થાકી ગયો, મુર સરિતાને તીર, પથ પિપાસા કમ ટ, પીતાં નિર્મલ નીર પટ દરશન કરસન જલે, ગગાતીરથ રૂપ, મુનિવર કઈ મુગતિ ગયા, માને મુર ના ભપ એક વારણ બીજી અશી, નામે નદીયો દેય; મધ્ય વશીય વરાણશી, નગરી ગુણથી જોય ભાગ્ય ઉદય જેવાભણી, કુવરે કીધ પ્રવેશ, નાનાવિધ કતક જુવે, કર સુદર વેશ મઠ એક મેટે દેખી, જિહાં ભણે છાત્ર અનેક, નાનકલા રસ વસ ગયો, તિહ ધરી વિનય વિવેક ઉપાધ્યાય કલાનિધિ, પવનચડ છે નામ; કર જોડી બેઠે તિ, ધુર કરી તાસ પ્રમ
ઢાળ ૯ મી. ( કીડા કરી વર આવી–એ દેશી ) પાકક પ્રેમ એ કહે, છાત્રને કરી વિદાય રે, કહે કણ દેશથી આવીયા, નામ કિશુ તુજ ભાય રે શું કારણ હા આવીયા, કણ તુજ ઉત્તમ વશ રે, પ્રેમે તેહ પ્રકાશી, જેમ હમે અમ હ સ રે ભૂલ થકી વિવરી કહ્યા, કવરે નિજ અવાત રે, અણી પાઠક વલ0 કહે, વસ અખો એક વાત રે માત પિતા તજવે કરી, રા ન કીધુ કાજ રે, નાત સજજન પુર લોડમા, નવી કશી તુજ લાજ રે કમ નખ કાતિ પીતર તણ, જાણી નથે સમાણી રે, ઉત્તમ નર પૂજન કરે. પડિત શાસ્ત્ર વાણી રે
પાઠક
૧.
પાક. ૨.
પાક. ૩,
પાડ
.
પા૦િ
૫.
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૧૦
જૈન કાવ્યદાહન.
કટુકિંગરા ગુરૂ માતની, આગલ હિત કર જાણે રે, મુર્હતા ભૈષજ પરે, નીફ્ળ વઘ વખાણે રે. ગુરૂ તાડતાં હિત કરે, ઊન્મારગથી વારે રે; મણિકારક ઘસતા મણિ, રત્નનુ તેજ વધારે રે. પીતર નિત્ર છે દોષને, પણ નવ પુત્રને તાડે રે; જેમ નવતાડે પાત્રને, મંત્રિક ભુત પછાડે રે. જગત ગુણે ગૈારવ લહે, શું કરે પાતાને રે; નિજ અગજમલ પરિહરે, વનજસુમશિર માને રે. માત પિતા ગુરૂ કુલવશે, હાય જગત બહુ માને રે,
કંચન ગિરિ વલગા રહ્યાં, તૃણતર્ કનક ઢાણાપુરે
વ્યવહારિયા ખુર્ નાંમ
પુછ કરત
માત પિતા વૃદ્ય ની, બુત વિનયી તસ દાય છે, દાનદયા તસચિત્ત વસી,
ઇ ધણુથી જેમ આગ્ય રે, જલસમ જ્ઞાન
વૈરાગ્ય રે
લાભે લાભ વર્ષે ઘણા, તૃ'ણાદાહ સમાવવા ગુરૂવિષ્ણુ જ્ઞાન ન સ પજે, તેણે અતિ લાભ માલ અલ વેહેરી કરી, સુંદર જાઝ માત પિતા સુત દેાયશુ, વાત એકાંત સહુ સાથે વાહાણે ચડ્યા, ઘર પરિકરને જલધિવચ્ચે જાતાં થકાં, લાગ્યો વન પ્રભુ પ્રભુ કરતા પ્લુય થયા, વાહાણુ થયુ માત પિતા વધૂ ત જલે, કૃખ્યા દેવી ઊપરાઠે રે, સુદર શેડ લક ગ્રહી, આવ્યા જલનિધિ રે ભ્રમતા અનુક્રમે આવીયા, ઠાણાપુર નિજગેલું રે મૃતકારજ સહનાં કરી પળ્યા નવી સ્ત્રી નેહુ
અહુલ કરે દ્રવ્યતા
સમાના રે સાર રે,
આહાર રે.
વ્યાપાર રે;
નહી પાર રે.
જમાવે રે,
ચઢાવે રે.
મનાવી રે
ભલાવી રે
પ્રચંડ રે,
તખ ડ રે
પૃર્વતી પરે થાતી રે
પુત્ર વધુ ચુત સતતી પણ એક માત પિતા ગયા, ભવ લગે બનતી છાતી
પાક
પા
પાક
૬.
૭..
૮.
પાકક ૯.
પાક ૧૦
પાક ૧૧
પાક ૧૨.
પાક ૧૩.
પાક ૧૪
પાક ૧૫
પાક ૧૪
પા ૧૭
પાક ૧૮
પાઙ૦ ૧૯.
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૧૧
પાઠ૦ ૨૦.
પાઠકઃ ૨૧.
પાક૨૨.
શ્રીમદ્ વીરવિજયજી—પરિમલકુમાર, એમ સુણી પાઠક પાય નમી, કુવર કહે ગુરૂ રાજ રે, આજ તુમે પ્રતિબોધીઓ, સિદ્ધાવછિત કાજ રે તાત મેં શિલા શિર ધરી, મુજ મન શાસ્ત્ર ફલાણું રે, ભણી ગણી પિતૃપદાર્ચને, તુમ આણા લેઈ જશુ રે. ધમ્પિલ કુવરના રાસની, એ કહી નવમી ઢાલ રે, શિક્ષા થી શુભવીરની, વિનયી ગુણે ઊજમાલ રે
દેહરા, કુવર વચન ી રીજીયો, પવનચડ વિઝાય, દૃષ્ટિવદન સદને ગયે, તેડી કરી ગુપસાય. સ્નાન અશન વસનાદિકે, કરતા તસ મનોહાર, કહે પિતુ ઘર સમ મુઝ , વિલસોશ્રિય દિલધાર કુવર તિહાં રહેતો કે, કરી ગુરવચન પ્રમાણે, આરાધે નિત્ય વિનયથી, માત પિતા સમ જાણુ. શાસ્ત્રને શસ્ત્રકલા તણે, પામી ગુગુરૂ પસાય, પાર લહી ગૃહ ઉપવને એકદિન રમવા જાય કુસુમ મુગધ પવન લહી, રહી સ્થિર દૃષ્ટિ નિશાન, બાણુવલી બાણે કરી, વેધે તાણી કમાન એણે સમે કુસુમ દડે પડ્યો, પૃ લાગે ઘાત ચલું લક્ષથી ઓસરી, ચિતે બો ઉતપાત પુઠ દીઠી અપછા, સમ નવેવન નાર શકિતવસતઋતુ વન ગુણી આવી ચિને કુમાર તવ સા નિર્દયદય તમ વેધનકૃતચિત્ત લલ. બુધનુમુદત શરે કરી, ભેદત નયન કટાલ સા કહે સહુ લોચને કૃણ લવ ન ધરે કુહાર હુ માર માર્ગણે પીડિબ, ઉચિત ન મૃતકને માર તુ કોણ કર્યા મુતાભિધા પછે કુવર વિકાર, ચકવાની મનાતુર, બેલ વચન રાલ
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચિત્તહર, ચિત્તહર૦ ૧ ચિત્તહર, ચિત્તહર૦ ૨ ચિત્તહર, ચિત્તહર, ૩.
ચિત્તર
૪૧૨
જૈન કાવ્યદોહન,
ઢાલ ૧૦ મી. *
(તમલની દેશી.) ચિત્તહર તું મુજ મુકુટસમાન, મનસાખે હું તુજ વરી; મહેલથી દર્શન દીઠ, નેહરે રે ખેચી ઉતરી. આવી હું કંત હજૂર. પિઉડે પ્રેમ ધરી પુછીયુ; વાલ્લાની આગળ વાત, કહેતા સવિ દુઃખ ઊલસિયું. પ્રિીત પટ તર દોય, ન રહે ઈસુ તણી પરે, મૂલ થકી અધિકાર, વિવરી કહું પિયુ આગલે. બધુંદા મુજ તાત, શેઠ ધુરધર હાં વસે, સન્મુખ એ પ્રાસાદ, દેવ વિમાનને પણ હસે; લક્ષ્મીવની મુઝ માત, લક્ષ્મી ઘરે પાએ પડી; મદનમ જરી મુજ નામ, ધાતે રૂપવતી ઘડી. પિતૃવચ્છલ ગુરૂ જેગ, ચતુરકલા શઠ ભણી.
હાં એક શેઠને બાલ, કાલવ્યાસમદગફણી વિવાહ સાજન સાથ, કાથ કુવિઘે મેલી. કરમે વિડબી મુજ, કુષ્ટરોગ પશુ હેલિઓ નારક ચૂકરરૂપ, વેહેલ વલે લહી નાળીયું, ચોરીએ વિણચિત્તસાખ, હાથબાલ્યાને હઈયુ બાલીયુ વાસ ભુવન કર જોડ, ઉભે મુખ એલગ કરે,
બીતિન ગયે પિતુ ગેહ, હુ રે ગઈ માતા ઘરે. લક્ષ્મી કૃપણને હાથ, મદમતિ પરભારતી, ચતુર નારી પતિ મુખ એથી મરણગતિ ગુખવતી તેણે વસતા પિતુ ગેહ, વિન્યા દિન તા સમા, તુમ દરશને હું આજ, ચમકી ચકરી ચદમાં આ ભવ તુ ભરતાર, ચતુર ચરણ ચિત્ત ઉલ્લો , તુ મારે હઈડાનો હાર, દિઠો નિહાથી દિલ વ તુજ ગુણવત સનેહ, કાટ લાગે રે કાચાકરને. કામ જગ હશે, નેહી કિ ઉતારણું ઝેરનો
ચિત્તર૦ ૪ ચિત્તહર, ચિત્તહર, ૫ ચિત્તર ચિત્તર : ચિત્તહર, ચિત્તહર છે.
ચિત્ત
ચિત્તર ચિત્ત ચિન ૯ ચિત્તહર૦ ચિત્તહર ૧૦ ચિત્તહર ચિત્તર૦ ૧૧ ચિત્તહર, ચિત્તાર ૧ર ચિત્તહર ચિરહર 1 2
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચિત્તહર,
શ્રીમાન વીરવિજ્યજી.– મિલકુમાર, ૪૧૩. આવી હું શરણે આજ, વાલિમવિણ નહિ જાગુલી, ચિત્તર રગ ભરી દુર્ગંધ. અલગી ન થાઓ આગુલી ચિત્તહર૧૪ કપટી કલંકી મિત્ર, અવસાને વિહિતો . દવાકર પણ ચક, શિશિર વલ્લલભતા થયો ચિત્તહર૦ ૧૫. મહાદેવ ન જુએ દે, આશ્રિતને નવિ પરિહયો
ચિત્તહર૦ આકૃતિ રાજકુમાર, એલખીને મેં આદયા ચિત્તહર, ૧૬. શરણાગત કરે દર, નહીં કે ક્ષત્રી જાતમાં.
ચિત્તર૦ પ્રાર્થના કરશો ભંગ, તો મરશું આજ રાતમાં
ચિત્તર કામણગારે નેહ, નયણું મુજ કામણુ કયા; ચિત્તહર પલક ને છેડે જાય, ચિત્ત સાંકલીએ સાક ચિત્તહર, ૧૮ મરણ જીવન નાથ હાથ, સાથ ન છોડ તુમ તણે,
ચિત્તહર૦ મોહ્યા કુમર સુણી વાત, દેખી રૂપ અતિ ઘણો. ચિત્તહર૦ ૧૪ મેહના લાગ્યાં બાણ, પ્રાણ સમાણુને એમ કહે.
ચિત્તહરવ હુરે વસુ પરદેશ, કલેશ કરણ તું કિહાં રહે ચિત્તહર, ૨૦ જઈશું અમે નિજ દેશ, તે દિન તુજ તે કરુ, ચિત્તહર, પટરાણી પદ તુજ, સાચુ વચન એ માહરૂ
ચિત્તહર, ર૧ - વાહમ ગુણી રે વચન, માલતી કુસુમે વધાવતી ચિત્તહર, વિકસિત નયનવેદન, કચુક છાતી નમાવતી. ચિત્તહર રર. હાથમાં લઈ કરેકેલ, મુદિત થઈ ગઈ નિજ ઘરે. ચિત્તહર૦ કુઅર ગયે ગુરૂગેહ, નજર મેલાવા નિત્ય કરે. ચિત્તહર૦ ૨૩. ધમ્મિલરાસે હાલ એહ, દશમી અમીરસ વેલડી:
ચિત્તહર૦ અહી છીપ સ્વતીનીર, વીરવચને રસ મેલડી ચિત્તહર૦ ૨૪.
દેહરા એક દિન વનકડા કરી, અશ્વાટ કુમાર. નયરીમા જબ આવી, તવ દેવાણા દાર કલાહલ દ બહુ, પુરજન ભરીયા શેક, મેડી માલ તરૂવર ચડે, નરનારીના થક જનસમર્થનથી પડે, કઈ પથે ભયંક્ષાત
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________
-૪૧૪
જેન કાવ્યદોહન. પિહિતદાર ઘર હાટમાં, પક વણિક મહંત મુભટ ઘણાં ભાલાં ધર્યો, ખ મુશલ કરજોડ: પગભાંગે મુખ દેજે, કરતા દડા દોડ. ચટે જે તે ગયો, વિસ્મય ચિત્તકુમાર; ઊંચે ઘરનર ગેખડે, પૂછે તાસ વિચાર,
ઢાળ ૧૧ મી. (નેહ પ્રતિજ્ઞા વાત, નગરમાં ઘરઘરે હો લાલ ન૦એ દેશી) નિહ કહે નર સુંદર, સાંભલો વાતને હું લાલક, સાંભલો જેરે વસો પુરમાં ન, લહે તપાતને હું લાલ. લહોત્ર ભુવનપાલ ભૂપાલ, ઈહિ છે રાજી હો લાલ; ઈહાં જસ મહિમા મહી માંહી, અતુલ બલ ગાયો હો લાલ. અતુલ દલમડણ રિપુ ખડણ, ગજ ગુણ ધામ છે હો લાલકે; ગજ હસ્તી ગામે પટાવત, ચપક નામ છે હો લાલકે. ચંપક તે મદ ભરીઓ ધરીઓ, ન જાય માહાવ હોલાલ, નવ આલાન શુભ ઉમેલી, કરલી ભેટ ધાવતે હો લાલ. કરવી પાડતે ઘર હાટ, ઈહાં હલકારશે હો લાલ; હ૦ -નાસો લેઈ જીવ, તુરંગને મારશે હે લાલ. તુરંગને
એમ કહેતાં તેણી વાર, સુભટ ભાલાં ધર્યા લાલસુભટ. પાસત નાસત ત્રાસત, ચાકર ઠાકરા હો લાલકે. ચાકર ગર્જિત ઉર્જિત શું, પ્રચંડ ઉલાલતો હે લાલ, પ્રચંડ ગતિવિટેલ પ્રાભંજન, ધૂળ ઉછાલતો હે લાલકે પૂલ પ્રાટ અભેદસેદર, કાલે વારણે હો લાલકે કાલે અગ્નિ ધમ્યું જેમ તામ્ર, રતા ભીષણે હે લાલ. રતાશે સાતે સ્ત્રોત સવંત, જલાશ્રય દારૂણે હો લાલ, જલાશ્રય જંગમ ગિરિ નિઝરણું, ઝરતાં બારણે હે લાલ. કરતાં પાછલ પગ વિલગતી, ખલતી ઝંખલા હો લાલ; ખલંતી મુંબારવ કરે લોક, ફિરંતા વેગલા હે લાલ. ફિરતા એકલો દેખી કુમાર કરી કે ભરે હો લાલ કરી
પ.
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૧૫
શ્રીમાન વીરવિજ્યજી–ધમ્મિલકુમાર. આવ્યા હતી કુમાર, તુરગથી ઉતરે છે લાલ તુરગથી હૈયે જ ધરી કર વસ્ત્ર, કરી સારામ ચલે હો લાલ, કરી પાથરી પથે વસ્ત્ર કુમર, વેગે વલે હે લાલ. કુમાર નર જાણી ગજ કે હણે દતુસ લે છે લાલ, હલે. તવ લઘુ વેગે કુમાર, તે વલો પાછલે હો લાલ તે૦ પૂછડે વલો લેવા, કરી ભમરી કરે છે લાલ, કરી. છાત્ર હો પરદેશી, જન હા હા કરે હો લાલકે જન મન મજરી સુણી વાત. તે ચિત્તકાકુલે લાલ; તે થાક હતી કુમાર ચડ્યો તવ ઉપરે છે લાલ. ચઢો. મુષ્ટિ પ્રહારે હથો કરી, તવ નિર્મદ થયા હે લાલકે, તવ ઊતરી મેહની સમરી, કુમર આગલ ગયે હો લાલ કુમાર તવ મેથા કરિરાજ, કુમર પાયે પડ્યો છે લાલ, કુમર૦ લકે કહે નર રન, ભલે આવી ચઢયો હો લાલ ભલે નરનારી થઈ નિર્ભય, ખુલે વધાવતાં હો લાલ, ફુલેટ પવન ચંડ ઉવજાય, વિલોકન આવતા હે લાલ વિલોકન ૦ ૯. શેઠ મુતા ગુણી વાત, હૈએ રીજી ઘણુ હો લાલ, હૈયે. પુરજન હરખ મિશે, દે સખીને વધામણું હે લાલ સખીને૦ શણગારી ગજ આલાન, થર્ભે સાકલ્યો છે લાલ, થમે દેખી અચ લોક, ખલક જોવા મલ્યો હે લાલ ખલક ૧૦. પુણ્ય પર હજાર, નૃપે તેડાવિયે હો લાલ, નૃપે પાઠક સાથ કુમાર, તિહાં કને આવીઓ હે લાલ. તિહાં. કરત પ્રણામ નરશરે, માને બોલાવી છે લાલ, માને ગાઢ આલિંગન દેઈ પાર્ગે સાવીયો હે લાલ પાસેં. ૧૧. રાય કહે વન્સ જાગ્યું, ગુણે કરી તાહરૂ હે લાલ, ગુણે ઉજજવલ કુલ નવી રે, વિણ વચરાગરૂ હો લાલ વિણ પણુ ગુણવા તુમ વશકે, અમ ઈચ્છા ઘણી હે લાલકે; અમર પ્રેમેં તેહ પ્રકાશ, ઉતપત્તિ આપણી હે લાલકે ઉતપત્તિ. ૧૨. કુમર ગુણી લજ વાણે, મન પણે ર હો લાલકે; માનવ પાઠકે તામ વૃત્તાંત, સકલ માંડી કહ્યો છે લાલ. સકલ
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪
જૈન કાવ્યદેાહન.
રાય સુા કહે વત્સ, કશુ આ તે કરવુ હેા લાલ; સુંદર રાય અમે વચ્ચે, ગણીયુ આંતર્ હેા લાલકે. નવ જણવ્યુ તે કાંઇ, એણે નગરે આ નગરીનું રાજ્ય, સકલ તાહરૂ સહી ગય ક્રિયા શિરપાવ, કુંવર
રહી હૈા લાલ,
હૈ! લાલ.
પાક ભણે હા લાલ;
અધાદિક વર વાહન, અંબર ભૂષણે હેા લાલકે. મોકલી બહુ માનશુ, પાકને ઘરે હો લાલ; । વર ભાલ વિશાલ, તિહાં લીલા કરે હા લાલ. ધામ્બલરાસે ટાલ, અગીઆર્મી મન રેલી હેા લાલ; શ્રી શુભ વીરની ચાકરી, પાહકને ફૂલી હા લાલકે દ્વારા.
એક દિન રાજસભા વચ્ચે, પ્રાભૂત સભુત હાથ, આવી નમી કહે રાયને, માહાજન પુરજન સાથ. દેવપુરી સમા આ પુરી, પૂર્વે હતી મહારાજ; તુ‰ગ્રામ સમસ પ્રતિ, થઇ ન રહી કાંઈ લાજ. ડાઇક ચાર અદૃષ્ટચર, લૂટ્ટે નગરી સર્વના,
ન રહ્યો કાઇના ગવું.
ધનધાન્ય નિર્ધન થયા, તુમ સરિખા સ્વામી છતે, પુરજનને શી ભીત; તિમિરાદય તણ્ તે, વાત વડીી વિપરીત. રાય સુણી કાપ્યા તિશે, મેલાવે કાટવાલ; તસ્કર લૂટે લાકને, તુ ન કરે રખવાલ. તે કહે સ્વામી સાભલેા, વિદ્યામંત્ર ભરેલ, અદષ્ટ ચાર ચારી કરે, કરતા નવ નવા ખેલ રાત દિવસ જાતે, પણ નવ ઝાલ્યો જાય; ભૂષ કહ્યું ઋણ સચિવને, કર્વે કાઈ ઉપાય ઢાળ મારી.
(તુઓ અગમતિ પુણ્યની—એ દેશી )
મત્ર સેનાપતિ ભૂપતિ રે, પુતિને કાટવાલ રે. પાંચે પાર્ટી તિહાં મલી રે, ગ્રિને થ
ઉજમાલ રે.
કિંશુ ગણીયું
એણે
સલ
કુંવર૦
અખર
પાકને
તિહાં
O ૧૩,
C
અગીઆરસી
નૃ
પાકને ૦
. ૧૫.
1.
૩.
૪.
૫
૧૪.
19.
1
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૨૮
જેન કાવ્યદોહન.
સાહેલાહે હુ થયો શત્રુ સમાન, માત પિતા સુતધી .ધરે હે લાલ ૬. સાહેલાહે બાવળને કરકધુ, વાવી જેહ ઊછેરવી હે લાલ, સહેલાહે પીડાકારક તાસ, હવે કટક બેરવો હો લાલ છ. ચાહેલાહે કુળપતિ દૃર્ચસમાન, વિષધર સરિખો હુ થયો હે લાલ; સાહેલાહે ચદન સરિખા પુત્ર, ઘસે ગુગ ધે કુલ જે હો લાલ. ૮ સાહેલાહે માતને કલેશનુ હેત, જનમથી વાત સકળ થઈ છે લાલ, સાહેલાહે ધાને કર્યું શું કામ, પુત્રાભિધાન મુધામયી છે લાલ. ઇ. સાહેલાહે જનમથી વસતાં ગેહ, માત પિતા કે ભર્યા છે લાલ, સાહેલાહે દેશાંતર રહ્યો તેહી, દુરાતમાએ દુખી કર્યા હો લાલ ૧૦. સાહેલાહે એક અચભે કેમ, અવિનીત હું સુખ શ્રી વર્યો છે લાલ, સાહેલાહે નહી કેતુક મા બાપ, સમરે મુજ તેણે સુખી કર્યો હે લાલ. ૧૧ સાહેલાહે માછલી સમરણ જાત, મીન યુગલ જન જીવતાં હો લાલ, સહેલાહે ભુજગી આલિ ગિત બાળ, કૃમી તથા અવલોકતાં હે લાલ. ૧૨. સાહેલાહે કહે સુવેગ કુમાર, બેદ કરે નહિ અતિ ઘણે છે લાલ, સહેલાહે દુ ખ દાયક નહી પુત્ર, જનકને દુ ખ અવગુણ તણે હો લાલ ૧૩. સાહેલાહે પિડથી અધિકે દામ, દામ થકી વહાલી પ્રિયા હે લાલ, સાહેલાહે તેહથી અધિક પુત્ર, પુઠે અધિક ધરમ ક્રિયા હો લાલ ૧૪. સહેલાહે તાતે દિવ્ય પરદેશ જેવા તુજ પુણ્ય તારણે હે લાલ, સાહેલાહે ભાગ્ય ઉદય મુવિનીત, ગુણશ્રેણી લહી બારણે હો લાલ. ૧૫. સાહેલાહે પ્રગટયો નૃપને પ્રમોદ, હૃદયાન દન નને હે લાલ, સાહેલાહે ન લહે કેણુ આણદ, પામી સુગધિ ચદને હે લાલ. ૧૬ સાહેલાહે વસ્ત્ર મલિન તજે લોક, રજઘરે તડકે તપે છે લાલ, સાહેલાહે ઉજવળ નિર્મળ તેહ, દેવસેવાવસરે ખપે હે લાલ ૧૭ સાહેલાહે તુમ દર્શન શીત વાત, તાત હદયવર વારણું હે લાલ; સાહેલાહે દેખી તુમ મુખચદ, નયન સુધારસ પારણું હો લાલ. ૧૮. સહેલાહે મળવા બહુ ઉતકંઠ, હિયત શખપુરી તણી હો લાલ; સાહેલાહે ક્ષણ વરસા સે થાય, વિનતિ શી કહીએ ઘણું હે લાલ. ૧૯. સાહેલાહે પિતૃ મિલન ઉછરંગ, એમ નિમુણીને કુવર ધરે લાલ; સાડેલાહે દેશ ગામ લખ તારા, નામાં લેખા તસ કરે હો લાલ ૨૦.
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વીરવિજયજી.ધસ્મિલકુમાર.
સાહેલાહે બહુ અધિકારી કીધ, એક પટાવત ઊરે હા લાલ સાહેલાહે તેડાવી ઉવજઝાય, વિનયે નમી કહું એણીપરે હા લાલ સાહેલાહે શી આજ્ઞા ગુરૂરાય, તાતે મુજ તેડાવિયા હાલાલ, સાહેલાહે ટાળણું પિતૃવયાગ, કહે ગુરૂ હુકમજ આપિયા ના લાલ સાહેલાહે કામ અર્થ દોય વર્ગ, સા'બ્યા પણ નાવિયે હા લાલ, સાહેલાહે ધર્મ વર્ગ જયકાર, તેણે તે સાધી સધાવિયે હે લાલ સાહેલાહે ગુરૂ વચને જિનચૈત્ય, આ દિવસ પુજા ચ્ચે હા લાલ, સાહેલાહે આચ્છવ નાટકશાળ, ગુણિજન જેવા સહુ મર્ચે હૈા લાલ સાહેલાહે સાતમીવચ્છલ નિજગેહ, પટ રસ પાક ભાજન ધરી હેા લાલ, સાહેલાહે શ્રીમત ગુણી નરનાર, પેહેરામણી વચ્ચે કરી હેા લાલ સાહેલાહે મદનમ જરીને દીધ, કચુએ કસખી સહામણા હૈ। લાલ, સાહેલાહે દેતાં દિલભર કીધ, મુરત જાવા તણા હૈા લાલ સાહેલાહે ખીજે ખડે ઍ, બીછ સાહામણી હેા લાલ, સાહેલાહે વીરવચનરસ દેત, ખાસ સખીને વધામણી હૈ। લાલ
દિન
ઢાળ
દાહા.
પવનચ ડપ્રિયા સતી, રત્નવતી તસ નામ, કુવર ધરે ગુરૂને જઈ, મેાલે કરીએ પ્રણામ માત તમે સુલસા સમાં, દિયા આશીષ સનેહ, તાતનુ તેડુ આવિયુ, જઈશુ હવે નિજગેહ સા કહે વત્સ વિભૅગના, મે એ દુખ ન સહાય; ત્રિવિધ વીર્ સુલસા સતી, તેણે એ દુ.ખ સહાય કુંવર કહે નર ઉત્તમે, સાસરીએ ન રહાય, માત પિતા સજ્જન પ્રમુખ, ઋણ વાતે લજવાય. ગુરૂણી કહે કુશળાં રહેા, છે મુજ ચિત્ત મઝા, કુંવર દીએ દશ ગામ તસ, લીએ આશીષ અપાર. ઢાળ ૩ છે.
( ચિત્રોડા રાન્તની દેશી )
ગતિ લલિતવિલાસે અે, અવની તિપાસે રે, કુંવ પ્રકાળે આવી એણી પરે રે;
૧
૩.
૪.
૪૨૯
૨૧
૨૨
૨૩
૨૪
૨૫
૨.
૨૭
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૩૦
જૈન કાવ્યદાહન.
આવ્યું તાતનું આણુ રે. ઘરનાં દે અટાણુ રે, મુજ મન ઊન્નહ્ માત મિલભણી રે. અમને વાળાવારે, હવે વાર ન લાવેા રે, શ ખપુરી જાવા પથદરે મન ચિતે રાજા રે, નિત્ય કાડી કુવર દિન ઝાઝા રહ્યા પણ ઘડી પુત્રી જે જાઇ રે, તે તે અહથી શી વડાઈ ધરવસ્તી
અંદામનું નાણું રે, વ્રેસ કાંસાદૃઢ ભાણુ લહી તમરાનું ગાણું હૈ, છાળીનું પરઘરનું ઘરાણુ પેહેરી સુખ ત્રિપ ડીનુ રફટ અથાણુ
ટાણું રે, ચાહીનું ભાજનમાં
માયા
વાદળની છાયા રે, કપટીની તૃષ્ણાજળ ધાયા જળ નહિ પામતા રે; પરદેશીની પ્રીતી રે, ખળી ભૂમિએ ખેતી રે, પરાણે ધરવસ્તી કૃતી માનીયે રે. એમ ચિતી રાય રે, તે ઊરજાય રે, પુત્રીની માયશુ વાત સવૅ કરી રે;
સાઇ રે,
ઘણા રે, દીવાજા રે,
સમા રે.
પરાઈ રે, તણી રે; છાશનું ખાણુ રે, ધનમદ કરે રે.
દુઝાણું રે,
ગણે રે;
ઘરાણું રે,
નહી કે.
ઉર્દૂ કુંવર રજાઇ રે, નૃપ કરતા થ ધાડા નવાઇ આસન અેસણાં રે. દિયે ભુષણ વાસ રે, દેઇ કુંવરને પાસ રહી પુત્રી ઉછંગે રે, ઉછરી ઉછંગે રે,
ઘણાં દાસી
દાસ રે,
એમ વીનવે રે;
ખાળે આવી રે.
ગુણવંતને સગે તુમ દેશેાન વિસારી રે, નવી પરણા નારી રે, પણ એ દિલધારી ક્રિયા ન દુવા રે; સુણી કુંવર સજેલા રે, થઇ ભાજનવેળા રે,
૧
ર
૩.
૪.
૫.
૪.
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વીરવિજયજી.-ધસ્મિલકુમાર.
સર્વિ સાજન ભેળા રતનવતી તેડતી કે, ઘર આસન માડે રે, ભુત ભક્તે જમાડું રે, સુગ ધ વસાડે પ ઉબેવતાં 9. શણગાર ઝુહાવી રે, માથે તિલક વધાવી અે,
કહે વચ્છ વેાળાવી વેહેલા
આવો રે
મળે! જઈ માતાજી રે, રહેજો શાતાળુ રે,
કાઈ દિન વ્હેલાગુ મુજ સ ભારો ૨, ઉપગા વખાણી રે, મુખ મધુરી વાણી રે, ધન માહાળુ આણી દીએ ઝાયને રે. હવે કુવ સધાવે રે, નૃપ પુત્રી વાળાવે રે, સજ્જનને મેળવે શુભ શકુને કરી કે, શે’> બાહેર આવ્યા રે, મિલણાં સહુ લાવ્યા રે, કુંવરે મેલાવ્યા સહુને હિત ધરી રૂ. સૈન્ય સુભટ મિલાવી રે, ગયરાણી આવી રે. કમળઞના મેાલાવી હિતશિક્ષા યેિ રે; પતિઆણાએ રહેજો રે, લજ્જા નિવેહુંન્ને રે, સાસુ સસરાની સેવા કર્જા ભલી પૂરે છે. રાએ માની તે રાણી રે, મેહેન સરખી જાણી રે, નણુદી દેરાણીના મન સાચવા રે, ગુરૂ વિનય કરે ન્દ્રે રે, સમતામાં રહેત્રે રે, દાનગુણે દીપાવજો અમ કુળ વશને રે, એમ કહી નિજ એટી રે, હઇડા ભર ભેટી રે, થઈ છેટી વળ્યાં નિજ ધર આયુ ભર્યા રે, રથ મેડી નારી રે, સખીવૃ દ વિહારી રે, કરી સૈના સારી પંથે શિરે તદ્દા રે કુવર ચિતાએ રે, રવિ પશ્ચિમ જાગે રે, અધકાર તે થાયે અવસર પામીને રે,
કુંવર એકાકી રે, ત્ચા પુર ખડેમી શ્
સુભટ તે ખાકી કે, પડદા ધીરે
12.
૬.
11.
૧૨
૪૩૧
13.
૧૪.
૧૫
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૩૨
જેન કાવ્યદોહન.
આપે એકેલારે, નગરે નિશિ વેળારે, દૂતિ ધર મેલા કારણ જઈ વસ્યા રે, તે માલણ જાતરે, સમજાવી વાતે રે, મદનમ જરી રાતે તેડી મિલાવતી રે રસપ્રેમે મળિયારે, વિજોગ તે ટળિયા રે, જઈ સુભટળું ભળીયા દૂતી વિસર્જીને રે. મદનમ જરી નારીરે, રથમાં બેસારી રે, શન્ય મારગે સુભટ હકારી ચાલીયા રે જે સેમલ ખારે, વછનાગ જે ચાવે રે, ન બીહે ફળ ધતુર ચાવે તે ધણી રે, જે ગિરિ ઓલ ધેરે, જલધિ જળ લઘે રે, છીલ્લર જળ ટેકરી કાંકરી કેમ ગણે રે. જેણે સાપ ખેલાયા રે વાઘછંદ રમાયા રે, વિછુ સે ડરાયા તે નર કેમ ડરે રે, જેહને જેહશુ પ્રેમરે, રહેતે વિના કેમ રે, મૂઢલોક અજાણ્યો વહેમ મને ધરે રે. મારગ શિર જાતાં રે, સૈન્ય ભેલાં થાતાં રે, બેહુ નારી સોહાતાં મન મેળ કરી રે; શુભવીર કુમાર રે, લડ્યા ભેગ રસાલ રે, ખડ બીજે ત્રીજી ઢાળ સહામણી રે.
દાહરા, અગડદત નિજ સૈન્યશુ, ગામ ગામ વિશરામ; તે દિવસે પામિયા, વિધ્યાચળ રણ ઠામ. મદભર હસ્તીઘટા ચરે, મહિષ તણે નહી પાર; શાર્દૂલ ચિત્રક ભયંકરા, શબરા શબરી અપાર. ઈક જળ ભરિય સાવરે, સિન્ય કિયે વિશ્રામ; ડેરા તંબુ તાણ, કુવર રહે એ ઠામ. અભટલોક ભેજન કરી, બેઠા કરતા વાત: જગત વિશામેં આથમે, રવિ પ્રગટી તવ રાત.
૪.
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૩૩
શ્રીમાનું વીરવિજ્યજી–ધમ્મિલકુમાર.
ઢાળ ૪ થી.
કડખાની દેશી ) જાગતી જસતિ દેવગતિ દુબળી, તદપિ તસ દેવ બત છિદ જોવે, ચંદ્રગુરુ લગન બળ શુકન માલણ મળે, તહેવી પાછા વળે ખરવિરાવે.
જાગતી જરૂરતિ દેવગતિ દુર્બળી. * વિશ્વહિતકારિતિમારિતિરસ્કૃત, ભય લહી વિધ્ય ગધુર વસંત, તિમિર ભર રજનિચર શબર પ ભલે, રિઝ રવિ દુષ્ટ જોતાં હસતે જાગતી. ૨. ઘુપતિ નૃપ ગોપતિ નામ વિદુષા વદે, સુણતતમ શ૩ બાધવ નડેવા, શબરકત કદી તિમિર રજની ભરી, ધૂકર બહુક ઘૂ ઘૂ કરવા જાગતી. . ભટનિકટ મધ્યનિશિવિકટ નિદ્રા ભરી,ઝટિતિ જાગર્તિ સૈન્ય નકેપિ, અલારચક્ષ સમક્ષ તમપક્ષગા, વાત સંકેતિક શિર ન પી. જાગતી. ૪. વાળ વિકરાળ કરવાળ કર પ્રેત રૂં, હક રવ કીક કપિમત્તદંતા, બાણધનું તાણું કર સમિકા ભટ પરી, ગામિકા ભીલ ધાટી પતતા જાગતી. પ તેણે સમે જોધ નર કે ગર્વે ભર્યા, સચર્યો યુદ્ધ ગ્રહી ખડગ દ્વાલે. કુવર તવ જાગી વીરપઆગિયો, રથચઝટિતિ ઝગતી મશાલે. જાગતી. ૬. પલ્લીપતિ ભીમની સીમ રૂિપરૂપા, ક્રાંત તુરગારૂઢ પ્રોઢ કીધે, આવતો ધાવતો સૈન્યભટ શેલતો, પતત જિમ વિદ્યુતા દડ ગોધે. જાગતી છે. વાયુને વાંબુદા હરિણ હરિણુ ઇવ, સૈન્યભટ સકળ તેમ દર માસે; ઉડી તામ તપનોપમેં કુવર તે, ભીલ ભટવાત તમ નખત્રામેં. જાગતી. ૮. સેપિપલ્લીપતિ ભીમ ભીષણગતિ, મઘ ક્યું ગાજતો કુવર હામે; ની જેમ તીર વરસાવતેરસ ભરે, નવિધરે ધરણીતસ પળ વિશા. જાગતી૮ કુંવર પણ તેહશું કેસરીસિહ વુ, યુદ્ધ ઉદ્દત પણે કે ન થાકે, જયસિરિ હાથ વરમાળ ધરી આવતી, વતી સતીપણું ધરીયનાકે. જાગતી ૧૦.
બળથી દુર્જય ભીમ પલ્લીપતિ, દેખી જય ઇછતી છળ વિચારે. - મદનમ જરી કહે સારથિ હુ રહે, જીતશે નાથજી અણિક વારે. જાગતી ૧૧. થઈ, સા સારથી તુરગ સચારતી, દેખ તસ રૂપ પલ્લીશ છીએ; માર કુમાર સહપચ બાણે પડ્યો, ભીમવિણ નીણહત ભ્રમિતળીએ. જાગતી ૧ર. વદત પલ્લીશ “ શિબુત મદ તજે, નિજ ભુજે નહી તો પછી, વજિદર્પન ! શરત તન, રતક મારણ ણે ને અવાજ જગત :
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________
જૈન કાવ્યદોહન
૪૩૪
તિમિર દળખડતા સહસ કિરણે કરી, તામ ઉદયા રવિ જગ પ્રકાશે; વાંતામ કૃષ્ણતનું સ્વકીય કાકા વત, ભય લહી શખર જ્યું કાક નાસે. જાગતી૰૧૪. =ણભૂ નિહાળતા સૈન્ય નવિ ભાળતા, નષ્ટગત કમૃત સુભટ કેઈ;
જતા જે રહ્યા તેહ પાસે ગ્રહ્યા, મરણુગત કાણું દાહ દેઈ. જાગતી॰૧૫. સરજળે સ્નાન મુખદતધાવન કરી, તતળે દ ંપતી કૃતવિશામે; ખંડ બીજા તણી ઢાળ ચેાથી ભણી, વીર કહે ધર્મથી સાખ્ય પામે જાગતી૰૧૬, દાહરણ.
ખાણુ તૂણીર પુૐ ધરી, કામુક હાથ ધરત; એક રથે કરી નારીશું, અલ્પ સુભટશ ચલંત. અરધે પથે આવીયા, પુરૂષ મળ્યા તવ દોય; કુંવર છે પથના, વ્યતિકર ભાખે સાય. મ્હાટા વહેતા માર્ગ એ, શંખપુરી શિર જાય; મીત્તે પંચ એ હૂડા, છે પણ વિષમ કહાય. ધન લૂટે પ્રાણી હણી, દુષ્ટગતિ પરિણામ; ચાર કરે બહુ રૂપશુ, દુર્ગંધન તસ નામ. વળી વનહસ્તી એક પ્રે, કાળસમા વિકરાળ; મત્ત મૃગેન્દ્ર રણે ફરે, દીએ ઉછળતી ફાળ. રણુ અરધું કાપ્યું તમે, આગે અપ્રયાણુ; પથ યથારૂચિએ ચલા, તુમને કાડ કલ્યાણુ. ઢાળ ૫ મી.
( ધવલરોડ લેઇ ભેટછું. એ દેશી. ) વયણ વધાવી કુંવર ચલ્યા, દીએ તસ પાંચ દિનાર રે; રથ આગળ કરી જાવતાં, પંથી મળ્યા નર ખારી રે. અશ્પશ્રુત મુનિ મંડળી, ગીતારથ અનુસરતા રે; તેમ તે નર કુંવર લહી, સુંદર પથ જતાં તે રણ વચ્ચે, સ્નેગી ભસ્મધા દેહું ધરી, માળ કપાળ તણી ગળે, લીધા કંડક
ઘટ અજાવત આવીયેા, પાણી
કમડળ
સાથજ કરતા હૈ. મળિયા કપાળી રે; જટારૃટ શિયાળ રે.
માથે રે;
હાથે રે.
૧.
૨.
૩.
૪.
૦ ૧.
વય ૨.
3.
ચણ
૫ણ ૪.
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વીરવિજયજી.–ધમ્પિલકુમાર.
કર દક્ષિણ મુખ કરી, બાલે ઈ આશીષ રે; છે કટિ વરસ લાગે, વાત ગુણે સાથે શ રે. વયણ૦ ૫. ગેકુળ ગામે હુ વસુ, દેખી સંસાર કુડે રે, કાપાલિક ગુરૂ સનિધે, જેગ તે લીધો રૂડે રે. વયણ૦ ૬. બહુ દિનથી તીરથ કરે, દેવ નમન કેતે રે; શખપુરી જાવું માહરે, વછનીરથ નતિ હેતે રે. તુમ સાથે અમેં આવશું, પણ મુજ પાસે ભાર રે.. " દેવપૂજન અર્થે દિયા, ધમએ શત દિનાર રે. વણ- ૮ નિલી તુમ શ્વમાં ઠે, તે નિર્ભય થઈ.ચાલુ રે; દુધન ભયથી ડરૂ, તેણે તુમ હાથે આલું રે. વયણ૦ ૯. કુવરને આપી એમ કહી, પથે કરે ગીત ગાન રે; નૃત્યકળા જન રજત, મુખચેષ્ટા કરી તાન રે. વણ૦ ૧૦. ભિક્ષવેશ નૃપત ગણે, અવિશ્વાસનું કામ રે; ઘાડા શીધ્ર ચલાવતા, આવ્યું ગોકુળ ગામ છે. વિયણ૦ ૧૧. ર વનાંતર ઊતર્યા, જાણ ભેજન વેળા રે; નૃપન દનને એમ કહે, જોગી જટિલ તેણી વેળા રે વયણ૦ ૧૨. આજ પર અમ ઘરે, ભજન સહુને કરાવું રે; ગોકુળ ગામ એ માહરૂ, દહી દૂધ અર્શન તે લાવું રે. વયણ૦ ૧૩. ગયું ચોમાસુ ઈહાં કર્યું, તેણે આહેર મુજ રાગી રે; ગોરસ બહુળાં આણશે, એ મુજ શુભમતિ જાગી રે. વયણ૦ ૧૪. તુ જઈ આવુ તિહાં લગે, જાવું નહિ મહારાજ રે; જન્મ સફળ માહારે થશે, જાણ વધારી લાજ રે. વયણ૦ ૧૫.
એમ કહી તિહાઈલાયો, ગેરસ મધુર બનાય છે, , -કહે કુવરને આરેગીએ, ઉદ્યમ સફળ કરાય રે. વણ૦ ૧૬.
ઋષિભેજને કલ્પ નહી, વળી મસ્તક રસ જાત રે,. તેણે ગેરસ ભેજન તણી, નવિ કરશે એ વાત રે. વયણ૦ ૧૭. કુંવર વચન સુણી સાથને, દહી દૂધ તેહ જમાડે રે; વારે કુવર નયને ગુરુ, કુશિખરે નવિ છાંડે . વયણે ૧૮. તાળ દઈ તે કહે, જમશું અમે હવે પુરા રે. વિષમિશ્રિત ભજન કરી, ને તરતળે જઈ સૂના રે.
.
a
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________
વયણ ૨૦.
વયણ. ૨૧
વયણ૦ રર.
વણ૦ ૨૩.
વયણ૦ ૨૪.
વયણ૦ ૨૫.
૪૩
જેન કાવ્યદેહન. - મદનમંજરી વચને કરી, ભેજના કુંવર કરાવે રે; રેપ ભર્યો જોગી તિહાં, બેચી ખને ધાવે રે. ચંદ્રમુખી લક્ષ્મી જિસી, નારી લેઈ કણ કે રે, જાઇશ કિહાં રે રાંકડા, હું દુર્યોધન ચેર રે. વિષ દેઈ પંથી હણા, આવ્યો છે તુજ વાર રે,
ખક બળે ચૂરણ કરી, દેહ જમ નૃપ ચારે રે. કુંવર સુણી વિસ્મિત અસિ, કક્ષાત દીએ વહેલે રે; હાહા કરી પડો ભૂતળે, જે વહેલે તે પહેલો રે. દીનપણું તર જુએ, કુંવર મુખ જળ વાવે રે, તુલસાસુત તવ તેહને, પાણી દયાએ પાવે રે વરથ થયો શીતળ જળે, કુવર કીધ સમરે રે. બીજે ખંડ પાંચમી, ટાળ કહી શુભ વરે રે.
દોહરા, કુંવર કૃપાળું ગુણે કરી, કરતો ચેર વિચાર; કરૂણાયર એ ગુણનિધિ, ધિગ ધિગ મુજ અવતાર. મેં અતિથિ કરી મારિયા, પથીજન વિશ્વાસ, બાળ વૃદ્ધ ધર્મ હણી, બાંધી પાપની રાશ. એ ગુણવતા સુપાત્રને, આપી ધન ઘરબાર, પવન જળદાયક તણે, વાળું પ્રતિ ઉપગાર. ગુણરજિત તસ્કર કહે, સાંભળ રાજકુમાર; હું મૂરખ પણ તુજ ગુણે, રીઝયો ચિત્ત મઝાર. અછત હું તંછતિએ, તુજ બળ ધીરજ ધન્ય; હું તો તુજને કહું, છેલ્લું સત્ય વચન. સન્મુખ ગિરિ મ જતાં, વામ દિશં નદી દેય; તિહાં મદિર છે જક્ષનું, પણ નર વસ્તી ન કોય.
ત્ય થટ્ટી ડાબી દિશે, સત શિલ્લા એક; વમ દિશે દરે કરી, ભૂમિઘર છે છે.
મુંદરી મુજ વલ્લભા, રૂપે રંભ સમાન; છે. તુજને આપ મુ. નારી સવ્ય નિધાન
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વીરવિજયેજી–ધમ્મિલકુમાર. ૪૩૭ મુજ ભરણે પરજાળીને, કર સઘળું હાથ; એમ કહેતાં તે મરણ લહ્યો, દિયે અગનિ મહિનાથ. ૮
ઢાળ ૬ ઠ્ઠી. ( નદી યમુના તીર, ઉડે દેવ ૫ બીયાં—એ થી ) થે બેસી ગિરિમજઝ ગયો નદી ઊતરી, કુવર શિલા કરી દૂર બોલાવે મુંદરી; ઊંચે સ્વરે મુણું શદ તુરત ચિંતા ભરે, આવી કહે મા આદરે આવો અમ ઘરે. . રથ ઠવી વિવરે દંપતી ભૂધર સચરે, તવ કહે ચેપ્રિયા કેમ આવિયા અમ ઘરે; વાત સકળ કુવરે તિહા મૂળ થી કહી, દેખી ખનું સા સાચપણે માની સહી, ૨. કુવર મકરધ્વજતુલ્ય સ્વરૂપે સા ચળી, જયસુંદરી પણ થોભી ચિત્રામણું પૂતળી; નૃપનંદન પણ મોહિની દેખી મિહીર, દિલ વસી રંભા ઉર્વશી એમ વિસ્મય થયો. ૩. નાગકની પાતાળથી ચેરે અપહરી, નાગદેવ ભર્યું નામ ઠવ્યું જયસુદરી; નયણે નયણ મિલાવી રહ્યા વાદી પરે, તવ સા હૃદયશુ નેહ ધરી એમ ઉચ્ચરે. ૪૮ તુજ મુખ દેખી હુ શુદ્ધિ બુદ્ધિ ભૂલી ગઈ, પ્રેમકટારી લાગી તેણે ઘાયલ થઈ ઘાયેલ ચોરને શીતળ જળ પાયો ખરો, પ્રેમ સુધારસ સિંચતો તે મુજ ઉદ્ધરે. ૫. તુમ સઘળી નારીની દાસી થઈ રહુ, તેહનાં કટુક વચન પણ તુમ હુકમે સહું; ચણ પડયુ વિદ્યામાં પણ લઈ સમારવું, બાળ વચન પણ હિતનું ચિત્તમાં ધારવું. એ ચડાળ પાસથી ઉત્તમ વિદ્યા શીખવી, નારીરતન પણ લેવુ દુકુળ સંભવી લવણસુતા હરિ કેશવે ઘર લખમી કરી, કાળી ગારી પર્વતજા રે વરી. છે. કનક કોડ ધન તુમને પી સેવશું, આ ભવમા વહાલેશર માનુ દેવશું; રાગ વિલુધેિ કુંવર એ સાચું સહેમદનમ જરી ચિત્ત ચમકી કુવરને એમ કહે. ૮. -ગુણ પ્રીતમ નિર્લજ પડ્યો તું પાસમા, હરણ પરે પડી હું રે વળી તુજ આશમાં; આ રાજપુત્ર પવિત્ર પુરૂપવત કિતા રહ્યું, નીચ મારગ અનુસરતાંનિમળ કુળ ગયું. ૯. કુળવઉત્તમવ શ ને ક્ષત્રીપણું ટાળ્યું, મુજ સાથે કરકોલ વચન બોલ્યું બન્યું; કાક અમેધ્ય પરે દારા જિયો, ભ્રષ્ટ સકળ ગુણજાત ભાતમાંથી ગયો. ૧૦, વણિકતા પણ હું તુમથી ઉડી ઘણી, સતવયણે ઘર રખી માળા આપણી; કતા વર કુમારીસમી ઘરમાં રહી, પીડા વરી હું તુમ ઉત્તમ જાતિ લખી. ૧૧અંડી સાહેલી સાથ નાથ સાથે સજ્યાં, તુમ વચને બધાણી પીહરીયાં તળ્યાં; માન પિતા સાગરીયાને કુળખ પણ ધરી, શિયળ તજી તુમ સજન સગે નીકળી ૧ર
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૩૮
જૈન કાવ્યદોહન.
એ વિ પુીધું પ્રીતમ તાહરે કારણે, મતિ વિઠ્ઠી ધર પેકી રહી હું બારણે, વિષ્ણુ દેખે હા દૈવ ધરી જલધિ સહી, ઊતરવાના આરે તે એક રહ્યા નહીં.૧૩. એણે સંગે રહી ખેલા પ્રીતમજી ભૂધરે, સુલસા સાસુ ચરણે જશું અમે સાસરે: હિસ્ય અમે જો માકલશે તુમ ખાળવા, કૃષ્ણુપરે ગયા તુમ સુત પાતાળ સાધવા, ૧૪. કાંતાવચન ગંગાદક કલ્લાલે કરી, નીચરાગ મલ ધાઈ ચિત્ત સુમતિ વરી, અગડદત્ત નીકળિયા ચાર સપદ તજી, મદનમજરી શુ રથ બેસી લિયા સ૦ ૧૫. નારીચિરત્ર ગહન તેમ ગહનવને વસે, બિલ્લવૃંદ જિહાં ત્રાસે નાસે દો દિશે; દુખી કુંવર મન ચિંતે એ ઉત્પાત શ્યા, તવ દીા મદ ભરીયા હસ્તી કૃતાંતશેા.૧૬. વશ કરી રાજકુવર તિહાં આગળ ચલે, લાગુલધાત નિપાત પટભૂત ભૂતળે, સન્મુખ આવ્યા વાધ વદન જિષ્ણુ ગરા, વાવત ક્રોધ ભો રહી ઉંચી કેસરા, ૧૭. મદનમજરી ભયભ્રાંત થઈ તે દેખતાં, ધીરજ દેવે તાસ વાધ હણવા જતાં; વામ કરાંખર વીંટી હરિવદને ધરી, દક્ષિણ ભુજ ખડ્ગ કટિ છેદી દ્વિધા કરી.૧૮. રથ બેસી વનખંડ વચ્ચે... વળી જાવતા, અતિ ઉત્કટ પણી મણિધર સાહામા આવતા. રક્ત નયન કાંળકાંતિ ધમણ જીતકાર એ જમદડ તુલ્ય પ્રચંડ દિસે વિકરાળ એ.૧૯. દેખી ભયે પતિ વળગી મંજરી, ભય મધરેશ કહે કુંવર હેઠા ઊતરી, ચુંબી મદ્રે ગાડી પરે અહીને દમી, એશી રથપથ ચાલ્યાં રણ સઘળું વસી.૨૦. શપુરીને દેશ સામે વિશરામીયા, ભવઅટવી આળગી નભવ પામીયા, બીજે ખડ ઢાળ એ છઠ્ઠી ઉચ્ચરી, કમળસેના શુભ વીર કુમારને સાંભરી ૨૧
દાહા.
અણ અવસર તિાં સૈન્યના, ટૅગ તંબુ દૂર, દેખી સંશય ડાલતા, આવ્યા સુભટ હજૂર. અગદત્તને ઓળખી, ફતા તેણ પ્રમાણ કમળગેના રાણી પ્રતે, દેન વધામણી તામ રાણી મંત્રી પ્રમુખ સવિ, આવી પ્રણમે પાય, ખેલાવે તસ પ્રેમશું, કુંવર કરી મુપસાય શિબિરમાંહે સહુ આવિયાં, નૃપસુત કરી વિશ્રામ, પૂર્વ વૃત્તાંતે પૃછીયા, કહે સેનાપતિ તામ.
૪.
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાનું વીરવિજ્યજી–ધમ્પિલકુમાર.
ઢાળ સાતમી, * ( રેજીની દેશી) જીરે મારે વામી સુણે તે વાત, ભિલરણે રણમાં થ; અરે ! નિદ્રાવશ ટ લોક, ધામ પડી નિા ગઈ. જીરે રણું ઘણું અધકાર, ગાફલ રણુ ભટ મંડળી કરે કુવર ગયા રથ લઈ, વાત કઈકે મુખ સાંભળી. કરે ૨. સુભટ ઘણા તવ નટ્ટ, નિજ નિજ મિલકત કર ધરી, જીરે રાણપટ આવાસ, ભિલ ભટે હલ્લાં કરી જીરે અમેં સુભટ લઈ તામ, લકેટ ફરતે કિયે, અમે દેખાડયા હાથ, તવ ભિલે મારગ દિ. જીરે મુભટ સજી ચિહ્યું કે, રાણી રથ બેસારી, જીરે નિકળીયા નિશિમધ્ય, નાઠા સુભટ મિલાવીને કરે હલકારા ઠામ ઠામ, મેહલી નાથ ગપિયા, હરે. રણ કાપી એણે ઠામ, વાટ જોવતાં ભાયા. ર૦ ૬. સકળ ફળી અમ આશ, તુમ દરસને સુખ પાવયા જીરે, કુવર હુકમ કરી તામ, સૈન્ય સજી કરી ચાલીયા. જી. ૭. પામ્યા અખંડ પ્રયાણ, શખપુરીને પરિસરે, અરે દેહ પટ આવાસ, ઊતારા સરવે કરે. આગળ જઈ અસવાર, રાયને દિયે વધામણ, ઓરે.' હરખ્યો સહુ પરિવાર, માત પિતા ઉલટ ઘણી. કરે ૯ સન્મુખ જાવે સર્વ, હર્ષ કલ્લોલ ધરા નરા રે પૂનમ ઉો ચદ, સાગરની પરે નાગર જીજે. ૧૦ હરખા સુખભર નેત્ર, આવે સન્મુખ ભૂપતિ, જીરે લોટત ભૂમિ કુમાર, તાતચરણ કરતો નતિ રે. ૧૧. હાથે ઉઠાવી કુમાર, હાંડ ભર ભેટી મળ્યા, છે તેરણ ઘર ઘર હાટ બાંધી ઓચ્છવ બહુ કર્યા કરે૧૨ ઉચી કરી વૈજયંત, ફુલપગર શેરી ભર્યા જીરે હસ્તીખધ કુમાર, બેશી પુરમાં સંચર્યા રે ૧ર
$ $ $ $ $ $ $ છે ? શું છે $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ હું
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________
४४०
જેન કાવ્યદેહન.
પુરવધૂ ગાવે ગીત, બેઠી રથમાં દય વહુ; જીરે મેડી માળ ચડી નાર, વધાવતી અક્ષત બહુ. કરે. ૧૪ વાજે બહુ વાજિંત્ર, બંદી બિરૂદાવળી ભણે; કરે પગ પગ કરતે સલામ, નગરલોક આદર ઘણું. ર૦ ૧૫.
એમ મહટે મંડાણ, રાજદુવારે ઊતરે; રે રાજકચેરી મધ્ય, તાતચરણ વંદન કરે; રે. ૧૬. રાય કહે ગઈ રાત, આજ પ્રભાત ઉદય થયે; રે૦ પુણ્યઉદય ગુણશ્રેણી, જેને તું પરદેશે ગયો. જીરે કુંવર કહે માહારાજ, તુમ દર્શન મુરતરૂ ફળ્યો; રે૦ વઠા અમી મેહ, નાઠે અશુભ શુભ દિન વળ્યો. જીરે. ૧૮. પામી નૃપ આદેશ, જઈ માતા ચરણ નમે; માય દિયે આશીષ, ચિરંજી આણંદમે. જીરે૧૮. નયનાનંદશું નંદ, મળને શીતળતા થઈ, જીરે જનની શોક સંતાપ, વત્સવિયોગ વ્યથા ગઈ છે. મુતને દેહ સનેહ, ફરસે મુલાસા નિજ કરે; હર નયન જળરેલ, નવરાવી પોતે કરે. જીરે સુરવ૬ સમ વદ્દ દેય, સામુને પાયે પડે; જીરે સામુ દિએ આશીપ, હોજો પનોતી મુતવડે. જીરે મંત્રી પ્રમુખ પુરલેક, જે જે નમવા આવતા; જીરે બાંધવપર્વે નૃપનંદ, પ્રેમ ધરીને બોલાવતા. જીરે ૨૩. ભેજન જનની હાથ, કરીને નિજમંદિરે જતા; રે. મુતમુર્ખ ગુત વૃત્તાંત, ગુણી નૃપ વિસ્મય પામતા. જીરે ૨૪. એક દિન કુવરને ભૂપ, જોઈ લગન ગ્રહ બળવતા રે જુવરાજ પદવી રૂપ, ત્રીજી વાડુ પરણાવતા જીરે ૨૫. બીજે ખડે ઢાળ, બેદવિચ્છેદન સાતમી; જીરે મન તન મેળની વાત, વીર કહે ગુણીને ગમી. જીરે ૨.
દોહરા, મદનમંજરી માટે પદે, કમળસેના લઘુ કીધ: , અગડદા બળપુણ્યને, છેલ્લું વચન તે સિદ્ધ. ૧.
અરવ દે
આશિષ
જ નમવા આવી
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૪.
શ્રીમાન વીરવિજયંછ–ધમ્પિલકુમાર, ભે પ્રિયા તે પ્રિયતમા, લક્ષ્મી પતિ મતિગેહ, જીવિત વિશ્વાસ પણે, ધરતે ગાઢ સનેહ. તાતશિખામણું સમરતી, સતિપતિ ભક્તિકારક દેવસમાં ગણે કંતનેં, કમળસેના લધુ નારશક્ય સહોદરી સમ ગણે, ન ધરે મસર ધ્યાન, ગુજન વાત્સલ્યતા ધરે સેવકને સન્માન. ન મળે નવિ વા વસે, રહિણશુ રતિભાવ; પણ કુમુદિની શશીદને, વિકસિત જાતિવબાવ
ઢાળ ૮ મી. (વનમા વિસારી વાહે વાંસળી–એ દેશી ) નૃપનંદનચંદન સમગુણે, પણ પટ્ટરાણી સઘાત, રાગવિલુપ્પો નિત્ય રહે, જેમ જીવન પર્યની સાથ મદનમંજરી મુખમોહી રહ્યા, ચિત્રાવેલી ચતુરને હાથ, લોહ ચમક ન્યુ ચિત્ત હળ્યું, દર પલક ન પ્રેયસી નાથ મદનમંજરી. ૨.
ખીરે ગુણ દીધા નીરને, પણ અગનિ ધરતે જોય, નિજતનું જીવિત જવાળ તે, ઝપાવે અને પય સેય. મદનમજરી, ૩. ધર્યું કોઈનું પણ્ નવી વળે, વળે પાણીથી પાછું દૂધ, દય પ્રીતિભર ખેલતા, બીજી ભૂલી ગયાં શુધબુદ્ધ. મદનમંજરી, ૪. પણ તાતની આણું શિર વહે, દેય રાજ્યપ્રતાપ તપત, મધુ માધવ સુરભિ કરે, દિશિ દક્ષિણ વાયુ વહંત મદનમજરી, ૫. એણે અવસર રવિ દક્ષિણ તે, ભૂમિસ્ત્રીશીતપીડા દેખ; અનગ આકાશથી ઊતર્યો, વરતાવે આણું વિશેષ મદનમંજરી. ૬. મધુમત્ત ભમરીયે રાણઝણે, કંકાવ મંગળગીત;
તુ વસત રાય આવિયો, વેધક જન વિકસ્યાં ચિત્ત. મદનમંજરી ૭. ચતુાં જોબન વય ઝગમગે, પતિસગે તેમ ઋતુરાય; દેખી અવનીતળ છગી વનરાજી કિસલપત્ત છાય મદનમ જરી ૮. જાઈ કેતકી માલતી ભોગીયા, ભમરા વન કિલે ફરત, શુક શુછી મેનાં વનતર, કરી માળા જુગલ રમંત. મદનમંજરી૮.
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૪૨,
જેન કાવ્યદેહન. હંસ હંસી જુગલ જળ ઝીલતાં, કરે ક્રીડા સરોવર પાળ; મદભર કેયલ હતી, મુખમંજરી આંબા ડાળ. મદનમંજરી ૧૦. કણસ ચાંપા નારંગિયો, રાયણ દહાડિમ સહકાર;
હતૃત સીતાફળ જાંબુડી, નમી કેળિ તરફળ ભાર. મદનમંજરી. ૧૧. ઘેરજહર વિરહિણી નારીને, મલયાનિલ સુરભિ વાય; મદ ઉપજાવે જુવાનને, વર્યો ઓચ્છવ મરાય. મદનમંજરી, ૧૨. નાગરજનશું નૃપ પરિવર્યા, જાય રમવાને ઉદ્યાન; પવન પ્રેરિત તરૂપલવા, માનું નૃપને કરત આહાન. મદનમંજરી ૧૩. તવ અગડદત્ત ચંદન રસે, તનું લેપિત રેપિત માળ; માલતીકળે બાંધીયે, ધમ્મિલ સમારી વાળ મદનમંજરી ૧૪. શણગાર સજી નિજ હાથશું, મુખ આગળ નાટકશાળ; બેસાડી રમણું રથું, ગયે વન ખેલણ ઉજમાળ મદનમંજરી ૧૫એમ નગરક સહુ વન ગયા, ન રહ્યા સુખીયો ઘર કઈ; પણ ન ગઈ તુલસા સતી, વહુ કમળસેના મુખ જોઈ. મદનમજરી ૧૬. દીયરને દેરાણી ઘર રહી, ભેજાઈની ભક્તિ નિમિત્ત. પૂછે દેણું જેઠાણીને, આ વાત કશી વિપરીત. મદનમંજરી ૧૭. તમે ભુવનપાળ નૃપનદિની, વારે વાસ નહી એકરાત; રાગવિલદ્ધા જેઠ છે, એ મદનમંજરી કોણ જાત મદનમંજરી ૧૮. સા કહે એ પ્રીતમ મન વસી, નકશી શેલી સવન પ્રીત; મુજથી અધિક એ ગુણવતી, કુળઉત્તમ જાતિ વિનીત. મદનમ જરી ૧૮. ખાસ દાસી કુમરની તેણે સમે, ભાગસામગ્રી લેઈ જાત; કમળસેના તેડી કહે, મુજ પીયુને કહો રહવાત. મદનમંજરી ૨૦એક નગરજકે ઘર રાસ,વદે નિજ પતિને નિશિવાણ; અવનીપતિને કહો એક દિને, મુજ ઉપર કરે પરિયાણ, મદનમ જરી ૨૧. નિશિયર જાયે નૃપ તે સુણ, તેડી જકને પૃછે સાચ: તે કહે ખર વ્યંતર છળે, નિત્ય વદત વિરૂપી વાચ. મદનમંજરી ર૨. નૃપનિશિ પર ઘર લાવી જળે, નવરાવી કવિ શણગાર બેસી નૃપ સેના સજી, અશ્વપાટ દીએ પુર બાર. મદનમંજરી ૨૩. લોકે તુરગ વખાણ પણ નવી મુજ જાતિપ્રશંસી લેત; ચિંતી પર તિહાં ભૂંકીયો, થયો રાજા જગત ફજેત. મદનમંજરી ૨૪.
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૪૩
શ્રીમાન્ વીરવિજયજી–ધમ્પિલકુમાર. વળી વાયસી અંબશિખર રહી, તિહાં કિકિલ વ્રતધરલોક, પીક લહી પૂજાપા ધરે, કરે વચન સુણી સહુ શેક મદનમજરી. ૨૫ બળિયા પણ છળિયા રાગમાં, રખે ભાગમાં પ્રગટે એમ, શીખ એ કડવા તીરશી, જસ દષ્ટિરાગને પ્રેમ મદનમંજરી, ૨. મુ દાસીએ કુંવરને સવિ કહ્યું, પણ વાસ નળીમેં કંક, ઓખધે ન સમે જેહ, ખેટ કામણ કરી ચૂંક, મદનમંજરી ૨૭ કઈ ગાવે ગીત વસંતના, નારીક ઠે પુલની માળ, મદિરાપાન કરી નાચતા, કેઈ હાથ ગ્રહી કેસતાળ. મદનમ જરી ૨૮ નર નારી કરી ઘર કેળનાં, રમે સેગઠાબાજી સાર, તરૂકાચ કુસુમને વીણતી, ઉચહસ્તે સ્પતિ તાર મદનમંજરી ર૯. પ્રિયા બેઠી હરોળે નિજાતિ, કઈ જુગલ જ કલ્લોલ, કઈ હાથ પ્રિયાકાઠે ઠવી, લાલ ગુલાલસે રગ રેળ. મદનમ જરી ૩૦, તિહા કુંવર કુસુમવન બેલ, તરૂ બાંધી હિના ખાટ; મદનમ જરી અ ધરી, જુવે નવ રસ નવ નવ નાટ મદનમ જરી. ૩૧. જઈ સરવર જળક્રીડા કરે, જેમ કમળાશું રારિ, સંધ્યાસમે સહુ ઘર ગયાં, નૃપ સાથે નગર નર નારિ. મદનમજરી ૩૨. તવ મદનમ જરી કહે કંથને, આજ રમવા સરિખી રાત, પરિકર સહુ ઘર મેલો, આપણ દોય જશુ પરભાત મદનમંજરી૩૩. રહ્ય કુવર વિસઈ પરિકરા, વનિતાણુ વનમાં તેહ, સવિતા સમરી વલ્લભા, ગયે પશ્ચિમદિશે નિજગેહ મદનમજો. ૩૪... ધમ્પિલકુઅરના રાસમાં, ખંડ બીજે આઠમી ઢાળ, વીર કહે વૈરાગિયા, સુણે આગળ વાત રસાળ મદનમ જરીક ૩૫
દાહરા. સેઠી. નિર્ભય રાજકુમાર, રથ તર હેઠે થાપ; સ ધ્યા સમય વિચાર, વનિતાણુ વનમાં વા ચૂડી ઝલક ખલકાર, પ્રીતમ ગળે ધરી બાંહડી. પગ ઝાંઝર ઝમકાર, ભાલ તિલક દીપે ઘણું. ફરતાં વન મોઝાર, મુખ તલ ધરી કરી: જાણ જુગલ અવતાર, પવન મુગધી ફરસતાં.
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૪૪.
જૈન કાવ્યદોહન. રાત્રિ ગઈ ઘડી ચાર. શ્રમ પામી પાછાં વળ્યાં; સૂતાં બહુ નર નાર, આવી રથમાં મુખ ભર્યા. ૪. ,
ઢાળ ૯ મી. * (જીવ જીવન પ્રભુ કિહાં ગયા રે–એ દેશી.) રાગે રંગાણી ચેતના રે, વસા વસી ગળી પાસ રે; વાસ ભુવન ધન તન તજી રે, રેરૂએ રૂદત નિરાશ છે. રાગે. ૧. તપ જપ ગુત દરે વમે રે રાગનદી ઘન પૂર રે; પડિયા નડિયા નવિ જડે રે, પૂર્વે ભાનુદત સૂર રે. રાગે. ૨. દેશ ત્યાગ અગનિ સહે છે, ઘણ કુદણ દુખ દિ રે; રાગ તણે ગુણ એ છે કે, જોયતી રાતી મજીઠ રે. રાગે છે. પણ ચિત્રશાળી વનગણે રે, યુવરાજ રમણ પાસ રે; એક પ્રહર રાત્રિ ગઈ રે, ગુખભર નિદ નિવાસ રે. રાગે છે મદનમંજરી નિદ્રા વશે રે, લટકતો એક હાથ રે; શ્ય બાહેર કજનાળી યુ રે, રથનાભિની સાથ રે. રામેં ભુજે ભુજંગમ ડેશીયો રે, દુષ્ટ ફણીધર જાત રે; ડશી હશી મુજ પગે રે, બેલી નિદ વિદ્યાત છે. રાગે જાગ્યો કુંવર નિદ્રા તજી રે, શીધ્ર ઊતરીયો હેઠ રે; તમશી નિશી પણ વતાં રે, મૂર્ધમણિ કુણી દીઠ રે. ગળે ૦ સા મૂચ્છિત વિષ વેગથી રે, તસ દુખ શેકવિભાગ રે; કુમ પણ મૂરછા લહી છે, જેમ વૃક દેખી છાગ રે. રમે ૦ ૮. વન વાયુ શીતળ લહી રે, ચેતન્ય પામ્ય કુમાર રે; પણ નવિ ઉઠી વલ્લભા રે, કીધા બહુ ઉપચાર છે. રાગે છે. માત્ર તત્રાદિક બહુ કિયા રે, પણ ન થય ગુણ તાસ રે; થઈ અચેત મૃતક સમી , ન લહે નાકે નિશ્વાસ રે. રાત્રે ૧૦. અર્ક આપી તેહને છે. હિત સ્નેહ કુમાર રે, કર સ્વરે તે નિહાં રે, જેમ વિજોગી નાર રે. રાગ - ૧ પ્રાણ પ્રિયા હા કયાં ગઈ રે,એકલે તજી મુજ રાણ રે, રાજ્ય ભાગ તુજ વિણકિય્યારે, તુજ સાથે મુજ પ્રાણ રે. રાગ- 1
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વીરવિજયજી.-સ્મિલકુમાર.
ૐ;
ઇ
ગમાર રે.
પ્રવેશ ;
સમશે
કલેશ રે
સવારી નાર રે,
લનીરૂપ શામુખ કળારે, વચનઃ અમૃતકિહાંતુ દક્ષ કટાક્ષ નયન કિહાં રે, હુ સગામિની કહ્યા મુજ ઉત્તર તુ નવિન દિયે હૈં, તાવિત ધિકકાર ૐ, દીધું પથ પ્રિયા ચાલીયાં રે, ટે ન શી ચિંતા કરવી ઘણી રે, કવે! કાષ્ઠ પ્રાપ્રિયા સહ પાવકે રે, ખળતાં એમ ચિતી ખડકી ચિતા હૈ, માંહે વનદેવને કહે પરભવે ૨ હાજા શ્રી ભરતાર રે એમ કહી હાથ અગ્નિ ગ્રહી હૈ, જવ પેસે ચય સાય રે, તવ આકાશથી ઉતરી અે, આવ્યા વિદ્યાધર દાય રે તે કહે સાહસ મત કરે રે, સાંભળ અમ વિતત રે, વૈતાઢયે રથનપુરે રે, અમ વસતી ગુણ સત્, સમેતશીખર યાત્રા કરી રે, વળતાં આ વનવાસ રે; અગ્નિચિંતા નર દેખીને રે, આવ્યા અમે તુમ પાસ રે આચરણા અવિવેકની રે, કેમ કરા કહેા સત્ય વાત રે, કે નરે મૂળથી કહ્યા રે, સર્પાદિક અવદાત ૨ વાત સુણી વિદ્યાધરે રે, છાંટયુ મંત્રી જળ અગ રે, નયનકમળવિકસી તદા રે, ઉદ્દી ખેડી ખડગ રે. મનમ જરી અવલાકતાં રે, વિસ્મય પામ્યા કુમાર રે, કહે ભલે પાણધારીયા રે, કીધેા ઉપકાર રે. તુમ સિખા નરરત્નનાં રે, દર્શન જેમ મધરના લાકને રે, સુરતઃ મેઘ નદીજળ તર કૃત્યાં રે, રવિ શશી અખરામ રે, તુમ ખિા વિધિથે ધર્યાં રે, રત્નગર્ભા ભુવિ નામ રે. “ખેટ કહે અમે વિકીયે રે, તુમ ઉપક્રૃતિ લવલેશ રે; ખેતીખળ કરે કરપણી રે, નિજ આતમ ઉદ્દેશ રે. એમ કહી ખેઢ ગગન ગયા રે, કુવર પ્રિયા ગ્રહી ખાંહી રે; માઁ માઁ પગ ચાલતી રે, અધકાર નિશિ માંહી રે. કામદેવ દેહરે જઇ રે, હાથે વસ્ત્ર બિછાય રે; શયન ફગવી સુંદરી કે, કહે તનુ શીતે રાય ૨.
અમ
દુર્લભ થાય રે, શીતળછાંય રે.
૪૪૫
ગુગ’૦ ૧૩
ગે ૦ ૧૪
ગ૦ ૧૫
રગે ૦ ૧૬
રાગે ૦ ૧૭.
રાગે ૦ ૦ ૧૮
રગે ૦ ૧૯.
રાગે ૦ ૨૦
ગે ૦ ૨૧
રગે ૦ ૨૨.
રાગે ૦૨૩.
રાગે ૦ ૨૪,
રાગે ૨૫,
રાગ ૦૨૩
મગ૦ ૨૭,
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૪૬
* જૈન કાવ્યદેહન. તવ કુંવર વનમાં જોરે, અરણમાંથી શીખી કીધ રે; જગતે હાથ હુતાશને રે, કાષ્ઠમી ભારી લીધી છે. રાગે ૨૮. આવ અતિ વેગણું રે, દીઠ ચંત્યે ઉદ્યત રે; દીપક સરખો દેખતાં રે, શીધ્ર બુઝાવી ત રે રગે રહે આવી અગનિ પાસે બે રે, પૂછે જ્યોતિ વિચાર રે; સા કહે તુમને આવતાં રે, ઝળકયે અગ્નિ લગાર રે. રાગે ૦ ૩૦. આભા ઊજળી ભીતમાં છે. પડતી તે તુમેં દીઠ રે; અવર કારણ નવિ જાણિયું રે, વાહૂમ સુગુણગઠ્ઠિ રે. સાચું કહી પ્રિયા હાથમાં રે, આપી નિજ તરવાર રે; ઉધે મુ અગ્નિ ધમે રે, શીતવ્યથા પરિવાર રે. તેણે સમે કેશ બહી કરી રે, ખડગ પડી દર જાય રે; મેઘથકી જેમ વીજળી રે, ઝલકતી શબ્દ મુણુય છે. રાત્રે ૦ ૩૩. વિક્ષોભ લહી ઉઠી કહે , શું પડી અસિ તુમ હાથ રે;
સા કહે શીત કર ધ્રુજતે રે, કોશથકી પ્રાણનાથ રે. રાગૅ- ૩૪. નીકળી પડી વમુધાતળે રે, ઝાલતાં ન ઝલાય રે; શીતલતા તનુ ધ્રુજતે રે, ઠડે હાથ ઠરાય રે. રાગે. ૩૫. કુંવર ખડગ માને કરે રે, હરે હુતાશનેં ગીત રે; ચિત્ત ચતુર રસ રીઝમાં રે, રણી સકળ વ્યતીત રે. રાગે ૦ ૩૬ બીજો ખંડ એ રાસને રે, તેહની નવમી ઢાળ રે, વીર કહેતા તણું રે, વિઘન હન્ય વિસરાળ રે. રાગે. ૩૭
દેહરા, - વિષધર વિષ ભર્યું શર્વરી, જાગરણે વહી જાય; શેષ ઘડી રહી એક તવ, નયણે નિંદ ભરાય. સૂતી નિરાભર પ્રિયા, પતિ અંકે ધરી શીશ; અપમૃત સાચ અધર જુએ, ચરણ ભુજા નખ વીશ. કમળ કુસુમ વન વિકસતે, ઊગ્ય કિરણહજાર; નગરથકી નૃપ પાઠવ્યું, આ ભટ પરિવાર. રાજકુંવર તે દેખીને, મેહનીમુખ ગ : દષ્ટ વચન મધુ કરી, જાગવતો ધી હેત.
ત્ર કામ જ હ
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૪૭
પ્ર
શ્રીમાન વીરવિજ્યજી–ધમ્પિલકુમાર.
| (તાહિ.) ભને પરિમલ કમલાવલીના, શાયતે ક્ષિતિરહોપરિ તામ્રચડ; ગં પવિત્રયતિ મેરૂગર્વિવરવા, થીયતાં સુનયને રજની જગામ. ૫. એતે અંતિરિણા તૃણભક્ષણાર્થ, ચૂર્ણ વિધાતુમયાંતિ હિ પક્ષિણપિ; ભારતથાપિ મુવક કિલ શીતલેશા, દુથી થતાં સુનયને રજની જગામ. દ
જાગી મુખશુદ્ધિ કરી, રથ બેઠી તેણી વાર, કુંવર સુભટકું પરિવર્યો, આવ્યો નયર મઝાર. તાત નમી માતાચરણ, પ્રણમે જામ કુમાર, તવ માતા બેલે વચન, શિક્ષાગતિ સાર ? એક આંખેં જે દેખતા, એક ભુજ કા કાજ, એક પગે નર ચાલતાં, પામે જગમાં લાજ. કુવર ગુણ મદિર જઈ કમળમેનાની પાસ, આવી મનાવી બહુપરે, અતરમ વિલાસ. વાર વાસ દિવસન, વેહેચણ કરતા ત્યાંહિ, ગુખવિલસે બેહુ નારીશું, ન્યાય વર્મ ઉત્સાહિ. ૧૧. લઘુ બાંધવ આગળ કહે, સઘળી વનની વાત, ત્રણે વર્ગને સાધત, ભક્તિ માત ને તાત. વર્ષ દિવસ સમ વહી ગયાં, એક દિન સભા મઝાર, કર જોડી જુવરાજને, એમ ભાબે પ્રતિહાર. ૧૩.
ઢાળ ૧૦ મી. (હુતો મોહી છુ તમારા રૂપને રે લો—એ દેશી ) ઉત્તરાપથના વાણીયા રે લો, જા સોદાગર જાણીયા રે ; વાણિજ્ય આવિયા રે લો, અશ્વરતન બહુ લાવીયા રે લો. બારણે ઊભા તે ધણી રે લો, વછે સાહેબ મળવા ભણી રે ; કુંવર રજાએં પ્રવેશીયારે લો, પ્રણમી સુખાસન બેસીયા રે લો. તે કહે અમ ઘરે મદુરા રે લો, મથે તુરગ બહુ ગુદા રે લો; એક તુરગ લાણ ભર્યો રે લો, જવન પવનમેં સંચર્યો રે લો.
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૪૮
જૈન કાવ્યદેહન.' સાહેબનેં જેવા જિઓ રે લોલાખ મેં શેભે તિર્યો રે લો સાંભળી કુંવર તિહાં ગયો રે લે, દેખી તુરગ વિસ્મય થયો રે લે. રામ સનેહા પાતળા રે લ, વાંકી સમુ ધર કંધરા રે લો.
ઠે પૃથુ વક્ષસ્થૂળતા રે લો કાન લઘુ પીઠ પહોળતા રે લો ગગન લંધન જઘા બળે રે લો, ચરણછળે નભ ઉસ્થળે રે લે; નિમાંસ મુખ લલણ ઘણાં રે લો, દેખી તે અશ્વરતન તણું રે લે તુંગ તનું તુરગાહે રે લો, અસ્વાર દર્દ સમૂહે રે લો; નગર બાહેર પાટી દીયે રે લો, સૈન્યસુભટ ચિત્ત શંકાયે રે લો. વળગાએ કર વળગાડી રે લો, પંખીપરે હય ઉડી રે , જેમ જેમ બેચે લગામને રે લો, તેમ તેમ વેગે વહે ઘણે રે લો. પંચમી ધારા તે વડે રે લો, રાખે પવનપરે નવિ રહે રે ? નજરેં કુંવરનવિ અટકળ્યા રે, થાકયા સુભટ પાછા વળ્યા રે લો. નિર્જન વન રણમાં પડ્યો રે લો, વડતર ડાળ ઉપર ચઢો રે , થાપી ચરણ રળે તેટલે રે લો, અશ્વ ચિત્ર જેમ ના ચળે રે લો. વક શિક્ષિત એ ના વળ્યો રે લો, દુષ્ટ ચેલો ગુરૂને મળ્યો રે ; વળગા ગ્રહી ઘણુ તાણીયો રે લો વિપરિત અશ્વ ન જાણું રે લે દય પિંડ દુખીયા કર્યા રે લો, ચિંતી અગડદત્ત ઊતર્યા રે ; અશ્વમરણે ચિંતા થઈ રે લો, મધ્યાન્હ વેળા વહી ગઈ રે લો. અદ્વૈતપ વર્તે ચરે રે લો, વનફળ સર જેત ફરે રે લો, ચંદનવન મુરભિ ઘણે રે લો, પથપરિશ્રમ પ્રાહુણે રે લે. તાપ વિપત્તિકર સુંદરી રે લો, સહકાર પિજી મંજરી રે લો; બેઠી કોયલ ટકા કરે રે લોલ આવ્યો કુવર એમ ઉરે રે લે. આવ્ય અગડદત્ત તે વને રે લો, દેખે સ્ફટિક પીઠિકા કને રે લ: પદ્મરાગ મણિ ઘડ્યા રે લો, વિવિધ રતન વચમાં જડ્યા રેલો. ઘંટ છે બહુળ અવાજનો રે લો, મંદિર શ્રી જિનરાજનો રે લા; વાયુ ધ્વનિત ધ્વજ પેખણ રેલો,દિગવધુ માનું કરે છંછણ રે . વાવી પુખરિણીઓનાહીને લો, કનક કમળ કર સાહીને કે લે; પ્રાસાદ ગુંદર દેખીને રે લો, આણંદભર પ્રવેશીને રે લો. આદિ દેવ નાતિ આચરી રે લો, પૂજે કમલ વિધિએંકરી રે ; નગ્ન છીપજુગથી ચલે રે લા હર્ષાશ્ચકણ મુકતાળે રે લે.
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાનું વીરવિજયજી–ધમ્પિલકુમાર.
૪૪૫
વરત વજિન જિન સંતવે રે લો, જેહ સ્તવ્યા સુર દાન લે; નાથજી લોકાર્ચે રહ્યા રે , ભક્તિથી મેં હઈડે ગ્રહ્યા રે લો. ૧e શક્તિ અનંતી સાંભળી રે લો, ભક્તિથી શક્તિ વેગળી રે લો; શક્તિ ખાયક ગેપમાન છે રે લે, ભક્તિ વિશે ભગવાન છે રે લો. ભાવના ભક્તિ સાંકળ્યો રે લો, પ્રાસાદથી તે નિકળ્યો રે લો, આગળ પાછળ જેવતો રે લો, દીઠા અશોક તરૂ સેહત રે લો. ૨૧. માનું વનમાં નેતા રે લે, વિદ્યા ચારણ મુનિ ઊતર્યા રે લો; મુનિગણ મંડળ ભારગી રે લો, ચાર જ્ઞાન જ્યોતિ ઝગી રે લો. ૨૨. તીરથ જગમ સુરતરૂ રે લો, શાંત સુધારસ સાગરૂ રે લો; સાહસગતિ ચર નામ છે રે લે, નામ તિ પરિણામ છે રે લ. ર૩. સ સારદુ ખ દવ જાળમાં રે લો, છાયા શીતળ સંસારમાં રે , પુત્ર કલત્ર મુનિવરરે લે, દુખમાં વિસામા એ ખરા રે લે. ૨૪. રન રેહશુગિરિ જાણીને રે લો, મેઘશ્વનિ સુણિ વાણીને રે ; દેખી કુંવર આણંદિયા રે લો, આવી સૂરીશ્વર વંદીયા રે લે. ૨૫, બેઠા તિહાં વિનમેં કરી રે , ભુખ તરષ છડી પરી રે લો, ધર્મઉદયસ્થિતિ સાંભરી રે લે, સસારશેરી વિસરી રે લો. રક. ખંડ બીજે દશમી ભણી રે લો, ઢાળ મુક્તિ મેળા તણી રે ; પૂરણ ખંડ ઈહા થયો રે લો, જગલમેં મગલ ભયો રે લો. ૨૭.
પાઇ, ખડું ખડે મધુરતા ઘણી, ધમ્મિલકુંવર ચરિત્રે જાણી,
કહે મુનિ વીતક ધમ્મિલ સુણે, શ્રી શુભવીર વચન રસ ઘણે. ૨૮. इति श्री तपोगच्छाधिराजभट्टारक श्री विजयसिंहसूरीश्वरशिप्य संविज्ञ पंडित श्री सत्यविजयगणिशिष्य पंडित कर्पूरविजय गाणशिष्य पंडित क्षमाविजयगणिशिप्य पंडित यशोविजयगणिशिष्य पांडत शिरोरत्न श्री शुभविजयगणीशिप्य पंडित श्री वीरविजयगाणिविरचिते श्री धम्मिलकुमार चरित्रे प्राकृतप्रवंधे.
દિઃ અરવંs: સમાપ્ત
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૪.
જેનકાવ્યદોહન, તતીય ખંડ પ્રારંભ.
દેહરા જય જય – જગદીશ્વરી, જંગદંબા જગમાય; જિનવરમુખકંજવાસિની, વિદુધી માત કહાય. તુ ત્રીપદી ત્રિપુરા તથા, તું ત્રિરૂપમય દેવી; શક્તિ સ્વરૂપે ખેલતી, નવનવ રૂપ ધરેવી. જે ત્રિભુવનમાં ટિહુ પદે, તે સવિ તુમ આકાર; નિત્ય અનિત્ય અને વળી, નિત્યનિય વિચાર. આદિ શક્તિ નું અભિનવી, ત્રિકકાળે થિર ભાવ; સરસ્વતી પ્રણમી નમી, મુજ ગુરૂ પ્રબળ પ્રભાવ ઇષ્ટદેવ પાવતી, કાર્ય સકળ રાહચાર; તાસ નમી હવે વર્ણવું, ત્રીજો ખંડ ઉદાર. વક્તા વાત વિવેકની, લહે પરીક્ષાત; જાણ ઝવેરી આગળે, માણક મૂલ મિત. ગામના નટનેં મૂખને, જેગ મળ્યો નહીં સેઝ, આડું અવળું જેવતા, બેઠાં રણનાં રેઝ. રોઝ તણાં મન રીઝવી, ન શકે પંડિત લોક; વિપ્રકથા વનિતા ગુણી, સેરભને ધરે શેક. અંધા નાટકકળા, બહેરા આગળ ગીત; મરખ આગે રસકથા, ત્રણે સરખી રીત. કુસુમ સુગધી વેંશમાં, ખાયક કુટુંબી જેમ; શાસ્ત્ર રસિક કવિની કળા, થાય નિરર્થક તેમ. મૃત સેરભ શુક ચાળણી, કક હંસ શશી સાર; જળપુર અહટ છિદ પશુ, મશક શિલા મંજાર. સભા ચતુર્દશધ મળે, તિલાં શશી કંસ સમાણ; દેતા વિકસિત ચિત્તશું, સુણ શાસ્ત્ર પ્રમાણુ
૧૦.
૧૧.
૧૨.
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચ૦ :
શ્રીમાન વીરવિજયજી–ધમ્પિલકુમાર. ૪૪૭ અગડદત્ત બેઠે તિહાં, ગુરૂ સન્મુખ સુવિનીત, - ગુરું પણ અવસર દેશના, દેતા સમય અધીત ૧૩,
ઢાળ, ૧ લી.
(ઈડર આબા આબલી રે–એ દેશી ) -ચેતન ચતુરી ચેતના રે, પામી આ સ સાર, દશ દષ્ટાતે હિલો રે, માનવને અવતાર; ચતુર નર ચેતચિત્ત મઝાર, ધર્મ પરમ આધાર. ચતુર૦ ૧. ધર્મવિના પશુ પ્રાણીયા રે, પાપે પેટ ભરત, ગરવ તે નરકે પડે રે, પામે દુ:ખ અનત મુગુરૂ વચન ઉપદેશથી રે, જે ધશે વ્રતરગ, ભવ અટવી ઓળઘીને રે, લહે શિવવમુખ સગ. એણે અવસર તિહા નૃપ રે, દીઠા પાચ જુવાન, બેઠા વૈરાગે ભર્યા રે, ધર્મ ગુણે વ્રત ધ્યાન કુવર પૂછે સાધુને રે, રન જડિત ઝળકાર; જિનમદિર અટવી વચ્ચે રે, કોણ કરાવણહાર. પચબાણને જીતીને રે, પચ મહાવ્રત હેત, પચ પુવન વયે રે, કીધો કેમ સકતા વગગ્યકારણ કેમ બન્યું રે, તે કહીએ મહારાજ, સૂરિ કહે સુંદર સુણો રે, રથનપુર પુજ. તે વિદ્યાધરે એ કીયો રે, વિદ્યાધર અવતાર નામે જિનમદિર વા રે, ખભ દેવ દરબાર. પાચ પુરુષનું હવે સુણો રે, વૈરાગ્યકારણ જેહ, ભીમ નામે પલ્લીપતિ રે, વધ્યાટવી રહે તે એ પાચે તસ બાધવા રે, ૫ચાનવબળ જાસ; એકદિનાંતહાનિશિસૈન્યશુરે, કેનૃપસુતેલીવાસ. મદનમ જરી પ્રિયાશું તેણે રે, કીધો દરનિવાસ;
ધાડ પડી પલ્લીશની રે, સૈન્ય શુભટ લહે ત્રાસ. - કમળસેના રાણી ગ્રહી રે, નાઠા સુભટ સવિ તામ;
૦
પ
ચ૦
ચર
!!
ચ૦ ૮
ચ૦
ક
૦
૧૧
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૪૮
જેનકાવ્યદેહન.
ચ૦ ૧૨.
ચ૦ ૧૩.
ચ૦ ૧૪.
ચ૦ ૧૫.
ચ૦ ૧૬.
ચ૦ ૧૭.
ચ૦ ૧૪.
પલ્લીશ ભીમશું રથ ચઢી રે, કુંવર કરે સગ્રામ. શંકાણે પભૂ તિહાં રે, છ ભીમ ન જાય; ચિંતી પ્રિયા થઈ સારથી, નયન કટાક્ષે ગ્રહાય. તવ કુંવર હણી ભીમને રે, રથ બેસી કરી જાય; ભીમ સહેદર ૫ચ એ રે, ગ્રામાંતરથી આય. મૃતકારજ કરી ભીમનાં રે, કરી પ્રતિજ્ઞા એમ; બાંધવ વૈર લીધા વિના રે, જીવિતનું છે નેમ. એ પાંચે ભમતા થકા રે, વીયે કેટલો કાળ; શકું મરણ વિણ નવિ શમીરે, ચિત્ત હુતાશનઝાળ. અમપે પૂર્યા થકા રે, કરતાં રિટ ધ્યાન; દેવકુળે આવી રહ્યા રે, શંખ પુરી ઉદ્યાન. રાજકુંવર તે નયરીને રે, પલ્લીપતિ હણનાર, મદનમંજરીશું નિશિ રદ્યારે, તેહજ વનમોઝાર. સર્પડો પ્રિયા નેહશું રે, વર્તિ પ્રવેશ કરત, વિદ્યાધર વિલ અપહરી રે, જીવિતદાન દીયત. દેવકુળે જઈ નિશિ વયા રે, વન છેડી નર નાર, પ્રિયા સુવારી પ્રેમશું રે, હૃદય ફરસ કરધાર. ત્રીજે ખડે એ કહી રે, સુંદર પહેલી ઢાળ; વીર કહે શ્રોતા સુણે રે, જ્ઞાની વચન ઉજમાળ.
દોહરા, વનતરૂ શીતળ પવનથી, મત્રજળે નિશિ શેક; અંબાલવ પ્રિયવતી, અંગ શિથિલ અતિ રે, તે ટાઢથે કરી ધજની, દેખી રાજકુમાર; કાર આગ્ન લેવા ગયો, એકલી મેલી નાર. શાસન ભેજન વસુ, રાજ્ય રમણી ઘર પ્રાય; સૂનાં મૂકયાં સાત એ, અન્ય અધિટિત થાય. એકલી નારી ન મૂકીએ, જે પણ સતીય કહાય; બાંધવ બાપને દેખીને, રાપળા ગિત ડાવાય.
ચ૦ ૧૪.
ચ૦ ૨૦.
ચ૦ ૨૧.
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વીરવિજયજી.--~ધસ્મિલકુમાર.
ક્ષણભર રાજા વેગળા, કાને” પિશુ ન લગાય; નિશ્ચિત પતિ નિાતરે, વિદ્યા વિસરી જાય. ઉલ્સ ગે રહી નારીના, નવિ જે વિશ્વાસ; મસ રૂધિર તનનાં દીયાં, તેા પણ ન થઇ તાસ. લાલી કેહેતી બાપડી, અવળા ખ્યાલ મ ખેલ, જિહાંથી લાવ્યેા લાકડી, તિદ્ઘાની તિહાં જઇ મેલ. ઢાળ રે જી.
( પાપસ્થાતક ચૈાધુ વરજીએ –એ દેશી )
ધિ
વિ
ધિ ૫.
પચ પુરૂષ છળ પામીને, દેવળે રહ્યા જે; -રાજકુંવર આજ ભારવે, ચિતવતા એમ તે. ધિર્િ રમણીના રાગને, રાગે માઘા સસા, નરભ્રમણી રમણી ભલી, માને મુદ્ર ગમાર. ધિ ́. ૨. લઘુ અધવ ારસન્નિધે, ઉભા લેઇ તરવાર, નૃપસુત બળને જે કામે, એહવી કેહવી છે તાર. ચારેબાધત્ર ચિતવી, ધરીયા ડાખલા માંહી, કહાડી દીપક બારણે, જોતાં રૂપ ઉચ્છાહી કુંવર પથારી વિલેાકતાં, તવ ગીત કંપતી નાર, લધુ તસ્કર નજરે પડો, મેાહી તે તેણીવાર. નારી રાગ નદી પૂર ન્યુ,રહેવુ વાદળો છાય; મૈધ પ્રિયા ક્ષણ વિજળી, ભનર ક્રૂસતી જાય. તસ્કર લર્વણમ જલધિએ, ડુમ્મુ તન મન ઝાજ, ઊડી વળગી તે છાતીએ, મેટલી કુળપતિ લાજ. મદનમ જરી કહે ચારને, તુહીજ મુજ ભતાર, રાજ વસ્તુ રે વિલસતા, એળે ગયેા અવતાર. મ કરીશ ભ ગ તુ પ્રાર્થના, થઇ રહ્યું ધર તણી નાર, વિષયાનદીપૂરમાં પડી, પડા પાર ઉતાર. મરવુ છે તુજ ઉપરે, જે નવ અંગીકરેશ; Àાર વિચારીને’ એમ કહે, સાભળ વાત વિશેષ.
ધિ ૬.
વિ॰ ૭.
ધિ
કિં૦ ૯.
વિ
7
૪૪૯
પ.
ܝ
૭.
૩.
૪.
2.
૧૦.
1
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________
ધિ. ૧૧:
ધિ. ૧ર.
ધિ. ૧૩.
ધિ. ૧૪.
ધિ. ૧૫..
ધિ
૪૫૦
જેનકાવ્યદેહન. તુમ પતિશું એક વર છે, બીજું તુજ અપહાર; પણ સરગે નવિ પામીયે, રસમી તુંહી નાર. પણ તુજ કંથને જીવતાં, કેમ તુમ સાથ લેવાય; સા કહે ભય કવિ રાખશો, કરશુ તાસ ઉપાય. રાજકુંવર આજ રાતમાં, મારૂં હું નિજ હાથ: દય વિર કરી વેગળા, ચાલીશું તુમ સાથ કરતાં વાત અગ્નિ ગ્રહી: આવત પતિ જામ; દેખી સુંદરી શાનથી, દીપક બુઝવા તા. ઉદ્યાત કારણ પૂછતો, આવી કુવર તે તાસ; સા કહે તુમ કર ઝળકિયે, પાવક તાસ પ્રકાશ. સરળ સ્વભાવેં તે માન, સાચુ નેહવિલુબ્ધ; ધમ અગ્નિ નીચે પડી, ખનું પ્રિયા કર દીધ. કુંવર ઉગારણ ચઉ સજ્યા, રણું અંધારી ઘોર; નારી ચરિત્ર વિલકવા, સ્ત્રી પૂઠે લઘુ ચાર. કે કુંવર કામિની, જબ દેવે અસિઘાત; ચેરે કરતલ ઘા દિયે, ખરું પડી ભુવજાત. ચેર લઘુ ચિત ચિંતવે, દીપ પતગ ન્યાય; ભેગે બળવાને ઉઠી, સાત સમારણ ધાય. રક્તા મુજ થઈ રાક્ષસી, અંતે એહ હવાલ, રંગ પતંગ એ નારીને, એ વિષે વેલી વિશાળ દાસપણું કરે એ ધણી, ન ગણિયો પ્રેમ લગાર; કર્મ કઠેર એ નારીએં, દીધો ખ| પ્રહાર તો મુજને શું એ સુખ દીધે, દીઠું દુષ્ટ ચરિત્ર, મેં ઉગાર્યો એ રાંકને, પ્રગટયું પુણ્ય પવિત્ર. ગામ સુકર ત તાપથી, ગગાજળ ન સહાય: મૂત્રમળે વિટકર્દમે, રતિ પામીને લખાય. તેમ કુળવંતી – ગુણવતી, તજી અમૃતરસ ઘૂટ, છડી કાખના માંડવા, કટક રાતે ઉટ.
ધિ. ૧૭.
ધિ. ૧૮.
ધિ. ૧૯,
ધિ. ૨ ૦..
ધિ. ૨૧.
ધિ. ૨૩.
ધિ ૨૪.
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૫૧
શ્રીમાન વીરવિજયજી-ધમ્પિલકુમાર. ચિંતી ભાઈ ભેગે થઈ, જે મેહની રીત: કુંવર કહે અસિ કેમ પડી, સા કહે સાંભળે મિત. ધિ. ૨૫. શી વ્રજ કથકી, ખ ગ્રહી પડી તેણ; સાચું માની ઉઠી કરી, ધીધી અસિ કરી મેણ. ધિ ૨૬. હેડે ભેટી બેસારતાં, ધ્રુજતી વળગતી જાય; અગ્નિ લેવા ગયા વેગળા, તુમ વિરહ ન ખમાય. ધિ ૨૭. વાહલેસર વિના એક ઘડી, દરે મેં ન રહાય; માંસ ન ખેં જળ માછલી, પ્રીતમ પ્રિત લગાય. ધિ. ૨૮. પ્રાણ અધિક મેં વાલીહા, માહારે તે મન એક; બીજે નજરે ન દેખી, એ મુજ મેહેરી છે ટેક. ધિ, રહે. એર હસું વિકસે પતિ, કરતો તાપનો શેક; પ્રેમદા પાસમાં જે પડયા, ન રહે તાસ વિવેક ધિ૩૦.
આ સયા, કામિનીકી બાત મા, તાર્કે મુખ ઘર ક્યું. કપટ નિપટ બોલે, હદકી ન ગઠિ ખેલે; મનસે ઉઠાય કહે, બાત સવિ કૃડ ન્યું. જેસે હે પતંગ રંગ, તે હે કામિની સંગ; વિસરત ન લગે વાર, જેસે નદી પૂર યુ. કહે કવિ ભદ્રસેન, તપથી ચુકાય એન; કામિનીકી બાત માને, તાકે મુખ દૂર જ્ય. એકકુ ધારકે એરકું ધાવત, એક કિ પતિ એર કરે ગી; જાસુ મિલેતામું જુંજ કહે મેં તો તેરી હું તેરે પાય પરેગી. ભદ્રસેન કહે એમ કામિની, કેતે કીએ નર કેતે કરેંગી, રે મઢમન્નબિચાર કરે સ્ત્રીયા,સંગસે વાત સબી બિગેરેગી. અિયાં ચરિત્ર એક લાખ, બેઠી બે લાખ જોડે દીહે બીહે દેરડે, રણ વિષ હર ફણ મોડે; ઉદર દેખી ઉધકે, વેઢ જઈ વાઘ વિવારે; શયા ચઢતાં લડથડે, ચટે દુગર સરાડે;
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૫ર
જેનકાવ્યદેહન.
સૂકી નદી ડૂબી મરે, આપ અર્થે સાયર તરે; કવિ ગંગ કહે રે ઠાકશે, ત્રિયાં ચારિત્ર એતાં કરે. 8.
પૂર્વ ઢાળ. જોઈ પાંચે તે ચિંતવે, મા મહિલાએ એહ, ન ઘટે મૃતકને મારવું, ચાલો આપણે ગેહ, ધિ. ૧. વઠેલીશું રે વાતડી, કરતાં વીતી તે રાત; દેય ગયા પુર મંદિર, જબ પ્રગટ પરભાત. ધિ. ૩૨. પાંચે બાંધવા નિકળ્યા, કરતા નારી વિચાર; શોક સરોવર પાળ એ, દુરિત વને ઘન નાર. ધિ. પિટિ વિકટ કપટ તણી, દુઃખ દલિદ્રની ખાણ; તમ મન ધન જેણે ઍપીયાં કરતી તેહની હાણ. વિ. ૩૪. ઈહ પરલોક ઉવેખીનેં, ઝંડી નિજ કુળલાજ; Cણુ સમ પ્રાણુ ગણ્યાં જેણે, તિહાં એ કરતી અકાજ. ધિ. ૩૫. રાણી રાયની નવિ થઈ, અમ ઘર ભીલડી નાર; વિણ ખૂટે એક દિન હણે, ધિક આપને ઘર બાર. ધિ
આ સંસારેં રે સુખ કરી, રહેવાને નહીં લાગ; ધિ ધિ વિષયા રે જીવને, એમ પામ્યા વૈરાગ. ધિ. ૩૭. ચિત્ત ઉદાસીનતા ભજી, છડી નિજ ઘરબાર; ચમુના ઝીલીને આવ્યા, મથુરા નયરી મઝાર. વિ. ૩૮. ત્રીજે ખડે એ રસભરી, બીજી ઢાળ વિશેષ; શ્રી શુભવીરની વાણી, ભીના ભિલ નરેશ. ધિo ૩૯.
દોહા મથુરામાંહી તે દિને, દીઠ અતિ ઉત્પાત; મદભરીય હસ્તી ફરે, કરે ઘર વૃક્ષ વિઘત. નૃ૫ સુભટે તે ઝાલી, બાંધીયે જઈ દરબાર લોક ખલક વાતે મળ્યા, ચહટામાં તેણવાર. પાંચે બાંધવ પણ તિહાં, બેઠા આવી ઉછાહી; તવ એક નારી જળ ભરી, આવી ચહુટામાંહી.
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વીરવિજયજી–ધમ્પિલકુમાર
જળ બેડું ભાંગી પડયું, રેતી મોકળે કં; જન પૂછે તવ એમ કહે, મુજ ઘર સાસુ ઉલઠ. ઘરમાં નવિ પેસણ દીયે, હું જાઈશ ઘર જામ; લેક સુણી તસ આપતા, બીજું બેડું તા. દધ ભાજન મસ્તક ધરી, એક મહિયારી ત્યાંહી; જન ભીડે કરી છુટીયું, તવ હરખી મન માંહી. હસતી હસતી નવિ રહે, પૂછે રાજકુમાર; દહિ દૂધ ભાજન ફૂટતે, કેમ નહીં શોક લગાર. વળતુ સા કહે ધરલમાં, રોળ્યો આ અવતાર શી શી હું ચણ કરે, સાભળ રાજકુમાર. નૃપનંદન કહે તુમતણી, વાત કહો વિસ્તાર; આભીરણ કહે પચ જણ, સુણતાંનિજ અધિકાર
નૃપ માર ચલી અપને પતિપું, પતિ સાપ ડો ભુજહિ પરણ્ય; વન ચાર ગ્રહી ઉને બેચ દિઈ, સુખ ભેગા લહી ગણિકા ઘરશું, સુતસંગતિ હેત ચલી જલણે, નદી પરવાહ ગઈ તર; અબ ગૂજર હત મહારાજ કુમારકે, છાસિકા સોચ કહા કરશું. ૧૦.
ઢાળ ત્રીજી.. (કેસર વરણે છે કે, કાઢ મુંબ માહારા લાલ–એ દેશી) શિવપુર નગરે હો કે શોભા સારી, માહારા લાલ. માધવ નામે હો કે દ્વિજ આચારી: માહારા લાલ. કામલતાભિધ છે કે તેહને નારી,
ભારૂપે હે કે અપર હારી. માબાર૦િ પ્રીતિ વિશાળી હો કે છે ઘરબારી, બેહુને લાગી છે કે પ્રેમ કટારી; તસ લઘુ બાળક હકે દૂધ આહારી, એક દિન ઘરમાં છે કે બાળ સારી. પક દરે છે કે નિર્મળ વારી, માહારા. ભરવા ચાલી છે કે સ હ પાણીહારી; માહારા
ભાલારા
માહારા
મહારા મારા
મહારા
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૫૪
જૈ કાવ્યદોહૅન.
જળ ભરી ભાજન હા શિરપર ધારી,
ઝળકે ઝારી.
એડ ઉપર હા કે રમઝમ કરતી હા કે વેષ સમારી, સહીયર ટાળે હા કે નિજ પતિવાતે હા કે ઢે થાનક હા કે
પથ વિહારી; કરે વિસ્તારી, વિયા કારી.
ગણે રમતી હો કે જમણુ પીયારી, નદીએ ધાતી હા કે અ ઉતારી; કથા સુણતાં હો કે ચૈત્ય બુહારી,
મહેર ભૂમિએ હા કે વાત ન કારી. પાપડ વણુતાં હા કે પણ ઘટહારી, પાછી વળતી હા કે સુત સંભારી; લટકે ચલતી હે કે હાથ પસારી, એણે સમે ભાલાં હા કે ફળ ઝળકારી.
લશકર લાધે હા કે લૂટી નારી, કામલતાને હા કે રંભા ધારી;
સુભટે ઝાલી હા કે રથ મેસારી, કપિલ પુરીયે” હા કે ગઇ અસ્વારી. આપી સુભટે હા કે રાયે સકારી, કરી પટરાણી હૈ। કે સુખમાં ભારી; વિષય વિલુખ્ખી હેા કે થઇ વ્યભિચારી, રંગભર રમતી હા કે પુત્ર વિસારી.
પૂરવ ઘરમાં હેા કે ખાળ વિસામ્યા, ચાદ વરસની હે કે તે વય પામ્યા; ગુરૂ ઉદ્યમથી કા કે વિદ્યા લીધી, વિસ્તરી લખમી હા કે લેાક પ્રસિદ્ધિ કામલતાની હા કે ખબર તે આવી, કૅશત્ર પુત્રને હા કે ગેહ ભળાવી;
માહારા
સાહારા૦
માહારા૦
માહારા॰
સાહાર:૦
માહારા૦
માહાર'
માહારા
માહારા
માહારા૦
માહારા॰
માહારા
માહારા
માહારા
માહારા
માહારા
માહારા
માહારા
સાહારા॰
માહારા
માહારા
માહારા
માહારા
માહારા॰
મહારા
સહારા
માહારા
સાહારા
૩.
૪.
૬.
૭.
..
t.
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વીરવિજયજી–ધમ્પિલકુમાર.
૪૫૫
મહારા
માહાર:
૧
૦
માહારા માહારા માહારી, માહારા
માહારા
મહારા
માહારા માહારા
મહારા
મહારા
માધવ વાવ કે વેગે સિધાવ્યા, કપિલ નગરે છે કે તે પણ આવ્યો. પૂછે સહુને છે કે વાત વિશે, એક દિન ગોખેં હો કે બેઠી દેખે; કામલતાર્યો છે કે તે પણ દીઠે, બહુ કાળાંતરે છે કે લાગે મીઠે. વૈદ્ય કરીનેં હો કે તેડી તપાસ્યા, વાત કરીને છે કે દીધી આશ: કાળી દેવીને છે કે દેહરે આવીશ, છાના રહે છે કે બહુ ધન લાવીશ. વિપ્ર વિસઈ છે કે નેહ ઉતરીયા, નૃપ સુરયણે છે કે ડાબડે ભરિય; કરી સજાઇ છે કે રાડ તે પાડી, ઉદરે આવે છે કે ચૂક તે ઘાડી. રાય તેડાવે છે કે વૈદ્ય તે દક્ષા, પણ કુશષ્યને છે કે ગુરૂની શિક્ષા; રાણી બે લે છે કે કારણ જાણ્ય, તુમ પીડા હો કે મેં એમ માન્યુ. રાયને શાતા હે કે હોશે જ્યારે, કાળી દેવી છે કે સહસ દીનારે; બલિબાકુળશું હો કે બિહું જણ જાત, કરશું પૂજ છે કે આવી રીતે. વાત તે ભૂલી છે કે તેણે દુખ ફરશું, રાય કહે તવ છે કે આજ તે કરશું; ભૂપતિ કહેતાં હો કે ચુક ખસિ જઈ, સુખમાં રાત્રિ છે કે ચાર ઘડી ગઈ. કાળીચૅર્યો છે કે બેહુ જણ આવી, ખનું ગ્રહીનેં છે કે ભપ નમાવી,
માહારા માહારા, માહારા, માહારા માહારા માહારા૦ માહારા માહારા મહારા
મહારા
માહારા
માહારા૦
માહારા માહારા
મહારા માહારા
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________
જપ
૧૮.
મહારા માહારા માહારા માહારા માહારા માહારા માહારા મહારા માહારા માહારા મહારા૦ માહારા મહારા માહારા
૧
જૈનકાવ્યદેહન. રાણી ખર્ચે હો કે ઘાય લગાવે, રાયનેં મારી છે કે કંથ જગાવે. શિર ડો હો કે માધવ મૂઓ, કર્મવિટંબણ છે કે નારીની જાઓ, બ્રાહ્મણી ચિંતે હો કે દોય વિખૂટી, નાઠી વનમાં હો કે ચેરે લૂંટી. વળી બિવરાવી છે કે ખજ ખેંચી, બળદેવગીમેં હો કે જઈને વેચી ધન દેઈ વસ્યા છે કે નિજ ઘર લાવે, ભેગી નરહ્યું છે કે ભેગ મેલાવે. કાળ ઘણેરે છે કે તસ ઘર ગયો, તાત ગવેષણ છે કે કેશવ ભમિય; કરતાં આવ્યું હતું કે બળદેવ ગામેં, તેહિજ વેશ્યા હો કે ઘર વિસામે. ૌવન વયમાં હો કે ધન સંજોગે, કામલતાણું હો કે વિલસે ભેગે; એક દિન પૂછે કે પ્રેમ વિશેષે, ભટકેમ ભટકે છે કે દેશ વિદેશે. ક્યિા ગામના છે કે જો રેવાસી, તવ તેણે મૂળથી હો કે વાત પ્રકાશી; વાત સુણીનેં હો કે મનમાં મૂઝી, સુત સભેગે છે કે હઈડે દૂછે. પાપ અધેરે છે કે દુર્ગતિ મૂકી, દેઉ અગનિમાં છે કે કાયા ઝુકી; કહે નિજ સુતને છે કે ઘેર સધાવે, નહીં આ ભવમાં હો કે તાત મિલાવો. ઈંધણ ખડકી હે કે યમુના તીરે, ચયમાં પડી હો કે નાહી નીરે,
,
માહારા માહારા માહારા
માહારા
માહારા માહારી૦ માહારા
માહારી૦
માહારા મહારાવ માહારા૦ મહારા માહારા
માહારી૦
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન્
તેા પણ વીતક હા કે કમ અધૂરે, ચિંતા તણાણી હા કે યમુના પુરે.
કાઠે વળગી હા કે પવને ડેલી, વૃંદારવનમાં હા કે ગૌધણ ચારે હા કે
જઈને મેહુલી; તિહાં ભઆડી,
એક આહીરે હા ।
લીધી ઉપાડી.
નિજ ઘર લાવી હેા કે રૂમા ભારી, સજ થઇ તવ હા કે કરી નિજ નારી; હુ તે નારી હા ક્રે મથુરા આવી, ગેાસ ભાજન હેા કે જાવું વધાવી.
વીરવિજયજી.-ધસ્મિલકુમાર,
ઉ,
પતિ સુત રાજા હૈ। કે સહુ સુખ ખેાયુ, કેહુને જો હા કે કેહને વે કીધી હા કે સહુની વેર, દ્વિજકુળ લજવી હા કે હુઇ આહેરણુ. તપવે લાચન હા કે કમ વિરાચન, તક્ર વેરાતે હા કે શી કરૂ શાચન; એમ કહી ચાલી હા કે પથ વિશેષે, મથુરા વનમાં હા કે મુનિવર દેખે
ગુરૂપદ પ્રણમી હા કે પાસે મેડી, વાણી સુણતાં હા કે લાગી મીઠી, દીક્ષા લેઈ હા કે પાપ વિધાતી, કેવળ પામી હા । મુક્તિ નતી
પાસે બાધવ હેા કે નજરે દેખી, નારી ઉપર હા કે ચિત્ત ઉવેખી, સાથની સાથે હા । પથ સિધાવ્યા, કચનપુરમાં હા કે સુખભર આવ્યા. ત્રીજે ખડે હા કે ત્રીજી ઢાળે, ધર્મમલક વરને હા કે રાસ સાથે;
મહારા૦
માહર
માહારા૦
માહારા
માહારા
માહારા
માહારા
માહારા ૦
માહરા
માહારા॰
માહારા
માહારા
મહારા
માહ'રા
સાહારા
માહારા૦
માહારા
માહારા
માહારા૦
માહારા
માહાત્મ્ય
મહારા
માહારા
માહારા
મહારા॰
માહારા
માહારા
માહારા
૪૫૬
૩૪.
૨૫.
૨૬
૨૭
૨૮.
૨
૩.
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૫૮
જૈનકાવ્યદોહન.
સુણા વૈરાગી હા । તત્ત્વ વિલાસી, શ્રી શુભવીરે હા કે વાણી પ્રકાશી.
દાહરણ.
માહારા
માહારા
પવિત્ર;
કંચનપુર ચહુ≥ તવ તિહાં કુલટા શિર મુડી ધરી એક નરને શિરપાવ દે, કરે ઘણા સત્કાર. પૂછે પાંચે બાંધવા, કાઇકને તેણી વાર; તે નર કહે કૈાતક જિા, નારી તણા અધિકાર
ગયા, પાંચે પુણ્ય નારીનું, દીઠું દુષ્ટ રાસÈ, કાઢે નૃપ
ચરિત્ર. પુરષ્કાર;
ઢાળ ૪ થી.
(બ્લેઈ જોઈ રે જોગતણી દશા, અલબેલાજીએ દેશી ) આ નગરસે સાગરદત્ત ઇસે, ગુણ પરદેશી,એક વ્યવહારી રૂડે વસે; તસ શ્રીદત્ત નામે ગુન જયેા, સુ॰ એક દિન શ્રીપુર નગરે ગયેા. ઞામદત્ત શેઠ છે તિહાં કને, સુ॰ જયશ્રી પુત્રિ છે તેહને; શ્રીદત્ત પણે તે અભિનવી, સુ॰ પરણીને પીયરીએ વી. ભરી કિરીયાણાં પ્રવહુણ ચડયા,સુ॰ પાછળ યોવન વનિતા નડયા; નવલા નર્જી મન મેલતી, સુ॰ સરખી સખી સાથે ખેલતી. નર દેખી ખાળ હસાવતી, સુ॰ હસતી હઇડુ' દેખાવતી; સખીયેા બાળક હુલાવતી, સુ૦ નરનજરે ખીડાં ચાવતી. વળી ગરમા ઘર ઘર ગાવતી, સુ॰ પગ હાથે મેંદી લગાવતી; મેલે ખેલે જાને જતી, સુ॰ નર નજરે આળસ મેાડતી. સુ ઘર ગણતી નર વેધાણીએ, સુકુલટા લક્ષણ એ જાણીએ; સુ કદરૂપી સ્ત્રી એવન સમે, સુ॰ ચાળા ચેકટ કરતી ભમે. સુ તા રૂપવતી કેમ રહે ઘડી, સુ॰ પાકકાળે લીમેાળી મીઠડી; એક દિન મંદિર મેડી ચડી, સુ॰ જોતાં એક નર નજરે પડી. ખિ માલતી તસ ઘર મોકલી,સુ સ`કેત કરી ચિત્ત સાંકળી; સોગ બન્યા માળણ ધરે, ૩૦ પ્રતિદિન તા ધ એમ સંચરે
સુ॰
સુ॰
સુ
સુ
સુષુ
સુ॰
સુ
સુ॰
સુ૦
સુ
સુ॰
સુ
સુ
૩૧.
૧.
ર.
3.
3.
૫.
g.
4.
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન્ વીરવિજયજી.-પ્રસ્મિલકુમાર.
પર્વે ગઈ;
પરતટથી શ્રીદત્ત આવીયા, સુરુનિજ ધર લખમી બહુ લાવીએ; સસરા ધર સ્ત્રી તેડણુ ગયા, સુ॰ પતિ દેખી જરિ દુ:ખ થયું. કહે સખીને હુવે કિડાં જાળુ,સુ॰ ચિંતાપન્નગયે ચિત્ત ડબ્લ્યુ, કપટે મધુરે વચને હુસી, સુ॰ નિશિ શયન પતિ પાસે વસી. શ્રીદત્તવચન અમૃત ઘડા, સુરુ સા ચિતે વળગ્યુંા ઝાંપડા; ગુરૂ પ્રેમ વચન શિક્ષા કરે, સુ॰ ક્રુશિષ્ય વિરેચન ધા લહે. અણુખાલી પતિ નિદ્રા વરી, સુ॰ તત્ર ઉડી ચાલી જયસિરી; સખી ધર જાવા મારગ ચડી,સુ॰ એક ચાર તણી નજરે પડી. તે ચાલ્યેા પૂૐ સજ થઇ, સુ॰ સા ચહુટામાં જે નથુ તિહાં મેળા હતા, સુ૰ ધણી વાર થઇ તે ઘર જતા. એક રાજપુરૂષ કાઇ સ્ત્રી હળ્યા,સુ॰ તિહા તે દિન તેણે મેળેા કા; કાટવાળ હણે તસ તીરથી, સુ॰ ચાર બ્રાંતે ગયા તે જીવથી. દેખી પણ સા કામાતુરી, સુ॰ કરે આલિંગન ઉપર પરી; ગળે વળગી મુખચુખત કરે,ગુરુ જુએ ચાર એ કુલટા શુ કરે. તિહાં તરૂ ઉપર એક ભતા, સુ॰ ચિતે એહુને વળગી પડ; કુલટાની હાંશ પુરી કરૂ, મુ॰ ચિંતી મુડદામાં સંચયું કરે ભાગ પ્રિયા અનુકૃળથી, સુ॰ નાક કરડી ખાધુ' મૂળથી; ચિતે મુગ્ગી આ શુ થયુ, સુ॰ તે મૃતકથ્રુ ભત ઊડી ગયુ. રૂધિરે’ ચૂતી સખી ઘર ગઇ, સુ॰ સખીને જણવી જેવી થઇ; ઘર આવી પતિશ્રુસાવતી, સુ॰ ઉડ્ડી પેાકારી રેવતી. તસ્કર જોઇ પાા વળ્યા, સુ॰ સવિ લેાક તિહાં ભેગા મળ્યું; ધિગ પાપી કેણે શિખાવિયા, સુ॰ જઇ રાજદુવારે જાવિયેા. શ્રીદત્તે કલક દિયા અતિ, સુ॰ અમ બૅટી જગમાં મહા સતી; નૃપને મન વાત ખરી વશી, સુ• શ્રીદત્તને બાંધ્યા તિહાં કશી તવ ચાર તિહાં પાસે રહી, સુ॰ જેવી દીઠી તેવી કહી; સુ॰ સાથે વિ જા નાવિયેા, સુ॰ સરપાવ શ્રીદત્તને નૃપે દિયે.૩૦ ૨૧ગર્દભ મેસારો સતી, સુ॰ ઘર ઘર ફેરવતા ભૂપતિ; સુ॰ જે રમણી સગે રાચિયા, સુ૦ ધન આપી તે જગ નાચિયા સુ૦ ૨૨.
સુ॰
૩૦ ૧૭.
સુ
સુ૦ ૧૮.
સુ
સુ૦ ૧૯.
સુરુ
૩૦ ૨૦.
'
૪૫
ગુરુ
સુ
સ૦ ૬.
સુ
૩૦ ૧૧.
ટૂં
સુ
૩૦ ૧૨.
સુરુ
સુ૦ ૧૩.
સુ
સુ૦ ૧૪.
સુ॰
સ૦ ૧૫.
મુ
સુ॰ ૧૬.
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________
જૈનકાવ્યદેહન.
એમ સાંભળીને પાંચે જણ, સુસંસાર થકી ઉભગ્યા ઘણુ સુત્ર તે કંચનપુરથી નીકળ્યા, સુઇ જઈ સાથ મનેહરમાં ભળ્યા. મુ. ૨૩. ત્રીજે ખડે થી કહી, મુ. એ ઢાળ ગુણી ચિત્તમાં ગ્રહી; સુ ગુભવીર કહે તે નિર્મળા, સુ, વનિતાથી વસિયા વેગળા. સુ. ર૪
દેહરા,
પાંચ સહોદર પંથમાં, કરતાં એમ વિચાર; છો બાંધવ ઘર રહ્યા, તસ નવી મળવું સારજઈશું તે સ્ત્રી રાક્ષસી, એક દિન કરશે ઘાત; તેણે ગિરિવર ઉપર ચઢી, કરશું નૃપાપાત. એમ નિશ્ચય કરી ચાલતા, પાંચે અશનને હેત; મારગ ગામે જઈ જમી, સુખભર નિદ્રા લેત. સાથ સકળ કઈ દિશ ગયો, મારગ ભુલ્યા હ; પાચે જણ રણ ઉતરી, આવી બેઠા એલ. પૃપાપાત કુમરણથી, વાર્યા દેઈ ઉપદેશ; સંજમ લેવા સજ થયા, છડી સર્વ કલેશ. એમ કેહેતાં એક આવી, ભીલ ધરી ધનુ બાણ; તવ પાંચે ઉડી મળ્યા, છ બાધવ જાણ. પૂછતાં તે એમ કહે, ભાઈ ગષણ કાજ, નિકળયો પંચેનિમિત્તિક વચને મળે તેમ આજ. ચાલો જઈ ઘર ભણી, જોવે છે સહુ વાટ; તે કહે કબહુ ન આવીએં, દેખી આ ભવ નાટ. નાટક શું દીઠું તમે, પંચ કહે લહી લાગ, મળ થકી સુણ પામીયો, ચિત્તમાં તે વેરાગ. પત્ બાંધવ પર્ કાયના, ભા થયા રખવાળ; વ્રત ઈએં બેસીયા, સુણવા ધર્મ રસાળ. ગુર કહે પૂછયું તે કહ્યું. ભિલ વૈરાગનું ગુઝ, કુવર કહે ગુરૂને તદા, એહ કથાનક મુઝ.
૧૧.
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________
મ.
શ્રીમાન વીરવિજયજી.–ધમ્પિલકુમાર. ४६१ • ઢાળ ૫ મી.
(મનડુ અરે રહ્યું માફ -એ શી ) કુંવર કહે સુણ સ્વામી, મે હવે તુમ શિક્ષા પામી રે;
મનડું મોહી રહ્યું તારૂ જી. અમૃત સાહસ માયા, લોભ મુ નિર્દય જાયા રે. મ૦ ૧. એ દુષ્ટાચારી નારી, મેં પ્રાણથી અધિક ધારીરે; મ હા હા એટલો કાળ, મુંઝાણે મોહની જાળ રે. મ૦ ૨. જયે રતનમયી નારી, તજી કુલટાને ગણી સારી રે, મ. કિપાક તરૂતળ છાયા, છડી સુરતરૂની છાયા રે. મ. પરનારી શું કિધ અકાજ, હરી ધર્મ પીતરકુળ લાજરે. દીય ભિલ્લે જીવિત દાન, નિ કારણુ બધુ સમાન રે મ૦ ૪. વાઘ સર્પથી પાપી નારી, મેં સતીયથી અધિક ધારી રે, મ. મુજ જીવિત તે હરનારી, જેમ જોગી હુઓ ઘરબારી રે. ભ૦ તવ પલ્લીશ કહે સુણે રાજ, કહે અમને જોગી અવાજા રે; મા કહે કુવર નિમુણે ભાઈ, તુમે છે અમ ધર્મ સખાથી રે. મ૦ ૬. એક ધનગિરિ નામેં જોગી, જોગી પણ તનમન ભેગીરે, મ. જોગી થઈ જગ વિખેરી, એક બાલિકા બાળ ઉછેરી રે. મ૦ ૭ ચંદ્રાવતી પુર વનમાંહી, ભોંયરામાં રાખી ઉત્સાહી રે, મ. ભીખ વૃત્તિ વસે આરામ, જિહાં કઈ ન જાણે ઠામ રે. મe
વનવયમાં જબ આવી, રીઝવતે કિન્નર વજાવી રે; મe તે રમતે ભોગ વિલાસે, અવિશ્વાસે રહે પાસે રે. ભ૦ ૯. તસ નામ રૂપાવલી થાપે, જે જોઈએં તે આણી આપે રે; મ0 ભીખ માગે તસ શી ભૂખ, પણ માગવું એટલું દુ ખ રે. મ. ૧૦. ભખ માગતાં ભવ ભી, તે જાણે મે જગ જી રે, મ0 ધરે ભીક્ષુના ગુણ બાર, તસ દીએ જન સરસ આહારરે. મ૦ ૧૧.
શ . उचैरध्ययनं चिरतनकथाः सीभिः सहालापनम् । तासामर्भकलालनं पतिरनिस्तस्यैव मिथ्या स्तुतिः ।।
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________
જેનકાવ્યદેહન.
संदेशश्च करावलोकनमथो पांडित्यलेशः क्वचित् । होरागारूडिमंत्रबादविधयो भिक्षार्गुणा द्वादश ॥ १॥
પૂર્વ ઢાળ રૂપાવલીશું લય લાગી, મિષ્ટાન જમાડે માગી રે; મ. ભિક્ષા સમે ઘર ઘર વદની, અમ ઘર સતી અમ ઘર સતીરે. મ૦ ૧૨.
એમ ઘર ઘર નિત્ય જલપતે, એક વણિક સુણું મન ચિતે રે; મ0 કોઈ નારી મળી છે રાગી, એ જોગીને તિહાં લય લાગી રે. ભ૦ ૧૩. વૈદ્ય વણિક ને વાયસ વેશ્યા, એ ચારની નહીં શુભલેશ્યા રે; મ0 -ઘડે વાતે વણિક બગ ધ્યાની, પછિદ ગષણ જ્ઞાની રે. ભ૦ ૧૪. જગમાં સવિ વણિક તે ભંડા, ત્રણ વણિક છે તેહમાં રૂડા રે; ભ૦ વિણ જ ગરભાવાસે, ગયો બીજ મરણ નિરાશે રે. મ. ૧૫ત્ર ચિત્રામણે ભાળે, જઈ વણીકે કામ નિહાળ્યો રે; મ. બીજે દિન ભિક્ષા વેળા, ચલે શેઠજી કરવા મેળા રે. મ૧૬. જેગીને જાતે દીઠ, તવ વણિક ભુવિ ઘર પેઠે રે; મ જઈ બેઠે રૂપાવલી પાસે, દીએ આદર સા ઉલ્લાસે રે. મ. ૧૭, સા દેખી નરવર રૂપે, મન ચિંતે પડી હું કૃપે રે; ભ૦ ધન્ય હું જે એ અગ મિલાવે, મેં જોગી ભસ્મ લગાવે રે. મ. ૧૮. જઈ બારણુ બંધ તે કીધું, આવી નરને આલિંગન દીધું રે, મ. નર નારી રાગ પ્રસગું, રંગભગ બળે ઉછરંગે રે. મ. ૧૮. જોગી તેણી વેળા આવી, મહા સતીય કહી બોલાવી રે, મ. સુણી કોઠી નરને છુપાવે, પહેં જોગીને ઘર લાવે છે. મ૦ ૨૦. દીએ જોગી સુખડી મીઠી, સા રીશ વટાવી ઉઠી રે, મ કહે નહિ કોઈ જબ તુમ રાગી, તે આવડી વાર કિહાં લાગીરે. ભ૦ ૨૧કહે જોગી ન વદે જાઠ, મેં તે એકજ તુજનેં દીઠરે; મ. યા જલ્પ જે છે રાગી, તે મુજને એ લય લાગી રે. મ૨૨પટ બાંધી નયન ગીત ગાવે, નાચે કૂદે કિન્નર વજા રે; મેરુ રાગે અંધ તેમ કરે જોગી, ભામાર્યો નસાડ્યો ભેગી રે. ભ૦ ૨૩. બીજે દિને જોગી જાવે, ભિક્ષાર્થે વણિક ઘર આવે રે; મe
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વિરવિજયજી–ધમ્મિલકુમાર. ૩ -અમ ઘેર સતી કહી ગાવે, ખલ વણિક તે ભાવ જણાવે રે. માત્ર ૨૪. -ઘોળી ઉવાચ-અમ ઘર સતી, બાવા અમ ધર સતી. વણિક ઉવાચ –તુમ ઘર સતી તે અમ ઘર હતી. જોગી ઉવાચ –અમે વસું રને વને, તિહાં તમેં કિહાં.. વણિક ઉવાચ –આંખે પાટા નેં કિન્નર વાજે, ત્યારે અમે તિહાં. ૨૫. જોગી ગુણી નારીને ત્રાસે, તજી કચુક અહીપરે નાસે રે; મ. જુઓ રાખી હતી પાતાળે, તિહાં પણ વઠી વય બાળે રે. મ૦ ર૬. સ સાર દ દઝવાયા, મળી સદગુરૂ શીતળ છાયા રે; મ. ગત્રિ અધકારે ભાર્યો, વટ બાંધવ મિત્રે ઉગારે. ભ૦ ર૭. મોહને આધારે માર્યો, ગુરૂ નાનીએ વચને વાર્યો રે; મ૦ “નૃપ નંદ કહી રહ્યા જામ, પટ બાંધવ બોલે તામ રે. ભ૦ ૨૮. ખંડ ત્રીજે પંચમી ટાળે, થયા વ્રત ધરવા ઉજમાળે રે; મ. શુભવીર વચન રસ લાગે, સુખ મળતા વાર ન લાગે રે. મા ૨૯૮
દેહરા. ભિલ કહે નૃપ મુત સુણો, આપણ અટવી મઝાર; સગભયહર સગા ભાઇને, મળિયા પ્રભુ અણગાર. તુમ અમ ધર્મ સહોદરા, ધર્મ સખાઈ મિત્ર; ગુરૂ આણા મસ્તક ધરી, કરીએ જન્મ પવિત્ર. સમ સપી સાતે જણ, પૂછે ગુરૂને ત્યાંહી; વિષયરાગ આ ભવ નડે, કે નડે પરભવ માંહી. ૩.
ઢાળ ૬ ઠ્ઠી. (રાજ તજી રહો રીસ, રતનમ દિને માહાશ લાલ-એ દેશી )
બેટ મુનિ કહે ધન્ય, તુમ સાતે જણ મારાલાલ, એક વયણે પ્રતિબોધ, લો ન રહી પણ, શત ઉપદેશે પણ રાગીને યથા જલે, યાત્ર લક્ષ રવિદ નવિ, દેખે આધળો. ગર્ભવાસ ગદત્રાસ, જરા મરણાં કરે, પરભવ સિંખ્ય કિહાથી, અમૃત ઉખરે,
મા
યા૦ ૬.
થા
૧૫:૦
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૬૪
યા યા. ર. યા. પ્યા યા. થા ૩. થા૦ પ્યા યાત્ર થા૦ ૪.
પ્યારા પ્યારા
જૈનકાવ્યદેહન. જેમ ચકલા ચકલી તૃણ, બિંદુઓં આવીયાં, તું પી તું પી કહેતાં, બેહું મરણે ગયાં. નર નારીના રાગ તે, નાગર માંડવા, વાવ ચિતર મંઝાર, મેલી જમાડવા; વિષયી પ્રાણીઆ ભવમાં, દુઃખમાં પડે, વિષય રાગ નરભવ હરી, પરભવમાં નો. તન ધન જોબન આયુ, સમય જાતાં વહી, આખડલકો દંડ અખંડ રહે નહીં; તિલકપુરે કનકબ્રજ, રાણી યશોમતી, દો સુત ઉપર પુત્રી, સુનંદા રૂપે રતિ. લધુ વર્ષે ઘર ઉપર ચઢી, દેખે એક ઘરે, દેશ દેઈ ગુણવતીને પતિ તાડન કરે; નિર્દય નર લહી માને, કહે સખી મોકલી, કરે નથી વિવાહ, રહીશ હું એકલી. વલ્લભસુખ ન ગણે લઘુ, વય બાળા સહી, અનુભવ જ્ઞાન વિના જેમ, ધ્યાન કરે નહીં; જોબન વન ફળિયો તવ, અધર કુસુમ હસ્યાં, રતિઓં રીસાવ્યા કામ, દેવ અગે વસ્યા. જઠરતણી ગુરતા, કુક્ય કુર્ભે વસી જઈ, ચરણતણ ચંચલતા, ચક્ષુ વચ્ચે ગઈ, અભિનવ બનવેળા, મેળા ખેલતી, એક દિન મંદિર ઉપર, જઈ કરતી હતી. ઈભ્ય વડે ધનવંત, સમીપે તિહાં વસે,
ખેલે વસંત પ્રિયાશું, અગાસે સુરત રસે: દેખી સુનંદા વિષય, રૂચિ કહે માયાઁ, મુઝ વિવાહ કરે, જવી નરરાયને. એક દિન ઘરમુખ, તંબોલી દુકાનમેં, શેઠ વસુદત્ત રૂપસેન, લીયો સામે;
થા૦ ૫. યાત્ર
પ્યા યા
પ્યા.
૬.
યા
યા
વ્યા યા.
ઉડ
યાત્ર પ્યારા
૮.
પ્યા થા
યાદ
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન્ વીરવિજયજી,—ધસ્મિલકુમાર
દીયે;
ૠાગ્યા નયણે નેહુ, સખી હાથે દિયા, શ્લાક અર્ધું લખી પત્ર, તે રૂપમેને લીધે.. વાંચીને... મન હરખી, અરથ તેણે પૂરિયા, પાણ પત્ર સખી એ, સુદાને વાંચી હરખી સા, તન મન વિકસાવતી, પત્ર પ્રિતમકર ક્રુસિત, ડે દાખની. द्वयोर्लिखितः श्लोकः ।
निरर्थकं जन्म गतं नलिन्याः । यया न दृष्टंतुहिनांशुर्विवम् ॥ उत्पत्तिरिंदोरपि निष्फलैव । दृष्टा विनिद्रा नलिनी न येन ॥ १ ॥ પૂર્વ ઢાળ
દાસી મુખે કહે નિત્ય, જીહાં તુમ આવવુ, તુમ મુખ દીઠા વિના નિવ, ભાજન ભાવવું; સાંભળીને પર્મેન, ગયેા જબ મંદિરે, કામુદી, ડડેરે કરે.
દિન પાંચ એકે
સુન દા, અવસર પામી તાસ જણાવતી, જે દિન વન આવ, નરનારી જાવતી; તે રાત્રે ઘર પાછળ, પીયુ પધારજો, આંધશુ. દેર નિસરણી, તેણે ચઢી આવજો. ચતુર વિચિક્ષણ અવસર, ચિત્ત ન ચૂકા, ૨ ભા સમી મહિલા મળી, તે વિ મકળે;
ધ્યાન, ધરૂ રહી વેગળી,
અહેનિશિ વાદ્ગમ મારા પ્રેમની વાત, તે જાણે કેવળી.
શાર્દૂ
रात्रिश्चांद्रमसी न चास्तितिमिरं गंतुं न मे युज्यते ।
૩૫૬૦
yo
૩૫૦
า
પ્યા
પ્યા
પ્યા
પ્યા
મા
પ્યા
૫૦
Ul૦
પ્યા
પ્યા
વ્યા
૫૦
૨૫૦
ગાય
થા
૫
.
1.
૧.
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________
યાત્ર વ્યા
1ગાવે
યાત્ર
४९६
જૈનકાવ્યદેહન. छिद्रान्वेषणतत्परः प्रियसखे प्रायेण लोकोऽखिलः॥ नोवाच्यंसखि चित्तहारािण जने गंतव्यमेवाधुना। युक्तायुक्तविचारणा यदिभवत्स्नेहाय दत्तं जलम् ||१||
પૂર્વ તાળ. દાસીમુખે સુણી તે, હર સંકેતીયા, વરસ સમા દિન પાંચ, વિગે વીતિયા, કૈમુદીને દિન રાણી, સુતા તેડું કરે, સા કહે શિર દુઃખે છે, તેણે રહીશું ઘરે. યા. ૧૪૪ દય સખીશું સુનંદા, રહી નિજ મંદિરે, દેર નીસરણી ગેખ, તળે રાત્રે ધરે, એણે અવસર એક જુગ–ડીયો ધન હારીને, ચેરી કરવા કરતા, ધનપતિ ધારીને; છા ૧૫ દર દેખી મન કૌતુક, ધારી તે ચડે, અણુબલી સખી લઈ, ગઈ તસ ઓરડે; હરખી સુનંદા સ્નાન, તનું શણગારતી, ચંદનલેપ કુસુમ, આભુષણ ધારતી.
પ્યા૧૬, તેણે સમે રાણી દાસી, જેવા મોકલી, દીપક બુઝવી તેણું, સખી વાતે ભળી, કહે સખીયા હવણ, વેદન સઘળી ટળી, યા. સુતાં સુનંદા સુખભર, ક્ષીણ નિદ્રા મળી.
પ્યા. ૧૭ દાસી જીણું તે વાત, કહી જઈ રાણીને, આવી સુનંદા ઓરડે, ઘુઘટ તાણને શામે કુલ પુંજ, બિછાયાં મોકળા, બેલે સુનંદા નાથ, વશ્યા કેમ વેગળા. થા૦ ૧૮. તાણી લિએ શાર્યો, વિષયવ્યાકુળ થઈ, 'યા સુખ ભોગવતાં વિયેગ, વેળા દૂ ગઈ; સુરતમેં નિદાભર, મૂકી ઉહિ, પ્યા
થા
પ્યા
પ્યા
પ્યા
થી૦
પ્યા
પ્યા થા૦
થો૦
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૬૭
યા. ૧૯. યાત્ર
થા
પ્યા
યા. ૨૦. પ્યા
પ્યા.
પા.
૨૧.
થી૦
ગ્રાન્ટ
થા
શ્રીમાન વીરવિજયજી.--ધમ્પિલકુમાર. મુક્તાફળનો હાર, જુગઠિયો લઈ ગયો. દર નિસરણ સખીયો, ઘરમાં લાવતી, જાગી સુનંદા સખીને એમ જલપતી; વલ્લભશું નવિ વાત, વિચાર થયો કિસ્યો, રાણીની દાસી ભથે કરી, વેહલો નીક. પૂરણ ભાગ્યે મેળે, બન્યો પણ ક્ષણ રહ્યા, અંધારે અવારું, કરીને તે ગયો, મુઝ ચિત્ત ચોરી ગયો ફરી, મળણુ કઠિણ ઘણો, દુર્ભગ દાસિએં ખેલ, બગ એમ તણો. હવે સુણ રૂપસેન, બન્યો જે પ્રીતમાં, રાત ઘડી ગઈ ચાર, ચિવટ થઈ ચિત્તમાં; કંચન વરણે ચરણે, ઘુઘરિયો તમે, કસબી નડે નગ, જયાં તે ઝગ ઝગે. કચુએ કસબી કેરને, હીરા હસી રહ્યા, મેવા મિઠાઈ લેપ, સુગધી સગ્રહ્યા; ચીર પટોળી ભાત, તે રાતે રૂચે ઘણી, નેઊર મેં કટિમેખલ, વાળી દામણી. હારાદિ અલ કાર, લિયા બહુ મલના, કુંડળ ધમ્મિલ હાથ, ગજેરા ફૂલના, એ સઘળું લઈ ઉવેટ, મારગ સચરે, સુનંદા મળવાના, મરથ બહુ કરે. પંથે પડી ઘર ભીત, તે ચ પાઈ મુ, સંસારમાંહે રાગ, વિટબણ એ જુઓ, મરણ થ ન ગ રાગ, રમણીરૂપને, સુન દા ઉદરે ગર્ભ, જઈને ઉપન્યો. કપાતિકા કહે કતને, મરવું એણે સમે, હેઠ આહેડી બાણ, ઉપર શકરો ભમે, નાગ ડો ભિલને, શકરે બાણે મુઓ, દેવગતિ વિપરીત, ચાર ચિંતન જુઓ.
થા૦
પ્યા
વ્યા ચા.
૨૩.
થ૦
થા પ્યા
યા૦ ૨૪.
થા
યા
યા.
યા
GS
પ્યા
પ્યા
પ્યા
ર૬.
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૬૮
જૈનકાવ્યદાહન.
રાત્રિ જો પરભાતે, વિ જન્મ ઊગશે, જઈશું કુસુમવન પુષ્ટિ, થશે પંકજસે; કજકાશે. અલિ રાતે, રા દિલશું લખે, વનગજ શર જપ્પીને, કમળસાથે લખે. મનના મનાથ સઘળા, તે મનમાં રહ્યા, દષ્ટિરાગવશ પડિયા, તે દુખિયા કહ્યા, પરમણીરસ રાવણ, દશ મસ્તક સીતા સતી વ્રત પાળી, અચ્યુત પતિ થયા. વિષયવિનાદથી ચા દૂરે સદા, આ ભત્ર પરભવ તેહ, ત્રીજે ખ ડે ટાળ એ, શ્રી શુભવી
ગયાં,
જે
લહે સુખ સ ́પદા; છઠ્ઠી મનુ ધરા,
વચનસ, આવાદન કરે. દાહેરા.
ખીજે દિવસે ગવેષના, વસુદત્તના સુત ચાર; ભીંત પડી ઉપડાવતાં, મળીયા લાક હજાર. મૃતક તિહાં રૂપસૅનનું, નિકળ્યું વસ્તુ સહીત; વાત સુનંદા સાંભળી, ચિતે અન્ય વિપરીત. શાક ભરી સખીને કહે, આ શી બની ગઈ વ'ત; અધરે વિ: ઓળખ્યા, સળિયેા કાઇ કુજાત. વસ્તુ નિહાળત જાણીયેા, ધૂર્ત હરી ગયેા હાર; પણ રૂપસેન મરણુ સુણી, રૂદન કરે તેણી વાર. તસ શાર્ક દિન કાટનાં, ગર્ભ વિધયા દેય માસ: દેખી રાય તણે ભયે, સખીયેા પામી ત્રાસ. આષધે ગર્ભ જ પાડિયા, સા થઇ સજ્જિત દે; રાયે રથપુર રાયને, દીધી સુનંદા તેહ.
ઢાળ ૭ મી.
( ચાપાર્કની દેશી. )
પરણી નૃપ થપુર લેઇ ગયા, રૂપસૈન તિહાં પન્નગ થયે;
પ્યા
પ્યા
ધ્યા
ધ્યા
પ્યા
llo
પ્યા
પ્યા
પ્યા
પ્યા
પ્યા
પ્યા
૨૭.
૨૮.
૨૯.
૧.
3.
૪.
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વીરવિજયજી.--ધમિલકુમાર. ૪૬૯ ત્રીજે ભવ નરભવ હરિયા, સુનંદા નજરે ધારીએ. ૧. ફણ વિસ્તારી રાગે નો, ધાઈ સુનંદા કેડે પડશે; હા હા કરતાં નૃપ આવી, લેઈ ખણ પૂઠે ધાવી. ૨. મા અહિ એથે ભવ ગયો, તે વનમાંહે વાયસ થયો; એક દિન દંપતી વનમાં ગયાં, રાગરગ રસ રીજે રહ્યા. ૩. વાયસ તે તરુ ઉપર ચડ્યો, સુનંદાને રાગે નડયો, કર્ણકટુક શબ્દ તે ભણે, તામ નરેશ્વર બાણે હણે. ૪. હંસ થયે તે ભવ પાંચમે, હંસતણું ટોળામાં રમે; રાજા રાણી સર જળ જુવે, હસ સુનંદા દેખી રૂએ. ૫. ઉડી બહુ પાંખું આફ, નૃપસુભટે ખર્ચો કરી હો; તેહિ જ વન ક્રે ભવ ભયો, હરણું ઉદરે હરણ થયો. ૬. દેખી રાણું રાગે ઠો, રે ઉભે આંસુ ભર્ય; આહેડી નૃપ બાણે હણી, લિો શિકાર તે ભક્ષણ ભણી. ૭. માંસ પચાવી તે મૃગતણું, ખાતાં રાણી વખાણે ઘણું; અવધિનાણુ મુનિ દોય જતા, તે દેખી મસ્તક ધૃણતા. ૮. પૂછે રાણી મુનિને તિસે, સ્વામી મસ્તક ધૂણે કિસે; સાધુ કહે કારણ છે હાં, આવી સુણે અમે વસીમેં જિહાં. ૮. તિહાં ગયાં નૃપ રાણી મળી, મુનિ મુખ્ય વાત સકળ સાંભળી; રાગી નરનુ મેસજ ભણે, જ્ઞાનવિના તુમેં નવિ ઓળખો. ૧૦. રાણી કહે રૂપસેન કુમાર, આગળ શું થાશે અવતાર, તવ બોલ્યા જ્ઞાની અણગાર, સાતમે ભવ હાથી અવતાર. ૧૧.
જ ઉપદેશે શમતા વરી, સમકિત પાળી વ્રત આદરી; સહસારે સુરસ્વામીજ થશે, નરભવ પામી મુગતે જશે. ૧રએમ કહી મુનિ ઉપદેશ જ દીયે, સાંભળિ દપતી દીક્ષા લિયો; રાજઋષિ ગુરૂ સાથે ગયા, સંયમ પાળી સુખિયા થયા. ૧૩. ગુરૂણ પાસે સુનંદા ભણે, અરિ મિત્ત તૃણ મણિ સરખા ગણે: લિયે આતાપના તાપે જઈ, અવધિજ્ઞાની સુનંદા થઈ ૧૪. રૂપસેન હસ્તી જિહાં રે, સુનંદા તિલાં વસતી કરે;
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૭)
જેનકાવ્યદેહન. એણે અવસર હસ્તી મદ ચડા, કંચનપુર કેટે જઈ અડ. ૧૫, લોક કુલાહલ કરતા ભમે, સુનંદા આવ્યાં તેણે સમે; રાજા સુભટે ઘણુંએ દળે, પણ સાધવી દેખી ઉપશો. ૧૬. સાધવી કહે સુણ મત્ત ગમાર, દુઃખના દહાડા તુજ સંભાર; રાગવિલુદ્ધા પામ્યો ઘાત, પાતકી તેં કીધા ભવ સાત. ૧૭. (૧)રૂપન(૨)ગ(૩)ફણિધાર,(૪)વાયસ(૫)હંસ(૬)હરણ અવતાર; સાતમે ભવ તુમે હાથી થયા, ધર્મ વિના ભવ એળે ગયા. ૧૮. તે સુણતાં ગજ મૃચ્છી લહી, જાતિ સમરણ પામે સહી; લોક વચ્ચે ઉભો રહી ર, સુનંદાને પાયેં પ ૧૭. સમકિતવત ગજ ધરત જિહાં, લોક અચ્છેરું દેખે તિહાં, ગુરૂણી કહે નૃપને એ ખરે, સાધમ ગજ સેવા કરે. ૨૦આદર કરી નૃપ તેડી ગયો, નેહ સુનંદાએં સફળ કિયે; સુનંદા આણદિત થયાં, કેવળ પામી મુક્ત ગયાં ૨૧. બેટ મુનિ કહે રાજકુમાર, વૈરાગ્ય રાગ તણું ગતિ ધાર; સુખ માની વિપર્વે જે રમે, તે ભવનાટક કરતા ભમે. ૨૨. માતા પિતા બાંધવ સુત નાર, સ્વારથી સવિએ સંસાર; આયુ વન લખમી મળી, મેઘઘટા. ચંચળ વીજળી. ૨૩. બાળપણે મળમૂત્રે ભયા, શીળી ઓરીએ સંહે; પર તે આમય ખય થઈ, જોબન વેળા નિષ્ફળ ગઈ. ૨૪. વૃદ્ધપણે નર પરવશ થયે, પરભવ હાથ ઘસંતે ગયો; તેણે નરભવ સામગ્રી લહી, કરશે ધર્મ તે સુખિયા સહી. રપત્રીજે ખડે ગુણિજન ગમી, ઢાળ રસાળ કહી સાતમી શ્રી શુભવીર વચન રસ ઘડી, સાકર દાખ કિસી સેલડી. ૨૬.
દેહરા એ પરે દે દેશના, જામ રહ્યા મુનિ ચંદ; અડદત્ત ચકોર ચું, પાપો અતિ આનંદ. ૧. કહે તુમ વચનેથી થયો, જન્મ સફળ મુજ આજ; જંગમ તીરથ દર્શનેં, સિધ્યાં સઘળાં કાજ.
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૧
શ્રીમાન વિરવિજયજી–ધમ્મિલકુમાર, પ્રભુ સુપસાર્યો આ થયા, ધર્મબંધવ ખટ એહ; સંજમ લેઈ વિચારશું, ગુરૂકુળ વિનય વહ પણુ ઘર જઈ નમિ માયને, છે મુજ ઈચ્છા નાથ, પિત્રીકૃત સમહત્સ, લિથું દીક્ષા તુમ હાથ એમ કહેતાં આકાશથી, વિદ્યાધર નર એક, ઊતરી મરજાદથી, ધરતો વિનય વિવેક. સપરિકરે જિનઘર જઈ, પ્રણમા શ્રી જિનરાજ, બેઠે રા—ખ આવીને, વંદી તિહાં મુનિરાજ.
ઢાળ ૮ મી.
(સાહેલીયા-એ દેશી ) અપડદત્ત અણગાર, સુણો સંતાજી; પૂછતે ધરી નેહ, ગુણવતાજી, ઉત્તમ પુરૂષ એ કેણુ છે, મુ. દાબે મુઝને તેહ. મુનિવર કહે અમ પુત્ર છે, સુ નવૂડ વર નામ. સાતે જણ ગુરૂ પુત્રને, મુ. સુણ કરતા પરણામ. નડ કહે કણ તુમેં, સુત્ર કહે સૂર વાત અશેષ, ભાવ ચારિત્રિયા એ થયા, સુવ પામી અમ ઉપદેશ. વછે સાહાય એ તુમતણું સુત્ર શંખપુરી ઉદ્દેશ; અમે પણ તિહાં વન આવશું, સુટ જાણે યોગ્ય વિશેષ. ખેટ કહે કહો તાત, ઉત્તમ નર એ દયાળ આ સંસારે વ્રત વરી, સુટ રહેશે કેટલો કાળ. સૂરિ વદે ખેચર સુણે, સુ કમળસેના ઘરનાર; તે સાથે વૈરાગ્યથી, સુલેશે સંજમ ભાર. આ ભવમાં આઠે જણાં, સુટ પામી કેવળ નાણુ ભૂતળ વિચરી બહુ સમા, સુત્ર લેશે અક્ષય ટાણ સાભળી ખેચર હરખિયે, મુ. બેસારી વમાન, સાતે જણશું ઉતર્યા, મુ. શંખપુરી ઉદ્યાન, વિદ્યાચારણ મુનિવરા, મુ. તે આકાશ ચલત,
ਨਾ ਜਾ ਸੰਗ ਨਾ ਛਾ ਨਾ ਛਾ ਨਾ ਛ ਛਾ ਨਾ ਛਾ ਨਾ ਕਰ
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૯૭૨
જે કાવ્યદેહન. આવી વનમેં સમય, સુઇ ઉપગારી ગુણવંત. વનપાળક મુખ સાંભળી, સુઇ કુંવરે કહાવી વાત; રાય રાણી હરખ્યા સહુ, મુ. બહુ ઉછરગે જાત. ઉઠી કુંવર નમી તાતને, સુ સકળ કહ્યું વિરતંત; ભક્તિયે દેઈ પ્રદક્ષિણા, સુત્ર મુનિવર ચરણ નમંત.
૪ સહેદર સમ ગણી, સુટ વિદ્યાધરને ત્યાંહી; ભૂપચરણ ભેટી કરી, સુ, બેલે વચન ઉત્સાહિ. મુજ નગરી પાવન કરે, સુર દેખે લોક અચંભ; ભરૂધર દેશી લોકને, સુ સુરતરૂ કૂલ સુરંભ. નયર સવિ શણગારીયું, સુહ રચૂડ ધરિ નેહ. ગજ બેસારી મહોત્સવૅ, સુટ પધરાવ્યા નિજ ગેહ. આગત વાગત બહુ કરે, સુહ ભેજના વિવિધ પ્રકાર; ભક્તિભરે ઘર તેડીને, સુર પડિલાવ્યા અણગાર. બીજે દિન સમહત્ય, ચુ. તેડ્યા ઘર મુનિરાય; પંચ સહસ સેવન પગે, સુ પૂછ નમે નરરાય. અગડદત કુમર હવે, સુ કમળસેના ઘર જાય; માન તજ ભજી નારીનં, સુશીતળ વયણે ઠરાય. તુજ સરિખી જે સુદરી, સુછેડી વિણ અપરાધ;
મદનમંજરી કુલટા સમી, સુ. મેં માની કરી સાધ. -રેતિ ધનંજય સમ ગણી, સુટ સેવન રેતિ સમાન;
અનુભવી વાત સકળ કહી, સુ. હું અવિવેક નિધાન. મેં અજ્ઞાનપણે કરી, સુટ ન લહ્યું નારીચરિત્ર; નયણે રૂએ મનમેં હસે, સુ વાત કરે તે વિચિત્ર. મસ્ય જળે ખગ અંબ, સુ. જાણે ન બુધપદ ઠામ; રાબળાને સમજાવતી, સુત્ર જૂઠે અબળા નામ. મુનિવર મુખ માલમ પડી, સુત્ર એ વિનિનતા વાત; મેહ તિમિર રજની ગઈ, સુટ જ્ઞાન ઉદય પ્રભાત. સંયમ લેશું ગુરૂ કને, સુઇ રહેજે સુખભર ગેહ,
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૭૩
શ્રીમાન વીરવિજયજી-ધમ્મિલકુમાર, સા કહે અમે પણ સંયમી સુ. જિહાં છાયા તિહાં દેહ, સમસંપી કુંવર ગયો, સુમદનમજરી આવાસ; કહે ભવદવ તાપે તયા, સુ. શ્રત ધરશું ગુરૂ પાસ કરો સાસુ સેવના, મુ. એમ કહી ઉો કુમાર: માત તાતને જઈ કહે, સુ- લેશું સંજમ ભાર. પ બાંધવ એ અમત, સુ. જીવિતના દાતાર; બધાણું વચને અમે, સુત્ર સાથે સવિ અણગાર. રણુથી ગુરૂ સહ લાવીયા, સુઇ ક્ષણ ન રહું સંસાર; નિશ્ચય દેખી નરપતિ, સુ કરે સજજાઈ સાર બાંધવા વર્ગને પૂછીને, સુઇ કરતો દીન ઉદ્ધાર; શિબિકાર્યો બેસતાં, સુટ પટ બાંધવશુ કુમાર કમળસેના શણગારતી, સુ, સસરે સાસુ નિજ હાથ; શિબિકાર્યો પધરાવતાં, જાણે શાસનસૂરિ સાથ
ચૂડ પ બેહુ મળી, સુo કરતા મહોત્સવ સાર, જેમ જમાલી નિકળ્યો, સુઇ આવેજિહા અણગાર. આભૂષણ તજી અડાજણ, સુરા લીયે મહાવ્રત ચાર. વૃષ્ટિ કુસુમવન મુર કરે, મુ. ગુરૂવાસક્ષેપ ઉદાર. વદી સહુ પાછા વળે, સુ૦ મુનિ સવિ કરત વિહાર, કમળસેના સન્મુખ રહી, મુ. આંસુ પડતે ધાર સાચુ કહે બેટા સુણો, સુ. તું દેહે સુકુમાર; કુલનો ભાર ન શિર ધરે, સુલ કેમ વહો મેરૂભાર પણ તું ત્રિહુ પખ ઉજળી, સુઇ ચે ગુરૂકુળવાસ, દુષ્કર નહીં તુજ મુનિપણ, સુટ પણ મુજબ નિરાશ. તુ નિસ્નેહી થઈ ચલી, મુ. મુજ તરછોડી હાથ; જઈશ ઘર કેમ એકલી, સુવ ભજન કરૂ કેણ સાથ. નિગગી થઈ નીકળ્યા, મુ. પણ વરસે એક વાર; મુજ અલસા સાસુ હતી, સુટ સ ભાર ધરી યાર. આ વનમાં નથી આવવું, સુ. શત્ર સમ વન એહ; જેતી નં રોતી વળી, સુસખીશું ગઈ ગેહ.
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૮.
ટ.
૪૭૪
જેનકાવ્યદેહન. રચૂડ નિજ ઘર ગયે, સુ- મુનિવર કરત વિહાર, ગુ. આવ્યા ઈહાં ગુરૂ આણથી, સુટ જારે થયા મૃતધાર. ગુડ એહ ચરિત્ર તે અમતણું, સુસુણ ધમ્મિલ ગંભીર, ગુરુ ત્રીજે ખડે આઠમી, સુઇ ટાળ કહે શુભવીર. ગુ
- દેહરા અશ્વ ભુત ધનગજના, ગંગાળું પ્રમાણ; જલનિધિજળ ચરિત સ્ત્રીનાં, જાણે ન કોઈ સુજાણ દેખી ચરિત આ પર્ મુનિ, નારીથી લહી ઉઠેગ; અમ ગુરૂ નામજ દિયાં, લહીય દિશા સંવેગ. (૧) દઢધર્મા ને (૨) ધર્મરૂચિ, (૩) ધર્મદાસ મુનિનામ; (૪) સુવ્રત (૫) દઢવત (૬) ધર્મપ્રિય, નામ તિસ્યા પરિણામ. એમ નિસુણ ધમ્મિલ કહે, સરિખ નહી સંસાર; બહુ રત્ના હિ વસુધરા, જેમ ધનસિરી વર નાર. પરનર દ્વેષપણે કરી, બાર વરસ રહી ગેહ; સતીયપણે જોબન વયે, ન કર્યો કિશુશું નેહ. અગડદત્ત મુનિવર વદે, કહો કેણ ઉત્તમ નાર; ધમ્મલ કહે ભગવન સુણે, સેવક મુખ્ય અધિકાર.
ઢાળ ૯ મી,
(દેબો ગતિ દેવની રે એ દેશી) સુંદર માલવ દેશમાં રે, નયરી ઉજજેણે ખાસ; જિતશત્રુ રાજા તિહાં રે, ધારણું રાણું તાસ; સતી ગુણ સાભળે રે, સતી જગ મેહન વેલ. સની ગુ શેઠ કેટિધ્વજ તિહાં વસે રે, સાગરચંદ છે નામ; સાગરવર ગભિરતા રે, ચક શીતળ પરિણામ. સ. ચકસિરી પ્રિયા તેહને રે, લવણિમ રૂ૫ નિધાન; પુત્ર સમુદત શીખતે રે, સકળ કળા વિજ્ઞાન. સ. પરિવ્રાજક વિદ્યાનિધિ રે, ઘર પાસે મઠ તાસ; શેઠે સો સુત તિહાં ભણે રે, લઘુ વય બુદ્ધિપ્રકાશ. સ. એક દિન ગણિતને પાટલો રે, ઘરમાં કવણુ પઈ:
૬.
.
૨.
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૭૫
૫.
૪.
૧૧.
શ્રીમાન વીરવિજયજી–ધમ્પિલકુમાર. -અનાચાર નિજ માયશું રે, તાપસ ગુરૂ તેણે દિ. સ
મનમાં ચિતે નારીયો રે, જગમાં સર્વ કુશીલ; પાણિગ્રહણ કરી તેહશું રે, કુણ છે ઘર લીલ. સ. કૃ#દિકા હરિતા શુકા રે, સઘળે વિપથી નાર; યા સા સા સા પ્રભુ કહે છે, પણ સય ભિલ વિચાર. સ. વિપ્ર અગ્નિ યમ ભૂપતિ રે, જલધિ ઉદર ઘરનાર; -સર્વ સમિધ જીવ ભૂ નદિ રે, અશન ધને વ્યભિચાર. સ.
એ આઠે આઠે થકી રે, નવ પામે સંતોષ; ઈચ્છા પ્રમાણે આપી રે, છેડે ન માગણ દોષ. સ. તેણે નવિ કરવો માહરે રે, આ ભવમાં વિવાહ; -એમ પ્રતિબધ કરી ભણે રે, પણ ભાગે ઉત્સાહ. સ. કુલશીલ વૈભવ સારસી રે, કન્યા ખોળે તાત; કુંવર કહે તવ તાતને રે, નવ કરશે એ વાત. સ. કેટલો કાળ ગયે થકે રે, એક દિન સાગરચંદ; સેરઠ દેશે આવીયા રે, ગિરિનગરે સહનંદ. સ. ધન સારવાહ તિહાં વસે રે, પુત્રી છે તસ ખાસ; રંભા લઘુ ઉચી ગઈ રે, જેડ ન આવે તાસ. સ.
અધર વિદ્યુમ સ્મિત ફુલડા રે, કુચફળ કઠિન વિશાળ; ધનસિરી નામેં તેહ છે રે, વન રૂ૫ રસાળ. સ. સાગરચંદ તે દેખીને રે, નિજ મુત સરખી જોડ; વણિજ કરે તસ તાતશું રે, લેહેણ દેણ લખ કેડ સ. સમુદત તણો કર્યો રે, ધનસિરી સાર્થે વિવાહ કુંવર ન જાણે તેમ કર્યો રે, દોય જનક ઉત્સાહ. સ. લગનદિવસ નિરધારીને રે, શેઠ ગયા ઉજેણ; લગન ઉપર કહે પુત્રને રે, કારજ શીધ્ર તરણ. સ. ગિરિનગરે બહુ માલ છે રે, ધન સારથવાહ પાસ; જઈને જણુશ ઈહાં લાવજો રે, વણ ન લોપશે તાસ. સ. સમુદ્રદત્ત સુણ નીકળ્યો રે, હિતો સસરા રે; રૂપ ચતુર વર દેખીને રે, ધરતી ધનસિરી ને સર
૧૩.
૧૪.
૧૫.
૧૬
૧૭.
૧૮.
૨૯.
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________
જૈનકાવ્યદાહન.
૪૭૬
તિલક કરી ખીડાં દિયાં રે, ધવલ મ`ગળ મહિલા ભણે રે, મિત્ર કહે તુજ લગ્ન છે રે, પણ કહ્યાં રહી પાંચર્યાં રે, નહિ સમજી વાડે ચઢી રે, પરણ્યા તે તેણે
તે થાશે!
વાસભુવનમે
રે,
મિત્ર વર્ગ પ્રેયા થકા રે, કાર્યમિષે કરી નિકળ્યેા રે, ધનસિરી મિત્રવર્ગ તજી મિત્રવર્ગ વિલખા થઇ રે, વાત કડી તસ તાતને રે, ત્રીજે અ એકી રૂ. વીર કહે કેાતા ધરે રે, ડાભે દાહેરા.
મિત્રશું મંડપ માિં
પૂછે કુંવર ગ્રહી બાંહી. સ
પિતૃવચન
સકેત;
જેત. સ૦
ઠાય;
જાય. સ
જાત,
રાત. સ૦ તેહ;
ગયા
ઉજ્જૈણી
પહેાતા સુખે નિજ ગેહ. સ૦ નવમી સુંદર ઢાળ,
મંગળ માળ. સ
તેા મિત્રમે
નાના લેઇ
સાગરચદ સુણી કરી, : ગયા ગિરિનગર ઉદાસ; અનુસારથવાહને મળી, કરત ગવેષણ તાસ.
ગામ ગામ મેહુ જણ ભમ્યા, નર પણ ભ્રમણ કરાય; પણ સુત સુન્દ્રી લહી નહીં, પાછા ગિરિપુર જાય. દીન મુર્ખ દિન કેટલા, વસીયા પુત્ર વશે; સાયાહને કહી કરી, આવ્યા નયર ઉજ્જ. કરતા દેશ વિદેશમેં, સમુદ્રદત્ત કુમાર, વળી ધનસરી ધરમાં રહી, સુણો તસ અધિકાર. ઢાળ ૧૦ મી.
૧.
૨૦.
૨૧.
રર..
૨૩.
૨૪.
૨૫.
3.
(તેરી ખીખી લે ગયે ગુલામ, મીયાં ખડા દેખતા, હાં હાં મીચાં॰ અયા, સખરેમે સખરી કાણુ, જગત્કી મેાહનીએ દેશી ) સુનીએ મુનશ્વર માત 'કે, ધનસિરી યા સતી; ધનસિરી સારી આલમમે સા સમ રૂપ કે, ૨'ભા ન આવતી;મેરે લાલ, રંભા॰મુનિરાજ॰ રંભા૦ સહી રે ચિલાતી ગુણાને રે, ભાવન કિહાં ગયે; ખાવન મેરે પ્રીતમ અિત દુનિયામે, ખલક ખાલી લયે, મેરે॰ ખુ॰ મુનિ ખ૦ ૧.
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વીરવિજયજી—ધર્મિલકુમાર. ૪૭૭ બેલે ચીલાતી ગલે, પકડકે વિવાહ કયા; ૫૦ મેંને ખીચ પકાઈ, એક ના ચાંપી લીયા. મેદા. મુ. દા. એરિત છેર વદન, છુપાઈ દરે ભયા; છુ. તેરી જુલમ જવાની દીવાની, જલા કર એ ગયા. મેજમુડ જ ૨, નામરદ હોત તુજે, પરણીને બુર કીયા; ૫૦ રાત લેકર નાગા ભાગા, બુરેમેં બુર કીયા. મેબુમુ. બુટ કુલવંતી ઘર હોત, પતિનત ખેલણા, ૫૦ નહી તે ગુરૂપાસ પટે, ન કિસીસે બાલનાં. મેકિ. મુકિ. ૩. સુનિય સતી શીલવંતી, ૫હત ગુરૂકે મુખે; ૫૦ બાર વર્ષ ગયે નર ખેદ, ધર્મ કરતી સુખે. મેક ધ મુ. ઘર સમુદત્ત ગિરિપુર, બન આયા ; બે
ધરી કાપડી વેશ બડા નખ, કેશ કુમડશે. મેકે. મુ૦િ ૪ - ધનસવાટ નિજ બાગ, મેં દેખી વાત મેં તરૂઆલ વાલ રખવાલ, રહું યું બેલતે. મે, ૨૦ મુ૨૦ શેઠ કહે ક્યા દેવે, હમેં તુમ કરી; હ૦ વદે મા વિનયધર નામ, અમું ઉદરભરી. મેહ૦ મુહ૦ ૫. નોકરી દેખ પીછે, હમણું કરતાં ખુશી; હ૦ સુની શેડકે દીલમેં બાત, સબી રૂડી બસી. મે૦ સ વિજ્ઞાન દિન થેરેમ, બાગ ખીલાવતે, બા હુઆ શેઠ બડા હુશીયાર, નિઘા જબ દેખતે. મેનિમુનિ. ક. અતિશય વિદ્યાવત, પીછાણે ભૂપતિ; પી. તબ લે જાયગો દરબાર, શેઠ મન યાવતી. મેશે. મુશેઠ વસ્ત્ર જુગલ દઈ તાસ, નિજ ઘર લે ગયા, નિ. બહુ આબરૂ વિનયધર, ભડરી કીયા. મેજં૦ મુભં૦ ૭. ઘર પરિજનકું સુનાવત, એ દેવેની; એ. વિનયંધર હુકમેં સુખ ભર, તુમ લેનાં તિકે. મે તુ મુ. યા રીત રહેત હે મંદિરમે વિશ્વાસ રૂં; મે૦ ધનસિરીકે વિનય વિનય ધર, કરને દામ ક્યું. મેં કદ મુત્ર ૦ ૮.
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૭૮
જૈનકાવ્યદેહન. વનસિરીખું વિશ્વાસ, ભયા બહુ હસે; જાવ એણે અવસર ડડિર નામેં, તલાર ઉહાં બસે. મેત. મુo તo ધનસિરી સહીયર સાથ, ગોખમેં આવતી, ગે લેત વિનયંધર તબલ, દિયા મુખ ચાવતી. મે દિ મુ. દિ. ૯, મુખરસ ભરી પિચકારીયાં, ડારત ખાતે; ડા, ડિંડીર શિરેં છટકાવ, લગાત લજાવતે. મેલમુ૧૦ ઉચે બદન નિધા કર, દેખત સુંદરી; દે લગા પ્રેમસેં અતર ધાય, ખડા રહ્યા દો ઘરી. મેખ૦ મુખ૦ ૧... ઠંડીર કહે સુણ સુદરી, પિયુ વિણ કયું રહે; પિ૦ તેરે જોબન હો વન ફૂલ, વિગે ક્યું દહે. મે. વિ. મુ. વિ. મુખ તબેલસે પ્રેમ રસે, હમ ભી જીએ; હ૦
રે લોચનો લટકે રે, હમુ દિલ રિઝીએ. મે હ૦ મુo ૯૦ ૧૧. હમ ઉસમેં રગે, રમો એક બેરિયાં, ૨૦ હમ હુકમી સંગત હોત, કરત કોણ હેરિયાં. મે કo મુકo જેને ખેલાયા સાપ, વિષ્ણુ મેં કયું ડરે; વિ. જેણે ખાયા વછનાગ ધતુરે કયા મરે. મેધં. સુ ધ ૦ ૧૨. રાંકર્સે પ્રીત બનાઈ, સે ભાગા રામે; સો મેરા જાન લગા તેરી સાથ, રહેગી નીરાતમેં. મે, ૨૦ મુ. ર૦ આવલ કુલ હજાર, ચ પિકી એક કલી; ચં. મૂરખ નરસું જન્મારા, ચતુરકી એક ઘડી. મેવ ચ મુચ૦ ૧૩. બેલી સતી સુન હો, શેહરકા કોટવાલીયા: શેર ઉન્મત્ત વદે વગડે, ક્યું ઢેર ગોવાળીયા. મે ક્યું, મુ. ર્યું પીયુજ ચલે પરદેશમેં, દીલસેં ન વેગલી; દી. તેરી અમ્માનું જા કર પુછ, પતિ બિન એકલી. મેર ૫૦ મુ. ૫૦ ૧૪. વિરોં દહી તેરી માયકું, અંકે ખેલાવણું; અં. જેણે બાલમે ગોદ રમાયા, છ કારણ ધાવણા. મેજી. યુ. જી કેસરી કંતકે આગે, સબે હરણું વલી; સત્ર તેરે સરીખે ગુલામ, મેરે ઘર કરતા કરી. મે મેળ મુ. મે ૧૫.
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વીરવિજ્યજી–પસ્મિલકુમાર. ૪૭ -સેય વડે કટુ બેલે, મરેગી કરી. ભ૦ કહે સા સતી આગલ છાગલ, અને કેરી. મિ. ભૂ મુe 2 હું નિસુણી કેટવાલ, ગ ઘર ચિતવે, ગઇ કરી ને સવીકે શીલ, ચુકાવું હું હવે મે ચુ. મુ. ચુ. ૧૬. ગેહ બોલઈ વિનય ધટુ દસ્તી કી દો. એક દિન લાકર પાઉ, પરિ સનમાની મેર ૫૦ મુ. ૫૦ ધનસિરી સાથ હમેગ, મિલાવા તુમ કરો, મિત્ર કહે સો ઉનકુ ગમઝાઉં, માનેગી તો ખરે. મેo મા. મુમા. ૧૩આઈ વિનય ધર બાત, અતીકું સુણાવીયા, સ, બાલી મા એસી બાત કરેગા તો, ખાયગા ગાલીયાં. મેખા) મુ. ખાટ લાંચ પરાઈ ખાવત, ધિમ્ તુહી બાવરા, ધિ. મેરા કત વિના સારી આલમ, અર્વ મહોદરા મેર સત્ર મુ. ર૦ ૧૮ સુનીય વિનયધર બેલ, હસું તકશિર પરી, હ૦ પૂછે દિન દુજે તલાટ, હુઈ કયા પાંગરી. મે. હુ, મુ. ૬૦ વિનય વદે નવિ ધીરે, બનેગી વારતા, બ૦ ઘર આઈ બદન ચઢાઈ, રવા ધરી માનતા. ૧૦ ર૦ દેખી લહી ચિત્તભાવ, કહે મા કડ; ક તુઝે મલોયા દુર્જન, ડડીર સાથે કયુ રમે મેડ૦ મુડં તીજે દિન કેર યાહી, રીત વિનયધ, રીટ કહે મા મેય ડડીર, દામ દીયેગા કતરા મે. દા. મુ. દા૨૦લાખ લઈ ઉસે લાઓ, અશેકવને નિશિ, અe તવ હરખ્યો વિનય ડડીકુ, જાય કરે ખુશી મે. જા, મુજા આયે તલાર અશોક, વાડીમે એકલ, વાઇ તવ ધનગિરી સજ્યા નાજ, હા એક મોકલે. ઉ૦ મુ. ઉ૦ ૨ ગુપ્ત સિપાઈ છુપાઈ, ખડગ મા ગઈ વને. ખ૦ મદિરા દેત કીધ અચેત, અનુભટ ખગે હશે. મે સુ- મુ. સુત્ર બેલે સતી નીચ નગી, વિનયશિર સહરૂં, વિ. ગોપી ક પતબેલે એસા કર, કામ મે નહી કરું. મે. કામુ. ગતી હુકમ વિ જઇ, નાંખીયો પ, નાં
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૭૮
જૈનકાવ્યદેહન. વનસિરીખું વિશ્વાસ, ભયા બહુ નહ; જા. એણે અવસર ડડિર નામેં, તલાર ઉહાં બસે. મે. ત મુ. તe નસિરી સહીયર સાથ, ગોંખમેં આવતી; લેત નિયંધર તબલ, દિયા મુખ ચાવતી. મે દિ મુ. દિ- મુખરસ ભરી પિચકારીયાં, ડારત ખાતે, ડાય ડડીર શિરે છટકાવ, લગાત લજાવતે. મે લ૦ મુ. ૧૦ ઉચે બદન નિધા કર, દેખત સુંદરી; દે. લગા પ્રેમસેં અંતર ઘાય, ખડા રહ્યા દો ઘરી. મેખ૦ મુખ૦ ૧૦. ડપીર કહે સુણ સુદરી, પિયુ વિણ કયું રહે; પિ૦ તેરે જોબન હો વન ફૂલ, વિજોગે કયું દહે. મેવિમુ. વિ. મુખ તબોલર્સે પ્રેમ રસે, હમ ભી જીએ, હો તેરે લોચન લટકે રે, હેમુ દિલ રિઝીએ. મેહ૦ મુ. હ૦ ૧૧. હમ ઉસંગે રગે, રમે એક બેરિયાં; ૨૦ હમ હુકમી સગત હોત, કરત કોણ હેરિયાં. મેકે. મુ. કo જેને ખેલાયા માપ, વિષ્ણુ સે કયું ડરે; વિ. જેણે ખાયા વછનાગ ધતુરે કયા મરે. મેધંમુધ ૦ ૧૨રાંકર્સે પ્રીત બનાઈ, સે ભાગા રાતમ; સે. મેરા જાન લગા તેરી સાથ, રહે ગી નીરાતમેં. મે, ૨૦ મુ. ર૦ આવલ કલ હજાર, ચંપકી એક કલી; ચ ૦ મુરખ નરર્સે જન્મારા, ચતુરકી એક ઘડી. મેવ ચ મુક ચ૦ ૧૩. બેલી સતી સુન હે, શેહરકા કોટવાલીયા; શે. ઉન્મત વદે વગડે, ન્યુ ઢેર ગોવાળીયા. મે ક્યું. મુન્યું પીયુજી ચલે પરદેશમે, દીલસે ન વેગલી; દી તેરી અમ્મા જા કર પુછ, પતિ બિન એકલી. મે ૫૦ રુ. ૫૦ ૧૪. વિરોં દહી તોરી ભાયકુ, અંકે ખેલાવણાં . જેણે બાલમેં ગોદ રમાયા, છ કારણ ધાવણ. મે. જી. સુ છo કેસરી કંતકે આગે, સબે હરણું વલીસ. તેરે સરીખે ગુલામ, મેરે ઘર કરતા નોકરી. મે. મે મુઠ મેવ ૧૫.
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________
** *
* *
*
શ્રીમાન વીરવિજયજી.–ધમિલકુમાર ૪૭ - ય વડે કટ બેલે, મરેગી કરી, ભ૦ કહે સા સતી આગલ છાગલ, ભૂપને કેગરી. મેભૂટ મુવ ચું નિસુણ કેટવાલ, ગયે ઘર ચિતવે, ગઇ કરી ને સવીકે શીલ, ચુકાવુ હું હવે મે ચુ. મુ. ચુ૧૬. ગેહ બોલઈ વિનય ધરકુ દોસ્તી કી, દો. એક દિન બેલાકર પાંઉ, પરિ સનમાની. મેર ૫૦ મુ. ૫૦ ધનસિરી ગાથ હમેરા, મિલાવા તુમ કરો, મિત્ર કહે સે ઉનકુ ગમઝાઉં, માનેગી તે ખરે. મેમામુ આઈ વિનય ધર બાત, સતીકુ સુણાવીયાં, સ બોલી ના એસી બાત કરેગા તો, ખાયગા ગાલીયાં. મેખા૦ મુઇ ખાબ લાંચ પરાઈ ખાવત, ધિ તુહી બાવરા, ધિ. મેરા કત વિના સારી આલમ, મહોદર. મે સ. મ. સ. ૧૮ સુનય વિનયધર બેલે, હમુ તકશિર પરી; હ૦ પૂછે દિન દુજે તલાર, હુઈ ક્યા પાંશરી. મે. હુ વિનય વદે એવિ ધીરે, બનેગી વારતા, બ૦ ઘર આઈ બદન ચઢાઈ, રહ્યા ધરી માનતા. મ૦ ર૦ મુ૨૦ ૧૯. દેખી લહીં ચિત્તભાવે, કહે મા કૃડમે, કo તુઝે મલોયા દુર્જન, ડડીર સાથે કયુ રમે. મે ડ, મુડં તીજે દિન કેર યાહી, રીત વિનયંધરા, રીટ કડે સા મોયે ડરીર, દામ દીયેગા કતરા. મેદામુ. દાદ ૨૦લાખ લેઈ ઉસે લાઓ, અશોકવનેં નિશિ, અo તવ હર વિનય ડડીગ્સ, જાય કરે ખુશી મેજામુ. જા આયે તલાર અશોક, વાડીમે એકલે, વા. તવ ધમરી સજ્યા મજ, ઉહા એક મોકલે. મેર ઉ૦ મુ. ઉ૦ ૨ - ગુપ્ત સિપાઈ છુપાઈ, ખડગ સા ગઈ વને, ખ૦ મદિર દેત કીધ અચેત, સુભટ ખગે હણે મેસુ બેલે સતી નીચ સગી, વિનયશિર સહર, વિ ગોપીક તબેલે એના ફેર, કામ મેં નહીં કરું. મેકામુકઇ ૧૨. તકે હુકમ વિનયે જઈ, નાંખીય કૃપમે, તાં
*
*
ચિત્તભાવ આ ધરી મનતા.
'તુઝે સલા
* * *
* * *
*
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૮૦
જેનકા દેહન.
જણી નારી સતીકી જાત, ભરાણી રૂપમેં. મે. ભ૦ મુ. ભ૦ એક દિન પૂછે વિનયંધર, કાહા તુમ સાસરા; કાવ્ય સતી સબી બાત સુણાઈ, હુઆ નેહે ભરા. મે. હુ- મુ. વિનય વદે તુમ પિયુસેં, મેલાવા મેં કરૂ, મે. સતી બેલે દેઉં સિરપાવ, બધારંગી આબરૂ. મે બર મુ. તવ મૂલરૂપ ધરી જઈ, માત પિતા મલે; માત્ર સાસુ સસરે વધાઈ સાથકે, આણું મોકલે. મે. આ૦ મુ. આ૦ ૨૪ ટી સહિત સથવાહ, ઉજેણી આવીયા, ઉ. ડે ઓચ્છવ ફેર નું, ઉહાં પરણુવિયાં. મે. ૬૦ મુ. દ પતી વાસ ભુવન સુખ, વિલસે નેહશું વિક નિયંધરકે શિરપાવ, તે ભાગે તેહશું. મે તેમુતે રયા કહે તુમ કયું માગે, વિનયકું પિછાણુ; વિક સમુદ્રદત્ત કહે સેય, અમે એક જાણી. મેટ અ મુ. અત્ર પ્રેમવતી પ્રિયા પ્રીત, બની ક્ષીર નીરસે, બ૦ ખંડ ત્રીજે દશમી ઢાળ, બની શુભવીરસે. મે. બ૦ મુ. બ૦ ૨૬
દેહરા, સર્વ વસા સરખી નહીં, કહે ધમિલ કુમાર; સંસારે સતી ઘણું, તિમ ઘણું કુલટા નારવારણ વાછ લોહજડ, કાષ્ટ ઉપલ નર નાર; વસ્ત્ર નવમ બહુ અંતરું, સરખાં નહીં સંસાર. મુજ ઈચ્છા નવિ ઉપશમી, નવિ પાપો નિર્વદ; અધવચ સુખથી નીકળે, તે દીલ ભરિયો ખેદ. તરૂ છાયા બેસણુ દીયે, પત્ર દીએ ફળ ભક્ષ; તુમ છાયા શીતળ લહી, વંદું મુખ પ્રત્યક્ષ. કલ્પતરૂની જાચના, ઠંડી જુગલિક લોક અવર તરૂવર પામી, કેમ જાગે તે હેકતેણે સ્વામી તુમને કહ્યું, કરીએં મુજ ઉપગાર; નદી નાળાં ઘન જળ ભરે, તુંબ ભરણ કિસિધાર.
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વીરવિજયજી—ધમ્મિલકુમાર. ૪૪૧ , ઢાળ ૧૧ મી.
( નવમી નિર્જર ભાવના, ચિત્ત ચેત રે-એ દેશી). મુનિવર વળતું એમ કહે, ચિત ચેતો રે; સુણ ધમ્મિલ્લ કુમાર, ચતુર ચિત્ત ચેત રે. ઉપદેશ આશ્રવ દ્વારા, ચિ નહિ મુનિને આચાર. ચ૦ - પણ આશ્રવ ગવર હુવે, ચિ. આચારગ વખાણ; ચ૦ તેણે તુઝ વછિત સિદ્ધિ, ચિ. કહું સિદ્ધાંત પ્રમાણુ. કર્મ વિઘન ઉચ્છેદવા, ચિ૦ ભાખ્યા તપ સવિધાન; ચ૦ -ભાવ નિરાશા નિર્જરા, ચિત્ર તપ આંબિલ વર્ધમાન. ચ૦ રાણું જડિત રત્નાવલી, ચિ. કનકાવલીને ઠામ, ચ૦ રત્નાવલી કનકાવલી, ચિ૦ અદલ બદલ દોય નામ. ચ૦ ૪. ઉતરતાં દોથ પાસેથી, ચિ૦ એક દેય ત્રણ અંક; ચ૦ નવકાઠા વચ્ચે શન્ય છે, ચિ૦ શેષ ધરે ત્રણ ક. ચ૦ એકાદિકા શોલ સરમા, ચિત્ર ડુગડુગીને હવે ઠાઠ; ચ૦ પાતરીશ કોઠે ઝુમખું, ચિપટુ રેખાયત આઠ. ચ૦
ત્રીશ ત્રિગડા થાપી, ચિત્ર શુન્ય વચ્ચે કરી એક ચ૦ અથવા દુતિ ચઉ પણ ખરે, ચિત્ર પણ ચઉ તિગડું વિવેક વાયક દે ચઉ ખટ અડે, ચિ ખટ ચઉ દે એક સાર; ચ૦ ગુરૂગમ થાપનથી ઘણું, ચિ. ડુગડુગીના અધિકાર. ચ૦ ૮. પારણાં અઠયાશી તપસવી, ચિ૦ માસ સત્તર દિન બાર, ચ૦ ચાર વાર રત્નાવલી, ચિ૦ તે હોયે ચાસરે હાર. ચ૦ ૮. કાઠા નવ નવ પતિસેં, ચિ. ત્રિક ઠામેં દેય દેય, ચ૦ એ વિધિયે કનકાવલી, ચિ. એકે એકાવલી હોય. ચ૦ ૧૦. લઘુ ગુરૂ પદ સયોજના, ચિ. સિહ નિકળિયા દય; ચ૦ શક્તિધરા તપ એ કરે, ચિ. મુક્તાવલી દેય મોય. ચ૦ ૧૧. શક્તિ નથી તુજ એવડી, ચિત્ર પણ તુજ યોગ્યતા જોય; ચ૦ મંત્ર વિદ્યા તપસ્યા વિના, ચિત્ર લક્ષ્મી ન પામે કોય. ચ૦ ૧૨તેણે તુમ આરાધન કરે, ચિ પરમેષ્ટી મહામંત્ર; ચ૦ -
૦
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૮૨
જૈનકાવ્ય ાહન.
૨૦ ૧૫.
૨૦
૨૦ ૧૬.
મહિમા ધણા શ્રૃતમાં કહ્યા, ચિ॰ એ સમે મંત્ર ન તંત્ર, ચ૦ ૧૩. અષ્ટકમળ દળ પાખડી, ચિ॰ કાણકાર્ય અરિહંત; ચ સિદ્ધાદિક ચઉ ચિત્તુ દિશે,ચિ વિદેશે ચૂલા થાપત. ૨૦ ૧૪. શ્રેણી વિધે... હૃદય કમળ ઢવી, ચિ॰ જાપ જપેા નત્ર લક્ષ; ૨૦ વિદ્યા પાડશ અક્ષરી, ચિ॰ દેવ હાવે યક્ષ. 3.ચમ અલિદાન દેવને, ચિ॰ દેષ્ઠ જપે શુભા૪, રિ કરી સાગર કેસરી, ચિ॰ ભૂત ભુજંગ ભય નાશ. ઋણ મુનિવેશે અમેધ છે, ચિ॰ તપ આંખિલ ઉપવાસ ગુરદર્શન દિન વીજળી, ચિ॰ ગાનિમ ન નિરાશ ન્રવેશ મુનિને ધરી, ચિ ઉપગરણાં અનુરૂપ, સકળ ક્રિયા શુદ્ધે કરે!, ચિ॰ જેમ કરતા મુનિ ભૂપ. સામુદાણી ગોચરી, ચિ વિગય સજી ઉપવાસ, પ્રથમ પછે નિર્લેપતા, ચિ॰ વંછિત ફળ તસ સ પજે, ચિ॰
કરે
રમણી દ્ર
આ ભવમાં સુખ ભાગવે, ચિ॰ પુર્ભાવ પુણ્ય ત્રીજે ખંડેર મુનિવરે, ચિ॰ કહી અગીયારમી ડાળ, વીર કહે ગુરૂવયણથી, ચિ॰ પામીયે મંગળ માળ.
દાહરા
ચ
૨૦ ૧૭. ચ
૨૦ ૧૮.
૨૦
૨૦ ૧૯.
આંબિલ પટ્ માસવિલાસ; ૨૦
પ્રકાશ.
૨૦ ૨૦.
૨૦
૨૦ ૨૧.
ધમ્મિલ ગુરૂવયાં સુણી, હરખ્યા હૃદય મઝાર; માતપિતા થકી, અધિકે ગુરૂ ઉપગાર. ગુરૂ દીવે ગુરૂ દેવતા, ગુરૂથી લહીએ નાણું, આ ભવ સુખ સ પદ દીધે, પરભવ કેડિકલ્યાણુ. કર્બૈડી ગુરૂને કહે, મુજ આપે। સુનિવેશ: આચારશુ સુધી ક્રિયા, સફળા તુમ આદેશ. તવ ગુરૂ મુનિવેશજ દિયે, મંત્ર તથા આશીપ; કરી ઉપવાસ ગુરૂમુખે, મત્ર જપે અહેાનિશ. ઢાળ ૧૨ મી.
( હાંરે હું તે જળ ભરવાને ગઇ'તી જમુનાનીર તે-એ દેશી)
૧.
૨.
૩.
૪.
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન્ વીરવિજયજી.—ધસ્મિલકુમાર.
પરિણામ જો,
અક્ષરે રે લા.
હાંરે હવે ધમ્મિલ મુનિવર વેશ ધરી કરી તામ જો, ઉપગરણાં દશ ચાર મુનિકેરાં ધરેરે લા; હાંરે ષટ્ આવશ્યક પડિલેહણ શુભ વિધિયે મંત્ર જપ તા કેાડશ હારે મન શુદ્ધિ ત્રિકરણ યોગે પ્રત્યાહારને ધારણ ધ્યેય દિશા હારે તજી આધાકૉંદિક વળિ કેતા દોષ જો, સામુદાણી કરતા ફરતા ગાચરી રે લેા.
તપ
જપ પાપ જો,
વરી રે
લે;
આહાર જો, પ્રત્યે રે લે; ચવિહાર જો,
વાધતે રે લે.
હાંરે ષટ્પદ વૃત્તિ કાર નિર્લેપક લિયે ઉપવાઞાતર આંખિલ કરતા નિત્ય હારે ત્યજી ધૂમ્રષ તપસઘળે એમ કરતાં પાસ ગયા તપ હારે તપ ચરણે રોષિત માંઞ રૂધિર નિજ કાય જો, પુણ્યે પાષિત હિતકર ગુરૂ પાસે ગયા રે લા; હારે તિહાં સાધુવેશ તજી પ્રણમી ગુરૂપાય જો, ગુરૂઆશીષે ચાલ્યા વન હસ્તી થયેા રે લે. હાંરે પરિભ્રમણ કરતાં ભૂતનું મંદીર દીઠ ને, તપુ શ્રમ તાપ સમાવા, તાપન આથમ્યારે લા; હાંરે યણી સુખ હેતે ભૂત ધરે સપવિટ્ટ જો,
ચિંતાયે
મૃતે! ભરનિદ્રાએ વચ્ચેા રે લેા. હાંરે તવ સ્વપને ખેાલે દેત્ર થઇ પરસન્ન ને, સુગુરુવચન સુપસાયે રહે। સુખમાં સદા રે લે; હાંરે સુણ ધમ્મિલ પરણીશ તું સુખમાહી મગન્ન ને, મંત્રીશ કન્યા ખેચરી ભૂપ તણી મુદ્દા રે લે. હાંરે ઍમ અમીય સમાણી વાણી સુય કુમાર જો, જાગ્યા રે મુ માગ્યા મુઝ પાસા ળ્યા રે લે; હારે ચિંતે સુર તૂફ઼ા વૂડા ર્આનજળધાર જો, નાડા રે દિન માઢા શુભ દહાડા વળ્યાં રે લેા.
૩.
પ.
ૐ
૭.
૪૮૩
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________
४८४
જેમકાવ્યદેહન. હરે ગતશોક કોક રવિદર્ભે તેમ હરખંત જે, ચિતે તપ મહિમા ચિંતામણિથી સરે રે લો; હાંરે વળિ શાર્ચે નવધા સુપ નરિબુધ ભાખંત જે, અનુભવી સાંભળી દીઠો લહે સ્વપનાંતરે રે લો. હરે ત્રણ પગઈ વંઠે દેખે સહજ ભાવ જે, આરતિધ્યાને પડિયે ચિંતા સંભવે રે લો; હાંરે વળિ પાપને ઉદયે ધર્મતણે પરભાવ જે, દેવ દિયે સ્વપનાં એ તિગ સાચાં હુવે રે લો. હરે એમ સ્વપનવિચારે રાતિ ગઈ એક જામ જે, એણે અવસરે તેણે દ્વારે રથ આવ્યો ચલી રે લો; હાંરે રથ જોડ્યા ઉજલ ઘોડા ધરીય લગામ જે, હાંકંતી એક નારી તિહાં કણે ઉતરારે લે. હરિ રહિ હારે પૂછે કોણ છે ઈન્મિલ અંહિ જે, કુંવર કહે હું ધમિલ આ બેઠે ઈહાં રે લો; હરે ધીમેં સા બેલી જ છે ધમ્મિલ માંહિ જે, તો તુમ નારી બેલાવે રથ બેઠી તિહાં રે લે. હરે તવ ધમ્મિલ ચિંતે સંકેતિક સંજોગ જો, મુઝ નામે બોલાવે કઈક સુંદરી રે ; હાંરે વનવતર દેવી અથવા પેટવી જોગ , પામી આવી વિષયાકુળ વિદ્યાધરી રે લો. હારે તેણે મનપણું કરી જાવું મુઝ નિરધાર રે, હું હુંકાર કરતા વાત ખરી જડે રે લે; વહારે જેમ ખુની પગલાં બગલાં સાખ્યવિહાર , બોલતાં શુક સારીકા પંજર પડે રે લ. હારે એમ ચિંતી ચય થકી નિકળી તેહ જે, તનમુખ ઢાંકી રથતું 3 બેઠે જઈ રે લો; હાંરે રથ બેઠી દીઠી કન્યા અપછરદે છે, હરખે મા પણ સખીશું બહુ રાજી થઈ રે લે.
૧૪.
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વીરવિજયજી.—ધમ્મિલકુમાર.
હાંરે તે કન્યા વચને રથ હાંકત કુમાર જે, ચ પાપુરીને મારગ ચાંપ સચરે રે લા; હાંરે મારગ ચલતાં જે જે પૂછે પ્રેહુ નારી જો, પડિઉત્તર વિ દેવે તે હુકમ કરે રે લા હારે વાવિામણ હુિ જળામ વિશાળ ને, રાતી ગમાવણું થાક સમાવણુ ઉતરે રે લ; હારે કાંઇ ત્રીજે ખડે ઍટલી ખારમી ૮,ળ જો, શ્રી શુભવીર્ કુમાર વિનાદ હૃદય ધરે ૨ દાહેરા.
લે
નૃપકુવરી નિજ ધાવશું, તરીયાં જળઠામ; સુંદર ભૂમિ વિલેાનિ, લે તત્તળ વિશ્રામ. જળ પાવણ્ ય અશ્વને, જાવે જામ કુમાર; કુંવરી દેખી તેરુને, ચમકી ચિત્ત મઝ રે. વિ જાણે એ તપથકી, દુર્મળ શ્યામ સ્વરૂપ; પરદુ ખ ન લહે તસ્કરાં, વધ્યા બળક ભૂપ. નશીતે કરી, અગ્નિ પ્રજાળ્યા જામ; સીંગે દેખી કરી, કહે નિજ ધાવને તામ.
પથ
ઢાળ ૬૩ મી.
( કપુર હવે અતિ ઊજળા રે—એ દેશી. } કારમે રે, મા એ મૂઢ ગમાર, ફૂટીયું રે, લૂટી હું ભર ખાજાર રે. માડી ખડી રે અલ્લા નર એઠુ, દીઠે દાત્રે દેહ રે; શ્યા
કુંવરી કહે કે ડાગે અધા
નેહ ૩. માડી
દેડી રે, પ્રગટ નસાની જાળ, શ્યામતનુ વિકરાળ રે. ભર્યું રે, દીસે દારિદ્ર રૂપ;
નખલાશુ ભૂખે દાો સૂકા જાળે કરેળિયે રે, વસ્ત્ર મલિન તને મળ
મક પરે હુ હુ કરે -- કૈતિક
રે, દેખી પડે કાણુ રૂપ રે. કામદેવ અવતાર;
નર કિડાં રહ્યા હૈ,
૪૫
૧૫.
૧૬.
.
૩.
૮.
૧.
માડી બ
એ માંકણી
મા૦ ૨.
મા ૩.
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૮૬
જૈનકાવ્યદોહન,
મનવલ્લભ હદ ધર્યો છે, જેમ મુક્તાફળ હર રે. માત્ર ૪. કિહાં સોવન પિત્તલ કિહાંરે, કિહાં મણિ ખડિત કાચ, રવિ ખજુઓ શશી રાહુઓ રે, કિહાં જૂઠ વિહાં સાચરે. ભા૫. તે નર કોણે આણી રે, બોલી ન જાણે વાચક રણમાં રાક્ષસ સમ મળ્યો રે, ભૂત પ્રેત પિશાચ રે. મા૦ ૬. પિયરીયાં પાછળ તજ્યાં રે, બીજો મળિયે સ તાપ;
એકલાં રણમાં પ્રગટિયાં રે, પૂરવ ભવનાં પાપ રે. મા૦ ૭. વર્તે શખ્સ રથ સો રે, યોદ્ધાર નર જાણ રત્યે ભર્યો લિયે ડાબલો રે, કરવા ઘરમંડાણ રે. મા ૮. નીતિધર્મ રસ કેલિનાં રે, પુસ્તક રાખ્યાં સાથ; ગાડીવાન હાલી છો રે, ઝાલી ન જાણે હાથ રે. ભાવ . ચતુરણું ચિત્ત મિલાવડે રે, રંગભર રમે એક રાત, કદીય સનેહી ન વિસરે રે, જો હોય માથે જાત રે. મા૦ ૧૦. મૂરખ સાર્થે ગોઠડી રે, પળ પળ કલેશ વિધાત; તેથી મરણ રૂડું કહ્યું રે, કરી ગિરિઝુંપાપાત રે. મા ૧૧. દુશ્મન પણ દાન ભલે રે, વિપ્ર ચોર કરે સાર; વાદરે રાયને મારિયો રે, મા મૂરખ હિતકાર રે. માત્ર ૧૨. નજરે દીઠે નવિ ગમે રે, એ મૂરખ સ ગ; તે ઘરવાસ વિલાસના રે, દરે રહ્યા સંગ રે. માત્ર ૧૩. ગેહ ભણું પાછી વળું રે, નહીં કોઈનું મુઝ કાજ; બ્રહ્મચર્ય ધરશું સદા રે, લોકમાં વધશે લાજ રે. માત્ર ૧૪. ધાવ કહે વત્સ માંભળે રે, મ ધરે મનમાં ખેદ, જ્ઞાનીનું દીઠું હશે રે, તિહાં નહી કિશે વિભેદ રે; બેટી ભ મ કર બાલક બુદ્ધિ, છે તુઝ પુણ્ય વિશુદ્ધ રે. બેટી મ. ૧૫. નૃપકન્યા વરી જિલ્લને રે, તેજ આનદ ભૂપાળ: કુછી વય મયણ સતી રે, નીકળિયે શ્રીપાળ રે. બે ૧૬. ગકેતિક નર નાવિ રે, જૂડ તણો ભંડાર; કુંવારી કન્યાતણું રે, બોલ્યા શત ભરતાર રે. બે ૧૭
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________
'
શ્રીમાન્ વીરવિજયજી.---કસ્મિલકુમાર.
તૃટાની વાત;
તૃપ્તિ નહીં ખારે જળે રે, તે બ્લૂઝસમા નહી પાયા હૈ, એક દિન કરે વિધાત રે. વિદ્યામ ત્ર કળે નહીં ૐ, ફૂડકપટનું ધામ; ફ્લૂથી સુર રહે વેગળા રે, અણુવિશ્વાસનુ ડ્રામ રે,
સ્થેા ધરવાસજ તેશું રે, ખેલે જસ નહી અધ; સાળ શણગાર મતી તણા રે, નિષ્ફળ લહી પતિ અ ધ રે. રૂડું થયુ જે નાવિયા રે, દૈવ મેલ્યે અન્ય, સેતુ કશે માણુસ વસે રે, જાણીયે ધન્ય અધન્ય રે. રૂપ દેખી રાચી રહે રે, ન કરે પરીક્ષા સાર; જાય જન્મારે ઝરતાં રે, ભુગ્ઝ મળે ભરતાર રે. આચારે કુળ ાયે રે, સશ્રમ સ્નેહ ભાજનવાત વધુ કહે રે, વાતથી સર્વ ગે ભણી જાતાં થકાં રે, હશે માત પિતાદિ પરાભવે રે, જીવિત મેાલાવે માલમ પડે રે, જુએ દેશ કળા કુળ જાણીને રે, આપણુ ત્રીજે ખડે એ કહી રે, તેરમી ઢાળ રઞાળ; શ્રી શુભવીર કુંવર તણા રે, પુણ્ય ઉદય ઉજમાળ રે.
જાય; કળાય રે.
હાંસી હાણ;
દુખતી ખાણ રે.
દાહરા
ધાવ વચન સુણ શાખનાં, ખેદ ભરી અકળાય; મન ચિંતે સ કટ પડી, વાધ નદીને ન્યાય. તરૂ અંતર કુમરે સુણી, વાત ઉભયની સાહિ; ચિતે ચિત્ત બેઉ પારખ્યુ, દેવવચનનું આહિ.
છેાલે ત્યા ખેલ, કરશુ તેલ રે.
સખી સાથે લાવતી, તસ કુમરી તેણી વાર, પૂછે તુમ ાણુ દેશ કુળ, કેમ અમ સાથે વિહાર. કાણુ દેશે જાવા તા, છે તુમચા ઉદ્દેશ; શાસ્ત્રકળા શી શી ભણ્યા, કહેા એ વાત અશેષ..
૪૮૭,
મે૦ ૧૮.
મે ૧૯.
મે ૨૦.
મે ૨૧.
મે ૨૨.
મે ૨૩,
મે ૨૪.
મે ૨૫.
મે ૨૬
૧.
૩.
૪.
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________
જેમકાવ્યદેહન.
તાળ ૧૪ મી. ( રાગ પર , કટરે પડશે તેરે પિસણ–એ દેશી.) કુંવર કપટર્સે બલીયો રે, મેરા કામરૂ દેશ; ફરતે ફરે અમ એકિલે, કરી નવ નવ વેશ: કરણી ફકીરી ક્યા દિલગિરી. એ આંકણી ૧હલી મેં હરિપુર સેહેરકરે, નહીં માય ને બાપ; જેરૂ જુલમ મેનેં ને કીયા, બડા હુવે સંતાપ. કરણી ૨. સગે સણજે ઘર કયા કરે રે, હમ જુલમી લોક; ખાનાં પીનાં કરૂં હાથમેં, ફેર દેવે બી લોક. સ્નાન માસ ખટ અંતરે રે, વરસે દોય વાર; કપડે બી યા રીત ધાવણું, નહિં પરત લગાર. ભૂત સેતાન કે દેવ રે, હમ રેહતે રાત; દિનમેં દિવાના હે રહે, કહું કયા બુનિયાત. એર કલા ન પિછાનિયેં રે, મતિ વિકલ ગમાર; મેર કલા વનમે ધરે, એક દેખી સાર. શાસ્ત્ર પઢે બવા કરે છે, જેસા લવરી ખર; ગોવાલ હમ ઉસે કયા કરે, નિત્ય ચારેત હેર. ઉનમેસી ઢેર કેતે બેચકે રે, લિએ પેસે હજાર; ઓ બી જૂગટ ખેલમેં ગયે, નહીં ખાયે લગાર. ખાવનને ફેર મુઝે ના દીયાં રે, પશુ ચારણ ઘામ; કઈ રખે નહી નોકરી, નહિ કવડી બી પાસ.
ખ્યાલ તમાસા દેખતે રે, રહે ફિરતે હી ગામ, ઠામ ઠેકાણું નહીં કિસ્યાં, મેરા કાબેલ નામ. વહંગમ જંગલ જેગટે રે, જે ખાખી હી લોક; કરતે મજ ભરતાઈ, નાહીં કિસીકા શેક. તુમ સમ ઓરત જે મળે રે, ઉસે કરતે બી હાથ; -બેચી વિદેશું કરે દેકડા, રમું વેશ્યા સાથ. રાટી પકાનાં હાર્થે પડે રે, અબ તું મિલી નાર ખાનાં પીનાં મુખે જે દીયે, રખું તુઝે ઘર બાર. બરી બાવટા લાગે રે, પીસો નિત્ય તીન શેર;
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________
1
શ્રીમાન્ વીરવિજયજી.ધ્રુમ્મિલકુમાર.
જાનેાગે ફેર.
મેાત્ર હૈ લૂણ;
રાજી ચલેગીજન તીનકી, મત કુવરી કહે દાધા પરી રે, તેરા વેશ કરી તેરી જલ ગઈ, તુમ હેાતા હૈ કૃ; જલ રે
લાલ લાલ જેસી તેરી અ’ખીયાં રે, જેસી જલતી મશાલ;
મે હું મડી ફુલમેટીયાં, તુ હી હાલી હમાલ. જલ રે ગઇ૦ ૧૬.. ભૃતદેવલ વસા ફરે રે, તુ હી આપે હી ભૂત, જુલમી હુવા તે હ્રમ કયા કરે, સુણુ રકકે ભૂત. શાસ્ત્રકલા વિકલા નહી રે, ઢાર ચારે સા ટેર; ગાવાલ હુમ ધર ખેાહેાત હૈ, નહી” તુમ સમ ચાર મૂરખાજ કચેરીયે રે, જુએ હતીષદન; દોનું પુચ્છ મુખ ના મલે, સુણી રવામી પ્રચ્છન્ન. પડી લાંચ દૂરે ગયે રે, હુઇ લેાકમે ાંસ; તું ખી ડે એસે મૂરખે, વિષ્ણુવિદ્યા વિલાસ. તેરી જિંદગાની ગઈ થૂલમે રે, ખડા વ્યસની હરામ; મગ તજે દૂર સજ્જનાં, રહે પાસે ન દામ. જોગીપુરે ફરે જંગલે હૈ, તેરે કીસીકા શાક; ચિતા ચતુર ટમે વસે, નહી મુરખ લેાક. આરત ખેંચી બિદેશમેં રે, નહી ખત્રીકી બહુત ઉંદર ખિલ દેખીયે, હાત અહિ બિલ ધાત. રાંક મુજે તું કયા કરે રે, બડી સતી હું નાર; રાજસુતા મેરા હાતી, નહીં દેખી તરવાર. આંટી ખાવટા તું લખે રે, તારી પીસે ગી માય; ખાનાં પીનાં દેઉ કરી, જમ્મુ સેવેગા પાય. લૂચે હરિકી કેમરા રે, લગે ખતે ન ધાય; જલણુ બિચે. કાઉ ના જલે, દુિ ણીકા ગ્રહાય. તાલપુટે કાઇ ના મરે રે, પણ સતીઆંકે જીવે ન ભત્ર વિદ્યાધરા, એસી મેરી ખી છાપ.
જાત,
સાપ;
૪૮૯
૩૦ ૧૪.
ગઇ ગઈ તેરી જિંદગી. એ આંકણી ૧૫-
જલરે ૧૭.
વ
જ૦ ૧૨.
જ ૧૯.
જ. ૨૦,
જ ૨૧
૨૦ ૨૨.
૪૦ ૨૩,
૯૦ ૨૪.
જ૦ ૨૫,
જ
જ૦ ૨૭,
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૯૦
જે કાવ્યદોહન.
ખંડ ત્રીજે ભવાદની રે, કહી ચોદમી દ્રાળ; વીર કહે સતી ના બી, લહે લક્ષ્મી વિશાળ. ૧૦ ૨૮.
દાહરા. કુંવર સુણી ચિત્ત ચિત, વ્ય સહિત મળિ નાર; પણ ચિત્ત ભીજે એનું, મફળ દુએ સસારજળગિરિ દે અનુક્રમેં, કપટૅ શત્રુ હણાય; કરજ સિઝે વિનયથી, અનુક્રમે સઘળું થાય. વચન વિવાદ ન કીજીએં, ચલી તન મન રીત, અનુક્રમે વશ કી , ન હોય પરાણે પ્રીત. વયણે મધુરતા રાખવી, કટુક વચન કરી દર; જગ મન ગમતું બોલીયે, તો હોય તેહ હજાર. જીલા કર કોટડી, એ ત્રણે વશ હુંત; સજજન ચાલે મલપતા, દુર્જન કાહુ કરત. ઉષ્ણ શીતળ વર્ષાઋતુ, ઝગડો કરતા દેવ;
નળ આવી એક ઘરે, પ્રશ્ન કરે તત બેવ. કટુ વચન વહનાં સુણી, દીયે શિક્ષા સુર તાગ; સાસુ વખાણી તિગ ઋતુ, લહે સુર સુણી ઉલ્લાસ. વસ્ત્રાભૂષણ માસુને, દીર્વે દેવો ધરી પ્રેમ, હરખા સુર સ્વર્ગ ગયા, અમેં પણ કરશું તેમ ધાવ કહે બેડી સુણે, પથં કરી ચિર ચિત્ત; એ નર સાથે ચાલવું, આપણુ કાર્યનિમિત્ત. રણ ઉતરી ચંપા જઈ, કરશું સઘળે તેલ; તુજ ઈચ્છામેં સંપ્રતિ, કટુ વચન ન બોલ. એમ સુણી મનપણે રથે, બેઠાં બેહુ સુજાણ; કુંવર હુકમ કુંવરી તણે, તરીયા કેકાણ.
ટાળ ૧૫ મી (સુદર પાપરવાનક તને સળખું—એ દેશી ) સુંદર કુંવરે રથ હલકારી, જાતાં પંથ વિચાલ છે:
પ
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વીરવિજયજી—ધમ્પિલકુમાર. ૪૯૧ -સુંદર એક વનમાં જઈ ઉતર્યા, દેખી સરોવર પાળ હે; સુદર તપ મહિમા મન સદહે.એ આકણી ૧૦ સુદર ભેજન વેળા ત્યાંહાં થઈ, રસવતી ધાવ નીપાય છે; સુદર સ્નાન ભજન કરી સહુ જણું, રથ બેસી કરી જાય છે. -સુદર તપ મહિના મન સદ્દહે. ૨. સુદર નિર્ભય નદીયો નીહાળતાં, ગિરિવર વન આરામ હે; સુદર પાછલે પહેરે પામિય, ચરમાં નામે ગામ છે સુદર૦ ૩. સુદર કુંવર કહે દોય નારીને, રહેજો તમે વનમાંહી હો; સુદર કામ ઉતારાનું કરી, વેગે આવીશ આહી હો. સુ ૦ ૪. સુદર એમ કહી રથ સાથે ઠવી, ગામમાં ચાલિ કુમાર હે; સુદર ગામનો સ્વામી દેખી, પરવરિયે પરિવાર છે. સુ• ૫. સુંદર અધે ગ્રહી ઉભા સહુ, કુમરે દીઠા તામ છે, સુદર ગામ ધણીને પૂછો, કુવર કરીય સલામ છે. મું) ૬. સુદર દરદ કિશુ છે કીશેરને, શ્યો પ્રતિકારજ કીધ હો; સુંદર તે કહે ક્ષેત્રફૂપે ગયા, તિહા લેહક ટક વિદ્ધ હો ગુરુ છે. સુંદર નહીં કોઈ ઈહાં પ્રતિકારી, શલ્ય છે પેટ મઝાર હો; સુદર જે જાણે તે સજજ કરે, માનશું તુમ ઉપગાર છે. સું. ૮. સુદર ક્ષેત્રની માટી અણાવતો, જેઈ કુવર તેણી વાર છે; સુંદર તન લેપ ઘડી દો પછે, સૂકો અ ગુલ ચાર હે સું૦ ૮-- સુદર ફેરવ્ય ચમક સકળ તનું, તે પણ ઠરીયો ત્યાહી હે, સુંદર ફાડી પ્રદેશને કાઢી, શલ્ય દીયો કરમાહી છે. સુ. ૧૦. સુંદર ઘણુ સરોહિણી ચોપડી, સજ કી તુરગેશ હે; સુદર ગ્રામેશ તકે પૂછતો, ભાઈ’ જવું કિયે દેશ હ. સુ૦૧૧સુદર ધમિલ કહે પૂર્વદિશે, પણ છે માણસ બાર હો; સુદર ગ્રામેશ સુણી આગ્રહ કરી, તેડી લાવ્યા તેણિ વાર સુ ૧૨સુદર વરવસતીમેં ઉતારીયાં, રથ ઘડા પણ પાસ હો; સુંદર સેવાભક્તિ બહુ સાચવે, રાત્રિ વસ્યા સુખવાસ છે. સુ. ૧૩-સુદર વછિત નર અણુ પામવે, ઉજાગરે ભર ખેદ છે,
અંદર થી
રહિણી ચાપડી
જવું
દેશ
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૯૨
જૈનકાયદોહન. મુંદર સૂતી કુંવરી નિદ્રા ભરે, પૂછે કુંવર તસ ભેદ છે. હું ૧૪ સુદર ઘાવ કહે માગધપુરે, અરિ દમણ ભૂપાળ હો; સુંદર વિમળા નામેં તસ સુવા, રૂપકળા ભડાર છે. સં. ૧૫સુંદર ધાત્રી હું કમળાભિધા, મુજ સાથું બહુ નેહ હૈ, સુદર નિર્દય નર દેખી કરી, થઈ નષિણી તેહ હો. સં. ૧૬. સુદર જેમ તેમ નર દેખી લવે, પામી જોબન વેશ હે; સુદર રાજમારગ કરી મહેલમાં, રાખે પુત્રી નરેશ હ. શું ૧૭, સુદર અન્ય દિનેં પુર વાસિયો, સમુદ્રદત્ત સથ્થવાહ હે; સુદર તસ સુત ધમ્મિલ નામ છે, ગુણકળા રૂપ અથાહ છે. સું૦ ૧૮. ગુંદર પર્થે જતો તે દેખીને, અગે વ્યાપે કામ હો; સુંદર રક્ત થઈ સખીય પ્રત્યે, પૂછી તેહને ધામ છે. મું૧૯સુંદર મોકલી સખી તસ એમ કહે, પરણો સ્વામિની મુઝ હો, સુંદર ધમ્મિલ કહે ૯ વાણી, ન ઘટે વાત એ ગુઝ છે. શું ૨૦, સુદર કેમ પરણું નૃપનાદિની, કહે સખી પરણે એકાંત હે, સુદર પરદેશે જઈ બેહુ રહે, નહિ તે કરે તનુઘાત છે. મું. ૨૧. સુંદર વળતું દયાયે તે કહે, જે છે વિમળા પ્રેમ હે; સુદર ભૂતઘરે અમે આવશું, સાકેત કીધો એમ હો. સુ૨૨. સુંદર સખીવયણે વિમળા તિહાં, પૂછે મુજને વાત છે. સુંદર મેં ધાર્યું નર નવિ ગમે, એહ કિ ઉત્પાત હૈ. મું ૨૩સુંદર તસ મને ગમતું મેં કહ્યું, જુગ જેડ એ હોય છે, સુદર રથ બેસી નિશિ આવીયાં, ભૂતઘરે અમેં દેય છે. મું૦૨૪
દર તેહ ભાગી ન આવી, દેવ સજોગે ત્યહિ હે; સુદર મેં બેલા બેલીયો, તેણે નામેં તું મારી છે. ગુ.રપસુંદર તેણે રાગું તુજ દેખીને, કદરૂપ પામી ત્રાસ હે; સુંદર મુજ વયણે આવી ઇહ, મતી નાખી નિસાસ હૈ. મુંરક. સુંદર કમળા વચન કુમરે સુણું, નિજ વિતક કહે તાસ હે; સુંદર કુંવર કહે કર જોડીને, મુજ એહશું ઘરવા. હે. સું૦ ર૭સુંદર મુજ વશ કરવી તુમ ઘટે, ભૂલું ન તુમ ઉપગાર છે.
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાનું વીરવિજ્યજી.--ધમ્મિલકુમાર. સુંદર સુખ ભર સૂતાં બે જણું, કરી નિજ કોલ કરાર હે. સુ ૦૨૮. સુંદર ત્રીજો ખંડ પૂરણ થશે, પન્નરની તસ ઢાળ હૈ, સુદર વીર કહે છેતા ઘરે, હે ભગળ માળ . સુ. ૨૯
ચોપાઈ ખંડ ખંડ જેમ ઈસુખડ, મીઠી ધમ્મિલ હિંડ અખંડ; શ્રી શુભાવજય સુગુરથી લ, પુણ્ય ઉદય હવે આગળ કહ્યો. ૩૦. इत्याचार्य श्री विजयनिहरिसंतानीयपंडित श्री यशोविनय गाणिशिष्य पंडित श्री शुभविजयगणिशिष्य पंडित श्री वीरविजय गणिविरचिते श्री धम्मिल कुमरचरित्रे प्राकृतप्रबंधे प्रथम राज्यकन्यामिलनाभिधानस्तृतीयखंडः समाप्तः.
ચતુર્થ ખંડ પ્રારંભ.
દાહરા, પરમ પુરૂષ પરમાતમા, પ્રણમી પાસજિર્ણ, ઈષ્ટદેવ પદ્માવતી નામે નિત્ય આણદ. ત્રીજો ખંડ અખડ રસ, પૂર્ણ થયે સુપ્રમાણ ચૂંથો ખડ કહું હવે, સુણજો શ્રોતા જાણ. જાણ ચભા પામી કરી, કવિજન કરતા કેલ, તે આગે ધન શું કરે, જે પત્થર મગ સેલ. અજ્ઞ સુખેં સમઝાવીયું, પણ અર્ધ બલીક ગમાર; બ્રહ્મા પણ નવિ રીઝવે, જેનેં છે મુખ ચારતન વિકસે મન ઉલસે, રીઝ બુઝ એક્તાન; દક્ષ સભા પામી કવિ, વચ્ચે અંતર જ્ઞાન. ગુરૂભક્તિ શ્રવણે રૂચિ, ગર્વ ચપલતા હીન; પ્રક્ષજાણ બહુશ્રુત સુધિ, કૃતગુણ દાન અદીન.
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૯૪
નિકાવ્યદેહન.
છે
:
૪
નહીં
તહીં બે
ના
ન
દેવ
અનલસત્યક્ત કથાતરી નિંદ રહિત જસ નેણુ; અંતર પ્રીતિ ધરે સદા, નહીં નંદ્યા જસ વેણ. ચંદે ગુણ શ્રેતા ધરી, સાંભળજો ધરી હેત; ઘનજળધારા ફળ દીયે, પણ જિહાં જેહવું ખેત. કવિ ભટ્ટવાણી બાણી એ, ભૂલે નહીં નિશાન, રસિયા જાણને રીઝવું, તેણે સુણજે થિર કાન.
ઢાળ ૧ લી. (ગુરુને બોલડીએ, તથા, નહીં ચારે નવલખ નું, ના રે મા નહીં ચારૂં—એ દેશી
પરભાતે સહુ જાગીયાં તવ, મા કહે બેટી બોલાવ્ય રે; નહીં બોલું એહશું કહે સા, તું મુઝ બહુ સમઝાય. ૧. નારે મા નહીં બોલું, નહીં બોલું, રે એહની સાથ, નારે મા, એ નિર્ગુણ નબળો નાથ ના નવિ ઝલુ નિધન હાથના એ આંકણું. કમળા કહે સુત શેઠન, તપ મહિમા દેવ હજૂર રે; નિશિએ વાત સવી સુણી, કહે વિમળી તજિએ દૂર. ના ૨. ભોજન કરી રથ જોડીને, બેસારી બેહુ જણું માંહી રે; ગામ ધણીને મળી કરી, ધમ્મિલ નિકળિયે ત્યાંહિ. ના. ગામ ઘણું સહુ સાજ, ઉપગારે પ્રીતિ ભરાવ રે; વોળાવી પાછો વળે, વસ્ત્રાદિક દેઈ સિરપાવ. ના પંથ ચલંતાં અનુક્રમે, ભવજળ નિધિ સમ ભયકાર રે; -ચેર ચડ વૃક ભય જિહાં, એવી પાની કંતાર. ના. ગુરૂદત્ત માત્ર હદયૅ જપે, ષોડશ અક્ષર મહા ભાગ રે; રણમાં પંથ વચ્ચે પડ્યો, એક દીઠે કણિધર નાગ. ના વિષધર ફાડે કરી, બહુ ઉડે ગગને ખેહ રે; મેઘઘટા કાજળ જિલી, કાંઈ દીપે કાળી દે. ના ગુંજાર્વરાગ રતનયનાં, ડક ડક ગુંજા વાય રે; જીભ જુગલ લલકાર, રથ દેખી સાહામ ધાય. ના, તે દેખી માતા સુતા થઈ, ચિત્તમાંહી ભય બ્રાંત રે; રજજુપરે પુરણું ગ્રહી, નાખે ધમિલ એકાંત. ના
દર
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાનું વીરવિજયજી-મ્પિલકુમાર. નર મૃગ મસ રૂધિર ભર્યા, ભાવરણ મેદાન રે; વિજળી ક્યું નયણાં ઝગે, તનુ પીલે ચિત્રક વાન. ના કેસર વરણી કેમરા, ઝળકતી અગ્નિની ઝાળ રે; કુંડળિયાળે લાંગલે, ઉછળતે દેવે ફાળ. ના વદન ફાડ ગિરિ કંદરા, ઘુઘૂઆટા ભીષણ જાસ રે; વિમળા વળગી ધાવ્યને, હરિ દેખી પામી ત્રાસ. ના ઇમ્મિલ રયથી ઉતરી, કહે ધરે ભય તિલભાર રે; હું નરસિંહની આગળે, એ સિંહ પશુ કેણ માત્ત. ના. પચપરમેષ્ટિ પ્રભાવથી, થશે અષ્ટાપદ સમરૂપ રે; નાઠે સિહ વનાંતરે, જેમ તસ્કર દેખી ભૂપ. ના. વનસ્તી પર્વત છે, રણમાં દશ વિકરાળ રે; દિન સમ ગુલ ગુલાય શબ્દ, અમદઝર દંત વિશાળ. ના. કુંવર કહે કમળા જુઓ, ગજ ખેલાડુ ઘડી દેય રે; રથ ઉતરી સન્મુખ ગ, વિમળા ચિત્ત રંજન સેય. ના વસ્ત્ર બિછાઈ હકારી, પૂછે વળગીને સમાય રે, ફુદડી થાક્ય કરી, થઈ ગળીયો ભૂમિ પડાય. ના. દોશળ પગ દેઈ, ચઢી દીયે ઉપર ઘન ઘાય રે; આરડતો ગજ ઉઠીને, ગિરિ વનમાં ભાગ્યે જાય. ના. બે નારી વિસ્મય વહી, રથ હાંકી કુંવર તે જાય રે; અરણ મહિપ હેટો ભયકારી, અશ્વ ઉપર તે ધાય. ના. રથ લઈ જાળારે, જઈ કુવર કરે સિહ નાદ રે; મહિષ જીવ લેઈ નારિયે, જેમ મુનિ ઝાને પરમાદ. ના. પાછલી રાત્રે ચાલતા, અર્જુન સેનાપતિ દીઠ રે; ભિલ વૃદ લેઈ લુટવા, આવ્યો કિકિઆટે ધી. ના. ધીરજ દેઈ બેહુ નારીને, રથમાથી લેઈ હથીયાર રે; પરમેષ્ટિ સમરણ કરી, રણ ચટિ તેહ કુમાર. ના શક્તિ ફલક એક ભિલનું, હણી કીધું કુમરેં હાથ રે; યુદ્ધ કરત ભાગ્યા સવે, તવ ઉઠયો અર્જુન નાથ. ના.
૧૭.
૨૧
૨૨.
૨૩
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________
ર૪
ર૭
* જૈનકાવ્યદેહન. ગજેતા બે ઝઝતા, છળે શક્તિ ફલે હણ્યો તાસ રે; ભાગ્યા ભિલ અનાથથી, જેમ પવને ઉડ્યું ઘાસ. ના આવી રથ બેસી ચલે, તવ કમળા કહે સુણ વછ રે; રાંક નથી રાજા થશે, જેમ જલધિ રહિત મચ્છ. ના હાલીને ગાવાલની જે, કહિ વાત તે જૂડ રે; શ્રેષ્ઠિસુર્ત ક્ષત્રી જસે, પ્રત્યક્ષ કળા દીઠ. ના. તવ વળતું વિમળા વદે, તું બેલી પામી લાગ રે; કરીશ વિરૂદ્ધ એ વાતડી, હું હંસ લીયે છે કાગ. ના. એમ કરતાં પથે જતાં, ગઈ વિનરૂપ એ રાત રે; સરવર કાંઠે ઉતર્યા, રવિ ઉદય થયો પરભાત. ના. મુખ તન શુદ્ધિ સહુ કરે, ગંગોદક સમ લહી નીર રે; થે બડે પહેલી એમ, ઢાળ કહે શુભવીર. ના
દેહરા, એ અવાર તિહાં સાંભળ્યા, વાજિત્ર બહુલા નાદ; શંખ પડાહ ભેરિ ઝલરી, સરણાઈના સાદ. કલકલ શબ્દ સુભટ ઘણ, દેવજ લઘુ ગુરૂ શોભિત; મૃત તસ્કર બળ જાણું, થઈ રમણ ભયભીત. કુંવર કહે નવિ ભય ધરે, મુજ બેઠાં લવલેશ; એમ કહેતાં તિહાં આવિયે, એક પુરૂષ શુભ વેશ. પરિકર થેડે પરિવર્યો, વિનય કુશળ તસ નામ: કર જોડીને વીનવે, કુંવરને કરી પ્રણામ.
ઢાળ ૨ જી.
( રાગ ખંભાયતી. ) ( હવે શ્રીપાળ કુમાર, વિધિપૂર્વક મજજન કરેજી-એ દેશી) વિનયકુશળ કહે એમ, અચરિજ વાત તમે કરી ; રાત્રે એકણ પિંડ, શબરના દરે હરી જી. અર્જુન તસ્કર નાથ, અમ નૃપશું શત્રુપણું જી; તે તમે હણ્યો જાણ, અમ રાજા હરખે ઘણું છે.
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વીરવિજયજી-ધમ્પિલકુમાર. અગનપાલ છે આંહી, અંજનગિરિ તેજે હશે જી; અજિતસેન ભૂપાળ, પલીપતિ મેહ વસે છે. તુમને મળવા હેત, આ છે ભટ નકુળે છે; ખબર કરેવા તુમ, મુજ મોકલી આગળે છે. એણે અવસર નૃપ ત્યાંહી, આવ્યા સિચેં પરવરી છે; વિનર્થે પ્રણમે પાય, કુંવર રથથી ઉતરી છે. . આલિંગન કરી દોય, મળિયા બહુલ હી ભરે છે; પલ્લીપતિ કહે વત્સ, ભલે પધાર્યા અમ ઘરે છે. ચેર સેનાપતિ દુષ્ટ, અર્જુનને ઈહાં ભય ઘણે છે; જાતાં દેશી પંથ, ધન હરે પરદેશી તણે છે. પંથ તજી અન્ય માર્ગ, સઘળા લોક તે સંચરે છે; તિહાં પણ સૂતા સાથ, તેહ તણું જીવિત હરે છે. 'નિર્ભય સુવહત પંથ, કરતાં યશ પસર્યો પણ છે; અરિજ કીધી વાત, એકલે તે અર્જુન હણે છે. મુજ વૈરી હણનાર, સાંભળી તકે તુજ પરી છે; તુજ દર્શન અભિલાવ, આવીયો હું હપ કરી છે. તુજ સાહસિક નહિ પાર, પુણ્ય ઉદય મહોટે ઘણે છે; કુંવર કહે ગુરૂદેવ, મહિમા એ નહીં મુજ તણે છે. રાય કહે વત્સ આજ, પાઉં ધારે મુજ મંદિરે જી; જેવા ઉભા લેક, એમ કહી અશ્વ રતન ધરે છે. તુરગ ચડી નૃપ સાથ, બહુ અસવારે પરિવર્યા છે; કમળસેના રથમાંહી, વાજિંત્ર નાદ અલંકર્યા છે. બેડી પાલખી માંહે, વિમળા જાણે અગરા જી; ચામર ઢાળે દેય, દાસી બીજી સહચરા છે. એમ માટે મંડાણ, તિહું જણ પધરાવ્યાં ઘરે જી; ગીત ગાન બહુ માન, ખાન પાન ભક્તિ કરે છે.
કમળસેના કહે વત્સ, ભાગ્યશાળી નર એ મળ્યો છે; , જે તુ સમર્ડે કાઈ, ભાનુ જન્મ સયલ ફળ્યો છે.
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૮
જૈનકાવ્યદોહન.
૮૯
૨૩
વિમળસેના કહે માય, વારંવાર મુઝ ભેળવે છે; જેમ ધનશેઠને ધૂર્ત, જૂઠ કથા કહી રીઝવે છે ઉજેણુએ ધનશેઠ, નવ્ય કથા પ્રિય તિહાં વસે છે; આપ એક, સુણિય અપૂર્વ કથા રસે છે. એક દિન ધૂરત વાત, ભાંખે ચડે હું ગયે છે; દશ મણુનું વિતક, પાચવતો નર દેખી છે. જેવા ગયે સુણ શેઠ, ધૂર્તને ઘર બેસારીને જી; પૂછે પદક શીશ, કહે ઠગ મદના નારીને જી. રંભા સમી એક નાર, સાથે તુમ પિયુ બેલતા છે, દેઈ મુજ તળ, ઘર ઑપી ચહુટે જતા જી. ઠગમુખની સુણે વાત, બેડું ફેડી ભૂતળે જી; મદના ચહુરા માંહી, શેર્સે જઈ વળગી ગળે છે. છાંટી કચરે ધૂળ, બેલે મા તુજ કિહાં ગઈ છે: કરતા વળગા ઝુમ, દંપતી બહુ રાંદી થઈ જ. અડકો માતંગ ત્યાંહી, અભડાણ નદી ગયાં છે, શેઠ તણું લઘુ બેહેન, આવી ઘેર ઠગ પૂછીયા જી. પુત્ર મુઓ કહે ઘૂર્ત, દંપતી સમશાને વળ્યાં છે; સા સુણું રેતી જાય, ભી વર્ચે બહુ મળ્યાં છે. નણદી રેતી દેખી, ભેજાઈ પણ રેઈ પડી છે; શેઠે મહેલી પિક, સજ્જન વર્ગ આવ્યાં ચડી છે. રાઈ ફૂટી ગેહ, બે બિછાણું પાથરી છે; કહે હગ દીઓ દીનાર, ક્સી કથા મેં આચરી છે. લોક સુણું કહે હાસ્ય, શેઠ- મૂરખ ઉઠો હસી જી; ધૂર્તને દઈ દીનાર, જઈ ઘરમાં બેઠે ખુશી છે.
હું નહીં તેવી નાર, તુજ વય રી ખરી છે, - એ ભિક્ષુકશું પ્રીતિ, મેં મનથી દૂરે કરી છે. કમળા કહે તું મૂર્ખ, જેમાં નવ તપશી વિદેશિયા , એક પુર નદીએ નાહી ગણતી કરવા બેસીએ છે.
૨૪,
2
Page #497
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વીરવિજયજી.–ધમિલકુમાર, ગણતાં હવે આઠ, પિડવિના મૂલે સહુ જી; જાણી મરણ ગયો એક, ભેળા મળી રોતા બહુ છે. દેખું નજરે સર્વ, તેહે મૂર્ખ સમઝે નહીં જી; તું અણસમજુ તેમ, દક્ષપણું માને મહી છે. વિમળા કહે મા તુઝ, લાંચ મળી દીસે ખરી જ, કમળા સાંભળી એમ, બેઠી મનપણું કરી છે.
થે ખડે એક, બીજી ઢાળ સંહાવતી છે; શ્રી શુભવીર કુમાર, પુણ્ય ઉદય પસરી રહી છે.
સુખભર દિન કેતા રહ્યા, ભૂપની ભક્તિ વિશેષ, કુવર કહે આપ રજા, જાવું અમ પરદેશ. અજિતસેન કહે કુંવરને, તુમ વિરહ ન ખમાય; પણ વદેશિક પ્રીતડી, અતે છે દુખદાય. પરદેશીશું પ્રીતડી, મે કરી તું ન કરેશ; જાશે તુરીય કુદાવત, ઉભી હાથ ઘસેશ. સજજનશું છે પ્રીતડી, છાની તે ન રહાય; પરિમલ કરતૂરી તણે, મહીમહે મહકાય. સજન સજજન એક જપે,એક સજજન ચિત્ત એર; ભાનત હે તસ જીવકું, એક ચિત્ત દેઉ ઠેર. સજન તે છોડી ચલે, પણ ગુણ મૂકી જાય, અંતર ધઆ નીકળે, બાહેર ઝાળ ન થાય. ભૂતળ લિંબાદિક ઘણું, પણ ચંદન કિહાં કેય; પાષાણે પૃથિવી ભરી, પણ મણિ કિહાએક હેય. પ્રતિદિન કિટા રવ કરે, પણ ચિત્રે પિક મીઠ; ખલ સકુલ આ જગતમાં, વિરલા સજ્જન દીઠ. પંથશરે જાતાં થકા, કેમ કરી રાખું ગેહ; તેણે મુઝને સંભાર, રાખી અવિહડ નેહ, એમ કહી વસ્ત્રાભૂષણે, બહુલ કરી સત્કાર;
Page #498
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૦૦
જૈનકાવ્યદોહન.
મેહુ નારી રથણું ” રાજા વાળાવી વળ્યા, રામ ઠામ રેહતા થા, પેહેાતા ચંપા ગામ.
સજી, નિકળીયા તણિ વાર.
કુંવર ચલતા તામ;
તિલક
{
સુરસદ્મ પદ્મદ્રહમાંહે, ઝપા કરી ધરી દેવ નદી નિજ નામ, કામે કરી ચિધુ સખીને શાન, બહુલ
૧..
ઢાળ ૩ જી.
(મારી અંબાના વડ હેઠ, ભચાં સરોવર લેહેયા લે છે એ દેશી).
નદી વેગળી રે;
ચંપા નગરી ઉપક૪, વહે ગ ંગા શિવશ’કર માહાટુ નામ, જાણી છાની રાગે' હળી રે; ભયશ્રાંત ભવાની ભાત, પ્રીતેં જટામાંરે સાંકળી રે; ર સંગ જામે ગંગ, રંગ અન્ગ રસશું મળી રે: ચંપા ચંપકવત *ય, ન દનહારી મેરૂ વસે રે. એ આંકણી. ૧. પશુ ભ`ડશી ચાત્ર પ્રચંડ, ઉદ્દંડ રેહતા તાકાતમે રે; નિત્ય ભસ્મ લગાવે છૅ, ગેષ કરે સમશાનમેરે; રંગભાગમેં હાત વિદ્બેગ, શાક ભરે દિન કાઢતી રે; ભામા નિળે શરતાર, પેટ બળે પિંડ પાડતી રે. ચ એક ભિલ્લુડી પૂછે ધાય, નિર્લજ રૂદ્ર વળગ્યા જ રે; તે દેખી ગાઁગા નાર, શાક ભરે
વિલખી થઈ રે;
કરી અવતરી રે;
હિમાચલ ઉતરી રૂ. સાહેલીયે પરિવરી રે;
જલધિવર વરવા હત, ચપા મારગ સચરી રે; ઉન્માદ, જળકલ્લેાલે કરી ખેલતી રે;
નિજ દ્બેખન મદ સર્જીંગલ કરે જળકેલિ, પાપઢ મેના જળ ઝિતી હૈ. ચ ૪. પરદેશી ઘણાં નર નાર, તીર્થ લહી જળ ન્હાવતાં રે; મળી મેળે સહીયર સાથ, પ્રેમભરે ગુણ ગાવતાં રે; પાસે ચંપક વન એક, વૃક્ષ અનેક ચંદન તણાં રે;
જાપુ રાયણ રામ મ
ફળ દાડિમ દ્વાખ રમાળ, લિંબ કખ ફ્ણુસાં ઘણાં રે ચં૦૫અંજીર, નારંગી ને સીતાફળી ; નીતાલ, સાલ રસાળ લિ. વળી રે;
૧૧.
3.
Page #499
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વીરવિજયજી--ધમ્મિલકુમાર. પ૦૬ બહુ ચંપક વૃક્ષ અશક, શીતળ જેહની છાંયડી રે; મધુરાં વર નિર્મળ નીર, કૃપ સરોવર વાવડી રે. ચં૦ ૬. સહકાર તરૂને ડાળ, કોયલ બેઠી ટહુકા કરે રે; કમળા વિમળા ને કુમાર, હર્ષ ભરે તિહાં ઉતરે રે; મુખ શુદ્ધ કરી લેઈ વાર, ચાર ઘડી દિન આવતે રે; જિનરાજનું મંદિર ત્યાંહી, દેખી ધમ્મિલ જાતે રે. ચ૦ ૭ વિમળા પણ આવી માંહ, જિનમુખ દેખી આણંદતી રે; સાવિયાં દશ તિગ તેણ, વિમળમતિ વિમળા સતી રે; વંદી ઉભી કર જોડ, બેલે પ્રભુની આગળ રહી રે; -ભવ અટવીમાં મહારાજ, કર્મકદર્થન મેં સહી રે. ચં. ૮. ઠામ ઠામ કુદે વને સંગ, મારગ ભૂલી તૃષ્ણ સજી રે; નવિ મળીયો આ સંસાર, તુમ સરીખ રે શ્રી નાથજી રે; આજ પુણ્ય ઉદયને જેગ, મરધર દેશે આ ફળ્યો રે; થઈ મેહેર નજર તુમ આજ મે વિશ્વાસે ચિત્ત સાંકળ્યો રે. ચ૦ . કરી સેવકનાં દુખ દૂર, વછિત મેળા મેળાવજો રે; તુમ ચરણ શરણ મુજ નાથ, સાથ મેળો ભવભવ હરે; જિન વદી ઉતારી બાર, કુંવર કહે કમળા ભણી રે; જઈ આવું ચંપા માંહ, ઠામ ઉતારાને કારણે રે. ચં૦ ૧૦. કહે કમળા દેશ વિદેશ, તે ભરી રે ચ પાપુરી રે; તું ઠગાય રખે વસ ત્યાંહી, જેમ રથશું હરી સુંદરી રે; કહે કુંવર કહો તે વાત, કમળા કહે સુણે દિલ ધરી રે; ચંખપુર દક્ષિણ દેશ, નંદા મુનંદા કટેશરી રે. ચં૧૧. શેઠ પુત્રી રૂપાળી નામ, ભીમ કુટુંબિકશું હળી રે; રથ બેસી લઈ ધન લાખ, કરી સંકેત ને નીકળી રે; આવી ચંપાવન ઉપકઠ, ચકા નદીતટે ઉતરી રે; સિંહ ક્ષત્રી પૂછે તાસ, ધૂર્તકળા ચિત્તમાં ધરી રે. ચં૦ ૧૨. સુષિ કન્યા મુખે પિતનામ, કહે સિંહ હું ભલે આવિયો રે; મુઝ માતુલ સુત તુઝ માત, વાત સજી ઘેર લાવી રે;
Page #500
--------------------------------------------------------------------------
________________
યેર
જેનકાવ્યદેહન. ઘરમાળે ઉતારે દીધ, તાળું દિયે નિશિ દાદર રે; જુઓ પૂર્વે ઠગ્યા નર નાર, તેમ તુજને કેઈ આચરે રે. ચં૦ ૧૩. કમળાને બેલે કુમાર, વાત અધરી તમેં સાંભળી રે; રાત્રે રૂપાળી નારી, ચિંતે ઠગે ઠગી સાંકળી રે; નિશિ પાછલી ઘરડું, બારીથકી બેહુ ઉતર્યા રે; - લેઈ સિંહણે મણિહાર, રથ શું મારગ સચર્યા રે. ચં૦ ૧સિંહ જાગ્યો જિસે પરભાત, હાર હ તવ જાણી રે; પૂઠ ધા ધરી હથિયાર, અશ્વ ચડી તંગ તાણિયો રે; વાયુવેગ તુરંગ ચલંત, બાવીશ કશું જઈ તે મળે રે; રૂપાળીઓં દૂરથી દીઠ, વેગે ચલાવ્યો રથ વડતળે રે. ચં૦ ૧૫. ગળે હાર રહી વડ' ડાળ, બુદ્ધિ ઉપાઈ ઉપર ચડી રે, ભાગે રથ લેઈ ભીમ, રૂપાળી વચનેં અડી રે; સિંહ દેખી તુરગ વડ હેઠ, કવિ અસિ જુએ ઉપર જઈ રે; રૂપાળી ઉતરી અન્ય ડાળ, અશ્વ ચઢી ખ લઈ ગઈ રે. ચં ૧૬
ગટ કરાવે વેઠ, વાજી વેશ્યા ને વાણીયા રે; તે વારે તેને હે, જ્યારે જે અધિકારીયા રે; દેખી ઉતરીયા સિંહ, રત ધૂર્ત ઘરે ગયો રે; રૂપાળી મળી રથ સાથ, ભીમ પ્રિયાશું સુખી થયો રે. ચં. ૧૭. વદે ધમ્મિલ એહવા ધૂર્ત, જે મુજનેં બહુલા મળે રે; પણ પરમેષ્ટી સુપસાય, સદ્ગુરૂ હાથે કેઈ નહુ છળે રે;
થે ખડે એ ઢાળ, ત્રીજી હુઈ સોહામણી રે; ગુભવીર કુમારની વાત, સુણ કમળા હરખી ઘણી રે. ચં. ૧૮
દેહરા કુંવરને કહે કમળા હસી, તુજ અતિ બુદ્ધિ પ્રકાશ કામ કરીને ઉતાવળા, આવો ઈહાં અમ પાસ. ભૂપ ભુજંગમ વાણીયા, ઠગ ઠર સેનાર; વિશ્વાસે રેહવું નહીં, મંકડ બહુઆ બીલાડ. વેશ્યા દ્વિજ કોટવાળ ભટ્ટ, નાપિત ને ધ્રુતકાર,
Page #501
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૦૩
શ્રીમાનું વીરવિજ્યજી–-ધમિલકુમાર. શસ્ત્રી સંગ ન કીજિ, આઠમે મૂએ ગમાર. ૩. મોકલું ભાડું પરઠ, સુંદર લેજે મહેલ જેમ વિમળ સુપ્રસન હુવે, રહે વળી ઘોડા વેહેલ. કમળસેના ઉપદેશથી, ઉઠે ધમ્મિલ જામ;
શબ્દ શફન હવે ભલાં, સિઝે વંછિત . કામ, उक्तं च ॥ अष्टौ पादा बुधे स्यु नव धरणिमुते सप्त जीवे पदानि ।।
ज्ञेयान्ये कादशार्के शशिशनि भृगुजे सार्द्धचत्वारि पादाः।। तस्मिन् काले मुहूर्तः सकल बुधजनः सर्वकार्यार्थसिदिः । नास्मिन् पंचांमशुद्धिनं च खचरबलं भाषितंगर्गमुख्यैः ६
ઢાળ ૪ થી.
(સ્વામી સીમંધર વિનતિ-એ દેશી) ચતુર ચિત્તચાહક ચદ્રમા, ચાલિયા ધમ્મિલ કુમાર રે; ચંપાની પાસે ચંદ્રાવતી, નદી જળ ચંચળ સાર રે. ચતુર૦ ૧. તાસ પરવાહ જળ જઈ પડે, પાસે ગંગા એ ઉકંઠ રે; રમઝમ કરતી લઘુ બાલિકા, ધાય મળે માયને કંઠ રે. ચ૦ ૨. દય ઘડી ત્યાંહિ નઈતટ રહી, દેખત જળકમળ તામ રે; કરત ક્રીડા કળાકુશળ તે, નલિનીદલ છેદ ચિત્રામ રે. ૨૦ શુતરૂવર્ક પરિવેટીને, બીડાં તબેલ પરેં કીધું રે; ગંગા પ્રવાહમાં જઈ પડે, ચંદ્રા નઈ જળ સહસિદ્ધ રે. ૨૦ પત્ર ચિત્રામ એમ બહુ કરી, મેહેલા જામ કુમાર રે; નરજુગલ તામ ચંદાતટે, આવી દેખે તેણિ વાર રે. પૂછતા દેય તે કુંવરને, પત્રછેદક કણ દક્ષ રે; કુંવર કહે છે કરી મેલીયાં, પૂછવું કહે કેણે લક્ષ રે. તે કહે ચતુરશિરોમણિ, સાંભળે વાત ગુણધામ રે; કપિલ ભૂપાળા ચંપા તણે, પુત્ર રવિશેખર નામ રે. ૨૦ મિત્ર વર્ગે કરી પરવ, સુરનદી ખેલતે આજ રે; વિવિધ કજપત્ર ચિત્રામણ, દેખી વિસ્મિત જુવરાજ રે. ચ૦ ૮,
Page #502
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૦૪
જેમકાવ્યદેહન.
-
ચ૦ ૮.
ચ૦ ૧૦.
૨૦
ગણપરીક્ષક તૃપનંદને, જેવા કારણ અમ દેય રે પ્રેષિયા તેણે ઈહાં આવિયા, હરખિયા તુમ મુખ જોય રે. તુમને બોલાવે જુવરાજ તે, ચાલિ બરિય ઉલ્લાસ રે; ચતુરશું ચતુર મેળે મળે, તે ફળે ઉભયની આશ રે. यदुक्तं ॥ गंगाश्रयात् सतत हैमवतीप्रसंगात् ।
शीतांशुना च शिवशैत्यनिपीडतोसि ॥ तापत्रयाग्निपरिपीडित मानसे मे।
संगत्य तिद्वःसि तदोभयकार्यसिद्धिः ॥ મંત્રી નૃપ વિદ્ય દાનેસરી, ધાર્મિક ગણુક કવિરાજ રે; પંડિત સધન નવ મિત્રથી, સાધિ વછિત કાજ રે. એમ સુણી તે શું આવિય, ધમ્મિલ નૃપસુત પાસ રે; કરત પ્રણામ નૃપનંદ, બહુત આદર દિયા તાસ રે. - ચતુર ચંપાપુરી કિઠાં થકી, આવીયા પૂછે ધરી નેહ રે; કુમગપાટણથી કુંવર કહે, દેશ દેખણ ગુણગેહ રે. કહે જુવરાજ ઘરમાણમાં, તુમ તણું કિહાં વિશ્રામ રે;
ઘમિલ બેલે નદીને તહેં, ચિત્ય ચંપક વન ઠામ રે. -એમ સૂણું પરુત હરષિ, હસ્તિખધે ચઢી તામ રે;
ધમ્મિલ પાસે બેસારીને, આવિયા તેહ વનઠામ રે. મિત્ર એક નગરમાં મોકલી, સુંદર મંદિરમાળ રે; ઘમ્મિલ વસતીને કારણે, કરત જુવરાજ ઉજમાળ રે; કરી બહુમાન વિમળા પ્રમુખ, રથ સ0 લાવ્યા પુરમાંહિ રે; મહેલમેં સર્વ ઉતારીયા, દાસ દાસી દિયાં ત્યાંહિ રે. - આસન અશન વસનાદિકે, પૂરી ધરી અંતર, નેહ રે; વળી ભલામણ કરી મિત્રને, ભૂપસુત ગયે નિજ ગેહ રે. બીજે દિન કમળા કહે કુવરનેં, નઈતટે ગયે પરભાત રે; ગજશિર ચઢી તમેં આવીયા, તેણે સમે થઈ સુણો વાત રે. વિમળસેના કહે મુઝ પ્રોં, એ કોણ ગજ ચઢી આય રે;
૨૦
ચ૦
ચ૦ ૧૭.
ચ૦ ૧૮.
ચ૦ ૧૯.
Page #503
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૫ ચ૦ ૨૦.
ચ૦ ૨.
ચ૦ ૨૨--
ચ૦ ૨૩.
ચ૦
ચ૦ ૨૬.
શ્રીમાનું વીરવિજયજી–ધમિલકુમાર. મેં કહ્યું ધમિલ તેડવા, આવે તુઝને જેમ રાય રે. ભાગ્યનો ઉદય ક્ષણમાં થથે, જુઓ નિજ ચિત્ત વિચાર રે; તુજપર રાગ બહુલો ધરે, જેમ જગ પરિણીત નાર રે. સા કહે વાત એ મત કરો, મારી આગળ માય રે; કાગરૂપ દુમક મુઝ દાસ છે, તેણે કરી માન પોસાય રે. તુમ ઠકુરાઈ દેખી કરી, રીઝી નહીં એ લવલેશ રે; બહુલકને નવિ ગુણ દવે, સશુરૂને ઉપદેશ રે. ધન્મિલ સુણું મન ચિંતવે, દેવવચને મળી નાર રે; તે પણ મુઝ વશ નવિ થઈ, કીજ કવણ પ્રકાર છે. મન ધરી જાપ પરમેષ્ટીને, કરત નિશિ વસિય એકાંત રે; દિવસે ભોજન કરી મિત્રશું, પત સાથે ક્રડિત રે. સ્નાનતલાદિક મર્દને, સરસ મનોવિંછત આહાર રે; તેણે કરી રૂ૫કાંતિ વધી, હુઓ કામદેવ અવતાર રે. દિવસ બેહેતાળી વહી ગયા, સ્વમામાં દેવ કહે એમ રે; વિમળસેના તુઝ વશ હશે, જાગતાં પ્રગટી પ્રેમ રે. ખંડ એથે સુખ રસભરી, ઢાળ થી કહ સાર રે; વીર કહે ધર્મથી પામી, જગતમાં જય જયકાર રે.
દેહરા, એક દિન રાજકુંવર મળી, ગોષિકશું કરે વાત; વિમળા ધમ્મિલની નથી, નારી અવરશું જાત. બાલ ચાલ નવિ દેખીયે, નદી એહને વશ નાર; કાર્ચે ભેળા વન જઈ, લીજે એહનો પાર. સમ સંપી સહુને કહે, જળક્રીડાને હેત; જમવું. રમવું વાડીએં, આવજો નારી સમેત. ધમ્મિલ કમળાને કહે, ગઈ ચંપામાં લાજ; -ગણિલ હસશે વન જળે, દેખતાં જુવરાજ સુણી કમળા વિમળા પ્રત્યે, જંપે તું ઉપરાંક અતિ તાર્યું ટી જશે, સાંધતાં પડશે ગાંઠ.
ચ૦ ૨૭...
ચ૦ ૨૮.
Page #504
--------------------------------------------------------------------------
________________
- પ૦૬
જૈનકાવ્યદેહન. સુંદર રૂપે ન રચીયે, માચી ગુણને સંગ પંડિત પ્રતિ નિરવહે, મૂરખ રંગ પતંગ.
ઢાળ ૫ મી. (મધુબિંદુ સમે સંસાર, મુંઝાણું માહહતા--એ દેશી.) સુણ વિમળ વિમળમતિ, ગતિ તાહારી કિહાં ગઈ; સમઝાવી ન સમઝે કાંઈ, રેઝ પરે થઈ; પીયરમેં તજી રાજધાની, જવાની જાગતે; દેઈ જન્મ ઉછેરી જેણ, રહ્યાં દિલ દાઝતું. શીખ દેવી ચતુરને સાર, ન દેવી મૂરખાં; સુગહીનિગ્રહી સ્પી કીધ, નહીં ગુણ પારખાં. તિહાં પણ અપજસને તાગ, રહ્યો નહીં પાછળે સુખ લેવા નીકળીયાં વિદેશ, રહ્યો કલેશ આગળું ખલવાટ શિરે રવિતાપ, તપતો નર ઘો; આવી બેઠે શીતળ તરૂ છાંહ, કોઠફળે હ. શીખ ૨. દાન માન ઓષધ અપમાન, સુરતીકુ છુપાડી આયુ ધન મંત્ર ઘરનું છિદ્ર, કહિં ન દેખાડી; દૈવ રૂઠે દીએ દુઃખ પિઠ, તે સહેવી સેહલી; અણસમજુ હઠીલી નાર, શીખવવી દેહલી- શી ૦ ૩. વારંવાર ઘણું શું કહીએં, કળા ચોસઠ ભણી; પણ દીર્ઘ નજર નહીં કાંઈ, થઈ નૃપનંદિની; ભતિ થેડી ઉઘેરી છોરી, ચકેરી સાંભળે; ધમ્મિલનું વચન પ્રમાણ, કરો તછ આમળે. શ૦ - ન મળે નર એવો વર, સંસારે જેવાં; તજી એ વર અવર કરેશ, જશે દિન રેવતાં; રંગરસિયા બાહેર રંગ, ચણોઠી સમ ઘણું; નર ઉત્તમ ચૂના સમાન, બીએ રંગ નહીં ભણું. શી૫નારદક્ષ કળા વિજ્ઞાન, રતી ગુણે અટકળે; તુજ ભાગ્ય ઉદયથી એહ, સુરસાન્નિધ્ય ભળે;
Page #505
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન્ વીરવિજયજી.—ધમ્મિલકુમાર.
કાંઈ લૂંટાતૂટ સૂત્ર, સુજાણે
સાંધીએ;
પાળ, પનેાતી આંધીયે.
વળી પાણી પેહેલી નિસ્નેહી દુર્જન
સાથે, રહ નિવારીયે';
સુસનેહી મજ્જત સાય, પ્રીતિ વધારીયે; [ નારી નરને પાય, પડતી
દેખીયે;
તુજ વિશ્મ સહે એ ખેાલ,
તસ ન ઉવેખીયે.
હું સા જળ પ્રીત, ૫ખી
રતી કાફ કરકકે સંગ કે, જીવ જળચર પંડિતને પાંડિત ખેલકે, મૂખે તેહવાY પ્રેમ, જે જેઠ ચાહના કલ્પતરૂની, જે મેર રડ્યા;
તેહને
શી
ઋણુ માણુક
રાય
ડા
નાવ કીજ, સાયર સ ંગ્રહ્યા;
જે સ્વારથ પૂરીયા;
ઉપગારીયા.
રાણાની શી ચાલ,
રાયણને
સહકાર, જે
ચાહે તે, વન
ક્રમ
વિ
ધુમ્મિલને ભરતારપણે દાન ધર્મીવડે જગવીર, યાશે તેથી અધિક હાએ જો પરભાતે નૃપદ્યુત સાથ, તુમે પણ તિહાં જઇને રૂપ, નિહાળા નર તાં; ઇચ્છાએ વરે વર અન્ય, ક્રુઆરીને વર બા; મનમાન્યા નથ્રુ ગાઢ, અમે જઈશું અમારે "જેને ધરનારી કુનારી, નર નિર્ધન પુત્ર પુત્ર, એ સર્વને સુતાં છેાડી, ન દૂર જઈ સિએ દશ કાશ, રૂપોવન
કરે સરજી જિğાં; તમે રહેજો તિહાં.
દેશ,
મેટીયાં;
ભેટીયા;
ટુકડે; લવતે ફેંક
વણુનુ દેખી, તું રીઝી ઘણી;
પશુ ન કરી પરીક્ષા કાંહિ, ગુરુ અવગુણુ તણી;
નર મેાહેાળા
સરવરે;
તરવરે :
મૂરખાં;
સારિખાં.
કુલક્ષણ
કુસ ગે
રહિએ.
માનતી;
શ્રીપતિ:
ફ્રીડાસે;
જશે.
૫૦૦
શી ૬.
શી છ
શી॰ ટ્
શી ૯
શી॰ ૧૦.
શી॰ ૧૧.
શીવ ૧૨
Page #506
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ૦
જેમકાવ્યદેહન.
શી. ૧૩
આ ધમ્મિલ રાગી રૂપ, ધીરજ સુર સારિસ; દેવરત્ન દિએ કંઠહાર, ઉડાવે વાયસો. આવળને ફુલ વિચાલે, પડી ‘ચંપા કળી: તિમ ચતુરા કેરી ગોઠ, મૂરખશું મળી;
લાત પંડિતની વર મૂરખ, હિત નહુ જાણિયા; કંઈ રૂઠા ભલા ભૂપાલ, તંઠા નહીં વાણિયા.
જે પહેલી પરણીશ તે તું, એ પધારિકા; દેવ વયણે વરશે એહ, રાજકુમારિકા; એહથી અધિકે ગુણવંત, પુરૂષ જમમાં નહી; આપજીંદાપણું તજી વત્સ, એહને વર સહી. આપ છ વિબુધ નર પણ, વિણસંત દેખીઓં તુઝ સરિખી સુકોમળ નાર, શી ગતિ લેખીએ; વસુદતા નારી ઈચ્છાવિહારી દુખ વરી; વળિ શત્રુદમન નર રાય, આપ મતિ કરી. મુઝ શીખ સુધારસ પીને, મગજ હે સદા; સુખને વિલસો એહની, સાથ કરી મુદા; ખંડ ચેથે પંચમી ઢાળ એ, ધમ્મિલ રાસની; શુભવીર વિવેકની વાત, પૂરણ આશની.
શી. ૧૫.
શ૦ ૧૬
શીવ ૧૭.
દાહરા,
ثم
نه
વિમળસેના વિનર્થે વદે, મા તુઝ વચન પ્રમાણ; તું હિતકર મુઝ જનમની, તુઝ સાથે મુઝ પ્રાણુ. મુઝ મેહલી તુઝને જવું, બોલવું ન ઘટે તુઝ; હું ન રહું ખિણ વેગળી, જાણે તું હદયનું ગુઝ. જે જે વચન તમેં કહ્યાં, તે સવિ સાચાં માય; એષધ વદ કટક દિયે, રેગીને સુખ થાય. પણ મુઝને કહે તે કથા, કોણ વસુદતા નાર; આપ મને કેમ દુઃખ લહૈં, કહે કમળા અધિકાર
م
ئه
Page #507
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વીરવિજયજી.સ્મિલકુમાર. ઢાળ ૬ ઠ્ઠી.
( રામ ભણે હરી ઉઠીએ; અથવા, બીજી અશરણ ભાવના—એ દેશી. )
ગાથાપતિ શિરદાર હૈ,
ઉજ્જૈણી નગરી વસે, નામે વસુમિત્ર સુંદરૂ,
ધનસરીને
ભરતાર રે;
બેટી વસુદત્તા સારી રે,
કન્યા ઉદાર રે, આવ્યા નિકાલ રે.
વાળ્યેા લગાર રે;
મૂકી
માથાનેા ભાર રે,
ધનવસુ તાસ કુમાર હૈ, દેખી ૨ભાવતાર રે, નાગની નાઠી પૈકી પાતાળ રે, હજીય ન આપમતી અવળા ચલે, ન વળે અવળા રાહુના ચાર હૈ, ચંદ્રને કરે અપકાર રે, તેણે તનુ કૃષ્ણે અપાર રે. કાસમી નગરી ચકી, ધનદેવ સાર્થવાહ ; વેપારે તિહાં આવીયે, લાગ્યા પ્રેમ અથાહ રે, વસુદ્દત્તાનેા વિવાહ રૅ, તેશું કીધેા ઉત્સાહ રે; લેઈ નિજ ઘર જાહ રે, માતપિતા વધૂ ચાહ રે. સુખસભાગ વિલાસમાં, કેતા કાળ ગમાય રે; સુરસમ ન દન ો થયા, ત્રીત્તે ગભૅ ગવાય રે; નવમે માસ સહાય રે, પિયુ પરદેશ સધાય રે, વસુદત્તા વિલખાય રે, માત પિતા ચિત્ત લાય રે; મળવાનુ રે. તેણે સમે પુરવન ઉતર્યો, સાથે ઉજ્જૈણીયે જાય રે; વસુદત્તા સુણી સજ થઇ, સાસુ સસરે! રેકાય રે, કહેા પુત્રી કિડાં જાય રે, એકલી પથે ખીહાય રે, તુઝ પતિ જબ ઘર આય રે, તવ ચિત્ત કરને સાહાય રે. સસરાને વળતું કહે, મુજ પતિ શુ કરનાર રે; આપ મતે ચલી એકલી, ન ગણી શીખ લગાર રે; । સુત સાથે વિહાર રે, સાથ ગયેા કાશ ચાર રે; ભુલી ૫ થ ગમાર રે, ચાલી પથ ઉાર રે. તે દિન ધનદેવ આવીયા, પૂછે માયને વાત રે,
મન
થાય
૨૦૯
૧.
આપ૦ ૨૦
આ૦ ૩.
આ ૪.
૦ ૫.
Page #508
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૧૮ . . જેનકાવ્ય દેહન. : *, *
સર્વ કહે વહુ નવિ રહી, રાખી પણ પરભાત રે; પીડે હઠીલી કુજાત રે, પીયરીયાં ભણી જાત રે; સાથ ગયો લેઈ રાત રે, જાણી ભેળી ન થાત રે. આ૦ ૭. સાંભળી ધનદેવ ચાલી, તસ પગલે અનુસાર રે; અરધી રાત્રે તે જઈ મળ્યો, દેખી અટવી મઝાર રે; રેતા ચાલે કુમાર રે, વાળી ન વળી તે નાર રે; સુંદર વૃક્ષ નિહાળ રે, રાત વસ્યાં તેણુ વાર રે. આ૦ ૮. વસુદત્તા પેટ વેદના, વ્યાપી ખમીય ન જાય રે; લિંબાદિક તરૂપલ્લવે, ભારી પણ ન સમાય રે; પુત્રજન્મ તિહાં થાય છે, રાત્રિ તિમિર ભરાય રે; દે સુત નિદ ઘેરાય રે, ન લહે જળ તણું હાય રે; તેણે નવિ શૌચ કરાય રે. આ૦ ૮. રૂધિર ગંધ મૃગમંસ યું, પામી વાઘ આવંત રે; લઈ ગયા ધનદેવને, સા તસ દુ:ખેં રેવંત રે; લહી મૂચ્છ વિલપત રે, તમ હૃદય ભય બ્રાંત રે; તેણે થણ દૂધ બલત રે, જમે બાલ મરંત રે; ઉભય વિગે જલંત રે. આ૦ ૧૦. રેતી પ્રભાતે દે સુત ગ્રહી, રણમાં ચાલી તે જાય રે; વૃષ્ટિ અકાળે તિહાં થઇ, નદીએ નીર ભરાય રે; દેખી વિહલ થાય છે, એક સુત ઉતરી આય રે; તે પણ તીરે ઠવાય રે, બીજો લેવાને જાય રે; લઈ જળ ઉતરાય રે. આ૦ ૧૦. વિચમાં શીલા તલ ખસી પડી, હાથ વછુટે તે બાળરે; જળ વેગે દેય વહી ગયાં, પાપો નંદન કાળ રે; જળ પડી માત નિહાળ રે, કઠે જે ઠ બાળ રે; નેહું નદીય વિચાળ રે, પડી દે તે ફાળ રે; મરણ લો તતકાળ રે. આ૦ ૧૨ જળ વેહે તારૂ એક લહી, વળગી જીવિત આશ રે;
Page #509
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વીરવિજયજી–ધમ્મિલકુમાર.
દે ઘડીએ તટ ઉતરી, બેઠી થઈયે નિરાશ રે; ઉડી ગઈ વનવાસ રે, ઝાલી તસ્કરેં તામ રે; સિહગુહપાલ છે પાસ રે, લેઈ ગયા ભર આસ રે. . આ૦ ૧૩, કાલદંડ સેનાપતિ, ભેટ કરી ચછ વેશ રે; પટ્ટરાણ કરી થાપ, દેખી રૂપ વિશેષ રે; બીજી રાણી અશેષ રે, મુખ નવિ જેવે નરેશ રે; કરતી તેહ કલેશ રે, ચિંતે છિદ લહેશ રે; તે સવિ કાજ કરેશ રે. આ૦ ૧૪ વરમાંતર એક સુત થયે, વરુદત્તા સમ રૂપ રે; તવ નૃપને કહે રાણી, તુમે પડીયા રૂપ કૃપ રે; તેણે અમે કહીએં શું ભૂપ રે, દેખો પુત્ર સરૂપ રે; - ભગવે પર નર ગૂપ રે, નરસમ હોએ સુતરૂપ રે; પૂ પ્રિય કરી ધૂપ રે. આ૦ ૧૫. -કાહાડી ખડ ધરી આગળ, સુત આતિમ પરખાય રે; નિજ સુન મુખ શ્યામ ઉજળુ, બાળ તેજ નખમાય રે; નયન અધર કર પાય રે, તપનોદય ક્યું ઝગાય રે; નિજ તનુ દેખે વિછાયરે, કો દુષ્ટ તે રાય રે; પુત્ર હણ્યો ઈ ઘાય રે. આ૦ ૧૬ વસુદત્તા શિર મૂકીને, મારી નેત્ર પ્રહાર રે; ભિલ સુભટને આપી કહે, બાધ તરૂ પુર બાર રે; દેખે લેક હજાર રે, તેણે જઈ બાધી તે નાર રે; પથે રમૂળ શાળ રે, પાસે કવણાધાર રે; પાપને ઉદય વિચાર રે. આ૦ ૧૭. અશરણ દીણ અનાથ સા, તરછી ભુખી કગાલ રે; એહવે ભાગ્ય ઉદયથકી, આવી ઉતરી વિશાલ રે; -સાથે સરોવર પાળ રે, જાયે ઉજેણીયે હાલ રે,
જેતા તૃણુ કઠ હાર રે, સા તરૂ બાંધી નિહાળ રે; ‘છેડી લાવ્યા દયાળ રે. આ૦ ૧૮.
Page #510
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૧૨
જૈનકાવ્યદોહન,
આ૦ ૨૦.
સારવાહને સોંપતાં, સ્વસ્થ થઈ તેણુ વાર રે; પુછી વાત ધીરજ દીએ, કહે નવિ બીહે લગાર રે; તુઝ બાંધવ ઘરબાર રે, તેહવું મુઝ ઘર ધાર રે; રહે સુણી વસુદત્તા નાર રે, સાર્થવાહ કરે સાર રે. આ૦ ૧૯. નામે સુત્રતા સાધવી, બહુચેલી પરિવાર રે; જીવિત સ્વામીને વાંદવા, સાથમેં કરત વિહાર રે; થઈ તસ સંગતિ સાર રે, સુણી નવતત્વ વિચાર રે; લહી સંસાર અસાર રે, સાર્થેશ આણું આધાર રે; લીધો સંજમ ભાર રે. ગુરૂણી સાથે ઉજેણીએં, મળીયાં મા તાત ભાય રે; વીતક વીત્યા તે સવિ કહ્યાં, સણું સમકિત પાય રે; દુગુણે સવેગ થાય રે, તપ કરતી નિમાય રે; અંયે સ્વર્ગ સધાય રે, શ્રી જિન ધર્મ પસાય રે. આ૦ ૨૧. ચેથે ખંડે રે એ કહી, છઠ્ઠો ઢળકતી ઢાળ રે; શ્રી શુભવીરની વાણી, અમૃતની પરનાળ રે; ધર શીખ રસાળ રે, આપમતિપણું ટાળ રે; ઈડી કર્મજંજાળ રે, લહે શિવસુખ ઉજમાળ રે. આ૦ ૨૨.
દેહરા, વાત સુણી વિમળ કહે, વાત ભણી ઘણી સાર; વળી નૃપ અરિદમણ તણે, કહો બીજો અધિકાર. તવ જપે કમળા ઈસ્યું, મુજ કેહેવાની હેવી શું નિરર્થકતા બોલવું, તુજ સુણવાની ટેવ. રવિઉદ વન કેલીએ, જે ધમ્મિલ સહ જાય; તે એ વાત સુણાવીઍ, કાજ સકળ સિદ્ધ થાય. વસુદેવ હીડેએ કહ્યાં, સુંદર દે દષ્ટાંત; સમઝને સમઝાવવાં, એ છે મંત્ર મહંત. વળતું તવ વિમળા વદે, કરશું સર્વ પ્રકાર તવ કમળા અરિદમણને, કહે હવે અધિકાર
Page #511
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વીરવિજ્યજી---ધમ્પિલકુમાર, ૫૧૩
ઢાળ ૭ મી, (જૂઓ જોઓ અચરિજ અતિ ભલું-એ દેશી). -આપ છ દે છબીલા છ વરે, તો રાંક તણું શી વાત હો; -ત્રબાવતી નગરીને ધણી, અરિદમન નામ વિખ્યાત છે;
આપમતી અવળે ચલે. તસ રાણે સતી પ્રીતિમતી, પ્રીયા સાથે પ્રેમ અથાહ હે, સહ પકિલિય તસ મિત્ત છે, ધણુવઈ નામા સથવાહ છે. આપ એક બાળક ધનપતિને ઘરે, મૃત માત પિતાદિક તાસ હો; ખાઈ કિશ કંડનશાળમાં વયે નામ ઠગ્યું કોકાસ છે. આ૦ ૩. -સજી ઝાઝ જવનીપ વાણીજું, ધણવઈ સથવાહને પુત્ત હે; ધનવસુ નામા જલધિ ચઢ, કેકાસ સખા સંજુર છે. આ૦ ૪. જઈ જવનદીપ તટ નાંગયાં; દિન થડે સુદર વાય હો; ભરી વસ્તુ તંબુ તાણીયા, ક્રય વિક્રય બહુલ થાય છે. આ૦ ૫. રથકાર કલાનિધિ તે પુરે, ભણે છાત્ર ઘણુ તસ પાસ હે; કઠ કવિનય કરી શીખત, તમ પાસ જઈ કાસ હે. આ૦ ક. શીખી સર્વ કળા કઠ કર્મની, કળ સંચે ચલે આકાશ હે; ગુરૂમહેર નજર મતિ ઉદ્યમે, નહિ દૂર કળાવિધિ તાસ હે. આ૦ ૭. શેઠ સાથે ગુરૂ આણું લહી, ત્રંબાવતી પાછા આય હે; કેકાસ રહ્યા ઘરે લઈનેં, ચિંતે આજીવિકા ઉપાય છે. આ ૮. નૃપ જાણપણું કરવા ભણું, કરે કાકકપત તે દેય છે; રાય શાલ સુકા અગાશિ, લેઈ જાય ન જાણે કેય હો. આ૦ ૯. ખળાં ખેત્ર તણું ધન સંહરે, કરે છું બારવ રખવાળ હે; ગાય પૂછે મંત્રીને એ કિસ્યું, કહે મંત્રી સુણે ભૂપાળ હો. આ૦ ૧૦. કેકાસ કળાયત્રે હરે, તવ તેડી કહે કરો યંત હે; તેણે નાવ કર્યું કળ સંચનું, દેય બેસી ગગન ભમંત . આ૦ ૧૧, દિન કેતે રાણી વીનવે, નૃપને મુજ ઇચ્છા નાથ હે; પૂછે કેકાસને રાય તે, આજ રાણું આવશે સાથ હે. આ ૧૨કહે તે ન સમાયે જાહોજમાં, દોય નર વિણ ત્રીજો કેય હે !
Page #512
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૧૪ . જૈનકાવ્યદોહને. આપઈ દે હઠે કહે દંપતી, વાત જૂડી કરે શું હોય છે. આ૦ ૧૩. એમ કહિ દંપતી ના ચઢયાં, તવ બેલે તિહાં કોકાસ હો; આગળ પસ્તા પામશે, એટલી છે કળા મુઝ પાસ હો. આ૦ ૧૪ હિત શિખ ન માની રાયે તે, ચાલ્યા ગગને કળસંચાર છે, કેશ સહસ ગયે અતિ ભારથી, કીલિકા ભંગ ટુટા તાર હે. આ૦ ૧૫. નાવ પડિયું સરોવરમાં જઈ, ત્રણ જણ નિકળિયા બાર હે; પશ્ચાત્તાપ કરી સંત, તિહાં અરિદમન નૃપ નાર છે. આ૦ ૧૬. કેકાસ ભણે તવ ભૂપને, દય બેસે એ તળાય છે; ઉપગરણ યંત્ર સજવા તણાં, લેઈ આવું હું એણે ઠાય છે. આ૦ ૧૭. પાસે તે સલીપુર સહેરમાં, ગો બેસારી કોકાસ હે . સૂત્રધારની શાલે ભાગ, ઉપગરણ લઘુ ગુરૂખાસ હે. આ૦ ૧૮. કહે તે રથ રાયને સજજ કરું, તેણે હવણું નવિ દેવાય છે; ફિકસ કહે હું સજજ કરું, કહિ સજજ કરી ચક્ર ચઢાય છે. આ૦ ૧૯. કળા દેખી સુતારે ઓળખ્યો, ત્રબાવતીનો કેકાસ હે; કહે બે સુંદર ઘર જઈ, અધિકરણ લઈ આવું ખાસ છે. આ૦ ૨. બેસારી ગયો દરબારમેં, કાકજંધ નરેશર પાસ હો; તસ વયણે તેડાવી આદરે, પૂછતાં જણવે કેકાસ હે. આ૦ ૨૧. રાય રાણી તેડાવી તે નૃપે, કૃપબંધિખાણું કીધ હો; રાણી અને ઉરમાં ધરી, કહે કેકાસને ગુણ લીધા છે. આ૦ ૨૨અમ સુતને સખાવો તુમ કળા, વિણરહસ્ય શિખા તેહ ઘોડા દય યંત્રે સજ્જ કરી, સુતને જણ ધરિ નેહ છે. આ કોકાસ સુ નિ ભરે, નૃપનંદન ઉડી દેય હો;
ઢી અ ગગન ચાલ્યા તિસે, કોકાસ પૂછે કિહાં સોય છે. આ૦ ૨૪. સુત અવર કહે દય ઉડીયા, કોકાસ કહે થયું શૂળ હે, ભરશે દો બાંધવ તુમ તણું, નવિ જાણે કળનું મૂળ છે. આ૦ ૨૫ સૂણી પ રૂઠે દિએ કુમર, વધ કરવાને કાસ હે, એક કુંવર વચનથી સાંભળી, કેકાર્સે રચિયે પાશ હો; આ૦ ૨. ચકયંત્ર ઉપર થળી કરી, બેસાડ્યા કુંઅર વચગાલ હે;
Page #513
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાનું વીરવિજયજી-ધમ્મિલકુમાર. ૧૫ કહે શંખનાદ કરૂં યદા, તવ ઠેક ખીલી વિચાલ હે આ૦ ૨૭. કહી શખ પૂર્વે સુણી કુંવર તે, ખીલી ઠેકી વચમેં જામ હે; - તવ ગગનૅ સવે શલા પ્રતે, ભેદાણું મરણ લહે તામ છે. આ૦ ૨૮. સુભટે કેકામને મારિ, રામેં જાણું સવિ તે વાત ; હા હા કરતો ધરણી ઢળ્યો, કાકજંધ મુઓ આપઘાત છે. આ૦ ૨૯કારાગારે અરિદમણ તે, આપ છ દે મરણ લહે તામ હે; કમળા કહે બેટી સાંભળો, હિતશીખ ન માની જામ છે. આ૦ ૩૦. ખંડ ચેથે આપ મતિ તજી, સુણતાં એ સાતમી ઢાળ હો, શુભવીર કહે છેતા ઘરે, નિત્ય હોજો ભગળમાળ છે. આ૦ ૩૧
દેહરા, એમ કમળા વથાણું સુણી, હરખી વિમળા નાર; ધમ્મિલનેં વરવા ભણું, આર્ષે થઈ હુરિયા ધમ્મિલને કમળા કહે, સફળ થઈ તુજ આશ; વિમળા વરશે પ્રેમથી, નિહેજો ઘર વાસ. સુણું પમ્મિલ હરખે ઘણું, ચિતવતે ધરિ નેહ, ગુરૂદંશત વ્રતમંત્રને, મહિમા અતુલ અડે. સામગ્રી સવિ મેળવી, તેહિ જ રણમાંહી, ગાંધર્વ કરી પરણીયાં, બેહુ જ ધરિ ઉચ્છહિ. રય વીતી સુખ ભરે, રવિઉદયે પરભાત, કમળા વિમળા કુંવરશું, જિનઘર વદન જાત. પ્રભુસાખે કમળા ગ્રહી, વિમળા દક્ષિણ હાથ, દેઈ કુવર દાહિણ કરે, કહે ધરી મેં તુમ સાથ. જીવંતાં મુઝ પુત્રીનેં, નવિ દેશે ક્ષણ છે; જે પણ પરણો નવ નવી, પણ ધરજો નેહ, અચ્છકારી એહ છે, શિવરિાર કુટિલા ગંગ, પણ નિહેવુ નાથ, રાખે હેટા રંગ. સસરે ખારે જલનિધિ, બાંધવ ચકલંક, ચપળા કમળા કેશવે, લચ્છી કરી ધરિ અક
Page #514
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ
જૈનકાવ્યદ્રાન.
પ્રભુનજરે પ્રેયસી તણેા, સાસુ વયાં શિર ધરી, કમળા વિમળાને સજી, શાળ ભલા શણગાર; માત સુતા રથ મેસિન, પાહાતાં વનહમઝાર.
ગ્રહિં કર કુંવર સસ્નેહ, આવતા નિજ ગે.
૧૦.
૧૧.
ઢાળ ૮ મી.
(સુતારીના બેટા તુંને વિનવુ રે લા, મારે ગરબે માડવડી લાવ ો, રમતાં અંગઠંડી વિસરી રે લે—એ દેશી. )
૩.
૪.
રથ એસીને” રાણીયેા નીકળી રે લેા, જીવરાજને ધરી શગાર ને; મેવા મીઠાઇ ફળ શિર થાળશું ? લા, દાસ દાસી તણે પરિવાર જે. રસ ક્રીડા રસે` રસિયા ધણા રે લા, તેણે વસિયા વિખમ સંસાર ; જે કસિયા સેટી નાની ગિરા રે લે, તે વસિયા મુક્તિ દરબાર એ. રસ૦ ૨. મિત્ર વર્ગ તણી રમણી ઘણી રે લા, વનકેલિએ' ભેળી થાય જો; જાણું ખેચરી મતરી ઉતરી રે લેા, રમે ભૂચરીરૂપ અનાય શ્વે. ૨૦ પછે” કમ્મિલ ગાષ્ટિક સાથરા રે લા, આવ્યા ખાગે તિહાં જીવરાજ જો; હામ ઠામ તતળ સઠવીરે લા, હય હાથી સુભટ થ સાજ જો. ૨૦ રચ્યા મંડપ શીતળ છાયમાં રે લેા, જળ છાંટી ભૂતળ શુચિ કીધ ો; પંચવણીં બિછાણાં પાથયાં રે લેા, ચંદૃરૂઆ ગગન તળ દી જો. ૨૦ રસરંગ ભરે' સહુ ઉતયા રે લેા, આવી બેઠાં તે મંડપ હેઠ જો; ગીત ગાન તાન રસરીઝમાં રે લા, કરે ધમ્મિલશું સહુ ગેાઠ જો. ૨૦ એણે અવસર ભાજન મંડપે... રે લા; ખની રસવતી ખાલે સુઆર જો; તવ બેઠા આસન ધરી મ’ડપે રે લા, નિજ ગેહ વિભવ અનુસાર જે. ૨૦ ચૂમ ચંદન ધૂપ ઘટા ચલે રે લેા, જીવરાજ ધમ્મિલ દોય પાસ ને; મણિરત્ન કનકભાજન દિયે રે લેા, જળ કળશ કુસુમ ધરી વાસ શ્વે. ૨૦ રાણી સાથે વિમળસેના મળી રે લા, દાય પીરસતાં ધરી પ્રેમ ; પ્રિયા મિત્ર તણી પ્ખા કરે રે લેા, કમળસેના હુકમ ભર સીમ જો. ૨૦ કરી ભાજન તાળ ખીડિયા રે લા, ખાયે બેઠા તે મંડપે જાય જો; પેાતપાતાના પિયુને આસને રે લેા, એસી નારિયે જમણુ જમાય જો. ૨૦૧૦. એડી વિમળા ધમ્બિલને આસને રે લેા, જીવરાજ પ્રિયા પણુ તેમ જો;
૭.
૮.
૧.
2.
Page #515
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વીરવિજયજી–ધમ્મિલકુમાર,
૫૧૭
મન ગમતે જમતે રમતે થકે રે લો, સહુ ધરતી પરસ્પર પ્રેમ છે. ર૦ ૧૧. મુખ તળ મંડપ જાવતી રે લો, ઘડી ચાર કરી વિશરામ જો; સવિ દંપતી દિલ ભર દીપતાં રે લે, જળક્રીડા કરે સર ઠામ જે. ર૦ ૧૨. તિહાં ધમ્મિલ વિમળા ખેલતાં રે લો, જેમ રેવા કરેણુનાથ જો; જોઈ દંપતી સહુ શસા કરે રે લો, કળાવંત વિચિક્ષણ સાથ જે. ર૦ ૧૩. કરી ધર્મ ધમિલ નર ઉપનો રે લો, જેણે પામી એ વિમળા નાર જે; શ્રમ સફળ થયો ધાતા તણે રે લો, કરી જેડ જુગતિ કિરતાર જે. ૨૦ ૧૪. હરગારી શચી મધવા જિલી રે લો, નિશિ ચંદ્ર રતિપતિ કામ જે; હરિ કમળા હળી મળી રેવતી રે લે, જેસી જોડ સીતા ને રામ જે. ર૦ ૧૫. સરેવરથી નીકળીયાં તે સવિ રે , માંડવીમે હિડોળા ખાટ જે; જઈ બેઠાં જુગલ જુવતી સહી રે લો, જૂએ રસભર વેશ્યા નાટ જે. ૨૦ ૧૬. એક નજર ધમ્મિલ વિમળા ભણું રેલો,બીજી નજરે તેનાટકશાળ; પણ જોતાં તૃપ્તિ નવિ કે લહેરે લે, મુનિ દેય ગુણે બહુ કાળ જે. ર૦ ૧૭. કરી શંકા ને કંખા વેગળી રે લે, હાય સમકેતિ ઉજ્વલ વાસ જો; તેમ ગોષ્ટિલ દિલમશંકા ટળી રે લો, દેખી ધન્મિલ વિમળા પાસ જે. ર૦ ૧૮. હવે નાટક પૂર્ણતા થયે રે લે, કરે વિમળા તે લાખ પસાય જે; જગદાતાના હોય વધામણું રે લો, પાત્ર લેક ધમ્મિલ ગુણ ગાય છે. ૨૦ ૧૮. સજી અસવારી સવિ નગરી ભણી રે લે, ચઢયા હસ્તી ધમ્મિલનૃપનંદ ; રવિ રાતે થયો ગયો વારૂણી રે લો, ઘર આવ્યા સહુ આણંદ જે. ર૦ ૨૦. ખડ ચોથે ચતુર મેળા તણી રે લો; કહી આઠમી ઢાળ રસાળ જે; -શુભવીર કુવર વિમળા મળી રે લ, રમે સુંદર ભેગ વિશાળ જે. ર૦ ૨૧.
દેહરા, સુખ ભેગવતાં સ્વર્ગનાં, વિમળા ધમ્મિલ સંગ; રતિ સુખ નૃપ તે લહી ઘણું, વિકસ્યાં અંગ ઉપાંગ. પ્રેમ ભરે પ્રીતમ પ્રિયા, રણુ ક્ષણભર જાય; દેવ દુગ દુકની પરે, મુખમાં કાળ ગમાય. * એક દિન રતિસુખ સધિઓં, રિસાણી પિયુ માથ; ન દિએ બેલ મનાવતાં, તરછેડે વળી હાથ.
Page #516
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૧૮
જેનકાવ્યદોહન. તવ હસતાં ધર્મિલ કહે, ન ઘટે તુઝને એહ; . કંત કટુક વયણે કહે, જાણે પ્રમદા નેહ. રમણની સાથું રૂષણું, ન કરે નિપુણ નાર; નમણી ખમણું બહુ ગુણી, સુખ દેવે ભરતારવસતતિલકા એક જગનારી ગુણભંડાર; કદીય ન દીઠી રૂષણે, મુઝ રૂઠે ધરે યાર. વયણ અપૂરવ સાંભળી, લાગ્યું બળતાં બાણ; સર્વ સહે પણ નારીયે, ન સહે શોકય વખાણ. અધર ડસંતી ક્રોધભર, કેશથી કુસુમ ઉછાળ; નાખે . મેખલા, મુદ્રા નેર હાર રક્ત અશોક કમળ દળે, તુલ્ય ચરણ સુકુમાલ; પાયલે ધમ્મિલ હણી, વચન વદે ઈરષ્યાલ. વસંતતિલકા દિલ વસી, જાઓ વસે તસ ગેહ; કહે વિમળા તે વલ્લભા, સાચે જાસ સનેહ નારી વચન ઈરષ્યા તણું, સાંભળી હસત વદન; કુંવર ઘરેથી નીકળ્યા, રવિ ઉદયે પ્રચ્છન.
ઢાળ ૯ મી. (અનિહાંરે વાલ્હોજી વાએ છે વાંસળી રે—એ દેશી.) અનિહાંરે સ્વારથ મીઠે સંસારમાં રે, સવિ સ્વારથિ સંસાર; માતા વલ્લભ બાળને રે, વન વલ્લભ નર નાર. સ્વારથ૦ ૧. અનિહાંરે ધમ્મિલ ચાલ્ય ખેદે ભર્યો રે, પિતે જુવરાજને ગેહ, ભેજન વેળા ભેળા જમી રે, ચિત્ત ચિંતે વિમળા નેહ. સ્વા ૨. અનિહાંરે ચિત્ત વિશ્રામેં વનમેં ગયે રે, તિહાં દીઠા મુનિ અભિરામ, ભવ અટવીમાં કરમેં તથા રે, તે પ્રાણુને વિશરામ. સ્વા. ૩. અનિહાંરે મૃતસાગર સુરી નંદીને રે, બેઠે ધમિલ કુમાર; તવ દીઠ તિહાં દીપતા રે, નવ દીક્ષિત દે અણગાર. સ્વા૦ ૪. અનિહાંરે ધમ્મિલ પૂછે છે કારણે રે, વન વય દિક્ષા જેગ; અઈસ્યનાણી કહે સાંભળો રે, એણે ભેગનેં જાણ્યો રોગ. સ્વા૦ ૫.
Page #517
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વીરવિજયજી.—મ્મિલકુમાર.
નરકાવાસ,
નિહાંરે નયર કુશસ્થલમાં વસે રે, એક નગમ મદન છે નામ; ચડા પ્રચંડા, તસ નારીયે રે, જિસ્મુ નામ તિર્થેા પરિણામ. સ્વા૦ અનિહાંરે જોગી જબૈંગણી સેવતાં રે, લહી વિદ્યા ને બહુ મત, કલેશ કરે ક્રોધે ભરી રે, તેણે દુખીયેા તે અત્યંત અનિહાંરે પરદેશાંતર કારાધરે રે, વળી પણ દોય નારીનેા નાહલેા રે, વિ પામે અનિહાંરે ઝધડા ઝાટાથી ઉભગા રે, પુર પાસ ગામે તો ઘરે, રાખીને રે, એકાંતર અનિહાંરે એક દિન કાઇક કારણે રે, દિન દાય પ્રચંડા ધામ; વાસે વસીને ત્રીજે દિને રે, ચડા
સુખ ધરવામ. દે નદીય કિનાર, વિધર્સ વાર.
ધરાવે જામ. રે, દેખી ક્રર્ય થઇ શ્યામ; મન તે પાા
નાઠે
તામ
અનિહાંરે ચડા ચોખા છડતી થકી મૂશલ મંત્રીને નાંખતી રે, અનિહાંરે મૂશલ નાગ રૂપે' ધસ્યું રે, ભયભીત નદી ઉતરાય, પેટ્ઠા પ્રચંડા ઘર આપડે રે, તિહાં પૂઠે પન્નગ આય. અનિહાંરે વચ્ચે વ્યાલને છેતરી રે, શેઠ આવ્યેા પ્રચંડા પાસ; સા તનુ સ્નાન પીઠી રે રે, તિહાં શેઠ ભણે ભરસાસ. અનિહારે વાત કરતાં અહિં પેખીયા રે, તવ સા તનુમૈલ ઉતાર; નાખી ાંત્ત કરી મંત્રશું રે, થયા નકુલ અનિહાંરે . મદન તે સ્વસ્થ થઇ તસ ધરે રે, રહ્યા રાત્રિ ઉઠી પરભાત,
રેહેતાં હાય ધાત. દૈવગત જો દોય,
પણ
રાખણહારા કાય. સ્વા૦ ૧૬. રાક્ષસી દો પરવેશ;
ચિતે દેય કુલક્ષણ નારીયેા રે, એક દિન અનિહાંરે એક ભયે એક રાખીયે રે, કોપી તે! શરણુ મરણુ તણુ રે, નવિ અનિડાંરે ઋદ્ધિ ઘણી મુજ મંદિરે રે, પણ છડી જવું, મુજને ટેરે, આ ભવ નિહારે ચિંતવી મદન ચલ્યા દેશાંતરે રે, ધનરાાર સાર સહુ લીધ, દિન કેતે પુરસ’કાશને રે, વનમાં ઉતારા કીધ, સ્વા૦ ૧૮. નિહારે તે પુરવાસી આવ્યે તિહાં રે, શેઠ ભાનુદત્ત ઉછરંગ; પૂછે મદન ભલે તમે આવીયા રે, છે એમ કુશળ તુમ અંગ. સ્વા૦ ૧૯.
રહીશું. પરદેશ. સ્વા॰ ૧૭
març ayak saya m
સ્વા
સ્વા
સ્વા
૫૧૯
19,
<.
2.
સ્વા૦ ૧૦.
સ્વા૦ ૧૧.
સ્વા૦ ૧૨.
સ્વા૦ ૧૩.
ડ્ડીને વિદાર. સ્વા૦ ૧૪.
સ્વા૦ ૧૫.
Page #518
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૦
- જૈનકાવ્યદેહન, અનિહરે મુઝ મંદિર પાવન કરે રે, તબ ચિંતે મદન મનમાંહી, નામ શું જાણે એ માહરૂં રે, ગયે વિસ્મિત તસ ઘર જ્યાંહી. સ્વા. ૨૦.
અનિહોરે સ્નાન નેં ભજન કીધાં પછી રે,કહે શેઠ મદન સુણ કાજ; વિદ્યલતા મુઝ અંગજા રે, તમે પરણું વધારે લાજ. સ્વા૦ ૨૧.
અનિહાંરે શી ઓળખાણે કન્યા દિયો રે, કહે મયણલીયે મુઝ નામ; ચઉ સુત ઉપર ઈચ્છતાં રે, ભણે શેઠ હુઈ ગુણ ધામ. સ્વા. ૨૨. અનિહાંરે વરચિંતાયે મુઝને કહે રે, આવી કુળદેવી રાત; મદન અશક તર તળે રે, બેસશે આવી પ્રભાત. સ્વા. ૨૩. અનિહાંરે તેડી સુતા પરણવ રે, જાણું તેણે નામ કુળ જાત; કહી પરણાવી શુભ વાસરે રે, વાસ ભુવને વસે સુખશાત. સ્વા. ૨૪. અનિહરે પૂરવ દુઃખ વિસારી રે, ધરે વિદ્યુલ્લતાણું પ્રેમ, પઢમ સુવડ ઉગરી રે, રાતી સંગ ન છોડે જેમ. સ્વા. ૨૫. અનિહાંરે વષાકાળે ઘન ગાજતે રે, વરસતે મૂશલધાર; ઘર ઘર પસી જુએ વીજળી, રેતી વીરહિણી નાર. સ્વા. ૨૬અનિહાંરે વિદ્યુલ્લતાણું શયાગ રે, નિશિ દીપ અરીસા જેત; નારિ વિજોગી પાસે રહેં રે, તસ બાળક ભૂખું રાત. સ્વા૨૭. અનિહેર નાથ ગયે તું દેશાવે રે, નાવ્યો આ વષકાળ; નયણાં નેવ ઘરમાં ઝરે રે, ધનનીઠું રે બાળ. સ્વા૦ ૨૮. અનિહાંરે રેતી વિજોગી વયણ સુણી રે, દુઃખ વ્યાપે મદનને ચેત; ચંડા પ્રચંડા ઘણું સાંભરી રે, આંસુ ભરાણાં નેત. સ્વા. ૨૯. અનિહાંરે વિશુદ્ધતા નિબંધથી રે, પૂર્ણતાં બોલે તે; શું કરતી હશે બાપડી રે, મુઝ વિણ દેય એકલી ગેહ. સ્વા. ૩૦. અનિહાંરે જો તું રજા મુઝને દીયે રે, તે જઈ આવું એક વાર; સાંભળી સા ચિત્ત ચિંતવે રે, મુઝથી અધિકી દોય નાર. સ્વા૦ ૩૧. અનિહાંરે પ્રેમ લગ્યો તિહાં એહને રે, મુઝ સાથે બાહ્ય સનેહ; વર્ષો વીત્યે જા તુમેં રે, મનમેળે બેલી તેહ. સ્વા૦ ૩૨.
અનિહાંરે વર્ષાકાળ વીતી ગયો રે, જવા મદન યે હશિયાર; વિદ્યુતતા કહે નાથજી રે, કેમ રહિશું અમે સંસાર સ્વા. ૩૩.
Page #519
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વીરવિજયજી – મિલકુમાર. ૫૨૧ અનિહાંરે મદન વદે અમે આવશું રે, દિન ઘેડે નહીં તુઝ હોડ, કલ અનેકે ભમરો ભમે રે, પણ બેસે ભાલતિ છોડ. સ્વા૦ ૩૪
અનિહાંરે સા કહે વેહેલા પિયુ આવ રે, કહી મંત્રી કરી દીધ; લઈ ગથે એક ગામડે રે, જળ ઠામ વિસામો કીધ. સ્વા. કપ. અનિહાંરે ભેજન વેળા સંભારતો રે, કેઈ આવે અતિથિ આહી, દેઈ દાન ભજન કરૂં રે, એમ ધ્યાયે મદન મન માંહી. સ્વા૩૬અનિહાંરે તપસી તાપસ દેખીને રે, ભક્તિભર દીધ કરંભ; સરોવર તીરે તાપસ જઈ રે, જબ ખાવે સ્વાદ અચભ. સ્વા૦ ૩૭. અનિહાંરે મદન સરોવર નાહીને રે, બેઠે ખાવાને જામ, કવલ લીએ એક હાથમાં રે, તિહાં છીણે હાલી નામ. સ્વા૩૮ અનિહાંરે છડી ભેજન ઉડીયો રે, તવ તપસી થયે અજરૂપ; ઉપગરણ પડયાં ભૂતળે રે, મન ચિંતે મદન ધરી ચૂપ. સ્વા. ૩૮. અનિહાંરે જેઉ એ કિહાં જાય છે રે, થયા છાગની પૂઠે મદન, ચાલ્યો ગયે વિઘલતા ઘરે રે, શેઠ જેવે રહીય પ્રચ્છન. સ્વા. ૪૦. અનિહારે દેઈ કપાટ ને કુટીયો રે, કહે તે તુઝ માતા દોય; સંભારીને મુઝને તજી રે, કોણ શરણ ઈહાં તુઝ હેય. સ્વા૪૧. અનિહાંરે લકે મળીને મેળાવીયો રે, સખી વયણે મત્રી નીર, છોટે તાપસ થઈ કહે રે, કરંભથી છાગ શરીર. સ્વા૪૨. અનિહાંરે મદન તે નાઠે દેખી કરી રે, રાત્રે દશ જોજન જાય; હિતે હસતીપુર પરિસરે રે, જેઈ જિન ઘર આણંદ થાય. સ્વા. ૪૩.
અનિહારે ચોથે ખડે પૂરણ થઈ રે, ઢાળ નવમી ચઢતે રંગ; વીર કહે ધન્ય તે નરા રે, જેણે મે મહિલા સગ. સ્વા. ૪૪.
દેહરા, જઈ મદને જિન વંદીયા, શ્રી મરૂ દેવાન દ; ભવદવ તાપ શ તિહાં, દેખી પ્રભુ મુખ ચંદ. નઈગમ એક એણે અવસરે, ધનદ સમો ધનવંત; તે જિન મદિર આવી, વદન નમન કરંત, રંગ મંડપમેં આવીયે, બેઠે કરીય પ્રણામ,
Page #520
--------------------------------------------------------------------------
________________
પર
જૈનકાવ્યદેહને. પૂછે શું દુઃખ મદનને, દેખી વદન વિરામ. * * મદન શેઠ મુખ સાંભળી, મૂળથકી સવિ વાત;
તે કહે મુજ દુઃખ આગળું, તુમ દુઃખ તે કેણું માત. મદન વદે મુઝને કહે, કેમ તુમ દુઃખ અપાર; ગજજન જાણું તે કહે, નિજ વીત્ય અધિકાર
ઢાળ ૧૦ મી. ( કામણગારે એ ફકડે રે-એ દેશી ) કામણગારી એ , કામની રે, કામણની કરનાર; સરજયંતા સ્વારથ સર્યા રે, વિષ દેતી ભરતાર. કામણ રાજા ચદને કૂકડે રે, વીરમતી ઘરનાર; યુલ્લણ ચક્રી સુત મારવા રે, કરતી જંતુ કરનાર. કા. દુઃખની વાત ન કીજીયે રે, પણ સાધર્મિક પાસ; કહેતાં હાંસી ન પામીએં રે, વળી હવે દુઃખ નાશ.
કા ૩. શેઠ હસંતીપુરમાં વસે રે, ધનપતિ ધનદ સમોય; લક્ષ્મીવતી તેહની પ્રિયા રે, નદન છે તસ દેય. ધનસાર ને ધનદેવ છે રે, પરણ્યા દય કુમાર; માતા પિતા મરણે ગયાં રે, કલેશ કરે દોય નાર. ધન વહેંચીને જૂદા થયા રે, પણ લઘુ બંધવ નાર; કૃડ કલકી નંબેં તજી રે, ન દીયે સુખ ભરતાર. બાંધવ મેહોટો પરણાવતે રે, ધનદેવને લઘુ નાર; તે પણ સંગ તેહવી રે, નહીં તસ સુખ લગાર. નારી ચરિત્ર જુએ એકદા રે, શીત જવર મત્સ્યગેહ;
તે રાત્રે દોય નારીયે રે, ઢાંકો વચ્ચું તેહ. સજજ થઈ દેય નીકળી રે, ચઢી ઘર વન સહકાર; મંત્ર વિધિ મરણું કરે રે, ઉડી તદા ભરતાર-ચૂઅ તરૂ મૂળે વસૅ કરી રે, નિજ તનુ બાંધીયું જામ; ગગનેં ચલી તરૂ ઉતર્યો રે, રણદીવ વન ઠામ. કા૦ ૧૦. ધનદેવ ગુપ્ત પૂઠે વશે રે, રત્નપુર્વે ચલી નાર;
કા
કા
ક૦િ .
કાલે
કા૦
૮.
Page #521
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન્ વીરવિજયજી સ્મિલકુમાર.
-શ્રીપુ જશેઠ ધર કન્યકા રે, શ્રીમતી આંધત્ર ચાર. વસુદત્ત શ્રીમુત પરણતા રે, તે નવ આચ્છવ થાય; વાડે જુએ મેહુ જી રે, ધનદેવ ચારીયે ઠામ. તારણુ આવી વર ઉતર્યાં રે, પશુ કોઇ દૈવવશેણુ; ખતું તારણ ત્રુટી પડયું રે, ભરણુ ગયેા વર તેણુ. વસુદત્ત રીતે નિજ ઘર ગયા રે, શ્રીપુ ંજ ચિતા ન માય; કુળદેવી વચને કરી રે, ધનદેત્ર તિલક
ભેણુ;
વર વ મેહુ શણગારીને રે, નાટકશાલ સમહેાચ્છવે રે, ઉભી જોવે દો નારીયા રે, હેટી કહે સુણ એ વર આપણ વરસમે રે, દીસે છે મુઝ નેણુ, માહાટી કહે જગ એ સમા રે, જે નર તે તુઝ કુંત, તુલ્ય રૂપે નર નારીયા રે, સ સારે બહુ હત. તે શીત વરે પીડિયા રે, કેણી રીતે આવે આંહી; વાત કરતી વેગે વળી રે, જુએ કૈાતુક પુરમાંહી. ધનદેવ વાસભુવન જઇ રે, ચિત ચપળ અતિરેખ; શ્રીમતી ચીરે' કેસર રસે રે, લખીયા શલેક તે એક. तथाहि ॥ कहतीकरत्नपुरं । कनभोमंडलयुतश्रुतः ॥ धनपतिसुतधनदेवो । भाविवशात्सुखीकृते भूत || १॥
કા
S
ધરાય.
ચેરીએ ફેરા ફરાય;
મગળ ધવળ
ગવાય.
નિકળીયે મસલું કરી , આવ્યા જિહાં સહકાર; તામ ચઢી ય નારીયા રે, ધનદેવ પૂર્વ પ્રકાર. ચૂતતર્ ગગને ચલ્યા રે, જઇ મૂક્યા મૂળ ઠામ; ધનદેવ આવી તેા ધરે રે, તે પણ આવી ધામ. સતી દાય નિદ્રા ભરે રે, જાગી વૈભાતે સાથ; ચિંતા ઉજાગરે ઊધતાં રે, ક ણુ દ્વારા હાથ. દેખી નાહાની કહે બેહેનડી રે, મુઝ નવિ માન્યું વચન; તુમ પતિ રાત્રે તિહાં પરણીયા રે, કંકણ હાથ પચ્છ. જોષ જોઈ કડ઼ે તાહર રે, વયણુ જે માનત ત્યાંહી;
$10
કા
કા
ફા
ફા
કા
કા
કા
કા
કા
કા
કા
વર
૧૧.
1
૧૨.
૧૩.
૧૪.
૧૫.
૧૬.
૧૭.
૧૮.
૧૨.
૨૦.
૨૧.
૨૨.
૨૩.
Page #522
--------------------------------------------------------------------------
________________
કા.
કા.
૫૨૪
જેનકાવ્યદેહન. તે જલધિમાં નાંખી પરે રે, દેય રહત સુખમાંહિ. મ ધરીશ બીક એ રાંકની રે. એમ કહી બાંધે પાય; દોર મંત્રી નિજ હાથશું રે, ધનદેવ પિપટ થાય. પંજર ઘાલી તાળું દીયું રે, જબ છમકારે શાક; ખ લેઈ શુકને કહે રે, તુઝને હણું કરૂં પાક. એમ વયણે સુણી ધ્રુજતે રે, રેતાં નિગમે કાળ; હવે શ્રીપુંજ ગષતે રે, ન જડી જમાઈ ભાળ. શ્રીમતી આંસુ ચીરે લુહે રે, વાંચી અક્ષર તામ; ચિંતા તે કહે તાતને રે, ગયે હસંતી ગામ. વાંચી શ્લોક શેઠને રે, ભાંગ્યો ચિત્તશ; સાગરદન વાણિજ તદા રે, જાય હસંતી નિવેશ. હાર દેઇ એક રનનો રે, વાત સુણાવી તાસ; જઈ જમાઈ આપીને રે, તેડી લાવે અમ પાસ.
શેઠ સાગરદત્ત ના ચઢયો રે, ગયે હસંતી ગામ; - હાર દિયો દેય નારીને રે, શેઠ દીઠા ન તામ. પૂછે થકે બે નારી કહે રે, શેઠ ગયા પરદેશ; બારેબાર તિહાં આવશે રે, ધરશો ન ચિત્ત કલેશ. પણ અમને એમ કહી ગયા રે, રનપુરીથી કેય; આવે તે શુક આપજે રે, શ્રીમતી ખેલન ય. સાંભળી પંજર લઈ ચલે રે, દેવે શ્રીમતી હાથ; વાત સુણ શુક હુલાવતી રે, જાણે મળીયે નાથ
એક દિન દેરે દેખી કરી રે, બંધન છોડે તામ; વિસ્મય પામ્યા સાજન સહ રે, ધનદેવ પ્રગટ જામ. સસરો રાખે અન્ય મદિરે રે, દંપતી સુખ વિલસંત; દિન કેતે તાત મરણ ગયે રે, શ્રીમતી તામ વદંત. નગરા નામે ઓળખાવતાં રે, તુમ ગુણવંતને લોક; અમ સસરા ઘર જઈ રહું રે, તે મુઝ થાય અશક. કહે ધનદેવ સુણજે પ્રિયા રે, ભાજીના છમકાર;
કા.
કા.
કા.
કા
કાવ ૩૪.
કા.
કાવ ૩૬.
કા૦ ૩૭
Page #523
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વીરવિજયજી–ધમ્મિલકુમાર. હજીય લગે નવિ વિસરે રે, સા કહે કેમ છમકાર. કા. ૩૮. કતમુખે સવિ સાંભળી રે, હસીય કહે સા નાર; પૂર્વપ્રિયા મુજ આગળે રે, રાંક તણે અવતાર. કા. શ્રીમતી આગ્રહે ઝાહાજે ચઢી રે, ઉતરીયા નિજ ગામ, સન્મુખ સજન ઓછર્વે રે, આવી વસ્યા નિજ ધામ. કા. દેય જણ મન ચિંતવે રે, વિસરિયો છમકાર; વળી આવ્ય રસ ચાખવા રે, નવલ વ૬ભરતાર. કા. ૪૧. આસન મંત્રો બેસારીને રે, પગ ઘવે લધુ નાર;
છા મંત્રી જળ છાંટતી રે, આંગણે ફરતે બાર. કા તે જળપૂર નાસા લગે રે, જબ ડો ધનદેવ; શ્રીમતી તામ ભત્રે કરી રે, શોષી લીએ તતખેવ. શ્રીમતી પાયે પડી બેહુ જણી રે, શેઠ જુવે થઈ થીર; ચોથે ખડે દશમી ભલી રે, ઢાળ કહે શુભવીર. કા. ૪૪.
દેશ, તે દેખી વિસ્મય લહી, શ્રેષ્ઠી ચિતે ચિત; ભયારણમાંથી ઉગર્યો, તે વળી આગળ ભીત. દૈવદશાથી શ્રીમતી, જે કોપી કોઇ વાર; વિહું નારી વિણ ત્રિભુવનેં, નહીં કઈ રાખણહાર. નવિ રહેવું મુઝને ઘટે, એક દિન જીવિત હાણ; ભયસ્થાનક તે વરજવું, બોલે ચતુર સુજાણ. એમ ચિંતી પુર બારણે, નાઠે તે તતખેવ, જિન વદી તમને મળી, આ બેઠે ધનદેવ મુનિ કહે એણે અવસર અમે, તેણે વન વસિયો રાત, ભરાગે પૂરિયા, આવી નમી કહે વાત.
અમ ઉપદેશ સુણ કરી, બેહુ જણે દિક્ષા લીધ, વિચરતાં હાં આવિયા, દરે ભય સવિ કીધ. તે નિસુણું પમ્મિલ કહે, દિયે દિક્ષા મુજ આજ; ભોગ કરમ ફળ તુઝ ઘણું, નહીં વ્રત કહે મુનિરાજ. તવ મુનિ વદી ઉઠી, જબ થયા પછિમ જામ; પુરમાં રાજપથૈ ગયો, તિહાં દીઠું સુરધામ.
Page #524
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૨૬
કનકાવ્યદોહન, , ;
ઢાળ ૧૧ મી. (કેઈ લો પર્વત ધંધલો રે લો–એ દેશી ) રાજમારગ પાસે ભલે રે લો, દીઠે નાગવિહાર રે; ચતુર નર૦ ધૂપઘટા ગગને ચલી રે લો, દીપકમાળ હજાર રે. ચતુર નર૦ ૧. પુણ્ય કરે જગ પ્રાણુયા રે લો, કારણ પંચમાં સિદ્ધ રે; ચ૦ મન ગમતા મેળા મળે રે , ધમિલ જેમ ફળ લીધ રે. ચ૦ પુણ્ય૦ . વિસ્મિત નયને વિલેકિને રે લે, પિહિત અર્ક કપાટ રે; ચ૦ દ્વાર ઉઘાડી મંદિરે રે લો, પેઠે તય ઉચાટ રે. ચ૦ ૫૦ ૩. નાગદેવ શેઠે નમી રે લો, કરે બહુલ વિચાર રે; ચ૦ તેણે અમે પૂજાપ ગ્રહી રે લે, સુંદર સખી પરિવાર રે. ચ૦ પુત્ર ૪. જેવન વય જસ જાગતી રે લે, લાગતે અંગે કામ રે, ચ૦ દય પ્રિયાથી ઉભો રે લો, વસિયો લહી વર ઠામ રે. ચ૦ પુત્ર રૂપે જયંતા તાવિખી રે લે, આવી કુમારી એક રે; ૨૦ ધિત ચરણ કર મુખ જળે રે લો, પેઠી ચૈત્ય વિવેક રે. ચ૦ ૫૦ ૬. નાગદેવ પૂછ કરી રે , કહે થાઓ નાથ પ્રસન્ન રે; ચ૦ નાગ ભણે વત્સ તુઝ હ રે , વછિત વર કયપુર્ન રે. ચો પુત્ર છે. સાંભળી ઉઠી સસંભ્રમેં રે લો, દીઠે તામ કુમાર રે; ચ૦ રૂપે રંગાણી ચેતના રે , કામદેવ અવતાર રે. ચ૦ પુત્ર ૮. તેણે પણ દીઠી દિલભરે રે લો, નવજોબન વનશાળ રે; ચ૦ નાતન તુગ પયોધરા રે લો, અધર અરૂણું પરવાળ રે. ચ૦ પુત્ર ૮. નીલ કમળદળ લોચના રે લ, શશિ મુખ સુરભિ વાસ રે; જાસ કળા સઠ લહી રે લો, વિયતિ વિધુ અભ્યાસ રે. ચ૦ પુત્ર ફૂલ ખરે મુખ બોલતાં રે લે, પૂછતી કુંવરને તેહ રે; ચ૦ કુશાગ્રપુરથી આવિયા રે લો, ધમિલ કહે તુમ નેહ રે. ચ૦ પુત્ર ૧૧સાંભળી સા વિસ્મય લહી રે લો, અધોમુખ જોતી જાય રે; ચ૦ લજવાણુ વામ પગતણે રે લો, અંગૂઠે ભૂમિ ખણય રે. ચ૦ ૫૦ ૧૨પસ્મિલ કહે સુણ સુંદરી રે લો, તું કે કિમ ઈહાં આયા રે; ચ૦ મધુર વયણ નેહે ભરી રે લો, થેય નિપુણ ઉશ્ચરાય રે. ચ૦ ૧૩ સાથંશ નાગવસુ હાં રે લો, નાગસેનાને કંત રે; ચવ
ચ૦
Page #525
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન્ વીરવિજયજી.-સ્મિલકુમાર.
અબળાના
નાગદેવ ભક્તિ થયેા રે લેા, પણ ઇચ્છા તે ઉપરે રે લેા, દ્રમહાચ્છવ પૂર્ણિમા રે લેા, નાગદેવ સેવાથકી રે લેા, થાપે હર્ષ મહેાચ્છવે રે લેા, જૈખન વય જનકાદિક રે લા, સાચી સાવનમુદ્રિકા રે લેા, કાચ ગુણ લક્ષણ નૈયા વિના રે લેા,ભુચ્છ જાએ જન્મારે ઝરડાં રે લેા, તેણે કારણ સેવા કરે લેા, નાગદેવની કર જોડી કરૂ વિનતિ રે લેા, ઇચ્છા વર્ ધરી વછા આજ પૂણુ કરી રેલા, દેવે સુઝ ભાગ્યે તુમે આવિયા રે લેા, દીઠા સુખ ભર બેસા છઠ્ઠાં કને રે લેા, એમ કહી પૂર્ણ મનેરથ વારતા રે લા, માયને કહે સજ્જન વર્ગ વિ હરિખયા રે લેા, નાગદેવ ઘર તેડી સમહાચ્છવે રે લેા, લીધું લગન તે ચારીએ ફેરા ફેરવી ૨ લે!, વાસ ભુવન સુખમે વસે રેલા, ચેાથે ખડે પૂર્ણ થઇ રે લે, એ
થઇય
ગુણુ
રાત રે.
દીધુ કન્યાદાન રે; શેઠ માન સન્માન રે. અગીયારમી ઢાળ રે;
શ્રી શુભવીર કુંવર ઇંડાં રે લેા, ભાગવે ભેગ વિશાળ રે.
નાગદત્ત સુત નંદની ચદની
વછે જેમ મણુ
પુત્રો હુઇ
નાગદત્તા
મુઝ
વરની ચિંતા
રાત રે; જાત રે. ગુણધામ રે;
નામ રે.
થાય રે;
તિહાં ન
મળે
જઈ
સત રે. પુ૦ ૧૪.
જડાય રે.
ભરતાર રે; અવતાર રે.
ભરપૂર રે.
ચાલી તેહ રે;
ધર
નિત્ત રે;
ચિત્ત રૂ.
હજૂર રે;
ગેહ રે.
જાત રે;
દાહરા.
અણે અવસર તે નગરને, નામ કપિલ ભૂપાળ, તસ કુમરી કપિલા સતી, જૈવન રૂપ રસાળ. નાગદત્તાજી તેહને, વરતે ખિભાવ; ધન્ગિલ વરીયા સાંભળી, કરતી ચિત્ત નાવ. સખીયે વર્યાં વર, માહુરે વરવા એ નિરધાર, સહિયર્ પ્રેમ મા રહે, ભાર્ડ પખી સમાર એમ ચિતી કહે રાયને, મુઝ ઇચ્છાવર હેત,
૨૦
ચ॰ પુ૦ ૧૫.
૨૦
૨ પુ૦ ૧૬.
૨૦
૫૨૭
1
ચ॰ પુ૦ ૧૭.
૨૦
ચ પુ૦ ૧૮.
૨૦
૨૦ પુ૦ ૧૯.
૨૦
ચ॰ પુ૦ ૨૦.
#
૨૦
૨૦ પુ૦ ૨૧.
૨૦
1
૨૦ પુ૦,૨૨.
૨૦
૧,
ચ૰ પુ૦ ૨૩.
૨૦
૨૦ પુ૦ ૨૪.
૨.
w
3.
Page #526
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૨૮
જેનકાવ્યદેહન.
મંડપ રચિ સ્વયંવરા, રાજકુંવર સકત. ૪. એમ નિસુણી તતક્ષણ કિયો, મંડપ સોવન થંભ; થંભ થંભ મણિ પૂતળી, કરતી નાટારંભ. મંચક અતિ મંચક તણી, બાંધી શ્રેણી વિશાળ જેમ બેસી બહુલા જુએ, નવ રસ નાટકશાળ.
ઢાળ ૧૨ મી, (ભરતને પાર્ટી ભૂપતિ રે, સિદ્ધિ વય એણે હાય, સલૂણ–એ દેશી ) દત ઠવી નૃપ તેડિયા રે, આવ્યા ક્ષત્રિ કુમાર: સલૂણા, ઊતરીઆ ચંપાવને રે, સૈન્ય સુભટ વિસ્તાર. સ. ૧ પુણ્ય ઉદય પ્રાણી કહે રે, વંછિત સકળ સમૃદ્ધિ, સત્ર પુણ્ય વિણું ઝરતા રે, દેખી પરની અદ્ધિ. સ. પુણ્ય ૨. મંત્રી શેઠ સાર્થવાહના રે, મળીયા પુત્ર અનેક, સત્ર અશન વસન નૃપ તૃણુજળે રે, સાચવે સકળ વિવેક. સ. પુ. ૩. નયરે પડ૯ વજાવતા રે, ઇભ્ય શેઠ સાર્થેશ, સ) નંદન સાથ સ્વયંવરે રે, આવ ધરી શુભ વેશ. સ. પુત્ર મંડપે મળીયા તે સવે રે, બેઠા બેસણુ ઠાય; સ. નંદનવનમેં દેવતા રે, મળીયા મોજ સવાય. સ. પુ. ૫ ધમ્મિલ પણ આવી તિહાં રે, રાજકુંવરની પાસ; સત્ર ભાન લહી જુવરાજનું રે, બેઠા મન ઉલ્લાસ. સ. રાય કપિલની આગળે રે, ગાયન ગાવે ગીત; સ0 વર વધુને નાટકે રે, રાગ રંગ રસ રીત. સ. પુ એણે અવસર નૃપનંદની રે, ચંદન સહિ પરિવાર સત્ર બેસી સુખાસન પાલખી રે, શેળ ધરી શણગાર. સ. પુ. ઉતરી અશ્વિથી ઉજળી રે, વિજળી ક્યું ઝળકાર; સત્ર વરમાળા કરમાં ધરી રે, પંખા સખી કર ધાર. સ. પુત્ર છે. રામકાળે કુમરી મુખેં રે, નયણે જુએ નર દક્ષ; સત્ર ધનુર્વેદ બાણાવળી રે, સાંધે જેમ દગલક્ષ. સ. પુ. ૧૦, પણ કુમરી ચિત્ત વેધીયું રે, નાગદત્તા ભરતાર, સટ વતુ જગત મધુરી ઘણી રે, પણ ચિત્ત રૂચિ યાર. સ. પુ. ૧૧
Page #527
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વીરવિજયજી–ધમ્પિલકુમાર પર નયન કટાક્ષે બેહુ જણાં રે, વેધાણ તેણે ઠાય; સ -વધતા લહે વેધકી રે, ઘાયલ જાણે ઘાય. સ. પુ. ૧૨. હવે પ્રતિહારી વર્ણવે રે, સાંભળ રાજકુમાર, સ. પૂરવ દેશને રાજિયો રે, નારી વાણુરસિ સાર. સ. પુ૧૩. -નામેં મૃગધ્વજ એહ છે રે, સૈન્ય ઋદ્ધિ બહુ ગેહ; સત્ર પરણું પ્રિયા છે પાંચશે રે, સુંદર લક્ષણ દેહ. સ. પુ. ૧૪. કુમરી કહે કાંતા ઘણી રે, નહીં સુખી ચલી અગ્ર; સત્ર વગ કલિંગ તણો ધણી રે, જસ ઘર ઋદ્ધિ સમગ્ર. સ૦ પુત્ર જયસિંહ નૃપ નેપાળને રે, કસ્તૂરી જમ દેશ; સ. એમ બત્રીસર શેઠને રે, વરણવિયા સવિશેષ. સ. પુ. ૧૬. તે સવિ હેળવિયા તેણે રે, વય રૂ૫ દેશના દોષ; સ વર્ણવતાં દિલ હસતું રે, હળવતા મન રેપ. સપુ. ૧૭. વળી પ્રતિહારી બાલતી રે, એ નર ગુણ ભંડાર; ચ૦ ભાગ્ય કળા રૂપે વડે રે, મુઝ સખીને ભરતાર. સ. પુ. મને ગમતું વૈદે કહ્યું રે, જાણું હવે વરમાળ; સત્ર વ્યંતર દેવી દેવતા રે, વૃષ્ટિ કુસુમ ઉજમાળ. સપુ૧૯, તે દેખી નૃપ કેપિયા રે, ઉઠયા ખ ધરી હાથ; સત્ર
એક શંગ ખડ્વી પરે રે, થ દેવ સહુ સાથ. સ. પુત્ર -કપિલરાય વચને કરી રે, છોડે ધમ્મિલ ત્યાંહિ; સત્ર મંગળ વાજાં વાજતાં રે, જન વર્ગ ઉછાહી. સ. પુરા ૨૧ ઘર તેડી સમાચ્છ રે, પરણાવે ધરી હેત; સત્ર હય ગય રથ ભટ ભૂષણ રે, ગામ ઘણું વર દેત. સ. પુરર.
થે ખડે એણું પેરે રે, બેલી બારમી ઢાળ; સત્ર શ્રી શુભવીર કુવર તણું રે, પસવું પુણ્ય વિશાળ. સ. પુરા ૨૩.
દેહરા, નાગદત્તાને નિજ ઘરે, તેડે નૃપ સસનેહ; ધમ્મિલ હર્ષ જમણ જમે, નરપતિ સમરા ગેહ, નવ પરણિત બહુ નારીશુ, વિલસે પ્રેમ અપાર; પણ વિમળા રાગે જડી, વિમરતી ન લગાર.
Page #528
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧ર૦
જૈનકાવ્યદોહન,
સાતમી એ બ્રહ્મદર ગયે, કુરુમતિ કુરૂતીકાર; છઠ્ઠી કુરૂમતી રાગશું, બ્રહ્મદત્ત વચન ઉચ્ચાર. પૂર્વ પ્રિયા કનકાવતી, વસુદેવને પરણાય; નર દુર્ગધને અવગણી, ધનદ ઇહાં ઉતરાય. બાવીશ કેડાડી ને, પંચાશી લખ કોડ: કેડી સહસ ઇગસત્તરી, ચીમય અડવિસ કેડ. સગ વન લખ ચઉદશ સહસ, દેય અસીઈ નાર; એક ભ પટ્ટરાણી, હૈયે હરી અવતાર. એક રીસાવે તેહમાં, શક્ર મનાવા જાય, તેહ મનાયે સુખ ગણે, દુર્જય રાગ કહાય. વિમળા પણ રાગે નડી, પડી વિરહાનળ કુંડ; કંત વિહોહી નારી, જગતમેં દુખ ભ્રમંડ.
ઢાળ ૧૩ મી. * (ગજરામારૂજી ચાલ્યા ચાકરી રે, અમને શી શી ભલામણું દેશ-એ દેશી.) ચતુર ચ ચિંતા ભરે રે, રહી વિમળા કમળા પાસ; મહિલામતિ પગપાની રે, જે ચોસઠ કળા નિવાસ રે,
જે ચેસઠ કળા નિવાસ. પ્રથમ વિચારણું ના કરે રે, કરે સહસા કર્મ કઠેર, પતિ સુત સહસા મારીને રે, પછે રેતી કરતી બટેર રે. પછે રોતી. ૨. દેય દિવસ વીતી ગયા રે, પણ નાથ ન આવ્યો જાય, વિમળસેના કહે માયને રે, માડી મેં કર્યું વીરૂઉં કામ રે. માડી રસભર રમણને રીસો રે, ગયે કોણ જાણે કેણુ ઠામ; ભાય કહે ધણી માનિતી રે, કરે ઉઝડ બારે ગામ રે. કરે. ૪. ઉછાંછલપ તાહરે રે, સહે સાયર એ ગભીર; વાયુવેલ વધે વારિધિ રે, પણ પાછાં વળે છે નીર રે. પણ૦ ૫. તેમ તુજ પિયુ ઘર આવશે રે, મત કર તું કલેશ લગાર; એમ દિન કેતા વહી ગયા રે, પણ નાવ્યો ધમિલ ઘરબાર રે. પણ૦ ૬. ખેદ ભરે દિન કાઢતી રે સતી વિમળસેના ગઈ ગેહ; સરસ આહારને છેડતી રે, તેણે શેવા નિજ દેહ રે. તેણે , નવિ વિકસે વન વેલડી રે, જળ સિંચ્યા વિના મુકાય;
-
છે
Page #529
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪૨
•
જેનકાવ્યદેહન.
-
જે
જ
રાજગી પુરજન સહુ જી, અચરિજ દેખી હરખાય કરીય વિવાહ બહુ ઓચ્છ જી, કુંવરને પુત્રી દીએ રાય. ગુણ૦ ૨૧. પંચ વિષય સુખ લીલમાં છ, રહત પદર આવાસ; એક દિને રાય વાર્તા કરે છે, બેસી જામાતને પામ. ગુણરર. પાંચમે ખડે પૂરણ થઈ છે, ચોથી ચિત્તરંજની ઢાળ; વીર કહે ધર્મથી સુખ હુએ છે, દુઃખ થાયે વિસરાલ ગુણ૦ ૨૩.
દેહરા રાય કહે : ચંપાપતિ, વૃદ્ધ સહોદર મુજજ; પણ બહુને વરતે સદા, માહ માંહી ઝુજજ. કરવું અનુચિત કર્મનું, પ્રમદા જન વિશ્વાસ; સજન વિધિ સબળ રિપુ, કદિયક હોય વિનાશ. જબુક શિવરાત્રિ રહ્યું, કાપિ ન નાડી તાર; બાંધવથી બેડું થયું, ખધે પડીય કુઠાર મિત્ર જગત્ર ઘણું મળે, પણ નહીં બાંધવ જેડ; બાંધવ બાંહિ સમ ગણે, સાધે વંછિત કેડ. તેણે જગ એવો કે નહીં, જે મુઝ બાંધવ સાથ; મેલ કરાવે તે સહિ, થાઉં જગત સનાથ. કુંવર કહે કરશું અમે, કામ તમારું એહ; જેમ બેહુ બંધવને હવે, સાચો અવિહડ નેહ. નૃપ નિસુણું બીડું દીએ, કુંવર વિસા તામ; ગામ ગામ વાસો વસી, પેહેતે ચંપા ઠામ. દરવાજે આવ્યા કુંવર, સાથે સુભટ વિતાન; નયર કોલાહલ દેખીને, પૂછત કહે દરવાન.
ઢાળ ૫ મી. * (ઘોડી તે આઈ થારા દેશમાં, મારૂ, ખરણું દે પાછી વાળ હો,
નણદીરા ભમર થાશું બોલું નહીં, માજી—એ દેશી. દરવાન બેલે સાંભળે, સાહેબજીભલે પધાર્યા આજ હે,
»
જ
એ
છે
:
Page #530
--------------------------------------------------------------------------
________________
“
Sલા
શ્રીમાનું વીરવિજયજી–ધમ્મિલકુમાર. ૫૪૩ અલબેલા જુએ સહુ વાટડી, સાહેબજી, ખળવદને રજખેરવી, સાહેબ
લાખ લોક વધી લાજ છે. અલબેલા ૧. કપિલ રાય કરી મદ ચઢ,ગાહેબજી ભાંગી આલાનનોથભ છે અલબેલા. હાટ ને ઘર પાડે હેલમાં, સાહેબજી ચાલત વેગ અચંભ છે. અલબેલા, ૨. નવિ વશ થાએ કેયથી, સાહેબજી કરત કોલાહલ લોક હે; અલબેલા, નુકશાન બહુ નગરે કરે, સાહેબજી રાય સચિવ ધરે શોક છે. અલબેલા ૩. જાણું સાહિબ તુમે ઝાલા, સાહેબજી કહિને ગયે દરવાન હે; અલબેલા વિમળસેનાનેં વધામણિ, સાહેબ દેત વચન બહુમાન છે. અલબેલા૪. હેમનું કંકણ હખેશું, સાહેબજી દેઈ વિસજે તાસ ; અલબેલા -શબ્દ શુકન ગ્રહી આવીયા, સાહેબજી ધમ્મિલ ચટા પાસ હે. અલબેલા૫. ઈમ્પકુમર એક તેણે સમેં, સાહેબજી મેળવી કન્યા આઠ હે; અલબેલા હવણ મહોચ્છવ કારણે, સાહેબજી જાય તિહાં બહુ ઠાઠ છે. અલબેલા , ધન્મિલ દેખી પૂછત, સાહેબજી તવ એક બોલ્યો ત્યાંહિ હે; અલબેલા
આરિદ્રદત્ત સથવાહને, સાહેબજી પુત્ર સાગરદત્ત આંહી હ. અલબેલા ૭. પિતરે મોરથું મેળવી, સાહેબજી સુંદર કન્યા આઠ હો; અલબેલા તે પણ મોહેટા શેઠની, સાહેબજી સાંભળો નામનો પાઠ છે. અલબેલા ૮. દેવકી દે ધનસિરી, સાહેબજી, કુમુદી નંદા નામ હે; અલબેલા પદ્મસિરીને કમળસિરી, સાહેબજીચદ્રસિરી ગુણધામ હે. અલબેલા જ વિમળા વસુમતી આઠમી, સાહેબજી બેઠી રથ વર સાથ હે; અલબેલા કન્યા રત્ન લક્ષણ ભરી, સાહેબજી આવી રાંને હાથ છે. અલબેલા ૧૦. ચંદકલંકી વે, સાહેબજીદુર્ભાગ રૂપે નિહાલ હે; અલબેલા દપતી રાણું વિજેગડા, સાહેબજી, કટક કમળની નાળ છે. અલબેલા૧૧જળનિધિ જળ ખારા કિયાં, સાહેબજીપંડિતનિધન કીધ છે; અલબેલા ધનપતિ કૃપણુતા ચઉમુખે, સાહેબજીરતનને દૂષણ દીધ હો અલબેલા ૧૨, વાત કરતાં આવીયો, સાહેબજી હસ્તિ જિગે જમરાય હે, અલબેલા કલાહલ થયો કારિ, સાહેબજી, કૅસિક મૈકુલી ન્યાય છે. અલબેલા ૧૩. વણક-તે નાઠા વેગળા, સાહેબજીના સુભટને સાથ હે; અલબેલા સાગર તરછોડી નાસી સાહેબજીવળગીચીવરકની હાથ હ. અલબેલા ૧૪
Page #531
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪૪
જેનકાવ્યદેહન. થઇયે નિરાશા જીવિતે, સાહેબજીહરણપ ભયભીત છે; અલબેલા દહદિશિ જેતી રાવતી, સાહેબજીધ્રુજતી મુંઝતી ચિત્ત છે. અલબેલા ૧૫. સુંઢ ઉછાળ આવીએ, સાહેબજી હસ્તી તેહેની પાસ હે; અલબેલા કુંવર દયાળુ જઈ કહે, સાહેબજી મ ધરો મહિલા ત્રાસ હે. અલબેલા ૧૬. રથ બેસારી આઠમેં, સાહેબજી લેઈ ગયે ઉપકંઠ હે; અલબેલા તસ જનકાદિક રાવતાં, સાહેબજી, વળગાડી તસ કંઠ છે. અલબેલા ૧૭. પાછો વળીયો વેગશું, સાહેબજીગજશત બળ જડી લીધ હે; અલબેલા , બધી ભુજા ગજસંમુખે, સાહેબજી કુંવરે હેકટ કીધ છે. અલબેલા ૧. સાહામ સામ જ ધાવતે, સાહેબજી આવતો રોષ રણ હે; અલબેલા કુંવર ગ્રહી દતેશળા, સાહેબજી શિર ચઢયે પ્રબળ લહેણ છે. અલબેલા૧૯. શંઢાલગામ કરે ગ્રહી, સાહેબજી બેસી ખંધ પ્રદેશ હે; અલબેલા ગજશિક્ષા કુશળે કરી, સાહેબજી ભમરી દિએ સવિશેષ છે. અલબેલા ર૦. નિર્મદ હસ્તિ થઈ રહ્ય, સાહેબજીક ઉભો રહી ધૃણે શીસ હે, અલબેલા રજજુલગે ધરિ અંકુશે, સાહેબજી, હણિયે પાડે ચીશ હ. અલબેલા ૨૧. મહાવત ચઢિયો શિરપરે, સાહેબજી કુંવર ઉતરી હેઠ હે; અલબેલા અજપરે ગજરોજ લોઠતે, સાહેબજી આલાને બાંધે ઠેઠ હે અલબેલા. ૨૨. નિરખે આછેરૂં નાગરા, સાહેબ. વિસ્મય પામ્યા રાય હે; અલબેલા " તેડે કુંવર નૃપ મંદિરે, સાહેબજીસાસુને હરખ ન માય છે. અલબેલા. ૨૩, ઘર ઘર હરખ વધામણું, સાહેબજી, કુવરતણું ગુણ ગાય છે; અલબેલા વાત કુશળ સંખેપથી, સાહેબજીકરીય વિસરે રાય છે. અલબેલા ૨૪. ભલપતો કેશરી સિંહ જ્ય, સાહેબજી, નિજ ઘર હર્ષભરેણુ હો; અલબેલા • આવ્યા સેવક પય નમે, સાહેબજી કમળા ઉતારે લંણ છે. અલબેલા૨૫વિમળસેના મળી પ્રેમશું, સાહેબજી, કંચુક તંગ શરીર હો; અલબેલા પાંચમે ખડે પાંચમી, સાહેબજી, ઢાળ કહે શુભવીર હ. અલબેલા. ૨૬
દેહરા, સાગરદત્ત તે કન્યકા, પરવા ઉજમાળ; તેડું કરતાં તે કહે, વાનર ચૂ ફાળ. જંબુપરે નાસિ ગો, સેંપી અમ જમરાય;
Page #532
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વીરવિજયજી.--ધમ્પિલકુમાર. ૫૪૫ ફરી જમી ઘર જનકને, ધમ્મિલ કુંવર પસાય. વર કન્યા કરી ઢીગલાં, મિયાં ગેહ મઝાર; રમત બની તે નગરમાં, ફેગટ બાળ વિચાર.
અમે નર ઉત્તમ બાલિકા, તું પશુ જંબુક જાત, ચિત્રક પીંછી રંગની, શ ખ ન કરશે ભાત. ગજભયને સુદર ગણું, રાંકથી છૂટાં જેણુ; શુળીનું શુચિઓ ગયું, જનમની ભત ખિણણ. આશા અમચી પરિહરી, રહે નિજ ગેહ મઝાર, ભય કંપન ઘધ કરી, પછે નિકળજે બાર.
વૈ, પુનરીકા હુન્નર અજબ હે યારે, લોહ કારણ ધન સહરા દિયા; -તવ છોટિનિકી શમસેર બનાઈ, ગુનિ જન જાને ફેર કિયા; ઉમકા ઐધાન દુર કરનેંકુ, અહિરના દો ટુક યિા; તવ ચુપ લગી કહે ફિરક દેખે, વેંહ પાની મુલતાન ગયા. ૭.
' દેહરા, ગાગરદત્ત સુણી કેપી, ચિતે ચિત્ત મઝાર; જોઉ બળી જગતમાં, કોણ પરણે મુઝ નારતામ જનક સાર્થે થયે, તેહને કલેશ અપાર; પણ કન્યા માને નહીં, ચઢિયાં રાજદુઆર
ઢાળ ૬ ઠ્ઠી (તમે વસુદેવ દેવકીના જાયા 9 લાલજી લાડકડા–એ દેશી.) -બાલિકાને 9 લાવી રાયે છે, ચતુરા કેમ ચૂકે ! -કહે આઠકની સમુદાયે છે, અવસર નવ મુકે; -ગુણે તાતજી દીનદયાળ છે, ચતુરા, દેવલોકે ચઉ લોકપાળ છે. અવસર૦ ૧. -નવિ કરતાં નર રખવાળ છે, ચતુરાત્રે તેણે રૂડા પચમ લોકપાળ જી; અવસર
મધરમાં એક મહકાર છે, ચતુરા પુરપથી જન ઉપગાર જી. અવસર છે. -ફળદાયક રૂડાં જાણુ છુ, ચતુરા, ઓર નિણ હું ન વખાણું જી; અવસર૦ - સુરગિરિશિર સુરતરૂ ઠાવે છે, ચતુરાફળછાયા કામ ન આવે છે. અવસર૦ ૩.
Page #533
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૪૯
જેનકાવ્યદોહન, નર દુર્બળનાથ વિહિના છે, ચતુરાગ બાળ વૃદ્ધ તપસ્વી દિના છે; અવસર અન્યાય પરાભવ પામે છે, ચતુરાતે છ નૃપ વિશરામે છે. અવસર૦ ૪. અમે નાગર સાગર ભીંતે છે, ચતુરાતુમ શરણ લિયે એકચિત્તે જી; અવસર અમને જરાયને દેઈ છે, ચતુરા નાઠે જીવિત લેઈ છે. અવસર છે. દવ લાગે નારી રિસાવે છે, ચતુરાઇ પંખી પણ દૂર ન જાવે છે; અવસર પાણીશું કણક ન ખપી જી, ચતુરા ચરૂ જે દાણે ચાંપી છે. અવસર૦ ૬. ના કહેતા નિલેજ નાઠે છે, ચતુરા સીયાળ ભર્યું બેટમાં પેઠે જી; અવસર તજી શુરવીર ભરતાર છે, ચતુરા એ રાંકને નહિ વરનાર છે. અવસર૦ ૭ ભરેલોકે રેતે ભાગ્યો છે, ચતુરાએહને અંગ ફરસ નહીં લાગ્યો છે; અવસર અમેં આઠ સતી અણિઆખી જી ચતુરા માતતાતનેંજ્ઞાની સાખીજી.અવસર૦ ૮. ચેરીમાં મંગળ ત્રીજે છે, ચતુરા મૃતપતિ સતી પરણે બીજે જી; અવસર એમ કન્યાનેં શું વાંકું છે, ચતુરાશો અમલ કરે એ રાંકું છે. અવસર૦ ૮. જુઓ કૃષ્ણ કરિ અપહાર છે, ચતુરા રૂકમણિ સતિમાં શિરદાર છે; અવસર શિશુપાલશું વિવાહ મેલ્યા છે, ચતુરા નારાયણે રણમાં રેળ્યો છે. અવસર૦ ૧૦. ભરૂ કુંવરનું વિવાહ ટાણું છ, ચતુરા, કન્યા મેલી નવાણું ; અવસર જુઓ પરણી ગયે નિજધામ છે, ચતુરા જંબુવતિને સુતશામ જી. અવસર. ૧૧ જાદવ મહું થયું એમ છે, ચતુરાઇ તે બીજે કુળ શો નેમ છે; અવસર અમે તે એહવું નવિ કરીએંજી, ચતુરામન ઈછાએ વર વરીએ જી. અવસર. ૧ર, રહિરાજુલ ઘર ઠકરાણજી, ચતુરા, તે તે ત્રિભવનનાથની રાણી છે; અવસર વળિનવભવ ભેગી ગવાણીજી, ચતુરા એની જોડે કે ન ડરાણી છે. અવસર૦ ૧૩. જેણે જીવિત અમને દીધો છે, ચતુરા, અમેં મનમાં નિશ્ચય કીધે જી; અવસર બહુધમ્મિલને ઉપગારજી, ચતુરા. આ ભવમાં એ ભરતાર છે. અસર૦ ૧૪. રાંકણું રમવું રંગ રળી છે, ચતુરાજીવિત લગે હૈડે હળી છે, અવસર વીરા શાળવિ ઘરદીધી છે, ચતુરા તેણે અતે દિક્ષા લીધી છે. અવસર૦૧૫. જે ધારી ન થાય વાત છે, ચતુરાઇ તે કરશું સહુ આપઘાત છે; અવસર એ સાગર આગર ખારેજી, ચતુરા, અમ તાતજી પાર ઉતારે છે. અવસર૦ ૧૬. એમ બેલી રહી કુમારી જી, ચતુરા, સાગરદત્ત બેલ્યો ધારી જી; અવસર ડુિણ આવી અિણિરાય છે, ચતુરા મુઝનારી પર લઈ જાય છે. અવસર૦ ૧૭
Page #534
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વીરવિજ્યજી–ધમ્પિલકુમાર. સુણ બેલ્યા કપીલ નરેશજી, ચતુરા નહિ સાગર તુઝમતી લેશજી; અવસર જણવે છે તાહરી બોલી જી, ચતુરા તુઝમિત્ર મુખની ટોળી છે. અવસર૦ ૧૮. નહિ તું નીતિશાસ્ત્ર ભણેલો છે, ચતુરાલ્ફ ગર્દભ થઈ જેમ ઘેલો છે, અવસર નીતિશાસ્ત્રવિના વ્યવહાર છ, ચતુરા નવિ જાણે ગતિ સંસાર જી. અવસર. ૧૯. જે માત પિતા ધન ખાવે છે, ચતુરા જઈ ચઉટે વાત બનાવે છે; અવસર નહિ વિદ્યા વિનય વિચાર છે, ચતુરાઇ તે નર પશુ અવતાર છે. અવસર૦ ૨૦. મલયાચલ ભિલ નિહાળે છે, ચતુરા ચંદન ઈધન કરી બાળે છે, અવસર કન્યા કદળી સુકુમાળ છે, ચતુરા મૂરખ સંગત દવ ઝાળ છે. અવસર૦ ૨૧કન્યાદાને અધિકાર છે, ચતુરા. તસ માત પિતા સિયાર છે, અવસર તે કરતાં અમ ઘરઆવી છે, ચતુરા અમેં પુત્રીપણે કરી ભાવી છે. અવસર. ૨૨. ગાગર લંબકરણો છે, ચતુરા એના બાપ રાય સહુ પરણે જી; અવસર કહી નાઠે થઈ ભયભીત છે, ચતુરા થયા નગરે મૂર્ખ વિદિત છે. અવસર૦ ૨૩. તોરણ બાંધી દરબાર છે, ચતુરા ઘર તેડી રાયે કુમાર જી; અવસર કરી ઉત્સવ મહત્સવ ઠાઠ છે, ચતુરાઇ પરણાવી કન્યા આઠ છે. અવસર૦ ૨૪. તસ જનકાદિકણી વાર છે, ચતુરા-દીએ કુમર ઋદ્ધિ અપાર છે, અવસર ભરતમાં સર્વ ભરાય છે, ચતુરા જળધિમાં નદીય સમાય છે. અવમર૦ ૨૫. વરકન્યાનેં વળાવે છે, ચતુરા, ધમ્મિલ વિમળા ઘર આવે છે, અવસર સુખવિલ સર્ગ સમાણુ છ, ચતુરા, નિત નિત ઘર ઉત્સવ ટાણા છે. અવસર૦ ૨૬, ખંડ પાંચમે છઠ્ઠી ઢાળ જી; ચતુરા, શુભવીર વચને સુરસાળ છે. અવસર જે ચાહે લક્ષ્મી કમાણી છે, ચતુરા કરે પુણ્ય જગતના પ્રાણી છે. અવસરે ર૭..
દાહરા.
અહરણ પુનરાગમન, - ૫થે પ્રગટી વાત; નૃપ રવિશેખર મિત્રને, ભાંખે સવિ અવદાત. ચપા સંબોહણ પતી, વળી જુવરાજનેં મિત્ત; દેશ નગર નર નારીયો, ગાવે કુંવરનાં ગીત. ચંપાપતિ સમઝાવી, સબાહપતિશું મેલ; કુવર કરાવે ખીર નીર, પરે રસ બાંધવ કેળ. પદ્માવતિને મોક્લે, સંબાણુને રાય;
Page #535
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪૮
જૈનકાવ્યદેહન. . ઋદ્ધિસહિત શા આવીને, પ્રણમેં વિમળા પાય. ચંપાપતિ બહુ માનથી, સુખભર રહેતાં તે; દિન દિન અધિકેર વરે, વિમળા સાથે નેહ, એક દિન ચંપા પરિસરે, વિજયસેન સૂરિરાય; સમવસર્યા મુનિર્વાદશું, વનપતિ દેહ વધાય. કપિલરાય યુવરાજશું, વંદન નમન કરત; મિલ વિમળાદિક સહિત, આવી ગુરૂને નમંત. કહે મુનિ તેહને દેશને, પદ્ઘદિક ઉદ્દેશ; પચ્ચખાણ મણઅભ, પામે ફળ સવિશેષ વ્રત પચ્ચખાણે સુખ લહું જેમ ધમ્પિલકુમાર; રત્નશેખર વળી રાજવી, ઈહ પરભવ સુખ સારપૂછે કપિલ તે કોણ હુઆ, મુનિ કહેધમ્મિલએહ; રત્નપર વંછિત ફળ્યાં, કહિએ વિવરી તેહ.
ઢાળ ૭ મી. (સાંભળજો હવે કર્મવિપાક મુનિ કહે -એ દેશી). પુણ્યતણા થાનક ગ્રહિશે મુનિ કહે રે, પુણ્યબંધ શુભ પરિણામે સુણે સંત રે; બીજે અગે અશનાદિક નવ વિધ કહ્યાં રે, બહુશ્રુત ચરણે તપ કીધે કુલવંત રે. પુણ્ય ખટ અઠાઈ ત્યાગ સચિત્તને કીજીએ રે, ગુરૂ પધરાવી ઘર કરે ભક્તિ મહંત રે; પંચ પલ્વે સામાયિક પિસહ વ્રત ધરે રે, ભાંખે ગણધર મહાનિશીથ સિદ્ધાંત રે. પુણ્ય. ખંડણ પીણું પીલણ ચીવર ધવણે રે, મસ્તક ગુંથણ સ્નાન અખંભને ત્યાગ રે; * * કરતાં દાન દિયંતાં જિન પૂજા થકી રે, વૈમાનિક આયુ બાંધે મહાભાગ રે. પુણ્ય. ભર રતનપુરી નગરીનો સો રે,
૧૦ .
૨.
૩,
Page #536
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વીરવિજયજી–ધર્મિલકુમાર. ૫૪૯ રતનશેખર નામે ધરમી ગુણવંત રે તમ લોચન ત્રીજું ચઉ બુદ્ધિ તો નિધિ રે, નામે સુમતિ મંત્રિમાણે મહંત રે. પુણથ૦ ૪. માસ વસ તે નૃપ મંત્રી સહ વન ગયા રે, બેઠા તરતી દેખી શીતળ છાય રે; કિન્નર મિથુન સ્નેહરશે વાત કરે રે, તરૂ ઉપર સાંભળતા રસભર રાય રે. પુણ્ય ૫. રતનવની કન્યા શચિ રંભા રૂપ હરે રે, નજરે દીઠી મીઠી અમિથ અમાણ રે; જોવન વેળા નરના મેળા નવિ રચે રે, રતનશેખર દેખતે વરે સા જાણ રે. પુણ્ય૦ ૬.
અદશ્યપણે ગુણિ વાણું નૃપ ચિત્ત ચિતવે રે, -કુણ મુજ નામે સરખી નારી એહ રે;
જનમ સફળ તો માનું જે મુઝ એ મળે રે, -નહિ તે ભારભૂત શી ધરવી દેહ રે. પુo . ચિંતાયે ઘરે જઈને નિદ્રાશન તજી રે, રાગે જડિયો પડિ તૂટી ખાટ રે; -મંત્રી નિબંધે પૂછતા તેણે સવિ કહ્યું રે, -મંત્રી કહે વિણ દીઠે કેમ હેય ઘાટ રે. પુણય૦ ૮. રાય કહે મરવું નહી રતનવની વિના રે, ચિતે મંત્રી દુર્જય કામવિકાર રે; મમરણે મરણ વિષયથી વિષ ખાધે મરે રે, તણે ઈહા કરો કાળ વિલંબ વિચાર રે. પુણ્ય, ૯. -સાત માસમાં શુદ્ધિ કરી અમે લાવશું રે, ચિંતા તજી કરે રાજ્ય તમે મહારાય રે; મંત્રી વયણ સુણી હરખે નૃપ તસ મોકલે રે, મંત્રી ચાલ્યા શુભ શુકુને નમિ પાય રે. પુણ્ય ૧૦. ચઉ દિશિ જોતાં શુકન હુઆ દક્ષિણ દિશે રે,
Page #537
--------------------------------------------------------------------------
________________
પુણ્ય. ૧૧
પુણ્ય
૧૨...
પુણ્ય
૧૩.
૧૫૦
જેનકાવ્યદોહન. તે દિશિ ચલિયા મંત્રી ગણું નવકાર રે; ગામ દેશ વન ગિરી સરીતાને ઓલંધતાં રે, પામ્યું એક વન નંદનવન અનુહાર રે. ગિરી કૈલાસ સમાન રતનમય ભૂતળા રે, સાવનથંભા ભીતિ રતન શિખરેણ રે દેખું ચૈત્યપવન ચલ ઠંજ બોલાવતા રે, ફરતી ફળ ભર તરૂવર સુંદર શ્રેણ રે. સ્નાન નદી જળ ફળ ઉજળ કુસુમાંજલી રે, વિધિય વિવેકે જિન ઘર મંત્રી જાત રે; મણિમય મુરતિ મુનિસુવ્રતજિન પૂછને રે, નિકળી ભાવસ્તવ કરી પ્રણપાત રે. દિવ્ય રૂપ તવ કન્યા એક જિન પૂજવા રે, આવી પુજાપ લેઈ ધરી શણગાર રે; ચંદ્રવદની દેખી મંત્રી ચિત ચિંતવે રે, એણે વન ખેચરી અમરી વા કુણ નાર રે. જઈ જિન પૂછ મધુર સ્વરે સ્તવના કરી રે, બાહેર પૂછે કેણુ તું કેણે નિમિત્ત રે. ભીષણ વને એકાકી ચચ કેણે કર્યું રે, સા કહે આવન પતિ સુપુત્રી વદિત રે. તે જ કિયો ચૈત્ય પુજાએ મુઝ ઠવી રે, રતનદેવ સુર નામ ગયે નિજ ઠામ રે; મંત્રી કહે કે મારગ તિહાં જાવા તણે રે, હવે તે મુઝ મળવાનું છે કામ રે સા કહે ચિત્યાગ્રે ઘપાનળ કુંડમાં રે ઝંપાવે પાવે નર પક્ષ દ્વાર રે; સાહસિક કાને કુંડળ યણનાં ઝગમગે રે, કાયર નયણે કાજળ સારે નાર રે. મંત્રી સુણી સેવકને નિજ સુર પાઠવી રે,
પુણ્ય ૧૪.
પુણ્ય ૧૫.
પુણ્ય ૧૬.
પુણ્ય ૧૭.
Page #538
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વિરવિજયજી–ધમ્પિલકુમાર, ૫૫ શરણ કરી નિજક્ષ અગ્નિ ઝપાપાત રે; રતનદેવ પ્રભુમિ પાસે ઉભે જઈ રે, જક્ષ પ્રભાવે ન થયો દેહેં ઘાત રે. પુણ્ય ૧૮. રયણદેવ નિજ દેવીશું બેઠે તિહાં રે, તતક્ષણ કન્યા પણ આવી તે પાસ રે; રતન જોતિ દેખી મંત્રી માન જ ધરે રે, તવ તે દેવ કહે તન્ય ભત્રિ ઉદાસ રે. પુણ્ય ૧૮. વાટ જેવતાં તમે આવ્યા ચિંતા ટળી રે, આ અમ પુત્રી પરણું વધારે લાજ રે, મંત્રી ભણે તમ દેવને સુત સંતતિ કીસિ રે, જક્ષ કહે મુઝ ચરિત્ર સુણે મહારાજ રે. પુણ્ય ૨૦. તિલક્યુરેં ધનશેઠ વસે વ્યવહારિયો રે, શ્રીમતિ નારી પ્યારી સતિય વિશેષ રે, જ્ઞાન અમૃત સૂરિ ગ્યાની જઈ વદી વને રે, બેઠા તવ મુનિ દેવે શ્રત ઉપદેશ રે. પ૦ ૨૧. નરભવ પામી જૈન ધર્મ ચિંતામણિ રે, સરખો જાણું પ્રાણી સે નિત્ય રે; નિયે ન કરી શકે તે પંચ પરવ ભજો રે, જેથી જાએ નરય તિરિની ભીત રે. પુણ્ય૦ ૨૨. બધ શુભાયુ પ્રાર્થે બાંધે એ તિથિ રે, ભાંખે નિરયાવલિ સૂત્રે ભગવંત રે. લોકિક શાસે ચઉદશ અષ્ટમિ પૂર્ણિમા રે, દરરવિસંક્રાંતિ પર્વ મહંત રે. પુણ્ય૦ ૨૩ માંસ સુરા તલ સ્ત્રી પર્વે ભગવે રે, તે નર નર કાળ ઘણે રોળાય રે; તેણે જ હસતી તવે સામાયિક પસહે રે, ધ્યાન ધરંતાં શ્રાવક સરગે જાય રે. પુણ્ય. ૨૪ ગુરૂમુખ પંચ પરવી વ્રત ઉચરી ઘર ગયા રે,
Page #539
--------------------------------------------------------------------------
________________
“પર
જેમકાવ્યદોહન,
પુણ્ય ૨૫.
પુણ્ય૦ ૨.
પુણ્ય૦ ૨.
એક દિન અષ્ટમી પસહ કરી કાઉસ્સગ રે; ઈદ પ્રશંસા અણુસહિ સુર આવી રે, અનુકુળ પ્રતિકુળ કીધા નિશિ ઉવસગ્ન રે. મેરૂપેરે નિશ્ચળ દેખી આણંદિયે રે, સુર કહે ઈદે પ્રશસ્યા તેહવા દીઠ રે;, -ગગનગામિની વિદ્યા દેઈ કહી ગયો રે, બીજે સુણતાં વિદ્યા જાશે નઠ રે. વિદ્યા બળથી તીર્થ ઘણે જિન વંદતાં રે, એક દિન શ્રીમતિ પૂછત કહી સવી વાત રે; વારી પણ સખી આગળ કંત કથાંતરે રે, વાત કહિ શ્રીઉદર છે તુછ અત્યંત રે. ગગન ભમતાં પડીયા શેઠ સરોવરે રે, આઠે મા અષ્ટમિ દિન ઘર જાત રે; નિવિડસનેહે શ્રીમતિ સેવા બહુ કરે રે, ભેજન તાંબૂલ વિસારી તિથિ વાત રે. નિશિ ભંગ અને શેઠે આ રે,
તે નિશિ ગર્ભ ઉપજ્યો કેઈક જંત રે; વિદ્યા વાત પ્રિયાને પૂછી સા કહે રે, મેં સખી આગળ વાત કહી એકંત રે. અનુક્રમે પુત્રી જન્મી વરસ થઈ આઠની રે,
એક દિન કેવળીને પૂછે ગતી આપ રે; ‘કેવળી કહે જખજખણ દપતી બેહુ થશે રે, -શેઠ કહે વિરતીને એ શી છાપ રે. કહે જ્ઞાની વ્રતભંગે આયુ બાંધીયું રે, ભૂતાવી વન સ્વામી થાશે દેય રે; રયણસિહર નિવ મંત્રી તે વન આવશે રે, તુમ પુત્રી લક્ષ્મી ભરતાર જ હાય રે. -એમ સુણી ઘર જઈ આયુક્ષ ઈહાં ઉપનાં રે,
પુણ્ય ૨૮.
પુણ્ય ૨૯.
પુણ્ય. ૩૦,
પુણ્ય૦ ૩૧.
Page #540
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાનું વીરવિજયજી–ધર્મિલકુમાર, ૫૫૩. ચય કરાવી પુત્રી રાખી ત્યાંહિ રે; જ્ઞાની વચન સહિત તુમચું મળવું થયું રે, કન્યા પરણે આગ ધરી ઉત્સાહ રે. પુ ૩૨. પાંચમે ખડે ઢાળ કહિ એ સાતમી રે, એહમાં ગાય વ્રત મહિમા મહાર રે; શ્રી શુભવીર સલૂણું વ્રતને વિરાધો રે, આરાધતાએ સદ્ગતિ અવતાર રે. પુણ્ય. ૩૩
દેહરા યક્ષ વચન મંત્રી ગુણી, કહે સાચી કહી વાત પણ નૃપ કામે નિકળ્યો, તે હુએ વિશ્વાસ ઘાત. જક્ષ કહે પરણે પ્રથમ, પછે કરે કામ; સાહાય કરશું તુમ તણી, મન રાખો આરામ. તવ ભત્રો પરણ્યા તિહાં, કૃત સુરમહિમ અકેહ, જક્ષ કહે તુમ સ્વામીનું, કાર્ય કિશુ કહો તેહ વાત સકળ સચિવું કહિ,સુણી કહે અવધિ બલેણ, સગસય જોયણુ જલધિમાં, સિંહલદીપ વરેણ જયપુર જયસિહ ભૂપતિ, ભૂપતિ માહે સિંહ, રતનવતી બેટી સતી, તરૂત્યંતર કવિ જેહ એમ સુણુ મત્રી ચિંતવે, અહે બલી કામ કહાય, દર દેશ બાણે કરી, વનિતા વિંછે રાય. રૂપ પરાવર્તન તણી, કહે મત્રી દિવ્ય વિજજ, વિજયપુરે મુઝને ઠ, સ્વસુરપણું સમરિજજ તે પુર ઠવી વિદ્યા દિયે, વળી કામે સમરેલ; અવસરે લક્ષ્મીને તેડ, કહિને ગયે સુર ગેહ.
ઢાળ ૮ મી. (સહીયર પાણુ સંચરે, જમુનાને તીરે, હાંહાં રે જમુનાને તીરે—એ દેશી) વનતરલીલા જેવતાં રે, મન અરિજ પાવે, હાંહાં રે મન મંત્રી વિદ્યાએ કરી રે, એક રૂપે બનાવે, હાંહાં રે એક
Page #541
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૫૪
જૈનકાવ્યદેહન. '
૧.
૨.
૩.
હેમ દડમંડિત કરે રે, બનિ ગણ રૂડી, હાં રે બની મસ્તક વિણ વાંકડી રે, એક હાથે ચૂડી. હાંહાં રે એક જળ છટકાવ કરત ચલે રે, પૂછત કહે હાંહાં રે, જૂઠા નરપગ ભૂમિકા રે, શુચિ કરત ચલઈ; હાંહાં રે, જડી બુટી ઝોળી ભરી રે, ચલી ભગુએ વેશે હાંહાં રે, જપ માળા જપતી થકી રે, ગઈ કુમરી નિવેશું. હાંહાં રે, રતનવતી પાયે પડી રે, પૂછે કુશળાઈ; હાંહાં રે, સા કહે છે. લિયા પછે રે, છે કુશળ સદાઈ; હાંહાં રે, કુંવરિ કહે તુંમેં કિહાં રહો રે, હમેં રમતે રામ; હાંહાં રે, પંખિપરે ફરતા ફરે રે, નહિ ગામ ને ઠામ. હાંહાં રે નિસંગી જેગણ લહી રે, કુંવરી ઘર રાખે; હાંહાં રે, ભેજન મન ગમતાં દીએ રે, નવિ અંતર રાખે; હાંહાં રે, કન્યા કહે જેવન સમે રે, કેમ જોગ સધાઈ, હાંહાં રે, સા કહે અમ વીતક સુણો રે, ચેતન રંગાઈ. હાંહાં રે ગજપુર મુર નૃપકન્યા રે, હું સુમતિ નામેં; હાંહાં રે ભાઈ પિતર ભાતુલે કી રે, વિવાહ ચઉ ગામેં; હાંહાં રે, લગન દીને ચઉ તે મળી રે, સુભટે ઝુઝતા હાંહાં રે હું કાષ્ઠ બળી કલેશથી રે, તવ તે ઉવસંતા. હાંહાં રે, એક વર મુઝ ભેગે બળ્યો રે, અતિનેહે નડી; હાંહાં રે, બીજો દેશાંતર ગયે રે, મેહજાળે પડી; હાંહાં રે, હાડકુસુમ એક લઈ ગયે રે, ગંગા વહેવરાવે; હાંહાં રે એ તિહાં અનાદિકે રે, પિડ મેહલી ખાવે. હસું રે દેશાંતરી એક ગામમાં રે, રાંધણી ઘર પેઠે, હાંહાં રે અશન કરાવી તે કને રે, જમવાને બેઠે; હાંહાં રે, તસ બાળક લઘુ રેવતો રે, નવિ રેહેવે વા, હાંહાં રે, -રાંધણું રૂઠી તેને રે, ચુલામાં બાળ્યો. હાંહાં રે, દેખી અશન ઠવિ તિહાં રે, તે ઉઠવા લાગે; હાંહાં રે, તવ સા કહે બાળક વિના રે, આ ભવ છે નાગે; હાંહાં રે,
Page #542
--------------------------------------------------------------------------
________________
.
જૈનકાવ્યદોહન,
એમ કહિ રતનવતીને તેડી, ખેહુને નમી વૃષ્ટિ વસ્ત્ર રતન વર ફૂલની, કરી નિજ સર્ગ રત્નશેખર એમ ધર્મ આરાધી, ઇંદ્ર સામાનિક આરમેં સુરલોકે સુખ વિલસે, લહિ ઉષ્કૃટુ દેવી મર્દિક રતનવતી થઇ, ત્રિવિષ્ટપ તિહાં પણ પતી ભેળાં વિલસે, તે સુખનું નહીં અનુક્રમે ત્રણ જણા એણે ભરતે, પામી કેવળ ભવ્ય જીવ પ્રતિમાધી લેશે, અક્ષય સુખ એણિ પરે વ્રત પચ્ચખ્ખાણુ આરાધા, સાથે વક્તિ કામ ; વિરતિ ધરી ગુરૂભક્તિ કરતાં, તાવીખ શિ વિશરામ છે. ધન્ય૦ ૨૪. એમ મુનિમુખ પદ્મદ્રહ પસરી, સુર, સરિતાના તરંગ છે; શૌચ સભા તરૂપાત્ર વિકરયાં, શીતળ નિર્મળ અંગ છે. ધન્ય૦ ૨૫, યસ્મિલ કુવર ને વિમળા કમળા, સમકિતશું વ્રત ખાર છ; ઉચ્ચરીને સહુ નિજ ઘર આવે, મુનિવર કરત વિહાર જી. ધન્ય૦ ૨૬પૂરણુ પંચમ ખંડ એ રાસે, એ અગીયારમી ઢાળ છે;
નિર્વાણું જી. ધન્ય૦ ૨૩..
*
શ્રી શુભવીર વચન રસ પીશે, તસ ધર મંગળ માળ છે. ધન્ય૦ ૨૭.
ચાપાઇ.
યુક્ત
་
7
સુરરાય છ; સધાય છે. ધન્ય૦ ૨૦,
થાય 'જી;
આય છે. ધન્ય ૨૧
ઇશાન અ;
માન છે. ધન્ય૦ ૨૨.
નાણુ જી;
ખંડ અખંડ પૂર્ણ રસ ૉ, ચાર વેદ ઉપનિષદે ધર્યાં;
શ્રી શુભવીર વચન રસ ઝર્યો, પંચમ ખંડ એ પૂરણ ભર્યાં. ૨૮. इति श्री तपोगच्छीय संविज्ञ पंडित श्री शुभविजयगणीशिष्य पंडित श्री वीरविजयगणिभिर्विरचिते श्री धम्मलचरित्रे प्राकृतम-बंधे पंचमखंडः परिसमाप्तः ।।
Page #543
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ૬૭
શ્રીમાનું વરવજયજી–ધમ્પિલકુમાર.
: ષષ્ટ ખંડ પ્રારંભ.
'
દેહરા, નયન જુગલ કાજલ કલા, ભાસ્થળ કાશમીર; મુખ તબેલું વાસિયું, વીણું રવ ગંભીર. ૧. પૃથુકટિટ હાટકમયિ, કાંચી કાંતી સફાર; * સરસતી જાતિ પ્રણમી, ઉર મુક્તાકળ હાર. ' ' ૨. પૂરણ પચમ ખડ એ, સાધે ચક્રિ નરેશ; * * પણ છો સાધ્યા વિના, ચક્ર અને શાલ પ્રવેશ ૩ તેણે હવે છ વર્ણવું, સુણજો શ્રોતા લોક ' ' દક્ષ સભા વિકસિત હુએ, જેમ કહસમયે કેક એક દિન મંદિર માળ, ચિહુ દિશિ પવન અગાશ; તિહાં બેઠે ધમ્મિલ કુકર, સુખભર નિજ આવાસ એણે અવસર આકાશથી, ઉતરી કન્યા એક; જાણે ચમકતિ વીજળો, ન ઠરે નજરની ટેક: તે વિદ્યાધર કન્યકા, તેજ રૂપ અતિરેક; આવી સન્મુખ કુંવરને, ઉભી કહે સુવિવેક.
ઢાળ ૧ લી, (છેલ છબીલા ન દના કુવર છેલ –એ દેશી - છેલ છબીલા સુંદર સુણ એક વાત , , , કનકવાલુકા નદિ જગમાં વિખ્યાત છે; તેહને કાંઠે તુમ જાવું કેમ થયું છે. કુવર કહે સુણ છેલ છબીલી નાર જે,
એક દિન કીધો અર મુઝ અપહાર જે; તેને વેળા રે જળ કારણે ગયા જે. ભલે ગયા તે દીઠું વન ગંભીર જે, - મુક્તાફળ સમ નિર્મળ પીધાં નીર જે,
Page #544
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૬૮
નિકાવ્યદેહન. ' પણ વનમાં વિદ્યાસાધકને કેમ હશે જે. સાધક હણીયે પૂછે છે શું કાજ જે, પરની વાત કરતાં નાવે લાજ જે; પર ઘરની વાતોએ જીર્વે નંદકી જે. નહિ હમ નંદકિ નહિ નંદકિ મા બાપ જે, અમ કુળમાહે નંદકીની નહિ છાપ જે; ચટકો કેમ લાગ્યો રે સાચું પૂછતાં જે. સાચું પૂછે તે શું સગપણ લાગે છે, શરમની વાતે મોટા ઉત્તર ભાગે છે; નહિત વિણ કામે પૂછવું નવી ઘટે છે. વિણુ કામે નવિ જાવું કઈને ઘેર જે, સેહજે મરમની વાતે પ્રગટે ઝેર જે; સગપણ વિણ નવી બોલી શકીએં એવડું જે. સગપણ શું લાગે છે બોલો અમને જે, એવડું જે દુખ લાગે દિલમાં તમને જો; અંતરને ઘા લાગ્યો માલમ કેમ પડે છે. સાધક એ મુઝ વૃદ્ધ સદર થાય છે, નિરપરાધી હણી દેઈ ઘાય છે; એ વાતે ક્ષત્રીની લાજ વધે નહીં જે. સાચું કહ્યું પણ ફરતાં નદિય કનારે જે, તરૂ લટકંતી લીધી એક તરવાર જે; વંશ જાળ કાપતાં સાધકને હણ્યો છે. સહસા ઘાત ન કરવો શસ્ત્ર પ્રહાર છે, લહિ તરવાર ન કીધો કાંઈ વિચાર જે; ખરતન તજીને નર ન રહે વેગળા જે. ભૂલ પડી અમને એ સઘળી વાતે જે, ભિલ્લ તણી પરે કામ કર્યું અસિ તે જે; પશ્ચાત્તાપ થયો તે જાણે કેવળી જે.
Page #545
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ૬૯
૧૩.
શ્રીમાન વીરવિજયજી-ધમ્મિલકુમાર, કેવળી તે જાણે છે સર્વ વિચાર છે, પણ બાંધવ નાર્વે પાછો નિરધાર રે, વાત સુણ બેહુ બેહેની નાન કરી રહ્યાં છે. વિણ અપરાધી હણતાં હું થયે રાંક જે, પણ એ વાતું નથી અમારો વાંક છે, ગુનો કર બકસિસ વેરાનું ટાળવું છે. વેર નથી તુમ સાથે કાંય કલેશ જે, અમ દિલમાંહે વસીય ગુરૂ ઉપદેશ જે; બાંધવથી પ્રીતમ અધિક હેયે નારીને જે. પ્રીતમ કે તમારે કન્યા વેશ જે; સુણીય સદ્ગુરુ પાસે શો ઉપદેશ જે; તમે બેહુ બેહેની નામ ઠામ અમને કહો જે મુઝ બાંધવ વિદ્યાધર કે રાણે જે, મિત્ર સેનાને વચને તમે સહુ જાણે છે; કામ અજુગતું કરિને પટે પૂછવું જે. કપટ ઘણું તે નારી માંહે પઠાં , વળી કોઈ દિન તુમને નજરે નવિ દીઠાં જે; નારી અગોચર દેખી કેમ વિસવાસી જે. વિશ્વાસી નિષ્કપટી છે જગ નાર , નારી વિના નર હાલીને અવતાર જે; બીકણ ભડકણ નર તે અણુવિસવાસીયા જે. ભડકણ બીકણું અમને જાણ્યા કેમ જે, નવનવિ વાત વદતાં વિઘટે પ્રેમ જે સાચાં બોલાં માણસને પરતીજીએ જે. .
જુઠા ત્યારે અમને છે તેમ છે, મિત્રસેનાછુ વચને દાખી પ્રેમ જે. પેઠેથી ભડકીને નાઠા કેમ ગયા છે. મિત્રને ગઈ અમને કરી સકેત જે,
Page #546
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭૦.
છે, જેનકાવ્યદેહન. નાઠા અમે દેખી વિપરીત વદે છે; નારીશું ઝગડે નર ઉત્તમ નવી કરે છે. પ્રેમ બને તિહાં ઝગડાનું શું હેત જે, મિત્રસેનાએ કીધે શો સંકેત જે; સાચ કહે તે આગળ વાત પ્રકાશીએ જે. ખેટસુતા 'આશકતે રાતી કત જે, હલવિ સહુ રહેશે નહીં તે ધજવેત જે; ઉજજલ ધજ દેખીને દેશાવર ગયા છે. મિત્રસેના મુખ સાંભળી બાંધવી વાત છે, અમે બેહુ બેહેને નવિ ચિત્ય ઉપઘાત જો; જ્ઞાનીને વય રે ચિત્ત ઉપશામીયું જે. અમે જાણ્યું જ નહીં અમ તુમ મિલાપ , બાંધવ ઘાતે બેહુને થયો સંતાપ જે; મિત્રસેનાએ ઉજજલ ધજ હલવ્યો સહી જે. ભાઈ મુએ પણ વંછિત મેળો મેલી છે, સંપે હરખી સોળ જણની ટોળી જે; હર્ષદે મિત્રોએ ધજપતિ હાલવ્યો જે. એક એક વચને સાચી વાત રસાળ જે, છેઠે ખડે ભાખી પહેલી ઢાળ જે; શ્રી શુભવીર વખૂટે મેળે સહુ મળ્યો છે.
દેહરા, વિદ્યુલતાને કુંવર કહે, અમે વિદેશે જાત; પછે અઢાર મળી તમે, કેમ જાણું તે વાત. દાણું પાણી જેર છે, ચતુર ન ચિંત્યો જાય, પૂર્વ દિશિ વિંછા કરે, પછિમ દિશિ સધાય. ઈષ્ટ મિલાપ સંપજે, કાળે કાળે જોય; તે પણ વસ્તુ સભાવથી, નિયતપણું જે હેય. ઉદ્યમ પણ કરે સહી, પણ એક પુર્ણ સહાયક દર દેશાવર ગજનાં, વંછિત મેળા થાય.
Page #547
--------------------------------------------------------------------------
________________
'
•
શ્રીમાન્ વીરવિજયજી.--ધસ્મિલકુમાર.
ઢાળ ૨ જી.
(' ઝુંબખડાની દેશી)
વિદ્યાના કહે વીતી વાતા, સાંભળે આર્ય કુમાર; માહન રાય મેહર કરે,
૬.
જોતી,
મેહર કરેા મનમેાજ ધરા, જુએ વાટ તે નારી અટાર; મેાહન॰ એ આંકણી વિદ્યત્ત્પતિ આદે સવિ સહીયરેા, બેડી હતી મિત્રસેનાએ વાત કરિ તવ, અમે મેહ કીધ જ્ઞાની વચન સાચું થયું સહીયરા, ક તે સફળ એકમના થઈ મિત્રસેનાને, અમે માકલી તુમ હુર્ખ દિવાની થઇ તે મદિર, શ્વેત પતાકા ઘડિય વિલખી ગઇ નદી તીરે', વન તરૂ ઠામે પણ નવ દીઠા મીઠા મેહન, મદિર આવી પુછ્યા પછે તેણે વાત પ્રકાશી, ભૂલ પડી સુઝ માહાટી, ઞ કેત વાત તદા સુણી ખેાલ્યાં, હાથે બગાડી બુટી. મુઝ ભંગની હુકમે તુમ જોવા, હું ચલી દેશ વિદેશ, મળિયા એક નિમિતીયેા મારગ, તેણે કહી વાત વિશેષ. જોગી મળી મારગમાં ચારે, તુઝ પતિ શુ ધરે પ્યાર; * પણ ગઇ તેણે વન જિહાં બેંગી, દીઠા નહી ભરતાર. મેં જાણ્યું જે જોગી સગે, બૈંગી હુએ અખધૃત;
રાતી.
-
ુ પુર ગામ ગીરવન અળગુ, વળગુ જાણે
ભૂત.
ગગન ચલત ગિરિશિખર નિહાળત, સિદ્ધ મળ્યા નર એક;
પુષે જાગ્યા વિવેક.
દુશીયાર. ·
વિચાર;
નેગાષ્ટાગ સમાધિ વેળા,
તે કહે કબટરાયની ખેટી, પરણી રમે તે
-તે પુર જાતા પંથ વિચાલે, જ્ઞાની મળ્યા મુનિ
·
અવતાર
આગે,
તાણે
સાથ;
નાંથ.
મેં પુછ્યુ તસ ચણુ નમીને, જ્ઞાની કહે સુણુ વાત;
મ્બિલ કુવર જઇ ચપાએ ટાળ્યા ગુજ ઉતપાત. આઠ કુમારી લયથી ઉગારી, આપે વરી રહ્યા ત્યાંહિ, જ્ઞાની વચન સુણી ગગન ચલતી, હુ પણ આવી આંહી.
+
1
મહિન॰
માહન
માહન
માહન॰
માહન
માહન૦
મેહન
મેહન
માહન
માન
માહત
પછ
માહન
માહન
માહન
માહન
.
ર.
૬.
છ
L.
માહન૦
માહુન૦ ૯.
માન
મેાહન ૧૦.
માહન
માદન
માહન
મેહન૦ ૧૨.
Page #548
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ૭ર
જેનકાવ્યદેહન.
આજ મનેથ સઘળા ફળીયા, મળિયા પ્રાણ આધાર; મેહન મુહ માગ્યા આજ મેઘ તે વરસ્યાં, તરસ્યાં અમૃત ધાર. મોહન ૧૩. સુખીયા આગળ દુઃખની વાત, કરવી તે સવિ ફેક; મોહન પરદુઃખ વાતે દુઃખ ધરે જે, વિરલા સજજન લક. મેહન૧૪. ચકવા ચકવી પ્રેમ વિજોગે, ન કરે નિશિએ નિંદ, મેહનત જગ નર નારી પ્રેમ વિલુદ્ધા, નિગમેં રાત્રી આણંદ. મોહન૧૫સોળ સખી સાથે મુઝ ભગિની, દુઃખ ધરતી હશે ગેહ, મોહન તુમ આણું લહિ દેશું વધામણિ, હર્ષિત થાશે તેહ. મોહન. ૧૬. કુંવર કહે તમે તેડી લાવે, સઘળી આ વન માંહી; મોહન વિઘલતા તતક્ષણ તિહાં પહેતી, દેતી વધાઈ ઉછાંહ. મોહન૧૭. તે સહુને કહી વાત તે સઘળી, તે સુણી કરત સજાઈ; મેહનો માતપિતાદિક ખેટ સુતાનાં, આવ્યાં પરિજન ધાઈ. મિહન, ૧૮. સુંદર રન વિમાન રચિને, ચંપાપુરી ઉદ્યાન; મોહન કનકમથી એક મહેલ બનાવી, ઉતરીયાં એક તાન , મેહનો ૧૮. રાજા રહીયત દર્શન આવે, જાણી સુર સાક્ષાત મેહન” દેવ નઈ જળ સ્નાને આવ્યા, કરવા પાતિક, ધાત. મોહન૨૦ઇન્મિલ કુવર ચઢી વરડે, ચેરી બાંધી વિશાળ; મેહન ઉતરીયા સવિ સજજન સાખેં, પરણ કન્યા અઢાર. મોહન. ૨૧એચરે કન્યા સર્વ વળાવી, વરને કરે સત્કાર; મેહન કનક રતન આજે બહુ દેઈ રાત્રિ વણ્યા પુર બાહાર. મેહન૨૨. રવિ ઉદયે વિતાવ્ય સધાવ્યા, આવ્યા કુંવર નિજ ગેહ, મેહન રમણ તીસ રમે રસ ભેળી, ધરતી પરસ્પર નેહ. મોહન૦ ૨૩. ભાગ્યદિશા ભરપૂર વહે જસ, નહિ તસ ઘરમાં કલેશ; મેહન જસ ઘર પુણ્ય દિશા પરવાર, તસ ઘર-કલેશ પ્રવેશ. મહના ૨૪. રસભર રમણ રહે આણદે, બાળક ઈચ્છા પૂર; મેહન લઘુ ગુરૂ વિનય વહે તસ ઘરમાં લક્ષ્મી વસે ભરપૂર. મહિન૦ ૨૫. એક એકથી ઘર નજર રે, વ્યભિચારી નર નાર; તે દેખી લક્ષ્મી લજવાણી, જાય રૂઠી ઘર બાર. મોહન ૨.
મેને૦
Page #549
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૭૩
શ્રીમાન વીરવિજયજી–ધમ્પિલકુમાર. રાત દિવસ નર રોલ ભરાણે, રમણી ઉપર જેહ, મોહન તસ મુખ સુખ લક્ષ્મી નવિ જોવે, સેવે દાઘી દે. મેહન. ૨૭. વિકસિત નયન વદન હરખતી, દેખી પતિ ઉજમાળા; ,મોહન બરછી પ્રિયા ઘર ભેળાં મળીને, રમતી કરતી ચાળા. . મોહન. ૨૮ધમ્મિલ મદિર સ્ત્રી સવિ રમતી, એક એકને દઈ તાળી; મોહન તસ અકર્મ ભૂમિને નિહાળી, લલના હરી લટકાળી. મોહન૨૯. છઠું ખડે પુણ્ય અખડે, ધમ્મિલ રાસ રસાળે; મોહન શ્રી શુભવીરે વિવેકની વાતે, બેલી બીજી ઢાળે. મોહન. ૩૦
દેહરા.
. ઉજજલ સુખ વિલસે તિહાં, શ્રી ધમ્મિલ કુમાર; લોક કહે એ કુમરના, પુણ્યતણો નહિ પાર પુણ્ય પરણુતિ હોય ભલી, પુણે રૂદ્ધિ સમૃદ્ધિ, મનવંછિત મેળા મળે, પુણે હુએ નવ નિદ્ધિ. પુણ્યની વૃદ્ધિ કારણે, દિન દુખી ઉદ્ધાર; દાન સુપાત્રે આપતા, ચિત્ય મહત્સવ સાર
ઢાળ ૩ જી. (મારા વાલા છ હો,હું રે ગઈ મહી વેચવા રે -એ દેશી ) અન્ય દિવસ રસ રીઝમાં રે લો,(વિદ્યુન્મતિ) રતિ ખેલ; મેરે માલક હે, વિમળસેના પ્રતે એમ કહે રે લે, ચતુર છે મેહન વેલ, મેરે માલક હે, મેળે મળ્યા રે મજબુતશું રે લે. એ આંકણું. એક અજુગતું તમેં કર્યું રે લો, પીયુ પગપૂજન ધાર, મેરે નારી સતીને પતિ દેવતા રે લો, સ્વામીથી સવિ શણગાર મેરે મેળો. • • તેણે તુમેં ઉચિત કર્યું ભલું રે લે, ન કરે જે ગરીબની નાર; મેરે તેહ પતિને રોશે દિયો રે , નિજ પગ પાટુ પ્રહર મેરે મેળો. ૩. વિમળા કહે હસી હે હલે રે લો, એ શુ મે કીધ અકાજ; મેરે પર નારી શોકય કરી વર્ણવે રે લો, નાવી પતિ થઈ લાજ. મેરે મેળો૦ ૪. વિદ્યન્મતિ વળતુ કહે છે કે, નરને હદય વસી જેવ; મેરે
Page #550
--------------------------------------------------------------------------
________________
સાંભળી સુઝ ચંદને રે લોલન સાર; મેરે
પ૭૪
જૈનકાવ્યદેહન. ' નામેં વખાણે ગુણે કરી રે લો, નારીશું જસ સનેહ. મેરે મેળો. ૫. પણ તુમેં વેગે પિયુ તાડીયો રે લો, રેપ કરી પરચંડ; મેરે તે તુમ પગને અમેં મળી રે લો, કરીએ કહે છે દંડ.'મેરે મેળ૦ ક. વિમળા હસી કહે તેહને રે લે, સુણો સવે હુશીયાર; મેરે
જે મેં પ્રીતમને પગે કરી રે લો, કીધો ન હોત પ્રહાર. મેરે મેળો. ૭. તે તમે સઘળી કુમારિકા રે , પરણત કો ભરતાર; મેરે ચરણ અમારા પસાયથી રે લો, મુઝ પતિ તુમ પ્રિય સાર. મેરે મેળ૦ ૮. તેણે કારણે તમે સહુ મળી રે લો, લેઈ કુસુમધન સાર; મેરે પૂ ચરણ મુઝ ચંદને રે લો, ભાઈ ઉપગાર. મેરે મેળો) ૯. સાંભળી સર્વ ખુશી થઈ રે લો, મનપણે રહી જામ; મેરે હાસ્ય વિનોદની ગોઠડી રે લ, વાતે પૂરણ થઈ તામ. મેરે મેળો૧૦. વિદ્યુમ્મતિ પિયુને કહે રે લે, કહે મુઝને પ્રિયકાર; મેરે. કોણ છે વસંતતિલકા ઇસી રે લો, નામે ચતુર વર નાર. મેરે મેળ૦ ૧૧કુંવર ભણે ભય પામીએ રે લો, કઈને ચઢે વળી રીશ; મેરે૦ એકથી બહિના આવિયા રે લે, હવે વળી મળી ત્રીશ. મેરે મેળે. ૧૨વિમળા હસિ કહે સાહિબારે લે, દીસે ભરૂક વિશેષ; મેરે નિર્ભય હે તુમને સદા રે લો, બોહશે નહિ લવ લેશ. મેરે મેળ૦ ૧૩. સ્વસ્થ થઈને કહો કથા રે લો, હઈડાથી કાઢે બાર; મેરે વાહાલેમરીને ન રાખીએ રે લો, બહુ દિન કારાગાર, મેરે મેળો ૧૪. કુંવર કહે પ્રિયા સાંભળે રે લો, નયરી કુશાગ્રહ છેક; મેરે જિતશત્રુ તેહને રાજીયો રે લો, તેહની વેશ્યા એક. મેરે મેળો ૧૫નામે વસંતસેના અડે રે લે, તાસ સુતા ગુણવાન, મેરે. નામે વસંતતિલકા ભલી રે લો, રૂપ કળા નિધાન. મેરે મેળો૦ ૧૬. મુઝને અતી પ્રિય તેહવી રે લો, હું છું અતિ પ્રિય તાસ; મેરે કામ ભોગ રતિની કળા રે લે, જાણે વિશેષ વિલાસ. મેરેવ મેળો ૧૭. વિદ્યન્મતિ કહે વાહમા રે લો, હવે હુકમ જે હજૂર; મેરે તે હુ તિ જઈ જઈને રે લો, આવું તે આણંદ પૂર. મેરે મેળે. ૧૮. વેગે આ જઈ સાંભળી રે લે, ચાલી ગગન તતકાળ; મેરે
Page #551
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાનું વીરવિજયજી--ધર્મિલકુમાર. ૫૭૫ ખંડ છે ત્રીજી કહી રે લો, શ્રી શુભવીરે ઢાળ. મેરે મેળ૦ ૧૯.
વિયત ઝગતિ વીજળી, વિદ્યુન્મતિ મિત સાસ, કુસગપુરે જઈ જેવતાં, દીઠ મદિર તાસ. વેશ જુવાન પુરૂષ તણ, ગણિકા યોગ્ય કરત: દવ્ય સહિત ઘરમાં ગઈ, અદશ્ય રૂપ મહત. દીઠી વસતતિલકા પતિ વિરહ કૃત કૃશ કાય; તજી શણગાર છરણ અતિ ચીવર મલિન ધરાય. બાંધી વેણું ધ્યાતિ, ધમ્મિલને એક ધ્યાન; નરલી નારી પરે, ન જુએ તેહ જુવાન. તવ નરવેશ તછ કરી, થઈ નિજ રૂપે ત્યાંહી; કહે તુઝ પાસે મેલી, ધમ્મિલ કુવરે આંહી. હું છું દાસી તેહની, ખબર કરેવા તુઝ; પ્રેમેં પાઠવી તેણે તુમેં, કે શું કહે છે મુઝ.- ૬. એમ સુણી સહસા ઉઠીને, ગાઢ આલિંગન દેત; રામ રામ હરખિત થઈ, સાદર સ્નેહ દેત. ૭.
ઢાળ ૪ થી. ( સાબરમતિઓં આવ્યાં છે ભરપૂર જે, ચારે ને લઠે માતા રમી વળ્યાં—એ દેશી }
આસન ઢાળી વિદ્યુમ્નતિને બેસારી રે, પૂછે રે પ્રાણવલ્લભ માહરે કિહાં વસે;
મુઝને વિહી પિયુ પરદેશ નિવેશે રે, ભિંજન કેમ ભાવે રે તે કરતા હશે;
સ દેશો પામી રે દિલ દુખ ઉદ્ધસે. મહિલા મનમેળા રે મનના મન રમેં, કપની છાયા રે ફૂપે ઉપસમે. એ આંકણ. વિદ્યુમ્નતિ કહે દુખની વેળા વીતી રે, વાલ્હિમ વિશરામી રે ચંપા વસે; થોડા દિનમાં કરશું તુમ પિયુ પિળા રે,
Page #552
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૭૬
જેનકાવ્યદેહન,
મહિલા, ૨..
મહિલા
૩.
મહિલા ૪.
પણ આવી વેળા રે કેમ તુમ થઈ હશે; વાત મલ પ્રકાશ રે તે ચિત્ત ઉલસે.' વસંતતિલકા બેલે નગરે વડેરે રે, સુરેંદ્રદત કેટિવજ વ્યવહારી; માત સુભદ્રા જાઓ પ્રાણ પિયારે રે, મુઝ ઘર ઘટ માંહી રે ધમ્મિલ ધારી; મોહે મુઝ ભારી રે ચિત્ત ધન હારીયે. માત પિતા તસ જબ સુરલેક સધાવ્યાં રે, નાવ્યાં રે ધનનાં ભરણ તે પછે. તવ મુઝ માતા કહે એકાંતે તેડી રે, છોડી કંત કાઢે રે એ નિરધન અછે; પંખી પણ તજે રે તરૂ સુક્યા છે. સુકાં નઈ સર છડે હંસને ચકવા રે, રાજ્યથી ઉતરીય રાજા સેવ; નિર્ગધ કુરુમે ભમરો પણ નવિ છેસે રે, હરણ પણ ન ભજે વન દાધે થકે; આપણું જાત ભજીએ નર ધન આવકૅ. તવ મેં કહ્યું ધન કોડ ગમે એણે દીધું રે, વારધિ વલ્ડિ વેશ્યા સંતોષી નહી; પણ ધનવંત મૂરખ શું હું નવિ રાચું રે, સાચું ચિત્ત લાગ્યું રે મુઝ એહશું સહી; લક્ષણ ગુણ દેખી રે પ્રીત લાગી રહી. મયુર વિષે રત પીંછ કહે સુણ કેકી રે, ચિરે તને વળગાં અળગાં મત કરે; જે કંડીશ તે કૃષ્ણ મુગટ સિર ચઢશું રે, પણ તું કળા કરીને રે વનમાં નહીં ફરે; જગજનતા તેને રે બડે ઉચરે. તેમ માતા એ મુઝ તનને શણગાર રે,
મહિલા૫
મહિલા
છે.
મહિલા
,
Page #553
--------------------------------------------------------------------------
________________
પછ9
શ્રીમાનું વીરવિજ્યજી–ધમ્મિલકુમાર. જીવતાં ન છોડું રે હું એહને કદા; સાંભળી મૌન રહી પણ છિદ્ર ગણે રે, એક દિન ૨નાન કરી અળતા મા મુદા; જીરણ ને નીરસ મા દેતી તદા.
મહિલા ૮. હું બેલી અળતો નીરસ કેમ દીધું રે, મા કહે એ ધમિલ સરિખ લેખીએં, ઈશું ખંડ નીરસ પીલ્યા મોકલીયા રે, પૂછંતાં કહે રે પતિશું પરખીએ; હુ બોલી એ સમ જગતે ન દેખીએ. મહિલા૯ ઈચ્છા તલવટના તલ મંગાવ્યા રે, તલપુળી તલ વિણ માએ મોક્લી: પૂછતાં કહે ધનતલ વિષ્ણુ પતિ પૂળી રે, હું બેલી પૂળી તે બાળણુ વળી; ધમ્મિલની મતિ રે કામે આગલી. મહિલા૦ ૧૦. માય કહે દેવલ ઘર લીંપણ કરશે રે, મેં કહ્યું રે કૃતઘ તુહિ વાયસ પરે; મા પૂછતાં મેં કહિ કિક શાસ્ત્ર રે, વરસી બાર દુકાળે રે ધિફ ભેગા મળે; વાત તે વિચારે રે જગ ભુખે મરે. મહિલા૧૧આપણને કણપિંડ દિએ એણી વેળારે, એઠું પણ મીઠું રે નર ભાગી જમે; -ઘર ને ઘરણું બાળક નારી વેચે રે, સી ચે રે પેટવેઠ દિન નીગમે; ઘર છોડી લાલુ રે પરદેશે ભમે. મહિલા ૧૨. વિપ્ર વણિક પણ અસુર તણે ઘર દાસ રે, ફાસે ઝેર ખાઈ રે નર નારી રે; કતિરી નરમંસ ભખતાં જળ નવિ પાવે રે, જાવે રે નેહી વિહી દુખ શરેં;
Page #554
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૭૮
જૈનકાવ્યઢાહનં.
કારિધ મૂછાળા રે દીનપણું ધરે. આપણુ કાકા કેણી પરે` પેટ તે ભરશું રે, તવ વૃદ્ધ કાગ માલ્યા રે દુઃખ ધરશો નહીં; જક્ષધિતટે કાંયજળ ડ્રિંક ભાંગેજા રે, તેહની ૢ પાસે સર્વિ જઈશું સહી; અશનાર્દિક દેશે રે જલધિ મત્સ્ય વહી. માકુલી કુલ જલધિતટ પાહાતા પ્રેમે રે, પ્રેમે કાંયજળ માલાવતા; અહુ સન્માને નિત્ય જલધિ મત્સ્ય દેવે રે, પીવારે મીઠાં જળ દેખાવતા. ખાર દુકાળી કાકા સુખમાં કાઢતા. થયેા સુગાળ મુદિત જન મુદીર ઝરતાં રે, માકલી દાય દ્રિકા રે ખબર કઢાવતાં; ભાણેજને કહે અમને લેાક તેડાવે રે, ભાવે રે ભાજન ભક્તિ કરાવતાં; પૂર્વજને પાણ શ્રાધ સરાવતાં. કહે ભાણેજા સારસ જલધિ વાયસ રે, કહે માતુલસે દુ:ખે જાવુ પડે; કાક કહે નિત્ય ઉઠી તુમ પગ સાંમુ રે, ખાધાને સારૂં રે નીચ નજર અડે, અમને કેણે ઘાલ્યા રે અહવા સાંકડે. કુટુક વચન એમ મેાલી પાછલી રાતે રે, અલીભુગ પિંડ ભાગી રે નિજ દેશે ગયા; તું પણ માતા તેવી ગુણ ણુનારી રે, હુ તે ગુણુ' પ્યારી રે જેથી સુખી થયા; સાંભળી માય કપટે ગઈ આણી દયા. અતિ રાગે રંગાણી મુઝને જાણી રે, માતાએ માહાટી આચ્છવ માંડીયે;
મહિલા ૧૩.
મહિલા૦ ૧૪.
મહિલા૦ ૧૫.
મહિલા૦ ૧૬.
મહિલા ૧૭.
મહિલા ૧૮
O
Page #555
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વીરવિજયજી–ધમ્પિલકુમાર ૫૭૯ નાત વર્ગ સંતોષી મદિરા પિખી રે, મુઝ પીયુને રણ વગડામાં છોડી; છડી હેમ સિદ્ધિ લીધી કેડીયો. મહિલા૧૮. તજી તબોલ ને સરસ આહાર નિવારી રે, વેણુ બધ છરણ ભુજગ મૃતિ લતિ; તાપસિણું ક્યું કાયાશક કરતિ રે, હું ઘરમાંહે રોતી પીયર જશોમતિ; એમ કુશળ પૂછતાં મે કહી છતી. મહિલા, ૨૦. પણ માહારે સ દેશો જઈને કહેજો રે, ઘરણીને પરણી છડી વેગળી; તેમ વળી નવનવી પરણું હશે કોઈ નારીરે, તેહને રખે વીસારી રે મુકતાં વળી; જે જાએ લાખા રે સાખા ન હું ચલી. મહિલા૨૧ઘર ને ઘરાણું વેચી માલ ખવારી રે, પીયર દેહ ધારી રે અને ભાગી જમે; સખી સહેલી પીતરીયા ભેજાઈ રે, તેહનાં રે મેહેણાં પરણી નિત્ય ખમે; પ્રીતમને સાબાશી પરદેશે રમે. મહિલા રરએમ વયણાં સુણી ખેચરી કહે રહે છાનાં રે, જઈશું અમે રહેજો તમે દુખ પરિહરી, એમ કહિ ગગનચલી શુભવીરની પાસે રે, ચેથી ઢાળ છÈ ખડે રસભરી; ચતુરા ચિત્ત ચૂપે ગઈ પાપુરી. મહિલા, ૨૩.
દેહરા વિદ્યુન્મતિ વેગે જઈ, ધમિલ કુવને પાસ; મૂળ ચૂલ માંડી કરી, સઘળી વાત પ્રકાશ. ૧. તે સુણતાં દુઃખ ઉત્તર્યું, નયણે નીર ભરાય; પણ વિમળાના ભયથકી, વચને નવિ ઉચ્ચરાય.
Page #556
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૮૦
જૈનકાવ્યદેહન. વિદ્યન્મતિ કહે નાથજી, મ કરે રેચ લગાર; “ કુશગપુરે જાવા તણે, જે હેયે દિલમેં યાર. નો બેલે નિર્ભયપણે, કુંવર કહે છે યાર, પણ ઈચ્છા હૈએ સર્વની, તે જાવું જયકાર, એમ નિસુણી ખેચર સુતા, મેળવી સઘળી નાર; નિજ નાયરે જાવા તણે, કીધો એક વિચાર. કવર જઈ નૃપને કહે, જઈશું અમે નિજ દેશ, રાય કહે કેમ રાખીએં, પરણાગત સવિશેષ.
ઢાળ ૫ મી. ' ( ત્રીજે ભવ વરણાનક તપ કરી—એ દેશી.) કુંવર સજજાઈ કરી પુર બહર, દેહેરા તંબૂ દેવે; હય ગય રથ પાયક દલ સાથે, વસ્તુ અવર વર લેવે રે; પ્રાણી પુણ્ય તણી ગતિ દેખો, પુણ્ય જગતમાં વિશેષ રે. પ્રાણી
એ આંકણું. ૧. કપિલરાય બેટી વળાવે, મળણાં સજજન સહુ લાવે; . દાસી દાસ દીએ બહુ સાથું, હય ગય સુભટ ચલાવે રે. પ્રાણ૦ ૨ રવિશેખર જુવરાજ મિલાપે, દીએ ધન કંચન કેડી; નવ શ્રેષ્ટી સસરા ધન દેઈ, વળીયા નમી કર જોડી રે. પ્રાણી૩૦ ખેટસુતા વિદ્યાબળે રચી, રત્ન વિમાન વિશાળ; સર્વ પરિકર વાહન સૂધાં, બેઠાં થઈ ઉજમાળ રે. પ્રાણી દેવ વિમાન ઝરૂખેં બેઠી, વિમળાદિક સવિ નારી; વન ગિરિ સર નદી ગામ વિકી, વાત કરે બહુ પ્યારી રે. પ્રાણુ ક્ષણમેં કુશાગ્રપુરી વન ખંડે, ઉતર્યા હર્ષ વિશેષ; વિયતચરી વિદ્યાધર લોકને, દર કિયે પરદેશ છે. પ્રાણું દેરા તબ દીયા વનમાંહી, રનવિમાન આકાશે; નગર લેક મળી કેતુક જોતા, પામ્યા ચિત્ત ઉલ્લાસે છે. પ્રાણી છે. સુરેદ્રદત્ત તણો સુત પશ્કિલ, બહુ વરશે ઘરે આવ્યા; રાજસુતા વિદ્યાધર કુમરી, પરણું બહુ દ્ધિ લાવ્યા રે. પ્રાણી ૮.
Page #557
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વીરવિજ્યજી–ધમ્મિલકુમાર. ૫૮૧ એમ નિસુણી અરિદમણ તે રાજા, સન્મુખ આવી તામ; પુર શણગારી નિજ ઘર તેડી, આયુ રેહેવા ધામ રે.. પ્રાણું૦ ૯. રાનવિમાનની રચના દેખી, રાય હર્ખ બહુ પાવે; ધમ્મિલ મંદિર હુકમેં તતક્ષણ, નૌતમ રાય કરાવે છે. પ્રાણા ૧૦. વિસ્યા વસતસેના ઘર જાવે, તે પણ સન્મુખ આવે; નિજ બેટીને વાત જણાવે, કુંવરને ભેળા મિલાવે રે. પ્રાણી. ૧૧. મેઘમયરી ચકચકેરી, તેણી પરે હર્ષ ભરાણી; નાન કરી શણગાર ધરીને, અગાગે ઠરાણી રે. પ્રાણી ૧૨. વસ તતિલકા પુત્રી સમી ગણે, શત્રુદમણ ભૂપાળ; તેણે નિજ રાજ્યને ભાગતે ત્રીજો, કુવરનેં દીએ ઉજમાળરે. પ્રાણી. ૧૩. પ્રથમ સતી પરણી જે જશોમતિ, ધનવજી શેઠની બેટી; બેહુ કુલ ઉજજલતા દેખાવી, જૈન ધર્મ ગુણ પેટી રે. પ્રાણ ૧૪. તેહને તેડવા કારણ પતે, માન વધારણ સારું; જઈ કહે સર્વ ગયાં પણ તુમવડું, ઈહાં કર્ને નામ અમારું રે. પ્રાણી. ૧૫. સસરા સાસુઓં આદર દેઈ, નિજ પુત્રીને વળાવે; બેસી સુખાસને નિજ ઘર આવે, વિમળા ભક્તિ કરાવે રે. પ્રાણી૧૬. ત્રીજે હીસે રાજ્યની લીલા, નૃપ અભિષેક કરાવે; જોગીદત્ત વિદ્યા સાધ્યા, દેશ અવર વશ થાવે છે. પ્રાણી ૧૭. પ્રથમ જશોમતિ કરી પટરાણી, બીજી વિમળા રાણી; વિદ્યુત્પતિ ને વિદ્યુલ્લતા દેય, ચઉ અભિષેક ઠરાણ રે. પ્રાણ. ૧૮. વિમળસેનાના માત પિતાદિક, આવી તિહાં સવિ મળિયાં; બેટી ભેટી દીએ બહુ સંપદ, કુવર રજાએ વળીયાં રે. પ્રાણી૧૯, આ ભવઅર્થે કીઓ ખટભાસી, આબિલ તપ ફળ વા; સુરમણ પામી, વછિત સુખ સવિ સાથે રે. પ્રાણી. ૨૦૦ છે ખડે પાંચમી ઢાળે, કુવર વસ્યા નિજ ધામ; શ્રી શુભવીર રસિક કોતરા, ઘર પામે વિશરામ રે. પ્રાણી. ર૧.
દેશ, એક દિન ધમ્મિલ રાયને, વસંતતિલકા એમ; કહે ગત નિશિ વેષાંતરે, રતિસુખ વિલક્ષ્યા કેમ.
Page #558
--------------------------------------------------------------------------
________________
જૈતકાવ્ય દ્વાહન.
પણ મેં તુમને ઓળખ્યા, રતિ સભાગને કાળ; સાંભળી પમ્મિલને મને, પ્રગટી અંતર ઝાળ. ચિંતી કહે નારી તે, તુમને વિસ્મય હેત; હુ આવ્યા વેશાંતરે, ખીને નહી સત. એમ કહી ચિંતે મુઝ સરૂપ, કરે કાઇ ધૃરત ફંદ; મુઝ નારી અભિલાખીએ, વિદ્યાધર મતિ મદ. પણ એ દુષ્ટને મારવા, કરવા ક્રાઇ ઉપાય; ચિતિ ધર ફરતા ભુવિ, સિંદૂર પૂજવ રાય. કમ્મિલ કર કરવાળશું, પૂઠે ભ્રમણ કર’ત; દેખી તસ પદ પદ્મતી, તે અનુસારે ઘર પેસતાં કંમ્ભલે, દીધે ખ દેય ભાગ કરી નાંખીયા, ગરતાં ટ્રૂપ વિ જળશાચ કરી ગયા, વિદ્યન્મતિને પુરૂષ બધા શક્તિ મને, નિશિનિ રહેત ઉદાસ. એક દિન મદિર ઉપવને, વૃક્ષ શાકને પાસ; પુઢવિ શિલા પર ઉપરે, બેઠા કરત વિખાસ. પશ્ચાત્તાપ દવાનળે, તાપિત ચિંતે કરવું નવિ ઘટે, હું શ્રાવક ઢાળ ૬ ઠ્ઠી.
ચલંત.
પ્રહાર;
મઝાર.
પાસ,
હૃદય કુમાર;
વ્રતધાર.
તેમ
( એક સમે` વૃંદાવને સામળીયા છ~એ દેશી. ) નવ વના, અતિ રંગીલી; કુચ મૂળ ભર નમી તન ડાળ, અપચ્છરરૂ પે રે અતિ ર’ગીલી;
સમે
અતિ
ધીમે ધીમે ચરણ વે, અતિ॰ રક્ત વરણુ સાડી ધરી, અતિ ચરણે ઝગત પીત કિંકણી, લાચન જલતા ઝગે, અતિ બિખાધર રદ ઊજલા, થાવમાઁ ભૂષણે, અતિ
ચમકતી ચતુરા ચાલ. મણિતિલક કપાલે હેજ, કચુક મણિ હીરા તેજ. વિધિપતિ સ્મેર વદન્ન; દર્શનથી દેત્ર પ્રસન્ન. ભૂ‰ન રાજિત તમેાલ;
અતિ
૧૮૨
3.
૪.
§.
૭.
..
૯.
૧૦.
૧.
અપચ્છ૨૦
અપ૭ર૦
અ૫૭૨૦ ૨.
અ૫૭૨૦
અપ૭૨૦ ૩.
અપ૭૦
Page #559
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વીરવિજયજી–પસ્મિલકુમાર. ૫૮૩ આવી ઉભી કુંવર છબી, અતિ જોતાં રંગ લાગે ચળ. અપર૭ર૦ ૪. વિનય કરી એમ બોલતી, મન મોહન છે; મુઝ વાત સુણ ગુણધામ, મનડું મોહ્યું રે મનમેહન છે; વૈતાઢયે દક્ષિણ દિશે, મન છે નગર અશોક તે નામ. મનડું પ.. વિદ્યાધર નરરાજી, મન તે નામે છે મહસેન; મનડું ચંદ્રપ્રભા રાણું સતી, મન, બેહુ સુખીયાં પ્રેમ રસે. મનડું ૦ ૬.' મેઘરથાભિધ તેહને, મન છે પુત્ર ઘણે અવિનીત; મનડું મેઘમાળા નામે સુતા, મન, હુ નૃપની કુળવટ રીત. મનડું ૭. અન્ય દિને માતા પિતા, મન, કરે બેઠાં અતર વાત; મનડુ ૦. પુત્ર કુલક્ષણ ઉઠીયો, મનકરે કે એક દિન ઘાત. મનડું૦ ૮. છે પરદારા લંપટી, મન, નાવે એહને વિશ્વાસ; મનડું અને જે રાજા થશે, મન તે કરશે સર્વ વિનાશ. મનડું ૦ ૮.. ધૂમ અગ્નિથી ઉઠી, મન વાદળ ઘન પદવી પાય; મનડું જવલન જનકને નાસવે, મન, ગાજતે જળ વરસાય. મનડું તેમ દુર્જન બળ દૈવથી, મન લહે લક્ષ્મી રાજ્ય વિશેષ; મનડું, પ્રાયે પિતા બાંધવ પ્રતે, મન કરે તર્જન ઘાત કલેશ. મનડું ૦ ૧૧.... રહીયત પણ રાજી નહીં, મન હું નહી દીધું એને રાજ્ય; મનડું કેઈક નરરતિ આગળે, મન ભેગવશે આ સામ્રાજ્ય. મનડુ ૦ ૧૨. રાણી કહે સુણે નાથ છે, મન કરે ધારી કઈ ઉપાય, મનડુ ૦
અહિડશી અંગુલી છેદિએ, મન રહે જીવિત તે સુખ થાય. મનડું ૧૩. કહે નૃપ રાણું સાંભળે, મન સુત દિઠે દાઝે દેહ; મનડુ ૦ વિદ્યાપત્નતી પૂછીએં, મન સે ઉત્તર આપે તેહ. મનડું ૦ ૧૪. રાયે વિદ્યા પ્રગટ કરી, મન પૂછતાં બોલી એમ; મનડુ ૦ સુત સાતે વ્યસની થયે, મન શે એ ઉપર તુઝ પ્રેમ. મનડું ૧૫. પુત્રી જે મેઘમાલિક, મન, થાશે તસ જે ભરતાર; મનડું, મેઘરથને જમને ઘરે, મન તે મોકલશે નિરધાર. મનડુ ૦ ૧૬.. તુઝ પદે અન્ય રાજા થશે, મન તેહથી વધશે તુઝ લાજ, મનડુ ૦ સુત ન દીએ સુખ જીવતાં, મન તે પુત્ર નહીં અહિરાજ. મનડુ ૦ ૧૭
Page #560
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૮૪
-
જૈનકાવ્યદેહન.
એમ કહી દેવી અદશ થઈ, મન કહી રાયે રાણીને વાત; મુઝ માતા સુણું દુ ખ ધરે, મન ગયું રાજ્ય ને પુત્રવિધાત. મુઝ ઉપર રાગે કરી, મન, વન ગિરિ પુર રમણિક ઠાય; તિહાં જઈ ખેલે નિશિદિને, મન પણ મુઝને નિત્ય કહી જાય. મુઝથી રહે નહીં વેગળે, મન એહથી હું પણ ઘડી એક ભાઈ બહેનને એહ, મનવ વરતે તે રાગ વિવેક. આજ થકી ત્રીજે દને, મન નીકળિયો પૂછી એમ; કુશાગ્રપુરે અમેં જાઈશું, મન તિહાં છે એક જણશુ પ્રેમ. હજિય લગે ઘર નાવીયા, મન, હું આવી નેહ ભરાય; તવ મેં ઈહાં એમ સાંભળ્યું, મન નૃપ ધમ્મિલે ખર્ચો હણાય. રોષભરી આ વન ફરું, મન, તુમ દર્શન દીધું આજ; રોષ ગ રાગી થઈ, મન ઉભી સન્મુખ ધરી લાજ. ' અશરણ શરણ હવે તુમેં, મનસુરિ વચને ઝાલ્ય હાથ; એમ કહીને ચરણે નમી, મન, મન ગમતો પામી નાથ. ગાંધર્વ વિવાહે પરણીયા, મન ઘર લાવે કુંવર ભલી ભાત; બત્રીશ પ્રેમદા પ્રેમશું, મન સુખ વિલસતા દિન રાત. છે ખડે એ થઈ, મન. સંપૂર્ણ છઠ્ઠી ઢાળ; શ્રી શુભવીર વચન સુણી,મન કરે વ્રત પચ્ચખાણ વિશાળ.
દાહરા. સુખ ભેગવતાં સ્વર્ગનાં, વીયે કેટલે કાળ; વિમળનાર્થે જનમિયો, ભૂસેવધિ સમ બાળ. જન્મોત્સવ બહુલે કિયે, દશ દિન નાટકશાળ; દાન અતુલ દેતા વળી, ઘર ઘર તરણ માળ. સજન વર્ગ સંતોષીને, દિન દ્વાદશ જબ હુંત; પદ્મનાભ પ્રેમેં કરી, તેહનું નામ દિયંત. આઠ વરસનો જબ હુએ, દેખી બુદ્ધિ વિશાળ; ભાત પિતા હરખું કરી, તવ ઠવિા નિશાળ. ઉદ્યમ ગુરૂ મેહેરે ભણ્ય, સુકળા શાસ્ત્ર અનેક; જેવી વય પરણાવી, પ્રગટયે જામ વિવેક,
મનડું. મનડું ૧૮૮ મનડું મનડું ૧૯. મનડું મનડું૦ ૨૦. મનડું મનડું ૨૧. મનડું મનડું૦ ૨૨મનડું મનડું૦ ૨૩. મનડું, મનડું૦ ૨૪. મનડું, મનડું ૨૫. મનડું મનડું ૨૬.
Page #561
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વીરવિજયજી-ધમ્પિલકુમાર. . ૫૮૫ પુત્ર મિત્ર કાંતાદિકા, વિનયવંત પરિવાર; સુખમાં કાળ ગમે સદા, સુગુરૂ મહિમ દિલ ધાર. ધમ્મિલ નૃપ બત્રીશ પ્રિયા,એક દિન કરત વિચાર; જિનવચનામૃત પીજીએ, જે આવે અણગાર.
ઢાળ ૭ મી.
( શીતળાજન સહાનદી-એ દેશી). વાચંયમ વિનય વિલાસી, સહજાનંદ સુખના આશી; અનુપમ આગમ અભ્યાસી, મુનિ સઘળા ગુરૂકુળવાસી. સલૂણું સંત એ શીખ ધરીએ, ગુરૂભક્તિ સદા અનુસરીએ. સણ.
એ આંકણી. ૧. સુંદર પરિકર પરિવરિયા, પ્રત્યક્ષ જ્ઞાન ગુણ દરીયા, અવધિ મન પર્જવ ધરીયા, વૈભાર ગિરિ સમસરીયા. સલણ. ૨. નામું ધર્મચિ સૂરિરાયા, કુશાગ્રપુરી વન ડાયા, વનપાળ વધામણી દેતા, જિતશત્રુ ધમ્મિલ હરખંતા. સલણ૦ ૩. મંગલની ભેરી વજાવે, સહુ લેકને એમ સુણાવે; પુર્વે મેળા મળ્યા અણગાર, આવજો સહુ સજી શણગાર. સલૂણા ૪. નગરે તોરણ બંધાવે, મારગ સઘળા સમરાવે; પગ પગ છટકાવ કરાવે, ફૂલપૂજ સુગધી બિછાવે. સલૂણા ૫વળી ધૂપઘટા મહેક તી, પચવણું ધજા ઝળકતી, સજે સાહામણું સહુ ભેળા, જાણે નાવે ફરી આ વેળા. સલૂણા ૬. અષ્ટ મંગળ જળ ભરી ઝારી, હય ગય રથ ભટ શણગારી; રથ બત્રીશ બેઠી નારી, તેમ રાય પ્રિયા રથ ધારી. સલૂણા છે. તાડવ ક્ષત્રી ભટ જોહા, ઈભ્ય કેટબિક સોહા, ઈશ્વર ધનવંત સમૂહા, શેઠ સેનાપતિ સથવાહા. સલૂણ૦ ૮. પટ્ટહસ્તી ચડ્યા દેય રાજા, વિષ્ણુ ભગળ તુર અવાજા, ચામર ધજ છત્ર ને તાલા, કેઈ ચાલે સિંહાસનવાળા. સલૂણું૦ ૮. અસિ કુંત ધનુષ શરવાળા, ખંધ લઈ ચલે લઘુ બાલા,
Page #562
--------------------------------------------------------------------------
________________
- ૫૮
જૈનકાવ્યદોહન.
ઈગસય અઠ જોગી જટાળા, કેઈ બેલે મંગલમાળા. સલૂણા ૧૦. ઈત્યાદિક નરની ટોળી, ભરી ઝાલે ગલાલની ઝેળી; વેશ્યા વર નાટક થાત, ચનાણું તણું ગુણ ગાતે. સલૂણ૦ ૧૧. જેમ મૂત્ર ઉવાઈ કહાવે, તેમ જિનપર્વે મુનિને થા; ગુણવંત સૂરિ ઉવઝાયા, બહુશ્રત ગીતારથ રાયા. સલૂણા ૧ર. ત્રણેને સાહામઈયાં થા, શિર કસબી દુશાલા ધરાવે; નહીં બહુશ્રતને કેઈ તોલે, એમ રત્નશેખર સુરિ બેલે. સલૂણો ૧૩. ગીતારથ સૂરિ સમાન, અંગ ત્રીજે લહે બહુ ભાન; ગીતારથ વૃષભ કહાવે, પરમતવાદીને હઠાવે. સલણ૦ ૧૪. બહુશ્રુત તનું ‘શાચ વહંતા, બહુમૂલાં વસ્ત્ર ધરંતા; મલિનાં શુભલ પરિહાર, કહે પ્રવચનસાર ઉદ્ધાર સલૂણ૦ ૧૫કહે ઈ તપવી કેરું, સહામૈયું કરવું ભલે, તે મિલ્મ મન નવિકલ્પ, સિદ્ધાં નથી કાંઈ જલ્પા. સલૂણ૧૬. તપસી અજ્ઞાની ટળે, વળગા ચૂર્ણને બેલે; ગુરૂકુળવાસે એ સાચા, એમ ધર્મદાસ ગણિ વાચા. સલુણ૦ ૧૭. ગીતારથ મિશ્રા ચાર, નવિ ભાંખે ત્રીજો વિહાર; તે કરતાં ગીતાર્થ આણે, શ્રાવક કરતા સહુ ટાણે સલ૦ ૧૮. સહામ યુસજી સંચરીયા, વૈભારગિરિ ઉતરિક; ખંડ કે સાતમી ઢળે, શુભવીર વિવેકી - નિહાળે. સલ૦ ૧૯.
દેહરા, ભૂપતિ ધમ્મિલ છતરી, દૂરથી કરત પ્રણામ; અભિગમ સઘળા સાચવી, કર ધરી શ્રીફળ દામ. દેઈ ત્રણ પ્રદક્ષિણું, ભેટ ધરી બહુમૂલ; કર જોડી સ્તવના કરી, બેઠાં ચિત્ત અનુકૂળ બેઠી સઘળી પરખદા, ગુસમુખ સુવિનીત; રાણે બત્રીશ પણ તિહાં, હરખે ઉલ્લસિત ચિત્ત. સુણવા વિંછે ધર્મ તે, નૃપ ધમિલ કુમાર, ગુરૂ પણ તેને દેશના, દીએ પુષ્કર જળધાર
Page #563
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૮૭
શ્રીમાન વીરવિજયજી–ધમ્મિલકુમાર.
ઢાળ ૮ મી.
( હસ્તિનાપુર વર ભલ–એ દેશી ) ચેતન ચતુરી ચેતના, તમે ચેતે ચિત્ત મઝાર રે; મોહની મદિરા છાકમાં, નહિ લત્તર સુખસાર રે. નહિ લોકોત્તર સુખ સાર, કરો રૂચિ તત્વની, ગુણવંત રે; ગુણવંત પ્રસંત ભદત, સમય વેદી કહે, અરિહંત રે. એ આંકણી ગિરિસરિ દુપલના ન્યાયથી, કાન્તાલીને દષ્ટાંત રે; નરભવ દુર્લભ પામી, નાવ ભૂલું રતનદીપ અંતરે. નાવ કરે૨. દેશ અનારજ જગ ઘણા, જિહાં ધર્મઅક્ષર નહી દેય રે; મણુએ થયો એળે ગયે, શ્યો નરભવ પામ્યો સોય રે. કરે. ૩. આરજ દેશે જનમ હુઓ, પણ આર્જે અનાજ હોય રે; ભાષા આચાર વણિજ ક્રિયા, કુળ જાત વેશ ગામ ય રે. કુળ૦ કરે૪. કાંઈક પુણ્ય બળે કરી, લહે ઉત્તમ કુલ દુર્લભ રે; અલ્પાયુ રોગે ગ્રહે, કુળ પામે પણ જો અચંભ રે. કુળ૦ કરે છે પૂરણ પુણે પામીએ, કુળ આયુ નિરામય દેહ રે; ' પાચે ઇન્દ્રિય પરવડા વળી, આજીવિકા સુખ ગેહ રે. વળી, કરો. ૬. તે પણ પામે દલડે, બહુશ્રુત ગુરૂને સજોગ રે; ગામ નગર પુર જવતાં, નહિ સઘળે મુનિને જેગ રે. નહિ કરો. ૭. ભાગ્ય ઉદયથી ગુરૂ મળ્યા, ચઉગે એ ધુર અંગ રે; સાંભળવું સિદ્ધાંતનું, તે દુર્લભ ગુરૂને સંગ છે. તે કરે ૮. આલસ મેહ પ્રમાદને, તજી ધર્મ સુણે એક ચિત્ત રે; શ્રદ્ધા ભાસન રમણતા, ધરે સમતિ લક્ષણ નિત્ય રે. ધરે, કરો૯. સમસ વેગાદિક ગુણે, વસીયો રસીય શ્રત ધર્મ રે; તત્ત્વચિ થઈ સાંભળે, દેય ભેદે ધર્મનો મર્મ રે. દય૦ કરો૧૦. સર્વ દેશવિરતિ થકી, તિહાં સર્વ વિરત અણગાર રે; ચરણ કરણ ગુણ ઉત્તરે, મૂળ ભેદે મહાવ્રત ધાર રે. મૂળ૦ ક. ૧૧.
ભૂ જળ જલણ અનિલ તરૂ, એ થાવર પંચ પ્રકાર રે; *દુ તિ ચઉ પણિદિ મળી, ત્રસ ભેદ કહ્યા એ ચાર રે. ત્રસ કરો. ૧૨.
Page #564
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૮૮
જૈનકાયદાહન.
નવિધ જીવની કાયની, તજે હિંસા મન વચ કાચ રે;
કૃત કારિત અનુમાના, એમ ભેદ એકાશી થાય રે. એમ કરે૦ ૧૩, કાલત્રિક તસ વજેતા, અદ્ભુિતાર્દિક કરી સાખ રે; શ્રીજી મૃષાવાદ છડતા, ભવભ્રમણાદિક ભય દાત્મ્ય રે. ભય॰ કર૦ ૧૪, સત્ય અસત્ય ને મિશ્રતા, એ દૃશવિધ તિગુણા ત્રીશ રે; ખાર ભેદ વ્યવહારના, મળી સર્વ દ્રવ્યથી ખટ દ્રવ્ય આસરી, વળી દિન રાત્રિ કહિ કાળથી,ભાવથી રાગ રાષ સર્જંગ રે. ભાવથીકરેા૦ ૧૬. સ્વામી જીવ ગુરૂ જિનથકી, મદત્ત ચતુર્વિધ હાય રે; વ્યાદિકથી ચૌગુણુા, સાળ ભેદ એણી પરે` જોય રે. માળ॰ કરા॰ ૧૭, કાળત્રિકે મન વય તણું, એકસાચુંઆળીશ ભેદ રે;
એ બેતાળીશ રે. મળી કરેા૦ ૧૫. ખેત્રથી લેાગાલેાગ રે;
અબ્રહ્મ વ મુનિવરા, જે ટાળે ભવભય ખેદ રે. જે॰ કરા૦ ૧૮. દેહ ઔદારિક વૈક્રિએ, નવ વાડે ભેદ અઢાર રે; વ્યાદિકથી ચાચુણા, ચિત્ત ધરતા તે અણુગાર રૂ. ચિત્ત નવવધ પરિગ્રહ છંડતા, પગ મડતાં જયણા ધરત રે;
કરા૦ ૧૯.
કાળ બહુ છઠ્ઠ ગુણે, સાતમેં થાવ કાળ વસંત રે. સાતનેેન્કરેા૦ ૨૦૦
સર્પ જલણુ ગિરિસાગ, વ્યામ પદ્મ પવન ધરણી સમા, મુનિ દેશ વિરતિધર થૂલથી, હિંસાનાં પાંચ મેટકાં જૂનાં, પચ્ચખ્ખું ત્રીજે અદત્તાદાનનું, ચોથે
તગણુ અલિ મૃગસૂર રે; ભાંખે અનુજોગ દ્વાર રે. મુનિ કરે!૦ ૨૧. કરે પચ્ચખ્ખાણ રે;
થૂલથી વ્રત જાણુ રે. પચ્ચ॰ કરા૦ ૨૨. પરદારા નીમ રે;
ઇચ્છા પ્રમાણે મૂળથી, પરિગ્રહ નવવિધની સીમ રે. પરિગ્રહ કરે.૦ ૨૩. દિશિ પરિમાણે ગમન કરે,ભાગ ઉવભાગ નિયમ વિચાર રે; કર્માદાન પન્નર તજે, અનર્થ ઈંડ પરિહાર રે. નવમે સામાયિક નિત્ય કરે, દશમે વ્રત સખેપ થાય રે; મંત્ર મળે જેમ વીંછીનું, કાંઇ ઝેર તેડકે જાય રે. કાંઇ॰ કરે૦ ૨૫, ભગા અસીતી ઓળખી, પારહ કરતા શુમ ચિત્ત રે;
અનર્થ કરા૦ ૨૪.
ર
ખારમે મુનિ ઘર તેડીને, પડિલાભી જમે ગૃહી નિત્ય રે. પડિયા ફરા ૨૬
Page #565
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૮૯
શ્રીમાન વીરવિજયજી–ધમિલકુમાર, પચ પંચ સઘળે , જાણી તજવા અતિચાર રે; રથ બેસી મારગ કટે, તેમ એ વ્રત મુક્તિ વિચાર રે. તેમ કરો. ૨૭ એકવીશ દ્રવ્ય ગુણ ઉત્તરા, વળિ પણતીસમ ગુણ સાર રે; ભાવથી સત્તર જે ધરે, તે પામે ભવનો પાર રે. તે કર૦ ૨૮. દાન શીયલ તપ ભાવના, તિહાં દાન ગૃહીને વિશેષ રે, તે પણ ભાવે ફળ દીએ, અમૃતાનુષ્ઠાન, અશેષ છે. અમૃતા કરો ૨૯ દાન દીયંતા સાધુને, વરભક્તિ વિશેષે નાર રે, પાચ કોડી સેવન તણી, સુરવૃષ્ટિ કરે તસ દ્વાર રે. સુરત કરે. ૩૦. નિશ્રા પ્રાતિસ્મકી, દેખી તેડે મુનિ ગેહ રે,
ખીર ખાંડ પડિલાભતી, ક્ષણ ક્ષણ જુએ ઊચું તેલ રે ક્ષણ૦ કરો૩૧ પૂછતાં મુનિને કહે, જે દીઠી વાત અશપ રે, આહાર સરસ તુમને દિયું, કેમ વૃષ્ટિ નહી લવલેશ રે. કેમ૦ કરોડ ૩૨. તે કહે આ સરિખા મુનિ, તુઝ સરખી દાતા નાર રે; વૃષ્ટિ ન થાઓ દપદ તણી, વિણભક્તિ હૃદયમાં ધાર રે વિણ કરો ભા દીયતા બાકળા, લહ્યું કેવળ ચદનબાળ રે, જિનગુરૂ વિનયને તપ ક્રિયા, ફળ વીર્ય ઉલ્લાસ વિશાળ રે. ફળ૦ કરો. ૩૪. કર્યો અંત કડાકેડો સાગરે, જબ ગઠીભેદ કરત રે, જ્ઞાન ક્રિયા તવ ફળ કે, પ્રણિધાન દિશા વિકસત રે પ્રણિ૦ કરો. ૩૫. તસ કારણ શ્રુતજ્ઞાન છે, તે તે બહુશ્રુત ગુરૂ આયા રે, વિનયે ગુરૂસેવા કરે, વિનયીને ગુણસ પત્ત રે વિનયી કર૦ ૩૬. નાહી ધેઈ નિર્મળ થઈ, જેમ દેખે આરીસે રૂ૫ રે, ભાવ શોચ ગુરૂ દર્શને, પ્રગટે નિજ આતમ રૂપ રે પ્રગટે કરો. ૩૭. જ્ઞાનદશા ગુરૂથી હુવે, જ્ઞાનથી સ્થિતિ કર્મની નાશ રે, કેવળી પણ અતે લહે, જ્ઞાનઉપયોગે શિવ વાસ રે જ્ઞાન કરો. ૩૮. રવિ શશિ મણિ દીપક સમે, જ્ઞાન તે વિણકિરિયા અધ રે, ઉગ્રવિહારી તપ તપે, તે જાણો જૂઠો ધધ તે કરો. પ્રભુકર દીક્ષિત છે ઘણું, પણ જ્ઞાની ગણ્યો પરિવાર રે, સૂત્ર પયન્ના જેણે રચ્યા, તે ગણતી ચઉદ હજાર રે તે કરે. ૪૦. જગનાટક જ્ઞાની જાએ, જેણે ચાખ્યો શિવ આસ્વાદ છે,
રૂ
-
- --
—
——
—
—
Page #566
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૯૦
નકાવ્યદેહન. જ્ઞાન લેહેરમાં જે રમે, શિવરમણ કરે તસ યાદ રે. શિવ૦ કરો. ૪. - છઠ્ઠ ખડે આઠમી, ઢાળ પૂર્ણ થઈ એ ખાસ રે; શુભવીર વચન સુણી, લહે જયકમળ ઘર વાસ રે. લ૦ કર૦ ૮૨.
દહેશ. એણી પરે દેઈ દેશના, જામ રહ્યા મુનિરાય તવ ધમ્મિલ તે વીનવે, વિન પ્રણમી પાય. ભગવાન કહે કણ કર્મથી, માતપિતાદિ વિજેગ; બાળપણે મુઝ કેમ થયો, વળી પામ્યા સુખ ભેગ. ઠામ ઠામ ઋદ્ધિ મળી, રાજ્ય થયું શ્રીકાર; બેચર ભૂચર કન્યકા, એમ સુખ દુઃખ પ્રકાર.
ઢાળ ૯ મી. (જીરે દેશન. સુણી રઢ લાગશે- એ દેશી) છેરે સુરિ કહે સાંભળ રાજવી, જીરે પૂર્વ ભવતણી વાત; જીરે આ ભયથી ત્રીજે ભવેં, જીરે અનુભવિયાં અવરાત. જીરે અજ્ઞાની પશુ આતમા, જીરે ન લહે પુષ્ય ને પાપ; છેરે સ્રોતાવર્ત ભવોદધિ, છરે ડૂબો લહે સંતાપ ર૦ ૨. સૂરિ કહે સાંભળ રાજવી.
એ આંકણી. જીરે જ બુદીપ ભરતે પુરા, જીરે ભરૂચ શેહેર મઝાર; જીરે શત્રુદમન રાજા તિહાં, જીરે ધારણને ભરતાર. છે. ૩. જીરે તિહાં મહાધન ગાથાપતિ, જીરે નારી મુદા તાસ; જીરે સુનદ નામે સુત થયો, જીરે ઘર મિસ્થાન નિવાસ. રે. ૪. છેરે આઠ વરસનો જબ હુએ, જીરે મૂકો ભણવા તેહ, જીરે નિજ કુળ ઉચિત કળા ભણ્યો, જીરે ભદ્રક સરળ સનેહ રે. ૫. જીરે કાળાંતરે પરૂણાગત, જીરે આવ્યા પ્રાચીન મિત્ર; છેરે તસ પરૂણાગત કારણે જીરે ભજન કરત વિચિત્ર છે. ૬. છેરે શેઠ સુનદને એમ કહે, જીરે જઈ શૈનિકને ગેહ, જીરે લેવો પરૂણા કારણે, છરે સુંદર મસ સનેહ ઝરે છે. જીરે અતિથિ સહિત સુત નિકળે, છેરે સાથે લીધા દામ, જીરે મસ ન મળિયું તસ ઘરે, છરે ન મલ્યુ બીજે ઠામ. જી. ૮.
Page #567
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વીરવિજયજી–સ્મિલકુમાર. ૧૯૧ જીરે વાર્યો સુન દે નવિ રહ્યા, છરે ગયા માછીને ધામ; જીરે પાંચ મીન લીયા જીવતાં, જીરે આપી પરડ્યા દામ જીરે ૯. જીરે નદી કિનારે આવતા, છરે મત્સ્ય અને દેઇ. રે દેહ શૌચ કરી આવશું, જીરે ઘર જા એ લઈ જીરે૧૦. જીરે અતિથિ કહી શચે ગયો, છરે તડફડતાં તે દેખ; છેરે કુવરે જળ વહેવરાવીયાં, જીરે કરૂણું સનદ વિશેષ છે. ૧૧. જીરે પૂછે ૫થી અતિથિ મળ્યો, જીરે તે કહે જળ મહેલાત; જીરે ખેદભર્યો ઘરે આવીને, જીરે શેઠને કહી સવિ વાત છે. ૧૨. જીરે શેઠ પૂછતા સુત કહે, છરે કુપ પાઠવ્યા જળ મધ્ય; કરે ક્રોધે ભર્યો શ્રેણી કહે, છરે તેણે મે તુઝ વધ્ય. જીરે. ૧૩. છેરે વાર્યો સજને પણ નવિ રહ્યો, જીરે મિથ્યાત્વી વિકરાળ; જીરે ડડ કપાળે આ હણે, જેરે મરણ લો તતકાળ. જીરે૧૪. જીરે મધ્યમ ભાવે તે મરી, જીરે વિવમવલયગિરિ માહી; જીરે વિષમ કદરા પદ્ધ, છરે મદર રાજા ત્યાહી. છે. ૧૫ જીરે તસ વનમાલા વલ્લભા, જીરે દપતી પ્રીતિ અતીવ; છેરે નામે સરલ તસ સુત થયો, જીરે તેહ સુનદનો જીવ રે, ૧૬. જીરે જીવન વેળા જાગત, જીરે મરણ ગયો તસ તાત; છેરે પલિપતિ પદ થાપી, જેરે મળી તસકર સઘાત. જીરે. ૧૭. જીરે એક દિન શસ્ત્ર ધરી ગયો, જીરે પાલ્યથકી નહી દર; જરે મારગથી ભલા નરા, જીરે કૃશતનું તેજ પ્રચૂર છે. ૧૮.
યે જિહા તિહાં કરત નિરાયુધા, જીરે દેખી ગયો તસ પાસ, અરે સરલ કુવર સરલે નમે, રે ધર્મલાભ દિએ તાસ. જીરે૧૯. જીરે સરલ કહે તમે કોણ છો, જીરે રહેવું જવું કીએ દેશ, કરે તે કહે અમે અણગાર છુ, છરે થાનક ધર્મ વિશેષ જીરે ૨૦. જીરે જાવુ સેરઠતીરથે, છરે ભૂલા પડ્યા અમે આજ, જીરે સરલ કહે એણે મારગે, અરે જાઓ મુખે મહારાજ છે. ૨૧. જીરે પણ કહો ધર્મ તણો વિધિ, રે મુનિ કહેસુણીએ કુમાર, જીરે ધર્મ તે પરને ન દુખ હુએ, અરે એમ કહી કરત વિહાર છરે૨૨. જીરે પલિપતિ પાલ્યું ગયો, જીરે એક દિન ગામને ઘાત,
Page #568
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૨
- જેમકાવ્યદેહન. જીરે વાડ સહિત તે નિક, જીરે ગામ વ રહ્યી રાત. જીરે ૨૩. જીરે તિહાં મુનિ વચન તે સાંભર્યું, છરે પરદુ:ખે ન રહે ધર્મ, જીરે લુંટી માલ તસ્કર ભળે, રે મુઝ શિર હુએ પાપ કર્મ. જીરે ૨૪. જીરે તેણે ગામ ઘાત તે નહીં કરું, જીરે ન રહું ચોરને લાર; જીરે ચિતિ ચાર ઘાટી તજી, જીરે ઠંડી નિજ હથિયાર. જીરે રપ. જીરે મુનિવાસિત નગરે ગ, જીરે લોભ મત્સર પરિવાર જીરે જીવ ઉપર કરૂણું ધરે, છરે કરે આતમ ઉદ્ધાર જીરે જીરે ભદ્રકભાવે તે મરી, જીરે તું ધમ્મિલ અવતાર; જીરે જીવદયા ધર્મે કરી, જીરે પાયે અદ્ધિ ઉદ્ધાર કરે. ર૭. છેરે પિતૃવિયેગવ્યસનથકી, જીરે ગુરૂવચને તપ કીધ, જીરે મંત્રી રમણી નૃપ સંપદા, જીરે તપથી અટ્ટ મહાસિદ્ધ. જીરે ૨૮. જીરે એમ ગુણ ધમ્મિલ પામી, જીરે જાતિસ્મરણ નાણ, જીરે કર જોડી ઊભે થઈ, જીરે કહે સવિ વાત પ્રમાણ છે. ૨. છેરે છ ખડે એ કહી, જીરે નવમી સુદર ઢાળ; રે શ્રીગુભવીર મુનીસરે, જીરે દિયે ઉપદેશ રસાળ. રે૦ ૩૦
દેહરા, સાંભળી એમ ધમ્મિલ કહે, સુખ દુખ કર્મ વિચાર; અહે અહો ભવનાટકે, નાચ્યો છ૩ સ સાર. ભવદાવાનળ ઝાળમાં, દાઘો વાર અનત; તિહાં તમે શીતળ છાંયડી, મળીયા મુઝ ભગવત. ભવજળધિમાં ઝહાઝ સમ, દીયો સંજમ મહારાજ; ગ્રહણ આસેવન શીખથી, સિઝે વછિત કાજ. રાજ્યભાર સુતને ઠવી, જશેમતિ વિમળા સાથ, ધમ્મિલ સંજમશ્રી વરે, ધર્મરૂચિ ગુરૂ હાથ.
ઢાળ ૧૦ મી.
( રહીયો રે આવાસ દુવાર--એ દેશી ) વદીને વળી સવિ પરિવાર, તિહુ જાણું ગુરૂની સાથે વિચરતાં છે; ગુરૂરતનાધિક વિનય વિશેષ, રેહેત સમાધિ તત્વ વિચારતાં . ૧૦
Page #569
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વીરવિજયજી–ધમ્મિલકુમાર. ૧૯૩ રક્ષક વટવ્રતને પટકાય, પાચ છ દિ વિષયથી નિગ્રહે છે; લોભને નિહે નામ નિગ્રંથ, કરણવિશુદ્ધિ અતિ ગુણે રહે છે. સંજમ જેગે રંગિત ચિત્ત, 'ભાવ વિશુધ્ધ પડિલેહણ કરે છે; અકુશળ મન વચ કાયને રોધ, પરિસહ ઉવસગ્ગથી ચિત્ત નવિ ડરે છે. ચરણ કરણ દેય સિત્તરી સાર, શાસ્ત્ર અભ્યાસ કરે ઉદ્યમ ભરે છે; નવિકલ્પી કરે ઉગ્ર વિહાર, દેપ બેતાલીશ આહારના પરિહરે છે યણ ગુરૂ વૈયાવચ્ચ હેત, ઇરીયા સમિઈ વળી પ્રાણને ધારણે જી; સજમ કિરિયા જ્ઞાન નિમિત્ત, આહાર કરે છે મુનિ ખટ કારણે છે. રોગપીડિત ઉપસર્ગને કાળ, બ્રહ્મપાલન મદનોદય ગાળણે છે; જીવદયા અણસણ તપ હેત, આહાર ત્યજે છે મુનિ ખટ કારણે છે. પ્રવચન માતા આઠ કહાય, પચસમિએ મળી ત્રણ ગુપ્તિ ધારતા છે; ઇચ્છા મિચ્છાદિક દશ ચક્રવાલ, સામાચારી આચારી પાળતા છે. અનાચિરણ બાવન પરિહાર, દશવૈકાલિક સૂત્રે જે કહ્યાં છે; સત્તર અસ જમ કિરિયા પણ વીશ, વીશ અસમાની ઠાણ દરે રહ્યાં છે. સત પ્રસત તથા ઉપશાત, સર્વ સતાપે વર્જિત મુનિવરા છે; અમમ અનાશ્રવ ને છિન્ન ગ્રંથ, નેહનો લેપવિખેરણ સુદરા જી. ૯. શખની પેરે નિરજન નાથ, જીવ પર અપ્રતિહત ગતિ વરે જી; નિરાલ બનતા જેમ આકાશ, અપ્રતિબદ્ધ વિહારી પવનપરે છે. શારદજળ પરે હેરા છે શુદ્ધ, પંકજ દળ પરે નિરૂપમ લેપના જી; ફર્મ પરે ગુતે દિવ્ય સાધ, ખ વિષાણ પરે એક જાતતા છે. પાખી પરે પરિકર નિમુક્ત, ભારડ પક્ષી પરે અપ્રમત્તતામે છે; ગજ પરે કર્મ અરિ પ્રતિ શુર, વૃષભની પરે જાત પરાક્રમે છે. સિ હ ક્યુ પરિસહ જતુ અભીત, મેરૂપરે ઉપસર્ગો નલિ ચલે જી; સાગર પરે ગભીર સ્વભાવ, ચદ્રપરે જગવલ્લભ શીતલે છે. જ્ઞાનતપ કરી રવિસમ તેજ, જય કનક ર્યું દીપે ગત મલે છે; વસુમતિ પર્વે સવિ ફરસ સહત, તેજ હુતાશન ધ્યાન ન તે ઝળહળે છે. ૧૪. નહિ પ્રતિબંધ મુનિને રે ક્યાંહી, વ્યાદિ ભેદે તે ચઉહિ કથા છે; દ્રવ્ય સચિત્તાચિત્ત મિશ્ર ભાવ, બેત્રથી ગામ નગર અટવી રહ્યા છે. ૧૫. કાળથી સમાયાદિક દહકાળ, ભાવથી પાપસ્થાન અઢાર છે જી;
నీ ఏ ఏ ఐ వి వి వి వి వి వి వి వి వి వి వి త న న వ లి నీ బి. ఎ ఏ మీ వి వీ వీ వీ
Page #570
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૯૪
જૈનકાવ્યદોહન.
સમ તૃણ મણિકંચન ને પાષાણ, સુખ દુખ ઈહ પરલોક ન યાર છે છ. ૧૬. ભવ્યકમળ પડિબોહણ સૂર, કર્મશત્રુ નિર્ધાતન ઉઠયા છે; એણી પરે સજમ વ્રત ચિરકાળ, પાળતાં તિહું જણશિવ ઉત્કંઠીયા છે. ૧૭ એક માસ કે અણુસણુ કીધ, ધર્મ સુધ્યાને આયુ પુરણ કરી છે, અશ્રુત સ્વર્ગે ધમ્મિલ જાય, ઈદસામાનિક સુરસંપદ વરી છે. ૧૮. જશેમતિ વિમળા તિહાં સુર થાય, બાવીસ સાગર આયુ પુરણ કરી છે; મહાવિદેહેં રાજવી કુળ પુણ્ય સંજોગે તિહું જણ અવતરી છે. ૧૪, ભેગવી સુખ સંસાર વિલાસ, ચારિત્ર લઈ તપ કરશે મુદા છે; કેવળ પામી કરશે વિહાર, અવિચળ મુખ વરશે શિવ સંપદા છે. ર૦. છઠું ખંડે દશમી એ ઢાળ, ચરણ કરણ ગુણ રસિક કોલસી છે, શ્રીગુભવીર વિવેકીને ચિત્ત, ખટરસ ભજન સર તબેલસી છે. ૨૧.
દાહરા, એ ધમ્મિલ નૃપની કથા, પૂરણ થઈ સુપ્રમાણ; સાંભળી ઉલ્લસિત ભાવશું, કર ત્રત પચ્ચખાણ. એમ નિસુણી પ્રભુદેશના, ઉઠે શ્રેણીક રાય; ત્રિસલાનંદન વંદીને, હરખે નિજ ઘર જાય. કુમતતિમિરને ટાળતા, વર્ધમાન જિન ભાણ; ભવિક કમળ વિકસાવતા, વિચરે મહિયલ ઠાણ.
કળશ,
( તૂઠો તૂટે રે–એ દેશી) ગાયે ગાયે રે મહાવીર જિનેશ્વર ગાયે, લોકાલોક પ્રકાશક સાહિબ, જગનો તાત કહાયે; રાજ્યગૃહપુર ગુણસિલ ચ, ધમ્મિલચરિત્ર સુણા રે. મહાવીર જિનેશ્વર ગા.
એ આંકણી. અનભિલાખ અભિલાષ અનંતા, ભાગ અનંત ઉચ્ચરાયે; સાંભળી સહમસ્વામો ગણધર, તે શવિ સૂત્રે રચાયો રે. મહાવીર૦ ૨. સૂત્રપરંપર ચાલ્યુ આવ્યું, પંચાંગી સમુદાયો; આચારજ વાચક વર પંડિત, શાસ્ત્ર ઘણું વિરચાય છે. મહાવીર૦ ૩.
Page #571
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વિરવિજ્યજી–ધમિલકુમાર. ૫૯૫ પણ દ્વાદશ વરશી દુર્ભિશે, વસતિ ગામ ગમાયે; તેમ મુનિ પાઠ પઠન સ્મતે ધારણ, બહુ ગઈ અલ્પ કરાયો રે.મહાવીર૦ ૪. જેમ જેણે સાંભર્યું તેમ તેણે રચિયું, શકિત શાસ્ત્ર લા; ભવભવ ભીરૂને સર્વ પ્રમાણિક, બહુશ્રુત વયણે કરાયો રે. મહાવીર. ૫. પૂરવધર અવધિ મન કેવળી, કળજુગમાં તસ હાણી; શાસ્ત્ર ઘણાં શકિત મતિ ડી, બહુશ્રુત વચન પ્રમાણી રે મહાવીર૦ ૬. વસુદેવહિંડી રચી અતિ મહટી, તિહાં એ ચરિત કહાયે; પૂરવ સૂરિવર પડિત બીજે, ધમ્મિલ ચરિત રચાયે રે. મહાવીર૦ ૭ પણ એક વાત મળે નહી જોતાં, ભિન્ન ભિન્ન રચના; પ્રાકૃત ગદ્ય પદ્ય સવિ જોઈ, સુદર રાસ બનાયો રે. મહાવીર. ૮. બહુશ્રુત સુવિહિત નયણે જોશે, તવ શ્રમ સફળો થાય, ઝથે નકુશળ મુશળ મતિ બેલે, માણેક મૂલ ન પાયો રે. મહાવીર. ૯. જેમ કપિ ગુજા પુજ કરીને, અગ્નિવુ શીત મટાયો. પણ નર દક્ષ કપિકુળ સમે, શીતાઓં નવિ જાયો રે. મહાવીર. ૧૦. પડિત રચના બાલી સહેલેઅજ્ઞાન ગર્વે ભરાયે; કચુકી કારણે નાદે કુશાંગી, જાણે ન ગર્ભભરાયે રે. મહાવીર. ૧૧. પડિત આગે શ્રેતા રાગે, સુણજો શાસ્ત્ર સવા; વિસ્તરશે વટશાખા પુણ્યની, પથગ શીતળ છાયો રે. મહાવીર૦ ૧૨.
પ્રશસ્તિ ; તપગચ્છ કાનન કલ્પતરૂપમ, વિજય દેવ સૂરિરાયા છે; નામ દશદિશ જેહનું ચાલુ, ગુણી જન વંદે ગવાયા છે, વિજયસિહ સૂરી તસ પટધર, કુમતિ મત ગજસિ હો જી, તાસ શિષ્ય સુરપદવિ લાયક, લક્ષણલક્ષિત દેહો જ સઘ ચતુર્વિધ દેશવિદેશી, મળિયા તિહાં સકતે છે, વિવિધ મહત્સવ કરતા દેખી, નિજ સુરિપદને હેતે છે; પ્રાયે શિથિલપણું બહુ દેખી, ચિત્ત વૈરાગે વાસી છે; રિવર આગે વિનય વિરાગે, મનની વાત પ્રકાશી છે. સૂરી પદવિ નવિ લેવી સ્વામી, કરશુ કિરિયા ઉદ્ધાર છે, કહે સૂરી આ ગાદિ છે તુમ શિર, તુમ વશ સહુ અણગાર છે;
Page #572
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪ " જૈનકાવ્યદોહન. વન દેવતાએ તરી રે લો, ટોળી આકાશથી ઉતરી રે લો; ચાર દેવ ચોરી ગયા રે લો, બ્રહ્મા મુરખ મતિએ થયા રે લ. રસાએ કર કેપે સહી રે લે, સૃષ્ટિ વિણે સરખી નહી રે લો; અપવાદ હરણ મેઢી ચઢી રે લો, ચોસઠ એકાંતે ઘડી રે લો. રંભા સચી મૃદુ તાહરી રે લો, ચિતાએ નિદ્રા ગઈ પરી રે લો; રૂપ રતિ પ્રીતિ હરે રે લો, અગ વિના સ્મર થઈ ફરે રે લો. દેવ દુષ્ય ભુપણ ધરી રે લો, રંગ મંડપ આવી ઠરી રે ; ચપક માળા છે વડી રે લો, નાટક હુકમ કરે ખડી રે લે. સંગીત બદ્ધ કરી સુંદરી રે લો, વીણા મૃદંગ તાલ ઝઘરી રે ; વાજિત વાજે બહુ પરે રે લો, જુએ કુમર રહી ઉપરે રે લો રાગ સારંગ રસ રીતશું રે લો,રીજે કુમાર નિજ ચિત્તસ્યુ રે લો, નૃત્ય વીસ િસવે રમી રે લો, જક્ષનેં જઈ ચરણે નમી રે લો. હાથ જોડિ કરિ માગિયો રે લે, સુંદર વર અમને દિઓ રે ; મડપમાં આવી રહે રે લો, ચંપક માળા તવ કહે રે લો. વસ્ત્ર ભૂષણ અહિંઆ મેલીએ રે લો, સરોવર જઈ જળ છલિએ રે લો; એમ સવિ એક મતે થઈ રે લો, સ્નાન કરણ સરસી ગઈ રે લો. ચંદ્રશેખર મય ઉતરી રે લો, વસ્ત્ર આભૂષણ લેઈ કરી રે લો; મંદિર માંહિ થિર થઈ રે લો, દેઈ કમાડ સુતે જઈ રે લો. નાહિને જલ કડા કરી રે લો, આવી મંડપ સહુ સુંદરી રે લો; ચેલ ભુષણ નવિ દેખને રે લો, દ્વાર જડ્યાં અવલોકિને રે લો. ચતુરા કહે ચિત શું લગિ રે લે, રેરે પુરૂષ અમને ઠગી રે ; પણ એ ચિરાદિક વામોરે લો, નહિ તો મરણ ગતિ પામશો રેલો. નૃપ સુત ઉત્તર ના દિએ રે લો, તામ સકળ કહે બાંધિયે રે લો, પાદપણું લટકાવયે રે લો, જલદી જલે જંપાવીયે રે લો. કેતી કહે શીઆળીયે રે લો, કાષ્ટ અગ્નિ કરિ બાળીયે રે લો; સાંભળી નૃપ સુત ના બીહે રે લો, ચંપકમાળા તવ કહે રે લો. ઉત્તમ પરધન ના લિએ રેલે, નિચ લિએ તે કરિના દિએ રે ; કાઈને અમે નવિભાળવ્યાં રે લો, લેઈ ઉત્તમ તમે જાળવ્યાં રે લો.
Page #573
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન્ વીરવિજયજી.-ચ’દ્રશેખર.
'
લે
બાળા વચન નાળાં સુષુિ રે લે!, મનમાં નવી આણે મહાગુણી ૨ લા; કુઅર યા ધરી ઉંચરે રે લેા, ગળે પડે તે કાંઇ ના સરે ૨ લેા. કાઇક લેઇ નાઠા હશે રે લેા, અમને કદ્યાથી કહેા શુ થશે ? લે, સા ભણે સિહ નજર કરે રે લેા, શીઆળ આડાં ન ઉતરે રે બૈ. ખેલ કિસ્સાં કહિએ ધણા રે લેા, રાત ઘેડિ ને "વેશ છે ઘણા રે લા, જે રે મુખે માગે! તમે રે લે!, તે વર ચીજ આપુ અમે રે લે કુમર કમાડ ઉઘાડિને રે લેા, નિજ અપરાધ ખમાવિને રે લા, તાસ ચીજ તેહને દિએ રે લા, કાંઇ ન મુખ માગી લિએ રે ભાગ્યશાળી લક્ષણ ભર્યો રે લેા, ખેચરી ચિત્તમા ઉત્તર્યાં રે લા, ચિ તે હૃદય વસ્તુ ગ્રહિ રે લેા, રાજાના નદન એ સહિ રે લા ખડગ રતન મણી કચ્આ રેલા, દેઈ કહે મહીમા જીવેા રે લે; ખડગે અજય પદવી થશે રેલા, ચક્રી સમાજન ગાવો રે લા પટરાણી દિયા ક આ રે લા, રભા રૂપની રૂજા જીવા ફ્ લે, અમ તુમ મેળા અવસરે ૨ લેા, ભાવી વાત નાની સરે રે લેા એમ કહી સહુ નિજ થાનમાં રે લા, મેશી ચલી વમાનમાં ૨ લે; શ્રી શુભ વીર કહે સાતમી રેલા, ઢાળ રસિક જનને ગમી ૨ લા દ્વાહા.
' '
!
રવિ ઉદયે કુઅર ચલ્યે!, સમરતે નવકાર, શુન્ય નગર એક દેખિયેા, તેજિ અટવિ માર. કરતી તસ નવ વાડિયા, નહિ માણસ સ ચાર; કાસીસે કરી સાહતા, સુંદર પુર પ્રકાર શરણ કરિ અરિહંતનુ, પેઢા નયર મઝાર, મેહેલ અનેાપમ મારગે, સુન્ય પડયા એજાર હાટની શ્રેણિ ઉબાડિયા, નર તિરિતુ નહિ નામ; બાન્ય વિવર ધન ભાજને, ભરિત નિહાળે ઠામ. નવ નવ કરત વિચારણા, કિમ સુનુ પુર એહ, રાજ પંથે જાતા થકાં, દીઠું ભુપતી ગેğ. બૈરજ ધર ઉપર ચડ્યા, પાહાત્યા
સપ્તમે માળ;
૬૧૫
૧૭.
1.
૧૮.
૧૯.
૨૦.
૨૨.
૪.
૨૧.
૨૪
૨૩.
૨.
3.
૫.
Page #574
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૬
જેમકાવ્યદેહન.
૧.
જ
દેખે ચિત્ર વિચિત્રતા, સુંદર ભુમિ વિશાળ. કનક ઘટિત એક ઢાલિય, સૂર સજ્યાથી અપ; તસ ઉપર મંજારિકા, દીઠી સામ સ્વરૂપ. એસીસે દેય ડાબડી, અંજન રક્ત ને હેત; રક્તજિત નયનાં લહી, તાંજન કર નેત. તવ રંભા સમ કન્યકા, થઈ બેઠી ધરી લાજ; નમ્ર વદન આસન દિએ, કહે બેસે માહારાજ. નૃપ સૂત બેસી પૂછતે, એહ કિશો ઉતપાત; તવ વળતી સા એમ ભણે, નિસુણો મુજ અવદાત.
હાર્બ ૮ મી. | (દેખે ગતિ દેવની રે—એ દેશી. ) -નગર કનકપુર એહ છે રે, રાય જિતારી નામ; જયમાળા રાણી સતી રે, લવણીમ લિલા ધામ. કરમ ગતિ કારમી રે, સુખ દુખ કર્મ કરત. એક અંગજ એક અંગજા રે, રતિસુંદરી નામ તાસ; ૫ કળા રતી જે જુઓ રે, આ બેઠી તુમ પાસ. -એક દિન તાપસ તપ કરે છે, માસ માસ ઉપવાસ; આવી વસ્યો વન ખડમાં રે, ભક્તિ કરે જન તાસ. મહિપતિએ મહીમા સુણી, તાપસ વંદન જાત; અમ પર કાલે પારણું રે, કરવું રહિ પરભાત. એમ કહિ નૃપ ઘર આવિ છે, સકળ સજાઈ કીધ; તાપસ તેડી આવે છે, આસન બેસણ દીધ. નાત હુકમ પરિ વેખણે રે, હું ગઈ તાપસ પાસ; દેખી ચો ચિત્ત કામથી રે, કરતે હૈડે વિમાસ. આ કુમરી આલિંગને રે, સફળ હવે અવતાર; આ ભવ એળે ગુમાવતા રે, તપસીને ધિક્કાર. બાળ રાંડ કલીવ તાપસા રે, નારિ અંતે ઉર જાણ; ય મંદરા સાંકળા રે, નિશ દિન મિથુન યાન.
ગતિ અંગ
કરમ.
, આ મારા ઉપવાસ
કરમ. ૨.
કરમ.
૩.
કરમ.
૪.
કરમ.
૫.
કરમ.
૬.
કરમ.
છે.
કરમ. ૮
Page #575
--------------------------------------------------------------------------
________________
કરમ
૯.
કરમ ૧૦.
કરમ. ૧૧.
કરમ. ૧૨.
કરમ ૧૩.
કરમ. ૧૪.
શ્રીમાનું વીરવિજ્યજી –ચંદ્રશેખર. ભજન કરી નિરજ કહે રે, રાયને ર્યું બહુ માન, સાચું પણ તમે જે દિયે રે, અમને કન્યા દાન સાંભળી નૃપ રોષે કહે છે, રેરે અધમ પાપિષ્ટ; દેશ વીડબક તપ કરી રે, જાતિ હિણમતિ દુષ્ટ. એમ નીભ્ર છીને કાહાઢિયો રે, ગતવન આરત વિશેષ, માળિ પાસ ચીવર લહી રે, માલણ નોકરી વેશ. કુમરીને મદિર ગયો રે, છાબ લઈ ભરિ પુલ; દાસીયે ઓળખી કાહારી રે, મુખપર નાંખી ધૂળ. તોયે નિરલજ લા નહિ રે, છેડી નારી વેશ; ખાન પાન તપ છડીને રે, ધરતે ચિત્ત કલેશ. રાત્રે ચડે મુજ મદિરે રે, વશે ચડે જિમ નટ્ટ, સુભટ પોહરીએ ઝાલિયો રે, બાબો બની ઘટ. નિાશ નવિ દેખે વાયસી રે, દિવસે ન દેખે વૃક;
અહનિસ કામ આંધળો રે, મેહટી કામની ચૂક. રાય હજુરે આણી રે, સુભટે સુણાવિ વાત, નૃપ હુકમે ધર્યો સુણીયે રે, એણિ પેરે પામ્યો ઘાત. નિચ જાતિ રાક્ષસ થયો રે, જોઈ વિભાગે તેહ; ખિણુ ખિણ છળ જ ફરે રે, મુજપર લાગ્યો નેહ, એણે અવસર આકાશથી રે, વિદ્યાધર મુનિ રાય, ઉતરીયા ચૈત્ય સન્નિધે રે, ભૂપતી વદન જાય. ધર્મ સુણ ગૃપ પૂછતો રે, મુજ પુત્રી ભરતાર; કુણ હશે કહે નાથજી રે, જ્ઞાની વદે તેણિ વાર. કાશપતિ મહસેન સુરે રે, ચંદ્રશેખર ગુણવત; , ત્રિખંડ ભોક્તા તે થશે રે, તુજ પુત્રીને કંત. પણું સુણિ તાપસ તે મરી રે, રાક્ષસ વ્યતર થાત; દિન તિજે તુમ નયરિએ રે, સર્વને કરશે ઘાત. કરૂણું નજરથી ઉતરી રે, તમને જણાવી વાત ધર્મ લાભ કહિ મુનિવરા રે, ગગને કિયો ઉતપાત.
કરમ. ૧૫.
કરમ. ૧૬
કરમ. ૧૭.
કરમ, ૧૮.
કરમ. ૧૯.
કરમ. ૨૦,
કરમ. ૨૧.
કરમ. ૨૨.
Page #576
--------------------------------------------------------------------------
________________
નકાવ્યદોહન.
૬૧૮
રાયે કરી ઉદઘોષણા રે, નવિ રેહેશ ઈહાં કેય; ' આજ નિશાએ નાસજો રે, રાક્ષસનો ભય હેય. ' કરમ. ૨૩. જે જાશો તે જીવશો રે, અમે પણું જઈશ આજ; જીવનાં જગ જેશં રે, તુમ સાથે સામ્રાજ. કરમ. ૨૪.
ચત છે __ भानोश्च मन्त्री दयिता सरस्वती, मृत्युंगता सा नृपकौतुकेना ॥ वाणारसी प्राप्य स एव योगी, जिननरोभद्र शतानि पश्यति ॥१॥
પૂર્વાચાલ. લોક સર્વે નાઠા નિશિ રે, મુજ જનકાદિ સમેત; રાક્ષસે લઈ મુજને ઠવી રે, ગિરિ વન કુંજ નિકેત. કરમ. ૨૫. અન્ય નગર દેખી કરી રે, દિન કેતે ચલિ તે; પાણી ગ્રહણ કરવા ભણી રે, મુજનેં ઠગી મુજ ગેહ. કરમ. ૨૬. આજ લગન દિન જોઈને રે, કરણ સામગ્રી હેત; મૃજ મઝારી કરી ગયો રે, ચાર ઘડી સકેત. કરમ. ર૭. ચંદ્રશેખર પણ નાવિયા રે, દૈવે દિયે રહ ઘાત; મુળ થકી માંડી કહી રે, મુજ વીતકની વાત. કરમ. ૨૮. ચદશેખરના રાસની રે, એ કહી આઠમી ઢાળ; શ્રી શુભવીરના નામથી રે, ભય જાશે પાતાળ. કરમ. ર૮.
દેહરા કહે કુમરી દાખે તુમે, ઈહાં આવ્યા કુણ કામ; જિમ અમ જીવ સુખી હુવે, દેશ ગામ તુમ નામ. જ્ઞાની વચન જુઠું નહીં, પણ એ દૈવ દુરંત; “ તનુ છાયા એલંધવા, નહિ સમરથ બળવંત. ' નામ નયન મુજ ફરકિયું, તુમ દરશનથી જેણ; હું સતિ સતીની નંદના, પુછું તમને તેણ. કમર કહે તે સવિ કહ્યો, મુળથી મુજ અધિકાર; ' ' જ્ઞાની વયણજ સત્ય છે, જુઠે દૈવ વિચાર. કુમરી હરખી તે સુણી, રોમ રોમ વિકસંત;
"
ન.
Page #577
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વિરવિજયજી—ચંદ્રશેખર.
૬૧૭ “
સા કહે કુસુમાંતર રહે, અવસર નર બળવંત. મજારી કરિ કુસુમમા, રહે અતરગત તેણ; મણું નાણું મણ નાણગ્યુ, ભજે ત સ દેહ. .
' ઢાળ ૯ મી.
( ધવળ શેઠ લેઇ ભટણ –એ દેશી ). ઇણે અવસર રાક્ષસ તિહા, આવિ ધરિ બહુ યારરે;
તાજને ગુમરી કરી, પુછ તો તેણિવાર રે. પુ જય કમળા વરે, નર સુખ લીલા પાવે છે; દુમતિનું ચિતવ્યું, કદિય સકળ ન થાવે રે. પુણે. ૨. માણસ ગધ કીમી ઈહા, સા ભણે એહ તમાસો રે; હુ માણસ ગધ માહરી, હઈડે કાઈ વિમાસો રે. પુણે. ૩. ગધ મઅ ન ખમી શકે, તે મુજબ્લ્યુ શો રાગ રે; કઈ દિન ઉો તો ભ, માહારે રમાડવો નાગ ૨. પુ. પ્રોતિ કશી પરજાતની, એક અજા એક વાઘ રે; પ્રીત પરાણે જે હુવે, તે નિશિદિન મન વાઘ રે. પુષ્ય. . નિસુણી પલાદ તે કેપિ, કહે જાણ્યું નર રાગી રે; તો પ્રથમજ ભક્ષણ કરૂ, રાગ દશા ગઈ ભાગી રે. પુણ્ય. કુમર તદા ઉડી કહે, શી ઈચ્છા કૃત વ્યર્થે રે; સ્મિહત્યાના પાતકી, મુજ અસિધારા તિર્થે રે. પુષ્ય. ૭. નહવરાવી નિર્મળ કરું, લોકની ભાવઠ ભાગે રે; પાપીને હણતા થકા, પુણ્ય ઉદય બહુ જાગે રે. પુણે. રાક્ષસ સુણી ક્રોધે ચડ્યા, તાડક્યું રૂ૫ બનાવે રે; બેચરી દત તરવારશું, ઢાલ ગ્રહી નૃપ ધાવે રે. ઝઝ તા દેય દેખીને, રતિસુ દરિ ભય પાવે રે; સમરે કમર ત્રિલોચના, તે બહુચરી કરે આવે છે. પુણે. ૧૦. દેવી ભટે રાક્ષસ હો, તે શતખડજ થાવે રે, દેવ યોનીથી જીવો, નાર કિમ લે સુર ધાવે રે. પુષ્ય. ૧૧. રાક્ષસ નાઠે ભય લહિ, તન પીડિત મન કલેશે રે;
Page #578
--------------------------------------------------------------------------
________________
દર૦
જેનકાવ્યદેહન. દેવી સુભટના મારથી, લવણદધતલ પેસે છે. પુણે. ૧૨ વ્યંતર ભટ પાછા વળ્યા, કુમરને દેત વધાઈ રે; ત્રિલોચના નમિને કહે, મહેટી ધર્મ સગાઈ રે. પુણે. ૧૩. રાય પ્રજાશું તેડીઆ, નિર્ભય નગર વસાવે રે; કુમ વિસર્જાિ ત્રિલોચના, રત્નાગીરીએ સીધાવે છે. પુણે. ૧૪. ચંદ્રશેખર નમે રાયને, નૃપ પણ હઈડે ભેટે રે; કહે અમ પુણે આવિયા, તુમ વિણ કુણ દુખ મેટે રે. પુણે. ૧૫. રતિસુદરિ દાસિ મુખે, તાતને વાત જણાવે રે,
છવ કરી બહુ પ્રેમશું, પુત્રી નૃપ પરણાવે રે. પુષ્ય. ૧૬ કુંઅરને રાજ્ય અરધ દીએ, કરમોચનની વેળા રે; સુખ વિલસે સસરા ઘરે, મને ગમતા મન મેળા રે. પુણે. ૧. રમતા સાવન સોગટે, કઈ દિન વન જન ક્રિીડા રે; ભાગ્ય દશા જસ જાગતી, નહી તસ તન મન પીડા રે. પુણે. ૧૮.
ખેટ સુતા દત કંચુઓ, રતિસુંદરિને આપે રે; રભા રૂપ તિણે બન્યું, ઈંદ્રાણી કરી થાપે રે. પુણે. ૧૪. રાય હજુર કચેરિએ, કરતા શાસ્ત્રની વાત રે; દે ગુદસુરની પરે, નિર્ગમતા દિન રાત રે. પુણે. ૨૦. નવમી ઢાળ એ રાસની, પુરણ ખડે આખી રે; દુખ ભજન જન રંજની, શ્રી શુભવીરે ભાખી રે. પુણે. ૨૧.
કીસ, વાત વિનોદ રાયના ઘણી, ચંદ્રશેખરને રાસે ભણી;
ખંડ પ્રથમ એ પુરણ કર્યો, શ્રી શુભવીર વચન રસ ભર્યો. इति श्री तपगच्छाधिराज भट्टारक श्री विजयसिंह सुरिसतानीय संवेगी शिप्यरत्न पंडित श्रीयशविजयगणिशिष्यरत्न पडितश्री शुभविजयगणिशिष्यभुजि शिष्य पडित श्री वीरविजयगणी विरचिते चद्रशेखर चरिने प्राकृत प्रबंधे त्रिलोचना मिनलमिताश्वविद्याग्रहण राक्षसपराजयेनरतिसुदरी पाणीग्रहणाख्य ॥
Page #579
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન્ વીરવિજયજી,—ચદ્રશેખર.
ખંડ ૨ જશે.
દાહરા
જય જય તુ જગદીશ્વરી, જગદંબા જગત્રાય, અહિરીયા મુખક જવાસિની, વિદુખા માત કહાય તું ત્રિપદિ ત્રિપુરા તથા, તું ત્રિરૂપમય દેવ, શક્તિ સરૂપે ખેલતી, નવનવ રૂપ ધરેવ જે ત્રિભાવનમાં ત્રિહપદે, તે
સવિ તુમ આકાર, નિત્ય અનિત્ય તથા વળી, નિત્યાનિત્ય વિચાર અભિનવ આદિ શક્તિ તુ, તિહુકાળે થિર ભાવ, તે સરસતિ નિમને નમુ મુજ ગુરૂ પ્રબળ પ્રભાવ પ્રથમ ખંડ અખંડ રસ, પૂરણ હુએ સુપ્રમાણ, ખીજો ખંડ કહુ હવે, સુણો ચતુર સુજાણ Àાતા જાણુની આગળ, વક્તા વચન પ્રમાણ, સ્વાતી જળ શુક્તિ મુખે, મુક્તાફળ બધાણ ઇક્ષુ ક્ષેત્રે મૈધ જળ, પય સાકર સકાસ, ત્રણ સભાÀાતા તણી, નદી સૂત્ર પ્રકાશ તે માટે ચિત્ત સજ કરિ, સુણો વ્રાતા લેાક, દક્ષ હસ્યું તે રીઝસ્સે, જિમ રવિ ઉદયે કાક એક દિન ૬ પતી ખેડુ જા, જળ ક્રીડા સકે1, તુરંગ રથે ચઢી નીકળ્યા, સાથે સુભેંદ્ર ભટ્ટ લેત પુર પરિસરૢ જૉનદી, તટ તરૂ શ્રેણી વિશેષ, એક તરૂ તળે તે ઉતર્યું, શીતળ છાયા દેખ તિસુ દરી કંચુક પશુહ, ભૂષણ મેહેલી ત્યાહિ, જળ ક્રિડા બહુવિધ કરે, નિજ પતિશ્યુ ઉહિ
ઢાળ ૧ લી.
૧.
૨.
( જીએ અગમ ગતિ પુણ્યની રે-એ દેશી ) રાગે રગિત રતિસુ દરીરે, ક્રીડા કરે સહનાથ રે, રેવા નદી જળ ઝીલતાં રે, જિમ કરણી ગજ સાથ રે.
૩.
૪.
૫.
..
૫.
...
૯.
૧૦
૧૧.
૬૨૧
Page #580
--------------------------------------------------------------------------
________________
કરર
જેનકાવ્યદેહન. રાગે રે ગિત રતિસુદરી રે. ( એ આંકણી.) ૧ તે હવે લાહલ થયો રે, સુમટ દિશોદિશ ધાય રે; બાણ ગગન મલતાં ઝખે રે, દારૂ અવાજા થાય રે. રાગે. ૨. શાખા મૃગહી કહુ કરે રે, દપતી ચિતડે હલાય રે; નઈતટ આવી પૂછતાં રે, કુમરને ભટ ઉચરાય . રાત્રે ૩: સાહિબ જળ ક્રીડાવશે રે, જોતાં ભટ પરીવાર રે; ક ચુક કપિ એક લેઈ ગયો રે, પુઠે પડયા અસવાર રે. રાગે. ૪. તે પણ પાછા આવિઆ રે, દીઠે કમિ નહિ કેય રે; વાત સુણી વળખી થઈ રે, રાણી તિહાં ઘણું રાય રે રાગે કમર પ્રિયાને એમ કહે રે, જાઓ તમે સવિ ગેહ રે; કંચુક સાત માસમાં રે, આવશું લઈ તેહ રે. રાગે. એમ કહિ કુમર સધાવિઆ રે, ચંદ્ર નાડિ સર જેય રે; શબ્દ સકુન પખિ તણું રે, તે પણ સુંદર હોય છે. રાગે છે. સિંહપુ મારગ માહાલતો રે, ચઢયો એક ગિરિ શગ રે; બહુ વિધ તિક દેખતે રે, વનફળ જળ સર સંગ રે. રાત્રે ૮. વૃક્ષ અશોક ઘટા તળે રે, દીઠે સાધક એક રે; માનપણે ઉભું રહ્યું રે, કુમર ધરિય વિવેક રે. જાપ પુરે કરિ તે વદે રે, ભલે પધાર્યા આજ રે; આકૃતિએ ગુણવંત છો રે, લક્ષણથી નર રાજ રે. રાત્રે ૧૦. કુમર ભણે મુજનેં કહો રે, જે અમ સરખુ કાજ રે; આગે ઉત્તમ ઉપગારમેં રે, દીધાં દેહ ધન રાજ રે. રાગે. ૧૧, તે કહે હુ વિદ્યા ધરૂ રે, દિયે કામિત ગુરૂ રાય રે; મંત્ર સાધન વિધિએ કરું રે, કઈ સુર કરે અંતરાય રે. રાત્રે ૧૨. ઉત્તર સાધક નર વિના રે, મન્ન રહે નહી ઠામ રે; તણે કરું તમ વિનતિ રે, અવધારે ગુણ ધામ રે. રાગે. ૧૩. ઉંમર કહે સાધો સુખે રે, ચિત્ત કરી થિર થેભ રે; ‘ઉત્તર સાધક મુજ થકા રે, કૂણ કરે તુજ ખોભ રે. રાગે. ૧૪. કુમર પ્રબળ પૂણ્ય કરી રે, વિદ્યા થઈ તસ સિદ્ધ રે;
'
Page #581
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વીરવિજયજી—ચંદ્રશેખર. ૨૩ ઉત્તમ પુરૂષ જે આદરે રે, તે હવે નવ નિધિ રે. રાગે૧૫ ૌરી પન્નત્તિ સ્વગામિની રે, રૂપ પરાવર્તકાર રે, વિદ્યાધર પ્રેમે દિએ રે, કુમરને વિદ્યા ચાર . રાગે૧૬. કુમર ચા ગિરિ ઉપરે રે, બેટ ગયો નિજ ઠામ રે, પર્વત શિખરે દેખિયુ રે, કાળિ દેવીનું ધામ રે. રાગે. ૧૭. નર દય રેતા સાંભળી રે, મદિરે પિોહો રાય રે; દીઠા તિહા નિજ મિત્રને રે, ચદન ચરચિત કાય રે રાગેટ ૧૮. જેગી દેય જપિ મત્રને રે, બિહુ શિર ઠવતા ફૂલ રે; અદશ રહી નૃપ ચિતવે છે, કાઈ કરે પ્રતિકૃળ રે. રાત્રે ૧૦. મૂડમાળ ગળે ધારણી રે, દુષ્ટ નજર વિકાળ રે; મહિષ ઉપર બેઠી થકી રે, કાળીકા દેવી નિહાળ રે. રાગે. ૨૦. રગી રૂધીરે ભૂતલા છે, આગે અગનિન કુડ રે, હવન કરવા ઉઠિઆ રે, ધરિ અસિ યોગી પ્રચંડ રે રાગે. ૨૧. તે દેય રાકને એમ કહે રે, ઈષ્ટ દેવનું કરો ધ્યાન રે, ખગે હણી શિખીમા ધરી રે, માતને દેઉ બળીદાન. રાગે૨૨. તે કહે જૈન ધરમ રૂચિ રે, ચંદ્રશેખર ભૂપાળ રે; તાસ ધરમ સર અમ કરે રે, સેવકની સંભાળ રે. રાગે. ૨૩ યોગી કહે અમે ઓળખો રે, અમ ગુરૂનો હણનાર રે, પણુ ગુરૂએ ગગનેં ધર્યો રે, હજુઅન ભૂ પગ ચાર રે રાત્રે ૨૪. ભૂત ભક્ષણ વે હેચી લીયે રે, તે તુમ સી કરે સાર રે, સાભળી સિહયું ગાજિયો રે, બેલે રાજકુમાર રે રાગે૨૫ પેરે પાપિ જેગટા પાપણી રે, સુરી તુજ માત રે, નિત નિત નિર્બળ નર ગ્રહી રે, ભલ કરે કરિ ઘાત રે. રાગે. ૨૬. વળિ તુમ ગુરૂએ વાટડી રે, કરૂ મેળાવો આજ રે, ગગન કુરત મે પામીઓ રે, જિમ ૫ખી ને બાજ રે રાગે. ૨૭. જોગી સુણું સનમુખ થયા રે, કુમરે ગ્રહી તવ દય રે દેવી દેખાતા નાખિઆ રે, ભસ્મ હુતાશને હાય રે રાગે૨૮. દેય મિત્ર લઈ નીકળે છે, સાવર સ્નાન કરત રે,
Page #582
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૪
જૈનકાવ્યદેહન. નૃપ પૂછતાં તે કહે રે, સાંભળો અમ વરતાત રે. રાગે. ૨૯ વાઘ ભયે નાઠા અમરે, જેગી મળ્યા પાપ જેગ રે; પૂછયે કહ્યું અમે મૂળથી રે. તુમ અમ જોગ વિગ રે. રાગે. ૩૦. તવ દેય કહે તુમને દિયુ રે, સેવન સિદ્ધિ કરાય રે;
ભે અમે તસ વંશ પડ્યા રે, મધમાંખીને ન્યાય રે. રાગે૩૧. દેવી ભુવન ભેગા મળ્યા રે, નાથે દિયા અમ પ્રાણ રે, પાપીએ જે ચિંતવ્યું રે, આપે કહ્યું નીરવાણ રે. રાગે. ૩ર. તિહું જણ રણ એલઘતા રે, દેખી અનોપમ ગામ રે; વન પરિસરે વિશરામતા રે, યક્ષાલય શુભ ઠામ રે. રાગે૩૩. બીજે ખડે એ કહી રે, પહેલી ઢાળ રસાળ રે; શ્રી શુભવીર રસિક જનો રે, સુણ થઈ ઉજમાળ રે. રાગે૩૪.
દેહુરા,
મમ લેક શ્રીફળ ગ્રહી, અસન વસન વેદ, લઈ જતા નર એકને, પુછ કુમર તે ભેદ તે કહે કિંશુક વન વચ્ચે, કરતી તપ ઉદ્યામ, રૂપવતી સતિ જોગણી, તેનું સામતિ નામ. અવધી જ્ઞાની તેહ છે, તસ વદન જન એક, ભક્તિ ભરે તિહાં જાય છે, હવા મન સ દેહ ઈમ નિસુણી નૃપ મિત્રશું, ગયા જમતિ પાસ; ચરણ નમી કરિ બેસતા, પમી મન ઉલ્લાસ.
વન વય તુમ ઝગમગે, લક્ષણ લક્ષિત દેહ, પૂછે લધુ વય કિમ તપ, બીજે વળિ સ દેહ એમ નિમુણું સા ઉચરે, મુજ વૈરાગનિવેશ; એક ઉત્તર દેતાં થશે, તુમ ચિતડું ગુણો ફ્લેશ. કુમર ભણે માતા કહે, સઘળો એ અવદાત; કલેશ શમે તુમ વચનથી વળિ લહિએ સુખ સાત.
Page #583
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વીરવિજયજી—ચંદ્રશેખર.
૨પ
ઢાળ ૨ જી. | (સોના રૂપાકે સોગટે સેયાં ખેલત બાજીએ દેશી.) જોગણ કહે સૂણ રાજવી, સસાર અટારે, મહે મુંઝયા માનવી, ગુણ વાણી ન ધારે. મોહે. ૧. ગુરૂવાણીથી વેગળા, ઓ નુગરા કહાવે; તપ જપ સાધન ધર્મના, ફળ તે નહ પાવે. તપ૦ ૨,
વીર નામે દેશ હૈ, સુભગાપુરિ વાસિ, ચિત્રસેન રાજા બળિ, દુર કેશ હૈ વ્યાશી ચિત્રસેન. ૩. તિનકુ રાણી આઠ હે જસમતી અળઘેરી, વિનય કુશળ એક પુત્ર હે, દેય બેટી ભલેરી વિનય ૪. નૃપ સાથે લીલા કરે, તે સાત જ રાણી; રાયે માનિ સો રાણી, દૂછ ભરે પાણી રાયે. ૫ લઘુ રાણી નિજ મંદિરે, રહેતી ભરશેગે; માન વિહુણ લોકમે, નહીં નિદ વિગે સજન મુકન વિદ્યાર્થિ, રોગી ને સરેરી; પરદાર સમિ લોભિયા, વિરહી ને વિદેશી. પર૦ ૭. એ એમ નિદ્રા ના લહે, મેં બિ યુ રેહેતે, હમ દુ ખ સમ વિભાગિએ, દેય નયનાં રોતે હમ૦ ૮. બાળ ચેર વૈદ પ્રાહુણા, નૃપ પૂરત વેશા પર પીડા ન જાણત, હાત બહુત કિલેશા પર૦ ૯. નર નિજ સ્વાધીન નારિયો, પર લલના લોટ, પુરણદક સની ઈછત, કાક કુજ બેટે પુરણ ૧૦ રાશિક દિવગે ન દેખતે, વાયસ નિશિ વેળા; નિશિ દિન કામી અધ હે, કરે નીચસે મેળા નિશિ૦ ૧૧. એક દિન માત ગી મળી, ગાય ગીત રસાળા, હાવભાવ લટકા કરે, વળિ નયનકા ચાળા. હાવ. ૧૨. દેખી રાજા મહિયો, રૂપ કઠ નિહાળી, જન્મ ઠાણ નિર્મળ નહિ, વળિ વણે કાળી જન્મ ૧૩.
માતo
Page #584
--------------------------------------------------------------------------
________________
૬૨૬
*
નકાવ્યદોહન
પંકા શંકા તન ધરી, ભણે લેક હજુરી; સૈગંધિક ગુણ દેખકે, લિએ નર કસ્તુરી. સાગધિક. ૧૪ નિશિ માતગી ભેગવી, નૃપ નિચ નિહાળા, દિલ વૈરાગે ભેદિયા, મટિ મહકી ઝાળા. દિલ ૧૫. જૈન મુનિ વનમાં સુણી, ગઈ સખિયાં સાથે, સેચી વયણ સુધારસે, કરિ શિતળ નાથે. ચી. ૧૬. દિક્ષા દુકર જૈનકી, હમુ નહી પળાય; સસાર બૂરા છેકે, મેને યોગ ધરાય. સ સાર- ૧૭ સમકિત મુલ દ્રત પચ એ, મેરે દિલમેં છપાય, જૈન જ્ઞાન તપ ધ્યાનથી, એહી નાણુ ઉપાય. જૈન ૧૮.
ગીપણે વનવાસમે, પાંચ વર્ષ તે જાતાં; અબ સુનહો તુમ રાજવી, પ્રીયા કંચુક બાતાં. અબ૦ ૧૯. એક દિન રાજ કચેરીમે, પરદેશી આયા, ભૂપ ભણે અચરજ કહો, કઈ ગામે દેખાયા. ભુપ૦ ૨ ૦. સે કહે કનકપુરી ધણી, છતારિ કહાવે; તસ બેટી રતિસુંદરી, રૂપ રંભા ગાવે તસવ ૨૧. દેવે દિઓ એક કચુઓ, કહુ શોભા કેતિ; ગ્રહમડળ ગગને રહી, જે તસ જ્યોતી. ગ્રહ૦ ૨૨ રાય સુણી સુર મિત્ર, બળિદાને બોલાયા; કચુક હરણકી બાતસે, ઉનકુ સમજાયા કચુક. ૨૩સુર કષિ રૂ૫ બનાયકે, નઈ તરૂપર ગાજી; હરિ કચુક દેઈ ગયા, કયા રાયકું રાજી. હરિ. ૨૪. કચુક દેખી ભૂપતિ, દિલમેં યુ થા; કચુકધર કાન્તા કશી, પુન્યવત પાવે.
કચુકધર૦ ૨૫. મુજ ભાગ્યે એ ભામની, જે દેવ મિલાવે; તવ હમ જન્મ સફળ હવે, ડિ જુગતિ થાવે તેવ૦ ૨૬. મિત્ર દેવ બોલાયકે, ફેર કામ ભળાયા, અપને તીર જરથું ભણે, કયા ફોગટ માયા. નૃપને ૦ ૨૭.
Page #585
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વીરવિજયજી.–ચંદ્રશેખર.
દર
કણિધરકી મણીકે રહે, સતિ સીલન ભજે, ઉસમે કેઈ નફા નહી, સતિ સુરસેન ગજે. ઉસમે૨૮ રાય ભણે એક બેર તુ, ઈનકુ ઈહાં લાણું, હોનાર હે સો હયગા, ખુશી વા પછતાણા - હોનાર૦ ૨૯. તવ તે સુર રતિસુંદરી, સુતિ સજ્યા લેવે; નિરભાગકુ શેવધી, યુ ભુપકુ દેવે નિરાભગી. ૩૦ શિયળ અખડે સા રહે, ઘર પાસે પનોતિ, તુમ રૂપ પટે આ લેખક, કરે ભજન જેતી. તુમ ૩૧. શ્રી શુભવીર કુઅર સુણિ, ગણું પદ પુજી; લલિત પદે ભણું ઢાળ એ, ખડ દુજે દુજી લલિત) ૩૨.
લાલ
-
જે
જ
ઝ
ગણુ વયણ સૂણિ ઇસા, હરખિત ઓ વિશેષ, પણ કાન્તા હરણે કરી, પા ચિત્ત કલેશ તસ ઉપાય વિચારિને, કહે યોગણને તામ, વિદ્યા વિધિ તુમ નજરથી, સિજે વછિત કામ જોગણ અનુમતિ પામિને, જયમડળ બલિદાન, ખેટક ચિત્ત વિધિ સાચવી, બેઠે કરિ એક ધ્યાન ઉત્તર સાધક બિહુ રહ્યા, યોગની આસીશ, પૂન્ય બળે સિદ્ધિ થઈ, સાધત દિન એકવીસ રચિત વિમાને બેસિન, પરમ યશોમતી પાય, સુભગાપુરી વન ખંડમા, મિત્ર સહિત તે જાય. હવે રાતસુદરી દેખીને, ચિત્રસેન ભુપાલ, રૂપે મલ્યો એણિ પેરે, વચન વદે સુકુમાર તુમ હમ મેળા મેળવ્યા, દેવે સરખી ડિ; પ્રેમે અમ સાથે રમાં, પુરવછિત કાડ સા કહે તુ કુણ રક છે, મુજ પતિ સિહ સમાન, સિહની નારી સિહ વિણ, ન ભજે એર કુઠામ સાંભળી એમ એક મદિરે, રાખી તાસ નરેશ, નિત્ય પ્રત્યે આળ ઘ કરે, નવ નવ વચન વિશેષ.
સ
+
5
=
5
Page #586
--------------------------------------------------------------------------
________________
જેનકાવ્યદેહને
ઢાળ ૩ જી.
(કેરબાની દેશી.) પ્રેમે પનોતી પધારિયાં, દિલ હરખેવાળી; કરે રંગીલી નહુ માનતી દિલ સુણો રાજાકી બેટી, તુમ હમ પુજે ભેટી, આનાકાની અબ ક્યું કરે; દિલ સાત રાણીને શિરે, મેં તુજે રાખું ઘરે, દુનિયા સબ તુજ પાંઉ પડે દિલ દાસ દાસી હજુરા, એ સબી સેવક તેરા, હુકમ તુમાર ન લોપે તે; દિલ સબહિ રાણિ ઉમેરી, ભક્તિ કરેગી તેરી, તુમ આણું શિર રોપને. દિલ૦ ૨. રાજ એ તુમ સંગી, સેના એ ચતુરંગી, આણું ફેરાવું સવિ દેશમાં દિલ મેં બી કરત સેવા, ખાઓ મિઠાઈ મેવા, તેલ સુગંધ ધરે કેશમે. દિલ૦ ૩. હમકું એક સુરે દિઓ, કચુક તુમ લિય, રત્ન ભૂપણ સવલાસમે; દિલ તેહિ વિદેશી વરી, તે તુજ પરહરી, ભટકત દેશ વિદેશમે. દિલ૦ ૪. ચિત્ત ખુલાસે રહે, કહના હવે સે કહે નિચિ નજર કરી ક્યું રહે; દિલ સુરી બોલે ઈશુ, લોક વિરૂદ્ધ કિશુ, ઉત્તમ કબહુ નવું કહે. દિલ૦ ૫. હવે દાસીકા જાયા, એર ધનૂર ખાય, દીવાનો પણ યુ ના કહે; દિલ૦ ધિંગ ધિગ તેરી જાત, ક્ષત્રિ ના માન તાત, તેરા વચન સનિ ના સહે. દિલ૦ ૬. અપજસ જગ લિયો, કુમળે કલંક દીપો, મશી કુરંચક પુરવજ મુખે; દિલ૦ સતિકી લાજ લેવે, તે નર જીવ ખોવે, આ ભવ તે ન રહે સુખે. દિલ૦ ૭ કિયા મારથ મનકા, અબ્રહ્મચારી નરકા, કબહુ સફળ હવે નહી, દિલ તે મુજ અપહરી, લૂચત કેશ હરી, મહાલત નહીં જગમાં રહી. દિલ૦ ૮ મેરે પ્રિતમકે આગે, સિંહ નજરસે ભાગે, છાગ સરખે તુમ ભૂપતિ; દિલ કંચુક પિયુ દિયા, ચેરી એ તુને લિયા, ચેરીકા માલ Kવા છતી દિલ૦ ૮. સુરગિરી પવને ધ્રુજે, જીવ અભવ્ય ભૂજે, લોક અલેકમે જાતિ; દિલ૦ રવિ શશી ચાર ચૂકે, જલધિ મરજાદા મૂકે, હુ તુજ હાથ ન આવતી. દિલ૦ ૧૦ એમ ગુણી રાય ધાવે, એ અબ કહાં જાવે, ચિટ્ટી ધાગા કરી વશ કરૂ; દિલ ખાનપાન દિયું ઘડિ ઘડિ ખબર લિયું, જિયું તિયું કરું મન પાંસરું. દિલ૦ ૧૧. ચિત્રપટે આલેખી, રૂપ પતિનું દેખી, ૫ચ કલ પતિદિયે; દિલ પાણી પ્યાલો ધરે, પિછે ભજન કરે, મારીતર હેતઉદાશિએ. દિલ૦ ૧૨.
Page #587
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વીરવિજયજી– ચંદ્રશેખર.
૬૨૯ મિત્ર દોનુ વનવાસે, ચશેખર પાસે, પુરીજન તાકુ પૂછતે, દિલ૦ વાત સકળ જડી, તિહુ એકમત ઘડી, વિદ્યાબળે નિશિ જાવતે દિલ૦ ૧૩. મેહેલ સત્તમ માળે, આપ પ્રિયા નિહાળે, પટ ઉર સુતિ બેહાલમે; દિલ૦ ખિણ ખિણ વિરહે તપે, નામ પ્રભુજપે ચિત્ર જુએ એક તાલશે. દિલ૦ ૧૪ મિત્રકું બાત કહી, આપ અદસ રહી, તે દેય આરીતે બેલતા; દિલ સુણો રાજાકી ચુત, ગુણવત અદભુત, અમ દેય તુમ પદ ટૂકતા દિલ૦ ૧૫ અમ દે સેવક કહુ, તુમ પતિ સ ગ રહું, દેવ સાનિધ ઈહાં આવિએ; દિલ દૂકમ દિયા હે નાથે, ચલે હમેરી સાથે, તુમ માત તાત મીલાવિએ. દિલ૦ ૧૬. કિસકાએ રૂ૫ પટે, સતીકુ નાહે ઘટે, અન્ય પુરૂષ કાપણે; દિલ૦ બેલે સતી ધૂંવાચા, જો તમે બિહું સાચા, પટમે કહ્યો રૂપ કુણુ તણે. દિલ૦ ૧૭. હમ દિલ સાખિ ભરે, તુમ સંવ વાત ઠરે, નહીતર મુખ નહી દેખણે; દિલ તવ દેય પટ જેવ, કહે અમ સ્વામિ હોવે, સા મુણિ હ લડે ઘણે. દિલ૦ ૧૮. કુંઅર પ્રગટ ભએ, વિયોગ પિંડ ગએ, ચાર ચતુર નયના ઠરે, દિલ બીજે ખડે ઉછાહે, ત્રીજી એ ઢાળ માહે, શ્રી શુભવીર મેળા કરે. દિલ૦ ૧૯.
દહશે. કુઅર ભણે સુદરી મુણે, દુખ વેળા ગઈ દૂર;
ડા દિન આ મદિરે, રહે આનદ પૂર 1. એ દેવ મિત્રજ તુમ કને, મળશે અવસર દેખ, તુમ અમ મનસુબા તણી, કેહેશે વાત વિશેષ એમ કહિ તિહું જણ વન ગયા, સુખભર વીતી રાત, ઉદ્યમભર તે ઊંઠિયા, લહી નિરમળ પરભાત જળ ભાજન ભરિ શિર ધરી, દેખી આવતિ નાર, પંથ સરે તે ચાલિઆ, દીઠ સરોવર પાળ તસ તટે એક વડ વૃક્ષ છે, વિપુલ શિતળ લહી થાય; વેશ કરી યોગી તણું, બેઠા ધ્યાન ધરાય
ઢાળ ૪ થી. (સહીયર પાણી સ ચર્યા યમુના કે તીરે હાંહારે યમુનાએ દેશી ) નૃપ અબધુત હુઆ ગુરૂ, દેય ચેલા પાસે, હાહરે દેય.
Page #588
--------------------------------------------------------------------------
________________
९३०
- જેનકાવ્યદોહન,
મૈનપણે ગુરૂધ્યાનમાં, રહી વયણ ન ભાસે. હાંહાંરે રહી. ૧. મોટી જટા વડ ડાળસું, બાંધિ જપ કરતા, હાંહાંરે બાધી. કુંડ અગને ચેલ બિહૂ રે, હુત દ્રવ્યજ ધરતા. હાહરે હુત૦ - વાત નગર નારી કરે, પ્રભુ આપ પધાર્યા, હરિ પ્રભુ નરનારી આવી નમે, તસ કામ સધાર્યા. હાંહાંરે તસ૦ ૩. કઈ પતિ વશ કરવા ભણું, નિજ શોને સાલે; હાહરે નિજ કઈ અગજ અરથી થઈ રે, તસ ચરણ પખાળે. હાંહાંરે તસત્ર ૪. કોઈ મૃતવરછા, દોષથી, કોઈ રોગી આવે; હાંહાંરે કઈ મન ગમતા ભોજન કરી, કાઈ પ્રેમે લાવે. હહરે કોઇ ૫શિવ ધમાં કઈ સ્ત્રી નરા, લેઈ ફૂલ વધાવે, હાંહાંરે લઈ હવન વિભુતિ શર ધરી, કામ કરિ ગુણ ગાવે હાંહાંરે કામ૦ ૬. વેશા વૃધા તિણે સમે, દરબારથી આવે; હાંહાંરે દરબાર શિર ફરસંતા ગુરૂ પગે, નવ યોવન થાવે. હાંહાંરે નવ ૭. રમઝમ કરતિ પ્રેમશું, દરબારમેં આવે, હાંહાંરે દરબાર. વાત કહિ નૃપ પૂછતાં, યોગી ગુણ ગાવે. હાંહાંરે એગી. ૮. તે દેખી નૃપ આવિયો, નમી શીષ્યને ભાસે; હાહરે નસી૦ તમે ગીશર કહાં થકી, આવ્યા એણે વાસે. હાહારે આવ્યા. ૯. શીષ્ય કહે અમે શુરગિરી, ઉપર વન ફરતે; હાંહાંરે ઉપર બાર વરસ ભેજન વિના, ગુરૂજી તપ કરતે હાંહરે ગુરૂજી ૧૦.. દેવ દેવિ રવિ ચંદ્રમા, ગુરૂ હાજર રહેવે, હાંહારે ગુરૂ નૃપ કંચુક ધરનારિનિ, સવિ વાતજ કેહવે હાંહાંરે સવિ૦ ૧૧. તુમ ગુરૂ પાસે મોહની, હોય તો કેહે અમને, હાંહાંરે હોય જે જે માગો તે દીએ, ગુરૂ છાંનું તમને. હાંહાંરે ગુરૂ. ૧૨વશ કરવિ એક નારિ છે, નહિ કારજ દુજું, હાંહાંરે નવિ. નજર કરે ગુરૂ મુજ પરી, રયણે પગ પુજુ. હાહરે રણે ૧૩. શીખે ભણે ગુણ રાજવી, અમ ગુરૂ નિર્લભી; હાહાંરે અમર તુમ ભાગ્યે ગુરૂ જે કરે, રંભા રેહે ભી હાંહાંરે રંભા૧૪વસ્તુ અધિક ગુરૂથી નહી, હમ કથા તુમ દેવે; હાંહરે હમ,
Page #589
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વીરવિજયજીચંદ્રશેખર. ૬૩૧. એમ કહી વિનવે થક, ગુરૂ વચન કરે હાંહાંરે ગુરૂ૦ ૧૫. હમ તુમ મદિર આયકે, કરૂ કામ સવેરા, હાહાંરે કરૂ છે હમ વચને જે થીર રહે, તે હેય ભલેરા, હાહરે હોય ૧૬ નૃપ મદિર જઈ ગોપમે, ખટુ મડળ કીધા, હાંરે ખ૦ ધુપ નૈવેદ કુસુમ ભરે, બલિદાન પ્રસીધાં. હાહરે બધી. ૧૭ હૈહીં છુટ સ્વાહા જપે, પદ્માસન બેઠે, હાહારે પડ્યા આડબ બહુલા કરી, દીન થે ઉઠે હાંહાંરે દીન૧૮, મુ કેશ એક દેઈ કહે, માદળિએ રખના, હાંહાંરે માદળિ૦ નારી સવિ વશ હોયગી, મિર ગઈ તુજ ઝખના હાહરે મિટ. ૧ પણ એ નારી જે કહે એ રીતે ચલના, હાહરે એક
જ્યાહ જોવે ઉહાં જાનદે, નવિ કરની ખલના હાહારે નવિ. ૨૦ નિત નિત રાગ વધત હવે, એમ દિન એકવીશે, હાંહારે એમ કર જોડી રહેગી સદા, સુણ વિશ્વાવીશે હાહરે સુણ૦ ૨૧ યોગીક ઘર હે બડે, મત શાકા લાવો; હાંહાંરે મત હમ તો રમતા રામ હે, ફેર વન જાવે. હાહારે ફેર૦ ૨૨.. રાય કહે દિન દસ લગે, હમ દરસન દેના, હાહારે હમ
ગિ કહે અમે વશ નહી, તેરિ ખાતર રેહેના હાહારે તેરી. ૨૩ એમ કહેતા ગગને ચલ્યા નૃપ ઉચૂ જોતાં; હાહરે કૃપ૦ માહા વિદ્યા ભંડાર એ, એમ સહુને કહેતાં હાંહાંરે એમ૦ ૨૪. રાતે રતિસુંદરી કણે, દેય મિત્ર' તે જાવે, હહારે દેય૦ વાત બની તે સવી કહી, પછી એમ સમજાવે હાહરે પછી. ૨૫ - રાયશુ મીઠી વારતા, કરજો જેમ રીઝે, હાહારે કરજો. મુજ બાધા મુકયે થકે, તુમ કારજ સીજે હહારે તુમ ૨૧ ઈત્યાદિક સાવિ શીખવી, ગયા કુવરની પાસે, હાંહારે ગયા. બીજે દિન સુદરી તેણે, ગયો નૃપ આવાસે હાહરે ગયો. ૨૭. ઉઠી સા આદર દિએ, કરે વાત તે મીઠી, હાહારે કરે નૃપ જાણે યોગી સ્વરે, કરી સાચી ચીઠી હાહરે કરી. ૨૮રાય ભણે તમે જે કહે, મંછા કરૂ પુરી; હાંહાંરે મંછા.
Page #590
--------------------------------------------------------------------------
________________
૬૩૨
જૈનકાવ્યદોહન. સા કહે સુરગિરી જાતરા, બાધા છે અધૂરી. હાંહાંરે બાધા૨૮. જે ઈચ્છા પૂરી કરે રે, તે રેહેશું હજૂરી; હાંહાંરે તો, ચિંતે નૃપ ગી વિના, એ વાત ન પૂરી. હહારે એ ૩૦. નુપ જઈ ગીને નમિ, કહે યાત્રા કરાવે; હાંહારે કહે યોગી કહે ઘડી દેયમેં, યાત્રા કરી આવો. હાંહાંરે યાત્રા. ૩૧. રચિ વૈમાન નરેશને, કહે સા જઈ બેસે; હાંહાંરે કહે સુદરીને નૃપ કહે કરે, વૈમાને વા. હાંહાંરે માને ૩૨. સા ભણે હું નવી એકલી, જઉં યોગી સાથે, હાંહાંરે જઉં. રનભુષણ પુત્રી બિહું, દિયે જે સંગાથે હાંહરે દિ૦ ૩૩. મુજ કચુક દેઈ પગ નમી, તુમ સાથ ચલીજે, હાંહાંરે તુમ, તે ચલું યાત્રા નહી તદા, અનાદિ તજજે. હાંહાંરે અસ૨ ૩૪. કંચુક આદે દેઈ નમી, નૃપ સજવા જાવે; હાંહાંરે ઝૂંપ૦ શીષ્ય કહે ફોકટ હમેં, નવિ સાથ ચલાવે. હાંહાંરે નવિ. ૩૫. કેટી મુલ દેય હાર નૃપ, તસ દીએ કામાધિ, હાંહાંરે તસવ
માને સહુને ઠવી, નિજ કારજ સાધી. હાહરે નિજ ૩૬. -નૃપ આવ્યા પહેલાં ચઢી, ગગને એમ બોલે; હાંહાંરે ગગનેં રાજાદિક સુણ સહુ, મત ભૂલો ભેળે. હાંહાંરે મન ૩૭. -નૃપ કન્યા દેય અપહરી, જઈશું પૂર બહારે; હાંહાંરેજઈશું. રણ સંગ્રામે આવજે, ક્ષત્રીવટ ચારે. હાંહાંરેક્ષત્રીવટ૩૮. સાંભળી કેહલ થયે, નૃપ સુભટજ આવે; હાંહાંરે ઝૂ૫૦ ચંદ્રશેખર વિદ્યા બળે, સહુને થંભાવે. હાંહાંરે સહુને. કનકપુરે જઈ સાસરે, કન્યા દેય ઠાવે; હાંહાંરે કન્યા લગન લેઈ બિહુ મિત્રનેં, કન્યા પરણાવે. હાહરે કન્યા ૪૦. બીજે ખડે એણિ પેરે, કહે ચેથી કાળ; હાંહાંરે કહો શ્રી શુભવીર કહે ગુણે, તા ઉજમાળે. હાહરે તા. ૪૧.
- દોહરા, કુંઅર કહે નિજ મિત્રને, જાઓ તમે નિજ દેશ; પીતર અમારા અમ ઘરે, કરતાં હોશે કલેશ.
૧.
Page #591
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન્
વીરવિજયજી.ચ’દ્રશેખર.
ખબર અમારી કાઢવા, મેાકલીયા તુમ દાય, જઇ પાછા અમ વારતા, કરત સુખી સહુ કાય દેશાંતર દેખ કરી, સાધિ વછિત કામ, રાજ રિદ્ધ લેઇ આવશું, માત એમ કહિ ધન દેશ બહુ, કુવર વિસરજે જામ; હાર દેય દેય રમણને, ભૂષણશું દિએ તામ પરિરશું ત્રૈમાનમા, એસારી ભાંલ ભાત,
પિતાને ગામ
વળ્યા પ્રભાત.
કાશીપુરી ગંગાતટે, મૂકિ પગ પાળે પાછા વળ્યા, જોતાં વનગિરિ ઠામ, સિહ તણિ પરે મલપતા, પામ્યા સુદર ગામ એક વને પક્ષાલયે, હૃદય ધરી અરિહત, નિશિય સમય તા સુણે, નારી રૂદન કર ત. મન ચિ તે દુખ ભર્ થકે, રાતી કુણુ એ નાર, ખિમનુ દુખ ભાગવુ, એ ક્ષત્રી આચાર્ ઇમ ચિતિને યેિ, શબ્દ તણે અનુસાર, પિત્રવને ઉભા જઈ, દેખી સુદર ના
ઢાળ યુ સી.
2.
૩.
૪.
૫..
ૐ..
9
૯.
૬૩૩
દૂર રે. સાહસિક ૧,
ભાલ
( કુવર ગભારો નજરે દેખતા –એ દેશી ) સાહસિક વત શિરેામણિ, મુદ્દિ ધીરજ બળ ભૂર રે, ઉદ્યમ પ્રાક્રમ જસ હુવે છ, દૈવ રહે તસ ચંદ્રશેખર કરૂણા નિધિ છ, દેખી દિવ્ય ભૂષણ શુર સાટિકા છ, ૩ અર કહે સુણ સુંદરી છ, ૬ન કરે વનમાં રહિ કિમ એકલી છ, નિજ કુળ વટ સા ભણે સુણુ લધૂ ખાળકા છ, તુજને કહે શું તનની વાત ખાહિર પડે છ, દુખ કશુ નવિ માલે અર લઘુ ગુરૂ તણુ' જી, ખેાલવું એ અસરાળ રે; જીલ્લા રતન અતર જીઆ જી, ગાય વાળે તે ગાવાળ રે. સાહસિક॰ યુ.
તજી
રૂપની રેખ રે,
તિલક સવિશેષ રે સાહસિક૦ ૨.
શે
કાજ રે,
લાજ રે. સાહસિક૦ ૩.
થાય રે,
જાય રે. સાહસિક૦ ૪.
Page #592
--------------------------------------------------------------------------
________________
દિ૪
જેનકાવ્યદેહન.
- ભજે કુલિસગિરી મોટકા છે, અકુંશ ગજ વશીકાર રે; તજે અધિક તે ગુરૂ કહો છ, દીપક હરે અધંકાર રે. સાહસિક ૬. સા કહે તુમ વચને કરી છે, થઈ પરતિજ મુજ સાર રે; પાકે સીગ ચાંપી લીધો છે, જાણિ એ ભટ આકાર રે. સાહસિક૭ વાત સુણે એક માહારી છે, આ નગરે અમ વાસે રે; મુજ પતિ નૃપ સેવા કરે છે, નિશ દિન રહેને પાસ રે સાહસિક ૮. શાસ્ત્ર રમણને ભૂપતિ છે, ધિરપણે કદી નવ હાય રે; વાત પિશુન મુખ સાંભળી છે, રીસે ચડે નૃપ સેય રે. સાહસિક ૯. હુકમ કરી કેટવાળને છે, મુળી ધરો મુજ નાહ રે; અસન કરાવા નિશિ સમે છે, આવી ઇહાં ઉછાહ રે. સાહસિક. ૧૦ ઉચી સુધી પહોતી નહી છે, હું અબળા બળ રોય રે; મુખ દેખી ભેજન કરૂ છુ, ખંધ ચઢાવે કેય રે. સાહસિક ૧૧. ઈચ્છા પુરણ મુજ શિર ચઢી છે, થિર થઈ કર કહે રાય રે; ખધ ચઢી તવ સાતિહા જી, કાતીએ કાપી મંશ ખાય રે. સાહસિક૧૨.
તણે ખંડ એક પડ્યો છે, કાપતા નિજ ખધ રે; કુંઅર તે લઈ નાસા ધરે છે, મંશ મૃતક દુરગ ધ રે. સાહસિક૧૩. નવ ઉચું જોઈ ચિંતવે છે, હું હિ વંતરી કેય રે; છલ કરીને મુજ મારવા જી, કંદ રો એ સેય રે. સાહસિક. ૧૪. કુઅર વદે રે પાપણું છે, જાણ્યું તુજ ચરિત્ર રે; બંધથી નાખી ભુતળે જી, હિંસક અસુરિ અપવિત્ર રે. સાહસિક. ૧૫. ખડગ રહી જબ ઘા દિએ છે, નાઠિ લઈ શરિર રે; ગગને જતાં કુંઅરે ગ્રહિ છે, ખિંચિ લિયુ તસ ચીર રે. સાહસિક૧૬. સૂર મદિર સૂતો જઈ છે, ચાલ્યો ઉડી પરભાત રે; જરણું પરણું ઉતરી છે, ચિત્રગિરિ જાત રે. સાહસિક૧૭. નિહાં એક વનની કુંજમાં છ, દીઠે જૈન પ્રાસાદ રે; કલ્પતરૂ મરૂ ભુમીએ , દેખી લહે આલ્હાદ રે. સાહસિક૧૮. શાતિનાથ પ્રભુ દેખિ છે, વંધ્રા ધરિય વિવેક રે; રંગ મંડપ જબ આવિ છે, તવ દ નર એક છે. સાહસિક. ૧૯.
Page #593
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન્ વીરવિજયજી–ચંદ્રશેખર.
દરૂપ
કુંઅર પૂછતાં તે કહે છે, મણિચુડ પેટ નરેશ રે; તસ સુત હું શખચૂડ છું છે, ગુરૂ સુણી ઉપદેશ રે સાહસિક. ૨૦ જાત્રા જતા ઈહા આવિ છે, ચૈત.ઓલો અજાણ રે; આકાશથી હું ભૂઈ પડ્યો છે, વિદ્યાની થઈ હાપ્ય . સાહસિકો ૨૧. કુઅર કહે શખચૂડને છે, વિદ્યા લિઓ મુજ પાસ રે, સાધા કહીને સધાવતા છે, વિદ્યા ફરી દેઈ તાસ રે. સાહસિક ૨૨.
ખેટ વિમાન રચિ કરી છે, કુ અને લહી ઉપગાર રે; વિદ્યા વિધી બહુ રૂપણિ છે, દેઈ ગયો ગિરનાર રે. સાહસિક. ૨૩. બિજે ખડે રાસની છે, એ કહી પચમી ઢાળ રે; શ્રી શુભવીર કુઅર વિહા જી, સાધી વિદ્યા વિશાળ રે સાહસિક. ૨૪
દેહરા, સિંહ અને વળી પાંખ, તિમ લહી વિદ્યા સાર; મલપતો મારગ ચો, એકણું પીડ કુમારસાથ લઈ પરિકર ઘણે, વરીયો એક સથવાહ, પરવા નીકટ સરોવરે, ઉને દેખી સુછાંહ સારથપતિ ચિતા, બેઠે તબૂ ગેહ; પૂછ તા કહે કુમર, છે અમ ચિતા એહ ભિલ્લની પાલિ ગિરિ વચ્ચે, વસતા સબર અનેક; ભીમ નામને પલ્લિપતી, લુટ તો અતિરેક ખબર વિના આવી ચઢ્યા, હવે કુણ કરવું કાજ, તે ચિતા ચિતમા વશી, ઈહાં કિમ રેહેશે લાજ. કિહા જાઉં કુઅર ભણે, જવું કરણુટક દેશ; નૃપ કહે નિર્ભય થઈ રહે, માં ધરો ભય ભિલેશ કેસરીસિહની આગળે, સબરા હરણ સમાન; શેઠ વદે તુમ નજરથી, જિમ રવિ તિમિર વિતાન શેઠ વસુદત ચિતવે, ધૈર્ય બળી નર એહ; નમિ તેડિ સહ ભેજને, રાતિ વસ્યા ધરિ નેહ,
Page #594
--------------------------------------------------------------------------
________________
જૈનકાવ્યદેહન.
ઢાળ ૬ ડી. ( સુણ મેરી સજની રજની ન જાયે રે–એ દેશી ) લોક સકળ નિંદા અનુસરતા રે, શેઠ સુભટશં ચેક કરતા રે; ભિલ ઘણા ગિરિથી ઉતરતા રે, વાનરપ કિકિઓટો કરતા રે ૧. એક પિર રાત્રિ જબ જાવે રે, મેઘ નિરક્યું તિર વરસાવે રે; સબર તિમિરભર ચિહુ દિશ ધાવે રે, ધૂઅડ ન્યૂ ઘૂઘવાટા કરિ આવે રે. ૨. દેખિકાર દિલ કંપાવે રે, બળિઆ સૂટ તિહાં જુઝાવે રે; બહૂલી બળતી મશાલો કરતા રે, ભટ જૂઝતાં પગ નવિ કરતા રે. .. કાળા ભીલ ને કાળી રાતે રે, બાવળ બદરી કંટક જાને રે; તે સાથે રણ કરિ ભટ જૂછે રે, દેખી શેઠ તે ઉભા ધુજે રે. ૪. પસ્લિપતિ ભીમસેન તે આવે રે, સબર ઘણાને રણમાં લાવે રે; શેઠના સૂટ રણેથી તુટે રે, ભિલ્લ હકાર્યો સાથને લટે રે. ૫. ચંદ્રશેખરને શેઠ જણાવે રે, તવ તે રણ મેદાને આવે રે; કુંઅર ઉપર ભીમ બાણ તે સાધે રે, નાગપાસથી તૃપ તસ-બાંધે રે. . બહુ રૂપણ વિદ્યા ફેરવતા રે, રૂપ કપી જળ લાખ તે કરતા રે; એક એક ભિલ્લને ચાંચમેં લેતા રે, ગગને ઉડી તે સવિ જાતાં રે. ૭. ભૂતળ ભીલ રહ્યો નહિ કેઈરે, સાથપતિ હરખ્યો તે જોઈ રે, થિર કરિ લોકને રાતિ ગમાવે રે, પલિપતિ સહ ૫થે જાવે રે. ૮. સઘળા પંખિને સંહારિઆ રે, ભિલ્લ દશોદશ ઝાંખરે પડિઆ રે; ખડિન ડે નીજ ઘર પામે રે, પંખી દેખી ધ્રુજતા ધામે રે. ૮. ત્રીજે દિન કાંતિપૂર આવ્યા રે, સાથ સહૂ વનમા ઉતરાવ્યા રે; વિમળસેન પર સ્વામી આવે રે, મુક્તાફળે કુઅરને વધાવે રે. ૧૦ બોલે બાધવ અચરીજ કીધું રે, પુન્યતણું ફળ પરીપલ લીધું રે; કીધે બહુ જનને ઉપગાર રે, મારગ વહેતો થયો સુખકાર રે ૧૧. એમ કહિ તુરગ ચઢાવી તેહ રે, બહુ ઓછવશ લાવ્યો ગેહ રે; નેહ ધરી કેતા દિન રાખે રે, પહિલપતિને કુઅર તે ભાખે રે. ૧૨. જે જીવનની આશા રાખો છે, તે તસ્કરપણું દુરે નાખે રે; આપે પાકા તાસ જમાન રે, ફરિ ન કરવું એ તોફાન છે. ૧૩.
Page #595
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન્ વીરવિજયજી.--ચ‘દ્રશેખર.
દેઈ જમાન તે નિજ ધર જાવે રે, શેઠ રા લેઇ પંથ સધાવે રે, રાજા અરની ભક્તિ કરતા રે, દિન દિન તેજ અધીકેા ધરતા રે. શ્રી શુભવીર કુ...અરશું મેળા રે, કરતા નવ નવ ભાજન ભેળા રે; ચંદ્રશેખરના રાસ રસાળ રે, બીજે ખડે છઠ્ઠી ઢાળ રે.
દ્વાહા.
એક દિન રાજકચેરીએ, અરને નૃપ પૂછત; વિદ્યા રત્નનિધિ તમે, દેશ વિદેશ પૂરત. મુજ માતુલ સુભગાપુરે, ચિત્રસેન છે રાય; તસ કન્યા । અપરા, ચેાવન વય જન્મ આય. એક યાગી દેય શિષ્યશું, આવી ક્રિયા વનવાસ; ત્રણે ધ્રુત્ત શીરામણી, રાયે કીયા વિશ્વાસ. વેશ્યા તસ્કર અગનિ જળ, ડ્રગ ઠક્કર સાનાર, ઐતા વિ હુવે આપા, મકડ ખડું ખિલાડ, વિશ્વાસે તે ચેાગિયા, લેઇ ગયા નિગ નાર; ગામ ગામ ગિરિ જોવતાં, ન પિડ ખબર લગાર. જે જાણે વિદ્યાખળે, ભાખા અમને તેહ; કન્યા લેઇ ઘર આવિએ, જાય હેય સ દેહ તવ વળતુ કુ અર્ કહે, અપહરિ કન્યા દોય, વરચિતા: ટાળી અનેે, પરણ્યા ખાધવ ય, રાય ભણે એ ક્ષત્રિના, નહિ ડે। આચાર; પરનારી પરધન ભણી, અપહેરવુ નિરધાર કુઅર કહે કન્યા તણા, સહસ ગમે ભરથાર; જ ભુવતી રૂખણિ હરી, કૃને ક્ષત્રિ વિચાર પણ તુમ માતુલ વર પ્રિયા, હરતાં ગઈ તસ જાત; મેં શત્રુ શહેતા કરી, સાભળો તે વાત. ઢાળ ૭ મી.
( સુતારના ખેટા તુંને વીનન્નુ` રે લેા, મારે ગરબે માંડવડા લાવજો એ દેશી. ) વર્ષારનુ વચન નવિ વિસરે રેલા, અરિ કટકની ગતિ દેય જો;
J
૬૩૭
૧
૩.
૪.
૫.
ૐ.
७
..
૯.
૧૦.
૧૪.
૧૫.
Page #596
--------------------------------------------------------------------------
________________
પાદ ગાણ ન કરશર
વા, ગુલી
જૈનકાવ્યદોહન. અળપાદત્રાણે મુખ ભાગીએ રે , નહિત દર તજીએ સોય જે. વયરી ૧. લભીપુર અછત નરેશરૂ રે લો, શેઠ ધનદ કરે નૃપ કામ જે યાધરમ તિર્થ ધન વાપરે રે લે, ગુરૂદેવ ગુણે વિશરામ જે. વયરી. ૨. શ્રીમતિ વેશ્યા પ સંસદી રે લો, કરે એક દિન નૃત્ય ઉદાર જો; દાન માન નૃપતિ મંત્રિ દીએ રે લો, પણ શેઠ ન આપે લગાર જે. વયરી ૩, લોક બોલે તું સર્વને રંજની લે, પણ ધનંદત રંજ્યો જાય છે. સુણિ ચિંતે ચતુર હૂં તો ખરિ રે લો, લેઉ ધન કરિ કટિ ઉપાય જે. વયરી. ૪. વળ નુ રીજ્યો નૃપ એમ કહે છે કે, મુખ માગે તે આપું તૂજ જે; ભણે સા નિશિ સુપ શેઠે કહ્યા રે લો, લાખ દ્રવ્ય અપાવો મૂજ જે. વયરીપ. ભૂપ ભાસે શેઠ ધન આપિએ રે લો, ભણે શેઠ દીએ મહારાજ જે; ઘર જઈને શોકાતુર ચિંતવે રે લો, કિમ રેશે કરિએ લાજ જે. વયરી. ૬. લૂક પૂછે છે મુખથી સુણી રે લો, સુખદક્ષ મતિ દીએ તાસ જે; લાખ મુલનું રત્ન લઈ કરિ રે લે, ગયા શેઠ નરેશર પાસ જે. વયરી છે, આદર્શ મુખે મણિ ધારીને રે લો, ભણે શેઠ વેશ્યાને એમ જો; પ્રતિબિંબ રતન કર લિજિએ રે લો, વદે વેશ્યા લેવાએ કેમ જે. વયરી ૮. ભણે મંત્રિ મુપન પ્રતિબિંબમાં રે લો, નહીં ફેર હાં લવલેશ જે; ગઈ વળખિ ઘરે જનથી સુરે લો, શકરાજનો એ ઉપદેશ જે. પથરી. ૯. અન્યદા વેશ્યા નૃપ રીઝવી રે , કહે શેઠનો શુક દિ મૂજ જે; શેઠ પાસેથી રામેં અપાવિઓ રે લો, લેઈ નિજ ઘર ગઈ અબજ જે. વયરી૧૦૦ લાખ દ્રવ્ય ગયે તુજ બુદ્ધિએ રે લો, ફળ દેખાડું તુજ પ્રત્યક્ષ જો; 'પાંખ છેદિને દાસીને કહે રે લો, કરો શાકપાકમાં ભક્ષ જે. વયરી. ૧૧. કહિ વેશ્યા ગઈ સખિને ઘરે રે લો, ગઈ દાસી કામવશ બાર જે; શક હરખ્યો ભયે છાનો ચલી રે લો, એક પાંખે રહ્યા ખાળદાર જે. વરી. ૧૨. આવિ દાસી જતાં નવિ દેખિઓરે લે, મંસ લાવી પકાવે શાક જો; આવિ વેશ્યા ભોજન કરતી વદે રે લો,શુક પાપિનો એ ભલો પાક જે. વયરી. ૧૩. સુણિ સૂડે ભયે મન ચિંતવેરે લે, જાણે તો હશે એ જો; ખાળ મળે અનાદિક ખાવતાં રે લો, સજ પાંખ સહિત થઈ દેહ જે. વયરી ૧૪• ગક ચિતે વયર વાળું સહિરે લો, કરિ બુદ્ધિ પ્રપંચ વિચાર જે;
Page #597
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વીરવિય- શેખર. ૩૯ જિમ સિંહને કૃપમાં પાડિયો રે લો, શશકે કરી બુદ્ધિ ઉદાર જે. વારી ૧૫. ચિત ધારિને શુક ઉડિ ગયો રે લે, જઈ વિસ્તૃમંદિર કરે વાસ જે; નિત વેશ્યા તિહાં મજર કરે રે લો, પછે જાય નૃપતિઆવાસ જે. વયરી૧૬. એક દિન વેશ્યા હરિ મંદિરે રે લો, કરી નાટક માગે એમ જે, મુજ વૈકુઠનાં સુખ દિજિએ રે લો, મને વૈકુઠ ઉપર પ્રેમ જે. વયરી. ૧૭. હરિ પુઠે રહી શુક ઉચરે રે લો, મુજ વાક્યનો જે વિશ્વાસ છે; જીહાં દેવ દેવિ સેવા કરે રે લો, તે વૈકુઠે તુજ કરૂં વાસ . વયરી. ૧૮. ભણે વેશ્યા હરિથી ન વેગળી રે લ, શિરમુડાવિ હરિ કહે આવ ; પછે મંત્ર દીયું તે જ ઘરે રે, રૂડમાળા ગળે એક રાત જે. વયરી. ૧૯, પછી નાચ કરી નૃપ આગળે રે લો, કહે જઈશું અમે વૈકુંઠ જે; પછે નાચ કરતા રાજમારગે રે લો, ગિત ગાતા મનહર કઠ, જે. વયરી ૨૦. બહુ લકે વરિ જહાં આવજે રે લો, તુજ ઠવુ વૈકુઠ નિવાસ જે; માત્ર આપ વદે સા સહુ કરૂં રે લો, સુણ મંત્ર દીએ શુક તાસ જે. વયરી ૨૫. આ રંડમુંડમુડ ગડબડ ગોટી થાઓ મોટી નારાયણાયનમ. ફુટપુટ સ્વાહા. લઈ માત્ર ઘરે મુડાવિને રે લો, કરિ કિરિયા હરી ઘર આય જો; નમી વદિ કરી હરી પૂજતા રે લો, કહે વૈકુંઠ ચલો હરિ રાય જે. વયરી૨૨. શક વૃક્ષે ચઢી તવ બેલિઓ રે , જિમ સાંભળે બાળગોપાળ જે, રેરે મુડા વૈકુઠ રહ્યુ વેગળુ રે લો, ગયા વાળ ને થઈ વિકરાળ જે. વયરી, શઠ સાથે અમે શઠતા કરૂ રે લો, દેઉ સયણને માન વિશેષ જો, મુજ પાખ વિછેદન તે કરિ રે લો, તો મે તુજ મસ્તક કેશ જે. વયરી ૨૪, શુક ઉડિ ગયે શ્રેષ્ટિ ઘરે રે લો, કરી ધર્મ ગયા દેય સર્ગ જે; પિતા પુત્ર થઈ નર ભવ લહિ રે , હણિ કર્મ ગયા અપવર્ગ જે. વયરી૨૫. કહે ચંદ્રશેખર સુણિ ભૂપતિ રે લો, સૂણિ વાત ન રાખશો રોષ જે, ખડ બિજાની ઢાળ એ સાતમી રે લો, શુભવીરનો નહીં કાઈ દેવ જે. વયરી૨૬.
આ રંડમુંડ
૩ લો, કરિ કિયા ઉ
ર રાય જે. વયરી ?
કુઅર કથા કહી ચિંતવે, ઈહાં રહેવું નહી સાર;
એ નૃપ માતુલ કન્યકા, સમરે રિપુ હરનાર. જિમ બ્રિજ સુન સમરણ કરે, પૂછ છેદ અહિ શેષ;
Page #598
--------------------------------------------------------------------------
________________
(
૪૦
જૈનકાવ્યદોહન.
ન
ભાગે મનસી પ્રીતડી, તિણે જાવું પરદેશ. ઇમ ચિતિ ક્ષણુ દિશે, કુઅર ચલ્યા પરછન્ન; ગિરિ પુર જોતાં પામિ, વિધ્યાચળ ઉપવન. ઉષ્ણકાળ ભૂતળ તપે, તપતા રવિ આકાશ; અર તૃષાકુળ વન ગહન, પેઢા ધરી ઉલ્લાસ, મુકતાફળ જળકતતી, પ'કજ ભ્રમર છાં&; ક્ષિર જળધી લઘુ બધુ સમ, સરેાવર દીઠું' ત્યાંહ. શ્રમ તપતાપિત પથીને, તરત ન પીવું નીર; કર પદ મુખ નવ ધાઈએ, કરવું નસ્નાન શરીર. એમ ચિતિ વિસમી ઘડી, સ્નાન કરે જળપાન; વૃક્ષ લતામાં જક્ષ ધર, પેઢા કરિ બહુ માન જક્ષ શિરે મુકતામયી, અરિહંત પદ્મિમા દેખ; ઉદક પખાલ કુસુમ દીજે, “ પૂજા કરત વિશેષ. સર સન્મુખ દ્રષ્ટી ગઇ, ચૈતથિ વળતાં તાસ; જળથી ઝળકે વિજળી, પ્રગટયા જાસ ઉર્જાસ. અર વિલાકિ ચિંતવે, કાષ્ટ કૈતક અ; યક્ષાલય પાછળ રહી, જેવે પરછન્ન દેહ. ઢાળ ૮ મી.
1
ઝભકત અંગ ધરી,
(શીરાહિના સાળુ હા કે ઉપર ચેાધપૂરીની ઢાળ છે-એ દેશી. ) સરાવર જળથિ હા કે નારિયે નિસરી, રૂપ અનેાપમ હા કે તેજે ઉદ્દાત કરી: ભૂષણુ ચિવર હા કે અર તે દેખિ હા કે ચિંતે સાગરપુત્રી હા કે વા સિદ્ધ્ વનિતા હૈ કે નાગકુમારી હા કે વનની દેવી હા કે નયન કટાક્ષે હૈ। કે નૃપ ચિંતા ઉતરી,
ચિત હરી. વિદ્યાધરી,
ઈંદ્રની અપછરી; અથવા જ્યંતરી,
અિલક્ષણ ભરી.
૩.
3.
૪.
Y,
ૐ.
19.
..
૯.
૧૦.
૧.
૨.
Page #599
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વીરવિજયજી-ચંદ્રશેખર.
તેહની પૂઠે છે કે વળી એક નિસરી; દેવપુજાપો છે કે દેય કરમાં ધરી, ચક્ષને યે હે કે ગઈ અવનત કરી. દેખી પુજા છે કે કમળ આચરી, સખિને પૂછે છે કે કિણે પૂજા કરી; સા કહે પૂછત હો કે સબરાને સબરી, સા ભણે ભીલની છે કે નહીં પૂજા ખરી. તિણે કોઈ ઉતમ હો કે નર મન સંવરી, પુજા કીધી છે કે જિન હૃદયે ધરી; ભુતળ રજમાં હો કે પગ શ્રેણી પરી, સંખકજા કુશ હો કે લક્ષણ રેખ ઠરી. વાત કરંતી છે કે પૂજ પરૂહરિ, કનકને કળશે હે કે સુરભી જળ ભરી; જિન નવરાવી છે કે પૂજે પ્રેમ ધરી, કર ધરિ વીણું છે કે ગીત સુકઠ વરિ. નાદે રીઝ હો કે કુંઅર પ્રગટ થયા, ઉડી કુ અરિએ છે કે તસ આદર દીયે; સૂરિ સાધમિક હો કે લહિ નૃપ નતી કરે, તવ લજવાયું કે તસ આસન ધરે. બેસી પૂછે હો કે તમે કુણ જાતિ છે,
એ સરોવરમા હો કે વા વનમાં વસે; યક્ષ દેવ થઈ હો કે કિમ જિન શિર ધરે, સુણિ તે નારિ હો કે કુ અને ઉચરે. જગનદત દિજ હો કે માકદી પુરે, દાળિદ્ર રાજા છે કે નિવસે તાસ ઘરે; પ્રિયમતિ નારિ હો કે દુખમાં કાળ ગમે, તસ મુખ આગે હો કે નંદન તેર રમે. સોમ લઘુ સુત હો કે જ્યારે જન્મ થયો,
Page #600
--------------------------------------------------------------------------
________________
૬૪૨
- -
જૈનકાવ્યદેહન. : દ્વાદશ વરશી છે કે તામ દુકાળ થયે; દાનની બુદ્ધિ છે કે લોકમેં દૂર ગઈ;,
સ્ત્રી સુત વંચી હકે ખાય એકાંત જઈ. ધાન તે અઈઠું છે કે મીઠું તેહ કરે, બાળક નારી છે કે વેચી પિટ ભરે ઘર ને ઘરાણું છે કે ધાન તુલ્ય દિએ, પેટની વેઠહ કે કરિ દિન નિમિ. ઘર તજિ લાજે છે કે જઈ પરદેશ ફરે, વિખ ફાંસો હો કે નર ને નારિ , મરે; નર તિરિ મંશજ છે કે ખાતાં ત્રાસ નહિ, વિપ્ર વણિક જન કે અસુરના દાસ સહિ. મિત્ર વિછહી છે કે જાયે ભૂખ સરે, માહા મૂછાળા હે કે દીનપણું ધરે, માતપિતા સુત છે કે ચઉદે મરણ કરે, એમ લઘુપર છે કે કરૂણા લોક ધરે. ભિક્ષા યે હે કે કાળ તે દૂર હરે,
વન વેળા હે કે દૂખે પેટ ભરે; જૂગટિઆને છે કે ટેળે નિત્ય રમે, સમશાન મોદક હો કે લાવ નિત્ય જમે. સૂરી આશાપૂરી છે કે દેહરે રાતિ ઠરે, હેડી નાંખી છે કે સૂરિનિ પૂઠપરે; આ મર્દન છે કે દીપક ધૃત લઈ ભેજન કરતે હે કે સુરિ શિર પગ દઈ. તેમની ઉપર છે કે એક દિન ક્રોધ ભરી, રસના કાહારી હો કે દીર્ધ ભયંકરી; સેમ તે ઉપર હો કે યૂયૂકાર કરે, પાછિ રસના છે કે સુરિ નવિ સંહરે. લોક પ્રભાતે છે કે દેખી ભંય ધરતા,
Page #601
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાનું વીરવિજયજી--ચંદ્રશેખર ચિતે નગરે છે કે અપ મંગળ કરતા તે લોક મળી છે કે, તસવેદ કરે, . . તે હે દેવી છે કે જીભ ન સહરે. સોમ લોકને છે કે કહે, મુજ જો આલો, શત સોનઈ છે કે તે હેરૂએ ચાલે, સત એક પડી કે તિહાં રહે નિશિ ભરે; કહે દેવીને છે કે રાહ એ શુ, કરે. પાખંડ છડી હો કે જીભ તે સમવરૂ, આ મુસળ છે કે નહિ ચુરણ કરૂ; દેવી બીહીની છે કે રસના સહરે, દેઈ સોનૈયા હો કે પુરજન હખે વરે. પામી ઉપાય હો કે એક દિન દેવિ ઘરે, પથ્થર મહટ કે લેઈ એમ ઉચરે; ચૂર્ણ કરીશું છે કે તુજ મુર્તિ તણું, નહિતર મુજને હો કે આપ દ્રવ્ય ઘણું. ભય પામિને છે કે દેવિએ હાર, દિયો, હવે જો માગીશ છે કે જાણજે પ્રાણ લિયે; હાર લઈને હો કે જાતો હખવડે, હારે સોનૈયા હો કે- હાર્યો જુગટડે. ચાલ્યો વિદેશ હો કે ધન આશા ભાવે, કે તે કાળે છે કે વધાવિ પાવે; ભિક્ષા હો કે ચિતે ભવ ગયો, સુખનો દહાડે હે કે હજીઅન કઈ થયો ભુખ તરસમાં છે કે ઉષ્ણુ ઋતુ કાળે, અટવિ, ભમતા હો કે સર એક નીહાલે, જળ ગળિ પીને છે કે વનફળ ખાવતે, લવંગલતા ઘર હો કે દેખી જાવ. તિહાં લઘુ પડિમા હો કે રનની જ્યોતિ હશી,
Page #602
--------------------------------------------------------------------------
________________
૬૪૪ -
- ' જેનકાવ્યદોહન. પ્રથમ જિસંદની કે દેખી ચિત્ત વશી, બીજે ખડે છે કે આઠમી ઢાળ અશી, શ્રી શુભવીરની હો કે વાણિ અગ્રતશી.
દેહરા, સેમદેવ મન ચિંતવે, માકંદી પુરી માંહી; દીઠી હતિ પડિમાં ઈશ; આજ વશી દિલ માંહિ. એહવા દેવ ન સેવીઆ, પરભવમાં એક ચિત્ત: ભીખંતાં આ ભવ ગયો, વ્યસને ન પામ્ય વિત્ત. કઈ સખા ઇન મુજ થયો, એક પીંડ ભમંત; કરૂણા કરી પરમેશ્વરે, દરશન દીધ એકાંત. તાપસપરે આ વન રહી, કરૂં સેવા દિલ ધાર; ભક્તિ વશે ભગવાન છે, ઊતારે દુખપાર. નામ ગોત્ર નચિ જાણત, પણ એ પ્રભુ નિરધાર; જળ કુસુમે પૂજ્યા પછે, કરશું ફળ આહાર. ઈમ ચિંતિ પ્રભુને કહે, સાહીબ હું છું અજાણ; સર વનફળીત સુથાનકે, છે તુમગુ રહેઠાણ. તે મુજને તુમ સેવના, ફળશે નિશ્ચય એહ; . એમ કહિ પ્રભુ ઉંચાસને, બેસારી ધરી નેહ. નિત્ય પુજીને એમ ભણે, ચિંતામણિસમ દેવ; તુમ પુજન ફળ જે હુવે, તે મુજ ફળ સેવ. ૮.
ઢાળ ૯ મી, (માહારી અંબાના હેઠ, ભર્યા રે સરેરે હેલ્યો લે છે રે—એ દેશી. ) સોમદેવ કરે જિન સેવ, પણ અરિહાને ન ઓળખે રે; ભદ્રક પણે ભક્તિ કરેવ, વનપળ માધુરતા ભખે રે; નિશિદિન પ્રભુ ધરતે ધ્યાન, વન વસતે તપશી પરે રે; જાણે પાયે પરમ નિધાન મારા પ્રભુ રખે કે હરે રે. એમ કેટલો કાળ ગમાય, વિષયવેળા ગઈ વિસરી રે; એક દિન અતિઅહાર કરાય, મીઠાં વૃક્ષફળ સમવરી રે;
૧.
Page #603
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન્ વિરવિજયજી. ચ‘દ્રશેખર.
'
થઇ પેટ પીડ માઢા શૂળ, પણ મનથી પ્રભુ ન વિસરે રે; તિણે મરણુ થયુ અનુકૂળ, ધ્યાન સમાધિ અત્યે વરે રે. થયે। પ્રથમ નિકાએ યેક્ષ, વ્યંતરની રાજધાનિએ રે; લહે અવધિ નાણુ પ્રત્યક્ષ, રત્નશેખર નામે જાણિએ રે; તિણે આવિ ઢાં નિજ દેહ, અગન હી સાચ તનુ કરે રે; જિન આગળ વદી તેહ, કર જોડી એમ ચરે રે. દુનીયાએ કીધે દૂર, ચાનક હાસ્યનાં લાકમાં રે; ભટકતા દેશ વિદેશ, હુ રહેતા બહુ શાકમાં રે; પામ્યા સૂરની કરાઇ, તે ઉપગાર પ્રભુ તુમ તણા રે; એમ કહિ પૂછી જગનાથ, ચૈત્ય કરાવે સાહામણા રે. નિજ પડિમા કરી થાપત, ઉપગારિ પ્રભુ શિર ધરે રે; જિનશેખર ખીજું નામ, લેાક માંડે તે ખ્યાતિ કરે રે; હુંક કરી છું... તાસ, કનકપ્રભા નામ માહરૂ રે; કહ્યું છે મુજ પૂજી નાથ, સુંદર કામ એ તાહરૂ' રે. રત્નશેખરને આ દેશ, જિન ભતિ હાં લેઇ પુજાપા કરી સેવ, દાસીસ્યુ 'ધર વળી હું બહુલે પરિવાર, આવું ઊજળી ફરૂ આછત્ર પૂછ નાથ, ભુતેષ્ટા દાય ” આમે રે. રત્નશેખર બહુ પરિવાર, આવે દર્શન કારણે રે; નીજ સ્મૃતિ મુગટ પર નાથ, દેખે ધ્યાનની ધારણે રે; પ્રભુ ભક્તિ કરતાં મૂજ, કેતા વાસર વહિ ગયા રે; ચદ્રશેખર સાભળી વાત, મન માંહે હરખિત થયા રે. કહે । અર્ મહા અરિજ, માહાટા નાથ નીહાળિ ૨; તુમ મુખ સુણતાં આ વાત, નયન કાન સફ્ળા માગેા ઇચ્છા અનુસાર, ખેાલે સુરી તે તુમને ભણે સા જિનમેળા પ્રાંત, કાંઇ નથી જે માગી
આવતી રે; જાતિ રે; પાંચમે રે;
સા વદે તુમ જાવું દૂર, અટવિ પથ કાંહે કથિ ઉતારી દીધ, વિધનહરા
"
વિખમે
જડિ
થયા રે,
દીયું રે;
લિયું રે.
છે રે;
એક છે રે;
૪૫
૨.
3.
૪.
૫.
19.
ૐ
Page #604
--------------------------------------------------------------------------
________________
.
૬૪૬૩ - જૈનકાવ્યદોહન. . . .
લઈ દક્ષણ દિશ ઉદ્દેશ, તે ચલે તરૂવન ગિરી રે; મુક્તા ફળ જળ કલ્લોલ, રેવા નદી વચ્ચે ઉતરી રે. ચાલંત નદી ઉપકાં, ભીની રેત સુકેમલી રે; વાતાચૂ વિમળ પદ શ્રેણ, મળે. નારીપદ એક છે રે; દેખી મન ચિતે રાય, દિસે કેતક આગળે રે; પગલાં અનુસારે જાય, શીધ્રપણે જઈ ભેગે મળે રે. સસલા હરણાં કપિ, વંદ, ટોળું દીઠું જતું મોજશું રે; મળે નવ વન નરિ, રૂપવંતી ચલે રીઝશું રે; ને તાપસણિને વેશ, વલકલ હિરીને ચાલતી રે; એણુકા નામે કરાય, અંગ સુકોમળ માલતી રે. તસ આગળ સૂડે. એક, ચાલે શાસ્ત્ર ભણ્ય ઠેર્યો રે; શુક સારીકા પરિવાર, જિમ ગુરૂ શિષ્યશું પરર્યો રે; ચિત ચિતે દેખિ કુમાર, કૌતક આ નવિ વિસરે રે; ઉપસમ પામી પશુ જાતિ, તાપસણીની સેવા કરે રે. તરૂ હેઠે લતા ઘર પાસ, તે સરવે મળી બેશીયાં રે; જઈ ભૂપ ભણે હે નારિ, તે પશુઓ કીમ ઈચ્છિયાં. રે; માણસ ભયે ચંચળ નેત્ર, નાસતાં શુક ઉચરે રે; નહીં સ્વપદ એ નરજાતિ, છે મનમાં ભયમું ધરે રે. પથ ગ્રાંત સમાગત તેણ, આગતા સ્વાગત કિજીએ રે; તવ લાજ ધરી પૂછત, પણ ભયથી તનુ ધ્રૂજીએ રે; ક્યાંથી આવ્યા કિએ દેશ, જાઓ, ક્ષણ ઉપસિએ રે; તરૂ પલ્લવ બેશી કુમાર, કહે અમે દૂરથી આવિએ રે. જવું દક્ષણ ઉતર પંથ, સુણિ શુક વાક્ય સા જાવતી રે; વનમાં મીઠાં ફળ સાર, જળ સાથે લેઈ આવતી, રે; ખાઈ પીવિ સમંત કુમાર, એણિકા શુકશ તિહાં રે; બીજે ખડે નવમી ઢાળ, શ્રી શુભવીરે ભાખી હાં રે.
દેહરા, કુંઅર કહે તમે કુણુ છે, કિમ રહો પશુઓ પાસ;
૧પ.
Page #605
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વિરવિજ્યજી–ચંદ્રશેખર, ૬૪૭ લધુ વયે તાપસ વ્રત ધરે, વૈરાગે વન વાસ. - ૧. તવ સનમુખ સા નવિ જુવે, ન દિએ ઉત્તર જામ; રાજકીર તવ કુંઅરને, ઉત્તર દેવે તામ. - ૨. સુણિ ઉત્તમ અમ સ્વામિની, તુમથી બહુ લજવાય, વળિ સંગતિ પશુ પક્ષની, તિણે નરથી શકાય. પણ અચરિજ સુણવાભણ, પૂછયા પ્રાર્થન' રગ; * તસ ઉત્તર જે નવિ મળે, તો હેય પ્રાર્થના ભાગ. * તિણે તુમને માંડી કહું, મૂળ થકી અધિકાર; ગુણિના ગુણ સુણવાભણ, સજ્જનને બહુ યાર.
* ઢોળ ૧૦ મી. (સાબરમતિએ આવ્યાં છે જળ પૂર જે, ચારેને કાડે માતા રમિ બન્યા–એ દેશી.કે.
નદી નર્મદા દક્ષણ ત્રટે વિભાગે રે, દેવાટવી નામે મહા અટવી વચ્ચે; એક વડનો તરૂ શાખ પ્રશાખ વિશાળ જે, તે વડમાં બહુલા શુક માળા રચે; તેહમાં એક મોટો શકરાજ મચે.
૧. જ્ઞાનીને મેળા મળવા દેહીલા, મૂરખના મેળા પગ પગ સહીલા. એ આંકણી. તે શુક સુડીને સુત જ રૂડે રે, • સુડો રે • વન વય મેહટ ભય; ઉષ્ણ રૂતુને કાળે જળ અન પામે રે, તાળુ કઠ સોસે તિમ તરસ્યો થયે; તરૂતળ શિત છાયા દેખિ તિહાં ગયો. જ્ઞાની. ૨. આહેડી શુક ઝાલીને લઈ ચાલે રે, પલિપતિને જઈ તેણે ભેટ જ કર્યો, રૂપે રૂડો સડે નીલ નિહાળી રે, રાજકિર નામ કરિ પજર ધર્યો, તેણે ભરૂચ ભૃગુ નૃપને ઘર મોકલ્ય. જ્ઞાની. ૩,
Page #606
--------------------------------------------------------------------------
________________
- જૈનકાવ્યદોહન. -
જ્ઞાની. ૪.
જ્ઞાની. ૫.
રાજકિર તે હુ શુક અહીંયાં બેઠે રે, રાજસુતા મદનમંજરી એક : છે; * તેહને રમવા કારણ મુજને આપે રે, તેણિએ શીખાયો મુજ વિવેક છે; થડે દિન શાસ્ત્ર મતિ અતિરેક છે. - થાવર જંગમ વિષે વિચિકિત્સા શીખ્યો જે, હય હસિત પુરૂષ સ્ત્રિ લક્ષણ ભર્યો નીતિ શાસ્ત્ર ભણવી કર્યો ઉપગાર જે; જૈન ધરમ પામી હું ભવજળ તર્યો; એક દિન દેવ વૃદ તે વનમાં ઉતર્યો. મુનિ કેવળ પામ્યા તસ ઓચ્છવ કરતા રે, વનપાળક રાયને વાત જણાવતે; કેવળ પામ્યા સ્વામી તમારા તાત જે, સાંભળીને રાજા વંદન જાવ; મુજ સાથે કે પુત્રીને પણ લાવતો. તણે સમે આવિ નમિ વિદ્યાધર દેય જો,* પૂછતા ભગવન સા કા એણિ પરં; ભગુ નુપ વિચમેં ખેટને કહે સા કુણ જે, તે કહે છેનવંદી સમેતશિખર ગિરે; વળતાં ને જતાં શg જય ગિરિવરે. * રેવા નદિ દક્ષણ કુળ મૃગ ટેળામાં જે, નારી એક દિઠિ યોવન મદભરી; રે બાળા એકાકી રણ કિમ ભટકે જે, મીઠાશે બેલાવિ રણમાં ઉતરી; પણ અમને ન જોયા નાવ કાંઈ ઊચરી. , ' ભયથી પશુઆંશું નાઠી જાય છે, અમને રે જોતાં અદશ થઈ વળી; લહી વિસ્મય આકાશ અમ ચાલંત છે,
જ્ઞાની. ૬.
જ્ઞાની. ૭.
જ્ઞાની. ૮.
Page #607
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વીરવિજયજી. ચદ્રશેખર,
આ વર્ત દીઠા વળી;
-
સ શયભર સા કા એમ પુછ્યુ જ્ઞાનીને મળી. એક સમયમાં જાણે તિકાલિક ભાવ ો, તે વળ સૂન જાણે પતિ ખાળના, તે આગે શા વાત તણા વિસ્તાર જજે, મા આગે મુસાળ તણું શી ચાલના; સા કા એમ પૂછી સશય ટાળના. કવળિ લખે ખેટ સુણા તે વાત ને, - ઉજેણીપૂરી વાભિધ રાજિ; વમાન સુત શ્રીમતિ પુત્રિ તાસ બે, જયપુર રાજશ્રુત સિંહ કુંવર તે પરણિયા; વ્યસની જાણ જનકે દેશવટે દિયેા. સિહ ને શ્રીમતિ વશિયાં જઇ એક ગામ જે, પ્રેમભર્યાં દ પતિ કાળ ગમાવિએ; શ્રીમતિ ખાંધવ લહિ વૈરાગ વિશાળ જે, જય ભૂષણમુનિ પાસે દિક્ષા લિએ; ગીતાર્થ થૈ વિચરે ઍકિ એ. માસખમને પારણે તે વીચરતો, શ્રીમતિને ગેહે ગયા મુનિ ગાચરી, દુરથી દેખિ સા મન ચિંતે એમ ને, મુજ આંધવ રાજ્ય તજી દિક્ષા વરી, ધૂતારે ત્યા પાખડે કરી. ચિર દર્શન ઉતકરીત મન હરખતી જો, ધરે તન ભીડિ વળગી સા નેહે ભરી; તસ પતિ આવત ચિતે ચેષ્ટા દેખિ જે, ઊભી ક્રાઇ નરનું આલિંગન કરી; નારી જાત રાખિ ન રહે પાંશરી. ક્રોધે ભર્યાં કરે મુનિના ખડગે ઘાત જો,
૬૪૯
જ્ઞાની. the
જ્ઞાની. ૧.
જ્ઞાની. ૧૧.
જ્ઞાની. ૧૨
જ્ઞાની. ૧૩.
નાની, ૧૪. -
Page #608
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૦
જૈનકાવ્યદોહન.
સા દેખી નિજ ખાંધવને મારિયા; મુસળ દેષ્ઠ કપાળે કતને માર્યાં જે, સિહ નારિ મારિ ખડગે ધા દિયા; સાધુ સમાધિ પામિ રિ સરગે ગયા. સા ધરમે સાગર આયુ ભવ છડી જે, ભરૂચ્યા ભૂપ થઈને તે હું કેવળી; સિહુ મરીને પેહેલી નરકે પાંહાતા જો, ફ્રાય ભરી ગઇ નરકે નારિ વળી; રત્નપ્રભાયે સાગર આયુ બિહુ મળી. દસ વિધ વેદન છેદન ભેદ ન પામે જે, પામે રે રિખિયા પાપ જ કરી; ખીજે ખડે દસમી ઢાળ અંતે ક્રોધ કરતાં શ્રીમતિ દુઃખ વરી; શ્રી શુભવીર વયણાં જો નવ ચિત ધરી. દાહા જે મુનિની નિંદા કરે, હેલે બહુ શ્રુતવ’ત; મુનિ હત્યા પાપે કરી, પામે મરણુ અન"ત. તિમ અંતે ક્રોધ જ કરે, જાય સમાધી દૂર, પરમાધામી વશ પડે, પામે, કલેશ પ. સિંહુકુમર હત્યા થકી, એકજ નરકાવાસમાં, સાગર આય જ્ઞાની વિષ્ણુ કુણુ વાત એ, જાણે કરે ચંદ્રશેખર શુકને ભણે, કહેા આગળ
રસાળ જે,
શ્રીમતિ ક્રોધ ભરાય;
ઢાળ ૧૧ મી.
માહારા લાલ.
('ચા મેહેલ ચણાવેા ઝરૂખે માળિ, માહારા લાલ—એ દેશી.) કેવળી કહે સુણુ ખેંચર નર્કથી નીસરી, સિંહ અર નદિપુર બ્રાહ્મણુ ભવ કરી; તપસિ ત્રિડિ અલ્યા યૂં મરણે ગયે,
માહારા લાલ.
માહારા લાલ.
-
ખપાય.
ઉપગાર;
અધિકાર.
જ્ઞાની. ૧૫.
નાની. ૧૬.
નાની, ૧૭.
૧.
ર
૩
Page #609
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વીરવિજયજી.–ચંદ્રશેખર. ૧ જોતિષ ચદે કોંધ ભર્યો નિરજ વે. માહરા લાંલ. ૧. કઈક કેવળી પાસે નિજ પરભવ સુણે, 'મહારાલાલ.
ધે ભર્યો મન ચિંતે પ્રિયાએ મુજ હણે; '' મહારે લાલ. દુરાચારણિ નારિ એ કિહાં જઈ ઉપની, માહારા લાલ. હવે તે સુણજો વાત શ્રીમતિ નારી તણી. માહારા લોલ. ૨. કઈ ભવાંતર પુન્ય ઉદયથિ તિએ મળી,
માહારા લાલ. પાપતણું ફળ ભોગવિ નરકથી નીકળી;
માહારાં લાલ. બાધવ મુનિ દરશનથી નરગતિમાં ગઈ, માહરા લાલ. પદ્મપુરે નૃપ પક્વતણી કન્યા થઈ. મહારા લાલ. ૩. દેખિ વિર્ભાગે સિંહદેવ જનમી જિકા,
માહારા લાલ. લઈ નાખિ વધ્યગિરિ વન બાળિકા; માહારા લાલ. નિર્દય પાપીને નહિ કરૂણું એક ઘડી. માહારા લાલ. કિસલય કમળ પત્રે પુન્યથકી પડી. માહાર લાલ. ૪. શીતળ પવનનિ લેહેરે સજક થિ હતી, માહારા લાલ. દુશ્મન ચિત્યું ન થાય રતિ જસ જાગતી; માહારા લોલ. એક સગર્ભા હરણિ તિહાં તવ આવતી, માહારા લાલ. કન્યા પાસે પ્રસવ થયો પેટ વેદનપતી.
માહારા લાલ. ૫. જાણે જયાં દેય બાળ મે સા આર્જવવતી, માહારા લાલ. બેહુને ધરી સ્તન નિચિ પડી ધવરાવતી; માહારા લાલ. મોટા કર્યા દેય બાળ તિણે થાનક રહી, માહારા લાલ. કન્યા પુન્ય પસાય થયો ભય કે નહીં.
માહારા લાલ. ૬. હરણ વાનર બાળકશું ભેળી રમે, માહારા લાલ. વનફળ ખાતી વન પામી તિમ ભમે; માહારા લાલ. વન કુંજે ઘર શયન વિશાળ શિળા તળે,
માહારા લાલ. દેખી સંખરી અંગ ધરી ફરે વલકલે. માહારા લાલ. ૭. પખિ પશુ સગે રહે મણુએથી નાસતી. માહારા લાલ. તે તમે દિદિ કમ્રગ ટોળામે જાવતી;
માહારા લાલ. કેવળી કેહે અમ પરભવની એ સહેદરી, માહારા લાલ.
Page #610
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઉપર
જૈનકાવ્યદેહન. વિદ્યાધર દેય કેવળીને પૂછે ફરી. સ્વામિ કહો એ સમકિત પામશે કે નહીં, જ્ઞાની વદે આ ભવ સમક્તિ લેશે સહી; ખેટ ભણે કુણ એહને ધર્મગુરૂ થશે, મુનિ કહે મુજથી કીર એ શુકથી પામશે. ચંદ્રશેખર નૃપ નંદ એણિ નામ ટાળશે, મદનમંજરી મૃગ સુંદરી દેયને પરણશે; મદનમંજરી કેવળી એમ મુખથી સાંભળે, સત્ય વચન દાદાનું કરણ મુજ મેકલે. તવ સુણ ઉત્તમ રાજકીર હું નીકળે, વન ગિરિ ભમતાં રેવાતટ તસ જઈ મળે; મૃગટોળે ભમતી આ દિઠિ એણિકા, શુક જાણિ મુજશું ધરે પ્રેમ એ બાળિકા. ભક્ષાભક્ષ વિવેક મણના વ્યવહારમાં,
જૈન ધરમ સમજાવી સમકિત સારમાં; { પુરવ ભવની વાત સુણાવી અદભૂતા, પદ્મરાય પુત્રિ તું નહીં હરણી સુતા. પૂરવ ભવ પતિ વયરિએ વનમાં તજી, ભટકે કિશું વનવાસ પશુ ભેળાં ભજી;
વન વય વહિ જાય અરણ્ય જિમ માલતી, આ વનવાસ તજી નર વાસ કરો રતી. મદનમંજરિના મેળા કરાવું મોજમાં, ગીત વિનોદ તજી શું રહેવું રીઝમાં; ચંદ્રશેખર પણ મળશે પુન્ય દિશા બળે, કેવળી વયણ ન જુઠું જે મેરૂ ચળે. રાજાની થઈ રાણિ સુખે લિલા કરો, ગુરૂમુખ ધર્મ સુણિ પરભવ સફળે કરે; એમ સુણિ સા કહે મુજને આ વન સુંદરું,
માહારા લાલ. ૮, માહારા લાલ. માહારા લાલ. માહારા લાલ. માહારા લાલ, ૯. માહારા લાલ. માહારા લાલ. માહારા લાલ. માહારી લાલ. ૧૦, માહારા લાલ. માહારા લાલ, માહારા લાલ. માહારા લાલ. ૧૧ માહારા લાલ. માહારા લાલ. મહારા લાલ. માહારા લાલ. ૧૨, માહારા લાલ. માહારા લાલ, માહારા લાલ. માહારી લાલ. ૧૩. માહારા લાલ. માહારા લાલ. માહારા લાલ. માહારા લાલ. ૧૪. માહારા લાલ. માહારા લાલ, માહારા લાલ..
Page #611
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વીરવિજયજી –-ચંદ્રશેખર.
૬૫૩
ફાસુ મુળ ફળ પત્ર પડ્યાં લક્ષણ કરૂં. માહારા લાલ. ૧૫. ચંપળ વિષય ખળ સંગતિ રહેવું લોકમાં, માહારા લાલ. વળી સોગ વિગે વસવુ શોકમાં; માહારા લાલ એમ કેહેતિ રહે છે પશુમેં નત જે ગ્રહ્યું, માહારા લાલ. શુક વદે નર તમે પૂછ્યું તે મેં સવિ કહ્યું.
માહારા લાલ. ૧૬. નૃપ કહે ઉઠશું તુમ સાધમિક વદિને,
માહારા લાલ. એણીકા ભણે રાજ ન જાવ છ ડિને, માહારા લાલ. વન તપ કરતાં સમકિતધર શ્રાવક મળ્યા, માહારા લાલ. જિન પુજન વનવાસ મારથ મૂજ ફળ્યા. માહારા લાલ. ૧૭, થઈ મધ્યાનની વેળા જળમજન કરે, સાહારી લાલ. વન ચેત્યે આશિર પૂજા અનુસરો; માહારા લાલ. અમે પણ જિન પુજા કરશુ વિધિએ ખરે, માહારા લાલ એમ કહિને બિહુ જણ જે જિન પૂજા કરે. માહારા લાલ ૧૮. નિશિહ પ્રમુખ ત્રિક સાચવને નીસરે, માહારા લાલ રાજ્ય કીર દરશિત તરૂ ઘરમાં સચરે; માહારા લાલ. એણિકા જળ ફળ લાવીને ભેટ જ ભરે, માહારા લાલ ખાનપાન ખિણ વિસમી એણી ઊચરે. માહારા લાલ, ૧૯. સામુદ્રિક ભણિ તુમ લક્ષણ શુભ દેખીયાં માહારા લાલ. લોહચમકારે મુજ ચિતડાં સ હરિ લિયાં; માહારી લાલ. એમ કહિ ભાષા કળા નીતિ શાસ્ત્ર કથાવતી, માહારા લાલ. એણકા તિહા કીર કુઅર મન રજતી. માહારા લાલ ૨૦. એણિ કહે તુમ દેશ જાતિ કુળ વંશ ો. માહારા લાલ. સાધર્મિક આગે કહેતાં અંતર કિશો; માહારા લાલ. કુઅર ભણે કાશીપતિ પુત્ર પિછાણ, માહારા લાલ કેવળી વયણુથ નામ અમારું જાણજો. માહારા લાલ. ૨૧. સુણિ વિસમિત શુક એણીકા આન દિયા, માહારા લાલ. સમરિ કુરે ત્રિલોચના દેવિ આવીયાં; માહારા લાલ. વાત સુણિ વર ભૂષણ વસ્ત્ર મગાવતી, માહારા લાલ. મૃગસુદરી ધરિ નામ એણીને પહેરાવતી. , માહારા લાલ. ૨૨. વિરચી વિમાન સરવને લાલે પદમપુરે, માહારા લાલ. આગળ જઈ નૃપ પાને શુક વાત જ કરે; માહારા લાલ.
Page #612
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૫૪
જૈનકાવ્યદેહન.
રાજા રાણી સજન સન્મુખ આવીયાં, માહારા લાલ. નયનામું પીતરે પુત્રી નવરાવીયાં. માહારા લાલ. ૨૩. ખોળે બેસારી માય હૃદય ભેટી મળે, માહારા લાલ. જનમ વિયેગના મેળા ખિણમાં ના વળે; માહારા લાલ. માત સુતા જનકાદિક બહુ પરે, માહારા લાલ. ત્રિલોચના સમજવિ લાવે તસ ધરે. માહારા લાલ. ૨૪. દિએ બહુ માન કુંઅને નૃપ ભેળા જમે, માહારા લાલ. ધૂપ દીપ નૈવેદ સુરીને મન ગમે; માહારા લાલ. જનમેચ્છવ કરે ઘરઘર તરણું ભેટણ, માહારા લાલ. બંધિખાનાં છોડી દિએ દાન જ ઘણું. માહારા લાલ. ૨૫. રાજકિર ભરૂચિ બ્રગુરાયને જઈ કહે, માહારા લાલ. વાત સુણુ શુકમુખથી હરખ ઘણે લહે; માહારા લાલ. રાય સુતા લેઈ સાથ પદમપુર આવતા, માહારા લાલ. પરમેચ્છવ કરી વરકન્યા બિંદૂ પરણાવતા. મહારા લાલ. ૨૬. કુંઅરને હય ગય કંચન ગામ બધૂ દિયાં, માહારા લાલ. દેવિ ત્રિલેચના કુંઅરે વિસરજન કિયાં; માહારા લાલ. છળ કરતાં સુરીનું લિઉં ચિર તે મોકલે, માહારા લાલ ત્રિલેચના રતિસુંદરીને આપી ચલે. માહારા લાલ. ર૭. કામદેવ રતિપ્રીતિશું જિમ સુખ વરે, માહારા લાલ. કુંઅર ભુજાલ વિશાળ તિહાં લીલા કરે; માહારા લાલ. પૂરણ બીજો ખંડ એ ઢાળ અગીઆરમી, માહારા લાલ. શ્રી શુભવીરની વાણિ ચતુરને ચિત ગમી. માહારા લાલ. ૨૮.
પાઈ. ખંડ ખંડ જિમ ઈક્ષ ખંડ, ચદ્રશેખરનું ચરિત્ર અખંડ; શ્રી શુભવિજય ગુરૂથી લહ્યા, બીજો ખંડ તસ શીષ્ય કહ્યા. ૧.
इति श्री तपागच्छाधिराज भट्टारक श्री विजयसिंह सूरिसंतानीय पंडित श्री शुभविजय गणिशिष्य भूजिष पंडित वीरविजय गणिभिर्विरचिते चंद्रशेखर चरित्रे प्राकृत प्रबंधे कंचुक सहप्रियावालन कन्याहरण विद्याग्रहण मदनमंजरी मृगसुंदरी पाणिग्रहण वर्णनो नाम द्वितीय खंडः ॥
Page #613
--------------------------------------------------------------------------
________________
૬૫૫
શ્રીમાન વીરવિજયજી–ચંદ્રશેખર.
ખંડ ૩ જે.
દાહરા. શ્રી શુભવિજયજી મુજ ગુરૂ, સુરગુરૂ સમ વિખ્યાત, સમરંતા સુખ સંપજે, જપતાં અક્ષર સાત, ખીજો ખંડ અખડ રસ, પૂરણ હુવા મન ગ; ત્રીજો ખંડ કÉ હવે, સુંદર શ્રેતા, સગ. જે શ્રોતાજન મંડળી, વક્તા સનમુખ દત્ત; ચદ્ર થકી અમૃત ઝરે. કૈરવ વન પરત્યક્ષ. મૂરખ શ્રેતા આગળ, વકતાનો ઉપદેશ; પાઠક વયણ સુણિ કરે, વ્રથા ચિત્ત કલેશ. વિપ્ર ભણે વ્રથા તમે, સમજી રૂ છે કે સુજ પાડુ આરતિ મુઉં, રખે તુમ પ્રગટે તેણ. - પડિકમણે ઠાઉં દેવશી, હુ પણ ખીમસિ ડાઉ, ઝઘડે પકિમણા વિના, બિહુ કહે નિજ ઘર જાઉ. અંધા આગે આરશી, કરણ બધિર પુરગાન; મૂરખ આગળ રસ કથા, એ ત્રણે એકજ તાન. તિણે નિદ્રાદિક પરિહરિ, સુણજે શ્રેતા દક્ષ, જાણ હશે તસ રીઝવુ, બાણ ન ભૂલે લક્ષ. એક દિન ભેગુ નૃપ કુંઅરને, ભણે ભરૂચ મહારાજ; આવો તો વછિત ફળે, પુન્ય અમારાં આજ. તે સુણી મૃગસુદરિ કહે, રેહે પિતરનિ પાસ; જનમ વિયોગ મટયા ૫છે, સાસરે કરજો વાસ. એમ કહિને સવિ સૈનશું, ભગુ નૃપ કુંઅર ચલંત; રાજ્યકીર પંજર ધરી, ભરૂઅચ પુર આવંત..
મદનમજરી વર દેખવા, લેક ઘણુ હશિઆર, તિણે નગરી શણગારિને, આવ્યા રાજદ્વાર. વાસ ભુવન સુરભવનસમ, દીધું રેહેવા તાસ;
Page #614
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૬
જૈનકાવ્યદાહન.
દંપતિ તિહાં સુખભર રહે, કરતાં લીલા વિલાસ. એક દિન કુસુમાદ્યાનમાં,વિજયસેન સુરિરાય; સમવસર્યાં મુનિમ ડળે, પૂરવધર કહેવાય. વનપાળક મુખથી સુણિ, કુઅર નૃપાદિક જાય; સુરિ વિદે દેશના સુણે, ખેસી યથાચિત ઢાય. ઢાળ ૧ લી.
માર.
સુરણ ૦
( ઇડર આંખા આંખલી રે એ દેશી. ) ધરમ પરમગુરૂ ભાખિયા રે, તત્વ રતનત્રયી સાર; દુરગતિ પડતાં પ્રાણીને રે, ધરમ પમ આધાર. સગુણ નર સમશે હૃદય ધરાવના પશુ પ્રાણિઆ રે, રેશળે આ સંસાર; સણું વિઠ્ઠા પરભવે રે, દુખિ દિન અવતાર. દાન શિયળ તપ ભાવના રે,સમકિત મૂળ વ્રત ખા; મનવચકા સેવતાં રે, સ્વગતિ અવતાર. સુગુણ દાનાદિક ગુરૂ ભક્તિથી રે, સુખસ`પદ શું વિશાળ; ચિત્રસેન પદ્માવતી રૂ, વરિ શિવ દૂ વરમાળ. સુગુણ ચંદ્રશેખર વિનયે કરિ રે, પુછે પરણિમ પાય; તે પુન્યશાળી કુણુ થયા રે, કહિએ કરિ સુપસાય. સૂરિ ભણે આ ભતમાં રે, નામે કામક દેશ; વસંતપુર પાટણ ધણી રે, છે વિરસેન નરેશ. રતનમાળ રાણી સતી રે રૂપવંતી ચિત્રસેન તસ પુત્ર છે રે, દાતા બુદ્ધિસાર મ ત્રિસરૂ રે, વિનયી ન્યાઈ રાજકાજ પૂર ધરૂ રે, ગુણમાળાના રતનસાર સુત તેને રે, નાયક શાસ્ત્ર સુશિલ સત્ય ગુણે જન્મ્યા રે, ધરતૅા વિનય રાય સચિવ દેય પુત્રને ૨, પ્રીતિ રાગ વિશેષ; નિરકુશ નૃપ સુત ભમે રે, નગરે
સુગુણ॰ પુ.
સુગુ
ગુણુ માળ;
વીર દયાળ.
સુગ્ર
મતિવત;
ફત. સુગુ,
૧૩,
૧૪.
૧૫.
૩.
અનેક;
વિવેક. સુગુણ
૪.
.
g.
" ..
e.
ઉભટ વેશ, સુ॰ ૧૦,
!
Page #615
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમા વીરવિજ્યજી—ચંદ્રશેખર
પ૭
રૂપવંતી પૂર નારિયો રે, રંજન કરતો તાસ; -ધન આપી ક્રિીડા કરે રે, લેઈ જાય વનવાસ. સુગુણ ૧૧. પ્રજા લોક ભેગા મળી રે, વિનવતા જઈ રાય, ચિત્રસેન ચિત્રક જિસે રે, દુનિયાને દુખદાય. સુગુણ ૧૨. પુત્રપરે પાળ પ્રજા રે, સાહિબ તુમે ધરિ નેહ, , , તુમ સુન જગ ઉનમાદથી રે, રહિએ કિણિપરે ગેહ. સુગુણ ૧૩. સુણિ નૃપ વચન સુધારસે રે, સિચિ વિસર્યા તેહ; ચિંને નૃપકુળ ઉજળે રે, મશિ કુર્વક સુત એહ સુગુણ૦ ૧૪. રહયત ઉદવેગે કરી રે, જાય વિદેશ નિદાન, કચનને શું ડિજિએ રે, જેહથી ટૂટે કાન. સુગુણ ૧૫. આવ્યો કુંઅર નૃપ આગળ રે, બેઠે કરિય પ્રણામ; બીડ ત્રણ અવળે મુખે રે, રાજા આપે તામ. સુગુણ૦ ૧૬. ચિત્રસેન વિસ્મય લહે રે, એહ કિ ઉતપાત, ચિતા ચિતમાં વ્યાપતી રે, જાણે વજન ઘાત. મુગુણ૦ ૧૭. રાય કૃતાંત સમો કહ્યો રે, રૂહ કરત વિનાશ, એમ ચિંતિ બીડાં ગ્રહી, પહોત જનની પાસ સુગુણ૦ ૧૮. બીડાં ત્રણ તાતે દીયા રે, શું કરવું હવે કાજ, મા કહે દરે ટળે રે, તુમથી ગઈ અમ લાજ. સુગુરુ) ૧૯. એમ કહિ અગજ મોહથી રે, રત્ન દિએ તસ સાત, સબળ દેઈ માતા કહે રે, રેહેશો નહિ પરભાત. સુગુણ૦ ૨૦. ખડગ ઢાલ લેઈ નિકળ્યો રે, ચરણ નમી નિજ માત, મિત્રને મળવા કારણે રે, રત્નસાર ઘર જાત સુગુણ૦ ૨૧. ત્રિએ ખડે એ કહી રે, ઢાળ પ્રથમ રસ લેશ, શ્રી શુભવીર કુઅર તણો રે, પુન્ય ઉદય પ્રદેશ. સુગુણ૦ ૨૨,
દેહરા, વાત સુણાવિ મિત્રને, કહે જઈશું પરદેશ; ભુજબળથી લક્ષ્મી લહી, કરશું સકળ વિશેષ મુજ અવગુણ દેખી કરી, તાતે નરા હજૂર,
Page #616
--------------------------------------------------------------------------
________________
દંપ૮
જૈનકાવ્યદેહને. વ્યાધી વ્યસની વિષધરા, માગણથી સવિ દૂરઆજ નિશાએ ચાલશું, સુખભર રેહે અહિ; મુજ માતાની સેવા કરો નિત ઊછહિ. રત્નસર એમ સાંભળી, બોલે થઈ ઉજમાળ; મિત્ર વિયોગે દેહ એક ધરિએ કેતો કાળ. સુખ દુખ માંહિ સખાઈ જે, તે જગ મિત્ર કહાય; તુમ સાથે અમે આવશું, દેહ જિહાં તિહાં છાય. કાકાર્ય વિચારણું, કેરવી મિત્રને કામ; પ્રીત કરીને જલાંજલી, દેશું સ્નેહને નામ. બિહુ જણ એક મતે કરી, નિશિએનિકળિયા દેવ; શબ્દ શુકુન શાસ્સે કહ્યાં, તે પણ સુંદર હોય.
ઢાળ ૨ જી. (તમે વસુદેવ દેવકીના જાયાજી લાલજી લાડડાએ દેશી) ભણે શાસ્ત્ર શુકુન વિચાર છે, ચતુર ચિત ચેતો. સુણો લેશ થકી અધિકાર છે; ચતુર ચિત ચેતે. પ્રાપય વસર્જય ગછ છે, - ચતુર સુખે જાઓ નિમુચ નિગચ્છ જી. ચતુરે ૧. કરે સિદ્ધિ શબ્દ એ રૂડા છે, ચતુરા વદે વિપરિત સાતએ ભુંડા છે, ચતુર તેલ મર્દન વમન મુંડાવે છે, ચતુર કરી મિથુન રોતો જાવે છે. ચતુરો, ૨. મછ પય મધ તક ને દારૂ જી, ચતુરે૦ તેલ ખાઈ ગામ ન ધારૂ છે; ચતુરા, પત્નગ દેખી મંજાર, છ, ચતરે કરિ કલહ રૂજુવાળા નારિ જી. ચતુરે ૩ઘર બળતે વૃષ્ટી અકાળ છે, ચતુરા શબ સુતક સ્ત્રિ પેટ બાળ જી; ચતુરાઇ કરિ સ્નાન રીસ મન ધારિજી, ચ૦
Page #617
--------------------------------------------------------------------------
________________
૬૫૯
શ્રીમાન્ વીરવિજયજી –ચંદ્રશેખર. કરિ આક્રોસ નારિને મારી છે. ચતુર ૪. કહે કેાઈ જશે કિહાં ખાજી
ચતુરો, વળગે વસ્ત્ર નવિ જાશો જી; ચતુર કંટક ભાગે પગ ઠેસ જી, ચતુર મળે સનમુખ વિરૂએ વેશ છે. ચતુરો. ૫. જાય અન્ન તજી થઈ સૂરે છે, ચતુરે ઘર છવ મેહેલી અધૂરો છે, ચતુર કેશ છૂટે નગન ને યોગી છે, ચતુર ઈંધણ ભૂખે ને રોગી છે. ચતુર. ૬. • અંધ કુબજા વધ્યા કાણે છે, ચતુર દિજ ઘેબિ ને કુળ હિણો છે; ચરો સન્મુખ આંવંતા ભુડા છે, ચતુર હવે શુકન કહીશું રૂડા જી. ચતુરે . કુંભ કન્યા દધિ ફળ ફૂલ જી, ચતુરે૦ કદીત નારી અનુકૂળ છે; ચતુર વચ્છ સંયુત ગે મદ્ય મંસ છે, ચતુર
કરિ તુરગને રથ પરસસ છે ચતુ૮. નિમ અગનિ સિદ્ધ અન્નજી, ચતુ.
ધ્વજ મ યુગલ અવિપત્નજી; ચતુરો, વેશ્યા મારી ગુરૂ ભુપ છે, ચતુર નાપિત કર અરિસા અનુપ છે. ચતુરે ૯. કર દડ જૈન મુનિ વેશ છે,
ચતુર , પંચ પરમેષ્ટી નિવેશ છે; ચતુર ખરામ ચડી. વામ બેલે છે, ચતુર કેશિક વાયસ શિયાળે છે. ચતુર ૧૦પરભાતે તેતર વામ છે, , ચતુરેટ અપરાહુને દક્ષણ ઠામ છે, ચતુરો, ચીબડી કપિદક્ષણ વાચા છે,
ચતુર
Page #618
--------------------------------------------------------------------------
________________
જૈનકાવ્યદેહન. -
-
મિનીલ ચાસ પણ સાચા છે. મૃગ દક્ષણ શુભ પ્રભાતે જ, - સંધ્યાએ. ડામાં જાતે જી; એક છીંક્કા કુતર કાન છે, ગામ જાતાં ન મળે ધાન છે. શુદ્ધ ઈગ દેય વેશ્યા નાર છે, નવ નારી ને ક્ષત્રિ ચાર છે; ત્રણ બ્રાહ્મણ ભેમા જાવે છે, ફરિ નિજ ઘર વાસ ન આવે છે. દેય મિત્ર શુકુન શુભ દેખિ છે, ચાલ્યા વર પંથે ગખિ છે; દિને કેતે અટવી પિતા છે, સંધ્યાએ તરૂતળ સુતા છે. નૃપ સુત શ્રમ નિદ્રા લાગે છે, નિશિ રત્નસાર તિહાં જાગે છે; દેવગીત સુણ મન ભાવે છે, પછે કુંઅરને તેહ જગાવે છે. કહે કુઅર રહે મિત ઈહાં છે, દેવ ગાય જશું અમે તિહાં છે, મત્રિ ભણે ભયનિશિ વેળા છે, આપણું બિહુ જઈએ ભેળા છે. નહીં ભય ક્ષત્રિની જાતે જી, કહી કુંઅર ચલ્યા દેય રાતે જી; આદીશ્વર ચે આવે , જાહાં કિન્નર સુરગિત ગાવે છે. અઠાઈ ઓચ્છવ મન સાચે છે, સુરસુરી સંગિતબદ્ધ નાચે છે; વિધિયુક્ત પ્રભુને નમિને છે,
ચતુરો૧૧. ચતુ ચ૦ ચતુર - ચતુરો ૧ર. ચતુર ચતુરે ચતુર ; ચતુરા, ૧૩. ચતુરો ચતુરાઇ - ચતુરો. ચતુર૦ ૧૪. ચતુર * ચરે,
ચતુર. --- : ચતુર. ૧૫. ચતુરો, ચતુરાઇ - ચતુર ચતુર ૧૬. ચતુરે ચતુર ચતુરો, ચતુર. ૧૭. ચતુરો ચતુર ચતુરા
Page #619
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વીરવિજયજી,—ચદ્રશેખર.
સાધર્મિક વિનય કરિને છ
દાય બેઠા દેવ વિચાલે છ,
મડપે એક પુતળી ભાલે જી,
રૂપે રંભા અવતાર - ૭,
જી;
માહ પામ્યા રાજકુમાર છે. ગયા દેવ તે પાબ્લી રાતે જી, કુઅર ન ચાલે. પ્રભાતે શ્વેતા તૃપ્તિ નવલ રાવે ભણે મિત્ર કિશું રૂપ જોવે છ. કહેશે। કુણુ ર'ભા નારિ છ,
છ,
'
ધડી પુતળી જસ રૂપ ધારી છે, તે કન્યા મુજ પરણાવા જી, નહિતા ય કાષ્ટ રચાવે છ. મિત્ર જ પે કિશું આ ધ્યેાલા જી,
ચીતમાં કાંઇ વાત ન તાલા જી, ભરે! નભકજ લેવા બાથ છે,
મેરૂ શિખર પસાર્યોં હાથ છ
ચદ્રશેખર રાસ રસાળ જી, ખંડ ત્રિજૈ ખીજી ઢાળ જી,
મળે પુન્ય ઉદ્યની વેળા જી, શુભવીરને વ તિ મેળા જી.
1
1
ચતુરા ૧૮.
ચતુરા
ચતુરા
ચતુરા
ચતુર।૦ ૧૯.
ચતુરા
તુરેશ
તુલ
ચતુરા૦ ૨૦.
ચતુરા
ચતુરા
ચતુરા
ચતુરા ૨૧.
ચતુરા
ચતુરા
ચતુરા
1
ચતુરા૦ ૨૨.
ચતુરા
ચતુરા
ચતુરા
તુર।૦ ૨૩.
.
દાહરણ. ઇષ્ણે અવસર વનખડમાં, ચરૂ નાણિ મુનિરાય; રણ રહ્યા જાણી કરી, બિહુ 'જ' વંદે પાય. ધર્મ સુણી નમિ વિનયથી, પૂછે મંત્રિ તામ; કુણુ કન્યા અનુમાનથી, એ પુતળીનું કામ. મુનિ જપે કચન પુરે, વિશ્વ કર્મ અવતાર; ગુરુસિરિ નારીશુ રહે, શુદત એક સુત્રધાર.
૬૧
શૈ.
2.
ૐ.
Page #620
--------------------------------------------------------------------------
________________
જૈનકાવ્યદેહન.
તસ લધુ નંદન પાંચમો, ગુણવંત સાગર નામ; ૧ - જૈન ધરમ રાત સદા, સકળ કળાનું ધામ. પતિ ચિંતાનુગામિની, કામિનિ છે તસ એક; પતિવ્રતા વ્રત ધારણી, સત્યવતી સુવિવેક.
ઢાળ ૩ જી, (હારે હું તે જળ ભરવાને ગઈ તી યમુના તીરજ—એ દેશી.) હારે હવે રતનપુરે પદ્યરથ રાજા નામ જે, તસ પદ્માવતી બેટી પેટી ગુણ તણિ રે લો; હોરે ચોસઠ કળાગમ વરસતી સરસતી ઠામ છે, ચરણ તણિ ચંચળતા ગઈ નયણાં ભણિરે લો. હરે નિજ ઉદર અલઘુતા ગઈકુચ દેય ઉતંગ જે, રમત ખેલ વિરમી સમર કિડા મન વશી રે ; ' . હરે લઘુ બાળ કાજ હરિ લાજ ધરી ઉછરંગ , વિનિમય વન વય વિકસી વલિજિસિ રે લો - હારે એક દિવસે રાજકચેરી માંહી તેહ જે, ધરિ શણગાર જનક અકે ઉપવેશતી રે લો; “ હરેિ નવ યેવને દેવી રાય ધરી બહુ મેહ જે, ચિંતે મુજ પુત્રી સમ કુણ હશે પતિ રે લો. હરિ કુળ શીલ રૂ૫ વય વિદ્યા દેહ સનાથ જે, સાત ગુણે વર જોઈ નિજ દેઉ સુતા રે ; હરે પરદેશી નિરધન નેગી મૂરખ સાથ જે, મિક્ષાર્થિ સુરને ન દીયું એ અભુતા રે લો. હરે પુત્રી ગણુ રંજિત નૃપસુત રૂપ અનેક જે, ચિત્રપટે મંગાવી સખિયાશું સુચે રે લો. હરે તે કુંઅરી દેખી માને સહુ અવિવેક જે,, સિનગ્ધ ઘટે નવિ ભેદે જળ તિમ નવે રૂચે રે લો. હરિ એમ રૂ૫ નિભંછી બહુ નર કેરાં તેહ છે, પુરૂષ દેષણ થઈ તેથી પદ્માવતી રે લો;
Page #621
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વીરવિજયજી:ચંદ્રશેખર.
હરે તવ રાણી દુખભેર રોતી નંદની નેહ , સજજન સાથે દુખ ધરતા વળિ ભૂપતિ રે લો. હાંરે કંચનપુરથી સાગર નામે સુતાર જે, નિજ નારિશું યાત્રા કારણ આવતો રે લો; હારે શ્રી શાંતિનાથની પૂજા કરિ વિસ્તાર છે, વદન કરિ કાઉસગને ભાવન ભાવ રે લો. હરિ તિથિ વેળા પદ્માવતી કન્યા સાવ સાથ જો, આગળ ભટ નર વેષ ધરી નારી તેણ રે લો, હરે હક હકારવ કરતા નરને અસિ હાથ જેભય પામિ દિશિ ચારે નર નાઠા ઘણું રે લે. હારે તવ સૂત્રધાર અધારી મધ્ય પઈઠ જે, સા દેખી વ્યામા તે ચિંતા કરે રે લો; ' હરે સુરનાગ ખેચર કન્યાથી અધિક એ દીઠ જે, વિધિએ રૂપ બનાવ્યું પણ દુષણ ધરે રે લો. હાંરે થઈ પુરુષ ઠેષણ તિણે નિર્થક અવતાર જે, પુત્ર વિના કુળ દિપક વિણ મદિર યથા રે લો, હાંરે વિણ રાજા નગરી શશી વિણનિશિ અધાર જે, કત વિના સ્ત્રિ રૂપવંતિ શેભે તથા રે લો. હરિ પદ્માવતિ જિન વદિને ગઈ નિજ ગેહ , સાગર પણ યાત્રા કરિ નિજ નગરે ગયો રે ; હારે તિણે પૂતળી કીધી પદમાવતિ સમ એક જે, જ્ઞાની વયણ સુણિ ચિત્રસેન હરખિત થયો રે લો. હરિ તવ મંત્રિ મુનિને પુછે એ મુજ મિત્ર જે, વિણ દિઠે એ ઉપર રાગ દીશ ધરે રે લો. હારે જપે મુનિ સુણિએ પૂરવ ભવ વિચિત્ર છે, ભવ પલટાએ રાગ દીશા નવિ આશરે રે લો ' હારે આ ભરતે ચા પાપુરિ છે દ્રાવિડ દેશ જે, તિહ ચંપા વન તરૂ ફળ પત્રે અલ કરૂ રે ;
Page #622
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪
જૈનકાવ્યદોહન,
હાર તિહાં રમતા ચકવા સારસ હંસ વિશેશ જે, મળે શોભિત સરાવર નિર્મળ જળ ભર્યું રે લેા. દ્વાર એક દિવસે તિહાં કાઇક સારથવાહ જજે, સરતીરે ધ્યાના સાથસ્યું. ઊતર રે લા; દ્વાર કરિ સ્નાન સરાવર જિન પુચ્છ ઊચ્છાો જો, ભેાજન વેળાએ અતિથિ મને સાંભરે રે લેા. હાંરે જોતાં ગાયરિએ માસ તપે અણુગાર જો, વિનય કરિ તેડિ ભક્તિ પડિલાભતાં રે લા; હાંરે તરૂ ઊપર બેઠાં હસી હુંસ તે વાર્ જે, દેખિ અનુમાદન શુભ પુન્ય ઊપાવતાં રે લા. ન્યુરેિ તે હઁસી આસન પ્રસવા જાણિ હુંસ જો, તે વનમાં વડ ઉપર કદિ માળા રહે ફ્લા; હાર ઇંડાં વિ સેવિ ખાળ થયા દાય હ્રૌંસ જો, સુણ લાવિ પાખતાં રાગ ધણા વહે રે લેા. હાંરે તેહવે દાવાનળ ઝાલે વન દાહત જે, તાપાકુળ થઇ હંસતે હ્રસલિને કહે રે લે; હરિ જળ કારણ જા તુ' હું બાળક રાખત જે, સિ ભણે માતા વિષ્ણુ બાળક નહિ રહે રે લા. હાંરે હું રાખુલ્લું જળ લાવા એમ ણુ તેહ જે, સર જઇ ચંચુ રને હું મારગે વહે રે લા; દ્વાર તાપાકુળ હસિક ચિતે નર નિસ નેહુ બે, મૂજ મુકિ નાટ્ઠા કાયર તે કિમ રહે રે લે. હાંરે નિર્દય પાપી જગ પુરૂષની જાતિ અશેષ બે, મુખ નિવ એવુ પડશે! આ ભવ પરભવે રે લે; ઢાંરે ચિતવતાં લાગિ અગનનિ ઝાળ વિશેષ જે, માળા ખળતાં ત્રણ્ય તણાં મરણ જ હુવે રે લા. દ્વાર કરિ દાન પ્રશંસા મુનિ દર્શનપર ભાવ ો, રતનપુરે નૃપ પુત્રી થઇ પદ્માવતી રે લા;
૧૩.
૬૪.
૧૫.
૧૬.
૧૭.
૧૮.
૧૯.
Page #623
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વીરવિજયજી.–ચંદ્રશેખર. હરે પછી આ હસતે દેખી બળીયાં દાવ જે, સુત નારિ અતિ રોગે છાતી ફાટતી રે લો. હરે મુનિ દર્શન દાન પ્રશંસાથી મરી તેહ જે, રાજકુવર તું ચિત્રસેન નામે થયે રે લે; હાંરે છે ત્રીજી ઢાળ તે ત્રીજે ખડે એહ છે, શ્રી શુભવીર મુનિ જ્ઞાનિ જગમાં જો રે લો.
દેહરા મુનિ મુખ પૂરવ સુણિ, જાતિ સ્મરણ લહત, હરખિત થઈ ચઉ નાણને, પુનરપિ એમ પુછત. કિમ મળશે પદ્માવતી, મુનિ કહે પટરૂપ દેખ, કરત ઈહાપ પામશે, જાતિ સ્મરણ વિશેષ. તવ મળશે પદ્માવતી, ફળશે વછિત કામ; મુનિ વાણિ અમૃત સમી, સાંભળી ઉઠયા તામ. ચિત્રસેન કહે સચિવને, પરણવું કિણિપરે થાય; તે વદે રનપુરે જઈ, કરશે સર્વ ઉપાય. એમ નિશ્ચય કરિ ચાલિયા, જતા કૈક સાર; દિન કેતે બિહુ આવિયા, રતનપુરીને બારવાપિ કૃપ તડાગ વર, દેવાલય નરનાર, વન તરૂ વાડિ વિલોતાં, પિતા નયર દૂવાર. સંધ્યા સમયે બારણે, સૂરધન જય પ્રાસાદ, એકતિ સૂતા બિહુ, પામિ ચિત્ત આહાદ.
ઢાળ ૪ થી
(સત્તરમું પાનનું થાન–એ દેશી) ધનંજય ચૈત્ય વિશાળ, ફરતું વનખડ રસાળ, શુકકેકી રમે સહ બાળ હો લાલ. પુન્ય ઉદય ફળ જેજે. એ આંકણી. પુન્ય. કાળી ચૌદશની રાતે, દેય મિત્ર કરતાં વાતે રજનિ દેય પ્રહર તે જાતે હો લાલ. પુન્ય.
Page #624
--------------------------------------------------------------------------
________________
જૈનકાવ્યદોહન.. ભુત વ્યંતર ને તાળા, યક્ષ દેવી કિનર ભેળ; “ માસ માસે મળે તિહાં મેળા હે લાલ. પુન્ય. તે રાત્રે નાટક થા, વિષ્ણુનાદ મૃદંગ બજાવે; ગિત ગાન મનોહર ગાવે છે લાલ. પુન્ય. દેખિ કાતકને કુમાર, ધરિ ધીરજ કર કરવાલ; જઈ બેઠે દેવ , વિચાલ હે લાલ. પુન્ય. લહિ વિસ્મય સૂર પરિવાર, કુણુ અભુત રૂપ કુમાર; મહિ માંહિ પુછે તે વાર હે લાલ. પુન્ય. ધનંજય કરે પ્રકાશ, અતિથિપણે અમ ઘર વાસ; પરણાગત કરવી તાસ ' હે લાલ. પુન્ય. પાછું વાણી મધુરાસન્ન, વળિ આદર સાથે અન્ન; એ દિજે ચાર રતન હે લાલ. પુન્ય. ભકિત માણસ ઘર ભાખિ, નહિ દેવનેએ કઈ દાખિ; પણ શકિત યથારથ આપિ હે લાલ. પુન્ય. થઈતુષ્ટ ધનંજય બેલે, સુણ કુંઅર નહી તુમ લે; પણ માગ ઈચ્છા અમૂલે હો લાલ. પુન્ય ૧૦. એમ યક્ષનું વયણ સુણિને, થઈ ઊભે કુંઅર નમિને; તિહાં બોલે મધુ રસ લીન હે લાલ. પુન્ય.
આજજન્મ સફળથ મારે આજદિન સફસારે; ‘દઠ દેદાર તમારો હો લાલ. પુન્ય. ૧ર. તેથી અધિકું શું માગું, તુમ ચરણે મુજ ચીત લાગ્યું; તુમ દરશનથિ દુખ ભાગ્યું છે લાલ, પુન્ય. ૧૩. -સુર તા કહે વર લે, મુજ વય પસાએ જો; સંગ્રામે વિજય તુજ હે હે લાલ. પુન્ય. ૧૪. વર પામી કુમર તે આવે, નિજ મિત્રને તરત જગાવે; પછે સઘળી વાત સુણાવે છે લાલ. પુન્ય.
દેવ દેવી નિજ ઘર જાત, રજનિ ગઈ દૂઓ પ્રભાત; - ચાટે દેય મિત્ર પ્રયાત હો લાલ. પુન્ય. ૧૬.
Page #625
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાનું વીરવિજયજી—ચંદ્રશેખર.
નૃપ નગરે પડહ જાવે, નર ને કેઈ દક્ષ કહાવે; મુજ - નંદનિને સમજાવે છે લાલ. પુન્ય. ૧૭. મંત્ર યંત્ર ને તંત્ર બનાવે; નર કેશીપણું છુડાવે; તસ રાયસુતા પરણાવે છે લાલ. પુન્ય. વળિ રાજ અરધ તસ દેશે, જગ માહે સૂજશ વરસ્ય; મન વંછિત મેળા લેશે હે લાલ. પુન્ય. કોઈ પડહ છબે નહી લોક, નિત્ય પડહ વજાવે ફેક; રાજા મન ધારો શક હો લાલ. પુન્ય ચિત્રસેન તે પડહ સુણિને, નિજ મીત્રસ્ય વાત કરીને; વળિ નાની વયણ સમરીને હે લાલ. પુન્ય. ચિત્રકારને ઘર દેય જાવે, એક પદે રૂપ કરાવે; વન સરવર પખિ મેળાવે હે લાલ. પુન્ય. વડ ઉપર પંખિ માળા, હંસ હસલી બાળક ચાલા; ફરતી લગી દીવની ઝાળા હો લાલ. પુન્ય. રહી હંસી બાળની પાસે, ગો હંસ ઉદકની આશે; પડિ સા દવમાં શિશુ ત્રાસે હો લાલ. પુન્ય. હંસચાંચ ભરી જળ આવ્યો પ્રિયામર મેહે મુઝાવ્યો; છાતિ ફાટિ શિખિ જંપાવ્યો હે લાલ. પુન્ય. ચિત્રપટે સવિ આલેખી, દેખાવે લોક વિશેષી; કરે વાત સકળ જન દેખી હે લાલ. પુન્ય. કુંઅરિની સખિ આવે, જોઈને તસ વાત સુણાવે; પદ્માવતિ શીશ ધુણાવે છે લાલ, પુન્ય. દાસીને કહે ઈહાં લાવે, નર દેય સુપટ્ટ દેખા; મુજને જેવા મન ભાવો હે લાલ. પુન્ય. સુણિને સખિયોતિહાં જાવે,ભણે સ્વામિની તુમને તેડાવે; કહે સો ભયમાં કુણ આવે છે લાલ, પુન્ય. વિદેદાસી ભય નવિ ધરશે, ચિત્રસેન સુણિ મન હર; ગયે ફૂપની પાસે તરશો હે લાભ પુન્ય. ૩૦.
Page #626
--------------------------------------------------------------------------
________________
૬૬૮
જૈનકાવ્યદેહન. '
પદ્માવતિ પાસે આવે, સખિ હસ્તે પદ દેખાવે, જેનાં મનમાં લય લાવે છે લલ. પુન્ય. ૩૧. ચિત્રસેન શું નજર વલોવે, ચિતે નર ખેદ એ વે; પરભવને રાગે જોવે છે લાલ, પુન્ય. ૩૨. પણ ચિત ઠય્ પટ્ટ સાથે, હંસ હંસલી બાળ સગાથે; વન દાવ જૂઓ ધરિ ' હાથે હે લાલ. પુન્ય. ૩૩. ચિતે આમેં કિહાં દીઠું, જોઈએ તિમ લાગે મીઠું હંસ હંસી ચરીત ઉકિ હે લાલ. પુન્ય. લહી મુછી નયણુ મીએ, દેય ભયથી નાહાઠા નીચે; સખિ શીતળ જળ સિચે હો લાલ. પુન્ય. ૩૫. મૂછી વળિ સખિયે ટેળે લહિ જાય શરણ એમ બોલે; જગ નહિં કે પુરૂષને તોલે છે લાલપુન્ય. ૩૬. જે દેખી મનડું હસે, પટધર નર તે નવિ દીસે; ઈહાં લાવ વિસરાવિશે હે લાલ. પુન્ય. ૩૭. જોઈ સઘળે કહેણ દાસી, ૫ટ આપી ગયો તે નાશી; સુણિ સા રહે ચિન વિમાશી હે લાલ. પુન્ય. ૩૮. ખંડ ત્રીજે નર ખેદ જાવે, ઢાળ થી સરસ કહાવે, શુભવીર વચન રસ ગાવે હો લાલ. પુન્ય. ૩૯.
- દેહરા કુમારી વિમાસે ચિત્તમાં, અહા જગ પુરૂષ દયાળ; ચાંચ ભરી જળ લાવીયો, જીવાડણ મુજ બાળ. ત્રણ મૃતક દેખી કર્યો, પાવક જંપાપાત; હું નર ખેદ કરી મુઈ, પણ નર જગ વિખ્યાત. હંસ છવપટ ધર હશે, જાણું છું મતિ સાર; નહિ પરભવ ચિત્ર એ, કેણુ દેવે ચિત્રકારમુજ ચિત ચેર એ કિહાં ગયો,મુજ મનમાં ન સહંસ, સખિઓ લાવો એહને, પુછે તાસ કુળ વંશ. પરદેશીશું પ્રીતડી, કહે સખિ તુમ ન કરીશ;
-
જે
જે
Page #627
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વીરવિજયજી. ચંદ્રશેખર. - આવ્યો તિમ જાશે વળી, ઊભી હાથ ઘસીશ.
એવા ઘર્ત જગત ફરે, કરતા નવ નવા વેશ; તુમ સમ આર્જવ પામિને, જૂઠ દિએ ઉપદેશ.” ધૂર્તનું મૃતક ન વિસરશે, તે ઊપર એક વાત, સાંભળતાં મતિ ઊલસે, હેય ન કબહિ વિવાત.
ઢાળ ૫ મી, - (વાહાલાજી વાય છે વાંસળી રે—એ દેશી ) જૂઠે મીઠે સંસારમાં રે, સાચે જગમાં ન સૂહાય, માન પરીક્ષક , સાચને રે, જૂઠ જૂઠાને ગાય જૂઠે. વ્યવહાર પથે સમાચરે રે, ન કરે તે જૂઠનો સંગ, ઘૂરત પાપે પેટ જ ભરે રે, તસ જૂઠા સાથે રંગ. જૂઠે. વેશ્યા ચેર ને વાણિયા રે, ૫રદારક ને ધૂતકાર,
સ્વાર્થિ ધૂર્ત નિદ્રાળુઓ રે, એ જૂઠ તણુ ભડાર. જાહે. ધુરત વાત મીઠી કરે રે, પાડે પહેલો વિશ્વાસ, હઈડા માંહે પેશી કરી રે, જાય દઈ પછે ગળે પાસ. જૂઠે. ખારોદકે તૃપ્તિ નહી રે, જૂઠ ધુરતની વાત; સુણતાં ધર્મ દૂર કરે રે, વળિ ધન જીવિતને ઘાત. જૂઠે. બાળક ચોર ને પારધિ રે, ગાંધી નૃપ નાગ ને તીડ; વેશ્યા વૈદ્ય ધૂતાંતિથિ રે, નવિ જાણે પરની પીડ. જૂઠે. સુર્યપૂરે રતનાગર રે, નામ શેઠ અતિ ધનવંત; અંગજએક વિમલાભિધ રે,એક દિન દેય વાત કરત. જૂઠે. શેઠ વદે બહુ ધન આપણે રે, જે જાણે ચેર ને રાય; વળિ પિત્રાઈ ચાડી કરે રે,એક દિવસે સમુળું જાય. જહે. તે માટે એકાંતે જઈ રે, ધન ગોપવવું ઘટમાન; દ્રવ્ય વિના રામચંદ્રને રે, વિશિષ્ટ દિએ અપમાન. જૂ. એમચિંતી પુત્ર પિતા મળીરે, ધન લઈ ગયા સમશાન; ધન ગાર્ડતાં કહે પૂતને રે, કરો નજર થઈ સાવધાન. જૂઠે. મધ્ય નિશીની વેળા ગઈ રે, નવિ કરશો શોર બકેર;
૯
૧૦.
Page #628
--------------------------------------------------------------------------
________________
- જૈનકાવ્યદેહના પરધન લેવા ફરતાં ઘણું રે, જગાધર્ત ધૂત ને ચેર. જૂઠ. ૧૧. તવે સુત ચારે દિશિર જેવો રે, નર સૂતો દીઠ એક; બધા પણ નહીં રે, પગઝાલીતાણે છેકે. . ૧ર. પણ તે સાસ ઘૂંટી રહ્યો રે, તવ જોયું મૃતકનીદાન; શેઠ કહ્યાથી પગે કરી રે, કાયાંતસ નાકને કાન. જૂઠે. ૧૩. પુત્ર પિતા ધન દાટતાં રે, અહીમાણ કરીશ વિશેષ; મંદિર જઈને સૂતા બિહુ રે, નહિ શકો લવલેશ. જૂઠ. ૧૪. પાછળ ધૂર્ત ધન કહાડિયું રે, ચિંતે ગયા નાકનેકાન; પ દ્રવ્ય ઘરમાં હશે રે, તે કરશે જગત બહૂ માને. હે. કાળેકાણે ને મુંબડો રે, જે નર અલંકરિયે આથ; જગ કહે ભાઈ સોહામણું રે, પગ પગ નેર ઝાલે હાથ. જૂઠ. ૧૬. ) ધન સવિ લઇ નિજધગયો રે, વિલયે વેશ્યાદિક સાથ; ‘મેળા ખેળા કરતો ફરેરે, ઘણા મિત્ર તે વલયા હાથ. જા.
એકદિને શેઠ ધન કહાડવાં રે, ગયા સુતશું લેવાં રોક; 'ખાલી ખાડો દેખી કરિ રે, દેય મૂકે મેહટી પિક. જૂ. ૧૮. લહિ મૂછ વળી રાઈ કરી રે, આવ્યા નિજ ગેહે રાત; વાહાલી નિદ્રા ગઈવેગળી રે, ચિંતાથ પરભાત. જૂઠે. ૧૮. બિહુ જણધારી નિરણુર્યાકિરે, નાક કાન ગયાં તેર; એહ નિશાનીઓ ઝાલો રે, નવિ કરવું અર્વશું જોર છે. નગરે જોતાં ગણકા ઘરે રે, દીઠે વિલસંતે તેહ; મહિપતિ માણસે ઝાલિઓરે, મળી કીધીનિશાની જેહ. જૂઠે. ભૂપ ભણે ધન કિમ લિયું રે, હસિ બેલે રાય હજૂર; શેઠની પાસે મેં ધન લિયું રે, આપી કિંમત ભરપૂર. જૂઠ. રાય કહે તે શું આપિયું રે, કહે મેં દિયાં નાકને કાન; તે પાછા મુજનેદીએ રે, કરિ દેવે હતા તે સમાન. જૂઠે. તો શેઠને ધન પાછું દિયું રે, નથી બીજી કોઈ ભૂલ્ય; વાત સુણી નુપ બેલિઆરે, હુઆ ધૂર્તત દોય તુલ્ય. જૂઠે. ૨૪. શેઠ ગયા નિજ મંદિરે રે, ગો ધૂર્ત વેશ્યા ગેહ;
Page #629
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન્ વીરવિજ્યજીચંદ્રશેખર. ૧૬૭૧ ધૂર્ત વાતમુણિરવામિની પટધરસ્યું ન ધરશ હ. જૂઠ. ૨૫. વાત વીનોદ અચરિજ ભર્યો રે ચંદ્રશેખર રાસ રસાળ; ' ત્રિજે ખડે એ પાંચમી રે; શુભવીરે વખાણું ઢાળ: જૂઠે. ૨૬. -
દેહરા - ૧ : કુઅરી કહે સખિ સાંભળે, વાત કહી તે સાર, પણ જાણ્યાવિણ શું કરે, મુજ મન કેર -વિચાર. , ઘરત તા ફરતા ઘણા, ધતે બાલિશ લોક, સજજન રવિદર્શન વિના, મુજ ન હશે ચિત કેક. નારિ ચરિત્રની આગળ, ધૂર્ત કળા અપ્રમાણ; મહિલાએ મહિતળ વચ્ચે, રોળ્યા જાણુ અજાણ તેમાં પણ સુશિલા સતિ, બુદ્ધિવતી જે નાર; કનક કસેટીશે - ઘસે, વરણુવતાં - સંસાર. જિમ જગ રૂપવતિ સતિ, ધૂર્તાદિક સગ; યોગિ કર્યા પણ ચારને, આપ ૫ વરી સુખભેગ. કહે સખી અમને કહ, બુદ્ધિ પ્રપચ વિચાર; પદ્માવતિ વળતુ કહે, તેહ તણો અધિકાર
ઢીળ ૬ ઠી, (સખરેમે સખરી કુણ જગતકી મોહનીએ દેશી. ) “સુણું હે સખિ લખી વાત, પુરાણ ગ્રથમે, સતિ કુમતિ ભેદ વિનોદ બડા ગુણ પથમે; હાં હાં બડા, ગુણ પંથમેં, મેરી જાન બડા ગુણ પથમે.' કુડ કપટકી બાતમે , દૂષણ 'ડેલઃ | વિધિ એર નિષેધરાજાદત એકાત ન લત. હાં હાં એકાત મેરી. ૧. વિશ્વપૂરે ગુણસાગર નામે શ્રેષ્ટિ સુતા, ગુણવતિ ગુણવલી નામ સતીત્રત અદ્ભતા; હા હા સતી..
રૂ૫ અનૂપ નિહાળત - લઘુતા ભઈ, ' મેના ઓર રજા ઉરવશી ઉર્ધ્વ ગતિ ગઈ. હાહાં ઉર્ધ્વ મેરી. ૨.
રાજપૂરે ધનવ ત શેઠ ઘર સાસરા,
Page #630
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઙ 1
૬૭૨
જૈનકાવ્યદાહન,
જયવંત કુમારકે સાથ ગમે સુખ વાસરા; હાં હાં ગમે.
એક દીન સારથવાહ ધનાભિધ આવતે,
તસ ગેહ ઉતારા કીધે રહે ખટ માસ તે. હાં હાં રહે. મેરી. ગુણાવળી રૂપવત નાસે
દેખતે,
લગ કામ નરેંદી ચાટ ઊસેપર માળ દૂતી કે સાથ સદેવે
મેહતે; હાં હાં ઉસે. કહાવતે,
સા નધાસે ન જેવે તાસ તથાપિ હાંવતે. હાં હાં તથાપિ. મેરી. ૪. આપકે દેશ જવાકી તૈયારી જખ્ખ રહે,
સાય તામ કહાવે તાસ અનેે તૂં કયા કહે; હાં હાં અમે.
આજ મુકામ કરી તુજ પર મરણે। કીયા,
નહીતે। અમ સાથ ચલા ધન માલ તુજે દીયા. હાં હાં ધન. મેરી. પ. દૂતીકા વણુ સુષુિ કરી સા ચિતે વસા,
'
કામી નર અધ ન દેખે
વાસર ને ' નિશા; હાં હાં વાસર.
ઈસ્યા
દ્રવ્ય હરી મૈં તાસ યુ" ધારિ વિચારી વાત જાય ઊંસે કહેા એમ આવુગી નિશા સમે,
હુ શેઠ ખુશી સુણિ વાત ચક્લ્યા સબ્યા સમૈ; હાં હાં ચાલ્યેા.
૩.
ફેર ના
કરે,
વ્રુતિ ચરે. હાં હાં હુતી. મેરી. ૬.
માળ સાથ ગુણુાવલી યક્ષ નમન ગઈ,
દૂતીને વિસરજી ગેહ ઉસે ભેળી ભઇ, હ્રાં હ્રાં ઉસે. મેરી. સાંઢિ ચઢિ ભણે શેકુ માય વિસ્તૃત હુઇ,
ચલનૈકી સતાખીસે ઝાંઝર એક મે ભુલ ગઈ; હાં હાં એક. આ નેઊર્ બિન ન ચલુંગી તુમ લાઓ જઇ,
હેઠે દેખી ગણુ તસ ગેહુ પિÐસે કયા હુઇ, હ્રાં હ્રાં પિછેસે. મેરી. ૮. વન મચ્ચે એક તસકર સા દેખી
કરી,
રૂપ કરે ખાણે વિધાણા રાગ દીશા ધરી; હાં હાં રાગ
સાંઢિ ઉપર ચઢિહલકાર મારગ સર,
સા કેહે ઝાલિ લગામ બૈરૂ મિલિ તુ સુદ, હાં હાં મીલી. મેરી. ૯. મેલે સતા મન વચ્છિત ભાગ્ય દિશા ફળી,
૭.
Page #631
--------------------------------------------------------------------------
________________
- શ્રીમાન વીરવિજયજી:-ચંદ્રશેખર. દાઉ૩ હિરા માણુક મોતી ભર્યા તુમસે પ્રીતિ મળી; હ હ તુમ.
એક પૂર પરિસરે વન તરૂ હેઠ વિસામતી, “ દુઈ વિસવાસ ને ભોજન કારણ ભેજતી. હાં હાં કારણ. મેરી. ૧૦. વનપાળક તે દેખી વદે તૃપ આગળ, યુવતી રૂપવંતી ભરી ધન એકલી ભાગળે; હાં હાંએકલી. લંપટી સાંઢી સહ દ્રવ્ય નારી અણુવતી; કરભિ સહ ભૂપસે બેલે હસંત ખડી રહી. હાં હાં હસંત. મેરી: ૧૧. તુમકું સ્વયંવરને; હમુ હાં આવિયા, તમે કહેલું સેવક સથિ હમકું બેલાવિયા; હાં. હાં હમકું. મદીર દેઈ ઊતારી ખાનપાન મોકલે, મન મેલણ ખેલણ તાઠું બોલાવન ચલે. હાં હાં બોલા. મેરી. ૧૨ બેલે સતી રહે દૂર મેરી બાત સુણો, કામદેવ મંદિર યાત્રા કરણકે જાણે; હાં હાં કરણ. તુમ મુખ દરશન સુખભર મેં પાયા સહી, જઈ રાજપુરે સંય મંદિર પુછું ખડી રહી. હાં હાં પુછું. મેરી. ૧૩. કોટી સુલ તુમ ભૂષણ પહેરી જાવણ, કરિ પૂર્ણ અભિગ્રહ સિદ્ય પિછે ઈહાં આવણાં; હાં હાં પીછે. માલ સહીત કરભીકું ઉહાં કરણું ખડી, ' કામદેવ ચરણ રજ તિલક કરૂ પાએ પડી. હાં હાં કરૂ. મેરી. ૧૪. રાય સુણી નીજ સત્યક સાથે મોકલે, કરભિ કરિ અગ્ર સુખાસન બેસી ચલ; હાં હાં સુખાસન.” રાજપૂરિ નગરી વન સેના ઊતરે, કરભિ ભૂષણ સુરાણાવળી ગઈ નિજ સાસરે. હાં હાં ગઈ મેરી. ૧૫. સૈન્ય વિલક્ષ જઈ નૃપને કહેતા વળી, તમે સાસરવાસે કરીને તસ ઘર મોકલી; હાં હાં તસ. રાજ્ય તજી તસ મેલે નૃપ યોગિ થશે, રાખ ચોળી ધરિ કર ઝોળી વનેચરમેં ગયે. હાં હાં વને. મેરી. ૧૬. ભેજન લાવત ચેર ન દેખી સાવને,
Page #632
--------------------------------------------------------------------------
________________
૬૭૪
. જૈનકાવ્યદેહન.. * - તવ રાગે વાવ્યા તે પણ વન પેગિ બને હાં હાં વન. સાથપતિ લેઈ ઝાંઝર દૂતિ હાંથસે, . . . વન એધ્ય નિહાળી શકે તે અનાથ હાં હાં ભયે મેરી. ૧૭. દૂત દેઈ ઝાંઝર તે. . રાતે. ગએ, . કે ' નિજ અગ વિભૂતી લગાય દુખે ગિ ભયે, હાં હાં દુખે. નારી ગઇ સુણિ તસ ધધ વૈરાગ્યે ભળે, ' સગડી ધરી હાથ જયંત ગીશ્વર થઈ.ચા. હાં હાં યોગી. મેરી. ૧૮. ચાર ભેગી થઈ ગામ વને ફિરતે ફરે; એક દિન વન સરોવર પાળે તે ભેગા મળે; હાં હાં. પાળે: ' , પાઉ પરી એક એકઠું અલકબેલ, ગિકુળ કેરા યંત્ર વિભૂતીકા ખેલતે હાં હાં વિભૂતી. મેરી. ૧૯ઘણિ લગાઈ શખાઈસે રટિ પકાવતે, કેળ પત્ર સકેરે . દાળસે ભેગ લગાવતે; હાં હાં ભેગ.' હેકા પાણું લે કર ગજા ચડાવતે ભંકો રંગ કાહાડિ કરિ એક એકકું પાવતે. હાં હાં એક. મેરી. ૨૦. બાત કરતા ભાઈ એ તેમે કિફ લિયા, કુણગુરૂ મિલિએ સાંઈ નામ તમારા કયા દિયા; હાં હાં તુમારા.. સાથપતિ કહે ભાઈ મળી એક બાલિકા, હિરા માણકા મતિ લે ગઈ તવ ધરિ ઝળકા હાં હાં તસ. મેરી: ૨૧. ઘરકા નખેધ વાળ કર ભસ્મ લગાવતે, નાણે નામ નોધપુરી કહિ દુનિયા ગાવતે; હાં હાં દુનિયા. ' નારી ત્રાસત નાસત ઘર ઘર જાવ, માઈ, માઈ કહિ કરિ ભિક્ષા લે કર ખાવ; હાં હાં લેકર, મેરી: ૨૨. ચોર કહે મેં સર કરૂં કેઈ નારમેં, મિજે મોહ્ય લગાઈ ખરાબ કિયા સંસારમેં; હાં હાં કીયા. - કરભિ કે ઉપર પૈસા ભરેલા લે ગઈ, વિશ્વાસે જમાડી ગિપણું અમ દે ગઈ. હાં હાં અમ. મેરી. ૨૩. રાય ભણે સુણ ભાય અમો તે રાજિયા,
Page #633
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાનું વીરવિજયજી -ચંદ્રશેખર. એઈ નારી ગઈ લઈ કોડ, હસ્તે લાજિયા; હાં હાં હમૂ. સૈન્ય સુભટ જોતાં ગઈ સાસરે મોજમેં હમે યોગી હુવા તમે રહું રણ રાજમેં, હાં હાં રહું. મેરી. ૨૪.
થો વિચારે નારી, મળી મુજ મહાસતી, ભણે ય સુણે હમુ યોગી હુવા નારી વતી; હાં હાં હુવા. * એમ કહિ ઉઠી જયંત નિજ ઘર જાવ, સહી નારી ગુણવળી સાથે કે પ્રેમ મિલાવને; હાં હાં પ્રેમ. મેરી.૨૫. 'સદગુરૂ પાસે ધર્મ સુણિ વ્રત પાવતે, દેય દંપતિ ગુરૂ ગુણભક્તિએ સ્વર્ગ સધાવતે, હાં હાં સ્વર્ગ, ત્રીજે ખડે ઢાળ એ છઠ્ઠી સંવરી, શ્રી શુભવીર વિનદ વચન રસમંજરી. હાં હાં વચન. મેરી. ૨૬.
દેહરા પદ્માવતિ કહે સુણ સખી, નહિ પટધર એ દૂત; કરિય પરીક્ષા પરણશું, મન વંછિત વરજૂત. દાસી મુખે નરપતિ સુણિ, હર્ષ લહે સવિશેષ;
સ્વયંવરા મંડપ રચે, કરી સામગ્રી અશેષ. ગામ નગરના ભૂપને, તેડે કરિ બહુ માન; રાજસુતાને સ્વયંવરે, આવો, સપુત્ર સયાન, રૂદ્ધિ સહીત આવ્યા સવે, રાનપુરિ ઉદ્યાન; ગોરવ તસ ભૂપતિ કરે, તૃણ અનાદિ વિતાન. થંભ ટિકમય ઝગમગે, પૂતળી નાટારંભ; પંચવરણ ચિત્રામણે, સ્વર્ગ વિમાન અચ ભ. પંક્તિ સિંહાસન શોભતિ, ચંદરૂઆ, ચોસાળ; ધૂપગટા ગગને. ચલી, દ્વારે. કુસુમની, માળદેખી. નૃપસવિ હરખિયા, મંડપ રચના સાર; મહૃરત સર: તિહાં આવિને,, બેઠા સહુ પરિવાર,
Page #634
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭૬
, “ જૈનકાવ્યદેહન. - ' ઢાળ ૭ મી.
(ગટડાં તે માંડ્યાં સોળ રે–એ દેશી.) + મળી મંડપ માંહે કરી રે, છુટા નાંખ્યાં પુલ તે વેરી રે;
શોભા સ્વર્ગની કરે. * કહે પદ્મરથ તે વેળા રે, નીભાઈ સર્વ મળ્યા ઈહા ભેળા રે. શોભા ૧. મુજ ઘર એક ચાપ ઉદાર રે, નામ છે તસ વજર સારરે, શોભા તસે પણછ ચઢી ન વિકી રે, તે ઊપર દેવની ચોકી રે. - શોભા૦૨. કરિ પૂજા થાયું કચેરી રે, જે ચઢાવે નર એક ફેરી રે; ભાવ પદમાવતિ પુત્રિ બાળા રે, તસ કંઠે ઠરે વરમાળા રે. શેભા૦૩. સુણિબેલે ગર્વભરેલા રે, એ કામ માહે શી વેળા રે; શોભા , ધરિ પદમાવતિ શણગાર રે, સાથે સખિના પરિવાર રે. શોભા૦૪. પાલખિએ બેસી ચલતીરે, જાણે ઇદની પુત્રિ જયંતી રે, શોભા હેમ કંબાકર ઝળકાર રે, ચલે આગળ દાસી ચાર રે. શોભા ૫. દેય પંખાએ પવન કરેવે રે, દેય તાંબુલ બીડાં દેવે રે, શોભા મંડપ છાયો અંધાર રે, તિહાં વિજળીને ઝળકાર રે. શોભા ૬. વળિ સાથે સુભેટ હજાર રે, મંડપ આવિ તિણિ વાર રે; શોભા પણ મનમાં ચિંતા એક રે, પટધરની રેહે ટેક છે. શભા ૭. એક બે મંગળ પાઠ રે, સા શકુનનિ બાંધે ગાંઠ રે;, શોભા ઊતરી સખિયેને વિચાલે રે, પૂરવ ભવ કંત નિહાળે છે. શોભા૦૮.
એક દિ દેય મિત્ર તે બેઠા રે, રાજપુત્રિએ નયણે દીઠા રે; ભા. દાસી વચને નૃપનંદ રે, ધરિ ધીરજ ઊઠે આનંદ છે. શોભા ૯. લાદેશને રાય અંગધ રે, ચાપ દેખી થયો તે અંધ રે, શોભા લજવાણે ગયે અણુ ભાળી રે, સભા લેક હસે દઈ તાળી રે. શોભા ૧૦. આ રાજા કરણટ રે, નાગફણિએ પડયો ચત્તાપાટરે; શોભા જે જે પ સુત ઉજમાળ રે, દેવ રૂઠયા સિખી કરે ઝાળ રે. શોભા ૧૧. નિચું જોઈ સવિ નૃપ બેઠારે, મુનિરાજ્યે ધ્યાનમાં પેઠા રે; શેભાઇ હુઓ નૃપ ચિંતાતુર જામ રે, ચિત્રસેન ઉભું થઈ' તામરે. શોભા ૧૨, વિદે મિત્રને ધર્મ પ્રચંડ રે, તુમ સાહજ ધરૂં કે કંડ રે; શોભા
Page #635
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વીરવિજયજી—ચંદ્રશેખર
૬૭૭*
- અસિ કર ધરી મિત્રને ભમરે, ચિત્રસેન ધનુષને નમતરે. શોભા૦૧૩.
ધનુ વેદ કળાએ દક્ષ રે, સમરતિ ધનંજય યક્ષ રે; શોભા તે શિધ સાજ્ય કરાવે રે, લીલાએ ધનુષ ચઢાવે છે. શોભા ૧૪. કુંવરી હરખિ તિણિ વેળા રે, તસ કંઠ ઠવે વરમાળારે, શોભા અજ્ઞાનકુળે પ રૂક્યા રે, સાયુધે રણુ કરવા ઊડ્યા છે. ભા.૧૫. રે રાંક તું નહિ નૃપ બાળ રે, તળે કઠ થકી વરમાળ રે; શેભા. ભણે કુંવર તમે શિયાળ રે, હું કેસરીસીંહને બાળ રે. શોભા ૧૬. * કન્યાની યાચના સારી રે, નવી માગી આવે નારી રે; શોભા પરનારી તણા અભિલાખી રે, પાપે પંકિલ દુરગતિ દાખી. શોભા૦૧૭ મુજ કર અસિ ધરા ગંગરે, કરે સ્નાને નિર્મળ અંગ રે; શોભા એણે બેલે મા સંગ્રામ રે, સૂર સાથી નાઠા તામ રે. શોભા ૧૮. વિરસેન વસંત પૂરિંદ રે, ચિત્રસેન જે તસ નંદ રે, શોભા અણચિંતી અમૃત તેલે રે, બિરૂદાવળી માગધ બોલે રે. ભા૧૯ સુણિ નૃપ સહુ વિસ્મય પામે રે, બળવંત લહી શિર નામે રે; ભા. વિસ્તારી વિવાહ કીધો રે, પદમરથ કારજ સીધો રે. શોભા ૨૦. ગજ વાજિ રથાદિક દીધાં રે, ચિત્રસેન કુમારે લીધાં રેશોભા વળી જાચકને બહુ દાન રે, રાય રાણુને બહુ માન રે, શોભા ૨૧. વિલ આવાસ ઉતંગ રે, રસભર પદ્માવતિ સંગ રે; શેભાઇ પરભવની વાત સંભારે રે, રાગ પૂરવને ન વિસારે છે. શભા ૨૨. ગીત ને નાટક જોતાં રે, સુખભર વિત્યા દિન કેતા રે; શેભા ખંડ ત્રિજે સાતમી ઢાળ રે, શુભવીર વચન રસાળ રે. શોભા ૨૩.
દેહરા, * એક દિન મિત્રને ઈમ કહે, જઈશું હવે નિજ દેશ; વ્યસન તજ્યા સુખ સંપજયા, સદગુરૂને ઉપદેશ. માતા મને આશિશથી, પાપો રૂદ્ધિ વિશાળ; મ૭િ સમરણ માત્રથી, જળમાં જીવે બાળ. નાગિણ આલિંગન કરે, પન્નગ હુએ અભુત; કુર્મિ આલોકન કરે, તિણે જળ જીવે પૂત.
Page #636
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૭૮
જૈનકાવ્યદોહન, ' . . તાત નેહથી ; માતને, લક્ષ ગુણો છે : સ્નેહ; ખેદ ભરી ગાળો દિએ, તે પણ વૃતનો મેહ -૪ માતપિતા ચરણે જઈ, વિનયે નમું એક વાર; માત તાત સેવન થકી, લહું શોભિ સંસાર.. સસરા ઘર વસતાં થકી, નિરજાને અવતાર, પીયર ભલૂ નહિ નારીને, દુર્બળ : વર ભરતાર, આપ ગુણે ઉત્તમ કહ્યા, મધ્યમ જમકને નામ; કે અધમ કહ્યા માઉલ ગુણે, અધમ અધમ આ ઠામ. રત્નસાર સુણિને જઈ, કહે નૃપને તે વાત, ઉત્કંઠા અમને ઘણી, મળવા માત ને તાત. રાય સુણિ મન ચિંતવી, રાણી સાથે વિચાર; સામગ્રી સવિ સજ કરે, પત્રિશું ધરિ યાર.
" , ઢાળઃ ૮ મી - | (વીર જીણુંદ જગત ઉપકારીએ દેશી.) પુન્ય કરો જગમાં સદૂ પ્રાણ, પણ સદ્ગર- ઉપદેશજી; ગુરૂ ઉપદેશે આ ભવ સુખિઆ, પરભવ નહી દુખ લેશજી. પુન્ય. ૧. ચિંતે રાય જે પૂત્રી જાઈ, જાણો નેટ પરાઈ; ઘેશા શિરામણુ છાલીદુ જાણું, જેવું બદામનું નાણુંછ. પુન્ય. ૨. કાંસાકુટ કરે ધનની ગણતી, પ્રાહુણે ઘર કરે વસતીજી; રત, ચણોઠીનો અલંકાર, પુત્રિને પરિવારજી. પુન્ય. ૩. રાજા રાણું કરત સજાઈ, દેતા દ્રવ્ય અપાર; વસ્ત્રાભૂષણ રત્ન દિએ વળી, હય ગય રથ પરિવારજી. પુન્ય નૃપ રાણું બેટીને, ભાખે, હેત શિખામણ સારછે; . સસરા સાસુને વિનય કરજો, દેવ! સમ ભરતારજી. પુન્ય) દેવ ગુરૂની ભક્તિ કર, પાળજે ' વ્રત નેમજી; સજજ સાહેલી કરે મિલણ, પદ્માવતીશું પ્રેમજી. પુન્ય. . બોલાવી નૃપ પાછા વળિયા, કુંવર કરે. પરીયાણ; નવ નવ કેતિક જોતાં પામ્યું, મરમાં ઉદ્યાન છે. પુન્ય છે.
Page #637
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વીરવિજયજી.——ચદ્રશેખર.
''
પુષ
પુન્ય
:
પુન્ય
[
વડ એક મોટા વિસ્તર· શાખ, ચિ ુ' દિશ સૈન્ય વસાયજી; દંપતિ મિત્ર રહ્યાં વડે કે, પામિ શિતળ છાંયછે. સૈન્ય સુભદ્ર સૂતા સબ્યાએ, શ્રમ હર ગઇ મધ્ય રાતિછે; પતિ સૂતાં ભર 'નિદ્રાએ આલે `ન્યતર જાતિછ. મિત્ર ખડ્ગ કરચૈકી ભરતાં, સાંભળતા તે વાર્ત; ગેમૂખ યક્ષ કેસરી દેવિ,વૃક્ષ” વર્સે દિન' રાતિછ: દેશે રાજ્ય કિવા નહી દેવે, આ નરને નીર્જ તાતજી; દેવિ પુછે તે યક્ષ ભણે એમ, એ છે વિખમી વાત. આપણા એ સામિક' જાણિ, વાત કઉપગાર; કુંવર ચલ્યા પછી માંતા અહંની, મરણુ ગઇ નિરધાર જી. માત સપત્ની વિમળા નામે,' વૈશ્ય-થયાં તસ રાયજી, ગૂણુસૈન નિજ સુત રાજ્ય થાપવા, કરતી બહુલ ઉપાય; ચિત્રસેનને જીવા કારણુ શીખવ્યે નૃપને પ્રેમજી; આવે વરઃ તદા એ ઘેાડો, ખેસણુ દેજ્યો પ્રેમજી, તુરગથી ન મરે તે દરવાજે, યંત્ર પ્રયાગે કીધ; હેઠળ જાતાં પડશે. ઉપર, થાશે મનારથ' સિધ. " પુન્ય તેથિ ન મરે તે વિશમાદક, એ ત્રણ વળી જાસજી; નારી પ્રે† શુવંશ - રવૈયા, ચેાથી આવળી સજ્યા સુતાં, મૂકાશે મંત્રિ મતિથી, તે કરી ઉપગાર વાત- જો, કેહેશે, રત્નસાર સુર વાત સુણીને, ધારી આવે મન ફ્રૂપજી. પુન્યુ પરભાતે સવિ સૈન્યશુ ચલીયા, કરત અખંડ પ્રયાણુજી; આવ્યા નિજ, પુર’સાંભળી સનમુખ, આવે સજ્જન રાણુજી પુન્ય અશ્વથી ઉતરી તાતને નમતાં, દીયે લિગન રાયજી; કૃત્રિમ સ્નેહે કુશળ તે પૂછી, દુષ્ટ તુરંગ ધરાયજી. પુન્ય૦ ૨૦ મિત્ર બુદ્ધિ મળૅ કરી રે, બીજે અવે "" ચઢાયજી; ', આચ્છવ પાળ હેઠે વત, યમુર્ખ દીએ મિત ધાયછ: પુન્ય૦ ૨૧.
કરે દૂધીની છાશછું. પુન્ય ૧૬. ભય છે ભૂજગના દેહછ; થાશે. રાજા અહુજી.. પુન્ય તે નિજ પથ્થર રૂપજી;
}
t
*
1
*
'
,
પુન્ય
પુન્ય
1
૬૭૯
પુન્ય૦ ૧૦.
ન
પુન્ય૦
૮.
1
૯.
૧૧.
૧૨..
C
૧૩.
૧૪.
૧૫..
૧૭.
૧૮.
૧૯.
Page #638
--------------------------------------------------------------------------
________________
૬૮૦ - જૈનકાવ્યદોહન ' ' પાછે પગે હય દૂરે જાતે, તતખણ પિળ પ્રતા૫જી;
હુરત વેળા પડી દરવાજો, લોકત થયો ઘાતજી. પુન્ય પાપ પ્રગટ થઈ નર મુખ બોલે, રાયે કીધ ઉપાય; ચિત્રસેન જીવ્યા તે સુંદર, સ્નેહી મિત્ર પસાયજી. પુન્ય. નિજ ઘર આવી તાતને વિનયે, જે શંખ નિરાશજી; નિર્મળ જળ ખારે વસ્ત્રાદિક, જાય ન ગળિનો પાસજી. પુન્ય૦ ૨૪. વિમળા માત નમી સુખ પૂછી, દંપતિ નિજ ઘર જાયછે; , તે દિન વિમળા નિજ ઘર જમવા, તેડે કપટ ધરાયજી. પુન્ય૦ ૨૫. રાય સ્વજન કુવરાદિક બેઠા, જમવા ધરી, ઉલ્લાસ; ! - રત્નસાહાર દેય મોદક લાવી, છાના રાખે પાસજી: પુન્ય૦ ૨૬. પીરસવા રાણ લઈ થાળ, મોદક ભરીયા સાર; રાજા લધુ સૂત ભેગા બેઠા, પીરસતી તિણિ વારજી. પુન્ય. ર૭. દેય મિત્ર ભેગા દેખીને, વિખ મોદક દિએ દેયજી; મિત્ર દુર તજિ સાહાર તે ખાવે, જેરહ ધરિઆ સાયજી. પુન્ય. ૨૮.
ખટરસ પાક જમીને બેઠા, તાંબૂળ બીડાં ખાય; વસ્ત્રાભરણ લહી સનમાને, નિજ મંદિરિએ સધાયછે. પુન્ય. ૨૮. પદ્માવતી સનમાની સાસુ, કરતી ગેહ વદાયજી; શ્રી શુભવીરે ત્રીજે ખંડે, આઠમી ઢાળ કહાયજી. પુન્ય. ૩૦.
દોહરા. ' એક દિન નિશી નૃપ ચિંતવે, અહી મુજ બુદ્ધિ પળાય; કુલ અવતંસ સૂતે પરિ, કીધો મરણ ઉપાય. બિગ ધિગ મુજ પરૂષપણું, બિગ ધિગ. રાજ્યવિલાસ; શ્રી વશ પુત્ર રતનતણે, ચિંત ચિત્ત વિનાશ. એમ વૈરાગ રસે, ભર્યો, રવિ ઉદયે ભૂપાલ; સમવસર્યા “ વનમેં તદા, વીર જીણુંદ દયાળ. દેવે સમવસરણ રચ્યું, તખત બિરાજે નાથ; વનપાલક મુખ સાંભળી, આવે નૃપ સહુ સાથ. ૪.. વંદિ દેઈ પરદક્ષણ, બેઠે થયો ચિત ઠામ;
Page #639
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વીરવિજયજી – ચંદ્રશેખર.
- ss S 6
પ્રભુ વાણી અમૃત સમી, સુરણ પામ્યા વિશરામ. લહી વૈરાગ્ય ઘરે જઈ, મેળવી મંત્રી સાથ; ચિત્રસેન પદ યાપિને, લિએ દિક્ષા પ્રભુ હાથ. વિમળા પણ સંયમ લીએ, ગણિ સંસાર અસાર; ગ્રહણ આ સેવન શીખતાં, ભૂતળ કરત વિહાર. ચિત્રસેન રાજા થયે, પાળે રાજ્ય મહંત; પચ સયાં મત્રીશરે, રત્નસાહાર થાપંત. -દિન કેતે વિત્યે શકે, રસાહાર કરે ચિત્ત; આવળી ત્રણ વળી ગઈ, પણ નહિ હુવા નચિંત. કહે નૃપને પુન્ય જ કરે, પુન્યથી પાપ પળાય; તુમ શિર કષ્ટ હે મટકું, ટળશે તવ સુખ થાય. તવ રાજા ગુરૂદેવની, ભક્તિ કરે એક ચિત; જીવ અમાર પલાવતા, દાને દિએ બહુ વિત. પણ મંત્રી નૃપ પાસથી, ન રહે ક્ષણ એક દૂર; ભોજન પણ ભેગા કરે, રાત્રે એકી હજૂર.
ઢાળ ૯ મી.
(વ્રજના વાલાની વિનતી રે–એ દેશી.) અન્ય દીને મધ્ય નિશા સમે રે, સૂતા નિદ્રાએ રાયા લાલ; મંત્રી ચોકી ભરતે થકે રે, દીઠી ચંચળ, છાયા લાલ.
- , અમરની વાણિ અમોઘ છે રે. ઉ નજર કરી જેવતા રે, દીઠે પન્નગ કાળે લાલ; ખંડેખંડ મંત્રી કરી રે, ગુપ્ત કર્યો લઈ થાળ લાલ. અમરની ૨. રાણી ઝંધા ઉપર પડયો રે, રૂધિરનો બિંદુ એક દીઠે લાલ; વચ્ચે મંત્રી લુહતાં થકાં રે, જાગત દેખિ નૃપ રૂઠો લાલ. અમરની ૩. મંત્રીને કહે શું કરે રે, મંત્રી વિચારે ભય ભ્રતિ લાલ; ઉતર શો દીઉં શંકા પડી રે, ધન દીને દ્રષ્ટીતિ લાલ. અમરની. ૪. પથ્થર થાઉં સાચું વદે રે, જુઠે રાજા નવિ માને લાલ; કૃત ઉપગાર દુરે કરી, દુર કરે કરિ અપમાને લાલ. અમરની ૫.
Page #640
--------------------------------------------------------------------------
________________
है
૬૮૨
· જૈનકાવ્યાર્હન,`
પાર્વેને નવ પાના ચઢે રે, સાં સાં બાળક રાવે લાલ; જન્મ લગે.એ સેવા કરે રે, રાજા મિત્ર ન હેાવે લિ. અમરતી ૬.
કૃતઃ
જાળેશૌય ધૃતાજી સરું' કહીને ધૈરે' અને તચિતા ॥ 'सर्पेक्षांतिः स्त्रीषु कामोपशांतिः ॥ राजा मित्रं केन दृष्टं श्रुतं वा ॥ પૂર્વ ચાલ.
*
સતના બેલી છે સાહિમા 'રે, જાડાના જમરાય લાલ;
સાચૂં મેલિવૂ' મુજ ધટે રે, દીઠું' જ્ઞાનીનું 'થાય લાક્ષ. ‘અમરની છે.
"
પથ્થર રૂપે લાલ;
|
નહી કુપા લાલ. અમરની ..
મંત્રી કહે સાચું ભણ્યા થકી રે, થાઇશ રાય વદે જા'' એ વારતા રે, ખાડ ખણે સેવ ધરી તવ મંત્રી ભણે રે, 'પદ્માવતી' આવતા લાલ; વડ હેઠે તુમે નિદ્રા વરી રે, દેવી દેવ‘માલ'તા લાલ. અમરની આવળી જીવિત થાતની રે, ચ્યારે સૂણી તુમ કેરી ‘“લાલ; જનિ જતાં તાત રીપૂ થયા રે, વિમળાએ ચિત ફેરીલાલ. અમરની ૧૦. સધળી વાત માંડી કહી રે, તેહમાં અશ્વની વાતે લાલ;
૯
!
',
.
જાનુ સમાણા પથ્થર થયે, રે, કટિસમપાળ નિપાતે લાલ. અમરની ૧૧. નૃપ દેખે પણ હંઠથી કહે રે, ખેલે આગળ 'ચૂપે લાલ; જિખમાદક -ત્રિજી 'ભણે રે; કં ઠેલગે પથ્થર રૂપે લાલ. અમરની૦ ૧૨. તાપણું નૃપ ખાલે ચેાથી કહેા રે, જબ અહિબિંદુ કહેવાણાલાલ;
પૃથ્થરની પડિમા થયા રે, દેખી ભૂપ મુરછાણા લાલ. અમરની ૧૩. મૂળ વળી’તવ રાતા ઘણુ રે,મિત્ર તણો ગુણ સંભારી લાલ; એ વિષ્ણુ રાજને શૂ કરૂં રે, વાત પુરી ન વિચ્યારી લાલ. અમરની૦ ૧૪. ભરણુ શરણુ હવે ' માહુરે રે, વચન સુણીને પટરાણી લાલ;
વિમાસા લાલ,
ચિ તે હાર્યોજ સકળ ગયું રે, લાકમે હાંસી ને હાંણી લાલ. અમરની ૧૫. કરિએ કાળ, ઊલ`ધના રે, નૃપને' કહે શું રાંકપરે શુ રૂદન કરેા રે, અવળા નાંખીને પાસા લાલ. અમરની ૧. કર ઉપાય સજીજીએ રે, મડાવા દાનશાળા લાક્ષ, દેશી વિદેશી મત્રે ભર્યાં રે, કાના જોગી જટા લાલ. અમરની ૧૭.
*
Page #641
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વીરવિજયજી ચંદ્રશેખર, ૬૮૩ અન્નમશે કેઈ આવશે રે, કરશે તે ઉપગાર લાલ;. ' . . તતખિણ દાનશાળા કરી રે, આવે લોક ‘હજારો લાલ. અમરની ૧૮. ખાખી યોગી જે જે કહે રે, તે તે કીધ ઉપાયો લાલ; - પણ એક લેશ ગુણ નવિ થિયેરે, તવ નૃપશેકે ભરાયો લાલ.' અમરની ૧૮. બેસે ન રાજ્ય કચેરીએ રે, ગીત નૃત્યની સુહાવે'લાલ, દંપતિ દેય ચિંતા ભરે રે, દિવસ નીશા વિ જાવે લાલ. અમરની ૨૦. એક દિન ચિંતે એ દેવની રે, માયા દેવી સમાવે લાલ, જઈ વડ હેઠે કરી વિનતિ રે, કરૂણાએ કાંઈએ બતાવે લાલ. અમરની ૨૧. ઈમ ધારિ શુભ વેળા લહી રે, ચાલ્યા રાય એકાકી લાલ; દિન કેતે વડ પામિયે રે, રાત્રે સૂતે તે પાકી લાલ. અમરની ૨૨.
અતિ ચિંતાએ નિદ્રા નહી રે, દેવી યક્ષને ભાખે લાલ કુણુ દુખિયે નર એકલો રે, તવ, સૂર ઉત્તર દાખે લાલ. અમરનીર૩. મિત્ર વિયોગે એ દુખ ભર્યો રે, સા ભણે કીમ વિયેગીલાલ; સો કહે પૂર્વે આવ્યા હતા રે, પનિ મિત્રશું ભગી લાલ. અમરની ર૪. તે દીન મેં તુજને કહી રે, એહને આવળી ચારે લાલ; મિત્રે ટાળી તે આવી રે, પણ મેં ના કહી તે વારે લાલ. અમરની ૨૫. તે લોપી નૃપ આગળ રે, વાત કરી તિણે તે હો લાલ; દેવનું વાક્ય ન અન્યથા રે, પથ્થરમય થઈ દે હો લાલ. અમરની ૨૬. તાસ વિયોગે સૂનો ઈહાં રે, સુણિ દેવી ના પુછે લાલ; જિમ પાછો નર રૂપે હુવે રે, તે પ્રતિકાર કર્યો છે લાલ અમરની. ર૭. જક્ષ કહે જે શિયળ સતિ રે, સૂત ઉછગે કર ફરસે લાલ; તમત્રી નરરૂપેહુવે રે, સૂણિ રાજા મન હરશે લાલ.અમરની ૨૮. ઉઠી પ્રભાતે માર્ગે ચાલ્યો રે, પોહેત વસ તપૂર ગેહે લાલ; હષ લોક પદાવતિ રે, દેખી રાયને નેહે લાલ. અમરની ૨૮. ગર્ભવતી સ્ત્રીવાતજ સૂણી રે, દિન દો યાર હર્ષભરાવે લાલ; શુભ વેળાએ ભૂત જોતદારે, દિનંદસ ઓચ્છવ થાવે લાલ. અમરની. ૩૦. ધર્મસેનાભિધ થાપતા રે, ધર્મપસાએ સુખ પાવે લાલ, સજજન સાથે દીન બારમે રે, દાનશાળાએ નૃપ આવે લાલ. અમરની ૩૧.
Page #642
--------------------------------------------------------------------------
________________
૬૮૪
જૈનકાવ્યદોહન. - - - મંત્રિ મૂર્તિ તિહાં લાવીને રે, રાણું સ્નાન કરતી લાલ; સત ઉછગે ધરી બેલતી રે, પરમેષ્ટિ સંમતી લાલ. અમરની ૩૨.
સૂણ સૂર્ય વૈમાનિકા રે, વ્યંતર ને લોકપાળા લાલ; , | મનવચકાયા નિરમળપણેરે, જે મુજ શીળ ઝાકઝમાળા લાલ. અમરની ૩૩.
નૃપ અરિ કેસરીની પ્રિયા રે, રાણી, ચંપકમાળા લાલ; શિયળ સુધારસ છાંટતાં રે, વિસમી પાવક ઝાળા લાલ. અમરની ૩૪. હું પણ એવી જે સતી રે, તે મુજ હાથ ફરસંતે લાલ; મંત્રી સાજા થૈ ઉઠજે રે, સજજન સવે વિકસંતે લાલ. અમરની ૩પ. સર્વાગે ફરસે ઈમ કહી રે, ઉઠયા મંત્રી તે વેળા લાલ; નર રૂપે જિમ નિદ્રા તજી રે, કરતા રાયને મેળા લાલ. અમરની ૩૬. ત્રીજે ખંડે નવમી કહી રે, શ્રી શુભવીરે એ ઢાળો લાલ; ધર્મ થકી દુઃખ વેળા ટળે રે, પામે મંગળ માળો લાલ. અમરની ૩૭.
દાહરા.. નાતન જન્મેચ્છવ કરે, દેતા જાચક દાન; ચિત અઠાઈ મહેચ્છવ, ધારતા ધર્મનું ધ્યાન.' તિર્થ નમન ગુરૂ વંદના, પદમાર્વતિ સંગાથ; સાસન જૈન પરભાવ, મેળે શિવપુર સાથ. મંત્રી સહીત લીલા કરે, પાળે રાજ્ય મહંત; કેતો કાળ ગએ થક, ત્રિÇ વૈરાગ્ય ધરંત. મનેરમ વનમાંતણે સમે, કેવળિ શ્રીદમસાર; આવ્યા સુણિ વદે ગયા, પામી હર્ષ અપાર. કેવળી મુખ દેશના સુણિ, લહી સંસાર અસાર; ઘર જઈ નિજ નિજ પુત્રને, સુપેરાજ્યનો ભાર. નૃપ મંત્રી પદમાવતી, બીજે પણ બહુ સાથ; કરી ઓચ્છવ લેતા સવે, દિક્ષા કેવળી હાથ. ત્રિ એક ધર્મ સખાઈઆ, જ્ઞાન ક્રિયા તપ સાર; અમ્રુત કલ્પ ઉપન્યા, કરી તિહુ એક અવતાર. સ્વર્ગથી ચવિ નરભવ લહી, લેશે પદ મહાનંદ; ભાવી કથા સુણિચિત ધરે,ચંદ્રશેખર નૃપ નંદ.
Page #643
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન્ વીરવિજયજી.–ચંદ્રશેખર વિજયસેન સરિ વદિને, ચશેખર ભૂગરાય; - ઘર આવ્યા સુરિ તેડિને, બહુવિધ ભકિત કરાય.
એક દિન રાજ કરિએ બેઠા કુવર નરેંદ, , નર એક આલી તિણે સમે,કહે નમિ પદ અરવિંદ
હું છું પારથ રાયને, ભૂજ્ય નામ હરિદાસ પદ્મપુરીથી મોકલ્યો વિકટ કામ, તુમ પાસ. સપ્તમ માળે ખેલતી, મૃગસુંદરી સખી સાથ; અહરિ વ્યંતર ખેચરે, લેઈ ગયે ગ્રહિ હાથ. ગામ વતાંતર જોઈ વળ્યા, ન જડી શુદ્ધિ કાંહી; સાંઢ ચડી એક રાતમાં, હું આવ્યો છું અહી.
- ઢાળ ૧૦ મી.
. (કામણગાર એ કુકડે રેએ દેશી ) ' વનિતાણુ, ચિતવે ધીયૂ રે, વઠી સાંભળી વાત; ‘વશા વશી જઈ વેગળી રે, વિષમી વજરની ઘાત. વિરૂઈ વેળા વિયોગની રે, વેધકને ન ખમાય, વિજેગી વનમાં ફરે રે, જાપાત કરાય. વિઈ ૨. જિમ ચકલો ચકલી બી રે, ઉષ્ણુ તુને કાળ; તુખાવંત વિલક્તા રે, સેહેતાં તાપની ઝાળ. વિરૂઈ૦ ૩. ઉદક વિના રજની ગઈ રે, પડિયો વાદળ ઠાર; કુશાગે જળ બિ દુઓ રે, દેખતાં તિણિ વાર વિરૂઈ. ૪ પ્રેમ વિયોગે દેય ચિંતવિ રે, એક એકને કહે ત્યાંહિ; તું પી તુ પી કરતાં પડયૂ રે, પવને જળ રજમાંહિ વિરૂઈ. ૫ મરણ ગયાં દેય નિરાશથી રે, એ નરનારી વિગ, ઇદ્ર રિસાણિ મનાવતા રે, જે છે બહુલા ભોગ. વિરૂઈ. ૬. ચંદ્રશેખર મન ધ્યાવતા રે, રણથી મળીયું રતન; રાંક તણે ઘર પાઠવ્યું રે, ન કર્યું કાઈ જતન. વિરૂઈ. ૭
ભજન સજ્યા આસન વસુરે, રાજય રમણી ઘર પ્રાય; - સુનાં મૂકતાં એટલાં રે, અન્ય અધિષિત થાય. વિરૂઈ ૮.
Page #644
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચૂંટલ
R,
જૈનકાબ્યાહન.
એમ ચિતિ નિજ ઘર જઇ રે, વાત કરિ વિન્નિપાસ;
૧૧.
૧૨.
કરવા વેખણા એણી નરે, જઇસ્યૂં જ્ઞાનિને પાસ. વિષ્ટ ગગને ગયા ધંડી એકમાં રે, યશામતિ યેાગણી પાસ; દિ નમિ પૂછતા સા કહે હૈ, મ કરેા ચિત્ત ઉદાસ. વર્જ્ય ૧૦. મનાવેગ વિદ્યાધરૂ રે, વિદ્યા સાધન હેત; નારી પદ્મણી ખેાળા રે, ઠામ ઠામ ધરિ નેહ. વિઇ તુજ નારી લહી પાણી રે, હરીને ગયા હીમવ’ત અદ્રિમાં ગુફામાહી જઇવી રે, કહે તસ નિજ વૃતાંત. વિશ્ર્વ સાંભળ નારી નિર્ભય થઇ રે, સાવિવિદ્યા દેાય; નગન થઇ સન્મુખ રહ્યા રે, જીમ અમ સિદ્ધિ હૈાય. વિરૂ ́ ૧૩. અમેધ બાણને મેાહુની રે, સિદ્ધ થશે દિન ખાર; પટરાણી તુજને કરી રે, વલસીં સંસાર. સુણી મૃગસુંદરી મહા સતિરે, પામી ચિત્ત ક્લેશ; બેટને સા એમ ઉચરે રે, ધરજ ધરીય વિશેષ. લાવિ માત સહેાદરી રે, નગન કરી એણે ઢાય, વિદ્યા સાધિ કરેા રાણીઆ રે, સહેજ મેળાવા થાય. રૂધિરની મણી કુણુ લિએ રે, વન્તીમે ધાલે હાથ; કેસરી કેસરા કુણુ ગ્રહે રે, ઝૂં રે સતી છુ સનાથ - વિઇ વાલ્હા વિદેશે નહી વેગળા રે, હરિ સમ મૂજ ભરતાર; તુજ સરિખાં હરણું કરે રે, લ'પટીને ધિકાર. પરમેષ્ટી મંત્ર મહા બળી રે, પાઠે સિદ્ધ મુજ પાસ; જ્ઞાની ગુરૂજી પાસે જો મુજ સાથે તું ખળ કરે રે, તે સતિ કરે શરાપ;
વિશ્ર્વ૦ ૧૪.
વિo ૧૫.
વિ
૧૬.
૧૭.
વિશ્ર્વ
૧૮.
લીયેા રે, જેથી શત્રુ વિનાશ. વિ′૦ ૧૯.
ખાળી ભસ્મ ક્ષણમાં કરૂ રે, રેશે પિયા મા બાપ. વિઇ ૨૦. બેટ સુણિને ક્રોધે ચઢી હું રે, ખલી દીશાવે ભીત;
પણ સા નિશ્ચળ થઈ રહીરે, રાખી કુળવટ રીત. વિષ્ઠ ૨૧ચેાગણીનાં યાં સૂણિ રે, ચાલ્યા ચદ્રકુમાર;
પલક માંહે ગુફામાં પાંચિયા રે, તત્ર દીઠી નિજ નાર. વિષ્ઠ ૨૨.
ટ.
Page #645
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વીરવિજયજી.ચંદ્રશેખર.
1
કુંવર કહે રે પાતકી હૈ, પરનારી કરનાર; રૂચા દૈવ તુજ ઉપરે રે, કુણુ છતાં રાખશુહાર. સાંભળી ખેચર ઉઠિયા રે, લાગ્યા `યુદ્ધ પ્રચર્ડ; કુમરી અજેય ખડ્ગ કરી રે, કીધે ખાખંડ, વિદ્યાબળે એક રથ કરીરે, ખેશી દપતિ દાય; કૈાતક જોતાં ગગને ચલેરે, પહેાતા પદ્મપુર સાય. વિ′૦ ૨૫. રાજા રાણી સજન સહુ, ભેઠે સુતા જામાત; ધર લાવ્યા તૢ આચ્છવે રે, પુછેા સકળ કહી વાત. રંગરસે તિહાં લીલા કરે રે, સુખભર દૃપતિ તેહ; કાઇ દિન સાવન સાગટે રે, રમતાં ધરિ દૂ નેહું. -શાસ્ત્ર કથા ગીત ગાનમે રે, કાઇ દિન નાટકશાળ; દેવદુ ગુંદૃકની પરે રે, ભાગવે સુખ રસાળ. વિશ્ર્વ ૨૮. ચદ્રશેખરતા રાસના રૈ, ત્રિજો ખડ રસાળ;
વિઈ ૨૬.
વિરૂઈ ૨૭.
"
શ્રી શુભવીરની વાણીએ રે, તેની દસમી ઢાળ. વિ૪૦ ૨૯.
'
દાહા. એક દિન ૬પતિ પરિકરે, પરીવરીયા વન મહિ; કુળ કરતા માજશ્, શીતળ વન તરૢ છાંયે. મયુર કનકમઈ તિણે સમે, રમતા દેખી દૂર; મૃગસુદર મન માહિયુ, ખાલિઆનંદપૂર. મનમૈાહન મુજને દિયા, આણી ઐહુ જ માર; રમવા કારણુ દિલ લઘુ, એ મુજ ચિતના ચાર. ચંદ્રશેખર તવ ચાલિયા, મયુરને લેવા કામ; નાંઢા માર વનાંતરે, નૃપ પણ પૂઠે તામ. આતરિયા તવ ઉડતાં, સાથે માર મહુત; ઉપર અવારિ કરી, તવ ગગને ઉડત. કુવર વિચારે ચિત્તમાં, અહં કશા ઉતપાત; બેઉ કિહાં એ જાય છે, એ પક્ષી કુણુ જાત. વન ગિરિ -ગામ આળગિયાં, ક્ષણમાં કાસ હજાર;
વિ′૦ ૨૩.
વિશ્ર્વ ૨૪.
2
૩.
3.
૬૮૭
૪.
Page #646
--------------------------------------------------------------------------
________________
૬૮૮
' જેનકાવ્યદેહન. યમુના નઈ જળાધિ લહી, ન િતાસ મજાર. ૭ કુંવર :તરી કાંઠે જઈ, કર ચિત્ત વિચાર; ખિણું સાગ વિયોગ, મઈ, સુતધર કહે સંસાર. ૮. મથુરપુરિ દેખ| ગયા, તિહાં જિન ચૈત્ય નિહાલ; પંચ અભિગમ સાચવી, વંદ્યા અંગત દયાળ. એક શ્રાવક મુખથી સુણિ, તિહુ નાણી અણગાર; મનોરમ વનમાં આવિયા, વંદન જાત કુમાર. ૧૦. 'દિ ની મુનિને સ્વવી, બેઠે ધર્મ સૂણત; અવસર પામી વિનયથી, એણિ પરે પ્રશ્ન કરત. ૧૧.
ઢાળ ૧૧ મી, ( ચાંપર વારિ માંકા સાહીબા કાબેલ મત –એ દેશી.) પૂછે કુંવર મુનિરંજને, કૂણ મેર રૂપાળે; કનકમઈ પીછાં ઝગે, ગતિએ લટકાળે. વિસમય વાત ન વિસરે, જો ચતુર નિહાળે; મધુર રસિક ફળ ઔષધિ, મુખમાં ઓગાળે. વિસમય૦ ૨. દેખિ વને હું શિર ચઢ, ઘડિ દેય ખેલાવ્યો; નભ ચઢિ નઈ જળ નાંખિયો, ફરિ નજર ન આવ્યો. વિસમય૦ ૩. જ્ઞાનિ કહે ભવ તેરમે, તું' સુરપુર વાસી; વસૂદત નામે શેઠિયા, પ્રિયા ચાર વિલાસી. વિસમય ૪. તેહમાં એક અણુમાનિતિ, નવિ નજરે જેવે;
ખભર રહેતી વેગળી, દિન રાતે રોવે. - વિસમય પ. તપ જપ કષ્ટ ભવ ભમિ, થઈ વ્યંતર દેવી; ભવ ભવ તે તુજને નડ, ઘણી વાત શું કેહેવી. વિસમય૦ ૬. મૃગસુંદરિશ દેખિને, આકાશે જતિ; પૂરવ વેર સંભારતાં, ભરિ ખેદે છાતિ. વિસમય છે. મેર રૂપ કરી તુજ હરિ, સરિતામાં ધરિયે; ખેદ ઘણે હણવા તણો, તુજ પુજે સંરિયો.' વિસમય ૮. કલેશ ન ધર નારિશું, ઘરમાં કોઈ વેળા;
Page #647
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વીરવિજયજી–ચંદ્રશેખર. ૧૮૯ જે વછે સુખ, સંતતી, લક્ષ્મિના મેળા વિસમય ૯. લલનાં લક્ષમીરૂપ છે, નરને ઘર માંહે, રીસવતાં, રીસાઈને, જાય , અતર દાહ વિસમય૦ ૧૦. નારિને ઘરથી કાહાડતાં, લક્ષ્મિને કહાડી; સુખ નવિ પામે તે કદા, વાવિ વિખની ઝાડી. વિસમય ૧૧. સંસાર દાહે ત્રણ છે, વિશરામની છાયા પુત્ર કલત્ર ને ગુણભર્યા, સજ્જનની માયા. વિસમય ૧૨. વળિ નિશિદિન નારી વડે, નહિ ઘરની ચિંતા; ચાકર. સત સેવા કરે, પણ નિર્જ. નવા હતા. વિસમય ૧૩. જગમાં દુર્લભ નારિયે, ગુણ ત્રયે વખાણું; સહસ દૂષણ દૂર, તજે, એ પડિત વાણી. વિસંમય૦ ૧૪. સુત ઉત્પતિ નંરિથી, ઘર ભાર ઉઠાવે; પતિમરણે ભેગી બળે, તસ કિમ દૂહવાવે. વિસમય૦, ૧પ સરસ અશન દિએ કતને, લખું પોતે ખાવે; દુખની વેળા સખાઇ છે, ૫ણું દૂર ન જાવે. વિસમય ૧૬. તે સ્ત્રિ જે બળતી રહે, નહિ પુત્રના મેળા, વેપારે લાભ ન નીપજે, રેહે દળદર વેળા. વિસમય૦ ૧૭. વેરે દૂવે અતિ આકરું, બહુ ભવ દુખ પાવે; વીર પ્રભૂને વ્યંતરી, શિતળ જળ છંટકાવે. વિસમય ૧૮. જે નર ઘરનારી, તજી, કરે પરઘર મેળા; ધન હાણ પ્રિયાં સવી, તસ વેઠી વેળા. વિસમય ૧૯ એક ગામે એક રાજવી, તસ પુત્ર ભલે; ખચ્ચર ઘોડી જેનમિય, ઘર મેહેટ વછેરે. વિસમય ૨૦. નામ ઊજાગરો તેહનું, ઘરે બાંધે ખાવે મધુભટ વિપ્ર તે ગામમાં, પરીકરશું રેહવે. વિસમય ૨૧. ઊંધ નામે મહષિ ઘરે, મણું દૂધ કરતી;
તસ વૃત વિકતા વિશે, ઓછી ચલતી. વિસમય રર. " ધૃત વેચણ દરબારમાં, એક દિવસે જાવે;' '
Page #648
--------------------------------------------------------------------------
________________
૬૦
નકાવ્યદેહન.
• વૃત દેઈ નાણુ માગત, તે દૂર રહા. વિસમય. ૨૩
નખ્યા રૂકમ ઉંચા માળથી, અશ્વ લાદિમાં પડિયા; વેણી લેઈને આપતાં, દ્વિજ નજરે ચઢિયા.
વિસમય ૨૪. પૂછતાં કુંવર ભણે ઈશું, લાદિ રૂકમ મઈ છે; એહ વછેરા ભાગ્યથી, અમ ઉરછી ભઈ છે. વિસમય ૨૫. તે કહે બ્રાહ્મણને દિયે, તુમ પૂજ્ય જ હવે; નૃપસુત કહે મહીષિ દીયો, અમે તુમ હરિ દેવે. વિસમય૦ ૨૬. વિ લભ વશ શેરી, દેઈ લિએ વછેરે; ઘર જઈ સેવા કરે, દાણે દેઈ ઘણેરો.
વિસમય૦ ૨૭. આજિવિકા મૂળથી ગઈ, ઘર દુર્બળ કીધે; મંદમતિ ઉંધ વેચીને, ઉજાગરે લીધે. વિસમય ૨૮. નારીશું રસ પ્રેમથી, જગ શોભા વાધે; થિર ચિતે ગુરૂ સેવતાં, શું એ ધર્મ તે સાધે. વિસમય૦ ૨૯એમ જ્ઞાનિ વયણું સુર્ણિ, ઉઠી કુંવર સધાવે; નઈ ઉપકંઠ તરૂ ઘટા, વન જેતે જાવે. વિસમય ૩૦. દૂર વનીતર આવતા, દાખ રાયણ મીઠી; એક તરૂં ડાળે ઝૂલતી, તરવાર તે દીઠી. વિસમય૦ ૩૧. કનક મૂઠ રતન જડી, લંબી અહી નારી; ચિંતે કુંવર કઈ બેચરે, વનમાં વિસારી. વિસમય ૩૨. અથવા ખડગ આ વન ધરી, કોઈ સુભટ પઠે; એમ ચિંતી વનમાં ફર્યો, પણું કોઈ ને દી. વિસમય ૩૩. આવિ ખડગ લેઈ જવતો, જાણે મેતિનો હાર; મેન રહિત કરી ઝગમગે, શ્વેત તેલની ધાર. , વિસમય ૩૪અળશી કુસુમસામ છે પ્રભા, વિજળી દર પખ; દેખી અચભે પામિ, લેઈ ખડગ વિશેષ. વિસમય૦ ૩૫જેવા પરિક્ષા તે ગયો, વાંકા વસ છે શૂળ, ગુલમ વિટાણું પરસ્પરે, ઘન વંશનાં મૂળ. વિસમય ૩૬. વૈશાખ ટાણુ કુંવર રહી, છેદે બળ સાર;
Page #649
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વિરવિજયજી.- ચંદ્રશેખર. ૧. પામી અચંભ ખડગ, જૂએ, દીઠ રૂધિરની ધાર વિસમયના ૩૭. વંશ જાળ જેવે ફરી, ધુપ કુંડે વૃત પર;નર એક કર માળા રહી, પડ્યું મસ્તક (રે. વિસમય૦ ૩૮. રૂધિર ઝરંતું દેખીને, કરે પશ્ચાતાપ; વિણ અપરાધી મારી, કરતો મંત્ર જાપ. વિસમય. ૩૯ હાહાકાર કર ગયે, વન ખડ વિચાલ; ઉભી દીઠી વૈવના, વળગી તરૂં ડાળ. વિસમય ૪૦. સરોવર તીરે દેખિને, ચિત ચિતે કુમાર, વન રખવાળી દેવતા, વા યંતર નાર. વિસમય ૪૧. અથવા જેવા ઉતરી, વિદ્યાધર, બાળ; ચંદવન કાંતિ ઝઘે, હઠ લાલ પરવાળ. વિસમય૦ ૪૨. વા યમૂના જળ દેવતા, સરોવરમા નાહી; લીલ વિલાસે ખડી રહી, તરૂ શાખા સાહી. વિસમય ૪૩. એમ ચિતી ધરજ ધરી, ગયે તેની પાસે; સા તસ દેખી મહી રહી, ચિત્ત પ્રેમ વિલાસે. વિસમય ૪૪. વળિ ચિત્ત ચોરી ચિંતવે, નર રૂપે રૂડે, પણ સતિ નારી ચિત્તમાં, એ ભાંડથી ભંડે. વિસમય ૪૫. રાજકુવર ભૂલો પડ્યો, આ એણે કામ; ન ઘટે મુજ તસ પૂછવું, કુણુ દેશ ને ગામ. વિસમય ૪૬. પૂછે પડુત્તર આપશું, તે પણ ન વિશેષ, ગુણિ જન પૂક્યાં બોલતાં, સતિ દોષ ન લેશ. આ વિસમય ૪૭. ચિંતી મનપણે રહી, નિચિ નયનની વાસ; ચંદ્રશેખર તિહાં આવિને, બોલાવે તાસ. વિસમય ૪૮. ઉત્તમ રાસ રસાળનો, ખડ ત્રિ વિશાળ; શ્રી શુભવી તસ ભણિ, અગીઆરમી ઢાળ. વિસમય૦-૪૯.
દેહરા કુંવર કહે સુણ સુદરી, તું કુણ ઉત્તમ જત; , , , છે. ગામ નગર કિહાં વાસ તુમ, કુણ વળી માત ને તાત. ! ૧.
1/
Page #650
--------------------------------------------------------------------------
________________
૬૯૨
જૈનકાવ્યદોહન
વેશ. '
1.
રહે - તે સરવર તટે, વર્ન ત જ નિવેશ, નિય ઊભી એકલી, ચાવન બાળ મેં તુજને વન દેવતા, જાણી આવ્યાં પાસ; ભૂપગ દૃગ ચળ જોવતાં, મણુગ્મ જાતિ વિશ્વાસ વળતું તવ સા એમ ભણૅ,'' સુણ ઉત્તમ'' ગુણવંત મૂળ થકા વિવેરી` કહું, સધળા અમ વિસ્તૃત. ઢાળ ૧૨ મી.
'
.
૧.
+
સા
( સાહીબા-મેાતી અમારા એ દેસી. ) મંધુરસં માલ અમૃત વણે, વૈતાઢયે છે દક્ષણુ શ્રેણું; વિજયાપૂરિના હરિખળ રાજા, જાતિ કુળ જસ બિદું પખ તાજા; સાહીખા મન ગમતા મેળા, દાહિલો મળવા અણુિ વેળાં; ભાગ્યને વક્ષ્ય ભેળા. સા રાણી ગુણાવળી ગુણની પેટી, 'દાય સુત ઉપર આઠે છે એટી; આડશીધી જસ વેંહચી દીધી, સી વિધાતે એકતિ કીધો. વિકસિત વયંણે પુલ ખરતાં, લાચન જેનો અમિય ઝરતાં; પૂર્વ દિશા સમ ચપકમાળા, સાત દિશા સમ સાત વિશાળા ખેત ચતુર નૃપ ચાર્વિસ જાણી, કન્યા માહ' તણી રાજધાની; ચાવિસ કન્યા શ્રીપૂરરાય, ગગન ગતિ નૃપની કહેવાય." સો૦ કન્યા આંઠે સહેાદરી માહરી, તાત અમારા રાય જિતારી; ચંદ્રાવળી હું આઠે વડેરી, ચેાસ જણની એક‘ કચેરી. સારું એક દિન ચંપકમા બાલી, આપણું ચાસĆ જણુની ટાળી બાળપણાનાં પ્રેમ વિષ્ણુધાં, ઠામ ઠામ `વરને જો તો પછે મેળવુ ન હેાય કદાપિ, તિણે ઉથા એક વાત જ ચાંપી; વર વરવા સર્વેને એક, જૈનમતી પૂન્યવંત વિવેકસા શૂરવિરે હુ ખુદ્ધિ બળિયે સહેજે જાય ન અટકળિયા; વે તિહાં લગે પ્રેમ નીવાહે, તે વરવા સહુને ઊછાંઠે. સા એકમતા કરિ:'ભેળાં જમિઐ, વનજળ ક્રિડાએ નિત્ય રમીએ, એક દિન શંખપુરિન રાય,' મહુિચુલના તિહાં દૂત તે ય સારુ
J
૪.
←
૫.
દીધું.
૯.
સા
૪.
સારું
"
૨.
૩.
૬.
૭,
૮.
Page #651
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વીરવિજયજી-ચંદ્રશેખર. હરિબળને કહે ઈ તા, તુમ આઠ કન્યાં અમને આપે; - જે નદિઓ જે રણક્કરવા, અમેરણ કરવા હરવા. સા૧૦. સુણ હરિબળ કહે માથું મળશે અમપુત્રિ ઈચછાવર વરશે - દૂત મુખે સુણિમણિચેલ આર્વે, સત્ય શું યુદ્ધ કરી જય પાવે. સા. ૧૧. હરિબળ ગ્રહી નિજ પૂર જાવે, કારાગારમેં નિત્ય વસાવે; એક દિન વિજયાપૂરિને બીર, આવ્યા નાણિ અણુરસા ૧૨. રાણિ ગુણવળી વંદન જાવે, દુઃખ ભરી ગુરૂને પ્રશ્ન કરાવે; ' , મુજ પુત્રિ આઠે ભરતાર, કૃણ થાશે ભાગ્યવંત કુમાર સા૦ ૧૨. વળિ અમ પુન્ય ઉદય કીમથાશે, મુજ પતિ શત્રુથી કિમ મુકાશે ! વળતું તસ ભાખે ચૌ નાણિ, રાણિ સુણે ચિત ધૂરજ આથુ. સા.- ૧૪. વિદ્યા વિહ્વણું તુમ સુત દેય, ચોદય વિણ રજની જેય; તે દેય બાંધવનો હણનાર, જે નર તે હશે ભરતાર, સાવ ૧૫. તુજ પતિને મુકાવશે તેહ તુમ શગુનો કરશે છે; નિજ તનુ છાયા લઘે જેહ, ભાવિ ભાવ મટાવે તેહ.. સા. ૧૬. સાંભળીને ખેદ હરખ ભરાણિ, મુની વંદી પર આવી રાણિએક સમે અમે ચોસઠ બાળ, કામદેવ ઘર કરિ નૃત્યશાળ. સા૧૭. સાવર નાહી ચૈત્યે પઠાં, તવ ભુષણ વસ્ત્રાદિ ન દીઠાં, , , ગુપ્ત રહે નર ક્ષત્રી જાતે વસ્ત્રાદિક તેણે લીધાં રાતે. સા૧૮. પાછાં આપ્યાં તે અમે લેઈ, ખડગ રતનમણી કંચુક દેઈ, કિધિ પરિક્ષા સાહસિકદેખી, ધાર્યું અમે કરૂ હો ગવેખી. સા. ૧૮. અનુસાર લહુ તુમ જ એહ કુવર કહે અમે નહિં છું તે; વળતું ભણે સા સુણ ચિત લાઈ, ચંપકમાળાના દેયા ભાઈ. સા૨૦. શત્રુ હઠાવન વળી ઉનમત્તે, વિદ્યા સાધન કરે નીમિત્તે; યમુના કિનારે મહેલ બનાવી, રાખી નિજ બેહેનો ઇહલાવી, સા૨૧. પદ્મણિ લાવિ ગિરિ દરી માંહે, વિદ્યા મનોવેગ સાધે ઉછહે: સાધે વાયુ વેગ ઈહીં વશ જા, ચંદ્રહાસ્ય વિદ્યા ઉજમાળે. સા. ૨૨. તે ખટ માસે સિદ્ધજ થાશે, તવ, શત્રુને જીતણ જાશે; મોકલી મુજને ખબર જ લેવા તુમ હું ઉભી વાત કરવા. સા. ૨૩.
Page #652
--------------------------------------------------------------------------
________________
૯૪.
જૈનકાવ્યદેહના ચંદ્રશેખર સુણિ ચિંતે મનમાં, તે નર માર્યો મેં દરી વનમાં; ' , હૈ ધરિ નિજ ચિત્ત વિમાશી, તે આગળ દેય વાત પ્રકાશી. સા. ર૪. ચંદ્રાવળી સુણિ દુઃખ ધરે મોટું, ચિંતે હૃદય મુનીવચન ન ખોટું; શ્રી શુભવીર વચન્ન રસાળ, ત્રીજે ખડે બારમી ઢાળ. સા. ૨૫.
ખિણભર ખેદ ભરી શકી, સા ચિંતે તિણિ વાર; વિખમી કર્મ તણી ગતિ, વિખમે આ સંસાર. કુંવર વદે સૂણુ સુંદરી, મ ધરો મનમાં બેદ; જ્ઞાનીનું દીઠું હવે, તિહાં નહિં કાંઈ વિભેદ. સા કહે ઉત્તમ નર તુમે, રહેજ્યો ઈહાં ખિણમંત; ચંપકમાળાને જઈ, સંભળાવ્યું વીરતંત. જે તુમપર રાગિ હશે, તે વેગે ધજ રક્ત; મંદિર ઉદ્ધ હલાવશું, પિત્ત ધજાએ વિરક્ત. રહેજો રકતે થીર થઈ; પિત્ત જાજો દૂર, એમ સંકેત કરી ગઈ ચંપકમાળા હજૂર. તસ સંકેત દેય ઘડી, તદગત ચિત્ત કુમાર; ઉપશમ ગુણ ઠાણે ચઢી, થાવશ્રરે અણગાર. પિલિ તામ પતાકિકા, હાલતી દીઠી ત્યાંહિ; જાણી વિરક્તા નારિયે, શીધ્ર ચલ્યો વન માંહિ. કેસરી સિહ ર્ મલપતો, વન ફળ કરત અહાર; કેતે દિવસે પામિયા, દેવ અરણ્ય માર. શીતળ જળ નિરમળ ભર્યું, સરેવર દેખી તામ; જળ પીને નિદ્રા લીએ, તિલક તરૂ તલ ઠામ. પૂન્ય મિત્ર બળ જાગતે, ન કરે અનરથ કાય; વન રણગિરિ અરિ જળધિએ,પણ મનવંચ્છિત હેય.
' ઢાળ ૧૩ મી.
( જીરે દેશના સુણિ રઢ લાગશે—એ દેશી.) જીરે જાગે કુંવર જિયે તદા, જીરે દેખે રિદ્ધિ વિશાળ;
Page #653
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વીરવિજયજી. ચંદ્રશેખર,
કરે હુય ગય સુભટ મળ્યા ધણા, જીરે માલે વચન રસાળ. જીરે પુન્ય કરા જગ પ્રાણિ, અરે પૂન્યે દાળિક દૂર; રે મનવ’ચ્છિત મેળા મળે, છરે પૂજ્યે સુખ ભરપૂર, જીરે પૂ૦ ૨. જીરે કરત પટાવત વિનતી, છરે વૈતાઢયે જીરે કુસુમપુરી, વિમળાપુરી, છરે અલકાપુરી સમ જાણુ. જીરે પૂ૦ ૩. જીરે રતન કનક ચૂલ ખાંધવા, જીરે રાજ્ય કરે વર નિત્ય; જીરે શ્રીમતિ. ધ્રીમતિ પટ પ્રિયા, જીરે અવર]પ્રિયા ઘણી પ્રીત. જીરે પૂ૦ ૪. જીરે પ્રીતિ પરસ્પર છે ભ્રૂણી, જીરે જીવન મચ્છુ સરીસ;
રહેઠાણુ;
જીરે
અરે કન્યા બિહૂ જણુની મળી, જીરે ખત શત ને છત્રીસ અરે પૂર્વ ૫. જીરે ચામાસા દિન વિતતે, રે રાજકચેરી માહિ જીરે શીતળજિન પધરાવીને, છરે આવ આઠ દિન ત્યાંહિ. અરે પૂ૦ ૬. જીરે કાર્તિક વદ પંચમ દીને, છરે વિદ્યાધર મુનિરાય; જીરે ગગન માગથી ઉતર્યો, જીરે દેવરચિત સિહાસને, 'જીરે જીરે રાય પ્રમુખ પ્રખદ ભણી, જીરે દેશના જીરે રતનચૂલ અવસર લહી, છરે મૂનિને એમ પૂછત; જીરે અમ દાય ખાધવની સુતા, અરે દાણ હારશે તસ કત. અરે પૂ૦ ૯. જીરે કિમ મળશે કિમ જાણું, જીરે કણ થાનક મહારાજ;
વંદે સદ્ તસ પાય. જરે પૂ॰ છ. પ્રભૂ વદી
બેસત;
ધર્મ યિત. જીરે પૂ૦ ૮.
જીરે ભૂચર ખેંચર ભૂપતી, જરે તવ ભાખે મુનિરાજ. અરે પૂ૦ ૧૦.જીરે દેવાટવમાં સર તટે, જીરે સુતા તિલક તર્
૬૫
2.
;
''
જીરે ખત્રિસ લક્ષણુ કર પદે, છરે છાયા અચ તનુ ઠેઠ જીરે પૂ૦ ૧૧. જીરે ખત શત ત્રિસના ધરો, જીરે ભૂચર એક '' ભરતાર;
જીરે ક્ષત્રિ ત્રિખંડનેા રાજવી, છરે વિદ્યા બહૂ ભંડાર. જીરે પૂર્વ ૧૨.. જીરે' માધવ ઉજળા પચમી, ' જીરે લગન દિવસ ઉચ્છ્વાંહિ;
જીરે દસ ઘડી દિન ચઢતે થઉં, જીરે જઈ તેયા વન માહિ. અરે પૂ૦ ૧૩.
1
અરે પૂરવધર કડ્ડી ઉતપત્યા, જીરે વિચર્યોં પંથ વિદ્યાય;
જીરે મેટ કન્યાં મડળી, જીરે લેઈ ઢાં નિવસાય. જેરે પૂર્વ ૧૪.જીરે આજ વાત તેસવિ મળી, જીરે થામ પ્રભુ અસવાર,
Page #654
--------------------------------------------------------------------------
________________
૬૯
જૈનકાવ્યદોહન,
અરે પૂ. ૧૬.
j
*.
.
જીરે કહિ એમ અશ્વ રતન ધરા, અરે કુંવર ચલ્યા તિણુિ વાર. અરે પૂ૦ ૧૫. જીરે આગળ જાતી વધામણી, જીરે આવ્યા સનમુખ રાય અરે જંગલમાં મગળ ભયા, ઝરે મેહેલ રમ્યા તિહાં જાય. જીરે ચારી ચિત્તૂ 'પખ' ચીતરી, જીરે તેšજ રણી માંહિ; જીરે કકર આવ પરણાવતા, જીરે સધળી કન્યાં ત્યાંહિ. અરે પૂ૦ ૧૭. જીરે રસમ જરી ગુણુમ જરી, જીરે તેઢુમાં વડેરી” દાય, જીરે વૈતાથે સ તે ગયા, ' જીરે ખિજે દીને સહું કાય.' અરે પૂ૦ ૧૮. જરે ખેચર બહુ જોવાં મળે,જીરે ખેંચરી ગાવે ગીત, જીરે નાટકશાળા નિતં વે, અરે રાગ રંગરસ જીરે સાસય ચૈત્ય · જીહારતા, છરે કરતા નવનવા ખેલ; જીરે કુસુમ દળી ઘર શ્રી ગણે, જીરે રમતાં જળ વન કેળ જીરે ન'દીસર દ્વિપ જંતા, જીરે સાથે રમણીનાં સાય - પડીમા વદતાં-છરે પામે અતિ મણુંદ. જીરે મેરૂ રૂપમુહુ સાસય જિના, છરે જાત્રા કરિ· ઘર જાય;
" ।
રીત.
અરે પૂ૦ ૨૦.
વૃંદ;
જીરે
જીરે પૂ॰ ૨૧.
રે બિહુ સસરા પાસે થકી, જીરે વિદ્યા બહુલ,ગ્રહાય જીરે પૂ, ૨૨.
*
..
.
T
જીરે, પશુને, નર ભવ કરે, જીરે. નરને પશુ અવતાર; અરે પર વિદ્યા છેદન. તણી, જીરે એમ સાવ એક હજાર. અરે પૂ૦ ૨૩. જીરે, નારીગ તિહાં સઢવી, જીરે સુંદર નર પરિવાર;
*
અરે પાઁચ તિર્થ યાત્રા ભણી, જીરે ચાલ્યા વિયત કુમાર. જીરે પૂ૦ ૨૪.
.
જીરે સમત શિખર જઇ ઊતર્યો,, છરે વંદી, વીસ જિષ્ણુ ; ∞રે શિતા નાળ નિહાળીને, છરે મધુવન જાત નરિ૬. છરે પૂ૦ ૨૫. જીરે, નદન વન સમ, મધુવને, છરે મંડપ ાખ રસાળ; જીરે સીતાફળ દાડીમ ત, જીરે જાશ્રુ કળ દ્વિતાળ. સાં, લિ હરીતકી, છરે રાયણુ
અરે પૂ॰ ૨૬.
જીરે,
ને સહકાર;
1
જીરે કળી કુસુમ-સુરભિ - તરૂ, જીરે રામ જામફળ સાર. જીરે પૂ ૨૭. જીરે અંજીર નાગ કદાં, જીરે કિસક- ચપક ઝુલ;.
જીરે કેતકી.. માલતી વિકસિયાં,
3
અરે વડતર માહાટા એક છે, જીરે શાખા પ્રશાખા વિશાળ; જીરે હુંસ માર શુક
સારિકા,
k
જીરે પૂ ૧૯.
જીરે પામિ તીર્થં અમૂલ. અરે પૂ૦ ૨૮.
અરે યુગલ વસે કરિ માળ. જીરે પૂ॰ ૨૯.
Page #655
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વીરવિજયજી.-ચંદ્રશેખર. - ૬૭ જીરે જાગતા ભેરવ દેવશું, "જીરે સુદર ચૈત વિશાળ જીરે માનતા માને તેહને, છ દિએ વિછિત તતકાળ. જીર પૂ૩૦ જીરે યાત્રિક પરદેશી જના, જીરે રેહવાન બહુ ઠાંણ; છેરે કુંવર નિહાળી નિશિ વસ્યા, છરે કરતાં તિર્થ વખાણું રે પૂ૦ ૩૧. જીરે સરોવર કંપક વાવડી, જીરે પીધાં નિર્મળ - નિર; છેરે ત્રિજે ખડે તેરમી, જીરે ઢાળ કહે શુભવીર-જીરે પૂ. ૩૨.
| દોહરા.. વડ તરૂ હેઠે મુનિવરા, ચાર રહ્યા છે રાત, લઘુ વય વને તપ કરે; ઉત્તમ ક્ષત્રિ જાત. ચાનાણી ગુરૂ પાસથી, ભણિયા સવિ સિદ્ધાંત; કામ વિડબણું ચૂકિયા, ઊપસમ, શાંત પ્રશાત. ચંદ્ર કીરણ અમૃત ઝરે, ઉજળી પૂનમ રાત; દેખી શ્રાવક શ્રાવિકા, આવે તજી પરતાત. મુનિ વદી હળી મળી, કરતા ઓછવ ત્યાહિ; ચંદ્રશેખર તે સાંભળી, આવિ નમત ઉછાંહિ. મુનિ મુખ અમૃતની છટા, પામી પૂછે એમ; લઘુ વય તુમ વૈરાગનુ કારણ પ્રગટયું કેમ. મુનિ કહે આ સંસારમાં, વિરૂઆ વિષય કખાય; રાગ વિવશ જગ જીવડા, ચિહુ ગતિમાં રોળાય. કુંજર ફરશેંદ્રિય વશે, બંધન પામે દીન; ગજ પણ અજ સરિખા હવે, મરે રસનાએ મીન ભમર સુગધિ કમળથી, નયને જળત પતંગ; હરણ મરણું શ્રવણેદ્રિએએક એક ઈદ્રિ પ્રસંગ. પાંચે ઈદ્રિ વશ પડ્યા, તેહની શી ગતિ હોય; કામ વિવશથી વેગળા, સુંખિયા જગમાં સિય. નવિ પલટાએ રાશિથી, માગિ કદિય ન હોય,
અભિનવ કામગ્રહ કહ્યો, સહુને દિએ દુખ સોય. શિયળવતી શિયાળે સતી, સુણતાં તસ દ્રષ્ટાંત; * ભવ તજી સંયમ શ્રી વરી, વશે અમ વૃતાંત.
Page #656
--------------------------------------------------------------------------
________________
, જૈનકાવ્યદેહન.. -
ઢાળ ૧૪ મી, (મને મળવા મુજ અલ –એ દેશી ) નંદનપુર વર રાજિયો, અરિમર્દન ગુણ ધામ રે; - તિહાં રત્નાકર શેઠ છે, શ્રીદેવી પ્રિયા નામ રે. ૧.
રશિયા રસભર સાંભળે, સતિય તણું ગુણ સાર રે; - શત્રુપણું અમર્યું કર્યું, પણ અમ તસ ઉપગાર રે. રશિયા ૨.
શેઠે શક્તિ સુરી ભજી, તિણે પ્રગટ્યો સુત એક રે; વિદ્યા શાસ્ત્ર કળા ભણે, વિનયવત સવિવેક રે. રશિયા ૩.
અજિતસેન નામે થયે, પામ્યો વન વેશ રે; પણ કન્યા નહીં એ સમી, જોઈ દેશ વિદેશ રે. રશિયા, ૪. એક દિન દેશાવર થકી, વાણેતર ઘર આત રે; એકતિ કહે શેઠને, કન્યા કેરી વાત છે. રશિયા હું આવ્યો મંગળાપુરી, દત્ત શેઠ વસે તિહાંઈ રે; ભજન કારણ તેોિ, તિણે મુજને ઘર માંહિ રે. રશિયા ૬. દેખી મેં તસ અંગજા, કન્યા કુણ તણું એહ રે; પુછતાં મુજને કહે, અમ પુત્રી ગુણ ગેહ રે. રશિયા, ૭. શિયળવતી અભિધાન છે, ચોસઠ કળા નિધન રે; થળચર પંખી જીવની, વાચાનું જસ જ્ઞાન . રશિયા પણ એ સરિખો વર નહીં, વરતે ચિત્ત કલેશ રે; સુણી મેં મિત્રપણે કહ્યું, મ કરો ચિંતા લેશ રે. રશિયા, ઇ. અમ શ્રેષ્ટી સુત એ સમા, અજિતસેન તસ નામ રે; મુજ સાથે નર મોકલો, જે કરવું હોય કામ રે. રશિયા ૧૦. સાંભળિ નિજ સુત કલ્યો, મુજ સાથે ધરિ પ્રેમ રે; શેઠ સુણિને આદર દિએ, તે કરે તિલક તે ઠામ રે. રસિયા૧૧. પરિકરસ્યું સુત મોકલે, તે જિનશેખર સાથ રે; વરઘોડે ચડી ચેરિએ, ઝા કન્યા હાથ રે. રશિયા, ૧૨. શિયલવતિશું નિજ ઘરે, આવ્યા પરણી તેહ રે; સુખમાં કાળ ગમે સદા, સસરા સાસુને નેહ રે. રશિયા, ૧૩.
Page #657
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વીરવિજ્યજી—ચંદ્રશેખર. ૬૯૯ ભાગતિ રાત્રે અન્યદા, શિવા શબ્દ સૂર્ણત રે; પતિ નિદ્રાભર મેલીને, જળઘટ હાથ લિયત રે. રશિયા, ૧૪. શિયળવતિ ઘરથી ગઈ, એકલી પુર બહારે રે, સસરે દીઠી જાગતાં, વળિ આવી ઘણું વારે રે. રશિયા, ૧૫. શેઠ કહે નિજ નારિને, સાંભળે વહુનું ચરિત્ર રે; આજ ગઇ મધ્ય રાત્રિએ, પરઘર રમવા વિચિત્ર છે. રશિયા, ૧૬. કુળ મર્યાદા ગણે નહીં, તું નહી જાણે કએ રે; ' મે નજરે દીઠી સહી, પરનર ભોગ પલાયે રે. રશિયા, ૧૭. નારિ કહે કહેશો નહી, કોઈ આગળ એ વાત રે; ઘરનું છિદ્ર પ્રકાશતાં, થાશે કાઈની ઘાત રે. રશિયા, ૧૮. આયુ ધન ઘર છિદ્રને, ઔષધ મૈથુનવંત રે; દાન માન અપમાન એ, નવ નર દક્ષ ગોપાત રે. રશિયા. ૧૯ રવિ ઉદયે સુતને કહે, સાંભળ તુજ વધુ વાત રે; જળ ભરવા મસલું કરી, આજ ગઈ મધ્ય રાત રે. રશિયા, ૨૦. એક પ્રહર પરઘર રહી, આવી પછી ગેહ રે; મેં દીઠિ નજરે સહી, મ ધરે એહ શું નેહ રે રશિયા, ૨૧. પુત્ર વિનીતે માનીયુ, તાતનું વચન પ્રમાણ રે; એમ કહિ તાત ચરણે નમી, પહોતે તે નિજ ઠાણ રે. રશિયા ૨૨. મનસૂબો કરિ શેઠ તે, વહુને કહે તુજ માત રે; રેગે ગ્રહી મરવા પડી, આવી ખબર આજ રાત રે. રશિયા, ૨૩. ચાલો તુમ સાથે ચલુ, તેડાવે તુમ માય રે; વણ સુણિ સસરાતણું, માય મિલન મન થાય રે. રશિયા, ૨૪. રથ બેશી દેય નીકલ્યાં, મારગ ચાલ્યા જાય રે; જળ વેહેતી નદિ દેખીને, રથથી બિદ્દ ઉતરાય રે. રશિયા, ૨૫. શેઠ ભણે વછ સાંભળો, મોજડી જળ વિણસે રે, પગ પાળે નદી ઊતરે, મોજડી કર લેઇ રે. રશિયા, ૨૬. સાંભળી સારથથી ગ્રહી, મોજડી પગ દેય પેહેરી રે; વાળી ખડા નદી ઊતરી, જળ મોજડીનું વિખેરી રે. રશિયા. ર૭.
Page #658
--------------------------------------------------------------------------
________________
- ૭૦
-
નકાવ્યદેહન.
રથ બેશી ચલતાં થકાં, દેખી નગર-
વિખ્યાત રે; - શેઠ ભણે આ શેહેરમાં, રહે સુખમાં આજ રાત રે. રશિયા ૨૮.
સા કહે ઊજડ ગામ એહ, નહિ વસ્તિ લવલેશ રે; એ ચિતે પક જડ વહુ હિત શિક્ષા હુએ કલશ રે. રશિયાહ ૨૯. હિત ઉપદેશ વાંદર, સુગ્રહિ નિહિ કીધ રે; * ધારી એમ શેઠે તદા, ફરિ ઉપદેશ ન દીધ રે. રશિયા૩૦.
ચાલતાં એક ગામડું, જિરણ કુટિર પંચાસ રે; * જોઈ સા વંદે શેઠને, દેખો શહેર આવાસ રે.. રશિયા, ૩૧.
શિતળ છાયા વૃક્ષની, સુંદર માણસ જાતે રે; - ' રણી એ 'વાસે વશી, ચાલિશું. પરભાત રે. રશિયા, ૩૨.
એણે અવસર ફૂપને તટે, જળ ભરવાને આઈ રે; માતુલ, પુત્રી દેખીને, તાતને દેતી વધાઈ છે. રશિયા, ૩૩.
માતુલ સનમુખ આવીને, તેહિ ગયે ઉછહિ રે; ,' અસન વસન ભક્તિ કરે, રાત વસ્યા સુખ માંહિ રે. રશિયા, ૩૪. ચંદ્રશેખરના રાસન, ત્રિજો ખંડ રસાળ રે; શ્રી શુભવીરે તેહની, ભાખી ચદમી ઢાળ રે.
દેહરા, - મામો મામી હરખજ્યુ, શિયળવતીને દેખ;
ભક્તિ કરે નવ નવ પરે, શેઠની વળી વિશેષ. ભાણેજીને પૂછત, પિતર ઘરે , કિમ જાત; સા કહે મુજ માતા રૂજા, કાલ સુણિ મેં વાત. સો કહે, મિથ્યા વાત છે, પણું મળો જઈ ઉછાહિ; પાછા વળતાં આવવું, મુજ સભારી આહિ. શિયળવતી તે સાંભળી, કરતી ચિત્ત વિચાર; રાતની વાત વિકીને, કપટ રચ્યું નરધાર. સાચી પણ અવસર વિના, વાત કરી વા ખાય; જિમ સલ્યા સાયર તરી, ગીત કપી ગણુ ગાય. ઊઠી પ્રભાતે ચાલતાં, મિલણું કરે સસ નેહ; માતુલ વળાવી વળ્યા, પંથ ચલંતા તેહ.
Page #659
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વીરવિજયજી-ચંદ્રશેખર. ૭૦૧
કાળ ૧૫ મી. (કપૂર હવે અતિ ઉજળું રે—એ દેશી.) વહુ સસરે રથ બેશીને રે, ચાલ્યા માર્ગ નિવાસ; મને ઉગ્યા એક ખેત્રમા રે, દેખી પથની પાસ રે. રાજા સુણો સતિ વડ ભાગ્ય, અમ પ્રગટે વૈરાગ રે. રાજા શેઠ ભણે આ ખેત્રમાં રે, થાશે મગ બહુ મૂલ; સા ભણે હશે તરાં રે, ધાનની હશે ધૂળ રે. રાજા, ૨. વચન વઘાં તિહાં વહૂ રે, અવળી ને અવિનીત; શેઠ ચલે ચિતા ભરે રે, વહુ પરખે દિત ચિત રે. રાજા નર એક નજરે દેખીયો રે, લાગ્યા અગ પ્રહાર; શેઠ કહે આ સૂટ વડો રે, સા વદે રાક એ ધાર રે. રાજા ૪. ઈડી રથ પગ ચાલતા રે, દીઠી વડની શ્રેણ, શેઠ ચલે વડ છાંયડી રે, સા ચલે તાપસ રેણ રે. રાજા. ૫ શિતળ છાંયે બોલાવતા રે, પણ ચલતી દેઈ પીઠ; ફરતી ચચળ હસલી રે, બોલતી નજરે દીઠ રે. રાજા ૬. હરખભરે રમે એકલી રે, હસલી શેઠ વદત, સા ભણે શેકથી એ ફરે રે, રેતી વિલાપ કર ત રે. રાજા નર એક આવતો દેખીને ૨, શેઠ વખાણે સોય, સા કહે નહિ નર નારી છે રે, વેશ પુરૂષનો હેય રે. રાજા ૮. એક ગામે વન પરિસરે રે, યક્ષાલય રહી રાત; રથ બેશી બિહુ જ ચલ્યા રે, જવ પ્રગટ પ્રભાત રે. રાજા. ૯ કૃપકે જળ ભરતી અિ રે, દેખી ચકવી એક; ઉચ સ્વરે કરી બેલતી રે, ચકવા સહ અવિવેકરે. રાજા૧૦. શેઠ કહે રવિ દેખીને રે, બિહૂ જણ હરખે લવંત; સા ભણિ શોક ભરે બિહુ રે, કૃપકે રૂદન કરત રે. રાજા પીહર ગામ હવે રહ્યું રે, વેગળું કે તે ચાર; પંથ વિચાલે દેખીયો રે, તરૂવર લિબ વિશાળ રે. રાજા. ૧૨. તેહ તળે રથ છોડીયો રે, ભજન ભક્ષણ હેત;
Page #660
--------------------------------------------------------------------------
________________
-
3
3
*
.
- નિકાવ્ય - ' ' બેઠા શેઠ તરૂ તળે રે, સો દૂર એસન કરેત ૨. રાજા ૧. કરિ તરૂ મૂળ સાવતી રે, શેઠ લિંબતળ શાંત, વાયસ એક સતિ આગળ રે, વાણી મધૂર વંદંત રે.. રાજ. ૧૪ વાયસ વાણી સાંભળી રે, શિયળવતી ભણે એમ; છાનો રહે તું કુલી રે, પશુ વયણે નહીં પ્રેમ. રાજા સા કહે એકને વયણ થયો રે, કંતની સાથે વિયેગ; વળ તુજ વયણ ચિત્ત ધરું રે, તે મળે પૂરણ ભેગરે રાજા પુછે શેઠ વચ્છ શું કહે છે, એ વાયસની જાત; સાં કહે સસરાજી સુણો રે, સત્ય વચન દુઃખ લતરે. રાજા કુડકપટ છળ ભેદિયા રે, તેહને જુઠ સૂર્ય ગગાજળસમ સજનાં રે, સત્ય વચન સુખદાય રે. રાજા ક ટક તરૂ કરહા રૂચે રે, કરતા ઇડી દાખ; મૌલિ કુળવિચૂકંદરે તેજી આંબા ફળ સાખરે. રાજા શેઠ વદે સત્ય બલિએ રે, ભૂલ ચૂક કરિ દૂર, સા કહે લધુ વય વિનયથી રે, રેહિ ગુરૂ ચરણે હજૂર રે. રાજા, બાંધવ સાથે હું ભણું રે, કાકરતમુહ ગ્રંથ; સુગુરૂ પસાએ મેં લત્યારે, પશું પખિ વચ પથરે. રાજા કાક કહે મુજને દિયો રે, ખાવા કરૂં ભક્ષ, તે તુજને આપે સહી રે, કંચન વર દસ લક્ષ રે. રાજા૨૨. શેઠ વચને તસ સા દિએ રે, કાક ભણી ભણે વાચ; કરિર તરૂ તળ છે ચરૂ રે, કંચન કેરા સાચ રે. રાજા૨૩ શિયળવતિ વચને સુણિ રે, શેઠ ભણે શું સત્ય; સા કહે શાસ્ત્ર ગીરા નહિ રે, હોયે કદાપિ અત્યારે. રાજા. ૨૪. શેઠે ખાવી ભુમિકા રે, લીધા ગણિ દેસ'લક્ષ; શેઠ પ્રમાદ ઘણે ધરે રે, દેખિ કનક પરતક્ષ રે. રાજા૨૫. રથમાં ઠવિ રથ વાળિયેરે, તવ ના ભણે સુણો તાત; મુજ પહર છે ટુકડું રે, પાછા વળિ કિમ જાત રે. રાજા ૨૬. તે કહે બેટા સાંભળો રે, વાંક ઘણું મુજ માંહિ,
Page #661
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વિરવિન્નેચર' ચંદ્રશેખર છે માણી કરી ઘર આવી વાત કહિશ પછે ત્યાં હિરે. રાઇ રહ. તેં અમને સંખિયો કર્યો , તું ઘેર લક્ષમી રૂપે; ' + તું તુઠી થકી જે દિએ રે; તે ન દિએ વર ભૂપ રે. રાજઇ. ૨૮. 'નિજ અપરાધ ખમરિને રે, રથે બેસારી તેહ ' ' કુળ દેવીપરે પૂજતાં રે, સુખભેર આવ્યા ગેરે. રા. ર૯. ચંદ્રશેખરના રાસને રે, 'ત્રિ ખંડ રસાળ; શ્રી શુભવીરની વાણીએ રે, પરથી કહી ઢાળ રે.' રાજા ૩૦.
-
દેહરી.
નિજ પની સુત આગળ, શેઠ કહિ સંવિ વત; હરખાં વળિ સુખિયા થયા, સતિયપણે કરિ ઘાત. અવસર પામી પૂછતા, નિશિથ સમય કિહાં જાત; -જળમાં પહેરી મોજડી, નગરને ઉજડ ખાત. ૨. ગામને નગર તે કિમ કહ્યું, ખેત્રે મગ નહીં થાય; સુભટને કાયર કિમ કહ્યા, શિતળ છડી છાય. રોતી હસી કિમ કહી, નરને કિમ કહી નાર; -ચકવા ચકવી રોવતાં, તરૂ તલ તજત અહાર.
એ એકાદશી પ્રશ્નનો, ઉત્તર આપો , સાર; પડિતને પૂછ્યા વિના, પામે ન તવ વિચાર. . એમ નિસૃણિ સતિ સાસુ, સસરા, કત સુણંત; , મૂળ થકી વિવરે કરી, કહેતી હખ ધરત. ૬.
હોળ ૧૬ મી. . (મારા વાલાજી હૈ દુર ન જાઉં મહી વેચવા રે એ દેશી.)
મારી સાસુજી હે સસરો ન સમજે સાનમાં રે લો. એ આંકણી. દિયર દેરાણી દિવાનિયે રે લો, તુમને કાં નવિ સાન; મારી સાસરે. - જે કુળવતી મહા સતિ રે લો રાત્રે ન જાયે રાન.' મરી ૧.
રેણિએ રણમે એકલી રે, જાય જે સંહાસની સાથે પરા - - -સતિને કોણ લોપિી શકે રે લો, એ દિલ ધવે હાથ.''મોરી રે.
Page #662
--------------------------------------------------------------------------
________________
જૈનકાવ્યદેહન.
વ્યવહારથી શોભે નહીં રે લો, નિશ્ચય કઈક વાર; મેરીટ વિધિ નિષેધ નવિ બોલતા રે, એકાંત જિન ગણધાર. મારી. ૩. તુમ ઘર સુખ કરવા ભણિ રેલો, શિવાનો શબ્દ સુણંત; મરી, મધ્ય નિશાએ હું ગઈ રે લો, ઘટ એક હાથ ધરંત. મરી૪. કુંભવડે સરિતા તરી રે લે, જળથિ મૃતક થળ કિધ; મારી કટિએ ભુષણ હીરે જડ્યા રે લે, તે સવિ ઘટમાં લીધ. મોરી પ. મૃતક શિયાળ લેઈ ગયાં રે લો, હું રે આવી નિજ ગેહ, મોરી, ગુમ ભુષણ દાટયાં હતાં કે લે, સાસુને દીધાં . મારી ક. શેઠ ખુશી થઈ બેલિયા રે લો, વહુએ કર્યો ઉદ્ધાર; મેરીટ આળ દીધી મેં પાપીએ રે લો, ઘરજન સર્વ ગમાર. મેરીટ છે. વહુ કહે નઈ જળ ઝાંખરાં રે લે, કંટક વેધે પાય; મારી પછે મેજડી શા કામની રે , પંથ વિષમ રખાય. મારી. ૮. મટે નગર નહિ સજના રે લો, જણ જણ પૂછે કુણ; મેરીટ ઉજડ આપણું ચિત્તશું રે , માગ્યું મળે નહિ લુણ. મેરી. ૯. ગામડે પણ મુજ માઉલે રે લો, કીધાં સુખ એક રાત મેરીટ ગામ એ નગરથી મટકું રે લો, પામ્યાં જિહાં સુખ સાત. મરી ૧૦. કમળસબા લેઈ ગયો રે લો, જંતુ પડયા પ્રતિકુળ; મોરી મૂરખ માલધણું મળ્યો રે લો, તિણે કહી ધાનની ધૂળ. મારી. ૧૧. 'સુભટ તે સનમુખ ઘા લિએ રે લો, કાયર પૂઠે ધાય; મોરી તણે રાંક નર મેં કહ્યું રે લો, નાઠે કુટાય જાય. મારી. ૧૨. વિષ્ટા કરે સ્ત્રિ મસ્તકે રે લો, વડપરે વાયસ હોય; મોરી ભર્તા મરે ખટ માસમાં રે લો, તાપે ચલત તિણે જોય. મારી. ૧૩. હંસ વિગે હંસલી રે લે, રતી વચનભર શગ મોરી વય સુણી મેં ભાખિયું રે લો, જગતમેં ભુડે વિયોગ. મોરી ૧૪. કઈ કારણ વશ નારિએ રે લો, લીધો છે નરનો વેશ; મેરી વામ સ્ત્રિ પગ આગળ ચલે રે લો, જાણિ મેં ગુરૂ ઉપદેશ. મારી. ૧૫,
મુગતાહાર તારા ઝઘે રેલ, ત્રિમુખ ચંદ વિલોક; મેરીટ . રાત્રિ ફરિ ભ્રમણ ભજી રે લે, ચકવી રૂએ ધરિ શેક. મરી. ૧૬.
Page #663
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭૦૫
શ્રીમાન વીરવિજયજી—ચંદ્રશેખર. કાક શકુની લિબે રહે રે લો, વિટ અહી ગરલ નિપાત, મરી તરૂતળે અશન ન કીજીએ રે લો, એક દીન જીવિત ઘાત. મેરીટ ઉછ. શિયળવતી મુખ સાંભળી રે લો, હરખ્યા સહુ અતિરેક, મરી વિદ્યાનિધિ પદવી વરે રે લો, સ્વામિની કીધી છેક. ' મોરી ૨૮. ! માતપિતા સ્વર્ગે ગયાં રેલો, અજિતસેન પદ દય, મરી, ઘરમેં હુકમ સતિનો વહે રે , માન દિએ નિરરાય. મોરી૧૯. . પાંચસે મંત્રિ પે કિયા રે લો, આછો છે મંત્રિ એક; મેરીટ એક દિન રાજકચેરિએ રે લો પ્રશ્ન કરે તૃપ છેક. મરી, ૨૦. રાયને જે પગથી હણે રે લો, કીજે કિશે તસ દંડ, મરી ઉત્તર કોઈએ ન આપિઓ રે , વાત થઇ પરચંડ, મોરી, ર. શેઠ પૂછે નિજ નારિને રે લો, ઉત્તર પે શ્રીકાર; મોરી -સા કહે તેહને દિજિએ રે લો, રત્નત અલંકાર, મોરી રર. અજિતસેને નૃપને કહ્યો રે લે, ભૂપતિ તૂકો અપાર મોરી
ત્રિમાં મુખ્ય અત્રિ કર્યો રે લે, સુયા સકળ અધિકાર. મારી. ૨૦. પસિહસામંતને ઝીલવા રે લો રાય ચલ્યા બળ લેત; મોરી મુખ્ય સચીવ સાથે લિએ રેલ, શેઠ પ્રિયાને વહેત. મોરી ૨૪.
એકલી ઘર તું કયું રહે રે લો, મુષકને ભય મંજાર; મરી, વિદ્યા નૃપની નારી તિહું રે લો, થિર ન રહે નિરધાર. મારી ર. સા કહે કદિય ન લોપિએ રેલ, રાય હુકમ અહનિશ; મોરી હુ રે સતિ સતિઓ શિરે રે લો, જાણજો વિશ્વાવિશ. મોરી ૨૬. ઈદ્ર સમર્થ નહીં કદા રે લો, મુજ શિળ કરે વિસરાળ; મોરી -તુમને પ્રતિત જે ના હુવે રે લો, તો દેઉં ફૂલની માળ.' 'મારી. ર૭. ' કરમાએ પુલ માળા તણુરે લો, તવ જણને પડી ચૂક; મેરી કંઠ માળા ધરી નીકળ્યો રે લો, સૈન્યમાં હેતે નિસંકે.' મેરીર૮. ખડ ત્રિને કહી સોળમી રેલ, ઢાળ રસાળ શું રીત; મોરી શ્રી શુભવીર સતિતણી રે લો, સાનિધ સૂર કરે નિત્ય. મરી. ર૯
દોહરા,
'. . ' સૈન્ય પડ્યું કુસુમાવી, અરિશ બ સંગ્રામ '
Page #664
--------------------------------------------------------------------------
________________
-
પ.
૭૦૬
જૈનકાવ્યદોહન, , , મંત્રિ ગણે માળા લહી, પૂછે ભૂપતિ તા. કુસુમમાળ નિત નવનવી, કંઠ હે શે કાજ; સો ભણે એ વાત જ કર્યું, આવે મુજને લાજ ભૂપ ભણે મુજ અંતરે, રાખ ન ઘટે, તુજ; પ્રિત પાંતર જ્યાં હવે, ત્યહાં નવિ કહિએ ગુજ. - અજિતસેન વળતું કહે, મુજ સતિ નારી પ્રભાવ ફુલમાળ વિક્ષી રહે, સરસ સદા સદભાવ. સાંભળી રાજા ચિંતવે, આ શી અદ્ભુત વાત; સ્ત્રિ પુસ્તક ચોખાં નહી, તે કિમ સતિની ખ્યાત. કરીય પરિક્ષા તેહની, કરશું છે તે વાત;
ભે જગત વશી હુવે, તે પ્રેમદા કુણુ માત, ચિંતવિ એમ એક મંત્રી, નામે અશોક કુમાર; શિયળવતીના શિયાળને, ભ્રશ કરી એક વાર.
આ એમ કહિ મોકલ્યા દેઈ કનક એક લક્ષ; 'તે પહોતો સતિ ઘરસમિપ, ગુમ રહ્ય લંહિ લક્ષ,
* * ઢાળ ૧૭ મી. (લાલ લાલ જેસી તેરી અખિયાં છે, જેસી જલતી મસાલ-એ દેશી. }
ઉદભટ વેશે જેવો રે,- ખીણખીણુ કે વાર; સતિયાં ઉપર નજર કરે, તે અશોક ગમાર.
ધિગધગ વિષયી લેકને. તળ બીડાં દાસિક રે, દેઈ ભેજત સેય; સાપ ન લેવે પ્રેમસે, ફેર નજરે ન જોય. , ધિગ ચિંતે સતિ સિંહ કેસરા રે, લેણ ચાહત એહ; નામ અશોક પણ શેકર્સે, એહિ ધરતા હે નેહ. ધિગ. ૩. મેં બિ નઘા ઉનસે કરૂં રે, જાને સાહિ પ્રેમ; બુદ્ધિકે બળ કેતો કરે, વૃઢ લેતા હે કેમ. બિગ ૪૦ મૂકું કુડસે દેખતી રે, બહિરાગસે નેત; તવ સો દુતિયું પાઠવે, સા એકતિ વત. ધિગ૫
Page #665
--------------------------------------------------------------------------
________________
*
શ્રીમાન વીરવિજી ચંદ્રશેખર. 9 ભદ્રપતિ ગામતરે રે, ગણ કીનો વિણ . જાતી વન વનિ ફળ, પિંછે સુખ બેગ. “ ધિગ૬. મંત્રિ અશે, તુમ ઊપરે રે, રાગ ધરતા હે ખાસ : અવસર વેળાં ન ભૂવર્ણ, કરે ભોગ વિલાસ. ધિગ૭. સા ભણે કુળવતિ નારિ રે, નહીં પરનર સગર લિલ તથાપિ ધન જે દિએ, તવ કરિએ બારગ. ધિગ દુતિ અશોક જ કહે છે, એને કંઠે મનાઈ લાખ સેવન સતબિસે, દેત હોત સગઈ. લાખ દિયા લઈ દુતિકા રે, દેઈ પાછું લગીસ સા કહે પચમ વીસરે, નિશિ આશા પુરીશ. “બિગ ઘરમેં અર્વ દિ ક્યિો રે, ઉપર સન્યા બિછાય; શિયળવતી ને પામે, નિશિઊનબેલાય. ધિગ૧૧. તાંબુલ દેઈ ઉપશિયે રે, પડ્યો ફૂપ મઝા ખાનપાન ચોથે દિને, રહે ચોકી તે ચાર, ધિગ કેતે દિને નૃપ ચિતવે રે, હજુ ન આવ્યા અક; નિજ ઘર મોઝમેં જા રહે, હરામખેર હે લેક. ધિગ ૧૩. લાખ દેઈ રતિકલિને રે, શેર મોકલે રાય; ઓ બી બડે કૂપ પડે, લાખ દ્રવ્ય ગમાય. સુમતિ હરિદત આ રીતે રે, ફૂપે મેળા મિલાય; જય કરિ રાજા આવિયા, પણ શંકા ન જાય. કપે પડ્યાં રાંકાં કહે છે, હમ કાઢે હિ બાર; સા ભણે હમ કહ્યા જે કરો, હવે છૂટક બાર. અમે અથવા પૂછતે રેએવમસ્ત વહેત; એમ શિખાઈ પિછે તને, સવિ વાત કહેત. રામ ભજન કરિરાય છે, તેમાં જમવાને તેહ ભૂપ અશન ન દેખતે ભયા દિલમેં સ દેહ બહુ પરિકરસે ભૂપતિ રે, બેઠે ભજન અવટે જ " સતિ માગતી, બહુ મોજન ત.
છે.
'
+
1
Page #666
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭૦૮
જૈનકાવ્યદાહન,
સ્માર ભણે એવમસ્તુતે રે, રાજ વ સૂણુ ત; રસવતિ ધરમેસ લાય કર, સખિ ભાણે વંત. ભાજન મન ગમર્તા કરિ રે, નૃપ બેઠા સચિ’ત; મંત્રિ તણે ઘર દેવતા, જાણું ભાષ યિત વસ્ત્ર અલંકાર રાયકુ રે, લિયા જે લખ ચ્યાર; દેશ વિસરજે ભૂપ, તવ પુછે વિચ્ચાર. સા ભણે અમ ધરમાં રહે રે, યક્ષ દેવ તે ચ્યાર; અસન વસન માગ્યાં દિએ, કરૂ પૂજા ઉદાર.. લક્ષ પસાય સતિકુ દિયા ૨, ગણિ બેહેન સમાન; રાય લણે હમદજીએ, ચ્યા. યક્ષનું દાન; એટલે સતિ તુમ સ્માધિને રે, અમ જિવીત પ્રાણ, યક્ષ તણી શી વારતા, કરૂ ભેટ વિદ્યાણ. ભૂપ ગએ નિજ મંદિરે રે,
હુઆ જામ
પ્રભાત;
પુલ પૂજા વિશેષ;
રથ મધ્યે નિવેશ.
ચ્યારે નિકાલ્યા કૃસે, જળ સ્નાન કરાય. ચદન કેસર લેપને રે, વંશ કર્ડ અધીએ, વાજિત્ર ગીત મહાચ્છવે રે, રાજદ્વારે ચલત; સનમુખ એ ભુપતિ, નિજ ઘરમેં થાપત નૃપ કહે રસવંત ના કરા રે, ભેાજ્ય દેવેગા યક્ષ, વેળાએ પૂછ માગત, ક્રિયા ખટરસ, લક્ષ. ખેાલત તે એવમસ્તુતે રે, કછુ દિયા નધાન; ભેાજન વેળા વહિ ગઈ, હુઆ ભૂખે હેરાન. ખાળી કરડમે દુખિયા રે, મુખ કાટાં કૃશાંગ; નૃપ વદે એ ઉ રાક્ષસા, નહી. યક્ષનુ અંગ. તે ભણે યક્ષ અમે નહી” રે, અમે। તુમચા દિવાન; શિયળવતીએ નાઇયા, રાંકા વિષ્ણુ .ધાન પતિને' નૃપ ડિને રે, કરે બદ્દત પ્રશ્ન'સ; સતકાર કૅરિસર માલે, લહે મનરેશ.
"
·
''
.
ગિ૦ ૨૦.
ગિ૦ ૨૧.
સિ૦ ૨૨.
ગિ૦ ૨૩.
!
. ધિગ૦ ૨૪.
'
"
ધિગ૦ ૨૫.
ધિગ૦ ૨૬.
મિ૦ ૨૭.
ધિગ૦ ૨૮.
ધિગ૦ ૨૯.
ધિમ૦ ૩૦.
વિઞ૦ ૩૧.
ધિગ॰ ૩ર.
ગિ૦ ૩ ૨.
Page #667
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વીરવિજયજી ચંદ્રશેખર.
ચાનાણી સુનિ તિહાં આવિ રે, જઇ વંદે નરેશ; ચા પણ ગએ લજ્જા ભરે, સૃષ્ણુિ ગુરૂ ઉપદેશ. સતી પતી દિક્ષા લહી રે, ગએ- પંચમ સ્વ; નરભવ નૃપકુળ રાજવી, થઇ લહે અપવર્ગ, વૈરાગ રગે રગી રે, લિએ સયમ ચ્યાર; બહુશ્રુત હુઇ આએ ઇહાં, અમે। સૈા અણુગાર. કુંવર સુણી મુનિને સ્તવી રે, કરે ભક્તિ ઉદાર: સસારે સગતિ સાધુની, લહે પુન્ય વિશાળ. પૂરણ ત્રીજા ખંડની રે, કહી સત્તરમ ઢાળ; વીર કહે Àાતા ધરે, હુયે મ ગળ - માળ, થાપાઇ. .*.
go
દાહરણ. સરસ વચન રસ વરસતી, મુખ ત મેઠળ રસાળ; નયન યુગલ કજ્જળ કળા, કઠે મુગતામાળ. કાશમિર આરચા ભાલમે,કટિ તટ ક્રાંચિ ધરાય. હુંસાસન કકણું વલય, તિલક નૂપુર પાસ.
ગિ૦ ૩૪.
ધિમ૦ ૩૫.
• ધિગ૦ ૩૬.
વિગ૦ ૩૭.
વિગ૦ ૩૮.
ખંડ અખંડ મધુરતા ભરી, ત્રીજો ખંડ પુરણુતા કરી; શ્રી શુભવિજય ગુરૂ મુખઠરી, સાકર દ્રાખ સુધારસ જરી. इत्याचार्य श्री सिंहसूरि सतानीय सवेगी शिररत्न पडीत श्री शुभावजय गणीशिष्य भुजिष्य पं० वीरविजयगणिभिर्विरचिते चंद्रशेखर चरित्रे प्राकृत प्रबधे चित्रसेन पद्मावति कथा कथन मृगसुंदरीहरणे खेटमारण द्वितीय खेदघातेन चद्रहास्यखड्गप्रापन चद्रावलि मुखात् खेटांगजा चतुःषष्टी वार्ता श्रवण ६३६ खेटसुनापाग्रिहण शाश्वत जिनयात्राकरण सहस्रविद्याग्रहण समेत द्वौचतुमुनि चरित्रे शिलवती प्रवधवर्णनोनाम तृतीयखडः ॥
ખંડ જ થા.
نہ نے
Page #668
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭૧૦
જૈનકાવ્યદેહન પુસ્તક વિષ્ણુ ધારણી, પરમિસતિ ગાય , શ્રી શંભવિજય સુથર તણુ, પ્રેમે કર્ણની પાય. ત્રીજો ખંડ અખંડ રસ, પુરણ થયે સુપ્રમાણ; ચેથ ખંડ કઈ હવે, સુણજો શ્રેત જાણું જાણજ શ્રેતા આગળ, વક્તા સફળ પ્રયાસ મુખ સભામેં કવિ કળા, કુસુમ કુટબીચાર્સ. ફુલક કરથી ટોપરી, પંડી સુણિ શબ્દ અગાઢ; " નિકાએ ભરી દીકરી, કરે સદસિ હાડ હાડ. હુંઘે તે સુઘે મહી, સુઘે નહીં રસ ઘૂંટ; સાકર' કાખને પરિહરી, કટક રાતે ઉટ. વિકસિત નયન વદન કરી, પડિત ગુણપરખંત; ભક્તિ રૂચી નિંદા તજી, શ્રોતા વિનય કરત તે માટે સંજ થઇ સુણો, આગળ વાત રસાળ; * મુનિ નામ ચંદ્રશેખર સુએ, સદરહાણ નિહાળે. રવિ ઉદયે ચલતા સર્વ, ગગને બેસિ વિમાન; જિનવરચય નિહાળને, ઉતય રણ ઉદ્યાન. વિમળ જિનેશર વંદિને, કુવર નિકળિયા બહાર; પાસે પંથ વિલાસમેં, દિડા એક અણગાર. કાઉસગ-ધ્યાન દિક્ષા રહ્યા, વદિ બેઠા જમ; . જયપુર રાજા એકલો, આવી પ્રણમે તામ.. તે દેખી મુનિ પારિને, કાઉસગ ઈમ બેલંત; આવ્યા વક્ત સ્વૈહય, તવ તે નૃપ પૂછત.
ઢાળ ૧ લી, (મધુબિંદુ સમો સંસાર, મુઝાણું માહાલતા-એ દેશી.) ભર્યો વન વેળા સજર્મ મેળા કિમ થયા, હર્યો અવે હું જાણો કેમ કહીએ કરી દયા; મુનિભાખે તુમારે નીમિતે અમે સંજમ લિયે, હય અશ્વ તે જાણે એમ પુછે એહી થ. મધબિંદુ વિષય રસ લેશ ભવ પડે,
Page #669
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વીરવિજયજી –ચંદ્રશેખર.
૭૧૧
સદગુરૂનો સુણ ઉપદેશ વિમાને નવી ચઢે. એ આંકણી. ૧. જિન વણિકની નારી નિયુક્તિ ઉમરછર ભરી ' ઉદવેગ લહી તે નંદ વળાવે "હે દેરી, કપટે શકટે બેસારી સ્વસુર ગેહે ધરી. જાણી વાત લડી મૂળ વાત તો સારી મધ ૨. ઘહુનું ગાવું ને ગેળની ગળી, મુજડી ગાય” ને વાડી , ગારી; આઈજિને ચિતવ્યું તે બાઈજિને થયું સાલ્લા : સાટે 'મુળરું ગયું
પૂર્વ ચાલ, મેહું મુંઝાણ સંસારિક કરી ચેતના : પાચે વિષયારસે લીન' નરકની વેદનો , ,
વન મદ મચ્છર મદીરા છાકને મે તને, ઘરવાસ થકી વનવાસ લઘુ વયમ ભળે. ચંદ્રશેખર પુછે સ્વામિ કુણ એ ભૂપતિ, થયો કિમ તુમ નિમિત એહ ચરણ મહાવતી તવ બોલે મુનિવર એમ સૂણે બેચરપતિ, મહીલાછું મુઝાણું મૂઢ વાત કદ્ર છતી મધ૦ ૪. જયપુર નગરે યુરથ રાજા ત્યાં વસે, દંત મંત્રિ વડ છે તાસ અતિગુણ ઊલર્સ - તસ પૂત્રિ અતિ રૂપવંતી શણગાર જરી, માતતાતને બલ સ્નેહ , રાજમદે ભરી., મધ, પ. વયે પામિ જવાનિ દિવાનિ ની ઘર ખેલતી, છે કુમારી પણ નર પુથ જતાં વધતી; , મરકટને મદિરા પીધ ને વૃશ્ચિક ર્ડશીયે, શીશી ચણ ન કરે એહ વળી ભૂત વળગિયા. - મધ, ૬અસતિ જુએ ! તે કેડ હલાવત ચાલતી, -
Page #670
--------------------------------------------------------------------------
________________
જનકાવ્યદેહન
મધ
છે.
મધ,
૮,
મધ
૯.
૭૧૨
શણગારી રહે દિન રાત પુરૂષ હસાવતી; જાય પરધર નિશિ અધારિએ પુરૂષ ધકાવતી, - એકલી ચહુટે ખડી પંથ પાન મંગાવતી. નરને રાખે ઝહિવસ્ત્ર ને કાર ઊભી રહે, ખેચિ બાંધે કુચ બેર બેર વળી હાથે ગ્રહે; મારી કાંકરી નટવિટ નર સકત જણાવતી, ઉચે હાથે આળસ દેત તાળી વજાવતી. મિચણે કઈ કુંભારણ નાઈ નારણું, - સખી કરી નિત ઘર જાત નર, ખુંખારણી; ઘણું રહેતી પિહર નિજ તનુ નરને દેખાવતી, કર ઉંચા કરી ઘરબાર બાળ ખેલાવતીમુખ મચકડી કર કંકણ આકોટન કરે, ડસે હોઠ બજાવે “દંત અંચળે વા ધરે; . ઘર દેઈ બારણે સુતી ઝાંઝર ઝમકાવતી, ન
દેઈ ચૂટી જગાવે. કંત અંગ ધ્રુજાવતી.. બાળ સુબો લગાવે કઠ અંધર શિર - ઢાંકતી, કરે "કેગળા ઉભી ગોખ નરને છાંટતી;
એક દિન નિજ ગેખે ઉભી નજર ચિહુ દિશ જડી, રયવાડિથિ વળિ રાય તસ નજરે પડી. રાગ લાગે સચિવશું માગું કરી નૃપ પરણતા, સાત ભૂમિ આવ્યા શેઠવંત નૃપ નિત જાવ; પટરાણીને કરી દૂર રમે તેહશું અતિ, તરા અવગુણ નવિ દેખત જાણે મહાસતિ. શેઠ પુત્ર ધનંજય નામ મેહેલ અધ જાવતી, દેય નયને નયન મિલંત પત્ર સા નાખતી; ચિઠ્ઠિ વાંચિ કામાતુર તેહ ઘર જઈ ચિંતવી, - કિરિ વનથિ સુરંગા એક તસ મહેલે ઠવી. ભુમિ મધ્ય ગતાગત કરતી રમતી તેહર્યું,
મધ, ૧૦,
મધ૦ ૧૧.
છે
મધ૦ ૧૨
મધe ૧૩.
Page #671
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન્ વીરવિજયજી.—ચંદ્રશેખર.
સુખ માને ધન ંજય નારિ મળિ મુજ નેહસ્યું;
芯
રસવાડિ ગયા " નૃપ દેખે શેડયું ખેલતી,
સા તખિણુ નિજ ધર જાય ગેા` બેસતી. નૃપ શંકાએ ધર જાત – તથાવિધ દેખતાં, મન હરખ્યા વર્તુળ દિન એક નાટક નાચતા;
ભૂપતિ જૈત્રતા, સજ્યાએ ઉધતાં
તિહાં પણ સા પરનરસંગે શકિત ઘર દેખે તામ નૃપ શકા ટાળ પ્રેમે વદે આંસુ ભરી; એકલાં નવિ મુજ રહેવાય તુમે જબ જા રિ; ધતુરક લક્ષી નરપરે ન્રુપ સાચું ગણી, એક દિવસે ૬ પતિ જાત વન ક્રીડા ભણી. નિશિ વેલડી મંડપ સુતા સા સરપેડસી,
-
1
કીધા ઉપચાર અનેક મુર્છા ન િ ખસી; જનતા મળે સા સહુ કાષ્ટ ભક્ષણ ભૂપતિ કરે, જતા જાત્રા ખેંચર એક દેખી ઉતરે. કરૂણાએ નિષેધી ભ્રૂપને તસ જળ છાંટીયા, મત્રખળથી કરિ સા સજ સદ્ગુચિત હરખિયા; સત્કાર કરી ખેચરને વિસર્જે નામ કરી, ખિન્ન સુતાં નિશિ વન માંહિ નૃપ નિદ્રા પરી. તિહાં આવ્યા ધનજય દેખિ સા એમ વિનવે, નૃપ ઉધતાં સુખહેત ચલા દેશ પુર નવે; સા ભણે સુણ ભેળિ નારિ નરેશર જીવતાં, નવિ રહિ શકિએ પરદેશ પગેરૂ કાઢતાં. સુષ્ઠિ સા કર ધિર તરવાર ભૂપાળને મારતી, તવ લેત પડાવિ શેઠ ઉગાર્યો ભૂપતિ; ચિત ચિંતે ધનંજય પાવકમાં પ્રેમે વસે, કરિ પટરાણી હણે તાસ માહારી કિમ વૈરાગ લહી. જઇ દૂર અમે નૃતધર થયા,
થશે.
મુ
× ૧૦ ૧૪.
મધ૦
મ
મધ૦ ૧૫.
મધ
૧૩
મધ૦
૧૬.
૧૭.
૧૮.
૧૯.
૨.
Page #672
--------------------------------------------------------------------------
________________
નકાવ્યદેહન.
મધ
૨૧.
અંધઃ ૨૨.
મધ
૨૩.
૧૭૧૪
શણગારમંજરિસ્ડ રાય પ્રભાતે ઘર ગયા; . 7 , વડેલી સાથ વિલાસ વર્ષ કેતાં રહ્યો,
અમે સદગુરૂ સંગે ધ્યાન જ્ઞાન ઓહ લો. અરિ ભેટ કરી વફાવે કર્યો એ આવિયે, સંયમનું નિમિત એ રાય મુજને ભાવિ; ચંદ્રશેખર પૂછે નારી મરી એ કિહાં જશે, મુનિ બેલે નરક મઝાર ભવ બલા થશે. નૃપ પૂછ મુજ આગળ ભવ હાર્યો કર્યો, જપે મુનિ આ ભવ માંહિ તમે મુગતિ જશે; ખંડ ચોથે પહેલિ કાળ સુણ ચિત ધારિએ, શુભવીર વિવેકી લોક વિષય નિવારિએ.
દાહરા, જયરથ કહે ભવ, નાટક, વિષયને ધિક્કાર; ગુરૂ ઉપદેશ લલ્યા વિના, રળે આ સંસાર. નારી અસારી રાગથી, મેં ભવની ફળ કીધ; તુમ મુજને જીવિત દિયા, સાધુવચ્છિત સિદ્ધ. વિષય તરૂસમ સંસાર એ, તજવો મુજ નિરધાર; • આપ સવારથ સાધશું, લેઈ સંજમ સાર. પણ પટરાણું એક છે, વનમાળા અંભિધાન; ગુણવંતી દૂરે તજી, પામી કાચ નિધાન. પણ તસ કન્યા દેય છે, રઈ પીઈ સુંદર નામ; રૂપકળા ગુણ આગળી, લવણિમ લીલા ધામ. પ્રાકૃત સંસ્કૃત શાસ્ત્રમાં, શબ્દવેધ અનેકત; નિપુણ થઈ પણ નિપુણ વર, મળતાં સુખ અત્યંત. ચતુરાને મૂરખ મળે, વિણુ પરખે ભરતા; જાય જન્મારે જારતાં, તડળ રાગ 'વિઆર. ચતુરા ચતુર મિલાવડે, અહર્નિશ કરતા ગે પયગમાંહે સાકર ભળી, કથનિ ને હોઠ.
Page #673
--------------------------------------------------------------------------
________________
છ
શ્રીમાન વીરવિજયજી.-શેખર તે માટે મેજ પુત્રિએ, કીધિ પ્રતિજ્ઞા એમ - પ્રોંત્તર દિએ તસ વરૂ, બીજો વરવા નેમ. - તે પરણાવ્યા વિણ લિક, જે હું જમે ભરે; તે સારે છેલણું, કરતા અધમ ગમાર. દયા કેરિ મુજને કહો, કુણ હશે તસકત, ' મુનિ કહે એ બેઠા ગુણી, ચદ્રશેખર મતિવર્ત. આવ્યું સૈન્ય તિણે સમે, પગલાને અનુસાર ઉઠી રાજા કુંવરને, વિનવે કેરિય જુહાર. દયા કરિ મુજ ઘર ચલો, મ કરો યાચન ભંગ; કુવર વિયટે મોકલે, બેટ હતા જે સગે. ૧૪ ઢાળ ૨ છે.
' (સાભળ રે તું સજની મેરી રનિ કિહાં રમિ વિજ-એરિશ) -નિર્જ પરિવાર વિદાય કરીને, પેશું કુંવર સધાવેજી રે; બેશિ સુખાસન સૈન્યશું ચલતાં, જયપુર નગરે આવે. જગજવતાજી રે, પુન્યતણું ફળ જેય એ કણ.' રાજકારે ઉતારો કરતા, એક દિન રાજ સભાજી રે; મૈત્રિ સેનાપતિ શેઠ પ્રમુખે સવિ, સજ્જન ભેળા થાયે જગઇ રાજા રાણું તખત બિરાજે, ગાયન નરં ગીત ગાવે રે; સોળે શણગાર સજી ગતિ પ્રીતિ, સખિયે સંયુત આંવે. જગ. '૩. જોશી પડિત શાસ્ત્ર વિશારદ સધળી સંભ પુરાણિછ રે; પચપેલી તે તિલગ, આવ્યા ઉલટ આંણું. જગ ૪. કન્યાએ પ્રશ્નો જે પૂછયા, ઉતર કો નવિ થિજી રે; સૈ બોલે પરમેને કહ હિટ, તાગ કર્યો કુણ પાવે. જમે છે. તેજ જળામળ ભાણ સરીખો, કુંવર સભામાં બેઠે જી રે; તે દેખી દેય કેન્યા અંગે કામ, એનગી પેઠે. જગ '૬. કુવરને પૂછે નજર હસતે, સાને અતર પડીજી રે; ઘરડે બ્રાહ્મણ શાસ્ત્ર 'ભણેલો, કરતો ખેતર-વાડી. જંગ જમના નામે ગ્રંથ ભણેલો, પુન્ય વિહેણું નારીજી રે.
Page #674
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૬,
જૈનકાવ્યદેહન. ખિક ચટી લઈ પાત્ર ભરેલી, આવી તક્ર સમારી. જગ ૮. પંદર પ્રશ્ન કર્યા તવ પતિએ, ખીચડી કિમ બહુ રાંધીજીરે; આજ મધૂરિ મા તકે થેડી, તુજ તનુ આજ સમાધી. જગ ૮. સમગ્રવતિ પાડોશણ ઘર છે, મહિલી સગર્ભા જાતાજી રે; • કઠાં શાકે કિમ આખાં, આજ તમે તળિયાંતાં જગ ૧૦.
આ કિંમ કુતરિ પેટ દેખાવે, વેણી સજી કહો કાંતાજી રે; સત્રાગારે દાન દિએ છે, પંથ ચલતર્યું શાંતા. જગ ૧૧. પાણી પ્રચુર ઈહિ કિમ આવે છે, કુડળ ન ધર્યા કાનજી રે; પંથે નાપિતનું ઘર દીઠું. લિઓ આ ફળ બહુ માને. જગ ૧૨, પુર બાહિર બકરીનું ટોળું, કહે ગણિ સખા કેતજી રે; એ પંદરનો એકપદે ઉત્તર, પાલી નથી સા કહેતી. જગ ૧૩. યમુના કથિત પદ અરથ જ કરવા, યમુના તરી ઉતરવુંજી રે; કુંવર કહે સુણો રાજકુમારી, પદ ઉત્તર ચિત ધરવું. જગ૦ ૧૪. કણમાપુ કરવાની પાલી, ન જડી ઘરમાં બોળી રે; ખિક ચટીકામાં ન વિહૂણી, તિણે રંધાણી બહળી. જગ૦ ૧૫. કર કધુ બાવળની પાલી, વિણ મીઠી શી છાસજી રે; પાલી નથી આજ તાવચતુર્થની, તિણે મુજ તન સુખ વાસ- જગ ૧૬. ઘરે નવિ પાલી નામે પાડોશણ, મહિષિ સગર્ભા પાળીજી રે; તનથિ હવણ પાળિ છુરિ વિષ્ણુ, શાક કરૂ યે મળી. પાવી શુનિ તસ ભક્ષણ પાલી, તે વિણ પેટ દેખાવેજી રે; પાલી નામ ખટપદી નથિ મસ્તકે, વેણિ સજિત નિત ભાવે. દાનશાળાએ દાનની પાલી, આજ નથી નવિ દેતાજી રે; ગાડિ મળિ બેશી આવી પગપાળી નથિ જિણે પ્રાંતા. જગહ ૧૯. પાળી નથિ સરોવર તિણે ફાટયું, વર્ષો જળ કહાં આવ્યાં છે; કલતિકા પાળી નથિ તેણે કુંડળ દો ન ધરાવ્યાં. જગ ૨૦. પાળી કહેતાં ચિહ વહ્યા વિણ, નાપિત ઘર નવિ દિઠાજી રે; પાળી તે ઉગ નથિ તિણે કિહાં રાખું ફળ મીઠાં. જગઢ ૨૧. પાળી શબ્દ શ્રેણું કહિએ, તે નહી પ્રાતઃકાળજી રે;
જગ ૧૭,
જગ ૧૮.
Page #675
--------------------------------------------------------------------------
________________
જગ ૨૬.
-
શ્રીમાન વીરવિજયજી.--ચંદ્રશેખર. ૭૧૭ ઘરઘરથી બહૂલી નિકળતી, અજ ગણતી નવિ હલે. જગળ ૨૨. એમ પદ અર્થ સુણી દેય કન્યા, કુંવર ગળે વરમાળાજી રે; ઠવતાં ફુલની વૃષ્ટિ ગગનથી, દેવ કરે. ઉજમાળા. જગ ૨૩દેવી દેવતા પરગટ આવી, સેવન ચોરી બનાવીજી રે; અનુપમ ઓછોછવ કરિન, બેઉ કન્યા પરણાવી જગ૦ ૨૪. દેવદુષ્ય ચિવર ને ભૂષણ, રત્નજડિત દિએ દેવાજી રે, ભૂપતિ હય ગય રથ ભટ દેવ, દાસી દાસ કરે સેવા - જગર વાસ ભૂવનમાં સુખ વિલસતા, દે દુક સુર જેમજી રે, દેવ ગયા અદ્રશ થઈ ગગને, જુએ કૈતિક જન એમાં ચોથે ખડે બીજી ઢાળે, સુદર રાસ રસાળજી રે; શ્રી શુભવીર વિવેકી દેવા, અવસર સમય નિહાળે જગ ૨૭.
દાહરા, શણગારમજરીને હવે, નૃપે તેડાવી હજૂર, કહે તુમ ચરિત્ર સૂણી થયો, વૈરાગ અમ ભરપૂર માતપિતા ઘર જઈ રહે, સુખભર કુળવટ રીત, એમ કહી એકલી મોકલી, ગુપ્ત વાત દેય ચિત્ત ચંદ્રશેખર રાજા બિંદુ, નવ નવ ગોઠ કર ત, વાત વિનોદ છે શાસ્ત્રની, રસભર કાળ ગમત ગીત ને શાસ્ત્ર વિનોદથી, સજન કાળ ગમત, મૂરખ નિદ્રા કલહથી, વ્યસને દિન નિગમત દેય ચાર પડિત મળે, ધર્મ વાત શુભ વાત, દય ચાર ગદ્ધા મળે, વિકથા લાતોલાત.
ઢાળ ૩ જી. [, ( ચોપાઈની દેશી ) એક દિન રાય ને, ચદ્રકુમાર, કેલકર ત ચલ્યા પુર બહાર; શિતળ જળ નદિ આવ્યું પૂર, લોક જૂએ બહૂલા રહી દૂર તારૂ લોકની ન ચલે હામ, ઉછળે જળ કલોલ ઉદામ; જાણે વસુમતિ ડૂબાવશે, શ્રીફળ લઈ પૂજન જન ધસે.
Page #676
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭૧૮
જૈનકાવ્યદેહન. ? ' ' કુંવર નૃપ જોવે તિણે સમે, સરિતા પૂર તદા ઉપસમે; ' ', રાય ભણે નર એકને ત્યાંહિ, નાવા વર એક લા આહિ. * ૩. તે પણ લાવ્યા બેઠા દેય, નદિ જળક્રીડા કરતા સમય, નદિ પુર સનમુખ જળમાં એક, દિવ્યાભરણ વિભૂખિત છેક. ૪. નર જાતે દેખિ નૃપ ભણે, રોહને જલિ લિયે આપણે નાવ હંકારી જિમ જિમ ધાય, તિમ તિમ તે નર ઘરે જાય રાથતણે મન વિસ્મય થયો, કુંવર કહે સૂર #ભ ન ભયે, કેટલો પથ તે નાવા ગઈ, તવ ઉભો રહે તે થિર થઈ. તે નરની પેઠે નૃપ રહી, વેણિ ડડ નિજ હાથે ઝહીં; ઉચે ખેંચીને લાવિયે, તવ કેવળ મરતક આવિયો. અગ ઉપાંગ ન દિઠું જિસે, મસ્તક જળમાં નાંખ્યું તિસે; પુનરપિ શિર સ યુત દેખિયે, પણ દેય મરતક યુત તે થયે. લહિ વિસ્મય શા મન વશી, દેવ વિના શક્તિ નહિ ઇશ; કૃણ તમે છે પૂછે ભૂપ, એક શિર કહે અમે વ સ્વરૂપ. બિજું શિર કહે તું કુણ થાય, નૃપ વદે હું નગરિને રાય; નર ભણે નૃપ થઈ વિણ અન્યાય, મુજ વીણા ગ્રહ કિમ ખેચાય. ધર્મ તપસી એકલિ નાર, વૃધ અનાથ ને દુર્બળ બાળ; તાસ પરાભવે નૃપ રખવાળ, દયાવંત પચમ લોકપાળ, રાજા અન્યાયે અનુસરે, તાસ બુમ કુણુ આગળ કરે; સાંભળી નૃપ ધમિલ મુકિયે, તવ તે નર ગજ રૂપે થયો. ઊપર નૃપ અસ્વારી થયા, ચંદ્રશેખર પણ સાથે ગયા; વારણ ઉત્પતિ આકાશ, સસરે જમાઈ બેઠા પાસ. લોક સવે વાચા ઊચરી, જાય જમાઈ સ્વસુર અપહરી; કતક જતાં સર્વ નગરી, એક વને સામેજ ઊતરી. હસ્તી ગયે બિહુને તિહાં ઠવી દેય જૂએ વન લીલા નવી; ધર્મઘોષ દેખી મુનિરાય, વંદિ બેઠા શીતળ છાંય. ૧૫. પુછે ગુરૂને સંશયભર્યા, સ્વામી અમને કુણે સંહર્યા; ગજ રૂપે બહાં મુકિ ગયે, તવ તે દેવ પ્રગટ પણ થશે. ૧૬.
Page #677
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન્ યીરવિજચેંજી.--ચંદ્રશેખર.
કિયેા.
સાધુ કહે સુણ જયરથ રાય, એ સુર તુજ ગુરૂ અધવ થાય; દેશિવરતિ હિ દેવ એ હુઆ, શ્રાવક'ધર્માંના મહિમા જી. અવધિ નાણું તુજને દીઠ, વિષય પ્રમાદે રક્ત વિશી; રખે સહેાદર નરકે જાય, પ્રતિòાધન લાગ્યે અમ પાય ઘણા દિવસ તુમ ગેહે રહી, દાય સુતા પરણાવી સહી, કન્યાદાન વિશેષ દિયા, ખાધવ જાણી નચિ તે દેવ કહે સજમ સાધશેા, તે। અમથી પણ સુખિ થશે; સાભળી એમ નૃપ દિક્ષા લિએ, વેશ ઊપાધિ સધળી સુર દીએ, ગુરૂકુળવાસે બહુશ્રુત થયા, કામ વિડઋણુ ચૂકી ગયા; કેવળ પામી વિચર્યાં ખ, સાદિ અનંત વષઁ શિવ વ જયપુર આવિ દેવ કુમાર, રાજ્યે નૃપશ્રુત થાપ્યા સાર; દેવ અદ્રશ થયા તિણુિવાર, કુંવર ગયા નિજ મેહુલ મજાર. ૩૫ કુવરનુ દેખી વિશાળ, કવિ ઉપમા દેવે તતકાળ; મકરધ્વજ રહે સ મજાર, તેહને છે રતિ પ્રીતિ નાર. કામદેવ વયા જગ ભમે, દેવ નરાતિરી ધર ધરી રમે; અગ વિણા પડિત કહે, એ સાથે ધર કિમ નીરવહે. રતિ પ્રીતિ પતિ કહેશે કરી, રેાશભરી ધરથી નીસરી; ખીર સમુદ્રે ઝંપા કરી, જયરથ રાજકુળે અવતરી. અનગ તાસ વિયેાગે ભર્યાં, નંદનવન જઇ બહુ તપ કર્યાં; કાશી થિ સહ્યા અવતાર, કામદેવ રૂપ ચકુમાર. ચદ્રશેખરન રાસ રસાળ, ાથે ખડે ત્રીજી ઢાળ; શ્રી શુભવીર વચન રસભર્યાં, શ્રેતા લેાક સુણિ ચિત કર્યો. દાહા સુખ વિલસતા કુવરને, આવ્યા વર્ષો કાળ; વાદળ ગરવ કરે, વીજળ
ઝળકાર.
ચઢી,
ધાર,
શામ ઘટા ગગને વસુધા નવપલ્લવ થઇ, માર કરે
ટહૂકાર.
પખિ માળા તવરે, ૫ થિ નિજ ધરી જાય;
વરસ તે જળ
૭૧
૧૭.
૧૮.
૧૯.
૨૦.
૨૧.
૨૨.
૨૩.
૨૪.
૨૫.
૬
૨૭.
2.
Page #678
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૭૨૦
' જૈનકાવ્યદોહન. . ! ખેતી કરતાં કરસણી, સુખિયા સુખ વિલાય. ચિત્રશાલીએ તિદ્દ જણું, ખેલંતા સુખવાસ; વર્ષ વિત્યે આવિયે, શારદ આસો માસ. દંપતિ રમતાં એક દિને, સોગટબાજી વિશાળ; નગર તણી રચના જુએ, બેઠાં સપ્તમ માળ,
હવે ગગનથિ ઊતર્યો, તાપસ એક જુવાન; કુંવરે આદર બહુ દિયે, તે દિએ આશિષ દાન. પૂછે કુંવર કિહાં થકી, આવ્યા કહે કુણુ કાજ; જોઈએ તે માગો વળી, નવિ ધરો કાંઈ લાજ. વળતું પરિબાજ કહે, ભદ્રદત્ત મુજ નામ; વિશ્વદત્ત મુજ ગુરૂ તણું, ગગાતટ વિશ્રામ. ગુરૂદત્ત ઔષધિ ક૯૫ છે, ઓળખાણ મુજ સાર; મલયકૃટ ગિરિ ઉપરે, છે તે વિવિધ પ્રકાર. સાધન વિધિ મેં બહુ કરી, નવિ થઈ સિદ્ધિ લગાર; ખેત્રપાળ કરે વિઘન તે, એ ગિરિનો રખવાળ. શત જોજન પલેપથી, ગુરૂ ફરતા આકાશ; ગુરૂ આજ્ઞાએ હુ કરૂ, જોજન એક સરાસ. એક એક ઉતપાતથી, વસુધા માંહિ ભમત; જસ કિતિ તુમચી સુણી, આવ્યો આશ ધરત. શત જન ગિરિ દૂર છે, સાધન છે દિન સાત; અષ્ટમિ આદ પૂરણ દિન, કૃષ્ણ ચતુર્દશી રાત. કૃષ્ણ ચતુથી આજ છે, જે ચાલો મુજ સાથ; વિશ્રામે પહોંચી શકું, જે ઝાલો મુજ હાથ. કુંવર કહે જાઓ સુખે, સાતમ નિશિ તુમ પાસ; આવિશું એમ વચન તે, લઈ ગયો આકાશ. નારીને કહી સાતમે, ગિરિ જઈ મળિ કહે એમ; મુજ સાનિધ નિર્ભય જપ, મુનિ પણ જપ તેમ.
WA
Page #679
--------------------------------------------------------------------------
________________
નજી, વા
નહીં
રહા ગુરુ
શ્રીમાન વીરવિજયજી—ચંદ્રશેખર. ૭૨૧
• ઢાળ ૪ થી ૫ (ઘેડી તે આઈ થારા દેશમાં મારૂછ પરણી દે પાછી વાલ હે નણદીરા વીરા
ચાસયુ નહીં બેલુ માસજી–એ દેશી.) ચંદ્રશેખર ફરે સાયુધે રાજાજી, વાણી હુએ આકાશ હે;
ગુરૂ પીને વંછિત નહીં ફળે રાજાજી, ભુતષ્ટા રાત્રિ સમે રાજાજી, ભિષ્મ અદૃ કીયો વાસ છે. ગુરૂ૦ ૧૦ -ઉત્તર સાધકને ભખું રાજાજી, અથવા સાધક ભક્ષ છે; ગુરૂ કુંવર કહે પથ્થર ભાખો રાજાજી, પગ પગ પડીયા લક્ષ છે. ગુરૂવ મૃગ સિંહને ન ભખે કદા રાજાજી, મુજપર ઈદ નિરાશ હે; ગુરૂ તુજ જીતવાની શી કથા રાજાજી, ફરિ થઈવાણિ આકાશે છે. ગુરૂવ પર હેતે મુરખ મરે રાજાજી, દેવ ન છત્યા જાય છે; ગુરૂ તેજિય રહે તું વેગળા રાજાજી, અપરાધ વિણ કોણ ખાય છે. ગુરૂ૦ ૪. મુજગિરિ ઓષધી ચોર હે રાજાજી, નિશ્ચય હણુણ્ય તાસ હો; ગુરૂ કુવર સુણી હશિને કહે રાજાજી, ફેગટ બળ પરકાશ છે. ગુરૂ૦ ૫. અદશ થઈ ગગને લો રાજાજી, વીરપણુ જુઓ મુજ હે; ગુરૂ યુદ્ધ કરે ઈહાં ઊતરી રાજી, દેખુ દેવપણું તુજ છે. ગુરૂ ક્રિોડ રૂપ ધરી ઊતર્યો રાજાજી, કુવર સુઅર, રૂ૫ રૃદ્ધ હો; ધુર ઘુરાવે ગાજતા રાજાજી, બિહુનું બન્યુ ' બહુ યુદ્ધ છે. દતિ નખે હણતાં બિહુ રાજાજી, ઊડે પડે ગિરી કપ હે; ગુરૂ દતિ હણે સુર ભાગતા રાજાજી, ગજરૂપ ધર અજંપ છે. ગુરૂ કુવર કરી રૂપે જુજતો રાજાજી, નાઠે સુર થયે સિંહ હો; નૃપ સિહરૂપે હાર રાજાજી, “રૂપ પિશાચ ધરેલ છે. ગુરૂ૦ ઊચો તાડ થુલ ધ હે રાજાજી, પેટ ગુફા કશ ખધ હે; ગુરૂ૦ કુદ્ધાલરદ નયનાગ્નિભા રાજાજી, વટ શાખા ભુજ ઠંદ છે. ગુરૂ૦ ૧૦. ફણિ મણિધર કઠે ધર્યા રાજાજી, મોગર કરકર વાલ ; ગુરૂ -જપે મુઢ કામુધા મરે રાજાજી, નહિ જસ મુજ હણ્ય બીલ હ. ગુરૂ૦ ૧૧. નૃપ ભણે લઘુ ગુરૂ સ્યુ કરે રાજાજી, ગજ અંકુશને ન્યાય હે; ગુરૂ સુણિ સુર ક્રોધારૂણ થઈ રાજાજી, કરિ કિકિયાટા ધાય છે. ગુરૂ૦ ૧૨.
Page #680
--------------------------------------------------------------------------
________________
9ર0
જૈનકાવ્યદોહન., ખેતી કરતાં કરસણ, સુખિયા સુખ વિલસાય. ચિત્રશાલીએ તિદ્દ જણ, ખેલંતા સુખવાસ; વષ વિત્યે આવિય, શારદ આસો માસ. દંપતિ રમતાં એક દિને, સોગટબાજી વિશાળ; નગર તણી રચના જુએ, બેઠાં સપ્તમ માળ. તેહવે ગગનથિ ઊતર્યો, તાપસ એક જુવાન; કુંવરે આદર બહુ દિયે, તે દિએ આશિષ દાન. પૂછે કુંવર કિહાં થકી, આવ્યા કહો કુણુ કાજ; જોઈએ તે માગો વળી, નવિ ધરો કાંઈ લાજ. વળતું પરિવ્રાજક કહે, ભદ્રદત્ત મુજ નામ; વિશ્વદત્ત મુજ ગુરૂ તણું, ગગાતટ વિશ્રામ. ગુરૂદત્ત ઔષધિ કલ્પ છે, ઓળખાણું મુજ સાર; મલયક્ટ ગિરિ ઉપરે, છે તે વિવિધ પ્રકાર. સાધન વિધિ મે બહુ કરી, નવિ થઈ સિદ્ધિ લગાર; ખેત્રપાળ કરે વિધન તે, એ ગિરિને રખવાળ. શત જોજન પલેપથી, ગુરૂ ફરતા આકાશ; ગુરૂ આજ્ઞાએ હું કરૂં, જોજન એક સરાસ. એક એક ઉતપાતથી, વસુધા માંહિ ભમંત; જસ કિતિ તુમચી સુણી, આવ્યો આશ ધરત. શત જન ગિરિ દૂર છે, સાધન છે દિન સાત;
અષ્ટમિ આદ પૂરણ દિન, કૃષ્ણ ચતુર્દશી રાત. કુણ ચતુથી આજ છે, જે ચાલો મુજ સાથ; વિશ્રામે પહોંચી શકું, જે ઝાલો મુજ હાથ. કુંવર કહે જાઓ સુખે, સાતમ નિશિ તુમ પાસ; આવિશું એમ વચન તે, લેઈ ગયે આકાશ. નારીને કહી સાતમે, ગિરિ જઈ મળિ કહે એમ; મુજ સાનિધ નિર્ભય જપ, મુનિ પણ જપનો તેમ
Page #681
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વીરવિજયજી–ચંદ્રશેખર,
' 'હાળ ૪ થી (ઘોડી તે આઈ થારા દેશમાં મારૂજી પણ દે પાછી વાલ હૈ નણદીરા વીરા
ચાસયુ નહીં બોલુ મારૂછ–એ દેશી. ) ચંદ્રશેખર ફરે સાયુધ રાજાજી, વાણું હુએ આકાશ હે;
ગુરૂ પીને વંછિત નહીં ફળે રાજાજી, ભુતકા રાત્રિ સમે રાજાજી; ભિષ્મ અદ્દ કી હાસ છે. ગુરૂ૦ ૧. -ઉત્તર સાધકને ભખું રાજાજી, અથવા સાધક ભક્ષ હે; “ગુરૂ૦ કુંવર કહે પથ્થર ભખો રાજાજી, પગ પગ પડીયા લક્ષ છે. ગુરૂ૦ ૨. મૃગ સિકને ન ભખે કદા રાજાજી, મુજપર ઇદ્ર નિરાશ છે, ગુરૂ તુજ જીતવાની શી કથા રાજાજી, ફરિ થઈ વાણિ આકાશે છે. ગુરૂ પર હેતે મુરખ મરે રાજાજી, દેવ ન છત્યાં જાય ; ગુરૂ તભિય રહે તું વેગળો રાજાજી, અપરાધ વિણુ કાણુ ખાય છે. ગુરૂ૦ ૪. મુજગિરિ ઓષધી ચોર હે રાજાજી, નિશ્ચય હણુણ્ય તાસ હ; ગુરૂ કુવર સુણી હશિને કહે રાજાજી, ફેગટ બળ પરકાશ છે. ગુરૂ૦ ૫.
અદશ થઈ ગગને લો રાજાજી, વીરપણુ જુઓ મુજ હે; ગુરૂ યુદ્ધ કરો ઈહિ ઊતરી રાજી, દેખુ દેવપણું તુજ છે. ગુરૂ ક્રોડ રૂપ ધરી ઊતર્યો રાજાજી, કુવર સુઅર રૂપ કૃદ્ધ છે; ગુરૂ ધુર ધુરાવે ગાજતા રાજાજી, બિહુનું બન્યું " બહુ યુદ્ધ . ગુરૂ૦ ૭. દતિ નખે હણતાં બિહુ રાજી, ઊડે પડે ગિરી ક૫ હે; ગુરૂ૦ દતિ હણે સુર ભાગતા રાજાજી, ગજરૂપ ધરતે અજંપ છે. ગુરૂ૦ ૮. કુવર કરી રૂપે જુજ રાજાજી, નાઠે સુર થયો સિંહ હો; ગુરૂ નૃપ સિહરૂપે હાર રાજાજી, રૂપ પિશાચ ધરેલ છે. ગુરૂ૦ ૮. ઊ એ તાડ થુલ બંધ હો રાજાજી, પેટ ગુફા ક્રશ બંધ છે; ગુરૂ કદ્ધાલરદ નયનાગ્નિભા રાજાજી, વટ શાખા ભુજ ઠંદ છે. ગુરૂ૦ ૧૦. ફણિ મણિધર કઠે ધર્યા રાજાજી, મોગર કરકર વાલ હે; ગુરૂવ જપે મુઢ કામુધા મર રાજાજી, નહિ જસ મુજ હયે બીલ છે. ગુરૂ ૧૧. નૃપ ભણે લઘુ ગુરૂ કરે રાજાજી, ગજ અંકુશને ન્યાય હે; ગુરૂ સુરણ સુર કે ધારણ થઈ રાજાજી, કરિ કિકિયાટો ધાય છે. ગુરૂ૦ ૧૨.
અદરા થી અને કોઈ રાજાના નિશ્ચય હણા ખાય તો એ
Page #682
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭૨૨
2
/
જૈનકાવ્યદેહન.. ? - કુવર સવાઈ તે રૂપે રાજાજી, યુદ્ધ ભયંકર કીધ છે; ગુરૂ સહસવ વિદ્યા સસરણ કરી રાજાજી, કુંવરે જીતી લીધું હતું. ગુરૂ૦ ૧૩.. તેજ પરાક્રમ દેખિને રાજાજી, તુઠા કહે સુણ સંત હે ગુરૂ ' ' તુજ માથે બલ કુણ તણું રાજાજી, જાસ બલે બુલવંત હો.. ગુરૂ૦ ૧૪. ચંદ્ર કહે ગુરૂ દેવનું. રાજાજી, બલ સમકિત રૂપ- ધર્મ છે; ગુરુ પરમેષ્ટી માત્ર કરી રાજાજી, જીતું સુરાદિક પર્મ છે. ગુરૂ૦ ૧૫. ધર્મ સુણી સુર બુ િરાજાજી, બોલે તજી મિથાત હે ગુરૂ હું શ્રાવક પરભવ હતો રાજાજી, સુણિ મિથ્યાતની વાત છે. ગુરૂ૦ ૧૬. વિરાધકપણે સુર થયો રાજાજી, તુમથી લો પ્રતિબંધ છે; ગુરૂ૦ બાંધવ મિત્ર ગુરૂ તમે રાજાજી, પાયે સમકિત. શુદ્ધ હે ગુર૦ ૧૭. કાંઈક વર માગો મુદા રાજાજી, તૃપ કહે આપી એક હે; ગુરૂ૦ ઔષધી સાધકને સવે રાજાજી, તે રહે મારે ટેક છે. ગુરૂ. ૧૮. સુર ભણે સાંભળ સાહીબા રાજાજી, એ છે ગુરૂનો ચોર હે ગુરૂ૦, પૂરત છલભેદી ઘણો રાજાજી, લંપટી હરામખોર છે. ગુરૂ૦ ૧૯. જુઠે ગુરૂને નંદકી રાજાજી, વિશ્વાસઘાતી એક હે, ગુરૂ૦ , નીચે મુરખ સંગે ચરે રાજાજી, પંડિત શું નહી નેહ , હ. ગુરૂ૦ ૨૦.
लोभी मच्छरिणोंगभूखकपरो नीचप्रसंगी सदा, छिद्रान्वेषकवद्गुरोरविनयी द्वेषी गुरूणामपि, धूतीसत्य प्रजल्य लंपटखलस्नेयी कुमार्गव्यपी, , तेषांयंत्रक मंत्रसाधनविधि सिद्धतिनो कहिँचित्
પૂર્વ ચાલ, ,, લઘૂંપણુથી મોટો કર્યો રાજાજી, ગુરૂએ ઉછેર્યો સાપ હે; ગુરૂ૦ . અવિનય દેખી ઊપનો રાજાજી, ગુરૂને અગ્નિ પરિતાપ હો. ગુરૂ૦ ૨૧. ઔષિધી કલ્પ ગુરૂકને રાજાજી, છાનો ઉતારી લીધ હે, ગુરૂ૦ ગુરૂએ પરસન થઈ કદા રાજાજી, મંત્રાદિક નવિ દીધી છે. ગુરૂ ૨૨. મહા તપસી ગુરૂ લોકમાં રાજાજી, પૂજ્ય પદે કરી ગાય હે; ગુરૂ, ચંદને વળગે રાહુઓ રાજાજી, એમ સવિ લોક ઠરાય છે. ગુરૂ૦ ૩..
Page #683
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વીરવિજયજી-ચંદ્રશેખર. ૭૨૩ અહનિશિ ગુરૂને સેકણું રાજાજી, પૂરવ ભવ પાપ હે;- ગુરૂ ગુરૂ તજિ સ્વેચ્છાએ નીકલ્યો રાજાજી, ગુરૂને માટે સતાપ - ગુરૂ - ૨૪. ભિક્ષા ભમે ચેરી કરે - રાજાજી, ધૂતી હશે પરવિત્ત હે ગુરૂ ઘર કરી રાખી ભીલડી રાજાજી તસ ઘર ભરત નિત્ય-હે ગુરૂ૦ ૨૫. ગુરૂ લોપી મહા પાપિ રાજાજી, પડિત એમ ઉપરાય છે, ગુરૂ૦. તુચ વચને મેં ઔષધી રાજાજી દીધી પણ ન ફળાય છે. ગુરૂ૦ ૨૬ ચેથે ખડે ઢાળ એ રાજાજી, ચોથી ચતુર શિખ હો; ગુરૂ - શુભ ગુરૂ વચનથી વેગળા રાજાજી, ઘરઘરથી માગે ભીખ હે ગુર૦ ૨૭.
દેહશે, , - , .. ગુરૂ દ્વેષી અતિ લોભીઓ, ધરે મિયા મુનિ વેશ; . ગુરૂએ અયોગ્ય કરી તયોગ્ય નહિ ઉપદેશ. ૯ ૧. કપટે લોકના ધન હરી, સબરી ઘર સતાપ; , , - કરશે સા પૂરણ ધને, વેગે એહને ઘાત . ૨. જીમ અનિલભે શ્રગદત, પડિયે જલધિ , મજાર, ધરમ વિહૂણે દુર્ગતિ. - પાપો બહૂ અવતાર. ૧, ૨ -૩. રાજકુવર, કહે તે કહે, કુણુ એ દુરગતિ શેઠ, 1. દેવ વદે સુણો મૂલથી, કહું દ્રષ્ટાંત જ ઠેઠ ૪.
, ઢાળ ૫ મી. (એણે અવસરે તિહાં શું બનુ રે—એ દેશી ) રોહણપુર નગરે -વસે રે, શ્રગદત્ત . એક શેઠ રે, * * ચતુર નર, બત્રીસ કેડ સેવન ઘણું હે લાલ, , ,
હે વણજ કરે બહુ રે, કરે પરાઈ વેઠ ૨, ચતુર નર, ઘાસે ન. કાયને ખાપણું હે લાલ. ૧. નદન યાર છે તેહને રે, તાસ વધે છે યાર રે, ચતુર નર, શેઠ કૃપણું અતિશે ઘણો હો લાલ રાત્ર દિવસ નિદ્રા નહિ કરે, લોભ તણો નહી પાર રે,. ચતુર નર, ધરમની વાત ન ચિત્ત રૂચે હે લાલ. - જૈન મુનિ ઘર નહિ, કદા રે, દેન માન સનમાન રે,
Page #684
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭૨૪
*
નકાવ્યદેહન.
-
-
ચતુર નર, પથે દેખી દુર ટળે છે લાલ, ' વસ્ત્ર છરણ વહુરે ધરે રે, ભેજન લૂખું ધાન છે. ' ચતુર નર, પૂર્વે સગા નવિ ઘર જુએ હે લાલ. બ્રાહ્મણ સરવણું કાપડી રે, ભિક્ષાચરની જાત રે, ચતુર નર, ઘરમાં પ્રવેશ ન કે કરે હો લાલ; ખડકીએ અડકી જતાં રે, યષ્ટિ કરત વિઘાત રે, ચતુર નર, ત્યાગ ભેગ વારતા કશી હે લાલ. . ૪. પંચ દાન શેઠ નિત દીએ રે, હસ્ત કપિલ ને ગાલ રે, ' ' ચતુર નર, દેય કમાડને અરગલા હે લાલ; કરપી ત્રિહ ઉપગારિયા રે, નુપ ચેર અનિઝાળ રે, કે ચતુર નર, અદર્શ રૂ૫ સિદ્ધિ વરિ હે લાલ. દાતા જસ કરપી વડે રે, વછે દિવસ જબ રાત રે, 4 ચતુર નર, ફરસે ન ઘર જિમ ઑછનું હો લાલ; યમ સમ દષ્ટિ ધન હરૂ રે, વક્રગતિ અહિ જાત રે, “ ચતુર નર, અવગુણુનો મેળો મળે' હો લાલ. - ઘરથિ ઘેંસ ભૂખ ની રે, વળગી ઘેસ મુખ શ્વાન રે , ' ચતુર નર, ઝાલી શેઠ લુશી - લિએ હે લાલ; લુહીને મુખ ધોવતાં રે, શ્વાન તે વળગ્યો કાન ૨, ચતુર નર, રૂધિર જરત મુકાવિયો હો લાલ. ૭. એક દિન ગગનથી ગણી રે, ઊતરી ધરીય સ્નેહ }, ". - 1 ચતુર નર, ચ્યારે વહુ પાયે પડિ હે લાલ; ભજન ભક્તિ કરાવિને રે, પૂછતી તુમ અમ ગેહ રે, ચતુર નર, સસરા દ્વાર કિમ આવિયા હે લાલ, સા કહે ગગનથી ઊતયા રે, વિસ્મય પામી યાર રે, ચતુર નર, ભક્તિ કરી રાઈ પડિ હે લાલ; પુછે પુત્રિ કિમ રૂઓ રે, સા ભણે દુઃખ અપાર રે, ' , ચતુર નર, સા સુણિ કરૂણ ચિત ધરિ હો લાલ. * * વિદ્યા આકાશગામિની , પાંઠ સિદ્ધ તસદિધ ૨; , .
Page #685
--------------------------------------------------------------------------
________________
રય
શ્રીમાન વીરવિજયજી ચંદ્રશેખર. ચતુર નર, ભૂષણ દેઈવિનયે હિ હે લાલ; * *
ગણુ ગગને ઉતપતી રે, એક મતે નિશિ કીધ છે; . ચતુર નર, કાષ્ટ ચઢી ચીખે વહી હે લાલ. , દિન છે કે નિશિ શ્રમ ભરે રે, નિદ્રા ભરપતિ જાણ રે. “ ચતુર નર, રયણ , દીવ જઈ ખેલતી હે લાલ; * * શેષ નીશા ઘર આવિને રે, સૂતી નીજ નીજ ઠાણ રે; ચતુર નર, એણિપેરે દિન કેતા ગયા હે લાલ. . . કાછ ઠાણ ભ્રશ' દેખીને રે, જે ઘરનો મુખ્ય દાસ રે, , , ચતુર નર, જાગતો રાત્રિ , વિલોગતો હો લાલ; “ કષ્ટ કોટરે એક દિન રહ્યા રે, વહુ સાથે આકાશ રે, ચતુર નર, સેવન , દીપે જઈ હવે હે લાલ. - ૧૨. પ્યાર જણ રમવા ગઈ રે, નવનવ ખેલ તે કીધ ૨; . ચતુર નર, દાસ વિસ્મય - લહિ નિકળ્યો હો લાલ; . તિણે પાછા વળતા થકાં રે, દેય સેવન ઈંટ લીધ રે, ' , ' , ચતુર નર, ઘર આવી સૂતો સુખે છે લાલ. + ૧૩. નિધન ધન થેડે મળે રે, માને જગત તૃણભૂતરે, ચતુર નર, તિણે તે ગર્વરસે ભયે છે લાલ કામવશે પ્રેર્યો થકો રે, બેલે થઈ ઉનમત્ત રે, ચતુર નર, શેઠની આણ નવિ ધરે હો લાલ. શેઠ ઇસ્યુ મન ચિતવે રે, દાસની પાસે વિત્ત રે, ચતુર નર, દ્રવ્ય છાક', મદિરા છો હે લાલ; ઉત્તર ન દિઓ પાસરે રે, ફરે ફરે ચલ ચિત રે, - ચતુર નર, મીટે વયણે તસ પશુ કરું હો લાલ.
અવસર પામી પૂછતે રે, વચ્છ સુણે એક વાત રે, ચતુરનર જાય ન કિમ પશુ સારવા-હ લાલ; * * તે કહે હું પણ તુમ સમો રે, થોડે દિન વિખ્યાત છે. * * * : ચતુર નર, ચારે પશુ ગોવાળિયા હે લાલ. - - ૧૬.
ચાર સેહેર સેવન' અછે રે, નહિ કેાઇની ઓશિયાળ રે, ' ''
૧૪
* ૧૫,
Page #686
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭૨૬
, * જૈનકાવ્યદેહેન
: - -
ચતુર નર, ધનવંત થયો - એક રાતમાં છે. લાલ;* * * મેવા મીઠાઈ.. જેમાદિને રે, પૂછતી તતકાળ , , : ચતુર નર, ૧ વાત સકળ - માંડ કહી , હે લાલ. ', - ૧૭. શેઠ અતિ લોભે કરી રે, ચિતે જેવું એક વાર રે, ; ' ચતુર નર, વહુના ચરીત્રો વિલોકશું કહે - લાલ, ' , કાષ્ટ કેટર પેશી ગયો રે, તેહિજ રયણ મજા , ' ! ચતુર નર, રણપ ચ ખેલતી હૈ, લાલ. - - - શેઠ નિકળી વસુધા ખણે રેં, રને જડીયો એકવીસરે, .! ચતુર નર, વહુશું લેઈ - ઘર આવિયો હે - લાલ; ૧ -
એક દિન સેવા દ્વીપમાં રે, કાષ્ટાંતર ઉપવાસ રે, . - ચતુર નર, ચહુ તો વહૂ રમવા ગઈ હો લાલ. ૨ ૧૯. પાછળ નીકળી જેવો રે, સેવન માટી દીઠ રે, - - - ચતુર નર, સરળ શું ઇંટો ‘કરી હો લાલ; - 1 કાષ્ટ કેટરઃ ભરી લે સરે, શેઠ પ્રદેશ પઈઠ રે, ચતુર નર, કટે કરી વળગી રહ્યો છે લાલ. ૨૦ વન ફરી જળક્રીડા કરી રે, પાછી આવી ચાર રે, ચતુર નર, કાષ્ટ ચડી ગગને ચલિ હે લાલ; જલધિ ચાલે આવતાં રે, થયે અતિ ઘણે ભારે રે, : ચતુર નર, વેગે કાષ્ટ વહે નહિ હો! લાલ ધનસિરિ કહે વરિશ સુણો રે, કાષ્ટ ન ચલે એક ધાર રે, . ચતુર નર, ચિતિ લઘુ ત્રણ એમ ભણે હો લાલ; બહુ કાલનું' ઝરણું થયું રે, નખ સમૂઢ માર રે, ચતુર નર, એક દિન સુખીર પવન ભર્યું હો લાલ. ,, વળગી અંગૂલી વ્યોમે ચરે, આપણું નગર, ન દૂર રે, - ચતુર નર, કાષ્ટ નૈિવું વળ લાવશું હે લાલ; ર -
ઓરે એકમ કર્યો જે સાંભળી શેઠ હજૂર રે, - ચતુર નર, ચિતે વણખૂટે મુઆ હૈ લાલ. ૨૩. વાહાલી ચ વહે સુણો રે, શેઠ કહે તજિ લાજ રે, : ;
Page #687
--------------------------------------------------------------------------
________________
199
શ્રીમાન વીરવિજયજી:-ચંદ્રશેખર. ચતુરનર, કાષ્ટ . સમુદ્રત ન નાંખશો હે લાલ, , , તુમ આભૂષણકારણે રે, હું આવ્યો છું આજ રે, ચતુર નાર, બહુ કનકે કોટર ભર્યું હે લાલ. , - ૨૪. ચારે વિમાસે ચિત્તમાં રે, દીઠે આપણે ખેલ રે, .. ચતુર નર, છેડ્યો સાપ ન છાડિએ હે લાલ, કેશ સમારણ મસ્તકે રે નીપે ટીપે તેલ રે, ચતુર નર, નવિન ભૂષણ આશ કિશી હે લાલ. . ૨૫. રેવું કુટવુ નવિપડે રે, ખારે જલે. ખસ જાય રે, ' . ચતુર નર, ચિંતિ જળધ તજિ ઘર-ગઈ હો લાલ; મૃગદત્ત અતિ લોભથી રે;, મરણ સમુદે થાય રે, ચતુર નર, તિમ પરિવ્રાજકની ગતિ હે લાલ. , ૨૬ દેવ વચન સુણીને બિહૂ રે, પિત્યા સાધક પાસ રે, . - ચતુર નર, તાપસને સુર એમ કહે છે લાલ, ચંદ્રશેખર સુપસાયથી રે, ઔષધિ લિઓ સુવિલાસ રે, ચતુર નર, ફળશે ગુરૂ ભક્તિ જિશી હે લાલ ૨૭: અવસરે મુજને સંભાર રે, કુંવરને કહિ ખેત્રપાલ રે, “ ! ચતુર નર, ચાર આંષધિ પી ગયો છે લોલ; ચોથે ખડે પાંચમી રે, બેલી ઢાળ રસાળ રે, - ચતુરેનર, શ્રી શુભવીર વિનેથી " હે લાલ.
* ઔષધી આપી ગુરૂપદે અમરે કુવરને જેહે, તાસ પ્રભાવે સુણે હવે, ભાખું વિવરી તેહ. ૧. જંગમ થાવર વિષ હરે, ” જાય જનમના રેગ; . ઔષધિં નામ, વિરોચની પામ વચ્છિત ભોગ. ચક્ષ જનમની જસ ગઈ દિવ્ય નયન હેય તાસ; - રસ ભરી પાટો બાંધતાં, બીજી બુષ્ટિ પ્રકાશ
જીવ અંજીવને શિર ધરે, વાંછિત બેલ દિયર્તિ, સજીવા બુદ્ધિ અજીવને, વન તરૂ ફળ વિકસંત. ૪.
Page #688
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૭૨૮
જેનકાવ્યદોહન : '. તુરિય પશુ તિરજંચને, સુધે મણુ અકરત; પુનરપિ મણુઅને સંધતાં, તિરજંચ રૂપ ધરંત. ૫. ચારે ઔષધિ લેઈને, " ઉતરિયા ગિરિ હેઠ, “ ભૂતલ ચલતાં પામિયા, ભુત અટવી વેન ઠેઠ
ઢાળ ૬ કી ( મદનમંજરી મુખ મોહિ રહ્યોએ દેશી. ) તિહાં તરૂ શાખા અવલંબને, એક બાંધી હીંચળા ખાટ; . હીંચતી દીઠી અપછરા, નૃપ ચિંતે કિસ્યો એ ઘાટ; મોહની મુખરસ મેહી રહ્યો. એ આંકણું. અનોપમ કુંવરી અમરી સમી, ચંદ્રવદની નયન વિશાળ; “ ' ચંપક સમ તનુ વર્ણ છે, વળી અધર અરૂણ પરવાળ. મિહની. ૨. ગજ કુલ અંકુશ કુડળ ધ્વજા, મેરૂ છત્ર કમલ ચક્ર જોય; -દસમે તુરંગ જસ કરતળે, તે સ્ત્રિ નૃપ રાણું હેય. મેહની. ૩. દેય લક્ષણ હેય કરપદ તળે, થયે નિર્ધન ઘર અવળાટ પણું પટરાણું નૃપ ઘરે હોય તોરણ ગઢ આકાર. મોહની, ૪. મેર છત્ર રેખા હાથ હાથમાં, સર પુત્ર પ્રથમ જ નાર; મૃગ મીન નયનદરતણું, મૃદુ ધનવંત હુએ ભરતાર. મોહિનીપ. શિર રેમ સુંઆળા પાતળા, નાભિ દક્ષણ વલયે જાસ; સુગળ લાંબી કરાંગુલી, રૂપવંત પતિ ચિરવાસ. મોહની. ૬. હસ્તા નિલવટ સાથિ, પતિ, ઘર ગજ ઘડાશાળ; મસ તિલ- બ૬ ડાભે ગળે, સૂત પ્રથમ જણે સા બાળ. મેહની. ઉરૂ કેલ અરમ પગ હાથ છે. દરેમ ને નિદ્રા અહાર; અલ્પ વિનયી કટી પાતળી, ભાલ છે અર્ધચંદ્રાકાર. મોહિની. ૮. ઉર ઉચું પછિમ ભાગ પૂછતાં, પ્રિયા લક્ષ્મી ભરે ઘરબાર; અધમ લક્ષણ હવે બોલીએ, પ્રતિપક્ષે ગુણનો યાર. મેહની ૮. પ્રિયા સાથળ હોઠ પયોધર, રોમ રાજી બહુલિ દૂત; જસ મુખ પતિએ પંડુરૂં, વિધવાપણું શિઘ લહંત. મેહની. ૧૦. પગ જધા જાડી જેહની, તે વિધવા અથવા દાસી; કે દુખણી દારિણી, રામા હદ વિમાસી. મહંની ૧૧.
Page #689
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭૨
શ્રીમાનું વીરવિજયજી—ચંદ્રશેખર.
પાઈ : જેહને પુઠ હોય આવ, તે મારે ભરતાર મહંત, નાભિ તણું આવર્ત વિચાર, માને દેવ સમો ભરતાર. ૧. કટિ આવ હુવે જેહને, તે છ દે ચાલે આપણે, લંબ લલાટ ઊદર ભગ જાસ, સસરો દિયર કત વિનાશ. ૨. લબ હોઠ જીભ કાળો છો, પીળિ આખ ને સાદ ઘોઘરો, અતિ ગારી અતિ કાલી નાર, નિચ્ચે વરજવી તે ઘરબાર ! હસ્તા ગાલે ખાડા પડે, રામા રગે પરનર ચડે, ચાલતા ભુક પ , અપાર, કામણ ઊચાટ ન કરનાર ૪. પાય તણી વિચલી આગુલી, ટુકી ભૂ સાથે નવિ મળી, તે દે ભાગણિ જાણો સહી, અસતિ નારી શિરામણી કહી ૫. અનામિકા પગની અગુલિ, જાય કનિકા પાસે મળી, તે ટુકી ને ઉન્નત રહે, કંત હણીને અને લહે. .. અગુઠાને પાસે અડી, કે ટુકી કે ઉચા ચડી, તે અંગુલિને એહ વિચાર, નારી નવિ માને ભરતાર ૭. કહિ કનિષ્ટા ચિ ટાંગુલી, ઉન્નત ભુમિ ન ફરસે વળી, જારનિ સાથે રમતી તેહ, મનમા નવિ આણે સ દેહ ૮. અતિ ઉચિ ને નિચિ વળિ, અતિ જાડિ ને અતિ પાતળિ; અતિ રોગી અતિ વક્રા નાર, તે નારી તજિએ ઘરબાર ૯. વાયસ જેવા નારી મ રાખ, ઘોઘર સ્વરને પીળિ આંખ; પરણું ધર લાવે ઊછહિ, પતિ મારે દસ માસ જ માંહિ, અંગ અઘેર નાક વાંકડું, જાણે રોમ રાયનું થવું; ઉભિ રાખી સીત્રા જુએ, એ વનિતા ઘર વેરણ હુએ. ૧૧. પીળું વદન ને દેહ ભૂતડું, છાપર પગ ને મુખ સાંકડુ; રાય તણે ઘર જાઈ હેાય, પણ દાસીપણુ પામે ય. લાંબે દાંતે લાડી મળી, કાક સ્વર ને ઉછાંછળી, હાથ પગે ટુટી પાંગળી, મુછાલી રોડે વેહેલી. ૧૩ શેયર પણ અને બડી, બાંગડ બેલી ને બબડી;
૧૨.
Page #690
--------------------------------------------------------------------------
________________
-૭૩૦
જેનકાવ્યદેહન. બાડી કાણી અધર મોકળી, બેઠે નાક મ પરણો વળી. ૧૪. ૩ હડ હસે ભંડણી ન્યુ ભસે, દૂરંગધી પરસે જસે; સુખ પામી જે દરે રહ્યા, નિરભાગી સ્ત્રિ લક્ષણ કહ્યાં. ૧૫.
પૂર્વ ચાલ. " ઉતમ લક્ષણવતિ હીંચતી, ધર્યા વલકલ વન વેશે; કુસુમ દડે રમતી થકી, થઈ કુવરને ચિત્ત પ્રવેશ મેહની ૧૨. ચતુરાએ ચતુર ચિત્ત ચોરીયું, ચોરની પરે નાઠી તામ; કુવર બેધાવણ આવતે, કુંવરીની પાસે જામ. મોહની૦ ૧૩. વન તરૂ ઘેરે અદશ થઈ, તસ પગલે ચડે કુમાર; તાપસણું ફૂલ ચૂંટતી, કુંવરી સહ દીઠી ચાર. મોહની. ૧૪. પ્રણમી પૂછે આ બાલિકા, લઘુ વય તપ સાધે કેમ; સા ભણે કુલપતિને જઈ, પૂછે એમ કહેવા નેમ મેદની ૧૫. તવ વૃક્ષ અનેક નિહાળતો, દીઠી તપસી વસ્તી ત્યાંહી; પાચસે તાપસ આશ્રમ, તિહાં હિત ચિત ઊછહિ. મેહની. ૧૬. બેઠે સુઅર એક ટોળીએ, કરે સેવા તાપસ વૃદ; વિસ્મય પામી તિહાં ગયા, દેખી તાપસ લહે આનંદ. મેહની ૧૭. આવો આવો કુંવર સુત રાજવી, તુમ દરશને અમૃત નેત; એમ કહિ સંભ્રમે ઊઠીયા, તપસી આલિંગન દેત. મહમી. ૧૮. ધરિ પ્રીતિ બેસાય આસને, તવ પુછે કુંવર કરિ પ્રેમ; થઈ તપસી કેડ સેવના, કર્યા શું તમે છે નેમ. મોહની. ૧૯. વળી સુઅર તમને નવિ હણે, કિમ પ્રતિબોધ્યો છે એહ; અથવા માત્રબળે કરી, વશ કરિ રાખ્યા ધરી નેહ. મેહની૨૦. એ વાત સકલ અમને કહે, વળી આવતાં દીઠી એક; બાલ કુંવારી તાપસી, કિમ પ્રગો તાસ વિવેક. હની. ૨૧. તવ તપસી કહે એ વાતને, છે માટે અતિ વિસ્તાર ભજન કરિ થિર થઈ સુણો, અમે કહિશું સકળ અધિકાર. મોહિની ૨૨. એમ કહિ ગૌરવ બહુધા કરી, જળ સ્નાન કરાવે સાર; ભોજન મીઠાં ફળ વળી, કદળી ફલ કાખ રસાળ. મોહની ૨૩.
Page #691
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વીરવિજયંજી ચંદ્રશેખર.
રણ ગો મહિષી પય પાચવી, પરમાન તાપસણિ દેત; - - જમતાં અવર પંખા- કરે, દિયે જ કુરુમે વાસિત. હની. ર૪. પછે બેસારિ વર આસને તપાસી વીરસેન જુવાન; ૧ " કહે પૂછી વાત સવે કહે, સૂર્ણ મૂલચૂલ વિધાન. મોહમીરપ.
ચદશેખરના રાસમા, ખડ ચોથે છઠ્ઠી ઢાળ; - શ્રી, શુભવીર કહે હો શ્રોતા ઘર આગળ માળ. મોહની. ર૬.
દેહરા
- વીરસેન કહે કુવરને, કરમ ગતિ અસરાળ; - - ચિતિત ચિત મનોરથા, કરમ કરે વિસરાળ. એક વનમાં તરૂ ઊપરે, માળા કર વિલસંત; પખિ કપાત કાતિકા, બાલક દો પ્રસવંત. ક તને કહેતિ કપોતિકા, આ તુમ કુળ અત; વ્યાપચાપ સર સ ધ અધ, સકર ઊધ્ધ ભમત. આહેડી સાપે ડશે, છુટયું ધનુષ્યથિ બાણ; લાગ્યું સકરાને તદા, બિહુ પામ્યા નીરવાણ રવિ ઉદયે નિશિ નિગમે, જઈશુ કજ વિકસંત; ભમર મનોરથ કાશગત, ગજકજ આહારકરત. તિમ અમ પ્રગટી વાત જગ કહેતા આવે લાજ; પણું સજન પૂછે કે, કેહેવું કરવા કાજ.
ઢાળ ૭ મી. - (સુદર પાપ થાન તો સેલમુ-એ દેશી.) સુદર રાજપુરીને રાજી, સૂર્યકાત અભિયાન હે; સુદર રૂપ ધીરજ બળ વૈભવે, શોભે શક્ર સમાન હો; મુદર વાત વિવેકી સાભળો.
એ આંકણી. ત્રિીશિખ મણ તેહને, વીરસેન પ્રધાન હો સુંદર રાયને સ્નેહ અતિ ઘણો, જ્ઞાનિને જિમ જ્ઞાન હે, સુદર વાત. ૨.
મત્રી નૃપ આણી ” લહી, જાત્રા ગયા ગિરનાર હે; - - સુંદર તિરથ સકલ પ્રણની કરી, ખરચી દ્રવ્ય અપાર હો સુંદર વાત. ૩.
Page #692
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭૩૨
- - જેનકાવ્યદેહન. . વળતા વિજયપૂરે ગયા, ઉતરિયા , ઉદ્યાન હે; . સુંદર તસપુર બળ રાજા તણ, જયમતિ નામે પ્રધાન છે. સુદર વાત. ૪. મલ કરી ઘર તેડિયા, જમવા કારણ તેહ હો; ' ', સુંદર વાત વિનોદે બેસતાં બેહુને બન્યો અતિ નેહ છે. સુંદર વાત . અતિ આગ્રહ કરિ રાખયા, પક્ષ લગે નિજ ધામ હો; સુંદર નિજ ઘર કન્યા એક છે, રૂપાળી તસ નામ છે. સુંદર વાત. . ચોવન વયતનું જગજગે, વર ચિતા દિન રાત હો; સુંદર વરસેન દેખી કરી, ધારી મનમાં વાત છે. સુંદર વાત પુત્રી દેઈ સગપણ કરૂં, વધશે પ્રીત અત્યંત હો; સુંદર યમતિ અવસર પામીને, મંત્રશ્વરને વદંત છે. સુંદર વાત. ૮. અમ પુત્રી પરણે તમે, જાચના કરવી ભાગ હો; સુંદર એમ કહિ તિલક વધાવતી, લગ્ન લઈ મન રગ છે. સુંદર વાત૦ ૯. ઓછવ કરી પરણાવતાં, ગજ રથ ધન બહુ તામ હે; સુંદર કર મોચન વેલા દિએ, રાજા પણ પૂર ગામ છે. સુદર વાત ૧૦. કેતા દિન તસ ઘર રહ્યા, રૂપાળો ભર નેહ હે; સુંદર મંત્રિ કહે સસરા પ્રત્યે, જઈશું અમે હવે ગેહ છે. સુંદર વાત. ૧૧. જયમતિ મજૂરત લેઈને, કરત સજાઈ જામ હે; સુંદર રૂપાળી માદી પડી, શળ રોગ કરિ તામ છે. સુંદર વાત૦ ૧૨. માતા પિતા ઔષધ કરે, તિમ તિમ પીડા વિશેષ હો; સુંદર જીવ અભવ્યને ગુણ નહી, અરિહાને ઊપદેશ છે. સુંદર વાત ૧૩. કપટ સ્વભાવિક નારીનું, કાવિદ કળિય ન જય હે; સુંદર તારા ગણ ગણુતિકરા, નારિ ચરિત્રે મુંજાય છે. સુદર વાત૧૪. વિરસેનને એમ કહે, દંભ ધરી મન માંહી હો; સુંદર મુજ ભાગ્યે ઊત્તમ તમે, મળતાં વાળો ઊછહ છે. સુદર વાત. ૧૫. પણ માંદી પડિ આ સમે, ઉપચાર લાગ્યો ન કઈ હે; સુંદર સસરા સાસુને જઈ નમું, જે મુજ સાતા થાય છે. સુદર વાત૦ ૧૬. મન ઈચ્છા મનમાં રહી, એમ કહિ રૂદન કરંત રે; સુંદર મંત્રિ સાચું સદહે, રૂપે મેહ્યા અત્યંત છે. સુંદર વાત ૧૭.
Page #693
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન્ વીરવિજયજી.--ચદ્રશેખર.
ભાજન છડી સૂઇ રહે, ન સકે ઊડી જામ હા, સુદર જયતિ કહે જામાતને,રેહેસ્યા કેતા દિન આમ હૈ।. સુદર વાત૦ ૧૮. સાતા થએ અમે કહાવશું, તેડી જન્ને તિણિ વાર હા,
સુદર વીરસેન જિ સૈન્ય, કરતા પથ બિહાર હૈા સુંદર વાત૦ ૧૯. દૂર ગયા જન્મ જાણિયા, તવ થઈ સાજી તેહ હા,
સુદર નિજ ધરના ગેાવાળશ, લાગ્યા પૂરવ નેહ હા સુદર વાત૦ ૨૦ કામ ક્રીડા રસ ર્ગ, રમતી તેની સાથ હા, સુદર ખટરસ ભાજન તસ એિ, મેાલાવે કહી નાથ હા. સુદર વાત૦ ૨૧. ધાત મુજે સ્ત્રી ચરિતમાં, અવર રયુ જાણે! વાત હે;
સુદર દાય વિષય આસક્તમાં, સુખ માને દિન રાત હે. સુદર વાત૦ ૨૨ તસતાને જામાતને, તેડાવ્યા તિણિ વાર હા,
સુદર રૂપે માથે! આવિયે, વીસૈન પરિવાર હા સુદર વાત૦ ૨૩. જયતિ આદર બહુ દિએ, સા પણ પ્રણમે પાય હૈ, સુદર કહે રવામી સાતા થઇ, પૂછે શ્યામમુખી થઇ, ચિતે સુદર કનક સમેા ગેાપાલ છે, ખાદ્યથી નૈહ દેખાવતી, કામ ક્રીડા રસ રંગ હૈ।, સુંદર તિર જન બહુધા કરે જિમ ન લહે કાઇ વ્યગ હૈ। સુર વાત૦ ૨૬ લિધુ મહુરત જાવા તણુ, તવ થઇ ધેહેલી તેડુ હા,
તે સહુ તુમ પસાય હા. સુદર વાત૦ ૨૪ આવ્યા પિશાચ હા,
કતને માને કાચ હા. સુદર વાત૦ ૨૫
સુદર મુખ લવરી બહુલી કરે, ભસ્મ લગાવે દેહ હા. સુદર વાત૦ ૨૭
હાસ્ય કરે શિર ધૃણુતી, નયણે બિહાવે લેાક હા,
સુદર ભાજન ભાગતી ફાડતી, ધરતિ ખિણુમાં શાક હૈ!. સુદર વાત૦ ૨૮.
ગુરૂ લધુને ગાળે! ક્રિએ, વચ્ચે ન ઢાકે અંગ હા,
સુંદર વિષ્ણુ હેતુ રાવે હસે, ગાય ગીત નૃત્ય રંગ હેા. સુંદર વાત૦ ૨૯ ક્ષણુમાં દક્ષ થઇ કહે, શુ થયુ મુજને એહ હા;
સુંદર સ્નાન કરી ભેાજન કરે, ખિણમે ચાળા તેહ હા. સુદર વાત૦ ૩૦. જનક ખેદભર ચિતવે, કામણુ વા વળગાડ હા;
સુદર મંત્રિ વિદ્યાધર તેડિયા, જોવે કરિ · આછાડ હા. સુંદર વાત૦ ૩૧.
૭૩૩
Page #694
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૭૩૪
જૈનકાવ્યદોહન.
દાસ દેવી દેવ ભૂતડાં, સાકિણી પ્રેત લગત હે;
સુંદર હેામ હવન કરતા ધણા, ર્ધાતથી ગ્રહુ ચાર ત તા. સુદર વાત ૩૨. દેવ દેવી બહુ માનીયાં, પણ ન થયેા ગુણુ તાસ હૈ;
સુંદર દિન કેતે મત્રિ ધરે, લાજ સ્વસુર ફ઼ળ વાસ હેા. સુદર વાત૦ ૩૩. ચેાથે ખડે સાતમી, નારી ચરીત્રની ઢાળ હા;
સુંદર શ્રી શુભવીર વચન
સુણી, છડે! એ જ જાલ હેા. સુંદર વાત૦ ૩૪.
દાહરા ગગના, સાર્સાએ રહેઠાણુ,
એમના એમ.
પાર ન આવ્યે રાયની આણા પાળવી, એક હાંસી ને હાજી, વહુ પિયર નર સાસરૂં, સજમિયા સહવાસ; એતાં હાય અળખામણાં, જે મડે થિર વાસ, રૂપવતી ને મહાસતી, પ્રિય વચરાગ ધરાય; તસ મહા કષ્ટ દા પડી, દેખી મુજ ન સકાય. જશુ પાછા નિજ ધરે, મુખ દેખાડીશ કેમ; મિત્રાદિક હાંશી કરે, આવ્યા એક દિશિ સૂઝે નહીં, પણ જાવુ નિરધાર; દૈવ નચાવે તિણિ ૫, નાચવું આ સંસાર સસરાને કહે જાશું, જમ્મુ ખરી સાતા થાય, તવ કાલાંતર આવશું, એમ કહિ પંથ ચલાય. દિન કેતે નિજ પુર જઇ, રૂપે કુળ દેવાદિક માનતા, પૂજા કરે સતિ ને. સધુનિક જોશીલેાકને, પછી કરાવે નૂપ, સુખ માગ્યુ તસ ધન દૃિએ, દૃષ્ટિ રાગનેા વ્યાપ. પગપગ પૂછતે। ક્રૂ, કામમ્રહે પીડે; કુકડવેલને નરહિલ, માને માન વેલ. મિત્ર દિત્ત વણિકને, પૂછે નારી વિચાર; તે બધું પનર લંપટી, નારિ ઉપર શે યાર. તુમ દેખત માંદી પડે, કુળતા હાવે સજ્જ,
માત્થા તે;
૧.
૨.
2.
૪.
પ.
૬.
૪.
.
૯.
૧૦.
Page #695
--------------------------------------------------------------------------
________________
t૭૩૫
૧૧.
---
શ્રીમાન્ વીરવિજયજી.--ચંદ્રશેખર. રકત થઈ રહેશે નહિ, એ અસલી નિર્લજ. નારી ભગાડ્યા જે ભમ્યા, તે દુખિયા સ સાર; અમતી ચરિત્ર કરે ઘણું, લેશ સુણો અધિકાર. ૧૨.
ઢાળ ૮ મી. (ગેવાળીયા રમે મારગડે મેહીને–એ રાગ.) સુરુ સજજન શીખામણુ કહુ, અતિ સરલપણું નહિ સાર, રમીલા રમે રમણી રસ મહેલીને. એ આંકણી. તરૂ સરલ સકળ જન છેદતા, તો કિમ કરિ માને નાર, રસીલા ર૦ ૧. કવિ વચે કથા ઊ છે સભા, તે સવિ વક્તાને વાક; રસીલા કિમ હવે નારી પતિવ્રતા, જેહને છે. માંટી-રાંકન રસીલા રમો. ૨. ગુણ દેખી પરીક્ષા કીજીએ, શુ કરિએ કુળ રૂપ જાતિ; રસીલા નેહાલીસ સ ભ્રમ દષ્ટીએ, વળિ જેવી જનમની રાતિ. રસીલા રમો. ૩. ઉનભાગી જતિ દિજ મૂરખો, બાળરાજ ને કપટી મિત્ર, રસીલા નારી ભરવન અન્યરતી, નરને નવિ ધરવા ચિત્ત. રસીલા ર૦ ૪. એક તિલકપુરે વાવ વસે, નારાયણ નામે સાર, રસીલા તસ કુલટા કેટિ કપટભરી, છે પદ્મા નામે નાર. રસીલા રમો. ૫.
યક્ત अश्यप्लुन माधवगर्जित च ॥ स्त्रीणां चरित्र भवितव्यता च ॥ अवर्षणचातिहिवर्षणवा ॥ देवो न जानाति कुतो मनुष्या ॥१॥ एते वारिकणान् किरति पुरूषान् कति नांभोधरा ॥ शौलाशावलमुद्मनति न सृजंत्येपूनरानायकान् ॥ त्रैलोक्येतरव फलानि सुवतनैवारभमेजनात् ॥ धात कातरमाल पापी कुलटा हेतोस्त्वयार्क द्रुतं ॥ २ ॥
, પૂર્વ ચાલ, એક દિન પરદેશે દિજ ચ, રહિ નારી ઘર નિશક, રસીલા એક નરશ ગરસે રમતી, ગમતી નિશિ શયન પલ્ય ક. રસીલા ર૦ ૬. તસ પાડાસણ લાલી નામે, નિત શિખામણ દિએ તાસ, રસીલા - નુ અવળા ખેલે ખ્યાલ ઘણા, કઈ દિન હોય તુજ વિનાશ. રસીલા રમો છે.
Page #696
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭૩૬
જેનકાવ્યદેહન.
રતિ મળે જ કહ્યું, આકરિ માનસિક
પણ શિખ ન માને કેાઈ તણું, જે વ્યસની થયાં નરનાર; રસીલા
તું પયપાનથી ઓસરે, શિર લાગે ડંડ પ્રકાર: રસીલા ર૦ ૮. દેવરસે પતિ ઘર આવિ નાન ભજન ભક્તિ વિધાય, રસીલા કટિ બાળ નિશિ વેળા ચલી, નામ પિયર સુરાલય જાય. રસીલા ર૦ ૯.* પૂર્વે સતિત જાર તિહાં, મળિયા આવી એકાંત, રસીલા સુત ભુમિ કવિ તેમની સાથે, રંગભેગ વિલાસ કરત. રસીલા રમો૧૦. સા કમાંડી પાછી વળતા, રમે બાલક પરિમા સાથ, રસીલા તજી પુત્રને પડિમા કર ગ્રહી, ઘર આવિ જુએ નિજ હાથ. રસીલા રમો. ૧૧. નવ પૂછે પતિ પ્રતિમા કીર્સિ, સા બેલી વિચારી એમ; રસીલા તમો દેશાવર જબ ચાલિયા, તવ મે કરિ માનતિ પ્રેમ રસીલા રમો૧૨ સુરદેવ યક્ષને એમ કહ્યું, આવશે જ્યારે પ્રાણનાથ; રસીલા સુરતિ મેળો કરશે જ્યારે, પૂજા કરશું પતિ સાથ; રસીલા ર૦ ૧૩. પણ અસુર થયું તમે શ્રમ ભર્યા, તિણે મેં જઈપૂજા કીધ; રસીલા પુજારે ઘરાણે સુન લિયા, તુમ પૂજન પડિમા દીધ. રસીલા ર૦ ૧૪. તમે પડિમાની પૂજા કરે, પછે જઈ સુત લાડુ ગેહ; રસીલા પાછી પડિમાં તસ આપીએ, કરી વિષે પૂજા નેહ. રસીલા ર૦ ૧૫. કવિ પડિમા પુત્રને લાવતી, જુઓ નારી ચરિત્ર અથાહ; રસીલા દ્વિજ જાણે રાગી મહાસતિ, મુજ ઉપર શી છે ચાહ રસીલા ર૦ ૧૬. વઠેલીશું સુખ માનતો, ગયો એક દિન વનફળ કાજ; રસીલા તિહાં થંભ પડ્યો એક કાષ્ટન, દીઠે લીધા શિર સાજ. રસીલા ર૦ ૧૭. વળિચુઅ પળ લેઈ ઘર આવિયા, રમે ઘરમાં જારશુ નાર; રસીલા બોલાવી આવી તતખણ, ઘર મધ્ય છુપાડી જાર. રસીલા ર૦ ૧૮. દિજ બેઠા ઘરને બારણે, ચિંતાતુર ગઈ સખી પાસ; રસીલા લાલીની શિક્ષા ચિત ધરી, થઈ ગેહલી રચિયે પાસ. રસીલા રમો૧૯. મસ્તક ઉઘાડે નાચતી, વળી હસતી દેતી ગાળ; રસીલા જિમ તિમ મુખથી લવરી કરે, ફરે ગાથા કહે ઈ તાલ. રસીલા ર૦ ૨૦.
લાતી કહેતી બાપડી, તું અવળા ખ્યાલ મ ખેલ; રસીલા અલ્યા જ્યાંહાંથી લાળે લાકડું, તિલનું તિહાં જઈ મેલ. રસીલા રમો૨૧
નારી ચરિત્ર અને રસીલા મે
વહેલી
સગી મહાસતિ
Page #697
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭૩૭
શ્રીમાન વીરવિજયજી– ચંદ્રશેખર. દ્વિજ ચિંતાતુર વિસ્મય થયો, લક્કડ ભૂત વળગ્ય હરામ; રમીલા લોક વયણે કાષ્ટ ઉપાડીને, ગયે મુકવા તે વન ઠામ. રસીલા રમો૨૨. પદમાએ જાર નસાડીઓ, ટજી આવ્યા નિજ ગેહ; રસીલા દિન બીજે ચામૂડા ચૈત્ય, સા પૂછ કુસુમે તે રસીલા ર૦ ૨૩. કર જોડીને એમ માગતી, મુજ કતને કરજો અંધ, રસીલા નિત નિત પૂજે જઈ એમ કહે, દ્વિજ ચિંતે શ્યો પ્રતિબધ. રસીલા ર૦ ૨૪. ચામુડા પૂઠે જઈ રહ્યા, દિજ ગુપ્તપણે દેખત, રસીલા સા આવી કુસુમ પૂજતી, તવ સ્વર, ભેદે સ વદંત. રસીલા ર૦ ૨૫. હે પદ્મા નિત્યે મુજ ભક્તિ કરે, હું તુડી તું વર માગ; રસીલા ભણે સા મુજ પતિ અધ કરો, મુજ જારને ફાવે લાગ રસીલા રમો૨૬. કહે દેવી પુત્રી સાંભળે, પતિને દેજ્યો વૃત શુદ્ધ રસીલા છમ છમ ઘત ખાવે બહુ બહુ, તિમ તિમ થાશે તે અધ. રસીલા ર૦ ૨૭. સુણિ ઘર જઈ નિત બહુ વૃત દિએ ભજન માંહી ધરી પ્રેમ, રસીલા તિમ દિન પ્રતિ દિજ કહે નારિને, નયને નવિ સૂજે કેમ રસીલા ર૦ ૨૮. ધરિ હર્ષ ચામુંડા નિત પૂજે,દ્વિજ પણ ઘતથી બળ સાર; રસીલા એક દિન કહે અધ થયા અમે, નવિ દેખાયે ઘરબાર. રસીલા ર૦ ૨૯. સા જારશું રમે નિત રગણ્યું, નિશિ દિન આવે ને જાય; રસીલા નિદ્રાભર નિશિ બહુ એકદા જિ ડડ લેઈને- ધાય. રસીલા ર૦ ૩૦. ડડે ડડે કરીને હા, શબ નાખ્યું ગોખને હેડ; રસીલા ભણે નારિને એમ કરો ફરી, તુમને પણ કરશું ઠેઠ. રસીલા ર૦ ૭૧. એક દિવસે ભિક્ષા કારણે, આ યોગીસર એક; રસીલા સા ભિક્ષા દેતાં મોહિ રહી, દેખી રૂપે અતિરેક. રસીલા રમો૩૨. યોગી જાવા સા સાતમે, માળે ચઢી જો તાસ રસીલા પૂર બાહર ટેકરી ઉપરે, દીઠે યોગી રહેવાસ. રસીલા ર૦ ૩૩. નિશિ કતને નિદ્રાવશ કરી, ગઈ રાત્રે સા ત પાસ; રસીલા પ્રાર્થના કરતાં યોગી ભણે, આવી પણ જાઓ નિરાશ. રસીલા રમો૦ ૩૪. સા કહે શામાટે એમ વદો, ભણે. યોગી તું પરમાર, રસીલા અમે ઘરનારીથી વેગળા, વશિ તપ કરિએ સંસાર. રસીલા રમો. ૩૫.
Page #698
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭૩૮
નકાવ્યદેહન. સા પાછી ઘર આવી કરી, તરવારે કત હણુત; રસીલા યોગી પાસે જઈ એમ વદે, હું પર સ્ત્રિ નહિ તમે કત. રસીલા રમત ૩૬. ભણે યોગી કણિ રીતે કહે, મેં માર્યો વદે ભરતા; રસીલા સો ભણે તુજ મુખ જેવું ન ઘટે, જગમાં તું પાપણિ નાર. રસીલા ૦ ૩૭. વલખી પછી ઘરે આવીને, કરે રેતી શેર બકાર. રસીલા બહુ લોક મળ્યા તવ લતી, પિલે મારી નાઠે ચોર. રસીલા મેદ ૩૮. પરભાતે સતિ થઈ નીકળિ, સુતને ઠવી પિયરવાસ; રસીલા ચેહમાં પતિ શું ભેગી બળી, જુઓ નારીચરિત નર પાસ. રસીલા ર૦ ૩૯.
થે ખંડ કહી આઠમી, એ ઢાળને લહિ આસ્વાદ, રસીલા શુભવીર વિવેકી પ્રાણીયા, ધરો કુલવટ મર્યાદ. રસીલા ર૦ ૪૦.
દાહરા, મિત્ર વચન હિત શિખનાં, ન રૂઓ ચિત મજા; દ્રષ્ટી રાગ વશ પ્રાણીયા, માને નહિ સંસાર. વિજાપુરે રૂપાળીને, કહું સુણો અધિકાર; વીરસેન ગયા પછે, આપે થઈ હુંશિઆર. માતપિતા હરખિત થયાં, પણ પડખે બદ્દ કાળ; જબ જ નિરૂજા થાય એ, તેડાવશું તતકાળ. એણે અવસર એક ગણી, આવી ભીક્ષા હેત; રૂપાળી અતિ ભક્તિશું, સુદર ભેજન દેત. એમ નિત નિત ઘર તેડતિ, રીજવીને પૂછત; માય પસાય કરી દિયે, જિમ હુએ દુશમન અંત. સુણી યોગણ રાગે કરી, લેહનું વલયું કીધ; અરક મઘા યોગે ઘડી, મંત્રિને તસ દીધ. એ વલયું નરનારને, કંઠ ધરે કપિ હોય; રૂપાળી લઈ હરખશું, ગુપ્તપણે હવે સેય. દિન કેતે જયમતિ હવે, તેડાવે જામાત; આવ્યા આદર બહુ દિએ, સહુને હરખ ન માત.
Page #699
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાનું વીરવિજયજી-ચંદ્રશેખર, ૭૩૯
ઢાળ ૯ મી. . (કરમ ન છૂટે રે પ્રાણીયા–એ દેશી.) રૂપાળીશું રે મહિયે, વીરસેન પ્રધાન; પીતલ સેવન સમ ગણી, કાચ તે હીરા સમાન. ધિગધગ વિષયી રે જીવને, રાગ રમાડવો નાગ, નારી નાગણ જે ડસ્યા, ગાડિ માત્ર ન લાગ. બિગ ૨. કામ ક્રીડા સમે કતને, રીજવતી ભણે એમ; વાહાલીને કરી વેગળી, દિવસ ગયા બહૂ કેમ. ધિગઇ ૩.
સ્વામી વિયોગ અગ્નિ બળી, અંતર દુખ ભરપૂર, વિરહ વ્યથાએ રે દૂબળી, અન્ન ઊદક થયાં દૂર. બિગ ૪. તુમ સરિખ પતિ પામીને, મુજ મન મેદ ભરાય, લોક ભણે એ ઘેહેલી થઈ, ખિણ લાખણી આ જાય. ધિગ૫. મંત્રી સાચું તે સદહે, વશિ વશ થઈ તાસ; ચાલો ઘર કહે અન્યદે, જોઈ મરત ખાસ. ધિગ. પણ પ્રાંતમ એક સાભળો, અમ ઘર દક્ષ ગોપાલ; માંગી લે છે કામનો, સંવ કામે ઉજમાળ ધિગ. ૭. પથે મારગ ભૂમિ, શીધ્ર પમાડશે ગામ; ભકતવત સાહેબ તણ, ગોવિ દ એનું નામ. ધિગ૮ નીકળતા મુજ તાતની, પાસે માગજો એહ; લેઈ સાથે તે ચાલશુ, માન્યુ મિત્ર એ તેહ ધિગ. ૯ મારત શિર સસરાદિક, કીધો બહુ સતકાર, વસ્ત્રાભૂષણ હય ગજે, દાશિ દાસ પરિવાર બિગ ૧૦. તિણિ વેળા કહેમત્રિજી, અનુચર અમ દિઓ એક; ગાવિદ ગોવાળ છે તુમતણો, અમ કામે શું વિવેક. ધિગ ૧૧. સાંભળી તેડિને તસ કહે, જા રે જમાઈની સાથ; નિશિ દિન સેવા મ ભૂલજે, આજથી એ તુજ નાથ ધિગ૧૨. નિસુણી તે પણ હરખિયો, કહે તુમ વચન પ્રમાણ; વૈદે મન ગમતું કહ્યું, કરતો સાથે પ્રયાણુ ધિગ૧૩.
Page #700
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭૪૦
જેનકાવ્યદોહન.
૨
૦,
રૂપાળીને રે ચાલતાં, વસ્ત્રાદિક અલંકાર; આપી માતા પિતા દિએ, હેત શિખામણ સાર. ધિગ૧૪. પતિવ્રતા વ્રત પાળ, ભર્તા દેવ સમાન, સસરા સાસુની સેવના, નણંદ દિયર બહુ માન. બિગ ૧૫. જમો જમાડીને સર્વને, શોકય સહોદરી જાણ; એમ એમ કુળ અજુઆળો , સ્ત્રિને લજા મંડાણ. ધિગ૧૬. પુત્રી સરિણી જાણતાં, પણ શિક્ષા હીત આણ. વચ્ચે ઘન અતિજળ ભર્યો, ન જુએ ઠાણ કુઠાણ ધિગવ ૧૭.
જોડી હાથ રૂપાળીકા, સીખ ધરે નમી માત; વચ્ચે જગતને જે વશા, તેહને કુણ માત તાત. ધિગ૦ ૧૮. મલણ લેતાં તે ચાલતાં, પથ શિરે હુ શીઆર; વિલાવીને પાછા વળ્યા, સસરાદિક પરીવાર. ધિગ. ૧૮. બહુ અસવારે રે પરિવર્યો, મત્રી સાથે સામંત; રૂપાળી રથ બેસતી, વેગે ગેપ હાંકત. ત્રીજે દિન નિશિ ઉતર્યા, શુ ખલપૂરણક ગામ; વન તર સુદર જોઈને, સેન્સે કીયો વિરામ ધિગ. ૨૧. ચદ્ર કિરણ રજની જગે, કરતાં જ પતી જામ; તરૂતલ જાતાં પન્નગ ડા, નારી પડી તે ઠામ. ધિગ ૨૨. હાહાકાર મંત્રી તણે, સુભટ સવે નિહાં આય; રાગે મત્રી મુછ લહે, શીતળ જળે સજ થાય. બિગ ૨૩. બલે મત્રો રેહા પ્રિયે, મહેલી મુજ રણ માહિ; પ્રાણ આધારી તુ કિહાં ગઈ, મરવું નિશ્ચય આહિ. બિગ ૨૪. રાતા સુભટ સકળ તિહાં, કઈ કરતા ઉપચાર; મંત્ર મણ જડી આવે, ન પ ફેર લગાર. ધિગ ૨૫. ચેત ખડકી લેઈ નારિને, મંત્રી બળવાને ધાય; એણે સમે વનમાં સાધુ રહ્યા, કરતા સૂત્ર સજાય. ધિગ. ૨૬. સાર સુ| મુનિ આવિયા, બોલે મ ક રે દા; ગ૨ લાવવાઈ સૂત્ર જ ગણે, આવિયો ગરૂડ ઉછાંય. ધિગર૭.
Page #701
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭૪૧.
૩૦.
શ્રીમાન વીરવિજયજી.–ચંદ્રશેખર. દેવે નાં બોલાવિ, ચુશી લિયું, વિખ તાસી સજ થઈ સહુ ચિતશું, અત્રિ પામ્યો ઉલ્લાસ ધિગ- ૨૮. મુનિ ચરણે નમી પતી, રાતિ વસ્યા વન માંહિ; રવિ ઉદયે સદ્ધ ચાલિયા, નારી ગળે ધરિ બાંહિ, ધિગ૦ ૨૪. અરધે મારગ આવિયાં, દીઠ નિરમળ નીર, નઈ જળ વહેતા પ્રવાહથી, તરૂ ગદ્દર સુસમીર ભેજન વેલા રે દેખિને, સૈન્ય દેરા તે દીધ; ભજન સામગ્રી સદ્ કરે, દ પતિ ભજન કીધ. ધિગ૦ ૩૧. રૂપાલી કહે કે તને, ચાલો નઈ તરૂ વૃદ ક્રીડા કારણ એકલા, કરશુ મેળા આનદ. ધિગ. ૩૨. સૂણુ મત્રી રથ જોડીને, સારથી સાથે ગોવાળ; બીજા ભટ નઈતટ રહ્યા, લજજા ભય લહી તાલ ધિગ. ૩૩. દંપતિ નજળ ખેલતાં, રથ ગોવિદને હાથ, જળ ખેલી વન કરે, પેઠા કાઈ ન સાથ. ધિગ૩૪. રથ ચઉદશિ ગોપ ફેરવે, પતી ખેલે એકાંત; એક પહોર જબ વહિ ગયો, ચિતા સુભટ કર ત ધિગ. ૩૫ હજિય લગે નવ નીકળ્યા, આ અટવિ ભયકાર; રમતા મુશ્વરસે ભર્યા, ખમિએ કતી તે વાર ધિગ૦ ૩૬. શકિત ચિત સુભટ થઈ, ગોપને કરત પોકાર, તિહ જણ માટે એક જણે, ઊત્તર ના લગાર ધિગ૩૭ સુભટ સેવે વન પસીને, પાદપ નઈ જળ જોય, દ પતિ હય રથ સારથી, દીઠા, સુભટે કેય હિંગ મત્રિ ખડગ પડી ભૂતળ, લીધી શકિત ચીત; ગેય ગવે ન દેખિયે, જાણ્યું નબળુ ચરિત. બિગ ૩૯. કરત વિકલ્પ સૂટ મળી, જેતા પગલા તે માંહિ; પંખિ પગપુ ન પેખિયા, સૈચત નિશિહ્યા તાંહિ. બિગ ૪૦ ત્રીયામા શત યામ, વીતિ પ્રગટ વિભાત; સૈન્ય શોકાતુર ચાલતાં, રાજપુરે સદ્ધ જાત. ધિગઃ ૪૧ .
૩૮.
Page #702
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭૨
જૈનકાવ્યદોહન.
વાત બનિ કહી ભૂપત, કરતા નૃપ બહૂ ખેદ; ગામ ઠામ ભટ મોકળ, ૫ણ ન જડ્યો કાંઈ ભેદ, ધિગ૪૨. બાળ સ્નેહી વિગથી, કરતો રાય વિલાપ; મંત્રી કુટુંબ રૂદન કરે, પ્રગટ્યા પૂરવ પાપ. ધિગ૦ ૪૩. દિન તે હવે ભૂપતિ, થાપિ અવર પ્રધાન; રાજ્ય કાજ સહુ ચાલવે, ગાવે મગળ ગાન. ધિગ૪૪. ચોથે ખડે દેખાડ, નવમી ઢાળે અનંગ; શ્રી શુભવીર વચન સુણી, છડે કુલટાનો સગ. ધિગ ૪૫.
દાહરા, વીરસેનને ભૂપતિ, સંભારે દિન રાત; સમરતાં ઉપગાર તસ, વીત્યાં વરસ તે સાત બાજીગર એક અન્યદા, ગીત કળા નૃત્યકાર, વાનર ટોળું લઈને આવ્યો નર મજાર. રાજ કચેરીએ માડિલા, નાટક કપિનું સાર, વાનર વાનરી નાચતા, અંતરે હુ હુંકાર. વાજા વજાવે કપિ મળિ, મિલણ યુદ્ધ કરત; ચુબન આલિગન કરે, નવ નવ વેશ ધરંત, રાજસભા રંજિત થઈ, દિએ તૃપ વિંછિત દાન; મુખ્ય કપિ વિકસિત નયન, રાયને કરતા સાન આંસુ ધારા વરસતે, ભૂપને ચરણ નમંત; વાર વાર પય વળગત, વિસ્મય રાય લહંત નર વાચા નવ દિસંકે, ધિક પશુને અવતાર; દયા તિક વિક્રય લિયું, ટોળું નિજ દરબાર. શિક્ષા રક્ષા કારણે, અધિકારી ઘર દીધ; અવસરે નાચ નચાવિને, પ્રાસ અધિક તસ દીધ. નવ નવ ભૂષણ કપિ તણા, નિજ ઘર કરિ સેનાર; ભેટ કરી જઈ રાયને, નૃપ કરે તસ સતકાર. નિજ હસ્તે કપિ મુખ્યને, અંગ ધરે અલંકાર;
Page #703
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વીરવિજયજી.–ચંદ્રશેખર.
૭૪૩
કર્ક રાયને રાજકીય રીતે મા,
લોહ વલય તવ દેખિયું, કઠ ધરંત જબ હાર. નૃપ વચને તે સેનિએ, ભાગી કાઢયું જામ; - વિરસેન પ્રગટયા તદા, કરે નૃપને પરણામ. વિસ્મય સર્વ સભા થઈ, તાસ કુટબ મલત; મત્રિ રોતો નહિ રહે, નૃપ તસ કઠ લગત. થિર કરિ આસન થાપિ, વાજે મગળ તૂર, નૃપ કહે આ અચરજ કિસ્યો, તે ભણે રાય હજૂર.
ઢાળી ૧૦ મી,
(તરણથી રથ ફેરવી હો લાલ–એ દેશી ). વીરસેન કહે રાયને હું રાજ, કરમ ગતિ અસરાળ મેરે સાહિબા, તિરિયપણુ કરમે લહ્યું હે રાજ, કીધો તમે ઉદ્ધાર. મેરે તિરિય. ૧. દાતા કૃપણને ધનપતિ હે રાજ, નીચ ઊચ નરનાર; મેરે. ક્ષત્રિ વણિક દ્વિજ પ પુરે હો રાજ, હુ કરમે નૃત્યહાર. મેરે. તિરિય૦ ૨ અગોચર સત મનોરથ હો, કવિ વયણે નાવત, મેરે. આવે સ્વપનમાં કઈ દિને હો, ખિણમાં દેવી કરત. મેરે તિરિય૦ ૩. સહ સંગ વિ ટોળા વચ્ચે હો, વળગે જિમ વછ માય, મેરે તિમ પૂરવકૃત કર્મજે છે, કરતાને વલગાય. મેરે તિરિય કરમ ગતિ મુજ સાંભળે છે, સુભટ મુખે સુણ વાત, મેરે નઈ અતર વગત લગે હો, કહુ આગલ જે થાત મેરે તિરિય૦ ૫. ગહન વને નેતન પ્રિયા હે, જાણ સતિ સ્નેહાળ, મેરે મીઠે વયણે મહિયો છે, મલયાનીલ સુખકાર. મેરે તિરિય૦ ૬ તરૂ પલ્લવ વર વેલડી હે, સુરભિ સુમન નવરગ, મેરે કોકિલા ટહુકા કરે હો, મુજ મન વ્યા અને ગ. મેરેતિરિય. ૭ મીઠે વયણે તવ સા કહે છે, ખિણભર રમિયે સ્વામ, મેરે ! આ કાખને મંડપે હો, તુમ અમ મન વિસરામ. મેરેતિરિયo : તસ વયણે બિહુ તિહાં ગયાં છે, પલ્લવ કરિય પથાર, મેરે સુરત ક્રિડા સુખ ભજી હૈ, બેઠિ ચિતા સુવિચાર. મેરે તિરિય૦ - તે હવે તિહાં કપ દેખિને હે, ભાખે મુજને એમ; મેરે...
Page #704
--------------------------------------------------------------------------
________________
જૈનકાવ્યદોહન.
७४४
માંદી તજી તમે જખ ગયા હૈ!, બીજી વાર ધરિ પ્રેમ. મેરે॰તિરિય॰ ૧૦. ખેદ ભરે રહે. જામ; મેરે.. આવી યાગણિ તામ. મેરે તિરિય ૧૧. દીઠી તેહુની પાસ; મેરે
સજ થઇ તુમ વિરહથી હા, મુજ ઘર ભિક્ષા કારણે હા, ગાડૅ ઐષધી બહુવિધા હૈા,
O
મેરે તિરિય૦ ૧૬.
વિદ્યા વિધિ લહિ મે દિયા હા,.ભાજન ભક્તિ વિલાસ. મેરે તિરિય॰ ૧૨. આદરથી નિત્ય આવતી હા, પ્રોતિ બની તે સાથ; મેરે પૂછતા મેં ભાખિયું હા, છે મુજ નેહી નાથ મેરે તિરિય૦ મેળે કિમ હિન સપજે હા, ૨ાગ કરે અંતરાય; મેરે એહુવું કાંઇ દિલ ધરી।, ૬ પતી સુખભર ડાય. મેરે તિરિય૦ વળિ મુજ પિને કાઇના હૈા, ઉપદ્રવ નવિ થાય; મેરે તવ સા પૂરણ પ્રીતિયે હા, વણે એમ ઉંચરાય મેરે॰ તિરિય૦ સરવ કામ હું કર શકુ હા, મુજ શિર હાથ ધરત; મેરે કહે તુજ રેગ ન કદિ હવે હા, વળી તુજ સુખિયા કત. પણ વન રણુ અરિ સકર્ટ હા, વાધ અહિ ભયનાશ; મેરે૦ હેતે વલય દેઈ એમ કહે હા, તુજ પતિ ક વિનાશ મેરે મંત્રશુ. ગર્ભિત ઔષધિ હા, છે અવયવ લઘુ ખાસ, મેરે શિવ છું તુમને સદા હા, ખીઝ શીતળ વન નિદ્રા કરે! હા, હું વિધન હરણુ વલયુ હવેા હા, પ્રેમ વચન રાગે જડ્યા હૈ।, સૂરત શ્રમ સુતે। વતી સા મુજ કઠમે હા, સઘાતી પયડી કહી હા, વરણી નિદ્રા ઐહુ. મેરે તિરિય૦ ૨૧. જાગ્યા કપિ રૂપે થયેા હા, દીઠી કપિની દેહ; મેરે
તિરિય॰
નહિ મુજ આશ. મેરે તિરિય૦ બેડી તુમ પાસ; મેરે એસીસે સુખવાસ, મેરે તિરિય૦ સાચું માની તામ; મેરે તદા હૈા, પામ્યા
નિદ્રા જામ, મેરે॰ તિરિય૦ લાહનું વલયું તે; મેરે。
ખે દવ લખ્યા ચિહું દિંગે હૈ, જોતાં ન. દિઠી તેહ. મેરે તિરિય૦ ૨૨. મેં જાણ્યું ગઇ છેતરી હેા, કીધા કપિ તિરિ પક્ષ; મેરે
મિત્રની શિખ ન શિર ધરી. હેા, ફૂલ પામ્યા પરતક્ષ. મેરે તિરિય ૨૩. તમ પગલે વા મળ્યા હૈં, ખેડી ૫ સહગાપ; મેરે
.
૧૬.
૧૪.
૧૫.
૧૭.
૧૮.
૧૯.
૨૦.
Page #705
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વીરવિજ્યજી—ચંદ્રશેખર. ૭૪૫. દેખી દીન જ્યુ જોઈ રહ્યા છે, તવ સા ભણે ધરિ કેપ મેરે. તિરિય૦ ૨૪
મુઢ કપિ થઈ શું જુએ છે, એક પખો શે નેહ; મેરે પિશાચ થઈ કેડે પડે છે, પામે તસ ફળ એહ. મેરે તિરિય૦ ૨૫. જનમથી એ મુજ સાહિબ હે, તનમન સુયા સનાથ, મેરે ચારપરે ચહેરી વિચે છે, તે એક ઝા હાથ. મેરે નિરિય. ૨૬. સ્વછાચારણ હુ સદા હે, નહિ તુજ વશ રહેનાર, મેરે વિશ્વાસ દેવા કુટુંબને હૈ, તુજશું નેહ ઉપચાર. મેરે તિરિય. ર૭. ફેગટ મદ ગ્રથીલ થઈ છે, કાઢો તને દેય વાર; મેરે.
ગણિ દત મા 2 કરિ હૈ, કીધો નિરિ અવતાર. મેરેટ તિરિય. ૨૮ શીખામણ લાગી હવે હે, ભટકે વાનર માહિ, મેરે અમે ધન લઈ તાતનું હે, ભેગવશુ સુખ છાહિ મેરે તિરિય૦ ર૯. જરે કપ શુ જોઈ રહ્યા છે, રાય નેવીદ તુ રાક, મેરે. ત્રિજી વાર શિક્ષા જડી છે, નથી અમારો વા. મેરે તિરિય૦ ૩૦. એમ કહી રથ બેડિયો છે, કોઇક દિશિ ઉદેશ, મેરે રીસે શાલ ભરિ દેયને હા, નખે વિદાર્યા વિશેષમેરેટ નિરિય. ૩૧. ગોપે શિર અસિ ઘા ળેિ છે, હું મુછિત ભૂપાત, મેરે શિત પવન નિશિ ઉઠયો હો, જાણ ન પથની વાત મેરે તિરિય૦ ૩૨. યુથપતિ હણ હું થયે હે, વાનરને શિરદાર, મેરે બાજીગરે એક દિન ગ્રહ્યો છે, કુટપાસ રચનાર. મેરે તિરિયા ૩૩. નિત્ય શિખાવી બહુ કળા છે, નવી ગામેગામ, મેરે તુમ પાસે આવ્યું કે હે, પામ્યો નર ભવ ઠામ. મેરે તિરિય. ૩૪. દસમી વિષમી એ કહી છે, એથે ખડે ઢાળ, મેરે. શ્રી શુભવીર સુખી સદા હો, ન પડે જે મોહ જાલ. મેરેતિરિય૦ ૩૫.
દેહરા, સચીવ વ્યથા સુણી નૃપ ભણે, ખેદ ન કરે કેય; ભાવિ પદારથ આગળ, ઉદ્યમ નિષ્ફળ હોય. પણ તું પૂરણે આઉખે, આવ્યો નિજ ઘરવાસ; રૂઠી નારી રાક્ષસી, ' જીવિતની શી આશ.
Page #706
--------------------------------------------------------------------------
________________
७४६
જૈનકાવ્યદેહન. " જેહ રમાડે નાગને, તે અતિથી ન ડરંત; જે વછનાગને નિત ભખે, ધતુર કાંએ કરંત. પ્રીત બની જસ જેહર્યું, તે વિણ તે ન રહંત; રાગ ધરે તિહાં એકપણે, તે નર દૂખ લહ ત.
હન મળે જિહાં લખે, તિહાં મળવું તસ જોય, કુવર સુશેનની કથા, સુણતાં અચરજ હેય.
ઢાળ ૧૧ મી,
( ઝુમખડાની દેશી ) ધનપુર નગરે નરસિંહ રાજા, પુત્ર સુદર્શન તાસ;
- મનહર મિત્ર સુશો, નશાળે એ દાન દીએ નિત, તિણે થયો જગત પ્રકાશ. મનોહર૦ ૧. નદિ શેઠની નંદની પદ્મા, નામે રૂપની રેખ; મનહર શાસ્ત્રકળા ભણવા નિત જાવે, ઉદ્યમ જાસ વિશેખ મનહર૦ ૨ દાનશાળાએ નૃપ સુત બેઠા, જાતાં દીઠી તેહ; મનોહર દિલ ઉલમ્યું એક એકને દેખી, નયણે લાગે નેહ. મનોહર૦ ૩ કરપલવિ કરિને સમજાવી, કુવર તેલ કુવારી; મનોહર દરવાજા બાહિર વડ હેઠે સંયા વેળા ધારી મનહર૦ ૪. મેળા ખેળા બહુ જણ આપણ, કરશું મળ ત્યાંહિ; મનોહર ચતુરને ચતુરર્યું વાત કરતાં, સમજે બિહું સાન માહિ. મનહર૦ ૫ એમ સકેત કરીને પરસ્પર, બિહુ જણ નિજ ઘર પઠા; મનોહર કામનાં બાણ પરસ્પર લાગત, ઘાયલ થઈને બેઠાં. મનોહર૦ ૬. શણગાર સળ ધરી પદ્માવતિ, લેઈ_જલાટ વટ જાવે; મનહર નૃપસુત પણ તાળ પ્રમુખ લે, સ ત થાનકે આવે. મનોહર૦ ૭. પ્રેમરસે રસ વાત વિદે, સુતા વડતલ જામ; મનોહર વડ તરૂ કેટર પન્નગ ફરતે, પદ્માને ડશિયો તામ મનોહર૦ ૮. વિખ વેગે મૂર્શિત થઈ પડ્યા, અગ સકળ થયું શામ; મનોહર મૃતક સમી દેખીને સુદર્શન, રોતા ખેદ ભર તામ. મનોહર૦ ૯. મધ્ય નિશા દારૂક કરિ ભેળાં, ચય કરિ માંહિ સુઆરી; મનોહર
Page #707
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાનું વીરવિજયજી.–ચંદ્રશેખર. ૭૪૭* દર વિલોકી અગની લેવા, તીહા ગયો દુખ ભારી. મનહર૦ ૧૦. વન્ડ પ્રજાલિત યોગી દેખી, પાવક માગો જામ, મનોહર બત્રિસ લક્ષણવત કંવરને, દીઠે યોગીએ તામ મનોહર૦ ૧૧ સેનાને ફરો કરૂ એ, એમ ચિંતી કહે યોગી; મનોહર એ અપવિત્ર છે સમશન અગ્નિ, નવિ લેવી સુણ ભેગી મનોહર ૧૨ બેસો ઈહા બીજી દે આણી, અગ્નિ પણ સુણ વીર, મનોહર રાત્રે ભૂતાદિક ઉપસર્ગ, રક્ષા કરૂં તે શરીર. મનહર૦ ૧૩. એમ કહિ દવરક કાળે મત્રી, તસ ગળે બાધી નિહાળે; મનોહર નૃપ સુત સર્ષ થયે તિણિ વેળા, યોગી ઘટમાં ઘાલે. મનોહર૦ ૧૪. ભૂતલ ખાડ કરિ ઘટ મેહેલી, ઉપર પથ્થર ઠાવે; મનહર ફરો કરવા તેમને કારણ, ઔષવી લેવા જાવે; મનહર૦ ૧૫. મઠમાં ઔષધી જોતા પન્નગ, ડું મરણ લહે યોગી; મનહર તે હવે નગરે ઉપદ્રવ ચાલે, મરકી બાળક ભેગી મનહર૦ ૧૬ સાકિણ નિગ્રહ કરવા કારણ, ચિહુ દિલ સુભટ ફરતા, મનહર૦ વળિ રાજકુવર ગયો તસ શોધન, રાયના સુભટ ભમતા. મનોહર૦ ૧૭. એણે અવસર પદ્માવતિ ચયમા, કાષ્ટ ઘણું નિશિ ખડકયાં; મનહર નગદમની જડી વેલડી પલવ, સૂતાં તસ તનુ અડકણાં મનોહર. ૧૮. વિખનો વેગ ગયો તસ દૂર, આનદ પૂરે ઉઠી, મનોહર કુવરને જે પણ નવિ દીઠે, તવ જળ ભરવા પઈડી. મનોહર૦ ૧૯. જળ ઘટ શિર ધરિ પુરમાં પેસતા, પ્રત્યુષ વેળા કાળી; મનોહર સાકિણી જાણી સુભટે બાંધી, બધી ખાને ઘાલી. મનોહર૦ ૨૦. નયન પટે કર બાધી પ્રભાતે, રાય હજૂરે આણું; મનોહર લટ કહે સ્વામી મરકી ઝાલી, પેસતિ પુરમાં જાણી મનોહર૦ ૨૧. આકૃતિ સુંદર વેશ લહો નૃપ, ચિંતે ન મરકી દુષ્ટા, મનોહર નયન પટાદિક બંધન છોડી, વચન મધુર પ્રા. મનોહર૦ ૨૨. સા ભણે તાતજી હું નહિ મરકી, નદિ શેઠની બેટી, મનોહર કામ વિશેષે જળ ભરવા ગઈ, કાર જયાં થઈ છેટી. મનોહર૦ ૨૩. શેષ નિશાએ જળ ભરી આવતિ, તુમ ભટે ઝાલી આણી, મનોહર
Page #708
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭૪૮
જૈનકાવ્યદેહન.
ઈહ લગે આવત હુઈ કલંકી, લોક સાકિણિ જાણું. મનહર૦ ૨૪. વળી તુમ સશય ભેળે ટળશે, તિણે મુજ ધીરજ કરાવે, મનહર દુક્કર ધીજ કરૂં રવિ સાખે, અગ્નિ ભુજગ મિલા મનહર૦ ૨૫. રાય હુકમ ભટ પન્નગ લેવા, ફરતા પુર વન જાવે, મનોહર કાકાહાલી ન્યાયે મઠ જોતાં, તેહ જ પન્નગ લાવે. મનોહર૦ ૨૬. ઇષ્ટદેવ સમરી સા ઘટમાં, કર ધરિ નાગ નિકાળે; મને હિર૦ ફુલ માળા પર કંઠ ધરતાં, દો શામ નિહાળે મનહર૦ ૨૭. ચિત ચકિતા સા શ કા ભરાણી, દેરે દૂર કર તી; મનહર નૃપસુત પ્રગટ સહુ જન દેખે, અભ્ર પડલ રવિ કાંતિ. મનોહર ૨૮. વિસમય પામી ભૂપતિ પૂછે, એકાંતે ય લાવી, મનહર પાય છબાવ્યા તવ તે બિહુએ, સાચી વાત સુણાવી. મનહર૦ ૨૯. રાય વિચારી શેઠ તેડાવી, મોકલ તિલક વધાવી; મનહર પદ્માવતિ કરી છવ નિજ ઘર, લાવ્યા છે પરણાવી મનોહર૦ ૩૦. ચંદ્રશેખરને રાસ રસાળે, એથે ખંડ વિલાસી, મનોહર અગીઆરમી ઢાળે શુભવીર, દૈવગતિ પરકાશી. મનોહર૦ ૩૧.
યત सुगज जग विहगम बंधनं ॥ शाशदिवाकरयोः प्रहपीडन । मतिमतां च निरीक्ष दरिद्रतां ॥ विधिरहो बलवानतुमे मात ॥१॥
દેહરા, વિરસેનને તૃપ કહે, નિણિ સુદર્શન વાત; ચિતથી ચિંતા પરિહરે, જે વછે સુખ સાત. નારી સુશીલા લાવશું, જોઈ જાત બુનિયાત; સુખ વિલાસે ઘરમાં રહી, ન કદા હુએ ઉતપાત એણે અવસર એક આવિય નૈમિત્તિક શિરદાર; લોક દેવ અભિધાન તસ, જ્ઞાન રતન ભંડાર. પૂરવધર પરમાદથી, પડિ ગુહીં વેશ ધરત; વૃત્તિ નિમિત્ત બળે કરી, નહિ શ્રત ધન વિણસંત.
Page #709
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭૪૯
શ્રીમાન વીરવિજયજી.–ચંદ્રશેખર. રાજસભામાં આવિ, નૃપ દિએ આદરમાન; નાની રાજાથી વડે, પામે જગ બહુ માન. ભૂપતિ પૂછે તેહને, અમ મંત્રીની નાર; ગોપની સાથે રથ ચડી, ગઈ કપિ કરી ભરતાર. કિણે દેશે જઈ તે રહી, સકળ કહે તે વાત; જો તુમ વિદ્યા છે ખરી, ટાલો સંશય વાત
ઢાળ ૧૨ મી. (ગજરામાજી ચાલ્યા ચાકરી રે—એ દેશી.) જ્ઞાની જ્ઞાન ઉપયોગથી રે, સુત નજર કરી નિરધાર; નિમીતીયો ભણે સાંભળે રે, કુલટા રૂપાળી નાર રે કુલટા ૧... નઈ તટ જળ ઉભી રહી રે, વન તરૂથી લઈ ફુલ; નઈ જળ દેવી વધાવીને રે, ભણે માત હો અનુકૂળ રે. ભણે. ૨. વલગણુ મુજ પીશાચનુ રે, મેં તુમ સાખે કર્યું દર; ગોવિંદજી તુમ સાનિધે રે, સુખ વિલસીશું ભરપૂર છે. સુખ૦ ૩. એમ કહી વાંદરને તજી રે, રથ બેઠી ડાભડે લેઈ; ધનુષ તીર તરકસ ગ્રહિ રે, ગોવિદ તુરંગ ચલેઇ રે ગોવિંદ. ૪. દક્ષણ દિશિ ભણે ચાલંતા છે, પણ તે જ અટવી મજાર; વડ તરૂ હેઠે ઊતરી રે, તરૂ ફળ કરત આહાર રે. વન પ. સયા પડી રયણ રહ્યા રે, રથ સૂતી રૂપાળી નાર; તસ ચિહું દિશ એકી ભરે રે, ગોવિદ લેઈ તરવાર રે. ગોવિંદ. ૬. મધ્ય નિશિ તિહાં ભિલ્લની રે, પડી ધાડ કરી કિકિયાટ; રથ ચિહું દિશ વીટી વળ્યા રે, નાસવાનો નહિ કાંઈ ઘાટ છે. નાસવાનો. ૭. ગોવિંદ નાઠે એકલો રે, રથ વાળી ગયા ભીલ નેટ; રૂપવતી સા દેખીને રે, કરી પલ્લિ પતિને ભેટ રે. કરી. ૮. ભૂષણ ડાભડે સહુ ગયો રે, રહિ રાતી એકલી તેહ; પલિપતિ કહે છે રૂઓ રે, તમે રાજધણી ધરે તેહ રે. તુમેરા ૯. પલિપતિ ઘર સા રહિ રે, દિન કેતા ધરી આનંદ એક દિન તસ ઘર આવિ રે, ભિક્ષાવતે ગોવિદ રે. ભિક્ષા૧૦.
Page #710
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭પ૦
જેનકાવ્યદેહન.. , ભીખ દેઈ સમજાવિયે રે, રહે ચંડિસુરિ ઘર નાથ; રયણી સમે અમે આવસ્યું રે, લેઈ પલિપતિને સાથ રે. ઈ. ૧૧. ગોપ સુણી સુરી દેહરે રે, જઈ રાત્રિ રહ્યો એકાંત; રૂપાળી ઉદરે વ્યથા રે, શળ ચૂંકનો રોગ વરત રે. શળ૦ ૧૨. પિકાર કરતી બહુ પરે રે, ન શમે કિયા બદ્દત ઊપાય; પલિપતિ અતિ રાગશું રે, દુખ ધરતા ઘણું વિલપાથરે. દુઃખ૦ ૧૩. તવ સા સહસા બોલતિ રે, સુણે ચંડિ દેવી એક વાત; દુખ મટશે, તે દંપતિ રે, કરશું પૂજા આજ રાત રે. કરશું. ૧૪. એમ કેહતાં પીડા ટળી રે, લહે પલિપતિ વિશ્વાસ; તેહ જ રાત્રે બહુ જાણું રે, ગયા ચંડિકા આવાસ રે. ગયા૧૫. પૂજા કરિ નમી સા કહે રે, લાવો ખગ્ન દીયે મુજ હાથ; અષ્ટાંગનતિ નીર્ભય કરે રે,કરૂં રતન જતન તુમે નાથ રે. કરૂં૧૬. ખજ્ઞ દેઈ શિર નામ રે, મા પલિશ દેહ અસિ ઘાત; ગોવિંદશું મળી ચાલતી રે, હરખે રણમાં લેઈ રાત રે. હરખેવ ૧૭. ખાવા પીવા ના મળે છે, અને ધિંગાણું બદ્દતેર; નારી નદિ નિચ ગામની રે, તછ ભૂપ સમા સમશેર. તછ ૧૮. માતા પિતાને વંચિને રે, જે લાવી હતી ધન કાડ; વ્યસનીથી ધન વેગળું રે, રહ્યાં રણમાં રાંકની જોડ રેરહ્યાં૧૯. તોયે ફૂલક્ષણ ના ગયું રે, કર્મહીણને અવળી રે બુદ્ધિ; નીચમતિ નિચ સંગતે રે, કઈ કાલે ન પામે શુદ્ધિ રે. કોઈ૦ ૨૦. ચોથે દિન ચિકૂરા નદી રે, જળ વેહેતાં જિહાં ભરપૂર નદી તરૂતલ હેઠળે રે, દોય વશિમાં આનંદ પૂર રે. દેય. ૨૧. નિદ્રા વિરણ વશ થયાં રે, જબ રણી ગઈ એક યામ; નઈ તટ શાર્દુલ આવિયો રે, ગોવિંદને લઈ તામરે. ગઢ ૨૨. થરથર ધ્રૂજતી સા ચઢી રે, પાદપ શિર શાખા ધીર; રોતી પશુ રાવરાવતી રે, વળી રાત્રિ ઘોર અંધાર છે. વળી, ૨૩. તિણે સમે બીજે નઈ તટે રે, સનમુખ એક ગી વસંત; મુખ સુંદર પગે પાંગળો રે, લેઈ તંબૂર ગીત ગાવંત રે. લેઈ ૨૪.
Page #711
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વીરવિજયજી.–ચંદ્રશેખર,
.
.
.
ય: सुखिनि सुखनिदान, दुखितानां विनादे श्रवणहहयहारी, मन्मथ. साग्रंदूत; रणरणकवि धत्तः, वल्लभ. कामिनीनां; કથાત ના પર્વમથ્થાપશેઃ '' ? w
પૂર્વ ચાલ, કંઠ મધુર ગીત સાંભળી રે, રોતાં ચિત વે યુ રે તાસ; ઊતરી નઈ તરી સા ગઈ રે; ધુણી જળકતયોગી પાસ રે. ધુણી ૨૫. દેખી યોગીને મોહી ગઈ રે, કહે મરણ ગયાં ભરતાર; ચિત શાખે તમને વરી રે, હવે આ ભવ તું આધાર છે. હવે ૨૬. યોગી ભણે સત્ય તે કહ્યું છે, પણ હું છું પંગુળ દેહ; કંત અવર કરે કામિની રે, પાંગુળ નરશું શો નેહ રે. પાંગુળ૦ ર૭. લોક અશન આણિ દિએ રે, પછે તુજ દેખી ઉભગંત; સા ભણે ભૂષણ વેચીને રે, ખાઈશુ ન કર મન ચિંત રે. ખાઈશું૨૮. તે પછે તમને શિર ધરી રે, ગામ નગર જઈશું મહારાજ; મધુર ગીતે લોક રીજશે રે, તજી લાજ ત્યાં મોટું રાજ રે. તજી) ૨૯. નયન વચન રૂ૫ દેખીને રે, યોગીએ જા રે હાથ; સા કહે મુજ ભાગ્યે કરીરે, મુજ મળિયા મહેટા નાથ રે, મુજ. ૩૦, જળ લાવો તૂબી ગ્રહી રે, અમલાંગી બહુત પિપાસ, તુંબડું જળ ભરી લાવિને રે, દિએ હરખે રૂપાળી તાસરે. દિયે ૩૧. તવ યેગી ટુકડા દિએ રે, દિન દયના ઠીકર મહિ; ચાર નયન ભેગાં કરી રે, દેય ખાય પિએ ઉહિ રે. દય૦ ૩૨. પાંચ વરસ ખરચી ચલી રે, પછે ભરણે લાવત એક; માંહે બેસાડી યોગીને રે, શિર ધરિ ચાલે બ ટેકરે. શિર૦ ૩૩. ગામ નગર ચહુટે ધરિ રે, નરમાદા ગાવે રે ગીત; લોક સુણી તેહને દિએ રે, અનાદિક વર કરી પ્રીત રે. અશના ૩૪. યોગી જુલમપૂરી તણું રે, થઈ ગણું ઇચ્છા નામ; ભાગ પિએ હકા ભરે રે, ફરે વન રહે ગામોગામ રે. ફરે૩૫. વિષયીને સુખ નહિ કદા રે, કામી નર જગતનો દાસ,
Page #712
--------------------------------------------------------------------------
________________
છપર
જૈનકાવ્યદોહન.
કામી સગો નહી કેાઈને રે, કરે વિશ્વાસીને નાશ ૨. કરે ૬. નિમીતીયાના મુખ થકી રે, સુણ કુલટા કેરી વાત; નૃપ સત્કાર કરી ઘણો રે, વિસર નિમીતીય જાત રે. વિસર ૩.
થે ખડે બારમી રે, ઢાળ ભાખે શ્રી શુભવીર; વિષયથી વસિયા વેગળા રે, તે પામ્યા ભવજળ તીર છે. તે ૩૮.
દાહરા, મંત્રી-નૃપ એમ સાંભળી, વિસ્મય પામ્યા ચિત્ત; આ ભવ કામી દુખ લહે, પરભવ નરકની ભીત. મંત્રી ભણે સુણ સાહીબા, પુરવે તમે કહિ વાત; નહિ પરણી સુખ ભેગો, લાવીશું બુનિયાત. તુમ બેઠા દુઝર નહીં, જે કરવું મુજ કામ. પણ હું ભય પામું ઘણે, નારિનું દેતા નામ. સર્વ રમણી દૂરે તજી, તપ કરશું વન મહિ; ઈહ પરભવ સુખ પામસ્યું જ્ઞાન આનંદ ઊછાંહિ.
ઢાળ ૧૩ મી. ( નદિ યમુનાને તીર ઉડે દે પંખીયા–એ દેશી. ) મંત્રી વયણ સુણું રાય તિહાં મન ચિંતવે, રાજ્ય તજી વનવાસ લિએ સુખ સંભવે; સૈન્ય સબળ મુજ ગેહ સનેહિ એ સહી, અબળા કૃત દુઃખ ઊદ્ધરવા શક્તિ નહિ. આ સંસારે શરણુ રહિત સવી જીવડા, વિવિધ કરમ સંતાપે પીથા બાપડા; દેવ તિરિ અવતારને ચક્રિ નરક ભવે, ઠાકર ચાકર ધનવંતે નિધન હવે. સુભગ દેભાગી નિરોગી સગીપણું વરે, રૂપવંત કદરૂપ સુખી દુખિયે કરે; ભવ ભવ કર્મ નચાવે તિણિ પેરે નાચવું, રહિએ સદા સુખમાં જગ ઠામ ને એહવું.
Page #713
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭૫૩
શ્રીમાન વીરવિજયજી-ચંદ્રશેખર. માતપિતાદિક સર્વથી સ્ત્રીને અધિક ગણે, નારી આહેડી નર હરણું પાસે હણે; રમણિને રાગે કાષ્ટ ભક્ષણ કીધો છણે, તે પતિને કપિ કીધ ખગે વહ્યા તિણે. એક રમણીથી મત્રી દુઃખ પામે ઘણું, માહરે બહુ નારી નહિ ઊગરવાપણું; એણિ પરે વૈરાગ રંગે રાજા વાશિયે, તિણે સમે ભૂપને આવી બેલે દાસી. શિર ધરિ ભરણે યોગી યોગણી આવિયાં, ગાતા દેખી તાસ અમે ઈહ લાવિય; એમ કેહતાં સા આવી ટપલે ભૂ ધરે, નરમાદા ગીત ગાન મધુર કઠે કરે. મંત્રી કહે નૃપને નિમિતિયે જે કહી, દેખે નજરે વાત એ આ સનમુખ રહી; અંગિત આકારે કરિ મેં ઓળખી સહી, કપિ રૂપ કરિ ગઈ મુજ તિણે એ ઓળખે નહીં. રાય કહે તું પંગુને શિર ધરી કિમ ફરે, પશુ તછ ભરતાર અવર કિમ ના કરે; સા વદે પંચની સામે જે પીતરે દિયે, હું રે સતી તેણે દેવ કરીને માની પતિવ્રતા વ્રત ધર્મ ન લોપું કદા, ચાચના વૃત્તિએ કંત જમાડી .જમું સદા; શિયલ વિભૂષણ શોભા છે મુજ જેહવી, સુરપતિ નરપતિને ઘર નારી ન હતી. એહને છડી અવરશું નજર ન હું ધરૂ, - અલકનું ઘર ઉજજવલ કિમ મેલું કરું, અશન વસન ભરપૂર દેઈ ભણે ભૂપતી, સકલ સભાજન દેખે ગણી મહાસતી.
Page #714
--------------------------------------------------------------------------
________________
* ૭૫૪
જૈનકાવ્યદોહન,
હણ્યા, તે પુર સુણ્યા.
1;
પરણ્યો પ્રીતમ પેઢલા વાંદરા તસ કર્યાં, કરિ અસિષ્ઠા થઇ નિર્દય રણવગઢ l; ગાવાળશું ગઈ પદ્ધિપતિ ચૈત્યે ગાપ ણ્યા રણું વાધે તો પાંગળા ચેાગી ક્રિયા પતિ નિશિ નઇ જળ તરી, ચ્યાર કિયા ભરતાર અવર મનમાં ધરી; પતિવ્રતા વ્રત ધર્મ ભલા તુ પાળતી, નિજ કુલ અલક ઘર અનુઆલણુ તું સતી. મુખપર વજ્ર ધરી પુર માહિર નીકળા, ભગુવા વેશ ધર્યાં તિષ્ણે દંડ ન આકરા; સુણી ચલી ગઇ ગામાતર લજ્જા વાણી, તિણે સમે દીએ વન પાલક ન્રુપને વધામણી. સ્વામી ગાવિંદ જટી તાપસ ટાળે વર્યાં, તુમ પૂર બાહિર ઊત્તર વનમે સમાસ; તાપસ ભક્તિ ભૂષ સુણી હરખિત થયા, પટરાણી વીરસેનશું તિહાં વંદન ગયા. નમાં આશિષ પામી સુઠામે મેસતાં, આ સંસાર અસાર ગુરૂ ઉપદેશતાં; પૂર્વે વિરક્ત સુણુિ થઇ અધિક દાસીએ, રાજ્યે વી સુત મંત્રી નૃપ દિક્ષા લિએ. પટરાણી પ્રતિમાષ લહી વિધન ભયે નિજ ગર્ભ વાત ન સાવન જટી ગુરૂ નામ દિએ ન્રુપને મુદ્દા, મિથ્યાત ધરમે તપ કરિએ તિહુ જષ્ણુ સદા. પાંચસે તાપસ ભેળા ગુરૂ આ વન વસે, રાણી દિનદિન ગર્ભ વધ્યું તન પૂછત સુણિ સાચું તપસ્વી તપસ્વી હરખિયા, સમયે સુલગ્ન સચિ સંમ પૂત્રી જનમ થયા.
''
.
થઇ તાપસી, કહિ કી;
ઊક્ષસે
ر
'
૧૧..
૧૨
૧૩..
૧૪.
૧૫.
૧૬
૧૭.-
Page #715
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વીરવિજયજી ચંદ્રશેખર.
તાપસી લાલતી પવિતી’ વર લક્ષણ ભરી, કનકવતી ઠરયું નામ અંલિ રૂપે કરિ; આઠ વરસની થઈ મતિએ જિન સારદા, તાતે સનેહે શિખાવી કળા એસઠ મુદા પત્યેક વિદ્યા સધોવી સેવન જટી થાપિયા, નિજ પાટે ગુરૂ ગોવિદ સરગ સધીવિયા કુલપતિ વણે જટી પુછે તપસીને પાળતા, પúકે બેસી અડસઠ તિરથ વંદતાં.
વન વય પામી નિજે પુત્રી દેખતાં, સમવર જોવા પથંક બેસી ગખતા, એક દિન કેઈક રાજકુમારને જોઈને, આવ્યા પલ્પક બેસી સૂઅર રૂપ લઈને દેખી ભય લંહિ તાપસ નાસૈ દશ દિશે, દતીએ ભુમી લખીને સરવેને વિશ્વસે; દેઈ સરાપ કી મુજ સુકરે નિરજરે, ધર્મ તત્વને જાણ આવે તો સજ કરે. વાંચી વિચારે ધર્મેજાણું કે નહિ અમ સમા, મત્ર જત્ર અમે કિધા પણ વિલયંગમાં; સંગત સાંખ્ય ઊપાય સવે નિષ્ફળ થયા, બ્રહ્મ વને વૃધ તાપસ પાસે સવે ગયા તેહ વિભાગે નિહાળિ કહે દિન આઠમે, આવશે તાત્વિક તે એ રૂપને અપગમે; જાણિએ તાપસ લોકને ભાગ્યે ભાવિયા, અષ્ટમ વાસર આજ તમે પણ આવિયા કુલપતિ રૂ૫ કરણ જે શક્તિ તુમ ફરે, તો કરે એ ઉપગર કદાપિ મ વિસરે;
ચોથે ખડે ઢાળ રસાળ એ તેરમી, * શ્રી શુભવીર વિવેકી સભાને ચિત ગમી.
ર૧,
PS,
Page #716
--------------------------------------------------------------------------
________________
19૫૬
- જૈનકાવ્યદોહન, '
- દાહરા, વીરસેન મુખ એમ સૂણ, કુંવર કહે કરું કામ; * પણ સવિ તાપસ જૈન મત, ધર કહે ધરિ હામ. સુણિ સઘળા તાપસ ભણે તુમે ગુરૂ તુમહિ જ વાચ; કુલપતિ સાથે જન મત, આદરશું એ સાચ. વસ્તુ મિલાવે કુંવર તવ, આડંબર બહુ કીધ; કે હોમ અગ્નિ મંત્રાદિકે, ખેત્રપાળ બળિ દીધ. તસ દત જડી સુઘાવતાં, કુલપતી રૂ૫ કરંત; તાપસ દેખી હરખતાં, નિજ ગુરૂ પાય નમંત. કુળપતિ કુવરને પ્રણમીને, કહે કીધો ઉપગાર; ચિતામણું સમ મુજ દિઓ, માણસનો અવતાર. નૃપ સુરત તાપસ પૂછતાં, કહે કુળપતિ નિજ વાત; ગિરિપર ચલત ગગન થકી, પથંક સહ ભૂપત. જન મુનિ તિહાં ધ્યાનસર, ગિરિ સર કર સેવ; મુજ ગુરૂ માથે તુ ચલે, ફળ પામે કહે દેવ. સૂઅર રૂપ તારૂ હો, ૫ભૂંકમેં બખસાય; દેવ સરપે સુઅર બન્યો, આવ્યો હુ એણે ઠાય. પણ તે દેવે એમ કહ્યું, જે કરચ્ચે મુળ રૂપ; કન્યા દેજો તેહને, તે છે માટે ભૂપ. તિણે પરણો મુજ કન્યકા, દિયો જિનમત ઉપદેશ; તવ કુંવરે ઓળખાવિયે, દુવિધ ધરમ સુવશેષ. સુણી પ્રતિબુજ્યા તાપસ, અણુવ્રત સરવ ધરંત; પછે સવિ તાપસણી મળી, ગીત ધવળ ગાયંત.
ખેત્રપાળ' તિહાં આવિયા, સરવ સામગ્રી મિલાય; કન્યા સણગારી કરી, એછવશું પરણય.. પથંક દિએ કરમોચને, સૂર કરે આવાસ; કુંવર પ્રિયાશું તિહાં રહે, સુખભર મને ઉલ્લાસ.
ખેત્રપાલ અદ્રશ થયા, એક દિન સપ્તમ માળ; . . નિશિ અંબરથી ઊતરી, કન્યા રૂપ રસાળ.
૧૪.
Page #717
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાનું વીરવિજયજી--ચંદ્રશેખર ૫૭ પૂછે કુંવર તેહને, આવ્યાં તમે કિણ હેત; નામ ઠામ તમે કુણ છે, સુણી સા એમ વદત , ૧૪.
ઢાળ ૧૪ મી. (છેલ છબીલા નંદના કુંવર છેલ જે–એ દેશી. ) રગ રસીલા રસિયા સુણ એક વાત છે, . દેશ વિદેશ જુઓ ફરતા દિન રાત જે; પણ હિમવત ગુફાએ જાવું કિમ પડ્યું જે. કુંવર કહે સુણ છેલ છબીલી નાર છે, કારણ વિણ પરઘર નવિ જાએ ગમાર જે; કામ વિશે હિમાચલ અમ જાવું થયું છે. જાવું થયું તે પરવત નઈ વન ભાળ્યા જે, ચતુરપણે કરિ સુરવર ચિત્ય નિહાળ્યાં ; મનુગ વિદ્યાધર સાધક કિમ મારિ જે. માર્યો તે મેં જાણું ખેટને ચાર છે, નારિ હરિ તસ સુણિયે સેર બકેર જે; મુકાવતાં થયો સામો ન તજી નારિને જે એમ નારીયે કે વિદ્યાધર લાવે છે, ક્ષત્રિ ઘણું જગ છે પણ નવિ છોડાવે છે, સગપણ વિણ નરરત્ન હણિ પાપ જ લિયે જે. પાપ ન હોવે હણતાને જે હણિએ જે, મુજ પરણી તે નારિનું સગપણુ ગણિએ જે; પશુ પંખી પણ નારી પરાભવ નવી ખમે જે. નવી ખમે તે જેહને એક જ નારી જે, તમે બહુ પરણી ગામોગામ વિસારી જો; તેહમાં ગઈ એક તે સંભારવી નવી ઘટે છે. નવી ઘટે તે ઇંદ્રને ઘર નહિ ખોડ જે, સતી ઝાઝી બાવિસ કોડાકોડ જે; એક રીસાઈ મનાવે તસ શું કારણે જે
Page #718
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭૫૮
જૈનકાવ્યદોહન, કારણ વશિ યમુના નંદિઈ કનારે જે, તમે ગયા'તાં તિહાં વન ખંડ મજોર જે વંશ જાળમાં વિદ્યા સાધકે કિમ હ જે. કીમ હણે પૂછે બજી વૉર જે; પારકી વાતે રસિયો સેહુ સંસાર જે; પરનરની વાતરે સંતિ નૈવિ કરે છે. નવિ કરે સંતિ પર્વનરને સંગ જે, નજર મિલવે વ્રતને થોએ ભાગ ; લીંબની વાત કરે મુખ કહુઓ નવિ હવે જે. હવે તુમ અણગમતો અમે ઉપદેશે જે, જાણું કાંઈક સગપણ લાગે વિશેષ જો; પગ તળ બળતા વિણકે નવિ પૂછે ઘણું જે. ઘણું પિકારે નિજ ઘર બળતુ દેખી , પરઘર બળતે પથે જય ઉવેખી છે; સગપણ અંતર દાહ તુમને પૂછિએ જે. પૂછે ભલે તે ઉત્તર તમને દેર્યું , પણ બોલો તુમ સગપણ શું છે એહશું જો; જે અંતરનો ઘા લાગ્યા તુમને અતિ જે. અતિશે જન્મથી શું રાગ ધરાવે છે; અઠસહદરિ બાએ બે બાંધવ થાય છે; માડી જાયા ભાઈ કહ કિમ વિસરે જે. વિસરે નહિ પણ પુછણ આવ શી વેળા જે,
એકલડાં ફરવું ને ઝેર ભરેલાં ; કુળવતિ નારિને કહેવત છે એ કારણે જે, કારણે ચાલ્યાં અમે સારી રાત ) વિદ્યાચારણ મુનિ પણ રાત્રે જાત જે;
ખેચરી વિજળી કરતાં કુંણ વારી શકે છે. વારી શકે એક નારિને ભરતર જે;
Page #719
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વીરવિજય.——ચદ્રશેખર.
નવે જે,'
} .,
તે
વિજળી પુ દે ગં રવ ભયકાર જે; પુરૂષ બ્રુઆરી નારી કુમારી વિ ડરે જે. નવ ડરે. તુમ સરખા નિર્દય જાત જો, વિષ્ણુ અપરાધ હણ્યાં થઈ ક્ષત્રી નાત તે; વાત કહા તેા સશયથી તળિયે અમે જે. અમે। ગયા યમુના વન ખંડ મઝાર, દિી ત લટક તિ વર તરંવાર મેં જાણ્યું વિદ્યાધર કાંઈ વિસરી ગયૉ એ વિસરિયા તે પૂરી કિંમ લેવા મણિરયણે ડ ખડંગ અમુલ સુદ્ધાવે સ્વામિ એકાંત રહેલા એમ નવિ ચિંતવ્યુ હતું. ચિંતવ્યુ તૈયું પણ નનવ દી। કાઈ જજે, શ્રેષ્ઠ ખડગને ધાર પરીક્ષા જોઈ જે; વંશનુ મુળ કટતાં સાધક શીર ગયું. ગયું અમારૂં ન ગયું તમારૂં કાંઇ જશે, વાયુ વેગ ગયા મરી પરભવ તાંઇ ભૈ, પણ તુમ ચિતમા નવિ કાંઇ પરિતાંપતા જે. તાપ ઊતાપ થયે મુ પશ્ચાતાપ જે, વિષ્ણુ અપરાધી માંરી લોધું પાપ ; ચિંતા ઝાળ ઉઠી તે જાણે કેવળી જો. કૅવળી દીઠા સર્વ પદારથ ચાવે બે, પણ દોષ ભાઈ ગયા તે પાછા નાવે ; આઠસહેદરી વાત સુણી રૂદન કર્યું ને. કર્યું એ નબળું કામ થયા આર્શિયાળા ને, પણ નથી વાંર્ક અમારા ચિત્ત નિહાળા જે; ભૂલ ચુક કરિ મારી વેર ન રાખવું જે. રાખવું વેર નથી તુમશુ ચિંત સાખે ને, જ્ઞાની ગુરૂના સમરી વર્ણ વિશેષે ;
,
·
૭પ૯
૧૮.
૧૯.
૨૦.
૨.
૨૨.
૨૩.
૨૪.
૨૫.
}.
Page #720
--------------------------------------------------------------------------
________________
७६०
જૈનકાવ્યદોહન.
ઉપદેશ ને; જે.
છે। તુમે
ભાઇ થકી સ્ત્રી વછે કુશળ તે કતને જે. કત તુમારે ીઠાં છે ન્યા વેશ જે, જ્ઞાની ગુરૂના શે। સુણિયેા આદસહાદરી બાંધવ કિોં રહે તુમે જાણી છે. સધળી વાતા મનમાં ો, ચદ્રાર્વાળ મુખ સાંભળી જે મળી વનમાં જે; નબળું કામ કરીને પુછે। કૂંડમાં જો. ફૂડ કપટ છળ ભેદ ધણા સ્ત્રી માંહિ ને, નવી દિા કાઇ દિન તુમને વળિ કર્યાહી અે; જગત અજાણી નારી કિમ વિસવાસિએ જે. વિસવાસી નારી છે કપટ ન લેશે ભૈ, વાંઢા નર પરધર જઇ કાઇ ન પૈસે બે; અણુવિસવાસી નર ભડકણુ બીકણું ખરૢ જે. બહુ બિકણુ ભડકણુ અમને કિમ જાણે જો, થાતું મેલા ન કરેા તાણાતાણા જે; પતિત નવ આવે તુમ જુઠા મેલડે જો. જુટા માલ્યાનાા અમને છે તેમ બે, ચંદ્રાવળી વયા સુણી ધરિયા પ્રેમ તે; દાય ધડિમાં નાાં કિમ નવિ થિર રહ્યાં જે.
રહ્યા અમે સા ગઇ હાથે દે કાલ ભૈ, પછે ગયા તે દેખી અવળા માલ બે; નર મેટા મહિલાણુ કમ ઝગડા કરે જો. ઝગડા કરતાં વિધરે અંતર હતો, શ કીયા ચંદ્રાવળીએ સકત જો; સાચ વ તા અમે પણ અંતર ખાલિએ ને. ખાલી ચિત્ત કહ્યું રાણીએ રક્ત હલાવ્યું જે, તા રહેવુ ધજ - પીળે દુરે જાવું જો; દેખી ગયા ધજ હુલાવ્યા પિત ચંદ્રાવળી જે.
૨૭.
૨૮
૨૯.
૩.
૧.
ર.
૩૩.
૩૪.
૫.
$.
Page #721
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાનું વીરવિજયજી–ચંદ્રશેખર.
ચંદ્રાવળી મુખની સુણી બાંધવ ઘાત જે, પણ નવી ચિત્યો કેઈએ તુમ ઉપઘાત જે, “ ગુરૂ વયણું સંભારી ઉપસમ ધારિ જે. ધાયું અમે હણું બાંધવ પ્રગટ્યા ચોર છે, વાત સુણું ભરખેદે પડિયે ઘર જે; મુઝ સંકેત પીળો ધજ હલાવ્યો સહી જે સહિરે હરખી ચોસઠ જણની ટેળી જે ભાઈ મુઆ સહુને પતિ મેળો મળી જે, હર્બ દિવાની ચદ્રાવળી ભૂલી ગઈ છે. ભુલી ગઈ તે અમને લાભ વિશેષ જો, નવનવ ગામ નગર દિઠા બહુ દેશ જે; સાસય ચિત્ય નિહાળિ બહ યાત્રા કરી જે જાત્રા કરી તે ભલે કરી મહારાજ જે, અમે પણ યાત્રા કરીને આવ્યાં આજ જે; તુમ દરશન દેખીને મન વછિત ફળ્યા જે. ચેાથે ખડે ભાખી ચઉદમી ઢાળ જે, એક એક ગાથા અતર વચન રસાળ જે, શ્રી શુભવીર કુંવરી આદે કુવર પછે જે.
| દોહરા, રતિમાળને કુંવર ભણે, નહિ આમ એક જ કામ; ખબર પડી કિમ અમતણી, આવ્યા તાપસ ગામ. વળી યમના વન મહલમેં, ત્રેસઠ નવસે ત્યાં હિ એકણુ પીડે કિમ તમે, નિકળી આવ્યાં અહિ. કામદેવ મદિર નિશિ, ચોસઠ કરી નૃત્યશાળ; વિનયે નમિ વર માગતી, સુદર ચંપકમાળ. કંચુક ખગ્રાદિક દિયાં, વળતાં વણ વદત; જઈશું અમે નિજ મંદિરે, અવસરે મળશુ સંત. એમ કહિને તમે ઘર ગયાં, અમે ચાલ્યા પરદેશ; તે દિન મેળા સંપજે, જે દિન લખિત વિશેષ
Page #722
--------------------------------------------------------------------------
________________
196ર
જેનકાવ્યદોહન. કાળ ૧૫ મી.
( તેમની દેશી. ). ચિતહર રતિમાળા કહે તામ, સાંભળો સહિબ મનફળી; ચિતહર તુમને કરી સકેત, ચંદ્રાવળી આવિ મળી. ચિતહર સાંભળી બાંધવ ઘાત, શોકાતુર સ્નાન જ કર્યા; ચિતહર સાચે ગુરૂ ઉપદેશ, તાસ વચન ચિત સાંભર્યા. ચિતહર બધુ ગયા નાવંત, ચંપકમાળા ચિતવે; ચિતહર સહિર કરે પતિ શેધ, કત વિના દુખિયાં હવે ચિતહર કુણુ બધુ હણનાર, બેલાવો પ્રેમ જ ધરી; ચતહર ચંદ્રાવળી કહે નામ, મેં રાખે છે થિર કરી. ચિતહર તેડી લાવું સમજાવી, હર્બ દિવાની થઈ ચલી; ચિતહર પીળો હલાવ્યું કે, દેખી તમે નાઠા વળી. ચિતહર વક્ર ગતિ ગ્રહ થાય, તુરત ન રાશી તે ભજે; ચિતહર પાછો આવે ઠામ, કાલાંતર ગત તે તજે. ચિતહર ચંદ્રાવળી ગઈ ત્યાંહિ, વન તરૂખડે જોઈ વળી; ચિતહર દીઠા ન તુમને યાંહિ, પાછી આવી અમ મળી. ચિતહર કીધ વિચાર તે સાથ, હાથ વિછુટો હાથિયે; ચિતહર સકતમાં કાંઈ ભૂલ, દેખી દેશાવર ગયે. ચિતહર પૂક્યા છે કહિ વાત, ધજ સકેત કર્યો હતો; ચિતહર હરખે પડિ મુજ ભૂલ, પીત ધજાએ તે જાતે. ચિતહર સુણિ કહે ચંપકમળ, હાથે ખેલ બગાડિયે; ચિતહર હુકમ દિયે મુજ એમ, જુઓ ગિરિ પુર વન વાડીયે. ચિતહર હું કરી દેશ વિદેશ, યમુના કિનારા જોઈ વળી; ચિતહર જાતાં એક ગિરિશૃંગ, તિહાં ખેચર ટળી મળી. ચિતહર અષ્ટાપદ ગિરિ જાય, અમિત ગતિ ટાળી પતી; ચિતહર હું પણ ગઈ તે સાથ, કરિ અરિઆને જઈ નતિ. ચિતહર ભરત ભરાવ્યાં ચૈત્ય, ચઉઆઠ દશ દેય વદીયા; ચિતહર ચણિ મુનિવર દેય, તિહાં એક દિશિ ઉપવેશીયા.
Page #723
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વીરવિજયજી.-ચંદ્રશેખર.
છત્ર તે દિન કીયા; ગિરિ ગયા. આચરી;
ચિતહર વિનયે નમી તસ પાય, મેં ચિત ભાવતે પૂછીયા; ચિતહરચનાણી મુનિ એક, કા કરી ઉપદેશીયે. ચિતર મુનિ ભણે સાંભળ વચ્છ, ચંદ્રશેખર નુ સુત જયેા; ચિતહર પીળી ધજા ચલ દેખ, દેવ અટિવ સરેાવર ગયા. ચિતહર તિલક તરૂ તળે નિ, લેવે અચળ છાયા ઠરી; ચિતહર જાગ્યા દેખે તામ, ઊભા સુભટ ગેટ ખેચરી. ચિતહર સાભળી વિનતિ તાસ, સાથે ગયા તુર્ગે ચઢી; ચિતહર પૂર્વે કરી રહ્યા ગેટ, રણમાં મેલ કનક ડી. ચિતહર આવ્યા કુવર દાય રાય, તિહુાં ચિતહર કન્યા છસે છત્રીસ, પરણી વૈતાઢ્ય ચિતહર નદીસર વરદ્વીપ, મેરૂ પ્રમુખ નતિ ચિતહર પુનરપિ તીરથ પચ, સમશિખર યાત્રા કરી. ચિતહર જયપુર જયરથ રાય, પુત્રી રતિ પ્રીતિ સુંદરી; ચિતહર પરણાવ્યા ધરી નેહ, સુરદેવીએ આત્ર કરી. ચિતહર તાપસવિદ્યા સિંધ, કરણ ઉત્તર સાધક થયા; ચિતાર ક્ષેત્રપાળ વશ કીધ, તાપસ ગામે પછે ગયા. ચિતહર કુળપતિ સૂકર રૂપ, દેખી કરૂણા બહુ ધરી; ચિતહર ઔષધી બળવો તાસ, કુળપતિને રૂપે કરી. ચિતહર રાજા રાણી સાધ, વૈરાગે તાપસ ભયા. ચિતહર રાણી સગાઁ ત્યાંહિ, પુત્રી સુપા જનમ થયા. ચિતહર તે કુલપતિ નિજ઼રૂપ, દેતાં રાગ વધ્યા ઘણી; ચિતહર મેના ર્ાં તુલ્ય, પૂત્રી લહી યેાવન પા. ચિતહર કુંવરને દીધી તેઙ, ક્ષેત્રપાળે પરણાવતા; ચિતહર સુંદર મંદિર દીધે, અશન તિહર કનકવતીને નેહ, ગેહે રહ્યા રસ ચિતહર મુનિ મુખ સાંભળી વાત, આવી ઇંડાં ઊતાત્રળી. ચિતહર દેખી તુમ મુખ ચંદ, દુખના દાડા દૂરે ટળ્યા; ચિતહર અમિએ વરસ્યા મૈત્ર, મુખમાગ્યા પાસા ઢળ્યા.
1
ચિરાદિક પૂરતા.
ભલી;
૭૬૩
૧૪.
૧૫.
}.
૧૭.
૧૨
૧૯.
૨૦.
૧.
રર.
૨૩.
૨૪.
૨૫.
૨૬.
૨૭.
Page #724
--------------------------------------------------------------------------
________________
(૪
જેમકાવ્યદેહન.
૨૮.
ચિતહર ચોથે ખડે ઢાળ, પંદરમી મુનિ સૂચવ્યાં; ચિતહર શ્રી શુભવીરે તાસ, મેળા વખૂટા મેળવ્યા.
- દેહરા, રતિમાળા વયણ સુણી, કનક્વતી કહે એમ; નર ભમરા ફરતાં ફરે, ઘર ઘર નવ નવ પ્રેમ. પણ હું જેને મતી થઈ, ન કરી યાત્રા એક; સંપ્રતિ સિદ્ધાચળ તણી, યાત્રા કરાવો છેક. તવ રતિમાળા કુંવરને, કહે ન કરૂં અંતરાય; હું લઈ એ ગુરૂ બેહનની, ઇચ્છા સફળ કરાય. દેય માસમાં આવીને, રહેજે કુલપતિ ગામ: વાટ જુએ સહુ માહરી, દે વધામણું તા. ભગનિ સવિ હરખિત કરી, જઈશું જનની પાસ; વાત કહી સમજાવિને, કરશું શોક વિનાશ. સ્વજન વરગ ભેળા કરી, લાવું યમુના પાસ; લગન સમય રહેશે સહુ, નિજ નિજ કરિ આવાસ. દુગમાસાંતર તેડવા, આવા ખેચર આંહિ; તેની સાથે પધારવું, બેસી વિમાને ત્યાંહિ નિશ્ચય કર કોલજ કરો, રાતિ વશી તિણે ઠાય પરભાતે જઈ વેગળું, બેહનને દેત વધાય. લઈ કુંવર કનકાવતી, બેશી નિજ પથંક; જાત્રા કારણે ચાલીયાં, ગગને દેય નિશંક. જાતાં ઊચાટવિ વચ્ચે, છે વટવૃક્ષ વિશાળ; અગ્નિ કુંડ દીઠે તિહાં, ધૂપ ઘટા લગી ઝાળ. ઝગડા કરતા એક દિશે, દીઠા યોગી આઠ; અરચિત શિર લઘુ બાલિકા, તે પણ રાતી આઇ. કતક દેખી ઊતર્યા, કરી નારી નર રૂ૫; યોગી સર્વ બોલાવીને પૂછતાં ધરિ ચૂચ.
૧૨.
Page #725
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વીરવિજયજી.–ચશે ખર. ૭૬૫
ઢાળ ૧૬ મી. (રાગ ખંગાલ, કિસકે ચેલે કિસકે બે પૂત–એ દેશી ) કુંવર ભણે તુમે ગી જાત, કાહકુ કલેશ કો દિન રાત; શિષ્ય સાભળો, મોટો રાગ કલહ કાચ કામલો. કલેશે વાસિત હૈ સંસાર, કલેશ રહિત ચિત્ત ભવનિસ્તાર. શિષ્ય. ૧. તુમકું નહિ જગ કેઈકી આશ, સંસાર છોર રહવનવાસ; શિષ્ય. સંસાર વિખયાગી ભેગ, દૂર તજી લિયા સુદર જેગ. શિષ્ય ૨. ઝગડા કરતે તુમ કુણુ કાજ, વેહચી લેણ હૈ ક્યા રાય; શિષ્ય. અંતર ખોલી બોલો તેહ, કુવારિકા કીમ લાવ્યા એહ. શિષ્ય. ૩. યોગી વિધ્યારે બેશી એકાંત, ન મળે બત્રિસ લક્ષણવત; શિષ્ય. ઈનકુ ભેળવી અંતર દેઈ, સેવન ફરસે હવન કરેઈ શિષ્ય. ૪. ચિતી કુવરને ભાખે એમ, તુમ મુખ દેખી લાગ્યો પ્રેમ, શિષ્ય હમેરી પાસે વરતુ આઠ, ચોપડીમે હૈ તસ વિધિ પાઠ. શિષ્ય પ. મંત્ર જાપ કિયા તે વિધિ જોત, ફળદાયક એકે નવિ હોત, શિષ્ય મિલિયા હમકુ કપાલી એક, તણે બતાયા એહ વિવેક. શિષ્ય. ૬. આઠ કુવારિકા હવન કરત, આઠ દિશાનું ભૌગ દિય ત, શિષ્ય. જાપ જપે આઠ વસ્તુ સિદ્ધ, પ્રથમ કહે કરો ભાગ પ્રસિદ્ધ. શિષ્ય. ૭. તિમ કિએ માગત ભાગ શ્રીકાર, ઓરકુ આવે ભાગ ન સાર; શિષ્ય. બાત લડાઈકી ભાખી એહ, ભાગ કરી દિયે અમને તેહ. શિષ્ય. ૮. તુમ નજરે હાય હવન પ્રયોગ, તે સવી વસ્તુઓ સીજે યોગ; શિષ્ય. તુમ પિછે ઉત્તર સાધક જેત, સેવન ફરસે તતખણ હેત. શિષ્ય. ૯. તુમકું વછિત દેઇ એમ, પિછે કરણે હમ પ્રેમ, શિષ્ય. કુંવર ભણે દેખાવો વસ્ત, તે દિએ આઠે લાવી સમસ્ત શિષ્ય ૧૦. પાવડી કથા પાત્ર ને ડડ, કબાદુદુ બુટી અચલ ખડ; શિષ્ય. ગુટકે લેઈ બોલાવી બાળ, સમઅડ વરસની છે સુકુમાળ શિષ્ય. ૧૧. નામ લખી કિયા યોગી દૂર, પૂછે કુવારિયો કરિ હજાર, શિષ્ય. વિમળાપુરી ભણે તે હમ તાત, તાત રહે બ્રાહ્મણની જાત.
શિષ્ય ૧૨. ૫ સુણિ યોગીને વાદર કીધ, આઠ વરસની અવધિ દીધ; હુકાહક કરતા વન જાત, કુવરી પલ્યક ધરી કુવર પ્રયાત. શિષ્ય. ૧૩.
શિષ્ય.
Page #726
--------------------------------------------------------------------------
________________
શિષ્ય.
જૈનનકાવ્યદેહન. યણ ગતવને દીઠે એક, વૃદ્ધ યોગી રોતે અતિરેક; ઉતરી પૂછત બેલે વૃદ્ધ, મેં હુંઈણે વન યોગી સિદ્ધ. અવિનિત ચેલા મળિયા દુષ્ટ, અડચીજ લેઈ ગણુ દેઈ કષ્ટ; કુંવરે સુણાવી વાત અશેષ, હરખ લહે ગુરૂ રાય વિશેષ. સર્વ ચિજ દિએ કુંવર જ તાસ, કુંવરને દિએ ડંડ કંથા વાસ; કંથા દિએ સત પંચ દિનાર, દંડ કરે શત્રુ સંહાર. પાઠ સિદ્ધ લેખ વદી ચલંત, વિમળાપુરી વનમાં આવત; દિએ શણગારી બાળા પ્રભાત,હખ પિતર ધરે સાંભળી વાત. તિણે સમે પડયે વાજે ત્યાંહી, પૂછે કુંવર જન બોલે ઉછાંહી; વસુ નૃપ પૂત્રી વિમળાં નામ, અંધપણું પામી ગુણ ધામ. નયન દિએ કાઈ તેજ પ્રકાશ, નૃપ દિએ કન્યા પુરસિરિ તાસ; પડહ છબે સુણી તામ કુમાર, રાયે તેડ્યા નિજ દરબાર. સજ કરી પરણી ઠવિ ત્યાંહિ, સિદ્ધાચળ દેય પદૂતાં ઉછાંહિ; રીખભદેવ વંદી ભગવંત, લાખણી એક પૂજ રચંત. પૂછ પગલાં પંચ સ્નાત્ર, ધજા ધરે ઠવે ચામર છત્ર; દેઈ પ્રદક્ષણ ગઢ ગિરનાર, જાત્રા કરી વળિયા નરનાર; અનુક્રમે આવ્યા તાપસ ગામ, તેડવા આવ્યા ખેચર તામ; તે સાથે ગયા જમુના તીર, જળ ઝીલી પિએ શીતળ નીર. વધામણી ગઈમેહેલ મજર, ચપકમાળા થઈ હુંશિયાર; સજજન સન્મુખ તે કીધ, જાનીવાસે ઉતારો દીધ. છેસે છત્રીસ બેટી તાત, સાંભળી આવ્યા સહુ એક રાત; વરની તરપતે કરતા કામ, એરી ચીત્રી કન્યા ઠામ. વડે ચઢી તોરણ સાહી, સાસુ પંખી લિએ માહિરા માંહિ; ચેરી એક રમે લાવો કીધ, ચોસઠ કન્યા દાનજ દીધ. મંગળ વાજે પરણી ત્યાંહિ, આવ્યા વિજાપુર ઉછાંહિ; થે ખડે સોળમી ઢાળ, શ્રી શુભવીર રહે સુખ વિશાળ.
દેહુર ચંદ્રજસા જસ ઝગમગે, વસત વિજયપુર માંહિ; ચોસઠ નારી રમે, વનજળ ક્રીડા ત્યાંહિ.
શિષ્ય. ૧૪. શિષ્ય. શિષ્ય. ૧૫. શિષ્ય. શિષ્ય. ૧૬. - શિષ્ય. શિષ્ય. ૧૭. શિષ્ય. શિષ્ય. ૧૮. શિષ્ય. શિષ્ય. ૧૯ શિષ્ય. શિષ્ય. ૨૦. શિષ્ય. શિષ્ય. ૨૧. શિષ્ય. શિષ્ય. ૨૨. શિષ્ય. શિષ્ય. ૨૩.
શિષ્ય.
શિષ્ય. ૨૪. શિષ્ય. શિષ્ય. ૨૫. શિષ્ય. શિષ્ય. ૨૬.
Page #727
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાનું વીરવિજયજી–ચંદ્રશેખર. એક દિન સા સુગુણાવળી, કુંવરને કહે ધરિ પ્રેમ, શત્રુ ઘરે સસરો રહે, નવી છોડાવો કેમ વળતુ જપે કુવર તે, મ ધરે દુખ લગાર; હરિબળ નિજ ઘર આવશે, મણીચુલ જમ દરબાર કુંવરે શિખાવી મોકલ્ય, દૂત ગયે તેણે વાર,
ખપુરે મણિચૂલ નૃપ, પાસે કરત ઉચાર. સુરનર જસ કરતી કરે, કિન્નરી જસ ગુણ ગાય, ભૂચર ખેચર તુમ સમા, પ્રણમે જેહના પાય નરિબળની અઠ કન્યકા, છપ્પન રાજકુમારી; લીલાએ વરી જેહને, તેજે કિરણ હજારી. શીતળતાએ ચદ્ર સમ, ચંદ્રશેખર તસ નામ; તિણે મુજને ઇહાં મોકલ્યો, કરણ તમારું કામ હરિબળ રાયને તેડીને, તમે ચાલે મુજ સાથે; ચંદ્રશેખર ચરણે નમે, તમે પણ થાશ્યો સનાથ. સાભળી મણિયુલ કોપિયા, બોલ્યોધરી અભિમાન; બાલ મને તુજ મોકલ્યો, ચદ્રશેખર નાદાન નટ વિટ છે, ફરતા ફરે, જાણું ભસે એ શ્વાન, પણ હવે હડકવા હાલિયો, આવ્યુ મરણ નિદાન. દૂતને હણો નવી ઘટે, તિણે તુ જા સુખમાંહિ; જેહવું આવે નજરમા, તેહવું કેહો ત્યાંહિ. પાછો આવી દૂત તે, કુવરને વાત કરંત, કાને કહુઆ તે સુણી, સૈન્ય સકળ મેલંત. સેસરા સાળા બિહુ મળ્યા, ત્રિક અક્ષોહિણિ સંગ, ઊચ્ચ ભુમી તટની તટે, જઈ દીએ તબુ ઉત્તગ.
યત: सा सेनाक्षोहिणी नाम, खखाकद्विकैर्गजै ( २१८०० ) ॥ ६५४०० स्थैश्वेभ्यो हयौस्त्रिध्नैः, १९६२०० पचनैश्व ९८१००० पदातिभिः१४,
Page #728
--------------------------------------------------------------------------
________________
७९८
જૈનકાવ્યદેહન. ઢાળ ૧૭ મી.
( કડખાની દેશી.) મુદિત મંદાર વરમાલ મૈલીધરા, બધુરા સીંધૂરા રૂધ વિકસે, ભટ વિકટકું કુભારણ વસન વિગ્રહાલંકૃતિ શસ્ત્ર પૂજત નિકસે મુ૧. શંખપુર ભૂપ મણીચૂલ પ્રતિકૂલ થઈ, ચાર અક્ષેહિણી સૈન્ય લે, આવિયો નિકટ ભટવિકટ રણભૂમિએ,ઝકટ કરિ દેય રણથંભ દેવે મુવ ૨. મણિચૂલ સેન્ચે રણજીત સેનાપતિ, ચદ્રશેખર તણે વિજયમલ્લો, દય સેનાપતિ હુકમ ભરણ મચે, જીમ નચે નવા વાદિ મલ્લું મુઠ ૩. ભેરીકા હલ પટહ નાદે દિશિ ગાજતે, વાજતે દૂર રણ સર ચડતા, બંદી બિરૂદાવળિ બોલતે ડોલતે, અમલ આગતે સુભટ લઢતા ' મુ. ૪. હસ્તીએ હસ્તી તુરંગે તુરગ રથ રથી, ખગે ખગ્નગ્રહી કૂત ભાલા; બાણે બાણાવળી દેય સૈન્ય મળી, યુધ ચિરકાલ કરતા યુધાલા. મુળ પ. ક્ષણ શસ્તે ભુજા ડડ મુછી યુધે, ચરણ ચરણે હણે દંત કેશા, નખ નખે મસ્તકે સુર નરકે ચના, મોખરે ભજતાં રથ વિશેષા મુ. ૬. ગિરિશિખરન્યું ગદાઘાતે ગજ નિપતતિ, અશ્વને પદગ્રહિ એ ઊછાળે; સુભટ મુછિત પડ્યા ગ્રુધવ પક્ષાનિલે, સજજ થઈ યુદ્ધ કરતાં સફાળે મુ. ૭. પતિત પતિ કરિ અશ્વરથ ભાગ તે, રણ ભુદુશ્ચર થઈ પ્રેત નાચે; ભાગતુ સૈન્ય લહિચદ્રશેખર તણે સૈન્યપતિ વિમલ ધનુષ ખેહેચે. મુ૮. સજજ તસ સૈન્ય ભટ વીર વલયા ધરીઆવતાં દેખી રણજીત ઉકે, દેય સેનાપતિ યુદ્ધ કરતા લહી, ગગન વ્યંતરતણું દેવ તૂટે. મુ. ૯. સૈન્ય નિજ ભાગતે મણિચુલ ઊંઠિયા, સ્વસુર સહ ચદ્રશેખર સરે; ધાવિ સમ્મુખે તીર તરકસ સંગ્રહી, વદતિ મણિચૂલ ક્રોધાભિવેશે મુ૧૦, અમ પ્રિયા આઠ યમુના તટે તસ્કરી, તસ્કરા જીવ લેતા ન મુકૃ; ચંદ્ર કહે મેં વરી નારિ થઈ સીંહની જબુકા પાપી મરણ ન મું. મુ. ૧૧. વદત કે બિહુ દુર ધરારથ ચઢી, પણહ બાણ વરસે ઝગંતા; ઉભય બાણાવળી ગગને મંડપ ભયે, અપર રણ ભટને છાયા તપતા. મુ ૧૨. ભણત મણિચૂલ સ્વમુરાદિ પરબલ તપે, વાલુકાંકરે તપી કિયતિ વેળા; ચંદ કહે વન્દિતાપિત અયસોલકીમું નદહ તૃણુ પુંજ ગજી ભરેલા મુત્ર ૧૩. ભટ ભૂજા કૈટાગજ ગર્જ હય દેખીને, તુર્ય રવીર હક ગગન ભેદે,
Page #729
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭૮૦
જેનકાવ્યદેહન. સર્વરથ સિધ્ધ ગયા, સુણ પામ્યા ગુખ વિશાળ. ગુણ. પ . નૃપ પણ પૂરણ આઉખે, સુણ પામ્યા પ્રાણુત સર્ગ; ગુણ. કવળી વચને પામગ્ધ, સુણે ચરણ ધરી અપવર્ગ ચોથે ખડે પૂરણ થયે, મુણો વિસમી ઢાળ રસાળ; ગુણ શ્રી શુભવીર વચને હા , સુણો ઘર ઘર મંગળ માળ. ગુણ. પ૭.
દાહ, ચંદ્રશેખર નૃપની કથા, ભાખી શ્રી જીનવીર; જીવ ભાવિક ગુણી વ્રત ધરી, પામ્યા ભવજળ તીર. સભા વિસરજી લોક સહુ, પિતા નિજ નિજ ઠાણ; પ્રભુ પણ વિચર્યા ભૂતળ, ભવિકજ વિકસન ભાણ.
કલશ .( તુ તુઠો રે મુજ સાહિબ જગને તુ–એ દેશી.) સેવો તેવો રે સંખેશ્વર સાહિબ સેવો, પુરિસાદાણિ પાસ કહાવે, દુનિયામાં દેવ ન એ, સુરસેના જીતી લઘુ વયમાં, માય કહે ચિરજી રે. સંખેશ્વર. ૧. યાદવ લેકની જરા નિવારી, જબ પ્રગટો જગદીવો, રેગ વિઘન હરવા મુખ કરવા, નામ સુધારસ પીવેરે. સંખેશ્વર. ૨. સિદ્ધસેન સુરી વિક્રમ બેધન, અવર પ્રભૂ સ્તવન ખે; શિવપીંડી ફાટી સ્તવન કરતાં, પાર્વ પ્રભુ પ્રગટેરે. સંખેશ્વર. ૩. જળનિધિ અરવૈમાનિક પૃજી, કેતા કાલ નાગદેવ; કાલ અસંખ્ય થય પડિમાને, પણ મહિમા છે તેહવોરે. સખેશ્વર, ૪. જિન ગુરૂજનની સરસતિ સમરી, પાસજી પચમ લેવો; એ પાંચે પરમેષ્ઠી પસાથે, ઉદ્યમ કૃત્ય સફળે રે. સંખેશ્વર. ૫. રયણ કથા કોશે જ્ઞાનસાગર, સુરી રચનાએ ભરે; અલ્પ લઘુત ચરિત મનોહર, દેખી ચિત ઉલસેવો રે. સંખેશ્વર. ૬. ચરમ રતન ચક્રિ કર ફરસે, દ્વાદશ જોજન ચા; થય ગય રથ ભટ ગુખમાં માહલે, હવે સૈન્ય જમાવો રે. સખેશ્વર. ૭. એણિવિધિ શ્રુતપદ ઉકિતશું યુક્તિ, ફરસને વિસ્તર છે;
Page #730
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીમાન વીરવિજ્યજી-ચંદ્રશેખર. ૭૮૧ શ્રવણ રસિક શ્રેતા મન હસે તો શ્રમ સફલ ગણે રે. સંખેશ્વર ૮. એક શ્રુતપદને અર્થ અનતિ, ભાખે ગણધર દેવે; પંચાંગી પરમાણે સાચે, ભવ ભીરૂ મન લારે. સખેશ્વર. ૯. મંદમતી એ મૂરખ ટેળો, બેલે કનક ભણી જે, ત્રિપદિચકિમ ગણધર રચીયાં, આગમ અમરત મેરે. સંખેશ્વર ૧૦. ટીકા ચૂરણ ભાષ્ય નિર્જુતિ, ગ્રથ ચરીત્ર બના; કરતા મુરિ પંડિતને લેપે, તાસ નિગદ વસાવરે સંખેશ્વર ૧૧. પંડિત રચના બાલી સહેલે, અજ્ઞાન ગર્વ ભરે; કચુકી કારણે નિદે કૃશાંગી, જાણે ન ગ ધરેરે. સંખેશ્વર ૧૨.' જિમ કપિગૂજા પુજા કરીને, અગ્નિજ્ય શીત મટેવો; પણ નર દક્ષ કપિ કુળ સમે, શીતતે ન ગમેવા. સંખેશ્વર ૧૩. પ્રથે ન કુશળ મુશળ મતિ બેલે, માણેક મૂલ નઠા; બહુકૃત મુવિહિત નયણે જેસ્પે, તવ અમ શ્રમ સફળે રે સખેશ્વર. ૧૪. પંડિત આગે શ્રેતા રાગે, સુદર શાસ્ત્ર સુણે રે. વિસ્તરયે વટ શાખા પુણ્યની, લેશે શિવફળ મેરે. સખેશ્વર. ૧૫. પુમારગ શ્રુત સુણતાં જાણે, જાણે પાપ ફળે; જાણે ઉભય સદગુરૂ મુખથી તિહાં, શુભ ફળદાયક એવો રે સખેશ્વર. ૧૬.
પ્રશસ્તિ, (રાગ ધન્યાશ્રી)
તવ છ નંદન દેવ તરૂપમ, વિજયદેવ મુરિ રાયા; મામ દિશે દિશ જેહનું ચાવું, ગુણિજન દે ગાયાછે. વિજયસિહ સુરિ તસ પટધર, કુમતિ મતંગજ સિહોજી; તાશિષ સુરિ પદવી લાયક, લક્ષણ લક્ષિત દેહછે. સઘ ચતુર્વિધ દેશવિદેશી, મળિયા તહાં સ કેતજી, વિવિધ મહોચ્છવ કરતાં દેખી, નિજ સૂરિપદને હેતેજી. પ્રાથશિથિલ મૂનિ બ૬ દેખી, મમ વૈરાગે વાશી; સૂરિવર આગે વિનય વિરાગે, ચિત્તની વાત. પ્રકાશીજ.
Page #731
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭૮૨. : - જૈનકાવ્યદેહન. * * * સુરિ પદવી નથિ લેવી સ્વામી, કરફ્યુ કિરિયા ઉધાર; સુરિ ભણે આ ગાદીછે તુમ શિર, તુમ વશ ગઇ અણગારજી. એમ કહિ સ્વર્ગ સધાવ્યા સુરિવર. સંઘને વાત સુણધીજી; સત્યવિજય પન્યાસની આણા, મુનિ ગણમાં વરતાવીછ. સંધની સાથે તિણે નિજ હાથે, વિજય પ્રભસુર થાપીજી; રંગિત વસ્ત્ર લહી જગ વંદે, ચિત્ય ધજાઓ લક્ષીજી. સુરિ પાઠક રહે સનમુખ ઉભા, વાચક જસ તસ પક્ષી છે. મુની સંવેગી ગૃહી નીરવેદી, ત્રીજે સવેગ પામીજી; મુગતિ મારગ એ ત્રણે કહિએ, જૂહી સિધાંત છે સાખીઓ. આર્ય સુહરતી સુરિ છમ વદે, આર્ય માહાગિરિ દેખીજી; દિ તિન પાટા રહી મર્યાદા, પણ કલિયુગતા વિશેખીજી. ગ્રહી લાજ લાસી જનતા પાસી, નૃપ મંત્રી પણ ભળિયાજી; સત્યવિજય ગુરૂ શિશ બહુ મૃત, કપુરવિજયં મતિ બળિયા છે.' તાસ શીષ્ય શ્રી ખીમાવિજય બુધ, વિદ્યાશક્તિ વિશાળીજી; જાસ પસાથે જગતમાં ચાવો, કપુરચંદ ભણસાળીજી. તસ શિષ્ય શ્રી સુજશ વિજયબુધ, તાસ શિષ્ય ગુણવંતા; શ્રી શુભવિજય વિજય જસ નામે, જે મહી માંહી સહંતાજી. પંડિત વીરવિજય તસ શિષ્ય, ચિત્રની વૃત્તિ ઉઘાશેજી; ચંદ્રશેખર નૃપ ગુણ મણિમાળા, ગુથી છે આરાશે. સંવત એયણસ સય દેય વર, વિજયાદશમ પ્રસિદ્ધિજી; રાજનગરમાં રહિ માસુ, રાસની રચના કીધી છે. વિજય દેવેદ સુરી સામ્રાજ્ય, ભાખે વ્રત આચાર; દક્ષ પરિક્ષક નર જે સુણસ્પે, તે શ્રમ સફળ અમારોછા જીમ સેમપતિ અને નંદન, નામે રાય જયંતાજી; , તિમ રાજેશરી શેઠ હેમાભાઈ, તસ નંદન ગુણવંતા; છે યુવરાજ પદે પદ લાયક, પ્રેમાભાઈ બિરાજે છે; રાસાણી મેં રચના કીધી, તેહને સુણવા કાજે . શ્રવણ સકળતા શ્રવણે સુણતા, ભણતાં સફળ તે જીહાંજી; ગુણિજન ગેહે ગુણી ગુણ હેઠે, સફળ જનમ તે દહાજી;
Page #732
--------------------------------------------------------------------------
________________
. . શ્રીમાનું વીરવિજયજી-ચદશેખર. ૭૮૩ * જે ભાવે એ ભણક્યે ગણયે, શ્રવણ ધરી સાંભલયેજી, '
સરધા ભાણ ન તત્વ રમણું રસ, ચિતનો વ્રત તેરે ફળસ્તેજી. દેહ નિરામય સ્નેહિ સુખાશ્રય, અસન સુધામય કરશેજી; મદિરિએ પગપગ ઝળકતી, કમળા ચપળા ઠરશ્યજી; પુત્ર પવિત્ર કલત્ર વિચત્ર, નેત્રાદે વિચરશેજી; વાજી રાજી વિરાછત બધુ, સિધર ચઢી સચરજી. રત્નમહલમે સેહેલ કરસ્ય, જીન ગુફ ગીત ગાન નૃત્યશાળા; આનંદ મગલ ધરેશેજી, મગલિક માળા વરસ્યજી; ભવ તર હરશે વિપાતિક, સ્નાતક 'પદ અનુસરશ્યજી. , ' , - સુખભર શિવ સુંદરી વરમાળા, વિમળા કઠે ધરત્યેજ. ૧૨.
इति श्रीमत्तपागच्छेभट्टारक श्री विजयसिंह सूरिसतानाय प. स्ति भी १०४ पडित श्री शुभविजयगणिशिष्य भुजिष्य पडित भी विरविजयगणि विरचिते श्री. चंद्रशेखर चरिको प्राकृत प्रबंधे एचदय प्रश्नोतरार्थ कथनेन रति सुदरी प्रीतिसुदर्यो करग्रहण क्षेत्रपाल वशीकरण शुगदत्त कथाश्रवण द्विजपनि कुलटाप्रबधकथन सुदर्शन कूमारोपनय प्रकाशन तापसपुत्री कनकावति विमला पाणीग्रहण शवजय जात्राकरण चतुषष्टी खेटसुता करग्रहण जिलोचना वचन मातृपितृ मिलन स्वर्गगमन सोयचतुर्थ खंड स्माप्तस्तत्समाप्तौ च. द्रशेखर संसोयमपि परिपूर्णः ।
હં
સમાસ, શિey are
આ 0°
Page #733
--------------------------------------------------------------------------
_