Book Title: Agam 35 Chhed 02 Bruhatkalpa Sutra Part 04
Author(s): Bhadrabahuswami, Chaturvijay, Punyavijay
Publisher: Atmanand Jain Sabha
Catalog link: https://jainqq.org/explore/002513/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ JL EISTIGES25252 // arham // zrI AtmAnanda-jaina-grantharatnamAlA-ratnam 87 niyukti-laghubhASya-vRttyupeta 2EETES DEEPSE bRhata kalpasUtram SECREEESEthA caturtho vibhAgaH bbmshshshshshshshshshshmmmmmmmmmmmmRE 15ESESESESESESE : prakAzaka: zrI jaina AtmAnanda sabhA - khArageTa, bhAvanagara-364001 (sau.) ESESESESESESESESEGESESEGESSESSSSSSGE Education International www.jainelibrary org Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAtmAnanda-jainagrantharanamAlAyAH saptAzItitama ranam (87) sthavira-AryabhadrabAhusvAmipraNItasvopajJaniryuktyupetaM bRhat kalpasUtram zrI saGghadAsagaNikSamAzramaNasaGkalitabhASyopabRMhitam / jainAgama-prakaraNAdyanekagranthAtigUDhArthaprakaTanaprauDhaTIkAvidhAnasamupalabdha 'samarthaTIkAkAre tikhyAtibhiH zrImadbhirmalayagirisUribhiH prArabdhayA vRddhapozAlikatapAgacchIyaiH zrIkSemakIrtyAcAryaiH pUrNIkRtayA ca vRttyA samalaGkRtam / tasyAyaM caturtha vibhAgaH [ dvitIya-tRtIyAbuddezakau / ] tatsampAdakausakalAgamaparamArthaprapacapravINa-bRhattapAgacchAntargatasaMvignazAkhIya-AdyAcAryanyAyAmbhonidhi-zrImadvijayAnandasUrIza (prasiddhanAmazrIAtmArAmajI mahArAja) ziSyaratnapravartaka-zrImatkAntivijayamunipuGgavAnAM ziSya-praziSyau caturavijaya-puNyavijayau / prakAzaM prApayitrIbhAvanagarasthA zrIjaina-AtmAnandasabhA / SNNEMimicipatel l ectuawooneen prathama AvRtti : vIra saMvata 2465, IsvIsana - 1938, vikrama saMvata 1994, AtmasaMvata 42, prata - 500 dvitIya AvRtti : vIra saMvata 2528, IsvIsana - 2002, vikrama saMvata 2058, AtmasaMvata 105, prata - 600 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pustaka: bRhat kalpasUtram / mUlya: rU. 250/ prakAzaka: "pramodakAMta khImacaMda zAha - pramukha zrI jaina AtmAnaMda sabhA bhAvanagara - 364 001." * dhanya bhakti dhanya dAtA * , dAdara jaina pauSadhazAlA TrasTa ArAdhanA bhavana, dAdara, muMbaI " zrI hIrasUrIzvarajI jagadguru zve. mU. pU. tapa. jaina saMgha TrasTa, malADa, muMbaI * mahuvA jaina saMgha, mahuvA, ji. bhAvanagara " zAhIbAga gIradharanagara jaina saMgha, ahamadAbAda * bhUtIbena jaina upAzraya, zAhIbAga, ahamadAbAda * zrI jaina zve. mU.pU.saMgha, ziva, muMbaI * PRINTERS Tejas Printers 403, Vimal Vihar Apartment, 22, Saraswati Society, Nr. Jain Merchant Society, Paldi, AHMEDABAD - 380 007. * Ph.: (079) 6601045 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (arpaNa) jaina cheda AgamonA prakAzananI mahattAne samajanAra ane e AgamonA gambhIra rahasyone ukelanAra vidvAn munigaNanA karakamalamA muni caturavijaya tathA muni punyavijaya Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vandana je mahApuruSe, svargavAsI gurudeva zrI 1008 zrI vijayAnaMdasUrIzvara (prasiddha nAma zrI AtmArAmajI mahArAja) nI AjJA ane AMtara icchAone zirodhArya karI temaja * tene sAMgopAMga pAra utAravA athAga prayatna sevI, emanA pavitra paTTane zobhAvela che, e dharmadhuraMdhara, dharmarakSaka puruSasiMha zrI 1008 zrI vijayavallabhasUrivara nI sevAmAM bRhat kalpasUtrano A caturtha vibhAga sAdara arpaNa karIe chIe. caraNopAsaka zizuo muni caturavijaya ane muni puNyavijaya Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhattapAgacchAntargata saMvignazAkhIya AdyAcArya nyAyAmmonidhi zrI 1008 zrI vijayAnandasari paTTa pratiSThita AcAryapravara :janma : :dIkSA: vikrama saMvat 1927 vaDodarA. vikrama saMvat 1943 rAdhanapura. zrI 1008 zrI vijayavallabhasUrimahArAja svargagamanaH :AcAryapadArohaNa: :cAritrasuvaNotsava: vi. saM.2010 bhAdaravA suda 10 vikrama saMvat 1981 lAhora, vikrama saMvat 1994 jyeSTha vadi 9. tA. 22-9-1954, muMbai. Jain Education intermesoni Founiverseasonal use Only jainelibrary.org Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ka , zivamastu sarvajagataH carama tIrthapati zrI mahAvIrasvAmine namaH zrI Atma-vallabhasUrIzvarajI sadagurubhyo namaH pU. pravartaka munirAja zrI kAMtivijayajI ma. sAhebanAM ziSya praziSya pU. munirAja zrI caturavijayajI ma. tathA pU. munirAja zrI puNyavijayajI mahArAje AjathI 69 varSa pahelAM pUrNa kALajIthI saMpAdana karela bRhatuM kalpasUtranAM bhAga 1 thI 6 amArI saMsthAe chapAvela te ghaNAM vakhatathI aprApya hatA. tenuM punarmudraNa pUjyonI kRpAthI aneka saMghonAM sahakArathI ame karI rahyAM chIe teno amane apUrva AnaMda che. bRhat kalpasUtranI A AvRtimAM dareka bhAgamAM je zuddhi patraka hatuM te ane chaThThA bhAgamAM cha e bhAganuM zuddhipatraka hatuM. te baMne zuddhipatrakanI zuddhio umerI che. uparAMta, prathama AvRti pragaTa thayA pachI Agama prabhAkara muni zrI puNyavijayajIe anya hastapratonA AdhAre chApelI nakalamAM ja aneka sthaLoe zuddhivRddhi karI hatI te nakalo amadAvAda sthita lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya saMskRti vidyAmaMdiramAM surakSita che tenA AdhAre paNa ahIM zuddhi patraka umeravAmAM AvyuM che. tethI jijJAsuone adhyayanamAM saraLatA raheze. zuddhivRddhiyukta nakalo upalabdha karAvI ApavA badala ame uparyukta saMsthAnA AbhArI chIe. A graMthanAM vAcanathI pUjya saMyamamArganAM vadhu jANakAra bane ane muktipaMthamAM AgaLa vadhe e ja prArthanA. - zrI jena AtmAnaMda sabhA bhAvanagara Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 bRhatkalpasUtra caturthavibhAgasaMzodhanakRte saGgRhItAnAM pratInAM saGketAH / bhA0 pattanastha bhAbhA pATakasatkacitkozIyA pratiH / De0 amadAvAda DelAupAzrayabhANDAgArasatkA pratiH / mo0 pattanAntargatamakA modI bhANDAgArasatkA pratiH / le0 pacanasAgaragacchopAzrayagatale he ruvakIlasatkajJAnakozagatA pratiH / kAM0 pravartaka zrImatkAntivijayasatkA pratiH / tAmU0 pattanIyazrIsaGghabhANDAgArasatkA tADapatrIyA mUlasUtrapratiH / tATI0 pattanIyazrI saGghabhANDAgArasatkA tADapatrIyA TIkApratiH / tAbhA0 pattanIya zrIsaGghabhANDAgArasatkA tADapatrIyA bhASyapratiH / prakAzyamAne'smin granthe'smAbhirye'zuddhAH pAThAH pratiSUpalabdhA ste'smatkalpanayA saMzodhya ( ) etAha - gvRttakoSThakAntaH sthApitAH santi, dRzyatAM pRSTha 10 paGkti 26, pR0 17 paM 30, pR0 25 paM0 12, pR0 31 paM0 17, pR0 40 paM0 24 ityAdi / ye cAsmAbhirgalitAH pAThAH sambhAvitAste [ ] etAdRkcaturasrakoSThakAntaH paripUritAH santi, dRzyatAM pRSTha 3 paMkti 9, pR0 15 paM0 6, pR0 28 paM0 5, pR0 49 paM0 26 ityAdi / Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzyamAne'smin granthe TIkAkRtA'smAbhizca nirdiSTAnAmavataraNAnAM sthAnadarzakAH sngketaaH| anuyo. AcA0 zru0 a0 u0 Ava0 hAri0 vRttau Ava0ni0 gA0 / Ava0 niyu0 gA0 Ava0 mU0 bhA0 gA0 u0 sU0 utta0 a0 gA0 oghani0 gA0 kalpabRhadbhASya gA0 cUrNi jIta0 bhA0 gA0 tattvArtha daza0 a0 u0 gA. daza0 a0 gA0 / dazavai0 a0 gA." daza0 cU0 gA0 devendra0 gA0 nATyazA0 paJcava0 gA0 piNDani0 gA0 prajJA0 pada prazama0 A0 mala0 mahAni0 a0 vize0 gA0 vizeSacUrNi anuyogadvArasUtra AcArAGgasUtra zrutaskandha adhyayana uddeza AvazyakasUtra hAribhadrIyavRttau AvazyakasUtra niyukti gAthA AvazyakasUtra mUlabhASya gAthA uddeza sUtra uttarAdhyayanasUtra adhyayana gAthA oghaniyukti gAthA bRhatkalpabRhadbhASya gAthA bRhatkalpacUrNi jItakalpabhASya gAthA tattvArthAdhigamasUtrANi dazavaikAlikasUtra adhyayana uddeza gAthA dazavaikAlikasUtra adhyayana gAthA dazavaikAlikasUtra cUlikA gAthA devendra-narakendraprakaraNagata devendraprakaraNa gAthA bharatanATyazAstram paJcavastuka gAthA piNDaniyukti gAthA prajJApanopAGgasaTIka pada prazamarati AryA malayagirIyA TIkA mahAnizIthasUtra adhyayana vizeSAvazyakamahAbhASya gAthA bRhatkalpavizeSacUrNi Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vya0 bhA0 pI0 gA0 vyavahArasUtra bhASya pIThikA gAthA vyava0 u0 bhA0 gA0 vyavahArasUtra uddeza bhASya gAthA za0 u0 zataka uddeza zru0 a0 u. zrutamkandha adhyayana uddeza si0 / siddha siddhahemazabdAnuzAsana si0 he0 au0 sU0 siddhahemazabdAnuzAsana auNAdika sUtra haimAne0 dvisva0 haimAnekArthasaGgraha dvisvarakANDa ___ yana TIkAkRdbhirgranthAbhidhAnAdikaM nirdiSTaM syAt tatrAsmAbhirullikhitaM zrutaskandha-adhyayana-uddeza-gAthAdikaM sthAnaM tattadnthasatkaM jJeyam , yathA pRSTha 15 paM0 9 ityAdi / yatra ca tannollikhitaM bhavet tatra sAmAnyatayA sUcitamuddezAdikaM sthAnametatprakAzyamAnabRhatkalpasUtragranthasatkameva jJeyam , yathA pRSTha 2 paMkti 2-3-4, pR0 550 3, pR0 8 paM0 25, pR0 11 paM0 27, pR0 67 paM0 12 ityAdi / pramANatvenoddhRtAnAM pramANAnAM sthAnadarzaka granthAnAM prtikRtyH| zeTha devacanda lAlabhAI jaina pustakoddhAra phaMDa surata / ratalAma zrIRSabhadevajI kezarImalajI zvetAmbara saMsthA / zeTha devacanda lAlabhAI jaina pustakoddhAra phaNDa surata / Agamodaya samiti / ratalAma zrIRSabhadevajI kezarImalajI zvetAmbara saMsthA / Agamodaya samiti / anuyogadvArasUtraanuyogadvArasUtra cUrNIanuyogadvArasUtra saTIka (maladhArIyA TIkA) / AcArAGgasUtra saTIkaAvazyakasUtra cUrNIAvazyakasUtra saTIka / (zrImalayagirikRta TIkA) - AvazyakasUtra saTIka ( AcArya zrIharibhadrakRta TIkA) Avazyaka niyuktioghaniyukti saTIka-- kalpacUrNikalpabRhadbhASyakalpavizeSacUrNikalpa vyavahAra-nizIthasUtrANi Agamodaya samiti / Agamodaya samiti prakAzita hAribhadrIya TIkAgata / Agamodaya samiti hastalikhita / jainasAhityasaMzodhaka smiti| Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvAjIvAbhigamasUtra saTIkadazavaikAlika niyukti TIkA sahadazAzrutaskandha aSThamAdhyayana ra ( kalpasUtra) devendranarakendra prakaraNa saTIka-- nandIsUtra saTIka (malayagirikRta TIkA) nATyazAstramnizIthacUrNipiNDaniyuktiprajJApanopAGga saTIkavRhatkarmavipAkamahAnizIthasUtrarAjapraznIya saTIkavipAkasUtra saTIkavizeSaNavatIvizeSAvazyaka saTIkavyavahArasUtraniyukti bhASya TIkAsiddhaprAbhUta saTIkasiddhahemazabdAnuzAsanasiddhAntavicArasUtrakRtAGga saTIkasthAnAGgasUtra saTIka Agamodaya samiti / zeTha devacanda lAlabhAI jaina pustakoddhAra phaNDa surata / zeTha devacanda lAlabhAI jaina pustakoddhAra phaMDa surata / zrIjena AtmAnandasabhA bhAvanagara / Agamodaya samiti / nirNayasAgara presa muNbii| hastalikhita / zeTha devacanda lAlabhAI jaina pustakoddhAra phaMDa surata / Agamodaya smiti| zrIjaina AtmAnanda sabhA bhAvanagara / hastalikhita / Agamodaya samiti / ratalAma zrIRSabhadevajI kezarImalajI zvetAmbara saMsthA / zrIyazovijaya jaina pAThazAlA banArasa / "zrImANekamunijI sampAdita / zrIjaina AtmAnanda sabhA bhAvanagara / zeTha manasukhabhAI bhagubhAI amadAvAda / hastalikhita / Agamodaya samiti / Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 // arham // prAsaMgika nivedana | niryukti-bhASya - vRttisahita bRhatkalpasUtranA A agAu ame traNa vibhAga prasiddha karI cUkyA chIe / Aje eno caturtha vibhAga prasiddha karavAmAM Ave che / pahelA traNa vibhAgamAM pahelo uddeza samApta thayo che ane A vibhAgamAM vIjo-trIjo uddeza pUrNa thAya che / A vibhAganI samApti sAthai niryukti-bhASya-vRttisahita bRhatkalpasUtranI manAtI 42600 zlokasaMkhyA paikI 33825 zloka sudhIno aMza samApta thAya che / A pramANa ame amArI noMdha anusAra jaNAvIe chIe / niryukti-bhASya - vRttiyukta bRhatkalpasUtranI judI judI pratomAM granthAnaM 0nI noMdha ati astavyasta hoI ene AdhAre viveka karI ApelI amArI granthapramANanI saMkhyA sarvathA vAstavika hovAmATe ame bhAra mUkatA nathI te chatAM ameTalaM bhArapUrvaka kahIe chIe ke ame granthAgraM0nI noMdha ApavA mATe atighaNI kALajI ane cokasAI rAkhelI che / pahelAM prasiddha karavAmAM AvelA traNa vibhAganA saMzodhanamAM je je hastalikhita prationo upayoga karavAmAM Avyo che te badhIono paricaya ame te te vibhAganA "prAsaMgika nivedana" vageremAM Apyo che / prastuta caturtha vibhAganA saMzodhanamAM, tRtIya vibhAganA "prAsaGgika nivedana" mAM jaNAvela dvitIyakhaMDanI sAta pratio uparAMta teja bhaMDAramAMnI ta0 prati sivAyanI tRtIyakhaMDanI cha prationo paNa ame upayoga karyo che; jemano paricaya A nIce ApavAmAM Ave che / tRtIyakhaMDanI pratio 1-2 De0 prati ane kAM0 prati--A banneya prationo paricaya A pahelAM prakAzita thai cUkelA vibhAgomAM saMpUrNapaNe apAi gayela hovAthI Ane aMge amAre ahIM kazuM ja kahevAnuM rahetuM nathI / 3 bhA0 prati -- A prati pATaNa - bhAbhAnA pADAmAMnA vimaLanA jJAnabhaMDAranI che / enAM pAnAM 229 che / dareka pAnAmAM pUThIdITha 18 - 19 lITIo lakhelI che ane dareka lITImA 40 thI 47 akSaro che / pratinI laMbAI 11 // iMcanI ane pahoLAI 4 // iMcanI che / pratinA aMtamAM nIce pramANenI, prastuta prati jenA uparathI lakhAI che tenA lakhAvanAranI tema ja prastuta pratinA lakhanAra - lakhAvanAranI puSpikA che Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAsaMgika nivedana / 11 // cha / maMgalaM mahAzrI // / // cha / zubhaM bhavat / / cha / / // zrIjaina zrIjinAya namaH // zrImadarjaravaMzamauktikamaNiH sadvRttatAbhAjanaM, tejasvI puruSo'jayaddaya iti khyAtaH kSamAyAmabhUt / AzcaryAya babhUva yasya gurutA sA kA'pi bhUmaNDale, __ yasyAH sAmyamupaiti naiva nivahaH kSoNIdharANAmapi // 1 // jaitrazrIriti caitasya, jajJe zrIriva vallabhA / vasantI hRdayAmbhoje, paraM cApalyavarjitA // 2 // sutastasyodAraH sphuraduruyazAH sattvasadanaM, harizcandro nAmA nava iva babhau ko'pi jagati / yato yasyAntehA agamadanizaM caikadazayA, tathA nAsIcchakAdapi paribhavo yajjanayituH // 3 // puNyazrIkukSibhUstasya, tanayo vinayodyataH / kumArapAla ityAsIt, saGghAdhipatipuGgavaH // 4 // paDvedavahIndu 1346 mite ca varSe, tIrtheSu yAtrAM paramAM vidhAya / bimbe vidhorepa lilekha lakSmalakSeNa dakSaH prakaTAM svasaMjJAm // 5 // etasyA'naGgapAlAkhyastejaHpAlo'tha kezavaH / gajazca nayapAlazca, jayanti bhuvi sodarAH / / 6 / / kumArapAlasya ca devinIti, jAyA'sti sAkSAdiva gehanItiH / putrAstvamI dharmadhuraikadhuryAH, khyAtAstrayo nirmitadharmakAryAH // 7 // AdyasteSu pratIto nRpasadasi sadA labdhahammIravIra prAjyaprauDhAdhikArasphuritaguruyazAH kSetrasiMho vivekI / arthisvAntodadhInduH sakaruNahRdayaH somasiMho dvitIya, mUlaM sannItivalleratidhiSaNamatirmUlarAjastRtIyaH // 8 // zrIvajrasenAhvagurormukhenduvAkkandrikApAnaparazvakoraH / zrIkSetrasiMhaH sakuTumbako'pi, sauhityamuccairanizaM babhAra // 9 // teSAmevopadezenAlekhayad bhrAtRsaMyutaH / kalpAdhyayanaTIkAyAH, pustakatritayaM mudA // 10 // puSpadantAvimau yAvad , varttate ggnaanggnne| sAdhubhirvAcyamAno'yaM, tAvannandatu pustakaH // 11 // saMvat 1608 varSe mahAcaitramAse zuklapakSe dvAdazyAM tithau guruvAsare // zrI........ bha0 zrIzrIzrI..........." ......... .... ........ .... ... .... Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 pAsaMgika nidedana / jAdRzaM pustake dRSTa, tAdRzaM likhitaM mayA / yadi zuddhamazuddhaM vA, mama doSo na dIyate // 1 // pranthAnam sahazra 42600 // // zrI // cha // // shrii|| // zrIrastu no guroH // cha // zrI // ||shrii // ch| .............. A puSpikAmAM jyAM TapakAM mUkavAmAM AvyAM che te akSarone A pratinA koI uThAugIre bhUsI nAkhyA che / pratinI sthiti sAdhAraNa che / prati bhAbhAnA pADAnA jJAnasaMgrahamAMnI hovAthI enI ame bhA0 saMjJA rAkhI che / A prati ame jJAnabhaMDAranA vahIvaTadAra zeTa uttamacaMda nAgaradAsa dvArA meLavI che / 4 mo0 prati--A prati pATaNa-sAgaragacchanA upAzrayamAM mUkelA zeTha mokA modInA bhaMDAranI che / enAM pAnAM 151 che| dareka pAnAnI pUThIdITha sattara sattara lITIo che ane e dareka lITImAM 66 thI 70 akSaro cha / pratinI laMbAI 13 / / iMcanI ane paholAI 5 / iMcanI cha / pratinA aMtamA lekhakanI puSpikA Adino ullekha nathI, te chatAM A prati eka ja lekhakanA hAthe lakhAyelI hoI tenA pahelA vIjA khaMDo anukrame saMvat 1573-74 mAM lakhAyelA hovArthI A trIjo khaMDa e pachInA varSamA lakhAyelo che emAM leza paNa zaMkAne sthAna nathI / pratinI sthiti jIrNa jevI cha / prati modInA bhaMDAranI hoI tenI ame mo0 saMjJA rAkhI che / 5 le0 prati-A prati pATaNa-sAgaragacchanA upAzrayamA rahelA leheru vakIlanA jJAnabhaMDAranI che / A prati apUrNa hoI tenAM pAnAM mAtra 41 rahyAM che ane vIjAM gUma thayAM che / dareka pAnAnI pUThIdITha sattara sattara lITIo che ane dareka lITImAM 69 thI 74 akSaro cha / pratinI laMbAI 13 / / iMcanI ane pahoLAI 5 iMcanI cha / pratinI sthiti jIrNa jevI cha / prati leheru vakIlanA bhaMDAranI hovAthI enI ame le0 saMjJA rAkhI che / uparokta banneya pratio ame bhaMDAranI saMrakSaka hemacandrasabhA dvArA melavI cha / 6 tATI0 prati-A prati pATaNa-bakhatajInI serImA rahelA saMghanA jJAnabhaMDAranI che / enAM pAnAM 335 cha / dareka pAnAnI pUThIdITha 4 thI 6 lITIo lakhAyelI che ane dareka lITImA 530 thI 144 akSaro cha / pratinI laMbAI 34 / iMcanI ane pahoLAI 2 / iMcanI cha / prati lAMbI hoI ene traNa vibhAgamAM lakhavAmAM AvI che ane tene bAMdhavAmATe traNa vibhAganA ve aMtaromAM vacamAM kANAM pADelAM cha / pratinA aMtamAM nIce pramANenI puSpikA che___ graM0 9551 // sAhu0 Asadharasuta sAdhu0 zrIratanasIhasuta tejapAlazreyo'rtha ayaM kalpavRttipustakaM tRtIyapaMDaM karApitaM liSApitaM ca // subhaM bhavat // For Private & Personal use only. Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAsaMgika nivedana | A puSpikAmAM saMvatano nirdeza nathI, te chatAM pratinuM svarUpa jotAM te grantharacanAnA najIkanA samayamAM lakhAyelI hovAnI saMbhAvanA karI zakAya che / A prati, tene bAMdhavAnI vekALajIne lIdhe vaLI gayelI che, te chatAM tenI sthiti ekaMdara ghaNI sArI che / prati tADapatrIya hoI tenI ame tATI0 saMjJA rAkhI che / mudrita tRtIya vibhAgamAM ase A. pratinI saMjJA mAtra tA0 rAkhI hatI, paraMtu prastuta graMthanA saMzodhanamAM bhASya ane TIkA e ubhayanI tADapatrIya pratono upayoga karela hovAthI TIkA ane bhASyagAthAMnA pAThabhedamAM banneyanA saMketane samajavAmAM garabaDa na thAya e mATe A vibhAgamAM ame bhASyanI pratine tAbhA0 saMjJAthI ane vRttinI pratine tATI0 saMjJAthI oLakhAvI che / A prati ame jJAnabhaMDAranI saMrakSaka zeTha dharmacaMda abhecaMdanI peDhI dvArA meLavI che / tRtIyakhaMDano vibhAga bhA0 prati ane tATI0 pratimAM trIjA khaMDanI samApti sAthai ja prastuta mahAzAstrI samApti thAya che| ane De0 prati ane kAM0 prati eka vibhAgamAM lakhAyelI hovA chatAM e banneya prato khaMDAtmaka prato uparathI lakhAyelI hovAthI emAM khaMDasamAptino ullekha te te sthaLe noMdhAyelo che, je ame pahelAnA vibhAgonA "prAsaGgika nivedana "mAM jaNAvI cUkyA chIe; te mujaba A banneya pratomAM paNa trIjA khaMDanI samApti sAthai mahAgranthanI samApti thAya che / arthAt bhA0 tATI0 De0 ane kAM0 A cAre pratiomAM trIjA khaMDanI samApti sAthai ja niryukti-bhASya - vRttiyukta bRhatkalpasUtra mahAgraMthanI samApti thAya che / 13 mo0 prati ane le0 prati cAra khaMDamAM lakhAyela hovAthI enA tRtIyakhaMDanI samApti mudrita pAMcamA vibhAganA 1469 mA pAnAmAM cothA uddezAnA 29 mA sUtramAM 5549 bhASyagAthAnI TIkA samApta thayA pachI thAya che ( juo pR0 1469 TippaNI 1 ) / A khaMDano vibhAga pADavAmAM tenA lakhanAra - lakhAvanArAoe jarA sarakho ya viveka dAkhavyo nathI / kAraNa ke A pachI thoDe ja aMtare cAlu sUtranI vyAkhyA samApta thAya che tyAM vibhAga na pADatAM adhUrI sUtravyAkhyAe vibhAga pADI nAkhyo che / prationI samaviSamatA prastuta caturthI vibhAganA saMzodhanamAde upara jaNAvyA mujaba tRtIya khaMDanI kula cha to ekatra karavAmAM AvI che, je cAra vargamAM vaheMcAi jAya che - eka varga mo0 le0 tATI0 pratino, bIjo De0 pratino trIjo bhA0 pratino ane cotho varga kAM0 pratino / A cAre varganI pratio eka-vIjA varganI pratiothI pAThabhedavALI che; te chatAM mo0 le0 tATI0 varganI pratio ane De0 prati paraspara ghaNuM kharaM maLatI rahe che, jyAre bhA0 prati ane kAM0 prati paraspara judA varganI temaja atizaya pAThabhedavALI chatAM Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 prAsaMgika nIvedana / ApasamA ghaNI vAra maLatI rahe che / Ama chatAM trIjA vibhAganA "prAsaGgika nivedana"mAM jaNAvyA pramANe pAThabhedanA viSayamA eka vIjA varganI pratio keTalIye vAra seLabheLa thai jAya che, je TippaNamAM ApelA samaviSama pAThabhedo uparathI joi zakAze / pAThabhedanI vAvatamAM vadhAre tarIke amAre ahIM eTalaM ja umeravAnuM che ke-pahelA traNa vibhAga karatAM A vibhAgamAM eTale ke vIjA jIjA uddezAmAM pAThabhedo bahuja ochA pramANamAM AvyA che ane e pAThabhedo paNa mukhyatve karIne bhA0 prati ane kAM0 pratinA ja che| prastuta vibhAgamA ane A pachInA vibhAgomAM ApelA sUtronA saMkhyAdarzaka aMko, prakRtonAM nAma ane teno vibhAga vagerenA saMbaMdhamAM amAre je kAMiM kahevAnuM che te ame chellA vibhAgamA spaSTa rIte jaNAvIzuM / aMtamAM ame eTaluMja nivedana karIe chIe ke amArA prastuta saMzodhana vageremAM skhalanA najare Ave to vizeSajJa vidvAno kSamA kare / nivedaka-guru-ziSya muni caturavijaya-puNyavijaya Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // aham // dvitiiyoddeshkprkRtaanaamnukrmH| patram sUtram prakRtam 1-12 upAzrayaprakRtam 13-16 sAgArikapArihArika prakRtam 17-18 AhRtikAnihatikA prakRtam patram sUtram prakRtam 923 19 aMzikAprakRtam 1012 20-23 pUjyabhaktopakaraNaprakRtam 1014 24 upadhiprakRtam 1017 1004 25 rajoharaNaprakRtam 1021 980 tRtIyoddezakaprakRtAnAmanukramaH / sUtram prakRtam patram / sUtram prakRtam patram 1-2 nirgandhyupAzrayapraveza- 17 zaiyyAsaMstArakapariprakRtam 1023 bhAjanaprakRtam 1181 3-6 carmaprakRtam 1050 18 kRtikarmaprakRtam 1192 kRtsnAkRtsnavastraprakRtam 1067 antaragRhasthAnAdi. 8-9 bhinnAbhinnavastraprakRtam 1075 prakRtam 1230 10-11 avagrahAnantakAvagraha- | 20-21 antaragRhAkhyAnAdipaTTakaprakRtam 1118 prakRtam 1233 12 nizrAprakRtam 1128 22-24 zayyAsaMstArakaprakRtam 1242 13-14 trikRtsnaprakRtam 1137, 25-29 avagrahaprakRtam 1254 15 samavasaraNaprakRtam 1149 30 rodhekaprakRtam 1287 16 vastraparibhAjanaprakRtam 1167 31 avagrahapramANaprakRtam 1298 1 yadyapyatra kRtsnAkRtsnaprakRtam iti mudritaM - 1 atra yathAratnAdhikazayyAsaMstAragrahaNa. vartate tathApyatra kRtsnAkRttavastraprakRtam iti / prakRtam iti mudritaM tatsthAne zayyAsaMstArakaboddhavyam // paribhAjanaprakRtam iti jJeyam / / 21075 pRSThazirodeze sUtram ityasyopariSTAt ____ 2 atra senAprakRtam iti mudritaM tatsthAne bhinnAbhinnavastraprakRtam iti jJAtavyam // rodhakaprakRtam iti vijJeyam // 3 atra yathAratnAdhikavastragrahaNaprakRtam 3 atra avagrahakSetrapramANaprakRtam iti iti mudritaM vidyate tatsthAne vastraparibhAjana- mudritaM vartate tatsthAne avagrahapramANaprakRtam iti prakRtam iti jJeyam // ! bodavyam // Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // aham // bRhatkalpasUtra caturtha vibhAgano viSayAnukrama / gAthA patra 923-79 923-30 dvitIya uddesh| viSaya 3290-3517 upAzrayaprakRta sUtra 1-12 upAzrayanA vyAghAtotuM vistRta varNana 3290-3309 1 pahelu upAzrayasUtra zAli vrIhi maga Adi sacetana anAja vIja Adi verAela hoya tevA upAzrayamA nirgrantha-nirgranthIone thoDo vakhata paNa raheg kalpe nahi 3290-92 vIjA uddezano ane upAzrayaprakRtano pahelA uddeza sAthe ane tenA aMtima sUtra sAthe saMbaMdha pahelA upAzrayasUtranI vyAkhyA 3293-95 'upAzraya'padanA nikSepo ane ekArthika nAmo 3296 'vagaDA'padanA nikSepo 3297-3301 nirgrantha-nirgranthIone rahevA yogya ane nahi rahevA yogya upAzrayo 3302-3 pahelA upAzrayasUtramA AvatAM utkSipta, vikSipta, vyatikIrNa, viprakIrNa ane yathAlanda padonI vyAkhyA 3304-9 vIjAkIrNa Adi upAzrayamA rahevAne lagatAM prAya zcitto, apavAda ane yatanAo 3310-92 2bIjaM upAzrayasUtra je upAzrayamA zAli Adi anAja verAela na hoya paNa eka bAju DhagalA Adi rUpe rAkhela hoya tyAM hemaMta-grISma RtumAM nirgrantha-nirgranthIone raheQ kalpe bIjA upAzrayasUtranI vyAkhyA rAzIkRta puJjIkRta vIjAdivALA upAzrayamA agItArthane vasavAthI lAgatAM prAyazcitto 923-24 924 924-25 925 925-27 927 927-30 930-48 930 930 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA 3311-12 3313-25 3326-27 3328-31 3332 3333-40 3341-50 3351-60 3361-66 3367-75 3376-92 3393-3401 bRhatkalpasUtra caturthI vibhAgano viSayAnukrama | viSaya vIjA upAzrayasUtramAM AvatAM rAzIkRta, puJjIkRta, kulikAkRta, lAJchita, mudrita ane pihita e cha padonI vyAkhyA prastuta sUtramAM gItArtha ke agItArtha vizeSaNa na hovA chatAM A sUtra gItArthaanujJAviSayaka che tenuM zuM kAraNa ? e prakAranI ziSyanI zaMkA ane AcArye kareluM samAdhAna ane te prasaMge 1 utsargasUtra 2 ApavAdikasUtra 3 utsargApavAdikasUtra 4 apavAdautsargikasUtra 5 utsargautsargikasUtra 6 apavAdApavAdikasUtra e cha prakAranAM sUtronuM tathA 1 dezasUtra 2 niravazeSasUtra 3 utkramasUtra 4 kramasUtra e cAra prakAranAM sUtronuM svarUpa autsargika ane ApavAdika sUtrono viSaya ane temanuM svasthAna ziSya ane AcAryanI praznottarIdvArA utsarga ane apavAdanA rahasyanuM pratipAdana anujJApanAyatanA, svapakSayatanA ane parapakSayatanAnA svarUpane agItArtha nirmantho jANatA nathI agItArthaviSayaka anujJApanAayatanAnuM svarUpa agItArthaviSayaka svapakSaayatanAnuM svarUpa agItArthaviSayaka parapakSaayatanAnuM svarUpa gItArthaviSayaka anujJApanAyatanAnuM svarUpa gItArthaviSayaka svapakSayatanAnuM svarUpa gItArthaviSayaka parapakSayatanAnuM svarUpa [ gAthA 3386 - jayantI zrAvikAnuM udAharaNa ] 3 trIjuM upAzrayasUtra je upAzrayamAM zAli Adi anAja eka bAju DhagalA Adi rUpe rAkhela na hoya paNa koThAra AdimAM surakSita rIte rAkhela hoya tyAM nirmanthanirmanthIone comAsAmA rahevuM kalpe 17 patra 930-31 931-34 935 935-36 936 937-38 938-40 940-42 942-43 943-45 945-48 948-51 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 gAthA 949 949 949-51 951-55 951-52 952 952 bRhatkalpasUtra caturtha vibhAgano viSayAnukrama / viSaya trIjA upAzrayasUtranI vyAkhyA 3393-95 trIjA upAzrayasUtramA AvatAM palyAgupta, maJcAgupta, mAlAgupta, avalipta, lipta, pihita, lAJchita ane mudrita padonI vyAkhyA 3396-3401 palyAgupta Adi upAzrayamAM vasavAthI agItArthane AzrI prAyazcitta ane ayatanAnuM svarUpa 3402-18 4 cothu upAzrayasUtra surAvikaTakuMbha, sauvIravikaTakuMbha vagere mUkelA hoya tevA upAzrayamA nimrantha-nimranthIone rahevU na kalpe 3402-3 cothA upAzrayasUtrano pUrvasUtra sAthe sambandha ___ cothA upAzrayasUtranI vyAkhyA 3404-5 'huratthA' zabdano artha ane 'parihAra'padane 'cheda' pada pachI rAkhavAnuM kAraNa 3406 surA ane sauvIraka padanI vyAkhyA 3407-12 surAvikaTakuMbhAdiyukta upAzrayamAM vasavAthI agItA rthane AzrI ayatanAnuM svarUpa 3413-18 surAvikaTakuMbhAdiyukta upAzrayamAM vasatA gItArthane AzrI svapakSa-parapakSaviSayaka yatanAnuM svarUpa 3419-29 5 pAMcamuM upAzrayasUtra zItodakavikaTakuMbhAdiyukta upAzrayamA nirgrantha nimranthIone raheQ kalpe nahi. 3419 pAMcamA upAzrayasUtrano pUrvasUtra sAthe saMbaMdha pAMcamA upAzrayasUtranI vyAkhyA 3420 zItodaka-uSNodakaviSayaka catubhaMgI ane tayukta upAzrayamAM vasavAthI prAyazcitta 3421-29 zItodakavikaTakuMbhAdiyukta upAzrayamAM vasatA agItArthaviSayaka ayatanAnuM varNana 3430-58 6 chaTuM upAzrayasUtra jyotiyukta upAzrayamAM nirgrantha-nirgranthIoe na rahe, 3430 chahA upAzrayasUtrano pUrvasUtra sAthe sambandha 953-54 954-55 956-58 956 956 956 957-58 959-66 959 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 gAthA patra 959 959-60 3431-32 3433-58 3459-73 960-66 966-68 3459-60 3461-73 bRhatkalpasUtra caturtha vibhAgano viSayAnukrama / viSaya chaTThA upAzrayasUtranI vyAkhyA 'huratthA' zabdano artha Adi jyotinuM svarUpa ane tayukta upAzrayamAM vasavAthI lAgatA doSonuM 1 pratilekhanA 2 pramArjanA 3 Avazyaka 4 pauruSI 5 manaH 6 niSkramaNa 7 praveza 8 Apatana 9 patana pado dvArA nirUpaNa, tadviSayaka prAyazcitto ane tene lagatI yatanAo 7 sAtamuM upAzrayasUtra dIpakayukta upAzrayamA nirgrantha-nirgranthIoe na rahevU 'huracchA' zabdano artha Adi dIpakanA prakAra ane tayukta upAzrayamA rahevAthI lAgatA doSonuM pratilekhanA, pramArjanA Adi pado dvArA nirUpaNa, tadviSayaka prAyazcitto ane yatanAo 8 AThamuM upAzrayasUtra je upAzrayamAM piMDa, locaka, dUdha, dahI, navanIta Adi padArtho verAela hoya tyAM nimrantha-nirgranthI. one raheQ kalpe nahi AThamA upAzrayasUtrano pUrvasUtra sAthe saMbaMdha AThamA upAzrayasUtramA AvatAM piNDa, locaka, phANita, zaSkulI, zikhariNI Adi padonI vyAkhyA je upAzrayamAM piMDa, locaka, phANita Adi verAela hoya tyAM vasavAne lagatAM prAyazcitto 9 navamuM upAzrayasUtra je upAzrayamAM piMDa, locaka, navanIta Adi eka bAju rAkhela hoya tyAM nimrantha-nirgranthIone hemaMtaprISma RtumA raheQ kalpe 10 dazamuM upAzrayasUtra je upAzrayamAM piMDa, locaka, navanIta, phANitAdi barAbara mudrita karIne rAkhela hoya tyAM nimranthanirgranthIone comAsAmA raheQ kalpe 966-68 969-70 3474-79 3474 3475-77 969 969-70 3478-79 3480-81 970-71 3482-83 971-72 . Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 gAthA 3484- 3509 3484-85 3486-98 3503 3499-3502 vikaTagRha ane vaMzImUlanI vyAkhyA ane tyAM rahearet nirmanthIone lAgatA doSo 3504-9 3510-17 3510-17 3518-3615 3518-84 3518 3519-84 3519-20 bRhatkalpasUtra caturtha vibhAgano vipayAnukrama / viSaya 11 agIAramuM upAzrayasUtra AgamanagRha, vikaTagRha, vaMzImUla, vRkSamUla athavA raraatani nirgranthIone rahevuM kalpe nahi agIAramA upAzrayasUtranI vyAkhyA nirgranthIone AgamanagRha, vikaTagRha, vaMzImUla AdimA rahevAthI lAgatAM prAyazcitto AgamanagRhanI vyAkhyA ane tyAM vasavAthI nirgranthIone lAgatA vividha doSo ane prAyazcittAdi vRkSamUla ane abhrAvakAzamAM vasavAthI nirgranthIone lAgatA doSo apavAdapade nirmanthIone AgamanagRhAdimAM vasavAne lagato vidhi 12 bAramuM upAzrayasUtra nirgranthone AgamanagRha AdimA rahevuM kalpe nirmanthone rahevA lAyaka AgamanagRhAdinuM svarUpa ane tyAM rahevAno vidhi sAgArikapArihArikaprakRta sUtra 13-16 13 paheluM sAgArikapArihArika sUtra vasatinA eka athavA aneka sAgArikanA AhArAdikanA tyAgano vidhi sAgArikapArihArika prakRtano pUrvasUtra sAthai saMbaMdha pahelA sAgArikapArihArikasUtranI vyAkhyA pahelA sAgArikapArihArika sUtranI vistRta vyAkhyA pahelA sAgArikapArihArikasUtranI vistRta vyAkhyA viSayaka dvAragAthA pana 972-77 972 972 973-75 975-76 976 976-77 977-79 978-79 980 - 1004 980-96 980 980 980-96 980 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpasUtra caturtha vibhAgano viSayAnukrama / 21 gAthA patra 3521-24 3525-26 3527-31 982-83 3532-35 984 3536-38 984-85 viSaya 1 sAgArikadvAra sAgArikanA zayyAkara, zayyAdAtA, zayyAtara, zayyAdhara Adi ekArthiko ane tenI vyAkhyA 2 'kaH sAgArikA' dvAra sAgArika kone mAnavo tenuM svarUpa 3 'kadA sAgArikA' dvAra vasatino svAmI zayyAtara kyArathI gaNAya tene lagatA naigamanayAzrita aneka Adezo ane zAstra. kArane mAnya Adeza 4 'katividhaH sAgArikapiNDaH' dvAra sAgArikanA kalpyAkalpya piMDanu svarUpa ane prakAro 5 'azayyAtaro vA kadA' dvAra vasatino svAmI zayyAtara kyAre maTI jAya ? tenuM svarUpa 6 'zayyAtaraH kasya pariharttavyaH' dvAra 7 'ke doSAH' dvAra sAgArikano eTale ke zayyAtarano piMDa levAthI lAgatA doSonuM 1 tIrthakarapratikruSTatva 2 AjJAvirAdhanA 3 ajJAtoncha 4 udgamAzuddhi 5 avi. mukti 6 alAghavatA 7 durlabhazayyA ane 8 vyavaccheda e ATha dvAro vaDe varNana 8'kAraNajAte kasmin kalpate' dvAra zayyAtarano AhArAdi piMDa kalpanIya hovAne yogya kAraNonuM varNana 9 'kayA yatanayA grahItavyaH' dvAra vasatinA eka sAgArikanA piMDAdine grahaNa karavAne lagatI yatanAonuM varNana aneka zayyAtaranI mAlakIvALI vasati ane temanA piMDAdinA grahaNane lagatI yatanA ane doSonA varNanaviSayaka dvAragAthA 3539 3540-49 985 986-88 3550-54 989 990-96 3555-81 3555 990 3556 990 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA 990-91 -991-92 993-94 994-95 bRhatkalpasUtra caturtha vibhAgano viSayAnukrama / viSaya 3557-62 1 pitAputradvAra pitA ane putranI mAlakIvALI vasati ane temanA piMDAdinA grahaNane lagatI yatanAo ane doponuM svarUpa 3563-67 2 sapatnIdvAra aneka sapatnIonI mAlakIvALI basati ane temanA piMDAdinA grahaNane lagatI yatanAo ane doSonuM varNana 3568-73 3 vaNigadvAra vasatinA mAlIka vaNiganA piMDAdinA grahaNane lagatI yatanAo ane tenuM skandha, saGkhaDI, aTavI Adi pado dvArA nirUpaNa 3574-78 4 ghaTAdvAra mahattara, anumahattara, lalitAsana, kaTuka ane daNDapatinI mAlakIvALI ghaTA eTale goThonuM varNana ane temanA vasati, piMDa AdinA grahaNane lagatI yatanA vagere 3579-81 5 vrajadvAra zayyAtaranI mAlakIvALA gokulanA dugdhAdinA grahaNane lagatI yatanAo ane doSonuM varNana 3582-84 pahelA sAgArikapArihArika sUtranA aMzanI vyAkhyA 3585-95 14 nirgrantha-nirgranthIviSayaka bIjaM sAgArikapArihArika sUtra 3585 vIjA sAgArikapArihArikasUtrano pUrvasUtra sAthe sambandha bIjA sAgArikapArihArikasUtranI vyAkhyA 3586-95 nirgrantha-nirgranthIone vADAnI bahAra nahIM kADhalA sAgArikanA saMsRSTa ke asaMsRSTa piMDane levAthI lAgatA doSonuM vistRta varNana 3596-3602 15 nirgrantha-nirgranthIviSayaka trIjeM sAgArikapArihArika sUtra 995 996 997 997 997-99 999 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpasUtra caturtha vibhAgano viSayAnukrama / 23 gAthA viSaya nirgrantha-nirgranthIone vADAnI bahAra kADhelo sAgArikano saMsRSTa piNDa levo klpe| trIjA sAgArikapArihArikasUtranI vyAkhyA 999 3596-3602 trIjA sAgArikapArihArikasUtranI vistRta vyAkhyA 999-1000 3603-15 16 nirgrantha-nirgranthIviSayaka codhuM sAgArikapArihArika sUtra 1001-4 je nirgrantha athavA nimranthI vADAnI bahAra kADhelA sAgArikanA asaMsRSTa piMDane saMsRSTa kare athavA temATe sammati Ape tene lagatuM prAyazcitta cothA sAgArikapArihArikasUtranI vyAkhyA 1001 sAgArikanA asaMsRSTa piMDane saMsRSTa karavAthI athavA temATe sammati ApavAthI lAgatA doSo ane tene aMgenuM apavAdapada 1001-4 3616-42 1004-11 1004-9 3616 AhRtikA-nirdRtikAprakRta sUtra 17-18 17 AhRtikAsUtra koine tyAMthI sAgArikane mATe bhANuM Avyu hoya tene sAgArika le to temAMno piNDa sAdhune na kalpe paNa sAgArika te bhANAne na le to temAMno apAto piNDa sAdhune levo kalpe AhRtikA-nirdRtikAprakRtano pUrvasUtra sAthe saMdaSTaka nAmano sambandha __AhRtikAsUtranI vyAkhyA AhRtikAno artha ane dravya kSetra kAla ane bhAva ema cAra prakAranI AhRtikAnuM svarUpa 'dravyataH pratigRhItA na bhAvataH' ityAdi AhRtikAviSayaka caturbhagI paikI pahelA cothA bhaMgane lakSIne prastuta sUtra cha ema kahenAra lobhI ane ajANa ziSya pratye AcAryano pratyuttara 1004 1005 3617-24 3625-34 1007-9 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 bRhatkalpasUtra caturtha vibhAgano viSayAnukrama / gAthA patra 3635-42 viSaya 18 nirhatikAsUtra sAgArikanI nirhRtikA bIjAe lIdhI na hoya to nirgranthane kalpe nahi paNa jo te vIjAe lIdhI hoya ane te Ape to levI kalpI zake nirhatikAsUtranI vyAkhyA nirhatikAviSayaka caturbhagIne AzrI kalpyAkalpya vibhAga ane je kAraNasara AhRtikA ane nirdRtikA kalpI zake te kAraNonuM varNana 1010 3635-42 1010-11 3643-52 1012-14 3643 1012 1012 1012 3644 3645-46 aMzikAprakRta sUtra 19 sAgArikanI aMzikA eTale pAMtI judI na pADI hoya tyAM sudhI vIjAno aMzikApiMDa paNa nimranthone kalpe nahi paNa sAgArikanI pAMtI judI pADyA pachI ja kalpe aMzikAprakRtano pUrvasUtra sAthe sambandha aMzikAsUtranI vyAkhyA sAgArikanI aMzikAnA varNanaviSayaka dvAragAthA aMzikAsUtragata avvocchinna, avvogaDa, anijjUDha Adi viSamapadonI vyAkhyA 1 kSetradvAra kSetraviSayaka sAgArikAMzikAnuM svarUpa 2 yatradvAra yaviSayaka sAgArikAMzikA 3-4 bhojyadvAra ane kSIradvAra bhojya ane kSIraviSayaka sAgArikAMzikA 5 mAlAkAradvAra mAlAkAraviSayaka sAgArika aMzikA sAgArikanI aMzikAnA grahaNaviSe apavAda 1012-13 3647 1013 3648 3649 1013 3650-51 1013-14 3652 1014 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpasUtra caturtha vibhAgano viSayAnuka gAthA viSaya 3653 - 58 pUjya bhaktopakaraNaprakRta sU0 20-24 20 paheluM prAtihArika sAgArika pUjya bhaktopakaraNa sUtra 3653-57 sAgArikasaMbaMdhI prAtihArika pUjyabhakta ane upakaraNa sAgArika pote athavA teno parivAra Ape to paNa kalpe nahi pUjya bhaktopakaraNaprakRtano pUrvasUtra sAthai sambandha pahelA prAtihArika sAgArikapUjyabhaktopakaraNasUtranI vyAkhyA pUjyabhakta, cetita, prAbhRtikA, upakaraNa, niSThita, niSTa Adi padonuM svarUpa ane tenA ekArthiko 21 bIjuM prAtihArika sAgArikapUjya bhaktopakaraNa sUtra sAgArikA prAtihArika pUjyabhaktAdine sAgArikanA pUjya Ape to paNa sAdhune levuM kalpe naha 22 nrIjuM aprAtihArika sAgArikapUjya bhaktopakaraNa sUtra aprAtihArika sAgArikapUjyabhaktAdi sAgArika agara teno parijana Ape to sAdhune levAM kalpe nahi 23 cothuM aprAtihArika sAgArika pUjya bhaktopakaraNa sUtra aprAvihArika sAgArikapUjyabhaktAdi sAgArika agara teno parijana na Ape paNa sAgArikanA pUjya pote Ape to sAdhune levAM kalpe cothA sAgArikapUjya0 sUtranuM ApavAdikapaNuM 3653-54 3655-57 3658 3659-72 3659-60 upadhiprakRta sUtra 24 nirgrantha-nirgranthIone saMgrahavA yogya ane paheravA yogya pAMca prakAranAM vastro upadhiprakRtano pUrvasUtra svAthe saMbaMdha 1014- 17 1014 1014-15 1015 1015-16 1016 1016 1016 1017 1017-20 1017 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 bRhatkalpasUtra caturtha vibhAgano viSayAnukrama / gAthA patra 1017 viSaya 24 upadhisUtranI vyAkhyA 3661-63 ___jaGgika, bhAGgika, sAnaka, potaka ane tirIDapaTTa e pAMca prakAranAM vastrotuM svarUpa / 3664-72 upadhinA paribhogano vidhi, tenI saMkhyA, apa vAda vagere 1018 1019-20 3673-78 1021-22 3673 1021 rajoharaNaprakRta sUtra 25 nirgrantha-nirgranthIone pAMca prakAranA rajoharaNano saMgraha karavo ane teno upabhoga karavo kalpe rajoharaNaprakRtano pUrvasUtra sAthe saMbaMdha 25 rajoharaNasUtranI vyAkhyA rajoharaNanI vyAkhyA vaJcakacippaka ane muJjacippakanuM svarUpa aurNika, auSTrika, sAnaka, vaJcakacippaka ane muJjacippaka e pAMca prakAranA rajoharaNonA grahaNane lagato krama, teno vidhi ane kAraNo 1021 1021 3674. 3675 3676-78 1021 1022 tRtIya uddeshk| 3679-3804 upAzrayapravezaprakRta sUtra 1-2 1023-50 3679-3801 1 nirgranthyupAzrayapravezasUtra . . . . 1023-49 nimranthone nimranthInA upAzrayamAM besabuM, suvu, AhAra, nihAra, svAdhyAya, dhyAna, kAyotsarga vagere kazu ya karavU kalpe nahi 3679-81 upAzrayapravezaprakRtano pUrvasUtra sAthe saMbaMdha 1023-24 nirgranthyupAzrayapravezasUtranI vyAkhyA : 1024 3682-86 sthavirAdine pUchIne ke pUchayA sivAya nimranthInA upAzraye vinA kAraNe javAthI AcAryAdine lAgatAM 1 A ThekANe mULamAM nirgranthyupAzrayapravezaprakRtam ema chapAyuM che tene badale upAzrayapravezaprakRtam smjbuN|| Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 patra 1024-25 1025 1025 1026 1026-31 bRhatkalpasUtra caturtha vibhAgano viSayAnukrama / gAthA viSaya ogha prAyazcitto, gamana dUra zaGkita Adi daza pado ane tene lagatAM ogha prAyazcitto 3687 nirgranthInA upAzrayamAM niSkAraNa pravezane lakSI vistArathI prAyazcittanuM nirUpaNa 3687-89 nirgranthInA upAzrayamAM niSkAraNa pravezane lagatA sthAna, niSadana, tvagvarttana, nidrA Adi sUtrokta pado 3690-12 kAraNa sivAya vidhi:avidhithI nirgranthInA upAzraya pravezane lagatI caturbhaMgI ane prAyazcitto 3693-3717 niSkAraNa avidhithI nimranthInA upAzrayamA praveza karavAthI lAgatA doSonuM 1 vizvastA 2 glAnA 3 kSapikA 4 vicAra 5 bhikSA 6 svAdhyAya 7 sva-para tadubhaya pAlIbheda e sAta dvArovaDe vistRta varNana 3718-20 pU0 niSkAraNa vidhithI paNa ane sakAraNa avidhidhI nimranthInA upAzrayamA pravezane lagatAM prAyazcitto 37200-21 kAraNasara paNa vidhipUrvaka nirgranthInA upAzrayamAM pravezanI AjJA ane pravezane yogya kAraNonA nirdezaviSayaka dvAragAthA 3722-43 1 'gamyate kAraNajAte' dvAra nimranthInA upAzrayamA nimranthAdinA pravezane yogya kAraNonuM-3722-23 pratidvAragAthAnirdiSTa 1 upAzraya 2 saMstAraka 3 upadhi 4 saGghaprAdhuNaka 5 zaikSa 6 sthApanA 7 uddeza 8 anujJA 9 bhaNDana 10 gaNa(dhara) 11 anAtmavazA 12 ami 13 apkAya 14 vicAra 15 putra 16 saGgama 17 saMlekhanA 18 vyutsarjana 19 vyutsRSTa ane 20 niSThita-e vIsa dvArovaDe nirUpaNa 3744-48 2 prAghuNakadvAra prAghUrNaka nirgrantho zayyAtara, mAmAka, pratikruSTa kulAdinI jANakArI mATe nimranthInI vasatimAM jAya tene lagato vidhi 1032 1032 1033-37 1037-38 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 vRhatkalpasUtra caturtha vibhAgano viSayAnukrama / gAthA patra 1038-39 1039-40 1040 1040-42 viSaya 3749-54 prakArAntare prAghuNakadvAra paradezI ane te dezanI bhASArthI aparicita nirgrantho vasati Adi meLavavA mATe nirgranthInA upAzrayamA jAya tene lagato vidhi 3755-56 3 gaNadharadvAra nirgranthIne sApa vagere karaDela hoya, dAhajvara vagere thaela hoya ityAdi kAraNasara gaNadharAdi nimranthInA upAzrayamA jai zake. 3757-59 4 maharddhikadvAra pravajita rAjA-amAtya-zreSThI-purohitAdi nimranthInA upAzrayamA jai zake temanA javAthI thatA lAbho 3760-67 5 'pracchAdanA ca zaikSe' dvAra . dIkSita rAjakumArAdinA pracchAdanamATe nirgranthInI vasatimAM javA Adine lagato vidhi 3768-3801 6 'asahiSNozcatuSkabhajanA' dvAra glAna nirgranthI ane tenA praticaraka nimranthaviSayaka sahiSNu-asahiSNu padanI caturaMgI ane tene lagatI yatanAonuM vistRta varNana ane apavAda 3802-4 2 nindhopAzrayapravezasUtra nirmanthIone nimranthonA upAzrayamA ubhA rahe, suvaM, besa vagere kazuM ya karavU kalpe nahi 3802 nirgranthopAzrayapravezasUtrano pUrvasUtra sAthe sambandha nirgranthopAzrayapravezasUtranI vyAkhyA . 3803-4 nimranthopAyapravezasUtranI vyAkhyAmAde pUrvasUtranI vyAkhyAnI bhalAmaNa 1042-49 1049-50 1050 1050 1050 %3 1050-66 3805-78 3805-19 carmaprakRta sUtra 3-6 3 nirgranthIviSayaka salomacarmasUtra nimranthIone romayukta cAmaDAno besavA Adi tarIke upabhoga karavo kalpe nahi 1050 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA 3805-6 3807-14 3815 - 19 3820-43 3820 3821 3822-43 3844-71 3844-45 3846-55 3856-71 bRhatkalpasUtra caturtha vibhAgano viSayAnukrama | viSaya carmaprakRtano pUrvasUtra sAthai sambandha nirgranthIviSayaka salomacarmasUtranI vyAkhyA nirgranthIone saloma carmanA upabhogathI lAgatAM prAyazcitto ane doSonuM svarUpa nirmanthIone AzrI saloma carmanA upabhoga viSayaka apavAda ane tene lagato vidhi nirgranthaviSayaka salomacarmasUtra nirmanthone paribhoga karela ekarAtrika prAtihArika saloma carmano upabhoga karavo kalpe nirmanthaviSayaka somacarmasUtranI vyAkhyA nirgranthIone saloma carma nahi kalpavAnAM kAraNo saloma carma utsargathI nirmanthone paNa akalpya che pustakapaJcaka, tRNapaJcaka, dUSyapaJcakadvaya ane carmapaJcakanuM svarUpa ane tenA upabhogane lagatAM prAyazcitto, doSo, yatanA vagere 5 nirgrandha-nirgranthIviSayaka kRtsnacarmasUtra nirmantha-nirgranthIone kRtsnacarmano eTale varNa-pramAnAdiyukta carmano upabhoga ke saMgraha karavo kalpe nahi nirgrantha-nirgranthIviSayaka kRtsnacarmasUtrano pUrvasUtra sAthai sambandha nirgrantha-nirgranthIviSayaka kRtsnacarma - sUtranI vyAkhyA kRtsnanA sakalakRtsna, pramANakRtsna, varNakRtsna ane bandhanakRtsna e cAra prakAro, tenuM svarUpa ane tene lagatAM prAyazcitta kRtsnacarmanA upabhogAdine AzrI lAgatA doSonuM 1 garva 2 nirmArdavatA 3 nirapekSa 4 nirdaya 5 nirantara 6 bhUtopaghAta e cha dvAro vaDe paNa, tene lagatA apavAdo, yatanA Adi nirU 29 patra 1050-51 1051 1051-52 1052-53 1053-59 1053 1054 1054 1054 - 59 1059-65 1059 1059 1059-61 1061-65 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 bRhatkalpasUtra caturtha vibhAgano viSayAnukrama / gAthA viSaya patra 3872-78 1065-66 6 nirgrantha-nirgrandhIviSayaka akRtla carmasUtra nirgrantha-nirgranthIone varNa-pramANAdirahita carmano upabhoga ane saMgraha karavo kalpe nirgrantha-nirgranthIviSayaka akRtsnacarma sUtranI vyAkhyA akRtsnacarmano sakAraNa upabhoga, niSkAraNe prAyazcitta ane akRtsnacarmanA aDhAra khaNDa karavAne lagatuM cArcika 3872-78 1067-74 1067 1067 3879-3917 kRtsnAkRtsnavastraprakRta sUtra 7 nirgrantha-nirgranthIone kRtsnavastrano saMgraha ane upabhoga karavo na kalpe paNa akRtsavastrano saMgraha ane upabhoga karavo kalpe 3879 kRtsnAkRtsnavastraprakRtano pUrvasUtra sAthe sambandha 7 kRtlAkRtsnavastrasUtranI vyAkhyA 3880 kRtsavakhanA cha nikSepo 3881-83 dravyakRtsnanA sakalakRtsna ane pramANakRtla e ve prakAro ane tenuM svarUpa 3884-85 kSetrakRtna ane kAlakRtsnanu svarUpa 3886-98 __ bhAvakRtlana svarUpa 3886 bhAvakRtsnanA varNayuta ane mUlyayuta e be prakAro 3887-98 pAMca prakAranA varNayuta ane traNa prakAranA mUlyayuta bhAvakRtsnanuM svarUpa ane tene lagatAM prAyazcitto 3899 prakArAntare bhAvakRtsnanuM svarUpa 3900-17 dravya-kSetra-kAla-bhAvakRtsavakhane lagatA doSo ane tene aMganA apavAdo [gAthA 3923-4-stena- udAharaNa] 1067-68 1068 1068-70 1068 1068-70 1070 1070-74 - - - 11.74 mA pRSThamA 3917 gAthAnI vyAkhyA pachI // kRtlAkRtmaprakRtaM samAptam // eTalaM ume|| Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA patra bRhatkalpasUtra caturtha vibhAgano viSayAnukrama ! viSaya 3918-4099 bhinnAbhinnavastraprakRta sUtra 8-9 1075-1118 3918-4077 8nirgrantha-nirghandhIviSayaka abhinnavastrasUtra 1075-1113 nimrantha-nirgranthIone abhinna vastrano saMgraha ane upabhoga karavo kalpe nahi nirgrantha-nirgranthIviSayaka abhinnavastrasUtranI vyAkhyA 1075 3918-19 kRtsna ane akRtsnapadanI bhinna-abhinna pada' sAthe caturbhagI, abhinnapadanA dravya kSetra kAla ane bhAva e cAra prakAro, tenA grahaNAdine lagatA vidhi prAyazcitta Adino atideza ane bhinna vastra na maLe to abhinna vastrane phADIne upayogamA lai zakAya 1075 3920 bhinnAbhinnavastrasUtronA nirUpaNanAM kaarnno| 1075 3921-51 vastrane phADIne levAthI hiMsA lAge mATe vastrane phADIne levU na joie e prakAranI ziSyanI zaMkAnA javAbamAM hiMsA-ahiMsAnA kharUpa vaNenaviSayaka gaMbhIra vAdasthala 1076-83 3921-26 varane phADIne levAthI hiMsA lAge e viSayaka ziSyano pUrvapakSa 1076-77 3927-34 vastrane phADavAthI hiMsA lAgavA sAme AcAryano pratyuttara, dravya-bhAvahiMsAnI catubhaMgI ane tenuM svarUpa 1077-79 3935-36 hiMsA karavAmAM rAga dveSa ane mohanI vividhatAne lIdhe karmabaMdhamAM ochAvattApaNuM ane tenA varNanamATenI dvAragAthA 1079 3937 . 1 tIvramandadvAra 1080 hiMsAdi karavAmAM rAgAdinI tIvratAthI tIvra karmabaMdha ane alpatAthI alpa karmabaMdha 3938-39 2 jJAtAjJAtadvAra 1080 11075 mA pAnAne mathALe sUtramnA pahelAM bhinnAbhinnavastraprakRtam eTalaM umera // - Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 bRhatkalpasUtra caturtha vibhAgano viSayAnukrama / gAthA patra 3940-41 1080-81 3942-47 1081-82 3948-49 1082-83 viSaya hiMsAdi karanAra jJAnI ane annAnI hovAne kAraNe karmabaMdhamAM ochAvattApaNuM 3 bhAvadvAra hiMsAdi karanAra kSAyika kSAyopazamika aupazarmika Adi vividha bhAvamAM varttato hovAne kAraNe karmabaMdhamAM vicitratA 4 adhikaraNadvAra adhikaraNanI vividhatAne lIdhe karmabaMdhamAM vividhatA, nirvartanA nikSepaNA saMyojanA ane nisarjanAdhikaraNanuM svarUpa ane pariNAmanI vicitratAne kAraNe karmabaMdhamAM vividhatA hovA chatAM adhikaraNanimittaka karmabaMdhanI vicitratA kayA kAraNe ahIM kahevAmAM AvI ? enuM nirUpaNa 5 vIryadvAra hiMsAdi karanAranA dehAdi balane kAraNe karmabaMdhamAM vividhatA ane dehAdivalanI hAni-vRddhine lagatAM padasthAnako hiMsA-ahiMsAviSayaka vAdasthalano upasaMhAra vastrane phADavA mATe ziSye batAvelA prakAro ane te sAme AcAryano virodha ayogya rIte vastra phADavAthI vastra apalakSaNuM ane nahIM rAkhavA lAyaka thai jAya che e batAvavA mATe lakSaNayukta azva mAganAra dramakanuM udAharaNa vastronA pramANa vagerenA nirUpaNaviSayaka dvAragAthA 1 pramANadvAra jinakalpika ane sthavirakalpikano upadhi ane tenI saMkhyA jinakalpikanA jaghanya madhyama utkRSTa upadhinI saMkhyA ane tenuM mApa 3950-51 3952-60 1083-85 1086 1087-93 3962-89 3962-65 1087-88 3966-68 1088 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA patra vRhatkalpasUtra caturtha vibhAgano viSayAnukrama / viSaya 3969-83 gacchavAsInA upadhinuM mApa 1089-92 3969-72 gacchavAsInA kalpo, pAtrakabandha ane rajatrANamApa / 1089 3973-76 prISma, zizira ane varSARtune AzrI paDalA. onI saMkhyA ane mApa 1090 3977-79 rajoharaNa- svarUpa ane tenuM mApa 1090-91 3980-83 saMstAraka, uttarapaTTa, colapaTTa, rajoharaNanI unanI ane sUtaranI niSadyAo, mukhavatrikA, gocchaka, . pAtrapratyupekSaNikA ane pAtrasthApana- mApa 1091-92 3984-86 sthavirakalpikoe RNa pracchAdakakalpo avazya levA ja joie evI bhagavAnanI AjJA ane jIrNAdi kAraNasara guruAjJAthI sAta pracchAdaka kalpo levA sudhInI AjJA 1092-93 3987 bhikSue dhAraNa karavA yogya upadhinAM lakSaNo 1093 3988-89 pramANAtirikta upadhine lagato apavAda 1093 2 atirikta-hInadvAra 1093 vadhAre ke ocho upadhi rAkhavArthI lAgatA doSo 3991-92 3 parikarmadvAra 1094 vastranA parikarma eTale sAMdhavA viSayaka sakAraNaniSkAraNa pada sAthe vidhi-avidhipadanI catubhaMgI ane vidhiparikarma ane avidhiparikarmanuM svarUpa 3993-96 4 vibhUSAdvAra 1094-95 vibhUSAnimitte upadhine dhog vagere karanArane prAya. zcitta ane tenAM kAraNo 3997-98 5 mUrchAdvAra mUrchAthI upadhi rAkhanArane prAyazcitta ane doSo 3999-4060 pAtraviSayaka vidhi 1096-1107 3999-4000 pAtrakanA pramANAdinA nirUpaNaviSayaka dvAragAthA 1096 4001-15 1 pramANAtireka-hInadoSadvAra 1096-99 4001-4 gaNatarI karatAM vadhAre ane mApa karatAM moTAM pAtra rAkhavAthI lAgatA doSo ane prAyazcitta 1096-97 1095 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 bRhatkalpasUtra caturtha vibhAgano viSayAnukrama / gAthA patra 4005-11 4012-15 4016-21 1097-98 1099 1100-1 4022-26 1101-2 4027 1102 4028 1102 viSaya gaNatarI karatAM ochAM ane mApa karatAM nAnAM pAtra rAkhavAthI lAgatA doSo ane prAyazcitta pAtrakanuM pramANa-mApa 2 apavAdadvAra gaNatarI karatAM vadhAre ke ochAM ane mApa karatAM moTAM ke nAnAM pAtra rAkhavAviSayaka apavAda 3 lakSaNAlakSaNadvAra pAtrakanAM sulakSaNo ane apalakSaNo, tadviSayaka guNa-doSo ane prAyazcitto 4 trividhopadhidvAra tumbapAtra, kASThapAtra ane mRtpAtra temaja yathAkRta, alpaparikarma ane saparikarma pAtro 5 viparyastadvAra pAtragrahaNanA kramano bhaMga karavAne lagatAM prAyazcicAdi ane yathAkRtAdi pAtronuM svarUpa 6 'ka' dvAra kevo nirgrantha pAtrAM lAvI zake ? 7 pauruSIdvAra pAtranI yAcanAno samaya 8kAladvAra keTalA divaso sudhI pAvanI yAcanA karavI ? 9 AkaradvAra pAtra meLavavAnAM sthAno ane tene lagato vidhi 10 cAuladvAra tanduladhAvana, uSNodaka AdithI bhAvita kalpanIya pAtro ane tenA grahaNano vidhi 11 jaghanyayatanAdvAra pAtragrahaNaviSayaka jaghanya yatanA 12 codakadvAra ane 13 'asati aziva' dvAra jaghanyayatanAviSayaka ziSyAcAryanAM zaMkA-samAdhAno 14 pramANaupayogachedanadvAra 4029 1102 1103 4031-32 1103 4033-36 1103-4 4037-42 1104-5 4043-49 1105-6 4050-52 1107 4053-58 1107 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpasUtra caturtha vibhAgano viSayAnukrama / gAthA 4059-60 1109 4061-77 4061-63 4064 4065-66 1109-10 1110 1110 4067-69 1111 4070-72 1111-12 4073-75 viSaya pramANayukta pAtra na maLe to upayoga pUrvaka pAtranuM chedana 15 mukhapramANadvAra pAtranA mukhanuM pramANa mAtrakaviSayaka vidhi mAtrakanA grahaNanuM vidhAna mAtraka nahi levAthI lAgatA doSaviSayaka dvAragAthA 1'agrahaNe vAratraka'dvAra mAtraka nahi rAkhavAthI lAgatA doSo ane vAratrakanuM dRSTAnta 2 pramANadvAra mAtrakanuM mApa 3.hInadvAra ane 4 adhikadvAra nAnuM ke moTuM mAtraka rAkhavAthI lAgatA doSo 5 zodhidvAra 6 apavAdadvAra 7 paribhogadvAra 8 grahaNadvAra ane 9 dvitIyapadadvAra mAtrakanA lepano vidhi 9nirgrantha-nirgranthIviSayaka bhinna - vastrasUtra nirgrantha-nirgranthIviSayaka bhinnavastrasUtranuM prayojana nirgranthIono pacIsa prakArano oghopadhi nimranthIonA nIcenA zarIrane DhAMkavAnA 1 avagrahAnaMtaka 2 paTTa 3 aoruka 4 calanikA 5 antarnivasanI ane 6 bahirnivasanI e cha prakAranA oghopadhinuM svarUpa ane teno upayoga nirgranthIonA uparanA zarIrane DhAMkavAnA 1 kaJcaka 2 aupakakSikI 3 vaikakSikI 4 saGghATI ane 5 skandhakaraNI e pAMca prakAranA oghopadhinuM svarUpa ane teno upayoga nirgranthIonA pacIsa prakAranA oghopadhino upasaMhAra ane tenA saMghAtima asaMghAtima e ve vibhAga 1112 1113 4076-77 4078-99 4078-79 4080-83 4084-87 1113-17 1113 1114 1114-15 4088-91 1115-16 4092 1116 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpasUtra caturtha vibhAgano viSayAnukrama / gAthA viSaya 4093 - 4099 jinakalpika, sthavirakalpika ane AryAonA jaghanya, madhyama, utkRSTa upadhino vibhAga 36 4100-47 4100-4 4100 4101-4 4105-47 4105-13 4114-28 4129-47 avagrahAnantakAvagrahapaTTaka prakRta sUtra 10-11 10 nirgranthaviSayaka avagrahAnantakAva grahapaTTakasUtra nirgranthone avagrahAnantaka ane avagrahapaTTakano upayoga karavo kalpe nahi avagrahAnantakAvagrahapaTTakaprakRtano pUrvasUtra sAthai sambandha nirgranthaviSayaka avagrahAnantakAvagraha paTTakasUtranI vyAkhyA nirgranthone avagrahAnantaka ane avagrahapaTTaka dhAravAne lagatAM prAyazcitta ane apavAda 11 nirgranthIviSayaka avagrahAnantakAvagrahapaTTakasUtra nirgranthIone avagrahAnantaka ane avagrahapaTTaka rAkhavo ane teno upayoga karavo kalpe nirgranthIone avagrahAnantaka ane avagrahapaTTaka nahi rAvAthI lAgatA doSo ane tadviSayaka apavAda nirgranthIonA vidhipUrvaka ane avidhipUrvaka bahAra nIkaLavAnuM svarUpa tene lagatA guNa-doSo, guNadoSone aMge yodha, muruNDajaDa, nartakI, lasikA ane kadalIstambhanAM dRSTAnto ane prAyazcittAdi dharSita nirgranthInA paripAlanano vidhi ane teno avarNavAda - avahelanAdi karanArane prAyazcittAdi [ gAthA 4139 - garbhotpattinAM pAMca sthAno ] patra 1116 - 17 1118-28 1118 1118 1118 1118-19 1119-28 1119-21 1121-24 1124-28 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA 4148-88 4148-50 nizrAprakRtano pUrvasUtra sAthai sambandha 4151-52 4153-58 4159-88 hatkalpasUtra caturtha vibhAgano viSayAnukrama | viSaya nizrAprakRta sUtra 12 bhikSAmAde gaelI nirgrandhIe vastra levuM hoya to pravarttinInI nizrAe levuM. jo sAthai pravarttinI na hoya to te kSetramAM AcArya vagere je hoya temanI nizrA karIne levaM 12 nizrAsUtranI vyAkhyA nizrAsUtra AcArya pravarttinIne, pravarttinI bhikSuNIone na samajAve tene lagatAM prAyazcitto nirmanthIone pravarttinIAdinI nizrAe vastrAdi nahi levAthI lAgatA doSonuM 1 midhyAtva 2 zaMkAdi 3 virAdhanA 4 lobha 5 abhiyoga 6 gaurava 7 bhaMDana 8 asthAnasthApana e ATha dvArothI varNana nizrAsUtranI saphalatA, tene lagato apavAda, nirmanthIoe kAraNasara vastra levAno vidhi, vemaNe AlA vastronI parIkSA ane tenA saMskArano vidhi, bhadraka ane abhadraka dAtA pAsethI vastra levAno vidhi, AcArya upAdhyAya pravarttinInI nizrAe vastra levAno vidhi ane AcAryAdi na hoya tyAre zayyAtarAdinI nizrAe vastra levAno vidhi Adi 4189-4234 trikRtsnaprakRta sUtra 13 - 14 13 nirgranthaviSayaka trikRtnasUtra pahela vahelI dIkSA lenAra nirmanthane traNa joDa rajoharaNa gocchaka ane pratigraharUpa madhyama jaghanya utkRSTa upadhi laine dIkSA levI kalpe. paraMtu te dIkSA lenAra pUrve dIkSA lIvelo hoya to te navA upadhine laine prabrajita na thai zake kintu pAse hoya te laine ja pratrajita thai zake 37 patra 1128-36 1128-29 1129 1129-30 1130-31 1131-36 1137-48 1137 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ patra 1137 1137 1138 1138-39 1139 38 bRhatkalpasUtra caturtha vibhAgano viSayAnukrama / gAthA viSaya 4189 trikRtsnaprakRtano pUrvasUtra sAthe sambandha nirgranthaviSayaka trikRtsnasUtranI vyAkhyA 4190-91 dravya-bhAvapadvArA nirgranthanI cturuNgii| 4192-94 dravyanirgrantha ane bhAvanirgranthanuM svarUpa darzAvavA mATe deva asura rAkSasa ane manuSya strI-puruSanA saMvAsaviSayaka SoDazabhaMgI ane manuSyatrI sAthe saMvAsa rAkhanAra yakSanuM dRSTAnta 4195-96 rajoharaNa, gocchaka ane pratigrahapadanI ane kRtsna padanI vyAkhyA 4197-4211 pahela vahelI pravrajyA lenAra ziSyane lagato caitya AcArya upAdhyAya bhikSu vagerenI pUjA-satkArano vidhi, tene lagatI vizodhikoTi-avizodhikoTinu svarUpa, A sambandhamA matAntaro ane tene lagatAM sahasrAnupAtiviSa ane merumahIdharanAM dRSTAnto 4212-23 rajoharaNa-gocchaka-pratigraharUpa vikRtsna kharIdavA yogya kutrikApaNo, kutrikApaNanuM varNana, kutrikApaNo kevI rIte utpanna thAya che ane prAcIna kALamAM kutrikApaNo kayA kayA nagaromAM hatAM tenuM varNana 4224-28 pahelavahelI dIkSA lenAranA sAta niryogonI eTale upakaraNanI joDonI vaheMcaNI 4229-32 eka vAra dIkSA mUkI punaH dIkSA levA taiyAra thanA rane aMge vIraNasaDhaka ghAsa, udAharaNa ane yasvaiSaNA tathA pAtraiSaNAnA jANakAra ane nahi jANakAra dIkSA lenArane AzrI trikRtsnagrahaNano vibhAga nirgranthIviSayaka catu:kRtlasUtra pahelavahelI dIkSA lenAra nirgranthIne cAra joDa jaghanya madhyama utkRSTa upadhi laine pratrajita tharbu kalpe Adi 1139-43 1143-46 1146-47 1147-48 1148 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA 4235-4307 4235-36 4237-4307 4237-41 4242 4243-45 4246-48 4249-51 4252-58 4259-62 4263 4264-66 4267-71 4272-77 4278-79 bRhatkalpasUtra caturtha vibhAgano viSayAnukrama | viSaya samavasaraNaprakRta sUtra 15 nirgrantha ane nirgranthIone prathama samavasaraNanA uddezamAM eTale varSAkAlasambandhI kSetra - kAlamAM prApta reat aal kalpe nahi paNa dvitIyasamavasaraNanA uddezamAM prApta thalAM vastro kalpe samavasaraNaprakRtano pUrvasUtra sAthai sambandha 15. samavasaraNasUtranI vyAkhyA samavasaraNasUtranI vistRta vyAkhyA uddezazabdanA arthamAM vakroktidvArA ziSye utpanna karelI zaMkA ane tenuM AcArye kareluM samAdhAna samavasaraNasUtranI vistRta vyAkhyAmAM vaktavya padArtho uddezazabdanA cha nikSepo ane tenuM svarUpa kSetra ane kAlathI prApta aprApta padanI caturbhagI ane tenuM svarUpa varSARtumAM adhika upadhi levAnI AjJA, tenAM kAraNo ane tene lagatuM kuTumbInuM dRSTAnta varSARtuyogya upakaraNo adhika nahi rAkhavAthI lAgatA saMyamavirAdhanA AtmavirAdhanA Adi doSo varSARtuyogya adhika upakaraNa rAkhavAne lagatAM apavAdasthAno varSARtu yogya upakaraNo prathama samavasaraNamAM varSARtune yogya upakaraNa lai zakAya ke nahi ? lai zakAya to kayA krame ? tene lagato utsarga- apavAdamArge vidhi varSARtune lagatA vyAghAto ane tannimitte upakaraNonI tapAsa karI rAkhavA mATenAM sthAno kAraNasara varSAkSetranI bahAra dUra javAmAM ane vastrAdi levAmAM guNavRddhi anyathA AdhAkarmAdi doSo niSkAraNa darpathI ke svAdhyAyAdimAde vastragrahaNanA kamane ullaGghane grahaNa karelAM vastronuM pariSThApana patra 39 1149-1166 1149 1149 1150-66 1150-51 1151 1151-52 1152 1152-53 1153 - 55 1155 1156 1156-57 1157-58 1158-59 1159-60 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 gAthA 4280-87 4288-96 4297-4307 4308-66 4308 4309-18 4319-29 4330-31 4333-60 bRhatkalpasUtra caturtha vibhAgano viSayAnukrama | viSaya je kAlamAM, je vidhithI ane jeTalA mAsa paryaMta comA rahevuM joie tenuM nirUpaNa ane tenAM kAraNo varSAvAsanA kSetrathI nIkaLelA nirgrantha-nirgranthIoe vastrAdi grahaNa karavAno vidhi dvitIya samavasaraNasUtranI vyAkhyA Rtubaddha kAlamAM vastrAdigrahaNano vidhi apavAdAdi yethAranAdhikavastraparibhAjana prakRta sUtra 16 nirgrantha-nirgranthIone yathAratnAdhika vastra levAM kalpe yathAratnAdhikavastraparibhAjanaprakRtano pUrvasUtra sAthai sambandha 16 yathAratnAdhikavastra paribhAjanasUtranI vyAkhyA ekAcAryapratibaddha ane sAmbhogika - asAmbhogika anekAcAryapratibaddha kSetromAM nirgranthasaMghATake vastra lAvavAno vidhi, tenuM yathAratnAdhika paribhAjana, kramabhaMgane lagatAM prAyazcitto, guruone yogya vastro, ratnAdhiko koNa ? ane kaye krame ? tenuM svarUpa nirgranthonA samudAye maLIne ANelAM vastronA paribhAjanano-vaheMcavAno krama, lobhI sAdhuoe nirdezelo vastra vacavAno krama, lobhI sAdhune samajAvavAno prakAra, koI rIte nahi samajanAra lobhI sAdhu lagato vastraparabhAjananoM vidhi, tene dhamaaraarat vidhi Adi kSapake AgelAM vastrone vaheMcatrAno vidhi vastra paribhAjanaprasaMge lubdha sAdhu sAthai thala vivAdane aMte chupake kahela sacitta- avitta-mizranA grahaNano vidhi patra 1160-62 1162-64 1964-66 1167-80 1167 1167 1167-69 1170-72 1172 1173-79 1 A ThekANe mULamAM yathAratnAdhikavastragrahaNaprakRtam chapAyuM che tene badale yathAranAdhikavastra paribhAjanaprakRtam samajavaM // Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpasUtra caturtha vibhAgano viSayAnukrama / gAthA viSaya 4333-46 4347-52 1176-77 1 sacittagrahaNa- svarUpa pANI, Aga, cora, durbhikSa, mahAraNya, glAna, zvApada Adi AgADha kAraNaprasaMge AcArya upAdhyAya bhikSu kSullaka ane sthavira e pAMca nirgrantho tathA pravartinI upAdhyAyA sthavirA bhikSuNI ane kSullikA e pAMca nirgranthIo paikI kone kaye krame bacAvavA tene lagato vidhi ane e kramane aMge ziSyAcAryanAM zaMkA-samAdhAno 2 mizragrahaNa- svarUpa AcArya upAdhyAya Adi nirgrantho ane pravartinI, upAdhyAyA Adi nirgranthIo A ubhayapakSa ekI sAthe pANI Aga cora durbhikSa AdinA upadravamA sapaDAyA hoya tyAre temane pAra utAravAne lagato krama ane vidhi 3 acittagrahaNano vidhi vastrapAtrAdiviSayaka abhinavagrahaNanuM ane upasthApanAgrahaNa ane upasthApitagrahaNa e be prakAranA purANagrahaNa- svarUpa sacitta acitta ane mizragrahaNanA vidhimAM kSapaka sAdhue darzAvela kramamAM lubdhasAdhue darzAvelI khAmI ane abhinavasacittagrahaNanA 48 bhedonI pUrti 4353-60 1177-79 4361-66 1179-80 1181-92 4367-4413 yathAratnAdhikazayyAsaMstAraka paribhAjanaprakRta sUtra 17 nimrantha-nirgranthIone yathAranAdhika zayyA ane saMstAraka levA kalpe yathAratnAdhikazayyAsaMstArakaparibhAjanaprakRtano pUrvasUtra sAthe sambandha 1181 1 A ThekANe mULamAM yathAratnAdhikazayyAsaMstArakagrahaNaprakRtam chapAyuM che tene badale yathAranAdhikazayyAsaMstArakaparibhAjanaprakRtam samajavu // Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA 1181 bRhatkalpasUtra caturtha vibhAgano viSayAnukrama / viSaya 17 yathAratnAdhikazayyAsaMstAraka paribhAjanasUtranI vyAkhyA 4368 zayyA ane saMstAra padanI vyAkhyA ane tenA graha NAdino samaya 4369-4413 yathAratnAdhika zayyA eTale vasati ane saMstAraka eTale saMthArAnI jagyA levAno vidhi, tene lagatI yatanAo, apavAda vagerenuM vistRta svarUpa 1181 1181-92 4414-4553 kRtikarmaprakRta sUtra 18 1992-1228 nimrantha-nirgranthIone yathAratnAdhika ja kRtikarma karavaM kalpe 4414 kRtikarmaprakRtano pUrvasUtra sAthe sambandha 1192 18 kRtikarmasUtranI vyAkhyA 1992 4415 kRtikarmanA abhyutthAna ane vandanaka e ve prakAro 1192 4416-67 ___ abhyutthAnakRtikarmanuM svarUpa 1193-1206 4416-20 nirgrantha-nirgranthIone pArzvasthAdi, anyatIrthika, gRhastha, yathAcchaMda, anyatIrthinI ane saMyatIvargaabhyutthAna karavAthI lAgatAM prAyazcitto ane saMbhavatA doSonuM varNana 1193-94 AcArya upAdhyAya bhikSu ane kSullaka prAghUrNaka tarIke AvatA AcAryAdinuM abhyutthAna na kare tene lagatAM prAyazcitto 1194-96 4430-36 prAghUrNaka AcAryAdinuM abhyutthAna nahi karavAmAM koi paNa jAtanI AtmavirAdhanA ke saMyamavirAdhanA jevU nahi chatAM prAyazcitta ApavAnuM kAraNa, tene aMge yakSarakarnu-dAsanuM dRSTAnta ane tenA aprazasta prazasta upanayo 1196-97 4437-42 svagacchIya AcArya- sUtrapauruSI pAtralepa prati. lekhanA Adi karatAM athavA glAnapaNAne lIdhe ke bhaktapratyAkhyAna karavAne lIdhe abhyutthAna nahi 4421-29 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43 gAthA bRhatkalpasUtra caturtha vibhAgano viSayAnukrama / viSaya patra karavAthI lAgatA doSo, prAyazcitto ane abhyutthAnathI thatA lAbho 1198-99 4443-46 AcArya pharatA hoya, prasravaNabhUmi ane vicAra bhUmIthI AvatA hoya, sAdhu saMyatI zrAvaka anyatIrthika zrAvikA anyatIrthikI vAdi amAtya saMgha ane rAjA paikI koinI sAthe bahArathI AvatA hoya te vakhate temanuM abhyutthAna nahi karavAne lagatAM prAyazcitto ane tenAM kAraNo 1199-1200 4447-58 AcArya caMkramaNa karatA hoya tyAre zAmATe uThavU joiye tene lagatuM ziSyAcAryatuM cArcika, samitivALo niyame guptimAn hoya che ane guptimAna samitapaNAmAM bhajanIya che, samiti-guptino paraspara samavatAra, AcAryanA caMkramaNa- sArthakapaNuM, AcAryanA caMkramaNa prasaMge abhyutthAna nahi karavAthI thatA doSone samajAvavA mATe bhadrakabhojikanuM dRSTAnta 4459-64 AcArya-upAdhyAyAdinuM abhyutthAna nahi karanArane sAvaceta nahi karanAra vRSabhone prAyazcitta ane tethI thatA doSo 1204-5 4465-66 AcAryAdituM abhyutthAna nahi karanArane prakArAntare prAyazcitta 1205-6 4467-4653 vandanakRtikarmanuM sarUpa 1206-21 4467-69 daivasika rAtrika pAkSikAdi pratikramaNamA AcArya upAdhyAyAdi vaMdanaka na kare, vandanako lagatA padone na pALe temaja devasika-rAtrika pratikramaNamA vandanaka ochAM vattA kare tene lagatAM prAyazcitto 1206 4470-95 vandanakaviSayaka pado 1907-13 4470 vandanakaviSayaka pacIsa Avazyako 4471-95 vandanakaviSayaka anAhata, stabdha, pravRddha, pari piNDita, Tolagati, aMkuza Adi vatrIsa doSo, tenuM svarUpa ane tadvipayaka prAyazcitto 1207-13 1200-4 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 gAthA 4496-99 4500-2 4503-8 4509-14 4515 4516-20 4521-23 4524-32 4532-40 bRhatkalpasUtra caturtha vibhAgaMno viSayAnukrama / viSaya AcAryAdine kRtikarma karavAno vidhi, vidhino viparyAsa karanArane prAyazcitta ane AcaraNAnuM svarUpa AcAryathI je paryAyajyeSTha hoya temaNe AcAryane vandana kara ke nahi teno vidhi ane AcAryanA ratnAdhikonuM svarUpa kRtikarma kone kara athavA kone na karavuM tenuM svarUpa, zreNisthitone vandana karavAno vidhi, vyavaH hArathI zreNisthitone vaMdana ane vyavahAranaya karatAM nizvayanayanI savizeSa prAmANikatAnuM sthApana saMyamazreNinuM svarUpa saMyamanA avibhAgapalicchedo, sthAno, kaNDako, SaTsthAno, adhaH sthAna, paryavasAna, vRddhi ane alpabahutvanI prarUpaNA jIvaprarUpaNA sAthai sambandha dharAvatAM AlApa, gaNanA, virahita, avirahita, sparzanA, gaNanApada, zreNyapahAra, bhAga, alpabahutva ane samaya e padonI prarUpaNAnA gurugamano abhAva saMyamaNino vandaka sAtha sambandha zreNibAhyasthitanI oLakha, tene laga jAe nokarone sAcavavAmATe soMpelA be zarkarAkkuTonuM - be sAkaranA bharelA ghaDAnuM dRSTAnta ane teno upanaya mULa guNapratisevI ane uttaraguNapratisevI tatkALa ane kALAntare kevI rIte bhraSTa thAya che te samajAvavAmATe saGkara-kacaro sarvavazakaTa, sarvapamaMDapa, tailabhAvita vastra ane marukanAM dRSTAnto pArzvastha Adi vandana kara ke nahi ? te viSenI vyavasthA, saMyamavRddhi Adi puTAlambane vandanakanI anujJA ane te viSe dhanikartuM TAnta saMyamazreNisthAnamA rahelA chatAM jemanI sAthe vandanakane lagato vyavahAra niyame karavAmAM nathI patra 1213-14 1214 1215-16 1216-19 1219 1219-20 1221-22 1222 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhRhatkalpasUtra caturtha vibhAgano viSayAnukrama ! 45 gAthA patra viSaya Avato ane jemanI sAthe vaikalpika rIte karavAmAM Ave che temanuM varNana, tene lagato apavAda, ajApAla vAcakanuM dRSTAnta, puSTAlambane pArzvasthAdine vandanaka nahi karavAthI lAgatAM prAyazcitto apavAdapade puSTAlaMbane kevA prakAranA pArzvasthAdi sAthe kayAM sthAnomAM kevI rItano abhyutthAna ane vandanakano vyavahAra rAkhavo tenuM ane te rIte nahi karavAne lagatA doSAdinuM nirUpaNa 1224-26 4541-53 1226-29 1230-33 1230 4554-65 ___ antaragRhasthAnAdiprakRta sUtra 19 nirgrantha-nirgranthIone gharanI aMdara athavA ve gharanA vacamA rahevU, vesavu, suvu Adi kalpe nahi, paNa koI rogI vRddha tapasvI Adi mUrchita thai jAya ke paDI jAya vagere prasaMge rahe, besabu, suvu Adi kalpe 4554 antaragRhasthAnAdiprakRtano pUrvasUtra sAthai sambandha 19 antaragRhasthAnAdisUtranI vyAkhyA / 4555-57 antaragRhanI vyAkhyA, tyAM rahevAne lagatAM prAya zcitto ane doSo 4558 antaragRhamA nahi rahe vAne lagatA apavAdo 4559-65 prakArAntare antaragRhamA nahi rahevAne lagatA apa vAdonuM 1 auSadha 2 saMkhaDI 3 saMghATaka 4 varSA 5 pratyanIka e pAMca dvAro vaDe nirUpaNa ane tene lagatI yatanAo 1230 1230-31 1231 1231-33 4566-97 antaragRhAkhyAnAdiprakRta sUtra 20-21 20 antaragRhagAthAdyAkhyAnAdisUtra nirgrantha-nirgranthIone antaragRhamAM cAra ke pAMca gAthAornu AkhyAna-kIrtanAdi kalpe nahi, paNa 1233-41 1233-39 4566-89 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 bRhatkalpasUtra caturtha vibhAgano viSayAnukrama / gAthA patra 4566 1233 1233 4567 1234 4568-75 1234-36 1236-37 4576-83 4584-86 viSaya eka jJAta, eka zloka ke eka gAthAdinuM kathana Adi ubhA ubhA karavU kalpe antaragRhAkhyAnAdiprakRtano pUrvasUtra sAthe sambandha antaragRhagAthAdyAkhyAnAdisUtranI.vyAkhyA AkhyAna, vibhAvanA, kIrtanA ane pravedanapadanI vyAkhyA bhikSAe gaelA nirgrantha-nirgranthIo gAthAdinu AkhyAna vagere kare tene lagatA doSonuM varNana, prAyazcitta ane apavAda 'ekajJAtena'padanI vyAkhyA ane udakanuM dRSTAnta 'ekavyAkaraNena, ekagAthayA, ekazlokena'padonI vyAkhyA ubhA ubhA dharmakathA karavAnuM kAraNa ane dharmakathAnuM svarUpa 21 antaragRhamahAvratAkhyAnAdisUtra nirgrantha-nirgranthIone antaragRhamAM paMcamahAvratotuM AkhyAna vibhAvana Adi karavaM kalpe nahi. eka jJAta eka zlokAdinu AkhyAnAdi karavU kalpe, te paNa ubhA antaragRhamahAvratAkhyAnAdisUtranI vyAkhyA prastuta sUtrano vIsamA sutramA samAveza thato hovA chatAM A sUtranI racanAnuM kAraNa antaragRhamAM mahAvratotuM AkhyAnAdi karavAthI saMbhavatA doSo ane tene lagato apavAda 1237-38 4587-89 4590-97 1238-39 1239-41 1239 4590 1239 4591-97 1240-41 4598-4649 . zayyAsaMstArakaprakRta sUtra 22-24 1242-53 4598-4609 22 pahelaM zayyAsaMstArakasUtra 1242-44 nimrantha-nirgranthIone prAtihArika-uchInA mAgIne ANelA nAnA moTA saMthArAo mAlIkane sopyA sivAya bIje viharavaM kalpe nahi Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAvA 4598 zayyA saMstArakaprakRtano pUrvasUtra sAthai sambandha pahelA zayyAsaMstArakasUtranI vyAkhyA 4599-4609 zayyA ane saMstArakanA parizAdI ane aparizATI e ye bhedo, tene sopyA sivAya janArane lAgatAM prAyazcitta, doSo ane tene aMgenAM ApavAdika kAraNo 4610-14 4610 4611-14 4615-49 4615 4616-19 4620-21 4622-49 bRhatkalpasUtra caturtha vibhAgano viSayAnukrama | viSaya 23 bIjaM zayyA saMstArakasUtra nirgrantha-nirgranthIone zayyAtaranA zayyA saMstArakane pote je rIte taiyAra karyo hoya tene vikherI nAkhyA sivAya viharavuM kalpe nahi bIjA zayyAsaMstArakasUtrano pUrvasUtra sAthai saMbaMdha vIjA zayyAsaMstArakasUtranI vyAkhyA sAgArikAnA parizATI aparizAdI zayyA - saMstArakane vikheryA sivAya javAthI saMbhavatA doSo 24 nrIjuM zayyAsaMstArakasUtra nirgrantha-nirgranthIoe zayyAtaranI mAlakInA zayyAsaMstAraka corAi jAya to tenI zodha karavI joie. zodha karatAM maLe to te ja zayyAtarane pAchA ApavA joie. te chatAM na maLI zake to vIjI bAra yAcanA karIne dhAraNA ane paribhoga kalpI zake trIjA zayyAsaMstArakasUtrano pUrvasUtra sAthai sambandha trIjA zayyAsaMstArakasUtrajI vyAkhyA saMstAraka Adi corAI na jAya te mATe vasati sUnI hi mUkavAne lagato vidhi ane tene lagatA doSo vasatine sUnI nahi mUkavAnuM vidhAna hovAne kAraNe nirgrantha-nirgranthIonAM upakaraNo corAi javAno saMbhava ja nathI to pachI trIjA zayyAsaMstArakasUtranI sArthakatA kai rIte e zaMkAnuM samAdhAna nirgrantha-nirgranthIonAM upakaraNone paDAvI lenAra athavA corI janAra dramaka, cora, rAjamAnya puruSa 47 patra 1242 1242 1242-44 1245-46 1245 1245 1245-46 1246-53 1246 1246 1247 1247-48 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 gAthA 4650-4794 4650-4739 4650 4651-54 4655-58 4659-62 4663-72 1673-76 'bRhatkalpasUtra caturtha vibhAgano viSayAnukrama | viSaya Adine upakaraNAdi pAchA ApavAmATe samajAvavAnA prakAro tema ja tenI tapAsa vagere karavAmAde rAjakarmacArIone samajAvatAnA prakAro, prastuta sUtra lagatuM apavAdapada Adi avagrahaprakRta sUtra 25 - 29 25 paheluM avagraha sUtra je divase zramaNo vasati ane saMstArakano tyAga kare teja divase bIjA zramaNo tyAM Ave te chatAM eka divasa sudhI pUrva zramaNono avagraha kAyama rahe che atragrahaprakRtano pUrvasUtra sAthai sambandha - pahelA avagrahasUtranI vyAkhyA zaikSaviSayaka avagrahanI utpattino saMbhava, tenA kAlapramANaviSayaka be anAdezo ane saiddhAntikano Adeza vAstavya ane vAtAhata eTale Agantuka zaikSanA rUpajJa, zabdajJa, ubhayajJa Adi pAMca pAMca prakAro vAstavya ane vAtAhata ziSyanuM svarUpa varNavavA mATe dvAragAthAo 2 'puNo dAI' ane 3 'yAvajjIvaparAjita' dvAra paricita kSetrika zramaNonA gayA pachI pravrajyAmAde bhaviSya upara AdhAra rAkhanAra zaikSane Agantuka zramaNo dvArA pratibodha 4677-78 pR0 4 'zApite kathaM kalpo vAstavye vAtAhate'pi ca' dvAra 1 avyAghAtadvAra rUpajJa, zabdajJa, ubhayajJa ane yazaHkIrtijJa vAstavya ane vAtAhRta zaikSaviSayaka cAra navako-navabhaMgI ane tadviSayaka avagrahanuM svarUpa patra 1248-53 1254-87 1254-74 1254 1254 1254-55 1255-56 1256-57 1257-59 1259-60 1260-61 Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA 46780-90 5 Rju - anRjudvAra 4691-99 4700 - 1 4702-5 4706-9 4710-16 bRhatkalpasUtra caturtha vibhAgano viSayAnukrama / viSaya jJApita ane itara vAtAhRta ane kSetrikonI yaza:kIrttine nahi jANanAra vAstavyaviSayaka cAra navako ane temane kSetriko pAse mokalavAno vidhi Rju anRju AcArya, tene lagatAM prAyazcitta, muNDita puruSa ane strI tathA jJAyaka ane jJApita sazikhAka zaikSaviSayaka cAra dvAdazabhaMgo, RjuanRjunuM lakSaNa ane AbhAvya - anAbhAvya sacittAdino vibhAga 6 'kathaM kalpo'bhidhAraNe' dvAra eka athavA aneka sAdhune lakSIne AvelA zaikSaviSayaka AbhAvya - anAbhAvyano vibhAga 7 'ekagrAme' dvAra jyAM kSetriko vidyamAna hoya tyAM AvIne koi nirmanthe paradharmIne upazAnta karyo hoya te kono AbhAvya tenuM svarUpa 8 'atikrAman' dvAra koI zaikSa koI AcAryane lakSIne jato hoya tene koI dharmakathI svAbhAvika rIte athavA potA tarapha AkarSavAmATe dharmopadeza kare ane te zaikSa pratibodha pAmetene AzrI AbhAvya-anAbhAvyano vidhi 9 'dvividhA mArgaNA ziSye' ityAdi dvAra anantaravallI ane paramparavallI eTale ke nAlabaddha ane anAlabaddhanA anukrame cha ane sola bhedo ane tene lakSI ziSya ane pratIcchaka viSayaka AbhAvya - anAbhAvyanI mArgaNA 10 'pratiSiddhe vrajati' ityAdi dvAra glAnI sevAmAM joDAelae zaikSane pravrajyA na ApavI evI bhagavAnanI AjJA chatAM je te zaikSane pravrajyA ApIne bIje mokale tene lagato vidhi prAyazcittAdi patra 49 1261-63 1263-65 1265 1266 1267 1267-69 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA patra 4717-39 1269-74 Adi 4740-62 1274-80 1275 4740 1275 1275 4741-43 4744-62 bRhatkalpasUtra caturtha vibhAgano viSayAnukrama / viSaya 11 'saMgAradatte kathaM kalpaH' dvAra zaikSaviSayaka aneka prakAranA saMketo, saMketa karela zaikSaviSayaka AbhAvya-anAbhAvyano vidhi, ziSyavipariNAmananuM svarUpa, jJAna-darzana-cAritraviSayaka garhArnu ane mana-vacana-kAyAviSayaka garhArnu svarUpa Adi 26 bIjaM avagrahasUtra vIjA avagrahasUtrano pUrvasUtra sAthe sambandha bIjA avagrahasUtranI vyAkhyA bIjA avagrahasUtragata padonI vyAkhyA vasatimA rahevA agAu vRSabho dvArA AhAra ane upadhinA avagrahanA grahaNano vidhi, te rIte nahi karavAthI lAgatA doSo ane avagrahaviSayaka anekavidha yatanAo 27 trIjaM avagrahasUtra trIjA avagrahasUtrano pUrvasUtra sAthe sambandha trIjA avagrahasUtranI vyAkhyA trIjA avagrahasUtragata vAstu, avvAvaDa, anvogaDa, aparapariggahiya, amarapariggahiya padonI vyAkhyA avvAvaDa Adi padone lagatAM kuTumbI, kANeSTakA, vRkSa ane pizAcagRhanAM dRSTAnto ane tadviSayaka vidhi, yatanAdi 28 cothu avagrahasUtra cothA avamahasUtrano pUrvasUtra sAthe sambandha cothA avagrahasUtranI vyAkhyA avasthita anavasthita avapraho rAjAvagrahanuM svarUpa Adi 4763-76 1275-80 1280-83 1280 1280 4763 4764-67 1280-81 4768-76 4777-88 4777 1281-83 1283-85 1283 1284 1284 1284-85 4778 4779-88 Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpasUtra caturtha vibhAgano viSayAnukrama gAthA viSaya patra 4789-94 4789 29 pAMcamuM avagrahasUtra pAMcamA avagrahasUtrano pUrvasUtra sAthe sambandha pAMcamA avagrahasUtranI vyAkhyA pAMcamA avagrahasUtragata kuDDu, bhitti, cariyA, parikhA vagere padonI vyAkhyA Adi 1286-87 1286 1286 4790-94 1286-87 1287-98 1288 1288 1288 4795-4839 senAprakRta sUtra 30 nirgrantha-nirgranthIoe gAma, nagara AdinI bahAra senAno paDAva paDyo hoya to te ja divase bIjA gAmathI bhikSAcaryA laine pAchA Avaq joie 4795 senAprakRtano pUrvasUtra sAthe sambandha 30 senAsUtranI vyAkhyA 4796-97 nimrantha-nirgranthIo paracakra, aziva, avamaudarya, bodhikastenabhaya AdinI saMbhAvanA hoya tevAM kSetromAMthI pahelethI nIkaLI na jAya tene lagatAM prAyazcitto ane doSo 4798-4800 paracakrAgamanane jANavAnI rIto ane te prasaMge nahi nIkaLI zakAvAnAM kAraNo 4801-9 1 saMvarttadvAra paracakrAgamana prasaMge nahi nIkaLI zakavAne kAraNe saMvarttamAM vasatA nirgrantha-nirghandhIone lagatI yatanAogeM bhikSA, bhaktArthanA ane vasati e traNa dvAra vaDe nirUpaNa 4810-39 2 nagararodhakadvAra paracakrAgamana prasaMge nahi nIkaLI zakavAne kAraNe nagararodhakamA arthAt lazkarI gherAmAM sapaDAi gaelA nirgrantha-nirgranthIone bhikSAdimATe javAne lagatI yatanAonuM vasati, bhaktArthanA, sthaNDila, zarIravivecana ane bhikSA e pAMca dvAravaDe nirUpaNa 1289 1289-91 1291-98 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 gAthA 4840 - 76 4840 4841-45 4846-50 4851-52 4853-58 4859 - 76 bRhatkalpasUtra caturtha vibhAgano viSayAnukrama | viSaya avagrahapramANaprakRta sUtra 31 nirgrantha-nirgranthIone comera savA yojanano avagraha laine gAma nagara AdimAM rahe kalpe avagrahapramANaprakRtano pUrvasUtra sAthai sambandha avagrahapramANasUtranI vyAkhyA savyAghAta ane nirvyAghAta kSetraviSayaka avagrahanuM pramANa ane sakrozapadanI vyAkhyA sarvasAdhAraNa kSetramAM kSetrika ane akSetrikaviSayaka AbhAvya - anAbhAvyano vibhAga ane je kSetramAM dareka rIte nirvAha pAmatA kSetriko bIjAne vastra vagere na Ape athavA dareka prakAre nirvAha pAmatA akSetriko balAtkAre kSetrikanA kSetramAM dAkhala thai vastrAdi grahaNa kare tene lagatAM prAyazcitta Adi vRSabhaprAmone lagatA avagrahanuM pramANa ane vRSabhagrAmonuM svarUpa acala aindra kSetra ane tadviSayaka avagrahanuM pramANa cala kSetranA vrajikA, sArtha, senA ane saMvartta e cAra prakAro, tenuM svarUpa ane tene lagatA avamahanI maryAdA patra 1298 - 1306 1298 1298 1299 1300-1 1301 1302-3 1303-6 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // arham / / pUjyazrIbhadrabAhukhAmivinirmitakhopajJaniyuktyupetaM bRhat kalpasUtram // zrIsaGghadAsagaNikSamAzramaNasUtritena laghubhASyeNa bhUSitam / AcAryazrImalayagiripAdaviracitayA'rdhapIThikAvRttyA tapAzrIkSemakIl. cAryavarAnusandhitayA zeSasamagravRttyA samalaGkRtam / dvitiiy-tRtiiyaabuddeshko| Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krama 1 3 4 triSTi zalAkA purUSa parva 2-3-4 pustaka 2 trizaSTi zalAkA purUSa parva . dvAdazAre nayacakram bhAga-1 dvAdazAre nayacakram bhAga-2 dvAdazAre nayacakram bhAga-3 strInirvANa kevaLI bhukti prakaraNa jinadatta AkhyAna. 5 6 7 8 sAdhu-sAdhvI Avazyaka kriyA sUtra prata. kumAra vihAra zataka pratAkAre 10 prAkRta vyAkaraNa 11 AtmakrAMti prakAza 12 navasmaraNAdi stotra saMdoha 13 jANyu ane joyuM.... 14 supArzvanAtha caritra bhAga-2 kathAratna kopa bhAga-1 15 jJAna pradipa bhAga 1-2-3 sAthe. jaina AtmAnaMda sabhA prApya pustako vigata 16 17 sumatinAtha caritra bhAga-1 18 sumatinAtha caritra bhAga-2 19 zatruMjaya girirAja darzana 20 vairAgya jharaNA 21 22 dharma kauzalya ... upadezamALA bhASAMtara 23 namaskAra mahAmaMtra 24 puNyavijaya vizeSAMka 25 Atmavizuddhi . 26 jainadarzana mImAMsA 27 zatruMjaya tIrthano 15mo uddhAra 28 AtmAnaMda covisI..... 29 brahmacarya cAritra pUjAditrayI saMgraha 30 AtmavallabhapUjA 31 navapadajI pUjA 32 gurubhakti gahuMlI saMgraha 33 bhakti bhAvanA, 34 jaina zAradApUjana vidhi. 35 jaMbUsvAmI caritra 36 cAra sAdhana 37 zrI tIrthaMkara caritra (sacitra). kiMmata 50-00 50-00 500-00 350-00 350-00 25-00 15-00 20-00 20-00 50-00 5-00 7-00 10-00 20-00 30-00 40-00 40-00 40-00 10-00 3-00 30-00 10-00 5-00 10-00 10-00 10-00 2-00 2-00 5-00 5-00 5-00 2-00 2-00 5-00 15-00 20-00 150-00 Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shriimdvijyaanndsuurivrebhyo nmH|| pUjyazrIbhadrabAhukhAmivinirmitakhopajJaniyuktyupetaM bRhat kalpasUtram / zrIsaGghadAsagaNikSamAzramaNasUtritena laghubhASyeNa bhUSitam AcAryazrImalayagiripAdaviracitayA'rdhapIThikAvRttyA tapAzrIkSemakIrtyA cAryavarAnusandhitayA zeSasamagravRttyA samalaGkRtam / dvitIya uddeshH| u pA a ya pra kR ta m vIjasUtrANi 1-3 . vyAkhyAtaH prathama uddezakaH, samprati dvitIyaH prArabhyate, tasya cedamAdisUtram uvassayassa aMtovagaDAe sAlINi vA vIhINi vA muggANi vA mAsANi vA tilANi vA kulasthANi vA gohamANi vA javANi vA javajavANi vA ikkhi. ttANi vA vikkhittANi vA viI kinnANi vA vippakinnANi vA, no kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA ahAlaMdamavi vatthae 1 // athAsya sUtrasya kaH sambandhaH? ityAha erisae khettammI, uvassae kerisammi vasitavvaM / puvvuttadosarahite, vIyAdijaDhesa saMbaMdho // 3290 // 'IdRze' prathamoddezakAntyasUtravarNite AryakSetre viharadbhirupAzraye kIdRze vastavyam ? iti cintAyAmanena sUtreNopavarNyate / pUrvam-Adyoddezake ye upAzrayasya dopAH-sAgArikatvAdaya 1degya Aradeg tATI0 mo0 le0 // 2 asya ta0 De0 // 3 De0 prati vihAya sarvAsvapi pratiSu-ukkhinnANi vA vikhinnANi vA iti pATho dRzyate / TIkA punaretatpAThAnusAreNa bhA0 pratAveva vartate / dRzyatAM patraM 924 TippaNI 3 // 4 bhA0 kA. tAmU0 vinA'nyatra-viikinnA tATI. mo0 le / vikinnA tAmU0 // Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 924 saniyukti-laghubhASya-vRttike vRhatkalpasUtre [upAzrayaprakRte mUtram 1 uktAH ( sUtram 25-29) taiH rahito vIjAdiparityaktazca ya upAzrayastatra vastavyamiti / eSa pUrvasUtreNa sahAsya sambandhaH // 3290 // ahavA paDhame suttammi palaMbA vaNiyA Na bhottvyaa| tesiM ciya rakkhaTThA, tassahavAsaM nivAreti // 3291 // 5 'athavA' iti sambandhasya prakArAntaratAdyotakaH / prathamoddezake 'prathama' pralambasUtre (gA0 849-57 ) savistaraM pralambAnyupavarNitAni, tAni ca na bhoktavyAnIti pratiSiddhAni; ato dvitIyoddezake'pi prathamasUtre 'teSAmeva' pralambAnAM rakSArtha taiH-bIjAkhyaiH pralambaiH saha vAsamavasthAnaM nivArayati // 3291 // . avi ya aNaMtarasutte, uvassato adhikato NisiM jattha / 10 samaNANa na niggaMtuM, kappati aha teNa jogo u // 3292 // 'api ca' ityabhyuccaye, na kevalaM pUrvokta sambandhadvayam , tRtIyo'pi sambandho'stIti bhAvaH / pUrvasUtrasyAdhastAd 'anantarasUtre' "no kappai nigaMthassa egANiyassa rAo vA viyAle vA" (u0 1. sU0 49) ityAdilakSaNe upAzrayo'dhikRtaH, yatraikAkinAM zramaNAnAM 'nizi' rAtrau vicArabhUmyAdyartha na nirgantuM kalpate / 'atha' ayaM tena sUtreNa saha 'yogaH' sambandhaH // 3292 // 15 ityanekaiH sambandhairAyAtasyAsya vyAkhyA-upAzrayasya yA 'antarvagaDA' vagaDAyA abhyantaram, tacca pratizrayamadhyaM vA syAt prAGgaNaM vA / tatra "sAlINi va" tti zAlivIjAni vA "vIhINi va" ti vrIhibIjAni vA, evaM mudga-mASa-tila-kulattha-godhUma-[ yava- ]yavayavairapi tattabIjAnyucyante, yavayavAH-yavavizeSAstabIjAni vA / etAni bIjAni yatropAzraye utkSiptAni vA vikSiptAni vA vyatikIrNAni vA viprakIrNAni vA tatra no kalpate nirgranthAnAM vA nimranthInAM 20 vA yathAlandamapi vastum / iha yathAlandaM tridhA-jaghanyaM madhyamamutkRSTaM ca / yAvatA kAle. nodakAdroM hastaH zuSyati tad jaghanyam , paJcarAtrindivAnyutkRSTam , tayorapAntarAle sarvamapi madhyamam / atra jaghanya madhyamayoH sUtrAvatAraH / apizabdaH sambhAvanAyAm / jaghanyamapi madhyamamapi vA yathAlandaM no kalpate vastum , kiM punarutkRSTam ? iti bhAvaH / atra cokSiptA dIni padAni bhASyagAthayaiva vyAkhyAsyanta ityabhiprAyeNAtra na vyAkhyAtAnIti sUtrasaGkepArthaH // 25 atha niyuktivistaraH nAmaM ThavaNA davie, bhAve ya uvassao munneyvyo| eesiM nANattaM, vocchAmi ahANupubIe // 3293 // nAmopAzrayaH sthApanopAzrayo dravyopAzrayo bhAvopAzrayazceti upAzrayazcaturkI mntvyH| eteSA1 vAsamapi nivAdeg bhA0 // 2 yatra ekasya-ekAkinaH zramaNasya 'nizi' bhA0 // 3 vA / tatra zAlayo vA vrIhayo vA mudgA vA mASA vA tilA vA kulatthA vA godhUmA vA yavA vA yavayavA vA / vAzabdAH sarve'pi vikalpArthAH / sUtre ca prAkRtatvAnnapuMsakanirdezaH / yavayavA yavavizeSAH, zeSAH suprasiddhAH / etAni dhAnyAni yatropAzraye utkIrNAni vA vikIrNAni vA vyatikIrNAni bhA0 // Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 bhApyagAthAH 3291-97] dvitIya uddezaH / mupAzrayANAM 'nAnAtvaM' vizeSamahamAnupUrvyA vakSyAmi // 3293 // tatra nAma-sthApane kSuNNatvAdanAdRtya dravya-bhAvopAzrayau pratipAdayati davammi U uvassaoM, kIrai kaDa vutthameva sunnammi / bhAvammi nisiTe saMjaesu davammi iyaresu / / 3294 // 'dravye tu dravyaviSayaH punarupAzrayo yaH saMyatArthaM 'kriyate' kriyamANo varttate, kRto vA 5 paramadyApi na saMyatebhyo vitIryate, athavA yo gRhasthairAtmArtha niSpAditaH paraM tatra saMyatA mAsakalpaM varSAkalpaM vA 'vuttha' tti uSitvA anyatra gatAH, sAmprataM sa upAzrayaH zUnyastiSThati eSa dravyopAzrayaH / bhAvopAzrayo nAma yaH saMyatebhyaH 'nisRSTaH' pradattaH, taiH paribhujyamAna ityarthaH / yaH punaH 'itareSAM' pArzvasthAdInAM nisRSTaH so'pi dravyopAzrayo vijJeyaH / Aha ca bRhadbhASyakRt jo samaNaTThAe~ kato, vutthA vA Asi jattha samaNA u / ahavA davauvassaoM, pAsatthAdIpariggahio // // 3294 // athopAzrayasyaikArthikAnyAha ubasaga paDisaga sejA, Alaya vasadhI NisIhiyA tthaanne| egaTTa vaMjaNAI, uvasaga vagaDAya nikkhevo // 3295 // 15 upetya-Agatya sAdhubhirAzrIyata ityupAzrayaH / evaM pratizrIyata iti pratizrayaH / zerate sAdhavo'syAmiti zayyA / AlIyante sAdhavo'tretyAlayaH / vasanti sAdhavo'syAmiti vasatiH / niSedhaH-gamanAdivyApAraparihAraH sa prayojanamasyAH tamahatIti vA naiSedhikI / tiSThanti sAdhavo'treti sthAnam / etAnyekArthAni 'nAnAvyaJjanAni' pRthagakSarANyupAzrayasya nAmAni / atha vagaDAyA nikSepaH karttavyaH // 3295 // tamevAtidezenAha 20 emeva hoti vagaDA, caubihA sA u ptiprikkhevo| davyammi tippagArA, bhAve samaNehi bhujaMtI // 3296 // 'evameva' upAzrayavad vagaDA api nAmAdibhedAt caturvidhA bhavati / tatra dravyavagaDA gRhasambandhI vRtiparikSepo mantavyaH / sA ca triprakArA, tadyathA-sacittA acittA mizrA ca / iyaM triprakArA'pi yathA mAsakalpaprakRte dravyaparikSepaH (gA0 1122-23) uktastathaiva 25 vaktavyA / 'bhAve' bhAvavagaDA 'zramaNaiH' sAdhubhiryo vRtiparikSepaH paribhujyate sA mantavyA // 3296 // 1 aMtha ko'sAvupAzrayo yasyaiSA vagaDA varNitA ? ucyate-- valayA koTThAgArA, heTThA bhUmI ya hoi rmnnijjaa| 1degtArtha kriyamANaH kRto vA vartate, sa cAdyA bhA0 / "davammi tu0 gAdhA / kIramANo vA kato vA saMjatehiM aprigghito|" iti cUrNau / "davammi u0 gAhA / jo saMjayaTThAe uvassao kIraha kato vA, jo Na tAva Nisirijai / " iti vizeSacUrNau // 2 vati / sA tu vagaDA vRtiparikSepo mantavyaH / tatra dravyavagaDA triprakArA, mA0 // 3 etacihnamadhyagatamavataraNamidaM bhA0 nAsti // Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 926 5. saniryukti-laghubhAya-vRttike bRhatkarUpasUtre [ upAzraya prakRte sUtram 1 ater vimuko, uvassao eriso hoi / / 3297 // 'valayAni ' kaTapalyAdIni 'koSThAgArANi ca' supratItAni yatra bhavanti, adhastAcca tatra bhUmirbhavati ' ramaNIyA' bIjAdyabhAvena prazasyA, IdRza upAzrayo vIjairvipramukto bhavati // 3297 // idameva vyAkhyAnayati kaDapalA saNNA, taNapallANaM ca desito valayA / NipparisADimabhujaMtagA ya kayabhUmikammaMtA / / 3298 // 'dezItaH ' dezI bhASAmAzritya kaTapalyAnAM tRNapalyAnAM ca valayAnIti saMjJA / 4 teSAM mAleSu baddheSu dhAnyAni kriyante / tAni ca yatra 'niH parizATIni' parizATirahitAni, 'abhujyamAnAni' avyApAryamANAni, tathA kRtaM bhUmikarma - chagaNalepanAdikam anteSu - prAntapradeze - 10 yeSAM tAni kRtabhUmikarmAntauni, adhastAcca bhUmikA vIjAdivipramuktA, IdRze pratizraye vastuM kalpate // 3298 // atha koSThAgArANi vyAcaSTe cAurasAlagharesu va, jatthovvara - koTTaesa dhaNNAI / nicca itamabhogA, tesu nivAsaM na vArei / / 3299 // athavA catuHzAlAdigRheSu yatropAzraye'pavarakeSu vA iSTakAdimayeSu koSThakeSu vA mRttikAma15 yeSu dhAnyAni 'nityasthagitAni' sadApihitAni 'abhogyAni' paribhogarahitAni tiSThanti tatra ye zeSA apavarakA H koSThakA vA teSu nivAsaM na vArayati // 3299 // punastarhi vastuM na kalpate ? ityAha - sAhiM vIhIhiM, tila - kulatthehiM vippakiSNehiM / 20 AdiNe vitikiNe, ahalaMda Na kappatI vAso // 3300 // zAlibhirtrIhibhistilaiH kulatthaiH upalakSaNatvAd mudga- mASAdibhizca viprakIrNairAkIrNairvyatikIrNaiH upalakSaNatvAd vikIrNaizca saGkule upAzraye nirgranthAnAM nirgranthInAM ca yathAlandamapi kAlaM na kalpate vAsaH / eSA zrIbhadrabAhusvAmikatA gAthA / anayA sUtrapadAni saMgRhItAni - AkIrNagrahaNena ca utkSiptapadaM vikIrNagrahaNe tu vikSiptapadaM gRhItaM mantavyam // 3300 // 1 bhUmiratiramaNIyA bIjAdivipramuktA / IdRza bhA0 // 2 dezavizeSamA bhA0 // 3 "kaDapala tti vA dhaNNasAla tti vA taNapala tti vA valaya tti vA egaDaM, tesiM mAlA baddhA, tesu dhannANi kIraMti" iti cUrNau vizeSacUrNo ca // 4 etadantargataH pAThaH bhA0 nAsti // 5 ntAni, IzAna valayAni yatra mAlopari bhavanti, adhastA bhA0 // 6 "ubbarao tti vA kodrugo tti vA egahUM" vizeSacUna // 7 sAlI hiM0 gAhA purAtanA // etIse vibhAyAgAddAo tini - sAlIhi va0 gAhA kaNyA // okhinna0 gAhrA kaNThyA || tivihaM ca0 gAhA kaNThyA // " iti vizeSacUrNo // 8 'viprakIrNaiH' itastato vikSitaiH 'AkIrNe' ekajAtIyaidhAnyairabhivyApte 'vyatikIrNe' tairevAne kajAtIyaiH saGghale bhA0 // 9 thA // 3300 // athainAmeva bhASyakArI vyAkhyAnayati-tatra paraH prAha / bhA0 // Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 bhASyagAthAH 3297 -3304] dvitIya uddezaH / 927 atra paraH prAha-nanu jAtivAcakAH zabdAH 'sampannaH zAliH' ityAdivadekavacananirdezena vyavahriyamANA upalabhyante, tataH kimarthamatra "zAlibhitrIhibhiH" ityAdau bahuvacanena nirdezaH kRtaH ? ucyate sAlIhi~ va vIhIhiM va, iti utte hoti etaduttaM tu / sAlImAdIyANaM, hoti pagArA bahuvihA u // 3301 // zAlibhirvA brIhibhirvA 'ityukte' evaM bahuvacananirdeze kRte etad 'uktam' abhihitaM bhavati-zAlyAdInAM dhAnyAnAM bahuvidhAH prakArA bhavanti / tadyathA-kalamazAliH raktazAlimahAzAlirityAdi // 3301 // uskSiptAdipadAnAM vyAkhyAnamAha ukkhitta bhinnarAsI, "vikkhitte tesi hoti saMbaMdho / vitikiNNe sammelo, vipaiNNe saMthaDaM jANe // 3302 // utkSiptAni nAma yeSAM dhAnyAnAM rAzayo bhinnAH / vikSiptAni nAma ta eva dhAnyarAzayo bhinnAH paramekataH sambaddhAH, ata evAha- vikSiptapade vyAkhyAyamAne 'teSAM' bhinnarAzInAM sambandho bhavati / vyatikIrNAni tu tAni sarvANyapi dhAnyAnyekataH sammilitAni, Aha cavyatikIrNapade teSAM dhAnyAnAM sammIlako bhavati / viprakIrNAni tu sarvataH saMstRtAni puSpaprakaravat , ata evAha-viprakIrNapade 'saMstRtaM' viprakiraNaM jAnIyAt // 3302 // 15 atha yathAlandapadaM vyAcapTe tivihaM ca ahAlaMdaM, jahannayaM majjhimaM ca ukosaM / udaullaM ca jahaNNaM, paNagaM puNa hoi ukkosaM // 3303 // 'trividhaM ca' triprakAraM yathAlandam , tadyathA--jaghanyaM madhyamamutkRSTaM ca / tatrodakAH karo yAvatA kAlena zuSyati tAvanmAnaM jaghanyam / 'paJcakaM' paJcarAtrindivAni punarutkRSTam / 20 arthAdApannaM tayorapAntarAlavarti sarvamapi madhyamam // 3303 // . athAtra vIjAkIrNe pratizraye tiSThatAM prAyazcittamAha vIyAIAiNNe, lahuo mAso u ThAyamANassa / ANAdiNo a dosA, virAhaNA saMjamA''tAe // 3304 // "bIyAi" ti AdizabdaH svagatAnekabhedasUcakaH / tatazca vIjaiH-zAlyAdibhedAdanekaprakA- 25 rairAkIrNe upAzraye tiSThata AcAryAderlaghuko mAsaH prAyazcittam , ayaM ca tapaH-kAlavizeSitaH / tadyathA-~-AcAryasya tapasA kAlena ca gurukaH, upAdhyAyasya tapasA gurukaH, vRSabhasya kAlena gurukaH, bhikSostapasA kAlena ca laghukaH / etat pratyekavIjaviSayaM prAyazcittamuktam / anantabAMjevApyevameva / navaraM mAsalaghusthAne mAsagurukam / saMyatI nAgapi pravartinI-gaNAvacchedinya 1 libhihibhizca 'ityu bhA0 // 2 utkIrNAdipa bhA0 // 3 etadagre tATI0 mo0 le. granthAnam-100 vartate // 4 ukkhinna bhideg bhA0 kA cUrNI vizeSacUrNau ca // 5 vikkhiNNe te bhA0 ta0 De0 kA 0 / vikeNNe te tAbhA0 // 6 utkIrNAni nAma bhA0 // 7 trikIrNAni nAma bhA0 / / 8 vikIrNapade vyA bhA0 // Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 928 saniyukti-laghubhApya-vRttike vRhatkalpasUtre [ upAzrayaprakRte sUtram 1 bhiSekA-bhikSuNInAmevameva vaktavyam / AjJAdayazca doSA atra bhavanti / tathA virAdhanA saMyame Atmani ca mantavyA / iyaM dvidhA'pi purastAdabhidhAsyate // 3304 // prakArAntareNa prAyazcittamevAha ukkhittamAieK, thirA-thirasuM tu ThAyamANassa / paNagAdI jA bhiNNo, visesito bhikkhumAINaM // 3305 // sAhAraNammi gurugA, dasAdigaM mAse ThAti samaNINaM / / mAso visesio vA, lahuo sAhAraNe gurugo // 3306 // utkSiptAdiSu padeSu sthirA-'sthirabhedabhinneSu tiSThatAM bhikSuprabhRtInAM paJcakAdArabhya bhinnamAsaM yAvat tapaH-kAlavizeSitaM prAyazcittam / tadyathA-utkSipteSu sthirasaMhananiSu bIjeSu 10 tiSThati laghupaJca-rAtrindivAni, asthirasaMhananipu laghu-dazarAtrindivAni; vikSipteSu sthireSu tiSThati laghudazarAtrindivAni, asthireSu laghupaJcadazarAbindivAni; vyatikIrNeSu sthireSu tiSThati laghupaJcadazarAtrindivAni, asthireSu laghuviMzatirAtrindivAni; viprakIrNeSu sthireSu tiSThati laghuviMzatirAtrindivAni, asthirepu laghupaJcaviMzatirAtrindivAni / etat sarvamapi prAyazcittaM bhikSostapasA kAlena ca laghukam , vRSabhasya kAlena gurukam , upAdhyAyasya tapasA gurukam , AcA15 yasya tapasA kAlena ca gurukam / etat pratyekavIjaviSayaM prAyazcittamuktam // 3305 // ___ sAdhAraNabIjeSu tvetadeva gurukaM karttavyam , gurupaJcakAdArabhya gurupaJcaviMzatikAntamityarthaH / zramaNInAM tu laghudazarAtrindivebhyaH prArabdhaM laghumAse tiSThati / tatrApi bhikSuNyA ubhayalaghukam , abhiSekAyAH kAlagurukam, gaNAvacchedinyAstapogurukam , pravartinyA ubhayagurukam / 1 ukkhinnamA mo0 le0 vinA // 2 utkIrNAdi bhA0 // 3 "ukkhiNNa0 gAdhAdvayam / ukkhinnesu thiresu bhikkhU ThAti nA, bhathiresu 10; vivikhaNNesu thiresu 10, athiresu 10nA; viti kiNNesu thiresu 10nA, athiresu tha; vippatiNNesu thiresu tha; athiresu thanA / etaM bhikkhussa ubhayala huM, vasabhassa kAlaguruM, abhisetassa tavaguruM, Ayariyassa ubhayaguruM / etaM prittesuN| etaM ceva gurugaM pacchittaM saMjatINaM dasasu AraddhaM mAsalahue ThAti, bhikkhuNi abhiseyapatta gaNAvacchedaNIpavattiNINaM / etaM parittesu / aNaMtesu etaM ceva gurugaM / esA saMjamavirAdhaNA // " iti cUrNiH / / "ukkhinnesu ayiresu ThAyaMtassa paMcarAiMdiyA, thiresu dasa; vikkhiNNesu athiresu dasa, thiresu panarasa; viti ginnesu athiresu panarasa, thiresu vIsa; vippakiNNesu athiresu vIsa, thiresu paNuvIsa / evaM bhikkhussa dohi lahuyA, vasabhassa kAlaguru, abhiseyassa tavaguru, Ayariyassa ubhayaguru / eyaM paritam / saMjaINa dasasu AraddhaM mAsalahue ThAti / bhikkhuNI abhiseyapattA gaNAvaccheiNI pavattiNI eyAsiM tv-kaalviseso| etaM parittesu / aNaMtesu ee ceva pAyacchi tA / ahanA samvesiM ceva ukkhiNNesu mAsalahuM ubhayalahu~, vikkhipNesu kAlaguruM, viti kiNNesu tavaguruM, vippakiNNesu ubhayaguruM / etaM pritte| aNaMte etaM ceva maasguruN| ANAdI dosaa| virAhaNA duvihA saMjamA-''yAe / saMjamavirAhaNA ziMto vA atito vA bIyakAyasaMghaTTa kare taNNipphaNaM, je ya tadassiyA pANA // " iti vishesscuurnniH|| . 4 utkIrNeSu sthideg bhA0 // 5 // etacihnamadhyagataH pAThaH kA. eva vartate / Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 3305-9] dvitIya uddeza 129 evaM pratyekabIjaviSayamuktam / anantabIjepu vevameva gurudazarAnindivebhyaH prArabdhaM gurumAsAntaM vaktavyam / athavA bhikSuprabhRtInAM caturNAmapyavizeSeNotkIrNAdiSu caturkha pi tapaH-kAlavizeSito mAsalaghukaH, tadyathA-utkIrNeSu tapasA kAlena ca laghukA, vikIrNeSu kAlena gurukaH, vyatikIrNeSu tapasA gurukaH, viprakIrNeSu tapasA kAlena ca gurukaH / anantavIjevapyutkIrNAdipvevameva tapaH-kAlavizeSitaM mAsagurukam / dvividhA ca virAdhanA saMyamA-''tmaviSayA'tra mantavyA 15 tatra saMyamavirAdhanA nirgacchan vA pravizan vA bIjAnAM saGghaTTanaM paritApanamapadrAvaNaM vA kuryAt , ye ca tadAzritAH prANinasteSAmapi saGghaTanAdikaM kuryAt tannippannaM prAyazcittam // 3306 // athAtmavirAdhanAM bhAvayati sAli-java acchi sAluga, NissaraNaM mAsa-muggamAdIsu / saMssU gujjha kutUhala, vippaharaNa mAsa NissaraNaM // 3307 // 10 tatra sthitAnAM sAdhUnAM zAli-yavAnAM zAlukAnyakSNoH pravizanti / taizca praviSTaizcakSuSI anAgADhamAgADhaM vA paritApyete / tathA mudga-mASAdiSu viprakIrNeSu gamanA-''gamane vidadhAnAnAM 'nissaraNaM' praskhalanaM bhavati, tatazca hastabhaGgAdayo doSAH / atra zvazrUdRSTAntaH___ ego agAro ciMtei-jai sassugAe gujjhorugAi pecchAmi / tAhe mAsA aigamaNaniggamaNapahe vippakinnA / sA tattha vaccaMtI phillasiyA galiyavasaNA uttANiyA paDiyA // 15 idamevAha-"sassU" ityAdi / zvazyAH sambandhi yad guhyaM tadavalokane yat kutUhalaM tadvazAd mASANAM viprakiraNam , tatastasyAH zvazvAH 'nissaraNaM' praskhalanamabhavat / evaM tatra sthitAnAM sAdhUnAmapyAtmavirAdhanA bhavet // 3307 // "dvitIyapadamAha-~ viiyapaya kAraNammi, pubbi sabhA pamaja jataNAe / vikkhiraNammi vi lahuo, tattha vi ANAdiNo dosA // 3308 // 20 dvitIyapade 'kAraNe' adhvanirgamanAdau zuddhopAzrayAlAbhe bIjAkIrNe'pyupAzraye tiSThanti / katham ? ityAha-pUrva vRSabhA daNDaprokchanakaM gRhItvA tatra gatvA yatanayA yathA teSAM bIjAnAM paritApanAdi na bhavati tathA pramRjya tataH sabAla-vRddhamapi gacchamAnIya yathAlandaM kAlaM tiSThanti / yadi pramArjanAM vidadhAnA bIjAnAM vikiraNam-itastato vikSepaNaM kurvate tadA laghumAsaH prAyazcittam / tatrApyavidhipramArjane AjJAdayo doSAH // 3308 // athaitadeva spaSTayati- 25 gIyA purA gaMtu samikkhiyammi, thire pamajittumahAthire vaa| sAhaTTamegaMti vasaMti laMdaM, ukkosayaM jANiya kAraNaM vA // 3309 // kecidadhvanirgatAdayaH sAdhavo vivakSitaM grAmaM prAptAH, tatra ca gItArthAH purato gatvA trikRtvaH zuddhAM vasatiM samIkSante-pratyupekSante / yadi tathAsamIkSite na prApyate tadA zAlyAdivIjeSUtkIrNeSu prathamaM sthirasaMhananiSu tiSThanti, tadabhAve'sthirasaMhananiSvapi / tAni ca 30 1 kAM0 vinA'nyatra-tvayameva bhA0 / tvenameva tATI0 ta0 De. mo0 le0 // 2 pyutkSiptAdive bhA0 // 3 sussU tAbhA0 vinA // 4 kSuSoranAgADhamAgADhaM vA paritApyate bhaa0|| 5 // etanmadhyagatamavataraNaM bhA0 nAsti // 6degSAM jIvAnAM pari mo* le.|| Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 930 saniryukti-laghubhApya-vRttike bRhatkalpasUtre [ upAzrayaprakRte sUtram 2 GIF nayA pramRjya tata ekAnte saMharanti - saMsthApayanti / saMhRtya ca tatra jaghanyaM vA madhyamaM cA yathAlandaM vasanti / 'kAraNaM vA' adhvaparizramAdikaM jJAtvotkRSTamapi yathAlandaM vasanti / atra pAThAntaram - "sAhaTTumegaM tu" tti tAni bIjAni saMhRtya tataH 'ekam' iti jaghanyaM yathAlandaM vasanti, zeSaM prAgvat / utkIrNAnAmabhAve vikIrNeSu teSAmabhAve vyatikIrNeSu tadaprAptau d viprakIrNeSvapi tiSThanti / tatrApi prathamaM pratyekeSu tataH sAdhAraNeSvapi / athotkrameNa tiSThanti 1 tato mAsalaghu / saMyatInAmapyevameva dvitIyapadaM mantavyam // 3309 // sUtram--- aha puNa evaM jANijAno ukttiAiM no vikkhitAI no vikiNNAI no viSvakiraNAiM rAsikaDANi vA puMjakaDANi vA bhittikaDANi vA kuliyAkaDANi vA laMchiyANi vA muddiyANi vA pihitANi vA kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA hemaMtagimhAsu vatthae 2 // - a~tha punarevaM jAnIyAt -- tAni zAsyAdIni vIjAni tatropAzraye no utkSiptAni no 15 vikSiptAni no vikIrNAni no viprakIrNAni, kintu rAzIkRtAni vA puJjIkRtAni vA bhitti kRtAni vA kulikAkRtAni vA lAJchitAni vA mudritAni vA pihitAni vA, tata evaM kalpate nirmanthAnAM vA nirgranthInAM vA hemanta grISmeSu vastumiti sUtrAkSarArthaH // atra bhASyam - 10 20 25 rAsIkaDA ya puMje -kuliyakaDA pihita muddite caiva / ThAyaMtagANa lahugA, kAsa agItattha suttaM tu || 3310 // yatropAzraye rAzIkRtAni puJjIkRtAni kulikAkRtAni pihitAni mudritAni cazabdAd bhittikRtAni lAJchitAni ca bIjAni tatra tiSThatAM caturlaghukAH / kasya punaretat prAyazcittam ? ucyate--agItArthasya / 'sUtraM tu' sUtraM punargItArthaviSayaM draSTavyamiti vAkyazeSaH || 3310 // atha rAzIkRtAdipadAnAM vyAkhyAnamAha puMja ya hoti vaTTo, so ceva ya IsiAyato rAsI / kuliyA kullINA, bhittikaDA saMsiyA bhittI / / 3311 // 'vRttaH ' vRttAkAro dhAnyotkaraH puJja ityucyate / sa eva 'IpadAyataH' manAg dIrgho rAziH / apuJjaH puJjaH kRtAnIti vyutpattyA puJjIkRtAni, evaM rAzIkRtAnItyapi / tathA kulikA kuDyamucyate, tataH kulikAkRtAni nAma kuDyAlInAni kRtvA sthApitAni / bhittikRtAni tu bhittau - * 10 kkhiNNAiM no vikhiSNAI tAmU* tATI0 kAM0 // 2 vikiraNa tAmUH / viikiNNA' tATI0 // 310 etaccihAntarvartinIyaM sUtravRttirbha* pratau nAsti // Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 3310-16] dvitIya uddezaH / saMzritAni, bhittinizrayA sthApitAnItyarthaH / atha kuDya-bhittyoH kaH prativizeSaH ? ucyateiSTakAdiracitA bhittiH, mRtpiNDAdinirmitaM kuDyam // 3311 // chAreNa laMchitAiM, muddA puNa chANapANiyaM diNNaM / parikallAI karettA, kiliMjakaDaehi~ pihitAI // 3312 // lAJchitAni nAma 'kSAreNa' bhasmanA cihitAni / tathA mudrA punaH chagaNapAnIyaM tad yatra 3 pradattaM tAni mudritAni / "parikalAI" ti yAni nApi lAJchitAni nApi mudritAni kintu tadubhayaprakArabAhyAni kRtvA vivakSitapradeze sthApayitvA kiliJjakaTairevameva sthagitAni tAni pihitAnyucyante / evaMvidheSu bIjeSu hemanta-grISmayogItArthasya vastuM kalpate nAgItArthasyeti // 3312 // paraH prerayati natthi agItattho vA, sutte gIto va vaNito koi / jA puNa egANuNNA, sA secchA kAraNaM kiM vA // 3313 // sUtre agItArtho vA gItArtho vA na kazcid nirjharya 'varNitaH' nirdiSTo'sti, ato yeyaM bhavadbhiH ekasya-gItArthapakSasyAnujJA aparasyAgItArthapakSasya pratiSedhaH kriyate saiSA yuSmAkaM vyAkhyAtRNAM khecchA, na punarbhagavaduktamiti bhAvaH / atha kAraNaM kimapyatrAsti tato'bhidhIyatAm // 3313 // sUrirAha 15 eyArisammi vAso, Na kappatI jati vi sutt'nnunnnnaato| anvokaDo u bhaNito, AyarioM uvehatI atthaM // 3314 // 'etAdRze' upAzraye vAso yadyapi sUtre'nujJAtastathApi na kalpate, yataH 'avyAkRtaH' avizeSita evArthaH sUtre bhaNitaH, paramAcAryastamartham 'utprekSate' viSaya vibhAgaprakaTanenonmIlayati / yathA kilaikasmAd mRttiNDAt kulAlo'nekAni ghaTa-zarAvAdirUpANi niSpAdayati, evamAcA- 20 yo'pyekasmAt sUtrapadAdabhyUhyAnekeSAmarthavikalpAnAmupadarzanaM karoti / yathA vA sAndhakAre gRhAdau vidyamAnA api ghaTAdayaH padArthAH pradIpaM vinA na vilokyante, tathA sUtre'pyarthavizeSA AcAryeNAprakAzitAH santo'pi nopalabhyante / / 3314 // kiJca- . jaMjaha sutte bhaNitaM, taheva taM jai viyAlaNA natthi / kiM kAliyANuogo, diTTho diTippahANehiM // 3315 // 25 'yad' vastu 'yathA' yena vidhirUpeNa pratiSedharUpeNa vA prakAreNa sUtre bhaNitaM tat tathaiva yadi pratipattavyaM 'vicAraNA' viSayavibhAgavyavasthApanA yuktA-'yuktavimarzo vA 'nAsti' na kriyate tataH 'kiM' kena hetunA kAlikazrutasyAnuyogaH 'dRSTaH' vidheyatayopalavdhaH 'dRSTipra. dhAnaiH' kevalajJAna-zrutajJAnarUpalocanapravaraistIrthakara-gaNadharaiH ?; athavA 'dRSTipradhAnaiH' naigamAdinayamatavizAradaiH zrIbhadrabAhusvAmibhiH kimiti niyuktikaraNadvAreNa kAlikazrutAnuyogo 30 'dRSTaH' pratipAditaH? // 3315 / / api ca ussaggasutaM kiMcI, kiMcI avavAtiyaM bhave suttaM / 1 pakkhillAI tAbhA0 // 2 "pakkhilAI" kA0 // Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 932 maniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre | upAzrayaprakRte sUtram 2 tadubhayasuttaM kiMcI, suttassa gamA muNeyavyA // 3316 // kiJcidutsargasUtram 1, kiJcit punarApavAdikaM sUtram 2, kiJcit tadubhayasUtram , tacca dvidhAutsargApavAdikam apavAdautsargikam 3-4 / ete sUtrasya 'gamAH' prakArAzcatvAro jJAtavyAH / athavA 'gamA nAma' dviruccAraNIyAni padAni / tadyathA--- utsargotsargikam 5 apavAdApayAdi5 kam 6 evameto dvau bhedau catvArazca prAguktA ityevaM mUtrasya paD bhedAH saJjAtAH / ete ca purastAdudAhariSyante / / 3316 // anye'pi ca sUtrasya bhedA bhavantIti darzayati->> __Negesu egagahaNaM, saloma Nilloma akasiNe aiNe / vihibhinnassa ya gahaNaM, avavAussaggiyaM suttaM // 3317 // 'anekeSu' kaSAyendriyA-''zravAdiSvartheSu grahItavyeSu kApi sUtre ekasya-anyatarasya grahaNaM 10 bhavet , yathA-yatra sUtre krodhanigrahaH sAkSAdupadiSTastatra mAnanigrahAdayo'pyarthata uktA draSTavyAH / evamindriyA-''zravAdiSvapi bhAvanIyam / kAnicittu sUtrANi sAdhUnAM sAdhvInAM ca pratyekaviSayANi / yathehaiva kalpAdhyayane salomasUtraM nirlomasUtraM vA / tadyathA-"no kappai nigaMthANaM alomAiM cammAiM dhAritae ) / kappai niggaMthANaM salomAiM cammAiM dhArittae ( u0 3 sU0 4) / no 4 kappai niggaMthINaM salomAiM cammAiM dhArittae / ( u0 3 sU0 3) / kappai nigaMthINaM alomAI cammAiM dhArittae ( )" kAnicittu sAmAnyasUtrANi bhavanti, yathA akRtsnAjinaviSayaM sUtram / taccedam-"kappai niggaMthANa vA nigaMthINa vA akasiNAI cammAiM dhArittae" (u0 3 sU0 6) / atha "anAnupUryapi vyAkhyAnam" iti nyAyopadarzanArtha prAguktasUtraSaTkamadhyAt catu20 rthabhedamudAharati-"vihibhinnamsa ya" ityAdi / ihaiva granthe yad vidhibhinnasya grahaNamuktaM tadapavAdautsargikaM sUtram / taccedam - "kappai niggaMthINaM pakke tAlapalaMbe bhinne paDigAhittae, se vi ya vihibhinne no ceva NaM avihibhinne" ( u0 1 sU0 5) // 3317 // ___ Aha yadyapavAdenAnujJAtaM tarhi bhUyaH kathaM pratiSidhyate ? ityAha ussaggaThiI suddhaM, jamhA davvaM vivajayaM labhati / __Na ya taM hoi viruddhaM, emeva imaM pi pAsAmo // 3318 // 'utsargasthitau' utsargapade 'zuddham' udgamAdidoSarahitaM yad bhakta-pAnAdidravyaM grahItuM kalpate tadevApavAdapade yasmAd 'viparyaya' vaiparItyaM labhate, azuddhamapyupAdAtuM kalpate ityarthaH / 'na ca' naiva tat tathA gRhyamANaM viruddhaM bhavati, jJAnAdiguNopakArakatvAdaviruddhameveti bhAvaH / evameva 'amumapi' prakRtamartha "kalpate nirgranthInAM pakaM tAlapralambaM bhinnaM pratigrahItum" (u01 30 sU0 5) ityapavAdenAnujJAtasyApyavidhibhinnapratiSedharUpamaviruddhameva pazyAmaH // 3318 // athotsargasUtrAdInAmudAharaNAnyAha1degvamete sUtrasya bhaa0|| 2 >> etadantargatamavataraNaM bhA0 nAsti / 3degA'pi vyAkhyAnam" iti bhA0 kAM0 vinA // 25 Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 933 10 bhASyagAthAH 3316-22 dvitIya uddezaH / ussagga goyarammI, niseja kappA'vavAdato tihaM / maMsaM dala mA aTThI, avavAdussaggiyaM suttaM // 3319 // utsargasUtraM gocaraM paryaTataH sAdhohadvayApAntarAle yA 'niSadyA' niSadanaM tadviSayam / . taccedam-"no kappai nigaMthANa vA niggINa vA aMtaragiiMsi Asaittae vA jAva kAussaggaM vA ThANaM vA ThAittae ( u0 3 sU0 22 ) tti / " __yattu 'trayANAM' jarAbhibhUtAdInAM niSadyA kalpate ityevaMlakSaNaM sUtraM tadApavAdikam / taccadam"aha puNa evaM jANijjA jarAjuNNe 1 vAhie 2 tavassI 3 mucchinna vA pavaDija vA evaNhaM kappai aMtaragihaMsi Asaittae / " ( u0 3 sUtra 32) idaM punarapavAdautsargikam -''maMsaM dala mA aTTi" tti pudgalaM prayaccha mA asthInIti // 3319 // no kappati va abhinnaM, avavAteNaM tu kappatI bhinnaM / kappati pakaM bhiNNaM, vidhIya avavAyaussaggaM // 3320 // "no kalpate'bhinnamAmapralambaM pratigrahItum" (u0 1 sU0 1) etadvA utsargasUtram / yat punaH 'apavAdapadena' adhvA-'vamaudaryAdiSu bhinna pratigrahItuM kalpate ityevaMrUpaM (u01 sU0 2) tadApavAdikam / yat punaH "nirgranthInAM kalpate pakkaM pralambaM vidhibhinnaM nAvidhibhinnam" ( u0 1 sU05)15 iti sUtraM tadapavAdautsargikam / etat prAguktamapi spaSTIkaraNArthamihAbhihitam / - idaM tvautsargApavAdikam --"no kappai0 rAo vA viyAle vA sejA-saMthArayaM paDigAhittae / na'nnattha egeNaM puvapaDilehieNaM sijA-saMthAraeNaM ( u0 1 sU0 43) / idaM punarutsargautsargikam -"no kappai0 asaNaM vo eka paDhamAe porisIe paDigAhittA pacchimaM porisiM uvAiNAvettae / se ya Ahaca uvAiNAvie siyA, jo taM bhuMjai bhuMjaMta 20 vA sAijai se Avajjai cAummAsiyaM parihAraTTANaM ugyAiyaM (u0 4 sU0 11) / ___ tathA yeSu sUtreSvapavAdo bhaNitasteSvevArthataH punaranujJA pravartate tAnyapavAdApavAdikAni // 3320 / / kizcAnyat katthai desaggahaNaM, katthati bhaNNaMti NiravasesAI / ukkama-kamajuttAI, kAraNavasato NijuttAI // 3321 // kacit sUtre'bhidheyapadAnAM dezato grahaNaM kriyate, kutrApi ca niravazeSANyabhidheyapadAni bhaNyante, tathA kAnicit sUtrANyutkramayuktAni, kAnicittu kramayuktAni 'kAraNavazataH' kAraNavizeSamAzritya 'niyuktAni' gaNadharAdibhiH zrutadharairviracitAni // 3321 / / etadeva vivRNoti desaggahaNe bIehi sUyiyA mUlamAdiNo huMti / kohAdiaNiggahiyA, siMcaMti bhavaM niravasesaM // 3322 // 1 "bhabhikaMkhasi me dAuM jAvaiyaM tAvaiyaM puggalaM dalayAhi, mA ya aTThiyANi" itirUpaM sUtraM AcArAGge 'bhu02cU0 1 a0 10 10 // 2vAka paDhata. dde.||... 25 ___ 30 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 934 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [upAzrayaprakRte sUtram 2 dezagrahaNe kRte sati tajjAtIyAnAM sarveSAmapi grahaNaM bhavati, yathA-"sAlINi vA vIhINi vA" ityAdAvasminneva sUtre bIjaihItairmUlAdayo'pi bhedAH sUcitA bhavanti / kutrApi ca sUtre niravazeSANyabhidheyapadAni gRhyante, yathA dazavakAlike krodhAdayo'nigRhItAH santaH 'bhava' saMsAraM 'niravazeSa' caturgatikamapi siJcantItyuktam / tathA ca tatsUtram___ koho ya mANo ya aNiggahIyA, mAyA ya lobho a pavaDamANA / cattAri ee kasiNA kasAyA, siMcaMti mUlAi puNabbhavassa // (adhya0 8 zlo0 40) // 3322 // 1 athotkrama-kramayuktAni sUtrANi darzayati-- satthapariNAdukkameM, goyara piMDesaNA kameNaM tu / jaMpi ya ukkamakaraNaM, tamabhiNavadhammamAda'TThA // 3323 // zastraparijJAdhyayane tejaHkAyoddezakAnantaraM vAyukAyoddezakaH kramaprApto'pi noktaH, kintu vanaspati-trasakAyodezako prarUpya paryante'sau bhaNitaH, evamAdikamutkramayuktaM sUtramucyate / / __ kvacittu sUtre krameNaivArthapadAni bhavanti, yathA-aSTau gocarabhUmayaH, tadyathA-"peDA addhapeDA gomuttiyA pataMgavIhiyA aMtosaMvukA bAhiMsaMvukkA ujugI gaMtuMpaJcAgatA" 15 tathA saptapiNDaiSaNAsUtramapi kramanibaddhaM mantavyam / tadyathA--"asaMsaThThA saMsaTThA uddhaDA appalevA uggahitA paggahitA ujjhitadhammiyA / " ___ athavA 'piNDaiSaNA' iti prathamaM piNDapadaM tata eSaNApadaM yatra opaniyuktyAdau sUtre yathAkrama prarUpyate tat kramanibaddham / / yadapi cotkramakaraNaM zastraparijJAdAvadhyayane tadabhinavadharmAdyartham / kimuktaM bhavati ?-abhi20 navadharmA zaikSaH, sa hyadyApyapariNatajinavacanatayA vAyukAyaM parisphuTamanupalabhyamAnatayA prathamataH prarUpyamANaM na samyak pratipadyate, ato vanaspati-trasAn prarUpya yadA teSu samyag jIvatvaM pratipannastadA vAyukAyaM jIvatvena prarUpyamANaM sukhenaiva zraddhatte, evamAdibhiH kAraNairutkramakaraNaM mantavyam // 3323 // atha "bIehi sUiyA mUlamAiNo" (gA0 3322) tti padaM vyAcaSTe vIehi kaMdamAdI', vi sUyiyA tehiM savva vnnkaao| bhommAdigA vaNeNa tu, sabheda sArovaNA bhaNitA // 3324 // ihaiva sUtre bIjaigRhItaiH kanda-mUlAdayo'pi bhedAH sUcitAH, teSvapi tiSThataH prAyazcittaM bhavatIti bhAvaH / 'taizca' kandAdibhiH sarvo'pi vanaspatikAyaH' parIttA-'nantabhedabhinnaH sUcitaH / 'vanena tu' vanampatinA 'bhImAdayaH' pRthivyapkAyAdayaH kAyAH sUcitAH / evaM 'sabhedAH' bhedaprabhedasahitAH paDapi kAyAH 'sAropaNAH' saprAyazcittA bhaNitA avasAtavyAH // 3324 / / jattha u desaggahaNaM, tathaM'vasesAiM sUiyavaseNaM / / mottUNaM ahigAraM, aNuyogadharA pebhAsaMti // 3325 // 1 etanmadhyagatamavataraNaM bhA0 nAsti // 2degdI, tu sU taamaa0|| 3 suucitaaH| taizca sarvo'pi bhA0 // 4tha vi sesAI tAmA0 // 5 pasAsaMti taamaa0|| 25 Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 3323-29] dvitIya uddezaH / 935 evamatrApi yatra dezagrahaNaM tatrAvazeSANyarthapadAni, sUcitaM sUcA, bhAve ktapratyayaH, tadvazenAvagantavyAni / tathA kutrApi sUtre'nuyogadharAH 'adhikAra' prastutArtha muktvA sUtrAnupAti prasaGgAgatamartha prathamataH prabhASante, yathA piNDAdhikAre prastute "puDhavI AukAe, teU vAU vaNassaI ceva / bii tiya cauro paMciMdiyA ya levo dasamao a||" (gA0 336) ityAdinaupaniyuktau savistaraM kAyaprarUpaNA kRtA / evaM vicitrANi sUtrANi bhavanti, ata eva yAvadamISAmarthaH sUriNA na vyaktIkRtastAvanna samyagavagamapathamupagacchati // 3325 // athautsargikA-''pavAdikasUtrayoviSayavibhAgamAha ussaggeNaM bhaNiyANi jANi avavAdato tu jANi bhave / kAraNajAteNa muNI!, savvANi vi jANitavyANi // 3326 // 10 utsargeNa yAni sUtrANi bhaNitAni yAni cApavAdataH sUtrANi tAni he mune ! kAraNajAtena sarvANyapi jJAtavyAni / kimuktaM bhavati ?-pratiSiddhasya AcaraNahetuH kAraNam, tacca jJAnAdi, tatra cotsargasUtreSu sAkSAdutsarga viSayo nibandhaH, arthatastu kAraNajAte tatrApyanujJA mantavyA; apavAdasUtreSu punaH kAraNajAtamuddizya sAkSAdapavAdaviSayo nibandhaH, arthatastu tatrApyutsargo . draSTavyaH / evaM sarvasUtreSu tattvata utsargA-'pavAdAvubhAvapi nibaddhAvavagantavyau // 3326 // 15 atha kiM punaranayoH svasthAnam ? ityAha--- ussaggeNa nisiddhAi~ jAi~ davvAi~ saMthare munninno| kAraNajAte jAte, savyANi vi tANi kappaMti // 3327 // 'utsargeNa saMssaraNamAzritya yAni 'dravyANi' pralambAdIni 'muneH' saMyatasya pratiSiddhAni tAnyeva 'kAraNajAte' vizuddhAlambanaprakAre 'jAte' samutpanne sati sarvANyapi kalpante // 3327 / / 20 atra paraH praznayati 'jaM ciya pae NisiddhaM, taM ciya jati bhUtoM kappatI tassa / evaM hota'NavatthA, Na ya titthaM va saccaM tu // 3328 // 'yadeva' pralambAdikaM 'prAk' pUrva niSiddhaM tadeva yadi 'bhUyaH' punarapi tasya' sAdhoH kalpate, tata evaM sUtrArthasya yadRcchApravRttau caraNa-karaNasyAnavasthA bhavati / tatazca na tIrthamanusa(Sa)jati, 25 naiva ca pratiSiddhaM samAcarataH 'satyaM' saMyamo bhavati, tadabhAve dIkSA nirarthikA, tannirarthakatAyAM mokSasyApyabhAvaH prAmoti // 3328 // api ca ummattavAyasarisaM, khudaMsaNaM Na vi ya kappa'kappaM tu / adha te evaM siddhI, Na hoja siddhI u kassevaM // 3329 // AcArya ! pUrvamekatra sUtre pratiSiya punakhadevAnujAnata idaM bhavato darzanamunmattavAkyasadRzaM 30 prAmoti, tathA nApi ca 'idaM kalpyam , idamakalpyam' iti vyavasthA bhavati, yadi caivamapi bruvatastavAbhipretArthasiddhirbhavati tahiM kasya na sA bhavet ? caraka-parivrAjakAdInAmapyasamaJjasa1zAnuga bhA0 // 2 jaMpi ya bhA0 // 3 yadyapi pradeg bhaa|| - Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saniyukti-laghumA-ya-vRttikA kanyA upAzraya prakRte sUtram / pralApinA sA bhaviSyatIti bhAvaH // 3329 // sUrirAha--- Na vi kiMci aNuNNAyaM, paDisiddhaM vA vi jiNavariMdehi / esA tesiM ANA, kaje sacceNa hotavyaM / / 3330 // he nodaka ! yadetad bhavatA malapitaM tat pravacanarahasyAnabhijJatAsUcakam , yato jinavarendraistathAvidhakAraNAbhAve nApi 'kiJcida' akalpanIyamanujJAtam , kAraNe ca samutpanne nApi kiJcit pratiSiddham , kintu eSA 'teSAM' tIrthakRtAM nizcaya-vyavahAranayadvayAzritA samyagAjJA mantavyAyaduta kArye' jJAnAdAvAlambane 'satyena' sadbhAvasAreNa sAdhunA bhavitavyam , na mAtRsthAnato yatkiJcidAlambanIyamityarthaH / athavA satyaM nAma-saMyamaH tena kArye samutpanne bhavitavyam , yathA yathA saMyama utsarpati tathA tathA kartavyamiti bhAvaH / Aha ca vRhadbhASyakAra: kajaM nANAdIyaM, saccaM puNa hoi saMjamo niyamA / jaha jaha so hoi thiro, taha taha kAyadhayaM hoi // // 3330 // idameva bhAvayati dosA jeNa nirubhaMti jaiNa khijaMti punakammAI / __so so mokkhovAo, rogAvatthAsu samaNaM vA // 3331 // 15 'yena' anuSThAnavizeSeNa 'doSAH' rAgAdayo nirudhyante, pUrvopacitAni ca karmANi yena kSIyante, 'sa saH' anuSThAnavizeSo mokSopAyo jJAtavyaH / 'rogAvasthAsu' jvarAdirogaprakAreSu 'zamanamiva' ucitauSadhapradAnApathyaparihArAdyanuSThAnamiva; yathA tena vidhIyamAnena jvarAdirogaH kSayamupagacchati, evamutsarge utsargamapavAde'pavAdaM samAcarato rAgAdayo doSA nirudhyante pUrvakarmANi ca kSIyante / athavA yathA kasyApi rogiNaH pathyauSadhAdikaM pratiSidhyate kasyApi puna20 stadevAnujJAyate, evamatrApi yaH samarthastasyAkalpyaM pratiSidhyate'samarthasya tu tadevAnujJAyate / uktaJca bhiSagvarazAstre utpadyeta hi sA'vasthA, deza-kAlA-''mayAn prati / yasyAmakArya kArya syAt , karma kArya ca varjayet / / 3331 / / evaMvidhaM cotsargA-'pavAdavibhAgamagItArtho na jAnAti ata:25 aggIyassa na kappai, tivihaM jayaNaM tu so na jANAi / ___aNunnavaNAe jayaNaM, sapakkha-parapakvajayaNaM ca / / 3332 // agItArthasya prastutasUtra viSayabhUtaM vastuM na kalpate, yato'sau trividhAM yatanAM na jAnIte / tadyathA-anujJApanAyatanAM khapakSayatanAM parapakSayatanAM ceti / tisro'pyetA vakSyamANakharUpAH / paraH grAha-agItArthenApi tAvat sUtramadhItam ataH kathamasau na jAnIte ? ucyate-iha 30 sarveSAmapyAgamAnAmarthaparijJAnamAcAryasahAyakAdevopajAyate, na yathAkathaJcit / uktaJca satsvapi phaleSu yadvanna dadAti phalAnyakampito vRkSaH / tadvat sUtramapi budhairakampitaM nArthavad bhavati // // 3332 // ____ 2 degsya bIjAkIrNe upAzraye vastuM kA0 // 1vatAbhA0 // Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAdhAH 336-37/ idamevAha dvitIyaH / niuNo khalu suttastho, Na hu ko apaDibodhito pAuM / te suha tattha dosA, je tesiM tahiM vasaMtANaM // 3333 // 'nipuNa:' sUkSmaH khalu sUtrasyArtho bhavati, jana eva na zakyo'sAvAcAryeNApratibodhitaH samyak parijJAtum ato'gItArthaH sUtramAtreNa paThitena na yatanAmavabudhyate, ataH 'teSAm' 5 agItArthAnAM 'tatra' bIjAkINoMpAzraye vasatAM ye doSA bhavanti tAn zRNuta // 3333 // agIyatthA khalu sAhU, NavariM dose guNe ajANatA / afrared gAmo, ThAyaMta'ha dhaNNasAlAeM // 3334 // gItArthAH khala; ke ? 'sAdhavaH' sAdhukriyAsu udyatAH 'navare' kevalaM sadopAyA nirdoSAyA vA vasateranujJApane doSAn guNAMzcAjAnantaH kApi yAye maikSaM prabhUtaM labdhvA bhikSayA ' ramaNIyo'yaM 10 grAmaH' iti kRtvA 'atha' anantaraM dhAnyazAlAyAM tiSThanti / / 3334 // idameva spaSTataramAharamaNi bhikkha gAmo, ThAyAmoM iheva vasahi jhoseha / dhaNNagharANuNNavaNA, jati rakkhaha degu to bhaMte ! / / 3335 / / kavidagItArthagaccha grAmAnugrAmikaM viharan kamapi grAmaM samprAptaH / tatra bahirdevakulAdau sthitvA bhikSoM paryaTan prabhUtam iSTaM ca bhaikSaM labdhavAn / tatastaiH sAdhubhiH parasparamuktam -- rama- 15 yo'yaM grAmaH ata ihaiva mAsakalpaM tiSThAmaH paraM vasatiradyApi na gaveSitA atastAM "jhoseha" ti dezIvacanatvAd gaveSayata / tatastairvasatiM pratyupekSamANaiH kasyApyagAriNo dhAnyagRhaM dRSTam, tatastasyAnujJApanA kRtA / gRhapatiH prAha - yadi nadanta ! sadIyaM dhAnyagRhaM taskara - gavAdibhirupadryamANaM rakSata tato'haM prayacchAmi nAnyathA // 2335 // api cakaremoM va pavasAmo / 937 vasahI rakkhaNavaggA, kasmaM na picito hohi tumaM, amhe rati pi jaggAmo || 3336 // vayamasyA vasateH - dhAnyazAlArUpAyA rakSaNe vyAH santaH kRpyAdikaM karmApi na kurmahe, na ca suhRdAdibhirAmantritAH kvApi vivAhAdau kArye grAmAntare pravasAmaH / tataste'gItArthI vasatyanujJApanAvidhimajAnanto bruvate - nizcintastvamatrArthe bhava, vayaM rAtrimapi maharakeNa jaagrissyaamH|| 3336 // jotisa - nimittamAdI, chaMda jayiM va amha sAdhetthA / akramAdI DiMbhe, gAdhessaha ajataNA suNaNe || 3337 // jyotiSaM nimittam AdizabdAdanyadapi gandharva vidyAdikaM tathA chandaHzAstraM gaNitazAstraM vA yadyasmAkaM kathayiSyatha, akSarANi nAma - lipivijJAnaM tad AdizabdAd vyAkaraNAdikaM vA yadyasmAkaM 'DimbhAni' bAlakAni grAhayipyatha tatastiSThantu bhavanta iti / evaM vasatisvAminokte sati yadi te'gItArthAstat pratizRNvanti' 'Amam, kathayiSyAmo grAhayiSyAmo vA' ityanumanyante 30. tato'nujJApanAyA ayatanA kRtA bhavati / / 3337 // tatra cAmI doSAH 1 mo0 le0 vinA'nyatra - kriyAsu yatAH ta0 De0 / kriyAyAmudyatAH tATI0 bhA0 kAM0 // 2 'kSArthaM paryadeg De0 // 20 25. Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .938 saniyukti-laghubhApya-vRttike bRhatkalpasUtre [upAzrayaprakRte sUtram 2 aNuNNavaNa ajataNAe, pauttha sAgArie ghare ceva / tesi pi ya cIyattaM, sAgAriyavajiyaM jAtaM // 3338 // evamayatanAnujJApanayA tatra teSu sthiteSu sAgArikazcintayati-'ete sAdhavastAvad madIyaM dhAnyagRhaM rakSanti ataH kasmAdahaM svajanAdikArye na gacchAmi ?' iti paribhAvya kutracid grAmAdau pravasati / proSite ca tasmin gRha eva vA nizcintatayA dhAnyAnAM vyApAramavahamAne teSAmapi saMyatAnAM prItikaM bhavati-sAdhu sAdhu sAgArikavarjitaM jAtam // 3338 // asyA eva gAthAyAH pUrvArddha vyAcaSTe tesu Thiesu pauttho, acchaMto vA vi Na vahatI tatti / jati viya pavisitukAmo, taha viyaNa caeti atigaMtu // 3339 // 10 'teSu' saMyateSu tatra sthiteSu sa sAgAriko nizcintatayA proSito gRhe vA tiSThan dhAnyAnAM 'tapti' vyApAraM na vahati / yadvA dhAnyaM sambhAlayituM yadyapyasau tatra praveSTukAmaH tathApi 'nAtigantuM' na praveSTuM zaknoti // 3339 // kutaH ? iti ced ucyate saMthAraehi ya tahiM, samaMtato AtikiNNa viikiNNaM / sAgArito Na etI, dose ya tahiM Na jANAtI // 3340 // 15 saMstArakai: 'tatra' upAzraye samantataH 'atikINa' paripATyA prasRtairmAlitaM 'vyatikIrNa' tairevAnAnupUrvyA prasRtairyAptaM dRSTvA sAgArikaH 'naiti' nAgacchati, tato ye tatra dhAnyaparizaTanAdayo doSAstAnasau na jAnIte // 3340 // A gaMtA anujJApanAyA ayatanA / atha saMyatalakSaNasvapakSaviSayAmayatanAmAha-~ te tattha saNNi viTThA, gahiyA saMthAragA jadhicchAe / ___NANAdesI sAdhU, kAsai ciMtA sapuppaNNA // 3341 // 'te' agItArthAH 'tatra' upAzraye 'sanniviSTAH' sthitAH, yadRcchayA ca taistatra saMstArakA gRhItAH, na gaNAvacchedikena yathAranAdhikaM pradattA iti bhAvaH, nAnAdezIyAzca tatra sAdhavaH, teSAM madhye "kAsai" ti kasyacid mandadharmaNazcintA samutpannA // 3341 / / yathA aNuhUyA dhaNNarasA, NavaraM mottUNa seDagatilANaM / 25 kAhAmi kouhallaM, pAsuttesuM samAraddho // 3342 // anubhUtAstAvadapareSAM dhAnyAnAM rasAH, 'navaraM' kevalaM "seDaMgatilANaM" ti zvetakatilAnAM rasaM muktvA, ata etadviSayaM 'kautukam' abhilASaM 'kariSyAmi' pUrayiSyAmItyarthaH / evaM vicintya zeSasAdhuSu rAtrau prasupteSu samArabdhastAn tilAn bhakSayitum // 3342 // tatazca vigayammi kouhalle, chaThavatavirAhaNa tti paDigamaNaM / vehANasa ohANe, gilANa sedheNa vA dihro / / 3343 // 1 'atikIrNe' paripATyA prasRtairmAlite 'vyatikINe' tairevAnAnupUrvyA [prasRtaiH ] vyApte sAgArika: bhaa0|| 2 - etanmadhyagatamabataraNaM bhA0 nAsti // 3 "ser3agatilA paMDarA' 30 Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 3338-48 ] dvitIya uddezaH / 939 'vigate' vyatIte sati kautuke ' SaSTha vratasya virAdhanA mamAbhUt, ekatratabhaGge ca sarvatratabhaGgaH' iti kRtvA 'pratigamanaM' bhUyo'pi gRhavAsAzrayaNaM kuryAt, vaihAyasaM vA maraNamabhyupagacchet, 'avadhAvanaM vA' saMvignavihAraM kurvIta, pArzvasthAdivihAramAdriyeta ityarthaH / athavA sa saMyatastilabhakSaNaM vidadhAno glAnena vA zaikSeNa vA dRSTo bhavet // 3343 // tatazca - daDUNa vA gilANo, khudhito bhuMjeja jA virAdhaNatA / emeva sedhamAdI, bhuMje appaccayo vA siM // / 3344 // taM sAdhuM tilAn bhakSayantaM dRSTvA glAnaH kSudhitaH san tAMstilAn bhuJjIta, tatazcApathyaprati - sevanena yA tasya paritApanAdikA virAdhanA tanniSpannaM prAyazcittam / evameva zaikSAdayo'pi taM tilAn bhuJjAnaM dRSTvA tathaiva bhuJjIran, apratyayo vA teSAM bhavet -- yathaitad mRSA tathA'nyadapyamISAmevaMvidhamiti // 3344 // uDDAhaM va karejA, viSpariNAmo va hoja sehassa / haMteNa va teNaM, savvo puMjI samAro / / 3345 // sa zaikSastaM tilAn bhakSayantaM vilokyAparAparajanebhyaH kathayannuDDAhaM vA kuryAt, vipariNAmo vA zaikSasya bhavet, vipariNatazca samyaktvaM cAritraM liGgaM vA parityajet / tena ca sAdhunA 'gRhatA' bhakSayatA sarvo'pi tilapuJjaH khAdituM samArabdhaH // 3345 // tatazcapheDiya muddA teNaM, kaje sAgAriyassa atigamaNaM / keNa imaM teNehiM, teNANaM Agamo katto / / 3346 // 5 tilapuJjasya yA chagaNapAnIyAdinA mudrA kRtA''sIt sA 'tena', tilAn bhakSayatA 'spheTitA ' apanItA / tatra ca kvacit kArye 'sAgArikasya' zayyAtarasya 'atigamanaM' pravezo bhavet / dRSTazca tena khaNDitastilapuJjaH / tataH pRSTAH - kenedaM dhAnyaM viluptam ? | sAdhavo bhaNanti --stenaiH / 20 sAgArikaH prAha -- stenAnAmAgamaH kuto nAmAsmahe saJjAto yenAsmAbhirna jJAtaH ? iti / tataH sAgArikeNa cetasi nizcitam -- nUnametaireva bhakSitamidaM dhAnyamiti // 3346 // 1deg to siMha, gi' bhA0 / 'to miM, gi' tAmA0 // 10 sa bhadrako vA syAt prAnto vA / bhadrakastAvadidaM brUyAt 25 irA vi tAva amhaM, bhikkhaM va baliM va giNhaha Na kiMci / ehi khu tArito mI, gaNhaha chaMdeNa jA aTTho // 3347 // itarathA'pi tAvadasmAkaM gRhe bhikSAM vA 'baliM vA' devatAnivedanamudvaritaM gRddhItha, ata idAnIM saMsArasAgarAt tArito'smyaham, anyenApi yena bhavatAm 'arthaH ' prayojanaM tad bhagavantaH 'chandena' khecchayA gRhNIdhvam // 3347 // 15 lahugA aNugmmI, appattiga dhammakaMcue gurugA / kaDuga - pharusaM bhaNate, chammAsA karabhare chedo // / 3348 // 30 yadyevaM bhadrako'nugrahaM manyate tadA caturlaghavaH / atha prAnto'sau tato'prItikaM kuryAt ete dharmakaJcukapraviSTA lokaM muSNanti; evamaprIti ke caturguravaH / athAsau ' kaTuka - paruSaM ' ' caurastvam, 2 hami, a tAmA* // Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 940 saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ upAzrayaprakRte sUtram 2 dhig muNDa !, durAtman !' ityAdi vacanaM bhaNati tadA SaguravaH / athaivaM brUyAt - aho ! rAjakarabhara bharasmAbhiridAnIM zramaNakaro voDhavyaH; tadA chedaH prAyazcittam // 3348 // mUlaM saejjhaesuM, aNavaTuppo tie caukke ya / racchA - mahApathesu ya, pAvati pAraMciyaM ThANaM / / 3349 // 5 " saijjhakA nAma -sahavAsinaH prAtivezmikA ityarthaH taiH parijJAtam yathA zramaNairdhAnyaM stainyena bhakSitam ; tato mUlam / atha trike catuSke vA sAdhUnAM stenavAdaH prasaramupagataH tato'navasthApyam / atha rathyAsu mahApatheSu vA stainyApayazaH samucchalitaM tataH pAJcikaM sthAnamA - cAryAdiH prApnoti // 3349 // atha kaTuka- paruSa-karabharapadAni vyAcaSTe - coruci kaya dubboDito tti pharusaM hato si pavvAvI ! / samaNakaro voDhavvo, jAto Ne karabharahatANaM / / 3350 // 'caurastvam' ityAdi vacanaM kaTukam / yattu 'durmuNDaH' iti vA 'hato'si pratrajita !' iti vA vacanaM tat paruSaM mantavyam tathA sa zayyAtaro brUyAt - asmAkaM karabharahatAnAM samprati zramaNAnAM karo voDhavyaH saJjAtaH // 3350 // 10 eSA svapakSaviSayA ayatanA'bhihitA / atha parapakSaviSayAmayatanAmAha parapakkhammi ajayaNA, dAre u avaMgutammi caulahugA / piNe vi hoMti lahugA, jaMte tasapANaghAto ya // / 3351 // manuSya- gavAdayo ye'saMyatAste parapakSaH tadviSayA ayatanA bhAvyate -- iha koli kAdijIvavirAdhAbhayAdyadi dvAramapAvRtaM karoti-na sthagayatItyarthaH tatazcaturlaghavaH / atha dvArasya pidhAnaM kurvanti tadApi caturlardhevaH / 'yatre' cacuiArakAkhye saJcArimAnAmuddehikAdInAM traprANinAM 20 ghAto bhavatIti tanniSpannaM prAyazcittam // 3351 // 15 goNe ya sANamAdI, vAraNa lahugA ya jaM ca adhikaraNaM / kharae ya teNa yA, gurugA ya padosao jaM ca // 3352 // apihite dvAre gauH praviSTo dhAnyaM bhakSayet, zvAno vA AdizabdAd mArjAro vA pravizya dhAnyaM vikiret khAdedvA, te ca yadi vAryante tadA caturlaghavaH / te ca vAritAH pratinivRtya 25 vrajanto haritamardanAdirUpaM yadadhikaraNaM kurvanti tanniSpannam ; cazabdAdantarAyaM ca teSAM kRtaM bhavati / tathA zayyAtarasya yad vyakSarakaM - dAsa-dAsIrUpaM ye ca stenakAste dhAnyaM hartukAmA yadi vAryante tadA caturgurukAH / te ca vAritAH pradveSato yadabhyAkhyAna- paritApanAdikaM kariSyanti tanniSpannaM prAyazcittam || 3352 // tesi avAraNeM lahugA, gose sAgAriyassa siTThammi / 1yAM yatanAmasau na jAnIte / katham ? iti ced ucyate - Avartana pIThikAyAM jIvavyaparopaNa bhayA bhA0 // 2 tATI0 kAM0 vinA'nyatra - 'rlaghu / 'yantre' cacuiAkAra ke sazcArideg ta0 De, mo0 0 | rlaghu / varttanapIThikAyAM saJcArideg mA0 // 3 dvAre go- zvAna - mArjArAdayaH pravizeyuH / te ca yadi bhA0 // Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 . bhASyagAthAH 3349-57] dvitIya uddezaH / 941 ___lahugA ya jaM ca jatto, asir3heM saMkApadaM jaM ca // 3353 // __ acaitaddoSabhayAt 'teSAM' byakSarakAdInAM vAraNaM na karoti tadA caturlaghavaH / te cAvAritAH santaH pravizya dhAnyaM bhakSayeyurapahareyurvA tato yadi 'gose' pratyUSe sAgArikasya kathayanti yathA 'amukenAmukena ca rAtrau dhAnyamapahRtam' tatazcaturlaghukAH / 'ziSTe' kathite sati sa ruSTaH san yad byakSarakAdInAM paritApanAdi 'yataH' bandhana-ghAtanavizeSataH kariSyati tanniSpannaM prAyazci-5 tam / atha na kathayanti tato'pi caturlaghukAH / yacca sAdhUnAmupari zaGkApadaM zayyAtaraH karoti-'nUnametairapahRtaM yadevaM na kathayanti' tatra caturlaghu / niHzaGkite caturguru // 3353 / / gavAdInAM vAraNe doSAnupadarzayati tiriyanivAraNa abhihaNaNa mAraNaM jIvaghAtoM NAsaMte / khariyA chobha visAgaNi, kharae paMtAvaNAdIyA // 3354 // 10 gavAdInAM tirazcAM nivAraNe zRGgAdinA saMyatAnAmabhighAto mAraNaM vA bhavet / te ca nivAritA nazyanto jIvaghAtaM kuryuH / yakSarikA ca nivAritA saMyatAnAM 'chobham' abhyAkhyAnaM dadyAt-eSa zramaNo mAM prArthayate; viSaM vA dadyAt , vasatiM vA'minA prajvAlayet / vyakSarako vA pradviSTaH prAntApanAdikaM kuryAt // 3354 // atha stenakA yena kAraNena dhAnyamapaharanti tat pratipAdayati Asanno ya chaNUsavoM, kajaM pi ya tAriseNa dhaNNeNaM / teNANa ya AgamaNaM, acchaha tuNhikkakA teNA // 3355 // kSaNaH-ekadaivasikaH, utsavaH-bahudaivasikaH, kSaNayukta utsavaH kSaNotsavaH, zAkapArthivAdivad madhyapadalopI samAsaH, kSaNa utsavo vA ityarthaH / sa stenAnAM pratyAsanno vartate, tatra ca teSAM tAdRzena dhAnyena kAryamasti tataH stenAnAmAgamanam , tatazcAgItArthA bhaNanti-bhadanta ! 20 stenAH samAyAtAH santi atastUSNIkAstiSThatha / na kalpate sAdhUnAmevamAkhyAtum-ayaM stenaH, ayaM copacaraka iti / athavA saMyataiH 'stenA AyAtAH santi' ityukte stenA bruvatesaMyatAH ! tUSNIkAstiSThatha, anyathA yuSmAnapadrAvayiSyAmaH // 3355 // evamuktvA taiH kiM kRtam ? ityAha gahiyaM ca hi~ dhaNaM, ghettUNa gatA jahiM si gaMtavyaM / sAgArio ya bhaNatI, sauNI vi ya rakkhae NehuM // 3356 // gRhItaM ca 'taiH' tenakairdhAnyam , gRhItvA ca te gatAstatra khasthAne yatra teSAM gantavyam / sAgArikazcAtmIyakAryeNa prabhAte samAgato mudrAbhedaM dRSTvA bhaNati-bhagavan ! 'zakunikA'pi' pakSiNyapi tAvadAtmanaH 'nIDam' AzrayaM rakSati, bhavadbhiH punaretadapi na rakSitamiti bhAvaH // 3356 // rAsI UNe daDhe, savvaM NItaM va dhaNNakheriM vA / keNa imaM teNehiM, asir3he bhaddetara imaM tu // 3357 // / 1 teSAM' vyakSaraka-ThyakSarikA-stenAnAmavAraNe pratyekaM caturlaghavaH bhA0 // 30 Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 942 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ upAzrayaprakRte sUtram 2 sa sAgArikastatra dhAnyarAzIn 'UnAn' tucchAn dRSTvA, sarva vA dhAnyaM 'nItam' apahRtaM vilokya, yadvA dhAnyasya kheri-parizATiM dRSTvA pRcchati-kenedamapahRtam ? / sAdhavo bruvatestenaiH / sa bhUyaH pRcchati-ke punaH stenAH ? / tato yadi nAmnA varNena vayasA vA nirdizya kathayanti tataH stenAnAM grahaNA-''karSaNAdayo doSAH / 'aziSTe' akathite 'etaireva hRtam' 5 iti zaGkA syAt tatra bhadraketaradoSA bhavanti / yadyasau sAgAriko bhadrakastadA anugrahaM manyeta / atha 'itaraH' prAntastato'prItikAdayo doSAH // 3357 // teSu ca bhadraka-prAntadoSeSvidaM prAyazcittam - lahugA aNuggahammi, gurugA appattiyammi kAyavvA / kaDuga-pharusaM bhaNaMte, chammAsA karabhare chedo // 3358 // mUlaM saejjhaesuM, aNavaTThappo tie cauke ya / racchA-mahApahesu ya, pAvati pAraMciyaM ThANaM // 3359 // gAthAdvayasya vyAkhyA prAgvat (gA0 3348-49) // 3358 // 3359 // egamaNege chedo, diya rAtoM viNAsa-garahamAdIyA / jaM pAvihiMti vihaNiggatAdi vasadhiM alabhamANA // 3360 // 15 sAgArikaH pradviSTaH san ekeSAM teSAmeva anekeSAM vA-sarvasAdhUnAm , yadvA ekasya-tadravyasya anekeSAM vA-tadravyA-'nyadravyANAM vyavacchedaM vidadhyAt / athavA divA niSkAzayati caturlaghu, rAtrau niSkAzayati caturguru / niSkAzitAzca stena-zvApadAdibhirvinAzaM lokAdvA gardAmAsAdayanti, 'ete stenAH' iti kRtvA niSkAzitAH, AdigrahaNenaM grahaNA-''karSaNAdayo doSAH >> / yacca vidhaM-adhvA tato nirgatA AdizabdAdazivAdinirgatA vA tadIyadoSeNa 20 vasatimalabhamAnA AtmavirAdhanAdikaM prApsyanti tanniSpannam // 3360 // ete'gItArthAnAM doSA uktAH / atha gItArthAnadhikRtya vidhimAha gIyatthesu vi evaM, NikAraNa kAraNe ajataNAe / kAraNe kaDajogissA, kappati tivihAe~ jataNAe // 3361 // gItArthA api yadi niSkAraNe dhAnyazAlAyAM tiSThanti, kAraNe vA sthitA yatanAM na kurvanti 25 tatasteSvapyevameva doSAH / atha 'kRtayogI' gItArthaH kAraNe tiSThati tadA tasya 'trividhayA yatanayA' anujJApanAdiviSayayA vakSyamANayA tatra sthAtuM kalpate // 3361 // idameva spaSTataramAha nikAraNammi dosA, paDibaddhe kAraNammi nidosA / te ceva ajataNAe, puNo vi so laggatI dose // 3362 // dhAnyapratibaddhe gRhe niSkAraNe tiSThatAmete doSA mantavyAH / kAraNe tu yatanayA tiSThanto 30nirdoSAH / atha kAraNe sthito yatanAM na karoti tadA 'tAneva' pUrvoktAn doSAn 'lagati' prAmoti // 3362 // kiM punastat kAraNam ? ityAha ___ addhANaniggatAdI, tikkhutto maggiUNa asatIe / 14- etanmadhyagataH pAThaH bhA0 nAsti // FREEEEEEEEEETHEL Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 3358-67] dvitIya uddezaH / gItatthA jataNAe, vasaMti to dhaNNasAlAe // 3363 // ___ adhvanirgatAdayaH 'vikRtvaH' trIn vArAn vizuddhAM vasatiM mArgayitvA yadi na prAmuvanti tadA gItArthA yatanayA dhAnyazAlAyAM vasanti // 3363 // tAmeva yatanAmAha tusa-dhannAI jahiyaM, NipparisADa-parisADagAI vA / tesu paDhamaM tu ThAyati, tesa'satI daMtakhajesu // 3364 // 5 yeSUpAzrayeSu 'tuSadhAnyAni' vrIhi-yavAdIni niSparizATIni parizATIni vA bhavanti teSu prathamatastiSThanti / teSAmabhAve yatra 'dantakhAdyAni' tilAdIni dhAnyAni tatra tiSThanti // 3364 // tiSThatAM ca yadi vasatikhAmI brUyAt-yadyasmAkam asmadvAlakAnAM vA jyotiSAdikamakSarAdivijJAnaM vA kathayiSyatha gRhAdikaM vA rakSiSyatha tato vasatiM prayacchAma iti / tatra sAdhubhirvaktavyam 10 Na vi joisaM Na gaNiyaM, Na akkhare Na vi ya kiMci rkkhaamo| appassagA asuNagA, bhAtaNakhaMbhovamA vasimo // 3365 // vayaM nApi jyotiSaM na gaNitaM nAkSarANi vA zikSayAmo na vA jAnImaH, nApi ca kiJcid gRhAdikaM rakSAmaH, kintu bhAjanastambhopamA vasAmaH / yathA bhavatAM bhAjana-stambha-kuDyAdIni sausthya-dauHsthyavyApAraM na vahanti, evaM vayamapi bhavadbhirmantavyAH / ata eva bhavadgRhe kasyApi 15 kAryasya vipattiM pazyanto'pyapazyakAH / yadA ca ko'pi brUyAt-idaM zayyAtarasya kathayata tadA vayaM zRNvanto'pyazrotAro mantavyAH / / yadyevamabhyupagacchati tadA sthAtavyam // 3365 // ata evAha - nikAraNammi evaM, kAraNe dulabhe bhaNaMtimaM vsbhaa| amhe Thitellaga ciya, adhApavattaM vahaha tumbhe // 3366 // 20 'niSkAraNe' kAraNAbhAve evaM tiSThanti / athAzivAdau kAraNe zuddhA vasatirdurlabhA tato dhAnyazAlAyAM tiSThanta itthaM sAdhAraNavacanaM vRSabhA bhaNanti-vayaM tAvadatra sthitA eva, yUyamapi yathApravRttaM divasadaivasikaM vyApAra vahathaiva // 3366 // gatA anujJApanAyatanA / atha svapakSayatanAmAha AmaM ti abbhuvagate, bhikkha-viyArAdi Niggata mies| bhaNati gurU sAgAriya, gAuM je kattha kiM dhaNaM / / 3367 // 'Amam' ityanumatArthadyotakamavyayam / yadi sAgArikeNAnumatam-mama niSpratyupakAriNo bhUtvA yUyaM tiSThata; tatastatra sthAtavyam / sthitAnAM ca tatrAyaM vidhiH-yadA sarve'pi mRgAHagItArthI bhikSAyAM vicArabhUmyAdau vA nirgatA bhavanti tadA 'guruH' AcAryaH sAgArikamanyavyapadezena bhaNati / kimartham ? ityAha-kutra kiM dhAnyaM vartate ? iti jJAtum / "je" iti 3c pAdapUraNe // 3367 // 1 bhavadahe kasyApi bhA0 kA0 // 2 syAdhipattiM ta0 De0 // 3 // etanmadhyagataH pAThaH bhA0 nAsti // 4 degha-'jJAtuM' parIkSitum , "je" iti vAkyAlaGkAre, kutra kiM dhAnyaM vartate // bhaa0|| Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 944 saniyukti-laghubhApya-vRttike bRhatkalpasUtre [ upAzrayaprakRte sUtram 2 sAlINaM vIhINaM, tila-kulatthANa mugga-mAsANaM / diTTha mae saNNicayA, aNNe dese kuTuMbINaM // 3368 // zAlInAM vrIhINAM tila-kulatthAnAM mudgAnAM mASANAM ca sannicayA anyasmin deze kuTumbinAM gRheSu mayA dRSTAH // 3368 // evaM ca bhaNitamittammi kAraNe so bhaNAti AyariyaM / asthi mahaM saNNicayA, pecchaha NANAvihe dhaNNe // 3369 // evaM cAcAryeNa bhaNitamAtre'pi sa sAgArikaH kathanakAraNe kramaprApte sati AcArya bhaNatibhagavan ! santi me bahavaH sannicayAH, pazyata nAnAvidhAni dhAnyAni / evaM bruvan hastasaMjJayA nirdizati, yathA-atra zAlayaH santi, atra godhUmAH, atra tilA ityAdi // 3369 // uvalakkhiyA ya dhaNNA, saMthArANaM jahAvidhi ggahaNaM / / jo jassa u pAuggo, so tassa tahiM tu dAyavyo / 3370 // AcAryeNopalakSitAni tAni dhAnyAni, tataH saMstArakANAM 'yathAvidhi' yathAranAdhikaM grahaNe prApte'pi tatra sUraya autpattikIM sAmAcArI sthApayanti / katham ? ityAha--yaH 'yasya' zaikSa-glAnAdegItArthAdervA dhAnyasya dUre'dUre vA yatra saMstArakaH prAyogyaH sa tasya tatrAvakAze 16 dAtavyaH // 3370 // nikkhama-pavesavajaNa, dareNa abhAviyA tu dhaNNANaM / dhaNNaMteNa pariNatA, cilimiNi divaratta'suNNaM tu // 3371 // yatra sAgAriko dhAnyagrahaNArtha niSkrAmati pravizati vA tamavakAzaM varjayitvA sAdhubhirAsitavyaM zayitavyaM vA / ye punaH 'abhAvitAH' agItArthAste dhAnyAnAM dUreNa sthApyante / ye tu 20 'pariNatAH' dharmazraddhAlavaH sthiracetasazca te dhAnyAnAm antena-pArzvena kriyante / dhAnyAnAM cApAntarAle cilimilikA dAtavyA / gItArthapariNAmakaizca divA ca rAtrau cAzUnyaM karttavyam // 3371 // te tattha sanniviTThA, gahiyA saMthAragA vihIputvaM / jAgaramANa vasaMtI, sapakkhajataNAe~ gIyatthA // 3372 / / 25 'te' sAdhavaH tatra' upAzraye sanniviSTAH santaH khAdhyAyAdikaM kurvantIti vAkyazeSaH / taizca saMstArakAH 'vidhipUrva' yathA pUrvoktA doSA na bhavanti tathA gRhItAH / tatra ca gItArthAH 'khapakSayartanAyai' khapakSaviSayarakSArtha 'jAgrataH' sajAgarAH 'vasanti' .khapanti // 3372 // ThANaM vA ThAyaMtI, Nisija ahavA sajAgara suvati / / bahuso abhiveMte, vayaNamiNaM vAyaNaM demi // 3373 // 10 ye vA dRDhasaMhananAste 'sthAnaM tiSThanti' kAyotsarga kurvantItyarthaH / athavA "nisijja" tti 1degNa suvaMtI bhA0 / etadanusAreNaiva bhA0 TIkA / dRzyatAM TippaNI 2 // 2degtanAM-vapakSaviSayAM rakSAM kurvANAH 'jAgrataH' sajAgarAH svapanti bhA0 // 3degntIti bhAvaH / athavA bhaa0|| Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 3368-77] dvitIya uddezaH / 945 'niSaNNAH te sUtrArthamanuprekSamANAstiSThanti / yazca zaikSAdirapariNatasteSAM dhAnyarAzInAM samIpe vrajati tatra guravo vRSabhA vA sajAgarAH svapantastathA kAzitAdizabdaM kurvanti yathA'sau pratinivarttate / athAsau 'bahuzaH' bhUyo bhUyo'bhidravati tato gurubhiH sAmAnyata idaM vacanaM vaktavyam-AryAH ! uttiSThata yena yupmabhyaM vAcanAM prayacchAmi / yadvA tameva sAdhu bhaNantiArya ! tubhyamahaM vAcanAM prayacchAmi ? // 3373 // phiDiyaM dhaNNahUM vA, jataNA vAreti na u phuDaM beMti / mA NaM sohI' aNNo, Nitthako laja gamaNAdI // 3374 // "sphiTitaM' diGmUDhatayA dvArAt paribhraSTaM 'dhAnyArthinaM vA' dhAnyabhakSaNAbhilASiNaM sAdhu yatanayA vArayanti, na punastasya sammukhaM 'sphuTa' rUkSavacanaM bruvate / kutaH ? ityAha-mA sphuTamabhidhIyamAnamanyaH zroSyati, sa ca zrutvA anyeSAM kathayet , tatazca paramparayA sarvairapi sAdhubhi-10 qhate 'nitthakkaH' nirlajjo bhavet / yadvA 'jJAto'smyaham' iti lajjayA pratigamana-vaihAyasAdIni vidadhyAt // 3374 // kathaM punarvArayanti ? ityAha dAraM na hoi etto, NiddAmattANi puMcha acchINi / bhaNa jaM va saMkiyaM te, giNhaha verattiyaM bhaMte ! // 3375 // yaH sphiTito dhAnyArthI vA sAdhuH sa vaktavyaH-Arya ! yatra bhavAn gacchati ito dvAraM na 15 bhavati, nidrApramatte vA'kSiNI 'proJcha' hastena parispRzyonmIlayetyarthaH, yacca kimapi te sUtre'rthe vA zaGkitaM tadasmAkamagre bhaNa yena niHzaGkitaM kurmahe / yadvA sAdhavo vaktavyAH-'bhadantAH !' AryAH ! gRhNIdhvaM vairAtrikaM kAlaM yena khAdhyAyaH kriyate // 3375 / / gatA khapakSayatanA / atha parapakSayatanAmAhe-(sarvagranthAgram-23420) parapakkhammi vi dAraM, pihaMti jataNAe~ do vi vAreti / 20 taha vi ya aThAyamANe, uveha puTThA va sAhiti // 3376 // 'parapakSe' go-zvAna-mArjArAdau pratizrayaM pravizati yatanayA dvAraM pidadhati / atha dvAraM pidhAtavyaM na bhavati tataH 'dvAvapi' tiryaG-manuSyau dAsI-dAsau vA strI-puruSau vA AkrAntikA'nAkrAntikastenau vA pravizantau nivArayanti / yadi tathApi 'na tiSThanti' dhAnyagrahaNAd noparamante tata upekSAM kurvanti, tUSNIkAstiSThantIti bhAvaH / sAgArikeNa ca 'kenedaM dhAnyaM nItam ?' 25 iti pRSTAH santaH kathayanti- amukenAmukayA vA iti saGgrahagAthAsamAsArthaH // 3376 // athainAmeva vivarISurAha pehiya pamajiyA NaM, uvaogaM kAu saNiya DhakeMti / tiriya Nara doni ete, khara-khari puM-thI NisiDitare // 3377 // cakSuSA pratyupekSya rajoharaNena pramRjya zanairyathA jIvAnAM virAdhanA na syAt tathA 'taM' dvAra 30 'Dhakkayanti' sthagayanti / atha tadAnImacakSurviSayaM tataH zrotrAdibhirindriyairupayogaM kRtvA dvAra 1 sohiti adeg tA0 // 2 etadanantaraM tATI0 mo0 le0 pratiSu granthAnam-7500 iti vartate / / 3 degnyaM gRhItam ?' kA0 // Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 946 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [upAzrayaprakRte sUtram 2 pidhAnaM kurvanti / tathA dvau nAma-tiryaG-narau, athavA kharaH-dAsaH kharikA-dAsI etau, yadvA puruSa-strIrUpau, athavA nisRSTaH itarazca-anisRSTaH / nisRSTo nAma-yasya zayyAtareNa pravezo'nujJAtaH, anisRSTastadviparItaH / athavA nisRSTAH-AkrAntikAH stenAH, anisRSTAH anAkAntikAH / ete dhAnyagrahaNaM kurvanto vAraNIyAH // 3377 // katham ! ityAha geNhaMtesu ya dosu vi, vayaNamiNaM tattha biMti gIyatthA / bahugaM ca Nesi dhaNaM, kiM pagataM hohitI kallaM // 3378 // strI-puruSAdirUpayordvayorapi dhAnyaM gRhAnayorgItArthA idaM vacanaM bruvate-bho bhadra ! bahidaM dhAnyamadya nayasi kiM kalye 'prakRtaM' prakaraNaM bhaviSyati ? // 3378 // nIsaDhesu uvehaM, sattheNa va tAsitA u tuhikkA / 10 bahuso bhaNAti mahilaM, jaha taM vayaNaM suNati aNNo // 3379 // nisRSTAH-AkrAntikastenAH ye balAdapi haranti teSu samAgateSu upekSAM kurvanti-tUSNIkAstiSThanti / athavA khanAdinA zastreNa trAsitAH santa itareSvapyanAkrAntikeSu tUSNIkA bhavanti / atha mahilA kAcit tatra dhAnyaM nayati tatastA mahilA tathA bhaNanti yathA tad vacanamanyaH zRNoti // 3379 // idameva vyaktIkaroti sAhUNaM vasahIe, rattiM mahilA Na kappatI eNtii| bahugaM ca Nesi dhaNaM, kiM pAhuNagA vikAlo ya // 3380 // sAdhUnAM vasatau rAtrau 'mahilA' strI na kalpate "eMtI" AgacchantI, tvaM ca bahidaM dhAnyaM gRhNAsi kiM prAghuNakAH samAyAtAH ?, vikAlazca samprati varttate tato nedAnI te grahItumavasara iti // 3380 // 20 teNesu NisaDhesuM, puvA-'vararatimalliyaMtesu / teNabiyarakkhaNaTThA, vayaNamiNaM ti gItatthA // 3381 // _ 'nisRSTeSu' AkrAntikeSu steneSu pUrvarAtramapararAtraM vA tatrA''lIyamAneSu stenebhyaH sakAzAd bIjAnAM rakSaNArtha gItArthA uccazabdenedaM vacanaM bruvate // 3381 // kiM tat ? ityAha jAgaraha narA! NicaM, jAgaramANassa vaDDhate buddhii| jo suvati Na so dhaNNo, jo jaggati so sayA dhaNNo // 3382 // bho narAH ! nityaM 'jAgRta' jAgratastiSThata, yato jAgrato buddhiH sUtrA-'rthAnuprekSAdinA varddhate, ata eva yaH khapiti nAsau 'dhanyaH' jJAnAdidhanArhaH, yastu jAgarti sa sadA dhanyaH // 3382 // sItaMti suvaMtANaM, atthA purisANa logasAratthA / tamhA jAgaramANA, vidhuNadha porANayaM kammaM // 3383 // 30 khapatAM puruSANAm 'arthAH' jJAnAdayaH 'lokasArArthAH' trailokyapradhAnaprayojanabhUtAH 'sIdanti' hAnimupagacchanti / yata evaM tasmAd jAgrataH santaH purAtanaM karma vidhUnayata // 3383 // suvati suvaMtassa sutaM, saMkita khaliyaM bhaveM pamattassa / 1 tusiNIyA tA0 // Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 3378-87 ] dvitIya uddezaH / jAgaramANassa sutaM, thira-paricitamappamattassa // 2384 // 'khapataH' nidrAyamANasya 'zrutam' AcArAdikaM 'khapiti' vismarati / 'pramattasya' vikathAdipramAdanianta 'zaGkitaM ' 'kimatra pradeze idamAlApakapadamarthapadaM vA bhavati ? uta na ?' iti saMzayakoDIkRtam ; skhalitaM vA bhavati, na parAvarttayataH zIghramAgacchati kintu saMsmaraNeneti bhAvaH / 'jAgratastu' vikathAdipramAdenApramattasya zrutaM sthira-paricitaM bhavati / sthiraM nAma - 5 niHzaGkitam avismaraNadharmakaM vA, pericitaM nAma - parAvarttyamAnaM krameNotkrameNa vA samAgacchati drutaM vA samApti yAti // 3384 // nAlasseNa samaM sukkhaM, na vijjA saha niddayA / na veragaM mamatteNaM, nAraMbheNa dayAluyA / / 3385 / / nAlasyena samaM saukhyaM, na vidyA saha nidrayA / na vairAgyaM mamatvena, nArambheNa dayAlutA // iti // 3385 // api cajAgariyA dhammaNaM, AhammINaM ca suttayA seyA / vacchAhiva bhagiNIe, akahiMsu jiNo jayaMtIe / / 3386 // 97 dhArmikANAM jAgarikA zreyasI, adhArmikANAM tu suptatA zreyasI, evaM vacchAdhipasya - zatAnIkanRpaterbhaginyAH jayantInAmikAyAH 'jinaH' varddhamAnakhAmI kathitavAn / evamAdIni vAkyAni gItArthAstatra mahatA zabdenoddhoSayanti / yadyevamuparatAH stenAstato laSTam, atha noparatAstataH kiM kartavyam ? ityAha atra kathAnakam -- vacchAjaNavae kosaMbI nayarI / sayANio rAyA / tassa jayaMtI nAma bhagiNI paramasA - viyA / annayA tattha bhagavaM vaddhamANasAmI samosaDho / jayaMtI haTTa tuTTA miggayA bhagavantaM vaMdittA pucchara - suttayA bhaMte ! seyA ? jAgariyA seyA ? / bhagavayAM vAgariyaM-- jayaMtI ! dhamiyANaM jAgariyA seyA na suttayA, aMdhammiyANaM suttayA seyA na jAgariyA / evaM panatIe 20 AlAvA bhANiyA ( zataka 12 uddeza 2 ) // // 3386 // kiJca subaha ya ayagarabhUo suyaM ca se nAsaI amayabhUyaM / hohi goNanbhUo, naTThammi sue amayabhUe || 3387 // yaH khalu ajagarabhUtaH sa nizcintaH nirbharaM khapiti nAnyaH / tasya ca evaMkhapataH zrutamapi 'amRtabhUtaM' mAdhuryAdiguNaiH sudhAsahodaraM nazyati / naSTe ca zrute'mRtabhUte 'gobhUtaH' balIvarda - 25 kalpo'sau bhaviSyati // 3387 // 10 15 1-2 parijitaM ta0 vinA // 3 etadanantaraM bhA0 pratau "subai ya aya0" 3387 gAthA taTTIkA, tadanantaraM "jAgariyA 0" 3386 gAthA taTTIkA jayantI kathAnakaM ca, tadanantaraM punaH " nAlasseNa0" 3385 gAthA varttateM, taTTIkA cetthaMrUpA - etAnyAlasyAdIni kurvataH saukhyAdIni na bhavantIti bhAvaH // 3385 // etadanantaraM ca "subaha ya0" 3387 gAthATIkAnantaravartti - evamAdIni0 iyAyavataraNAnusandhAnaM bhavati // Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 saniyukti-laghumApya-vRttike vRhatkalpasUtre [upAzrayavakRte sUtram 3 tAseUNa avahieM, aceiya hie va gosi sAhati / -- jANaMtA vi ya teNaM, sAhati na vana-rUvehiM // 3388 // yadyAkrAntikastenaiH sAdhUn khaDgAdizastreNa trAsayitvA dhAnyamapahRtam , anAkrAntikastenA vA samAgacchantaH saMyataiH na cetitAH-na jJAtAH evaM . tairapyapahRte 'gose' prabhAte zayyAtarasya 5 kathayanti, yathA-tenairdhAnyamapahRtam / athAsau bhUyaH praznayet --ke puna: stanAH ? / tato yadyapi tAn varNa-rUpAdibhirjAnanti tathApi na kathayanti, mA bhUvan grahaNA-''karSaNAdayasteSAmu. padravAH / atha varNAdibhirakathiteSu teSu sAdhavaH stanyArthakAritayA zakyante tato yatanayA kathayitavyAH // 3388 // idameva bhAvayati suNa sAvaga! jaM vattaM, teNANaM saMjayANa iha anja / teNehi pavidvehiM, jAhe nIekasiM dhannaM // 3389 // tAhe uvagaraNANiM, bhinnANi hiyANi ceva annANi / hariovahI vi jAhe, teNA na labhaMti te pasaraM // 3390 // gahiyA''uha-ppaharaNA, jAdhe vadhAe samuTThiyA amhaM / natthi akammaM ti tato, etesi ThitA mu tuhikkA // 3391 // 15 he zrAvaka ! zRNu stenAnAM saMyatAnAM ca iha adya yad vRttam -yadA kila stenaiH praviSTairekazo dhAnyaM 'nItaM bahirnipkAzitaM tata upakaraNAnyapyasmatsambandhIni taiH kAnicid bhinnAni, anyAni punarapahRtAni / tato hRtopadhayo'pi te stenA yadA dvitIyaM vAraM dhAnyaM hatukAmA apyasmAkaM pArzvataH prasaraM na labhante tadA gRhItAyudha-praharaNA asmAkaM vadhAya te samutthitAH / abhihitaM ca taiH-zramaNAH ! tUSNImbhAvamAsthAyApasarata yUyam , anyathA sarvAnapadAvayiSyAma iti / 20 tatazcintitamasmAbhiH- nAstyamISAM pApakarmakAriNAmakarmeti / tato vayameteSu tUSNIkAH sthitAH // 3389 / / 3390 // 3391 // evamAcAryeNokte sati zayyAtaraH kimuktavAn ? ityAha sejjAyaroM ya bhaNatI, aNNaM dhaNNaM puNo vi hohiti the| eso aNuggaho me, jaM sAdhu Na dukkhavioM ko vi // 3392 // zayyAtaraH sUrIn bhaNati-bhagavan ! asmAkamanyadapi dhAnyaM punarapi bhaviSyati, parameSa 25 mahAnanugraho me saMvRttaH, yat ko'pi yuSmadIyaH sAdhuH stenairna duHkhApita iti // 3392 // sUtram aha puNa evaM jANijjA no rAsikaDAiM no puMjakaDAiM no bhittikaDAiM no kuliyakaDAI koTThAuttANi vA pallAuttANi vA maMcAuttANi vA mAlAuttANi 30 vA olittANi vA littANi vA pihiyANi vA 1deg5, gose sAgAriyassa sAhaMti tAmA0 bhA0 kAM* vinA // Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 949 bhApyagAthAH 3388-96] dvitIya uddezaH / laMchiyANi vA muddiyANi vA, kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA vAsAvAsaM vatthae 3 // saatha punarevaM jAnIyAt-no rAzIkRtAni no puJjIkRtAni no bhittikRtAni no kulikAkRtAni koSThAguptAni vA palyAguptAni vA maJcAguptAni vA mAlAguptAni vA avaliptAni vA liptAni vA pihitAni vA lAJchitAni vA mudritAni vA / tatra >> koSThe-kuzUle AguptAni-prakSipya : rakSitAni koSThAguptAni / evamuttaratrApi bhAvanIyam / navaraM palyaM-vaMzakaTakAdikRto dhAnyAdhAravizeSaH, maJcaH-sthUgAnAmuparisthApitavaMzakAdimayo lokaprasiddhaH, mAlakaH-gRhasyoparitano bhAgaH, 'avaliptAni nAma' dvAradeze pidhAnena saha gomayAdinA kRtopalepAni, 'liptAni' mRtti. kayA sarvataH kharaNTitAni, 'pihitAni' sthagitAni, 'lAnchitAni' rekhA-'kSarAdibhiH kRtalAJchanAni, 'mudritAni' mRttikAdimudrAyuktAni / evaMvidheSu dhAnyeSu kalpate nimranthAnAM vA 10 nimranthInAM vA varSAvAsaM vastumiti sUtrArthaH // atha bhASyam - kohAuttA ya jahiM, palle mAle tadheva maMce ya / olitta pihiya muddiya, erisa' Na kappatI vAso // 3393 // yatropAzraye koSThAguptAni palyAguptAni mAlAguptAni maJcAguptAni avaliptAni pihitAni mudritAni, upalakSaNatvAd liptAni lAJchitAni vA dhAnyAni sambhavanti, IdRze na kalpate / / vAsaH // 3393 // atha sUtrasyaiva viSamapadAni vyAcaSTe--- chagaNAdI olittA, littA maTTiyakatA u te ceva / koTThiyamAdI pihitA, littA vA palla-kaDapallA // 3394 // oliMpiUNa jahi akkharA kayA laMchiyaM tayaM viti / / jahiyaM muddA paDiyA, hoti tagaM muddiyaM dhaNaM // 3395 // dvAradeze yAni chagaNAdinA liptAni tAnyavaliptAni / yAni tu mRttikayA kRtAni-kharaNTitAni tAni liptAni / koSThikAdIni yAni dvAradeze sthagitAni tAni pihitAni / palyakaTapalyAni tu liptAni bhavanti / iha palyAt kaTapalyamuccataraM bhavatIti vizeSaH // 3394 // __ avalipya 'yatra' dhAnye'kSarANi kRtAni tad lAJchitamiti bruvate / yatra tu dhAnye mudrA patitA tad mudritaM bhavati // 3395 / / 25 uDubaddhammi atIe, vAsAvAse uvahite saMte / ThAyaMtagANa lahugA, kAsa agIyastha suttaM tu // 3396 // Rtubaddhe kAle'tIte varSAvAse upasthite sati yadi koSThAguptAdidhAnyayukte pratizraye tiSThanti tadA caturlaghavaH / kasya punaretat prAyazcittam ? / sUrirAha-agItArthasya / 'sUtraM tu' va "kalpate koSThAguptAdidhAnyeSu varSAvAse vastum" itilakSaNaM >> gItArthaviSayaM mantavyamiti vAkyazeSaH 30 / / 3396 // ita Urddham - 11 etanmadhyagataH pAThaH bhA0 nAsti // 2 kAni / zeSaM prAgvaditi sUtrArthaH bhA0 // 20 - Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ b aNubhUtA ghaNNarasA, navaraM muttUNa gaMdhasAlINaM / kAhAmi ko uhalaM, therIeN paraMdhaNaM bhaNiyaM / 3397 / / anubhUtAstAyat sarveSAmapi dhAnyAnAM rasAH, navaraM gandhazAlInAM rasaM muktvA, te'dyApi nAkhAditA iti bhAvaH / ataH 'kariSyAmi' pUrayiSyAmi kautUhalamiti vicintya tena koSTha10 parayAdeH zAlInAkRSya sthavirAyA agre 'prarandhanaM' 'pAkaM kuruSva' iti vaco bhaNitam // 3397 // idameva spaSTayati 20 950 "nastha agatyattho vA gIto vA ko'pi vaNNio sute / " ( gA0 3313 ) ityAdikA gAthAH pUrvoktA eva tAvadadhyetavyAH yAvat - te tattha sanniviTThA, gahitA saMthAragA jahicchAe / NANAdesI sAdhU, kAsaha icchA samuppaNNA // ( gA0 3341 ) kIdRzI punaricchA tasya samudbhUtA ! ityucyate 25 sanirmukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ upAzrayaprakRte sUtram 4 " 'itarathA' adyadinAt pUrva vayaM gandhazAlIn 'kathAsu' vArttAntareSu zRNumaH, ime tu pratyakSa15 mupalabhyamAnAH 'te' kathAntarazrutAH kalamazAlayaH surabhayaH, tathA stoke'pyatra kalamazAla nAsti tRptiH kazca 'rasaH ' AkhAdo'nyo'nyamizritAnAmamISAm ? / itthaM vicintya palyAt tAn zAlInAkRSya sthavirAyAH samarpayati / sA'pyupaskRtya tasya saMyatasya dattvA zeSamAtmanA bhuGkte / tato'sau labdhAkhAdo divase divase evameva vidadhAti // 3398 // tataH kimabhUd ? ityAhaniggholiyaM ca palaM, kajje sAgAriyassa atigamaNaM / iharA kahAsu suNimo, ime hu te kalamasAliNo surabhI / tho vi Natthi tittI, ko ya raso aNNamaNNANaM / / 3398 / / sAgArio visano, bhIto puNa pAsae krUraM // 3399 // tena saMyatenaivaM zAlInapaharatA tat palyaM 'nirdholitaM' riktIkRtam / tataH kacidAtmIyakArye sAgArikasya tatra 'atigamanaM' pravezo'bhavat / tataH sAgArikaH palyaM riktIkRtaM dRSTvA 'viSaNNaH ' viSAdamupagatavAn / bhItazca ' mA stenAdayo'tra praviSTA bhaveyuH' iti zaGkayA tatra paribhraman zAlikUramAnItaM pazyati // 3399 // so bhai kao laddho, eso ahaM khu laddhisaMpanno / obhAvaNaM va kujA, dhiratthu te airiso lAbho / / 3400 / / 'saH' sAgAriko bhaNati - kuta eSa zAlikUro labdha: ? / tataH sAdhavastadIyaM vRttAntamajAnAnA bruvate - eSa sAdhurasmAkaM labdhisampanno'taH pratidinamIdRzaM zAlikUramAnayati / tataH sAgArikastaM sAdhvAbhAsaM brUte - dhigastu muNDa ! tavedRzaM lAbhaM yena pratidivasaM zAlInapahatyA - 30 smAkaM palyaM riktIkRtamiti / apabhrAjanAM vA'sau lokamadhye kuryAt, yathA - stenakA amI / atra ca bhadraka - prAntakRtA doSA bhavanti / / 3400 // bhadrakastAvadidamabhidadhyAt hara vi tAva ahaM, bhikkhaM va baliM va giNhaha na kiMci / 1 erise lAme bhA0 // 2 tata AcAryastadIyavRttAntamajJAnAno brUte bhA0 // Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 3397-3402] dvitIya uddeshH| . ihi khu tArio mi, Thavemi anne vi jA dhane / / 3471 / / uktArthA (gA0 3347) // 3401 // yastu prAnto bhavati sa brUyAt-aho! dharmakaJcakapraviSTA amI lokaM muSNantItyAdi / atra "lahugA aNuggahammI, appattiya dhammakaMcue gurugA / " (gA0 3348) ityArabhya "sejjAyaro pabhaNaI, annaM dhannaM puNo vi hohi Ne / eso aNubhagaho me, jA sAhu na dukkhavioM koi // (gA0 3392) itiparyantA gAthAstadavasthA evAtra draSTavyAH // vikaTasUtram 4 sUtram uvassayassa aMtovagaDAe surAviyaDakuMbhe vA sovIrakaviyaDakuMbhe vA uvanikkhitte siyA, no kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA ahAlaMdamavi vatthae / huratthA ya uvassayaM paDilehamANe no labhejA, evaM se kappai egarAyaM vA durAyaM vA vatthae / je tattha 15 egarAyAo vA durAyAo vA paraM vasai se saMtarA chee vA parihAre vA 4 // evamudakAdisUtrANyapyuccAraNIyAni / athAmISAM kaH sambandhaH ! ityAha pagayaM uvassaehi, vAghAyA tesi hoti annonnA / sAhAraNa-pattegA, jA piMDo esa saMbaMdho // 3402 // 20 ihopAzrayaiH 'prakRtam' adhikAro vartate / teSAM ca' upAzrayANAM 'vyAghAtAH' doSAH 'anyo'nye' aparApare 1 bIja-vikaTodakapratibaddhatAdayo bhavanti / teSu ca yatrAlpatarA doSAHbhavanti / tatra sthAtavyam / iti jJApanArtha sAdhAraNasUtra-pratyekasUtrANAmArambhaH kriyate-"jA piMDo" tti "uvassayassa aMtovagaDAe piMDae vA loyae vA0" (u0 2 sU0 8) ityAdikaM vakSyamANaM piNDasUtraM yAvad sa eSa sambandho mantavyaH >> / sAdhAraNasUtrANi nAma-yatraikasUtre 25 1 vAghAto tesi hoti annone tAbhA0 // 2-3-4 / etanmadhyagataH pAThaH bhA0 nAsti / "pagataM. gAdhA / tesi uvassagANaM jattha doso gasthi / tassa alaMme jatya jattha appatarA dosA tastha ThAiyavvaM / 'sAdhAraNa' ti ekasUtre yAni bahUni sUtrapadAni gRhItAni / 'patteya' tti ekasUtre yadekapadaM gRhItam, pradIpa-jyotiHsUtre ityarthaH / jAva "uvassagassa ato. piMDae." eSAM sarveSAmeva eSa sambandho padiSTo bhavati // imo patteyamuttasaMbaMdho-mAlacchu0 gAdhA kaNThyA // iti cUrNI vizeSacUrNau ca // Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 952 saniyukti-laghubhApya vRttike bRhatkalpasUtre [ upAzrayaprakRte sUtram 4 vyAdiprabhRtIni bahUni padAni bhavanti / pratyekasUtrANi tu - yaMtre kasUtre ekameva padam / tatazcAtra vikaTasUtramudakasUtraM piNDasUtramityetAni trINi sAdhAraNasUtrANi, pradIpasUtraM jyotiHsUtraM ca pratyekasUtre || 3402 // eSa paJcAnAmapi sUtrANAM sambandhaH sAmAnyata uktaH / atha vizeSataH sambandhamAhasAcchuhi va kIrati, vigaDaM bhutta tisitodayaM pivati / AhAramammi dosA, jaha taha pije vi jogo'yaM / 3403 // zAlibhirikSubhirvA vikaTaM kriyate, ato dhAnyasUtrAnantaramidaM vikaTasUtramArabhyate / zAli- kUrAdikamAhAraM bhuktvA tRSito bhavet, tRSitayodakaM pibatIti udakasUtraM nirUpaNIyam / yadvA 'AhArime' tilAdau bhukte sati yathA doSA bhavanti tathA 'peye'pi' madyAdau pIyamAne 10 doSA bhavantyeveti tatpratibaddhe pratizraye'pi na sthAtavyamiti // 3403 // 5 " anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA - surAvikaTaM piSTanippannam, sauvIrakavikaTaM tu piSTavarjerguDAdidravyairnippannam / tataH surAvikaTakumbho vA sauvIraka vikaTakumbho vA yatropAzrayasyAntarvagaDAyAmupanikSiptaH syAt tatra no kalpate nirmanthAnAM vA nirgranthInAM vA yathAndamapi kAlaM vastum / "huratthA ya" tti dezIpadaM vahirathabhidhAyakam cazabdo vAkyabhedadyotakaH, 15 tato'yamarthaH- - atha bahiranyopAzrayaM pratyupekSamANo'pi no labheta tata evaM "se" tasya sAdhoH kalpate ekarAtraM vA dvirAtraM vA tatra vastum / yastatraikarAtrAdvA dvirAtrAdvA 'param' Urddha vasati "se" tasya saMyatasya 'khAntarAt ' svasvakRtaM yadantaraM - trirAtra - catUrAtrAdikAlAvasthAnarUpaM tasmAt 'chedo vA' paJcarAtrindivAdiH 'parihAro vA' mAsalaghukAdistapovizeSo bhavatIti sUtrArthaH // atha vistarArthaM bhASyakRd bibhaNiSurAha - desI bhAsAi kathaM, jA bahiyA sA bhave huratthA u / - baMdha'NulomeNa kathaM, parihAro hoi putraM tu / / 3404 // "huratthA" iti yat padaM tad dezIbhASayA 'kRtaM ' nibaddhaM bahirarthAbhidhAyakam / tato yA vivakSitopAzrayAd bahirvartinI vagaDA sA "huratthA" iti zabdenocyate / atha paraH prAhaparihArastAvat tapovizeSa ucyate, chedastu paryAyacchedarUpaH, tataH sUtre " se saMtarA parihAre vA 25 chee vA" iti paThitumucitam, kimarthaM vyatyAsena pAThaH ? ityAzaGkayAha - bandhAnulomyena sUtre parihArapadAt pUrvaM chedapadaM kRtam / kimuktaM bhavati ? - evaMvidho hi pAThaH sulalitapadavinyAsatayA suzliSTo bhavatIti kRtvA sUtrakRtA prathamaM chedapadamupanyastam || 3404 // avaNa vArijaMto, nikAraNao va tiNha va pareNaM / 20 cheyaM ciya Avaje, cheyamao puntramAhaMsu / / 3405 // athavA yadi tatra vikaTayuktopAzraye gurvAdinA vAryamANaH 'niSkAraNato vA' darpatastiSThati, trayANAM vAshorAtrANAM paratastiSThati, tadA chedAkhyameva prAyazcittamasAvApadyate, atazchedapadaM 'pUrvaM ' prathamamuktavanto bhagavanto bhadrabAhukhAminaH || 3405 // 30 1 " lukkhU hi bhA0 // 2 atastadanantaradeg bhA0 // Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 3403-10 dvitIya uddezaH / atha surA-sauvIrakapade vyAcaSTe piDheNa surA hotI, sovIraM piTavajiyaM jANe / ThAyaMtagANa lahugA, kAsa agIyastha suttaM tu // 3406 // vrIhyAdisambandhinA pipTena yad vikaTaM bhavati sA surA / yattu piSTavarjitaM drAkSA-kharjUrAdibhivyaniSpAdyate tad madyaM sauvIrakavikaTaM jAnIyAt / etad dvividhamapi yatropanikSiptaM bhavati / tatropAzraye tiSThatAM caturlaghukAH / kasya punaretat prAyazcittam ? ityAha-agItArthasya / 'sUtraM tu' "kappai egarAyaM vA durAyaM vA vathae" ityAdilakSaNaM gItArthaviSayaM mantavyam // 3406 // ___ ita UrdU "nathi agIyattho vA0" (3313) ityAdikAH "kAsai icchA samuppannA" (gA0 3341) itiparyantA gAthAstadavasthA evAtra draSTavyAH / atha kIdRzI tasyecchA samuspannA ? ityAha 10 aNubhUA majarasA, NavAra muttuNimesi majANaM / kAhAmi kouhallaM, pAsuttesuM samAraddho // 3407 // anubhUtA mayA bahavo madyarasAH, paramamISAM madyAnAM rasAn muktavA, ataH 'kariSyAmi' pUrayipyAmi kautUhalamiti vicintya prasupteSu zeSasAdhupu samArabdho'sau tadbhAjanamuddhATya vikaTapAnaM kartum // 3407 // tatazca 18. iharA kahAsu suNimo, imaM khu taM kAvisAyaNaM maja / pIte vi jAyati satI, tajjusitANaM kimu apIte // 3408 / / 'itarathA' adyadinAt pUrvaM kathAkheva zRNumaH, paramidaM 'tat' kathAntarazrutaM kApizAyanaM nAma madyam / evaM tad-madyaM jupitaM-sevitaM yaiste tajjupitAH, gRhavAse vikaTapAyina ityarthaH, teSAM pIte'pi vikaTe smRtirupajAyate, kiM punarapIte ? // 3408 // 20 vigayammi kouhalle, chaTTavayavirAhaNa tti paDigamaNaM / - vehANasa ohANe, gilANaseheNa vA diho // 3409 // gatArthA (gA0 3343 ) // 3409 // uDDAhaM va karijA, vippariNAmo va huja sehasta / giNhateNa va teNaM, khaMDiya vidve va bhinne vA // 3410 // 28 zaikSastaM saMyataM vikaTapAnaM kurvANaM dRSTvA lokasya purata uDDAhaM kuryAt , vipariNAmo vA zaikSasya bhavet , vipariNatazca samyagdarzanaM cAritraM liGgaM vA parityajet / tathA 'tena' saMyatena vikaTamAjanaM gRhNatA vAzabdAd muJcatA vA tad bhAjanaM 'khaNDitam' ekadezabhagnaM 'viddhaM vA' pAtitacchidraM 'bhinnaM vA' dvidhAkRtaM bhavet // 3410 // ita Urddha "pheDiya muddA teNaM" (gA0 3346 ) ityArabhya "amhe Thiellaga cciya, ahApavattaM vahaha tubbhe" (gA0 3366) iti- 30 paryantaM gAthAkadambakaM tathaivAdhyetavyam / navaraM madyAmilApaH karttavyaH / tatazca.1 "esa suttattho NijuttIe vitthAreti-piTeNa0 gAdhA / " idi cUrNI vizeSacUrNau ca // 2 taM tAlaphala-drAkSA bhA0 // 3 juSituM-sevituM zIlaM yeSAM te taju bhA0 // Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 954 saniyukti laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [upAzrayaprakRte sUtram 4 Ama ti abbhuvagae, bhikkha-viyArAiniggayamiesu / bhaNai gurU sAgAriya, kahi majaM jANaNaTThAe // 3411 // ___ yadi zayyAtareNa 'Amam' ityabhyupagataM 'yUyaM nizcintAstiSThatha, vayaM yathApravRttaM vyApAra cintayiSyAmaH' iti, tataH 'guruH' AcAryoM bhikSAcaryA-vicArabhUmyAdinirgateSu mRgeSu6 agItArthasAdhuSu sAgArikaM bhaNati 'kutra madyamasti ?' ityevaM parijJAnArtham // 3411 // kiM bhaNati ! ityAha goDINaM piTThINaM, vaMsINaM ceva phalasurANaM ca / diTTha mae sannicayA, anne dese kuDuMbINaM // 3412 // 'gauDInAM' guDaniSpannAnAM 'paiSTInAM' vrIhmAdidhAnyakSodaniSpannAnAM 'vAMzInAM' vaMzakarIlaka10niSpannAnAM 'phalasurANAM ca' tAlaphala-drAkSA-khajUrAdiniSpannAnAm evaMvidhAnAM surANAM sannicayA anyasin deze mayA kuTumbinAM gRheSu dRSTAH // 3412 // "evaM ca bhaNiyamittammi kAraNe so bhaNAi AyariyaM / , atthi mahaM sannicayA, picchaha nANAvihe maje // " (gA0 3369) ismAdikAH "dAraM na hoi itto0" (gA0 3375) itiparyantA gAthAH prAgvadatra savyA16 khyAnA draSTavyAH / athAtraiva yA vizeSato yatanA kartavyA tAmabhidhitsurAha-- gahiyammi vi jA jayaNA, gelanne adhava teNa gaMdheNaM / sAgAriyAdigahaNaM, NeyavvaM liMgabheyAI // 3413 // zaikSakeNa vikaTe 'gRhIte' pIte sati yA yatanA kartavyA sA vaktavyA / glAnatve vA vaidyopadezena vikaTa grahItavyam , athavA 'tena' vikaTasambandhinA gandhena kasyApi gRhavAse vikaTa20 bhAvitasyAdhyupapAto bhavet , tataH sAgArikaH-zayyAtaraH sa AdizabdAt zrAvako vA yo mAtApitRsamAnastato vikaTasya grahaNaM karttavyam / yadi khaliGgena na prApyate uDDAho vA bhavati tato liGgabhedAdikamapi 'netavyaM' karttavyamiti yAvat / aiSa niyuktigAthAsamAsArthaH // 3413 // athainAmeva vivarISurAha pIyaM jayA hoja'vigovieNaM, tatthA''NaittANa rasaM chubhaMti / bhinne u goNAdipae kareMti, tesiM pavesassa u saMbhavammi // 3414 // yadA kila 'avikovidena' zaikSakeNa zeSasAdhuSu prasupteSu tad vikaTaM pItaM bhavet tadA gItArthAH 'tatra' vikaTabhAjane 'rasam' ikSurasAdikamAnIya prakSipanti / atha kathamapi tad bhAjanaM gRhyamANaM mucyamAnaM vA bhinnaM tato bhinne sati tasmin gavAdInAM padAni pratizrayaprAGgaNe pravizanti nirgacchanti ca 'kurvanti' AlikhantItyarthaH, yena sAgAriko jAnate, yathA-gavAdinA 30 pravizya bhagnamidaM bhAjanamiti / paraM yadi 'teSAM' gavAdInAM tatra pravezaH sambhavati; anyathA hi sAgArikaH pradveSaM yAyAt-ekaM tAvadamI itthaM stenakarmakAriNaH aparaM ca tadapahavanAyetthaM 1tsuH sama hagAthAmAha bhA0 // 2 "gahiyammi ya0 gAhA purAtanA" iti vizeSacUrNau // 3degSa saGgahagA bhaa0|| Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 bhApyagAthAH 3411-18] dvitIya uddezaH / prapaJcamuparacayanti, dhigamISAM pASaNDinAM dharmamiti // 3414 // baMdhittu pIe jayaNA ThaveMti, muddA jahA ciTThai akkhuyA se / UNammi diTThammi bhaNaMti puTThA, nUNaM parissaMdati bhANameyaM // 3415 // vikaTe pIte tad bhAjanaM dvAradeze vastrAdinA baddhA 'jatunA' lAkSayA sthagayanti, yathA "se" tasya bhAjanasya mudrA akSatA tiSThati / atha sAgArikaH tad bhAjanamUnaM dRSTvA pRcchati-kimartha-5 midaM nyUnamavalokyate / evaM pRSTAH santo bhaNanti-nUnaM bhAjanamidaM parisyandati // 3415 // savvammi pIe ahavA bahummi, saMjogapADhI va ThayaMti anN|| abhaM va maggittu chuhaMti tatthA, kIyaMkayaM vA gihiliMgamAI // 3416 // sarvasmin athavA bahuke vikaTe pIte sati ye 'saMyogapAThinaH' vikaTaniSpattiyogyadravyasaMyogavedinaste tathAvidhAni dravyANi saMyojya anya vikaTaM sthApayanti / atha na santi 10 saMyogapAThinastato'nyad vikaTaM mArgayitvA tatra prakSipanti / tacca prathamataH zuddham , tadabhAve paJcakaparihANyA caturlaghukaM prAptena krItakRtamapi grahItavyam / yadi khaliGgena gRhNatAmuDDAho bhavati, na vA tena prApyate tato gRhiliGgam AdizabdAdanyatIrthikaliGgaM vA kartavyam // 3416 / / 1 atha "gelanne ahava teNa gaMdheNaM" (gA0 3413) ityAdipadAni vyAkhyAti-- 'tambhAviyaTThA va gilANae vA, purANa sAgAriya sAvae vaa| 15 vIsaMbhaNIANa kulANa'bhAvA, giNhaMti svassa vivajaeNaM // 3417 // tena-vikaTena pUrva bhAvitastadbhAvitaH sa tatra vikaTenAdhyupapanno bhavati; glAno vA kazcit tenaivopayuktena praguNIbhavati nAnyathA; tatastadartha 'purANasya' pazcAtkRtasya sakAzAt , tadabhAve mAtA-pitRsamAno yaH sAgArikastasya hastAt , tadaprAptau pratipannANuvratasya mAtA-pitRsamAnasya zrAvakasya pArthAd grahItavyam / amISAmabhAve yathAbhadrakANyapi yAni vizrambhaNIyAni kulAni, 20 noDDAhakArINItyarthaH, teSu grahItavyam / teSAmabhAve yadi khaliGgena gRhyate tataH pravacanopaghAto bhavet tato rUpasya viparyayeNa gRhanti, liGgavivekaM kRtvA vikaTamutpAdayantIti bhAvaH // 3417 // acAuraM vA vi samikkhiUNaM, khippaM tao ghettu dalittu tassa / __ annaM rasaM vA vi tahiM chubhaMtI, saMgaM ca se taM havayaMti tatto // 3418 // atyAturaM vA taM glAnaM samIkSya 'kSipraM' zIghraM 'tataH' pratizrayavartino vikaTabhAjanAd gRhItvA 25 'tasya' glAnasya dattvA gItAstatrAnyaM vA rasaM prakSipanti / tatazca "se" tasya glAnasya 'ta' vikaTaviSayaM saGgaM hApayanti, kArye niSThite sati vikaTaprasaGgaM nivArayantIti bhAvaH // 3418 // gatA khapakSayatanA / atha parapakSayatanAmAha "parapakkhammi vi dAraM, pihaMti jayaNAe~ do vi vAriti / taha vi ya aThAyamANe, uveha puTThA va sAhati // " ( gA0 3376) 30 ityAdikA madyAbhilApavizeSitA gAthAH sarvA api tathaivAtra vaktavyAH // 1 etadantargatamavataraNaM bhA0 nAsti // 2degkaTagandhenAdhyu bhA0 kA0 // 3degnti / yazca "se" tasya glAnasya vikaTaviSayaH saGgaH taM hApa bhA0 // Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saniyukti-laghubhApya-vRttike bRhatkalpasUtre [upAzrayaprakRte sUtram 5 udakasUtram 5 sUtram uvassayassa aMto vagaDAe sIodagaviyaDakuMbhe vA usiNodagaviyaDakuMbhe vA uvanikkhitte siyA, no kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA ahAlaMdamavi vatthae / huratthA ya uvassayaM paDilehamANe no labhejA, evaM se kappai egarAyaM vA durAyaM vA vatthae / je tattha paraM egarAyAo vA durAyAo vA vasai se saMtarA chee vA parihAre vA 5 // 10 athAsya sambandhamAha chodraNa davaM pijai, gAliMti davaM va choDhaNaM taM tu / . pAtuM muhaM va dhovai, teNa hikAro sajIvaM vA // 3419 // yataH 'dravaM' pAnIyaM prakSipya vikaTaM pIyate, ato vikaTasUtrAnantaramudakasUtram / yadvA dravaM prakSipya tad' vikaTaM gAlavanti, athavA vikaTaM pItvA tajjanitadaurgandhyavyapagamArthamudakena 15 mukhaM dhAvati tena kAraNena vikaTAnantaramudakAdhikAraH prArabhyate / yadvA tad vikaTaM nirjIvam idaM tu sajIvaM nirjIvaM vA bhavediti / / 3419 // __ anekaiH sambandhairAyAtasyAsya vyAkhyA prAgvat / navaraM vikRta-zItoSNAdizastreNa vikAraM prApitam , prAzukIkRtamityarthaH, zItodakaM ca tad vikRtaM ca zItodakavikRtaM tasya kumbhaH ghaTaH / evamupNodakavikRtakumbho'pi // atha bhASyam20 sItode usiNode, phAsugamapphAsuge ya caubhaMgo / ThAyaMtagANa lahugA, kAsa agItattha suttaM tu // 3420 // zItodakoSNodaka-prAzukA-prAzukapadaizcaturbhaGgI bhavati / gAthAyAM prAkRtatvAt puMstvanirdezaH / tadyathA-zItodakaM prAzukaM 1 zItodakamaprAzukam 2 uSNodakaM prAzukam 3 uSNodakamaprA. zurun 4 / tatra prathamabhaGge uSNodakameva zItIbhUtaM tanduladhAvanAdikaM vA, dvitIyabhaGke 25 zItodakameva khabhAvastham , tRtIyagaGge uSNodakamudvRttatridaNDam , caturthabhaGge tApodakAdikaM mantavyam / evaMvidhodakapratibaddha pratizraye tiSThatAM caturlaghukAH / evamavizeSeNoktAvapyayaM vizeSaH-prathamatRtIyabhaGgayormAsalaghu / dvitIyacaturthabhaGgayozcaturlaghavaH / Aha ca nizIthacUrNikRta___ paDhamataiyabhaMge ThAyaMtassa mAsalahuM / bIyacautthesu caulahuM / 1degkRtaM-vahnayAdizastreNa bhA0 // Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 mAyagAthA: 3412-25] dvatIya uddeza / Aha kasya punaretat prAyazcittam ! gururAha' gItArthasya / sUtraM punaranujJAvipayaM gItArthamadhikRtya pravRtamityupaskAraH // 3420 // ita Urddham "nathi agIyattho vA0" (gA0 3313 ) ityArabhya "kAsai icchA samuppannA' (gA0 3341) itiparyantaM bhASyamudra kAmilAevizeSitaM vaktavyam / / kIhazI punaricchA tasya samutpannA : ucyate-- aNubhUyA udagarasA, navaraM mottuM imesi udagANaM ! kAhAmi kouhAllaM, pAsuttemuM samAro // 3421 // - 'anubhUtA mayA udakAnAM rasAH, navaraM muktvA amISAmudakAnAM rasAn , ataH kariSyAmyahametadviSayaM kutUhalaM saphalam' iti vicintya prasupteSu zeSasAdhuSu samArabdha udakapAnaM kartum // 3421 // kAni punastAnyudakAni ? ityAha 10 dhArodae mahAsalilajale saMbhArita vya davvehiM / taNhAtiyassa va satI, diyA va rAo va uppaje // 3422 // .. 'dhArodakaM nAma' girinirajalam , yathA ujjayantAdau, AntarikSaM savA dhArodakam / tathA >> mahAsalilA:-gaGgA-sindhuprabhRtayo mahAnadyaH tAsAM jalaM mahAsalilAjalam / 'dravyaiH' karpUra-pATalAdibhiH 'sambhAritaM' vAsitaM dravyasambhAritam / eSu pAnIyeSu tRSNAyitasyAbhilASo bhavati / 15 pUrvAnubhUteSu tu divA vA rAtrau vA 'smRtaH' saMsmaraNamutpadyate // 3422 / / tatazcodakamApivannAtmano hRdayasya pratyakSamidamAha iharA kahAmu muNimo, imaM khu taM vimalasItalaM toyaM / vigayassa vi patthi raso, iti seve dhAratoyAdI // 3423 // itarathA kathAntareSu zRNumaH, paramidanadya vimalazItalaM 'tat' kathAntarazrutaM toyamAkhAditam / 20 yaccoSNodakAdikaM vikRtaM-vyapagatajIvamudakamApivAmaH tasyApi zastropahatatvenAnyathAbhUtasya raso nAstIti matvA dhArAtoyAdikaM jalaM sevate // 3423 // vigammi kouyammI, chaTTavayavirAhaNa tti paDigamaNaM / vehANasa ohANe, gilANaseheNa vA diTTho // 3424 / / vigate udakapAnakautuke sa saMyataH SaSThavratavirAdhanA mayA kRtA' iti matvA pratigamanaM vA 25 vaihAyasaM vA maraNaM saMvinavihArAdvA avadhAvanaM kurvIta / glAnena vA zaikSeNa vA sa dRSTo bhavet // 3424 // tatazca---- taNhAio gilANo, taM dadu pieja jA virAhaNayA / emeva sehamAdI, piyaMti appacao vA siM // 3425 // glAnamtRSNAyitaH 'ta' saMyatamudakamApibantaM dRSTvA pAnIyaM pibet / tena cApathyena yA tasyA- 30 nAgADhaparitApanAdikA virAdhanA tannippannaM prAyazcittam / evameva ca zaikSAdayo'pyapariNatAsta 1degyanta-saptadhArAdiSu / mahA bhA0 // 2 - etadantargataH pAThaH kA. eva vartate / "dhArodayaM jadhA urjitAto paDati, adhavA aMtarikkhitaM dhArodayaM / " iti cUrNI // Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 958 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [upAzrayaprakRte sUtram 5 dudakamApibanti, apratyayo vA amISAM bhavet yathaitad mRSA tathA'nyadapi sarvamamISAmunmattapralapitamiti // 3425 // "uDDAhaM va karijA, vippariNAmo va huja sehassa / giNhateNa va teNaM, khaMDiya viddhe va bhinne vA // " (gA0 3345) ityArabhya "Asanno ya chaNUsoM, kajaM pi ya tAriseNa udageNa / teNANa ya AgamaNaM, acchaha tuhikayA tennaa||" (gA0 3355) itiparyantA gAthA gatArthAH // atha yaiH kAraNaiH stenA udakamapaharanti tAni darzayati Usava-chaNesu saMbhAriyaM dagaM tisiy-rogiytttthaae| dohala kutUhaleNa va, haraMti paDivesayAIyA // 3426 // __utsavAH kSaNAzca pUrvoktAH, teSu pratyAsanneSu stenA udakamapahareyuH / yadvA tRSitAH santaH khayaM pAnArtha 'sambhAritaM' karpUra-pATalAdivAsitaM caturmUlaM paJcamUlakRtaM vA tad udakamapaharanti / yadvA rogI kazcit teSAmasti tasya tat pAnIyaM pathyaM tadartham , athavA gurviNyAstAdRzamudakamApAtuM dohadaH samutpannaH, yadi vA kutUhalaM teSAmudapAdi kIdRzo'sya pAnIyasya rasaH ? / 16 evamebhiH kAraNaiH prativezmikAdayaH stenA apahareyuH // 3426 // gahiyaM ca tehiM udagaM, cittUNa gayA jahiM si gaMtavyaM / sAgArio va bhaNaI, sauNI vi ya rakkhaI nihuM // 3427 // uktArthA (gA0 3356) // 3427 // dagabhANUNe da9, sajalaM va hiyaM dagaM va parisaDiyaM / keNa imaM teNehi, asiDhe bhaddeyara ime u // 3428 // . sAgAriko dakabhAjanAni nyUnAni sajalaM vA bhAjanamapahRtaM dakaM vA parizaTitaM dRScA pRcchati-kenedaM jalamapahRtam ? / sAdhavo bruvate-stenaiH / tato'sau bhUyaH praznayati ke punaH stenAH / tato yadi nAmnA varNena vA tAn kathayanti tatasteSAM bandhanAdayo doSAH / atha na kathayanti tataH 'aziSTe' akathite bhadraka-prAntakRtA ime doSAH // 3428 // "lahugA aNuggahammI, murugA appattiyammi kAyabA / kaDuga-pharusaM bhaNaMte, chammAsA karabhare cheo||" (gA0 3358) ita Urddham "AmaM ti abbhuvagae, bhikkha-viyArAi niggayamiesuM / bhaNai gurU sAgariyaM, kattha dagaM jANaNaTThAe // " (gA0 3367) 30 itiparyantaM gAthAkadambakaM prAvat // kathaM punaH sUrayaH sAgArikaM praznayanti ? ityAha caumUla paMcamUlaM, tAlodANaM ca tAvatoyANaM / diTTha mae sannicayA, anne dese kuTuMbINaM // 3429 // ' 1 etadanantaraM granthAnam-100 tATI0 mo0 le0 // 25 . Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 959 bhASyagAthAH 3426-31] dvitIya uddezaH / 'caturmUlaM nAma' caturbhiH surabhimUlairbhAvitam / evaM yat paJcabhiH surabhimUlai vitaM tat paJcamUlam / tAlodakAni yathA tosaliviSaye / tApatoyAni rAjagRhAdau / evaMvidhAnAmudakAnAM sannicayA mayA'nyasmin deze kuTumbinAM geheSu dRSTAH // 3429 // "evaM ca bhaNiyametammi kAraNe so bhaNAi Ayarie / asthi mahaM sannicayA, pecchaha nANAvihe udae // " (gA0 3369) ita Arabhya "ANatA vi ya teNaM, na vanna-rUveNa sAhati // " ( gA0 3388) itiparyantaM bhASyaM tathaivAtra vaktavyam / navaramudakAmilApaH karttavyaH // jyotiHsUtram 6 sUtram uvassayassa aMto vagaDAe savvarAIe joI jhiyAejjA, no kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA ahAlaMdamavi vatthae / huracchA ya uvassayaM paDilehamANe no labhejA, evaM se kappai egarAyaM vA durAyaM vA vatthae / je tattha egarAyAo vA durAyAo vA paraM 15 vasai se saMtarA chee vA parihAre vA 6 // evaM pradIpasUtramapyuccAraNIyam / athAsya sUtradvayasya kaH sambandhaH ? ityAha udagANaMtaramaggI, so u paIvo va hoja joI vA / paDivakkheNaM va gayaM, samAgamo esa suttANaM // 3430 // __pravacane hyapkAyaprarUpaNAnantaramamikAyaH prarUpyate, ato'trApyudakasUtrAnantaramagnisUtramA-20 rabhyate / 'saca' amiH pradIpo vA syAd jyotirvA / "paDivakkheNa va gayaM" ti bhAvapradhAnatvAnnirdezasya pratipakSatayA vA idaM sUtramAgatam / kimuktaM bhavati?-apkAyasyAmikAyaH zastram , agnikAyasyApyapkAyaH, ata etau parasparaM pratipakSI, pratipakSatvena cApkAyAnantaraM sAmpratamanikAyaH prarUpaNIyaH / eSaH 'samAgamaH' sambandho dvayorapi sUtrayormantavya iti // 3430 // ___ anena sambandhenAyAtasyAsya prathamasUtrasya tAvad vyAkhyA-sA ca prAgvat / navaraM sArva- 25 rAtrikaM 'jyotiH' agniyaMtropAzraye 'dhyAyet' dhAtUnAmanekArthatvAt prajvalet tatra sAdhu-sAdhvInAM vastuM na kalpate // atha bhApyavistara: desIbhAsAe~ kayaM, jA bahiyA sA bhave huracchA u / baMdha'NulomeNa kayaM, chee parihAra puvvaM tu // 3431 // 1degdakaM yathA bhaa0|| 2degdhAnAM toyAnAM sanni bhA0 // .. Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 15 960 duviho ya hoi joI, asavvarAI ya savvarAI ya / ThAyaMtagANa lahugA, kAsa agIyattha suttaM tu || 3433 // 'jyotiH' amikAyoddInaM tad dvividhaM bhavati --- 'asArvarAtrikaM' kiyatImapi rAtriM yat prajvalati, tadviparItaM sArvatrikam / ubhayorapi tiSThatAM caturlaghukAH / Aha kasya punaretat prAyazcittam ! ucyate-agItArthasya / satraM tu gItArthamadhikRtya pravRttam || 3433 // 10 ita Urddham -- "natthi agIyattho vA0 " ( gA0 3313 ) ityArabhya "ramaNijja bhikkha nAmo, ThAyaMtase joisAlAe" ( gA0 3334 ) itiparyantaM bhASyaM tathaivAtra vaktavyam // atha tatra sthitAnAM doSAnupadazayati uvagaraNe paDilehA, pamajaNA''vAsa porisi maNe ya / nikmaNeya pavese, AvaDaNe ceva paDaNe ya // 3434 // sajyotiSi vasatau sthitAnAmupakaraNapratyupekSaNe, vasateH pramArjane, Avazyakasya sUtrArthapauruyorvA karaNe, "maNe ya" ti manasA rAga-dveSagamane, niSkramaNe ca praveze ca krameNa naiSedhitrearrayoH karaNe, 'Apatane ca' gacchatAmulmukAdiSu praskhalane, 'patane ca' pratIte, eteSu yA tejaHkAyatya Atmano vA virAdhanA taniSpannaM prAyazcitam / athaitadoSabhayAt pratilekhanApramArjanAdi na karoti tato'pi prAyazvittam || 3434 // kiM punastad ? ityata AhapaNa lahuo lahuyA, caMuro lahugA ya causu ThANesu / lahugA gurugA ya maNe, sesesu vi hoti caulahugA // / 3435 // 1 yadi jyotiHzAlAyAM sthitAH 'abhisaGghaTTo mA bhUt' iti kRtvA vastrAdyupakaraNaM na pratyupekSante tato jaghanye paJcakaM madhyama mAsalaghu utkRSTe catvAro laghavaH / vasatiM pramArjayanti yadvA nirgacchantaH bhavizanto vA'mavirAghanAbhayAtra pramArjayanti ubhayatrApi mAsalaghu / Ava21 iyakaM na kurvanti caturlaghu / sUtrapauruSIM na kurvanti * mAsalaghu / arthapauruSIM na kurvanti mAsaguru / athaitaddoSabhayAdupakaraNapratyupekSaNAM vasatipramArjanAmAvazyakaM sUtrArthapauruSyau ca kurvanti tata eteSu caturSvapi sthAneSu pratyekaM catvAroM mAsA laghavaH / yastu 'zobhanaM samajani yadevaM * saprakAze sthAne sthitAH" ityevaM rAgaM karoti, yasya vA saprakAze nidrA nAgacchati sa yadi tatra dveSaM karoti, tata evaM manasA rAga-dveSakaraNe yathAkramaM caturguravazcaturlaghavazca / 'zeSeSvapi ' Ava 20 saniryukti-laghubhAnya-vRttike bRhatkalpasUtre [ upAzrayaprakRte sUtram 6 ahavaNa vArito, nikAraNao va tiNha va pareNaM / cheyaM ciya Avaje, cheyamao puvvamAhaMsu / / 3432 / / gAthAdvayamapi gatArtham ( gA0 3404 - 1) // 3431 // 3432 // jyotiH kharUpaM nirUpayati 1 ApatanaM nAma - gacchatAmulmukAdiSu praskhalanam, patanaM pratItam, tayoryA tejaHkAyavirAdhanA yA cAnAgAMDha paritApAdikA AtmavirAdhanA tanniSpannaM prAyazcittam // 3433 // . athainAmeva gAthAM bhASyakAro vivRNoti - paNagaM bhA0 // 2 cauro mAsA ya causu tAbhA* vinA // 3 etadantargataH pAThaH kAM* mo0 le0 nAsti // Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 3432-39] dvitIya uddezaH / zyakI-naiSedhikIkaraNAdipu sthAneSu pratyekamamivirAdhanAniSpannaM caturlaghu // 3435 // . amumevArtha sphuTataramAha peha pamajaNa vAsaga aggI, tANi akuvvaoM jA parihANI / porisibhaMgeM abhaMgi sajoI, hoti maNe u ratI varaI vA // 3436 // upakaraNapratyupekSAM vasatipramArjanAM "vAsaya" ti AkAralopAdAvAsakaM ca yadi karoti tadA-5 'mivirAdhanAniSpannaM caturlaghu / athaitadoSabhayAdetAni na karoti tato yA saMyamaparihANistanippannam / sUtrapauruSIbhaGge mAsalaghu, arthapauruSIbhaGge mAsaguru / "abhaMgi" ti tayoH karaNe'mivirAdhanA / atha 'sajyotirupAzrayaH' iti manasi ratirbhavati tadA caturguru, aratirbhavati caturlaghu // 3436 // jai ussagge na kuNai, taha mAsA saca akaraNe lhugaa| 10 vaMdaNa-thuIakaraNe, mAso saMDAsakAIsuM // 3437 // Avazyake 'yati' yAvataH kAyotsargAn na karoti 'tati' tAvanto laghumAsAH / atha sarvamapyAvazyakaM na karoti tatazcaturlaghu / atha vandanakaM na dadAti stutimaGgalaM vA na karoti tato yAvanti vandanakAni yAvatIH stutIrvA na prayacchati tAvanti mAsalaghUni / atha dadAti tatazcaturlaghu / upavizan sandazakaM na pramArjayati mAsalaghu, atha pramArjayati tatazcaturlaghu 15 // 3437 / / atha niSkramaNAdipadeSu prAyazcittamAha . AvassigA-nisIhiga-pamaja-AsajaakaraNe imaM tu / paNagaM paNagaM lahu lahu, AvaDaNe lahuga jaM ca'nnaM // 3438 // niSkAmanto yadyAvazyikIM na kurvanti paJcakam / pravizanto naiSedhikIM na kurvanti paJcakam / nirgama-pravezau kurvANA na pramArjayanti mAsalaghu / AsajjazabdasyAkaraNe mAsalaghu / ApatanaM 30 nAma-yad bhUmimasamprAptasya prAptasya vA jAnu-kUparAbhyAM praskhalanam , patanaM-sarvagAtreNa bhUmau prapAtaH, dvayorapi catvAro laghumAsAH / yaccApatitaH patito vA AtmavirAdhanAdikamApadyate tanniSpannam / athavA yaccAnyadagnau pratApanAdi karoti tadatra draSTavyam // 3438 // tadeva darzayatisehassa visIyaNayA, osake'tisaka annahiM nayaNaM / 25 vijjhaviUNa tuaTTaNa, ahavA vi bhave palIvaNayA // 3439 // zaikSasya zItArtasya vizItanA syAt , amau pratApya sa vigatazItamAtmAnaM kuryAditi bhaavH| atra ca yAvato vArAn hastau pAdau vA pratApayan parAvartayati tAvanti caturlaghUni / tathA 1degstamApadyate / sUtra bhaa0|| 2degdhu / atha kurvanti tata ekaikasmin kAyotsarge pratyekaM caturlaghu / atha vanda' kA // 3 tathApi mAsalaghu / upadeg bhA0 // 4 degyataH chedanakairanirvirAdhyate tatazcaturlaghu // 3437 // Avasti bhA0 // 5degka'dhisabhA0 kAM / etadanusAreNa bhA0 kA TIkA / dRzyatA patraM 962 TippaNI 1 // Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 962 saniryukti-laghubhApya vRtti ke bRhatkalpasUtre [ upAzrayaprakRte sUtram 6 'avaSvaSkaNaM' zIghra vidhyApanArthaM jvalatAmulmukAnAmapakarSaNam / 'aMtiSvaSkaNaM tu' teSAmeva prajvAlanArthamudIraNam / 'anyatra nayanaM nAma' zayanasthAnabhAvAda meH sthAnAntarasaGkramaNam / tathA pradIpanakabhayAdamiM kSAreNa dhUlyA vA vidhyApya tvagvarttanam / eteSu pratyekaM caturlaghukam // 3439 // athavA pratApayataH pramAdataH pradIpanakaM bhavet tatredaM prAyazcittamgAua duguNAdguNaM, battIsaM joyaNAi~ carimapadaM / cattAri cha ca lahu guru, cheo mUlaM taha dugaM ca // 3440 // vyUtAdArabhya dviguNAdviguNavRcyA dvAtriMzadyojanalakSaNaM caramapadaM yAvadidaM prAyazcittamyadyekaM gavyUtaM dahyate tatazcatvAro laghumAsAH, arddhayojanaM dajhate catvAro gurumAsAH, yojanaM dahyate SaNmAsA laghavaH, yojanadvaye SaNmAsA guravaH, caturSu yojaneSu cchedaH, aSTasu mUlam, 10 SoDazasu anavasthApyam, dvAtriMzadyojaneSu dagdheSu pArAJcikam || 3440 // tathAgoNe ya sAmAI, vAraNeM lahugA ya jaM ca ahigaraNaM / lahugA avAraNami, khaMbha-taNAI palIvejA // 3441 // tatra pravizato go-zvAnAdIn yadi vArayati tadA caturlaghukAH, yacca te vAritAH santo haritakAyAdi virAdhanA rUpamadhikaraNaM kurvanti tanniSpannam / atha na vArayati tato'pi caturla15 ghavaH / praviSTAzca prajvaladindhana cAlanena stambha-tRNAdIni pradIpayeyuH tatrApi gavyUtAdArabhya dviguNadviguNavRddhyA dvAtriMzadyojaneSu pArAzcikam / yata ete doSA ato na jyotiHzAlAyAM sthAtavyam / bhavet kAraNaM yena tatrApi tiSTheyuH // 3441 // kiM punastat ? iti ced ucyate - addhAniyAI, tikkhutto maggiUNa asatIe / gIyatthA jayaNAe, vasaMti to agaNisAlAe // 3442 // 20 adhvA - mahadaraNyaM tato nirgatA AdizabdAdazivA - maudaryAdiSu varttamAnA vikAlavelAyAM taM grAmaM prAptAH 'trikRtvaH' trIn vArAn zuddhAM vasatiM mArgayanti / yadi na prApyate tato gItArthA yatanayA abhizAlAyAM vasanti // 3442 // etadeva spaSTayati .5 addhAniyAI, tihaM asaIeN pharusasAlAe / gIyatthA jayaNAe, vasaMti to payaNasAlAe // 3443 // adhvanirgatAdayaH 'tisRNAM' paNitazAlA - bhANDazAlA - karmazAlAnAmanyatarasyAH 'paruSa zAlAyAH ' kumbhakArazAlAyA abhAve tato gItArthA yatanayA 'pacanazAlAyAM' bhAjanapa kazAlAyAM vasanti / iha zAlAtrayagrahaNAdanyA api kumbhakArazAlAH sUcitAH // 3443 // 25 30 tAsAM kharUpamupadarzayitumAha paNiya bhaMDasAlA, kamme payaNe ya varavaraNasAlA / iMdhaNasAlA gurugA, sesAsu vi hoMti caulahugA // 3444 // 1 'abhiSva' bhA0 kAM0 / "osakkai' ti ummugaM osAreti, 'abhisakkai' tti uttuati ummugaM" iti cUrNau / "osakkai' ummugaM osAreha, 'aisakada' ummuyaM uttuyadda" iti vizeSacUrNau // 2 'guNAdvi' mo0 0 // 3degsyAH paruSaH - kumbhakAraH tasya zAlAyA abhAve bhA0 // Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 3440-49]... dvitIya uddezaH / 963 paNitazAlA bhANDazAlA karmazAlA pacanazAlA vyAdharaNazAlA indhanazAlA ceti / atra niSkAraNe indhanazAlAyAM tiSThatAM caturgurukAH / 'zeSAsu' paNitazAlAprabhRtiSu caturlaghukAH // 3444 // athaitAsAmeva vyAkhyAnamAha kolAliyAvaNo khalu, paNisAlA bhaMDasAla jahiM bhNddN| kuMbhArakuDI kamme, payaNe vAsAsu AvAo // 3445 // tosalie vaggharaNA, aggIkuMDaM tahiM jalati niccaM / tattha sayaMvaraheDaM, ceDA ceDI ya chubbhaMti // 3446 // kaulAlikAH-kulAlakraya-vikrayiNasteSAmApaNaH paNitazAlA mantavyA / kimuktaM bhavati :yatra kumbhakArA bhAjanAni vikrINate, vaNijo vA kumbhakArahastAda bhAjanAni krItvA yatrApaNe vikrINanti sA paNitazAlA / bhANDazAlA yatra ghaTa-karakAdibhANDajAtaM saGgopitamAste / karmazAlA 10 kumbhakArakuTI, yatra kumbhakAro ghaTAdibhAjanAni krotiityrthH| pacanazAlA nAma yatrApAkasthAne varSAsu bhAjanAni pacyante / indhanazAlA tu yatra tRNa-karISa-kacavarAstiSThanti // 3445 // ___ vyAdharaNazAlA nAma tosaliviSaye grAmamadhye zAlA kriyate, tatrAgnikuNDaM khayaMvarahetornityameva prajvalati, tatra ca bahavazceTakAH ekA ca khayaMvarA ceTikA 'prakSipyante' pravezyante ityarthaH / yasteSAM madhye tasyai pratibhAti tamasau vRNIte, eSA vyAgharaNazAlA / etAsu tiSThatAM catvAro 15 laghukAH // 3446 // navaram - iMdhaNasAlA gurugA, Aditte tattha nAsiuM dukkhaM / duviha virAhaNa jhusire, sesA agaNI ya sAgarie // 3447 // indhanazAlAyAM tiSThatAM catvAro gurukAH / kutaH? ityAha-tatra tRNa-karISAdau 'AdIpte' pradIpte sati naSTuM 'duHkhaM' duSkaram / zuSiraM ca tat tRNAdi bhavati, tatastatra 'dvividhA virAdhanA' 20 saMyamA-''tmaviSayA / 'zeSAsu' paNitazAlAdiSu bhAjanavikrayika-krayikAdinA janena sAgArikam / pacanazAlAyAM punaranidoSo bhavati // 3447 // etAsu dvitIyapade tiSThatAM vidhimAha paDhamaM tu bhaMDasAlA, tahi sAgari natthi ubhayakolaM pi| kammA''paNi nisi natthI, sesa kameNedhaNI jAva // 3448 // zuddhopAzrayAlAme prathamaM bhANDazAlAyAM tiSThanti, yatastatra 'ubhayakAle'pi' divA rAtrau ca 25 sAgArikaM nAsti / tadabhAve karmazAlAyAm / tadaprAptau ApaNazAlAyAmapi, yatastatra 'nizi' rAtrau sAgArikaM nAsti / tadabhAve 'zeSAsu' pacanazAlAdiSu krameNa sthAtavyaM yAvadindhanazAlA / tadyathA-prathamaM pacanazAlAyAm , tato vyAdharaNazAlAyAm , tata indhanazAlAyAmapi // 3448 / / tatra sthitAnAM yatanAmAhate tattha sanniviTThA, gahiyA saMthAragA vihIpuvvaM / 30 jAgaramANa vasaMtI, sapakkhajayaNAe~ gItatthA // 3449 // 1degkA:-kumbhakArAsteSA bhA0 // 2 degkAlammi tAmA0 // 3 kamma paNiya nisi tAmA0 / etadanusAreNa bhA. TIkA / dRzyatAM TippaNI 4 // 4degprAptau paNitazA bhA0 // Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saniyukti-laghubhASya-vRttike vRhatkalpasUtre [ upAzrayaprakRte sUtram 6 'te' sAdhavaH 'tatra' upAzraye sanniviSTAH santaH svAdhyAyaM kurvanti / 'vidhipUrva' yathAranAdhikaM saMstArakAstaistatra gRhItAH / tatazca gItArthAH svapakSayatanAM kurvANA jAgrataH santaH 'vasanti' tiSThantItyarthaH // 3449 // katham ? ityAha pAse taNANa sohaNa, ahisakosaka annahiM nayaNaM / / 5 saMvaraNA liMpaNayA, chukkAraNa vAraNA''gaTThI // 3450 // ___agneH pArthe yadi tRNAni bhavanti tatasteSAM zodhanA kartavyA / zvApadabhaye'nAkrAntikastenasambhave vA agnerabhiSvaSkaNaM kurvanti / yadi tatra AkrAntikastenAnAM sambhavastadA tamagnimavaSvakayanti, khaptukAmA vA tamanyatra nayanti, bahiH saGkAmayantItyarthaH / kRte kArye kSAreNa mallakena vA tasyAmeH 'saMvaraNam' AcchAdanaM karttavyam / tato yathA''yuSkamanupAlya khayameva 10 vidhyAyati / pradIpanakabhayAt tatra stambhasya cchagaNAdinA lepanaM karttavyam / zvAno vA gaurvA yadi tatra pravizati steno vA Dhaukate tadA "chukAraNa" ti chichikkAraH karttavyaH / atha tathApi na tiSThanti tato nivAraNA teSAM karttavyA / sahasA ca pradIpanake lagne kaTAderAkarSaNaM karttavyam / yadvA tat pradIpanakaM dhUlyAdinA vidhyApayitavyam // 3450 // athopakaraNapratyupekSaNAdiSu dvAreSu yatanAmAha kaDao va cilimiNI vA, asatI sabhae va bAhi jaM aMtaM / ThANA'sati ya bhayammi va, vijjhAya'gaNimmi pehiMti // 3451 // agnerantare-vaMzamayaH kaTo vastramayI vA cilimilikA dAtavyA / tataH pratyupekSaNA-pramArjanAdIni sarvANyapi padAni kurvanti / kaTaka-cilimilikayorabhAve pratizrayAd bahirupakaraNaM pratyupekSaNIyam / atha bahiH 'sabhayaM' stenabhayayuktaM tato yadantyaM parijIrNamupakaraNaM tad bahiH 20 pratyupekSante, sAropakaraNaM tu vidhyAte jyotiSi pratyupekSitavyam / atha bahiH sthAnaM nAsti yadvA'ntyopakaraNasyApi tatrApaharaNabhayaM tataH sarvamapyupaMdhi vidhyAte'mau pratyupekSante // 3451 // niMtA na pamaaMtI, mUgA''vAsaM tu vaMdaNagahINaM / porisi bAhi maNeNa va, sehANa ya diti aNusahUiM // 3452 // nirgacchantaH pravizanto vA tatra bhuvaM na pramArjayanti, vasatimapi na pramArjayanti, Avazya25 kamapi 'bhUkaM' vAgyogavirahitaM vandanakahInaM ca kurvanti, sUtrArthapauruSyau bahirvidadhati, bahiH sthAnAbhAve manasaiva sUtramartha vA'nuprekSante, ye ca zaikSAH jyotiHprakAze rAgamupagacchanti teSAM gItArthA anuziSTiM prayacchanti // 3452 // katham ? ityAha nANujoyA sAhU, davvujovammi mA hu sajitthA / jassa vi na ei niddA, sa pAuya nimIlio gimhe // 3453 // 30 'jJAnodyotAH' sakalajIvAdipadArthasArthaprakAzakajJAnalakSaNabhAvodyotakalitAH sAdhavo bhavanti, ataH 'dravyodyote' katipayapadArthaprakAzake jyotiHprabhRtike 'mA sajata' mA rAgamupagacchata / 1 "pAse taNANa. gAhA purAtanA" iti vizeSacUrNau // 2'raNogahI taabhaa0|| 3 bhA. kAM. vinA'nyatra-ti tato vA do tATI0 mo0 le.||4degpkrnnN vidhyA kaaN*|| Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 3450-57] dvitIya uddezaH / 965 yasya vA sAdhoH saprakAze nidrA nAgacchati sa kalpena prAvRtaH khapiti / atha grISmakAle prAvRtasya dharmo bhavati tato nimIlitalocanaH khapiti // 3453 // atha "mUkAvazyakaM vandanakahInam" (gA0 3452 ) iti padaM vyAcaSTe AvAsa bAhi asaI, Thiya vaMdaNa vigaDa jayaNa thuihINaM / suttattha vAhi aMto, cili miNi kAUNa va jharaMti // 3454 // 5 AvazyakaM bahiH kurvanti / atha bahiH sthAnaM nAsti tato yo yatra sthitaH sa tatraiva sthito manasaiva karoti / dvAdazAvarttavandanakaM na prayacchanti / 'vikaTanAm' AlocanAM yatanayA varSAkalpaprAvRtA nizceSTA eva kurvanti / 'stutihInaM nAma' stutimaGgalaM manasaiva kurvanti / atha "porisi bAhi" (gA0 3452) ti padaM vyAkhyAyate--sUtrArthapauruSyau bahiH kurvanti / atha bahiH sthAnaM nAsti tataH pratizrayasyAbhyantare'pi cilimilikAM kRtvA 'jharanti' svAdhyAyaM 10 kurvanti / vA vikalpopadarzane, cilimilikAyA abhAve manasaiva sUtramartha vA'nuprekSante ityarthaH // 3454 // mUgA visaMti niti va, ummugamAI kao vi achivNtaa| sehA ya joi dare, jaggaMti ya jA dharai joI // 3455 // 'mUkAH' tUSNIkAH pravizanti nirgacchanti vA, naiSedhikImAvazyikI ce manasaiva kurvantI-15 tyarthaH / 'ulmukam' alAtam AdizabdAdamizakaTikAM vA kacidapyaspRzantaH tathA nirgacchanti vA pravizanti vA yathA''patana-prapatane na bhaktaH / ye ca zaikSA agItArthAzca nirdharmANaste jyotiSo dUre sthApayitavyAH / gItArthavRSabhAzca tAvad jAgrati yAvad 'jyotiH' agnidhiyate, na vidhyAyatIti bhAvaH, mA zaikSAdayaH pratApayeyuriti kRtvA // 3455 // addhANAI ainiddapillio gIoNsakkiuM suvaha / 20 sAvayabhaya ussake, teNabhae hoi bhayaNA u|| 3456 // adhvAdiparizrAnto'tinidrAprerito vA gItArthastamanimapasarpya khapiti / siMha-vyAghrAdizvApadabhaye yatanayA tAnyutmakAnyutsarpayati / stenabhaye tu bhajanA bhavati-yadyAkrAntikastenAstataH : 'mA jyotiH prajvaladavalokyAgamanaM kAryuH' iti kRtvA tamagnimapasarpayati, athAnAkrAntikAstato jvalantamamiM dRSTvA 'jAgratyamI' iti buddhyA te nAbhidravanti atasteSu tamamimutsa-25 rpayatIti // 3456 // addhANavivittA vA, parakaDa asatI sayaM tu jAleti / mUlAI va taveTha, kayakajA chAra akkamaNaM // 3457 // adhvani viviktAH-muSitAH 'parakRtam' anyaprajvAlitamami sevante / atha parakRto vahina prApyate tataH 'khayam' Atmanaiva jvAlayanti, zItA staondhanaM prakSipantItyuktaM bhavati / zUlam 30 AdizabdAd visUcikAM vA tApayituM parakRtAbhAve svayaM jvAlayanti, 'kRtakAryAH' niSThita kAyeM .-- kSAreNAkramaNaM kurvanti, mA pradIpanakaM bhaviSyatIti kRtvA // 3457 / / 1va sara tAmA0 // 2va na kurva maa0|| Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saniyukti-laghubhASya-vRttikai bRhatkalpasUtre [upAzrayaprakRte sUtram 7 sAvayabhaya ANiti va, soumaNA vA vi bAhi nINiti / bAhiM palIvaNabhayA, chAre tassa'sati nivvAve // 3458 / zvApadabhaye'nyataH sthAnAdagnimAnayanti / svaptumanaso vA tasmAt sthAnAda bahirnayanti / atha bahiH pradIpanakabhayAnna nayanti / tatastatra sthitameva kSAreNa chAdayanti / 'tasya' kSArasyAbhAve 5 'nirvApayanti' vidhyApayantItyarthaH // 3458 // pradIpasUtram 7 sUtram uvassayassa aMto vagaDAe savvarAIe paIve dippejA, no kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA ahAlaM. damavi vatthae / huracchA ya uvassayaM paDilehamANe no labhejjA, evaM se kappai egarAyaM vA durAyaM vA vathae / je tattha paraM egarAyAo vA durAyAo vA vasai se saMtarA chee vA parihAre vA 7 // asya vyAkhyAnaM jyotiHsUtravad mantavyam // atha bhASyam desIbhAsAya kayaM, jA bahiyA sA bhave huracchA u / baMdha'NulomeNa kayaM, chayA parihAra puvvaM tu // 3459 // ahavaNa vArijaMto, nikAraNao va tiNha va pareNaM / cheya ciya Avaje, cheyamao puvvamAhaMsu // 3460 // gAthAdvayamapi gatArtham (gA0 3404-5) // 3459 // 3460 // duviho ya hoi dIvo, asavvarAI ya savvarAI y| ThAyaMte lahu lahugA, kAsa agIyattha suttaM tu // 3461 // dvividhazca bhavati dIpaH, tadyathA-asArvarAtrikazca sArvarAtrikazca / tatrAsAvarAtrikapradIpa yuktAyAM vasatau tiSThatAM mAsalaghu, sArvarAtrikapradIpayuktAyAM tu catvAro laghavaH / kasya punaretara prAyazcittam ? / sUrirAha-agItArthasya // 3461 / / 25 ita Urddham ---"natthi agIyattho vA0" (gA0 3313) ityArabhya "ThAyaMti paIvasA lAe" (gA0 3334 ) itiparyantaM bhApyaM prAgvadana vaktavyam / atha tatra sthitAnAM doSAnAha uvagaraNe paDilehA, pamajaNA''vAsa porisi bhaNe ya / nikkhamaNe ya pavese, AvaDaNe ceva paDaNe ya // 3462 // 15 20 Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 967 10 bhASyagAthAH 3458-69] dvitIya uddezaH / paNagaM lahuo lahugA, cauroM lahugA ya causu ThANesu / lahugA gurugA ya maNe, sesesu vi hoti caulahugA // 3463 // dve api prAg (gA0 3434-35) vyaakhyaate||3462||3463|| manodvAre vizeSamAha-- gurugA ya pagAsammi u, lahugA te ceva appagAsammi / sAyammi hoti gurugA, assAe hoMti caulahugA // 3464 // / pradIpasya prakAze'bhirocyamAne catvAro gurukAH / aprakAze catvAro laghukAH / etadevotarArddhana vyAcaSTe-sAtaM sukhaM ratirityeko'rthaH, yadi prakAze ratiM manyate tadA catvAro guravaH / atha asAtam-ararti manyate tatazcatvAro laghukAH // 3464 // tathA paDimAe~ jhAmiyAe, uDDAhoM taNANi vA bhave hetttthaa| sANAi cAlaNA lAla, mUsae khaMbha taNAI palIvejA // 3465 // 10 devakulAdau pradIpazAlAyAM yA skanda-mukundAdipratimA tasyAM pradIpena 'dhyAmitAyAM' dagdhAyAmuDDAho bhavet-amIbhiH zramaNakaiH pratyanIkatayA skandAdipratimA dagdheti / 'adhastAdvA' saMstArakAdau tRNAni bhaveyuH tAni doran / zvAnAdinA vA pradIpasya cAlanA bhavet , mUSako vA 'lAlAM' vartimapaharet tataH stambhaH pradIpyeta tRNAni vA pradIpyeran // 3465 // tatazca gAuya duguNAduguNaM, battIsaM joyaNAi~ carimapadaM / cacAri cha cca lahu guru, chedo mUlaM taha dugaM ca // 3466 // uktArthA (gA0 3440) // 3466 // dvitIyapade pradIpazAlAyAmapi vaseyuH / katham ! ityAha addhANaniggayAI, tikkhutto maggiUNa asaIe / gIyatthA jayaNAe, vasaMti to dIvasAlAe / / 3467 / / (granthAgram-23920) adhvanirgatAdayastrikRtvaH zuddhAM vasatiM mArgayanti / yadi na prApyate tato gItArthA yatanayA pradIpazAlAyAM vasanti // 3467 // kathaM punaryatanA kartavyA ? ityAha___ te tattha sanniviTThA, gahiyA saMthAragA vihIpuvvaM / 25 jAgaramANa vasaMtI, sapakkhajayaNAe~ gItatthA // 3468 // prAgvat (gA0 3449) // 3468 // vizeSayatanAmAha-~ paDimAjhAmaNa orubhaNa liMpaNA dIvagassa orubhaNaM / osakkaNa ussakaNa, chakkAraNa vAraNokaTThI // 3469 // yatra pratimAdhyApanabhayaM tatra tasmAdavakAzAt pratimAyAH 'avarohaNam' anyatra saGkrAmaNaM 30 karcavyam / atha pratimA saGkrAmayituM na zakyate tataH stambha-kuDyAdInAM limpanaM pradIpasya ca 1 granthAnam 8000 mo0 le / 0 100 tATI0 // 2 etanmadhyagataH pAThaH bhA0 nAsti / nAstIyaM gAthA cUrNikRtA vizeSacUrNikRtA vA''datA // . 20 Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 968 ___ saniyukti-ladhubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ upAzrayaprakRte sUtram 7-8 tataH sthAnAd 'avarohaNaM' sAmaNaM vidheyam / atha zRGkhalAdIpo'sau na tataH sthAnAdavatArayituM zakyate tato lAlAyA avasarpaNamutsarpaNaM vA kuryAt / zvAna-gavAdInAM ca 'chakkAraNaM' chichiriti pratiSedhakaraNena, vAraNaM vA daNDAdidarzanena, apakarSaNaM vA varteH karttavyam // 3469 // athotsarpaNamavasarpaNaM ca vyAkhyAnayati saMkaladIve vattiM, unvatte pIlae va mA ddjjhe| rUeNa va taM nehaM, ghettUNa divA vigiciMti // 3470 // 'zRGkhalAdIpe' sthAnAntaraM saGkAmayitumazakye vartimuhartayedvA niSpIDayedvA, 'mA dAtAM' mA pradIpyatAmiti kRtvA / rUtena vA 'ta' pradIpavarttinaM 'snehaM' tailaM gRhItvA tato divA "vigicaMte" pariSThApayanti / / 3470 // 10 heTTA taNANa sohaNa, osake'bhisaka annahiM nayaNaM / AgAr3he kAraNammi, osaka hisakaNaM kujjA // 3471 // pradIpasyAdhastAt tRNAnAM zodhanaM karttavyam / yadvA taM pradIpamavasarpayati vA abhisarpayati vA anyatra vA nayati saGkAmayatItyarthaH / etaccAMvasarpaNamabhisarpaNaM vA AgADhe kAraNe samutpanne gItArthaH kuryAt , nAnAgaDhe // 3471 // 18 majjhe va deulAI, bAhiM va ThiyANa hoi atigamaNaM / je tattha sehadosA, te iha AgAr3heM jayaNAe // 3472 // "te sAdhavo vikAle samprAptAH santaH sapradIpe devakule sthitA bhaveyuH / - yadvA prAmAdemadhye devakulam , AdizabdAt prapA-sabhAdikaM vA, tacca divA sAgArikAkulaM tatra prabhAte'pi samAgatA divA bahiH sthitvA sandhyAyAM tatra pravizanti / yadvA bahiHsthitAnAM 20 'stena-zvApadAdibhayamatra rAtrau bhavati' iti zrutvA grAmamadhye 'atigamanaM pravezo bhavati, tatra ca sapradIpAyAM vasatau sthitaiyeM pUrva zaikSaviSayAH pratApanAdayo doSA uktAH te ihAgADhe kAraNe yatanayA pariharttavyAH // 3472 / / yadi pramAdataH pradIpanakaM mavet tataH ko vidhiH? ityAha ___annAe tusiNIyA, nAe daTTaNa karaNa saviulaM / pAhi deula saddo, samAgayANaM kharaMTo ya // 3473 / / 28 yadi kenApi na jJAtam yathA-'atra saMyatAH sthitAH santi' tatastUSNIkA bhUtvA palAyante / atha jJAtam-'saMyatA anna sthitAH santi' iti tataH pradIptaM dRSTvA mahatA zabdena 'saviulaM' bolaM kurvanti yAvad bhUyAn jano militaH / tato bahujanasya purato bhaNanti-pazyata pazyata kenApi pApena pradIpanakaM kRtamiti / yadvA devakulAd bahirnirgatya tathaiva 'zabdaH' bolaH kriyate, samAgatAnAM lokAnAM kharaNTanA kartavyA-nUnaM yuSmAbhirevaitat pradIpitaM yenaite zramaNA dahyante, 0 asAkaM copakaraNaM sarvamapyatra dagdham / evaM kharaNTitAH santo na kiJcidullapanti // 3473 / / yati vA niSpIDayati vA 'mA bhA0 // 2 kAtisa' tAmA0 // 3'kAsa tAmA* vinA // 4 etacihAntargataH pAThaH mA0 nAsti / 5prAmAntaH 'bhatideg bhaa*|| 6 zaikSAdayo doSAH maa0|| Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASya gAthAH 3470-76 sUtram piNDAdisUtrANi 8-10 uvassagassa aMto vagaDAe piMDae vAloyae vA khIre vA dehiM vA navaNIe vA sappiM vA telle vA phANie vA pUrva vA sakkulI vA sihariNI vA ukkhittANi vA vikkhaiittANi vA viikinnANi vA vippainnANi vA, no kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA ahAlaM. damavi vatthae 8 // athAsya sUtrasya kaH sambandhaH? ityAha dehovahINa DAho, tadannasaMghaTTaNAya jotimmi / saMgAla caraNaDAho, eso piMDassuvagdhAo // 3474 // tena-zaikSeNa anyena vA-zvAna-gavAdinA jyotiSaH saGghaTane kRte dehasya vA upadhervA dAho bhavati iti pUrvasUtre uktam / atrApi piNDAdiyuktopAzraye sthitasya 'sAGgAraM' sarAgaM 1 "rogeNa saiMgAlaM" (piNDani0 gA0 659) ti vacanAt / piNDAdikaM samuddizatazcaraNasya dAho bhavatIti / eSa piNDasUtrasya pUrvasUtreNa saha 'upoddhAtaH' sambandhaH // 3474 // 16 anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA --upAzrayasyAntarvagaDAyAM piNDako vA locakaM vA kSIraM vA dadhi vA navanItaM vA sarpirvA tailaM vA phANitaM vA pUpo vA zapkulikA vA zikhariNI vA, etAnyutkSiptAni vA vikSiptAni vA vyatikIrNAni vA viprakIrNAni vA bhaveyuH, no kalpate nimranthAnAM vA nirgranthInAM vA yathAlandamapi vastumiti sUtrArthaH // atha bhApyam piMDo jaM saMpanna, piMDagejhaM va piMDavigaI vaa| jaMtu sabhAvA lutaM, taM jANasu loyagaM nAma / / 3475 // piNDo nAma-yadazanAdikaM 'sampannaM' viziSTAhAraguNayuktaM SaDrasopetamiti yAvat , yadvA yat 'piNDagrAhya piNDarUpatayA haste grahItuM zakyate, 'piNDavikRtirvA' guDAdighanavikRtirUpA piNDo'bhidhIyate / 'yattu' yat punarazanAdi khabhAvAdeva 'luptam' AhAraguNairanupetaM tad locakaM nAma jAnIhi kSIra-dadhi-navanIta-sarpiH-tailAdIni suprasiddhAnIti // 3475 // pUvo u ullakhajaM, chuTTagulo phANiyaM tu davio vA / sakkuligAI sukaM, tu khajagaM sUyi savvaM // 3476 // 1 dadhI vA tAmU0 // 2-3 kkhinnANi vA tAmU0 tATI0 bhA0 kA0 // 4 etadantargataH pAThaH bhA0 kA nAsti // 5degkhyA prAgvat // piNDAdipadAni tu bhASyeNaiva vyAkhyAyante-piMDo bhA0 // 6 atra kAM0 // 7deglAni sudeg bhaa0|| 8 cUrNikadabhimataH "khuDagulo" tti pAThaH / "khuigullo' ti phANitaM, 'dravito va ti piMDagulo vA pANieNa samaM dravito khuhugulo tti bhaNNA" iti cuurnnii| 25 Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 970 saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ upAzrayaprakRte sUtram 9 'pUpaH ' ArdrakhAdyakavizeSaH, tadgrahaNena lapanazrIprabhRtikaM sarvamapyArdrakhAdyakaM gRhItam / "chuTTagulo" ti ArdrA guDaH, 'dravikaH' piNDaguDa eva pAnIyena drAvitaH, etadubhayamapi phANitamucyate / zaSkulikAgrahaNena zaSkulikA - modakAdikaM sarvamapi zuSka khAdyakaM sUcitam // 3476 // jA dahisarammi gAliyaguleNa caujAyasugayasaMbhArA / kUrammi gbhamANI, baMdhati siharaM sihariNI u // 3477 // dadhnaH zare gAlitena guDena yA niSpannA, aparaM ca 'caturjAtaka sukRtasambhArA' elA-tvaktamAlapatra-nAgakesarAkhyaizcaturbhirgandhadravyairAdhikyenopajanitavAsA, kUramadhye prakSipyamANA zikharaM baghnAti sA zikhariNItyucyate / utkSipta - vikSiptAdipadavyAkhyA prAgvat // 3477 // athaiteSu tiSThatAM prAyazcittamAha 6 paMDAIAine, niggaMthANaM na kappaI vAso / cauro ya aNugghAyA, tattha vi ANAiNo dosA // 3478 // piNDAdibhiH zikhariNIparyantairAkIrNe pratizraye nirgranthAnAm upalakSaNatvAd nirgranthInAM ca - na kalpate vAsaH / atha tiSThanti tatazvatvAro'nuddhAtA mAsAH / tatrApyAjJAdayo doSA mantavyAH || 3478 // 10 15 athavA 'dvayorapi' nirgrantha-nirgranthIvargayostatra tiSThatozcaturgurukAstapaH- kAlavizeSitAH / tadyathA-----bhikSozcaturgurukaM tapasA kAlena ca laghu, vRSabhasya kAlaguru, upAdhyAyasya tapoguru, AcAryasya tapasA kAlena ca gurukam / evaM bhikSuNIprabhRtInAmapi mantavyam / athavA caturguru20 kamAdau kRtvA chedaparyantA caturNAmapi yathAkramaM zodhijJAtavyA // 3479 // 25 cauro visesiyA vA doNha vi vaggANa ThAyamANANaM / ahavA caugurugAI, nAyavvA cheyapajaMtA || 3479 // sUtram - aha puNa evaM jANejjA -no ukkhittAiM no vikkhitAI no viiNNiAI no viSpakaNAI rAsikaDANi vA puMjakANi vA kuliyAkaDANi vA "bhittikaDANi vA laMchiyANi vA muddiyANi vA pahiyANi vA kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA 10 hemaMta - gimhAsu vatthae 9 // 1 chupamA tATI0 ta0 De0 // 2-3 etadantargataH pAThaH bhA0 nAsti // 4 dhirmantavyA bhA0 // 5-6 ta. De0 vinA'nyatra - vikhannAI no tAmU tATI0 mo0 le0 kAM0 / khinnANi vA no bhA0 // 7degvaNANi vA no bhA0 // 8SNANi vA rA0 bhA0 // 9 etanmadhyagataH pAThaH tAmU0] nAsti // 10 etadantargataH pAThaH tAmU0 eva varttate // Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAgyagAthAH 3477-82 ] dvitIya uddezaH / 971 *1 asya vyAkhyA prAgvat / navaraM yatra piNDAdIni rAzIkRtAdirUpANi tatra gItArthAnAM kalpate Rtubaddhe vastumiti sUtrahRdayam // atre--- "puMjo u hoi vaTTo, so ceva ya Isi Ayao rAsI / " ( gA0 3311 ) ityAdibhASyagAthAH piNDAdyabhilApena prAbhvad mantavyAH yAvat " kAsaya icchA samuppannA" ( gA0 3341 ) iti / kIdRzI punaricchA samutpannA : ityucyate - aNubhUyA piMDarasA, navaraM ttUNimesa piMDANaM / kAmoM ko uhalaM, tava sesA vi bhaNiyantrA / / 3480 / / anubhUtAstAvadanyeSAM piNDAnAM rasAH paramamISAM piNDAnAM rasAn muktatvA, ataH 'kariSyAmaH ' pUrayiSyAmaH kautUhalamiti vicintya prasupteSu zeSasAdhuSu tAni bhojyAni bhuGkte / ' zeSANyapi ' kSIrAdIni " aNubhUyA khIrarasA" ityAdyabhilApena tathaiva bhaNitavyAni yAvad dvitIyapade tatrApi 10 pratizraye sthitA agItArthasAdhuSu bhikSAcaryAdinirgateSu sUrayaH sAgArikamitthaM bruvate // 3480 // tela- guDa - khaMDa -macchaMDiyANa mahu - pANa-sakarAINaM / diTTha mae sannicayA, ane dese kuTuMbINaM // 3481 // taila-guDa-khaNDa-matsyaNDikAnAM madhu-pAna- zarkarAdInAM ca sannicayA mayA'nyasmin deze kuTubinAM gRheSu dRSTAH / zeSaM sarvamapi piNDAbhilApena prAgvadavasAtavyam || 2481 // sUtram -- aha puNa evaM jANijAno rAsikaDA~I jAva no bhittikaDAI koTTAuttANi vA palA uttANi vA maMcAuttANi vA mAlA uttANi vA kuMbhiuttANivA karabhi uttANi vA olittANi vA vilittANi vA laMchiyANi vA muddiyANi vA pihiyANi vA kappai nigaMthANa vA niggaMthINa vA vAsAvAsaM vatthae 10 // asya vyAkhyA prAgvat / navaraM kumbhI - mukhAkArA koSThikA, karabhI - ghaTasaMsthAnasaMsthitA, tayorAguptAni - prakSipya rakSitAni kumbhyAguptAni karabhyAguptAni vA // atra bhASyam - kuMbhI karahIeN tahA, palle mAle taheva maMce ya / olita pihiya muddiya, erisaeNNa kappatI vAso // / 3482 // 1 etaccihnAntargataH pAThaH bhA0 nAsti // 2deg bhASyam - "puMjo bhA0 // 3 'di prAgvad mantavyaM yAva' bhA0 // 4deg tUNa mesi bhA0vinA // 5 hAmo kohalaM tAnA0 // 6deg mamISAM susvAdutarANAM piNDA kAM0 // 7 'DANi vA jA0 bhA0 // 8 'DANi vA ko bhA0 // 9 "kumbhI ur3iyA, karavI dukkaNAdi" iti cUrNau vizeSacUrNo ca // 10 asya ta0 De0 // 5 15 20 25 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 972 saniyukti-laghubhASya-vRttikai bRhatkalpasUtra [ upAzrayaprakRte sUtram 11 ___ yatropAzraye kumbhyAM vA karabhyAM vA palye vA mAle vA maJce vA cazabdAt koSThe vA prakSitAni piNDaprabhRtIni bhavanti, tAni cAvaliptAni pihitAni mudritAni vA bhaveyuH, IdRze na kalpate vastum // 3482 // tathA cAha uDubaddhammi aIte, vAsAvAse uvAhie saMte / ThAyaMtagANa guruyA, kAsa agItattha suttaM tu // 3483 / / Rtubaddhe kAle vyatIte varSAvAse copasthite / yadyapi sUtreNa tatropAzraye sthAtumanujJAtaM tathApi na kalpate, >> yadi tiSThanti tatazcaturgurukAH / zipyaH pRcchati-kasya punaretat prAyazcittam ? / sUrirAha-agItArthasya / sUtraM punargItArthamadhikRtya pravRtam / zeSaM piNDAmilApena tathaiva vaktavyam // 3483 // AgamanagRhAdisUtrANi 11-12 sUtram no kappai niggaMthINaM ahe AgamaNagihaMsi vA viyaDagihaMsi vA vaMsImUlaMsi vA rukkhamUlaMsi vA abbhAvagAsiyaMsi vA vasthae 11 // 15 iha nirgrantha-nirgranthInAM sAmAnyataH sadoSA upAzrayA uktAH, atha kevalAnAmeva nimra nthInAmabhidhIyanta ityanena sambandhenAyAtasya :- asya vyAkhyA--adhaHzabda iha avazavdArthe / pathikAdInAmAgamanenopetaM tadartha vA gRhamAgamanagRham / vivRtam-anAvRtaM gRhaM vivRtagRham / vaMsImUlaM nAma-gRhAd bahiHsthitamalandakAdikam / vRkSamUlaM tu vRkSasya-sahakArAdeH mUlam adhobhAgaH / abhAvakAzamAkAzamucyate / eteSu pratizrayeSu nimranthInAM vastuM na kalpate iti 20 sUtrasaGkepArthaH // atra bhApyavistaraH AgamaNe viyaDagihe, baMsImUle ya rukkhamabhAse / ThAyaMtikANa gurugA, sattha vi ANAdiNo dosA // 3484 // AgamanagRhe vivRtagRhe vaMsImUle vRkSamUle'bhrAvakAze ca tiSThantInAM nimranthInAM catvAro gurukAH / tatrApyAjJAdayo doSA mantavyAH / / 3484 // athavA AgamagihAdiesaM, bhikkhuNimAdINa ThAyamANINaM / gurugAdI jA chedo, visesitaM caugurU vA siM // 3485 / / AgamanagRhAdipu bhikSuNyAdInAM tiSThantInAM caturgurukamAdau kRtvA chedaM yAvat prAyazcittam / tadyathA-bhikSuNyAzcaturgurukam , abhiSekAyAH SaDlaghukam , gaNAvacchedinyAH SaDgurukam , pravatinyAzchedaH / yadvA "siM" AsAM catasRNAmapi tapaH-kAlavizeSitaM caturgurukaM bhavati / tatra 50 bhikSuNyAstapasA kAlena ca laghukam , abhiSekAyAH kAlena gurukam , gaNAvacchedinyAstapasA gurukam , pravartinyAstapasA kAlena ca gurukam // 3485 // athAgamanagRhaM vyaacsstte1-2|| etacihAntargataH pAThaH bhA0 nAsti // 3degha athazadeg bhA0 / 6 vAzadeg ta0 // 25 Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 bhASyagAthA: 3483-91] dvitIya uddezaH / 973 AgaMtugAratthijaNo jahiM tu, saMThAti jaM cA''gamaNammi tesi / taM AgamogaM tu viU vadaMti, sabhA pavA deulamAdiyaM vA // 3486 // AgantukaH-pathikAdiragArasthajano yatrAgatya santiSThate, yacca 'teSAM' pathikAdInAmAgamane vartate, tad 'AgamaukaH' AgamanagRhaM 'vidvAMsaH' zrutadharA vadanti / tacca sabhA vA prapA vA devakulAdikaM vA mantavyam // 3486 // tatra tiSThantInAM doSAnAha AgamaNagihe ajA, jaNeNa parivAriyA aNajeNa / daTuM kulappasUtA, saMjamakAmA virajaMti // 3487 // AgamanagRhe sthitA AyI anAryena janena parivAritA dRSTvA kulaprasUtAH striyaH 'saMyamakAmAH' pravrajyAM grahItumanaso virajyante // 3487 // katham ? ityAha uvassae erisae ThiyANaM, Na sIlabhArA sagalA bhavaMti / ko dANi haMseNa kiNeja kAkaM, evaM niyattaMti kulappasUyA // 3488 // IdRze upAzraye sthitAnAmAryikANAM zIlaM-brahmacarya tatpradhAnA bhArAH-saMyamayogadhurAlakSaNAH 'sakalAH' sampUrNA na bhavanti, kintu khaNDita-virAdhitAH; asmAkaM ca susaMvRtagRhamadhyamadhyAvasantInAM pratyapAyAbhAvAd niSkalaGka zIlamanupAlayantInAM haMsakalyo gRhavAsaH, evaMvidhe tu taruNAdipratyapAyabahule pratizraye tiSThantInAM yA pravrajyA sA bahudoSamalImasatayA kAkakalpA, ataH 15 ka idAnIM haMsena kAkaM krINIyAt ? / evaM vicintya kulaprasUtAH striyaH pravrajyAgrahaNAd nivatante // 3488 // athAva vizeSadopAnabhidhirakhaMrAha kAiya paDileha sajjhAe, muMjaNe vIyArameva gelaNNe / sANAdI uvagaraNe, taruNAI je bhaNiya dosA // 3489 // ___ kAyikyAM pratyupekSaNAyAM svAdhyAye bhojane vicAre glAnatve ca doSA bhavanti / zvAnAdinA 20 copakaraNamapahiyate / taruNAdayazca doSA ye prathamoddezake bhaNitAste'tra mantavyA iti' niyuktigAthAsamAsArthaH // 3489 // atha vyAsAtha pratidvAraM vibhaNiSurAha moyassa vAyassa ya saNNirohe, gelaNNa NIsaTTamasaNNirohe / paloTTaNA ghANa sasadda matte, AtobhayA tattha bhavaMti kIve // 3490 // yadyAgamanagRhe sthitAH sAgArikamiti kRtvA mokasya vAtasya vA sannirodhaM kurvanti tato 'glAnyaM' 25 glAnatvaM bhavati / atha tayoH sannirodhaM na kurvate tato 'nisRSTAH' nirlajjA bhaveyuH / atha mAtrake kAyikI vyutsRjanti tato mAtrakasya praloTanAyAM durabhigandhaghrANiH samucchalati / mAtrake ca sazabdaM prazravaNamAgacchati, taM ca zrutvA sAgArikA uDDAhaM kurvanti / Atma-parobhayasamutthAzca tatra doSA bhavanti / tatrAtmasamutthadoSA nAma-sA saMyatI svayaM kSubhyeta / parasamutthastu "kIve" tti zabdaklIbaH saMyatyAH kAyikIzabdaM zrutvA kSubhyeta / ubhayasamutthastu dvAvapi kSubhyetAm // 3490 // 30 pehiMti uDDAha pavaMca teNA, apehaNe sohi tihovahissA / kIraMta'kIraMta sute ya dosA, Na Niti bhikkhassa niruddhamaggA // 3491 // 1 surigAthAmAha bhA0 ||2degti dvAragA bhA0 // Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 974 saniyukti-laghubhApya-vRttike bRhatkalpasUtre [ upAzrayaprakRte sUtram 11 yadi saMyatyaH sAgArike pazyati khakIyamupakaraNaM pratyupekSante tata uDDAho bhavati, prapaJcaM vA sa sAgArikaH kurvIta, tathaiva khakIyaM vastraM pratyupekSeta ityarthaH / stenA vA taM sAropachi pratyupekSyamANaM dRSTvA hareyuH / athaitaddopabhayAd na pratyupekSante tatastrividhopadheH 'zodhiH' prAyazcittam / tadyathA-jaghanye paJcakam , madhyame mAsalaghu, utkRSTa caturlaghu / 'zrute' khAdhyAye kriyamANe / sAgArikA AlApakAn Agamayya tathaiva uddaTTayeyuH / atha svAdhyAyo na kriyate tataH sUtrArthanAzAdayo doSAH / tathA sAgArikairniSkamaNa-pravezasthAnopaviSTairniruddhamArgAH satyo na bhaijhAya 'nirgacchanti' nirgantuM zaknuvantIti bhAvaH // 3491 // dukkhaM ca bhuMjaMti sati dvitesu, takiMti deMte ya ati dosA / bhuMjaMti guttA adhikAriyA u, kuluggayA kiM puNa jA atoyA // 3492 // 10 sAgArikeSu tatra 'sadA' nityameva sthiteSu saMyatyo duHkhaM bhuJjate / atha teSAM madhyAt kazcid dramakaprAyaH 'tarkayati' AhArayAcyAM karoti tato yadi dIyate tadA asaMyatapoSaNAdadhikaraNam ; atha na dIyate tato'sau pradveSaM gacchet , pradviSTazca prAntApanam uDDAham abhyAkhyAnapradAnaM vA kuryAt ; evamubhayathA'pi doSAH / kiJca kulodgatAH striyaH 'guptAH' ekAnte sthitA adhikAriNyazca bhuJjate, kiM punaryAH 'atoyAH' zItodakavirahitAH saMyatyaH kAJjikenAcamana15 kAriNya ityarthaH ? tAbhiH sutarAmekAnte bhUtvA bhoktavyamiti // 3492 // vIyArabhome vahi dosajAlaM, Nisaha-vIbhacchakayA ya aMto / kIraMta kicce ya gilANa dosA, kAlodivattI ya tahosahassa // 3493 // yadi sAgArikamiti matvA vicArabhUmau bahirgacchanti tataH 'doSajAlaM' mAsakalpaprakRtA. bhihitaM dUSaNanikurumbaM Dhaukate / athaitaddoSabhayAdantaH saMjJAM vyutsRjeyuH tataH sAgArikAloke 20 vyutsRjantyo nisRSTAH-nirlajjA vIbhatsAzca gaNyante, tatkRtAzcoDDAhAdayo doSAH / glAnAyAzca saMyatyAH 'kRtye' akalpyapathyauSadhapradAnAdau kriyamANe sAgArikA vadeyuH-etadamUSAmakalpanIyaM parametadapi pratisevante, nUnaM sarvamapyalIkamamUSAmityAdayo doSAH / atha sAgArikamiti matvA na kriyate tata auSadhasya kAlAtipattiH syAt , kAlAtikrameNa cauSadhe dIyamAne glAnA paritApamaznuyAt // 3493 // 25 haraMti bhANAi suNAdiyA ya, sayaMti bhIyA va vasaMti NicaM / NicAule tattha NiruddhacAre, NegaggayA hoti ko si jhAo // 3494 // tatrAgamanagRhe zunakAdayaH pravizya bhAjanAdikaM haranti / tataH 'nityam' ahorAtramapi tatra zvAnAdibhayabhItAH zerate vA vasanti vA / 'nityAkule ca' sadaiva sAgArikairAkIrNe'ta eva _ 'niruddhacAre' gamA-5'gamarahite tatraikAgratA na bhavati, kutaH svAdhyAya: "siM' amUSAM 30 bhaviSyati ? // 3494 // taruNA-vesisthi-vivAha-rAyamAdIsu hoti satikaraNaM / .---1 degkkhaM ti bhuM tAbhA0 bhA0 vinA // 2 lAtipattI tAbhA0 // 3 'cAre naikAgratA bhavati / kutaH punaH svAdhyAyaH "se" tasya bhaviSyati ? iti / bhA0 // Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 975 15 bhASyagAthAH 3492-3500] dvitIya uddezaH / ___icchamaNicche taruNA, teNA tAo va uvahiM vA // 3495 // tatrAgamanagRhe bahavastaruNA vezyAstriyo vA kAmukavRndaparivRtAH, vivAho vA mahatA vicchadeMna vidhIyamAnaH, rAjAdayo vA nirgacchantaH pravizanto vilokyante tataH smRtikaraNa-kotuke bhuktA-'bhuktAnAM jAyate / tathA yadi taruNAn avabhASamANAn icchati tato vratavirAdhanA, atha necchati tataste uDDAhaM kuryuH / stenA vA tAH saMyatIrapahareyuH 'upadhiM vA' vastrAdikaM vA hareyuH / // 3495 // tadevaM vyAkhyAtA "kAiya paDileha" ityAdikA (3482) niyuktigAthA / athAgamanagRha eva doSAntarANyAha obhAvaNA kulaghare, ThANaM vesitthi-khaMDarakkhANaM / / uddhaMsaNA pavayaNe, carittabhAsuMDaNA sajjo // 3496 // dhUrteH parivAritAsu tAsu kulagRhasyApabhAjanA syAt , anyacca tad AgamanagRhaM vezyAstrINAM 10 'khaNDarakSANAM ce' hiNDikAnAM sthAnaM vartate, tatra sthitAnAm 'uddharSaNA' pravacanaviSayA hIlA cAritrasya ca bhraMzanA 'sadyaH' zIghraM bhavati / tathA taruNAdIn dRSTvA kasyAzcid daza kAmavegA bhaveyuH // 3496 // te ca saprAyazcittA amI ciMtAi daTTamicchai, dIhaM NIsasati taha jare DAhe / bhattAroyaga mucchA, ummattoM Na yANatI maraNaM / / 3497 // mAso lahuo guruo, cauro lahugA ya hoMti gurugA y| chammAsA lahu-gurugA, chedo mUlaM taha dugaM ca // 3498 // dve api prAg vyAkhyAte (gA0 2258-62) // 3497 // 3498 // sa uktA AgamanagRhe doSAH, atha vivRtagRha-vaMzImUlayordoSAnAha->> ee ceva ya dosA, savisesatarA havaMti vigaDagihe / 20 vaMsImaladvANe, paDibaddhe je bhaNiya dosA // 3499 // 'eta eva' AgamanagRhoktA doSAH savizeSatarA vivRtagRhe tiSThantInAM bhavanti / vaMsImUla. sthAne tu te doSA draSTavyAH ye dravyato bhAvatazca pratibaddha pratizraye'pkAyayantrayojanAdaya AtmaparobhayasamutthAzca doSAH prathamoddezake bhaNitAH // 3499 // athainAmeva gAthAM vyAkhyAnayati avAuDaM jaM tu caudisi pi', tIsuM dusuM vA vi tahekkato vaa| 25 ahe bhave taM viyarDa gihaM tu, uhuM amAlaM ca archannagaM vA // 3500 // vivRtagRhaM dvidhA-adhovivRtam UrddhavivRtaM ca / yat pArzvatazcatasRSu tisRSu vA dikSu dvayorvA dizorekasyAM vA dizi 'apAvRtaM' kuDyarahitaM paramupari cchannaM tadadhovivRtagRhaM bhavet / yat punaH 'amAlaM' mAlarahitam acchannaM vA chAdyarahitaM paraM pArzvataH kuDyayuktaM tadUrddhavivRtaM bhavati // 3500 // 1degkam // 3495 // kiJca-obhA bhA0 // 2 ca' ArakSiNAM sthAdeg bhA0 // 3 nAstyetadantargatamavataraNaM bhA0 kAM // 4 tatra vivRtagRhaM vyAkhyA bhA0 // 5pi, disAmao tini duve stha cekaM / ahe tAbhA0 // 6 chattagaM tAmA0 // 7 vA' pArzvataH kuDyayuktam uparyanAcchAditamityarthaH tadU bhA0 // Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 976 saniyukti-ladhubhAva-vRtti ke bRhatkalpasUtre [ upAzrayaprakRte sUtram 11-12 ajaMtiyA teNa-suNA urvati, goNAdi NissaMkamabhivaMti / teNAdiyA tattha cilIya dosA, kaDAdikammaM tu sajIvaghAtaM // 3501 // 'tatra' vivRtagRhe 'ayantritAH' kuDyAdyabhAvAdaniruddhapracArAH stena-zunakA upAyAnti, tatazcopakaraNaharaNAdayo doSAH / gavAdayazca zRGgAdyabhighAtena niHzaGkamabhivanti / atha tatra pArthatazcilimilikA dIyate tataH "cilIe" tti "sUcanAt sUtram' iti kRtvA cilimili kAyAH stenAdayo doSAH, te tAmapahRtya gaccheyuriti bhAvaH / "kaDAi" tti atha kaTaM kiliJcaM vA kArayitvA tatra sthApayanti tata AdhAkarmadoSaniSpannaM prAyazcittaM 'sajIvaghAtam' iti kaTAdau niSpAdyamAne yeSAM jIvAnAmupaghAto bhavati tanniSpannaM pRthak prAyazcittam // 3501 // atha vaMzImUlaM vyAcaSTe10 jAo(jo A)vaNe vI ya bahiM gharassa, aliMdao vA avasArigA vA / gehassa pAse pura piTThao vA, taM vaMsimUlaM kusalA vadaMti // 3502 // yo gRhAda bahirdhArApravertisthaDikArUpa alindakaH, yA vA 'apasArikA' paTAlikA, kutra? ityAha-gehasya pArthe vA purato vA pRSThato vA tad vaMzImUlaM nAma gRhaM 'kuzalAH' tIrthakarAdayo vadanti / atra tiSThantInAM pratibaddhasUtroktA doSAH // 3502 // 16 atha vRkSamUlA-'bhAvakAzayodoSAnAha arhi va dArugAdI, sauNagaparihAra pupph-phlmaadii| evaM tu rukkhamUle, abbhAvAsammi siNhAI // 3503 // ___ asthi vA dArukaM vA AdizavdAd leSThukAdikaM vA vAtena cAlitaM sat prapatet , zakunAH pakSiNasteSAM sambandhI parihAraH-purISamupari nipatet, puSpANi vA phalAni vA AdizabdAd 26 patrANi vA pateyuH, eSu yathAyogamAtma-saMyamavirAdhanA mantavyA / evaM vRkSamUle / vRkSasyAdho. vartini vA gRhe ~ tiSThantInAM doSAH / abhAvakAze tu simhA-avazyAyo bhavet , AdizabdAt / sacitaM rajaH prapatedityAdiparigrahaH / avazyAyenAdrIbhUtAnAM visUcikAdibhirAtmavirAdhanA mantavyA / yata ete doSA ato na AgamanagRhAdiSu sthAtavyam / bhavet kAraNaM yena tatrApi sthIyate / / 3503 // kim ? ityAha addhANaniggayAdI, tikkhutto maggiUNa asatIye / vADagaAgamaNagihe, iyarammi ya Niggahasamatthe // 3504 // adhvanirgatAdayasvikRtvo nirdoSAM vasatiM mArgayitvA yadi na prAmuvanti tato vATakasya madhyavarti yad AgamanagRhaM-devakulAdikaM tatra vasanti / katham ? ityAha-itaraH-zayyAtaraH sa yadi nigrahasamarthaH-jitendriyaH pratyanIkanivAraNakSamazca bhavati tatastatra vastavyam , nAnyathA 30 // 3504 // athedameva sphuTataramAha jaM deulAdI u NivesaNassA, majjhammi guMttaM supurohaDaM ca / 1 vartinyAzcatuSkikAyAH paryante ali bhA0 // 2-3 etadantargataH pAThaH bhA0 nAsti / 4 vAgar3a Aga kA vizeSacUrNau ca // 5 vAkaTasya kA0 // 6degttaM ca pu tAmA0 // 25 Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAbhyagAthAH 3501..9) dvitIya udezaH / 15 aduTThagamma Na ya dudumajjhe, adUragehaM tahiyaM vasaMti // 3505 // 'nivezanasya' vATakasya madhye yad devakulAdi 'gupta' vRtyA phalihakena vA AvRtam , 'supurohaDaM' ramaNIyasaMyatIprAyogyavicArabhUmikam , aduSTAnAM-ziSTajanAnAM gamyam-AzrayaH, na ca duSTajanamadhye tad vartate, 'adUragehaM' pratyAsannaprAtivezmikagRhaM tatra prathamato vasanti // 3505 // juvANagA je avigAragA ya, puttAdao tujha ihaM vasaMti / mA te vi amhaM iha saMvayaMtu, icchaMta satte ya vasaMti tattha // 3506 // tatra yaH sAgArikastaM bruvate-ye yuvAnaH savikArAH putrAdayastvatsambandhinaH 'iha' asmin gRhe vasanti mA te'pyasmAkaM pratizraye samprati saMvajantu' samAyAntu / evamukte yadyasau 'icchati' pratizRNoti, yadi ca svayaM 'zaktaH' tannivAraNakSamaH tatastatra vasanti // 3506 // bhoiyakule va gutte, dujaNavaje vasaMti u pautthe / 10 mahataragAdisugutte, vaMsImUlammi ThAyati / / 3507 // arthadRzamAgamanagRhaM na prApyate tato bhojikasya-grAmavAminaH kule-gRhe 'gupte' vRtyA phalihakena vA susaMvRte 'durjanavarje' duHzIlajanapravezarahite yadalindakAdi tatra vasanti / sa ca bhojiko yadi proSitastadA mahattarakAdibhiH-pradhAnapurupaintad gRhaM yadi sugupta-surakSitaM bhavati tata evaM vidhe vaMzImUlagRhe tiSThanti // 3507 // tassa'sai uddaviyaDe, vasaMti kaDagAdi choDhaNaM uvari / tassa'sati pAsaviyaDe, kaDagAdI paMtavatthehiM // 3508 // 'tasya' yathoktaguNopetasya vaMzImUlagRhasyAbhAve UrdU vivRtagRhe upari kaTAdikaM prakSipya tiSThanti, AdizabdAd vastracilimilikayA vA''cchAdanaM kurvanti / tasyAbhAve pArzvavivRte'pi tiSThanti, adhovivRte ityarthaH / tatra ca kaTa-kiliJcAdibhizcilimili kAM kRtyA pArzvataH pradadyAt / atha 20 kaTAdayo na prApyante tataH 'prAntavastraiH' parijIrNacIvaraiH pAni cchAdayitavyAni // 3508 // vihaM pavannA ghaNarukkhaheDhe, vasaMti ussaa-'vnnirkkhnntttthaa| tassA'satI anbhagavAsie vi, suvaMti ciTThati va uNNichannA // 3501 // atha 'vihaM' adhvAnaM prapannAstAH saMyatyastatra cAdhovivRtamapi gRhaM na prApyate tato dhanaHbahalo nizchidro yo vRkSa:-vaTAdistasyAdhastAd avazyAyasya-antarikSasUkSmApkAyasya avanezca 25 sacittapRthivIkAyasya rakSaNArtha vasanti / tasyApyabhAve 'amrAvakAzake'pi' AkAze aurNikakarupacchannAH svapanti vA tiSThanti vA // 3509 / / sUtram kappai niggaMthANaM ahe AgamaNagihaMsi vA viyaDagihaMsi vA vaMsImUlaMsi vA rukkhamUlaMsi vA abbhA. 30 vagAsaMsi vA vatthae 12 // 1 vAphaTasya kAM0 // 2 saMparyadeg tAbhA. vizeSacUrNau ca // Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 978 saniyukti laghubhASya vRttike bRhatkalpasUtre [upAzrayaprakRta sUtras 12 asya vyAkhyA prAgvat // atha bhASyam eseva gamo niyamA, niggaMthANaM pi Navari caulahugA / NavariM puNa NANattaM, abbhAvAsammi vatigAdI // 3510 // 'eSa eva' nimranthIsUtrokto gamaH AgamanagRhAdiviSayo niyamAd nirgranthAnAmapi bhavati, 5 navaraM prAyazcittaM caturlaghukAH, zeSaM tu sarvamapi doSajAlaM tathaiva vaktavyam / navaraM punaratra dvitIyapade tiSThatAM nAnAtvam / kim ? ityAha-vajikA-gokulaM tasyAM glAnArthaM gatAH santa AdizabdAdadhvani vA vartamAnA abhAvakAze vseyuH| utsargatastu nigranthAnAmapyAgamanagRhAdiSu sthAtuM na kalpate // 3510 // Aha sUtreNAnujJAtamavasthAnamatastena saha virodhaH prAmoti ? sUrirAha suttanivAo porANa Agame bhoie va rakkhaMte / ArAma ahevigaDe, vaMsImUle va NidoMse // 3511 // purANaM-cirantanaM yadAgamanagRhaM tatra sAgArikaH samprati ko'pi nAgacchati, yadvA yatrAgamanagRhe sthitAnAM bhojikaH-grAmasvAmI janamupAgacchantaM rakSati, IdRze 'sUtranipAtaH' sUtrAvatAro. mantavyaH / tathA ya ArAmo navamAlikAgulmAdibhirguptastatrAdhovivRte sUtramavatarati / vaMzImUla mapi yad nirdoSaM tatra suutraavtaarH|| 3511 // athainAmeva niyuktigAthAM bhASyakAraH spaSTa yatiib abhuJjamANI u sabhA pavA vA, gAmegapAsammi Na yA'NupaMthe / pabhU va vAreti jaNaM u-taM, Na kuppatI so ya tahiM tu ThaMti // 3512 // sabhA vA prapA vA yA aparibhujyamAnA grAmasyaikapArthe bhavati, 'na ca' naiva 'anupathe' mArgAbhyaNe yadvA bhujyamAnAyAmapi yatra sthitAnAM 'prabhuH' grAmakhAmI samyagdRSTirbhadrako vA janamupayAntaM nivArayati, 'sa ca' jano vAryamANaH sAdhUnAM grAmavAmino vA na kupyati 'tatra' IdRze Aga20 managRhe'pi tiSThanti // 3512 // gummehi ArAmagharammi gutte, vaIya tuMgAya va egadAre / ahe agutte chaitammi ThaMtI, Na jattha logo bahu saNNileti // 3513 // 'gulmaiH' navamAlikA-koriNTakAdibhirgupte, vRtyA vA 'tuGgayA' uccastarayA parikSipte, ekadvAre ArAmagRhe adho'gupte'pyupari 'chAdite' sthagite tiSThanti, paraM yatra 'bahuH' bhUyAn loko na 25 'sannilIyate' na samAyAti // 3513 // jaM vaMsimUla'NNamuhaM ca teNaM, 'pihaDhuvAra Na tao u chiNddii| suNeti sadaM na paropparassa, na kAiyaM Neva ya dihivAto // 3514 // yad 'vaMzImUlam' alindakAdi 'tena' mUlagRheNa sahAnyatomukhaM pRthagdvAraM ca, ata eva 'tataH' tadabhimukhA chiNDikA na bhavati, yatra ca paramparaM saMyatA aviratikAzca zabdaM na zRNvanti, 30 na caikatra kAyikI kurvate, naiva ca parasparaM dRSTipAtaH, kevalaM mUlagRheNa saha dravyataH pratibaddham , na cApkAyayojanAdayo doSAH, evaMvidhe kalpate vastum // 3514 // ___ asaI ya rukkhamUle, je dosA tehiM vajjie ThaMti / 1 pihaM nu dAraM na tato ya chiMDI tAbhA0 // Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 979 bhASyagAthAH 3510-17] dvitIya uddezaH / addhANamanbhavAse, gelaNNAgADha vahagAdI // 3515 // __ eteSAmAgamanagRhAdInAmabhAve ye pUrvamasthi-dArukAdayo doSA uktAstairvarjite vRkSamUle tiSThanti / tathA adhvAnaM pratipannA aparapratizrayAbhAve AgADhe vA glAnatve vajikAdau samprAptA abhAvakAze vasanti // 3515 // atha vRkSamUle tiSThatAM vizeSamupadarzayati kaDaM kuNaMte'sati maMDavassA, kaDA'satI pottimateNagammi / saddovaogo dhaNutAsaNA ya, soTTAdi pArDiti ya puvvalagge // 3516 // yatra vRkSamUle'dhastAd maNDapo bhavati tatra prathamataH sthAtavyam / tadabhAve kaTaM kurvanti, kaTacilimilikAM dadatIti bhAvaH / atha kaTo na prApyate tataH potaM-vastraM taizcilimilikAH kurvanti yadi 'astenakaM' stenabhayaM na syAt / atha stenabhayaM tatra vartate sAgArikA vA bruvate 'zramaNakAH paTamaNDapaM kurvanti' tataH zabdaH kartavyaH, pakSiNAM 'chichikA'ityAdinA zabdena 10 nivAraNaM kAryamiti bhAvaH / upayogo vA dAtavyaH / dhanuSA vA pASANairvA pakSiNAM trAsanAM kurvanti, bhayamupajanayantItyarthaH / soTTA nAma-zuSkakASThAni tAni AdizabdAd leSTukAdIni ca >> pUrvalamAni pAtayanti / eSA vRkSamUle tiSThatAM yatanA bhnnitaa| athAmrAvakAze tiSThatA pratipAdyate-AgADhe glAnatve dugdhAdinA prayojanaM bhavet tatrAmAvakAze vasanaM sambhavet // 3516 // katham ? ityAha 16 visohikoDiM havaittu gAme, ciraM va kajaM ti vayaMti ghosaM / abbhAsagAmA'sati tattha gaMtuM, paDAli-rukkhA'satie achaNNe // 3517 // yadA khagrAme zuddhaM dugdhAdi na prApyate tadA khagrAma eva ye vizodhikoTidoSAstAn paJcakAdiprAyazcittakrameNa hApayitvA dugdhAdikaM gRhNanti / atha tathApi na labhyate 'ciraM vA' prabhUtadivasAn tena glAnasya kAryamiti kRtvA 'ghoSa' gokulaM vrajanti / katham ? ityAha -'abhyAse' 20 gokulapatyAsanne grAme sthitvA gokulAd dugdhAdikamAnetavyam / atha nAsti pratyAsannagrAmastataH 'tatra' vajikAyAM gatvA paTAlikAyAM tiSThanti / tasyA abhAve vRkSamUle / tasyApyabhAve'cchanne'bhAvakAze'pi tiSThanti // 3517 // // upAzrayaprakRtaM samAptam // 1 soDhAdi bhA0 / "soDA sukakaTThA" iti vizeSacUrNau // 2 straM tanmayI cilimilikA dAtavyA yadi bhaa0|| 3degyogaM vA prayacchanti / dhanu bhA0 // 4 soDhA nAma bhA0 // 5 / etacihAntargataH pAThaH bhA. nAsti / Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 680 saniyukti-laghubhASya-vRtti ke bRhatkalpasUtre [ sAgArika0 sUtram 13 sA gA ri ka pA ri hA ri ka prakRtam sUtram--- ege sAgArie pArihArie, do tini cattAri paMca sAgAriyA pArihAriyA, egaM tattha kappAgaM ThavayittA avasese nivvisejjA 13 // athAska sUtrasya kaH sambandhaH ? ityAha jahuttadosehiM vivajiyA je, uvassagA tesu jatI vasaMtA / ega aNege va aNuNNa vittA, vasaMti sAmi aha suttajogo // 3518 // 10 yathoktaiH-vIja-vikaTAdibhirabhAvakAzatAparyantaiSaiirvivarjitAH ye upAzrayAsteSu yatayo vasanta ekaM vA anekAn vA gRhakhAmino'nujJApya vasantItyanena sUtreNa pratipAdyate / 'atha' ayaM pUrvasUtraiH sahAsya sUtrasya yogaH--sambandhaH // 3518 / / ___ anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA---ekaH 'sAgArikaH' vasatikhAmI parihAraM-parityAga bahatIti vyutpattyA 'pArihArika' bhikSAgrahaNe parihartavya ityarthaH / yathA caikaH sAgArikaH 15 pArihArikaH tathA dvau trayazcatvAraH paJca sAgArikAH pArihArikAH, na leSAM bahUnAmapi gRheSu praveSTavyamiti bhAvaH / atha sUtreNaiva sUtramapavadati-"egaM tattha kappAgaM" ityAdi / bahujanasAdhAraNe devakulAdau sthitAH 'tatra' teSu bahupu sAgArikeSu madhye yena sAgArikatayA sthApitena zeSagRheSu praveSTuM kalpate tamekaM kalpakaM sthApayitvA zeSeSu sAgArikakuleSu "nirvizeyuH pravizeyuriti sUtrasaGkepArthaH // 20 vistarArtha bhASyakRd vibhaNiSurAha sAgAriu tti ko puNa, kAhe vA kati viho va se piNddo| asijAyaro va kAhe, parihariyavyo va so kassA // 3519 // dosA vA ke tassA, kAraNajAe va kappatI kammi / jayaNAe yA kAe, egamaNegesu ghettavyo // 3520 // 25 sAgArika iti padamekAthikanAmabhiH prarUpaNIyam / kaH punaH sAgAriko bhavati / iti cintanIyam / kadA vA sa zayyAtaro bhavati ? / katividho vA "se" tasya piNDaH / azayyAtaro vA kadA bhavati ? / kasya vA saMyatasya sambandhI 'saH' sAgArikaH pariharttavyaH ? / ke vA 'tasya' sAgArikapiNDasya grahaNe doSAH ? / kasmin vA kAraNajAte'sau kalpate / kayA vA yata 1degdi / 'tatra' teSu bahuSu sAgArikeSvekaM kalpakaM sthApayitvA avazeSANi sAgArikakulAni 'nirvizet' upabhuJjIta / kimuktaM bhavati?-glAnAdikAraNe yena sAgA bhA0 // 2degSu sarveSvapi kuleSu pravizediti sUtra sadeg bhA0 // Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthA: 3518-26] dvitIya uddezaH / nayA sa piNDa ekasmin vA sAgArike 'anekeSu vA' dvivyAdiSu sAgArikeSu grahItavyaH ? iti dvAragAthAdvayasamAsArthaH // 3519 // 3520 // atha vyAsArtha pratidvAramabhidhitsurAha- . sAgAriyassa NAmA, egaTThA NANavaMjaNA pNc|| sAgAriya sejAyara, dAtA ya tare dhare ceva // 3521 // sAgArikasya nAmAni zakrendra-purandarAdivadekArthAni 'nAnAvyaJjanAni' pRthagakSarANi paJca / bhavanti / tadyathA-sAgArikaH 1 zayyAkaraH 2 zayyAdAtA 3 zayyAtaraH 4 zayyAdharaH 5 ceti // 3521 // athaiteSAmeva vyAkhyAnamAha agamakaraNAdagAraM, tassahajogeNa hoi saagaarii| sejAkaraNe sejAkaro u dAtA tu taddANA // 3522 // govAiUNa vasahi, tattha vi te yAvi rakkhiuM trh| tadANeNa bhavoghaM, ca tarati sejAtaro tamhA // 3523 // jamhA dhArai sijaM, paDamANiM chaja-lepamAIhiM / jaM vA tIeN dharetI, naragA AyaM dharo tamhA // 3524 // na gacchantItyagamAH-vRkSAstaiH kRtamagAram , pRSodarAditvAdiSTarUpaniSpattiH, tena-agAreNa saha yasya yogo vidyate sa sAgArikaH, sarvadhanAderAkRtigaNatvAd matvarthIya ikpratyayaH / 15 yatazcAsau zayyAM-pratizrayaM karoti ataH zayyAkaraH / tasyAH-zayyAyA dAnAcca zayyAdAtA bhaNyate / yatazcAsau vasatiM 'gopAyituM' saMrakSituM 'tarati' zaknoti tataH zayyAtaraH; yadvA.'tatra' tasyAM-zayyAyAM sthitAn sAdhUna stenAdipratyapAyebhyo rakSituM tarati tato'sau zayyAtaraH; athavA tasyAH-zayyAyA dAnena 'bhavaughaM' saMsArapravAhaM tarati ataH zayyAtara ucyate / yasmAca zayyAM patantIM chAdana-lepanAbhyAm AdizabdAt sthUNAdAnAdibhizca dhArayati ataH zayyAdharaH; yadvA 20 tayA-zayyayA sAdhUnAM vitIrNayA narakAdAtmAnaM dhArayatIti zayyAdharaH / / 3522 // 3523 // 3524||gtN sAgArikadvAram / atha 'kaH punaH sAgAriko bhavati' iti praznasya nirvacanamAha sejAyaro pabhU vA, pabhusaMdiTTho va hoi kaayvvo| egamaNege va pabhU, pabhusaMdiTTe vi emeva // 3525 // zayyAtaraH prabhurvA prabhusandiSTo vA kartavyo bhavati / tatra prabhuH--upAzrayakhAmI / prabhusandi-26 STastu tenaiva prabhuNA yat kRtapramANatayA nirdiSTaH / yaH prabhuH sa eko vA syAdaneko vA, prabhusandiSTo'pi 'evameva' eko'neko vA bhavati // 3525 // amumevArtha vizeSata Aha sAgAriya saMdiTe, egamaNege caukkabhayaNA tu| egamaNegA vajjA, Negesu u vajae ekaM // 3526 // sAgArike sandiSTe ca ekAnekapadaniSpannA catuSkabhajanA kartavyA / sA ceyam-ekaH 30 prabhurekaM sandizati eSa prathamo bhaGgaH 1 ekaH prabhuranekAn sandizati iti dvitIyaH 2 aneke prabhava ekaM sandizanti iti tRtIyaH 3 aneke prabhavo'nekAn sandizanti iti caturthaH 4 / 1 u ThAvate egaM tAbhA0 // Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 982 saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ sAgArika0 sUtram 13 atra caiko vA aneke vA zayyAtarA varjyAH / apavAdapade punaranekeSu zayyAtareSvekaM sAgArikaM sthApayitvA varjayet, zeSeSu tu pravizet / etadupariSTAd vyaktIkariSyate // 3526 // atha 'kadA sAgAriko bhavati iti praznasya prativacanamAha 1 aNuNaviya uggahaMgaNa, pAyomgANuNNa atigate Thavite / sajjhAya mikkha bhutte, NikkhittA''vAsae ekko / / 3527 // paDhame bitie tatie, cauttha jAme ve hoja vAghAto / nivvAghAe bhayaNA, so vA itaro va ubhayaM vA // 3528 // atra naigaman2ayAzritA bahava AdezAH / tatraika AcAryadezIyo brUte ---kSetre pratyupekSite sati yadA pratizrayo'nujJApitastadA sAMgAriko bhavati 1 / aparo bhaNati - yadA sAgArikasyAvagrahaM 10 praviSTAH 2 / anyo brUte - yadA tasya gRhasyAMGgaNaM praviSTAH 3 / aparaH prAha-yadA tRNagAdikaM prAyogyamanujJApitam 4 / anyoM bhaNati - yadA vasatim 'atigatAH ' praviSTAH 5 / aparo brUte - daNDakAdyupakaraNe sthApite dAnazrAddhAdikulAnAM vA sthApane sthApite 6 / tadaparaH prAha---yadA svAdhyAyaH karttumArabdhaH 7 / anyo bhaNati - yadA gurUNAM pArzve upayogaM kRtvA mikSAM paryaTituM lamAH 8 / aparo brUte - yadA bhoktumArabdhAH 9 / anyo bhaNati - bhAjaneSu 15 nikSipteSu 10 / eko brUte yadA daivasikamAvazyakaM kRtam 11 // 3527 // -- - aparo bhaNati - rAtrau prathame yAme gate sati zayyAtaro bhavati 12 / tadaparaH- - dvitIyayAme gate 13 / anyaH - tRtIyayAme gate 14 / aparo'bhidhatte - caturthe yAme gate sati 15 / AcAryaH prAha -- ete sarve'pyanAdezAH / kutaH ? ityAha - anujJApitAvagrahAdiSu nikSiptAnteSu divasata eva vyAghAto bhavet, vyAghAtAccAnyAM vasatimanyadvA kSetraM gatAH tataH 20 kasyAsau zayyAtaro bhavatu ? / AvazyakAdiSu ca caturthayAmaparyanteSu vasativyAghAtena bodhikastenAdibhayena vA'nyatra saGkrAmatAM kasya zayyAtaro bhavitumarhati ? / AdezaH punarayam - 'nirvyAghAte' vyAghAtAbhAve yadyanyAM vasatiM na gatAH tatraiva rAtrAnuSitAstato bhajanA karttavyA / savA zayyAtaro bhavet 'itaro vA' anya ubhayaM vA // 3528 // idameva bhAvayati -- jai jaggaMti suvihiyA, kareMti AvAsagaM ca aNNattha / sejAtaro Na hotI, sute va kae va so hotI // 3529 // 'yadi' ityabhyupagame, rAtrazcaturo'pi praharAna 'suvihitAH' zobhanAnuSThAnAH sAdhavo yadi jAgrati prAbhAtikaM cAvazyakamanyatra gatvA kurvanti tadA sa mUlopAzrayakhAmI zayyAtaro na bhavati, kintu 'supte vA' zayite kRte sati kRte vA prAbhAtikAvazyake sa zayyAtaro bhavati / atha zayyAtaragRhe rAtrau sutvA prAbhAtikapratikramaNaM tatraiva kurvanti tadA parisphuTaM sa eva zayyA30 tara iti // 3529 // 5 25 annattha va seUNaM, AvAsama caramamaNNahiM tu kare / doNi vi tarA bhavaMtI, satthAdisu idharadhA bhayaNA / / 3530 / / 1 va hoti vA tAbhA0 // Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 983 bhASyagAthAH 3527-31] dvitIya uddezaH / anyatra sthAne suptvA 'carama' prAbhAtikamAvazyakamanyatra kurvanti tadA yasyAvagrahe rAtrau suptA yadavagrahe ca prAbhAtikapratikramaNaM kRtaM tau dvAvapi zayyAtarau bhavataH / idaM prAyaH sArthAdiSu sambhavati, AdizabdAt caurAvaskandabhayAdiparigrahaH / 'itarathA tu' prAmAdiSu vasatAM 'bhajanA' vikalpanA / / 3530 // tAmevAha asai vasahIya vIse, vasamANANaM tarA tu bhayitavvA / / tattha'NNattha va vAse, chattacchAyaM tu vajeMti // 3531 // yatra saGkIrNAyAM vasatau sarve'pi sAdhavo na mAnti tatra 'viSvag' anyasyAM vasatau vasatAM sAdhUnAM zayyAtarA bhaktavyAH / tatra hi yadi sAdhavaH pRthagvasatAvuSitvA dvitIyadine sUtrapauruSIM kRtvA samAgacchanti tato dvAvapi zayyAtarau / atha mUlavasatimAgamya sUtrapauruSIM kurvanti tata eka eva mUlavasatidAtA zayyAtaraH / lATAcAryAbhiprAyaH punarayam-zeSAH sAdhavaH 'tana vA' 10 mUlavasatau 'anyatra vA' prativasatau vasantu, na teSAM sambandhinA sAgArikeNehAdhikAraH, kintu sakalagacchasya cchatrakalpatvAt chatraH-AcAryastasya cchAyAM varjayanti, maulazayyAtaragRhamityarthaH iti vizeSecUrNi-nizIthacUryorabhiprAyaH / mUlacUrNyabhiprAyaH punarayam-vistIrNAyA vasaterabhAve viSvagvasatau vasatAM zayyAtarA bhajanIyAH, yadi saMstarati tataH sarve'pi zayyAtarAH parihiyantAm , atha na saMstarati tata 15 eka zayyAtarakulaM nirvizanti zeSANi pariharanti / tathA'pyasaMstaraNe dvivyAdikrameNa tAvad vaktavyaM yAvad yasya vasatAvAcAryAH sa eko varjanIyaH, zeSAH sarve'pi nirvezanIyAH / tathA "tattha'nnattha va vAse" ityAdi / kilaikasyAcAryasya bahava AcAryAH zrutArthamupasampannAH, te caikasyAM vasatAvamAntaH pRthakpRthagvasatiSu sthitAH santaH 'tatra' mUlAcAryasamIpe 'anyatra vA' AtmIyAsu vasatiSu vasantu sarveSAmapi zayyAtarAH pariharttavyAH / asaMstaraNe tu pUrvoktakameNa 20 tAvad vaktavyaM yAvat chatracchAyAM varjayanti, maulAcAryazayyAtaragRhamityarthaH / / 3531 // 1 chatrasya-AcAryasya cchA bhA0 kAM0 // 2"asaha0 gaahaa| jahasaMkuyA vasahI addhagA annattha sovagA jaMti, tattha je gayA kallegANiyaM porisiM tattheva kareMti do vi sejaayraa| aha bhUlavasahI paDiyAgaMtA kareMti porisiM mUlavasahidAyA sejaayro| esA bhayaNA / ahavA lADAcAryAnAmAdezena-jattha Ayario vasati so sejjAya........ ........"chatto Ayaribho // kAhe tti gayaM / " iti vishesscuurnniH|| 3"asati. mAdhA // jati saMkuDA vasadhI, addhagA aNNattha sovagA jati tAdhe sejjAtarA bhayitavvA / kadhaM ? jati saMgharati savve vajeMtu, adha Na saMtharati to egaM NivisaMti, do tiSNi jAva jassa vasadhIe Ayario jesu suvati so vajetavyo / esa bhayaNA / 'tattha'NNattha va vAse' tti jattha egasa Ayariyassa bahave AyariyA suovasaMpaNNagA egAe vasadhIe amAyaMtA pidhappidhAsu vasadhIsu ThitA te puNa AyariyA 'tattha 'tti mUlAyariyasagAse vA vasaMtu 'aNNattha va' tti appa'ppaNijjiyAsu vasadhIsu vasantu sabbe sejAtarA vajetavyAsaMtharaNe jAva jattha Ayario vasati so vjetvvo| chtto-aayrio| chada apvaarnne| bhAcAryavasalAH sejAtaramityarthaH / etaM pasaMgeNa bhaNiyaM // kAdhe tti gataM // " iti cuurnniH|| Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 984 maniyukti laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre. { sAgArika0 sUtram 13 gataM 'kadA sAgArikaH ?' iti dvAram / atha 'katividhaH zayyAtarapiNDaH?' iti dvAramAha duviha cauvviha chaviha, aTTaviho hoti bArasaviho ya / seJjAtarassa piMDo, tabivarIo apiMDo u // 3532 // dvividho vA caturvidho vA paDvidho vA apTavidho vA dvAdazavidho vA zayyAtarasya piNDo 5 bhavati / tadviparItaH punaH 'apiNDaH' zayyAtarapiNDo na bhavati // 3532 // athainAmeva gAthAM vivRNoti AhArovahi duviho, vidu aNNe pANa ohuvaggahie / asaNAdicaura ohe, uvaggahe chaviho esa // 3533 // aNNe pANe vatthe, pAde sUyAdiyA ya cauraTTa / asaNAdI vatthAdI, sUcAdi caukakA tinni // 3534 // dvividhaH zayyAtarapiNDo bhavati, tadyathA-AhAra upadhizca / "bidu" tti dviguNitau dvau catvAro bhavantIti kRtvA caturvidhaH zayyAtarapiNDaH punarayam-annaM pAnaM audhikopakaraNaM aupagrahikopakaraNaM ceti / tathA azanAdayazcatvAra audhikopadhiH aupagrahikopadhizceti SaDvidhaH // 3533 // 15 annaM pAnaM vastraM pAtraM 'zUcyAdayaH' zUcI-piSpalaka-nakharadanikA-karNazodhanarUpAzcatvAra ityaSTavidhaH / tathA'zanAdIni vastrAdIni sUcyAdIni ceti trINi catuSkAni dvAdaza bhavanti / tadyathA-azanaM 1 pAnaM 2 khAdimaM 3 khAdimaM 4 vastraM 5 pAtraM 6 kambalaM 7 pAdaproJchanaM 8 sUcI 9 piSpalako 10 nakhacchedanakaM 11 karNazodhanakaM 12 ceti // 3534 // tnn-ddgl-chaar-mllg-sejaa-sNthaar-piiddh-levaadii| sejAtarapiMDo so, Na hoti seho ya sovahio // 3535 // - tRNa-Dagala-kSAra-mallaka-zayyA-saMstAraka-pITha-lepA AdizabdAt kuTamukhAdikaM ca eSa zayyAtarapiNDo na bhavati / yadi ca zayyAtarasya putrAdiH zaikSo vastra-pAtrasahitaH pravrajitumupatiSThate tadA sa sAgArikapiNDo na bhavati, ataH kalpate sopadhirapyasau pravrAjayitum // 3535 // gataM 'katividhaH sAgArikapiNDaH ?' iti dvAram / atha [a]zayyAtaraH kadA bhavati ?' iti 25 dvAraM nirUpayitumAha . Apucchiya uggAhiya, vasahIto Niggatoggahe ege| paDhamAdi jAva divasaM, vutthe vaijejahorattaM // 3536 // atra naigamanayAzritAni bahUni matAntarANi / tatraiko brUte-sUribhiH zayyAtaro yadA "ucchU voliMti vaI" (gA0 1539) ityAdivacobhirApRSTastadA'sAvazayyAtaro bhavati / aparaH 1degNDaH, yathA-Adeg bhaa0|| 2"katividhe tti gatam / idAnImasejjAtaro va kAdhe tti-Apucchi0 gaadhaa||" "kavihe tti gayaM / asejjAyaro vva kAhe tti-Apucchiya0 gAhA" iti vizeSacUrNau // 3 yamuggA taamaa0|| 4 vaje aho tATI. bhA. kaaN.|| 20 Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 3532-39) dvitIya uddezaH / prAhayadA nirgantukAmaiH pAtrAdyupakaraNamudrAhitaM tadA azayyAtaraH / anyo brUte-yadA vasatenirgatA bhavanti / tadaparo bhaNati-yadA sAgArikasyAvagrahAd nirgatAH / eko brUte--sUryodgame nirgatAnAM prthmpaurussyaamtiitaayaamshyyaatrH| anyo'bhidhatte-dvitIyasyAM pauruSyAM gtaayaam| aparo brUte-tRtIyasyAm / tadanyaH prAha-'yAvad divasaM' divasasatkAzcatasraH pauruSyaH tAvataH kAlAdUrddhamazayyAtaraH / ete sarve'pyanAdezAH / siddhAntaH punarayam- "vutthe vaijeja'horattaM" ti: yasyAM vasatAvuSitAstato yasyAM velAyAM nirgatAH tata UrddhamahorAtraM yAvat tadgRhe'zanAdikaM varjayeyuH, tataH paraM tu kalpate / ApRSTAdiSu tu sAgArikAvagrahanirgatAnteSvAdezeSu yadi kathamapi gamanavighnamutpannaM tato bhUyo'pi tasyAmeva vasatau sthiteSu kathamazayyAtaro bhavitumarhati ? / ye punaH prathamAdipraharavibhAgenAzayyAtaramicchanti teSAM sUryAstamananirgatAnAM rAtrau prathamAdipauruSIvibhAgenAzayyAtaraH prAmoti tacca na yujyate // 3536 // kutaH ? iti ced ucyate- 10 aggahaNaM jeNa NisiM, aNaMtaregaMtaraM duhiM ca tto| gahaNaM tu porisIhi, codaga! ete aNAdesA // 3537 // 'yena' hetunA 'nizi' rajanyAmasmAkaM bhakta-pAnAderagrahaNaM tato yatkiJcidanantaramekAntaravyantarAbhirvA pauruSIbhiH zayyAtarapiNDasya grahaNamicchanti, he nodaka ! ta ete srve'pynaadeshaaH| AdezaH punarayam -sandhyAyAM divA nirgatAnAM rajanyAzcaturo yAmAn zayyAtaraH, tataH paraM 15 sUryodme'zayyAtaraH // 3537 // evaM jaghanyata uktam / utkarSataH punarittham - sUratthamaNammi u NiggayANa doNha rayaNINa aTTha bhave / devasiya majjha cau diNaNiggati vitiyammi sA velA // 3538 // 'sUryAstamanasamaye' rAtrau nirgatInAM tAmeva rAtrimaparaM cAhorAtraM zayyAtaro bhavati / tato dvayo rajanyoraSTau yAmAH daivasikAzca rajanIdvayamadhyavartinazcatvAro yAmAH evaM dvAdazAnAM yAmA- 20 nAmante utkarSato'zayyAtaro bhavati, * eNSa eka AdezaH / dvitIyaH punarayam- "diNaniggae~ biiyammi sA vela" ti sUryodaye divA yadi nirgatAstadA dvitIye dine tasyAmeva velAyAmazayyAtaraH, evamahorAtraM varjitaM bhavati // 3538 / gata'm 'azayyAtaro vA kadA ?' iti dvAram / atha 'zayyAtaraH kasya pariharttavyaH ?' iti dvAranirUpaNAyAha liMgatthassa u vajjo, taM pariharato va bhuMjato vA vi| juttassa ajuttassa va, rasAvaNo tattha diTuMto // 3539 // 'liGgasthasya' sAdhuliGgadhAriNaH 'taM' zayyAtarapiNDaM pariharato vA bhuJjAnasya vA sAdhuguNairyuktasya vA ayuktasya vA zayyAtaraH 'varvyaH' vrjniiyH| atra 'rasApaNaH' madhahaTTo dRSTAntaH / yathA-mahArASTradeze rasApaNe madyaM bhavatu vA mA vA tathApi tatparijJAnArthaM tatra dhvajo badhyate, taM dhvajaM dRSTvA sarve bhikSAcarAdayaH pariharanti / evamasmAkamapi sAdhuguNairyukto'yukto vA bhavatu 30 1 vaje aho' tATI. bhA0 kA0 // 2 bhA0 kAM. vinA'nyatra-tAnAmekarAtri mo0 le / tAnAmeva rAtri tATI0 ta0 De0 // 3 // etadantargataH pAThaH bhA0 nAsti // 4degtam 'zayyA bhA0 kA vinA / "asejjAyare.tti garya" Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ titthaMkarapaDikuTTo, ANA aNNAya uggamoM Na sujjhe / avimutti alAghavatA, dullabha sejA ya vocchedo // 3540 // tIrthakaraiH pratikuSTaH - niSiddhaH zayyAtara piNDo'tastaM gRhNatA teSAmAjJA na kRtA bhavati / "annAya" tti 'ajJAtoncham ' AsannanivAsavazAd jJAtasvarUpatayA na zudhyati / pratyAsannatayA tatraiva punaH punaH bhaikSa-pAnAdinimittaM pravizata udgamo'pi na zudhyati / 'avimuktirnAma ' svAdhyAyazravaNAdinA AvarjitaH zayyAtaro dugdha-dadhyAdi praNItadravyaM dadAti, tagrahaNa lolupatayA gRhaM na vimuJcati / 'alAghavatA tu' viziSTAhAralAbhena upacitagala- kapolatayA zarIralAghavaM 10 pracuravastrAdilAbhena upakaraNalAghavaM ca na bhavet / durlabhA ca zayyA bhavati, yena kila zayyA dattA tenAhArAdyapi deyamiti bhayAd bhUyaH zayyAmagAriNo na prayacchantIti bhAvaH / ' vyavacchedazva' vinAzaH zayyAyAH kriyeta, athavA bhakta-pAnAdipratiSedha iha vyavacchedazabdenocyate / erSaM niryuktigAthAsamAsArthaH // 3540 // athainAmeva pratipadaM vivRNoti 5 15 986 saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ sAgArika0 sUtram 13 paraM rajoharaNadhvajo dRzyate iti kRtvA liGgasthasyApi zayyAtaraH parihriyate // 3539 // atha 'ke doSAH ?' iti dvAramAha - pUrvastIrthakaraH - RSabhakhAmI pazcimaH -zrImanmahAvIraH etadvajairajitAdibhirmadhyamajinavarairvidehajaizca tIrthakarairAdhAkarmApi 'lezena' sUtrAdezataH 'bhuktaM ' bhoktumanujJAtamiti bhAvaH, 'na ca' naiva sAgArikasya piNDaH / iyamatra bhAvanA - madhyamatIrthakRtAM - viderhetIrthakRtAM . ca ye sAdhavasteSAM yasyaiva yogyamAdhAkarma kRtaM tasyaiva na kalpate zeSANAM tu kalpate iti tairAdhAkarmabhojanamapi 20 kathaJcadanujJAtam, na punaH zayyAtarapiNDaH, sejjArapiMDammI, cAujjAme ya purisajiTTe ya / kiikammassa ya karaNe, cattAri avaTThiyA kappA // ( paJcAza0 17 - 10 ) iti vacanAt // 3541 // athAjJAdvAramajJAtoJchadvAraM cAha - 25 pura- pacchima jehiM, avi kammaM jiNavarehiM leseNaM / bhuttaM videhahi ya, Na ya sAgariyassa piMDo u / / 3541 // savvesi tesi ANA, tapparihArINa geNhatA Na katA / aNNAuMchaM na juJjati, jahiM Thito gevhato tattha / / 3542 / / sarveSAmapi 'teSAM' tIrthakRtAM 'tatparihAriNAM' zayyAtara piNDapratiSedha kAriNAmAjJA tatpiNDaM gRhNatA na kRtA bhavati / tathA yatraiva gRhe sthitastatraiva bhikSAM gRhNato'jJAtoJchaM 'na yujyate' na ghaTate, na zudhyatItyarthaH, ajJAtasya - aviditasya yad uJchaM - bhaikSagrahaNaM tadajJAtoJchamiti vyutpatteH // 3542 // - ugamAzuddhidvAramAha- -Do 30 bAhullA gacchassa u, paDhamAliya- pANagAdikajesu / 4 1 'jA viucchedo tAbhA0 // 2 'nakAdi bhA0 kAM0 // 3degSa saGgrahagA' bhA0 // etadantargataH pAThaH bhA0 kAM0 eva varttate // 5 etadantargatamavataraNaM bhA0 nAsti // 6 ataH sarve' bhA0 // 7etadantargatamavataraNaM bhA0 nAsti // Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 3540-47] dvitIya uddezaH / sajjhAyakaraNaAuTTitA kare uggamegatare // 3543 // gacchasya yad bAhulyaM-sAdhUnAM prAcurya tasmAddhetoH prathamAlikA-pAnakauSadhAdikAryeSu punaH punaH pravizatAM tathA svAdhyAyazravaNena karaNena ca-yathokta kriyAkalApAnuSThAnena AvartitAH-AvarjitA udgamadoSANAmekatarAn kuryuH // 3543 // 1 avimuktidvAramAha-~ davve bhAva'vimuttI, davve vIralla hArubaMdhaNatA / ___ sauNaggaha~Ne kaDDaNa, paiddha muko vi ANei // 3544 // avimuktirdvidhA-dravyato bhAvatazca / dravyAvimuktau 'vIralla.' olAyaka: pakSI dRSTAntaH / sa sAyuH-tantrI tadvandhanena pAde bavA yatra tittiriprabhRtikaH pakSI dRzyate tatra mucyate, tatastena yadA tasya zakunakasya grahaNaM kRtaM syAt tadA bhUyo'pi tayaiva tatryA tasya karSaNaM kriyate, tata Agatasya hastatale mAMsaM dIyate, tato mAMse 'pragRddhaH' AsaktaH san mukto'pi snAyubandhanamantare-10 NApi zakunimAnayati, AnIya ca tatraivAvatiSThate // 3544 / / eSA dravyAvimuktiH / atha bhAvAvimuktimAha bhAve ukkosa-paNIyagehito taM kulaM Na chaDDeti / vhANAdI kajesu va, gato vi dUraM puNo eti // 3545 // 'bhAve' bhAvAvimuktiH punariyam-utkRSTadravyaM-zAlyodanAdi praNItaM-ghRtAdi tayoryA 15 gRddhiH-laulyaM tataH 'tat kulaM' zayyAtarasambandhi na parityajati / athavA snAna-rathayAtrAdau parvaNi kAryeSu ca-kula-gaNa-saGghaprayojaneSu dUramapi gato bhUyaH tat kulamAgacchati // 3545 // athAlAghavatAM vyAcaSTe uvahi sarIramalAghava, dehe nniddhaaiviNghiysriiro| saMghasaga-sAsabhayA, Na viharai vihArakAmo vi // 3546 // 20 'alAghavaM' gauravaM tacca dvidhA-upadhau zarIre ca / tatra 'dehe' dehaviSayamalAghavamidamsnigdhaM-ghRtAdi tena AdizabdAd guDa-zarkarAdimadhuradravyaiH pratidinamabhyavahriyamANairvRhitazarIraH san mArge gacchatAM zarIrajADyasamuttho yo gAtrasaGgharSoM yazca zvAsaH tadbhayAd viharaNakAmo'pi na viharati // 3546 // athopakaraNAlAghavamAha sAgAri-putta-bhAuga-Nattuga dANa atikhaddha bhArabhayA / Na viharati oma sAvaya, NiyaDA'gaNi bhANa eja tti // 3547 // sAgArikeNa-zayyAtareNa tadIyaizca putraitRbhirnaptRbhizca-pautraiH kasyApi sAdhoratikhaddhasyaatIvaprabhUtasya kambalAdyupakaraNasya dAnamakAri, sa ca sAdhustadbhArabhayAnna viharati / anyadA ca tatra 'avamaM' durbhikSa saJjAtam , sa ca tadApi na viharati / "sAvaya" tti zrAvakeNa cintitameSa sAdhuH kimadyApi na viharati ? nUnaM bahUpakaraNapratibaddho'yam / tatastena zrAvakeNa tasya 3) saMyatasya bhikSAdyarthaM vinirgatasya sarvamapyupakaraNaM niSkAzyAnyatra saGgopya 'nikRtyA' mAyayA 1degzantaH tathA bhA0 kA 0 vinA // 21 etadantargatamavataraNaM bhA0 nAsti ||3deghnnaa''kdde bhaataabhaa.||4degsy Akadeg bhA. kAM. // 5 mAMsapragRddhaH san bhA0 // 25 Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 988 ___ saniyukti-ladhubhApya-vRttike vRhatkalpasUtre [sAgArika0 sUtram 13 tadIya upAzrayaH sarvo'pi "agaNi" tti agninA pradIpitaH / tataH samAyAtaH saMyataH, dRSTaH pratizrayo dagdhaH, kRtavAn 'hA kapTam ! hA hA kaSTam ! ! bahUpakaraNaM dagdham ! ! !' iti pari. khedam / pRSTazca zrAvakaH--kiJcidupakaraNaM niSkAzitaM na vA ? iti / sa prAha-na zaktaM kimapi niSkAzayitum paraM 'bhANa' tti bhAjanadvasaM mahatA kapTena niSkAzitam / tataH sAdhunA 5 bhaNitam-vihAmi samprati yasyAM dizi subhikSam / zrAvakaH prAha -"eja' tti subhikSIbhUte 'bhUyo'pyAgacchet / tataH pratipannaM sAdhunA tadvacanam / samAgataH kAlAntareNa punarapi tatraivAsau / niveditaH zrAvakeNa yathAvasthito vyatikaraH, kSamayitvA ca dattaM sarvamapi tadIyamupakaraNam / evamAdayo doSA upakaraNAlAghave bhavanti // 3547 // atha durlabhazayyAdvAramAha bhikkhA payaraNagahaNaM, dogacaM aNNaAgameM Na demo| payaraNa Natthi Na kappati, asAhu tucche ya paNNavaNA // 3548 // ___kasyApi zreSThino gRhe paJcazatiko gaccho varSAsu sthitaH / sa ca zayyAtaro gRhamAnuSANyAdizati-yadi sAdhavo gRhAt tucchai janairnirgacchanti tato mahadamaGgalaM syAt , ato dine dine'mISAM prathamameva bhikSA dAtavyA / tataste sAdhavaH sarve'pi tasmin gRhe pratidinaM prathamataH prataraNabhikSAM gRhNanti / tatazca zayyAtarasya kAlAntareNa 'daurgatyaM' daridratA / anyeSAM ca 15 sAdhUnAM tatrAgamanam / te ca taM zreSThinaM vasatiM yAcante / sa prAha-vidyate vasatiH paraM na prayacchAmaH / sAdhubhiruktaH-kiM kAraNaM na prayacchasi ? / sa prAha-'praitaraNaM' prathamadAtavyabhikSArUpaM nAsti / sAdhavo bruvate-na kalpate'smAkaM prataraNaM grahItum / sa pratibrUte-'asAdhu' amaGgalamidaM yad mama gRhAt tucchai janairnirgacchanti / tatastasya sAdhubhiH prajJApanA kRtA AyuSman ! idameva bhavataH paramaM maGgalaM yadevaM sAdhUnAM vasatirupayujyate, anayA hi dattayA 20 bhavatA sarvamapi bhakta-pAnAdikaM dattameva bhavati / itthaM prajJApitaH sa teSAM vasatiM pradattavAn / evaM durlabhA zayyA bhavati // 3548 // atha vyavacchedadvAramAha thala deuliyA ThANaM, satikAlaM daTTha daTTa tahi~ gamaNaM / niggae~ vasahIbhaMjaNa, aNNe ubhAmagA''uTTA // 3549 // kasyApi grAmasya madhye sthalam / tatra ca grAmeNa militvA devakulikA kAritA / tatra sAdhavaH 25 sthitAH / te ca tatroccatare devakule sthitAH 'satkAlaM' bhikSAyA dezakAlaM dRSTvA dRSTvA 'tatra' teSu kuleSu bhikSArtha gacchanti, na caikamapi kulaM teSAM bhikSAM gRhNatAmudvarati / evaM ca nirviNNAH sarve'pi gRhasthAH / tato nirgateSu sAdhuSu 'vasateH' devakulikAyAstairbhaJjanam 'mA anyo'pyevamAgatya sthAsyati' iti / itazcAnyasminnIdRze sthalagrAme'nye kecana sAdhavo devakulikAyAM sthitAH / te ca bhagavanto niHspRhAH bahirgAmeSUdrAmakabhikSAcaryayA gacchanti khAdhyAyaparAzca tiSThanti / 38 tataste gRhasthA AvRttAH sambhUya tAn sAdhUna nimantrayanti / sAdhavo bruvate-bAla-vRddhAdInAM 1 pracara bhA0 / vizeSacUrNI 'pataraNa' 'pacaraNa' iti dvAvapi zabdo dRzyete // 2degktam-kiM bhA0 // 3'pracara bhaa0|| 4 tATI. bhA0 kAM. vinA'nyatra-anye'pyevamAgatAstApayiSyantIti mo0 le0 De0 / anye'pyevamAgatAstApayantIti ta0 // Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 3548-51] dvitIya uddezaH / 989 kArye grahISyAmaH / evaM ghRtAdi durlabhadravyamapi sulabhaM bhavati, na ca zayyAyA vyavacchedo jAyate // 3549 // gataM 'doSA vA ke tasya ?' iti dvAram / atha 'kAraNajAte kasmin kalpate ?' iti dvAramAha duvihe gelanammI, nimaMtaNe davyadallame asive / omodariya pose, bhae va gahaNaM aNuNNAyaM // 3550 // _ 'dvividhe' AgADhe anAgADhe ca glAnatve 1 tathA nimantraNe 2 durlabhadravye 3 azive 4 avamaudarye 5 pradveSe vA' rAjadviSTe 6 'bhaye vA' bodhikastenAdisamutthe 7, evaM saptasu kAraNeSu zayyAtarapiNDasya grahaNamanujJAtam / evaM niyuktigAthArthaH // 3550 // sAmpratamenAmeva vivRNoti tiparirayamaNAgADhe, AgADhe khippameva gahaNaM tu / kajammi chaMdiyA ghecchimo tti Na ya beMti u akappaM // 3551 // 10 'triparirayaM' trIn vArAn paribhramaNaM tadanAgADhe glAnatve kartavyam / yadi tathApi glAnaprAyogyaM na labhyate tataH paJcakaparihANyA mAsalaghuprAptAH zayyAtarapiNDaM gRhNanti / AgADhe tu glAnatve kSiprameva grahaNaM kAryam / tathA zayyAtareNa 'bhakta-pAnamasmadgRhe gRhIta' evaM 'chanditAH' nimantritAH santo bhaNanti-kArye samutpanne grahISyAma iti / na ca bruvate-yuSmadIyaM bhaktapAnamasmAkaM na kalpate // 3551 // 15 jaM vA asahINaM taM, bhaNaMti taM deha teNa Ne kajaM / .. NibbaMdhe ceva saI, ghettUNa pasaMga vAreti // 3552 // yad vA dravyaM tasya gRhe 'akhAdhInaM' nAstItyarthaH tad 'bhaNanti' yAcante ityarthaH / yathAamukaM dravyaM prayacchata tenAsmAkaM gurutaraM kAryam / atha zayyAtaro nirbandham-atIvAgraha karoti tataH 'sakRd' ekavAraM gRhItvA bhUyaH prasaGgaM nivArayanti // 3552 // 20 dullabhadavvaM va siyA, saMbhAraghayAdi gheppatI taM tu / [o.ni. 320] oma'sive paNagAdisu, jatiUNamasaMthare gahaNaM // 3553 // durlabhadravyaM vA sambhAraghRtAdikaM zayyAtaragRhe syAt , sambhAraH-bahudravyasaMyogastatpradhAnaM ghRtaM sambhAraghRtam , AdizabdAt zatapAkatailAdi, tacca glAnAdinimittaM zayyAtaragRhe gRhyate / avamaudaryA-'zivayorasaMstaraNe paJcakahAnyA yatitvA mAsalaghuprAptAH zayyAtarakule grahaNaM 25 kurvanti // 3553 // uvasamaNaTTa paduTe, sattho vA jA Na labhate tAva / acchaMtA pacchaNNaM, gehaMti bhae vi emeva // 3554 // pradviSTasya rAjJa upazamanArthe tiSThantaH, yadvA rAjJA nirviSayA AjJaptAH santo yAvat tatra sArtho na labhyate tAvat pracchannaM tiSThantaH zayyAtarakule bhakta-pAnaM gRhNanti, mA paryaTato rAjA 30 vA rAjapuruSA vA drAkSanniti kRtvA / bhayaM-bodhikastenAdiprabhavaM tatra bahiAmeSu bhikSAM gantuM na zakyate khagrAme ca na labhyate ataH 'evameva' zayyAtarakule gRhNanti // 3554 // 1 eSA niyuktigAthA tATI. bhA0 kAM0 // Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 990 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [sAgArika0 sUtram 13 atha 'kayA yatanayA grahItavyaH ?' iti dvAramAha tikkhutto sakkhette, cauddisiM maggiUNa kddyogii| davvassa ya dullabhayA, sAgAriyasevaNA davve // 3555 // 'khakSetre' sakrozayojanAbhyantare khagrAma-paragrAmayoH 'vikRtvaH' trIn vArAn catasRSvapi dikSu 5 zuddhaM bhaikSaM durlabhadravyaM vA mArgayitvA yadi na prApnoti tataH kRtayogI' gItArthaH 'dravyasya' zuddhabhakta pAnAderdurlabhatAM matvA sAgArikadravyasya-zayyAtara- piNDasya patisevanAM karoti // 3555 / ukta ekazayyAtara >> viSayo vidhiH / athAnekazayyAtaraviSayaM vidhimAha Negesu piyA-puttA, savatti vaNie ghaDA vae ceva / / eesiM NANattaM, vocchAmi ahANupuvIe // 3556 // 10 anekeSu zayyAtareSvamI bhedAH-pitA-putrau sapatnyo vA vaNijo vA ghaTAvA-goSThI vrajo vAgokulam / eteSAM dvArANAM 'nAnAtvaM' vibhAgaM vakSyAmi' prarUpayiSyAmi yathAnupUrvyA // 3556 // pratijJAtameva nirvAhayati-- pita-putta therae yA, appabhu dosA ya tammi u putthe| jehAtiaNuNNavaNA, pAhuNae jaM vidhiggahaNaM // 3557 // 15 yadi pitA putrazca dvAvapi prabhU tata ubhAvapi anujJApayitavyau / atha pitA sthavira iti kRtvA cazabdAt putro'pyatibAla iti kRtvA yadyaprabhustadA nAnujJApanIyaH / doSAzcAnujJApanAyAM niSkAzanAdayaH prabhukRtA bhavanti / atha sa prabhuH proSitastatastasyaiva yo jyeSThaH putra AdizabdAdanujyeSThAdayo vA teSAmanujJApanA kartavyA, prAghuNako vA yastasyAbhyarhitaH so'nujJApanIyaH / sarvatra yad vidhinA grahaNaM tadevAnujJAtaM bhagavadbhirnAvidhineti // 3557 // athainAmeva vyAkhyAnayati duppabhii piyA-puttA, jahi~ hoMti pabhU tato bhaNai savve / NAtikamaMti jaM vA, apabhuMva pahuM va taM puvvaM // 3558 // dviprabhRtayo'niyatAH pitAputrA yatra prabhavo bhavanti tatra sarvAnapi tAn militAn 'bhaNati' anujJApayati / yaM vA prabhumaprabhuM vA 'nAtikAmanti' nApramANayanti taM pUrvamanujJApayati / / 3558 // appabhu lahuo diya Nisi, pabhuNicchUDhe viNAsa garahA ya / / 95 asahINammi pabhummi u, sahINajehAda'NuNNavaNA / / 3559 // ___yadyaprabhumanujJApayanti tato mAsalaghu / prabhuzca samAgato divA niSkAzayati caturlaghu / nizAyAM niSkAzayati caturguru / rAtrau niSkAzitAH stena-zvApadAdibhirvinAzaM prAmuvanti / . anyatra vasatimalabhamAnA lokato garhAmAsAdayanti, yathA- kiM yUyaM zobhanaiH karmabhirnirghATitAH ? vayamapi na prayacchAma iti / atha 'prabhuH' pitA na svAdhInaH kintu proSitaH tato yaH svAdhInaH 30 jyeSThAdiH putra AdizabdAdanujyeSThAdiko'pi yaH prabhuH so'nujJApayitavyaH / atha sarve'pi prabhavaH tato yugapat te sarve'pyanujJApanIyAH // 3559 // 1 etacihnAntargataH pAThaH kA0 eva vartate // 2 "piyaputta0 gAhA purAtanA" iti vizeSacUrNau // Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 991 bhASyagAthAH 3555-63] dvitIya uddezaH / pAhuNayaM ca pautthe, bhaNaMti mettaM va NAtagaM vA se / taM pi ya AgatamettaM, bhaNaMti amueNa Ne diNNaM // 3560 // prabhau proSite sati prAghuNako yastasyAbhyarhitaH samAyAtaH taM vA mitraM vA tadIyaM 'jJAtakaM vA' svajanaM 'bhaNanti' anujJApayanti / 'taM ca' prabhumAgatamAtrameva bhaNanti--'amukena' yuSmanmitrAdinA asmAkamidaM gRhaM pradattam / sa cAbhISTanAmagrahaNe kRte na nirdhATayati // 3560 // 5 aprabhuviSayaM vidhimAha appabhuNA u vidiNNe, bhaNaMti acchAmu jA pabhU etii| patte u tassa kahaNaM, so u pamANaM Na te itare // 3561 // aprabhuranujJApito bhaNati-ahaM na jAnAmi / tataH sAdhavo bhaNanti-yAvat prabhurAgacchati tAvad vayaM tiSThAmaH / evamanujJApitenAprabhuNA vitIrNe pratizraye yadA prabhuH prApto bhavati 10 tadA tasyAgre yathAbhUtaM kathayitavyam / kathite ca saM dadAti vA niSkAzayati vA sa eva tatra pramANam , na 'te' pUrvAnujJApitAH 'itare' aprabhavaH / evamuktena vidhinA yad vasatergrahaNaM tadevAnujJAtamiti // 3561 // iya esA'NuNNavaNAjataNA piMDo pabhussa U vjo| sesANaM tu apiMDo, so vi ya vajo duvihadosA // 3562 // 15 'iti' evamuktaprakAreNa eSA pratizrayAnujJApanAyAM yatanA proktA / atha zayyAtarapiNDapariharaNe yatanA'bhidhIyate-yaH prabhuH sa zayyAtara iti kRtvA tadgRhe piNDo varvyaH / 'zeSANAm' aprabhUNAm 'apiNDaH' zayyAtarapiNDo na bhavati, paraM so'pi 'dvividhadoSAt' bhadraka-prAntakR. tadoSaparihArArtha varjanIyaH // 3562 // gataM pitAputradvAram / atha sapatnIdvAramege mahANasammI, ekkatoM ukkhitte sespddinniie| 20 jeTTAe~ aNuNNavaNA, pauttheM suya jeTTha jAva pabhU // 3563 // zayyAtare proSite sati yAstadIyAH patnyastAsAM yad bhojanaM tatra caturbhaGgI-ekatra rAddhamekatra bhuktaM 1 ekatra rAddhaM viSvag bhuktaM 2 viSvag rAddhamekatra bhuktaM 3 vipvag rAddhaM viSvag bhuktam 4 / tatra "ege mahANasammI egato" ti ekasmin mahAnase rAddhamekato bhuktamiti prathamabhaGgo gRhItaH / "ukkhittaM" ti ekata iti padamanuvartate, ekataH-ekasmin sthAne 'utkSipta' 25 bhojanabhUmikAM nItaM bhuktamiti yAvat arthAdApannaM viSvag rAddham , etena tRtIyabhaGga upAttaH / dvitIya-caturthabhaGgo punaravarjanIyAviti kRtvA na gRhItau / (granthAgram-24420) "sesapaDiNIe" ti yada ekatra rAddhamekatra bhuktaM tatra bhukta zeSaM yadyapi zeSasapatnIbhiH svagRhaM pratyAnItaM tathApi bhadraka-prAntadoSaparihArArtha varjanIyam / tathA prabho proSite tadIyA jyeSThabhAryA vasatimanujJApyate / atha sA na sutamAtA tato'nujyeSThA'pi yA putravatI / dvayorvA putravatyoryA jyeSTha- 30 putrA, yatputro vA prabhuH, yA vA khayaM gRhe 'prabhuH' pramANabhUtA sA anujJApanIyA / eSA cirantanagAthA / / 3563 // athainAmeva vivRNoti 1 granthAnam-9000ta. dde0|| Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 992 tambha asAhI aha puttamAya savvA, jIse jeTTo pabhU vA vi / / 3564 // 'tasmin ' gRhakhAmini 'akhAdhIne' asannihite jyeSThA bhAryA putramAtA vA yA vA "se" tasya gRhapateH 'iSTA' vallabhA sA vasatimanujJApanIyA / atha sarvA api putramAtaro'bhISTAzca 5 tato yasyAH putro jyeSThastAmanujJApayanti / atha jyeSThaH putro na prabhuH tataH kaniSTho'pi yasyAH putraH prabhuH sA anujJApayitavyA / / 3564 // piNDagrahaNe vidhimAha - 20 tu bhaddAdI / asahINe pabhupiMDaM, vajaMtI sesa sAhINe jahi~ bhuMjai, sese vi u bhadda - paMtehiM // 3565 / / avAdhIne gRhasvAmini yA tatpalI prabhustasyAH piNDaM sAdhavo varjayanti / zeSasapatnIgRheSu 10 na zayyAtarapiNDaH paraM bhadraka - prAntakRtA doSA bhavanti atastAsAmapi piNDaH pariharttavyaH / atha khAdhInaH zayyAtaraH tato yasyA gRhe bhuGkte tatra zayyAtarapiNDa iti kRtvA varjayanti / zeSANyapi sapatnIgRhANi bhadraka - prAntadoSaparihArArthaM varjayanti // 3565 // ettha raMdhaNe bhuMjaNe ya vajeMti bhuttase pi / emeva vIsu raddhe, bhuMjaMti jahiM tu egatthA / / 3566 // 15 ekatra rAddhamekatra bhuktamityAdicaturbhaGgayAM yatraikatra randhanaM bhojanaM vA tatra bhuktazeSamapi varja - yanti, prathamabhaGge ityarthaH / evameva viSvag rAddhe'pi yatraikatra bhuJjate tatra bhuktazeSamapi na gRhNanti, tRtIyabhaGge iti bhAvaH // 3566 // evamakhAdhInabhartRkANAM vidhiruktaH / atha svAdhInabhartRkANAM yo vidhistamAhaniyayaM va aNiyayaM vA, jahiM taro bhuMjatI tu taM vajaM / " sAsu viNaya gihata, mA chobhagamAdi bhaddAI || 3567 // niyataM vA aniyataM vA yatra zayyAtaro bhuGkte tad gRhaM varjanIyam / niyataM nAma - yadekasyA eva gRhe pratidinaM bhuGkte / aniyataM tu vArakeNa sarvAsAmapi gRhe bhuGkte / zeSapatnIgRheSu yadyapi zayyAtarapiNDo na bhavati tathApi na gRhNAti mA bhadraka - prAntakRtA chobhakAdayo doSA bhaveyuH / chobhakaH - prakSepakaH taM zeSapatnIgRhe bhadrakaH zayyAtaraH kuryAt, 'mama gRhe tAvadamI 25 na gRhNanti ata evamapi dattvA puNyamupArjayAmi' iti buddhyA / yastu prAntaH sa dveSaM yAyAtaho ! durdRSTadharmANo'mI, yadi madIyagRhe na kalpate tata etAsAM maddattopajIvinInAM gRhe kathaM kalpate ! iti; pradviSTazca pratizrayAnniSkAzayet // 3567 // gataM sapatnIdvAram / atha vaNigdvAramAha sAMneryukti-laghubhApya vRttike bRhatkalpasUtre [ sAgArika0 sUtram 13 putamAyA va jAva se iTThA / 30 do vi acvocchiNe, savvaM jaMtammi jaM ca pAuggaM / khaMdhe saMkhaDi aDavI, asatI ya gharammi so ceva / / 3568 / / ko'pi zayyAtarI dezAntaraM gantukAmo nagarAderbahiH sthito varttate, tasya ca ' dvayorapi gRhayoH' antargRhAd bahirgRhe bahirgRhAccAbhyantaragRhe bhaktAdikamavyavacchinnaM yad AnIyate tanna kalpate / athAsau zayyAtarastataH sthAnAt prasthitaH tataH 'yAti' gacchati tasmin 'sarva' Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 3564-72] dvitIya uddezaH / tadivasanItamanyadivasanItaM ca bhakta-pAnaM na klpte|' sarvamityukte mA bhUdatiprasaGga ityAzacyAha-yacca 'prAyogyaM' yatijanayogyam , eSaNIyaM prAsukaM cetyarthaH, "khaMdhe" ti skandhapradeze moTTAM kRtvA bahigrImepu vyavaharan zayyAtaraH sAdhUnAM dadhi-dugdhAdikaM dadyAt , "saMkhaDi' tti saGkhaDI kurvan sAdhUnAmapi dadyAt , "aDavi' tti aTavIM vA kASThacchedanAdinimittaM gRhItazambalo gacchan sAdhUn dRSTvA tanmadhyAt teSAmapi dadyAt , eteSu triSvapi na kalpate / "asaI 5 ya gharammi so ceva" ti yadi zayyAtaraH saputra-pazu-bAndhavo gRhe nAsti kintu dezAntaraM proSitaH tadA dezAntarasthito'pi sa eva zayyAtaro nAnya iti niyuktigAthAsamAsArthaH / / 3568 // athainAmeva vivarISurAha niggamagAi bahi Thie, aMto khettassa vajae savvaM / bAhiM taddiNaNIe, sesesu pasaMgadoseNa // 3569 // zayyAtaro vANijyena dezAntaraM gantukAmo nirgamakaH-prasthAnaM sa zubhamuhUrte kriyate ityAdikAraNena nagarAderbahirgatvA sakrozayojanakSetrasyAbhyantare bahirvA sthito bhavet / yadi 'antaH' kSetrAbhyantare sthitaH tadA 'sarva' tadivasA-'nyadivasanItaM zayyAtarapiNDa iti kRtvA varjayet / athAsau kSetrAd bahiH sthitastatastadivasanItaM zayyAtarapiNDaH, zeSadivasanItaM tu yat parivAsitaM yad vA tatraivopaskRtaM tanna zayyAtarapiNDaH, paraM tadapi 'prasaGgadoSeNa' 'mA bhadraka-prAntakRta-18 doSANAM prasaGgo bhavet' iti kRtvA na grahItavyam // 3569 // Thito jayA khettabahiM sagAro, bhattAdiyaM tassa diNe diNe ya / acchiNNamANijati NijjatI ya, gihA tadA hoti tahiM vi vaje // 3570 // yadA sAgArikaH kSetrAd bahiH sthitastadA tasya bhaktAdikamavyavacchinnaM dine dine gRhAd bahirAnIyate bahiHsthAnAca gRhaM nIyate tat sarvamapi tatra sthitasya tasya varjayet // 3570 // 20 bAhiM Thiya paThiyassa u, sayaM va saMpatthiyA u geNhaMti / tattha u bhaddagadosA, Na hoMti Na ya paMtadosA u // 3571 // zayyAtaraH kSetrAd bahiH sthito yasyAM velAyAmagrato gantuM prasthitaH, khayaM vA sAdhavaH pUrNe mAsakalpe samprasthitAH tadA tadivasA-'nyadivasAnItaM sarvamapi prAyogyaM bhakta-pAnaM gRhanti / kutaH ? ityAha-'tatra' tasyAM velAyAM gRhyamANe bhadrakadoSAH prAntadoSAzca na bhavanti, punargrahaNA- 25 bhAvAditi bhAvaH // 3571 // atha skandhapadaM saGkhaDipadamaDavIpadaM ca vyAkhyAti aMtoM bahi kacchauDiyAdi kvaharaMte pasaMgadosA u|| deula-jaNNagamAdI, kaTThAdaNDaviM va vaccaMte // 3572 // kSetrasyAntarbahirvA zayyAtaraH 'kakSApuTikAdiH' kakSApradeze puTA yasya sa kakSApuTikaHgRhItobhayamoTTAka ityarthaH, AdizabdAt kautupikAdirvA bahiAmeSu vyavaharan sAdhUnAM dadhi-30 dugdhAdikaM dApayati / tatra kSetrasyAntastadinanItamanyadinanItaM ca zayyAtarapiNDaH / bahiH 1 atrAntare granthAnam 8580 iti mo0 le. // 2 iti saGgrahagAthA bhA0 / "dosu vi avvocchiNNe0 gAhA purAtanA" iti vizeSacUrNau // Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 994 saniyukti-ladhubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ sAgArika0 sUtram 13 punastaddivasanItaM zayyAtarapiNDaH, zeSadivasanItaM na zayyAtarapiNDaH, paraM bhUyaH prasaGgadoSAnna gRhyate / evaM devakula-taDAga-yajJAdikAM saGkhaDI kurvatA kASThAdinimittaM ca zambalaM gRhItvA'TavIM vrajatA kSetrAntardIyamAnaM zayyAtarapiNDaH / kSetrabahistadivasanItaM zayyAtarapiNDaH, na dvitIyAdidivasanItam , paraM tadapi na grahItavyam , mA bhUyaH saGkhaDikaraNamaTavIgamanaM vA sAdhUnAM dAnArtha 5 kArSIditi kRtvA // 3572 // atha 'gRhe asan sa eva zayyAtaraH' iti padaM vyAcaSTe muttUNa gehaM tu saputta-dAro, vANijamAdI jati kAraNehiM / sayaM va aNNaM va vaeja desaM, sejAtaro tattha sa eva hoti // 3573 // 'muktvA' parityajya gehaM sAdhUnarpayitvetyarthaH saputra-dAraH zayyAtaro vANijyAdibhiH kAraNaiyadi vakamanyaM vA dezaM vrajati tatrApi sa eva zayyAtaro bhavati, na punardUradezAntarasthitatvAt 1 tasya zayyAtaratvamapagacchatIti // 3573 // gataM vaNigdvAram / ghaTAdvAramAha mahatara aNumahatarae, laliyAsaNa kaDua daMDapatie ya / etehiM pariggahiyA, hoti ghaDAto tadA kAle // 3574 // mahattaro'numahattarako lalitAsanikaH kaTuko daNDapatikazceti, etaiH paJcabhiH parigRhItAstadA pUrvakAle 'ghaTAH' goSThyaH bhavanti' babhUvurityarthaH / / 3574 / / 16 athAmUneva mahattarAdIn vyAkhyAnayati savvattha pucchaNijjo, tu mahataro jeTTamAsaNa dhure ya / tahiyaM tu asaNNihie, aNumahatarato dhure ThAti // 3575 // yaH sarvatra' sarveSu goSThikAryeSUtpadyamAneSu sarvairapi goSThipuruSaiH pracchanIyaH, yasya ca jyeSThaM bRhattaramAsanam , 'dhuri ca' sarveSAmAdau sthApyate sa mahattaraH / tataH tasmin' mUlamahattare'sa28 nihite yastatra sarvairapi pracchanIyaH 'dhuri ca' prathamaM tiSThati so'numahattaraH // 3575 // bhoyaNamAsaNamiTuM, lalie parivesiyA dugunnbhaago| kaDuo u daMDakArI, daMDapatI uggame taM tu // 3576 // yasya bhojanamAsanaM ca 'iSTam' manobhirucitaM kriyate, pariveSikA ca strI tasyAbhISTA kriyate, iSTabhojanasya dviguNo bhAgo dIyate sa lalitamazanamAsanaM vA'syeti vyutpattyA lalitAzaniko 25 lalitAsaniko vA / aparAdhApannasya goSThikasya yo daNDaparicchedakArI sa kaTuko bhaNyate / yaH punastaM daNDamudgamayati sa daNDapatiH // 3576 // eteSAM mahattarAdInAM yad devakula-sabhAdikaM tasya kathamanujJApanA vidheyA ? ityAha ullomA'NuNNavaNA, appabhudosA ya ekkao paDha / jehAdiaNuNNavaNA, pAhuNae jaM vihiggahaNaM // 3577 // 50 mahattarAdikramamullaGghaya yadi ulloma-pratIpakrameNAnujJApanAM karoti tadA mAsalaghu, 'aprabhudoSAzca' niSkAzanAdayo bhaveyuH, ataH sarve'pyekato militAH prathamamanujJApanIyAH / atha sarve militA nAvApyante tato jyeSThamahattarasya, tadabhAve yathAkramamanumahattarAdInAmanujJApanA 1degdhUnAmarpa bhA0 mo0 le0 // Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 3573-81 ] dvitIya uddezaH / vidheyA / atha mahattarAdInAmeko'pi gRhe na prApyate tato yasteSAmabhyarhitaH prAghuNakastamanujJApayanti / evaMvidhena vidhinA yadupAzrayasya grahaNaM tadevAnujJAtam, nAvidhigrahaNam // 3577 // amumevArthaM sphuTataramAha - ullo lahU diya Nisi, teNekahi~ piMDie aNuNNavaNA / asahINe jeTThAdi va, jai va samANA mahataraM vA / / 3578 / / yadi 'ullomaM' mahattarAdikramavyatyAsenAnujJApayanti tadA mAsalaghu / tenaikatra 'piNDitAnAM' militAnAM paJcAnAmapyanujJApanA karttavyA / atha sarve'pi militA akhAdhInA:-na prApyante ityarthaH tato jyeSTha- mahattarAdigRheSu gatvA anujJApanA vidheyA / 'yati vA' yAvataH triprabhRtIn tatra sataH - svAdhInAn pazyanti tAvatAmanujJApanAM kurvanti / mahattaraM vA ekamapyanujJApayanti, tasya pramANabhUtatayA sarveSAmanatikramaNIyatvAt // 3578 // gataM ghaTAdvAram, vrajadvAramAhabAhiM dohaNavADaga, duddha-dahI- sappi-taka NavaNIte / 10 1 atra "diya Nisi" tti padaM vRttikRtA nAsti vivRtam / "jaM iti vizeSacUrNikRtA vivRtam // - AsaNNammi Na kappati, paMca para uppariM vocchaM // 3579 // kasyApi zayyAtarasya sambandhI grAmAd bahirgavAM dohanavATako bhavet, tasmin dugdha-dadhisastika-navanItAkhyAni paJca 'padAni' dravyANi bhavanti / etacca dravyapaJcakam 'Asanne' kSetrAbhyantare dIyamAnaM na kalpate, zayyAtarapiNDatvAt / athaitAni dugdhAdIni kSetrasya ' upari ' bahi- 15 varttante tatastadviSayaM grahaNa vidhimahaM vakSyAmi // 3579 // pratijJAtameva nirvAhayati - 1 995 nijaMtaM mottaNaM, vAraga bhati divasae bhave gahaNaM / [Ava.ni. 1360] chiNaM bhatIya kappati, asatI ya gharammi so ceva / / 3580 // gokulAd dugdhAdipaJcakaM zayyAtaragRhe yad nIyate sa zayyAtarapiNDo bhavati, atastad dugdhAdikaM nIyamAnaM muktatvA yadanyat tatraiva gokule paribhujyate tanna bhavati zayyAtara piNDaH, paraM 20 tadapi bhadraka-prAntadoSaparihArArthaM na gRhyate / yasmin punardivase 'bhRtakasya' gopAlasya vArakastasmin dugdhAdikaM zayyAtarapiNDo na bhavati, paraM zayyAtarasyApazyato grahaNaM bhaved na pazyataH / tathA bhRtirnAma - gopAlakasya dugdhacaturthabhAgAdi paribhASitA divasadaivasikI vRttiH tayA 'chinnaM' vibhaktaM yad dugdhAdikaM tad gopAlasatkamiti kRtvA kalpate grahItuM yadi zayyAtaro na pazyati / tathA yadi sAdhUnAM zayyAM samarpya zayyAtaraH saputra- dAro vrajikAyAM gacchet tato gRhe'vidyamA- 25 nospi sa eva zayyAtaro bhavati / / 3580 // athAsyA eva viSamapadAni vivRNotibAhirakhe chiNe, vAragadivase bhatIya chiNNe ya / so uNa sAMgaripiMDo, vajjo puNa diTThi bhaddAdi // 3581 / / sakrozayojanakSetrasya bahiryazchinno vibhAgaH zayyAtaragRhe na nIyate, gopAlakabArakadivase vA yaH sarvo'pi doho gopasatkaH, pratidivasalabhyo vA bhRtyA chinno yo dugdha caturthabhAgAdi - 30 rUpo vibhAgaH sa eSa sarvo'pi sAgArikapiNDo na bhavati, paraM 'bhadraka - prAntakRtA doSA dRSTe 5 diyA vA rAo vA Nicchubhihiti" 2 sAriya piMDo tAbhA0 // Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 996 saniyukti-laghubhApya-vRttike bRhatkalpasUtre [ sAgArika0 sUtram 14 sati mA bhUvan' iti kRtvA zayyAtarasya pazyataH so'pi varjanIyaH // 3581 // atha yaduktaM sUtre-"egaM tattha kappAgaM ThavaittA avasese nibisijjA" tadetad vibhAvayipurAha egaM ThaveM Nivvisae, dosA puNa bhaddae ya paMte ya / NissAe vA chumaNaM, viNAsa.garahaM va pArvati // 3582 // 5 yadyanekeSu zayyAtareSu niSkAraNe ekaM sAgArikaM sthApayanti zeSAn 'nirvizanti' upabhuJjate tato bhadraka-prAntaviSayA doSA bhavanti / bhadrako nirvizyamAnazayyAtarasya nizrayA tadIyabhakta-pAnamadhye prakSepaM kuryAt , 'mama gRhe tAvadamI na gRhNanti ato madIyamidaM bhavadbhiH saMyatAnAM dAtavyam' iti kRtvA / yastu prAntaH sa eka eva sthApyamAnaH pradveSaM yAyAt , pradviSTazca vasateniSkAzanaM kuryAt , niSkAzitAzca stena-zvApadAdibhirvinAzaM lokAd vA garhAmAsAdayanti / 10 kAraNe punarekamapi sthApayanto nirdoSAH // 3582 // katham ? ityAha- saDDhehi vA vi bhaNiyA, ega ThavettANa Nighise sese / gaNadeulamAdIsu va, dukkhaM khu vivajiuM bahugA // 3583 // vAzabda utsargapade tAvanna kalpate ekaH sAgArikaH sthApayitum , dvitIyapade tu kalpate'pItyasyArthasya sUcanArthaH / ye zrAddhAH-sAdhusAmAcArIkovidAstaiH sAdhavo bhaNitAH-AryAH ! 15 ekaM zayyAtaraM sthApayitvA zeSAn nirvizata, mA sarvAnapi pariharata / evamuktA ekaM sthApayitvA zeSAn nirvizanti / athavA gaNasya-bahujanasamUhasya sAmAnye devakula-sabhAdau sthitA anuktA apyekaM sthApayitvA zeSAn nirvizanti / kutaH ? ityAha-'duHkhaM' duSkaraM tatra bahUn varjayitum // 3583 // giNhaMti vAraeNaM, aNuggahatthIsu jaha ruI tesiM / pakkaNNaparImANaM, saMtamasaMteyare davve // 3584 // ___ yadvA te sarve'pi zayyAtarA anugrahArthinaH tato yathA teSAM rucirupajAyate tathA vArakeNa gRhNanti / tatra ca pakke-upaskRte anne parimANaM jJAtavyam-kiM parimitAnAmupaskriyate ? utAparimitAnAm ? iti / tadapi dravyaM tasya gRhe tatra deze vA 'sad' vidyamAnam ? uta 'asad avidyamAnam ? / yadi pUrvapariNAmena sad dravyamupaskurvanti tadA kalpate, anyathA bhajanIyam / 25 evaM tasya zayyAtarasya dravye samyagupayogo dAtavyaH // 3584 // sUtram no kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA sAgAriyapiMDaM bahiyA anIhaDaM asaMsaTTe vA saMsaha vA paDiggA hittae 14 // 30 athAsya sambandhamAha 1 duHkhataraM kaa.|| Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhApyagAthAH 3182-89] dvitIya uddezaH / aMto nUNa na kappai, kappai NikkhAmio hu mA evaM / patteya vimissaM vA, piMDaM geNhejasto suttaM // 3585 // nUnam 'antaH' gRhAbhyantare zayyAtarapiNDo na kalpate, gRhAd bahirnipkAmitastu kalpate / evaM vicintya mA 'pratyekam' asaMsRSTaM 'vimizraM vA' saMsRSTaM piNDaM gRhNIyAt , ata etat sUtramArabhyate / vakSyamANasUtradvayasyApyayameva sambandho draSTavyaH // 35.5 / / / __ anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-no kalpate nirgranthAnAM vA nimranthInAM vA sAgArikapiNDaM bahirvATakAd 'anihatam' aniSkAmitam 'asaMsRSTaM vA' anyadIyapiNDaiH sahAmIlitaM 'saMsRSTaM vA' anyadIyapiNDaiH samaM mIlitaM pratigrahItumiti sUtrArthaH / / atha bhASyavistaraH _vADagadeuliyAe, icchA detammi gahaNa taha ceva / NIsaTThamaNIsaTTe, gahaNA-'gahaNe ime dosA // 3586 // 10 zayyAtaravATakasya madhye kAcid devakulikA tasyA yad vAnamantaraM tadartha vATakavAstavyA agAriNaH saGkhaDI kurvanti / tatra ca bhikSAcarebhyo dAtuM teSAmicchA samajani / tato vATakavAstavyajane 'dadati' dAtumupasthite grahaNaM tathaiva mantavyaM yathA pUrvasUtre abhihitam / tathA nisRSTaM nAma-yad balyAdikaM vAnamantarasya niveditam , anisRSTaM tu tadviparItam , tayorgrahaNe'grahaNe ca 'amI' vakSyamANA doSA bhavantIti saGgrahagAthAsamAsArthaH // 3586 // athainAmeva vivRNoti-15 uppattiyaM vA vi dhuvaM va bhojaM, tasseva majjhammi u vADagassa / amissite sAgaricollagammi, aNNehiM so ceva u tassa piNddo|| 3587 // 'tasyaiva' sAgArikasatkasya vATakasya madhye vAnamantaramuddizya 'bhojyaM' saGkhaDirbhavet , taccItpattikaM vA syAd dhruvaM vA / autpattikaM nAma-parvatithimantareNAkasmikam / dhruvaM tu-parvatithibhAvi, yathA navamyAM dazamyAM vA / tatrAnyaizcollakaiH samamamizrito yaH sAgArikacollakastasmin 20 saGkhaDyAM dIyamAne sa eva tasya zayyAtarasya piNDo bhavati // 3587 // - asya niveditasyAniveditasya vA grahaNe tAvadime doSAH bhaddo tannIsAe, paMto gheppate dadRNaM bhaNai / aMtoghare Na icchaha, iha gahaNaM duTTadhammo tti // 3588 // yaH sAgAriko bhadrakaH saH 'tannizrayA' vAnamantaranivedanAvyAjenAnyadapyAtmIyamAhArajAtaM 25 tatra prakSipet / yastu prAntaH sa tathA gRhyamANaM dRSTvA bhaNati-'antargRhe' gRhAbhyantare dIyamAnaM madIyaM piNDaM necchatha, iha punarevaM dIyamAnasya grahaNaM kurutha, aho! duSTadharmANo yUyamiti // 3588 // tathaitadoSabhayAnna gRhanti tataH kiM bhavati ? ityAha tesu agiNhaMtesu ya, tIse parisAe~ evamuppaje / ko jANai kiM ete, sAhU ghettuM Na icchaMti // 3589 // 'teSu' sAdhuSu taM zayyAtarasatkaM nivedanApiNDamagRhAneSu 'tasyAH' saGkhaDikAriNyAH parSada 1 mA0 kAM0 vinA'nyatra-saha mI ta* / sammI tATI* mo* le. De0 // 2 "niyuktivistaraH-vADaga* gAdhA" iti cUrNau // 30 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 998 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ sAgArika0 sUtram 15 evaM cintA samutpadyate, yathA--'ko jAnAti' ko nAmAmumatha samyag veti kim ete' sAdhava idaM zayyAtarasatkamAhArajAtaM grahItuM necchanti ? // 3589 // nUNaM se jANaMti kulaM va gotaM, AgaMtuo so ya tahiM sgaaro| - bhUNaggha'soyaM va tato caevi, jaM amha icchaMti Na sejadAtuM // 3590 // / nUnaM "se" tasya zayyAsvAmino jAnantyamI kulaM vA gotraM vA, yathA'yaM nIcakulotpanno hInagotro veti / sa ca sAgArikaH tatra' grAmAdAvAgantukaH ato na tadIyaM kulAdi tatra ko'pi vetti / yadvA te gRhasthAzcintayeyu:--'bhrUNanaH' bAlamArako'yaM zaucaM vA-zucisamAcAratArUpamasya nAsti, teta etadIyaM piNDaM tyaktvA * yadamI ammAkaM collakaM grahItumicchanti, na zayyAdAtuH sambandhinam // 3590 // tataH sAgArika itthaM cintayet10 obhAmio Nehi savAsamajhe, caMDAlabhUto ya kato imehi / gehe vi NicchaMti asAdhudhammA, ato paraM kiM va kareja aNNaM // 3591 // apabhrAjito'ham 'amIbhiH' zramaNakaiH 'khavAsamadhye' svakIyasahavAsijanamadhye, cANDAlabhUtazca kRto'hamamIbhirmuNDaiH, gehe'pi ca madIye necchantyamI asAdhudharmANaH piNDaM grahItum , ataH paraM kiM vA mama 'anyad' aparaM kuryuH ? yat kartuM yogyaM tadamIbhiH kRtamiti bhAvaH 15 // 3591 // tatazca rAo diyA vA vi hu NecchubhejA, egassa'NegANa va sejachedaM / addhANa NitA va alaMmeM jaMtU, pAveja taM vA vi agiNhamANA // 3592 // rAtrau vA divA vA sAdhUna pratizrayAd niSkAzayet / 'ekasya vA' tasyaiva gacchasya 'anekeSAM vA' bahUnAM gacchAnAM zayyAdAnavyavacchedaM kuryAt / tato'dhvani vahamAnA nirgacchanto vA 20sAdhavastadIyadoSeNa vasatimalabhamAnA yat paritApanAdikaM prAmuyuH tat te zayyAtaracollakamagRhNAnAH prAmuvanti, tanniSpannaM teSAM prAyazcittamiti bhAvaH // 3592 // evamasaMsRSTapiNDaviSayA doSA uktAH / atha saMsRSTapiNDaviSayAnAha saMsahassa u gahaNe, tahiyaM dosA ime pasajaMti / taNNIsAe~ abhikkhaM, saMkhaDikArAvaNaM hojA // 3593 // 25 yadyanyadIyacollakaiH saMsRSTaM sAgArikapiNDaM gRhNanti tadA tatraite doSAH prasajanti-'tannizrayA' 'yadyanyadIyapiNDasaMsRSTo madIyaH piNDo amISAM kalpate tata itthaM kRtvA bhUyo bhUyo dApayijyAmi' ityAlambanena vATakavAstavyajanairabhIkSNaM saGkhaDIkArApaNaM bhavet // 3593 // ala'mha piMDeNa imeNa ajo!, bhujo Na ANeti jahesa itthaM / sAhU Na icchaMti imassa dosA, amhe vi vajemu Na ko vi esa // 3594 // 30 atha bhUyo yathaiSa sAgAriko'tra piNDaM nAnayatItyevamarthaM sAdhavo gRhasthAn bruvate-AryAH ! alamasmAkamanena saMsRSTapiNDeneti / tataste'gAriNazcintayeyu:-asya sAgArikasya doSAd yadi sAdhavo'muM piNDaM necchanti tato vayamapi dAna-grahaNAdivyavahAramanena saha varjayAmaH, yato 1 - etadantargataH pAThaH bhA0 nAsti // 2 bhUo tAmA0 // Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 3590-98] dvitIya uddezaH / 999 na ko'pyeSa vizeSato jJAyale, AgantukatvAt / / 3594 // agammagAmI kilibo'havA'yaM, boTTI va huA seM suNAdiNA vA / dosA bahU teNa jahiM sagAro, piMDaM Nae tattha u NAbhigacche // 3595 // athavA'yamagamyagAmI 'klIbo vA' napuMsakaH kila bhaviSyati, 'boTTI vA' viTTAlanA "se" tasya zayyAtarapiNDasya zunakAdinA kRtA bhavet / evamAdayo bahavo doSA yato bhavanti tena 5 yatra saGkhaDIkaraNe sAgArikaH khakIyaM piNDaM nayati tatra prathamata eva naivAbhigacchet // 3595 // sUtram no kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA sAgAriyapiMDaM bahiyA nIhaDaM asaMsardu paDiggAhittae / kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA sAgAriyapiMDaM 10 bahiyA nIhaDaM saMsarTa paDiggAhittae 15 // asya vyAkhyA prAgvat / 1 nevaraM sAgArikapiNDo vATakAda bahiniSkrAmito'pi 'asaMsRSTaH' anyapiNDaiH samamamIlito na kalpate, saMsRSTastu kalpate iti // atha bhASyam bahiyA u asaMsaddhe, dosA te ceva mottu sNsttuN| .. saMsaTThamaNuNNAyaM, pecchau sAgArito mA vA // 3596 // 18 sAgArikavATakAd bahirniSkAmite asaMsRSTe gRhyamANe 'ta eva' pUrvasUtroktA bhadraka-prAntadoSAH, paraM muktavA saMsRSTam , tatra doSA na bhavantIti bhAvaH / ata eva yad vATakAd bahiniSkrAmitaM saMsRSTaM tadatra sUtre'nujJAtam , sAgArikaH pazyatu vA mA vA / idaM purastAd vyaktIkariSyate // 3596 // nIsahamasaMsaTTho, vi apiMDo kimu parehi saMsaho / 20 appattiyaparihArI, sagAradiTuM pariharaMti // 3597 // nisRSTo nAma-bahirniSkAzya vAnamantarasya niveditaH, yasya vA yAcakAderarthAya niSkAzitastasmai pradattaH, sa yadyapyanyaizcollakairasaMsRSTastathApi 'apiNDaH' na sAgArikapiNDaH, kiM punaH 'paraiH' anyaizcollakaiH samaM saMsRSTaH ? sa sutarAM sAgArikapiNDo na bhavatItyarthaH, paramaprItikaparihAriNaH santaH sAgArikadRSTaM tamapi pariharanti // 3597 // idameva sApavAdamAha- 25 addidvassa u gahaNaM, asatI tavvajiteNa didussa / diTTe va patthiyANaM, gahaNaM aMto va bArhi vA / / 3598 // prathamaM sAgArikeNa sakuTumbenAdRSTasya, tataH "asai" tti saMstaraNAbhAve 'tadvarjitena' tamekaM 1zunAdinA zvapAkenaikatra bhojanAdinA kRtA bhA0 // 2 // etacihnagataH pAThaH bhA0 nAsti // 3 vA dhArmikAde bhA0 kA / vA dhAkakAde tATI / "jo bahitA NINittA Nivedito vANa. maMtarassa, jassa vA dhammiyAdiNo bhaTThAe NINito so NisaTTho bhaNNaha" iti cUrNau // Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1000 saniryuktighumApya vRttike vRhatkalpasUtre [ sAgArika0 sUtram 16 sAgArikaM varjayitvA zeSakuTumbena dRSTasyaM saMsRSTapiNDasya grahaNamanujJAtam / atha te sAdhavo grAmAntaraM prasthitAH tataH sAgArikeNApi dRSTasya saMsRSTasya vA asaMsRSTasya vA vATakasyAntarvA bahi sarvatra grahaNamanujJAtam, punargrahaNAbhAvena bhadraka-prAntadoSANAmabhAvAt // 3598 // pAhuNyA vA bAhiM, ghettumasaMsagaM ca varcati / aMto vA ubhayaM pI, tattha pasaMgAdao gatthi || 3599 / / 5 athavA prAghuNakAH sAdhavaH kecit tatra samAyAtAH, te ca taM grAmaM vyatItyAgrato gantukAmAH vATakAd bahirniSkrAmitaM nisRSTamanisRSTamapi gRhItvA samuddizya ca vrajanti / tadabhAve 'antaH' vATakAbhyantare varttamAnamubhayamapi prAghuNakAH sAdhavo gRhNanti, prathamaM saMsRSTaM tadaprAptAvasaMsRSTamapItyarthaH / kutaH ? ityAha- 'tatra' evaMvidhe prAghuNakAnAM grahaNe prasaGgAdayo doSAH bhadraka - prAntakRtAH punargrahaNAbhAvAnna santi / prasaGgo nAma - tannizrayA bhUyaH saGkhaDIkArApaNam, AdizabdAd niSkAzanAdiparigrahaH || 3599 // 10 a~tha "saMsaTTamaNuNNAyaM" ( gA0 3596 ) ityAdipadAnAM bhAvArthaM gAthAtrayeNAha - jo u mahAjaNapiMDeNa melito bAhi sAgariya piMDo / tassa tahiM apabhuttA, paNa hoti diTThe vi aciyattaM // 3600 // jaM puNa siM ciya bhAyaNesu avimissiyaM bhave davvaM / taM dissamANa gahiyaM, kareja appattiyaM pabhuNo // 3601 // jaM puNa teNa adiTThe, dughANa gahaNaM tu hota'saMsaTTe / tahiyaM tANi kadhijA, Na yAvi Na ya Ayaro tattha || 3602 // yastu sAgArikapiNDo mahAjanapiNDena saha vATakAd bahirmIlitaH sa sAdhUnAM kalpate / 20 kutaH ? ityAha--'tasya' sAgArikasya tatrAprabhutvAd mahAjanasyaiva ca prabhutvAd dRSTe'pi sAgAra - kasya nAprItikaM bhavati // 3600 // yat punardravyaM 'teSAmeva' zayyAtaramAnuSANAM bhAjaneSu 'avimizritam' asaMsRSTaM bhavati tad dRzyamAnaM gRhItaM sat 'pra 'bhoH' zayyAtarasyAprItikaM kuryAd ato na grAhyam // 3601 // 15 1 sya piNDa' bhA0 // 2 devakulikAyA mudyAnAdiSu sarvatra kAM0 // 3 "bahiyA u asaMsaTTe." gA0 3596 taH ArabhyaitAzcatasro gAthAH purAtanA iti cUrNikRto vizeSa cUrNikRtazvAbhiprAyaH / tathAhi tadvacanam -- " etAo purANiyAo gAhAo, etAsi imAo vibhAsAgAdhAo - jo tu mahA0 gAdhAzrayam / " iti // 4 etAdRg hastacihnamadhyavartI ( isa Arabhya 3607 gAthATI kAntargatahasta cihnaM yAvat ) samagro'pyayaM granthasandarbhaH bhA0 prati vihAyAsmatpArzvavarttinISu sarvAsvapi prAcInAsu pratiSu nAsti, kiM bahunA ? tADapatrIya pratAvapyayaM pATho na vidyate / sambhAvayAmazca vayam - yaduta jJAnakozagateSu nikhileSvapyarvA cInaprAcIna kalpaTIkAdarzeSu naivAyaM pranyasandarbho bhUmnA bhaviSyatIti / asmatsa vidhavartinISu bhA0 prativarjitapratiSu sat pra [.........]yediti bhAvaH iti rUpaH pATho barttate / sambhAvyate kila-sat pra iti pAThAnantaravarti mUlapratigatamekaM tAlapatramakalpanIyena kenacit pramAdadoSeNa bhraSTamiti tatparamparA vizveSvapyAdarzeSvavatIrNeti // Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 3599-3605] dvitIya uddezaH / yat punaH 'tena' sAgArikeNAdRSTasyAsaMsRSTasyApi "dughANe" durbhikSe saMstaraNAbhAvAd grahaNaM kriyate tatra 'tAni' zayyAtaramAnuSANi gatvA zayyAtarasya kathayeyurna vA; kathite'pi 'na ca' naiva 'tatra' durbhikSe zayyAtarasya tathAvidha Adaro bhavati, yena bhUyaH saGkhaDI kuryAditi bhAvaH // 3602 // sUtram jo khalu niggaMtho vA niggaMthI vA sAMgAriyapiMDaM bahiyA nIhaDaM asaMsaTuM saMsaTuM karei, kareMtaM vA sAijai, se duhao vIikkamamANe Avajjai cAummAsiyaM parihAraTThANaM aNugghAiyaM 16 // yaH khalu nimrantho nirgranthI vA sAgArikapiNDaM bahirnirgatamasaMsRSTaM saMsRSTaM karoti, kurvantaM vA 'khAdayati' kArayati kurvantamanumanyate vetyarthaH, saH 'dvidhA' laukika-lokottarikabhedAd dvipra-10 kArAM maryAdA vyatikrAman Apadyate cAturmAsikaM parihArasthAnamanuddhAtikam , caturo gurumAsAnityarthaH / eSa sUtrasaGkepArthaH // atha bhASyavistaraH saMsahassa u karaNe, cauro mAsA hvNt'nnugghaataa| ANAdiNo ya dosA, virAhaNA saMjamA-''dAe // 3603 // asaMsRSTamasmAkaM grahItuM na kalpata iti kRtvA yadi saMsRSTaM karoti, tuzabdasyAnuktasamuccayA-15 rthatvAt kArayati vA kurvantamanumodayati vA, tatazcatvAro mAsA anuddhAtAH prAyazcittaM bhavati, AjJAdayazca doSAH, virAdhanA ca saMyamA-''tmaviSayA // 3603 // sayameva u karaNammI, udagapphusa bhaMDaNuNhavaNa paMte / teNA cArabhaDA vA, kammabaMdhe pasajaNayA // 3604 // khayameva karaNe tAvadime doSAH---'saMyatenAzucinA spRSTamidaM bhAjanam' iti vicintya 20 udakena sparzanaM-prakSAlanam , tathA 'kimasmadIyAni bhAjanAni spRzasi ?' iti 'bhaNDanaM' kalaham , "uNhavaNa' ti teSAM bhAjanAnAmamikAyenAGgAraNam , etAni prAntAH saGkhaDikAriNaH kurvanti / tathA 'stenAH' caurAH 'cArabhaTAH' rAjapuruSA ete tatrAgatya taM saMyatasaMsRSTaM piNDaM apahareyuH, tatazca karmabandhasya prasajanA bhavati yAvadasau saMyato bhUyo naavrttte||3604|| kiJcabhiMdeja bhANaM daviyaM va ujjhe, Dajjheja uNheNa kaDI va bhuje| 25 saMsattagaM taM va jahiM va chunbhe, virohi davvaM va jahiM va chaDDe // 3605 // saMyataH sAgArikapiNDamanyatra prakSipan tad bhAjanaM pramAdato bhindyAt , tatra pazcAtkarmA-'nyapravAhanAdayo doSAH / yadvA tatra bhAjane yad 'dravyaM' zAli-dAlyAdi tad anyatra saJcArayan 'ujjhet' parityajet / athavA tad dravyamatIvoSNaM tenAsau dahyeta, kaTI vA tathAkurvato 'bhujyeta' vakrIbhavet / yatra vA'sau sAgArikapiNDaM prakSipati 'tad' dravyaM 'saMsaktaM' jantusaMsakti- 30 yuktam , tataH saMyamavirAdhanA / virodhi vA tad dravyam , prakSepaNIyadravyeNa saha bhujyamAnaM Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1002 saniyukti-laghubhASya-vRtti ke bRhatkalpasUtre [sAgArika0 sUtram 16 rogAdivikArakArakamityarthaH, tatrAtmavirAdhanA / 'yatra vA' bhUbhAge tad dravyaM prakSipan pramAdataH chardayati tatra SaTkAyavirAdhanA // 3605 // atha "teNA cAramaDA vA, kammabaMdhe pasajjaNayA // " (gA0 3604) iti vyAcaSTe taM teNa chUr3ha tahigaM ca pattA, teNA bhaDA ghoDa kukammigA ya / 5 Asatta NAmaTTita Au maMsA, Na jiNNa'NAdesa Na jA viuTTe // 3606 // 'tad' dravyaM 'tena' saMyatena 'tatra' bhAjane prakSiptam , tatra ca prAptAH 'stenAH' caurAH 'bhaTAH' rAjapuruSAH 'ghoTAH' paJcAlacaTTAH 'kukarmiNazca' kukarmakAriNaH ete tad bhAjanamutkRSTazAlidAlyAdidravyabhUtamapahRtya gaccheyuH / tatra kecidAcAryadezIyA bruvate-yAvat teSAmAsaptamaM kulamanuvartate tAvat tasya saMyatasya karmabandhaH / apare--teSAM yAvad nAma-gotramanuvartate / 10 anye-yAvat teSAmasthIni santi / apare punarAhuH-yAvat te AyurdhArayanti / eke bhaNantiyAvat teSAM tadravyAbhyavahArapratyayo mAMsopacayaH / anye tu bruvate-yAvat teSAM tad bhaktaM bhuktaM sad nAdyApi jIrNaM tAvat pratisamayaM tasya karmabandhaH / sUrirAha-ete srve'pynaadeshaaH| siddhAntapakSaH punarayam-yAvadasau saMyataH 'na vyAvarttate' na tasmAt sthAnAdAlocanApradAnAdinA pratikrAmati tAvat karmabandho mantavyaH // 3606 // kiJca15 NicchaMti va marugAdI, obhAvaNa jaM ca aMtarAyaM tu / kujA va pacchakamma, pavattaNaM ghAya baMdhaM vA // 3607 // saMyatena spRSTamiti kRtvA tad bhaktaM marukAdayo bhoktuM necchanti / tatazca 'aho ! amI azucayo yaiH spRSTamannamucchiSTamiti kRtvA brAhmaNAdayo na bhuJjate' iti mahatI sAdhUnAmapabhAjanA syAt / yacca marukAdInAM tad bhaktamabhuJjAnAnAmantarAyaM tannippannaM prAyazcittam / pazcAtkarma vA 20 sa gRhapatiH kuryAt, marukAdibhojanArthaM bhUyo'pyabhinavaM bhaktapAkaM kAra yediti bhAvaH / yadvA 'sAdhubhiridaM pavitrIkRtam' iti matvA bhadrakAstasyAnnAdeH svagRhe pravartanaM kuryuH / atha te prAntAstato ghAtaM vA bandhaM vA kupitAH santaH saMyatAnAM kuryuH // 3607 // ___ete tAvat svayaM karaNe dopA abhihitAH / atha svayaM saMsRSTaM kartumasamarthI anyaiH kArayanti yo bA ko'pyanyaH prakSipati tamanumodayanti tata ime doSAH kArAvaNamaNNehiM, aNumodaNa umhamAdiNo dosA / duvihe vatikamammi, pAyacchittaM bhave tivihaM // 3608 // ___ anyaiH kArApaNe kurvato vA anumodane uSmAdayo doSA bhavanti / uSmA nAma-tenAtyuSNadravyeNa tasya agAriNo hastAdau paritApaH, AdizabdAd yadIyaM dravyamasau tatra prakSipati sa tena sahAsaGkhaDaM kuryAt - kasmAnmadIyaM mpRzasi ? iti / evamAdayo doSAH / atra ca 'dvividha 30 vyatikrame laukika-lokotarikamaryAdAtikanarUpe prAyazcittaM trividhaM bhavati / tatraikaM svayaM karaNe, dvitIyaM kArApaNe, tRtIyamanumatAviti // 3608 // idamevottarArddha vyAcaSTe louttaraM ca meraM, aticaraI loiyaM ca melNto| ahavA sayaM parehi ya, duviho tu vatikkamo hoti // 3609 // Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nANyagAyAH 3606-13) dvitIya uddezaH / pahAmellagammi ThANe, dohi vi gurugA taveNa kAleNa / vitiyammi ya tavagurugA, kAlagurU hoti tatiyammi / / 3610 // sAgAArekacollakamitareSAM collakaiH samaM mIlayana 'lokottarikI maryAdAM' "na kalpate sAgArakapiNDo'saMsRSTaH saMsRSTaH kartum" iti bhagavadAjJAlakSaNAM 'laukikI ca' 'na mIlanIyA asmAkaM collakAH' ityevaMrUpAM maryAdAm 'aticarati' atikrAmatItyarthaH / athavA khayaM karaNaM paraizca / kriyamANasya khAdanamityevaM dvividho vyatikramo bhavati // 3609 // tatra 'prathamasthAne' svayaMkaraNalakSaNe catvArA guravo dvAbhyAmapi gurukAH, tadyathA-pasA kAlena ca / 'dvitIye' kArApaNe ta evaM catvArA guravastapogurukAH / 'tRtIye' anumodanAlakSaNe sthAne ta eva caturgurukAH kAlaguravo bhavanti / / 3610 // kiJca amhaccayaM chUTamiNaM kimahA, taM keNa utte kahite jtiihiN| 10 te ceva toyAdi pavattaNA ya, asiha teNe va asaMkhaDAdI / / 3611 // asmadIyaM tadidaM dravyaM kimarthaM kenAnyatra prakSiptam ?, itthaM saGkaDikAribhiH sAkSepamukte rakSapAlo bravIti-yatibhiridamekatra mIlitam / evaM kathite sati ta eva 'toyAdayaH' udakasparzana-bhaNDanAdayo doSAH / atha te bhadrakAstataH 'sAdhuhastena pavitrIbhUtamidan' iti matyA pravattanaM kuryuH / athAsau rakSapAlo na kathayAte tataH 'aziSTe' akathite 'tenaiva' rakSapAlena 15 samamasaGkhaDaM kuryuH, AdizabdAd vadhaM vA vandhaM vA te tasya kurvanti / yata ete doSA ato nAsaMsRSTaM saMsRSTaM karttavyaM kArayitavyaM kriyamANamanumodayitavyaM ceti // 3611 // atha dvitIyapadamAha___ addhANaNiggayAdI, pavisaMtA vA vi ahava omammi / aNumodaNa kArAvaNa, pamuNikkhaMtassa vA karaNaM // 3612 // adhvano nirgatA AdizavdAd azivAdivinirgatA adhvani vA pravizanto'thavA'vamaudarya vartamAnAH saMsRSTaM piNDaM kurvantaH prathamamanumodanaM tataH kArApaNamapi pratisevante / yo vA prabhuH-- balavAn rAja-gaNasammato vA niSkrAntaH--pratipannadIkSastasya khayamapi karaNaM bhavatIti saGgrahagAthAsamAsArthaH / atha vistarArtho'bhidhIyate-te sAdhavo viprakRSTAdadhvano nirmatAstaM pA pravizanto'vamaudaye vA anyatra paryAptamalabhamAnAstat sAgArikasattaM dravyaM nigdhaM zarIropaTaka matvA prathamaM tAvadanyaM saMsRSTaM kurvantamanumodayanti / athAnyaH saMsRSTaM kurvanna prApyate tataH kArayeyurapi // 3612 / katham ? ityAha-- purANa sAgaM va mahattaraM vA, aNNaM va gAheti tahiM ca choddN| gAgArio vA vi vigopiko jo, sapiMDamagosu tu saMdadhAti / / 2613 // purAja padhAtkRtam , tadaprAptau pratipannAzuvataM zrAvakam , tadabhAve bakhata mahattarastam ,:0 'anyaM vA' pramANabhUtaM tatra' anyaviNDaSu sAgArikapiNDaM prakSeptuM 'grAhayanti' prajJApayantItyarthaH / yo vA sAgArikaH vikovidaH' vizegeNa sAdhusAmAcArI kuzalaH sa khakIyaM piNDamanyeSu piNDeSu 'sandavAti miavatItyarthaH / / 3613 // Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2004 saniyukti-laghunATya-vRtteke vRhatkalpasUtre [ AhRtikA0 sUtram 17 sammissiyaM vA vi amissiyaM vA, giNhaMti gItA itarehi~ missaM / kAreMta'diTuM cavigovites , diTuM ca tappaccayakAri gItA // 3614 // yadi sarve'pi gItArthAstataH sammizritaM vA amizritaM vA sAgArikapiNDaM gRhNanti / atha 'itaraiH' agItArthairyuktAstataH 'mitha' saMsRSTaM gRhNanti nAsaMsRSTam / athAsaMsRSTaM ( atha saMsRSTaM) na 5 prApyate avikovidAzca-agItArthAstatra santi tataH 'adRSTaM' yathA te na pazyanti tathA purANAdinA saMsRSTaM kArayanti / athAdRSTe kAryamANe teSAmapratyaya utpadyate, yathA-etaiH sAgArikapiNDa evAsaMsRSTa AnItaH; tatastatpratyayakAriNo gItArthAstaidRSTamapi saMsRSTaM kArayanti // 3614 // atha "pabhunikkhaMtassa vA karaNaM" (gA0 3612) iti padaM vyAkhyAnayati jo ujio Asi pabhU va puvvaM, tappakkhio rAya-gaNaccio vaa| 10 savIrio pakkhivatI imaM tu, vottUNa kiM acchai esa vIsuM / / 3615 // yastatra grAme pUrvam 'UrjitaH' balavAn 'prabhu' adhipatirAsIt , 'tatpAkSiko vA' tasya grAmasya hitaiSI 'rAja-gaNAJcito vA' rAjasammato mallAdigaNasammato vA AsIt , evaMvidho'pi yaH 'savIryaH' zaktimAn , bhAjanabhedAdayo doSA yasya na bhavantIti bhAvaH; saH 'ena' sAgArikapiNDamanyapiNDeSu prakSipati, paramidaM vacanamuktvA, yathA-kimeSaH 'viSvak' pRthak tiSTha15 tIti // 3615 // // sAgArikapArihArikaprakRtaM samAptam // A ha ti kA ni hai ti kA pra kR ta m sUtram sAgAriyassa AhaDiyA sAgArieNa paDiggAhiyA, tamhA dAvae no se kappai pddiggaahitte| sAgAriyassa AhaDiyA sAgArieNa appaDiggA hiyA, tamhA dAvae evaM se kappai paDiggAhittae 17 // athAsya sUtrasya kaH sambandhaH ? ityAha nIhaDasAgaripiMDassa vivakkho AhaDo aha u jogo / 25 nIhaDasutte puNaravi, jogo saMdaTThao nAma // 3616 // pUrvasUtre nirhataH sAgArikapiNDa uktaH, iha tu tadvipakSa AhRta ucyate / 'atha' eSa prastutasUtrasya 'yogaH' sambandhaH / tathA itaH sUtrAdanantaraM punarapi nirhatasUtraM bhaviSyati tato'yaM sUtratrayasya 'yogaH' sambandhaH sandaSTako nAma mantavyaH / kimuktaM bhavati ?-Adau niha. 1 ca agovi tAmA0 cUNi vizeSacUrNiM ca vinA // 2 degti tadviSayazca 'yogaH' bhA0 // Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 3614-20] dvitIya udezaH ! 1065 tasUtram , madhye AhRtasUtram , avasAne tu bhUyo'pi nihatasUtram ; eSa IdRzaH sambandhaH sahazapUrvAparasUtradvayena sandaMzakeneva gRhItatvAt sandaSTaka ityabhidhIyate / anena vakSyamANasUtrasyApyatraiva sambandho'bhihita iti // 3616 // / anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA---'AhRtikA' praheNakaM sA sAgArikasya gRhe kuto'pi gRhAntarAdAgatA, sA ca sAgArikeNa 'pratigRhItA svIkRtA, 'tataH' tasyA madhyAda dadyAda no / "se" tasya sAdhoH kalpate pratigrahItum / sAgArikasyAhRtikA sAgArikeNa 'apratigRhItA' na khIkRtA tasyA madhyAd dadyAdevaM "se" tasya sAdhoH kalpate pratigrahItumiti sUtrasaGgepArthaH / / sAmprataM niyuktivistaraH AhaDiyA u abhigharA, kulaputtaga bhagiNi maTTigAlitte / . dave khette kAle, bhAvammi ya hoi AhaDiyA // 3617 // 10 abhizabdo'tra pRthagarthavAcakaH / tatazca 'abhigRhAd' aparasmAd vezmano yad viziSTaM khAdyakadravyamAgataM sA AhRtikA bhaNyate / sA caivaM sambhavati-kazcit kulaputrakaH kacid grAme parivasati, tasya cAnyadA prAghUrNakaH samAyAtaH tadarthe vividhamatizAyi dravyamupaskRtam, kulaputrasya ca bhaginI tatraiva grAme pariNItA tadartha khakIyabhAryAhaste ghRtapUrAdikaM preSayati, sA ca bhaginI tadAnIM mRttikAliptahastA tatastAM bhrAtRjAyAM bravIti-sthApaya tvamidamamukatra pradeze, 15 ahamidAnImakSaNikA tiSThAmIti / sA cAhRtikA caturdA, tadyathA-dravyAhRtikA kSetrAhatikA kAlAhRtikA bhAvAhRtikA ceti // 3617 // athainAmeva niyuktigAthAM vivarISurAha AesaTa visese, sati kAle bhagiNi saMbharittANaM / bhaji bhajAhatthe, kulao peseti bhagiNIe // 3618 // AdezaH-prAghUrNakastadartha ghRtapUra-lapanazrIprabhRteH khAdyakadravyasya vizeSa saJjAte sati 'kAle' 20 bhojanadezakAle bhaginI saMsmRtya bhAryAhaste 'bharjikAM' praheNakaM 'kulajaH' kulaputrako bhaginInimittaM preSayati eSA AhRtikocyate / asyAM ca catvAro bhaGgAH, tadyathA--dravyataH pratigRhItA na bhAvataH 1 bhAvataH pratigRhItA na dravyataH 2 dravyato'pi bhAvato'pi pratigRhItA 3 nApi dravyato nApi bhAvataH pratigRhItA 4 // 3618 // eSAM yathAkramaM bhAvanAmAhaucchaMgeM aNicchAe, ThaviyA davyagahiyA Na puNa bhAve / 25 ettha puNa bhadda-paMtA, aciyattaM caiva gheppaMte // 3619 // vAvAra maTTiyA-asuilittahatthA u biiyao bhNgo| dosu vi gahie taio, cautthabhaMge u paDiseho // 3620 // yadarthaM sA bharjikA preSitA sA bhaginI taM bhrAtaraM prati kenApi kAraNena ruSTA satI bhrAtRjAyayA samarpyamANAmapi tAM na gRhNAti, tatastayA nanAndurutsaGge'nicchayA'pi sA bharjikA 30 sthApitA, eSA dravyataH pratigRhItA na punarbhAvataH / iyaM ca zayyAtarapiNDo na bhavati, bhAvato 1 "AesaTTa'isese" iti pAThaH cUrNI vizeSacUrNau ca / tathAhi-"pAhuNagassa aTThAe atisesagaM davvaM khajjagAdi kataM" iti / Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1006 saniyukti-ladhubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [AhRtikA0 sUtram 17 'gRhItatvAt / paramatra punarbhadraka-prAntadoSA bhavanti, bhadrakastannizrayA prakSepaM prAntastu niSkAzana* vasativyavacchedAdikaM kuryAditi bhAvaH / aprItikaM caivaM gRhyamANe bhavati-kimeSa madIyaH piNDo na bhavati yenaivamamI idaM gRhNanti ? // 3619 // - tathA sA bhaginI yadA kamapi dalana-peSaNAdivyApAraM kurvANA mRttikayA vA azucyA vA 5 liptahastA bhavati tadA bravIti-sthApaya tvamamukatra pradeze, eSA bhAvataH pratigRhItA na dravyata iti dvitIyo bhaGgaH / tRtIye tu bhaGge 'dvAbhyAmapi' dravya-bhAvAbhyAM pratigRhItA / caturthabhaGge 'dvAbhyAmapi' dravya-bhAvAbhyAM pratiSedhaH / kimuktaM bhavati ?-sA bhaginI ruSTA satI balAdalmANAmapi tAM bharjikA hastAbhyAmapi na spRzatIti / sA cAhRtikA dravya kSetra-kAla-bhAvabhedAt caturvidhA / punarekaikA dvividhA-chinnA acchinnA ca // 3620 // arthatA eva bhAvayati10. saMkappiyaM va davvaM, diTThA khetteNa kAlato chinnaM / dosu u pasaMgadosA, sAgArieN bhAvato duviho // 3621 // - yad dravyaM saGkalpitam , yathA-amukaM ghRtapUrAdikaM tatra gRhe netavyam , vAzabdasyAnukta prakArAntaradyotakatvAd yad vA tatra gRhe nayanAtha pRthak sthApitam , tadubhayamapi dravyatazchinnam / __ yA punarAhRtikA khagRhamAnIyamAnA sAgArikeNa dRSTA sA kSetratazchinnA / tathA 'amukasyAM . 15 velAyAM netavyam' iti nirdiSTaM dravyaM kAlatazchinnam / upalakSaNamidam , tene 'na neSyAmi' iti yatra bhAvo nivRttastad bhAvatazchinnam / acchinnA tvAhRtikA caturdA'pyetadviparItA / tathA 'dvayorbhaGgayoH', 'dravyataH pratigRhItA na bhAvataH, nApi dravyato nApi bhAvataH pratigRhItA' ityevaMlakSaNayoH na sAgArikapiNDaH, paraM prasaGgadoSAnna gRhyate / "bhAvau' tti 'bhAvataH pratigRhItA na dravyataH' ityevaMrUpo yo bhaGgaH, yazca 'dravyato'pi bhAvato'pi pratigRhItA' ityevaMlakSaNo dvividhaH 20 pratigRhIto bhaGgaH, etayoH sAgArikapiNDa iti kRtvA na kalpate // 3621 // athainAmeva niyuktigAthAM vyAcaSTe saMkappiyaM vA ahavegapAse, sagAridi8 amugaM tu velaM / niyaTTa bhAve na'mugaM adiTThA, kAle Na niddesa achinna bhAve // 3622 // yad ghRtapUrAdi tatra gRhe nayanAya saGkalpitam , athavA yadekapAdhai vizvak sthApitaM tadetad 25 dravyatazchinnam / sAgArikeNa khagRhamAnIyamAnaM yad dRSTaM tat kSetratazchinnam / 'amukasyAM' madhyAhrAdilakSaNAyAM velAyAM netavyamiti nirdiSTaM kAlatazchinnam / yatra tu 'na neSyAmi' iti bhAvo nivRttastad bhAvatazchinnam / evaM caturdA'pi chinnaM vyAkhyAtam / athAcchinnaM vyAkhyAti"na'mugaM" ityAdi / yad dravyamamukaM netavyamiti na saGkalpitaM na vA pRthak sthApitaM tad dravyato'cchinnam / yA vA AhRtikA sAgArikeNAnIyamAnA na dRSTA tat kSetrato'cchinnam / 30 kAle'cchinnaM yatra pratiniyatAyA velAyA nirdezo nAsti / bhAve'cchinnaM tu yatrAdyApi 'neSyAmi' iti bhAvo'vyavacchinnaH, na nivartate ityarthaH // 3622 // athAtraiva grahaNavidhimAha bhAvo jAva na chijjai, vippariNaya geNha mottu khettaM tu / 1 tena 'neSyAmi' bhA0 kAM0 vinA // 2 khettammi tAbhA0 // Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 bhASyagAthAH 3621-27] dvitIya uddezaH / 1007 khette vi hoti gahaNaM, addiDhe vippariNatammi // 3623 // bhAvo yAvadadyApi na vyavacchidyate tAvanna kalpate / yadA tu 'na neSyAmi' iti bhAvaH 'vipariNataH' vyavacchinnastadA kSetracchinnaM muktvA yadanyat kSetrato'cchinnaM yacca dravyataH kAlatazca chinnamacchinnaM vA tad grahItuM kalpate, >> kSetracchinnaM tu na kalpata iti bhAvaH / athaitadevApavadati-"khete vi" ityAdi / kSetracchinnasyApi grahaNaM bhavati yadi sa tad dravyaM / nayannapAntarAle 'na neSyAmi' iti vipariNato bhavati, tacca sAgArikeNa adRSTam- adRzyamAnaM ahItavyam // 3623 // yataH purato pasaMga-paMtA, aciyattaM ceva puvvabhaNiyaM tu / bitiya-tatiyA u piMDo, paDhama-cautthA pasaMgehiM // 3624 // __ atha sAgArikasya purato gRhNanti tato bhadrakaH prasaGgaH tannizrayA tatra prakSepam, prAntazca niSkA-1 zanAdikaM kuryAt , aprItikaM ca pUrvabhaNitaM tasya tathApazyato gRhyamANe bhavati, tataH purato na grahItavyam / tathA dvitIya-tRtIyau bhaGgo zayyAtarapiNDa iti kRtvA pariharttavyau / prathama caturthI tu na zayyAtarapiNDaH, paraM prasaGgadoSabhayAt tAvapi parihartavyau / / 3624 // athAcAryoM vineyavargavyutpAdanArthamAkSepa-parihArau nirUpayitukAma idamAha kappai apariggahiyA, Nikkheve cau dugaM ajANaMtA / jANaMtA vi ya keI, sammohaM kAu lobhA vA // 3625 // kecidAcAryA nikSepacatuSkasya-'dravyataH pratigRhItA na bhAvataH' ityAdilakSaNabhaGgacatuSTayasya 'dvikaM' prathama-caturthabhaGgadvayamAzrityedaM sUtraM pravRttamityevaMvidhamarthamajAnantaH, yadvA jAnanto'pi tadartha kecidagItArthAnAM sammohaM kRtvA lobhAd bruvate-kalpate sAgArikeNAparigRhItA AhRtikA // 3625 // idameva spaSTayati__ jaM AhaDaM hoi parassa hatthe, jaM NIhaDaM vA vi parassa dinna / taM suttachaMdeNa vayaMti keI, kappaM Na ce suttamasuttamevaM // 3626 // yad 'AhRtakaM' praheNakaM zayyAtaragRhamAnIyamAnaM parasya haste bhavati, etena prastutameva sUtraM gRhItam ; yacca 'nihataM' sAgArikagRhAd niSkAzitaM parasya dattam , anena ca vakSyamANaM sUtramupAttam ; tadevaMvidhaM dravyaM 'sUtracchandena' sUtrAbhiprAyeNa 'kalpyaM' kalpanIyam 'na' naiva 'ceda' 25 yadi AcArya ! evamasmaduktaM manyase tataH sUtramasUtrameva prApnoti, apramANamityarthaH / evaM kecidAcAryadezIyA vadanti // 3626 // atra sUriH prativacanamAha sutaM pamANaM jati icchitaM te, Na suttamatthaM atiricca jaatii| attho jahA pasmati bhRtamatthaM, taM suttakArIhi~ tahA NibaddhaM // 3627 // yadi 'te' tava sUtraM pramANatvena 'iSTam' anumataM tata idamapyakSiNI nimIlya vicArayatu 30 devAnAMpriyaH-sUtraM tAvad 'artha' vyAkhyAnamatiricya 'na yAti' na pravarttate, nAyavudhyate 2 addiSTaM vippa tAmA0 // 2 // etacihnamadhyavartI pAThaH bhA0 kAM0 eva varttate // 3rthaH // 3626 // evamAcAryadezIyenokte sUriH bhA0 // 20 Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saniyukti laghubhAna-vRttike hakalpasUtre AhRtikA 0 sUtram 15 ityarthaH; ata eva 'arthaH' niyukti-bhASyAdirUpaH 'yathA' yena prakAreNa 'bhUtaM' sadbhUtam 'artham' abhidheyaM pazyati 'sUtrakAribhirapi' gaNadhara-sthaviraiH 'tat' sUtram 'tathA' tenaivAbhiprAyeNa nibaddhamavasAtavyam // 3627 // amumevArtha draDhayati chAyA jahA chAyavato NibaddhA, saMpatthie jAti Thite ya ThAti / attho tahA gacchati pajavesU, suttaM pi atthANucaraM taheva // 3628 // ___ 'chAyA' pratItA, sA yathA 'chAyAvataH' puruSAdeH 'nibaddhA' paratantrA satI tasmin samprasthite yAti, sthite ca tasmin sA'pi tiSThati; tathA'trApi chAyAvatpuruSasthAnIyo'rthoM yeSu 'paryAyeSu' bhaGgakAdiviSayeSu prakAreSu gacchati sUtramapi chAyAsthAnIyaM tasyaivArthasyAnucaraM sat 'tathaiva' teSu teSu paryAyeSu gacchati // 3628 // idameva spaSTataramAha10 jaM keNaI icchai pajaveNa, attho Na sesehi u paJjavehi / / vihI va sutte tahi vAraNA vA, ubhayaM va icchaMti vikovaNaTThA // 3629 // _ 'arthaH' vyAkhyAnavidhiryena kenacit paryAyeNa yat sUtraM grahItumicchati na 'zeSaiH' aparaiH paryAyaiH, tatra sa eva pramANayitavyo na zeSA iti vAkyazeSaH / yathehaiva sUtre yathAbhAvena vipari Nate Anetari yadi sAgAriko na pazyati tataH kalpate pratigrahItuM tad dravyam / etena paryA 15 yeNa artha AhRtikAmicchati, na zeSairavipariNata-kSetracchinnatAdibhiH paryAyaiH / evamarthenepsite'nIpsite vA vastuni sUtrakAraH kathaM sUtraM banIyAt ? ityAha-vidhirvA tatra sUtre vaktavyaH, yathA atraivA''hatikAsUtre dvitIye AlApake; 'vAraNA vA pratiSedhaH, yathehaiva prathame AlApake; 'ubhayaM vA' vidhi pratiSedharUpaM kacidekatrApi sUtre ziSyamati vikopanArtha sUraya icchanti, yathA "kappai niggaMthINaM pakke tAlapalaMbe bhinne paDiggAhittae, se vi ya vihibhinne no ceva NaM avi20 hibhinne / " (u0 1 sU0 5) // 3629 // api ca ussaggao neva sutaM pamANaM, Na vA'pamANaM kusalA vayaMti / __ aMdho ya paMguM vahate sa cAvi, kaheti doNhaM pi hitAya paMthaM // 3630 // 'utsargataH' sAmAnyena 'zrutaM' sUtraM naiva pramANaM na vA apramANam , kintu pUrvAparAviruddhavRddhasampradAyAgatenArthena yuktaM pramANam , anyathA punarapramANam , ityevaM 'kuzalAH' tIrthakara25 gaNadharA vadanti / tathAhi-yathA kila kazcidandho dezAntaraM gantumanAH vayaM mArgamapazyan pahuM gantumazaktaM cakSuSmattayA skandhe vinyasya vahati, 'sa cApi' paGguH 'dvayorapi' Atmanastasya ca 'hitAya' garcA-prapAtAyupadravarakSaNAya 'panthAna' mArga kathayati / evamarthenAprabodhitaM sad andhasthAnIyaM sUtram , tad yadA paGgusthAnIyamarthamAtmana uparikRtaM vahati tadA so'pyarthaH sUtranizrayA gacchan samyagviSayavibhAgadarzitayA niSpratyapAyaM muktimArgamupadizatIti, ato'rthasavyapekSameva 30sUtraM pramANamiti sthitam // 3630 // atha "jANaMtA vi ya keI, sammohaM kAu lobhA vA / " (gA0 3625) iti pazcArddha vyAcaSTe appassuyA je avikovitA vA, te mohaittA imiNA sueNa / 1degmartho'pIpisa bhA0 kAM0 // Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 3628--24 dvitIya uddezaH : 1009 tesiM pagAso vi tamaMtameti nisAvihaMgesu va sUrapAdA // 3631 // ye 'alpazrutAH' adhItasvalpasUtrA ye vA 'avikovidAH' agItArthAstAn anena sUtreNa mohayitvA vijAnanto'pi lobhabahulatayA sAgArikasyAhRtikApiNDaM grAhayantIti vAkyazeSaH / 'teSAM ca' evaM mohitAnAM 'prakAzaH' prastutasUtrasyArthaH kathyamAno'pi 'tamastamAyate' prabalAndhakAratayA pariNamate / yathA 'nizAvihaGgAH' ulUkAdyAsteSu sUryasya pAdAH-kiraNAH prakAzarUpA 5 api mahAndhakArIbhavanti // 3631 // Aha-yadyevaM tataH "kalpate sAgArikeNAparigRhItA AhRtikA" iti prastutasUtraM kathaM nIyate ? atrocyate ahabhAvavippariNae, adiTTa suyaM tu tammi u pautthe / nIhaDiyAe purao, saMchobhagamAdiNo dosA // 3632 // yastAmAhRtikA prahiNoti nayati vA tasmin yathAbhAvaM-khayameva vipariNate-na praheSyAmi 10 na neSyAmIti vA vipariNAmamApanne kalpate / yadvA tena taMtrAgacchatA zrutam-yasya sakAzamahamidaM nayAmi sa proSitaH-grAmAntaraM gataH, tatastasmin proSite sati sa netA 'na nayAmi' iti vipariNataH, atrAntare sAdhavaH samAyAtAH tataH sAgArikeNAdRSTaM kalpate pratigrahItum, atra sUtranipAtaH / tathA vakSyamANasUtre bhaNiSyamANAyAM nirhatikAyAM sAgArikasya purato gRhyamANAyAM saMchobhakaH-prakSepaka AdizabdAd niSkAzana-zayyAvyavacchedAdayazca doSA bhavanti, 15 ataH sAgArikasya purataH sA na grahItavyA // 3632 // atra kathaM sa tatrAhRtikAM nayan vipariNamati ? ityucyate nIyaM pi me Na ghecchati, dhammo va jatINa hoti deNtss| vasaNa'bbhudao vA siM, bhaMDaNakamme va addaNNA // 3633 // bhayA tatra nItamapyetad ghRtapUrAdikaM sa na grahISyati, yadvA yatInAmevaMvidhai dravyaM dadato 20 mama dharmo mahAn bhavati, athavA yeSAM samIpe tad nIyate teSAM khajanamaraNa-dhanaharaNAdikaM vyasanaM zokakAraNamajaniSTa, 'abhyudayo vA' ko'pyutsavavizeSasteSAM varttate, 'bhaNDanaM vA' kalahestadAnIM mahatA bhareNa varttate, 'karmaNi vA' kRSyAdau te 'annAH' akSaNikAH santi tato nItamapi nAmI grahISyanti // 3633 // iti bhAvammi Niyatte, tehi adiTThassa kappatI gahaNaM / / chettAdiNiggatesu va, kappati gahaNaM jahiM suttaM // 3634 // 'iti' anantaroktaprakAreNa bhAve nivRtte sati yeSAM samIpe tad nIyate 'taiH' zayyAtaramAnupairadRSTasya kalpate grahaNam / yadvA kSetra-khalAdau nirgateSu teSu grahaNaM kalpate / evaM yatra sUtramavatarati sa eSa viSaya ukta iti // 3634 // 1deglpasUtrAH' adhIdeg ta. De0 // 2 teSAM 'prakAzaH' arthaH sa ceha "bhAvo jAva na chijjaha" (gA03623) ityAdiprAguktagAthArUpo gRhyate, so'pi bhA0 // 3 tathA gacchatA bhA0 kAM0 vinA // 4 yA vivAhAdika utsava bhA0 // 5 deghasteSAM tadAnIM bhA0 // 6 tATI.. kAM* mo0 le* vinA'nyatra-tra-khalAdinirgadeg bhA0 |-kaalaadau nirga ta. de.|| Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 15 1010 sUtram - sAgAriyassa nIhaDiyA pareNa apaDiggAhitA, tamhA dAvae no se kappai paDiggA hittae / sAgAriyasa nIhaDiyA pareNa paDiggAhiyA, tamhA dAva evaM se kappai paDiggAhittae 18 // * asya sambandhaH prAgevoktaH / vyAkhyA'pi prAgvat / navaraM . sAgArikadravyaM yadanyatra nIyate sA nirhRtiketyucyate / sA yasya samIpe preSitA tenApratigRhItA na kalpate, pratigRhItA kalpate // atha bhASyam - paDhama- cautthA piMDo, vitio tatio ya hoti u apiMDo / purato te vivi, bhaddaga - paMtehiM dosehiM // 3635 // nirhatikAyAmapi dravyataH pratigRhItA na bhAvata ityAdayazcatvAro bhaGgAH / navaramatra prathama - caturthau bhaGgau zayyAtarapiNDaH, ekatra bhAvatosparatra tu dravyato bhAvatazca pareNApratigRhItatvAt / dvitIyastRtIyazca bhaGgo na bhavati zayyAtarapiNDaH, paraM sAgArikasya purataH 'tAvapi ' dvitIyatRtIyabhaGgau bhadraka-prAntadoSabhayAd vivarjayeyuH || 3635 // tatra bhadrakastannizrayA prakSepaM kuryAt, yastu prAntaH sa idaM brUyAt saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ AhRtikA 0 sUtram 18 . keNAvi abhipAeNa dijamANaM pi NecchiuM puvi / 'amhe obhAveMtA, purao cciya Ne paDicchaMti // 3636 // mI zramaNAH kenApyabhiprAyeNa pUrvamasmAbhirdIyamAnamapi 'anIpsitvA' apratigRhya sAmprataM 'bahujanamadhye'smAnapabhrAjayanta itthamasmAkameva purata idameva dravyaM pratIcchanti // 3636 // 20 kiM taM na hoti amhaM, khettaMtariyaM va kiM visamadosaM / suvvatta sottigAdiva, careMti jatiNo vi DaMbheNaM // 3637 // kimetad dravyamidAnImasmAkaM satkaM na bhavati ?, atha 'kSetrAntaramAgatam' iti kRtva kalpate tadapyasaGgatam, yataH kSetrAntaritaM viSaM kimadoSaM bhavati ? tadamI suvyaktaM 'zrotriyA iva' dhigjAtIyA iva yatayo'pi santo dambhena caranti / kimuktaM bhavati ? - dhigjAtIyAH 25 'azUdrAnnikA vayam' iti kRtvA zUdragRhe na samuddizanti paraM tandulAdIni gRhNanti; yathA teSA - zUdrAnnataM dambha evamamISAmapi zayyAtara piNDaparihArAdivataM dambha iva lakSyate // 2637 // athAhRtikA nirhatikA vA yeSu kAraNeSu gRhyate tAnyAha duvihe gelanammI, NimaMtaNe dabdula asive | omodariya paose, bhae ya gahaNaM aNuSNAyaM // 3638 // 1 etadantargataH pAThaH bha0 nAsti // Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 3635-42] dvitIya uddezaH / 1011 asya vyAkhyA prAgvat (gA0 3550) // 3638 // atra nimantraNApadaM vizeSato bhAvayati nibaMdhanimaMteMte, bhaNaMti bhaji dalAhi jA esA / taM puNa avigItesuM, gIyA itaraM pi geNhaMti // 3639 // zayyAtaraM mahatA nirbandhena nimantrayamANaM sAdhavo bhaNanti-~-yA tavaiSA bharjikA-praheNa 5 AhRtikA nirdRtikA vA tAM prayaccha / 'tat punaH' AhRtikAyA nirhatikAyA vA grahaNamagItArtheSu kurvanti / ye tu gItArthAste 'itaramapi' sAgArikapiNDamapi gRhanti // 3639 // __NecchaMtamagItaM etiNeva sutteNa pattiyAti / sacchaMdeNa Na bhaNimo, phuDa-viyaDamiNaM bhaNati suttaM // 3640 // athAgItArtha AhRtikAM nihatikA vA necchati grahItuM tata etenaiva sUtreNa pratyAyayanti, 10 yathA-AryAH ! vayaM 'svacchandena' khAbhiprAyeNa na bhaNAmaH, kintu 'sphuTa-vikaTam atIvavyaktAkSaramidameva sUtraM bhaNati, yathA-kalpate sAgArikeNApratigRhItA AhRtikA pareNa ca pratigRhItA nirhRtiketi // 3640 // api ca--- jo taM jagappadIvahiM paNIyaM sayabhAvapaNNavaNaM / Na kuNati sutaM pamANaM, Na so pamANaM pavayaNammi // 3641 // 15 'tat' sakalatrilokIprasiddha 'jagatpradIpaiH' bhagavadbhistIrthakaraiH praNItaM sarveSAm-utsargA'pavAda-nizcaya-vyavahArAdInAM bhAvAnAM prajJApanA-arUpaNA yatra tat tathAvidhaM zrutaM yaH kazcit pramANaM na karoti nAsau 'pravacane' caturvarNasaGghamadhye pramANaM bhavati // 3641 // amumevArthamanyoktibhaGgayA draDhayati jasseva pabhAvummillitA' taM ceva hyktgghaaii| kumudAi~ appasaMbhAviyAi~ caMda uvahasaMti // 3642 // yasyaiva prabhAveNonmIlitAni-prabuddhAni tameva candraM kumudAnyupahasantIti saNTaGkaH / kathambhUtAni ? ityAha-hatakRtaghnAni, hatazabdo nindAvAcakaH, kRtaghnatayA pApAnItyarthaH / AtmAnaM sambhAvayanti-'vayameva zobhanAni' ityabhimanyante tacchIlAni ca yAni tAnyAtmasambhAvIni, / kutsitAnyAtmasambhAvIni AsmasambhAvikAni / >> evaMvidhAni paramopakAriNa-25 mapi candraM 'vayamatIvAvadAtAni, bhavAstu sakalakatvAnna tathA' iti vakIyazvetaprabhApaTalenopahasantIvopahasantItyucyate / evamAryAH ! bhavanto'pi yasyaiva prabhAveNonmIlitavivekalocanAH saJjAtAH tadeva zrutaM sAmpratamapramANayanto hatakRtanA iva lakSyante / evaM prajJApitAH santaH pratipadyante sUtrAzAtanApAtakabhayAdagItArthA apyAhRtikAdigrahaNam // 3642 // // AhRtikA-nirratikAprakRtaM samAptam // 30 10 etanmadhyagataH pAThaH bhA0 eva vartate // Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Cr. 1012 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ aMzikAprakRta sUtram 19 aMzi kA prakRtam sUtram sAgAriyassa aMsiyAo avibhattAo avvocchinAo avvogaDAo anijUDhAo, tamhA dAvae no se kappai paDiggAhittae / sAgAriyassa aMsiyAo vibhattAo vocchinnAo vogaDAo nijUDhAo, tamhA dAvae evaM se kappar3a paDiggAhittae 19 // . athAsya sambandhamAha chinnamamatto kappati, acchiNNoM Na kappatI aha tu jogo / pattegaM vA bhaNito, iyANi sAhAraNaM bhaNimo // 3643 // AhRtikA-nirhatikApiNDavadaMzikApiNDo'pi sAgArikeNa 'chinnamamatvaH' 'mamAyam' iti bhAvAd nivartitaH kalpate, acchinnamamatvastu na kalpate / athaiSaH 'yogaH' sambandhaH / yadvA 'pratyekam' ekasyaiva sAgArikasya satkaM piNDamAzritya vidhirbhaNitaH / idAnIM tu sAgArikasyAnyeSAM 15 ca sAdhAraNaM piNDamadhikRtya vidhi bhaNAmaH // 3643 // anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-sAgArikasya yA aMzikA tasyA anyeSAmaMzikAbhyo'vibhaktAyA avyavacchinnAyA avyAkRtAyA anirguDhAyA madhyAt kazcid bhakta-pAnaM dadyAt , no "se" tasya sAdhoH kalpate pratigrahItum / sAgArikasyAMzikA vibhaktA vyavacchinnA vyAkRtA nigUDhA ca yasmAd rAzerbhavati tasmAd dadyAt , evaM "se" tasya kalpate pratigrahItumiti sUtra20 saGkepArthaH // atha niyuktivistaraH sAgAriyassa aMsiya, avibhattA kheta-jaMta-bhojesu / khIre mAlAkAre, sagAradiheM pariharaMti // 3644 // sAgArikasyAMzikA avibhaktA na kalpate / sA ca kSetre vA yantre vA bhojyeSu vA kSIre vA mAlAkAre vA sambhavati / atra ca sAgArikadRSTaM sarvatrApi pariharantIti niyuktigAthAsamA25 sArthaH // 3644 // athainAmeva vivarISuH sUtrasya viSamapadAni tAvad vivRNoti __ aMso ti va bhAgo ti va, egaTThA puMja eva avibhttaa| katabhAgo vi Na savvo, vocchijati sA avocchiNNA // 3645 / / aMza iti vA bhAga iti vA ekArthe pade / aMza evAMzikA, khArthe kaH pratyayaH / tatra yAvAn sAgArikAdInAM sAdhAraNazcollaka upaskRtastAvAnadyApyakhaNDaH puJja evaM yadA''ste na 1 niyaMDhA mo0 le. // 2 svArthikaH kapratyadeg bhA0 // 3 bhA. vinA'nyatra-degva athaste ta. De. mo0 le / va......Aste kAM0 / degva ayaste tATI0 // Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya uddazaH / 1013 bhAvyagAthAH 3643 - 50 ] bhAgAdivivakSA kRtA sA aMzikA avibhaktetyucyate / yatra tu bhAgAH kRtAH paraM mUlarAziH kRtabhAgo'pi na sarvo vyavacchidyate sA avyavacchinnA // 3645 // avbogaDA u tujjhaM, mamaM tu vA jA Na tAva Niddisati / tatthaiva acchamANI, hoti aNijUhiyA aMsI || 3646 / / sarveSAmapi samA bhAgAH sthApitAH param ' eSa bhAgastava, epa punarmama' ityevaM yAM na tAvad nirdizati sA'vyAkRtA'bhidhIyate / yA tu nirdiSTA paramadyApi na tato'nyatra nIyate sA aMzikA tatraiva tiSThantI anirgUDhA bhavati / evaMvidhA na kalpate pratigrahItumiti || 3646 // atha kSetradvAraM vyAcaSTe - sItAi jano pahugAdigA vA, je kappaNijA jatiNo bhavati / 10 sAlI - phalAdINa va Nikayammi, paDeja tellaM lavaNaM gulo vA / / 3647 // sAgArikasyAnyeSAM ca sAdhAraNe kSetre 'sItAyAH ' halapaddhatidevatAyAH 'yajJaH' pUjA bhavet tatra zAlyAdidravyaM yad upaskRtam, pRthukAdayo vA ye tatra kSetre yatInAM kalpanIyA bhavanti, yad vA tatra zAlInAM - kalamAdInAM phalAnAM cirbhaTAdInAm AdizabdAde yovAriprabhRtInAM dhAnyAnAM vikrIyamANAnAM niSkraye tailaM vA lavaNaM vA guDo vA patet, eSA sarvA'pi kSetraviSayA sAgArikAMzikA || 3647 // yantradvAramAha jaMte raso gulo vA, telaM cakkammi tesu vA jaMtU / vikrete paDitaM, pavattaNaMte ya pagayaM vA // 3648 // yantramapi sAgArikasyAnyaiH saha sAdhAraNaM syAt / tacca dvidhA - ikSuyantraM tilayantraM ca / tatrekSuyatre kolhukAkhye raso guDo vA bhavet / tilayantraM tu cakramucyate, tatra tailaM tilA 'tasIsarSapAdInAM bhavet / 'teSu vA' rasAdiSu vikrIyamANeSu 'yat tu' tandula- dhRta-vastrAdikamApati - 20 tam, athavA yantrasya pravarttane - prathamaprArambhe 'ante vA' parisamAptau yat te sambhUya 'prakRtaM ' prakaraNaM kurvanti, eSA yatraviSayA aMzikA // 3648 // atha bhojya-kSIradvAre vyAkhyAnayatigaNa-gomAdi bhojA, bhuttuvvariyaM va tattha jaM kiMci / bhAgamAdINa pao, avibhattaM jaM va goveNaM // 3649 // 15 gaNaH-mallAdigaNarUpaH goSThI - mahattarAdipuruSapaJcakaparigRhItA tayoH, AdizabdAdanyasyApi 25 mahAjanasya sAdhAraNAni yAni bhojyAni - saGkhaDayaH yad vA kiJcid modakacUriprabhRtikaM tatra bhuktodvaritaM dravyam eSA bhojyaviSayA sAgArikAMzikA | tathA sAgArikasambandhinAM bhrAtRbhrAtRvyAdInAM payaH' dugdhaM yAvadadyApi sAgArikeNa sahAvibhaktam, yad vA dugdhaM vRtticchinnaM sAgArikadugdhamadhyAdadyApi gopenAvibhaktam, eSA kSIraviSayA sAgArikAMzikA // 3649 // mAlAkAradvAramAha 30 puSpANiNa ArAmigANa paDiyaM Na jAva u virikkaM / pakkhevagAdi samuhaM, aciyattAdI ya puvvuttA // 3650 / / 1deg niryUDhA bhA0 mo0 le0 tATI0 // 2degd yAvA' bhA0 // 3 kolhakA bhA0 kAM0 binA // Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1014 saniyukti-ladhubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ pUjyabhakta0 sUtram 20 . puSpANAM paNitena-vikrayeNa yad 'ArAmikANAM' mAlikAnAM ghRtAdikaM patitaM tad ArAmakhAminA sAgArikeNa yAvadadyApi na 'viriktaM' vibhaktaM tAvadeSA'pi sAgArikAMzikA / atha ca kSetrAdiSu mAlAkArAnteSu dvAreSu yadi sAgArikasya sammukhaM pazyatastadIyAyAmaMzikAyAmavibhaktAyAM sAdhavo bhaktAdikaM gRhNanti tadA bhadrakakRtAH prakSepakAdayaH prAntakRtAH punaraprItikAdayaH 5 pUrvoktA doSA mantavyAH // 3650 // mAlAkAradvAraM prakArAntareNAha ahavA vimAlakArassa aMsiyaM avaNayaMti bhujesu / so ya sagAro tesiM, taM pi Na icchaMti avibhattaM // 3651 // athavA mAlAkArasya puSpAvacayanAdinirviSTAmaMzikAM 'bhojyeSu' zAli-dAlyAdiSu yAvat ___ tasya AbhAvyaM tAvanmAtrAmagAriNaH prAgevApanayanti, sa ca mAlAkAraH 'teSAM' sAdhUnAM sAgA10rikaH, ato yAvadasau mAlAkArAMzikA avibhaktA tAvat tAmapi grahItuM necchanti // 3651 // dvitIyapadamAha gelaNNamAIsu u kAraNesU, mA'dippasaMgo Na ya savveM giitaa| giNhaMti puMjA avireDiyAto, tassa'NNato vA vi vireDiyAo // 3652 // glAnatvA-'vamaudaryAdiSu kAraNeSu saMstaraNAbhAve 'mA prathamata eva zayyAtarapiNDagrahaNe'ti15 prasaGgo bhavatu' iti kRtvA, na ca te sarve'pi gItArthA ataH prathamam 'aviriktAd' anyaiH samaM sAdhAraNAt pujAt , tataH 'anyasmAdapi' viriktAt 'tasya' sAgArikasya satkAt puJjAd gRhanti // 3652 // // aMzikAprakRtam // 20 pUjya bhakta upakaraNa prakRtam sUtram sAgAriyassa pUyAbhatte uddesie ceie pAhuDiyAe, sAgAriyassa uvagaraNajAe niTie nisaTTe pADihArie, taM sAgArio dejA sAgAriyassa parijaNo dejA, tamhA dAvae no se kappai paDigAhittae 20 // athAsya sUtrasya kaH sambandhaH? ityAha davve chiNNa machiNNaM, Na kappatI kappae ya iti vuttaM / idamaNNaM puNa bhAve, ancocchiNNammi paDisiddhaM // 3653 // 1 atra ca bhA0 // 2-3 dei bhA0 // 25 Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 3651-56 ] dvitIya uddezaH / 1015 dravyataH 'chinnaM' vibhaktaM sad aMzikAdravyaM kalpate, tadeva 'acchinnaM' 'avibhaktaM' na kalpate iti proktam / idaM punaranyad asmin sUtre sAgArikasyAvyavacchinne bhAve pratiSiddham, na kalpate ityarthaH // 3653 // avisesio va piMDo, heTThimasattesu esamakkhAto / 5 iha puNa tassa vibhAgo, so puNa uvakaraNa bhatte vA // 3654 // athavA adhastanasUtreSu 'avizeSitaH' vibhAgarahitaH 'eSaH ' sAgArikapiNDa AkhyAtaH / 'iha punaH' prastutasUtre 'tasya' sAgArikapiNDasya vibhAga ucyate / katham ? ityAha -- 'sa punaH ' piNDa upakaraNaM vA bhaved bhaktaM vA iti // 3654 // 1 anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA - sAgArikasya ye pUjyAH - khAmi - kalAcAryAdayastadarthaM bhaktam-azanAdi pUjyabhaktam, taccoddezaH - saGkalpastena nirvRttamaudezikam, tAneva pUjyAnu- 10 ddizya kRtamityarthaH / tatasteSAmeva prAbhRtikAyAM 'cetitaM' DhaukanIkRtam, upanItamiti bhAvaH / tathA sAgArikasya upakaraNajAtaM - vastra - kambalAdikaM pUjyAnAmarthAya 'niSThitaM ' niSpAditam, tataH 'nisR' pUjyebhyaH pradattam / 'tacca' bhaktamupakaraNaM vA tebhyaH prAtihArikaM dattam, bhuktAvazeSaM sadidaM bhUyo'pyasmAkaM pratyarpaNIyamiti bhAvaH / tad evaMprakAraM saMyatAnAM sAgAriko vA dadyAt sAgArikasya parijano vA dadyAt kiM kalpate ? na vA ? ityAha - ( mainthAnaM 24920) 'tasmAt ' 15 pUjyabhaktAt pUjyopakaraNAdvA prAtihArikAd dadyAt paraM na kalpate pratigrahItumiti sUtrArthaH // atha bhASyam - saMbaMdhI sAmi gurU, pAsaMDI vA vitaM samuddissa / pUyA ukkhattaM ti ya, paTTagabhattaM ca egaTThA // 3655 // sAgArikasyaiva yaH 'sambandhI' pitRvya- mAtulAdiyoM vA tasya 'svAmI' prabhuH 'gururvA' kalA - 20 cAryaH yasya vA pASaNDino bhaktaiH sa pUjya ucyate taM samuddizya kRtaM pUjyabhaktamucyate / "tattvabheda - paryAyairvyAkhyA" iti vacanAdekArthikAnyAha -- pUjyabhaktam utkSiptabhaktaM paTTakabhaktam, etAnyekArthAni padAni // 3655 // ceya kaDamegaTTha, pAhuDiya paheNagaM ca egaTThA / . 25 uvaraNaM vatthAdI, jAva vibhAgo va joggaM vA // 3656 // cetitaM kRtaM cetyekArtham / prAbhRtikA praheNakamiti ca ekArthe / upakaraNaM vastrAdikam / vastraM ceha kSaumikaM gRhyate, tacca paridhAnaM pAvaraNaM vA pUjyAnAM dAtavyam, AdigrahaNAt pASaNDinaH pratigraho vA kambalaM vA ekAdazapratimAM pratipitsorvA rajoharaNaM dAtavyam evamAdiko yAvAn vibhAgo'tra ghaTate yad vA yasyopakaraNaM yogyaM tad vaktavyam || 3656 / / 1 degtikayA 'ce' bhA0 // 2-3 dadAti bhA0 // 4 granthAgram -- 9000 De0 tATI0 / granthAnam - 10000 mo0 le0 // 5 atrAntare mo0 le0 pratisatkaH dvitIyaH khaNDaH samApyate / ante ca iti zrIkalpavRttidvitIyakhaNDaM samAptam ityullikhitaM varttate // 6 dizabdAt pA0 bhA0 // Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 20 saniyukti-laghubhAgya vRttike bRhatkalpa niTThiya kaDaM ca ukkosakaM ca diNNaM tu jANasu NisaGkaM / bhutuvvariyaM paDihAriyaM tu iyaraM puNo cattaM / / 3657 // niSThitaM kRtamityeko'rthaH / yadvA yad utkRSTaM vastrAdi tad niSThAM prAptamiti kRtvA niSThitamucyate / yattu dattaM taM nisRSTaM jAnIhi / bhuktodvaritaM bhUyo'smAkaM pratyarpaNIyamiti yat pratijJAtaM tat prAtihArikam / 'itarat punaH' aprAtihArikaM sAgArikeNa bhaktamupakaraNaM vA yat tyaktaM ' nirdeyatayA dattamityarthaH / evaMvidhaM prAtihArikadattaM zayyAtara piNDa iti kRtvA na grahItavyam - || 3657 // sUtram - 25 2013 asya vyAkhyA prAgvat / navaram atra na sAgAriko na vA sAgArikasya parijano dadyAt kintu sAgArikasya 'pUjyaH' sambandhi - svAmyAdirdadyAt tathApi na kalpate, prAtihArikatayA datta - 15 miti kRtvA sAgArikapiNDatvAt // sUtram -- [pUjya0 sUtram 21-24 sAgAriyasa prayAbhatte uddesie ceie jAba pADihArie, taM no sAgArio dejA no sAgAriyassa parijaNo dejA, sAgAriyassa pUyA dejA, tamhA dAvae no se kappar3a paDiggAhittae 29 // sAgArisa yA uddesie ceie pAhuDiyAe sAgAriyassa uvagaraNajAe niTThie nisaTTe apADi hArie, taM sAgArio dei sAgAriyassa parijaNo dei, tamhA dAvae no se kappar3a paDiggAhittae 22 // amaprAtihArikatayA sAgArikapiNDo na bhavati, paraM sAgArikastatparijano vA dadAtIti kRtvA prakSepakAdidoSasadbhAvAd na kalpate // sUtram - sAgAriyala pUyAbhatte jAva apADihArie, taM no sAgArio dei, no sAgAriyassa parijaNo dei, sAgAriyassa pUyA dei, tamhA dAvae evaM se kappai paDigAhittae 23 // 1 etacihnagataH pAThaH bhA0 nAsti // 2 dadAti ki mA0 // 3 'rdadAti ta' bhA0 // Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1017 bhASyagAthAH 3657 - 60 ] dvitIya uddezaH / atra sAgArikeNAdRSTaM tatpUjyo'prAtihArikaM dadAtIti kRtvA kalpate, paraM dvitIyapade, notsargataH // yata Aha--- pUyAbhatte cetieN, uvakaraNe Nihite siTThe ya / taM paNa kapa ghettuM pakkhevagamAdiNo dosA // / 3658 / / pUjyAnAmarthAya yad bhaktaM 'cetitaM' kRtam, yaccopakaraNaM niSThitaM tat tebhyaH 'nisRSTam aprAtihArikatayA pradattaM tadapi na kalpate pratigrahItum, prakSepakAdayo doSA bhadraka - prAntakRtA mA bhUvanniti / / 3658 // // pUjya bhakta- upakaraNaprakRtaM samAptam // upadhikRtam sUtram - kappar3a niggaMthANa vA niggaMthINa vA imAI paMca vatthAI dhAritae vA pariharitae vA, taMjahAjaMgie bhaMgie sANae pottae tirIDapaTTe nAmaM paMcame 24 // athAsya sUtrasya kaH sambandhaH ? ityAha uvagaraNaM ciya pagayaM, tassa vibhAgo u bitiya - carimammi / AhAro vA vRtto, idANi uvadhissa adhikAro / / 3659 // pUrvasUtre tAvadupakaraNameva prakRtam, ataH 'tasya' upakaraNasya 'vibhAgaH' vizeSa prarUpaNaM dvitIyodezakasya carame antye sUtradvaye kriyate / athavA pUrvasUtreSu saprapaJcamAhAra uktaH, idAnIM tvasmin sUtre 'upadhi(dhe) radhikAraH' yAdRza upadhirgrahItuM kalpate tAdRk pratipAdyate iti bhAvaH 20 // 3652 // tAI virUvarUvAe~ de vatthANi tANi vA ghettuM / - sesa jatINaM dekhA, tattha ime paMca kappaMti // 3660 // 10 anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA - kalpate nirgranthAnAM vA nirgranthInAM vA imAni paJca vastrANi 'dhArayituM vA' parigrahe dhartuM 'parihartuM vA' paribhoktum / tadyathA - jaGgamAH - trasAH tadavayavaniSpannaM jAGgamikam, sUtre prAkRtatvAd makAralopaH, bhaGgA - atasI tanmayaM bhAGgikam, 15 athavA 'tAni' paridhAna - prAvaraNa- kambalAdIni virUparUpANi vastrANi yadA sAgAriko prAtihArikatayA dadAti tadA tAni gRhItvA pUjyaH kalAcAryAdiH 'zeSANi' bhuktodvaritAni yatInAM 26 dadyAt, 'tatra' teSu dIyamAneSvasUni paJca vastrANi kalpante // 3660 // Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1018 saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ upadhiprakRte sUtram 24 sanasUtramayaM sAnakam, 'potakaM' kArpAsikam, tirITa:- vRkSavizeSastasya yaH paTTo valkalakSaNastanniSpannaM tirITapaTTakaM nAma paJcamam / eSa sUtrasaGkSepArthaH // atha vistarArthaM bhASyakRd bibhaNiSurAha 5 jaMgamajAyaM jaMgiya, taM puNa vigaliMdiyaM ca paMciMdI | ekeka pi ya etto, hoti vibhAgeNa'NegavihaM / / 3661 // jaGgamebhyo jAtaM jaGgikam, tat punarvikalendriyaniSpannaM paJcendriyaniSpannaM vA / anayormadhye ekaikamapi vibhAgena cintyamAnamanekavidhaM bhavati // 3661 // tadyathA - paTTa sunne malae, aMga cINasuke ca vigaleMdI | uNoTTi milome, kutave kiTTe ta paMceMdI || 3662 // 10 "paTTa" tti paTTasUtrajam, "suvanne" tti suvarNavarNa sUtraM keSAJcit kRmINAM bhavati tanniSpannaM suvarNasUtram, malayo nAma - dezastatsambhavaM malayajam, aMzukaH - lakSNapaTTaH tanniSpannamaMzukam, cInAMzuko nAma - kozikArarAkhyaH kRmiH tasmAd jAtaM cInAMzukam, yadvA cInA nAma janapada : tatra yaH zlakSNataraH paTTastasmAd jAtaM cInAMzukam etAni vikalendriyaniSpannAni / tathA aurNikamauSTrikaM mRgaromajaM ceti pratItAni, kuMtapo jINam, kiTTaM - teSAmevorNA romAdInAmavayavAH 15 tanniSpannaM vastramapi kiTTam, etAni paJcendriyaniSpannAni draSTavyAni || 3662 // atha bhAkAdIni catvAryapyekagAthayA vyAcaSTe " atasI- sImAdI, ubhaMgiyaM sANiyaM ca saNavake / pottaya kappAsamayaM, tirIDarukkhA tiriDapaTTo || 3663 // atasImayaM vA "vaMsi" ci vaMzakarIlasya madhyAd yad niSpadyate tad vA, evamAdikaM bhAGgi20 kam / yat punaH sanavRkSavalkAd jAtaM tad vastraM sAnakam / potakaM karpAsamayam / tirITavRkSavalkAdu jAtaM tirIpaTTakam || 3663 // 30 paMca parUveUNaM, patteyaM geNhamANa saMtammi / kappAsigA ya doNi u, uNNiya ekko ya paribhogo // 3664 // evaM paJca vastrANi prarUpya samprati grahaNavidhirabhidhIyate - 'pratyekam' ekaikasya sAdhoH 25 prAyogyANi vastrANi gRhNatA 'sati' vidyamAne lAbhe dvau kalpau kArpAsikau ekacaurNika ityevaM trayaH kalpA grahItavyAH / paribhogazcAmISAM vakSyamANavidhinA vidhAtavyaH / eSA purAtanA gAthA // 3664 // athainAmeva vivRNoti ekkoni soti doNI, tiNi vi geNDija uNNie lahuo / pAuramANe cevaM, aMto majjhe va jati uNNI // / 3665 // eka aurNikaH kalpo dvau vA sautrikau pratyekaM grahItavyau / atha trInapi kalpAn sautrikAn 1 cIno nAma bhA0 kAM0 tATI0 vinA // 2 "paMciMdiyaM miyalomaM salomaM mUsagalomaM vA, kutavaM chAgalaM, kiTaM erosiM cevAvayavaNiphaNaM" iti cUrNau / "uNiya-uhiyA pratItA, mithalome pavtrayANaM romA, kutabo tassena avayavA, kitrimaM sagaliyAromaM, eyANi paMcidiyaNiphaNNANi" iti vizeSacUrNau // Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 3661-69] dvitIya uddezaH / / 1019 aurNikAn vA gRhNAti tato mAsalaghu / prAvRNvannapi yadyekamaurNikaM prAvRNoti tataH 'evameva' mAsalaghu / 'antarvA' zarIrAnantaritaM 'madhye vA' dvayoH sautrikayormadhyabhAge yadyaurNikaM prAvRNoti tadA'pi mAsalaghu // 3665 // idameva bhAvayati abhitaraM va bAhiM, bAhiM abhitaraM karemANe / paribhogavivaccAse, Avajai mAsiyaM lhuaN|| 3666 // abhyantaraparibhogyaM-sautrikaM kalpaM bahiH 'kurvan' prAvRNvan bahiHparibhogyaM vA-auNikamabhyantaraM kurvan paribhogavyatyAsaM karoti, tatra cApadyate mAsikaM laghukam / yata evamataH sautrikaM kalpamantaH prAvRNuyAt , aurNikaM tu bahiH / eSa vidhiparibhoga ucyate // 3666 // atra vidhIyamAne guNAnupadarzayatichappaiya-paNagarakkhA, bhUsA ujjhAyaNA ya prihriyaa| 10 sItattANaM ca kata, khommiya abhitare teNa // 3667 // aurNike hyantaH paribhujyamAne SaTpadikAH saMsajyeran , tAH sautrikamantaH prAvRNvatA rakSitA bhavanti / aurNikaM cAntaH paribhujyamAnaM malImasaM bhavati, tatra ca panakaH saMsajyate, ato vidhiparibhoge panakasyApi rakSA kRtA bhavati / sautrikeNa ca bahiH prAvRtena vibhUSA bhavet / tathA vastramaharnizamapi paribhujyamAnaM malakSama-na malImasaM bhavati, kambalI tu paribhujyamAnA malImasA 15 jAyate, malImasatayA ca durgandhA, ato vidhiparibhoge "ujjhAyaNA' durgandhatA sA'pi parihRtA / sautrikakalpagarbhayA ca kambalikayA prAbriyamANayA zItatrANaM kRtaM syAt / etena kAraNakalApena 'kSaumikaM' kArpAsikaM vastramabhyantare prAvaraNIyam // 3667 // atha kArpAsikaM na prApyate tataH kiM karttavyam ? ityAhakappAsiyassa asatI, vAgaya paTTe ya kosiyAre ya / 20 asatI ya uNNiyassA, vAgata koseja paTTe ya // 3668 // kArpAsikasyAbhAve valkajam , tasyAbhAve paTTavastram , tadaprAptI kauzikAravastramapi grahItavyam / athaurNikaM na prApyate tata auNikasya sthAne prathamaM valkajaM tataH kauzeyaM tataH paTTajamapi grAhyam / yadvA paTTazabdenAtra tirITapaTTakamucyate / cazabdAdatasI-vaMzImayamapi grahItavyam // 3668 // atha prAvaraNe gaNanAvidhimAha Na uNiyaM pAurate tu ekaM, doNNI jatA khommiya uNiyaM ca / do sutti aMto bahi uNi tIsu, dugAdi uNNI vi bahiM pareNaM // 3669 // aurNikaM kalpamekaM na prAvRNute, arthAdApannaM sautrikamekamapi prAvRNuyAt / yadA tu dvau kalpau prAvRNoti tadA 'kSaumikaM' sautrikamantaH dvitIyaM punaraurNikaM bahiH prAvRNuyAt / triSu kalpeSu prAvarItumiSTeSu dvau sautrikAvantaH ekaM tvaurNikaM bahiH prAvRNuyAt / athaurNikAn 30 yAdInapi prAvarItumicchati tato dvitriprabhRtayo'pyaurNikA bahiH sautrikAt parataH pAvaraNIyAH // 3669 // atha vastragrahaNe vidhimAha - 1degNuyAt, adeg bhA0 // 25 Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1020 saniyukti-laghubhASya-vRttike vRhatkalpasUtre [upadhiprakRte sUtram 24 paMcaNDaM vasthANaM, parivADIgAe~ hoi gahaNaM tu / upparivADI gahaNe, pacchitte maggaNA hoi // 3670 // 'paJcAnAM' jaGgikAdInAM vastrANAM paripATyA grahaNaM kartavyam / paripATirnAma-pUrva kArpAsikamaurNikaM ca, tadabhAve valkaja-paTTajAdikamityAdiranantaroktaH kramaH / tAmullaGya utparipATyA 5 grahaNe prAyazcittasya mArgaNA bhavati / tadyathA-jaghanyamupadhimutparipATyA gRhNAti paJcarAtrindivAni, madhyame mAsalaghu, utkRSTa caturlaghavaH // 3670 // etadeva bhAvayati alaMbha'hADassa u appakamma, alaMmeM tassAvi ujaM sakammaM / etaM akAuM cauro u mAsA, bhavaMti vatthe parivADihINe // 3671 // iha chedana-sIvana-sandhAnAderekamapi parikarma yatra na bhavati tad yathAkRtam / yasya tu 10 dazikA vA kevalaM chettavyAH, sandhAnaM vA dvayoH khaNDayorvidheyam , tunnanaM vA kartavyaM tadalpapari* karma / yattu bahudhA chidyamAnaM sandhIyamAnaM vA pramANaprAptaM bhavati, yad vA bahudhA sIvitavyaM tad vastraM bahuparikarmocyate / tatra prathamaM yathAkRtaM mArgayitavyam , tasyAlAme'lpaparikarma, tasyApyabhAve yat 'sakarma' bahuparikarmakam / athaivaMvidhaM yogamakRtvA prathamamevAlpaparikarma bahuparikarma vA gRhNAti tatazcatvAro mAsA laghavaH / tuzabdo vizeSaNe, tallabdhazcAyamarthaH-utkRSTasya vastrasya 15 yathAkRtAdiviparyAsagrahaNe caturlaghavaH, madhyamasya viparyAse mAsikam , jaghanyasya vyatyAse paJcakam / evaM 'paripATIhIne' yathoktagrahaNakramarahite vastre gRhyamANe prAyazcittam // 3671 // atha dvitIyapadamAha addhANamAIsu u kAraNesuM, kujA alaMbhammi u ukkama pi / gelannamAdIsu vivajayaM vA, asatIya kujA khalu khummiyassa // 3672 // 20 adhvA-viprakRSTo mArgastaM prapannAnAM tato vA nirgatAnAM durlabhaM vastraM bhavet , evamAdiSu kAraNeSu vastrasyAlAbhe utkramamapi kuryAt , yathAkRtAdikramavyatyAsenApi gRhNIyAditi bhAvaH / tathA glAnatvA-'nAtmavazatAdiSu.kAraNeSu 'viparyayamapi' paribhogaviparyAsamapi kuryAt , antaHparibhogyaM bahiH bahiHparibhogyaM cAntaH prAvRNuyAditi bhAvaH / kSaumikasya vA kalpasyAbhAve khalvekamapyaurNikaM prAvRNuyAt // 3672 // // upadhiprakRtaM samAptam // 25 1 abhAve tassA tAbhA0 // Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prApyagAdhAH 3670-75 ] sUtram - kappar3a niggaMthANa vA niggaMthINa vA imAI paMca rayaharaNAI dhAritae vA pariharittae vA, taMjahA - uNie uhie sANae vaccAcippae muMjacivae nAma paMcame 25 // athAsya sambandhamAha- dvitIya uddezaH / ra jo hara Na pra kR ta m 1 mo0 le0 vinA'nyatra - te'STakarmadeg ta0 De0 / te karma bhA0 kAM0 // 1021 udito khalu ukkoso, uvahI majjhimamidANi vocchAmi / saMkhA va esa sarisI, pAuMchaNa suttasaMbaMdho // 3673 // 'uditaH' bhaNitaH khalvanantarasUtre 'utkRSTaH' aurNika - sautrika kalparUpa upadhiH / idAnIM tu 10 'madhyamamupadhiM' rajoharaNamahamasmin sUtre vakSye / yadvA anayoH sUtrayoryA paJcalakSaNA saGkhyA eSA 'sadRzI' vastrANAM rajoharaNAnAM ca tulyA, ata idaM 'pAdaproJchanaM' rajoharaNaM tadviSayaM sUtramArabhyate / eSa sambandhaH || 3673 // anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA - kalpate nirmanthAnAM vA nirgranthInAM vA imAni paJca rajoharaNAni dhArayituM vA parihartuM vA / 'tadyathA' iti upapradarzanArthaH / ' aurNikam ' UraNikA - 15 nAmUrNAbhirnirvRttam, 'auSTrikaM' uSTraromabhirnirvRttam, 'sAnakaM' sanavRkSavalkAd jAtam, vaccaka:tRNavizeSastasya cippakaH- kuTTitaH tvagrUpaH tena nippannaM vaccakacippakam muJjaH zarastambastasya cippakAd jAtaM muJja cippakaM nAma paJcamamiti sUtrArthaH // atha bhASyavistaraH abhitaraM ca bajjhaM, harati rayaM teNa hoi rayaharaNaM / taM uNNi uDDi saNayaM vaccayacippaM ca muMjaM ca // 3674 // yasmAdAbhyantaraM bAhyaM ca rajo harati tena rajoharaNaM bhavati / tatra bAhyaM rajo haratIti supratItam, AbhyantaraM kathaM punarapaharati ? iti ucyate -- rajoharaNena pramArjite bhUbhAge ye AdAnanikSepAdayaH saMyamavyApArA vidhIyante te' tadaSTakarmarUpamAbhyantaraM rajo'paharanti, ataH kAraNe kAryAdhyAropaM vidhAya tadapyAbhyantararajoharaNamucyate / uktaM ca saMjama jogA etthaM, raoharA tesi kAraNaM jeNaM / raharaNaM upayArA, teNaM bhaNNai rao kammaM // ( paJcavastuke gA0 133 ) tacca paJcavidham--aurNikamauSTrikaM zanakaM vaccakacippakaM muJja cippakaM ceti // 3674 // tatrAdyAni trINi suprasiddhAni, antyadvayaM vyAkhyAnayati vaccaka muMjaM kattaMti cippiuM tehi vUyae goNI / pAuraNatthuraNANi ya, kareMti desiM samAsajja || 3675 // 5 20 25 30 Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 rayaharaNapaMcagassA, parivADIyAeN hoti gahaNaM tu / upaparivADI gahaNe, Avajjati mAsiyaM lahuaM // 3676 // 'rajoharaNapaJcakasya' anantaroktasya paripATikayA grahaNaM bhavati / utparipATyA tu grahaNe * Apadyate mAsikaM laghukam // 3676 // kA punaH paripATi : ? ityAhativihotriya asatIe, udiyamAdINa gahaNa dharaNaM tu / upparavADI gahaNe, tattha vi sadvANapacchettaM // 3677 // 10 15 1022 saniryukti-laghubhApya-vRttike bRhatkalpasUtre [ rajoha 0 pra0 sUtram 25 kvacid dharmacakrabhUmikAdau deze 'vaccakaM' darbhAkAraM tRNavizeSaM 'muJjaM ca ' zarastambaM prathamaM 'cippitvA' kuTTayitvA tadIyo yaH kSodastaM karttayanti / tataH 'taiH' vaccakasUtrairmuJjasUtraizca 'goNI' borako vyUyate, prAvaraNAssstaraNAni ca 'dezIM' dezavizeSaM samAsAdya kurvanti / atastanniSpannaM rajoharaNaM vaJcakacippakaM muJjacippakaM vA bhaNyate // 3675 // 25 yathAkRtAdibhedAt trividhaM yadaurNikaM tat prathamato grahItavyam / yathAkRtAdilAbhacarcaH prAgvad draSTavyaH / athaurNikaM na prApyate tata auSTrikAdInAmapi caturNAM yathAkramaM grahaNaM dhAraNaM vA karttavyam / atha 'utparipATyA' yathoktakramavyatyAsena grahaNaM karoti tatastatrApi svasthAnaprAyazcittam, madhyamopadhiniSpannaM laghumAsikamiti bhAvaH // 3677 // Aha--kimarthaM prathamamaurNikaM gRhyate ? ucyate-- uddha-saNA kucchaMtI, ullA iyaresu maddavaM Natthi / teoNiyaM pasatthaM asatIya u ukkamaM kujA // 3678 // " uTTa - saNa" tti auSTrika - zanaje rajoharaNe varSAkAle vyAdhAritavRSTikAyenAdrIMbhUte satI kuthyataH / tatazca panakasammUrcchanAdayo doSAH pramArjanAkAryaM ca na bhavati / athArdreNApi pramA20 rjayanti tato dazikAnteSu golakAH pratibadhyante, malinIbhUte ca tatrApkAyavirAdhanA / tathA 'itarayoH' vaccaka-muJjacippakAkhyayo rajoharaNayormArdavaM nAsti, svabhAvata eva kaThinatvAt / tena kAraNenaurNikarajoharaNa mauSTrikAdibhyaH prazastam / aurNikasya 'asati' abhAve utkramaM kuryAt, auSTrikAdInyapi yathAlAbhaM gRhNIyAditi bhAvaH || 3678 // // rajoharaNaprakRtaM samAptam // // iti kalpAdhyayanaTIkAyAM dvitIya uddezakaH parisamAptaH // dvaitIyIkodezako'yaM mayA'pi, spaSTIcakre sadgurUNAM prasAdAt / sUte nAmbhobindunisyandamindugrAvA candrajyotsnayA cumbitaH kim ? // Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // namaH zrIjinapravacanasthavirebhyaH sthavirebhyaH // pUjyazrI bhadrabAhusvAmivinirmitasvopajJaniyuktyupetaM bRhat kalpasUtram / zrIsaGghadAsagaNikSamAzramaNasUtritena laghubhASyeNa bhUSitam tapAzrIkSemakIrttyAcAryavaravihitayA vRttyA samalaGkRtam / tRtIya uddezaH / upAzraya praveza pra kR ta m vyAkhyAto dvitIya uddezakaH, atha tRtIyaH prArabhyate, asya cedamAdisUtramno says niggaMthANaM niggaMdhINaM uvastayaMsi ciTThikappai tae vA nisIttae vA tuyahittae vA niddAittae vA payalAittaevA, asaNaM vA 4 AhAraM AhAritae, uccauraM vA pAsavaNaM vA khelaM vA siMghANaM vA parihavittae, sajjhAyaM vA karittae, jhANaM vA jhAittae, kAussaggaM vA ThANaM ThAittae 1 // athAsya sUtrasya kaH sambandhaH ? ityAha vatthANa evamAdINi gaNaharo geNhiuM sayaM caiva / vaiccati vatiNIvasahiM, pavattiNIe paNAmeuM / / 3679 // 10 'evamAdIni' dvitIyoddezakacaramasUtradvayoktAni nirgranthI prAyomyANi vastrANi gRhItvA 'gaNadharaH' nirgranthIvarttApakaH pravarttinyAstAni vastrANi svayameva "paNAmeuM" ti arpayituM vratinInAM vasatiM vrajati, atastadviSayo vidhiranena sUtreNa pratipAdyate // 3679 // 1 degsi Asahattara vA ciTThi' tAmU0 mu0 / bhASye TIkAyAM ca nAsti "Asaittae" ti padam, dRzyatAM gAthA 3688 / cUrNAvapi nekSyata idaM padam / vizeSacUrNI punaH vidyate // 2vA ka AhAraM tAmU0 // 3cAraM vA ka parideg tAmU0 // 4 vaccati pavattiNIra, vasahiM sigdhaM paNA meuM ta De0 mo0 le0 // 5 Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1024 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ nimranthyupA0pra0 sUtram 1 prakArAntareNa sambandhamAha vIehiM u saMsatto, vitiyassAtimmi iha u itthIhiM / vitie uvassagA vA, pagatA ihaI pi so ceva // 3680 // dvitIyoddezakasyAdisUtre bIjaiH saMsakta upAzrayo bhaNitaH, 'iha tu' tRtIyodezakasyAdisUtre 6 strIbhiH saMsakta ucyate / yadvA dvitIye uddezake bahuSu sUtreSUpAzrayAH prakRtA yeSu sAdhUnAM vastuM na kalpate, ata ihApyAdisUtre sa evopAzrayaH procyate // 3680 // tattha akAraNa gamaNaM, paDucca suttaM imaM samudiyaM tu / ___ kajeNa vA gate tU , tuvaTTamAdINi vAreti // 3681 // 'tatra' nimranthInAmupAzraye'kAraNaM-vakSyamANakAraNakalApaM vinA yad gamanaM tat pratItya 10 idaM sUtraM 'samuditaM' samAyAtam , tadanena pratiSidhyate iti bhAvaH / atha kAryeNa tatra gatAH tataH 'gate tu' gamane punaH saJjAte tvagvarttanAdIni kartuM vArayati // 3681 // anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-no kalpate nirgranthAnAM nirgranthInAmupAzraye sthAtuM vA niSattuM vA tvagvarttayituM vA nidrAyituM vA pracalAyituM vA, azanaM vA pAnaM kA khAdimaM vA khAdimaM vA caturvidhamapyAhAramAhartum , uccAraM vA prazravaNaM vA khelaM vA siMghANaM vA pariSThApayi15 tum , svAdhyAyaM vA kartum , dhyAnaM vA dhyAtum , kAyotsarga vA sthAnaM sthAtumiti sUtrasa pArthaH // atha vistarArthaM bhASyakRd bibhaNiSurAha ApucchamaNApucchA, va akaje cauguruM tu vaccaMte / Apucchiya paDisiddhe, suddhA laggA uvehaMtA // 3682 // sthavirANAmApRcchayA'nApRcchayA vA yadi akArye nimranthInAmupAzrayaM brajati tatazcaturguru20 kam / sthavirA ApRSTAH santo yadi pratiSedhaM kurvanti-'mA vraja, na varttate niSkAraNaM nimranthInAmupAzrayaM gantum' evaM pratiSiddhe sthavirAH 'zuddhAH' na prAyazcittabhAjaH / atha sthavirA upekSante tataste'pi lagnAH, caturgurukamApannA ityarthaH // 3682 // athavA cauro gurugA lahugA, mAso gurugo ya hoti lahugo ya / Ayarie abhisege, bhikkhummi ya gIta'gItatthe // 3683 // . 25 AcAryoM yadi niSkAraNaM nirgranthIpratizrayaM gacchati tatazcatvAro guravaH / abhiSeko vrajati catvAro laghavaH / gItArthabhikSurbajati guruko mAsaH / agItArthabhikSurbajati laghuko mAsaH // 3683 // yadvA gamaNe dUre saMkiya, NissaMkabhilAva kakkha satikaraNaM / obhAsaNa paDisuNaNe, saMpattA''rovaNA bhaNitA // 3684 // 30 niSkAraNaM saMyatInAmupAzraye gacchati 1 tatra gato dUre sthitaH saMyatIH pazyati etAstA iti 2 katarA katarA punariyam ? ityevaM zaGkAM karoti 3 amukA amukA vA iyamiti niHzakitaM jAnAti 4 saMyatIbhiH samam 'abhilApaM' saMlApaM karoti 5 kakSAntarAdIni vilokayati 6 1 jAnIte 4 bhA0 // . Apugchana Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya uddezaH / 1025 bhASyagAthAH 3680-89 ] 'smRtikaraNam ' ' IdRzI mamApyAsIt' iti lakSaNaM karoti 7 tAmavabhASate 8 avabhASitA satI sA pratizRNoti 9 sampattiM tayA saha karoti 10, eteSu dazasu sthAneSu AropaNA vakSyamANA bhaNitA || 3684 // athAtra smRtikaraNapadaM vyAcaSTe - bhAvammi u saMbaMdho, satikaraNaM erisA va sA Asi / ahavA NaM iNama, paNaemi satI bhavati esA // 3685 / / 'bhAve' bhAvataH - pratisevanAbhiprAyeNa tayA saha yaH sambandhaH kriyate, yAdRzI tvaM IdRzI 'sA' medbhAryA AsIt, etat smRtikaraNamucyate / athavA 'etAM ' saMyatImaham 'amumarthaM ' pratisevanAlakSaNaM 'praNayAmi' prArthayAmItyeSA smRtirucyate // 3685 // athAnantarokteSu dazasu sthAneSu prAyazcittamAha cauro ya aNugdhAyA, lahugo lahugA ya hoMti gurugA ya / chammAsA lahu-gurugA, chedo mUlaM taha dugaM ca // 3686 // saMyatIpratizrayagamane catvAro'nuddhAtA mAsAH / dUradarzane mAsalaghu / zaGkAyAM caturlaghavaH / niHzaGkite caturguravaH / aulApe SaNmAsA laghavaH / kakSAntarAdyavalokane SaNmAsA guravaH / smRtikaraNe chedaH / avabhASaNe mUlam / pratizravaNe'navasthApyam / sampattyAM pArAJcikam // 3686 // evaM tAvadoghataH prAyazcittamuktam / atha vibhAgatastadeva darzayitumAhanikAraNagamaNamma, bahave dosA ya pacavAtA ya / 15 jiNa thera paDikuDA, tesiM* cA''rovaNA iNamo // 3687 // niSkAraNagamane bahavo doSAzca pratyapAyAzca bhavanti / tatra doSA Atma-parobhayasamutthAH pAralaukikAH, pratyapAyAzca bhoginI ghATikAdaya aihalaukikAH / te cobhaye'pi jinaiH - tIrthakrudbhiH sthaviraizca-gaNadharAdibhiH pratikruSTAH, yathA'mI bhavanti tathA na vidheyamityupadiSTamiti bhAvaH / 20 teSAM ca doSANAm 'iyaM' vakSyamANA 'AropaNA' prAyazcitam || 3687 || taccaiteSu sUtroktapadeSu bhavati - ciTThitta NisIittA, tuyaTTa NiddA ya payala sajjhAe / jhANA-sshAra-vihAre, pacchitte maggaNA hoi // 3688 // 5 sthAtuM niSattuM tvagvarttanaM nidrAM pracalAM svAdhyAyaM dhyAnamAhAraM vA kartuM vihAraM caGkramaNam 25 upalakSaNatvAd uccAra-prazravaNe kAyotsarga vA karttuM na kalpate / atha karoti tataH prAyazcittaMsya mArgaNA bhavati // 3688 // idameva prakaTayati 10 etesiM tu payANaM, patteya parUvaNA vibhAgo ya / jo etthaM ANNo'NAvaNNo vA vi jo etthaM // 3689 // 'eteSAM ' sthAnAdInAM padAnAM pratyekaM prarUpaNA 'vibhAgazva' doSANAM vibhASAlakSaNaH karttavyaH | 30 katham ? ityAha - yaH 'atra' doSajAle prAyazcittajAte vAsspanno yo vAnApannaH tadetad 1 vassa u tAmA0 cUrNau ca // 2 madIyA bhAryA bhA0 kAM0 // 3 abhilApe kAM0 // 4 siM tA''ro tAmA* // Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1026 saniyukti-ladhubhASya-vRttikai bRhatkalpasUtre [ nimranthyupA0pra0 sUtram 1 vaktavyam // 3689 // yathApratijJAtameva nirvAhayati nikAraNamavihIe, nikAraNao taheva ya vihIe / kAraNao avihIe, kAraNato ceva ya vihIe / / 3690 // [ni.gA. 1666-1784] AdimayaNANa tiNhaM, aNNatarIe u saMjatIsejaM / je mikkhU pavisejA, so pAvati ANamAdINi // 3691 // ___ sAdhvIpratizraye pravizatAM catvAro bhanAH, tadyathA-niSkAraNe'vidhinA sAdhvIpratizraye 1 niSkAraNaM vidhinA 2 kAraNato'vidhinA 3 kAraNato vidhinA pravizati 4 // 3690 // atra 'AdibhajanAnAm AdyAnAM trayANAM manAnAm anyatarayA bhajanayA-bhaGgakena saMyatInAM zayyAM-vasati yo bhikSuH pravizati sa AjJAdIni dUSaNAni prAmoti // 3691 // 10 tatra prathamabhaGgavyAkhyAnArthamAha nikAraNammi gurugA, tIsu vi ThANesu mAsiyaM gurugaM / lahugA ya dAramUle, atigayamette gurU pucchA // 3692 // niSkAraNe saMyatIvasatiM gacchatazcaturgurukAH / avidhinA ca pravizatastriSvapi sthAneSu mAsikaM gurukam / trINi sthAnAni nAma agradvAra-madhyA-''sannalakSaNAni, eteSu naiSedhikImakurva16 tastrINi mAsagurukANi bhavanti / yadi 'dvAramUle mUladvArasamIpe bahistiSThati tatazcaturlaghavaH / athaikamapi padamupAzrayamadhye'tigataH-praviSTastadA atiMgatamAtre caturguruH / "pucchi" ti nodakaH pRcchAM karoti // 3692 // katham ! ityAha pANAivAyamAdI, asevato keNa hoti gurugA u / kIsa va bAhiM lahugA, aMto guru cotaga! suNehiM / / 3693 // 20 prANAtipAtAdikamaparAdhamasevamAnasya kena kAraNena caturgurukA bhavanti ? kasmAdvA 'bahiH' dvAramUle caturlaghukAH ? kasmAccAntaHpraviSTamAtrasya caturgurukam ? / AcAryaH prAha-he nodaka! 'zRNu' nizamayAtra kAraNaM yenaivaM prAyazcittaM dIyate // 3693 // kiM tat ! ityAha vIsatthA ya gilANA, khamiya viyAre ya bhikkha sajjhAe / pAlIya hoi bhedo, appANa pare tadubhae ya // 3694 // 25 kAcidAryikA tatra 'vizvastA' apAvRtazarIrA bhavet sA saMkSobhamupayAyAt / glAnA vA kSapikA vA saMyatasaMkSobheNa na bhuJjIta / vicArabhUmau bhikSAyAM khAdhyAyabhUmau vA prasthitAnAM tAsAM vyAghAto bhavet / pAlI nAma-saMyamamahAtaDAgasyAnatikamalakSaNaH setuH tasyA Atma-parobhayasamuttho bhedo bhavati; yadvA "pAli" tti vasatipAlikA bhaNyate, tayA sArddhamAlApAdi kurvata AtmasamutthaH parasamustha ubhayasamutyo vA medo bhavatIti dvAragAthAsamAsArthaH // 3694 // 30. sAmpratamenAmeva vivRNoti kAI suhavIsatthA, darajimiya avAuDA ya payalAti / atigatamette ya tahiM, saMkiya papalAiyA thaddhA // 3695 // 1raNamavidhinA pravizati 1 niSkA bhA0 ko0 // Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mASyagAthAH 3690 - 99 ] - tRtIya uddezaH / 1027 kAcidAryikA vasaterantaH sthitA 'sukha vizvastA' AtmasukhenApAvRtazarIrA tiSThati, darajimitA vA - ardhabhuktA daranivasitA kAcidAste, apAvRtaniSaNNA vA kAcit pracalAyate / tataH 'tasmin ' saMyate'kasmAd 'atigatamAtre' praviSTamAtra eva ' dRSTA'hamanenApAvRtA' iti 'zaGkitA' zaGkAkulA satI prapalAyate, sahasaiva nazyatItyarthaH / prapalAyitA ca satI saMkSobhataH stabdhagAtrA sA bhavet || 3695 / / athedameva vyAcaSTe - vIrallasauNavittAsiyaM jahA sauNivaMdayaM vuNNaM / vaccati NirAvayakkhaM disi - vidisAo vibhajataM // 3696 // - vIrallazakunaH - hulAyakaH, tena samAgacchatA vitrAsitaM sad yathA zakunikAnAM - pakSiNInAM vRndaM "vunnaM" viSaNNaM sad 'nirapekSaM' putrabhANDAdyapekSArahitaM dizo vidizazca 'vibhajyamAnaM' viyujyamAnaM ' vrajati' sahasaiva palAyate // 3696 // epa dRSTAntaH, ayamarthopanayaHtammiya atigatamite, vittatthAo jaheva tA sauNI / gehaMti ya saMghADi, rayaharaNe yAvi maggati // 3697 // 'tasmin ' saMyate'tigatamAtra eva yathaiva tAH zakunikAstathaiva tA api saMyatyo vitrastA bhavanti / tatazca kAcidapAvRtagAtrA tvaritaM prAvRNoti, anyAH kAzcana saGghATikA gRhNanti, yAstu saMyataM sahasA samAgataM dRSTvA raMjoharaNaM muktvA naSTAH tAH pazcAt susthIbhUtAH satyo rajo - 15 haraNAni mArgayantIti // 3697 // yacca nodakenoktam " prANAtipAtAdikamase vamAnasya kasmAccaturgurukaM dIyate ?" ( gA0 3693 ) tadetat pariharannAha - chakkAyANa virAhaNa, pakkhulaNaM khANu kaMTae viliyA / thA ya pecchiuM bhAvabheoM dosA u vIsatthe // 3698 // tAH saMyatyaH kumbhakArazAlAdau sthitA bhaveyuH, tatra ca nirapekSA nazyantyo mRttikAmardanena 20 pRthivIkAyam, udakakumbhapraloTanenA kAyam, ulmukaghaTTane nAmikAyam, "yatrAgnistatra niyamAd vAyuH" iti kRtvA vAyukAyam, bIja- haritamardanena vanaspatim, kunthu kI TikAdimardanena sakA ca virAdhayeyuH; eSA SaTkAyavirAdhanA, sA ca tattvatastenaiva sAdhunA kRtA / praskhalanaM nAmaadhastAdupari vA AsphAlanaM yad vA tAsAM nazyantInAM bhavet / sthANunA vA kaNTakena vA pAdayorupaghAtaH syAt / "viliyA" 'vrIDitA' akasmAt taddarzanAd lajjitA satI kAcid vaihAyaso- 25 indhanAdi kuryAt / bhayAtirekato vA stabdhA bhavet / tAM ca tathAbhUtAM dRSTvA bhAvabhedo bhavati, 'sAttvikabhAvaprabhavo'yamasya zarIre stambhaH' ityevamitarAH saMyatyazcintayeyuriti bhAvaH / evamAdayo doSA vizvastArthikAviSayA mantavyAH // 3698 // gataM vizvastAdvAram / atha glAnAdvAramAhakAlAikamadANe, gADhataraM hoja Neva pauNejA / - 5 A 10 saMkhobheNa Nirodho, mucchA maraNaM va asamAhI // 3699 // 30 lAnA saMyatI tasya saMyatasya saGghobheNa na bhuGkte, praticarikA vA tadarthaM bhikSAM na gacchati / tataH kAlAtikrameNa tasyA bhakta pAnapradAne gADhataraM glAnatvaM bhavet, na vA sA praguNIbhavet / athavA tadIyasaGkSobheNa tasyA vAtakarmaNaH kAyikyAH saMjJAyA vA nirodho bhavet, tatastadvASayA Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAraNagapaTTiyA ANiyaM ca avigaDiya'daMsiya Na bhuMje / aciyatta aMtarAe, paritAva asambhavayaNe ya / / 3700 // kSapikA caturthAditapaHkarmakAriNI pAraNakArthaM prasthitA'pi 'jyeSThArya AgataH' iti matvA nivarttate / pravarttinI vA tasya samIpe niviSTA varttate, tayA ca kSapikayA pAraNakamAnItam, param 'avikaTitam' anAlocitam 'adarzitaM vA' anAlokitaM sA na bhuGkta iti kRtvA pravarttinIM pratipAlayantI tiSThati / tatazca tasyA aprItikamantarAyo'nAgADhamAgADhaM vA paritApo bhavet / asabhyavacanaM vA sA brUyAt - aho ! ayamasmatkAryANAM kIlaka iva sAmpratamupasthita 10 iti // 3700 || vicAradvAramAha- 1028 saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ nirmanthyupA 0pra0 sUtram 1 mUrcchA saJjAyeta, nirodhena vA maraNamApnuyAt, asamAdhirvA tasyA bhavet, tatrAnAgADhaparitApanAdiniSpannaM prAyazcittam || 36.99 / / atha kSapikAdvAramAha 5 nolleUNa Na sakkA, aMto vA hoja Natthi vIyAro / saMte vANa pavatati, NicchubhaNa viNAsa garihA ya / / 3701 / / sa sAdhurdvAramUle upaviSTatvAd 'nodayituM' laGghayituM na zakyate, tAsAM ca saMyatInAmantaH vicArabhUmirnAsti, asti vA paraM tasyAM saMjJA na pravartate, zayyAtareNa vA sA nAnujJAtA, tasyAM 15 vyutsarjane niSkAzanamasau kuryAt, niSkAzitAzca zvApadAdibhirvinAzaM lokAcca garhAmAsAdayanti, tanniSpannaM tasya saMyatasya prAyazcittam || 3701 // atha bhikSAdvAramAha - 25 ya, kulesu dosA caraMtINaM // 3702 / / saMyatyo bhikSAyAM prasthitAH, sa ca sAdhuH samAyAtaH, tatastasya dAkSiNyena tAvat sthitA 20 yAvad bhikSAyAH satkAlaH - dezakAlaH sphiTitaH / tato'velAyAM bhikSAmaTantya eSaNAzuddheH AdizabdAd udgamotpAdanAzuddhezva preraNaM kuryuH / atha na prerayeyuH tatastAsAmAtmano hAniH paritApa-mahAduHkhAdinA bhavet / abhAvitakuleSu vA'kAle carantInAM zaGkAdayo doSA bhaveyuH / zaGkAM maithunArthaviSayA, AdizabdAd bhojikA - ghATikAdidoSaparigrahaH || 3702 // sahakAla pheDaNe saNAditapelaNe hANI | saMkAya bhAvi atha svAdhyAyadvAramAha sajjhAe vAghAto, vihArabhUmiM va patthiya NiyattA | akaraNa NAsAssrovaNa, suttattha viNA ya je dosA || 3703 // 'jyeSThArya AgataH' iti kRtvA tAH paThanaM parAvarttanaM vA na kurvanti, evaM svAdhyAyavyAghAto bhavet / vasatau vA asvAdhyAyike jAte 'vihArabhUmiM ' svAdhyAyabhuvaM prasthitAH bhUyastaM samAgataM dRSTvA nivRttAH, tataH "akaraNe" ti sUtrapauruSIM na kurvanti mAsalaghu, arthapauruSIM na kurvanti 30 mAsaguru / sUtrA -'rthanAzaniSpannA cAropaNA, sA ceyam sUtraM nAzayati caturlaghu, arthaM nAzayati caturguru 1 sUtrArthAbhyAM ca vinA ye 'doSAH' caraNa- karaNahAnyAdayastanniSpannaM sarvamapi saMyatasya prAyazcittam // 3703 || pAlI bhedadvAramAha- 1 "bhUmau' svAdhyAyabhuvi 'prasthi' bhA0 // Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1029 bhASyagAthAH 3700-9] tRtIya uddezaH / saMjamamahAtalAgassa NANaveraggasupaDipuNNassa / suddhapariNAmajutto, tassa u aNaikkamo pAlI // 3704 // saMyamaH-paJcAzravAdiviramaNAtmakaH sa eva mahad-vistIrNaM yat taDAgaM tasya, 'jJAnavairAgyasupratipUrNasya' jJAnam-AcArAdizrutaM tatsamutthaM yada vairAgyaM-pratisamayavizuddhyamAno bhavanirvedaH tena jalasthAnIyena suSTu-atIva pratipUrNasya, yaH zuddhapariNAmayuktastasyAnatikramaH sa pAliri-5 tyucyate // 3704 // tasya bhedaH kathaM bhavati ? ityAha saMjamaabhimuhassa vi, visuddhapariNAmabhAvajuttassa / vikahAdisamuppaNNo, tassa u medo muNeyavyo // 3705 // saMyamAbhimukhasyApi tasya vizuddhipariNAmabhAvayuktasya pAlisthAnIyasyAnatikramasya yaH 'vikathAdisamutpannaH' mithaHkathAdikaraNasamudbhUtaH 'bhedaH' vinAzaH sa iha pAlIbhedo jJAtavyaH / 10 sa cA''tma-parobhayasamuttho bhavet // 3705 // ahavA pAlayatIti, uvassayaM teNa hoti sA pAlI / tIse jAyati bhedo, appANa-parobhayasamuttho // 3706 // athavA yA tatropAzrayaM pAlayati rA "satyabhAmA bhAmA" iti nyAyAt pAlI bhaNyate / tasyA ekAkinyAstaM saMyataM dRSTvA AtmasamutthaH parasamuttha ubhayasamuttho vA bhedo jAyate 15 // 3706 // katham ! iti ced ucyate mohatigicchA khamaNaM, karemi ahamavi ya bohi pucchA ya / maraNaM vA aciyattA, ahamavi emeva saMbaMdho // 3707 // sa saMyatastaM saMyatIpratizrayaM gato yAvadekA vasatipAlikA tiSThati, tatastena sA pRSTAAyeM ! kimiti bhavatI bhikSA nAvatIrNA ? / sA pAha-adya mama kSapaNam / sa praznayati-20 kiMnimittam ! / sA pratibrUte-mohacikitsArtham / tayA'pi sa saMyata evameva pRSTo bravIti-- ahamapi mohacikitsArtha kSapaNaM karomi / tatastena pRcchA kRtA-AyeM ! bhavatyA kathaM bodhirAsAditA ? / sA prAha-maraNaM madIyama rajaniSTa, tasya vA aham 'aprItikA' dveSyA pUrvamabhuvaM ataH pravrajitA / tatastayA so'pyemeva pRSTaH prAha-ahamapi 'evameva' amISTakalatraviyogAdinA prAmAjiSam / evaM bhinnakathAsadbhAvakathanairbhAvasambandho bhavati // 3707 // idameva sphuTataramAha-25 omANassa va dosA, tassa ke gamaNeNa sgglogss| mahatariyapabhAveNa ya, laddhA me saMjame bohI // 3708 // apamAnaM nAma-sasApalyatAyAM yad bhartI mAm avamatayA pazyati sma tasya doSAdahaM pravabAja / athavA madIyo bharcA mayyekAntAnurakta AsIt, atastasya vargalokasya gamanena tathA mahattarikayA yad mamAnavarataM dharmAkhyAnakAni kathitAni tatsamAveNa ca labdhA mayA saMyama boSiH, saMyama 30 pratipanavatItyarthaH // 3708 // yadvA--- panitA mi gharAse, teNa hatAseNa to ThitA dhamme / 1va maraNeNa taamaa0|| Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ nirgranthyupA0pra0 sUtram - 1 siddhaM dAi rahassaM, Na kahijai jaM aNattassa || 3709 // 'pradumitA' prakarSeNa zitA'smi ahaM "gharAse" gRhavAse, prAkRtatvAd vAzabdalopaH, tena 'hatAzena' kupatinA, tataH sthitA'hamevaMvidhe dharme / idaM ca rahasyamidAnIM mayA bhavatAM 'ziSTaM ' kathitam, yad 'anAptasya' bhavadyatiriktasya kasyApi purato na kathyate // 3709 // rikkhassa vA vi doso, alakkhaNo so abhAgadhijo Nu / naya nigguNA miajo !, tubbhe vi ya nAhiha visesaM // 3710 // mama pANigrahaNa divase yad RkSaM-nakSatraM tasya vA ko'pi doSa AsIt, tena sa tAdRzo niHsneho'lakSaNo'bhAgadheyazca mama bharttA abhavat, na cAhaM 'nirguNA' guNavikalA, yadvA Arya ! yUyamapi jJAsyatha madIyaM 'vizeSaM' saguNa-nirguNatA vibhAgam // 3710 // evamukte saMyato brUyAtiTukalattavioge, aNNammi ya tArise avijaMte / 5 25 1030 mahatarayabhAveNa ya, ahamavi emeva saMbaMdhI // 3711 // iSTakasya viyoge saJjAte'nyasmi~zca tAdRze kalatre'vidyamAne mahattaraH- AcAryo mama dharmamAkhyAti sma, tatastatprabhAveNAhamapi pravrajitaH / " emeva" ti yathA tayA savikAramAtmIyaM caritamAkhyAtaM tathA saMyato'pyevameva kathayati / evaM tayoH parasparaM bhAvasambandho bhavati 15 / / 3711 / / kiJcAnyat -- 'kiM picchaha sArikkhaM, mohaM me Neti majjha vi taheva / ucchaMgagatA mimatA, ihasa Na vi pattiyaMto mi // 3712 // saMyatastAM saMyatIM nizcalayA dRSTyA nirIkSate, tataH sA bravIti - kimevaM pazyatha ? / sa prAha--- madIyabhoginyA saha yad bhavatyAH sarvathaiva sAdRzyaM tad mAM mohaM nayati, kimeSA saiva ? 20 iti vibhramaM janayatItyarthaH / sA bravIti mamApi tvaM tathaiva mohaM janayasi / sa prAha-kiM karomi ? mamotsaGge gatA - sthitA satI sA mRtA, 'itarathA' yadi parokSaM sA mRtA'bhaviSyat tato devAnAmapi vacanena pratyayaM nAgamiSyam, yathA-tvaM sA mama patnI na bhavasIti // 3712 // iya saMdaMsaNa-saMbhAsaNehiM bhinnakadha-virahajoehiM / sejAtarAdipAsaNa, voccheda dudiTThadhamma tti / / 3713 // "iya" evaM yat parasparaM sandarzanaM yacca sambhASaNaM - 'kimiti tvamadya bhikSAM na gatA ?' ityAdipRcchArUpaM tAbhyAm, tathA yAstayA saha bhinnakathAH, yazca virahe - ekAnte yogaH, etaizcAritrasya bheda upajAyate / tathA zayyAtara AdizabdAdanyo vA yaH tatparijanAdistayostathAvidhaM ceSTitaM pazyati sa tadbhavyA-'nyadravyayorvyavacchedaM kuryAt / 'durdRSTadharmANa ete' ityevaM vipariNAmamupagacchet / athAsau tayA saha sampattiM gacchati tato narakAyurbadhnAti, tIrthakRtAM saGghasya ca 30 mahatImAzAtanAM vidhAya bodhilAbhapratibandhakaM karmajAlamupacinoti / uktaM ca -- liMgeNa liMgiNIe, saMpattiM jai nigacchaI mUDho / nirayAuyaM nibaMdha, AsAyaNayA abohI ya // ( kalpavRhadbhASye ) // 3713 // 1 kiM pekkhaha tAbhA0 // 2 etacihnAntargataH pAThaH bhA0 nAsti // Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 3710-17) tRtIya uddezaH / 1031 - etat sarvaM sthAnaM niSadanaM cAzrityoktam / atha tvagvartanAdIni padAnyaGgI >> kRtyAha payalA nidda tuaTTe, acchiddiTThammi camaDhaNe mUlaM / / pAsavaNe saJcitte, saMkA vucchammi uDDAho // 3714 // pracalAyanaM nAma-niSaNNasya suptajAgarAvasthA, nidrAyaNaM tu-niSaNNasyaiva khapanam , tvaravartanaM-- saMstArakaM prastIrya zayanam , akSicamaDhanaM-cakSuSormIlanam / etAni kurvANo yadyapi sAgArikA-5 dinA na dRSTastathApi caturguru, dRSTe tu zaGkAyAM caturguru, niHzakite mUlam, prazravaNaM saMyatInAM kAyikAbhUmau karoti caturlaghu / "saccitte" tti saMyatyAH kAyikAM vyutsRjatyA yonau saMyatanisRSTaM zukrabIjamavagAheta tato mUlam / "saMkA vucchammi" tti taM saMyataM tatra kAyikAM vyutsRjantaM dRSTvA sAgArikAdiH zaGkAM kuryAt-kiM manye eSa zramaNako rajanyAmatraivoSitaH ?, tato mahAnuDDAhaH pravacanasya bhavatIti / eSA purAtanA gAthA // 3714 // -10 athAsyA eva vyAkhyAnamAha payalA nidda tuaTTe, acchINaM camaDhaNammi cugurugaa| diDhe vi ya saMkAe, gurugA sesesu vi padesu // 3715 // pracalAM nidrAM tvagvarttanamakSicamaDhanaM ca kurvANaM yadi gharI na pazyati tatazcaturgurukAH, dRSTe'pi pracalAdau zaGkAyAM caturgurukAH, niHzaGkite mUlam / zeSeSvapi' azanAdisamuddezana-khAdhyA-15 yakaraNAdiSu sUtroktapadeSu pareNAdRSTeSu catvAro guravaH, dRSTeSvapi zaGkAyAM caturguru, niHzaGkite mUlam // 3715 // kA punaH zaGkA bhavet ? iti ced ucyate -sajjhAeNa Nu khiNNo, AuM aNNeNa jeNa payalAti / saMkAe~ huMti gurugA, mUlaM puNa hoti NissaMke // 3716 // 'nuH' iti vitarke, kimeSa saMyataH khAdhyAyajAgareNa khinnaH ? Ahozcidanyena sAgArikapra-20 saGgena rAtrau khinnaH ? yenaivaM pracalAyate, evaM zaGkAyAM caturgurukAH, niHzakite tu mUlaM bhavati annattha moya guruo, saMjativosiraNabhUmie gurugaa| joNogAhaNa bIe, keyI dhArAe~ mUlaM tu // 3717 // __ saMyatIkAyikAbhUmiM vimucyAnyatra mokasya vyutsarjane mAsaguru / atha. saMyatIvyutsarjanabhUmau 25 vyutsRjati tatazcaturguru / tatra ca kadAcid dRSTiklIbasyAnyasya vA bIjanisargo bhavet , tacca bIjaM saMyatIdhArAhataM sad UrddhamukhamuddhAvitaM yonAvavagAheta tatra saMyatasya mUlam , vAhADitAyAM ca tasyAmuDDAhAdayo doSAH / kecidAMcAyaryA brukte-dhArayA spRSTamAtra eva bIje mUlaM bhavati / yata ete doSA ato niSkAraNe saMyatIvasatimavidhinA na pravizet // .3717 // __gataH prathamo bhaGgaH / dvitIyabhaGgamAha-- . 11 etanmadhyagataH pAThaH tATI* ta0 De. mo0 le. nAsti, kAM0 bhA0 eva vartate // 2 azivAdi bhA0 kAM0 vinA // 3 Ao adeg tAbhA0 / Ato adeg bRhadbhASye // 4 "je vAhaDA uDAhAdayo dosA" iti cUrNo vizeSacUrNau ca // 30 Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 1032 nikAraNe vidhIya vi, dosA te caiva je bhaNiya putri / vIsatthAI muttuM, gennAI uvarimA u || 3718 / niSkAraNe 'vidhinA'pi ' naiSedhikItraya karaNarUpeNa praveze ta eva doSAH ye 'pUrva' prathamabhaGge saprapaJcamuktAH / navaraM vizvastA viSayA ye doSA uktAH, AdizabdasteSAmevAnekabhedasUcakaH, 6 tAn muktavA ye glAnyAdiviSayA uparitanA doSAste dvitIyabhaGge sambhavanti, vizvastAdoSAstu naiSedhikIyakaraNena na sambhavantIti bhAvaH // 3718 // nikkAraNe vidhIya vi, tiTThANe gurugoM jeNa paDikuTuM / kAraNagamaNe suddho, NavariM avidhIya mAsatiyaM / / 3719 // niSkAraNe vidhinA'pi pravizan yastriSu sthAneSu naiSedhikIM prayuGkte tasyApi mAsagurukam / 10 kutaH ? ityAha-yena pratikuSTaM bhagavatA niSkAraNamAryikAvasatau gamanam / atha tRtIyabhaGgamAha -- " kAraNa " ityAdi / kAraNe yaH saMyatIvasatau gacchati sa zuddhaH / navaram 'avidhinA' asAmAcAryA pravezaniSpannaM triSu sthAneSu yadi naiSedhikItrayaM na karoti tato mAsailaghutrayam, dvayoH sthAnayorna karoti mArselaghudvayam, ekasmin sthAne na karoti ekaM mAsailaghukam // 3719 // kAraNato avidhIe, dosA te ceva je bhaNiya puvi / kAraNeM vidhIya suddho, icchaM taM kAraNaM kinnu // 3720 // kAraNato'vidhinA pravizato doSAsta eva bhavanti ye vizvastAdiviSayAH pUrvaM bhaNitA iti / kAraNe tu 'vidhinA' triSu sthAneSu naiSedhikItrayaM kRtvA pravizan zuddhaH / ziSyaH pRcchati - icchAmyahaM jJAtum kiM tat kAraNam ? yena tatra gamyate // 3720 // sUrirAhagamma kAraNajAe, pAhuNae gaNahare mahiDIe / pacchAdaNA ya sehe, asahussa caukkabhayaNA u / / 3721 / / gamyate yatInAM pratizraye 'kAraNajAte' upAzraya saMstArakapradAnAdike / prAghuNako vA sAdhuH saMyatInAmanAbAdhapRcchAnimittaM gacchet / gaNadharo vA mUrcchA-visUcikAdau saMyatInAmAgADhe kAraNe samutpanne divA rAtrau vA gacchet / 'maharddhiko vA' rAjA 'mAtyAdipratrajitaH saMyatInAM tejo-gauravAdijananArthaM yAyAt / "sehi" tti zaikSasya rAjaputrapratrajitAderamAtyAdibhirunnikA25 mayitumArabdhasya pracchAdanA saMyatIpratizraye nItvA kartavyA / kAcidvA saMyatI glAnA tasyAzcikitsA karttavyA, tatrAsahiSNoH sAdhoH sAdhvyA [zca] catuSkabhajanA bhavati, caturbhaGgItyarthaH / sA ceyam - sAdhvI sahiSNuH sAdhurapi sahiSNuH 1 sAdhvI saMhiSNuH sAdhurasahiSNuH 2 sAdhvI asahiSNuH sAdhuH sahiSNuH 3 sAdhvI sAdhuzca dvAvapyasahiSNU 4 / eSa dvAragAthAsaGkSepArthaH // 3721 // 30 atha vistarArthamabhidhitsuH prathamadvAramaGgIkRtyAha 20 saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ nirgranthyupA0pra0 sUtram 1 1 "kAraNa0 pacchaddhaM / kAraNagamaNe suddho, avidhIe mAsalahugo tisu ThANesu / " iti cUrNo // 2 avidhipraveza bhA0 // 3 'sagurutra' bhA0 // 4degsaguruddha bhA0 // 5degsagurukam bhA0 // 6 deghiSNupadopalakSitA catuSka bhA0 // 7 sAdhozcatu kAM* vinA // Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 3718-25] tRtIya uddezaH / 1033 uvassae ya saMthAre, uvahI saMghapAhuNe / sehavaNuddese, aNunnA bhaMDaNe gaNe // 3722 // aNappajjha agaNi AU, vIAra putta saMgame / saMlehaNa vosiraNe, vosaTTe nihie tihaM // 3723 // upAzrayasya saMstArakasyopadhervA pradAnArthaM saMyatIpratizrayaM gacchet / kAzcidvA saMyatyaH parISa-. haparAjitA avadhAvanAbhimukhyo vartante tAsAM sthirIkaraNArtha saGghaprAghuNo gacchet / iha kulasthaviro gaNasthaviraH saGghasthaviro vA saGghasya gauravArhatayA prAghuNa iva prAghuNa ucyate / zaikSasya vopasthApanAM sthApanAkulAnAM vA sthApanAM kartuM tatra vrajet / vasatAvakhAdhyAyike zrutasyoddezamanujJAM vA kartuM tatra gacchet / 'bhaNDanaM' kalahaH tad vA tAsAM parasparamutpannaM tadupazamanArtha gantavyam / "gaNe" tti pravartinyAM kAlagatAyAM gaNacintArtha gacchet // // 3722 // 10 __"aNappajjha" ti dezIpadamanAtmavazavAcakam, tatazcAnAtmavazAyAH-yakSAviSTAdika pAyA AryikAyA mantra-tatrAdiprayogeNAtmavazatAM kartuM gacchet / agminA vA saMyatIvasatirdagdhA, apkAyapUreNa vA plAvitA, vicArabhUmau vA gacchantInAM tAsAM sopasargam , "putte" ti putraH upalakSaNatvAt pitA bhrAtA vA tAsAM kAlagato bhavet , "saMgame" ti putra-bhrAtrAdireva tAsAM sajJAtakazcirAdAgato bhavet tasya yaH saGgamaH-mIlakastadartham , tathA 'saMlekhanaM' bhaktapratyAkhyA-15 nAya parikarmaNAM kAcidAryikA karoti, 'vyutsarjanaM vA' bhaktapratyAkhyAnaM kartukAmA kAcid vidyate, 'vyutsRSTaM vA' kayAcid bhaktaM pratyAkhyAtam anazanaM pratipannamityarthaH, eteSu kAraNeSu gacchet / atha kAcid 'niSThitA' kAlagatA tataH zeSasaMyatInAM zokApanayanArtha 'vyahaM trIn divasAn yAvaduparyupari sUriNA gantavyamiti zlokadvayasaGkepArthaH // 3723 // athaitadeva pratipadaM bibhAvayiSurAha 20 ajANaM paDikuTuM, vasahI-saMthAragANa gahaNaM tu / __obhAsiu dAuM vA, vaccejA gaNaharo teNaM // 3724 // AryANAM khayaM vasateH saMstArakANAM ca grahaNaM bhagavatA 'pratikruSTaM' pratiSiddham , ato vasatimavabhASituM gaNadharo gacchati / saMstArakAMzca tAsAM prAyogyAnutpAdya tAn pradAtuM gaNadharastatra vrajet // 3724 // athopadhidvAramAha paDiyaM pamhu vA, palAviyaM avahiyaM va uggamiyaM / uvahiM bhAetuM je, dAeu vA vi vaccejA // 3725 // bhikSAdau paryaTantInAM tAsAmupadhiH patitaH, svAdhyAyabhUmau vA gatAnAM "pamhuTuM" ti vismRtaH, udakena vA plAvitaH, stenairvA'pahRtaH, sa ca bhUyo'pi sAdhubhirlabdhaH; apUrvo vA upadhitaH 'udgamitaH' utpAditaH, atastamupadhiM bhAjayituM vA dAtuM vA gaNadharo vrajet / tatra patita-vismR-30 tAderupakaraNasya yad yasyAH satkaM tasya tasyA evaM yad vibhajya samarpaNaM tad bhAjanamucyate, 1 bhA0 kAM0 vinA'nyatra- ghAvanA bhavati mukhyA varta mo0 le0 / dhAraNA bhavati mukhyA vartta ta0 De0 ||2degsprN samudeg mo0 le0 // 25 Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1034 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ nirgranthyupA0pra0 sUtram 1 yat punarapUrva upadhirutpAdya tAsAM dIyate tad dAnam / athavA bhAjanaM pravarttinyA abhAve zeSasaMyatInAM vibhajya samarpaNam , yattu pravarttinyA haste samarpyate tad dAnam // 3725 // atha saGghamAghuNadvAramAha ohANAbhimuhINaM, thirakaraNaM kAu ajjiyANaM tu / .. - gacchejjA pAhuNao, saMgha-kulathera-gaNathero // 3726 // avadhAvanAbhimukhInAM parISahaparAjitAnAmAryikANAM sthirIkaraNaM kartuM prAghuNako gacchet / kaH punaH prAghuNakaH ? ityAha-saGghasthaviraH kulasthaviro gaNasthaviro vA, upalakSaNamidam , tenAnyo'pi yaH sthirIkaraNalabdhisampannaH sa gacchati // 3726 // atha zaikSadvAramAha annattha appasatthA, hoja pasatthA ya ajigovse| eeNa kAraNeNaM, gacchenja uvaTThaveuM je // 3727 // anyatra vidhIyamAnA upasthApanA kSArA-'GgAra-kacavarAdyaprazastadravyayuktavAdaprazastA bhavet , AryikopAzraye tu prazastA, etena kAraNena zaikSamupasthApayituM "je" iti pAdapUraNe AryikAvasatiM gacchet // 3727 // sthApanAdvAramAha- . ThavaNakulAi ThaveuM, tAsiM ThaviyANi vA niveeuM / parihariuM ThaviyANiM, ThavaNA''diyaNaM va vottuM je // 3728 // ... dAnazrAddhAdIni sthApanAkulAni tAsAM samakSaM sthApayitum , yadvA tAni khavasatau sthApitAni paraM tAsAM 'nivedayitum' 'amukamamukaM ca kulaM sthApitam' ityevaM jJApayitum , idAnI vA tAni . kulAni sthApitAni tataH 'parihattuM' 'na nirveSTavyAni' / ityevaM nivArayitum , yeSu janmasUtaka mRtasUtakAdiyukteSu kuleSu pUrvamitvarasthApanA * kRtA teSu vivakSitAvadhiparipUrtyanantaraM bhUyo'pi 20 'AdAnaM' grahaNaM kurutetyanujJAvacanaM vaktuM gantavyam // 3728 // athoddezA-'nujJAdvAradvayamAha vasahIeN asajjhAe, gorava bhaya saddha maMgale ceva / uddesAdI kAuM, vAdeuM vA vi gacchejA // 3729 // vasatAvakhAdhyAyike jAte saMyatIvasatimuddezamanujJA vA kartuM gacchet / athavA yadyAcAryaH vayaM tAsAmuddezAdikaM karoti tatastA AcArya viSayaM yada gauravaM yacca tadIyaM bhayaM tAbhyAM 25 zIghraM tadaGga-zrutaskandhAdikamadhIyate, AcAryeNa vA svayamuddiSTe tAsAM mahatI zraddhopajAyate, prazastadravyAdiguNayuktatvAcca tatroddezAdau vidhIyamAne maGgalaM bhavet , etaiH kAraNairuddezAdikaM kartuM tatra gacchet / pravarttinyAM vA kAlagatAyAmanyA kAcit tAsAM vAcanAdAtrI na vidyate tato gaNadharo vAcayituM gacchet // 3729 // bhaNDanadvAramAha. uppanne ahigaraNe, viosaveuM tahiM pasatthaM tu / accheti khauriyAo, saMjamasAraM ThaveuM je // 3730 // .. adhikaraNe utpanne sati tAH saMyamasya sAraM-sarvavabhUtamupazamaM pArzve sthApayitvA "je" iti prAgvat "khauriyAo" kaluSitacetasaH parasparamanAlapantyastiSThanti, tatastA vyupazamayituM 'tatraiva' 1degyANi va, 3deg tAmA0 // 2 degtetyAjJA ta0 De0 // 3 degramA bhA0 vinA // Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 3726-36] tRtIya uddezaH / 1035 saMyatIvasatau gaNadharasyAnyasya vA tathAvidhopazamanAlavdhisampannasya gamanaM prazastaM bhavati // 3730 // gaNadharadvAramAha jai kAlagayA gaNiNI, nasthi u annA u gaNaharasamatthA / eteNa kAraNeNaM, gaNaciMtAe vi gacchejA // 3731 // yadi 'gaNinI' pravartinI kAlagatA, nAsti cAnyA saMyatI gaNabharodvahanasamarthA, ata etena 5 kAraNena gaNacintAkaraNArthamapi gacchet // 3731 // athAnAtmavazAdvAramAha ajaM jakkhAiTuM, [va] khittacittaM va dittacittaM vA / ummAyaM pattaM vA, kAuM gacchejja appajjhaM // 3732 // yakSeNa AviSTA-gRhItA yakSAviSTA / apamAnanayA kSiptaM-naSTaM cittaM yasyAH sA kSiptacittA / yA tu harSAtirekeNApahRtacittA sA dIptacittA bhaNyate / yA tu mohanIyakarmodayena cittazUnya-10 tAmupagatA sA unmAdaprAptA / IdRzAmAyA~ vijJAyAcAryoM mantreNa vA tantreNa vA "appajjhaM" ti 'AtmavazAM' khasthacittAM kartuM saMyatIvasatiM gacchet // 3732 // anidvAramAha jai agaNiNA u vasahI, daDDA Dajjhai va Dajjhihiti va tti / nAUNa va soUNa va, uvaghettuM je va jAejA // 3733 // yadyaminA saMyatIvasatirdagdhA, dahyate vA sampratikAle, athavA pratyAsannAgnipradIpanadarzanena 15 dhakSyate iti jJAtvA vA svayaM 'zrutvA vA' paramukhenAkarNya tAM vasatim 'upagrahItuM' saMsthApayituM nirvApayituM vA "je" iti pAdapUraNe saMyatIvasatiM 'yAyAt' gacchet // 3733 // athApkAyadvAramAha neipUreNa va vasahI, vujjhai bUDhA va vujjhihiti va tti / udagabhariyaM va socA, uvavettuM taM tu vaccejA // 3734 // nadIpUreNa prasaratA vasatiH sAmpratam 'uhyate' nIyate, 'vyUDhA vA' nItA, 'vakSyate vA' neSyate, udakena vA vasatirbhUtA, evaM zrutvA 'tAM' vasatim 'upagrahItum' ulliJcanAdikaM kartuM vrjet||3734|| vicAradvAramAha__ ghoDehi va dhuttehi va, ahavA vi jatIviyArabhUmIe / jayaNAe va kareuM, saMThavaNAe va baccejA // 3735 // ghoDAH-caTTAH dhUrtAH-dyUtakArAdayaH, tairvasatyAH purohaDe gacchantyastA upasarmyante tatasteSAM sAnunayanivAraNArtha gacchet / athavA yatInAM vicArabhUmau tAH samAgacchanti tannivAraNArtha gacchati / athavA yatanayA tAsAM kAyikAbhUmi vicArabhUmi vA kattuM pUrvakRtAyA vA saMsthApanAnimitaM vrajet / / 3735 // putradvAramAha putto vA bhAyA vA, bhagiNI vA hoja tANa kaalgyaa| ajAe~ dukkhiyAe, aNusaTTIe vi gacchejA // 3736 // putro vA bhrAtA vA bhaginI vA tAsAM kAlagatA bhavet tato yA tatrAryikA 'duHkhitA' zokasA1 nadipUraeNa vasahI tAmA0 // 90 Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 20 1036 garAvagADhA bhavati tasyA anuziSyarthamapi sUriH khayameva gacchet || 3736 // tasyAzceyamanuziSTirdAtavyA saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ nirgranthyupA0pra0 sUtram 1 5 yespi tAvat ' trailokyadevamahitAH ' bhuvanatrayavAsibhiH surAsurairabhyarcitAstIrthakara rAste'pi bhagavantaH 'nIrajasaH' sakalakarmanirmuktAH 'gatAH' prAptAH siddhim, tathA 'sthavirA api' RSabhasena- gautamAdayaH kecit caramadehadhAriNo gatAH siddhim / kathambhUtAH ? caraNaguNAnI-mUlotaraguNarUpANAM svayaimeva caraNenAnyeSAM copadezadvAreNa prabhAvakAH - prakarSeNa sphAtiM netArazcaraNaguNaprabhAvakAH, 'dhIrAH' parISahopasargerakSobhyAH, yadyevaMvidhA api mahApuruSAH kAlagatAstataH zeSa10 janamaraNe kimAzcaryam ? iti bhAvaH || 3737 // tathA lokadevamahiyA, titthayarA nIrayA gayA siddhiM / therA vi gayA keI, caraNaguNapabhAvayA dhIrA || 3737 // bhI ya suMdarI yA, annA vi ya jAu logajeTThAo / tAo va ya kAlagayA, kiM puNa sesAu ajAu || 3738 // brAhmI ca sundarI ca anyA api ca yA lokajyeSThA AryacandanA - mRgApatIprabhRtaya AryakastA api kAlagatAH, kiM punaH zeSA AryikAH ? || 3738 // tataH- na hu hoi soiyavvo, jo kAlagao daDho carittammi | so hoi sotiyanvo, jo saMjamadubbalo vihare || 3739 // 'na hu' naivAsau sAdhu-sAdhvIjanaH zocitavyo bhavati, yazcAritre ' dRDhaH ' niHprakampaH san bhaktapratyAkhyAnAdividhinA kAlagataH; kintu sa varAkaH zocanIyo bhavati yaH pRthivyAdyupamarda - namanaiSaNIyapiNDAdigrahaNaM vA kurvan saMyamena durbalo viharati // 3739 // api calaDUNa mANusattaM, saMjamasAraM ca dullabhaM jIvA / ANA pamAeNaM, doggahabhayavaDaNA hoMti / / 3740 // ' labdhvA ' prApya mAnuSatvaM tathA saMyama eva sAraH - pradhAnaM mokSAnaM taM ca 'durlabha' mahAnI - radhinimamAna ratnamiva duHprApaM labdhvA ye jIvA bhAgavatyAH 'AjJAyAH ' vidhi pratiSedharUpAyAH mAna kAlaM gamayanti te durgatibhayavardhanA bhavanti, Atmano devAdidurgati paribhramaNajanitaM 25 bhayaM varddhayantIti bhAvaH / evamanuziSTistAsAM dAtavyA // 3740 // atha saGgamadvAramAhaputo piyA va bhAyA, ajANaM Agao tahiM koI / vittRRNa gaNaharo taM vaccati to saMjatIvasahiM / / 3741 // putraH pitA vA bhrAtA vA AryANAM sambandhI ciraproSitastatra kazcidAgato bhavet, tatastaM gRhItvA gaNadharaH saMyatIvasatiM vrajati, yena tAsAM tasmin saMjJAtakasAdhau dRSTe samAdhirupajAyate 10 // 3741 // atha saMlekhana- vyutsarjana - vyutsRSTa- niSThitadvArANi yugapadAha saMlihiyaM pi yativihaM, vosiriyavvaM ca tiviha vosaGkaM / 1 'nAM lokottara' tATI0 mo0 le0 // 2 'yamAcaradeg bhA0 kAM0 // 3 'nasya maradeg bhA0 kAM0 // 4 zocanIyo bhava' bhA0 // Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 3737-46) tRtIya uddezaH / 1037 kAlagaya ti ya socA, sarIramahimAi gacchejA // 3742 // iha saMlekhitam apizavdAt saMlekhyamAnaM vastu tridhA-AhAraH zarIramupakaraNaM ca, yadvopadhiH zarIraM kaSAyAzceti / vyusraSTavyamapyevameva trividham , anazanapratipattikAle etadeva trayaM vyutsarjanIyamiti bhAvaH / evaM vyutsRSTamapi trividham / eSu triSvapi tasyAH sthirIkaraNArtha sUriNA gantavyam / yAvat 'kAlagatA sA saMyatI' iti vArtA zrutA, tAM ca zrutvA tasyAH zarIramahi / mArtha gaNadharaH khayameva gacchet / / 3742 // jAhe vi ya kAlagayA, tAhe vi ya dunni tinni vA divase / gaccheJja saMjaINaM, aNusahi gaNaharo dAuM // 3743 // yadApi ca pravartinIprabhRtikA mahAninAdasaMyatI kAlagatA bhavati tadA dvau trIn vA diva. sAn saMyatInAmanuziSTiM pradAtuM gaNadharo gacchet // 3743 // 10 gataM "gamyate kAraNajAte" (gA0 3721) iti mUladvAram / atha prAghuNakadvAramAha appaviti appatitiyA, pAhuNayA AgayA sauvacArA / sijAyara mAmAe, paDikuTThaddesie pucchA // 3744 // prAghuNakAH sAdhava AtmadvitIyA AtmatRtIyA vA tatrAgatAH, taizca tatra zrutam , yathAatra saMyatyastiSThanti; tataste tAsAM vasatiM sopacArAH pravizanti / sopacArA nAma-triSu sthAneSu / / prayuktanaiSedhikIzabdAH, yadvA saMyatIbhiryeSAM vakSyamANa upacAraH prayuktaste sopacArA ucyante / teSu samAgateSu pravartinI yadi sthavirA tata AtmadvitIyA nirgacchati, atha taruNI tata AtmatRtIyA / yA ca tatra sthavirA sA puratastiSThati / tataH sAdhavaH zayyAtarakulaM mAmAkakulaM pratikuSTakulAni ca-rajakAdisambandhIni auddezikaM ca yeSu kuleSu kriyate tAni pravartinyAH samIpe pRcchanti // 3744 // athopacAraM vyAkhyAti 20 AsaMdaga kaTThamao, bhisiyA vA pIDhagaM va kaTThamayaM / takkhaNalaMbhe asaI, paDihAriga peha'bhoga'NNe // 3745 // yadi sAdhuSu samAgateSu tatkSaNAdeva. kASThamaya Asandako'zuSirAdiguNopetaH prApyate, vRSikA vA kASThamayaM vA pIThakaM labhyate tatastadAnImeva tad grahItavyam / atha tatkSaNAdevAsandakAdi na labhyate tato'nAgataM prAtihArikaM gRhItvA sthApayanti / "peha" ti taccobhaya-25 sandhyaM pratyupekSante / "bhoga'nne' tti akAraprazleSAdanyo nAma--saMyatIjanastasya prAtihArikasya bhogaM na karoti / tataste tatropaviSTAH saMyatInAM nirAbAdhAdivA" pRSTvA zayyAtarakulAdIni pRcchanti // 3745 // atha kena vidhinA te pRcchanti ? kena vA vidhinA tAsteSAM darzayanti ? ityucyate bAhAi aMgulIi va, laTThIi va ujjuaM Thio sNto| na puccheja na dAejA, paJcAvAyA bhave tattha // 3746 // [A.ni.439] zayyAtarAdikulaM pRcchan darzayan vA 'bAhayA' bAhuM prasArya, evamaGgulyA vA yaSTyA vA 1degha saMlekhanAyAM saMlekhyaM vastu bhA0 // 2 ja saMjatINaM, aNusaddhi vA bhave tAmA0 // 30 Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1038 saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ nirgrandhyupA0pra0 sUtram 1 gRhasya 'RjukaM' sammukhaM sthitaH san na pRcched na vA darzayet / kutaH ? ityAha - yatastatraivaM pRcchyamAne darzyamAne vA pratyapAyA bahavo bhavanti // 3746 // tAnevAhatehi' agaNiNA vA, jIviyavavarovaNaM va paDiNIe / kherae khariyA suNhA, naGke vaTTakkhure saMkA || 3747 // bAhrAdikaM prasArya sAdhunA yad gRhaM pRSTam saMyatyA vA darzitam tataH stenaiH kiJcidapahRtaM bhavet, agninA vA tad gRhaM dagdham, pratyanIkena vA tasmin gRhe kasyApi jIvitavyaparopaNaM kRtam, (granthAgram - 25420 ) vyakSarako vA vyakSarikA vA kenacidapahRtA, khuSA vA kenacid dhUrtena saha palAyitA, 'vRttakhuro vA' pradhAnasturaGgamo naSTo bhavet tataH sAdhu-sAdhvIviSayA zaGkA bhavet -- nUnametairevApahRtam dagdhamityAdi; tato nAvidhinA pRcchet na vA darzayet 10 // 3747 // tatraM cAsssInAste sAdhavo na hasanti na vA kandarpaM kurvanti, kintu -- sejAyarANa dhammaM, kahiMti ajANa deMti aNusaTThi / - dhammammiya kahiyammi ya, savve saMvegamAvannA // 3748 // zayyAtarANAM dharmaM kathayanti, AryANAM codyatAnAM sthirIkaraNArthaM sIdantInAM punarudyamanArthamanuziSTiM prayacchanti / dharme ca kathite 'sarve' zrAddhAH saMyatyazca saMvegamApannA bhavanti, Atmanazca 15 mirjarA bhavati // 3748 || prAghuNakadvArameva prakArAntareNa vyAcaSTe 5 anno vi a Aeso, pAhuNaga abhAsiyA u teNabhae / cilimiNiaMtariyA khalu, cAussAle vasejA NaM // 3749 // ayam 'anyaH' apara AdezaH prAghuNakadvAre samasti - te prAghuNakAH 'abhASikAH' draviDAdidezodbhavAH, tatastatra teSAmupAzrayo durlabhaH, atastadarthaM saMyatyo vasatiM mArgayanti / yadi tAbhi20 rapi gaveSayantIbhirna labdhA tato vRkSamUlAdiSu bahirvasanti / atha bahiH stenabhayaM tato yatrAryAH sthitAH santi tat catuHzAlaM bhavet, tatrAnyasyAM zAlAyAM sAdhavazcilimilikayA antaritA vaseyuH // 3749 // catuHzAlasyAbhAve vidhimAha -- rassa asatI, kaDao puttI va aMtare therA / tesaMtariyA khuDDA, samaNINa vi maggaNA evaM / / 3750 // 25 anyasyA vasaterabhAve saMyatAH saMyatyazcaikasmin gRhe vasantaiH kuMDyAntarite vasanti / kuDyAntarasyAbhAve kaTako'pAntarAle dIyate / kaTakasyAbhAve potaM - vastraM tanmayI cilimilikA / atha - cilimilikAyAH stenabhayaM tato yasmin pArzve saMyatyastataH prathamaM sthavirAH, tairantaritAH kSullakAH, tato madhyamAH, tatastaruNA iti / evaM zramaNInAmapi mArgaNA karttavyA, tadyathA - sthavirasAdhUnAmAsanne kSullikAH, tataH sthavirAH, tato madhyamAH, tato dRDhakuDyAsanne 30 taruNyaH sthApyante // 3750 // tatrasthitAnAM vidhimAha - 1deg hiMgaNi tAbhA0 // 2 khara- pe (be) khariyA tAbhA0 'm - 500 mo0 le0 // 4deg tariyassa'satI bhA0 tAbhA0 'kuDyAntarasyAsati' kuDyAntarasyAbhAve ta0 // 6 varttate // 7 etadantargataH pAThaH bhA0 eva varttate // vinA // 3degm - 9500 tATI0 / cUrNe vizeSacUrNe ca // 5degntaH etadantargataH pAThaH bhA0 kAM0 eva Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 bhASyagAthAH 3747-55] tRtIya uddezaH / 1039 annAe AbhogaM, nAeN sasadaM kareMti sajjhAyaM / / accuvyAyA va suve, acchaMti va annahiM divasaM // 3751 // yadi tatra janenAjJAtAH sthitAstato rAtrau 'Abhogam' upayogaM kurvate, tRSNIkA Asate ityarthaH / atha jJAtAstataH 'sazabdaM' mahatA zabdena yuktaM svAdhyAyaM kurvanti / athAtIvodvAtAH-parizrAntAstataH svapanti / kAraNatazcaikaM dvau trIn vA divasAn tatraiva yadi sthAnavaH / tato divasam 'anyatra' udyAnAdiSu sthitvA rAtrau tatra vasanti / kAraNAbhAve tu tatraikarAtramuSitvA prabhAte vrajanti // 3751 // samaNI samaNa paviDhe, nisaMta ullAvakAraNe gurugaa| payalA nidda tubaTTe, acchImalaNe gihI mUlaM // 3752 // zramaNIjane zramaNajane ca kAyikAM kRtvA praviSTe sati yadyeko vA'neke vA ekayA vA'ne-10 kAbhirvA saMyatIbhiH samaM 'nizAnte' niHsaMcaravelAyAmullApam 'akAraNe' AgADhakAraNAbhAve kurvanti tatazcaturgurukam / tathA'nyatrodyAnAdiSu zvApada-stenAdibhayAd divA'pi tatraiva tiSThanto yadi pracalAyante nidrAyante tvagvarttayanti vA akSiNI vA malayanti tatra caturgurukam / atha gRhI pracalAdi vidadhAnaM taM dRSTvA zaGkAM karoti-kimeSa khAdhyAyajAgareNa khinnaH pracalAyate? uta sAgArikajAgareNa ? ityAdi tatazcaturguru / niHzaGkite mUlam / / 3752 // uccAraM pAsavaNaM, va annahiM mattaesu va jayaMti / . ahiTTha paviTThA vA, adiTTha NitedharA bhayitA // 3753 // uccAraM prazravaNaM vA saMyatIkAyikAbhUmiM vimucyAnyatra kurvanti, mAtrakeSu vA kRtvA bahiH pariThApanAyAM yatante / tatra ca yadi gRhibhiradRSTAH praviSTAstato'dRSTA eva nirgacchanti, atha dRSTAH praviSTAstataH 'bhaktAH' vikalpitAH, dRSTA adRSTA vA nirgacchantIti bhaavH|| 3753 // 20 tattha'nattha va divasaM, acchaMtA pariharaMti nidaaii| jayaNAe va survitI, ubhayaM pi ya maggae vasahiM // 3754 // tatra rajanyAmuSitvA divasataH 'tatra vA' saMyatIvasatau 'anyatra vA' udyAnAdiSu tiSThanto nidrA-pracalAdikaM pariharanti, yavanikAntaritA vA yatanayA khapanti yathA sAgAriko na pazyati / yadi te tatra kiyantamapi kAlaM sthAtukAmAstataH 'ubhayamapi' sAdhavaH sAdhvyazcAnyAM vasatiM mArga-25 yanti / labdhAyAM ca tatra sAdhavastiSThanti // 3754 // gataM prAghuNakadvAram / atha gaNadharadvAramAha ahiNA visUikA vA, sahasA DAho va hoja sAso vaa| jati AgADhaM ajANa hoi gamaNaM gaNaharassa // 3755 // 'ahinA' sarpaNa kAcidAryikA daSTA, atimAtre vA bhukte vizUcikA kasyAzcidajaniSTa, sahasA pittenAminA vA 'dAhaH' dAhajvaro vA'bhavat , zvAso vA kasyAzcidakasmAdajani, eva-30 mAdikaM yadi AgADhaM kAryamAryANAM bhavati tato divA rAtrau vA gaNadharasya gamanamanujJAtam // 3755 // athavA1degnA / yatastatra yadi bhA0 kA0 vinA // 2 etacihnagataH pAThaH bhA0 kAM0 eva vartate // Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1040 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [nimranthyupA0pra0 sUtram 1 paDiNIya meccha mAlava, gaya goNA mahisa teNagAI vA / Asanne upasagge, kappar3a gamaNaM gaNaharassa // 3756 // pratyanIka-mleccha-mAlavastena-gaja-go-mahiSa-stenakAdayo vA saMyatInAmupasarga kartumArabdhAH, yadvA na tAvat te upasargayanti paraM teSAmAsanna upasargo varttate tatkSaNAdeva bhAvItyarthaH, tataH 5 kalpate gaNadharasyAnyasya vA samarthasya tannivAraNArtha gamanam // 3756 // gataM gaNadharadvAram / atha maharddhikadvAramAha rAyA'macce seTThI, purohie sasthavAha putte ya / gAmauDe raTuuDe, je ya gaNahare mahiDDIe // 3757 // 'rAjA' pRthivIpatiH / 'amAtyaH' mantrI / aSTAdazAnAM prakRtInAM mahattaraH zreSThI / paura-jana10 padayuktasya rAjJo homAdinA'zivAyupadravaprazamanaH purohitaH / yastu krayANakajAtaM gRhItvA lAbhArthamanyadezaM vrajan sArtha vAhayati-yoga-kSemacintayA pAlayati sa sArthavAhaH / putrazabdaH pratyekamabhisambadhyate, yathA-rAjA rAjaputra ityAdi / tathA 'grAmakUTaH' grAmamahattaraH, 'raajkuutt|' rASTramahattaraH, ete pravrajitA iha gRhyante / yazca gaNadharo rAjAdibahumato vidyAtizayasampanno vA, ete sarve'pi maharddhikA ucyante // 3757 // 15 eteSAM saMyatIvasatiM gacchatAmamI guNA bhavanti ajANa teyajaNaNaM, dujaNa saMcamakArayA ya goravayA / tamhA samaNuNNAyaM, gaNahara gamaNaM mahiDDIe // 3758 // AryANAM 'tejojananaM' mAhAtmyotpAdanam / durjanAnAM ca 'sacamatkAratA' sAzaGkatA bhavati, na kiJcit pratyanIkatvaM kurvantItyarthaH / loke ca AryANAM gauravamupajAyate / tasmAd gaNadharasya 20 'maharddhikasya ca' rAjapravrajitAdergamanamAryikApratizraye samanujJAtam // 3758 // tAzcAryikAstAn rAjAdidIkSitAn dRSTvA itthaM cintayanti saMtavibhavA jai tavaM, kareMti avaijjhiUNa iddddiio| sIyaMtathirIkaraNaM, titthavivaDDI ya vaNNo ya // 3759 // sadvibhavA apyamI yadi 'RddhIH' rAjyAdisampadaH 'apojjhya' parityajya tapaH kurvanti 28 tato vayamasatI sampadaM prArthayamAnAH kimevaM pramAdamanAstiSThAmaH ? ityevaM sIdantInAmAryikANAM sthirIkaraNaM kRtaM bhavati / sthirIkaraNe ca kriyamANe tIrthasya vivRddhiH / tIrthavRddhau ca pravacanasya 'varNaH' yazaHpravAdaH prabhAvito bhavati / / 3759 // gataM maharddhikadvAram / atha 'pracchAdanA ca zaikSe' iti dvAramAha vIsubhio ya rAyA, lakkhaNajutto na vijjatI kumaro / paDiNIehi va kahie, AhAvaMtI davadavassa // 3760 // - kasyApi nRpatestrayaH putrAH samyagdarzanalabdhabuddhayo dIkSA kakSIkRtavantaH / kAlAntareNa ca sa rAjA 'vizvambhUtaH' zarIrAt pRthagbhUtaH, kAlagata ityarthaH / tato'mAtyAdayaH 'vayamarAjakAH 1 goNo madeg tAbhA0 // 2 saccaMkAra tAbhA0 // 30 Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 3756-65] tRtIya uddezaH / 1041 santo'nAthAH' iti paribhAvya rAjyalakSaNopetaM kumAra prayatnena gaveSitavantaH, paraM na vidyate ko'pi lakSaNayuktaH kumAraH / tataH kathitaM 'pratya nIkaiH' tacanikAdibhiH, yathA-yeSAM madhye'syaiva nRpateH putrAH pravrajitAH santi te sAdhavo viharamANA ihaivodyAne samprAptAH / tataste'mAtyAdayaH samyag jJAtvA chatra-cAmara-khaDgAdikaM rAjAha vastu gRhItvA drutadrutam 'AdhAvanti' sAdhUnAM samIpamAgacchanti // 3760 // atha pratyanIkAH kena kAraNena kathayanti ? ityucyate ai siMjaNammi vanno, ya Ayati iDDimaMtapUyA ya / rAyasuyadikkhieNaM, tittha vivaDDI ya laddhI ya // 3761 // amunA rAjasutena dIkSitena 'siM' amISAM zramaNAnAm 'ati' atIva 'jane' loke 'varNaH' yazaHpravAdo vijRmbhate, yathA-aho ! amISAmeva dharmaH pratapati yatredRzAH pravrajanti / 'Ayatizca' santatiramISAmanenAvyavacchinnA bhaviSyati / Rddhimantazca-zreSThyAdaya etatprabhAveNAmISAM 10 pUjAM kurvanti / tathA 'rAjasuto'tra pravajitaH' iti kRtvA'nye'pi bahaba ibhyaputrAdayaH pravrajantIti tIrthavRddhiH / labdhizcAhAra-vastrAdInAM pracurA bhavati / utpavrajitena punaramunA varNAdayo na bhaviSyantIti buddhyA pratyanIkAH kathayanti // 3761 // tatastAnamAtyAdInuvAjanArthamAgacchataH zrutvA te rAjaputrAH kiM kurvanti ? ityAhadaTTaNa ya rAiDiM, parIsahaparAito tahiM koii|| 15 Apucchai Ayarie, sammatte appamAo hu // 3762 / / tAM rAjasamRddhimAgacchantIM dRSTvA tatra ko'pi rAjaputraH parISahaparAjitaH sannAcAryAnATacchate-bhagavan ! azakto'haM pravrajyAmanupAlayitum / tata AcAryA bhaNanti-saumya ! samyaktve bhavatA 'huH' nizcitamapramAdaH karttavyaH // 3762 // nAUNa ya mANussaM, sudullabhaM jIviyaM ca nissAraM / / saMghassa cetiyANa ya, vacchallattaM karejAhi // 3763 // jJAtvA 'mAnuSyaM' manuSyabhavaM sudurlabhaM jIvitaM ca nissAraM matvA saGghasya caityAnAM ca 'vatsalatvaM' bhaktiM kuryA iti / / 3763 // dvitIyaH punarAha kiM kAhiMti mamete, paDalaggataNaM va me jaDhA iDDI / ko vA'niTTaphalesaM, vibhavesu calesu rajjejA // 3764 // 25 kiM kariSyanti mama 'ete' amAtyAdayaH ? paTalamatRNamiva mayA rAjyaRddhiH "jaDhA" parityaktA, api ca rAjyAdivibhavAnAM bhuktAnAM dhruvaM narakapAtaH phalam , calAzcAmI sandhyAbhrarAgavat , ataH ko vA'niSTaphaleSu caleSu ca vibhaveSu 'rajyeta' rAgamanubadhnIyAt ? / evamuktvA prakaTa eva pradeze sthitaH sarvAnupasargAnabhibhUya sa saMyamamanupAlayati // 3764 // yastu tRtIyaH sa kiM karoti ? ityAha taIo saMjamaaTThI, Ayarie paNamiUNa tiviheNaM / gelanaM niyaDIe, ajANa uvassagamatIti // 3765 // 1ityucyate bhA0 // 2 bitio tAmA0 cUrNau ca // Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1042 saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ nirgranthyupA0pra0 sUtram 1 tRtIyo rAjaputraH saMyamArthI sa gurubhirabhihitaH - Arya ! saMyatIpratizraye nilIyakha / sa prAha--- icchAmyahaM bhagavadvacanam, nistArayata mAM yena kenApi prakAreNAsmAdupasargasamudrAt / evamuktvA sa AcAryAn 'trividhena' mano- vAk- kAyakarmaNA praNamya nikRtyA glAnatvaM kRtvA - ssryANAmupAzrayaM pravizati // 3765 // 5 aMtadbhANA asaI, jai maMsU loya aMbilIvIe / pIsittA deti muhe, apagAseM ThaveMti ya virego // 3766 // yadyantardhAnakAraNamaJjana-mantrAdi vidyate tataH so'ntarhitaH kRtvA tatraiva sthApyate / atha nAstyantardhAnakaraNaM tataH saMyatInepathyaM kArayitvA tadvasatiM netavyaH / yadi tasya ' zmazru' kUrcaM vidyate tato locaH kriyate / amlinIbIjAni ca piSTvA tasya mukhe dadati, tairmukhamAlimpantI10 tyarthaH / aprakAze ca pradeze saMyatIvasatau taM sthApayanti / virekadha virecanakA rakauSadhaprayogeNa kriyate // 3766 // saMthAra kusaMghADI, amaNune pANae ya pariseo / saNa pIsaNa osaha, addhiti kharakammi mA bolaM / / 3767 / / saMstAra ke sa saMyataH zAyyate / malinAM truTitAM ca kusaGghATI sa prAvaraNaM kAryate / 'ama15 nojJa' durgandhi pAnakaM tena tasya pariSekaH kriyate / tathA kAzcana saMyatyastatra candanasya gharSaNam anyAstu peSaNaM auSadhasya kurvanti / aparAH punaH karatalaparyastamukhA bhUmigatadRSTayo'dhRtiM kurvANAstiSThanti, 'kharakarmikeSu ca ' rAjapuruSeSu samAgateSu bhaNanti - mA bolaM kuruta, eSA pravarttinI glAnA na yuSmadIyaM bolaM sahate / evamasau tatra saMyatIveSeNa tiSThan sarvANyapi sthAna - niSadanAdIni padAni kuryAt // 3767 // gataM 'pracchAdanA ca zaikSe' iti dvAram / atha 20 'asahiSNozcatuSkabhajanA' iti dvAraM bibhAvayiSurAha dona vi sa bhavaMtI, so vaDasahU sA va hoja U asahU / dohaM pi u asahUNaM, tigiccha jayaNAya kAyavvA // 3768 // yasyA glAnasAdhvyAzcikitsA kriyate yazca tasyAH praticarakaH tau dvAvapi sahiSNU bhavataH, eSa prathamo bhaGgaH / "so va'sahu" ti sAdhvI sahiSNuH 'saca' sAdhurasahiSNuriti dvitIyaH / 25 "sA va hojja U asahu" tti 'sA' sAdhvI asahiSNuH sAdhuH sahiSNuH, eSa tRtIyaH / sAdhvI sAdhuzca dvAvapyasahiSNU iti caturthaH / eteSu caturSu bhaGgeSu yatanayA cikitsA karttavyA // 3768 // tatra prathamabhaGgaM tAvad bhAvayati soUNa U gilANaM, paMthe gAme va bhikkhavelAe / jai turiyaM nAgacchai, laggai gurue caummAse || 3769 // 30 zrutvA glAnAM saMyatIM pathi vA paribhraman grAme vA tiSThan bhikSAvelAyAM vA paryaTan yadi tvaritaM glAnAsamIpaM nAgacchati tatazcaturo mAsAn gurukAn 'lagati' prApnoti, ato glAnAM zrutvA nirjarAmabhilaSatA sarveNApyakSepeNaiva tasyAH samIpaM gantavyam || 3769 // kathaM punastasyAH zravaNaM bhavati ? ucyate - yatra grAme glAnA vidyate tasya bahira dUrasamIpe Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 3766-73] tRtIya uddezaH / 1013 vyativrajantaM saMyataM gRhasthaH ko'pi brUte-yuSmAkaM glAnAyAH pratijAgaraNaM kriyate ! na kriyate ? / sAdhurAha-suSTu kriyate / / gRhI bravIti-yayevaM tataH lolaMtI chaga-mutte, souM ghettuM davaM tu Agacche / tUraMto taM vasahiM, NiveyaNaM chAyaNa'jAe // 3770 // ekAkinI saMyatI 'chagaNa-mUtre' AtmIya eva purISa-prazravaNe 'lolantI' viluThantI atra grAme tiSThati / evaM zrutvA tata eva 'dravaM' pAnakaM gRhItvA tvaramANaH sNytiivstimaagcchti| tato bahiH sthitvA zayyAtarIpA dAryikAyA nivedanaM kArayati, yathA-bahiH sAdhurAgato'stIti / sA ca zayyAtarI tasyA AryikAyA durnivasitagAtrANAM chAdanaM kuryAt / atha sA na karoti tata AtmanA'pi yatanayA tAM chAdayati // 3770 // tataH sa sAdhustasyA itthaM sthirIkaraNaM karoti 10 AsAso vIsAso, mA bhAhi iti thirIkaraNa tIse / dhuviuM cIra'tthuraNaM, tIse'ppaNa bAhi kappo ya // 3771 // 'AzvAso nAma' dhIrA bhava, ahaM te sarvamapi vaiyAvRttyaM kariSye / 'vizvAsastu' tvaM mama mAtA bhaginI duhitA vA ato mA bhaiSIH, evaM vayo'nurUpamaviruddhaM vacanaM bravIti / itthaM tasyAH sthirIkaraNaM kRtvA chagaNa-mUtralalitAM tAM dhAvitvA tasyA evaupagrahikANi cIvarANi 15 teSAmabhAve AtmIyAnyapi saMstArake AstRNAti tAM vA paridhApayati / tataH kharaNTitacIvarANAM pratizrayAd bahiH kalpo dAtavyaH / bhUmerapi tasyA upalepanaM karttavyam // 3771 // atha pravezavidhi vizeSata Aha eehi kAraNehiM, pavisaMte U NisIhiyA tini / ThiccANaM kAyavvA, aMtara dUre pavese ya // 3772 // 'etaiH' glAnatvAdibhiH kAraNaiH saMyatIvasatau pravizatA tisro naiSedhikyaH krttvyaaH| katham ? ityAha-'sthitvA' prathamanaSedhikIkaraNAnantaraM kiyantamapi kAlaM pratIkSya dvitIyA naiSedhikI, tato dvitIyAnantaraM tRtIyA'pyevameva krttvyaa| tathA prathamA naiSedhikI 'dUre' agradvAre, dvitIyA 'antare' madhyabhAge, tRtIyA 'praveze' mUladvAre vidhAtavyA // 3772 // tataHpaDihArie paveso, takajasamANaNA ya jynnaae| 25 gelaNNe ciTThaNAdI, pariharamANo jato khippaM // 3773 // zayyAtarIbhiH 'pratihArite' AryAyA jJApite sati pravezaH kartavyaH / praviSTena ca tasyavivakSitasya glAnakAryasya pUrvoktayA vakSyamANayA ca yatanayA samApanA kartavyA / evaM glAnatve tatra sthAnAdIni padAni kuryAt / tathA glAnakRtyAnyutsargato'zuddhaM pariharan karoti / atha zuddhaM na prApyate tataH "jau" tti anAgADhe paJcakahAnyA 'yataH' yatamAnaH karoti, "khippaM" ti 30 AgADhe kSiprameva karoti / athavA''tma-parobhayasamutthadoSAn pariharamANo glAnakRtyaM karoti, kutaH ? ityAha-"jato khippaM" ti yata AtmasamutthAdidoSAn apariharataH kSiprameva saMyamavi. 1degraNA ki bhA. kA0 // 2 degnaM kAryate / adeg bhA0 kAM0 // 20 Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1044 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [nimranthyupA0pra0 sUtram 1 rAdhanA bhavati / / 3773 // kIdRzaH punastAM pratijAgarti? ityucyate-- piyadhammo daDhadhammo, miyavAdI appakotuhallo ya / ajaM gilANiyaM khala, paDijaggati eriso sAha ||3774||[o.ni.648,aav.ni.1375] priyaH-iSTo dharmo yasya sa priyadharmA / dhameM yaH dRDhaH-nizcalo dRDhadharmA, rAjadantAditvAd dRDhazabdasya pUrvanipAtaH / mitaM-parimitAkSaraM vadituM zIlamasyeti mitavAdI / alpazabdasya iha abhAvavacanatvAd alpam-avidyamAnaM kautUhalaM strIrUpadarzanAdiSu yasya so'lpakautUhalaH / IdRzaH sAdhurA- mlAnAM pratijAgarti // 3774 // so pariNAmavihiNNU, iMdiyadArehi~ sNvriydaaro| jaM kiMci dunbhigaMdhaM, sayameva vigicaNaM kuNati // 3775 // 10 'saH' vaiyAvRttyakaraH 'varNa-gandhAdibhiH zubhA api bhAvA bhUyo'pyazubhA bhavanti, azubhA api ca saMskAravizeSato vizrasayA vA zubhA jAyante' ityevaM pudgalAnAM pariNAma vidhiM jAnAtIti pariNAmavidhijJaH / tathA indriyadvArebhyaH saMvRtadvAraH, iha "gamyayapaH karmAdhAre" (siddha02-2-74) ityanena paJcamI, tato'yamarthaH-indriyarUpANi dvArANyadhikRtya saMvRta dvAraH, na punarbAhyadvArANi / IdRzaH sAdhuryat kizcidAryikAyAH saMjJAdikaM durabhigandhaM tasya 18 svayameva 'vivecanaM' spheTanaM pariSThApanaM vA karoti // 3775 // saMvRtadvArapadasya saphalIkaraNArthamAha gujhaMga-vadaNa-kakkhoruaMtare taha thaNaMtare dahU~ / sAharati tato diDiM, na ya baMdhati dihie dihiM // 3776 // guhyAGgasya vadanasya kakSAyA Urvozca yAnyantarANi-avakAzAstAni tathA stanAntarANi ca 20 dRSTvA 'saMharati' bhAskarAdiva tato dRSTiM nivartayati, 'naca' naiva AryikAyA dRSTau dRSTiM 'badhnAti' mIlayatItyarthaH // 3776 // atha 'yat kiJcid durabhigandham' ityAdi vyAcaSTe uccAre pAsavaNe, khele siMghANae vigiMcaNayA / uvvattaNa pariyattaNa, NaMtaga pillevaNa sarIre // 3777 // uccArasya prazravaNasya khelasya siGghAnasya ca vivecanaM karoti / udvartanaM nAma-tasyA uttA25 nAyAH pArzvataH karaNam , tata itarasyAM dizi sthApanaM parivartanam , te api karoti / 'nantakaM' vastraM tathA zarIraM ca yadi saMjJayA mUtreNa vA liptaM tatastadapi nipayitavyam // 3777 // kiriyAtItaM gAuM, jaM icchati esaNAe~ jaM tattha / saddhAvaNA pariNA, paDiyaraNa kahA NamokAro // 3778 // kriyAyAM kriyamANAyAmapi yA na praguNIbhavati sA kriyAtItA, tAM jJAtvA sA praSTavyA-kena 30 bhavatyAH samAdhirutpadyate / tato yad dravyamicchati tadeSaNayA zuddha zuddhasyaulAme paJcakahAni yatanayA'pi gRhItvA dAtavyam / tataH sA tathA zraddhApyate yathA 'parijJAm' anazanaM pratipadyate / anazanapratipannAyAzca sarvaprayatnena praticaraNam / dharmakathA ca tathA karttavyA yathA samyagu1 syAbhAve paJca bhaa.|| Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 bhASyagAthAH 3774-83] tRtIya uddezaH / 1045 tamArthamArAdhayati / namaskArazca tasyA maraNavelAyAM dAtavya iti // 3778 // kriyAsAdhyAyA vidhimAha davvaM tu jANiyavvaM, samAdhikAraM tu jassa jaM hoti / NAyammi ya davvammi, gavasaNA tassa kAyavvA // 3779 // yasya rogasya yada dravyaM pathyaM yasyA vA glAnAyA yat samAdhikArakaM tat prathamata eva jJAta-5 vyam / jJAte ca tasmin dravye sarvaprayatnena tasya gaveSaNA karttavyA / / 3779 // sayameva diTThapADhI, kareti pucchati ajANao vejaM / [o.ni. 75] dIvaNa davvAdimmi ya, uvadese ThAti jA laMbho // 3780 // vaidyakazAstrarUpo dRSTaH pATho yena sa evaMvidhaH svayameva cikitsAM karoti / atha 'ajJaH' vaidyakazAstrAbhiprAyaM na jAnAti tato vaidyaM pRcchati / tasya ca vaidyasya dIpanaM karoti, yathA-ahaM 10 kAraNata ekAkI saJjAtaH, ato mA apazakunaM gRhadhvam / tato vaidyena dravya-kSetra-kAla-bhAvamedAt caturvidhe upadeze datte sati bravIti-yadi vayametanna labhAmahe tataH kiM prycchaamH| evaM pRSTe bhUyo dravyAntare upadiSTa brUte-yadyetadapi na labhAmahe tataH kiM karttavyam / evaM tAvat pRcchati yAvad yasya dravyasya dhruvo lAbhaH / tadupadeze ca pRcchA 'tiSThati' uparamata ityarthaH // 3780 // atha rAtrau vidhimAha abbhAse va vasejA, saMbaddha uvassagassa vA dAre / __ AgADhe gelaNNe, uvassae cilimiNivibhatte // 3781 // saMyatIpratizrayasya 'abhyAse' samIpe yadasambaddhamanyagRhaM tatra vaset , tasyAbhAve sambaddhe'pyanyagRhe, tadabhAve upAzrayasya vA dvAre / athAgADhaM glAnakArya bhavati tata upAzraye'pi cilimilikAvibhakte vasati // 3781 // kimarthaM punarupAzrayasyAntarvasati ? ityAha uvvattaNa pariyattaNa, ubhayavigiMcaTTha pANagaTThA vaa| takarabhaya bhIrU adha, NamokAraTThA vase tattha // 3782 // tasyA udvarttanaM parivartta vA kartum , ubhayasya vA-kAyikI-saMjJAlakSaNasya vivecanArtham , tRSNA yA vA rAtrau pAnakadAnArtham , yadvA tatra taskarabhayaM sA ca saMyatI khabhAvenaiva bhIruH tato bhayarakSaNArtham , 'atha' iti athavA maraNavelAyAH pratyAsannatvAd namaskAradAnArtha vA tatra 25 rAtrau vaset // 3782 // dhii-balajutto vi muNI, sejAtara-saNNi-sijhagAdijuto / vasati parapaJcayaTThA, salAhaNahA ya avarANaM / / 3783 // yadyapi sa muniH sahiSNutvAd dhRti-balayuktastathApi zayyAtareNa saMjJinA vA-zrAvaNa sijjhakena vA-sahavAsinA yutaH-sahitaH saMyatIpratizraye vasati / taM ca zayyAtarAdikamitthaM 30 bhaNati-na vartate mamaikAkinaH saMyatIpratizraye rAtrI vastum , ato mama dvitIyena bhaktA 1rU ya va tAbhA0 // 2degm , maraNa bhA0 kaaN*|| 3 sinagA tAmA* binA // 4degNa 'sijakena sisakena vA' saha bhaa0|| Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 saniyukti-ladhubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [nirmanthyupA0pra0 sUtram 1 bhavitavyam / atha kimarthamevaM karoti? iti cerdai ityAha-'parapratyayArtha' pareSAm agAriNAM pratItyutpAdananimittam , yathA-naiSa viruddhAbhiprAyeNAtra vasati / 'apareSAM ca' sAdhUnAM zlAghanArtham , dhanyA amI yeSAmevaMvidhaH sudRSTo dharma iti // 3783 // so nijarAeN vaTTati, kuNati ya ANaM aNaMtaNANINaM / sa bitiJjao kahetI, pariyaTTegAgi vasamANo // 3784 // 'saH' sAdhurevaM kurvan vipulAyAM nirjarAyAM varttate, AjJAM ca 'anantajJAninAM' tIrthakRtAM karoti / sa ca sadvitIyo vasan tasya dvitIyasya dharma kathayati, athaikAkI vasati tataH sarvAmapi rAtriM parivarttayati // 3784 // paDijaggiyA ya khippaM, doNha sahUNaM tigiccha jataNAe / tattheva gaNaharo aNNahiM va jayaNAe~ to nei // 3785 // evaM tena sAdhunA pratijAgaritA sA 'kSipraM' zIghraM praguNIbhavet / itthaM dvayoH sahiSNvoyatanayA cikitsAkaraNamuktam / tAM ca praguNIbhUtAM gRhItvA yadi tasyA gaNadharaH 'tatraiva' Asanne samasti tatastaM gADhaM kharaNTayitvA tasya samarpayati / atha 'anyatra' dUradeze tataH sArthena saha tAM tatra prasthApayati, khayaM vA yatanayA tatra nayati // 3785 // katham ? ityAha nikkAraNigiM camaDhaNa, kAraNigi Neti ahava appAhe / gamaNitthi missa saMbaMdhi vajite asati egAgI // 3786 // yadi sA glAnA saMyatI niSkAraNaM gaNAda niSkramyaikAkinI bhUtA tatastAM 'camaDhayati' nirbharsayatItyarthaH / atha kAraNikA tatastAM khayaM nayati, yeSAM vA AcAryANAM sA saMyatI teSAM sandizati, yathA--yuSmAkaM saMyatI sAmpratamatra tiSThati, asyA AnayanakRte saGghATakaH praheyaH / 20 yadA punaH sa khayaM nayati tadA iyaM yatanA-"gamaNitthi" ityAdi / strIsArthena sambandhinA samaM prathamato nayati, sa tataH strIsArthenaivAsambandhimizreNa, >> tataH strIsArthenaivAsambandhinA / tataH puruSamizrAbhirapi strIbhiH-prathamaM sambandhipuruSayuktAbhiH, tato'sambandhimizrapuruSayutAbhiH, >> tato'sambandhipuruSayuktAbhirapi / tataH puruSaireva kevalai:-prathamaM sambandhibhiH, tato'sambandhimitraiH, tato'sambandhibhirapi samaM nayati / eSAM prakArANAmabhAve sa sAdhurekAkyapi tAM 25 nayati, tatra cAtmanA purato gacchati, saMyatI tu nAsanne nAtidUre pRSThataH sthitA Agacchati // 3786 // gataH prathamo bhaGgaH / atha dvitIyaM bhaGgaM bibhAvayiSurAha na vi ya samattho savvo, haveja etArisammi kajammi / 1degd ucyate-'para' kAM // 2-3 AD etacihnAntargataH pAThaH bhA0 eva vartate / carNirapyetatpAThasaMvAdinI, tathA ca tatpAThaH"nikAraNie gAdhA kaNThyA / itthisattheNa saMbaMdhiNA samaMti, asai itthIsattheNa ceva asaMbaMdhimIseNaM, asati itthisattheNa ceva asaMbaMdhiNA / evaM pumamIsAhiM vi thIhiM tigaM, purisehiM pi tig| aNNe bhaNati-itthisattheNa samaM Neti, asati itthimIseNaM, asati saMbaMdheyapurisehiM samaM / asati 'vajitetti asaMbaMdheehi samaM / asatIte tesiM satthANaM egAgI viNeti // " iti // Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 3784-92] tRtIya uddezaH / 1047 kAyavyoM purisakAro, samAhisaMdhANaNaTThAe // 3787 // 'sAdhvI sahiSNuH sAdhurasahiSNuH' ityayaM bhaGgo bhAvyate-'nApi ca naiva sarvo'pi sAdhuH 'etAdRze striyAH sparzAdAvapi manonigrahAtmake kArye samarthoM bhavet tataH kiM sA glAnA satI tena parityaktavyA ? na ityAha-jJAna-darzana-cAritrANAM yaH samAdhiH-anyo'nyAvirodhenaikatrAvasthAnaM tasya saindhAnArtha tathA sAdhunA puruSakAraH karttavyaH yathA tasyAzcikitsA kriyate Atmanazca 5 zIlakhaNDanA na bhavati // 3787 // sa punaH sAdhuH kathamasahiSNurbhavati ? ityucyate soUNa ya pAsittA, saMlAvaNaM taheva phAseNaM / / etehi asahamANe, tigiccha jayaNAi kAyavvA / / 3788 // striyAH zabdaM zrutvA rUpaM vA tadIyaM dRSTvA tayA sArddha vA yaH saMlApo yo vA tasyAH sparza stena vA tasya mohodbhavaH samullasati / etaiH prakAraiH 'asahamAnaH' indriyanigrahaM kartumakSamo 10 yastena yatanayA cikitsA kartavyA / tadyathA-prathamaM sA glAnA praSTavyA--Arye ! bhavatI kiM sahiSNuH ? utAsahiSNuH ? / sA ca gItArthA vA bhavedagItArthA vA // 3788 // tatra avikoviyA u puDhA, bhaNAi kiM maM na pAsasI Niyae / chaga-mutte lolaMti, to pucchasi kiM sahU asahU // 3789 // 'avikovidA' agItArthA pRSTA idaM bhaNati-kiM mAM na pazyasi nijake chagaNa-mUtre lola- 16 ntIm ? tata evaM pRcchasi kiM sahiSNuH ? asahiSNuH ? iti // 3789 // sAdhurAha pAsAmi NAma etaM, dehAvatthaM tu bhagiNi! jA tujhaM / pucchAmi ghitibalaM te, mA baMbhavirAhaNA hojA // 3790 // 'nAma' iti komalAmantraNe, bhagini ! pazyAmyahamenAM dehAvasthA yA sAmprataM tava varttate, paramahaM 'te' tava dhRtibalaM pRcchAmi, mA mama tava ca brahmavatavirAdhanA bhavediti kRtvA // 3790 // 20 tataH sAdhvI brUte iharA vi tAva sadde, rUvANi ya bahuvihANi purisANaM / soUNa va daTTaNa va, Na maNakkhobho mahaM koti // 3791 // 'itarathA'pi' nIrogAyA api mama tAvat puruSANAM gItAdIn zabdAn zrutvA rUpANi ca 'bahuvidhAni' viziSTanepathyAlaGkRtAni dRSTvA 'ko'pi' manAgapi na manaHkSobho bhavati // 3791 / / 25 kiJca saMlavamANI vi ahaM, Na yAmi vigati Na saMphasittANaM / haTThA vi kintu eNhi, taM puNa NiyagaM dhitiM jANa // 3792 // ahaM sakalamapi divasaM puruSeNa saha saMlapantI 'vikRti' vikAraM na yAmi, na vA puruSasya hastAdyavayavaM saMspRzyApi vikAraM gacchAmi / tadevaM 'hRSTA'pi' nIrogA'pyahamevaM sahiSNuH, kiM 30 punaH 'idAnIM' glAnAdyavasthAM prAptA ? tvaM punaH 'nijakAm' AtmIyAM dhRtiM jAnIhi // 3792 // 1 saMdhAraNaTAe bhA0 / etadanusAreNaiva bhA. TIkA / dRzyatAM TippaNI 2 // 2sandhAraNArtha bhA0 // 3degyavasaMspRSTA'pi bhA0 // Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1048 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ nirgranthyupA0pra0 sUtram 2 evamukte sa kiM karoti ? ityAha so maggati sAhammi, saNi ahAbhadigaM va sUI vaa| deti ya se vedaNagaM, bhattaM pANaM va pAuggaM // 3793 // 'saH' asahiSNuH sAdhustatrAnyatra vA grAme 'sAdharmikI' saMyatI mArgayati, tatra ca prathama 5 saMvinAM gItArthAm , tadabhAve saMvinAmagItArthAm , tadalAme pArzvasthAM gItArthAm , tadaprAptau pArzvasthAmevAgItAm / atha saMyatI na prApyate tataH 'saMjJinIM' zrAvikAm , tAmapi prathama gRhItANuvratAm , tato darzanazrAvikAmapi; tadaprAptau yathAbhadrikAmapi gaveSayati / tadalAbhe 'sUtikAM' navaprasUtastrIsUtikarmakAriNI mArgayati / sA ca dharmakathayA prajJApyate yathA mudhi kayaiva saMyatyA vaiyAvRttyaM karoti / athAsau mudhikayA necchati tato vetanamapi tasyai bhaktaM pAnaM 10 vA prAyogyaM dadAti / / 3793 // eyAsiM asatIe, Na kaheti jahA ahaM khu miM asahU / saddAdIjayaNaM puNa, karemoM esA khalu jiNANA // 3794 // 'etAsAm' anantaroktastrINAmabhAve sa sAdhustasyAH purato naivaM kathayati, yathA-ahamasahiSNurasmi paramevaM vacetasi nizcinoti, yathA-zabdAdiviSayAM yatanAM kurmaH / eSA 'khalu' 15 nizcitaM jinAnAmAjJA // 3794 // yatanAmevAha saddammi hattha-vatthAdiehi~ didvimmi ciliminnNtrio| saMlAvammi parammuhoM, govAlagakaMcuto phAse // 3795 // yadyasau sAdhuH zabde'sahiSNustatastAM glAnAM bhaNati--mA vacanena mAM vyApArayaH, kintu hastena vA vastreNa vA aGgulyA vA saMjJAM kuryAH / yastu dRSTiklIbaH sa sarvamapi vaiyAvRttyaM 20 cilimilikayA antaritaH karoti / athAsau saMlApaklIvastato'vazyasaMlapanIye parAGmukhaH saMlApaM karoti / sparzaklIbastu gopAlakakaJcakamAtmanA prAvRtya tasyAH sarvamapyudvartanAdikRtyaM karoti // 3795 // gato dvitIyabhaGgaH / atha tRtIya-caturthabhaGgayoratidezamAha eseva gamo niyamA, niggaMthIe vi hoti asahae / donhaM pi hu asahUNaM, tigiccha jayaNAe~ kAyavvA // 3796 // __'eSa eva' dvitIyabhaGgoktaH 'gamaH' prakAro niyamAd nimranthyAmapyasahiSNau karttavyaH / navaraM yAM zabdAdiyatanAmasAvAtmanA kRtavAn tAM sA saMyatI kArayitavyA / 'dvayorapi ca' saMyatI-saMyatayorasahiSNvoH 'yatanayA' dvitIya-tRtIyabhaGgoktayA cikitsA karttavyA // 3796 // guNIbhUtA ca kAcididaM brUyAt-- 30 AyaMkavippamukkA, haTThA baliyA ya NivyA saMtI / ___ajA bhaNeja kAI, jeDajA! vIsamAmo tA // 3797 // 1 paraM zabdAdiviSayAM yatanAM karoti / eSA bhA0 // 2 diTThI' ci tAbhA0 // 3 // etadantargatamavataraNaM bhA0 nAsti // Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mASyagAthAH 3793-3801 ] tRtIya uddezaH / 1049 AtaGkena -rogeNa vipramuktA satI hRSTA saJjAtA, tathA balikA - upacitamAMsa - zoNitA, nirvRtA-khasthIbhUtendriyA, evaMvidhA satI kAcidAryikA brUyAt -- jyeSThArya ! ciraM saMyamabhArAkrAntAvAvAm ata enaM bhAraM parityajya yathAsukhaM kiJcit kAlaM tAvad 'vizrAmyAvaH' vizrAmaM gRhNIvaH // 3797 // kiJca - divaM ca parAmu ca rahassaM gujjha ekamekassa | taM vIsamAmoM amhe, pacchA vi' tavaM carissAmo // / 3798 // 'rahasyam' ekAntayogyaM yad guhyaM tad madIyaM bhavatA mayA'pi bhavadIyamudvarttana-parivartanAdikriyAsu bahuza ekaikasya dRSTaM parAmRSTaM ca, 'tat' tasmAd vizrAmyAvaH kiJcit kAlaM 'pazcAt ' pazcime kAle tapazcariSyAvaH // 3798 // taM soccA so bhagavaM, saMviggo'vajabhIrU daDhadhammo / aparimiyasattajutto, NikkaMpo maMdaro ceva / / 3799 / / 'tat' tasyA AryikAyA vacanaM zrutvA sa bhagavAn 'saMvimaH ' mokSAbhilASI, avadyaM pApaM tato bhIruH-cakitaH, 'dRDhadharmA' cAritre sthiraH, aparimitam - iyattArahitaM yat sattvaM - dhRtibalaM tena yuktaH, ata eva niSkampaH 'mandara iva' merugiririva / yathA hi mandaro vAyunA na kampyate evaM paribhoganimantraNavAyunA sa bhagavAn na kampitavAn // 3799 // kintu -- uddhaMsiyA ya teNaM, suDDu vi jANAviyA ya appANaM / 15 carasu tavaM nissaMkoM, u sAsiyaM so u cetei || 3800 // 'uddharSitA' kharaNTitA gADhaM tena bhagavatA sA saMyatI, yathA - nirdhameM ! IdRzaM duHkhamanubhUya bhavatyA vairAgyamapi na saJjAtam, mayA'pi sAdharmiketi kRtvA bhavatI cikitsAkaraNena praguNIkRtA, itarathA mRtA abhaviSyat / evaM 'suSThu atIva jJApitA sA 'AtmAnaM' Atmano nirabhilA - 20 SatAmityarthaH / tatazca cara samprati niHzaGkA tapaHkarma, evaM tAM zAsitvA 'saH' sAdhuH Avazyaka 'cetayati' gamanaM karotItyarthaH || 3800 || atha dvitIyapadamAha- biyapa maNappajjhe, pavise avikovie va appajjhe / -gaNa-AusaMbhama, bohikateNesu jANamavi / / 3801 // 6 sUtram -- no kappai niggaMdhINaM niggaMthauvasyaMsi ciTTittae vA jAva kAussaggaM vA ThANaM ThAittae 2 // dvitIyapade saMyatavasatau ' anAtmavaza: ' kSiptacittAdiko naiSedhikItrayakaraNamantareNApi 25 pravizet / Atmavazo vA yaH 'avikovidaH ' zaikSaH so'pyavidhinA pravizet / yadvA stenA'mnyapkAyasambhrameSu bodhikasteneSu vA 'jAnannapi ' gItArtho'pi sahasA pravizet // 3801 // 1 vi vayaM carideg tAmA* // 2 kA, tu sAsituM so tAbhA0 // 10 30 Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1050 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [carmaprakRte sUtram 3 asya sambandhamAha paDivakkheNaM jogo, tAsi pi Na kappatI jatINilayaM / NikAraNagamaNAdI, jaM jujati tattha taM NeyaM // 3802 // "paDivakkheNaM" ti bhAvapradhAnatvAd nirdezasya pratipakSatayA 'yogaH' sambandhaH kriyate5 yathA nimranthAnAM nirgranthyupAzraye gamanAdikaM kattuM na kalpate tathA 'tAsAmapi' nirgranthInAM 'yatinilaye' nirgranthopAzraye niSkAraNe gamanAdikaM kartuM na kalpate / etadarthapratipAdanArthamidaM sUtramArabhyate / atra ca 'yat' prAyazcitta-doSajAlAdi pUrvasUtroktaM 'yatra' niSkAraNagamanAdau "yujyate tatra tad 'jJeyaM' khabuddhyA'bhyUhya jJAtavyam // 3802 // __anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA prAgvat // atha bhASyam10 eseva gamo NiyamA, paNNavaNa-parUvaNAsu ajANaM / paDijaggatI gilANaM, sAhuM jataNAe~ anjA vi // 3803 // 'eSa eva' pUrvasUtrokto gamo niyamAt prajJApanA-prarUpaNayorAryANAmapi mantavyaH / prajJApanA nAma-niSkAraNe'vidhinA pravizatItyAdyullekhena caturbhaGgayAH sAmAnyataH kathanam / prarUpaNApRthagekaikabhaGgakasya svarUpanirUpaNam / tathA sAdhuM glAnamAryA'pi yatanayA tathaiva pratijAgarti 15 // 3803 // navaram sA maggai sAdhammi, saNNi ahAbhadda saMvarAdI vaa| deti ya se vedaNayaM, bhattaM pANaM ca pAyoggaM / / 3804 // dvitIya-tRtIya-caturthabhaGgeSu 'sA' saMyatI 'sAdharmika' sAdhu mArgayati, tadaprAptau 'saMjJinaM' zrAvakam , tadalAbhe yathAbhadrakam , tadabhAve 'saMvaraM-snAnikAzodhakam , AdizabdAdanyamapi 20 tathAvidhaM mArgayati / yadi cAsau mudhikayA necchati tatastasya vetanakamapi dadAti / bhaktaM pAnaM ca tasya glAnasya prAyogyamutpAdayati // 3804 / / // upAzrayapravezaprakRtaM samAptam // ca ma pra kRtam 25 sUtram no kappai niggaMthINaM salomAI cammAI ahi dvittae 3 // athAsya sUtrasya kaH sambandhaH ? ityAha baMbhavayapAlaNaTThA, aNNoNNauvassayaM Na gacchaMti / uvakaraNaM pi Na icchati, jahiM pIlA tassa jogo'yaM // 3805 // 1 pUrvokto bhA0 // 2 "saMvaro NhANitAsodhao" iti cUrNI vizeSacUrNau ca // 3 jogeso bhA0 / etadanusAreNaiva bhA0 TIkA / dRzyatA patraM 1051 TippaNI 1 // Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 bhASyagAthAH 3802-9] tRtIya uddezaH / brahmavratapAlanArtha nirgranthA nirgranthyazcAnyo'nyopAzrayaM na gacchanti / ata upakaraNamapi tAdRzaM sAdhuH sAdhvI vA necchati grahItum , yatra gRhIte 'tasya' brahmacaryasya pIDA bhavati / ayaM 'yogaH' sambandhaH // 3805 // satikaraNAdI dosA, aNNoNNa uvassagAbhigamaNeNa / satikaraNa-kouhallA, mA hoja salomae ahavA // 3806 // 5 smRtikaraNa-kautukAdayo doSA anyo'nyopAzrayAbhigamanena bhavanti / ataH salomani carmaNi gRhIte saMyatInAM smRtikaraNa-kautUhale mA bhUtAmiti prakRtaM sUtramArabhyate / 'athavA' ityayamaparaH sambandhaH // 3806 // ___ anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-no kalpate nirgranthInAM salomAni carmANi 'adhichAtuM' niSadanAdinA paribhoktumiti sUtrArthaH // atha bhASyavistaraH cammammi salomammi, NiggaMthINaM uvesamANINaM / __ caugurugA''yariyAdI, tattha vi ANAdiNo dosA / / 3807 // salomani carmaNi nirgranthInAmupavizantInAM caturgurukAH / ata evAcArya etat sUtraM pravatinyA na kathayati caturguravaH, pravartinI zramaNInAM na kathayati caturgurukAH, zramaNyo na pratizRNvanti mAsalaghu / 'tatrApi' akathane'zravaNe salomacarmopavezane cAjJAdayo doSAH // 3807|| 15 athAnantaroktameva prAyazcittaM vizeSayannAha gahaNe ciTTha NisIyaNa, tuyaTTaNe ya gurugA salomammi / Nillome caulahugA, samaNINArovaNA camme / / 3808 // salomacarmaNo grahaNaM kurvanti caturgurukAH tapasA kAlena ca laghavaH / gRhItvA tatra 'sthAnam' UrdhvasthAnarUpaM kurvanti caturgurukAH tapasA laghavaH kAlena guravaH, niSadanaM kurvanti 20 caturgurukAH tapasA guravaH kAlena laghavaH, tvagvarttanaM kurvanti tapasA kAlena ca guravaH / nirlomacarmaNi tu caturlaghukAH / evameva caturpu sthAneSu tapaH-kAlavizeSitA eSA zramaNInAM 'carmaNi' carmaviSayA''ropaNA mantavyA // 3808 // atra doSAn darzayati kuMthu-paNagAi saMjameM, kaMTaga-ahi-vicchugAi AyAe / bhAro bhayabhuttiyare, paDigamaNAI salomammi // 3809 // salomacarmaNi kunthu-panakAdayo varSAsu sammUcheyuH, teSu sthAna-niSadanAdinA virAdhyamAneSu saMyamavirAdhanA / kaNTakena ahinA vRzcikAdinA vA tatropaviSTAH suptA vA yad upaghAtamAgnuvanti sA AtmavirAdhanA / bhArazca mArge gacchantInAM tasya mahAn bhavati / bhayaM ca stenAdibhyastadviSayaM bhavati / bhuktabhoginInAM ca smRtikaraNam itarAsAM tu kautukamupajAyate / tatazca pratigamanaM-bhUyo'pi gRhavAsAzrayaNam , AdizabdAdanyatIrthikagamanAdi vA kuryuH // 3809 // 30 athainAmeva niyuktigAthAM vyAkhyAnayati tasapANavirAhaNayA, camma salome u hoti ahikaraNaM / 1 eSaH 'yo bhA0 // 2 "niyukti vistaraH- cammammi gAhA" iti cUrNI vizepacUrNau ca // 25 Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1052 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [carmaprakRte sUtram 4 Nillome tasapANA, saMkuyamANe ya karaNaM vA // 3810 // salomani carmaNi saMsaktAnAM kunthuprabhRtInAM trasaprANinAM virAdhanA bhavati / taccAtiriktopakaraNatvAdadhikaraNaM bhavati / nirlomanyapi carmaNi paribhujyamAne trasaprANino virAdhyante / saGkucati ca tasmin 'karaNaM' pAdakarma saMyatI kuryAt // 3810 // __ avidiNNovadhi pANA, paDilehA vi ya Na sujjhati salome / vAsAsu ya saMsaJjati, patAvamapatAvaNe dosA // 3811 // tIrthakaraiH avitIrNaH-adatto'yaM salomacarmalakSaNa upadhiH / zuSiratayA ca tatra romAntareSu prANinaH sammUrcchanti, pratyupekSaNA'pi ca na zudhyati / varSAsu ca kunthu-panakAdibhistat carma saMsajyate / yadi saMsajanabhayAt pratApayati tato'mivirAdhanA, atha na pratApayati tatastra10saprANinaH saMsajanti, evamubhayathA'pi doSA bhavanti // 3811 // AgaMtu tadubhUyA, sattA'jhusire vi gihituM dukkhaM / aha ujjhati to maraNaM, saloma-NillomacammeyaM // 3812 // 'AgantukAstadudbhUtAzca' kunthu-panakAdayaH sattvA azuSire'pi grahItuM duHkhena zakyante kiM punaH zuSire salomacarmaNi? / tato yat teSAM bhUyobhUyaH saGghaTyamAnAnAM paritApanaM tanni15 pannaM prAyazcittam / atha tadudbhavAn jantUnujjhati tatasteSAM maraNaM bhavet / etat saloma carmAzrityoktam / atha saloma-nirlomnorubhayorapi doSA ucyante // 3812 // bhAro bhaya paritAvaNa, mAraNa ahikaraNameva avidiNNe / titthakara-gaNaharehi, satikaraNaM bhuttabhogINaM // 3813 // salonA nirlomnA vA carmaNA mArge gacchantInAM bhAro bhayaM cotpadyate / kunthu-panakAdi20 jIvAnAM paritApanaM mAraNaM vA bhavati / athaitaddoSabhayAt parityajati tato'saMyatairgRhIte'dhikara Nam / tIrthakara-gaNadharaizca 'avitIrNaH' adatto'yamupadhiH / salomani ca paribhujyamAne smRtikaraNaM bhuktabhoginInAm , itarAsAM kautukamupajAyate // 3813 // katham ? ityAha jai tA acetaNammi, ayiNe phariso u eriso hoti / / kimayA sacetaNammi, purise phairiso u gamaNAdI // 3814 // 25 yadi tAvadacetane 'ajine' carmaNi IdRzaH sparzo bhavati tataH kiM punaH sacetanasya puru Sasya sparzo bhavati ? / evaM vicintya kAcidAryikA 'gamanam' avadhAvanaM kuryAt , AdizabdAd vaihAyasamaraNaM vA pratipaMdyate // 3814 // dvitIyapadamAha biiyapaya kAraNammi, cammuvvalaNaM tu hoti NillomaM / AgADha kAraNammi, camma salomaM pi jataNAe // 3815 // 30 dvitIyapade kAraNe carmApi gRhNIyAt / katham ? ityAha-'udvalanam' abhyaGganaM kasyAzcidAryikAyAH karttavyaM tadartha nirloma carma gRhyate / athAgADhaM kAraNaM tataH salomacarmaNo'pi 1Na mantavyam / ni bhA0 // 2 zca sattvAH zuSire'pi grahItuM duHkhena zakyante tato yat bhA0 // 3 phAso kAM0 // 4degpadyeta bhA0 kAM0 // Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 3810-19] tRtIya uddezaH / 1053 yatanayA paribhogaH karttavya iti // 3815 // athainAmeva niyuktigAthAM vivRNoti uDDammi vAtammi dhaNuggahe vA, arisAsu sUle va vimoite vA / egaMga-savvaMgagae va vAte, abhaMgitA ciTThati camma'lome // 3816 // __ yasyAH saMyatyAH prAcuryeNorddhavAta ucchalati, 'dhanurgraho'pi' vAtavizeSo yaH zarIraM kubjIkaroti sa vA yasyA ajaniSTa, arzAsi vA saJjAtAni, zUlaM vA abhIkSNamuddhAvati, pANi- 5 pAdAdyaGgaM vA 'vimocitaM' svasthAnAt calitam , ekAGgagato vA sarvAGgagato vA kasyAzcid vAtaH samutpannaH sA nirlomacarmaNi abhyaGgitA tiSThati // 3816 // atha salomaviSayaM vidhimAha. taracchacammaM aNilAmaissa, kaDiM va veTeMti jahiM va vAto / eraMDa-'NeraMDasuNeNa DakaM, veati soviMti va dIvicamme // 3817 // 10 'anilAmayI' vAtarogiNI tasyAH kaTI tarakSacarmaNA veSTayanti / 'yatra vA' hastAdau vAto bhavati taM veSTayanti / eraNDena vA-haDakkitena aneraNDena vA zunA yA daSTA tAM vA carmaNA veSTayanti, dvIpicarmaNi vA tAM khApayanti // 3817 // puyA va ghassaMti aNatthuyammi, pAsA va ghassaMti vai theriyAe / lohAramAdIdivasovabhutte, lomANi kAuM aha saMpihaMti // 3818 // 15 sthavirAyAH saMyatyA anAstRte pradeze upavizantyAH putau ghRSyete, suptAyA vA pAcauM ghRSyete, tataH saloma carmApi yad divasato lohArAdibhirupavizadbhirupabhuktaM tat prAtihArika dine dine mArgayitvA lomAnyadhaH kRtvA 'sampidadhati' paribhuJjate ityarthaH / / 3818 // divase divase va dullabhe, uccattA ghettuM tamAiNaM / / lomehiM uNa saMvijoae, mauaTThA va na te samuddhare // 3819 // 20 atha prAtihArika divase divase gaveSyamANaM durlabhaM-na labhyate ityarthaH, tataH 'uccatayA' nidejatvena "NaM" iti tadajinaM gRhItvA romabhiH 'saMviyojayet' romANyutkhanediti bhAvaH / atha teSUkhAteSu tadajinaM paruSasparza bhavati tato mRdutArtha na 'tAni' romANi samuddharet // 3819 // sUtram kappai niggaMthANaM salomAiM cammAiM ahihittae, se vi ya paribhutte no ceva NaM aparibhutte, se vi ya paDihArie no ceva NaM appaDihArie, se vi ya egarAIe no ceva NaM aNegarAIe 4 // kalpate nirgranthAnAM salomAni carmANi 'adhiSThAtuM' paribhoktum / tatrApi yat carma pari1va soviyAe mo0 le0 // 2 atra vRttikRtAM "NamAiNaM" iti pATho'bhimataH, na cAsau kvacidapi bhASyapustakAdarza dRzyate // 25 Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1054 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [carmaprakRte sUtram 4 bhuktaM tadeva grAhyaM nAparibhuktam / tadapi ca prAtihArika nAprAtihArikam / tadapi caikarAtrikaM naivAnekarAtrikamiti sUtrArthaH / etad nirgranthAnAmapavAdasUtram / / atra ziSyaH prAha-nirgranthInAM kiM kAraNaM na kalpate ? sUrirAha dosA tu je hoti tavassiNINaM, lomAiNe te Na jatINa tammi / taM kappatI tesi sutovadesA, jaM kappatI tAsi Na taM jatINaM // 3820 // __ ye 'doSAH' smRtikaraNAdayastapasvinInAM lomayukte'jine-carmaNi bhavanti te yatInAM 'tasmin salomacarmaNi na bhavanti / atastat kalpate teSAM 'zrutopadezAt' prastutasUtravacanAt / yacca nirloma carma tAsAM kalpate na tad yatInAm, smRtikaraNAdidoSaprasaGgAditi // 3820 // salomApi carma nirgranthAnAmutsargato na kalpate, yata Aha10 niggaMthANa saloma, Na kappatI jhusira taM tu paMcavihaM / / potthaga-taNapaNa dRsaM, duvihaM cammammi paNagaM ca // 3821 // saloma carma nirgranthAnAM na kalpate, zuSiraM jIvAzrayasthAnamiti kRtvA / atha katividhaM zuSiram ? iti praznAvakAzamAzaGkayAha--'tattu' zuSiraM paJcavidham , tadyathA-pustakapaJcakaM tRNapaJcakaM duSyaM-vastraM tatpaJcakaM 'dvividhaM' apratyupekSyadUSyapaJcakaM duHpratyupekSyadUSyapaJcakaM ca carmapa16JcakaM ceti // 3821 // etAnyeva yathAkramaM vyAcaSTe gaMDI kacchati muTThI, chivADi saMpuDaga potthagA paMca / tiNa sAli-vIhi-koddava-rAlaga-AraNNagataNaM ca // 3822 // gaNDIpustakaH kacchapIpustakaH muSTipustakaH sampuTaphalakapustakaH chedapATIpustakazceti paJca pustakAH / eteSAM ca svarUpamitthamuktaM pUrvasUribhiH bAhulla-puhattehiM, gaMDIpottho u tullago dIho / kacchavi aMte taNuo, majjhe pihulo muNeyavyo / cauraMguladIho vA, vaTTAgii muTThiputthago ahavA / cauraMguladIho ciya, cauraMso hoi vinneo / saMpuDago dugamAI, phalagA vocchaM chivADimetAhe / taNupattUsiyarUvo, hoi chivADI buhA biMti // dIho vA hasso vA, jo pihulo hoi appabAhullo / taM muNiyasamayasArA, chivADipotthaM bhaNaMtIha // tathA zAlInAM 1 trIhINAM 2 kodravasya 3 rAlakasya ca 4 yAni palAlaprAyANi tRNAni yacca 'AraNyakatRNaM' zyAmAkAdi, etat tRNapaJcakam // 3822 // re atha dUSyapaJcakadvayaM carmapaJcakaM cAha koyava pAvAraga dADhiAli pUrI tadheva viralI ya / eyaM dupehapaNayaM, iNamaNNaM apaDilehANaM // 3823 // 1cchabha mu tAmA0 // 2 etadane granthAnam-1000 tATI* mo0 le0 // 20 Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 bhASyagAthAH 3820-26] tRtIya uddezaH / 1055 uvahANa tUli AliMgaNI u gaMDovahANa ya masUrA / go-mAhisa-aya-elaga-raNNamiyANaM ca cammaM tu // 3824 // 'koyavirnAma' rUtapUritaH paTaH, yA loke 'mANikI' iti prasiddhA / 'prAvArakaH' nepAlAdirulvaNaromA bRhatkambalaH / "dADhigAli' tti yathA mukhamadhye yamalitobhayadantapatirUpA dADhikAliH-dantAvalinirIkSyate evaM dhautapotikA'pi dvijasatkasadazavastraparidhAnarUpA dRzyamAnA 5 dADhikAliriva pratibhAtIti kRtvA dADhikAlirucyate / pUryate-stokairapi tantubhiH pUrNIbhavatIti pUrikA-sthUlazaNaguNamayapaTAtmikA, yayA dhAnyagoNikAH kriyante hastyAdyAstaraNAni vA / viralikA nAma-dvisarasUtrapATI / etAni paJcApi samyak pratyupekSituM na zakyanta iti duHpratyupekSyadUSyapaJcakamucyate / idamanyad 'apratyupekSyANAM' sarvathA'pi pratyupekSitumazakyAnAM dUSyANAM paJcakaM bhavati // 3823 // tadyathA 'upadhAnaM' haMsaromAdipUrNamucchIrSakam / 'tUlI' saMskRtarUtAdibhRtA arkatUlAdibhRtA vA pratItA / AliGganikA puruSapramANA, yA zayAnairjAnu-kUparAdiSu dIyate / 'gaNDopadhAnaM' gallamasUrikA / 'masUrakaM nAma' carmakRtaM vastrakRtaM vA vRttaM vUyAdipUrNa cakkala-gaddikAdi / carmapaJcakaM punaridam-gocarma, mAhiSacarma, ajAH-chagalikAstAsAM carma, eDakAH-ajavizeSAstaccarma, AraNyakAzca ye mRgAH-hariNa-zazakAdayaH teSAM carma paJcamaM jJAtavyam // 3824 // 15 athAtraiva prAyazcittamAha jahi~ gurugA tahi~ lahugA, jahiM lahugA caugurU tahiM ThANe / / dohi~ lahU kAlagurU, tavagurugA dohi vI gurugA // 3825 // 'yatra' salomacarmaNi puruSatulyasparzatvAd nirgranthInAM caturgurukAH prAyazcittamuktaM tatra niryanthAnAM caturlaghukAH / 'yatra tu' nirlomacarmaNi nirgranthInAM caturlaghukAH tatra nirgranthAnAM caturgu- 20 rukAH, strItulyasparzatvAt / paramubhaye'pi prathame grahaNAkhye sthAne dvAbhyAM laghavaH, tapasA kAlena cetyarthaH / UrddhasthAne kAlaguravaH / niSadane tapoguravaH / tvagvarttane 'dvAbhyAmapi' tapaH-kAlAbhyAM guravaH / pustakapaJcake tRNapaJcake dUSyapaJcakadvaye ca nirgranthAnAM nirgranthInAM ca caturlaghavaH / Aha ca cUrNikRt"potthaga-taNa-dUsesu caulahugA / " // 3825 // 25 atha pustakapaJcake tAvad doSAnupadarzayati saMghasa apaDilehA, bhAro ahikaraNameva avidiNNaM / saMkAmaNa palimaMtho, pamAya parikammaNA lihaNA // 3826 // pustakAdika grAmAntaraM nayataH skandhe saGgharSaH syAt , tatazca vraNotpattyAdayo doSAH / zuSiratvAcca tatra pratyupekSaNA na zudhyati / bhAro mArge gacchatAM bhavet / adhikaraNaM ca kunthu-30 1 dvistaradeg bhA0 // 2 tATI0 bhA0 vinA'nyatra-vUyAdi mo0 le0 / brUyAdi ta0 De0 kAM0 // 3degkaM vahataH skadeg bhA0 / "khaMdhe saMghaMso. bhavati vahaMtasma" "khaMcaMteNa vahaMtassa saMghaso bhavati" iti vizeSacUrNI // Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saniyukti-laghubhASya-vRttike vRhatkalpasUtre [carmaprakRte sUtram 4 panakAdisaMsaktilakSaNaM bhavati; yadvA tat pustakaM stenairapahiyeta tato'dhikaraNam / tIrthakarairadattazcAyamupadhiH / sthAnAntare ca pustakaM saGkrAmayataH palimanthaH / 'pramAdo nAma' pustake likhitamastIti kRtvA na guNayati, aguNanAcca sUtranAzAdayo noSAH / parikarmaNAyAM ca sUtrArthaparimantho bhavati / akSaralekhanaM ca kurvataH kunthuprabhRtitrasaprANavyaparopaNena kRkATikAdivAdhayA ca 5 saMyamA-''tmavirAdhanA // 3826 // kiJca potthaga jiNa diluto, vaggura leve ya jAla cakke ya / / lohita lahugA ANAdi muyaNa saMghaTTaNA baMdhe // 3827 // pustake zuSiratayA yo jantUnAmupaghAtastatra 'jinaiH' tIrthakRdbhirvAgurayA lepena jAlena cakreNa ca dRSTAntaH kRtaH / "lohiya" tti yadi teSAM pustakAntargatAnAM jantUnAM 'lohitaM' rudhiraM bhavet 10 tataH pustakabandhanakAle'kSarANi parispRzya tad rudhiraM parigalet / "lahuga" ti yAvato vAsstat pustakaM badhnAti muJcati vA akSarANi vA likhati tAvanti caturlaghUni, AjJAdayazca doSAH / pustakasya mocane bandhe ca saGghaTTanam , upalakSaNatvAt paritApanamapadrAvaNaM vA yad Apadyate tannidhpannaM prAyazcittamiti niyuktigAthAsamAsArthaH // 3827 // sAmpratamenAmeva vivRNoti cauraMgavaggurAparivuDo vi phiTTeja avi migo raNNe / 15 chIra khaura leve vA, paDio sauNo palAejA // 3828 // caturaGgasenArUpA yA vAgurA tayA parivRto'pi-samantAd veSTito'pi mRgaH, 'api' iti sambhAvanAyAm , sambhAvyate ayamarthaH---yat tathAvidhadakSatAdiguNopeto mRgo'raNye tAdRzAdapAyAt sphiTet , na punaH pustakapatrAntarapraviSTA jIvAH sphiTeyuH / tathA 'zakunaH' pakSI, sa ceha makSikAdiH, 'kSIre vA' dugdhe 'khapure vA' cikkaNadravye 'lepe vA' avazrAvaNAdau patito'pi 20 palAyeta, na punaH pustakajIvAstataH palAyituM zaknuyuH // 3828 // siddhatthagajAleNa va, gahito maccho vi NipphiDejA hi / tilakIDagA va cakke, tilA va Na ya te tato jIvA // 3829 // -- siddhArthakAH-sarSapAste'pi yena jAlena gRhyante tat siddhArthakajAlam tenApi gRhIto matsyaH kadAcid niHsphiTet / tathA 'cakre' tilapIDanayantre praviSTAstilakITakA vA tilA vA nirga2 ccheyuH, na ca te jIvAH 'tataH' pustakAd nirgantuM zaknuyuH // 3829 // jai tesiM jIvANaM, tatthagayANaM tu lohiyaM hojaa| pIlijaMte dhaNiyaM, galeja taM akkhare phusitaM // 3830 // yadi teSAM 'tatragatAnAM' pustaka-patrAntarasthitAnAM 'jIvAnAM' kunthuprabhRtInAM lohitaM bhavet tataH pustakabandhanakAle teSAM 'dhaNiyaM' gADhataraM pIDyamAnAnAM 'tad' anantaroktaM rudhiramakSarANi 30 spRSTvA bahiH parigalet // 3830 // ata eva jattiyamettA vArA, u muMcaI baMdhaI va jati vArA / jati akkharANi lihati va, tati lahugA jaM ca Avaje // 3831 // 1 rUpayA vAgurayA 'pari bhA0 kA0 // 2 situM bhA0 kA0 tATI0 // Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 3827-36] tRtIya uddezaH / 1057 yAvanmAtrAn vArAn pustakaM 'muJcati' choTayati, yati vArAMzca badhnAti, 'yati vA' yAvanti akSarANi likhati 'tati' tAvanti caturlaghUni / yacca kunthu-panakAdInAM saGghaTTanaM paritApanamapadrAvaNaM vA Apadyate tannippannaM prAyazcittam // 3831 // atha tRNapaJcakAdiSu doSAnAha taNapaNagammi vi dosA, virAhaNA hoti saMjamA-''tAe / sesesu vi paNagesuM, virAhaNA saMjame hoti / / 3832 // __ tRNapaJcake'pi 'doSAH' AjJAbhaGgAdayo bhavanti, virAdhanA ca saMyamA-''tmaviSayA / 'zeSeSvapi' dUNyapaJcakAdiSu saMyamaviSayA virAdhanA bhavati // 3832 // idameva bhAvayati ahi-vicuga-visakaMDagamAdIhi khayaM va hoja AyAe / kuMthAdi saMjamammi, jati uvvattAdi tati lahugA // 3833 // tRNAdiSu zuSiratvAdahirvA vRzciko vA viSakaNTako vA bhaved etaiH AdizabdAt 10 matkoTakAdibhizca tatra zayAna AsIno vopadrUyeta, kSataM vA darbhAdiSu suptasya bhavet , eSA''tmavirAdhanA / kunthu-panakAdiprANivyaparopaNaM tu saMyamavirAdhanA / tRNeSu ca prasuptaH 'yati' yAvato vArAnudvarttanaM parivartanamAkuJcanaM prasAraNaM vA karoti 'tati' tAvantazcaturlaghukAH // 3833 // atra paraH prAha diTTa salome dosA, NillomaM NAma kappatI ghettuM / giNhaNe gurugA paDileha paNaga tasapANa satikaraNaM // 3834 // salomacarmaNi yato doSA dRSTAH ato nirgranthAnAM nirloma carma 'nAma' iti sambhAvayAmaH kalpate grahItum / sUrirAha-yadi nirlomacarmaNo grahaNaM karoti tatazcaturgurukAH, yatastatra pratyupekSaNA na zudhyati, panakastrasapANino vA sammUrcchanti, sukumAratayA bhuktabhoginaH smRtikaraNaM bhavati abhuktabhoginastu kautukam // 3834 // idameva spaSTayati bhuttassa satIkaraNaM, sarisaM itthINa eyaphAseNaM / jati tA aceyaNammi, phAso kimu ceyaNe itare // 3835 // bhuktabhoginaH smRtikaraNaM bhavati-aho! strINAM sambandhI yaH sparzo'smAbhiranubhUtapUrvaH tena sadRzametat / carmAnubhUyate / abhuktabhoginaH kautukam , yathA--yadi tAvadacetane'pi >> carmaNyetAdRzaH sukhasparzo'nubhUyate kiM punaH sacetane 'itarasmin' strIzarIre bhavitA ? / evaM 25 vicintya pratigamanAdIni kuryuH / yata ete doSA ato nirlomApi na grahItavyam // 3835 // __Aha yadi nirloma grahItuM na kalpate tarhi mA kalpatAm , yattu salomakaM tat tAvat sUtreNAnujJAtam , bhavadbhistu tadapi pratiSiddham tadetat katham ? iti atrocyate suttanivAo vuDDe, gilANa taddivasa bhutta jataNAe / AgADha gilANe makkhaNaha, ghaTTe bhiNNe va arisAu // 3836 // 30 sUtranipAto vRddhe glAne vA bhavati, vRddhasya glAnasya vA paruSasparzamasahiSNorAstaraNArtha saloma carma grAhyamiti bhAvaH / tacca 'tadivasabhuktaM' kumbhakArAdibhistasminneva divase parimuktam , 1degzamidaM bhA0 // 2-3 1 etacihnAntargataH pAThaH bhA0 kA0 eva varttate // Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 1058 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [carmaprakRte sUtram 5 tatra hi trasAdayaH prANino na bhavanti, tacca gRhItvA 'yatanayA' romANyupari kRtvA paribhoktavyam / AgADhe ca glAnatve yat tailena mrakSaNaM tadartham , yasya vA gudAdipArthANi ghRSTAni, yo vA sAdhubhinnakuSThI, yasya vA arzAsi samudbhUtAni tadarthaM vA niloma carma grahItavyamiti saGgrahagAthAsamAsArthaH // 3836 // athainAmeva vivRNoti saMthAraTTa gilANe, amilAdIcamma gheppati salomaM / vuDDA-'sahu-bAlANa va, acchuraNahA vi emeva // 3837 // glAnasya saMstArakArthamamilAdisambandhi saloma carma gRhyate / vRddhA-sahiSNu-bAlAnAmapyAstaraNArtham 'evameva' saloma carma grAhyam // 3837 // tacca kIdRzam ? ityAha kumbhAra-lohakArehiM divasamaliyaM tu taM tasavihUNaM / uvari lome kAuM, sottuM gose samappeMti // 3838 // ___ kumbhakAra-lohakArAdibhiH svakhakarma kurvANairya divasato 'malitaM' paribhuktaM tat trasavihInaM bhavati / ataH sandhyAsamaye teSu utthiteSu tat prAtihArikaM gRhItvA lomAnyupari kRtvA rAtrau tatra suptvA 'gose' prabhAte pratyarpayanti // 3838 / / avatANagAdi Nilloma tella vammaTTa gheppatI cammaM / ghaTThA va jassa pAsA, galaMtakoDhe'risAsuM vA // 3839 // avayANAditailena vA glAnasyAbhyaGge vidhAtavye nirloma carma grahItavyam / adhvAnAdau vA varmArtham , yasya vA pArthANi ghRSTAni tasyAstaraNArtham , yo vA galatkuSThaH sAdhustasya paridhAnArthamAstaraNArtha vA, arzAsi vA yasya samutpannAni tasyopavezanArtha nirloma carma gRhyate // 3839 // soNiya-pUyAlitte, dukkhaM dhuvaNA diNe diNe ciire|| kacchalle kiDibhille, chappatigille va NillomaM // 3840 // zoNitena pUyena vA Aliptasya cIvarasya dine dine dhAvanA duSkarA, ataH kacchvataH kiTibhavatazca nirloma carma kalpate / kacchU:-pAmA, kiTibhaM-zarIraikadezabhAvI kuSThabhedaH / tathA yasya SaTpadikAH prAcuryeNa sammUrcchanti sa SaTpadikAvAn nirlomacarmaparidhAnaM gRhNAti // 3840 // 25 jaha kAraNe nillomaM, tu kappatI taha bhaveja iyaraM pi / __ AgADhi salomaM AdikAu jA potthae gahaNaM // 3841 // yathA kAraNe nirloma carma 'kalpate tathA 'itaradapi' zuSiramapi grahItuM kalpate / kiM bahunA ? AgADhe kAraNe saloma carma Adau kRtvA pazcAnupUrdhyA tAvad netavyaM yAvat pustakasyApi grahaNaM kartavyam // 3841 // etadeva spaSTayati bhattapariNa gilANe, kusamAi kharA'satI tu jhusirA vi / appaDilehiyadUsA'satI ya pacchA taNA hotI // 3842 // 1degmaye tat mo0 le0 / degmaye te tat ta0 De0 // 2 atra ziSyaH praznayati ityavataraNaM bhA0 / na caitat samyaksaGgatimat / / Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1o bhASyagAthAH 3837-46) tRtIya uddezaH / 1059 bhaktaparijJAvataH' pratipannAnazanasya tathA glAnasyAstaraNArtha kuzAdInyazuSiratRNAni gRhyante / atha tAni 'khasaNi' karkazAni na vA tAni prApyante tataH zuSirANyapi tRNAni grahItavyAni / athavA bhaktapratyAkhyAnino glAnasya vA sukhazayanArthaM prathamataH 'apratyupekSyadUSyam' upadhAnatUlyAdi grahItavyam , tadabhAve yathAkramamazuSira-zuSirANi pazcAt tRNAni bhavanti, tAni prastIryanta ityarthaH // 3842 // duppaDilehiyadUse, addhANAdI vivitta geNhaMti / gheppati potthagapaNagaM, kAliya-NijjuttikosaTTA // 3843 // adhvAdau 'viviktAH' muSitAH santo yathoktamupadhimalabhamAnAH 'duSpratyupekSyadUSyANi' koyavi-prAvAraprabhRtIni gRhNanti / tathA mati-medhAdiparihANiM vijJAya kAlikazrutasya upala: kSaNatvAd utkAlikazrutasya vA niyuktInAM cA''vazyakAdipratibaddhAnAM dAna-grahaNAdau koza 19, iva-bhANDAgAramivedaM bhaviSyatItyevamarthaM pustakapaJcakamapi gRhyate // 3843 // sUtram no kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA kasiNAI cammAiM dhArittae vA pariharittae vA 5 // asya sambandhamAha cammaM caivAhikayaM, tassa pamANamiha missie sutte / apamANaM paDisijjhati, Na u gahaNaM esa saMbaMdho // 3844 // iha pUrvasUtre carmaiva tAvadadhikRtam ataH 'tasya' carmaNaH pramANamiha 'mizrite' nirgrantha-nimranthIpratibaddhe sUtre prarUpyate, 'apramANaM' pramANAtiriktaM tat pratiSidhyate, na punaH sarvathA carmaNo grahaNam / eSa sambandhaH // 3844 // ahavA acchuraNaTThA, taM vuttamidaM tu pAdarakkhaTThA / tassa vi ya vaNNamAdI, paDisehetI ihaM sutte // 3845 // athavA 'tat' pUrvasUtroktaM carma AstaraNArthamuktam , 'idaM tu' prastutasUtre pAdarakSArthamucyate / 'tasyApi ca' carmaNo ye varNAdayo guNAstadyuktamiha sUtre pratiSedhayatIti // 3845 // anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyAno kalpate nirgranthAnAM vA nimranthInAM vA 25 'kRtlAni' varNa-pramANAdibhiH pratipUrNAni carmANi dhArayituM vA parihartuM veti sUtrArthaH // atha bhASyavistaraH sagala ppamANa vaNNe, baMdhaNakasiNe ya hoi NAyavve / [ni. 913-65] akasiNamaTThArasagaM, dosu vi pAsesu khNddaaii|| 3846 // kRtsnaM caturdhA-sakalakatsaM 1 pramANakRtsaM 2 varNakRtsnaM 3 bandhanakRtsnaM 4 ceti bhavati 30 jJAtavyam / etaccaturvidhamapi na kalpate pratigrahItum / paraH prAha-yadyevaM tato yad akRtsnaM 1 ca dezyekAdipradeg tATI0 // 2 degNagAdI bhA0 kA0 vinA // 20 Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ carmaprakRte sUtram 5 carma tad 'aSTAdazakam' aSTAdazabhiH khaNDaH karttavyamityarthaH / tAni ca khaNDAni dvayorapi pArzvayoH paridhAtavyAni iti saGgrahagAthAsamAsArthaH // 3846 // athainAmeva vivarIpurAha egapuDa sakalakasiNaM, dupuDAdIyaM pamANato kasiNaM / khallaga khausA vagguri, kosaga jaMgha'DDajaMghA ya // 3847 // 6 'ekapuTam' ekatalaM carma sakalakRtsnamucyate / 'dvipuTAdikaM' dvi-triprabhRtitalaM tu pramANataH kRtsnam / tathA khallakA dvidhA-ardhakhallakA samastakhallakA ca / yA pAdAI chAdayati sA'rdhakhallakA, yA punarupAnat sampUrNa pAdaM sthagayati sA samastakhallakA / yA tu ghuNTakaM pidadhAti sA khapusA / yA punaraGgulIzchAdayitvA pAdAvapyupari cchAdayati sA vAgurA / yatra tu 'pASA NAdiSu pratisphalitAH pAdanakhAH mA bhajyantAm' iti buddhyA aGgulyo'GguSTho vA prakSipyante sa 10 kozakaH / yA tu sampUrNA jaGghA pidadhAti sA jaGghA / jaGghArdhapidhAyinI saivArdhajaGghA / etAnyapi pramANakRtsnAni // 3847 // athaitadeva spaSTayati pAyassa jaM pamANaM, teNa pamANeNa jA bhave kamaNI / majjhammi tu akkhaMDA, aNNattha va sakalakasiNaM tu // 3848 // pAdasya yat pramANaM tena pramANena yA yuktA kramaNikA madhyapradeze'nyatra vA'khaNDA bhavati 15 tadetat sakalakRtsnamucyate // 3848 // dupuDAdi addhakhallA, samattakhallA ya vaggurI khapusA / addhajaMgha samattA ya, pamANakasiNaM muNeyavyaM // 3849 // 'dvipuTAdikA' dvi-triprabhRtitalopetA yA upAnad yA vA'rdhakhallA samastakhallA vAgurA khapusA ardhajaGghA samastajaGghA ceti sarvamapyetat pramANakRtvaM jJAtavyam // 3842 // 20 tatraiva kAnicid viSamapadAni vyAcaSTe uvariM tu aMgulIo, jA chAe sA tu vaggurI hoti / khapusA ya khalugamettaM, addhaM savvaM ca do iyare // 3850 // yA pAdayoraGgulIzchAdayitvoparyapi chAdayati sA vAgurA bhavati / khalukaH-ghuNTakaH tanmAtraM yAvadAcchAdayantI khapusA / 'itare tu dve' jaGghA-'rdhajaGghAlakSaNe ardhA sarvAM ca javAM yathAkhaM 25 chAdayata iti // 3850 // gataM pramANa kRtsnam , atha varNakRtsna-bandhanakRtsne pratipAdayati vaNNaDDa vaNNakasiNaM, taM paMcavihaM tu hoi nAyavvaM / / bahubaMdhaNakasiNaM puNa, pareNa jaM tiNha baMdhANaM // 3851 // __ yat carma varNena ADhyam-ujjvalamityarthaH tad varNakRtsnam / tacca kRSNAdivarNabhedAt paJcavidha jJAtavyam / yattu trayANAM bandhAnAM 'parataH' bahubhirbandhairbaddhaM tad bandhanakRtsnamucyate 30 // 3851 // athaiteSveva prAyazcittamAha lahuo lahugA dupuDAdiesu gurugA ya khallagAdIsu / 1 khala-'ddhakhalla-khausA, ghagguri-jaMgha-'ddhajaMghA ya tAbhA0 // 2 atraiva bhA0 kA0 // 3 khallakaH bhA0 // 4deggAdi khadeg tAbhA0 vinA // Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhApyagAthAH 3847-57 ] tRtIya uddezaH / 1061 ANAdiNo ya dosA, virAhaNA saMjamA-''dAe // 3852 // sakalakRtsnaM gRhNatAM laghumAsaH / dvipuTAdipu catvAro laghavaH / 'khallakAdipu' samastA-'rdhakhalakAkhapusA-vAgurA-jaGghA-'rdhajaGghAsu catvAro gurukAH / AjJAdayazca doSAH, virAdhanA ca saMya. mA-''tmaviSayA bhavati / sa tatra kramaNikAdibhiH pinaddhAbhiH kITikAdivyaparopaNAt saMyamavirAdhanA, AtmavirAdhanA tu baindhe chinne sati praskhalanaM bhavet pramattaM vA devatA chalayet // 3852 // 5 __ aMgulikose paNagaM, sagale sukke ya khallage lhuo| baMdhaNa vaNNa pamANe, lahugA taha pUrapuNNe ya // 3853 // aGgulikoze aGguSThakozake ca paJcakam / sakalakRlle 'zuSke ca' pUrapUraNavirahite khallake mAsalaghu / bandhanakRtsne varNakRtsne 'pramANakRtsne ca' dvipuTAdirUpe vUrapUrNe ca khallake caturlaghavaH // 3853 // ardhakhallakAdiSu yat pUrvaM caturgurukamuktaM tadeva vizeSayannAha___addhe samatta khallaga, vagguri khapusA ya addhajaMghA ya / gurugA dohi visiTThA, vaggurie aNNataraeNaM // 3854 // >> 'arddhakhallakAyAm' upAnahi yaccaturguru tat tapasA kAlena ca laghukam / samastakhallakAyAM kAlagurukam / vAgurikAyAm 'anyatareNa' tapasA kAlena vA gurukam / khapusAyAM tapogurukam / ardhajaGghAyAM samastajaGghAyAM ca tapasA kAlena ca gurukam // 3854 // kiJca- 15 jattiyamittA vArA, tu baMdhate muMcate va jati vaaraa| saTTANaM tati vAre, hoti vivaDDI ya pacchitte // 3855 // yAvanmAtrAn vArAn aGgulIkoza-sakalakRtsnAdikaM badhnAti, muJcati vA 'yati' yAvato vArAn tati tAvanto vArAH khasthAnaM mantavyam / 'khasthAnaM nAma' yad yatra paJcakAdicaturgurukAntaM prAyazcittamuktam / tathA''jJAbhaGge caturguru, anavasthAyAM caturlaghu, mithyAtve caturlaghu, 20 AtmavirAdhanAyAM caturguru, saMyamavirAdhanAyAM kAyaniSpannam , evamAjJAdibhiH padairabhIkSNasevAniSpannA vA prAyazcittasya vivRddhirbhavati // 3855 // athopAnahordoSapradarzanArthamidamAha gavyo NimmadavatA, Niravekkho niddato NiraMtaratA / bhUtANaM uvaghAo, kasiNe cammammi chaddosA / / 3856 // upAnahoH pinaddhayorgaryo nirmArdavatA ca bhavet , jIveSu nirapekSo nirdayazcAsau bhavati, 25 'nirantaratA' nirantarabhUmisparzitA, 'bhUtAnAM tu' prANinAmupaghAtazcopajAyate / evaM kRtle carmaNi SaD doSA bhavantIti dvAragAthAsa pArthaH // 3856 // sAmpratamenAmeva pratipadaM vivRNoti AsagatA hathigato, gavijjai bhUmito ya kmnnillo| pAdo u samAuko, kamaNIu kharA avi ya bhAro // 3857 / / 'azvagatAd' azvArUDhAd hastigataH puruSo yathA garvAyate evaM bhUmigatAt kramaNikAvAn 30 garvaM karoti-aho ! ahaM sopAnako vrajAmIti / tathA pAdaH khabhAvenaiva samArdavastataH sa na 1 etacihnamadhyagataH pAThaH bhA0 nAsti // 2 baddha chideg tATI0 kA0 // 3 // etaccidAntargataH pAThaH tATI0 mo0 le0 De. nAsti // 4 ca' pUraNavi ta0 // 5 athainAmeva bhA0 // Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [carmaprakRte sUtram 5 tathA jIvopaghAtaM karoti yathA kramaNikAH 'kharAH' karkazasparzA jIvopaghAtaM kurvanti / api ca bhAratAsA mahAn bhavati, tatastadAkrAntA bahavo jIvA vinAzamanuvate // 3857 // nirapekSadvAramAha kaMTAI dehaMto, jIve vi hu so taheva dehijaa| atthi mahaM ti ya kamaNI, NAvekkhai kaMTaeNa jiMe // 3858 / / __ anupAnako gacchan kaNTakAdIn mArge prekSate, tatastAn prekSamANoM jIvAnapi tathaivAsau prekSeta / sopAnakastu gacchan vidyate mama kramaNike iti kRtvA nirapAyavAdAtmano na kaNTakAdikamapekSate, tatazcAsau jIveSvapi nirapekSo bhavati // 3858 // atha nirdayadvAramAha puci adayA bhUesu hoti baMdhati kamesu to kmnnii|| jAyati hu tadabbhAsA, sudayAlussAvi NidayayA // 3859 / / pUrva tAvad 'adayA' nirdayatvaM bhUteSu manasi saJjAtaM bhavati, tataH kramayoH kramaNike badhnAti / tadabhyAsAcca sudayAlorapi prAyo nirdayataiva bhavati // 3859 // nirantaradvAramAha avi yaMtrakhujapAdeNa pellito aMtaraMgulagato vaa| mucceJja kuliMgAdI, Na ya kamaNIpellito jiyatI // 3860 // is kuzabdasyeSadarthavAcakatayA asampUrNAni liGgAni-indriyANi yasyAsau kuliGgI-vikalendriyaH sa AdizabdAd maNDUkyAdizca anupAnakasya pAdena preritaH, 'api' iti sambhAvanAyAm , sambhAvyate'yamarthaH-yadAmakubjaM pAdatalamadhyaM tatra tathA antarAGgulam-aGgulInAmaGguSThasya cApAntarAlaM tatra vA gataH san 'mucyeta' na mriyeta, sopAnakasya tu nirantarabhUmisparzinIbhiH kramaNImiH preritaH-AkrAnto na jIvati, avazyaM maraNamApnotItyarthaH // 3860 // 20 mUtopaghAtadvAramAha kiMha bhUyANuvaghAto, Na hohitI pagatipelavataNUNaM / sabharAhi pelliyANaM, kakkhaDaphAsAhi~ kamaNIhiM / / 3861 // 'kathaM' kena prakAreNa 'bhUtAnAM' prANinAM prakRtyA-khabhAvenaiva pelavatanUnAm-adRDhazarIrANAM 'sabhArAbhiH' puruSabhArAkrAntAbhiH karkazasparzAbhiH kramaNIbhiH preritAnAmupaghAto na bhaviSyati ? 5 bhaviSyatyevetyarthaH / yata ete doSA ataH kramaNikA na paridhAtavyAH / kAraNe tu prApte pari* dadhyAdapi // 3861 // kiM punastat kAraNam ? ityAha viha atarA'sahu saMbhama, koTThA'risa cakkhudubbale bAle / ___ ajA kAraNajAte, kasiNaggahaNaM aNuNNAyaM // 3862 // _ vihaM-adhvA, ataraH-glAnaH, asahiSNurnAma-rAjAdidIkSitaH sukumArapAdaH, sambhramaH50 caura-zvApadAdisaMkSobhaH, kuSTharogI arzorogI cakSuSA vA durbalaH kazcid bhavati, vAlo vA yadi yatra tatra pAdau nikSipati, AryA vA adhvAnaM nIyante, kAraNajAtaM vA-kula-gaNa-saGghaviSayamupasthitam / eteSu kRtsnasya carmaNo grahaNamanujJAtamiti dvAragAthAsamAsArthaH // 3862 // 1ndasya kadartha mo0 le0 // Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " gAthAH 3858-66] tRtIya uddezaH / athainAmeva vivRNoti kaMTA-hi-sIyarakkhaTThatA vihe khavusamAdi jA gahaNaM / osahapANa gilANe, ahuNuTTiyabhesayaTThA vA // 3863 // 'vihe' adhvani pratipadyamAne kaNTakasya aheH zItasya ca rakSArthamaGgulikozakaM khallakAdi vA gRhNanti / kiM bahunA ? khapusAmAdau kRtvA yAvadardhajaGghA-samastajaGghayorapi grahNam / 5 tathA glAna auSadhapAnaM kRtvA vaidyopadezena pRthivyAM pAdau na sthApayati / adhunotthito vA glAnaH kramayoH kramaNike Avidhyati, mA zItAnubhAvena bhaktaM na jariSyatIti kRtvA / glAnasya vA bheSajArthaM tvaritaM grAmAntaraM gantavyam tataH kramaNikAH pinaddhavyAH // 3863 // ___ arisillassa va arisA, mA khubbhe teNa baMdhate kamaNI / ____ asahumavaMtAharaNaM, pAdo ghaTTho tu giridese // 3864 // 10 arzovataH pAdataladaurbalyAdarzAsi mA kSubhyeranniti kRtvA . kramaNike asau badhnAti / asahiSNurnAma-mArge gacchannupAnadbhivinA gantuM na zaknoti, yadi gacchati tataH pAdAbhyAM rudhiraM parigalati; atra avantIsukumArodAharaNaM bhavati, taccA''vazyakAd (hAri0 vRttiH patra 670) vijJeyam ; sa kramaNike badhnIyAt / udakA-'mi-stena-cApadAdau vA sambhrame kramaNikAH paribhoktavyAH / girideze vA paryaTataH kasyApi pAdatalaM ghRSTaM tata upAnahI pinA paryaTati // 3864 // ib kuTThissa sakarAdIhi vA vi bhiNNo kamo madhUlA vaa|| bAlo asaMpharo puNa, ajA vihi doca pAsAdI // 3865 // kuSThinaH sambandhI zoNita-pUyena 'bhinnaH' sphaTitaH kramaH zarkarA-kaNTakAdibhirAkrAnto mahatI pIDAmupajanayati, 'madhUlA vA' pAdagaNDaM kasyApi samajani tataH kramaNike badhnAti / bAlo vA kazcid 'asaMspharaH' asaMvRto yatra tatra pAdaM muJcan kaNTakAdibhirupadrayeta, ato'sau krama-20 Nike paridhApyate / AryA vA 'vidham' adhvAnaM netavyAH, tatra ca "docca" ti caurAdibhayam , tato vRSabhAH kramaNikAH pinahya panthAnaM muktvA pArthasthitA gacchanti, AdizabdAt sarvANi vA tatrotpathena vrajanti / yo vA cakSuSA durbalaH sa vaidyopadezenopAnahI pinayati, yataH pAdayorabhyaGganopAnadvandhanAdiparikarma yat kriyate tat cakSuSa upakArAya pariNamate / yata uktam - dantAnAmaJjanaM zreSThaM, karNAnAM dantadhAvanam / 25 ziro'bhyaGgazca pAdAnAM, pAdAbhyaGgazca cakSuSoH // // 3865 // kAraNajAtadvAramAha kulamAikaja daMDiya, pAsAdI turiyadhAvaNaTThA vaa| kAraNajAte va'Ne, sAgAramasAgare jataNA // 3866 // kulAdiSu-kula-gaNa-saGghaviSayeSu kAryeSu daNDikAvalaganArtham , pArthasthitaiH AdizabdAt 30 puraH pRSThato vA gacchadbhiH, tvaritaM vA dhAvanArtham , kAraNajAte vA 'anyasmin' AgADhe samu 1 rakkhAe vA vihe tAmA0 // 2 ahervAtasya mo0 le0 / ahervAasya ta* De0 / neda lekhakalipibhramaniSpanaM pAThabhedayugalaM samIcInamiti // 3degdarzaHkSobho mA bhUditi bhA0 // Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 1064 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [carmaprakRte sUtram 6 tpanne upAnahaH paribhoktavyAH / tatra ca sAgArikA-'sAgArikaviSayA yatanA, yatra sAgArikadoSo nAsti tatra nAsti yatanAkramaH, yatra punaH sAgArikA uDDAhaM kurvanti tatra grAmAdiSu kramaNikA apanIya pravizantIti bhAvaH // 3866 // evamadhvAdiSu kAraNeSu kRtsnacarmaNo grahaNe prApte vidhimAha paMcavihammi vi kasiNe, kiNhaggahaNaM tu paDhamato kujA / kiNhammi asaMtammi, vivaNNakasiNaM tahiM kujjA / / 3867 // paJcavidhe varNakRtsne prathamataH kRSNavarNakRtsnagrahaNaM kuryAt / tataH kRSNe varNakRtsne 'asati' alabhyamAne lohitAdivarNakRtsnamapi gRhNIyAt / taca kRtsnamUSa-tailAdibhiH 'vivarNa' virUpavarNa kuryAd yathA loko noDDAhaM kurute Atmano vA na tatra rAgo bhavati // 3867 // kiNhaM pi geNhamANo, jhusiraggahaNaM tu vajae sAhU / bahubaMdhaNakasiNaM puNa, vajeyavvaM payatteNaM // 3868 // kRSNavarNamapi gRhNan zuSiragrahaNaM sAdhuH prayatnato varjayet / atra pAThAntaram-"kasiNaM pi giNhamANo" tti, 'kRtsnaM' sakalakRtsnaM pramANakRtyaM vA dvitIyapade gRhNan zuSiragrahaNaM sAdhu varjayet / yattu bahubandhanakRlaM tat prayatnato varjayitavyam // 3868 // 15 atha kiM tad bandhanam ? ityAzakyAha dorehi va vajjhehi va, duvihaM tivihaM va baMdhaNaM tss| aNumodaNa kArAvaNa, puvakatammi adhIkAro // 3869 // davarakairvA vadhairvA dvividhaM trividhaM vA bandhanaM tasya carmaNo bhavati, dvau vA trayo vA bandhA dAtavyA ityarthaH / evaMvidhaM bandhanakRtsnamanujJAtam , na caturAdibahubandhanabaddham / tathA kRtsnamakRtsnaM 20 vA carma sAdhunA khayaM na karttavyam , anyena na kArApayitavyam , anyasya kurvato nAnumodanA karttavyA, kintu yat pUrvameva gRhasthairyathAbhAvena kRtaM tasmin 'adhikAraH' prayojanam , tasya grahaNaM kartavyamiti bhAvaH // 3869 // atha dvau trayo vA bandhAH kutra bhavanti ? iti ucyate khulae ego badho, ego paMcaMgulassa doNNete / khulae ego aMguTa bitiya cauraMgule tatito // 3870 // 8 'khulake' ghuNTake eko vadhrabandho bhavati, 'ekastu' dvitIyo bandhaH 'paJcAGgulasya catasRNA__ maGgulInAmaGguSThasya cetyarthaH, etau dvau bandhau mantavyau / yadA tu trayo bandhA bhavanti tadA khulake ekaH aGguSThe dvitIyaH catasRNAmaGgulInAM tRtIyaH / / 3870 // atha khayakaraNAdiSu prAyazcittamAha sayakaraNe caulahugA, parakaraNe mAsiyaM aNugghAyaM / aNumodaNe vi lahuo, tattha vi ANAdiNo dosA // 3871 // khayaM yadi carma karoti tadA caturlaghavaH / atha pareNa kArayati tadA mAsikamanudvAtam , 1degNaM pi ya, va tAbhA0 // 2 bhA0 vinA'nyatra-kRSNavarNamakRSNamapi kA0 / kRtsnavarNakaSNamapi mo0 le0 / kRtsavarNakRtsnamapi tATI0 ta0 De0 // 3"ndhA bhavanti i" bhA0 // Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhApyagAthAH 3867-75] tRtIya uddezaH / 1065 mAsagurukamityarthaH / anumodanAyAM mAsalaghu / tatrApi svayaGkaraNAdAvAjJAdayo doSA uDDAhazca bhavati, tathAhi-taM saMyataM khayameva carma kurvANaM dRSTvA loko bravIti-aho ! carmakaro'yamiti / atha pUrvakRtaM na labhyate tato'numodanayA gRhNIyAt / katham ? iti ced ucyateyadi ko'pi brUyAt-ahaM te upAnahI karomi ? tataH pratizRNuyAt tUSNIko vA tiSThet / athA'numodanayA na prApyate tato'nyena kArayet / evamapyalAbhe AtmanA'pi yatanayA / kuryAt // 3871 // 'sUtram kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA akasiNAI cammAiM dhArittae vA pariharittae vA 6 // ___ 'kalpate nirgranthAnAM vA nimranthInAM vA [akRtsnAni ] carmANi dhArayituM vA parihartuM 10 vA iti sUtrArthaH // >> atha bhASyam akasiNacammaggahaNe, lahuo mAso u dosa aannaadii| bitiyapada gheppamANe, aTThArasa jAva ukkosA // 3872 // yadyapi sUtre'nujJAtaM tathApi na kalpate akRtlacarma pratigrahItum / yadi gRhNAti tato laghuko mAsaH prAyazcittam , AjJAdayazca doSAH / 'dvitIyapade tu' pUrvoktairadhvAdibhiH kAraNairakRtle gRhya- 15 mANe vidhirabhidhIyate / tatra nodakaH prAha-yadyakRtvaM grahItuM kalpate tato dvayorupAnahoruskapato'STAdaza khaNDAni yAvat kartavyAni // 3872 // idameva vyAcaSTe akasiNamaTThArasagaM, egapuDa vivaNNa egabaMdhaM ca / taM kAraNammi kappati, NikAraNa dhAraNe lahuo // 3873 // akRtsnaM nAma 'aSTAdazakam' aSTAdazabhiH khaNDaiH kRtam 1 tadapi ekapuTam' ekatalaM 2 20 'vivarNa' na varNADhyaM 3 'ekabandhaM ca' na yAdibandhanopetam 4, ebhizcaturbhiH padairyathAkramaM sakalapramANa-varNa-bandhanaiH kRtsnatA parihRtA / tadevaMvidhamakRtsnaM carma kAraNe dhArayituM kalpate / atha niSkAraNe dhArayati tato laghumAsaH / eSA purAtanA gAthA // 3873 // athainAM vyAkhyAti jai akasiNassa gahaNaM, bhAe kAuM kameNa ahadasa / egapuDa-vivaNNehi ya, tahiM tahiM baMdhate kaje // 3874 // yadyakRtsnasya carmaNo grahaNaM karttavyaM tata upAnahAvaSTAdaza bhAgAn vakSyamANakrameNa kRtvA taiH khaNDairekapuTairvivarNaiH cazabdAdekabandhaizca yatra yatra pAdapradeze AbAdhA tatra tatra kArye samutpanne banIyAt // 3874 // kathaM punaraSTAdaza khaNDAni bhavanti ? ityucyate paMcaMgula patteyaM, aMguTThamajjhe ya chaTTha khaNDaM tu / sattamamaggatalammI, majjha'TThama paNhiyA NavamaM // 3875 // 1 // etadantargataH pAThaH bhA0 nAsti // 2 atra bhAdeg bhA0 // 3degkRSNa tra bhA0 // 4 tato mAsalaghu prA kAM0 // 5 kRSNe gRdeg bhA0 kAM0 ta0 // 6 kRSNaM gradeg bhA0 // // 3475 // 30 Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1066 saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ carmaprakRte sUtram 6 iddaikasya pAdasya paJcAnAmaGgulInAM bandhanAya pratyekamekaikaM khaNDaM karttavyam aGguSThasya cAdhaH SaSThaM khaNDam, agratale saptamam, madhyatale'STamam, pASNikAyAM navamam evaM dvitIyasyApyupAnaho nava khaNDAni, sarvANyapyevamaSTAdaza khaNDAni bhavanti / / 3875 / / 15 evaM pareNokte sati sUrirAha - etAvatAM khaNDAnAM grahaNe mAsalaghu prAyazcittam, asAmAcArI niSpannamityarthaH / mucyamAneSu caitAvatsu khaNDeSu mahAn sUtrArthayoH parimantho bhavati / Aha - yadyevaM tataH kinti khaNDa kriyante ? ityAha- dvitIyapade yadA carma gRhyate tadA madhyapratibaddhe dve khaNDe karttavye, madhya10 bhAgAt troTayitvA khaNDadvayaM vidhAya madhye vardhAdinA bandhanIyamityarthaH / atra pUrvArddhasyedaM pAThAntaram - "mucaMte palimaMtho, jattiyamittaM tu tattie gahaNaM / " aSTAdaza khaNDAni muJcati sAdhormahAn palimanthaH, tato yAvanmAtramaparimanthAya bhavati tAvanmAtraM grahItavyam / uttarArddha prAgvat // 3876 // athASTAdazAnAM khaNDAnAM karaNe kIdRzaH parimantho bhavati : ityAhapaDilehA palimaMtho, NadimAdudae ya maMca baMdhate / satthaphiDaNeNa teNA, aMtaravedho ya DaMkaNatA // 3877 // evaiyANaM gahaNe, mAso muccati hoti palimaMtho / vipada ghepamANe do khaMDA majjhaDibaMdhA // 3876 // yAvadaSTAdaza khaNDAni dvisandhyaM pratyupekSate tAvat sUtrArthayoH parimantho bhavati / nadyAdyudakamavatitIrSuzca yAvadaSTAdaza khaNDAni muJcati uttIrNazca yAvat tAni bhUyo'pi badhnAti tAvat sArthAt. sphiTati, sphiTitazca stenAnAM gamyo bhavati / bahUnAM khaNDAnAmantareSu ca kaNTakairvidhyeta / bahubandhagharSeNa vA pAdayorDako bhavet / yata evamataH pUrvoktanItyA khaNDadvayaM vidheyam 20 // 3877 // kathaM punastad bandhanIyam ? ityAha tajjAyamataJjAyaM, duvihaM tivihaM va baMdhaNaM tassa / jAmi vi lahuo, tattha vi ANAdiNo dosA || 3878 // 'tasya' carmakhaNDadvayasya tajjAtaM vA bandhanaM bhavati atajjAtaM vA bandhanaM bhavati / tajjAtaM nAma tasmin carmaNi jAtam vardhAdibandhanamityarthaH, tadviparItaM davarakAdikamatajjAtam / 25 etacca dvividhaM trividhaM vA bhavati, dvau vA trayo vA bandhA dAtavyA iti bhAvaH / atra prathamamatajjAtena davarakAdinA bandhanIyam / yadi tajjAtena varSAdinA badhnAti tato mAsalaghu, tatrApyAjJAdayo doSA bhavanti // 3878 // // carmaprakRtaM samAptam // 1 etadantargataH pAThaH bhA0 nAsti // Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhApyagAthAH 3876-82] tRtIya uddezaH / 1067 kRtsnA kR tsna va stra pra kR ta m| sUtram no kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA kasiNAI vatthAI dhArittae vA pariharittae vA / kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA akasiNAI / vasthAI dhArittae vA pariharittae vA 7 // asya sambandhamAha paDisiddhaM khalu kasiNaM, cammaM vatthakasiNaM pi NecchAmo / avavAdiyaM tu camma, Na vatthamiti jogaNANattaM // 3879 // pratiSiddhaM khalvanantarasUtre carmakRtsnam , yathA ca tanna kalpate tathA vastrakRtsnamapi necchAmaH 10 pratigrahItum / yadvA pUrvasUtre carma ApavAdikamuktam , idaM tu vastraM nApavAdikaM kintu sadaiva sAdhubhiH paribhujyamAnatvenautsargikam , ata idaM pratipakSatayA sUtramArabhyate iti yogasya-sambandhasya nAnAtvaM-prakArAntaratetyarthaH // 3879 // anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA- "no kappaI" tti ArSatvAdekavacanam , no kalpante nimranthAnAM vA nirgranthInAM vA >> 'kRtsnAni' sakalaMkRtsnAdirUpANi vastrANi 'dhArayituM 15 vA' parigrahe dhatuM 'parihattuM vA' paribhoktum , akRtsnAni tu kalpanta iti sUtrasaGkepArthaH / atha niyukti-bhASyavistaraH kasiNamma u vattharamA, Nikkhevo chabiho tu kaatntro| nAma ThavaNA davie, khece kAle ya bhAve ya // 3880 // _kRtvasya vastrasya nikSepaH SaDvidhaH kartavyaH / tadyathA-nAmakRtsnaM 1 sthApanAkRtsnaM 2 dravya-30 kRtvaM 3 kSetrakRtsnaM 4 kAlakRtsnaM 5 bhAvakRtsnaM 6 ceti / tatra nAma-sthApane gatArthe // 3880 // dravyakRtsnamAha-- duvihaM tu davvakasiNaM, sakalakkasiNaM pamANakasiNaM ca / etesiM doNhaM pI, patteya parUvaNaM vocchaM // 3881 // 'dvividhaM' dviprakAraM dravyakRtsnam , tadyathA-sakalakRtvaM pramANakRtvaM ceti / etayordvayorapi 35 'pratyekaM' pRthak prarUpaNAM vakSye // 3881 // pratijJAtameva nirvAhayati ghaNa masiNaM NiruvahayaM, jaM vatthaM labbhate sadasiyAgaM / etaM tu sakalakasiNaM, jahaNNagaM majjhimukkosaM // 3882 / / 1 etadantargataH pAThaH bhA0 nAsti // 2 bhA0 tATI0 vinA'nyatra-deglarUpA ta0 De. mo. le0 / 'lakRtsnarUpA kA0 // 3degktaM na kalpate(nte), akRdeg bhA0 // 4degsigAyaM bhaa0|| Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1068 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [kRtsvAkRttaprakRte sUtram 7 'dhanaM' tantubhiH sAndraM 'masRNaM' sukumArasparza 'nirupahatam' aJjana-khaJjanAdidoSarahitam , evaMvidhaM yad vastraM sadazAkaM labhyate etat sakalakRtsnamucyate / tacca jaghanyaM madhyamamutkRSTaM vA jJAtavyam / jaghanyaM mukhapotikAdi, madhyamaM paTalakAdi, utkRSTaM kalpAdi // 3882 / / vitthArA-''yAmeNaM, jaM vatthaM labbhae smtirege| ___ eyaM pamANakasiNaM, jahaNNayaM majjhimukkosaM // 3883 // vistArazca-pRthutvaM AyAmazca-dairdhya vistArA-''yAmam , dvandvaikavadbhAvaH, tena, yad vastraM yathoktapramANataH samatiriktaM labhyate etat pramANakRtvaM bhaNyate / tacca jaghanya-madhyamotkRSTabhedAt trividhaM prAgvad draSTavyam // 3883 / kSetrakRtsnamAha jaM vattha jammi desammi dullahaM aciyaM va jaM jattha / taM khittajayaM kasiNaM, jahaNNayaM majjhimukkosaM // 3884 // yad vastraM yasmin deze' durlabham , yatra vA yad 'arcitaM' sumahAgham , yathA-pUrvadezajaM vastraM lATaviSayaM prApya mahAya'm , tat kSetrayutaM kRtsnamucyate, kSetrakRtsnamityarthaH / tadapi jaghanyamadhyamotkRSTabhedAt trividham // 3884 // kAlakRtsnamAha jaM vattha jammi kAlammi agghitaM dullabhaM va jaM jattha / taM kAlajutaM kasiNaM, jahaNNayaM majjhimukkosaM // 3885 // yad vastraM yasmin kAle 'arpitaM' bahumUlyam , yacca yatra durlabham , yathA-grISme kASAyikAdi, zizire prAvArAdi, varSAsu kuGkumakhacitAdi, tadetat kAlakRtsnam / etadapi jaghanyamadhyamotkRSTabhedAt trividham // 3885 // bhAvakRtsnamAha duvihaM ca bhAvakasiNaM, vaNNajutaM cerve hoti mollajuyaM / vaNNajayaM paMcavihaM, tivihaM puNa hoi mollajutaM // 3886 // dvividhaM ca bhAvakRtsnam , tadyathA-varNayutaM mUlyayutaM ca, varNato mUlyatazcetyarthaH / tatra varNayutaM 'paJcavidhaM kRSNAdivarNabhedAt paJcaprakAram / mUlyayutaM punaH 'trividhaM' jaghanyAdibhedAt triprakAram // 3886 // idameva spaSTayati paMcaNhaM vaNNANaM, aNNatarAeNa jaM tu vaNNahU~ / [Ava.ni. 731] taM vaNNajuyaM kasiNaM, jahaNNayaM majjhimukkosaM // 3887 // 'paJcAnAM' kRSNAdInAM varNAnAmanyatareNa varNena yad AtyaM-samRddhaM tadetad varNayutaM kRtyamucyate / idamapi jaghanyaM madhyamamutkRSTaM ceti / mUlyayutaM sabhedamapyupari vakSyate // 3887 // athAnantaroktakRtsneSu prAyazcittamAha-- cAummAsukose, mAso majjhe ya paMca ya jahaNNe / tivihammi vi vatthammi, tividhA ArovaNA bhaNiyA // 3888 // 1mmi acciyaM dullahaM va jaM bhA0 / etadanusAreNeva bhA0 TIkA / dRzyatAM TippaNI 2 // 2 ze'. rcitaM yatra vA yad 'durlabhaM' sumadeg bhA0 // 3 jaM jaM tu jammi tAbhA // 4degca taha ya modeg tAbhA0 // 5degmRddhaM tad va bhA0 kA tATIvinA // 25 30 Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 3883-94] tRtIya uddezaH / 1069 'utkRSTe' kalyAdau kRtsne caturlaghavaH / 'madhyame' paTalakAdau laghumAsaH / 'jaghanye' mukhavastrikAdau paJcarAtrindivAni / evaM trividhe'pi kRtsna vastre yathAkramaM trividhA AropaNA bhaNitA // 3888 / / davyAitivihakasiNe, esA ArovaNA bhave tivihA / eseva vaNNakasiNe, cauro lahugA va tividhe vi // 3889 // eSA ca trividhA'pyAropaNA dravyAdau trividhakRtsne bhavati, dravyakRtsne>> kSetrakRtle kAla-3 kRtsne cetyarthaH / eSaiva ca varNakRtsne'pi mantavyA / athavA varNakRtle jaghanyAdibhedAt trividhe'pi caturlaghukameva / navaraM tapaH-kAlavizeSo'tra kriyate--utkRSTe yat caturlaghu tat tapasA kAlena ca gurukam , madhyame tadeva tapogurukam , jaghanye kAlagurukam ; yadvA utkRSTe dvAbhyAM gurukam , madhyame'nyataragurukam , jaghanye dvAbhyAmapi laghukam // 3889 // atha mUlyayutaM vyAkhyAnayatimullajuyaM pi ya tivihaM, jahaNNagaM majjhimaM ca ukkosaM / 10 jahaNNeNa'dvArasagaM, satasAhassaM ca ukkosaM // 3890 // mUlyayutamapi kRtyaM trividham - jaghanyaM madhyamamutkRSTaM ca / yasya rUpakANAmaSTAdazakaM mUlyaM tad jaghanyam , zatasahasrarUpakamUlyamutkRSTam , zeSamaSTAdazakAdUI zatasahasrAdarvAgmUlyalabhyaM sarvamapi madhyamam // 3890 // atha katamena rUpakeNedaM pramANaM nirUpyate ? ityAhado sAbharagA dIvicagA tu so uttarApathe eko| 15 do uttarApahA puNa, pADaliputto havati eko // 3891 // 'dvIpaM nAma' surASTrAyA dakSiNasyAM dizi samudramavagAhya yad varttate tadIyau dvau 'sAbharako rUpakau sa uttarApathe eko rUpako bhavati / dvau ca uttarApatharUpako pATaliputraka eko rUpako bhavati // 3891 // athavA do dakSiNAvahA~ tU, kaMcIe Nelao sa duguNo ya / / ego kusumaNagarago, teNa pamANaM imaM hoti // 3892 // dakSiNApathau dvau rUpako kAJcIpuryA draviDaviSayapratibaddhAyA ekaH 'nelakaH' rUpako bhavati / 'saH' kAJcIpurIrUpako dviguNitaH san kusumanagarasatka eko rUpako bhavati / kusumapuraM pATaliputramabhidhIyate / 'tena ca' rUpakeNedamanantaroktamaSTAdazakAdipramANaM pratipattavyaM / bhavati // 3892 / / atha mUlyavRddhyA prAyazcittavRddhimupadarzayati aTThArasa vIsA yA, aguNApaNNA ya paMca ya sayAI / egUNagaM sahassaM, dasa paNNAsaM satasahassaM // 3893 // cattAri chacca lahu guru, chedo mUlaM ca hoi boddhavvaM / aNavaTuppo ya tahA, pAvati pAraMciyaM ThANaM // 3894 // aSTAdazarUpakamUlyaM vastraM gRhNAti catvAro laghavaH / viMzatirUpakamUlye catvAro guravaH / 30 ekonapaJcAzanmUlye SaDlaghavaH / paJcazatamUlye SaDguravaH / ekonasahasramUlye chedaH / dazasahasra 1 > etadantargataH pAThaH bhA0 kA0 eva vartate // 2 degrAvaho edeg tAbhA0 // 3deghA vA, kaMcIe Nelao havaha eko tAbha! // 4 // etadantargataH pAThaH bhA0 kAM0 eva vartate // 25 Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1070 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ kRtsnAkRtsnaprakRte sUtram 7 mUlye >> mUlam / paJcAzatsahasramUlye'navasthApyam / zatasahasramUlye pArAccikaM sthAna prApnoti // 3893 // 3894 // prakArAntareNAtraiva prAyazcittamAha - aTThArasa vIsA yA, sayamaDDAija paMca ya syaaii| sahasaM ca dasasahassA, paNNAsa tadhA satasahassaM // 3895 // lahugo lahugA gurugA, chammAsA hoMti lahuga gurugA ya / chedo mUlaM ca tahA, aNavaDhappo ya pAraMcI // 3896 // aSTAdazarUpakamUlye vastre gRhyamANe laghumAsaH / viMzatimUlye caturlaghavaH / zatamUlye caturguravaH / arghatRtIyazatamUlye SaDlaghavaH / paJcazatamUlye SaDguravaH / sahasramUlye chedaH / dazasahasramUlye mUlam / paJcAzatsahasramUlye'navasthApyam / zatasahasramUlye pArAJcikam / / 3895 / / 3896 // 10 athavA aTThArasa vIsA yA, paNNAsa tadhA sayaM sahassaM ca / paNNAsaM ca sahassA, tatto ya bhave sayasahassaM // 3897 // cauguruga chacca lahu guru, chedo mUlaM ca hoti boddhavvaM / aNavaThThappo ya tahA, pAvati pAraMciyaM ThANaM // 3898 / / 15 aSTAdazarUpakamUlye caturguravaH / viMzatimUlye paDlaghavaH / paJcAzanmUlye SaDguravaH / zata mUlye chedaH / sahasramUlye mUlam / paJcAzatsahasramUlye'navasthApyam / zatasahasramUlye pArAJcikam // 3897 / / 3898 // prakArAntareNa bhAvakRtsnamupadarzayati ahavA rAgasahagato, vatthaM dhAreti dosasahito vA / evaM tu bhAvakasiNaM, tivihaM pariNAmaNipphaNNaM // 3899 // 20 athavA 'aho! ramaNIyaM vastram' ityevaM rAgasahagato yadvA 'aho! me malinaM kuthitaM vastram' ityevaM dveSasahito yad vastraM dhArayati tadetad bhAvakRtraM mantavyam / idaM ca pariNAmaniSpannaM trividham , tadyathA--jaghanyena rAga-dveSapariNAmena jaghanyam , madhyamena madhyamam , utkRSTenotkRSTam // 3899 // atha dravyAdikRtleSu doSAnAha bhAro bhaya pariyAvaNa, mAraNa ahigaraNa davvakasiNammi / paDilehA''NAlovo, maNasaMtAvo uvAyANaM // 3900 // pramANAtiriktaM vastraM vahata Atmana eva bhAro bhavati, adhvaprapannAnAM sakalakRtsnAdau stenebhyo bhayaM bhavet , te ca sAdhUnAM bandhanAdirUpaM paritApanaM mAraNaM vA kRtvA tAdRzaM vastramapahareyuH, aviratakaizca gRhIte'dhikaraNaM bhavet , ete dravyakRtsne gRhyamANe doSAH / tathA 'kSetra-kAla kRtsnopadhiM mA sAgAriko drAkSIt' iti kRtvA yadi na pratyupekSante tata upadhiniSpannaM tIrthakRtAM 30 cAjJAlopaH kRto bhavati / atha pratyupekSante tataH stenAstAdRzaM vastraM dRSTvA hareyuH, panthAnaM vA baDvA tiSTheyuH / hRte ca tasmin mahAn manaHsantApo bhavati / yadvA tat kRtvaM vastraM zaikSasyotpravrajitukAmasyopAdAnaM bhavati, tadapaDhtyotpravadityarthaH // 3900 // 1 paDilehI nAlogo, maNasaMtAyo ya AyA tAbhA0 // 26 Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 3895-3904) tRtIya uddezaH / 1071 gahaNaM ca gommiehiM, paritAvaNa dhova kammabaMdho ya / anne vi tattha ruMbhai, teNaka te vA ahava anne // 3901 // kRtsnavastranimittaM 'gaulmikaiH' zulkapAlairgrahaNaM prApnuvanti, 'kuto'mISAmIdRzAni vastrANi ? nUnaM kasyApi gRhAdapahRtAni' iti kRtvA / te ca gRhItvA bandhanAdibhiH paritApanAM kurvanti, tatastAni vastrANyapahRtya prAvRNvanti, malinIbhUtAni ca tAni dhAvanti / tatra karmabandhastAvad / bhavati yAvat tasmAt sthAnAnna pratikrAmati / yadvA "paritAvaNa dhovva kammabaMdho ya" tti pramA. NAtiriktavastrANi dhAvanakAle mahatA prayAsena dhAnyante, tatra paritApanAdayo doSAH / prabhUtena ca pAnakena vastradhAvane'nupadezakAritayA karmabandho bhavati / tathA gaulmikA anyAnapi sAdhUn nirundhanti, sarveSAmapIhazAni vastrANi santIti kRtvA / 'ta eva ca' gaulmikA apareNa mArgeNa gatvA stenakA bhavanti, athavA taiH preritAH santo'nye'paharanti // 3901 // 10 bhAvakasiNammi dosA, te ceva u navari tenndiluto|| desI gilANa jAvoggaho u davyammi vitiyapayaM // 3902 // 'bhAvakRtsne'pi' varNayuta-mUlyayutalakSaNe 'ta eva' bhAra-bhaya-paritApanAdayo doSAH / 'navaraM' kevalamatra stenadRSTAnto bhavati, sa cAnantarameva vakSyate / kAraNe tu prApte kRtsnamapi gRhNIyAt / katham ? ityAha-"desI" ityAdi / dezavizeSa glAnaM vA pratItya sakalakRtlaM pramANakRtlaM 15 vA gRhNIyAt / AcAryA vA kulAdikAryeSu nirgatAH tataH "jAvoggaho" ti yAvat teSAM samIpe vastrasyAvagraho nAnujJApitastAvat tasya dazikA na vi(chi)dyante ityevamatra dravyakRtsne dvitIyapadaM mantavyamiti saGghahagAthAsamAsArthaH // 3902 // athainAmeva vivarISuH stenadRSTAntamAha uvasAmio NariMdo, kaMbalarayaNehi~ chaMdae gcchN| NibaMdha egagahaNaM, NivavayaNe pAuto NIti // 3903 // 20 teNA''loga NisijA, rattiM teNAgamo guruggahaNaM / darisaNamapattiyaMte, sivvAvaNayA ya roseNaM / / 3904 // egeNaM AyarieNaM dhammakahAladdhisaMpanneNaM rAyA ubasAmio / so savvaM gacchaM kaMbalarayaNehiM paDilAbhiu uvaTTio AyariehiM nisiddho-na vaTTai eyArisaM mullakasiNaM gihiu~ ti / tahA vi atinibaMdheNaM egaM gahiyaM / rAyA bhaNai-pAuyA haTTamaggeNaM gacchaha / tahA kayaM / teNageNa 25 diTTA / tehiM vasahiM AgaMtuM nisijjAo kayAo / so teNao ratiM AgaMtuM AyariyANaM uvari churiyaM kaDDiUNa bhaNai-dehi me taM vatthaM, annahA mArissAmi / te bhaNati --imANi khaMDANi asthi / so bhaNAi-sivvittA me deha, annahA te uddavissAmi / tehiM sivvittA dinnaM // ___ atha gAthAdvayasyAkSarArthaH-kena cidAcAryeNopazAmito narendraH kambalarainairgacchaM 'chandayati' nimantrayate / tata AcAryoM mahati nirbandhe ekasya kambalaratnasya grahaNaM kRtvA nRpavacanAt tena 30 prAvRto nirgacchati / tataH stenena 'AlokaH' avalokanaM kRtam / AcAryazca vasatimAgamya 1yaNeNa chaMdeg bhA0 // 2 degyaNeNaM padeg bhA0 // 3 degratnena gaccha bhA0 kAM // kRtvA AcA bhA0 kAM. vinaa|| Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1072 saniyukti-ladhubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [kRtsnAkRtsnaprakRte sUtram 7 kambalaratnena niSadyAH kRtAH / rAtrau stenasyAgamaH / gurozca tena churikAmAkRpya grahaNaM kRtvA bhaNitam ----prayacchata mama tat kambalagnam / sUriktim---khaNDitaM tadasmAbhiH / sa prAha-darzayata / tatastatra 'apratyayati' pratyayamakurvANe khaNDAnAM darzanam / roSAca tena bhUyaH sIvanaM kArayitvA kambalaratnaM gRhItam / yata evamAdayaH kRtsne doSAH ato dravyataH sthUrama5 dazAkaM yathoktapramANopetaM kSetrataH kAlatazca sarvajanabhogyaM bhAvato varNahInamalpamUlyaM ca vastraM grahItavyam // 3903 // 3904 // atha dvitIyapadaM bibhAvayiSuH saGghahagAthoktaM dezIpadaM vyAkhyAnayati na pAradoccA garihA va loe, thUNAiesuM viharija evaM / bhogA'irittA''rabhaDA vibhUsA, kappejamicceva dasAu tattha // 3905 // 10 "pAradocca" tti caurabhayaM tad yatra nAsti, yatra ca tathAvidha vastre prAbriyamANe loke gardA nopajAyate tatra sthUNAdiviSayeSu evaM' sakalakRtvamapi vastraM prAvRtya viharet , paraM tasya dazAzchettavyAH / kutaH ? ityAha-"bhoga" tti tAsAM dazAnAM zuSiratayA paribhogaH kartuM na kalpate, atiriktazcopadhirbhavati, pratyupekSyamANe ca dazikAbhirArabhaDAdoSAH, vibhUSA ca sadazAke vastre prAtriyamANe bhavati / 'ityevam' ebhiH kAraNaistatra dazAH 'kalpayet' chindyAt // 3905 // 15 kAraNato na chindyAdapIti darzayati pAsagaMtesu baddhesu, daDhaM hohiti teNa tu / NAtidigghadasaM vA vi, Na taM chiMdija desio // 3906 // kiJcid vastraM prathamata eva durbalam tataH pArkA-'nteSu dazikAbhirbaddheSu 'dRDha' cirakAlavahanakSamaM bhaviSyatIti kRtvA tena kAraNena dazikAstasya na kalpayet / yadvA 'dezItaH' 20 sindhvAdidezamAzritya yannAtidIrghadazAkaM vastraM tanna chindyAt , tasya dazikA na kalpayitavyA iti bhAvaH / / 3906 // atha glAnadvAraM vyAcaSTe asaMphuragilANaTThA, teNa mANAdhiyaM siyaa| sadasaM vejakajje vA, visakuMbhaTTayAti vA // 3907 // asaMspharo nAma-glAno yaH kSINabalatayA saGkucitapAdaH khaptuM na zaknoti, 5 tesya pramANa25 yuktaM vastraM prAbriyamANaM isati, tena >> tadarthaM 'mAnAdhikamapi' pramANAtiriktamapi vastraM syAt / yadvA glAnacikitsako yo vaidyaH 'tatkArye' tasya dAnArtham , athavA dIrghajAtIyena kazcid daSTo bhavet tatastasya 'vidyAkArye' vidyAyAM prayujyamAnAyAmapamArjanAya sadazaM vastramupayujyate / viSakumbhaH-sphoTikAvizeSastasyApamArjanAya vA sadazaM vastraM grahItavyam // 3907 // ___ atha yAvadavagrahadvAramAha avibhattA Na chijaMti, lAbho chijija mA khalu / pAradoccAvavAdassa, paDipakkho va hoja u // 3908 // AcAryAH kulAdikAryeSu nirgatAstato yAvadadyApi taiH pratinivRtya vastrANi na vibhaktAni 1 nakRtaM bhavi bhA0 kA vinA // 22!>> enadantargataH pAThaH bhA0 nAsti // Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 3905-12] tRtIya uddezaH / 1073 tAvat tAni pramANAtiriktAnyapi na chidyante, 'mA khalu lAbhazchidyat' mA bhUyo vastralAbhavyavacchedo bhavediti bhAvaH / tathA "na pAraduccA" (gA0 3905 ) ityAdinA sthUNAdau viSaye yat kRtsnavastrANAM prAvaraNamanujJAtameSa pAraduccApavAdo bhaNyate / yattu 'teSAM kRtsnavastrANAM dazAH paribhogA-'tiriktAdidoSaparihArArtha chettavyAH' (gA0 3905) ityuktam eSa tasya pAradoccApavAdasya pratipakSa ucyate sa cAtra yAvadavagrahadvAre bhavet , avibhaktAnAmapi teSAM vastrANAM dazikAzchettavyA iti bhAvaH // 3908 / / akvAyAvavAdo vA, ettha jujai kAraNe / sahANaM va tamabbheti, acchijaM jaM udAhaDaM // 3909 // apavAdApavAdo vA atra kAraNe yujyate / kimuktaM bhavati ?-'sthUNAviSayAdi pratItya yat kRtsnaM vastraM kalpate' eSa tAvadapavAdaH, yattu tatra 'dazikAzchettavyAH' ityuktam eSa bhUyo'pi 10 tatrApavAde utsargo mantavyaH, ayamapyapodyate-yadA 'tat pAzrvAnteSu dazikAbhirbaddheSu dRDhaM bhaviSyati' iti matvA sindhuviSaye vA nAtidIrghadazAkasya vastrasya yad dazA api na chidyante, etenApavAde ya utsargaH so'pyapodita iti kRtvA apavAdApavAda ucyate, so'pyatra ghaTate / evaM ca 'khasthAnaM vA' kRtsnatvameva 'tad' vastram 'abhyeti' prAmoti yad 'acchedyam' acchedanIyam 'udAhRtam' uktam / iyamatra bhAvanA-pramANAtiriktaM dazikAzca yasya na chidyante tat 15 kRtsnameva jJAtavyaM nAkRtsnamiti // 3909 // gataM dravyakRlle dvitIyapadam / atha bhAvakRtsne dvitIyapadamAha desI gilANa jAvoggaho u bhAvammi hoti vitiyapadaM / tabbhAvite ya tatto, omAdiuvaggahaTThA vA / / 3910 // dezI-glAna-yAvadavagrahaviSayaM bhAvakRtsne dvitIyapadaM bhavati / 'tataH' tadanantaraM taiH-bhAva- 20 kRllaihavAse bhAvitastadbhAvitastadviSayaM dvitIyapadam , so'pi bhAvakRtlAni paribhuJjItetyarthaH / avamaudaryAdiSu vA gacchasyopagrahArthaM tAni dhArayediti saGgrahagAthAsamAsArthaH // 3910 // athainAmeva vivRNoti desI gilANa jAvoggaho u davvakasiNammi jaM vuttaM / / taha ceva hoti bhAve, taM puNa sadasaM va adasaM vA // 3911 // 25 dezI-glAna-yAvadavagrahadvAreSu yadeva dravyakRlne dvitIyapadamuktaM tadeva 'bhAvakRtsne'pi' varNAvye bahumUlye vA vastre mantavyam / navaraM tat punaH sadazamadazaM vA bhavet , ubhayamapyapavAdapade grAhyamiti bhAvaH // 3911 // atha kSetrakRtlApavadati nemAli tAmalittIya, siNdhuusoviirmaadisu|| savvalokovabhojAI. dharija kasiNA: vi // 3912 // nepAlaviSaye tAmralipyAM nagaryAM sindhusauvIrAdiSu ca viSayeSu sarvalokopabhojyAni 1 "thUNA ta(tU )rANa visao' iti cUrNI vizeSacU ca / / 2 tATI0 tAmA0 vinA'nyatranepAla bhA0 De / temAla mo0 le. ta0 // 30 Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1074 kRtsnAnyapi vastrANi dhArayeta // 3912 // kutaH ? ityAhaAinatA Na corAdI, bhayaM va ya gAvo / ujjhAivatthavaM ceva, siMdhUmAdIsu garahito || 3913 / / " " nepAlAdau deze sarvalokenApi tAdRgvastrANAmAcIrNatA, na ca tatra caurAdibhayam naiva ca 5'gauravam' 'aho ! ahamIdRzAni vastrANi prAvRNomi' ityeklakSaNam api ca ujjhAitaM - virUpaM yad vastraM tadvAn sindhusauvIrakAdiSu garhito bhavati, atastatra kRtsnAnyapi paribhoktavyAni // 3913 // atha kAlakRtsnamapavadati - 10 saniryukti-laghubhASya-vRtti ke bRhatkalpasUtre [ kRtsnA kRtsnaprakRte sUtram 8 nIlakaMbalamAdI tu, uSNiyaM hoti aMcciyaM / sisire taM pidhArejA, sItaM na'NNeNa rubbhati // 3914 // nIlakambalAdikamaurNikaM mahArASTraviSaye 'arcitaM' mahArghyaM bhavati, tadapi tatra prAptaH 'zizire' zItakAle 'dhArayet' prAvRNuyAdityarthaH, zItaM yato nAnyena vastreNa nirudhyate // 3914 // atha tadbhAvitapadaM vyAkhyAti -- 20 15 'kharaiH' sthUlatayA kaThinasparzezcIvarai rAjAdipratrajitaH kazcid nidrAM na labhate, tAni ca tasya divasato'pyaratiM kurvanti, "ujjhAiyaM vA " jugupsAM manyate taiH, tataH sthUlaiyavadadyApyabhAvitastAvat tasya bhAvakRtsnavastramanujJAtam // 3915 // 'avamAdiSu gacchopagrahArtham' iti bhAvayati na labhai kharehiM nidaM, aratiM ca kariMti se divasato vi / ujjhAgaM va maNNati, dhUlehi~ abhAvito jAva || 3915 / / omA- siva-duTThesa, sImaTTheUNa taM asaMtharaNe / gaccho nitthAriJjati, jAva puNo hoti saMtharaNaM // 3916 // maudaryA zivarAjadviSTeSu bhakta pAnAlAbhe gacchasyAsaMstaraNaM bhavet, tataH zatasahasramUlyaM vastraM "sImaTTeUNa" ci cUrNikAravacanAd vikrIya gaccho nistArthate yAvat punarapi saMstaraNaM bhavati / vizeSacUrNau tu - "sImaTTheUNa" ityasya sthAne " uvakkamaTThA va" ti pAThaH, tatropakramaH- kAlagamanaM tadartham / kimuktaM bhavati ? -- kasyApi sAdhoratarkitaM kAlagamanaM bhavet 25 tasyAcchAdanArthaM 'bhAvakRtsnaM' varNADhyaM vastraM prAgeva grahItavyam // 3916 // - athavA dravyakRtsnaM bhAvakRtsnaM ceti dvividhameveha kRtsnam / katham ? iti ced ucyatemAhiyaM sAdhiya, etAi~ paDaMti davvakasiNammi / tasseva ya jo vaNNo, mullaM ca guNo ya taM bhAve // / 3917 / / kSetrakRtsne kAlakRtsne ca yad 'mAnAdhikaM' yathoktapramANAtiriktam, yacca 'dazAdhikaM' sadazAkaM 36 vastram, ete dve api dravyakRtsne nipatataH / yastu tasyaiva vastrasya 'varNaH ' kRSNatvAdikaH, yacca 'mUlyam ' aSTAdazarUpakAdi, yazca 'guNa:' mRdutvAdiH, tadetat sarvamapi bhAvakRtsne'vatarati // 3917 // kRtsnAkRtsnavastraprakRtaM samAptam // 1degrayeyuH ta0 De0 // 2 aciyaM tAmA0 // 3deglairyadyadyApya mA0 // 4degNaM syAt / kvacittu - "sI bhA0 // Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 3913-201 tRtIya uddezaH / 1075 bhi nA bhitra va stra pra kR ta m sUtram no kappa3 niggaMthANa vA niggaMdhINa vA abhinnAI vasthAiM dhArittae vA pariharittae vA 8 // no kalpate nirmanthAnAM vA nirgranthInAM vA 'abhinnAni' acchinnAni vastrANi dhArayituM vA parihata veti|| atha bhASyamakasiNa bhiNNamabhiNNaM, va hojja bhiNNaM tu akasiNe bhaitaM / kasiNA-'kasiNe ya tahA, bhinnamabhinne ya caubhaMgo // 3918 / / yat pUrvasUtre'kRtsnamuktaM tad bhinnaM vA syAd abhinnaM vA / bhinnamapi akRlle 'bhaktaM' vikalpitam , akRtyaM vA kRtsnaM vA bhavatItyarthaH / ata eva kRtsnA-'kRtsnapadAbhyAM bhinnA-'bhinnapadAbhyAM ca caturbhaGgI / gAthAyAM puMstvanirdezaH prAkRtatvAt / sA ceyam-kRtsamabhinnaM 10 1 kRtyaM bhinnaM 2 akRtsnamabhinnaM 3 akRtsnaM bhinnam 4 / tatrAdyabhaGge kRtmapadena dravya-kSetrAdyaviziSTaM sAmAnyataH kRtmaM gRhItam , abhinnapadena tu sakalam / Aha ca bRhadbhASyakRta davvAIavisiTeM, kasiNaggahaNeNa hoi gahiyaM tu / gahaNeNa abhinnassa u, sagalaggahaNaM kayaM hoi // ___ evaM dvitIyabhaGge dravya-kSetrAdikRtsnamasakalaM gRhItam / tRtIyabhaGge tu kSetra-kAla-bhAvairakRtsnaM 25 paraM sakalam / caturthabhaGge kSetrAdibhirakRtsnamasakalam // 3918 // atra vidhimatidizannAha tammi vi so ceva gamo, ussagga-'vavAdato jahA kasiNe / bhiNNaggahaNaM tamhA, asatI ya sayaM pi bhiMdijA // 3919 // 'tasminnapi' abhinne sa eva utsargato'pavAdatazca 'gamaH' prakAro yathA kRtsne bhaNitaH / tathAhi-kRtlavad dravyA[dya]bhinnamapi caturdhA, tatra dravyAbhinnaM gaNanayA pramANatazcAtiriktam , 20 kSetrAbhinnaM yad yasmin kSetre mahAya'm , kAlAbhinnaM yad yasmin kAle'rcitam , bhAvAbhinnaM tathaiva varNayutaM mUlyayutaM ca; yA ca kRlne AropaNA saivAbhinne'pi draSTavyA, paramidaM caturkha pi dravyAdiSu sakalameva pratipattavyam / yata evaM tasmAd bhinnasya vastrasya grahaNaM kartavyam / atha bhinnaM na prApyate tataH svayamapi bhindyAt , yAvatA pramANenAtiriktaM tAvat chittvA pramANayuktaM kuryAditi bhAvaH // 3919 // paraH prAha-yadi pUrvasUtrokta eva gama ihApi sUtre vaktavyaH tataH- 25 puNaruttadosoM evaM, piTThassa va pIsaNaM NiratthaM tu / kAraNamavekkhati sutaM, duvihapamANaM ihaM sutte // 3920 // punaruktadoSa evaM prAmoti, etacca punarbhaganaM piSTasyaiva peSaNaM 'nirarthakaM' pariphalguprAyameva pazyAmaH, ato nedaM sUtramArambhaNIyamiti bhAvaH / sUrirAha-sUtramidaM kAraNamapekSate / ki 1 asya vyAkhyA prAgvat // atha bhaa0|| 2degtibhA bhA0 kA* vinA // Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1976 saniryukti-laghubhASya-vRtti ke bRhatkalpasUtre [ kRtsnAkRtprakRte sUtram 8. punastatkAraNam ityAha-- iha sUtre vastrANAM 'dvividhapramANaM' gaNanAlakSaNaM 1 pramANalakSaNaM 2 niyamyate kiyanti kiMpramANAni vA tAni grahItavyAni / ityevaM nirUpyata ityarthaH // 3920 // tamhA ubhidivvaM, keI pamhehi aha va taha ceva / logaMte pANAdIvirAdhaNA tesi paDighAto / / 3921 / / >> yasmAdabhinnasya dhAraNe pUrvasUtroktA doSAstasmAt pramANAtiriktaM vastraM 'bhettavyaM' chedanIyam, na tadavasthaM dhArayitavyam / athavA'tra 'kecid' nodakAH prerayanti - vastre chidyamAne yA ni pakSmANyuDDIyante tairlokAntaM yAvad gacchadbhirbahUnAM prANAdInAM - trasaprANiprabhRtInAM sUkSmajantUnAM virAdhanA bhavati, ataH " taha ceva" tti yathA labdhaM tathaivAdhitiSThet / evaM vadatAM ' teSAM ' nodakAnAM 'pratighAtaH' nirAkaraNaM vidheyamiti purAtanagAthAsamAsArthaH || 3921 // 10 athainAmeva vivarISuH parapreryameva prapaJcayannA hai so tahiM mucchati chedaNA vA, dhAvaMti te do viu jAva logo / vatthassa dehassa ya jo vikaMpo, tato vi vAdAdi bhariMti logaM / / 3922 // bho AcArya ! 'tatra' vastre chidyamAne zabdaH sammUrcchati, 'chedanakA vA' sUkSmapakSmAvayavA uDDIyante, ete ca dvaye'pi tato nirgatA lokAntaM yAvad 'dhAvanti' prApnuvanti / tathA vastrasya 15 dehasya ca yaH 'vikampaH' calanaM tato'pi vinirgatA vAtAdayaH prasarantaH sakalamapi lokamA - pUrayanti // 3922 // ahicchase jaMti na te u dUraM, saMkhobhiyA terhezvare vayaMti / uDDuM adhe yAvi cauddisiM pi, pUriMti logaM tu khaNeNa savvaM / / 3923 // atha AcArya ! tvam 'icchasi' manyase 'te ca' vastracchedanasamutthAH zabda- pakSma vAtAdipudgalA 28 na 'dUraM' lokAntaM yAnti tarhi taiH 'saMkSobhitAH' cAlitAH santo'pare vrajanti, evamaparA'parapudgalapreritAH pudgalAH prasarantaH kSaNenorddhamadhastiryak catasRSvapi dikSu sarvamapi lokamApUrayanti // 3923 // yata evamataH - 'vinnAya AraMbhamiNaM sadosaM, tamhA jahAladdhamadhiTThihijA / vRttaM sayo khalu jAvadehI, Na hoti so aMtakarI tu tAva / / 3924 / / PS5 'im' anantaroktaM sarvalokapUraNAtmakamArambhaM 'sadoSaM' sUkSmajIvavirAdhanayA sAvadyaM vijJAya 'tasmAt ' kAraNAd yathAlabdhaM vastramadhitiSThet, na chedanAdikaM kuryAt / yataH 'uktaM' bhaNitaM - vyAkhyAprajJaptau -- yAvadayaM 'dehI' jIvaH 'saijaH' sakampaH ceSTAvAnityarthaH tAvadasau karmaNo bhavasya vA antakArI na bhavati / tathA ca tadAlApaka: jAva NaM esa jIve sayA samiyaM eyai veyai calaha phaMdara ghaTTa khubabhai udIrai taM taM 30 bhAvaM pariNamai tAva NaM tassa jIvassa aMte aMtakiriyA na bhavati / ( za0 patra. ) / / 3924 // 1 i-atra sUtre bhA0 // prabhU - 1500 iti tATI0 mo0 u0 2 nA1pramANa 2lakSaNaM niya bhA0 // 3 etadanantaraM grandhA0 // 4 vA, pArvati tAbhA0 // 5 se hiyare tAmA* // Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 3921-28] tRtIya uddezaH / 1077 adhetthaM bhaNiSyatha evaM tarhi bhikSAdinimittamapi ceSTA na vidheyA iti, naivam , yataH jA yAvi ciTThA iriyAiAo, saMpassahetAhiM viNA na deho| saMciTThae nevamachiJjamANe, vatthammi saMjAyai dehanAso // 3925 // yAzcApi ceSTA IryAdikAH sampazyata, toraNamIryA-bhikSA-saMjJAbhUmyAdau gamanam , AdizabdAd bhojana-zayanAdayo gRhyante, etAbhirvinA dehaH paudgalikatvAt 'na santiSThate' na nirva-5 hati, dehamantareNa ca saMyamasyApi vyavacchedaH prApnoti, vastre punaracchidyamAne naivaM dehanAzaH saJjAyate, ato na tat chedanIyam // 3925 // kiJca jahA jahA appataro se jogo, tahA tahA appataro se bNdho| niruddhajogissa va se Na hoti, achiddapotassa va aMbuNAdhe // 3926 // yathA yathA "se" tasya jIvasyAlpataro yogastathA tathA "se" tasyAlpataro bandho bhavati / yo vA niruddhayogI-zailezyavasthAyAM sarvathA mano-vAkAyavyApAravirahitaH tasya saH' karmabandho na bhavati / dRSTAntamAha-acchidrapotasyeva 'ambunAthe' samudre / yathA kila nizchidrapravahaNaM -salilasaJcayasampUrNe'pi jaladhau vartamAnaM khalpamapi jalaM nAzravati, evaM niruddhayogyapi jantuH karmavargaNApudgalairaJjanacUrNapUrNasamudgakavad nirantaranicite'pi loke vartamAnaH khalpIyo'pi karma nopAdatte / ataH karmabandhasya yogAnvaya-vyatirekAnuvidhAyitayA tatparijihIrSaNA vastraccheda-15 nAdivyApAro na vidheyaH // 3926 // itthaM pareNa khapakSe sthApite sati sUrirAha AraMbhamiTTho jati AsavAya, guttIya seAya tadhA tu saadhuu|| mA phaMda vArehi va chijjamANaM, patiNNahANI va ato'NNahA te // 3927 // "AraMbhamiTTho" tti makAro'lAkSaNikaH, he nodaka ! yadyArambhastava 'AzravAya' karmopAdAnAya 'iSTaH' abhipretaH 'guptizca' tatparihArarUpA 'zreyase' karmAnupAdAnAyAbhipretA, tathA ca sati he 20 sAdho ! mA spanda mA vA vastraM chidyamAnaM vAraya / kimuktaM bhavati ?-yadi vastracchedanamArambhatayA bhavatA karmabandhanibandhanamabhyupagamyate tato yeyaM vastracchedanapratiSedhAya hastaspandanAdikA ceSTA kriyate yo vA tatpratiSedhako dhvaniruccAryate tAvapyArambhatayA bhavatA na karttavyau / 'ataH' maduktAdupadezAdanyathA cet karoSi tataste 'pratijJAhAniH' khavacanavirodhalakSaNaM dUSaNamApadyate ityarthaH // 3927 // atha bravIthAH-yo'yaM mayA vastracchedanapratiSedhako dhvaniruccAryate sa 25 ArambhapratiSedhakatvAnnirdoSa iti atrocyate-- adosavaM te jati esa saddo, aNNo vi kamhA Na bhave adoso / aghicchayA tujjha sadosa eko, evaM satI kassa bhave na siddhI // 3928 // yadyeSa tvadIyaH zabdo'doSavAn tataH 'anyo'pi vastracchedanAdisamutthaH zabdaH kasmAdadoSo na bhavet ? tasyApi pramANAtiriktaparibhoga-vibhUSAdidoSaparihArahetutvAt / atha 'icchayA' 30 khAbhiprAyeNa tava 'ekaH' vastracchedanazabdaH sadoSaH aparastu nirdoSaH evaM sati kaskhana khapakSasiddhirbhavet ? sarvasyApi vAgADambaramAtreNa bhavata iva khAbhipretArthasiddhirbhavediti bhAvaH / 1degsa cao Na tAmA0 // 2 vA gAdaM vacanamAne bhA0 kA* vinA // Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1078 saniyukti-laghubhASya-vRtti ke bRhatkalpasUtre [kRtlAkRmaprakRte sUtram 8 tatazcAsmAbhirapyevaM vaktuM zakyam-yo'yaM vastracchedanasamutthaH zabdaH sa nirdoSaH, zabdatvAt , bhavatparikalpitanirdoSazabdavaditi // 3928 // kiJca taM chiMdao hoja satiM tu doso, khobhAdi taM caiva jato kareti / jaM pehato hoMti diNe diNe tu, saMpAuNaMte ya NibujjhA te vI // 3929 // / yataH tadeva' vastraM chidyamAnaM pudgalAnAM kSobhAdi karoti ataH 'tada' vastraM chindataH 'sakRda' ekavAraM doSo bhavet / acchidyamAne tu vastre pramANAtiriktaM tat pratyupekSamANasya ye bhUmilolanAdayaH pratyupekSaNAdoSA dine dine bhavanti, ye ca tad vastraM samprAvRNvato vibhUSAdayo bahavo doSAH, tAnapi 'nibudhyaskha' akSiNI nimIlya samyag nirUpayeti bhAvaH // 3929 // ___ Aha-yadi vastracchedane yuSmanmatenApi sakRd doSaH sambhavati tataH parihiyatAmasau, 10gRhasthaiH khayogenaiva yad bhinnaM vastraM tadeva gRhyatAm , ucyate ghettavvagaM bhinnamahicchitaM te, jA maggate hANi sutAdi tAva / appesa doso guNabhUtijutto, pamANamevaM tu jato kariti // 3930 / / atha 'te' tava 'iSTaM mataM yathA ciramapi gaveSya bhinnaM grahItavyam tata ucyate-yAvat tad bhinnaM vastraM mArgayati tAvat tasya 'zrutAdau' sUtrA-'rthapauruSyAdau hAnirbhavati / api ca ya 15 eSa vastracchedanalakSaNo doSaH sa pratyupekSaNAzuddhi-vibhUSAparihAraprabhRtInAM guNAnAM bhUtyA-sampadA yuktaH, bahuguNakalita iti bhAvaH / kutaH ? ityAha-yataH pramANameva vastrasya tadAnIM sAdhavaH kurvanti, na punastatrAdhikaM kimapi sUtrA-'rthavyAghAtAdikaM dUSaNamastIti // 3930 / / atha "jA yAvi ciTThA iriyAiyAo" (3925) ityAdi paroktaM pariharannAha AhAra-NIhAravihIsu jogo, savyo adosAya jahA jatassa / 20 hiyAya sassammi va sassiyassa, bhaMDassa evaM parikammaNaM tu // 3931 // - yathA 'yatasya' prayatnaparasya sAdhorAhAra-nIhArAdividhiviSayaH sarvo'pi yogo bhavanmatenApyadoSAya bhavati tathA 'bhANDasya' upakaraNasya 'parikarmaNamapi' chedanAdikam 'evameva' yatanayA kriyamANaM nirdoSa draSTavyam / dRSTAntamAha-"hiyAya sassammi va sassiyassa" ti sasyena caratIti sAsthikA-kRSIvalastasya yathA sasyaviSayaM parikarmaNa-niddiNanAdikaM hitAya bhavati 2 tathedamapi bhANDaparikarmaNam / tathA coktam yadvat sasyahitArtha, sasyAkIrNe'pi vicarataH kSetre / yA bhavati sasyapIDA, yatnavataH sA'lpadoSAya // tadvajjIvahitArtha, jIvAkIrNe'pi vicarato loke / yA bhavati jIvapIDA, yatnavataH sA'lpadoSAya // // 3931 // 30 kicca appeva siddhatamajANamANo, taM hiMsagaM bhAsasi jogavaMtaM / davveNa bhAveNa ya saMvibhattA, cattAri bhaMgA khalu hiMsagatte // 3932 // 1degpAvaNaMdeg tAmA0 bhA. kAM. vinA // 2degNaM-lavanAdikaM bhaa0|| Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 3929-36] tRtIya uddezaH / / 1079 'api' ityabhyuccaye, astyanyadapi vaktavyamiti bhAvaH, yadevaM 'yogavantaM' vastracchedanAdivyApAravantaM jIvaM hiMsakaM tvaM bhASase tad nizcIyate samyak siddhAntamajAnAna evaM pralapasi / nahi siddhAnte yogamAtrapratyayAdeva hiMsopavarNyate, apramattasaMyatAdInAM sayogikevaliparyantAnAM yogavatAmapi tadabhAvAt / kathaM tarhi sA pravacane prarUpyate ? ityAha--dravyeNa bhAvena ca saMvibhaktAzcatvAro bhaGgAH khalu hiMsakatve bhavanti / tathAhi-dravyato nAmaikA hiMsA na / bhAvataH 1 bhAvato nAmaikA hiMsA na dravyataH 2 ekA dravyato'pi bhAvato'pi 3 ekA na dravyato nApi bhAvataH 4 // 3932 // athaiSAmeva yathAkramaM bhAvanAM kurvannAha---- Ahacca hiMsA samitassa jA tU, sA davyato hoti Na bhAvato u / bhAveNa hiMsA tu asaMjatassA, je vA vi satte Na sadA vadheti // 3933 // saMpatti tasseva jadA bhavijA, sA dayahiMsA khalu bhAvato ya / 10 ajjhatthasuddhassa jadA Na hojA, vadheNa jogo duhato vahiMsA // 3934 // 'samitasya IryAsamitAvupayuktasya yA "Ahacca" kadAcidapi hiMsA bhavet sA dravyato hiMsA, iyaM ca pramAdayogAbhAvAt tattvato'hiMsaiva mantavyA, "pramattayogAt prANavyaparopaNaM hiMsA" (tattvA0 a0 7 sU0 8) iti vacanAt ; na bhAvata iti / 'bhAvena bhAvato yA hiMsA na tu dravyataH sA 'asaMyatasya' prANAtipAtAderanivRttasya upalakSaNatvAt saMyatasya vA 15 anupayuktagamanA-''gamanAdi kurvato yAnapi sattvAnasau sadaiva na hanti tAnapyAzritya mantavyA, "je vi na vAvijaMtI, niyamA tesi pi hiMsao so u" (ogha ni0 gA0 753) iti vacanAt / / 3933 // __yadA tu tasyaiva prANivyaparopaNasamprAptirbhavati tadA sA dravyato bhAvato'pi hiMsA pratipattavyA / yaH punaradhyAtmanA-cetaHpraNidhAnena zuddhaH-upayuktagamanA-''gamanAdikriyAkArItyarthaH 20 tasya yadA 'vadhena' prANivyaparopaNena saha 'yogaH' sambandho na bhavati tadA 'dvidhA'pi' dravyato bhAvato'pi ca ahiMsA, hiMsA na bhavatIti bhAvaH / tadevaM bhagavatpraNIte pravacane hiMsAviSayAzcatvAro bhaGgA upavarNyante / atra cAdyabhaGge hiMsAyAM vyApriyamANakAyayogo'pi bhAvata upayuktatayA bhagavadbhirahiMsaka evoktaH / tato yaduktaM bhavatA---'vastracchedanavyApAraM kurvato hiMsA bhavati' iti tat pravacanarahasyAnabhijJatAsUcakamiti // 3934 // kiJca rAgo ya doso ya taheva moho, te baMdhahetU tu tao vi jaanne| NANattagaM tesi jadhA ya hoti, jANAhi baMdhassa tahA visesaM // 3935 // 'rAgazca' abhiSvaGgalakSaNaH 'dveSazca' aprItikarUpaH tathaiva 'mohaH' ajJAnalakSaNaH, etAn trInapi bandhahetUn jAnIhi / 'nAnAtvaM' vizeSo yathA 'teSAM' rAgAdInAM bhavati tathA karmabandhasyApi vizeSa jAnIhi // 3935 // idameva bibhAvayiSurigAthAmAha 30 tivve maMde NAtamaNAe bhAvAdhikaraNa virie ya / jaha dIsati NANattaM, taha jANasu kammabaMdhe vi // 3936 // hiMsAdikaM pApaM kurvato rAgAdipariNAmastItro vA bhaved mando vA / "nAyamanAe" ti eko 25 Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1080 saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ kRtsnA kRtslapa kRte sUtram 8 hiMsAdiphalavipAke vyApAdye vA jIve jIvatayA jJAte hiMsAM karoti, aparastu na jAnAti paramevameva jantUn hinasti / tathA bhAvaH -- audayikAdiH, adhikaraNa-nirvarttanAdirUpa prAguktam, 'vIryaM' dehabalaM bAla - paNDitAdisAmarthyaM vA / evaM tItra-mandAdikaM nAnAtvaM yathA rAMgAdiSu dRzyate tathA karmabandhe'pi nAnAtvaM jAnIhi iti dvAragAthA samAsArthaH // 3936 // athainAmeva vivarISurAha-- 5 tibvehi hoti tivvo, rAgAdIehi uvacao kamme / maMdeha hoti maMdo, majjhimapariNAmato majjho || 3937 // pApaM vidadhAnasya yadi 'tItrAH ' saGkiSTapariNAmA rAgAdayo bhavanti tatastaistItraH karmaNApacayo bhavati / yadA tu ta eva mandAH - pratanupariNAmAH tadA karmopacayo'pi mando bhavati / 10 yadA teSAM madhyamaH pariNAmaH - nAtitIvro na cAtimanda ityarthaH tadA madhyamaH karmopacayo bhavati // 3937 // atha jJAtAjJAtadvAramAha - jANaM kareti ekko, hiMsamajANamaparo avirato ya / tattha vi baMdhaviseso, mahaMtaraM desito samae / / 3938 // FE dvAvaviratau, tatraikastayojanan hiMsAM karoti, vicintyetyarthaH ; aparaH punarajAnan / 15 ' tatrApi' tayorapi bandhavizeSaH "mahaMtaraM" ti mahatA antareNa dezitaH 'samaye' siddhAnte / tathAhi -- yo jAnan jIvahiMsAM karoti sa tIvrAnubhAvaM bahutaraM pApakarmopacinoti, itarastu (mandataravipAkamalpataraM tadevopAdatte / / 3938 // virato puNa jo jANaM, kuNati ajANaM va appamatto vA / tattha vi ajjhatthasamA, saMjAyati NijjarA Na cayo / / 3939 // 20 yaH punaH 'virataH ' prANAtipAtA dernivRttaH saH 'jAnAno'pi ' sadoSamityavabudhyamAno'pi gItArthatayA dravya-kSetrAdyAgADheSu pralambAdigrahaNena hiMsAM karoti, yadvA na jAnAti param 'apramattaH ' vikathAdipramAdarahita upayuktaH san yat kadAcit prANyupaghAtaM karoti tatrApi 'adhyAtmasamA ' cittapraNidhAnatulyA nirjarA saJjAyate, yasya yAdRzastItro mando madhyamo vA zubhAdhyavasAyastasya tAdRzyeva karmanirjarA bhavatIti bhAvaH / " na cau" tti na punaH 'cayaH' karmabandhaH sUkSmo'pi 25 bhavati, prathamasya bhagavadAjJayA yatanayA pravarttamAnatvAt, dvitIyasya tu pramAdarahitasyAjAnataH kathaJcid prANyupaghAtasambhave'pyaduSTatvAt // 3939 // atha bhAvadvAramAha ego khaovasamie, vaTTati bhAve'varo u odaie / tattha vi baMdhaviseso, saMjAyati bhAvaNANattA / / 3940 // 'ekaH' ko'pi kSAyopazamike bhAve vartate, aparazcaudayike, tatrApi bandhavizeSaH saJjAyate, 30 bhAvanAnAtvAt / tathAhi--ya audayike bhAve vartate sa tIvrataraM karmopacinoti, yastu kSAyopazamike sa mandataramiti // 3940 // 1 mahattaraM bhA0 tAMbhA0 / etadanusAreNaiva bhA0 TIkA / dazyatAM TippaNI 2 // 2 'baH 'mahattaraH ' atizayena mahAn dezitaH bhA0 // Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 3937-45] tRtIya uddezaH / 1081 emeva ovasamie. khaovasamie taheva khahae ya / baMdhA-'baMdhaviseso, Na tulavaMdhA ya je baMdhI / / 3941 // evamevaupazamike kSAyopazamike tathaiva kSAyike ca bhAve bandhA-'bandhavizeSaH samyagupayujya vaktavyaH / ye'pi 'bandhinaH' karmabandhakA jIvAste'pi na tulyabandhakAH, kintu prakRti-sthityanubhAva-pradezaiH parasparavisadRzakarmabandhakAH // 3941 // athAdhikaraNadvAramAha-- ahikaraNaM pundhuttaM, cauvihaM taM samAsao duvihaM / NivyattaNatAe vA, saMjoge cevaNegavidhaM // 3942 // adhikaraNaM pUrva-prathamoddezake yathA nirvartanA-nikSepaNA-saMyojanA-nisarjanAbhedAt caturvidha muktaM tathaiva jJAtavyam / navaraM 'tad' adhikaraNaM samAsato dvividhaM bhavati / tadyathA-nirvartanAyAM 'saMyoge caiva' saMyojanAyAM ca / punarekaikamanekavidhaM bhavati // 3942 // 10 tatra nirvartanAdhikaraNamanekavidhamupadarzayati ego kareti parasuM, Nivyatteti NakhachedaNaM avaro / - kuMta-kaNage ya vejjhe, Ariya sUI a avaro u // 3943 // 'ekaH' lohakAraH 'paryu' kuThAraM karoti / aparastu nakhacchedanam , tathA kuntaH-pratItaH, kaNakaH-bANavizeSaH, to, cakArAdaparANyapi zakti-zUlaprabhRtIni 'vedhakAni' parazarIravedhakA-18 rINi zastrANi karoti / aparastu lohaMkAra ArikAM sUcI vA karoti / tatra yaH kuThAra-kuntakaNakAdIni karoti sa tIvrakarmabandhabhAk, yastu nakhacchedanA-''rikA-sUcyAdi nirvarttayati sa khalpakarmabandhaka iti // 3943 // saIsuM pi viseso, kAraNasUIsu sivvaNIsuM ca / . saMgAmiya pariyANiya, emeva ya jANamAdIsu // 3944 // sUcISvapi vizeSo vidyate-ekAH kAraNasUcyo'parAH sIvanasUcyaH / tatra yAH paravyaparopaNAdikAraNamuddizya kArayitvA parasya nakhamUlAdau kuTyante tAH kAraNasUcya ucyante, tAsu vidhIyamAnAsu mahAn karmabandho bhavati / yAstu vastrasIvanAtha kriyante tAsu khalpataraH karmabandhaH / evameva ca yAnAdipvapi vaktavyam / tathAhi-kimapi yAnaM sAnAmikaM bhavati, yatrArUDhaiH saGgrAmaH kriyate; aparaM tu 'pAriyAnikaM' pariyAnaM-gamanaM tat prayojanamasyeti pAriyAnikam , 25. udyAnAdau yasminnArUDhairgamyate / tatra sAbhAmikayAnAdIni kurvato mahAn karmabandhaH, pAriyAni. kAni tu kurvANasyAlpataraH // 3944 // __ Aha yadi nAma adhikaraNamanekavidham tatastannimittaH karmabandhavizeSaH kathamupapadyate ! yAvatA pariNAmavaicitryapratyaya evAsAviSyata ityAha kAraga-kareMtagANaM, adhikaraNaM ceva taM tahA kuNati / . jaha pariNAmaviseso, saMjAyati tesu vatthUsu // 3945 // kArApaka-kurvatostadadhikaraNameva 'tathA' tena rUpeNa 'karoti' buddhimupajanayati yathA 'teSu' 1degkam, prAmAntarAdau udyA bhA0 // Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1082 saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ kRtsnAkRtsraprakRte sUtram 8 parzu-nakhacchedanAdiSu vastuSu kAryamANeSu kriyamANeSu ca 'pariNAmavizeSa:' sakliSTA 'saGkakliSTarUpamadhyavasAyavaicitryaM saJjAyate, yathA -- kArayAmyahamidaM parzu - kunta- kaNakAdikam, tato'nena vairiNaM vyApAdya AtmanaH sukhamutpAdayiSyAmItyAdi / atastattvataH pariNAmavaicitryapratyaya evAtrApi karmabandhavizeSa iti na kiJcidanupapannam || 3945 // 5 uktaM nirvarttanAdhikaraNam / atha saMyojanAdhikaraNamAha saMjoyayate kUDa, halaM paDaM osahe ya aNNoNe / bhoyavihiM ca aNNe, tattha vi NANattagaM bahuhA // / 3946 // kazcid lubdhako mRgAdInAM bandhanAya kUTaM rajyAdinA saMyojayati, aparo hAlikAdiH kSetra karSaNAya halaM yugAdinA yojayati, anyastu paTaM paTAntareNa saha sIvanaprayogeNa saMyunakti, 10 kazcittu vaidyAdiH 'auSadhAni ' harItakI - pippalIprabhRtInyanyAnyAni parasparamekatra mIlayati, anyastu 'bhojanavidhiM' zAli - dAli - ghRta- zAlanakAdikaM saMyunakti, tatrApi karmabandha vizeSasya bahudhA nAnAtvaM pratipattavyam / tathAhi - yaH kUTaM saMyojayati tasya sakliSTa pariNAmatayA tIvra - taraH karmabandhaH, tadapekSayA halaM saMyojayataH khalpataraH paTaM saMyojayataH khalpatama ityAdi khabuddhyA samyagupayujya vaktavyam || 3946 // 15 atha nirvarttanA-saMyojane dve api yatra sambhavataH tAnyupadarzayati nivvattaNA ya saMjoyaNA ya sagaDAiesa a bhavaMti / AsajuttarakaraNaM, nivvattI mUlakaraNaM tu / / 3947 // nirvarttanA ca saMyojanA ca zakaTAdiSu dve api bhavataH / tathAhi -- zakaTAGgAnAm - uddhicakraprabhRtInAM yA prathamato ghaTanA sA nirvarttanA, yA punasteSAmeva nirvarttitAnAmekatra saGghAtanA 20 sA saMyojanA / atra ca ' uttarakaraNaM' saMyojanArUpAmuttarakriyAm ' AsAdya' pratItya 'nirvRttiH ' prathamato nirvarttanA mUlakaraNaM pratipattavyam || 3947 // gatamadhikaraNadvAram / atha vIryadvAramAha 25 yad 'dehabalaM' saMhananajanitaM zarIrasAmarthyaM tat khalu vIryaM mantavyam / tasya ca balasya sadRza eva prANinAM pariNAmo bhavati / tathAhi- - yaH sevArttasaMhananI jaghanyabalo jIvastasya pariNAmo'pi zubho'zubho vA manda eva bhavati na tItraH, tataH zubhAzubhakarmabandho'pi tasya svalpatara eva, ata evAsyorddhagatau kalpacatuSTayAdUrddham adhogatau narakapRthvIdvayAdadha upapAto na bhavatIti pravacane pratipAdyate / evaM kIlikAdisaMhananiSvapi bhAvanA kAryA / 10 idaM ca dehavIryam 'AsAdya' prApya SaTsthAnagatAH 'sarvataH ' sarveSvapi saMhananeSu prANinaH parasparaM bhavanti / tathAhi -- sevArttasaMhananiSu ye sarvajaghanyabalAstadapekSayA apare'nantabhAgavRddhyA asa dehavalaM khalu viriyaM, balasariso caiva hoti pariNAmo / Aja dehaviriyaM, chaTTANagayA tu savvatto / / 3948 // 1 vihI u a tAmA0 // 2 utAbhA0 // 3 kAM vinA'nyatra - havam mo0 le0 tATI ta0 I0 | 'ibalam bhA0 // 4 'vRddhAH a0 bhA0 kau0 // Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1083 15 bhASyagAthAH 3956-52] tRtIya uddezaH / khyAtabhAgavRddhyA saGkhyAtabhAgavRdhyA saGkhyAtaguNavaiyA asaGkhyAtaguNadhuMdhyA anantaguNavRddhyA vA bhavanti, evaM kIlikAdiSvapi / yataH SaTsthAnapatitAH prANino'to dehabalavaicitryeNa pariNAmavaicitryAt karmabandho'pi vicitro bhavatIti sthitam / / 3948 / / baladvArameva prakArAntareNa vyAcaSTe ahavA bAlAdIyaM, tivihaM viriyaM samAsato hoti / baMdhaviseso tiNha vi, paMDiya baMdhI abaMdhI ya // 3949 // athavA vIrya bAlAdibhedAt trividham / tatra bAlasya-asaMyatasya prANAtipAtAdyasaMyamakaraNe yad vIrya tad bAlavIryam , bAlapaNDitasya-dezaviratasya saMyamA- saMyamaviSayaM vIrya bAlapaNDitavIryam , paNDitasya-sarvaviratasya sarvasaMyamaviSayaM vIryaM paNDitavIryam / etat trividhaM vIrya samAsato bhavati / eSAM trayANAmapi bandhavizeSaH, tadyathA--bAlavIryavAn prabhUtataraM karma 10 banAti, bAlapaNDitavIryavAn / alpataram , paNDitavIryavAn >> alpatamam / sa ca paNDito dvidhA--bandhI avandhI ca / pramAdAdInAM karmabandhahetUnAM kApi kiyatAM sadbhAvAdavazyaM banAtIti bandhI, "Nin cAvazyakAdhamaNyeM" (si0 he0 5-4-36) iti NinpratyayaH, tadviparIto abandhI / tatra pramattasaMyatamAdau kRtvA sayogikevalinaM yAvad bandhakaH, ayogikevalI tu niyamAdabandhakaH // 3949 // gataM vIryadvAram / athopasaMharannAha tamhA Na savvajIvA, u baMdhagA Neva baMdhaNA tullA / adhikicca saMparAgaM, iriyAvahibaMdhagA tullA // 3950 // yata evaM tasmAnna sarve'pi jIvA bandhakAH / ye'pi bandhakAsteSAmapi 'sAmparAyaM' kaSAyapratyayaM karmAdhikRtya bandhanaM naiva tulyam , rAgAdivaicitryataH karmabandhavizeSasyAnantarameva prasAdhitatvAt / ye tUpazAntamoha-kSINamoha-sayogikevalina airyApathasya-yogamAtrapratyayasya karmaNo 20 bandhakAste parasparaM tulyAH, ekasyaiva sAtavedanIyasya dvisamayasthitikasya sarveSAmapi bandhanAt / tadevaM na yogapratyayaH karmabandhasyAlpabahutvavizeSaH, kintu rAgAditIvra-mandatApratyayaH, tato varacchedanaM vidhinA kurvatAM na kazcid doSaH // 3950 // api ca saMjamaheU jogo, paujamANo adosavaM hoi|| jaha AroggaNimittaM, gaMDacchedo va vijassa // 3951 // saMyamaH-pratyupekSaNAdizuddhirUpastaddhetuH 'yogaH' vastracchedanAdivyApAraH prayujyamAno'doSavAn bhavati / yathA 'ArogyanimittaM' rogiNo rogavyapagamArtha vaidyasya gaNDacchedo'duSTa iti // 3951 // paraH prAha-yadyevaM tato yathA'haM bhaNAmi tathA vanaM chidyatAm / katham ? iti ced ucyate bhinmammi mAugaMtasmi kei ahikaraNa gahiya paDiseho / evaM khu bhiJjamANaM, alakkhaNaM hoi uhuM ca // 3952 // 30 iha vastraM yato vyUyate tadAdibhUtatvAd mAtRkeva mAtRkA, antazceha dazAnta ucyate, 1-2-3-4-5 degvRddhAH bhA0 kAM ||6etnmdhygtH pAThaH bhA0 kA 0 eva vartate // 7 yato vAtumArabhyate tadA bhA0 // 25 Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1084 saniyukti-laghubhApya-vRttike bRhatkalpasUtre [ kRtsnAkRtmaprakRte sUtram 8 mAtRkA cAntazca mAtRkAntam , dvandvaikavadbhAvaH, tasmin bhinne sati vastraM yadyapi stenairapahiyeta tathApi tairgRhIte sati nAdhikaraNaM bhavati, ubhayapArzvayozchinnatvena paribhogAbhAvAdityabhiprAyaH / evaM kecidAcAryadezIyA bhaNanti teSAmevaM vadatAM pratiSedhaH kartavyaH / katham ? ityAha-'evam! amunA prakAreNa 'khuH' avadhRtArthe, avadhArito'yamarthaH, paramevaM bhidyamAnaM vastramalakSaNaM bhavati / 5 bhUyo'pi paraH prAha-yadyevaM tata Urddha kRtvA tad vastraM dvidhA chidyatAm / sUrirAha-evamapyalakSaNadoSAzcApare bahavo bhavanti, ato naivaM chedanIyamiti saGgrahagAthAsamAsArthaH // 3952 / / athainAmeva vivRNoti-- ubhao pAsiM chijau, mA dasiyA ukirija egtto| ahikaraNaM NevaM khalu, udgho phAlo va majjhammi // 3953 // 10 paraH prAha-ubhayapArzvayorvastraM chidyatAm / kiM kAraNam ? iti ced ata AhayadyekapArvatazchidyate tadA kadAcit stenairapahiyeta, tataste tatraikatarichanne dazikA utkireyuH, utkIrya ca tad vastraM vikrINantaH sadazAkatayA prebhUtaM mUlyaM prApnuyuH, svayaM vA tat paribhuJjIran , tato dvayorapi pArzvayozchedanIyam , evaM vidhIyamAne'dhikaraNaM na bhavati / atha nai bhavatAM vicAracaryAyAM saGgacchate tato madhye gRhItvorddhaH phAlo vidhIyatAm , urdU dvidhA phAlya18 tAmiti bhAvaH / / 3953 // atha sUriH prathamaM paroktamAdyaprakAraM dUSayannAha... bhannai duhato chinne, ubhato dasiyAi~ kiNNa jAyaMti / kuppAsae kareMti va, adasANi va kiM Na bhuMjaMti // 3954 // bhaNyate atrottaram - tvaduktanItyA dvidhA chinne vastre kimutkIryamANA ubhayato dazikA na jAyante ? jAyanta eva / athavA tenobhayatazchinnena vAsasA te stenAH 'kUrpAsakAn' ra kaJca20 kAn / kurvanti / athavA te kimadazAkAni vastrANi na bhuJjate ? yenaivamucyate-ubhayata. zchettavyamiti // 3954 // atha dvitIyaM prakAramaGgIkRtya pariharannAha uddhapphAlANi kareMti aNihuA dubbalaM ca taM hoti / kajaM taM ca Na pussati, asivva-sivvaMtadosA ya // 3955 // i~ha 'anibhRtA nAma' tridaNDinaH, ta eva prAya Urddha phAlAni vastrANi vasituM prAvarItuM vA 25 kurvanti nAnye / tathA 'tad' UrddhaphAlitaM vastraM durbalaM bhavati / durbalatvAdeva ca 'tad' vivakSitaM __ 'kArya' prAvaraNAdikaM 'na puSyati' na pUrayati, paribhujyamAnamacirAdeva sphaTatIti bhAvaH / sphaTitaM ca yadi na sIvyate tato bahutaraM sphaTati, tatazca vastrAbhAve ye tRNagrahaNAdayo doSAstAn prApnuvanti / atha sIvyate tataH sUtrA-'rthaparimanthAdayo doSAH // 3955 // api ca chinnammi mAugate, alakSaNaM majjhaphAliyaM ceva / guNabuddhA jaM gahiyaM, na kareti guNaM alaM teNaM // 3956 // 1 uddho vA do va madeg tAbhA0 // 21 etacihnAntargataH pAThaH bhA0 kA0 eva varttate / "kuppA. sao kaMcugo" iti cUrNI vizeSacUrNau ca // 3 degjaM ca taM Na tAbhA0 // 4 iha ye 'anibhRtAH' piDDAH, ta eva bhA0 / "aNihutA hiMDiyA, vAdiyA ityarthaH / " iti cUrNoM vizeSacUrNau ca // Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 bhASyagAthAH 3953-60] tRtIya uddezaH / 1085 mAtRkAnte' ubhayapAvarUpe chinne sati vastramalakSaNaM bhavati / madhyasphATitamapi tadalakSaNamevopajAyate / alakSaNe ca vastre pratyuta jJAnAdInAmupaghAto bhavati, na punaH ko'pi guNaH / ato guNabuddhyA yad vastraM gRhItaM sat tameva guNaM na karoti alaM 'tena' vastreNa, na tad grahItumucitamiti bhAvaH // 3956 // atha bhUyo'pi paraH prerayati- . kiM lakSaNeNa amhaM, savvaNiyattANa pAvavirayANaM / lakkhaNamicchaMti gihI, dhaNa-dhaNe-kosaparivuDDI // 3957 // asmAkaM sarvasmAd-dhana-dhAnyAdiparigrahAd nivRttAnAM pApAt-prANAtipAtAderviratAnAM kiM vasAdilakSaNenAnveSitena ? na kiJcidityarthaH / ye tu gRhiNaH sArambhAH saparigrahAste sa dhanadhAndha-kozaparivRddhinimittaM lakSaNamicchanti, asmAkaM tu >> dhana-dhAnyAdyabhAvAnna kimapi vRddhi prApaNIyamastIti parasyAbhiprAyaH // 3957 // sUrirAha 10 lakkhaNahINo uvahI, uvahaNatI NANa-daMsaNa-caritte / tamhA lakkhaNajutto, gacche damaeNa diTuMto // 3958 // lakSaNaH-prazastavarNa-saMsthAnAdibhihIna upadhiH sAdhUnAM jJAna-darzana-cAritrANyupahanti, tasmAd lakSaNayukto'sau dhArayitavyaH / tena hi dhAryamANena gacche mahatI jJAnAdisphAtirupajAyate / tathA cAtra dramakeNa dRSTAntaH kriyate // 3958 // tamevAha thAiNi valavA varisaM, damao pAleti tassa bhAeNaM / ceDIghaDaNa nikAyaNa, uviTTha duma camma bhesaNayA // 3959 // duNha vi tesiM gahaNaM, alaM mi assehi assigaM bhaNai / vaDDai bhaccai dhUyApayANa kulaeNa ovammaM // 3960 // iha pArasa viSaye kasya cid gRhe prabhUtAH prativarSaprasavinyo vaDavAH santi / tata eva ca 20 turaGgamA api tasya bahavaH samajAyanta / tena cAzvakhAminA 'etAvadazvasamUhamadhye tvayA varSAnte azvadvayaM bhRtau grAhyam' ityuktvA kazcid dramako'zva-vaDavArakSaNArthaM dhRtaH / tasya ca tatpucyA sArdhaM saGgatirabhUt / bhRtikAle ca samAyAte tenAzvarakSakeNa sA tahuhitA pRSTA-kathaya, amISAM madhye kimapi lakSaNayuktamazvadvayaM yena tad gRhNAmi / tatastayA'bhihito'sau-sarvedhvazveSvaraNye vRkSacchAyAyAM vizrabdhamupaviSTeSu carmamayaM kutapaM pASANakhaNDAnAM bhRtvA vRkSazikhara-25 'mAruhya tataH sa carmakutapaH khaDakkhaDAravaM kurvannadhastAd moktavyaH, paTahazca tadagrato vAdanIyaH, evaMkRte yau na samutrasyataH; tathA khurukhurakeNa carmamayeNa pASANakhaNDabhRtena pRSThato vAdyamAnena sarvAnapi vAhaya, yau zeSAzvavAhanikAto'dhikaM nirvahataH tau dvAvapi gRhANeti / tena sarva tathaiva kRtam / mUlyakAle ca tenAzvakhAmI yAcitaH-mamAmukamamukaM cAzvaM dehi / turaGgama. khAmI tu 'samastalakSaNayuktAvimAvazvau' iti kRtvA bravIti-zeSAn dvau trIn sarvAn vA 30 gRhANa, kimetAbhyAM kariSyasi ? / so'pi tadazvadvayavarjamaparaM kathamapi necchati / tatazcAzvakhAminA svabhAryA'bhihitA---pradIyatAmasmai svaputrikA yena gRhajAmAtRtvaM pratipanno na salakSaNA1degnte' prAguktakharUpe bhA0 // 2 etadantargataH pAThaH bhA0 kA* eva vartate // Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1086 saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ kRtstrAkRtsa prakRte sUtram 8 asar gRhItvA'nyatra jati / sA ca 'hIno'sau ' iti necchatyamumartham / tato'zvasvAmI bhAryAvabodhAya varddhakisutaM dRSTAntIkaroti, yathA 1 kenApi varddhakinA bhAgineyaH svasutAM dattvA gRhajAmAtA kRtaH / sa ca kamapi vyavasAyaM na karoti tato varddhakiduhitryA preritaH - kimiti puruSatratarahitaH paradattamupajIveMstiSThasi ? 5 vidhehi kiJcit karmAntaramiti / tataH kuThAraM gRhItvA kASThakartanArthamaTavIM gataH / svAbhilaSitakASThaprAtyabhAvAcca pratidivasaM rikta eva nivarttate / SaSThe ca mAse labdhaM kRSNacitrakakASTham / ghaTitastatra kulakaH - kalasikA caturthAMzarUpo dhAnyamAnavizeSaH / tataH preSitA svabhAryA 'dravyalakSaNa yo gRhNAti tasmai pradAtavyaH' ityuktvA haTTamArge vikrayArtham / sA ca tanmUlye lakSaM yAcamAnA lokairupahasyate / samAyAtazca tatra kazcid buddhimAn vaNik, paribhAvitaM ca tena 10 svacetasi -- nUnamatra kAraNena bhavitavyam, yadevamiyamasya kASThasya mUlye lakSaM yAcate / tato yAvat tena dhAnyaM mimIte tAvanna kathaJcit kSIyate / ato dhAnyAdyakSayanimittaM lakSamapi dattvA gRhItastena kulakaH / tataH prabhRti tena salakSaNajAmAtRkeNa gRhe dhRtena sarvamapi barddhakikuTumbaM dhana-dhAnyAdinA vRddhimupayayau // tathA tvamapi nijaduhitaraM yadyasmai prayacchasi tato'nenAsmadgRhe tiSThatA samastalakSaNopetamaitra15 dvayamapi tiSThati / tato'zvadvayamAhAtmyena ca sarvAta sampadaH karasthA evAsmAkaM bhavanti ityAdi bahuvidhamuktvA dApitA tasmai duhitA // atha gAthAdvayasyAkSarArthaH - sthAyinyo nAma vaDavAstA ucyante yA varSe varSe vijAyante / tAzca varSamekaM kazcid dramakaH pAlayati, upalakSaNamidam tenAzvAnapi pAlayatItyAdi draSTavyam / kathaM pAlayati ? ityAha- 'tasya' azvAdhipateH 'bhAgena' vetanabhUtAzvadvayalakSaNena / 20 tatazca tasya tatrAzvavaDavaM pAlayatazceTikayA samaM ghaTanA / tayA ca sa nikAcanAM kAritaH - evaMvidhalakSaNopetamevAzvadvayaM grahItavyaM nAnyaditi / kiM punastallakSaNam ? ityAha -- upaviSTe - SvazveSu drumamAruhya carma kutapasya pASANabhRtasya bhUmau pAtanena - bheSaNA kartavyA, yauna trastastau lakSaNayuktau / tato bhRtikAle 'dvayorapi tayoH' salakSaNayorazvayorasau grahaNaM karoti / 'alaM me parairazvaiH, idamevAzvadvayaM samarpaya' ityevam 'Azvikam ' azvasvAminaM bhaNati / sa ca 2: khabhAryAvabodhAya 'varddhakeH' rathakArasya 'bhaccakaH ' bhAgineyastasya yad varddhakinA duhituH pradAnaM tataH svabhAryayA preritena tena kRSNacitrakASThamAnIya yat kulako ghaTitastenopalakSitam ' aupamyaM' dRSTAntaM kRtavAn / evaM gacchespi lakSaNayuktenopadhinA jJAnAdInAM vRddhirupajAyate / tatazca sthitametat - vidhinaiva tathA vastraM chedanIyaM yathA pramANayuktaM bhavati // 3959 // 3960 // atha pramANAdikharUpanirUpaNAya dvAragAthAmAha 30 davvapamANa atirega hINa, parikamma vibhUsaNA ya mucchA ya / uvahissa ya pamANaM, jiNa thera ahakamaM vocchaM / / 3961 / / iha dravyaM vastraM tasya pramANaM gaNanayA pramANena ca dvividhaM vaktavyam / atirikte hIne vA 1 etacitaH pAThaH bhA0 kAM0 eva vartate // 2 svakAryA' bhA0 kAM vinA // Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaSyagAthAH 3961-64] tRtIya uddezaH / 1087 vastre doSA abhidhAtavyAH / parikarmaNaM sIvanamityeko'rthaH, tannirUpayitavyam / "vibhUsaNA ya" tti vibhUSArtha yadi vastraM kSAlayati vA rajati vA gharSati vA sampramATi vA tadA prAyazcittaM bhavatIti vaktavyam / "mucchA ya" tti mUrcchayA yadi vastraM na paribhuGkte tadA'pi prAyazcittaM vaktavyam / tatra prathamadvAre tAvadupadheH pramANaM jinakalpika-sthavirakalpikAnaGgIkRtya yathAkramamahaM vakSye // 3961 // pratijJAtameva nirvAhayituM jinakalpikAnAmupadhi gaNanApramANato nirUpayati pattaM pattAbaMdho, pAyaDhavaNaM ca pAyakesariyA / [o.ni.669.ni. 1393-94] paDalAi~ raittANaM, ca gocchao pAyanijogo // 3962 // tinneva ya pacchAgA, rayaharaNaM ceva hoi muhapotI / [o.ni.670] eso duvAlasaviho, uvahI jiNakappiyANaM tu / / 3963 // 'pAtraM' pratigrahaH, 'pAtrabandhaH' yena vastrakhaNDena caturasreNa pAtrakaM dhAryate, 'pAtrasthApana' kamba-10 lamayaM yatra pAtrakaM sthApyate, 'pAtrakesarikA' yayA pAtraM pratyupekSyate, 'paTalakAni' yAni bhikSAM paryaTadbhiH pAtropari sthApyante, 'rajastrANaM' pAtraveSTakam , 'gocchakaH' kambalamayo yaH pAtrakopari dIyate / eSa saptavidhaH 'pAtraniryogaH' pAtraparikarabhUta upakaraNakalApa ityarthaH // 3962 // __ tathA--'traya eva' na catuH-paJcaprabhRtayaH, ka ete ? ityAha-'pracchAdakAH' prAvaraNarUpAH kalpAH, dvau sautrikAvekazcorNAmaya ityarthaH / 'rajoharaNaM' pratItam / 'caH' samuccaye / eva-15 zabdaH pAdapUraNe / 'mukhapotikA' prasiddhA / eSa dvAdazavidha upadhirjinakalpikAnAM mntvyH| tuzabdo vizeSaNe, sa caitad vizinaSTi-jinakalpikA dvividhAH-pANipAtrAH pratigrahadhAriNazca / punarekaike dvividhAH-aprAvaraNAH saprAvaraNAzca / tatrAprAvaraNAnAM pANipAtrANAM rajoharaNa-mukhavastrikArUpo dvividha upadhiH / saprAvaraNAnAM tu trividho vA caturvidho vA paJcavidho vA-tatra trividho rajoharaNaM mukhavastrikA ekaH sautrikaH kalpaH, caturvidhaH sa evaurNika- 20 kalpasahitaH, paJcavidhazcaturvidha eva dvitIyasautrikakalpena sahitaH / pratigrahadhAriNAM prAvaraNavarjitAnAM ca navavidha upadhiH, tadyathA-pAtraM 1 pAtrakabandhaH 2 pAtrasthApanaM 3 pAtrakesarikA 4 paTalakAni 5 rajastrANaM 6 gocchakaH 7 rajoharaNaM 8 mukhavastrikA 9 ceti / ye tu prAvaraNasahitAsteSAmatraiva navavidhe ekakalpaprakSepe dazavidhaH, kalpadvayaprakSepe ekAdarzabhedaH, kalpatrayaprakSepe tu dvAdazavidhaH / tadevamutkarSato jinakalpikAnAM dvAdazavidha upadhiH sambhavati, eSa 25 tuzabdasUcito vizeSArthaH / "ekagrahaNe tajjAtIyAnAM sarveSAM grahaNam" iti nyAyAd anye'pi ye gacchanirgatAsteSAM yathAyogamidamevopakaraNapramANamavasAtavyam // 3963 // atha sthavirakalpikAnaGgIkRtyAha ee ceva duvAlasa, masaga airega colapaTTo ya / [o.ni.671] eso u caudasaviho, uvahI puNa therakappammi / / 3964 // 30 'eta eva' anantaroktA dvAdazopadhibhedA aparaM cAtiriktaM mAtrakaM colapaTTakazca, eSa catu. dezavidha upadhiH sthavirakalpe bhavati / / 3964 // anantaroktamevArthamupasaMharannAha--- 1 ka-sthiraka' bhA0 // 2zavidhaH, kalpa kA // Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1088 saniyukti-laghubhASya-vRttike vRhatkalpasUtre [kRtsnAkRtsnaprakRte sUtram 8 jiNA bArasaruvAI, therA cudsruuvinno| [o.ni.672] oheNa uvahimicchati, ao ur3a uvaggaho // 3965 / / 'jinAH' jinakalpikA upakaraNAnAM dvAdazarUpANi dhArayantIti zeSaH / sthavirAstu 'catudazarUpiNaH' upakaraNacaturdazakadhAriNa ityarthaH / evam 'oghena' sAmAnyenopadhimicchanti tIrthakarAH, oghopadhimityarthaH / 'ata Urddham' atirikto daNDaka-cilimilikAdiH sthavirakalpikAnAM sarvo'pyupagrahopadhirmantavyaH // 3965 // 4 atha jinakalpikAnAmupadherutkRSTAdivibhAga pramANapramANaM cAha->> cattAri ya ukkosA, majjhimaga-jahannagA vi cattAri / kappANaM tu pamANaM, saMDAso do ya rayaNIo // 3966 // 10 jinakalpikAnAM catvAryupakaraNAnyutkRSTAni bhavanti, trayaH kalpAH pratigrahazceti / madhyama jaghanyAnyapi pratyekaM catvAri-tatra paTalakAni rajastrANaM rajoharaNaM pAtrakabandhazceti madhyamAni, mukhavastrikA pAtrakesarikA pAtrasthApanaM gocchakazceti jaghanyAni / eteSAM ca ye kalpAsteSAM 'sandaMzakaH' kuraNTako dvau ca 'ratnI' hastau dIrghatvena pramANaM bhavati, vistaratastu sAdha hastamekam // 3966 // athavA15 ano vi ya Aeso, saMDAso sathie Nuvanne ya / jaM khaMDiyaM dadaM taM, chammAse dubbalaM iyaraM // 3967 // 'bhanyo'pi ca 'AdezaH' prakAro'sti / kaH ? ityAha-sandaMzaH svastikazca / tatra jinakalpikasyotkaTukaniviSTasya jAnusandaMzakAdArabhya putau pRSThaM ca chAdayitvA skandhopari yAvatA prApyate etAvat tadIyakalpasya dairghyapramANam , ayaM ca sandaMzaka ucyate / tathA tasyaiva 20 kalpasya dvAvapi pRthutvakarNI hastAbhyAM gRhItvA dve api bAhuzIrSe yAvat prApyete, tadyathAdakSiNena hastena vAmaM bAhuzIrSa vAmena dakSiNam , eSa dvayorapi kalAcikayorhRdaye yo vinyAsavizeSaH sa khastikAkAra iti kRtvA svastika ucyate, etat pRthutvapramANamavasAtavyam / "Nuvanne ya" tiM nipannaH-tvagvartitastadviSayaM sthavirakalpikAnAmAdezadvayaM taccAgre (gA0 3969) vakSyate / jinakalpikazca yad vastraM 'khaNDitam' ekasmAt pArzvatazchinnaM pramANayuktaM ca yadi 25 ca tat paribhujyamAnaM SaNmAsAn yAvad dhriyate tadIdRzaM dRDhamiti jJAtvA gRhNAti, 'itarad nAma' SaNmAsAnapi yAvanna nirvAhakSamaM tada durbalamiti kRtvA na gRhNAti // 3967 // atha kimarthamasau khastikaM karoti ? ityAha saMDAsachiDeNa himAdi eti, guttA va'guttA vi ya tassa sejaa| hatthehi so sosthikaDehi ghettuM, vatthassa koNe suvaI va jhAtI // 3968 // 30 'tasya' jinakalpikasya zayyA 'guptA vA' ghanakuDya-kapATayuktA aguptA vA bhavet , ataH sandaMzakacchidreNa 'himAdikaM' zIta-vAta-sAdikam 'eti' Agacchati, tatastasya rakSaNArtha 'svastikakRtAbhyAM' svastikAkAranivezitAbhyAM hastAbhyAM dvAvapi vastrasya koNau gRhItvA utku nAstyetadantargatamavataraNaM bhA0 ||2tti anupanaH bhA. binA // Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 3965-72 ]. tRtIya uddezaH / 1089 Taka eva sa khapiti vA dhyAyati vA / tatra prAyeNa dharmajAgarikayA jAgartti paraM kecidAcAryA bruvate --- utkuTaka eva tRtIye yAme kSaNamAtraM svapitIti // 3968 // atha gacchavAsinAM kalpapramANamAha kappA AyapamANA, aDDAijA u vitthaDA hatthA / [ o. ni. 706 ] egraM majjhima mANaM, ukkosaM hoMti cattAri / / 3969 // 5 kalpAH 'AtmapramANAH' sArdhahastatrayapramANAyAmAH, ardhatRtIyAMzca hastAn 'vistRtAH ' pRthulA vidheyAH, etad madhyamaM ' mAnaM' pramANaM bhavati / utkarSato dairyeNa catvAro hastAH / etadAzadvayaM mantavyam || 3969 || atraiva kAraNamAha saMkuciya taruNa AyappamANa suyaNe na sIyasaMphAso / duo pela there, aNuciya pANAirakkhA''yA / / 3970 / / 10 yo bhikSustaruNo balavAn sa saGkucitapAdaH khaptuM zaknoti, tasya tathA khapane zItasparzo na bhavati, atastasya AtmapramANAH kalpA anujJAtAH / yastu sthaviro vayasA vRddhaH sa kSINabalatvAnna zaknoti saGkucitapAdaH zayitum, atastasyAnugrahArthaM dairyeNAtmapramANAdUrddhaM SaDaGgulAni vistarato'pyardha tRtIyahastapramANAdabhyadhikAni SaDaGgulAni vidhIyante / evaM vidhIyamAne guNamupadarzayati - "duhao pellaga" tti ziraH - pAdAntalakSaNayordvayorapi pArzvayoryat kalpasya 'preraNam ' 15 AkramaNaM tena sthavirasya zItaM na bhavati / 'anucitaH ' abhAvitaH zaikSa ityarthaH, tasyApi svapanavidhAvanabhijJasya kalpapramANamevameva jJAtavyam / api ca evaM prANinAM rakSA kRtA bhavati, na maNDUkaplutyA kITikAdayaH prANinaH pravizantIti bhAvaH, AdizabdAd dIrghajAtIyAdayo'pi na pravizanti, tenAtmano'pi rakSA kRtA bhavati // 3970 // atha pAtra bandhAdInAM pramANanirUpaNAyAha- pattA baMdhapamANaM, bhANapamANeNa hor3a kAyavvaM / [ o.ni. 694] cauraMgulaM karmatA, pattAbaMdhassa koNA u / / 3971 // pAtra bandhapramANaM bhAjanapramANena karttavyaM bhavati / yadi madhyamaM jaghanyaM vA pAtraM bhavati tadA pAkabandho'pi tadanusAreNa karaNIyaH, athotkRSTapramANaM pAtraM tadA so'pi gurutaraH kAryaH / kiM bahunA ? yathA granthau kRte sati pAtrakabandhasya koNAzcaturaGgulamUrddha krAmanto bhavanti, pranthe - 25 ratiriktAzcaturaGgulA aJcalA yathA bhavantIti bhAvaH, tathA pAtrakabandhapramANaM vidheyam // 3971 // rayatANassa pamANaM, bhANapamANeNa hoti kAyavvaM / pAyAhiNaM karitaM, majjhe cauraMgulaM kamati / / 3972 // rajastrANasya pramANaM bhAjanapramANena karttavyaM bhavati / katham ? ityAha- prAdakSiNyena veSTanaM kurvat pAtrasya madhye 'caturaGgulaM' catvAryaGgulAni yathA rajastrANamatikrAmati tathA rajastrANapramANaM 30 vidheyam // 3972 // paTalakAnAM pramANamAha 1 bhaNitam / udeg bhA0 // 2 kkhA ya tAmA* // 3 " aNuyitatti abhAvitassa ti" iti cUrNau vizeSacUrNau ca // 20 Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ kRtsnA kuttaprakRte sUtram 8 tivihammi kAlachee, tivihA paDalA u hoMti pAyassa / gimha sisira - vAsAsuM, ukkosA majjhima jahannA || 3973 // trividhe 'kAlacchede' kAlavibhAge trividhAni paTalakAni pAtrasya bhavanti / idameva vyAcaSTe - grISma- zizira varSAsu pratyekamutkRSTAni madhyamAni jaghanyAni ca / tatra yAni atyanta - 5 dRDhAni tAnyutkRSTAni, dRDha- durbalAni madhyamAni, durbalAni jaghanyAni // 3973 // idameva bhAvayati gimhAsu tini paDalA, cauro hemaMteM paMca vAsAsu / ukkosagA u ee, etto vocchAmi majjhimae // 3974 // 'grISmeSu' caturSvapyuSNarttumAseSu trINi paDalAni bhavanti, kAlasyAtyantarUkSatayA tvarita - 10 meva pRthivIrajaH prabhRtInAM pariNatestaiH paTalakAnAM bhedAsambhavAt / catvAri paTalakAni 'hemante' zItakAle bhavanti, kAlasya snigdhatayA vimardena pRthivIrajaH prabhRtInAM pariNateH / paJca paTalakAni varSAsu bhavanti, kAlasyAtyantasnigdhatvAt / etAnyutkRSTAni mantavyAni / ata Urddha madhyamAni vakSye || 3974 // pratijJAtamevAha 15 20 1090 gimhAsuM hoMti cauro, paMca ya hemaMteM chacca vAsAsu / majjhimA khalu ee, etto u jahannae vocchaM // 3975 // meSu catvAri paTakAni, hemante paJca, varSAsu SaT, manAg jIrNatayA prabhUtatarANAmeva kAryasAdhanAt / etAni khalu madhyamakAni mantavyAni / ata Urddha jaghanyAni vakSye // 3975 // gimhAsu paMca paDalA, hemaMte chacca satta vAsAsu / tivihammi kAlachee, tivihA paDalA u pAyassa / / 3976 // grISmeSu paJca paTakAni, hemante SaT, varSAsu sapta / etAni jaghanyAni / evaM trividhe kAlacchede trividhAni paTalakAni pAtrasya bhavanti // 3976 // uktaM paTalakAnAM gaNanApramANam, atha pramANapramANam -tatra ca vizeSacUrNi::-gacchaniggayANaM cauraMsA paDalA, jaM bhANe majjhe kae heTTA aTTha aMgulAI laMbaMti / gacchavAsINaM jaM uggAhie samANe cauhiM aMgulehiM jannue na pAvati; ahavA dIhattaNeNa aDDAijjA hatthA, 25 dattaNeNa divaDo hattho || rajoharaNapramANamAha mUle thiraM majjhe, agge maddavajuttayA / [ o.ni.708]* egaMgiyaM anusiraM, porAyAmaM tipAsiyaM / / 3977 // 1 etacihAntargataH pAThaH bhA0 pratAveva vrtte| kAM0 pratau tu etatsthAne kAlasyAtyanta rukSasvAt / 'hemante' zItakAle catuSu mAseSu catvAri, [ kAlasya snigdhatvAt / varSAsu paJca paTalakAni bhavanti, ] iti koSTAntargatagalita pATharUpaH pATha upalabhyate / anyAsu punaH pratiSu sarvathA pATho galata iti // 2deg ro paDalA, paMca tAbhA0 // 3 "syaharaNaM gaNaNaSpamANeNa evaM gacchaNiggayANaM, gacchavAsINaM do vAsAsu / pamANappamANeNa samaM dasiyAsu battIsaM aMgulAI jassa cauvvIsaM aMgulAI daMDo tassa aTTha aMgulAI dasiyAo, jassa puNa vIsaM aMgulAI daMDo tassa bArasaMgulA dasiyAo / " iti vizeSacUrNo // Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1091 bhASyagAthAH 3973-82] tRtIya uddezaH / 'mUle' hastagrahaNapradeze rajoharaNaM 'dhanaM' nibiDaveSTitam , 'madhye' madhyabhAge 'sthira' dRDham , 'agre' dazikAparyante 'mArdavayuktatA' dazikA mRdusparzA vidheyA ityarthaH / 'ekAnikaM nAma' tajjAtadazikaM na vA vyAdikhaNDaniSpannam , 'azuSiraM' na romabahulaM na vA granthilam , "porAyAma" ti parvAyAma aGguSThaparvaNi pratiSThitAyAH pradezinyA yAvadapAntarAlaM tAvatpamANAyAmam , "tipAsiyaM" ti tribhirdavarakaveSTakaiH pAzitaM-baddham , evaMvidhaM rajoharaNaM karttavyam // 3977 // / idameva spaSTataramAha appollaM midupamhaM ca, paDipugnaM hatthapUrimaM / tipariyallamaNIsahUM, rayaharaNaM dhArae muNI // 3978 // 'appollaM' dRDhaveSTanAdazuSiramazuSiradaNDaM vA, tathA mRdUni-komalAni pakSmANi-dazikAromAgrabhAgarUpANi yasya tad mRdupakSmakam , 'pratipUrNa' bAhyena niSadyAdvayena yuktaM sad 'hastapU-10 rimaM' yathA hastaM pUrayati tathA karttavyamityarthaH, 'triparivarta' trIn vArAn veSTanIyam , 'anisRSTaM nAma' hastapramANAdavagrahAdaspheTitam , evaMvidhaM rajoharaNaM munirdhArayet // 3978 // unniyaM uTTiyaM ceva, kaMbalaM pAyapuMchaNaM / [A.ni.710] rayaNIpamANamittaM, kujA porapariggaraM // 3979 // 'aurNikam' UrNAmayaM 'auSTrikaM vA' uSTraromamayaM yat kambalaM tat 'pAdaproJchanaM' rajoharaNaM 15 kartavyam / 'ranipramANamAtraM' hastapramANAyAmadaNDakaM 'parvaparigraham' aGguSThaparvalamapradezinIzupirapUrakam evaMvidhaM rajoharaNaM kuryAt // 3979 / / 1 aupaMgrahikopadhivizeSabhUtAnAM saMstArakAdInAM pramANamAha-~ saMthAruttarapaTTA, aDDAijA u AyayA hatthe / tesi vikkhaMbho puNa, hatthaM caturaMgulaM ceva / / 3980 // saMstArakottarapaTTakAvardhatRtIyAn hastAn 'Ayatau' dIryau bhavataH, tayoH 'viSkambhaH' vistAraH punarekaM hastaM caturaGgulaM ca bhavati, caturbhiraGgulairadhiko hasta ityarthaH // 3980 // duguNo catugguNo vA, hattho caturaMsoM colapaTTo u| ___egaguNA u nisejA, hatthapamANA sapacchAyA // 3981 // dviguNazcaturguNo vA kRtaH san yathA hastapramANazcaturasro bhavati tathA colapaTTakaH karttavyaH / 25 tatra dviguNaH sthavirANAm , caturguNastaruNAnAm / tathA rajoharaNapaTTasyaurNikI niSadyA 'ekaguNA' guNanayA ekatvasaGkhyAyuktA pramANena ca hastapramANA 'sapacchAdakA' tAvatpramANayaiva sautrikayA pracchAdakaniSadyayA sahitA bhavati // 3981 // khavastrikApramANamAha-~ cauraMgulaM vihatthI, eyaM muhaNaMtagassa u pamANaM / [o.ni.712] vitiyaM pi ya pamANaM, muhappamANeNa kAyavvaM // 3982 // 30 'caturaGgulaM' catvAryaGgulAni vitastizcaikA etad 'mukhAnantakasya' mukhavastrikAyAH pramANam / 1degGgalipa mo0 le0 // 2 >> etadavataraNaM bhA0 nAsti // 3 hatthAyAmA sapa' taamaa0|| 4 - etacihnamadhyagatamavataraNaM bhA0 nAsti // 20 Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1092 saniyukti-laghubhApya-vRttike bRhatkalpasUtre [kRtlAkRtsaprakRte sUtram 8 dvitIyamapyatra pramANaM bhavati, kim ? ityAha--mukhapramANena mukhAnantakaM karttavyam / kimuktaM bhavati ?-vasatiM pramArjayan rajaHpravezarakSaNArthaM koNadvaye gRhItvA nAsikAM mukhaM ca pracchAya kRkATikAyAM yAvatA granthi dAtuM zaknoti tAvatpramANA mukhavastrikA kartavyA // 3982 // gocchaka paDilehaNiyA, pAyaTThavaNaM ca hoi taha ceva / 5 tiNhaM piya pamANaM, vihatthi cauraMgulaM ceva // 3983 // gocchakaH pAtrapratyupekSaNikA pAtrakasthApanaM ca tathaivAtra pramANato nirUpaNIyaM bhavati / katham ? ityAha-'trayANAmapi' gocchakAdInAM pramANaM vitastizcaturaGgulaM ca bhavati, SoDazAGgulapramANAni caturasrANi trINyapi bhavantIti bhAvaH // 3983 / / tadevamuktaM pAtra-mAtraka varjitAnAM zeSopakaraNAnAM pramANam , pAtra-mAtrakayostu vastrAdhikArAdatra na kriyate, purastAd 10 vidhAsyate / iha sthavirakalpikAnAM trayaH pracchAdakA bhavantIti pUrvamuktaM tadidAnI draDhayannAha jo vi tivattha duvattho, egeNa acelago va sNthri| na hu te khiMsaMti paraM, savveNa vi tinni ghettavyA // 3984 // yo'pi sAdhuH trivastro dvivastro vA saMstarati, tribhiAbhyAM vA kalpairityarthaH, sa trIn dvau vA kalpAn paribhuktAm , yo'pyekena kalpena saMstarati sa ekameva paribhutAm , yo vA jina15 kalpikAdiracelakaH saMstarati sa ekamapi kalpaM mA gRhNAtu, paraM 'nahi' naiva 'te' svalpataravastrA acelakA vA 'param' anyamadhikataravastraM khisanti / kutaH ? iti ced ucyate-sarveNApi sthavirakalpikena trayaH kalpA niyamAd grahItavyAH / yadyapi zItaparISahasahiSNutayA kazcidekenApi kalpenAprAvRtaH saMstarati tathApi bhAgavatImAjJAmanuvartamAnaH so'pi trIn kalpAn gRhNAti // 3984 // kimarthaM punarIdRzI bhagavatAmAjJA ! iti ucyate appA asaMtharaMto, nivArio hoi tIhi vatthehiM / giNhati gurUvidiNNe, pagAsapaDilehaNe satta // 3985 // 'AtmA' zarIraM sa zItAdinA 'asNstrn| tribhirvasvairnivArito bhavati / tathA cAtra vizeSacUrNilikhito bhAvArthaH ussaggeNaM Na ceva pAuriyavvaM / jAhe na saMtharai tAhe ekkaM pAuNai / jAhe teNa vi na 25 saMtharejA tAhe biiyaM pi uNNiya pAuNejjA / jAhe teNa vi na saMtharejjA tAhe taiyaM pi pAuNijjA / jai nAma taha vi na saMtharejjA tAhe tinni vi chaDDeUNa bAhiM paDimAe ThAi, tAva acchai jAva sIeNaM nIsaDhe drAvito, pacchA tammi ceva nivesai / jai tattha na saMtharejA tAhe aMto paDimaM ThAi, tattha jhANovagao ciTThai / jai na saMtharai tAhe tammi ceva nivesai / evaM pi jai na saMtharei tAhe eka kappaM giNhejjA, jAhe teNa vi na saMtharei tAhe biiyaM, tato 30 taiyaM, tattha se aIva sAyaM bhavai / evaM appA tihiM vatthehiM nivArio havai tti / atha tAni parijIrNAni tato na tribhiH zItaM nivArayituM pAryate tata Aha-gurubhiHAcAryairvitIrNAni 'prakAzapratyupekSaNAni' jIrNatvAdacauraharaNIyAni sapta vastrANyutkarSato gRhAti 1 vitathi saabhaa0|| Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 bhASyagAthAH 3983-90] tRtIya uddezaH / 1093 // 3985 // idameva spaSTayati tini kasiNe jahanne, paMca ya daDhadubalAi~ gennhejaa| satta ya parijunnAI, eyaM ukkosagaM gahaNaM // 3986 // kRtsAni nAma-ghanamasRNAni yairantaritaH savitA na dRzyate IdRzAni trINi vastrANi jaghanyato gRhNIyAt, yAni tu dRDhadurbalAni tAni paJca gRhNIyAt , yAni parijIrNAni tAni sapta / etadutkRSTaM grahaNaM mantavyam // 3986 // -4 kIdRzaM punarupadhiM bhikSurdhArayati ? ityAha ->> bhinnaM gaNaNAjuttaM, pamANa iMgAla-dhUmaparisuddhaM / / uvahiM dhAraeN bhikkhU, jo gaNaciMtaM na ciMtei // 3987 // 'bhinnaM nAma' sadazaM sakalaM vA yanna bhavati, gaNanAyuktaM' gaNanApramANopetam , pramANena 10 ca-yathoktadairghya-vistaraviSayamAnena yuktamityanuvartate, tathA 'aGgAra-dhUmAbhyAM sa rAga-dveSa. pariNAmAbhyAM >> pari-samantAt zuddhaM-virahitam , evaMvidhamupadhiM sa bhikSurdhArayet , yo gaNacintAM na cintayati, sAmAnyasAdhuriti bhAvaH / yastu gaNacintakastasya na pratiniyatamupadhipramANam // 3987 // tathA cAha gaNaciMtagassa etto, ukkoso majjhimo jahanno ya / savvo vi hoi uvahI, uvaggahakaro mahANassa // 3988 // gaNacintakaH-gaNAvacchedikAdistasya sattAyAmata UddhaM utkRSTo madhyamo jaghanyazca 'sarvo'pi' audhika-aupagrahikazvopadhirmahAjanasyopagrahakaro bhavati // 3988 // idameva bhAvayati AlaMbaNe visuddhe, duguNo tiguNo caugguNo vA vi| sayo vi hoi uvahI, uvvaggahakaro mahANassa // 3989 // 20 AlambanaM dvidhA-dravyato gartAdau nimajato rajvAdi, bhAvataH saMsAragartAyAM nipatatAM jJAnAdi / iha punaryatra kSetre kAle vA durlabhaM vastraM tadAdikamAlambanaM gRhyate, tatra 'vizuddhe prazaste sati dviguNo vA triguNo vA caturguNo vA audhika aupagrahikazvopadhiH sarvo'pi 'mahAjanasya' gacchasyopagrahakaro bhaviSyatIti kRtvA gaNacintakasya parigrahe bhavatIti // 3989 // gataM pramANadvAram , athAtirikta-hInadvAramAha 25 pehA-'pehAdosA, bhAro ahikaraNameva atiritte / ee bhavaMti dosA, kajavivattI ya hINammi // 3990 // atiriktamupadhiM yadi pratyupekSate tadA sUtrA-'rthayormahAn parimanthaH, atha na pratyupekSate tata upadhiniSpannam , evaM prekSA-'prekSayorubhayorapi doSAH / bhArazca mahAn mArge gacchatAM bhavati / aparibhogyasya copadherdhAraNe adhikaraNam / ete'tirikte doSA bhavanti / atha 'hInaM' yathokta-30 1 etadantargatamavataraNaM bhA0 nAsti // 2 "bhiNNaM dabato bhAvato ya / dabato pamANeNaM gaNaNAe y| bhAvato mullabahugaM !" iti vizeSacUrNau // 31 // etadantargataH pAu: bhA0 kA0 eva vartate // 4evamubhayathA'pi do bhA0 // Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saniyukti-ladhubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [kRtlAkRtaprakRte sUtram 8 pramANAd nyUnamupakaraNaM bhavati tataH kAryasya vipattiH, yat tena kalpAdinA kArya tanna sidhyatIti bhAvaH // 3900 // atha parikarmaNidvAramAha -- parikammaNi caubhaMgo, kAraNe vihi bitioM kAraNe avihI / nikAraNammi u vihI, cautthoM nikAraNe avihI // 3991. // 5 parikarmaNAyAM caturbhaGgI, gAthAyAM puMstvaM prAkRtatvAt / sA ceyam-kAraNe vidhinA parikarmaNamityeko bhaGgaH, kAraNe'vidhineti dvitIyaH, niSkAraNe vidhineti tRtIyaH, niSkAraNe'vidhineti caturthaH // 3991 // kAraNe aNuna vihiNA, suddho sesesu mAsikA tinni / tava-kAlesu visiTThA, aMte gurugA ya dohiM pi // 3992 // 10 kAraNe vidhinA parikarmaNamanujJAtam , ata evAyaM prathamo bhaGgaH zuddhaH / 'zeSeSu' triSu bhaGgeSu trINi mAsikAni bhavanti, navaraM tapaH- kAlayoviziSTAni-tatra dvitIyabhane kAlagurukam , tRtIye tapogurukam , 'antye' caturthabhane 'dvAbhyAmapi' tapaH kAlAbhyAM gurukam / atra ce gargarasIvanAdikam avidhiparikarmaNaM mantavyam / ekasarA dvisarI RSakaNTakA ca sIvanikA vidhiparikarmaNaM samanujJAtam // 3992 // vibhUSAdvAramAha15 udAhaDA je hariyAhaDIe, parehi dhoyAipayA u vatthe / bhUsAnimittaM khalu te kariti, ugghAtimA vattheM savittharA u // 3993 // prathamodezake hatAhatikAsUtre (sU0 45) 'paraiH' stenaiH kRtAni dhautAdipadAni yAni vastre udAhRtAni tAni yadyAtmano vibhU sAnimittaM karoti tadA savista - rAzcatvAra udghAtimA mAsA bhavanti / iyamatra bhAvanA-vibhUSAnimittaM yadyAtmIyaM vastraM prakSAlayati rajati 20 ghRSTaM mRSTaM vA karoti paTavAsAdinA vA vAsayati tadA caturlaghukam / savistaragrahaNAd dhautAdipadAni kurvato yA AtmavirAdhanA tannippannamapi prAyazcittam // 3993 // kimarthaM punarvibhUSAmAsevate ? ityAha maleNa patthaM bahuNA u vatthaM, ujjhAigo haM cimiNA bhavAmi / haM tassa dhovvammi karemi tatti, varaM na jogo maliNANa jogo // 3994 // 25 idaM madIyaM vastraM bahunA malena 'grastam' ApUritam , ato'nenAhaM "ujjhAio" virUpo bhavAmi / yatazcAhaM virUpa upalabhye tataH 'tasya' vastrasya dhautavye taMptimahaM karomi, yena gomUtrAdinA zudhyati tadAnayAmItyarthaH / kutaH ? ityAha-varaM me vastreNa saha na yogaH, paraM malinavastrANAM yogo na varam , malinavastraprAvaraNAdaprAvaraNameva zreya iti bhAvaH / kAraNe tu vastraM dhAvannapi zuddhaH // 3994 // 1degkarmadvA bhA* kaaN0|| 2 ca dhargharasI mo0 le / "avidhIe gaggarasivvaNAdi, vidhI asakaMTA egasariyA bisariyA ya" iti cUrNau / "avihI gaggarasivvaNA-tuNNaNAI ya / vihI RsakaMTA egasarigA bisarigA ya" iti vizeSacUrNI 3 rA USaka mo0 le0 tATI0 // 4 // etadantargataH pAThaH bhA0 kA. eva vartate // Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 3991-98] tRtIya uddezaH / 1095 para: prAha---nanu vastradhAvane vibhUSA bhavati, sA ca sAdhUnAM kattuM na kalpate, "vibhUsA itthisaMsaggI' (dazavai0 a0 8 gA0 57 ) ityAdivacanAt ; sUrirAha----- kAmaM vibhUsA khalu lobhadoso, tahA vi taM pAuNao na doso| mA hIlaNijjo imiNA bhavissaM, pugvivimAI iya saMjaI vi|| 3995 // 'kAmam' anumatametat , 'khaluH' avadhAraNe, yaiSA vibhUSA sA lobhadoSa eva, tathApi 5 'tad' / vastraM zuci >> bhUtaM kAraNe kRtvA prAvRNvato na doSaH / kasya ? ityAha--yaH pUrva rAjAdika RddhimAnAsIt sa tAdRzImRddhiM vihAya pravrajitaH san cintayati-mA'munA malaklinnavAsasA abudhajanasyehalokapratibaddhasya hIlanIyo bhaviSyAmi, yathA-nUnaM kenApi devAdinA zApazapto'yam , yadevaM tAdRzIM vibhUtiM vihAya sAmpratamIdRzImavasthAM prAptaH / AdizabdAdAcAryAdirapyevameva zucibhUtaM vastraM prAvRNoti / saMyatyapi RddhimatpravrajitA nityaM 10 pANDarapaTaprAvRtA tiSThati paryaTati vA // 3995 // zucibhUtaM vastraM prAvRNvatastasya kathaM rAgo bhavati ? ityAha--- na tassa vatthAisu koi saMgo, rajaM taNaM ceva jadaM tu teNaM / mo so u ujjhAiya vatthajogo, taM gAravA so na caeti mottuM // 3996 // yo'sau RddhimAn pravrajitastasya vastrAdiSu 'ko'pi' khalpo'pi 'saGgaH' rAgo nAsti, yataH 15 'tena' mahAtmanA rAjyaM tRNamiva parityaktam ; yaH punarasau "ujjhAio" virUpo'hamamunA malavilInena vAsasA ityevamabhiprAyeNa dhautAdiguNopetasya vastrasya yogastamasau vibhUSApriyaH saMyataH "gArava" ti RddhigauravAnna moktuM zaknoti, atastasya prAyazcittamuktamiti bhAvaH // 3996 // gataM vibhUSAdvAram / atha mUrchAdvAramAha mahaddhaNe appadhaNe va vatthe, mucchijatI jo avivittbhaavo| sataM pi no bhuMjati mA hu jhijjhe, vAreti ca'naM kasiNA dugA do||3997|| 'mahAdhane' mahAmUlye 'alpadhane vA' alpamUlye vastre yaH 'aviviktabhAvaH' vivekavikalAzayaH 'mUrcchati' mUchoM karoti; kathametad jJAyate ? ityAha-khayamapi tat pradhAnaM vastraM na paribhute 'mA kSIyatAM' mA paribhujyamAnaM sat parijIryatAmiti kRtvA, 'anya' paribhuJjAnaM ca vArayati, tasya prAyazcittam 'kRtsnAH' sampUrNAH "dugA do" ti catvAro mAsAH, caturgurukami-25 tyarthaH // 3997 // atha kimarthaM vastre mUchoM karoti ? ityAha desillagaM vanajuyaM maNunnaM, cirAdaNaM dAi~ siNehao vA / labbhaM ca anaM pi imappabhAvA, mucchijaI Iya bhisaM kusatto / / 3998 // "desillaga" dezavizeSodbhavam , "varNayutaM' varNADhyam , khadezIyaM paradezIyaM vA zlakSNaM sthUlaM vA yad manaso rucyate tad manojJam , 'cirantanaM nAma' yadAcArya paramparAgatam , "dAiM" ti 30 nipAto vikalpAtheM, yena vA tat pradacaM tasyopari mahAn snehaH, yadvA'munA vastreNa tiSThatA'ha 11>> etadantargataH pAThaH bhA0 kA0 eva vartate // 2 // etadantargatamavataraNaM mA0 nAsti / 3taM saMjato so ta 20 // 4 kamante tAmA* // 20 Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1096 saniyukti-ladhubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [kRtlAlaprakRte sUtram 8 manyadapi vastrametatprabhAvAdeva lapsye, evamebhiH kAraNaiH 'bhRzam' atyartha 'kusattvaH' tucchadhRtibalo mUrcchati, mUrchAtazca na vivakSitaM vastraM paribhute // 3998 // ukto vastraviSayo vidhiH, atha pAtraviSayaM tamevAbhighirasurAha davvappamANaatiregahINadosA taheva avavAe / lakvaNamalakkhaNaM tiviha uvahi voccattha ANAdI // 3999 // ko porusI ya kAlo, Agara cAula jahana jayaNAe / codaga asatI asiva, pamANa uvaoga cheyaNa muhe ya // 4000 // dravyamiha-pAtraM tasya yad vakSyamANaM pramANaM tato'tirikte hIne ca pAtre doSA vaktavyAH 1 / tathaiva 'apavAdaH' kAraNe hInA-'tiriktadhAraNalakSaNaH 2 / pAtrasya kiM lakSaNam ! kiM 10 vA alakSaNam ! 3 / 'trividhaH' utkRSTAdibhedAd yathAkRtAdibhedAdvA triprakAra upadhiryathA gRhyate 4 / yathoktakramAcca viparyastena graNe prAyazcittamAjJAdayazca doSAH 5 // 3999 // tathA "ko' tti kaH pAtraM gRhNAti ? 6 / "porisi" tti bahubandhanabaddhaM pAtraM dhArayatA sUtrA'rthapauruSyau dve api hApayitvA'paraM pAtraM gaveSaNIyam 7 / "kAlo" ti tasya ca gaveSaNe kiyAn kAlaH ? iti 8 / 'AkaraH' kutrikApaNAdi yatra pAtraM gaveSyamANaM labhyate 9 / "cAula" ti 15 tanduladhAvanena upalakSaNatvAduSNodakAdinA vA bhAvitaM kiM kalpate ? na vA ? iti 10 / "jahana jayaNa" ti jaghanyaM paJcakaprAyazcittam , jaghanyAni vA-sarSapAdIni bIjAni tayuktamapi pAtraM yatanayA grahItavyam 11 / nodakaH prerayati-kathaM bIjabhRtamapi pAtramanujJAyate ? 12 / sUrirAhe-yadetad bIjayuktapAtragrahaNamanujJAtaM tad 'asattAyAM' pAtrakasyAbhAve, yatra vA bhAjanAni labhyante tatra apAntarAle vA azivam 13 / "pamANa uvaoga cheyaNa" ti yadi 50pramANayuktaM pAtraM na labhyate tata upayogapUrvakaM pAtrasya cchedanaM vidhAya pramANaM vidheyam 14 / __"muhe" ti alpaparikarma-saparikarmakayormukhakaraNaM sambhavati na yathAkRte 15 / evametAni dvArANi prarUpaNIyAnIti dvAragAthAdvayasa pArthaH // 4000 // sAmpratametadeva vivarISurAha pamANAtiregadharaNe, cauro mAsA havaMti ugghaayaa| ANAiNo ya dosA, virAhaNA saMjamA-''yAe / 4001 // OM pramANAtiriktapAtrakasya dhAraNe catvAro mAsA uddhAtikA bhavanti, AjJAdayazca doSAH, virAdhanA ca saMyamA-''tmaviSayA // 4001 // idameva bhAvayati gaNaNAe~ pamANeNa ya, gaNaNAe~ samattao paDiggahao / palimaMtha bharuTuMDuga, atippamANe ime dosA / / 4002 // gaNanayA pramANena ca pAtrakasya pramANaM dvividham / tatra gaNanAyAM 'samAtrakaH' mAtrakasahitaH 30 pratigraho mantavyaH / atha ita Udha tRtIyAdikaM pAtraM dhArayati tataH parikarmaNa-raGganAdau pratyupekSaNAdiSu ca mahAn parimantho bhavati, adhvani bahUni pAtrANi vamAnasya bhAraH, bahUpakaraNazca 'uDuNDukaH' janopahAsyo bhavati, aho ! bhAravAhako'yamiti / tatra ca 'atipramANe' 1 etadane granthAnam-11000 iti tATI / / Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1097 bhASyagAthAH 3999-4007] tRtIya uddeshH| pramANadvayAtirikte pAtre ete doSAH // 4002 // tadyathA--- bhAreNa veyaNA vA, abhihaNamAI Na pehae dosA / rIyAi saMjamammi ya, chakkAyA bhANabheo ya // 4003 // prabhUtapAtravahane bhAreNAkrAntasya vedanA, tayA'rdito go-hasti-turaGgamAdInabhighAtaM-prahAraM prayacchati, na pazyati, AdizabdAt sthANu-kaNTakAdIni na prekSate, evamAtmavirAdhanAyAM / 'doSAH / saMyamavirAdhanAyAm / IryAdikaM na zodhayati, tatazca SaTkAyavirAdhanA, anupayukto vA praskhalito bhAjanabhedamapi vidadhyAt // 4003 // ete gaNanAtirikta doSA uktAH, pramANAtirikte tu pAtre ime doSAH bhANa'ppamANagahaNe, bhuMjaNe gelana'bhuMja ujjhimigaa| esaNapellaNa bheo, hANi aDate duviha dosA // 4004 // 10 "bhANa'ppamANa' tti akAraprazleSAd 'apramANasya atibRhattarapramANasya bhAjanasya grahaNe ime doSAH-tadatibRhattaraM bhAjanaM paripUrNamapi bhRtvA yadi sarvamapi mujhe tato jvarAdikaM glAnatvaM bhavet / atha na bhuGkte tataH 'ujjhimikA' pariSThApanikA bhavati / atibRhattaraM ca pAtraM yadA cireNApi na pUryate tadA eSaNApreraNaM kRtvA'pi bibhRyAt / bharitaM cAtibhAreNa pratiskhalya bhedamupagacchet / tato bhAjanena vinA yA AtmanaH kAryaparihANistanniSpannaM prAyazcittam | 15 gurutvena cAtma-saMyamavirAdhanAlakSaNA dvividhA doSA bhavanti-tatrAtmavirAdhanAyAM paryaTato'tibhAreNa kaTI-skandhAdikaM paritApyeta, saMyamavirAdhanAyAmIryAmazodhayan SaTkAyAn virAdhayet // 4004 // gatamatiriktadvAram / atha hInadvAramAha hINappamANadharaNe, cauro mAsA havaMti ugghaayaa| ANAdiNo ya dosA, virAhaNA saMjamA-''yAe // 4005 // 20 yat pratigrahasya mAtrakasya vA pramANaM vakSyate tato hInaM yadi dhArayati tadA catvAro mAsA . uddhAtimA bhavanti, etacca pratigrahe mantavyam / mAtrake tu mAsalaghu / Aha ca nizIthacUrNit __ paDiggahage caulahu~, mattage mAsalahuM / AjJAdayazca doSAH, virAdhanA ca saMyamA-''tmaviSayA / / 4005 // idameva bhAvayati UNeNa na pUrissaM, AkaMThA teNa giNhatI ubhayaM / mA levakaDaM ti puNo, tatthuvaogo na bhUmIe // 4006 // anena pramANahInena 'Unena' abharitena nAhamAtmAnaM pUrayiSye, tata AkaNThAt tatra bhAjane 'ubhayamapi' kUraM kusaNaM ca gRhNAti / tato mA pAtrabandho lepakRto bhavatviti kRtvA tatraiva' pAtrakabandhakharaNTane upayogo bhavati, na punarbhUmau // 4006 // anupayuktasya ceme doSAHkhANU kaMTaga visame, abhihaNamAI Na pehae dose / 30 rIyA pagaliya teNaga, bhAyaNabhee ya chakAyA // 4007 // 1 > etadantargataH pAThaH bhA0 kA0 eva vartate // 2 bhA0 vinA'nyatra-bhavet 'tatrai mo0 le. ta.. taarii|| Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1098 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [kRtlAkRttaprakRte sUtram 8 IryAyAmanupayuktaH sthANunA kaNTakena vA vidhyate, viSame vA bhUbhAge nipatet , gavAdikRtAbhighAtAdIMzca doSAn na prekSate, iyamAtmavirAdhanA / saMyamavirAdhanA tvevam-~-anupayukta IyAM na zodhayet , bhAjanAcca bhaktaM pAnakaM vA parigalet , tacca pragalitaM vilokya stenAH 'pari pUrNa bhRtamidaM bhAjanamasti' iti paribhAvyApahareyuH / atha kutrApi praskhalitastato bhAjanabhedaH 5 SaTkAyavirAdhanA vA bhavet // 4007 // guru pAhuNa khama dubbala, bAle vuDDhe gilANa sehe ya / lAbhA''lAbha'ddhANe, aNukaMpA lAbhavocchedo // 4008 // pramANahInaM bhAjanaM dhArayatA guru-prAghuNaka-kSapaka-durbalA bAlo vRddho glAnaH zaikSazca parityaktA mantavyAH / tathA kSetrapratyupekSaNArthaM preSitastena laghIyasA bhAjanena kathaM lAbhA-'lAbhaparIkSA 10 karotu ? / adhvani prapannAnAM saGkhaDirbhavet , tatra paryApte labhyamAne laghau bhAjane kiM nAma gRhNAtu ? / chinnAdhvani vA kazcid dAnazraddhAluranukampayA yad yadupasthApyate tat tad bhAjanaM bharati, tatra gacchasAdhAraNaM bhAjanamupasthApayitavyam / hInabhAjane punarupasthApyamAne tasya lAbhasya vyavacchedo bhavati, nirjarAyAzca lAbho na bhavatIti saGghahagAthAsamAsArthaH / / 4008 // athainAmeva vivarISuH prathamataH prAyazcittamAha16 gurugA ya guru-gilANe, pAhuNa-khamae ya caulahU hoti / sehassa hoi guruo, dubbala juyale ya mAsalahU // 4009 // gurUNAM glAnasya copaSTambhamakurvatazcaturgurukAH / prAghuNakasya kSapakasya copaSTambhAkaraNe caturlaghavo bhavanti / zaikSasyAdAne mAsagurukaH / durbalasya 'yugalasya ca' bAla-vRddhalakSaNasyAdAne mAsalaghu // 4009 // . appa-paraparicAo, gurumAINaM adeMta-detassa / aparicchie ya dosA, voccheo nijarA'lAbhe // 4010 // laghutarabhAjanagRhItaM gurvAdInAM yadi dadAti tata AtmaparityAgaH, atha stokamiti kRtvA na dadAti tato gurvAdInAM pareSAM parityAgaH kRto bhavati / tathA pramANahInaM bhAjanaM gRhItvA kSetrapratyupekSaNArthaM gataH kathaM lAbhA-'lAbhaM parIkSatAm ? / tato'parIkSita kSetre ye doSAste manda26 parIkSite mantavyAH / adhvani prapannAnAM ca saGkhaDirbhavet , dAnazrAddho vA kazcidanukampayA prabhUtaM bhakta pAnaM dadyAt, yadvA svasthAne'pi ghRtAdi sAdhAraNadravyaM labhyeta tatra laghutarabhAjane bhakta-pAnalAbhasya nirjarAyAzca vyavacchedo bhavati / / 4010 // atha kSullakabhAjanasyaiva doSAntarAbhidhAnAyAha. levakaDe vosaDhe, sukkhe lagge ya koDite sihare / ee havaMti dosA, Dahare bhANe ya uDDAho // 4011 // takAdinA tadavamapramANaM bhAjanamAkaNThamApUritaM tato "vosaTTe" ti praluThite takrAdau tad bhAjanaM lepakRtaM kriyate / atha pAtralepanabhayAt tatra zuSkameva bhaktaM gRhAti tatastad bhaktaM bhujAnasya galake udare vA laget , lagne ca tatrAjINaM bhavet / "koDiyaM" ti gADhacampitaM 20. 30. Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya uddezaH / 1099 bhASyagAthAH 4008-15 ] campyamAnaM vA pAtrakaM bhajyeta / 'zikharaM vA' pAtrasyopari bhaktasya zikhAM kurvantaM dRSTvA loko brUyAt -- aho ! asantuSTa / vahubhakSakA amI; evamuDDAho bhavet / ete Dahare bhAjane doSAH // 4011 / / athainAmeva bhAvayati- dhuvaNA-dhuvaNe dosA, vosate ya kAya AusiNe / sukkhe laggA'jIraga, koDiya sihare ya uDDAho // 4012 // atibhRtatvena takra-tImanAdIni praloThayatA yat pAtrakaM lepakRtIkRtaM tasya dhAvanA -'dhAvanayorubhayorapi doSAH / tatra dhAvane plAvanAdayaH, abhAvane tu rAtribhojanatratabhaGgaH / "vosate ya" parigalati bhakta-pAne paNNAM kAyAnAM virAdhanA / athavA tenoSNena parigalatI digdhazarIrasyAtmavirAdhanA / zuSke ca bhakte'timAtraM bhujyamAne galake udare vA lagne'jIrNa bhavet, tatra ca glAnAropaNA / " koDitaM " gADhaM cappitaM sat tat pAtrakaM bhajyeta / 'zikhare ca' bhaktasyopari 10 zikhAyAM vidhIyamAnAyAM uDDAho bhavati / yata evamAdayo doSAstataH pramANayuktameva grahItavyam // 4092 // kIdRzaM punastat pramANam ? ityAzaGkaya pramANamAha - tini vihatthI cauraMgulaM ca bhANassa majjhimapamANaM / [ ni. 689 ] eto hINa jahannaM, atiregayaraM tu ukkosaM // 4013 // pAtrasya paridhirdavarakeNa mIyate, tatra ca mite yadA sa mAnadavarakastisro vitastayazcatvArya - 15 GgulAni ca bhavanti tadA tasya 'bhAjanasya' pAtrakasya tad madhyamapramANam / 'itaH' madhyamapramANAd hInaM yat pAtraM tad jaghanyam / 'atiriktataraM tu' madhyamapramANAd bRhattaramutkRSTam // 4013 // athavA ukko satisAmAse, dugAuadvANamAgao sAhU | [ni. 690] cauraMgulava bhatta-pANa pajjattiyaM heTThA / / 4014 // utkRSTastRGmAsaH sa ucyate yasmin atIvaprabalA pipAsA samullasati, sa ca jyeSTha ASADha vA; tasmin kAle dvigavyUtapramANAdadhvana Agato yaH sAdhuH tasyedRzakAlA - dhvakhinnasya yat 'caturaGgulavarjam' uparitanaizcaturbhiraGgulairnyanamadhastAd bhakta-pAnasya bhRtaM sat paryAptaM bhavati taditthambhUtaM pAtrakasya pramANaM mantavyam // 4094 // - eyaM caiva pamANaM, savisesayaraM aNuggahapavattaM / katAre dubhikkhe, rohagamAIsu bhaiyavvaM // 4095 // etadeva pramANaM 'savizeSataraM' samadhikataraM yasya bhAjanasya bhavati tad 'anugraha pravRttaM ' gacchasyAnugrahArthaM pravarttate / katham ? ityAha - 'kAntAre' mahatyAmaTavyAM varttamAnasya taduttIrNasya vA gacchasyAnugrahArthaM tad gRhItvA vaiyAvRtyakaraH paryaTati, durbhikSe'pyalabhyamAnAyAM bhikSAyAM tad gRhItvA ciramaTitvA bAlAdibhyo dadAti evaM nagarasya rodhake saJjAte AdizabdAdapareSu 30 vA bhayavizeSeSu kazcid dAnazraddhAluryAvadekasmin bhAjane mAti tAvat pracurataramapi bhakta-pAnaM 1 degathaitadeva bhA. bhA. // 2 nAdi praloka0 | 'nAdinA pralo' mA0 // 3 'tA dugdha bhA0 kAM0 tATI0 // 4 caMpitaM bhA0 // 5degdA tat pAtrakaM madhya bhA0 // 5 20 25 Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1100 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [kRtlAkRttaprakRte sUtram 8 dadyAt , tatra tada atiriktabhAjanaM bhaktavyaM sevanIyam / / 4015 // athApavAdadvAramabhidhitsuthaiH kAraNairadhikaM hIna vA dhArayati tAni tAvad darzayati annANe gArave luddhe, asaMpattI ya jANae / lahuo lahuyA gurugA, cautthoM suddho u jANao // 4016 // yadi ajJAnena hInA-'dhikaipramANaM bhAjanaM dhArayati tato laghumAsaH / gauraveNa dhArayatazcatvAro laghavaH / lobhanaM-lubdhaM lobha ityarthaH, tena dhArayatazcatvAro guravaH / asamprAptirnAma-pramANayuktasya pAtrasyAprAptistasyAM yo hInA-'tiriktaM dhArayati saH 'caturthaH' asamprAptidhArakaH zuddhaH / tathA jJAyako nAma-pAtralakSaNA-'lakSaNavedI sa lakSaNayuktaM hInA-'dhikapramANamapi dhArayan zuddha iti dvArazlokasamAsArthaH // 4016 // athainameva vivRNoti10 hINA-'diregadose, ajANao so dharija hINa-'hiyaM / pagaIya thovabhogI, sati lAbhe vA karetomaM // 4017 // pAtrasya ye hInA-'tiriktaviSayA doSAH pUrvamuktAstAn yo yatina jAnIte sa hInA-'dhikapramANaM dhArayet / tathA kazcid RddhigauravagurukaH satyapi bhakta-pAnalAbhe prakRtyaiva stokabhojI _ 'khalpAhAro'yaM mahAtmA' iti khyApanArtham 'avamaM' hInapramANaM bhAjanaM karoti // 4017 // 15 kiM punastasya Rddhigauravam ? ityAha-~ IsaranikkhaMto vA, Ayario vA vi esa DahareNaM / iti gAraveNa omaM, aippamANaM cimehiM tu // 4018 // 'IzvaraniSkrAnto vA' rAjAdimaharddhikaprabajitaH, AcAryoM vA eSa sAdhuryadevaM 'DahareNa' laghunA bhAjanena bhikSAM paryaTati, 'iti' evaM 'gauraveNa' yazaHpravAdalipsAlakSaNenAvamaM bhAjana 20 karoti / atipramANaM punaH pAtramamunA kAraNena karoti // 4018 // __ aNigRhiyabala-virio, veyAvaccaM kareti hoM ! samaNo / mama tullo na ya koyI, pasaMsakAmI mahalleNaM // 4019 // 'atha' ityupanyAse / aho! ayaM zramaNaH puNyAtmA anigUhitabala-vIryoM mahatA bhAjanena sakalasyApi gacchasya vaiyAvRtyaM karoti, evaM prazaMsAkAmI nAsti ko'pi mama bAhubalamaGgIkRtya 25 'tulyaH' sadRza iti khyApanArthamatiriktaM bhAjanaM karoti // 4019 / / atha lubdhapadaM vyAcaSTe-~ aMtaM na hoi deyaM, thovAsI esa deha se suddhaM / ukkosassa va laMbhe, kahi gheccha mahalla lobheNaM // 4020 // kSullakabhAjanena gRhAGgaNasthitaM sAdhuM dRSTvA gRhakhAmI bhaNati--'stokAzI' stokAhAro'yaM 30 muniH ato'syAntaprAntaM bhaktaM na deyam , kintu 'zuddham' utkRSTadravyam asya prayachaMtha, evaM 1 surAha-annA bhA0 ||2degdhikrnnN bhAja bhA0 kA. vinA // 3 - etacihAntargatamavataraNaM bhA0 nAsti // 4 ahasatAbhA. vinaa|| 5 etacihAntargatamavataraNaM bhA0 nAsti / 6degcchasva, evaM mo0 le / cchadhvam , evaM bhA0 // Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 4016-25] tRtIya uddezaH / 1101 vicintya lubdhanayA hInapramANaM karoti / tathA 'utkRSTasya zAli-muddAlyAdevyasya prabhUtasya lAbhe sati cintayati-anena pramANopetabhAjanena pUrva sAmAnyabhaktasya bhRtena pazcAdutkRSTadravyaM labhyamAnaM kutra grahIpyAmi ? iti vicintya lobhena mahattaraM bhAjanaM gRhNAti // 4020 // athAsamprApti-jJAyakapade vyAkhyAtijuttapamANassa'satI, hINa-'tirittaM cautthoM dhAreti / / lakkhaNajuya hINa-'hiyaM, naMdI gaccha8 vA carimo // 4021 // yuktapramANaM-yathoktapramANopetaM tad anekezo gaveSyamANamapi na prApyate, atastasyAbhAve hInaM vA'tiriktaM vA pAtraM 'caturthaH' saGgrahagAthokta( gA0 4016 )kramaprAmANyAdasamprAptimAn dhArayati / tathA yad lakSaNayuktaM tad lakSaNA- lakSaNavedI hInA-'dhikapramANamapi jJAnAdivRddhinimittaM dhArayati / yadvA gacchasyopagrahakaraM yad nandIbhAjanaM tad gacchArtha 'caramaH' caramadvAra-10 vartI-jJAyako dhArayati // 4021 // gatamapavAdadvAram , atha lakSaNA-'lakSaNadvAramAha varddha samacauraMsaM, hoi thiraM thAvaraM ca vanahU~ / ni. 693,o.ni. 687] huMDaM vAyAiddhaM, bhinnaM ca adhAraNijjAiM // 4022 // 'vRttaM' vartulaM tadapi 'samacaturasraM' ucchyaparidhinA kukSiparidhinA ca tulyaM 'sthiraM' supratiThAnaM dRDhaM vA 'sthAvaram' aprAtihArikaM 'varNADhyaM' snigdhavarNopetaM pAThAntareNa "dhainnaM tu" ti15 etairguNairyuktaM 'dhanyaM' jJAnAdidhanAvahamityarthaH, evaMvidhaM lakSaNayuktamucyate / tathA 'huNDaM' viSamasaMsthitaM kaiMcid nimnaM kacidunnatamityarthaH, 'vAtAviddhaM' niSpattikAlamantareNAgipi zuSkam ata eva saGkucitaM valibhRtaM ca saJjAtam, 'bhinnaM nAma' sacchidraM rAjiyuktaM vA, etAnyalakSaNatayA'dhAraNIyAni // 4022 // atha lakSaNA-'lakSaNayuktayoreva guNa-doSAnAha saMThiyammi bhave lAbho, patiTThA supatiTThie / [o.ni. 688] 20 nivvaNe kittimAroggaM, vanaDDhe nANasaMpayA // 4023 // huNDe carittabheo, sabalammi ya cittavibhamaM jANe / [o.ni.689] duppute khIlasaMThANe, natthi hANaM ti nidise // 4024 // . paumuppale akusalaM, savvaNe vaNamAise / [o.ni. 690] aMto bahiM va dave, maraNaM tattha nidise // 4025 // 'saMsthite' vRtta-samacaturasre pAtre dhAryamANe vipulo bhakta-pAnAdilAmo bhavati / 'supratiSThite' sthire pAtre cAritre gaNe AcAryAdipade vA pratiSThA' sthiratA saJjAyate / 'nirbaNe' vraNavikale kIrtirArogyaM ca bhavati / 'varNADhye' snigdhavarNopete 'jJAnasampat' prabhUtasUtrA-'rthalAbharUpA bhavati / / 4023 // 'huNDe' viSamasaMsthite 'cAritrasya bhedaH' mUlottaraguNaviSayAzcAritrAticArA ityarthaH / 30 zabalaM-vicitravarNaM tatra 'cittavibhramaM' kSiptacittatAdirUpaM sambhavantaM jAnIyAt / duppuyaM nAma 1 yA cadeg tAbhA0 // 2 "va duvihaM-samacaurasava uddhava ca / " iti vizeSau / 3"dhanahuM" ti etai bhA0 kAM0 vinA // 4 kacinnaM kvacidinamitya bhA0 kA vinA // 25 Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1102 saniyukti-ladhubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [kRtsnAkRtsnaprakRte sUtram 8 puSpakamUle na pratiSThitam , kIlakasaMsthAnaM tu-karparAkAraM kIlakavad dIrgham , IdRze pAtre gaNe caraNe vA sthAnaM nAstIti nirdizet // 4024 // 'padmotpale' adhaH padmotpalAkArapuSpakayukte sAdhUnAmakuzalaM bhavati / savraNe vraNamAdizet , pAtrakakhAmino vraNo bhavatIti bhAvaH / antarbahirvA dagdhe sati pAtrake maraNaM nirdizet 6 // 4025 // atraiva prAyazcittamAha daDDe pupphagabhinne, paumuppala sadhaNe ya cugurugaa| sesagabhinne lahugA, huMDAdIesu mAsalahU // 4026 / / antarbahirvA dagdhe pAtre tathA puSpakaM-pAtrakasya nAbhiH tatra yad bhinnaM tasmin tathA padmotpalAkArapuSpakayukte savraNe ca pratyekaM caturgurukAH / zeSeSu-puSpakavyatirikteSu kukSyAdi10 sthAneSu bhinne caturlaghukAH / huNDe AdizabdAd vAtAviddhe duppute kIlakasaMsthAne avarNADhye zabale ca mAsalaghu // 4026 / gataM lakSaNA- lakSaNadvAram , atha trividhopadhidvAramAha tivihaM ca hoi pAyaM, ahAkaDaM appa-saparikammaM ca / puvvamahAkaDagahaNaM, tassa'sati kameNa doNiyare // 4027 // trividhaM ca bhavati pAtram-alAbumayaM dArumayaM mRttikAmayam / punarekaikaM trividham15 yathAkRtamalpaparikarma saparikarma ca / pUrva yathAkRtasya grahaNam , tasyAbhAve krameNetare dve pAtrake grahItavye, prathamamalpaparikarma tadaprAptau bahuparikarmApItyarthaH // 4027 // viparyastadvAramAha tivihe parUviyammi, vocatthe gahaNe lahuga ANAdI / chedaNa-bhedaNakaraNe, jA jahi~ ArovaNA bhaNitA // 4028 // 20 yathAkRtAdibhedAt trividhe pAtre prarUpite sati tato viparyastagrahaNe caturlaghukAkhyaM prAyazcittam , AjJAdayazca doSA vaktavyAH / tatra yathAkRtAdiprarUpaNaM tAvad vidhIyate-yathAkRtaM nAma-pUrvakRtamukhaM pradattalepaM ca sarvathA parikarmarahitam , alpaparikarma tu pAtraM taducyate yadardhAGgulaM yAvat chidyate, ardhAGgalAt paratazchidyamAnaM bahuparikarmakam / punarekaikaM tridhA utkRSTa-madhyama-jaghanyabhedAt / tatrotkRSTasya yathAkRtasyotpAdanAya nirgatastasya yogamakRtvA'lpa25 parikarma gRhNAti caturlaghavaH, bahuparikarma gRhNAti caturlaghavaH / yadA yathAkRtaM yoge kRte'pi na prApyate tadA'lpaparikarmaNo yogamakRtvA bahuparikarma gRhNAti caturlaghava AjJAdayazca doSAH, evaM madhyama-jaghanyayorapi bhAvanA kartavyA / navaraM madhyamasya viparyAsena grahaNe mAsalaghu, jaghanyasya viparyAsagrahaNe paJcakam / api ca saparikarmaNi pAtre chedana-bhedanAdi kurvato yA yatrA ropaNA pIThikAyAM pAtrakalpikadvAre (gA0 668) bhaNitA saivehApi mantavyA // 4028 // 30 atha 'kaH' iti dvAraM vivRNoti ko geNhati gIyattho, asatIe pAyakappio jo u / ussagga-'vavAehiM, kahijatI pAyagahaNaM se // 4029 // kaH saMyataH pAtraM gRhNAti ? / sUrirAha-'gItArthaH' parijJAtasakalacchedazrutArthaH pAtrakaM Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 4026-33] tRtIya uddezaH / 1103 gRhNAti / atha nAsti gItArthastato yaH 'pAtrakalpikaH' gRhItapAtraiSaNAsUtrArthaH sa gRhNAti / tasyApyabhAve yo medhAvI tasya pAtragrahaNamutsargato'pavAdatazca kathyate tato'sau pAtraM gRhNIyAt // 4029 // atha pauruSIdvAramAha huMDAdi ekabaMdhe, suttatthe kareMteM maggaNaM kujA / duga-tigabaMdhe suttaM, tiNhuvari do vi vajejA // 4030 // 5 yat pAtraM huNDam , AdizabdAd duSputaM kIlakasaMsthitaM zabalaM ca, yaccaikabandham , etAni paribhuJjAnaH sUtrA-'rthapauruSyau dve api kurvan yathAkRtAdeH pAtrasya mArgaNAM kuryAt / atha dvividhaM trividhaM (dvivandhaM tribandhaM ) vA pAtraM paribhujyamAnamasti tataH sUtrapauruSIM kRtvA'rthapauruSI hApayitvA mArgayati / atha trayANAM bandhAnAmupari catuHprabhRtisthAneSu tat pAtraM bddhmsti| tataH sUtrArthapauruSyau dve api varjayet , sUryodayAdArabhyaivAparaM pAtrakaM mArgayatIti // 4030 // 10 atha kAladvAramAha cattAri ahAkaDae, do mAsA hoti appaparikamme / teNa para maggiyammi ya, asati ggahaNaM saparikamme // 4031 // huNDa-zabalatAdyapalakSaNayuktaM pAtraM dhArayatA caturo mAsAn yathAkRtaM mArgayitavyam / caturyu mAseSu pUrNeSvapi yadA yathAkRtaM na prApyate tadA dvau mAsAvalpaparikarmagaveSaNe bhavataH / tataH 16 paraM mArgite'pyalpaparikarmaNyaprApte SaNmAsyAM pUrNAyAM saparikarmaNo grahaNaM karoti // 4031 // tacca kiyantaM kAlaM gaveSaNIyam ? ityAha paNayAlIsaM divase, maggittA jA na labbhae tatiyaM / teNa pareNa na giNhai, mA pakkheNaM na rajjejA // 4032 // paJcacatvAriMzataM divasAn 'tRtIyaM bahuparikarma mArgayitvA yadi na labhyate tataH kim ? 20 ityAha---"teNa pareNa" tti prAkRtatvAt paJcamyarthe tRtIyA, tataH paJcacatvAriMzato divasebhyaH paraM bahuparikarma na gRhNAti / kutaH ? iti ceda ucyate-yathAkRtagaveSaNakAlAdArabhya sArdhasaptasu mAseSu gateSu paJcadazabhirdivasaivarSArAtro bhavati, tena ca pakSamAtreNa kAlena mA tat pAtrakaM 'na rajyeta' mA liptaM sat praguNIbhavet / kimuktaM bhavati ?-varSAkAle pAtrasya parikarma kartuM ne labhyate, bahuparikarmaNi ca pAtre chedana-bhedanAdi prabhUtaM parikarma vidheyam , tacca pakSamAtreNa na 25 kattuM pAryate, ataH paJcacatvAriMzadivasebhyaH parato na grahItavyamiti // 4032 // gataM kAladvAram , athAkaradvAramAha kuttIya siddha-niNhaga-pavaMca-paDimAuvAsagAIsu / kuciyavajaM vitiyaM, AgaramAIsu vA do vi // 4033 / / yathAkRtaM pAtrakaM kutrikApaNe mArgayitavyam / siddhaputrakasya vA niddavasya vA prapaJcazramaNasya vA 30 1 "dubaMdha tivaMdhaNaM ca suntaporiNi kareMno asthaporisiM akarato vi maggijA" iti cUrNI vizeSacUrNAM ca // 2 naddha bhA0 kA vinA / 3 na kalpate, bahu' bhA0 kA 0 // yituM sidva' bhA0 kAM0 vinA // Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 kaya kAriyaM va kItaM, jai kappara gheppatU ajo ! // 4034 // 'AkaraH' bhillapallyAdiH' yatrAlAvUni prApyante, nadyo yAstumbakaistIryante, 'kuMDa nAma ' yatra vanakhaNDe tumbakAni jAyante, "vAhe teNe ya" tti vyAghapalyAM stenapaTTayAM vA'lAbUni labhyante, "bhikkha" tti ye bhikSAcarA alAvukAni gRhItvA bhikSAM paryaTanti, "jaMta" tti yantrazAlAsu guDAdInAmutsecanArthamalAbUni dhAryante, eteSu sthAneSu "vihi" tti vidhinA pAtra kaM 10 grahItavyam / kaH punarvidhiH ? iti ced ucyate - tatrAkarAdiSu gatvA'vabhASaNe kRte dAyakena ca pAtrake darzite praSTavyam - kasyArthametat kRtam / tataste'bhidadhyuH - yuSmAkamarthAya kRtaM kAritaM krItaM vA, yadi kalpate tata Arya ! gRhyatAm / evamukte sati gRhNAtIti saGgraha - gAthAsamAsArthaH // 4034 // athainAmeva gAthAdvayena vivRNoti - 1104 saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ kRtsnAkRtsnaprakRte sUtram 8 ekAdazI pratimAM pUrayitvA vA zramaNopAsako gRhaM pratyAgatastadAdeva pArzve yathAkRtaM pAtraM prApyate / 'kutrikANNava zeSeSu siddhaputrakAdiSu dvitIyam' alpaparikarma prApyate / athavA AkarAdiSu 'dve api' alpaparikarma- saparikarmaNI prApyete // 4033 // tadyathAAgara naI kuDaMge, cAhe teNe ya bhikkha jaMta vihI / Agara pallImAI, nicudaga nadI kuDaMgamussaraNaM / vAhe teNe bhikkhe, jaMte paribhoga'saMsattaM // 4035 // bhaTThAeN kayamiNaM, anesa'TThAeN ahavaNa saaTThA / jo ghecchati va tadaTThA, emeva ya kIya- pAmicce // 4036 // Akaro nAma bhillapallI bhillakoTTaM vA, tatra prAyo'lAbUni prabhUtAni prApyante / tathA nityodakAH-agAdhajalA mahAnadyo yatra grAmAdau alAbubhistIryante tatra pAtrANi prApyante / 20 'kuDaGgaM' vRkSagahanaM tatra tumbikAnAm ' utsaraNaM' vApanaM kriyate, yadvA tAsAmeva nadInAM kUleSu ye vRkSakuDaGgAsteSu tumbikA vApyante / vyAghapalyAM stenapalyAM ca tumbakeSu kAJjika - pAnIyAdI na prakSipyante, tatra kaulAlabhAjanAbhAvAt / bhikSAcarA bhikSArthamalAbUni gRhNanti / yantrazAlAdiSu ca guDotsecanAdihetoralA bUni gRhyante / eteSvAkarAdiSu yasya pratidivasaM paribhogaH kriyamANo vidyate tat pAtrakaM jantubhirasaMsaktaM bhavatIti kRtvA grahItavyam // 4035 // 15 25 pAtre ca darzite kasyArthametat kRtam ? iti pRSTo dAtA brUyAt - yuSmAkamarthAya kRtamidaM kAritaM vA, athavA'nyeSAM sAdhUnAmarthAya kRtam, "ahavaNa" tti nipAto'thavArthe, 'svArtham' Atmano'rthAya kRtamidamasmAbhiH yadvA ya eva bhikSAcaro grahISyati tasyArthAya kRtamidam yAvantikamityarthaH / evameva ca krIta-prAmityAdikamapi vaktavyam / yaccAtrAtmArthaM kRtAdikaM tat kalpate, AdhAkarmikAdikaM tu na kalpate // 4036|| gatamAkaradvAram / atha cAuladvAramAhacAula uNhodaga tuyare kusaNeM taheva takke ya / jaM hoi bhAviyaM taM kappati bhaiyavvagaM sesaM // 4037 // 30 1 'stasya vA pA' bhA0 // 2 'diH, 'nayaH' pratItAH, 'kuDa' bhA0 // 3 tumhADA' tAbhA0 // 4 gheppati tAbhA0 // Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 bhASyagAthAH 1034-45] tRtIya uddezaH / 1105 "cAula'' ti nanduladhAvanam , 'uSNodaka' pratItam , 'tuvara' kusumbhodakAdi, 'kusaNaM' muddAlyAdi tamya yadudakaM tadapi kusaNam , takaM pratItam , etairyad bhAvitaM tat kalpate / 'zeSam' etadviparItajalabhAvitaM 'bhaktavyaM' vikalpanIyam // 4037 // bhajanAmevopadarzayati sItajalabhAviyaM avigate tu sItodae Na giNhaMti / maja-vasa-tella-sappI-mahumAdIbhAviyaM bhayitaM // 4038 // / zItajalabhAvitaM yat pAtraM tad 'avigate' apariNate zItodake na gRhNanti / madya-vasA-tailasarpirmadhvAdibhistu bhAvitaM 'bhaktaM' vikalpitam / tathAhi-yadi teSAM madyAdInAmavayavA niHzeSA apyapanetuM zakyante tato gRhyate, 1 itarathA na gRhyate; >> athavA vikaTAdibhAvitaM yatra jugupsitaM tatra na gRhyate, ajugupsitaM tu gRhyate // 4038 // pAtragrahaNa eva vidhimAha-- obhAsaNA ya pucchA, diDhe rike muhaM vahaMte ya / saMsaTTe nikkhitte, sukkhe ya pagAsa daTTaNaM // 4039 // omaMtha pANamAI, pucchA mUlaguNa uttaraguNe ya / tiTThANe tikkhutto, suddho sasiNiddhamAdIsu // 4040 // dAhiNakareNa koNaM, ghettuttANa vAmamaNibaMdhe / ghaTTei tinni vAre, tinni tale tini bhUmIya // 4041 // 15 tasa vIyammi vi diDe, na geNhatI geNhatI tu addiSTe / gahaNammi u parisuddhe, kappati diDhehi vi bahUhiM // 4042 // etAzcatasro'pi gAthAH pIThikAyAM savistaraM vyAkhyAtAH (gA0 660-65-66-67) iti neha bhUyo vyAkhyAyante // 4039 // 4040 // 4041 // 4042 // gataM cAuladvAram / atha jaghanyayatanAdvAramAha 20 pacchitta paNa jahaNaM, teNa u tavvuDdie ya jayaNAe / jahannA - sAsavAdI, tehi~ u jayaNeyara kalAdI // 4043 // jaghanyaM prAyazcittaM paJcakam tena yatanA jaghanyayatanA / katham ? ityAha-tadvRddhyA' paJcakAdivRddhirUpayA yatanayA pAtrakAsattAyAM yatante / athavA sarSapAdIni bIjAni 'jaghanyAni' sUkSmANItyarthaH, tairyuktaM pAtrakaM vakSyamANayA SaDbhAgakaravRddhiyatanayA gRhanti, 'itarANi tu' 25 bAdarANi bIjAni kalAH-caNakAstadAdIni, AdizabdAd masUrAdIni ca // 4043 // amumevArtha vivarISurAha chanbhAgakae hatthe, suhumesU paDhamapavva paNagaM tU / dasa bitie rAidiNA, aMgulimUlesu pannarasa / / 4044 // vIsaM tu AulehA, aMguTuMto ya hoi paNuvIsA / 30 pasaMyammi hoi mAso, cAummAsA bhave causu // 4045 // - 1degbhAviyaM taM, avigaya sIodage Na gideg tAmA0 // 2 >> etadantargataH pAThaH bhA. eva varttate // 3degNa kaNNaM, ghettu tAbhA0 // 4 va sarisavA tAmA0 // 5 pasatimmi tAbhA0 // Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1106 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ kRtsnAkRtnaprakRte sUtram 8 iha hastaH SaD bhAgAH kriyate-tatra prathamaparvANyaiko bhAgaH, dvitIyaparvANi dvitIyaH, aGgulimUlAni tRtIyaH, AyuSo rekhA caturthaH, aGguSThavughnaM paJcamaH, aGguSThamatikramya zeSaH sarvo'pi SaSTho bhAgaH / evaM SaDbhAgIkRta haste prathamaparvamAtreSu sUkSmabIjeSu 'paJcakaM' paJcarAtrindivAni prAyazcittam , dvitIyaparvamAtreSu dazarAtrindivAni, aGgulimUleSu paJcadazarAtrindivAni // 4044 // 5 AyUreSAmAtreSu viMzatirAtrindivAni, aGguSThavudhnamAtreSu paJcaviMzatirAtrindivAni, prasUtipramANeSu mAsalaghu, catuHprasUtipramANeSu catvAro mAsA laghavaH // 4045 // evaM sUkSmabIjeSu prAyazcittamuktam , atha bAdaravIjeSu tadevAtidizannAha eseva kamo niyamA, thUlesu vi vIyapavyamAraddho / ___ aMjali caukka lahugA, te ciya gurugA aNaMtesu // 4046 // 10 eSa eva kramo niyamAt 'sthUleSvapi' caNakAdibIjeSu mantavyaH / navaraM dvitIyaparvANyAdau kRtvA'tra prAyazcittakramaH prArabhyate, tadyathA-dvitIyaparvamAtreSu bAdarabIjeSu paJcakam , aGgulimUlamAtreSu dazakam , AyUreSAmAtreSu paJcadazakam , aGguSThamUlamAtreSu viMzatiH, prasUtipramANeSu bhinnamAsaH, aJjalimAtreSu mAsalaghu, aJjalIcatuSkaparimANeSu caturlaghu, etat pratyekabIjaviSayaM bhaNitam / anantabIjeSu sUkSma-sthUreSu yathAkramametAnyeva prAyazcittAni gurukANi 16 karttavyAni // 4046 // nikAraNammi ee, pacchittA vanniyA u bIesu / nAyavyA aNupuvvI, eseva u kAraNe jayaNA // 4047 // etAni prAyazcittAni niSkAraNe 'bIjeSu' bIjayukte pAtrake gRhyamANe varNitAni / 'kAraNe tu' pAtrakasyAsattAlakSaNe 'AnupUrvyA' prathamaparvAdirUpayA 'eSaiva' paJcakAdikA yatanA kartavyA 20 // 4047 // atha yathAkRte prathamaparvapramANAni bIjAnyalpaparikarmakaM ca zuddha prApyate'nayoH katarad grahItavyam ? ucyate-yathAkRtaM grAhyaM nAlpaparikarma / evaM dvitIyaparvAdiSvapi vaktavyam , yAvad bIjairAkaNThabhRtamapi yathAkRtaM grAhyam / tathA cAha vosardu pi hu kappai, vIyAINaM adhAkaDaM pAyaM / na ya appa-saparikammA, taheva appaM saparikammA // 4048 // 26 AgantukAnAM bIjAdInAM 'vosaTTamapi' AkaNThabhRtamapi yathAkRtaM pAtraM kalpate na cAlpa. parikarma-saparikarmaNI zuddhe api / 'tathaiva' evamevAlpaparikarmakamAgantukabIjAnAM bhRtamapi kalpate, na ca saparikarmakaM zuddhamapi // 4048 // atraivaidamparyamAha thUlA vA suhumA vA, avahaMte vA asaMtharaMtammi / AgaMtua saMkAmiya, appabahu asaMtharaMtammi // 4049 // 30 yathAkRte sthUlAni vA' caNakAdIni vIjAni bhavantu 'sUkSmANi vA' sarpapAdIni, yadi tasya prAktanaM bhAjanaM navaraGgatvAdavahamAnakam , tena vA bhAjanena na saMstarati, sarvathA vA bhAjanaM tasya nAmti, evamasaMstarato'lpabahutvaM tolayitvA bahuguNakaramiti kRtvA yathAkRtamAgantukabI jAnAM bhRtamapi bIjAni yatanayA'nyatra saGkamayya grahItuM kalpate // 4049 // Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 4046-53] tRtIya uddezaH / 1107 gataM jaghanyayatanAdvAram / atha "coyaga asaI asiva" (gA0 4000) ti dvAradvayamAha thUla suhumesu vuttaM, pacchittaM tesu ceva bhario vi / jaM kappai tti bhaNiaM, Na juJjaI pugyamavareNaM // 4050 // _sthUla-sUkSmeSu bIjeSu pUrva saprapaJcaM prAyazcittamuktam , samprati 'taireva' bIjai to'pi yathAkRtapratigraho grahItuM kalpate, 'iti' evaM yada bhaNitaM tadetad yuSmAkaM pUrvamapareNa na yujyate / // 4050 // gururAha coyaga! duvihA asaI, saMtA'saMtA ya saMta asivAdI / iyarA u jhAmiyAI, saMte bhaNiyA usA sohii|| 4051 / / he nodaka! dvividhA asat-sadasattA asadasattA ca / tatra sadasattA nAma yatra grAme nagare vA bhAjanAni santi tatra apAntarAle vA azivam , khagrAme vA yeSu kuleSu labhyante 10 teSvazivam , AdizabdAdavamaudaryAdIni tatra apAntarAle vA vidyante, athavA asti bhAjanaM paraM navaraGgatvAd na tAvad vahati, yadvA tad bhAjanamatilaghutaramato na tena saMstIryate / 'itarA' asadasattA sA punariyam-pAtraM 'dhyAmitaM' pradIpanakena dagdham , AdizabdAt stenairvA'pahRtaM bhanaM vA / evaMvidhayordvayorapyasattayoryathAkRtamAgantukabIjAnAM bhRtamapi kalpate, na punaH zuddhamalpaparikarma / yat punarasmAbhiH 'zodhiH' prAyazcittamuktaM sA dvividhAyA asattAyA abhAve sati 15 pAne yo gRhNAti tadviSayA mantavyA // 4051 // kiJca jo u guNo dosakaro, na so guNo dosameva taM jANe / aguNo vi hoti u guNo, viNicchayo suMdaro jassa // 4052 // 'yastu' yaH punarguNaH 'doSakaraH' AtmopaghAtAdidoSajanakaH sa paramArthato guNa eva na bhavati kintu doSameva taM jAnIyAt , doSakAraNatvAt ; yasya tu 'vinizcayaH' nirvAhaH sundaraH 20 sa kathaJcidguNo'pi pariNAmasundaratayA guNa eva bhavati, guNakAraNatvAt ; evamihApi yathAkRte yadyapi tAnyAgantukabIjAni yatanayA'nyatra saGkAmayataH khalpaH saGghanadoSastathApi na tatra sUtrArthayoH parimanthaH, na ca chedana-bhedanAdinA AtmopaghAtaH, api ca tad gRhItaM sat tasyAmeva velAyAM bhakta-pAnagrahaNe upayujyate, evaM sadoSamapi tad bahuguNam / alpaparikarmAdau tu parikahmANe sUtrArthaparimanthaH, chedanAdinA''tmopaghAta ityAdayo bahavo doSAH, ataH sagu- 25 Namapi tad bahudoSataram // 4052 // atha "pamANa uvaoga cheyaNa" ( gA0 4000) ti dvAramAha __ asai tige puNa jutte, joge ohovahI uvaggahie / chayaNa-meyaNakaraNe, suddho aM nijarA viulA // 4053 // yathAkRtaM trIn vArAn mArgitaM paraM na labdham , tato vAratrikaM 'yoge' vyApAre 'yukte' 30 kRte'pi yathAkRtasya 'asati' aprAptau, 'punaHzabdaH' avadhAraNe, sa caitadavadhArayati-vAratrayAt parato'lpaparikarmakameva grahItavyam / atha tadapi na prApyate tato bahuparikarmApi grAhyam / 1degzcayo na bahiH sunda' bhA0 kA vinA // Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1108 saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ kRtsnA kRtsnaprakRte sUtram 8 eSa ghopadhau aupagrahikopadhau ca sarvasminnapi vidhiravasAtavyaH / evaM ca kramAgatamalpaparikarmAdi gRhItvA tatropayukto yaH chedana-bhedane karoti saH 'zuddha' na prAyazcittabhAg kutaH ? ityAha --'yad' yasmAd yathoktakramAgataM vidhiM vidadhAnasya nirjarA vipulA bhavati // 4053 // nanu cAlpaparikarmAdau chedanAdiparikarmasambhavAdAtma-saMyamavirAdhanA bhavati tataH kathaM tasya o grahaNamanujJAyate ? ucyate coyaga ! etAe ciya, asaIya ahAkaDassa do iyare / kaSpati cheyaNe puNa, uvaogaM mA duve dosA // 4054 // he nodaka ! yA pUrvaM dvividhA asattA prarUpitA 'etayaiva' yathAkRtasyAsattayA 'dve itare' alpaparikarma-saparikarmaNI kalpete pratigrahItum, paraM tayozchedanAdau mahatA prayatnenopayogaM 10 karoti, mA 'dvau ' saMyamA-sstmavirAdhanAlakSaNau doSau bhUtAmiti kRtvA // 4054 // ahavA vikato NeNaM, uvaogo na vi ya labbhatI paDhamaM / hINAhiyaM va labbhati, sapamANA teNa do iyare // / 4055 / / athavA kRtaH 'anena' sAdhunA 'upayogaH ' mArgaNavyApAraH paraM na labhyate 'prathamaM' yathAkRtaM pAtram, athavA labhyate paraM svapramANato hInAdhikaM tena kAraNena 'dve itare' alpaparikarma-sapa15 rikarmaNI yathAkramaM gRhNAti // 4055 // kutaH ? iti ced ucyate jaha saparikammalaMbhe, maggateM ahAkaDaM bhave vipulA / nijjaramevamalaMbhe, bitithassiyare bhave viulA / / 4056 / / yathA 'saparikarmaNaH' alpaparikarmapAtrakasya lAbhe'pi yathAkRtaM mArgayato vipulA nirjarA bhavati, tathA yathAkRtAlA 'itarasmin' bahuparikarmaNi labhyamAne'pi 'dvitIyasya' alpaparika20 rmaNo mArgaNe upalakSaNatvAdalpa parikarmaNo'pyalAme bahuparikarmamArgaNe vipulaiva nirjarA draSTavyA / / 4056 / / athavA -- yatra yathAkRtamalpaparikarma vA bhAjanaM prApyate tatra apAntarAle vA'zivamavamaudaryaM rAjadviSTaM 25 ' bhayaM vA' bodhika stenAdisamutthaM varttate, glAnalaM vA kasyApi sAdhoH saJjAtaM tatpratibandhena na zakyate tatra gantum, zaikSasya vA tatra sAgArikam, cAritrasya vA carikAdyupasargasamutthoM medaH, zvApadAH - siMhAdayasteSAM vA bhayam, evamAdibhiH kAraNaiH 'tRtIyamapi' bahuparikarma pAtraM svasthAne gRhNIyAt // 4057 // uktamevArthaM siMhAvalokitenAha-- 30 asive omodarie, rAyadduTTe bhae va gelane / sehe caritta sAvayabhae ya tatiyaM pi givhijA / / 4057 / / AgaMtugANi tANi ya, ciraparikamme ya suttaparihANI | eeNa kAraNeNaM, ahAkaDe hoti gahaNaM tu // 4058 / / yathAkRte yAni bIjAni tAnyAgantukAni cirakAlaparikarmaNi ca kriyamANe sUtrArthaparihANiH, etena kAraNena yathAkRtasya grahaNaM kAryam, nAlpaparikarmAdeH // 4058 // atha mukhadvAramAha Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 4054-63 ] tRtIya uddezaH / vitiya tatiesa niyamA, muhakaraNaM hoja tassimaM mANaM / taM ciya tivihaM pAyaM, karaMDagaM dIha vaTTaM ca / / 4059 / / 'dvitIya - tRtIyayoH' alpaparikarma-saparikarmaNorniyamAd mukhakaraNaM bhavet / ' tasya ca' mukhasya 'idaM' vakSyamANaM mAnam / tatra yasya pAtrasya mukhaM vicArayitavyaM tat trividham- kairaNDakaM dIrghaM vRttaM ca / 'karaNDakaM' karaNDakAkAraM bahupRthutvamalpocchrayam, 'dIrgham ' alpapRthutvaM 5 bahUcchrayam, 'vRttaM' caturasram // 4059 // eteSAM mukhapramANamAhaakaraMDagammi bhANe, hattho uTTaM jahA na ghaTTeti / eyaM jahannagamuhaM, vatyuM pappA visAlataraM // 4060 // 'akaraNDake' karaNDakAkArarahite dIrghe samacaturasre vA bhAjane hastaH pravizan nirgacchan vA yathA 'oSThaM' karNa 'na ghaTTayati' na spRzati etat sarvajaghanyaM mukhapramANam / ataH paraM 'vastu' 10 bRhattarapAtrAdikaM 'prApya' pratItya vizAlataraM mukhaM kriyate / yat punaH karaNDakAkAraM pAtraM tasya vizAlameva mukhaM karttavyam, anyathA tad duHpratyupekSaM bhavati // 4060 // eSa pratigrahavidhiruktaH / idAnIM mAtrakavidhiH, tatra paraH prerayati - nanu tIrthakaraistAvad mAtrakaM nAnujJAtam, katham ? iti ced ucyate davve egaM pAyaM, bhaNio taruNo ya egapAo u / 1109 - appovahI pasattho, coeti na mattato tamhA // 4061 // upakaraNadravyAvamaudarikAyAmekameva pAtramuktam / tathA cAgamaHege vatthe ege pAe ciyattovagaraNasAijjaNayA / tathA yo bhikSustaruNo yugavAn balavAn sa ekapAtro bhavet / tathA ca AcArasUtram - je bhikkhU taruNe jugavaM balavaM0 se egaM pAyaM dhArejjA / (zru0 2 cU0 1 a0 6 u0 1 ) 20 alpopadhizca prazastaH / tathA ca dazavaikAlikasUtram -- appovahI kalahavivajjaNA ya, vihAracariyA isiNaM pasatthA / ( cU0 2 gA0 5 ) yata evamato na mAtrakaM grahItavyam, gAthAyAM puMstvaM prAkRtatvAd iti paraH prerayati // 4061 // atha sUrirAha jiNakappe taM sutaM, sapaDiggahakassa tassa taM egaM / niyamA therANa puNo, bitijao mattao hoi // 4062 // nodaka ! yadekapAtrAdipratipAdakaM sUtraM tad jinakalpaviSayaM mantavyam / tathAhi -- yaH sapratigraho jinakalpikastasya 'tat' pratigrahalakSaNamekaM pAtraM bhavati / sthavirANAM punarniyamAd dvitIyaM mAtrakaM bhavati, "egaM pAyaM jiNakappiyANa therANa mattao bIo / " ( oghani0 gA0 679 ) iti vacanAt // 4062 // naNu davvomoyariyA, taruNAivisesao ya matto vi / appovahI dupatto, jeNaM tippamiti bahuso || 4063 // 1 etadantargataH pAThaH bhA0 kAM0 eva varttate // 2 'ttaM' samacatu' bhA0 kAM0 // 15 25 30 Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 1110 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [kRtsnAkRtsaprakRte sUtram 8 yacca dravyAvamaudarikAyAmekaM pAtramuktaM tatra dvayoH pAtrayordhAraNe nanu dravyAvamaudarikA kiM na bhavati ? triprabhRtInAmagrahaNAd bhavatyeveti bhAvaH / yaccAbhihitam "je bhikkhU taruNe" ityAdi tatra yadi sarveNApi sAdhunaikameva pAtrakaM dhArayitavyaM tataH kiM taruNAdibhirvizeSaNairabhihitaiH / ato jJAyate taruNAdivizeSaNAbhidhAnAd mAtrakamapi sAmarthyAdanujJAtam / yadyapi "appovahI' ityAdi abhihitaM tatra tu 'dvipAtraH' pAtradvayopeto'lpopadhireva bhavati, yatastriprabhRtiSveva padArtheSu bahuzabdo vartate, ato grahItavyaM mAtrakam // 4063 // atha na gRhNAti tata ime doSAH aggahaNe vArattaga, pamANa hINA'dhi sohi avavAe / paribhoga gahaNa-bitiyapaya-lakkhaNAI muhaM jAva // 4064 // 10 mAtrakasyAgrahaNe doSA vktvyaaH| vArattagadRSTAntazcAtra bhavati / pramANam hInA-'dhikapramANe ca dossaaH| 'zodhiH' mAtrakaparibhoge prAyazcittam / 'apavAdaH' hInA-'dhikadhAraNAlakSaNaH / paribhogaH kAraNe mAtrakasya yathA vidhIyate / grahaNa-dvitIyapada-lakSaNAdIni mukhaM yAvad yAni pratigrahadvArANyabhihitAni tadetat sarva vaktavyamiti dvAragAthAsaGkepArthaH // 4064 / / __ athainAmeva vivarISurAha mattaageNhaNe gurugA, micchatte app-prpricaao| saMsattagagahaNammi, saMjamadosA savitthArA // 4065 // mAtrakaM yadi na gRhNAti tatazcaturgurukAH / ye'bhinavazrAddhAste tenaiva pratigraheNa bhojanaM punanirlepanaM ca kurvANaM dRSTvA 'durdRSTadharmANo'mI' iti mithyAtvaM gaccheyuH / yadi pratigrahe AcA ryAdInAmaya gRhNAti tata AtmaparityAgaH / athAtmano gRhNAti tataH pareSAm-AcAryAdInAM 20 parityAgaH kRto bhavati / saMsaktabhakta-pAnaM cApratyupekSitaM yadi pratigrahe gRhNAti tataH saMyamadoSAH savistarAH "chakkAya causu lahugA" (gA0 461, 879, 2771 prabhRtayaH ) ityAdivistarasahitA vaktavyAH // 4065 // atha vArattagadRSTAntamAha- . vArattaga pavvajA, putto tappaDima devathali sAhU / paDiyaraNegapaDiggaha, AyamaNuvyAlaNA cheo // 4066 // 25 vArattagapuraM nagaraM / tattha ya abhayaseNo rAyA / tassa amacco vArattago nAma, so pattegabuddho gharasAraM puttassa nisiriyaM pavvaio / tassa putteNa piubhattIe devakulaM kArettA rayaharaNa-muhapottiya-DiggahadhAriNI piu>> paDimA ThAviyA, tattha ya sattAgAro pvttio| tattha. ya ego sAhU egapaDiggahadhArI paDiggahae bhikkhaM ghettuM taM bhottuM tattheva paDiggahe puNo pANagaM ghettuM sannaM vosirilaM teNeva paDiggaheNaM nillevei / tesi sattAkAraniuttANaM ciMtA 30 jAyA---'kahaM nillevei ?' ti paDiyario / diTTho tehiM, nicchUDho / tassa annesiM ca sAhUNaM voccheo tattha jAo // 1degsamAsArthaH kA0 // 2degbhaggasedeg bhA0 cUrNI vizeSacUrNau ca // 3 etadantargataH pAThaH bhA0 kAM0 eva vartate // Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 1064-70] tRtIya uddezaH / 1111 atha gAthAkSarArthaH-cAratnakena pravrajyAyAM gRhItAyAM putrastasya-vArattakasya pratimAM deva. kule'cIkarat / tatra ca sthalI pravartitA / sAdhuzcaikena pratigraheNa bhikSArthamAyAtaH / praticaraNaM ca kurvANaistenaiva pratigraheNa 'AcamanaM' nilepanaM kurvANaM dRSTvA tasya 'udvAlanA' niSkAzanA kRtA / tasyAnyeSAM ca sAdhUnAM vyavacchedaH kRtaH / evaM mAtrakasyAgrahaNe uDDAho bhavet // 4066 // atha pramANadvAramAha jo mAgahao pattho, savisesataraM tu mattagapamANa / dosu vi davvaggahaNaM, vAsAvAsAsu ahikaaro|| 4067 // yo 'mAgadha:' magadhadezodbhavaH 'prasthaH' "do asaIo pasaI, do pasaIo ya seiyA hoti| causeiyAhi pattho" 10 iti kramaniSpannaH, tato mAgadhaprasthAt savizeSataraM mAtrakapramANaM bhavati / tena ca mAtrakeNa 'dvayorapi' Rtubaddha-varSAvAsayorguru-glAnAdiyogyasya bhakta-pAnadravyasya grahaNaM kriyate / anye tu vyAcakSate-"dosu vi" ti pratigrahe bhaktaM mAtrake pAnakaM gRhyate / varSAvAse tu vizeSato mAtrakeNAdhikAraH, yato varSAsu prathamameva yatra dharmalAbhayati tatra pAnakaM gRhNAti, yataH kadAcid vyAdhAritaM varSa nipated yena gRhAd gRha saJcarituM na zakyate tataH pAnakena vinA prati-15 graho lepakRto bhavati / athavA varSAvAse bhakta-pAnaM saMsajyata iti kRtvA mAtrakeNa tasya zodhanaM kAryam / / 4067 // prakArAntareNa mAtrakapramANamAha sukkhollaodaNassA, dugAutaddhANamAgao sAhU / bhujati egaTThANe, etaM khalu mattagapamANaM // 4068 // zuSkaudanasyAnyabhAjanagRhItena tImanenArdrasya bhRtaM yad 'ekasthAne' ekavAraM dvigavyUtamAtrA- 20 dadhvana AgataH sAdhu te etat khalu mAtrakapramANaM mantavyam // 4068 // yadi vA bhattassa va pANassa va, egatarAgassa jo bhave bhrio| pajjatto sAhussa u, bitiyaM pi ya mattayapamANaM / / 4069 // bhaktasya vA pAnakasya vA'nayorekatarasya yad bhRtaM sad ekasya sAdhoH paryAptaM bhavati etad dvitIyamapi mAtrakapramANamavagantavyam // 4069 // atha hInadvAramAha 25 Daharasseme dosA, obhAvaNa khisaNA galaMte ya / chaNhaM virAhaNA bhANabhedoM jaM vA gilANassa / / 4070 // 'Daharasya' yathoktapramANAd laghutarasya mAtrakasyeme doSAH, tadyathA-- 'apabhrAjanA' tad laghutaraM mAtrakamatIva mriyamANaM dRSTvA loko brUyAt-aho ! amI bubhukSAduHkhabhamAH pravajanti / athavA bhakta-pAnaM parigalad vilokya 'aho ! amI asantuSTA evaM sicyamAnA api na gaNayanti' iti 30 khiMsAM kuryAt / atibhRte ca galati SaTkAyAnAM virAdhanA / atha parigalanabhayAt tatraivopayogaM dadAti tataH sthANyAdau praskhalitasya bhAjanabhedo bhavet / yadvA glAnasya upalakSaNatvAd bAla1 'vAse ahIkA tAbhA0 // Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1112 saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ kRtsnAkRtsnaprakRte sUtram 9 vRddhAdInAM ca tena Dahara mAtrakeNAparyAptaM bhavati tanniSpannaM prAyazcittam // 4070 // tathApaDaNaM agutammi, puDhavI tasapANa-tarugaNAdINaM / ANite gAmaMtarAtoM galaNe ya chakkAyA // 4071 // DaharamAtrake AkaNThabhRte lepakRtIkaraNabhayAd 'apAvRte' udghATite pRthivIrajaH - trasaprANi0 tarugaNAdInAM patanaM bhavet / athavA grAmAntarAdatibhRte tasmin AnIyamAne parigalati SaTkAyA virAdhyante // 4071 // athAdhikadvAramAha pramANAdhikasya mAtrakasyeme doSAH - 'ekatarasya' bhaktasya vA pAnakasya vA pratigrahe bhRte 10 sati pazcAd mAtrake grahaNaM kuryAt / sahasA vA tasya mAtrakasya bharaNe kRte bhAreNa sthANu- kaNTakAdIni na prekSate tatrAtmavirAdhanA, IryAyA azodhane saMyamavirAdhanA / anyacca dvayorapi pratigraha-mAtrakayorbhRtayoH 'vivecanaM' pariSThApanaM bhavet tatra SaTkAyavirAdhanA / atha na pariSThApayati tato'tipracureNa bhakSitena glAnatvaM bhavet / yata evamAdayo doSAH ataH pramANayuktaM grahItavyam // 4072 || atha zodhidvAramAha 15 jai bhoyaNamAvahatI, divaseNaM tattiyA caummAsA / divase divase tassa u, citieNArovaNA bhaNiyA // 4073 | 'yati' yAvato vArAn ekadivasena mAtrake 'bhojanaM' bhakta pAnam - Atmano yogyam - 'Avahati' AnayatItyarthaH tAvanti caturlaghUni / atha divase divase mAtrakaM paribhukte tato dvitIyaprAyazcittenAropaNA bhaNitA / kimuktaM bhavati ? - dvitIyadivase mAtrakaM yAvato vArAn 20 paribhuGkte tAvanti caturgurukANi, evaM tRtIye SaDlaghu, caturthe SaDguru, paJcame chedaH, SaSThe mUlam, saptame'navasthApyam, aSTame pArAJcikam // 4073 || gataM zodhidvAram / athApavAdadvAramAhaaNNANe gArave luddhe, asaMpattI ya jANae / lahugo lahugA gurugA, cauttho suddho u jANao // 4074 / / iyaM yathA pratigrahe ( gA0 4016 ) tathA mAtrake'pi vaktavyA // 4074 // 25 ahissa ime dosA, egatarassoggahammi bharitammi | sahasA mattagabharaNe, bhArAdi virgicaNiyamAdI // 4072 / / paribhogadvAra mAha - bAle buDhe sehe, Ayariya gilANa khamaga pAhuNae / dullabha saMsata asaMtharaMta addhANakappammi // 4075 // bAlasya vRddhasya zaikSasyAcAryasya glAnasya kSapakasya prAghuNakasya ca prAyogyaM mAtrake gRhyate / yadvA bAla vRddhAdayaH pratimahaM hiNDApayituM na zaknuvanti ataste mAtrake bhakta - pAnamAnayeyuH 30 bhuJjIran vA / gacchasAdhAraNaM vA durlabhadravyaM ghRtAdikaM mAtrake gRhNIyAt / yatra vA bhakta- pAnaM saMsajyate tatra mAtra gRhyate, taddhi saMsaktaM mAtrake zodhayitvA pazcAt pratigrahe prakSipyate / 1 ete doSAH bhA0 // 2 etacihAntargataH pAThaH bhA0 nAsti / "jattie vAre Atti egadivaseNaM tattiyA culhug|" iti cUrNau vizeSacUrNau ca // Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 4079-79] tRtIya uddezaH / 1113 avama - rAjadviSTAdiSu vA asaMstaraNe pratigrahe kRte'nyasmin labhyamAne mAtra ke gRhyate / adhvani kalpo'dhvakalpaH, kalpagrahaNaM kAraNe vidhinA accA pratipanna iti khyApanArtham, tatrAsaMstaraNe pratigrahe bhRte sati mAtrake'pi gRhyate // 4075 // Ding atha grahaNa - dvitIyapadadvAre vyAkhyAyete - grahaNaM nAma ko mAtrakaM gRhNAti ? tatra nirvacanaM yathA pratigrahe / dvitIyapadaM punarazivAdibhiH kAraNaiH yethAkRtamAtrakasya yatra sambhavastatra 5 gantumazaktau - svasthAna evAlpaparikarma - bahuparikarmaNI grahItavye / lakSaNAdIni dvArANi pratigraha iva mantavyAni // alpaparikarmaNi saparikarmaNi ca pAtre lepapradAnaM sambhavati atastadviSayaM vidhimAha -- harie bIe cale jutte, vacche sANe jalaTThie / puDhavI saMpAtimA sAmA, mahAvAe mahiyA'mite // 4076 // puvvaNheM levadANaM, levaggahaNaM susaMvaraM kAuM / levarasa ANaNA liMpaNA ya jataNAya kAyavvA // 4077 // gAthAdvayamapi pIThikAyAM ( gA0 500, 491 ) saprapaJcaM vyAkhyAtamiti // 4076 // // 4077 // sUtram 10 kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA bhinnAI vatthAI dhAritae vA pariharitae vA 9 // *1 asya vyAkhyA prAgvat // > Aha-- kimanena sUtreNa prayojanam ? pUrvasUtreNaiva gatArthatvAt, ucyate 15 avvogaDo u bhaNito, uvadhivibhAgo u Adisuttesu / so puNa vibhajamANo, uvarisue vogaDo hoti // 4078 // 'avyAkRtaH ' ' ayaM jinakalpikAnAm, ayaM sthavirakalpikAnAm, ayamArthikANAm' ityevamavizeSita evopadhivibhAgaH 'AdisUtreSu' anantarokteSu bhaNitaH, 'sa punaH ' upadhi vibhAgo jinakalpikAdi vibhAgairvibhajyamAno'smin prastute uparisUtre 'vyAkRtaH' sphuTo bhavati, ata idaM sUtramArabhyate // 4078 // tamevopadhivibhAgaM pracikaTayiSurAha - cosaga paNNavIso, ohovadhuvaggaho aNegavidho / saMthArapaTTamAdI, ubhayopakkhammi yavvo / 4079 // iha jinakalpikAnAmaudhika evopadhirbhavati naupagrahikaH, sthavirakalpikAnAM tu dvividho'pi bhavati / tatraughopadhirdvidhA - caturdazavidhaH paJcaviMzatividhazca / caturdazavidhaH sAdhUnAm, pazcaviMzatividhastu sAdhvInAm / upagrahopadhiH punaranekavidhaH, sa ca saMstArapaTTAdirUpaH 'ubhayapakSe' 30 1-2 etadantargataH pAThaH bhA0 nAsti // 20 25 Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saniyukti-ladhubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [kRtsnAkullaprakRte sUtram 9 sAdhu-sAdhvIjanalakSaNe jJAtavyaH // 4079 // tatra sthavirakalpikAnAM caturdazavidha oghopadhiH prAganantarasUtra evoktaH, athAryANAM paJcaviMzatividhaM tamevAha pattaM pattAbaMdho, pAyaTThavaNaM ca pAyakesariyA / [o.ni.675,ni. 1396-1408] paDalAi rayattANaM, ca gocchao pAyanijogo // 4080 // tiNNeva ya pacchAyA, rayaharaNaM ceva hoi muhapottI / [o.ni. 676] tatto ya mattae khalu, coddasame kamaDhae hoti // 4081 // uggahaNaMtaga paTTo, aDDorua calaNiyA ya bodhavvA / [o.ni. 677] abhitara-bAhiNiyaMsaNI ya taha kaMcue ceva // 4082 // ukkacchiya vekacchiya, saMghADI ceva khaMdhakaraNI ya / [o.ni. 678] 10 ohovahimmi ete, ajANaM paNNavIsaM tu // 4083 // pAtrakAdIni trayodazopakaraNAni sAdhUnAmiva draSTavyAni / caturdazaM tu colapaTTakasthAne tAsAM kamaThakaM bhavati, taccASTakamayamekaikaM saMyatInAM nijodarapramANena vijJeyam 14 / tathA'vagrahAnantakaM 15 paTTaH 16 aorukaM 17 calanikA ca boddhavyA 18, abhyantaranivasanI 19 bahirnivasanI 20 tathA kaJcakazcaiva 21 aupakakSikI 22 vaikakSikI 23 saGghATI 24 13 skandhakaraNI 25 / evametAnyoghopadhau AryikANAM paJcaviMzatirupakaraNAni bhavantIti // 4080 // 4081 // 4082 // 4083 // athaitAnyeva vivRNoti nAvanimo uggahaNaMtao u so gujjhadesarakkhaTThA / so ya pamANeNeko, ghaNa-masiNo dehamAsajja // 4084 // iha 'avagrahaH' iti yonidvArasya sAmayikI saMjJA, tasyAnantakaM-vastramavagrahAnantakam , gAthAyAM 20 puMstvaM prAkRtatvAt , tacca 'naunibhaM' madhyabhAge vizAlaM paryantabhAgayostu tanukaM guhyadezarakSArtha kriyate / taca gaNanayA ekam , Arcava-vIjapAtasaMrakSaNArthaM ca dhanaM-dhanavastreNa, puruSasamAnakarkazasparzapariharaNArthaM ca masRNaM-masRNavastreNa kriyate / pramANena ca 'deha' strIzarIramAsAdya tad vidhIyate, deho hi kasyAzcit tanuH kasyAzcittu sthUlaH tatastadanusArega vidheyamityarthaH // 4084 // paTTo vi hoi eko, dehapamANeNa so u bhaiyavyo / (sarvagranthAnam-27000) chAdaMtoggahaNataM, kaDibaddho mallakacchA vA // 4085 // paTTo'pi gaNanayako bhavati / sa ca paryantabhAgavartivITakabandhabaddhaH, pRthutvena caturaGgulapramANaH samatirikto vA, dairyeNa tu striikttiiprmaannH| sa ca dehapramANena bhaktavyaH, pRthulakaTI bhAgAyA dIrghaH saGkIrNakaTIbhAgAyAstu ikha ityarthaH / sa cAvagrahAnantakamubhayAntayorAcchAdayan 30 kaTIbaddhaH san mallakakSAvad jJAyate // 4085 // aDDorugo vi te do, vi gihiuM chAdae kaDIbhAgaM / jANuppamANa calaNI, asivviyA laMkhiyAe va // 4086 // 1 etadane granthAnam 11500 tATI0 / granthAnam 2500 mo0 le0 // 26 Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 4080-90] tRtIya uddezaH / 1115 adhoruko'pi tau dvAvapi' avagrahAnantaka-paTTAvupariSTAd gRhItvA sarva kaTIbhAgamAcchAdayati, sa ca mallacalanAkRtiH kevalamUrvorantare Urudvaye ca kasAbaddhaH / calanikA'pyevameva, navaramadho jAnupramANA asyUtA laGkhikAparidhAnavat-vaMzAgranartakIcalanakavaMdasau mantavyA // 4086 // aMtoniyaMsaNI puNa, lINatarA jAva addhjNghaato| bAhira khulagapamANA, kaDIya doreNa paDibaddhA // 4087 // antarnivasanI punarupari kaTIbhAgAdArabhyAdho'rdhajaGghA yAvad bhavati / sA ca paridhAnakAle lInatarA paridhIyate, mA bhUdanAvRtA janopahAsyeti / bahirnivasanI punarupari kaTIbhAgAdArabhyAdhaH 'khulakapramANA' caraNagulpha yAvadityarthaH, kaTyAM ca davarakeNa pratibaddhA // 4087 // idamadhaHzarIrasya SaDvidhamupakaraNamuktam / athorddhakAyopayogi kaJcakAdikaM vyAkhyAtichAdeti aNukkuyite, uroruhe kaMcuo asivvito| 10 emeva ya ukkacchI, sA NavaraM dAhiNe pAse // 4088 // dairghyamAzritya khahastenArdhatRtIyahastapramANaH pRthutvena tu hastamAnaH 'asIvitaH' ubhayataH kaTIdeze kasAvabaddhaH kaJcukaH kriyate / sa ca uroruhau chAdayati, kimbhUtau ? 'anutkucitau' zlathau; gADhaparidhAne hi viviktavibhAgau bhavetAm / kakSAyAH samIpamupakakSam, tatra bhavA aupakakSikI, adhyAtmAditvAdikaNpratyayaH, 'evameva ca' kaJcukavat tasyA api svarUpaM vakta- 15 vyam / sA navaraM dakSiNe pArthe samacaturasrA khahastena sArdhahastapramANA urobhAgaM pRSThaM ca pracchAdayantI vAmaskandhe vAmapArzve ca vITakabaddhA paridhIyate // 4088 // vegacchiyA u paTTo, kaMcukamukkacchiyaM ca chAdeti / saMghADIo cauro, tattha duhatthA u vasadhIe // 4089 // dunni tihatthAyAmA, bhikkhaDA ega ega uccAre / 20 osaraNe cauhatthA'nisannapacchAiNI masiNA // 4090 // . aupakakSikIviparIto vaikakSikInAmakaH paTTaH kaJcakamaupakakSikI ca chAdayan vAmapArzve paridhIyate / tathopari paribhogyAH saGghATikAzcatasro bhavanti-ekA dvihastA, dve trihaste, ekA ca caturhastA; dairyeNa catasro'pi sArdhahastatrayapramANAzcaturhastA vA mantavyAH / tatra 'dvihastA' dvihastavistRtA saGghATikA vasatyAM paridhIyate, na tAM vihAya prakaTadehayA kadAcidAsitavya-25 miti bhAvaH // 4089 // ___ ye ca dve 'trihastAyAme' trihastavistRte tayormadhye ekA bhikSArtha gacchantyA prAviyate, ekA uccArabhUmi vajantyA / tathA 'samavasaraNe' vyAkhyAnazravaNAdau gacchantI caturhastAM prAvRNoti, sA ca prAktanasaGghATIbhyo bRhattarapramANA aniSaNNapracchAdanArtha kriyate; yato na tatra saMyatIbhirupaveSTavyam , kintUrddhasthitAbhiranuyogazravaNAdi vidheyam, tatastayA skandhAdArabhya pAdau yAvad 30 vapuH pracchAdya tiSThanti / etAzca pUrvaprAvRtaveSapracchAdanArtha pravacanavarNaprabhAvanArtha ca masRNAH 1deglamupari Urudeg bhA0 kA tATI0 // 2 degvat sA madeg mo0 le0 // 3 tarI jA tAmA0 // 4degbhUvuttA janodeg bhA0 kA tATI0 // Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1116 saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ bhinnAbhinna0 prakRte sUtram 9 kriyante / catasro'pi ca gaNanApramANenaikameva rUpaM gaNyate, yugapat paribhogAbhAvAt // 4090 // khaMdhakaraNI u cauhatthavitrA vAyavihutarakkhaTThA ! khujakaraNI ukIrati, rUvavaMtINaM kuDuhaheuM // 4091 // skandhakaraNI caturhastavistarA samacaturasrA prAvaraNasya vAtavidhutarakSaNArthaM catuSphalA skandhe 5 kRtvA prAtriyate / rUpavatInAM ca saMyatInAM kuTubhahetoH kubjakaraNyapi kriyate, pRSThadeze saMvarttitayA aupakakSikI- vaikakSikInibaddhayA tayA virUpatApAdanAya kuTubhaM vidhIyata iti bhAvaH // 4091 // upasaMharannAha saMghAtimeta vA, savvo'veso samAsao uvadhI / pAsagabaddhamasiro, jaM cA''iNaM tagaM NeyaM // 4092 // sarvo'pi 'eSaH ' anantarokta upadhiH samAsato dvidhA - saGghAtima itarazca / dvitryAdikhaNDAnAM mIlanena niSpannaH saGghAtimaH, 'itara' tadviparIto'saGghAtimaH / ayaM ca 'pAzakabaddha H ' kasAbaddhaH tathA 'azuSira H ' gRhisIvanikArahitaH pratithiggalavarjito vA / yaccAtra dravya kSetrakAla-bhAveSu saMvignagItArthaiH pUrvasUribhira cIrNaM tat sarvamapi ' jJeyaM' samyagupAdeyatayA mantavyam // 4092 // atha jinakalpikAdInAmupadherutkRSTAdi vibhAgamAha 15 10 20 - ukkosao jiNANaM, cauvviho majjhimo vi ya taheva / [ni.gA. 1410-16] jahaNo hi khalu, eto therANa vocchAmi // 4093 // trayaH kalpAH pratigrahazceti jinakalpikAnAmutkRSTa upadhizcaturvidhaH / evaM madhyamospi rajoharaNa-paTalaka-pAtrabandha-rajastrANabhedAt caturvidhaH / jaghanyo'pi mukhapotikA - pAdakesarikAgocchaka - pAtrasthApana bhedAt caturvidhaH / ita Urddha sthavirakalpikAnAM vakSyAmi // 4093 // koso therANaM, cavviho chavtriho ya majjhimao / jahaNo hi khalu, etto ajANa vocchAmi // 4094 // utkRSTo jaghanyazca jinakalpikAnAmiva draSTavyaH / navaraM madhyamaH SaDvidha ittham - rajoharaNaM paTalakAni pAtrakabandho rajastrANaM mAtrakaM colapaTTakazceti / [ ita UrddhamAryANAM vakSyAmi ] // 4094 // 25 koso aTThaviho, majjhimao hoi terasaviho u / jahaNNo cavviho khalu, etto u uvaggahaM vocchaM / / 4095 / / AryANAmutkRSTa upadhiraSTavidhaH: - trayaH kalpAH 3 pratigrahaH 4 abhyantaranivasanI 5 bahirnivasanI 6 saGghATikA 7 skandhakaraNI 8 ceti / madhyamastrayodazavidho bhavati, tadyathA-rajoharaNaM 1 paTakAni 2 pAtrakabandhaH 3 rajastrANaM 4 mAtrakaM 5 kamaThakam 6 avagrahAnantakaM 7 30 paTTaH 8 ardhorukaH 9 kaJcukaH 10 calanikA 11 aupakakSikI 12 vaikakSikI 13 ceti / jaghanyazcaturvidhaH - mukhapotikA pAtrakesarikA gocchakaH pAtrasthApanaM ceti / ita Urddhamatirikto 1 'NI va kI tAbhA0 // 2 sIpa kudeg tAbhA0 // 3 pAtra ke mo0 // 4 pAdake bhA0 ko0 tAr3I 0 // Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 4 091-99] tRtIya uddezaH / ya upadhiH sa upagrahopadhirucyate, tamapi jaghanyAdivibhAganirUpaNenAhaM vakSye / / 4095 // tatra jaghanyaM tAvadAha pIDhaga Nisija daMDagapamajaNI ghaTTae DagalamAdI / pippalaga sUyi NaharaNi, sohaNagadugaM jahaNNo u // 4096 // pIThakaM kASThamayaM chagaNamayaM vA / niSadyA rajoharaNasya sautrikI aurNikI ceti dvividhA / 'daNDakapramArjanI nAma' yayA vasatiH pramAya'te / 'ghaTTakaH' liptapAtramasRNatAkArakaH pASANaH / DagalakAH-putaproJchanopayogino leSTavaH, AdizabdAt kuTamukha-kSArAdiparigrahaH / 'pippalakaH' kSurapraH / 'sUcI' yayA vastraM sIvyate / 'nakhaharaNI' yayA nakhA uDriyante / 'zodhanakadvikaM tu' karNazodhanaM dantazodhanaM ceti / eSa jaghanya aupagrahikopadhiH // 4096 // atha madhyamamAhavAsattANe paNagaM, cilimiNipaNagaM dugaM ca saMthAre / 10 daMDAdIpaNagaM puNa, mattagatiga pAdalehaNiyA // 4097 // cammatigaM paTTadugaM, NAyavyo majjhimovahI eso|| ajANa vArae puNa, majjhimae hoti atiritto // 4098 // varSAtrANAnAM paJcakam-vAlamayaM sUtramayaM sUcImayaM kuTazIrSakaM chatrakaM ceti / tatra vAlamayaM sUtramayaM ca pratItam , sUcI-tADapatrasUcyAdikhumpakaH, kuTazIrSakaM palAzapatramayam , chatrakaM vaMza-15 mayam / cilimilipaJcakam-vAlamayI sUtramayI valkamayI kaTamayI daNDamayI ceti, paJcApi / prathamoddezake (sU0 18 gA0 2374 ) vikhyAtAH / saMstArakadvikaM zuSirA-'zuSirabhedAt / zuSirastRNAdimayaH, azuSiraH kASThamayaH / daNDAdipaJcakam-daNDako vidaNDako yaSTiviyaSTirnAlikA ceti / mAtrakatrikaM tu khela-prazravaNoccAramAtrakabhedAt / pAdalekhanikA vaTodumbaraplakSA-'mlikAkASThamayI varSAsu kardamApanayanI // 4097 // 20 carmatrika punaridam--AstaraNaM prAvaraNamupavezanaM ca / davAnalAdibhaye yad bhUmAvAstIryate pralambAdivikaraNAya vA tadAstaraNam , SaTpadikAbhaye yat prAbriyate tat prAvaraNam , yatrAoMrogAdibhiH kAraNairupavizyate tadupavezanam / athavA kRttiH talikA vazceti carmatrikam / paTTadvikam --saMstArapaTTa uttarapaTTazca, athavA paryastikApaTTaH sannAhapaTTazceti / tatra paryastikApaTTo yogapaTTa ucyate, sannAhapaTTastu vihAre upadheH zarIreNa saha bandhanArthaH / eSa madhyama 25 upagrahopadhiH sAdhUnAM jJAtavyaH / AryANAmapyevameva, navaram-tAsAM janamadhya evopAzrayasyAnujJAtatvAt sasAgArike vasantInAM prazravaNavyutsarjanAnantaramudakasparzanArthaM vArako madhyamopadhAvatirikto bhavati // 4098 // athotkRSTamAha - akkhA saMthAro yA, duviho egaMgietaro ceva / potthagapaNagaM phalagaM, vitiyapade hoti ukkoso // 4099 // 30 ___ 'akSAH' anuyogadAne gurUNAM bhaGga cAraNikArthamupakaraNam / saMstArako dvividhaH-ekAGgika itarazca / tatraikAGgikaH-tinizAdikASThaMpaTTarUpaH, itaraH-davarakAvabaddhakambikAmayaH / 1vAsAtANe tAbhA0 ||2degke vyAkhyA kAM0 bhA0 // Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1118 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ avamahA0prakRte sUtram 10 prathamapadamutsargaH tadapekSayA dvitIyapadam apavAdastatra prAguktakharUpaM pustakapaJcakaM gRhyate, 'phalaka nAma' paTTikA yasyAM likhitvA paThyate / eSa utkRSTa aupagrahikopadhirmantavyaH // 4099 / / // bhinnAbhinnavastraprakRtaM samAptam // a va gra hA na nta kA va graha paTTaka prakRtam 5 sUtram no kappai niggaMthANaM uggahaNaMtagaM vA uggahapaTTagaM vA dhArittae vA pariharittae vA 10 // athAsya sUtrasya kaH sambandhaH ? ityAha ubhayammi vi avisihaM, vatthaggahaNaM tu vaNiyaM eyaM / jaM jassa hoti joggaM, idANi taM taM parikaheti // 4100 // ubhayaM-bhinnA-'bhinnasUtradvayam etasmin 'aviziSTam' 'idaM sAdhUnAM kalpate na kalpate vA' ityAdivizeSarahitam idam' ('etat') anantaroktaM vastragrahaNaM varNitam / idAnIM tu yad yasya saMyatasya saMyatyA vA yogyaM tat tat sUtreNaiva sAkSAt parikathayatIti // 4100 // anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyAno kalpate nirmanthAnAm 'avagrahAnantakaM vA' guhya16dezapidhAnavastram 'avagrahapaTTakaM vA' tasyaivAcchAdakapaTTa dhArayituM vA pariharnu vA iti sUtrasaGkepArthaH // atha niyuktivistaraH niggaMthoggahadharaNe, cauro lahugA ya dosa aannaadii| atiregauvahi taha liMgameda vitiyaM arisamAdI // 4101 // nimranthAnAmavagrahAnantaka-paTTayordhAraNe catvAro laghumAsAH AjJAdayazca doSAH, atirikto20 padhitvAdadhikaraNaM bhavet / tathA liGgabhedaH kRto bhavati, sAdhvInAM liGgamAzritaM bhavatItyarthaH / dvitIyapadaviSayam azorogAdikaM tatrAvagrahAnantakaM paTTakaM vA dhArayet // 4101 / / dvitIyapadameva bhAvayati bhagaMdalaM jassa'risA va NicaM, galaMti pUrya lasi soNiyaM vA / uDDAha-sajjhAya-dayANimittaM, so uggahaM baMdhati paTTagaM ca // 4102 // 25 'bhagandaraH' putasandhau vraNavizeSo'zAsi vA yasya nityaM pUyaM vA rasikAM vA zoNitaM yA galanti saH 'uDDAha-khAdhyAya-dayAnimittam' 'aho ! amI IdRzA I eva pApopahatA rogAbhibhUtavapuSaH pravrajyAM pratipadyante' ityAdika uDDAho mA bhUt , tathA zoNite parigalati khAdhyAyaH kartuM na kalpate, pUya-rasikA-zoNitagandhAghrANAcca kITikAdiprANinAmamilIyamAnAnAmupaghAto bhavet , ato'vagrahAnantakaM paTTakaM vA badhnAti // 4102 // 1 vA avagrahapaTTakaM vA dhArayi bhA0 // 2degyaM rasi mo0 le.|| 3 etacihAntargata pAThaH tATI. mo.le . nAsti / Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 bhASyagAthAH 4100-6] tRtIya uddezaH / tatra ca baddhe pUyAdibhirupalipte dhAvanavidhimAha pUya-lasigA upassae~, dhovvati asahussa paTToM ruhiraM c| uggaha paTTaM ca sahU, vIyAre lohiyaM dhuvati // 4103 // pUya-rasike akhAdhyAyikaM na bhavatIti kRtvA te upAzraya eva dhAvyete / yo bhagandarAdirogavAn bahirgantumasahiSNustasya paTTo rudhiraM copAzraye kvacid mAtrake dhAnyate, tatastaddhAvanaM. hastazatAda bahiH pariSThApyate / athAsau bahirgantuM sahiSNustato vicArabhUmau gataH svayamevAvagrahapaTTakaM rudhiraM ca dhAvati / / 4103 // paTTabandhane vidhimAha te puNa hoMti dugAdI, divasaMtariehi~ bajjhae tehiM / arugaM iharA kucchai, te vi ya kucchaMti NiccollA // 4104 // te punaH' avagrahAnantaka-paTTAH 'dvikAdayaH' dvi-triprabhRtisaGkhyAkAH kartavyAH, tairdivasAntari-10 tairvaNo badhyate / kimuktaM bhavati ?-yenAvagrahAnantakena paTTakena vA adya vraNo baddhaH dvitIyadine sa unmocya prakSAlya cAparibhogyo vidheyaH, yaH punarAdyadine na paribhuktaH tena tasmin dine vraNo bandhanIyaH / 'itarathA' pratidinaM tenaiva paTena bandhe dIyamAne 'arukaM' vraNaH 'kuthyati' pUti. bhAvamupagacchati, 'te'pi ca' paTTAH pratidinaM badhyamAnatayA nityaM-sadaivArdrAH santaH kuthyanti, ato yAdayaH paTTAH kartavyAH // 4104 // sUtram kappai niggaMthINaM uggahaNaMtagaM vA uggahapaTTagaM vA dhArittae vA pariharittae vA 11 // - asya vyAkhyA prAgvat / / atra bhASyavistaraH niggaMthINa agiNhaNe, cauro gurugA ya AyariyamAdI / / taccaNNiya ogAhaNa, NivAraNa'NNesi ohasaNaM // 4105 // nirgranthInAmavagrahAnantakasya paTTakasya vA agrahaNe caturgurukAH / idaM sUtramAcAryaH pravartinyA na kathayati catvAro guravaH / pravartinI saMyatInAM na kathayati catvAro guravaH / AryikA na pratizRNvanti mAsalaghu / bhikSAdau gacchantI yadyavagrahAnantakaM paTTakaM vA na gRhAti tata ete doSAH-taJcannikasya-rudhirasya bhikSAM gacchantyAH 'avagAhanaM' prasaraNam anyeSu divaseSva-25 vagrahAnantaka-paTTAbhyAM nivAritamAsIt paraM tadivasamagRhItayostayo rudhiramavagADham , tato lokastad dRSTvA upahasanaM kuryAt // 4105 // katham ! iti ced ucyate bhikkhAi gayAe~ niggayaM, ruhiraM dahamasaMjatA vade / dhigaho! bata! keNa'yaM jago, dosamiNaM asamikkha dikkhio // 4106 // bhikSAyAM gatAyAstasyA rudhiraM nirgataM dRSTvA asaMyatA vadeyu:-'bata!' ityAmantraNe, bho bho 30 lokAH / dhigaho ! kaSTam , kenAyaM strIlakSaNo jano'muM doSamasamIkSya dIkSitaH // 4106 // 1 . etadantargataH pAThaH bhA0 nAsti // 2 atha bhA bhA0 saM0 dde.|| Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1120 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ avagrahA0prakRte sUtram 11 api ca chakAyANa virAhaNa, paDigamaNAdINi jAgi ThANANi / tabbhAva picchiUNaM, bitiyaM asatI ahava juNNA // 4107 // zoNite parigalati SaTakAyAnAM virAdhanA bhavati / sA ca 'yad draSTavyaM tad dRSTam' iti / kRsvA pratigamanA-'nyatIrthikagamanAdIni yAni sthAnAni kuryAt tanniSpannaM pravartinyAH prAyazcittam / sa cAsau-zoNitaparigalanalakSaNo bhAvazca tadbhAvastaM 'prekSya' vilokya taruNA upasargayeyuriti vAkyazeSaH / dvitIyapadamatrAbhidhIyate- "asai" ti nAstyavagrahAnantakam , athavA jIrNA sthavirA sA saMyatI ato vidyamAnamapi na gRhNIyAdapi // 4107 // athedameva bhAvayati10 diTuM adiTTavya mahaM jaNeNaM, lajAe~ kujA gamaNAigAI / lajAe~ bhaMgo va haveja tIse, lajjAviNAse va sa kiM na kujA // 4108 // 'yad mamAdraSTavyaM tad dRSTaM tAvad janena, ato nAhamatra sthAtuM zaknomi' iti kRtvA lajjayA 'gamanAdIni' gRhavAsAzrayaNAdIni kuryAt , yadvA 'tasyAH' saMyatyA lajjAyA bhaGgo bhavet , lajjAvinAze ca sA kiM nAmAkRtyaM na kuryAt ? // 4108 // tathA15 taM pAsiuM bhAvamudiNNakammA, pelleja sajeja va sA vi tattha / taM lohiyaM vA vi sarakkhamAdI, vijA samAlabbha'bhijoyayaMti // 4109 // 'taM' rudhiraparigalanarUpaM bhAvaM dRSTvA kecit taruNA udIrNakarmANazcaturthapratisevanAtha prerayeyuH / 'sA'pi ca' saMyatI tatra 'sa~jet' saGgaM kuryAt / yadvA tad lohitaM 'sarajaskAdayaH' kApAlikaprabhRtayaH 'samAlabhya' gRhItvA vidyAprayogeNa 'abhiyojayanti' vazIkurvanti / / 4109|| 20 yata evamataH aMto gharasseva jataM karetI, jahA NaDI raMgamuveukAmA / lajApahINA aha sA jaNoghaM, saMpappa te te pakareti hAve // 4110 // yathA 'naTI' raGganartakI 'raGga' nATyasthAnamupaitukAmA gRhasyaiva 'antaH' madhye 'jayaM' lajjAyA abhibhavaM karoti, 'atha' anantaraM sA lajjApahINA satI 'janaughaM janasamudAyaM samprApya 'tAn 25 tAn bhAvAn' aGgavikSepAdIn prakaroti; evaM saMyatyapi bhikSAM gantumanAH pratizrayamadhya evAvagrahAnantakAdibhirupakaraNairAtmAnaM suprAvRtaM karoti, tato bhikSAM paryaTantI taruNAdiSvavalokamAnedhvapi sukhenaiva lajjAM parAjayate // 4110 // atha dvitIyapadamAha-- asaIya paMtagarama u, paNavaNNuttiNNigA va Na u giNhe / niggamaNaM puNa duvihaM, vidhi avihI tatthimA avihI / / 4111 // 30 avagrahAnantakasyAbhAve paJcapaJcAzadvarSebhya uttIrNA vA saMyatI pramlAnayonikatayA na gRhIyAdapi / iha ca bhikSAyA nirgamanaM dvividham -vidhinA avidhinA ca / tatra tAvadayamavidhiH // 4111 / / uggahamAdIhi viNA, duNiyatthA vA vi ukkhulaNiyatthA / 1 bhajeja mo0 ta0 // 2 rapravahanarUpaM mo0 // 3 'bhajet' bhA0 vinA // Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 4107-16] tRtIya uddezaH 1121 ekA duvai ya avihI, caguru ANA ya aNavatthA // 4112 // avagrahAnanta kAdibhivinA bhikSA nirgacchati. dunivasitA vA < ukhulanivasitA vA bhikSAM paryaTati, ekA vA dve vA bhikSAyAM gacchataH, eSa sarvo'pyavidhirucyate / atra ca caturgurukAH, AjJA ca bhagavatAM virAghitA syAt , 'anavasthA ca' ekAmavidhinA nirgacchantIM dRSTvA anyA'pi nirgacchatItyevaMlakSaNA bhavati // 4112 // tathA micchatta pavaDiyAe, vAeNa va uddhayammi pAuraNe / goyaragayA va gahiyA, dharisaNadose ime lahati // 4113 // avagrahAnantakAdibhirvinA bhikSAM gatA sahasA mUrchAdinA prapatet / tataH prapatitAyA vAtena vA prAvaraNe samudbhUte'prAvRtatvaM dRSTvA loko mithyAtvaM gacchet , yathA-nAstyamISAmamuSya doSasya pratiSedhaH, kathamanyatheyamitthaM nirgacchet ? / gocaragatA vA kAcidavidhinirgatA kenacida 10 viTena gRhItA dharSaNadoSAn 'amUn' vakSyamANAn labhate / te copari darzayiSyante (gA0 4116-18) // 4113 / / atha vidhinirgame guNamAha aDorugA-dIhaNiyAsaNAdI, sArakkhiyA hoti pade vijAva / tiNhaM pi boleNa jaNo'bhijAto, ekaMvarA khippamuveti NAsaM // 4114 // 15 yA'|ruka-dIrghanivasanyAdibhiH suprAvRtA nirgatA sA kenacid dharSitumArabdhA'pi padAvapi yAvat saMrakSitA bhavati, tisRNAM ca saMyatInAM bolena 'abhijAtaH' ziSTo jano bhUyAn milatIti zeSaH / yA punarekAmbarA nirgacchati sA 'kSipraM' zIghraM 'vinAzaM' saMyamaparibhraMzamupaiti // 4114 // uThavellie gujjhamapassato se, hAhakitasseva mahAjaNeNaM / dhiddhi ti othukti-tAliyassA, patto samaM raNNadavo va vedo // 4115 // vidhinirgatAyAH kenacit pratyanIkena 'udvelite' utsArite'pi bAjhopakaraNe yAvadasau guhyaM na pazyati tAvad mahAjanena hAhAkRto ghigdhigiti bhaNanapUrvakaM ca othukkitaH-gADhaM jugupsitastADitazcAsau, tatastasyaivaMvidhAM viDambanA prApitasya 'vedaH' mohodayo'raNyadava iva sadyaH zamaM prAptaH // 4115 // athAvidhinirgamane doSAnAha tattheva ya paDibaMdho, paDigamaNAdINi jANi ThANANi / / DiMDI ya baMbhacere, vidhiNiggamaNe puNo vocchaM // 4116 // yena sA avidhinirgatA dharSitA tatraiva 'pratibandhaH' anurAgo bhavet / tadanuraktA ca satI pratigamanAdIni yAni sthAnAni karoti tannippannaM pravartinyAH prAyazcittam / RtusamayagRhItAyAzca kasyAzcid DiNDimabandho bhavet , tatazca mahatI pravacanApabhrAjanA / brahmacaryavirAdhanA ca 30 1 etadantargataH pAThaH bhA0 kA0 eva vartate ||2degnniyNs' tAmA0 // 3 tAbhA. vinA'nyatratti utthukki mo0 ta0 / tti ochuki bhA0 De0 / tti ucchuki tATI. kA. / ti to tthukki bRhadbhASye // 4 degkaM ca thuki bhA0 vinA // 20 Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1122 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [avagrahA0prakRte sUtram 11 parisphuTaiva tasyAH saJjAyate / vidhinirgamane ca 'punaH' bhUyo'pi guNAn vakSye // 4116 // etacca sAMnyAsikIkRtya prathamamavidhinirgamane doSazeSamAha na kevalaM jA u vihammiA satI, savaccatAmeti madhUmuhe jaNe / uveti annA viu vaccapattataM, apAutA jA aNiyaMsiyA ya // 4117 // na kevalaM yaiva 'satI' sAdhvI 'vidharmitA' zIladharmAt cyAvitA saiva 'madhumukhe jane' durjanaloke 'savAcyatA' sakalakatAmupagacchati, 'anyA'pi' etariktA'pi 'vAcyapAtratA' vacanIyayogyatAmupaiti yA 'aprAvRtA' aupakakSikyAdyuparitanopakaraNarahitA 'anivasitA ca' avagrahAnantakAyadhastanopakaraNavarjitA bhavati // 4117 // kiJca ___Na bhUsaNaM bhUsayate sarIraM, vibhUsaNaM sIla hirI ya ithie / 10 girA hi saMkhArajuyA vi saMsatI, apesalA hoi asAhuvAdiNI // 4118 // 'bhUSaNaM' hArAdikaM pinadyamAnaM zarIraM na bhUSayati, kintu 'zIlaM' brahmacarya 'hIzca' lajjA etadeva dvayaM striyA vibhUSaNam / amumevArtha prativastUpamayA draDhayati-'gIH' vANI sA saMskArayuktA'pi 'saMsadi' sabhAyAM yadi 'asAdhuvAdinI' jakAra-makArAdyasabhyapralApinI tadA 'apezalA' ziSTajanajugupsanIyatayA na zobhanA bhavati; evamiyamapi strI hArAdivibhUSitA'pi yadi 16 zIla-lajjAvikalA tadA ziSTajanasya jugupsanIyA bhavati, ataH striyAH zIlaM lajjA ca vibhUSaNam / / 4118 / / etacca zIla-lajjAdvayaM saMyatyA vidhiprAvaraNe bhavati atastadevAbhidhitsurAha - paTTaDoruya calaNI, aMto taha bAhirA NiyaMsaNiyA / saMghADi khujakaraNI, aNAgate ceva satikAle // 4119 // paTTako'|rukazcalanikA antarnivasanI bahirnivasanI saGghATikA kubjakaraNI upalakSaNatvA20 davagrahAnantakaM kaJcuka aupakakSikI vaikakSikI cAnAgata eva 'satkAle' bhikSAsamaye dRDhatarametAnyupakaraNAni sAcyA prAvaraNIyAni // 4119 // idameva bibhAvayiSurAha uggahaNamAdiehiM, ajAo aturiyAu bhikkhassa / joho vya laMkhiyA vA, agiNhaNe guruga ANAdI // 4120 // avagrahAnantakAdibhirupakaraNaiH 'AryAH' saMyatyo bhikSA'tvaritA AtmAnaM bhAvayanti / ka 25 iva ? ityAha-yodha iva laTiketra vA / yathA yodhaH saGghAmazirasi praveSTumanAH sannAhaM pinAti, yathA ca laGkhikA raGgabhuvaM pravizantI pUrva calanikAdinA guDApinaddhamivAtmAnaM karoti, evamAryA'pyavagrahAnantakAdisuprAvRtA nirgacchati / athaitAnyupakaraNAni na gRhNAti tatazcaturgurukA AjJAdayazca doSAH // 4120 // atha vizeSajJApanArthamidamAha joho muruMDajaDDo, NADaiNI laMkhiyA ktlikhNbho| ajAbhikkhaggahaNe, AharaNA hoti NAyavvA // 4121 // ___ AryAyA bhikSAgrahaNe yad upakaraNaprAvaraNaM tatraitAnyudAharaNAni jJAtavyAni / tadyathA'yodhaH' pratItaH 1 'muruNDajaDDo' muruNDasya rAjJo hastI 2 'nATakinI' nartakI 3 'laGkhikA' 1degkSAyA [a]tva mA0 // Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 4117-26] . tRtIya uddezaH / 1123 vaMzAanartakI 4 'kadalIstambhaH' pratItaH 5 // 4121 // tatra yodhadRSTAntamAha..... vaNio parAjito mArio va saMkhe avammito joho / . . . . . sAvaraNe paDipakkho, bhayaM ca kurute vivakkhassa // 4122 // .. yodhaH 'sahaye' saGgrAme avarmitaH pravizan vraNitaH parAjito mArito vA jAyate / 'vraNito nAma' paraiH prahArajarjarIkRtaH, 'parAjitaH' parAbhamaH, 'mAritaH' paJcatvaM prApitaH / yastu sAvaraNa-5 stasya pratipakSo vaktavyaH / kimuktaM bhavati ? -yaH sannAhaM pinA raNazirasi pravizati sa na prahArairjarjarIbhavati, na vA parAjIyate, na vA maraNamAsAdayati, pratyuta vipakSasya bhayaM kurute; evamAryA'pi yathoktopakaraNaprAvaraNamantareNa bhikSA praviSTA taruNairupadrUyate, suprAvRtA tu sarvathaiva teSAmagamyA bhavati // 4122 // ukto yodhadRSTAntaH / samprati muruNDajaDadRSTAntaM gAthAcatuSTayenAha-- 10 vihavasasA u muruMDaM, Apucchati pavyayAma'haM kattha / pAsaMDe ya parikkhati, vesaggahaNeNa so rAyA // 4123 // DoMbehiM ca dharisaNA, mAuggAmassa hoi kusumapure / ubbhAvaNA pavayaNe, NivAraNA pAvakammANaM // 4124 // ujjhasu cIre sA yAvi Nivapahe muyati je jahAbAhiM / ucchUriyA NaDI viva, dIsati kuppaasgaadiihiN|| 4125 // dhiddhikato ya hAhakato ya loeNa tajito meMTho / oloyaNahiteNa ya, NivArito rAyasIheNa // 4126 // kusumapure nagare muruNDo rAyA / tassa bhagiNI vihavA / sA annayA rAyaM pucchaiahaM pavvaiukAmA, to Aisaha kattha pavvayAmi ? ti / tao rAyA pAsaMDINaM vesaggahaNeNa 20 parikkhaM karei / hasthimiThA saMdiTThA, jahA--pAsaMDimAuggAmesu hatthiM sannijjAha, bhaNijjAha ya-pottaM muyAhi, annahA imiNA hatthiNA uvaddavessAmi tti, ekkammi ya mukke mA ThAhiha, tAva gahagahAveha jAva sabe mukkA / tao egeNa miMTheNa cariyAe rAyapahe tahA kayaM jAva naggIbhUyA / rannA sabaM diDheM / navaraM ajjA vihIe paviTThA / rAyapahottiNNAe hatthI sanniomuyasu putaM ti / tIe paDhamaM muhapottiyA mukkA, tato nisijjA, evaM jANi jANi bAhirillANi 25 cIvarANi tANi tANi paDhamaM muyai, jAva bahUhiM vi mukkehiM naDI viva kaMcukAdIhiM suppAuyA dIsai tAhe logeNa akaMdo ko-hA pAva! kimevaM mahAsaitavassiNi abhihavesi ? tti / rannA vi oloyaNaTTieNa vArio, ciMtiyaM ca-esa dhammo sabannudiTTo / anneNa ya bahujaNeNa kayA sAsaNassa pasaMsA // __ athAkSarArthaH-vidhavA khasA muruNDaM rAjAnamApRcchati-kutrAhaM pravrajAmi ! iti / tataH 32 sa rAjA veSagrahaNena pASaNDinaH parIkSate / parIkSArthameva ca 'DombeH' hastimiNThaiH kusumapure 'mAtRgrAmasya' pASaNDistrIjanasya dharSaNA bhavati, vartamAnanirdezastatkAlApekSayA / tadAnIM ca pravacanasya 'udbhAvanA' prabhAvanA samajani / ye ca pApakarmANaH saMyatIrabhidravitumicchanti teSAM, nivAraNA Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1124 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [avagrahA0prakRte sUtram 11 jAtA, 'na zakyante amUrevaMvidhena veSeNa chalayitum' iti kRtvA / kathaM punaretat saMvRttam ? ityAha--."ujjhasu cIre" ityAdi, vidhinirgatA saMyatI miNTenAbhihitA---'ujjha' parityaja cIvarANi / sA'pyevama bhihitA 'nRpapathe' rAjamArga yAni yathAvahirupakaraNAni tAni tathA muJcati / evaM bahuSu vastreSu muktepvapi yadA sA naTIvat 'kUrpAsakAdibhiH' kaJcukAdibhirvastraiH / 'uccaritA' suprAvRtA dRzyate tadA lokena sa miNTho dhigdhikRtazca hAhAkRtazca tathA 'tarjitaH' gADhaM nirbharsitaH / tatazca 'avalokanasthitena' gavAkSopaviSTena rAjasiMhenAsau nivAritaH / 'sarvajJadRSTazcAyaM dharmaH' iti kRtvA sAdhUnAM samIpe bhaginI pravajyAgrahaNArtha visarjiteti // 4123 / / 4124 // 4125 // 4126 // ukto muruNDa jaDDadRSTAntaH / atha nartakI-laGkhikAdRSTAntadvayamAha10 pAe vi ukkhivaMtI, na lajjatI paTTiyA suNevatthA / ucchRriyA va raMgammi laMkhiyA uppayaMtI vi // 4127 // yathA nartakI sunepathyA satI pAdAvapyurikSapantI na lajjate, lalikA vA raGgabhUmau 'utpatatyapi' karaNazatAnyapi kurvatI yathA 'ucchUritA' suprAvRtA satI na lajjate, evaM saMyatyapi suprAvRtA na lajjata ityupanayaH // 4127 // atha kadalIstambhadRSTAntamAha kayalIkhaMbho va jahA, uvvelleuM sudukkaraM hoti / ___ iya ajAuvasagge, sIlassa virAhaNA dukkhaM // 4128 // kadalIstambho vA yathA paTalabahalavAd 'udvellayitum' udveSTayituM suduSkaro bhavati, evamAryikA'pi bahUpakaraNapAvRtA nodveSTayituM zakyA / "iya" evaM yodhAdibhirdRSTAntairvidhinirgatAyA AryAyAH kenacidupasarge kriyamANe'pi zIlasya virAdhanA 'duHkhaM' duSkarA mantavyA // 4128 / / 20 kiJca ekA mukkA ekA ya dharisiyA NivedaNa jataNAya hoti kAyayA / bAhADa na jahitavvA, sejatarAdI sayaM vA vi // 4129 // 'ekA' kAcid vidhinirgatA gRhItA'pi muktA, 'ekA ca' aparA dharSitA, tataH 'yatanayA' yathA zeSasaMyata-saMyatIjano na jAnAti tathA gurUNAM nivedanA kartavyA / atha sA bAhADitA 25 tato na parityaktavyA kintu zayyAtarAdinA svayaM vA tasyA vartApanaM vidheyamiti' niyukti. gAthAsamAsArthaH // 4129 // athainAmeva vivRNoti vihiNiggatA u ekkA, goyariyAe~ gahitA gihatthehiM / saMvariyapabhAveNa ya, phiDiyA avirAhiyacarittA // 4130 // 'ekA' kAcid vidhinirgatA gocaracaryA paryaTantI gRhasthairgRhItA, paraM 'saMvRtaprabhAvena' 30 suprAvaraNamAhAtmyena sA avirAdhitacAritrA sphiTitA // 4130 // loeNa vArito vA, daTTaNa sayaM va taM suNevatthaM / suddiDhe tuvasaMto, savimhao khAmayati pacchA // 4131 // 1degti saGgrahagAthA bhA0 // Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 4127-35 ] tRtIya uddezaH / 1125 yena sA dharSitumArabdhA sa lokena vA dhikkArapurassaraM vAritaH, svayaM vA 'tAM' saMyatIM 'sunepathya' suprAvRtAM hA sudRSTamamIyAM dharmarahasyam' iti kRtvopazAntaH san savismayaH pazcAt tAM saMyatIM kSAmayati // 4131 // NAbhoga pamAdeNa va, asatI paTTassa NiggayA gahaNe / vihiNiggatamAhacca va, bAhADitadhADaNe gurugA // 4132 // sA kadAcid 'anAbhogena' atyanta vismRtyA 'pramAdena vA' vikathA - nidrAdipramattatayA avagrahapaTTasya vA abhAve evameva bhikSArthaM nirgatA, evama vidhinirgatA kena cid dharSitA, - vidhinirgatA bA "Ahacca" kadAcit pracchanne'vakAze gRhItA tato gurUNAM yatanayA nivedanIyam / atha sA kadAcid bAhADitA tato yastAM ghATayati-niSkAzayatItyarthaH tasya caturgurukAH // 4132 // kutaH ? ityAha nijUDha paTThA sA, i etehi caitra katametaM / rAya - gihIhi sayaM vA taM ca pasAsaMti mA bitiyaM // 4133 // sA 'niryUDhA' niSkAzitA satI sAdhUnAmupari pradveSaM yAyAt, pradviSTA ca bhaNati -- etaireva zramaNairitthaM mamaitat kRtamiti, tato na parityaktavyA / yena ca dharSitA tamanavasthAprasaGgavAraNArtha rAjJA prazAsayanti, gRhibhirvA zikSayanti / yadi prabhavastataH svayamapi zAsante, ' mA dvitIyaM 15 vAramitthaM pravarttatAmayam' iti kRtvA // 4133 // atha tasyAH sAraNa vidhimAhaduvihANAyamaNAyA, agIya aNNAya saNimAdIsu / sambhAve siM kahite, sAriMtI jA thaNaM piyatI // 4134 // yA bAhADitA sA. dvividhA - jJAtA ajJAtA ca, jJAtagarbhA ajJAtagarbhA cetyarthaH / tatra yA ajJAtA sA agItArthA yathA na jAnanti tathA saMjJI - zrAvakastadAdikuleSu sthApyate, teSAM saMjJi - 20 prabhRtInAM sadbhAvaH prathamameva kathayitavyaH kathite ca sadbhAve te mAtA- pitRsamAnatayA tAM tAvat 'sArayanti' prAzukena pratyavatAreNa pAlayanti yAvat tadIyaM kalpasthabhANDaM stanyaM pibati, stanyapAnAnna nivarttata ityarthaH // 4134 // " jattha u jaNeNa NAtaM, uvassae caiva tattha Na ya bhikkhaM / kiM sakkA chaDDeuM, beMti agIte asati saGke // 4135 / / yatra tu janena jJAtam yathA -- eSA bAhADitA, tatropAzraya eva sthApyate, na zrAvakAdikuleSu / na ca sA bhikSAM hiNDApayitavyA, kintu zeSasAdhvIbhiH sAdhubhirvA tasyAH prAyogyaM bhakta pAnamAnIya dAtavyam / yadyagItArtha bhaNanti - kimevamIdRzyAH saGgrahaH kriyate ? ; tataH sUrayo bruvate - yadi nAma na saGgRhyate tataH kathayata kiM sAmpratameSA zakyA parityaktum ? / athaivaM prajJApitA api te na pratipadyante tataH zrAddhAn prajJApayanti // 4135 // yathA-- 30 duratikamaM khu vidhiyaM, avi ya akAmA tavassiNI gahitA / 1 dRSTo'mISAM dharmaH' iti bhA0 // 2 3 nicchUDha mo0 tATI0 // 4 bhaNija ete tAmA0 // etaccihnAntargataH pAThaH bhA0 kAM0 eva vartate / 5 10 25 Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ avagrahA0 prakRte sUtram 11 ko jAti aNNassa vi, haveja taM sAravemo NaM // 4136 // khuravadhAraNe, 'duratikramameva' pratikartumazakyameva, kenApyanAryeNedamakAryaM vihitam ataH kiM kriyate ?, api ca 'akAmA' anicchantI balAdeva tena pApAtmanA tapakhinI gRhItA, tataH ko jAnAti anyasyA apyevaMvidho vRttAntaH paravazatayA bhavet, tadenAM samprati 'sAra6 yAmaH ' paripAlayAma ityarthaH // 4136 // 1126 'huM huM vidhvastazIleyam' ityevamasyAH 'avarNam' avajJAM vA mA kArSuH, kiM na zrutaM bhavadbhiH kezi- satyakinorjanma ? yathA-- tau AryikAbhyAM puruSasaMvAsamantareNApi kathaJcidupAtta10 bIjapudgalAbhyAM prasuSuvAte, na ca ' tayoH ' AryikayorvratabhaGgaH saJjAtaH, vizuddhapariNAmatvAt / anayoH kathAnake yathAkramaM pazca kalpA - SSvazyakaTIkAbhyAmavasAtavye // 4137 // 30 mAya avaNaM kAhiha, kiM Na sutaM kesi sacaINaM bhe / jammaM Na ya vayabhaMgo, saMjAto tAsi ajANaM // 4137 // avi ya hu imehi~ paMcAhi~, ThANehiM thI asaMvasaMtI vi / puriseNa labhati gandhaM, loeNa vi gAiyaM eyaM // 4138 / / api cetyabhyuccaye, 'huH' nizcitametat -- etaiH paJcabhiH sthAnaiH strI puruSeNa samamasaMvasantyapi 16 garbhaM labhate / na kevalamasmAbhirevaitaducyate kintu lokenApi 'gItaM ' saMzabditametat // 4138 // 15 tAnyevopadarzayati duvtriyaDa- duNNisaNNA, sayaM paro vA si poggale chubhati / vatthe vA saMsaTThe, dagaAyamaNeNa vA pavise / / 4139 // vivRtA- anAvRtA, sA cottarIyApekSayA'pi syAd ato duHzabdena vizeSyate - duSThu 20 vivRtA durvivRtA - paridhAnavarjitetyarthaH, evaM durvivRtA satI durniSaNNA - duSThu - virUpatayopaviSTA durvivRta- durniSaNNA sA zukrapudgalAn kathaJcit puruSanisRSTAn AsannasthAn saGgRhIyAt 1, svayaM vA putrArthitayA zIlarakSakatayA ca zukrapudgalAn yonAvanupravezayet 2, 'paro vA' zvazrUprabhRtikaH putrArthameva "se" tasyA yonau prakSipet 3, vastraM vA zukrapudgalasaMsRSTam upalakSaNatvAt tathAvidhamanyadapi kezimAtuH kezavat kaNDUyanArthaM raktanirodhArthaM vA tayA prayuktaM tad anupravi26 zet, anAbhogena vA tathAvidhaM vastraM parihitaM sad yonimanupravizet 4, dakaM - pAnIyaM tena vA tasyA AcamantyAH pUrvapatitA udakamadhyavartinaH zukrapudgalA anupravizeyuH 5 / evaM puruSasaMvAsamantareNApi garbhasambhave bhavanto nAsyA avajJAM kartumarhanti / evaM prajJApya teSAM zrAddhAnAM tAM sthApayanti // 4139 // gatA jJAtaviSayA yatanA / athAjJAtaviSayAM tAmAhaavidiya jaNa ganbhammi ya, saNNImAdIsu tattha va'NNatthA / lAdeMti phAsueNaM, liMgavivego ya jA pibati // 4140 // janenAvidito yo garbhastatra ye mAtA- pitRsamAnAH saMjJinaH AdizabdAd yathAbhadrakA vA teSAM gRheSu tatra vA anyatra vA grAme sthApayanti / te ca saMjJiprabhRtayastAM prAzukena pratyavatAreNa 'lADhayanti' yApayantItyarthaH / yAvaccApatyabhANDaM stanyaM pivati tAvat tayA liGgavivekaH kartavyaH // 4140 // Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 4136-46 ] tRtIya uddezaH / saM asatI, saNNAyaga - NAlabaddha kiTa phAsuM / aNNo vi jo pariNato, sa siddhavesetarI'gArI // 4141 // 'eteSAM' saMjJiprabhRtInAmabhAve ye tasyAH saMyatyAH saMjJAtakAsteSAM gRheSu sthApyate / [ saMjJAtakagRhANAm ] abhAve yaH saMyato nAlabaddhaH so'pi yadi kiDhaH - vRddhastadA'sau zrAddhaveSaM kAryate, itarA'pi gRhiliGgaM karoti, tatastau prAzukAhAreNa yApayantau tiSThataH / nAlabaddhasyAbhAve anyo'pi yo vayasA pariNataH sa siddhaputraveSaM kAryate, itarA agArIveSaM karoti // 4141 // atreyaM prAyazcittamArgaNA mUlaM vA jAva thA, chedo chagguruga jaM ca dhAlahuaM / bitipade asatI, uvassae vA ahava juNNA / / 4142 / / yadi tayA pratisevyamAnayA khAditaM tato mUlam / vAzabda uttarApekSayA vikalpArthaH / 10 "jAva thaNa" ti pazcAd vyAkhyAsyate / garbhamAhUtaM dRSTvA svAdayati cchedaH / apatyaM jAtaM dRSTvA 'sahAyakaM me bhaviSyati' iti khAdayantyAH SaGguravaH / yayA tu na khAditaM tasyAH parapratyayanimittaM yat kimapi yathAlaghu prAyazcittaM dAtuM yujyate tad dAtavyam / " jAva thaNa" ti yAvat tasyA apatyaM stanyapAnopajIvi bhavati tAvat taporhaM prAyazcittaM na dAtavyam / dvitIyapade avagrahAnantakasyAbhAve upAzraye vA tiSThantI athavA 'jIrNA' sthavirA sA saMyatI ato'vamahAnantakaM na 15 gRhNAtyapi // 4142 // athAsyA eva pUrvArdhaM vyAkhyAti - seviteM aNumae, mUlaM cheo tu DiMDimaM dissa / hohiti sahAtagaM me, jAtaM daDUNa chaggurugA // 4143 // sevyamAnayA yadyanumataM tato mUlam / atha 'DiNDima' garbhaM dRSTvA harSamudrahati chedaH / putradRSTvA 'sahAyakaM me bhaviSyati' ityanumanyate SaDguravaH || 4143 // 1127 teNa paraM caugurugA, chammAsA jI Na tAva pUriti / jA tu tavAriha sohI, aNavatthaNite Na taM detI // 4144 // ' tataH paraM ' janmAnantaraM yAvat SaNmAsA na pUryante tAvad yatra yatra khAdayati tatra tatra caturguravaH / yA ca tasyAH taporhA zodhiruktA tAm 'anapastanite' stanyapAnAdanuparate apatyabhANDena dadati, mA stanyaM na bhaviSyatIti kRtvA // 4144 // mehuNe game Ahiteya sAtijjiyaM jati Na tIe / parapaccayA lahusagaM, tahA vi se diti pacchittaM // 4145 // maithune pratisevyamAne garbhe ca AhUte yadyapi tayA na khAditaM tathApi 'parapratyayArtha' mA bhUdagItArthAnAmapratyaya ityarthaH yathAlaghukaM prAyazcittaM tasyAH sUrayaH prayacchanti // 4145 // atha yastasyAH khiMsAM karoti tasya prAyazcittamAha khiMsAeN hoMti gurugA, lajjA Nicchakato ya gamaNAdI / daSpakate vA''uDDe, jati khisati tat vi taheva / / 4146 / / 1 jAva tANa pUdeg tAmA0 // 2 yAvat tasyAH tATI0 bhA0 ka0 vinA // : 20 25 .30 Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1128 saniyukti-ladhubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ nizrAprakRte sUtram 12 yastasyAH khiMsA' 'vidhvastazIlatvAd malinA iyam' ityevaM karoti tasya saMyatasya saMyatyA yA caturgurukAH prAyazcittam / sA ca khisitA satI lajja yA pratigamanAdIni kuryAt , nicchakkA vA-nirlajjA vA bhavet , tata eva sarvajanaprakaTamAtmAnaM pratisevayet / atha darpatastayA maithunaM pratisevitaM paraM pazcAd AvRttA-AlocanA-prAyazcittapratipattyAdinA pratinivRttA tAmapi yaH 5 khiMsati tasyApi tathaiva caturguru / / 4146 // kiM kAraNam ? iti ced ata Aha ummaggeNa vi gaMtuM, Na hoti kiM sotavAhiNI salilA / kAleNa phuphugA vi ya, vilIyate hasahaseUNaM // 4147 // unmArgeNApi gatvA 'salilA' nadI pazcAt kiM 'zrotovAhinI' mArgagAminI na bhavati ? bhavatyeveti bhAvaH / 'phumphukA' karISAmiH so'pi ca "hasahaseUNaM" ti jAjvalitvA bhRzamu10ddIpto bhUtvetyarthaH kAlena gacchatA 'vilIyate' vilayaM yAti / upanayayojanA sugamA // 4147 // // avagrahAnantakA-'vagrahapaTTakaprakRtaM samAptam // ni zrA pra kR ta m sUtram niggaMthIe a gAhAvaikulaM piMDavAyapaDiyAe aNuppavihAe celahe samuppajjejjA, no se kappai appaNo nIsAe celaM paDiggAhittae, kappai se pavattiNinIsAe celaM paDiggAhittae / no ya se tattha pavattiNI sAmANA siyA je se tattha sAmANe Ayarie vA uvajjhAe vA pavittI vA there vA gaNI vA gaNadhare vA gaNAvaccheie vA jaM ca'nnaM kaTTu purato viharai kappai se tannIsAe celaM paDiggAhittae 12 // athAsya sUtrasya kaH sambandhaH ? ityAha niyamA sacela itthI, cAlijati saMjamA viNA teNaM / uggahemAdIcelANa geNhaNe teNa jogo'yaM // 4148 // 1sA'pi bhA0 kAM0 // 2-3-4 sarveSvapi TIkApustakAdazeSu celAI pATha upalabhyate, kintu TIkAkRtA cUrNikRtA vizeSacUrNikRtA ca celaM iti pATha Adata ityasmAbhirasAveva mUle bhArataH / sAmU0 pratyoH punaH cela pAThaH prApyate // 5 deghaNamAdice tAmA0 // 28 Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 bhASyagAthAH 4147-51] tRtIya uddezaH / 1129 'niyamAda' avazyantayA 'strI' nirgranthI sacelA bhavati / yataH 'tena celena vinA sA saMyamAt cAlyate ityanantarasUtre uktam / tena kAraNenAvagrahAnantakAdInAM celAnAM grahaNe vidhirabhidhIyate / ayaM 'yogaH' prakRtasUtrasya sambandhaH // 4148 // athavA celehi viNA dosaM, gAuMmA tANi appaNA geNhe / tattha vi te cciya dosA, tavvAraNakAraNA suttaM // 4149 // celaivinA bhikSAmaTantyAH saMyatyA mahAn doSo bhavatIti jJAtvA mA 'tAni' celAnyAtmanA gRhNIyAt / kutaH ? ityAha-tatrApi' - AtmanA celagrahaNe'pi ta eva doSA bhavanti ye pUrva celasyAgrahaNe proktAH / ataH 'tadvAraNakAraNAt' svayagrahaNapratiSedhArthamidaM suutrmaarbhyte||4149|| idameva sopapattikamAhasayagahaNaM paDisehati, celaggahaNaM Na savyaso tAsi / 10 saMDAsa tiro vaNhI, Na Dahati kurue ya kiccAI // 4150 // svayagrahaNamatra sUtre sUtrakRt pratiSedhayati, na punaH sarvathA 'tAsAM' saMyatInAM celagrahaNam / yataH sandaMzakena tirohito vahnirgRhyamANo na dahati 'kRtyAni ca dhAnyapAkAdIni kAryANi kurute; evaM saMyatInAmapi sAdhubhistirohitaM celagrahaNaM na duSyati, kArya ca saMyamapAlanAtmakaM karoti / aMta idamArabhyate // 4150 // anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-nirgranthyA gRhapatikulaM piNDapAtapratijJayA anupraviSTAyAzcelenArthaH- prayojanaM celArthaH / sa samutpadyeta / no "se" tasyAH kalpate Atmano nizrayA celaM pratigrahItum , kintu kalpate "se" tasyAH pravartinInizrayA celaM pratigrahItum / atha na tatra pravartinI "sAmANA" sannihitA tato yastatrAcAryoM vA upAdhyAyo vA pravartI vA sthaviro vA gaNI vA gaNadharo vA gaNAvacchedako vA sannihito bhavet / 'gaNI' gaNAdhipatirA-20 cAryaH, gaNadharaH' saMyatIparivartakaH, zeSAH sarve'pi pratItAH / eteSAM nizrayA yaM vA 'anya' gItArtha sAdhu purataH kRtvA viharati tannizrayA kalpate "se" tasyAzcelaM pratigrahItumiti sUtrasalepArthaH // atha vistarArtha bhASyakAro bibhaNiSurAha celaTTe puvva bhaNite, paDiseho kAraNe jahA gahaNaM / NavaraM puNa NANattaM, NIsAgahaNaM Na u aNIsA // 4151 // 2 celArthaH 'pUrva prathamoddezake "NiggaMthiM ca NaM kei vattheNa vA pAeNa vA nimaMtijjA" (sU0 39) ityAdisUtre yathA bhaNitaH, yathA ca tatra saMyatInAM khayaM vastragrahaNapratiSedhaH, yathA ca kAraNe grahaNamuktaM tathaivAtrApi vaktavyam / 'navaraM' kevalaM punaratra 'nAnAtvaM' vizeSo vastragrahaNaM tAbhirnizrayA kartavyam na punaranizrayA / nizrA nAma-saMjJAtakAdinA vastraM dIyamAnaM pravartinyA nivedayati, pravartinI gaNadharasya nivedayati, tato gaNadharaH khayamAgatya parIkSAzuddhaM kRtvA 30 gRhNAti / atha nAsti tatra pravartinI tatastad vastraM varNena rUpeNa cihvena copalakSya gaNadharasya 1-2 >> etadantargataH pAThaH bhA0 nAsti // 3degraH kRdeg bhA0 vinA // 4 "NijjuttI vitthAreti-- celaTe. gAhA // " iti vi Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ nizrAprakRte sUtram 12 kathayati, sa cAgatya khayaM gRhNAti / etannizrAgrahaNamucyate // 1151 / / Ayario gaNiNIe, pavattiNI bhikkhuNINa Na kadheti / gurugA lahugA lahugo, tAsi appaDisuNaMtINaM // 4152 // AcArya etat sUtraM gaNinyA na kathayati catvAro guravaH / pravartinI bhikSuNInAM na katha5 yati catvAro laghavaH / 'tAsAM' bhikSuNInAmapratizRNvatInAM mAsalaghu // 4152 // __ atha khayaM vastragrahaNe doSAnAha micchatte saMkAdI, virAhaNA lobhe Abhiyoge ya / tucchA Na sahati gArava, bhaMDaNa aTThANaThavaNaM ca // 4153 // puruSeNa saMyatyAH vastraM dIyamAnaM dRSTvA abhinavadharmANo mithyAtvaM gaccheyuH 'durdRSTadharmANo'mI' 10 iti / zaGkAdayazca doSA bhavanti / 'virAdhanA ca' saMyamA-''tmaviSayA / "lobhe" ti stokenApi vastrAdipradAnena strI pralobhyate / "Abhiyoge" ti AbhiyogikavastrapradAnena kazcit kArmaNaM kuryAt / strI ca prAyeNa tucchA bhavati, tucchatvena ca 'gauravaM' labdhimAhAtmya na sahate, tatazca 'bhaNDanaM' kalaho asthAnasthApanaM ca bhavatIti saGghahagAthAsamAsArthaH // 4153 // athainAmeva vivarISurAha _itthI vi tAva deMtI, saMkijai kiM Nu keNati pyuttaa| kiM puNa puriso deMto, parijuNNAI pi juNNAe // 4154 // 'strI' aviratikA sA'pi vastraM saMyatyAH prayacchantI zakyate-kiM kenacit kAmukena prayuktA satI prayacchati ? uta svayameva dharmArtham ? iti; kiM punaH puruSaH parijIrNAnyapi vastrANi jIrNAyA api AryikAyAH prayacchan ? sa sutarAM zakyate iti bhAvaH / tatra zaGkAyAM 20 caturguru / caturthArthameveti niHzaGkite mUlam / evaM mithyAtvaM zaGkAdayazca doSA bhaveyuH / virAdhanA ca saMyamA-''tmaviSayA abhyuhya vaktavyA // 4154 // lobhadvAramabhiyogadvAraM cAha nAmijai thoveNaM, jacasuvaNaM va sAraNI vA vi| abhiyogiyavattheNa va, kaDDijai paTTae nAtaM // 4155 // yathA jAtyaM suvarNa 'sAraNI vA' kulyA stokenApi prayatnena nAmyate tathA saMyatyapi stoke25 nApi vastrAdipradAnena nAmyate / yadvA tad vastraM kenApi vidyA-mantrAdibalenAbhiyogikaM-vazI karaNakarmakSamaM kRtamasti tatastena sA 'kRSyate' yena kArmaNaM kRtaM tadabhimukhaM nIyate / paTTakena cAtra 'jJAta' dRSTAnto bhavati, sa ca yathA prathamodezake (gAthA 2819) // 4152 // atha gauravAdidvAratrayaM yugapadAha vatthehi vaccamANI, dAeMtI vA vi uyadha vatthe me / macchariyAo beMtI, dhiratthu vatthANa to tujhaM // 4156 // hiMDAmo sacchaMdA, Neva sayaM gehimo ya pavayAmo / Na ya jaM jaNo viyANati, kammaM jANAmoM taM kAuM // 4157 // kAcidAryikA tucchatayaH gauravamasahiSNuvastrebhyo vajantI AtmAnaM myApayati-ahamI Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 4152-62] tRtIya uddeshH| 1131 zAni IdRzAni vastrANi gRhItvA samAgamiSyAmi; yadvA khayamAnItAni vastrANi darzayantI brUyAt-"uyaha" pazyata madIyAni vastrANi iti / tata itarAH saMyatyo matsaritA buvatedhigastu bhavadIyAni vastrANi bhavatIM ca yadevamAtmAnaM vikatthayasi; api ca yathA yUyaM khacchandAH paryaTatha na tathA vayaM hiNDAmaH, naiva ca svayaM gRhImaH, na vA''tmAnaM 'pravadAmaH' prakarSeNa zlAghAmahe, na ca yat kuNTalAdikaM karma kartuM yuSmAdRzo jano jAnAti tad vayaM kartuM / jAnImaH // 4156 // 4157 // jamhA ya evamAdI, dosA tAsiM tu giNhamANINaM / tamhA tAsi NisiddhaM, vatthaggahaNaM aNIsAe // 4158 // yasmAdevamAdayo doSAstAsAM gRhNatInAM bhavanti tasmAt tAsAmanizrayA vastragrahaNaM niSiddham // 4158 // paraH prAha 10 suttaM NiratthagaM khalu, kAraNiyaM taM ca kAraNamiNaM tu / asatI pAugge vA, manakkho vA imA jataNA // 4159 // . . yadi saMyatInAmanizrayA vastragrahaNaM na kalpate tataH sUtraM nirarthakaM prApnoti / sUrirAhakAraNikaM sUtram / tacca kAraNamidam-na santi saMyatInAM vastrANi, santi vA paraM na prAyogyANi, "mannakkho vA" mahad daurmanasyaM saMjJAtakAdInAM saMyatIbhirvastre'gRhyamANe bhavati tatreyaM 16 yatanA // 4159 // tAmevAbhidhitsurAha taruNINa ya pancajA, Niyaehi~ NimaMtaNA ya vatthehi / paDisehaNa NibaMdhe, lakkhaNa guruNo NivedejA // 4160 // kasyApyAcAryasya pArzve maharddhikAnAM bahujanapAkSikANAM taruNInAM pravrajyA samajani, tAzca kiyantamapi kAlamanyasmin deze vihRtya sUribhiH sArdhaM tatraiva samAyAtAH, tataH 'nijakaiH' 20 sajJAtakaistAsAM vastrainimantraNA kRtA, tataH 'na kalpate asmAkaM / vastragrahaNaM kartum' iti pratiSedhaH kartavyaH / atha gADhataraM nirbandhaM kurvanti tata idaM vaktavyam-asmAkaM gurava eva vastrasya lakSaNaM jAnate tato gurUNAM nivedayAma Iti, anujJAte teSAM nivedayeyuH // 4160 / / idameva vyAkhyAtitherA paricchaMti kadhemu tesiM, NAhati te dissa ajogga joggN| 25 picchAmu tA tassa pamANa-vaNNe, to NaM kadhessAmoM tahA gurUNaM // 4161 // sAgAra'kaDe lahugo, gurugo puNa hoti ciMdhakaraNammi / gaNiNIasiDhe lahugA, gurugA puNa AyanIsAe // 4162 // 'sthavirAH' AcAryA asmatprAyogyaM vastraM parIkSante ataH kathayAmasteSAm , jJAsyanti te dRSdaiva vastramayogyaM yogyaM vA, paraM vayaM tAvadidAnIM tasya vastrasya pramANaM varNaM ca pazyAmaH, tataH 30 "Na"miti tad vastraM 'tathA' tena pramANa-varNAdinA prakAreNa gurUNAM kathayiSyAmaH; evaM yad vastraM sAkAratvena vyavasthApitaM tat sAkArakRtam / tacca yadi na kurvanti tato mAsaladhu / .11 etadantargataH pAThaH bhA0 nAsti // 2 ityuktvA teSAM nATI bhA0 kA 0 . ' Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1132 saniyukti-ladhubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ nizrAprakRte sUtram 12 sAkArakRtaM kRtvA pramANa-varNAbhyAM citraM na kurvanti mAsaguru / yadi gaNinyA agre etarama pramANAdi na kathayanti tatazcaturlaghavaH / athAtmanizrayA svayameva gRhanti caturguravaH // 4161 // 4162 // atha gRhasthA evaM brUyuH jaha me royati giNhadha, Na vayaM gaNiNi guruM va jaannaamo| iya vi bhaNiyA vi gaNiNo, kadheti Na ya taM paDicchaMti // 4163 // yadi "bhe" bhavatInAM rocate tato gRhNIdhvametad vastram , na vayaM gaNinI' pravartinIM 'guruM vA' AcArya jAnImaH, ityapi bhaNitAH saMyatyaH 'gaNinaH' sUreH kathayanti, na puna 'tad' vastraM pratIcchanti // 4163 // sUribhizca saMyatImukhAd vavavRttAntaM zrutvA itthaM vaktavyam kataro me NatthuvadhI, jo dijau bhaNaha mA visUritthA / 10 . puSuppaNNo dijati, tassa'satIe imA jayaNA // 4164 // _ 'bhaNata' pratipAdayata varSAkalpA-'ntarakalpAdInAM madhyAt kataraH "bhe" bhavatInAM nAstyupadhiH yaH sAmprataM dIyatAm , mA yUyamupadhinA vinA "visUrayatha' khedamudrahatha, ityukte yasyopadherabhAvastaM nivedayanti / sa yadi pUrvotpanno vartate tato dIyate / atha pUrvotpanno nAsti tatastasyAbhAve iyaM yatanA // 1164 // nAUNa yA parIttaM, vAvAre tattha laddhisaMpaNNe / ___ gaMdhaDDhe paribhutte, kappakate dANa gahaNaM vA // 4165 // "parItaM" stokam , abhAvopalakSaNaM cedam , tato'yamarthaH-parItaM nAma na santi saMyatInAM vastrANi iti jJAtvA ye tatra labdhisampannAH sAdhavastAn vyApArayet , yathA-AryAH ! saMyatInAM prAyomyANi vastrANi gaveSayata / tataste vastrANi gRhItvA gurUNAM samarpayanti, tAni 90 ca gandhADhyAni paribhuktAni vA bhaveyuH tataH kalpe kRte sati dAnaM grahaNaM vA kartavyam / kimuktaM bhavati?-tAni vastrANi prakSAlya sapta divasAni sthApayitvA yadi nAsti ko'pi vikArastato gaNadhareNa pravartinyA dAtavyAni / pravartinIhastAcca saMyatIbhirgrahItavyAni iti sahagAthAsamAsArthaH // 4165 // sAmpratamenAmeva vivRNoti gurussa ANAe~ gavesiUNaM, vAvAritA te ahachaMdiyA vaa| 25 dudhApamANeNa jahodiyAI, gurUNa pAesu NivedayaMti // 4166 // __ ye 'vyApAritAH' gurubhirvastragrahaNAya pravartitAH, ye vA 'yathAcchandikAH' avyApAritA eva gurUNAM purato bhaNanti-vayaM vastrANi gaveSayiSyAmaH, AbhigrahikA iti bhAvaH; te dvaye'pi gurorAjJayA vastrANi 'dvidhApramANena' gaNanApramANena pramANapramANena ca yathA bhagavadbhistIrthakaraiH __ 'uditAni' bhaNitAni tathA gaveSayitvA gurUNAM 'pAdayoH' puratastAni 'nivedayanti' nikSi30 pantItyarthaH // 4166 // tatazca gaMdhaha aparibhutte, vi ghoviu deti kimua paDipakkhe / gaNiNIeN NivedejA, catuguru saya dANa aTThANe // 4167 // yAni gandhAvyAni tAni yadyapi aparibhuktAni tathApi 'dhAvitvA' prakSAlya saMyatInAM Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 bhASyagAthAH 4163-71] tRtIya uddezaH / 1133 dadAti 'kimuta' kiM punaH 'patipakSAn' paribhuktAn ? ityarthaH, tAni sutarAM prakSAlanIyAnIti bhAvaH / upalakSaNamidam , tena yadyapi tAni na gandhADhyAni tathApi dhAvanIyAnyeva, dhAvitvA ca tAni sapta divasAni sthApayitvA sthaviraH prAvaraNaM kAryate / yadi nAsti ko'pyabhiyogavikArastato gaNadharaH 'gaNinyAH' pravartinyAstAni 'nivedayed' arpayedityarthaH / sA ca saMyatInAM dadAti / atha gaNadharaH khayaM tAsAM dadAti tatazcaturguru, asthAne ca zeSasaMyatIbhiH sthApyeta / / zuddhabhAvenApi hi yadi kAcidAryikA vizeSya Alapyate tathApi kAcidaparA saMyatI tatra virUpakAbhiprAyatayA zaGkAM karoti, kiM punaH khayaM vastrapradAne! / / 4167 // api ca iharaha vi tAva mehA, mANaM bhaMjaMti paNaiNijaNassa / kiM puNa balAga-suracAva-vijupajoviyA saMtA // 4168 // 'itarathA'pi ca' balAkA-suracApAdivizeSamantareNApi tAvad meghA gaganamaNDalamApUrya garja-10 yantaH 'praNayinIjanasya' mAnavatIlokasya mAnaM bhaJjanti, kiM punaH balAkA-suracApa-vidyutpradyotitAH santaH?, evaMvidhAH sutarAM mAnamunmUlayanti; evamiyamapi 'atiprauDhA samarthA cAham' iti kRtvA asmAkaM mAnabhaGgaM purA'pi karoti, sAmprataM tu gurubhiH svayaM pUjita-satkAritA vizeSataH kariSyatIti zeSasAvyazcintayeyuH // 4168 // dullabhavatthe va siyA, AsaNNaNiyANa vA vi pinbNdhe| pucchata'rja therA, vatthapamANaM ca vaNNaM ca // 4169 // atha sa dezo durlabhavastro bhavet tato ye vyApAritAstairapi va labdhAni vastrANi, athavA yaiH 'nijaiH' sajJAtakaistA nimantritAste tAsAm 'AsannAH' atIvapratyAsanasambandhAstato na tannirbandho apramANIkartuM zakyate, evamAdau kAraNe samutpanne 'sthavirAH' AcAryAH 'AryA' pravartinI vastrasya pramANaM varNaM ca pRcchanti-kIdRzairvastraiyUyaM nimanitAH ? kiM vA teSAM pramA-20 Nam ? // 4169 // tataH saMyatyo bruvate seyaM va siMdhavaNaM, ahavA mailaM ca tatiyagaM vatthaM / tasseva hoti gahaNaM, vivajae bhAva jANittA // 4170 // ekaM vastraM 'zvetaM' zaradindu-kundAvadAtam , dvitIyaM 'saindhavavarNa' pANDuram , 1 athavAzabdo varNaprakArAntaratAdyotakaH, - tRtIyaM parimalitatvAd malinam , pramANamapi ca tasya vastrasya 25 IdRzamastIti tAbhirukte gurubhistatra gatvA tasyaiva vastrasya grahaNaM kartavyam / atha te gRhasthAstatra gatAnAmAcAryANAmanyAni vastrANi darzayanti tata evaM viparyaye 'bhAvaM' bhadraka-mAntagatamabhiprAya jJAtvA grahaNaM kartavyaM na vA // 4170 // idameva spaSTayannAha puvvagatA meM paDicchaha, amhe vi ya emu tA tahiM gaMtuM / guruAgamaNa kadhettA, NINAveMtA''gate tammi // 4171 // 30 sUrayaH pravartinI bhaNanti-yUyaM tatra pUrvagatAH pratIkSata, bayamapi yuSmAkamanumArgata ekAgacchAmaH / tatastAH saMyatyaH 'tatra' gRhasthakule gatvA gurUNAmAgamanaM kathayanti / tataH tasmin' 1 dhAvayitvA ta* De0 // 2 // etanmadhyagataH pAThaH bhA0 nAsti / Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1134 saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkarUpasUtre [ nizrAprakRte sUtram 12 gurAvAgate saMyatyo bhaNanti - niSkAzayata tAni vastrANi yairvayaM nimantritAH / evamukte yadi tAnyeva darzayanti tato gRhNanti // 4171 // athAnyAni tataH sUribhiridaM vaktavyamannaM idaM ti puTThA, bhAMti kiha tubbha tArisaM demo / iti bhadde paMtesu tu, dhuNaMti sIsaM Na taM etaM // 4172 // 10 5 yena bhavadbhiH saMyatyo nimantritA nedaM tad vastram kintu pramANena varNena vA anyAdRzatvenAnyadidamiti pRSTAH santaste gRhasthA yadi bhadrakAstata idaM bhaNanti -- kathaM vayaM yuSmAkaM svayamevAgatAnAM 'tAdRzaM' sAmAnyavarNAdiyuktaM prayacchAmaH ? idaM tu tato viziSTatara varNAdiguNopetam, ata idaM gRhNIta - iti bhadrakA brUyuH / ye tu prAntAsteSu sUrayaH zIrSaM dhUnayanti, idaM ca vacanaM bruvate - yena saMyatyo nimantritAstadidaM vastraM na bhavati // 4172 // evamukte te cintayeyuH - P bahu jANiyA Na sakkA, vaMceuM tesi jANiuM bhAvaM / cchaMti bhaddasu tu, paTTabhAvesu geNhati / / 4973 // aye ! amIbhirAcAryaiH 'bahu' prabhUtaM 'jJAtAH ' upalakSitA vayam - yadete AbhiyogikA ni vastrANi prayacchantIti, ato na zakyA amI vaJcayitum ityAdikaM teSAM 'bhAvam' abhiprAyaM 15 mukhavikArAdibhirAkArairjJAtvA necchanti / bhadrakeSu tu prahRSTabhAveSu gRhNanti // 4173 // bhadrakeSveva vizeSamupadarzayati na vi eyaM taM vatthaM, jaM taM ajANa NINiyaM bhetti / tumeM imaM paDicchadha, taM ciya etANa dAhAmo // 4174 // tattadvat tad AryikANAmarthAya niSkAzitaM bhavadbhiH; ityukte yadi gRhasthA 20 brurvate - yUyaM tAvadidaM vastraM pratIcchata, etAsAM tu vayaM tadeva dAsyAmaH // 4174 // tato vaktavyam - aNeNa Ne Na kajaM, etaTThA caiva geNhimo amhe | jANiva itivRtte, gIrNeti due vi giNhaMti // 4175 / / anyena vastreNa "Ne" asmAkaM na kAryam, etAsAmevArthAya vayaM samprati gRhNImaH; ityukte 25 yadi 'tAnyapi ' prAktanAni vastrANi Anayanti tataH 'dvayAnyapi' prAktana - pazcAttanAni gRhNanti // 4175 // tANi vi uvasyammi, satta diNe Thaviya kappa kAU / therA paricchiUNaM, vihiNA appeMti teNeva / / 4176 // tAnyapi vastrANi gRhItvA upAzraye AnIya sapta dinAni sthApayitvA kalpaM kRtvA sthavira - 30 prAvaraNadvAreNa parIkSya yadi nAsti ko'pyabhiyogavikArastataH ' sthavirA:' AcAryAstenaiva vidhinA saMyatInAmarpayanti // 4176 // evamAcAryanizrayA grahaNamuktam / athopAdhyAyAdinizrayA tadevAha etadantargataH pAThaH bhA0 nAsti // 2deg vanti yU' tATI0 ta0] De0 // Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 bhASyagAthAH 4172-82 ]. tRtIya uddezaH / 1135 AyarieN uvajjhAe, pavatti there gaNI gaNadhare ya / / gaNavaccheiyaNIsA, pavittiNI tattha ANeti // 4177 // AcAryasyAbhAve upAdhyAyasya pravartinaH sthavirasya gaNino gaNadharasya gaNAvacchedino vA nizrayA vastragrahaNaM kartavyam / eteSAmabhAve pravartinI 'tatra' gRhasthakule gatvA svayamAnayati // 4177 // idameva vyAkhyAnayati Ayarie asadhINe, sAhINe vA vi vAula gilANe / ekekagaparihANI, emAdIkAraNehiM tu / / 4178 // yadi tatrAcAryoM asvAdhInaH svAdhIno vA paraM 'vyAkulaH' kulAdikAryeSu vyApRtaH glAno vA tata upAdhyAyanizrayA grahaNaM vidheyam / tatrApi sa eva vidhiH / athopAdhyAyo'khAdhIno vyAkulo vA, tata ekaikaMparihANyA tAvad neyaM yAvat pravartinInizrayA'pi grahItavyam / evamA-10 dibhiH kAraNaiH saMyatInAM vastragrahaNaM bhavatIti // 4178 // suttaNivAto therI, gahaNaM tu pavattiNIya nIsAe / taruNINa ya aggahaNaM, pavattiNI tattha ANeti // 4179 // atra punaH sUtranipAta itthaM mantavyaH-(granthAnam-27420) AcAryAdInAM gaNAvacchedikAntAnAmabhAve pravartinyA nizrayA sthavirA AryikAH vayaM vastragrahaNaM kurvanti / taru-18 NInAM tu sarvathaiva vastrasyAgrahaNamutsargataH, pravartinI svayaM tatra gatvA Anayati // 4179 // idameva bhAvayati sAhU jayA tattha na hoja koI, chaMdeja NIyA taruNI jayA ya / pavattiNI gaMtu sayaM tu geNhe, AsaMkabhIyA taruNI na neti // 4180 // yadA tatrAcAryAdInAM madhyAt ko'pi gItArthaH sAdhuna bhavati, yadA ca 'nijakAH' saMjJAta- 20 kAstaruNIH 'chandayeyuH' nimantrayeran tadA pravartinI svayaM tatra gatvA gRhNAti / 'AzaGkAbhItA ca' pratyapAyazaGkayA cakitA taruNIrAtmanA sArdhaM na nayati // 4180 // asatI pavattiNIe, AyariyAdi vya jaM va NIsAe / AgADhakAraNammi u, gihiNIsAe vasaMtINaM // 4181 // atha nAsti pravartinI tata AcAryopAdhyAyAdIn 'yaM vA' sAmAnyasAdhumapi 'nizrAya' nizrAM 25 kRtvA viharati tannizrayA grahaNaM kartavyam / AgADhe tu kAraNe gRhinizrayA vasantInAM svayamapi grahaNaM bhavatIti vAkyazeSaH // 4181 // idameva savizeSamAha ___ asatI pavattiNIe, abhisegAdI vivajae nniisaa| geNhaMti theriyA puNa, dugamAdI doNha vI asatI // 4182 // pravartinyA abhAve abhiSekA-gaNAvacchedinIprabhRtayo yA gItArthAH saMyatyastAH vayaM gatvA 30 gRhNanti / "vivajae nIsa" tti viparyayo nAma-abhiSekAdayo'pi na santi tataH parasparanizrayA sthavirA AryikA gRhNanti / tAzca 'dvikAdayaH'. dvi-triprabhRtisaGkhyAkAH paryaTanti / atha 1 ito'gre granthAnam-12000 iti tATI / pranyAmam .. 3000 iti mo0 le // Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [nizrApakRte sUtram 12 dve api na bhavatastato vakSyamANavidhinA grahItavyam // 4182 // kathaM punadvayorapyabhAvaH ? ityAzajhyAha dunbhUimAIsu u kAraNesuM, gihatthaNIsA vadaNI vasaMtI / je nAlabaddhA taha bhAviyA vA, nidosa sannI va tahiM vasejA // 4183 // 5 'durbhUtiH' azivam , AdizabdAdavamaudaryAdiparigrahaH, teSu kAraNeSu gRhasthanizrayA ekAkinI vratinI vasantI ye 'nAlabaddhAH' tasyA eva sajJAtakAH, ye vA anAlabaddhA api 'bhAvitAH' sAdhusAmAcArIparikarmitamatayo yathAbhadrakAH, ye vA 'nirdoSAH' hAsya-kandarpAdidUSaNarahitAH saMjJinasteSAM gRhe vaset // 4183 // tatra ca sthitAM bhikSAM paryaTantIM yadA ko'pi vastreNa nimantrayet tadA vaktavyam10. sejAyaro va saNNI, va jANati vatthalakkhaNaM amhaM / teNa paricchiyametaM, tadaNuNNAtaM parigghecchaM // 4184 // __ zayyAtaro vA saMjJI vA asmAkaM prAyogyasya vastrasya lakSaNaM jAnAti, atastena parIkSitaM tadanujJAtaM ca sad ahamidaM parigrahISyAmi // 4184 // paMto dadRNa tagaM, saMkAe avaNayaM karejAhi / aNNArsi vA diNNaM, vaitaM NIyaM va hasitA va / / 4185 // ... tataH saMyatyA samAnItaM 'takaM' zayyAtaraM saMjJinaM vA dRSTvA prAntaH zaGkayA 'apanayaM' vastrasyaikAnte sthApanaM kuryAt ; yadvA brUyAt -anyAsAM saMyatInAM dattaM vajikAM vA nItaM hasedvA // 4185 // athavA tumbhe vi kahaM vimuhe, kAhAmo teNa demoM se aNNaM / iti paMte vajaNatA, bhaddesu tadheva geNhaMtI // 4186 // yuSmAnapi kathaM vimukhAn kariSyAmaH ? ataH 'tasyAH' aparasyAH saMyatyA anyad vastra dAsyAmaH, idaM tu yUyaM gRhIta, iti bruvANe prAnte varjanaM kartavyam , na tadIyaM vastraM prahItavyamiti bhAvaH / bhadreSu tu 'tathaiva' pUrvoktaprakAreNa gRhNanti // 4186 // aMbA vi hoti sittA, piyaro vi ya tappiyA vade bhddo| 25 dhammo ya Ne bhavissati, tubhaM ca piyaM ato aNNaM // 4187 // bhadraka itthaM vadet-AmrA api siktA bhavanti, pitaro'pi ca tarpitA bhavanti; evaM "Ne" asmAkaM dharmo bhaviSyati, yuSmAkaM ca priyam , ato anyada vastraM dAsyAma ityukte gRhyate // 4187 // atha ye caturthAvabhASaNanimittaM prayacchanti te kathaM jJAtavyAH ? ityAha vevahu calA ya diTThI, aNNoNNaNirikkhiyaM khalati vaayaa| deNNaM muhavevaNaM, Na yANurAgo u kArINaM // 4188 // ye kAriNaH-caturthanimittaM vastradAyinasteSAM zarIre 'vepathuH' kampazcalA ca dRSTirbhavati, 'anyAnyanirIkSitaM' 'kasko nAma mAM janAti ?' iti buddhyA anyasyAnyasya ca sammukhaM nirI 1 anyAnyadeg bhA0 kAvinA // 20 30 Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 4183-89] tRtIya uddezaH / 1137 kSanta iti bhAvaH, vAk ca teSAM mukhalati, jJAte ca tadabhiprAye teSAM dainyaM mukhavaivarNya copajAyate, na ca teSAM vastraM dadAnAnAm 'anurAgaH' hRSTaprahRSTatAlakSaNo bhavati / / 4188 // ||nishraamkRtN samAptam // . tri kR stra prakRtam sUtram niggaMthassa tappaDhamayAe saMpavvayamANassa kappar3a rayaharaNa-goccha-paDiggahamAyAe tihiM kasiNehiM vatthehiM AyAe saMpavvaittae / se a putvovahie siyA evaM se no kappai rayaharaNa-paDiggaha-gocchayamAyAe tihi ya kasiNehiM vatthehiM AyAe saMpavvai. ttae / kappai se ahApariggahiyAiM vatthAI gahAya AyAe saMpavvaittae 13 // athAsya sUtrasya kaH sambandhaH? ityAha NiggaMthicelagahaNaM, bhaNiyaM samaNANidANi vocchAmi / nikkhaMte vA vuttaM, nikkhamamANe imaM suttaM // 4189 // 15 nirgranthIviSayaM celagrahaNaM bhaNitam , idAnIM zramaNAnAM yathA vastraM grahItuM kalpate tathA'bhidhIyate / yadvA 'niSkrAntaH' dIkSitastadviSayaM vastragrahaNamuktam , idaM tu 'niSkAmati' dIkSAmAdadAne vastragrahaNAbhidhAyakaM sUtramArabhyate // 4189 // anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-nirgranthasya tatprathamatayA sam-iti samyak prakarSaNapunaranaGgIkAralakSaNena vrajataH-gRhavAsAd nirgacchataH sampravrajataH kalpate rajoharaNa-gocchaka-prati-20 grahamAdAya tribhiH kRtsnairvastrairAtmanA sampravrajitum / iha rajoharaNagrahaNena madhyamopadhiH gocchakagrahaNena jaghanyopadhiH pratigrahagrahaNenotkRSTopadhiH sarvo gRhItaH, tato'yamarthaH-jaghanya-madhyamoskRSTopadhiniSpannA ye trayaH kRtlAH-pratipUrNA vastra-pAtrapratyavatArAssairAtmanA sahitaiH pravrajyA grahItuM kalpate / "se ya" ti cazabdo athazabdArthaH, athAsau pravrajyApratipattA pUrvam upasthitaHdIkSitaH syAt tato no kalpate "se" tasya pUrvopasthitasya rajoharaNa-gocchaka pratigrahamAdAya 25 trimiH kRtvairvastrairAtmanA sampravrajitum ; kintu kalpate "se" tasya 'yathAparigRhItAni' krItakRtA. didoSarahitAni vastrANi gRhItvA AtmanA sampravrajitum iti sUtresaGkepArthaH / / 1degNa jAva saMpavAttae / kappadeg bhA0 // 2 gahipahiM vatthehiM AyAe iti mA0 / eta. pAThamedAnusAreNaiva mA. pratI TIkA vartate, dRzyatA TippaNI 4 ||3deggrnthyaaH cela bhaa*||4deghiit: krItakRtAdidoSarahitaiH vaH mArama bhA0 // 5degsamAsAH tATI* bhA* kaaN*|| Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 1138 saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkarUpasUtre [ trikRtstra prakRte sUtram 13 atha vistarArtho'bhidhIyate - Aha-- na tAvadadyApyayaM pratrajitaH tataH kathaM nirgranthoM bhavati ? iti ucyate tatito u ubhayasahito, ubhaovijaDhe carima bhaMgo / / 4191 / / dravye ca bhAve ca pravrajita ityatra caturbhaGgI bhavati / tadyathA - dravyato nirgrantho na bhAvataH 1 bhAvato nirgrantho na dravyataH 2 eko dravyato'pi bhAvato'pi 3 aparo na dravyato na bhAvataH 4 / tatra dravyato nirgranthaH sa ucyate yaH 'liGgasahitaH ' dravyaliGgayukto niHzaGkaH san 10 ' avadhAvati' utpavrajatItyarthaH // 4190 // 25 davvammi ya bhAvammi ya, pavvaie ettha hoti caubhaMgo / davveNa liMgasahito, ohAvati jo u NIsaMko // 4190 / / pavajAeN abhimuo, paraliMge kAraNeNa vA bitio / yastu pravrajyAyAmabhimukho na tAvadadyApi pratrajati kAraNena vA yaH sAdhuH paraliGge vartate saH 'dvitIyaH' dvitIyabhaGgavartI / yastu 'ubhayasahitaH ' dravya-bhAvaliGgayuktaH saH 'tRtIyaH' ubhayathA'pi nirgrantha iti bhAvaH / 'ubhayavimukte tu ' dravya-bhAvaliGgarahite gRhasthAdau 'caramaH' caturtho bho bhavati // 4191 // atrAcAryo devasya mAnuSyA saha saMvAsalakSaNaM dRSTAntaM kartukAmaH 15 prathamataH siddhAntaM prajJApayati caudhA khalu saMvAso, devA'sura rakkhase maNusse ya / aNNoSNakAmaNeNa ya, saMjogA solasa havaMti // 4192 / / devasaMvAsaH asurasaMvAso rAkSasasaMvAso manujasaMvAsazceti saMvAsazcaturdhA / atra cAnyonyakAmyayA SoDaza saMyogA bhavanti, tadyathA-- devo devyA sArdhaM saMvasati 1 devo asuryA sArdham 20. 2. devo manuSyA sArdham 3 devo rAkSasyA sArdham 4, asuro devyA samaM saMvasati 5 asuro - suryA 6 asuro manuSyA 7 asuro rAkSasyA 8, rAkSaso devyA 9 rAkSaso'suryA 10 rAkSaso manuSyA 11 rAkSaso rAkSasyA 12, manuSyo devyA 13 manuSyo'suryA 14 manuSyo rAkSasyA 15 manuSyo manuSyA 16 ceti / atra devazabdena vaimAniko jyotiSko vA, asurazabdena bhavanavAsI, rAkSasazabdena tu sAmAnyato vyantaraH parigRhyate // 4192 // athAmUneva SoDaza bhaGgAn caturSu bhaGgeSvavatArayannAha adhavaNa deva chavINaM, saMvAse ettha hoti caubhaMgo / " ahavaNa" tti prakArAntaradyotakaH / deva-cchavimatoH saMvAse caturbhaGgI bhavati - devo devyA sArdhaM saMvasati 1 devaH chavimatyA sArdham 2 chavimAn devyA sArdham 3 chavimAn chavimatyA 4 / atra devazabdena sAmAnyato bhavanapatyAdinikAyacatuSTayAbhyantaravartI gRhyate, 30 chavimAMzca manuSya ucyate / ata eteSu caturSu bhaGgeSu pUrvoktAH SoDazApi bhaGgA antarbhUtAH // evaM siddhAntaM prajJApya prastutArthasAdhakaM dRSTAntamAha 1. 1. Do etadantargataH pAThaH bhA0 nAsti // 2 aNNaNa kAM0 // 3 cAnyAnya bhA0 kAM0 mo0 0 // 4 kAmanayA tATI0 bhA0 ko 0 // Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 4190-97] tRtIya uddezaH / 1139 pavvajAbhimuhaMtara, gujjha ga umbhAmiyA vAso // 4193 // bitiyaNisAe pucchA, ettha jatI Asi teNa mi na aato| jativeso'yaM coro, jo aja tuhaM vasati daure // 4194 // "pavvajjA" ityAdi / ekaH kazcit taruNaH pravrajyAbhimukho gurUNAM pArthe prasthitaH / antarA ca kasmiMzcid grAme ekasyA varataruNyA gRhe vAsArthamupagamya dvAramUle suptaH / sA ca taruNI / 'undrAmikA' kuzIlA / 'guhyakazca' kazcid yakSaH tayA udbhAmikayA saha rAtrI vAsaM kRtvA prabhAte khasthAnaM gacchati / evaM divase divase karoti / tasmiMzca divase sa yakSo nopAgamat / dvitIye ca divase ko'pi saliGgAvadhAvI caurya kartukAmastasminneva grAme tasyA eva taruNyA gRhe tathaiva dvAramUle prasuptaH, yakSazca tadivasamAgataH / yasmin divase yakSo nAyAtaH tato yo dvitIyo divasastatra nizAyAmAgatasya yakSasya pArzve pRcchA kRtA-kalye kiM nAgato'si ! 110 yakSaH prAha-atra kalye yatirAsIt tena kAraNena ahamatra nAyAtaH, api ca sAdhusambandhinA tejasaiva tamullaGya gantuM ne zakyate / sA prAha-kimevaM mRSA bhASase? ayamapi tAvadanyaH sAdhujramUle suptastiSThati ata enamullacaya kathamadyAgato'si ? iti / yakSaH prAha-eSa cAritraM prati vipariNatazcaurya kartukAmaH, ato yativeSeNa cauro'yaM mantavyaH yastava adya dvAre vasatIti // tadevamanena dRSTAntena pravrajyAyAmabhimukhaH pravajita evocyate / sa uktaM ca naizcayikanaya-15 vaktavyatAmaGgIkRtya bhagavatyAm neraIe NaM bhaMte ! neraIee uvavajjai ? aneraIe neraIesu uvavajjai ? goyamA ! neraIe neraIesu uvavajai, no aneraIe neraIesu uvavajaha (za0 4 u0 9 / prajJA0 pada 17 u0 3) / - // 4193 // 4194 // atha rajoharaNAdipadAni vyAcaSTe 30 rayaharaNeNa vimajho, gucchagagahaNe jahaNNagahaNaM tu / bhavati paDiggahagahaNe, gahaNaM ukkosauvadhissa // 4195 // rajoharaNagrahaNena vimadhyamopadhirgRhItaH, gocchakagrahaNena jaghanyopadhigrahaNaM bhavati, pratigrahagrahaNena cotkRSTasyopadhergrahaNaM mantavyam // 4195 // paDipuNNA paDukArA, kasiNaggahaNeNa appaNo tiNi / 25 puddhi uvadvito puNa, jo puvvaM dikkhito AsI // 4196 // kRllavastragrahaNenedamuktaM bhavati-tena pravrajatA Atmano yogyAstrayaH pratyavatArAH pratipUrNA grahItavyAH / pUrvamupasthitaH punaH sa ucyate yaH pUrva dIkSita AsIt / / 4196 // eSa sUtrArthaH / atha niyuktivistaraHsoUNa koi dhamma, uvasaMto pariNao ya pavvajaM / - 30 pucchati pUrya Ayariya uvajjhAe, pavatti saMghADae ceka / / 4197 // 1 bAre tAbhA0 // 2 na kalpate ta. 30 // 3 // etadantargataH pA3: bhAra nAti / cUrNI vizeSacUrNI punarayaM pATha upalabhyate // Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saniyukti-laghubhASya-vRtti ke bRhatkalpasUtre [trikRmaprakRte sUtram 13 iha kazcit tathArUpANAM sthavirANAmantike dharma zrutvA 'upazAntaH' prativuddhaH pravrajyAyAM ca pariNataH / tataH sa AcAryAn pRcchati-Adizata kSamAzramaNAH ! kiM mayA kartavyam / sUrayastasya sArasambhavaM jJAtvA bruvate-"pUyaM" ti caityAnAM vipulAM pUjAM kuru, zramaNasaGghasya ca vastrAdibhiH pratilAbhanaM kuru / evamukte sa tathaiva caityAnAM zramaNasaGghasya ca pUjAM karoti / atha 5 zramaNasaGgha na pUjayitumIzastata AcAryasyopAdhyAyasya pravartinaH saGghATakasAdhozca vastrAdibhiH pUjA vidhAtavyA // 4197 // idameva bhAvayati gaMtaga-ghata-gula-gorasa, phAsuga paDilAbhaNaM samaNasaMghe / asati gaNi-vAyagANaM, tadasati sabassa gacchassa // 4198 // sa pravivrajiSuH zramaNasaGghasya sakalasyApi 'prAzukaiH' zuddhairvastra-ghRta-guDa-gorasAdibhirdravyaiH 10 pratilAbhanAM karoti / atha nAstyetAvat sAraM tato ye gaNinaH-AcAryA ye vA vAcakAH upAdhyAyAsteSAM sarveSAmapi karoti / atha nAstyetAvatI zaktistato yasmin gacche asau pratra. jiSyati tasya sarvasyApi pratilAbhanAM vidhatte // // 4198 // tadasati puvuttANaM, cauNha sIsati ya tesi vaavaaro| hANI jA tiNNi sayaM, tadabhAveM gurU u savvaM pi // 4199 // 15 tasyA api-sakalagacchapUjAkSamAyAH sAmagryA abhAve ye pUrvamAcAryopAdhyAya-pravarti-saGghATakasAdhulakSaNAzcatvAra uktAsteSAM pUjAM karoti / 'teSAM ca' AcAryAdInAM 'umapAraH' arthakathanAdistasya purataH 'ziSyate' kathyate, yathA--AcAryo'tha vyAkhyAnayati, upAdhyAyaH sUtraM vAcayati, pravartI tapaH-saMyamAdau pravRttiM kArayati, saGghATakasAdhurbhikSA-vicArabhUmyAdau gacchatAM sAhAyyaM vidhatte, ata eteSAM pUjAM vidhehIti / atha nAstyetAvatI zaktistato yathAkramaM hAnyA 40 prathamamAcAryopAdhyAya-pravartinAm , tadabhAve AcAryopAdhyAyayoH, tathApyazaktau kevalasyaivAcA ryasya pUjAM karoti / evamapyazaktau svayamAtmano yogyAn trIn pratyavatArAn , tadabhAve dvau, dvayorabhAve ekamapi pratyavatAramAdAya pravrajati / atha nAsti tasyaiko'pi pratyavatArastataH sarvamapi pAtraniryogAdikaM tasya guravaH prayacchanti // 4199 // athAsya vidyamAnavisavasyodgamakoTidoSairvizodhikoTidoSairvA avizuddhAni vastrANi prayacchato 28 grahItuM kalpante na vA ? iti cintAM cikIrSurAha __ appaNoM kItakaDaM vA, AhAkammaM va ghettu AgamaNaM / saMjoe ceva tadhA, aNidive maggaNA hoti // 4200 // sa gRhasthazaikSa Atmano yogyaM vastra-pAtrAdi krItakRtaM vA AdhAkarma vA gRhItvA gurUNAmantike dIkSAgrahaNAyAgamanaM kuryAt / atra krItakRtagrahaNena vizodhikoTidoSA gRhItAH, 30 AdhAkarmagrahaNena cAvizodhikoTidoSA gRhItAH / amISAM ca doSANAmanirdiSTe upalakSaNatvAd nirdiSTe ca ye saMyogAH-bhaGgakAsteSAM mArgaNA kartavyA bhavatIti dvAragAthAsamAsArthaH // 4200 // sAmpratamenAmeva vivRNoti1nAste tAva kA* mo. le. vinA // Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 4198-4204) tRtIya uddezaH / 1141 kIyammi aNidive, teNoggahiyammi sesagA kappe / niTThimmi Na kappati, ahaba viseso imo tattha // 4201 // krItakRtaM dvidhA--nirdiSTam anirdiSTaM ca / nirdiSTaM nAma-vastra-pAtrAdikaM krINAna itthaM nirdeza karoti--amUni mama bhaviSyanti amUni sAdhUnAM dAsyAmi / tadviparItamanirdiSTam / evamanyedhvapi doSeSu bhAvanA kartavyA / tatra yAni vastrANi tenAnirdiSTAni kItAni teSAM madhye yat / tasyAbhirucitaM tatra vanajAte tenAvagRhIte sati zeSANi sAdhUnAM kalpante / 'nirdiSTe tu' sAdhUnAmarthAya yat krItaM tat kimapi na kalpate / athavA 'tatra' nirdiSTe'yaM vishesso'bhidhiiyte||4201|| majjhaMtigANi giNhaha, ahagaM tujjhacae prigghicchN| sehe diti va vatthaM, tadabhAve vA vigicaMti // 4202 // 'madIyAni' mayA AtmArtha krItAni vastrANi yUyaM gRhNItha, ahaM tu 'yuSmadIyAni' yuSmadarthaM 10 mayaiva krItAni vastrANi parigrahISye / evaM tenokte tAnyAtmArthakItAni kalpante / athavA sa brUyAt-mayA tAvad yuSmadarthametAni kItAni, ita UrdhvaM yad jAnItha tat kurutha / tataH tad nirdiSTaM 'vastraM' vastrapratyavatAraM 'zaikSe' zaikSasyAnupasthApitasya prayacchanti / atha nAsti zaikSaH, asti vA paraM 'kimahaM sAdhuna bhavAmi yadevametAni mama dIyante?' iti kRtvA necchati tatastAni "vigicaMti" pariSThApayanti // 4202 // evaM pariSThApyamAneSu sa zaikSo brUyAt-- 15 etaM pi mA ujjhaha deha majjhaM, maijjhaccagA geNhaha eka do vaa|| attaTThie hoti kadAyi savve, savve vi kappaMti visodhi aisA // 4203 // ___ 'enamapi' vastrapratyavatAramakalpanIyatayA mA yUyamujjhata kintu mahyaM prayacchata, madIyapratyavatArAt caikaM dvau vA yUyaM gRhNIta / atha tena bahavaH pratyavatArAH krItAstataH ko vidhiH ? ityAha-yAn pratyavatArAn ekaM vA dvau vA trIn vA sa dAtA AtmArthayati sarvAn vA kadA-20 cidAtmArtha karoti tadA sarve'pi kalpante / eSa vizodhikoTiviSayo vidhiruktaH // 4203 // athAvizodhikoTiviSayaM tamevAha uggamakoDIe vi hu, saMchobhoM taheva hota'nidine / iyarammi vi saMchobho, jai so seho sayaM bhaNai // 4204 // udgamakoTirnAma-AdhAkarmAdayo avizodhikoTayo doSAH teSvapi yad 'anirdiSTam' 'idaM 25 sAdhUnAM dAsyAmi idaM mama bhaviSyati' iti nirdezamantareNa vastrAdi kRtaM tat kalpate / "saMchobha taheva hoaniddiTTi" ti anirdiSTe'pi yadyasau dAtA brUyAt-yairvastraiyUyaM nimatritA yadi tAni necchatha tata imAni matparigRhItAni gRhIta, yAni yuSmAbhiH pratiSiddhAni tAni mama bhaviSyanti / evamasau "saMchobhaM' prakSepakaM kRtvA yadi dadAti tarhi sarvANyapi kalpante / "itarammi vi saMchobho" tti itarad nAma nirdiSTaM tatrApi saMcho bho yadi syAt tataH kalpate / 30 saMchobhaH punarayam-- yadyasau gRhasthazaikSaH 'svayam' anyenAnupadiSTa AtmanaivetthaM bhaNati // 4201 // 1majjhaJcagANi tAmA0 // 2 tujhaMvara taabhaa0||3 macagA taabhaa0||4 hoja ktaabhaa0|| 5esa bhA0 tATI0 // 6degva se aNiddi taabhaa0|| 7deglobhamantareNa na kalpate bhA0 // Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1142 saniyukti-ladhubhASya vRttike bRhatkalpasUtre [trikRmaprakRte sUtram 13 ukosagA va dukkhaM, vuvajiyA kesito'haM mi vidheva / iti saMchomaM tahiyaM, vadaMti niddiTTagesu pi // 4205 // yAni vastrANi mayA yuSmadartha kAritAni tAni 'utkRSTAni' bahumUlyAni tataH kathaM parityajyante, 'duHkhaM vA' mahatA prayAsena vA(vyA)yitAni ataH 'klezitaH' klezaM prApito'haM 6 vRthaivAmIbhiH, yuSmAkamanupakaraNAt ; ato madIyAni yUyaM gRhItha yuSmadIyAni ca mama bhavantu, 'iti' evaM tatra 'nirdiSTeSvapi' saMyatanimittaM nirdizya kRteSvapi saMchobhaM kalpanIyatAkAraNaM vadanti tIrthakarAdayaH, saMyatanirdiSTAnyapi kalpanta iti bhAvaH // 4205 // atra matAntaramupanyasya dUSayannAha jA saMjayaNihiTThA, saMchobhammi vina kappate keyI / 10 taM tu Na jujai jamhA, dijati sehassa avisuddhaM // 4206 // yA avizodhikoTiH 'saMyatanirdiSTA' sAdhUn nirdizya kRtA sA saMchobhe kRte'pi na kalpate; evaM kecidAcAryA bruvate tat tu na yujyate / yasmAt 'zaikSasya' anupasthApitasya 'avizuddham' aneSaNIyaM vastra-pAtrAdi dIyate iti atraiva caturthoddezake vakSyati / tatra zaikSa yogyamavizuddhaM sAdhubhiH parigRhItaM bhavati, ato jJAyate-avizodhikoTidoSaduSTamapi vastrA10 dikaM saMchobhe kRte kalpate // 4206 // kizcAnyat jaha attaTThA kammaM, paribhuttaM kappate u itaresiM / iya teNa pariggahiyaM, kappaDa iyaraM pi iyaresiM // 4207 // yathA gRhasthenAtmano'rthAya AdhAkarma kRtaM tad itareSAM' saMyatAnAM paribhoktuM kalpate, 'iti' amunaiva jJApakena asmAkamapi sa zaikSo gRhastha eveti kRtvA 'tena parigRhItaM' mamedamiti 20 buddhyA svIkRtam 'itaradapi' saMyatanirdiSTamapi kalpate 'itareSAM' sAdhUnAm / / 4207 / / ye punarAcAryA avizodhikoTinirdiSTaM saMchobhe'pi kRte necchanti te idaM kAraNamupavarNayanti sahasANuvAdiNAteNa kei NidiTThake Na icchaMti / aNidive puNa chobha, vadaMti pariphaggumetaM pi // 4208 // yathA sahasrAnupAti viSaM bhakSyamANaM sahasrAntaritamapi puruSaM mArayati, evamAdhAkarmA'pyupa25 bhujyamAnaM sahasrAntaritamapi sAdhu saMyamajIvitAd vyaparopayatIti sahasrAnupAtiviSajJAtena kecidAcAryAH sAdhunimittaM nirdiSTe saMchobhe'pi kRte necchanti, anirdiSTe punaH chobhaM kRtvA dadAnasya kalpanIyaM vadanti etadapi 'pariphalgu' nissAraM mantavyam // 4208 // katham ? ityAha__ evaM pi sagharamIseNa sarisagaM teNa phaggumicchAmo / duvidhaM pi tato gahiyaM, kappati rataNuccao NAtaM // 4209 // ___ yat te AcAryadezIyA anirdiSTaM saMchobhe kRte kalpanIyaM bruvate etadapi khagRhayatimizreNa sadRzam , tena kAraNena pariphalgu vayamicchAmaH / tvadIyAbhiprAyeNa yetadapi khagRhayatimizramiti 1degchome gahiyaM, payaMti NihiTa tesi pi tAmA0 // 2degzam , ataH pari bhA0 // Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 4205-13) tRtIya uddezaH / 1143 kRtvA akalpanIyaM prApnoti, taccAniSTam ; tataH 'dvividhamapi' nirdiSTA-'nirdiSTabhedAda dviprakAramapi tena zaikSeNa saMchobhakaraNeca 'avagRhItam' AtmIkRtaM sat kalpate / tathA cAtra 'ralocayaH' merumahIdharaH 'jJAta' dRSTAntaH / yathA hi tatra prakSiptaM tRNAdikamapi suvarNIbhavati, evaM zaikSagRhasthena parigRhItaM sarvamapi kalpanIyaM bhavati // 4209 // api ca jaha u kaDaM carimANaM, paDisiddhaM taM hi majjhimoggahiyaM / paDivaNNapaMcajAme, kappati tesiM taha'NNesiM // 4210 // yathA 'caramANAM' caramatIrthakRttIrthavartinAM paJcayAmikAnAM sAdhUnAmarthAya kimapi vastraM vA pAtraM vA kRtaM tacca taiH 'pratiSiddhaM na gRhItam , 'madhyamaizca' zrIpArzvanAthatIrthavartisAdhubhizcatu ryAmikaistat pratigRhItam / te ca caturyAmikAH paJcayAmadharma pratipannAH tatastadvastrAdikaM teSAmanyeSAmapi paJcayAmikAnAM paribhoktuM yathA kalpate, evamatrApi sAdhUnAmarthAya kRtaM taiH pratiSiddhaM 10 zaikSagRhasthenAtmArthIkRtaM sad dIyamAnaM kalpate // 4210 // atha saMyogadvAraM vyAkhyAti-- uggama-visodhikoDI, dugAdisaMjogao bahU etthaM / - pattega-mIsigAsu ya, NihiTTa tathA aNihiTThA // 4211 // iha udgamakoTibhedAH-AdhAkarma-mizrajAtAdayasteSAM 'dvikAdisaMyogataH' dvikatrikacatuSkAdisaMyogamiSpannA bahavo'tra bhaGgakA bhavanti, te ca sugamatayA svayamabhyuhya mantavyAH; evaM 15 vizodhikoTibhedAnAmapi-krItakRtAdInAM dvikAdisaMyoganiSpannAstathaiva bahavo bhaGgakAH; ete ca pratyekabhaGgakA 'ucyante / eteSAmevodgamakoTibhedAnAM vizodhikoTibhedAnAM ca parasparaM dvikAdisaMyoganiSpannA evameva bahavo. bhaGgakA bhavanti, te ca mizrabhaGgakA bhaNyante / sarve'pyete dvidhA-nirdiSTA anirdiSTAzca / etAsu pratyeka-mizrAsu bhaGgapatiSu kalpyA-'kalpyavibhAgaH prAguktaprakAreNAvasAtavyaH // 4211 // atha vakSyamANArthasambandhanAya prastAvanAM karoti-20 vatthA va pattA va ghare vi hujA, daTTe pi kunjA NiuNo sayaM pi / NijuttabhaMDaM va rayoharAdI, koI kiNe kuttiyaAvaNAto // 4212 // vastrANi vA pAtrANi vA prAyo gRhe'pi bhaveyuH / yat tu 'niyuktabhANDaM' pAtraniyoMgopakaraNaM vAzabdasya vyavahitasambandhatayA rajoharaNAdikaM vA yadanyatra durlabhamupakaraNaM tat kazcid 'nipuNaH' buddhimAn sAdhUnAM samIpe dRSTvA tadanusAreNa khayamapi kuryAt, kazcit tu tadeva 25 kutrikApaNAt krINIyAt // 4212 // anena sambandhena kutrikApaNavaktavyatAmabhidhitsurAha ___ kuttIyaparUvaNayA, ukkosa-jahanna-majjhimaTThANA / kuttiya bhaMDakkiNaNA, ukkosaM huMti satteva // 4213 // prathamataH kutrikApaNasya prarUpaNA kartavyA / tata utkRSTa-jaghanya-madhyamAni mUlyasthAnAni vaktavyAni / etAvatA mUlyena kutrikApaNe bhANDasya-upakaraNasya krayaNaM bhavatIti nirUpaNI-30 yam / "ukkosaM" ti utkarSataH sakalasyApi zramaNasaGghasya yogyA vastra-pAtrapratyavatArA grahItavyAH / "hoMti satteva" ti sapta niyogAstena grahItavyA bhavanti, jaghanyata iti vAkyazeSaH / 1degmikasAdhU mo.|| Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1144 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [trikRtsaprakRte sUtram 13 eSa cUrNyabhiprAyaH / vizeSacUrNyabhiprAyeNa tu jaghanyata eka Atmano yogyo niyogo grahItavyaH / utkarSatastu sapta niyogAH. teSAM ca traya Atmano yogyAH catvAra AcAryaprabhRtInAM pUjanIyAnAM pUjAyogyAH / eSa dvAragAthAsamAsArthaH // 4213 // athainAmeva vivRNoti kutti puDhavIya saNNA, jaM vijati tattha cedaNamaceyaM / gahaNuvabhoge ya khamaM, na taM tahiM AvaNe Nasthi // 4214 // __ 'kuH' iti pRthivyAH saMjJA, tasyAH trikaM kutrikaM-varga-martya-pAtAlalakSaNaM tasyApaNaH-haTTaH kutrikApaNaH / kimuktaM bhavati ? ityAha-'tatra' pRthivItraye yat kimapi cetanamacetanaM vA dravyaM sarvasyApi lokasya grahaNopabhogakSama vidyate tat 'tatra' ApaNe na nAsti, "dvau nau prakRtyartha gamayataH" iti vacanAd astyeveti bhAvaH // 4214 // 10 athotkRSTa-madhyama-jaghanyamUlyasthAnAni pratipAdayati paNato pAgatiyANaM, sAhasso hoti ibbhamAdINaM / . ukkosa satasahassaM, uttamapurisANa uvadhI u // 4215 // prAkRtapuruSANAM pravrajatAmupadhiH kutrikApaNasatkaH 'paJcakaH' paJcarUpakamUlyo bhavati / 'ibhyAdInAM' ibhya-zreSThi-sArthavAhAdInAM madhyamapuruSANAM 'sAhasraH' sahasramUlya upadhiH / 'uttamapuruisSANAM' cakravarti-mANDalikaprabhRtInAmupadhiH zatasahasramUlyo bhavati / etacca mUlyamAnaM jaghanyato mantavyam , utkarSataH punastrayANAmapyaniyatam / atra ca paJcakaM jaghanyam , sahasraM madhyamam , zatasahasramutkRSTam // 4215 // kathaM punarekasyApi rajoharaNAdivastuna itthaM vicitraM mUlyaM bhavati ? ityucyate vikiMtagaM jadhA pappa hoi rayaNassa tanvihaM mullaM / 20 kAyagamAsajja tahA, kuttiyamullassa NikaM ti // 4216 // yathA 'ratnasya' marakata-padmarAgAdevikretAraM 'prApya' pratItya tadvidhaM mUlyaM bhavati, yAdRzo mugdhaH prabuddho vA vikretA tAdRzameva khalpaM bahu vA mUlyaM bhavatIti bhAvaH; evaM 'krAyaka' grAhakamAsAdya kutrikApaNe bhANDamUlyasya 'niSkaM' parimANaM bhavati, na pratiniyataM.kimapIti bhAvaH / itizabdaH svarUpopadarzane // 4216 // evaM tA tiviha jaNe, mollaM icchAe~ dija bahuyaM pi / siddhamidaM logammi vi, samaNassa vi paMcagaM bhaMDaM // 4217 // evaM tAvat 'trividhe' prAkRta-madhyamottamabhedabhinne jane 'mUlyaM' paJcakAdirUpakaparimANaM jaghanyato mantavyam / icchayA tu 'bahvapi' yathoktaparimANAdadhikamapi prAkRtAdayo dadyuH, na ko'pyatra pratiniyamaH / na caitadatraivocyate, kintu loke'pi 'siddhaM' pratItamidam , yathA30 zramaNasyApi 'paJcakaM' paJcarUpakamUlyaM bhANDaM bhavati / iha ca rUpako yasmin deze yad nANakaM vyavahriyate tena pramANena pratipattavyaH // 4217 // atha kutrikApaNaH kathamutpadyate / ityAha puzvabhavigA u devA, maNuyANa kariMti paaddiheraaii|| 1 ku.si ya puDhavIsaNNA tAmA0 // 2 Niko tti tAmA0 // 25 Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 4214-22] tRtIya uddezaH / 1145 logaccherayabhUyA, jaha cakkINaM mahANihayo / 4218 // 'pUrvabhavikAH' bhavAntarasaGgatikA devAH puNyavatAM manujAnAM 'prAtihAryANi' yathAbhilaSitAthopaDhaukanalakSaNAni kurvanti / yathA lokAzcaryabhUtAH 'mahAnidhayaH' naisarpaprabhRtayaH 'cakriNAM' bharatAdInAM prAtihAryANi kurvanti / vartamAnanirdezastatkAlamaGgIkRtyAviruddhaH / evaM kutrikApaNA utpadyante // 4218 // te caiteSu sthAneSu purA babhUvuH iti darzayati ujeNI rAyagihaM, tosalinagare isI ya isivaalo| dikkhA ya sAlibhadde, uvakaraNaM sayasahassehiM // 4219 // ujjayinI rAjagRhaM ca nagaraM kutrikApaNayuktamAsIt / tosalinagaravAstavyena ca vaNijA RSipAlo nAma vAnamantara ujjayinIkutrikApaNAt krItvA khabuddhimAhAtmyena samyagArAdhitaH, tatastena RSitaDAgaM nAma saraH kRtam / tathA rAjagRhe zreNike rAjyamanuzAsati zAlibhadrasya 10 suprasiddhacaritasya dIkSAyAM zatasahasrAbhyAm 'upakaraNaM' rajoharaNa-pratigrahalakSaNamAnItam , ato jJAyate yathA rAjagRhe kutrikApaNa AsIditi purAtanagAthAsamAsArthaH // 4219 // sAmpratamenAmeva vivRNoti pajoe NarasIhe, Nava ujeNIya kuttiyA aasii| bharuyacchavaNiya'saddaha, bhUya'TThama sayasahasseNaM // 4220 // 15 kammammi adijaMte, ruTTho mArei so ya taM ghettuM / bharuyacchA''gama, vAvAradANa khippaM ca so kuNati // 4221 // bhIeNa khaMbhakaraNaM, etthussara jA Na demi vAvAraM / Nijita bhUtatalAgaM, AseNa Na pehasI jAva // 4222 // caNDapradyotanAmni narasiMhe avantijanapadAdhipatyamanubhavati nava kutrikApaNA ujjayinyA-20 mAsIran / tadA kila bharuyacchAo ego vANiyao asadahaMto ujeNIe AgaMtUNa kuciyAvaNAo bhUyaM maggai / teNa kuttiyAvaNavANieNa ciMtiyaM--'esa tAva maM pavaMcei tA eyaM molleNa vAremi' tti bhaNiyaM-jai sayasahasse desi to demi bhUyaM / teNa taM pi paDivannaM tAhe teNa bhannaipaMcarattaM udikkhAhi tao dAhAmi / teNa aTThamaM kAUNa devo pucchio / so bhaNai-dehi, 25 imaM ca bhaNihija-jai kammaM na desi to bhUo tuma ucchAehii / 'evaM bhavau' ti bhaNitA gahio teNa bhUo bhaNai-kammaM me dehi / dinnaM, taM khippameva kayaM / puNo maggai, annaM dinnaM / evaM savvammi kamme niTThie puNo bhaNai-dehi kammaM / teNa bhannai-etthaM khaMbhe caDuttaraM karehi jAva annaM kiMci kammaM na demi / bhUo bhaNai-alAhi, parAjito mi, ciMdhaM te karemi-jAva nAvaloesi tattha talAgaM bhavissai / teNa asse vilaggiUNa bArasa joyaNAI 30 gaMtRNa paloiyaM jAva takkhaNameva kayaM teNa bharuyacchassa uttare pAse bhUyatalAgaM nAma talAgaM / __ amumevArthamabhidhitsurAha-"bharuyaccha" ityAdi / bharukacchavaNijA azraddadhatA 'bhUtaH' 1deghasseNaM tAbhA0 // 2 to eNaM mo' bhA0 // Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1146 saniyukti-laghubhASya-vRtti ke bRhatkalpasUtre [ trikRmaprakRte sUtram 13 pizAcavizeSaH kutrikApaNe mArgitaH / tato'STamaM kRtvA zatasahasreNa bhUtaH pradattaH, idaM ca bhaNitam-karmaNyadIyamAne ayaM 'ruSTaH' kupito mArayatIti / sa ca bhUtaM gRhItvA bharukacche AgamanaM kRtvA vyApAradAnaM tasya kRtavAn / sa bhUtastaM vyApAra kSiprameva karoti / tataH sarvakarmaparisamAptau vaNijA bhItena bhUtasya pArthAt stambha ekaH kArayAJcake / tatastaM bhUtamabhihitavAn5 yAvadaparaM vyApAra na dadAmi tAvad 'atra' stambhe 'utsara' ArohA-'varohakriyAM kuru iti bhAvaH / tataH sa bhUta uktavAn--nirjito'haM bhavatA, ata AtmanaH parAjayacihnaM karomi / azvena gacchan yAvad 'na prekSase' na pazcAdavalokase tatra pradeze taDAgaM kariSyAmi iti bhaNitvA tathaiva kRte bhUtataDAgaM kRtavAn // 4220 // 4221 // 4222 // emeva tosalIe, isivAlI vANamaMtaro tattha / 10 Nijita isItalAge, rAyagihe sAlibhaddassa // 4223 // 'evameva' tosalinagaravAstavyena vaNijA ujjayinImAgamya kutrikApaNAd RSipAlo nAma vAnamantaraH krItaH / tenApi tathaiva nirjitena RSitaDAgaM nAma sarazcakre / tathA rAjagRhe zAlibhadrasya rajoharaNaM pratigrahazca kutrikApaNAt pratyekaM zatasahasreNa krItaH // 4223 // atha sapta niryogAn vyAcaSTe15 tiNNi ya attavetI, cattAri ya pUyaNArihe deti / ditassa ya cittavyo, sehassa viciMcaNaM kA vi // 4224 // ___ sa sapta niyogAn gRhItvA pravrajato'yaM guNaH-- teSAM saptAnAM niryogANAM madhyAt trIn sa zaikSaH 'AtmArthayati' Atmano'rthAya gRhNAtItyarthaH; caturazca niryogAn 'pUjanArhANAm' AcAryopAdhyAya-pravarti-saGghATakasAdhUnAM prayacchati / tasya caivaM prayacchato yadyasau niryogaH zuddhaH 20 tato grahItavyaH / athAzuddhastataH zaikSasya dAtavyaH / zaikSasyAbhAve 'vivecanaM' pariSThApanaM tasya kriyate // 4224 // evaM tasya trIn niryogAn gRhItvA pravajitasya yad bhavati tad darzayati sajjhAe palimaMtho, paDilehaNiyAe~ so havai siggo|| egaM ca deti tahitaM, doNNi ya se appaNo huMti // 4225 // ___ tasya trIn niryogAn ubhayakAlaM pratyupekSamANasya mahAn svAdhyAyaviSayaH parimantho bhavati / 25 tayA ca mahatyA pratyupekSaNayA saH 'siggaH' parizrAnto bhavati / tata evaM nirviNNaH san sa ekaM niryoga sUrINAM dadAti / pradatte ca tasmin tasya dvau niryogAvAtmanaH sattAyAM bhavataH // 4225 / / evamapyasau dvAbhyAM niryogAbhyAM zeSasAdhubhyo anyAdRza iva dRzyate tataH niggamaNe bahubhaMDo, katto kataro va vANio ei| bitiyaM pi deti tahiyaM, mA bhaMte ! dullahaM hojA // 4226 // 30 mAsakalpe pUrNe tataH kSetrAd nirgacchatAM sa evaikaH 'bahubhANDaH' bahUpakaraNo dRzyate tato lokastamuddizya bravIti-aho! kutaH kataro vA ayaM vANija evamupaskarasambhArabhAritaH samupaiti / evamupahAsamAkarNya sa dvitIyamapi niryogaM gurUNAM dadAti / tatra ca gurubhirvakta1 etadantargataH pAThaH bhA0 nAsti // Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 15 bhASyagAthAH 4223-31] tRtIya uddezaH / 1147 vyam -'he bhadanta !' Arya ! mA 'te' tava bhUyo durlabhamupakaraNaM bhaved ata AtmapArzve eva tAvad dhAraya // 4226 // sa prAha bhAreNa khaMdhaM ca kaDI ya bAhA, pIlijae Nissasae ya uccaM / teNA ya uvadhINamabhiddavejA, Na ittiyA iMti mamovabhogaM // 4227 // mama mArga gacchato dvayoH pratyavatArayormahAn bhAro bhavati, tena skandhaH kaTI bAhA ca / gADhataraM pIDyate, tatazca 'uccam' UddhaM niHzvasImyaham , niHzvAsenAkulo bhavAmItyarthaH / stenAzca mAmupakaraNamAlitaM dRSTvA upadhikAraNAdabhiveyuH / etAvanti ca vastra-pAtrANi mamopabhogaM nAyAnti // 4227 // yacca bhagavadbhiruktam-'mA bhUyo durlabhaM bhavet' tatrocyate jaM hohiti bahugANaM, imammi dhammacaraNaM pavaNNANaM / taM hohiti amhaM pI, tumhehi samaM pavaNNANaM // 4228 // yad yupmAkaM bahUnAm 'asmin' bhAgavate zAsane dharmacaraNaM prapannAnAmupakaraNaM bhaviSyati tadasmAkamapi yuSmAbhiH samaM hiNDamAnAnAM cAritraM prapannAnAM bhaviSyati // 4228 // eSa tatprathamatayA pravrajato vidhiruktaH / atha pUrvopasthitaviSayaM tamevAha-~ siddhI vIraNasaDhae, abbhuTThANaM puNo ajANate / kata kAritaM ca kItaM, jANate adhApariggahite // 4229 // yazcAritraM parityajya gRhavAsamupagatastasya kathaM punarapi pravrajyAyAmabhyutthAnasiddhiH snyjaataa|| atra vIraNasaDhakadRSTAnto vaktavyaH, evaM tasya punarabhyutthAnaM bhavati / sa ca dvidhA-jAnAno ajAnAnazca / yaH kalpA-'kalpavibhAgaM jAnAti sa jAnAnaH, tadviparIto ajAnAnaH, agItArtha ityarthaH / ajAnati bhUyaH pratrajyAyAmabhyuttiSThamAne kRtaM vA kAritaM vA krItaM vA dIyamAnaM pUrvoktavidhinA kalpate / yastu jAnAnastasya 'yathAparigRhItAni' zuddhAnyeva grahItuM kalpante, na 20 kRta kAritAdIni // 4229 // atha vIraNasaDhakadRSTAntamAha jaha so vIraNasaDhao, NaitIraruho jalassa vegeNaM / thovaM thovaM khaNatA, chUDho soyaM tato bUDho // 4230 // yathA 'saH' kazcid vivakSitaH 'vIraNasaDhakA' vIraNAnAM-tRNavizeSANAM stambo nadyAstIre rohati sma-jAyate seti nadItIraruhaH, nadyAH pratyAsannatayA jalasya vegena stokaM stokena khanatA 25 bhUmikAnihitamUlajAlo'pyacirAdeva srotasi prakSiptaH / tatazca srotasA 'vyUDhaH' vAhayitvA samudraM prApita iti bhAvaH // 4230 // eSa dRSTAntaH / ayamarthopanayaH-- Thiya-gamiya-diTTha-'didvehi sAdhuhiM aharihaM smnnusttttho| uNhehuNhatarehi ya, cAlijati baddhamUlo vi // 4231 // kazcit pazcAtkRtaH siddhaputrakAdivizeSeNa, sAdhUnAmAgamanamArgabhUte kacid grAme gRhavAsa-30 madhyAsya tiSThan ye tatra mAsakalpaM varSAkalpaM vA sthitAH sAdhavaH, ye ca "gami" ti tatra 1 jai hodeg mo0 le0 // 2 pi hu, tu tAmA0 // 3 yadi yu' ta* De0 mo0 le0 // 4 sto kha. bhA. kAM // Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1148 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [trikRtsaprakRte sUtram 14 gacchanta Agacchanto vA dvitrANi dinAni tiSThanti, taipTaraSTaizca sAdhubhiH 'yathArha' yathAyogya 'samanuziSTaH san' uNaruNatarazca vacanarudakavegasthAnIyairanekazaH preryamANaH kalatrAdiparigrahapravistAreNa baddhamUlo'pi cAlyate, gRhavAsaM tyAjayitvA saMyamarUpe srotasi prakSipya gaccharalAkaraM prApyata iti bhAvaH // 4231 // atha jAnAnA-'jAnAnaviSayaM vidhivibhAgamAha kappA-kappavisese, aNadhIe jo u saMjamA clio| puvvagamo tassa bhave, jANate jAi~ suddhAiM // 4232 / / vastra-pAtrAdiviSaye kalpA-kalpavizepe anadhIte sati yaH saMyamAt calitastasya pUrvaHprAktano gamaH-prakAro bhavati yathA zaikSagRhasthasyoktaH / yastu kalpA-'kalpavidhiM jAnAti tasya sarvANi zuddhAnyeva grahItuM kalpante, na krItAdidoSaduSTAni // 4232 // 10 sUtram niggaMthIe NaM tappaDhamayAe saMpavvayamANIe kappar3a rayaharaNa-goccha-paDiggahamAyAe cauhi~ kasiNahiM vatthehiM AyAe saMpavvaittae / sA ya puvovaTiyA siyA evaM se no kappai rayaharaNa-goccha-paDiggahamAyAe cauhiM kasiNehiM vatthehiM AyAe saMpavaittae / kappai se ahApariggahiehiM vatthehiM AyAe saMpavaittae 14 // asya vyAkhyA prAgvat / sa navaraM nirgranthyAzcaturbhiH pratyavatAraiH sahitAyAH pravajituM kalpate iti vizeSaH // atha bhASyam20 eseva gamo NiyamA, niggaMthINaM pi hoi nAyavyo / jANaMtINaM kappati, ghettuM jeM adhApariggahite // 4233 // eSa eva gamo nirgranthInAmapi bhavati jJAtavyaH / sA ca pUrvopasthitA syAditi atra sUtre tAsAM kalpA-'kalpavibhAgaM jAnatInAM yAni 'yathAparigRhItAni' zuddhAni tAni kalpante grahItum / "je" iti vAkyAlaGkAre // 4233 // samaNINaM NANattaM, NijjogA tAsi appaNo curo| cauro paMca va sesA, AyarigAdINa aTThAe // 4234 // nirgranthebhyaH sakAzAt zramaNInAmidaM 'nAnAtvaM' vizeSa ucyate-'tAsAM' pravrajantInAmAtmano yogyAzcatvAro niyoMgA bhavanti, zeSAstu AcAryAdInAmarthAya catvAro vA paJca vA / tatra yadA catvArastadA ekamAcAryasya dvitIyaM pravartinyAH tRtIyaM gaNAvacchedinyAH caturtha saGghATaka 1 degmAyAe jAva saMpavvaittae / kappaha bhA0 // 2 // etadantargataH pAThaH bhA0 nAsti / 3 neyaco taabhaa.||4'tiinn Na kadeg bhA0 taabhaa0|| 26 Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 4232-36] tRtIya uddezaH / 1149 sAvyAH prayacchati / yadA tu paJca tadA catvArastathaivAcAryAdInAM paJcamaH punaruMpAdhyAyasya yogya iti cUrNyabhiprAthaH / vRhadbhASyakAraH punarAha--- cattAri appaNo se, cauro paMca'hava sesagA huMti / Ayariya uvajjhAe, pavattiNi'bhiseya saMghADe / paMcee nijjogA, abhisegA vajja huti cattAri / ti / // 4234 // // trikRtsnaprakRtaM samAptam // 15 sa ma va sa ra Na prakRtam sUtram no kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA paDhamasamosaraNuddesapattAI celAiM pddigghitte|| V kaippai niggaMthANa vA niggaMthINa vA doccasamo. saraNuddesapattAI celAI paDiggahittae >> 15 // athAsya sUtrasya kaH sambandhaH ? ityAha diTTa vatthaggahaNaM, na ya vutto tassa gahaNakAlo u / osaraNammi agejjhaM, teNa samosaraNasuttaM tu // 4235 // pUrvasUtre vastragrahaNaM dRSTam , na ca 'tasya' vastrasya grahaNakAla uktaH, kadA kalpate kadA ca na ? iti / aMto varSAkAlAkhye prathame 'osaraNe' samavasaraNe agrAhyaM tad vastram , dvitIye tu RtubaddhAkhye grAhyamiti nirUpaNAya idaM samavasaraNasUtramArabhyate // 4235 // ahavA vi sauvadhIo, seho davyaM tu eyamakkhAyaM / taM kAle khittammi ya, gajjhaM kahiyaM agajhaM vA // 4236 // 10 athavA pUrvasUtre sopadhikazaikSalakSaNaM dravyametadAkhyAtam / 'tad' dravyaM kutra kAle kSetre vA grAhyam ? kutra vA agrAhyam ? ityadhunA pratipAdyate // 4236 // anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-4 "no kappaI" tti ArSatvAdekavacanam / >> no kalpante nirgranthAnAM vA nirgranthInAM vA prathamasamavasaraNe-varSAkAle uddezaH-kSetra-kAlavibhAgastaM 1N etacihnAntargato'yaM sUtrAMzaH bhA0 pustake nAtra vartate, kintu agre 4295-96 gAthA'nantara pRthaksUtratvenopakSipto vartate / TIkA'pyasya sUtrAMzasya bhA. prato nA'tra vartate kintu tatraiva iti bhA. pratI sUtravyAkhyAyAM bhASyagAthAvyAkhyAyAmapi ca tatra tatra pAThabhedA dRzyante / dRzyatA patra 1149 TippaNI 2, patra 1150 TippaNI 1-2 cUrNikRtA vizeSacarNikRtA ca punaH sahaiva sUtrAMzadvayamatropanyastamapi punaruparyukta 4295-96 gAthA'nantaraM dvitIyasamavasaraNasUtrAMza upakSipto varIyate / dRzyatAM patra 1164 TippaNI 1 // 2 atha kiM vastrasya grahaNe kAlaH ko'pi vidyate ? ityAha-'avasaraNe' varSA kAle agrAhyaM tad vastram , ata idaM bhA0 // 3 >> etacihnAntargataH pAThaH bhA0 nAsti // Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 1150 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ samavasaraNaprakRte sUtram 15 prAptAni prathamasamavasaraNoddezaprAptAni 'celAni' vastrANi pratigrahItum / kimuktaM bhavati ?iha sAdhavo yatra varSAvAsaM cikIrSavastat kSetraM yAvad nAdyApi prApnuvanti prAptA vA paraM nAdyApyASADhapUrNimA lagati tAvat kalpante vastrANi pratigrahItum / atha varSAvAsaprAyogyaM kSetraM prAptAH ASADhapUrNimA ca saJjAtA tata iyantaM kSetra kAlavibhAgaM prAptAni vastrANi na kalpante / 54 'dvitIyasamosaraNoddezaprAptAni tu kalpante / >> iti sUtrasaGkepArthaH // sAmprataM vistarArthamabhidhitsuH preryamutthApayannAha - paDhamammi samosaraNe, uddesakaDaM na kappatI jassa / tassa u kiM kappaMtI, uggamadosA u avasesA // 4237 // iha paraH prastutasUtrasya sUriparamparAyAtamanantaroktamarthamanavabudhyamAnaH prerayati-nanu ca 10 sUtre "uddesapattAI" ti yat padaM tasyAyamarthaH-uddezanamuddezaH-auddezikAkhyo dvitIya udgamadoSastaM prAptAni vastrANi na kalpante, etacca na yujyate, yato yasya sAdhoH prathamasamavasaraNe uddezakRtaM vastrAdi na kalpate tasya avazeSAH AdhAkarmAdayaH paJcadazodgamadoSAH kiM kalpante ? yadevamuddezakRtameva pratiSidhyate // 4237 // para eva sUrINAmabhiprAyamAzaGkaya pariharati ___ uddesaggahaNeNa va, uggamadosA u savve jati ghitaa| __uppAdaNAdi sesA, tamhA kappaMti kiM dosA // 4238 // atha "ekagrahaNe tajjAtIyagrahaNam" iti nyAyAd uddezagrahaNena sarve'pyudgamadoSA gRhItAH; evaM tarhi utpAdanAdayaH zeSA doSAH kiM kalpante ? yenodgamadoSA eva gRhyante // 4238 // para evAcAryasyAzayamAzaGkamAna idamAha___ahavA uddissa katA, esaNadosA vi hoti gahitA tu / AdIaMtaggahaNe, gahiyA uppAdaNA vi tahiM // 4239 // athavA yasmAdeSaNAdoSA api sAdhUna 'uddizya' praNidhAya kRtAH ata uddezagrahaNena te'pi gRhItAH / evaM ca Adyasya-udgamadoSakalApasya antyasya ca-eSaNAdoSajAlasya grahaNe utpAdanAdoSA api gRhItA atra mantavyAH, "AdyantagrahaNe madhyasyApi grahaNam" iti nyAyAt / ato dvAcatvAriMzadapi doSA na kalpante iti siddham // 4239 // 25 evamAcAryasyAkUtamAzaya dUSaNAntaramAha ee a tassa dosA, uDubaddhe jaM ca kappate cittuM / koI bhaNija dosu vi, Na kappati sutaM tu sUeti // 4240 // yadyevaM sAmarthyAkSiptA dvAcatvAriMzadapi doSAH prathamasamavasaraNe pratiSiddhAstahi RtubaddhAkhye dvitIyasamavasaraNe ete sarve'pi doSAstasya sAdhoH kalpante; yathA atraiva sUtre'bhihitam39 "kalpante dvitIyasamavasaraNe uddezaprAptAni celoni pratigrahItum" ato'pi jJAyate dvitIyasama 1> etacihnAntargataH pAThaH bhA0 nAsti // 2 yathA'gretanasUtra evAbhidhAsyate-"kalpante dvitIyasamavasaraNe uddezamAptAni celAni pratigrahItum" evaM kazcit paro brUyAt tatra sUrirAha iti bhA0 pAThaH // Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 4237-44] tRtIya uddezaH / 1151 10 vasaraNe dvAcatvAriMzaddoSaduSTamapi kalpate / evaM kazcit paro bhaNet tatra sUrirAha-dvayorapi samavasaraNayorna kalpante / bhUyo'pi paraH prAha--yad yUyaM dvitIye'pi samavasaraNe pratiSedhayatha tanna yujyate, yataH 'zrutaM' sUtrameva "kalpate" iti bruvANamanujJAM sUcayati // 4240 // api ca evaM suttavirodho, doccammi kappati tti jaM bhaNitaM / / suttaNivAto jammi ta, taM suNa vocchaM samAseNaM // 4241 // 5 evaM bhavatAM sUtreNa samaM virodhaH prApnoti, yataH sUtre "dvitIye samavasaraNe kalpate" iti bhaNitam / atha gururAha-sarvamapyetadAkAzaromanthanamiva lakSyate, sUtrAbhiprAyamanavabudhyaiva yathAtathApralapanAt / kaH punaH sUtrAbhiprAyaH ? iti ced ata Aha-yasminnarthe sUtrasya nipAtaH-avatArastaM zRNu 'samAsena' saGkepeNa vakSye'ham // 4241 // sosaraNe uddese, chabidhe pattANa doNha paDisedho / appattANa u gahaNaM, uvadhissA sAtiregassa // 4242 // prathamasamavasaraNaM jyeSThAvagraho varSAvAsa iti caikArtham / dvitIyasamavasaraNam Rtubaddha iti caikArtham / tatra ya uddezastadviSayaH SaDvidho nikSepaH kartavyaH / "pattANa duNha paDiseho" ti ArSatvAd vibhaktivyatyaye 'dvAbhyAM' kSetra-kAlAbhyAM prAptAnAM vastrAdigrahaNe pratiSedho bhavati, aprAptAnAM tu sAtirekasyopadhergrahaNaM bhavati iti' niyuktigAthAsamAsArthaH // 4242 // 15 atha vistarArtha ucyate-tatroddezaH SoDhA-nAmoddezaH sthApanoddezaH dravyoddezaH kSetroddezaH. kAloddezo bhAvoddezazceti / nAmoddezo yasyoddeza iti nAma kriyate / sthApanoddeza uddezavataH puruSAdeH sthApanA / dravyoddezaM jJa-bhavyazarIravyatiriktaM vayameva bhASyakRdAha davveNaM uddeso, uddissati jo va jeNa davveNaM / / davvaM vA udisate, davyabhUo tadaTThI vA // 4243 // 'dravyeNa' rajoharaNAdinA yad uddezaH kriyate sa dravyoddezaH / yo vA 'yena' sacittAdinA dravyeNoddizyate, tatra sacittena yathA-gobhirgomAn , turagaisturagapatiH, gajaigajapatiriti; acittena yathA-daNDena daNDI, chatreNa chatrI, kapAlena kapAlItyAdi; mizreNa yathAzakaTena zAkaTikaH, rathena rathika ityAdi / dravyaM vA vyAdhiprazamanaM yaduddizati, amukamauSadha. dravyaM bhavatA grahItavyamiti / 'dravyabhUto vA' jJAtA anupayukto yad aGga-zrutaskandhAdikamuddi-25 zati / 'dravyArthI vA' dravyanimittaM dhanurvedAdikaM yaduddizati eSa sarvo'pi dravyoddezaH // 4243 // khittammi jammi khitte, udissati jo va jeNa khetteNa / [Ava.ni.1073] emeva ya kAlassa vi, bhAvo u pasatthamapasattho // 4244 // kSetroddeze cintyamAne yasmin kSetre aGga-zrutaskandhAderuddezaH kriyate vyAvaya'te vA; yo vA yena kSetreNoddizyate-abhidhIyate, yathA-bharate bhavo bhArataH, surASTrAyAM bhavaH saurASTraH, 30 magadheSu bhavo mAgadha ityAdi / evameva ca yasmin kAle aGgAdikamuddizyate, yena vA kAlenoddizyate, yathA-suSamAyAM bhavaH sauSamaH, zaradi jAtaH zArada ityAdi; eSa kAloddezaH / 1degti saGgrahagA bhA0 // 20 Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1152 bhAvoddezo dvidhA - prazasto'prazastazca // 4244 // ubhayamapi darzayatikohAI apasattho, NANAmAdI ya hoi u pasattho / udao vi khalu pattho, titthakarA ''hAraudayAdI / / 4245 // krodha- mAnAdiraudayako bhAvo aprazasto bhAvoddezaH / jJAna darzanAdiH kSAyopazamika aupa5 zamikaH kSAyiko vA bhAvaH prazasto bhAvoddezo bhavati / 'udayo'pi' audayikabhAvo'pi tIrthakarA-''hAraka-yazaHkIrtyAdinAmakarmodayarUpaH prazasto bhavati / Adizabdasya gAthAyAM vyatyayena nirdezo bandhAnulomyAt / atra kSetroddezena kAloddezena cAdhikAraH, zeSAstu vineyavyutpAdanArthamuccaritArthasadRzA iti kRtvA prarUpitAH / tadatra pareNa yad udgamaudezikaM pratipAditaM tad nAdhikRtamiti sthitam // 4245 // atha " prAptAnAm" iti padaM vyAkhyAtikhitteNa ya kAleNa ya, pattA pattANa hoti caubhaMgo / dohi vipatto tatio, paDhamo vitio ya ekkeNaM // 4246 // kSetreNa kAlena ca prAptA - prAptAnAM caturbhaGgI bhavati-kSetreNa prAptA na kAlena 9 kAlena prAptA na kSetreNa 2 kSetreNa kAlena ca prAptAH 3 nApi kSetreNa nApi kAlena 4 / atra tRtIyo bhaGgo dvAbhyAmapi kSetra - kAlAbhyAM prAptaH, caturthaH punarubhAbhyAmapyaprAptaH // 4246 // athAmUneva bhaGgAn bhAvayati - 10 15 saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ samavasaraNaprakRte sUtram 15 vAsAkhitta purokhaDa, uDubaddha ThiyANa khettao patto / addhANamAdihiM, dullabhakhitte va vIo u / / 4247 // varSAkSetre 'puraskRtaM' prathamata RtubaddhakAle sthitAnAM 'kSetrataH prAptAH' iti prathamo bhaGgo bhavati / iyamatra bhAvanA - Rtubaddhe caramo mAsakalpo yatra kRtaH anyacca varSAvAsaprAyogyaM kSetraM nAsti 20 tatastatraiva varSAvAsaM kartukAmA ASADhapUrNimAmadya pyaprApnuvantaH kSetrataH prAptA na kAlata ityAdyo bhaGgo bhavati / adhvapratipannatAdibhiH kAraNairdurlabhe vA varSAvAsaprAyogye kSetre'pAntarAla eva ASADha pUrNimA saJjAtA evaM dvitIyo bhaGgo bhavati // 4247 // AsADha puNimAe, ThiyA u dohiM pi hoMti pattA u / [da. zru.ni. 63 ] tattheva ya paDisijjhai, gahaNaM Na u sesabhaMgesu // 4248 // 25 varSAkSetre ASADhapUrNimAyAM ye sthitAste dvAbhyAmapi kSetra - kAlAbhyAM prAptA bhavanti / ASADhapUrNimAmaprAptAnAmantarA adhvani varttamAnAnAM Rtubaddhe mAsakalpena vA anyatra kSetre sthitAnAM caturtho bhaGgo bhavati / atra ca 'tatraiva' tRtIyabhaGga eva vastrAdInAM grahaNaM pratiSidhyate, na 'zeSeSu' prathama - dvitIya- caturthabhaGgepu, ekatareNa dvAbhyAM vA aprAptatvAt // 4248 // etena " doha paDiseho " tti vyAkhyAtam / atha "appattANa tu gahaNaM, uvahissA sAire30 gassa" ( gA0 4242 ) ti pazcArdhaM vyAcikhyAsurAha duha jao egassA, NiSphajati jaM ca hoti vAsAsu / aggahaNammi vi lahugA, tattha vi ANAdiNo dosA // 4249 // iha varSAkAle kSetra - kAlAbhyAmaprAptaireva sAtireka upadhigrahItavyaH / kiyatpramANaH ? iti Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 4245-53 ] tRtIya uddezaH / 1153 ced ucyate--- dvayorjanayoH sambandhinA yAvatopakaraNenaikasya sAdheoryogyaH paripUrNaH pratyavatAro - 'tirikto nippadyaMte, yacca varSAsu varSAkalpAdikamupayujyate tadAtmano yogyaM dviguNaM bhavati, iyatpramANaM grahItavyam / idamuktaM bhavati -- ekaikaH sAdhurardhatRtIyAn pratyavatArAn gRhNAti / kiM kAraNam ? kadAcidadhvanirgatAH sAdhavo viviktA AgaccheyuH tato dvau sAdhU ekasya sAdhoH sampUrNaM pratyavatAraM prayacchataH, tayozcAtmanaH pratyekaM dviguNAH pratyavatArAstiSThanti / yadyevaM na 5 gRhNanti tatazcaturlaghukAH, tatrApyAjJAdayo doSA bhavanti // 4249 // varSAvatiriktopakaraNagrahaNe kAraNamupadarzayituM dRSTAntamAha Goatvakkhara hAdiyANa taha khAra- kaDuya-bhaMDANaM / vAsAratta kuTuMbI, atiregaM saMcayaM kuNai // 4250 // dravyaM - hiraNyAdi, upaskaraH - sUrpAdi, snehaH - ghRtaM tailaM vA, AdizabdAderaNDAditailaparigrahaH, 10 kSAraH - vastulAdiH lavaNaM vA, kaTukaM zuNThI- pippalyAdi, bhANDAni - vaTa- piTharAdIni, athavA kaTubhANDaM - vesaNa - marica-hiGgu prabhRtidravyajAtam / eteSAM dravyopaskarAdInAM kuTumbyapi varSArAtre - 'tiriktaM saJcayaM karoti // 4250 // kiM kAraNam ? iti ced ucyate vaNiyANa saMcaraMtI, haTTA Na vahaMti kammaparihANI | laNNAssse va kiM kAhiti agahite puvi // 4251 // 15 varSAkAle vaNijo grAmeSu krayavikrayArthaM na saJcaranti, pattaneSvapi varSa- vardalavazena haTTA na vahanti, api ca yadi kuTumbI dravyopaskarAdInAmatiriktaM saJcayaM na kuryAt tata utpanne prayojane krayavikrayArthaM tena ApaNavIthyAM gantavyam, tatazca halakarSaNaprabhRtInAM karmasaMyogAnAM parihANirbhavati, glAnatve vA saJjAte 'AdezeSu vA' prAghUrNa keSvAgateSvatiriktasaJcaye pUrvamagRhIte kiM pathya bhojana- prAghUrNakabhaktyAdikaM kariSyati ? // 4251 // taha atithigA vi ya, jo jArisoM tassa saMcayaM kuNati / iha puNa chaha virAhaNa, paDhamammi ya je bhaNiya dosA / / 4252 // ' tathA ' iti dRSTAntAntaropanyAse / 'anyatIrthikA api' sarajaskAdayaH 'yo yAdRzaH' yasya yenopakaraNena prayojanamityarthaH sa tasyAtiriktaM saJcayaM varSAsu karoti, yathA-- sarajaskA rakSAyAH, dakasaukarikA mRttikAyAH, boTikAzchagaNa lavaNayorityAdi / 'iha' iti asmin 25 punarjenazAsane yadyatiriktamupakaraNaM na gRhNanti tataH SaNNAM jIvanikAyAnAM virAdhanA bhavati / athAtiriktopakaraNAbhAvAd varSAsUpadhiM gRhNanti tato ye prathame samavasaraNe upakaraNaM gRhNato doSa bhaNitAstAn prApnuvanti // 4252 // kathaM punaH SaNNAM kAyAnAM virAdhanA bhavati / iti ucyate rayaharaNeNolleNaM, pamajaNe pharusasAla puDhavIe / gAmaMtarita galaNe, puDhavI udagaM ca duvihaM tu // 4253 // 1dyate, yena varSA" bhA0 kAM0 vinA // 2degcchanti, tayo' mo0 le0 vinA // 3 'guNaH pratyavatArastiSThati bhA0 kAM0 // 20 30 Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1154 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ samavasaraNaprakRte sUtram 15 "pharusasAla" ti kumbhakArazAlA tasyAM varSAsu sthitAnAM dvitIyarajoharaNAbhAve yad varSeNAbhUtaM rajoharaNaM tenaiva pramArjane pRthivIkAyasya virAdhanA / grAmAntaraM vA bhikSAcaryAdikAryeNa "iMta" ti gacchata Agacchato vA antarA gADhataraM varSitumArabdhe malinarajoharaNe parigalati pRthivIM 'dvividhaM ca' bhaumA-''ntarikSabhedAd dviprakAramudakaM virAdhayati // 4253 // ahavA aMbIbhUe, udagaM paNao ya tAvaNe agnnii| ullaMDagabaMdha tasA, ThANAisu keNa va pamaje // 4254 // athavA dvitIyarajoharaNAbhAve yadA''deM rajoharaNaM zoSayati tato'vagrahAt sphiTati / atha na zoSyate tato'mlIbhavati / evamamlIbhUte tasminnudakaM virAdhyate, panakazca sammUrcchati / athaitadoSaparihArArthamagnau tApayati tato'gnivirAdhanA / athATTaiNa pramArjayati tato dazikAnteSu 10 ullaNDakAH-mRdgolakAH pratibadhyante / teSu pratibaddheSu yadi pramArjanaM karoti tatastrasavirAdhanA, atha na pramArjayati tataH saMyamavirAdhanA / sthAna-niSadanAdiSu vA kena pramArjayatu // 4254 // emeva sesagammi, saMjamadosA u bhikkhaNijoe / cola-nisijjA ulle, ajIra gelaNNamAyAe // 4255 // evameva varSAkalpAdAvapi zeSopakaraNe 'bhikSAniryoge ca' paTalaka-pAtrabandharUpe dviguNe'. 15 gRhIte 'saMyamadoSAH' SaTkAyavirAdhanAlakSaNA rajoharaNavad vaktavyAH / colapaTTe rajoharaNaniSa dyAyAM ca dviguNAyAmagRhyamANAyAM bahirgatAnAM varSeNAIbhAve saJjAte nityaparibhogena bhaktaM na jIryate, ajIryamANe ca bhakte glAnatvaM bhavati, tatazca 'AtmavirAdhanA' paritApa-mahAduHkhAdikA // 4255 // kiJca addhANaNiggatAdI, paritA vA ahaba NaDa gahaNammi / 20 jaM ca samosaraNammi, ageNhaNe jaM ca paribhogo // 4256 / / chinnAdacchinnAdvA adhvano nirgatAH AdizabdAdazivAdikAraNa vinirgatA vA ye 'parIttAH' parimitopakaraNAH athavA "naTTha" tti naSTopakaraNA hAritopadhaya ityarthaH "gahaNammi" tti pratya nIkena vA upadhergrahaNe kRte viviktA AgaccheyuH / eteSAmAgatAnAmatiriktopakaraNAbhAvAd __ yadyupagrahaM na karoti tata upadhiniSpannaM prAyazcittam / atha tadartha nUtanamupadhiM gRhanti tato'pyu25 padhiniSpannam , yacca prathame samavasaraNe upakaraNagrahaNe doSajAlaM tat prApnuvanti / atha na gRhNanti tata upakaraNaM vinA yat tRNAdiparibhoge dUSaNakadambakaM tad AsAdayanti // 4256 // amumevArthaM vyAkhyAgranthena spaSTayati addhANaNiggayAdINamadeMte hoti uvadhiniSphanna / jaM te aNesaNa'ggi, seve deMta'ppaNA jaM ca // 4257 // 30 adhvanirgatAdInAmatiriktAbhAve upakaraNaM yadi na prayacchanti tata upadhiniSpannaM bhavati, prAyazcittamiti zeSaH / tacca jaghanye paJcakam , madhyame mAsalaghukam , utkRSTa caturlaghavaH / 'te ca' adhvAdinirgatA aneSaNIyopakaraNamagniM vA yad Asevante tanniSpannamaprayacchatAM prAyazcitam / athAtmIyamupakaraNaM teSAM prayacchanti tata AtmanaH parihANiH, yaccAtmanA tRNAdisevanaM Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 bhASyagAthAH 4254-62] tRtIya uddezaH / 1155 kurvanti tanniSpannam // 4257 // ke' punaH prathamasamavasaraNe vastragrahaNe doSAH ? ityAha->> attaTTha paraTThA vA, osaraNe geNhamANe paNNarasa / dAu paribhoga chappati, DauraM ulle ya gelaNaM // 4258 // athAtmano vA pareSAM vA-adhvanirgatAdInAmarthAya prathamasamavasaraNe upadhiM gRhNanti tata AdhAkarmAdayaH paJcadazodgamadoSA bhavanti / AtmopadhimadhvanirgatAdInAM dattvA tamevaikaM pratyavatAraM 5 nityaM paribhuJjAnasya SaTpadikAH sammUrcchanti / tAsu cAna-pAnamadhye patitAsu bhakSitAsu ca "DauraM" ti jalodaraM bhavati / ekapratyavatAreNa cATTaiNa rAtrau prAvRtena suptasya bhaktaM na jIryati, ajIryati ca glAnatvamupajAyate // 4258 // tamhA u geNhiyavvaM, bitiyapadammi jahA Na gennhejaa| __ addhANe gelanne, ahavA vi bhaveja asatIe // 4259 // yata evaM tasmAt kAraNAdAtmano dviguNapratyavatArAdetiriktaM grahItavyam / dvitIyapade yathA na gRhNIyustathA'bhidhIyate-adhvani vahamAnAnAM glAnatve vA dvividhAyAmasattAyAM vA vartamAnAnAmagrahaNaM bhavet // 4259 // idameva vyAkhyAti kAleNevadieNaM, pAvissAmaMtareNa vaaghaato| gelaNNe vA''ta-pare, duvidhA puNa hoti asatI u // 4260 // . 15 grISmasya carame mAsi kecidadhvAnaM pratipannAzcintitavantazca-yAvadASADhapUrNimA nopaiti tAvadetAvatA kAlena varSAkSetraM prApsyAmaH, antarA ca nadyAdivyAghAto bhaved ata ASADhapUrNimAkAle atikrAnte prAptAH tato dviguNo'tirikto vA upadhirna gRhItaH / athavA Atmano glAnatvena parasya vA-glAnasya vyAvRtatayA nAtirikto gRhItaH / asattA punardvividhA bhavatisadasattA asadasattA ca / sadasattAyAmaneSaNIyaM labhyate, athavA bahavaH sAdhavo vastragrahaNasyA- 20 kalpikA ekaH kalpikaH ataH sarveSAM yogyo'tiriktopadhimrahItuM na pAryate / asadasattA tu mArgitamapi na labhyate / etaiH kAraNaiH pUrvamatiriktopadhAvagRhIte'pi zuddhaH // 4260 // gahie va agahie vA, appattANaM tu hoti atigamaNaM / uvahI-saMthAraga-pAdapuMchaNAdINa gahaNaTThA // 4261 // evaM gRhIte'gRhIte vA varSAvAsaprAyogye upadhau kAlato'prAptAnAmASADhapUrNimAyA arvAk 23 paJcabhirdivasaivarSAkSetre 'atigamanaM' pravezo bhavati / kimartham ? ityAha-upadhiH-varSAkalpAdikaH saMstArakaH-kASThamayaH kambikAmayo vA pAdaproJchanaM-rajoharaNam AdizabdAt tRNa-DagalAdiparigrahaH, eteSAM grahaNArthamaprApte kAle praveSTavyam // 4261 // idameva vyaktIkaroti kAleNa apattANaM, pattA-'pattANa khettao gahaNaM / vAsAjogovadhiNo, khettammi tu DagalamAdINi // 4262 // 30 kAlato niyamAdaprAptAnAM kSetrataH prAtAnAmapAptAnAM vA varSAvAsayogyapaTalaka-pAtrabandhAderupa1rA etacihnagatamavataraNaM bhA0 nAsti // 2'dadhikaM pradeg ko0 // 3 degtare u vA tAbhA0 // 4degghAtena ruddhA: ata bhaa0||5yaamessnniiyN na ldegk0|| Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1156 saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ samavasaraNaprakRte sUtram 15 haNaM bhavati, etena prathama - caramabhaGgau sUcitau / kAlataH prAptairaprAptairvA kSetrato niyamAt prAptai galAdIni grahItavyAni, anena tu dvitIya-tRtIyabhaGgau gRhItAviti // 4262 // tAnyeva DagalAdIni darzayati Dagala-sasarakkha-kuMDa muha- mattagatiga-leva- pAdalehaNiyA / saMthAra-pIDha - phalagA, Nijogo caiva duguNo tu // 4263 // iSTakA-cIrAdimayAni DagalAni putaproJchanArthaM gRhyante / sarajaskaH - kSAraH, sa saMjJA- khelAdinisarjanArtham / kuTamukhaM - ghaTakaNThakaH, tatra glAnayogya mauSadhaM kAyikImAtrakaM vA sthApyate / mAtrakatrikaM - khelamAtrakaM kAyikImAtrakaM saMjJAmAtrakaM ceti / lepaH - pratItaH, sa vinaSTabhAjanasaMsthApanArtham / pAdalekhanikA varSAsu kardamanirlekhanArtham / saMstArakaH parizATI aparizATI 10 ceti dvividhaH, ubhayo'pi zayanArthaM jIvAdirakSaNArthaM ca gRhyate / pIThaM - chagaNAdimayam, upavezanArtham / phalakaH - campakapaTTA dimayaH, zayanopayogI / pAtrasatkazca 'niryogaH ' pratyavatAro dviguNaH / etAni sarvANyapi tadAnIM gRhyante // 4263 // atha ziSyaH praznayaticacAri samosaraNe, mAsA kiM kappatI Na kappati vA / kAraNiga paMca rattA, savvesiM malagAdINaM // 4264 // ASADha pUrNimAnantaraM ye catvAraH prathamasamavasaraNe mAsAsteSu grahItuM kalpate vA na vA ? | sUrirAha -- utsargato na kalpate, dvitIyapade kSetrasyAprAptau adhvanirgatA vA ASADhapUrNimAyAM prAptAstataH saMstArAdyupatriM DagalAdIni ca paJca rAtrindivAni gRhNanti, paryuSaNAkalpaM ca rajanyAmAkarSanti, tataH paJcamyAM paryuSaNaM kurvanti / atha pUrvoktakAraNAt paJcabhyAmeva te prAptAH tataH paJcarAtraM tathaiva saMstAraka-DagalAdIni gRhNanti, dazamyAM paryuSaNayanti / vizeSacUrNikRt punarAha - tANaM alaM AsADhapuNNimAe ceva ThiyA, tehi ya uvahI na gahio saMthAragAI tA jAva paMcarataM tAva gevhaMti, pacchA paMca divase pajjosavaNAkappaM kahaMti, dasamIe pajjosaveMti, eeNa kAraNeNaM kappai paMcarataM, aha paMcamIe pattA tAhe taheva paMca rattagA vati [ jAva bhaddavayasuddhapaMcamI ] ci / 20 5 15 evaM sarveSAM mallakAdInAmupakaraNAnAmarthAya kAraNikAni paJca rAtrindivAni pravardhamAnAni - 25 tAvad mantavyAni yAvad bhAdrapada zuddhapaJcamyAM gRhIte'gRhIte vA Dagala- mallakAdau niyamAt paryuSaNaM vidheyam // 4264 // tesiM tattha ThitANaM, paDilehucchuddha cAraNAdIsu / levAINa agahaNe, lahugA putri agahite vA / / 4265 / / 'teSAM' sAdhUnAM 'tatra' varSAkSetre sthitAnAmiyaM sAmAcArI -- sabhA - prapA -''rAma - devakula- zUnya- 30 gRhAdiSu yad vastram 'utsuddhaM' pathikAdibhiH parityaktaM tat pratyupekSante yadA kila kAryamutpatsyate tadA grahISyate / tadabhAve cAraNAdiSu pratyupekSante / varSAsu yadi lepam AdizabdAt pAtraM " 1 yogI / pate sarve'pi prathamataH kSetrabahirgRhyante / atha bahirna gRhItAstataH kSetra eva gRhyante bhA0 // Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 4263-70] tRtIya uddezaH / 1157 vA vastraM vA gRhNanti tatazcaturlaghukAH / pUrva vA lepAdIni yadi na gRhItAni tadA'pi caturladhu // 4265 // idameva vyAkhyAti-- vAsANa esa kappo, ThAyaMtA ceva jAvaM u sakosaM / - paribhutta vippaiNNaM, vAghAtahI nirikkhaMti // 4266 // "vAsANa" tti vibhaktivyatyayAd varSAsu tiSThatAmeSaH 'kalpaH' sAmAcaurI-sarvataH sakrozaM / yojanaM yAvad yat kArpaTikaiH paribhuktaM 'viprakIrNa' pUrva paribhujya tato'kizcitkaramiti malA pariSThApitaM tat tiSThanta eva vyAghAtArtha nirIkSante // 4266 // kaH punAghAtaH ? iti ced ucyate addhANaNiggatAdI, jhAmiya vRDhe va seha prijunnnne| AgaMtu bAhi puci, diTuM assaNNi-saNNIsu // 4267 // 10 adhvanirgatAdayaH sAdhava AgaccheyuH, AtmIyo vA upadhiH 'dhyAmitaH' dagdho bhavet , udakena vA vyUDhaH, 'zaikSo vA' avazyapravrAjanIyaH purANAdirupasthitaH, parijINoM vA upadhiH, etaiH kAraNairAgantukeSu tAlAcarAdiSu pUrva mArgayanti / tataH kSetrabahirasaMjJiSu pUrvadRSTam , 1 tataH saMziSu pUrvadRSTaM - gRhNanti // 4267 // athedameva bibhAvayiSurAgantukAn vyAkhyAtitAlAyare ya dhAre, vANiya khaMdhAra seNa saMvaTTe / 16 lAuliga-vaiga-sevaga-jAmAuga-paMthigAdIsuM // 4268 // 'tAlAcarAH' naTa-nartaka-caTTAdayaH, "dhAre" ti devacchatradhArakAH, 'vaNijaH' vAliJjakAH, rAjabimbasahitaM khacakra paracakraM vA skandhAvAra ucyate, rAjabimbavirahitA senA, caurapATIbhayena bahavo grAmA nAyakAdhiSThitA ekatra sthitAH saMvataH, lAkuTikAH-DaGgarAH, brajikAHgokulikAH, sevakAH-cArabhaTTakAH, jAmAtRkAH prasiddhAH, pathikAH-ye bahuvastraM dezaM prati 20 prasthitAH / evamAdiSu pUrva mArgayanti // 4268 // katham ? ityAha ___ AgaMtugesu putvaM, gavasatI cAraNAdisU baahiN| pacchA je saggAmaM, tAlAyaramAdiNo eMti // 4269 // "bAhi" ti sakrozayojanAntarvatiSvantarapallikAsahiteSu bAhyagrAmeSu ye 'AgantukAH' cAraNAdayasteSu pUrva gaveSayanti / 'pazcAd' bAhyagrAmeSu cAraNAdInAmabhAve ye tAlAcarAdayaH khagrAma-23 mAyAnti teSu gaveSayitavyam // 4269 // kathameteSu vastrasambhavaH ! ityAha laddhaNa Nave itare, samaNANaM deja sev-jaamaadii| cAraNa-dhAra-vaNINaM, paDaMti iyare u saDditagA // 4270 // sevaka-jAmAtRkA navAni vastrANi labdhvA 'itarANi' purANAni zramaNAnAM dadyuH / cAraNAnAM "dhAra" ti devacchatradhArANAM rAjAdayaH prasAdato vastrANi prayacchanti tAni purANAni vA te 30 1degva ukkosaM bhA0 / etadanusAreNeva bhA. TIkA / dRzyatAM TippaNI 3 // 2'TA pari tAmA. 'binA // 3rI-'utkRSTa kSetra' sako bhA0 // 4N etadantargataH pAThaH bhA. eSa vartate // 5vANijakAH mo0 // 6degraNa-devacchatradhArakANAM rAdeg bhA0 // Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1158 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ samavasaraNaprakRte sUtram 1.5 sAdhanAM dadhuH / "vaNINaM" ti vAliJjakavaNijAM valao vastrANi patanti / 'itare tu' pathikAdayaH 'zrAddhAH' zrAvakA bhaveyuH // 4270 // bahiAma-svagrAmeSu cAraNAdInAmabhAve vidhimAha __ bahi-aMta-'saNNi-saNNisu, jaM di8 tesu ceva jamadiTuM / keyi duhao va'saNNisu, gahite saNNIsu didvitare // 4271 // 6 "bahi" ti kSetrAbhyantare prativRSabhagrAmeSu ye'saMjJinasteSu pUrvadRSTaM vastraM mArgayanti, tadabhAve bahirmAmeSveva saMjJiSu pUrvadRSTam , tadaprAptau bAhyagrAmeSvevAsaMjJiSu pUrvamadRSTam , tadabhAve bahireva saMjJiSu pUrvamadRSTam ; tadabhAve antaH-mUlagrAme'saMjJiSu pUrvadRSTam , tadasattve mUlagrAma eva saMjJiSu pUrvadRSTam , tadaisambhave mUlagAma evAsaMjJiSu yat pUrvamadRSTam , tadabhAve mUlagrAma eva saMjJiSu pUrva madRSTaM vastraM mArgayanti / kecidAcAryA itthaM bruvate--'dvayorapi' bahirantarlakSaNayoH sthAnayoH 10prathamamasaMjJiSu gRhIte sati tato bahirantarvatiSveva saMjJiSu yathAkramaM dRSTam itaracca-adRSTaM gRha ntIti / kiM punaH kAraNaM pUrvadRSTaM prathamaM gRhyate ! ucyate-tatra hi pUrvapratyupekSitatvenAdhAkarmAdayaM utkSepa-nikSepAdayazca doSAH parihRtA bhavanti // 4271 // koI tattha bhaNejA, bAhiM khettassa kappatI gahaNaM / gaMtu tA paDisiddhaM, kAraNa gamaNe bahuguNaM tu // 4272 // 15 kazcid nodakaH 'tatra' iti anantaroktavyAkhyAne idaM bhaNet-~yadi pUrva prativRSabhagrAmeSu grahItavyaM tato mUlapAme, evaM tarhi dUratvAt kSetrAd bahirgrahaNaM sutarAM kalpate / gururAhakSetrAd bahirvarSAsu gantumapi tAvat pratiSiddhaM kiM punarvastragrahaNam ! / atha kAraNe varSAsu kSetrabahirgamanaM karoti tatra gatazca varSAkalpAdinA nimanyate tadA saMyamasya bahuguNamiti kRtvA tadapi grahItavyam // 4272 // idameva vyAcikhyAsuH prathamataH paravacanaM vyAkhyAti evaM nAmaM kappati, jaM dUre teNa bAhi giNhaMtu / evaM bhaNaMti gurugA, gamaNe gurugA va lahugA vA // 4273 // 1 "bahi-aMta0 gAdhA // bAhiM saggAmassa asaNNIsu putradiTuM maggijaha, asati temu cetra puvaM adiTuM pi dijaMtaM gheppati, asati bAhiM ceva saNNIsu puvvaM diTuM magijati, asati tesu ceva adiTuM; asati aMto sagAmassa puvvaM asaNNIsu diDhe gheppati, asati adilu pi, asati aMto ceva saNNIsu putvaM dilu, asati adiTuM pi / kesiMci AyariyANaM Adeso-puvvaM bAhiM sagAmassa asaNNIsu diTTe adiDhe ya gahite tAdhe aMto asaNNIsu ceva divAdiTuM, taHdhe bAhiM saNNIsu diThThAdiTuM, tAdhe aMto saNNIsuceva divA diddhN| kiM kAraNaM ? sapaNI uggamAdayo vi kujjA // " iti cUrNiH // - "bahi-aMto* gAhA // 'bAhiM' vi bhikkhAyariyAgAmesu asaNNIsa dimAgata, asaha bAhiM ceva saNIsa viTuM, asahabAhiM ceva asannIsu adiTuM, asai bAhiM ceva sannIsu adittuN| evaM aMto vi / kesiMci AyariyANaM Adeso-puvvaM asanIsu dohiM vi pagArehiM-bAhiM aMto adihra diDheMca, tAhe sannIsu ghettavaM / ki kAraNaM? sannI uggamAdao vi kujjA // " iti vizeSacUrNiH // 2degdalAme va kA0 // 3degdabhAve kAM // 4 emapi gR' bhA0 // 5degti pUrvavyA bhaa0|| 6 grahItuM sudeg bhA0 // 7eva bhaNate gu tAmA0 // Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 4271-78] tRtIya uddezaH / ___ yad 'dUre' grAmAd bahirSastraM tad yadi prathamaM kalpate tata evaM nAma kSetrAd bahiH sutarAM prathamataraM gRhNantu / sUrirAha-evaM bhaNato bhavatazcaturgurukAH / atha kSetrAd bahirgacchati tato gurukA vA laghukA vA prAyazcittam / tatra navaprAvRSi catvAro guravaH, zeSe varSAkAle catvAro laghavaH // 4273 // "kAraNa gamaNe bahuguNa"miti padaM vyAcaSTe->> saMbaddha-bhAviesa, kappati jA paMca joyaNe kajje / / juNNe va vAsakappaM, geNhati jaM bahuguNaM ca'NNaM // 4274 // . yAni sAdharmikasambandhena sambaddhAni parasparaM gamanA-''gamanabhAvitAni ca kSetrANi teSu varSAsu kalpate sAdharmikANAmudantavahanArthaM catvAri paJca yojanAni vA yAvad gantuM vastuM vA / evaM kArye gatasya tasyApAntarAle varSAtrANena kazcid nimantraNAM kuryAt , tasya ca prAktano varSAkalpaH parijIrNaH, tacca varSAtrANaM ghana-masRNamabhinavaM ca, tato varSAsu bahuguNamiti kRtvA 10 gRhNAti / kAraNataH 'anyadapi' paTalakAdikaM ghana-masRNAdiguNopetamAcAryaprAyogyaM vA yad vastraM labhyate tadapi 'bhUyAn guNo'tra gRhIte bhaviSyati' iti kRtvA gRhyate / evaM kAraNe gamanaM grahaNaM cobhayamapi dRSTam , kAraNAbhAve tu na kalpate gantuM grahItuM vA // 4274 // atha gRhNAti tato'mUn SoDaza doSAn prAmoti AhAkammuddesiya, pUtIkamme ya mIsajAe ya / pi. ni. 92] 18 ThavaNA pAhuDiyA~e, pAdokara kIta pAmicce // 4275 // pariyaTTie abhihaDe, ubbhiNNe mAlohaDe i ya / [pi. ni. 93] acchijje aNisiDhe, dhote ratte ya ghaDhe ya // 4276 // ' AdhAkarma 1 audezikaM 2 pUtikarma 3 mizrajAtaM 4 sthApanA 5 prAbhRtikA 6 prAduSkaraNaM 7 krItaM 8 prAmityaM 9 parivartitam 10 abhyAhRtam 11 udbhinnaM 12 mAlApahRtam 13 20 Acchedyam 14 anisRSTaM ceti 15 paJcadaza doSAH / "dhoe ratte ya ghaTe ya" ti sAdhUnAmarthAya malinavastraM 'dhautaM' caukhaM kRtamityarthaH, evaM 'raktaM' pradattarAgam , 'ghRSTaM masUNapASANAdinotejitam , ete trayo'pyeka eva doSa iti // 4275 // 4276 // ete savve dosA, paDhamosaraNe Na vajitA hoti / jiNadiTehiM agahite, jo gehati tehi so puTTho // 4277 // 25 ete sarve'pyAdhAkarmAdayo doSAH prathame samavasaraNe vastrAdikaM gRhNatA na varjitA bhavanti / atha pUrva darpato na gRhItamupakaraNaM tataH prathame samavasaraNe yo gRhNAti. so'pi jinaiH-tIrthakaraiyeM dRSTAH karmabandhadoSAstaiH spRSTo mantavyaH, bhAvatastena doSANAmaGgIkRtatvAt // 4277 // paDhamammi samosaraNe, jAvatiyaM patta-cIvaraM gahiyaM / savvaM vosiriyavyaM, pAyacchittaM ca voDhavvaM // 4278 // .30 prathame samavasaraNe darpato yAvat pAtra-cIvaraM gRhItaM tAvat sarvamapi vyutlaSTavyam , prAyazcittaM 1 gaharA bhaa0|| 2 // etadantargatamavataraNaM bhA0 nAsti // 3degyA vA, pA taamaa0|| 4 'raktaM' suDhiprabhRtibhiH pradadeg bhA0 // Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ samavasaraNaprakRte sUtram 15 ca gurupradattaM yathoktaM voDhavyam / athavA kArya samutpanne yat pAtraM vA cIvaraM vA cAraNAdiSu gRhItaM tat sarva kRte kAyeM pariSThApanIyam , apariNAmakapratyayanimittaM ca yathAlaghIyaH prAyazcittaM voDhavyam // 4278 // sajjhAyaTThA dappeNa vA vi jANatae vi pacchittaM / kAraNa gahiyaM tu vidU, dharata'gIesu ujjhati // 4279 // __ khAdhyAyArtha darpaNa vA yadi "bahi-aMta-'sanni-sannisu, jaM diDhe tesu ceva jmdiheN|" (gA0 4271) ityAdikaM kramamullaGya gRhItaM tatra 'jAnato'pi' gItArthasyApi prAyazcittam / yattu kAraNe krameNa vidhinA gRhItaM tad yadi sarve'pi 'vidaH' gItArthAstadA dhArayanti / athAgItArthamizrAstato'nyasminupakaraNe labdhe tad ujjhanti // 4279 // atha yasmin kAle varSA10 vAse sthAtavyaM yAvantaM vA kAlaM yena vA vidhinA tadetadupadarzayati AsADhapuNNimAe, vAsAvAsAsu hoti atigamaNaM / [da.zru.ni. 63] maggasirabahuladasamI, u jAva ekammi khettammi // 4280 // ASADhapUrNimAyAM varSAvAsaprAyogye kSetre 'atigamanaM' pravezaH kartavyo bhavati / tatra cApavAdato mArgazIrSabahuladazamI yAvadekatra kSetre vastavyam / etacca cikkhalla-varSAdikaM vakSya16mANaM kAraNamaGgIkRtyoktam / utsargatastu kArtikapUrNimAyAM nirgantavyam // 4280 // idameva bhAvayati bAhi ThiyA vasamehiM, khettaM gAhettu vAsapAuggaM / [da.zru.ni. 64] kappaM kattu ThavaNA, sAvaNabahulassa paMcAhe // 4281 // yatrASADhamAsakalpaH kRtastatra anyatra vA pratyAsannagrAme sthitA varSAkSetraM vRSabhaiH sAdhusAmAcArI 20 mAhayanti / te ca vRSabhA varSAprAyogyaM saMstAraka-tRNa-Dagala-kSAra-mallakAdikamupadhi gRhanti / tata ASADhapUrNimAyAM praviSTAH pratipada Arabhya paJcabhirahobhiH paryuSaNAkalpaM kathayitvA zrAvaNabahulapaJcamyAM varSAkAlasAmAcAryAH sthApanAM kurvanti, paryuSaNayantItyarthaH // 4281 // ettha ya aNabhiggahiyaM, vIsatirAyaM savIsagaM mAsaM / [da.zru.ni. 65] teNa paramamiggahiyaM, gihiNAyaM kattio jAva // 4282 // 28 'atra' iti zrAvaNabahulapaJcamyAdAvAtmanA paryuSite'pi 'anabhigRhItam' anavadhAritaM gRhasthAnAM purataH karttavyam / kimuktaM bhavati ?-yadi gRhasthAH pRccheyuH-AryAH ! yUyamatra sthitA vA ! na vA ? iti; evaM pRSTe sati 'sthitA vayamatra' iti sAvadhAraNaM ne vaktavyam , kintu sAkAram , yathA---nAdyApi ko'pi nizcayaH sthitA asthitA veti / itthamanabhigRhItaM kiyantaM kAlaM vaktavyam ! ucyate-yadyabhivardhito'sau saMvatsarastato viMzatirAtrindivAni, atha cAndro30 'sau tataH saviMzatirAnaM mAsaM yAvadanabhigRhItaM kartavyam / "teNaM" ti vibhaktivyatyayAt 'tataH paraM' viMzatirAtrAt saviMzatirAtramAsAcca Urddham 'abhigRhItaM' nizcitaM kartavyam 'gRhijJAtaM ca' gRhasthAnAM pRcchatAM jJApanA kartavyA, yathA-vayamatra varSAkAlaM sthitAH / etacca gRhijJAtaM 1degmyAmAramadeg bhaa0|| 2 na karttavyam mo0 ta0 he. taattii.|| Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 4279-85] tRtIya uddezaH / 1161 kArtikamAsaM yAvat karttavyam // 4282 // kiM punaH kAraNam iyati kAle vyatIta evaM gRhijJAtaM kriyate ? nArvAg ? iti atrocyate asivAikAraNehiM, ahavaNa vAsaM Na sudu AraddhaM / [da.zru.ni. 66] abhivaDDiyammi vIsA, iyaresu savIsatI mAse // 4283 // . kadAcit tatra kSetre'zivaM bhavet , AdizabdAd rAjadviSTAdikaM vA bhayamupajAyeta, eva-5 mAdibhiH kAraNaiH; athavA tatra kSetre na suSThu varSa varSitumArabdhaM yena dhAnyaniSpattirupajAyate, tatazca prathamameva 'sthitA vayam' ityukte pazcAdazivAdikAraNe samupasthite yadi gacchanti tato loko brUyAt-aho ! ete AtmAnaM sarvajJaputratayA khyApayanti paraM na kimapi jAnate, mRSAvAdaM vA bhASante, 'sthitAH smaH' iti bhaNitvA samprati gacchanti iti kRtvA / athAzivAdikAraNeSu saJjAteSvapi tiSThanti tata AjJAdayo doSAH / api ca 'sthitAH smaH' ityukta gRhasthA-10 zcintayeyuH-avazyaM varSa bhaviSyati yenaite varSArAtramatra sthitAH; tato dhAnyaM vikrINIyuH gRhaM vA chAdayeyuH halAdIni vA saMsthApayeyuH / yata evamato'bhivardhitavarSe viMzatirAne gate 'itareSu ca' triSu candrasaMvatsareSu saviMzatirAtre mAse gate gRhijJAtaM kurvanti // 4283 // __ ettha u paNagaM paNagaM; kAraNigaM jA savIsatI mAso / [da.zru.ni. 67] suddhadasamIThiyANa va, AsADhIpuNNimosaraNaM // 4284 // 16 'atra' iti ASADhapUrNimAyAM sthitAH paJcAhaM yAvad divA saMstAraka-DagalAdi gRhanti, rAtrau ca paryuSaNAkalpaM kathayanti, tataH zrAvaNabahulapaJcamyAM paryuSaNaM kurvanti / athASAdapUrNimAyAM kSetraM na prAptAstata evameva paJcarAtraM varSAvAsaprAyogyamupadhiM gRhItvA paryuSaNAkalpaM ca kathayitvA dazamyAM paryuSaNayanti / evaM kAraNikaM rAtrindivAnAM paJcakaM paJcakaM ca vardhayatA tAvad neyaM yAvat saviMzatirAtro mAsaH pUrNaH / athavA te ASADhazuddhadazamyAmeva varSAkSetre sthitAstatasteSAM 20 paJcarAtreNa DagalAdau gRhIte paryuSaNAkalpe ca kathite ASADhapUrNimAyAM 'samavasaraNaM' paryuSaNaM bhavati, eSa utsargaH / zeSaM kAlaM paryuSaNamanutiSThatAM sarvo'pyapavAdaH / 1 apavAde'pi saviMzatirAtrAd mAsAt parato nAtikramayituM kalpate / yadyetAvatyapi gate varSAkSetraM na labhyate tato vRkSamUle'pi paryuSaNayitavyam - // 4284 // atha paJcakaparihANimadhikRtya jyeSThakalpAvagrahapramANamAha iya sattarI jahaNNA, asitI NauI dasuttara sayaM ca / [da.zru.ni. 68] jati vAsati maggasire, dasa rAyA tiNi ukkosA // 4285 // 'itiH' upapradarzane / ye kila ASADhapUrNimAyAH saviMzatirAne mAse gate paryuSaNayanti teSAM saptatidivasAni jaghanyo varSAvAsAvagraho bhavati, 1 bhAdrapadazuddhapaJcamyA anantaraM kArtikapUrNimAyAM saptatidinasadbhAvAt / evaM ~ ye bhAdrapadabahuladazamyAM paryuSaNayanti teSAma-30 zItirdivasA madhyamo varSAkAlAvagrahaH, zrAvaNapUrNimAyAM navatirdivauH, [zrAvaNazuddhapaJcamyAM 1degsavarNa tAmA* vinA // 2-3 etadantargataH pAThaH bhA. nAsti // 4 etadanantaraM cUrNI vizeSacUrNI cAtra "sAvaNasuddhapaMcamIe sayaM" iti vartate // 25 Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1162 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ samavasaraNaprakRte sUtram 15 divasazatam , ] zrAvaNabahuladazamyAM dazottaraM divasazataM madhyama eva varSAkAlAvagraho bhavati / zeSAntareSu divasaparimANaM gAthAyAmanuktamapi itthaM vaktavyam-bhAdrapadAmAvAsyAM paryuSaNe kriyamANe paJcasaptatidivasAH, bhAdrapadabahulapaJcamyAM paJcAzItiH, zrAvaNazuddhadazamyAM paJcanavatiH, zrAvaNAmAvAsyAM paJcottaraM zatam , zrAvaNabahulapaJcamyAM paJcadazottaraM zatam , ASADhapUrNimAyAM tu paryuSite viMzatyuttaraM divasazataM bhavati / evameteSAM prakArANAmanyatareNa varSAvAsamekakSetre sthitvA kArtikacAturmAsikapratipadi nirgantavyam / atha mArgazIrSe gADhaM varSa varSati kardamajalAkulAzca panthAnaH tato'pavAdenaikaM dazarAtramavatiSThante, atha tathApi varSa noparamate tato dvitIyaM dazarAtraM tatrAsate, athaivamapi varSa na tiSThati tatastRtIyamapi dazarAtramAsate, evaM trINi dazarAtrANyutkarSatastatra kSetre Asitavyam , mArgaziraHpaurNamAsI yAvadityarthaH / tata UrdU 10 yadyapi kardamAkulAH panthAnaH, varSa cAgADhamanuparataM varSati, yadyapi ca pAnIye plavamAnastadAnIM g2amyate tathApyavazyaM nirgantavyam / evaM pAJcamAsiko jyeSThakalpAvagrahaH sampannaH // 4285 // atha tameva pANmAsikamAha kAUNa mAsakappaM, tattheva ThitANa'tIteM maggasire / sAlaMbaNANa chammAsio u jeTThoggaho hoti // 4286 // 1. yasmin kSetre ASADhamAsakalpaH kRtastad varSAvAsayogyam anyacca tathAvidhaM kSetraM nAsti tato mAsakalpaM kRtvA tatraiva varSAvAsaM sthitAnAM tatazcaturmAsAnantaraM kardama-varSAdibhiH kAraNairatIte mArgazIrSamAse nirgacchatAM 'sAlambanAnAm' evaMvidhAlambanasahitAnAM pANmAsiko jyeSThAvagraho bhavati, ekakSetre'vasthAnamityarthaH // 4286 // aha atthi padaviyAro, caupADivayammi hoti niggamaNaM / ahavA vi aNitANaM, ArovaNa puvvaniddiTThA // 4287 // ___ athAsti kardama-varSAdikAraNAbhAvAt padavicAraH tatazcaturNA mAsAnAM paryante yA pratipat tasyAM nirgamanaM karttavyam / atha te padapracArasambhave'pi na nirgacchanti tato'nirgacchatA 'pUrvanirdiSTA' mAsakalpaprakRte prAgabhihitA caturlaghukAkhyA AropaNA mantavyA // 4287 // __ atha nirgatAnAM sAmAcArImupadarzayati25 puNNammi NiggayANaM, sAhammiyakhettavajite gahaNaM / saMviggANa sakosaM, iyare gahiyammi gehaMti // 4288 // pUrNe varSAvAsAvagrahe nirgatAnAM yatra sAdharmikaivarSAvAsaH kRtastat kSetraM varjayitvA anyeSu zrAma-nagarAdiSUpakaraNasya grahaNaM bhavati / ye saMvinAH sAmbhogikA asAmbhogikA vA teSAM yad varSAkSetraM tat sakrozayojanaM parihRtya gRhNanti / itare-pArzvasthAdayasteSAM yad varSAvAsakSetraM tatra 30 tairgRhIte upakaraNe pazcAt saMvimA gRhNanti, teSAM ca kSetraM mAsadvayaM na parihiyate // 4288 // kutaH ? iti ced ucyate vAsAsu vi giNhaMtI, Neva ya NiyameNa itara viharaMtI / tahiiM suddhamasuddhe, gahie giNhati jaM sesaM // 4289 // Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 4286 - 93 ] tRtIya uddezaH / 1163 'itare' pArzvasthAdayo varSAsvapi vastrANi gRhNanti, na ca niyamenaiva caturmAsAnantaraM te viharanti, atastaiH zuddhe azuddhe vA upakaraNe gRhIte yat zeSaM vastrAdikaM zrAddhAH prayacchanti tad mAsadvayamadhye'pi gRhNanti // 4289 // sakkhete parakhette vA, do mAsA pariharetu gevhaMti / jaM kAraNaM Na Niggaya, taM pi bahiMjhosiyaM jANe // 4290 // svakSetraM-yatrAtmanA varSAkalpaH kRtaH parakSetra - yatrApare saMvimA varSAkalpaM sthitAstatra svakSetre parakSetre vA dvau mAsau parihRtya tRtIyamAsi gRhNanti / atha caturmAsAnantaraM kardamAdibhiH kArarna nirgatAstataH 'yaM' yAvantaM kAlaM kAraNamapekSya na nirgatAstamapi kAlaM 'bahijo SitaM ' bahi:kSiptaM 'jAnIyAd' gaNayet, tAvantamapi kAlaM bahirnirgatA iva mantavyA iti bhAvaH // 4290 // kaiH punaH kAraNairna nirgatA: : ityAha 10 cikkhalla;vAsa-asivAdiesu jahi~ kAraNesu u Na Niti / dite paDisedhettA, gehaMti u dosu puNNesu / / 4291 // cikkhallaH-kardamastada|kulAH panthAnaH, varSaM vA noparamate, aziva- durbhikSAdIni vA bahirupasthitAni, evamAdibhiH kAraNairyatra na nirgacchanti tatra yadi kecid vastrAdinA nimantrayanti tadA tAn dadataH pratiSidhya dvayostu mAsayoH pUrNayorvastrAdikaM gRhNanti // 4291 // kutaH ? ityAha 5 bhAvo uNiggatehiM, vocchijai deMti tAi~ aNNassa / attaTTheti va tAI, emeva ya kAraNamaNite / / 4292 // 'ye sAdhava iha kSetre varSAvAsaM sthitAsteSAM vastrANi dAsyAmaH' ityevaM yaH zrAddhAnAM bhAvaH sa nirgateSu sAdhuSu vyavacchidyate, yAni vA vastrANi dAtuM saGkalpitAni tAni 'anyasya' pArzvasthAde: 20 prayacchanti svayameva vA 'AtmArthayanti' paribhuJjata ityarthaH / atha caturmAsAnantaraM kAraNamapekSya na nirgacchanti tato mAsadvayamadhye zrAddhAnAmabhyarthanAyAmapyagRhNAneSvevameva bhAvo vyavacchidyate, ato dvau mAsau parihRtya grahItavyam / kAraNe tu mAsadvayamadhye'pi gRhNIyAt // 4292 // tadeva darzayati 1 gRhatAmevameva bhA0 // 2 dinAni ta kAM0 // gacche savAla- buDDhe, asatI parihara divaDDamAsaM tu / paNatIsA paNuvIsA, paNNarasa daseva ekaM ca // 4293 // sabAla-vRddhe gacche vastrAbhAve zItaM soDhumasamarthe sArdhaM mAsaM 'parihara' varjaya, parihRtya ca tata UrddhaM gRhNIyAt / atha sArdhamAsamapi parihartuM na zaktastataH paJcatriMzataM dinAni parihara, apa gaccho na saMstarati tataH paJcaviMzatidinAni, tathApyasaMstaraNe paJcadaza dinAni, tathApyazaktau daza divasAn, tathApyasAmarthya ekamapi dinaM pariharediti saGgrahagAthAsamAsArthaH // 4293 // 30 athainAmeva vivRNoti -- bAla-saha- vuDDu - ataraMta khamaMga - sehAulammi gacchami / 15 25 Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1164 saniyukti-laghubhASya-vRttike vRhatkalpasUtre [ samavasaraNaprakRte sUtram 15 sItaM avisahamANe, gehaMti imAe~ jayaNAe // 4294 // tathAvidhavastrAbhAvAd bAlA-'sahiSNu-vRddha-lAna-kSapaka-zaikSAkule gacche zItam 'aviSahamANe' soDhumazakte sAdhavo'nayA yatanayA khakSetre parakSetre vA vastrANi gRhanti / / 1294 // paMcUNe do mAse, dasadivasUNe divaDDamAsaM vaa| . dasa-paMca'dhiyaM mAsaM, paNuvIsadiNe va vIsaM yA // 4295 // pannarasa dasa ya paMca va, diNANi parihariya geNha egaM vA / ahavA ekeka diNaM, auNaTTidiNA' Arambha // 4296 // AgADhe kAraNe paJcabhirdivasairUnau dvau mAsau parihRtya vastraM grahItavyam / atha tAvantaM kAlaM yAvad bAla-vRddhAdayaH zItena paritApyamAnA na saMstaranti tato dazadivasonau dvau mAsau pari10 hRtya vastraM grAhyam / evaM sArdhamAsaM dazadivasAdhikaM vA paJcadivasAdhikaM vA anyUnAdhikaM vA / mAsaM paJcaviMzatidinAni viMzatidinAni paJcadazadinAni dazadinAni paJca vA dinAni yathA kramaM parihRtya vastraM gRhNIyAt / atha paJca divasAnapi vastrAbhAve bAla-vRddhAdayo nAtmAnaM nirvAhayitumIzAstatazcatvAri trINi dve yAvadekamapi dinaM parihRtya grahItavyam / athavA ekaikadinahAniratra draSTavyA, tadyathA-yatra varSAvAsaM sthitAstatra SaSTidinAni parihRtya utsargato 16 vastragrahaNaM karttavyam , kAraNe punarekonaSaSTidinAnyArabhyekaikadinaM hApayatA tAvad vaktavyaM yAvadekamapi dinaM parihRtya vastragrahaNaM kAryam // 4295 // 4296 // vyAkhyAtaM prathamasamavasaraNasUtram , samprati dvitIyasamavasaraNasUtraM vyAkhyAti biiyammi samosaraNe, mAsA ukkosagA duve hoti / omatthagaparihANIya paMca paMceva ya jahaNNe // 4297 // 20 dvitIyaM samavasaraNaM nAma-RtubaddhakAlaH, tatra mAsakalpena sthitA vastrAdikamupakaraNamutpA dayanti, mAsakalpAnantaraM ca tatra dvau mAsAvutkarSataH pariharttavyau bhavataH / kAraNe tu tathaivAvAmukhaparihANyA paJca paJca dinAni hApayatA tAvad neyaM yAvad jaghanyata ekaM dinaM pariharttavyam // 4297 // amumevArtha sphuTataramAha apariharaMtassete, dosA te ceva kAraNe gahaNaM / bAla-buDDhAule gacche, asatI dasa paMca ekko ya // 4298 // yatra kSetre mAsakalpaH kRtastatra dvau mAsAvapariharatasta eva doSA mantavyA ye varSAvAse mAsadvayamapariharata uktAH / kAraNe tu grahaNaM karttavyam , katham ? ityAha-bAla-vRddhAkule gacche vastrAbhAve paJcakaparihANyA ekaikaparihANyA vA tAvad vaktavyaM yAvad daza vA paJca vA eko vA divasaH parihartavyaH / yatra saMvinairmAsakalpo varSAkalpo vA kRtastatra mAsadvayAdupari paJcasu 30divaseSvapUrNeSvanyeSAM na kalpate kiJcidapi grahItum // 4298 // 1 'm // 4295 // 4296 // sUtram-kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA doJcasamosaraNudesapattAI celAI paDigAhittae // atra bhASyam-bihayammi bhA0 / cUrNI vizeSacUrNI cApIdaM sUtraM pUrvamupanyastramapi (dRzyatA patra 1149 TippaNI 1) punaratrApyupakSiptaM vartate // Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 4294 - 4302 ] tRtIya uddezaH / 1165 yo gRhAti tasya doSAnupadarzayati- karaNANupAlayANaM, bhagavatoM ANaM paDicchamANANaM / jo aMtarA u gehati, taTTANArovaNamadattaM / / 4299 // karaNasya - piNDavizuddhyAdeH anu - pazcAt pUrvaRSiparamparAkrameNa pAlakAH karaNAnupAlakAsteSAm, karaNasya ca caraNAvinAbhAvitvAt caraNAnupAlakAnAmityapi draSTavyam, etena zItala - 5 vihAritAdoSasteSAM parihRto bhavati 'bhagavataH' varddhamAnasvAmino yA AjJA tAM tatheti pratipatyA pratIcchatAm anena yathAcchandatAdoSasteSAM nAstItyuktaM bhavati; evaMvidhAnAM sAdhUnAM kSetre 'antarA' tairagRhIte upakaraNe yo vastrAdi gRhNAti tasya ' tatsthAnAropaNA' svasthAnaprAyazcittam, tadyathA - - utkRSTe caturlaghavaH, madhyame mAsikam jaghanye paJcakam ; sUtrAdezena vA sAdharmikastainyamiti kRtvA'navasthApyam / "adattaM " ti bhagavatA nAnujJAtamiti kRtvA tIrthakarAdattamapi 10 bhavati // 4299 // " uvariM paMcamapuNe, gahaNamadattaM gata tti geNhaMti / aNapuccha dupucchAvA, taM puNNeM gata tti gevhaMti // 4300 // parakSetre dvayormAsayorupari paJcasu dineSvapUrNeSu yadi grahaNaM karoti tadA adattAdAnadoSaH prasajyate / atha jAnanti gatA anyadezaM kSetrakhAminastatospUrNeSvapi paJcarAtrindiveSu gRhNanti / 10 *1 atha zaGkitaM tato na gRhNanti / atha te paradezaM na gatAstato yadyanApRcchayA - duHpRcchayA - vA vastraM gRhNanti tatastathaivAdattAdAnadoSaM prApnuvanti / yata evamataH 'tad' vastrAdikamupakaraNaM 'gatA niHzaGkitamanyadezaM kSetrikAH' iti vijJAya pUrNe mAsadvaye gRhNanti / atrAnA - pRcchA nAma - 'kSetrikairvastragrahaNaM kRtaM na vA' iti na pRcchati, duHpRcchA punaH - avidhinA pracchanaM // 4300 // sA ceyam -- govAla- vacchavAlA - kAsaga - Adesa - bAla- buDDhAI | avidhI vihI u sAvaga - mahatara - dhuvakammi- liMgatthA // 4301 // ye gopAla - vacchapAla - karSakAH prabhAte nirgatAH santo bhUyaH pradoSe grAmaM pravizanti, ye vA tatrAdezAH - prAghUrNakA anyamAmAdAyAtAH, ye vA bAla-vRddhAdayo'tyantamugdhA vismaraNazIlAzca tAn pRcchati--kiM zramaNaiH kRtaM vastragrahaNaM na vA ? iti eSA avidhipRcchA / vidhipRcchA 26 punariyam -- zrAvakA grAmamahattarA vA pracchanIyA yeSu sAdhUnAM vastragrahaNasambhavo bhavati, ye vA dhruvakarmikAH - lohakAra - rathakArAdayaH ye vA liGgasthAH - liGgadhAriNastAn pRcchati 'vastrAdigrahaNaM sAdhubhiH kRtaM na vA ?' iti // 4301 // parakSetre vastragrahaNavidhimabhidhitsurAha - gaMtUNa pucchiUNa ya, tesiM vayaNe gavesaNA hoti / tesarssidy suddhesu jattiyaM sesa aggahaNaM // 4302 // kSetrasvAminAM samIpe gatvA vidhivad ApRcchya teSAM sAdhUnAM 'vacane' anujJAyAM tadIye kSetre vastragaveSaNA karttavyA bhavati / atha na jJAyante te kutrApi gatA amIbhizca sAdhubhistatra etacihnAntargataH pAThaH bhA0 kAM0 eva vartate // 1-2 20 30 Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1166 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ samavasaraNaprakRte sUtram 15 vastragrahaNaM kiyadapi kRtaM te ca kSetravAmina AgatAH tatasteSu 'zuddheSu' vidhinA AgateSu yAvad vastrAdi gRhItaM tAvat teSAM pratyarpayitavyam , zeSasya 1 copakaraNasya >> grahaNaM na karttavyam // 4302 // idameva savizeSamAha uppanna kAraNA''gaMtu pucchiuM tehi diNNa geNhaMti / tesA''gayesu suddhesu jattiyaM sesa aggahaNaM // 4303 // bAla-vRddha-zaikSAdInAM zItaparitApanAlakSaNe vastragrahaNakAraNe utpanne khakSetre vastradurlabhatAM samyaga nizcitya parakSetre vastragrahaNaM kartukAmAH kSetravAminAmantike gatvA pRSTvA ca taiH 'dattam' . abhya nujJAtaM yAvatpramANaM vastrAdi tAvadevaM gRhNanti, nAtiriktam / atha na jJAyante te kutrApi 10 gatAstato vidhipRcchayA upakaraNe gRhIte yadi te kSetrikAH zuddhA AgaccheyuH tataH zuddheSu teSvAgateSu tato yAvad gRhItaM tAvat teSAM pratyarpayanti, zeSasya cAgrahaNam // 4303 // kathaM punaste kSetrikA AgatAH zuddhA azuddhA vA bhavanti ? iti ucyate paDijaggaMti gilANaM, osahaheUhi ahava kajehiM / etehiM hoMti suddhA, aha saMkhaDimAdi taha ceva // 4304 // 15 kSetrikA mAsadvaye pUrNe'pi amIbhiH kAraNairna samAgantuM zaknuyuH--glAnaM pratijAgrataH sthitAH, glAnasya vA auSadham-agadaM tanmIlanahetoH sthitAH, kula-gaNa-saGghakAryeSu vA vyApRtAH; evamAdibhiH kAraNairanAgacchantaH zuddhAH / atha saGkhaDinimittaM sthitA vrajikAdiSu vA pratibadhyamAnA AgatAH tataH 'tathaiva' mAsadvayaM yAvat tadIyaM kSetram , upari tu paJcarAtraM na te prabhavaH, tato yat taistatra kSetre gRhItaM tad gRhItameva, na kSetrikANAM prayacchanti // 4304 // 20 amUni tu vizuddhakAraNAni teNabhaya sAvayabhayA, vAseNa NadIya vA vi(niruddhANaM / dAyavvamadeMtANaM, cauguru tivihaM ca NavamaM vA // 4305 // stenabhayAdvA zvApadabhayAdvA >> varSeNa vA nadyA vA niruddhAnAM cirAdAgamanamabhUt tato yad gRhItaM tat teSAmAgatAnAM dAtavyam / atha na dadati tatazcaturgurukam , upakaraNaniSpannaM 25 vA 'trividhaM' paJcaka-mAsika-caturlaghukalakSaNam , 'navamaM vA' sUtrAdezenAnavasthApyam // 4305 // paradesagate gAuM, sayaM va sejAtaraM va pucchittA / __ geNhaMti asahabhAvA, puNNesu tu dosu mAsesu // 4306 // khayamapi kSetrikAn paradezagatAn / jJAtvA zayyAtaraM vA pRSTvA paradezagatAn - nizcitya dvayormAsayoH pUrNayoH 'azaThabhAvAH' zuddhapariNAmA gRhNanti // 4306 // biiyapadamaNAbhoge, suddhA detA adeMte te cceva / AuTTiyA gilANAdi jattiyaM sesa aggahaNaM // 4307 // 1 - etanmadhya gataH pAThaH bhA0 kAM0 eva vartate // 2 degva grahItavyam , nAtideg kA0 // 3degddhAH samAgadeg ta0 De0 // 4-5 etanmadhyagataH pAThaH bhA0 ko. eva vattete // Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 4303-10] tRtIya uddezaH / 1167 dvitIyapadamatrocyate-'anAbhogo nAma 'kimatra sAdhavo varSAkalpa mAsakalpaM vA kRtavanto na vA ?' iti na samyak parijJAtaM tataH parakSetre'pi gRhNIyuH, pazcAd jJAte kSetrikANAM prayacchantaH zuddhAH, aprayacchatAM ta eva doSAH / atha 'AkuTTikayA' Abhogena gRhItaM paraM glAnAdInAmarthe tato yAvat teSAmupayujyate tAvad gRhNanti, 'zeSam' atiriktaM na gRhanti / / 4307 // // samavasaraNaprakRtaM samAptam // 10 ya thA ra lA dhi ka va stra pa ri bhA ja na prakR ta m sUtram kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA ahArAiNiyAe . celAiM paDiggAhittae 16 // asya sambandhamAha diDaM vatthaggahaNaM, tesiM paribhAyaNe imaM suttaM / / aviNaya asaMvibhAgA, adhikaraNAdI ya NevaM tu // 4308 // dvitIyasamavasaraNe dRSTaM tAvad vastragrahaNam / samprati teSAM vastrANAM paribhAjane' vibhajya pradAne yo vidhistadabhidhAyakamidaM sUtramArabhyate / itthaM vibhajya pradAne kiM prayojanam ? iti ced ata Aha-'evaM' yathAratnAdhikaM vastrANAM vibhajya dAne'vinayo'saMvibhAgo'dhikaraNAdayazca 15 doSA na bhavantIti // 4308 // . ___ anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-kalpate nirgranthAnAM vA nirgranthInAM vA 'yathArAnikaM' yo yo rAnikaH-bhAvaralairadhikastadanatikrameNa celAni pratigrahItumiti sUtrArthaH / / atha niyuktivistaraHsaMghADaeNa ekatoM, hiMDaMtI vaMdaeNa jynnaae| 20 sAdhAraNa'NApucchA, u adattaM ekao bhAgA // 4309 // saGghATakena 'ekataH' ekasyAM dizi sAdhavo vastragrahaNArtha hiNDante / atha saGghATakena na prApyate tato vRndenApi yatanayA paryaTanti / atha 'sAdhAraNaM' bahUnAmAcAryANAM sAmAnyaM tat kSetraM tato yadi tatrApareSAmAcAryANAmanApRcchayA gRhNanti tadA "adattaM" ti sAdharmikastainyaM bhavati, atastAnApRcchya sa grahItavyAni, - gRhItvA ca teSAM vastrANAm 'ekataH' ekasadRzA bhAgAH 25 kartavyA na visadRzA iti saGgrahagAthAsamAsArthaH // 4309 // sAmpratamenAmeva vivRNoti nissAdhAraNa khette, hiMDato ceva gItasaMghADo / uppAdayate vatthe, asatI tigamAdivaMdeNaM // 4310 // 'nissAdhAraNe' ekAcAryapratibaddhe kSetre gItArthasaGghATako bhikSAM hiNDamAna eva vastrANyutpAda1degraNA'Napu tAmA0 // 21 etanmadhyagataH pAThaH bhA. kAM* eva vartate // Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ yathAranA prakRte sUtram 16 yati / atha saGghATakena hiNDamAnA na prApnuvanti tataH 'trikAdivRndena' tricatuHpaJcAdisAdhusamUhena paryaTanta utpAdayanti // 4310 // sa sAdhAraNakSetre punarayaM vidhiH-- dugamAdIsAmaNNe, aNapucchA ti viha sodhi NavamaM vaa| saMbhoiyasAmane, taha ceva jahekkagacchammi // 4311 // / dvikAdInAM-dvitriprabhRtInAmAcAryANAM sAmAnye kSetre teSAmanApRcchayA gRhatastrividhA 'zodhiH' prAyazcittam-jaghanye paJcakam , madhyame mAsikam , utkRSTa caturlaghavaH; 'navamaM vA' sUtrAdezenAnavasthApyam / te cAcAryAH parasparaM / saumbhogikA asAmbhogikA vA / tatra >> sAmbhogikasAmAnye kSetre vastragrahaNe tathaiva vidhiravasAtavyo yathA ekasmin gacche / saDATakAdikrameNa - anantaragAthAyAmuktaH // 4311 // 1 a~sAmbhogikeSu vidhimAha-~ 10 amaNuNNakulavirege, sAhI paDivasabha-mUlagAme ya / __ ahavA jo jaM lAbhI, ThAyaMti jadhAsamAdhIe // 4312 // amanojJAH-asAmbhogikAstaiH saha yat kSetraM sAdhAraNaM tatra kulAdInAM virekaH-vibhajanaM kavyam , yathA--eteSu kuleSu yuSmAbhirvastrANi grahItavyAni, eteSu punarasmAbhiH; yadvA'syAM sAhikAyAM-gRhapatirUpAyAM bhavadbhiH, asyAM punarasmAbhiH; athavA prativRSabhagrAmeSu yUyaM grahI15 pyatha, vayaM mUlagrAme grahISyAmaH; mUlagrAme vA yUyaM, vayaM prativRSabhagrAmeSu; athavA yo yad vastraM kulAdau paryaTan "lAbhI" lapsyate tena tasya grahaNaM kartavyam / eteSAmanyatamena prakAreNa vyavasthA sthApayitvA yathAsamAdhinA tatra tiSThanti // 4312 // " evamasAdhAraNe sAdhAraNe vA kSetre vastrANi gRhItvA kiM karttavyam ? ityAha vatthehi~ ANitehiM, deMti ahArAtiNi tahiM vsbhaa| 20 adANe guruNo lahugA, sese lahuo ime hoMti // 4313 // vastreSu samAnIteSu ye vRSabhAste yathAratnAdhikaM tatra vastrANi prayacchanti / yadi tatra gurUNAM . prathamato vastradAnaM na kurvanti tadA cturlghukaaH| zeSANAM yathAratnAdhikaM vibhajya na prayacchanti laghumAsaH / te ca ratnAdhikAH 'ime' vakSyamANA bhavanti // 4313 // tatra gurUNAM yAdRzAni vastrANi dIyante tadetat pratipAdayati25. vidu kkhamA je ya maNANukUlA, je yovajujaMti asaMtharaMte / .. gurussa sANuggahamappiNittA, bhAeMti sesANi u jhaMjhahINA // 4314 // sAdhubhiryathAvidhi gRhItvA bhUyAMsi vAsAMsi vRSabhANAM samarpitAni, tato vRSabhAH "vidu" tti 'viditvA' sundarA-'sundaratAvibhAgaM vijJAya yAni 'kSamANi' dRDhAni yAni ca 'mano'nu kUlAni' gurUNAM manaso'bhirucitAni yAni cA'saMstarati gacche guruparibhuktAnyapi zeSasAdhU. 30 nAmupayujyante tAni guroH 'sAnugrahaM' savizeSaM yathA bhavati evamarpayitvA zeSANi vastrANi jhaJjhA-kalahastena hInAH-virahitAH santo yathAratnAdhikaM paribhAjayanti // 4314 // ____ atha tAneva ratnAdhikAnAha 1-2 - etanmadhyagataH pAThaH bhA0 kAM0 eva vartate // 3-4 >> etadantargataH pAThaH bhA0 nAsti / Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 4311-18] tRtIya uddezaH / uvasaMpaja gilANe, parita suta soavvae ya jAtI ya / tava bhAsA lIe, ome duvihassa arihA u / / 4315 // " uvasaMpajja" tti yaH tatprathamatayA upasampadaM pratipadyate / 'glAnaH' mandaH, sa ca dvidhAAgADhosnAgAzva | 'parItaH ' parimitopadhiH / "suta" ti bahuzrutaH / " so avae" ti yo vyAkhyAnamaNDalyA utthitAnAM sUtrArthe zrotavye jyeSThatayA vyavahriyate / "jAi" ti jAtisthavira: 5 SaSTivarSaparyAyaH / "tava" tti tapakhI / "bhAsa" tti yaH abhASikaH - taddezabhASAyAmanabhijJaH / "laddhIe" tti yasya labdhyA vastrANi labhyante / eteSAmupasampadyamAnAdInAM yathAkramaM dattvA tato yo yaH paryAyaratnAdhikaH sa sa prathamaM gRhNAti, "omi" tti avamarAlikaH pazcAd gRhNAti / ete yathAkramaM 'dvividhasya' oghopadheraupagrahikoMpadhezca grahaNe 'arhAH' yogyA mantavyAH // 4315 // eesi parUvaNayA, jA ya viNA tehiM hoti parihANI | ahavA ekekssa u, aDDokaMtIkamo hoti / / 4316 // 10 'eteSAm' upasampadyamAnAdInAM 'prarUpaNA' vyAkhyA karttavyA, sA cAnantarameva kRtA / yadheteSAM yathAkramaM vRSabhA na prayacchanti tato yA teSAM 'taiH' vastrairvinA 'parihANiH ' saMyamavirAdhanAdikA bhavati tanniSpannaM prAyazcittam / athavA 'ekaikasya' upasampadyamAnAdeH pratyekaM glAnAdiviSayo'yamarddhApakAntikramo bhavati // 4316 // tadyathA uvasaMpaja gilANo, agilANo vA vi doNNi vi gilANA / tattha vi ya jo paritto, esa gamo sesagesuM pi // 4317 // upasampadyamAno dvividhaH - glAno'glAnazca / tatra yo glAnastasya dAtavyam / atha dvAvapa lAnAvaglAnau vA tato yastatra parItopadhistasmai dvAtavyam / evameSaH 'gamaH' prakAraH 'zeSeSvapi ' bahuzrutAdipadeSu mantavyaH, tadyathA - dvAvapi parIttopadhI aparItopadhI vA tato yo bahuzruta - 20 stasmai deyam / atha dvAvapi bahuzrutau tato yazcintanikA kArakastasya dAtavyam / atha dvAvapi cintanikAkArakau tato yastatra jAtisthavirastasya dAtavyam / atha dvAvapi jAtisthavirau tato yastapakhI tasya dAtavyam / athobhAvapi tapakhinau tato yo'bhASikastasmai dAtavyam / atha dvAvapyabhASikau bhASikau vA tato yo labdhimAn tasmai pradAtavyam // 4317 // prakArAntareNa yathAralAdhikaparipATImAha- 1169 Ayarie ya gilANe, paritta pUyA pavatti thera gaNI / suta bhAsA laddhIe, ome pariyAgarAtiNie // 4318 // AcAryasya pUrvaM viziSTAni vastrANi dattvA tato glAnasya dAtavyAni / tataH parIttopadheH, tataH "pUya" ci cUrNyabhiprAyeNa 'pUjanArhasya' upAdhyAyasya bRhadbhASyAbhiprAyeNa tu 'pUjanA 1 "pUyaNAriddassa uvajjhAyassa" iti cUrNo vizeSacUrNau cApi pAThaH // 2 "adhabA aNNA vi imA, adharAviNiyAe hoti parivADI / Ayarie ya gilANe, paritta puje gurUNaM ca // pUtA''yariyapi mAtI, tato pavattI ya thera gaNa gacche / suta bhAsA laddhIe, tome paribhAgarAyaNiye // " bRhadbhASyam // 15 25 Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 1170 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ yathAranA0prakRte sUtram 16 hasya' gurusambandhipitR-pitRvyAdeH, tataH pravartinaH, tadanantaraM sthavirasya, tataH "gaNi" ti gaNAvacchedikasya, tataH zrutasampannasya, tato'bhASikasya, tato labdhimato yathAkramaM dAtavyam / ardhapakrAnticAraNikA prAgvat karttavyA / tadanantaraM yo yaH paryAyarAtnikastasya tasya prathamam , avamarAtrikasya tu pazcAd yathAkramaM dAtavyam // 4318 // evaM tAvat saGghATakenAnItAnAM 5 vidhiruktaH / atha vRndenAnItAnAM yo vidhistamabhidhitsurAha NegehiM ANiyANaM, paritta pariyAga khubhiya piNddetaa| AvaliyA maMDaliyA, luddhassa ya sammatA akkhA // 4319 // anekaiH sAdhubhirAnItAnAM vastrANAM paribhAjane vidhirucyate-AcAryAdikrameNa parIttopadhInAM yAvad dattvA tato ye' paryAyarAnikAsteSAmahiNDamAnAnAmapi prathamato dAtavyam / tatra ca 10 yastAni vastrANi samAnItAni te 'piNDitvA' sambhUya 'kSubhitaM' kSobhaM kurvIran , kalahamiti yAvat / kazcitu brUyAt-AvalikayA maNDalikayA vA vibhajanaM vidhIyatAm / "luddhassa ya sammatA akkha" ti kasyApi punarlabdhasyAkSAn pAtayitvA vastravibhajanamabhimatam / eSa saGgrahagAthAsalepArthaH // 4319 // sAmpratamenAmeva vivarISurAha gehaMtu pUyA guravo jadiTuM, sacaM bhaNAma'mha vi eyadiTuM / aNuNhasaMvaTTiya'kakasaMgA, giNhaMti jaM ani na taM sahAmo // 4320 // ahiNDamAnAnAM vastreSu dIyamAneSu ye vastrANAmAnetAraste bravIran-yad 'iSTaM' mano'nukUlaM vastraM guravo gRhanti tat te sakalagacchavAmitayA pUjyA iti kRtvA gRhantu, yad gurUNAmutkRSTaM bastu dIyate tat 'satyam' avitathamiti vayamapi bhaNAmaH, na kevalaM vacasaiva bhaNAmaH kintu manasA'pyasmAkametadiSTameva, paramanupNena-bhikSAparibhramaNAbhAvAduSNalaganAbhAvena saMvartitAni20 vartulIbhUtAni ata evAkarkazAni aGgAni-pANi-pAda-pRSThodaraprabhRtIni yeSAM te'nuSNasaMvartitAkarkazAGgA evaMvidhAH santo yad 'anye' ahiNDamAnAH prathamaM gRhNanti na tad vayaM sahAmahe // 4320 // AgaMtugamAdINaM, jai dAyavvAi~ to kiNA amhe / kammArabhikkhuyANaM, gAhijjAmo gaimasagdhaM // 4321 // AgantukAH-upasampattArasteSAm AdizabdAd glAnAdInAM ca yadi dAtavyAni vastrANi tataH 25"kiNa" ti kena kAraNena vayaM 'karmakArabhikSukANAM' devadroNIvAhakabhikSuvizeSANAM gatim 'azlAghyAM' nindanIyAM grAhyAmahe ? / kimuktaM bhavati ?-'yadi nAmAsmadAnItAnAM vastrANAmete AgantukAdayaH khAmibhAvaM bhajante tataH kimevaM vayaM devadroNIvAhakabhikSukavad mudhaiva vastrAdyA. nayanakarma kAryAmahe ?' - iti vastrANyAnetArazcintayeyuH // 4321 // tataH-- viricamANe ahavA virike, khobhaM vidittA bahugANa tattha / 30 omeNa kAriMti gurU viregaM, vimajjhimo jo va tahiM paDU ya // 4322 // evaM 'viricyamAne' vibhajyamAne'thavA 'virikte' vibhakte upakaraNe bahUnAmanantaroktaM kSobha 1degye'hiNDamAnAH paryAyarAtnikAsteSAM dAta bhA0 ||2degsmaasaarthH kA0 // 31 ena. nitAntargataH pAThaH bhA0 nAsti / Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 4319-26 ] tRtIya uddezaH / 1171 viditvA yastatra 'avamaH ' sarveSAmapi paryAyalaghuH yo vA vimadhyamo'pi tatra vastravibhajane 'paTuH ' kuzalastena guravo vibhajanaM kArayanti // 4322 // atha ko'pi lubdha evamapyaparituSyan brUyAt - AvalikayA maNDalikayA vA vastrANi vibhajyantAm ; tataH ko vidhi: ? ityAhaAvaliyAeN jati, taM dAUNaM gurUNa to sesaM / haMti kameNeva u, uppa rivADI na pUryeti / / 4323 // maMDaliyAeN viseso, gurugahite segA jahAvuGkaM / bhAe same karettA, gehaMti anaMtaraM ubhao / / 4324 // AvalikA nAma - RjvAyatazreNyA vastrANAM vyavasthApanam tayA samabhAgIkRtya vastreSu sthApiteSu yad iSTaM vastraM tad gurUNAM dattvA zeSANi yathAratnAdhikaM gRhNanti yAvadAvalikA niSThAmupagacchati / utparipATyA tu grahaNaM 'na pUjayanti ' na prazaMsanti, tIrthakarAdaya iti 10 gamyate // 4323 // " maNDalikAyAmapyevameva, navairaM tasyAM vizeSo'yamupadarzyate-- pUrvaM gurubhirgRhIte tataH zeSAH 'yathAvRddhaM' yo yaH paryAyavRddhastadanatikrameNa samAn bhAgAn kRtvA 'ubhayorapi' AdyantalakSaNayoH pArzvayoH 'anantaram' avyavahitaM vastrANi gRhNanti / iyamatra bhAvanA - maNDalikayA vastreSu sthApiteSu prathamamAcAryeNa gRhIte tato yaH zeSANAM madhye ratnAdhikaH sa maNDalikAyA dhuri 15 sthApitaM vastraM gRhNAti, avamarAtnikastu paryantasthApitaM - sarvAntikam, tato'pi yo'vamaparyAyaH sa dhuri sthApitAdanantaraM gRhNAti, tadapekSayA laghutaraH paryantapArzvadupAntyaM gRhNAti evaM tAvad gRhati yAvad maNDalikA niSThitA bhavati // 4324 // evamapi vibhajyamAne ko'pi lobhAbhibhUtamAnaso brUyAt - akSAn pAtayitvA yad yasya bhAge samAyAti tat tasya dIyatAm ; evaM bruvANo'sau prajJApayitavyaH / katham ? iti ced ucyate - 20 jai tAva dalaMta'gAliNo, dhammA-'dhammavisesabAhilA / bahusaMjayaviMdamajjhake, uvakalaNe si kimeva mucchito / / 4325 // yadi tAvadgAriNo dharmA-dharmavizeSabAhyA api mUrcchA parityajya sAdhUnAmitthamAtmIyAni vastrANi "dalaMti" prayacchanti, tataH 'bahusaMyatavRndamadhyake' prabhUtasAdhujanamadhyabhAge tvamevaika upakaraNe kimevaM samyakparijJAta jinavacano'pi mUcchito'si ? naitad bhavato yujyata iti 25 bhAvaH // 4325 // evamapyukto yadyasau nopazAmyati tato vaktavyam - ajo ! tumaM ceva karehi bhAge, tato Nu ghecchAmoM jahakameNaM / gihAhi vA jaM tuha ettha iTTha, viNAsadhammIsu hi kiM mamattaM / / 4326 // Arya ! tvameva samAn bhAgAn kuru, tato yathAkrameNa vayaM grahISyAmaH / yadvA gRhANa yat tavAmISAM vastrANAM madhye 'iSTam' abhirucitam vinAzadharmauNi hi - vinazvarakhabhAvAniM 30 vastrAdIni vastUni, ataH kiM nAma teSu mamatvaM vidhIyate ? || 4326 // " 1 kameNa jao, uppa mo0 // 2 kA nAma-parimaNDalAkAreNa vastrANAM sthApanA, tasyAM vize' bhA0 // 3 varaM teSAM vize' bhA0 kAM vinA // 5 Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taha vi aThiyassa dAu, vigiMcaNoyaTThie kharaMTaNayA / akkhe hoMti gurugA, lahugA sesesa ThANesu // / 4327 // tathApyasthitasya tasya tad abhISTaM vastraM dattvA vivecanaM kartavyam, 'nirgaccha madIyAd 5 gacchAt' iti bhaNanIyamiti bhAvaH / tato yadi bhUyo'pyupatiSThate - mithyA me duSkRtam, na punarevaM vidhAsyAmIti; tataH 'kharaNTanA' vakSyamANA karttavyA, prAyazcittaM ca dAtavyam / kim ? ityAha-- ' akSeSu gurukA bhavanti' yo bravIti 'akSAn pAtayitvA vibhajata' tasya caturgurukam / 'zeSeSu sthAneSu' kSobhakaraNA-''valikA maNDalikAvibhAjanalakSaNeSu caturlaghukam // 4327 // atha kharaNTanAmupadarzayati 10 1172 evamapyukto yadi noparamate tataH ko vidhiH ? ityAha saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ yathAratnA0 prakRte sUtram 16 hiranna-dAraM pasu pesavaragaM, jadA va ujjhittu dame Thito si / kilesaladdhesu imesu gehI, juttA na kattuM tava khiMsaNevaM / / 4328 / / hiraNyaM ca - suvarNa dArAzca - kalatraM hiraNya-dAram, pazavazva - go-mahiSIprabhRtayaH preSyAzcakarmakarIsteSAM vargaH-samUhaH, tamevamAdikaM parigrahaM 'ujjhitvA' tRNavat parityajya yadA kila tvamevaMvidhe 'dame' saMyame sthito'si tadA sAmpratameSu vastreSu 'klezalabdheSu' prabhUtagRhaparibhrama15 NAdiprayAsaprApteSu tava gRddhiH karttuM na yuktA / evaM khiMsanA tasya karttavyA // / 4328 // sammaM vidittA samuTThiyaM tu, therA si taM caiva kadAi dejA / anesi gAhe bahudosale vA, choDhUNa tattheva kariMti bhAe // / 4329 / / 'samyag' apunaHkaraNena samupasthitaM taM viditvA 'sthavirA: ' sUrayaH kadAcit tasyaiva 'tad' vastraM dadyuH / athAnyeSAmapi bahUnAM tadvastragrahaNe 'grAha: ' mahAn nirbandhaH, "bahudosale vA " 20 prabhUtadoSavAnasau saMyato bahubhiH saha dveSavAn - virodhavidhAyI yaH sa bahudveSavAniti vA, tatastasya dIyamAne'nyeSAM mahadaprItikamupajAyate; evaMvidhaM kAraNaM vicintya ' tatraiva' teSu vastreSu madhye prakSipya ekasadRzAn bhAgAn kurvanti, tato yathAratnAdhikaM gRhNanti // 4329 // evaM tAvadane kairAnItAnAM vastrANAM paribhAjane vidhiruktaH, atha kSapakeNAnItAnAM teSAmeva vidhimabhidhitsurAha-- 25 khamae laDUNa aMbale, dAu gulUNa ya so valiTThae / as guluM emeva sesae, deha jaINa gulUhiM buccaI || 4330 // sayameva ya dehi aMbale, tava je loyai ittha saMjae / ii chaMdi - pesio tahiM, khamao dei lisINa aMbale / / 4331 // kospi kSapakaH kutrApi bhAvitakulAdau ' ambarANi' vastrANi labdhvA yAni 'variSThAni ' 30 sarvapradhAnAni vAsAMsi tAni gurUNAM dattvA tato guruM bravItiM - evameva zeSANyapi madAnI - tAni vastrANi yatInAM prayacchata / tato gurubhirasAvucyate svayameva tvamamUni ambarANi dehi yastavAtra saMyataH 'rocate' vastradAnayogyatayA rucigocarIbhavati / 'iti' amunA 1 'rAdayaste bhA0 // Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 4327-35] tRtIya uddezaH / 1973 prakAreNa 'chandita-preSitaH' pUrva chanditaH yasya rocate tasmai dAtavyAnItyevamanujJAtacchandaH tataH preSitaH-mutkalitaH san sa kSapakastatrAvasare RSINAmambarANi prayacchati / iha sarvatrApi rakArasya lakArAdezaH "ra-sorla-zau" (siddhahe0 8-4-288) iti mAgadhabhASAlakSaNavazAt // 4330 // 4331 / / tatazca khamaeNa ANiyANaM, dijaMtegassa vAraNAvayaNaM / gahaNaM tumaM na yANasi, vaMdiya pucchA tao kahaNaM // 4332 // kSapakeNAnItAnAM tenaiva dIyamAnAnAM vastrANAm 'ekasya' kasyacid lubdhasya vAraNAvacanam , 'evamamISAM ratnAdhikAnAM dIyamAnAni mAM yAvad na samAgamiSyanti' iti buddhyA vastragrAhakasAdhUna 'mA AryAH ! gRhNIdhvam' ityevaM ko'pi nivAritavAniti bhAvaH / tataH kSapakaH prAhakiM madIyAni vastrANi na gRhyante / / itaraH prAha-grahaNameva tAvat tvaM na jAnISe / kSapako 10 bravIti-jAnAmi / itaro bhaNati-yadyevaM tataH kIdRzam ? / kSapaka Aha-vanditvA vinayena pRccha yenAhaM kathayAmi / tatastena kSapako vanditvA pRSTaH san kathayitumArabdhavAn // 4332 // tivihaM ca hoi gahaNaM, sacittA'citta mIsagaM ceva / / eesiM nANattaM, vocchAmi ahANupuvIe // 4333 / / trividhaM ca bhavati grahaNam , tadyathA-sacittagrahaNamacittagrahaNaM mizragrahaNaM ceti / eteSAM 15 trayANAmapi nAnAtvaM yathA''nupUrvyA vakSyAmi // 4333 // tatra saccittagrahaNaM tAvadAha sacittaM puNa duvihaM, purisANaM ceva taha ya itthINaM / ekeka pi ya itto, paMcavihaM hoi nAyavvaM / / 4334 // sacittagrahaNaM punardvividham , tadyathA-'puruSANAM ca' AcAryAdInAM 'strINAM ca' pravartinIprabhRtInAm / ekaikamapi 'itaH' mUlabhedApekSayA 'paJcavidhaM vakSyamANanItyA paJcaprakAraM bhavati 20 jJAtavyam // 4334 // kutaH punasteSAM puruSANAM strINAM vA grahaNaM kriyate ! ityAha udagA'gaNi teNome, addhANa gilANa sAvaya paduddhe / titthANusajjaNAe, aisesigamuddhare vihiNA // 4335 // udake vAhakena AcAryAdayo netumArabdhAH, "agaNi" ti mahAnagarapradIpanake vA dAhasteSAM samupasthitaH, "teNa" tti zarIrastenA AcAryAdIn vyaparopayitumicchanti, avamaM-durbhikSaM tatra 25 bhakta-pAnalAbhAbhAvAt prANasaMzayasteSAmupatasthe, adhvA nAma-chinnApAtaM mahadaraNyaM taM prapannAnAmapAntarAle bubhukSA-parizramAdibhiragrato gantumazaknuvatAM jIvitaM saMzayatulAmadhirUDham , "gilANa" ti zUla-viSa-vizUcikAdikamAgADhaglAnatvamudapAdi, zvApadAH-siMha-vyAghrAdayastairupadrotumArabdhAH, pradviSTaH-pradveSamApanno rAjA sAdhUnAM prANApahAraM kartumabhilaSati / eteSvAgADhakAraNeSu 'tIrthAnuSajanAyai' tIrthasyAvyavacchedenAnuvartanAya yo'tizAyI-viziSTapAtrabhUtaH prava-30 canAdhAraH puruSastaM 'vidhinA' vakSyamANanItyA samuddharet // 4335 // atha yaduktam- 'ekaikaM paJcavidhaM grahaNaM bhavati' tatra puruSaviSayaM tAvadAha Ayarie abhisege, bhikkhU khuDDe taheva there ya / Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1174 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ yathAranA0prakRte sUtram 16 gahaNaM tesiM iNamo, saMjogaka(ga)maM tu vocchAmi // 4336 // 'AcAryaH' gacchAdhipatiH 'abhiSekaH' sUtrA-'rtha-tadubhayopeta AcAryapadasthApanArhaH 'bhikSuH' pratItaH 'kSullakaH' bAlaH 'sthaviraH' vRddhaH, eteSAM paJcAnAmapi grahaNam idam' anantarameva vakSyamANaM 'saMyogagama' saMyogato gamAH-prakArA yasya tat tathA vakSyAmi // 4336 // 5 pratijJAtameva nirvAhayati savve vi tAraNijA, saMdehAo parakkame saMte / ekeka avaNijjA, jAva gurU tatthimo bhedo // 4337 // 'parAkrame' zaktau satyAM 'sarve'pi' AcAryAdayaH tAdRzAt 'sandehAd' nadyAdhudakanimajjanalakSaNAt tAraNIyAH / atha nAsti tAdRzaH parAkramastataH sthaviravarjAzcatvArastAraNIyAH, tatrA10 pyazaktau kSullaka-sthaviravarjAstrayaH, tatrApyasAmarthya AcAryA-abhiSekau dvau, tatrApyazaktau eka eva __ AcAryastArayitavyaH / Aha ca-"ekekaM" ityAdi, sarvAn tArayitumazaktau sthavirAdikamekaikamapanayed yAvad 'guruH' AcAryaH / tatra cAyaM vakSyamANo>> bhedo bhavati // 4337 // taruNe nipphanna parivAre, saladdhie je ya hoti abbhAse / abhisegammi ya cauro, sesANaM paMca ceva gamA // 4338 // 15 iha dvAvAcA?-ekastaruNo'paraH sthaviraH / yadyasti zaktistato dvAvapi tAreNIyau / atha nAsti tatastaruNo nistaarnniiyH| atha dvAvapi taruNau tato yastayoH 'niSpannaH' samyak sUtrArthakuzalaH sa tArayitavyaH / atha dvAvapi niSpannAvaniSpannau vA tato yaH saparivAraH sa tAraNIyaH / atha dvAvapi saparivArAvaparivArau vA tato yastatra 'salabdhikaH' labdhisampannastaM tArayet / atha dvAvapi salabdhikAvalabdhiko vA tato yaH 'abhyAse' Asanne sthitaH sa nistAraNIyaH / atrAyaM 20 vizeSasampradAyaH--dvayorabhyAsasthitayoryastarItumazaktaH sa tAraNIyaH / evamete AcAryasya paJca gamA abhihitAH / abhiSekastu niyamAd niSpanno bhavati, anyathA tattvata AcAryapadasthApanAyogyatvAnupapatteH / tatastasminnabhiSeke niSpannA-'niSpannagamAbhAvAt zeSAzcatvAro gamA evameva vaktavyAH / 'zeSANAM' bhikSu-kSullaka-sthavirANAM paJcApi gamA bhavanti, te cAcAryavad vaktavyAH / navaraM bAlasya niSpannatA zrIvajrasvAmina iva bhAvanIyA, taruNatA tu prathamakumAratve 25 vartamAnasyAvasAtavyA / evaM sthavirasyApi jaghanyavRddhatve vartamAnasya taruNatA, zeSasya tu vRddhatA mantavyA / trayANAmapi ca bhikSuprabhRtInAM parivAro gurupradatto mAtA-pitR-bhrAtR-bhaginIprabhRtipravrajitakhajanavargoM vA draSTavyaH // 4338 // atha strIviSayaM paJcavidhaM grahaNamupadarzayati pavattiNi abhisegapattA, therI taha bhikkhuNI ya khuDDI ya / gahaNaM tAsi iNamo, saMjogaka(ga)maM tu vocchAmi // 4339 // 30 'pravartinI' sakalasAdhvInAM nAyikA, 'abhiSekaprAptA' pravarginIpadayogyA, 'sthavirA' vRddhA, 'bhikSuNI' pratItA, 'kSullikA' bAlA / etAsAM paJcAnAmapi grahaNam 'idam' anantarameva 'saMyogagama' saMyogato'nekaprakAraM vakSyAmi // 4339 // yathApratijJAtamevAha15 etacihAntargato pranthasandarbhaH bhA0 kA0 eva varttate // 2 rayitavyau / adeg kAM0 // Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 4336-45 ] tRtIya uddezaH / savvA vi tAraNijA, saMdehAo parakame saMte / ekkekaM avaNijA, jAgaNiNI tatthimo bhedo // / 4340 // taruNI niSpanna parivArA, saladdhiyA jA ya hoi abbhAse / abhigAe cauro, sesANaM paMca ceva gamA || 4341 // idaM gAthAdvayaM sAdhugatagAthAdvayamiva ( gA0 4337 - 38 ) 4341 // paraH prerayannAha bAlAya buDDhA ya ajaMgamA ya, loge vi ete aNukaMpaNijA / savvANukaMpAeN samujahiM, vivajjao'yaM kahamIhito bhe / / 4342 / / bAlAzca vRddhAzcAjaGgamAzceti loke'pi tAvadete'nukampanIyA iSyante, ataH sarveSAmapi nirvizeSamanukampAyAM samudyataiH kathamayaM "bhe" bhavadbhiH 'viparyayaH' vaiparItyam 'Ihitam' aGgI- 10 kRtam ? yadevaM bAla-sthavirau parityajya AcAryAdayo nistAryante, vRddhaM vA'jaGgamamAcAryaM vimucya taruNastAryate // 4342 / / para eva pratyuttaramAzaGkya pariharannAha 1175 vyAkhyeyam // / 4340 // 5 jai buddhI cirajIvI, taruNo thero ya appasesAU / somammi dehe, evaM pi na juJjae votuM // / 4343 // 'yadi' iti athazabdArthe, athaivaM bhavatAM buddhiH syAt - 'cirajIvI' prabhUtavarSajIvitasta - 15 ruNaH, sthaviraH punaH 'alpazeSAyuH' stokAvazeSAyuSkaH, ataH sthaviraM vimucya taruNaM tArayAmaH, etadapyasamIcInam / kutaH ? ityAha-- 'sopakrame' adhyavasAna- nimittAdibhirAyuSkopakramakAraNaiH pratyapAye dehe sati 'etadapi ' cirajIvitAdikaM vaktuM na yujyate // 4343 // avi yahu asahU thero, payarejiyaro kadAi saMdehaM / orAlamidaM balavaM, jaM gheppara muccaI abalo || 4344 // 20 'api ca' ityabhyuccaye, 'hu:' nizcaye / sthaviro vRddhatvAdeva 'asahiSNuH' na tarItuM zaknoti, 'itarastu' taruNaH samarthatayA kadAcit svayameva 'sandeham' udakavAhaka haraNarUpaM prANasandehakAraNaM prataret, ataH 'udAraM' paristhUram 'idaM' bhavadIyaM vacanam -- yad 'balavAn' taruNo gRhyate ' abalastu' sthaviro mucyate // 4344 // itthaM pareNokte sUrirAha Aya - pare uvagiha, taruNo thero u tattha bhayaNijo / . aNuvakame vi thevo, ciTThA kAlo u therassa || 4345 // taruNa AcAryAdirapUrvasUtrA - 'rtha grahaNa - tapaH karmakaraNAdinA vastra pAtrAdisampAdana- sUtrArthapradAnAdinA vA''tmAnaM parA~zcopagRhNAti / sthavirastu tatrA''tma - paropagrahakaraNe bhajanIyaH, kadAcit taM kartuM samarthaH kadAcicca neti bhAvaH / tathA 'anupakrame'pi' AyuSa upakramamantareNApi sthavirasya stoka eva kAlo'vazeSastiSThati, taruNasya tu sopakramAyuSo'pi stoko vA bhaved 3 drAghIyAn vA, tataH " sorvaikamammi dehe " ( gA0 4343 ) ityAdi tvaduktaM yatkiJci 1 vattuM tAbhA* // 2 deghakalakSaNaM pratadeg bhA0 // 3 "orAlamidaM ti sAmayikA iyaM bhASA, azobhanamityarthaH, sthUraM vA / " iti cUrNo vizeSacUrNo ca // 4 * etanmadhyagataH pAThaH bhA0 nAsti // 25 Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1176 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ yathAranA0prakRte sUtram 16 detat // 4345 // atha yaduktam 'bAla-vRddhAdayo loke'pyanukampanIyAH' (gA0 4342) iti tatparihArAya laukikameva dRSTAntamAha dugghAse khIravatI, gAvI pussai kudduNbbhrnntttthaa| mottu phaladaM ca rukkhaM, ko maMdaphalA-'phale pose // 4346 // / durgAsaM-durbhikSaM tatra yathA 'kSIravatI' bhUmni matupratyayavidhAnAd bahukSIrA gauH kuTumbabharaNArtha poSyate' cArIpradAnAdinA puSTiM nIyate, evamasmAkamapi ya AcAryAdistaruNAdiguNopetatayA''tmanaH pareSAM copagrahaM kartuM samarthaH sa nistAryate / tannistAraNe hi bahUnAM bAla-vRddhA. dInAmapi tadAzritAnAmanukampA kRtA bhavati / atha taM parityajya kSullaka sthavirAdistasyA ApadastAryate tato bahavo bAlAdayastadAzritAH parityaktA bhavanti / api ca-'phaladaM' prabhUtaphala. 10 dAyinaM vRkSaM muktvA ko nAma mandaphalAn aphalAn vA vRkSAn 'puSNIyAt' sAraNIsalilasecanAdinA puSTiM prApayet ? na ko'pItyarthaH / upanayayojanA prAgvad draSTavyA // 4346 // uktaM sacittagrahaNam / atha mizragrahaNamAha emeva mIsae vI, neyavvaM hoi ANupubIe / __vocatthe caugurugA, tattha vi ANAiNo dosA // 4347 // 16 evameva mizraviSayamapi grahaNam 'AnupUrvyA' AcArya-pravartinyAdiparipATyA jJAtavyaM bhavati / atha yathoktakramamullaGgya viparyAsena puruSANAM strINAM vA grahaNaM karoti tatazcaturgurukAH / tatrApi cAjJAdayo doSA bhavanti // 4347 // atha mizragrahaNaM kIdRzaM pratipattavyam ? iti ucyate mIsagagahaNaM tattha u, viNivAo jo sabhaMDa-mattANaM / ahavA vi mIsayaM khalu, ubhaopakkha'ccao ghoro // 4348 // iha yaH 'sabhANDa-mAtrANAM' pAtra-mAtrakAdyupakaraNasahitAnAM sAdhUnAM sAdhvInAM vA 'vinimAtaH' udakavAha ke nimajjanaM 'tatra' tadviSayaM yad grahaNaM tad mizragrahaNamucyate / athavA yad ubhayorapi-sAdhu-sAdhvIlakSaNayoH pakSayoH 'ghoraH' raudro yugapadudakavAhakenApaharaNalakSaNaH 'atyayaH' pratyapAyastato yad grahaNaM tad mizragrahaNamiti mantavyam // 4348 // 26 athAmumeva dvitIyavyAkhyAnapakSamaGgIkRtya nistAraNa vidhimAha savvattha vi Ayario, AyariyAo pavattiNI hoi / to abhisegappatto, sesesu tu itthiyA paDhamaM // 4349 // dvayorapi pakSayorudakena hriyamANayoryadyasti zaktistato yugapad nistAraNaM kAryam / atha nAsti yugapad nistAraNasAmarthya tataH sarvatrApi prathamamAcAryoM nistAraNIyaH / AcAryAnantaraM 20 pravartinI tArayitavyA bhavati / 'tataH' pravarttinyA anantaramabhiSekapadaprAptaH / tataH 'zeSeSu tu' bhikSuprabhRtiSu padeSu prathamaM strI nistArayitavyA, tataH puruSaH / tathAhi-bhikSu-bhikSuNyormadhye prathamaM bhikSuNI tato bhikSustAraNIyaH, kSullaka-kSullikayormadhye prathamaM kSullikA tataH kSullakaH, 1 ca phalanAdinA puSTiphaladA bhA0 kA* vinA // Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1977 bhASyagAthAH 4346-53] tRtIya uddezaH / sthavira-sthavirayoH prathamaM sthavirA tataH sthavira iti // 4349 // atha kimarthameSu prathamaM strI nistAryate ? ityAha - annassa vi saMdehaM, da8 kaMpati jA layAo vA / abalAo pagaibhayAlugAu rakkhA ato itthI // 4350 // 'anyasyApi' puruSAdeH 'sandeham' ApadaM dRSTvA yAH striyaH pavanasamparkato latA iva kampante, / yAzcAbalAH prakRtyA-svabhAvenaiva ca "bhayAluyAu" ti bhayabahulAH, atastAH striyaH prathamaM rakSaNIyAH // 4350 // Aha-sAdhu-sAdhvInAM nistAraNe kimeSa evAcArya-pravartinyAdikaH kramaH ? utAnyathA'pyasti ? ucyate-astIti brUmaH / tathA cAha jaM puNa saMbhAvemo, bhAviNamahiyamamukAtoM vtthuuo| tatthukkama pi kuNimo, cheodaie vaNiyabhUyA // 4351 // _ 'yaM punaH' kSullakAdikamapi 'amukAd AcAryAdervastunaH sakAzAt pravacanaprabhAvanAdibhirguNaiH 'adhika' sAtizayaM 'bhAvinaM' bhaviSyantaM sambhAvayAmaH tatra vayam 'utkramamapi' yathoktakramollaGghanamapi kurmahe, kSullakAdikamapi prathamaM tArayAma ityarthaH / kathambhUtAH ? ityAhachedazca-vyaya audayikazca-lAbhaH chedaudayikaM tatra paNigbhUtAH santaH / kimuktaM bhavati ?yathA vaNig yadeva prabhUtalAbhamalpavyayaM vastu tasya grahaNaM karoti, evaM vayamapi yatra viziSTapAtra-15 bhUte vastuni gRhIte pravacanaprabhAvanA-tIrthAvyavacchedAdiko bhUyAn lAbhaH samujjambhate khalpazcetaraparityAgalakSaNo vyayaH taM kSullakAdikamapi gRhNIma iti // 4351 // evaM tAvadudakaviSayaM grahaNamabhihitam , athAmi-tenAdiviSayaM tadevAtidizannAha agaNI sarIrateNe, oma'ddhANe gilANamasive ya / sAvayabhaya rAyabhae, jaheva Aummi gahaNaM tu // 4352 // 30 agnisambhrame zarIrastenabhaye avame adhvani glAnatve azive zvApadabhaye rAjabhaye ca yathaivApkAye grahaNamabhihitaM tathaivaiteSvapi sacitta-mizrabhedAd dvividhamapi vaktavyam // 4352 // athAcittagrahaNamabhidhitsurAha accittassa u gahaNaM, abhinavagahaNaM purANagahaNaM ca / uvaThAvaNAe~ gahaNaM, taha ya uvaTThAvie gahaNaM // 4353 // acittaM-vastra-pAtrAdikamupakaraNaM tasya grahaNaM dvidhA-abhinavagrahaNaM purANagrahaNaM ca / tatrAbhinavaM-prathamameva yada vastrAdergrahaNaM tadabhinavagrahaNam , purANasya-prAggRhItasya colapaTTakAdeH kUrparAdinA grahaNaM purANagrahaNam / taca dvidhA-upasthApanAyAM grahaNam upasthApite grahaNaM ca / tatropasthApanAyAM vidhIyamAnAyAM hastidantonnatAkArahastAdibhiryad rajoharaNAdi gRhyate tad upasthApanAgrahaNam / upasthApitasya-chedopasthApanIyacAritraM prApitasya yad upadherdhAraNaM paribhogo vA 30 tad upasthApitagrahaNam // 4353 // enAmeva gAthAM vyAkhyAnayati ohe uvaggahammi ya, abhinavagaNaM tu hoi accitte / 1idameva vyA bhaa0|| Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1178 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ yathAranA0prakRte sUtram 16 iyarassa vi hoi duhA, gahaNaM tu purANauvahissa // 4354 // __ acittasya vastra-pAtrAderabhinavagrahaNaM dvidhA-oghopadhiviSayam aupagrahikopadhiviSayaM ca / 'itarasyApi' purANopadhergrahaNaM dvidhA, upasthApanAgrahaNamupasthApitagrahaNaM cetyarthaH // 4354 // athavA abhinavagrahaNamidamanekavidham jAyaNa nimaMtaNuvassaya, pariyAvanna paridvaviya nahU~ / pamhuTTha paDiya gahiyaM, abhinavagahaNaM aNegavihaM // 4355 // yAcyA-avabhASaNam , nimantraNA-gRhasthAnAmabhyarthanA, tatpurassaraM yad vastrAgrahaNam , yaccopAzraye 'paryApannasya' pathikAdibhirvismRtyA parityaktasya vastrAdergrahaNam , yacca pariSThApitasya bhUyaH kAraNe grahaNam , evaM 'naSTaM' hAritaM "pamhuTuM" vismRtaM patitaM' hastAt paribhraSTaM 'gRhItaM' 10 pratyanIkena balAdAcchidya svIkRtam / eteSAM punarlabdhAnAM yad grahaNamevamAdikamanekavidha__ mabhinavagrahaNaM mantavyam // 4355 // atha yAcJA-nimantraNAgrahaNayorvidhimatidizannAha jo ceva gamo heTThA, ussaggAIsu vaNNio gahaNe / duvihovahimmi so ciya, kAsa tti ya kiM ti kIsa ti // 4356 // - ya eva 'gamaH' prakAraH 'adhastAt' pIThikAyAm (gA0 622-24) utsargAdiko vastra15 grahaNaviSayo varNitaH sa evAtra 'dvividhopadheH' odhikaupagrahikalakSaNasya grahaNe 'kasya satkametad vastra-pAtrAdikaM pUrvamAsId ? bhaviSyati vA ? kasmAdvA prayacchasi ?' iti pRcchAtrayaparizuddho draSTavyaH / upAzrayaparyApannavastrAdigrahaNaviSayastu vidhirihaivoddezake purstaadbhidhaasyte| pariSThApitAdestu yathA kAraNato bhUyo'pi grahaNaM kriyate tathA vyavahArAdhyayane bhaNiSyate // 4356 // gatamabhinavagrahaNam / atha purANagrahaNam , tacca dvidhA upasthApanAgrahaNaM upasthApitagrahaNaM 20 ca / tatrAdyaM tAvadAha kopparapaTTagagahaNaM, vAmakarANAmiyAe~ muhapottI / rayaharaNa hatthidaMtunnaehi~ hatthehuvaTThANaM // 4357 // kUparAbhyAM colapaTTakasya grahaNaM kRtvA vAmakarasatkayA'nAmikayA mukhapotikAM gRhItvA rajoharaNaM hastidantonnatAbhyAM hastAbhyAmAdAyopasthApanaM karttavyam , zaikSasya vratasthApanA vidheyetyarthaH 25 // 4357 // athopasthApitagrahaNamAha uvaThAviyassa gahaNaM, ahabhAve ceva taha ya paribhoge / ekekaM pAyAdI, neyavvaM ANupubIe // 4358 // upasthApitasya yad upakaraNagrahaNaM tad dvidhA-yathAbhAvaH paribhogazca / anena ca dvividhe. nApi grahaNenaikaikaM pAtrAdikam 'AnupUrvyA' paripATyA 'netavyaM' grahItavyam // 4358 // 30 idameva bhAvayati paDisAmiyaM tu acchai, pAyAI esa hot'haabhaavo| saddavva-pANa-bhikkhA-nillevaNa pAyaparibhogo // 4359 // yat pAtrAdikaM pratisvAmitaM' vivakSitasAdhulakSaNena svAminA pratigRhItaM sad Aste na Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 4354-62) tRtIya uddezaH / tadAnIM paribhujyate eSa yathAbhAvo bhavati, svaparigrahe dhAraNamityarthaH / paribhogo nAma yat pAtrAdi yasyAM velAyAM paribhujyate tatra sat-zobhanamAcAryAdiprAyogyaM yad dravyaM yacca pAnakaM bhaikSaM cAtmano yogyaM tatpAtre gRhyate nirlepanaM ca-AcamanaM ca tena vidhIyate eSa pAtrasya paribhogaH / iha ca pAtrazabdena pratigraho mAtrakaM vA gRhItam // 4359 // tathA pANadaya sIyamatthuya, pamaJja cilimili nisija kAlagate / / gelana lajja asahU, cheaNa sAgArie bhogo // 4360 // varSAkalpAdikaM prANidayArtham' akAyAdijIvarakSAnimittaM paribhoktavyam / kalpatrayaM zItarakSArtham / saMstArakottarapaTTako AstaraNamAstRtaM tadartham / rajoharaNaM ca pramArjanArtha gRhyate / cilimilikA jyotiHzAlA-dakatIrAdAvupayujyate / rajoharaNasya niSadyAdvayaM nissdnaarthmaadiiyte| "kAlagae" ti kAlagatasyAcchAdanArtha nantakAdikaM gRhyate / glAnatvaM vA kasyApi saJjAtaM saH 10 aprAvRtaH sukhenAstAmiti kRtvA tasyAgre cilimilikA dIyate / "lajja" ti lajjAvyapagamArtha colapaTTakaH paribhujyate / "asahu" tti rAjAdipravrajitA asahiSNavaH te kalpAdikaM prAvRNIyuH / "chedaNa" tti nakhaharaNikA-pippalakAdinA nakhapralambAdInAM chedanaM kriyate / "sAgArie" ti zaikSasya sajJAtakAnAM sAgArikaM tataH kalpAdikaM prAvArya pracchanne sthApyate / evamAdikaH sarvo'pi yathAyogamaudhikasyaupagrahikasya copadheH paribhogo mantavyaH // 4360 // 15 uktaM purANagrahaNam / taduktau ca samarthitamacittagrahaNam / evaM kSapakeNa trividhe grahaNe prarUpite sati itaraH prAha uvariM kahesi hiTThA, na yANasI vayaNaM na hoi evaM tu / caturo gurugA pucchA, nAsehisi taM jahA vejo // 4361 // __yad upari kathayituM yogyaM tat tvam 'adhastAt' pUrva kathayasi / iyamatra bhAvanA-yad 20 bhavatA prathamamevAcAryAdiviSayaM purANasacittagrahaNamabhihitaM tadazaikSalakSaNAbhinavasacittagrahaNaprarUpaNAdUrddha prarUpayituM yogyamAsIt , abhinava-purANaparyAyayoH pUrva-pazcAtkAlabhAvitvena bhAvAt ; tasya cAbhinavasacittagrahaNasya bhavatA prarUpaNaiva na kRtA, ata eva na jAnAsi grahaNakharUpam / yathA ca "vanditvA vinayena pRccha" ityevamahaGkAradUSitaM vacanaM tvayoktam (gA0 4332) evamabhidhIyamAnaM na bhavati, satAM pUjanIyamiti vAkyazeSaH / evaM ca bruvANasya bhavatazcatvAro 25 gurukAH / kSapakaH pRcchati-kimatra mama zUNamApatitaM yenaivaM prAyazcittaM prApnomi ? / itaraH prAha-tvaM pallavagrAhitayA samyak siddhAntAbhiprAyamavijJAya jalpasi / evaM ca prajJApayan tvamAtmanA naSTo'nyAnapi nAzayiSyasi, yathA se prathamoddezakabhaNito (gAthA 3259-60) vaidyaH pUrvAhne vamanaM dadyAdaparAhne virecanam / vAtikeSvapi rogeSu, pathyamAhurvizoSaNam / / iti zlokamAtraM gRhItvA cikitsAM kurvan vinaSTaH evaM bhavAnapIti cirantanagAthAsamA-30 sArthaH // 4361 // athainAmeva kiJcid vivRNoti vayaNaM na vi gavvabhAliyaM, elisayaM kusalehi~ pUjiyaM / ahavA na vi ettha lUsimo, pagaI ema ajANue jaNe / / 4362 // Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1280 saniyukti-laghubhASya-vRttike vRhatkalpasUtre [ yathAranA prakRte sUtram 17 itaraH kSaprakaM brUte-'IdRzaM' 'mAM vanditvA vinayena pRccha' ityevaMrUpaM 'garvabhAritam' ahaGkArabhAragurukaM vacanaM 'kuzalaiH' vidvadbhiH 'na pUjitaM' na zlASitam , ato naiva bhavato vaktuM yujyate / athavA nApyatra vayaM 'ruSyAmaH' roSaM kartumarhAmaH / kutaH ? ityAha-'ajJe' mUrkha jane prakRtireSA yat tathAvidhajJAnavikalo'pyeSa auddhatyamudahati // 4362 // kSapakaH prAha mUleNa viNA hu kelise, talu pavale ya ghaNe ya sobhaI / na ya mUlavibhinnae ghaDe, jalamAdINi dhalei kaNhuI // 4363 // mUlena vinA 'taruH' vRkSaH cazabdAvapizabdArtho, 'pravaro'pi' pradhAno'pi sahakArAdirapItyarthaH, 'ghano'pi' patrabahalo'pi kIdRzaH zobhate ? na kIdRgapIti bhAvaH; evaM vinayamUlavikalo dharmo'pi na zobhAM bibharti / tathA 'na ca' naiva mUle-budhne vibhinno ghaTo jalAdIni vastUni 10 kvacidapi dhArayati, evaM dharmaghaTo'pi vinayamUle saJjAtachidro na kimapi jJAnAdijalaM dhArayitumiSTe / ato'haM vinayaM kArayAmIti prakramaH // 4363 // kiM vA mae na nAyaM, duvihe gahaNammi jaM jahiM kamatI / bhannai abhinavagahaNaM, sacittaM te na vinAyaM // 4364 // sacittA-'cittabhedAd dvividhe'pi grahaNe yad yatrAbhinavaM purANaM vA kAmati tat tatra mayA 16 kiM vA na jJAtaM yenaivaM 'na jAnAsi grahaNakharUpam' ityAdyabhidhIyate ? / itaraH pratibrUte-bhaNyate atrottaram-abhinavaM sacittagrahaNaM tvayA na vijJAtam // 4364 // taccedam aTThArasa purisesuM, vIsaM itthIsu dasa napuMsesu / pavvAvaNAaNarihA, analA eettiyA vuttA // 4365 / / aDayAlIsaM ete, vajjittA sesagANa tiNhaM pi / abhinavagahaNaM eyaM, sacittaM te na vinAyaM // 4366 // 'puruSeSu' puruSaviSayAH "bAle vuDDhe napuMse ya0" ityAdigAthAdvayoktA aSTAdaza bhedAH, strISu ta eva gurviNI-bAlavatsAsahitA viMzatirbhedAH, napuMsakeSu tu "paMDee vAie kIve0" ityAdayo daza bhedAH pravrAjanAyA anarhAH-ayogyAH / ata eva [ "eettiya" tti ] ete etAvanto bhedA analA iti nizIthAdhyayane uktAH, "alI bhUSaNa-paryApti-vAraNeSu" iti dhAtupAThAd 28 aparyAptAH, pravrajyAparipAlane'samarthA ityarthaH // 4365 // etAn sarvasaGkhyayA aSTAcatvAriMzataM bhedAn varjayitvA zeSANAM 'trayANAmapi' puruSa-strI-napuMsakAnAM pravrAjanaM kartuM kalpate / etadabhinavagrahaNaM sacittaM "te" tvayA na vijJAtam / evaM tenokte sati kSapakaH 'satI nodanA' ityabhidhAya pravRttastathaiva yathAratnAdhikaM vastrapradAnaM kartumiti // 4366 // // yathAratnAdhikavastraparibhAjanaprakRtaM samAptam // 1 bAle var3e napuMse ya, jaDe kIve ya vAhie / teNe rAyAvagArI ya. ummatte ya adaMsaNe // dAse duTTe ya mUDhe ya, aNatte juMgite i ya / obaddhae ya bhayae. sehanippheDite ti y||" 2"paMDae vAie kIve, kuMbhI IsAluya ti ya / sauNI takamasevI ya, pakkhiyApakkhie i y|| sogaMdhie ya Asatte, dasa ete gpuNsgaa| saMkiliTTha tti sAhUNaM, pazcAveuM akappiyA // " Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 4363-70] tRtIya uddezaH / 1181 ya thA ra lA dhi ka za yyA saMstA ra pari bhA ja na prakR tam sUtram kappai nigaMthANa vA niggaMthINa vA AhArAyaNi yAe sejjAsaMthArae paDiggAhittae 17 // athAsya sUtrasya kaH sambandhaH ? ityAha ghettuM jahakameNaM, uvahI saMthAraesu ThavayaMti / tesi pi jadA gahaNaM, taM pi hu emeva saMbaMdho // 4367 // yathAratnAdhikakrameNopadhiM gRhItvA tataste vastrasaMstArakabhUmISu sthApayanti / teSAmapi ca' saMstArakANAM yadA grahaNaM tadA tadapi 'evameva' yathAratnAdhikaM kartavyam / eSa pUrvasUtreNa saha sambandhaH // 4367 // 10 anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-kalpate nirgranthAnAM vA nirgranthInAM vA yathAratnAdhika zayyAsaMstArakAn pratigrahItumiti sUtrasaGkepArthaH // athedameva sUtraM vivarISurAha sejAsaMthAro yA, sejA vasahI u thANa saMthAro / puvvaNhammi u gahaNaM, ageNhaNe lahugoM ANAdI // 4368 // zayyAsaMstAro nAma zayyA-vasatistasyAM yat 'sthAnaM' zayanayogyAvakAzalakSaNaM sa zayyA-16 saMstAraka ucyate / tasya ca zayyAsaMstArakasyopAzrayaM prAptaiH pUrvAhnavelAyAmeva grahaNaM karttavyam / agrahaNe mAsalaghu prAyazcittam , AjJAdayazca doSAH // 4368 // coyagapucchA dosA, maMDalibaMdhammi hoi AgamaNaM / [o.ni. 187] saMjama-AyavirAhaNa, viyAlagahaNe ya je dosA // 4369 // atra nodakaH pRcchAM karoti-yadi pUrvAla eva grAmaM prAptAstatastadaiva zayyAsaMstArakamapi 20 gRhantu, vayamapyetat pratipadyAmahe; paraM yadi bhaktavelAyAM prAptAstadA prathamaM bhikSAM paryaTantu, tato bahireva samuddizya caramapauruSIpratyupekSaNAM kRtvA khAdhyAyaM ca vidhAya vikAlavelAyAM grAma pravizantu / sUrirAha--"dosa" ti bahirbhunAnAnAM bahavo doSAH / katham ? ityAha-'maNDalIbandhe' cilimilikAM dattvA maNDalIracanayA bhojane vidhIyamAne kutUhalena sAgArikANAmAgamanaM bhavati, taiH sahAsaGkhaDe kriyamANe sNymaa-''tmviraadhnaa| vikAle ca vasategrahaNe ye doSA bhavanti 25 tanniSpannaM prAyazcittaM bhavatIti dvAragAthAsamAsArthaH // 4369 // sAmpratamenAmeva vivarISurAha aibhAreNa va iriyaM, na sohae kaMTagAi AyAe / [o.ni. 188] bhattaTThiya-cosiriyA, atitu evaM jaDhA dosA // 4370 // paraH prAha-bhaktavelAyAM prAptaistAvat prathamato bhaktaM grahItavyam , anyathA velAtikrame bhakta-pAnalAbho na bhavet / tato bhakta-pAnaM gRhItvA vasatiM gaveSayitvA yadi tadAnImeva tatra 30 pravezaH kriyate tadA bhakta-pAnopakaraNasatko yo atibhAratena vAzabdasyAnuktasamuccayArthatayA bubhukSayA tRSNAparitApanayA copayogamaprayacchantaH saMyame Iyo na zodhayeyuH, Atmani kaNTakA Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1982 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ yathAranA prakRte sUtram 17 dikaM na pazyeyuH, evaM ca yathAkrama saMyamA-''tmanovirAdhanA / tataH 'bhaktArthi-vyutsRSTAH' pUrva bhaktArthitAH-bahireva samuddiSTAstato vyutsRSTAH-kRtapurISa-prazravaNotsargAH santo grAmam 'atiyantu' pravizantu, evaM hi 'doSAH' saMyamA-''tmavirAdhanAlakSaNAH parityaktA bhavanti // 4370 // athAcAryaH pratyuttarayati AyariyavayaNa dosA, duvihA niyamA u saMjamA-''yAe / [o.ni. 189] vaJcaha ko vA sAmI, asaMkhaDaM maMDalIe vA // 4371 / / AcAryasya vacanamidam-tvaduktanItyA bahirmuJjAnAnAM niyamAd 'dvividhAH' saMyamA-''tmavirAdhanA[lakSaNAH ] doSA bhavanti / tathAhi-taistatra bhakta-pAnamAnItaM sAgArikAzca kutUhala vazAt tadarzanArthamAgatAH, tato yadi tAvantaM kAlaM bhakta-pAnaM dhArayantastiSThanti tadA bhAreNa 10 mahatI paritApanA bhavet sUtrArthayozca parihANirupajAyeta / atha sAgArikAn bruvate-'vrajata yUyam' tato'dhikaraNaM bhavati / athavA te sAgArikA evamucyamAnA bravIran-ko'sya vRkSasya devakulasya vA khAmI ye cAsmAkaM sammukhaM 'vrajata' iti bhaNata ? / evamasaGkhaDe taiH saha saJjAte tatazca bhAjanabhedAdayo doSAH / atha maNDalyAM racitAyAM sAgArikAH samAgacchanti tato mahAntamuDDAhaM kuryuH // 4371 // amumevArtha savizeSamAha bhattadvaNa sajjhAe, paDilehaNa rattigeNhaNe jaM ca / / puvvaNhammi u gahaNe, parihariyA te bhave dosA // 4372 // 'bhaktArthanaM' maNDalyA bhojanaM khAdhyAyaM pratyupekSaNAM vA kriyamANAM vilokya te uDDAhaM uDDaJcakAn vA kurvIran , tatrApi tathaivAsaGkhaDadoSaH / atha te sAgArikAH pradviSTAH santo vasatiM na prayacchanti tato'paraM grAmaM gaccheyuH, tatra ca vikAle prAptAH santo rAtrau vasatigrahaNaM 20 kurvanto yad doSajAlamApadyante tanniSpannaM prAyazcittam , ataH pUrvAhne eva vasatergrahaNaM kartavyam / tatazca 'te' pUrvoktA doSAH parihRtA bhavanti // 4372 // kiJca kotUhala AgamaNaM, saMkhoheNaM akNtthgmnnaadii| [o.ni. 190] ' te ceva'saMkhaDAdI, vasahiM ca na deti jaM ca'nnaM // 4373 // maNDalyAM sAgArikAH kautUhalenAgamanaM kuryuH tatra kasyApi saMyatasya saMkSobheNa bhakta-pAnasya 25 akaNThagamanAdikam' aznotogamanaprabhRtikaM bhavet / athavA ko'pyasahiSNurcyAt-kimevaM pralokayatha ?; tatasta evAsaGkhaDAdayo doSAH / atha 'sAgArikam' iti kRtvA abhuktA eva bhakta-pAnavyagrahastA grAmaM pravizanti tatra ca yaiH samamasaGkhaDaM kRtaM te vasatiM na prayaccheyuH, anyAnapi ca dadato nivArayeyuH / "jaM ca'nnaM" ti vasatAvaprApyamANAyAM yadanyad doSajAtamApadyante taniSpannam // 4373 // 30 atha vasatyabhAvAdakRtabhojanA evAnyaM grAma gaccheyuH tata ime doSAH bhAreNa veyaNAe, na pehaI khANumAie dose / [o.ni. 191] iriyAi saMjamammI, parigalamANe ya chakkAyA / / 4374 / / 1deg-kimasya vRkSasya devakulasya vA yUyaM svAminaH ? / eva bhA0 // Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 4371-77] tRtIya uddeshH| . bhakta-pAnasyopakaraNasya ca sambandhinA bhAreNa vedanA yA bhavet tayA ca sthANu-kaNTakAdIn doSAn na prekSate, tatazcAtmavirAdhanA / yat punarIryAyA azodhanaM sA saMyamavirAdhanA / parigalati ca bhakta-pAne SaTkAyavirAdhanA // 4374 // tatraprAptAnAM doSAnabhidhitsurAha pavisaNa maggaNa ThANe, vesitthi dugaMchie ya suNNe ya / [o.ni.193] sajjhAe saMthAre, uccAre ceva pAsavaNe // 4375 // anyasmin grAme vikAlavelAyAM praveze kRte vasatermAgaNe parasparasphiTitAnAmAkAraNena mahAnadhikaraNadoSo bhavati / vezyAstrIpATake carmakArAdisthAne vA jugupsite tiSThatAM vakSyamANaM doSajAtaM 'zUnyagRhAdau ca' apratyupekSitAyAM vasatau svAdhyAya >> saMstArakamuccAra prazravaNaM ca kurvatAmakurvatAM ca bahavo doSA bhavantIti dvAragAthAsamAsArthaH // 4375 // athainAmeva vivRNoti __10 sAvaya teNA duvihA, virAhaNA jA ya uvahiNA u viNA [o.ni. 194] gummiya gahaNA-''haNaNA, goNAdI camaDhaNA rattiM // 4376 // vikAle pravizatAM zvApadabhayaM bhavati / stenA dvividhAH' zarIrApahAriNa upakaraNApahAriNazca, te tadAnImabhidravanti / upadhAvapahRte yA tena binA tRNagrahaNA-'gnisevanAdikA saMyamavirAdhanA tanniSpannam / athavA sa pratyantapradezavartI grAmaH tatastatra baddha sthAnakAH 'gaulmikAH' 15 ArakSikapuruSAH stenAdInabhilIyamAnAn rakSanti, te vikAlavelAyAM prAptAnAM 'stenA amI' iti buddhyA grahaNA-''hananAdikaM kuryuH / athavA vikAle pravizanto gavAdibhiH pAdaprahArAdikAM camaDhanAmAsAdayanti / / aite rAtrau prAptAnAM doSAH // 4376 // kiJca phiDiya'nnonnA''gAraNa, teNarya ratiM diyA va paMthammi / [o.ni.195] sANAi vesa kucchiya, tavovaNaM mUsigA jaM ca // 4377 // 20 vikAle vasatigaveSaNArtha pRthak pRthag gatAH, tataH 'sphiTitAH' parasparaparibhraSTAH santo'. nyo'nyam AkAraNaM-vyAhAraNaM kuryuH / stenakAstadvacanaM zrutvA rAtrau muSitumabhilaSeyuH, divA vA dvitIye divase 'pathi' mArge gacchatastAn stenakA muSeyuH / zvAnAdayo vA rAtrau vasatigavepaNArthaM paryaTatastAn upadraveyuH / "vesa kucchiya" tti rAtrau ca vasatimanveSayanto na jAnanti kimetad gRhaM vezyApATakasya pratyAsannam ? uta na ? iti, yadvA kimetat carmakAra-rajakAdiju-25 gupsitakulAsannam ? Ahozcid na ? iti / evaM cAjAnAnAste vezyApATakAsanne pratizraye vaseyuH tato loko brUyAt-aho! tapovanamadhyAsate jitendriyA amI maharpaya iti / atha jugupsitasthAnAsanne sthitAstato loko bravIta-svasthAnaM mUSikAH samAgatAH, ete'pyevaMjAtIyA iti 1'vedanayA' ca kSudAdirUpayA sthA bhA0 // 2 // etadantargataH pAThaH bhA0 kAM0 eva vartate // 3 gomAdI taabhaa0|| 4degNA ceva bhA0 / etatpAThAnusAreNaiva bhA0 pratI vyAkhyeti na tatra "rati" padavyAkhyA vartate, dRzyatAM TippaNI 5 // 5 - etadantargataH pAThaH bhA0 nAsti ||6degyraao di. bhaa0|| 7deggA ceva bhA0 / etatpAThAnusAreNaiva bhA0 pratI vyAkhyeti na tatra "jaMca" iti padasya vyAkhyA vartate / dRzyatA patraM 1184 TippaNI // Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1984 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ yathAranA0prakRte sUtram 17 bhAvaH / 'jaM ca" tti yacce rAtrAvanyo'nyAlapane'pkAyAnayanAdikamadhikaraNaM tanniSpannaM prAyazcittam / >> tathA tatropAzraye rAtrI prAptAH santaH 'kAlabhUmI na pratyupekSitA' iti kRtvA yadi khAdhyAyaM na kurvanti tataH sUtrA-'rthanAzAdayo doSAH / atha kurvanti tataH sAmAcArIvirAdhanA // 4377 // atha saMstArakadvAraM vyAkhyAti appaDilehiya kaMTA, bilaM va saMthAragammi aayaae| [o.ni. 196] chakAyANa virAhaNa, vilINa seha'nahAbhAvo // 4378 // apratyupekSitAyAM vasatau kaNTakA bhaveyuH, bilaM vA sarpAdisambandhi, tataH saMstArake prastIryamANe Atmani virAdhanA bhavet / pRthivyAdayo vA SaTkAyAstatra bhaveyuH, teSAM saMstArakeNAkramya mANAnAM virAdhanA bhavati / 'vilInaM vA' jugupsitaM saMjJA-kAyikyAdikaM tatra bhavet , tataH 10 zaikSasya jugupsayA 'anyathAbhAvaH' unniSkramaNAbhiprAyo bhavet // 4378 // athoccAra-prazravaNadvAradvayaM yugapadAha khANuga-kaMTaga-vAlA, bilammi jai vosirija AyAe / [o.ni.197] saMjamao chakkAyA, gamaNe patte aiMte ya // 4379 // apratyupekSite pratizraye sthANu-kaNTaka-vyAlA bhaveyuH, tadAkule bilasamAkule vA pradeze 15 yadi vyutsRjati tata AtmavirAdhanA / atha pRthivyAdiSaTkAyavati bhUbhAge vyutsRjati tataH saMyamavirAdhanA / ete dve api virAdhane "gamaNe" tti saMjJA-kAyikIvyutsarjanArthaM gacchataH "patte" tti saMjJAbhuvaM kAyikIbhuvaM vA prAptasya "aiMte a" tti saMjJAM kAyikI vA vyutsRjya bhUyo'pi vasatiM pravizato yathAsambhavaM mantavye // 4379 // atha virAdhanAbhayAd na vyutsRjati tata ime doSAH muttanirohe cak, vaccaniroheNa jIviyaM cayai / [o.ni. 198] uDDanirohe koDaM, gelanaM vA bhave tisu vi // 4380 // mUtrasya nirodhe vidhIyamAne cakSurupahanyate / varcaH-purISaM tasya nirodhena jIvitaM parityajati, acirAdeva maraNaM bhavatItyarthaH / Urddha-vamanaM tasya nirodhe kuSThaM bhavati / 'glAnyaM vA' sAmAnyato mAndyaM triSvapi' mUtra-purISa-vamaneSu nirudhyamAneSu bhavet / / 4380 // 25 yata ete doSA ataH paDhama-viiyAe~ tamhA, gamaNaM paDilehaNA paveso ya / puvvaThiyA'sai gacchaM, Thavettu bAhiM ime tinni // 4381 // tasmAt prathamAyAM dvitIyasyAM vA pauruNyAM vivakSitagrAme gamanaM kRtvA tato vasateH pratyupekSaNA pravezazca tasyAM kartavyaH / katham ? ityAha-yadi tatra ke'pi sAdhavaH pUrvasthitAH 30 santi tadA sarve'pi pravizanti / atha na santi pUrvasthitAH tato gacchaM kvacid vRkSAderadho bahiH sthApayitvA 'ime' IdRzAstrayaH sAdhavo grAmaM pravizanti // 4381 // pariNayavaya gIyatthA, hayasaMkA puMcha cilimilI dore / AD etadantargataH pAThaH bhA0 nAsti // 2 degvyAla-bilasamAkule pradeze bhA0 // Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1185 bhAgyagAthAH 4378-86] tRtIya uddeshH| tinni duve eko vA, vasahIpehaTThayA pavise // 4382 / / ye gItArthAH pariNatavayaso ata eva 'hatazaGkAH' azaGkanIyAH te gurumApRcchaya daNDaproJchanakaM cilimilI davarakAMzca gRhItvA trayo janAstadabhAve dvau janau tadaprAptAveko vA vasatipratyupekSaNArtha grAmaM pravizanti / tato vasatiM gRhItvA pramRjya ca cilimilikAM ca dattvA sabAlavRddhamapi gacchaM tatra pravezayanti // 4382 // 1 atha 'vikAlavelAyAM na praveSTavyam' iti yaduktaM tadapavadannAha-- biiyaM tAhe pattA, pae va pattA uvassayaM na lbhe| sunnaghara deule vA, ujANe vA aparibhoge // 4383 // dvitIyapadamatrAbhidhIyate--'tadAnIM' vikAlavelAyAmeva prAptAH, yadvA 'prage' prabhAte prAptAH paramupAzrayaM na labhante tato vikAle'pi pravizeyuH / prabhAtaprAptAzca divA zUnyagRhe devakule vA 10 udyAne vA 'aparibhogye' janopabhogarahite tiSThanti, tatraiva ca samuddezanaM kurvanti // 4383 // AvAya cilimiNIe, ranne vA nibbhaye samuddisaNaM / [o.ni. 200] sabhae pacchannA'sai, kamaDhaga kuruyA ya saMtariyA // 4384 // atha zUnyagRhAdau sAgArikANAmApAto bhavati tatazcilimilikAM dattvA samuddeSTavyam / araNyaM vA yadi nirbhayaM tatastatra gatvA samuddizanti / athAraNyaM sabhayaM tato vasimasamIpe 15 eva yaH pracchannaH pradezastatra samuddezanaM karttavyam / atha pracchannasthAnaM nAsti tatastatraiva zUnyagRhAdau 'kamaThakeSu' zuklalepena sabAhyAbhyantaraM lipteSu kAMsyakaroTakAkAreSu samuddizanti, 'kurukucA ca' samuddezanAnantaraM pAdaprakSAlanAdikA bahunA draveNa kartavyA, samuddizantazca 'sAntarAH' sAvakAzA bRhadantarAlA upavizanti / evaM bhuktvA bahireva saMjJAdi vyutsRjya tato grAmaM pravizanti / praviSTAzca yA pUrva bhikSAM hiNDamAnairvasatiH pratyupekSitA tasyAM vasanti // 4384 // 20 katham ? ityAha koDhaga sabhA va puvvaM, kAla-viyArAibhUmipaDilehA / [o.ni. 201] pacchA atiti ratiM, ahavaNa pattA nisiM ceva // 4385 // 'koSThakaH' AvAsavizeSaH 'sabhA' pratItA, evamAdikaM yat 'pUrva' bhikSAM paryaTadbhiH pratyupekSitaM tatra kAlagrahaNayogyAM bhUmiM vicArasya ca-saMjJAyA AdizabdAt kAyikyAzca bhUmi sUrye dhriya-25 mANa eva pratyupekSante / tataH pazcAt sarve'pi vasatau 'rAtrau' pradoSasamaye 'atiyanti' pravizanti / "ahavaNa" ti athavA te sAdhavastatra nizAyAmeva prAptA bhaveyuH / / 4385 // tataH ko vidhiH ? ityAha gommiya bhesaNa samaNA, nibbhaya bahi ThANa vshipddilehaa| [o.ni. 202] sunnaghara puvyamaNie, kaMcuga taha dArudaMDe ya // 4386 // gulmena-samudAyena carantIti 'gaulmikAH' sthAnarakSapAlAH te yadi 'bheSaNaM' vitrAsanaM 1 gurUnApR bhA. kAM0 // 2 etadantargatamavataraNaM bhA0 nAsti // 3degtra procyate kaa| 4 rati, pattA vA te bhave rati bhA0 // Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1986 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ yathAralA0prakRte sUtram 17 kurvanti tato vaktavyam-zramaNA vayaM na stenAH / yadi ca sa sannivezo nirbhayo bhavati tadA "bahi ThANa" ti bahireva gacchastAvadavasthAnaM karoti, vRSabhAstu vasatipratyupekSaNArtha grAmaM pravizanti / tatra ca zUnyagRhaM pUrvabhaNitena vidhinA pratyupekSya sarpAdipatanabhayAd gopAlakaJcukaM paridhAya 'dArudaNDena' daNDaproJchanakena vasatimupari prasphoTayanti, tato gacchaH pravizati 6 // 4386 // atha saMstArakagrahaNavidhimAha saMthAragabhUmitigaM, Ayarie sesagANa ekekaM / [o.ni. 203] raMdAe~ pupphakinnA, maMDaliyA AvalI itare // 4387 // "Ayarie" ti SaSThI-saptamyoratha pratyabhedAdAcAryasya yogyaM saMstArakabhUmitrayaM prathamato nirUpaNIyam-tatraikA nivAtA saMstArakabhUmiH, aparA pravAtA, anyA nivAta-pravAtA / zeSANAM 10 sAdhUnAM yogyAmekaikAM saMstArabhUmimanveSayet / iha ca vasatistridhA-vistIrNA kSullikA pramANayuktA ca / tatra rundA nAma-vistIrNA ghazAlAdirityarthaH tasyAM 'puSpAvakIrNAH' puSpaprakaravadavakIrNAH-aniyatakramA ayathAyathaM khapanti yena sAgArikANAmavakAzo na bhavati / atha kSullikA tato madhye pAtrakANi kRtvA maNDalikAkAreNa pArzvataH zerate / 'itarA nAma pramANayuktA tasyAm 'AvalyA' patayA khapanti // 4387 // 15 . atraiva vidhiviparyAse prAyazcittamAha---- sIsaM ito ya pAdA, ihaM ca me veMTiyA ihaM ma / jai agahiyasaMthAro, bhaNAi lahugo'hikaraNAdI // 4388 // ito me zIrSa bhaviSyati, iha me pAdau bhaviSyataH, iha ca me veNTikA bhAjanAni vA sthAsyanti, evaM yadyagRhItasaMstArako AtmIyayA icchayA bhaNati viNTikAdikaM ca sthApayati 20 tadA laghumAsaH prAyazcittam ; adhikaraNAdayazca doSA bhavanti / adhikaraNaM nAma-dvitIyo'pi sAdhurevameva brUyAt-mamApyatraiva zIrSAdi bhvissytiiti| tatazcAsthibhaGgAdayo doSAH // 4388 // yata evamataH saMthAraggahaNIe, veMTiyaukkhevaNaM tu kAyavvaM / [o.ni. 204] saMthAro ghettavyo, mAyA-mayavippamukkeNaM // 4389 // 25 "saMthAraggahaNIe" ti ArSatvAt strItvam , saMstArakagrahaNakAle veNTikAyA utkSepaNaM karttavyaM yena sukhenaiva dRSTAyAM bhuvi saMstArakA vibhaktuM zakyante / sa ca saMstArako yo yasmai sAdhave dIyate sa tena mAyA-mada vipramuktena grahItavyaH / mAyA nAma-'ahaM vAtArthI, mamAtrAvakAzaM prayacchata' ityAdikA sundaratarAvakAzalobhenAsadbhUtakAraNanivedanalakSaNA, madaH-ahaGkAraH 'aho! ahamamuSmAdapi garIyAn yena me zobhanA saMstArakabhUmiH pradattA' iti // 4389 // 30 atha kimarthaM saMstArakagrahaNakAle veNTikA utkSipyante ? ucyate sama-visamA na pAsai, dukkhaM ca Thiyammi ThAyaI anno / neva ya asaMkhaDAdI, viNayo amamijayA ceva // 4390 // 1NDalyAkA bhaa0|| 2 // etacihnamadhyagatamavataraNaM bhA0 nAsti / Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1987 bhASyagAthAH 4387-94] tRtIya uddezaH / viNTikA yadi notkSipyante tadA gaNAvacchedikAdisaMstArakAn vibhajamAnaH sama-viSamANi sthAnAni na pazyati, avakAzAnityarthaH / tathA ekasmin sAdhau viNTikAsahite pUrva sthite sati anyo na tiSThati, sthAtuM na zaknotIti bhAvaH / api ca veNTikAsUtkSiptAsu asaGkhaDAdayo doSA naiva bhavanti / yathAratnAdhikaM ca saMstArakagrahaNe vinayaH kRto bhavati / 'amamatA ca' mamatvaM saMstArakabhUmiviSayaM parihRtaM bhavati / ataH sAdhubhiH svakhopakaraNe pratyu-5 pekSite upAzraye ca pramArjite sati sUribhirvaktavyam-AryAH ! utkSipata svAH svA vinnttikaaH| evamukte yo notkSipati tasya mAsalaghu // 4390 // atha veNTikAsUkSipyamANAsu kazcidimAM mAyAM kuryAt saMthAraggahaNIe, kaMTaga vIyAra pAsavaNa dhamme / payalaNe mAso guruo, sesesu vi mAsiyaM lahugaM // 4391 // 10 saMstAragrahaNakAle sama-sundarabhUmilobhena kaNTakoddharaNamahaM samprati kariSyAmi, 'vicAraM vA' saMjJAM vA vyutsraSTuM prazravaNaM vA kartuM bahirgamiSyAmi, dharma vA zayyAtarAderagre kathayiSyAmi ityAdi brUyAt , pracalAyanaM vA tadAnIM vidadhyAt , evaM mAyAyAH karaNe AjJAdayo doSAH / atra ca pracalAyane mAsaguru / 'zeSeSu' kaNTakAdiSu mAyAbhedeSu mAsalaghukam // 4391 // atha kaNTakAdipadAni vivRNoti 15 dukkhaM Thio va nijai, na yANuvAeNa pelliuM skaa| jo vi ya Ne avaNehii, taM pi ya nAhAmi iti maMtA // 4392 // saMthArabhUmiluddho, bhaNAi chaMdeNa bhaMte ! ginnhitto| saMthAragabhUmIo, kaMTagamahamuddharAmeNaM // 4393 / / ko'pi sama-sundare avakAze saMstArakaM kartukAmaH, tatra cAparaH ko'pi sAdhuH sthita upaviSTo 20 vartate, sa ca 'duHkhaM' duHkhena 'nIyate' anyatra sthApyate, na ca 'anupAyena' kaNTakoddharaNAdivyAjamantareNa prerayituM zakyaH, yo'pi ca "Ne" iti madIyaM kaNTakamapaneSyati tamapyaha jJAsyAmIti matvA saMstArakabhUmilubdho bhaNati-bhadanta ! itaH saMstArakabhUmIta utthAya 'chandena' khAbhiprAyeNa 'gRhNIta' saMstArakam , ahaM punaratra kaNTakamenamuddharAmIti / evaM mAyAkaraNe mAsalaghu prAyazcittam // 4392 // 4393 // 1 atha sadbhAvAdeva kaNTako lagnaH tataH kim ? iti ata Aha-~ lagge va aNahiyAsammi kaMTae ukkhivAve anneNaM / majjhaccagamavaNettA, kamAgayaM geNhaha mamaM pi // 4394 // 'vA' ityathavA sadbhAvenaiva tasya kaNTako lagaH sa ca anadhisahyaH-soDhumazakyaH tato veNTikAmanyenotkSepayet / utkSepya ca brUyAt-madIyaM kaNTakamapanIya kramAgataM mamApi yogyaM 30 saMstArakaM gRhIta; eSa zuddhaH // 4394 // atha vicArAdidvArANyatidizannAha emeva ya vIyAre, ujju aNuja taheva pAsavaNe / 1degSayaM na bhava bhA0 // 2 // etadantargatamavataraNaM bhA0 nAsti // 25 Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1188 dhammahAlakkheNa ca, Avaja mAsi mAdI || 4395 // evameva vicAraviSaye'pi RjuranRjuzca vaktavyaH, mAyI mAyI cetyarthaH / tathaiva prazravaNadvArespi vibhASA karttavyA / dharmakathAyA vA lakSyeNa - vyAjena kazcit kramAgata saMstAra kavyatyAsaM karoti so'pi 'mAyI' mAyAvAniti kRtvA mAsikaM laghukamApadyate / atha sadbhAvato dharmakathAM 5 karoti tataH zuddha eva // 4395 // api ca - tadAnIM sadbhAvato dharmakathAyAM vidhIyamAnAyAmamI guNAH 15 duvibuddhimalaNaM, saDDhA sejAyareyarANaM ca / titthavivaDhi pabhAvaNa, asAriyaM caiva kahayaMte // 4396 // zrotRRNAM yA durvidagdhA - viparItazAstrapallavagrAhiNI buddhistasyA malanaM - mardanaM kRtaM bhavati / 10 zayyAtarasya itareSAM ca - zrAddhAnAM zraddhA vardhitA bhavati / dharmazravaNAnantaraM ca bahuSu bhavyeSu pravrajyAM pratipadyamAneSu tIrthasya vivRddhiH kRtA bhavati, prabhAvanA ca pravacanasya jAyate - aho ! vijayate jainendrazAsanaM yatredRzA dharmakathAlabdhisampannA iti / api ca-- sAgArikA bahidharmazravaNavyAkSiptAH santaH pratizrayamadhye na pravizeyuH, tatazca sAdhUnAmupakaraNaM pratyupekSamANAnAmasAgArikaM bhavati / evamete guNA dharmaM kathayati bhavanti // 4396 // atha pracalAyanadvAraM bhAvayati - saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ yathAralA 0 prakRte sUtram 17 mA payala givha saMthAragaM ti payalAi iya vi jai vutto / ko nAma na niggiues, khaNamittaM teNa guruo se / / 4397 / / gaNAvacchedikAdinA kazcit pracalAyamAno bhaNitaH -- mA pracalAya, gRhANa saMstArakam ; iti ukto'pi yadyasau pracalAyate tato jJAtavyam - zaTha eSaH / kutaH ? ityAha - ' ko nAma ' 20 mahAnidrAlurapi ' kSaNamAtraM' yAvatA saMstArako gRhyate tAvanmAtraM kAlaM nidrAM na nigRhNAti ? sa tu tAvantamapi kAlaM nidrAnirodhamakurvANaH parisphuTaM mAyAvAneva mantavyaH / ata eva "se" tasya tIvrataramAyAvino mAsaguru prAyazcittam // 4397 // atha saMstArakagrahaNe vidhimAha - vicchiNNa koTTimatale, DaharAe visamae a gheSpaMti / 25 sis ahArAiNiyaM, rAiNiyA te ime hoMti / / 4398 // vistIrNAyAM vA 'DaharAyAM vA' saGkIrNAyAM vasatau kuTTimatale vA viSame vA bhUbhAge yathAlAdhikaM saMstArekA gRhyante / te ca ratnAdhikA ime bhavanti // 4398 // uvasaMpajja gilANe, paritta khamae avAuDiya there / teNa paraM vicchiNe, pariyAe motime tini // 4399 // prathamato gurUNAM saMstArakatrayaM dattvA tato yo jJAnAdyarthamupasampadaM pratipannastasya saMstArako 30 dAtavyaH / tato glAnasya, tataH parItopadheH, tataH kSapakasya, tato 'apAvRtikasya' 'apAvRtena mayA sakalA'pi rajanI gamanIyA' ityevaM pratipannAbhigrahasya, tadanantaraM ' sthavirasya' zrutena vayasA vA vRddhasya, tataH paraM vistIrNe pratizraye paryAyaratnAdhikakrameNa saMstAraikA grahItavyAH, 1 mAnoti / atha kAM* // 2degrako gRhyate / te ta0 de0 mo0 // 3degrako grahItavyaH / paraMta0De0 // Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 4395-4404] tRtIya uddezaH / 1189 paraM muktvA 'amUn trIn' kSullaka-zaikSa-vaiyAvRtyakarAn vakSyamANagAthAyAmabhidhAsyamAnAn // 4399 // Aha upasampanna-glAnAdInAM kriyatAM prathamaM saMstArakapradAnenAnugrahaH, yastu tapasvI vipulAM nirjarAmabhilaSan svayameva 'apAvRtena mayA sthAtavyam' ityevamabhigrahaM gRhNAti tasya kimarthaM sthavirAdibhyaH prathamaM saMstArako dIyate ? ucyate___ kAma sakAmakicco, abhiggaho na u balAbhiogeNaM / / taNusAhAraNahetuM, taha vi nivAeNhi ThAveMti // 4400 // 'kAmam' anumatamidam-khakAmena-khakIyayaiva icchayA kRtyaH-kartavyo abhigraho na tu balAbhiyogena, paraM tathApi 'tanusAdhAraNahetoH' zarIrasya zItopadravasaMrakSaNanimittaM nivAte pradeze taM sthApayanti // 4400 // kutaH ? iti ced ityAha annonnakAreNa vinijarA jA, na sA bhave tassa vivajayeNaM / jahA tapassI dhuNate taveNaM, kammaM tahA jANa tvo'nnumNtaa||4401|| anyonyakAro nAma-parasparaM vaiyAvRtyakaraNaM tena yA 'vinirjarA' viziSTakarmakSayarUpA sA 'tasya' anyonyakArasya 'viparyayeNa' vyatirekeNa na bhavati / yathA kila tapakhI tapasA 'karma' jJAnAvaraNAdi dhunoti tathA yastasya sAhAyyakaraNena tadIyatapaso anumantA tamapi tathaiva karmakSayakAriNaM jAnIhi / ato yuktamevApAvRtAbhigrahikasyAnugrahavidhAnam // 4401 // 15 atha yaduktam-'amUn trIn muktavA' (gA0 4399) iti tasya vyAkhyAnArthamAha bIbheta eva khuDDe, veyAvaccakare sehe jassa pAsammi / visama'ppe tini guruNo, itare gahiyammi giNhaMti // 4402 // kSullakaH khabhAvAdeva bibhyan bhavati, tato bahiH sthApyamAnaH kUjita-ruditAdi kuryAt, ato yastaM parivartayati tasya samIpe sthApyate / 'vaiyAvRtyakaraH' glAnasya praticarakaH sa mlAna-20 syaiva pArzva kriyate / zaikSo yasya pArdhe zikSAM gRhNAti tasyAntike sthApanIyaH / tathA viSame vA 'alpe vA' saGkIrNe pratizraye trIn saMstArakAn gurUNAM dattvA tataH 'itare' upasampannAdayo gurubhirgRhIte sati saMstArakatraye yathoktakrameNa gRhNanti / eSa saGghahagAthAsamAsArthaH // 4402 // athAsyA eva pUrvAdha bibhAvayiSurAhabIbheja bAhiM Thavito u khuDDo, teNAigammo ya ajaggiro ya / sArei jo taM ubhayaM ca neI, tasseva pAsammi kareMti taM tU // 4403 // kSullako bahiH sthApitaH san bibhiyAt , stenAdigamyo vA bhavet , 'ajAgaraNazIlazca' asau bahiH suptaH san kenApyanutthApitaH pratikramaNavelAyAmapi na jAgRyAt , tato yaH 'ta' kSullaka 'sArayati' zikSA grAhayati 'ubhayaM ca' saMjJA-kAyikIlakSaNaM tadIyaM yaH 'nayati' pariSThApayati tasyaiva pArve taM kurvanti // 4403 // 30 saMthAragaM jo itaraM va mattaM, uccattamAdI va karei tassa / gAhei sehaM khalu jo va meraM, kareMti tasseva u taM sagAse // 4404 // 1deg ucyate mA0 // Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1190 saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ yathAratnA 0 prakRte sUtram 17 glAnasya saMstArakaM yaH karoti, 'itaradvA' saMjJAdyutsarjanAM yo glAnaM kArayati, mAtrakaM vA pariSThApayati, udvarttana- parAvarttanAdIni vA 'tasya' glAnasya yaH karoti taM vaiyAvRtyakaraM tasyaiva pArzve sthApayanti / yo vA zaikSaM 'merAM' sAmAcArI grAhayati taM tasyaiva sakAze kurvanti // 4404 // evaM vistIrNAyAM vasatau tAvad vidhiruktaH, atha saGkIrNAyAM vidhimabhidhitsurAha - sama-visamA therANaM, AvaliyA tattha appaNo. icchA / 6 khela pavAya nivAe, pAhuNae jaM vihiggahaNaM // 4405 // saGkIrNAyAM vasatau sarvatrApi saMstAraNIyam, na punarviSama iti kRtvA kazcidapyavakAzaH zUnyo moktavyaH / tataH 'AvalikayA' patayA yathAralAdhikaM vibhajyamAnA saMstArakabhUmiH ' sthavirANAM ' vRddhAnAM samA vA samAgacched viSamA vA / 'tatra' viSamAyAM teSAmAtmIyA icchA, ko'rthaH ? yadi 10 sahiSNutayA viSame'pi saMstArayituM zaknuvanti tatastatraiva saMstArayanti, athAsahiSNavastatastaruNAn samAM bhUmimanujJApayanti / " khela" tti yasya khelaH spandate tasya madhye'vakAzaH samAyAtaH, tatastena vivikte'vakAze yasya saMstArakaH so'nujJApanIyaH / yaH pittalaH sa pravAte sthAtumabhilaSati, yastu vAtalaH sa nivAte, etayoH parasparaM saMstArakaparAvartto bhavati / 'prAghuNaka: ' AcAryAdiH samAgatastasyApi yad vidhinA vakSyamANena saMstArakagrahaNaM tadanujJAtamiti purAtana - 10 gAthAsamAsArthaH // 4405 // athainAmeva vibhAvayiSurAha - visamo me saMthAro, gADhaM pAsA mi ettha bhajaMti / ko deja majjha ThANaM, samaM ti taruNA sayaM beMti // 4406 // saMstArakabhUmiH sthavirANAM viSamA taruNAnAM samA samAyAtA, tato yaH sthaviro'sahiSNuH sa brUyAt - viSamaH 'me' madIyaH saMstArakaH, pArzvANi ca 'atra' viSame zayAnasya gADhaM mama 20 bhajyante, ataH ko nAma mahyaM samaM sthAnaM dadyAt ? iti / tato ye taruNAste svayameva gurubhiranuktA bruvate - asmAkamavakAze yUyaM saMstArayateti // 4406 // ja puNa atthitA, na deMti ThANaM balA na dAveMti / deti tahi~ puMchaNAdI, bahibhAvA'saMkhaDaM mA vA // 4407 // yadi punastaruNAH samaM bhUbhAgamarthyamAnA api na prayacchanti tato vRSabhAH sUrayo vA na 20 tairbalAd dApayanti, mA balAd dApyamAnAste bahirbhAvaM gaccheyuH asaGghaDaM vA kuryuH / sthavirAzca 'tatra' viSame'vakAze pAdaprojchanAdikaM dadati yena sukhenaiva saMstArayituM zakyate // 4407 // kheladvAramAha majjhammi ThAo mama esa jAto, pAsaMdae nicca mamaM ca khelo / ThAo sarAvas ya natthi etthaM, siMcija kheleNa ya mA hu sute // 4408 // 30 zleSmalo brUyAt - mama tAvadeSaH 'sthAyaH' avakAzo madhye saJjAtaH, mama ca ' khela: ' zleSmA nityaM praspandate, atra cobhayato'pi pArzvavarttisaMstArakAkIrNe 'zarAvasya' khelamallakasya nAstyavakAzaH, atra ca saMstArayannahaM pratyAsannasuptAn zeSasAdhUnapi mA leSmaNA siJcayamiti / 1tthaM, siMbheja tATI* // Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 bhASyagAthAH 4405-12] tRtIya uddezaH / 1191 tato yasya vivikte pradeze saMstArakaH sa tasyAtmIyamavakAzaM prayacchati // 4408 // pravAtanivAtadvAramAha nidaM na viMdAmiha uvvareNaM, ko me pavAyammi daeja bhUmi / sIeNa vAraNa ya majjha bAhiM, na pacae annamaha'nna Aha // 4409 // pittalo brUyAt-aham 'iha' nivAte saMstArayan 'udvareNa' gharmopatApena nidrAM 'na vindAmi' / na labhe, ataH ko nAma me pravAte bhUmikAM dadyAt ?; 'atha' anantaram 'anyaH' vAtalaH saH 'Aha' brUyAt-zItena vAtena ca pIDyamAnasya mama bahiH prasuptasyAnnaM 'na pacyate' na jIryate; tata etau parasparaM saMstArakaM parivartayataH // 4409 // iha saGgrahagAthAyAM khela-pravAta-nivAtagrahaNamupalakSaNaM tenedamabhidhIyate joiMti pakkaM na u pakkaleNaM, ThAveMti taM sUrahagassa pAse / ekammi khaMbhammi na mattahatthI, bajhaMti vagdhA na ya paMjare do // 4410 // yaH 'pakkaH' asaGkhaDikaH kalahanazIla ityarthaH taM pakkena saha na yojayanti, kintu yaH 'zUrahakaH' kalahAdikurvatAM zikSA kattuM samarthastasya pArzve taM sthApayanti / yata ekasminnAlAnastambhe dvau mattahastinau na badhyete, parasparaM bhaNDanasambhavAt ; evamekasmin paJjare dvau vyAghrau na prakSipyete // 4410 // 15 atha "pAhuNae jaM vihiggahaNaM" ( gA0 4405) ti padaM vyAkhyAtumAha rAyaNio Ayario, Ayariyasseva akamai tthaagN| itaro vasabhaTThAe, ThAyai je te va do ThAgA // 4411 // yadi prAghUrNaka AcArya ratnAdhikastato'sAvAcAryasyaiva 'sthAnam' avakAzamAkrAmati, vAstavyAcAryasthAne saMstArayatItyarthaH / 'itaraH' vAstavyAcAryaH 'vRSabhasya' upAdhyAyasya 'sthAne' 20 avakAze tiSThati' saMstArayati; athavA yad AcAryasatkaM saMstArakatrayaM tanmadhyAdekasmin prAghuNakAcAryaH prasuptaH, "je te va do ThAga" tti tato yau tau dvAvavaziSyamANau saMstArako tayorekasmin vAstavyAcAryaH saMstArayati // 4411 // omo puNa Ayario, vasabhogAse aNaMtare vsbho| saMchobhaparaMparao, carimaM sehaM ca mottaNaM // 4412 // 25 athAsau prAghuNaka AcAryaH 'avamaH' paryAyalaghustato'sau vRSabhasyAvakAze saMstArayati / vRSabhastu tadanantare-avamarAnikasthAne khapiti / evaM saMstArakANAM 'saMchobhaparamparakaH' paramparayA sthAnAntarasaGkramaNarUpaH tAvad mantavyo yAvad dvicaramaH sAdhuH / yastu caramaH-sarvapAzcAtyAvakAzazAyI taM zaikSaM ca muktvA, tayoH saMstArako nAnyatra saGkrAmayitavya iti bhAvaH // 4412 // idameva vyAcaSTe1deghakaraNazIla taM bhaa0|| 2degsya "ThAe" aba bhA0 // 3 etadane kA0 pustke-|| cha // iti zrIkalpasya dvitIyaM khnnddN| ch|| iti vartate / mo. pustake -granthA0 14160 ivi vartate / / 30 Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1192 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [kRtikarmaprakRte sUtram 18 carimo bahiM na kIrai, sehaM na sahAyagA vijuyaleMti / raMgiddhipurisanAyaM, savve tattheva mAveti // 4413 // 'caramaH' paryantavartI bahirna kriyate, zaikSamapi 'sahAyakAt' zikSAgrAhakAnna 'viyugalayanti' yugalAnna spheTayanti, bahiniSkAzyamAnau hi to bahirbhAvaM gacchetAm , bahirbhAvagamanataH prati5 gamanAdIni kuryAtAm , ataH saMstArakAH saMkSipya tathA prastaraNIyAH yathA 'tayorapi' carama-zaikSayoH saMstArako pratizrayamadhya eva pUryate / tathA cAtra raGge ye RdimantaH puruSAstaiqhatamdRSTAntaH kartavyaH --yathA raGgabhUmau pUrva prAkRtajanairAkIrNAyAmapi ye rAjA-'mAtya-zreSThiprabhRtayaH pradhAnapuruSAH pazcAdAgacchanti teSAmupavezanayogyAn avakAzAn dattvA saMkSiptatarAvakAzasthApanena prAgupaviSTA api tatraiva mApyante; evamasmAkamapi prAghUrNakAH pradhAnapuruSakalpAH, tatasteSAM yathA10 yogyamavakAzAn dattvA vRSabhAH saMstArakabhUmIH saMkSipya prayacchantaH sarvAnapi sAdhUn tatraiva mApayanti iti // 4413 // ' (granthAgram -29420) // yathAralAdhikazayyAsaMstAraparibhAjanaprakRtaM samAptam // kati karma prakRtam sUtram15 kappai niggaMthANa vA niggaMdhINa vA ahArAyaNiyAe kir3akamma karittae 18 // atha ko'sya sUtrasya sambandhaH ? ityAha saMthAraM duruhaMto, kiikamma kuNai vAtigaM sAyaM / pAto vi ya paNivAyaM, paDibuddho ekkamekkassa // 4414 // 20 'sAyaM' pradoSasamaye pauruSyAM pUrNAyAM gurupradattAyAM bhuvi prastIrya saMstArakamArohan 'vAcikaM kRtikarma' 'namaH kSamAzramaNebhyaH' iti lakSaNaM vAcanikaM praNAmaM karoti, 'prAtarapi ca' prabhAte'pi pratibuddhaH sannekaikasya sAdhoH 'praNipAtaM' vandanaM yathAratnAdhikaM karoti, ata idaM kRtikarmasUtramArabhyate // 4414 // anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA--kalpate nirgranthAnAM vA nimranthInAM vA 'yathArAnika' 25 yo yo ratnAdhikastadanatikrameNa kRtikarma kartumiti sUtrasaGkepArthaH // atha vistarArtha bhASyakAra Aha kiikammaM pi ya duvihaM, abbhuTThANaM taheva vaMdaNagaM / vaMdaNagaM tahi~ ThappaM, abbhuTThANaM tu vocchAmi // 4415 // 1 etadane ta0 pustke-|| cha // granyAgraM0 14160 // caturdazamasahasra ekAgrazataSaSTiH // etat granthAgraM // cha // ||ch // kalpaTIkA dvitIyakhaMDaM // // shriiH|| // iti vartate / De0 pustke-|| cha // granthAgraM0 14160 // iti vartate / tATI0 pustke-||ch // graMthAgraM 14160 // ||ch|| maMgalaM mhaashriiH|| zubhaM bhavatu samastasaMghasya ||ch||shriiklpvRttidvitiiykhNddN iti vartate // - Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 4413-19] tRtIya uddezaH / 1193 kRtikarma dvividham , tadyathA-abhyutthAnaM vandanakaM ca / 'tatra' tayordvayormadhye vandanakaM 'sthApyaM pazcAd bhaNipyata ityarthaH / abhyutthAnaM tu sAmpratameva vakSyAmi // 4415 // pratijJAtameva nirvAhayannAha abbhuTThANe lahugA, pAsatthAda-'NNatithi-gihiesu / ahachaMda aNNatithiNi, saMjaivagge a gurugA u // 4416 // sAdhubhiH sAdhUnAmevAbhyutthAnaM vidheyaM na gRhasthAdInAm , tatrApi saMvimAnAmeva na pArzvasthAdInAm / atha pArzvasthAdInAmanyatIthikAnAM gRhiNAM ca abhyutthAnaM karoti tadA catvAro laghavaH / yathAcchandAnAmanyatIrthinInAM saMyatIvargasya cAbhyutthAne caturguravaH // 4416 // athAtraiva doSAnupadarzayatiudvei itthi jaha esa eMti, dhamme Thio nAma na esa sAhU / 10 dakkhinnapannA vasamei cevaM, micchattadosA ya kuliMgiNIsu / / 4417 // saMyataM kasyA api striya abhyuttiSThantaM dRSTvA zrAvakAdizcintayet-yathaiSa sAdhuH striyamAyAtI dRSTvA'bhyuttiSThati tathA 'nAma' iti sambhAvanAyAm , sambhAvayAmyaham-naiSa samyag 'dharme' zrutacAritrAtmake sthitaH, anyathA kimevamenAmabhyuttiSThati ?, api ca-evaM striyA abhyuttiSThan dAkSiNyavAn bhavati, dAkSiNyapaNyAca tasyAH 'vazam' AyattatAmupaiti, tatazca brahmacaryavirAdhanA-15 dayo doSAH / yAstu kuliGginyaH-tApasI-parivrAjikAprabhRtayaH tAkhabhyutthIyamAnAsu yathAbhadrakAdInAM mithyAtvagamanAdayo doSA bhavanti // 4417 // anyatIrthikeSu punarime doSAH obhAvaNA pavayaNe, kutittha umbhAvaNA abohI ya / khisijaMti ya tappakkhiehi~ gihisuvvayA baliyaM // 4418 // bhauta-bhAgavata-saugatAdInAmanyatIrthikAnAmabhyutthAne pravacanasya mahatI apabhrAjanA bhavati-20 aho ! niHsAraM pravacanamamISAm yadevamanyadarzaninAmabhyutthAnaM vidadhatIti / tadIyasya ca kutIrthasya 'udbhAvanA' prabhAvanA bhavati-etadeva darzanaM zobhanataraM yadevaM jainA apyetatpratipannAnabhyuttiSThantIti / 'abohI ya" ti pravacanalAghavapratyayaM mithyAtvamohanIyaM karmopacitya bhavodadhau paribhraman bodhilAbhaM nAsAdayati / ye ca gRhiNaH suvratAH-zobhanANuvratadhArakAH suzrAvakA ityarthaH te 'tatpAkSikaiH' zAkyAdipakSapAtibhirupAsakaiH 'balikam' atyartha khiMsyante-25 asmAkameva darzanaM sarvottamam , bhavadIyagurUNAmapi gauravArhatvAt // 4418 // ee ceva ya dosA, savisesayara'nnatithigIsuM pi| lAghava aNujiyattaM, tahAgayANaM avanno ya // 4419 // eta eva 'doSAH' pravacanApabhrAjanAdayo'nyatIrthikISvapi bhavanti, navaraM 'savizeSatarAH' zaGkAdibhirdoSaiH samadhikatarA mantavyAH / gRhiNAmanyatIrthikAdInAM cAbhyutthAne sAmAnyata ime 30 doSAH, tadyathA-'lAghavam' 'etebhyo'pyayaM hInaH' ityevaMlakSaNo laghubhAva upajAyate / 'anUjiMtatvaM' varAkatvamupadarzitaM bhavati, tathAhi loko brUyAt-aho ! adattadAnA zvAnA iva varAkA amI, yadevamAhArAdinimittamaviratakAnAmapi cATUni kurvanti / tathA-tena yathAvasthitapadArthoM Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 1194 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [kRtikarmaprakRte sUtram 18 palambhakAtmakena prakAreNa gataM-jJAnameSAM te 'tathAgatAH' sadbhUtArthavedinaH tIrthakara-gaNadharA ityarthaH teSAmavarNavAdo bhavati, yathA-nAmI samyag mokSamArga dRSTavanta iti // 4419 // atha saMyatInAmabhyutthAne doSaM vizeSato darzayannAha pAyaM tavassiNIo, kareMti kiikamma mo suvihiyANaM / esuttidvai vatiNiM, bhaviyavvaM kAraNeNetthaM // 4420 // saMyatImabhyuttiSThantaM dRSTvA kazcidabhinavadharmA cintayet-prAyaH 'tapakhinyaH' saMyatyaH suvihitAnAM kRtikarma kurvanti, "mo" iti pAdapUraNe, eSa punarvatinImuttiSThati, tad bhavitavyamatra kAraNeneti / sa evaM zaGkAyAM caturguru, niHzavite mUlam / >> yata ete doSAstato naiSAmabhyusthAnaM vidheyam // 4420 // atha yeSAmabhyutthAtavyaM tadabhyutthAnAkaraNe prAyazcittamabhidhitsurAha Ayarie abhisege, bhikkhummi taheva hoi khuDDe ya / gurugA lahugA lahugo, minne paDiloma biieNaM // 4421 // AcArye'bhiSeke bhikSau tathaiva kSullake AcAryAdIn prAghuNakAn yathAkramamanabhyuttiSThati gurukA laghukA laghuko bhinnamAsazceti prAyazcittAni / dvitIyAdezenedameva prAyazcittaM 'pratilomaM' pratIpakrameNAcAryAdInAM vaktavyam , AcAryasya bhinnamAsaH, abhiSekasya laghumAsaH, bhikSozcatu. 15 rlaghavaH, kSullakasya caturgurava iti bhAvaH / eSa saGgrahagAthAsamAsArthaH // 4421 // athainAmeva vivRNoti AyariyassAyariyaM, aNuTThiyaMtassa caugurU hoti / vasame bhikkhU khuDDe, lahugA lahugo ya bhinno ya // 4422 // AcAryasyAcArya prAghUrNakamAyAntamanuttiSThatazcaturguravo bhavanti, vRSabhamanabhyuttiSThatazcaturlaghukAH, 20 mikSumanuttiSThato laghumAsaH, kSullakamanuttiSThato bhinnamAsaH // 4422 // A eNvamAcAryasya prAyazcittamuktam / atha zeSANAmatidizati-~ saTThANa paravANe, emeva ya vasaha-bhikkhu-khuDDANaM / [piM.ni. 277] jaM paraThANe pAvai, taM ceva ya sohi saTThANe // 4423 // evameva vRSabha-bhikSu-kSullakAnAmapi khasthAna-parasthAnaprAyazcittaM vaktavyam / khasthAnaM nAma-vRSa25 bhasya vRSamaH, parasthAnaM vRSabhasyAcArya- bhikSu-kSullakAH; evaM >> bhikSu-kSullakayorapi svasthAna-para sthAnabhAvanA karttavyA / atra ca yat parasthAne AcAryaH prApnoti tadasAvapi vRSabhAdiH svasthAne prAmoti / kimuktaM bhavati?-vRSabhasya prAghUrNakamAcAryamanabhyuttiSThatazcaturgurukAH, vRSabhasyAnabhyusthAne caturlaghavaH, bhikSoranabhyutthAne mAsalaghu, kSullakasyAnabhyutthAne bhinnamAsaH; evaM bhikSu-kSullaka yorapi mantavyam / atra parasthAnamAcAryasya vRSabhAdayaH, teSAmanabhyutthAne yathA'sau caturlaghukA. 30 dikamApannavAn tathA vRSabhAdayo'pi khasthAnamanabhyuttiSThantastadeva prAmuvanti // 4423 // 1deglambhAtma bhA0 // 2 4 etanmadhyagataH pAThaH bhA. nAnti // 3 vummi taha ya hoi tAbhA0 // 4 atra bahuSu sthaleSu bhA0 pustake prAghUrNika iti pAThaH dRzyate // 5 // etanmadhya gatamavataraNaM bhA0 nAsti // 6 etadantargataH pAThaH bhA0 kA 0 eva vartate // Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 4420-28] tRtIya uddezaH / 1195 . athaitadeva prAyazcittaM tapaH-kAlAbhyAM vizeSayannAha - dohi vi gurugA ete, AyariyassA taveNa kAleNa / tavagurugA kAlagurU, dohi vi lahugA ya khuDDassa // 4424 // AcAryasya 'etAni' caturgurukAdIni prAyazcittAni dvAbhyAmapi gurukANi karttavyAni, tadyathA-tapasA kAlena ca / vRSabhasya tapogurukANi, bhikSoH kAlagurukANi, kSullakasya 5 'dvAbhyAmapi' tapaH-kAlAbhyAM laghukAni // 4424 // ahavA avisiha~ ciya, pAhuNayA''gaMtue gurugmaadii| pAveMti aNuTTitA, cauguru lahugA lahuga bhinnaM // 4425 // 'athavA' iti prAyazcittasya prakArAntaratAdyotakaH / 'aviziSTameva' AcAryAdivizeSairvirahitaM prAghUrNakamAgantukamanuttiSThantaH 'gurvAdayo' AcAryaprabhRtayo yathAkramaM caturguruka-caturlaghuka-10 laghumAsa-bhinnamAsAn prApnuvanti / tadyathA-AcAryasya yaM vA taM vA prAghUrNakamAgatamanabhyuttiSThatazcaturguru, vRSabhasya caturlaghu, bhikSolaghumAsaH, kSullakasya bhinnamAsa iti // 4425 // ahavA jaM vA taM vA, pAhuNagaM gurumaNuhihaM pAve / bhinnaM vasabho sukaM, bhikkhu lahU khuDDae gurugaa|| 4426 // athavA yaM vA taM vA prAghUrNakamanuttiSThan 'guruH' AcAryoM bhinnamAsaM prApnoti, vRSabhaH 'zukla-15 mAsaM' laghumAsamityarthaH, bhikSuzcaturlaghukam , kSullakazcaturgurukam / etena "paDiloma biieNaM" (gA. 4421) ti padaM vyAkhyAtam // 4426 // atha kimarthamayaM dvitIyAdezaH pravRttaH ? ityAha cAyaNa-vAvAraNa-dhammakahaNa-suttatthaciMtaNAsuM ca / .. vAulie Ayarie, biiyAdeso u. bhinnAI // 4427 // . . . .20 ihAcAryasyAnekadhA vyAkSepaH, tadyathA-vAcanA nAma-anuyogaH sA vineyAnAM dAtavyA, vyApAraNaM sAdhUnAM vaiyAvRtyAdiSu yathAyogyaM vidheyam , zrAddhAnAM dharmakathanaM vidhAtavyam , svayaM ca sUtrA-'rthayozcintanA--anuprekSA karttavyA / evamAdiSu kAryeSu nirantaramAcAryo vyAkulito bhavati, vRSabhAdayastu na tathA vyAkulA ityato'yaM bhinnamAsAdirdvitIya AdezaH pravRttaH / iyamatra bhAvanA-AcAryoM bahuvyAkulatayA prAghuNakamAgacchantaM dRSTvA'pi nAbhyutthAtuM pArayet , 25 atastasya svalpataraM prAyazcittam / vRSabha-bhikSu-kSullakAstu yathAkramamalpA-'lpatarA-'lpatamavyAkSepAH, tato laghumAsAdIni prabhUta-prabhUtatara-prabhUtatamAni teSAM prAyazcittAnIti // 4427 // atha kSullakasya gurutamaprAyazcittadAne vizeSakAraNamAha vesai lahumuDhei ya, dhUlIdhavalo asaMphuro khuddddo| iti tassa hoti gurugA, pAlei hu caMcalaM dNddo|| 4428 // 30 'kSullakaH' bAlaH saM laghuzarIratayA sukhenaivopavizati uttiSThati ca, krIDanazIlatayA ca 1 sa krIDanazIlatayA prAyeNa 'dhUlIdhavalaH' rajoguNDitadeho bhavati, asaMsphurazcAsau, tataH 'laghu' zIghramupravizati uttiSThati ca, ato yadyasA bhA0 // Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1196 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [kRtikarmaprakRte sUtram 18 prAyeNa 'dhUlIdhavalaH' rajoguNDitadehaH 'asaMsphurazca' asaMvRto'sau bhavati, ato yadyasAvapi prAghuNakamAgataM nottiSThati tadA mahad dUSaNamAmoti, ata etasya caturgurukAH prAyazcittam / kiJca-yazcaJcala:- khaMbhAvAt capalo'pi san gurvAdInAM nAbhyuttiSThati taM 'daNDaH' prAyazcittalakSaNo dIyamAnaH pAlayati, caJcalatvamapanayatItyarthaH // 4428 // api ca5 jai tA daMDatthANaM, pAvai bAlo vi payaNue dose / ha Nu dANi akkhamaM Ne, pamAiuM rakkhaNA sese // 4429 / / bAlasyApi guruke prAyazcitte datte sati zeSasAdhavazcintayeyuH-yadi tAvadayaM bAlo'pi 'pratanuke' anabhyutthAnamAtralakSaNe svalpe'pyaparAdhe evaM daNDasthAnaM prApnoti "ha Nu dANi" ti tata idAnImasmAkaM 'pramattum' abhyutthAne pramAdaM kartum 'akSamam' anucitamiti zeSasAdhuvarga10 syApi rakSaNaM kRtaM bhavati // 4429 // Aha-abhyutthAnamakurvatAmAtma-saMyamayostAvat kAcidapi virAdhanA nAsti tataH kiM kAraNamevameva prAyazcittaM dIyate ? ucyate didvaMtoM duvakkharae, abbhuTTitehiM jaha guNo ptto| tamhA uTheyavyo, pAhuNao gacche Ayario // 4430 // iha prAghuNakamAcAryamanuttiSThan bhagavatAmAjJAmatikAmati / tathA cAtra 'vyakSarakeNa' 15 dAsena dRSTAntaH-- ego rAyA, so keNai duakkharaeNaM ArAhio / rannA se par3heM baMdhiuM pahANaM rajaM dinnaM / tattha daMDa-bhaDa-bhoiyAiNo 'duakkharo' ti kAuM paribhaveNaM tassa abhuTThANAiyaM na kareMti, tAhe teNa te aNabhuTetA daMDiyA mAriyA ya / je viNIyA te abbhuSTuiti, tesiM teNa parituTeNa rajasaMvibhAgo dinno // 20 athArthopanayaH-yathA tairabhyuciSThadbhirihaloke guNaH prAptaH tathA sAdhavo'pi prAghuNakamAcAryamabhyuttiSThanta iha paratra ca guNAnAsAdayanti / tasmAt prAghuNaka AcAryaH sakalenApi gacchenAbhyutthAtavyaH // 1430 // amumeva yakSarakadRSTAntaM vyAkhyAnayati ArAhito raja sapaTTabaMdhaM, kAsI ya rAyA u duvakkharassa / pasAsamANaM tu kulIyamAdI, nAdaMti taM teNa ya te viNIyA // 4431 // 25 ArAdhitaH' kenApi guNavizeSeNa paritoSaM prApitaH san rAjA dyakSarakasya sapaTTabandhaM rAjyamakArSIt , paTTabandhanRpatiM taM vihitavAniti bhAvaH / tatastaM yakSarakarAjaM rAjyaM prazAsataM 'kulInAdayo nAdriyante' 'vayaM kulInAH, ayaM tu hInakulotpannaH, AdizabdAd vayaM pradhAnapuruSAH, ayaM punaH karmakaraH' ityAdiparibhavabuddhyA nAbhyutthAnAdikamAdaraM tasya kurvanti / tataste tena rAjJA 'vinItAH' zikSA prApitAH, "vinayaH zikSA-praNatyoH" (haimAne0 trikhara0 zloka 301105) iti vacanAt // 4431 // kathaM zikSitAH ? ityAha savvassaM hAUNaM, nijUDhA mAriyA ya vivadaMtA / bhogehi~ saMvibhattA, aNukUla aNuvvaNA je u // 4432 // 11 etacihAntargataH pAThaH bhA0 nAsti // 2 nicchUDhA bhA0 // Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 4429-36] tRtIya uddezaH / 1197 sarvasvamapahRtya te khanagarAde "nijaTA' nikAzitAH / ye ca tatra niSkAzyamAnA vivadante-'kimasmAbhiraparAddham ? yo yo chAkSarako bhaviSyati tasya tasya kiM vayamabhyutthAnaM kariSyAmaH ?' ityAdi kalahAyante te vivadamAnA mAritAH / ye tu tatra 'anukUlAH' abhyusthAnAdikAriNaH 'anulyaNAH' agarvitAste bhogaiH 'saMvibhaktAH' rAjyabhogasaMvibhAgasteSAM kRtaH // 4432 // eSa dRSTAntaH, ayamarthopanayaH ahirAyA titthayaro, iyaro u gurU u hoi nAyavyo / sAhU jahA va daMDiya, pasatthamapasatthagA hoMti // 4433 // yathA 'adhirAjaH' maulaH pRthivIpatiH tathA tIrthakaraH / yathA 'itaraH' yakSarakarAjaH tathA tIrthakarAdhirAjenaivAnujJAtAcAryapadapaTTabandhasahitagaNAdhipatyarAjyaH 'guruH' AcAryoM jJAtavyo bhavati / yathA ca te prazastA-'prazastarUpA daNDikAstathA sAdhavo'pyubhayasvabhAvA bhavanti 10 // 4433 // tatra jaha te aNuTThihaMtA, hiyasavvassA u dukkhmaabhaagii| iya NANe AyariyaM, aNuTTihaMtANa vocchedo // 4434 // yathA te daNDa-bhaTa-bhojikAdayo yakSarakanRpatimanuttiSThanto hRtasarvakhA aihikasya duHkhasyAbhAginaH saJjAtAH 'iti' evamAcAryamapyanuttiSThatAM durvinItasAdhUnAM jJAne upalakSaNatvAd darzana-15 cAritrayozca vyavacchedo bhavati / tatazcAnekeSAM janma-jarA-maraNAdiduHkhAnAmAbhAginaste saJjAyante // 4434 // eSo'prazastopanayaH, atha prazastopanayaH uThANa-sejA-''saNamAie hiM, gurussa je hoMti syaa'nnukuulaa| nAuM viNIe aha te gurU u, saMgiNhaI dei ya tesi suttaM // 4435 / / utthAnaM-gurumAgacchantaM dRSTvA UrdhIbhavanam , zayyA-sama-sundarAvakAze gurUNAM saMstAraka- 20 racanam , Asanam-upavezanayogyaniSadyAdiracanam , yadvA "sejjA-''saNaM" ti gurUNAM zayyAyA AsanAcca nIcatarazayyA-''sanayorAzrayaNam , AdizabdAdaJjalipragrahAdiparigrahaH / evamAdibhirvinayabhedairye ziSyAH sadaiva guroranukUlA bhavanti tAn vinItAn jJAtvA 'atha' anantaraM guruH 'saMgRhNAti' 'mayaite samyak pAlanIyAH' ityevaM saGgrahabuddhyA svIkaroti sUtraM ca teSAM prayacchati / tatazca te iha paratra ca kalyANaparamparAbhAjanaM jAyante // 4435 // 25 athAprazastopanayaM vizeSato bhAvayannAha - pajAya-jAI-sutato ya vuDDA, jaccaniyA sIsasamiddhimaMtA / kuvvaMtavaNaM aha te gaNAo, nitahaI no ya dadAi suttaM // 4436 // paryAyato ye vRddhAste 'avamarAliko'yam' iti buddhyA, jAtimadhikRtya ye vRddhAH-SaSTivarSajanmaparyAyA ityarthaste 'bAlako'yam' iti buddhyA, 'zrutatazca' zrutamaGgIkRtya ye vRddhAste 30 'alpazruto'yam' iti kRtvA, 'jAtyanvitAH' viziSTajAtisambhUtAH 'hInajAtyudbhavo'yam' iti matyA, 'ziSyasamRddhimantaH' parivArasampadupetAH 'alpaparivAro'yam' iti buddhyA guroH 'avajJAm' 1degd "nicchUDhA" mo. tATI0 / degd 'niyUMDhA' niSkA De0 // Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1198 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [kRtikarmaprakRte sUtram 18 anabhyutthAnalakSaNAM kurvanti / athaivamavajJAkaraNAnantaraM gurustAn khagacchanagarAd niyUhati / ye ca bahupAkSikatvAdibhiH kAraNairnihituM na zakyante teSAM bhogasaMvibhAgakalpaM 'sUtra' zrutaM na prayacchati // 4436 // evaM tAvat prAghuNakamAcAryamaGgIkRtyAbhyutthAnA-'nabhyutthAnayorguNa-doSA upavarNitAH / atha sAmAnyato gacchamadhyasthitasyaivAcAryasyAnabhyutthAne doSamAha majjhattha porisIe, leve paDileha AiyaNa dhmme| payala gilANe taha uttimaTTha savvesi uTThANaM // 4437 // AcAryamAgacchantaM dRSTvA gacchasAdhavo madhyasthAstiSThanti na punarabhyuttiSThanti pUrvoktameva prAyazcittam / sUtrA-'rthapauruSI lepapradAnaM pratilekhanAM "AiyaNaM" ti samuddezanaM dharmakathAM vA vidadhAnAH pracalAyamAnA vA nAbhyuttiSThanti atrApi 'tadeva' vRSabhAdiviSayaM prAyazcittam / 10 glAno vA uttamArthapratipanno vA zaktau satyAM yadi nottiSThati tadA tasyApi prAyazcittam / yata evamataH sarveSAmapyabhyutthAnaM bhavati / idamatra hRdayam-AcAryANAmanabhyutthAne sUtrapauruSIkaraNAdIni kadAlambanAni nAlambanIyAni, yathA-mamAyamAlApako'rdhapaThito varttate, lepo vA pAtrake nAdyApi paripUrNo dattaH, pratilekhanAdikaM vA samprati kurvANo'smi, glAno vA kRtabhakta pratyAkhyAno vA ahamasIti; kintu sarvairapi sUtrAdhyayanAdivyApAraM parihRtyAbhyutthAtavyam 15 // 4437 // evaM tAvadupAzraye vidhirabhihitaH, athAnyatra gRhAdau rathyAdiSu vA yatra dRzyate tatrAyaM vidhiH dUrAgayamuDheuM, abhiniggaMtuM namaMti NaM savve / daMDagahaNaM ca mottuM, didve uTThANamannattha // 4438 // dUrAdAcAryamAgataM dRSTvA abhi-Abhimukhyena nirgatya sarve'pi sAdhavaH 'Na"miti enamAcArya 20 'namanti' zirasA vandante / yadA ca gurava upAzrayaM pravizanti tadA daNDakagrahaNamapi karttavyam / 'anyatra tu' gRhAdau dRSTe gurau daNDakagrahaNaM muktvA abhyutthAnameva karttavyam // 4438 // .. ___ evamabhyutthAne ke guNAH ? ityAha parapakkhe ya sapakkhe, hoi agammattaNaM ca utttthaanne| suyapUyaNA thirattaM, pabhAvaNA nijarA ceva // 4439 // 25 parapakSaH-parapASaNDinaH khapakSaH-pArthasthAdivargastayoH 'agamyatvam' anabhibhavanIyatA guro rabhyutthAne bhavati / tathA guravo bahuzrutA bhavantIti zrutapUjanamapi kRtaM syAt / anyeSAmabhyu. sthAnAdau vinaye sIdatA sthiratvamanuSThitaM bhavati / prabhAvanA ca zAsanasyaivaM kRtA bhavet-aho ! zobhanamidaM pravacanaM yatraivaMvidho vinayo vidhIyate / nirjarA ca karmakSayarUpA vipulA bhavati, vinayasyAbhyantaratapobhedatvAt , na tasya ca nirjarAnibandhanatayA supratItatvAt ~ // 4439 / / 30 Aha-yaH pravrajitaH sarvapAporatastasya kiM nAma vinayena kAryam ? iti ucyate akAraNA natthiha kaJjasiddhI, na yANuvAeNa vadeti taNNA / uvAyacaM kAraNasaMpautto, kajANi sAhei payattavaM ca // 4440 // 1degkhanAm 'adanaM vA' samu bhA0 // 21 etanmadhyagataH pAThaH bhA0 nAsti // Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 4437-44] tRtIya uddezaH / 1999 akAraNA kAryasya siddhiH 'iha' asmin jagati nAsti, yad yasya kAryasyopAdAnaM kAraNaM tat tena vinA na sidhyatItyarthaH, yathA mRtpiNDaM vinA ghaTa iti / kAraNasadbhAve'pi 'na ca' naiva 'anupAyena' upAyAbhAvena kAryaM bhavatIti 'tajjJAH' kAryasiddhivedino vadanti, yathA mRtpiNDasadbhAve'pi cakra-cIvarodakAdyupAyamantareNa ghaTo na sidhyati / yaH punarupAyavAn kAraNasamprayuktaH prayatnavAMzca bhavati sa kAryANi sAdhayati, yathA kumbhakAro mRtpiNDamAsAdya cakra-5 cIvarAdyupAyasAcivyajanitopaSTambhaH khahastavyApAraNarUpaM prayatnaM kurvan ghaTamiti // 4440 // Aha-yadyevamupAyakAraNayuktaH kAryANi sAdhayati tataH prastute kimAyAtam ? ityAha dhammassa mUlaM viNayaM vayaMti, dhammo ya mUlaM khalu soggaIe / sA soggaI jattha abAhayA U, tamhA nisevI viNayo tadaTThA // 4441 // 'dharmasya' zruta-cAritrarUpasya 'mUlaM' prathamamutpattikAraNaM 'vinayam' abhyutthAnAdirUpaM vadanti 10 tIrthakarAdaya iti gamyate / sa ca dharmaH 'khalu' avadhAraNe sugateH 'mUlaM' kAraNaM mantavyam , durgatau prapatantaM prANinaM dhArayati sugatau ca sthApayatIti niruktisiddhatvAt tasyeti bhAvaH / atha sugatiriha kIdRzI gRhyate ? ityAha-sA sugatirabhidhIyate yatra 'abAdhatA' kSutpipAsAroga-zokAdInAM zArIra-mAnasAnAM bAdhAnAmabhAvaH, siddhirityarthaH / yata evaM tasmAt 'tadartha sugatinimittaM vinayo niSevyaH / idamatra hRdayam-iha kArya tAvadavyAbAdhasukhalakSaNo mokSaH, 15 tasya ca kAraNaM zruta-cAritrarUpaH sarvajJabhASito dharmaH, sa ca gurorabhyutthAna-vandanAdivinayalakSaNamupAyamantareNa na sAdhayituM zakyate, ataH paramparayA mokSakAraNamevAyamiti matvA tadartha vinaya Asevitavya iti // 4 4 41 // Aha-yuktaM pauruSI-lepapradAnAdikAriNAmabhyutthAnam , glAnottamArthapratipannayostu kimarthamabhyutthAnam ? ucyate-- maMgala-saddhAjaNaNaM, viriyAyAro na hAvio ce / eehiM kAraNehiM, ataraMta pariNNa uTThANaM // 4442 // 'atarantaH' glAnaH "parinna" ti matupratyayalopAt 'parijJAvAn' anazanI, etayorgurUNAmabhyutthAne maGgalaM bhavati, tatazca glAnasyAcirAdeva praguNIbhavanaM kRtabhaktapratyAkhyAnasya tu nirvighnamuttamArthasAdhanaM syAt / tathA glAne parijJAvati vA gurumabhyuttiSThati zeSANAmapyabhyutthAne zraddhAjananaM vihitaM bhavati, yadyeSo'pyevaM gurUnabhyuttiSThati tato'smAbhiH sutarAmabhyutthAtavyam / 25 api ca-evaM kurvatA glAnena parijJAvatA ca vIryAcAro na hApito bhavati / ata etaiH kAraNairetAbhyAmabhyutthAtavyam // 4442 // prakArAntareNa prAyazcittamupadarzayannAha caMkamaNe pAsavaNe, vIyAre sAhu saMjaI snnii|| sanniNi vAi amace, saMghe vA rAyasahie vA // 4443 // paNagaM ca bhinnamAso, mAso lahugo ya hoi gurugo ya / / cattAri cha ca lahu guru, chedo mUlaM taha dugaM ca // 4444 // iha prathamagAthAyA dvitIyagAthAyAzca padAnAM yathAsaGkhyena yojanA / tadyathA--AcArya cakramaNaM kurvANaM dRSTvA nAbhyuttiSThati paJcaka' paJcaganindivAni prAyazcittam / prazravaNabhUmyA 20 Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1200 saniyukti-laghubhASya-vRttike vRhatkalpasUtre [kRtikarmaprakRte sUtram 18 AgataM nAbhyuttiSThati bhinna mAsaH / 'vicAra:' saMjJA tAM kRtyA samAgatamyAnabhyutthAne mAsalaghu / anyaiH sAdhubhiH samAgatasyAnabhyutthAne mAsaguru / saMyatIbhiH sArdhamAgatasyAnutthAne caturladhu / saMjJinaH-zrAvakAstaiH samamAyAtamanuttiSThatazcaturguru / asaMjJibhiH samamAyAtasyAnabhyutthAne SaDlaghu / saMjJinIbhirasaMjJinIbhizca strIbhiH samamAyAntamanabhyuttiSThataH SaDguru / vAdinA sArdhamAyAte'na. 5 bhyutthite chedaH / amAtyena sArdhamAgate mUlam / saGghana sArdhamAyAte'nutthite'navasthApyam / rAjJA sahitaM sUrimAgatamanuttiSThataH pArAJcikam // 4443 // 4444 // atha kimarthaM strIbhiH samamAyAte gurutaraM prAyazcittam ? ucyate pUeMti pUiyaM itthiyAu pAeNa tAoM lahusattA / ___eeNa kAraNeNaM, purisesuM itthiyA pacchA // 4445 // 10 iha striyaH prAyeNa 'pUjitaM pUjayanti' yamevAcAryAdikaM sAdhu-zrAvakAdibhirabhyutthAnAdinA pUjyamAnaM pazyanti tasyaiva pUjAM vidadhati, tAzca striyaH prAyeNa 'laghusattvAH' tucchAzayA bhavanti, tataH sAdhubhiranabhyutyIyamAnamAcArya gADhataraM paribhavabuddhyA pazyanti-na kimapyeSa AcAryoM jAnAti, na cAyaM viziSTaguNavAn sambhAvyate, anyathA kimete sAdhavo nAbhyuttiSThanti ? / evametena kAraNena 'puruSeSu' sAdhu-zrAvakAdiSu pUrva laghutaraprAyazcitamuktyA pazcAt 15 striyo'dhikRtya gurutaramuktam // 4445 // atha rAjJA sArdhaM samAgatasyAnabhyutthAne kiM kAraNaM pArAJcikam ? ityAhapAeNiddhA eMti mahANeNa samaM tU, phAtiM doso gacchai eesu taNU vi / gajhaM vakaM hoja kahaM vA paribhUto, veDujaM vA kucchiyavesammi maNUse // 4446 // 'RddhAH' rAjAdaya RddhimantaH 'prAyeNa' bAhulyena 'mahAjanena' sAmanta-mantri-mahattamAdInAM 20 mahatA samavAyena samaM samAgacchanti, tata eteSu 'tanurapi' svalpo'pyanabhyutthAnamAtralakSaNo doSaH sphAtiM gacchati, sarvatra vistaratIti bhAvaH / api ca-sAdhubhiranabhyutthIyamAna AcAryaH paribhUto bhavati, paribhavapadamupagacchatItyarthaH / paribhUtasya ca 'vAkyaM vacanaM kathaM nAma rAjAdInAM 'grAhyam' upAdeyaM bhavet ? / vaiDUryamiva ratnaM 'kutsitaveSe' kArpaTikaveSadhAriNi manuSye varcamA nam ; yathA tadIye haste sthitaM sad anayamapi tadna janasyopAdeyam , evaM gurUNAmapi dharmaka25 thAvAkyaM gAmbhIrya-mAdhuryAdiguNairanarghyamapi paribhUtatayA na rAjAdInAmupAdeyaM bhavati / tadanupAdeyatAyAM ca teSAM samyagdarzanAdipratipattirapi na bhavati / ato rAjJA sArdhaM samAyAte'nabhyutthIyamAne pArAJcikam // 4446 // paraH prAha-yuktaM prazravaNabhUmyAderAgatasyAbhyutthAnam , yattu cakramaNaM kurvato'bhyutthAnaM tad nAsmAkaM yuktikSamaM pratibhAti, yataH avassakiriyAjoge, vaTTato sAhu pujayA / 80 pariphagguM tu pAsAmo, caMkammate vi uTThaNaM // 4447 // vicAra-vihArAdiko yo'vazyaM karttavyaH kriyAyogastatra vartamAno yadA samAgacchati tadA 'sAdhvI' zreyasI tasya pUjyatA / yadA tu cakramaNaM karoti tadA nirarthake yoge vartate atazcakramatyapi gurau yad utthAnaM tat 'pariphalgu' niSphalameva pazyAmaH / yata uktaM bhagavatyAm Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1201 bhASyagAthAH 4445-51] tRtIya uddezaH / jAvaM ca NaM se jIve sayAsamiyaM eyai0 tAvaM ca NaM se jIve AraMbhe vaTTai saMraMbhe vaTTai0 / jAvaM ca NaM se jIve AraMbhe caTTai0 tAvaM ca NaM tasma jIvamsa aMtakiriyA na bhavai (za0 3 // 4447 / / atra sUriH pratividhAnamAhakAmaM tu eamANo, AraMbhAIsu vaTTaI jiivo| so u aNaTThA NeTTo, avi bAhUNaM pi ukkhevo // 4448 // 'kAmam' anumatamidaM yad eSa jIvaH 'ejamAnaH' spandamAnaH 'ArambhAdiSu' karmabandhakAraNeSu varttate, 'sa tu' sa punaH parispandaH 'anartha' niSkAraNaM 'neSTaH' nAbhimataH api 'bAhvoru kSepaH' bAhUtkSepamAtro'pi, kiM punazcamaNAdirityapizabdArthaH, 1 arthAdApannam-yaH sArthakazcamaNAdivyApAraH sa iSTa eveti // 4448 // ___ atha sArthako'pi vyApAraH kathamiSTaH ? ityasyAM jijJAsAyAM yathA yogatraye'pi vyApAryamANe 10 doSAM yathA ca guNA bhavanti tadetat pratipAdayati maNo ya vAyA kAo a, tiviho jogasaMgaho / te ajuttassa dosAya, juttassa u guNAvahA // 4449 // manoyogo vAgyogaH kAyayogazceti trividho yogasaGgraho bhavati, saGkepatastridhA yogo bhvtiityrthH| te ca' mano-vAk-kAyayogAH 'ayuktasya' anupayuktasya 'doSAya' karmabandhAya bhavanti, 15 yuktasya tu ta eva 'guNAvahAH' karmanirjarAkAriNaH sampadyante // 4449 // idameva bhAvayati jaha guttassiriyAI, na hoMti dosA taheva samiyassa / guttITThiya ppamAyaM, raMbhai samiI sacejhussa // 4450 // yathA kila mano-vAk-kAyaguptasya IryAdipratyayA anupayuktagamanA-''gamanAdikriyAsamutthA doSA na bhavanti tathaiva 'samitasyApi' caGkramaNaM kurvata IyodipratyayA doSA na bhavantyeva / kiM 20 kAraNam ? ityAha-yadA kila guptiSu-manoguptyAdiSu sthito bhavati tadA yo'guptipratyayaH pramAdastaM niruNaddhi, tannirodhAcca tatpratyayaM karmApi na badhnAti / yastu samitau sthitaH sa saceSTasya yaH pramAdo yazca tatpratyayaH karmabandhastayonirodhaM vidadhAti // 4450 // paraH prAha-yo guptaH sa samito bhavati uta na ? iti yo vA samitaH sa gupto bhavati uta na ? iti atrocyate samito niyamA gutto, gutto samiyattaNammi bhiavyo| 25 kusalavaimudIraMto, jaM vaisamito vi gutto vi // 4451 // iha samitayaH pravIcArarUpA iNyante, guptayastu pravIcArA-'pravI cArobhayarUpAH / pravIcAro nAma-kAyiko vAciko vA vyApAraH / tato yaH 'samitaH' samyaggamana-bhASaNAdiceSTAyAM pravRtaH sa niyamAd 'guptaH' guptiyukto mantavyaH, yastu guptaH sa samitatve 'bhaktavyaH' vikalpanIyaH / tatra va semitaH kathaM niyamAd guptaH ? ityAha->> 'kuzalAM' niravadyAdiguNopetAM vAcamudI-30 rayan 'yad' yasmAd vAksamito'pi gupto'pi / kimuktaM bhavati ?-yaH samyaganuvicintya niravadyAM bhASAM bhASate sa bhASAsamito'pi vAggupto'pi ca bhavati, gupteH pravIcArarUpatayA'pya 1-2 - etacihAntargataH pATaH bhA0 nAsti // Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 - jo puNa kAya-vatIo, nirujjha kusalaM maNaM udIrei | ciTTha ekaggamaNo, so khalu gutto na samito u / / 4452 / / 5 yaH punaH kAya-vAcau nirudhya 'kuzala' zubhaM mana udIrayan ekAgramanA dharmadhyAnAdyupayuktacittastiSThati sa khalu gupta ucyate, na samitaH, samiteH. pravIcArarUpatvAt / yastu kAya-vAcau samyak prayuGkte sa gupto'pi samito'pi mantavyaH // 4452 // atha samiti - guptInAM parasparamavatAraM darzayannAha- vAisa maI biiyA, taiyA puNa mANasA bhave samiI / sesA u kAiyAo, maNo u saMvvAsu aviruddho // 4453 // 'vAcikasamitirnAma' bhASAsamitiH sA dvitIyA vAgguptirmantavyA / yadA kila bhASAsamito bhavati tadA yathA bhASAyA asamitipratyayaM karmabandhaM niruNaddhi tathA vAgaguptipratyayamapi karmabandhaM niruNaddhi, evaM bhASA samiti - vAggutyorekatvam / 'tRtIyA punaH' eSaNAkhyA samitiH 'mAnasI' mAnasikopayoganiSpannA / kimuktaM bhavati ? - yadA sAdhureSaNAsamito bhavati tadA 15 zrotrAdibhirindriyairhasta-mAtrakadhAvanAdisamuttheSu zabdAdiSUpayujyate, ata evAsyA manoguptezcakatvam / 'zeSAstu samitayaH' IryA - ''dAnanikSepoccArAdipAriSThApanikAkhyAH 'kAyikyaH' kAyaceSTAniSpannA, ata evAsAM tisRNAmapi kAyagutyA sahaikatvam / "maNo u sabAsu aviruddho" ci mAnasika upayogaH 'sarvAsu ' paJcakhapi samitiSu 'aviruddhaH ' samitipaJcake'pyastIti bhAvaH / ata eva manoguptasya saceSTasya sarvAsAM samitInAM manogudhyA sahaikatvaM mantavyam // 4453 // 20 Aha - bhikSArthaM gRhadvAre sthitasya tatrAhArAdIni kalpanIyAni mArgayataH zrotrAdibhirupayutasya bhASAsamiti - manogutyeSaNAsamitInAM tisRNAmapi sambhavo dRzyate ataH kimAsAmekatvam utAnyatvam ? ityAzaGkayAha- vayasamito cciya jAya, AhArAdINi kappaNijANi / esa uvaoge puNa, soyAI mANasA na vaI || 4454 // 1202 bhidhAnAt ; aMtaH samito niyamAd gupta iti // 4451 // guptaH samitatve kathaM bhajanIyaH ? ityAha saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [kRtikarmaprakRte sUtram 18 25 'zaGkita- mrakSitAdidazadoSarahitaM mayA grAhyam' ityeSaNAsamitibhAvasaMyukto yadA sAdhurAhArAdIni kalpanIyAni mArgayati tadA vAksamita evAsau jAyate, na punarmanogupta ityevakArArthaH / yadA tu zrotrAdibhireSaNAyAmupayogaM karoti tadA mAnasI nAma guptirbhavet, manoguptirityarthaH, na punaH 'vAg' bhASAsamitiH / idamatra tAtparyam -- bhASAsamitirmanoguptizceti dve samiti-guptI yugapanna bhavataH kintu bhinnakAlam, yadyapi ca "maNo ya savattha aviruddho" ( gA0 4453 ) 30tti vacanAd bhASAsamitAvapi mAnasikopayogaH samasti tathApi gauNatvAdasau sannapi na vikSyata iti // 4454 // api ca jAvi yaThiyassa ceDA, hatthAdINaM tu bhaMgiyAIsu / 1 savvattha avi' bhA0 tAMbhA0 // 2 prArUpA, ata bhA0 // 3 'vakSita mo0 // Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 4452-58] tRtIya uddezaH / 1203 sA vi ya iriyAsamitI, na kevalaM caMkamaMtassa // 4455 // na kevalaM 'camataH' cakramaNaM kurvata eva IryAsamitiH kintu 'sthitasya' gamanA-''gamanakriyAmakurvataH 'bhaGgikAdiSu' bhaGgabahula-gamabahulAdizruteSu parAvartyamAneSu bhaGgakAdiracanAya yA'pi hastAdInAM ceSTA sA'pi parispandarUpatvAdIryAsamitiH pratipattavyA // 4455 // yacca pareNa prAguktam "caGkamaNaM nirarthakam" (gA0 4447) ityAdi tatparihArAya b caGgamaNaguNAnupadarzayati vAyAI saTTANaM, vayaMti kuviyA u saniroheNaM / lAghavamaggipaDuttaM, parissamajato ya caMkamato / / 4456 // anuyogadAnAdinimittaM yazciramekasthAnopavezanalakSaNaH sannirodhastena 'kupitAH' khasthAnAt caMlitA ye vAtAdayo dhAtavaste camato bhUyaH svasthAnaM vrajanti / 'lAghavaM' zarIre laghubhAva upa-10 jAyate / 'amipaTutvaM' jATharAnalapATavaM ca bhavati / yazca vyAkhyAnAdijanitaH parizramastasya jayaH kRto bhavati / ete camato guNA bhavanti ato na nirarthakaM cakramaNam // 4456 / / - Aha-yadyevaM tataH kimavazyaM tatrAbhyutthAnaM karttavyam uta na ? iti atrocyate caMkamaNe puNa bhaiyaM, mA palimaMtho guruuvidinnmmi| paNivAyavaMdaNaM puNa, kAUNa saI jahAjogaM // 4457 // punaHzabdo vizeSaNe, sa caitad vizinaSTi-pazravaNa-vicArabhUmyAderAgatasya guroH karttavyamevAbhyutthAnam , caGkamaNe punaH 'bhaktaM' vikalpitam / katham ? iti ata Aha-mA sUtrA-'rthaparAvartanayoH 'parimanthaH' vyAghAto bhavatviti kRtvA yadi guravo'nabhyutthAnaM vitaranti tadA nAbhyutthAtavyam , paramevaM gurubhirvitIrNe sati 'sakRda' ekavAramabhyutthAnaM vidhAya 'praNipAtavandanaM' ziraHpraNAmalakSaNaM kRtvA 'bhagavan ! anujAnIdhvam' iti bhaNitvA 'yathAyogaM' yathepsitaM 20 sUtrArthaguNanAdikaM vyApAraM kuryAt / atha guravo na vArayanti tato niyamAdabhyutthAtavyam // 4457 // punarapi paraH prerayati-yadi cakramaNA-'bhyutthAne sUtrArthaparimanthadoSo bhavati tata idamasmAbhirucyate aimuddhamidaM vuccai, jaM caMkamaNe vi hoi uTThANaM / __ evamakArijaMtA, bhaddagabhoI va mA kujA // 4458 // 'atimugdham' atIvAprabuddhajanocitamidaM bhavadbhirucyate-yat caGkramaNe'pyabhyutthAnaM karttavyaM bhavati / sUrirAha-evaM cakramaNaviSayamabhyutthAnamakAryamANA bhadrakabhojikasyeva prasaGgato mA zeSamapyavinayaM kAryuriti kRtvA cakramaNe'pyabhyutthAnaM kAryante / atha ko'yaM bhadrakabhojikaH ? iti ucyate___ jahA-ego bhoito / tassa rannA tuTTeNaM gAmamaMDalaM pasAeNa dinnaM / so tattha gato 30 1 atrAntare bhA0 pratisatko dvitIyaH khaNDaH samApyate / prAnte ca ttr-|| cha // iti zrIkalpAdhyayanaTIkAyAM dvitIya khaNDaM samAptamiti bhadramastu // ... .. ...pranthAnaM sahazrANi caturdaza ||ch / ityullikhitaM varIvRtyate / / 25 Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1204 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [kRtikarmaprakRte sUtram 18 tAhe te gAmilagA tuTThA 'bhaddao sAmI laddho' tti, RjurityarthaH / tao te bhoiyaM vinna ti---amhe tava puttANuputtiyaM bhikSA jAyA to amhe 'ciMtaNija' ti kAraM karaM puvaparimANAo thAvataraM karehi / bhoieNa avbhuvagayaM / annayA jaM jaM te vinnaveti taM taM so bhaddato bhoito tesiM gAmillayANaM aNuggahaM karei / aivIsatthattaNa laddhapasarA te jahArihaM viNayaM 5 bhaMsiumADhattA / tato bhoieNa ruTeNa te gAmillayA daMDiyA, kei uddaviyA / esa dittuNto| _ ayamatthovaNao-caMkamaNaaNabhuTThANe sesaM pi viNayaM parihavijjA tato ruTTo Ayario 'pacchittadaMDeNa daMDijjA / je ya tattha accaMtAvarAhiNo te gacchAo nicchubhijjaa| viNayamakArijaMtA ya te ihaloe paraloe ya paricattA bhavaMti / Ayario ya saraNamuvagayANaM tesiM na sArakkhaNakArI bhavai ao caMkamaNe vi te abbhuTThANaM kArijaMti // 4458 // 10 api ca-- vasabhANa hoti lahugA, asAraNe sAraNe apacchittA / te vi ya purisA duvihA, paMjarabhaggA abhimuhA ya // 4459 // ye te gurucakramaNAdiSu nAbhyuttiSThanti tAn yadi vRSabhAH 'na sArayanti' 'kasmAdAryAH ! nAbhyuttiSThatha ?' tato vRSabhANAM caturlaghavaH / atha vRSabhaiH pratinoditAH paraM te na pratizRNvanti 15 tataH sAraNe kRte sati vRSabhA aprAyazcittA itare prAyazcittamApadyante / anabhyutthAne asAraNAyAM cAmI doSA bhavanti-ye pratIcchakA upasampatpratipattyarthamAyAtAste dvividhAH puruSA bhavantipaJjarabhamAH saMyamAbhimukhAzca / tatra gacche vasatAM yad AcAryopAdhyAya-pravartaka-sthavira-gaNAvacchedikAkhyapadasthapaJcakasya pAratatryaM yA ca parasparaM pratinodanA etat paJjaramucyate, etasmAt paJjarAd bhagnAH-nirviNNAH paJjarabhannAH / saMyamAbhimukhAstu-pArzvasthAdyavamanavihArigacchAt 20 cAritrAbhilASiNaH saMvinagacchaM praveSTukAmAH // 4459 / / tatra ye paJjarabhanmA AgatAste tAmanabhyutthAnaviSayAmapratinodanAM dRSTvA cintayanti___bhagga'mha kaDI abbhuTTaNeNa dei ya aNuTThaNe sohI / anirohasuho vAso, hohii Ne ittha acchAmo // 4460 // asmAkaM pUrvasmin gacche vasatAmAcAryasya cakramaNAdiSu vAraMvAramabhyutthAnena kaTI bhannA, 25 athAsau nAbhyutthIyate tataH 'zodhiM' prAyazcittaM prayacchati gADhaM ca khara-paruSaiH kharaNTayati, ___ asmiMstu gacche na prAyazcittaM na ca kharaNTanA, ato'nirodhaH-aniyantraNA tena sukhaH-sukhadAyI vAso'tra "Ne" asmAkaM bhaviSyati, tiSThAmo vayamatreti kRtvA tatraiva tiSTheyuH, na bhUyaH khagacchaM gaccheyuH // 4460 // je puNa ujjaya caraNA, paMjarabhaggo na royae te u / 30 annattha vi sairataM, na labbhaI eti tattheva // 4461 // ye punaH 'udyatacaraNAH' khalpe'pyanabhyutthAnAdAvaparAdhe samyak pratinodanAkAriNastAnpaJjarabhannaH 'na rocayati' na rucipathaM prApayati, cintayati ca--'anyatrApi' gacchAntare 'khairitvaM' svAtantryaM na labhyate iti vicintya 'tatraiva' khagacche 'eti' samAgacchati // 4461 // Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 bhASyagAthAH 4459-65) tRtIya uddezaH / 1205 atha saMyamAbhimukho'sau samAgatastataH kim ? ityAha caraNodAsINe puNa, jo vippajahAya Agato smgo| so tesu pavisamANo, saddhaM vaDDei ubhao vi|| 4462 // __ yaH punaH zramaNaH 'caraNodAsInAn' pArzvasthAdIn sukhazIlavihAriNo viprahAya saMyamAbhimukhaH samAgataH saH 'teSu' gacchAntarIyeSu sAdhuSu pravizan ubhayeSAmapi sAdhUnAM zraddhAM vardhayati / 3 tathAhi-yatra gacche'sau pravizati tadIyAH sAdhavazcintayanti-eSaH 'sundarA amI' iti paribhAvyAsmAkaM madhye pravizati ataH sundarataraM kurmahe / yasmAdapi gacchAdAyAtastadIyA api cintayanti-asmAn 'sukhazIlAn' iti vijJAyaiSa gacchAntaraM gacchati ato vayamudyatA bhavAma iti // 4462 // athAsau saMyamAbhimukhastatrApi sAmAcArIhApanaM pratinodanAyA abhAvaM ca pazyati tatazcintayati ittha vi merAhANI, ete vi hu sAra-vAraNAmukkA / anne vayai abhimuho, tappaccayanijarAhANI // 4463 // atrApi gacche na kevalaM pUrvasmin ityapizabdArthaH, maryAdAyAH-abhyutthAnAdisAmAcAryA hAniravalokyate, 'ete'pi ca' sAdhavaH smAraNA-vAraNAmuktAH parisphuTaM prAktanagacchasAdhava iva nirargalAH samIkSyante, ataH ko nAmAmISAM samIpe sthAsyati ? iti matvA sa saMyamAbhimukhaH 15 sAdhuH 'anyAn' gacchAntarIyAn sAdhUn 'vrajati' pravizati / pravizatu nAma gacchAntaraM kA no hAniH ? iti ced ata Aha----'tatpratyayA' tasya-sAdhoH saMyamAnupAlanopaSTambhakaraNahetukA yA nirjarA tasyA hAniH prApnoti, sA na bhavatItyarthaH / / 4463 // Aha kiM kAraNamasau teSu na pravizati ? ityAha jahi~ natthi sAraNA vAraNA ya paDicoyaNA ya gacchammi / 20 so u agaccho gaccho, saMjamakAmINa mottavyo // 4464 // vismRte kacit kartavye 'bhavatedaM na kRtam' ityevaMrUpA smAraNA sAraNA, akartavyaniSedho vAraNA, upalakSaNatvAd anyathA karttavyamanAbhogAdinA anyathA kurvataH samyakpravartanA preraNA, nivAritasyApi punaH punaH pravarttamAnasya khara-paruSoktibhiH zikSaNaM pratinodanA / etAH sAraNAdayo yatra gacche na santi sa gaccho gacchakAryAkaraNAdagaccho mantavyaH, ata eva 'saMyamakA- 25 minA' saMyamAbhimukhana sAdhunA moktavyo'sau, nAzrayaNIya iti bhAvaH / gAthAyAM prAkRtatvAd ikArasya dIrghatvam // 4464 // prakArAntareNa prAyazcittamabhidhitsuH prastAvanAmAha ayamaparo u vikappo, puvAvaravAhaya tti te buddhI / ___ loe vi aNegavihaM, naNu mesaja mo rujovasame // 4465 // __ 'ayam' agretanagAthAyAM vakSyamANo'paraH prAyazcittasya 'vikalpaH' prakAraH / atra paraH 30 prAha-'pUrvAparavyAhatamidaM' pUrvamanyAdRzaM prAyazcittamuktvA yadidAnImanyAdRzamabhidhIyate tadetat pUrvAparaviruddham iti 'te' tava buddhiH syAt tatrocyate-nanu loke'pi rujopazame vidhAtavye tathAvidhe triphalA-trikaTukAdibhedAdanekavidhaM bheSajaM "mo" iti pAdapUraNe prayujyamAnaM Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 1206 saniryukti-laghubhASya-vRtti ke bRhatkalpasUtre [ kRtikarmaprakRte sUtram 18 dRSTameva, evamatrApyekasyaivAnabhyutthAnasya tathAtathAkSetra mahAjanAdibhedenAnekavidhaM prAyazcittamabhidhIyamAnaM na virudhyate // 4465 // itthaM parAbhiprAyaM parihRtya prAyazcittamAha desiya rAiya pakkhiya, cAummAse taheva varise ya / [Ava.ni. 1501 ] lahu guru lahugA gurugA, vaMdaNae jANi ya padANi // 4467 // daivasike rAtri ke vA Avazyake vandanakaM na dadati mAsalaghu / pAkSike vandanakaM na prayacchanti mAsaguru / cAturmAsike vandanakamadadatAM caturlaghu / sAMvatsarike vandanakAdAne caturguru / cazabdAd viparItaM nyUnAdhikaM ca kurvatAM laghumAsaH / yAni ca vandanake vyavanata-yathA15 jAtAdIni padAni teSAmapyakaraNe'sAmAcArI niSpannaM mAsalaghu // 4467 // - athaitadeva prAyazcittaM vizeSayannAha - vAra - sAhu- saMjai - nigama-ghaDA - rAya saMgha sahite tu / lahugo lahugA gurugA, chammAsA cheda mUla dugaM // 4466 // AcAryaM vicArabhUmerAgataM nAbhyuttiSThanti mAsalaghu, sAdhubhiH samamAyAtamanabhyuttiSThatAM catulaghavaH, saMyatIbhiH samaM caturguravaH, nigamaiH- pauravaNigvizeSaiH SaDlaghavaH, ghaTayA - mahattarA 'numahattarAdigoSThIpuruSasamavAyalakSaNayA samaM chedaH, saGghena samaM mUlam rAjJA samamanavasthApyam, " sahie tu" tti saGghasahitena rAjJA samamAyAtamanabhyuttiSThatAM pArAJcikam // 4466 // gatamabhyutthAnam / atha vandanakamabhidhitsurAha-- 25 AyariyAicaunhaM tava kAla visesiyaM bhave eyaM / ahavA paDilomeyaM, tava kAlavisesao hoi // 4468 // AcAryAdInAM caturNAmapi 'etad' anantaroktaM prAyazcittaM tapaH- kAlavizeSitaM bhavati - 20 tatrAcAryasya dvAbhyAmapi tapaH- kAlAbhyAM gurukam, vRSabhasya tapogurukam, bhikSoH kAlagurukam, kSullakasya tapasA kAlena ca laghukam / athavA tapaH- kAlavizeSata etadeva 'pratilomaM' pazcAnupUrvyA vaktavyam - AcAryasya dvAbhyAmapi laghukam, vRSabhasya kAlagurukam, bhikSosta pogurukam, kSullakasya dvAbhyAmapi gurukam // 4468 // atha "desiya-rAiya" ti padadvayaM vizeSato bhAvayati dugata kimmassa akaraNe hoi mAsiyaM lahugaM / AvAsagavivarIe, UNa'hie caiva lahuo u / / 4469 // "dugasattaga" tti dve saptake caturdaza bhavantIti kRtvA pUrvAhnA - SparAhnayozcaturdaza vandanAni bhavanti / katham ? iti ced ucyate - iha rAtripratikramaNe catvAri vandana kAni -- tatraikamAlocanAyAm, dvitIyaM kSAmaNake, tRtIyaM SANmAsikatapazcintanakAyotsargArtham, caturtha pratyA30 khyAnagrahaNArthamiti / tathA svAdhyAye trINi vandanakAni, tatra ca vRddhasampradAyaH sajjhAe vaMdittA paTTavei, eyaM paDhamaM / paveyaMtassa biiyaM, pacchA uddinaM samuddiTTaM paDhai, uddesa*-samuddesavaMdaNANamihevaMta bhAvo / tao jAhe ca bhAgAvasesA porisI tAhe pAe paDile - 1 etacihAntargatamavataraNaM bhA0 nAsti // - Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 4466-70] tRtIya uddezaH / / 1207 hei, jai na paDhiukAmo to vaMdai, aha paDhiukAmo tAhe avaMdittA pAe paDilehei, paDilehittA pacchA paDhai, kAlavelAe vaMdiuM paDikamai, eyaM taiyaM / ___ evaM pUrvAhne sapta vandanAni / aparAhne'pyevameva sapta bhavanti-tatra catvAri daivasikapratikramaNe, trINi svAdhyAye, anujJAvandanAnAM khAdhyAyavandaneSvevAntarbhAvAditi sarvasaGkhyayA caturdaza vandanakAni bhavanti / etaccAbhaktArthikamaGgIkRtyoktam / yastu bhaktArthikastasya bhojanA-3 nantarabhAvipratyAkhyAnavandanakasahitAni paJcadaza bhavantIti / eteSAM madhyAdekatarasyApi kRtikarmaNo'karaNe mAsikaM laghukaM prAyazcittaM bhavati / tathA AvazyakaM kurvan viparItamAlApakoccAraNaM karoti, tadyathA-daivasike Avazyake 'kSAmayAmi kSamAzramaNa ! rAtrikaM vyatikramam' ityuccarati, rAtrike vA daivasikAbhilApaM karoti, evaM pAkSika-cAturmAsika-sAMvatsarikeSvapi pratikramaNeSu vaktavyam , atra sarvatrApyasAmAcArI niSpannaM mAsalaghu / "UNa'hie ceva" tti UnAni vA-10 ekaTyAdibhirvandanakaihInAni adhikAni vA-yathoktapramANAdatiriktAni daivasikAdipratikramaNeSu vandanakAni prayacchato mAsalaghu // 4469 // __ atha "vaMdaNae jANi ya payANi' (gA0 4467) tti padena yAni yavanatAdIni paJcaviMzatirvandanakasyAvazyakapadAni sUcitAni tAni darzayati duoNayaM ahAjAyaM, kiikamma bArasAvayaM / / causiraM tiguttaM ca, dupavesaM eganikkhamaNaM // 4470 // avanatiravanatam-uttamAGgapradhAnaM praNamanam , dve avanate yasmin tad vyavanatam ekaM yadA .. prathamameva "icchAmi khamAsamaNo ! vaMdiuM jAvaNijAe nisIhiyAe" ityabhidhAya chando'nujJApanAyAvanamati 1, dvitIyaM punarevameva dvitIyapraveze iti 2 / 'yathAjAtaM nAma' yathA prathamato jananIjaTharAnnirgato yathA ca zramaNo jAtastathaiva vandanakaM dAtavyam-tatra rajoharaNa-mukhavastrikA- 20 colapaTTakamAtrayA zramaNaH saJjAtaH, racitakarasampuTastu yonyA vinirgataH, evambhUta eva vandanakaM datte 3 / 'kRtikarma' vandanakaM "bArasAvayaM" ti dvAdazAvataM bhavati-iMha prathamataH praviSTasya "aho-kAyaM, kAya, jatA bhe, javaNi-jaM ca bhe" iti sUtrAbhidhAnagarbhA gurucaraNanyastahasta-ziraHsthApanarUpAH SaDAvartA bhavanti, avagrahAnnirgatya punaHpraviSTasyApyevameva SaDiti dvAdazAvartavandanakamucyate 15 / catvAri zirAMsi-upacArAt ziro'vanamanAni yasmin tat 25 catuHziraH-tatra saMphAsanamaNe egaM, khAmaNAnamaNe sIsassa bIyaM, evaM bIyapavese vi donni tti 19 / tathA trayaH-mano-vAk-kAyayogA guptAH-supraNihitA yasmin tat triguptam , iyamatra bhAvanA-manasA samyakpraNihito vAcA askhalitAni sUtrapadAni vikathAdinirodhenoccArayan kAyenAvartAn samyak prayuJjAno vandanaM dadAti 22 / dvau pravezau guroravagrahe'nujJApya pravizato yasmin tad dvipravezam 24 / ekaM niSkramaNaM guroravagrahAdAvazyikyA nirgacchato yatra tad ekani- 30 ekramaNam 25 / eteSAM paJcaviMzaterAvazyakAnAmakaraNe pratyekaM mAsalaghu prAyazcitam / athavA "vandanake yAni padAni" (gA0 4467) ityatra anAdRtAdIni dvAtriMzatsaGkhyAkAni doSapadAni mantavyAni // 4470 // tAni cAmUni--- Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 1208 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [kRtikarmaprakRte sUtram 18 aNADhiyaM ca thaddhaM ca, paviddhaM paripiDiyaM / [Ava.ni.1207] Tolagai aMkusaM ceva, tahA kacchabhariMgiyaM // 4471 // macchuvvattaM maNasA, ya pauTuM taha ya veiyAbaddhaM / [Ava.ni.1208] bhayasA ceva bhayaMtaM, mittI-gArava-kAraNA // 4472 / / teNiyaM paDiNiyaM ceva, ruTuM tajiyameva ya / [Ava.ni.1209] saDhaM ca hIliyaM ceva, tahA vippaliuMciyaM // 4473 // diTThamadiTuM ca tahA, siMgaM ca kara moaNaM / [Ava.ni.1210] AliTThamaNAliTuM, UNaM uttaracUliyaM // 4474 // mUyaM ca DhaDDaraM ceva, cuDaliM ca apacchimaM / [Ava.ni.1211] battIsadosaparisuddhaM, kiikammaM pauMjae // 4475 // anAdRtaM ca stabdhaM ca pravRddhaM paripiNDitaM TolagatiH aGkuzaM caiva tathA kacchapariGgitamiti prathamagAthAyAM sapta doSAH // 4471 // . matsyodvattaM manasA pradviSTaM tathA ca vedikAbaddhaM "bhayasA ceva" tti bhayenaiva 'bhayaMta" ti bhajato vandanamapi bhajet tathA maitrI gauravaM kAraNaM cAzritya vandanakamiti dvitIyagAthAyAmaSTau 15 doSAH // 4472 // stainyena-cauryeNa kRtaM vandanamapi stainyaM pratyanIkavandanaM ruSTavandanaM tarjayan vandata iti tarjitavandanaM zaThavandanaM hIlitavandanaM tathA viparikuJcitamiti tRtIyagAthAyAM sapta doSAH // 4473 // dRSTAdRSTaM tathA zRGgaM karo mocanam AzliSTA-'nAzliSTaM nyUnaM uttaracUlikamiti caturthagAthAyAM sapta doSAH // 4474 // 20 mUkaM DhaDDaraM cuDalikam 'apazcimaM' paryantavarti iti paJcamagAthArdhe trayo doSAH / evaM dvAtriMzadoSaparizuddhaM kRtikarma prayuJjIta sAdhuriti doSanAmotkIrtanAyAM paJca gAthAH / / 4475 // idAnImetAneva yathAkramaM vyAcaSTe AyarakaraNaM ADhA, tabivarIyaM aNADhiyaM hoi / davve bhAve thaddho, caubhaMgo dabato bhaito // 4476 // 20 AdaraH-sambhramastaskaraNamAdRtatA sA yatra na bhavati tadanAdRtamucyate / dvitIyaM doSamAhastabdhastAvad dravyato bhAvatazca bhavati / atra caturbhaGgikA, tadyathA-dravyataH stabdho na bhAvataH 1 bhAvataH stabdho na dravyataH 2 aparo dravyato bhAvatazca 3 anyastu na dravyato nApi bhAvataH 4 iti / atra caramo bhaGgaH zuddhaH / zeSabhaGgakeSvapi bhAvataH stabdho'zuddha eva, dravyatastu 'bhaktaH' vikalpitaH, udara-pRSThazUlavyathAdibAdhito'vanAmaM kartumazaktaH kAraNikaH syAdapi stabdho na 30 tu niSkAraNika iti bhAvaH // 4476 // tRtIyaM doSamAha paviddhamaNuvayAraM, jaM apito Na jaMtito hoti / jattha va tattha va ujjhati, katakicco vakkharaM ceva // 4477 / / pravRddhaM nAma yad upacArarahitam / etadeva vyAcaSTe-yad vandanakaM gurubhyaH 'arpayan' Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 4471-80] tRtIya uddezaH / 1209 dadad na yantrito bhavati / ayantritatvena yatra tatra vA sthAne prathamapravezAdilakSaNe asamAptamapi vandanakamujjhati / ka iva yathA kimujjhati ? ityAha-"kayakicco vakkharaM ceva" ti, etaduktaM bhavati-yathA kenacid bhATikena kutazcid nagarAd nagarAntare 'vakkharaM' bhANDamupanItam / vakkharakhAminA ca bhATiko'bhihitaH ---pratIkSakha kaJcit kAlaM yAvadasya vakkharasyAvatAraNasthAnaM kiJcidanveSayAmi / sa prAha-'mayA'sminneva nagare samAnetavyamidamityevoktam, ataH kRta-5 kRtyatvAd nAtaH paraM pratIkSe'ham' ityuktvA'sthAna eva tad bhANDamujjhitvA gacchati / evaM sAdhurapyasthAna eva vandanakaM parityajya nazyatItyetAvatA dRSTAnta iti // 4477 // caturtha doSamAha paripiDie va vaMdai, paripiDiyavayaNa-karaNao vA vi / Tolo vya uphphiDaMto, osaka-'hisakaNaM duhao // 4478 // 10 yatra 'paripiNDitAn' ekatra militAnAcAryAdInekavandanakenaiva vandate na pRthak pRthak tat paripiNDitamucyate; athavA vacanAni-sUtroccAraNagarbhANi, karaNAni-kara-caraNAdIni', paripiNDitAni-avyavacchinnAni vacana-karaNAni yasya sa tathA, Urvorupari hastau vyavasthApya sampiNDitakara-caraNo'vyaktasUtroccAraNapuraHsaraM yatra vandate tad vA paripiNDitamiti bhAvaH / paJcamaM doSamAha-utpvaSkaNam-agrataH saraNam abhiSvaSkaNaM-pazcAdapasaraNaM "duhao" ti te 15 dve api Tolavad utplutyotplutya karoti yatra tat Tolagativandanakamiti // 4478 / / SaSThaM doSamAha uvagaraNe hatthammi va, cittu Niveseti aMkusaM viti / Thita-viTThariMgaNaM jaM, taM kacchabhariMgiyaM nAma // 4479 // yatrAGkazena gajamiva ziSya AcAryamUrddhasthitaM zayitaM prayojanAntaravyagraM vA 'upakaraNe 20 colapaTTa-kalpAdau haste vA avajJayA samAkRSya vandanakadAnArthamAsane upavezayati tad aGkuzaM bruvate / nahi pUjyAH kadAcidapyupakaraNAdyAkarSaNamarhanti avinayatvAt , kintu praNAmaM kRtvA kRtAJjalipuTaivinayapUrvakamidamucyate--upavizantu bhagavanto yena vandanakaM prayacchAmIti ato doSaduSTamidam / saptamaM doSamAha-sthitasyorddhasthAnena "tittIsannayarAe" ityAdisUtramuccArayata upaviSTasya vA-AsInasya "aho kAyaM kAya" ityAdisUtraM bhaNataH kacchapasyeva-25 jalacarajIvavizeSasya riGgaNam-agrato'bhimukhaM yatkiJcit calanaM tad yatra karoti ziSyastadidaM kacchapariGgitaM nAmeti // 4479 // aSTamaM doSamAha udita NivesaMto, uvvattati macchau vva jlmjjhe| vaMdiukAmo va'NNaM, jhaso vya pariyattatI turiyaM // 4480 // uttiSThan nivizamAno vA jalamadhye matsya iva 'udvartate' udvellayati yatra tad matsyodbhutam ; 30 athavA ekamAcAryAdikaM vanditvA tatsamIpa evAparaM vandanA, kaJcana vanditumicchaMstatsamIpaM jigamiSurupaviSTa eva 'jhapa iva' matsya iva tvaritamaGgaM parAvartya yatra gacchati tad vA matsyo 1degni sampiNDi' bhaa0|| Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ appa - parapacieNaM, maNappadoso agauDANo / paMce veiyAo, bhayaM tu NijjUhaNAIyaM // 4481 // manaH pradveSaH 'anekotthAnaH' anekanimitto bhavati, sa ca sarvo'pyAtmapratyayena parapratyayena b vA syAt / tatrAtmapratyayena yadA ziSya eva guruNA kiJcit paruSamabhihito bhavati, parapratyayena tu yadA tasyaiva ziSyasya sambandhinaH suhRdAdeH sammukhaM sUriNA kimapyapriyamuktaM bhavatIti / evaMprakArairanyairapi sva-parapratyayaiH kAraNAntarairmAnasaH pradveSo bhavati yatra tad manasA praduSTamucyate / dazamaM doSamAha - "paMceva veiyAu" tti jAnunorupari hastau nivezyAdho vA pArzvayorvA utsaGge 1210 hRttam // 4480 || navamamAha saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [kRtikarmaprakRte sUtram 18 ekaM vA jAnuM dakSiNaM vAmaM vA karadvayAntaH kRtvA vandanakaM yatra karoti tad vedikAbaddham / 10 ekAdazaM doSamAha - "bhayaM tu nijjUhaNAIyaM" ti niryUhaNaM gacchAnniSkAzanaM tadAdikaM yad bhayaM tena yatra vandate tad bhayavandanakam // 4481 // dvAdazaM doSamAha - 25 bhayati bhayassati va mamaM, ii vaMdati NhoragaM Nive saMto / emeva yamettIe, gArava sikkhAviNIto'haM // 4482 // 'smarttavyaM bho AcArya ! bhavantaM vandamAnA vayaM tiSThAmaH' ityevaM nihorakaM nivezayan vadante / 15 kimiti ? ityAha-eSa tAvad 'bhajate' anuvarttayati mAm, sevAyAM patito me varttata ityarthaH, agre vA mama bhajanaM kariSyatyasau, tatazcAhamapi vandanakasatkaM nihorakaM nivezayAmItyabhiprAyavAn yatra vandate tad bhajamAnavandanakam / trayodazaM doSamAha -- evameveti ko'rthaH ? yathA nihorakadoSaduSTaM vandate tathA maitryA'pi hetubhUtayA kazcid vandate, AcAryeNa samaM maitrI mama bhaviSyatItyarthaH, tadidaM maitrIvandanakam / caturdazaM doSamAha - " gArava" tti sUcAmAtratvAd 20 garvavandanakamiti pratyeyam / kathambhUtaM tat ? ityAha - "sikkhAviNIo haM" ti zikSAvandanakapradAnAdisAmAcArIviSayA tasyAM vinItaH - kuzalo'hamityavagacchantvamI zeSasAdhvAdaya ityabhiprAyavAn 'yathAvad' AvarttAdyArAdhayan yatra vandata iti // 4482 // paJcadazaM doSamAhanANAitigaM muttuM kAraNamihalogasAhagaM hoi / pUyA- gAravaheuM, NANaragahaNe va meva || 4483 // jJAna-darzana- cAritratrayaM muktvA yat kimapyanyad 'ihalokasAdhakaM' vastrAdikaM vandanakadAnAt sAdhurabhilaSati tat kAraNaM bhavatIti pratipattavyam / nanu jJAnAdigrahaNArthaM yadA vandate tadA kimekAntenaiva kAraNaM na bhavati ? ityAzaGkayAha - yadi pUjArthaM gauravArtha vA vandanakaM dattvA vinayapUrvakaM jJAnaM zrutaM gRhNAti, yena loke pUjyo'nyebhyazca zrutavarebhyo'dhikataro bhavAmIti tadA tadapi 'evameva' kAraNavandanakaM bhavatIti // 4483 // 30 tatra kimabhiprAyavata ihalokasAdhakaM kAraNaM bhavati : ityAha AyaratareNa haMdi, vaMdAmi 'NaM teNa paccha paNayissaM / vaMdaNaga molabhAvo, Na karissara me paNayabhaMgaM // 4484 // 1 Na to ya paccha tAmA0 // Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 4481-89] tRtIya uddezaH / 1211 'handi' itIhalokasAdhakakAraNopapradarzane / atizayAdareNa 'vande' praNamAmi "Na"miti enamAcAryam , 'tena ca' vandanakapradAnena hetubhUtena pazcAdamuM kizcid . vastrAdi 'praNayiSye' yAciSye, na cAsau mama 'praNayabhaGga' prArthanAbhaGgaM kariSyati / kathambhUtaH san ? ityAhavandanakameva mUlyaM tatra bhAvaH-abhiprAyo yasya sUreH sa tathAbhUtaH, vandanakamUlyavazIkRta ityarthaH, ityabhiprAyavataH kAraNavandanakaM bhavatIti // 4484 // SoDazaM doSamAha- 5 hAuM parassa cakkhaM, vaMdaMte teNiyaM havai etaM / teNo iva attANaM, gRhai obhAvaNA mA me // 4485 // 'hApayitvA' vaJcayitvA 'parasya' sAdhu-zrAvakAdeH 'cakSuH' dRSTiM guruM vandamAnasya ziSyasya stainyaM vandanakaM bhavati / etadeva spaSTataraM vyAcaSTe-'stena iva' taskara ivAnyasAdhvAdyantardhAnenAtmAnaM gRhayati, kasmAt ? ityAha-"obhAvaNA mA me" tti asAvapyatividvAn kima-10 nyeSAM vandanakaM prayacchati ? ityevambhUtA'pabhrAjanA mama mA bhUditi // 4485 / / saptadazaM doSamAha AhArassa u kAle, NIhArussAvi hoi paDiNIyaM / roseNa dhamadhameMto, jaM vaMdati ruTameyaM tu // 4486 // AhArasya nIhArasya vA 'ubhayasya' mUtra-purISalakSaNasya kAle yatra vandate tat pratyanIkam / 10 aSTAdazaM doSamAha-roSeNa' khavikalpajanitena krodhena 'dhamaddhaman' jAjvalyamAno yad vandate tad ruSTaM vandanakamiti // 4486 // ekonaviMzaM doSamAha--- na vi kuppasi na pasIyasi, kaTThasivo ceva tajjiyaM eyaM / sIsaMgulimAdIhi va, tajeti guruM paNivayaMto // 4487 // . kASThaghaTitazivadevatAvizeSa ivAvandyamAno na kupyasi, tathA vandyamAno'pyavizeSajJatayA na 20 prasIdasItyevaM tarjayan-nirbhartsayan yatra vandate tat tarjitam / yadi vA 'melApakamadhye vandanakaM mAM dApayastiSThasyAcArya ! paraM jJAsyate tavaikAkinaH' ityabhiprAyavAn yadA zIrSaNa aGgulyA vA-pradezinIlakSaNayA guruM 'praNipatan' vandamAnastarjayati tad vA tarjitam // 4487 // - viMzatitamaM doSamAhavIsaMbhaTThANamiNaM, sabbhAvajaDhe sadaM havai etaM / 25 kavaDaM ti kayayavaM ti ya, saDhayA vi ya hoMti egaTThA // 4488 // vizrambhaH-vizvAsastasya sthAnamidaM vandanakam , etasmin yathAvad dIyamAne zrAvakAdayo vizvasantItyabhiprAyeNaiva 'sadbhAvarahite' antarvAsanAzUnye vandamAne ziSye zaThametad vandanakaM bhavati / zaThazabdameva paryAyazabdAcaSTe-kapaTamiti vA kaitavamiti vA zaThatA'pi vA iti ekArthAH zabdA bhavanti // 4488 // ekaviMzaM doSamAha gaNi! vAyaga! jiTThajja !, tti hIliyaM kiM tume paNamiteNa / desIkahavittaMte, kadheti daravaMdie kuMcI // 4489 / / gaNin ! vAcaka ! jyeSThArya ! kiM tvayA vanditena ? ityAdi sotyAsaM hIlayitvA yatra vandate 30 Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1212 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [kRtika rmaprakRte sUtram 18 tad hIlitavandanakam / dvAviMzaM doSamAha--'daravandite' ardhavandanake datte sati dezIkathAvRttAntAn yatra karoti tad viparikuJcitam // 4489 // dRSTAdRSTadoSa zRGgadoSaM cAha aMtarito tamase vA, Na vaMdatI vaMdatI u diisNto|| eyaM diTThamadiTuM, siMgaM puNa kuNbhgnnivaato|| 4490 // / bahuSu vandamAneSu sAdhvAdinA kenacidantaritaH 'tamasi vA' sAndhakArapradeze vyavasthito maunaM vidhAya upavizya vA''ste na tu vandate, dRzyamAnastu vandate yatra tad dRSTAdRSTavandanakam / tathA kumbhazabdeneha lalATamucyate, tasya vAma-dakSiNapArzvayoryo nipAtaH-hastAbhyAM sparzanaM tadyuktaM vandanakaM zRGgamucyate / etaduktaM bhavati-"ahokAyaM" ityAdyAvAn kurvan karAbhyAM na lalATasya madhyadezaM spRzati kintu vAmapAya dakSiNapArthA vA spRzatIti // 4490 // 10 gAthApUrvArdhana karalakSaNaM pazcArdhena tu mocanalakSaNaM doSamAha karamiva mannai dito, vaMdaNagaM ArahaMtiya karu tti / loiyakarassa mukkA, na muccimo vaMdaNakarassa // 4491 // vandanakaM dadat 'karamiva' rAjadeyabhAgamiva manyate, AIto'yaM kara iti / gRhItavratAzca vayaM laukikakarAd muktAstAvanna mucyAmahe vandanakarasyAhatasyeti // 4491 // 18 saptaviMzaM doSamAha __ AliTThamaNAliTTe, rayahara sIse ya hoti cubhNgo| vayaNa-karaNehi~ UNaM, jahannakAle va sesehiM // 4492 // AzliSTamanAzliSTaM ceti padadvayamAzritya rajoharaNa-zirasorviSaye caturbhaGgikA bhavati, sA ca "ahokAyaM kAya" ityAdyAvartakAle sambhavati--rajoharaNaM karAbhyAmAzliSyati zirazce20 tyekaH, rajoharaNaM zliSyati na zira iti dvitIyaH, ziraH zliSyati na rajoharaNamiti tRtIyaH, na rajoharaNaM na zirazca zliSyati iti caturtho bhaGga iti / atrAdyo bhaGgaH zuddhaH, zeSabhaGgatraye AzliSTAnAzliSTadoSaduSTaM prakRtavandanamavatarati / aSTAviMzaM doSamAha-vacanaiH-AlApakaiH karaNairvA-avanAmAdibhirAvazyakaiH 'nyUna' hInaM yad vandate, yadvA kazcidatyutsukatayA 'jaghanyenaiva' svalpenaiva kAlena vandanaM samApayati zeSairvA sAdhubhirvandite sati pazcAd vandate tad nyUnaM 25 nAma vandanakam // 4492 // ekonatriMzaM trizaM ca doSamAha dAUNa vaMdaNaM matthaeNa vaMdAmi cUliyA esaa| tusiNI Avatte puNa, kuNamANo hoi mUyaM tu // 4493 // yad vandanakaM dattvA pazcAd mahatA zabdena 'mastakena vande" iti brUte eSA uttaracUlikA mantavyA / yat 'tUSNIkatayA' maunena AvartAn dvAdazApi kurvANo vandate tad mUkavandanaka 30 bhavati // 4493 / / ekatriMzaM dvAtriMzaM ca doSamAha __uccasareNaM vaMdai, DhaDDara eyaM tu hoi bodhavyaM / 1zyakaiH zeSaiH' avaziSyamANairapi yatrAtyutsukatayA 'jaghanyenaiva' svalpenaiva kAlena vandanaM samApayati tad nyUnam // 4492 // eko' bhA0 // Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1213 bhASyagAthAH 4490-98] tRtIya uddezaH / cuDuli vya gihiUNaM, rayaharaNaM hoi cudduliio|| 4494 // 'uccasvareNa' mahatA zabdena vandanakasUtramuccArayan yad vandate tadetad DhaGkaramiti boddhavyam / cuDalI nAma-ulkA tAmiva paryante gRhItvA rajoharaNaM bhrAmayan yad vandate sa cuDulikA nAma dvAtriMzo doSa iti // 4494 // sAmpratameteSveva prAyazcittamAhathaddhe gArava teNiya, hIliya ruTTha lahugA saDhe gurugo| / duTTa paDiNIya tajita, gurugA sesesu lahugo tu // 4495 // stabdha-gaurava-stenita-hIlita-ruSTeSu pratyekaM caturlaghavaH / zaThe mAyAdoSapratyayaM mAsagurukam / duSTa-pratyanIka-tarjiteSu catvAro gurukAH / zeSeSu' anAdRta-praviddha-paripiNDitAdiSu trayoviMzatau doSeSu pratyekamasAmAcArIniSpannaM mAsalaghu // 4495 // atha kRtikarmakaraNavidhimAha Ayariya-uvajjhAe, kAUNaM sesagANa kAyavvaM / piM.ni. 475] 10 upparivADI mAsiga, madarahie tiNi ya thutIo // 4496 // pratikramaNasUtrAkarSaNAnantaramAcAryopAdhyAyayoH prathamaM kRtikarma kRtvA tataH zeSasAdhUnAM yathAranAdhikakramaM karttavyam / athotparipATyA vandate tato laghumAsikam / tenApi cAcAryAdinA madarahitena vandanakaM pratIcchanIyam / pratikramaNe ca samApite tisraH stutayaH khareNa cchandasA ca pravardhamAnA dAtavyAH // 4496 // 15 Aha-zeSasAdhUnAM kiM sarveSAmapi vandanaM vidheyam ? uta na ? iti atrocyate jA ducarimo tti tA hoi vaMdaNaM tIrie pddikmnne|| AiNNaM puNa tiNhaM, gurussa duNDaM ca devasie // 4497 // 'pratikramaNe' pratikramaNasUtre 'tIrite' pAraM prApite sati vandanaM bhavati yAvad dvicaramaH sAdhuH, dvau sAdhU avaziSyamANau yAvat sarveSAmapi vandanaM kRtvA kSAmaNakaM karttavyamiti bhAvaH / 20 eSa vidhiH pUrvaM caturdazapUrvadhara-dazapUrvadharAdikAle AsIt , samprati punaH pUrvAcArAcIrNamidam-trayANAM sAdhUnAM vandanakaM karttavyam , tatraikasya gurordvayozca zeSasAdhvoH paryAyajyeSThayodevasike upalakSaNatvAd rAtrike cAvazyake'yaM vidhiravagantavyaH / pAkSike tu paJca sAdhavo vanditvA kSamayitavyAH, cAturmAsike sAMvatsarike ca sapta / Aha cAvazyakacUrNikRtpakkhie paMca avassaM, catumAsie saMvatsare ya satta avassaM ti // 4497 // 25 Aha-kimatra kAraNaM maulaM vidhimullaGya pUrvasUraya itthamabhinavAM sAmAcArI sthApayanti ? iti ucyate dhii-saMghayaNAdINaM, merAhANiM ca jANi therA / seha-agItaTThA vi ya, ThavaNA AiNNakappassa // 4498 // dhRtiH-mAnasAvaSTambharUpA saMhananaM-vajraRSabhanArAcAdi tayoH AdizabdAd dravya-kSetra- 30 kAlAdInAM ca yA parihANiryA ca maryAdAyAH-siddhAntAbhihitanirapavAdasAmAcArIrUpAyA hAnistAM jJAtvA pUrvasUraya aidaMyugInasAdhujanocitasyAcIrNakalpasya sthApanAM kurvanti / kimartham ? ityAha-zaikSANAmagItArthAnAM cAnugrahArtham , mA bhUdamISAM bahutarasAdhUn vanditvA kSama. Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1214 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ kRtikarmaprakRte sUtram 18 yatAM viziSTadhRti-saMhananAdibalAbhAvAt paribhamAnAM vipariNAma iti // 4498 // athAcIrNasyaiva lakSaNamAha asaDheNa samAiNNaM, jaM katthaI kAraNe asAvajaM / __Na NivAriyamaNNehi~ ya, bahumaNumayametamAiNNaM // 4499 // 5 'aMzaThena' rAga-dveSarahitena kAlikAcAryAdivat pramANasthena satA 'samAcIrNam' AcaritaM yad bhAdrapadazuddhacaturthIparyuSaNAparvavat 'kutracid' dravya-kSetra kAlAdau 'kAraNe' puSTAlambane 'asAvA' prakRtyA mUlottaraguNArAdhanAyA abAdhakam , 'na ca' naiva nivAritam 'anyaiH' tathAvidhaireva tatkAlavartibhirgItArthaiH, api tu bahu yathA bhavati evamanumatametadAcIrNamucyate // 4499 // atha ye AcAryasyApi paryAyajyeSThAstaiH kimAcAryasya vandanakaM kartavyam ? uta na ? 10 iti atrocyate viyaDaNa paJcakkhANe, sue ya rAdINigA vi hu kariti / majjhille na karitI, so ceva karei tesiM tu // 4500 // vikaTanam-AlocanaM pratyAkhyAnaM pratItaM tayoH tathA zrute ca uddizyamAna-samuddizyamAnAdau 'rAtnikA api' jyeSThAcAryA apyupasampadaM pratipannA avamarAnikasyAcAryasya vandanakaM kurvanti / yattu 15 madhyamaM kSAmaNakavandanaM tanna kurvanti, kintu sa evAcAryasteSAM rAtnikAnAM karoti // 4500 // atha yaduktam 'tisraH stutayo dAtavyAH' (gA0 4496) iti tatra vidhimAha thuimaMgalammi gaNiNA, uccAriteM sesagA thutI beMti / pamhuTThamerasAraNa, viNayo ya Na pheDito evaM // 4501 // pAkSikAdiSu yadyapyAcAryo'vamarAnikastathApi sa evAvazyake samApite prathamatastisraH 20 stutIrdadAti, daivasika-rAtrikayorapi prathamamAcAryeNa stutimaGgalaM prArambhaNIyam , tataH zeSaiH / ata evAha-stutimaGgale 'gaNinA' AcAryeNoccArite sati zeSAH sAdhavaH stutIbruvate, dadatItyarthaH, dattvA ca gurupAdamUla eva kiyantamapi kAlaM tiSThanti / kimartham ! iti ced ata Aha-kAcid maryAdA-sAmAcArI "pamhuTThA" vismRtA bhavet tasyAH smAraNaM guravaH kurvIran / paramopakAriNazca guravaH, tata eva pratikramaNAnantaraM kiyantamapi kAlaM teSu paryupAsya25 mAneSu vizrAmaNAdividhAnena vinayo'pi na spheTitaH' na hApito bhavati // 4501 // atha ke punaste ye AcAryasyApi ratnAdhikA bhavanti ? iti ucyate annasiM gacchANaM, uvasaMpannANa vaMdaNaM tahiyaM / / bahumANa tassa vayaNaM, ome vA''loyaNA bhaNiyA // 4502 // anyeSAM gacchAnAM sambandhina AcAryA ratnAdhikatarAH sUtrArthanimittaM kamapyavamarAnikamAcArya1degi keNaI asA bhA0 tAbhA0 / etadanusAreNaiva bhA. TIkA, dRzyatAM TippaNI 2 // 2 'azaThena' amAyAvinA satA 'samAcIrNam' AcaritaM yad bhAdrapadazuklacaturthIparyuSaNAparvavat 'kutra. cid dravya-kSetra kAlAdau 'kenacit' pramANasthena saMvignagItArthAdiguNabhAjA kAlikAcAryAdinA 'asAvA' bhA0 // 3 thutI diti tAbhA0 vinA // Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 1499-4507] tRtIya uddezaH / 1215 mupasampannAsteSAM madhyamavandanakamavamarAnikena dAtavyam / zeSakAlaM te'pi rAnikAH 'tasya' adhamarAnikasya 'bahumAna' 'pUjyo'yamasmAkaM guNAdhikatayA' iti lakSaNaM 'vacanaM ca' AjJAnirdezaM kurvanti / avame'pi ca tatrAlocanA bhaNitA bhagavadbhiH / kimuktaM bhavati ?-tasya purata AlocanaM pratyAkhyAnaM ca vandanakaM dattvA vidheyamiti bhagavatAmupadezaH // 4502 // atha paraH prAha-kasya punaH kRtikarma kartavyam ? kasya vA na ? iti ucyate- 5 seDhIThANaThiyANaM, kitikamma bAhirANa bhayitavvaM / sutta-'tthajANaeNaM, kAyavvaM ANupuvIe // 4503 // saMyamazreNyAH sambandhIni vizuddhiprakarSApakarSakRtakharUpabhedarUpANi yAni sthAnAni teSu sthitAnAM sAdhUnAM kRtikarma karttavyam / ye tu saMyamazreNisthAnebhyo bAhyAsteSAM 'bhaktavyaM' karttavyaM vA na veti bhAvaH / tatra kAraNe samutpanne 'sUtrArthajJena' gItArthena 'AnupUrvyA' "vAyAi namo- 10 kAro" (gA0 4545) ityAdikayA vakSyamANaparipATyA karttavyam , anyathA tu neti purAtanagAthAsamAsArthaH // 4503 // sAmpratamenAmeva vivarISurAha seDhIThANaThiyANaM, kitikammaM seDhi icchimo gAuM / tamhA khalu seDhIe, kAyavya parUvaNA innmo|| 4504 // saMyamazreNisthAnasthitAnAM kRtikarma karttavyamityukte kazcid vineyo brUyAt-vayaM tAmeva 15 zreNiM prathamato jJAtumicchAmaH / sUrirAha-yata evaM bhavataH zreNiviSayA jijJAsA tasmAdasmAbhirapi kartavyA zreNeH prarUpaNA 'iyaM' vakSyamANalakSaNA // 4504 // atastAmeva cikIrSuH prathamataH zreNisthitAnAM kRtikarmakaraNe vidhimAha puvvaM carittaseDhIThiyassa pacchAThieNa kAyavvaM / __ so puNa tullacaritto, havija UNo va ahio vA // 4505 // 20 'pUrva prathamaM yaH sAmAyikasya chedopasthApanIyasya vA pratipattyA cAritrazreNyAM sthitastasya pazcAsthitena kRtikarma karttavyam / 'sa punaH' pUrvasthitastaM pazcAsthitamapekSya nizcayatastulyacAritro nyUno vA'dhiko vA bhavet // 4505 // yataH nicchayao dunneyaM, ko bhAve kammi vaTTaI samaNo / vavahArao ya kIrai, jo puvvaThio carittammi // 4516 // 'nizcayataH' tattvavRttyA kaH pUrvasthitaH pazcAsthito vA zramaNaH kasmin 'bhAva' cAritrAdhyavasAyarUpe mande madhye tIvra vA varttate iti durjeyam , tadaparijJAnAcca kathaM nizcayanayAbhiprAyeNa kRtikarma kattuM zakyam ? / 'vyavahAratastu' vyavahAranayamaGgIkRtya punaH kriyate kRtikarma yaH pUrva cAritre sthitastasyeti // 4506 // nanu phalasAdhakatvAd nizcayasyaiva prAmANyaM na vyavahArasya ityAha 30 vavahAro vi hu balavaM, jaM chaumatthaM pi vaMdaI arihA / jA hoi aNAbhinno, jANaMto dhammayaM evaM // 4507 // vyavahAro'pi, AstAM nizcaya ityapizavdArthaH 'huH' nizcitaM balavAn , yad yasmAt Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 vAgaraNa puvvakahie, devayapUyAsu va muNaMti / / 4508 // anyena kenApi kevalinA 'kathite' 'ayaM kevalI jAtaH' ityAkhyAte sati, avandamAno vA kevalinamanyaM kevalitayA jJAyate / vyAkaraNapUrvaM vA - atizayijJAnagamyArthakathanapuraHsaraM tenaiva kevalinA svayameva kathite sati, 'daivatapUjAsu vA' yathAsannihitadevaiH kriyamANAM mahimAM dRSTvA guruprabhRtastaM kevalinaM vidanti // 4508 || atha zreNiprarUpaNAmAha - avibhAgapaliccheyA, ThANaMtara kaMDae ya chaTTANA / 10 hiTThA pajavasANe, buddhI appAbahuM jIvA / / 4509 // AlA gaNaNa virahiyamavirahiyaM phAsaNAparUvaNayA / gaNapaya seDhiavahAra bhAga appAbahuM samayA // 4510 // avibhAgaparicchedaprarUpaNA sthAnAntaraprarUpaNA kaNDakaprarUpaNA SaTsthAnaprarUpaNA adhaH15 prarUpaNA paryavasAnaprarUpaNA vRddhiprarUpaNA alpabahutvaprarUpaNA jIvaprarUpaNA ceti // 4509 // jIvaprarUpaNAyAM cAmUni pratidvArANi tadyathA - 1216 saniryukti-laghubhASya-vRtti vRhatkalpasUtre [ kRtikarma prakRte sUtram 18 chadmasthamapi svaguruprabhRtikaM vandate 'arahA: ' kevalI / kiyantaM kAlam ? ityAha --- yAvadasau 'aNAbhinno'sti' kevalitayA anabhijJAto bhavati tAvad 'etAM' vyavahAranayavalavattvalakSaNAM dharmanAM jAnan chadmasthamapi vandate iti // 4507 // kathaM punarasau kevalitayA jJAyate ? ityAhakevalaNA vA kahie, avaMdamANo va kevaliM annaM / AlApaprarUpaNA gaNanAprarUpaNA virahitaprarUpaNA avirahitaprarUpaNA sparzanAprarUpaNA gaNanApadaprarUpaNA zreNyapahAraprarUpaNA bhAgaprarUpaNA alpabahutvaprarUpaNA zramaNa (samaya) prarUpaNA ceti dvAragAthAdvayam // 4510 // tatrAvibhAgaparicchedaprarUpaNAM tAvat karotiavibhAgapalicchedo, carittapaJjava - paesa - paramANU / paramANussa parUvaNa, cauvvihA bhAvao'NaMtA // / 4511 // iha saMyamasthAnaM kevaliprajJAcchedanakena chidyamAnaM niraMzatayA yadA vibhAgaM na yacchati tadAsAvantimo aMzo avibhAgapariccheda ucyate sa cAritraparyAyazcAritrapradezazcAritraparamANurvA bhaNyate / paramANozca sAmAnyatazcaturvidhA prarUpaNA dravya-kSetra - kAla- bhAvabhedAt / dravyata eko'25 NukaH, kSetrata AkAzapradezaH, kAlataH samayaH, bhAvatastvekaguNakAlakAdiH / ata eva vA cAritrAvibhAgaparicchedAH, te ca 'anantAH' anantAnantakapramANAH || 4511 // tathA cAha-te kittiyA parasA, savvAgAsassa maggaNA hoi / te jattiyA parasA, avibhAga tao anaMtaguNA / / 4512 // 'te' cAritrasya pradezAH kiyantaH ' kiMpramANA iti cintAyAM nirvacanamAha ---- sarvasya - 30 lokA - lokagatasyAkAzasya mArgaNA bhavati / yAvantaH kila 'te' sarvAkAzasya pradezAH 'tataH ' tebhyaH sarvAkAzapradezebhyazcAritrasya avibhAgaparicchedA anantaguNAH sarvajaghanye'pi saMyamasthAne pratipattavyAH / eSA avibhAgaparicchedaprarUpaNA 1 / sarvajaghanyAt saMyamasthAnAd yad dvitIyaM saMyamasthAnaM tat tasmAdanantabhAgavRddham / kimuktaM 20 Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 4508-12] tRtIya udezaH / 1217 bhavati ?-prathamasaMyamasthAnagatanirvibhAgabhAgApekSayA dvitIye saMyamasthAne nirvibhAgA bhAgA anantatamena bhAgenAdhikA bhavantIti / eSA sthAnAntaraprarUpaNA 2 / tasmAdapi yadanantaraM tRtIyaM tat tato'nantabhAgavRddham , evaM pUrvasmAdutarotarANi anantatamena bhAgena vRddhAni nirantaraM saMyamasthAnAni tAvad vaktavyAni yAvadaGgulamAtrakSetrAsaGkhyeyabhAgagatapradezarAzipramANAni bhavanti / etAvanti ca samuditAni sthAnAni kaNDakamityucyate / / eSA kaNDakaprarUpaNA 3 / / __ asmAcca kaNDakAt parato yadanyadanantaraM saMyamasthAnaM bhavati tat pUrvasmAdasaGkhyeyabhAgAdhikam / etaduktaM bhavati-pAzcAtyakaNDakasatkacaramasaMyamasthAnagatanirvibhAgabhAgApekSayA kaNDakAnantare saMyamasthAne nirvibhAgA bhAgA asaGkhyeyatamena bhAgenAdhikAH prApyante / tataH parANi punarapi kaNDakamAtrANi saMyamasthAnAni yathottaramanantabhAgavRddhAni bhavanti, tataH punarekamasaGkhyeya-10 bhAgAdhikaM saMyamasthAnam ; bhUyo'pi tataH parANi kaNDakamAtrANi saMyamasthAnAni yathottaramanantabhAgavRddhAni bhavanti, tataH punarapyekamasaGkhyeyabhAgAdhikaM saMyamasthAnam ; evamanantabhAgAdhikaiH kaNDakapramANaiH saMyamasthAnairvyavahitAni asaGkhyeyabhAgAdhikAni saMyamasthAnAni tAvad vaktavyAni yAvat tAnyapi kaNDakapramANAni bhavanti / tatazcaramAdasaGkhyeyabhAgAdhikasaMyamasthAnAt parANi yathottaramanantabhAgavRddhAni kaNDakamAtrANi saMyamasthAnAni bhavanti, tataH paramekaM saGkhyeyabhAgA-15 dhikaM saMyamasthAnam ; tato mUlAdArabhya yAvanti saMyamasthAnAni prAgatikrAntAni tAvanti bhUyo'pi tenaiva krameNAbhidhAya punarapyekaM sahayeyabhAgAdhikaM saMyamasthAnaM vaktavyam, idaM dvitIyaM sahayeyabhAgAdhikaM saMyamasthAnam ; anenaiva krameNa tRtIyam , yAvat saddhyeyabhAgAdhikAni saMyamasthAnAni kaNDakamAtrANi bhavanti tAvad vAcyam / tata uktakrameNa bhUyo'pi saGkhyeyabhAgAdhikasaMyamasthAnaprasaGge saGkhyeyaguNAdhikamekaM saMyamasthAnaM vaktavyam , tataH punarapi mUlAdArabhya yAvanti saMyama-20 sthAnAni prAgatikrAntAni tAvanti bhUyo'pi vaktavyAni, tataH punarapyekaM saGkhyeyaguNAdhikaM saMyamasthAnaM vaktavyam / tato bhUyo'pi mUlAdArabhya tAvanti saMyamasthAnAni tathaiva vaktavyAni, tataH punarapyekaM sahayeyaguNAdhikaM saMyamasthAnam ; amUnyapyevaM sahayeyaguNAdhikAni saMyamasthAnAni tAvad vaktavyAni yAvat kaNDakamAtrANi bhavanti / tata uktakrameNa punarapi sahayeyaguNAdhikasaMyamasthAnaprasaGge'saGkhyeyaguNAdhikaM saMyamasthAnaM vaktavyam , tataH punarapi mUlAdArabhya yAvanti saMyama-25 sthAnAni prAgatikrAntAni tAvanti tenaiva krameNa bhUyo'pi vaktavyAni, tataH punarapyekamasaGkhyeyaguNAdhikaM saMyamasthAnaM vaktavyam / tato bhUyo'pi mUlAdArabhya tAvanti saMyamasthAnAni tathaiva vaktavyAni, tataH punarapyekamasaGkhyeyaguNAdhikaM saMyamasthAnaM vaktavyam ; amUni caivamasaGkhyeyaguNAdhikasaMyamasthAnAni tAvad vaktavyAni yAvat kaNDakapramANAni bhavanti / tataH pUrvaparipATyA punarapyasaGkhyeyaguNAdhikasaMyamasthAnaprasaGge anantaguNAdhikaM saMyamasthAnaM vaktavyam , tato bhUyo'pi 30 mUlAdArabhya yAvanti saMyamasthAnAni prAgatikrAntAni tAvanti tathaiva krameNa bhUyo'pi vaktavyAni, tataH punarapyekamanantaguNAdhikaM saMyamasthAnaM vaktavyam ; tato bhUyo'pi mUlAdArabhya tAvanti 1 tataH punarapi mUdeg tATI. mo0 // Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1218 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ kRti karmaprakRte sUtram 18 saMyamasthAnAni tathaiva vaktavyAni tataH punarapyekamanantaguNAdhikaM saMyamasthAnaM vaktavyam; evamanantaguNAdhikAni tAvad vaktavyAni yAvat kaNDakamAtrANi bhavanti / tato bhUyo'pi teSAmupari paJcavRcyAtmakAni saMyamasthAnAni mUlAdArabhya tathaiva vaktavyAni yat punaranantaguNavRddhisthAnaM tanna prApyate, SaTsthAnasya parisamAptatvAt / itthambhUtAnyasaGkhyeyAni kaNDakAni samuditAni 5 SaTsthAnakaM bhavati / tasmAcca prathamaSaTsthAnakAdUrddhamuktakrameNaiva dvitIyaM SaTsthAnakamuttiSThati, evameva ca tRtIyam evaM SaTsthAnakAnyapi tAvad vAcyAni yAvadasaGkhye yalokAkAzapradezapramANAni bhavanti / uktaM ca 10 15 chaTThANagaavasANe, annaM chaTTANayaM puNo annaM / evamasaMkhA logA, chaTTANANaM muNeyavvA // [ paJcasaM0 gA0 444 ] itthambhUtAni cAsayeyalokAkAzapradezapramANAni SaTsthAnakAni saMyamazreNirucyate / tathA coktam prathamAdasaGkhyeyabhAgavRddhAt sthAnAdadhaH kiyanti saMyamasthAnAnyanantabhAgavRddhAni ? ucyatekaNDakamAtrANi / tathA prathamAt saGkhyeyabhAgavRddhAt sthAnAdadhaH kiyanti asaGkhyeya bhAgavRddhAni sthAnAni ? ucyate - kaNDakamAtrANi / evamuttarottarasthAnAdadho'dha AnantaryeNa tAvad mArgaNA karttavyA yAvat prathamAdanantaguNavRddhAt sthAnAdadhaH kiyanti asaGkhyeyaguNavRddhAni ? ucyatekaNDakamAtrANi / idAnImekAntaritA mArgaNA kriyate tatra prathamAt saGkhyeyabhAgavRddhAt 20 sthAnAdadhaH kiyantyanantabhAgavRddhAni sthAnAni ? ucyate - kaNDakavargaH kaNDakaM ca / tathA prathamAt saGkhyeyaguNavRddhAt sthAnAdadhaH kiyanti asaGkhyeyabhAgavRddhAni sthAnAni ? ucyatekaNDakavargaH kaNDakaM ca / [ tathA prathamAdasaGkhyeyaguNavRddhAt sthAnAdadhaH kiyanti saGkhyeyabhAgavRddhAni sthAnAni ? ucyate-- kaNDakavargaH kaNDakaM ca / ] tathA prathamAdanantaguNavRddhAt sthAnAdadhaH kiyanti saGkhyeyaguNavRddhAni sthAnAni : ucyate -- kaNDakavargaH kaNDakaM ca / evamukta25 prakAreNa vyantaritA tryantaritA caturantaritA ca mArgaNA khadhiyA paribhAvanIyA / atha paryavasAnadvAram--tatrAnantaguNavRddhakaNDakAdupari paJcavRjyAtmakAni sarvANi sthAnAni gatvA punaranantaguNavRddhaM sthAnaM na prApyate, SaTsthAnasya parisamAptatvAt / tatastadeva sarvAntimaM sthAnaM SaTsthAnakasya paryavasAnam // 4512 // 30 chaTTANA u asaMkhA, saMjamaseDhI muNeyabA || [ piNDani0 bhA0 gA0 29] tadevaM kRtA avibhAgapariccheda- sthAnAntara - kaNDaka - SaTsthAnakAnAM prarUpaNA 4 / sAmpratamadhaHsthAnaprarUpaNA kriyate - atha bhASyakAraH prakArAntareNAdhaH paryavasAnadvArayoryugapat prarUpaNAmAha eyaM caritaserdi, paDivajjara hiTTha koi uvariM vA / jo hiTThA paDivaja, sijjhai niyamA jahA bharaho / / 4513 / / etAM cAritrazreNi kazcid jIvaH 'adhastAd' jaghanyasaMyamasthAneSu pratipadyate kazcit punaH 1 'vad vaktavyAni yA mo0 // Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1219 bhASyagAthAH 4513-16] tRtIya uddezaH / 'upari' uparitaneSu paryantavartiSu, upalakSaNatvAd madhyameSu vA saMyamasthAneSu pratipadyate / tatra yo'dhastaneSu saMyamasthAneSu cAritrazreNiM pratipadyate sa niyamAt tenaiva bhavagrahaNena sidhyati, yathA bharatazcakravartI // 1513 // majjhe vA uvariM vA, niyamA gamaNaM tu hiTThimaM ThANaM / ___ aMtomuhutta vuDDI, hANI vi taheva nAyavyA // 4514 // yaH punaH 'madhye vA' madhyameSu 'upari vA' uparitaneSu saMyamasthAneSu cAritraveNi pratipadyate tasya niyamAd 'adhastanaM' sarvajaghanyaM saMyamasthAnaM yAvad gamanaM bhavati, tato'sau tenAnyena vA bhavagrahaNena sarvANi saMyamasthAnAni spRSTvA sidhyati / yA punaradhastanasaMyamasthAnebhya uparitanasaMyamasthAnArohaNalakSaNA vRddhiH sA'ntarmuhUrtamAtraM bhavati / yA coparitanasaMyamasthAnebhyo'dhastanasaMyamasthAneSvavarohaNarUpA hAniH sA'pi tathaiva' antarmuhartamAtraiva jJAtavyA 5-6 / etena vRddhidvAra-10 prarUpaNA'pi kRtA 7 / samprati alpabahutvadvAraM prarUpyate-tatra sarvastokAnyanantaguNavRddhAni sthAnAni, kaNDakamAtratvAt teSAm / tebhyo'saGkhyeyaguNavRddhAni sthAnAni asaGkhyeyaguNAni, guNakArazceha kaNDakapramANo jJAtavyaH, ekaikasyAnantaguNavRddhasya sthAnasyAdhastAt pratyekamasaGkhyeyaguNavRddhAni sthAnAni kaNDakamAtrANi prApyanta iti kRtvA; anantaguNavRddhasthAnakaNDakasya copari kaNDakamAtrANyasaGkhyeyaguNavRddhAni prApyante, na banantaguNavRddhaM sthAnam , tenopariSTAdekasya 15 kaNDakasyAdhikasya prakSepaH / tebhyo'pyasaGkhyeyaguNavRddhebhyaH sthAnebhyaH saGkhyeyaguNavRddhAni sthAnAni asaGkhyeyaguNAni, tebhyo'pi saGkhyeyabhAgAdhikAni sthAnAnyasaGkhyeyaguNAni, tebhyo'pi asaGkhyeyabhAgAdhikAni sthAnAnyasaGkhyeyaguNAni, tebhyo'pyanantabhAgavRddhAni sthAnAni asaGkhyeyaguNAni / guNakArazca sarvatrApi kaNDakamupari caikakaNDakaprakSepaH / prarUpitamalpabahutvadvAram 8 / jIvapadapratibaddhAnAM tvAlApa-gaNanAdInAM dvArANAM prarUpaNA sampradAyAbhAvAd na 20 kriyate 9 // 4514 // atha prastutayojanAM kurvannAha seDhIThANaThiyANaM, kiikamma bAhire na kAyavvaM / pAsasthAdI cauro, tattha vi ANAdiNo dosA // 4515 // anantaroktAyAH zreNeH sambandhiSu saMyamasthAneSu sthitAnAM sAdhUnAM kRtikarma kartavyam , ye tu zreNe hyAsteSAM na karttavyam / ke punaste ? ityAha-pArzvasthAdayazcatvAraH / tatra pArthasthA-'va- 25 sanna-kuzIla-saMsakta-yathAcchandAH paJcApyeko bhedaH, kAthika-prAgnika-mAmAka-samprasArakA dvitIyaH, anyatIrthikAstRtIyaH, gRhasthAzcaturthaH; ete catvAro'pi zreNibAhyA mantavyAH / 'tatrApi' eteSAM kRtikarmakaraNe'pi, na kevalamabhyutthAne ityapizabdArthaH, AjJAdayo dopAH prAyazcittaM ca prAga yathA'bhyutthAne pArzvasthA-'nyatIrthikAdiviSayaM varNitaM tathaiva vaktavyam // 4515 // ziSyaH pRcchati liMgeNa niggato jo, pAgaDaliMga dharei jo smnno| kidha hoi Niggato ti ya, diTuMto sakarakuDehiM / / 4516 // 'liGgena' rajoharaNAdinA yo muktaH sa saMyamazreNyA nirgataH pratIyate, yantu zramaNa: prakaTa 30 Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAu hiTThA chAraM, savvatto kaMTiyAhi veDhittA / sakavADamaNAbAdhe, pAleti tisaMjhamikkhaMto / / 4517 // tayorekaH puruSastaM rAjJA samarpitaM ghaTaM gRhItvA tasyAdhaH kSAraM dattvA yathA kITikA nAgaccheyuriti bhAvaH, tataH sarvataH kaNTikAbhistaM veSTayitvA 'sakapATe' kapATa pidhAnayukte'nAbAdhe 10 pradeze sthApayitvA trisandhyamIkSamANaH samyak pAlayati / / 4517 // 1220 saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ kRtikarmaprakRte sUtram 18 meva liGgaM dhArayati sa kathaM 'nirgataH' zreNivAhyo bhavati ?, zramaNaliGgasyopalabhyamAnatvAd na bhavatIti bhAvaH / atra sUrirAha -- dRSTAntaH zarkarAkuTA bhyAmatra kriyate-- I jahA kassai ranno do ghaDayA sakkarAbhariyA / te annayA muhaM dAUNa donhaM purisANaM samappiyA bhaNitA ya, jahA -- sArakkhaha, jayA maggijjai tathA dijjAha // 4516 // 6 tataH kimabhUt ? ityAha 25 30 dvitIyaH punaH kiM kRtavAn ? ityAha----- dvitIyaH puruSastaM ghaTaM kITikAnagarasyAdUre sthApayitvA madhyaMmadhyenAvalokate, tataH zarkarA - 15 gandhAghrANataH samAyAtAbhiH kITikAbhirmudrAma vidravantIbhiH 'saH' ghaTo'dhastAt kAlena jarjaritaH kRtaH, zarkarA sarvA'pi bhakSitA / anyadA rAjJA tau puruSau ghaTaM yAcitau, tato dvAbhyAmapyAnIya darzitayorghaTayoH "pamAyakuDae" ti yena kuTarakSaNe pramAdaH kRtastasya nRpeNa daNDaH kRtaH / upalakSaNamidam tena yastaM samyak pAlitavAn tasya vipulA pUjA vidadhe / eSa dRSTAntaH, ayamarthopanayaH - rAjasthAnIyA guravaH, puruSasthAnIyAH sAdhavaH, zarkarAsthAnIyaM cAritram, 20 ghaTasthAnIya AtmA, mudrAsthAnIyaM rajoharaNam, kITikAsthAnIyAnyaparAdhapadAni daNDasthAnIyA durgatiprAptiH, pUjAsthAnIyA svargAdisukhaparamparAprAptiH // 4518 // 1 tathA cAmumevopanayaM lezato bhASyakAro'pyAha mudda. aviddavaMtIhi kIDiyAhiM sa cAlaNI caiva / jaJjarito kAleNaM, pamAyakuDae nive daMDo / / 4518 // nivasariso Ayarito, liMgaM muddA u sakkarA caraNaM / purisA ya hoMti sAhU, carittadosA muyiMgAo / / 4519 / / gatArthA / navaraM 'muyiGgAH kITikAH / yathA tasya pramattapuruSasya mudrA sadbhAve'pyadhaHpravizantIbhiH kITikAbhirghaTaM vibhajya zarkarA vinAzitA, evaM sAdhorapi pramAdino rajoharaNamudrAsadbhAve'pyaparAdhapadairAtmani jarjarite zarkarAtulyaM cAritraM kAlena vA sadyo vA vinAzamAvizati // 4519 // tatra kAlena yathA vinazyati tathA darzayati esa dose sIyai, aNANutAvI Na caiva viyaDei / Neva ya karei sodhiM, Na ta viramati kAlato bhasse / 4520 / / eSaNadoSeSu sIdati, taddoSaduSTaM bhakta pAnaM gRhNAtItyarthaH / evaM kurvannapi pazcAttApaM kariSyati ityAha- 'ananutApI' puraH karmAdidoSaduSTAhAragrahaNAd anu - pazcAt tanuM - 'hA ! duSThu kRtaM mayA' 1 vibhidya zadeg kAM0 // Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 4517-22 ] tRtIya_uddezaH / 1221 ityAdimAnasikatApaM dhartuM zIlamasyetyanutApI, na tathA ananutApI / kathametad jJAyate ? ityAha-- ' na caiva vikaTayati' gurUNAM purataH svadoSaM na prakAzayati, vikaTayati vA paraM tasya 'zodhiM' prAyazcittaM gurupradattaM naiva karoti, 'na ca' naiva azuddhAhAragrahaNAd viramati / evaM kurvan 'kAlataH ' kiyatA'pi kAlena cAritrAt paribhrazyet / yastu mUlaguNAn virAdhayati sa sadyaH paribhrazyati // 4520 || amumevArthaM savizeSamAha .5 mUlaguNa uttaraguNe, mUlaguNehiM tu pAgaDo ho / uttaraguNapaDi sevI, saMcaya'vocchedato bhasse // / 4521 // iha pratisevako dvidhA -- mUlaguNapratisevaka uttaraguNaprati sevakazca / tatra mUlaguNapratisevAyAM vartamAnaH prakaTa eva pratIyate yathA cAritrAt paribhrazyati / uttaraguNapratisevI tu saJcayenabaparAdhamIlakena yo'zuddhAhAragrahaNAderavyavacchedaH - pariNAmasyAnuparamastataH 'bhrazyet' cAri - 10 trAt paribhraMzamApnuyAt // 4521 // atraivArthe dRSTAntamAha aMto bhayaNA bAhiM, tu niggate tattha marugadito / saMkara sarisava sagaDe, maMDava vattheNa diTTaMto / / 4522 / / iha sambandhAnulomyataH prathamamuttarArdhaM vyAkhyAyate -- saGkaraH - tRNAdikacavaraH taddRSTAnto yathA - ArAmo sAraNIe pAijjai / tAe vahaMtIe 15 egaM taNaM sayaM laggaM taM na avaNIyaM, annaM laggaM taM pi na avaNIyaM, evaM bahUhiM laggaMtehiM tattha teNa AzrayeNa cikkhalladhUlIe saMcao jAo / teNaM saMcayeNaM taM pANiyaM ruddhaM annao gaMtuM payaTTa, tAhe so ArAmo sukko / evamabhikkhaNamabhikkhaNaM uttaraguNapaDi sevAe avarAhasaMcao bhavai, teNa saMjamajalaM pavahamANaM nirujjhai, tao cAritArAmo sukkai // 1 sarSapazakaTa- maNDapadRSTAnto yathA-- zakaTe maNDape vA kvApyekaH sarSapaH prakSiptaH sa tatra 20 mAtaH, anyaH prakSiptaH so'pi mAtaH, evaM prakSipyamANaiH sarSapairbhaviSyati sa sarSapo yastaM zakaTaM maNDapaM vA bhanakti / evaM cAritre'pyazuddhAhAragrahaNAdire ko'parAdhaH prakSiptaH sa tatrAvasthitiM kRtavAn, dvitIyaH prakSiptaH so'pyavasthitaH, evamaparAparairuttaraguNAparAdhaiH prakSipyamANairbhaviSyati sa uttaraguNAparAdho yena cAritraM sarvathA bhaGgamupagacchati // atha vastradRSTAnto bhAvyate-- vastre kvacidekastailabinduH kathamapi lagnaH sa na zodhitaH, 25 tadAzrayeNa reNupudgalA apyavatasthire, evamanyatrApyavakAze tailabindurlabhaH so'pi na zodhitaH, evamanyAnyaistailabindubhirlagadbhirapyazodhyamAnaiH sarvamapi tad vastraM malinIbhUtam / evaM cAritra - vastramapyaparA paraistaraguNAparAdhairupalipyamAnamacirAdeva malinIbhavatIti // tadevamuttaraguNapratisevI kAlena cAritrAt paribhrazyatIti sthitam / atha kRtikarmaviSayaM vizeSaM bibhaNiSurAha - "aMto bhayaNA" ityAdi pUrvArdham / yaH saMyamazreNeH 'antaH' madhye 30 sthitastasya kRtikarmakaraNe bhajanA, sA cAgre darzayiSyate / yastu zreNerbahirnigatastasya kRti - karma na kartavyam / tathA ca marukaH - brAhmaNastasya dRSTAnto'tra bhavati / / 4522 // 1 'STAntaH kriyate // 4522 // pakkadeg kAM0 vinA // Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1222 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtra [kRtikarmaprakRte sUtram 18 tameva darzayati pakkaNakule vasaMto, sauNIpAro vi garahio hoi|| iya garahiyA suvihiyA, majjhi vasaMtA kusIlANaM // 4523 // pakaNakulaM-mAtaGgagRhaM tatra vasan 'zakunIpArago'pi' dvijo garhito bhavati / zakunI5 zabdena caturdaza vidyAsthAnAni gRhyante, tAni cAmUni aGgAni vedAzcatvAro, mImAMsA nyAyavistaraH / purANaM dharmazAstraM ca, sthAnAnyAhuzcaturdaza // tatrAGgAni SaT-zikSA vyAkaraNaM kalpaH chando niruktijyotiSamiti / "iya' evaM 'suvihitAH' sAdhavaH 'kuzIlAnAM' pArzvasthAdInAM madhye vasanto garhitA 10 bhavanti, ato na teSu vastavyaM na vA kRtikarmAdi vidheyam // 4523 // nanu ca 'pArzvasthAdInAM kRtikarma na karttavyam' iti bhavadbhirabhihitam tatra pArzvakhAdInAM lakSaNaM kacidanapiNDabhojitvAdi svalpadoSarUpaM kacittu strIsevAdi mahAdoSarUpamAvazyakAdizAstreSvabhidhIyate tadatra vayaM tattvaM na jAnImahe kasya kartavyaM kRtikarma ? kasya vA na ? ityAzaGkAvakAzamavalokya viSayavibhAgamupadarzayati saMkinnavarAhapade, aNANutAvI a hoi avrddhe| uttaraguNapaDisevI, AlaMbaNavajio vajo // 4524 // - iha yo mUlaguNapratisevI sa niyamAdacAritrIti kRtvA sphuTamevAvandanIya iti na tadvicAraNA; paraM ya uttaraguNaviSayairbahubhiraparAdhapadaiH saGkIrNaH-zabalIkRtacAritraH, aparaM ca 'apa rAddhe' azuddhAhAragrahaNAdAvaparAdhe kRte'pi 'ananutApI' 'hA ! duSTu kRtam' ityAdi pazcAtApa 20na karoti, niHzaGko nirdayazca pravartata ityarthaH / evaMvidha uttaraguNapratisevI yadi Alambanena jJAna-darzana-cAritrarUpavizuddhakAraNena varjitaH, kAraNamantareNa pratisevata iti bhAvaH, tadA'sau 'varvyaH' kRtikarmakaraNe varjanIyaH / ziSyaH prAha-nanvevamarthAdApannam-Alambanasahita uttaraguNapratisevyapi vandanIyaH / sUrirAha-na kevalamuttaraguNapratisevI mUlaguNapratisevyapyAlambana sahitaH pUjyaH // 4524 // katham ? iti ced ucyate25 hiTThANaThito vI, pAvayaNi-gaNaTThayA u adhare u / kaDajogi jaM nisevai, AdiNigaMTho vva so pujo // 4525 // 'adhastanasthAneSu' jaghanyasaMyamasthAneSu sthito'pi, mUlaguNapratisevyapIti bhAvaH, 'kRtayogI' gItArthaH prAvacanikasya-AcAryasya gaNasya ca-gacchasya anugrahArtham "adhare" Atyantike kAraNe samupasthite yad niSevate tatrAsau saMyamazreNyAmeva vartate iti kRtvA pUjyaH / ka iva ? 30 ityAha-'Adinirgrantha iva'' iha pulAka-bakuza-kuzIla-nirgrantha-sAtakAkhyAH paJca nirgranthAH , teSAmAdibhUtaH pulAkaH tadvat / tasya hyetAhazI labdhiryayA cakravartiskandhAvAramapi abhivAdanAdau kulAdikAyeM stannIyAd vA vinAzayed vA, na ca prAyazcittamAmuyAt // 4525 // tathA cAha Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 bhASyagAthAH 4523-30] tRtIya uddezaH / 1223 kuNamANo vi ya kaDaNaM, katakaraNo Neva dosamanmeti / appeNa bahuM icchai, visuddhaAlaMbaNo samaNo // 4526 // "kaDaNaM" kaTakamadaM kurvANo'pi 'kRtakaraNaH' pulAko naiva khalpamapi doSam 'abhyeti' prAmoti / kutaH ? ityAha-yato'sau zramaNo vizuddhAlambanaH san alpena saMyamavyayena bahuM saMyamalAbhamicchati // 4526 // amumevArtha samarthayannAha saMjamaheuM ajatattaNaM pi Na hu dosakAragaM biti / pAyaNa voccheyaM nA, samAhikAro vaNAdINaM // 4527 // - prAvacanikAdeH prANavyaparopaNAdyupadravarakSaNena yaH saMyamastaddhetoH-tannimitraM pulAkAderayatatvamapi 'nahi' naiva doSakArakaM bruvate / yathA 'samAdhikAraH' vaidyo vraNAdInAM yat tathAvidhauSadhapralepanena pAcanaM yacca zastrAdinA vicchedanaM yad vA 'vyavacchedaM' laGghanaM kArayati tat tadAnIM 10 pIDAkaramapi pariNAmasundaramiti kRtvA na, sadoSam evamidamapIti // 4527 // atha parasyAbhiprAyamAzaGkamAna Aha tattha bhave jati evaM, aNaM aNNeNa rakkhae bhikkhU / assaMjayA vi evaM, annaM aneNa rakkhaMti // 4528 / / 'tatra' ityanantarokte'rthe'bhihite sati bhavet parasyAbhiprAya iti vAkyazeSaH-yadyevaM 10 'bhikSuH' pulAkAdiH 'anyam' AcAryAdikam 'anyena' skandhAvArAdinA kRtvA rakSati, ekasya vinAzenAparaM pAlayatIti bhAvaH, tata evam 'asaMyatA' gRhasthA apyanyamanyena rakSantyeva, ato na kazcidasaMyatAnAM saMyatAnAM ca prativizeSaH / / 4528 // evaM pareNokte sUrirAhanahu te saMjamaheuM, pAliti asaMjatA ajatabhAve / 20 acchitti-saMjamahA, pAli~ti jatI jatijaNaM tu // 4529 // 'nahi' naiva 'te' asaMyatAH 'ayatabhAvavyavasthitAn' gRhasthAn saMyamahetoH pAlayanti, kintu khAtmano jIvikAdinimittam / ye tu yatayaste yA tIrthasyAvyavacchittiryazca teSAM rakSyamANAnAmAtmanazcAnyo'nyopakAradvAreNa saMyamastadartha yatijanaM pAlayanti / tuzabdo vizeSaNArthaH, eSa vizeSaH sAdhUnAM gRhasthAnAM ceti // 4529 // kiJca 25 kuNai vayaM dhaNaheuM, dhaNassa dhaNito u.AgamaM gAuM / iya saMjamassa vi vato, tasseva'TTA Na dosAya // 4530 // ___ yathA dhaniko vANijyaM kurvan 'Agama' lAbhaM jJAtvA 'dhanahetoH' dravyopArjanArtha zulka-karmakaravRtti-bhATakAdipradAnena dhanasya vyayaM karoti, "iya" evaM pulAkAdermUlaguNapratisevanAM kurvANasya yaH ko'pi saMyamasya vyayaH saH 'tasyaiva' saMyamasyArthAya vidhIyamAno na doSAya 30 saJjAyate, tataH puSTAlambanasahito mUlaguNapratisevyapi zuddha iti sthitam // 1530 // 1degssa vaNi bhA0 taabhaa0| etadanusAreNaiva bhA. TIkA, dRzyatAM TippaNI 2 // 2degthA vaNiya vANi bhaa0|| Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1224 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [kRtikarmaprakRte sUtram 18 athApuSTAla bano nirAlambano vA pratisevate tataH saMsAropanipAtamAsAdayati, tathA cAtra dRSTAntamAha tucchamavalaMbamANo, paDati NirAlaMbaNo ya duggammi / sAlaMba-nirAlaMbe, ahaM diTuMto NisevaMte // 4531 // * ihAlambanaM dravya-bhAvabhedAd dvidhA / tatra gargadau patadbhiryad dravyamAlambyate tad dravyAlambanam / tacca dvidhA-puSTamapuSTaM ca / apuSTaM-durbalaM kuza-balkakAdi, puSTaM-baliSThaM tathAvidhakaThoravalyAdi / evaM bhAvAlambanamapi puSTA-'puSTabhedAd dvidhA / puSTaM tIrthAvyavacchitti-granthAdhyayanAdi, apuSTaM zaThatayA khamatimAtrotprekSitamAlambanamAtram / tatazca dravyAlambanaM 'tuccham' apuSTamavalambamAno nirAlambano vA yathA 'durge' gartAdau patati, yastu puSTAlambanamavalambate sa 10 sukhenaivAtmAnaM gartAdau patantaM dhArayati, evaM sAMdhorapi mUlaguNAdyaparAdhAn niSevamANasya sAla mba-nirAlamba viSayaH 'atha' ayaM dRSTAnto mantavyaH / kimuktaM bhavati ?-yo nirAlambano'puSTAlambano vA pratisevate sa AtmAnaM saMsAragAyAM patantaM na sandhArayituM zaknoti, yastu puSTAlambanaH sa tadavaSTambhAdeva saMsAragartA sukhenaivAtilaGghayati / yata evamataH puSTAlambanavarjitaH kRtikarmaNi varjanIya iti // 4531 // atha zreNisthAnasthitA api ye kRtikarmaNi niyamena 1b bhajanayA cA na vyavahiyante tAn pratipAdayati seDhIThANe sImA, kaje cattAri bAhirA hoti / seDhIThANe duyameyayAe~ cattAri bhaiyavvA // 4532 // zreNisthAnaM sImAsthAnamityanAntaram , tatra vartamAnA api 'catvAro janAH' pratyekabuddhAdayo vakSyamANAH kArye bAhyA bhavanti / iha kArya dvidhA-vandanakArya kAryakArya c| tatra vandanakAyeM 20 dvidhA-abhyutthAnaM kRtikarma ca / kAryakArya kulakAryAdibhedAdanekavidham , kAryam-avazyakartavyarUpaM yat kArya tat kAryakAryamiti vyutpatteH / etad dvividhamapi pratyekabuddhAdayo na kurvantIti bhAvaH / tathA zreNisthAne vartamAnA api gacchapratibaddhayathAlandikAdayazcatvAro janAH "duyabhedayAe" ti dvikabhedam anantaroktakAryadvayavidhAnamaGgIkRtya bhaktavyAH, tatra vyavahriyante vA na veti bhAvaH // 4532 // idameva sphuTataramAha patteyabuddha jiNakappiyA ya suddhaparihAra'hAlaMde / [o.ni. 126] ee cauro dugabhedayAe~ kajesu bAhiragA // 4533 // pratyekabuddhA jinakalpikAH zuddhaparihAriNo apratibaddhayathAlandikAzca, ete catvAro janA dvikabhedAntargateSu kRtikarma-kulakAryAdiSu kAryeSu bAhyA bhavanti, na tadviSayaM vyavahArapathamavatarantIti bhAvaH // 4533 // gacchammiNiyamakajaM, kaje cattAri hoti bhaiyavvA / gacchapaDibaddha AvaNNa paDima taha saMjatIto ya // 4534 // gacche niyamAd-avazyantayA karttavyaM yat kArya-kula-gaNa-saGghaviSayaM tatra kArye catvAro 1degNo yathAlandikAcApratibaddhAH, pate bhA0 // 25 30 Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 4531-38] tRtIya uddezaH / 1225 janA bhaktavyA bhavanti-gacchaprativaddhayathAlandikAH "Avanna" ti ApatraparihArikAH pratimApratipannAH saMyatyazceti / yadA saGghaH kulAdikArya kartuM na zaknoti tata ete'pi kurvantIti / vandanakArya tu gacchapratibaddhayathAlandikA yasyAcAryasya pArzve sUtrArthagrahaNaM kurvate tasyAvamasyApi kurvanti, zeSasAdhUnAM tu na kurvanti / ApannaparihAriNAM pratimApratipannAnAM saMyatInAM ca kRtikarma kriyate vA na vA, te'pi kurvanti vA na veti / / 4534 // idameva savizeSamAha-5 aMto vi hoi bhayaNA, ome AvaNNa saMjatIo ya / bAhiM pi hoi bhayaNA, ativAlagavAyage sIsA // 4535 // 'antarapi' zreNerabhyantarataH sthitAnAmapi vandanakaM pratItya bhajanA bhavati / katham ? ityAha-"omi" ti yo'vamarAnikaH sa AlocanAdau kArye vandyate, anyadA tu neti / "Avanni" ti ApannaparihAriko na vandyate, sa punarAcAryAn vandate / "saMjaIu" ti saMya-10 tyo'pi utsargato na vandyante, apavAdapade tu yadi bahuzrutA mahattarA kAcidapUrvazrutaskandhaM dhArayati tatastasyAH sakAzAt tatra grahItavye uddeza-samuddezAdiSu sA pheTAvandanakena vndniiyaa| na kevalamantaH kintu zreNerbahirapi sthitAnAM kRtikarmaNi bhajanA mantavyA, kAraNe teSAmapi kRtikarma vidheyamiti bhAvaH / atha na kurvanti tato mahAn doSo bhavati, yathA ajApAlakavAcakamavandamAnA agItArthAH ziSyA doSaM prAptavanta iti vAkyazeSaH / athavA "sIsa" ti15 saMvimavihArAd liGgAdvA paricyutaM svaguruM rahasi zIrSeNa praNamya vaktavyam-bhagavan ! yuSmAbhiH parityaktAH santaH sAmpratamanAthA vayam , ataH kurutodyamaM bhUyazcaraNakaraNAnupAlanAyAmiti // 4535 // atha "ome AvaNNa saMjaIo" ti gAthAvayavaM vivRNoti AloyaNa-suttaTTA, khAmaNa ome ya saMjatIsuM c| AvaNNoM kajakajaM, karei Na ya vaMdatI aguruM // 4536 // 20 AlocanAnimittaM sUtrArthagrahaNArtha cAvamasyApi vandanakaM dAtavyam / kSAmaNake tu sa eva / ratnAdhikAnAM vandanakaM dadyAt / saMyatInAmapyAlocanA-sUtrArthanimittaM kRtikarma karttavyam / yaH punarApannaparihArikaH saH 'kAryakArya' kulakAryAdi karoti / "aguruM" ti guruM muktvA na kamapi sAdhu vandate / upalakSaNamidam , tena na cAsau kenApi sAdhunA vandyate // 4536 // atha ajApAlakadRSTAntamAha pesaviyA pacataM, gItAsati khittapehaga agiiyaa| pehiyakhittA pucchaMti vAyagaM kattha raNNe ti // 4537 // osakate da9, saMkacchetI u vAtago kuvio / pallivati kahaNa ruMbhaNa, guru Agama vaMdaNaM sehA // 4538 // kenacidAcAryeNa gItArthAbhAve'gItArthAH sAdhavaH pratyantapaLyA kSetrapratyupekSakAH pressitaaH| 30 tatra ca bhraSTavrata eko vAcako rAjakule yatkRtapramANaH parivasati / te ca pratyupekSitakSetrAH sAdhavastaM vAcakaM lokasya samIpe pRcchanti-kutrAsau tiSThati / / lokenoktam-araNye / tata1deghArika pratimApratipannasAdhu-saMyatInAM tu kRti bhA0 // 25 Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1226 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [kRtikarmaprakRte sUtram 18 ste'pi tatra gatAH, taM cAjArakSaNapravRttaM bhraSTavrataM dRSTvA 'adraSTavyo'yam' iti vimRzyAgItArthatvena zanaiH zanairavaSvaSkanti / tA~zca tathA dRSTvA vAcakasya zaGkA-kimete'pasarpanti ? iti, nUnaM mAM bhraSTavrataM jJAtvA / tataH zaGkAcchedI sa vAcakaH kupitaH san pallIpateH kathayitvA teSAmagItArthAnAM "rumbhaNaM" guptau prakSepaNaM kRtavAn / tatastadanveSaNArtha gurUNAM tatrAgamanam / te ca 5 taM vAcakaM vanditvA 'zikSakAH' agItArthA ete ityAdyuktvA khaziSyAn mocitavantaH / evaM zreNibAhyAnAmapi vandanakaM kartavyam // 4537 // 4538 / / atha "sIsa" ti padaM prakArAntareNa vyAcaSTe __ ahavA liMga-vihArAoM paccayaM paNivayattu sIseNaM / ___ bhaNati rahe paMjalio, ujjama bhaMte ! tava-guNehiM // 4539 // 10 athavA liGgAd vA saMvimavihArAd vA pracyutaM khaguruM rahasi zIrSeNa praNipatya 'prAJjalikaH' racitAJjalipuTo bhaNati-bhadanta ! prasAdaM vidhAya udyaccha tapo-guNeSu, anazanAdau tapaHkarmaNi mUlaguNottaraguNeSu ca prayatnaM kurviti bhAvaH / evamAdike kAraNe zreNibAhyAnAmapi 'kRtikarma' vandanakaM kartavyam // 4539 // atha na karoti tata idaM prAyazcittam uppanna kAraNammi, kitikammaM jo na kuja duvihaM pi / pAsatthAdIyANaM, ugghAyA tassa cattAri // 4540 // ___ utpanne vakSyamANe kAraNe yaH kRtikarma 'dvividhamapi' abhyutthAna-vandanakarUpaM pArzvasthAdInAM na kuryAt tasya catvAra uddhAtA mAsA bhavanti, caturlaghukamityarthaH // 4540 // ziSyaH prAha duvihe kiikammammi, vAuliyA mo NiruddhabuddhIyA / AtipaDisehitammi, uvari ArovaNA guvilA // 4541 // 20 evaM 'dvividhe' abhyutthAna-vandanalakSaNe kRtikarmaNi pUrva pratiSidhya pazcAdanujJAte sati 'vyAkulitAH' AkulIbhUtA vayam , ata eva niruddhA-saMzayakroDIkRtA buddhiryeSAM te niruddhabuddhikAH saJjAtA vayam / kutaH ? ityAha-Adau-prathamaM pratiSiddhaM-'dvividhamapi kRtikarma na varttate pArzvasthAdInAM kartum' AropaNA ca mahatI tat kurvato nirdiSTA; "uvari" ti idAnIM punasteSAM vandanakamaprayacchato yA caturlaghukAlyA AropaNA pratipAdyate sA 'gupilA' gambhIrA, 28 nAsyA bhAvArtha vayamavabudhyAmahe iti bhAvaH // 4541 // sUrirAha-utsargato na kalpate pArzvasthAdIn vanditum , param gacchaparirakkhaNaTThA, aNAgataM AuvAyakusaleNa / evaM gaNAdhivatiNA, suhasIlagavesaNA kajA // 4542 // avama-rAjadviSTAdiSu mlAnatve vA yadazana-pAnAdyupagrahakaraNena gacchasya paripAlanaM tadartham 50 'anAgatam' avamAdikAraNe anutpanna eva 'AyopAyakuzalena' Ayo nAma-pArzvasthAdeH pAd niHpratyUhasaMyamapAlanAdiko lAbhaH upAyo nAma-tathA kathamapi karoti yathA teSAM vandanakamadadAna eva zarIravArtA gaveSayati; na ca tathA kriyamANe teSAmaprItikamupajAyate pratyuta khacetasi te cintayanti-aho! ete svayaM tapasvino'pi evamalAsu niyanti; tata etayorAyopAyayoH Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyamAthAH 4531-16] tRtIya uddezaH / * 1227 kuzalena gaNAdhipatinA 'evaM' vakSyamANaprakAreNa sukhazIlAnA-pArzvasthAdInAM gaveSaNA kArya // 4542 // tatra yeSu sthAneSu kartavyA tAni darzayati bAhiM AgamaNapahe, ujANe deule sabhAe vaa| raccha uvassaya bahiyA, aMto jayaNA imA hoi // 4543 // yatra te grAma-nagarAdau tiSThanti tasya bahiH sthito yadA tAn pazyati tadA nirAbAdhavAnA / gaveSayati / yadA vA te bhikSAcaryAdau tatrAgacchanti tadA teSAmAgamanapathe sthitvA gaveSaNaM karoti / evamudyAne dRSTAnAm , caityavandananimittaM gatairdevakule vA samavasaraNe vA dRSTAnAm , rathyAyAM vA bhikSAmaTatAmabhimukhAgamane militAnAM vArtA gaveSaNIyA / kadAcit te pArzvasthAdayo bravIran---asmAkaM pratizrayaM kadA'pi nAgacchata; tatastadanuvRttyA teSAM pratizrayamapi gatvA tatropAzrayasya bahiH sthitvA sarvamapi nirAbAdhatAdikaM gaveSayitavyam / atha gADhataraM nirbandhaM te 10 kurvanti tata upAzrayasya 'antaH' abhyantarato'pi pravizya gaveSayatAM sAdhUnAm 'iyaM' vakSyamANA puruSavizeSavandanaviSayA yatanA bhavati // 4543 // puruSavizeSaM tAvadAha mukadhurA saMpAgaDaakicce caraNa-karaNaparihINe / [Ava.ni. 1126] liMgAvasesamitte, jaM kIrai tArisaM vocchaM // 4544 // dhUH-saMyamadhurA sA muktA-parityaktA yena sa muktadhuraH, samprakaTAni-pravacanopaghAtanirapekSa-15 tayA samastajanapratyakSANi akRtyAni-mUlottaraguNapratisevanArUpANi yasya sa samprakaTAkRtyaH, ata eva caraNena-vratAdinA karaNena ca-piNDavizuddhyAdinA parihInaH, etAdRze 'liGgAvazeSamAtre' kevaladravyaliGgayukte 'yad' yAdRzaM vandanaM kriyate tAdRzamahaM vakSye // 4544 // vAyAe~ namokAro, hatthusseho ya sIsanamaNaM ca / [Ava.ni. 4372] __saMpucchaNa'cchaNaM chobhavaMdaNaM vaMdaNaM vA vi // 4545 // bahirAgamanapathAdviSu dRSTasya pAvasthAdervAcA, namaskAraH kriyate, 'vandAmahe bhavantaM vayam' ityevamuccAryata ityarthaH / athAsau viziSTatara ugratarakhabhAvo vA tato vAcA namaskRtya 'hastosedham' aJjaliM kuryAt / tato'pi viziSTatare'tyugrakhabhAve vA dvAvapi vAGnamaskAra-hastotsedhau kRtvA tRtIyaM ziraHpraNAmaM karoti / evamuttarottaravizeSakaraNe puruSa-kAryabhedaH prAktanopacArAnuvRttizca draSTavyA / "saMpucchaNaM" ti purataH sthitvA bhaktimiva darzayatA zarIravArcAyAH sampra-25 cchanaM karttavyam , kuzalaM bhavatAM vartata iti / "acchaNaM" ti zarIravAtA praznayitvA kSaNamAtraM paryupAsanam / athavA puruSavizeSa jJAtvA tadIyaM pratizrayamapi gatvA chobhavandanaM sampUrNa vA vandanaM dAtavyam // 4545 // atha kimarthaM prathamato vAcaiva namaskAraH kriyate ? kAraNAbhAve kA kimiti mUlata eva kRtikarma na kriyate ? ityAzaGkayAha z2aha nAma sUio mi, ti vajito vA vi pariharati koyii| 30 iti vi hu suhasIlajaNo, parihajo aNumatI mA saa||4546|| yadi nAma kazcit pArzvasthAdirvAGnamaskAramAtrakaraNena aho ! 'sUcitaH' tiraskRto'hmamunA majayantareNeti, sarvathA kRtikarmAkaraNena vA 'varjitaH' parityakto'hamamIbhiriti parAbhavaM 20 Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1228 saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [kRtikarmatrakRte sUtram 18 manyamAnaH sukhazIlavihAritAM pariharati / " iya" evaMvidhamapi kAraNamavalambya parihAryaH kRtikarmaNi sukhazIlajanaH, na kevalaM pUrvoktaM doSajAlamAzrityetyapizabdArthaH / api ca tasya kRtikarmaNi vidhIyamAne tadIyAyAH sAvadyakriyAyA apyanumatiH kRtA bhavati, ataH sA mA bhUditi buddhyA'pi na vandanIyo'sau || 4546 // kiJca-- loe vede samae, diTTho daMDo akajakArINaM / [ Ava.ni. 1605 ] dammaMti dAruNA vi hu, daMDeNa jahAvarAheNa // / 4547 / / 'loke' lokAcAre 'vede' samastadarzaninAM siddhAnte 'samaye' rAjanItizAstre 'akAryakAriNAM ' caurikAdyaparAdhavidhAyinAM 'daNDa : ' asambhAvyatA - zalAkA - niryUhaNAdilakSaNaH prayujyamAno dRSTaH / kutaH punarasau prayujyate ? ityAha - 'dAruNAH' raudrAste'pi 'yathAparAdhena' aparAdhAnurUpeNa 10 daNDena dIyamAnena 'damyante' vazIkriyante / ata ihApi mUlaguNAdyaparAdhakAriNAM kRtikarmavarjanAdiko daNDaH prayujyate / etacca kAraNAbhAvamaGgIkRtyoktam, kAraNe tu vAinamaskArAdikaM vandanakaparyantaM sarvamapi kartavyam // 4547 // yata Aha vAyAe kammuNAvA, taha ciTThati jaha Na hoti se manuM / passati jato avAyaM, tadabhAve dUrato vaje / / 4548 // 15 'yataH' pArzvasthAdeH sakAzAt kRtikarmaNyavidhIyamAne 'apAyaM' saMyamA - ''tmavirAdhanAdikaM pazyati taM prati 'vAcA' madhurasambhASaNAdinA 'karmaNA' ziraH praNAmakriyayA tathA ceSTate yathA tasya 'manyuH ' svalpamapyaprItikaM na bhavati / athAvandane'pi saMyamopaghAtAdirapAyo na bhavati tatastasya- apAyasyAbhAve dUratastaM sukhazIlajanaM varjayet, eSa viSayavibhAgaH kRtikarmakaraNASkaraNayoriti bhAvaH // 4548 // na punasteSAM vandane kAraNAnItyAha etAi~ akuvvato, jahArihaM arihadesie magge / 5 20 Na bhavati pavayaNabhattI, abhattimatA diyA dosA / / 4549 / / 'etAni' vAGnamaskArAdIni pArzvasthAdInAM 'yathA'rha' yathAyogyamarhaddezite mArge sthitaH san kaSAyotkaTatayA yo na karoti tena pravacane bhaktiH kRtA na bhavati, kintu abhaktimattvAdayo doSA bhavanti; tatrA''jJAbhaGgena bhagavatAmabhaktimattvaM bhavati, AdizabdAt svArthaparibhraMzaH 26 cArika - herikAdyabhyAkhyAnaprAptiH bandhanAdayazca doSA bhavanti // 4549 // punasteSAM vandane kAraNAni ? ityAha parivAra parisa purisaM, khittaM kAlaM ca AgamaM nAuM / kAraNajAte jAte, jahArihaM jassa kAyavvaM // 4550 / / parivAraM parSadaM puruSaM kSetraM kAlaM ca AgamaM jJAtvA tathA kAraNAni - kula-gaNAdiprayojanAni 20 teSAM jAtaM - prakAraH kAraNajAtaM tatra 'jAte' utpanne sati 'yathArha' yasya puruSasya yada vAcikaM kAyikaM vA vandanamanukUlaM tasya tat karttavyam // 4550 // atha parivArAdIni padAni vyAcaSTe kiJca - parivAra bhA0 // Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 4547-53 ] tRtIya uddezaH / parivAro se suvihitoM, parisagato sAhatI va veragaM / mANI dAruNabhAvo, NisaMsa purisAdhamo puriso // / 4551 / / logapagato nive vA, ahavaNa rAyAdidikkhito hojA / khittaM vimAdi abhAviyaM va kAlo ya'NAkAlo / / 4552 // "se" tasya pArzvasthAderyaH parivAraH saH 'suvihitaH' vihitAnuSThAnayukto varttate / 'parSadi 5 gato vA' sabhAyAmupaviSTaH 'vairAgyam' iti kAraNe kAryopacArAt saMsAravairAgyajanakaM dharma sa kathayati yena prabhUtAH prANinaH saMsAraviraktacetasaH saJjAyante / tathA kazcit pArzvasthAdiH svabhAvAdeva 'mAnI' sAhaGkAraH tathA 'dAruNabhAvaH ' raudrAdhyavasAyaH 'nRzaMso nAma' krUrakarmA avandyamAno vadha-bandhAdikaM kArayatItyarthaH, aMta eva puruSANAM madhye'dhamaH puruSAdhamaH etAdRzaH puruSa iha gRhyate // 4551 // 1229 yadvA 'lokaprakRtaH" bahulokasammataH, 'nRpaprakRto vA' dharmakathA dilabdhisampannatayA rAjabahumataH, "ahavaNa" tti athavA rAjAdidIkSito'sau zailakAcAryAdivad evaMvidhaH puruSa iha pratipattavyaH / kSetraM nAma vihAdikamabhAvitaM vA / vihaM - kAntAram, AdizabdAt pratyanI - kAdyupadravayuktam, tatra vartamAnAnAM sAdhUna / masAvupagrahaM karoti / 'abhAvitaM nAma' saMvignasAdhuviSayazraddhAvikalam, pArzvasthAdibhAvitamityarthaH, tatra teSAmanuvRttiM vidadhAnaiH sthAtavyam / 15 kAlazca " aNAgAlo" duSkAla ucyate, tatra sAdhUnAM varttApanaM karoti / evaM parivArAdIni kAraNAni vijJAya kRtikarma vidheyam // 4552 // AgamagrahaNena ca dvAragAthAyAM darzana - jJAnAdiko bhAvaH sUcitaH, atastamaGgIkRtya vidhimAha-- daMsaNa - nANa-carittaM tava viSayaM jattha jattiyaM jANe / jiNapannattaM bhattIi pUyae taM tahiM bhAvaM / / 4553 // darzanaM ca - niHzaGkitAdiguNopetaM samyaktvaM jJAnaM ca- AcArAdi zrutaM cAritraM ca-mUlottaraguNAnupAlanAtmakaM darzana -jJAna- cAritram, dvandvaikavadbhAvaH / evaM tapazca- anazanAdi vinayazvaabhyutthAnAdiH tapo-vinayam / etad darzanAdi 'yatra' pArzvasthAdau puruSe 'yAvad' yatparimANaM khalpaM bahu vA jAnIyAt tatra tameva bhAvaM jinaprajJaptaM svacetasi vyavasthApya tAvatyaiva 'bhaktatyA ' kRtikarmAdilakSaNayA pUjayet // 4553 // 25 // kRtikarmaprakRtaM samAptam // d 1 degti // 4552 // evamAdau kAraNe kiM vidheyam ? ityAha- daMsa bhA0 // 10 20 Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1230 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [antara0 prakRte sUtram 19 anta ra gRha sthA nA di prakRtam sUtram no kappati niggaMthANa vA niggaMthINa vA aMtaragi. haMsi cihittae vA nisIyattae vA jAva kAussaggaM kA ThANaM tthaaitte| aha puNa evaM jANijjA-vAhie jarAjuNNe tavassI dubbale kilaMte mucchija vA pavaDija vA, evaM se kappai aMtaragihaMsi cihittae vA jAva ThANaM ThAittae 19 // asya sUtrasya kA sambandhaH ? ityAha rAiNio ya ahigato, sa cAvi thero aNaMtare sutte / tassaMtarANi kappaMti ciTThaNAdINi saMbaMdhoM / / 4554 // vastraparibhAjanasUtrAdArabhya pUrvasUtreSu 'rAtriko'dhikRtaH' ratnAdhikasyAdhikAro'nuvartate / 'sacApi' rAtnikaH kRtikarmasUtrAdanantarasmin sUtre zayyAsaMstArakaviSaye 'sthaviraH' SaSTivarSaparyAya uktaH / upalakSaNamidam , tena glAnastapakhI ca yaH pUrva rAtikatayA vyAkhyAtaH so'pyatrAdhi15 kriyate / 'tasya ca' sthavirAdeH 'AntarANi' gRhadvayAntarAlabhAvIni sthAnAdIni kartuM kalpante, na zeSasya taruNAdeH samarthazarIrasyetyetadatra sUtre pratipAdyate // 4554 // anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-no kalpate nirgranthAnAM vA nirgranthInAM vA 'antaragRhe' gRhasya gRhayorvA antarAle, rAjadantAditvAd ArSatvAd vA antarazabdasya pUrvanipAtaH, sthAtuM vA niSattuM vA; yAvarakaraNAt tvagvartayituM vA nidrAyituM vA pracalAyituM vA, azanaM vA pAnaM 20 vA khAdimaM vA khAdimaM vA [ AhAraM ] Ahartum , uccAraM vA prazravaNaM vA khelaM vA siMcAnaM vA pariSThApayitum , khAdhyAyaM vA kartum , dhyAnaM vA dhyAtum , "kAussaggaM" ti kAyotsargalakSaNaM vA sthAnaM 'sthAtuM' kartum / sUtreNaivApavAdaM darzayati-atha punarevaM jAnIyAt "vAhie" ityAdi 'vyAdhitaH' glAnaH 'jarAjIrNaH' sthaviraH 'tapakhI' kSapakaH 'durbalaH' glAnatvAdadhunaivosthito'samarthazarIraH, eteSAM madhyAdanyatamastapasA bhikSAparyaTanena vA 'klAntaH' parizrAntaH san 25 mUrcchadA prapatedvA; evaM kAraNamuddizya kalpate antaragRhe sthAtuM vA yAvat kAyotsarga vA kartumiti sUtrArthaH // atha bhASyavistaraH-- 'sambhAvamasabbhAve, duNha gihANaMtaraM tu sambhAve / pAsa purohaDa aMgaNa, majjhammi ya hota'sabbhAvaM // 4555 // gRhAntaraM dvidhA-sadbhAvato'sadbhAvatazca / dvayorgRhayoryada 'antaraM' madhyaM tat sadbhAvagRhA30ntaram / yattu gRhasya pArzvataH purohaDe'GgaNe gRhamadhye vA tad asadbhAvagRhAntaraM bhavati / Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1231 15 bhASyagAthAH 4554-59] tRtIya uddezaH / etasmin dvividhe'pi bhikSAdyarthaM nirgatasya sthAnAdi kartuM na kalpate // 4555 // __ kuDDaMtara bhittIe, nivesaNa gihe taheva rcchaae|| ThAyaMtagANa lahumA, tattha vi ANAdiNo dosA // 4556 // dvayoH kuDyayorantare, "bhittIe" ti zaTita-patitasyAbhinavakriyamANasya vA gRhasya bhittau, 'nivezane vA' triprabhRtInAM gRhANAmAbhoge, "gihi" ti gRhapAzrve, 'sthayAyAM' pratItAyAm / eteSu sthAneSu tiSThatazcaturlaghukAH, tatrApyAjJAdayo doSA mantavyAH, tannimittaM prAyazcittaM pRthag bhavatIti bhAvaH // 4556 // tathA kharae khariyA suNhA, gaDhe vakkhure va saMkijA / khaNNe agaNikAe, dAre vati saMkaNA tirie // 4557 // 'kharakaH' dAsaH : 'kharikA' dAsI 'snuSA' vadhUH 'vRttakhuraH' turaGgamaH, eteSu naSTeSu sAdhuH 10 zaGkayeta--yaH zramaNakaH kalye'tra gRhAntare upaviSTa AsIt tena hRtaM bhaviSyati, dvAre vA zramaNenodghATite stenaH pravizya hRtavAniti / "khanni" tti khatraM kenacit khAtam dattamityarthaH, agnikAyo vA kenApi datto bhavet , dvAreNa vA pravizya vRti vA chittvA kenApi suvarNAdikamapahRtaM syAt , tiryagyonIyo vA go-mahiSIprabhRtiko hato bhavet , tatrApi zaGkAyAM grahaNA ''karSaNAdayoM doSAH / yata evamato gRhAntare na sthAtavyam // 4557 / / atha sUtroktaM dvitIyapadaM bhAvayati ucchuddhasarIre vA, dubbala tavasosite va jo hojaa| there juNNa-mahalle, vIsaMbhaNavesa hatasaMke / / 4558 // ucchuddhaM-rogAghrAtaM zarIraM yasya sa ucchuddhazarIraH, vAzabda uttarApekSayA vikalpArthe, 'durbalaH' adhunotthitaglAnaH, 'tapaHzoSito vA' vikRSTataponiSTaptadeho yo bhavet , yo vA 20 sthaviraH 'jIrNaH' SaSTivarSAtikrAntajanmaparyAyaH so'pi yadi 'mahAn' sarvebhyo'pi vRddhataraH, ete vizrAmagrahaNArtha gRhAntare tiSTheyuH / iha ca vyAdhitAdaya utsargato bhikSATanaM na kAryante, param AtmalabdhikAdikAraNApekSayA bhikSAmaTatAM prakRtasUtrAvatAro mantavyaH / sa ca vyAdhitAdiH 'vizrambhaNaveSaH' saMvimaveSadhArI 'hatazaGkazca' hAsyAdivikAravikalatayA asambhAvanIyavyalIkazaGkaH san tatra sthAnAdIni padAni kuryAt // 4558 / / 25 ahavA osahaheGa, saMkhaDi saMghADae va vAsAsu / vAghAe vA tattha u, jayaNAe kappatI ThAtuM // 4559 // sUtroktastAvadapavAdo darzitaH, athArthataH prakArAntareNApyucyate ityathavAzabdArthaH / auSadhahetordAtAraM gRhe'svAdhInaM pratIkSate, saGkhaDyAM vA yAvad velA bhavati, saGghATakasAdhurvA yAvad bhakta-pAnabhRtaM bhAjanaM vasatau vimucya samAgacchati, varSAMsuH vA gRhaM praviSTAnAM varSe 30 nipatet , vadhU-varAdyAgamanena vA rathyAyAM vyAghAto bhavet tAvat tatraiva gRhAntare 'yatanayA' / vakSyamANayA sthAtuM kalpate / evaM dvAragAthAsamAsArthaH // 4559 // 1degSa samAhagAthAsamAsArthaH // 3559 // athainAmeva pratipadaM vivRNoti-pIsaMti bhA0 // Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 1232 athainAmeva vivarI purauSadha- saGkhaDidvAre vyAkhyAnayati saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ antara 0 prakRte sUtram 19 glAnasyauSadhAni peSTavyAni, tatra peSaNazilA pratizraye netuM na labhyate tatasteSAmevAgAriNAM 5 gRhAntare sthitvA tAni piMSanti / auSadhamArgaNArthaM vA kasyApi gRhaM gatAH, sa cauSadhadAtA tadAnIM tatrAkhAdhInaH, atastaM pratIkSamANaiH sthAtavyam / saGkhaDI ca kvApi varttate, tatra ca 'asatkAlaH' adyApi dezakAlo na bhavati, gRhakhAminA coktam -- pratIkSadhvaM kSaNamekaM yAvad velA bhavati, tatastasminnanyasmin vA gRhe pratIkSaNIyam; agAriNo vA tadAnIM gRhAGgaNamApUrya bhoktamupaviSTAH santi tatastAn utiSThataH pratIkSante // 4560 // saGghATakadvAramAhaegayara ubhayao vA, alaMmeM Ahaca vA ubhayalaMbho / sahiM jA ego, tA iaro ciTThaI dUre / / 4561 // 'ekatarasya' bhaktasya vA pAnakasya vA ubhayorvA 'alAbhe' durlabhatAyAmityarthaH, "Ahacca" kadAcidubhayamapi pracurataraM labdham, tena ca bhAjanamApUritam, tataH saGghATakasya madhyAd yAvadekaH tad bhAjanaM vasatiM nayati tAvaditaraH sAdhuragAriNAM dUre bhUtvA tiSThati / eSa cUrNyabhiprAyaH / [[vizeSecUrNyabhiprAyaH ] punarayam -- bhaktasya pAnasya vA ubhayasya vA durlabhasya lAbhaH samupasthitaH, mAtrakaM ca tasmin dine anAbhogena na gRhItam tato yAvadeko mAtrakaM vasaterAnayati tAvaditarastatra gRhiNAM dUre tiSThatIti // 4561 // varSAdvAramAha 15 pIsaMti osahAI, osahadAtA va tattha asahINo / saMkhaDi asatIkAlo, uTThite vA paDicchaMti // 4560 // vAsAsu va vAsaMte, aNuNNavittANa tattha'NAbAhe / aMtaragihe gihe vA, jayaNAe do vi ciTThati // 4562 // 20 varSAsu vA kvApi gRhe gatAnAM varSe varSati gRhasvAminamanujJApya tatrAnAbAdhe'vakAze'ntaragRhe vA gRhe vA 'dvAvapi' saGghATakasAdhU 'yatanayA' vikathAdiparihAreNa tiSThataH // 4562 // pratyanIka dvAramAha paDiNIya Nive eMte, tassa va aMteure gate phiDie / gure NivvahaNAtI, vAghAto evamAdIsu // 4563 // 25 pratyanIkaM samAgacchantaM dRSTvA yAvadasau vyatitrajati tAvadekAnte nilIya tiSThanti / nRpo vA sammukhameti, tasya vA nRpasyAntaHpuraM ' gajo vA' hastI nirgacchati, tato yAvadasau sphiTito bhavati tAvat tatraivAsate / "vuggaha" ci daNDikau dvijau vA dvau parasparaM vigrahaM kurvantau samAgacchataH, "nivahaNaM" ti vadhU-varaM tad mahatA vicchardena samAyAti, Adizabdena gauSThikA gItaM gAyantaH samAyAnti, evamAdiSu kAraNeSu 'vyAghAtaH' tatraiva pratIkSaNalakSaNo bhavati 30 // 4563 / / tatra ca tiSThatAmiyaM yatanA 1 "saMghADae va ti--' egatare' bhattaM vA pANaM vA 'alaMme' tti durlabhaM taM ca laddhaM, kadAcit pauralaMme vA bharitaM bhANaM / vasa0 pacchaddhaM / dUre gaMtavvetyarthaH // " iti cUrNiH // 2 "egayara * gAhA // 'egatare' bhattaM pANaM vA 'alaMme' tti dullabhaM taM ca laddhaM, mattao ya Na gahio, tAhe mattagassa ANaNaTThAe ego tattha acchai jAva biio mattayaM ghettuM ei // " iti vizeSacUrNiH // Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 4560-66] tRtIya uddezaH / 1233 AyANaguttA vikahAvihINA, acchaNNa chaNNe va ThiyA va viTThA / acchaMti te saMtamuhA NiviTuM, bhajaMti vA sesapade jahutte // 4564 // AdAnaiH-indriyairguptAH tathA vikathayA-bhaktakathAdirUpayA vizeSeNa hastasaMjJAderapi parihAreNa hInAH-tyaktAH tatra gRhAntare'cchanne vA channe vA pradeze UrddhasthitA upaviSTA vA 'te' sAdhavaH zAntamukhA aaste| 'nivizya ca' upavizya zeSANyapi-khAdhyAyavidhAnAdIni yathoktAni / padAni yathAyogaM bhajante, na ca doSamApadyante // 4564 // katham ? iti ced ucyate thANaM ca kAlaM ca taheva vatthu, Asaja je dosakare tu ThANe / te ceva aNNassa adosavaMte, bhavaMti rogissa va osahAI // 4565 // 'sthAnaM ca' strI-pazu-paNDakasaMsaktabhUbhAgAdi 'kAlaM ca' RtubaddhAdikaM tathaiva 'vastu' taruNa-nIrogAdikaM puruSadravyamAsAdya yAnyekasya gRhAntare sthAna-niSadanAdIni sthAnAni doSa-10 kArINi bhavanti tAnyevAnyasya pUrvoktaviparItasthAna-kAla-puruSavastusAcivyAd adoSavanti bhavanti / rogiNa ivauSadhAni-yathA kila yAnyauSadhAnyekasya pittarogiNo doSAya bhavanti tAnyevAparasya vAtarogiNo na kamapi doSamupajanayanti, evamatrApi bhAvanIyam // 4565 / / // antaragRhasthAnAdiprakRtaM samAptam // 20 anta ra gR hA khyA nA di prakRtam sUtram no kappati niggaMthANa vA niggaMthINa vA aMtaragihaMsi jAva caugAhaM vA paMcagAhaM vA Aikkhittae vA vibhAvittae vA kihittae vA paveittae vA; na. 'nnattha egaNAeNa vA egavAgaraNeNa vA egagAhAe vA egasiloeNa vA; se vi ya ThiccA no ceva NaM aTThiccA 20 // asya sambandhamAha aippasatto khalu esa attho, jaM rogimAdINa katA aNuNNA / aNNo vi mA bhikkhagato karijA, gAhovadesAdi ato tu suttaM // 4566 // 25 atiprasaktaH khalveSo'rthaH, yadanantarasUtre rogiprabhRtInAmantaragRhe sthAnAdInAmanujJA kRtA / evaM hi tatra sthAnAdipadAni kurvan kazcid dharmakathAmapi kurvIta, tatazcAtiprasaGgo bhavati, ato'nyo'pi bhaikSagato mA gAthopadezAdikaM kArSIditIdaM sUtramArabhyate // 4566 // anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-no kalpate nimranthAnAM vA nimranthInAM vA antara Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1234 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [antara0 prakRte sUtram 20 gRhe yAvat caturgAthaM vA pazcagAthaM vA AkhyAtuM vA vibhAvayituM vA kIrtayituM vA pravedayituM vA / etadevApavadannAha-"na'nnatha" ityAdi, "na kalpate" iti yo'yaM niSedhaH sa eka jJAtAdvA ekavyAkaraNAdvA ekagAthAyA vA ekazlokAdvA anyatra mantavyaH / sUtre ca paJcamyAH sthAne tRtIyAnirdezaH prAkRtatvAt / tadapi ca ekajJAtAdivyAkhyAnaM sthitvA kartavyam , naiva 5 'asthitvA' bhikSAM paryaTatopaviSTena vA iti sUtrArthaH // atra viSamapadAni bhASyakRd vivRNoti saMhiyakaDDaNamAdikkhaNaM tu padacheda mo vibhAgo u| suttatthokiTTaNayA, pavetaNaM tapphalaM jANe // 4567 // iha saMhitAyAH-askhalitapadoccAraNarUpAyA yad AkarSaNaM tad AkhyAnamucyate; taccedam10 vrata-samiti-kaSAyANAM, dhAraNa-rakSaNa-vinigrahAH samyak / daNDebhyazcoparamo, dharmaH paJcendriyadamazca // evaM bhikSAM gato gRhasthAnAM dharmakathanArtha saMhitAkarSaNaM karoti / yastu padacchedaH "mo" iti pAdapUraNe saH 'vibhAgaH' vibhAvanA bhaNyate, yathA-vratAnAM dhAraNaM samitInAM rakSaNaM kaSAyANAM nigraha ityAdi / yattu sUtrArthakathanaM sA utkIrcanA, sA ceyam-vratAni-prANAti15 pAtAdiviramaNarUpANi teSAM samyag-apramattena dhAraNaM karttavyam , samitayaH-IryAsamityAdayastA sAmekAgracetasA rakSaNaM vidheyamityAdi / tasya-dharmasya yat phalam aihikA-''muSmikalAbhalakSaNaM tatparUpaNaM pravedanaM jAnIyAt , yathA-bhagavatpraNItamamuM dharmamanutiSThata ihaiva bhuvanavandanIyatAyazaHpravAdAdayo guNA upaDhaukante, paratra ca svargA-'pavargasaukhyaprAptirbhavatIti // 4567 // ___ evaM zlokAderAkhyAnAdiSu bhikSAM gatena vidhIyamAneSu doSAnAha-- ekkA vi tA mahallI. kimaMga puNa hoMti paMca gaahaao| sAhaNe lahugA ANAdidosa te cevime aNNe // 4568 // evaM saMhitAdivistareNa vyAkhyAyamAnA tAvadekA'pi gAthA 'mahatI' mahApramANA bhavati, kimaGga punaH paJca gAthAH ? / ato yadyekAmapi gAthAM kathayati tadA caturlaghukA AjJAdayazca doSAH, tathA turaGgamAdihRta-naSTazaGkAdayaH 'ta eva' antaragRhoktA doSA bhavanti, 'ime ca' 25 vakSyamANA anye doSAH // 4568 // tAnevAha ___ gAhA addhIkAraga, potthaga khararaDaNamakkharA ceva / sAhAraNa paDiNatte, gilANa lahugAi jA carimaM // 4569 // bhikSA paryaTana kamapyagAriNamazuddhAM gAthAM paThantaM zrutvA bravIti-vinAziteyaM tvayA gAthA, tathA "addhIkAraga" ti gAthAyA ardhamahaM karomi ardhaM punastvayA karttavyam , "putthaga" tti 30 pustakAdeva bhavatA zAstramadhItaM na punargurumukhAt, "khararaDaNaM" ti kimevaM khara ivAraTanaM karoSi ?, "akkharA ceva" tti akSarANyeva tAvad bhavAn jAnIte ataH paTTikAmAnaya yenAhaM bhavantaM tAni zikSayAmi / ityAdi bruvANo yAvat tatra vyAkSepaM karoti tAvadime doSAH1 >> etacihnAntargatamavataraNaM bhA0 nAsti / Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 bhASyagAthAH 4567-73) tRtIya uddezaH / 1235 "sAhAraNaM" ti 'sAdhAraNaM' sarveSu militeSu yad maNDalyAM bhojanaM tannimittamitare sAdhavastaM pratIkSamANAstiSThanti / "paDiNatti" ti tena sAdhunA kazcid glAnaH 'pratijJaptaH' adyAhaM bhavataH prAyogyamAneSyAmIti, tatastena velAvilambena yadasau glAnaH paritApAdi prApnoti tatra caturlaghukAdi 'caramaM' pArAJcikaM yAvat prAyazcittamiti dvAragAthAsamAsArthaH // 4569 // sAmpratamenAmeva vyAkhyAti bhaggavibhaggA gAhA, bhaNiihINA va jA tume bhnnitaa| addhaM se karemi ahaM, tumaM se addha pasAhehi // 4570 // sAdhurbhikSAM gataH svapANDityakhyApanArtha gRhasthaM paThantaM zrutvA bravIti-yeyaM tvayA gAthA bhaNitA sA bhagnavibhamA bhaNitihInA vA kRtA, yadvA ardhaM "se" tasyA gAthAyA ahaM karomi ardhaM punastvaM prasAdhaya ityevamabhinavA gAthA kriyate // 4570 // potthagapaccayapaDhiyaM, kiM raDase rAsahu vya asilAyaM / . akayamuha ! phalayamANaya, jA te likkhaMtu paMcaggA // 4571 // pustakapratyayAdeva bhavatA paThitaM na gurumukhAd ataH kimetena prayAsena ?, kiM vA tvamevaM rAsabha iva "asilAyaM" vikharamAraTasi ?, yadvA akRtam-akSarasaMskAreNAsaMskRtaM mukhaM yasyAsAvakRtamukhastasyAmantraNaM he akRtamukha ! paThitazikSita eva bhavAn kimapi jJAsyati, ataH15 'phalakaM' paTTikAmAnaya yena tava yogyAni 'paJcAgrANi' akSarANi likhyantAmasmAbhiH // 4571 // evaM bhikSAM paryaTan yadi vikatthate tata idaM prAyazcittam lahugAdI chaggurugA, tava-kAlavisesiyA va caulahugA / adhikaraNamuttaruttara, esaNa-saMkAi phiDiyammi // 4572 // gAthAyAm ardhIkArake ca caturlaghu, pustake caturguru, akSarazikSaNe SaDlaghu, khararaTane SaD-20 guru / athavA tapaH-kAlavizeSitAzcaturlaghukAH, tadyathA-gAthA-'rthIkArakayostapaH-kAlAbhyAM laghukAH, pustake kAlena gurukAH, akSareSu tapasA gurukAH, khararaTane tapasA kAlena ca gurukaaH| 'adhikaraNaM ca kalahastena samaM bhavati, 'uttarottarAH' uktipratyuktIH kurvANasya ca tasya bhikSAyA dezakAlaH sphiTati, tasmin sphiTite paryaTanneSaNAyAH preraNaM kuryAt , akAlacAriNazca zaGkAdayo doSA bhavanti // 4572 // vAmaddati iya so jAva teNa tA gahiyabhoyaNA iyare / acchaMteM aMtarAyaM, emeva ya jo pddinnnntto|| 4573 // yAvadasau tena samamuttarapratyuttarikAM kurvan 'vyAmRgAti' vyAkSepeNa velAM gamayati tAvaditare sAdhavo gRhItabhojanAH santa Asate, tato'ntarAyadoSaH / evameva ca yo glAnaH 'pratijJaptaH' 'tvadyogyaM prAyogyamadya mayA Anetavyam' ityabhyarthitaH tasminnapi tAvantaM kAlaM bubhukSite tiSThati 30 tasya sAdhorantarAyaM bhavati // 4573 // kAlAikkamadANe, hoi gilANassa rogaparivuDDI / 1degkhyAnayati dde|| 26 Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1236 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [antara0 prakRte sUtram 20 paritAva'NagADhAtI, lahugAtI jAva carimapadaM / / 4574 // kAlAtikrameNa ca glAnasya bhakta-pAnadAne rogaparivRddhirbhavati / tatazca yadasAvanAgADhaparitApanAdikaM prAmoti tatra caturlaghukAdi prAyazcittaM yAvat kAlagate 'caramapadaM' pArAzcikam / dvitIyapade gocarapraviSTo'pi pareNa pRSTaH san kathayet // 4574 // 6 kiM kAraNam ? iti ced ucyate ki jANaMti varAgA, halaM jahittANa je u pavvaiyA / evaMvidho avaNNo, mA hohii teNa khyNtiH||4575 // yadA pareNa pranitA api na kathayanti tadA sa cintayati-kimete varAkA jAnanti ye halaM parityajya pravrajitAH ? / evaMvidho'varNaH pravacanasya mA bhUt tena kAraNena kathayanti 10 // 4575 // atha 'eganAeNa vA" ityAdisUtrapadavyAcikhyAsayA''ha egaM nAyaM udagaM, vAgaraNamahiMsalakkhaNo dhmmo| gAhAhi~ silogehi va, samAsato taM pi ThicANaM // 4576 // parapranitena vivakSitArthasamarthanArthamekaM jJAtamabhidhAtavyam , tatra ca udakadRSTAnto bhavati / 'vyAkaraNaM' nirvacanam , yathA-kenacid dharmalakSaNaM pRSTastataH pratibrUyAt-ahiMsA16 lakSaNo dharma iti; athavA gAthAbhiH zlokairvA samAsato dharmakathanaM kartavyam / tadapi ca sthitvA nopaviSTena na vA bhikSAM hiNDamAneneti niyuktigAthAsamAsArthaH // 4576 // athainAmeva vivRNoti najai aNeNa astho, NAyaM diTuMta iti va egahu~ / vAgaraNaM puNa jA jassa dhammatA hoti atthassa // 4577 // 20 jJAyate'nena dAntiko'rtha iti jJAtaM dRSTAnta iti caikArtham / vyAkaraNaM punaryA yasya mokSAderarthasya 'dharmatA' khabhAvastasya nirvacanam // 4577 // athodakadRSTAnto bhAvyate-ego sAhU ubbhAmagabhikkhAyariyAe annaM gAmaM vaccai / tattha aMtarA gihattho milito / te do vi vaccaMtA aMtarApahe udagaM uttiNNA / so agAro gAmaM pvitttto| tattha ya tassa bhagiNI asthi tIe gharaM pAhuNayo gato / sAhU vi bhikkhaM hiMDaMtotaM 25 gharaM gato / bhagiNIe se purekammaM kayaM / sAhuNA paDisiddhaM / kIsa na giNhasi / sAhU bhaNai-udagasamAraMbho, na vaTTai / agAro bhaNati-jaM mae samaM paMthe udagaM uttiNNo si taM kiha kappai ? aho! mAyAviNo duddidhammANo tti / sAhU bhaNati-na vayaM mAyAviNo na vA duddidhammANo / kintu pappaM khu pariharAmo, appappavivajao Na vijati hu| 30 pappaM khalu sAvajaM, vajeMto hoi aNavajo // 4578 // __ 'prApyameva' parihattuM zakyameva vayaM pariharAmaH, aprApyasya-parihartumazakyasya mArgakramAyAtodakavAhakAdeH vivarjakaH-parihartA na vidyate / ata eva prApyaM 'sAvA' puraHkarmAdikaM varjayana 'anavadyaH' nidoSo bhavati // 4578 // Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 4574-84] tRtIya uddezaH / 1237 api ca nAyamekAnto yadekatrAnavadyatayA dRSTaM tadanyatrApyanavadyameva bhavati, tathAhi cirapAhuNato bhagiNiM, avayAsito adosavaM hoti / taM ceva majjha sakkhI, garahijai aNNAhiM kAle // 4579 // cirakAlAdAyAtaH prAghUrNako bhaginIm 'avakAzamAnaH' sasnehamAliGgan adoSavAn bhavati, tathA cAtra tvameva mama 'sAkSI' pramANam , sAmpratameva bhavatA ciraprAghUrNakatayA bhaginIpariSva-5 Ggasya kRtatvAditi bhAvaH / tAmeva ca bhaginImanyasmin kAle pariSvajan 'gIte' nindyate, atrApi tvameva pramANamiti // 4579 // tathA pAdehi~ adhotehi vi, akamitUNaM pi kIratI accA / sIseNa vi saMkijati, sa ceva citIkayA chiviuM // 4580 // _ 'arcA' pratimA sA yAvad nAdyApi pratiSThitA tAvadadhautairapi pAdaiH 'Akramya upari caTi-10 tvA'pi kriyate / saiva pratimA 'citIkRtA' caityatvena vyavasthApitA zIrSeNApi spraSTuM zakyate, zirasA spRzadbhirapi zaGkA vidhIyata iti bhAvaH // 4580 // kei sarIrAvayavA, dehatthA pUiyA na u viuttaa| sohijaMti vaNamuhA, malammi bUDhe Na savve tu // 4581 // kecit zarIrAvayavAH' danta-keza-nakhAdayo dehasthAH santaH 'pUjitAH' prazastA bhavanti, na15 punaH 'viyuktAH' zarIrAt pRthagbhUtAH / tathA 'vraNamukhAnyapi' zrotra-cakSuH-pAyuprabhRtIni male vyUDhe sati na sarvANyapi zodhyante kintu kAnicideveti // 4581 // jai egatthuvaladdhaM, savvattha vi eva maNNasI mohA / bhUmItoM hoti kaNagaM, kiNNa suvaNNA puNo bhUmI // 4582 // yadi nAma ekatra yad upalabdhaM sarvatrApi tena bhavitavyam ityevaM 'mohAd' ajJAnAd 20 manyase, tataH kathaya bhUmItaH kanakamutpadyamAnaM dRzyate tataH suvarNAt punarapi kiM na bhUmirutpadyate // 4582 // tamhA u aNegaMto, Na diTTamegattha savvahiM hoti / loe bhakkhamabhakkhaM, pijamapijaM ca diTThAI // 4583 // tasmAd 'anekAntaH' aniyamo'yam , kIdRzaH ? ityAha-naikatra dRSTaM sarvatrApi bhavatIti / 25 tathA ca loke prANyaGgatve samAne'pyodana-pakkAnnAdikaM bhakSyaM mAMsa-vasAdikamabhakSyam , taka-jalAdikaM peyaM madya-rudhirAdikamapeyam, ityAdIni pRthag vyavasthAntarANi dRSTAni; tathA'trApyudakasamArambhAdau mantavyAni // 4583 // gatamekajJAtam , athaikavyAkaraNena yathA dharmo'bhidhIyate tathA darzayati jaM icchasi appaNato, jaM ca Na icchasi appaNato / taM iccha parassa vi yA, ettiyagaM jiNasAsaNayaM // 4584 // yad 'AtmanaH' khajIvasya sukhAdikamicchasi yacca duHkhAdikamAtmano necchasi tat 'parasyApi' Atmavyatiriktasya jantoH iccha, Atmavat paramapi pazyeti bhAvaH / 'etAvad 30 Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1238 saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ antara0 prakRte sUtram 20 jinazAsanaM' iyanmAtro jinopadeza iti // 4584 // gAthayA punaritthaM dharma upadizyatesavvAraMbha-pariggahaNikkhevo savvabhUtasamayA ya / ekaggamaNasamAhANayA ya aha ettio mokkho / / 4585 / / sarvasya - sUkSma- bAdarAdyazeSajIva viSayasyArambhasya sarvasya ca - sacittA'citta - mizrabhedabhinnasya B parigrahasya yo nikSepaH- saMnyAso yA ca sarvabhUteSu samatA yA caikAgramanaH samAdhAnatA 'atha' eSa etAvAn mokSa ucyate, kAraNe kAryopacArAd eSa mokSopAya ityarthaH // 4585 // zlokena yathA 10 yatra prANivadho nAsti, yatra satyamaninditam / yatrAtmanigraho dRSTastaM dharmamabhirocayet // atha kiM kAraNaM sthitvA dharmaH kathanIyaH ? ityAzaGkayAha iriyAvahiyA'vaNNo, sihaM pi na giNhae ato ThiccA / bhaDDI paDiNI, abhiyogeM cauNha vi pareNa // 4587 // IryApathikI- caGkramaNakriyA tAM kurvan yadi kathayati tadA loke'varNo bhavati -- durhaSTadharmANo'mI yadevaM gacchanto dharmaM kathayanti / api ca - 'ziSTamapi' kathitamapi dharmamevaM 20 zrotA na gRhNAti ataH sthitvA ekazlokAdi kathanIyam / athApavAdApavAda ucyatekazcid bhadrako dharmazraddhAlurRddhimAn dharmaM pRcchati tataH sattvAnukampayA 'pravacanopagrahakarazca bhaviSyati' iti kRtvA tisrazcatasraH paJca vA bahutarA vA gAthA upavizya kathayitavyAH / pratyanIko vA kazcid vyativrajati taM pratIkSamANastAvad dharmaM kathayed yAvadasau vyatIto bhavati / yadvA sa pratyanIkaH sahasA dRSToM bhavet tato yaH salabdhikaH sa upazAmanAnimittaM bahuvidham25 padezaM dadyAt / duNDikasya vA 'abhiyogaH' balAtkAro bhavet / kimuktaM bhavati ? - eka zlokena dharme upadiSTe daNDiko brUyAt - kathaya kathaya mama samprati mahatI zraddhA vartate; tatazcaturNAM lokAnAM parato'pi kathayet // 4587 // Aha-- kIdRzI punaH kathA kathayitavyA ? kIdRzI vA na ? iti ucyatesiMgArarasutuiyA, mohamaI phuMphukA hasahaseti / jaM suNamANassa kahaM, samaNeNa na sA kaheyacvA / / 4588 // yAM kathAM zRNvataH zrotuH strIvarNakAdizravaNajanito yaH zRGgAro nAma rasastenotejitA satI 15 savvabhUta'ppabhUtassa, sammaM bhUtAi~ pAsao / pihiyAsavassa daMtassa, pAvaM kammaM na baMdhaI // 4586 // pAThasiddhaH / ye tu saMskRtarucayasteSAmitthaM gAthayA zlokena vA dharmakathA kriyatevrata-samiti - kaSAyANAM dhAraNa-rakSaNa - vinigrahAH samyak / daNDebhyazca paramo dharmaH paJcendriyadamazca // 30 - 1 'STaH, sa dharmo mama rocate bhA0 // 2 etadanantaraM kAM0 pustake rUpakadvayamapi sugamam // atha kiM iti pAThaH // // 4586 // Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 bhASyagAthAH 4585-90] tRtIya uddeshH| 1239 mohamayI phumphukA 'hasahasati' jAjvalyate sA kathA zramaNena na kathayitavyA // 4588 // samaNeNa kaheyavvA, taba-NiyamakahA viraagsNjuttaa| jaM soUNa maNUso, baccai saMvega-NiveyaM // 4589 // tapaH-anazanAdi niyamAH-indriya-noindriyanigrahAstatpradhAnA kathA tapo-niyamakathA 'virAgasaMyuktA' na nidAnAdinA rAgAdisaGgatA zramaNena kathayitavyA, yAM zrutvA 'manuSyaH' / zrotA saMvega-nirvedaM vrajati / saMvegaH-mokSAbhilASaH, nirvedaH-saMsAravairAgyam // 4589 // sUtram no kappati niggaMthANa vA niggaMthINa vA aMtaragihaMsi imAiM paMca mahavvayAiM sabhAvaNAI Aikkhittae vA vibhAvittae vA kihittae vA paveyattae vA, na'nnattha eganAeNa vA jAva siloeNa vA, se vi ya ThiccA no ceva NaM aThiccA 21 // asya vyAkhyA prAksUtravad draSTavyA / navaram 'imAni' khayamanubhUyamAnAni paJca mahAvratAni 'sabhAvanAni' prativrataM bhAvanApaJcakayuktAnyAkhyAtuM vA vibhAvayituM vA kIrcayituM vA pravedayituM vA na kalpante / AkhyAnaM nAma-sAdhUnAM paJca mahAvratAni paJcaviMzatibhAvanAyuktAni 15 SaTkAyarakSaNasArANi bhavanti / vibhAvanaM tu-prANAtipAtAd viramaNaM yAvat parigrahAd viramaNamiti / bhAvanAstu-"iriyAsamie sayA jae0" (Ava0 prati0 saMgra0 patra 658-2) ityAdigAthoktakharUpAH / SaTakAyAstu-pRthivyAdayaH / kIrtanaM nAma-yA prathamavratarUpA ahiMsA sA bhagavatI sadeva-manujA-'surasya lokasya pUjyA dvIpaH trANaM zaraNaM gatiH pratiSThetyAdi, evaM sarveSAmapi praznavyAkaraNAGgoktAn (saMvarAdhyayanAni 5 taH 10) guNAn kIrtayati / pravedanaM 20 tu-mahAvratAnupAlanAt khargo'pavargo vA prApyata iti sUtrArthaH // paraH prAha-nanu pUrvasUtreNa gatArthamidam ataH kimarthamArabhyate ? ucyate-- gahiyA-'gahiyaviseso, gAdhAsuttAtoM hoti vayasutte / Niddesakato va bhave, parimANakato va viNNeto // 4590 // gAthAsUtrAd vratasUtre prathitA-'prathitavizeSo mantavyaH / kimuktaM bhavati ?--anantarasUtre 25 "caugAhaM vA paMcagAhaM vA" ityuktaM tAzca gAthA grathitA bhavanti, imAni tu mahAvratAni prathitAni agrathitAni vA bhaveyuH / prathitAni nAma-pada-pAThabandhena vA zlokabandhena vA baddhAni, agrathitAni tu-mutkalaireva vacanairyAnyabhidhIyante / yadvA nirdezakRto'tra vizeSo bhavati--- anantarasUtre "caturgAthaM paJcagAthaM vA kathayituM na kalpate" ityuddezamAtrameva kRtam , atra tu "mahAvratAni sabhAvanAkAni" ityanena tasyaiva vizeSanirdezaH kriyate / parimANakRto vA vizeSo 30 1 etacihAntargataH pAThaH bhA0 nAsti / Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1240 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ antara0 prakRte sUtram 21 vijJeyaH-yadadhastanasUtre dharmakharUpamuktaM tadevAtra "mahAvratapaJcakam" iti saGkhyayA vizeSitaM nirUpyate // 4590 // athAtraiva doSAnAha paMcamahavvayatuMgaM, jiNavayaNaM bhaavnnaapinniddhaarg| sAhaNe lahugA ANAi dosa jaM vA NisijjAe // 4591 // / iha jinavacanaM merusadRzaM paJcabhirmahAvrataistuGgam-ucchritam , pnycmhaavrtmyocchymityrthH| tasyaiva ca mahAvratocchyasya rakSaNArtha bhAvanAbhiH paJcaviMzatisaGkhyAkAbhiH pinaddhaM-gADhataraM niyanitam / IdRzaM jinavacanamantaragRhe upavizya kathayatazcaturlaghukAH AjJAdayazca doSAH / yad vA gRhaniSadyAyAM vAhitAyAM prAyazcittaM yacca doSajAlaM tad Apadyate / tathA mahAvratapaJcakaviSayA doSA bhavanti, tathAhi-prANavadhamApadyeta prANavadhe vA zayeta, evaM yAvat parigraha10 mApadyeta parigrahe vA zaGkayeta // 4591 // tathAhi pANavahammi guruvviNi, kappaTThodANae ya saMkA u / bhaNio Na ThAi koyI, mosammi ya saMkaNA sANe // 4592 // gRhe upavizya sAdhudhama kathayati, gurviNI ca tasyAntike upaviSTA zRNoti, yAvaccAsau tatra tiSThati tAvat tadIyagarbhasya AhAravyavacchedena vipattirbhavati, evaM prANavadhe lagati / 16 tathA dharma kathayataH kAcidaviratikA zRNvatyevApAntarAle kAyikAbhUmi gacchet , tasyAH putrastatraivAste, tataH sapatnI cchidraM labdhvA tamutkSepaNamiSeNa sAdhoragato nipAtyApadrAvayati, evaM prANAtipAtaviSayA zaGkA bhavet / tathA 'yat tIrthakaraiH pratiSiddhaM tad mayA na karttavyam' iti pratijJAya taiH pratiSiddhAM niSadyAM vAhayato mRSAvAdo bhavati / yadvA khamukhenaiva gRhaniSadyAM niSidhya pazcAdAtmanaiva tAM paribhuJjAno mRSAvAdamApadyate / athavA sa dine dine tasyA aviratikAyA 20 agre dharma kathayati tato gRhakhAminA bhaNitaH--mA mama gRhamAyAsIriti; sAdhunA bhaNitam AgamiSyanti te gRhaM pANazunakAH; evamuktvA'pi jihvAlolatAdoSeNa tadeva gRhaM brajan 'bhaNito'pi' tena gRhasthena vArito'pi kazcid na tiSThati, evaM mRSAvAdamAmoti; sa ca gRhastho brUyAt-kiM pANazunakaH saMvRtto'si ? iti / yadvA gRhastho bhojanaM kurvan dharma zRNvatImagArI kimapyutkRSTaM dvitIyAGgaM yAceta, sA brUyAt-zunA bhakSitam ; agAro brUyAt-jAnAmyahaM taM zvAnaM 25 yena bhakSitamiti; evaM mRSAvAdaviSayA zaGkA bhavet // 4592 // athAsyA eva pUrvAdhaM vyAcaSTe khuhiyA pipAsiyA vA, maMdakkheNaM na tassa udvei / gambhassa aMtarAyaM, bAdhijai sanirogheNaM // 4593 // gurviNI dharmakathAM zRNvatI kSudhitA vA pipAsitA vA bhavet , sA ca tasya sAdhoH sambandhinA 'mandAkSeNa' lajjayA notiSThati, tato garbhasyAntarAyaM bhavati / tena cA''hAravyavacchedalakSaNena 30 sannirodhena sa garbho bAdhyate, tato vipattimapyasau prApnuyAditi prANavadhamApadyate // 4593 // 1 atha prANivadhaviSayAM zaGkAM darzayati-- ukkhivito so hatthA, cuto ti tassa'ggato NivADittA / 12 etadantargatamavataraNaM bhA0 nAsti // Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 4591-97 ] tRtIya uddezaH / sotAra viyAragate, hA ha tti savittiNI kuNatI // / 4594 // aviratikAyA agre sa dharmaM kathayati sA cApAntarAle kAyikyarthaM nirgatA, tatastasyAM 'zrotryAM' zrAvikAyAM vicArabhUmau gatAyAM sapatnI tadIyaM putraM tasya sAdhoraprata utkSipya bhUmau sahasaiva nipAtayati, nipAtya ca 'aho ! anena zramaNenAyaM putra utkSiptaH sannetadIyahastAcyuto vipannaH' iti mahatA zabdena 'hA hA !' iti pUtkAraM karoti, tato bhUyA~lloko militastaM sAdhuM tatra sthitaM dRSTvA zaGkAM kuryAt -- kiM manye satyamevedam ? iti / mRSAvAdadoSaH prAk saprapaJcamukta iti na bhUyo bhAvyate // 4594 // athAdattAdAna-maithunayordoSAnAha sayameva koi luddho, avaharatI taM paDucca kammakarI | vANigaNI mehuNe, bahuso ya ciraM ca saMkAya // 4595 // kazcid vratI lubdhaH san vijanaM matvA svayameva suvarNasaGkalikA - mudrikAdikamapaharati, 10 evamadattAdAnamApadyate; taM vA saMyataM pratItya 'sAdhutrArthe zaGkiSyate nAham' iti kRtvA karmakarI kAcidapaharet / vANijikA vA kAcit proSitabhartRkA tayA samaM maithunaviSayA Atma-parobhayasamutthA doSA bhavanti; athavA yatra yoSitapatikA stiSThanti tatrAsau 'bahuzaH ' vAraM vAraM vrajati ciraM ca tAbhiH saha kandarpaM kurvANastiSThati tatazcaturthaviSaye zakyeta // 4595 // atha parigrahadoSAnAha - dhammaM kahe jassa u, tammi u vIyArae gae saMte / sArakkhaNA pariggahoM, pareNa diTThammi uDDAho // 4596 // gatArthA ( gA0 4576 ) // 4597 // 1241 'yasya' zrAvakAderagre dharmaM kathayati sa brUyAt - yAvadahaM kAyikAM vyutsRjya samAgacchAmi tAvad bhavatA gRhaM rakSaNIyam; evamuktvA taMtra vicArabhUmau gate sa saMyato yAvat tad gRhaM saMrakSati tAvat parigrahadoSamApadyate / tadevaM gRhaM rakSan pareNa dRSTaH sa zaGkAM kuryAt -- nUnameta - 20 syApi hiraNyaM suvarNaM vA vidyate; uDDAhaM ca sa kuryAt - aho ! ayaM zramaNakaH saparigraha iti / ta ete doSA ato nAntaragRhe dharmakathA karttavyA // 4596 // dvitIyapadamAha-egaM NAyaM udagaM, vAgaraNamahiMsa lakkhaNo dhammo / gAhAhi silogehi ya, samAsato taM pi ThiccANaM / / 4597 / / // antaragRhasthAnAdiprakRtaM samAptam // 15 25 Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1242 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ zayyA0 prakRte sUtram 22 za vyA saM stA ra ka pra kR ta m sUtram no kappati niggaMthANa vA niggaMthINa vA pADihAriyaM sijjA-saMthArayaM AyAe apaDihaTu saMpavvaettae 22 // 5- asya sUtrasya kaH sambandhaH ? ityAha avidiNNamaMtaragihe, parikahaNamiyaM padiNNamii jogo / NiggamaNaM va samANaM, bahiM va vuttaM imaM aMto // 4598 // antaragRhe yat 'parikathanam' upadezapradAnaM tad 'avitIrNa' tIrthakarairgRhapatinA vA nAnujJAtam / 'idamapi' prAtihArikazayyA-saMstArakasyApratyarpaNam 'adattam' ananujJAtam "iti' ayaM 10 'yogaH' sambandhaH / yadvA nirgamanaM pratizrayAd dvayorapi sUtrayoH 'samAnaM' tulyam / athavA pUrvasUtre pratizrayAd 'bahiH' bhikSAyAM nirgatasya dharmakathanaM na kalpate ityuktam , idaM punaH 'antaH' pratizrayamadhye saMstArakasya yad nikSepaNaM tanna kalpate ityatra pratipAdyate // 1598 // / anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-no kalpate nirgranthAnAM vA nirgranthInAM vA pratiharaNaM pratihAraH-pratyarpaNaM tamahatIti prAtihArikaM zayyA ca-sarvAGgINA saMstArakaH-ardhatRtIyahasta15 mAnaH zayyA-saMstArakaM tad 'AdAya' gRhItvA kAryasamAptau 'apratihRtya' pratyarpaNamakRtvA 'sampravarjituM' nAmAntaraM vihartumiti sUtrArthaH / / 1 atha bhASyavistaraH-- sijA saMthAro yA, parisADI aparisADi mo hoi / [ni. 1301-9] parisADi kAraNammi, aNappiNe mAsoM ANAdI // 4599 / / zayyA saMstArako vA parizATI aparizATI ca bhavati / parizATI tRNAdimayaH, aparizATI 20 phalakAdimayaH / tatra parizATIsaMstArakaH kAraNavazAd Rtubaddhe gRhIto bhavet taM mAsakalpe pUrNe'narpayitvA vrajato mAsalaghu AjJAdayo doSAH // 4599 // ete cApare socA gata tti lahugA, appattiya guruga jaM ca voccheo| kappaTTa khellaNe NayaNa DahaNa lahu lahuga gurugA ya // 4600 // saMstArakakhAminA zrutam-saMstArakamanarpayitvA gatAste saMyatAH; evaM zrutvA yadi prItikaM 25 karoti-'anarpite'pyanugraha evAsmAkam' iti tatazcaturlaghavaH / athAprItikaM karoti-madIyAni tRNAni hAritAni vinAzitAni vA iti tadA caturguravaH / yacca tadravyasyAnyadravyasya vA vyavacchedastadA'pi caturgurukam / athavA tasmin saMstArake zUnye "kappa?" tti bAlakAni khelante tato mAsalaghu, athAnyatra taM nayanti tatazcaturlaghu, athAgnau prakSipya dahanti caturlaghavaH, dahyamAne ca tasminnanyeSAM prANajAtIyAnAM virAdhanA bhavet tanniSpannaM prAyazcittam // 4600 // 30 athAprItikapadaM vyAcaSTe 1degjitumiti sUtrasamAsArthaH bhA0 // 2 >> etadantargataH pAThaH bhA0 kA0 eva vartate // Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAjyagAthAH 4598-4605] tRtIya uddezaH / dijaMte vi tayA'NicchitUNa appemu me tti netUNaM / kayakajA jaNabhogaM, kAUNa kahiM gayA bhacchA // 4601 // grahaNakAle nirdejamapi dIyamAnaM tadAnIM necchanti sma / 'aniSya ca' anabhikAGgya mAsakalpe pUrNe "bhe" bhavatAmarpayiSyAma iti bhaNanapUrvakaM nItvA sAmprataM 'kRtakAryAH' vihitAtmaprayojanAH zUnye janabhogyaM kRtvA kutra grAme nagare vA gatAH ? / "bhacche"ti naipAtikaM padaM / kutsAyAM vartate, ka punaste durdRSTadharmANo gatAH ? ityarthaH / / 4601 // atha "kappaTTa khellaNe" ityAdi vivRNoti kappaTTa khellaNa tuaTTaNe ya lahugo ya hoti gurugo ya / itthI-purisatuyaTTe, lahugA gurugA aNAyAre // 4602 // tatra saMstArake kalpasthakAni khelante laghuko mAsaH / atha tAnyeva tvagvayanti guruko 10 mAsaH / atha mahatI strI mahAn puruSo vA tvagvarttayati caturlaghu / athaitAvanAcAramAcaratastadA caturgurukAH // 4602 // vocchede lahu-gurugA, nayaNe DahaNe ya dosu vI lhugaa| vihaNiggayAda'laMbhe, jaM pAveM sayaM va tu NiyattA // 4603 // tasyaivaikasya sAdhoH tasyaiva caikasya dravyasya vyavacchede caturlaghu / anekeSAM sAdhUnAmanya-15 dravyANAM ca vyavacchede caturguru / saMstArakasya kalpasthakairanyatra nayane dahane ca dvayorapi caturlaghavaH / vyavacchedakaraNAcca saMstArakAderalAbhe viham-adhvA tannirgatAdayo yat paritApanAdi prApnuvanti khayaM vA nivRttAstatra prAptAH saMstArakAdikamalabhamAnI yAM virAdhanAmAsAdayanti tanniSpannaM prAyazcittam // 4603 // mAissa hoti gurugo, jati ekatoM bhAga'Nappie dosaa| 20 aha hoMti aNNamaNNe, te cceva ya appiNaNe suddho // 4604 // - 'mAyinaH' mAyAvato guruko mAso bhavati / kathaM punarmAyAM karoti ? ityAha-yadi 'ekataH' ekasmAd gRhAdanekaiH sAdhubhiraneke saMstArakA AnItAstadA "bhAga" tti pratyarpaNakAle teSu pRthagbhAgIkRteSu ya AtmIyaM bhAgaM 'tatraiva gRhe netavyaH' iti kRtvA teSAM madhye prakSipati nAtmanA tatra nayati eSa mAyI bhaNyate / asya ca ye'narpite saMstArake doSAH te sarve'pi 25 mantavyAH / athAnyAnyebhyo gRhebhya AnItAH saMstArakA bhavanti tadApi mAyAkaraNe ta eva doSAH / tasmAd yato gRhAdAnItastatra vidhinA pratyarpaNe zuddha iti saGgrahagAthAsamAsArthaH // 4604 // athainAmeva vivRNoti saMthAregamaNege, bhayaNaTTavihA u hoi kAyavvA / purise ghara saMthAre, egamaNege tisu patesu // 4605 // 30 saMstArake gRhyamANe ekA-'nekapadAbhyAmaSTavidhA bhajanA kartavyA bhavati, aSTau bhaGgA ityarthaH / sA caiteSu triSu padeSu, tadyathA-puruSe gRhe saMstArake ca / eteSu ekA-'nekapadAbhyAmaSTau 1degnA yadAsAda bhA0 // Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1244 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [zayyA prakRte sUtram 22-23 bhaGgAH, yathA---ekena sAdhunA ekasmAd gRhAda eka. saMstArakaH AnItaH 1 ekenakammAdaneke 2 ekenAne kebhyo gRhebhya ekaH 3 ekenAnekebhyo gRhebhyo'neke saMstArakA AnItAH 4; evamekena sAdhunA catvAro bhagA labdhAH, anekairapi sAdhubhirevameva catvAro bhaGgA labhyante, sarvasaGkhyayaite'STau bhaGgAH // 4605 // ANayaNe jA bhayaNA, sA bhayaNA hoti appiNaMte vi| voccattha mAyasahie, dosA ya aNappiNaMtammi // 4606 // saMstArakasyAnayane yA 'bhajanA' aSTabhaGgI bhaNitA saiva bhajanA saMstArakamarpayato'pi bhavati, yathaivAnItastathaiva pratyarpayitavya iti bhAvaH / atha viparyastaM pratyarpayati mAyAM vA karoti na vA sarvathaivArpayati tato viparyaste mAyAsahite'narpayati ca doSA vyavacchedAdayo bhavanti / tatra 10 ye AdyAzcatvAro bhaGgAsteSu yathaiva grahaNaM tathaivArpayanti / paJcamabhaGge grahaNakAle 'asmAkamanyataraH samarpayiSyati' ityeSa vidhirna vihitastato yadyekaH pratyarpayati tadA viparyastaM bhavati / SaSThabhaGge ekaH sAdhuH pratyarpayituM prasthitaH aparazcintayati 'madIyA api tRNakambikAstatraiva netavyA' iti kRtvA tadIyAnAM tRNAdInAM madhye prakSipati, eSA mAyA bhaNyate / saptame bhane tRtIyabhaGge vA kambikAstRNAni vA ekasmin gRhe'rpayato'narpaNaM bhavati / yata ete doSAstasmAt pRthak 15 pRthak sarvairapi pratyarpaNIyAH / kAraNe punarviparItamarpayati na vA arpayati // 4606 // tadeva kAraNamAha biiyapaya jhAmite vA, desuTThANe va bodhikabhae vA / addhANasIsae vA, sattho va padhAvito turiyaM // 4607 // dvitIyapade saMstArako dhyAmito bhavet , dezotthAne vA saMstArakakhAmI kutrApi gata iti na 20 jJAyate, bodhikabhaye saMstArakakhAmI sAdhavo vA naSTAH, adhvazIrSake vA sArthastvaritaM pradhAvito yAvat saMstArakaM pratyarpayati tAvat sArtho dUraM gacchati aparazca sArtho durlabhaH // 4607 / / etehi kAraNehiM, vaccaMte ko vi tassa uNivede / [Ava.ni. 842] __ appAhaMti va sAgAriyAi asada'NNasAhUNaM // 4608 // etaiH kAraNairna pratyarpayeyuH-adhvazIrSake ca tvaritaM vrajatAmekaH ko'pi sAdhurgatvA tasya 25 saMstArakakhAmino nivedayati-sArthastvaritaM pradhAvitastato nAsmAbhiH pratyarpitaH, yUyaM punastaM saMstArakamAnayadhvam / anyasAdhUnAM vA nivedayanti-amukasmin kule saMstArakaH pratyarpaNIyaH / anyasAdhUnAm 'asati' abhAve sAgArikAdIn "appAhanti" sandizanti-eSa saMstArako. 'mukasyArpaNIyaH / eSa tRNakambikAsu vidhiruktaH // 4608 // eseva gamo niyamA, phalaesu vi hoi ANupubIe / cauro lahugA mAI, ya natthi eyaM tu nANattaM // 4609 // eSa eva gamo niyamAt phalakeSvapyAnupUrvyA vaktavyo bhavati / navaram -prAyazcite vizeSaH / phalakamayasya saMstArakasyApratyarpaNe caturlaghukAH / mAyI ca nAsti, yathA tRNeSu kambi* kAsu vA aparAstRNakambikAH prakSipyante tathA phalakAnAM nAsti prakSepa iti bhAvaH / etad Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhApyagAthAH 4606-13 1 1245 nAnAtvamatra.mattavyam // 4609 // sUtram no kappar3a niggaMthANa vA niggaMthINa vA sAgAriyasaMtiyaM sejjAsaMthArayaM AyAe avikaraNaM kaddu saMpava. ittae 23 // asya sambandhamAha saMthAragaahigAro, ahaMvA paDihArigA u sAgArI / nIhArimo aNIhArimo ya iti esa saMbaMdho // 4610 // saMstArakasyAdhikAro'yamanuvarttate, tata idamapi saMstArakasUtramArabhyate / athavA pUrvasUtre prAtihArikaH saMstAraka uktaH, atra tu sAgArikasatko'bhidhIyate / yadvA nihArimo anirhAri-10 mazceti dvidhA saMstArakaH / tatra nirharaNam-anyatra nayanaM tena nivRtto nirdArimaH, anyatra nItvA pratyarpaNIya ityarthaH / tadviparIto'nirjharimaH / tatra nirdArima uktaH, iha punaranihIMrima ucyate / eSa sambandhaH // 4610 // ___ atha sUtrasya vyAkhyA-no kalpate nirgranthAnAM vA nimranthInAM vA sAgArikaH-zayyAtarastasya satkaM zayyAsaMstArakam 'AdAya' gRhItvA 'avikaraNaM kRtvA' avikaraNaM nAma-yat 16 sAdhunA karaNaM kRtam-tRNAnAM prastaraNaM kambikAnAM bandhanaM phalakasya sthApanam , tad anapanIya 'sampravrajituM' vihartumiti sUtrArthaH // atha niyuktyA vistArayitumAha sAgArisaMti vikaraNa, parisADiya aparisADie ceva / tammi vi so ceva gamo, pacchittussagga-avavAe // 4611 // sAgArikasatkasya saMstArakasya vikaraNaM kRtvA gantavyam / sa ca parizATI aparizATI 20 ceti dvividhaH / tatrApi sa eva prAyazcittotsargA-'pavAdeSu gamo mantavyaH / / 4611 // avikaraNe ceme doSAH kiDDa tuaTTaNa bAle, NayaNe DahaNe ya hoi taha ceva / vikaraNa pAsuddhaM vA, phalaga taNesuM tu sAharaNaM // 4612 // bAlAnAM-kalpasthakAnAM krIDane tvagvarttane'nyatra nayane dahane ca doSAstathaiva bhavanti tato 25 vikaraNaM kartavyam / katham ? ityAha-phalakasya pArzvataH sthApanamUrddhakaraNaM vA, tRNeSu tu 'saMharaNam' ekatra mIlanam , tuzabdAt kambikAsu bandhanacchoTanam , etad vikaraNam // 4612 // idameva vyAkhyAti puMje vA pAse vA, uri puMjesu vikaraNa taNesu / phalagaM jatto gahiyaM, vAghAe vikaraNaM kujA / / 4613 // 10riyaM sejA bhA0 // 2degvaNa paDideg tAmA0 // Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1246 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ zayyA0 prakRte sUtram 24 yAni tRNAni puJjAd gRhItAni tAni puJjeSveva nikSepaNIyAni, yAni pArzvatastAni pArzve sthApanIyAni, evaM tRNeSu vikaraNaM bhavati / phalakaM yato gRhItaM tatraiva nItvA yadi pArzvataH sthApitamAsIt tadA pArthe, athocaM sthApitamAsIt tata Urddha sthApyate / kambikA api yato gRhItAstatra bandhAn choTayitvA nikSepaNIyAH / atha vyAghAtena tatra netuM na pAryante tadA tatraiva 5 sthApayitvA niyamAd vikaraNaM kuryAt // 4613 // bitiyamahasaMthaDe vA, desuTThANAdisU va kajesu / eehi~ kAraNehiM, suddho avikaraNakaraNe vi // // 4614 // dvitIyapade yathAsaMstRte vikaraNaM na kuryAt na ca prAyazcittamApnuyAt / yathAsaMstRtaM nAmaniSprakampaM campakapaTTAdi / 'dezotthAnAdiSu vA' pUrvasUtrokteSu kAryeSu vikaraNaM na kuryAt / 10 etaiH kAraNairavikaraNakaraNe'pi zuddhaH // 1614 // sUtram iha khalu niggaMthANa vA niggaMthINa vA pADihArie vA sAgAriyasaMtie vA sejAsaMthArae vippaNasijjA se ya aNugavesiyave, siyA se a aNugavessamANe labhejjA tasseva paDidAyavve, siyA se a aNugavessamANe no labhijo evaM se kappai docaM pi uggahaM aNunnavittA parihAraM pariharittae 24 // athAsya sambandhamAha doNhegayaraM naTuM, gavesiyaM puvvasAmiNo deti / / apamAdaTThA ahie, hie ya suttassa AraMbho // 4615 // ___ 'dvayoH' prAtihArika-sAgArikasatkayoH parizATyaparizATinorvA saMstArakayorekataraM saMstArakaM naSTaM gaveSayitvA pUrvakhAminaH prayacchanti, ataH 'ahRte' anaSTe'pramAdArtha hRte ca gaveSaNAdisAmAcArIpradarzanArthamasya sUtrasyArambhaH kriyate // 4615 // anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-'iha' asmin maunIndre pravacane sthitAnAM 'khaluH' 25 vAkyAlaGkAre nirgranthAnAM vA nirgranthInAM vA prAtihAriko vA sAgArikasatko vA zayyAsaMstArakaH 'vipraNazyet' vividhaiH prakAraiH prakarSeNa rakSyamANo'pi nazyet , sa ca 'anugaveSayitavyaH' vipraNAzAnantaraM pRSThata eva gaveSayitavyaH / 'syAd' bhavet sa cAnugaveSyamANo labhyeta tasyaiva saMstArakakhAminaH 'pratidAtavyaH' pratyarpaNIyaH / syAt sa cAnugaveSyamANo no labhyete 1degjA kappai se doccaM bhA0 / etadanusAreNaiva bhA. TIkA / dRzyatAM TippaNI 2 // 2degta tataH kalpate "se" tasya 'dvitIya bhA0 // 20 Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 4614-20 tRtIya uddezaH / 1247 tata evaM "se" tasya kalpate 'dvitIyamapyavagrahamanujJApya' ekaM tAvat prathamaM yadA gRhItastadA'nujJApitaH, tato vipraNaSTaH san gaveSyamANo'pi yadA na labdhastadA saMstArakakhAminaH kathite sati yadasAvanyaM saMstArakaM dadAti, yadvA sa eva saMstArakakhAminA mRgyamANo labdhaH tatastadviSayaM dvitIyamavagrahamanujJApya 'parihAraM' dhAraNA-paribhogalakSaNaM 'parihattuM' dhAtUnAmanekArthatvAt kartumiti sUtrArthaH // atha niyuktivistaraH saMthAro nAsihitI, vasahIpAlassa maggaNA hoti / sunnAI u vibhAsA, jaheva heTThA taheva ihaM // 4616 // zUnyAyAM vasatau kRtAyAM saMstArako naGkhyatIti matvA prathamata eva vasatirazUnyA karttavyA yenAsau na nazyati, ata evAtra vasatipAlasya mArgaNA bhavati / katham ? ityAha-"sunnAI" ityAdi, yathaiva 'adhastAt' pIThikAyAM zayyAkalpikadvAre "sunne bAla gilANe" (gA0 542) 10 ityAdikA vibhASA kRtA tathaivehApi mantavyA // 4616 // sthAnAzUnyArtha punaridamAha paDhamammi ya caulahugA, sesesuM mAsiyaM tu nANattaM / dohi gurU ekkeNaM, cauthapade dohi vI lahugA // 4617 // 'prathame sthAne' vasateH zUnyatAkaraNalakSaNe caturlaghukAH 'dvAbhyAM' tapaH-kAlAbhyAM gurukAH / 15 'zeSeSu' bAla-glAnA-'vyaktasthApanalakSaNeSu triSu laghumAsikam / tacca bAlasthApane tapasA gurukam, glAnasthApane kAlena gurukam , 'caturthapade' avyaktasthApanAtmake 'dvAbhyAmapi' tapaH-kAlAbhyAM laghukam // 4617 // atra doSAnupadarzayati micchatta-baDuga-cAraNa-bhaDANa maraNaM tirikkha-maNuyANaM / Aesa bAla nikeyaNe ya sunne bhave dosA // 4618 // bali dhammakahA kiDDA, pamajaNA''varisaNA ya pAhuDiyA / khaMdhAra agaNi bhaMge, mAlavateNA ya nAI ya // 4619 // gAthAdvayaM pIThikAyAM savistaraM vyAkhyAtam (gA0 544-554) / yata ete doSA ato vasatiH zUnyA na kartavyA, na vA bAlo glAno'vyakto vA vasatipAlaH sthApanIyaH // 4618 // 4619 / / saMthAravippaNAso, evaM khu na viJjatIti coeti| [ni.gA.1354-85] suttaM hoi ya aphalaM, aha saphalaM ubhayahA dosA / / 4620 // 'nodayati' paraH prerayati evaM 'khuH' avadhAraNe surakSite kriyamANe saMstArakasya vipraNAzo na vidyate, tathA ca "sejjAsaMthArae vippaNasijjA" ityAdilakSaNaM sUtramaphalaM bhavati; atha sUtraM saphalaM manyadhve tataH 'bAlAdidoSarahito vasatipAlaH sthApanIyaH' iti yaduktaM tadaphalaM prAmoti; 30 evamubhayathA'pi doSA bhavanti // 4620 // sUrirAha-yathA dvayamapi saphalaM bhavati tathA'bhidhIyate nijaMtA''Ni jaMtA, AyAtaNanINito na hiirejaa| 25 Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1248 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ zayyA0 prakRte sUtram 24 neNa-rANi-udagamabhama, bohikabhaya raTTauTANe // 4621 / / pratyarpaNArthaM nIyamAnaH saMstArako rAjapuruSairantarA hiyeta, "ANijaMto" ti gRhapatigRhAdAnIyamAno vA rAjapuruSairbalAdapahiyeta, AtApanam-Atape saMstArakasya pradAnaM tadartha vA bahirniSkAzitaH kenApi hriyeta, stenA-'gnyudakasambhrameSu vA bodhikamaye vA rASTrasya-dezasya 5 yad utthAnam-udvasIbhavanaM tatra hiyeta // 4621 // paDiseheNa va laddho, paDilehaNamAdivirahite gahaNaM / aNusaTThI dhammakahA, vallabho vA nimitteNaM // 4622 // pratiSedho nAma-saMstArako mAryamANastena khAminA 'nAhaM prayacchAmi' iti pratiSiddhaH; tataH sa kenacid bhadrakeNAnuziSTaH-kiM na prayacchasi ? iti; sa prAha-vipraNAzabhayAt ; itaro 10 bravIti-nAmISAM hastAd vipraNazyati; evaM vidhena pratiSedhena vA labdhaH sa prayatnena 'rakSya mANo'pi pratyupekSaNAnimittaM bahirnItaH, sAdhuzca vismRtarajoharaNArtha madhye praviSTaH, saca 'utkRSTo'yam' iti kRtvA virahitaM matvA kenApi gRhItaH, AdigrahaNAd upAzrayasyAntarapi rAjavallabhena dRSTvA balAmoTikayA grahaNaM kRtam / evaM vipraNaSTe sati yena hRtastasya pArdhAd mArgayitavyaH / atha mArgito'pi na dadAti tato'nuziSTiH kriyate / tathApyaprayacchati 16 dharmakathA kartavyA / evamapyadadAne yo dramakastasya bhApanaM kriyate / yastu rAjavallabhaH sa nimittenAvartanIyaH // 4622 // kathaM punaranuziSTiH kriyate ? ityucyate dino bhavabiheNeva esa NArihasi Ne Na dAuM je / anno vi tAva deyo, de jANamajANayA''NIyaM // 4623 // ya eSa bhavatA saMstArako gRhItaH sa bhavadvidhenaiva viziSTapuruSeNa dattaH, tataH "Ne" 20 asmAkaM na nArhasi dAtum , anyo'pi tAvad bhavatA saMstArako deyaH, kiM punaryo'nyadattaH ?, tato jAnatA'jAnatA vA AnItamamamasmAkaM prayaccha // 4623 // A aivamanuziSyA yadi na prayacchati tato'yaM vidhiH->> maMta NimittaM puNa rAyavallabhe damaga bhesaNamadeMte / dhammakahA puNa dosu vi, jati avarAho duhA vai'dhio // 4624 // 25 rAjavallabhe'dadati mantro nimittaM vA prayoktavyam / dramakasya tu bheSaNaM kartavyam / dharmakathA punardvayorapi dramaka rAjavallabhayoH prayujyate, yathA-yatayaH-sAdhavasteSAmupakaraNApahArAdiraparAdhaH 'dvidhA'pi' ihaloke paraloke cAhito bhavati // 4624 // idameva vyanakti annaM pi tAva tenaM, iha paraloke'pahAriNAmahiyaM / parao jAyitaladdhaM, kiM puNa mannuppaharaNesu // 4625 // 30 'anyadapi' prAkRtajanaviSayamapi yat stainyaM tat tAvadiha paraloke cA'pahAriNAmahitaM bhavati, kiM punaH parato yAcitaM yad labdhaM tadapahriyamANaM 'manyupraharaNeSu' sAdhuSu ? / kimuktaM 1degva ziSTa bhA0 De0 // 2 // etacihAntarvartyavataraNaM bhA0 nAsti // 3 va ahio tAmA0 // 4kizva-annaM bhA0 // Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1249 10 bhASyagAthAH 1621-30] tRtIya uddezaH / bhavati :-manyu:-krodhastatpraharaNAH-tadAyudhA eva RSayaH, tatasteSAM hriyamANamiha-paralokayoH sutarAmahitaM bhavati // 4625 // evamapyukto yadi na dadyAt tataH khaMte va bhUNae vA, bhoiga-jAmAuge asai saahe| simmi jaM kuNai so, maggaNa dANaM va vavahAre // 4626 // "khaMte" ti pitA tena gRhIte putrasya nivedyate / bhrUNakaH-putrastena gRhIte pitA prajJApyate / / yadvA yA tasya * 'bhojikA' bhAryA yo vA jAmAtA tAbhyAmasau bhANayitavyaH / "asai sAhe" tti sarvathA'pi yadi na dadAti tadA mahattarAdInAM nivedyate / tasya 'ziSTe' kathite yadasau mahattarAdiH karoti tat pramANam / evaM praNaSTasya saMstArakasya mArgaNam / evamapyalabhyamAne prAntasya saMstArakakhAminaH "dANaM" ti vetanaM dIyate, vyavahAro vA karaNaM pravizya kartavya iti saGghahagAthAsamAsArthaH // 4626 // athainAmeva vivRNoti __ bhUNagagahie khaMtaM, bhaNAi khaMtagahite ya se putaM / asati ti na demANe, kuNati davAveti va na vA u // 4627 // bhrUNakena gRhItaM 'khantaM' pitaraM 'bhaNati' prajJApayati / khantena tu gRhIte "se" tasya putraM bhaNati / upalakSaNamidam , tena bhojikAdinA'pi bhANayati / "asai" ti etad grahaNapadam ato vyAcaSTe-"na demANe" tti evamapyadadAne bhojikAdernivedyate / tato yadasau bandhana-15 rodhanAdi karoti dApayati vA na vA tat pramANam // 4627 // bhoiya uttarauttara, neyavvaM jAva pacchimo raayaa| dANaM visajaNaM vA, dihamadiDhe imaM hoi // 4628 // prathamaM bhogikasya nivedyate / yadyasau na dApayati tato yastatra dezArakSakaH sa jJApyate / evamuttarottaraM tAvada netavyam yAvadapazcimo rAjA / tato "dANaM" ti bhojikAdayazcaurasakAzAda 20 gRhItvA sAdhUnAM saMstArakaM dadyuH / "visajaNaM va" ti yadvA te bhogikAdayo bhaNeyuH-gacchata yUyam, vayaM saMstArakaM saMstArakakhAminaH samarpayiSyAma iti / eSa vidhidRSTe saMstArakastenake mantavyaH / adRSTe 'idaM' vakSyamANaM bhavati // 4628 // athainAmeva gAthAM vyAcaSTe khaMtAisiTTa'dite, mahatara kiccakara bhoie vA vi / desArakkhiya'macce, karaNa nive mA gurU dNddo|| 4629 // "khaMta" tti pitA tadAdInAmanantaroktanItyA ziSTe-kathite'pyadadAne 'mahattarasya' grAmapradhAnapuruSasya kathayanti / 'kRtyakaraH' grAmakRtye niyuktaH 'bhogikaH' grAmakhAmI tayorvA kathayanti / 'dezArakSakaH' mahAbalAdhikRtaH 'amAtyaH' rAjamantrI tayorvA yathAkramaM nivedyate / tathA'pyadadAne karaNe'pi nivedayanti / nRpasya tu na nivedyate, 'guruH' garIyAn sarvasvaharaNAdiko daNDo bhavediti kRtvA // 4629 // 30 ee u davAveMtI, ahava bhaNejA sa kassa dAyavyo / amugassa tti ya bhaNie, vacaha tassa'ppiNissAmo // 4630 // 1degmmi ya jaM kuNaI, so maggaNa dANa vavahAre tAbhA0 vinA // 25 Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1250 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [zayyA0 prakRte sUtram 24 'ete' bhogikAdayo yadi dApayanti tato laSTam / athavA te bhaNeyuH-sa saMstArakaH kasya dAtavyaH ? iti; tataH sAdhubhiH 'amukasya' iti bhaNite te bruvate-bajata yUyam , vayameva tasyArpayiSyAma iti // 4630 // jati siM kajasamattI, vayaMti iharA u ghettu saMthAraM / diTTe jAte cevaM, adiTTha'NAe.imA jayaNA // 4631 // yadi "siM" teSAM sAdhUnAM tena saMstArakeNa kAryasamAptiH saJjAtA mAsakalpazca pUrNastato bhogikAdibhirvisarjitA vrajanti, 'itarathA' saMstArakakArye'samApte'pUrNe mAsakalpe taM vA'nyaM vA saMstArakaM gRhItvA paribhuJjate / evaM dRSTe saMstArake jJAte vA stene vidhiruktaH / adRSTe'jJAte ceyaM yatanA bhavati // 4631 // 10 vijAdIhi gavesaNa, addiTe bhoiyassa va kadheti / jo bhaddao gavasati, paMte aNusaDhimAINi // 4632 // vidyAdibhiH saMstArakastenasya gaveSaNA kartavyA / atha na santi vidyAdayastato'dRSTe'jJAte stene bhogikasya kathayanti / tato yo bhadrako bhavati sa khayameva gaveSayati, yastu prAntaH sa khayaM na gaveSayati, tatastatrAnuziThyAdIni padAni prayoktavyAni // 4632 // 15 eSA purAtanagAthA, ata enAM vyAkhyAnayati AbhogiNIya pasiNeNa devayAe nimittato vA vi / evaM nAe jayaNA, sa ciya khaMtAdi jA rAyA // 4633 // AbhoginI nAma vidyA sA bhaNyate yA parijapitA satI mAnasaM paricchedamutpAdayati, sA yadyasti tatastayA yena saMstArako gRhItaH sa Abhogyate / evaM 'praznena' aGguSTha-svapnapraznAdinA, 20 devatayA vA kSapakapRSTayA, nimittena vA avisaMvAdinA taM stenaM jAnanti / evaM jJAte sati saiva yatanA karttavyA yA khantAdigRhIte saMstArake bhaNitA yAvadapazcimo rAjA // 4633 // eteSAmabhAve vidhimAha vijAda'saI bhoyAdikahaNa keNa gahio na jANa'mhe / dIho hu rAyahattho, bhaddo Ama ti maggati ya // 4634 // 25 vidyAdInAmabhAve na jJAyate kenApi gRhIta iti tato bhogikAdInAM kathayanti-saMstArako'smAkaM naSTo vartate, yUyaM taM gaveSayata / bhogikaH prAha-kena gRhItaH ? / sAdhavo bruvatena jAnImo vayam / bhogikaH prAha-ajJAyamAnaM kathaM gaveSayAmi ? / sAdhubhirvaktavyam-----dI? hi rAjahasto bhavati, tena hi gaveSyamANaH sukhenaiva stenaH prApyeta / tato yo bhadrako bhavati saH 'Ama' satyamidam iti bhaNitvA mArgayati // 4634 // prAntaH punaridamAha30 jANaha jeNa haDo so, kattha vimaggAmi NaM ajaannto| iti paMte aNusaTThI-dhamma-nimittAi taha ceva // 4635 // yaH prAntaH sa brUyAt- 'jAnIta yUyaM yenAsau saMstArako hRtaH, ajAnAnastu kutrAhaM mArga1 tAdisu taheva tAbhA0 // Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 bhASyagAthAH 4631-39] tRtIya uddezaH / 1251 yAmi adezakavad andhavadvA ?' iti prAnte bruvANe'nuziSTi-dharmakathA-nimittAdi tathaiva prayoktavyam // 4635 // asatIya bhesaNaM vA, bhIyA vA bhoiyassa va bhaeNaM / sAhittha dAramUle, paDiNIya imesu vi chubhejA // 4636 // atha nAsti tatra bhogiko'sti vA paraM na dApayati tadA sAdhavo bheSaNaM kurvanti / tato 3 bhItA vA bhogikasya vA bhayena dvAramUle 'saMharanti' saMstArakaM sthApayantItyarthaH / yastu pratyanIkaH saH 'eteSvapi' pRthivyAdiSu kAyeSu prakSipet , 'yadyasmAkaM na jAtastata eteSAmapi mA bhUt' iti kRtvA / eSa purAtanagAthAsamAsArthaH // 4636 // athainAmeva vyAkhyAti bhoiyamAdINa'satI, adavAveMte va biMti jnnpuro| mujjhIhAmoM sakaje, kiha logamayAi~ jANaMtA // 4637 // bhogikAdInAmabhAve teSu vA saMstArakamadApayatsu sAdhavo bahujanasya purato bruvate--vayaM / lokamatAni jAnantaH svakArye kathaM muhyAmahe ?, ye hi lokasya naSTaM vinaSTaM vismRtaM vA jAnImaste kathamAtmIyaM na jJAsyAmaH? iti bhAvaH, ato yadyasmAkaM saMstArakaM nArpayatha tato vayaM janapuratastaM haste gRhItvA dApayiSyAmaH // 4637 // atha yUyaM na pratItha tataH pazyathapehuNataMdula paccaya, bhIyA sAhaMti bhoigassete / / 18 sAhatthi sAharanti va, doNha vi mA hou paDiNIe // 4638 // tandulA dvividhAH kriyante-eke pehuNamizritA apare kevalA eva / pehuNaM nAma-mayUrAGgagiraH / tata ekaH sAdhuH sAdhUnAM madhyAdapasarati gRhasthAMzca bhaNati-yuSmAkaM madhyAdekaH kimapyupakaraNaM gRhAtu / tato gRhIte sati sa sAdhurAgatya bhaNati-patayA sarve'pi tiSThata / sthiteSu ca sa naimittikasAdhurudakaM teSAmaJjalau dadAti, yena ca sAdhunA tad gRhyamANaM dRSTaM sa 20 tandulAn prayacchan yena gRhItaM tasya pehuNamizritAn dadAti, tato naimittikasAdhustAni pehuNAni dRSTvA bhaNati-anena gRhItamiti / evaM pratyaye utpanne bhItAzcintayanti-nUnamete evaM jJAtvA bhogikasya kathayiSyanti, rAjAnaM vA pratyAyayiSyanti / evaM vicintya khahastena pratizrayadvAramUle saMstArakaM sthApayanti / pratyanIkA vA 'dvayorapi vargayoH' asmAkamamISAM ca mA bhUditi buddhyA eteSu gatvA saMharanti // 4638 // puDhavI AukAe, agaDa vaNassai-tasesu sAharai / [o.ni. 274] cittUNa ya dAyavyo, adiTTha daDDhe ya docaM pi // 4639 // kazcit pratyanIkaH sAdhusAmAcArIkovidaH 'sacittapRthivyapkAya-vanaspati-traseSu prakSiptaM na grahISyanti' iti buddhyA teSu 'agaDe vA' gartAyAM prakSipati / yadyapyeteSu prakSiptastathApi tato gRhItvA saMstArakakhAmino dAtavyaH / atha prayatnena gaveSito'pi na kutrApi dRSTaH, yadvA sa 30 pratyanIkatayA tena dagdhaH tataH "docaM pi" ti dvitIyamapi vAramavagrahamanujJApayet // 4639 // paraH prAha-yathA'haM bhaNAmi tathA dvitIyAvagraho'nujJApanIyaH / katham ? iti ceda 1 na samarpaya bhA0 // 2 degrapi' asmA bhA0 // 3degpu saMhadeg De0 kA0 // . 93 Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1252 saniyukti-laghubhASya-vRttike vRhatkalpasUtre [ zayyA0 prakRte sUtram 24 ucyate-sa saMstArakasvAmI na jJApyate, yathA-naSTaH saMstArakaH, kintu gatvA bhaNitavyamdehi taM saMstArakaM nirdejamidAnIm , eSa dvitIyAvagraha ucyate / gururAha diTuMta paDihaNettA, jayaNAe bhaddato visajjetI / maggaMte jayaNAe, uvahiggahaNe tatoM vivaao|| 4640 // 5 dRSTAnto nAma-nodakena khamatyA yo'bhiprAyo dRSTaH taM 'pratihanya(tya)' nirAkRtya saMstArakakhAmino yatanayA sadbhAvaH kathanIyaH / kathite ca bhadrako visarjayati-gacchata nAhaM kiJcidapi bhaNAmi / yaH prAntaH sa saMstArakaM mArgayati tatrAnuziSTiH karttavyA / atha necchati tadA yatanayA prAntopadhitavyaH / atha balAdeva sAropadhergrahaNaM karoti tato rAjakule vivAdaH kAryaH // 4640 // amumevArthaM vyAkhyAti paravayaNA''uTTeuM, saMthAraM dehi taM tu guru evaM / ANeha bhaNati paMto, to NaM dAhaM Na dAhaM vA // 4641 // paraH-prerakastasya vacanamatra bhavati-"AuTTeuM" ti dharmakathayA saMstArakakhAmI Avartya yAcyate-taM saMstArakaM nirdezaM prayaccha / gururAha-evaM mAyayA yAcamAnasya caturgurukam, bhadraka-prAntakRtAzca doSA bhavanti / prAnto bhaNati-Anayata taM saMstArakaM tato dAsyAmi vA 15 na vA // 4641 // kiJca dijaMto vi na gahio, kiM suhasejo iyANi so jaao| hiya naTTho vA nUNaM, athakkajAyAi sUemo // 4642 // dIyamAno'pi tadA nirdejo na gRhItaH, kimasau saMstArakaH idAnIM sukhazayyaH saJjAtaH ? / anayA 'athakayAcyA ' akAlaprArthanayA 'sUcayAmaH' sUcAM kurmaH sa nUnaM hRto vA naSTo vA // 4642 // 20 bhaddo puNa aggahaNaM, jANaMto vA vi vipprinnmejaa| kiM phuDameva na sIsai, ime hu anne vi saMthArA // 4643 // yaH punarbhadrakaH sa sAdhuSu 'agrahaNam' anAdaraM kuryAt , yo vA jAnAti 'saMstArako hRto naSTo vA' iti sa samyagdarzana-pravrajyAdyabhimukho vipariNamet-aho ! mAyAvino'mI / vipariNatazca brUyAt-kiM sphuTamevAsmAkaM 'na ziSyate' na kathyate yathA saMstArako naSTaH !, kiMmevaM mAyayA 25 yAcyate ?, ime 'huH' iti pratyakSamupalabhyamAnA anye'pi saMstArakAH santi // 4643 / / ii coyagadiTuMtaM, paDihaMtuM sissate se sbbhaavo| bhaddo so mama naTTho, maggAmi na to puNo dAhaM // 4644 // 'itiH' upapradarzane / evaM bhadraka-prAntadoSopadarzanena 'nodakadRSTAntaM' parAbhiprAyaM pratihatya tattvamucyate-'tasya' saMstArakakhAminaH sadbhAvaH 'ziSyate' nivedyate / nivedite ca bhadrako 30 bhaNati-sa saMstArako mama naSTo na yuSmAkam , adya prabhRti nAhaM mArgayAmi, labdhaM tu ta punarapi yuSmabhyaM dAsyAmi // 4644 // tumbhe vi tAva maggaha, ahaM pi jhosemi maggaha va annaM / naDhe vi tubbha'NaTThA, vadaMti paMte'NusadvAdI // 4645 // Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 4640-49] tRtIya uddezaH / 1253 yUyamapi tAvat taM saMmtArakaM mArgayata, ahamapi taM "jhosemi" tti gaveSayAmi, atha yuSmAkaM tvaritaM saMstArakeNa prayojanaM tadA yAvadasau labhyate tAvadanyaM mArgayata / yastu prAntaH sa sadbhAve kathite bhaNati-naSTe'pi saMstArake yUyaM mama na naSTAH, yato jAnItha tataH saMstArakamAnayata mUlyaM vA prayacchata / evaM prAnte 'vadati' bruvANe'nuziSTi-dharmakathA-vidyA-mantrAdi tathaiva prayoktavyam // 4645 // tathA'pyatiSThati vidyAdInAmabhAve vA mUlyaM mArgayata iyaM yatanA-5 mollaM NatthahiraNNA, uvadhiM me deha pNtdaaynnyaa| anna va deMti phalagaM, jayaNAeM maggiuM tassa // 4646 // ahiraNyA vayam, nAsti mUlyam / sa brUyAt-upadhiM prayacchata / tato yena sAdhunA sa saMstAraka AnItaH tasya satkamantaprAntamupakaraNaM darzanIyam / anyaM vA phalakaM yatanayA mArgayitvA dadati / tacca prathamataH zuddham , tadabhAve paJcakaparihANyA, rAjakule vA gatvA vyavahAraH kriyate--10 dattvA dAnamanIzvara0 // iti / / etena "maggaNa dANaM ca vavahAre" (gA0 4626) tti padaM vyAkhyAtam // 4646 // savve vi tattha raMbhati, bhaddo mulleNa jAva avrhe| egaM Thaveu gamaNaM, so vi ya jAvaTTamaM kAuM // 4647 // ko'pi rAjavallabhAdiH sarvAnapi sAdhUMstatra niruNaddhi tato yadi kazcid yathAbhadrako mUlyena 15 mocayati sa na pratiSeddhavyaH / atha pratiSedhaM kurvanti tadA caturguru / atha nAsti mocayitA tato'parAhaM yAvat sarve'pi sabAla-vRddhAstiSThanti / yadi na muJcati tata ekaM kSapakAdikaM sthApayitvA zeSAH sarve'pi gacchanti / so'pIdRzaH sthApyate yo'STamaM kartuM samartho bhavati / asamarthasthApane caturguru / tato'sAvaSTamaM kRtvA palAyate // 4647 // laddhe tIriyakajjA, tasseva'pyeti ahava bhuMjaMti / 30 pabhuladdhe va'samatte, doccoggaha tassa mUlAo // 4648 // labdhe saMstArake yadi 'tIritakAryAH' samAptaprayojanAstataH 'tasyaiva' saMstArakasvAmino arpayanti / atha kAryamasamAptaM tato bhuJjate / atha prabhuNA-saMstArakakhAminA labdhaH sAdhUnAM ca kAryamadyApyasamAptaM tatastasya mUlAd yad dvitIyaM vAramavagraho'nujJApyate eSa sUtrokto dvitIyAvagrahaH // 4648 // atha dvitIyapadamAha bitiyaM pabhunidhisae, NaTThiya sunna mayamaNappajjhe / asahU ya rAyadudve, bohikabhaya sattha sIse vA // 4649 / / ___ dvitIyapadamatra bhavati-saMstArakeNa kArya samAptam , yo'pi saMstArakasya prabhuH sa rAjJA nirviSaya AjJaptaH, dezabhaGge vA naSTaH, durbhikSe vA 'utthitaH' udvasitaH, "sunne" ti saputra-dAraH kutrApyAmantritaH san gato gRhaM zUnyaM saJjAtam , 'mRto vA' kAlagataH; etAni gRhasthakAraNAni / amUni tu 30 saMyatakAraNAni-sa sAdhurasahiSNurna zaknoti gaveSayitum , rAjadviSTe bodhikabhaye vA adhvazIrSake vA sArthavazagaH / etaiH kAraNairvipraNaSTaM saMstArakaM na gaveSayet , na ca prAyazcittamApnuyAt // 4649 // ||shyyaasNstaarkprkRtN samAptam / / 25 1degNAe~ vimaggiuM tassA taabhaa0|| 2 sabve va tattha tAmA0 // Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 1254 15 30 saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ avagrahaprakRte sUtram 25 ava graha pra kR ta m jaddivasaM samaNA niggaMdhA sijA saMdhArayaM vippajahaMti taddivasaM avare samaNA niggaMthA havamAgacchinA sa caitra uggahassa puvANuNNavaNA ciTThai ahAlaMdamavi uggahe 25 // sUtram asya sUtrasya kaH sambandhaH ? ityAha 7 10 pUrva sUtre tAvadavagraha eva 'prakRtaH ' prastuto varttate, "docaM pi uggahaM aNuNNavitA " (sU0 24 ) iti vacanAt idamapi prakRtasUtramavagrahaviSayam / yadvA pUrvasUtradvaye sAgArikAvagraha uktaH, iha tu sAgArikAvagrahAdanantaraM sAdharmikAvagrahaH pratipAdyate / athavA pUrvasUtreSu saMstArakaM pratyarpya vihAraH karttavya ityuktam, atra tu vihAre kRte taiH sAdhubhirvirahitamapi tat kSetraM kiyantaM kAlamavagrahayuktaM bhavati ? iti nirUpyate / eSa sambandhaH || 4650 // anenAyAtasyAsya vyAkhyA- "jaddivasaM" ti prAkRtatvAt saptamyarthe dvitIyA, tato yasmin divase zramaNA nirgranthAH zayyA ca - vasatiH saMstArakazca - tRNa- phalakAtmakaH zayyA - saMstArakam / atra zayyAgrahaNena RtubaddhakAlaH sUcitaH, saMstArakagrahaNena tu varSAkAlaH, athavA kAraNajAte Rtubaddhe'pi saMstArako gRhyate iti kRtvA saMstArakagrahaNena dvAvapi gRhItau; tato mAsakalpe varSAvAse vA pUrNe zayyAM saMstArakaM vA yasmin divase pUrvasthitAH sAdhavaH 'viprajahati' paritya20 janti taddivasa evApare zramaNA nirgranthAstatra kSetre "habaM" zIghramAgaccheyuH tataH saivAvagrahasya pUrvAnujJApanA tiSThati / kimuktaM bhavati ? -- ya eva tataH kSetrAd nirgatAsteSAmevAvagrahe tat kSetram, ye tu taddivasamanye AgatAste kSetropasampannA iti kRtvA yat tatra sacitAdikaM tat pUrvasthitAnAmAbhAvyam / kiyantaM kAlaM yAvad ? ityAha - " ahAlaMdamavi uggahe " iha yasyAM velAyAM te sAdhavo nirgatAstAvatIM velAM yAvad dvitIye'pyahi teSAmevAvagraho bhavatIti vakSyate, 25 tataH yathAlandam ihASTa pauruSI pramANaM madhyamaM gRhyate, etAvantamapi kAlaM tadIya evAvagrahe tat kSetram, ato yadyAgantukAstatra sacittAdigrahaNaM kurvanti tadA sAdharmikastainyapratyayaM prAyazcittamApadyante / atra tu sacittenAdhikAra iti sUtrArthaH // atha niryuktivistaraH, tatra sacittAvagrahaH zaikSaviSaya iti kRtvA prathamatastadutpattiM darzayati --- uggaha eva upagato, sAgAriyauggahAu sAhammI / rahitaM va hoi khittaM, kevatikAlesa saMbaMdho // 4650 // sutta-ttha tadubhayavisArae ya khamae ya dhammakahi vAI / kAladuammi vasaMte, uvasaMtoM sa-aNNagAmajaNo / / 4651 // 1 etacciddhAntargataH pAThaH bhA0 nAsti // Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 4650-55] tRtIya uddezaH / 1255 'kAladvaye' Rtubaddha-varSAvAsalakSaNe kvacit kSetre vasatAM svagrAmajanaH-sakrozayojanAbhyantaravartI anyagrAmajanazca 'upazAntaH' prativuddhaH / katham ? ityAha-sUtrArthatadubhayavizArada AcAryaH sAtizayaM pravacanavyAkhyAnaM karoti, kSapako mAsakSapaNAdi tapastapyate, dharmakathI kSIrAzravAdilabdhisampannatayA vairAgyajananI dharmakathAM vidadhAti, vAdI paravAdinaM niruttarIkaroti / evamAdibhiH prabhAvakaiH svagrAmINo'nyagrAmINazca bhUyAn janaH pravrajyAyAM pariNataH kRtH||4651|| / nIrogeNa siveNa ya, vAsAvAsAsu NiggayA sAhU / aNNe vi ya viharaMtA, taM ceva ya AgayA khittaM // 4652 // 'nIrogeNa' glAnyAbhAvena 'zivena ca' rAjadausthyAdyupaplavAbhAvena varSAvAsaM kRtvA te sAdhavo nirgatAH / iha 'varSAvAse bhUyAn kAla ekatra sthIyate, tataH prabhUtalokasyopazamo bhavati' ityabhiprAyeNa varSAvAsagrahaNaM kRtam , anyathA Rtubaddhe'pi mAsakalpAnantarameva vihAraH sambha-10 vati / evaM te tataH kSetrAd nirgatA anye ca sAdhavo viharantastadeva kssetrmaagtaaH|| 4652 // tatrAvagraha cintAM cikIrSurAha khittoggahappamANaM, tadivasaM keti keta'horattaM / jaM vela NiggayANaM, taM velaM aNNa divasammi / / 4653 // iha kecidAcAryAH kSetrAvagrahasya kAlapramANaM bruvate--yasmin divase te nirgatAstamevaikaM 15 divasamavagrahaH, tata UrdU rAtrAvavagraho vyavacchidyate / kecittu bhaNanti-ahorAtramavagrahaH, dvitIye'hni sUryodaye'vagraho vyavacchidyata iti bhAvaH / sUrirAha-dvAvapyetAvanAdezI, ayaM punarAdezaH-- yasyAM velAyAM nirgatAstAmeva velAM yAvadanyasmin divase'vagraho bhavati, tataH paraM vyavacchidyate / itthaM kAlataH pramANamuktam / kSetratastu sarvataH sakrozaM yojanamavagrahaH, tata Urddhamanavagraha iti // 4653 // khettammi ya vasahIya ya, uggahoM tahiM sehamaggaNA hoi / te vi ya purisA duvihA, rUvaM jANaM ajANaM ca // 4654 // ihAvagrahaH kSetre vA bhaved vasatau vA / yad indrakIlAdivarjitaM grAma-nagarAMdi tadiha kSetraM mantavyam , tatrAvagrahaM pratItya zaikSamArgaNA kartavyA, kasyA''bhavati ? kasya vA na ? iti vicArayitavyamityarthaH / yat punarindrakIlAdiyuktaM tadavagrahayogya kSetraM na bhavatItyakSetramabhidhIyate, 25 tatra vasativiSayA zaikSamArgaNA bhavati, sA copariSTAt kariSyate / kSetraviSayAM tAvat karoti"te vi ya" ityAdi, ye puruSAstatra kSetre pravrajyAM grahItumAyAtAste dvividhAH-eke rUpaM jAnanto'pare'jAnantaH // 4654 // idameva vyaktIkaroti jANaMtamajANaMtA, cauvvihA tattha hoti jaannNtaa| ubhayaM evaM sada, cautthao hoi jasakittiM // 4655 // ___ jAnanto'jAnantazceti zaikSA dvividhAH / tatra jAnantrastAvat caturvidhAH, tadyathA-ekaH zaikSo vivakSitakSetrasthitasyAcAryAdeH 'ubhayaM rUpaM zabdaM ca jAnAti, dharmakathAzravaNArthaM samAgato 1NA vidhayA / yathApratijJAtameva karoti-"ta vi ya" bhA0 // 20 30 Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1256 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [avagrahaprakRte sUtram 25 rUpeNa khareNa ca tamupalakSayatItyarthaH / dvitIyo rUpaM jAnAti na zavdam , tRtIyaH zabdaM na rUpam , caturthakaH punaryazaHkIrti jAnAti / yazaH-sarvadiggAminI prasiddhiH, saivaikadiggAminI kIrtiH, yazaupalakSitA kIrtiH yazaHkIrtiriti samAsaH / yastu rUpa-zabda-yazaHkIrtInAmekamapi na jAnAti so'jAnAna ucyate // 4655 // 5 atha dvitIyabhanamAdau kRtvA yathAkramamamUneva bhaGgAn vyAcaSTe uccAraceigAtisu, pAsati rUvaM viNiggayassego / rati uti Nito, kAsagamAdI suNati sadaM // 4656 // cautho puNa jasakitti, suNei saggAma-vasabhavAsI vA / ubhayaM rUvaM sadaM, kittiM ca Na jANate crimo|| 4657 // 10 uccArabhUmi-caityavandanAdiSu kAryeSu vinirgatasyAcAryAde rUpam ekaH' dvitIyaH zaikSaH pazyati na punaH khareNa jAnIte, upAzraye tasyAnAgamanAt / tRtIyastu zaikSaH 'karSakAdiH' karSakaH-kRSIvalastatprabhRtikaH sakalamapi divasaM kSetrAdau sthitvA 'rAtrau' pradoSe gRhamupAgacchan prabhAte ca bhUyo'pi nirgacchan dharmakathAyAH parivartanAyA vA zabdaM zRNoti na tu rUpamavalokate // 4656 // 15 caturthastu zaikSaH khagrAmavAsI prativRSabhagrAmavAsI vA dUrasthaH san na rUpaM pazyati na ca dharmakathAdizabdaM zRNoti, kintu lokamukhena teSAmAcAryAdInAM yazaHkIrtiM zRNoti / yastu 'caramaH' ajAnAnaH zaikSaH sa rUpa-zabdAtmakamubhayaM kIrti ca na jAnAti, paraM gRhavAsanirviNNatayA pravajyAM grahItumAyAtaH / evaM vAstavyazaikSaH paJcavidha uktaH // 4657 // vAyAhaDo vi evaM, paMcaviho hoi ANupuvIe / / eesiM sehANaM, patteyaM maggaNA iNamo // 4658 // 'vAtAhRto nAma' AgantukazaikSaH so'pi 'evameva' vAstavyazaikSavat paJcavidhaH 'AnupUrvyA' yathoktaparipATyA vaktavyaH / athaiteSAM dazAnAmapi zaikSANAM 'pratyeka' pRthak pRthag 'iyam' eteSu dvAreSu 'mArgaNA' vicAraNA bhavati / / 4658 // . tAnyeva dvArANyabhighitsuH zlokacatuSTayamAha avvAghAe puNo dAI, jAvajjIva praajie| paDhama-biiyadivasesuM, kahaM kappo u jANate // 4659 // jANAvie kahaM kappo, vatthavve vAtAhaDe ti ya / ujjU aNujue yA vi, kahaM kappo'bhidhAraNe // 4660 // egaggAme aticchaMte, kahaM kappo vihijate / duvihA maggaNA sIse, egavihA ya paDicchae // 4661 // paDisehiyavaccaMte, kahaM kappo vihijai / saMgAradiNNate yAvi, kahaM kappo vihijai // 4662 // 1 tadyathA-avvA bhaa0|| 20 2D Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 4656-64] tRtIya uddezaH / 1257 na vidyate vyAghAtaH-pravrajyAvinno yasya so'vyAghAtaH zaikSaH, pUrvasAdhupu kSetrAnnirgateSvapi pravrajyAM gRhNAti na punaH kAlakSepaM karotIti bhAvaH / "puNo dAiM" ti 'punaH' 'bhUyo'pi yadA kila te sAdhavaH samAyAsyanti tadA pravrajiSyAmi' iti kazcit zaikSo brUyAt / "jAkjIva pasajie" ti 'yadA yadA'haM pravrajitumabhilaSAmi tadA tadA navairnavaivighnairuttiSThamAnairyAvajjIvamahaM parAjitaH, ata eva me sAmpratamapi vyAghAta utthito yadevaM sAdhavo vihAraM kRtavantaH' iti / kazcid brUyAt / eSAM zaikSANAmekatare prathama-dvitIyadivasayoH pravrajitumupasthite 'jJAyake' rUpazabdAdijJe 'kathaM' kena prakAreNa 'kalpaH' pUrvasAdhusamIpapreSaNAdiko vidhividhIyate // 4659 // ___ tathA vAstavye vA vAtAhRte vA 'tvamasmAkaM nAbhavasiM' iti jJApite kathaM kalpo bhavet / / RjurnAma-ya AcAryAdiretAn zaikSAn pUrvasAdhusamIpe prahiNoti, tadviparIto'nRjuH, etayozcintA kartavyA / abhidhAraNam-ekamanekAn vA sAdhUna manasyAdhAya zaikSasya gamanam , tatra kathamA-10 bhAvyA-'nAbhAvyatAyAH kalpaH kriyate // 4660 // "egaggAme" tti yatra grAme kSetrikAH sthitAstatraiva kenApi dharmakathinA ko'pi mithyAdRSTirupazamitaH sa kasyA''bhavati ? / "aicchaMte" ti kamapyAcAryamabhidhAryAtikAmati vivakSitakSetramatItyAgrato gacchati zaikSe kathaM kalpo vidhIyate ! / tathA 'ziSye ziSyaviSayA 'dvividhA' sajJAtakA-'sajJAtakazaikSabhedAd dviprakArA mArgaNA bhavati / pratIcchake ca 'ekavidhA kevala-15 saMjJAtakaviSayA mArgaNA // 4661 // "paDisehiyavacaMte" ti bhagavatA pratiSiddham-lAnapraticaraNAvyAprataiH zaikSoM na pranAjanIyaH, ye tu taM pravrAjyAnyatra preSayanti taiH preSite tasmin gacchAntaraM vrajati kathaM kalpo vidhIyate ? / saGgAraH-saGketaH sa datto yasya zaikSasya sa saGgAradattaH, AhitAmyAderAkRtigaNatvAt ktAntasya paranipAtaH, tasminnapi kathaM kalpo vidhIyate ? iti / etat sarve nirUpaNIyamiti 20 dvArazlokacatuSTayasamAsArthaH // 4662 / / atha vistarArthaM bibhaNiSuH prathamato ye pUrvamubhayajJAdayaH puruSA uktAstadviSayakavakSyamANapreSaNabhedasaGgrahAyAha cattAri Navaga jANaMtagammi jANAvie vi cattAri / abhidhAraNammi ee, khittammi vipariNayA vA vi // 4663 // yaH pUrvamubhayajJa-rUpajJAdibhedAt caturdhA jJAyaka uktaH tatra pratyekaM catvAraH 'navakAH' preSaNa-25 viSayA navaprakArarUpA bhavanti / tathA yo'jAnAnaH san sAdhubhiH 'tvamasmAkaM nAbhavasi kintu pUrvasAdhUnAm' ityevaM jJApitastatrApi catvAro navakAH / abhidhAraNaM nAma-manasikaraNam, tataH kSetrikaM manasikRtya yadi ete' avyAghAtAdaya AgatAstadA vipariNatA api kSetrasvAmina evAbhAvyA iti sahAhagAthAsamAsArthaH // 4663 // athainAmeva vivarISuravyAghAtadvAramaGgIkRtya tAvadAha piyamappiyaM se bhAvaM, daTuM pucchitu tassa sAhati / kattha gatA te bhagavaM, puTThA va bhaNaMti kiM tehiM // 4664 / / 1degtA kriya. kA. bhA0 vinA // 2 degSaye vakSyamANabheda kAM // 80 -- Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1258 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [avagrahaprakRte sUtram 25 kSetrikeSu nirgateSu yo'sAvubhayajJaH zaikSaH saH 'pravrajAmi' ityabhiprAyeNAgato yAvadAgantukAn sAdhUna pazyati tataste sAdhavastasya priyamapriyaM vA bhAvaM prahasitamukhatayA dInamukhatayA vA dRSTyA pRcchanti-kimevaM prahRSTavadanazcintAparo vA dRzyase ? / evaM pRSTvA tena svasvarUpe kathite sati "sAhati" sadbhAvaM kathayanti, yathA---gatAste'nyatra vihAreNeti / yadvA sa khayameva pRcchet5 kutra gatAste bhagavantaH / evaM pRSTAH santo bhaNanti-kiM tairbhavataH prayojanam ? // 4664 // sa prAha pavyaihaM ti ya bhaNite, amugattha gayA vayaM ti dikkheuM / tesi samIvaM Nemo, Na ya vAhaNate tayaM so ya // 4665 // 'pravrajiSyAmyaham' iti tena bhaNite sAdhavo vadanti--te kSetrikA amukatra grAmAdau gatAH, 10 vayaM bhavantaM 'dIkSayitvA' pravrAjya teSAM samIpe nayAmaH, sa ca 'takam' anantaroktaM vacanaM 'na ca' naiva vyAhanti, na vikuTTayati-tatheti pratipadyate ityarthaH, eSo'vyAghAta ucyate // 4665 / / saMghADaga egeNaM, paMthuvaese va muMDie tiNNi / ii taruNa majjha there, ekeke tini nava ete // 4666 // tataH sAdhavastaM pravrAjya saGghATakena saha kSetrikANAmantike preSayanti 1, atha saGghATako na 16 pUryate tata ekaM sAdhuM sahAyaM dattvA mutkalayanti 2, tasyApyabhAve ekAkinamapi visarjayanti paraM panthAnamupadizeyuH 3, ete taruNasya trayaH prakArAH, madhyama-sthavirayorapyevameva pratyekaM trayaH, ete nava bhavanti 9 / eSa prathamo navakaH // 4666 // paDhamadiNe saggAme, ego Navago bitijae bitio| emeva paraggAme, paDhame bitie ya ve NavagA // 4667 // 20 eSaH 'ekaH' prathamo navakaH prathamadine svagrAme pratrAjya preSayatAM mantavyaH, dvitIye divase evameva dvitIyo navakaH, evaM khagrAme dvau navakAvuktau / paranAme'pi 'evameva' prathama-dvitIyadivasayodvau navako / evamete catvAro navakA muNDitaM preSayatAM bhavanti // 4667 // emeva amuMDissa vi, cauro NavagA havaMti kAyayA / emeva ya itthINa vi, NavagANa caukkagA duNNi // 4668 // 25 evamevAmuNDitasyApi preSyamANasya catvAro navakAH karttavyA bhavanti / evamete dve navaka catuSTaye puruSANAmukte / strINAmapyevameva dvau navakAnAM catuSko saGghATakA-''tmadvitIyAdibhiH prakAraiH karttavyau / atha kSetrikANAmantike na preSayanti kintu svayameva svIkurvanti tatazcatvAro gurukAH // 4668 // atha kimarthamamuNDitaM preSayanti ? iti ucyate sAgAriyasaMkAe, Nicchati ghicchaMti vA sayaM mA me / te va ada8 puNaravi, paJcehamamuMDito evaM // 4669 // __ sAgArikAH-sajJAtakAsteSAM zaGkayA-'mAmamI utpatrAjayeyuH' iti buddhyA svagrAme necchati sa zaikSaH pravajitum / yadvA amI sAdhavaH pravrAjya mA mAM grahIpyanti, yadi ca tAn sAdhUn 1degya vutte, amu' tAmA0 // Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 4665 -74] tRtIya uddezaH / 1259 na drakSyAmi tataH punarapyatraiva 'pratyeSyAmi' pratyAgamanaM kariSye iti buddhyA nAgantukairAtmAnaM muNDApayati, evamamuNDitaM preSayanti // 4669 // evaM tAvadubhayajJaviSayo vidhiruktaH, atha rUpajJAdiviSayaM tamevAtidizannAha - eseva ya Navagakamo, saddaM rUvaM va hoi jANaMte / jo puNa kitti jANati, Na te vayaM sissate tassa // 4670 // 5 eSa eva navakamaH zabdaM rUpaM ca jAnati zaikSe vaktavyaH, zabdajJe rUpajJe cetyarthaH / yaH punaH zaikSaH kIrttimeva jAnAti na rUpaM na vA zabdaM tasya 'ziSyate' nivedyate - te vayaM na bhavAmo yeSAM sakAze bhavAn pratrajitumAyAta iti // 4670 // tato brUyAt -- kiM va na kappara tubbhaM, dikkheDaM tesi taM Na amhaM ti / tattha vi so ceva gamo, NavagANaM jo purA bhaNito // 4671 // kiM vA yuSmAkaM dIkSayituM na kalpate ? / tataH sAdhubhirvaktavyam -- teSAmeva tvamAbhavasi nAsmAkam / evamukte yadyasau bhaNati - yadyevaM tarhi mAM pratrAjya tatra preSayata amuNDitaM vA visarja - yata; tatastatrApi sa eva 'gamaH' prakAro yaH saGghATakA -''tmadvitIyAdibhirbhedairniSpannAnAM navakAnAM purA bhaNitaH // 4671 // atha "abhidhAraNammi ee, khittammi vipariNayA vA vi" ( gA0 4663 ) iti pazcArdhaM vyAcaSTe -> vipariNayA vi jati te, amhe tujhaM bhaNaMta'laM tehiM / tahaviyA vite tersi, avvAhayamAdiyA hoMti / / 4672 // ye avyAghAtAdayo vAtAhRtAntA zaikSA atra prastutAste kSetrikamabhidhArya prathamamAgatA api kuto'pi tastaM prati vipariNatAH santo yadyAgantukAn bhaNanti - vayaM yuSmAkaM sakAze pravrajiSyAmaH 'alaM' paryAptaM 'taiH' pUrvasAdhubhiriti; 'tathA'pi' evaM bruvANA api 'te' avyAha - 20 tAdayaH 'teSAm' AgantukAnAM na bhavanti, kintu kSetrikasyaiveti // 4672 // jaM kalle kAyavvaM, pareNa ajeva taM varaM kAuM / ma akaluNahiao, na hu dIsaha AvayaMto vi // 4674 // 'yad' dIkSAgrahaNAdi kAryaM 'kalye' dvitIyadine nareNa karttavyaM tadadyaiva kartuM 'varaM' prazasyam, 1 etadantargata mavataraNaM bha0 nAsti // 10 gatamavyAghAtadvAram / atha "puNo dAI" ( gA0 4659 ) ti dvAramAha - ehiMti puNo dAI, puDhe sidvaMsi Iya bhaNamANA / bahudo se mANusse, aNusAsaNa Navaga taha caitra / 4673 // AgantukasAdhUnAM samIpe 'kutra gatAH ?' iti pRSTe tatastaiH 'ziSTe' 'amukantra gatAH' iti 25 kathite sa zaikSo brUyAt - "ehiMti puNo dAI" ti yadA te punaratrAgamiSyanti tadA pravrajiSyAmi "Iya" evaM bhaNan sa vaktavyaH - saumya ! 'bahudoSe' bahvantarAye mAnuSye mA pramAdaM kRthAH / evamanuzAsanaM kRtvA 'tathaiva' navakagamena preSaNaM karttavyam // 4673 // anuzAsanameva vizeSata upadarzayati - 15 30 Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1260 saniyukti-laghubhASya-vRttike vRhatkalpasUtre [avagrahaprakRte sUtram 25 yato mRtyuH 'akaruNahRdayaH' svabhAvAdeH kaThorAzayaH tathA kathamapyApanati yathA Apatannapi na dRzyate / uktaM ca zvaHkAryamadya kurvIta, pUrvAhne cAparAlikam / ko hi tad vetti kasyAdya, mRtyusenA''patiSyati // // 4674 // 6 tathA tUraha dhamma kAuM, mA hu pamAyaM khaNaM pi kuvvitthA / bahuviggho hu muhutto, mA avaraNhaM paDicchAhi // 4675 // bho bhavyAH ! tvaradhvaM dharma kartum , mA kSaNamapi pramAdaM kurudhvam / kutaH ? ityAha-bahavaHzUla-viSa-visUcikA-zastraghAtA-'midAhAdibhedAdaneke vighnAH-jIvitAntarAyA yatrAsau bahu10 vighnaH, huzabdo yasmAdarthe, apizabdasya cAnuktasyApi gamyamAnatvAd yasmAd muhUrto'pi bahuvighnaH, AstAM prahara-divasAdiH, ato mahAbhAga ! mA pravrajyAgrahaNe'parAlamapi pratIkSiSThAH / evamanuzAsanaM kRtvA caturbhirnavakaistathaiva preSaNIyam // 4675 / / ___ gataM "puNo dAI" ti dvAram / atha yAvajjIvaparAjitadvAramAha bahuso upaTTiyassA, vigghA uDhiti jajjiya jito mi / aNusAsaNa patthavaNaM, NavagA ya bhave samuMDiyare // 4676 // kSetrikANAM gamanavRttAntaM jJAtvA ko'pi zaikSo brUyAt-'bahuzaH' anekazaH pravrajyAgrahaNAyopasthito'ham , paraM vAraMvAraM vinA navanavA uttiSThante, ato "jajjiyaM" yAvajjIvamahaM virjito'smi, yadevaM te sAdhavo vihRtavantaH, ataH paraM teSu samAgateSu pravrajiSyAmi / evaM bruvANasyAnuzAsanaM kartavyam-bhadra ! sAmprataM tava cAritrAvArakakarmaNAmanudayo vartate, ato 20 mA pramAdIH, ko jAnAti bhUyo'pi teSAmudayo bhavet ?; AvazyakAbhihitazca (niyu0 gA0 832 patra 345-1) kUrmacarmadRSTAntastatpurataH prarUpaNIyaH / evamanuziSya prasthApanaM kartavyam / tatra ca tathaiva muNDitetarayoH pratyekaM catvAro navakA bhavanti / evaM prathamadvitIyadivasayoravyAhatAnAM kalpo vidhIyate // 4676 // atha "jJApite kathaM kalpo vAstavye vAtAhRte'pi ca" (gA0 4660) iti dvAramAha vAtAhaDe vi NavagA, taheva jANAvie ya iyare ya / emeva ya vatthavve, NavagANa gamo ajANate // 4677 // vAtAhRto dvidhA-jJApita itarazca / yaH kSetrikANAM yazaHkIrtimapi na jAnAti sa AgantukasAdhubhiH 'tvamasmAkaM nAbhavasi, ye gatAsteSAmevAbhavasi' iti sadbhAvAvagamaM kArito jJApita 1deg; carma bhA0 // 2 AvazyakAbhihitaH kurmacarmadRSTAnto'yam-"ego daho joyaNasayasahassavicchiNNo cammeNa Naddho / ega se majjhe chi9 jattha kacchabhassa gIvA mAyati / tattha kacchabho vAsasate vAsasate gate gIvaM pasAreti / teNa kaha vi gIvA pasAritA, jAva teNa chiDeNa NiggatA / teNa jotisaM diTT komudIe puppha-phalANi y| so Agato 'sayaNijjayANaM dAemi' ANettA savvato paloeti, Na pecchati / bhavi so, Na ya mANusAto // " 3degtAdInAM bhA0 De0 // 25 Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 bhApyagAthAH 4675-83] tRtIya uddezaH / 1261 ucyate, itarI nAma-yazaHkIrtijJaH / tatra jJApite 'itarasiMdha' vAtAhRte pravajitumAyAte tathaiva catvAro navakA bhavanti / vAstavyo'pi zaikSo yaH kSetrikANAM yazaHkIrtimapi na jAnAti tatrApi navakAnAM gama evameva mantavyaH / / 4377 // atha vAstavyo vAtAhRto vA yazaHkIrtimapi na jAnAti sa kIdRzo bhavet ? ucyate vatthavve vAyAhaDa, sevaga paratitthi vaNiya sehe ya / / savveteM ujugo appiNAi melAi vA jattha // 4678 // vAstavyo vA vAtAhRto vA yo rAjakulasevako yo vA paratIrthiko yazca vaNig ete asa. nihitatvena yazaHkIrtimapi gurUNAM na jAnIyuH, paraM prathamadvitIyadivasayoH prabajitumAyAtAste'pi kSetrikANAmAbhAvyAH / atha Rju-anRjudvAracintA kriyate-ya AcArya Rjurbhavati sa sarvAnapyetAn kSetrikANAmarpayati, yatra vA kSetrikA bhavanti tatra saGghATakAdibhiH prakAraiH 10 preSayitvA taiH saha mIlayati // 4678 // mAille bArasagaM, jANaga jANAvie ya cattAri / vatthavve vAyAhaDa, Na labhati cauro aNugdhAyA // 4679 // yastu 'mAyAvI' anRjuH sa na preSayati, tatra ca prakArANAM dvAdazakaM bhavati, taccAne vakSyate / tathA jJAyake jJApite ca samuditAzcatvAraH prakArA bhavanti, tadyathA-jJAyakaM prathamadivase na 15 preSayati 1, dvitIye tameva na preSayati, 2, evaM jJApitasyApi dvau prakArau / etairvakSyamANaizca prakArairvAstavyaM vAtAhRtaM vA'preSayatazcatvAro'nuddhAtA mAsAH, na ca tAn ziSyAn labhate, kulasthavirAdibhirbalAt kSetrikANAM dApyate ityarthaH // 4679 // athAtraiva prAyazcittavRddhimAha sattarattaM tavo hotI, tato chedo pahAvaI / chedeNa chiNNapariyAe, tao mUlaM tao dugaM // 4680 // 20 prAgiva (gA0 1558) draSTavyam // 4680 // prakAradvAdazakamAha taruNe majjhima there, taddiNa bitie ya chakkagaM ikaM / emeva paraggAme, chakaM emeva itthIsu // 4681 // purisitthigANa ete, do bArasagA u muMDie hoti / emeva ya sasihammi ya, jANaga jANAvie bhayaNA // 4682 // 25 taruNa-madhyama-sthavirAn pratyekaM taddivase dvitIyadine vA'preSayata ekaM prakAraSadakaM bhavati. etacca khagrAmaviSayam , paranAme'pi evameva prakAraSaTkam / sarve'pyete dvAdaza prakArAH puruSeSa bhaNitAH / evameva ca strISvapi prakAradvAdazakaM bhavati / / 4681 // __ ete dve dvAdazake puruSa-strINAM muNDitaviSaye bhavataH / evameva ca sazikhAke'pi zaikSe dvAdazakadvayam / tadevaM jJAyake jJApite ca pratyekaM "bhayaNa" ti bhanakavikalpAsteSAM catvAri 30 dvAdazakAni bhavanti // 4682 / / athavA avyAhae puNo dAti, jAvajIvaparAdie / taddiNa bIyadiNe yA, saggAmiyare ya bArasahA / / 4683 // Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1262 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [avagrahaprakRte sUtram 25 avyAhataH punarAgatapravrajito yAvajjIvaparAjitazceti trayaH zaikSAH / etAn tadine dvitIyadine vA'preSayataH prakAraSaTkam / etacca khagrAme 'itarasiMzca' paranAme bhavatIti kRtvA dvAbhyAM guNitaM dvAdazadhA bhavati // 4683 // atha Rju-anRjulakSaNamAha jANaMtamajANate, Nei va pesei vA amAillo / so ceva ujuo khalu, aNuato jo Na appeti // 4684 // jAnato ajAnato vA zaikSAn yo'mAyAvI sa kSetrikANAM samIpe khayaM nayati vA parahastena vA preSayati sa eva Rjuka ucyate / anRjustu so'bhidhIyate yo nArpayati na vA preSayati // 4684 // athaite vAstavyA vAtAhRtA jAnanto'jAnanto vA'nRjubhiH pravAjitAH kathaM pazcAt parijJAyante ? ucyate-snAnA-'nuyAnAdiSu yatra militAstatra kSetrikaiH kazcidanRjupra. 10 vrajito vAtAhRtaH pRSTaH-kathaM bhavAn pravrajitaH ?, sa bhaNati tubha ciya NIsAe, mi Agato dikkhito balA NehiM / amhe kimapavvaiyA, puTThA va Na te parikaheMsu // 4685 // yuSmAkameva nizrayA ahamAgataH amIbhizca balAd dIkSitaH, mayA bhRzamamI pRSTAstata ebhirAkhyAtam-vayaM kiM pravrajitA na bhavAmo yadevaM tAn mArgayasi ?; yadvA na te pRSTAH santaH 16 kimapyAkhyAtavantaH // 4685 // evaM rUpa-zabda-yazaHkIrtijJo vakti / yastu kIrtimapi na jAnAti sa brUyAt vAyAhaDo tu puTTho, bhaNAi amugadiNa amugakAlammi / etehiM dikkhito'haM, tumhe vi suNAmi tatthA''sI // 4686 / / tuzabdasya vizeSaNArthatayA yo vAtAhRto yazaHkIrterapyajJAyakaH sa pRSTo bhaNati-'amu90 kadine' pratipadAdau amuSmin kAle-mArgazIrSAdau mAse dIkSito'hametaiH, dIkSAnantaraM ca zRNomi, yathA-yUyamapi tatrAsIranniti // 4686 // emeva ya jasakitti, jANato jo ya taM Na jANAti / tassa vi taheva pucchA, pAvayaNI vA jadA jAto // 4687 // ___ evameva vAstavyo'pi yo yazaHkIrti jAnAti yazca tAM na jAnAti tasyApi tathaiva snAnAdau 26 yadA pRcchA kRtA bhavati tadA jJAyate / yadA vA'sau 'prAvacanikaH' bahuzruto jAtaH tadA khayameva jAnAti-nAhamamISAmAbhAvyaH // 4687 // evaM tAvat sacittaviSayo vidhiruktaH / athAcittAdiviSayaM tamevAtidizannAha emeva ya acitte, duvihe uvadhimmi mIsate ceya / pucchA apuvvamuvahiM, daTTaNa aNujubhUyANaM // 4688 // so evamevAcitte 'dvividhe' oghopagrahopadhibhedAda dviprakAre upadhau 'mizrake ca' sopadhikazaikSe vidhimantavyaH / kathaM punarasAvAbhAvyo'nAbhAvyo vA jJAyate ? ityAha- 'apUrva' sArataramupadhiM dRSTvA anRjubhUtAnAM teSAmantike pRcchA bhavati, kSetrikairayaM kadA kutra vA gRhItaH ?' ityevaM te praSTavyA iti bhAvaH // 438 // Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1263 bhASyagAthAH 4684-92] tRtIya uddezaH / evaM vAsAvAse, uDubaddhe paMtheM jattha vA ati / ___ savvattha hoti uggahoM, kesiMci patIvadiTuMto // 4689 // evaM varSAvAse Rtubaddhe vA vidhirmantavyaH / etacca sacittamaGgIkRtyoktam / acite tu varSAvAse vA Rtubaddhe vA mAsadvayaM divasapaJcakaM ca pUrvAvagraha iti, pathi vA vrajatAM yatra kApyAcAryastiSThati tatra sarvataH sakrozaM yojanamavagraho bhavati, tatrApyevameva sacittAdInAmAbhAvyA-'nAbhAvyavidhiravasAtavyaH / keSAzcidAcAryANAmayamabhiprAyaH--mArga gacchatAM pRSThato vA nAstyavagrahaH; ayaM cAnAdezaH / kutaH ? ityAha-pradIpadRSTAnto'tra bhavati / yathA hi pradIpaH sarvataH prakAzayati naikAmapi dizaM prakAzazUnyAM karoti, evamavagraho'pi sarvato bhavati, na kutracinna bhavatyapIti // 4689 // evaM tAvat kSetre sacittAdiviSayo vidhiruktH| athAkSetre tamevAtidizati 10 akkhitte vasadhIe, jANaga jANAvie vi emeva / ujugamaNujage yA, so ceva gamo havai tattha // 4690 // 'akSetre' indrakIlAdiyukte nagarAdau sakrozaM yojanamavagraho na bhavati, kintu tatra yasyAM vasatau yaH pUrva sthitastasyAM sacittAdikaM yadupatiSThate tat tasya Abhavati, na pazcAdAgatAnAm / tatrApi ya eva kSetre gama uktaH sa eva sarvo'pi jJAyake jJApite ca Rjuke'nRjuke ca 15 vaktavya iti // 4690 // atha "kathaM kalpo'bhidhAraNe" ( gA0 4660) iti nirvacannAha aNidiTTha saNNa'saNNI, gahitA-gahie ya oha scchNdo| NidiTTa liMgasahito, saNNI tasseva Na'NNassa // 4691 // 'abhidhAraNaM' pravrajyArthamAcAryAdermanasA saGkalpanam , tacca dvidhA-anirdiSTaM nirdiSTaM ca / 20 anirdiSTaM nAma-abhidhArayan kamapyAcArya vizeSato na nirdizati / sa cAbhidhArako dvidhA--- saMjJI asaMjJI ca / punarekaiko dvidhA-gRhItaliGgo'gRhItaliGgazca / eSa sarvo'pyoghataH-sAmAnyenAcAryavizeSamanirdizya vajan svacchanda AbhAvyo bhavati, yasyAntike pravrajati tasyaivAsau ziSya ityarthaH / nirdiSTaM punaH-abhidhAraNaM taducyate yatra 'amukasyAcAryasya samIpe pravajiSyAmi' iti nirdezaM karoti / eSo'pi dvidhA-saMjJI asaMjJI ca / bhUya ekaiko dvidhA-25 liGgasahito liGgarahitazca / tatra liGgasahitaH saMjJI yamAcAryamabhidhArya gacchati vipariNato'pi tasyaivAsau bhavati, nAnyasya // 4691 // niddiDhe assaNNI, gahiyA-'gahie ya agahie snnnnii| tasseva avipariNate, vipariNate jassa se icchA // 4692 // yo'saMjJI sa gRhItaliGgo agRhItaliGgo vA bhavatu, yastu 'saMjJI' zrAvakaH so'gRhIta-30 liGgaH ete trayo'pyavipariNate bhAve yaM nirdiSTamAcAryamabhidhArya gacchanti tasyaivAbhavanti / atha taM prati bhAvo vipariNatastato yasya sakAze teSAM prabajitumicchA tasyaiva te ziSyAH // 4692 // atha kiM kAraNaM liGgasahito bajati ? ityAda .... Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1264 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [avagrahaprakRte sUtram 25 cAriya-samudANahA, teNaga gihipaMta dhammasaDDA vA / eehi~ liMgasahito, saNNI va siyA asaNNI vA // 4693 // cArikaH-herikastadviSayA zaGkA mA bhUditi buddhyA liGgaM gRhItvA vrajati, tathA samudAnabhaikSaM tadartha liGgaM gRhAti, gRhItaliGgo hi sukhenaiva bhikSAmApnoti / stenA vA'pAntarAle gRhiprAntA dharmazraddhAlabo vA tiSThanti / etaiH kAraNaiH saMjJI vA asaMjJI vA sAdhusAmAcArInipuNo liGgasahitaH syAditi // 4693 // iha yo nirdizya vrajati sa ekamanekAn vA nirdizet / tatra yo anekAn nirdizati sa evaM saGkalpayati-'yo me pratibhAsiSyate tasya sakAze pravrajiSyAmi' tadviSayaM vidhimAha NegA uddissa gato, liMgeNa'pphAlito tu ekkeNaM / 10 daTuM ca acakkhussaM, NiddiTTa'NNaM gato tassa / / 4694 // anekAnAcAryAnuddizya liGgena sahito bahUnAM nirdiSTAnAmantike gataH / tatra caikena 'AsphAlitaH' sAdaramAbhASito yadi tamabhyupagatastadA tasyaivAsau ziSyaH / athAbhASito'pi tam 'acakSuNyam' anirdiSTaM dRSTvA nirdiSTamevAnyaM kamapyabhyupagatastadA tasyAbhavati // 4694 / / idameva savizeSamAha niviTThamaNidiDaM, anbhuvagaya liMgi no labhai aNNo / liMgI va aliMgI vA, sa cchaMdeNa aNidihro // 4695 // nirdiSTamanirdiSTaM vA AcAryamabhidhArya gacchan 'liGgI' liGgasahitaH zaikSo yamAcAryamabhyupagatastasyaivAbhavati, 'no' naivAnyastaM labhate / yastu 'anirdiSTaH' nAdyApi kamapyabhyupagataH sa liGgI vA bhavatu aliGgI vA saH 'chandena' yamabhirocayati tasyAbhavati // 4695 // 20 emeva asihasaNNI, NihiTThassuvagato Na aNNassa / abbhuvagato vi sasiho, jassicchati do va assaNNI // 4696 // yathA liGgasahitaH saMjJI nirdiSTAnAM bahUnAM madhye yamevAbhyupagatastasyaivAbhavati, evamevAzikhAko'pi saMjJI bahUn nirdizyAgato yasyaiva nirdiSTasyAntike 'upagataH' pravrajituM pariNatastasyaivAsau zipyo bhavati nAnyasya / yastu sazikhAkaH saMjJI sa kamapyabhyupagato'pi yadi pazcAd 25 vipariNatastadA yasyAntike pravrajitumicchati tasyAbhavati / "do va assaNi" ti 'dvau vA' azikhAka-sazikhAkalakSaNau yo asaMjJinau tAvapi pUrva kaJcanAbhyupagatau pazcAd vipariNatau khacchandena yadupakaNThe pravrajatastasyAbhAvyau // 4696 // ____ asyaivArthasya sukhAvabodhAya bhaGgakAnAha niddiTTa sani abbhuvagatetare aTTa liMgiNo bhNgaa| evamasihe vi sasihe, vi aTTha savve vi cauvIsaM // 4697 // kamapyAcArya nirdizya gacchan nirdiSTaH, 'saMjJI' zrAvakaH, 'abhyupagataH' pravrajituM pariNataH etaitribhiH padaiH "iyare" ti pratipakSapadasahitairaSTau bhanAH 'liGginaH' liGgasahitasya gacchato 1degkSAmavAmo bhA0 kA0 // Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 4693-45001 tRtIya uddezaH / 1265 bhavanti / tathAhi-nirdiSTaH saMjJI abhyupagataH 1 nirdiSTaH saMjJI anabhyupagataH 2 nirdiSTo'saMjJI abhyupagataH 3 nirdiSTo'saMjJI anabhyupagataH 4, anirdiSTapadenApyevameva catvAro bhanA labhyante, ete aSTau bhaGgA liGgina uktAH / azikhAke sazikhAke'pi caivameva pratyekamaSTau bhaGgA bhavanti / sarve'pyete mIlitAzcaturvizatirupajAyante // 4697 // eteSu vidhimAhapaDhama-biti-tatiya-paMcama-sattama-nava-terasesu bhaMgesu / / vippariNato vi tasseva hoi sesesu sacchaMdo // 4698 // prathama-dvitIya-tRtIya-paJcama-saptama-navama-trayodazeSu bhaGgeSu vipariNato'pi yaM nirdizyAgato yaM vA abhyupagatastasyaivAbhavati / 'zeSeSu' caturtha-SaSThA-'STama-dazamaikAdaza-dvAdaza-caturdazAdiSu caturvizAnteSu saptadazasu bhaGgepu 'svacchandaH' khecchA, yaH pratibhAti tasyaivAbhavatItyarthaH // 4698 // idameva vyaktIkurvannAha 10 savvo liMgI asiho, ya sAvato jassa anbhuvagato so| NihiTThasaNNiliMgI, tassevANabhuvagato vi // 4699 // so liGgI azikhAkazca zrAvako yasyAntike'bhyupagataH sa eva taM labhate / kimuktaM . bhavati?-yo liGgasahito'bhyupagataH sa nirdiSTo'nirdiSTo vA saMjJI asaMjJI vA bhavatu, yazcAzikhAkaH zrAvako'bhyupagataH so'pi nirdiSTo'nirdiSTo vA bhavatu, eSa sarvo'pi yamevAbhyu-16 pagato vipariNato'pi tasyaivAbhavati / etena prathama-tRtIya-paJcama-saptama navama-trayodazabhaGgAH sUcitAH / tathA yo liGgI nirdiSTaH saMjJI ca sa yadyapyanabhyupagatastathApi yameva nirdizyAgataH tasyaivAbhavati, na punarvipariNato'pyanyasya, anena dvitIyo bhaGgo gRhItaH / zeSeSu tu saptadazakhapi bhaGgeSu yatrAbhyupagatastatrAvipariNatastasyaiva, vipariNatastu khecchayA; yatra tu nAbhyupagatastatra vipariNato'vipariNato vA yathAkhacchandamAbhAvya iti // 4699 // 20 gataM "kathaM kalpo'bhidhAraNe" iti dvAram / athaikagrAme iti dvAramAha assannI uvasamito, appaNoM icchAi aNNahiM tassa / daNaM ca pariNae, uvasAmiteM jassa vA khittaM // 4700 // kenacid dharmakathinA kazcid 'asaMjJI' mithyAdRSTiH 'upazamitaH' pravrajyAbhimukhIkRtaH sa yAvad nAdyApi samyaktavaM pratipadyate tAvat pravrajan kSetrikasyAbhavati / atha samyaktvaM pratipannaH 25 tacca kSetramanyasyAcAryasya satkaM tato'sAvAtmana icchayA Abhavati; yadi kSetrikasyopatiSThate tatastasyaiva, athopazamayata upasthitastata upazAmayata eva, etau dvau muktvA'nyasya nAbhavati / "annahiM" ti atha 'anyatra' kSetrA bahirupazamitastadA tasyopazamakasyAbhavati / atha dharmakathinA'pi nopazAmitaH paramanyaM kamapyAcAryAdikaM dRSTvA khayameva pravrajyAyAM pariNatastato'sau kSetrAd bahirupazAntaH upazamina Abhavati, mUrcidarzanadvAreNopazamanakAriNa ityarthaH / atha kSetrAntarupa-30 zAntastato yasya satkaM kSetraM tasyAbhAvyaH // 4700 // amumevArtha savizeSamAha parakhitte vasamANo, aikamaMto va Na labhati asaNi / chaMdeNa puvvasaNNi, gAhitasammAti so labhati // 4701 // . Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1266 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ avagrahaprakRte sUtram 25 parakSetre mAsakalpena varSAvAsena vA vasan 'atikrAman vA' parakSetramagrato gantumanAstatrAvasthitaH 'asaMjJinam' apratipannasamyaktvaM svayamupazamitamapi na labhate / atha kaJcinmithyAdRSTiM samyaktvam AdizabdAdaNuvratAni vA grAhayitvA kSetrAntaraM gataH bhUyo'pyanyadA tadeva kSetramAyAtaH, sa ca prAgupazAmita idAnIM pUrvasaMjJI labhyate, tatastaM pUrvasaMjJinaM samyaktvAdigrAhitaM 'saH' 5 upazamakazchandena labhate / kimuktaM bhavati?-upazamikaM kSetrikaM vA yamasAvabhirocayati tasyAbhavati / evaM trayANAM varSANAmArato mantavyaH, triSu varSeSu pUrNeSu sa pUrvasaMjJI kSetrikasyaivAbhAvyaH, nopazAmayataH / Aha ca cUrNikRt-"tisu varisesu puNNesu khettiyassevAmavati, na uvasArmitassa" tti // 4701 // gatamekagrAmadvAram / atha 'atikrAman'dvAramAha ___ maggaMtoM annakhitte, abhidhAraMto u bhAvato tassa / khittammi khittiyassA, bAhiM vA pariNato tassa // 4702 // zaikSaH kaJcidAcArya mArgayan vrajati, tasya ca 'anyakSetre' parakIyakSetrAbhyantare pathi gacchataH kazcid dharmakathI militaH, sa yadyAkarSaNahetostasya dharma kathayati tadA yamAcAryamabhidhArayan vrajati tasyAbhavati, na kathayataH / atha 'bhAvataH' khabhAvAdeva kathayati tatastasya dharmakathi kasyAbhavati / tuzabdo vizeSaNe, sa caitad vizinaSTi-yadi kSetrAbhyantare svabhAvataH kathayati 16 tataH kSetrikasyAbhAvyaH, atha kSetrAda bahistato dharmakathinaH / athAntarA'ntarA tasya bhAvaH pariNamate nivartate ca tataH kSetre 'pariNataH' pravrajyAbhimukhIbhUtaH kSetrikasyAbhavati, bahistu pariNataH 'tasya' kathayata AbhAvya iti // 4702 // idameva vyAcaSTe abhidhAriMto vaccati, pucchittA sAha vaccato tassa / parisAgato va kahaI, kaDhaNaheuM na taM labhati // 4703 // 20 kazcidAcAryamabhidhArayan zaikSo vrajati, tasya ko'pi sAdhuH pathi gacchan militaH, tena ca pRSTaH--amuka AcAryaH kutrA''ste ?; sAdhurAha-kiM tena bhavataH prayojanam ?; sa prAha-tasyAntike pravrajitukAmo'ham ; evaM pRSTvA tasya vrajata evAkarSaNahetoH "sAha" ti dharma kathayati / yadvA grAme kApi parSadantargatasya dharma kathayata upasthitastato vanditvA tathaiva khAbhiprAye kathite sa AkarSaNahetorvizeSato dharma kathayati, kathite ca yadyasau prabajitumabhilapati tato 25 na taM zaikSaM labhate, abhidhAritAcAryasyaiva sa Abhavati // 4703 // ujju kahae pariNataM, aMto khittassa khittio labhai / khicabahiM tu pariNayaM, labhatuju kahI Na khalu mAdI // 4704 // athAsau 'kathakaH' dharmakathI RjukaH sadbhAvataH kathayati nAkarSaNahetoH, sa ca pravrajyAyAM pariNataH tataH kSetrAntaH pariNataM kSetriko labhate, kSetrabahiH pariNataM tu Rjuko dharmakathI labhate 30 na khalu 'mAyI' mAyAvAn // 4704 // pariNamai aMtarA aMtarA ya bhAvo Niyattati tato se / khittammi khettiyassA, bAhiM tu pariNato tassa // 4705 // 1 kahayati, kadeg tAbhA0 // Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 4702-10] tRtIya uddezaH / 1267 athAntarA'ntarA tasya bhAvaH pravrajyAM prati pariNamate nivarcate vA tataH kSetre pariNataH kSetrikasyAbhavati bahistu pariNataH 'tasya' dharmakathina AbhavatIti // 4705 // gatam 'ati. krAman'dvAram / atha "dvividhA mArgaNA ziSye ekavidhA ca pratIcchake" (gA0 4661) iti yaduktaM tatra pratIcchakaviSayAM tAvadekavidhAM kevalasajJAtakaviSayAM mArgaNAmAha mAyA piyA va bhAyA, bhagiNI putto taheva dhUtA ya / / chappe nAlabaddhA, sese paMbhavaMti AyariyA // 4706 / / mAtA pitA bhrAtA bhaginI putrastathaiva duhitA ca, SaDapyete'nantaravallImadhikRtya nAlabaddhA mantavyAH / ete cAbhidhArayantaH pratIcchakasyAbhavanti / upalakSaNamidam , tena paramparAvallIbaddhA api vakSyamANAH SoDaza janA abhidhArayantastasyaivAbhavanti / zeSAstu-ye nAlabaddhA na bhavanti teSu AcAryAH prabhavanti, na pratIcchakaH // 4706 // 10 idameva vyaktIkurvan paramparAvallI pratipAdayati mAummAyA ya piyA, bhAyA bhagiNI ya eva piuNo vi / bhAtAdiputta-dhUtA, solasagaM cha ca bAvIsaM // 4707 / / bAvIsa labhati ee, paDicchao jati ya tamabhidhAratI / abhidhAramaNamidhAre, NAyamaNAtetare Na lame // 4708 // 16 mAtuH sambandhino mAtA pitA bhrAtA bhaginI ceti catvAro janAH 4, pituH sambandhino'pyevameva catvAro janAH 8, "bhAyAiputta-dhUya" ti bhrAtuH sambandhI putro duhitA ceti janadvayam 10, AdizabdAd bhaginyA apyapatyaM bhAgineyo bhAgineyI ceti dvayam 12, putrasyApatyaM pautraH pautrI ceti dvayam 14, duhiturapatyaM dauhitro dauhitrI ceti dvayam 16, sarvasaGkhyayA SoDazakaM bhavati / SaT cA'nantaravallIjanA atra prakSipyante, tato dvAviMzatirbhavati // 4707 / / 20 dvAviMzatimapyetAn janAn pratIcchako labhate yadi ca 'taM' pratIcchakam 'abhidhArayanti' manasi kurvanti, anabhidhArayantastu te'pyAcAryasyaivAbhAvyA iti bhAvaH / itare-uktavyatiriktAstAnabhidhArayato vA anabhidhArayato vA jJAtakAn vA'jJAtakAn vA pratIcchako na lbhte||4708|| atha ziSyaviSayAM dvividhAM mArgaNAmAhanAyagamaNAyagA puNa, sIse abhidhAramaNabhidhAre ya / 25 dokkhara-kharadiTuMtA, savve vi bhavaMti Ayarie // 4709 // dvividhA mArgaNA nAma-ye ziSyasya 'jJAtakAH' khajanA ye ca 'ajJAtakAH' akhajanAste tamabhidhArayanto vA'nabhidhArayanto vA sarve'pyAcAryasyAbhavanti na ziSyasya / kutaH ? ityAha'yakSara-kharadRSTAntAt' "dAseNa me kharo kIo, dAso vi me kharo vi me|" iti nidarzanAt // 4709 // atha "paDisehiya vacaMte kahaM kappo vihijjai" (gA0 4662) iti dvAraM 30 nirUpayannAha puvvuppannagilANe, asaMtharaMte ya caugurU chaNhaM / vayamANa egeM saMghADae ya chappete Na ubhaMti // 1710 // Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1268 saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ avagrahaprakRte sUtram 25 ekatra grAme gacchaH sthitaH, teSAM ca glAna utpannaH, tatpraticaraNe sAdhavo vyApRtAH santaH sarve'pi bhikSAmaTituM na prabhavanti, tatazcAsaMstaraNaM saJjAtam / evaM glAne pUrvotpanne saMstaratAM zaikSa upasthitaH, te ca glAnakAryavyApRtatayA zaikSaM varttApayituM na pArayanti, ato bhagavadbhiH pratiSiddham -- na taiH zaikSo dIkSaNIyaH, yadi dIkSayanti tatazcaturgurukAH / atha lobhadoSeNA5mISAM SaNNAM prakArANAmanyatareNa preSayanti - " vayamANa" ityAdi, taM zaikSaM muNDayitvA 'ja tvamekAkyevAmukAcArthasannidhau' iti vadanto visarjayanti yadvA tasyaikaM kamapi sahAyaM saGghATakaM vA samarpayanti, ete trayaH prakArA muNDitasya bhavanti; amuNDitasyApyeta eva trayaH; ete SaDapi taM zaikSaM na labhante, SaDbhiH prakAraiH preSayanta ityarthaH / yeSAM samIpe preSayanti teSAmevAsau ziSyaH // 4710 // athAtmasamIpe sthApayanti tata ime doSA::-D 10 Ayariya - gilANe gurugA, sehassA akaraNammi caulahugA / paritAvaNaNiphaNNaM, duhato bhaMge ya mUlaM tu // 4711 // zaikSaM pravrAjya tadvaiyAvRtyavyAkulAH santo yadyAcAryANAM glAnasya vA vaiyAvRtyaM na kurvanti caturgurukAH / atha zaikSasya na kurvanti caturlaghukAH / atha glAnAdInAmanAgADhamAgADhaM vA paritApanA bhavati tatastanniSpannam / "duhato bhaMge ya" tti zaikSasya yadunniSkramaNaM glAnasya yad 15 maraNam eSa dvidhA bhaGga ucyate tatra mUlaM bhavati // 4711 // atha dvitIyapadamAha- saMtharamANe pacchA, jAyaM gahite va paccha gelannaM / apAie pavvaie, saMghADege va vayamANe // 4712 // iha gacche glAno vidyate paraM nAgADhaM glAnatvam, tataH saMstarati taiH zaikSamapi varttApayitumAcAryANAmapi kartumevaM pravrAjitaH zaikSaH, pazcAcca glAnatvamAgADhaM samajani, tatrodvartana-pariva20 rttanAdivyApRtA eke tAvad bhikSAM na hiNDante, yespi hiNDante te'pi na zaknuvanti sarveSAma paryAptamAnetum, evamasaMstaraNaM jAtam ; yadvA mUlata eva glAnatvaM pUrvaM nAsIt kintu pazcAcchaikSe 'gRhIte' patrAjite sati' glAnatvamutpannaM tato'sau SaGgiH prakAraiH preSaNIyaH / tadyathA - 'apratra - jitaH ' muNDitaH, 'pratrajitaH ' muNDitaH / eSa dvividho'pi tridhA - saGghATakena ekasAdhunA "vayamANe" tti ekAkI vrajeti bruvANaiH, ekAkitvenetyarthaH // 4712 // 25 atha "saMtharamANe pacchA jAyaM" ti padaM vizeSato vyAcaSTe nAgADhaM pauNissara, acireNaM taM ca jAyamAgADhaM / sehaM vaTTAve, Na taraMti gilANa kiccaM ca / / 4713 // pUrvamanAgADhaM glAnatvaM bhavet, tataH zaikSe upasthite cintitam -- acireNaivAyaM glAnaH praguNIbhaviSyati; tataH zaikSe pratrAjite tad glAnatvamAgADhaM jAtam, tataste zaikSaM varttApayituM 30 glAnakRtyaM ca karttuM samakameva "na taraMti" na zaknuvanti, ato'nyeSAM samIpe preSayantaH zuddhAH // 4713 // apaDicchaNetaresiM, jaM sehaviyAvaDA u pAvaMti / 1 etadantargatamavataraNaM bhA0 nAsti // 2 atra dvideg bhA0 kAM0 // 3 degti tadutpa' bhA0 // Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 4711-18] tRtIya uddezaH / 1269 taM ceva puvvabhaNiyaM, paritAvaNa-sehabhaMgAi // 4714 // itare nAma-yeSAM samIpe preSyate yadi te na pratIcchanti tadA caturgurukAH, yacca te zaikSavyApRtAH prApnuvanti tanniSpannaM teSAmapratIcchatAM prAyazcittam / kiM punastad yat te prApnuvanti ? ityAha-tadeva pUrvabhaNitaM paritApana-zaikSabhaGgAdikamatra doSajAtaM mantavyam / kimuktaM bhavati?glAno'praticaryamANaH paritApyeta, zaikSo vaiyAvRtye'vidhIyamAne pratibhajyeta, AdizabdAdcha glAnasya maraNaM vA bhavet // 4714 // saMkhaDie vA aTThA, amuMDiyaM muMDiyaM va pesaMtI / vayamANe ega saMghADae ya chappaeN na labhaMti // 4715 // saGkhaDi:-prakaraNaM tasyA vA'rthIya manojJAhAralampaTatayA kvApi grAme vrajantaH sAgArikamiti kRtvA zaikSamamuNDitaM muNDitaM vA preSayanti / tatrApi "vayamANi" tti ekAkitayA preSaNena ekasA- 10 dhunA saGghATakena ca SaT prakArA bhavanti / etaiH SaDbhirapi preSayanto na labhante // 4715 // idameva vyAkhyAti hohiMti NavaggAI, AvAha-vivAha-pavvayamahAdI / __ sehassa ya sAgariyaM, viddAhiti mA va pesiti // 4716 // iha zaikSaH keSAzcidupasthitaH, tatra ca AvAha-vivAha-parvatamahAdIni prakaraNAni 'navAgrANi' 15 pratyAsannAni bhaviSyanti / AvAhaH-vadhvA varagRhAnayanam , vivAhaH-pANigrahaNam , parvatamahaH pratItaH, AdizabdAt taDAga-nadImahAdiparigrahaH / zaikSasya ca tatra 'sAgArikam' utpravrAjanabhayam , yadvA yatheSa zaikSo'tra sthAsyati tadA saGkhaDibhojanagRddhaH 'mA vidrAsyati' mA vina yati, yadi ca vayamanenaiva saha gacchAmastataH saGkhaDeH sphiTAmaH ata enamanyatra preSayAma iti vicintya SabhiH prakArestaM preSayanti na ca labhante, yeSAmantike preSayanti teSAmevAsAvA- 20 bhavatIti // 4716 // gataM 'pratiSiddhe vrajati kathaM kalpo vidhIyate ?' iti dvAram / samprati 'saGgAradatte kathaM kalpo vidhIyate ?' (gA0 4662) iti dvAramAha gihiyANaM saMgAro, saMgAraM saMjate karemANe / __ aNumoyati so hiMsaM, pavvAvitoM jeNa tasseva // 4717 // gRhiNAM sambandhI yaH 'saGgAraH' 'yuSmadantike'smAbhiriyataH kAlAdUrddha pravrajyA grahItavyA' 35 iti saGketastaM pratIcchan saMyataH vayaM ca taiH sArddha 'saGgAraM' 'ahamamusmin dine yuSmAn pravAjayiSyAmi' iti lakSaNaM kurvan 'hiMsAM' yAvadasau na pravrajati tAvantaM kAlaM SaTkAyavirAdhanAlakSaNAmanumodayati / sa ca zaikSastaM prati vipariNato yena pravrAjitastasyaivAbhavati na sake. tadAyina iti // 4717 / kiJca vippariNamai sayaM vA, parao osaNNa aNNatitthI vA / mottuM vAsAvAsaM, Na hoi saMgArato iharA // 4718 // saGketakaraNAnantaraM sa zaikSaH svayaM vA vipariNamati, 'parato vA' pareNa-khajanAdinA sa vipa1degmpaTAH kA bhA0 // Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 1270 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [avagrahaprakRte sUtram 25 riNAmyeta, avasannavihAriSu vA pravrajet , anyatIrthako vA bhavet ; ato varSAvAsaM muktvA 'itarathA' puSTAlambanaM vinA saGgAro na pratIcchanIyo na vA karttavyaH // 4718 // kimarthaM punaH saGgAramasau karoti ? ityAha saMkhaDi saNNAyA vA, khittaM mottavyayaM va mA hojaa| ____eehi~ kAraNehiM, saMgAra kareMteM caugurugA // 4719 // saGkarDistatra grAme upasthitAnAM parihattuM na zaknoti, sajJAtakA vA tasya tatra bhUyAMsaMsteSAmAgrahAt tadAnIM na zaknoti gantum , kSetraM vA tadatIvasnigdha-madhurAhArAdilAbhasampannaM zaikSasya ca tatra sAgArikam atastad moktavyam mA bhUt , 'etaiH' evamAdibhiH kAraNaiH zaikSasya saGgAraM yaH karoti tasya caturguru // 4719 // atha gRhasthAH kimartha saGgAraM kurvanti ! ityAha riNa vAhiM mokkheu, kuDuMba vittiM vaticchite gimhe / emAdiaNAutte, kariti gihiNo u saMgAraM // 4720 // RNaM vA vyAdhi vA 'mokSayitum' apanetum , kuTumbasya vA pazvAnnirvahaNayogyAM vRtti sampAdayitum , yadvA grISmastadAnImatikrAnto varSAvAsa AyAtaH, evamAdibhiH kAraNaiH anA yukte-akSaNikatAyAM gRhiNaH saGgAraM kurvanti // 4720 // 15 atha dvitIyapadena saGgAre pratIpyamANe AbhAvyavidhimAha agaviTTho miti ahaM, labbhati asaDhehi vippariNato vi / coyaMta'ppAheti va, te vi ya NaM aMtarA gaMtuM // 4721 // sanAre kRte yadi 'azaThaiH' glAnAdikAryavyApRtaiH sa zaikSo na gaveSitastadA'sau 'agaveSitaH' 'naikamapi vAramahamamIbhirgaveSitaH' iti buddhyA vipariNato'pi labhyate, teSAmevAbhavatItyarthaH; 20 paraM te'pi sAdhavastamantarA'ntarA gatvA 'nodayanti' saGketasmAraNApurassaraM zikSayanti, atha khayaM gantuM na prabhavanti tataH "appAheMti" sandezaM tasya preSayanti // 4721 // evaM khalu acchinne, chinne velA taheva divasehiM / velA puNNamapuNNe, vAghAe hoi caubhaMgo // 4722 // __evaM tAvad 'acchinne' aniyate saGgAre vidhiruktaH, yastu chinnaH saGgArastatra vidhirabhidhI25 yate-chinno nAma kSetrataH kAlatazca pratiniyataH / kSetrato grAma-vanakhaNDAdau pravrajyAdAnArthaM bhavadbhiH samAgantavyam , kAlato velayA divasaimAsaizca pratiniyataiH / tatra ca "velA puNNamapuNNe" ti velayA upalakSaNatvAd divasaizca pUrNe'pUrNe vA saGgArakAle vyAghAto bhavet , tatra ceyaM caturbhaGgI-kAlaH pUrNo nirvyAghAtaM ca prAptAH, kAlaH pUrNaH paraM vyAghAtaH saJjAtaH, kAlo'dyApyapUrNaH paraM nirvyAghAtaM tatra prAptAH, kAlo'pyapUrNo vyAghAto'pi jAta iti 4 / 30 athavA anyathA caturbhaGgI-saMyatasya vyAghAto na gRhasthasya, gRhasthasya vyAghAto na saMyatasya, dvayorapi vyAghAtaH, dvayorapi na vyAghAtaH // 4722 // tatra saMyatasya vyAghAte vidhimAha maMdahigA te tahiyaM ca patto, jati maNNate te ya sahA Na hoti / 1degDiH kApyupasthideg bhaa0|| 2 degsteSAM pratibandhAna zadeg bhA0 // 3degrapi cAvyA bhA0 // Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 4719-28) tRtIya uddezaH / 1271 so labbhatI aNNagato vi tAhe, dappaTTiyA je Na u te labhaMtI // 4723 // ___ yatra grAmAdau saGketaH kRta AsIt tatra sa zaikSaH prAptaH sAdhavastu na prAptAH, tato yadyevaM manyate-'mandArthinaste madviSaye, mandaprayojanA ata eva nAyAtAH' iti buddhyA vipariNataH, te ca sAdhavo yadi 'zaThAH' vajikAdipratibandhayuktA na bhavanti, glAnAdikAryavyAptatayA nAyAtA iti bhAvaH tataH sa zaikSaH 'anyagato'pi' anyamAcAryamabhyupagato'pi taiH sAdhubhirlabhyate / ye tu darpataH sthitAste naiva taM labhante, yena pravrAjitastasyaivAsau ziSya iti // 4723 // paMthe dhammakahissA, uvasaMto aMtarA u annassa / abhidhAriMto tassa u, iyaraM puNa jo u pavvAve // 4724 // yadyasau yena sAdhunA saGketo dattastadabhimukhaM prasthitaH pathi gacchan antarA'nyasya dharmakathinaH samIpe dharmakathAmAkaryopazAntaH, sa ca yadyabhidhArayan gacchati tadA tasyaiva' abhidhAri-10 tasyAbhavati / itaraH punaH-anabhidhArayitA taM yo dharmakathI pravrAjayati tasyAbhavati // 4724 // idameva vyAcaSTe puNNehiM pi diNehiM, uvasaMto aMtarA u aNNassa / - abhidhAriMto tassa u, iyaraM puNa jo u pavAve // 4725 // pUrNaiH apizabdAdapUrNairapi divasaiH 'antarA' pathi vartamAno'nyasya sakAze upazAntaH san / / yadyabhidhArayati 'pravrajAmi tAvadahamamISAM samIpe, paraM pUrveSAmevAhaM ziSyaH' evamabhidhArayan tasyaiva pUrvAcAryasyAbhavati / itaro nAma yaH pUrveSAM vipariNatastaM yaH pravrAjayati tasyaiva sa ziSyaH // 4725 // niyamapradarzanArthamidamAha NhANAdisamosaraNe, daTTaNa vi taM tu pariNato aNNaM / tasseva so Na purime, emeva pahammi vaccaMte // 4726 // khAnAdau samavasaraNe 'taM' pUrvAcAryaM dRSTvA'pi yadyanyameva 'pariNataH' pratipannastadA tasyaivAsau ziSyo na pUrvasya / evameva pathi vrajatAmapyAbhAvyA-'nAbhAvyavidhiravagantavyaH // 4726 // atha kaH saMyatasya gRhasthasya vA vyAghAto bhavati ? ityAha gelana teNaga nadI, sAvaya paDiNIya vAla mahi vaasN| ii samaNe vAghAto, mahigAvajo u sehassa // 4727 // 25 glAnatvaM tasya sAdhorutpannam , stenakA vA antarAle dvividhAH, nadI vA pUrNA, 'zvApadA vA' vyAghrAdayaH pathi tiSThanti, pratyanIko vA taM praticarannAste, 'vyAlAH' sarpAste vA pathi gacchantaM janaM dazanti, mahikA vA varSa vA patitumArabdham, "iya" evaM zramaNe vyAghAtaH sambhavati / zaikSasyApi mahikAvarjaH sarvo'pyeSa eva vyAghAto vaktavyaH // 4727 // pUrva khayaM vipariNatamAzritya vidhiruktaH, athAnyena vipariNAmitasya vidhimAha- 30 vippariNAmiyabhAvo, Na labbhate taM ca No viyaannaamo|| vippariNAmiyakahaNA, tamhA khalu hoti kAyabbA // 4728 // 1 puNNA-'puNNa diNehi, tuvasaMto tAbhA0 // Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1272 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [avagrahaprakRte sUtram 25 vipariNAmitaH -vivakSitAcAryAducArito bhAvo yamya ra vipariNAmitabhAvaH, evaMvidhaH zaikSo na labhyate, vipariNAmakasya nAbhavatIti bhAvaH / ziSyaH prAha-'tameva' vipariNAmanaM tAvad vayaM na vijAnImaH / sUrirAha--yata evaM bhavato jijJAsA tasmAd vipariNAmanaM vipariNAmitaM tasya kathanA-prarUpaNA karttavyA bhavati // 4728 // tAmevAha diTTamadiTTa videsattha gilANe maMdadhamma appsute|| Nipphatti Natthi tassA, tivihaM garahaM va se jaNati // 4729 // zaikSaH kamapyAcAryamabhidhArya gacchan mArge kamapi sAdhuM dRSTvA pRcchati-amuke AcAryA bhavadbhiH kadAcid dRSTAH ? utAho na dRSTAH ?; evaM pRSTe sa sAdhurvipariNAmanabuddhyA bhaNatikiM taiH kariSyasi ?; zaikSaH prAha-pravrajitukAmo'haM teSAM samIpe; evaM zrutvA sAdhudRSTAnapi 10 tAn 'na mayA dRSTAH' iti, athavA khadezasthAnapi bhaNati 'videzasthAste' / evamaglAnAnapi 'glAno'sau, braja tvamapi tasya dvitIyaH'; athavA bravIti-yastasya pArthe pravrajati so'vazyaM glAno glAnavaiyAvRtye vA nityaM vyApto bhavati / athavA mandadharmANaste, tataH kiM tava mandadharmatA rocate? / yadvA'sAvalpazrutaH, tvaM ca grahaNa-dhAraNAsamarthastasya pArzve gataH kiM kariSyasi ?, tvameva vA taM pAThayiSyasIti / athavA tasya ziSyANAM niSpattireva nAsti, yaM 15 pravrAjayati sa sarvo'pi pratibhajyate mriyate veti / 'trividhAM vA' mano-vAk-kAyabhedAda jJAnadarzana-cAstribhedAd vA triprakArAM gahIM vakSyamANarItyA yadasau karoti sA vipariNAmanA mantavyA / enAM kurvatazcaturgurukam , na ca taM zaikSaM labhate, ato naivaM kathanIyam, kintu dRSTAdipadeSu sadbhAvaH kathanIyaH // 4729 // katham ! ityAha jai puNa teNa Na diTThA, Neva suyA pucchito bhaNati aNNe / 20 jati vA gayA videsaM, to sAhai jattha te visae // 4730 // yo'sau zaikSeNa pRSTastena yadi te sUrayo na dRSTAH naiva zrutAstataH pRSTaH san bhaNati-ahaM na jAnAmi, 'anyAn' aparAn sAdhUna pRccha / atha jAnAti tato yathAvat kathanIyam / yadi videzaM gatAstato yatra 'viSaye' deze te varcante taM kathayati / atha nAlyAti hInAdhikaM vA''khyAti tato vipariNAmanA bhavati / / 4730 / / / sesesu u sambhAvaM, NAtikkhati maMdadhammavajesu / gRhayate sambhAvaM, vippariNati hINakahaNe vA // 4731 // 'zeSeSu' glAnAdiSu padeSu mandadharmavarjeSu sadbhAvaM nAkhyAti, yadyapyasau glAno'lpazruto vA ziSyaniSpattirvA tasya nAsti tathApi tanna kathanIyam / yastu mandadharmA pArzvasthAdistatra sadbhAvaH kathanIyaH, mA saMsArapAragantukAmaH sutarAM saMsAre patiSyatIti kRtvA / yastu jJAna-darzana-cAri30tra-tapaHsampanno vAdI dharmakathI saGgrahopagrahakArI tadviSayaM sadbhAvaM yadi 'gUhayati' apalapati hInakathanaM vA karoti, adhikamapyanyAcAryebhyo hInaM kRtvA kathayatItyarthaH, eSA vipariNAmanA mantavyA // 4731 // atha trividhAM gahA~ vyAcikhyAsustatvarUpaM tAvadAha1degnapi glAnAnasau vakti, 'baja mo0 // Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 4729-35] tRtIya uddezaH / 1273 sIsokaMpaNa garihA, hattha vilaMbiya aho ya hakAre / velA kaNNA ya disA, acchatu NAmaM Na ghettavvaM // 4732 // gardA nAma zaikSeNa pRSTaH san zIrSAvakampanaM karoti, hastau vA dhunIte, vilambitAni vA karoti-hastau vauSThau vA vilambayatItyarthaH, yadvA bravIti-aho ! pravrajyA aho! pravrajyA, hAkAraM vA karoti-hA! hA ! kaSTaM yadevaM naSTo lokaH, "vela" tti nAmApi tasya na vartate'syAM / velAyAM grahItumiti, karNau vA tadIyanAmagrahaNe sthagayati, yasyAM vA dizi sa tiSThati tasyAM na sthAtavyamiti bravIti, upalakSaNatvAd akSiNI vA nimIlayati, yadvA nAmApi tasya nirannairna grahItavyam, ata AstAmetadviSayaM pRcchAdikamiti / / 4732 // nANe daMsaNa caraNe, sutte atthe ya tadubhae ceva / aha hoti tihA garahA, kAyo vAyA maNo vA vi // 4733 // 10 jJAne darzane cAritre ceti trividhA gardA bhavati-tatra jJAnagardA nAma naTapaThiteneva kiM tadIyena jJAnena ?, darzanagardA tu mithyAdRSTinAstikaprAyo'sau, cAritragardA sAticAracAritro'cAritrI vA'sau / athavA sUtre'rthe tadubhaye ceti trividhA gardA-tatra sUtraM tasya zaGkita-skhalitam artha punaravabudhyate 1, yadvA'rtha nAvabudhyate sUtraM punarAgacchati 2, ubhayamapi vA tasyAvizuddhaM na jAnAti vA kimapIti 3 / athavA kAya-vAG-manobhedAt tridhA gardA-tatra kAyagardA teSA-15 mAcAryANAM zarIraM huNDAdisaMsthAnaM virUpaM vA, vAggIM manmanaM kAhalaM vA te jalpanti, manogardA na teSAM tathAvidhamUhA-'pohapATavaM na vA grahaNa-dhAraNAsAmarthya miti / 'atha' eSA trividhA gardA bhavati // 4733 // prakArAntareNa garhAmevAha pavvayasi Ama kassa, tti sagAse amugassa niddiddheN| AyaparAdhigasaMsI, uvahaNati paraM imehiM tu // 4734 // ko'pi zaikSaH kenApi sAdhunA pRSTaH-pravrajasi tvam ; sa prAha-Amam ; 'kasya sakAze ?" iti pRSTaH san bhUyo'pyAha-amukasyAcAryasya samIpe, evaM 'nirdiSTe' ukte sa sAdhurAtmAnaM parasmAdadhikaM zaMsitum-AkhyAtuM zIlamasyetyAtmaparAdhikazaMsI paramamIbhirvacanairupahanti // 4734 // tadyathAabahussutA'visuddhaM, adhachaMdA tesu vA vi sNsriNg| .25 osannA saMsaggI, va tesu ekekae dunni // 4735 // ___ ahaM bahuzrutaH so'bahuzrutaH, ahaM vizuddhapAThakaH sa punaravizuddhapAThI, yadvA yathAcchandAste AcAryAH 'tairvA' yathAcchandaiH saha te gADhataraM saMsargiNaH, gAthAyAM tRtIyArthe saptamI, avasannA vA te] taiH sArdhaM saMsargiNo vA, evaM pArzvasthAdAvapi ekaikasmin bhede dvau dvau doSAvevameva vaktavyau // 4735 / / atha kAya-vAG-manogarhAmeva prakArAntareNAha sIsokaMpaNa hatthe, kaNNa disA acchi kAyigI garihA / 1acchI nAmaM tAbhA0 / cUrNikRtA vizeSacUrNIkRtA cAyameva pATha Adato'sti // 2 zIrSa kampayati, hastau bhA0 // 3 N>> etanmadhyagataH pAThaH bhA0 nAsti / HTTPill 30 Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1274 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [avagrahaprakRte sUtram 26 velA aho ya ha tti ya, NAmaM ti ya vAyigI garahA // 4736 // aha mANasigI garahA, sUtijati Nitta-vattarAgehiM / dhIrattaNeNa ya puNo, abhiNaMdai Neya taM vayaNaM // 4737 // zIrSAvakampanaM hastavilambanaM karNasthaganam anyasyAM dizi sthAnam akSinimIlanam animeSa5 locanasya vA kSaNamavasthAnam eSA sarvA'pi kAyikI gare / yattu asyAM velAyAM nAma na grahItavyam aho! kaSTam hAhAkArakaraNam nAma ca tasya kadA'pi na grahItavyamityAdibhASaNaM sA vAcikI gardA // 4736 // 'atha' anantaraM mAnasikI gardA manasi tamAcArya jugupsate / kathametad jJAyate ? ityAhanetra-vakrayoH sambandhino ye rAgAH-mukulana-vicchAyIbhavanAdayo vikArAstaiH sUcyate mAnasikI 10 gaheMti / yadvA 'pravajAmi' iti bhaNite 'sAdhvidam , kRtyametad bhavyAnAm' ityAdivacobhirnaiva tadIyaM vacanamabhinandate, dhIratayA vA tUSNIka Aste / evamanyatarasmin gardAprakAre kRte tasya zaGkA bhavati-avazyamakAryakArI sa AcAryAdiH sambhAvyate, na cAmI sAdhavo'lIkaM bhASante, ahamapi tatra gata AtmAnaM nAzayiSyAmIti // 4737 // etANi ya aNNANi ya, vippariNAmaNapadANi sehassa / 16 uvahi-NiyaDippahANA, kuvvaMti aNujjuyA keI // 4738 // uvahi-Niyadipa ___ 'etAni ca' anantaroktAni 'anyAni ca' dravya-kSetra-kAla-bhAvaiH zaikSasya vipariNAmanapadAni bhavanti-tatra dravyato manojJAhArAdi dadAti, kSetrataH pravAta-nivAte mano'nukUle pradeze taM sthApayati, kAlato velAyAmeva bhojayati, bhAvatastasyAkarSaNArtha hita-madhuramupadezaM dadAti / evaM kecid 'anRjukAH' zaThA upadhiH-paravaJcanAbhiprAyo nikRtiH-kaitavArthaprayuktavacanA-''kArA20 cchAdanaM te pradhAne yeSAM te tathAvidhA vipariNAmanapadAni kurvanti // 4738 // upasaMharannAha eesAmannayaraM, kappaM jo aticareja lobheNa / [vR.bhA. 1402] there kula gaNa saMghe, cAummAsA bhave gurugA // 4739 // 'eteSAm' avyAhatAdidvArakalApapratipAditAnAM kalpAnAmanyataraM 'kalpaM' vidhi 'yaH' AcAryAdilobhadoSeNa 'aticaret' atikrAmet taM samyag jJAtvA kula-gaNa-saGghasthaviraiH kulAdisamavAyena 25 vA tasya pArthAt taM zaikSamAkRSya catvAro mAsA gurukAstasya prAyazcitaM dAtavyam / atha sthaviraiH samavAyena vA bhaNito'pi taM zaikSaM na samarpayati tataH kula-gaNa-saGghabAhyaH kriyate // 4739 // sUtram--- atthi yA ittha kei uvassayapariyAvannae acitte pariharaNArihe sacceva uggahassa puvvANupaNavaNA ciTai ahAlaMdamavi uggahe 26 // 30 Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya uddezaH / bhASyagAthAH 4736-44 ] asya sambandhamAha - asahINesu vi sAhammitesu iti esa uggaho vRtto / ayamaparo AraMbho, gihivijaDhe uggahe hoI || 4740 // 'akhAdhIneSvapi' kSetrAntaraM gateSu sAdharmikeSu ityeSo'vagrahaH proktaH / ayaM punaraparaH prakRtasUtrasyArambho gRhibhirvijaDhaH - parityakto yaH pratizrayastadviSaye'vagrahe bhavati // 4740 // 5 anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-- asti ca 'atra' anantarasUtraprastute pratizraye, kim ? 'kiJcid' AhArA -'rthajAtAdikaM gRhasthasatkaM upAzraye paryApannaM vismRtaM parityaktaM vA upAzrayaparyApannam, 'acittaM' prAzukam, 'pariharaNArhaM' sAdhUnAM paribhoktuM yogyam, tatra saivAvagrahasya pUrvAnujJApanA tiSThati, tatropAzraye tiSThadbhiH pUrvameva 'anujAnIta prAyogyam' ityevaM yadavagraho'nujJApitaH saivAnujJApanA pazcAdupAzrayaparyApannagrahaNe vyavatiSThate na punarabhinavamanujJApanaM karttavyamiti 10 bhAvaH / kiyantaM kAlam ? ityAha - 'yathAlandamapi' madhyamalandamAtramapi kAlaM yAvadavagraha iti sUtrArthaH // athAmumeva sUtrArthaM bhASyakRt pratipAdayati 1275 AhAro uvahI vA, AhAro bhuMjaNAriho koyI / duviparihAraariho, uvahI vi ya koyi Na vi koyi // 4741 // st sUtre kiJciNena AhAra upadhirvA gRhItaH, pariharaNArhagrahaNena tu sa eva paribhogArhaH / 15 tatrAhAraH kazcid bhojanAhoM bhavati kazcicca na bhavatIti, upadhirapi kazcid dvividhaparihArasyadhAraNA - paribhogarUpasyArho bhavati kazcicca na bhavati // 4741 // tathAhisaMsattAsssava pisiyaM, AhAro aNuvabhoja iccAdI | jhusiratiNa- vacca gAdI, parihAre aNariho uvahI // 4742 // 'saMsaktaM' dvIndriyAdijantumizraM bhakta - pAnaM 'AsavaH' madyaM 'pizitaM' pudgalam ityAdika 20 AhAraH 'anupabhojya : ' sAdhUnAmupabhoktamayogyaH, zuSiratRNa- valkakAdika upadhirapi 'parihArasya ' paribhogasyAnahoM mantavyaH, arthAdApannaM odanAdika AhAro vastrAdikazcopadhiH paribhogAI iti // 4742 // ThAteM aNuNNavaNA, pAtogge hoi tappaDhamayAe / so ceva uggaho khalu, ciTTA kAlo u laMdakkhA // 4743 // sAdhubhiH pratizraye tiSThadbhistatprathamatayA yA prAyogyasyAnujJApanA kRtA bhavati sa evopAzrayaparyApannasyApi grahaNe'vagrahastiSThati, na punarbhUyo'nujJApyate / yA tu sUtre 'landAkhyA' landa ityabhidhAnaM sa kAlaH pratipattavya iti // 4743 // kRtA sUtravyAkhyA bhASyakRtA / samprati niryuktivistaraH - puvvi vasA duvihe, davve AhAra jAva avaraNhe / uvahissa tatiyadivase, itare hiyammi giNhaMti // 4744 // * 10 dijIva mizraM kAM0 // 2 gahiyasmi jayaNAe ityeva pATossmatsavidhavarttiSu nikhileSvapyAdaSu dRzyate tathApi gahiri giNyaMti ityeva pAThaH TIkAnusAreNAsmAbhirvihita iti // 25. 30 Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ avagrahaprakRte sUtram 26 'pUrva prathamaM tiSThanta eva vRSabhAH samantAdupAzrayamavalokayanto dvividhe dravye upayoga prayacchanti / dvividhaM dravyaM nAma-AhAra upadhizca / tat prAghUrNakAdayo gRhiNo vismRtya parityajya vA gatA bhaveyuH, teSu gateSu yAvadaparAlo na bhavati tAvadAhAraM na gRhNanti, paratastu gRhanti / upadhestu tRtIye divase gate grahaNaM kurvanti / 'itarad nAma' arthajAtaM tat kadAcida5 gAriNAM vismRtaM bhavet tadekAnte nikSepaNIyam / "gahiyammi giNhaMti" tti yadi dhanikAdibhiH gRhItaH-prArabdhaH prAtivezmiko naSTo bhavet tadA tatrApi yat teSAM vismRtaM tad yathoktavidhinA gRhNanti / eSa niyuktigAthAsamAsArthaH // 4744 // sAmpratamenAmeva vivRNoti pAyaM sAyaM majjhatie va vasabhA uvassaya smNtaa| pehaMti apehAe, lahugo dosA ime tattha // 4745 // 10 'prAtaH' prabhAte 'sAyaM' sandhyAyAM 'madhyAnte vA' madhyAhnasamaye dRSabhA upAzrayaM samantAt pratyupekSante / apratyupekSamANAnAM laghuko mAsaH, doSAzcame 'tatra' apratyupekSaNe bhavanti / / 4745 // sAhammi aNNadhammiya, gAratthiNi khivaNa vosiraNa raja / giNhaNa-kavaNa-vavahAra-pacchakaDuDDAha-Ni vvisae // 4746 // 'sAdharmiNI' saMyatI 'anyadharmiNI' paratIrthikA 'agArasthA' aviratikA, etAH pradviSTAH 16 satyaH sAdhupratizrayasamIpe'rthajAtasya nikSepaNaM kuryuH, yadvA bAlakaM vyutsRjya gaccheyuH, parISahaparAjito vA ko'pi saMyato rajjUdvandhanena niyeta, tatra rAjapuruSairzAte sati grahaNA-''karSaNa-vyavahAra-pazcAtkRtoDDAha-nirviSayAjJApanAdayo doSA bhavanti // 4746 // idameva bhAvayati codaNakuviya sahammiNi, parautthiNigI u didvirAgeNa / aNukaMpa jadicchA vA, chubhija bAlaM agArI vA // 4747 // sAdharmiNI kAcit khaNDitazIlA garbhavatI 'uDDAho'yam' iti manyamAnaiH sAdhubhirgADhaM nirbhaya' rajoharaNAdiliGgabahiHkRtA bhavet , tataH sA 'madIyaM liGgamapahRtam' iti manyamAnA tayA nodanayA kupitA satI khamapatyajAtaM tadAzrayasamIpe parityajet / paratIrthinI tu 'dRSTirAgeNa' 'mA'smAkamapayazaHpravAdo bhaviSyati' iti kRtvA saMyatAnAmupAzrayasannidhau bAlakaM vyutsRjet ; 26 varaM lokazcintayiSyati-etairevaitad janitamiti / athavA agArI kAcidanukampayA yadRcchayA vA bAlakaM tatra prakSipet / tatra 'anukampayA nAma' duSkAlAdau kAcid duHsthayoSid jIvanAya khApatyaM tadAzrayAntike tyajati-varamete'nukampAparAyaNA amuM bAlakaM zayyAtarasyAparasya vA Izvarasya gRhe nikSepsyantIti / 'yadRcchayA' abhisandhimantareNaivameva vyutsRjati // 4747 // hAuM vai jareuM vA, acadaMtA teNagAti vtthaadii| eehiM ciya jaNiyaM, tahiM ca dosA u jaNadiDhe // 4748 // stenakAdayo vastrAdikaM hAtuM vA jarItuM vA 'acayantaH' azaknuvantaH sAdhUnAM pratizrayasa1degnti iti niryu kA0 // 2 kSaNAyAM bhadeg kA0 // 3 va hareuM bhA0 / etadanusAreNaiva bhA0 TIkA, razyato TippaNI 4 / vizeSacUrNikRtA'yameva pAThaH svIkRto'sti // 4 vA hartuM vA 'acadeg bhA0 // 30 Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 4745-52 ] tRtIya uddezaH / nnidhau parityajeyuH / upalakSaNamidam tenAnyatIrthikAdayaH pratyanIkatayA hiraNya-suvarNAdikamapahRtya tatra nikSipeyuH / tato yadi vRSabhAstrisandhyaM vasatiM na pratyupekSante tadA loko brUyAtetairevaitadapatyabhANDaM janitam, suvarNAdikaM vA apahRtam / evaM tatra janadRSTe sati 'doSAH ' grahaNA - sskarSaNAdayo bhaveyuH // 4748 // 9 ahavA chubheja koyI, ubbhAmaga veriyaM va haMtuNaM / antra itthI vA parIsahaparAjito vA vi // 4749 // athavA kazcid 'udbhAmakaM' pAradArikaM vairiNaM vA hatvA pratyanIkatayA tatra prakSipet, strI vA kAcidatyantaduHkhitA vaihAyasamaraNamupAzrayasamIpe kuryAt, parISahaparAjito vA saMyata eva ko'pi rajjUhvandhanena mriyeta, 'varaM praveSTuM jvalitaM hutAzanaM, na cApi bhagnaM cirasaJcitaM vratam / ' iti kRtvA // 4749 // 1277 5 davi saMkhaDe vA, purisitthI mehuNe viseso vi / emeva ya samammi vi, saMkAe givhaMNAdINi // 4750 / / ko'pi kaJcit puruSaM 'dravyArtham' ardhajAtanimittaM yadvA asaGkhaDaM - kalaho vairamityarthaH tena vA kaJcid vyaparopya saMyatopAzrayasamIpe parityajet / evaM striyamapi kazcid vinAzya prakSi- 16 pet, navaraM maithune vizeSaH / kimuktaM bhavati ! - sapatnI kAcidaparAM sapatnIM caturthasevAvinnakAriNIM matvA vyaparopya ca tatra vyutsRjet, 'amISAmapayazo bhUyAt' iti kRtvA / evameva zramaNe'pi mantavyam, tamapi kazcidupakaraNa-dravyArthaM vaireNa vA mArayedityarthaH, tatra sAdhavaH zayeran, tato grahaNA - sskarSaNAdIni padAni prApnuvanti // 4750 // yataevamataH -- kAlammi pahuppaMte, caccaramAdI Thavittu paDiyaraNaM / rakkhati sANamAdI, chaNe jA diTThamaNNehiM // / 4751 // 10 trisandhyaM vRSabhaiH samantato vasatiH pratyupekSaNIyA, pratyupekSitAyAM ca yadi kiJcit kalpasthakAdikaM pazyanti kAlazca pUryate tatazcatvarAdiSu sthApayitvA praticaraNaM kurvANAH pracchannAvakAze sthitAH zvAna-mArjArAdinA vinAzyamAnaM tAvad rakSanti yAvat kalpasthakAdikamanyairdRSTamiti // 4751 // bolaM pabhAyakAle, kariMti jaNa jANaNaTThayA vasabhA / paDiyaraNA puNa dehe, paroggahe Neva ujjhati // 4752 / / yat tatra hiraNya - suvarNAdi kenacit parityaktaM bhavati tat prabhAtakAle eva pratyupekSamANAH samyag nirIkSya vRSabhA janajJApanArthaM bolaM kurvanti, yathA - kenacit pApenedaM hiraNyAdikamasmadapayazaHpradAnArthamatra prakSiptamiti / yastu dehaH - dravyA-'rtha - vairAdikAraNavyaparopitasya puruSAdeH 30 zarIramityarthaH tatra praticaraNA karttavyA, samyak praticarya yadi ko'pi na pazyati tadA pariSThApanIyamiti hRdayam / tacca 'parAvagrahe' parakIyanivezanAdau naiva 'ujjhanti' parityajanti, kintu 1 pahucaMte tAmA0 // 20 25 Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1278 saniyukti-ladhubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ avagrahaprakRte sUtram 26 parairaparigRhIte bhUbhAge iti // 4752 // appaDicara-paDicaraNe, dosA ya guNA ya vaNiyA ee / __eteNa sutta Na kataM, suttanivAto imo tattha // 4753 // 'apraticaraNa-praticaraNayoH' pratizrayasyApratyupekSaNa-pratyupekSaNayoryathAkramamete doSA guNAzca 5 varNitAH, parametenArthena sUtraM 'na kRtaM' na vihitam , kintu sAmAcArIprakAzanArthaM sarvametad vyAkhyAtamiti / sUtranipAtaH punarayaM 'tatreti' sUtranipAtasyaivopadarzanArthaH // 4753 // AgaMtAraThiyANaM, kaje AdesamAdiNo keii|| vasiuM vissamiuM vA, chaDDittu gayA aNAbhogA // 4754 // iha yatrAgAriNa AgatyAgatya tiSThanti tad AgantukAgAraM tatra 'kArye' kAraNa vizeSataH 10sthitAnAM prakRtasUtramavatarati / katham ? ityAha-AdezaH-prAghUrNakastadAdayaH kecit pathikA AgantukAgAre rajanyAM vAsamupagatA divA vA bhojanArtha vizrAmaM kRtavantaH, tata uSitvA vizramya vA kizcid dravyajAtamanAbhogAt parityajya gatAH // 4754 // kiM punastat ? ityAha samiI-sattuga-gorasa-siNeha-gula-loNamAdi aahaare| 18 ohe uvaggahammi ya, houvahI aTTajAtaM vA // 4755 // ihAhAra upadhizceti dvividhaM dravyaM bhavati / tatrAhAraH 'samiti-saktu-gorasa-sneha-guDa-lavaNAdikaH' samitiH-kaNikA, zeSaM pratItam / upadhistu dvidhA bhavati-oghe upadhiH upagrahe vA, oghopadhirupagrahopadhizcetyarthaH / 'arthajAtaM' dravyaM tad vA parityaktaM bhavet // 4755 // tatrAhAropadhiviSayaM tAvad dvividhamAha kAUNamasAgarie, paDiyaraNA''hAra jAva avaraNhe / emeva ya uvahissa vi, asuNNa sedhAi dUre ya // 4756 // AhAramasAgArike pradeze kRtvA tAvat praticaraNaM kurvate yAvadaparAhnaH saJjAyate / evamevopa~dherapi praticaraNaM karttavyam , navaramazUnye bhUbhAge saMsthApanIyaH / zaikSAdayazca dvividhasyApi dravyasya dUre kartavyAH // 4756 / / kiM kAraNamAhAramaparAhaM yAvat praticaranti ? ityucyate vocchijaI mamattaM, pareNa tesiM ca teNa jati kajaM / giNhatA vi visuddhA, jati viNa vocchijjatI bhAvo // 4757 // aparAhmAt paratasteSAM pathikAnAmAhAre mamatvaM vyavacchidyate, 'teSAM ca' sAdhUnAM yadi 'tena' AhAreNa kAryaM bhavati tato gRhanto'pi vizuddhAH, yadyapi ca bhAvasteSAM tadupari na vyavacchidyate tathApyaparAlAdUrddha gRhNatAM na kazcid doSaH / upadhiM tu tRtIyadivase pUrNe gRhNanti, etAvatA 30 tadviSayamamatvasya vyavacchedAt // 4757 // 1 tena paryantasUtraM De. mo0 // 2 taM vA dravyamucyate // 4755 // tatrA bhA0 // 3 kA. vinA'nyatra-padherapyazUnye bhUbhAge sthApanaM kartavyam / zaikSA bhA0 / padhirapi [a] zUnye bhUbhAge saMsthApanIyaH / zaikSA tATI. mo, De0 // 20 25 Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 4753-62] tRtIya uddezaH / 1279 avvocchinne bhAve, cirAgayANaM pi taM payaMsiti / paNNavaNamaNicchaMte, kappaM tu kareMti paribhutte // 4758 // atha teSAmadyApi bhAvo na vyavacchidyate / tato'vyavacchinne bhAve teSAM vavastrANi gaveSayatAM cirAdAyAtAnAmapi 'tam' upadhiM pradarzayanti, evaM ca teSAM prajJApanAM kurvanti-asmAbhiretAni vastrANi svIkRtAni, tato'nugrahaM manyamAnAH sAdhUnAmanujAnItha / evamukte yadyanujAnate tataH / sundaram , atha necchantyanujJAtuM tAni ca vastrANi paribhuktAni tato'pkAyavadharakSaNArtha kalpaM kurvanti // 4758 // athArthajAtaviSayaM vidhimAha paJconiyattapuTThA, karAdi dAeMti ettha NaM pedhe / darisiMti apicchaMte, ko pucchati keNa ThaviyaM ca // 4759 // ihopAzraye yadyarthajAtaM patitamupalabhyate tadA tadapyalpasAgArike sthApyate, zaikSAdayazca dUre 10 kartavyAH, pratyavanivRttaizca-bhUyastatraiva samAyAtairgRhibhiH pRSTAH-'kutrAsmAkaM tadarthajAtaM tiSThati ?' tataH 'karAdinA' hastAGgulyAdisaMjJayA darzayanti-atra pradeze "NaM" enaM prekSadhvam / atha te na pazyanti tataH khayameva tadarthajAtaM darzayanti / yadi te pRccheyu:-kenedamatra sthApitam ?; tato vaktavyam-kaH pRcchati ? kena sthApitaM ca ? iti // 4759 // evaM tAvadupAzrayaparyApanne AhArAdau vidhiruktaH / atha zayyAtarAdigRhaparyApanne vidhimAha 15 bhaDamAibhayA NaTe, gahiyA-'gahiesu tesu sjjhaadii| giNhaMti asaMcaiyaM, saMcaiyaM vA asaMtharaNe // 4760 // bhaTAH-rAjapuruSAstadAdibhayAd naSTe zayyAtarAdau athavA sajjhikAH-prAtivezmikAste gRhItRbhiH-dhanikaiH AgRhItAH-RNaM dApayitumArabdhAstatasteSu samjhikAdiSu naSTeSu tatra ya AhAro'saJcayikaH-dadhi-ghRtAdistaM gRhNanti / athAsaMstaraNaM tataH 'saJcayikamapi' avagAhimAdikaM 20 gRhNanti // 4760 // sAvikkhetara NaDe, emeva ya hoi uvahigahaNaM pi| paJcAgaesu gahaNaM, bhuMjati diNNevamaDhe vi // 4761 // prAtivezmikAdiH sApekSo vA naSTo bhaved 'itaro vA' nirapekSaH / sApekSo nAma-bhUyastatraivAgantukAmaH, tadviparIto nirapekSaH / tatrobhayasminnapi naSTe 'evameva' AhAravadupadherapi grahaNaM kurvanti / sApekSanaSTeSu ca pratyAgateSu kathayanti, kathite ca dattamanujJAtaM sat paribhuJjate / ye tu nirapekSanaSTAsteSu nirvivAdameva paribhuJjate / evaM "aTe vi" ti arthajAte'pi grahaNaM mantavyam // 4761 // atraivAkSepa-parihArAvAha pAuggamaNuNNaviyaM, jati maNNasi evamatipasaMgo tti / AurabhesajjuvamA, taha saMjamasAhagaM jaMtu // 4762 // yadyevaM manyase-'prAyogyaM' sAdhUnAmucitaM yat tadeva sAdhubhiH pUrvamanujJApitam na punaH 'aprAyogyam' arthajAtAdi, tata evamanujJApitamapyarthajAtaM gRhNatAmatiprasaGgo bhavati / tatrAbhidhIyatenaikAntenArthajAtamaprAyogyam , yata AturaH-rogI tasya bhepajopamA kartavyA-yathA''turasyA 30 Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1280 saniyukti-laghubhASya-vRttikai bRhatkalpasUtre avagrahaprakRte sUtram 27 bhinavodIrNa jvarAdau yadauSadhaM pratipidhyate tadevAnyasyAmavasthAyAM tasyaivAnujJAyate, evamarthajAtamapi puSTakAraNAbhAve pratiSiddham , yattu durbhikSAdau saMyamasya sAdhakaM tadanujJAtameva // 4762 // sUtram se vatthUsu abAvaDesu abogaDesu aparapariggahiesu amarapariggahiesu sacceva uggahassa puvANuNNavaNA ciTTai ahAlaMdamavi uggahe 27 // asya sambandhamAha gihiuggahasAmijaDhe, iti eso uggaho smkkhaato| sAmijaDhe ajaDhe vA, ayamaNNo hoi AraMbho // 4763 // 10 khAminA jaDhaH-parityakto yo gRhiNAM sambandhI avagrahastadviSaya ityeSaH 'avagrahaH' grahaNavidhiH samAkhyAtaH / ayaM punaH 'anyaH' prastutasUtrasyArambhaH khAminA tyakte'tyakte vA avagrahe bhavati // 4763 // ___ anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-"se" tasya nirgranthasya 'vAstuSu' gRheSu / kathambhU teSu ? 'avyAhateSu' zaTita-patitatayA vyApAravirahiteSu, 'avyAkRteSu' dAyAdAdibhiravibhakteSu, 15 athavA'tItakAle kenApyanujJAtamiti na jJAyate yat tadavyAkRtaM teSu, tathA 'aparaparigRhIteSu' paraiH-anyairanadhiSThiteSu, 'amaraparigRhIteSu' devaiH khIkRteSu; saivAvagrahasya pUrvAnujJApanA tiSThati yathAlandamapyavagrahe / kimuktaM bhavati ?-yAvantaM kAlaM tAni vAstUni teSAM pUrvakhAminAmavagrahe vartante tAvantaM kAlaM saiva pUrvAnujJA tiSThati, na punarbhUyo'pyavagraho'nujJApanIya iti sUtrArthaH // samprati niyuktivistaraH khittaM vat, setuM, ketuM sAhAraNaM ca patteyaM / __ avvAvaDamanvoaDamaparamamarapariggahe ceva // 4764 // iha vAstu sAmAnyato dvidhA-kSetraM 'vAstu ca' gRhaM cetyarthaH / kSetraM dvidhA-setu ketu ca / yadarahaTTajalena sicyate tat setu, vRSTijalena tu yanniSpAdyate tat ketu / gRhaM punaH khAtocchitobhayabhedAt tridhA vakSyate / kSetraM gRhaM cobhayamapi dvidhA-sAdhAraNaM pratyekaM ca / 25 sAdhAraNaM-bahUnAM sAmAnyam , pratyekam-ekakhAmikam / sUtrapadAni pazcArdhena sanhItumAhaavyApRtamavyAkRtamaparaparigRhItamamaraparigRhItaM ceti // 4764 // atha sAdhAraNapadaM vivRNoti dAiya-gaNa-goTThINaM, seNI sAhAraNaM va dugamAdI / vatthummi ettha pagayaM, Usita khAte tadubhae ya // 4765 // 1degtrArthaH // atha niryu kA0 // Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 bhASyagAthAH 4763-69] tRtIya uddezaH / 1281 dAyAda-gaNa-goSThInAM zreNInAM vA "dugamAi" ti dvi-triprabhRtisaGkhyAkAnAM dvi-vyAdijanapratibaddhAnAM vA yat kSetraM vAstu vA sAmAnyaM tat sAdhAraNamucyate / atra tu vAstunA'dhikAraH, na kSetreNa / tacca vAstu vidhA-ucchritaM khAtaM tadubhayaM ca / 'ucchritaM' prAsAdaH, 'khAtaM' bhUmigRham , 'tadubhayam' adhobhUmigRhayuktaH prAsAdaH // 4765 // avyApRtAdipadAni vyAcaSTe saDiya-paDiyaM Na kIrai, jahigaM avvAvaDaM tayaM vatthu / avvogaDamavibhattaM, aNahiTThiyamaNNapakkheNaM // 4766 // yat zaTita-patitaM yatra ca vyApAraH ko'pi na kriyate tad vAstu anyAtamucyate / avyAkRtaM nAma yada dAyAdairavibhaktam / aparaparigRhItaM nAma yad 'anyapakSaNa' anyadIyavaMzena nAdhiSThita-nAnyaiH parigRhItam , khAmyeva tasya zayyAtara iti bhAvaH // 4766 // idameva bhAvayati 10 avaro su ciya sAmI, jeNa vidiNNaM tu tppddhmtaae| amarapariggahiyaM puNa, deuliyA rukkhamAdI vA // 4765 // . 'aparo nAma' yena tatprathamatayA sAdhUnAM tad dattaM sa eva tasya khAmI nAnyaH kazcid, na paro'para iti samAsAzrayaNAt / amaraparigRhItaM punardevakulikA vA vRkSAdikaM vA vAnamantarAdhiSThitaM mantavyam // 4767 // athAvyAkRtAdiSu dRSTAntAnupadarzayati anvAvaDe kuTuMbI, kANi'vvogaDe ya raaygihe| aparapare so ceva u, amare.rukkhe pisAyaghare / / 4768 // avyAhate gRhe kuTumbI dRSTAntaH / avyAkRte tu rAjagRhe nagare "kANiTTa" ti pASANamayyaH pakkeSTakA vA balikA mahatyazca kANikA ucyante, tanmayagRhakArApako vaNig dRSTAntaH / aparaparigRhIte'pi sa eva dRSTAntaH / amaraparigRhIte vRkSaH pizAcagRhaM vA 20 nidarzanaM bhavatIti niyuktigAthAsamAsArthaH // 4768 // athainAmeva vivarISuH kuTumbidRSTAntamAha nimmavaNaM pAsAe, saMkhaDi jakkha sumiNe ya kaMTIya / aNNaM vA vAvAraM, Na kuNati avvAvaDaM teNaM // 4769 / / egeNaM kuTuMbieNaM suMdaraM gharaM kAriyaM / samate tammi saMkhaDiM kAuM 'kalle pavisAmi' ti 25 ciMtei / navaraM vANamaMtareNaM rati bhaNNati-jai pavisihisi to te kulaM ucchAemi / teNa kaMTiyAhiM phailahiUNa mukaM, vAvAraM ca se na karei / annayA sAhahiM AgaehiM so kuDumbI aNuNNavio / teNa bhaNNai-devayAe pariggahiyaM tato bhe avAo bhavissai / sAhUhiM bhaNito-aNujANasu tumaM, laiMbhissAmo vayaM devayAe / tao teNa aNuNNAe tehiM kAussaggeNa jakkho AkaMpio bhaNai-uvarillabhUmiyaM mottuM vIsatthA acchaha / te TThiyA / tesu 30 gatesu je anne sAhuNo iMti te tattheva ThAyaMti, sa ceva uggahassa puvANunnavaNA // 1deggRhe 'kANeSTakAH' pakkeSTakAH tanmayagRhakArApa' bhA0 // 2 "palihaNiUNaM" iti cUrgoM vizeSacUrNau ca // 3 bhalissAmo bhA0 cUrNau ca // . Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1282 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [avagrahaprakRte sUtram 27 __ atha gAthAkSarArthaH -kuTumbinA prAsAdasya nirmApaNaM kRtam / tataH saGkhaDiH karttamArabdhA / yakSeNa ca khapne niveditaM-yadi prAsAdaM pravekSyasi tataH sakuTumbaM bhavantaM vyaparopayiSyAmIti / tena kaNTikAbhiH parikSiptaM tad gRham, anyamapi ca vyApAraM tatra na karoti, tenAvyApRtamucyate // 4769 // avyAkRte dRSTAntamAha iDDittaNe Asi gharaM mahallaM, kAleNa taM khINadhaNaM ca jAyaM / te ummarIyassa bhayA kuDIe, dAuMThiyA pAsi gharaM jaINaM // 4770 // egeNaM iDDimaMteNaM vANieNaM rAyagihe nayare sajAlamAlAcoppAlaM pakkiTTagAhiM gihaM kAriyaM / so ya tammi nimmavie paMcattIhUo / puttA se phellA jAyA, kSINavibhavA ityarthaH / tattha ya uMbarIo karo ghippai / te taM dAuM acayaMtA egapAse kuDiyaM kAuM ThiyA / taM ca tehiM 10 saMjayANa dinnaM // athAkSaragamanikA-'Rddhimattve' maharddhikatAyAM kasyApi vaNijo gRhaM 'mahallaM' mahAjanAkulamAsIt / kAlena tat kSINadhanaM cazabdAdalpamAnuSaM ca saJjAtam / te ca tadIyAH putrAH 'umbarIyasya' 'pratyudumbaraM rUpako dAtavyaH' ityevaMlakSaNasya karasya bhayAdekasmin pArzve kuTI kRtvA maulaM ca gRhaM yatInAM dattvA kuTIrake svayaM sthitAH, etadavyAkRtamucyate // 4770 // 18 atha pUrvAnujJApanApadaM vyAkhyAti puvaTTiya'NuNNa viyaM, ThAyaMta'NNe vi tattha te ya gatA / evaM suNNamasuNNe, so cceva ya uggaho hoi // 4771 // avyApRte'vyAkRte vA pUrva sAdhavo'nujJApya sthitAH, teSAM mAsakalpe varSAvAse vA pUrNe zUnyIbhUte 'tatra' pratizraye'pUrNe vA kalpe'zUnya evopAzraye'nye sAdhavastiSThanti, 'te ca' pUrvasA20 dhavaH kalpaM samApyAnyatra gatAH; evaM zUnye azUnye vA tatra tiSThatAM teSAM sa evAvagraho bhavati, na punarbhUyo'nujJApayanti // 4771 // aparaparigRhItaM vyAcaSTe aparapariggahitaM puNa, apare apare jaitI jai uveMti / avvokaDaM pi taM ciya, donni vi atthA aparasadde // 4772 // punaHzabdo vizeSaNArthaH, sa caitadvizinaSTi-aparaparigRhItaM nAma yena sAdhUnAM tad dattaM 28 sa eva svAmI nAnya iti tAvadaparaparigRhItasyaiko'rthaH prAguktaH; yadvA yadi apare'pare yata yastatropayanti tadaparaparigRhItam / avyAkRtamapi tadeva mantavyam , sarveSAmapi sAdhUnAM sAdhAraNamiti kRtvA / tadevaM dvAvapyarthAvaparazade bhavataH, ekaH-na paro'parastena parigRhItamaparaparigRhItam , dvitIyaH-aparaiH sAdhubhiH parigRhItamaparaparigRhItamiti // 4772 // amaraparigRhItaM tu vRkSo vRkSasyAdhastAdvA gRha mantavyam , tatra gRhe yadi pUrva sAdhavo'nujJApya 30 sthitAstadA zeSANAM sa evAvagraho bhavati / atha vRkSaviSayaM vidhimAha 1 "coppolaM" cUrNI // 2 jatI samuvayaMti bhA0 / etadanusAreNaiva bhA. TIkA, dRzyatAM TippaNI 3 // 3 yatrApare'pare yatayaH samupayanti bhA0 // 4 tu pizAca gRhaM vRkSAdikaM vA bhavati, tatra pizAcagRhe yadi bhA0 // Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 4770-76 ] tRtIya uddezaH / 1283 bhRyAipariggahite, dumammi tamaNuNNavittu sajjhAyaM / egeNa aNuNNa vie, so ceva ya uggaho sese // 4773 // bhUtAdinA-vyantareNa parigRhIto yo drumastatra svAdhyAyArtha kadAcid gantavyaM bhavati, taM ca vyantaramanujJApya khAdhyAyaM karoti / evamekenApi tasminnanujJApite zeSANAM sAdhUnAM sa evAvagraho bhavati // 4773 // athAsau vRkSaH paraparigRhIto'pyasti tataH-- sAmI aNuNNa vijai, dumassa jassoggaho vva ashiinne| kUrasurapariggahite, dumammi kANirmANa gamo // 4774 // yastasya dumasya svAmI so'nujJApyate / athAsau na khAdhInastato akhAdhIne tasmin 'yasyAyamavagrahaH so'nujAnItAm' iti vaktavyam / athAsau drumaH krUrasuraparigRhItastato yeSAmagAriNAM satkasteSAmAgantumasau na dadAti tatra kANeSTakAgRhagamo (gA0 4770) mantavyaH, taM suraM 10 kAyotsargeNAkampya khAdhyAyAdi kurvantIti bhAvaH // 4774 // tatra cAthaM vidhiH necchaMteNa va anne, IsAlusureNa jaM aNuNNAyaM / tattha vi so cceva gamo, sagAripiMDammi maggaNatA // 4775 // IrSyAlusureNa 'anyAn' gRhiNo'nicchatA 'yad' vRkSamUlAdikaM sAdhanAmanujJAtaM tatrApi sa eva gamaH' pUrvAnujJApanAvasthAnalakSaNo vijJeyaH / navaraM tatra sthitAnAM sAgArikapiNDasya mArgaNA 15 karcavyA // 1775 // tAmevAha jakkho ciya hoi tarI, balimAdIgiNhaNe bhave dosaa| suviNe oyarie vA, saMkhaDikArAvaNamabhikkhaM // 4776 // yena yakSeNa sa drumaH parigRhItaH sa eva tatra sthitAnAM 'taraH' zayyAtaro bhavati / tato yat tasya balikUrAdi nivedyate sa zayyAtarapiNDa iti kRtvA tasya grahaNe 'doSAH' AjJAbhaGgA- 20 dayo bhavanti / yadvA yakSo vRkSakhAminaH khame rAtrAvavatIrNaH kathayet-mAmuddizya bhUyobhUyaH prakaraNaM vidheyaM tato'haM na kimapi bhaNiSyAmi / evamabhIkSNasaGkaDikArApaNe yat tatra bhaktaM pAnakaM vA sa zayyAtarapiNDa - iti kRtvA parihiyate // 4776 // sUtram se vatthUsu vAvaDesu vogaDesu parapariggahiesu bhikkhubhAvassa aTThAe docaM pi uggahe aNuNNaveyavve siyA ahAlaMdamavi uggahe 28 // asya sambandhamAha sAgAriMgI uggahamaggaNeyaM, sa kecciraM vAkaDa mo kahaM vA / 1degyaM kurvanti / eva' bhA0 // 2deggAgamago tAbhA0 // 3 etadantagataH pAThaH bhA. prati vihAya nikhilAkhapyasmatsavidhavartinIya pratiSu nAsti / / 25 Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saniyukti-ladhubhASya-vRtti ke bRhatkalpasUtre [avagrahaprakRte sUtram 28 idANi rAuggahamaggaNA u, keNaM vidiNNo sa kayA kahaM vA // 4777 // 'sAgArikI' sAgArikasatkA tAvadiyamavagrahamArgaNA prakRtA / 'sa ca' sAgArikAvagrahaH kiyantaM kAlaM kathaM vA bhavati ? ityetat pUrvasUtre 'vyAkRtaM' vyAkhyAtam , "mo" iti pAdapUraNe, idAnIM tu rAjAvagrahasya upalakSaNatvAd devendrAvagrahasya ca mArgaNA kriyate, yathA-kena 5 kadA kathaM vA'sau 'vitIrNaH' anujJAtaH ? iti // 4777 // __ anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA--"se" tasya nirgranthasya 'vAstupu' gRheSu 'vyApRteSu' vyApArayukteSu vahamAnakeSvityarthaH 'vyAkRteSu' dAyAdAdibhirvibhakteSu 'paraparigRhIteSu' anyavaMzIyairadhiSThiteSu 'bhikSubhAvasyArthAya' bhikSubhAvo nAma-jJAna-darzana-cAritrANi tRtIyavratAdikaM vA, tatraiva bhikSuzabdasya paramArthatvena rUDhatvAt , sa bhikSubhAvaH paripUrNo bhUyAdityevamartha ye 10 sAdhavaH pazcAdAgacchanti tairdvitIyamapi vAramavagraho'nujJApayitavyaH syAd 'yathAlandamapi' jaghanyalandamAtramapi kAlamavagrahe tatrAvasthAna iti sUtrArthaH // atha bhASyavistaraH aNava TThiyA tahiM hoMti uggahA rAyamAdiNo curo| pAsANammi va lehA, jA titthaM tAva sakassa // 4778 // iha devendrAvagrahAdayaH paJcAvagrahAH, 'tatra' teSAM paJcAnAM madhye 'rAjAdayaH' rAja-gRhapati-sA15 gArika-sArdharmikasambandhinazcatvAro'vagrahA anavasthitA bhavanti, bhUyobhUyaH parAvartanta ityarthaH / zakrasya punaravagrahaH pApANa iva rekhA yAvat tIrtha tAvadekavAramanujJApitaH sannanuvartate // 4778 // atha yaduktam "iyANi rAuggahamaggaNA u, keNaM vidinno sa kayA kahaM va" ti ( gA0 4777) tadetannirvAhayitumAha soUNa bharaharAyA, sabiDDI Agato jiNasagAsaM / vaMdiya namaMsiyA NaM, bhatteNa nimaMtaNaM kuNai // 4779 // aSTApade samavasRtaM zrIRSabhasvAminaM zrutvA bharatarAjaH sAdhUnAmarthAya paJca zakaTazatAni bhakta-pAnabhRtAni gRhItvA sarvA jinasakAzamAgataH / tato bhagavantaM 'vanditvA' stutvA 'namaskRtya' zirasA praNamya bhaktena sAdhUnAM nimantraNaM karoti // 4779 // bhagavAnAha-- pIlAkaraM vatANaM, eyaM amhaM na kappae ghettuM / 25 aNavajaM NiruvahayaM, bhuMjaMti ya sAhuNo bhikkhaM // 4780 // AdhAkarmA-'bhyAhRta-rAjapiNDadoSaduSTatathA vratAnAM pIDAkarametadasmAkam , ato na kalpate grahItum / yataH 'anavadyAM' prAzukAM 'nirupahatAm' eSaNIyAM sAdhavo bhikSAM bhuJjate, nApAzukAmaneSaNIyAM vA // 4780 // taM vayaNaM soUNaM, mahatA dukkheNa adito bharaho / [Ava.ni. 425] samaNA aNuggahaM me, Na kariti aho ! ahaM catto // 4781 // 1degdharmikAkhyAzcatvA bhA0 // 2 bhA0 vinA'nyatra-vantamabhivandya vandita-namaskRtAnAM' stuta-praNatAnAM sAdhUnAM bhaktena nima kA0 / vantamabhivandya vandita-namaskRtAnAM bhaktena nima tATI. mo0 De* // 3 abhihato tAbhA0 // 20 50 Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 bhASyagAthAH 4777-88] tRtIya uddezaH / 1285 'tad' anantaroktaM vacanaM zrutvA bharato mahatA mAnasikena duHkhenArditaH saJjajJe / katham ? ityAha-amI zramaNAH 'me' mamAnugrahaM na kurvanti, aho ! ahame bhistyakta iti / / 4781 // nAUNa tassa bhAvaM, deveMdo tassa jaannnnttttaae| vaMdiya namaMsiyA NaM, paMcavihaM uggahaM pucche // 4782 // jJAtvA 'tasya' bharatasya 'bhAvaM' viSAdAtmakaM tasyaiva cAvagrahasvarUpajJApanArthaM bhagavantaM vanditvA 5. namaskRtya ca Namiti vAkyAlaGkAre paJcavidhamavagrahaM pRcchati // 4742 // tatazca aTThAvayammi sele, Adikaro kevalI amiyanANI / [Ava.ni. 434] sakassa ya bharahassa ya, uggahapucchaM parikahei // 4783 // aSTApade zaile AdikaraH kevalI amitajJAnI zakasya ca bharatasya ca purato'vagrahapRcchAM parikathayati // 4783 // tadyathA deviMda-rAyauggaha, gahavati sAgArie ya saahmmii| paMcavihammi parUviteM, NAyavvaM jaM jahiM kamai // 4784 // devendrAvagraho rAjAvagraho gRhapatyavagrahaH sAgArikAvagrahaH sAdharmikAvagrahazceti paJcadhA'va. grahaH / etasmin paJcavidhe prarUpite jJAtavyaM yad 'yatra' devendrAvagrahAdau manasA vacasA vA avagrahAnujJApanaM 'kramate' avataratIti saGgrahagAthAsamAsArthaH / vistarArthastu yathA pIThikAyAM 15 "hiDillA uvarillehi~ bAhiyA na tu labhaMti pAhannaM / " (gA0 670) ityAdigAthAmirabhihitastathaivAtrApi vaktavya iti // 4784 // . taM vayaNaM soUNaM, deviMdo vaMdiUNa titthayaraM / vitarati appaNage uggahammi jaM sAhupAuggaM // 4785 // 'tad' avagrahapratipAdakaM bhagavato vacanaM zrutvA devendrastIrthakaraM vanditvA yadAtmIye'vagrahe 20 sAdhUnAM prAyogyaM sacittamacittaM mizraM vA tat tadAnIM sarvamapi vitarati, anujAnAtItyarthaH // 4785 // souM tuTTho bharaho, laddhoM mae ettio imo lAbho / vitarati jaM pAuggaM, kevalakappammi bharahammi // 4786 // bharato'pi bhagavato vacanaM zrutvA 'tuSTaH'.pramuditaH 'aho ! mayaitAvAn lAbho labdhaH' iti 25 paribhAvya 'kevalakalpe' sampUrNe'pi bharate yat 'prAyogyaM sAdhUnAmucitaM sacittAdikaM tat sarvaM vitarati // 4786 // paMcavihammi parUviteM, sa uggahI jANaeNa ghettanyo / aNNANeNoggahie, pAyacchittaM bhave tivihaM // 4787 // ikkaDa-kaThiNe mAso, cAummAsA ya piiddh-phle| kaTTha-kaliMce paNagaM, chAre taha mallagAIsu // 4788 // paJcavidhe'vagrahe prarUpite sati samprati tAtparyamucyate-sa khalvavagraho jAnatA grahItavyaH / athAjJAnenAvagRhNAti ajAnannityarthaH tatastrividhaM prAyazcittaM bhavati // 4787 // Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1286 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [avagrahaprakRte sUtram 29 tadyathA-ikkaDamaye kaThinamaye ca saMstArake laghumAsaH, pITha-phalakeSu catvAro mAsA laghavaH, kASThe kaliJce kSAre mallakAdiSu ca paJcakam // 4788 // sUtram se aNukuDDesu vA aNubhittIsu vA aNucariyAsu vA aNupharihAsu vA aNupaMthesu vA aNumerAsu vA sa ceva uggahassa puvvANuNNavaNA ciTThai ahAlaMdamavi uggahe 29 // asya sambandhamAha je ceva doni pagatA, sAgAriya-rAyauggahA hoti / tesiM iha parimANaM, NivoggahammI viseseNaM // 4789 // __ yAveva dvau sAgArika-rAjAvagrahI pUrvasUtrayoH prakRtI tayoreveha sUtre parimANamucyate / tatrApi nRpAvagrahe parimANaM vizeSeNAbhidhIyate // 4789 / / anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-"se" tasya nirgranthasya 'anukuDyeSu vA' kuDyasamIpavartiSu vA pradezeSu, evamanubhittiSu vA anucarikAsu vA anuparikhAsu vA anupatheSu vA 16 anumaryAdAsu vA / atra carikA-nagara-prAkArayorapAntarAle hastASTakapramANo mArgaH, parikhA khAtikA, maryAdA-sImA, zeSaM pratItam / eteSu saivAvagrahasya pUrvAnujJApanA tiSThati yathAlandamapi kAlamavagraha iti sUtrArthaH / / atha niyuktivistaraH aNukuDe bhittIsu, cariyA-pAgArapaMtha-parihAsu / aNumerA sImAe, NAyavvaM jaM jahiM kamati // 4790 // 20 anuzabdaH pratyekamabhisambadhyate, anukuDyA-'nubhittyoranucarikA-prAkArapatha-parikhAsu ca, "aNumerA sImAe" ti maryAdA-sImA, tato anumaryAdAyAmanusImAyAmityeko'rthaH / eteSu jJAtavyaM yad yatra sAgArika-rAjAdyavagrahAnujJApanaM kramate // 4790 // enAM niyuktigAthAM vyAkhyAnayati aNukuDaM uvakuDDe, kuDDasamIvaM va hoi egahu~ / 28 emeva sesaesu vi, tesi pamANaM imaM hoi // 4791 // ____ anuzabdasya samIpArthadyotakatvAdanukuDyamupakuDyaM kuDyasamIpamiti vaikArtham / evameva 'zeSeSvapi' anubhittyAdiSu padeSu mantavyam / teSAm' anukuDyAdInAmavagraha viSayamidaM pramANa bhavati // 4791 // vati-bhitti-kaDagaka. paMthe merAya uggaho rayaNI / aNucariyAe aTTha u, cauro rayaNIu parihAe / 4792 // 30 Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 4789-94] tRtIya uddezaH / 1287 vRtau-babUlAdiparikSeparUpAyAM mittau-iSTakAdinirmitAyAM kaTakamaye ca kuDye pathi maryAdAyAM ca "rayaNi" ti ekahastamAno'vagraho bhavati / anucarikAyAmaSTau hastAH / parikhAyAM catvAro ratnayaH // 4792 // idameva bhAvayati vatisAmiNo vatIto, hattho sesoggaho paravatissa / tassa tahiM mamakAro, jati vi.ya NimmANi jA bhUmI // 4793 // 5 yo gRhapatirvivakSitAyA vRteH svAmI tasya vRteH parato hastamAtramavagraho bhavati, zeSastu sarvo'pi narapateravagraho mantavyaH / atha kiM kAraNaM vRtikhAmino vRteH parato'pyavagraho bhavati ? ityAha-'tasya' gRhapateH 'tatra' vRteH parato hastapramANe bhUbhAge mamakAro bhavati, ato yadyapi "nimmANi" ti mUlapAdAneva yAvad vivakSitagRhasatkA bhUmistathApi vRteH parato hastamekaM tasyAvagrahaH / evaM bhitti-kuDyAdiSvapi bhAvanIyam // 4793 // 10 hatthaM hatthaM motuM, kuDDAdINaM tu majjhimo rnnnno| jattha na pUrai hattho, majheM tibhAgo tahiM ranno // 4794 // teSAmeva kuDyAdInAM hasaM hastamubhayorapi gRhayormuktvA madhyamaH sarvo'pi rAjJo'vagrahaH / yatra tu gRhadvayApAntarAlasyAtistokatayA hasto na pUryate tatra madhyamastribhAgo rAjJaH, zeSau dvau gRhakhAminoH; etadavagrahaparimANamuktam / atra coccArAdIni sthAna-niSadanAdIni vA kurvan 15. yadi kuDyAdInAM hastAbhyantare karoti tato gRhapatyavagraho manasi kriyate, hastAd bahizcarikAprAkAra-parikhAdiSu ca rAjAvagraho'nujJApyate, aTavyAmapi yadyasau rAjA prabhavati tadA tasyaivA. vagrahaH smaryate, athAsau tatra na prabhavati tato devendrAvagraho manasi kriyate // 4794 // // avagrahaprakRtaM samAptam // - 20 se nA prakRtam sUtram se gAmassa vA jAva rAyahANIe vA bahiyA seNaM sanniviTuM pehAe kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA tadivasaM bhikkhAyariyAe gaMtuM paDiettae / no se kappai taM rayaNiM tattheva uvAiNAvittae / jo khala niggaMtho vA niggaMthI vA taM rayaNiM tattheva uvAiNAi, uvAtiNaMtaM vA sAijati, se duhato vi aikkamamANe Avajai cAummAsiyaM parihAraTThANaM aNugdhAiyaM 30 // Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1288 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ senAprakRte sUtram 30 asya sambandhamAha-- uvarohabhayA kIrai, sapparikho puravarassa paagaaro| teNa ra seNAsuttaM, aNuattai uggaho jaM ca // 4795 // pUrvasUtre prAkAraH prAkAraparikhA coktA / sa ca prAkAraH saparikho'pi puravarasyoparodhaH-para5 cakreNa veSTanaM tadbhayAt kriyate / tena kAraNena "ra" iti pAdapUraNe senAsUtramidamArabhyate / yaccAvagrahaH pUrvasUtrebhyaH anuvartate, avyavacchinna evAgacchannastIti bhAvaH, ato yathA rodhake rAjAvagrahamanujJApya bahirnirgamyate pravizyate vA tathA'bhidhIyate // 4795 / / anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-sezabdo'thazabdArthe / atha grAmasya vA yAvad rAjadhAnyA vA, yAvatkaraNAd nagarasya vA kheTasya vA ityAdiparigrahaH, eteSAmanyatarasya bahiH 10 'senA' rAjJaH skandhAvAra rodhakaM kRtvA sanniviSTaM 'prekSya' dRSTvA kalpate nirgranthAnAM vA nirgranthInAM vA tadivasaM bhikSAcaryAyAM gatvA pratyAgantum / "no" naiva "se" tasya vivakSitasya bhikSoH kalpate tAM rajanIM 'tatraiva' senAyAm 'upAdAtum' atikrAmayitum / yaH khalu nirgrantho vA nirgranthI vA tAM rajanIM tatraivopAdadAti upAdadataM vA khAdayati saH 'dvidhA'pyatikrAman' jinasImAnaM rAjasImAnaM ca vilumpan Apadyate cAturmAsikaM parihArasthAnamanudghAtikamiti 15 sUtrArthaH / / atha bhASyavistaraH seNAdI gammihiI, khittupyAyaM imaM viyANittA / asive omoyarie, bhaya-cakkA'Niggame gurugaa|| 4796 // kvacit mAsakalpakSetre sthitaiqhatam-senA-paracakramatra samAyAsyati, AdizabdAd azivamavamaudarya mlecchAdibhayaM vA bhaviSyati / evamAdau kAraNe pazcAdapi gamiSyata iti kRtvA 20 anAgatameva tataH kSetrAd nirgantavyam / kathaM punaranAgataM tad jJAyate ? ityAha-kSetrasyotpAtaH kSetrotpAtaH-paracakrAyupadravasUcakAni liGgAnItyarthaH, tAni ca dikkanavAlaM dhUmAyate, akAle tarUNAM puSpa-phalAni jAyante, mahatA zabdena bhUmiH kampate, samantataH krandita-kUjitazabdAH zrUyante ityAdIni mantavyAni / evaM kSetrotpAtamamuM vijJAya nirgantavyam / atha na nirgacchanti tataH azive avamaudarya bodhikabhaye paracakrAgamane jJAte'pi nirgamanamakurvatAM caturgurukAH // 4796 // ANAiNo ya dosA, virAhaNA hoi saMjamA-''yAe / asivAdimmi paruvite, adhikAro hoti seNAe // 4797 // AjJAdayazca doSAH virAdhanA ca saMyamA-''tmaviSayA bhavati / saMyamavirAdhanA zuddhe bhaktapAne'labhyamAne'neSaNIyaM gRhNIyAdityAdikA, AtmavirAdhanA paritApa-mahAduHkhAdikA / yadA cAzivAdikaM pratipadaM prarUpitaM bhavati tadA atra senAyA adhikAraH kartavyaH / azivAdikaM 30 ca prathamoddezake'dhyasUtre (gA0 3062 Adi ) saprapaJcaM prarUpitamiti neha bhUyaH prarUpyate // 4797 // tacca paracakrAgamanaM yathA jJAyate tathA darzayati-- 1 asmadantikavartiSu nikhileSvapyAdarzeSu sthAnamuddhA ityeva pATha upalabhyate, na cAsau sAdhuriti parivartito'smAbhiH // 2degt kSetra sthideg bhA0 / t kSetre mAsakalpasthi' kAM0 // Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1289 bhASyagAthA: 4795-4803 ] tRtIya uddezaH / atisesa-devata- NimittamAdi avitaha pavitti sonUrNa / NiggamaNa hoi putraM, aNAgate rudra vocchiSNe / / 4798 / / avadhijJAnAdyatizayena svayameva jJAtam, apareNa vA atizayajJAninA pRSTena kathitam, devatA vA kayAcidAkhyAtam, avisaMvAdinA vA nimittenAvagatam, AdigrahaNena vidyAmantrAdiparigrahaH, athavA pravRttiH - vArtA tAmavitathAM zrutvA tataH kSetrAt pUrvameva nirgamanaM karttavyaM 5 bhavati / athAnAgataM na jJAtam sahasaiva tannagaraM ruddhaM panthAno vyavacchinnAstato na nirgaccheyurapi // 4798 // athavA amIbhiH kAraNairjJAte'pi na nirgatA bhaveyuH gelana rogi asive, rAyadduTThe taheva omammi | vahI - sarIraterga, jAte vi Na hoti NiggamaNaM // 4799 // 'glAnaH ' jvarAdipIDitaH kazcidasti tatpratibandhena gantuM na zakyate, "rogi" ci duSTa - 10 rogeNa kuSThAdinA kazcidatyantamabhibhUtaH sa parityaktuM na pAryate, bahirvA azivaM rAjadviSTamavamaudaryaM ca vidyate, upadhistenAH zarIrastenA vA bahirgacchata upadravanti, etaiH kAraNairjJAte'pi paracakrAgamane nirgamanaM na bhavati // 4799 // hiya aNNehi ya, Na NiggayA kAraNehiM bahu ehiM / acchaMti hoi jayaNA, saMvaTTe nagararodhe ya // 4800 // 15 etairanyaizca bahubhiH kAraNairna nirgatA bhaveyuH tatastatraiva santiSThatAM saMvartte nagararodhake ca yatanA vaktavyA / saMvartto nAma - paracakrAgamanaM zrutvA yat parvata- jala-durgAdiSu bahUnAM grAmANAM janaH saMvattIMbhUyaikatra tiSThati / nagararodhakaH pratItaH // 4800 // tatra saMvarte yatanAmAhasaMvaTTami tu jayaNA, bhikkhe bhattaTTaNAeN vasahIe / tammi bhaye saMpatte, avAuDA ekao ThaMti // 4801 // saMvatiSThatAM bhaikSe bhaktArthanAyAM vasatau ca yatanA karttavyA / ' tasmiMzca' paracakralakSaNe bhaye samprApte'pAvRtA ekatastiSThantIti niyuktigAthAsamAsArthaH // 4801 // sAmpratamenAmeva vivRNoti - vAsu va pallI va bhikkhaM kAuM vasaMti saMvaTTe / 25 savvamma rajakhobhe, tattheva ya jANi thaMDile // 4802 // saMvartte'bhinavasanniviSTatayA sacittaH pRthivIkAyo bhavatIti kRtvA bhikSAM na hiNDante kintu pUrvasthitAsu vrajikAsu vA pallISu vA bhikSAM kRtvA tatraiva sthaNDile bhuktvA rAtrau saMvarte samAgatya vasanti / atha sarvasyApi rAjyasya kSoH tato najikAdikamapi nAsti tadA 'tatraiva' saMvarte yAni kulAni sthaNDile sthitAni teSu bhikSAM hiNDante // 4802 // atha na santi sthaNDile sthitAni tata iyaM yatanA pUvaliya-sattu - odaNagahaNaM paDalovariM pagAsamuhe / sukkhAdINa alaMbhe, ajaviMtA vA vi lakkheMti // 4803 // jagAri - taka-tImanAdau ArDe prapatati pRthivIkAya virAdhanA bhavediti matvA yAH pUpalikA 20 30 Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1290 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ senAprakRte sUtram 30 ye ca saktavo yazca zuSkaudana evamAdikaM zuSkadravyaM paTaloparisthite prakAzamukhe bhAjane gRhNanti / atha zuSkAdInAM lAbho na bhavati, AdizabdaH khagatAnekabhedasUcakaH, na vA tairAtmAnaM yApayanti tata ATTaiNa gRhyamANena yatra paTalakAdau kharaNTako lamastaM samyag lakSayanti // 4803 // ___gataM bhikSAdvAram / atha bhaktArthanAdvAramAha pacchannAsati bahiyA, aha sabhayaM teNa cilimiNI aNto| asatIya va sabhayammi va, dharaMti addheyare bhuMje // 4804 // saMvarcasyAntaH pracchanne pradeze bhaktArthanaM karttavyam / athAntaH pracchannaM nAsti tataH saMvartasya bahirgatvA samuddeSTavyam / atha bahiH sabhayaM tataH 'antaH' saMvartasyAbhyantara eva cilimilikAM dattvA bhoktavyam / atha nAsti cilimilikA sabhaye vA sA na prakaTIkriyate tato arddha sAdhavo 10 bhAjanAni dhArayanti, 'itare' dvitIyA arddhaM kamaThakeSu bhuJjate // 4804 // kAle apahucaMte, bhae va satthe va gaMtukAmammi / kappuvari bhAyaNAI, kAuM ikko u parivese // 4805 // atha vArakeNa bhuJjAnAnAM kAlo na pUryate, bhaye vA tvaritaM bhoktavyam , yo vA saMvateM sArthaH sa gantukAmastataH kalpasyopari bhAjanAni 'kRtvA' sthApayitvA sarve'pi kamaThakAdiSu bhuJjate, 16 ekazca teSAM sarveSAmapi pariveSayet // 4805 // pattega vaDDagAsati, sajjhilagAdekao gurU viisuN| omeNa kappakaraNaM, aNNo guruNekato vA vi // 4806 // 'pratyekaM yadi sarveSAM 'vaDDukAni' kamaThakAni na santi tato ye 'sajjhillakAH' paraspara sahodarA bhrAtaraH, AdizabdAd anye'pi ye prItivazenaikatra milanti te ekataH samuddizanti, 20 guravaH 'viSvak' pRthag bhuJjate / yadA sarve'pi bhuktAstadA yastatra 'avamaH' laghustena kamaThakAnAM kalpakaraNaM vidheyam, gurUNAM sakaM kamaDhakaM taiH saha na mIlyate / anyastasya kalpaM prayacchati / apUryamANeSu ca sAdhUnAM gurozva kamaDhakAnyekato'pi kalpayanti // 4806 // bhANassa kappakaraNaM, daDDillaga mutti kaDDayarukkhe ya / tesa'sati kamaDha kappara, kAumajIve padese ya // 4807 // ka bhAjanasya kalpakaraNaM dagdhabhUmikAyAM gomUtrabhAvite vA bhUbhAge kaTukavRkSasyAdhastAdvA kartavyam / 'teSAM' dagdhAdisthaNDilAnAmabhAve kamaDhakeSu ghaTAdikapare vA bhAjanasya kalpaM kRtvA tat kalpapAnakamanyatra nItvA sthaNDile pariSThApayanti, gate vA saMvarte pazcAt parimalitajIvapradezeSu pariSThApyam / sabhaye vA tvaramANAH sthaNDilasya vA abhAve 'dharmA-'dharmAstikAyasambandhiSu ajIvapradezeSu pariSThApayAmaH' iti buddhiM vidhAya asthaNDile pariSThApayanti // 4807 // 30 gataM bhaktArthanadvAram / vasatidvAramAha goNAdIvAghAte, alabbhamANe va bAhi vasamANA / vAtadisi sAvayabhae, avAuDA teNa jaggaNatA // 4808 // saMvatasyAnto nirAvAdhe parimalite pradeze vasanti / atha tatra gavAdibhiritastatastaDaphaDA Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 4804-12] tRtIya uddezaH / 1291 yamAnairvyAghAto yadvA tatra prAzukapradezo na labhyate tato bahirvasanto yato dhATibhayaM taM bhUbhAgaM varjayitvA vasanti / atha tatra zvApadbhayaM tato yasyAM dizi vAtastAM varjayanti / yena ca paracakrabhayena tatra saMvarte praviSTAstasmin prApte sarvamupakaraNaM gupile pradeze sthApayitvA svayamekato - 'nyatra pradeze'pAvRtAH kAyotsargeNa tiSThanti stenarakSaNArthaM ca vArakeNa rajanIM sakalAmapi jAte // 4808 // atha kasmAdapAvRtAstiSThanti ? ityAha -------- jiNaliMgamappaDihayaM, avAuDe vA vi dissa vajraMti / thaM bhaNi-mohaNikaraNaM, kaDajoge vA bhave karaNaM // 4809 // acelatAlakSaNaM jinaliGgamapratihatam, evaMsthitAnAM na ko'pyupadravaM karotIti bhAvaH / athavA te stenA apAvRtAn dRSTvA svayameva varjayanti, stambhanI- mohanI vidyAbhyAM vA teSAM stambhana - mohane kurvanti / yo vA 'kRtayogaH' sahasrayodhI tena tAdRze Akampe gacchasaMrakSaNArthaM 10 'karaNaM' zikSaNaM teSAM vidheyam // 4809 // gataM saMvarttadvAram / atha nagararodhakadvAramAhasaMvaTTaNiggayANaM, piyaTTaNA aTTha roha jayaNAe / vasahI - bhaTTaNayA, thaMDillaviciNA bhikkhe // 4810 // ye mAsakalpaprAyogyAt kSetrAnnirgatya saMvarte sthitAste saMvarttanirgatA ucyante teSAM tatra sthitAnAmavaskandAdibhayena bhUyo'pi saMvartAd nagaraM prati nivartanA bhavati / yadvA glAnA dibhiH 15 kAraNaiH prathamameva nagarAnna nirgatAstato nagare vasatAmaSTau mAsAn rodhake yatanayA vastavyaM bhavati / sA ca yatanA vasati-bhaktArthana - sthaNDilavivecana - bhaikSaviSayA karttavyA // 4810 // tatra vasatiyatanAM tAvadAha hANI jAvekaTThA, do dArA kaDaga cilimiNI vasabhA / taM caiva egadAre, mattaga suvaNaM ca jayaNAe // 4811 // 20 rodhake tiSThadbhiraSTau vasatayaH pratyupekSaNIyAH, tAsu pratyekamRtubaddhe mAsaM mAsamAsitavyam / aSTAnAmalAbhe sapta, evaM hAnyA tAvad vaktavyaM yAvat saMyatAnAM saMyatInAM ca "egaTTa" ci ekaiva vasatirbhavati / tatraikasyAM vasatau sthitAnAM dve dvAre bhavataH, apAntarAle kaTakaM cilimilikAM vA vRSabhAH kurvanti / atha dvAradvayaM na bhavati tata ekadvAre'pi tameva vidhiM kurvanti / kAyikAbhUmezcAbhAve mAtrakeNa yatante, yatanayA ca svapanaM kurvantIti niyuktigAthAsamA- 25 sArthaH // 4811 // atha bhASyakAra enAmeva vivRNoti - 5 roheu aDDa mAse, vAsAsu sabhUmi to NivA jaMti / parabalaruddhe vi pure, hAviMti Na mAsakappaM tu // 4812 // aSTau RtubaddhikAn mAsAn 'rodhayitvA' rodhaM kRtvA tato varSAsu nRpAH 'skhabhUmim' AtmIyarAjyabhuvaM gacchanti / sAdhavazva rodhake vasantaH parabalaruddhe'pi pure mAsakalpa na hApa - 30 yanti kintu tatra prathamata evASTau vasatayo'STau bhikSAcaryAH pratyupekSaNIyAH // 4812 // athASTau na prApyante tataH 1 'thamamevASTau kAM0 // - Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1292 maniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [senAprakRte sUtram 30 bhikkhassa va vasahIya ca, asatI satteva cauroM jAvekA / laMbhAlaMme ekekagassa NegA u saMjogA // 4813 // bhaikSasya vA vasatervA asati sapta pratyupekSaNIyAH / tadaprAptau SaDAdiparihANyA catasro yAvadekA'pi pratyupekSaNIyA / kimuktaM bhavati ?--vasatayo bhikSAcaryAzca yadyaSTau na prApyante |tt ekaikaparihANyA yAvadekA vasatirekA bhikSAcaryA / atra caikaikasyA lAme'lAbhe cAne ke saMyogA bhavanti / tathAhi-aSTau vasatayo aSTau bhikSAcaryAH 1, aSTau vasatayaH sapta bhikSAcaryAH 2, aSTau vasatayaH SaD bhikSAcaryAH 3, evaM yAvadaSTau vasataya ekA bhikSAcaryA, evamaSTA bhaGgA bhavanti, ete ca vasateraSTakamamuJcatA labdhAH, saptakAdibhirapyekakaparyantairevamevASTAvaSTau bhaGgA labhyante, sarvasaGkhyayA bhaGgakAnAM catuHSaSTiruttiSThate / catuHSaSTitamazca bhaGgaka ekA vasati10rekA mikSAcaryetilakSaNaH / sA caikA vasatiH saMyatAnAM saMyatInAM ca pRthag bhavati // 4813 // athobhayeSAmapi yogyA vasatiH pratyeka nAvApyate tata ekatrApi vastavyam , tatra yatanAmAha egattha vasaMtANaM, pihaduvArA'satIya sayakaraNaM / majjheNa kaDaga cilimiNi, tesubhayo thera khuDDIto // 4814 // saMyatAnAM saMyatInAM ca ekatra vasatau vasatAmiyaM yatanA--yAda catuHzAlAdikaM pRthagdvAraM 16 tad gRhaM tadA tatrAntare kaTakaM cilimilIM vA dattvA tiSThanti / pRthagdvArasyAbhAve "sayakaraNaM" ti khayameva kuDyaM chittvA dvitIyaM dvAraM kartavyam / gRhamadhye ca kuDyAbhAve kaTazcilimilikA vA dAtavyA / 'tayozca' kaTasya cilimilikAyA vA AsannayorubhayoH pArzvayormadhyAdekasmin sthavirAH sAdhavo dvitIye ca kSullikAH saMyatyo bhavanti / etaccAgre vyaktIkariSyate // 4814 // ___ atha "taM ceva egadAre" (gA0 4811) ti padaM vyAkhyAti dAraduyassa tu asatI, majjhe dArassa kaDaga puttI vA / Nikkhama-pavesavelA, sasadda piMDeNa sajjhAto // 4815 // yadi dvAradvayaM na bhavati khayaM ca pRthag dvAraM kartuM na labhyate tatastasyaikadvArasya madhye kaTakaM 'potikAM vA' cilimilIM dattvA dvidhA vibhajanaM vidheyam / tatrArddhana sAdhavo nirgacchanti arddhana saMyatya iti / atha saGkIrNA sA vasatirna vA vibhaktuM labhyate tataH parasparaM nirgama26 pravezavelAM varjayanti, yasyAM velAyAM saMyatA nirgacchanti tasyAM na saMyatya iti / nirgacchantazca zabdaM kurvanti, piNDena ca khAdhyAyaM kurvanti, zRGgArakathAM na kurvanti, na vA paThanti // 4815 // atha "khapanaM ca yatanayA" (gA0 4811) iti padaM vyAcaSTe aMtammi va majjhammi va, taruNI taruNA ya savvabAhirato / majjhe majjhima therI, khuDDI khuDDA ya therA ya // 4816 // 30 yAstaruNyastA ante vA madhye vA bhavanti, taruNAstu sarvabAhyataH kartavyAH, tato madhye madhyamAH sthavirAH kSullikAzca sAdhvyaH, tataH kSullakAH sthavirAH cazabdAd madhyamAstaruNAzca bhavantItyakSarArthaH / bhAvArthastu vRddhavivaraNAdavagantavyaH / taccedam-taruNIo aMte vA ThavijaMti majjhe vaa| 20 Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 4813-20] tRtIya uddezaH / 1293 tattha aMte tAva bhannai----egammi aMte taruNIo Thaviti, tAsiM Arato majjhimAto, tAsiM Arato therIo, tAsiM Arato khuDDIto, khuDDINaM Arato therA, therANaM Arato khuDDA, tesiM Arato majjhimA, tesiM Arato taruNA / evaM tAva taruNIo taruNA ya aMte jAyA / iyANi jai majjhe taruNIo ThavijaMti to tAsiM ubhayato majjhimiyAo, tAsiM bAhiM therIo, tAsiM ubhayato khuDDIo, tAsiM parikheveNa therA, tesiM ubhayato khuDDA, tesiM bAhiM majjhimA, tesi / parikheveNa taruNA, esA rattiM vasaMtANaM jayaNa tti // 4816 // atha mAtrakapadaM vyAkhyAti patteya samaNa dikkhiya, purisA itthI ya sa ektthaa| pacchaNNa kaDaga cilimiNi, majjhe vasabhA ya matteNaM // 4817 // . yatropAzrayANAmalpatayA rAjakIya Adezo bhavetye kecit pAkhaNDinaste sarve'pyekatrAvatiSThantAmiti / tatra yadi 'pratyekAH' strIvarjitAH 'zramaNAH' nirgrantha-zAkyAdayo dIkSitapuruSAH 10 sarve'pyekasyAM vasatau sthitAH yAzca pAkhaNDinyaH striyastA api sarvA ekatra sthitAstata iyaM yatanA-yaH pracchannaH pradezastatra sAdhubhiH sAdhvIbhizcaM sthAtavyam , pracchannasyAbhAve madhye kaTakaM cilimilikAM vA vRSabhAH kurvanti, kAyikAbhUmerabhAve divA rAtrau ca mAtrakeNa vRSabhA yatante // 4817 // pacchanna asati niNhaga, boDiya micchuya asoya soyA y| 10 pauradava vaDagAdI, garahA ya saaMtaraM eko // 4818 // pracchannasya kaTaka-cilimilikayozcAbhAve niveSu tiSThanti, tadabhAve boTikeSu, tadaprAptau bhikSukeSu / eteSvapi pUrvamazaucavAdiSu, tataH zaucavAdiSu / zaucavAdiSu ca sthitA AcamanAdiSu kriyAsu pracuradraveNa kAryaM kurvanti, baDDakam-kamaDhakaM tatra bhuJjate, AdizabdAd apareNApi yena te zaucavAdino jugupsAM na kurvanti tasya parigrahaH / evaM pravacanasya gardA parihRtA bhavati / 20 sAntaraM copaviSTA bhuJjate / "ego" ti ekaH kSullakAdiH kamaDhakAnAM kalpaM karoti / / 4818 // atha "patteya samaNa dikkhiya" (gA0 4817) ti padaM vyAkhyAti pAsaMDIpurisANaM, pAsaMDitthINa vA vi pttege| pAsaMDitthi-pumANaM, va ekkato hotimA jayaNA // 4819 // pASaNDipuruSANAM pASaNDistrINAM vA pratyekaM sthitAnAM pASaNDistrI-puruSANAmekataH sthitAnAM 25 vA iyaM yatanA bhavati // 4819 // je jaha asoyavAdI, sAdhammI vA vi jattha tahi~ vAso / NihuyA ya juddhakAle, Na vuggaho Neva sajjhAo // 4820 // ye yathA azaucavAdino ye ca jIvAdipadArthAstikyavAditvena kAruNikatvena ca sAdhUnAM sAdharmikAH 'teSu' teSAM madhye sAdhubhirvAsaH kartavyaH / yadA ca tatra dvayorapi sainyayoryuddhakAlo 3 ) bhavati tadA 'nibhRtAH' niApArA bhavanti / idameva vyAcaSTe-'na vigrahaH' khapakSeNa parapakSeNa vA saha kalaho na kartavyaH, naiva ca tadAnIM khAdhyAyo vidheyaH // 4820 // 1 bhikkhU aso tAmA0 // - Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 1294 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ senAprakRte sUtram 30 gatA vasatiyatanA / bhaktArthanayatanA'pi "pauradava vaDDagAI" (gA0 4818) ityAdinA atraivoktA / atha sthaNDilayatanAmAha taM caiva punvabhaNitaM, patteyaM dissamANe kuruyA ya / thaMDilla sukkha harie, pavAyapAse padesesu // 4821 // 6 sthaNDilaM tadeva pUrvabhaNitaM "aNAvAyamasaMloe" (gA0 419) ityAdinA yathA pIThikAyAmuktaM tathaivAtrApi mantavyam / prathamasthaNDilAlAbhe zeSeSu gacchatAM pratyekaM mAtrakagrahaNaM bhavati, sAgArikeNa ca dRzyamAne kurukucA krtvyaa| evaM bahiH sthaNDile labhyamAne yatanA / atha bahirna labhyate nirgantuM tato yad nagarAbhyantare sthaNDilamanujJAtaM tatra yAni tRNAni zuSkANi teSu vyutsRjati, teSAmabhAve daramaliteSu mizreSu, tadaprAptau hariteSu sacitteSvapi vyutsRjati / atra 10 ca pratyekA-'nanta-sthirA-'sthirAdiyatanA sarvA'pi kartavyA yathA oghaniryuktau (gA0 618 Adi patra 197 ) bhaNitA / atha prapAte gartAyAM nadItaTe prAkAropari vA rAjJA'nujJAtaM tata eteSAM pArthe vyutsRjati / yadi sarvathaiva sthaNDilaM ne labhyate adhazca bhUmiM na pazyati tato dharmA-'dharmAdipradezeSvapi vyutsRjan zuddhaH // 4821 // ___ atha "patteyaM dissamANe kuruyA ya" tti padaM vyAkhyAti paDhamAsai amaNuNNetarANa gihiyANa vA vi AlogaM / patteyamatta kurukuya, davaM ca pauraM gihtthesuN|| 4822 // teNa paraM purisANaM, asoyavAdINa vacca AvAtaM / itthI-napuMsakesu vi, parammuho kurukuyA seva // 4823 // gAthAdvayamapi pIThikAyAM (gA0 463-64 ) vyAkhyAtam // 4822 // 4823 / / eSA 20 uccArayatanA bhaNitA / atha zarIravivecanayatanAmAha pacchaNNa puvvabhaNiyaM, vidiNNa thaMDilla sukkha harie ya / agaDa varaMDaga dIhiya, jalaNe pAse padesesu // 4824 // yadyasau kAlagataH sAdhustatra kenApi na jJAtastato'ntarmuhUrtapramANe upayogakAle'tIte'nyaliGgaM kRtvA 'pracchannam' alpasAgArikaM sthaNDile pariSThApyate / atha jJAtastadA "puvamaNi26 ya" ti yadi nagarAd nirgamo na labhyate pratyapAyo vA nirgatAnAM bhavati tato nagarAbhyantare pUrvam-ihaiva mAsakalpaprakRte (gA0 1630) pAriSThApanikAniyuktau (gAthA 33-35 hAri0 Ava0 vRtti patra 630) vA yo bhaNito vidhistenopAzrayAdaparadakSiNasyAM dizi pariSThApayanti / atha tasyAM na labhyate tato rAjJA 'vitIrNam' anujJAtaM yat sthaNDilaM tatra pariSThApayanti / atha sthaNDile haritAni bhavanti tataH zuSkatRNeSu, tadabhAve mizreSu, tadaprAptau 30 hariteSvapi pariSThApayanti / atha rAjJA'bhihitam-sarvairapi pAkhaNDibhiH 'agaDe' gartIyAM zabaM parityaktavyam , prAkAravaraNDake vA dIrghikAyAM vA nadyAM vA vahantyAM jvalane vA jvalati prakSeptavyaM tata eteSAM pArthe pariSThApayanti / atha na labhyate pArzvataH parityaktaM tataH 'dharmAstikAyAdi1degna prApyate adeg kA0 // 2 degstato muhUrttamAtreNa upa kAM0 // 3 gArike sthadeg kA // Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 bhASyagAthAH 4821-29] tRtIya uddezaH / 1295 pradezeSu pariSThApayAmi' iti buddhiM kRtvA tatraiva prakSipanti // 4824 // atha rAjJA vitIrNe sthaNDile pariSThApayatAM vidhimAha annAe paraliMgaM, uvaogaddhaM tulettu mA micchaM / NAte uDDAho vA, ayaso patthAradoso vA // 4825 // yadyasau tatrAjJAtastadA paraliGgaM kriyate, tacca 'upayogAddhAm' antarmuhUrvalakSaNAM 'tolayitvA' pratIkSya karttavyam , mA mithyAtvaM gamiSyatIti kRtvA / yo janajJAtastatra paraliGgaM na kriyate, mA uDDAho bhavet / uDDAho nAma-ete mAyAvantaH pApAcArAH propdhaatkaarinnshceti| itthaM teSAmuDDAhe jAyamAne pravacanasyApyayazaHpravAdo bhavati 'prastAradoSazca' kula-gaNa-saGghavinAzalakSaNa upajAyate / etaddoSapariharaNArtha khaliGgenaiva pariSThApyate // 4825 // atha bhikSAdvAramAha na vi ko vi kaMci pucchati, NitamaNitaM va aMtoM bAhiM vA / AsaMkiteM paDiseho, NikAraNa kAraNe jataNA // 4826 // yatra rodhake 'antaH' nagarAbhyantarAd bahirnirgacchantaM bahiH-kaTakAdvA nagarAntaH pravizantaM na ko'pi kaJcit pRcchati tatra khecchayA bahirantarvA bhikSAmaTanti / yatra punarAzaGkitaM-ka eSaH ? kuto vA AgataH ? maiSa bahirgataH san kimapi kathayiSyati kimarthaM vA nirgacchati ? 15 IdRze AzaGkite niSkAraNe 'pratiSedhaH' na gantavyam / kAraNe tu yatanA vakSyamANA bhavati // 4826 // idameva bhAvayati pauraNNa-pANagamaNe, cauro mAsA havaMta'NugghAyA / so ta iyare ya cattA, kula gaNa saMghe ya patthAro // 4827 // pracurAnna-pAne labhyamAne yadi bahirgacchati tadA catvAro mAsA anuddhAtA bhavanti AjJAdayazca 20 doSAH / tena sAdhunA 'saH' khakIya AtmA 'itare ca' abhyantaravartinaH sAdhavaH parityaktA bhavanti / tatra sa bahiHsainye gataH san pRcchayamAno'pi yadA kimapi nAkhyAti tadA 'cAriko'yam' iti matvA gRhyate, abhyantaravartinastu 'amISAM pravrajito nirgatastena bhedaH pradattaH' iti kRtvA gRhyante / evaM ca kula-gaNa-saGghaprastAro'pi rAjJA kriyeta tato niSkAraNe na gantavyam / / 4827 // aMto alabbhamANe, esaNamAIsu hoti jaitavvaM / 25 jAvaMtie visodhI, amaccamAdI alAbhe vA // 4828 // 'antaH' madhye prAzukaiSaNIye'labhyamAne paJcakaparihANikrameNaiSaNAdiSu doSeSu nagarAbhyantara eva yatitavyam , yAvad yAvantikAdirUpeSu vizodhikoTidoSeSu yatamAnazcaturlaghuprApto bhavati / tathApyalambhe'mAtyaM AdizabdAd dAnazrAddhAdIn vA prajJApayanti / te yadyavizodhikoTidoSairduSTaM prayacchanti tadA tadapi gRhyate, na punarbahirgantavyam // 4828 // atha tathApi na labhyate tataH Apucchita Arakkhita, seTThI seNAvatI amaJca rAyANaM / NiggamaNa digurUve, bhAsA ya tahiM asAvajA // 4829 / / 30 Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1296 saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ senAprakRte sUtram 30 'ArakSika : ' koTTapAlastamApRcchanti - vayamatra na saMstarAmaH tato bahirnirgacchatAM dvAraM prayacchata / yadyasau brUyAt -- mA nirgacchata ahaM bhavatAM paryAptaM dAsyAmi tato gRhyate / atha brUyAt nAsti me kiJcid bhaktaM dAtavyam, yuSmAMzca visarjayan rAjJo bibhemi, tataH zreSThinaM pRcchata / tataH zreSThinamApRcchanti, evaM senApatimamAtyaM rAjAnaM vA''pRcchanti / tato yadi B rAjJA'pi visarjitAstadA nirgamanaM kurvanti / dvArapAlAnAM ca sAdhavo darzyante, yathA - etAn dRSTarUpAn kuruta, bhikSAgrahaNArthamete nirgamiSyanti pravekSyanti vA na kiJcid bhavadbhirvaktavyam / tatra ca bahirgatairasAvadyA bhASA bhASitavyA // 4829 // amumevArthaM spaSTayatimA vacca dAhAmiM, saMkAe vA Na deti NiggaMtuM / dANammi hoi gahaNaM, aNusaTTAdINi paDisedhe // 4830 // 10 ArakSikAdayaH pRSTAH santo bhaNanti mA vrajata, vayaM bhaktaM dAsyAmahe / te ca bhedazaGkayA sAdhUnAM nirgantuM na dadati tato yadyavizuddhamapi te prayacchanti tadA tasya grahaNaM kartavyam / atha " paDase he " ti na bhaktaM na ca nirgantuM dadati tato'nuziSTi-dharmakathAdIni prayujyante // 4830 // 15 piyadhamme dadhamme, saMbaMdha'vikAriNo karaNadakkhe | paDavattIya kusale, tanbhUme pesae bahitA // 4832 // priyadharmaNo dRDhadharmaNazca pratItAn, "saMbaMdha" ci yeSAM antarbahizca svajanasambandho bhavati 'avikAriNo nAma' nodbhaTaveSA na vA kandarpazIlAstAn, 'karaNadakSAn' bhikSAgrahaNAdikriyAsu paricchedavataH, pratipattiH - prativacanapradAnaM tatra kuzalAn, "tabbhUmi" tti yo bahiH skandhAvAra Agatastasya bhUmau jAta-vardhitAn evaMvidhAn sAdhUn bahiH preSayet // 4832 // "bhAsA ya tahiM asAvajja" ( gA0 4829 ) tti padaM vyAcikhyAsurAha - " haar Asa hatthI, jodhA ghaNNaM va kittiyaM gagare / paritaMtamaparitaMtA, nAgara seNA va Na vi jANe // 4833 // bAhyaskandhAvArasatkAH pRccheyuH -- nagarAbhyantare kiyanto'zvA hastino yodhA vA sajjitAH santi ? dhAnyaM vAkiyannagare'sti ? ' nAgarAH ' paiaurAH senA vA 'paritAntAH ' rodhakeNodvimA uta 30 'aparitAntAH' anudvimA: ? / evaM pRSTe vaktavyam - na jAne'haM // 4833 // te vIran-- tatraiva vasantaH kathaM na jAnItha ? | sAdhavo bruvate - 20 bahiyA vigatUNaM, ArakkhitamAdiNo tahiM piMti / hita - NaTTa cArigAdI, evaM dosA jaDhA hoMti // 4831 bahirapi gatA evamevArakSika - zreSThiprabhRtIn 'gamayitvA ' prajJApya tatra bhikSAmaTanti / evaM kurvadbhirhata naSTa-cArikAdayo doSAH parihRtA bhavanti // 4831 // ye sAdhavo bahiH prasthApyante te'mIbhirguNairyuktA bhavanti -- 25 suNamANA vi na suNimo, sajjhAya-jjhANa nizcamAuttA / sAvaaM soUNa vi, Na hu labbhA''ikkhiuM jatiNo // 4834 // Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 bhASyagAthAH 1830-38] tRtIya uddezaH / 1297 vayaM khAdhyAya-dhyAnayornityamAyuktAH santaH zRNvanto'pi vArtAntaraM na zRNumaH, api ca sAvadhaM zrutvA'pi yatInAmanyasyAkhyAtuM 'na labhyate' na yujyate / antaHpraviSTasya tu yadi ko'pi pRcchati tadA vaktavyam-bhikSAdhupayogena na jJAtam / antarbahizca sAdhAraNamidamuttaram zRNoti bahu karNAbhyAmakSibhyAM bahu pazyati / na ca dRSTaM zrutaM sarvaM, bhikSurAkhyAtumarhati // // 4834 // 5 evaM bhikSAmaTitvA praryApte saJjAte sati kiM karttavyam ? ityAha bhattaTTaNamAloe, mottaNaM saMkitAi~ ThANAI / saccitte paDisedho, atigamaNaM diTTharUvANaM // 4835 // 'bhaktArthanaM' bhojanaM 'Aloke' prakAze bhavati / yAni 'zaGkitAni' cArikAdizaGkAviSayabhUtAni gupilAni sthAnAni tAni muktvA, teSu na vidheyamityarthaH / yazca sacittaH pravajitumupa-10 tiSThate tatra 'pratiSedhaH' sa na pravrAjayitavyaH kintu ye pUrva dvArapAlena dRSTarUpAH kRtAsteSAmeva 'atigamanaM' bhUyaH pravezo bhavati // 4835 // eSA bahvarthasaGghAhikA niyuktigAthA, ata enAM bhASyakRd kvRiNoti sAvaga-saNNiTThANe, otavitekatara itara bhattaha~ / tesa'satI Aloe, vaDaga-kuruyAdi sacceva // 4836 // yatra zrAvakaH zrAvikA cobhayamapi oyavitaM-sAdhusAmAcArIkuzalaM tatra sthAne bhaktArthayanti / tadalAme yatraikataraM sAdhusAmAcArIcaturaM tatra samuddeSTavyam / ekatarasyApi khedajJasyAbhAve 'itareSu' akhedajJeSvapi zrAvakeSu yathAbhadrake vA bhaktArthayitavyam / teSAmabhAve'TavyAm 'Aloke' azaGkanIye saprakAze pradeze samuddizanti / vaDDaga-kurukucAdikA tu saiva yatanA kartavyA / zaikSastu yadi ko'pyupatiSThate tadA na pravrAjanIyaH / atha ko'pi khayameva liGgaM 20 kRtvA pravizati tato vaktavyam-vayaM gaNitA nAmAGkitA eva dvAreNa nirgatAH, tataH tvaM tatra gataH san gRhItvA vinAzayiSyase / evamukte'pi yadyasAvAgacchati tadA dvAraM prAptA dvArapAlaM bhaNanti-na jAnImo vayaM kamapyenam , asmAnetAn dRSTarUpAn kuruta // 4836 // bhattaTThiya bAhADA, puNaravi ghettuM atiti pajjattaM / aNusaTThI dArahe, aNNo va'satIya jaM aMtaM // 4837 // evaM bhakta-pAnaM paryAptaM gRhItvA 'bhaktArthitAH' kRtabhojanAH 'bAhADitAH' tadbhuktanyUnabhAjanAH punarapi nagaraM 'atiyanti' pravizanti / yadi 'dvArasthaH' dvArapAlo mArgayati-paudgalika me prayacchata; tato'nuziSTiH karttavyA / anyo vA yadi ko'pyanukampayA dadAti tadA na vAraNIyaH / tasya 'asati' abhAve yada 'antam' prAntaM tad dIyate // 4837 // ruddhe vocchinne vA, dArahe do vi kAraNaM dIve / iharA cAriyasaMkA, akAlaokhaMdamAdIsu // 4838 // atha nirgatAnAM dvAraM ruddhaM-sthagitaM gamAgamo vA vyavacchinnastataH 'dvaye'pi' AbhyantarA 1degkA bhadrabAhuskhAmikatA gA bhaa0|| 36 30 Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1298 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ avagraha prakRte sUtram 31 bAhyAzca sAdhavo dvArasthasyAne kAraNaM dIpayanti / AbhyantarA bruvate-asmAkaM sAdhavo bahirnirgatAH bahizca ruddhAH; bAhyA bruvate-vayaM kAraNe bhikSAyAM bahirnirgatA paraM dvArANi niruddhAni / 'itarathA' yadi na kathayanti tataH akAle-rAtrau vA vikAle vA yadyavaskandaH-dhATI tadAdIni bhavanti tadA cArikazaGkA bhavetye sAdhavo nirgatAste bhUyo na praviSTAH, nUnaM cArikAste 6 AgatA AsIranniti // 4838 // bAhiM tu vasiukAmaM, atiNetI pellaNA aNecchaMte / gurugA parAjaya jaye, vitiyaM ruddhe va vocchiNNe // 4839 // bahirnirgatAnAM ko'pyekazcintayet -mukto'smi tAvat cArakavAsAt, na bhUyaH pravizAmi; atra sUtramavatarati / evaM bahirvasantaM prajJApayanti-Arya ! sUtre pratiSiddham , na vartate bahi10vastum , dvayorjina-rAjAjJayoratikramaH kRto bhavati / evaM prajJApya nagaraM pravezayanti / atha necchati praveSTuM tataH "pellaNa" ti balAmoTikayA zeSaiH sa pravezanIyaH / yadi na pravezayanti tatazcatvAro gurukAH / kadAcidAbhyantarANAM parAjayo'pareSAM ca jayo bhavet tataH 'ebhirbhedaH pradattaH' iti zaGkayA prastAradoSA bhaveyuH / dvitIyapadamatra bhavati-bahirnirgatasya sarvato'pi nagaraM niruddham , gamAgamaH sarvathaiva vyavacchinna iti kRtvA tatrApi vasan zuddhaH // 4839 / / // senAprakRtaM samAptam // 20 a va graha pra mA Na pra kR ta m sUtram se gAmaMsi vA jAva sannivasaMsi vA kappai niggaM. thANa vA niggaMthINa vA sabao saMmaMtA sakosaM joyaNaM uggahaM ogiNihattANa ciTThittae 31 // asya sambandhamAha__ gAmAiyANa tesiM, uggahaparimANajANaNAsuttaM / kAlassa va parimANaM, vuttaM ihaiM tu khettassa // 4840 // 'teSAm' anantarasUtroktAnAM grAmAdInAM kiyAnavagraho bhavati ? iti zaGkAyAmavagrahaparimANa25 jJApanArthamidaM sUtramArabhyate / yadvA pUrvasUtreSu "ahAlaMdamavi uggahe" ityAdi bhaNatA'vagraha viSayaM kAlasya parimANamuktam , iha tu kSetrasya tadevocyate // 4840 // anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-atha grAme vA nagare vA yAvat sanniveze vA kalpate nimranthAnAM vA nimranthInAM vA 'sarvataH' sarvAsu dikSu 'samantAt' catasRSvapi vidikSu sakrozaM yojanamavagrahamavagRhya sthAtumiti sUtrArthaH // atha bhASyavistaraH30 uDDamahe tiriyaM pi ya, sakosarga hoi savvato khetaM / iMdapadamAiemuM, chadisi sesesu cau pNc|| 4841 // Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 4839-45 ] tRtIya uddezaH / Urddhadig adhodik "tiriyaM pi ya" tti tiryak - pUrva-dakSiNA - 'parottarAlakSaNAzcatasro dizaH, etAsu SaTsu dikSu girimArge sthitAnAM sarvataH sakrozaM yojanaM kSetraM bhavati, tacca indrapadAdiSu sambhavati / indrapado nAma - gajAgrapadagiriH, tatra hyupariSTAd grAmo vidyate adhospi grAmo madhyamazreNyAmapi grAmaH / tasyAzca madhyama zreNyAzcatasRSvapi dikSu grAmAH santi, tato madhyamazreNigrAme sthitAnAM SaTsu dikSu kSetraM bhavati / AdizabdAd anyo'pi ya IdRzaH 5 1 parvatastasya parigrahaH / zeSeSu parvateSu catasRSu paJcasu vA dikSu sakrozaM yojanaM kSetraM bhavati // 4841 // samabhUmikAyAM vyAghAtAbhAve dicatuSTaye kSetram, vyAghAtaM pratItya punarittham - egaM va do va tinniva, disA akosaM tu savvato vA vi / savvatto tu akose, agguJjANAoM jA khettaM // 4842 // ekadigbhAvinA parvatAdivyAghAtena kiJcid grAmAdikamekasyAM dizi akrozaM bhavati, sakro- 10 zayojanAvagraharahitamityarthaH / evaM digdvayabhAvinA vyAghAtena dvayordizorakozam, tridigbhAvinA tisRSu dikSu, dikatuSTayabhAvinA tu sarvato'pyakozaM bhavati / tatra ca sarvato'kroze grAmAdau agrodyAnaM yAvat kSetram, tataH paramakSetramiti // 4842 // kiJca - saMjama - AyavirAhaNa, jattha bhave deha uvahiteNA vA / taM khalu Na hoi khettaM, ugveyavvaM ca kiM tattha // 4843 // 15 yatra grAmAdau prAptAnAM saMyamA - ''tmavirAdhanA bhavati, yatra ca dehopadhistenA bhavanti tat khalu kSetraM na bhavati / kiM vA tatrAvagrahItavyaM yena kSetramucyeta ! // 4843 // atha kiM punaH kSetram ? ityAha khettaM calamacalaM vA, iMdamaNidaM sakosamako saM / vAghAtammi akorsa, aDavi jale sAvae teNe // 4844 // yatrAvagraho vicArayitumupakrAntastat kSetraM calamacalaM vA bhavet calaM vrajikAdi, acalaM grAmAdi / punarekaikaM dvidhau - 'aindram' indrakIlAdiyuktam 'anindraM vA' tadviparItam / tatra yadacalamanindraM ca tat sakozamakozaM vA / pazcAnupUrvyA amUneva bhedAn vyAcikhyAsuridamAha - " vAghAyammi" ityAdi, yatra yasyAM dizi vyAghAtastat tasyAmakozaM bhavati / kaH punarvyAghAtaH ? iti ced ata Aha-- aTavI tasyAM dizi vartate, "jalaM" ti samudro nadI 25 vA tatrAssste, 'zvApadA vA' siMha- vyAghrAdayaH tatra santi, 'stenA vA' upadhi-zarIraharA vidyante / etaiH kAraNaiH sA dig niruddhA, grAma- gokulAdyabhAvAdavagrahItavyaM kimapi tatra nAsti // 4844 // atha sakrozamAha - - 1299 sese sakosa maMDala, mUlanibaMdhaM aNummuyaMtANaM / puTThitANa uggahoM, samamaMtarapalligA dohaM // / 4845 // zeSaM nAma - yad anantaroktavyAghAtarahitaM tatra mUlanibandhaM maNDalamamuJcatAM sarvataH sakrozaM yojanamavagraho bhavati / katham ? iti ced ucyate - mUlagrAmAdekaikasyAM dizi yojanArddhamarddha 1 'sAsa kodegtAbhA0 // 2 tantraM tAbhA0 // 3 'dhA - indrayuktamanindraM vA / tatra bhA0 // 20 30 Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 1300 saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ avagraha 0 prakRte sUtram 31 krozena samadhikaM tAvadavagraho bhavati, sa ca pUrvA 'parAbhyAM dakSiNottarAbhyAM vA kRtvA sakrozaM yojanaM bhavati, yadvo gati - pratyAgatibhyAmekasyAmapi dizi [ sakrozaM ] yojanaM mantavyam / tatra sakroze akroze vA ye pUrvasthitAsteSAmavagraho bhavati / yatra samakamanujJApitaM tat kSetraM sAdhAraNam / atha sambaddheSu kSetreSu samakamevAnujJApitaM tato yadi dve antarapallike tata ekeSAmekA apareSAmapyekA / athaikaivAntarapallikA tato dvayorapi sAdhAraNA / / 4845 // atha bahrayastatrAntarapallikAstataH ko vidhi: : ityAha khettassaMto dUre, AsaNNaM vA ThitANa samagaM tu !. arddha addhaddhaM vA, dugAisAhAraNaM hoi / / 4846 // dvitriprabhRtiSu sambaddheSu kSetreSu samakamanujJApya sthitAnAM kAzcidantara pallikAH 'kSetrAntaH ' 10 kSetrasyAbhyantare bhavanti, "dUre" tti kAzcittu dUre yAbhyaH samudAnaM mUlagrAmamAnIyamAnaM kSetrAtikrAntaM bhavatIti kRtvA prathamAlikAyAM tad nirvAhyate, "Asanne" tti kAzcit punarAsanne yAbhyaH samudAnaM mUlagrAmamAnIyamAnaM kSetrAtikrAntaM na bhavati / tato yAvantyastA antarapallikAstAsAM sarvAsAmapyarddhavA, arddhArddha vA caturthabhAga ityarthaH, vAzabdAt tribhAgAdikaM vA dvikAdInAM - dvitriprabhRtInAM gacchAnAM sAdhAraNaM bhavati // 4846 // athAtraivAbhAvyA-'nAbhAvyavidhimAhataNa- Dagala-chAra-mallaga-saMthAraga bhatta- pANamAdINaM / sati laMbhe assAmI, khettiya te motta'NuNNavaNA / / 4847 / / tRNa-Dagala-kSAra-mallaka-saMstAraka - bhakta - pAnAdInAM 'sati' vidyamAne prAcuryeNa lAbhe kSetrikA akhAminaH, akSetrikANAmapyetAnyAbhavantItyarthaH / " te motta'NuNNavaNa" tti yeSAM tRNAdInAM kSetrakairanujJApanA kRtA tAni muktatvA, tAnyakSetrikANAM nAbhavantIti bhAvaH // 4847 // kiM punaH kSetrikANAmAbhavati ? ityucyate- 20 - oho uvaggo viya, saccittaM vA vi khettiyassete / mottUNa pADihAriM, asaMtharaMte va'NuNNavaNA // 4848 // " ghopadhirupagrahopadhizca 'sacittaM vA' zaikSAdikam etAni kSetrikasyAbhavanti / yadyakSetrikA eteSAmekataraM gRhNanti tadA prAyazcittam, paraM muktvA prAtihArikaM dvividhamapyupadhim, 25 taM gRhasthebhyo mArgayanto na prAyazcittabhAja iti hRdayam / yaH punaraprAtihArikastaM na labhante / atha zItAdinA paritApyante tata evamasaMstaradbhirvastrAderanujJApanA kartavyA / kSetrikairapi saMstaraNe teSAmanujJAtavyam // 4848 // jai purNa saMtharamANA, Na diti itare va tesi giNhati / tividhaM Adeso vA, teNa viNA jA ya parihANI / / 4849 / / 30 yadi punaH saMstarantaH kSetrikA asaMstaratAmakSetrikANAM vastrAdikaM na prayacchanti, 'itare vA ' akSetrikAH saMstaranto'pi 'teSAM' kSetrikANAmanApRcchayA balAmoTikayA vA gRhNanti tataH 'trividhaM ' jaghanya-madhyamotkRSTaniSpannaM paJcaka- mAsalaghu-caturlaghulakSaNaM prAyazcittam, sUtrasyAdezAdvA navamam / 1 "evaM gati-pratyAgavinA sakosaM joyaNaM bhavati" iti cUrNau vizeSacUrNau ca // Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 4846-52 tRtIya uddezaH / 1301 'tena ca ' vastrAdinA vinA yA parihANiH tanniSpannamapi teSAM prAyazcittam // 4849 // idameva vyaktIkaroti -- je khetiyA moti Na deti ThAgaM, laMbhe vi jA''gaMtuvayaMteM hANI / peti vA''gaMtu asaMtharammi, ciraM va donhaM pi virAhaNA u / / 4850 // ye 'kSetrikA vayam' iti kRtvA bhakta pAnAdeH prAcuryeNa lAbhe'pi anyeSAM "ThAgaM" ava 5 kAzaM na prayacchanti tata AgantukAnAM vrajatAM yA parihANistanniSpannaM teSAM prAyazcittam / atha kSetrikANAmasaMstaraNe'pyAgantukAH 'prerayanti' prerya tiSThanti te cAgantukA adezikAH prAghuNakAzca tataH 'ciraM vA' prabhUtaM kAlaM vAzabdAd alpaM vA kAlamasaMstaraNaM teSAM bhavet tataH 'dvayeSAmapi' AgantukAnAM vAstavyAnAM ca yA virAdhanA tanniSpannaM prAyazcittam // 4850 // yata evamataH --- 10 asthi hu vabhaggAmA, kudesaNagarovamA suhavihArA. / bahugacchruvaggahakarA, sImacchedeNa vasiyavvaM // 4851 // 'santi' vidyante vRSabhagrAmAH / ihAcArya AtmadvitIyo gaNAvacchedika AtmatRtIya eSa paJcako gaccho bhavati, IdRzAstrayo gacchAH paJcadaza janAH, ete yatra Rtubaddhe nirvahanti; varSAsu punaH saptako gacchaH, tadyathA - AcArya AtmatRtIyo gaNAvacchedika AtmacaturthaH, 16 zAstrayo gacchA ekaviMzatirjanA bhavanti, ete yatra varSAvAse jaghanyena nirvahanti te vRSabhagrAmA ucyante / te ca kIdRzAH ? ityAha - kudezasya yannagaraM tenopamA yeSAM te kudezanagaropamAH, te ca 'sukhavihArAH' sulabhabhakta-pAnA nirupadravAzca, ata eva bahUnAmanantarokapamANAnAM triprabhRtInAM gacchAnAmupagrahakarAH, tatasteSu sImAcchedena bahubhirapi gacchairvastavyam, na kospi parasparaM matsaro vidheya iti bhAvaH / sImAcchedo nAma - sAhikA - grAmArdha vATakAdi - 20 vibhajanam / yathA--- asyAM sAhikAyAM bhavadbhiH paryaTanIyam asyAM punarasmAbhirityAdi / yadvA ye tatra kSetre samakaM prAptAstaiH sImAcchedena vastavyam / yathA - yuSmAkaM sacittamasmAkamacittam, athavA yuSmAkamantaH asmAkaM bahiH, yuSmAkaM striyaH asmAkaM puruSAH, yuSmAkaM zrAddhAH asmAkamazrAddhAH, athavA yo yad lapsyate tasyaiva tad AbhAvyam // 4851 // idameva vyAkhyAnayatiekavIsa jahaNeNaM, punvaTThiteM uggaho itareM bhattaM / pallI paDivasa vA, sImAe aMtarA gAmo // 4852 / / pUrvoktanItyA varSAsu ekaviMzatirjanAH upalakSaNatvAd Rtubaddhe paJcadaza janA yatra jaghanyena saMstaranti sa vRSabhagrAma ucyate, utkarSatastu dvayorapi kAlayordvAtriMzatsahasrasaGkhyAko gaccho yatra saMstarati sa vRSabhagrAmaH, tatra ye pUrva sthitAsteSAmavagrahaH, itare bhakta - pAnamAtrasaMtuSTAstiSThanti tatra ca sImAcchedo vidhAtavyaH / katham ? ityAha - "pallI" ityAdi, yuSmAbhira- 30 ntarapallyAM paryaTanIyam, asmAbhiH prativRSabhagrAme / prativRSabhagrAmo nAma - mUlagrAmAdarghayojane mahAn grAmaH / athavA antarapalyAH prativRSabhasya vA ardhaM yuSmAkamardhamasmAkam / evaM sImAyAM mUlagrAmasya prativRSabhagrAmasya vA'ntarA yo grAmastasyApyardhaM yuSmAkamardhamasmAkam / etadacalama 25 Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13.02 saniryukti-laghubhASya-vRcike bRhatkalpasUtre [ avagraha 0 prakRte sUtram 31 nindraM ca kSetraM mantavyam // 4852 // athAcalamaindraM kSetramAhaiMdakkhIlamaNoggahoM, jattha ya rAyA jahiM ca paMca ime / seTThi amacca purohiya, seNAvati satthavAhe ya // 4853 // indrakIlako nAma - indrasthUNA sA yatrottiSThate indramAtRkA vA tatra 'anavagrahaH' avagraho 6 na bhavati / anindrakIlake'pi yatra rAjA mUrdhAbhiSiktaH parivasati / rAjarahite'pi yatreme paJca vasanti - zreSThI amAtyaH purohitaH senApatiH sArthavAhazceti // 4853 // addhANasIsae vA, samosaraNeM vA vi NhANa aNuyANe / etesu Natthi uggahoM, vahIe maggaNa akhette // 4854 // adhvazIrSakaM nAma-yataH paraM samudAyena gantavyaM samyag mArgAvahanAt tatra militAnAm, 10 samavasaraNaM nAma-kulasamavAyo gaNasamavAyaH saGghasamavAyo vA [ tatra militAnAm, ] snAnamarhatpratimAstrapanaM tannimittamekatra militAnAm, anuyAnaM - rathayAtrA tatra vA militAnAm, eteSu nAstyavagrahaH / ata evAkSetratayA eteSu vasatAvavagrahasya mArgaNA karttavyA // 4854 // atha kimarthameteSvavagraho na bhavati ! ityucyate 15 20 bahujaNasamAgamo tesu hoti bahugacchasannivAto ya / mA pubvaM tu tadaTThA, pelleja akoviyA khettaM // 4855 // 'teSu' indrakIlakAdiSu bahoH - prabhUtasya janasya samAgamo bhavati, adhvazIrSakAdiSu ca bahUnAM gacchAnAM sannipAtaH-mIlako bhavati, ataH kecidakovidAH 'tadartha' 'kSetramidamasmAkamevAbhAvyaM bhavatu' iti kRtvA 'pUrvam' anyebhyaH prathamaM samAgatya mA kSetraM prerayeyuH ityeteSu nAvagraho - dhikriyate // 4855 / / idameva bhAvayati - saDDA dalaMtA uvahiM nisiddhA, siTThe rahassammi kareja manuM / 1 pabhAvayaMte ya Na macchareNaM, titthaM saladdhI duhato vi hANI / / 4856 / tatrendrakIlAdau zrAddhAH keSAJcidAcAryANAM 'upadhim' vastrAdyupakaraNaM dAtuM lagnAH, taizva 'na vartate'smAkamidaM grahItum' iti bhaNitvA te niSiddhAH; tataH zrAddhAH pRccheyuH - eSaNIyAnyapyamUni vastrANi kimiti na kalpante ; tato rahasyam - ' nAsmAkamamUni Abhavanti' itilakSaNaM teSAM 25 purataH kathayitavyam, tatra ca 'ziSTe' kathite sati te zrAddhAH 'manyum' aprItikaM kurvIran / ye ca 'salabdhayaH' dharmakathAdilabdhisampannAste matsareNa 'vayaM kimapi tAvad na lapsyAmahe ataH kimarthamevameva prayAsaM kurmaH ?' ityanuzayena tIrthaM dharmakathAdinA na prabhAvayanti / tataH "duhato vi hANi " ti dvayorapi-sacittA - 'cittalAbhayoH parihANirbhavati / tatra sacittahAniH ko'pi deza - viratiM sarvaviratiM vA na pratipadyate, acittahAnirAhAra-vastrAdi tathAvidhaM na prApyate / ata 30 eteSu nAvagraho bhavati / vasatiM pratItya punareteSvapi bhavati // 4856 // katham ? ityAhaegAlayaTThiyANaM, tu maggaNA dUreM maggaNA natthi / AsaNe tu ThiyANaM, tattha imA maggaNA hoi // 4857 // - 1 'lamindrayuktaM kSe' bhA0 // 2deghIya pamagga' tAbhA* // 3 iti pratiSiddhAH kAM0 // Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 bhASyagAthAH 4853-61] tRtIya uddezaH / 1303 'ekAlaye' ekasyAM vasatau sthitAnAmavagrahasya mArgaNA bhavati / tatra yaH pUrvaM tasyAM vasatau sthitaH tasya sacittama cittaM vA Abhavati / atha samakaM dvau bahavo vA sthitAstadA sAdhAraNA sA vasatiH / ye tu tasyA vasaterdUre sthitAH teSAmavagrahasya mArgaNA nAsti / ye punarAsanne sthitAsteSAmiyamavagrahasya mArgaNA bhavati // 4857 // sajjhAya kAla kAiya, nillevaNa acchaNe asati aNto| vasahigamo pellaMte, vasahI puNa jA samApuNNA // 4858 // 'antaH' pratizrayasyAbhyantare yadi khAdhyAyabhUmeH kAyikAbhUmeH pAtranirlepanabhUmeH Asanam-dhyAnAdinimittamupavezanaM tadbhUmezcAbhAvastato yA bahiH svAdhyAyabhUmiprabhRtayastAH samakamanujJApitAH sAdhAraNAH / athaike pUrva sthitA apare ca pazcAt tataH pUrvasthitAnAmavagrahaH, pazcAdAgatAstu pUrvasthitAnanujJApayanti / yadi te pUryamANe'vakAze nAnujAnanti itare vA tamapUrya-10 mANaM prerayanti tato vasativiSayo'pi sa eva prAyazcittAdirgamo bhavati yaH pUrvaM kSetraM prerayatAm upalakSaNatvAd ananujJApayatAM coktaH / vasatiH punariha yA 'samApUrNA' zramaNairAkulA tasyAH preraNe doSA mantavyAH // 4858 // uktamacalakSetram / atha calamAha vaigA sattho seNA, saMvaTTo cauvihaM calaM khettaM / etesiM NANataM, vocchAmi ahANupuvIe // 4859 // __ jikA sArthaH senA saMvarta iti caturvidhaM calaM kSetram / eteSAM caturNAmapi nAnAtvaM vakSyAmi yathA''nupUrvyA // 4859 // pratijJAtameva karoti jeNoggahitA vaigA, pamANa tUha duha bhaMDi pribhoge| samavaiga puvya uggaha, sAhAraNa jaM ca NIsAe // 4860 // yena sAdhunA sA jikA pUrvamavagRhItA sa brajikAvagrahasya svAmI bhavati / tasya ca braji-20 kAvagrahasya kiM pramANam ? iti cintAyAM naigamapakSAzritA ime AdezAH-tatraika AcAryadezIyo . bhaNati-yAvatpramANaM bhUbhAgaM gAvazcArI carituM vrajanti tAvAn bajikAyA avagrahaH; aparo bravIti-"tUhaM" ti tIrtha jalapAnasthAnamityeko'rthaH, tatra jalapAnAtha gAvo yAvad gacchanti; anyaH prAha- "duha" ti yatropasthAne gAvo duhyante / AcAryaH prAha-trayo'pyete'nAdezAH, ayaM tu samIcIna AdezaH-bhaMDi paribhoge" ti yAvati bhUbhAge 'bhaNDikAH' gannyastiSThanti 25 yAvacca vajikAyAH samIpe gobhiH paribhuktam, etAvad vrajikAvagrahasya pramANaM mantavyam / tatra ca yadi samakaM dvau sAdhuvargAvekasyAM vajikAyAM sthitau tadA sAdhAraNA sA vrajikA / athaikaH pUrva sthito dvitIyastu vrajikAntareNa samaM pazcAdAyAtastataH pUrvasyAvagraho bhavati / atha parasparanizrayA sthitAstataH sAdhAraNaM tat kSetram / yasyAzca vajikAyA nizrayA dvitIyA vajikA sthitA tasyAM ye sAdhavasteSAmavagraha AbhavatIti saGgrahagAthAsamAsArthaH / / 4860 // 30 athainAmeva vivarISuranAdezatrayaM nirasyAcAryamataM tAvad vibhAvayati Na goyaro Neva ya goNipANaM, NovaTTha dujjhaMti va jattha gaavo| abbhattha goNAdisu jattha khuNNaM, sa uggaho sesamaNuggaho tu // 4861 // Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1304 saniryukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [ avagraha 0 prakRte sUtram 31 na ' gocara: ' gavAM cAristhAnaM naiva ca gavAM yatra pAnaM na vA yatropasthAne gAvo dudhante kintu brajikAyA abhyAse gavAdibhiryatra kSuNNaM AdizabdAd gantrIbhizca yAvadAkrAntaM tAvAnavagrahaH 'zeSaM tu' gocarAdisthAnaM sarvamapyanavagrahaH // 4861 // jai samagaM do vaigA, ThitA tu sAdhAraNaM tato khettaM / aNNava gAeN sahitA, tattheva'NNe ThitA apabhU // 4862 // yadi samakamekasyAM vrajikAyAM dvau gacchau sthitau tataH sAdhAraNaM tat kSetram / atha kAcid brejikA pUrvaM sAdhubhiravagRhItA tatrAnye sAdhavo anyayA vajikayA sahitAH pazcAdAgatAH tatraiva jikAyAM sthitAstadA te pazcAdAgatA aprabhavaH, pUrvasthitA eva khAmina iti // 4862 // annonaM NIsAe, ThitANa sAhAraNaM tu donhaM pi / satAeN apabhU tattha va aNNattha va vasaMtA // / 4863 // atha pUrvasthitAH pazcAdAgatAzca 'anyonyaM' parasparaM nizrayA sthitAstatasteSAM dvayeSAmapi sAdhAraNaM kSetram / atha pUrvasyA vrajikAyA nizrayA sthitAyAmAgantukatrajikAyAM ye sAdhavo vartante te tatra vA'nyatra vA vasanto'vagrahasya 'aprabhavaH' na khAminaH // 4863 // atha kimarthamanyasyA vrajikAyA nizrAM sA vrajikA pratipadyate ? ucyate 5 10 15 duTTie vIrahie vA, kate NivANe va ThiehiM putraM / bhaeNa toyassa va kAraNeNaM, ThAyaMtagANaM khalu hoi NissA // 4864 // 'durge sthitAH' stena - paracakrAdyagamye sthAne sthitA sA'nyA vrajikA, yadvA vIreNa khAminA sA adhiSThitA, athavA taiH 'pUrva sthitaiH' prathamatrajikAsambandhibhirgo kulikaistatra 'nipAnaM' jalapAnasthAnaM kRtamasti, tato bhayena toyasya vA kAraNena tasyAM brajikAyAM tiSThatAmapareSAM gokuli20 kAnAM nizrA bhavati // 4864 // evamAgantukA vrajikA yena kAraNena pUrvasyA nizrAM pratipadyate tadabhihitam / athAgantukAyA nizrAM yathA pUrvA pratipadyate tathA darzayati 30 kAcid vrajikA bhayena 'utthAtumanAH' pracalitukAmA, 'anyA ca' navA vrajikA yadi tatrA25 gacchet, sA ca balavatA parigRhItA, tataH pazcAtprAptAyA api tasyA nizrAM pUrvA pratipadyate, tato ye pUrvasthitAH sAdhavaste'vagrahasya na prabhavaH kintu pazcAtprAptA iti // 4865 // atha vrajikAyA eva prakArAntaramAha - bhayasA uTThetumaNA, vaigA aNNA ya tattha jai ejA / pacchApatte nissA, je puvvaThiyA Na te pabhuNo // / 4865 / / gAeN uTTiyAe, acchaMte ahava hoja gelanaM / ane tattha paviTThA, tammi va aNNammi vA tUhe // 4866 // yasyAM vrajikAyAM sAdhavaH sthitA sA utthitA anyA ca tatrAgantukAmA taiH zrutA tata utthi - tAyAmapi najikAyAM tiSThatAm athavA glAnatvaM kasyApi sAdhorbhavet tatastatraiva sthitAnAmanye gokulikAH sAdhubhiH sahitAH 'tatra' prAcInavajikAsthAne praviSTAste ca tatra vA "tUhe" tIrthe 1 vA anyatra vA tIrthe gAH pAnIyaM pAyayeyuH tato'trA mo0 // Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyagAthAH 4862-72] tRtIya uddezaH / 1305 gAH pAnIyaM pAyayeyuH anyatra vA tato'trAvagrahamArgaNA kriyate // 4866 // jai vA kuDI-paDAlisu, pucillakatAsu te ThitA sNtaa| aNNammi vi pajetA, tUhe assAmiNo hoti // 4867 // vAzabdaH prakArAntaradyotakaH / yadi 'te' AgantukA gokulikAH pUrvagokulikakRtAsu kuTI-paDAlikAsu sthitAstato'nyasminnapi tIrthe gAH pAyayanto'svAmino bhavanti / tato yadi te / pUrvasthitAH sAdhavo niSkAraNikA tadA na prabhavaH / atha glAnAdikAraNena sthitAstadA te khAminaH, nAgantukAH tatrAvagrahasya prabhavaH // 4867 // annattha vA vi ThAuM, pAiMti kaillae jai nivANe / te khalu Na hoti pahuNo, sabhAvatUhe pahU hu~ti // 4868 // yadvA pUrvakRtAH kuTI-paDAlikA varjayitvA'nyatra sthAne sthitvA AgantukA gokulikA yadi 10 pUrvaiH kRte nipAne gAH pAyayanti tadA 'te khalu' AgantukAH sAdhavo na prabhavo bhavanti / yadi tu 'khabhAvatIrthe' khAbhAvike nipAne pAyayanti tadA AgantukAH sAdhavaH prabhava iti // 4868 // emeva mAsakappe, atIrie uDiyAe~ pattiyarA / pubillA hu~ti pahU, puNNe haTThA ya na lahaMti // 4869 // evameva 'atIrite' asampUrNe mAsakalpe utthitAyAM pUrvavajikAyAm itarA brajikA tatra 15 prAptA tataH pUrvasAdhava eva prabhavaH / atha mAsakalpaH pUrNaste ca 'hRSTAH' aglAnA api tatraiva sthitAstato nAvagrahaM labhante, pazcAtprAptA eva tatra prabhava iti // 4869 // phAsuga goyarabhUmI, uccAre ceva chaNNa vasahI ya / haTThA vi labhaMtevaM, tadabhAve paccha je pattA // 4870 // atha tatra prAzukA gocarabhUmiruccArabhUmizca vidyate, vasatizca channA prApyate, anyatra ca 20 tathAvidhA nAsti tato hRSTA api 'evam' anantaroktayuktyA labhante / 'tadabhAve' anantaroktakAraNAbhAve ye pazcAt prAptAsta eva labhante // 4870 // gataM brajikAdvAram / atha sArthadvAramAha jeNoggahio sattho, jeNa ya satthAhoM samaga doNhaM pi / jAvaiyA paDisatthA, puvvaThiya sAhAraNaM jaM ca // 4871 // 'yena' sAdhunA sArthaH pUrvamavagRhIto yena vA sArthavAhaH pUrvamanujJApitastasyAvagraha Abhavati / atha samakamanujJApitastato dvayorapyavagrahaH / yAvantazca 'pratisArthAH' maulasArthAd laghutarAstatra samAgatya milanti teSu ye sAdhavaste pUrvasthitAnAmupasampannA bhavanti / yatra parasparaM nizrayA dvau sArtho tiSThatastatra sAdhAraNaM mantavyamiti // 4871 // etadeva spaSTayatisatthe ahappadhANA, ekkeNekkeNa satthavAho u / 30 ApucchiyA vidiNNe, doNha vi miliyA va egaTThA // 4872 // sAthai ye kecid yathApradhAnAH puruSAnte ekenAnujJApitAH, ekena tu sAvunA sArthavAha 1 yacca padeg bhA0 kaaN0|| 25 Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1306 saniyukti-laghubhASya-vRttike bRhatkalpasUtre [avagraha prakRte sUtram 31 ApRSTaH, tAbhyAM cobhayorAMpa vitIrNam-anujJApitaM tato yena kRtaM nAtikrabhyate tena yasmai pradattaM tasyAvagrahaH / atha dvAvapyanatikramaNIyau tato dvayorapi sAdhAraNaM kSetram / atha dvAvapyekatra militAvanujJApitI tato yena pUrvamanujJApitastasyAvagraha iti // 4872 // iMtaM mahallasatthaM, DaharAgoM paDicchae Na te pabhuNo / turiyaM vA AdhAvati, bhaeNa emeva assAmI / / 4873 // mahallaM-bRhattaraM kamapi sArthamAgacchantaM 'DaharakaH' laghutaraH sArthaH pratIkSate tato ye laghutarasArthavAsinaH sAdhavaste nAvagrahasya prabhavaH / yo vA sArthoM bhayena tvaritaM bRhattarasArthamilanAyAdhAvati tatrApi ye sAghavaste 'evameva' asvAminaH, bRhattarasArthavAsina evAvagrahasya khAmina iti bhAvaH // 4873 // aDavImajjhammi NadI, duggaM vA ettha do vi vasiUNaM / volehAmoM pabhAe, NissA sAdhAraNaM kuNai // 4874 // dvau sArthAvekatra militau parasparamitthaM nizrAM kurutaH, yathA-yadidamaTavImadhye nadI durga vA vidyate atra dvaye'pi janA rAtrAvuSitvA prabhAte 'volayiSyAmaH' purato gamiSyAmaH iti parasparasAdhAraNAM nizrAM yatra kurutastatra sacittAdikaM sarvamapi sAdhAraNam / / 4874 // 15 gataM sArthadvAram / atha senAdvAramAha seNAe~ jattha rAyA, aNoggaho jattha vA paviho so| sesammi uggaho jo, gamo u vaigAe~ so ihaI / / 4875 / / 'yatra' yasyAM senAyAM rAjA bhavati tatrAvagraho na bhavati / 'yatra vA' grAmAdau kSetre 'saH' rAjA praviSTastatra yadyapyanye sAdhavaH pUrvasthitAH santi tathApi yAvantaM kAlaM sa tatrAste tAvannA20 vagrahaH / zeSa nAma-yatra grAmAdau rAjA na praviSTo yA vA muNDasenA arAjakA ityarthaH tatrAvagraho bhavati paraM tatra yo vrajikAyAM gama uktaH sa ihApi mantavyaH // 4875 / / gataM senAdvAram / atha saMvartadvAramAha nAgarago saMvaTTo, aNoggaho jattha vA paviTTho so / sesammi uggaho jo, gamo u satthammi so ihaI // 4876 // 25 nAgarakaH' nagarasambandhI saMvataH 'anavagrahaH' na tatrAvagraho bhavati / 'yatra vA' grAmAdau sa nAgarakaH saMvataH praviSTastatrApi nAvagrahaH / zeSaH-grAmeyakasaMvatastatrAvagraho bhavati paraM ya eva sArthe gama uktaH sa eveha draSTavyaH // 4876 // // iti kalpAdhyayanaTIkAyAM tRtIya uddezakaH prismaaptH|| // granthAnam-33825 // cUrNIvacobhiH phalakaiH suyojitairgurupratiSThAnayutaiH sasUtrakaiH / tRtIyakoddezakavAridhiM satAM, tarI tarItuM vivRtiH kRtA mayA // 1 granthAnam-2500 bhA0 / granthAnam-8606 kA0 / granthAnam-3100 De0 // 2degtiSThedRDhasUtragumphitaiH / tRtIdeg bhA0 // Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ E Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A Tejas Printers AHMEDABAD PH. 1979) 6601045 Jan Education international For Private & Personal use only