Book Title: Sthanang Sutram Part 04
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
Catalog link: https://jainqq.org/explore/009310/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dishhh jainAcArya - jainadharma divAkara - pUjyazrI - ghAsIlAlajI - mahArAja - sudhAkhyayA vyAkhyayA samalaGkRtaM viracitayA hindI - gurjara - bhASA'nuvAdasahitam - // zrI - sthAnAGgasUtram // (caturtho bhAgaH ) STHANANGA SUTRAM niyojaka : saMskRta - prAkRtajJa - jainAgamaniSNAta - priyavyAkhyAni - paNDitamuni zrI kanhaiyAlAlajI - mahArAjaH prakAzaka. "akhaNDa saubhAgyavatI zrImatI vijayakumArI jaina, dharmapatnI zrI hajArIlAlajI jauharI dillI - tatpradatta dravya sAhAyyena a0 bhA0 zve0 sthA0 jainazAstroddhAra samitipramukha: zreSThi- zrI zAntilAla - maGgaladAsa bhAI -mahodayaH mu0 rAjakoTa prathamA - AvRtti prati 1200 vIra saMvat vikrama saMvat 2422 2022 mUlyam - rU0 25-0-0 IsavIsan 1965 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maLavAnuM ThekANuM : zrI ma. sA. 3. sthAnavAsI ___ . na zAstroddhAra samiti, hai. gareDiyA vA roDa, sITa, ( saurASTra ). Pablished by : Shri Akhil Bharat S. S Jain Shastroddhara Samiti, Garcdia Kuva Road, RAJKOT, (Saurashtra), W. Ry, India tA ye nAma kecidiha naH prathayantyavajJAM, jAnanti te kimapi tAn pati naipa yatnaH / utpatsyate'sti mama ko'pi samAnadharmA, kAlodyayaM niravadhirvipulA ca pRthvI // 1 // harigItacchandaH LE karate avajJA jo hamArI yatna nA unake liye| jo jAnate haiM tattva kucha phira yatna nA unake liye // janamegA mujhasA vyakti koI tattva isase paaygaa| hai kAla niravadhi vipulapRthvI dhyAna meM yaha lAyagA // 1 // bhUyaH 3.25%300 prathama AvRtti prata 1200 vIra saMvat 2492 vikrama saMvata 2022 IsavIsana 1965 mudra: maNilAla chaganalAla zAha navaprabhAta prinTIMga presa, ghalil 3, amahAvAha. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAva saMpradAya ke pU. sohanalAlajI ma. sA. kI AjJAmeM vicaranevAle pU. ___ mayArAmajI ma. ke ziSyAnuziSya parama pratApI zrI vyAkhyAnavAcaspati-svargIya madanalAla jI mahArAjako aSTaka (mAlinI chada) paridhRtaguNamAla zuddhadharmAlabAlaM, vimalagatimarAlaM zuddhabhAvairvizAlam / sakalamanasi duHkhAnmanyate tvAM viyuktaM mumunimadanalAlaM zuddhabhAlaM bhajadhvam // 1 // harigIta chaMda hindI guNagaNa vimala dhAraNa kiye, jo AlavAla sudharmake the haMsa sama jo cAla calate, mUla the zubha karma ke / hama mAnate hiya tApase, dUrastha una matimAnako, he bhavya jana maja bhAvase, muni madanalAla mahAnako // 1 // amRtasarasasArAM zuddhatattvaikadhArAM prazamarasagabhIrAM bhavyalokA mayUrAH / madhu-madhuragirate pItavanto'tyanRtyan, sumunimadanalAlaM zuddhabhAlaM bhajadhvam // 2 // hindI pIyUSa sama atizaya sarasa, aru zAnta rasa gbhiirkii| tAtvika madhura madhumaya vimala vANI paramamati dhiirkii| bhavijana zravaNa kara nAcate, una divya santa mujAnako, he bhavyajana bhaja bhAvase, muni madanalAla mahAnako // 2 // tvayi zazi nijagatyAM, niSphalathe'tralokAH, sukhina iva yadA''san, tvaM hyakasmAtkathaM hA / gata ita iti khedai, duHkhinaste janAstaM sumuni madanalAlaM, zuddhabhAlaM bhajadhvam / / 3 / / Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hindI-- ati niSphalaka sadA udita, paripUrNacandra samAnase, mukhiyA sakala duniyAM huI, pIyUpa vANI pAnase / haiM Aja dukhiyA dIkhatI ve virahameM zrImAnako, he bhavyajana mana bhAvase, muni madanalAla mahAnako / / 3 // yadi kamapi madIya, mantu mAlokya vidvn| tyajasi sapadi hA-hA ? tyajyatAM jIva kAyAH / paDapi niraparAdhA, rakSaNIyA stvayA taM,mumuni madanalAlaM zuddhabhAlaM bhajadhvam / / 4 / / hindI-- munivara ! hamAre koi bhI aparAdhase hA rUThakara yadi tyAga hamako kara rahe, para jIva paTaka nikAya para / karake dayA rakSA karo, karuNAnilaya dhImAnako, he bhavyajana bhaja bhAvase, muni madanalAla mahAnako // 4 // taruNakaruNadhArI, zuddhatA pUrvacArI jinavacanavihArI, sarva pApApahArI / niviDa timirahArI, jJAnadIpAtsadA taM, mRmuni madanalAla, zuddhabhAlaM bhajadhvam // 5 // hindI-- jo zuddhatA pUrvaka vicarate, taruNakaruNAvarAna the, jo pApahAraka sarvadA, jinavacanazraddhAvAna the| ajJAnahAraka jJAnase, una divya santa sujAnako, he bhavyajana bhaja bhAvase, muni madanalAla mahAnako // 5 // sakalabhuvanacintA - hAri - cintAmaNiyaH punarapi janavA-chA, pUraNe kalpavRkSaH / mugatisaraNi netA, sadguru stattvavittaM,sumuni madanalAla zuddhabhAlaM bhannadhvam // 6 // hindI-- sabake manoratha pUrNa karane, kalpavRkSa samAnajo, , cintA haraNameM the punaH, cintAmaNI paramAna jo / Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phira mokSa patha netA gurU una divya santa sujAnako, he bhavyajana bhana bhAvase, muni madanalAla mahAnako // 6 // zamadama prazamAyA, ye durApA guNAstvAM zrayitumiha yatante, no sthalaM te labhante / kathaya punarupAyaM, nAmatastvaM sthitastaMsumuni madanalAlaM, zuddhabhAlaM bhajadhvam // 7 // hindI-- durlabha prazama zamadamaguNAdika zuddha ati guNavAnako nija vAsa hita pAte nahIM haiM, yogya sukhamaya dhAmako / kaha do mune ! ve kyA kareM hA chor3a ke zrImAnako, he bhavyajana mana bhAvase, muni madanalAla mahAnako / / 7 / / taba munivara ? zuddha darzanaM svapnamadhye,__bhavatu karuNadRSTi rjAyatAM sarva sNgh-| iti bhavijana zuddhA prArthanA yatkRte taM, sumuni madanalAlaM zuddhabhAlaM bhajadhvam // 8 // hindImunirAja ! hamako svapnameM bhI, ApakA darzana sadA, hotA rahe ho karuNadRSTI, saMghake Upara sadA / hai bhavya janakI prArthanA, jinake liye vidvAnako, he bhavyajana bhaja bhAvase, muni madanalAla mahAnako / / 8 / / ghAsIlAlakRtaM svetadaSTakaM bhAvataH paThet / yo naraH satataM bhaktyA satvaraM sa sukhI bhavet / / 9 / / hindI-- isa aSTakako jo paDhe, varane maMgalamAla sadAkAla mukhase rahe, kahate ghAsIlAla // 9 // Page #6 -------------------------------------------------------------------------- Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ sadezake zabda aba taka kAnoMmeM gUMja kara eka anupama romAMca prasphuTita kara dete haiN| "dharma para jo adhikAra kara letA hai vaha usakA jIvana bhara sAtha detA hai / dharmako apanAnevAlA cAhiye / dharmako apanAne meM kitanA tyAga karanA par3atA hai ? pUrva-puruSoM ke udAharaNa samakSa haiN| unhoMne dharma para saba kucha nyauchAvara kara DAlA, usIke liye jiye, usIke liye mare / yaha choTI vAta nahIM bahuta bar3I hai / dharma milanA kaThina nahIM-pAlana karanA kaThina hai| tuma samajhadAra ho, suyogya ho, jo pAyA hai use saMbhAla kara rakhoge to saba tarahase samunnata bnoge| ImAnadArI se kadama baDhAte raho to tumhArA jIvana camake gA, taba kyAhI AnaMda AyegA ?" vAstabameM usa kalpavRkSakI chAyA asIma thI, kabhI choTI nahIM huI, jo AyA sabhAko usameM sthAna milA tathA milI adbhuta zAMti ! karuNAke sAgaraH gurudevake manameM karuNAkA asIma sAgara hilore letA thaa| unake netroM meM ArdratA thI, vANImeM sAntvanAkA svara tathA hRdayameM duHkha dUra karane kI lagana / sarala tathA zuddha hRdaya lekara jo bhI unake nikaTa AyA, use Antarika sneha se sarAbora kara diyaa| jIvana-citraNa:-- gurudeva kA janma paMjAba prAntake rohataka jile ke grAma : rAjapura' meM vikrama saM0 1952 meM huA thaa| pitAzrI murArIlAlajI va mAtA gendobAI-baDe taponiSTha dharmAtmA evaM sarala svabhAvake the / prakRtine jisa puSpako eka kone meM khilAyA, kise patA thA vaha apane saurabhase saMsArako surabhita kara ddaalegaa| __usa naye phUlakA nAma rakhA mAtApitAne " maujIrAma" cUMki unake AMganameM mauja-khuzI phuTa paDI thii| maunIrAmajIkA vacapana dhArmika saMskAroM meM Age bar3hA / 7 varSa kI umrameM mAM chor3a gaI / aba pitAhI jIvana rakSaka the, gAMvameM kucha paDhAI zurU kii| 9 varSa ke hone para dehalI mausIke (mAsI) ghara A gaye / pahADI dhIraja para bahUta baDA masiddha jaina gharAnA thA, jahAM maujIrAmajIkI zikSA sampanna huI / yauvanameM kadama rakhA / mausAjI kI dukAnakA kArya saMbhAla liyaa| kiMtu jinheM bahuta UMcI AdhyAtmika sAdhanA karanI hotI hai, ve bhautikatAke raMgIna vAtAvaraNameM ghire nahIM raha sakate / Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIkSA:-- dehalomeM sAdhU saMtoM kA Agamana prAyaH sadaiva rahA hai / cAMdanI cauka, vArA zidarImeM usa samaya parama pUjya, cAritra cUDAmaNI, yuga pradhAna munivara zrI mayArAmajI mahArAja ke parama pratApI ziSya, zraddheya, gaNAvacchedaka, zrI choTelAla jI mahArAja virAjamAna the| unhI ke zrI caraNoMkA Azraya zrI maujIrAmajIko milA / vikrama saMvata 1971 bhAdrapada kRSNa dazamI ke dina vAmanaulI, jilA meraTha (u0 pra0) meM bar3o dhAmadhumase dIkSA huii| unheM zrI choTelAlajI mahArAjake ziSya bahuzruta zrI nAthUlAla jI mahArAja kA ziSya banAyA gyaa| aura usI samaya nAma parivartana ke sAtha 2 maunIrAmajI se badala kara Apa zrI madanalAlanI mahArAja bana gye| vinaya-bhakti tathA vuddhi-pratibhA vinaya-bhakti, tapa-saMyama, tathA svAdhyAya-dhyAnameM mANa paNase juTe rahate the| buddhipratibhA tathA dhAraNAzakti baDI prakhara thI / 60 gAthAe~ (zloka) eka dina meM yAda kara lete the| AgamoM kA jJAna prApta karake bahuzruta vane / mAkRta bhASA para ApakA prabhutva thA / mukhase jo zabdAvalI nikalatI thI, vaha baDI zuddha tathA prabhAvotpAdaka hotI thii| unakI vANI ona thA, manameM utsAha tathA AtmAmeM thI saMyamakI lhr| svAdhyAya-saMyamakI kuMjI: lagabhaga tIna hajAra gAthAoMko svAdhyAya ve pratidina kiyA karate the| unakA yaha vicAra rahatA thA ki prativarSa saba AgamoMkA artha sahita svAdhyAya ho / prAyaH kahA karate ki " yadi zramaNa svAdhyAya-rata rahe to bahuta sI vyartha vAtoMse bacA rahegA / usakI sAdhutAmeM rarA paidA hogA, tapa saMyamameM ruci bddhegii|" vANIke jAdagara-vyAkhyAnavAcaspati / ___ zrutasampannatAke kAraNa vAcaspatijI kI vANImeM anubhUtikI snigdhatA, tarkakA painApana aura AmthAkI gaMbhIratA thii| unake vyaktitvameM adbhuta AkapaNa the-vANIkI sAragarbhitA, bhAva-pravaNatA aura bhApAkA pravala pravAha / Ane zrotAoMke tana aura mana para hukUmata karanA unheM khUba AtA thaa| unakI vANIke vegavAna pravAhameM bahakara unake zrotA kamI karuNa rasakI dhArA phuTane para varavasa ro uThate the, aura kabhI hakI sataha para thirakate the / vANIke isI jAdUne paMjAba maMgha kI orase vikrama saM0 1992 meM unheM ' vyAkhyAnavAcaspati' padase abhinandita karAyA thaa| Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAjasudhArakaH-- apane yuga ke samAja sudhArakoMmeM vAcaspatijI sabake aguA the| yuvakoM aura zithilAcAriyoM ko cetAvanI denevAle unake tIkSNa vacana vANa, samAjautthAna, dharmapracAra evaM saMyama rakSAke hitArtha bajAyA gayA unakA tejasvI vigula, anuzAsana aura sAdhU samAcArIke gaurava ke sAra-saMbhAla karane vAle unake netra - yugma Aja eka smRtimAtra bana kara raha gaye haiM / padakI nilobhatAH gurudeva jisa kAryako hAtha meM lete the usake liye apaneko arpita kara dete the / sAthI AtmA ke viruddha duniyAMkI lAkha khuzAmadoM ke bAvajUda, ukta kAmako chor3ane meM bhI nahIM hicakate the jisako ve upayukta na samajhate / zramaNa saMgha nirmANa meM jo kArya unhoMne kiyA, bar3hI unakI karmazIlatA eka pramANe haiM | amRtasara se arthAt hindustAna ke eka chora se cale | mausama sakhta, mArga kaThina, tathA zarIra asvastha / sAdaDI (mAravADa) phueNce| athaka prayatnoMse sAdhyasiddhimeM juTe / jaba taka manameM uddezya pUrti kI AzA raMhI kabhI pIche na haTe / para jaba DhaMga kharAba dekhA, sudhArakI AzA na rahI to jisa lagana aura zAna se juTe the, usI lagana aura zAnase pIche haTa gaye / unake vyaktitva, anuzAsana niSThatA, saMyamakI kar3akatA aura Agama jJAnase prabhAvita hokara, inkAra karane para bhI bhInAsara sAdhUsaMmelana ke avasara para unhe pradhAna maMtrI pada diyA gyaa| kiMtu unakI yogya dekharekha aura yathArtha patha pradarzanakA lAbha saMgha ke bhAgya meM baMdhA nahIM thA / zramaNa saMghakI Antarika sthiti bigaDane lagI / AcArya AcArya ke adhikAroM kA spaSTIkaraNa na ho sakA dhvaniyaMtra ke masalA sulajhane kI bajAya aura adhika ulajhane lagA, mantrImaMDalakA asaMtoSaprada rukha va kArya dekhA to unhoMne pradhAna maMtrI pada se phaurana tyAgapatra de ddaalaa| gurudevakA tyAgapatra ina kAryoMko zIghra hala karane kI preraNA detA, yadi use upekSita karake andhakArameM pheMkana diyA jAtA / gurudeva bhI aura maMtriyoM kI taraha kAgajI kAryavAhiyoMke bala para apane padako banAye rakha sakate the, kiMtu UparI lApApotI karanA ve Atmahanana ke tulya samajhate the / "saMtakA jIvana maMgala hai vahAM maraNa bhI 1 71 gurudevakA jIvana jitanA mahAna pA utanIhI mRtyu bhI / eka varSase unheM kensara thA / sarjikala ilAja ke liye vinaMtI kI gaI to vaDI saMjIdagI se pharmAyA sthA0-2 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 " bhAI ye caMda Take jo saMyamake ikaTThe kiye haiM, usa nAzavAn zarIra ke liye nahIM luTAUMgA " samuca dhanya the Apa jinhoMne saMyamarUpI TakoMkI saMbhAla meM isa bahumUlya zarIrakA validAna kara diyA / jaMDiyAlA guru (jilA amRtasara) kI pAvana bhUmi gurudeva virAje the / roga baDhatA jAtA thA, AhAra ghaTatA gyaa| muMhake jarUma baDhate gye| pAnI pInA aura sAMsa lenA kaThina ho gayA / antima dinoMkI vedanA itanI bhayaMkara thI ki varNana karane kalamakA dila bhI dahala uThatA hai / darzana karake hara AdamI kA dila bhara AtA thA / kiMtu bAhare, unakI adbhuta sahanazIlatA, zAMti aura mRdu- saumyatA ! antarAtmA pUrNatayA rozana thI / unhoMne apanI vRttiyoM tathA pravRttiyoM ko saMkSipta kara liyA thaa| hara samaya Atma samAvikA hI dhyAna rahatA thA / antarAtmAkI sAkSIse caurAsI lAkha jIvayonI aura caturvidha zrI saMgha se khamita - khamAnA karake AtmazuddhikI ora agrasara hue / prani sallekhanA aura saMthAre kI ora dhyAna gayA / ziSyoM se saMdhArA karAne ko kahA / mausamakI vaDI garamI aura rogakI bhayaMkaratAko dekha kara ziSya sAhasa na kara sake / AkhirakAra usa narasiMhane antima dina tA. 27 jUna 1963 ko svayaM saMthArA dhAraNa kara liyA aura samAdhi pUrvaka apanI mahAyAtrAko sampanna kiyA / gurudeva ke smAraka:gurudevakI sujJa - vijJa, suvinIta ziSya maMDaLImeM kitanA tyAga - vairAgya, kitanA ApasI sneha - prema, kitanI gurubhakti aura Adara hai / vAstava meM sava munirAja pUrNa samartha haiM / suyogya haiM / gurudevazrI ke smAraka svarUpa haiM / unakI jIvanta saMsthAe~ haiM / unakI anupama kRti haiM / unake darzana kara hRdaya ullasita ho jAtA hai / zraddhA sumana: gurudeva jIvanakA jahAM se sparza kareM vahAMse eka mRdu tathA madhura jhaMkAra sI uThatI haiM / zabdoM meM kisa prakAra saMjoyeM ? kyA athAha sAgara kabhI bAMdhA gayA hai ? phira bhI manako zraddhAko kucha akiMcana zabda sumanoMmeM gUMthanekA prayatna kiyA hai| koTi 2 vaMdana: aisI virala vimala vibhUti, jJAnI-dhyAnI tyAgI aura tapastrI mahAna AtmAko mere koTi koTi vaMdana haiN| unake zrI caraNoMkA zaraNA janma janmAntaroM taka prApta ho / -mahatAbacaMda corar3iyA dillI -- Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AmurabbIzrIo ja . zeThazrI zAMtilAla maMgaLadAsabhAI amadAvAda (sva.) zeThazrI zAmajIbhAI velajIbhAI vIrANuM-rAjakoTa = * * * (sva) zeThazrI chaganalAla zAmaLadAsa bhAvasAra- amadAvAda, * * * * * * 3 T: : - 1 * ------ akhAnAnA kaddhanI - zeThazrI rAmajIbhAI zAmajIbhAI virANu-rAjakoTa vacce beThelA lAlAjI kizanacaMdajI se joharI ubhelA suputra ci mahetAbacandajI sA nAnA - anilakumAra jaina (dayA) Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AmurabbIzrIo 1 : pa.pa0 lITara vAriA (sva) zaTha raMgajIbhAI mohanalAla zAha bhAvaH amadAvAda ne binabAI virANI (svazrI dinezabhAI kAMtilAla zAha amadAvAda, Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * AvamurabbIzrIe zrI vRjalAla dlabhajI pArekha rAjakAya. koThArI haragAvi jecaMdabhAi rAjakAya. zeThazrI mizrIlAlajI lAlacaMdrajI sA. luNiyA tathA zeThazrI jevatarAjajI lAlaca cha sA. (sva) zeThazrI dhArazIbhAi jIvaNalAla khArasI. sva zrImAn rozrI mukanacaMdrajI sA. khAliyA pAlI mAravADa Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AghamurabbIzrIo karo 1 pada S - LITY -- * * * ! ! ! ! '+ ! [ * * >> sva. zeThazrI harilAla anopacaMda zAha sva. zeTha tArAcaMdranI sAde merA khaMbhAta, madrAsa, zrImAn zeTa sA. cImanalAlajI sA. RSabhacaMdajo sA. ajItavAle (saparivAra) :: 1 * 5 , , 1 vacce beThelA meTAbhAI zrImAnuM mUlacaMdajI javAharalAlajI baraDiyA 2 bAjumAM beThelA bhAI mizrI lAlajI baraDiyA 3 davA vI nAnAbhAI pUnamacaMda baraDiyA thI isadI rImAnakara sA. rohiyA Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtra bhAga cauthekI viSayAnukramaNikA vipaya mo509 anukramAGka pRSThAGka pAMcave sthAnakA dUsarA uddezA 1 pAMcave sthAnake dUsare uddezekA viSaya vivaraNa 2 vihArake viSaya meM kalpane yogya aura nahIM kalpaneyogyakA nirUpaNa2-10 guruprAyazcittakA nirUpaNa 11-16 nirgranthoM ke rAjAke antaHpurameM pravezakA nirUpaNa 16-20 striyoM meM rahI huI kriyAvizeSakA nirUpaNa 20-23 6 garbhake saMvandhameM-garbha viSayakA nirUpaNa 23-28 7 sAdhvI ke saMbaddha kathanakA nirUpaNa 28-36 8 Asrava, saMvara vagairaha dvArokA nirUpaNa 36-40 9 Asrava vizeSarUpa kriyA sthAnakA nirUpaNa 40-52 10 nirjarAke upAyabhUta parijJAkA nirUpaNa 52-54 11 vyavahArakA nirUpaNa 54-70 saMyata aura asaMyatoM meM supta aura jAgrata ke svarUpakA nirUpaNa 70-72 13 karmavandhake kAraNakA nirUpaNa 14 upaghAtake svarUpakA nirUpaNa 74-81 15 bodhIke samyaka prAptikA aura amAptike kAraNako nirUpaNa 81-92 saMyamake svarUpakA nirUpaNa ___53-103 saMyama aura asaMyamakA nirUpaNa 103-108 vAdara bhedavAle vanaspatikA, pAMca prakArake vAdara bhedoMkA nirUpaNa AcAra kalpakesvarUpakA nirUpaNa 109-119 manuSya kSetrameM rahe huve padArtha vizeSakA nirUpaNa 119-128 21 RSabha vigairaha tIrtha karoMkA nirUpaNa 122-130 bhAvamavudvako kAraNa ke hone para jinAjJAkI anatikramaNatA hone kA nirUpaNa 131-142 23 AcArya aura upAdhyAyake atizayameM rahane para jinAjJAkA anullaMghanakA nirUpaNa 142-151 18 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 acArya aura upAdhyAyake gaNase bAhara honeke vipayakA nirUpaNa 25 RddhivAle manuSya vizeSakA nirUpaNa tIsarA uddezA 18 26 astikAya ke svarUpakA nirUpaNa 159-171 27 indriyoMke athako aura indriya saMbaMdhI padArthoM kA nirUpaNa 171-187 28 vAdara jIvavizeSakA nirUpaNa 187-191 29 30 31 32 33 34 35 matsyake dRSTAnta se bhikSuke svarUpakA nirUpaNa 36 vanIpakake svarUpakA nirUpaNa 37 acelaka ke prazaMsAsthAnoMkA nirUpaNa 38 utkaTa pAMca bherdokA nirUpaNa samitike pAMca prakArakA nirUpaNa 39 40 atra svarUpakA nirUpaNa 41 vanaspatijIva ke yonivicchedakA nirUpaNa 42 43 44 45 46 47 48 49 sacetana vAyukA vizeSa prakAra se nirUpaNa karanevAle nirgranthakA nirUpaNa nirgranthoMke upadhi vizeSakA nirUpaNa kAyAdika dhapakaraNatAkA nirUpaNa aah svarUpakA nirUpaNa aur haath jJeya ajJeya padArthIke tripayakA kathana adholoka meM rahe hue evaM Urdhvaloka meM rahe hue atIndriya bhAvakA nirUpaNa pAMca prakArake saMvatsarakA nirUpaNa jIvakA zarIra se nirgama (nikalanA) kA nirUpaNa Ayuke chedakA nirUpaNa AnaMtakA nirUpaNa 151 - 155 156-158 pAMca prakAra ke anantakA nirUpaNa jJAnake svarUpakA nirUpaNa svAdhyAya paMcavidhatAkA nirUpaNa pratyAkhyAnake svarUpakA nirUpaNa 192-206 205-210 210-218 218-221 221-224 225-228 228-230 230-234 235-237 237-239 239-241 241-244 244-247 247-258 258- 260 260-262 260-262 264-267 267-268 269-270 271-274 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 pratikramaNake svarUpakA nirUpaNa 275-277 51 pAMca prakArake vAcanAsthAnakA nirUpaNa 279-281 52 nArakAdikoM ke yathAvasthita bhAvoMkA nirUpaNa 281-282 53 jambUdvIpa Adike yathAvasthita bhAvoMkA nirUpaNa 283-285 54 bharatakSetrameM sthita tIrthaMkaroMkA nirUpaNa 285-286 55 kSetrabhUta camaracaJcAdikA nirUpaNa 286-290 chaTA sthAna prAraMbha56 chaThe sthAnakA viSaya vivaraNa 291 57 gaNadharoMke guNakA nirUpaNa 292-296 58 jinAjJAkA avirAdhakapanekA nirUpaNa 297-300 59 chadmasthoM ke svarUpakA nirUpaNa 300-304 60 jIvako ajIva karanekA chaha pakAratAkA nirUpaNa 304-306 61 saMsArikajIvakA nirUpaNa 306-311 62 jIvoMke durlabha paryAya vizeSakA nirUpaNa 313-318 63 'indriyArthoM ke cha prakArakA nirUpaNa / 318-320 '64 sAtA aura asAtAke SaDvidhatAkA nirUpaNa 321-322 65 chaha prakAra ke prAyazcitokA nirUpaNa 322-324 66 chaha prakArake manuSya AdikoMkA nirUpaNa 324-325 67 chaha prakArake RdivAloMkA nirUpaNa / 32668 utsarpiNI kAlameM jambUdvIpa ke manuSyake pramANakA nirUpaNa 327-329 60 chaha prakArake saMhananakA nirUpaNa / 329-332 70 chaha prakArake saMsthAnakA nirUpaNa 332-335 71 anAtmAvAle jIvoMko ahita karanevAle chaha sthAnoMkA nirUpaNa 335-336 72 cha prakArake Arya manuSyokA nirUpaNa 339-341 lokasthitikA nirUpaNa 341-343 jIvoMkI gati aura dizAoMkA nirUpaNa 344-348 75 saMyata manuSyoM ke AhAragrahaNaaura AhArakA grahaNa nahIM karanekA nirUpaNa 349-352 76 unmAdasthAnakA nirUpaNa 352-355 77 chaha prakArake pramAdakA nirUpaNa 255-261 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ N 84 . mamAda viziSTa pratyupekSaNAkA ni paNa lezyAke svarUpakA kathana devamUtrakA kathana divakumAryAdikokA nirUpaNa dharaNendrAdikoMkA sAmAnika sAhabIkA nirUpaNa viziSTa mativAle devokI gati ke bhedakA nirUpaNa tapake bhedokA nirUpaNa vivAdake svarUpakA nirUpaNa kSudraprANiyoM ke svarUpakA nirUpaNa chaha prakArakI gocaracaryAkA nirUpaNa asAdhucaryA ke phalabhoganevAlaukI gatikA nirUpaNa sAdhucaryA ke phala bhoganevAlekA nirUpaNa nakSatroM ke svarUpakA nirUpaNa saMyama aura asaMyamake svarUpakA nirUpaNa manuSya kSetrameM rahI huI vastukA nirUpaNa kAlavizeSakA nirUpaNa jJAnake svarUpakA nirUpaNa avadhijJAnake svarUpakA varNana jJAni ke avacana-nahI kahane yogyakA nirUpaNa avacanameM prAyazcittakA kathana kalpa viSayakA nirUpaNa kalpasthitikA nirUpaNa mahAvIrasvAmI saMvadhI kathana devake saMbaMdhI nirUpaNa ahArakA pariNAma aura vipariNAmakA nirUpaNa chaha prakArake praznakA nirUpaNa indra ke anAdipanekA nirUpaNa bheda sahita AyuvandhakA nirUpaNa audayika vigairaha bhAvoM kA nirUpaNa cha prakArakA matikramaNakA nirUpaNa 361-367 367-369 360-370 370-373 373374-387 387-393 392-305 395-307 307-400 401-482 402-404 204-410 410-412 412-418 418-421 421-424 424-427 427-429 429-451 452-460 461-471 471-472 473 474-477 477-480 481-484 485-494 495-511 511-515 96 97 100 101 102 103 104 106 107 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 108 cayAdikA kathana 516-517 sAtaveM sthAnakA prArambha109 sAtaveM sthAnakA viSayavivaraNa 518110 .. sAta prakArake gaNoMke apakramaNa-nikalanekA nirUpaNa 519-526 111 sAta prakAra ke vibhaGgajJAnakA nirUpaNa 526-543 112 sAta prakAra ke jIvoMkA nirUpaNa 543-548 113 saMgrahake sthAnoMkA nirUpaNa 548-553 114 , piMDaiSaNAkA nirUpaNa 554-564 115 sAta prakArakI pRthvIyoMke svarUpakA kathana 564-569 116 bAdara vAyukAya ke svarUpakA kathana 569-570 117 sAta prakArake bhayasthAnoMkA nirUpaNa 571-572 118 cha chadmasthauko jAnanekA nirUpaNa 573-575 119 kevalIyoM ko jAnanekA kathana 575 sAta prakArake mUlagotrakA nirUpaNa 576-579 sAta prakArakA mUlanayakA nirUpaNa 580-603 122 sAta prakArake svarokA nirUpaNa .603-636 - lokottara kAyaklezoMkA nirUpaNa 636-638 124 manuSyaloka aura varSadhara parvatoM kA nirUpaNa 639-643 125 kulakara AdikA nirUpaNa 643-647 126 daNDanItikA nirUpaNa 648-651 127 cakravartI rAjAke ekendriya paMcendriyavAle ratnoM kA nirUpaNa 651-653 128 duSpama-supama kAla jJAnakA kathana 653-659 129 sAta prakArake AyuSyake bhedoMkA kathana 660-661 130 mallInAtha bhagavAnkA varNana 662-665 131 darzanake svarUpakA nirUpaNa 666-667 132 chadmasthAvasthAse prativaddha sUtrakA kathana 667-670 133 sAta prakArakI vikathAoM kA nirUpaNa 670-674 134 AcArya ke sAtizayapanekA nirUpaNa 674-677 121 123 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 137 139 141 saMyama aura asaMyama Adike bhedoM kA nirUpaNa 678-681 atasI kusuma Adi dhAnyoM kA yonikAla-utpAdaka / sthiti kAlakA nispaNa 682-684 vAdara-apkAyika AdikoM kA sthitikAlakA nirUpaNa 684-685 zakra aura IzAnendra ke agramahipIyoMkI saMkhyAkA aura sthitikA nirUpaNa 686-688 sanatkumAra Adi kalyoM meM rahe hue devoM kI sthitikA nirUpaNa 689-690 nandIzvaradvIpake antargata dvIpoM kA nirUpaNa 691-695 camarendrAdivoM ke anIka aura unake anIkAdhipatiyoM kA nirUpaNa 695-704 camarendrAdiko ke pAdAtAnIpha aura unake anIkAdhipatiyoM kA nirUpaNa 704-712 sAta prakArake vacana vikalpoM kA nirUpaNa 712 vinayake svarUpakA nirUpaNa 713-727 samudghAtake svarUpakA nirUpaNa 727-735 nidanoM ke svarUpakA nirUpaNa 735-739 sAtA aura asAtAke svarUpa kA nirUpaNa 739-740 jyotiSka devoM kA nirUpaNa 741-745 devoM ke nivAsabhUta kUTokA nirUpaNa 746-748 dvIndriya jIvoM kA nirUpaNa 748-749 cayAdikA nirUpaNa 749-751 142 143 144 145 146 147 148 140, 150 samApta Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / // zrI vItarAgAya nama: / zrI jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjya zrI ghAsIlAlabati viracitayA sudhAkhyayA vyAkhyayA samalaGkRtam - zrI-sthAnAgasUnnam / (caturthoM bhAgaH ) atha paJcamasthAnasya dvitIyoddezaH prArabhyateuktaH prathamoddezakaH, sampati dvitIyaH mArabhyate / asya uddezakasya anantaroktena uddezakena saha ayamabhisambandhaH-anantare jIvavaktavyatA proktA asmibapi saiva ucyate, ityanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyedamAdimaM sUtram. tathA-prathamoddezakAntyamatreNa sahAsya dvitIyoddezakapathamamatrasyAyamabhisambandhaH, vat mUtra kevalinigranthApekSayA proktam , idaM tu chadmasthanigranthApekSayA pocyate-tatra nirgranthanirgranthInAM vihAraviSaye kalpyAkalpyavidhimupadarzayati pAMcaveM sthAnakA dUsarA uddezA .. prathama uddeza kahA jA cukA hai, aba isa pAMcaveM sthAna kA yaha dvitIya uddeza prArambha hotA hai, isa uddezekA gata prathama uddezeke sAtha isa prakArase sambandha hai, ki prathama uddezemeM jIva vaktavyatA kahI gaI hai| so isa uddeze meM bhI vahIM kahI jAvegI tathA prathama uddezeke antima sUtrake sAtha isa dvitIya uddezeke prathama sUtrakA sambandha aisA hai, ki vaha sUtra kevalIkI apekSAse kahA gayA hai, aura yaha chamastha nirgranthakI apekSAse kahA jA rahA hai, mo imameM nirgrantha aura nigranthiniyoMke vihArake viSayameM kaMlpAkalpa vidhiko sUtrakAra prakaTa karate haiM-- - - pAMyamA sthAnanA bhI dezo . pahelo uddezaka pUro thaye. have pAMcamAM sthAnane bIjo uddezaka zarU thAya che AgalA uddezaka sAthe A uddezakane A prakArano saMbaMdha che. pahelA - uddezAmAM jIvavaktavyatAnuM kathana karavAmAM AvyuM che. A uddezAmAM paNa e ja viSayanuM pratipAdana karavAmAM Avaze pahelA uddezAnA chellA sUtra sAthe A uddezAno saMbaMdha A pramANe che - te pahelA uddezAnA chelA sUtramAM kevalIne anuttaronuM kathana karavAmAM AvyuM che, tyAre A sUtramAM chavAstha nirca thanA vihAranA viSayamAM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. temane (sAdhu ane sAdhvIone) ke vihAra kaDhape che. ane ke vihAra kalpa nathI, te sUtrakAra ahIM prakaTa kare che- sthA-1 - - - Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thAnAna mUlam--no kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA imAo o gaNiyAo viyaMjiyAo paMca mahaNNavAo mahAIo aMta mAsarUma dukkhutto vA tikkhutto vA uttaritae vA saMtaritae vA taM jahA- gaMgA 1 jauNA 2 saraU 3 erAvaI 4 mahI 5 | paMcahi ThANehiM kappai, taM jahA--bhayaMsi vA 1, dubbhikkhasi vA 2, pavaheja vA NaM koI 3, oghaMsi vA ejamANaMsi mahayA 4 vA aNAriehiM 5 // sU0 1 // chAyA -no kalpate nirgranthAnAM vA nirmanthInAM vA imA uddiSTA gaNitA vyaJjitAH paJcamahArNavA mahAnadI : antarmAsasya dvikRtvo vA trikRtvo vA uttarItuM vA saMtatuM vA tadyathA - gaGgA 1, yamunA 2, sarayU 3. airAvatI 4, mahI 5 / paJcabhiH sthAnaiH kalpate, tadyathA - bhaye vA 1, durbhikSe vA 2, pravyathate vA khalu kospi 3, kau vA ejamAne mahati vA 4, anAryeSu 5 // mR0 1 // TIkA- 'no kappar3a' ityAdi - nirgranthAnAM vA nirgranthInAM vA imAH = agre vakSyamANatvena AsannatayA pratyakSA uddiSTAH = ' mahAnadyaH' iti rUpeNa sAmAnyato'bhihitAH, gaNitAH = paJcasaMkhyakatvena gaNanAviSayIkRtAH, vyaJjitAH = gaGgetyAdi nAmnA prakaTIkRtAH, paJca paJcasaMkaSpaha niggaMthANaM vA nigraMthINaM vA' ityAdi sUtra 1 // 'no TIko nirgrantha aura nirgranthiniyoMko ye uddiSTa sAmAnyatAse kahI huI gaNita pAMca saMkhyAse gina ke kahI huI vyaJjita pragaTa kI pAMca mahArNavavAlI mahAnadiyA~ eka mAsake bIca meM do bAra yA tIna thAra utaranA yA nAva AdimeM baiThakara pAra karanA kalpita nahIM hai, ve naMdiyAM ye haiM- gaMgA 1 jamunA 2 sarayU 3 airAvatI 4 aura mahI 5 / ' "no kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA " tyAhi TIDArtha-zrabhaSNu nirtha the| bhane nirtha dhinI sone yA uddiSTa, gaNita, vyakti, ane pAMca mahANuM vavALI mahA nadIone eka mAsamAM e vAra ke traNa vAra temAM cArlIne avA gheADI AdimAM besIne pAra karavAnu` kalpatuM nathI. te pAMca nadIonAM nAma nIce pramANe che-- (1) gauMNA, (2) yamunA, (:) sarayU, (4) gairAvatI bhane (4) bhAhI. Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TokA sthA05u02sU01 vihAraviSaye phalyAkalpyanirUpaNam khyakAH mahArNavazaH bahUdakAH mahAnadIH mAsasya antaHmadhye dvi kRtvo-vAradvayaM, triHkRtvo-cAratrayaM vA uttarItuM bAhunaDDAdinA lavayitu satarItuM nAvAdinA samyaktayA lavayituM vA no kalpate / uttaraNasantaraNayorakalpanIyatvam AtmasayamayovighAtasya zavalacAritrasya ca saMmavAt / ukta ca-" aMtomAsasya to dagaleve karemANe sabale" chAyA-antarmAsasya trIn dakalepAn kurvan zavala iti / dakalepAjalA pAMca kAraNoMse ina mahAnadiyoM ke pAra karanA kalpina bhI hai, jaisebhayake samayameM 1 durbhikSake samayameM 2 koI nirantara kaSTa detA ho to aisI sthitimeM 3 nadiyoMkA pracura pravAha unmArgagAmI hone ke samayameM 4 aura anAryA dvArA AkramaNa hone ke samaya meM 5 ina mahAnadiyoMko jo uddiSTa vizeSaNa diyA gayA hai, usakA kAraNa yaha hai, ki ye "mahAnadiyAM haiM, isa rUpase ye kahI gaI haiM, tathA ye pAMca saMkhyAmeM yahAM prakaTa kI gaI hai, isaliye "gaNitAH" isa vizeSaNase inhe vizeSita kiyA gayA hai, tathA "gaMgA jamunA" ityAdi nAmoM dvArA inheM abhi. hita kiyA gayA hai, isaliye "vyacitA" isa padase inheM yukta kiyA gayA hai, mahArNava zabdase yaha samajhAyA gayA hai, ki ye mahAnadiyAM bahuta pAnIvAlI hotI haiM, inameM agAdha jala rahatA hai, ina mahAnadiyoM meM utaranA yA inheM nAva AdimeM baiThakara pAra karanA isaliye niSiddha nIcenA pAMca kAraNone lIdhe temane te mahA nadI pAra karavAnuM 46 cha 59] ma3-(1) mayanA samayamAM, (2) hurbhikSa ( nA) samayamA (3) keI niraMtara kaSTa detuM hoya evI paristhitimAM, (4) nadIone pracura pravAha unmArgagAmI thAya tyAre ane (5) anAryo dvArA AkramaNa thAya tyAre A mahAnadIone "uSTivizeSaNu lagADavAmAM AvyuM che kAraNa ke temane uddezIne ema kahevAmAM AvyuM che ke te mahAnadIo che. temane yAMyanI sadhyAmAM mahI 54Ta 42vAmA ApI che, tathA tamane "gaNitA" A vizeSaNa lagADavAmAM AvyuM che. tathA "gaMgA, jamunA Adi nAmo dvArA temane abhihita karavAmAM Avela che, tethI temane "yaMjitA " vizepaNa lagADavAmAM AvyuM che. "mahArNava" A zabda dvArA e vAta prakaTa karavAmAM AvI che ke te mahAnadIo bahu ja pANavALI che temAM agAdha jaLa hoya che. A mahAnadIomAM utaravAne ane nAva Adi dvArA temane pAra karavAno, te kAraNe niSedha karavAmAM AvyuM che ke evuM kArya karavAthI Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 sthAnAnasUtre vataraNam / tA eva mahAnadI : moha - tadyathA - gaGgA, yamunA ityAdi / paJcasthAnakAnurodhAdatra prasiddhA gaGgAdayo mahAnayaH proktAH tena ivostiriktA api badakA mahAnadyo na kalpante uttarItuM santarItuM veti bodhyam / itvaM niSedhamuktvA samprati tadapavAdamAha - paMcahi ThANehiM ' ityAdi / paJcabhiH sthAnaH sAdhUnAM sAdhdhInAM vA imA yahUdakA mahAnadIH uttarItuM saMtarItuM vA kalpate / yaiH sthAnaH kalpate tAni sthAnAni mAha tadyathA-maye zatrubhUtarAjAdijanite dharmopakaraNaharaNaviSaya ke kahA gayA hai, ki aise kArthase AtmA aura saMyamakA virAdhanA hotA hai, aura cAritrameM zabalatA AnI hai| kahA bhI hai- "aMto mAsassa tao" ityAdi dakale zabdakA artha jalameM utaranA jalako nAva Adike dvArA pAra karanA aisA hai, yahAM paJcasthAnaka ke anurodhase prasiddha gaMgA Adi mahAnadiyAMhI prakaTakI gaI haiM, ataH inase bhI atirikta jo bahukavAlI mahAnadiyAM haiM, unameM bhI utaranA aura unheM pAra karanA bhI sAdhu sIke liye kalpa nahIM hai / isa prakAra se yaha kathana niSedhamukhase kiyA hai, aba isa viSaya meM joapavAda hai, use prakaTa karaneke nimitta sUtrakAra kahate haiM- " paMcahi ThANehiM" ityAdi hAM ina pAMca kAraNoMke upasthita hone para sAdhu aura sAdhviyoM ko ye bakavAlI mahAnadiyoM meM uttaranA aura unheM nAva Adi dvArA pAra karanA paDe to ve kara sakate haiM ve pAMca kAraNa isa prakAra se haiM- zatru bhUta kisI rAjA Adi dvArA yadi aisA bhaya AtmA ane saMyamanA tridhAta thAya che, ane cAritramA zabalatA (kamajorI ) Ave che. - pAche - " ato mAsassa tao " ityAdi. , "44jheya" yA zabdanA artha "mAM utaravu' athavA bhasane nAva Adi dvArA pAra karavuM thAya che. ahI pAMca sthAnanuM prakaraNa hovAthI ga'gAdi pAMca prakhyAta mahAnadIe ja prakaTa karavAmAM AvI che. paNa te sivAyanI je ghaNA pANIvALI mahAnadIe che, temAM utaravAnuM ane temane pAra karavAnuM paNa sAdhu sAdhvIone kalpatuM nathI, ema samajavuM. A prakAre te pAMca nadIone pAra kakavAne niSedha karavAmAM Avyo che. chatAM pazu tenA je apavAda che, te have prakaTa karavAmAM Ave che "paMcahi ThANehi " ityAdi-nIyenA yAMga arthe| chalave to tetheo agAdha jaLavALI ane uparyuMkta vizeSazevALI te mahAnadIemAM utarI zake che, athavA temane nAva Adi vaDe pAra karI zake che(1) kaiAi zatru rAjane Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khu~gheATokA sthA0MDa0202 vihAraviSaye kalpayA kalpayanirUpaNam 5 bhaye sati 2 | durbhikSe vA athavA bhikSAyA abhAve sati 3 | vA=athavA ko'pi zatruttramApatraH puruSo nirantaraM pravyathate - antarbhAvitaNyarthatvAd vyathAmutpAdayati cetA, athavA - ' mahed vA khalu ko'pi ' ivicchAyA, ko'pi puruSo gaGgAdau patrahet - pravAhayet = kSipet tadA 3 | atrApi antarbhAvitaNyarthatA | vA = athavA dakauve - unmArgagAmitayA macure gaGgAdInAm jalasamUhe mahatA vegena ejamAne = Agacchati sati 4 / vA=athavA anAryeSu mleccheSu AkrAmatsu satsu - mlecchebhyo jIvanacAritrAdInAmapahArasaMbhavAt tadAkramaNe sati 5 / ebhiH paJcabhiH kAraNainirgranthA nirgranthyo vA gaGgAdyA mahAnadIruttarItuM saMtarItuM vA zaknuvanti / taduktamavAhe dubbhikkhe, bhae daoghaMsi vA mahaMtaMsi / paribhavatAlaNaM vA, jayA paro vA karejjAsi // 1 // 1 66 chAyA - AvAdhAyAm durbhikSe bhaye daudhe vA mahati / paribhavatADana vA yadA paro vA kariSyati / / 1 / / iti // sU0 1 // upasthita kiyA gayA ho ki jisameM dharmepakaraNake apaharaNa hone kI bAta ho, athavA durbhikSa bhikSAkI prApti jaya nahIM rahIM hoM athavA zatrutAko dhAraNa karanevAlA koI puruSa nirantara vyathAko kaSTako de rahA ho athavA koI puruSa gaGgA Adi meM bahA detA hai, athavA unmA gaMgAmI ho jAne se gaMgA AdikA pracura jalasamUha baDe - vegase ghaDha rahA ho athavA jaba mleccha anAryajana AkramaNa kara rahe hoM aura aisI sthiti meM unase jIvana kI yA cAritrakI apahRti (nAza) hone kI saMbhAvanA ho to aise ina pAMca kAraNoMke hone para nirgrantha-sAdhu sAdhviyoM ko gaMgA kAraNe evA bhaya upasthita thayA hoya che ke jene lIdhe dharmopakaraNanA apaharaNanA bhaya utpanna thayeA hAya. (2) durbhikSane kAraNe . je sikSAnI prApti azajya janI gaI hoya, (3) athavA hai. zatru nirantara vyathA ( aSTa ) pahAMcADI rahyo hAya, athavA (4) umAgagAmI thava ne kAraNe gaMgA Adine pracura jalasamUDa ghaNA ja vegathI vRddhi pAmI rahyo hAya athavA kAI vyakti peAtAne parANe gaMgA AdimAM DubADI deze evA bhaya utpanna thayA DhAya, athavA (5) mlecchonu jyAre AkramaNa thai rahyuM hoya ane te kAraNe jyAre jIvana naSTa thavAnA saMbhava jaNAtA hAya, A pAMca kAraNeA jyAre upasthita thAya, tyAre zramaNa niga cA ane ni'thIone gagAdi mahAnadIomAM utaravAnuM ane nAva Adi dvArA temane pAra karavAnuM ka2e che paNa kharU, Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAgane mUlam-No kappai NiggaMthANa vA NigaMthINa vA paDhamapAusaMsi gAmANugAmaM dUijittae / paMcahiM ThANehiM kappai, taM jahA-bhayasi vA dubhikkhaMsi vA jAva mahayA vA aNAriehiM / vAsAvAsaM panosabiyANaM No kappai NiggaMthANa vA NiggaMthINa vA gAmANugAmaM duijittae / paMcahi ThANehiM kappai, naM jahA- NANaTrayAe 1 daMsaNaTrayAe 2 carittaTTayAe 3 Aya. riya uvajjhAyA vA se visuMbhejjA, 4 AyariyauvajjhAyANa vA bahiyA veyAvaccakaraNayAe 5 // sU0 2 // chAyA-no kalpane ninanyAnAM vA nirgranthInAM vA prathamapATapi grAmAnu. grAmaM drotum / paJcabhiH sthAnaH kalapate, tadyayA-bhaye vA durmikSa vA yAvat mahatA, vA anAryeSu / varSAvAsaM paryuSitAnAM no kalpate nirma nyAnAM vA nirgandhInAM vA prAmAnugrAma drotum / paJcabhiH sthAnaH kalpate, tadyapA-jJAnAryatayA 1, darzanArthatayA 2, cAritrArthatayA 3, AcAryopAdhyAyA vA tasya viSvagbhaveyuH 4, AcAryopAdhyAyAnAM vA vahiH vaiyAratyakaraNatayA 5 // su0 2 // TIkA-'No kappai' ityAdi-- prathamaprApi-prAT varSARtuH sA javanyamadhyamotkRSTabhedena trividhaa| tatrajaghanyA caturmAsapramANA-ASAr3hapUrNimAyAM cAturmAsanivAsArtha samAgamanAt 1, Adi mahAnadiyoM meM utaranA aura nAva Adi dvArA unheM pAra karanA kalpita hai / kahA bhI hai-" AvAhe dunbhikkhe" ityaadi| ___ isa gAthAkA artha pUrvoktAnusArahI hai ||muu01|| 'No kappaha NiggaMdhANa vA NiggaMdhINa vA paDhamapAusaMsi' ityAdi 2 // TIkArtha-varSA Rtu jaghanya madhyama aura uttamake bhedase tIna prakArakI kahI gaI hai, inameM cAturmAsa pramANa jo varSARtu hai vaha jaghanya varSARtu hyu pazya me cha ? " AvAhe dumikkhe" tyAmA mAthAnA saya 52 lakhyA anusAra ja samaja. | sU. 1 che ___ "No kappada NigaMthANa vA NiggaMdhINa vA paDhamapAusaMsi" tyAha TIkAI-varSa tune jaghanya, madhyama ane utkRSTanA bhedathI traNa prakAranI kahI che. temAMthI catumaya pramANa je varSARtu che, tene jaghanya varSARtu kahe che. Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA0540201 vihAraviSaye karaNyAkalpayanirUpaNam madhyamA paJcamAsikI dRSTi bAhulyAdikAraNenApADhakRSNamatipadAyAmeva samAgamanAt 2 utkRSTA - paNmAsapramANA pUrvokta kAraNavazAdApAThakRSNapratipadAta ArabhyAdhikamAsasadbhAvena kArttikoM yAvad bhatrati / prathamA cAsau prAvRT ceti prathamaprAvRT / mAtRi-hemanta - grISmarUpANAM trayANAm RtUnAM madhye prAvRSaH prAthamyAt mAtRD RtuH prathamamAd ityucyate / tasmin nirgranthAnAM nirgranthInAM vA grAmAnugrAmam = grAmamanugato grAmaH - grAmAnugrAmastam no kalpate drotuM gantuM hai, vaha ASADhakI pUrNimAse lekara cAra mAsa taka nivAsake liye hotI hai 1 madhyama varSARtu pAMca mahine kI hotI hai, vRSTikI adhikatA hone para yaha ASADha kRSNa pratipadAsehI A jAtI hai, utkRSTa varSARtu chaha mahinekI hotI hai, pUrvokta kAraNake vazase ASADha kRSNa pratipadA se lekara adhika mAsake sadbhAva ho jAne se kArtika taka hotI hai, prathama jo varSARtu hai, vaha prAvRT-varSARtu hai, ise jo prathama prAvRT varSARtu kahA gayA hai, usakA tAtparya aisA hai ki prAvRTra hemanta evaM grISma ina tInameM ina tIna RtuoM ke madhya meM varSARtuko prathama ginA gayA hai, isaliye yahAM varSARtuko " prathama " vizeSaNase vizeSita kiyA gayA hai, tApa isakA yahI hai, ki jaba varSARtu prArambha ho jAtI hai, tatha nirgranthoM evaM nirgranthiniyoMko eka gA~va se dUsare gAMva meM vicaraNa karanA " 6 te aSADhI pUnamathI zarU karIne kArtakI pUnama sudhInA cAra mAsanI hAya che. madhyama varSARtu pAMca mAsanI hoya che vRSTinI adhikatA hoya tyAre te aSa drI kRSNa pratipAdathI zarU thaI jAya che. (gujarAtamAM dareka mAsanA zukala pakSa pahelAM ane kRSNapakSa pachI Ave che jyAre mAravADa vageremAM kRSNapakSa pahelA ane zukalapakSa pachI Ave che. A rIte aSADha vada ekamathI varSoMRtu zarU thAya te pAMca mAsanI varSARtu thAya che. ) utkRSTa varSARtu cha mAsanI hAya che. pUrvAMkata kAraNe aSADha vadI ekamathI varSARtu zarU thatI hAya ane vacce koi adhika mAsa AvatA haiAya tyAre varSARtu cha mAsanI thAya che. prathama je varSARtu che tene prAvRt varSARtu kahe che. pravR varSA, hemanta ane grISma A traNe RtuomAM varSARtune prathama gaNavAmAM AvI hAvAthI varSARtunI AgaLa " prathama " vizeSaNu vaparAyu' che. A sUtramAM evuM prakaTa karavAmAM Avyu che ke jyAre varSARtune prAraMbha thAya che, tyAre nigra thA ane niSrathIone eka gAmathI khIje gAma vihAra karavAnA niSedha karyAM che. AgamamAM 66 A prakAranA vihAra sAdhuone kalpatA nathI " evuM vidhAna Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . sthAnAgasUtre jIvai bhUmeyAptatvAt / itthaM nirgamananiSedhamuktvA samprati tadapavAdamAha-paMcahi ThANehiM ' ityAdi / sUtrAktai bhayadurbhikSAdibhiH kAraNairatu gantuM karapate eveti / 'vAsAvAsa' ityAdi-varSApAsaMrpAkAlaM papitAnAM sthitAnAM nirgranyAno nirgranthInAM vA grAmAnugrAmaM gantu na kalpate / jJAnArthatAdibhiH paJcabhiH sthA. naistu kalpate eva / tadevopadarzayitumAha-paMcati ThANehiM ' ityAdi / tathAhinipiddha hai, Agamase varjita haiM, kyoMki usa samaya dIndriyAdi jIvoMse bhUgni vyApta ho jAtI hai, isa taraha se eka grAmase dUsare grAmameM jAnekA niSedha prakaTa kara aba sUtrakAra isameM jo apabAda mArga hai, usakA kathana karate haiM-"paMcahi ThANehiM kappada " ityAdi / yadyapi varSAtumeM sAdhu sAdhviyoM ko eka sthAnase dUsare sthAna meM AnAjAnA zAstrAjJAnusAra niSiddha hai, aura aisAhI yaha utsarga mArga hai, parantu phira bhI isa viSayameM apavAda mArga aisA hai, ki yadi sUtrokta bhaya durbhikSa Adi kAraNa upasthita ho jAte haiM, to aisI sthitimeM varSA RtumeM bhI sAdhu Adiko eka sthAnase dUsare sthAna grAmameM jAnA kalpita kahA gayA hai / " vAsAvAsaM pajjosavidhANaM No kpph0|| ityAdivarSAkAlameM eka sthAna para Thahare hue sAdhu Adiko eka gAMvase dUsare grAma vihAra karanA ucita nahIM hai-zAstrAjJAse viruddha hai, parantu-"paM. cahi ThANehiM kappai taM jahA~ NAyAe ? ' ityAdi-ina kAraNoM ko lekara ve varSAkAla meM bhI eka sthAna se dUsare sthAna para jA sakate haiM, inameM sabase pahilA prayojana rUpa kAraNa ainA hai, ki yadi ve jJAna che, kAraNa ke te samaye bhUmi hIndriya di jIvothI vyasta hoya che A rIte varSAkALamAM eka gAmathI bIje gAma vihAra karavAno niSedha pharamAvIne have sUtrakAra tenA je apavAde che te praTa kare che "paca hi ThANehi kappaha " tyAhi-nayanA pAya 22 mAthA paNa kAraNa upasthita thAya te evA saMgamAM varSARtumAM paNa sa dhu sAdhvIne se sAmathI bhIra mAma viDA2 423 / 46 " vAmAvAsaM pajjosaviyANaM No kappaha" tyAhi-q lon! ge: mamA 29 / sAdhu sApAne ta gamathI bIje gAma vihAra kare te ucita nathI-evuM karavuM te zaAjJAthI vi.che 52-tu " ca cahi ThaNe ikappai jahA NANadayAe1 " tyAla nIce batAvelA pAMca kAraNone lIdhe teo varSAvatumAM paNa eka gAmathI bIje gAma vihAra karI zake che- Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA05u02sU02 vihAravipaye kalpyAkalpyanirUpaNam jJAnArthatayA-jJAnameva artha:-prayojana yasya sa jAnArthaH, tasya bhAvaratattA tayAjJAnaprayojanamuddizya gantuM kalpate / ayaM bhAvaH-kazcidAcAryo pUrvazrutaskandhadhArako bhaktaM pratyAkhyAtukAmo bhavet / yadi tatsakAgAdasAvapUrvazrutaskandho na gRhyeta tadA'sau vicchidyeta, atastadgrahaNArtha gantuM kalpate iti 1 / evaM darzanArtha. tayA bhaktaM pratyAkhyAtukAmAt kutazcidAcAryAd darzanaprabhAvakazAstrAdhyayanArtha gantuM kalpate iti / tathA-cAritrArthatayA yatra kSetre varSAvAsasthitiH kalpitA, prApta karane ke liye abhilApI hai, to isa uddezyako lekara ve usa kAla meM vihAra kara sakate haiM 1 / tAtparya isakA aisAhai-ki apUrva zrutaskandhadhAraka koI AcArya ho, aura vaha bhakta pratyAkhyAna(sathAgakaranekA abhilApI ho rahA to aisI sthitimeM yadi usake pAsa jAkara vaha apUrva zrutaskandha jJAna prApta nahIM kiyA jAtA hai, to usakA viccheda ho jAtA hai, ata: vaha apUrva zrutaskandha vicchinna ho jAye isa abhilApAse prerita huA sAdhu usa jJAnako prApta karane ko varSAkAlameM bhI vihAra kara sakatA hai, dUsarA kAraNa hai, aimA hai ki darzana prabhAvaka zAstrakA jJAtA yadi koI AcArya bhakta pratyAkhyAna karanevAlA ho rahA ho to usase usa dazena prabhAvaka zAstrako adhyayana karaneke liye sAdhu varSAkAlameM bhI usake pAsa jAneke liye vihAra kara sakatA hai 2 / tRtIya kAraNa aisA (1) jJAnArthe--kaI sAdhu jJAna prApta karavAnI abhilASAvALo hoya, te te uddezyane lIdhe ne vALamAM paNa vikAra karI zake che. A kathanane bhAvArtha nIce pramANe che - apUrva zrataskandha dhAraka keI AcArya hoya, ane te AcArya bhaktapratyAkhyAna (catuvidha AhAranA tyAgapUrvaka saMthAro) karavAnI abhilASA sevAtuM hoya te evI paristhitimAM je tenI pAse jaIne kaI jJAnapipAsu sAdhu te apUrva mRtakanya jJAna prApta karI na le te tene viccheda thaI javAne saMbhava rahe che tethI te apUrva kRtaka jJAna vichinna na thaI jAya evI zubha abhilASAthI prerita thayele sAdhu varSAkALamAM paNa te jJAnane prApta karavA mATe vihAra karIne ne zrutaskandha dhAraka sAdhu pAse jaI zake che have bIju kAraNa prakaTa karavAmAM Ave che-darzana prabhAvaka, zastranA jJAtA evA keI AcArya bhakta pratyAkhyAna karavAne zciAra karI rahyo hoya te te darzanaprabhAvaka zAstrane abhyAsa karavA nimitta sadhu varSAkALamAM paNa temanI pAse javAne mATe vihAra karI zake che. sthA -2 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre 10 tatkSetraM yadi anepaNAstrayAdi dopaduSTaM bhavecadA cAritrarakSaNArthaM kalpane gantumiti 3 | tathA - AcAryopAdhyAyA vA 'me' iti tasya sAdhoH atra jAnAvekavacanaM, tena teSAM sAdhUnAmityarthaH, viSvagbhaveyuH = zarIrAt pRthagbhaveyuH mriyeran, tatra gacche cedanya AcArya upAdhyAyo vA na bhavet tadA teSAM sAdhUnAM kalpate gantumiti / athavA - ' visuMbhejjA' ityasya vizrambhepuriticchAyA / AcAryopAdhyAyAH tasya = taM sAdhuM vizrambheyuH - vizvasyuH, tadA'tyantarahasya kAryaM kartuM tasya sAdho rgantuM kalpate iti 4| tathA - AcAryopAdhyAyAnAM hi varSAkSetrAd vahirvarttamAnAnAM rogAdigrastAnAM vaiyAvRtyakaraNatayA vaiyAvRtyakaraNArtha sAdho gantu kalpate // 5 // iti // sU0 2 // hai, ki jisa sthAna meM varSAvAsa kiyA hai, vaha kSetra yadi anepaNA strI Adi ke doSa se duSita hai, to apane cAritrakI rakSA ke liye sAdhu varSAkAlameM bhI anyatra jA sakatA hai, caturtha kAraNa aisA hai, varSAvAsa karanevAle sAdhuoM kA yadi koI AcArya athavA upAdhyAya zarIrase pRthakkU ho gayA ho - mara gayA ho aura usa gaccha meM anya AcArya yA upAdhyAya na ho to aisI sthiti meM una sAdhuoMkA varSAkAlameM bhI anyatra vihAra karanA kalpika kahA gayA hai athavA - " visuMbhejjA kI saMskRta chAyA " vizrambheyuH " aisI bhI hotI hai, to isa pakSameM isakA aisA artha hotA hai, ki ve AcArya athavA upAdhyAya yadi usa sAdhu kA vizvAsa karate haiM, to atyanta rahasyamaya (gupta) usa kAryako karane ke liye usa sAdhukA varSAkAlameM bhI bihAra karanA kalpita kahA gayA hai, 33 trIjuM kAraNa A pramANe che--je sthaLe cAturmAsamAM vAsa karyAM hAya, te kSetra jo aneSaNA, zrI AdinA doSathI dUSita hAya, te peta'nA cAri tranI rakSA nimitte sAdhu tyAMthI anya sthaLe vihAra karI zake che. 66 ceAthu kAraNa A pramANe che--kai kSetramAM cAturmAMsa varSoMvAsa karyAM bAda jo te sAdhuonA AcAya athavA upAdhyAya kALadharma pAmI jAya, ane te gacchamAM anya AcAya athavA upAdhyAya na hAya, te evI paristhitimAM te sAdhuone varSAkALa daramiyAna paNa vihAra karavA ka2e che athavA visu bhejjA " mA pahanI saMskRta chAyA vizrambheyuH A pramANe paNa thAya che. te te saskRta chAyAnI apekSAe A pramANe artha thAya che-- jo te AcArya athavA upAdhyAya te sAdhu upara khUma ja vizvAsa dharAvatA hAya te koI atyanta rahasyamaya kAma karavAne mATe te sAdhune varSAkALamAM pazu vihAra karavA ka2e che. pAMcamuM kAraNa nIce pramANe che-- " " Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA05 u 2 sU 3 guruprAyazcittanirUpaNam chamasthAH kecit anudghAtikA bhavantIti anudghAtikAnAM paJca sthAnAniprAha mUlam-paMca aNuraghAiyA paNNattA, taM jahA-hatthakammaM karemANe 1, mehuNaM paDisevamANe 2, rAIbhoyaNaM bhuMjamANe 3, sAgAriyaM muMjamANe 4, rAyapiDaM muMjamANe 5 // sU0 3 // chAyA-paJca anudghAtikAH prajJaptAH, tadyathA-hastakamakurvANaH 1 maithunaM patisebamAnaH 2 rAtribhojanaM bhuJjAnaH 3 sAgArikapiNDaM zuJjAnaH 4, rAjapiNDa bhujAnaH 5 // mU0 3 / / TIkA-paMca aNugghAiyA' ityAdi anudghAtikAH-udghAta laghUkaraNaM, sa na vidyate yasya prAyazcittarUpatapovizeSasya tat anuyAtaM-guru prAyazcittam , tadasti yeSAM pratisevanAvizeSavazAtte'nudghAtikAH te ca paJcasaMkhyakAH prajJaptA / tadyathA-' hastakamakurvANaH' ityaadi| pAMcavAM kAraNa aisA hai, ki varSAkSetrase bAhara vartamAna AcArya yA upAdhyAya hoM aura ve rogagrasta ho gaye hoM to aisI sthitimeM unakI vaiyAvRtti karaneke liye sAdhukA bAhara jAnA kalpita kahA gayA hai 5 / 2 / kitaneka chamastha anudghAtika hote haiN| ataH aba sUtrakAra una anudUghAtikoM ke pAMca sthAnoMkA nirUpaNa karate haiM_ 'paMca aNugghAiyA paNNattA' ityAdi sUtra 3 // TIkArtha-udghAta zabdakA arthalaghu karanAhai, yaha laghukaraNa rUpa udghAta jisa prAyazcitta rUpa tapavizeSakA nahIM hotA hai, aisA vaha guru prAyazcitta pratisevanA vizeSake vazase jinako hotA hai, ve anuddhaatikheN| ye anudghAtika pAMca prakArake hote haiM-eka hastakarmako karanevAle 1 dUsare (5) sAdhuoe amuka kSetramAM varSAvAsa karyo hoya, ane te kSetranI bahAranA keI kSetramAM rahelA AcArya athavA upAdhyAya bImAra thaI jAya, te evI paristhitimAM temanuM vaiyAvRtya (sevA) karavA mATe sAdhune vihAra 423 / 46cya gAya che. // sU. 2 // keTalAka chavastha anuddaghAtika hoya che. have sUtrakAra te anuvAti kenA pAMya sthAnAnu ni35 cha-"paMca aNugghAiyA paNNattA " tyAha TIkArtha-"uddaghAta" eTale "laghu karavuM A laghukaraNa rUpa udghAta je prAyazcita rUpa tapavizeSane thatuM nathI evu te guru prAyazcitta pratisevanA vizeSanA prabhAvathI jemane thAya che, temane anuddaghAtika kahe che. te anuddhAtika nIce pramANe pAMca prakAranA hoya che--(1) hasta karma karanArA, (2) mithunanuM sevana Page #32 -------------------------------------------------------------------------- Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATIphA sthA0 5 u02 sU03 gurUprAyazcittanirUpaNam "saMti me suhumA pANA, tasA aduva thAvarA / jAo rAo apAsato, kahamesaNiyaM care // 1 // udaullaM bIyasaMsataM, pANA nivaDiyA mahi / diyA tAhi vivajjijjA, rAo tattha kaha care // 2 // eyaM ca dosaM daNa, nAyaputteNa mAsiyaM / savyAhAraM na suMaMti, niggaMthA rAibhoyaNaM // 3 // chAyA -santI me sUkSmAH prANAH sA athavA sthAvarAH / yAda rAtrau apazyan , kathamepaNIyaM caret // 1 // udakA vIjasaMsaktAM prANA nipatitA mahIm / didA tAn vivarjayet , rAnau tatra kathaM caret // 2 // etaM ca doSaM dRSTvA jJAtaputreNa bhApitam / / sarvAhAraM na bhuJjate nirgranyA rAtribhojanam / 3 // iti / jo bhojana rAtri meM kiyA jAtA hai, vaha bhAvakI apekSA rAtri bhojana hai, rAtribhojanameM doSa isa prakAra kahe gaye haiM " saMtimeM suhamA pANA" ityAdi / rAtrimeM sUkSma usa jIva aura sthAvara jIva dRSTipatha nahIM hote haiM, ataH ahiMsA vratakI rakSA karanevAle munijana usameM bhikSAvRtti nahIM karate haiM / pAnIse AI huI evaM ghIjase yukta huI bhUmimeM prANI bahutase girate rahate haiM, ata: dilameM to unakA bacAva ho jAtA hai, parantu rAtri meM inakA bacAva nahIM ho sakatA hai, isa prakAra ke isa doSako dekhakara sAtaputra mahAvIrane rAtri meM bhikSAvRttikA aura rAtrike bhojanakA tyAga karanA kahA hai| Ave che, tene bhAvanI apekSAe rAtri jana kahe che rAtribhojananA A pramANe yA 4aa cha-" sati me suhamA pANA" tyAha rAtre sUkama trasajI ane sthAvara ja daSTigocara thatAM nathI tethI ahiMsA vratanI rakSA karanArA munijane rAtre bhikSAvRtti karatA nathI. pANIthI bhInI thayelI ane bIjathI yukta banelI bhUmimAM ghaNuM ja AvI paDatAM hoya che divase to sAvadhAnIpUrvaka cAlavAthI temanI rakSA thaI jAya che, paNa rAtre te teo najare ja nahIM paDatA hovAthI temanI virAdhanA thaI jAya che. A prakAranI paristhitine vicAra karIne zramaNa bhagavAna mahAvIre rAtre bhikSAvRtti mATe pharavAne ane rAtribhUjana karavAne niSedha karyo che. tathA Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAjastra - - - tathA " jaivi hu phAsugadavyaM, kunthU paNagA tahAvi duppassa / paccakavaM nANI vihu, rAIbhattaM pariharaMti // 1 // jaha vi ya pivIligaI, dIsaMti paIvajoiujjoe / tahavi khalu ANAiNaM mUlavathavirAhaNA jeNa" // 2 // chAyA-yadyapi khalu mAsumadravya kunthavaH panakAstathApi durdarzAH / pratyakSaM jJAnino'pi khalu rAtribhaktaM pariharanti // 1 // yadyapi ca pipIlakAdayo dRzyante pradIpa jyotiruyote / tathApi khalu anAcIrNa mUlavatavirAdhanA yena // 2 / / iti // 3 // tathA-sAgArikapiNDam-bhagAreNa saha vatate sAgAraH, sa eva sAgArika:zayyAtaraH tasya piNDa:-AhAraH, taM bhujhAnaH / sAgArikapiNDa bhojane hi dopA bhavanti / taduktam -- "tityayarapaDikkuTo, ANA annAya ugAme na mujjhe / avimutti alAghavayA dullahasejjA ya voccheo // 1 // " chAyA-tIrthakarapratikruSTa AjJA, ajJAtaM udgamazca no zudhyet / avimuktiralAghavatA, durlabhazayyA ca vyucchedaH // 1 // iti / ayaM bhAvaH tIrthakaraiH pratikrapTo-nipiddhaH zayyAtarapiNDaH, ataH sa na tathA--" jaivihu phAsugadavya " ityAdi ina gAyAkA artha spaSTa hai, agArase jo yukta hotA hai, vaha sAgAra hai, yaha sAgArahI sAgArika hai| ise zayyAtara kahA gayA hai, inake gharakA AhAra jo hai, vaha sAgArika piNDa hai, isa sAgArika piNDako isaliye varjita kahA hai, ki yaha sadoSa hotA hai / jaise kahA hai "titthayarapaDikkuTo" ityAdi / zayyAtarapiNDakA lenA tIrtha karone niSiddha kiyA hai, ataH jo " jai vi hu phAsugavvaM " tyAha___ gAthA mAno martha 2578 che. mA2 (5) thI yutare hAya cha, tene sAgAra kahe che. te sAgAra ja sAgarika che tene zayyAtara kahevAmAM Avela che. je sAdhue je zrAvakAdinA gharamAM Azraya lIdhe hoya, te gharanA AhArane zayyAtara piMDa athavA sAgArika piMDa kahe che te sAgarika piMDane niSedha karavAnuM kAraNa e che ke te sadeSa hoya che. kahyuM paNa che ke - ""tisthiyarapaDikkuTo tyaahzayyAtara grahaNa karavAne tIrthakaree niSedha karyo che, tethI je sAdhu Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA05 u02 sU03 gurupAyazcittanirUpaNam grAhyaH atha taM sAghu gRhIyAna , tadA tIrthakRtAmAjJA virAdhitA bhavet / zayyAtarasya gRhye nivAsavazAttabhakSamajJAtaM na bhavatIti tadajJAtatvaM svarUpatayA na zudhyet / tathA-pratyAsannatayA bhaikSapAnAdinimittaM bhUyodhUyastadgRhe pravizataH sAdhorUdgamo'pi na zudhyet / tathA-sAdhoH avimuktiH-lobho bhavet svAdhyAyazravaNAdinA AvarjitaH zayyAtaro dadhidugdhAdikaM praNItaM dravyaM sAdhave dadyAt / sAdhuzca tadnaiNalolupatayA tadgRhaM. na parityajediti / tathA-alAghavatA-pracuraviziSTAnnapA. nAdi lAbhena zarIrAlAghavatA pracuravastrAdilAbhena upakaraNAlAghavatA ca bhavet / tathA-durlabhazayyA-" yena kila zayyA dIyate, tena AhArAdhapi deyam" iti bhayAd gRhiNaH zayyA na prayaccheyuH, tatazca sAdhUnAM durlabhA zayyA bhavet / ittha sAdhu ise letA hai, vaha tIrthaMkaroMkI AjJAkA virAdhaka hotA hai 1, dUsarA zayyAtarake gRhameM nivAsake vazale usakA bhakSa ajJAta nahIM rahatA hai, ataH usakI ajJAtatA svarUpase zuddha nahIM hotIhai 2, tIsare usake pratyAsanna (samIpa)honese bhaikSa pAna Adike nimitta bAra2 usake ghara meM praveza karanevAle sAdhukA udgama doSa bhI zuddha nahIM hotAhai 3, cauthe sAdhuko aisA lobha bhI ho jAtA hai, ki svAdhyAya zravaNa Adise AkRSTa huA zayyAtara mere liye praNIta puSTikara dahi dugdha Adi dravya degaa| isa prakAra ke lobhale AkRSTa huA sAdhu usake gharako nahIM choDatA hai, pracura viziSTa anna pAna Adike lAbhale usake zarIra meM alAghayatA evaM pracura vastrAdike lAbhale upakaraNa sambandhI alAghavatA ho sakatI haiM, tathA-durlabhazayyA-"jo zayyA sthAna detA hai, vaha AhAra Adi tene le che, te tIrthakaronI AjJAne virAdhaka bane che. vaLI zayyAtaranA gharamAM nivAsane lIdhe tene zaikSa (bhejananI sAmagrI) ajJAta rahetuM nathI, tethI tenI ajJAtatA svarUpanI apekSAe zuddha hetI nathI vaLI tenI samI. pamAM ja rahelA hovAne kAraNe AhArapANa Adine mATe vAraMvAra tenA gharamAM praveza karanAra sAdhune uma paNa zuddha hote nathI vaLI sAdhunA manamAM e lobha thAya che ke svAdhyAya zravaNa Adi dvArA mArI tarapha AkarSita thayele zayyAtara mAre mATe ghI, dUdha, Adi puSTikara dravya Apaze. A prakAranA lebhathI yukta thayele sAdhu tenuM ghara choDato nathI pracura ane AdinA lAbhathI tenA zarIramAM alAghavanA AvI jAya che ane prasara vaAdinA lAbhathI upakaraNa saMbaMdhI alAghavatA AvI javAne sabhava rahe che tathA " darlabhazayyA " " 2 zayyAsthAna hai che te mAhAla 50 za.." Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre zayyAtarAt piNDadAne zayyAyA eva vyucchedo bhavediti / tathA-zavyAtarAt tRNa kSAraDagalazayyAsaMstArapIThaphalakAdInAM sopadhikaraya gekSasya cAdAna nAsti dopa iti / tazA-rAjapiNDaM-rAjJaH piNDo rAjapiNDasta bhuJjAnaH / rAjAviha cakravartivaladevavAsudevAdi gRhyate / tadarthaM niSpannaM piNDa bhuJjAnaH 5 / etairanantaroktaiH paJcabhiH kAraNaiH sAdhavo gurupAyazcinA: bhagantIti / / sU0 3 // rAjJo'dhikArAt sammati rAjAntaHpuramAzritya maMtramAha mUlam-paMcahi ThANehiM samaNe NigaMthe gayaMteuramaNupavi. samANe nAikamai, taM jahA- nagare siyA sabao samaMtA gutte bhI degA' isa bhaya se gRhasthajana zayyA bhI nahIM dete ataH lAdhujanoMko zayyA durlabha ho sakatI hai, isa prakAra zarapAtarase piNDake lene meM zayyAhIkA vyuccheda ho sakatA hai, zayyAtara se tRNa, kSAra ugala (?) zayyA saMstAra, pIThaphalaka evaM sopadhika (vastra pAtra Adi upakaraNa sahita ) ziSya ke lene meM (?) koI doSa nahIM hai 1 / rAjapiNDameM rAjapada se cakravartI, baladeva aura vAsudeva Adi gRhIta hue haiN| inake liye niSpanna hue piNDako jo letA hai-use apane AhArake upayogameM lAtA hai, vaha rAjapiNDa moktA hai, isa prakAra hastakama karanevAlA, maithunakA pratisevana karanevAlA, rAtribhojana karanevAlA, sAgArika piNDakA bhojana karanevAlA, aura rAjapiNDakA bhojana karanevAlA sAdhujana gurU prAyazcittake yogya hote haiN| sU0 3 // A prakAranI bhAvanA sAdhu sevavA mAMDe, te gRhastha dvArA zAsthAna devAnuM paNa baMdha thaI jAya, A rIte sAdhuene mATe zAsthAna paNa durlabha thaI jAya. A rIte zayyAtaranI pAsethI piMDa levAmA zaramAne ja yucheda thavAne bhaya rahe che kSayyAtara pAsethI tRNa, kSAra, zayyAsaMstAra, pITha, phalaka ane sapadhika (vA pAtra Adi upadhi sAthe) ziSya levAmAM koI deSa lAgatuM nathI. rAjapiDa eTale rAjAne mATe taiyAra thayela AhAra rAjapiMDa grahaNa grahaNa karavAmAM paNa sAdhune doSa lAge che. "rAjA" padathI ahIM cakavatI baLadeva, vAsudeva Adi gRhIta thayela che. A rIte haratakarma karanAra, maithunanuM pratisevana karanAra, rAtribhejana karanAra sAgarika piMDano AhAra karanAra ane rAjapiMDane AhAra karanAra sAdhu guru prAyazcittane pAtra bhane cha. // sU. 3 // Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA05 u02 sU04 nirgranthAnAM rAjAnta purapravezanirUpaNam 17 guttaduAre, bahave samaNamAhaNA No saMcAeMti bhattAevA pANAe vA nikkhamittae vA pavisittae vA, tesiM vinnavaNahayAe rAyaMte. uramaNupavisijjA 1, pADihAriyaM vA pIDhaphalagasejjAsaMthAraMgaM paJcappiNamANe rAyaMteuramaNupavisijA 2, hayasta vA gayassa vA duTussa AgacchamANassa bhIe rAyaMteuramazupavisijjA 3,parova NaM sahasA vA valasA vA bAhAe gahAya aMteuramaNupavesejjA 4, bahiyA va NaM ArAmagayaM vA ujjANagayaM vA rAyaMteurajaNo savao samaMtA saMparikkhivittA NaM nivesijjA 5 / icceehiM paMcahi ThANehiM samaNe NiggaMthe jAva NAikamai // sU0 4 // chAyA-paJcabhiH sthAnaH zramaNo nirgrantho rAjAntaHpuramanapavizan nAti. krAmati, tadyathA-nagaraM syAt sarvataH samantAda guptaM guptadvAram , bahavaH zramaNamAhanA no zaknuvanti bhaktAya vA pAnAya vA niSkramituM vA praveSTuM vA, teSAM vijJApanArthAya rAnAntaHpuramanupravizet 1, mAtihArikaM vA pIThaphalakazayyAsaMstAraka pratyarpayana rAjAntaHpuramanupravizet 2, hayAd vA gajAd vA duSTAt Agacchato bhIto rAjAntaHpuramanumavizet 3, parovA khalu sahasA vA valena vA vAhI gRhItvA antaHpuramanupravezayet 4, bahivA khala ArAmagataM vA udyAnagataM vA rAjAntaH purajanaH sarvataH samantAt samparikSipya khalu nivezayet 5. ityetaiH paJcabhiH sthAnaH zramaNo nimrantho yAvat nAtikAmati // 4 // TIkA-paMcahi ThANehi ' ityAdi paJcamiH sthAnai kAraNaiH zramaNo nirgrantho rAjAntaHpuraM anupravizan nAtikrAmati-tIrthakRtAm AjJAyA ullaGghako na bhavati, tAnyeva sthAnAni praah-tdythaa| rAjAke aMdhikArako lekara aba sUtrakAra rAjAke antaHpurako A. zrita karake sUtra kahate haiM-'paMcahi ThANehi samaNe NiggaMthe' ityaadisuutr4|| TokArtha-pAMca kAraNoMko lekara rAjAke antaHpurameM praveza karatA huA munijana tIrthaMkaroMkI AjJAkA ullaGghana karanevAlA nahIM hotAhai, ve pAMca AgalA sUtramAM rAjAne ulekha thayo che. A saMbaMdhane lIdhe sUtrakAra have rAjAnA aMtaHpura viSenA sUtranuM kathana kare che tha-"pa'cahi ThANehi samaNe Niggathe " tyaanIce darzAvavAmAM AvelAM pAMca kAraNone lIdhe rAjAnA antaHpuramAM sthA-3 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre nagaraM sarvanaH samantAta-dikSu vidikSu gupta rakSitaM prAkArapariveSTitatvAt , guptadvAram-guptAni-pihitAni dvArANi yasya tattathA syAt bhavet , tatazca kim ? ityAha-tena hetunA bahavaH zramaNamAhanAH zrAmyanti-tapasyantIti zramaNAH,'mAinyAH' mA mAraya inyupadezaparA mAhanAH, zramaNAzca mAhanAzceti karmadhArayaH, uttaraguNamUla. guNayuktAH maMzatA ityarthaH, athavA-zramaNAH zAkyAH maahnaa|braahmnnaaH, bhaktAya yA pAnAya vA nirgantuM nagarAdvahirgantuM vA paveSTuMbAno zaknuvanti, tadA teSAM zramaNa mAhanAnAM vijJApanArthI ya-antaHpurasthasya rAjJaH pramANabhUtarAjhyAvA sannidhau prayojanaM vijJApayituM rojAntaHpuram anupavizet / iti prathama sthAnam 1 / vA=athavA sAdhuH mAtiDhArika pratihiyate prayojanavazAdAnIya punaraparyane yattatmAtihArikaM punaH phoraNa isa prakAra se haiM, jaise-koI nagara prAkArase pariveSTita honese gupta ho, rakSita ho, guptadvAravAlA ho-jisake daravAje banda ho rahe hoM pesA ho, ataH aneka zramaNamAhaNa-uttaraguNa mUlaguNa yukta saMyata 'athavA-zramaNa-zAkya aura mAhaNa dayAkA upadeza denevAlA AhAra pAnake liye nagarase bAhara jAne ke liye yA usameM praveza karane ke liye samartha na ho rahe hoM to aisI sthiti meM una amaNa mAhanoM kI isa prakA rakI khayara deneke liye-antaHpurameM sthita rAjAke pAsa athavA pramANabhUta rAnIke pAsa unake prayojanako prakaTa karaneke liye-zramaNa nirgrantha rAjAke antaHpurameM praveza kara sakatA hai 11 aigA yaha prathama kAraNa hai, dvitIya kAraNa aisA hai, ki prAtihArika prayojanavaza lAkarake deneke praveza karato zramaNa nigraMtha tIrthakaranI AjJAne virAdhaka banatuM nathI. keI nagara keTathI gherAyeluM hovAne lIdhe gupta hoya, rakSita haya, gupta dvAravALuM hoya eTale ke jenA daravAjA baMdha karI devAmAM AvyA hoya, ane te kAraNe evI paristhiti pedA thaI heya ke aneka zramaNa ane mAhaNa ( uttaraguNa mUlaguNa) yukta saMyata athavA zramaNa eTale zAkaya munie ane mAhaNa eTale dayAne upadeza ApanArA sAdhuo) AhAra pAnanI prApti mATe nagaranI bahAra paNa jaI zakatA na hoya ane bahArathI nagaranI aMdara praveza paNa karI zakatA na hoya, te A prakAranI paristhitimAM te zramaNa mAhaNenI te prakAranI sitinuM rAjA pAse nivedana karavA mATe athavA pramANabhUta rANenI pAse temanA prajanane prakaTa karavA mATe kaI paNa zrama nitha rAjAnA aMtaHjramAM praveza kare, to te jinAjJAne virAdhaka gaNAtuM nathI. Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ supo TIko sthA05 u02 sU04 nirgranthAnAM rAjAntaHpurapravezanirUpaNam .. 19. samarpagIyaM pITha kalakagacyAsaMratArakaM -tatra pIThaM catuSkikAdikam , phalakA paTTAdikA, zayyA-zarIrapramANA, saMstArakA arddhatatIyahastapramANaH, pIThAdInAM dvandva ekavadbhAvazca, tat pratyarpayanH pratyarpayitukAmo rAjAntaHpuramanumavizet / ' pIThAdInAM pratyarpaNaM tadAnayanaM vinA nopapadyate, atastadAnayanAthamapi sAdhUnA mantaHpuramavezo na tIrthakRdAjJAvirAdhako bhavatIti bodhyam / iti dvitIyam 2 // . tathA Agacchato duSTAt-unmattAd hayAd vA gajAd vA bhItaH sAdhU rAjAnta:puram anupavizet-iti tRtIya sthAnana 3 tathA-para:-svAtiriktaH kazcijjanaH taskarAdizakayA sahasA akasmAt balena balapUrvaka vAhI gRhItvA rAjAnta:puram anupravezayet iti caturtha sthAnam / tathA-bahiH-jagarAd bahiH ArAyogya aise jo pITha, phalaka, zayyA, saMstAraka haiM, unhe cApisa karanekI. icchAvAlA munijana antaHpurameM praveza kara sakatA hai / caukI AdikA nAma pITha hai, paTTa AdikA nAma phalaka hai, zarIra pramANa zayyA hotI hai, aura aDhAI hAtha pramANa saMstAraka hotAhai, pIThAdikoMkA pratyarpaNa unheM lAye vinA to hotA nahIM hai, ataH inheM lene ke liye bhI sAdhukA antaHpurameM praveza karanA tIrthaMkarakI AjJAkA virAdhaka nahIM hotA hai, . isa prakArakA yaha dvitIya sthAna hai, tRtIya sthAna isa prakArase hai, yadi - koI duSTa unmatta-haya-ghoDA athavA-gaja A rahA ho to usase sarA huAsAdhu rojAke annApurameM praveza kara sakatAhai, aisA yaha tRtIya kAraNa hai, cauthA kAraNa aisA hai, ki koI manuSya taskarAdikI zaGkAse jaya (2) pI3, 54, zayyA, sastA24 mA yo sAyA lAya pAchI se pavAne mATe paNa sAdhu rAjAnA antapuramAM praveza karI zake che. yaulI (Has) mAna (pI' 4 cha, paTTa mAhina 'sa' cha. zarIrapramANu zayyA hoya che ane ahI hAthapramANa saMskAraka hoya che pITha Adi pahelA lAvyA hoya te ja pAchuM ApavAne prazna UbhuM thAya che, tethI projanavaza pITha, phalaka Adi levA mATe rAjAnA aMta puramAM praveza karanAra sAdhu paNa jinAjJAne virAdhaka gaNAtuM nathI. - trIja' kAraNa nIce pramANe che-keI muni bhikSAcaryA Adi kAraNe nIkaLyA hoya, tyAre koI unmata ghaDe hAthI Adi mArga upara doDI rahyA hoya, te tenAthI bacavA mATe te sAdhu rAjAnA aMtapuramAM praveza kare, te jinAjJAne virAdhaka gaNa nathI. zuM kAraNa--keI amaladAra athavA mANasa tene cAra mAnI laIne Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAisane magatam-ArAmaH-vividhapuSpajAtyupazobhitaH sthAnavizeSaH, tatra gata-sthitaM, vAathavA udyAnagatam-udyAnam-puSpaphalopetavRkSayuktaM sthAnaM, tatra gataM sAghu kautUralA. divazAd rAjAntaHpurajanaH sarvataH samantAt-caturdisyaH samparikSipya-utthApya khallu rAjAntaHpuraM nivezayet / iti paJcamaM sthAnam 5 / nigamayannAha-ityeteH pUrvaktiH paJcabhiH sthAnaH rAjAntaHpuramanumavizan amaNo nirgrantho nAtikAmani tIrthakadAjJAyA virAdhako na bhavatIti ||muu0 4 // antaHpurAdhikArAt samprati strImataM kriyA vizeSamAha mUlam-paMcahi ThANehiM itthI puriseNa saddhiM asaMvasamANIvi garbha dhare jA, taM jahA--itthI dudhiyaDA dunnisaNNA sukkapoggale adhihijA 1, suka yoggalasaMsideva sevatthe aMtojoNIe aNupavi. sejjA 2, sayaM vA sA sukkapoggale aNupavesejjA 3, parova se dastI akasmAt hAthoM ko pakar3akara rAjAke antaHpurameM DAla detA hai, to aisI sthitimeM vaha sAdhu tIrtha yAra kI AjJAkA virAdhaka nahIM hotA hai, athavA-nagarase bAhara ucAna meM sthita hue sAdhuko vividha puSpajAtise upazobhita sthAna vizeSameM sthita muniko-athavA udyAna meM-puSpaphalase suzobhina vRkSoM se yukta sthAna meM-sthita muniko yohI kautUhala Adike vazale rAjAke antaHpurakA jana UMcA uThAkara usameM rakha de to aisI sthiti meM vaha sAdhu tIrtha karakI AjJAkA virAdhaka nahIM hotA hai| isa tarahake ina pAMca kAraNoMse rAjAke antaHpura meM praviSTa huA munijana tIrtha karakI AjJAkA virAdhaka nahIM hotA hai / sU0 4 // parANe pakaDIne tene aMta. puramAM rAjAnI samakSa khaDe kara, te e parisithatimAM paNa te sAdhu jinAjJAne virAdhaka gaNAto nathI. pAMcamuM kAraNanagaranI bahAra udyAna Adi sthAnamAM vividha pukhethI subhita sthAna vizeSamAM rahelA ke munine aMtaHpurane ke mANasa kutahalathI prerAIne aMtapuramAM upADIne laI jAya, te evI paristhitimAM paNa te sAdhu jinezvara bhagavAnanI AjJAne virAdhaka gaNAtuM nathI. A prakAranA pAMca kAraNemAMnA keI paNa kAraNe rAjAnA ataHpuramAM praveza karanAra muni . tIrthakaranI AjJAne virAdhaka gaNAtuM nathI, che sU. 4 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA05 u02 sU05 strIgatakriyAvizeSanirUpaName 21 sukapoggale aNupavesajjA 4, sIodagaviyaDeNa vA se AyamamANIe sukkapogalA aNupavisejjA 5! eccepahiM paMcahi ThANehiM jAva dharejjA // sU0 5 // ___ chAyA-paJcami sthAnaH strI puruSeNa sAIm asaMvasantI api garbha dharen , tayathA-strI durvittA durnipaNNA zukrapudgalAna adhitiSThetU1, zukra pudgalasaMsRSTaM vA tasyA vastram antayA~nau anupavizet 2, svayaM vA sA zukrapudgalAna anupravezayet 3, parovA tasyAH zukrapudgalAn anupravezayet 4, zItodakavikaTena vA tasyA AvAmantyAH zukrapudgalA anupravizeyuH / ityetaiH paJcabhiH sthAna vid dhret|| mU05|| TIkA-paMcahi ThANehiM ' ityAdi vakSyamANaiH paJcabhiH sthAnaH kAraNaH strI puruSeNa sArddham asaMvasanto api puruSamasaMgatA'pi garbha dhare dhattuM zaknuyAt / tAnyetra sthAnAnyAha-tadyathA-strI duhitA-vitA-vigatAvaraNA, duSTuvitA, durvitA-vivRtAtvaM tUttarIyAparidhAnenApi saMbhavatIti duriti vizeSaNamuktaM, tena sarvathA nagnetyarthaH / etAdRzo satI duniSaNNA-duSThu niSaNNA-upaviSTA-vairUpyeNopaviSTetyarthaH evaMbhUtA satI zukrapudgalAna-kathaMcita puruSanisRSTAn bIyapudgalAn adhitiSThet yonyAkathaMcidAkRSya saMgrahIyAt / iti prathama sthAnam / tadhA-zukrapudgalasaMsRSTaM-kathaMcicchukrapudgalayuktaM antaHpurake adhikArasehI ava sUtrakAra strIgata kriyA vizeSakA kathana karate haiM--paMcahi~ ThANehiM itthI puriseNa saddhiM ityAdi sUtra 5 // dIkArtha-pAMca kAraNoMse puruSake mAtha nahIM rahatI haI bhI puruSake sAtha saMgama nahIM karatI huI bhI strI garbhavatI ho sakatI hai, ve pAMca kAraNa isa prakArase haiM-koI strI bilakula nagnAvasthAmeM yoniko prasAra kara usa sthAna para yadi baiTha jAtI hai, ki jahAM para puruSakA vIrya pahilese nikalA huA par3A ho to aisI sthitimeM vaha apanI yoni dvArA kisI tarahase una vIrya pudgaloko khIMcakara usake bhItara lejAkara garbha dhAraNa antapuranA adhikAranI sAthe susaMgata e strIgata kriyAvizeSane madhi2 15:mAcha-" paMcahiM ThANehiM itthI puriseNa saddhi "tyaalTIkArya-puruSanI sAthe saMbhoga na karavA chatAM paNa nIcenA pAMca kAraNone lIdhe strI garbhavatI banI zake che-(1) keI strI bilakula nagnAvasthAmAM nine prisArIne evA sthAna para bese ke jayAM puruSanuM vIrya pahelethI ja paDeluM hoya. te evI paristhitimAM te pitAnI ni dvArA keIpaNa rIte te vIryapalene khe cIne tenI aMdara dAkhala karI devAthI garbha dhAraNa karI zake che. Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 sthAnA vastraM tasyAH striyA antaryonI - yonimadhye anupravizet / iha vastramityupalakSaNaM, tena anyadapi tathAvidhaM kezAdikaM bodhyam / yathA kezimAtrA rogavizeSanivAraNArthe raktanirodhanAdyacA ajJAtazukapulasaMyogAH kezA yonI baddhAstata eva garbho jAtaH / tasmAd garbhAt kezimunirutpanna iti / iti dvitIyaM sthAnam / tathAsA strI svayaM putrakAmanayA gurupuhalAn antaryAMnI pravezayet / ayaM bhAtraH - zIlarakSaNArthinAva parapurupagamamanAkAGkSantI kAcit putrakAmA strI zukrapudrakAn svayameva yonimadhye pravezayediti / iti tRtIyaM sthAnam / tathA-paraH = svAtiriktaH kara sakatI hai, aisA yaha prathama kAraNa hai, dvitIya kAraNa aisA hai, ki puruSake vIrya se gIlA huA vastra yadi strIkI yoni ke bhItara ghoMsa diyA jAtA hai. to usase bhI vaha garbha dhAraNa kara sakatI hai, yahAM "vastra" yaha upalakSaNarUpa hai, isase yaha bhI grahaNa kara lenA cAhiye ki puruSake vIrya se gIle yadi liGgAdike Uparake bAla Adi hoM aura ve vastrAdimeM bAMdhakara yonike Upara bAMdha liye jAve to isa sthiti meM bhI strIko garbha raha sakatA hai, jaise- kezIkI mAtAne roga vizeSako dUra karane ke liye yA raktakA nirodhana karane adike liye zukra pudgala saMyogavAle kezoMko yonike Upara bAMdha liyA thA, so usIse usako garbha raha gayA. thA, aura usa garbha se kezizramaNa utpanna hue the, isa prakArakA yaha dvitIya sthAna hai, tRtIya kAraNa aisA hai, ki koI putrakI kAmanAvAlI. strI puruSake patita vIryako yoni ke bhItara ghara le to aisI sthiti se bhI bIju kAraNa A pramANe che--jo puruSanA vIyathI kharaDAyelA vasrane kAI zrI peAtAnI caiAtimAM pravezAve che, te tenA dvArA paNa te strI garbha dhAraNa karI zake che ahI vasra te upalakSaNa rUpa che. ahI evu paNa grahaNa karavu joIe ke puruSanA liMgAdinI uparanA ane AsapAsanA vayathI kharaDAyelA bAlane kAI vastramAM khAMdhIne ceAninI upara bAMdhI devAmAM Ave, te paNa strI garbha dhAraNa kare che. jemake kezI zramaNanI mAtAe rAgavizeSane dUra karavA maDhe athavA raktasrAva aTakAvavA mATe zuSka pudgala (vIya pudgala) nA sayeAgavALA dezone ceAnanI upara bAMdhI dIdhAM hatAM, ane tenA dvArA ja tene gama rahyo hatA, ane te garbhamAMthI kezI zramaNu utpanna thayA hatA. phAi trIjuM kAraNu nIce pramANe che--kAI putranI kamanAvALI strI puruSanA patita vIya ne pAtAnI cAnimAM dAkhala karI ke, te evI paristhitimAM paNa te strIne garbha rahI zake che. A kathananA Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 subhATIkA sthA. 59 2 2.5 strIgatakriyAvizeSanirUpaNam zvazvAdijanaH tasyA yonau zukrapudgalAn anupravezayet / iti catuthai sthAnam / tathA zItodakavikaTena-zItodakarUpaM yad vikaTaM samayaparibhASayA jalaM tena AcAmanyA:-zaucaM kurvatyA, tasyAH striyo yonimadhye tajjalasthitAH zukrapudgalA anupravizeyuriti pazcamaM sthAnam / ityetairuparinirdiSTaiH paJcabhiH kAraNaiH strI puruSAsaM. gatA'pi garbha dharediti / / sU0 5 // yaiH sthAnaH puruSeNa saMgatA'pi strI garbha na dharet , tAni sthAnAni pAi__mUlam-paMcahi ThANehiM itthI puriseNa saddhi saMvasamANA. vi gabhaM no gharejjA, taM jahA-appattajoThavaNA 1, aikaMtajo. vaha garbhavatI ho sakatI hai, isa tRtIya kAraNakA bhAva aisA hai, ki koI zIlavatI strI apane zIlakI to rakSA karanA cAhatI hai, aura putrakI abhilASAvAlI bhI banI huI hai, to vaha para puruSake sAtha saMgama nahIM karatI huI bhI yadi zuka pudgaloMko apane hAthasehI apanI yonike bhItara rakha letI hai, to aisI hAlata meM vaha garbhavatI ho sakatI hai, caturtha kAraNa isa prakArale hai, yadi usakI sAsa Adi rUpa strojana usakI yonimeM zukra pudgaloMko rakha detI hai. to isase bhI vaha garbhavatI ho sakatI hai, pAMcoM kAraNa aisA hai, ki zaucako karate samaya usa strIke yonike andara pAnI lete samaya usa jalameM patita zukra pudgala yadi praviSTa ho jAte haiM, to isase bhI vaha garbhavatI ho sakatI hai, isa tara. hake ina nirdiSTa pAMca kAraNoM se strI puruSase abhukta hotI huI bhI garbhavatI ho sakatI hai| suu05|| bhAvArtha e che ke-keI zIlavatI strI putranI kAmanAvAnI che te pitAnA zIlanuM rakSaNa karavA mAgatI hovAthI parapuruSa sAthe abrahmanuM sevana karatI nathI paNa keI puruSanA patita vaya pudgalene pitAnA hAthamAM laIne pitAnI nimAM dAkhala karI de che. Ama karavAthI te garbhavatI thaI zake che. cAthuM kAraNa nIce pramANe che-je tenI sAsu Adi koI paNa vyakti kaI puruSanA zuka pulene tenI yonimAM nAkhI de to paNa te gabhara dhAraNa karI zake che. pAcamuM kAraNa-jAjarU gayA bAda pAchuM letI vakhate je jaLano upaga karavAmAM Ave, te jaLamAM kaI puruSanA zuka putale bhaLelAM hoya, te te zuka pudgale te strInI nimAM dAkhala thaI jAya te te strI garbhavatI banI zake che. A prakAranA pAMca kAraNene lIdhe puruSanI sAthe maithunasevana karyA vinA paNa strI garbhavatI thaI zake che. e sU 5 che Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre 24 caNA 2, jAivaMjhA 3, geunna puTTA 4, domaNaMsiyA 5 / icehiM paMcahi ThANehi jAva no gharejjA | paMtrahi ThANehiM itthI puri. seNa saddhiM saMmANI vi to gavdhaM gharejjA, taM jahA -niccouyA 1, aNouyA 2, vAvannasoyA 3, vAviddhasoyA 4, apaMgapaDavaNI 5 / icce ehiM paMcahi ThANehiM itthI puriseNa saddhi saMsasANIva gamaM no dharejjA, taM jahA - uummi No gigAmaseviNa yAvi bhavai 1, samAgayA vA se sukkapoggalA paDividdhati 2, udiSNe vA se pittasoNie 3, purA vA devakamaNA 4, putaphale vA no niddiTThe bhavai 5 / icceehiM jAva no dharejjA // sU0 6 // " chAyA -- pazcabhiH sthAne strI puruSeNa sArddhaM saMvasantyapi garbha no dharet, tA-mAptayauvanA 1, atikrAntayauvanA 2, jAtivandhyA 3, glAnyaSTA 4, daurmanastrikA 5 / ityetaiH paJcabhiH sthAnaiH yAvad no dharet / paJcabhiH sthAnaiH strI puruSeNa sArddhaM saMnyapino garbhaM dharet tadyathA-nityarcukA 1, anukA 2, 2 vyAdvisrotAH 4, nagaravisevinI 5) ityetaiH paJcabhiH sthAnaH strI puruSeNa sArddhaM saMvantyapi garbhaM no dharet / paJcabhiH sthAnaiH strI puruSeNa sArddhaM saMvantyapi garbha no dharet, tathathA Rto no nikAmasevinI cApi bhavati 1, samAgatA vA tasyAH zukrapuGgalAH pratividhvaMsan 2, udIrNa vA tasyAH vittazoNitam 3, purA vA devakarmaNA 4, putraphalaM vA no nirdiSTaM bhavet 5 / ityete yavid no dharet // 06 // TIkA- ' pacahi ThANehiM ' ityAdi paJcabhiH sthAnaiH=kAraNaiH srI puruSa saMgatA'pi garbhaM no dharet / yeSu sthAneSu satlu garbhaM na dharet tAni sthAnAni mAha tadyathA - anAptayauvanA na prAptaM yauvanaM aba sUtrakAra una pAMca kAraNoMko prakaTa karate haiM, ki jinase purupase saMgata huI bhI strI garbhako dhAraNa nahIM kara sakatI hai- -- puruSanI sAthe sabhAga karavA chatAM paNa je pAMca kAraNeAne lIdhe strI garbha dhAraNu karI zakatI nathI, te kAraNeA have sUtrakAra prakaTa kare che. Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA. 5 u.2 6 garbhaviSaya nirUpaNam 25 yathA sA 1, atikrAntayauvanA = atikrAntaM yauvanaM yasyAH sA gatayauvanA 2, jAtivandhyA - jAte : = janmata Arabhya vandhyA = nirvojA, 3 glAnyaspRSTA-glAnyena= rogeNa spRSTA = grastA 4, tathA - daurmana spikA - daurmanasyaM zokAdikamasti yasyAH sA, " daurmana sthitA - iti cchAyApakSe tu daurmanasyaM saMjAtaM yasyAH sA - zokAdi saMkuletyarthaH 5, ityetaiH paJcabhiH sthAnaH khI purupasaMgatA'pi garbha na dharet / 'paMcahi ThANehiM itthI puriseNa sadbhi' ityAdi sUtra 6 / TIkArtha-puruSa ke sAtha saMgama karatI huI bhI strI ina pAMca kAraNoM se garbhavatI nahIM ho sakatI hai - ve pAMca kAraNa isa prakAra se haiM- yadi vaha aprApta yauva navAlI hai, to vaha puruSa ke sAtha rata hotI huI bhI garbhavatI nahIM ho" sakatI hai | isI taraha se vaha yadi gata yauvanavAlI hai, yauvanAvasthA se vaha rahita ho cukI hai, to aisI sthiti meM bhI vaha puruSa dvArA bhukta hotI huI bhI garbhavatI nahIM ho sakatI hai | tathA-yadi vaha jAti se janmasehI bandhyA hai, nirbIjA hai, to vaha puruSa se ratikriyA karatI huI bhI garbhavatI nahIM ho sakatI hai3, yadi vaha glAnya spRSTA hai, rogagrasta hai, to bhI vaha puruSa ke sAtha saMgama karatI huI bhI garbhavatI nahIM ho sakatI hai, aura yadi vaha ratikriyAmeM rata hotI huI bhI zokAdise yukta manavAlI banI rahatI hai- prasanna citta nahIM rahatI hai, taba bhI vaha garbhayatI nahIM ho sakatI hai5, athavA - " domaNasiyA " kI chAyA-" daurmanasthitA " aisI bhI hotI hai, ima pakSameM yadi vaha zoka Adise yukta artha - " pacahi ThANehi itthI puriseNa saddhi " puruSanI sAthe sabhAga karavA chatAM pazu nIcenA pAMca kAraNeAne lIdhe strI gabha dhAraNa karI zakatI nathI. (1) yuvAvasthAmAM AvyA pahelAM je kAI kanyA puruSa sAthe ratikriyA kare, tA te garbhavatI thatI nathI. (2) je strI yauvana vyatIta karI cukI che, eTale prauDhA athavA vRdvA banI cukI che, te puruSa sAthe sa bhega karavA chatAM paNa garbha dhAraNlR karI zakatI nathI (3) je kaI strI janmathI ja vayA (nikhIjA) hAya, teA puruSa sAthe ratikriyA karavA chatAM paNa garbhavatI khanI zakatI nathI, (4) je te rAgagrasta haiAya, teA paNa puruSanI sAthe saMbheAga karatrA chatAM garbhavatI khanI zakatI nathI. (5 puruSanI sAthe tikriyA karavA chatAM paNa je zrI zeAkAkula hAya eTale ke prasannacitta na hAya, te garbhavatI khanI zakatI nathI. " do maNasiyA " A padmanI saMskRta chAyA 85 'daminasthitA " sevAbhAM sthA0-4 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . sthAnAGgale ayAyAntaramUtradvayamyApi upakramopasahAvAkyameva vyAkhyeyam / tatra prathamApAntaramRtroktAni paJcasthAnAnyetAni, tathAhi-nityattuMkA-nityaM sarvadA na tu dina me / Rtu raktanirUpo yasyAH sA 1, tathA-anRtukA-na vidyate Rtu. yasyAH mA 2 nayA-vyApana trotA:-yApanna gogAdinA pratihata srotAgarmApraci yasyAH mA 3, tayA-vyAvisrotA:-vyAviddhavAtAdinA vyAptatvena mahanaganika ghoto yasyAH mA 4, nayA-anaGga pati se vinI-anaM-maithunopayogi hai, to bhI garbhavatI nahIM ho sakatI hai, aisA artha hotA hai, ataH isa marada ke ina pAMca kAraNoMse purUpake sAtha saMgama karatI huI bhI strI garbha dhAraNa nahIM kara sakatI hai yaha prakaTa kiyA, aba aura bhI garbha dhAraNa nahIM karaneke jo kAraNa haiM, mUtrakAra unheM prakaTa karate haiM, inameM prathama kAraNa nityartuka hai, jisake tIna dina takahI Rtudharma nahIM rahatA hai-kintu sadAhI raja pravAhita hotA rahatA hai, aisI yaha zrI garbhavatI nahIM ho sakatI hai, tathA jo antuka hai, Rtudharmase rahita hai, yaha bhI garbhavatI nahIM ho sakatI hai, jo vyApanna srotA hai, vaha bhI garbhavatI nahIM ho sakatI hai, arthAt rogAdikase jisake garbhAzayakA chidra canda ho gayA ho pratihata ho gayA ho aisI vaha strI bhI garbha dhAraNa karane meM asamartha hotI hai| jisakA vAtavyAdhi Adise vyApta hone ke kAraNa garbhAzayakA chidra garbha dhAraNa karane kI zaktise rahita kara diyA gayA ho aisI vaha bhI strI garbha dhAraNa nahIM kara sakatI Ave, te teno artha A pramANe paNa thAya che-je te zekadithI yukta heya te pazu garbhavatI banI zakatI nathI. garbha dha raNa na karI zakavAnA bA paNa keTalAka kAraNo che, te sUtra42 43 548 42 2-" nityatuM ka " zrIna mahinAmA trAhisa sudhI 24 cAva ghate nathI, paNa kAyama rajasrAva cAlu rahe che, te strI garbhavatI nItI nathI. (2) antuka" 2 zrI tumayI 2kSita DAya che, tene 56, na hI zata nayI (3) " vyApanasrotA " zAni // 22 re strInA garbhAzayanuM ki badha thaI gayuM hoya che, te strI paNa garbha dhAraNa karI zaka nathI (4) I vyAdhine kAraNe (vAta vyAdhi Adine kAraNe) jenA garbhAzayanA chidrane garbha dhAravu karavAne asamartha karI nAkhavAmAM AvyuM keya, ne bI paNa garbha dhAraNa karI zakatI nathI, (5) je strI maithuna sevananA Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subATIkAM sthA05 u02 sU06 garbhaviSaya nirUpaNam mukhyamaGgaM liGga bhagava, tanniSedho'naGgaM tena AhAryaliGgAdinA maithunaM pratisevate yA sA 5) ebhiH paJcabhiH kAraNaiH puruSa saMgatA'pi strI garbha na dadhAtIti / tathARtau = AvakAle nikAma sevinI - nikAmaM vIryapAtAvadhi maithunaM sevate yA sA tathA no bhavati / iti prathamaM sthAnam / tathA-tasyA yonau samAgatA vIryapudgalAH pratividhvasante= yonidoSAd vinaSTazaktikA bhavanti / iti dvitIyaM sthAnam / tathA-tasyAH pittazoNitaM = pittapradhAna zoNitam udIrNam = udgataM bhavet udIrNe pittazoNite vIjaM na marohatIti bhAvaH, iti tRtIyaM sthAnam | purA garbhadhAraNAt pUrvaM devakarmaNA - devakimayA devatAnubhAvena zaktyupaghAtaH syAditi zeSaH, yadvA hai, tathA jo maithuna sevanake aMga yoni aura liGgake sivAya anaGgase liGgake sivAya anaGgase - AhArya (2) liGga Adise kAma sevana karatI hai, aisI vaha bhI strI garbha dhAraNa nahIM kara sakatI hai, tAtparya yahI hai, ki puruSa saMgata huI bhI strI ina pAMca kAraNoM ke kAraNa garbhavatI nahIM ho sakatI hai, garbha dhAraNa karanemeM bAdhaka aura bhI kAraNAntara haiM, jo isa prakAra se haiM- inameM prathama kAraNa vaha hai, jo vIryapAta ho jAne ke yAda bhI maithuna sevA kriyAmeM rata rahatI hai / tathA-yonimeM patita vIrya pudgala jisakI yoni ke doSa se vinaSTa zaktivAle ho jAte haiM / tathA jisakA pitta zoNita nikala gayA hotA hai, taba bIja aGkurita nahIM hotA hai // 3 // tathA jisakI garbha dhAraNa 'zakti kisI devatA prabhAvase naSTakara dI gaI hai, athavA - garbha nirodhaka a'ga vaDe maithuna sevana karatI nathI, eTale ke puruSanA liMga vaDe maithuna sevana karatI nathI, paNa liMga sivAyanA anaMga varDa-AhA liMga Adi vaDe kAmasevana kare che, te strI paNu e rIte garbha dhAraNu karI zakatI nathI. garbha dhAraNa karavAmAM strI nIcenA anya kAraNAne lIdhe paNa asamatha ane che--(1) puruSanA vIryanA srAva thaI gayA khAda paNa puruSa sAthe ritakriyA karavAthI strIne garbha rahetA nathI. (2) ceAnimAM praviSTa thayelAM vIyapudgalA je strInI ceAninA koI doSane lIdhe vinaSTa zaktivALA thaI jatAM hAya te strI paNa gabha dhAraNa karI zakatI nathI. (3) je strInuM pittazANita nIkaLI gayu` hAya che, te strI paNa garbha dhAraNa karI zakatI nathI. (4) jenI ga pAraNu zakti koI devatAnA prabhAvathI naSTa thaI gai hAya, te strI paNa gabha Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAsUtre devakArmagAt ' iticchAyA - tatra devazva kArmaNaM ceti devakArmaNam iti samAhAraindraH, tasmAt devavazAt tathAvidhadravyasaMyogAd vA zaktyupaghAtaH syAt / iti caturthaM sthAnam / tathA-tasyAH striyA janmAntarakarmaprabhAveNa putraphalaM no nirdiSTaM bhavet 5 // iti paJcamaM sthAnam / ityetaiH paJcabhiH sthAnaiH purupasaMgatA'pi strI garbhe no dharediti // su0 6 // Ta 5 strIviantsdhikAraH prastuta eva tadadhikArAdeva sammati sAdhvI vaktavyatApratibaddha sUtradvayAtmakamekaM sUtramAha mUlam - paMcahi ThANehiM niggaMthA niragaMthio ya egayao ThANaM vA sijjaM vA nisohiyaM vA ceemANA NAikamaMti, taM jahA - atthegaiyA niragaMthA niggaMdhIo ya evaM mahaM AgAmiyaM chinnAvAyaM dohasaddhamaDavimaNupaviTTA, tatthegayao ThANaM vA seja vA nisIhiyaM vA ce mANA NAikamaMti 9, atthegaiyA niggaMthA nigaMIo ya gAmaMsi vA NayaraMsi vA jAva rAyahANisi vA vAsa uvAgayA egaiyA jattha uvastayaM labhati egaiyA No lamaMti, tatthegayao ThANaM vA jAva nAikamaMti 2, atthagaiyA niragaMthA niggaMthIoya nAgakumArAvAsaMsi vA suvaNakumArA vA saMsi vA vAsa uvAgayA tatthegayao jAva NAikkamati 3, AmoauSadhi Adike dvArA jisakI garbha dhAraNa zaktikA nirodha kara diyA gayA hai / tathA janmAntara meM pUrvajanma meM - kRta karma ke prabhAva se jise putraphala prApta honA nahIM badAhai, aisI strI bhI garbhavatI nahIM ho sakatI hai sU6 // 1 dhAraNa karI zakatI nathI. athavA garbhanirodhaka auSadhi dvArA je strInI garbha dhAraNa karavAnI zaktinA nirodha karI nAkhavAmAM Avye hAya, te strI paNu garbha dhAraNa karI zakatI nathI. (5) pUrvajanmanA kRtakarmane lIdhe jenA nasI. khamAM putraphula prApti lakhAI ja na Aya, evI A pazu garbha dhAraNa zatI nathI. // sU. 6 // Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhI rIkA sthA0 5 902 sU07 sAdhvIviSayanirUpaNam sagA dIsaMti te icchaMti niggaMdhIo cIvaravaDiyAe paDigAhitara tatthegayao ThANaM vA jAva NAikamati 4, juvANA dIsaMti te icchaMti NiggaMthIo mehuNapaDiyAe paDigAhittae tatthegayao ThANa vA jAva NAikamaMti 5 / icceehiM paMcahiM ThANehiM jAva nAikamati / paMcahi ThANehi samage niggaMthe acelae sabaliyAhiM niggaMthIhiM saddhi saMvasAmANe nAikamai, taM jahA--khittacitte samaNe NigaMthe NigaMthehimavinAlANehiM acelae saceliyAhiM niggaMdhIhi saddhiM saMvasamANe NAikamai 1, evameeNaM gamaeNaM dittacitte 2, jakkhAiTe 3, ummAyapatte 4, niragaMthopacAviyae samaNe niggaMthe jiggaMthehi avijamANehiM acelae saceliyAhiM niggaMthohi saddhi saMvasamANe NAikkamai 5 // sU07 // chAyA--paJcaniH sthAnaH nimranthA nimranthyazca ekataH sthAnaM vA zayara vA naiSedhikI vA cetayanto nAtikAmanti, tadyathA-santyeke nirgranthA nirgranthya ekA mahatIm agrAmikAM chinnApAtI dIrghAdhvAmaTavIm anupaviSTAH, tatraikara sthAnaM vA zayyAM vA naiSedhiko yA cetayanto nAtikrAmanti 11 santyeke nirgandha nirgranthyazca prAme vA nagare vA yAvat rAjadhAnyo vA vAsam upAgatAH, ekake ya upAzrayaM labhante,ekakaM no lamante tatraikataH sthAnaM vA yAvad naatikaamnti| santyeka nirgranthA nigranthyazca nAgakumArAvAse vA suparNakumArAvAse vA vAsam upAgatAH, ta kato yAvad naatikaamnti3| AmopakA dRzyante, te icchanti nirgranthikAH cIvaraprati grahItuM, tatraikataH sthAnaM vA yAvad nAtikrAmanti 4 / yuvAno dRzyante, te icchati nirgranthikAH maithunapatijJayA pratigrahItum , tatraikataH sthAnaM vA yAvat nAtika manti 5 / ityetaiH paJcabhiH sthAnaH yAvat nAtikAmanti / paJcabhiH sthAnaH zramaga nirgranthaH acelakaH sacelikAbhiH ninthIbhiH sArddha saMvasan nAtikAmati tadyathA kSisacittaH zramaNo ninyo nirgrantheSu avidyamAneSu acelakaH sacelikAbhiH ni nthIbhiH sArddha saMvasana nAtikAmati 1 / evametena gamakena dRptacitto 2 yakSAvira 3, unmAdaprApto 4, nigranthI pratrAjitaH zramaNo nimranyo nimrantheSu avidyamAne acelakaH sacelikAbhiH nirgranyIbhiH sAI saMvasan nAtikrAmati 5 ||suu0 7 // Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 20... ..................... ......... sthAnAnane TIkA--'paMcahi ThANehi ' ityAdi paJcabhiH sthAnai kAraNaiH nirgranthA nirgranthyazca ekataH ekasmin sthale sthAnaMkAyotsargam upavezanaM vA zalpAM-saMstArakaM vA naiSedhikIM svAdhyAyabhUmi vA cetayantA kurvanto nAtikAmanti=nola vayanti jinAjJAm / tAni sthAnAni mAhasanti bhavanti / eke-kecid ni sthA nirgranthyazca, te kila kAJcit ekAM mahatIMvizAlAm agrAmikAm grAmarahim chinnApAtAm-chinnA ApAtAH-janAnAmA. gamanAni, upalakSaNAd gamanAni vA yamyAM sA tAM, dIrghAdhyAm-dIrghaH adhyA-mArgo yasyAM sA tAM-mahApathAm , yadvA-'dIrghAdvAm ' iti cchAyA. dIrghaH mahAna addhA kAlo nistaraNe yamyAH sA tAM-dIrgha kAlalanIyAmulana yogyAm aTavIm anupa - aba sUtrakAra isI strI viSayaka adhikArake sambAdhale sAdhvIkI vaktavyatAse pranivaddha sUtradvayAtmaka eka satrakA kathana karate haiM__'paMcahi ThANehi niggaMthA niggadhIo' ityAdi sUtra 7 // TIkArtha-nigrantha aura nirgranthaniyAM-sAdhu aura sAdhvI-yadi ina pAMca kAraNoM ko lekara ekahI jagaha kAryAtmarga karate haiM, yA baiThate haiM vistara karate haiM, yA svAdhyAya karate haiM, to ve jinAjJAke virAdhaka nahIM hote haiM, pe pAMca kAraNa isa prakArase haiM-jaise-kitaneka nirgrantha aura nimranthaniyAM eka aisI aTavImeM pahuMca jAte haiM, ki jo bahuta vizAla hai, jisameM eka bhI grAma nahIM hai, manuSyoMkA bhI Agamana AnAjAnA jisameM nahIM hai, jo lambe rAstAvAlI hai, athavA jise pAra karanA bahuta samaya sAdhya hai, aisI bhayaMkara gahana aTavImeM pahuMca jAne para AgalA sUtramAM viSayaka kathana karavAmAM AvyuM che. sAdhvIo paNa strIo ja hoya che. A saMbaMdhane anulakSIne have sUtrakAra sAdhavIonI vaktavyatAthI yukta sUtra drayanA samUharUpa eka sUtranuM kathana kare che. 30-"paMca hi ThANe hi niggaMdhI niggaMdhIo "tyAha- . niya the| (sAdhusa!) bhane niyiniyA (sAvIsI) ne bhA pAMya kAraNene lIdhe eka ja jagyAe kAryotsarga kare, bese, svAdhyAya kare, athavA zayana kare, te teo jinAjJAnA virAdhaka thatAM nathI. (1) keTalAka nirca ane nigraMthIo kaI eka evI gahana ane vizALa rayTavImAM AvI pahoMcyAM che ke jemAM eka paNa gAma nathI, manuSyano - avarajavara paNa jyAM thatuM nathI, jene pAra karIne kaI gAmamAM pahoMcavuM ghaNuM ja duSkara che, ghaNuM ja lAMbA samaye jene pAra karI zakAya evI che, to Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31 sudhA TIkA sthA0 5 u02sU0 7 sAdhvIviSayanirUpaNam vissttaaH| tatra aTavyAm ekatra ekasmin sthale sthAnaM vA zayyAM vA naSedhikIM vA cetayantA kurvanto nirgranthA nirgranthyazca nAtikrAmanti-nollayanti jinAjJAmiti prathama sthAnam / tathA-santi eke nirgranthA nigranthyazca, ye kila grAme vA nagare vA yAvad rAjadhAnyAM vA vAsaM nivAsam upAgatAprAptAH, teSu madhye eke-nigranthA vA nirgranthyo vA atra-grAmAdau upAzrayaM gRhasthena nivAsArthaM pradattaM sthAnaM labhante-- prApnuvanti, ekake anyatare punoM labhante, tatra ekatra sthale sthAnAdikaM kurvanto nigranthA nirgranthyazca nAtikrAmantIti dvitIya sthAnam / tathA-santi eke nirgranthA yadi sAdhujana evaM sAdhviyAM ekahI sthAna para Thahara jAte haiM baiTha jAte haiM, kAryAtsarga karate haiM, Adi 2 kriyAe~ karate haiM, to aise ve ninya sAdhu aura sAdhviyAM tIrthaMkara prabhukI AjJAke virAdhaka nahIM hote haiM, aisA yaha prathama kAraNa hai| dvitIya sthAna-kAraNa aisA hai-kitaneka sAdhusAdhviyAM vihAra karatI huI kisI eka grAma meM thA nagaraseM Adi A. jAtI haiM-vahAM ve gRhasthake dvArA pradatta kisI upAzrayameM Thahara jAtI haiM, parantu yadi aura bhI sAdhu sodhviyAM aimI bacI rahatI ho ki jinheM Thaharane ke liye sthAna na milA ho to aisI sthitimeM ve sabake sapa yadi ekahI sthAnameM Thahara jAte haiM, vahIM para apanI 2 dhArmika kriyAe~ karate haiM, to ve jinAjJAke virAdhaka nahIM mAne jAte haiN| tRtIya sthAna aisA evI paristhitimAM sAdhuo ane sAdhvIo te gahana aTavImAM eka ja sthaLe rokAI jAya, besI jAya, ane kAyotsarga Adi kriyAo kare, te te pramANe karavAthI te sAdhuo ane sAdhavIe tIrthaMkara bhagavAnanI AjJAnI avagaNanA karanAra gaNAtAM nathI bIju kAraNa nIce pramANe che keTalAka sAdhuo ane sAdhvIo prAmAnugAma vicaratAM vicaratAM keI eka gAma, nagara AdimAM AvI pahoMce che. dhAro ke keTalAka sAdhuo athavA sAdarIo tyA keI gRhastha dvArA ApavAmAM AvelA keI upAzrayamAM utare che. keTalAka sAdhu athavA sAdhvIene te gAma AdimAM utaravAne mATe ke alaga sthAna maLI zakatuM nathI. te evI paristhitimAM te sAdhuo ane sAdhvIo te eka ja sthAnamAM utare ane kAryotsarga Adi kriyAo kare, te teo jinezvara bhagavAnanI AjJAnA virAdhaka gaNAtAM nathI trIjuM kAraNa A pramANe che-je kaI sAdhuo ane sAdhvIo ke nAgakumArAvAsamAM athavA suparNakumArAvAsamAM eka sAthe ja vAsa kare, te Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAgAve ninthyazca, ye kila nAgakumArAvAse-nAgakumAragRhe vA suparNakumArAvAse= suparNakumAragRhe vA vAsam vasatim upAgatAH, tasya nAgakumArAvAsasya suparNakumArAvAsasya ca ati zUnyatvAt , athavA-bahujanAzrayatvAt anAyakatyAca nigranthI zIlarakSArtha tatra nAgakumArAvAsadau sthAnAdikaM kurvANA ni granyA ninthyazca nAtikrAmantIti tRtIya sthAnam / tathA-kvacit sthale nimranyA nigranthayazca upAgatAH, tatra AmopakA:-AmupNanti-corayantIti AmopakAH caurA dRzyante, te caurA icchanti cIvarapratijJayA=cIvaroddezena-vastrApaharaNecchayehai-yadi kinaneka sAdhu sAdhivayAM kisI eka nAgakumArAvAsa meM yA suparNakumArAvAsa meM Akara Thahara jAte haiM to aisI sthitimeM ve jinA. jJAke virAdhaka nahIM mAne gaye haiM, kyoMki nirghandhoM ke sAtha nirghandhI ke vaharane kA aisA abhiprAya rahatA hai ki inake sahAre se mere zIla kI rakSA ho jAvegI, kyoMki yaha AvAsa atizUnya hai| ___ athavA--yaha bahujanAzraya hai yA isakA koI nAyaka nahIM hai, ataH aisI sthiti meM yahAM dughalanI bhI A sakate haiM, isaliye sAdhu mahArAja ke pAsa Thaharane se mere zIlakI rakSA ho sakatI hai, isa abhiprAyase vaha yadi unake sAtha Thahara jAtI hai, aura ve use ThaharA lete haiM, to aisI sthitimeM ve jinAjJA ke virAdhaka nahIM mAne jAte haiN| caturtha sthAna aisA hai ---kisI sthAna para ninya aura nirganthaniyoM Aye hoM aura vahAM unheM cora luTere dikhalAI diye ho. aura ve cora yaha cAhate hoM ki hama ina nirgranthaniyoM ko lUTa le tAki hame teo jinAjJAnA virAdhaka gaNAtA nathI. AvA sthAnomAM sAdavIo ekalI rahe te temanA zIlanI rakSA karavAne teo asamartha bane che, sAdhuo paNa te jagyAe utaryA hoya, to temanA zIlanI rakSA thaI zake che, sAdhuonI hAjarImAM tyAM keI dura cArI AvavAnI hiMmata karI zakatuM nathI. AvA AvAsa kAM to nirjana hoya che, kAM to bahujanAzrita hoya che, athavA to tyAM kaI rakSaka ja heta nathI evI jagyAe durAcArIo paNa AvI zake che. A prakAranI paristhitimAM tyAM kaI sAdhuo utaryA hoya, te temanI sAthe pitAnA zIlanI rakSAnA vicArathI prerAIne, sAdhvIo paNa AvIne utare, te teo jinAjJAnI virAdhaka gaNAtI nathI. cothuM kANu-keI gAma AdimAM sAdhuo ane sAdhvIo alaga alaga upAzrayamAM utaryA hoya, ane te gAma AdimAM cAra lUTArAne Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhAbIkA sthA05302 sU07 sAdhvIviSaya nirUpaNama 33 syarthaH, nirgranthikAH pratigrahItum = apaharttum, tatra samprApye'pi pRthakasthAne ekataH= ekasmin AvAse sthAnAdikaM kurvANA nirgranyA nirgranthyazca nAtikrAmantIti caturtha sthAnam / tathA - kvacit sthAne nirgranthA nirmanthyaca samupAgatAH, tatra yuvAno dRzyante, te icchanti maithunapratijJayA maithuno zena niryandhikAH patigrahItum, tatra zakyAyAmapi pRthaksthitau ekatra sthale sthAnAdikaM kurvANA nirgranthA nirgrandhyazca nAtikrAmantIti paJcamaM rathAnam 5 / ityetaiH paJcabhiH sthAnaiH nirgranthA nirgranthyazca ekasmin sthale sthAnAdikaM kurvanto jinAlA virAdhakA no bhavana inase kapaDe mila jAyeMge to aisI sthiti meM yadi unheM Thaharane ke liye dUsarA sthAna bhI ho, para yadi ve jahA~ nirgrantha Thahare e haiM vahAM Akara Thahara jAtI haiM aura nirgrantha unheM ThaharA lete haiM, to aisI sthiti meM ve jinAjJA ke virAdhaka' nahIM mAne gaye haiM / pocavAM ka Na aisA haiyadi kisI sthAna para nirgrantha aura nirgranthaniyAM AgaI ho vahAM javAna manuSya una nirgranthiniyoM ko dekhakara unake sAtha maithunakarma karane ke liye utAru ho gaye hoM to aisI sthiti meM vahAM dUsarA sthAna unheM Thaharane yogya bhale hI ho, para yadi ve sAdhuoMke sAtha Thahara jAtI haiM aura sAdhujana unheM apane pAsa ThaharA dete haiM, to ve isa dazA meM jinoz2A ke virAdhaka nahIM hote haiM / isa prakAra ke ina pAMca kAraNoM ke hone para nirgrantha aura nirmanthaniyAM yadi eka hI sthAna para Thahara jAte 1 . upadra- khUba ja vadhI gaye! hAya. te cAra lUTArA peAtAnAM kapaDAM Adi cArI jaze evA Dara sAdhvIone lAgatA hAya, te evI paristhitimAM te sAdhvIe peAtAnuM alaga AzrayasthAna cheDIne te sAdhuenI pAse AvIne utArA kare ane sAdhue temane tyAM utaravA paNa ke, te evA sacegeAmAM teo jinAjJAnA virAdhaka gaNAtA nathI. pAMcamu. kAraNu amuka sAdhvIe kAi sthaLe AvIne utarelI hAya, have evu mane ke tyAM rahetA koi duSTa cuvAnA temanI sAthe maithuna sevana karavAne kRtanizcayI thayA hAya, teA evI paristhitimAM potAnA zIlanI rakSA karavA nimitta te sAdhvIe te alaga Azra sthAnane cheDIne kAi sAdhuonI sAthe eka ja Azrayastha namAM jaine rahe ane te sAdhue temane tyAM rahevA ke, te! A prakAranI paristhitimAM te jinAjJAnA virAdhaka gaNAtAM nathI. A prakAranA pAMca kAraNeAmAMnA keAI paNa kAraNane lIdhe sAdhue ane sAdhvIe sthA0-5 Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAvasUtre dampAyanya vana ethanikRno nirbhayA niroga tathA minAdirUpaiHpaJcabhiH kAmini nyIgi sArddham zrI nAvi syAnAniprada tadyathA-simacitaH = candana timpadinaH zramaNo nirdhanya itareSu ityeva yamAneSu manamanarthakatA virA kAjI kAvyAnena gana-pAThena dRptajilA ke mAne jAte haiN| yaha apavAda sUtra hairANa meM niryantra nirmathiniyoM ko eka jagaha nizA se karanevAlA nahIM kahA gayA hai, isI dinAdikAraNoM se ala-castrarahita sAdhu nirvAcanakA nirgandhaniyoM ke sAtha rahatA huA bhI kI Apa kA pratikamaNa karanevAlA nahIM hotA hai| ve pAMca nemaNe nirAMce " ityAdi-anavana hai, astavyasta ho rahA hai, vigatavantra ho gayA hai, vastratara nioM kI agri '. modi se jisakA ni pAnI aba haina Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pATIkA sthA05702 sU07 sAdhvIviSayanirUpaNam cittA-harSAdinA unmattaH 2, yakSAviSTaH yakSagRhItaH 3, unmAdamApta vAtAdi kSobhAdanmAdabhAvaM gataH 4, ayaM trividho'pi nigrantho sacittatvAdivazAta acelakaH nirgranthIbhiH saha saMbasannapi jinAjJAcirAdhako na bhavatIti sthAnatrayamiti caturthaM sthAnam / tadhA-nirgranthI pravAgitaH-ninthyA -dIkSAdAyaka-tadrasakapAdhvabhAva-paramavairAgyavatyapravardhamAnapariNAmavatvAdikAraNavazAt sAdhvyA. pravAjitaH putrAdiH zvazurAdi vA, sa ca bAlavAd acelaH, mahAnapi vRddhatvAdinA mAnatA meM sacelaka sabasna nirgranthaniyoM-sAdhviyoM ke sAtha rahatA huA tIrthakara kI AjJA kA cirAdhaka nahIM hotA hai, aisA yaha prathama kAraNa hai / "evametena gamakena dRptacitto" ityAdi-- isI rIti se imI pATha se harSAdi Adi se unmatta huA 2 yakSa se avaziSTa hamA-grahIta huA-3 unmAda ko prApta huA-vAla Adi ke kSobhase unmAda bhAva ko prApta huA 4 bhI avaNa nirgrantha yadi acelaka vastra rahita ina dRptacittatA Adike vaza ho jAtA hai, aura nigranthaniyoM ke sAtha rahatA hai, to bhI vaha jinAjJA kA virAdhaka nahIM, isa prakAra ke yahAM taka ye 4 sthAna haiM, pAMcoM sthAna isa prakArase hai-kisI nirgranthI sAdhvI ke dvArA aisI avasthAmeM ki jaba dIkSA denevAlA dIkSA rakSaka sAdhukA abhAva ho aura dIkSA lenevAlA parama vairAgya se vadhita pariNAmavAlA ho rahA ho, dIkSita kiyA gayA putra (sava) sAdhvIo temanI pAse rahI zake che. A pramANe karavAmAM te sadhu, ke sAvI jinAjJAnA virAdhaka banatAM nathI. " evametena gamena dR citto" tyAha e ja pramANe (2) harSanA atirekane kAraNe unmata banI gayelA, (3) zarIramAM yakSAdine praveza thavAne kAraNe unmAdAvA pAmelA, (4) vAtAdinA prakAzane kAraNe utta thaI gayelA, evA keI zramaNa nirtha tha , nagnAvasthAmAM rahelA hoya ane temanI sAthe sacelaka sAdhvIo rahe, te evI paristhitimAM te nirgathe ke ni thinI jinAjJAna virAdhaka gaNAtA nathI. . pAMcamuM kAraNa nIce pramANe che-dIkSAdAyaka ane dIkSArakSaka sAdhune abhAva heya, ane dIkSA lenAra putra, sasarA Adi parama vairAgyathI vardhita pariNAmavALe thaI rahyo hoya, evI paristhitimAM temane koI nirNathI (sAvI) dvArA dIkSA pradAna karavAmAM Ave che. dIkSA lenAra putra dhAre ke Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ da sthAnAna acelaH, yahi anyeSu nirgrantheSu avidyamAneSu satya sacelikAbhirnirgranthobhiH 1 saha samannapi tIrthakudAjJAvirAdhako na bhavatIti paJcamaM sthAnam // 0 7|| anantaratre jinAjJAnAtikrAmati ityuktaM, tadatikramaNazIlaca AjJAvirAko bhavati, AjJAvirAdhanA ca AvarUpA bhavati, ata: AsravadvArANi, vastrapityA saMvaradvArANi punardaNDalakSaNAn AsravavizeSAMzca prAha --- mUlam - paMca AsavadArA paNNattA, taM jahA micchantaM 1, avirai 2, pasAe 3, kasAyA 4 jogA 5 / paMca saMvaradArA paNNattA, taM jahA - saMmattaM 1 biraI 2 apamAoM 3, akasAittaM 4, ajoginaM 5 | paMca daMDA paNNattA, taM jahA - aDDAdaMDe 1 agaTTA daMDe 2 hisAdaMDe 3 akashAdaMDe 4 diTThIvippariyAsi yAdaMDe 5|| sU0 8 // chAyA - pazca AmravadvArANi majJatAni tadyathA-mithyAtvam 1 aviratiH 2 mamAdaH 3 kapAyAH 4 yogAH 5 / paJca saMradvArANi prajJatAni, tadyathA - samya, canaM 1, viratiH 2 amamAdaH 3 apAyitvam 4 ayogitvam 5 / paJca daNDAH prataptAH tathathA - arthadaNDaH 1 anarthadaNDaH 2 hiMsAdaNDaH 3 akasmAdaNDaH 1 dRSTiviparyAsadaNDaH // 08|| Adi athavA zvazura Adi yadi acelaka huA-bAlaka hone se acelaka huA putra aura bar3A hone para bhI vRddhatA Adi ke kAraNase acelaka huA zvazura Adi anya nirgranthoM ke abhAva meM unakI avidyamAnatA meM sacelaka nirgranthaniyoM ke sAtha yadi rahatA hai, taba bhI vaha tIrthaMkarakI AjJAkA virAdhaka nahIM honA hai, aisA yaha pAMcavAM sthAna hai || sU0 7 // bAlaka che. te acelaka (nagna ) hAya tA paNa sAdhvIjI tenI pAse rahI zake che. dIkSA lenAra sasarA Adi yAre ke vRddha heAya ane vRddhAvasthAne kAraNe acelaka ( navasthAvALA ) thaI gayA hoya, ane anya sAdhue tyAM vidya mAna na hoya, te evI paristhitimAM sacelaka sAdhvIe sAthe rahetA zramaNa nigraMtha bhagavAnanI AjJAne virAdhaka thatA nathI. !! sU. 7 ! Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subA DIkA sthA05 u02 08 AMtravAdinirUpaNam TIkA - paMca AsavadArA ' ityAdi - AsravadvArANi - AkharaNam - AsravaH- jIvarUpe taDAge karmarUpajalaraya pravezaH tasya dvArANIva dvArANi upAyAH, tAni di paMca saMpakAni prajJaptAni tadyathA mithyAsvam=anattve tatvAdhyavasAnarUpaM viparItazradvAnamityartha iti prathamaM sthAna 1| aviratiH pApaka paito'nivRttiH nivatterabhAvaH 2 pramAdaH - anavadhAnatA anantara sUtra meM " jinAjJA ko mAnanevAlA jinAjJAkA virAdhaka nahIM hotA hai " aisA kahA gayA hai aura jo jinAjJA ko nahIM mAnatA hai vaha jina (jJAkA virAdhaka hotA hai, jinAjJAkI virAdhanA Amrava rUpa hotI haiM / ataH aba sUtrakAra Asrava dvAroM kA aura Asrava dvAroM ke rUkane rUpa saMvara dvAroM kA tathA daNDa rUpa Astrava vizeSAMkA kathana karate haiM -- " paMca AsavadvArA paNNattA " ityAdi -- TIkArtha- Asrava dvAra pAMca kahe gaye haiM, jaise- mithyAtva 1, avirati 2, pramAda 3, kaSAya 4 aura yoga 5 | pAMca saMghara dvAra kahe gaye haiM, jaisesamyaktva 1, virati 2, apramAda 3, akrapAyitA 4 aura ayogitA 5 daNDa pAMca kahe gaye haiM, jaise- arthadaNDa 1, anarthaka 2, hiMsAdaNDa 2, akasmAt daNDa 4 aura dRSTiviparyAsa daNDa 5. " jIvarUpa tAlAba meM karmarUpa jalakA jo praveza hai vaha Asrava hai, isa Asrava ke dvAra jaise jo dvAra haiM ve AlavadvAra haiN| Asrava ke Aneke jo upAya kAraNa haiM ve pAMca haiM, jaise-mithyAtva Adi atatvameM jinAjJAnuM pAlana karanArA jina jJAno virAdhaka thatA nathI, " evu' AgaLa kahevamAM AvyuM che, je jinAjJAne mAnatA nathI tee jinA jJAnA virAdhaka gaNAya che jinAjJAnI virAdhanA Asrava rUpa hAya che. tethI have sUtrakAra asavadvAranuM ane AsraveAno nirodha karanArA sa'varadvArAnuM tathA daMDa rUpa AsavizeSenuM kathana kare che. 'paca AsatradArA paNNattA " tyAhi- 66 yAMga AvadvArA uhyAM che - (1) mithyAtva (2) avirati, (3) prabhA (4) praSAya, ane (5) yoga, pAMya savaradvAra hyAM--(1) sabhya4tva, (2) virati, (3) apramAda, (4) anuSAyitA bhane (4) ayogitA 'u pAtha hyAM che - (1) artha:, (2) anartha: 3, (3) DisAiMDa, (4) asmAt chauM bhane (4) dRSTi viparyAsa 'Da. jIva rUpa taLAvamAM kama rUpa jaLano je praveza thAya che, tenuM nAma Ava che. te AsavanA dvAra jevAM je dvAra che temane AsavadvAra che. bhAve ( ) nA AgamanA nIye abhAye yAMtha bhro| -- Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ spomozana - - - - kartavyA-karttavyayoramattipravRttirUpA 3 / kapAyAH-krodhAdilakSaNAH // yogAH manoyogAdayaH 5 / ityetAni paJca Ana badvArANi bodhyaani| sampati etatpatipakSabhUnAni saMgharadvAgaNi mAha-tathAhi saMvaradvArANi-saMvaraNaM saMvaraH= samitigupti prakRtibhirAtmataDAge AgacchatkausalIlAnAM nirodhanam / tasya dvArA NItra dvArANi / tAni pazcavidhAni prajJaptAni / tadyathA-samyaktvam 1, viratiH 2 apramAdaH 3 akapAyitvam 4, ayoginyAm 5' tathA-daNDa:-daNDa yate niHsArI kriyate AtmA yaiste daNDA:prANavyaparopaNAdirUpAH / prANaviyojanAdirUpAH te ca paJcavidhAH prAptAH / paJcavidhatyamevAha-tadyathA-arthadaNDa.-arthAya-pAnAM tatvAdhyavasAnarUpa jo viparIta zraddhAna hai, vaha mithyAtva hai, pApakarma se virakti nahIM honA isakA nAma avirati hai, anavadhAnatAkA nAma pramAda hai, yaha pramAda kartavya meM apravRttirUpa aura akartavyameM pravRttirUpa hotA hai, krodhAdirUpa kaSAye haiM, aura manoyoga AdirUpa yoga haiM, inase karmoM kA AnA hotA hai, ataH inhe ApravadvAra kahA gayAhai, AsravakA pratipakSI saMcara hotA hai, isa saMvarake chAra upAyabhI pAMca kahe gaye haiM, AtmArUpI tAlAbameM AnevAle karmarUpa jalakA jo samiti gupti AdikoM dvArA nirodha kara diyA jAtA hai, vahI saMvara hai, isake bhI pAMca dvAra kahe gaye haiM, jaile samyakapa Adi ye pAMca dvAra Astava dvAroMse viparIta hote haiN| AtmA athavA anya jIva jinake dvArA prANavyapa. - mithyAtva Adi pAMca kAraNe ahIM grahaNa karavA joie. atatvamAM tattvAdhyavasAna rUpa je viparIta tomAM zraddhA che, tenuM nAma mithyAtva che. pApakarmathI nivRtta na thavuM temAM pravRtta ja rahevuM tenuM nAma avirati che. anavadhAnatAnuM nAma pramAda che. karavA cegya kAryomAM pravRtta na thavuM ane na karavA cogya kAryomAM pravRtta thavuM tenuM nAma ja pramAda che kodha, mAna, mAyA ane lebharUpa cAra kaSAya che manoga, vALa ane kAga rUpa traNa yoga che. temanA dvArA karmonuM Agamana thAya che. tethI temane AvakAra rUpa kahyA che. Asavano pratipakSI saMvara che te saMvaranA upAya rUpa je pAMca kAraNe che temane saMvaradvAra kahe che. AtmA rUpI jaLAzayamAM praveza thatAM karmarUpa jalane je samiti, gupti vagere dvArA rokavAmAM Ave che, tenuM nAma ja saMvara che. tene samyakatva Adi je pAMca dvAra kahyAM che, teo AsavAre karatAM viparIta hoya che. AtmA athavA anya jIva jemanA Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA ThIkA sthA05 u02 60 8 AsravAdinirUpaNam 39 sthAvarANAM vA AtmanaH parasya vA prayojanAya daNDo vadhaH 1 | anarthadaNDaH - anartho= nirarthako yo daNDaH saH niSprayojano daNDa ityarthaH 2 | hiMsAdaNDaH - ' ayaM mama putrAdikaM hiMsitavAn hinasti hiMsiSyati veti buddhayA yaH zatru prabhRtInAM daNDaH sa hiMsAdaNDaH 2 tathA-akasmAd daNDaH - anyatradhArtha mahAre kRte asmAd yo'nyasya daNDaH-prANavyaparopaNaM saH 4 tathA dRSTiviparyAsa daNDaH - dRSTiviparyAsenadRSTivaiparItyenaM - mitrasyApyamitradhiyA yo daNDaH saH 5 ityete paJca daNDA trayodazakriyAsthAnAnAM madhye varttante / atra tu paMcasthAnAnurodhena paJcaiva sthAnAni gRhItAni / tAni trayodazakriyAsthAnAni yathA - 66 aTThA 1 hA 2 hiMsA 3 kamhA 4 diTThI 5 ya mIsa dinne 6 ya / ajjhattha 8 mANA 9 mitte 10 mAyA 11 lobhe 12 riyAvahiyA 13 // 1 // " ropaNAdi rUpa daNDako pAtA hai, ve daNDa haiM, ye daNDabhI arthadaNDa Adi ke bheda se pAca prakAra ke kahe gaye haiM, inameM sa jIvoMkA athavA sthAvara jIvakA tathA apanA tathA parakA prayojanavaza vadha karanA vaha arthadaNDa hai, niSprayojana prANAtipAta karanA vaha anarthadaNDa hai, isane mere putrAdikA vadha kiyA thA athavA aya bhI vadha karatA hai, Age bhI yaha aisAhI karegA isa abhiprAya se jo zatru AdikoMkA vadha kara diyA jAtA hai, vaha hiMsAdaNDa hai, anyako mAraneke liye taiyAra hue vyaktile jo akasmAt meM dUsare kI hiMsA ho jAtI hai, vaha akasmAt daNDa hai, dRSTike viparyAsa se jo prANAtipAta ho jAtA hai, vaha dRSTi viparyAsa daNDa hai, jaise- amitrakI buddhise mitrakA vadha ho jAtA hai| ye pAMca daNDa 13 dvArA prANavyaparANu Adi rUpa daDane prApta kare che, temane daDa kahe che. te daMDanA paNa arthada'Da a dvi pAMca prakAra kahyA che. trasa jIvAno, sthAvara jIvAno peAtAno ke parano kAI pratye,janane lIdhe vadha karavA tenuM nAma arthaDe che kaI paNa jAtanA prayAjana vinA jIvahiMsA karavI te anarthadaDa che A jIve mArA putra Adino vadha karyAM hatA, vadha kare che ke vadha karaze, evI mAnya tAthI prerAine zatru Adine je vadha karavAmAM Ave che tenuM nAma hiMsAiDa che keAIne mAravAne taiyAra thayelI vyakti dvArA kAI anya vyaktinI aka smAt hatyA thaI jAya teA tene akasmAt daMDa kahe che dhRviparyAsane kAraNe je prANuAtipAta thaI jAya che, tene dRSTiviparyAsa daDa kahe che. jemake mitrane amitra mAnIne teno vadha thaI jAya te te viparyAsa daDa kahevAya che A pAca daDano 13 phiyAsthAnomAM samAveza thaI jAya che, parantu ahIM Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAzastre Yo chAyA-artho nartho 2 hiMsA 3 kasmAt 4 dRSTizca 5 mRpA 6 asaM 7 ca / adhyAtmaM 8 mAno 9 mitraM 10 mAyA 11 lomaH 12 airyApathikI 13 / / iti / // mu0 8 // atha AvavizeSarUpANi kriyAsthAnAni prAha mUlam - paMtra kiriyAo paNNattAo, taM jahA- ArabhiyA 1, pariggahiyA 2, mAyAvatti 3, apaccakkhANavattiyA 4, micchAdaMsaNavatiyA || micchAdiTTiyANaM neraiyANaM paMca kiriyAo paNNattAo taM jahA- AraMbhiyA jAva micchAdaMsaNavattiyA 5 / evaM saveli niraMtaraM jAva micchAdiTThiyANaM vemANiyANaM / navaraM trigaliMdiyA micchAdiTThI na bhaNaNaMti, sesaM taheva / 1 / paMca kiriyAo paNNattAo, taM jahA - kAiyA 1 ahigaraNiyA 2 pAosiyA 3 pAritAvaNiyA 4 pANAivAyakiriyA thA Nerar3ayA paMca evaM cetra jAva vaimANiyANaM 2 paMca kiriyAo paNNasAo, taM jahA - diTTiyA 1 puTTiyA 2 pADucciyA 3 sAmaMtovaNavAiyA 4 sAhatthiyA 6 / evaM NeraDyANaM jAna vaimANiyANaM kriyA sthAnoMke bIca meM haiM, parantu yahAM pAMca sthAnoMke anurodha se pAMcahI sthAna gRhIta hue haiM / ve 13 kripAsthAna isa prakAra se haiM "f aTThA hiMsA " ityAdi / ina 13 kriyA sthAnoM meM artha anartha Adi ye pAMca daNDa Aye haiM / ina 13 kriyA sthAnoM se jIva vadha hotA hai / sU0 8 // pAca sthAnono adhikAra cAlatA haiAvAthI pAca ja sthAna grahaNa karavAmAM AvyAM che te 13 kriyasthAna nIce pramANe che- -- "" aTThA hiMsA " tyAhi te tera dviyAsyAnobhAM artha, anaya Adi A pAMca daDane te samAveza thayele ja che. te tera phriyAsthAnA vaDe jIvavdh thAya che, // sU. 8 // Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA kA sthA05 u02 sU09 kiyAsthAnanirUpaNam 41 3 / paMca kiriyAo paNNattAo, taM jahA-satthiyA 1 ANava. NiyA 2 veyAraNiyA 3 aNAsogavattiyA 4 aNavakhavattiyA, 6, evaM jAva vesANiyANaM 4 / paMca kiriyAo paNNatAo, 'taM jahA-pejjavattiyA 1 domabattiyA 2 paogakiriyA 3 samudANakiriyA 4 iriyAvahiyA 6, evaM maNussANavi / sesANaM nasthi 6 // sU0 9 // chAyA-paJca kriyAH prajJaptAH tadyathA-ArambhikI 1, pArigrahikI 2, mAyA pratyayA 3, apranyAkhyAnapatyayA 4 mithyAdarzanapratyayA 5 mithyASTikAnAM nairayikANAM paJca kriyAH prajJaptAH, tadyathA ArambhikI 1 yAvada mithyAdarzanapratyayA 5 / evaM sarveSAM nirantaraM yAvad mithyAdRSTikAnAM vaimAnikAnAm / navaraM vikale. ndriyA mithyAdRSTayo na bhaNyante, zeSaM tathaiva // 1 // paJca kriyAH prajJaptAH, tadyathA-kAyikI 1 AdhikaraNikI 2, prAdvepikI 3 pAritApanikI 4 prANA. tipAtakriyA dA nairayikANAM paJca, evameva nirantaraM yAvad vaimAnikAnAm 2 // paJca kriyAH prajJaptAH, tadyathA-dRSTikA 1 pRSTikA 2 prAtItyikA 3 sAmantopanipAtikI 4 svAhastikI 5 / evaM nairayikANAM yAvad vaimAnikAnAm 3 paJca kiyAH prajJaptAH, tadyathA-naiSTikI 1 AjJApanikA 2, baidAraNikA 3 anAbhogapratyayA 4 anavakAzAmatyayA 5 / evaM yAvad vaimAnikAnAm 4 / paJca kriyAH prAptAH tadyathA-premapatyayA 1 upapratyayA 2 prayogakriyA 3 samudAnakriyA 4 airyApathIkI 5 / evaM manuSyANAmapi / zepANAM nAsti 5 // suu01|| TIkA-paMca kiriyAo' ityAdikriyAH karaNAni kriyA:-karmabandhakAraNIbhUvaceSTA ityartha, tAhi paJca prajJaptA / paJca saMkhyakanyamevAi-'ArambhikI' ityAdi / tatra-ArambhikI-A aya sUtrakAra Asrava vizeSarUpa kriyA sthAnoMkI prarUpaNA karate haiM 'paMca kiriyAo paNNatAo ityAdi sUtra 9 // TIkArtha-karmayandha kAraNabhUta jo cedhA vizeSa haiM, ve kriyAe~ haiM, ye kriyAe~ have sUtrakAra AsravavizeSa rUpa kriyA sthAnanI prarUpaNa kare che. -" ca kiriyAo paNNattozro" tyAha-- karmabandhanamAM kAraNabhUta je ceSTAvize hoya che, temane phliAo kahe sthA-6 Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre. 42 rambhaH pRthIcyA mardanaM sa prayojanaM yasyAH sA pRthIvyApamardanarUpA kriye 9 tyarthaH |1| tathA pArigraDikI - parigrahaH = dharmopakaraNAtiriktavastuyahaNaM dharmopakaraNe mUrcchAvA, sa prayojanaM yasyAH sA parigrahArthA kriyetyarthaH | 2| tathA-mAyA pratyayA mAyA=anArjavam, upacakSaNatvAt krobAdirapi sA pratyayaH=kAraNaM yasyAH sA, mAnavandhana kriyetyarthaH // 3 // - apratyAkhmAnapratyayA-amatyAkhyAnam = anivRttiH, tat pratyayo yasyAH sA apatyAkhyAnajanyA kriyetyarthaH ||4 | tathA - mithyAdarzanapratyayA- mithyA= viSarItadarzanaM zraddhAnaM tadeva pratyayo heturyasyAH sA, mohodayajanyA kriyetyarthaH , pAMca kahI gaI hai - ArammikI 1 pArigrahikI 2 mAyApratyayA3 aprazyAkhyAna tyA 4 aura mithyAdarzana pratyayA jisa kriyAkA prayojana pRthivI AdikA upamardana karanerUpa hotA hai, vaha Arambha kriyA hai, Arambha vinA prANAnapAna hotA nahIM hai, isaliye Arambha kriyAko pRthivIkAyika Adike upamardanarUpa kahA gayA hai, dharmopakaraNa se atirikta vastuoMkA grahaNa karanA athavA dharmepakaraNameM mRccha rakhanA yaha prayojana jisa kriyAkA hotA hai, vaha pArigrahikI kriyA hai, jisa kriyAkA kAraNa mAyA evaM upalakSaNase krodhAdika bhI hote haiM, Enter kiyA hai, anivRtti-tyAgakA abhAva apratyAkhyAna hai, yaha apratyAkhyAnabhAva jisa kriyAkA kAraNa hotA hai, vaha apratyAkhyAnajanya kriyA apratyAkhyAna kriyA hai, viparIta darzanakA nAma mithyAdarzana hai, yaha midhyAzradvAnarUpa mithyAdarzana jisa kriyAkA hetu hotA, che, bhedI hiyAmA pAMtha hI che -- (1) AramliDI, (2) pArizraDiDI, (3) mAyApratyayA, (4) apratyAkhyAnapratyayA ane mithyAdarzanapratyayA, je kriyAnuM pratyeAjana pRthvIkAya Adine upamA~na karavA rUpa hoya che, te Arambha kriyA ' che. Arambha vinA praNAtipAta thatA nathI, tethI Arambha kriyAne pRthvIkAyika AdinA upamana rUpa kahevAmAM Avela che. dhamepakaraNa sivAyanI vadhArAnI vastuone grahaNa karavI athatrA dharmopakaraNamAM mUrchAbhAva rAkhavA rUpa prayeAjana je kriyAnuM hAya che, te kriyAne pArigahikI kriyA kahe che. je kriyAnuM kAraNu sAcA hAya che ane upalakSaNathI krodhAdika paNa hAya che, te kriyAne mAyApratyayA kriyA kahe che. anivRtti ( tyAganA abhAva ) ne apratyAkhyAna kahe che. te apratyAkhyAna bhAva je kriyAnuM kAraNa hAya che, te apratyAkhyAnajanya kriyAne apratyAkhyAna pratyayA kriyA kahe che. viparIta dezananuM nAma mithyAdAna che. te mithyAzraddhAna rUpa mithyAdarzIna je kriyAnuM 1 Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ budhA TIkA sthA05 u02 sU09 kriyAsthAnanirUpaNam // 5 // iti / etA hi paJca kriyA mithyASTinarayikAdi-mithyASTikamA. nikAntAnAM caturvi zatidaNDa phoktAnAM bhavanti / caturvizati daNDa ke tu ye vikalendriyAH ekadvitricaturindriyAH santi, te hi mithyATIti vizeSaNena na viziSyante, teSu sadaiva samyagdRSTitvAbhAvena vyavacchenAmAvAt / nanu teSvapi sAsAdanA bhAnti, tatazca tepAmapi mithyAdRSTIti vizeSaNaM yojyameveticenna, tepAmalpatve nehAvivakSaNAditi / amumevArthamAha sUtrakAraH-'micchAdihiyANaM nerahai, aisI vaha mohake udayase utpanna huI kriyA mithazAdarzana kiyA hai, ye pAMca kriyAe~ miyAdRSTi nairayikase lekara mithyASTika vaimAnika taka sasasna caubIsa daNDasameM hotI hai, cauvIsa daNDakameM jo ekendriya dohandriya tendriya aura cIDandriya jIva haiM ve "mithyASTi" isa vizeSagase vizeSina nahIM hote haiM, kyoMki inameM samyagdRSTitvake abhArase vyavacchedya hone kA abhAva hai, arthAt inameM yadi samyagdRSTi koI jIva pAyA jAtA to isa dRSTike abhAvale yahAM mithyASTitva AtA hai, parantu yahAM to aisI hAlata hai nahIM-ataH ye mithyAdRSTi vizeSatAvAle nahIM kahe jAte haiN| yadi yahAM para aisI AzaMkA kI jAve ki inameM bhI sAsAdana samyagdRSTi hote haiM, ataH yaha dRSTi jinake nahIM haiM ve mithyAdRSTi haiM, isa taraha unameM bhI " mithyASTi" yaha vizeSaNa lagAnA cAhiye so isakA samAdhAna aisA hai, ki jinameM sAlAdana samyagdRSThi kAraNa hoya che, evI mohanA udayathI utpanna thayelI kriyAne mithyAdarzana kriyA kahe che. mithyAdaSTi nArakathI laIne vaimAnike paryantanA 24 DakanA samasta jemAM A pAMce kiyAone sadbhAva hoya che jevIsa daDakamAM je ekendriya, haridraya, trIndriya ane caturindriya jIve che temane "mithyASTi" A vizeSaNa lagADI zakAtuM nathI, kAraNa ke temAM samyagdaSTitvanA abhAvathI vyavarachedya havAno abhAva che, eTale ke temAM je samyagdaSTi kaI jIvana sadabhAva hoya, te te daSTinA abhAvathI tyAM mithyASThitva Ave che. paNa tyAM to evI hAlata nathI. tethI temane midaSTi vizeSaNavALA kahevAtA nathI. je ahIM evI AzaMkA karavAmAM Ave ke temanAmAM paNa sAsAdana samyagdaSTi heya che, tethI A daSTine jemanAmAM abhAva che, temane mithyAdaSTi ja gaNavA joIe, chatAM temane mithyAdRSTi vizeSaNa lagADavAnI zA kAraNe nA pADavAmAM AvI che? to A zaMkAnuM samAdhAna nIce pramANe che-- Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAgasUtre iyANaM' ityArabhya 'sesaM taheva' ityantena sandarbheNeti // 1 // punarapi kAyikyAdibhedena paJca kriyAH prAha-tathAhi-kAyikI-kAyebhavA kAyena nitA vA, hastAdivyApArarUpetyarthaH // 1 // AdhikaraNikI adhikaraNaM khaGgAdikaM tatra bhavA tena vA nittA / iyaM dvividhA bhavati-nivartanAdhikaraNakriyAsaMyojanAdhikaraNakriyA ca / tatra yA khagAdInAM tanmuSTayAdInAM ca nirvartanalakSaNA kriyA sA prathamA / yA tu nirvRttAnAmeva teSAM saMyojanalakSaNA sA dvitIyeti / 2 / mAdvepikI-padvepomAtsaryam-anya zubhadveSa ityarthaH, tena nitA yA kriyA sA-' mArayAmyenam ' pAye jAte haiM, aise ve sAsAdana samyagdRSTi bahatahI kama hote haiM ataH unakI yahAM avivakSA hai, vivakSA nahIM kI gaI hai, isIkA puSTi sUtrakArane "micchAdihiyANaM nerajhyANaM " yahAMle lephara "sesaM taheva" yahAM taka saMdarbhase prakaTa kI gaI hai 1 / punazca-kAyikI Adike bhedase kriyAe~ pAMca hotI haiM-inameM jo kriyA zarIrameM yA zarIra ke dvArA hotI hai, vaha kAyikI kriyA hai, yaha kriyA hastAdike vyApArarUpa hotI hai ? AdhikaraNikI-khaGgAdirUpa adhikaraNameM yA khagAdirUpa adhikaraNake dvArA jo kriyA hotI hai vaha AdhikaraNakI kriyA hai, yaha kriyA do prakArakI hotI hai-eka nirvartanAdhikaraNa kriyA aura dUsarI saMyojanAdhikaraNa kriyA inameM jo khaDgAdikoMkA yA unakI mUMTha AdikA banAnA hai, vaha nirvartanAdhikaraNa kriyA hai, tathA jo gvadgAdikoMkA aura unakI muTha AdikA pararaparameM saMyojana hai, vaha saMyojanAdhikaraNa kriyA hai / proSa nAma mAtsaryakA hai, anyake zubhake prati dveSarUpa pariNatikA honA isakA teomAM sAsAdana samyagdaSTi che ghaNAM ja ochAM hoya che. tethI sUtrakAre gaDa tebhane 65 5 nathI. sUtrAre " micchAdidriyANaM neraiyANaM " thI sAdhana "sesaM taheva" mA sUtra54 sudhAnA 4thana dvArA 21 pAtanI puSTi 41 cha. ' kriyAnA kAyikI Adi pAMca bheda paNa kahyA che. je kriyA zarIramAM athavA zarIra dvArA thAya che te kriyAne kAyikI kriyA kahe che. te kriyA hastAdinI pravRtti rUpa hoya che. (2) AdhikaraNikI kriyA-tenA be prakAra kahyA che-nirvatanAdhikaraNa kriyA ane saMjanAdhikaraNa kriyA. talavAra, tenI mUTha Adi banAvavAnI kriyAne nirvatanAdhikaraNa kriyA kahe che. talavAra AdikenuM ane temanI mUTha AdinuM parasparamAM je sAjana karavA rUpa kriyA che tene sajanAdhikaraNa kiyA kahe che. (3) praSikI kriyA-anyanA lAbhane joIne tenA pratye dveSa rUpa pariNati utpanna thAya che, tenuM nAma praaSa che. Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ supATIkA sthA0 5 02 409 kiyAsthAnanirUpaNam ityazubhamanaH saMkalpa ruupaa|3| pAritApanikI-paritApanaM nAma duHkhaM tena nittAkhaGgAdighAtena pIDAkaraNarUpA 4aa tathA prANAtipAtakriyA-prANAH ucchvAsAdayaH teSAm atiyAtanaM prANavataHsakAzAd viyojanaM, nAzanaM, mANAtipAtaH, tadrapA kriyA 5 / etAH kAyikyAdayaH kriyAzcaturviMzatidaNDa koktanAyikAdivaimAnikAntAnAM sarveSAM bodhyAH / / punarapi dRSTikAdibhaidaiH pazca kriyA: prAha-tathAhi dRSTikA-dRSTaM darzanam = avalokanaM tadvipayaM vastu vA nimittatayA yasyAmasti sA dRSTikA azvAdi citranAma mAtsarya hai, isa mAtmaryarUpa praveSase jo kriyA hotI hai, vaha prAcheSikI kriyA hai, yaha prAdveSikI kriyA "meM ise mArUM" isa prakArake mAnasika saMkalparUpa hotI hai / paritApana nAma duHkha hai, isa duHkha rUpa paritApana se jo kiyA hotI hai, vaha pAritApaniko kriyA hai, yaha kriyA khaGga Adike ghAtase pIDA karanerUpa hotA hai 4 / tathA ucchravAsa Adi pANoMkA prANavAlese viyojana karanAilakA nAma prANAtipAta hai, aura isa rUpa jo kriyA hai, vaha prANAtipAta kiyA hai 5 / ye kAyikI Adi kriyAe~ caughIsa daNDakokta nairayikase lekara vaimAnika takake samasta jIvoMko hotI haiM / - punazca-dRSTika Adike bhedase kriyAe~ pAMca prakArakI hotI haiM, jaisedRSTikA1 Adi inameM darzanakA nAma dRSTahai, athavA-avalokanakA-dekhanekA nAma dRSTa hai, athavA-avalokanakI viSayabhUta jo vastu hai, vaha dRSTa hai, A praaSane kAraNe je kriyA thAya che tene prAaSikI kriyA kahe che. "huM tene bhAra" mA prA2nA mAnasi sa465 35 mAyA jAya che. (4) 52. tApanikI kriyA-paritApana eTale dukha A dukharUpa paritApana vaDe je kiyA thAya che tene paritApanikI kiyA kahe che. lAkaDI, talavAra AdinA ghA vaDe pIDA karavA rUpa A kriyA hoya che. (5) prANAtipAta kiyA-ucchavAsa Adi prANane prANavALA imAthI alaga karavA tenuM nAma prANAtipAta che. te prANAtipAta rUpa je kriyA hoya che tene prANAtipAta kriyA kahe che. kAyikIthI laIne prANAtipAta parya-tanI pAMca kriyAone nArakathI laIne vaimAnike parya-tanA 24 dakanA samasta jIvomAM saddabhAva hoya che. daSTika AdinA bhedathI paNa kriyAo pAMca prakAranI kahI che-dazananuM nAma duSTa che athavA avalokananuM nAma daSTa che. athavA avalokananAM viSaya Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 sthAna " karmAdidarzanArthaM gamanarUpetyarthaH / yadvA-' dRSTijA ' iticchAyA / dRSTejatA dRSTigA, darzanajanitA kriyetyarthaH / 1 / pRSTisa- pRznaH tadasti nimitta tayA yasyAM sA-jIvAdIn rAgAdinA pRcchato yA kiyA sA sAvadyaprazvajanitA kriyetyarthaH / ' spRSTikA ' iti vA cchAyA / spRSTaM = sparzanaM tadasti nimittattayA yasyAM sA- rAmAdinA spRzato yA kriyA sA sparzajanyA- kriyetyarthaH / 'pRSTinA' iti vA cchAyAkSe pUrvoktaevArthI bobhyaH / yaha dRSTa nimitta rUpase jisa kiyA hai, vaha dRSTikA kiyA hai, yaha dRSTikA kriyA azvAdike citra Adiko dekhane ke liye gamana karane rUpa(jAne rUpa ) hotI hai, athavA " viDiyA " kI saMskRta chAyA (6 dRSTijA " aisI bhI ho sakatI hai, isa meM dekhanese jo kriyA hotI hai, vaha dRSTijA kiyA hai, aisA artha hotA hai 1 / pRSTikA-pRSTha nAma praznakA hai, yaha prazna jina kriyAmeM nimitta hotA hai, vaha dRSTikA kiyA hai, aisI yaha pRSTikA kriyA jIvAdiyoM ke viSaya meM yA rAgAdikoM ke cipameM pUchane vAle ko hotI hai, athavA sAvadha praznase jo kriyA utpanna hotI hai, vaha pRSTikA kriyA hai, athavA " puTTiyA " kI saMskRta chAyA " spaSTikA " aisI bhI hotI hai, isakA artha aisA hotA hai, ki jisa kriyAmeM sparzana nimitta hotA hai, vaha spRSTikA kriyA hai, rAgAdike rUpa je vastu che tenuM nAma dRSTa che, je kriSAmAM A dRSTa nimitta rUpa hoya che te kriyAne dRSTikA kriyA kahe che. A dRSTikA kriyA ayyAdikAnAM citrane jovAne mATe gamana karavA rUpa hoya che. athavA diTTiyA " nI saMskRta chayA << tenA artha A pramANe thAya che dekhavAthI je kriyA thAya che, tene dRSTijA dRSTijA " sevAmAM Ave to diyA he che. " "" (2) pRSTikA kriyA--pRSTha eTale je pUchavAmAM Ave te prazna je kriyAmAM te nimitta rUpa Aya che, te kriyAne pRSThikA kriyA kahe che. jIvAdvirDanA viSayamAM adhavA rAgAdikAnA viSayamAM prazna pUchanArane A kriyA lAge che. athavA sAvadya praznathI je kriyA utpanna thAya che, tene vRSTikA DiyA huDe che. madhavA " puTTiyA " nI saMskRta chAyA spRSTikA tenA artha A pramANe thAya che-" je kriyAmAM sparzI nimitta rUpa hAya che paNa thAya te kriyAne spuSTikA ' kriyA kahe che. " rAgAdikane vazavartI thaIne sparza karanAra 88 " Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - --- - sudhA TIkA.sthA05 u2 sU9 kiyAsthAnanirUpaNam mAtItikI-vAhyaM vastu jIvAjIva pratItya-Azritya yA kriyA bhavati sA 3 / sAmantopanipAtikI-samantAtsarvata upanipAtaH janAnAM sammilanaM, tatrabhavA-kriyA / azvAdi sthAdikaM lokAH prazaMsanti, tatpazaMsAM zrutvA prahRSyato'zvAdirathAdipateriyaM kriyA bhavati 4 / tathA-svAhastikI-svahastena nittA kriyaa| svahastagRhItajIvAdinA jIvAn mArayataH kriyA svAhastikItyucyate 5 / etAH pazcApi kriyA nairayikAdi vaimAnikAntAnAM bhavantIti // 3 // vazavartI hokara chUnevAle vyaktikI jo sparzajanya kriyA hai, vaha spRSTikA kriyA hai athavA-"pRSTijA spRSTijA" isa pakSameM bhI yahI pUkti artha hai 2 / prAtItikI jIva ajIva rUpa bAhya vastuko pratIta karake Azrita karake jo kriyA hotI hai vaha prAtItikI kriyA hai 3 / sAmanto. panipAtikI saba taraphase manuSyoMko jo sammilana hotA hai, vaha sAmatopanipAta haiM, isa mAmantopanipAtameM jo kriyA hotI hai, vaha sAmantopanipAtikI kriyA hai, paraspara sammelana meM azvarathAdikI loka jaya prazaMsA karate haiM taba ima prazaMsAko sunakara harSita hote hue azvasthAdhipatike yaha kriyA hotI hai 4 / svAhastikI-apane hAtha se jo kriyA niSpanna hotI hai vaha svAhastikI kriyAhai, apane hasnase gRhIta jIvAdikoM ArA jIvoMko mAranevAle prANIkI kriyA svAhAstikI kriyA kahalAtIhai 5 / ye pAMca kriyAe~ nairayikase lekara vaimAnika takake jIvoMko hotI haiN| vyatinI 2 yA usaya cha tara TiliyA 49 cha. athavA " puTinA rapRSTijA" mA sasta chAyA pAmA bhAva ta 5 te 652 bhurut ma thAya che. (3) mAtIta yA-- ma 35 mA pastune pratIta zana Azrita karIne je kriyA thAya che, tene prAtItikI kriyA kahe che. (5) - sAmatApanipAtikI chiyA-yAmerathI mAvAna bhAsAnu smbhilana thAya che, tene " sAmAnipAta ' kahe che A sAmajopanipAtamAM je kriyA thAya che, tene sAmA paripAtika kriyA kahe che. AvA samelanamAM azva, ratha AdinI jyAre prazaMsA thAya che, tyAre te prazaMsA sAMbhaLIne harSita thatA azvapati, rathapati Aki A prakAranI kriyAvALA hoya che (5) svAhastika kriyA-pitAnA hAthathI ja je kiyA thAya che tene svAhastikI kriyA kahe che. pitAne hAthe pakaDelA jIvAdike dvArA jIvane mAravAnI je kiyA thAya che tene svahastikI kiyA kahe che. A pAMce kiyAene nArakethI laIne vaimAnike parya-tanA jIvamAM sadbhAva hoya che. 3 Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 - sthAnAstre punarapi paJca kriyAH mAha-tathAhi-naisRSTikI-nimuSTaM-visarjana pApANAdInAM prakSepaNa miti yAvata , tatra bhavA kriyA 11 AjJApanikA-AjJApanasya-Adezanasya iyam , AjJApanaseva vA AjJApanI, saiveyam-AjJApani kA:-AjJApanaviSayA kriyA / jIvAjInAn anAyayataH kriyetyarthaH 2 / vedAraNI-vidAraNameva vaidAraNItAne jIvAjIvAn vidArayanaH kriyA 3 / anAmogapratyayA-anAmogA ajJAnA. dika, sa eva pratyayaH kAraNaM yasyAH sA-majJAnena pAtrAdi Adadato nikSipato vA samavantI kriyetyarthaH 4 / tathA-anavasAkSApratyayA-anavakAkSA-svaza punazca--kriyAe~ pAMca prakArakI haiM-jaise-jaisRSTikI 1 AjJApa. nikA 2 vaidAraNikA 3 anA bhogapratyayA 4 evaM anavakAGkSA pratyayA 5 inameM-jo nesRSTikI kriyA hotI hai, vaha pApAna Adike pheMkane para hotI hai, AjJApanikA kriyA jIvoMko evaM ajIvoMko parakI preraNAse AnevAleke hotI hai, jo kiyA Adezase sambandha rakhatI hai, yA svayaM ojJApanarUpa hotI hai, vaha AjJApanI kriyA hai, yaha AjJApanI kriyAhI AjJApanikA kriyA hai, yaha kriyA AjJApana viSayavAlI hotI hai, jIvoMko evaM ajIvoMko vidAraNa karanevAleke baidAraNI kriyA hotI hai, jisa kriyAkA kAraNa ajJAna hotAhai, vaha anAbhoga pratyayA kriyA hai, anAbhoga nAma ajJAna Adi kA hai yaha anAbhogahI jisa kriyA kA kAraNa hotA hai, aisI vaha kriyA anAbhoga pratyayA kriyA hai, yaha kriyA ajJAnase pAtrAdiko uThAnevAle ke thA ajJAna se pAtrAdikoM ko dharanevAle ko hotI hai, anavakAGkSA pratyayA nIya pramANe pAMya 42nI (yaaye| 59 saya cha-(1) neTI , (2) mAjJApani, (3) hAzi, (4) manAlA pratyayA mana (5) sana. vakAMkSA pratyayA. pathathara Adine phekavAthI naisRSTikI kriyA thAya che. je kriyA Adeza sAthe saMbaMdha rAkhatI he ya che athavA pite ja AjJApana rUpa hoya che tene AjJApanI athavA AjJAnika kriyA kahe che. jIva ane ajIne paranI preraNAthI mAranArane ke vyathA pahacADanArane A kriyA lAge che. januM ane ajenuM vidAraNa karanAra vaDe vAraNI kriyA thatI hoya che. je kriyA ajJAnane kAraNe thAya che, te kriyAne anAga pratyayA kriyA kahe che anAga eTale ajJAna vagere A anAga ja je yiAnuM kAraNa hoya che. evI kriyAne abhega pratyayA kriyA kahe che. ajJAnathI pAtrAdi uThAvanAra ke mUkanAra A kriyA lAge che. pitAnA zarIra Adi saMbaMdhI anakSiAne kAraNe je kriyA thAya che, te kriyAne anavakAMkSA pratyayA kiyA kahe che. Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA05 u02 sU09 kriyAsthAnanirUpaNam rIrAyanapekSatvaM, saiva pratyayaM-kAraNaM yasyAH sA-ihalokA paralokApAyAnapekSasya kriyetyarthaH 5 / etA nesRSTikyAdyanavakAGkSapratyayAntAH paJcApi kriyA nairayikAdi vaimAnikAntAnAM caturvizatidaNDakoktAnAM bodhyAH / punarapi pazca kriyAH mAhatathAhi-premapratyayA-prema-rAgaH pratyayoH heturyasyAM kriyAyAM sA, rAgajanyAkriyA 1 / dvepa pratyayA-dveSA-abhItiH pratyayo yasyAM sA-dvepajanyA kriyA 2 / prayogakriyA-vIryAntarAyakSayopazamAvirbhUtavIryeNa AtmanA prayujyate vyApAryate iti prayogaH manovAkAyalakSaNaH, tasya kriyA kAraNaM vyApAra:-manovAkAyavyApAra kiyA vaha hai, ki jisakA kAraNa svazarIrAdikI anapekSA hotI hai, yaha kriyA usako hotI hai ki jise ihalIka sambandhI aura paraloka sambandhI upAyakI paravAhahI nahIM hotI hai, ye pAMcoM hI kriyAe~ nairayikase lekara thaimAnika takake samasta cauvIsa daNDakastha jIvoM ko hotI haiN| punazca--kriyAe~ pAMca prakAra kI haiM-jaise-prema pratyayA 1 deSa pratyayA 2 prayoga kriyA 3 samudAna kriyA 4 aura aipithikI kriyA 5 jisa kriyAmeM prema-rAga hetu hotA hai, vaha premapratyayA kriyA hai, tAtparya yaha hai ki jo kriyA rAgase janya honI hai, vaha premapatyayA kriyA hai 1 jisa kriyA aprIti kAraNa hotI hai, arthAt jo kriyA cheSajanya hotI hai, vaha zeSapratyayA kriyA hai, vIryAntarAya karmake kSayopazamase AvirbhUta vIryase yukta AtmAke dvArA jo vyApAra kiyA jAtA hai, usakA nAma prayoga hai, yaha prayoga mana vacana kAyarUpa hotA hai, arthAt mana vacana A kriyA tenA dvArA thAya che ke jene aleka ane paraleka saMbadhI upAthanI paravA hotI nathI. nArathI laIne vaimAnike paryaratanA 24 daMDakanA samasta jIvomAM A pAMce kriyAono sadbhAva hoya che. . 4 liyAnA nAya prabhAra pAMya 42 hyA cha-(1) prema pratyayA, (2) dveSa pratyayA, (3) prayoga ThiyA, (4) samuhAna ThiyA bhane (5) maryApathilI diyA. je kriyAmAM prema-rAga kAraNarUpa hoya che te kriyAne prema pratyathA kriyA kahe che. eTale ke rAgajanya je kiyA hoya che tene premapratyayA kriyA kahe che. je kriyAmAM aprIti kAraNarUpa hoya che, athavA je krizA zreSajanya hoya che, tene dveSapratyayA kriyA kahe che varyAntarAya karmanA lopazamathI Avita vIthI yukta AtmA dvArA je vyApAra karAya che, tenuM nAma prayoga che. te prAga mana, vacana ane kAyarUpa hoya che eTale ke mana, vacana ane kAyanI sthA0-7 Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAsUtre 50 ityarthaH 3 / samudAnakriyA-prayogakriyekarUpatayA gRhItAnAM karmatragaNAnAM samyakaM prakRtivanvAdibhedena deza sarvopayAtirUpatayA ca AdAnaM svIkaraNaM samudAnaM, tadrUpA kriyA, yadvA-samudAnam = janasamUhaH, tasya kriyA / tathA - airyApathikIIraNe = gamanam - IrSyA, tadviziSTaH panthA Iyapatha tatra bhavA airyApathikI-upazAntakAkI kriyArUpa jo AtmAkA vyApAra hai, vahI prayoga hai, aura yahI prayoga kiyA hai, samudAna kriyA-prayoga kiyA dvArA ekarUpase gRhIta huI karma vargaNAoMkA jo prakRtibandha Adi ke bheda se vibhAga hotA hai, aura usameM bhI dezaghAti evaM sarvadhAtike aMzoMkA par3anA hotA hai, yaha samudAna kiyA hai, jaise kisI jIvane prayoga kriyA dvArA kArmaNa vargaNAmakA sAmAnyarUpameM bandha kiyA, aba unameM kitanikavargaNAoMkA jJAnAvaraNIya Adi rUpase prakRtibandha huA usameM bhI matijJAnAvaraNa, zrutajJAnAvaraNa, avadhi jJAnAvaraNa manaHparyavajJAnAvaraNa isa rUpase jo usakA pariNamana huA hai, vaha dezaghAtirUpa se usakA prakRtiyandha hai, aura jo kevala jJAnAvaraNa rUpase usakA pariNamana hai, vaha sarvaghAtirUpa se prakRtivandha hai, yahI isa samudAna kriyAkA tAtparya hai, athavA samudAna nAma janasamUhakA hai, isakI jo kiyA hai, vaha bhI samudAna kriyA hai 4 / IraNa - nAma gamanakA hai, yaha IraNahI IrSyA hai, isa Ise viziSTa jo mArga hai, vaha IryApatha hai, arthAt gamanakA sAdhaka jo mArga hai, vaha iirssyaapravRttirUpa AtmAne je vyApAra che tene prayAga kahe che, ane e ja pratyeAga kriyA che. have samudAna kriyAno atha spaSTa karavAmAM Ave che prayAgakriyA dvArA eka rUpe grahaNu karAyela kava NuAone je prakRtianya agni rUpe vibhAga thAya che, ane temAM paNa dezaghAti ane sa`ghAti rUpa je visAgA paDe che. tenuM nAma samuhAna kriyA kahe che. jemake--kAi jIve prayogakriyA dvArA kArmAMNu vAene sAmAnya rUpe anya karyAM. temAMthI keTalIka vaNuAonA jJAnAvaraNIya Adi rUpe prakRtimanya thaye. have tenuM je matijJAnAvaraNu, zrutajJAnAvaraNa, avadhijJAnAvaraNu ane mana vajJAnAvaraNu rUpe je je pazumana thayuM che te dezAti rUpe tenA prakRtiSadha che. ane je kevaLajJAnAvaraNurUpe tenuM pariNamata che, te saghAti rUpe adhRtimandha che, me A samuDhAna kriznAno bhAtrA che athavA samuddAna eTale janasamUha te janasamUhanI je kriyA che tene samudrAna kriyA kahe che. bhairyApathiDI diyA--" IraNa " bheTase gamana. te dharane che. je mAge thaIne gamana karavAnuM hoya te mAne ' yapatha 'kahe che, te dharyA De Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA05 u02 109 kriyAsthAnanirUpaNam mohakSINamohasayogi kevalina kevalayogapratyayAsAtAvedanIyakarma gandharUpetyarthaH 5 / premamasyayAdyairyApathikyantAH paJcakatvenoktAH kriyAzcaturvizati daNDakeSu manuSyANAmeva bhavanti natvanyepAm , aipithikI kriyAyA upazAntamohApatha hai, isa IryApathameM jo kriyA hotI hai, vaha aipithikI kriyA hai, yaha aipithikI kriyA upazAnta moha kSINamoha aura sayogakevaliyoMko hotI hai, isakA kAraNa kevala yogahI hotA hai, tAtparya isa kadhanakA aisA hai, ki yadyapi IkA artha gamana hai, para yaha artha kevala vyutpatti lakSya hai, kyoMki IryApatha jo kriyA hotI hai, vaha kevala yogasehI hotI hai, isaliye IyAMkA artha yoga lenA cAhiye, jisa prakAra kore ghaDe para dhUla miTTI nahIM jamatI hai, vaha usa para par3a jAne para bhI tatkAla usase dUra ho jAtI hai, vaise hI yogale jAyamAna IryApatha kriyA dvArA gRhIta karmapuzala kaSAyake abhAvameM AtmAse cikanA nahIM hai, AtehI vaha usase alaga ho jAtA hai, isI liye yaha kriyA 11 gyA rahave 12 bArahave aura 13 terahave guNasthAnavAle jIvoMko kahI gaI hai, IryApatha kriyAse jo karma hotAhai, vaha sAtAvedanIya baMdharUpa hotAhai, aura isakI kevala eka samayakIhI sthiti hotI hai, arthAt pahale samaya vandha hotA hai dUsare samaya isakA vedana hotA hai aura tIsare samaya nirjaraNa ho jAtA hai ye pAMca kriyAe~ caubIsa IryApathamAM je kriyA thAya che, tene ervopathikI kriyA kahe che. A aryApathikI kriyA upazAta meha, kSINameha ane sagI kevalIo dvArA thAya che. , tenuM kAraNa mAtra yoga ja hoya che. A kathanano bhAvArtha nIce pramANe che ke IrSAno artha gamana che, paNa A artha te mAtra vyutpatti labhya artha ja che, kAraNa ke Ipatha je kriyA hoya che te kevaLa rogathI ja thAya che, tethI ahIM Ine artha ga levuM joIe jema kerA ghaDA upara raja Adi jAmatuM nathI, kadAca tenA para raja paDI hoya to paNa te pavana Adi vaDe UDI jAya che, e ja pramANe gajanya IryApatha kigrA dvArA grahIta karma pula kaSAyane abhAve AtmA sAthe cATI jatAM nathI, AvatAM sAthe ja teo AtmAthI alaga thaI jAya che. tethI 11 mAM, bAramAM ane temAM guNasthAnavALA che A kriyA kare che, ema kahevAmAM AvyuM che IryApatha kriyA dvArA AveluM je karma hoya che, te sAtAdanIya banyarUpa hoya che, ane tenI mAtra eka samayanI ja sthiti hoya che. A pAMca kiyAo 24 - Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 sthAnAsUtre ditrayeSveva sadbhAvAt / amumevArthamAha-' evaM maNuyANavi sesANaM Natthi ' iti / kriyAyA vistRta vyAkhyA asminneva mratre dvityAnakasya prathapoddeza kevakokanIyeti // 09 // anantaraM karmabandhakAraNIbhUtAH kriyA uktAH sammati tasyaiva karmaNo nirjaro pAyabhUtAM parijJAmAha - mUlam - paMcavihA parinnA paNNattA, taM jahA - ubahiparinnA 1 uvasyaparinnA 2 kAyaparinnA 3 jogaparinnA : bhattapANapa rinnA 5 // sU0 10 // chAyA - paJcavidhA parikSA prajJatA, tadyathA - upadhiparikSA ? upAzrayaparijJA 2, kapAyaparijJA 3 yogaparijJA 4 bhaktapAnaparijJA 5 // mra0 10 // daNDakamai kevala manuSyoMkohI hotIhai, anya jIvoM ko nahIM hotI hai, tathA airyApathikI jo kriyA hai, upAsanIya kSINamoha aura sayoga kevala ina tInahI hotI hai, yahI bAta - " eva manussANavi semANaM Natthi " ima sUtrapATha dvArA prakaTakI gaI hai, kiyAko vistRta vyAkhyA isI ke visthAnaka ke prathama udezaka meM dekha lenI cAhiye // mR0 9 // isa taraha se karma kI kAraNabhUta kriyAe~ kahIM aba sUtrakAra usI karmakI nirjarA upAyabhUta parikSAkA kathana karate haiM- you 'paMcabihA parinnA paNjanA' ityAdi sana 10 // TIkArtha- parijJA pA~ca prakArakI kahI gaI haiM jaise upadhiparijA1 upAzrayaparijJA 2 kapAyaparijJA 3 yogaparijJA 4 aura bhaktapAna parijJA 5 jisake kAnA badhAM jIve karatAM nathI pazu mAtra manuSyA ja kare che. manuSyeAmAM paNa 11, 12 ane 13 mA zuzusthAnavALA manuSye eTale ke upazAnta meha, kSINumeha ane 'sayegI kevalI, e traNu ja maryApathikI kriyA karatA hAya che. e ja vAta evaM maNumsANa vi sesANaM Natthi " A sUtrapATha dvArA vyakta thaI che kriyAnI vistRta vyAkhyA spA sUtranA dvisthAnakanA pahelA uddezAmAM ApavAmAM AvI che teA jijJAsu pAThake e tyAMthI te vAcI levI ! sU. 9 // A rIte karmabandhananA kAraNabhUta kriyAonu nirUpajI karIne have sUtrakAra e ja kanI nirAnA upAyarUpa parinAnuM kathana kare che. 88 CC 'q'afagi qfear qua" uile TIkA-purijJA pAca prakAranI kahI che...(1) upadhi parijJA, (2) upAzrayaparijJA (3) upAya parijJA, (3) yoga parikSA bhane (4) lastayAna parijJA. Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMdhATIkA sthA05302010 nirAjaropAyaMbhUnAM parizAnirUpaNe 53 TIkA-paMcavihA' ityAdi parijJA-parijJAyate iti parijJA-kalpanIyAkalpanIyavasta svarUparaya jJAna, tatpUrvakaM pratyAkhyAnaM ca / iya dravyato bhAvatazca bhavati / tatra dravyato'nupayuktasya, bhAvanastUpayuktasya bhavati / taduktam " bhAvapariNA jANaNaM paccakkhANaM ca bhAveNaM" chAyA-bhAvaparijJAjJAnaM pratyAkhyAnaM ca bhAvena iti / tatra dravyaparijJA sacittAcittamizrabhedena trividhA bhavati, bhAvaparijJA tu jJaparijJApratyAkhyAnaparijJAbhedena dvividhA bhavati / dravyabhAvabhedabhinnA epA parijJA upadhyAdibhedena paJcavidhA bhavati / tathAhi-upadhi-parijJA-upadheH rajoharaNasadorakamukhAstrikAdeH parijJA 11 upAzraya-parijJA-upAzrayasya-upazrIyate dhArA jAnA jAtA hai vaha parijJA hai, yaha parijJA kalpanIya akalpanIya ghastuke svarUpake jJAnarUpa hotI hai, evaM isa jJAnapUrvaka jo pratyAkhyAna hotA hai, tadrUpa honI hai, yaha parijJA dravya aura bhAva ke bheda se do prakAra se hotI hai, anupayukta AtmAke jo parijJA hotI hai, vaha dravyaparijJA hai, aura upayukta AtmAke jo parijJA hotI hai, vaha bhAva prijnyaahai| kahAbhIhai "bhAvapariNNA jANaNaM " ityaadi| kyoMki pratyAkhyAna bhAvase hotA hai, isaliye bhAvaparijJA jJAnarUpa hotI hai, dravyaparijJA sacitta, acitta aura mizrake bhedase tIna prakArakI hotI hai aura jo bhAvaparijJA hai, vaha jJaparijJA aura pratyAkhyAna parijJAke bhedase do prakArakI hotI hai, dravya aura bhAvake bhedase bhedavAlI yaha parijJA upadhi Adike bhedase jenA dvArA jANavAmAM Ave che te parijJA che. kalpanIya ane akalpa nIya vastunA svarUpanA jJAnarUpa te pariNA heAya che, ane A prakAranA jJAnapUrvaka je pratyAkhyAna thAya che, te pratyAkhyAna rUpa te heya che. te parijJA dravya ane bhAvanA bhedathI be prakAranI hoya che. anupayukta AtmAnI je pariNA heya che tene dravya pariNA kahe che, ane upayukta AtmAnI je parijJA hoya che tene bhAva5rijJA kahe che. kahyuM paNa che ke " bhAvapariNNA jANaNaM " tyA-- pratyAkhyAna bhAvathI thAya che, te kAraNe bhAvaparijJA jJAnarUpa hoya che. dravyaparikSAnA sacitta, acitta ane mizra evAM traNa bheda paDe che, ane bhAva pariNAnA parijJA ane pratyAkhyAna pariNA nAmanA be bheda paDe che, dravya ane bhAvarUpa mukhya be bhedevALI A pariNA upadhi AdinA bhedathI Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAnasUtre saMyamayAtrAnirvAhArthaM yaH sa upAzrayaH = trasatirUpastasya parijJA 2 / kapAyaparijJAkapAyA:= mohanIya karma pudgalodaya sampAdyajIva pariNAmAH krodhamAnamAyA lobhAH, tepAM parijJA3 | yoga rijJA-yogAH = manoyogAdayaH, tepAM parijJA4 / tathA bhaktapAnaparikSAbhaktam=azanamodanAdi pAnaM = peyaM mAsukajalAdi, tayoH parijJA 5| iti // sU0 10 // parijJA ca vyavahAravatAM bhavatIti vyavahAraM prarUpayati 'd mUlam - paMcavihe vatrahAre paNNatte, taM jahA -Agame 1 sue 2 ANA 3 dhAraNA 4 jIe 5 / jahA se tattha Agame siyA AgameNaM bavahAraM paTuvejjA 1, No se tattha Agame siyA, jahA se tattha sue sipA, suSNaM vatrahAraM paTTavejjA 2, No se tattha sue siyAra, evaM jAva jahA se tattha jIe siyA4 jIeNaM pAMca prakArakI hotI haiM, inameM rajoharaNa evaM mukhavastrikA AdikI jo parijJA hai vaha upadhiparijJA hai / jo saMyama yAtrAke nirvAhake liye Azrita kiyA jAtA hai vaha upAzraya hai, isa upAzrayakI jo parijJA hai, vaha upAzrayaparijJA hai 2 | mohanIya karmake pudgaloMke udayase utpanna hue jo krodha mAna mAyA aura lobha rUpa jIvake pariNAma haiM, ve kaSAya haiM, ina kaSAyoM kI jo parijJA hai, vaha kaSAya parijJA hai, mana vacana aura, kAyarUpa yogoMkI jo parijJA hai, vaha yogaparijJA hai, tathA odanAdirUpa azanakI evaM prAsu jalAdirUpa peya kI jo parijJA hai, vaha bhaktapAna parijJA hai || sU0 10 // pAMca prakAranI hAya che. temAM rasteraNa, sukhavastrikA AdinI je parijJA che, tene uddhi rijJA kahe che saMyama yAtrAnA nirvAhane mATe je sthAnano Azraya levAmAM Ave che te sthAnanuM nAma upAzraya che. te upAzrayanI je parijJA che tene upAzraya parinA kahe che. meAhanIya kanAM puaAnA udayane lIdhe utpanna thayela krAdha, mAna, mAyA ane lebharUpa jIvatuM je pariNAma che tene kaSAya kahe che te kaceAnI je parijJA che tene kaSAya parijJA kahe che. mana, vacana ane kAyarUpa cegeAnI je purijJA che tene cega parizA kahe che tathA bhAta Adi rUpa azananI ane prAsuka jalAdi rUpa pAnanI je piraNA che tene bhaktapAnaparikSA kahe che. sU, 10 tA A Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA05 u02 su11 vyavahAranirUpaNam rUpaNam 55 vavahAraM pavejjA 5 / icce ehiM paMcahiM vavahAraM paTTavejjA, AgameNaM jAva jIeNaM / jahA jahA se tattha Agame jAva jIe tahA tahA vavahAraM paTuvejjA / se kimAhu bhaMte ? AgamabaliyA samaNA NiggaMthA ? icceyaM paMcavihaM vavahAraM jayA jayA jahiM jahiM tayA tayAtahiM tahiM aNissiyovassiyaM sammaM vavaharamANe samaNe NiggaMthe ANAe ArAhae bhavai // sU0 11 // . . . chAyA-paJcavidho vyavahAraH prajJaptaH, tayathA-AgamaH 1 zrutam 2, AjJA 3 dhAraNA 4 jItam 5 / yathA vasya tatra Agama: syAt Agamena vyavahAra prasthApayet 1, no tasya tatra Agama: syAt , yathA tasya tatra zrutaM syAt, zrutena vyavahAra pasthApayet 3, no tasya tatra zrutaM syAt , evaM yAvat yathA tasya tatra jItaM syAt , jItena vyavahAraM prasthApayet 5 / ityeteH paJcamivyavahAraM prasthApayetU-AgamenaM yAvad jItena / yathA yathA tasya tatra Agamo yAvad jItaM tathA tathA vyavahAraM prasthApayet / atha kimAhu bhadanta ! AgamavalikAH zramaNA nirgranthAH ? ityetaM pazcavidhaM vyavahAraM yadA yadA yatra yatra tadA tadA tatra tatra anizritopA zritaM samyag vyavaharamANaH zramago nirgrantha AjJAyA ArAdhako bhavati ||muu011|| TIkA-'paMcavihe ' ityAdi vyavaharaNaM-vyavahAraH-mokSArthimavRttinivRttirUpaH, taddhatukatvAdatra jJAna vizeSo'pi vyavahAraH / sa paJcavidhaH prajJaptaH, tadyathA-Agamyante=paricchidyante yaha parijJA vyavahAravAloMko hotI hai, isaliye aya sUtrakAra vyava. hArakA prarUpaNa karate haiM-paMcavihe vavahAre paNNatte ityAdi' sUtra 11 // TIkArtha--vyavahAra pAMca prakArakA kahA gayA hai, jaise-Agama 1 zruta 2 AjJA 3 dhAraNA 4 aura jIta 5 / ' vyavahAra mokSAbhilASiyoMkI pravRtti aura nivRttirUpa hotA hai; A parikSA vyavahAravALAmA hoya che. tethI have sUtrakAra vyavahAranI pr35| 3re cha. " paMcavihe vavahAre paNNatte " tyAl:-- TI -vya19 2 // nAya prabhArI pAMya 412 4hya cha--(1) bhAma, (2) zruna (3) mAsA. (4) pAra! mana (5) chata, Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnApar saMyamAtranihAyaH sa upAzrayaH = trasatirUpastaraya parijJA 2 / kaSAyaparijJAkapAyA:=mohanIya karma pudgalodaya sampAdyajIva pariNAmAH krodhamAnamAyA lobhAH teSAM parijJA3 | yoga rarijJA-yogAH = manoyogAdayaH, tepAM parizA4 / tathA bhaktapAnaparijJAbhaktam=azanamodanAdi pAnaM = peyaM prAsukajalAdi, tayoH parijJA 5| iti ||sU0 10 // parijJA ca vyavahAravatAM bhavatIti vyavahAraM prarUpayati 54. mUlam - paMcavihe vahAre paNatte, taM jahA - Aga me 1 sue 2 ANA 3 dhAraNA 4 jIe 5 / jahA se tattha Agame siyA AgameNaM vavahAraM paTUvejjA 1, No se tattha Agame liyA, jahA se tattha sue sipA, sueNaM vatrahAraM paTTavejjA 2, No se tattha sue siyAra, evaM jAtra jahA se tattha jIe siyA4 jIeNaM pAMca prakArakI hotI hai, inameM rajoharaNa evaM mukhabatrikA AdikI jo parijJA hai vaha upadhiparijJA hai 1| jo saMyama yAtrAke nirvAhake liye Azrita kiyA jAtA hai vaha upAzraya hai, isa upAzrayakI jo parijJA hai, vaha upAzrayaparijJA hai 2 | mohanIya karmake pudgaloMke udayase utpanna hue jo krodha mAna mAyA aura lobha rUpa jIvake pariNAma haiM, ve kaSAya haiM, ina kaSAyoM kI jo parijJA hai, vaha kaSAya parijJA hai, mana vacana aura kAyarUpa yogoMkI jo parijJA hai, vaha yogaparijJA hai, tathA odanAdirUpa azanakI evaM prAsuka jalAdirUpa peyakI jo parijJA hai, vaha bhaktapAna parijJA hai || sU0 10 // pAMca prakAranI hAya che. temAM roGaraNa, mukhavagnikA AdinI je rijJA che, tene upavi rijJA kahe che. sayama yAtrAnA nirvAhane mATe je sthAnano Azraya levAmAM Ave che te sthAnanuM nAma upAzraya che. te upAzrayanI je rijJA che tene upAzraya parijJA kahe che. mAhanIya karmanAM puaAnA udayane lIdhe utpanna thayela kAdha, mAna, mAyA ane lebharUpa jIvatuM je pariNAma che tene kaSAya kahe che te kaceAnI je parijJA che tene kaSAya parijJA kahe che. mana, vacana ane kAyarUpa cegAnI je rijJA che tene cAga parizA kahe che tathA bhAta Adi rUpa azananI ane prAsuka jalAdi rUpa pAnanI je piraNA che tene bhaktapAnaparikSA kahe che. sU, 10 tA Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suSA TIkA sthA05 u02 su.11 vyavahAranirUpaNam 55 vahAraM paTTavejjA 5 / icce ehiM paMcahiM vavahAraM paTTavejjA, AgamerNa jAba jIeNaM / jahA jahA se tattha Agame jAva jIe tahA tahA vavahAraM paTuvejjA / se kimAhu bhaMte ? AgamabaliyA samaNA NigaMthA ? icceyaM paMcavihaM vavahAraM jayA jayA jahiM jahiM tayA tayAtahi tahiM aNissiyovassiyaM sammaM vabaharamANe samaNe NiggaMthe ANAe ArAhae bhavai // sU0 11 // . . chAyA-paJcavidho vyavahAraH majJaptaH, tuyathA-AgamaH 1 zrutam 2, AjJA 3 dhAraNA 4 jItam 5 / yathA tasya tatra Agama: syAt Agamena vyavahAra prasthApayet 1, no tasya tatra Agama: syAt , yayA tasya tatra zrutaM syAt , zrutena vyava. hAraM pasthApayet 3, no tasya tatra zrutaM syAt , evaM yAvat yathA tasya tatra jIta syAt , jItena vyavahAraM prasthApayet 5' ityeteH paJcabhivyavahAraM prasthApayetU-Agamena yAvad jItena / yathA yathA tasya tatra Agamo yAvad jItaM tathA tathA vyavahAreM prasthApayet / atha kimAi bhadanta ! AgamAlikAH zramaNA nirgranthAH ? ityetaM pazcavidhaM vyavahAraM yadA yadA yatra yatra tadA tadA tatra tatra anizritopA zritaM samyagra vyavaharamANaH zramago nigrantha AjJAyA ArAdhako bhavati ||mu011|| TIkA-paMcavihe ' ityAdi vyavaharaNaM-vyavahAra:-mokSArthivRttinivRttirUpaH, taddhatukatvAdatra jJAna vizeSo'pi vyavahAraH / sa paJcavidhaH prajJaptaH, tadyathA-Agamyante=paricchidyante yaha parijJA vyavahAravAloMko hotI hai, isaliye aya sUtrakAra vyava. hArakA prarUpaNa karatehaiM-paMcavihe vavahAre paNNatte ityAdi' sUtra 11 // ___TIkArtha--vyavahAra pAMca prakArakA kahA gayA hai, jaise-Agama 1 zruta 2 AjJA 3 dhoraNA 4 aura jIta 5 // __vyavahAra mokSAbhilASiyoMkI pravRtti aura nivRttirUpa honA hai| - A parijJA vyavahAravALAmAM hoya che. tethI have sUtrakAra vyavahAranI 5359! 3re cha. " paMcavihe vavahAre paNNatte " dhyAha-- TI -vyapa 2 naye prabhA pAMya 412 4aa che--(1) mAgama, (2) zrata (3) mAza. (4) dhAramana (5) ta. Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAstre 56 arthA aneneti-AgamaH, kevalajJAna 1 manaHparyayajJAnA 2 vadhijJAna 3 caturdaza pUrva 4 dazapUrva 5 navapUrva 6 paH paridhaH // 1 // zrutam na Adi pUrvebhyo'vaziSTam AcArAgAdikam / yadyapi nAdipUrvANyapi zrutAnyeva, tathA'pyatIndriyArthajJAna hetutvena sAtizayatyAta kevalAd eSAM AgamadhyapadezaH / 2 / AjJA-agItArthasyAgre gUDhArthAnyadezasthitaM gItAthai nivedayituM yadaticArAlocanam gItArthamAdhu nA'pi nathaiva zuddhidAnaM sA // 3 // dhAraNA-dravyAghapekSayA yasminnaparAdhe gItArtha isa vyavahArakA hetu jJAna vizeSa hotA hai, ataH yaha jJAna vizeSa bhI dhyavahAra rUpa hai yaha vyavahAra Agama Adike bhedase pAMca prakArakA jo kahA gayA hai, to usakA tAtparya aisAhai jisake dvArA padArtha jAne jAte haiM; yaha Agama vyavahAra hai, aisAyaha AMganavyavahAra ke valajJAna 1 manaH parya yajJAna 2 avadhijJAna 3 caturdaza pUrva 4 dazapUrva 5 aura navapUrvake bhedase 6 prakArakA hai 1 / ina navAdi pUrvo se avaziSTa jo AcArAGga Adi haiM ve zruta hai yadyapi navAdi pUrva bhI zrutahI haiM parantu atIndriya arthajJAnake hetu hone ke kAraNa mAtizaya honese kevalajJAnakI taraha inameM Aga makA vyapadeza hotA hai 2 / agItArthake Age gUDhArtha padoM dvArA anya dezasthita gItArthake pAsa nivedanake nimitta jo aticAroMkA olocana hai tathA gItArtha sAdhuke dvArA bhI usI prakArase jo zuddhikA denA hai vaha AjJAhai 3, dravyAdikakI apekSAse jita aparAdhameM gInAtha mAdhudvArA vyavahAra e kSa bhilASIe nI pravRtti ane nivRtti rUpa hoya che A vyavahArane hetu jJAnavizeSa hoya che tethI te jJAnavize paNa vyavaha ra rUpa che. tenA Agama vyavaha ra Adi je pAMca prakAra kahevAmAM AvyA che, temanuM have spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che-- jenA dvArA padArthone jANavAmAM Ave che, te Agama vyavahAra che. te bhAsama vyavaDA2nA nIce pramANe me 53 cha--(1) sajJAna. (2) manaH paryajJAna, (3) avadhijJAna, (4) yauH pUrva, (5) isa pUrva mane (6) 14 pU. A navAdi pUrve sivAyanAM je AcArAMga Adi che, teo mRtarU5 che je ke navIdi pUrva panna thatarUpa ja che, paraMtu atIndriya arthajJAnanA hetu hevAne kAraNe sAtizaya hovAthI kevaLajJAnanI jema teomAM Agamano vyapadeza thAya che. agItArthanI AgaLa gUDhArtha pade dvarA anya dezasthita gItArthanI pAse nivedanane nimitta je aticAranuM Alecana che, tathA gItArtha sAdhu dvArA paNa e ja prakAre je zuddhi apAya che tenuM nAma AjJA che. dravyAdikanI Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA kA sthA0 u02 1.11 vyavahArasvarUpanirUpaNam - .. 57 sAdhunA yathA vizuddhiH kRnA, tAM saMpadhArya tasminne vAparAdhe yadanyaH sAdhustathaiva vizuddhiM karoti "sA dhAraNA / athavA-gacchopagrAhiNo vaiyAhatyakarizepAnucitasya pradarzitAnAm ucitaprAyazcittapadAnAM, yada-dhAraNaM sA-dhAraNA / 4 / tathAjItam-dravyakSetrakAlabhAvapuruSamatisevAjatyA saMhananadhRtyAdi parihANimapekSya yat prAyazcittadAnaM tat , athavA-yatra gacche kAraNavazAd yaH sUtrAtiriktaH prAyazcittavyavahAraH pravartito bahubhiranyaizcApyanuvartitaH saH // 5 // iti / oNgamAdi vyavahArapradarzikA gAthA api anyatroktAH / tathAhijaisI vizuddhikI gaI ho usa vizuddhi ko hardaya meM dhAraNakara usI aparAdhameM jo anya sAdhubhI usI prakArako dizuddhi karatA hai, vaha dhAraNA hai| athavA-joM sAdhu gacchakA, upakAra karatA hai; vaiyAvRttya karatA hai parantu yadi usase koI aisA kArya bana jAtA hai; kilo. samasta sAdhuoMko anucita lagatA hai to usake nimitta dikhalAye gaye prAyazcitta padoMkI,jo dhAraNA hai vaha dhAraNA hai tathA-dravya, kSetra, kAla, bhAva evaM puruSa pratisevAkI anuvRttise saMhanana pRti AdikI hInatAkI apekSA karake jo prAyazcitta diyA jAtA hai vaha jIta vyavahAra athavA-jisa gacchameM kAraNake vazale jo sUtrAtirikta prAyazcitta vyavahAra cala rahA hai tathA anekoMne bhI usakI sarAhanAjhI ho aisA vaha vyavahAra jIta vyavahAra hai, Agama AdirUpa vyavahArako dikhalAnevAlI jo gAthAe~ apekSAe je aparAdhamAM gItArtha sAdhu dvArA jevI vizuddhi karavAmAM AvI hiya te vizuddhine hadayamAM dhAraNa karIne e ja prakArano aparAdha thaI jatAM anya sa dha paNa e ja prakAre je vizuddhi kare che tene dhAraNuM kahe che. athavA je sAdhu gacchane upakAra kare che-vaiyAvRtya Adi kare che, paraMtu tenA dvArA koI evuM kArya thaI jAya ke je samasta sAdhuone anuM cita lAge che, te tenI vizuddhi nimitte batAvavAmAM AvelA prAyazcitta padanI je dhAraNA che, tenuM nAma dhAraNuM samajavuM dravya, kSetra, kALa, bhAva ane puruSa pratisevAnI anuvRttinI apekSAe saMhanana, dhRti AdinI hInatAne vicAra karIne je prAyazcitta ApavAmAM Ave che tene chatavyavahAra kahe che athavA je gacchamAM kaI kAraNe sUtrAtirikta (sUtramAM jene AdhAre na maLatuM hoya e ) vyavahAra cAlI rahyo hoya tathA aneka sAdhu Adi dvArA je vyavahAranI praza sA karAI hoya tevA vyavahArane jItavyavahAra kahe che. Agama Adi rUpa vyavahAranuM svarUpa batAvatI keTalIka gAthAo anya zAstromAM ApelI che, te gAthAo have ahIM ApavAmAM Ave che - sthA0-8 Page #80 -------------------------------------------------------------------------- Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIko sthA05302 sU011 vyavahArasvarUpanirUpaNam gAthA-no iMdiyapacArakho bahAro so samAsao tiviho / ohimaNapajjave ya kevalanANe ya paJcakkho // 3 // chAyA-no indriyapratyakSo vyavahAraH sa samAsatastrividhaH / / adhimanAparyavaM ca kevalajJAnaM ca pratyakSaH / / 3 / / gAthA-paJcavAgamasariso hoi parokkho vi Agamo jassa / - caMdamuhIva u so vi hu Agama vavahAravaM hoi // 4 // chAyA--pratyakSAgamanamadRzo bhavati parokSo'pi Agamo yasya / candramugvIva tu so'pi khalu Agamaga vahAravAn bhavati ||4||gaathaa-prokvN vavahAraM Agamao suyaharAvabaharaMti / codasa dasapunadhArA navabiga gaMdha itthI ya // 5 // chAyA-pArokSaM vyavahAram Agamata zrutadharAH vyavaharanti / ___caturdaza dazapUrvadharA navapUrvikA gandhahastinaH // 5 // " noiMdiyapaccakkho" ityAdi / no indriyajanya pratyakSa saMkSepase tIna prakArakA hai-avadhijJAna 1 manaHparNavajJAna 2 aura kevalajJAna 3 // 3 // . "paccakkhAgamasariso" ityAdi jisa prakAra mukhameM candramAkA upacAra karake loga strI ko candramukhI kaha dete haiM-isI prakArase jisa munikA parokSa bhI Agama vastu. svarUpakA samyak rUpase nirNAyaka hotA hai, to vaha muni bhI upacArase Agama vyavahAravAlA kaha diyA jAtA hai, kyoMki usakA Agama bhI pratyakSAgamake jaisA mAna liyA jAtA hai // 4 // " no iMdiya paJcakkho" sAhi- ndriya anya pratyakSa savisamA traNa prakArane kahyuM che -(1) avadhijJAna, (2) mana paryavajJAna ane kevaLajJAna. 35 " paccakkhAgamasariso" tyAha-rema bhumamA yandramAnA yAra karIne loke kaI strIne candramukhI kahI de che, e ja pramANe je munine parokSa Agama paNa vastu svarUpane sAmAnya rUpe nirNAyaka hoya che. te munine paNa upacArathI Agama vyavahAravALA kahevAmAM Ave che, kAraNa ke temanA Agamane paNa pratyakSa Agama samAna mAnI levAmAM Ave che. jo Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA -- jaM jamollaM rayaNaM taM jANar3a rayaNatrANio niuNaM / iya jAgai paccatravI jo sujjha jeNa dineNaM || 6 // chAyA - yad yathAmUlyaM ratnaM, tad jAnAti ratnavANijo nipuNam / iti jAnAti pratyakSI, yaH zudhyati yena dattena // 6 // gAthA - kasya vijjurti vAhArasse paramani agasta / jo atthao viyAga so vahArI aNunnAo ||7| "pArokkhaM vavahAraM " ityAdi / isa parokSa vyavahArako paravAdiyoMko bhagAne ke liye gandha hastI ke jaise caturdazapUrvara, daza pUrvaghara aura navapUrvaghara Agama rUpase vyavahRta karate haiM // 5 // "jaM jahamollaM raNaM " ityAdi / jisa rahanakA jaisA mUlya hotA hai, isa bAtako jisa taraha jauharI jana acchI taraha jAnatA hai, usI tarahase pratyakSa jJAnI bhI isa bAta ko bhalI prakAra se jAnatA hai, ki kauna atIcAravAlA kisa prAyazcittase zuddha hotA hai, ataH ve usa aticAravAlekI usI prAyazcitta se zuddhi karate haiM ||6|| sthAnAGgasUtre isa prakAra jo muni kevalajJAnale mana:paryayajJAnase avadhijJAnase aticAroMko jAnakara caudaha pUrvadhArI hone se aticAroMko vizuddhike jo prAyazcitta detA hai, vaha prAyazcittadAna Agama vyavahArarUpase kahA " pArokkhavavahAra ' chatyAhi- paramatavAdIone parAsta karavAne mATe gandhaddhasti samAna cauda pUrvadhArI, daza pUrvadhArI ane nava pUtradhArIe A parAkSa vyavahArane AgamarUpe upayAga kare che. ! 5 ! " jaM jahaMmollaM rayaNaM " ityAdi-prema yA ratnanuM DeMTalu bhUlya' hoya che te jhaverI ja sArI rIte jANI zake che, e ja pramANe pratyakSa jJAnI paNa e dhAtane barAkhara jANI zake che ke kayA aticAravALA kayA prAyazcita dvArA zuddha thAya che tethI tee caiAgya prAyazcitta ApIne te aticAravALAnI zuddhi urAvI . che / 6 / 21 A rIte je,suni kevaLajJAna dvArA, mana:paryavajJAna dvArA ke avadhijJAna dvArA aticArAne jANIne, cauda pUrva dhArI ke dasa pUrvadhArI ke nava pUrva dhArI hAvAthI aticArAnI vizuddhine mATe je prAyazcita de che, te prAyazcitadAnane Agama vyavahAra rUpa mAnavAmAM Ave che. 112 - Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA kAsthA05302 2011 vyavahArasvarUpanirUpaNam chAyA-kalpasya ca niyukti vyavahArasyaiva paramanipuNamya / ___ yaH arthato vijAnAti, sa vyavahArI anujJAtaH / / 7 / / gAthA-taM ceva'Numajjate vavahAravihiM panaDa jahuttaM / eso suyavavahAro pannatto, bIyarAgehiM // 8 // . chAyA-tameva anupajan vyavahAravidhi prayunakti yathoktam / eSa zrutavyavahAraH prajJapto vItarAgaH // 8 // gAthA-aparakkamo tabassI gaMtu jo so dikAragasamIve / na caei AgaMtu so sohikaro'vi desAbho / / 9 / / gayA hai, aba zrutanAmaka jo dvitIya vyavahAra hai, use mRtrakAra prakaTa karate haiM-" kappasta va nijutti" ityAdi / / / ___ jo muni vRhatkalpa sUtrakI tathA prAyazcittavidhi skuTa vicArayukta vyavahAra sUtrakI tathA api zabdake arthavAle jAva padale gRhIta nizItha sUtrakI evaM dazAzruta sUtrakI niyuktiko artharUpase jAnanA hai, yaha muni vyavahArI kahA gayA hai-" taMceA'Nusajjate' ityaadi| usa vyavahArIkAhI anusaraNa karatA huA jo munijana aticAra ke prApta hone para zrunoktikA anusaraNa karake vyavahAravidhi prAyazcittako detA hai, usa munikA zrutAnusArase yaha prAyazcitta pradAnarUpa vyavahAra vItarAgiyoMne zrutavyavahAra kahA hai / / 8 / / "aparakammo tavastI" ityaadi| .. AjJA nAmakA jo tRtIya vyavahAra hai, vaha isa prakArale-hai-jo tapasvI gamanazaktise hIna ho gayA hai, aisA vaha tapasvI zodhikArakake have zrata nAmano vyavahArane je bIjo bheda che, tenuM svarUpa sUtrakAra 48 42 cha-" kassa ya nijjutti" dhyAha- muni 485 sUtranI tathA prAyazcittavidhimAM spaSTa vicArayukta vyavahAra sUtranI tathA "api" zabdanA arthavALA "bhAva" pakathI gRhIta nizItha sUtranI ane dazAzruta - sUtranI niryuktine artharUpe jANe che, te muni vyavahArI kahevAya che. . 7 'tacevA' gusajja " tyAha-ne vyavahArInu 14 manusaraNa 4zana je sunijana aticAronI vizuddhine mATe zaktinuM anusaraNa karIne je prAyazcitta de che, te prAyazcita pradAna rUpa vyavahArane vitarAgIe yutavyavahAra kahyo che. . 8 .." aparakammo tabassI" tyAhi-ve. mAjJA nAbhanA alan vyavahAra spaSTIkaraNa Ave che ke tapasvI cAlavAne azakta banI gayuM che. tethI te Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ', sthAmAGgo chAyA-aparAkrapastapassI ganyaH zodhikArakasamIpe / / na zaknoti AgantuM sa zodhikaro'pi dezAt // 9 // . gAthA--bhaha paTTavei sIsaM desaMta rgmnnenhcetttthaao| . . . icchAma'jo ! kAu', sohiM tujjha sagAsammi // 10 // chApA-atha prasthApati zighya deshaanrgmnnssttcessttaaH|| . . .. icchAma Arya / katuM zopi tava sakAze // 10 // gAthA-po vAhAravihiNNU, aNusajjittA subhaovaeseNaM / ' sIsamma de ANaM, taspa imaM deha panchittaM // 11 // / . pAsameM prAyazcitta denevAle ke samIpa jAneke liye asamartha ho rahA hai, tathA zodhikAraka bhI apane Azritta sthAnase usake pAssameM Ane ke liye asamartha ho rahA hai / / 1 / / __ " aha paTTaveha sIsa" ityaadi| aisI hAlata meM vaha tapasvi usa zodhikara prAyazcitta pradAtAke pAsa guhArtha padoMse yuktakara apane saMdezako dekara apane ziSyako bhejanA hai, usa saMdeza meM vaha ziSyake mukha se aimA kahalavAnA hai ki-he Arya ! merI aba dezAntarameM AnejAnekI zakti nahIM hai, aura Apake pAsa prAyazcitta karanA cAhatI // 10 // "so vacahAravihiSNU " ityAdi / taba yaha saMdezavAhaka ziSyake mukhase aisA sunakara zAstrokta paddhanike anusAra vicAra karatA hai, ki isa prakArake aticAra sevIke zAdhikArakanI pAse prAyazcita levAne jaI zake tema nathI, tathA zodhikAraka (prAyazcita denAra muni) paNa pitAnA Azraya sthAnethI tyAM jaI zakavAne samaya nathI. / / __" aha pavei sIsaM" tyAta-41 prA2nI paristhitimA te 'tapasvI te zedhikAranI pAse, 8 9 padethI yukta e pitAno saMdeza laIne pitAnA ziSyane maLe che te saMdeza dvArA te ziSya sAthe evuM kahevarAve che ke "he A ! have eka jagyAethI bIjI jagyAe gamana karI zakavAne samartha nathI, tethI huM ApanI pAse AvI zakuM tema nathI, paNa huM ApanI AjJAnusAra prAyazcitta levA mAguM chuM". ! 10 "so vavahAravihiNNU " dhyAti--tyAre te sa zipAIne bhume sAMbhaLIne te zedhikAraka (gItArtha sAdhu) zAstrokta paddhati anusAra vicAra yu kare che ke A prakAranA aticAronuM sevana karanArane A prakAranuM prAyazcitta Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sapATIkA sthA05 u02 1011 vyavahArasvarUpanirUpaNam chAyA--sa vyavahAravidhijJaH, anupajya zrutopadezena / ziSyAya dadAti AjJAM, tasmai idaM dehi prAyazcittam // 11 // gAthA--jeNa'nayAi diTaM sohIkaraNaM parassa kIraMtaM / tArisayaM ceva puNo, uppaNaM kAraNaM tassa // 12 // chAyA--yena anyadA dRSTaM, zodhikaraNaM parasya kriyamANam / tAdRzakaM caiva punaH, utpanna kAraNaM tasya // 12 // gAthA--so tammi ceva dave khette kAle ya kAraNe purise| tArisayaM ceva puNo karitu bhArAhao hoi // 13 // chAyA--sa tasminneva dravye kSetre kAle ca kAraNe puruSe / . . tAzakaM caiva punaH, kArayan ArAdhako bhavati / / 13 / / liye yaha prAyazcitta denA cAhiye ataH vaha gUDhArtha padoMle yukta karake prAyazcittako ziSyase kaha denA hai, aura AjJA detA hai, ki tuma jAkara merI orase isa prAyazcittako denA // 11 // "jeNa'nagai dilaM" ityAdi / dhAraNAkA nAma caturtha vyavahAra isa prakArase hai-jisa sAdhune kisI eka samaya aticArapAle sAdhuko apane aticAroMkI zuddhi karate hue dekha liyA ho aura aba use dekhanevAle sAdhuko yA usI prAyazcitsako kiye hue pahilevAle sAdhuko kAraNa upasthita ho gayA hai // 12 // to vaha muni usI dravyake hone para usI kAla ke hone para usI kSetrake hone para usI kAraNake hone para usI puruSake hone para vaisehI prAyazcittako karavAtA hai, tohI ArAdhaka hotA hai // 13 // vaiyAvRtya devuM joIe. tethI te gUDhArthapadethI yukta karIne ziSyane prAyazcita vidhi kahI de che, ane tene evI AjJA kare che ke tame jaIne mArA taraphathI temane A prAyazcita deje. ! 11 have vyavahAranA cothA bheda rUpa dhAraNa nuM spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che-" neNa'nayAi diTuM" tyA- sAdhuye matiyArathI yuta sevA kaI sAdhune pitAnA aticAranI zuddhi karato je haya, tyArabAda kayAreka te (dekhanAra) sAdhune athavA jeNe te prAyazcitta kareluM che evA sAdhune prAyazcitta levuM paDe evuM kAraNa upasthita thayuM he ya, te te muni e ja dravya, e ja kALa, eja kSetra e ja kAraNa ane eja puruSa hoya tyAre evuM ja prAyazcita je karAve che, te ja tene ArAdhaka kahI zakAya che. 12-13 , Page #86 -------------------------------------------------------------------------- Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA05 u02 sU011 vyavahAramvarUpanirUpaNam avadhArayata / sa AgamavyavahAraH pratyakSArokSabhedena dvividho jJAtavyaH // 1 // tatra pratyakSaH punarindriyaja noindriyajabhedena dvividho bodhyaH / indriyaja pratyakSastatra paJcendriyArthaviSayakatvena paJcavidhaH / 2 / noindriyajanyaH pratyakSastu saMkSepataH trividho bhavati / traividhyaM tasya kevalajJAnamanaHparyavajJAnAvadhijJAnabhedAd vodhyam // 3 // yasya muneH parokSo'pi AgamaH vastu svarUpasya samyag nirNAyakatvAt pratyakSAgamasadRzo bhavati / candramukhIva-mukhe candratvapnupacarya yathA ramaNI candramukhItyabhidhIyate tathaiva upacArAt-sa munirapi AgamavyavahAravAn bhavati // 4 // amuM pArokSaM vyavahAraM zrutadharA Agamato vyavaharanti te zrunadharA ke ? ityAha-te Di paravAdividrAvaNe gandhahastisadRzAH caturdazapUrvadharA dazapUrvadharA navapUrvadharAzva vodhyAH // 5 // samprati AgamavyavahAriNaH prazaMsAparAM gAthAmAha-'jaM jahamollaM' ityAdi / yad ratnaM yathAmUlyaM bhavati tat ratnavANino nipuNaM yathA syAttathA jAnAti, iti amunA prakAreNaiva pratyakSI-pratyakSajJAnI api jAnAti yat , yo'tIcAravAn yena prAyazcittena dattena zudvayati, sa tathaiva atIcAravate prAyazcittamapi ddaati||6|| ___ itthaM yo muniH kevalajJAnena manAparyava jJAnena avadhijJAnena caturdazapUrvadharatvena dazapUrvadharatvena navapUrvadharatvena vA'tIcAravizuddhaye yat prAyazcittaM dadAti, tat prAyazcittadAnam AgamavyavahAraTtyucyate / atha zrutanAmaka dvitIyaM vyavahAramAhayo muniH kalpasya bRhatkalpasUtrasya tathA-paramanipuNasya-prAyazcittavidhau sphuTavicArayuktasya vyavahArasUtrasya ca, evakAro'pyarthaMkaH, tena nizIthadazAzratayoH saMgrahaH, nizIthasya dazAzrutatya ca, niyuktim arthato vijAnAti sa muniH vyAhArI anujAtA kathitaH / 7 / tam vyavahAriMgamera anupanan anuvaghnan anu. saran yo muniH atIcAre samprApte yathoktam-zrutoktimanusRtya vyavahAravidhi prAyazcittaM prayunakti dadAti, tasya muneH zrutAnumAreNa prAyazcittapradAnarUpa eSa vyavahAro vItarAgaiH zruta vyavahArazrutavyavahAra iti nAsnA prajJaptaH parapitaH // 8 // atha jAjJAnAmakaM tRtIyaM vyavahAramAha-yaH aparAkramaHmanazaktiparjitaH tapasvI zodhikAraka samIpe prAyazcittamAtuH samIpe gantuM na zaknoti, zodhikArako'pi dezAt-AzritasthalAt AgantuM na zaknoti // 9 // atha anantaraM sa tapasvI tasya zodhikArakasya samIpe ziSyaM gUDhArthapadai. sandizya prasthApayati apayati, ki sandizya preSayati ? ityAha-he Arya ! dezAntaraNamananaSTaceSTAH-azaktyA dezAntaragamane naSTAH ceSTA yeSAM tAzA vayam sakAze-tyattaH zodhiprAyazcittaM kartumicchAmaH, iti // 10 // tataH sandezavAhakaH ziSyapnuyAt sa vyavahAravidhijJaH zodhikArakaH zrutopadezena zAstreNa anupajya-sandezaM yathAvad vicArya " tasmai Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhAnAne atIcArasevine munaye idaM mAyazcittaM dehi " iti gUDhArthapadaiH tAmai ziSyAya AjJAM dadAti, tara AjJAnAma phastatIyo vyAhAraH // 11 // iti / atha-dhAraNA. nAmakaM ca vyAhAramAha-yena sAdhunA anpadA-anyasmin samaye atIcArava. to'nyasya sAdhoH kriyamANaM zodhikaraNa prAyazcinaM dRSTaM, tasya sAyozcApi punaH tAzakameva kAraNa prAyazcittakAraNaM saputpannam / 12 / ma muniH tasminneva dravye kSene kAle kAraNe purupe ca sati tAzameva prAyazcittaM kArayan yArAdhako bhAti // 13 // aSamA-vaipAvRttyaro yaH ziSyo dezahiNDa ko vApi yaH ziSyo bhavati, sa dezam AdhArayan yat prAyazcittapadAnAM dhAraNaM karoti, sa dhAraNAnAmakaaturthovyavahAro bhavatIti // 14 // atha jItanAmakaM paJcamaM vyavahAramAha-yazra vyavahAro bahuzrutaH sAdhubhiH vahuzA anekanAram vRtta prAcaritaH, anyaizca sa ghayavahAro na nivAritaHna pranipiddhaH / tatazca sa vyavahAraH vRttAnuvRttapata % paramparayA prani prApto bhavati / etat prAyazcinaM jItena-jItavyavahAreNa kRtaM bhavati / jItanAmavyavahAraniSpannamidaM prAyazcittamiti bhAvaH // 15 // iti / ___ atha AgapAdInAm utsargApanAdaM prAha-'jahA se' ityAdinA tasya dhyavahattaH-prAyazcittadAtuH tatra-tepu AgamAdivyavahArepu madhye, tasmin vA pAya. zcittadAnAdi vyavahArakAle, tasmin vA vyavahatavye vastuni vipaye yathA yathAprakAraH kevalAdInAmanyatamaH Agama: syAt , tadA Agagena vyavahAraM prasthApayet pravartayet na tu zrunAdimiH, AgamApekSayA tepAmamAdhAnyAt Agame'pi ___ aba mRtrakAra AgamAdikoM ke utsarga aura apavAdakA kathana karate haiM-" jahA se " ityAdi-prAyazcitta dAnAko una AgamAdi vyavahAroMke pIcameM athavA-prAyazcitta dene Adi ke samayameM adhavA vyavahAra karane yogya vastumeM jisa prakArakA kevala AdikoMmese koI eka Agama hotA hai, usa samaya usI Agamase vyavahAra calAnA cAhiye zutAdise vyava. hAra nahIM calAnA cAhiye kyoMki Agama AdikI apekSAse unameM have sUtrakAra Agama AdikanA utsarga ane apavAdanuM kathana kare che " jahAM se" tyAha - prAyazcitatA, bhAga 2 vyavahAro kahyA che, temAMthI Aga mane (kevaLa Adi Agamano) je vyavahAra samaye zakaya hoya te samaye Agamane AdhAre ja vyavahAra calAve jee-zrata Adine AdhAre vihAra calAvavuM joIe nahIM eTale ke jyAM sudhI Agamane AdhAre prAyazcitta ApI zakAya tema heya tyAM sudhI zratAdine AdhAre prAyazcitta ApavuM joIe nahIM, kAraNa ke kRtAdi karatAM AgamamAM Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA 5 u 2 sU. 11 vyavahArasvarUpanirUpaNam kevalajJAnAdipUrvaparyante pavidha pUrvasmin sati pareNa pareNa vyavahAro na prakalpanIyaH, uttarottarApekSayA pUrvapUrvasya sAtizayatvena balIyastvAditi 1 / yadi tatra Agamo na syAt , tarhi tatra yathAmakAraka zruta bhavet , tena vyavahAraM prasthApayet 2 / yadi tatra zrutaM no bhavettadA AjJapA vyapahAra prakalpayet 3 / AjJAyA abhAve dhAraNayA 4, tadabhAve tu jItena vyavahAraM prakalpayet / etanigama yannAha-bhAgamena yAbad jIna bhAgamAdi jItAntarityete.-paJcabhiH vyAhAra prasthApayediti sAmAnyato nigamanam / vizeSatastu-yathA yathA tasya tatra Agamo yAvad jItaM apradhAnatA hai, kevalajJAnase lekara pUrva paryantake chaha AgamaleM bhI pUrva pUrvake hone para Age 2 ke Agamase bahAra nahIM calAnA cAhiye kyoMki uttara uttara kI apekSAse pUrva meM sAtizayatA hone se adhika balavattA hai, yadi vahAM Agama na ho to phira jisa prakArakA vahAM zruta ho usase vyavahAra calAnA cAhiye yadi vahA~ zruta na ho to phira vahAM AjJAse vyavahAra calAnA cAhiye AjJAke abhAvameM dhAraNAse aura dhAraNAke abhAva meM jItase vyavahAra calAnA cAhiye / yahI bAta "Agamena yAvat jItena" isa sUtra dvArA prakaTakI gaI hai, ki Agamase lekara jIta takake pAMca vyavahAroMse vyavahAra karanevAlA apanA vyavahAra claave| isa prakArakA yaha kathana sAmAnya utsarga rUpase kahA gayA hai, parantu vizeSa rUpase apavAda rUpase yaha kathana isa prakAra se bhI kahA gayA hai, ki vyavahAra karanevAlA jastA pradhAnatA rahelI che. kevaLajJAnathI laIne pUrva paryantanA cha AgamomAMthI pUrva pUrvano sadabhAva hoya tyAre uttara uttarane AdhAre vyavahAra calAvavuM joIe nahIM, kAraNa ke pAchaLanA prakAre karatAM AgaLanA prakAromAM sAtizayatA hovAthI adhika balavattA che. je Agamane vyavahAra zakaya na hoya te je prakAranA mRtano sadbhAva ha ya te prakAranA zrI dvArA vyavahAra calAvavuM joIe ajJAnA abhAvamAM dhAraNa vaDe ane dhAraNAnA abhAvamAM chata 43 052 sAvana me. pAta " Agamena yAvat jItena" A sUtra dvArA prakaTa karavAmAM AvI che eTale ke vyavahArika AgamathI laine chata paryantanA pAMca vyavaha re dvArA pitAne vyavahAra (aticAronI zuddhi karAvavA rUpa vyavahAra) calAvavuM joIe A prakAranuM A kathana sAmAnya utsaga rUpe samajavuM, paraMtu apavAda rUpe ahIM A pramANe kahe. Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAsUtra spAt tapA tathA vyAhAraM prasthApanA pravacanavirudai vyAhAraM prasthApayeditinigamanam / samprati etairAgamAdibhiH vyAhattuH phalaM praznadvAregAha-' se kimAhu ' ityAdinA, 'se' tatpazcavidhaM vyavahAraM kim-kimartham AhuH kathayanti, ekena AgamavyavahAreNaiveSTasiddheH, yataH zramaNA nirgranthA AgamatralikAH AgamatralasampannA eva bhavanti ? iti ziSyapraznaH / uttarayati-ityetaM paJcavidhapaJcaprakAraka vyavahAraM-vyapaharamANa ityagrega sambandhaH yadA-yadA-yasmin yasmin jahA~ AgamAdi ho usase vahAM apanA vyavahAra calAve arthAt Agama na ho to zrutase zruta na ho to AjJAse AjJA na ho to dhAraNAse aura dhAraNA na ho to jItase apanA vyavahAra calAve, parantu vaha pravacanase viruddha vyavahAroMse apanA vyavahAra na claave| ___aba praznakartA aisA prazna pUchatA hai, ki ina AgamAdikoMke anusAra vyavahArakartAko kyA phala hotA hai ? yahI vAta-"se kimAhu isa sUtra dvArA prazna rUpa meM prakaTa kI gaI haiM, arthAta yaha jo pAMca prakArakA vyavahAra kahA gayA hai, sokipsaliye kahA gayA hai kyoMki eka Agama vyavahArasehI iSTa phala kI siddhi ho jAtI hai, kAraNa jo zramaNa jana hote haiM ve AgamarUpa bala se sampannahI hote haiM, arthAt Agata rUpa cala se sampannahIM zramaNa jana hote haiM-isa ziSyake prazna ke uttara prabhu kahate haiM-" ityetaM" ityAdi-isa prakA rake pAMca prakAra ke vyavahArako jaya 2 jahA~ 2 taba 2 vahAM 2 anishrivAmAM AvyuM che-" jyAM Agama Adi jeno saddabhAva hoya tenA dvArA vyava hArika vyavahAra calAvavuM joIe " eTale Agama na hoya te zrata vaDe, zrata na hoya te ajJA vaDe, AjJA na hoya te dhAraNa vaDe, ane dhAraNuM na hoya te chata vaDe te pitAne vyavahAra calAve, paraMtu pravacananI virU dvane pavahAra te teNe calAvavuM joIe nahIM. prazna-AgamAdi ke anusAra vyavahAra karanArane kayA phaLanI prApti thAya cha 1" me pAta " se kimAhu" tyA sUtrA2prazna 3ye 42 karavAmAM AvI che. praznakartA e vAta pUchavA mAge che ke "eka Agama vyavahAra vaDe ja IphalathI siddhi thaI jAya che, te pAMca prakAranA vyavahAranuM zu prajana che ? zramaNe te AgamarUpa balathI saMpanna ja hoya che, te Ama vyavahAra sivAyanA vyavahAranI zI AvazyakatA che? uttara-" ityetaM" yAha-24 pAMya nA vyavahArane tyAre nyAre ane jyAM jyAM calAvavAnI AvazyakatA jaNAya, tyAre tyAre ane tyAM tyAM Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sADIkA sthA05 70 211 vyavahAra svarUpanirUpaNam kAle yatra yatra yasmin yasmin prayojane vA kSetra vA yo ya ucitaH, tadA tadA tasminkAle tatra tatra tasmin tasmin prayojane vA kSetre vA anizritopAzritam-aMmizrita pazisAdoparahinaistIrtha karagaNadharAdibhiH upAzritaH svIkRta stam, aMbA-' anizritopAzritam ' iti kriyAvizeSaNam / tatra-nizritaH ziSyatvamupAgataH, upAzritaH ziSyaeva caiyAvRttyakArakaH, nizritazca-upAzrita topAzrita hokara jo zramaNa nirgrantha acchI tarahase calAtA hai, vaha zramaNa nirgrantha AjJAkA ArAdhaka hotA hai, tAtparya isakA aisA hai-jo ziSyane aisI AzaMkAkI hai ki zramaNa nirgranthako eka Agama vyavahArakAhI Azraya karanA cAhiye aura usasehI apanA vyavahAra calAnA cAhiye usa vyavahAroMkI use kyA AvazyakatA hai, so isakA uttara yahAM sUtrakArane isa prakArase diyA hai-ki jipsa 2 kAlameM jisa 2 prayojanameM athavA jisa 2 kSetra meM jo 2 vyavahAra ucita ho evaM usa usa kAlameM usa 2 prayojanameM athavA usa 2 kSetrameM jo 2 vyavahAra sarva prakArake AzaMsA doSoM se vihIna hue tIrtha karoM dvArA svIkRta huA ho usa 2 vyavahArase apane vyavahArako karanevAlA calAnevAlAhI zramaNa nigrantha AjJAkA ArAdhaka hotA hai| yahAM " anizritopAzritaM" padako " vyavahAraM" isa padakA vizeSaNa mAnakara aisA artha kiyA gayA hai, athavA "anizritogAzritaM" isa padako jaba kriyA vizeSaNa "anizcita pAzrita thaIne je zramaNa nirtha tha sArI rIte calAve che, te zramaNa nigraMtha jinAjJAne ArAdhaka gaNAya che. A kathanane bhAvArtha nIce pramANe che-je ziSya e saMdeha karyo che ke zramaNa na the eka Agama vyavahArane ja AdhAra levuM joIe ane tenI madadathI ja pitAne vyavahAra calAve joIe-anya vyavahAranI AvazyakatA ja zI che ! te tene uttara sUtrakAre ahIM A pramANe dIdhe che-- ' "je je kALe, je je prajanamAM athavA je je kSetramAM je je vyavahAra ucita he ya, ane te te kALe, te te prajAmAM athavA te te kSetramAM je je vyavahAra sarva prakAranA AzaMsA dethI vihIna banelA tIrthakara dvArA svIkRta thaye hoya, te te vyavahAra pramANe pitAne vyavahAra calAvanAra zramaNa nirgathe ja bhagavAnanI AjJAne ArAdhaka gaNAya che ahI " anizritopAzrita'" mA pahane " vyavahAraM " pahanu vizeSa mAnIna mA pramANe artha 42vA mAnya che. 5Y " anizritopAzrita" mA pahane je kriyAvizeSaNuM mAnavAmAM Ave te A pramANe artha thAya che - Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAce -nizritodhinI, nau na vidyate yasmintada yathA syAttayA-abhigrahavizeSa gare navIna navAna zrI rana pugatana ziSyezca vaiyArattyamakArayannityarthaH / yahAnitina gagA Ayina-depazca nidhiopAzrite, te ubhe na vidyate yasmistad AFETIME pani ta. mani paryaH / ayazA-nizritaM ca-mAhArAdi lAbhe. 71, ugavi ra zipAyA gayA. etadvayaM nAsti yasmistad yathAsthA. jA-mahArAzivAlAlAdinaH, zigyadAyakakulApekSA rahitatha sannityarthaH / yAmAgaH ktavyavahAraM kurvAgaH prAjJAyA:-jinAjJAyAM prA. 0 261 lI / ramAera pabhAva vyavahAraMga vyaharaMga proktaM bhgvdbhiriti| mU011) amAnanArA saMvAnAM tatpratipakSa bhUnAnAma paMya nAnAM ca suptanAgararakarU. emAda--- gRA-saMjanamagussANaM luttANaM paMca jAgarA paNNattA, taM jA-sA jAba kAyA / saMjatamagussANaM-jAgarANaM paMca suttA paraganA, taM jahA-sadA jAva phAhA / ataMjayamaNussANaM suttANaM bA jAgagaNaM vA paMca jAgarA paNattA, taM jahA-sadA jAva mAnA // stU. 12 // gA jAtA hai, taba hama pakSa meM aimA artha hotA hai, ki abhigraha vize. pazI apekSA phara ke navIna ziSyoM ko dIkSA na dete hue aura purAne zizara gAya na karAte hae apavA rAgaLepase rahita hote hue azyA-AhArAdika, lAbhako icchAse aura upAzrita-ziSyadAyaka anTakI apekSAsa radina hote hue kalpake anusAra pUrvokta vyavahArako phannaM vATA pramANa nirgranya jinAjJAkA Agadhaka hotA hai, isa taraha navara : yArane vyavahAra karanA bhagavAnne kahA hai / / mR0 11 // ma- hinI eka navIna zivene dAna denA, ane 4. me 1.3.1 nA 42vanA yA savA zapathA rita ane kaMga va AkarAvika vabanI dAthI ane upAzcita-ziSyadAyaka 23 ti nA 546 41 (niyama) anusAra pUrvarita - A ne nara a dhi jinAne ArAdha ja gaNAya che. . .1 5 125.2 153592 42vArnu sAvArnu 2. .. . 11 // Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA05 702 sU012 saMyatAsaMyatAnAM supta nAgratAnirUpaNam 71 chAyA-saMyatamanuSyANAM suptAnAM paJca jAgarAH prajJaptAH, tathathA-zabdA yAvat sparzAH / saMyatamanuSyANAM jAgarANAM paJca suptAH prajJaptAH, tadyathA-zakSA yAvat sparzAH / asaMyatamanuSyANAM suptAnAM vA jAgarANAM vA pazvanAgarAH prAptAH, tadyathA-zabdA yAyata sparzAH / / sU0 12 // TIkA-'saMjayamaNussANaM' ityAdisuptAnAM-nidrAvatAM saMpatamanuSyANAM sAdhUnAM paJca jAgarAH-jAgratIti jAgarAH jAgara itra jAgarA:-asuptavat prajJaptAH / te ke ? ityAha-tadyathA-zabdAH yAvada sparzAiti / ayaM bhAvaH-zabdAdayo hi suptAnAM saMyatAnAM prajjaladanalavanapratihata zaktimanto bhavanni, tasmin kAle teSAM karmabandha kAraNasya nidrArUpatramAdasya sadnAnAt, tatazca suptAvasthAyAM prativu dAste zabdAdayaH karmavandhakAraNaM bhavantIti / tathA zramaNake prastAyasehI aba sUtrakAra saMyatoMke aura inake pratipakSa asaMyatoMke supta eva jAgara svarUpakA kathana karate haiMTIkArtha-'saMjayamaNussANaM tuttANaM paMca jAgarA paNattA' ityAdi itra 12 // jo saMyata manuSya-sAdhujana nidrAbAle haiM, unake asuptakI tarahapAMca jAga. gNa kahe gaye haiM ve isa prakAra se haiM-zabda yAvara sparza isakA bhAva aisAhaijo saMyata jana suptahaiM, unako zabdAdika prajvalita agnikI taraha aprati hata zaktivAle hote haiM. kyoMki usa kolameM unake karmabandhakA kAraNabhUta nidrArUpa pramAdakA sadbhAva hotA hai, imaliye supta avasthAmeM patidhudra hue apratihata zaktivAle bane hue ve zabdAdika karmabandhake kAraNa hote haiN| tathA jo saMyata jana anindrita haiM-sacena haiM-unake pAMca jAya zramaNano prastAva cAlI rahyo che, tethI have sUtrakAra saMyata ane asaMyatanA supta ane jAgaraNa varUpanuM kathana kare che-- TItha-" sajayamaNussANaM suttA' paca jAgarA paNNattA" yA-- 2 saya manuSyo ( sAdhumA) nidrApAra ( masA15 na ) 314 cha, temanA asukhanA jevAM pAMca jAgaraNa kahyA che--ne pAMca jAgaraNe zakhathI laIne sparza paryaratanA grahaNa karavA. A kathanane bhAvArtha nIce pramANe che-- je saMyatajana sukha che temane mATe zabdAdika prajavalita agninI jema apratihata zaktivALAM hoya che, kAraNa te kALe temanAnAM karmabandhanA kAraNabhUta nidrArU pramAdane sadUbhAva hoya che. tethI supta avasthAmAM pratibuddha thayelA apratihita zaktiva nA banelA te zabdAdika karmabandhanA kAraNabhUta bane che. je saMyata jana anidrita (sAvadhAna) che, temanA pAMca jAgaraNa sumanA Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ D 72 sthAnAGgasUtre jAgarANAm bhanidritAnAM sAdhUnAM paJca supA:-sunAiva-nidritavat , prajJaptAH / te ke ? ityAha-gadA yApana sparzAH / jAgaritAnAM sAdhUnAM zadAdayaH pazca bhasmanchanAgnivan pratiha zaktapo yAnti, tasmin kAle karmavandhakAraNIbhUtasya pramAdamyAmacAt , tatazca jAgrahAsthAyAM te na teSAM karmavandha kAraNaM bhavantIti / atha apaMya tAnAzritya prAha-' asaMjaya ' ityAdinA / suptAnAM vA jAgarANAM vA ameyanamanudhyAgAm asaMyaminAM zabdAdayaH paJca jAgarA:-anidritA bhavanti / ayaM bhAvaH- asaM yatAhi pramAdayasto bhAnti, asteSAM svapnajAgradubhayAvasthAyAmapi zabdAdayo'pratihanazaktimatvAt karmapandhahetu kA bhAnIti / mu0 12 / / raNa suptakI taraha kahe gaye haiM-nidrinakI taraha prakAra kiye gaye haiM, ve pAMca jAgaraNa zabdase lekara sparza taka haiM, tAtparya aisA hai, ki jo sayatajana jAgarita hote haiM, unake zabdAdika pAMva jAgaraNa bhasmase AcchAdita huI-DhaM kI huI agni kI taraha pratihata zaktivAle hote haiM, kyoMki usa kAlameM karma pandha ke kAraNabhUna prasAdakA asattva rahatA hai, isaliye ve jAgrata avasthAmeM unako karmabandhake kAraNa nahIM hote haiM. " asaMjaya" ityAdi- asaMyata manuSya cAhe supta ho cAhe jAgarita ho unake to zabdAdika pAMca jAgaraNa sadA anidritahI hote haiM, isakA bhAva aimA hai, asayata jIva pramAdavAle hote haiM, isaliye unheM svapna avasthA evaM jAgrata avasthAmeM donoM avasthAoM meM bhI zabdA. dika apratihata zakti vAle hone se karmavandhake hetu hote haiM ||40 12 // samAna kada che-nizcita jevA prakaTa karavAmAM AvyA che zakhathI laIne sparza parvatanA pAMca jAgaraNa samajavA. A kathanane bhAvArtha e che ke je saMvata manuSya jAgRta hoya che, temanA zabdAdika pAMca jAgaraNa jenA para rAkha vaLI gaI che evA agninA jevA pratihata zaktivALA hoya che, kAraNa ke te kALe karmabandhanA kAraNabhUta pramAdane abhAva rahe che, tethI jAgRta avasthAmAM temane karmabandha thavAnA kAraNene abhAva rahe che. " asaMjaya " yAhi--sayata bhanudhye lo suna Doya Mpd hoya, paNa temane mATe te zahAdika pAMca jAgaraNa sadA anidritasamAna ja - hoya che A kathanane bhavArtha nIce pramANe che-asaMvata manuSya pramAda vALA hoya che. tethI temane mATe to sukha ane jAgRta A bane avasthAmAM zabdAdika apratikata zaktivALA hovAthI karmabaMdhamAM kAraNabhUta bane che. sa. 12 Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhADIkA sthA05 702 sU013 karmabandhakAraNanirUpaNamA saMyatAsaMyatAdhikArAttadubhayasaMbaddhaM sUtramAha mUlam - paMcahi ThANehiM jIvA rayaM Adijjati taM jahA - pANAivAeMNaM jAva pariggaheNaM / paMcahiM ThANehiM jIvA rayaM vamaMti, taM jahA - pANAivAyaveramaNeNaM jAva pariggahaveramaNeNaM // sU013 // 73 chAyA - paJcabhiH sthAnaiH jIvA raja Adadeti, tadyathA- prANAtipAtena yAvat parigraheNa / paJcabhiH sthAnaiH jIvA rajo vamanti, tadyathA - prANAtipAtaviramaNena yAvat parigrahaviramaNena || su0 13 // TIkA- ' paMcahi ThANehiM ' ityAdi - paJcabhiH sthAnaiH jIvAH rajaH - rajyate = jIvasya zuddhasvarUpaM malinaM kriyate - 'neneti - rajaH karma AdadavigRhNanti badhnantIti yAvat / tadyathA-mANAtipAtena yAvat parigraheNa / prANAtipAtAdiparigrahAntAH paJca jIvasya karmavandhakAraNAni bhavantIti bhAvaH / tathA-jIvAH paJcabhiH-sthAnaiH rajaH = karma vasanti - udvilantikSapa - yantIti yAvat / tadyathA- prANAtipAtaviramaNena yAvat parigrahaviramaNeneti ||suu013|| saMyata aura asaMyatake adhikArase ina donoMse saMbaddha sUtrakA kathana sUtrakAra karate haiM- 'paMcahi ThANehiM jIvA rayaM AdijjaMti' ityAdi TIkArtha- pAMca kAraNoM se jIva rajako jIvake zuddha svarUpako malina karaneke kAraNake kAraNa karmarajako bAMdhate haiM, ve pAMca kAraNa ye haiMprANAtipAta yAvat parigrahakA tAtparya yahI hai, ki prANAtipAta se lekara parigraha taka pAMcoMhI pApa jIvako karmabandhake kAraNa hote haiM ! tathA jIva pAMca kAraNoMse karmoM kA kSaya karate haiM, ve pAMca kAraNa ye haiM prANAtipAta viramaNa yAvat parigraha viramaNa || sU0 13 // sayata ane asayatanA adhikAra sAthe sabaddha evA ke raja viSayaka sUtranuM ve sUtraara uthana 1re che." pa'ca hi ThANehiM jIvA rayaM AdijaMti" tyAMhi-- TIkAtha-pAMca kAraNeAne lIdhe jIva potAnA zuddha svarUpane milana karanAra rajanI (4204nI) nabhAvara re che. te yAMsa arthe| nIce prabhAyeM hai - prANAtipAtathI laIne parigraha paOntanA kAraNeA ahIM aheNuM karavA joIe. A kathananA bhAvAtha e che ke prANAtipAtathI laine padmiha pantanA pAMce pApa jIvane karmanA anya karAvavAmAM kArajIbhUta bane che. tathA prANAtipAta viramaNuthI laIne parigraha viramaNu paryantanA pAMca kAraNeAne lIdhe jIva karmanA kSaya kare che. ! sU. 13 // sthA0-10 Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAma saMyatAnevAdhikRtya sampati sUtradvayamAha mUlam-paMcamAliyaM gaM bhikkhupaDima paDivanassa aNagArassa kappati paMca dattIo bhoyaNasta paDiMgAhettae paMca pANagasta // sU0 14 // chAyA-paJcamAsikI khalu bhikSumatimA pratipannasya anagArasya kalpante paJca dattayo bhojanasya pratigrahItuM paJca pAnakasya / / sU0 14 // TIkA-'paMcamAsiyaM ' ityAdi- . vyAkhyA spaSTA / / sU0 14 // - - mUkam-paMcavihe uvadhAeM paNNatte, taM jahA- uggamovaghAe 1, uppAyaNovaghAe 2 esaNovadhAe 3 parikammovaghAe 4 pari haraNovaghAe 5 / paMcavihA visohI paNNattA, taM jhaa--uggmvi| sohI 1 upAyaNavisohI 2 esaNAvisohI 3 parikammavi sohI 4 pariharaNavisohI 4 // sU0 15 // ___chAyA---pazcavidhaupaghAtaH prajJaptaH, tadyathA-udgamopaghAtaH 1 utpAdanopaghAtaH 2 epaNopaghAtaH 3 parikarmopaghAtaH 4 pariharaNopaghAtaH 5 / paJcavidhA vizodhayaH prajJaptAH, tadyathA-udgamavizodhiH 1 utpAdanAvizodhiH 2 epaNAvizodhiH 3 parikarmavizodhiH 4 pariharaNavizodhiH 5 // sU0 15 // TIkA--paMcavihe ' ityAdi upaghAtaH azuddhatA, sa paJcavidhaH prajJaptaH / paJcavidhatvamevAha-tadyathA-udgamopaghAta:-udgamai udgamadopairAdhAkarmAdibhiH poDazavidhairbhaktapAnopakaraNavasatInAm saMyatoMko lekarahI sUtrakAra aba ye do sUtra aura kahate hai-- 'paMcamAsiyaM NaM bhikkhupaDisa paDivanasla aNagArassa' ityAdi 14 // TIkArtha-paMcamAsikI bhikSu pratibhAko prApta munike liye pAMca dattiyAM bhojanakI aura pAMcahI dattiyAM pAnakakI lenA zAstravihIta haiM / / . 14 // saMyane anulakSIne ja have sUtrakAra nIcenA be sUtre kahe che. 2t-" pa'camAsiyaja bhikkhupaDima paDivanasta aNagArassa" ItyAdi pAMca mAsika bhikSu pratimAnI ArAdhanA karanAra munine pAMca bhejananI dattio ane pAMca pAnaka (peya)nI dattio levI kalpa che. sU. 14 Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jhuMDI sthA05 u0 sU014 upaghAtasvarUpanirUpaNam 75 upaghAtaH = azuddhatA 1 / utpAdanopaghAtaH- utpAdanAbhiH = dhAnyAdibhiH poDazabhirutpAdanAdoSairbhakta pAnAdInAmazuddhatA 2 epaNopaghAtaH- epaNayA-zaGkitAdibhirdazabhirepaNAdoSairupaghAtaH 3 / parikarmopaghAtaH parikarma - vastrapAtrAdeH chedanasIvanAdi, tena upaghAtaHpAtrAderakalpanIyatA / tatra vastrasya parikarmopaghAto yathA 'paMcavi uvaghA paNNatte' ityAdi sUtra 15 || TIkArtha - upaghAta zabdakA artha azuddhatA hai, yaha azuddhatA pAMca prakArakI kahI gaI hai - udgamopaghAta 1 utpAdanopaghAta 2 eSaNopaghAta 3 pariharyana 4 aura pariharaNopaghAta -5 pAMca prakArakI vizodhi kahI gaI hai - jaise- udgama vizodhi 1 utpAdanAvizodhi 2 eSaNAvizodhi 3 parikarmavizodhi 4 aura pariharaNa vizodhi 5 / AdhAkarma Adi 16 prakAra ke udgama doSoMse bhaktapAna upakaraNa inake AlayoMkI sthAnoM kI azuddhatA yaha udgamopaghAta hai 1| dhAtrI Adi 16 prakArake utpAdanA doSoMse bhaktapAna AdikoM kI azuddhatA yaha utpAdanopaghAta hai 2 / zaGkita Adi 10 prakArake eSaNA doSoMse bhaktapAna AdikoM kI azuddhatA eSaNopaghAta hai 3 / vastrapAtra AdikoM kA chedanA sInA Adi parikarma hai, isase jo vastrapAtra AdikI akalpa nIyatA hai, vaha parikramepighAta hai 4 / vastrakA parikamepaghAta aisA hai " pacavihe uvadhAe paNNatte " tyAhi TIkA-upaghAta eTale azuddhatA te azuddhatA rUpa upaghAtanA nIce pramANe yAMya prahAra uhyAM che- (1) uddhabheopaghAta, (2) utpAdanopadhAta, (3) zeSayeoyaghAta, (4) paribhayaghAta bhane (5) pariharaNeopaghAta. yAMya aAranI vizeodhi ( vizuddhatA ) uDI che -- (1) udbhavizeodhi, - utpAdanA vizeodhi, (3) bheSayavizeodhi, (4) paribhavizeodhi bhane (4) pariharaNa vizeodhi. AdhAkama doSa Adi 16 prakAranA udgama doSA kahyA che. AhAra, pANI, ane upakaraNanA sthAnAnI azuddhatAnuM nAma umApaghAta che. dhAtrIdeSa Adi 16 prakAranA utpAdanA deSAthI AhAra AdimAM je azuddhatA AvI jAya che tenuM nAma utpAdane paghAta che. zakita Adi 10 prakAranA dASAthI AhAra AdimAM je azuddhatA AvI jAya che tene eSaNApaghAta kahe che. vastra pAtra AdikAnuM chedyana karavuM' athA sAMdhavuM', tenu' nAma parikama che. tene kAraNe vastrAdimAM je akalpanIyatA Ave che tene parikammapaghAta kahe che, patranA paribhramanu svayaM mA prahAra hoya che-" tiNDutrAri phAliyANaM " chatyAhi Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAsa " tiNhuvariphAliyANaM, vatthaM jo phAliyaM tu saMsIve / paMcaNDaM egataraM, so pAvai ANamAINi // 1 // " chAyA-trayANAmupari pATitAnAM vastraM yaH pATitaM tu saMsIvyet / paJcAnAmekatamat sa prApnoti AjJAdIni // 1 // iti / ayaM bhAvaH-yaH paJcAnAm UrNAdi paJcavidhAnAM vastrANAM madhye ekatamat= anyatamaM vastraM trayANAM pATitAnAm-tisRNAM thiggalikAnAm upari pATitaM tu= yadi saMsIvyet , tadA sa sAdhuH AjJAdIni AjJAvirAdhanAdi dopAn mApnotIti / pAtrasya parikarmopaghAto yathA'" avalakkhaNegAMdhe, dugatiga airegavaMdhagaM vAvi / jo pAyaM pariyaTai, paraM divaDrAo mAsAo // 1 // " chAyA-apalakSaNaikavandhaM dvitrikAtirekavandhanaM vApi / yaH pAtraM parivartayati paraM dvayapAt mAsAt // 1 // iti / " tiNhuvari phAliyANaM " ityAdi / jo sAdhu urNA Adi pAMca prakArake vastroMmeMse kisI eka vastrako phaTe hue tIna thegalI se adhika thegalI lagAve vaha sAdhu AjJA virAdhanA Adi doSoMko prApta karatA hai, pAtrakA parikapighAta isa prakArase hai " avalakkhaNegabaMdhe " ityAdi / jo pAtra svarUpa rahita ho evaM eka bandhanavAlA ho aise usa pAtrako jo sAdhu 1 // DeDha mAsase adhika samaya taka rakhatAhai, vaha sAdhu AjJA. virAdhanA Adi doSavAlA hotA hai, acche lakSaNavAlA pAtra eka pandhanase yukta huA bhI yadi DeDha mAhase bhI adhika kAmameM le liyA jAtA hai, to usase sAdhuko AjJA virAdhanA Adi doSa nahIM lagatA hai| je sAdhu uNuM (unane banAvelAM) Adi pAMca prakAranA vastromAMthI kaI paNa eka prakAranA phATelA vastrane traNa karatAM vadhAre thIgaDAM lagAve che, te te sAdhu jinAjJAne virAdhaka gaNAya che. pAtrane parikamepaghAta A prAranA 4o cha. " avalakkhaNegavaMdhe, tyAha-- je pAtra svarUpa rahita hoya ane eka banavALuM hoya, te pAtrane 1 mAsa karatAM adhika samaya sudhI pitAnI pAse rAkhanAra sAdhu AzAvirAdhanA Adi deSavALe gaNAya che. je pAtra sArAM lakSaNovALuM ane eka banyanavALuM hoya, tene 1 mAsathI adhika samaya sudhI upayogamAM levAmAM Ave te tethI sAdhune AjJAvirodhanA Adi deSa lAgatA nathI. be athavA Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dia subhA TIkA sthI05 702 sU015 upaghAtasvarUpanirUpaNam __ayaM bhAvaH-yat pAtram apalakSaNaikavandham-apagataM lakSaNaM-svarUpaM yasya tat evaMbhUtaM sat ekabandham ekavandhanayukta bhavet , tat pAtraM yaH sAdhuH dvayapA(tdvitIyam apArddha yasmiMstad dvayapArddha tasmAt-sArdhAt mAsAt paraM parivartayatiparimuLe sa AjJAvirAdhanAdidoSabhAg bhavati / mulakSaNaM pAtramekavandhanayuktamapi sAdhamAsAtparamapi paribhuJjAnaH sAdhuH AjJAdidoSabhAg no bhavati / tathA-dvikatrikAtirekavandhanaM-dvAbhyAM vandhanAbhyAM, tribhyo vandhanebhyazcAdhikabandhanayuktaM catubandhanayuktaM mulakSaNamapi pAtraM sArdhamAsAtparaM paribhuJjAnaH sAdhurAjJAdidopabhAg bhavati / kiMcidUnacaturvandhanayuktaM pAtraM paribhuJjAnaH sAdhustu :AjJAdivirAdhako na bhavatIti bodhyam / vasateH parikarmopaghAtastu " damiya dhUmiya vAsiya, ujjoiyaM valikaDA avattA ya / sittA saMsahAvi ya, appaNIyA u sA vasahI // 1 // " chApA-dhavalitA dhUmitA vAsitA udyotitA valikRtA avyaktA ca / siktA sampRSTA'pi ca akalpanIyA tu sA vasatiH // 1 // iti / ___ ayaM bhAvaH-yA vasatiH-dhavalitA-zubhrIkRtA, bhramitA = daMzamazakAdInAM vinAzAya kRtadhUmA, vAsitA-mugandhitA, uyotitA-pradIpAdinA prakAzitA, tathA do bandhanoMse yA tIna bandhanoMse adhikabandhana yukta-cAra ghandhanayukta pAtra yadi sulakSaNavAlA bhI hai, to use jo sAdhu 1 // DeDha mAsase adhika samaya taka apane kAmameM letA hai, vaha sAdhu AjJA bhaMga Adi doSoMkA pAtra mAnA jAtA hai / parantu kucha kama cAra bandhanayukta pAtrako apane kAmameM lenevAlA sodhu AjJAdikA virAdhaka nahIM hotA hai, vasa. tikA parikapighAta isa prakArase hai___" miya dhUmiya vAsiya" ityAdi / ' tAtparya yahahai ki jo vasati (upAzraya)dhavalita ho cUnese pota kara traNa karatAM adhika eTale ke cAra, pAMca Adi banyothI yukta pAtra sulakSaNayukta hovA chatAM paNa tene 1 mAsathI adhika samaya paryaMta upayoga karanAra sAdhu AjJAvirAdhanA Adi dene pAtra gaNAya che, parantu cArathI eAchA bandhanayukta pAtrane 1 mAsathI adhika samaya mATe upayoga karanAra sAdhu AjJAdine virAdhaka gaNAtuM nathI. vasati (raheThANa)ne parikapaghAta mA prAracha. " dUmiya dhUmiya vAsiya " tyAha-- je vasati (raheThANa) nA Adi vaDe ghaLelI heya, macchara, cAMcaDa, Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 sthAnA vanditA kurAdinA bhUtArthaM baliH kRto yasyAM sA, avyaktA = gomayAdinA upalinA, sitA=jaya sekayuktA, tayA-saMsRSTA sammArjitA cApi bhavati, sAvasatiH kapanIyA vovyeti 4 tathA pariharaNopaghAtaH - pariharaNam = AsevanaM tena utpAtaH = upa-yAderakalpanIyatvam / tatra - upadheH pariharaNopaghAto yathA - ekAki hiNDakena sAbunA yadAsevitamupakaraNaM tad grahItuM na kalpate iti / parantu sa gacchanirgataH sAdhurekAphI sannapi jAgartti dugdhAdivikRtiSu ca mativaddho na bhavati tadA cireNApi gacche samAgacchavo'sya sAdhorupadhiH grahItuM kalpate / sapheda kI gaI ho zamazaka AdikoM ke vinAzake liye jisameM dhUma kiyA gayA ho, dhUpa Adi jalAkara jise sugaMdhita kiyA gayA ho, pradIpa Adise jise prakAzayukta kiyA ho, bhUtake liye jisameM mAna Adise didI gaI ho, govA Adise jo lIpI gaI ho, jalakA jisameM chiDa kAya kiyA gayA ho aura jisako kUDAkacarA nikAla kara sApha kara diyA gayA ho aisI vaha vasati sAdhujanoM ko Thaharane ke liye akalpanIya hai, pariharaNopaghAta isa prakAra se hai pariharaNa nAma AsecanakA hai, isase jo upadhi AdikI akalpanIyatA hai, vaha pariharaNopaghAta hai, isameM upadhikA pariharaNopaghAta isa prakAra se hai - ekAkI bhramaNa kara nevAle sAdhuke dvArA Asevita jo upakaraNa ho vaha lenA yogya nahIM hai, parantu gacchase nirgata sAdhu akelA hotA huA bhI yadi jAgarita he dUzvAdi vikRtiyoMmeM pratibaddha nahIM honA hai, to bahuta dinoMke bAda bhI gaccha meM Ane para usa sAdhukI upadhi Adi lenA kalpya hai taduktam i . - Iine nAza karavA mATe dhUmADA karavAmAM AvyA hAya, dhUpa Adi vaDe jene yugandhayukta karavAmAM Avela hAya, prakrIpa vaDe jene prakAzita karavAmAM Avela hAya, jemA bhUtane mATe aDadanA bAkaLA vagere khALI devAmAM Avela heltha, chANu Adi vaDe jene lIMpavAmAM Avela hoya, jemAM pANI chAMTavAmAM AvyuM Deya, jemAMthI kacaraipUtte sApha karAvavAmAM Avela hAya, evI vasati ( zvAna ) mAdhune rahevAne mATe akalpanIya gaNAya che. paripaghAtanuM svarUpa mA pramANe che--pariharaNu eTale Asevana. uSadhi AdinI je akalpanIyatA che, tene pariharaNApadya ta kahe che. temAMno dadhine parikamhe paghAta A prakArane che--ekalA vihArI sAdhu dvArA Asevana je upakaDyu hoya, te levA cegya nathI, paraMtu gacchamAMthI nIkaLI gayelA dhu eka vicArI havA chatAM pazu jAgRta hoya (dUdha Adi vikRtiomAM anibaddha Deya) te evA sAdhu ghaNA divaseA pachI pannu gacchamAM pA Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATIkA sthA. 53.2 sU.15 upaghAtasvarUpanirUpaNam 79 taduktam "jaggaNa appaDivajjhaNa, jaivi cireNaM na uvahame / ". . chAyA-jAgaraNam 'apratibandho yadyapi cireNa nopahanyate / iti / tathA-vasateH pariharaNopaghAto yathA-yaH kazcit sAdhuryatra vasatyAM zeSakAlasya mAsamekaM varSAkAlasya vA cAturmAsI sthitvA punastatraiva tiSThati tataH sA vasatiH kAlAtikrAntadoSaduSTA bhavati / yaH sAdhuH yatra vasatyAM zeSakAlasya mAsa. mekaM tiSThati, varSAkAlasya vA cAturmAsI tiSThati, tato vihRtya tadviguNaM kAlamanatiyApya yadi punastatraiva vasatau samAyAti tadA sA vasatirupasthAnadoSaduSTA bhavati / taduktam--- " uuvAsA samaIyA, kAlAtIyA u sA bhave sejaa| ___sA ceva ubaDhANA, duguNa duguNaM AjjitA // 1 // " " jaggaNaappaDivajjhaNa" ityaadi| - valatikA (upAzraya)pariharaNopaghAta isa prakArase hai-jo koI sAdhu jisa vasatimeM zeSakAlake eka mAsa taka athavA varSAkAlake cAra mAsa taka Thahara kara punaH vahIM para Thahara jAtA hai, vaha vasati kAlAtikAnta doSase duSTa hotI hai, jo sAdhu jisa vasatimeM zeSa kAlake eka mahinA taka ThaharatA hai, athavA varSAkAlake cAra mAsa taka ThaharatA hai phira isake pAda vahAMse vihAra kara yadi usase dviguNita kAlako samApta nahIM karake usI vasatimeM A jAtA hai, to vaha vasati upasthAna doSase doSayukta hotI hai-kahI bhI hai-" uuvAsA samaIyA " ityaadi| AvI jAya, te te sAdhunI upAdhi Adi levA gya (kalpanIya) gaNAya che. 4yuM 5cha / "jaggaNa appaDivajhaNa" tyAha vasati (raheThANa) ne pariharaNopaghAta A prakArano che-sAdhuone zeSakALamAM eka mAsa sudhI ane comAsAmAM cAra mAsa sudhI eka ja jagyAe rahevAnuM ka9pe che je eka ja jagyAe tethI vadhAre samaya sudhI rahe te te vasati kAlAtikrAnta deSathI dUSita thAya che. je kaI sAdhu amuka vasati (sthAna) mAM roSakALamAM eka mAsa sudhI ane varSAkALamAM cAra mAsa sudhI rahIne tyAMthI vihAra kare che, paNa tenA karatAM bamaNe samaya vyatIta thaI gayA pahelAM te vasatimAM Ave, te te vasati upasthAna devathI dUSita thAya che. 4dhu 5 cha : "ThavAsA samaIyA " tyA-- Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 yAnuvaH samatItA. kAlAtItA tu sA bhavet zayyA | sA evaM upasthAnAdviguNaM dviguNam avarjayitvA ||1|| iti / tathA bhaktarupa pariharaNopatrAtaH pariSThApakaM prati bhavati / vayuktam-" vidhigaddiyaM viddibhutaM, agaM bhattapANabhottanaM / viyi vihite, etya ya cauro bhave bhaMgA // 1 // avAvayavidhigahiyaM, vihibhuttaM taM guruhaNunnAyaM / aisA nAzunAyA gahaNe dinne ya nijjuhaNaM " // 2 // chAyA -- vidhigRhItaM vidhimuktam atirekaM bhaktAnaM bhoktavyam / vidhimukte, atra ca catvAro bhaveyurbhaGgAH || 1 || cividhagRhItaM vidhibhuktaM tadgurubhiranujJAtam / zeSA nAnujJAnA gRhIne datte ca nirghRNA // 2 // iti / nirvRNA=yAgaH / gurubhirazanAdikaM pariSThAvayitumApta ziSyaM prati pari chApyAzanAdiviSayakaH pariharaNopayAto bhavatIti vodhyam / tathA-vizodhiHvizeodhanaM vizeodhiH kalpyatA, sA paJcavidhA prAptA / paJcavidhatvamAha - tadyathAumariyAdi / umAdidoSa parihAreNaiva bhaktAnAM vishodhiryodhyeti|| sU. 15 / - 6 sthAnA me bhaktakA parikaraNopacAta isa prakAra se haiM yaha bhaktakA pariharaNopAna parAka (parita karanevAle) prati hotA hai kahA bhI hai vihiyaM vihitaM "ityaadi| nirguNA kA artha tyAga karanA hai, gurujanoM dvArA azanAdikakI paripanA karane ke liye AjJApita hue ziSya ke pariSThApanA karane yogya anAdi sambandhI parighAta hotA hai, aisA jAnanA cAhiye / yatAkA nAma vijavi hai, yaha kalpatarUpa vizoSa pAMca dhana (tAra) ke pati yA amarano che--mAta (4) pineyukre "" tyahi paNa eNe pAtra karavI. gurujanA dvArA azanAhikanI padmiSThApanA * ga za sAce ma che evA zipane paripanA karavA cempa bhAdi gaMjI pani bageche, ma sabha J pAna vacce va kahe che. te kalpanA rUpa vizeSi pAMca prakAmanI 1 - '' sAdu pAMca vizedhi bIM haNa karavI. ThUma khAta Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA05 u02 sU016 ghogheraprApti - prAptikAraNanirUpaNam 81 upaghAtatya jIvA adhArmikatvena bodheramAptisthAneSu pravarttante, vizuddhito jIvAstu dhArmikatvena vodheH prAptisthAneSu pravartante ityupadarzayitumAhamUlam - paMcahi ThANehiM jIvA dullabhabohiyattAe kammaM pagareti, taM jahA--arahaMtANaM avannaM vayamANe 1, arahaMtapanna tassa dhammassa avannaM vayamANe 2, AyariyauvajjhAyANaM avannaM vayamANe 3 cAuvannasta saMghasta avannaM vayamANe 4, vivakatava baMbhacarANaM devAgaM avannaM vayamANe 5 / paMcahi ThANehiM jIvA sulabhabohiyattAe kammaM pagareMti, taM jahA - arahaMtANaM vanaM vayamANe jAva vitrakka tatra baMbhacerANaM devANaM vannaM vayamANe // sU0 16 // chAyA -- paJcabhiH sthAnaiH jIMvA durlabhabodhikatayA karma prakurvanti, tadyathAarhatAm avarNa vadanaMM 1, atmajJaptasya dharmasya aparNe badana 2, AcAryopAdhyAyAnAm avarNa vadan 3, cAturvarNasya saMghasya avarNe vadan 4, vipakvatapatrahmacaryANAM devAnAm aparNe vadan 5 / paJcabhiH sthAnaiH jIvAH sulabhavodhikatayA karma kurvanti, tadyathA - arhatAM varNa vadan yAvat vidyAtapobrahmacaryANAM devAnAM varNaM vadan // 0 16 // prakAra kI hotI hai, jaise- udgama vizodhi Adi udgamAdi doSoM ke pari hAra se hI bhaktoMkI vizodhi hotI hai, aisA jAnanA cAhiye || sU0 15 // sUtrArtha - upaghAta vRttivAle jo jIva hote haiM, ve adhArmika hone se bodhike aprApti sthAnoM meM pravRtti karate haiM aura jo vizuddha vRttivAle jIva hote haiM, ve dhArmika honese ghodhike prApti sthAnoM meM pravRtti karate haiM so isI DhASAnA parihArathI AhArAdimAM vizeAdhi ( vizuddhi ) jaLavAya che, ema samajavuM! s. 15 // E sUtrA-upaghAta vRttivALA jIvA adhArmika hovAne kAraNe kheAdhinA aprApti sthAnAmAM pravRttizIla rahe che, ane je vizuddha vRttivALA hAya che te dhArmika hAvAthI edhinA prApti sthAnAmAM pravRttivALA hoya che, e ja vAta trakAra A sUtra dvArA prakaTa kare che. sthA - 11 Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varSa sthAnAsUtre TIkA--paMcahi ThANeddi ' ityAdi -- jIvAH paNinaH paJcabhiH sthAnaH kAraNaiH durlabhavodhikatayA durlamA bodhiryasya sa durbalayoH, tasya bhAvastattA tayA duSprApyajinadharmakatvena karma= mohanIyAdi prakurvantidhananti / tAnyeva sthAna nyAha tadyathA - aI tAm atra = nindAM vadan kurvan jIvo durlabhavodhitAsampAdakaM karma karoti / arhatAmavarNavAdo yathA- " natthI arahaMtI, jANaM vA kIsa bhuMjae bhoe 2 1 pAhuDiye tu jIvai emAi jiNANa' u aNNo || 1 ||" chAyA - nAsti arhanniti, jAnAno vA kathaM bhuGkte bhogAn / mAbhRtikAM tUpajIpati, evamAdirjinAnAM tu avarNaH || 1 || iti | ayamartha:-' arhan ' iti nAsti / arhan yadi bhavet, tarhi jAnAno'pi = ghAtako aba sUtrakAra pradarzita karate haiM 'paMcAhi ThANehiM jIvA dullabhavohiyattAe' ityAdi sUtra 16 // TIkArya ina pAMca sthAnoM se jIvoM ko bodhikI jinadharma kI prApti durlabha hotI hai, ataH ve mohanIya Adi karmo kA bandha karate haiM / ve sthAna isa prakAra se haiMjo jIva arhanta prasukA avarNavAda karatA hai, use vodhikI prApti durlabha hotI hai / avarNavAdakA artha nindA karanA hai / tAtparya isa kathanakA aisA hai, ki jo prANI arhanta prabhukI nindA karatA hai, aisA vaha prANI durlabha yoSitA utpAdaka karmakA bandha karatA hai| arhanta prabhukA acarNavAda isa prakAra se hotA hai- " natthI arahaMtantI" ityAdi / isakA aisA artha hai- arhanta nAmakA koI vyakti hI nahIM yadi vaha hai to kevalajJAna se vaha samasta padArthoM ko jAnatA "qafe lofe oftar gevalguang" Scull A pAMca sthAne (kAraNeA) ne lIdhe jIvAne mATe AdhinI prApti du`bha khanI jAya che, tethI tee mAhanIya Adi krarmAMnA anya kare che, te pAMca kAraNe! nIce pramANe che--(1) je jIva arhuta prabhunA avarNavAda kare che, tene AdhinI prApti dulabha khanI jAya che. atraN vAda eTale nindA. khA kathananA bhAvAtha e che ke je jIva ahuta prabhunI nindA kare che, te jIva durvyA khe:dhitAnA utpAdaka kaneA bandha kare che. anta prabhunA avadhu vAda yA prAre thAya che -- " natthI arahaMtatti " ityAhi- 4 ahu tanuM astitva ja nathI. jo vidyamAna kevaLajJAna vaDe samasta Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA05 u02 sU016 baudheraprApti-prAptikAraNanirUpaNam 3 jJAnayuktaH sannapi sa kathaM bhogAna bhuGte ? tu-punaH sa prAbhRtikAMsamavasaraNAdirUpAm Rddhim upajIvati / yadi aIna bhavet na sa evaM kuryAt / evamAdirahatA mavarNavAdo bodhya iti / atredaM bodhyam yaducyate arhanto nAbhUvanniti, tanna, ttmnniivvcnaanaamdhaapyuplbdheH| yatte sogAn aktavanto'tasteSAmajJatvaM yat sAdhyate, tadapyakiMcitkarameva, nizcayajJAnitvena sAtakarmaNastIrthakaranAmAdi-karmaNazcA'vazyavedhatvena tadupAdAnAt / yattacyate, te prAbhRtikAmupajIvantIti tadapi na samIcinam , vItarAgatvena teSAM tadatizayavazAjjAyamAnAsu prAbhRtikAdiSu pratihuA bhI bhogoMkA bhoktA kaise ho sakatA hai ? aura kaise vaha samavasaraNAdirUpa RddhikA bhoktA ho sakatA hai ? yadi vAstava meM yaha arhan hotA to vaha aisA nahIM kara sakatAhai, ityAdi rUpase aisA kathana karanA arhanta prabhukA avarNavAda hai| yahAM aisA samajhanA cAhiye-jo loga aisA kahate haiM ki arhanta huehI nahIM hai, so unakA aisA kahanA ThIka nahIM hai kyoMki unake praNIta vacanarUpa. Agama abhI takabhI upalabdha ho rahe haiM / jo unhoMne bhogoMko bhogA hai-soisase unameM ajJatA sAdhyakI jAtI hai, vaha bhI akincitakarahI hai, kyoMki ve nizcaya jJAnI the sAtAvedanIya karma aura tIrtha kara nAma Adi karma unake dvArA avazyaveva the isaliye unheM bhoga bhI bhoganA paDe haiN| rahI samavasaraNAdi rUpa RddhikI vAta so yaha bhI unameM doSAvaha nahIM hai, kyoMki ve to vItarAgI hote haiM, ata: usameM unakA kisIbhI prakArakA pratibandha nahIM hotA hai, vaha to kevala unake atizayake vazase utpanna hotI hai, isa padArthone jANavA chatAM paNa te bhegone bhaktA kevI rIte hoI zake che, ane samavasaraNa Adi rUpa Rddhine bhaktA kevI rIte heI zake ? je kharekhara teo ahaMta heta te evuM karata ja nahIM " A prakAranA kathana dvArA ahaMta prabhune avarNavAda thAya che. ahata thayA ja nathI evI mAnyatA sAcI nathI, kAraNa ke temanA prata vacanarUpa Agame atyAre paNa mojUda che. temaNe samavasaraNa Adi rUpa trAddhi jogavI hovAthI temanAmAM ajJatA mAnya karavI, e vAta paNa mAnI zakAya tema nathI. kAraNa ke teo avazya jJAnI ja hatA. sAtavedanIya karma ane tIrthaMkara nAma Adi karma temanA dvArA avazya vedya hatA te kAraNe temane bhege paNa bhegavavA paDayA hatA. samavasaraNa Adi RddhinI je vAta karavAmAM AvI che, te te temanA atizayane prabhAve utpanna thaI hatI, teo te vItarAga hevAthI temAM temanI keI paNa prakAranI Asakti Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .sthAnAkSe vandhAbhAvAditi / iti prathamaM sthAnam 1 / tathA-arhatpajJaptasya dharmasya-zrutacAriprAtmakasya avarNa=" prAkRtabhApAnivaddhana zrutena kim ? cAritrAd dAnameva zreyaH, kiM cAritrArAdhanene " tyAdi rUpeNa nindAM vadan jIvo durlabhabodhitA sampAdaka pharma prapharotIti / tadAkSepanirAsastu evaM vodhyA, tathAhi-zrutasya prAkRtamASA nivaddhatvaM strIvAlakAdInAmapi sukhenAvabodhArtham / nirvANa pati cAritrasya sAkSAdupakAritvaM dAnasya tu paramparayA, itthaM ca dAnAt cAritramevazreya iti / iti dvitIyaM prakArakA yaha prathama sthAna hai / dUsarA sthAna aisA hai ki arhanta prajJapta zruta cAritra rUpa dharma kA avarNavAda karanA isase bhI jIva durlabha yodhitAke sampAdaka karmakA bandha karatA hai, isa prakArakA avarNavAda karanevAlA jIva aisA kahatA hai, ki zuta to prAkRta bhASAmeM nibaddha hai, usase hameM kyA lAbha hai ? cAritrakI apekSA dAna denAhI. zreyaskara hai, cArinArAdhanase kyA lAbha hotA hai, isa prakArase kevali prajJapta zruta cAritra rUpa dharmakA avarNavAda karanevAlA jIva dAna mohanIya karmakA bandha karatA hai, yaha darzanamohanIya karmayodhikI prAptiko durlabha banAtA hai, isake dvArA kRta AkSepakA nirAsa isa prakArase samajhanA cAhiye-zruta jo prAkRta bhASAmeM nibaddha hue haiM, so usakA kAraNa aisA hai, ki vestrI aura cAlakoM takako bhI acchI tarahase samajha meM AjAve isaliye prAkRta bhASAmeM nibaddha kiye gaye haiN| nirvANake prati cAritrameM sAkSAt na hatI. A rIte ahaMta prabhu thayA ja nathI e mAnyatA dharAvanAra temane 'avarNavAda kare che. bIjuM kAraNa--ahaMta prApta kRtacaritra rUpa dharmane avavAda karanAra jIva paNa durlabha bodhitAnA utpAdaka kamane bandha kare che. A prakArane avarNavAda karanAra jIva evuM kahe che ke zruta te prAkRta bhASAmAM nibaddha che. evA zratathI zuM lAbha thavAne che ? cAritra karatAM te dAna devuM ja vadhAre zreyaskara che. cAritranI ArAdhanAthI zo lAbha thavAne che? A prakAre thatacAritra rUpa dharmane avarNavAda karanAre jIva dazana mehanIya karmane badha kare che. te darzana mehanIya karma bedhinI prAptine durlabha banAvI nAkhe che. temanI A dalIlanuM nirAkaraNa A pramANe karI zakAya che. zratane prAkRta bhASAmAM nibaddha karavA pAchaLano Azaya e che ke ema karavAthI strIo ane bAlake paNa tene sArI rIte samajI zake che, 'nirvANanI Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATIkA sthA0502016 bodhera prApti - prAptikAraNa nirUpaNam Tapa sthAnam 2 / tathA-AcAryopAdhyAyAnAm avarNam = ' bAlo'yamityAdinindAM vadan jIvo durlabha vodhitAsampAdakaM karma prakaroti, atasteSAM cAlatvAdi nimittIkRtya avarNavAdo na kAryaH / na hi palitazIrSAdinA vRddho, yastu buddhayAdinA buddhaH sa eva yathArtha vRddhaH / 65 DaharA vije subuddho veyA " chAyA - daharA api zrutabuddhayapetAH" iti / iti DaharA=vAlakAH tRtIyam 3 / cAturvarNasya catvAro varNAH zramaNAH zramaNyaH zrAvakAH zrAvikAzceti bhedA yasmin sa caturvarNaH, sa eva cAturvarNastasya tathAbhUtasya saMghasya = samudAyasya avarNam = upakAritA AtI hai, dAnameM nahIM usameM to paramparArUpasehI upakAritA AtI hai, isa dAnakI apekSA cAritra meMhI pradhAnatA hai / isa prakAra se yaha dvitIya sthAna hai, tRtIya sthAna aisA hai, AcArya upAdhyAyoMkA avarNavAda karanA yaha jIva bAla hai, ityAdi rUpase nindA karanevAlA jIva durlabhodhitA sampAdaka karmakA bandha karatA hai, 'arthAt pApakA upA rjana karatA hai / isaliye unameM bAlatvAdiko nimitta banAkara unakA avarNavAda nahIM karanA cAhiye / arthAt ye AcArya yAla haiM kyA samajhate haiM ityAdi kathana na karanA | cAloMke sapheda ho jAne se hI koI vRddha nahIM mAnA jAtA hai - asalI meM vRddha to vahI hai, jo buddhi Adi guNoMse vRddha hai "DaharAvi ya je subuddhovavedyA" isa prakArakA yaha tRtIya sthAna hai, caturtha sthAna isa prakAra se hai-cAra varNarUpamuni, Arthika, zrAvaka aura zrAvikArUpa saMghakI samudAyakI - nindA karanA yaha cAturvarNa saMghakA avarNavAda hai, jaise- "yaha saMgha kaisA hai, jo prApti mATe ca ritra ja sAkSAt upakArI thai paDe che-dAnamAM sAkSAta upakAratAne sadbhAva nathI. temAM te paramparA rUpe ja upakAratA Ave che. tethI dAna karatAM cAritra ja zreyaskara che. trIju` kAraNu----mAcAya athavA upAdhyAyane paNa durlabha kheAdhinA utpAdaka kanA anya kare che. temane avavAda karavA joie nahI. vALa sapheda thai javAthI ja mANusa vRddha thatA nathI. kharI rIte te je jJAna AdimAM vRddhi pAmyA hAya che, se? vRddha che uddhuM yAgu che - " DaharA vi ya je suddhovaveyA " avaNu vAda karanAra jIva AcAryane khAla kahIne ceAthuM kAraNu--sAdhu, sAdhvI, zrAvaka ane zrAvikA rUpa caturvidha sa*dhanI nindA karavI te cAturvANu ( caturvidha ) saghanA atraNa vAI che. A sab Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAsa "kIhazo'yaM saMgho, yo'mArgamapi mArgIkaroti' ityevaM nindA badana durlabha bodhitAsampAdakaM karma prakaroti jIvaH / vastutastu cAturvarNaH saGgho jJAnAdiguNasamudAyAtmakatvAnnakadAcidapi amArga mAgI karoti, apitu sa tIrthakarAdi pravatitaM mArgatvenAzrayatIti nindakAkSepo gupaiveti caturtham 4 / tathA-vipakvatapo brahmacaryANAM-vipakvaM paripAkAvasthAmupagataM-prakRSTatAM prAptaM tapo brahmacarya bhavAntare yeSAM teSAm , yadvA-vipakyam-udayAvasthAyAmAgataM tapo brahmacarya tahetukaM devAyuSkAdi karma-yeSAM teSAM devAnAm avarNam" naM santi devAH / yadi te bhaveyustarhi te kadAcidapyupalabhyerannapi / na ca teSAM kadAcidapyupalabdhirbhavati / santu vA amArgako bhI mArga karatA hai,isa prakAra se saMghakI nindA karanevAlA vyakti durlabha bodhitAke sampAdaka karmakA bandha karatA hai, vAstavameM dekhA jAya to cAturvarNa saGgha jJAnAdi guNoMkA samudAyarUpahI hotA hai, ataH yaha kabhI bhI amArgako mArgarUpa nahIM karatA hai, kintu tArthaMkara Adi dvArA prava. tita mArgakohI vaha mArga rUpase Azrita kAttAhai, ata: isa tarahase ninda kakA AkSepa jhUThAhI hai 4 / pAMcavAM kAraNa aisA hai, jo vyakti vipakvatapo brahmacaryavAle devoMkI nindA karatA hai, vaha durlabhabodhitA sampAdaka karmakA dhandha karatA hai-bhavAntarameM jinakA tapa aura brahmacarya vipakva vizeSarUpase paripAkako prApta huA hai, sarvotkRSTa huA hai, yadvAparipakva udya avasthAmeM AyA hai, tapa evaM brahmacarya hetuka devAyuSkAdi karma jinhoM ke aise devoM kA avarNavAda karanA " arthAt devaM nahIM haiM yadi ve hote to kabhI to dikhAI dete, ataH kaise kevuM che ke je amArgane paNa mArga gaNe che." A prakAranA vacano dvArA saMghanI nindA karanAra durlabhAe pitAnA utpAdaka karmane bandha kare che kharI rIte te. caturvidha saMgha jJAnAdi guNonA samudAya rUpa ja hoya che, tethI te kadI paNa amArgane mArga rUpe mAnatA nathI. te to tIrthakara Adi dvArA pravartita mArge ja, cAlatuM hoya che. tethI tene amArga gaNave te tene avarNavAda ja karavA barAbara che. - pAMcamuM kAraNa-je mANasa vipakava tape brahmacaryavALa devenI nindA kare che, te paNa durlabha bedhitAnA utpAdaka karmane anya kare che. bhavAntaramAM jemanuM tapa ane brahmacarya vipakava thayeluM che. vizeSa rUpe paripakava thayeluM che sarvotkRSTa raheluM che athavA je tapa ane brahmacarya hetuka devAyuSThAdi kamane jemane udaya thaye che evA dene Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA05 302 016 bodhera prApti prAptikAraNa nirUpaNam 37 te, tathA'pi kAmAsaktamAnasairvirativarjitaiH, nirnimeSaizreSTAvarjitai mriyamANairiva canakAryAnupayogibhizca tai rna kiMcit prayojanam " ityevaM nindAM vadan jIvo durlabhabodhitAsampAdakaM karma karoti / devaviSayakAkSepa nirAsastvevam - vidya mAnavakA devAH, tatkRtanigrahAnugrayoH sAkSAdupalambhAt kAmAsaktistu terpA mohAtakayAt / S 1 taduktam - " ettha pasiddhI mohaNIyasAya veyaNIyakammaudayAo / kAmapattA viraI kammodayao ciya na tesiM // 1 // mAnA jAye ki deva haiM, athavA mAna bhI liyA jAve ki ve haiM - to bhI unase lAbhahI kyA hai, kyoMki rAtadina ve kAmasevana meM Asakta rahate haiM, ritikA ve pAlana nahIM karate haiM palakeM unakI jhapakanI nahIM haiM, ceSTAvarjita ve hote haiM, pravacanake kisI kAryameM ve Ate nahIM haiM, ataH mare huoM kI taraha unase kucha bhI prayojana nahIM hai " isa prakArakA ava vAda karanevAlA jIva durlabhabodhitAkA upArjana karmakA bandha karatA hai, devaviSayaka AkSepakA nirAkaraNa isa prakAra se hai, devoMkI sattA vidyamAna hai, kyoMki unake dvArA nigraha aura anugraha huA sAkSAt dekhA jAtA hai, kAmameM Asakti to unameM moha evaM sAta karmake udaya se dekhI jAtI hai, taduktam 16 ettha siddhI mohaNIya " ityAdi / devoMko cAritra mohanIya atra vAda karanAra dula bha kheAdhinA utpAdaka kramanA anya kare che. temanA avavAda karanAra A pramANe kahe che- devenuM astitva ja nathI. je dhruve! hAya te kAi vAra paNa ApaNI najara kema paDatAM nathI ? kadAca tenuM astitva mAnI levAmAM Ave, te temanA dvArA ApaNane zA lAbhanI prApti thavAnI che ? teo rAtadina kAmalegAnuM setrana karyAM kare che, viratinuM pAlana te karatAM ja nathI, temanI AMkheAnI pAMpA te animiSa hAya che ( palakArA rahita hoya che), teo ceSTAothI rar3hita hAya che, pravacananA kAi paNu kAryoMmAM tee AvatA nathI, tethI mRta AdamInI jema kAI paNu kAmanA nathI. " devaviSayaka A AkSepanuM have nirAkaraNa karavAmAM Ave che-- deveAnI sattA ( prabhAva ) vidyamAna che, kAraNa ke temanA dvArA nigraha ane anugraha thate sAkSAt jevAmAM Ave che. tee kAmabhogeAmAM je Asakti dharAve che, te te mehanIya ane sAtAvedanIya karmanA udayathI levAmAM Ave che. 4 yuche hai : " etyapasiddhi mohaNIya " tyiAhi Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAmA / aNimisa devasahAvA, niccedvA'NutarA u kayakiccA / kAlaNubhAvA titthunnapi annatya kuvvaMti // 2 // " chAyA-atraM prasiddhi mahinIya sAtavedanIya kadayAt / kAmamasaktiH, viratiH kadiyata eva na tepAm // 1 // animepA devasvabhAvAH nizvaSTA anuttarAstu kRtakRtyAH / kAlAnubhAvAt tIrthonnati mapi anyatra kurvanti // 2 // iti / iti paJcamaM sthAnam 5 / ebhiH paJcabhiH sthAnI vA durlabhavodhikA bhavantIti vodhyam / atha sulabhavodhitAmAha-'paMcahi ThANehiM ' ityAdi / paJcabhiH sthAnaH jIvAH sulabhabodhikatAsampAdakaM karma prakurvanti / kAni tAni sthAnAni ? ityAha-tadyathA-arhatAM varNam stuti vadan-kurvan jIvaH sulabhavodhikatA sampA. dakaM karma prakaroti / ahaMtAM varNavAdo yathAkarmakA udaya rahatA hai, ata: unameM virati nahIM hotI hai, deva svabhAvata: animiSa hote haiM, tathA anuttaravAsI jo deva haiM ve kRtakRtya honese nizcaSTa hote haiM / deva kAlake prabhAvase anyatra tIrtha ko unnata bhI karate haiM, isa prakArakA yaha pAMcavAM kAraNa hai, ina pUrvakti pAMca kAraNoMse jIva durlabha bodhivAle hote haiM / aba sulabha bodhivAle jIva kaise hote haiM-isa bAta ko sUtrakAra prakaTa karate haiM paMcahiM ThANehiM" ityAdi / jIva pAMca kAraNoM se sulabha yoghitAMke sampAdaka karmakA bandha karate haiM ve pAMca kAraNa isa prakArase haiMarhantoMkI stuti karanA 1 kyoMki arhantoMkI stuti karanevAlA jIva dene cAritra mehanIya karmane uThaya rahe che, tethI temanAmAM viratino abhAva rahe che. devo svAbhAvika rIte ja animiSa hoya che, tathA anuttara vimAnanivAsI je devo che, teo kRtakRtya hovAthI nigreSTa (ceSTA rahita) hoya che. deva kAlanA prabhAvathI anyatra tIrthanI unnati paNa kare che. A prakAranuM A pAMcamuM kAraNa che A pAMca kAraNethI jIva durlabha bAdhivALo bane che. have sUtrakAra e vAta prakaTa kare che ke jIva sulabha badhivALe kevI zata mana cha. "pacahi ThANehiM" tyA jIva nIcenA pAMca kAraNone lIdhe sulabha badhitInA utpAdaka karmane anya kare che--(1) a ne varNavAda karavAthI eTale ke temanI stuti Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA05 u02 su016 bodheraprApti-prAptikAraNanirUpaNam " jiyarAgadosamohA, sadhannU tidasanAhakayamahimA / accaMtasaccavayaNA, sivagaigamaNA jayati jiNA" // 1 // chAyA-jitarAgadveSamohAH, sarvajJAH tridazanAthakRtamahimAnaH / ___atyantasatyavacanAH, zivagatigamanA jayanti jinA. // 1 // iti / iti prathama sthAnam 1 / evameva arhat marUpitadharmAdi vipakvatapo brahmacaryadevAntAnAM caturNA varNa vadana jIvaH mulabhavodhikatAsampAdakaM karma prakaroti / tatra-arhatprarUpitadharmasya varNavAdo yathA__ "vatthupayAsaNamUro, aisayarayaNANa sAyaro jayai / / savvajagajIva baMdhuravaMdhU duviho vi jiNadhammo // 1 // " chAyA-vastupakAzanamUryaH, atizayaratnAna sAgaro jayati / sarva jagajjIva bandhurabandhu vividho'pi jinadharmaH // 1 // iti / . iti dvitIya sthAnam 2 / AcAryopAdhyAyavarNavAdo yathAsulabhabodhitAke sampAdaka karmakA bandha karatA hai, arhantoMkA varNavAda stutipATha isa prakArase kaho gayA hai, "jiyarAgadokhamohA" ityAdi / ____ arhanta prabhu rAgadveSako jItanevAle hote haiM, ve sarvajJa hote haiM, unakI mahilA indra karate haiM / unake vacana atyanta satya hote haiM, aura niyamataH ye usI bhavale mokSameM jAte haiM aisA yaha prathama sthAna hai, isI tarahase arhat prarUpita dharmakA jo varNavAda karate haiM, yAvat paripakvatapa aura brahmacaryavAle devoMkA jo varNavAda karate haiM, aise jIva sulabhayodhitAke sampAdaka karmakA pandha karate haiM, arhatprarUpita dharmakA varNavAda isa prakArase hai-" vatthupasAyaNa sUro " ityaadi| arhatprarUpita dharma vastuoMko prakAzita karane ke liye sUryake jaisA karavAthI jIva sulabha badhitAnA saMpAdaka karmane badha kare che ahanI stuti 71 mA pramANe 2 cha- ' jiyarAgadosamohA " dhyAha-- ahaMta prabhu rAgadveSane jItanArA hoya che, teo sarvajJa hoya che, Indro paNa temane mahimA gAya che. temanAM vacana sarvathA satya ja hoya che, teo e ja bhavamAM avazya mokSa prApta kare che." * bIjuM sthAna--ahaM ta prarUpita dharmane varNavAda karanAra jIva paNa sulabha bAdhitAnA saMpAdaka karmane bandha kare che. ahaMta prarUpita dharma varNavAda yA prabhArI thAya che. " vatthupasAyaNasUro" tyAhi-pra3pita dharma vastuone prakAzita karavAmAM sUryanA samAna che, te atizaya rUpa ratnone sthA0-12 Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 "tersi namo tersi namo, bhAveNa puNo tesiceva Namo / rahasya. je nANaM deti bhavvANaM " // 1 // khANa - tebhyo namaH, tebhyo namaH, bhAvena punastebhya eva namaH / paraniratA ye jJAnaM dadati bhavyebhyaH // 1 // iti / iti tRtIya sthAnam 3 / cAturvarNasya varNavAdI yathA"vaniyamasamaMjanaH viNayajjavasaMvimuttiguNajutto / loo, sa jayaDa saMgho cAuvvaNNo // 1 // chAyAtapo niyamasatyasaMyama vinayArjavakSAntimuktiguNayuktaH / zIlazIkanalokaH sa jayati saGghaturvarNaH // 1 // iti / iti caturtha sthAnam | devavarNavAdI yathA hai, atizaya rUpa ratnoMkA samudra hai, samasta jagajIvoMkA anokhA bandhu hai, yaha gRhastha dharma aura munidharmake bhedase do prakArakA hai, isa prakA skA vaha dvitIya sthAna hai, AcArya upAdhyAyakA varNavAda isa prakAra se hai-" temi namo tersi namo " ityAdi / una AcArya upAdhyAyoMko merA mana vacana kAparUpa bhAvase bArathAra namaskAra se jo binA kisI cAhanA ke parakA hita karanemeM lage rahate ai, aura nirmala jJAnakA dAna dete haiM, aisA yaha tRtIya sthAna hai, catupUrNa varNavAda hama prakAra se hai (( tava niyama sacca saMgama ' ityAdi / jo caturvidha saMgha tapa, niyama, sabhya, saMgama, vinaya, Arjava. kSAnti, mRga Adi guNAMka, aura jisane zIlase lokako vazameM kiyAhai, aisA yaha caturvidha zrImaMca madA jayazIla raho isa prakArakA yaha caturbha sthAna hai, I sAgara che. te samasta masAI venA anekhA bandhu che, te gRhastha dha ane anigamatA bhethI e prakArane che ** pAna-Acaya ane upAdhyAyane vaNa vAda karavAthI jIva sulabha TaoN citro bane che. temanI smRti A pramANe karI zakAya " tesi namo vi e niSkAma bhAve pacinanA kAryamAM pravRtta nirmANa jJAhatA hai, nA AyAryo bhane adhyAyona kane nagadhI nAza kara nanhakAra se " 19 sthAnAGgasUtre 7 A Cart ni cha manu bhanI pAthI mane anya ku chaeN, carvidha saMghanI A pramANe smRti nima, niyama, nRtya, bhayama, vinaya, Ava, thI mukta che, ane jeNe zIlathI leAkane vaza zrImatI bhujaya . " Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA05 u02 sU017 pratisalInA'pratisalInatAnirUpaNam 91 "dhaNNA khala te devA, visavimohAvi ita jiNasavihe / dhamma suNaMti samma, titthapabhAvaM ca kuvaMti" // 1 // chAthA-dhanyAH khalu te devAH viSayavimohA api hanta ! jinasavidhe / dharma zRNvanti samyak, tIrtha prabhAvaM ca kurvanti / / iti / iti paJcamaM sthAnam 5 / ebhiH paJcabhiH sthAna: jIvAH mulabhavodhikA bhavantIti bodhyam / sthAnasthAninorabhedopacArAt sthAnI eva sthAnatvena nirdiSTa iti / / sU0 16 // saMyatAsaMyatasaMvaddhameva 'paMca paDisaMlINa ityAcArabhya AropaNA paryantena sUtrasaptakena prAha-- __mUlam-paMca paDisalINA paNNattA, taM jahA-soiMdiyapaDisaMlINe jAva phaasiNdiypddisNlonne| paMca appaDisaMlINA, paNNatA, taM jahA-soiMdiya appaDisalINe jAva phAlidiya appaDisaMlINe / paMcavihe saMvare paNNatte, taM jahA-soiMdiyasaMvare jAva phAsiMdiyasaMvare / paMcavihe asaMvare paNNatte, taM jahA-soiMdiyaasaMvare jAva phAsidiya asaMvare // sU0 17 // devavarNavAda isa prakArase hai -" dhaNNA khalu te devA" ityAdi ve deva dhanya haiM, jo viSayoMse vimukha rahate haiM aura jinendra bhagava. ntake nikaTa zrutacAritrarUpa dharmakA pravaNa karate haiM, aura tIrthakI prabhA. vanA karate haiN| isa prakArakA yaha pAMcavAM sthAna haiM-isa prakArake ina pAMca kAraNoMse jIva sulabha bodhivAle hote haiM-yahAM sthAna aura sthAnImeM abhedake upacArase sthAnIhI sthAna rUpase nirdiSTa huA hai / sU0 16 // pAMcamuM sthAna-devena varNavAra karavAthI paNa jIva sulabha badhinI prAli 42 cha. hevAnI 4 pA pramANe 423 me, "dhaNNA khalu se devA" yA "dhanya cha / vAna hai-2mA viSayAthI sahA vibhuma 2 che ane jinendra bhagavAnanI samIpe zrutacAritra rUpa dharmanuM zravaNa kare che, ane tIrthanI prabhAvanA kare che ? A prakAranuM pAcamuM sthAna che. A prakA ranA A pUrvokta pAMca kAraNethI jIva sulabha bodhivALo thAya che. ahIM sthAna ane sthAnImAM abheda gaNane sthAnI ja sthAna rUpe nirdeza karavAmAM mAnya che. // sU. 16 // Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAgasUtra __ chAyA-paJca pratisaMlInAH prajJaptAH, tathathA-zrotrendriyapratisaMlIno yAvat sparzendriyapatisaMlInaH / paJca apratisalInAH prajJaptAH, tadyathA-zrotrendriyAprati saMlIno yAvat sparzendriyApratisaMlInAH / paJcavidhaH saMvaraH, prajJaptaH, tadyathA-zrotrendriya saMvaro yAvat sparzendriyasaMgharaH / paJcavidho'saMvaraH prajJaptaH, tadyathA-zrotrendriyA saMvaro yAvat sparzendriyAsaMvaraH ||muu0 17 // TIkA-paMca paDisaMlINA' ityAdi- pratisaMlInA: kUrmavadindriyagopanA zrotrendriyapratisaMlInAdibhedaiH paJca sNkhykaaH| apratisaMlInA api zrotrendriyApatisaMlInAdibhedaiH paJca - saMkhyakA vodhyAH / saMvarastu zrotrendriyasaMvarAdibhedaiH paJcavidhaH / asaMvaro'pi zrotrendriyA saMvarAdibhedaiH paJcavidho vodhyaH / atra zrotrendriyAdirUpeNa yaH kramo nirdiSTaH sa tattadindriyasya kSayopazamavAhulyakRto vodhyH| pratisaMlInApratisalInatvena ca dharmI puruSa uktaH / saMvarAsaMvaratvena tu dharma eveti // sU0 17 // .. aba sUtrakAra saMyatAsaMyata saMbaddha hI" paMca paDisalINA" yahAMse lekara AropaNA paryannake sAta sUtroM dvArA kathana karate haiM paMca paDisalINA paNNattA ityAdi suutr-17|| TIkArtha-kUrmakI taraha indriyoMkA gopana karanevAle zrotrendriya prati saMlInA. dike bhedase pAMca kahe gaye haiM, tathA apratisaMlIna bhI zrotrendriya apratisaMlIna Adike bhedase pAMca kahe gaye haiM saMvara bhI zrotrendriya saMvara Adike bhedase pA~ca prakArakA kahA gayA hai, tathA asaMvara bhI zrotrendriya asaMvara Adike bhedase pAMca prakArakA kahA gayA hai, yahAM jo zrotrendricAdi rUpase krama kahA gayA hai, vaha una 2 indriyoMke kSayopazamakI va sUtra2 sayatAsayata viSaya "paca paDisaMlINA" thI dhana 'AropaNA' yantana sAta sUtrAnu jayana 43 cha.. "paMca paDisalINA paNNatA" tyaahTIkAI-kAcabAnI jema IndriyanuM gopana karanArA zrotrendriya pratisaMlIna AdinA. bhedathI pAMca prakAranA kahyA che. aprati saMlInanA paNuM zrotrendriya apratisalIna Adi pAMca bheda kahyA che. saMvaranA paNa zrotrendriya saMvara Adi pAMca bheda kahyA che. asaMvara paNa zrotrendriya saMvara AdinA bhedathI pAMca prakArane kahyo che. ahIM je zrotrendriya Adi rUpe krama kahevAmAM Ave ke te krama te te indriyanA kSapazamanI bahulatAne anulakSIne kahyo che. Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATIkA sthA0 5 u02 sU018 sayamasvarUpanirUpaNam mUlam-paMcavihe saMjame paNNatte, taM jahA-sAmAiyasaMjame 1 chedovaTAvaNiyasaMjame, 2 parihAravisuddhiyasaMja me, 3 suhumasaMparAyasaMjame, 4 ahAkkhAya saMjame 5 // sU0 18 // chAyApaJcavidhaH saMyamaH prajJaptaH, tadyadhA-sAmAyikasaMyamaH 1, chedopasthApanIyasaMyamaH 2, parihAravizuddhikasaMyamaH 3 sUkSmasaMparAyasaMyamaH 4 yathAkhyAtasaMyamaH 5 / sU0 18 // TIkA--'paMcavihe ' ityAdi-- saMyamaH-saMyamanaM saMyamaH-sAvadhavyApAravinivRttiH / saca sAmAyikasaMya'mAdibhedena paJcavidhaH tatra sAmAyikasaMyamaH-samAnAMpsamyagjJAnadarzanacAritrataporUpANAM ratnAnAm aayo-laabhH| yadvA-samAni=jJAnAdIni teSu tairvA bahulatAko lekara kahA gayA hai, pratisaMlIna rUpase aura apratisaMlIna rUpase dharmI puruSa kahA gayAhai, aura saMvara rUpase dharma kahA gayAhai suu017|| ___'paMcavihe saMjame paNNatte' ityAdi sUtra 18 // saMyama pAMca prakArakA kahA gayA hai, jaise sAmAyika saMghama 1 chedo. -pasthApanIya saMghama 2 parihAravizuddhikasaMyama 3 sUkSma saMparAya saMyama 4 aura yathAkhyAtasaMyama 5 sAvadha vyApArase nivRtti honA isakA nAma saMyama hai, yaha saMyama pUrvokta rUpase sAmAyika Adike bhedase pAMca prakAra hai, jisa saMyamameM samyagdarzana,samyagjJAna aura samyak cAritra samyakUtapa rUpa rasnoMkA lAbha hotA hai, vaha athavA samarUpa jJAnAdikoMmeM athavA samarUpa jnyaanaapratisa lIna rUpe ane apratisalIne rUpe dharmI puruSa kahyo che ane saMvara rUpe ane asaMvara rUpe dharma kahyo che. je sU. 17 che "paMcavihe saMjame paNNatte" tyAla saMyamanA nIce pramANe pAMca prakAra kahyA che--(1) sAmAyika saMyama, (2) chette|5sthaaniiy sayabha, (3) parikSA2. vizuddhiH sayama, (4) sUkSma saM5rAya saMyama ane (5) yathAkhyAta saMyama. sAvadha vyApAthI nivRtta thavuM tenuM nAma saMyama che. te saMcamanA sAmAjika Adi pUkti pAMca bheda che. je saMyamamAM samyagdarzana, samyajJAna, samyakracAritra ane samyapha tapa rU5 rane lAbha thAya che, te saMyamanuM nAma Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAzAstra Ayo gamanam / api vA samorAgadvepAyaspRSTAntaHkaraNaH svavannikhilabhUtapazI vizuddha AtmA tunchitAnalpacintAmaNi kalpataru kAmadhenubhirgahanabhavagahana paribhramaNajanyavaMzanAzakarapUrjJAnadarzanAdibhiH saMtatvAt tasya Aya:=prAptiH strAtmavizuddhIkaraNamiti yAvat , samAyaH, sa eva sAmAyikam / sAvadhayogaviramaNAtmakazeSamaNi cAritraM sAmAnyataH sAmAyikameyocyate / tadeva chedAdivizeSaNairviziSTaM sat zabdArthAbhyAmanekavidhatvaM labhate / tacca tatra prathamo bhedo nirvizeSaNaM sAmAyikameva itvarakAlikayAvajjIvetibhedena dikoM dvArA jo gamana hai, vaha athavA-rAgadveSa Adise aspRSTa antaHkaraNakA jo lAbha hai, vaha samAya hai, arthAt-jo kAmadhenu, kalpavRkSa aura cintAmaNi inako bhI tuccha phIkA kara dete haiM, evaM gahanakAntArake jaise isa bhavake bhramaNase janya klezakA jo sarvathA vinAza kara dete haiM, aise apUrva jJAna darzanAdikoMse saMvRtta hone ke kAraNa vizuddha banA huA jo AtmA hai, ki jo samasta prANiyoko apane samAna dekhatA hai, vaha sama hai, isa samakA jo Aya prApti hai, vaha samAya hai, yaha samAya AtmAkI vizuddhi karane rUpa hotA hai / aisA samAyahI sAmAyika hai / yaha sAmAdhika jitanA bhI sAvadyayoga viramaNarUpa cAritra hai, sAmA nyataH tadrUpahI kahA jAtA hai, yaha sAmAyika cAritrahI chedAdika vizeSaNoMse viziSTa huA zabda aura arthakI apekSA aneka prakAratAko prApta karatA hai / inameM jo prathama bheda hai, vaha to binA kisI vizeSaNakA hai, samAya che. athavA samarUpa jJAnAdikamAM athavA samarUpa jJAnAdi dvArA je gamana che tenuM nAma "samAya che. athavA--rAgadveSa Adi vaDe apUNa aMtakaraNane je lAbha che tenuM nAma "samAya che. eTale ke je kAmadhenuM, kalpavRkSa ane citta maNine paNa phipADI de che, je gahana aTavIne samAna A saMsAranA bhramaNathI janita kalezene sarvathA vinAza karI nAkhe che, e saMsAranA samasta jIvo tarapha samabhAva rAkhanAre je AtmA che, ane je jJAna darzanAdi vaDe saMvRta hovAne sIpa vizuddha mana cha, tara 'abha' 4 . te sabhanI 2 mAya (prAti) thavI tenuM nAma "samAya che te samAya AtmAnI vizuddhi karavA rUpa heya che evA samAyane ja sAmAyika kahe che. tene sAvadya ga viramagurUpa je caritra che, te cAritrarUpa sAmAnyataH gaNavAmAM Ave che te sAmAyika rU5 cAritra ja chedAdika vizeSaNothI yukta thayelA zabda ane arthanI apekSAe aneka prakAratAne prApta kare che. temAMthI je pahele bheda che te kaI paNa Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA05 u2 sa 18 saMyamasvarUpanirUpaNam dvividham / tatra-itvarakAlikaM sAmAyika pathamAntimatIrthakRtostIrthayoranAropitavratasya bhavati / yAvajjIvaM tu madhyamatIrthakRtAM mahAvidehavartitIrthakRtAM ca tIrtheSu upasthApanAbhAvAd anAropitatratasya bhavatIti vodhyam / taduktam " sabamiNa sAmAiyaM, chedAdivisesao puNa vibhinnaM / avise siyamAdimayaM, Thiyamiha sAmannasannAe // 1 // . sAvajjajogaviraitti tattha sAmAiyaM duhA vaM c| ittaramAvakahati ya, paDhamaM paDhamaMtimajiNANaM // 2 // titthesu aNAroviyavayasta sehassa thovakAlIyaM / sesANamAvakahiyaM, titthemu videhayANaM ca // 3 // .. ' chAyA-sarvamidaM sAmAyikaM chedAdivizeSataH punarvibhinna / ___avizeSitamAdimakaM sthitamiha sAmAnyasaMjJayA // 1 // isameM kisI bhI prakArakA vizeSaNa nahIM hai, isa prakAra nirvizeSaNarUpa yaha sAmAyika itvara kAlika aura yAvajjIva isa prakArase do prakA. rakA kahA gayA hai, inameM itvarakAlika jo sAmAyika hai, vaha prathama aura antima tIrthaMkarake tIrtha ke anAropita vratavAle prANIko hotA hai, tathA yAvajjIva jo sAmAyika hai, vaha madhyake zeSa 22 tIrthaMkaroMke evaM mahA videhavI tIrthakaroMke tIrthameM upasthAnake abhAvase anAropita vratayAle prANIko hotAhai, kahA bhI hai-" savvamiNaM sAmAiyaM" ityaadi| yaha samasta sAmAyika chedAdike vizeSase bhinna 2 ho jAtA hai, "sAmAyika " aisI yaha sAmAnya saMjJA hai, sAvadha yogase virati honA isakA nAma sAmAyikahai. yaha sAmAyika itvara aura yAvatkAdhikake vizeSaNa vinAne che A prakAre vizeSaNarahita te sAmAyikanA be prakAra kahyA che--(1) ivarakAlika ane (2) yAvajIva ItvarakAlika sAmAyikane sadbhAva pahelA ane chellA tIrtha karanA tIrthana anApita vratavALA jIvomAM hoya yAvAjIva sAmAyikane sadbhAva vaccenA 22 tIrthaMkaranA ane mahAvidehavartI tItha karonA tIrthamA upasthAnanA abhAve anApita gratavALA jemAM hoya che. ghu 5 -" savvAmiNaM sAmAyaM " yAha. - A samasta sAmAyika chedAdinA vizeSathI rahita hoya che. sAmAyika ? evI A sAmAnya saMjJA che sAvadya gemAthI virati thavuM tenuM nAma sAmAyika che. tenA Ivara ane thAvaskayika nAmanA be bheda che. temAMnI ivara Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 sthAnAGgasUtre sAvadyayogaviratiriti tatra sAmAyikaM dvidhA tacca / yAvatkathikamiti ca mama mathamAntimajinayoH ||2|| tIrthayoranAropitavratasya zaikSakasya stokakAlikaM / zeSANAM yAvatkathikaM tIrtheSu videdakAnAM ca // 3 // iti / , - " sAmAyikaM ca tat saMyamazceti sAmAyikasaMyamaH = sAmAyikarUpaH saMyama ityarthaH / iti prathamaM sthAnam / tathA chedopasthAnikasaMyamaH - chedaH pUrvaparyAyasya chedanam upasthApanaM neSu' AropaNaM, caitaddvayaM yatra tacchedopasthApanaM tadeva chedopasthApanikam, yadvA-chedava upasthApana ca chedopasthApane, te vizete yatra tacchedopasthApanikam athavA chedena = pUrva paryAyasya chedanena upasthApyate = Arocyate yanmahAvratarUpaM cAritraM tacchedopasthApanoyam / idamapyanaticArasAticA bhedase do prakArakA hai, inameM itvara sAmAyika prathama aura antima tIrthakarake tIrthameM anAropita vratavAle zaikSa ziSya ke stokakAlika hotA hai / tathA jo yAvatkathita sAmAyika haiM, vaha bAkIke 22 tIrthaMkaroMke aura videSakSetra sambandhI tIrthaMkaroM ke tIrtha meM upasthAnake abhAva se anAropita vratavAle jIva ke ziSya ko hotA hai | mAmAyikarUpa jo saMyama hai vaha sAmAyika saMyama hai / pUrvaparyAya ke chedanakA nAma cheda hai, aura vratoMmeM AropaNa karanekA nAma upasthApana hai / yaha donoM jisa samaya meM hote haiM, vaha chedopasthAna hai, yaha chedopasthAnahI che: dopasthAnika hai, athavA - jo mahAvratarUpa cAritra pUrvaparyA chedana se Aropita kiyA jAtA hai, vaha chedopasthApanIya hai, yaha bhI anaticAra kArlika sAmAyikanA sadbhAva prathama ane antima tIrthaMkarAnA tImAM anArAMti vratavALA zomAM ziSyemAM hAya che. te stAkakAlika hAya che. cAvatkathika sAmAyikanA sadUbhAva bAkInA khAvIza tIkarAnA ane videha kSetranA tI karAnA tI'mAM upasthAnane abhAve anAre pita vratavALA jIveAnA ziSyAmAM hoya che. sAmAyika rUpa je sayama che tenuM nAma sAmAyika sa`cama che. A prakAranu` sayamanA prathama bhedanu' svarUpa che. / 1 / pUrvAparyAyanA iMdananu nAma cheda che, ane teAmAM AropaNa karavAnuM nAma upasthApana che. A bannene je samayamAM sadbhAva hAya che, te samayanu' nAma cheDhApasthApana che. chedepasthApata ja depasthApanika che. athavA je mahAvrata rUpa cAritra pUrvaparyAyanA chedana vaDe AreApita karAya che, tenuM nAma chepa Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA rIkA sthA0 5 702 sU018 saMyamasvarUpanirUpaNam rAbhyAM dvividham / tatra prathamam - isvarasAmAyikasya zaikSakasya paJcayAmapratipattuH pArzvanAthasAdhoH kezizramaNAdevA / dvitIyaM tu mUlaprAyazcittapratipannasya sAdhorAropyate / taduktam... " pariyAyassa u cheo, jatthovachAvaNaM vaevaM ca / ... chebhovaTThAvaNamiha, taMmaNaiyAretaraM duvihaM // 1 // .... sehassa niraiyAraM, titthaMtarasaMkameva taM hojjaa| .... mUlaguNaghAiNo sAiyAramubhayaM ca Thiyakappe " // 2 // 'chAyA-paryAyasya tu chedo, yatropasthApanaM vrateSu ca / / / chedopasthApanamiha, tadanaMticAramitarada dvividham // 1 // ' . ' zaikSasya niraticAraM, tIrthAntarasaMkramevA tad bhavet / mUlaguNaghAtinaH sAticAram ubhayaM sthitakalpe // 2 // : sthitakalpe-pathamAntimatIrthakarayoravasthitasamAcAre ityarthaH / chedopaaura sAticArake bhedase do prakArakA hotA hai, inameM prathama bheda itvara sAmAyikavole ziSyako hotA hai, athavA-tIrthAntarake saMkramameM hotA hai, jaisA ki pArzvanAthake sAdhu kezizramaNa Adi ko huA hai aura dvitIya bheda mUla prAyazcitta kA svIkAra karanevAle sAdhuko hotA hai, kahA bhI hai-"pariyAyassa u chedo" ityaadi| pUrvaparyAyakA cheda aura vratoMmeM upasthAna jahAM hotAhai, vaha chedopasthApanIyahai, yaha aticAra aura sAticArake sese do prakArakA kahA gayA hai, zakSako (navIna)ziSyako niraticAra hotAhai, athavA-tIrthAntarake saMkramameM vaha hotA hai, aura mUla guNaghAtI sAdhuko vaha sAticAra hotAhai, evaM prathama tathA antima tIrthaMkarake avasthiti samAcArarUpa sthitakalpameM donoM prkaasthApanI che te paNa anaticAra ane sAticAranA bhedathI be prakAranuM kahyuM che temAMnA prathama bhedane sadbhAva Isvara sAmAyikavALA ziSyamAM hoya che, athavA tIrthAntanA saMkramamAM tene sadbhAva hoya che. jemake pArzvanAthanA sAdhuo kezimuni Adi anaticAra chedo pasthApanIya hatA. bIjA leto sadUbhAva mULa prAyazcittane svIkAra karanAra sAdhumAM hoya che.. ghu 55 cha hai "pariyAyassa u chedo" tya: pUrva paryAyanuM chedana ane vratomAM upasthAna jyAM thAya che, tenuM nAma chede pasthApanIya che te anaticAra sAticAranA bhedathI be prakAranuM kahyuM che. zaikSamAM niraticArane sadbhAva hoya che, athavA tIrthAntaranA saMkramamAM te hoya che mUlaguNaghAtI sAdhumAM sAticArane sadbhAva hoya che. prathama tathA aMtima tIrthakaranA avasthita samAcAra rUpa sthitakalpamAM banne prakAranA chedo pasthApanIya sthA0-13 Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAle gAni ra nana maMgamati chedopAdhApanikasaMyamaH, ayamapi prathamAntimatIrthanItIni yodhyami'na / iti dvitIyam / tathA-parihAravizuddhikasaMyama:pani parihA:-napovigepaH, tena vizuddhaM-paridAravizuddham , athavA-pariragevigena ho yasminan parihAravizuddham , tadasti yasmistat parihArakiyA / yadrArarihAre ga-tapovizeSaNa karma nirjarArUpA vizuddhi yasmistat pAvidhikam / etacca nirvizamAnakanirviSTakAyikabhedena dvividham / tatra daM cAtrinayamAnAH mAdho nirvizamAnakA ucyante, taiH sevyamAnatvAdidaM nAmipi nirvizamAnakamunyane / ye tu idaM cAritraM nirviSTavantaH AsevitavantaH, ke niSkiApikA unyante / terAse vinattAdidaM cAritraM nirvissttkaayikmityucyte| rApasthApanIya honA hai, chedopasthApanIya rUpa jo saMyama hai, yaha bhI prathama nordha kara aura antima tIrtha karake tIrtha meM hotA hai / isa prakA se yA dvitIya saMyama hai| parihAra vizuddhika saMyama-pariharaNakA nAma parivAra hai, yaha parihAra tapo vizeSarUpa hotA hai, isa parihArase jo vita hotA hai, vaha apavA parihAravizeSarUpase zuddha jisameM hotA va parihAra vizuddha hai, yaha parihAra vizuddha jisameM hai, vaha parihAra nitika athavA-parihArarUpa tapa vizeSa karmakI nirjarAlpavizuddhi nitI , yaha parihAravizuddhika hai, yaha nirvizamAnaka aura nidhi zAyi bhedase do prakArakA hai, isa cAgniko pAlana karate mAM nirdizamAnaka kahalAte haiM, parantu unake dvArA sevyamAna honese ' che , paraMpanika rUpa je saMyama che tene chede pathAnika saMyama kahe che ke, bhAva pa pahelA tIrthaMkara ane chellA tIrthakaranA tIrthamAM heya che A prakAranuM yA bIjA vedanuM kavarUpa che. 5260 1 55-52925nu nAma pa2i012 se. te 522 che . be che. A parivAranI apekae je vizuddha hoya che tene 11 nAM A parivAra vizeSa rUpe vizuddha deya che tene parivAra viruddha kaMDa che ke kari.2 vidra jene ya che tene pa&iAra vicaddhika kahe che. - 1. 2, 2 3 vi Tamane nirjarA rUpa vikRddhi jemAM thAya che . .28 di . nanA ye mAse. ..., thi _.. . nA pAtrAne nivimAna upAya, .... .... pAna trine 5 vshmaan| Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhArIkA sthA05 702 sU018 saMyamasvarUpanirUpaNam taduktam-" parihAreNa visuddhaM, suddhoya tavo jahi viseseNaM / . .. .. taM parihAraviruddhaM, parihAravisuddhiyaM nAma // 1 // , . taM duvikappaM nivismaannnicitttthkaaiyvsennN.| . parihAriyANuparihAriyANakappaTTiyassAvi" // 2 // .. chAyA-parihAreNa vizuddhaM, zuddhaM ca tapo yatra vizeSeNa / ., . ... tata parihAravizuddhaM parihAravizuddhikaM nAma // 1 // . . . tada dviviphalpaM nirvizamAnanirviSTakAyikavazena / .. pArihArikAnupArihArikANAM kalpasthitasyApi // 2 // iti / atredaM bodhyam-iha hi navasaMkhyakaH sAdhUnAM gaNo bhavati / tatra catvAraH parihAratapovizeSaM kurvanti, te pArihArikA ucyante, catvArastutadvaiyAvatyakArakAH anupArihArikA bhavanti, ekastu kalpasthito vAcanAcAryA gurukalpo bhavati / eteSu nirvizamAnakAnAmayaM parihAro bhavati / tathAhi-grISme jaghanyAdIni catuthapaSThApTamAni, zizire tu paSThASTamadazamAni, varSAsvaSTamadazasadvAdazAni pAraNa ke yaha cAritra bhI nirvizamAnaka kahA gayA hai / jinhoMne isa cAritra ko sevana kara liyA hai, ve niviSTakAyika kahe jAte haiM kahA bhI hai | " parihAreNa visuddhaM " ityaadi| ___ yahAM isa prakAra samajhanA cAhiye-yahAM nau sAdhuoMkA gaNa hotA hai, inameM cAra parihora tapovizeSa karate haiM-inheM pArihArika kahA jAtA hai, aura cAra inakA vaiyAvRttya karanevoleM hote haiM, inheM anupAri hArika kahA jAtA hai, eka kalpasthita vAcanAcArya hotA hai, jo gurUke jaisA hotAhai, inameM nirvizamAnakoMkA yaha parihAra hotAhai, jaise-grISmameM jaghanyAdi rUpase caturtha, SaSTha, aSTama, zizirameM (ziyAmeM) SaSTha, aSTama, kahevAmAM AvyuM che. jemaNe A cAritranuM sevana karI lIdhuM che temane niviSTa ayi vAma mA cha.4 5 cha , " parihAreNa visuddhaM tyA parihAra vizuddhika rUpa saMyamanuM A prakAranuM svarUpa samajevuMnava sAdhuonuM eka gaNu hoya che. temAMthI cAra sAdhuo carihAra vizepanI ArAdhanA kare che. te cAra sAdhune parihArika kahevAmAM Ave che. bIjA cAra sAdhuo temanuM vaiyAvRtya kare che. viyAvRtya karanArA te sAdhuone anu pArihArika kahevAya che. bAkIne eka sAdhu kapasthita vAcanAcArya hoya che. je gurunA je heya che. temAMnA je nirvizamAnake che (parihArike che). temane A prakArano parihAra hoya che-zrImamAM teo eka, be ane traNa , Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 sthAnAstra cAcAmAmlam / itareSAM tu sarveSAmAcAmAmlameva / evaM catvAro nirvizamAnakAH paNmAsAn yAvat parihAraM kurvanti / tata ete nirvizamAnakAH santastalaiyAtatyakArakA bhavanti, ye pUrva vaiyArayakarAste pArihArikA bhavanti / te pArihArikAH par3a mAsAn yAvat parihAraM kurvanti / tataste'pi nirviSTakAyikA bhavanti / tato vAcanAcAryaH par3a mAsAn yAvat parihAraM karoti / nirviSTakAyikeSvaSTasu eko vAcanAcAryo bhavati, anye tu vaiyArattyakArakA bhavanti / ittham ayaM parihAravizuddhikaH kalpaH aSTAdazamAsiko bhavati / parihAravizuddhikaM ca tat saMyamazceti parihAravizuddhikasaMyama:-parihAratapaHsAdhyavizuddhiyuktaH saMyama ityarthaH / iti tRtIya sthAnam / dazama aura varSA meM aSTama dazama aura dvAdaza ina parihAroMko karate haiM, evaM pAraNAke dina AcAmAmla (AMbila) karate haiM cAkI aura sava. muni jana (AMpila) AcAmAmlahI karate haiN| isa taraha se cAra nirvizamAnaka chaha mahIne taka parihAra tapa karate haiM, isake pAdase cAra niviSTakAyika dhana jAte haiM, aura unakI vaiyAvRtti karanevAle hote haiM, aura jo pahile vaiyAvRttyakAraka the ve pArihArika tapa hote haiM / ve pArihArika chaha mahIne taka parihAra tapa karate haiM, taba ve bhI niviSTakAyika ho jAte haiM, isake bAda jo vAcanAcArya hai, vaha chaha mahIne taka parihAra karatI hai, ATha niviSTakAyikoMmeM eka vAcanAcArya ho jAtA hai, aura dUsare vaiyAvRttyakAraka hote haiM / isa prakArakA yaha parihAravizuddhika kalpa 18 mAsakA hotA hai, parihAra vizuddhika rUpa jo saMyama hai, vaha parihAra upavAsa, ziziramAM betraNa ane cAra upavAsa ane varSamAM traNa cAra ane pAMca upavAsa kare che. pAraNAne divase teo AyaMbIla kare che. bAkInA pAMce sAdhue AyaMbIla ja kare che. A rIte cha mAsa sudhI cAra nirvizamAnaka parihAra karyA kare che, tyArabAda teo-nirviSTakAyika banI jAya che ane cha mAsa sudhI temanuM vaiyAvRtya karana rA cAra sAdhuo parihAraka thAya che. tyAra bAda teo paNa nirvikAyika thaI jAya che. tyArabAda temanA vAcanAcArya cha mAsa sudhI parihAra kare che. te samaya daramiyAna ATha nirvikAyikomAMthI eka vAcanAcArya bane che ane bAkInA sAdhuo vAvRtya kare che. A rIte A parihAra vizuddhika kapa 18 mAsa sudhI cAle che. A prakArane parihAra vizuddhika rUpa je saMyama che tene parihAra vizuddhika Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA05 702 sU018 saMyamasvarUpanirUpaNam 101 tathA-sUkSma saMparAyasaMyamaH-saMparaiti-paryaTati saMsAramebhiriti saMparAyAH= kaSAyAH, sUkSmA lobhAMzAvizeSAH samparAyA yatra sa mukSmasamparAyaH-lobhakiTTikArUpakaSAyayukta ityarthaH / sa ca vizudhyamAnakasaMklizyamAnakabhedena dvividhaH / tatra vizudhyamAnakakSapakazreNimupazamazreNicArohato bhavati, saklizyamAnAstu upazamazreNitaH pracyamAnasya bhavati / taduktam " kohAi saMparAo, teNajao saMparIi saMsAraM / taM sahumasaMparAya, muhumo jatthAvaseso u // 1 // / seTiM vilamgao taM, trisujjhamANaM taocayaM tassa / ___ taha saMkilissamANa pariNAmavaseNa vinneyaM // 2 // " vizuddhika saMyama hai, arthAt parihAra tapase sAdhya jo vizuddhi usa vizuddhise yukta jo saMyama hai, vaha parihAra vizuddhika saMyama hai / mUkSma saMparAya saMyama-jinake kAraNa jIva saMsAra meM bhaTakatA hai, ve saMparAya kaSAya haiM / jila saMparAyoMmeM sUkSma lobhake aMzahI avizeSa rahate haiMarthAt kevala sUkSma lobha kaSAyakA jo sadbhAva hai, vaha sUkSma saMparAya hai, isa taraha jo saMyama lobha rUpa, kaSAyase yukta honA hai, vaha sUkSma saMparAya saMyamahai, yaha 10 veM guNasthAnavI jIvako hotA hai, yaha saMyama vizudhyamAnaka evaM saMklizyamAnakake bhedase do prakArakA hotA hai, inameM vizudhyamAnaka kSapakaNi evaM upazamaNi para ArohaNa caDhate huve karate hue jIyako hotAhai, aura saMklizyamAnaka upazamazreNise girate hue jIvako hotA hai, taduktam-" kohAi saMparAo" ityAdi / saMyama kahe che eTale ke parivAra tapa vaDe sAtha je vizuddhi che te vizu. ddhithI yukta je saMyama che. tenuM nAma parihAra vizuddhika saMyama che ke 3 - sUmasaM5rAya saMyama-jemane kAraNe jIva saMsAramAM bhaTake che, te kaSAene saparAya kahe che. je saMparAmAM sUkamalebhane aMza ja bAkI rahI jAya che eTale ke sUmalabha kaSAyane ja jemAM sadurbhAva hoya che, te saMpa rAyane sUmasaM5rAya kahe che A rIte je saMyama lebhakiTTikA (sUmalobha) rUpa kaSAyathI yukta hoya che, tene sUmasaM5rAya saMyama kahe che. 10 mAM guNasthAnavartI jIvamAM tene sadUbhAva hoya che. tenA vizudhdhamAnaka ane saMkilazyamAnaka nAmanA be bheda paDe che. kSepaka zreNi ane upazama zreNi para ArahaNa karatA jIvamAM vizudhdhamAnaka sUmasaMpAyane saddabhAva hoya che, paranta upazama zreNithI nIce utaratA jIvamAM saMkilazyamAnakane sadUbhAva hoya che, 44 pa hai " kohAi saMparAo" tyAla Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . . sthAnAkSe chAyA-krodhAdiH saMparAyaH, tena yataH saMparaiti saMsAram / sa mukSmasamparAyA, sUkSmo yatrAvazepastu // 1 // zreNi vilagataH sa vizudhyamAnaH, tatazcavamAnasya / tathA saMklizyamAnaH pariNAmavazena vijJeyaH // 2 / ) iti / atredaM bodhyam-saMkhyeyAnAM lobhakhaMDAnAm upazamanaM bAdarasaMparAya ucyate caramasya tu saMkhyeyakhaNDasya asaMkhyeyAni khaMDAni kriyante, teSu pratisamayamekai kasya khaMDasya upazamanaM sUkSmasaMparAya ucyate / tathA-bAdarasamparAyopazamayukto vAdarasamparAyaH, sUkSmasamparAyopazamayuktastu sUkSmasamparAya ucyate / iti / sUkSmasamparAyazca sa saMyamazceti sUkSmasaMparAyasaMyamaH-lobhAMzarUpakapAya. yuktaH saMyama ityarthaH / iti caturtha sthAnam / tathA-yathAkhyAtacAritrasaMyamaH yahAM aimA samajhanA cAhiye-saMkhyAtalobha khaNDoMkA upazama yAdara saMparAya kahalAtA hai, inameM se antima saMkhyAtave khaNDake asaMkhyAta TukaDe apanI dhuddhise aura karoinamese prati samayameM eka 2 khaNDakA jo upazamanahai, vaha sUkSma saMparAyahai, tathA cAdara saMparAyake upazamase yukta jo pAdara saMparAyahai, vA ghAdara saMparAya hai / upazama rUpa jo saMyaNahai vaha sUkSma saMparAya saMyamahai, tAtparya isakA yahIhai, ki lobha kaSAyavAlAjo saMyamahai vaha mUkSmasaMparAya saMyama hai, aisA yaha cauthA saMyama hai 4, yathAkhyAta saMghama-bhagavAnne jo saMyama yathArtha rUpase aura vidhike anusAra kahA hai, vaha yathAkhyAtasaMyama hai,. athavA sarva jIva lokameM jo prasiddha ho ahIM evuM samajavuM joIe ke saMkhyAta le aMDenuM upazamana bAdara saMparA kahevAya che temAMthI antima saMkhyAmAM khaMDanA bIjA asaMkhyAta TukaDA pitAnI kalpanAthI karavAmAM Ave. temAMthI pratyeka samaye eka eka khaMDanuM je upazamana che, te sUphamasaMparAya che, tathA bAdaMraparAyanA upazamathI yukta je bAdara saMparAya che, te bAdare saMparAya che. sUmasaM5rAya upazama rUpa je saMyama che tenuM nAma sUmasaM5rAya saMyama che. A kathanane bhAvArtha e che ke lekiTTakA (sUkamalebha) rUpa kaSAyavALe je saMyama che tenuM nAma sUma sapa2rAya sayama che. mA sayabhanA yAyA 435 cha / 4 / / yathAkhyAta saMyama-bhagavAne je saMyama yathArtha rUpe ane vidhi anusAra kare che, tene cayAkhyAta saMyama kahe che. athavA samasta jIvalekamAM je prasiddha che tenuM nAma yathAkhyAta che. yathAkhyAta akaSAya rUpa hoya che. yathAkhyAta cAritrarUpa je saMyama che, te yathAkhyAta cAritra saMyama che. A Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 5702 sU019 saMyamAsaMyamanirUpaNam 103 yathA-yAthAtathyena AGa=abhividhinA ca yad bhagavatA khyAta kathitam-yathAkhyAtam , yadvA-sarvasmin jIvaloke khyAtaM-prasiddhaM yathAkhyAtam akaSAyamiti / yathAkhyAtaM ca tat cAritraM ceti yathAkhyAtacAritram , - tadrUpaH sayamaH yathAkhyAtacAritrasaMyamaH / ayaM ca chadmasthasya upazAntamohasya kSINamohasya ca bhavati, tathAsayogasyAyogasya ca kevalino bhavati / iti paJcamaM sthAnam // suu0.18|| . ___saMyamaprastAvAtsayama, tatmatipakSabhUtamasaMyamaM ca mAha- " mUlam --egidiyA NaM jIvA asamArabhamANassa paMcavihe saMjame kajai, taM jahA-puDhavikAiyasaMjame jAka vaNassaikAiyasaMjame / egidiyA NaM jIvA samArabhamANasa paMcavihe asaMjame kajai, taM jahA-puDhavikAiyaasaMjame jAva vaNaslaikAiya asaMjame // sU0 19 // . . . , chAyA-ekendriyAn khalu jIvAn asamArabhamANasya paJcavidhaH saMyamaH kriyate, tadyathA-pRthivIkAyikasayamo yAvad vanaspatikAyikasaMyamaH ekendriyAn khalu jIvAn samArabhamANasya paJcavidhaH asaMyamaH kriyate, tadyathA-pRthivIkAyikAsaMyamo yAvad vanaspatikAyikAsaMyamaH // 19 // vaha yathAkhyAta akaSAyarUpa hotA hai, yathAkhyAta cAritrarUpa jo sayama hai, vaha yathAkhyAtacAritrasaMyama hai, tAtparya isako yaha hai, ki yathAkhyAta cAritra saMyama akaSAyavAle upazAntamoha aura kSINamohako hotA hai, ye donoM chadmastha vItarAga kahe gaye haiM aura sayoga kevalI 13 veM guNasthAnavAleko evaM ayogakevalI caudahaveM guNasthAnavAleko hotA hai, aisA yaha yathAkhyAta cAritrakA kathana hai / sU0 18 // * , apa sUtrakAra isI saMyamake prastAyako lekara saMyama aura saMyamake kathanane bhAvArtha e che ke yathAgyAta cAritrasaMyamane sadUbhAva akaSAyavALA upazAntamoha kSINamehavALA jIvomAM hoya che. te bannene chAstha vitarAga kahe che. sagI kevalI-13 mAM guNasthAnavALA ane agI kevaLI 14 caudamAM guNasthAnavALAmAM te saMyamane sadbhAva hoya che. A prakAranuM saMyamanA pAMcamAM bheda rUpa yathAkhyAtacAritranuM kathana samajavuM. sU. 18 | Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 sthAnAso TIkA.-' egidiyANaM ' ityAdi ekendriyAn jIvAn asamAraMbhamANasya-saMghaTTAdinA anupamardayamAnasya sAdhoH saptadazaprakAreSu saMyameSu madhye paJcavidhaH paJcaprakArakaH saMyamaH kriyate bhavati / karmaNaH saMyamasya kartRtvena vivakSitatvAt 'kR' dhAtubhavatyoM bhavatIti bodhyam / saMyamasya paJcavidhatvamevAha-tadyathA-pRthivIkAyika saMyamA saMghaTTAdhuparamaH 1 / evam-akAyikasaMyamaH -2, tejaskAyikasaMyamaH 3, vAyukAyikasaMyamo 4 vanaspatikAyikasaMyamazca 5 vodhyH| etadvaiparItyena paJcavidho'saMyamo yodhya iti / / sU0 19 / / / / pratipakSa asaMyamakA kathana karate haiM--- .. .. . : 'egidiyANaM jIvA asamArabhamANassa' ityAdi sUtra 19 // saMghaTTa Adi dvArA ekendriya jIvakA upamardana nahIM karate hue sAdhuko 17 prakAra ke saMyamameM se pAMca prakArakA saMyama hotA hai| yahAM "kR" dhAtu " bhavati" arthameM liyA gayA hai / vaha pAMca prakArakA saMyama aisA hai, pRthivIkAyika saMyama yAvat vanaspatikAyika saMyama yahAM yAvatpadase "apakAdhika saMyama, tejaskAyika saMyama vAyukAyika saMyama " ina tIna saMyamoMkA grahaNa huA hai / ina pAMca saMyamoMse viruddha pAMca prakArakA asaMyama hotA hai / pRthivIkAyika jIvoMkA saMghaTTa Adi karanekA tyAga karanA yaha pRthivIkAyika saMyama hai, isI tarahase yAvat vanaspatikAyika saMyama taka kathana jAnanA caahiye| sU0 19 // have sUtrakAra saMyama ane saMyamanA pratipakSa rUpa asa yamanuM kathana kare che. " egidiyArNa jIvA asaMmArabhamANassa" tyAha saMghaTTana Adi dvArA ekendriya nuM upamardana (hatyA) nahIM karanArA sAdhu vaDe 17 prakAranA saMyamamAMthI pAMca prakAranA sa yamanuM pAlana thAya cha. mahA 'kRJ' dhAtu 'bhavati' nA a bhA 15saya che. saMyamana ta pAya prakAra nIce pramANe samajavA-(1) pRthvIkAyika saMyama, (2) apUkAyika saMyama (3) te424yi: sayama, (4) pAyi4 sayama ane. () banaspativi saMyama, A pAMca saMyamathI virUddha pAMca prakAranA asaMyama hoya che. pRthvIkAyika jInA saMghadRna Adine tyAga kare tenuM nAma pRthvIkAyika saMyama che e ja pramANe apUkAyathI laIne vanaspatikAyika paryAnA saMyama viSe 5Y samA. // sU. 18 / Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ supArTIkA sthA05 u02 sU020 saMyamAsaMyamanirUpaNam - mUlam -paMciMdiyA NaM jIvA asamArabhamANassa paMcavihe saMjame kannai, taM jahA-soiMdiyasaMjame jAva phAsidiyasaMjame / paMcaviyA NaM jIvA samArabhamANasta paMcavihe asaMjame kajjai, taM jahA-loiMdiya asaMjame jAva phAsidiya asNjme| savvapANabhUyajIvasattANaM asamArabhamANasta paMcavihe saMjame kajai, taM jahA--egidiya saMjame jAva paMciMdiyasaMjame / savapANabhUyajIvasattA NaM samArabhamANasla paMcavihe asaMjo kajai, taM jahA-- egidiyaasaMjame jAva paMciMdiya asaMjame // sU0 20 // __chAyA-paJcandriyAn khalu jIvAn asamArabhamANasya paJcavidhaH saMyamaH kriyate, tadyathA-zrotrendriyasaMyamo yAvat sparzendriyasaMyamaH / paJcendriyAna khalu jIvAn samArabhamANasya paJcavidho'saMyamaH kriyate, tadyathA-zrotrendriyAsaMyamo yAvat sparzandriyAsaMyamaH / sarvapANabhUtajIvasattvAt khalu asamArabhamANasya paJcavidhaH saMyamaH 'paMciMdiyANaM jIvA asamArabhamANassa' ityAdi sUtra 20 // sUtrArtha-paJcendriya jIvoMkA saMghaTana Adi dvArA upamardana karanekA tyAga karanerUpa jo saMyama hai, vaha pAMca prakArakA hai jaise-onendriya saMyama yAvat sparzendriya saMyama isI tarahase saMghaTTa Adi dvArA paJcendriya jIvoMkA upamardana karane rUpa jo asaMyama hai, vaha bhI pAMca prakArakA hai, jaise-zrotrendriya asaMyama yAvat sparzendriya asaMyama samasta prANa, bhUta jIva evaM satvoMke saMghaTana Adi dvArA mardana karane kA tyAga karanevAle " pa'ciMdiyANa jIvA asamArabhamANasa" tyaahsUtrArtha-paMcendriya jIvonuM saMghaTTana Adi dvArA upamardana nahIM karavA rUpa je saMyama che, tene pAMca prakAra nIce pramANe che-zrotrendriya saMyamathI laIne sparzendriya saMyama paryantanA pAMce IndriyonA saMyama ahIM grahaNa karavA joIe. e ja pramANe saMghadRna Adi vaDe paMcendriya jIvonuM upamadana karavA rUpa asaMyamanA paNa nIce pramANe pAMca prakAra paDe che-zrotrendriya asaMyamathI laIne sparzenidraya asaMyama paryantanA pAMca prakAre ahIM grahaNa karavA joIe. samasta prANa, bhUta, jIvo ane sarvenuM saMghaTTana Adi dvArA madana karavAne tyAga karanAra jIva dvArA pAMca prakAranA saMyamanuM pAlana thAya Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 sthAnA kriyate, tadyathA-ekendriyasaMghamo yAvat paJcendriyasaMyamaH / sarvaprANabhUtajIva sattvAn khaLu samArabhamANasya paJcavidhaH asaMyamaH kriyate, tadyathA-ekendriyAsaMyamo yAvat pazcandriyAsaMyamaH // sa0 20 // TIkA-paMcidiyA ' ityAdi " puDhavidagaagaNimAruya vaNassai vivicaupaNidiyAjIrA / pehuppehapamaujaNaparivagamaNovaIkAe // 1 // chAyA-pRthivyudakAgnimArutAH vanaspatiDhitricatuHpaJcandriyA ajIvAH prekSotprekSA pramArjanaM paripThApanaM manovAka kAyA // 1 // ityatra saptadaza vidhaH sayamaH moktaH tatra tasya saMyamasya navamo bhedaH paJcandriyamaMyamaH proktH| sa evAtra zrotrendriyasaMyamAdibhedaiH pccvidhtvenocyte| tathAhipaJcendriyAn jIvAna asamArabhamANasya paJcandriyajIvAnAM virAdhanAmakurvato jIvasya zrotrendriyasaMyamAdirUpaH paJcavidhaH sayamo bhavati tatra zrotrendriyasya virAdhanAparivarjanaM zrotrandriyasaMyamaH evaM cakSurindriyAdi tattadindriyasyajIvako pAMca prakArakA saMyama hotA hai, jaise-ekendriya saMyama yAvat paMcendriya saMyama mayasta prANa bhUna jIva evaM saccoMkA maMghaTana Adi dvArA madanakaranerUpa asaMyama pAMca prakArakA hai, jaise-ekendriya asaMyama yAvat paJcendriya asNym| " puDhavidaga agaNimAruya" ityaadi| hama gAthA dvArA jo 17 prakArakA saMyama kahA gayA hai, umameM maMya. makA nauvAM bheda jo paJcendriya saMyama kahA hai, vahI yahAM saghrameM zrotra. ndriya saMyama Adike bhedoM dvArA pAMca prakAra se kahA gayA hai, jo jIva pazcendriya jIvoMkI virAdhanA nahIM karatA hai, aise jIvako zrotrendriya saMyama Adi rUpa pAMca prakArakA saMyama hotA hai, inameM zrotrendriyakI virAdhanokA tyAga karanA vaha zrotrendriya saMyama hai, imI tarahase cakSu che te pAMca prakAre nIce pramANe che-ekendriya saMyamathI laIne paMcendriya saMyama paryantanA pAMca prakAra ahIM samajI levA. samasta prANa, bhUta, jIvA ane saranuM saMghaThThana Adi dvArA mardana karavA rUpa asaMyamanA paNa nIce pramANe pAMca prakAra che-ekendriya asaMyamathI laIne paMcendriya miMyama paryantanA pAMca prakAro ahIM samajI levA. ___"puDhavidagaagaNimAruya " tyAha A gAthA dvArA saMyamanA je 17 prakAra batAvavAmAM AvyA che, temAM namo bheda je pacendriya saMyama kahyo che, e ja ahIM sUtramAM kondriya saMyama AdinA bhedathI pAMca prakArane kahyo che. je jIva paMcendriya jIvonI virAdhanA karatuM nathI, evA jIva dvArA zrotrendriya saMyama Adi rUpa pAMca prakAranA saMyamanuM pAlana thAya che. temAM zrotrendriyanI virAdhanAne tyAga kare Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'sudhA TIkA sthA 5 u.2 sU. 20 sayamAsaMyamanirUpaNam 107 virAdhanA parivarjanaM tattadindriyasa yamo vodhya iti / etadvaiparItyena paJcavidhaindriyAsayamo vodhya iti / pUrvamekendriyapazcendriyajIvAzrayeNa saMyamasaMyamA. sarvajIvAzrayatvena tAvucyete 'satrapANabhUya' -ityAdinA / sarvaprANabhUtajIvasattvAn sarve ca te prANAzca bhUtAce jIvAzca sattvAceti-sarvaprANabhUtajIvasattvAstAn asamArabhamANasya avirAdhayato jIvasya ekendriyasaMyamAdipaJcendriya saMyamAntaH paJcavidhaH maMyamo bhavati / prANAdInAM bhedastvevaM bodhyA, tathAhi" prANA dvitricatuH proktAH bhUtAstu taravaH smRtAH / / jIvAH paJcendriyA jJeyAH zeSAH saccA itIritAH " // 1 // iti / ' rindriya Adi indriyoMkI virAdhanA karanekA tyAga karanA vaha indriya saMyama hai, ina indriyoM ke saMyamase viparIta pAMca prakArakA indriya asaMyama hotA hai, saMyama aura asaMyamakA vaha pUrvokta kathana ekendriya aura pazcandriya jIvoMke Azrayako lekara kahA hai, aba samasta jIvoMke Azrayase saMyama asayamakA kathana sUtrakAra karate haiM-" savvapANabhUya" ityAdi-samasta, prANoMkI samasta bhUtoMkI samasta jIvoMkI aura samasta satvoMkI virA. dhanA karanevAle jIvako ekendriya saMyama Adise lekara paJcendriya saMyama taka pAMcoM prakArakA saMghama hotA hai, prANAdikoMmeM bheda isa prakArase kahA gayA hai-prAgA dvitricatuH proktA" ityAdi / do indriyavAle teindriyavAle aura cAra indriyavAle jIva " prANa" tenuM nAma zrotrendriya saMyama che, e ja pramANe cakSurindriya, ghrANendriya, ramanendriya ane sparzendriyanI virAdhanAne tyAga kare tenuM nAma anukrame cakSurindriya saMyama, dhrANendriya saMyama, rasanendriya saMyama ane spazendriya saMyama che. e IndriyonA saMyamathI viparIta pAMca prakAranI Indriya asa yama heya che. saMyama ane asaMyamanuM A kathana ekendriya ane paMcendriya jIvone AdhAre karavAmAM AvyuM chehave samasta jene AdhAre sayama bhane masayamanu 4thana sUtrA2 re cha-" savvapANabhUya " ItyAdi-samasta prANenI, samasta bhUtAna, samasta jInI ane samasta sanI virAdhanA na karanAra che ekendriya saMyamathI laIne paMcendriya saMyama paryantanA pAMca prakAranA saMyamanuM pAlana karanArA gaNAya che. prAdikane mA pramANe ma samaya-"prANA dvi tri catuH proktA " tyAhi dvIndriya, trIndriya ane turindriya ane "prANa kahe che. vanaspati Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 sthAnAGgasUtra ____ atra pRthivyAdipaJcendriyaparyantA nava sayamA bodhyaaH| yataH ekendriyasaMyamena pRthivyAdayaH paJca, dvitricatuHpaJcendriyA iti catvAraH, ityubhayepa saMkalanayA nava / sarvaprANabhUtajIvasatcAnAM virAdhanAM kurvatastu ekendriyAsayamAdipazcandriyAsaMyamAntaH paJcavidhAsaMyamo bhavati / / sa0 20 // ekendriyabhedenoktasya vanaspatervAdarabhedasya paJcavidhatvamAha mUlam -paMcavihA taNavaNassaikAiyA paNNattA, taM jahAaggavIyA 1 mUlavIyA 2 poravIyA 3 khaMdhavIyA 4 vIyaruhA 5 // sU0 21 // chAyA-paJcavidhAstRNavanaspatikAyikAH prajJaptAH, tabadhA-agravIjAH 1 bhUlavIjAH 2 parvavIjAH 3 skandhavIjAH 4 vIjaruhAH 5 // sU0 21 // isa zabdase kahe gaye haiM, vRkSa '' bhUta " isa zabdase kahe gaye haiM " paJcendriya" jIva isa zabdase kahe gaye haiM, inase atirikta ekendriya jIva " sattva " zabdase kahe gaye haiM / yahAM pRthivI Adise lekara paJcendriya takake nau saMyama haiM, kyoMki ekendriya saMyamase pRthivyAdika pAMca dvIndriya teindriya caturindriya aura paJcendriya saMghanase cAra isa prakArase ye nau saMyama hote haiM / sarva prANa, bhUta, jIva evaM sattva inakI virAdhanA kara. nevAle jIvake ekendriya asaMghamase lekara paJcendriya asaM yama taka pAMca prakArakA asaMyama hotA hai / sU0 20 // ekendriyake bhedase kathita hue vanaspatikA jo bAdara bheda hai, usakI paMcavidhatAkA kathana aba sUtrakAra karate haiNkAyikane "bhUta" kahe che, paMcendriyone "jIva' kahe che, te sivAyanA ekendriya jIne "satva' kahe che. ahIM pRthvIkAyika saMyamathI laIne pacendriya saMyama paryantanA nava prakAranA saMyama kahyA che. "ekendriya sa yama" A pada dvArA pRthvIkAyika saMyamathI laIne vanaspatikAyika saMyama payetanA pAMca bheda grahaNa thayA che. A sivAyanA cAra bheda nIce pramANe che-kIndriya saMyama, trIndriya saMyama, caturindriya saMyama ane paMcendriya saMyama samasta prANe, bhUta, che ane sonI virAdhanA karanAre cha vaDe ekendriya asaMyamathI laIne paMcendriya asaMyama paryantanA pAMca prakAranA asaMyama sevAya chesU. 20 ekendriyanA bhedarUya je vanaspatikAya che, tenA bAdara vanaspati rUpa bhedanA pAMca prakAranuM sUtrakAra have kathana kare che. Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muMghA TIkA sthA05 u0 2 sU021 vanaspateryAdarabhevapaJcakanirUpaNam 102 TIkA-paMcavihA' ityAdi-- tRNavanaspatikAyikAH-tRgarUpAH bAdararUpA ye vanaspatikAyikAjIvA santi te agravInAdibhedena paJcavidhA bodhyaaH| tatra-agrabIjAH koraNTakAdayaH 1, malavIjA: kamalakandAdayaH 2, parvavIjA:-kSuvaMzAdayaH 3, skandhavInA zallakyAdayaH 4 vIjaruhAvaTAdayaH 5 iti / / mU0 21 // pUrva vanaspatikAyikajIvAH proktAH, teSAM rakSaNaM tvAcAreNaiva bhavatItyata AcArasvarUpamAha mUlam -paMcavihe AyAre paNNatte, taM jahA-NANAyAre 1 dasaNAyAre 2 carittAyAre 3 tavAyAre 4 vAriyAyAre 5 ||suu022|| chAyA--paJcavidha AcAraH prajJaptaH, tadyathA-jJAnAcAraH 1 darzanAcAraH 2 cAritrAcAraH 3 tapa AcAraH 4 vIryAcAraH 5 // mU0 22 / / 'paMcavihA taNavaNassaikAiyA paNNattA' ityAdi khU0 21 // tRNarUpa jo bAdara vanaspatikAyika jIva haiM, ve agrabIja Adike bhedase pAMca prakArake kahe gaye haiM, jinakA agrabhAgahI bIjarUpa hotA hai, aise koraNTaka Adi agrabIja haiM 1 / jinakA mUlahI 'bIjarUpa hotA hai, aise kamalakanda Adi mUlabIja haiM / jinakA parvahI bIjarUpa honA hai, aise ikSu (gannA) vaMza Adi parvabIjahaiM, tathA jinakA skandhahI bIjarUpa hotA hai, aise zallakI Adi skandhayIja haiM, aura jo vanaspati bIjase utpanna hote haiM aise ve vaDa Adi bIjarUpa vanaspati bIja haiM |s0 21 // - ina kathita vanaspatikAyika jIvoM kA rakSaNa AcArasehI hotA hai, ataH aba sUtrakAra AcArakA svarUpa kahate haiM-- "paMcavihA taNavaNassahakAiyA paNNattA" tyAha tRNuM rUpa je bAdara vanaspatikAvika jIve che, temanA nIce pramANe pAMca prakAra paDe che- (1) abIja -jemane agrabhAga ja bIjuMrUpa hoya che, evA karaMTaka Adine "abIja kahe che (2) jemanuM mULa ja bIjarUpa hoya che, evA kamalakanTe A dine "mULabIja' kahe che (3) jemanA parva ja (gAMTha) bIjarUpa hoya che, evA zeraDInA sAThA Adine "parvabIja' kahe che. (4) jenuM thaDa bhii| 35 DAya cha, mevI zasI mAhine '24.5 4 49 cha (5) 2 vanaspati bIjamAMthI utpanna thAya che, evA vaDa AdinA bIjane "bIjarUpa vanaspati bIja' kahe che ! sU. 21 che - upara je vanaspatikAyika Adi nI vAta karI temanuM rakSaNa AcAra dvArA ja thAya che. tethI have sUtrakAra AcAranuM svarUpa prakaTa kare che. Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 sthAnAsa TIkA--' paMcavihe ' ityAdi -- AcaraNam-AcAraH-jJAnAdiviSayakamanuSThAnamityarthaH / sa ca jJAnA cArAdibhedena paJcavidhaH / tatra - jJAnAcAra - jJAnaM jJAnaM tadviSaya AcAraH - zrutajJAnaasoor AcAra ityarthaH / taduktam - " kAle 1, viNae 2 vahumANe 3 uvahANe 4 tahaya aniNhavaNe 5 / vaMjaNa 6 attha 7 taMdubhae 8 aTThavido nAMNamAyAro // 1 // " chAyA -- kAlo vinayo bahumAnam, upadhAnaM tathA ca anivanam / vyaJjanam arthastadubhayam, aSTavidho jJAnAcAraH // 1 // chavi 1 | , tathA - darzanAcAraH - darzanaM samyaktvaM tadvipayaAcAraH - samyaktvatAM vyava hAra ityarthaH / ayamapyaSTavidhaH / taduktam- 'paMcavihe AvAre patte' ityAdi sR0 22 // TIkArtha-AcAra pAMca prakArakA kahA gayA hai, jaise- jJAnAcAra1 darzanAcAra 2 cAritrAcAra 3 tapa AcAra 4 aura vIryAcAra 5 AcaraNakA nAma AcAra hai, yaha AcAra jJAnAdi viSayaka anuSThAnarUpaM hotA hai, yaha pUrvoktarUpase pAMca prakArakA kahA gayA hai, inameM zrutajJAna sambadhI jo AcAra hai, vaha jJAnAcAra hai, yaha jJAnAcAra ATha prakArakA hai / kahA bhI hai- " kAle viNae bahumANe " ityAdi / kAla 1 vinaya 2 bahumAna 3 upadhAna 4 aniva 5 vyaJjana 6 artha 7 aura tadubhaya 8 darzananAma samyaktvakA hai, isa sambandhI jo AcAra hai, vaha darzanAcAra hai, yaha darzanAcAra sampatva sahita jIvoM ko TIartha - " paMcavihe AyAre paNNatte " tyiAhi AcAranA nIce pramANe pAMca prakAra kahyAM che--(1) jJAnAcAra, (2) darzanAyAra, (3) thAritrAyAra, (4) taya AdhAra bhane (5) vIryAcAra, -1 Acaratrune AcAra kahe che. te AcArA jJAnAdi viSayaka anuSThAna rUpa hAya che. tenA jJAnAcAra Adi pAMca prakAra che. zrutajJAna samadhI je AcAra che; tene jJAnAcAra kahe che. te jJAnAcAranA nIce pramANe ATha- prakAra che-- " kALe viNae bahumANe " tyAhi (1) 4.1, (2) vinaya, (3) aDubhAna, (4) upadhAna, (5) anihnava (6) vyathana, (7) atha mane (8) tahulaya samyakatvane dazana kahe che. darzana sa kha dhI je AcAra che tene dAnAcAra he che. te danAcAra saSakatla yukta jIvAnA vyavahAra rUpa hoya che. tevA 1 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ supArIkAsthA05302 sU022 mAcArasvarUpanirUpaNam " nissakiya 1 nikkaMkhiya 2, nidhitigicchA 3 amUDhadiTTI 4 y| uvavRha 5-thirIkaraNe 6, vacchalla 7, pabhAvaNe 8 aTTa | // 1 // " chAyA--nizzaGkitaM niSkAsitaM, nirvicikitsA amUDhadRSTizca / / upavRMdA-sthirIkaraNe vAtsalya-prabhAvane aSTa / / 1 / / iti / tathA--cAritrAcAraH-cAritraM-sarvaviratilakSaNa, tadviSayaAcAraH, samityA. dirUpa cAritra pAlanAtmako'STavidho vyvhaarH|| taduktam--paNihANa nogajuno, paMvahi samiIhi tihi ya guttIhi / / __ ema carittAyAro, aTThaviho hoi NAyayo // 1 // 1 // " chAyA-praNidhAnayogayuktaH(pazanavyApAravAn)paJcabhiH smitimistisbhishvguptibhiH| eSa cAritrAcAraH aSTavidho bhavati jJAtavyaH / / 1 / / iti / vyavahArarUpa hotA hai, yaha bhI ATha prakArakA hai, jaise-" nissaMkiya nikkaMkhiya" ityaadi| . nizzaMkita 1 niSkAMkSita 2 nirvicikitsA 3 amUDhadRSTi 4 upahA 5 sthirIkaraNa 6 vAtsalya 7 aura prabhAvanA 8 cAritrAcAra-marvavirati rUpa jo saMyama hai, vaha cAritra hai, isa cAritra sambandhI jo AcAra hai, vaha cAritrAcAra hai. yaha cAritrAcAra samiti Adike pAlane rUpa hotAhai, aura yaha bhI aNTha prakArakA hai jaise " paNihANajogajutto" ityaadi| pAMca samitiyoMse evaM tIna guptiyoMse yukta jo prazasta vyApAraghAlA hotA hai, vaha cAritrAcAra hai, isa prakAra yaha cAritrAcAra pAMca samiti aura tIna guptirUpa honese ATha prakArakA hai, tapa AcAra 12 paNa nIce pramANe ATha prakAra che. "nissaMkriya nikakhiya" tyA: (1) ni:zata, (2) nikSita, (3) risA, (4) abhUhiTa (5) 64DA, (6) sthirI42, (7) vAtsalya mAne (8) prApanA. cAritrAcAra-sarvavirati rUpa je saMyama che tene cAritra kahe che. te cAritra viSayaka je AcAra che tene cAritrAcAra kahe che. te samiti AdinA pAlana rUpa hoya che. tenA paNa nIce pramANe ATha prakAra kahyA che. ___ "paNihANajogajutto" tyAha pAMca samitio ane traNa guptiothI yukta e je sAdhune prazasta vyApAra che, tene cAritrAcAra kahe che. A rIte pAMca samiti rUpa pAMca prakAra Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre 112 tathA - tapa AcAro - dvAdazavidha tapo'nuSThAnAtma kastapasvi nAmAcAraH / tamo dvAdazabhedAstu vAhyAbhyantaramedAd bodhyAH / tatra vAdyabhedAH paT tathA hi- "agaNayariyA, mivAyariyA ya ramaparithAgo / kAyako pani lIyA ya, vajjJo tabhI hoi // " chAyA -- anazanam UnodarikA bhikSAcaryA ca rasa parityAgaH / kAyaklezaH pratisa lInatA ca vAhyaM tapo bhavati // iti / tathA - AbhyantarabhedAH SaT, tathAhi- " prAvacchittaM viNabho, vaiyAvacaM tadeva sajjhAo / jhAgaM ca vispaggo evo ati tavo || chAyA -- prAyazcittaM vinayo vaiyAvRttyaM tathaiva svAdhyAyaH / dhyAnaM ca vyutsargaH, etadAbhyantaraM tapaH // prakArakA hotA hai, tapasviyoM kA jo tapoMke anuSThAna karanerUpa AcAra hai, vaha tapa AcAra hai, tapake 12 bheda 6 bAhya tapa auraM 6 Abhyantara tapake bhedase hote haiM jaise - " aNasaNamUNoyariyA " ityAdi / anazana 1 nodarikA 2 bhikSAcaryA 3 rasaparityAga 4 kAya. kleza 5 aura pratisaMlInatA 6 ye bAhya tapa haiM, Abhyantara tapake ye 6 bheda haiM- " prAyazcittaM viNao " ityAdi / prAyazcitta 1 vinaya 2 vaiyAvRtya 3 svAdhyAya 4 dhyAna 5 aura vyUsarga 6 AtmA evaM zarIrakI zaktikA nAma vIrya hai, jJAnAcArakA ane traNa guptirUpa traNa prakAra maLIne te kula ATha prakAranA hAya che. tapa AcAra--tapasvIone-tapanuM anuSThAna karavA rUpa-je AcAra hAya che tene tapAcAra kahe che. tenA 12 prakAra che 6 bAhya tapa ane 6 Abhya ntara tapa bArai bhedonA nAma nIce pramANe che "aqanqmafa" Seuile-- (1) anazana, (2) oharita, (3) bhikSAyaya, (4) rasaparityAga, (5) ayampreza bhane (6) pratisa jInatA, yA mAnapa che. mAbhyantara tapanA se nIce pramANe che " pAyacchittaM triNao " ityAdi (1) ayazcitta, (2) vinaya (3) vaiyAvRtya, (4) svAdhyAya (5) dhyAna ane (6) vyutsarga vIryAcAra-AtmA ane zarIranI zaktinuM nAma vIya che nAcAranA jJa Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATIkA sthA05 u02 sU022 AcArakalpamedanirUpaNam 113 tathA-vIryAcAra:-vIryam=AtmazarIrasAmarthya, tasyAnantarokteSu patrizadvidheSu jJAnAcArAdipu sphoraNam / iti / sU0 22 // ___ AcArasya prastutatvAt sampati AcAraprakalpasya bhedAnAha-- mUlam-paMcavihe AyArapakappe paNNate, taM jahA-sAsie ugdhAie 1, mAsie aNuraghAie 2, cAumAsie ugghAie 3, cAummAsie aNugghAie 4, ArovaNA 5 / ArovaNA' paMcavihA paNNatA, taM jahA-paTTaviyA 1 ThaviyA 2 kasiNA 3 akaliNA 4 hADahaDA 5 // sU0 23 // ___ chAyA-paJcavidha AcAraprakalpaH prajJaptaH, tadyathA-mAsikamudghAttikam 1, mAsikamanudghAtikam 2, cAturmAsikamudghAtikam 3, cAturmAsikamajudghAtikam 4, AropaNA paJcavidhA prajJaptA, tadyathA-prasthApitA 1, sthApitA 2, kRtsnA 3, akRtsnA 4, hADahaDA 5 // sU0 23 / / 8 darzanAcArakA 8 cAritrAcArakA 8 tapa AcArakA 12 kula 36 prakArake jJAnAcAra AdikoMke paripAlana meM jo vIyarUpa zaktikA prakaTa karanA hai, vaha vIryAcAra hai ||suu0 22 // aba sUtrakAra AcAra prakalpake bhedoMkA kathana karate haiM'paMcavihe AdhArakappe paNNatte' ityAdi sU0 23 // . sUtrArtha-AcAra prakalpa pAMca prakAra kA kahA gayAhai, jaise-mAsika udaghAtika 1 mAsika anudAtikara cAturmAsika udghAtika3 cAturmAsika anu. dvAtika4 aura AropaNA 5 inameM AropaNA pAMca prakArakI kahI gaIhai - jaise-prasthApitA1 sthApitA 2 kRtsnA3 akRtsnA4 aura hADahaDA 5 8, darzanAcAranA 8, cAritrAcAranA 8 ane tapAcAranA 12 e rIte kula 36 prakAranA jJAnAcArAdikanA paripAlanamAM je vIryarUpa zaktinuM prakAzana thAya che, tenuM nAma vIryAcAra che che . 22 have sUtrakAra AcAra prakalpanA bhedanuM kathana kare che. sUtrAtha:-" pacavihe AyArapakappe paNNatte" tyaahAcAra prakalpanA nIce pramANe pAca prakAra kahyAM che -(1) mAsika, yAti:, (2) mAsi manudha ti:, (3) yAturmAsi dhAti, (4) yAturmA sika anudghatika ane (5) ApaNuM. temAMthI ApaNA pAMca prakAranI 4ii cha. rebha (1) prasthApitA, (2) 2pitA, (3) sanA, (4) malanA, mana (5) 83831. sthA0-15 Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre 114 TIkA - paMcaviche AyArapakappe ' ityAdi AcAraprakalpaH-prakRSTaH kalpaH = prAyazcittarUpo yatra saH makalpaH, AcArasya = AcArAGgasya prakalpaH = nizIthAkhyo'vyayanavizeSa AcAraprakalpaH, sa ca paJcavidhAyacittarUpakatvAt pazJcavidhaH / tathAhi mAsikamuddhAtikam - mAsena nivRttaM mAsikam, udghAtaH = bhAgapAtaH sAntarahAnaM vA tad vidyate yatra tat udghA tikam / sArddhasaptaviMzatidinapramANaM prAyazcittaM mAsikamuddhAtikamucyate / laghumAsaprAyazcittamityarthaH / uktaMcAtra " adveNa chinnasesaM, puMvtradveNa tu saMjuyaM kAuM / dejjA lahudANaM, gurudANaM tattiyaM caiva // 1||" chAyA - arjuna chinnazeSaM, pUrvArddhana tu saMyutaM kRtvA / dIyate laghukadAnaM gurudAnaM tAvadeva // iti / mAsika tapo'dhikRtya asyA gAthAyA bhAvArtha evaM bodhyaH, tathAhi - mAse arjena chinne sati paJcadazadinAni ziSyante / mAsApekSayA pUrvasya pUrvatapasaH paJcaviMzatidinAtmakasya a sArddhadvAdazakam ubhayasaMkalanayA sArddhasaptaviMzati prAyazcitta rUpa prakRSTakalpa jahAM hotA hai, vaha prakalpa hai, AcArAGgarUpa AcArakA jo prakalpa hai, vaha AcAra prakalpa hai, yaha AcAraprakalpa nizItha nAmaka adhyayana vizeSa rUpa hai yaha pUrvokta rUpase pAMca prakArakA hai, kyoMki yaha prAyazcittakA prarUpaka hotA hai, vaha mAsika dvAti kahalAtA hai, ise laghumAsa prAyazcitta kahA gayA hai| kahA bhI haiadveNa chinase se ' ityAdi / " mAsika tapakI apekSAse isa gAthAkA aisA artha hai, mAsake Adhe dina pandraha dina hote haiM, mAsakI apekSAse 25 dinAtmaka pUrvatapake Adhe 12 // dina hote haiM, 15 aura 12|| sADhe bArahako paraspara meM jor3ane se 27|| sADesatAIsa hote haiM / laghu prAyazcitta yadi eka mAsakA denA ho to vh27||dinkaahii prAyazcitta rUpa prakRSTa kalpa jyAM hAya che, te prakalpa che. AcArAMga rUpa AcAranA je prakalpa che, tenuM nAma AcAra prakalpa che te AcAra prakalpa nizItha nAmanA adhyayana vizeSarUpa che tenA pUrvokta pAMca prakAre kahyAM che te prAyazcittanI prarUpaNA kare che mAsika udghAtikane laghumAsa prAyazcitta paNa " adveNa chinna sesaM " ityAhi- mAsika tapanI mapekSAe A gAthAnA atha A pramANe thAya che-- mAsathI ardho divasa eTale 15 divasa thAya che. mAsanI apekSAe 25 nAtmaka pUrva tapanA ardhAM divase 125 thAya che, 15 ane 12 nA saravALA Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA05 u02 sU023 AcArakalpabhedanirUpaNam 115 dinAni bhavanti / etAvadinAtmakaM mAsikaM laghumAyazcittaM dAtavyam / guru prAyazcittaM tu mAsAvadhikameva dAtavyamiti // 1 // tathA-mAsikam anudghAtikam na udghAtikam anudghAtikam-yathAzrutaprAyazcittaM gurumAyazcittamityarthaH / etata triMzadinapramANaM bhavatIti // 2 // tathA-cAturmAsikam catubhirmAsainittam cAturmAsikaM tadrUpam udghAtikamlaghu caturmAsamAyazcittamityarthaH // 3 // tathA-cAturmAsikam anudghAtikam guru caturmAsaprAyazcittamityarthaH // 4 // tathA-AropaNA-Aropyate ityAropaNA-mAyacittAnAmupayuparyAropaNaM yAvat paNmAsAn, tata UrdhvaM tu bhagavato mahAvIrasvAminastIrthe AropaNA na bhavati / ayaM bhAva:-" ArovaNAcaDAvaNattimANiyaM hoi " chAyA-AropaNA ArohaNeti bhANitaM bhavati iti / yo hi yathApratisevitaH mAlocayati tasya pratisevanA-niSpannameva mAsalaghumAsaguruprabhRtika dIyate, denA cAhiye aura guru prAyazcitta diyA jAve to vaha to eka pUre mAsa takakAhI denA cAhiye 1 tathA-mAsika anuddhAtika guru prAyazcitta rUpa hotA hai, aura yaha tIsa dinakA hotA hai, jo prAyazcitta cAturmAsika udghAtika hotA hai, vaha 3 mAsa 27 // dinakA hotA hai, ise laghu cAtumAsika prAyazcitta bhI kahA gayA hai, jo prAyazcitta cAturmAsika anuddhAtika hotA hai, vaha zuru cAturmAsika hotA hai, arthAt pUre cAra mAsakA hotA hai, prAyazcittoMke Upara jo prAyazcitta 6 mAsa taka lagAtAra diye jAte haiM, vaha AropaNA hai, isake bAda mahAvIra svAmIke zAsanameM AropaNA nahIM hotI hai, bhAva yaha hai, "ArovaNA caDAvapatti bhANiyaM hoi" AropaNA ArohaNA kahI gaI hai, jo prANI jaise 2chA sADIsatyAvIsa Ave che je eka mAsanuM laghuprAyazcitta devuM hoya te pUrA 30 divasanuM devAne badale 2chA sADIsatyAvIsa divasanuM devuM joIe, je guruprAyazcitta devuM hoya te te pUrA 30 divasanuM hovuM joIe. A prakAranA 30 divasanA prAyazcittane mAsika anuddhAtika kahe che. je prAyazcitta 3 mAsa 2aa divasanuM devAmAM Ave che tene laghucAturmASika athavA cAtu masika udghAtika kahe che pUrA cAra mAsanA prAyazcittane cAturmAsika anudUghAtika athavA gurucAturmAsika kahe che. satata cha mAsa paryantanuM je prAyazcitta devAmAM Ave che tenuM nAma AropaNuM che. mahAvIra prabhunA zAsanamAM teTalA samaya karatAM vadhAre samayanI ApaNu devAmAM AvatI nathI. "ArovaNA caDAvagattimANiya hoi" bhAropaNAne sAroDa 4 i bhAra Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ C sthAnA " yastu na tathA tasya tattAvada dIyata eva mAyA niSpannaM cAnyadvArogyate ityArIpaNeti / AcAraprakalpasya kepucidudezakeSu laghumAsaprAyavittaM prayate, kecit gurumAsamAyazcittam, kepucid laghucaturmAsamAyavinaM kepucida guru caturmAsaprAyazcittam keSucit AropagA / iti paJcavidhAyavittamalpakalA damAcAra prakalpaH paJcavidho bodhya iti / atra AropaNA AcArasakalpasya paJcamabhedatvenoktAH tasyA eva sammati paJcavidhatvamAha-' ArovaNA paMcavidyA' ityAdopakA sevana karatA hai, vaha usakI AlocanA usIke anusAra karatA hai, to use usa pratisevanA ke anusArahI mAsa laghu mAsaka Adi prAyazcitta diye jAte haiM, aura jo pratisevita dopake anusAra AlocanA nahIM karatA hai, use prAyazcitta to diyAhI jAtA hai, parantu usa prAyavitta meM mAyAse niSpanna hue anya prAyazcittI AgepaNA kI jAno hai, isa prakAra se yaha AropaNA hotI hai, AcAra prakampa ke kinhIM 2 uddezakoM meM laghumAsa gAyazcitta prarUpitta huA hai, kinhIM 2 umezakoM gurumAsa prAyacitta prarUpita huA hai, aura kinhIM 2 udezako Aro paNa prarUpita huI hai, isa taraha se pAMca prakArake prAyavittakA prarUpaka hone se yaha AcAra prakalpa pAMca prakArakA kahA gayA hai, aisA jAnanA cAhiye yahA~ AropaNA AcAra prakalpake paJcama ne rUpase kahI hai, so aba usakehI sUtrakAra pAMca bheda prakaTa karaneke liye kahate haiNche. je jIva jevA doSanuM sevana kare che, te deopanI tenA dvArA tene anurUpa alAcanA karAya che-tene pratisetranAne anurUpa ja mAsakSu, mAsaguru Adi prAyazcitta devAmAM Ave che, je mANumra pratisevita dezane anurUpa AleAcanA karatA nathI, tene prAyazcitta te devAmAM Ave ja che, parantu te prAyazcittamAM mAyAthI niSpanna thayelA anya prAyazcittanI ArApaNA karAya che. A prakAranuM te ArApaNAnU svarUpa hoya che. AcAra prakalpanA kAI kAI uddezakemAM ladhumAsa prAyazcittanI prarUpA karavAmAM AvI che, kaI kaI uddezakeAmAM gurumAsa prAyazcittanI, keAI koI uddezakomAM laghu cAturmAsa prAyazcittanI, kai keI uddezakeAmAM guru cAturmAsa prAyazcittanI ane kAi kAi uddezakemAM ArepaNAnI prarUpaNA karavAmAM AvI che. A rIte pAMca prakAranA prAyazcittonu prarUpaka hAvAne kAraNe A AcAra prakalpane pAMca prakAranA kahevAmAM Avela che, ema samajavuM. ahIM Are pazune AcAra prakalpanA pAMcamAM be rUpa prakaTa karavAmAM AvI che. have sUtrakAra te ArApaNAnA pAMca bhedA prakara mere che. Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA. 5 u 2 sU.23 AvArakAbhedanirUpaNam 117 dinA / AropaNA hi prasthApitAdibhedaiH paJcavidhA bhavati / tatra prasthApitAAropaNIyeSu bahuSu prAyazcitteSu satsu yad laghumAsagurumAsAdiprAyazcitteSu kasya cidekasya prasthApanA sA prasthApitetyucyate // 1 // tathA-sthApitA - yaH kazcit mAsagurvAdiprAyazcittAhe bhavati, ma gurorvaiyAvRttyaM karoti, atastasya prAyazcitta vaiyAvRttya samAptiM yAvat sthApitam, tataH pazcAt sa prAyazcittaM kariSyatItyepA sthApitetyucyate // 2 // tathA - kRtsnA - yatra jhopo na kriyate sA / jhopastvayam - bhagavato mahAvIrasvAminastIrthe paNmAsAntameva tapo bhavati paNNAM mAsAnAmupari ye " ArovaNA paMcavihA " ityAdi / yaha AropaNA prasthApita Adike bhedase pAMca prakArakI hotI hai, inameM jo AroraNA AropaNIya aneka prAyazcittoMke hone para laghumAsa gurumAsa Adi prAyazvittoM meM se kisI eka mAyazcitta ke prasthApanArUpa hotI hai, vaha AropaNA " prasthApitA " isa rUpase kahI gaI hai, tathA jo koI mAsaguru Adi prAyazcitta ke yogya hotA hai, vaha pahile gurukI vaiyAvRtti karatA hai, ataH jabataka vaiyAvRttikI samApti nahIM ho jAtI hai, taba taka usakA prAyazcitta sthApita rahatA hai, isake bAda vaha prAya citta karatA hai, isa taraha se yaha AropaNA sthApitArUpa kahI gaI hai, tathA jisa AropaNa meM jhoSa nahIM kiyA jAtA hai, vaha AropaNA kRtsnA AropaNA hai, jhoSakA abhiprAya aisA hai, ki bhagavAn mahAvIra svAmIke tIrtha meM chaha mAsa takahI tapa hotA hai, chaha mAsake bAda jo mAsa apa" ArovaNA paMcaviddA " tyAhi 1+ te AApeNAnA prAtha pita Adi pAMca bheda kahyAM che je ApaNA, ArApa NIya aneka prAyazcittonA saMdbhAva hoyatyAre laghumAsa, gurumAsa Adi prAyazci ttomAMthI eka prAyazcittanI prasthApanA rUpa hoya che, te AreApaNune prasthA 'pitA' kahe che. tathA je kAI sAdhu mAsaguru Adi prAyazcittane ceAgya hoya che, te pahelAM gurunu' taiyAnRtya kare che, tethI jyAM sudhI vaiyAvRttinI samApti thaI jatI nathI, tyAM sudhI tenuM prAyazcitta sthApita rahe che, tyArabAda te prAyazcitta kare che. A rIte A ArApaNAne 'sthApitA ' rUpa kahevAmAM AvI che. tathA je ArApaNAmAM 'jheSa ' karAte nathI te ArApaNAne kRnA ApaNA " kahe che. jheSane bhAvAtha nIce pramANe che mahAvIra prabhunA tIrthamAM cha mAsa sudhInuM ja prAyazcitta mApI zakA " - Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgapatra mAsA aparAdhino bhavanti, tepAM kSayagaM bhavati, arthAt paNmAsAdhikamAsAnAM prA. yazcittamaparAdhipu nAropyate / kimiva ! yathA prasthe dhAnye mAtavye tadadhikadhAnyasyApanaM bhavati tadiveti / paNmAsAdhikamAsAnAM yatmAyazcittAnAropaNaM sa eva jhopo bodhyaH / tasyAbhAvena paripUrNatvAdiyaM kRtsnetyucyate iti // 3 // tathA-akRtsnA-yatra paNmAsAdhikamAsAnAM prAyazcittaM nAropyate iti sA aparipUrNatvAt akRtsnetyucyate, iti // 4 // tathA-hADahaDA-yasyAparAdhino laghugurumAsAdiprAyazcittepu yat prAyazcittaM prApta, tat tasminneva kAle tasmirAdhIke hote haiM, usakI kSapaNA ho jAtIhai, arthAt aparAdhiyoMmeM chaha mAsase adhika mAsokA prAyazcitta Aropita nahIM hotA hai, jaise-jisa prasthameM (nApavizepa) jitanA dhAnya samAneke yogya hotAhai, usa prasthameM utanAhI dhAnya samAtA hai, adhika dhAnya vahAMse gira jAtA hai, isa taraha chaha mAsase adhika mAsoMke prAyazcittako jo anAropaNA hai, vahI jhopa hai, isake abhAvase chaha mAsase adhika prAyazcitta deneke abhAvase yaha AropaNA pUrNa hone ke kAraNa kRtsnA AropaNA kahI jAtI hai / jisameM cha mAsase adhika mAsa kA prAyazcitta kI AropaNA nahIM kI jAtI hai vaha aparipUrNa hone se "akRtsnA" AropaNA kahI jAtohai. tathA hADahaDA jo AropaNA hai, vaha aisI hai ki jisa aparAdhIke laghumAsa gurumAsa Adi prAyazcittoM meM se jo prAyazcitta ho vaha usI kAlameM usameM che aparAdhIne cha mAsathI vadhAre mAsanuM prAyazcitta ApI zakAtuM nathI 6 mAsa karatAM vadhAre samayanuM prAyazcitta Arepita karI zakAtuM nathI. jema ke pAtramAM jeTaluM dhAnya samAI zake tema hoya eTaluM ja dhAnya temAM bharI zakAya che, paraMtu je tethI vadhAre dhAnya temAM nAkhavAmAM Ave te te pAtramAMthI bahAra nIkaLI jAya che, e ja pramANe cha mAsathI vadhAre mAsanA prAyazcittanI je anArIpaNuM che, tenuM nAma ja "jheSa" che. cha mAsathI adhika samayanA prAyazcittane abhAva hevAne kAraNe, te ApaNA (cha mAsanA prAyazcita rUpa AropaNa) pUrNa hovAne kAraNe tene "kRtanA AropaNa" kahe che. jemAM cha mahInAthI vadhAre mahimAnuM prAyazcittanI ApaNuM karavAmAM AvatI nathI te aparipUrNa hevAthI "akasnA AropaNa kahevAya che. hADahaDA Aropa" A prakAranI che-je aparAdhIne laghumAsa, gurumAMsa Adi prAyazcittomAMthI je prAyazcitta devAnuM hoya, te prAyazcita e ja kALe te aparAdhImAM Arepita karavAmAM Ave che, tethI te ApaNAne Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA05 u02 sU024 manuSyakSetrasya padArthavizeSanirUpaNam 111 nnAropyate iti sA ' hADahaDA' ityucyate / kRtAparAdhasya sadya eva yatprAyazcittAropaNA sA ' hADahaDe 'ti bhAvaH // 0 23 // saMyatAsaMyatasambandhitayA sUtrANi mAgabhihitAni, tatra saMyatAsaMyatagata. vastuvizeSAH moktAH, teSAM vyatikarastu manuSyakSetra eva bhavatIti manuSyakSetrasthAna padArthavizeSAnAha mUlam-jaMbuddIve dIve maMdarassa pacayassa purathimeNaM sIyAe mahAnaIe uttareNaM paMca vakkhArapavvayA paNNattA, taM jahAmAlavaMte, 1 cittakUDe 2 pamhakUDe 3 NaliNakUDe 4 egasele 5 // 1 // jaMbU maMdarassa purathimeNaM sIyAe mahAnaIe dAhiNeNaM paMca vakkhArapavvayA paNNattA, taM jahA-tikUDe 1 vesamaNakUDe 2 aMjaNe 3 mAyaMjaNe 4 somaNase 5 // 2 // jaMbU maMdarasla paJcatthimeNaM sIodAe mahANaIe dAhijeNaM paMca vakkhArapacayA paNNatA, taM jahA-vijjuppo 1 aMkAvaI 2 pamhAvaI 3 AsIvise 4 suhAvahe 5 // 3 // jaMbUmaMdarassa paJcatthimeNaM sIodAe mahANaIe uttareNaM paMca vakkhArapavayA paNNattA, taM jahA-caMdapavvae 1 sUrapavvae 2 NAgapavvae 3 devapavvae 4 gaMdhamAyaNe 5 // 4 // jaMbUmaMdaradAhiNeNaM devakurAe kurAe paMca mahadahA paNNattA, taM jahA-nisahadahe 1 devakurudahe 2 sUradahe 3 sula: Aropita kiyA jAtA hai, isaliye yaha " hADahaDA" kahI gaI hai, tAtparya yaha hai, ki jisane jo aparAdha kiyA hai, usa aparAdhakI uso samaya jo prAyazcittakI AropaNA hai, vaha hADahaDAAropaNA hai sU. 23 // hADahaDA" kahI che. eTale ke jeNe je aparAdha karyo hoya te aparAdhanA prAyazcittanI e ja samaye je ApaNA karavAmAM Ave che tene "5881 bhAropa! " DI. cha. // sU, 23 / / Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAstre sahe 4 vijjuda 5 // 5 // jaMbU maMdarasta uttarakurAe kurAe paMca mahA paNNattA, taM jahA- nIlavaMtadahe 1 uttaraku2 caMdra rAvaNadahe 4 mAlavaMta dahe 5 // 6 // savve viNaM vakhApavvayA sIyA sIoyAo mahANaIo maMdaraM vA pavane maMtra joyaNasayAI u uccateNaM paMca gAuyasayAI ucNaM // 7 // dhAyasaMDe dIve puratthimadveNaM maMdarasta patravalapurasthimeNaM sIyAe mahANaIe uttareNaM paMca vakkhArapavyayA paNNattA, taM jahA - mAlavaMte, evaM jahA - jaMbUdIve tahA jAva pukravaravipaccatthimaddhe vakkhArA dahA ya uccattaM bhANiyavaM / samayasaMtte paNaM paMca bharahAI paMca eravayAI evaM jahA cauDANe vizva udese tahA ettha vi bhANiyantraM jAva paMca maMdarA paMca maMdaracUliyAoM, NatraraM usuyArA Natthi // sU0 24 // 1:5 chAyA - jambudvIpe trI mandarasya parvatasya paurastye sItAyA mahAnadyA uttare parvatAH matamAH nadyathA- mAlyavAna, 1 citrakUTa, 2 padmakUTaH, 3 afari, e gabe: 411211 saMgata asaMganake sambandha ke sUtra sUtrakArane pahile kaha diye haiM, unameM saMgata amaMgana gana jo vastuvizeSa kahe gaye haiM, unakA vyatikara honA hai, isa kAraNa aba sUtraanupaspA vizeSakA kathana karate haiM vana ane Ayana byaka sUtranI prarUpA sUtrakAre pahelAM karelI sevenoma apana vizeSabhadeva bhAMgAve che tema 2 nA thAva to manuSyamAM ja sAvI zake che tethI do supara poTAzeSenu dhyana re -- . Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA05302 sU024 manuSyakSetrasyapadArthavizeSanihmapaNam 121 " janna mandarasya paurastye sItAyA mahAnadyA dakSiNe paJca vakSaskAraparvatAH, prAptAH, tadyathA-trikUTaH 1, vaizramaNakUTaH, 2 aJjanaH, 3 mAyAJjana', 4 saumanasaH 5 // 2 // jambUmandarasya pAzcAtye sItodAyA mahAnathA dakSiNe paJca vakSaskAra parvatAH prajJaptAH tadyathA vidyutmabhaH 1, alAvatI, 2 pamAvatI 3, AzIviSaH 4, mukhAvahaH 5 // 3 // jambU mandanasya pAzcAtye sItodAyA mahAnayA uttare paJca vakSaskAraparvatAH, prAptAH, tadyathA- candrapadataH, 1 sUraparvata , 2 nAgaparvataH, 3 devaparvataH, 4 gandhamAdanaH 5 // 4 // jaMbuddIce dIve aMdarasUla ityAdi mu0 24 // sUtrArtha-jaMbUdvIpa nAmake isa dvIpameM landara (meru) parvatakI pUrvadizAmeM sItA mahAnadIkI uttara dizAmeM pAMca vakSaskAra parvata kahe gaye haiM unake nAma isa prakArase haiM-mAlyavAn 1 citrakUTa 2 pAkaTa 3 nalinakUTa4 aura ekazaila5 / jambUdvIpastha mandara (meha) parvatakI pUrva dizAmeM sItA mahAnadIkI dakSiNa dizAmeM pAMca vakSaskAra parvata kahe gaye haiM-unake nAma isa prakArase haiM-trikUTa 1 vaizramaNa kUTa 2 aJjana 3 mAyAJjana 4 aura saumanasa5 jambUdvIpastha mahAmandara parvatakI pazcima dizAmeM sItodA mahAnadIkI dakSiNa dizAmeM pAMca vakSaskAra parvata kahe gaye haiM-unake nAma isa prakArase haiM-vidyutprabha 1 aGgAvatI 2 padmAvatI 3 AzIvipa 4 aura sukhAvaha 5 jambUdvIpastha mandara parvatakI pazcima dizA meM lItodA mahAnadIkI uttara dizAmeM pAMca vakSaskAra parvata kahe gaye haiN| jaise-candraparvata 1 sUra parvata 2 nAga parvata 3 devaparvata 4 aura gandhamAdana parvata 5 "jaMbuddIve dIve maMdarassa pavvayassa" tyAha sUtrArtha- jaMbudvipa nAmanA A dvIpamAM mandara parvatanI pUrva dizAmAM vahetI sItA mahAnadInI uttara dizAmAM pAMca vakSaskAra parvate AvelA che. temanAM nAma mA pramANe cha-(1) mAjhyavAn, (2) yi , (3) 58, (4) nalinakUTa ane (5) ekala jabUdvIpamAM AvelA mandara parvatanI pUrva dizAmAM vahetI sItA mahAnadInI dakSiNa dizAmAM pAMca vakSaskAra parvate Ave vA che temanAM nAma A pramANe 4-(1) trikUTa, (2) vaizramasTa, (3) magana, (4) mAyAna mana (5) saumanasa jaMbudvIpanA mandara parvatanI pazcima dizAmAM AvelI sIdA mahAnadInI dakSiNa dizAmAM paMca vakSaskAra parvate AvelA che temanAM nAma A prabhArI cha-(1) vidhutprasa, (2) 254vatI, (3) pAvatI, (4) mAzIviSa bhane (5) sumAvaDa. sthA0-16 Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 sthAnApane jasya mandaradakSiNe devakuroH kuroH paJca mahAhadAH prajJaptAH, tadyathA-niSadhaidaH 1, devakuruhUdaH, 2 sarahadaH, 3 gulasa idaH 4 vidyutmama hRdaH 5 // 5 // jajbU mandarasyottarakuru kurupu paJca mahAhadAH prajJaptAH, tabadhA-nIlabad idaH, 1 uttara-kuruhUdaH, 2 candrahadaH, 3 airAvaNahUdaH, 4 sAlabad hRdaH 5 // 6 // sarve'pi khalu vakSaskAraparvatAH sItA sItode mahAnadyau mandaraM vA parvataM prati paJca yojanazatAni ardhvamuccatvena pazca gavmRtizatAni udvedhena // 7 // dhAtakIkhaNDe dvIpe paurastyA? khalu mandarasya parvatasya paurastye sItAyA mahAnadyA uttare paJca vakSaskAra____ jambUdvIpastha mandara parvatakI dakSiNa dizAmeM devakula pAMca mahAda kahe gayehaiM-unake nAma isa prakAra seha-niSadha hada (draha) 1 devakuma idara khUra hUda 3 tulasa hada 4 aura vidyutprabha hada 5 / jambUdvIpastha mandara parvatake uttara kurumeM pAMca mahAruda kahe gaye haiM unake nAma isa prakArase haiM nIlavat hada 1 uttarakurU hUda 2 candra ida 3 airAvaNa hada 4 aura mAlyavad ida 5 samasta vakSaskAra parvata sItA sItodA mahAnadiyoMkI tarapha aura sandara parvatakI tarapha pAMcaso yojana UMce haiM aura udvedhase (bhU. mike andara gaharAimeM) pAMcasau gavyUti (do kosa) pramANa haiN| dhAtakI khaNDa dvIpameM paurastyAne mandara(mesa)parvatake pUrvadizAmeM sItA mahAnadIke uttarameM pAMca vakSaskAra parvata kahe gaye haiM unake nAma isa jabUdvIpanA mandara parvatanI pazcima dizAmAM AvelI sIdA mahA nadInI uttara dizAmAM pAMca vakSaskAra parvata che. temanAM nAma A pramANe che-(1) yandra ta, (2) sU2 pati, (3) nAma pata, (4) he pata bhane (5) gandhamAdana parvata. jaMbudvIpamAM AvelA mandara parvatanI dakSiNa dizAmAM AvelA devAmAM pAMca mahAhara che. temanAM nAma A pramANe che --(1) niSadha hada, (2) devakaru , (3) sU24, (4) sutasa 4 bhane (5) vidhutprasAda jabUdvIpanA mandara parvatanI uttara dizAmAM AvelA uttarakurumAM paNa nIya prabhAva pAMya ma che -(1) nAsavat (2) utta242 8, (3) ya , (4) 12 / 6 ma2 (5) bhAsyAt ha. samasta vakSaskAra parvate sItA ane sItA mahAnadIonI tarapha ane mandara parvatanI tarapha 500 jana UMcA che, ane temane uddhava ( jamInanI aMdaranI UMDAI) 500 gabhUtipramANa che. dhAtakIkhaMDa dvIpanA pUrvAdhamAM madara parvatanI pUrva dizAmAM sItA mahA navInI uttare pAMca vakSasakAra parvate AvelA che temanAM nAma A pramANe che. Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA05 u02 sU024 manuSyakSetrasyapadArtha vizeSanirUpaNam 123 parvatAH prajJaptAH, tadyathA - mAlyavAn evaM yathA jambUdvIpe tathA yAvat puSkaravara dvIpA pAyAcyA vakSaskArA hadA uccatvaM bhaNitavyam ||8|| samayakSetre khalu paJcabharatAni paJca airAvatAni / evaM yathA catuHsthAne dvitIyodeze tathA atrA'pi bhaNitavyaM yAvat paJca mandarAH paJca mandara cuulikaaH| navaram iSukArA na santi / / 0 24 // TIkA - jaMbuddIve ' ityAdi - vyAkhyA sugamA, tathApi kiMcidatra likhyate - vakSasi = madhye gopyaM kSemaM dvau saMbhUya kurvanti ye te vakSaskArA gajadantAparaparyAyAH parvatavizeSAH / te ca mAlyato gajadantakAda pradakSiNayA caturdikSu vartamAnAH catuHsUtroktA viMzatisaMkhyakAH prakAra se haiM- mAlyavAn ityAdi inakA nAma jaisA jambUdvIpa ke prakaraNameM kahA gayA hai, vaisAhI hai, puSkaravaradvIpArddha meM aura pAzcAtyArddhameM vakSaskAroM kA hUdoM kA aura ina kI vakSaskAra parvata kI UMcAI kA kathana pahile kI tarahasehI kahanA cAhiye / samayakSetra meM pAMca bharata aura pAMca airavata kSetra haiM / catuHsthAna meM dvitIya uddeze meM jaisA kahA gayA hai, vaisA yahA~ para bhI kaha lenA cAhiye yAvat pAMca mandara aura pAMca mandara cUlikAe~ haiM, vizeSatA kevala itanI sIhI hai, ki ikAra nahIM haiM / TIkArtha - isakI vyAkhyA sugama hai, taba bhI kucha isa viSaya meM likhA jAtA hai, vakSaskAra parvatoMkA dUsarA nAma gajadanta bhI hai, yaha vizeSa parvata hai / inakA vakSaskAra aisA nAma isaliye huA hai ki ye do ekatrita hokara apane madhyameM kSetrako gopya karate haiM / ye mAlyavAn mAlyavAn ItyAdi nAma ja dvIpanA prakaraNamAM upara kahyA anuMsAra samajavA. puSkaravaradvIpAdhama mAM ane pazcimamAM vakSaskArAnu, hadonuM ane vakSaskAra parvatanI UMcAinu kathata AgaLanA kathana pramANe ja samajavuM, samayakSetramAM pAMca bharata ane pAMca aravatakSetra che catuHsthAnakanA khIjA uddezAmAM temane viSe jevuM kathana karavAmA Avyu che evuM ja kathana ahIM paNa karavuM joie, A rIte " pAMca mandara ane pAMca mandara cUlikA che, " tyAM sudhInuM kathana grahaNu karavuM joie. ahIM kevaLa eTalI ja vizeSatA che ke ahIM ikAranA sadbhAva nathI TIkA-A sUtranI vyAkhyA sugama hAvA chatAM paNu ahI temanuM gheADu' spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che. vakSaskAra patratAnu khIjuM nAma gajainta paNa che. te parvatAne vakSaskAra kahevAnuM' kAraNa e che ke te e pahADA ekatra thaine temanI vaccenA kSetrane gupya ( adRzya ) kare che. te mAlyavAn Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . 134 sthAnAgasUtre santi / tathA-devakurupu nipadhavarpadharaparvatAt uttarasyAM dizi saptamAgavibhinnasyaikasya yojanasya caturo bhAgAn catustriMzadadhikAni aSTazatayojanAni gatvA zItodAyA mahAnadhAH pUrvAparataTavartinI vicitraTacitrakUTanAmAnau parvatoM staH / tayoH pratyekaparvata-uccatvena yojanasahasrapramANaH, mULe sahasrayojanAyAmaviSkambhayuktaH, uparitanapradeze ca pnycshtyojnaayaamvisskmbhyuktH| to ca parvatau prAsAdaparimaNDitau sva svanAmasadRzavicitraTacitrakUTanAmaka deva nivAsadhUtau vijJeyau / tatastAbhyAM parvatAbhyAM pUrvoktAntaryayuktaH zItodA mahAnadI madhyabhAgavartI dakSiNottarataH sahasrayojanAnyAyataH pUrvAparataH paJcazanayojanAni gajadantase pradakSiNA karate hue cAroM dizAmeM sthita haiN| yahAM cAroM sUtroM dvArA ye bIsa kahe gaye haiN| tathA-devakuruoMmeM niSava varSadhara parvatase uttara dizAmeM eka yojanake lAta mAgameM se cAra bhAga adhika 834 yojana taka Age jAkara zItodA mahAnadI ke pUrva aura pazcima taTa para sthita vicitrakUTa aura citrakUTa nAmake do parvata haiM / inameM pratyeka parvatakI UMcAI 1 hajAra yojanakI hai, sUlameM pratyeka parvatakA AyAma aura viSkaMbha eka hajAra yojanakA hai, aura UparakA inakA pradeza pAMcasau yojanakA lambA caur3A hai, ye donoM parvata prAsAdoMse maNDita haiM, aura apane 2 nAmake jaise vicitrakUTa evaM citrakUTa nAmavAle devoMke the nivAsasthAnarUpahaiM / ina donoM parvatoMse Age pUrvokta Antaryase yukta zItodA mahAnadIke madhya bhAgameM rahA huA dakSiNase uttara taka eka hajAra yojanakA AyAmadAlA pUrvale pazcima taka pAMcaso yojanakA gajadananI pradakSiNa karatA hoya evI rIte tenI cAre dizAomAM AvelA che. ahIM cAra sUtro dvArA evAM 20 vakSaskAra parvate prakaTa karavAmAM AvyAM che. tathA devakuruomAM niSadha varSadhara parvatathI uttara dizAmAM 834/4/7 jinapramANa aMtare zIdA mahAnadInA pUrva ane pazcima taTa para vicitrakUTa ane citrakUTa nAmanA be parvata che. te pratyeka parvatanI UMcAI 1 hajAra jananI che. temanA mULabhAganI laMbAI-pahoLAI 1000 ejananI ane zirebhAganI labAI-pahoLAI pa00 jananI kahI che. te bane parvate prAsAdethI maMDita che te parvato vicitrakUTa ane citrakUTa nAmanA devonA nivAsasthAna rUpa che. A bane parvatethI AgaLa jatA pUrvokta AntaryathI yukta zIdA mahAnadInA madhyabhAgamAM raheluM, dakSiNathI uttaramAM 1000 yajananA AyAma (laMbAI) vALuM ane pUrvathI pazcimamAM pa00 jananI Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATIkA sthA05u02sU024 manuSyakSetrasyapadArthavizeSanirUpaNam 125 vistIrNI vedikAvanapaNDadvayaveSTito daza yojanAni bhUmimavagADho'rddhayojana vAilyaikayojanaviSkambhAtmakena nAnAmaNimayena dazayojananAlena arddha yojanavistIrNakrozocchUitakarNikAyuktena nipadhanAmakadevanivAsabhUtabhavanavibhUSita madhyena tadaddha pramANayuktairaSTottarazatasaMkhyakai pauH taditaraizca sAmAnikAdi devanivAsabhUtairanekalauH pajhaiH samantAdU saMparikSiptena mahApadmana virAjanmadhyabhAgo niSadho nAma mhaadH| evaM devakuru hUdAdayo'pi tattaddhadasamAnadeva nivAsabhUtA uktAntaryayuktA vijJeyAH / atreda vodhyam-nIlavanmahAdaH svasvasamAna nAmakadevanivAsabhUtAbhyAM vicitrakUTacitrakUTaparvatavaktavyatAsadRzavaktavistAravAlA vedikA vanakhaNDavayase veSTina huA evaM 10 yojana taka bhUmimeM vistRta aisA niSadha nAmakA lahAhad hai, yaha mahAruda ATha yojanake bAhalyavAle eka yojanake viSkaMbhavAle nAnA maNiyoMse yukta daza yojanake nAlavAle Adhe yojanakI vistAravAlI eva eka kozakI UMcI aisI kaNikAse yukta evaM jisakA madhya bhAga niSadha nAma ke devake nivAsabhUta bhavanase vibhUSita haiM, aise eka mahApadmase jisakA madhyabhAga virAjita haiM, aisA hai / yaha mahApadma apane pramANase Adhe pramANavAle aise 108 padmoMse (kamaloM) evaM inase atirikta aura bhI aneka lakSa padmoMse jo ki sAmAnika Adi devoM ke nivAsabhUta haiM, cAroM orase ghirA huA hai, isI tarahase devakuruhUda Adi bhI apane 2 samAnanAmavAle devoMke nivAsabhUta haiM, aura yukta AntayevAle haiM, aisA jAnanA caahiye| yahAM aisA samajhanA-ki nIlavat jo mahAhUda hai, vaha apane samAna paheLAIvALu vedikA ane vanakhaDadrayathI veSThita evuM, ane 10 ejana sudhI bhUmimAM vistRta evuM niSadha nAmanuM mahahada che. te mahA hA ATha jana lAMbA, eka jana pahoLA, vividha maNiethI yukta, 10 jananI nAla. vALA, ardhA ejananI viratAravALI ane eka keza UMcI evI karNikAthI yukta ane jene madhyabhAga niSadha nAmanA devanA nivAsasthAna rU5 bhavanathI vibhUSita che evA eka mahApadmathI yukta che te mahApa, tenA karatAM ardhA pramANuvALA 108 paDyothI ane te sivAyanA bIjA paNa aneka lakSapothI gherAyeluM che te pa sAmAnika Adi devanA nivAsasthAna rUpa che. e ja pramANe devakuru hada Adi hado paNa temanA jevA ja nAmavALA devanA nivAsasthAna rUpa che, ane uparyukta AntaryavALA che ema samajavuM. Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 sthAnAzastra vyatAyuktAbhyAM yamakAbhidhAnaparvatAbhyAmanantaraM draSTavyaH / tato dakSiNata uttara kuru dAdayazcatvAro hudA bodhyA iti / eteSu sarve pu mahAhadepu ekaiko mahAdo dazabhirdazabhiH kAzcanakanAmakaiH parvataiyukto vijJeyaH / ete parvatAstu zatayojano. cchritA mUle zatayojanaviSkambhayuktAH upari paJcAzayojanavistRtA sva samAna nAmakaidevairadhiSThitAH pratyekaM pUrvAparato dazayojanAntareNa vyavasthitA vodhyaaH| ete ye vicitrakUTAdiparvatahadavAsino devAH santi, tepAmasaMkhyeyatamajambU dvIpe dvAdazayojanasahasrapamANAstannAmikA nagaryo bhavantIti bodhyam / ete vakSaskAraparvatAH kasyAM dizi vartante ? iti prarUpayitumAhanAmavAle nivAsa bhUta yamaka nAmake do parvatoMke antara bAdameM hai, ina donoM parvatoMke sambandhakI vaktavyatA vicitrakUTa aura citrakUTa kI vaktavyatA jaisI hai isase dakSiNa dizAmeM uttarakuru hRdAdi cAra hUda haiM / ina samasta mahAdo meM eka eka mahAruda daza dazakA kAzcana nAmaka parvatoMse yukta haiN| ye saba parvata 100 yojana haiN| mUlameM sI 100 yojanake hI vistAravAle haiN| tathA Upara meM hanakA vistAra pAMcaso yojanakA hai, aura ye apane 2 jaise nAmavAle devoMse adhiSThita haiM, ye pratyeka parvata pUrvase pazcima taka 10-10 yojanake antarale vyavasthita haiM / ye vicitrakUTa Adi parvatavAsI aura hRdavAsI jo deva hai so inakI jambUdvIpake asaMkhyAta bhAgameM 12 yojana pramANavAlI unake nAmacAlI nagariyAM haiN| ye vakSaskAra parvata kila 2 dizAmeM haiM ? isa bAta kI prarUpaNA karane ke jemake je nIlavata mahAhaka che te nIlavatu nAmanA devanA nivAsa rUpa che. te maDAhaTa yamaka nAmanA be pate pachI Ave che A bane parvatanuM varNana vicitrakUTa ane citrakUTanA varNana pramANe ja samajavuM. tenI dakSiNa dizAmAM uttarakuru hara Adi cAra hada AvelAM che. te pratyeka mahA chaMda dasa dasa kAMcana nAmanA parvatothI yukta che te badhAM parvate 100 yojanAnA vistAravALA che. temane vistAra mULabhAgamAM 100 ejanane ane uparanA bhAgamAM 500 ejanane che, te parvate temanA jevAM ja nAmavALA dethI avicchita che. te pratyeka parvata pUrvathI pazcima sudhI 10-10 ejananA aMtare vyavasthita che. te vicitrakUTa Adi parvatavAsI ane hadavAsI je de che temanI jaMbudvIpanA asaMkhyAtamAM bhAgamAM 12 yojana pramANuvALI nagarI che. te nagarIonAM nAme te denAM nAma jevAM ja che. te vakSaskAra parvate kaI kaI dizAmAM che, te sUtrakAra have prakaTa kare che. Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA05 u02 sU024 manuSyakSetrastha padArthavizeSanirUpaNam 127 ' savve viNaM ' ityAdi / sarve'pi jambUdvIpAdi samvandhino vakSaskAra parvatAH sItA sItode mahAnadyau punaH mandaraM parvataM ca ' teNa ' te dve khalu nadI parvate lakSaNI kRtya nadIdvayaM mandaraparvataM ca pratItyarthaH etanmahAnadIdvayadizi mandaraparvatadiziceti bhAvaH, paJca yojanazatAni Urdhvamuccatvena paJca gavyUti zatAni ca udvedhena santi / tatra mandaraparvata dizi mAlyavatsaumanasavidyutprabha gandhamAdananAmAnacatvAro gajadantAkAraparvatAH yathoktasvarUpAH santi / ito'nye vakSaskAraparvatAH sItA sItodA mahAnadI dizi varttante, iti / yathA jambUdvIpe yAvatpramANA vakSaskAraparvatA mahAdA proktAstathaiva dhAtakIkhaNDasya pUrvArdhaaparArddha, puSkarArddhasya pUrvArddhaaparAddhe ca vodhyAH / amumevArthaM darzayitumAha sUtrakAraH ' dhAyaisaMDe ' ityAdi ' vakkhArA dahAya uccattaM bhANiyantraM ' liye sUtrakAra kahate haiM " savve vi NaM " ityAdi ye jambUdvIpAdi sambandhI jo vakSaskAra parvata haiM ve saba sItA sItodA nAmakI jo mahAnadiyA~ hai, unakI ora aura meruparvatakI ora haiM, arthAt ina nadI kI evaM mandara kI dizA meM haiM / inakI UMcAI isa dizA meM pAMcasau yojana kI hai aura udvedha gandhamAdana inakA pAMcasau gavyUtikA hai / mandara parvatakI dizA meM mAlyavat saumanasa vidyutprabha aura gandhamAdana nAmake cAra gajadaMta ke AkAra jaise parvata pUrvokta svarUpavAle haiM / inase anya vakSaskAra parvata sItA sItodA mahAnadiyoM kI dizAmeM haiM / jisa prakAra se jambUdvIpameM jitane pramANopeta ye vakSaskAra parvata aura mahAhada kahe haiM, usI prakAra se ve dhAtakIkhaNDake pUrvArddhameM aura pazcimArddha meM puSkarArdhake pUrvArdha meM aura pazcimAddha meM bhI haiM, aisA jAnanA caahiye| isI bAta ko prakaTa karane ke liye sUtrakArane " dhAyai saMDe" ityAdi - " savve viNaM " ityAdi - te vakSasra parvatI sItA bhane sItAhA nAmanI mahAnadIe ane mandara paryaMtanI dizAmAM che temanI UMcAI te dizAmAM 500 ceAjananI che. ane temanA udveSa (bhUminI aMdaranA vistAra) 500 gabhUti pramANa che mandara parvatanI dizAmAM mANyavat, saumanasa, vidyutprabha ane gandhamAdana nAmanA gajAntanA AkAra jevA patA pUrvokta svarUpavALA che te sivAyanA je anya vakSaskAra patA che, tee sItA ane sItAdA mahAnadIenI dizAmAM che ja mUDhIpamAM jeTalA pramANavALA A vakSaskAra parvata ane mahADado kahyAM che, eTalA ja pramANavALA vakSaska 2 parvatA ane mahADado dhAtakIkhaDanA plaeNmAM, pazcimA mAM ane puSkarAnA pUrvI ane pazcimAmAM paNa AvelA che. e ja vAtane sUtrakAre dhAyai Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 sthAnAgasUtre ityantamiti / sampati bharatAdIni kSetrANi, tatrasthitaparvanAdIzca paJcasthAnatvena prarUpayitumAha- samayabakhetteNaM' ityAdi samayakSetre samayaH AdityagatisamabhivyajyamAnaRtvayanAdikAlaH, tadyuktaM kSetraM samayakSetraM, manuSyakSetramityarthaH, tasmin paJca bharatAni paJca aisvatAni, yAvatkaraNAt paJca haimanatAni paJca hairaNya vatAni, evamito'nyAnyapi kSetrANi bhAvanIyAni, tathA tatra 'zabdApAtinaH parvatAnAra ra paJca mandarAH paJca mandaracUlikAH' ityantaH sarvo'pi pAThazcatumthAnaka dvitIyo zakavad vAcyaH / parantu ighukAraparvatAzcatvAra eva santi, ataste'tra na vAcyAH / ata evAha-' NavaraM umuyArA natthi' iti |'muu0 24 // stra se lekara "vagvArA dahA ya uccattaM mANiyavvaM' yahAM taka mutra kahA hai| aba sUtrakAra samayakSetrameM aDhAidvIpa manuSyakSetra meM bharatAdi kSetroM kI aura uma meM rahe hue parvana AdikoM kI prarUpaNA pAMcasthAna kase karate hue kahate haiM ki " samayakkhetteNaM " ityAdi AdityakI gatise prakaTa hone yogya Rtu ayana Adi rUpa samaya se yukta jo kSetra hai vaha lamayakSetra hai, ailA samayakSetra manuSyakSetra dAI dvIpa haiM / ina manuSyakSetra meM pAMca bharata pAMca aizvata yAvat-pAMca haimavata pAMca hairaNyavata aura inase bhI anya aura bhI kSetra haiM, tathA zabdApAtI parvatoMse lekara pAMca mandara aura pAMca andara cUlikAe~ haiM / ityAdi yahAM takakA saba pATha caturtha sthAnakake dvitIya uddezakakI narahase kaha lenA cAhiye / parantu iSukAra parcana cArahI haiM, ataH ve yahAM nahIM kahanA saMDe" thI sana " vakhArA dahAya uccattaM bhANiyavya " mA sUtrapA4 pynanA lakhANa dvArA vyakta karI che. have sUtrakAra samakSetramAM (manuSyakSetramAM) rahelAM bharatAdi kSetranI ane temAM AvelA parvatAdikenI pAMca sthAnakanI apekSAe prarUpaNa kare che. ___"samayakhetteNa" tyAdi-sUrya nI gati 43 548 yatAM tu, mayana Adi rUpa samayathI yukta je kSetra che, tene samayakSetra kahe che. evuM samayakSetra (manuSyakSetra) aDhI kapa che. A manuSyakSetramAM pAMca bhArata, pAMca airAvatA yAvatu pAMca haimavata, pAMca hairayata ane te sivAyanA bIjAM kSetre paNa che. vaLI tyAM zabdApAtI parvatathI laIne pAMca mandara ane pAMca mandara cUlikAo paryantanuM badhuM che. cothA sthAnakane bIjA uddezAmAM A viSayane analakSIne jevuM kathana karavAmAM AvyuM che, tevuM kathana ahIM paNa grahaNa karavuM joIe, paraMtu pukAra parvata cAra ja che, tethI ahIM temanuM kathana Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __sudhA TIkA sthA05 u02 su026 RSabhAdi tIrthakaravipaye nirUpaNam 129 ___ anantaraM manuSyakSetrasthAni parvatAdirUpANi vastUni proktAni, saspati tadadhikArAdeva bhagtakSetrasya vartamAnAvasarpiNIbhUSaNAnAm RpabhAdInAM sambadhika kiMcit prarUpayati mUlam - usaMbheNaM arahA kosalie paMca paNulayAI uDDUM uccatteNaM hotthA / bharahe NaM rAyA cAuraMtacakavaTTI paMca dhaNusa. yAiM uDuuccatteNaM hotthA / bAhuvalI NaM aNagAre evaMceva / baMbhI NAmaM ajjA evaM ceva / evaM suMdarI vi // sU0 25 // ___ chAyA-RSabhaH khalu arhan kausalikaH paJca dhanuzzatAni Urdhvam uccatvenAbhavat / bharataH khalu rAjA cAturantacakravartI pazca dhanuzzatAni UrdhvamuccatvenAbhavat / vAhubalI khalu anagAra evameva / brAhmInAmAryA evameva / evaM sundarI api 25 // TIkA-' usameNa ' ityAdivyAkhyA spaSTA / navaraM kosale bhavaH kauslikaakosldeshotpnnH| RSabhaH= AdijinaH / bharatAdayazca tadapatyAni vodhyAni ||suu0 25 // cAhiye, isIliye ve " NavaraM usuyArA nakSi" isa sUtrapAThase varjita kiye gaye haiN| sU0 24 // ___ isa prakAra se manuSyakSetrasthita parvatAdirUpa vastuoMkA kathana kara aba sUtrakAra isI adhikArako lekara bharatakSetra meM vartamAna avasarpiNI kAlake bhUSaNarUpa jo RSabhAdi hue haiM, unase sambandhita thoDAsA kathana karate haiM / " usa bheNaM arahA kosalie paMca" ityAdiTIkArtha-kosala dezameM utpanna hue RSabhadeva arhanta pAMcaso dhanuSa Uce the bharata rAjA jo ki cAturanta cakravartI the| pAMcasau dhanuSa Uce the aura 42 me nahI "Navara usuyArA nasthi" mA sUtrapA4 dvArA vAta prakaTa karavAmAM AvI che ke ISakAra parvata cAra ja hovAthI temanuM kathana mahI' 42 le nahI. // sU. 24 // A prakAre manuSyakSetranA parvata AdinuM kathana karIne have sUtrakAra bharatakSetramAM vartamAna avasarpiNIkALanA bhUSaNa rUpa je traSabhadeva Adi puruSa thayA hatA temane viSe thoDuM kathana kare che. " usameNaM arahA kosalie paMca" tyAha TIkArtha-pezala dezamAM utpanna thayelA rASabhadeva jinezvaranI UMcAI pa00 dhanuSapramANa hatI cAturanta cakravartI bharata rAjA paNa 500 dhanuSapramANu UMcA hatA. bAhubalI aNagAra, brAhatI AryA ane suMdarInI UMcAI paNa eTalI ja sthA0-17 Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 sthAnAstre upari nirdiSTAH sarve'pi yuddhAH / buddhazca jIvo bhAvato mohakSayAd, dravyatazca nidrAkSayAd bhavatIti dravyayoghaM kAraNata upadarzayati mUlam-paMcahiM ThANehiM sutte bibujjhejA, taM jahA--sadeNaM 1 phAseNaM 2 bhoyaNapariNAmeNaM 3 NihakkhaeNaM 4 suviNadaMsaNeNaM 5 // sU0 26 // chAyA-paJcabhiH sthAnaH supto vibudhyeta, tadyathA-zabdena 1 sparzena 2 bhojanapariNAmena 3 nidrAkSayeNa 4 svapnadarzanena 5 // ma0 26 // TIkA-paMcahiM ' ityAdi paJcabhiH sthAnaH kAraNaiH supto jIvo vibudhyeta jAgarito bhavet / tadyathAtathAhi-zabdena kasyacit zabdaM zrutvA 1, sparza na kasyacit sparzamupalabhya 2, bAhuvalI anagAra brAhmI AryA evaM sundarI bhI itanI hI UMcI thIM, RSabhadeva sarva prathama tIrthakara haiN| bharana bAhuvalI Adi saba inakI saMtAna putraputrI haiM / sU0 25 // ye UparameM kahe gaye RSabhAdika saba buddha the, jIva buddha jo hotA hai vaha bhAvale mohake kSayaMse aura dravya se nidrAke kSayase hotA hai| isaliye sUtrakAra aba kAraNako lekara dravyabodhakA kathana karate haiM / " paMcahi ThANehi sutta vivujjhejhA" ityAdi supta jIva pAMca kAraNoMse jAgarita ho sakatA hai, ve pAMca kAraNa ye haiM-zabda 1, sparza 2, bhojana pariNAma 3, nidrAkSaya 4 aura svapnadarzana 5 / kisIke zabdako sunakara 1 kisIke sparzako upalabdha kara hatI. RSabhadeva sauthI pahelA tIrthaMkara thaI gayA, ane bharata, bAhubalI, prANI ane suMdarI temanA putraputrI hatAM. e sU 25 che upara jemanuM varNana karavAmAM AvyuM che, te RSabhAdi buddha hatA. bhAvanI apekSAe mehanA kSayathI ane dravyanI apekSAe nidrAnA kSayathI ja jIva buddha thaI zake che. tethI have sUtrakAra dravyabodhanA kAraNenuM nirUpaNa kare che. " pacahi ThANehi sutte vibujjhejjA" tyAhi susa jIva nIcenA pAMca kAraNone lIdhe jAgRta thaI zake che-(1) zabda, (2) 25, (3) sAnapariNAma, nidrAkSaya bhane (5) 22 zana, keIne avAja sAMbhaLIne athavA koI vyakti dvArA zarIrane sparza thavAthI sUtelI vyakti jAgI jAya che. e ja pamANe bhUkhane kAraNe paNa te Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATIkA sthA05u02s 26 bhAvaprabuddhasthakAraNesati ajJAnatikramaNatAni0 131 bhojana pariNAmena = bhojana paripAkena - bubhukSayetyarthaH 3 tathA nidrAkSayeNa = nidrAyA apagamena 4, svapnadarzanena ceti 5 / jAgaraNasya nidrAkSayaH sAkSAtkAraNam, nidrAkSayasya ca zabdasparza bhojana pariNAmAH paramparA kAraNam, ato jAgaraNakAraNasya nidrAkSayasya hetutvena zabdAdInyapi jAgaraNakAraNAni vovyAnIti suu026|| itthaM kAraNa nirdezapurassaraM dravyaprabuddhamuktavA, samprati bhAvaprabuddhasya kAraNe sati jinAjJAnatikramaNatAmAha mUlam - paMcahiM ThANehiM samaNe NiggaMthe NiggaMthiM givhasANe vA avalaMbamANe vA NAikkamai, taM jahA - niggaMthiMca NaM annayare pasujAie vA pakkhijAie vA ohAejA, ettha NiggaMthe NiggaMthiM giNhamANe vA avalaMbamANe vA nAikamai // 1 // NiggaMthe NiggaMthi duggaMsi vA visamaMsi vA pakkhalamANi vA pavamANi vA giNhamANe vA avalaMbamANe vA nAikamai // 2 // NiggaMthe NiggA seyaMsi vA paMkaMsi vA paNagaMsi vA udgaMsi vA ukkaramANiM vA uvujjhamANaM vA giNhamANe vA avalaMba - sotA 'huA prANI jaga jAtA hai, isa prakAra vaha sUkha se bhI jaga jAtA hai, tathA nidrAkA apagrama ho jAve to bhI vaha jaga jAtA hai tathA sotI huI avasthA meM svake dekhane se bhI jaga jAtA hai / jAgaraNakA sAkSAtkAraNa nidrA kSaya hai aura nidrAkSapake zabda zravaNa, sparzopalabdhi evaM bhojana pariNAma- bubhukSA ye saba paramparA kAraNa haiM / isaliye jAgaraNa ke kAraNa nidrAkSayake hetu hone se zabdAdikoM ko bhI jAgaraNakI kAraNa yahAM kahA gayA hai aisA jAnanA cAhiye || sU0 26 // jAgI jAya che, UMgha pUrI thavAthI paNa te jAgI jAya che, ane UMghamAM svagna dekhavAthI pazu te jAgI jAya che. jAgaraNanuM sAkSAtkAraNu nidrA che, ane zabda zravaNu, sparzopalabdhi, bhUkha ane svadarzana, A khadhAM nidrAkSayanA paramparA kArA che, tethI te jAgRtinA kAraNabhUta nidrAkSayamAM heturUpa hovAthI temane paNu jAgaraNanA kAraNa rUpe ahI prakaTa karavAmAM AvyA che, ema samajavuM! sU. 26 // Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 sthAnAsUtre mANe vA ikkama // 3 // NiggraMthe NiggaMthiM nAtraM ArohamANe vA orohamANe vA NAikkamai // 4 // khittacittaM dittacittaM jakkhAiTuM ummAyapantaM uvasaggapattaM sAhiMgaraNaM sapAyacchittaM bhattapANapaDiyAi kkhiyaM aTTajAyaM vA niggaMthe nigbaMthiM giNhamANe vA avalaMbamANe vA NAikkamai // sU0 27 // chAyAH paJcabhiH sthAnaiH zramaNo nirmantho nirgranthoM gRhNan vA avalambamAno vA nAtikrAmati, tadyathA-nirgranthIM ca anyataraH pazujAtiko vA pakSijAtiko cA upahanyAt, tatra nirgrantho nirmanthIM gRhNan vA avalambamAno vA nAtikrAmati // 1 // nirgrantha niryarthI durge vA vipame vA praskhalantIM vA prapatantIM vA gRhNan vA atralambamAno vA nAtikrAmati || 2 || nirgrantho nirgranthoM se ke vA paDhe vA panake vA - isa prakAra kAraNake nirdezapUrvaka dravya prabuddhakA kathana karake atha sUtrakAra bhAva pravuddha meM kAraNake hone para jinarAjJAkI anatikramaNatA hotI hai aisA kathana karate haiM / sUtrArtha - " paMcahi ThANehiM samaNe NiggaMdhe " ityAdi pAMca kAraNoMse zramaNa nirgrantha nirgranthI sAdhvIko sahAya detA huA jinAjJAkA virAdhaka nahIM hotA hai, ve pAMca kAraNa ye haiM- jaise- kisI sAdhvI ko koI pazu uddhata huA baila Adi yA pakSijAtika- gIdha Adi coTa pahuMcA detA hai aura vaha gira par3atI hai, uTha nahIM sakatI hai to aisI sthiti meM anya sAdhvI janake abhAva meM vahAM para sthita huA sAdhu A prakAre kAraNanA nirdezapUrNAMka dravyapramuddhanu' kathana karIne huve sUtrakAra e vAtanuM pratipAdana kare che ke amuka samaigAmA bhAvaprabuddha amuka prakAra vartavAthI jinAjJAnA virAdhaka gaNAtA nathI. zutrArtha - " pa cahi ThANehi samaNe NiggaMthe " ityAdi nIcenA pAMca kAraNAmAMthI kAi paNa kAraNu udbhave tyAre koi zramaN nirbhaya ardha nirthathIne ( sAdhvIlane ) shaare| mAye, to te minaajnyaan| virAdhaka gaNAtA nathI--(1) kAI unmatta AkhaaA Adi pazu ke gIdha Adi pakSI keAi sAdhvI para dhasI jaine temane bhUmipara pachADI nAkhe ane teo peAtAnI jAte UbhA thavAne sama na heAya tathA temane TaMke ApIne UbhA karanAra ke|I anya sAdhvIjI paNa tyA hAjara na hAya, te evI paristhitimAM Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA053 2sU 26 bhAvaprabuddhasya kAraNe sati AjJAnatikramaNatAni0 133 udake vA avakRSyamANAM vA apohyamAnAM vA gRhan vA avalambamAno vA nAti. krAmati // 3 // nirgrantho nirgranthI nAvamArohayan vA avarohayan vA nAtikrAmati // 4 // kSiptacittAM haptacittAM yakSAviSTAm unmAdamAtAm upasargaprAptAm sAdhikaraNAM saprAyazcittAM bhaktapAnamatyAkhyAtAm arthajAtAM vA nigrantho ninthI gRhan vA avalammAno vA nAtikAmati 5 |mu0 27 // TIko-'paMcahi ThANehi ' ityAdi paJcabhiH sthAnaH kAraNaiH zramaNo nirgrantho nigranthI gRhNan yAhAdI grahaNaM kurvan vA avalambamAnAbAhAdau gRhItvA dhArayan vA, athavA-' savaMgiya tu gahaNa avalaMvaNaM tu desasmi" chAyA-'sArvAGgikaM tu grahaNa kareNa avalambanaM tu deze ' iti, gR = sarvAza grahaNaM kurvan , avalambamAnaH hastAdau dharan vA nAvikAmati=nollaiyati jinAjJAm / tAnyeva sthAnAnyAha-tadyathA--kAMcit ninthIM sAdhvIm anyata: kazcita pazujAtika'-uddhatagavAdi cI pakSijAtiko gRdhrAdi upahanyAta-upa ghAtaM kuryAta, tatra-upaghAte anyasyA nirgandhizAyA abhAve tAM nigranthI gRhana vA avalambamAno vA nigrantha AjJAM nAtikrAti sakAraNatvAt / niSkAraNaM tu gRhNan avalamvamAno vA jinAjJAmatikrAmatyeva, atazca tatra doSA bhavantyeva / doSAzcAtraivamuktAH, tathAhi " micchattaM uDAho, virAhaNA phAsa bhAva saMbaMdho / paDigamaNAI dosA, suttAbhutte ya nAyavyA // 1 // " use sahAyatA de sakatAhai / isa sthiti meM vaha jinAjJAkA virAdhaka nahIM hotI hai, TIkAtha-sAhU Adi pakar3akara uThAnA isakA nAma grahaNahai aura use apane donoM hAtho meM uThA lenA isakA lAla avalambana hai| athavA-savvaMgiyaM tu gahaNaM kareNa avalaMbaNaM tu desammi" use pUrA uThA lenA yaha grahaNa hai aura use apane hAthakA sahArA dekara uThAnA yaha abalaspana hai / sAdhu jaba vinA kisI kAraNa aisA karatA hai to avazyahI vaha jinAjJAkA virAdhaka hotA hai, kyoMki aisA kara. keI sAdhu temane madada kare-temano hAtha jhAlIne temane UbhAM kare, te te sAdhu jinAjJAne virAdhaka gaNAto nathI sAtha -- DAtha mA 5482 834 tenu nAma 'akSaya che ane pitAnA banne hAthamAM upADI levAM tenuM nAma 'ma na' cha sayavA-" savvaMgiya tu gahaNaM kareNa avalabaNa tu desammi" temane pUrepUrA uThAvI levA tenuM nAma grahaNa che, ane temane potAnA hAthane AdhAra ApIne UbhA karavA tenu nAma avala bane che. koI paNa kAraNa vinA sAdhu evuM vartana kare che te jinAjJAne virAdhaka gaNAya che, kAraNa ke evuM 42vAmA tene prAranA hoSa dAge che "micchatta uchAho" tyA: Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAsUtre 134 chAyA - mithyAtvamuDDAho virAdhanA sparze bhAva sambandhaH / pratigamanAdayo doSA bhuktA'bhukte (bhoge abhoge ca sati) jJAtavyAH iti| iti prathamaM sthAnam / tathA-nirgrantho durge-duHkhena gamyate iti durgaH, sa ca trividha:- vRkSa durgaH zvApada durge checchadurgava, taduktam -- "" tivihaM ca hoi duggaM, rukkhe sAvayamaNussa duggaM ca / chAyA - trividha savati durge vRkSa zvApadamanuSya durgazca iti / tasmin tathokte mArge vA vipamengartapApANAdi saMkule parvate vA praskhalantIM gatyA praskhalitAM nemeM aise doSa kahe gaye haiM " micchataM uDDAho " ityAdi -- mithyAtva uDDAha Adi ye doSa use lagate haiM, aisA yaha prathama kAraNa hai / dUsarA kAraNa aisA hai - isa kAraNa meM jaba sAdhvI kisI durgameM yA kisI viSama sthAnameM ripaTakara gira par3hatI hai yA calate 2 usakA paira moMca jAtA hai ki jisase vaha calane meM sarvathA asamartha bana jAtI hai to aisI sthiti meM bhI sAdhu use sahAya de sakatA hai to vaha jinAz2AkA virAdhaka nahIM mAnA gayA hai / jisa sthAna para duHkhase calA jAya vaha durga hai, yaha durga tIna prakArakA kahA gayA hai - eka vRkSa durga, dUsarA zvApada durga aura tisarA sleccha durga kahA bhI hai / " tivihaM ca hoI duragaM " ityAdi - aise durga meM athavA garta (khaDDA ) pASANa Adi se saMkula parvata ke Upara calatI calatI sAdhvI praskhalita ho jAtI hai, yA bhUmimeM gira par3atI hai to aisI kAraNa vinA evuM karavAthI sAdhune mithyAtva, uDDAha Adi deSa lAge che A prakAranuM pahelu kAraNa samajavuM. khIjuM kAraNu A pramANe che--kAI sAdhvI kAI durgomAM athavA keAI viSama sthAnamAM cAlatAM cAlatAM lapasI jAya athavA cAlatAM cAlatAM temanA paga macakoDAi javAne lIdhe tee cAlI zake tema na hAya, te evI paristhitimAM temane sahArA denAra sAdhu jinAjJAnA virAdhaka gaNAtA nathI. durga tra prabhAranA hyA che - (1) vRkSa hurga, (2) zrAya: hurga, mane (3) mleccha durgA, evA sthAna para cAlavAmAM muzkelI paDe che. kahyu pahyu che ke tiviha' ca hoi dugaM " tyAhi " evA mArga para athavA ga, pASANu AdithI yukta parvata upara cAlatAM cAlatAM je kAI sAdhvIjI prakhkhalita thaI jAya-lapasI jAya athavA Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA.53.2sU 26 bhAvapavuddhasya kAraNesati AjJAnatikramaNatAni0 135 bhavantIM vA prapatantI bhUmau patanaM prApnuvatIM bA, praskhalana-prapatana lakSaNa pradazikA gAthA yathA "bhUmIe asaMpattaM, pattaM vA hatthajANujAIhiM / pakkhalaNaM nAyavyaM, pavaDaNa bhUmIe gattehiM " // 1 // chAyA-bhamau asaMprAptaM prAptaM vA hstjaanukaadibhiH| praskhalanaM jJAtavyaM, prapatanabhUmau gaanH||1|| iti gAthA'nusAreNa bhUmau asaMprAptiH, hastajAnukAdiSu kenacidekenAGgena vA prAptiH praskhalanaM, sarvagAnabhUmau prAptistu prapatanam , tat praskhalanaM prapatanaM vA prApnuvatI nirgranthIM gRhNana vA avalambamAno vA AjJA nAtikrAmatIti dvitIyaM sthAnam / tathA-nirgranthaH seke sIyate badhyate yasminnasau sekaH sajalakardamasthitimeM sAdhu use sahAya de sakatA hai / isameM jinAjJAke ullakhAna karane janya doSase vaha lipta nahIM ho sakatA hai, praskhalana aura prapatana kA lakSaNa isa prakArase kahA gayA hai| "bhUmIe asaMpattaM" ityAdijisameM calate 2 isa prakArakI sthiti ho jAya ki bhUmi para giranA to ho nahIM kintu phisalanA ho jAya vaha skhalana hai athavA hAtha ghuTanoMke balahI jamIna para giranA ho jAya vaha praskhalana hai| aise praskhalana meM zarIra pazu ke jaisA jhuka jAtA hai, tathA usameM bhUmikA sparza nahIM hotA hai, jamIna para jo zarIrakA patana ho jAtA hai vaha prapatana hai| isa gAthA anusAra bhUmi para giranA to ho nahIM usa ora kevala jhukanA ho athavA-hastajAnukAdi aMgomeM se kisI eka aGga dvArA bhUmikA sparza ho vaha praskhalana hai aura samasta aGgoMse jisa patanameM jamInakA sparza ho jAya vaha prapatana hai| tRtIya kAraNa aisA hai ki jamIna para paDI jAya, te temane sahAre denAra sAdhu jinAjJAne virAdhaka gaNAtuM nathI. prakhkhalana ane prapatananuM lakSaNa A pramANe che. " bhUmie asaMpatta" chatyAdi-nyAre yAsatA yAsatai bhAna 52 bhAbhu zarIra paDI jAya che, tyAre prapatana thayuM gaNAya che, paNa lapasI javAne kAraNe zarIra eka bAju mUkI jAya che ane hAtha Adi ke eka ja aMgane AdhAre jamIna para khaDuM rahe che, tyAre tenuM prakhalana thayuM kahevAya che. prapatana vakhate AkhuM zarIra bhUmine sparza kare che, paNa prakhalana vakhate te koI eka ja aMga bhUmine sparza kare che. Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAnasUtre 136 } stasmin vA, paTTe jalarahite kaIse vA, panake-panakA zaivAlaH tatra vA, udakejale vA apakRSyamANAm = paripatantIM kA, apodyamAnAM jaladhArAbhiH pravahamAnAM vA nirgranthIM gRhNan vA avalambamAnovA nAtikrAmati jinAjJAm / iha patanaM paDhe panake ca bodhyam / apavAhanaM tu seke udake ca vodhyam / iti tRtIyaM sthAnam / tathAnirgrantho nirgranthIM nAtram Arohayan = naukopari nirgranthayA ArohaNaM kArayan vA, tathA - arohayan= naukAto'vatArayan vA nAtikrAmatIti caturtha sthAnam / tathAkSiptacittAM=kSiptaM naSTaM cittaM yasyAH sA tAm, kSiptacittatA turAgamayApamAnAdinA bhavati / taduktam -- aba sAdhvI se kameM jala sahita kIcaDa meM phaMsa jAya, paGkameM jala rahita kIcaDa meM phaMsa jAya panaka meM zaivAla seM phaMsa jAya athavA jala meM kisI pravAha meM phaMsa jAya, usameM gira par3e yA usameM vaha jAve to aisI sthiti meM use sahAyatA karane ke abhiprAya se prerita huA mAdhu sahArA detA hai to vaha jinAjJAkA virAdhaka nahIM hotA hai / yahAM patana paGka aura panakameM samajhanA aura apavAhana seka (siMcana) evaM udakameM samajhanA / caturtha kAraNa aisA hai-nirgranthoM nirgranthoM nAvamAroha vA abarohayan vA nAtikrAmati " nirgrantha jaba nirgranthIko nAva para caDhAtA hai yA nAvase use nIce utAratA hai to vaha isa sthiti meM jinAjJAkA virAdhaka nahIM hotA hai| pAMcavAM kAraNa aisA hai - kSiptacittAMtacittAM yakSAviSTAm, unmAdaprAptAm, upasargamAtAm, sAdhikaraNAM saprAyazcittAM, bhaktapAnapratyAkhyAtAm arthajAtAM vA nirgranthAM - nirgranthIM gRhNan vA avalambamAno vA nAtikrAmati " jaya sAdhvI 1 - trIjuM kAraNa A pramANe che--jayAre koI sAdhvIjI koI jalayukta khADAmAM athavA jalarahita kIcaDamAM phasAi jAya, lIla, zevALa AdimAM phasAI jAya, pANInA pravAhamAM phasAI jAya athavA taNAtAM hAya, te evI paristhitimAM temane madada karavAnA AzayathI temanA sahArA kenAra sAdhu jinAjJAnA ivarAdhaka gaDDAtA nathI ahIM patana paka ane panakamAM samajavuM ane apavAhana pANInA pravAhamAM samajavuM thothu - "nimanyo nirgranthI nAvamArohayana vA avarohayan vA nAtikkrAmati" kAIni ya koI nigrathIne besADavAmAM madada kare athavA nAvamAMthI utaravAmAM madadarUpa bane, te evI sthitimAM te jinAjJAnA varAdhaka gaNAtA nathI. pAyabhu razu - " kSiptacittA~, dRptaccittAM yakSAviSTAm, unmAdaprAptAm, upavAsa, sAdhikaraNAM, sanAyazcittA, bhaktapAnapratkhyAtAm arthajAtAM vA Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ supAThIkA sthA 5302sU027 bhAvaprabuddhasya kAraNesati mAzAnatikramaNatAni0 137 "rAgeNa yA bhaeNavA, ahavA avamANiyA mhtennN| . eehiM khittacittA, hoI bhaNiyaM jirNidehi // " chAyA-rAgeNa vA bhayena vA, athavA apamAnitA mhtaa| etaiH kSiptacittA bhavati kathitaM jinendraH / / iti / athavA-dRptacittAma-dRptam-darpayuktaM uddhatamiti yAvat cittaM yasyAH sA tAm , uddhatacittatA tu sammAnAdinA bhavati, taduktam-- " i esa asaMmANAkhitto saMmaNao bhave ditto| aggIva iMdhaNeNaM, dippai cittaM imehiM tu // 1 // lAbhamaeNa u matto, ahakA jeUNa dujjayaM sattuM / " chAyA-ityeSa asaMmAnAt kSiptaH sammAnato bhaved dRptH|| agniriva indhanai pyati cittamebhistu // 1 // lAbhamadena tu mattaH athavA jitvA durjayaM zatrum / / iti / kSipta naSTa cittavAlI ho jAya kyoMki kSiptacittatA to rAga, bhaya, apamAna Adise ho hI jaatiihai| kahAbhIhai-"rAgeNa vA bhaeNa vaa"ityaadi| aisA jinendradevane kahA hai ki kSiptacittatA rAga, bhaya athavA apaM. monase ho jAtI hai athavA jaba vaha sAdhvI dRpta darpayukta-uddhata citta vAlI ho jAya, kyoMki uddhata cittatA to sammAna Adi se ho hI jAtI hai| kahA bhI hai-" iha esa asaMmANAkhitto" ityAdi / . ___ manuSya asaMmAnase kSipta hotA hai aura saMmAnase dRpta hotA hai| jisa prakAra agni iMdhanase isa hotI hai| lAbhase yA madase athavA durjaya nigraMnyo nimaMnyoM gRhNan vA avalambamAno vA nAtikAmati" nyAre 44 sAdhvIjI kSita cittavALAM (unmAdayukta) thaI jAya tyAre temane sahAre denAra sAdhu jinAjJAne virAdhaka gaNAtuM nathI. kSiptacittatA rAga, bhaya, apamAna Adi kAraNane lIdhe thaI jAya che kahyuM paNa che ke : " rAgeNa vA bhaeNa vA" tyAha nindradeva melu lucha kSiyittatA (yittabhrama) rAma, bhaya, athavA apamAnathI thAya che athavA jyAre te sAdhvI darpayukata cittavALAM thaI jAya che, tyAre paNa evuM bane che, kAraNa ke sanmAna Adine kAraNe uddhata cittatAne sadabhAva te jovA maLe ja che. kahyuM paNa che ke : 'iha esa asaMmANAkhitto" tyAhi jema agni IdhanathI prajvalina thAya che, tema manuSya asaMmAnathI kSipta thAya che, ane samAnathI kama (darpayukata) thAya che. lAbha prApta thavAthI, madathI athavA durjaya zatrune harAvavAthI manuSya matta thAya che. sthA-18 Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138. ."'.. . . / sthAnAyo' athavA-yakSAviSTAm-yakSeNa devavizeSeNa AviSTA AsthitA tAm / yakSAghezastu pUrvabhavavairAdinA bhavati / taduktam-- "puvvabharaverieNaM, ahavA rAgeNa rAgiyA sNtii| .. .. eehi jakkhaihA, " kahiyA siri jiNayaridehi // 1 // .... chAyA--pUrvabhAvavairikega athavA rAgeNa rAgitA stii| . . . etAbhyAM yakSAvidyA kathitA zrI jinavarendraH ||iti / __ athavA-unmAdamAptAm-unmAdaH citAnavasthitiH, taM prAptA tAm | unmAdo pakSAvezo mohanIyazceti dvividho bhavati / tatra yakSAvezaH pUrvagataH / ayaM mohanIyo bodhyaH / ayaMca rupAGgadarzanena pittamUrchayAvA bhavati / taduktam-- zatruko jItane se manuSya matta hotA haiM athavA vaha sAdhvI yakSAviSTa ho jAya, devavizeSase Asthita ho jAya-pakSAveza to pUrvabhavake vaira Adi se ho hI jAtI hai| kahAnI hai-" pucabhavaverieNaM" ityaadi| : jinendradevane ina do kAraNoMse. mAdhvIko yakSAviSTA kahA hai, yA to vaha kisI pUrvabhavake vairI deva Adise AkrAnta ho jAya yA kisI vizeSa rAgase anurakta ho jAya to aisI sthitimeM vaha yakSAMviSTA kahIM jAtI hai athavA jo vaha sAdhvI unmAdako prApta huI ho / cittakI ana. pasthitikA (vikSepa)nAma unmAda hai; isa unmAdako sthiti meM vaha AgaI ho, unmAda yakSAveza aura mohanIyake bhedase do prakArakA hotA hai, yakSAdheza rUpa unmAda to Upara prakaTa karahI diyA gayA hai, yaha mohanIya rUpa 'athavA te sAththI jyAre yakSAviSTa thaI jAya eTale ke temanA zarIramAM tha nAmanA devavizeSane praveza thavAne kAraNe te sAdhvI jyAre unmatta banI jAya tyAre tene avalaMbana Adi rUpe sahAre ApanAra sAdhu jinAjJAne vi2054 zAtA nathI. " putvabhavaverieNa" tyAhi - jinezvara bhagavAne evuM kahyuM che ke nIcenA be kAraNone lIdhe sAdhvIne yakSAviSTA kahevAya che-(1) kaI pUrvabhavanA verI devAdine zarIramAM praveza thavAthI athavA (2) kaI vizeSa rAga vaDe anurakta thaI jAya, te evI sthitimAM tene yakSAviSTA kahevAmAM Ave che. te athavA jyAre koI sAthvI unmAdAvasthAmAM-cittabhramanI hAlatamAM hoya tyAre paNa tene sahAre denAra sAdhu jinAjJAne virAdhaka thato nathI. unmA be prakAre kahyA che-cakSAveza rUpa unmAda-tenuM svarUpa upara spaSTa karavAmAM AvyuM che. (2) maThanIya rUpa unmAda-cittabhrama rUpa A - umAda rUpaga Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - sudhArIkA sthA057024027 bhAvapravuddhasya kAraNe lati AzAnatikramaNatAni0 165 " u-mAo khalu duviho, javakhAesoyamohaNijjo ya / . jakkhAeso vutto, goheNa imaM tu vocchAmi // 1 // rubaMga daTTaNaM, ummAo ahavaM pittmucchaae| . ummAyassa ya bhayA, kahiyA titthaMkarAIhi // 2 // " chAyA-unmAdaH khalu dvividho yakSAvezazca mohanIyazca / .. yakSAvezaukto mohenenaM tu vakSyAmi // 1 // rUpamanaM ca dRSTvA unmAdo'dhavA pittmRcchyaa| unmAdasya ca bhedau kathitau tIrthaGkarAdibhiH / / 2 // iti / '' athavA-upasargaprAptAm-upasargam-upadrava prAptA tAm / upasargazca divyamAnuSatiryakakRtatvAt trividho vodhyaH / taduktamunmAda hai, cittakI anavasthiti rUpa yaha unmAda rUpAGga darzanase yA pittakI mUrchAse hotA hai / kahAbhI hai- - - - - - ... " ummAo khallu duviho " ityaadi| . isa gAthAkA artha spaSTa hai, athavA jaba vaha sAdhvI upasarga prApta huI ho, upadravako prApta karanekI sthitivAlI ho gaI ho, devakRta upasarga, mAnuSakRta upasarga, tiryakakRta upasarga, isa prakArase upasarga tIna prakArakA hotA hai, jo upasarga deva dvArA kRta- hotA hai vaha divya upasarga hai; jo upasarga manuSya dvArA kiyA gayA hotA hai vaha mAnuSa upa. saMga hotA hai aura jo upasarga pazu dvArA kiyA gayA hotA hai vaha tiryak kRta upasarga hotA hai / so hI kahA gayA hai nithI athavA pittanI bhUchatthI thAya che 4 55 cha : "ummAo khalu 'duviho" tyAdi. 2ma! gaayaa| 25STa cha / athavA jyAre keI sAdhvIne upasargo anubhavavA paDatA hoya tyAre paNa tene sahAre denAra sAdhu jinArAne virAdhaka gaNato nathI upasarganA nIce pramANe traNa prakAra che-devakRta upasarga, manuSyakRta upasarga ane tiryaca. kRta, upasarga. je upasargo deva dvArA karAya che, temane kahyuMupasargo kahe che, manuSya dvArA karAtA upasargone mAnuSI-upasarga kahe che ane tiryakaro dvArA Adi S5sani tiya yakRta sI I-cha., me 24 , pAta tivihe va pasagge" tyA yAme dvArA vya3d 42vAma mAvI cha / Page #162 -------------------------------------------------------------------------- Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATokA sthA053021027 bhAvaprabuddhasya kAraNesati AmAnatikramaNatAni0 141 chAyA-artha vA hetuM vA zramaNInAM virahite kathayataH / mRcchayA vipatitAyAH kalpate grahaNaM parijJayA // iti / .. ayamarthaH-saMstArakasya artham uddezya hetu kAraNaM vA kathayatA upadizato nirgranthasya purato mUrcchayA nipatitAyAH ninthyAH zramaNInAM virahite sati parijJAyAm anazane grahaNaM kalpate iti / athavA-arthajAtAm-arthaH paticaurAdeH kArya prayojanamiti yAvat jAto yataH sA tathA tAm-paticaurAdinA saMyamAcAlyamAnAmityarthaH / ukta cAtra___ " aTThottijIe kajjaM, saMjaya esa aTThajAyAu / taM puNa saMjamabhAvA cAlijjataM samavalaMba // 3 // " chAyA-artha iti yasyAH kArya saMjAtam eSA arthajAtA tu / to punaH saMyamabhAvAcAlyamAnAM samavalambaH // 1 // iti / isakA bhAva aisAhai-saMstArakake (anazana) prayojanako athavA kAraNako kahate hue, upadeza dete hue, nigranthake samakSa yadi koI yAvajjIva bhaktapratyAkhyAnavAlI sAdhvI gira paDI ho aura usa samaya vahAM anya sAdhviyAM na ho to aisI avasthAmeM sAdhukA use sahArA denA doSAvaha nahIM hai athavA-jaba vaha arthajAtA ho, pati athavA cora Adi jise saMyamase calAyamAna kara rahe ho / kahAbhI hai - "aho tti jIe kajja" ityAdi / jise pati athavA cora AdikA bhaya upasthita ho gayA ho, isa sthitimeM jo sAdhvI AgaI ho aisI vaha arthajAtA sAdhvI hai| isa taraha athavA keI sAdhIe AjIvana anazanavrata aMgIkAra karyuM hoya, ane zArIrika azakitane kAraNe teo paDI jAya te tyAM anya sAdhvIo hAjara na hoya evI paristhitimAM temane sahAre denAra sAdhu jinAjJAne virAdhaka gaNAtuM nathI. athavA jyAre te sAdhvIjI arthAtA heya (jene pati athavA cAra Adi saMyamathI calAyamAna karI rahyA hoya evI sAThavIne ajAtA kahe che) tyAre tene sahAre denAra sAdhu paNa jinAjJAne virAdhaka gaNAtuM nathI. 4 5 cha hai " aTTho ti jIe kajaM " tyAha jene pati ane cora Adine bhaya, upasthita thayo hoya evI pari sthitimAM mUkAyelA sAdhavIne ahIM artha jAtA sAThavI kahevAmAM Avela che. Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAnane kSiptacicArtha jAtAparyantAsu kAmapi nigranthI gRhNan vA avalambamAno vA nirgrantho jinAjJAM nAtikrAmatIti paJcasaM sthAnam // cha0 27 // anantaraM yeSu kAraNeSu varttamAno nirgrantho jinAjJAM nAtikrAmati tAnyuktAni, samprati nirdhanyavizeSA AcAryopAdhyAyA yeSu atizayeSu vartamAnA jinAzI nAtikrAmanti tAnAha 4ra " mUlam - AyariyauvajjhAyassa NaM garNasi paMca aisesA paNNattA, taM jahA - Ayariya uvajjhAe aMto uvasyassa pAe nigijjhiya nigiJjhiya paSphoDemANe vA pamajemANe vA NAikama 1| AyariyauvajjhAe to uvassassa uccArapAsavaNaM vigiMcamANe vA visomA vA NAikamaha, 2 AyariyauvajjAe pabhU icchAveyAvaDiyaM karejA icchA No karejA 3 | Ayariya uvajjhAe aMto uvassassa egarAyaM vA durAyaM vA gAMgI vasamAge jAikamai. 4. AyariyauvajjhAeM bAhi uvasyasta egarAyaM vA 1 ! durAyaM vA vasamANe pAikamai 5 // sU0 28 // d kSiptacitta se lekara arthajAtA paryanta takakI kisI bhI avasthAmeM patita huI kimI bhI sAdhvIko sahArA denevAlA sAdhu nirgrantha jinAjJAkA atikramaNa - ullaMghana karanevAlA nahIM hotA hai, isa taraha se yaha pAMcava sthAna hai // mru0 27 // isa tarahase jina kAraNoMko lekara nirgrantha jinAjJAkA ulaGana karanevAlA nahIM honA hai, unako pradarzita kara aba sUtrakAra nirgrantha vizeSa jo AcArya aura upAdhyAya haiM, ve jina atizayoM meM vartamAna hokara jinAjJAkA ullaGghana nahIM karate haiM, unakA kathana karate haiM-, J A rIte kSikSacittathI laine arthajAtA patanI koI paNa paristhitimAM mUkAyelA sAdhvIjIne sahArA * denAra-zramaNu nitha jinAjJAno viAdhaka gAta nathI yA prAstu' yA pAMcabhu ra samanvu // sU. 27 // " zyA 'prAznI paristhitiyAM sAdhvI ne sahAro henAra zrama nirbhantha jinAjJAno virAdhaka gaNAtA nathI, e vAta prakaTa karIne have sUtrakAra e vAta prakaTa kare che ke AcAya ane upAdhyAya rUpa nigraMtha vizeSeA kayA a tazayAthI yukata hAvA chatAM paNa jinAjJAnI avagaNanA karanArA gaNuAtA nathI. -1 Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pudhA TIkA sthA05u 2sU 28 AcAryopAdhyAyAtizayanirUpaNam 143 .: 'chAyA-AcAryopAdhyAyasyAMkhalla gaNe paJca atizeSAH prajJaptAH,, tadyathAAcAryopAdhyAyaH antarupAzrayasya pAdau nigRhya nigRhya parakoTayana vA pramAjayan vA nAtikAmati 1 / AcAryopAdhyAyaH - antarupAzreyasya uccAraprasravaNaM vive. cayan vA vizodhayan vA nAtinAmati 2 / AcAryopAdhyAyaH prabhuH icchA vaigavRttyaM kuryAt icchA na kuryAt 3 / AcAryopAdhyAyaH- antarupAzrayasya ekarAtraM vA dvirAtraM vA ekAkI vasan nAtikAmati, 4], AcAryopAdhyAyo bahirupAzrayasya ekarAtraM vA dvirAtraM vA vasan nAtikAmati 5 // 10.28, // .. :... . - TIkA- AyariyauvajjhAyassa' ityAdi-... . AcAryopAdhyAyasya-AcAryaH-kepAMcidarthamadAtRtvAt / sa eMva upAdhyAyaH kepAMcit sAdhUnAM sUtrapradAtRtvAt , AcAryazcAsau upAdhyAya ceti AcAryopAdhyAya, yadvA-AcAryo'nyaH, upAdhyAyazcAnyaH,ubhayoH samAhAre-AcAryopAdhyAya, tasAcAryopAdhyAyasya AcAryopAdhyAyayorvA khala-nizcayena gaNe-sAdhusamudAye paJca atizeSA-atizayAH anyasAdhvapekSayA prajJaptA: kathitAH / tadyathA-AcAryoMpAdhyAyaH-AcAryopAdhyAyapadaviziSTa ekaH sAdhuH: AcAryatvopAdhyAyatvaviziSTaM "Ayariya uvajjhAyassa.NaM gnnsiityaadi| AcAryopAdhyAyake athavA AcArya aura upAdhyAyake gaNameM pAMca atizeSa anya sAghukI apekSA atizaya kahe gaye haiM, ve isa prakArale haiM-"Ayariya uSajjhAe aMto ubassayasta" ityAdi / / / / . jo AcAryopAdhyAya-AcAryarUpa upAdhyAya kinhIM. kinhIM sAdhuoNko artha aura sUtra.. pradAtA. hone, se, AcArya rUpa aura upAdhyAya rUpa huA aisA vaha !. AcAryopAdhyAya athavA svataMtra upAdhyAya-upAzrayake bhItara ziSyajanako isa abhiH prAyase aisA kahakara "ki caraNoM parakI dhUliko jhaTakAranese ur3I huI caraNa raja anyake Upara par3a jAtI haiM, ataH ve na paDa jAyeM isaliye caraNoMko upAzrayake bAharahI jhaTakAra lenA cAhiye, " upAzrayake bhItara .." Ayariya uvajjhAyarasa NaM gaNaMsi " tyAhi , ( 1: AcAryopAdhyAyamAM athavA AcArya ane upAdhyAyamAM, pAMca atizeSa eTale ke anya sAdhuonI apekSAe atizaya kahRAA che. te pAMca atizaye nAye pramANe -" zAyarigauvajjhAe aMto uvastrayasma " tyA- sAyA. caipAdhyAya-AcArya rUpa upAdhyAya kaI kaI sAdhuone arthanA dAtA hovAne kAraNe AcArya rUpa gaNI zakAya che ane kaI kaI saMdhuone sUtranA pradAtA hovAthI teo upAdhyAya rUpa gaNAya che, evAM te AcAryopAdhyAya athavA svataMtra AcArya ane svataMtra upAdhyAya upAzrayanI aMdara ziSyone A Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 sthAnAstre sAdhudvayaM vA upAzrayasya vasateH antamadhye nigRhya nigRhya-prasphoTanena uDDIya mAnaizcaraNarajobhiranyajIvavirAdhanA mA bhavediti yatanayA ziSya bhUyo bhUyo nivArya pAdau prasphoTayan-AbhigrahikeNa anyena vA sAdhunA svakIya rajoharaNAdinA caraNayoH prasphoTanaM kArayan vA, pramArjayan-zanaiH zodhayan vA nAtikAmati jinAjJAm / ayamatrAbhimAya:-AcArya upAdhyAyo vA kulagaNAdikAryeNa nirgatya prtyaavRttH| sacotsargeNa upAzrayAd vahireca caraNo prasphoTayati, yadi tatra kazcit sAgAriko bhavati tadA sa upAzrayamadhye prasphoTayati / prasphoTanaM ca pramArjanavizeSa eca, nahIM" pairoMke jhaTakArane se cAra 2 niSedha karatAhai aura vaha svayaM apane pairoMko kisI Abhigrahikase athavA kisI anya sAdhuse apane rajoharaNa Adise upAzrayake bhItara jhaTakAratAhai dUrakarAtA hai yA unakI dhIre 2 pramArjanA karAnA hai to aisA karAtA huA vaha AcArya yA upAdhyAya jinAjJAkA virAdhaka nahIM hotA hai / tAtparya isa kathanakA aisA hai-- AcArya athavA upAdhyAya kulagaNa Adike kAryake nimitta yAhara gaye aura usa kArya karake ve phira pIche lauTa Aye to utsarga mArga to yahIhai ki ve upAzrayake bAhara hI apane donoM pairoM ko pramArjana kara le pIche upAzrayake bhItara praviSTa hote haiM, parantu yadi vahAM koI sAgArika hotA hai to ve upAzrayake bhItara apane pairoMko pramArjana karavAte haiM, yaha prsphopramANe kahe che. "paga para lAgelI rajane jhApaTavAthI te ja uDIne keInI upara paDe che, tethI tamAre upAzrayanI bahAra ja paganI rajane jhApaTI nAkhavI name, pAzrayamA ApaTavA, naye nahI." A pramANe teo zikhene upAzrayanI aMdara paganI raja jhApaTI nAkhavAne vAraMvAra niSedha kare che, paraMtu teo pite keI Abhigrahika pAse athavA keI anya sAdhu pAse pitAnA pagane rajoharaNa Adi vaDe upAzrayanI aMdara ja jhapaTAve che athavA dhIre dhIre tenI pramArjanA karAve che, te evuM karanAra te AcArya athavA upAdhyAya jinAjJAnA virAdhaka gaNAtA nathI. A kathananuM tAtparya nIce pramANe che- AcArya athavA upAdhyAyane kula, gaNa AdinA kAryane nimitte bahAra javuM paDayuM che. tyArabAda jyAre teo pAchA phare, tyAre utsargavidhi pramANe te temaNe upAzrayanI bahAra ja potAnA baMne paganuM pramArjana karIne ja upAzrayamAM praveza kare joIe, paraMtu je tyAM kaI sAgarika hoya che to teo upAzrayanI aMdara dAkhala thayA bAda paNa potAnA paganuM Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - sudhA TIkA sthA.5u.2slU 28 AcAryopAdhyAyAtizayanirUpaNam 155 tacca pratyupekSaNapUrvakameva bhavati / pratyupekSaNaM ca cakSuyApAra eveti saptabhaGgA atra bhavanti / tathAhi-na pratyupekSate na ca pramASTi-iti prathamo bhnggH| na pratyu. pekSate pramASTiM ceti dvitIyo bhaGgaH / pratyupekSate na ca pramASTi-iti tRtIyo bhnggH| pratyupekSate pramArTi ceti caturthoM bhaGgaH / pratyupekSaNaM pramArjana ca duSThutayA muSTutayA cApi bhavatIti caturthe bhaGge catvAro bhaGgA bodhyAH / tatra duSpratyupekSate duSpamArTi-iti prathamo bhaGgaH / duSpratyupekSate supramASTiM iti dvitIyo bhnggH| supratyu. Tana rUpa pairoMkA jhaTakAranA pramArjana vizeSarUpa hI hai, yaha pratyu pekSaNapUrva. kahI hotA hai, aura pratyupekSaNa-paDilehaNa cakSuvyApAra rUpa hotA hai, ataH yahAM sAta maGgA hote haiM-jaise-" na pratyupekSate na pramASTiM 1" na vaha pratyupekSA karatAhai, aura na pramArjanA karatA hai ? "na pratyupekSate pramASTiM ca 2" pratyupekSA to nahIM karatA hai para pramArjanA karatA hai 2 "pratyupekSate na ca pramATi 3" pratyupekSA to karatA hai, para pramArjanA nahIM karatA hai 3 " pratyupekSate pramASTiM ca 4" aura pratyupekSA bhI karatA hai, aura pramArjanA bhI karatA hai 4 isa caturtha bhaGgAke bhI cAra bhaMga hote haiM, kyoMki pratyupekSaNa aura pramArjana duSThurUpase vinA upayogake aura su. "ThurUpase upayogase bhI hote haiM, ve cAra bhaMga isa prakArase haiM " duSpratyupekSate duSpramATi 1" yadi vaha alAvadhAnIse acchI tarahase nahIM upayoga diye vinA hI-pratyupekSA karatA hai, aura pramArjanA karatA hai, to vaha prathama bhaMgavAlA hai / " duSpratyupekSate supramASTi 2" yadi vaha pratyu: pramArjana karAvI zake che jeharaNa Adi vaDe bane pagane kaI sAdhu pAse jhapaTAvavA e paNa pramArjana vizeSarUpa ja hoya che. te kiyA pratyupekSaNapUrvaka thAya che, ane pratyupekSaNa cakSuvyApAra rUpa hoya che, tethI ahIM rAta bhAMgA (vipI ) mana cha "na pratyupekSate na pramASTi" (1) te pratyupekSA 42te| nathI bhane prabhArI nA 54] 42to nathI. (2) " na prayupekSate na pramASTiM ca" atyupekSA ta 42to nayI 5 amAnA re cha (3) pratyupekSate napa pramATi" pratyupekSA to 42 2, 5 prabhA nA 42 nathI. (4) pratyakSa pramASTiM ca" pratyupekSA 5 43 cha bhane prabhAna paY 42 che. yA yoyA bhAMgAnA paNa cAra bhAMgI paDI zake che, kAraNa ke pratyupekSaNa ane pramArjana duSTa rUpe (upayoga rahita pa) ane suhu rUpe (upayoga sahita) paNa thAya che. te yA2 main nIya pramANe samA . " duSpratyupekSate duSpramApTiM"nate asAvadhAnIthI pratyakSA kare che ane asAvadhAnIthI pramArjanA kare che, te sthA0-19 Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAmutre 146 pekSate duSpramArSTi - iti tRtIyo bhaGgaH / sumatyupekSate grupramArSTi iti caturtho bhaGgaH / caturthabhaGgasya bhaGgacatuSTayakaraNena zepAstraya eveti saptabhaGgA bodhyAH / atrAntimaH zuddhaH / avaziSTeSu sAmAcArI na bhavati / yadi tu sAgArikamtato gamanonmukho bhavettadA yAvatA kAlena saptapadAnyavakramyante tAvantaM kAlam upAzrayAt bahirevaviSThet gateca tasmin pAdau gasphoTayet / AcAryasya pAdaprasphoTanamAcAryA " pekSA to acchI taraha se nahIM karatA hai, para pramArjanA acchI taraha se karatA, to vaha isa dvitIya aMgavAlA hai / "pratyupekSate duSpramArSTi 3" yadi vaha pratyupekSaNa acchI taraha le karatA hai, aura pramArjana ThIka tarahase nahIM karatA hai to vaha isa tRtIya maMgavAlA hai 3 " supratyupekSate sumA 4 " aura yadi vaha acchI taraha se pratyupekSaNa karatA hai, aura acchI tarahase hI pramArjana karatA hai, to vaha isa caturtha bhaMgavAlA hai, caturtha bhaMgake cAra bhaMga karane se zeSa bhaMga 3hI aMga hai, isa prakAra kula ye 7 aMga hote haiM / caturtha bhaMgakA jo antima cauthA bhaMga hai vahI zuddha hai, avaziSTa maMgoMmeM sAmAcArI nahIM hotI hai, yadi sAgArika vahAMse manonmukha hotA hai, to jitane samaya meM vaha sAta paira Age baDhatA hai, utane kAla taka upAzrayase bAhara rahanA cAhiye aura phira usake cale jAne para phira caraNoM ko pramArjana karanA cAhiye AcAryakA pAdaprasphoTana " calA lagAmAM (2) duSpratyupekSate supramArSTi " le te pratyuprekSA to sArI rIte karatA nathI paNu pramArjanA sArI rIte kare che, te tene khIjA bhAMgAmAM bhUDI zAya . " supratyupekSate duSpramArSTi (3) le te pratyuprekSA to sArI rIte kare che paNa pramAnA sArI rIte karate nathI, te tene trIjA bhAMgAmAM bhUmI zAya che. " supratyupekSate supramArSTi " le te pratyupekSA pazu sArI rIte re che, ane pramAnA paNa sArI rIte kare che tA tene cAthA bhAMgAvALA kahe che. A rIte AgaLanA traNa bhAMgA ane cAcA bhaganA je cAra bhAMgA ane che, te maLIne kula cha bhAMgA thAya che. ceAthA bhAMgAnA je cAra bhAMgA kahevAmAM AvyA che temAMnA je ceAtheA bhAMgA che, eja zuddhe che, mAkInA bhAMgAemAM sAmAcArI thatI nathI. je sAgArika tyAMthI gamana karavA mATe, te jeTalA samayamA te sAta DagalAM AgaLa vadhe che, teTalA kALa sudhI upAzrayanI bahAra rahevu joie ane te cAlyA gayA khAda pagatu pramAna karavu. joie. AcAya karatAM dvIkSAparyAMyanI apekSAe je sAdhu nAnA hAya tethe ja AcAryAMnA paganu roharaNu Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATIkA sthA05302 28 AcAryopAdhyAyAtizayanirUpaNam 7 pekSayA paryAya laghu sAdhunA kartavyaM na tu paryAyajyeSThena / paryAya jyeSThAstu. AcAryasya gurutulyA eva / AcAryaH sAgArikasya sattAyAmupAzrayAntargata eva pAdau prasphoTayatItyuktam / tatra upAzrayo yadi vipulo bhavettadA'pariyuktasthAne upavizya pAdau tena prasphoTanIyau / yadi upAzrayaH saGkucitaH bhavettadA svasaMstArakAvakAze eva samupaviSTena tena pAdau prasphoTanIyau / atha cedAcAryopAdhyAya, sadaiva samAgacchatastadA tayoryaH paryAyajyeSThastasya pUrvaM pAdamasphoTanA kAryo / daisuta | iti prathamo'tizeSaH / tathA - AcAryopAdhyAya upAzrayasva madhye AcAryakI apekSA jo paryAya meM laghu sAdhu ho aisehI sAdhuko karanA cAhiye paryAyI apekSA jyeSTha sAdhuko nahIM karanA cAhiye kyoMki paryAya jyeSTha jo sAdhu haiM ve AcAryake gurutulyahI hote haiM | AcArya sAgArikako sattA meM maujUdagI meM upAzraya ke bhItara hI donoM pairoMko pUMjatA hai, aisA kahA hai, so yadi upAzraya vipula baDA ho to use apari yukta sthAna meM baiThakara apane donoM pairoM ko zuddha karanA cAhiye aura yadi upAzraya choTA hai, to use apane saMstAraka ke sthAna parahI baiThakara pairoMko pUMja lenA cAhiye yadi AcArya aura upAdhyAya sAthahI sAtha Aye hoM to una donoM meM jo paryAyase jeSTha hai, use pahile caraNoMkA pramArjana karanI cAhiye usake bAda dUsareko karanI cAhiye isa prakArakA yaha prathama Adi vaDe praspheTana ( raja jhApaTavAnuM kAryaM ) karavu' joIe, parantu AcAya karatAM je sAdhu dIdIkSAparyAMyavALA hAya, teNe AcAryanu. pAiprasphoTana karavu' joIe nahI", kAraNa ke paryAyajyeSTha je sAdhue hAya che tee tA AcAryanA guru samAna gaNAya che AcAya sAgArikanI hAjarI haiya tyAre upAzrayanI aMdara ja anne paganI pramAnA kare che, evu' ahIM je kahevAmAM Avyu che tenA bhAvArtha e che ke je upAzraya vizALa hAya te temaNe apabhuikata sthAnamAM besIne ja peAtAnA manne paga dhAvA joie, paNa jo upAzraya nAnA hAya te temaNe peAtAnA saMstArakanA sthAna para besIne ja peAtAnA paganI prama ja nA karavI joIe, je AcAya ane upAghyAya ane mahArayI sAthe AvyA hoya, teA te bannemAM dIkSAparyAyanI apekSAe jyeSTha hAya temaNe peAtAnA paganI pramAnA pahelAM karavI joie, ane tyAra khAda laghu dIkSAparyAyavALAe peAtAnA paganI pramAnA karavI joie. A prakAranu pahelA atizeSanu svarUpa che. Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 sthAnAstre uccAraprasravaNaM vivecayan pariSThApayan vA vizodhayan vA ninAjJAM nAtikAmati / atredaM vodhyam-AcArya upAdhyAyo vA utsargato vicArabhUmi na gacchati dopasambhavAt , tathAhi-AcAryAdiH kadAcid tithipu gacchan pUrva 'zrutAdiguNayukto'ya'-miti buddhayA zrAvakAdibhirabhyutthAnAdinA sakriyate, yayanekazo vicArabhUmi gacchati tataH zrAvakAdaya AlasyavazAt na tathA kurvanti, tato'nye kadAcit evaM manyante-yadete zrAvakAdayo guNinAM pUjakA bhavanti, te caina atizeSa hai| dvitIya atizeSa aisA hai-AcArya aura upAdhyAya upA. ayameM uccAra aura prasravaNakA nivAraNa karate hai to ve jinAjJAkA ullaGghana nahIM karate haiM, yahAM aisA samajhanA cAhiye AcArya athavA upAdhyAya doSoMkI saMbhAvanAse vicArabhUmimeM nahIM jAte haiM, isakA kAraNa aisA hai, ki jaba ve vicAra bhUmimeM jAte samaya mArga se nikalate haiM, to usa samaya pahile zrAvaka loga unheM isa buddhise ki ye zrutAdi guNoMle yukta haiM, abhyutthAna Adi dvArA satkRta karate haiM, para yadi ye dhAra2 vicAra bhUmimeM jAneke liye mArgase hokara nikalane lagate haiM, to zrAvaka Adijana Alasyake vazase bhAra 2 aisA nahIM bhI karate haiM to aisI unakI dazA dekhakara anya jana kadAcit aisA bhI mAnane lagate haiM, ki ye zrAvakajana to guNijanoMke pUjaka hote haiM, aura phira dvitIya atizeSa A prakArane che-AcArya ane upAdhyAya je upA zrayamAM uccAra ane prastravaNanI (maLamUtranI) parijhApanA athavA vizAdhanA kare, te teo jinAjJAnI virAdhanA karanArA gaNAtA nathI. ahIM ema samajavuM joIe ke AcArya athavA upAdhyAya dezanI saMbhAvanAne lIdhe vicArabhUmimAM (zaucabhUmimAM) jatA nathI. tenuM kAraNa nIce pramANe samajavuM. tyAre vicArabhUmimAM javA mATe teo nIkaLe che tyAre temanA mArgamAM je je zrAvake Ave che, teo temane kRtAdi guNethI yukata gaNIne utthAna Adi dvArA temane satkAra kare che. paNa jo teo vAraMva 2 vicArabhUmimAM javAne mATe mArga parathI pasAra thAya che, te 2 varka vagere ALasane AdhIna thaIne abhyathAna Adi dvArA temane sAkAra karavAne kadAca baMdha paNa karI nAkhe che. mArgethI pasAra thatAM te AcArya Adine zrAvake dvArA abhyasthAna Adi dvArA satkAra na thate joIne bIjA leke kadAca evI paNa kalpanA karavA mAMDe che ke zrAvake te guNIjanA pUjaka hoya che, chatAM teo A Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 241 sudhA DIkA sthA0502 sU0 28 AcAryopAdhyAyAtizayanirUpaNam na satkurvanti, ato nUnamayaM patita iti / tathA-ayaM dvirbhuGkte ityavarNavAdo bhavati, matsarikartRkamaraNApAzaGkA'pi ca tasya bhavatIti / iti dvitIyo'tizeSaH / : tathA - AcArya upAdhyAyo vA prabhuH = svAmI mavati gaNanAyakatvAt, atasvasya yadi icchA bhavet tadA sa vaiyAvRtyaM = sAdhubhyo bhaktapAnAdidAnarUpaM kuryAt, tasya icchA na bhavettadA na kuryAn / AcAryAdigaNanAyako bhavati, atastasya vaiyAvRttyakaraNe kAmacAraH, sa svecchayA kuryAdapi, nApi ca kuryAt / nAsti tasmin pratibandha iti bhAvaH / iti tRtIyo'tizeSaH / tathA - AcArya upAdhyAyo ye aba aisA kyoM nahI karate haiM, jo inake ye gurujana yahA~se hokara nikalate haiM, aura ye unakA abhyutthAna Adi dvArA sarakAra Adi nahIM karate haiM, ataH niyama se ye patita haiM, isaliye ye aisA karate haiM, tathA ye do bAra bhojana karate haiM, isIliye inheM aneka bAra vicArabhUmimeM jAnA par3atA hai, aisA avarNavAda bhI hotA hai, tathA jo mAtsarya bhAvase yukta hote hai, aise vyaktiyoM dvArA unheM apane mAre jAne AdikI zaGkA bhI ho sakatI hai, isIliye ve uccAra prasavaNa Adi upAzrayake bhItarahI karate haiM, aura usakI vizodhanA karate haiM, aisA yaha dvitIya atizeSa hai, tRtIya atizeSa aisA hai, gaNanAyaka honese AcArya yA upAdhyAya apane gaNakA svAmI hotA hai, ataH yadi usakI icchA hotI hai, to vaha anya sAdhujanoMkI bhaktapAna Adike denerUpa unakI vaiyAvRtti karatA hai, aura yadi usakI icchA nahI hotI hai, to vaha aisA nahIM bhI karatA hai, AcArya Adi gaNanAyaka hote haiM, ataH anya saatemanA Aca nA abhyutthAna Adi dvArA satkAra zA mATe karatAM nathI ? avazya A sAdhunuM patana thayu` hatu` joIe, ane te kAraNe zrAvake temaneA satkAra nahI karatA hAya vaLI leAkeA evI kalpanA paNa kare che ke teo e vAra jame che, tethI temane anekavAra vicArabhUmimAM javu paDe che, A prakAranA temane avavAda ( niMdA ) paNa thAya che. vaLI sAtmayabhAva cukata viredhIe vaDe peAtAnI hatyA thaI javAnI zaMkA paNa temane rahe che, te kAraNe teo uccAra prasravaNu Adi upAzrayanI aMdara ja kare che ane tenI vizeSanA kare che. A prakArane A khIjo atizeSa che. trIjo atizeSa A prakAranA che--gaNunAyaka hAvAne kAraNe AcAya athavA upAdhyAya pAtAnA gaNunA svAmI heAya che. anya sAdhuone bhaktapAna Adi devA rUpa temanu vaicanRtya te aicchika rIte kare che, eTale ke temanI Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAnasUtra vA sAdhanAdirUpa kAraNavazAt upAzrayasya madhye ekarAtraM vA dvirA' vA ekAkI vasan nAtikrAmati jinAjJAmiti caturtho'tizeSaH / tathA-AcArya upAdhyAyo vA sAdhanAdirUpakAraNavazAt upAzrayAd vahiH ekarAtraM vA dvirAtraM vA ekAkI vasan jinAjJAM nAtikrAmatIti paJcamo'tizeSaH / atredai bodhyam - gaNAvacchedaka syAditastrayo'tizepA na bhavanti, antimo dvo bhavataH / taduktam "gaNAvaccheyagassa gaNasi NaM do aisesA paNNattA, taM jahA-gaNAvaccheyae anto upassayassa egarAyaM vA durAyaM vA vasamANe No aizAmai 1, gaNAvaccheyae dhuoMkI vaiyAvRtti karanemeM usakI kAmacAratA hai, usakI icchA hotI hai, to vaha karatA hai, aura nahIM hotI hai to nahIM karatA hai| anya sAdhuoMkI vaiyAvRtti karane meM use pratibandha nahIM hai| caturtha atizeSa aisA hai, AcArya athavA upAdhyAya sAdhanAdi rUpa kAraNake vazase upAzrathameM eka rAta yA do rAta taka akelA rahatA hai, to vaha jinAjAkA ullaGghana nahIM karatA hai, pAMcavAM atizeSa aisA hai, AcArya athavA upAdhyAya sAdhanAdi rUpa kAraNake vazase upAzrayake bAhara eka rAta amavA do rAta taka yadi bAhara rahatA hai, to vaha jinAjJAkA ghirAdhaka nahIM pAtA hai, Adike tIna atizeSa gaNAvacchedakako nahIM hote haiM, antima do atizeSa hote hai taduktam-- "gaNAvaccheyagasla gaNasiNaM do ahasesA paNNattA-taM jahA gaNA. bacchedhae bAhiM uvassayasta egarAyaM vA durAya vA vasamANe No aikkIcchA thAya te kare che ane IcchA na thAya te karatA nathI. teo gaNanAyaka hovAthI temane mATe vaiyAvRtya karavAnuM pharajiyAta nathI, ane vaiyAvRtya karavAne niSedha paNa nathI. cethe atizeSa A prakArane che-AcArya athavA upAdhyAya sAdhanA Adi rUpa kAraNe upAzrayamAM ekathI be rAta sudhI ekalA rahe te teo jinAjJAnA virAdhaka gaNAtA nathI. " pAMcama atizeSa A prakAra che - AcArya athavA upAdhyAya sAdhanA Adi rUpa kAraNane lIdhe upAzrayanI bahAra eka athavA be rAta sudhI rahe che, te teo jinAjJAna virAdhaka gaNAtA nathI. pahelAM traNa atizeSane gaNAvachedakamAM sadUbhAva hete nathI, chellA be atizene ja temanAmAM saddabhAva hoya che. kahyuM paNa che ke "gaNAvaccheyAssa garNasi NaM do aisesA paNNattA-tajahA gaNAvaccheyae pAhi uvassayascha egarAyaM vA durAyaM vA vasamANe No aikkamai / gaNAvaccheyae Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghiikssaa khaatoo25 jaanuy'aahaabihaathlik bAhiM ukssayasla egarAyaM vA durAyaM vA vasamANe No aikkamai 2 // " ' chAyA-gaNAyacchedakasya gaNe khalu dvau atizepau prajJaptI, tadyathA-gaNAvacche. dakA antarupAzrayasya ekarAtraM vA dvirAtraM vA vasan nAtikAmati 1, gaNAvacchedako vahirupAzrayAt ekarAnaM vA dvirAtraM vA vasan nAtikAmati 2 // iti / yadi AcAryopAdhyAyagaNAvacche ikAH sahaiva samAgaccheyustatra yadi gaNAva. cchedaH paryAyajyeSTho bhavati, tadA paryAyajyeSThatvAd gaNAvacchedakasya prathama pAdaprasphoTanA, anantaramAcAryopAdhyAyayoH paryAyakramAnusAreNeti |mu0 28 // ___AcAryopAdhyAyayorgaNe'tizeSA uktAH, samprati tayoratizayaviparItAni gaNanirgamanakAraNAni prAha - mUlam-paMcahiM ThANehi Ayariya udajjhAyassa gaNAvAmaNe paNNate taM jahA-Ayariya uvajjhAe parNali ANaM vA dhAraNaM vA no samma pauMjittA bhavai / AyariyaubajjhAe gaNasi AhArAyaNiyAe kiikammaM veNaiyaM No samma pauMjilA bhava * 2 // AyariyauvajjhAe gagaMsi je suyapajavajAe dhArei te kAle kAle lo sammamaNuppavAettA bhAi 3 / AvariyaubajhAe maha 1 gaNAvaccheyae bAhiM ubassayala egarAyaM vA durAyaM vA vasamANe No aikkamai 2 " isakA artha pUrvakkiAnusArahI hai-- ____ yadi AcArya upAdhyAya aura gaNAvacchedaka ye tInoM sApahI Ate haiM, to unameM yadi gaNAMvacchedaka paryAyase jyeSTha hai, to usa gaNAvacchedakakI pAdaprasphoTanA (pramArjanA) sabase pahile hotIhai, isake bAda AcArya aura upAdhyAyakI paryAyake kramAnusAra hotI hai ||suu0 28 // bAhiM uvassayasa egarAyaM vA durAya vA vasamANe No aikkamai2 " A sUtrapAThane bhAvArtha pUrvokta kathana anusAra ja samaje. je AcArya, upAdhyAya ane gaNAvacchedaka e traNe sAthe ja Ave, te gaNAvachedaka je paryAyanI apekSAe cha hoya te te gaNAvacchedanI pAdapraskeTanA (paganI pramArjana) sauthI pahelAM thAya che ane tyAra bAda paryAyanA kama anusAra AcArya ane upAdhyAyanA paganI pramAjanA thAya che. sU. 28 Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15. sthAnAstre gaNasi sagaNiyAe vA paragaNiyAe vA nigaMthIe pahilse bhavai / mite NAIgaNe vA se gaNAo a mejA, tesi saMgahIvaragahaTTayAe gaNAvazkamaNe paNNatte // sU0 29 // chAyA-paJcabhiH sthAnaH AcAryopAnyAyasya gaNApakramaNaM prajJaptam , tadyathAAcAryopAdhyAyo gaNe AnAM vA dhAragAM vA no samyak prayoktA bhavati 1, AcAryopAdhyAyo gaNe yadhArAnikatayA kRtikarma vainayikaM no samyak prayoktA bhavati 2 / AcAryopAdhyAyo gaNe yAni zrutaparyavajAnAni dhArayati tAni kAle kAle no samyak atuma vAcayitA bhAti 3 / AcAyoM pAdhyAyo gaNe svagaNikAyAM vA pAgaNikAyAM vA nigrayAM vahigyo bhAti 4 / mitraM jJAti gaNo vA namya gagAna nAkAmen nepAM saMgrahoyagrahAya gagApakranaNaM pajJaptam 4 // 3029 / / TImA-'pahiM ThANehi ' ityAdi paJcabhiH sthAnaH kAraNaiH AcAryopAdhyAyasya-AcAryopAdhyAyattaviziSTa syAyAdhIH AcAryasya upAdhyAya ya ca sAdhudayasya vA gaNApakramaNam-gaNAtagaThana apakamaNa-nissaraNaMmbahirgamanam prakSatam / tadyathA-tAni sthAnAnyAhaprAcAryopAdhyAyo gaNecche AjJAM=' he mune ! bhavatedaM vidheyam / ityevaMrUpAm , AcArya aura upAdhyAyake gaNameM isa prakArale jo anizeSa hote haiM ve prakaTa kiye ara sUtrakAra ina donoMke gaNase nirgamana hone ke kAragoko jo atizayoMse viparIta hote haiM kahate haiM--- paMcahi ThANehi Ayariya urana yasta' ityAdi sUtra 29 // dIkArtha-pAMca phAraNoMko lekara AcArya rUpa upAdhyAyakA athavA AcArya evaM mAdhyAyakA gacchase nissaraNa honA kahA gayA hai-ce pAMca kAraNa inna prakAnse hai-"AcAryopAdhyAyo gaNe AjJA vA dhAraNA vA" ityAdi rAga ane upAdhyAyanA gamA A prakAranA je atize hoya che te prakaTa karavAmAM AvyA. have sUtrakAra te banenA gaNamAMthI nIkaLI java ne kAranuM nirUpa kare che. atizayo karatAM nirgamana vitarIta hovAthI animenuM nirA karIne kAra nirgamananA kAraNe prakaTa kare che. -" cadi zAhi AyariyacyAyAma "yvinA pAMDA kAne lIdhe AcArya rUpa upAdhyAyane athavA AcArya ane pAyane thI nIkaLI javuM paDe che. te kAraNe A pramANe che. 13) "sApaziMga zo gaye AzA pA dhAraNA vA tyAne mAyArya Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA05 7021029 mAcAryopAdhyAyayorgaNaniSkramaNanirUpaNam 153 dhAraNAM= nedaM vidheyam / ityevaMrUyAM vA noM samyagra yaucityena prayoktA-abatako bhavati / ayaM bhAvaH-gagasya duvinItatvAt AjJA dhAraNAM vA gaNe pravarta yitumazaknuvan AcArya upAdhyAyo vA gaNAdapakrAmati kAlakAcAryabaditi / AjJAdhAraNayoviziSTavyAkhyA'syaiva sthAnakasya prathamoddeze trayodazasUtre draSTavyA / iti prathama sthAnam / tathA-AcAryopAdhyAyo gaNe-gaNadhipaye yathArAnika tayA paryAyajyeSThAnusAreNa kRtikarmacandanakaM vainayika-vinayaM ca no samyaka prayoktA bhavati / ayaM bhAvaH-AcAryegApi pratikramaNakSAmaNAdiSu paryAyajyeSThAnAmucito AcArya yA upAdhyAya gacchameM AjJAkA-" he mune ! Apako yaha karanA cAhiye " isa prakAra kA niSedha kA aucityarUpase yadi pravartaka nahIM hotA hai, tathA AjJA aura dhAraNA nahIM karA sakatA hai, to use gaNase pRthak ho jAnA cAhiye aisA yaha prathama kAraNa hai| tAtparya isakA aisA hai, ki apanA gaNa yadi duvinIta ho gayA hai, aura vaha gaNameM apanI AjJA evaM dhAraNAko pravRtta karAne meM azakya hai, to aisI sthitimeM usakA kAlakAcAryakI taraha gaNase bAhara honA zreyaskara hai 1 AjJA aura dhAraNAkI viziSTa vyAkhyA isI sthAnake prathama uddezakameM 13 veM sUtra meM dekha lenI cAhiye / dvitIya sthAna aisA hai-AcArya evaM upAdhyAya yadi apane gaNameM paryAya jyeSThake anusAra kRtikarma vandanaka evaM vaina'yika vinaya inake prayoktA nahIM hote haiM, to unheM gaNase pRthak ho jonA cAhiye, isakA bhAva aisA hai. AcArya ko bhI pratikramaNa kSAmaNA aaathavA upAdhyAya pitAnA gaNamAM AjJA ane dhAraNAnuM ucita rIte pAlana karAvavAne samartha na hoya to temaNe gaNamAMthI nIkaLI javuM joIe. "he muni ! tamAre A pramANe karavuM joIe " A prakAranA Adezane mAjJA 4 che. " muni ! tamAre mA pramANe na 42vu naye" mA prakAranA nidhanuM nAma dha raNA che. A kathananuM tatparya evuM che ke pitAne "ziSyasamudAya durvinIta thaI gayela hoya ane te kAraNe pitAnI AjJA ane dhAraNAnuM temanI pAse pAlana karAvavAnuM azakya banI gayuM hoya, to evI paristhitimAM kAlakAcAryanI jema temaNe gaNamAMthI nIkaLI javuM joIe. AjJA ane dhAraNAnI vistRta vyAkhyA Aja sthAnanA pahelA uddezAnA 13 mAM sUtramAM ApavAmAM AvI che, te tyAMthI vAMcI levI joIe. ; mA 26 2mA pramANe -- mAyAya bhane- 65.dhyAya 1.tAnA gaNamAM dIkSAparyAyanI apekSAe kRtikarma, vadaNa ane vainAyikanA pratyaktA na hoya, te temaNe gaNamAMthI alaga thaI javuM joIe. A kathanane bhAvArtha sthA0-20 Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vinayaH karttavya eva / sa ceda AcAryasampadA sAbhimAnaratathA na karoti tadA tasya' gaNAnniSkramaNaM bhavati / evamupAdhyAyasyApi bodhyamiti / iti dvitIyaM sthAnam / tathA-AcAryopAdhyAyo yAni zrutaparyavanAtAni=sutrArthaprakArAndhArayati avagacchati tAni kAle kAle yathAvasaraM no samyaka-yAthAtathyena anumavAcayitA-pAThayitA bhavatIti-gaNAdapakrAmatIti tRtIya sthAnam / tathA-AcAyopAdhyAyo gaNe sthitaH san svagaNikAyAM svagacchasthitAyAM paragaNikAyAMparagaNasthitAyAM vA nigranthayAM sAThayAM bahirlapa:-pAktavAzubhakarmodadhavazena sakalakalyANAzrayasthAnasaMyamaprAsAdAda vahirgatAlezyA antaHkaraNaM yasya sa tadhAbhUtaH-Asakto bhavatIti gaNAdapakrAnto bhavati / guNADhayasyAcAryasya naivaM dimeM paryAyase jyeSTha sAdhujanoMkA ucita vinaya karanA cAhiye yadi vaha AcArya saMpadArale abhimAna sahita hotA huA aisA nahIM karatA hai, to usakA gaNase niSkramaNa hotA hai, isI prakAra se upAdhyAyake sambandhameM bhI jAnanA cAhiye aisA yaha dvitIya sthAna hai| tRtIya sthAna aisA hai, AcArya aura upAdhyAya jina sUtrArtha prakArako jAnate haiM, unheM yathAvasara ve yadi samyaka rUpase ziSyoMko paDhAnevAle nahIM hote haiM to unheM gaNale pRthaka ho jAnA cAhiye / caturtha kAraNa aisAhai, ki AcArya evaM upAdhyAya gaNameM sthita hotA huA apane gacchameM rahI huI yA para gacchameM rahI huI nindhIke Upara ahilezyAvAlA bana jAtA hai-Asakta ho jAtA hai, to vaha gaNase bAhara nikAlA jAtA hai " guNADhya AcAyake aisA bhAva saMbhacita nahIM hotA hai " aisI vicAraNA nahIM karanI e che ke AcAryuM paNa pratikamaza, khAmaNAM AdimAM dIkSA paryAyanI apekSAe pitAnA karatAM cha je sAdhuo hoya temano ucita vinaya kare joIe ane A prakAranA paryAya jyeSTha sAdhuone ega vinaya anya sAdhuo pAse paNa karAvavuM joIe je AcArya abhimAnane kAraNe paryAya sAdhuone vinaya na kare te temane gaNumAMthI nIkaLI javuM paDe che. upadhyAyane paNa e ja prakAranA kAraNane lIdhe gaNamAMthI nIkaLI javuM paDe che. trIju kAraNa-AcArya ane upAdhyAya je svArtha prakArone jANatA hoya. temanuM yogya avasare ziSyane samyapha rIte adhyayana na karAve, te temaNe gaNumAMthI nIkaLI javuM joIe. zuM kAraNa--je AcArya athavA upAdhyAya pitAnA gacchanI athavA anya gacchanI nigraMthImAM Asakita thaI jAya-tenA pratye kudaSTi kare che, temane gaNamAMthI nIkaLI javuM paDe che. "guNADhaya (guNasaMpanna) A AcAryamAM Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMdhA TIkA sthA05 u02 sU029 AcAryopAdhyAyayorgala niSkramaNanirUpaNam 155 saMbhAvyate iti vicAraNA na kAryA / yataH prAktanAzubhaghanacikkaNaguruvajrasArakamediyAd jJAnADhyA api utpathamavRttA bhavanti / taduktam- 46 kammAI gaM ghacikaNAI garuyAI vajjasArAI | nApi purisaM paMthAo utpahaM niti // 1 // " chAyA -- karmANi nUnaM ghanacikkaNAni gurukANi vajjasArANi / jJAnAvyamapi puruSaM nUnaM patha utpathaM nayanti // 1 // iti / iti caturtha sthAnam / , tathA - tasya = AcAryasya mitra suhRt jJAtigaNaH svajana vargo vA kutazcit kAraNAt gagAt apakrAmet = nirgacchet teSAM = nirgatAnAM suhRtsvajanAnAM saMgra hopagrahArtham - saGgrahaH = strIkaraNam upagrahaH = vastrAdidAnairupaSTambhaH, tadarthaM gaNApa kramaNaM gacchAnnirgamanam AcAryopAdhyAyasya prajJaptamiti paJcamaM sthAnakam // sU0 29 // cAhiye kyoMki prAktana azubha ghana cikkaNa vajrasAra karma ke udayase jJAnADhyajana bhI utpatha meM pravRtta ho jAte haiM, jaisA ki kahA haikammAI pUrNa " ityAdi 46 ghanacikkaNa guru vajrasAra karma jJAnADhya puruSako bhI unmArgameM le jAte haiN| pAMcavAM sthAna aisA hai, yadi AcArya evaM upAdhyAyake suhRtjana athavA jJAtigaNa - svajanavarga gaNase bAhara ho gaye hoM to una nikale hue suhRt jana evaM svajanoMke saMgraha evaM upagraha ke liye svIkAra evaM vastrAdikoM se unheM dharma meM sthira karaneke liye gacchase bAhara honA kahA gayA hai, aisA yaha pAMcavAM sthAna hai | sR0 29|| prakAranA bhAva sa'bhavI zakate nathI, " mevI viyArA uravI leye nahIM, kAraNu ke prAktana, azubha, ghana, cIkaNA ane vajrasAra karmAMnA udayathI jJAnADhaya puruSanu paNa patana thaI jAya che ane te avaLe mArge caDI jAya che. kahyuM yache ! " kammAI NUNaM " tyAhi-dhana, bhImA, guru bhane vansAra jJAnAya puruSane paNa utpanthamAM ( avaLe mAge) laI jAya che. pAMcamuM kAraNa--jo AcAya athavA upAdhyAyanA suddhujane athavA jJAtigaNu ( svajaneAnA samUha ) gaNumAMthI mahAra nIkaLI gayela hAya, te temanA ( nIkaLI gayelA te lekenA ) saMgraha ane upagrahane mATe-svIkAra ane vastrAdike vaDe temane dharmAMmAM sthira karavAne mATe temaNe gacchamAMthI nIjI vu leo. // sU. 27 // Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAmasUtra ___ AcAryasya gaNAdapakramaNamanantarasUtre proktam / AcAryastu RddhimAne bhavatIti Rddhimato manuSyavizepAnAha___ mUlam-paMcavihA iMDimaMtA maNuramA paNNatA, taM jahAarahaMtA cakkavaTTI baladevA vAsudevA bhAviyappANoM aNagArA // sU0 30 // // ii paMcamaTANassa biio udeso / chAyA-paJcavidhA Rddhisa to manuSyAH prajJaptAH, tadyathA-arhantaH, cakravartinaH, baladevAH, vAsudevAH, bhAvitAtmAno'nagArAH // sU0 30 // // iti paJcamasthAnasya dvitIya uddezaH // TIkA-paMcavihA' ityAdi RddhimantaH-Rddhi-labdhiH, sA ca-AmagopadhiH viguDopAMvaH, zleSmIpadhiH-1-jallaupadhiH 2 jallo malaH, sa eva opadhiH, sAyadhiH, saMbhinnazrI .... AcAryakA gaNase upakramaNa (nikalanA) anantara mUtra meM kahA gayA hai, AcArya to Rddhi vAlAhI hotA hai, ataH aba sUtrakAra RddhivAle manuSya vizeSoMkA kathana karate haiM___ paMcavihA iDmitA maNussA- paNNattA' ityAdi sUtra 30 // . . . TIkArtha--RddhivAle manuSya pAMca prakAra ke kahe gaye haiM jaise-anti 1 cakravartI 2 valadeva 3 vAsudeva 4 aura bhAvitAtmA anagAra 5 Rddhi nAma labdhikA hai, yaha Rddhi aneka prakAra kI hotI hai, jaise-AmIpadhi 1. vi DauSadhi 2 zleSmauSadhi 3 jalloSadhi 4 saSidhi .5 - AgalA sUtramAM AcAryanA gaNamAMthI apakramaNa (nIkaLI javAnI kriyA che. nA kAraNe prakaTa karavAmAM AvyA. AcAryo te RddhivALA hoya che. tethI ve sUtra4.2 Rddhisapanna viziSTa vyatimAtuM 4thana 42 cha. . . . .' - paMcavihA iDhiImatA maNussA paNNattA " tyA dvisapanna manuSyAnA nAya pramANe pAya 2 46 // OM-(1) mata, 12) yatA, (3) maheva, (4) vAsudeva bhane () mAvitAmA masAra, dibheTa dhi. tenA mane maare| hA cha.. rema (1) mAmazauSadhi, (2) vidhruSadhi, (7) mauSadhi, (4) reaauSadhi, (5) savI padhi, Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMghA TIkA sthA05 u02 sU030 RddhimantamanuSyavazeSanikaraNam 157 tRtvalabdhiH 6, saMminnovatvam yugapatsarvazabdazravaNazaktimattA avadhilabdhiH 7 RjumatitvalabdhiH 8, vipulapatitvalabdhiH 9, cAraNatvalabdhiH 10 vAzIvizvalabdhiH 11, AzIviSatva-zApAnugrahasAmarthyam kevalitvalabdhiH 12, gaNadharatvalabdhiH 13, pUrvadharatvalabdhiH 14, ahatvalabdhiH 15, cakravatitvalabdhiH 16, baladevattalabdhiH 17, vAsuderapalabdhiH 18 kSIrAtatva, madhvAlavatta, sapirAsravatvalabdhiH 19, koSThabudvitvalabdhiH 20, padAnusAritvalabdhiH 21, bIjadvitvalaMbdhiH 22,, tejolezyatvalabdhiH 23, AhArakatvalabdhiH 24, zItalezyatvalabdhiH 25, vaikriyatvalabdhiH 26, akSINamahAnasacalabdhiH 27, hulAkatvalabdhiH 28, uktaM ca-" udayakha yakha ovasamobasamasamutyA bhuppgaaraao| evaM pariNAmavasA, laddhImI hoti jiivaannN|| chAyA-udaya kSaya kSayopazamopazama samutthA bhumkaaraaH| " evaM pariNAmavazAda labdhayo bhavanti jIvAnAm // iti / ' evaM prakArA Rddhirasti prAcuryeNa yeSAM te tathAbhUnA manuSyAH paJcanidhAH prajJaptAH / paJcavidhatvamevAha-tabayA-arhanta ityaadyH| tatra-bhAvitAtmAna:saMminnazrotra labdhi 6, avadhi labdhi 7, Rjumati labdhi 8, vipulamati labdhi 9, cAraNa labdhi 10, AzIviSa labdhi 11, kevali bdhi 12, gaNadharalandhi 13, pUrvadhara landhi 14, ahatva landhi 15, cakrAva. titva labdhi 16, baladeva landhi 17, vAsudeva ladhi 18, kSIrAlaya, madhyAtrava, lapirAstrava labdhi 19, koSThavuddhi labdhi 20, padAnusAri labdhi 21, bIjavuddhi labdhi 22, tejolezyA labdhi 23, AhAraka labdhi 24, zItalezyA labdhi 25, vaikriya labdhi 26, akSINa mahAnasa labdhi 27, pulAka labdhi 28. sohI kahAhai-"udyakhaya khaovasamA" ityaadi| zubha karmoM ke udayase karmo ke kSayase karmoM ke kSayopazamale karmoM ke upazamase evaM zubha pariNAmoMke vazase jIvoMko aneka prakArakIlabdhiyAM utpanna hotI haiM / aisI Rddhi jinake pracura mAtrAmeM hotI haiM ve Rddhi(6)salinnazcIyasandhi, (7) mahieo, (8) bhatikSayi, (A) vimati albu, (10) yAra , (11) mAviSadhi , (12) aalay, (13) sandhi, (14) pUrvadharadhi , (15) ACADE, (16) pati-pasamadha, (17) maNaqeva, (18) pAvasadhi(18) kSI , bhavAnapa, sapirAsasalaya, (20) bhuddhijyi , (21) pahAnusArImAdhi, (22) mIbhuddhisaliya, (23) vezyA , (24) mA 24sandhi , (25) zAtozyAsaliya, (26) vaiThiyama, (27) pakSIbhAnasala, (28) gals. sadhi pore yuM 5 cha hai " udaya khaya khaovamamo" tyAha zubha karmonA udayathI, karmono kSayathI, karmonA kSapazamathI, karmonA upazamathI ane zubha pariNAmonA nimittathI jIne aneka prakAranI labdhi. enI prApti thAya che. evI labdhi athavA addhithI khUba ja saMpanna puruSane Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - sthAnAMtasUtre 158 bhAvitaH sAmanayA vAsitaH AtmA yaiste tathA-zubhavAsanAvAsitAntaHkaraNA anagArA: sAdhavaH / eteSu paJcama AditazcaturNAm Rddhimatvam ahetvAdibhiH, yathAsambhavAmazauMpadhyAdibhizca vodhyam / paJcamabhedasya RddhimatvaM tu AmIpadhyAdibhireveti // sU0 30 // iti zrI vizvavikhyAtajagavallabha prasiddhavAcakapaJcadazabhApAkali. talalitakalApAlApakAvizuddhagadyapadhanaikagranthanirmApaka-bAdimAnamardaka zrIzAhU chatrapatikolhApurarAjapradatta ' jainazAstrAcArya / padabhUpita kolhApurarAjaguru-bAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlaprativiracitAyA~ zrI sthAnAGgamatrasya sudhAkhyAyAM vyAkhyAyAM pazcamasthAnake dvitIyoddezakaH samAptaH // 5-2 // mAn kahe jAte haiM ye RddhiyAM manuSyoMko hotI haiM, ataH ve manuSya pA~ca prakAra ke pUrvokta rUpase prakaTa kiye gaye haiM / jalla nAma malakA hai, yaha malahI jana auSadhirUpa ho jAtA hai, vaha jallIpadhi hai, zApa evaM a. nugrahakI jo sAmarthya hai, vaha AzIviSa Rddhi hai, ekahI sAtha samasta zabdAko sunanezI zaktikA prakaTa honA saMminnanotRtva hai, jo sAdhujana sadAsalAle vAsita antaHkaraNavAle hote haiM ve bhAvinAtmA anagAra haiN| ina pAMcoM meM se jo Adike cAra manuSya haiM unameM arhattvAdise evaM yathAsaMbhava AmazI Sadhi Adise RddhimattA jAnanA cAhiye tathA jo paMcama bheda hai usase AmazauSadhi AdilehI RddhimattA jAnanA cAhiye / sU0 30 // zrI jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja racita " sthAnAGgamatra" kI sudhA nAmakI vyAkhyAke pAMcaveM sthAnakA dvitIya uddezA samApta // 5-2 // addhimAnuM kahevAmAM Ave che. evA traddhimAna puruSonA ahata Adi pUrvokata pAMca prakAre samajavA. "jala" eTale "maLa" te jalaja jyAre auSadhi rUpa banI jAya che, tyAre tene jallIvadhi kahe che. zApa ane anu grahanuM je sAmarthya che tenuM nAma AzIviSa labdhi che ekI sAthe samasta zabdone zravaNa karavAnI zakti je Rddhine lIdhe prApta thAya che, te Rddhine saMbhinnazrotRtva addhi kahe che. je muni saddavAsanAthI yukta antaHkaraNavALA heya che, temane bhAvitAmAM aNagAra kahe che. uparyukata pAMcamAMthI je zarU AtanA cAra manuSya che temanAmAM ahaMvAdinI apekSAe ane yathA saMbhava AmazauSadhi AdinI apekSAe addhimattA samajavI joIe ane je pAMcame prakAra che temAM AmazauSadhi a dinI apekSAe ja baddhimattA samajavI. sU. 30 che pAMcamAM sthAnakane bIjo uddezaka samAsa che Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha tRtIyodezakaH prArabhyate ukto dvitIyodezakaH, samprati tRtIya Arabhyate / asya ca pUrvAddezakena sahAyamabhisambandhaH / pUrvasminnudeza ke jIvadharmAH prAyaH prarUpitAH / asmitRtIyodezake ajIvajIvadharmAH prarUpyante, ityanena savandhenAyAtasyAsya tRtIyoddezakasyedamAdimaM sUtram tathA-dvitIyoddezakAntyaputreNa sahAsya tRtIyodezakapathamamUtrasyAyagabhisambandhaH-dezakAntyAne Rddhimanto jIvAstikAyavizepA uktAH, iha tu asaM. khyeyAnantapadezalakSaNa RddhimantaH samastA astikAyA uncyante____ mUlam-paMca asthikAyA paNNattA, taM jahA-dhammasthikAe 1, adhammasthikAe 2, AgAsasthikAe 3, jIthikAe 4, poggalasthikAe 5 / dhamptasthikAe abanne agaMdhe arase aphAse , - pAMcave sthAnake tIsarA uddezekA prAraMbha - paMcama sthAnakA dvitIca uddezA samAsa huA aba sUtrakAra isakA tRtIya uddezaka prAraMbha karate haiM, pUrva uddezakake sAtha isakA aisA saMbaMdha hai, ki pUrva uddezakameM prAyaH jIva dhoM kI prarUpaNA huI hai, aura aba isa tRtIya uddezakameM ajIva jIva dharmoM kI prarUpaNA hotI hai, tathA dvitIya uddezakake antima sUtra ke sAtha isa tRtIya uddezakake prathama sUtrakA saMbaMdha aisA hai, ki pUrva uddezakake antima sUtra meM RddhimAn jIvAstikAya vizeSa kahe gaye haiM, parantu yahAM asaMkhyAta pradezarUpa aura anantapradezarUpa RddhivAle samasta astikAya kahe jA rahe haiM-- - pAMyamA sthAnanA jIna deza - pAMcamAM sthAnane bIjo uddezaka pUro thaye. have sUtrakAra trIjA uddezakane prAraMbha kare che. A uddezakane AgalA uddezaka sAthe A prakArane saMbadha che. AgalA uddezakamAM chavadharmonI prarUpaNA karavAmAM AvI che, have A trIjA uddezAmAM ajIva ane jIvadharmonI prarUpaNA karavAnI che. bIjA uddezakanA chellA sUtra sAthe A uddezakanA pahelA sUtrane saMbaMdha A prakAra che-bIjA udezakanA chelA sUtramAM trAddhisaMpanna jIvAstikAya vizeSanuM kathana karavAmAM AvyuM hatuM, paraMtu ahIM asaMkhyAta pradeza rUpa ane anaMta pradeza rUpa addhivALA samasta astikAyanI prarUpaNa karavAmAM Ave che. Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAstre 160 arUcI ajIce sAsae avaTTie loga dadhe / se samAlao paMcavihe paNNatte, taM jahA - davvao khitao kAlao bhAvao guNao / davyao NaM dhammatthikAe evaM naM ntao logapasANatette, kAlao Na kayAiNAsI, na kayAi na bhavar3a, na kavAi na avistaiti bhuvaM ya bhavissai ya, dhuve jiyae sAsar akkhae avvae abaDi gice, bhAvao avanne agaMdhe arase phAse guNao gaNaguNe ca / adhammatthikAe ane evaM cetra, navaraM guNao ThANaguNe 2 AgAsatthikAe avanne evaM caiva, khettao logAlogapamANamitte, guNao avagAhaNA guNe, sesa taM deva 3 | jIvatthikAe NaM abanne evaM caitra, NavaraM davvao NaM jIvatthikAra anaMtAI davbAI aruvI jIve sAsae, guNao upabhogaNe, sesaM taM caiva 4 / poggalatthikAe paMcavanne paMcarase dugaMdhe aTUphAse ruvI ajIve sAsae avaTTie jAva davvao NaM poggalatthikAe anaMtAI davAI, khettao logamANasete, kAlao Na kayAi NAsI jAva Nicce, bhAvao vannumaMte gadhamaMte rasamaMte phAsamaMte, guNao gahaNaguNe // sU01 // chAyA - paJca astikAyAH prajJaptAH, tadyathA-dharmAstikAyaH 1, adharmAstikAyaH AkAzAstikAyI 3 jIvAstikAyaH 4 pugalAstikAyaH 5 / dharmAstikAyaH avarNaH bhagandhaH astaH-asparzaH arUpI ajIvaH zAzvataH avasthito lokadravyam / sa samAsataH paJcavidhaH prajJaptaH, tadyathA - dravyataH kAlataH bhAvato guNataH / dravyataH khaludharmAstikAya ekaM dravyam, kSetrato loka pramANamAtraH, kAlato na kadApi nAsIt, na kadApi na bhavati, na kadApi na bhaviSyatIti abhUd bhavati bhaviSyati ca dhruvo nityaH zAzvataH akSayaH avyayaH avasthito nityaH bhAvataH - avarNaH agandhaH Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0530 3 sU0 1 astikAyasvarUpanirUpaNam 161 arasaH asparzaH, guNato gamanaguNa 1 / adharmAritakAya: avarNaH evameva, navaraM guNataH sthAnaguNaH 2 / AkAzAstikAyaH avarNa evameva, kSetrato lokAlokamamANamAtraH, guNataH - avagAhanAguNaH, zeSaM tadeva 3 jIvAstikAyaH khalu avarNaH evameva navaraM dravyataH khalu jIvAstikAyaH anantAni dravyANi arUpI jIvaH zAzvataH, guNata upayogaguNaH zeSa tadeva 4 / pudgalAstikAyaH paJcavarNaH paJcaraso dvigandhaH aSTasparza' rUpI ajIvaH zAkhanaH apasthito yAvada dravyataH khalu pudgalAstikAyaH anantAni dravyANi kSetrato lokapramANamAtraH, kAlato na kadApi nAsot yAvad nityaH, bhAvato varNavAn gandhavAn ramavAn sparzavAn, guNato grahaNaguNaH 5 // mU0 1 // TIkA - paMca asthikAyA ' ityAdi -- 4 astikAyAH - asti zabdaH abhUvan bhavanti bhaviSyanti ceti trikAlavAcakaH, asti ca te kAyA:=pradezAnAM rAjJayazceti, yadvA-astizabdaH pradezavAcakaH, astInAM=pradezAnAM kAyAH- rAzayaH / te ca paJcavidhAH prajJaptAH / paJcavidhanvamevAha - 'paMca atikAyA paNNattA' ityAdi sUtra 1 // ' TIkArtha- pA~ca astikAya kahe gaye haiM- jaise dharmAstikAya ? adharmAstikAya 2 AkAzAstikAya 3 jIvAstikAya 4 aura pudgalAstikAya 5 yahAM jo asti zabda hai, vaha trikAlakA vAcaka hai, arthAt ye dharmAstikAya Adi pahile the vartamAna meM haiM, aura Age bhI rahegeM / pradezoM kI rAzikA nAma kA hai, isa taraha jo astirUpa kAya haiM, ve asnikAya haiM / athavA-asti zabda pradezakA vAcaka hai, isa taraha jo astiyoMkI pradezoMkI rAziyAM haiM, ve astikAya haiM, ye astikAya dharma stakAya A dike bhedase pA~ca prakAra ke kahe gaye haiM, ina dharmAstikAyAdi kI vyAkhyA paca asthikAyA paNNattA " ityAdi 66 TIDArtha-yAMtha astipraya udyA - (1) dharmAstikSaya, (2) adharmAstimAya, (3) AkAzAstikAya, (4) jIvAstiya ane (5) pudgalAstikAya ahIM je asti pada che, te trikALanuM vAcaka che eTale ke A dharmAM stikAya Adi pahelA hatAM, hAlamAM che ane bhaviSyamAM pazu haze ja pradezeAnI rAzine ' kAya' kahe che. A rIte je asti rUpa kAya che, temane astikAya kahe che athavA ati' zabda pradezanA vAcaka che . A rIte je astienI ( ahezAnI ) 2. shithe| che, tebhane astitha De he yA astiprayanA dhrmaastikAya Adi pAca prakAre che temanI vyAkhyA prathama sthAnamAM ApAmAM AvI che, te tyAMthI vAcI levI. 8 sa- 21 Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAnasUtre 1 " tadyathA-dharmAstikAyaH adharmAtikAya ityAdi / dharmAstikAyAdInAM vyAkhyA prathama sthAnaaise sevA | dharmAstikAyAdikrameNa yo nirdezaH kRtastatrAyaM heturbodhyaH / dharmAndro yoGgalikA, ataH pUrva dharmAstikAyaH proktaH / tadanu dharmAritakAya pratipakSAta amarikAH / dharmAdharmAstikAyayorAdhArabhRtatvAcata AkAzAsti kAyaH / tatAyo jIvAstikAyaH / tatpazcAt jIvAstikAyopagrAhaka: pugalAtikAya proktA / samprati dharmAstikAyAdInAM svarUpaM krameNAha - ' dhamma - tthakAe' ityAdinA tatra dharmAtikAya: - avarNa:- na vidyate varNaH zuklAdiH paJcavidho yasya saHzuklAdi paJcavidhavarNarahitaH, agandhaH surabhidurabhi - prathama sthAna se jAna lenA cAhiye / ina dharnAstikAyAdikoM kA jo pUrvokta rUpase nirdeza kiyA gayA hai, usameM aisA vicAra hai ki dharmAstikAya meM jo dharma hai, vaha mAGgalika hai, isaliye sabase pahile astikA yo dharmAstikAyakA kathana kiyA gayA hai, isa dharmAnikAyakA pratipakSa honese usake bAda adharmAstikAyakA kathana kiyA gayA hai, ina kAya aura adharmAstikAyakA AdhArabhUta honese ina donoMke bAda AkAzAstikAyakA kathana kiyA gayA hai, isa AkAzAstikAyakA Aya jIvastikA hai, aura isa jIvAstikAyakA upagrAhaka pudgalAstikAya hai, isaliye jIvAstikAya ke bAda pudgalAstikAyakA kathana kiyA gayA hai / 162 aba manakAra dharmAstikAyAdikoM ke svarUpa kA kathana karate haiM-"thikAe" ityAdi - yaha dharmAstikAya zuklAdike bheda se pAMca prakAra ke varNa se rahita hai, sugandha aura durgandha ina donoM gandhase dharmAstikAyamAM dharma' zabda mAMgalika AvAthI samasta astikAyAmAM sauthI pahelAM dharmAstikAyanI prarUpaNA karavAmAM AvI che. dharmAstikAyanA pratipakSa rUpa havAne kAraNe adharmAstikAyanI prarUpaNuA tyAra bAda karavAmAM AvI che. dharmAstikAya ane adharmAstikAyanA A dhArabhUta AkAzAstikAya che, te kAraNe te bannenI prarUpaNA karyA bAda AkAzAntikAyanI pra3pazuA karI che. A AkAzAstikAyanuM Adheya jIvAstikAya che ane chatrAstikAya u upagrAhaka puddalAstikAya che, te kAraNe AkAstikAyanuM kadhana karyAM khAda anukrame chatrAstikAya ane pudgalAstikAyanuM kathana karavAmAM A yuM che. have sUtrakAra dharmastikAya vagerenA arUpanuM nirUpaNa kare che " dhammatthikAe " tyAdi-dharmAstipraya zuddha ahi yAMga prAranA vathI rahita che, sugandha ane durgandha rUpa anne prakAranA gadhathI rahita Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghATIkA sthA. 5 u 3 . 1 astikAyasvarUpanirUpaNam 163 gandhadvayavarjitaH / arasaH=madhurAdirasapaJcaruvarjita' / asparza: mRdukarkazA - dyaSTavidha sparza varjitaH / arUpI-rUpam AkAra:- varNAdimattvaM tadasyAstIti rUpI, na rUpI - arUpI-amUrtaH | ajIvaH - jIvaH = upayogalakSaNaM jIvakravyam, na jIva:ajIvaH=acetanaH / zAzvata : - matisamaya tasya sadbhAvAt / avasthitaH - dharmAstikAyasya yat svarUpaM nityatyAttenaiva svarUpeNa sa sarvadA sthAyI / tathA-lokadravyamlokasya aMzabhUtaM dravyam | lokasya sarvAtmakaM dravya tvayaM nAsti, pazcAstikAyAtmaka lokasyaikadezatvAt / taduktam-- paMcatthikAyamaiye loe aNAinihaNe / " - 6 rahita haiM, madhurAdike bhedale pAMcoM prakArake ralase rahita hai, evaM mRtyu karkarA Adi ATha prakArake sparzase rahita hai / AkAzakA nAma rUpa hai, rUpa yaha upalakSaNa hai, isase rUpa rama Adi cAroM guNoMkA grahaNa huA hai ataH yaha arUpI hai, isakA tAtparya aisA hai, ki yaha rUpa rasa gandha Adise rahita honeke kAraNa arUpI hai, amUrta hai | upayoga lakSavAlA jo hotA hai, vaha jIva hai, yaha dharmAstikAya aisA nahIM hai ataH ajIva haiM, pratisamaya isakA sadbhAva rahatA hai, ataH iva hai, dharmAstikAyakA jo apanA svarUpa hai, usa svarUpase yaha nitya honeke kAraNa sarvadA sthAyI rahatA hai, ataH yaha avasthita hai, tathA yaha lokakA aMzabhUta dravya hai, isaliye yaha lokadravya hai, yaha loka paMcAstikAya rUpa hai, kevala dharmadravyarUpa nahIM hai, ataH yaha lokakA sarvAtmaka dravya nahIM hai, kintu usakA eka aMzabhUta dravya hai / kahA bhI hai che, madhurAdi pAMce prakAranA rasathI rahita che ane mRdu, kaza Adi AThe prakAranA sparzathI rahita che. AkAzanuM nAma rUpa che rUpa te upalakSaNa che, tenA dvArA rUpa, rasa, Adi cAre guNAnuM grahaNa thayuM che. tethI te arUpI che A kathananuM tApa e che ke dharmAstikAya rUpa, rasa, gaMdha ane sparza vI rahita hovAne lIdhe arUpI che-amUrta che jIvanI jema te upayega lakSaNavALu' nathI, te kAraNe te ajIva che. pratisamaya teneA sadbhAva rahe che, tethI tene zAzvata kahyuM che tenu peAtAnu je svarUpa che te svarUpe te nitya hovAne lIdhe sthAyI rahe che, tethI tene avasthita kahyu che. dharmAstikAya A lekanA 'zamRta dravya TAvAthI tene leAkadra" kathru che a leka paMcAtmikAya rUpa che, parantu mAtra dhadravya rUpa nathI, tevI tene lekanA savAtmaka dravyarUpa kaDI zakAya nahi, paNa tenA eka bhUta dravya rUpa ja kahI zakAya che, Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 sthAnAmadhye chAyA-paJcAstikAyamayo lokaH anAdinidhanaH--iti / tadeva vizadayati-' se samAso ' ityAdi / sa dharmAstikAyo dravyAdibhedena saMkSepataH pazcavidho bodhyaH / tatra dravyatA dravyatyamAzritya dharmAstikAyaH ekaM dravyam-tathAvidhai kapariNAmasya sattvenaikatvasaMkhyAyA eveda sadbhAvAt / kSetrataH kSetramAzritya lokapamANamAtraH-Thokasya pramANa-lokapramANam asaMkhyeyAH pradezAH, tatpramANamasyeti / kAlataH kAlamAzritya ayaM dharmAstikAyaH traikAlikA, traikA. likatvameva vizadayati-na kadApi nAsIta arthAt-asya dharmAstikAyasya bhUtakAlikI sattA sarvadA Asodeva / tathA-ayaM na kadApi na savati-asya vartamAnakAlikI sattA sarvadA tiSThanyeva / tathA ca-ayaM na kadApi na bhaviSyati-asya _ "paMcayikAthamadhye " hatyAdi / yaha loka paMcAritakAya maya haiM, aura anAdi ananta hai, isI viSayo aba satrakAra vizada rUpase prakaTa karate haiM-"salamAno" hatyAdi-yaha dharmAstikAya dravyAdike bhedase saMkSepataH pAMca prakArakA kahA gayA hai-jaise-dravyakI apekSA dharmAstikAya eka dravya hai, kyoMki tathAvidha eka pariNAmake satvase ekatva saMkhyAkAhI isameM sadbhAva pAyA jAtA hai| kSetrakI apekSA yaha dharmAstikAya lokapramANa mAtra hai, arthAt lokAkAzake jitane pradeza haiM, asaMkhyAta pradeza haiM-utanehI pramANavAlA yaha dharmAstikAya hai, kyoMki tila meM tailakI laraha yaha pUre lokokAgameM vyApaka hai, kAlakI apekSA yaha dharmAstikAya traikAlika hai, aisA bhUtakAlakA koI samaya nahIM thA ki jisameM yaha na rahA ho vartamAnakAla bhI aisA nahIM hai, ki 4dhu paY cha " pacatyikAyamaiye" yA -- A leka paMcAstikAyamaya che, ane anAdi anata che. e ja viSayanuM have sUtrakAra vistRta rUpe nirUpaNa kare che "se samAsao" pratyAhi-te ghastiyanA dayAdinA seyI pAMya 2 paDe che-dravyanI apekSAe dhamastikAya eka dravya che, kAraNu ke tathavidha (te prakAranA eka pariNAmanA sattva ( rAdubhAva) thI ekava saMkhyAno ja temAM sadUbhAva saMbhavI zake che. kSetranI apekSAe A dharmAstikAya lekapramANa mAtra che, eTale ke kAkAzanA jeTalA pradeza che (kAkAzanA asaMkhyAta pradeza che) eTalA ja pramANuvALuM A dharmAstikAya che, jema talamAM tela raheluM hoya che e ja pramANe te pUrepUrA kAkAzamAM vyApaka che, ka LanI apekSAe traNe kALamAM tene sadbhAva kahyo che. bhUtakALane koI paNa samaya e na hato ke jyAre tenuM astitva na haya, vartamAnakALe paNa tenuM astitva na hoya Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhAkA sthA05 u03 sU01 astikAya svarUpanirUpaNama 165 bhaviSyatkAlikI sattApi sarvadA sthAsyatyeva / iti hetorayam abhUt bhavati bhaviSyati / itthaM cAyaM dharmAstikAya traikAliko bodhyaH / traikAlikatvAdeva ayaM dharmAstikAya dhruvaH | dhauvyaM ca ekasRSTacApekSayA'pi saMbhAvyate'ta Aha-niyataH = sarvadA ekarUpeNa sthita iti / niyatatvamane sRSTayapekSayA'pi saMbhAvyamata AhazAzvata iti, zAzvatatvaM tu malayAbhAvAt / evam akSayaH sarvadA sadbhAvitvAt / tathA - anapayaH = avinAzI - kepAMcit paryAyANAmapAgame'pyanantaparyAyatvAt / avasthitaH - akSayatvenAvyayatvena ca sarvadA sthitizIlaH / anena prakAreNAyamoghato nityaH / athavA yato'yaM / dharmAritakA yakhaikAlikA, ataevAsI dhruva niyataH = ekarUpa | zAzvataH = pratikSaNaM vidyamAnaH / ataeva - akSayaH kSayavarjitaHjisameM yaha nahIM rahA hai, aura bhaviSyat kAla bhI aisA nahIM hogaa| ki jisameM isakA sadbhAva nahIM rahegA arthAt bhUtakAla meM vartamAnakAla meM aura bhaviSyat kAlameM sarvadA yaha rahA hai| rahatA hai aura rahegA kA lika hone se yaha dharmAstikAya dhruva hai, dhruvanA eka sRSTikI apekSAse bhI saMbhavita hotI hai, ataH isake liye kahA gayA hai, "niyataH " yaha dharmAstikAya sarvadA ekarUpase sthita rahatA hai, niyatatA aneka sRSTikI apekSA se bhI saMbhavita ho sakatI hai, ataH isake liye kahA gayA haizAzvata " yaha zAzvata hai, kyoMki isameM kSayakA abhAva hai, isI tarahase yaha akSaya hai, kyoki isakA sarvadA sadbhAva rahatA hai, tathA yaha dharmAstikAya avyaya hai, avinAzI hai, kyoMki kitaneka paryAyoMke apagama ho jAne para bhI yaha anantaparyAyavAlA hone se kabhI bhI vinaSTa 16 evu' nathI ane bhaviSyakALamAM paNa kAI samaya evA nahI hAya ke jyAre tenu' astitva nahIM hAya. eTale ke bhUta, vartamAna ane bhaviSyakALamAM te anukrame hatuM, che ane rahevAnu ja che. A rIte traNe kALamA tenu astitva hoya che, te kAraNe tene kutra kahyu che. dhruvatA eka sRSTinI apekSAe paNa sabhavita hoya che, tethI tene niyata / vizeSaNa lagADayu che A dharmAstikAya sadA eka ja rUpe sthita che. niyatatA aneka sRSTinI apekSAe pazu sa bhavI zake che, tethI tene zAzvata vizeSaNa lagADayu che tenA kSaya thatA nathI tethI tene mAya kahyu che. adhavA tene kALa sabhAva rahe che tethI tene akSaya kahyu che A dharmAstikAya avyaya ( avinAzI ) haiM, kAraNa ke keTalAka paryAye tu gamana dhai javA chatA pazu te ananta paryAyevALu hAvAthI kadI paNa vina" thatuM nathI. tathA Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAgasUtre avayavidravyApekSayA, akSata itinchAyApakSetu akSataH paripUrNaH / tthaa-avyyHavyvaaperaayaa| tathA-avasthitaH-nizcalatvAt / yato'yaM dhruvatvAdiviziSTo'ta eva nitya iti / tathA-bhAvato'yaM dharmAstikAyo varNagandharasasparzavarjitaH / tathA-guNatA kAryatacAyaM gamanaguNaH-gamanaMgatiH guNaH gatipariNAmapariNatAnAM jIvapudgalAnAM sahakArikAraNatvAt kArya matsyAnAM jalasyeya yasyAsau, yadvA-gato-gamane guNa upakAro yasmAt saH gaganopakAraka ityarthaH / iti prathanahIM hotA hai, tathA yaha dharmAstikAya akSaya evaM avyaya honese sarvadA sthitizIla hai, isaliye yaha avasthita hai, isI prakAra se yaha sAmAnya rUpase nitya hai, athavA-jisa kAraNa yaha dharmAstikAya traikAlika hai, isI kAraNale yaha ava hai, niyata eka rUpa hai, zAzvata hai-pratikSaNa vidyamAna hai, aura isIse yaha akSaya hai, avayava dravyako apekSA kSayarahita hai, athavA akSata hai-paripUrNa hai, tathA-aghayavakI apekSA avyaya hai, nizcala honese avasthita hai, jisa kAraNa yaha dhruvatva Adi vizepaNoMvAlA hai, isIliye yaha nitya hai, tathA bhAvakI apekSAle-yaha dharmAstikAya varNa, gandha, rasa aura sparzase rahita hai, tathA kAryakI apekSAse yaha gamana hai guNa jisakA aisA hai, arthAt jisa prakAra matsyoMke calane meM sahAyaka jala hotA hai, usI prakAra gati kriyA pariNata jIva aura pudgaloMko gamana karane meM yaha sahAyaka hotA hai, ataH gamana hai, guNa. kArya jisakA aisA ise kahA gayA hai, athavA gamana hai upakAra jisase dharmAstikAya akSaya ane avyaya hovAthI sarvadA sthitizIla hovAne kAraNe tene avasthita kahyuM che. A prakAre te sAmAnya rUpe nitya che athavA je kAraNe A dharmAstikAya kAlika che, e ja kAraNe te gruva che, niyata (eka 35) che, zvata ( pratikSaNa vidyamAna ) che, ane tIna te akSaya cha, avayava dravyanI apekSAo te kSayarahita che athavA akSata (paripUrNa ) che, tathA avayavanI apekSA e avyaya che, nizcala hovAne kAraNe te avasthita che. te kAraNe te kUvava Adi vizeSaNavALuM che, te kAraNe ja te nitya che. bhAvanI apekSAe A dharmAstikAya varNa, rasa, gaLyuM ane sparzathI rahita che have A dharmAstikAyanA kAryanuM nirUpaNa karavAmAM Ave che--jevI rIte pANImAM gati karana mAchalAMone pANImAM gati karavAmAM jaLa sahAyaka bane che, e ja rIte gatiki pariNata jIva ane pudrane gamana karavAmAM A dhatikAya sahAyabhUta bane che. tethI tene gamanarUpa guNakAryavALuM kahyuM che athavA gamanamA jenA dvArA upakAra (sahAyanA) thAya che tene gatiguNa kahe Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMdhA TIkA sthA05 u0 3 01 astikAya svarUpanirUpaNam 167 mo'stikAyaH / tathA-adharmAstikAyo'pi dharmAstikAyavadeva avarNAdi svarUpo bodhyaH / dravyakSetrakAlabhAvAnAzrityA'pyayaM dharmAstikAyanadeva | vizeSastvayamyadayaM guNataH sthAnaguNaH - sthAnaM=sthitiH guNaH kAryaM yasya saH, ayadi sthiti pariNatAnAM jIvapudgalAnAmapekSAkAraNAtayA sthitirUpaM kArya karoti / yahA - sthAne = sthitau guNaH = upakAro yaramAt saH jIvapudgalAnAM sthitAvupakAraka ityarthaH / iti dvitIyo'stikAyaH / tathA-AkAzAstikAyo'pi dharmAstikAyade avarNAdisvarUpaH / tathA dravyakAlabhAvAnAzrityApi pUrvavadeva / tathA kSetramAzritya vaha gatiguNa hai, jIva aura pudgaloke apanI 2 gatimeM galana karane meM yaha upakAraka hotA hai / isa prakArakA yaha prathama astikAya hai / tathA adharmAstikAya bhI dharmAstikAyakI tarahahI avarNAdi svarUpavAlA hai, dravya, kSetra, kAla aura bhAvakI apekSA lekara yaha dharmAstikAya kI tarahahI hai, vizeSatA kevala itanIsI hai, di yaha guNakI kAryakI apekSA sthiti hai guNakArya jisakA aisA hai, yaha astikAya sthitimeM Thaharane meM pari Nata hue jIva aura pudgaloMko apekSA kAraNarUpa hone se sthitirUpa kArya karatA hai, jisa prakAra Thaharane meM musAphiroMko chAyA madada karatI hai, usI prakAra se yaha bhI Thaharane meM unheM udAsIna rUpase kAraNa hotA hai athavA jIva aura pudgaloMko apanI sthiti meM jisase upakAra hotA hai, vaha sthitiguNa hai, tAtparya isakA yahI hai, ki jIva aura pudgaloko ThaharanemeM upakAra hotA hai isa prakArakA yaha dvitIya astikAyahai, tathA AkAzAstikAya bhI dharmAstikAkI tarahahI avakAzadAna avarNAdi svarUpavAlA hai, evaM che. jIva ane pueAne pAtapeAtAnI gati karavAmAM te madada rUpa bane che. A prakAranuM dharmAstikAya nAmanA astikAyanA pahelA bhedanu svarUpa che. dravya, 24 adhamarmAstikAya paNa dharmAstikAyanI jema avarNAdi svarUpavALu che. kALa, kSetra ane bhAvanI apekSAe te dharmAstikAyanA jevu' ja che, pazu mAtra guNunI ( kA*nI ) apekSAe temAM taphAvata che dharmAstikAya puaAne gatikAmAM madada rUpa ane che, tyAre adharmAstikAya temane sthitikAyaOmAM madada rUpa bane che eTale ke gatipariNata jIvA ane putlAne theAlavAmAM madarUpa thAya che jema vRkSanI chAyA musApharone dheAbhavAmAM madadarUpa bane che, tema dharmAM stakAya jIveA ane putlAnI gati aTakAvIne temane thebhavAmA sahAyabhUta khane che A rIte gatine badale sthitimA upakAraka khanavAnuM kArya tenA dvArA thAya che A AstikAyanA khIta bhedanu svarUpa che Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre lokAlokapamANamAtra:= lokAlokayoryat anantamadezAtmakaM pramANaM, natpramANaM yasya saH / lokAlokasamvandhi yaharattadezAtmakaM pramANaM, tatmamANa AkAzA stikAyaH kSetra dhyaH / tathA-guNataH = guNamAzritya zravagAhanAguNa-avagAnAjIvAdInAmAzraya guNaH kAryaM yasya sa tathA / jIvAyAzrayamadAnarUpakAryayukta ityarthaH / athanA avagAhanAyAm guNa upakAro yasmAt saH - avagAhanAviSaya hopakArahetuka utyarthaH / iti tRtIyo'stikAyaH / tathA jIvAstikAyo'pi pUrvavadeva avarNAdi svarUpaH / vizeSaratvaya yadayaM kramasaH - anantAni dravyANi= anantadravyaparUpaH / pratyekajIvasya dravyatvAt jIvAnAM cAnantatvAt jIvAsthikAyasya anantadravyAtmakatvaM bodhyam / tathAyaM jIvAstikAyaH - arUpI=amUrttaH, dravya kola aura bhAvakI apekSA se bhI isa sambandha meM kathana pUrvake jaisA hI hai, kSetrakI apekSA yaha lokAloka pramANa mAtra hai, arthAt AkAzake pradeza ananta hai, kyoMki loka aura aloka meM sAmAnya rUpase AkAza rahatA hai, ataH apekSA AkAzAstikAya ke itane pradeza kahe gaye hai. isaliye loka sandhI jo ananta pradeza pramANatA hai| vahI pradeza pramANatA kSetrakI apekSAse AkAzAstikAya meM kahI gaI hai, aisA samajhanA cAhiye tathA guNakAryakI apekSA yaha AkAzAstiko avagAhanA vAlA hai, arthAt jIvAdikoMko apane Azraya denA yahI isakA kArya hai, vA avagAhanAmeM hai, guNa upakAra - jisase vaha a bagAhanA huehai, isa taraha avagAhanA viSayaka upakAra meM yaha hetuvAlA hai, jIvAstikAya bhI pUrva kI tarahahI avarNAdivAlA hai, isameM jo vizepatA hai, vaha isa prakAra se hai, yaha pakI apekSA ananta dravya svarUpa have AkAzAstikAyanA svarUpanuM nirUpaNa karavAmAM Ave che. te pazu dharmAstikAya tathA adharmAstikAyanI jema vadhu, anya, rasa ane spathI rahita che. dravya, kALa ane bhAvanI apekSAe te leAkAleAka pramANe mAtra ja che, eTale ke AkAzanA pradeza ana ta che, kAraNa ke leAka tathA aleAkamAM sAmAnyataH AkAza rahe che. tethI te dRSTie vicAra karatAM AkAzAstikAyanA eTalA pradeza kahyA che. tethI leAkAleka sakha dhI je anaMta pradezapramANatA che, e ja pradezapramANutA kSetranI apekSAe AkAzAstikAyamAM kahI che, ema samajavu'. guNukA ( upayegItA )nI apekSAe vicAra karavAmAM Ave te te avagAhanA guNavALu' che eTale ke jIvAdikAne Azraya devAnu ja tenuM kAya che. A rIte avArDanA viSayaka upakAra karanAra DAvAthI tene ava gAhanA guNavALu kahyu che. 168 Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 sudhA TIkA sthA0 5 u. 3 sU01 astikAyasvarUpanirUpaNam jIvaH = cetanAvAn zAzvataH = avinAzI ca bodhyaH / guNatastvayam - upayogaguNa:upayojanamupayogaH, upabhujyate vastuparicchedaM prati vyApAryate jIvo'neneti vA upayoga:- bodharUpo jIvasya tacabhUto vyApAraH / sa ca sAkArAnAkArabhedAd dvividhaH / yadA sacetane'cetane vA vastuni upayuJjAna AtmA saparyAyameva vastu paricchinatti tadA sa upayogaH sAkAra ityucyate / sa ca chadmasthAnAmantarmuhartta 169 hai, kyoMki pratyeka jIva svataMtra drantha hai, aura jIva haiM ananta isaliye yaha jIvAstikAya dravyakI apekSA ananta kahA gayA hai, tathA yaha jIvAstikAya arUpI amRrta hai, cetanAvAlA hone se yaha jIvarUpa hai, aura zAzvata avinAzI hai / guNakI apekSA yaha upayoga guNavAlA hai kyoMki padArthoM ko jAnane kI tarapha yaha unmukha hotA hai, padArthoM ko jAnanekI tarapha unmugda honA isIkA nAma upayoga hai, isIliye- " indriyaNAlikyA zabdAdInAmupalabdhirUpayogaH " aisA upayogakA lakSaNa kiyA gayA hai, athavA vastu pariccheda karane ke prati jIva jisake dvArA nyApArayukta kiyA jAtA hai, vaha upayoga hai, yaha upayoga jIvakA tattvabhUta eka vyApArarUpa hotA hai / yaha sAkAra upayoga aura anAkAra upayogake bhedase do prakArakA kahA gayA hai, jisa samaya paryAya sahita sacetana athavA acetana vastuko jAnaneke liye AtmAkA bodharUpa vyApAra hotA hai, vaha sAkAra upayoga hai, yaha sAkAra upayoga chadmasya jIvoMko anta 88 jIvAstikAya paNu avaIdivALuM che temAM eTalI ja vizeSatA che ke dravyanI apekSAe anata drazyasvarUpa che, kAraNa pratye, jIvra svata tra dravya che, ane jInna mana'ta che, tethI jIvAstikAyane dravyanI apekSAe ana'ta kahyuM che tathA te jIvAstikAya arUpI amRta che, cetanAvALuM hAvAthI te jIrUpa che ane zazvata avinAzI che. guNanI apekSAe te upacega guNuvALuM che, kAraNa ke te padArthone ANavAnI vRttivALuM che. " padArthonA viSayamAM jANuvAne tatpara thavuM tenu nAma ja upayega che tethI ja indriya praNAlikayA zabdAdinAmupalabdhirupayoga " thA aAranaM upayoganuM lakSaNa mhyuM che athavA vastu paricchedra ( vastu viSayaka edha) ne mATe jIla jenA dvArA vyApArayukta karAya che te upacega che a upayega chatranA tattvabhUta eka vyApAra rUpa hAya che te upayegana be prakAra che--(1) sAkAra upayega ane (2) anA kAra upacega paryAya sahita saMcetana athavA acetana vastune jANavAne mATe zAtmAne meSarUpa je vyApAra cAle che tenuM nAma sAkAra upayega che A sthA0-22 Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnA 170 kAlaM tiSThati, kevalinAM tu ekaM samayam / yadA ca vastunaH sAmAnyatayA pari cchedastadAyAkAra upayogo bhavati / ayamapi chamasthAnAmantarmuhUrtta tiSThati, kevalinAM tu ekaM samagam | atredaM bodhyam-chadmasthAnAM mAkAropayogakAloDanA * kAropayogakAlAdasaMkhguNaH paryAyaparicchedakatayA cirakAlagalanAcharathAnAM tathA svAbhAvyAt / upayogI guNo dharmoyasya sa tathA sAkArAnAkArarUpacaitanyadharmayukta ityarthaH / iticaturtho'tikAyaH / tathA-pustikAyaH paJcavarNaH zukA dipaJcavarNayuktaH, paJcarasaH = madhurAdi pazJcarasasaMpannaH, dvigandhaH turabhidurabhigandhadvayayuktaH, aSTasparza = mRdukarkazAdya vidhasparza saThitaH, rUpI mUrtaH, ajIvaH = acetanaH / tathA - zAzvataH avasthito lodravyaM ca / sa punardravyAdibhedaiH paJcavidhaH / tatra taka rahatA hai, aura kevaliyoMko eka samaya taka rahatA hai, yahA~ aisA samajhanA cAhiye-chajhasthoMke sAkAropayogakA kAla anAkAropayoga kAlase asaMkhyAta guNA hai, kyoMki paryAyoMko jAnane ke rUpameM isakA cirakAla gala jAtA hai, kyoMki chadmasthoMkA aimAhI svabhAva hotA hai, upayoga hai, guNadharma jisakA aisA yaha jIva hai, arthAt yaha jIva sAkAra anAkArarUpa caitanya dharma se yukta hai tathA - pudgalAstikApa zuklAdi pAMca vAlA hai, madhurAdi pAMca rasoMvAlA hai, surabhi du rabhirUpa donoM gandhavAlA hai, aura mRdu karkaza Adi ATha prakAra ke spa zivAlA hai, rupI hai, mUrta hai, ajIva acetana hai, tathA zAzvata avasthita hai, aura lokadravya hai, loka bharameM yaha vyApaka hai, yaha pudgalAstikAya dravyAdi ke bheda se pAMca prakArakA hai, pakI apekSA yaha pudgalAstikAya ananta dravyAtmaka hai kSetra kI apekSA yaha lokapramANa hai, sAkAra upayegane sadbhAva chadmastha jIveAmAM eka antasUta panta rahe che ane kaivalIemAM eka samaya panta rahe che ahIM evu samajavuM joie ke chadmasthAne sAkAra paceganeA kALa anAkAreApayeAganA kALa karatAM asakhyAta gaLeA che, kAraNa ke pAMcAne jANavAmAM tene cirakALa vyatIta thaI jAya che, kAraNa ke chadmasthAnA evA ja svabhAva hoya che A jIva upayAgarUpa guNadhavALA che, eTale ke A jIva sAkAra anAkAra rUpa caitanyadhama thI yukta che. pudgalAstikAyanuM svarUpa A prakAranuM che--pudgalAstikAya zukala Adi pAMca varghAthI, madhura Adi pAMca raseAthI, surabhi ane durabhi rUpa e gandhAthI ane mRduM, kaza Adi ATha prakAranA sparzathI yukta hoya che. te rUpI-mUta che, ajIva-acetana che, zAzvata avasthita che ane leAkadravya che. eTale ke samasta leAkamAM vyApelu che. dravyAdinA bhedathI te pudgalAstikAyanA pAMca bheda Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khi miijaa kho7 04 05 achilaaythlibl dravyataH pudgalAstikAyo'nanta dravyAtmakaH / kSetrato lokapramANaH / kAlatazca traikAlikatvamevAha-'Na kayA viNAsI' ityAdinA / bhAvatazcAyaM varNagandharasarapazavAn / guNatazcAyaM grahaNagugaH-grahaNam audArikazarIrAditayA grAhyanyam , indriyagrAyatvaM vA, athavA-varNAdimattvAt paraspara sambandho grahaNam , tadguNo dharmo yasya sa tathA / iti paJcamo'sti kAyaH / / sU0 1 // pazcAstikAyAH proktAH / sampati tadgata jIvAstikAyasambandhIni vastUni prAha-adhyayanasamAptiM yAvat / tatra prathamaM gatibhedAnAha mUlam---paMca gaIo paNNatAo, taM jahA-nirayagaI 1, tiriyagaI 2, maNuyagaI 3, devagaI 4, siddhigaI 5 // sU0 2 // __chAyA-paJca gatayaH prajJaptAH, tadyathA-nirayagatiH 1, tiryaggatiH 2, manuSyagatiH 3, devagatiH 4, sidbhigatiH 5 // su0 2 // kAlakI apekSA yaha traikAlika hai, isI bAtakI puSTike liye sUtrakArane " na kadApi nAsIt " ityAdi sUtra kahA hai, bhAvakI apekSA yaha varNa, gandha, rasa aura spazAlA hai, guNakI apekSA yaha grahaNa hai, audArika zarIrAdirUpa grAhyatA athavA indriyoM dvArA prAtyatA athavA-varNAdimatva honese paraspara sambandha rUpatA hai, guNadharma jisakA aisA grahaNa guNa. vAlA hai / arthAt SaDaNa paDana dharmavAlA hai / isa prakAra se yaha paMcama astikAya hai / / sU0 1 // isa prakAra pAMca astikAya kahe aba sutrakAra tadgata jiivaastikahyA che dravyanI apekSAe pulAstikAya ane te dravyAtmaka che, kSetranI apesAe te lekapramANa che, kALanI apekSAe te vaikAlika che eTale ja sUtrakAre " na kadApi nAsIt // 2 // sUtrA dvArA tenuM to 1 mastisya vArnu pratipAdana karyuM che. bhAvanI apekSAe te varNa, gadha, rasa ane sparzathI yukta che, ane guNanI apekSAe te grahaNa guNavALuM che, eTale ke dArika zarIrAdi rUpa grAhyatA athavA indrio dvArA grAhyatA athavA vadipI yukata hovAne kAraNe paraspara saMbaMdha rUpanA ja jene guNadharma che evuM vraNa guNavA te che eTale ke te saDavuM, paDavuM vagere dharmavALuM che. A prakAranuM pulAstikAyanuM svarUpa kahyu che ke su 1 ! A prakAre pAMca atikAnuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM. have sUtrakAra Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nIma - yA kampanene yA sA gatiH- kSetravizeSa rupA rAmapatigatiH- nAma karmA carama niSpA s paJcavidhAH pAptAH / paJcavidhaniyama ityAdi / niye- nAke gatiH- gaganaM- nirayagatiH vinayagatiH 2 gamyate'nayeti gatiHpinA gatiniyata riti / niryamatiH-niryakSu gatiH 1, niryarakhanevAlI jo bAte haiM, unakA kathana adhyayanakI samApti pani ho ye kahate haiM yasa tAoM utyAdi 2 // zrI vinA magati, athavA jo jIva dvArA prApta kI jAnI kSetravizeSarUpa hotI hai, athavA jima merI satigamana hotA hai, vaha gati hai, aisI tinAu prakRti hotI hai. athavA jIvakI jA avasthA nAmakarmI uttara prakRtirUpa yati dvArA kI jAtI hai, vaha gati hai| jIvasthAe~ hotI haiM ye ganiyAM pAMca kahI gaI haiM seni nirva2nupani devagati aura siddha gamatA hai, niraninigya kSetra vizeSa meM gati hai, vaha nirayagati haiM, kSetra vizeSa H dtS 9 721 " padI se pavana dekhate thAna 42 Nen of (f f samyayanI amApti tinaM hare ke 1 se 20 dvArAma rAya hai upadeya, bhavAnI jatithe A ne jati nAmAtI kAmaprati iprati apanI ina E. (af) .41 namyamani, (5) nizani dizeSa nane dipati kSe Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA05 u03 03 indriyArthAn indriyapadArthAcanirUpaNam 173 kSetrarUpAgatiH 2 tiryaktvamApikA vA gatiH 3 / 2 / evaM devagati 3 tuSyati rapi 4 bhAvanIyA |8| siddhigatiH - siddhau gatiH 1, gidivAsI gaticeti vA, dadda nAmapakRti nastIti 5 // 02 // anantaramutre siddhigatiH proktA / sA ca indriyArthAn kapAyAdatha nimicIkRtya muNDitatve sati bhavatIndriyAn indriyakapAyAdiguNDAMtha prAha mUlam - paMca iMdiyatthA puNNatA, taM jahA- soiMdiyatthe jAva phAsiMdiyatthe | paMca muMDA paNNattA, taM jahA- soiMdiyajhuMDe jAva phAsiMdiya muMDe | ahavA paMca muMDA paNNattA, taM jahA- kohamuMDe 1 mANamuMDe 2 mAyAsuMDe 3 lohasuMDe 4 siramuMDe // sU0 3 // a chAyA - paJca indriyArthAH prajJaptAH, tadyathA-yotrendriyArtho yAvat sparzendri yArthaH / paJca muNDAH prajJaptAH, tadyathA-zrotrendriyamuNDo yAvat sparzendriyamuNDaH / athavA - muNDAH paJca prajJaptAH, tathA - krodhamuNDo 1 mAnamuNDo 2 mAyAmuNDo 3 lobhamuNDa 4 ziromuNDaH 5 / / sU0 3 / / athavA isa kSetra vizeSarUpa nirayake prApta karAne vAlI jo gati hai, vaha nirayagati hai, tiryazcoM meM jo gati-ganana kiyA jAtA hai, vaha tiryazca gati hai, athavA tiryak kSetra rUpavAlI jo gati hai, vaha tiryaJca gati hai / isI tarahakA kathana devagati aura manuSyagati samndhameM bhI jAnanA cAhiye siddhi meM jo jAtA hai, vaha sidvigati hai, athavA siddhirUpa jo gati hai, vaha middhigati hai, yahAM nAmakarmakI prakRti nahIM hai // 302 // isa anantara sUtra meM jo siddhagati kahI gaI hai, vaha indriyArtha aura kaSAyoM ko nimitta karake muNDita hone para hotI hai, ataH aba sUtrakAra che. athavA te kSetravizeSa rUpa nizyane prApta karAvanArI je gati che tenu nAma nirayagati che. tiya cAmA je gamana thAya che tenuM nAma tiya cagati che, athavA tik kSetrarUpa je gata che tene tigata kahe che. athavA tiya ca dazAne prApta karAvanArI je gati che tene tiya cagati kahe che. e ja prakAranu kathana manuSyati ane devagati viSe pazu samajavu. mikriyA je naya che tenu nAma siddhigati che. athavA siddhirUpa je gati che tenuM nAma siddhigati che arpI nAmakamanI prakRtine sadbhAva hAte nathI ! sU2 5 AgalA sUtramAM middhimatinA ullekha thayA che. indriyA ane kA ceAnA tyAgapUrvaka muThita thaIne zramaNuparyAya gIkAra karavAI tenI prApti Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ D sthAnAstre TokA-- paMca idiyatthA' ityAdi indiyArthAH- indranAt sarvaviSayopalabdhibhogalakSaNaparamaizvaryasadbhAvAt-indrojIvaH, tasya liGgaM, tena vA dRSTaM sRSTaM juSTaM dattaM durjaya vA indriyaM zrotrAdikam , tacca nAmasthApanAdravyabhAvabhedAccaturvidham / tatra nAmasthApane sugame / dravyendriyaM tu nirva tyupakaraNabhedAda dvividham / tatra ni ti: AkAraH / sA ca vAyAbhyantarabhedAd indriyAoM ko aura indriya kapAyoMse muNDita hue vyaktiyoMko lekara kathana karate haiM--'paMca iMdiyasthA paNNattA' ityAdi sUtra 3 // TIkArtha-indriyoMke artha viSaya pAMca kahe gaye haiM jaise zrotrendriyakA artha thAvat sparzanendriyArtha 5 indrakA jo ciha hai, vaha indriya hai, indra zabdase yahAM AtmA liyA gayA hai, kyoMki vaha sarva viSayoMkI upalabdhi evaM unake bhogarUpa jo paramaizvarya anubhava karane vAlA hai, usa jIvakA jo cihna hai, yaha indriya hai, athavA usa jIvarUpa indrase jo dRSTa hai, sRSTa hai juSTa hai datta hai athavA durjaya hai vaha indriya hai, athadA indrase honevAlA hai, aisI ye indriyAM zrotrAdika haiM / ye zrotrAdika indriyAM nAma sthApanA dravya aura bhAvake bhedase cAra prakAra kI haiM, inameM nAma aura sthApanArUpa indriyAM sugama haiN| dravyendriya nirvRtti aura upakaraNake bhedase do prakArakI hai nivRttikA nAma AkAra hai, yaha nirvRttirUpa thAya che tethI have sUtraka 2 indriyAnuM ane indriya kathiI rahita thavA rU5 suMDita avasthA dhAraNa karanAra vyaktionuM kathana kare che At-" ca iMdiyasthA paNNattA" tyAha chandriyAnA viSaya35 patha pAMya 4aa cha-(1) zrotrandriyArthI, (2) nandriyA, (3) prANendriyAtha, (4) 2sanendriyArtha mane (5) 25ndrayArtha IndranuM je cihyuM che te Indriya che. Indra zabda dvArA ahIM AtmA grahaNa thaye che, kAraNa ke sarva viSenI upalabdhi ane aneka bhoga rUpa paraaizvaryane anubhava te kare che, tenI jIvane prApti karAvanAra je bAhya sAdhano che tene Indriyo kahe che. athavA te jIva rUpa IdrathI je daSTa che, suNa che, juda che, datta che, athavA durjaya che, te Indriya che. evI Indriye zrotrendriya Adi pAMca che. te zrotrAdika indriya nAma, sthApanA, dravya ane bhAvanA bhedathI cAra prakAranI che. temAMthI nAma ane sthApanA rUpa Indriye sugama hovAthI ahIM temanuM vadhu vivecana karyuM nathI. bendriyanA nivRtti ane upakaraNa nAmanA be bheda kA che. nivRtti eTale AkAra te nivRttirUpa indriyanA paNa bAhya ane Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA05 u03 sU03 indriyArthAn indriyakaSAyAMzca nimpaNam 175 dvividhA / tatra bAhyA anekavidhA AbhyantA nirvRttiH zronAdInAM krameNa kdmbpusspdhaanymmuuraatimuktkpusspcndrikaakssurprnaanaapkaarsNsthaanaa| upakaraNendriya tu viSayaguNasAmarthyarUpam / idaM chepacchedane khagadhAreva bhavati / yathA dhArAyAmupahatAyo khaDga cheyacchedane samayoM na bhavati tathaiva upakaraNendriyAsatve nirvRttI satyAmapi indriyaM viSayAnna gRhAtIti / tathA bhAvendriyalabdhyupayogabhedAda dvividham / tatra labdhIndriyam-tadAvaraNakSayopazamarUpam / upayogendriyaM ca mvaviSaye indriya bhI bAhya aura Abhyantarake bhedase do prakArakI hai| bAdhya nitti indriya aneka prakAra kI hai, Abhyantara nirvRtti zrotrAdikake kramase kadambapuSpa, dhAnyamasUra atimuktakapuSpa candrikA kSurapa tathA nAnA prakArake saMsthAnavAlI hai| arthAta protrendriyakI Abhyantara nivRtti kadamba puSpake samAna hai, AMkhako Abhyantara nitti masUra ke dAlake samAna hai, nAkakI Abhyantara nivRtti atimuktakapuSpa candrikAke samAna hai, rasanendriyakI nivRtti kSurama (jastarA)ke samAna hai, aura sparzana indriyakI Abhyantara nivRtti aniyamita AkAravAlI hai| viSayoMko grahaNa karanekI zaktirUpa upakaraNa indriya hotI hai yaha chedhako chedanameM khaDgadhArAke samAna hotI hai, arthAt jisa prakArase dhArake upahata ho jAne para khaDga talavAra chedane ke yogya padArthoM ko chedane meM samartha nahIM hotI hai, usI prakAra upakaraNa indriyake abhAvameM nivRttike hone para bhI indriya viSayoMko grahaNa nahIM karatI hai, tathA yaha bhAbendriya AbhyantaranA bhedathI be prakAra kahyA che. bAhya nivRtti Indriya aneka prakAranI che ane Abhyantara nivRtti anukrame zrotrendriyathI laIe te kadambapuSpa, dhAnyamasura, atimuktaka puSpa cadrikA, surapra (astro) ane vividha sa sthAnavALI che. eTale ke zrotrendriyanI Abhyantara nivRtti (AkAra) kadambapuSpa samAna che, AMkhanI atyantara nivRtti masUranI dALa samAna che, nAkanI Abhyantara nivRtti atimukataka puSpacandrikA samAna che, jIbhanI Abhyantara nivRtti ane samAna che, ane sparzendriyanI Akyantara nivRtti aniyamita AkAravALI che. viSayane grahaNa karavAnI zakita rUpa upakaraNa Idriya hoya che. te chedyanuM chedana karavAmAM talavAranI dhArasamAna hoya che eTale ke jema pAra vinAnI talavAra-bUDI talavAra cheThavA gya padArthane chedevAmAM asamartha nivaDe che, e ja pramANe upakaraNa indriyano abhAva hoya tyAre nivRttine sadUbhAva hovA chatAM paNa Indriya viSane grahaNa karI zakatI nathI, Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ myAnAso vyApAraH / uktaM ca-- 'iMdo jIro samyovaladvibhogaparasemarattaNa bho / sonAi bhepamidiyamiha nalliMgATa bhAvAbho // 1 // taM nAmAdi cauddhA, dayaM nivvaniovakaraNaM ca / AgAro nivattI, cittA bajjhA imA aMto / / 2 / / puppha kalaMghuyAe, bannamasarAmuttacaMdo ya / hou khurappo nANAgiI ya soDadiyAI NaM // 3 // viSayagaNa samatyaM, uvagANaM diyaMtaraM taMpi / jaM neha tada ghAe. piNDa nigitimA vi|| 4 // ladhupaogA bhAvidiyaMtu laddhitti jo khovamayo / hoDa tagAvaraNANaM. tallAbhe ceva se maMpi // 5 // jo savisayavAvAro. mo upabhogo sacegakAlammi / egega vetra tanhA, upabhogidio sayo / / 6 // egidiyAibheyA, paDuba semiMdiyAI jIvANaM / ahayA paDucca ladi diyaMpi paMciMdiyA savve // 7 // jaM kira baulAINaM, dIsaDa se siMdinobalaM bho vi / te Natthi tadAvaraNakAvaovarAmasaMbhavo neti / / 8 / / chAyA-indro jIvaH sapilabdhibhogaparamezvaryAta / zrotrAdibhedamindriyamiha nalliGgAdibhAvAt / / 1 // labdhi aura upayogake bheda se do prakAra kI hotI hai| inameM labdhirUpa jo mAvendriya hai, vaha tadAbaraNakSayopazama rUpa hotI hai, aura upayoga rUpa jo bhAcendriya hotI hai, vaha apane viSaya meM vyAporarUpa hotI hai| kahA bhI hai-"iMdo jIvo sambovaladdhi" ityaadi| ina gAthAoMkA bhAvArtha aimAhai-"indrasya liGga indriyam indreNa indrajIva dRSTAditvAt vA indriyam ' isa vyutpattike anusAra indrakA cihna hone te upakaraze indriyanA be bheda che--(1) bhAvendriya labdhi ane (2) bhAvendriya upayoga temAMthI je lakvirUpa bhAvendriya che te tadAvaraNa parAma rUpa hoya che ane upaga 35 je bhAvendriya hoya che te pitAnA viSayamA vyApA2 ( pravRtti) 35 uya cha. yuM 5 : / "imo jIno samvovaladvityAdi mA mAthAsAnI mAvA nIya pramANe cha-" indrasya lina indriyam indraga mAditvAt vo indriyam " mA 0yutpatti mAnusa 27ndranu yina vAyA Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 177 sudha TIkA sthA85 u.,3 sU03 indriyArthAn indripadAvanirUpaNam tat nAmAdi caturdA dravyaM ni tirupakaraNaM ca / AsAro niziH citrA vAghA santarimA / / 2 // puSpa kalambukAyAH dhApagayarAtimuktacandraM ca / bhavati kSurapro nAnAkRtiya zrInendriyAdInAm / / 3 / / viSayagrahaNagAmIm , upakaraNam indriyAntaraM tadapi / yanneha tadupadhAte ganAti nittibhAve'pi / 4 // labdhyuSayogau mAvendriya tu labdhiriti yaH ayopazamaH / bhavati tadAraNA tallA eva zepamapi // 5 // yaH svaripayavyApAraH sa upayogaH sa cainkaale| ekena eya tasmAta upayogakendriya sarvaH / / 6 // ekendriyAdibhedAH pratItya zeSendriyANi jInAnAm / athavA pratItya lampIndriyamapi paJcendriyAH sarve / / 7 // yaskila baGgalAdInAM zyate zependriyopalambho'pi / tenAsti tadAvaraNa kSayopazamasaMmatratepAm // 8 // iti / / se yA indra ke dvArA iSTa Adi honese monAdikoko indriya kahA gyaahai| " idi paramezvarye" ke anusAra id dhAtuse indra zabda panatA, samasta padArthoM kA jJAlA ichA bana jAtA hai, aisA bana jAlAhI AtmA kA paramai zvarya hai, aise paramaizvarthavAlA yaha AtmAhI ho sakatA hai, aura dravya nahIM ho sakatAhai, ataH indra kI tara yaha jIva paramaizvaryavAlA ho sakaneke kAraNa indra kahA gayA hai. isa indrakAdI yaha cihna hai, isa handriya rUpa cihnase hI AtmA jIbakI pahicAna hotI hai, yahAM jJAnendriyoM kI hI yaha yAta cala rahI hai isaliye zrotrAdika indriyAM pAMcahI kahI gaI hai, kyoMki chamastha jIva inakI sahAyatAle hI inake viSayoM kA jJAtA ho sakatA hai // 1 // athavA IndranA dvArA dara Adi hovAthI trAdikane badrio kahevAmAM Avela cha. " idi paramaizvaye" nA anusAra "ida" dhAtumAMthI chandra bhanyA che samasta jJAnAvaraNa ane darzanAvaraNane abhAva thaI jAya tyAre AtmA samasta padArthone gAtA ( dA) banI jAya che. pe banI javuM eja AtmAnuM paraaizvaryuM che. evA paramezvayavALe A AtmA ja hoI zake che-bIjuM dravya hoI zakatuM nathI tethI te IndranI jema paramezvaryasaMpanna heI zakavAne kAraNe tane Idra kahRAo che. A I-dranuM ja te cihna che A indriya rUpa cihna vaDe ja AtmAne (jIne ) La nI zakAya che. ahI jJAnendriyonI ja vAta cAlI rahI che ahIM vAdika pAMca indriye kahI che, ane chatAtha jI temanI sahAyatAthI ja temanA viSayone (te pAce IndriyonA viSane) jANI zake che !' sthA0-23 Page #200 -------------------------------------------------------------------------- Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sacA TIkA sthA 5 u03 sU03 indriyArthAn indriyapadArthAzca nirUpaNam 172 inameM nivRtti nAla racanAkA hai, yaha indriyAzAra racanA punaloM meM bhI hotI hai aura AtmapradezoM meM bhI hotI hai / arthAn pugaloM ke pradeza bhI indriyokAra rUpase pariNamate haiM aura Atmapradeza kI indriyAkAra rUpase pariNamate haiM / zronAdika indriyoM ke AkAra meM jo pulake pradeza evaM AtmAke pradeza pariNalate haiM ve dravdhendriya haiN| evaM kSayopazama cizepase honevAlA jo AtmA kA pariNAma hai, jJAnadarzana rUpa yaha bhAvendriya hai, dravyendriyake do bheda hai-nivRtti aura upakaraNa-nivRttikA artha racanA hai, isaliye nivRtti dravyendriyakA artha huA-indriyAkAra racanA yaha pAtha aura Abhyantarake ledale do prakAra kI hai, yAya nivRtti se indriyAkora pudgala racalA lI gaI hai aura Azyantara nivRtti se indriyAkAra Atmapradezake liye kahe gayehaiM / yadyapi pratiniyana indriya sampadhI jJAnAvaraNa karmakA kSayopazama saGga hotA hai, tathApi aMgopAna nAma karma ke udayase yahAM pudgala pracaya-samUharUpa jiAna dravyendriyakI racanA hotIhai, vahIM ke AtmapradezoMmeM usa2 indriyako kArya karanekI kSamatA hotI hai| upakaraNakA artha hai-upakAra kA prayojana sAdhana yaha bhI pAya aura Abhyantarake bhedase do prakArakA hai, netra indriya meM jo kRSNa zukla nuM nAma nivRtti che. A InidrayAkAra racanA pulemA paNa thAya che ane AtmapradezomAM paNa thAya che. eTale ke pudgalenA pradeza paNa IndriyAkAra rUpe pariName che ane Atmapradeze paNa IndriyAkAra rUpe pariName che zrotrAdika IndriyonA AkAramAM je pulanA pradeza ane AtmAnA pradeze pariName che, bendriyarUpa che ane kSapazama vizeSa dvArA utpanna thatuM je AtmAnuM pariNAma che, te jJAnadarzana rUpa bhAvendriya che. kabendriyanA be bheda che-(1) nivRtti ane upakaraNa. nivRtti eTale racanA nivRtti bendriya eTale indriyAkAra racanA te nivRttinA be bheda che--(1) bAhya ane Abhyantara. bAhyanivRtti dvArA IndriyAkAra pularacanA grahaNa karavI joIe. jo ke pratiniyata Indriya saMbadhI jJAnAvaraNa karmane pazama sarvAgI hoya che, chatAM paNa aMgopAMga nAmakaraNanA udayathI jyAM pula pracayarUpa je kandriyanI racanA thAya che, tyAnA AtmapradezomAM te te indriyane kAryo karavAnI kSamatA hoya che upakaraNa eTale upakAranuM prayojaka sAdhana te paNa bAhya ane A naranA bhedathI be prakAranuM che nendriyamAM Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAmAtra nittiH cinA anekavidhA / ayaM bhAraH-nAyA nitiH, parpaTikAdirUpA / sA ca vicitrA-pranini yatarUpatayA upadeSTupadAsyatvAt / tathAhi-manuSyakoMnetrayorubhayapAvatobhavataH, bhutrau boparitanazravaNabanyApekSayA sage, turagasya netrayopari tIkSNe cAgrabhAge, ityAdi prakArA jAtibhedAnnAnAvidhA vAlA nirvRtti riti / antarimA AbhyantarA ni tistu saMga prANinAM samAnava / sparzendriyanirvR ttestu vAdyAbhyantarabhedA na bhavanti, nAnAtikatvAt / 'ThamA aMto' ityatra prAkRtatvAt imanic pratyayaH prako pUrva nirdiSTa iti // 2 // sampratiiMdriyANAm AbhyantarasaMsthAnAnyAha- puSkaM kalaMyuyAe ' ityAdinA zrotrendrimaNDala hai vaha Abhyantara upakaraNa hai, aura akSipatra Adi rUpa jo hai vaha nAtya upakaraNa hai / yahI bAta yahAM "mAyA nivRtti citrA" isa kAna se pradazita kI gaI hai| bAla nivRtti aneka prakAra kI hotI hai, kyoMki yaha pratiniyata AkAra rUpase bAhIM nahIM jA sakatI hai| jaise-malupyake kAla netroMke donoM pArtha bhAga meM hote haiM aura uparitana zravaNabandhakI apekSA se donoM ko samAna hotI haiN| turaga-ghoDA ke donoM netroM ke Upara tIkSNa agra lAga hote haiM, ityAdi prakAra ke jAti bhedale nAnA prakAra kI bAba nivRtti hotI hai / parantu Abhyantara jo nivRtti hotI hai vaha lamasta jIvoM ke samAna hotI hai| sparzanendriya nivRtti ke to sAya aura Abhyantara aise do bheda nahIM hote haiM, kyoMki vaha nAlA AkRtivAlI hotI hai / / 2 / / je kRSNa zula maDaLa che, te Abhyantara upakaraNa che ane je akSipatra (pAMpaNa) Adi rUpa upakaraNa che, te bAhya upakaraNa che. e ja vAta ahIM " bAdhA nivRtti citrA" mA sUtra54 vAsa 548 42pAmA mApI cha. 6 nivRtti (bAhyAkAra) aneka prakAranI hoya che, kAraNa ke te pratiniyata AkA ravALI saMbhavI zakatI nathI jemake mANasanA kAna netre nA banne pArzvabhAgamAM hoya che. ane uparItana zravaNabanI apekSAe bane bhramare samAna hoya che. gheDAnA banne netre upara tIkSaNa abhAga (bane kAna) hoya che, ItyAdi prakAre jAti anusAra vividha prakAranI bAhya indriya nivRtti hoya che. paraMtu samasta jemAM je Abhyantara nivRtti hoya che te to samAna ja hoya che. sparzendriya nivRttinA te bAhA ane Atarika rUpa be bheda paDatAM ja nathI kAraNa ke te vividha AkRtivALI hoya che . 2 ! Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA05 u03 sU03 indriyArthAn indriya padArthAzca nisapaNa 181 yAdInAM zrotracakSurghANarasanasparzanendriyANAM krapeNa kadamba puSpAdIni saMsthAnAni vodhyAni / tatra zrotrendriya kadamyapuSpasaMsthAnam-kadambapuSpAkAramAnagolakarUpa mityarthaH / cakSurindriya-manuradhAnyasaMsthAnam / ghrANendriyam-atimuktakasama candrakasaMsthAnam / rasanendriya kSuraprasaMsthAnam / sparzanendriyaM tu nAnAsaMsthAnam / iti // 3 // atha dravyendriyasya dvitIyameda nirUpayati-'visayamANa ityAdi, upakaraNaM viSayamadaNasAmaya, tapi indriyAntaram nirvatIndriyAda anyadindriyaM bodhyam / ayaM bhAyaH-kadambapuSpAgrAkRtimAMsagolakarupAyAH zrotrAdyantanivRtteH ___ apa sUtrakAra indriyoM ke Abhyantara saMsthAna kA kathana karate haiM" puppha phalaMghuyAe" ityAdi-zrIna, cakSu, ghrANa evaM rasana ina indriyo phA sasthAna kramase kadambapuSpa ke jalA masUra dhAnyakejaisA atimuktaka kusubha ke candraka jaisA evaM kSurama ke jaisA hai / evaM sparzanendriya kA saMsthAna niyamita nahIM hone se baha nAnA saMsthAnavAlA hai| ardhA / bhondriya kA saMsthAna kadampa puSpake jaisA, cakSu indriya kA saMsthAna caMda masUra kI dAla jaisA, ghANendriyakA saMsthAna atiduktaka kulamake candraka jaisA, rasanendriya kA saMsthAna kSurapra ke jaisA hai||| 3 // ___ "visayamahaNAi " ityAdi-dravyendriya kA dvitIya bheda jo upa. karaNendriya hai, yaha viSayako grahaNa karane kI sAmarthyarUpa hai, isaliye ise indriyAnara rUpa-nivRtti indriya se anya indriya rUpa kaho gyaahai| tAtparya isakA yaha hai ki kamna puSpa Adi kI AkRtirUpa jo mAMsa golaka hai, isa mAMsagolaka rUpa jo zrotra Adi kI Abhyantara nivRtti have sUtrakAra indriyanA Abhyantara sa sthAnanuM kathana kare che- "puSpha kalaMghuyAe" tyAdi-zrotra, yakSu, prA. sana 2sanA dhandayona sa sthAna anekame kada pupa jevuM, masUranI dALa jevuM, atimukataka kasamanA candraka jevuM ane zura, (aR) jevuM che pazendriyanu sa sthAna niyamita nathI paNa vividha AkAravALuM che eTale ke zrotrendriyane AkAra kada puSpa samAna che, cakSuIndriyane AkAra masUranI dALa samAna che, dhrANendriyane AkAra atimuktaka kusumanA candraka samAna che, ane rasanendriyane AkAra A samAna che | 3 | "vimayagAhaNAi" tyAha-dravyendriyanA 940ndriya 35 bhAna bheda che te viSayane graha karavAnA sAmarthya rUpa che, tethI tene indriyAntara rUpa-nivRtti Inidraya karatAM anya Indriya rUpa kahevAmAM Avela che. A kathananuM tAtparya nIce pramANe che-kadambapu AdinI AkRti rUpa je mAragevaka che, A mAMsaLelaka rUpa je zrotra AdinI AbhAra nivRtti che, te Avyantara Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 582 sthAnAva viSayagrahaNa sAmarthyam upakaraNadravyendriyamiti / yadyasmAd hetoH tadupayAteviSayagrahaNasAmarthyarUpIpakaraNendriyasya upaghAtenAze sati nizisadbhAve'pi= indriyasya bAhyAbhyantarAkArasattve'pi indriyaM viSayAn na gRzAti, yathA dhArAyAmupahatAyAM / khagaH kimapi vastu na chinatti-iti / / 4 / / atha bhAvendriyaM marUpayati'ladhuvogo' ityAdi / bhAvendriyaM tu labdhIndriyopogendriyabhedAda dvivi dham / tatra yastadAvaraNAnAM ayopazamastad labdhIndriyam / nallAbhelabdhIndriyasya mAptAveva zeSamavi=avaziSTamapi indriyam arthAda dravyendriyaM bhavatIti bodhyam hai, so isa Abhyantara nivRtti kI jo viSaya ko grahaNa karane kI zakti hai vaha dravyendriya hai, kyoMki viSaya grahaNa karane kI sAmarthya spa jo upakaraNendriya hai usake nAza hone para nivRttike sadbhAva meM bhI pAya evaM Abhyantara ke hone para bhI indriya viSaya ko grahaNa nahIM karatI hai, jaise khaDgadhArA ke bhotharI ho jAne para kisI bhI vastukA chedana nahIM kara pAtA hai / / 4 / / aba sUtrakAra bhAvendriya ko prarUpaNA karate haiM-" ladhuvabhogo" ityAdi / yaha bhAvendriya labdhi evaM upayoga ke bheda se do prakAra kI hai tadAvaraNoM kA jo kSayopazama hai yaha labdhIndriya hai| arthAt-bhatijJAnAvaraNa, cakSurdarzalAvaraNa, aura acakSurdarzanAvaraNa kA kSayopazama hokara jo AtmAmeM jJAna aura darzana rUpa zakti utpanna hotI I vaha labdhi indriya hai, yaha labdhi indriya AtmAke saba pradezoM meM pAI jAtI hai, nivRttinI vizyakane grahaNa karavAnI je zakita che, te upakaraNa bendriya che, kAraNa ke viSaya graha karavAnA sAmarthya rUpa je upakaraNendriya che teno nAza thAya te nivRttine sadabhAva hovA chatAM paNa eTale ke ba hya ane Abhyantarano sadUbhAva hovA chatA paNa Indriya viSayane grahaNa karatI nathI. jema talavAranI dhAra bUThI thaI gaI hoya te talavAra kaI paNa vastunuM chedana karI zakatI nathI, e ja pramANe upakaraNe ndriyane nAza thavAthI Indriya paNa viSayane grahaNa karI zakatI nathI. ke 4 va sUtrA2 lAvandriyanI 535 / 42 cha. " laddhavaogo" tyaahA bhAvendriya labdhi ane upaganA bhedathI be prakAranI kahI che matijJAnavaraNu, cakSudarzanAvaraNa ane acakSu dazanAvarane pazama thavAthI AtmAmAM je jJAna ane darzana rU5 zani utpanna thAya che, tenuM nAma labdhi Indriya che. te labdhi indriyane sadubhAva AtmAnA savaLA pradezamAM hoya che kAraNa Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 u0303 indriyArthAn indriyapadArthAMca nizpaNam 183 // 5 // bhAvendriyasya dvitIyabhedamAha - ' jo savimaya ' ityAdinA / zrotrAderindri er : svaviSayavyApAraH - straviSaye = tattadindriyagrAhye zabdAdau vyApAraH sa upayoga:- upayogendriyamityarthaH / rAca ekakAle = ekasmin samaye zrotrAdiSu ekenaiva kenacidindriyeNa bhavati, tasmAt deto: sarvo'pi jIva ekendriya eva bhavatIti // 6 // nanu sarvo'pi jIva ekendriyastarhi ekendriyadvIndriyAdi jIvabhedo na sidhyatIti cedAha - ' pargidiyAibheyA ' ityAdi / jIvAnAm ekendriyadvIndri kyoMki kSayopazama sarvAGga hotA hai / tathA-labdhi nivRtti aura upakaraNa ina tInoM ke hone para jo viSayoM pravRtti hotI hai, upayogendriya hai, yahAM koI aisI AzaMkA kara sakatA hai ki upayoga indriya kA kArya hai, para yahA~ upacAra se arthAt kAryameM kAraNa kA upayoga ko bhI indriya kahA | athavA indriyakA mukhya artha upayoga hai, isaliye bhI upayoga ko indriya kaha diyA hai // 5 // " jo saviyasa " ityAdi - - zrotrendriya AdikA jo svaviSaya ke prati vyApAra hai, arthAt apane 2 grAya zabdAdiko grahaNa karane rUpa jo pravRtti hai vaha upayoga hai, upayogendriya hai / ailA yaha upayoga eka samayameM kisI eka indriya se hI hotA hai // 6 // " egidiyAibheyA " ityAdi / isa kAraNa samasta bhI jIva eka indriyavAle hI hote haiM / yadi yahAM para aisI zaMkA kI jAve ki yadi samasta jIva eka indriyavAle ke kSaye pazama sarvAMgI :hAya che tathA labdhi, nivRtti ane upakaraNa A traNenA sadUbhAva hAya tyAre viSayeAmAM je pravRtti thAya che, te upayegendriya rUpa che. ahIM keAI evI AzakA karI zake che ke upayAga indriya nathI, paNa IndriyanuM phUla che, chatAM tene indriya rUpa kevI rIte kaheA che ? te tenI zakAtu' samAdhAna A pramANe karI zakAya che--jo ke uparyeAtra indriyanu' kAya' che, parantu ahIM kAryamAM kAraNanuM AreApaNuM karIne upayAgane paNa indriya kahevAmA Avela che. athavA indriyanA mukhya artha ( Siya ) upayAga che, tethI upaceAgane indriya kahevAmAM Avela che ! pA " jo saviSaya " tyAhi-zrotrendriya sAhinI potapotAnA viSayane eTale ke zabdAdikAne grahaNa karavA rUpa je pravRtti che, e ja upayega che ane te upayeAga 4 upayeAgendriya rUpa che eve te upayega eka samayamAM indriya vaDe ja thAya che ! 6 // " egidiyoibheyA" - ra samasta lava mendriya vALA ja hAya che Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAnasUtre yatrIndracaranpaJcendriyabhedAH , zeSendriyANini cupakaraNavavidharUpAna ziSTendriyANi pratItyamAzritya havyAH / athavA lIndriyaM pratIsya = Azritya sarvepi jItAH paJcendriyA bhavantIti // 7 // catu kathaM sarve'pi jIvAH paJcendriyA bhavanti ityAha-' jaM phira utpAdinA / yad yasmA deno phila nizcayena vakulAdInAM kuzAdInAM vanaspativizeSANAM zependriyopalamyo'pi= sparzanendriyAtiriktendriyalAbho'pi dRzyate, tena hetunA jJAyate yan teSAM bakulA dInAmapi tadAraNakSayopazamasaMbhavo'sti / anyathA vakulasya kAminImukhArpitamadirAgaNDUpeNa caMdrakasya atisurabhigandhodakasevanena tilakasya kAminIkaTAhai to phira ekendriya bandriya, zrIndriya, caturindriya aura paMcendriya rUpa jo jIvoM ke bheda haiM ve siddha nahIM ho sakate haiN| to isakA uttara aisA hai ki aise jo ye bheda hue haiM ye nivRtti upakaraNa evaM labdhi ina indriyoM se bhinna jo indriyAM hai, unakI pratIti karake Azrita kara ke hI hue haiM athavA dhIndriyarUpa bhAvendriya ko lekara samasta jIva paMcendriya hote haiM // 74/ samasta jIva paMcendriya kaise hote haiM ? to isake liye " jaM kira " ityAdi dvArA samajhAyA gayA hai ki kulavRkSa Adi jo vanaspati vizeSa haiM unake rapana indriya se atirikta undriyoM kA lAbha bhI dekhA jAtA hai, ki makula AdikoM ke bhI tadAcaraNa kA kSayopazama saMbhava hai nahIM to kulako kAminI ke sukha se arpita madirA ke kulle se caMpaka ke ati surabhi gandhodaka ke siMcana se tilaka ke kAminIjanoM ke 184 zakA----jo samasta jIveA eka indriyavALA hAya, teA jIvAnA eke ndriya, dvIndriya, zrIndriya, caturindriya ane pacendriya rUpa bhede zA mATe pADayA che ? uttara~mA je bhedeA paDavAmAM AvyA che. te nivRtti upakaraNa ane labdhi, A IndriyAthI bhinna je indriyA kahI che temane AdhAre ja pADavAmAM Avela che athavA lidhIndriya rUpa bhAvendriyanI apekSAe samasta jIva pathendriya hoya che. // 7 // samasta jIve. pacendriya kevI rIte hoya che ? A vAta nIcenA sUtra pATha dvArA samabhavavAyAM bhArI che, " jaM kira" ityAhi- savRkSa sAhi je vanaspati vizeSa che temanAmAM sparzendriya sivAyanI indriAnA sadbhAva jovAmAM Ave che te kAraNe evu mAnI zakAya che ke bakula AphrikAmAM pazu takAvaraNIya karmanA kSApazama savita che jo A vAta asavita hAMta te bakulavRkSane ati sugandhIdAra gandhAdaka chAMTavAthI, tilakavRkSane kAI Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudha TIkA sthA.5 u03 sU03 indriyArthAn indripadArthAzca nirUpaNam 185 kSavikSepeNa, virahamavRkSasya ca paJcamasvarazravaNena puSpa pallavAdi saMbhayo na syA. diti // 8 // nanu vakulAdayo yadi paJcandriyAstahi te paJcendriyatvena kathaM na vyarahiyante ? ityata Aha--- " paMciMdiyavya vaulo, narotra savisaovalaMbhAu / tahavi na bhaNNai paMcidiotti bajjhi diyA bhAvA " // 9 // chAyA-paJcendriya eva bakulaH, nara iva sarvaviSayopalambhAt / tathApi na bhaNyate paJcendriya iti bAhyendriyAbhAvAt // 9 // ayamarthaH-upalakSagatvAt campakAdizca sarva viSayopalambhAt naraiva pazcendriya eva / tathApi sa vAhyendriyAbhAvAt paJcendriya iti na bhaNyate iti // 9 // evaM bhUtasya indriyasya arthAH viSayAH, zabdAdayaH paJcasaMkhyakAH prajJAtA, kaTAkSa vikSepa le evaM virahaka vRkSake paJcama svarake avaga se puSpapallava AdikA jo saMbhava hotA hai vaha nahIM honA cAhiye // 8 // __ yadi yahAM para aisI zakA kI jAve ki bakula Adi paMcendriya mAne jAte haiM to phira inameM paJcendriyatva rUpakA vyavahAra kyoM nahIM hotA hai ? to isake liye aisA kahA gayA hai "paMciMdiyavyavauso" ityAdi / vakula caMpaka Adi vRkSa sarva viSa. yake upalaMbhaka hone se manuSya kI taraha paMcendriya hI haiM, phira bhI bAhyendriyake abhAvase paMcendriya isa rUpase nahIM kahe jAle haiM // 9 // __isa prakAra kI indriya ke jo artha haiM, viSaya haiM ve indriyArtha haiM, aise ye indriyArtha zabdAdika rUpa pAMca hote haiM / jisase sunA jAtA hai kaI kAminInA kaTAkSa vikSepa saMbhaLAvavAthI ane viraphTavRkSane paMcama svaranA sUranuM zravaNa karavavAthI puSpapalava Adi je AvavA mAMDe che, te AvavAnuM saMbhavI zakata nahIM. 8 che zakA-je bakula Adine ahIM pacendriya rUpa batAvavAmA Avela che, te temanAmAM paMcendriyatna rUpe vyavahAra kema thato nathI. zA mATe temane ekendriya rUpe mAnavAmAM Ave che? mAnA samAdhAna bhATa meyu' yu cha , " paci diyadhava uso" ItyAdi--bakula, capaka Adi vRkSe sarva viSayanA upalaMbhaka hovAthI temane manuSyanI jema ahIM pacendriya rUpa batAvyA che. chatA paNa bAghendriyanA abhAve karIne temane ekendriya rUpa ja gaNavAmAM Ave che-pacendriya 35 gaNAtAM nathI. che 9 A prakAranA IndriyenA je artha (viSaya) che, temane IndriyAI kahe sthA0-24 Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAsUtre tAnebAda-tadyathA-zrotrendriyArtha :- bhUpate'neneti zrotram, tacca tadindriyaM ca zrotrendriyaM tasya artho viSayaH zabdaH / yAvat - zabdAt - cakSurindriyArthaH prANendri yAvaH rasanendriyArtha grAdyaH / tatra cakSurindriyArtho rUpam, trANendriyArtho gandhaH / rasanendriyArtho rasaH, sparzanendriyArthazca sparza iti / 186 1 tathA - yuNDaH - muNDanam - apanayanam - guNDaH / sa ca dvividho- dravyato bhAvatatha / tatra - dravyataH kezApanayanam / bhAvatastu manasa indriyArthaniSTha rAgadveSayoH kapAyANAM vA'panayanam / dravyabhAvarUpamuNDayogAt puruSo'pi muNDaH / sa ca paJcavidhaH jJataH / paJcavidhatvamAha tadyathA-zrotrendriyamuNDaH - zrotrendriye muNDa: zrotrendriyeNa vA muNDaH / zrotrendriyavipayazabde rAgAdhayanayanAt puruSaH zro aisI jo indriya hai yaha zrotrendriya hai / isa indriya kA viSaya zabda hai, yahAM yAvat zabda se " cakSurindriyArthaH prANendriyArthaH rasanendriyArthaH sparzanendriyArthaH " inakA grahaNa huA hai / cakSuindriya kA viSaya rUpa hai ghANendriya kA viSaya gandha hai, rasanendriya kA viSaya rasa hai, aura sparzanendriya kA viSaya sparza hai / dUra karane kA nAma muNDa hai, yaha muNDa do prakAra kA hotA hai, eka dravya se suNDa aura dUsarA bhAva se muNDa kezoM kA dUra karanA, mastaka se kezoM kA luMcana Adi karanA yaha dravya se suNDa hai tathA manase indriya ke arthoM meM rAgadvepa karane kA athavA kaSAya karane kA tyAga karanA yaha bhAva se muNDa hai / isa dravya aura bhAvarUpa suDa ke saMbaMdha se puruSa bhI muNDa hotA hai, yaha suNDa pAMca prakAra kahA gayA hai / jaise-zrotrendriya muNDa, jo zrotrendriya meM muNDa athavA zrotra che. evAM te indriyAthe zabdAdi rUpa pAca prakAranA hoya che. jenA dvArA sabhaLAya che te indriyane zrotrendriya kahe che. te indriyane viSaya zabda che. maDDI' ' yAvat' yaha vaDe yakSurindriyArtha prAzendriyArtha, rasanendriyArtha bhane sparzendriyA grahaNu karavA joie . cakSuindriyanA viSaya rUpa che, ghrANendriyane viSaya gandha che, rasanAIndriyane viSaya rasa che ane sparzendriyanA viSaya sparza' che. 62 42vu' tenuM nAma " bhuDa " che. te bhuDa (bhuMDana ) me prabhAstuM che- (1) dravyanI apekSA me bhuuna bhane (2) lavanI apekSA me bhuuna bhktkanA kezanuM luMcana Adi karavu tenuM nAma dravyanI apekSAe muMDana che. tathA manathI indriyAnA viSaceTamAM rAgadveSa karavAne athavA kaSAya karavAnA tyAga karaveA tenuM nAma bhAvanI apekSAe muMDana che. A dravya ane bhAva rUpa suMDa Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ % 3D sudhATIkA sthA0 u03sU04 vAdara jIvavizeSanirUpaNam 187 vendriyamuNDa ityucyate / evaM cakSurindriya-muNDAdirapi bodhya iti / prakArAntareNa punarapi paJcavidhAn muNDAnAha-krodhasuNDa -krodhasya apanayAt krodhe suDaH krodhena vA muNDa iti 11 evaM mAnamuNDo 2 mAyAmuNDo 3 lobhamuNDaH 4 giromuNDazca 5 bodhya iti |mu0 3 // muNDanaM ca vAdarajIvavizeSANAmeva bhavatIti vAdarajIva vizeSAnAha-- mUlam-aheloge NaM paMca bAyarA paNNattA, taM jahA-puDhavikAiyA 1 AukAiyAra vAukAiyA3 vaNassaI kAiyA 4 orAlA tasA pANA 5 // 1 // uDDaloge NaM paMca bAyarA paNNatA, taM jahAevaM taM ceva / tiriyaloge NaM paMca bAyarA paNNattA, taM jahAegidiyA jAva paMciMdiyA 3 // paMcavihA vAyarateukAiyA paNNattA, taM jahA-iMgAle 1 jAlA 2 mummure 3 accI 4 indriya se khuNDa hotA hai-arthAt zrotrendriya ke viSayabhUta zabdameM rAga deSa hone rUpa bhAva koI 2 karatA hai, vaha puruSonendriya suNDa kahA jAtA hai, isI prakAra se cakSu indriya muNDa Adi bhI samajha lekhA cAhiye / isa dvitIya prakArAntara se bhI muNDa pAMca prakAra ke kahe gaye haiM, jaise-krodha muNDa, mAna muNDa, mAyA muNDa, loma muNDa aura zige muNDa hai, jo krodha ko haTA detA hai, kroca karane kA tyAga kara detAhai, vaha krodha muNDa hai, isI prakArase mAna suNDa Adi bhI samajha lenA caahiy||mu03|| nanA saMbadhathI puruSa paNa murita thAya che te muMDa (mu Dita) nA pAca 54.2 4 // cha-(1) zrotrandriya muMDa, (2) surindriya muMDe, (3) prANendriya bhu, (4) 2sanendriya bhu ma (5) 25NCdraya bhu. je zrotrendriyamAM saMDa athavA zrotrendriyanI apekSAe muMDa athavA zrotrendriyanA viSaya rU5 zabdamAM rAgadveSathI rahita hoya che tene zregnendriya muMDa kahe che. e ja pramANe cakSurindriya muMDa Adi viSe paNa samajavuM. mI zata pazu pAMya 42nA bhu 4 cha-1) o547, (2) rAnabhuDa, (3) bhAyAbhu, (4) sAlabhu mana (5) zibhu. re bhAsa hopa 2 kare che-krodhane tyAga kare che tene koi muMDa kahe che. e ja pramANe mAnamuMDa mAli vipa samana: // sU. 3 // Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAsUtre 188 alAe | paMcavihA bAyaravADakAiyA paNNattA, taM jahA - pAIvAe 1 pINavAe 2 dAhiNavAe 3 udINavAe 4 vidisavAe || paMcaviha acittA pAukAiyA paNNattA, taM jahAakaMte 1 te 2 pIlie 3 sarIrANugae 4 saMmucchi5 / / sU0 // chAyA - adholoke khalu paJca vAdarAH prajJaptAH tavA - pRthivIkAyikAH 1, aSkAyikAH 2, vAyukAyikAH 3, vanaspatikAyikAH 4, udArAsanAH prANAH 5| 1 / loke khalu paJca vAdarAH matAH, tadyathA evaM tadeva ! tiryagloke khalu paJca vAdarAH majJaptAH, yathA - ekendriyA yAvat paJcendriyAH / paJcavidhA vAdaratejaskAyikAH H prajJaptAH, tadyathA 1 aGgAro 2 jAlA 2 murmuraH 3 arciH 4 alAm 5 // paJcavidhA vAdavAyukAyikAH prajJatAH, tadyathA - prAcInadAtaH 1, pratIcInavAtaH 2, dakSiNatrAtaH 3, udIcInavAnaH 4 vidigAtaH / paJcavidhA avittA vAyukAyikAH, prajJAH, tadyathA - AkrantaH 1 mA 2 pIDitaH 3 zarIrAnugataH 4 pUrcchimaH 5 // 0 4 || TIkA - ' aheloge ' ityAdi - adholoke khalu = nizcayena pazca- pazca saMkhyA bAdarAH santi / teca pRthivI kAyikAH 1, aSkAyikAH 2, vAyukAyikAH 3, vanaspatikAyikAH 4 tathAudArAH=sthUlAH trasAH mANAH prANinaH 5 tejaskAyikA vAyukAyikA api trA bhavantIti' udArAH ' iti vizeSaNamuktam / udAralaMcai kendriyApekSayA bodhyam / yaha muNDita avasthA jo vizeSa bAdarajIva hote haiM, unhIM ko hotI | aba sUtrakAra vAdarajIna vizeSoMkA kathana karate haiM " ahe logeNaM paMca vAyarA pattA " ityAdi / TIkArtha-adholoka meM pAMca pAiraheM jaise- pRthivIkAdhika1, aprakAyikara vAyukAdhika 3 vanaspatikAdhika 4 tathA udAra sthUla prANI 5 tejaskAyika evaM vAyukAyika bhI trasa hote haiM, isaliye udAra aisA vizeSaNa A muMDita avasthAnA sadbhAva khAdara jIrya vizeSAmA hAya che. tethI have sUtrakAra mAdara jIva vizeSanuM kathana kare che. 2 (C ahe logeNaM pAMca vAyarA paNNattA " hatyAhi TIkA-dholeAkamAM nIce pramANe pAMca khAtara jIvA hoya che-(1) pRthvIkAyika (2) ayUjayiDa, (3) vAyu, (4) vanaspatizA ne (5) uhAra sthUr` Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMdhA TIkA sthA05403 sU0 4 bAdarajIvavizeSanirUpaNam 189 adholokavadeva Urdhvaloke'Si paJca vArA vodhyAH / ayolokoyalokayozca te. jasA vAdarA na santIti pazca bAdarA utaaH| nantu adholoke kapATadvaye cApi taijasA bAdarAH santi, tarhi kathayuktam-adholokovalokayozca taijasA vAdarA na santi ? iti cedAha-yadyapi santi parantu te'lyatayA na vivakSitAH / ye co kapATadvaye te'pi utpatsyamAnatvena utpattisthAna-sthitatmAd na zivalitA iti / tiyAlo ke'pi ekendriyAdi paJcendriyAntAH paJca bAdarAH santi / tatraekendriyAH-ekaMpanilakSaNam indriyam-e kendriyajAtinAmakodayAtsadAvarakahA hai| ekendriyakI apekSA se udAratA jAnanI cAhiye, adhoToka kI taraha urdhvaloka meM bhI isI taraha se pAMca pAdara haiN| adholoka eca urdhvaloka meM taijasa pAdara nahIM haiN| zaMkA--adholoka meM evaM urca kapATadvaya meM tejala bAda hai, to phira Apa adholoka evaM urdhva loka meM taijasa bAdara nahIM hai aisA kaise kahate haiM ? uttara--yadyapi ye vahAM haiM parantu ve vahAM bahuta thoDe haiM, isaliye vahAM ve vidhakSita nahIM hue haiN| tathA jo UrcakapATadvaya meM teja bAdara kahe gaye haiM, ve bhI utpatsyamAna hone se utpattisthAna ke Azrita hone rUpase vivakSita nahIM hue haiN| niryagaloka meM bhI ekendriya se lekara paJcendriya taka pAMca bAdara haiN| jinako ekendriya jAti nAma karma ke udayase aura tadAharaNa ke kSayopazama se eka sparzana indriya hai ve trasa prANI. tejaskAdhika ane vAyukArSika paNa trasa hoya che, tethI sthUla trasa prANIne "udAra" vizeSaNa lagADavAmAM AvyuM che. A udAratA ekendriyonI apekSAe samajavI joIe. urvalekamAM paNa e ja prakAranA pAMca bAdaro che. adholaka ane urvalekamAM taijasa bAdara nathI. zaMkA-alakamAM ane udavakapATa kayamAM paNa tejasa bAdaro - bhAva hoya che, chatAM Apa zA kAraNe evuM kahe che ke urvaloka ane alekamAM tejasa bAdarane sadbhAva nathI ? uttara-jo ke temanuM tyAM astitva che kharuM, paNa teo tyAM ghaNAM ja alpa pramANamAM che, tethI ahIM temane ullekha karavAmAM Avyo nathI. tathA je udarvakapATayamAM teijasa bAdara kahyA che, teo paNa utpasya. mAna hovAthI utpatti sthAnamAM Azrita hovA rUpe vivakSita thayA nathI. tirthakSekamAM paNa ekendriyathI laIne paMcendriya parvatanA pAMca prakAranA pAdara Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnazistra NakSayoyagamAcca -pRthivyAdaya ityarthaH evameva dvIndriyamabhRtInAmapya bodhyaH / ekendriyAdi pazcendriyAnteSu pUrvapUrvApekSayA uttarottaratra indriyavizepo jAti vizepazca vocya iti / samprati ekendriyAneca tripaJca sthAnakatvenAha-paMcavitA' ityAdi / vAdaratejasjhAyikA jIvAH paJcavidhAH paJcaprakArAH prajJaptA: kathitAH / pazvavidhatvago:-tadyathA-aGgAraH prasiddhaH 1 / jvAlA-chinnamUlA'gniziyA 2 / murmusa sabhAmAgnikaNarUpaH 3 / aaicchinnamUlA'gnizikhA 4 / alAtam= ulmukam-arddha dagdhakASTharUpam 5 / tathA-cAdara-vAyu kAyikAH paJcasaMkhyakAH santi / ekendriya haiM, aise ye ekendriya pRthivi Adi haiN| isI taraha se do indriya AdikoMkA bhI artha samajha lenA cAhiye / ekendriya se lekara paJcendriya takaNe pUrva 2 kI apekSA uttarottara meM indriya kI vizeSatA jAti nAmakarma kI vizeSatA kaha lenI caahiye| ___ aya sUtrakAra ekendriyoM ko hI tIna pAMca sthAnakoM se kahate haiN| "paMcavihA" ityAdi--cAdara tejaskAyika jIva pAMca prakArake kahe gaye haiM, jaise--aGgAra 1, jyAlA 2, murmura 3, aci 4 aura alAta 5 / inameM aGgAra to prasiddhahai 1 jo agnizikhA chinna mUlacAlI hotI hai vaha jvAlA hai jo bhasma sahita agnikaNa rUpa hotA hai vaha mumura hai, jo agnizikhA acchinna mUlavAlI hotI hai vaha aci hai| evaM jo ardhadagdha kASTa rUpa hotA hai vaha ulmuka alAna hai / bAdara vAyukArika jIve che. ekendriya jAti nAmakarmanA udayathI ane tAvaraNa (tenuM AvaraNa karanAra) kSayopazamathI jemane eka sparzendriyane ja saddabhava hoya che, temane ekendriya jI kahe che. pRthvIkAya Adi chene ekendriya kahe che. e ja pramANe hIndriya Adi kenA viSayamAM paNa samajavuM e kedriyathI laIne paMcendriya paryantanA jIvomAM pUrva pUrvanI apekSAe uttarottaramAM IndriyanI vizeSatA ane jAtinAmakarmanI vizeSatAnuM kathana thavuM joIe. - have sUtrakAra judI judI traNa rIte ekendrinA pAMca prakAranuM kathana 32 cha. " paMcavihA "tyAha-mA2 454 04 pAMya nA 4 // che-(1) 2 2, (2) wil, (3) bhubhu2, (4) mayi mana (5) masAta. aMgAra eTale devatAne aMgAre. je atizikhA chinna mULavALI hoya che tene "vAlA kahe che, jenA upara rAkha bAjhI gaI hoya evA agni kAne-gAne "mumura" kahe che je agnizikhA achinna mULavALI hoya che tene "arci" kahe che adha dadha kA Adi rUpa je agni che tene masAta' cha / Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 supA TIkA sthA.53 3 4 yAdarajIvavizeSanirUpaNam paJcasaMkhyakatvamevAha-tathA-prAcInavAtA-pUrvadigvAtaH 1, pratIcInavAta.pa zcimadigbAtaH, 2 dakSigavAtA dakSigadigvAtaH 3, udIcI navAtA uttaradigvAnaH 4 / ebhyo bhinno vAto vidigvAta iti 5) / tathA-acittA vAyukAyikAH paJcavidhAH prAptAH, tadyathA-AkrAntaHcaraNA dinA AkrAnte bhUtalAdau yo bhavati sa AkrAnta ityucyate 1 // mAtaH-mAte zaGkhAdau vAyurmAtaH 2|piidditaa-nisspiiddymaane jalArdra vastre vAyuH piidditH3| zarIrAnugataH udgArocchavAsAdiH 4 sammUcchimaH vyajanAdi janyaH / ete AkrAntAdayaH pUrvamacetanAH pazcAt sacetanA api bhavantIti |mu0 4 // pAMca prakArake haiM, jaise--prAcInavAta, pratIcInayAna, dakSiNavAta, udI cInavAta aura vidigvAna 5 inameM pUrva dizAkA jo bAta hai vaha prAcIna vAta hai, pazcima dizAkA jo vAta hai vaha pranIcIna bAta hai, dakSiNa dizAkA jo bAta hai vaha dakSigavAta hai, uttara dizAkA jo bAta hai vaha udIcIna bAta hai tathA inase bhinna jo bAta hai vaha vidigyAta hai| acitta jo vAyukAyika haiM ve pAMca prakAra ke haiM, jaise-AkrAnta 1, ghamAta 2, pIDita 3, zarIrAnugata 4 aura sampUcchipa 5 / caraNAdi dvArA AkrAnta hone para bhUtala AdimeM jo vAyu hotA hai vaha ghmAta ghAyu hai, jalArdra vastra jaba niSpIDayamAna hotA hai, taba jo vAyu hotA hai vaha pIDina vAyu hai, zarIra meM jo udgAra ucchvAsa Adi rUpa bAyu hotA hai vaha zarIrAnugata vAyu hai, evaM jo vAyu vyajana Adise janya hotA 2 vAyuyi pAMya 42nA chAcha-(1) prAcInakAta, (2) nI. yAnAta, (3) ElajAta, (4) yInapAta bhane (5) vihAta. pUrva dizAnA vAyune prAcInavAta kahe che, pazcima dizAnA vAyune prati cInavAta kahe che, dakSiNa dizAnA vAyune dakSiNa vAta kahe che, uttara dizAnA vAyune udIcInavAta kahe che, ane e sivAyanI dizAonA vAyune vidigyAta kahe che. acitta vAyukAyikanA nIce pramANe pAMca prakAra che-(1) AkrAnta, (2) bhAta, (3) pIDita, (4) zarIrAnugata mane (5) sa bhUmi 220 dvArA AkAnta thatI vakhate bhUtala AdimAMthI je vAyu nIkaLe che tene AkA ntavAyu kahe che zaMkha Adine vagADatI vakhate je vAyu chUTe che tenuM nAma khAtavAyu che bhIne ane jyAre phaDaphaDAvavAmAM Ave che, tyAre je vAyu nIkaLe che tene pIDitavAyu kahe che. zarIramAMthI uvAsa vakhate, vAchUTa vakhate ane zabdanA uccAraNa vakhate je vAyu nIkaLe che tene zIrAnugata vAyu kahe Page #214 -------------------------------------------------------------------------- Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATIkA sthA 5 u03 sU0 5 vizeSato sacetanasya nirUpaNam 193 kuzIlaH 4, yathA mUkSmakuzIlo 5 nAma pnycmH| nirgandhaH paJcavidhaH prajJaptaH, tadyathA-prathamasamayanigranthaH, 1 aprathamasamayanirgranthaH, 2 caramasamayanigranthaH, 3 acaramasamayanimranthaH, 4 yathAsUkSma nirgranthaH, 5 / snAtaH paJcavidhaH prajJaptaH-tadyathA-acchaviH 1, azabalaH, 2 akarmA zaH, 3 saMsRddhajJAnadarzanadharaH 4 arhan jinaH kevalI, 4 aparisrAvI 5 // 5 // TIkA-paMca niggaMthA ' ityAdi nirgranthAH-zramaNAH, te paJcavidhAH prajJatAH / paJcavidhatvamevAha-tadyathA-pu. lAkaH-tandulakaNarahita palakhirUpa nissAraM dhAnyaM pulAka ityucyate, tatsadRza. cAritrayuktaH sAdhurapi pulAka ityucyate / ayaM bhAvaH-tapaH-zrutasamutpannAyAH saMghAdi prayojane sati sasainyasya __pahile paJcendriya sAmAnya rUpase kahe gaye haiN| aba paJcandriyoM meM vizeSarUpa jo nirgrantha haiM unheM athavA sacetana acetana jo vAyu kahI gaI hai so usakI yathArtha rUpase rakSA karanevAle jo nirgrantha haiM unheM aba sUtrakAra prakaTa karate haiM--" paMca niggaMthA paNNattA" ityAdi / TIkAtha-nirgrantha pAMca prakAra ke kahe gayehaiM, ve ye haiM --pulAka 1 vakRza2 kuzIla 3 nirgrantha 4 aura snAta 5 / tandulakaNoM se rahita palaJjirUpa jo pocA nissAra dhAnya hotA hai use pulAka kahA jAtA hai, isake jaise cAritra se yukta jo sAdhu hotA hai vaha bhI pulAka kahalAtA hai / tAtparya yaha hai ki tapa aura zruta ko ArAdhanA se utpanna huI-tathA saMghAdike prayojana hone para sasainya cakravartI Adike vinAza karane meM samartha pahelAM pacendriyanu sAmAnya rUpe kathana karavAmAM AvyuM have paMcendriya vizeSarUpa je nigraMtho che temanuM sUtrakAra nirUpaNa kare che. te ni ja sacetana acetana je vAyu kahyA che, tenuM yathArtha rUpe rakSaNa kare che. A prakAranA saMbadhane anulakSIne vAyukAyikenA prakAronuM nirUpaNa karIne have suutr||2 ni yAnu ni355 42 cha " paMca niggathA paNNattA " tyA TI-niya yAnA nAya pramANe pAya 12 4aa cha-(1) pusA, (2) madhuza, (3) 323, (4) nitha mane (5) 2nAta cokhAnA kathiI rahita je parALa hoya che tene pulAka kahe che. tenA jevA cAritrathI yukta je sAdhu he ya che tene paNa pulAka kahevAya che eTale ke tapa ane kRtanI ArAdhanAthI utpanna thayelI ane saMghAdinA rakSaNanuM prayajana udbhave tyAre sainyayukta cakavartI Adino vinAza karavAne samartha sthA-25 Page #216 -------------------------------------------------------------------------- Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA05 203 su05 vizeSato macetanasya nirUpaNam bakuzA-zithilAcAritayA karacaraNaprakSAlanaM nayanAdimalAdyapanayanaM ca yaH zarIrasaundaryAtha karoti saH / upakaraNavakuzazca ya akAla eka colapaTTAdikaM prakSAlya pAtrAdikaM ca telena camatkRtya vibhUpArtha dhArayati sH| ubhaye'pyete prabhUtavastrapAtrAdirUpAm RddhiM 'ete guNavanto viziSTAH sAdhavaH' ityAdi pravAdarUpAM syAti ca kAmayanne, sAtagauravayuktatayA'horAtrAnuSTheyakriyAsu noyukSate, ghRSTajatalAmyajitazarIratvAdinA epAM ziSyaparivAro'saMyamayukto bhavati, tathAsarvadezacchedAhI ticArajanitazabalatvenaite bahucchedazavalayuktAzcApi bhavantIti prakSAlana evaM nayana Adi ke malAdika kA apanayana zAririka laundarya ke nimitta karatA hai vaha zarIra pakuza hai / tayA jo akAla meM hI colapaTaka Adi kA prakSAlana karake evaM pAtrAdikoM ko tailase cikanA karake saundarya ke nimitta dhAraNa karatA hai vaha upakaraNa bakuza hai| ye donoM bhI vastra pAtrAdi rUpa Rddhi ko tathA ye "guNazAlI viziSTha sAdhujana haiM " ityAdi pravAdarUpa khyAti ko kAmanAvAle hote haiM, sAta gaurava yukta hone ke kAraNa rAtadina kI anuSTheya kriyAoMmeM ye upayoga pUrvaka pravRtti karanevAle nahIM hote haiM / jaGghAdikoM meM tela kI mAliza karane se eva cikanAcupar3A zarIra Adi rakhanese inakA ziSya parivAra asaMyama yukta hotA hai tathA sarvadeza saMyama ko chedane ke yogya jo aticAra hote haiM arthAt samasta rUpase saMyama ko yA dezarUpase saMyama ko chedane yogya jo aticAra haiM, una aticAroM ko ye sevana karate haiM, vAraMvAra prakSAlana kare che, ane Akha, kAna Adine mela vAra vAra kADhayA kare che-A badhuM zarIra sau darya nimitte karanAra sAdhune zarIra bakuza kahe che, je sAdhu akALe colapaTTaka AdinuM prakSAlana karIne ane pAtrAdikene tela athavA vArniza Adi vaDe mulAyama ane caLakatAM karIne saudayane nimitte dhAraNa kare che, te sAdhune upakaraNa bakuza kahe che. A baMne prakAranA sAdhuo apAtrAdi rUpa addhinI ane " A guNasaMpanna viziSTa sAdhujana che ? A prakAranI khyAtinI kAmanAvALo hoya che. sAta gauravayukta hevAne kAraNe rAtadinanI anuccheya kriyAomAM teo upayoga pUrvaka pravRtti karanArA hetA nathI. va Adipara telanuM mAliza karavAthI ane sniga zarIrAdi rAkhavAne kAraNe temane ziSya parivAra paNa asa yamayukta hoya che tathA samata rUpe sa yanuM chedana karanArA athavA deza rUpe saMyamanuM chedana karanArA je aticAro che temanu teo sevana karatA hoya che tethI temane saMyama aticArayukta hoya che. Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre navaradipa vinAgane mamarthAyAH kandhelpajIvanena jJAnAyaticArAsevanena yA samanTana yamanAragalanAta paJjipannissAro yaH sa pulAka ucyate iti / uttaMcAtra " jina praNItAdAgamAna sadaivApratipAtinI jJAnAnumAreNa kriyAnuSThAyino labdhimupajIvanto nirgranyAH pulAkAH bhavanti " iti / cAyaM labdhipulAmA''sevanApulAkabhedene dvividho jJeyaH 1 / tathAvakumA-garga yamayogAda vakuza:-garIropakaraNavibhUpAdinA zavalacAritraH / aya mohanI yakSaya pranyuyuktaH zarIrayakuzopakaraNavakuzabhedena dvividhaH / tatra mI labdhikI prAptise athavA jAnAdikrameM aticAra ke Asevana se sakala maMyama rUpa mArake gala jAne ke kAraNa jo palaJji (palAla ) kI taraha mArase rahita hotA hai, aisA vaha sAdhu pulAka kahalAtA hai / kahA bhI hai--" jinapraNItAdAgamAt avApratipAtino jJAnAnusAreNa niyAnuSTAyino labdhimupajIvanto nigranthAH pulAkAH bhavanti" jo jina praNIta Agama ke anusAra sadA apanI kriyAe~ karatA hai, evaM usIkA jo zradvAla hotA hai aura jo lavidhavAlA hotA hai vaha pulAkamuni hai| yaha pulTAka labdhipulApha aura AsevanA pulAka ke bheda se do prakAra kA hai, jo zarIra aura upakaraNako vibhUSA Adi se zabala cAritravAlA FtA hai aura hamIse jimatA saMyama yakuga hotA hai, aticAra sahita hotA, aimA mAdhu yA kahA gayA hai, yaha vakuza zarIra bakuza aura upakaraNa cakaga ke bheda se do prakArakA hai| inameM jo kara,caraNa kA evI labdhinI prApti vaDe, athavA nAnAdikamAM aticAranuM sevana karavAthI ala sAyama rUpa rAga jharI javAne kAraNe parALanI jema sArarahita hoya che, the| mAthune 5 prahe che 55 cha hai " jinapraNItAdAgamAt madaivA pranipAnino mAnAnusAreNa kiyAnuSThAyino labdhimurajIvanto nirgranyo pulAkA bhavanti " sAdhu A Gril 14 anusAra pAtAnI yaas| 42 che, ane tenA pratye je zraddhAvALe heya che, ane je labdhivALo hoya che, te bhAine pulAmuni kahe che te puvAkanA labdhi pulAka ane AsevanA pulA nAkamA nAya . je zarIra ane upakarane vibhUSita karavAne kAraNe zabala (daSita) rAtriA ya che ane te kAraNe jene saMyama bakuza hiya che-aticAra marina ra ya che, tevA ane kuza kaMDa che. bakuLanA be prakAra paDe che- (1) karIra baLa ane (2) upaka! bakuza je sAdhu hAtha, paga AdinuM Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA05 u03 su05 vizeSato sacetanasya nirUpaNam 195 nakuza:- zithilAcAritayA karacaraNaprakSAlanaM nayanAdimalAdyapanayanaM ca yaH zarIrasaundaryArthaM karoti saH / upakaraNavakuzazca ya. akAla eva colapaTTAdikaM prakSAlya pAtrAdikaM ca tailena camatkRtya vibhUpArthaM dhArayati saH / ubhaye'pyete prabhUtavastrapAtrAdirUpAm RddhiM 'ete guNavanto viziSTAH sAdhavaH' ityAdi pravAdarUpAM spAtiM ca kAmayante, sAtagauravayuktatayA'horAtrAnuSTheyakriyAsu noghuJjate, ghRSTajaGghatailAbhpacitazarIratvAdinA epAM ziSyaparivAro'saMyamayukto bhavati, tathAsarva dezacchedArdA ticArajanitazavalatvenaite bahucchedazabalayuktAcApi bhavantIti prakSAlana evaM nayana Adi ke malAdika kA apanayana zAririka saundarya ke nimitta karatA hai vaha zarIra bakuza hai / tathA jo akAla meM hI colaka Adi kA prakSAlana karake evaM pAtrAdikoM ko tailase cikanA karake saundarya ke nimitta dhAraNa karatA hai vaha upakaraNa bakuza hai / ye donoM bhI vastra pAtrAdi rUpa Rddhi ko tathA ye " guNazAlI viziSTha sAdhujana haiM " ityAdi pravAdarUpa khyAti ko kAmanAvAle hote hai, sAta gaurava yukta hone ke kAraNa rAtadina kI anuSTheya kriyAoM meM ye upayoga pUrvaka pravRtti karanevAle nahIM hote haiN| jaGghAdikoM meM tela kI mAliza karane se eva cikanAcupar3A zarIra Adi rakhane se inakA ziSya parivAra asaMyama yukta hotA hai tathA sarvadeza saMyama ko chedane ke yogya jo aticAra hote haiM arthAt samasta rUpase saMyama ko yA dezarUpase saMyama ko chedane yogya jo aticAra haiM, una aticAroM ko ye sevana karate haiM, vAravAra prakSAlana kare che, ane AMkha, kAna AdinA mela vAravAra kADhayA kare che-A badhu' zarIra saudarya nimitte karanAra sAdhune zarIra khakuza kahe che. je sAdhu akALe cAlapaTTaka AdinuM prakSAlana karIne ane pAtrAdikAne tela athavA vArniza Adi vaDe mulAyama ane caLakatAM karIne saune nimitte dhAraNa kare che, te sAdhune upakaraNa akuza kahe che. A banne prakAranA sAdhue vajrapAtrAdi rUpa RddhinI ane A guNasa'panna viziSTa sAdhujana che " A prakAranI khyAtinI kAmanAvALe! hAya che. "C sAta gauravayukta hAvAne kAraNe rAtadinanI anuSTheya kriyAemAM tee upayeAgapUrvaka pravRtti karanArA hAtA nathI. 'dha Adipura telanu' mAliza karavAthI ane snigdha zarIrAdi rAkhavAne kAraNe temane ziSya parivAra pazu asa yamayukta hAya che, tathA samarata rUpe sayasanu' chedana karanArA athavA deza rUpe sayamanuM chejhana karanArA je aticAre che temanu tee sevana karatA hoya che tethI temane saMyama aticArayukta hoya che Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnA 196 2 / tathA - kRzIlaH - uttaraguNapratisevanena saMjjvalanakapAyodayena vAdupitatvAt kutsitaM zIlam = aSTAdazazIlAGga sahasrabhedaM yasya sa tathA / ayaM pratisevanAkuzIla kapAyakuzIlabhedAd dvividhaH / tatra ye nairgranthyamApannA api aniyatendriyatvAt piNDavizuddhisamitibhAvanA tapaH pratimAbhigrahAdiSu uttaraguNeSu kathaMcit kiMcideva virAdhanAM kurvanto jinAnAmullaiyanti te pratisevanAkuzIlAH / ye tu saMyatA santo'pi kathaMcidudIritasaMjvalanakapAyA bhavanti te kapAyakuzIlA iti / tathA-nirbranthaH-nirgato granthAda - mohanIyAbhidhAd yaH saH / ayaM ca kSINakaSAyopazAntamohabhedena dvividha iti 4 ataH inakA saMghama aticAra yukta hotA hai| uttara guNoMke pratisevana se athavA saMjvalanakaSAya ke udaya se dUSita hone se 18000 zIla ke bheda jisake kutsita haiM vaha kuzIla hai, yaha kuzIla pratisevanA kuzIla aura kaSAya kuzIlake bhedase do prakArakA hai / jo nirgranthabhAvako prApta hue bhI aniyata indriyavAle hone se piNDa vi zuddhi samiti bhAvanA tapa evaM abhigraha AdirUpa uttara guNoMmeM kisI taraha se kucha thoDI bahuta virAdhanA karate hue jinAjJAkA ullaGghana karate haiM ve pratisevanAkuzIla haiM, tathA jo saMgata hote hue bhI kathaJcit udaya prApta saMjvalana kaSAyavAle hote haiM ve kapAyakuzIla haiM / tathA jo mohanIya rUpa granthase nirgata hotA hai, vaha nirgrantha hai yaha ni grantha kSINa kaSAya aura upazAnta mohake bhedase do prakArakA hotA hai, uttaraguSNeAnA pratisevanathI athavA sa`javalana kaSAyanA udayathI dUSita thavAne kAraNe jenA 18000 zIlanA bheda kutsita thayelA che, evA sAdhune kuzIla kahe che tenA be bheda kahyA che--(1) pratisevanAkuzIla ane (2) uSA zIla. je sAdhu aniyata indriyavALA ( indriyeApara kAbU rAkhavAne asama) hovAne ara piMDavizuddhi, samiti, bhAvanA, tapa, pratimA bhane aligra Adi rUpa uttaragu@AmAM koipaNa prakAre vadhu echI virAdhanA karatA haiDAvAthI jinAjJAnuM ulla ghana kare che, te sAdhune pratisevanAkuzIla kahe che. sayata hAvA chatAM paNa jemanAmAM saMjavalana kaSAyane vadhu echo. uddaya hAya che, evA sAdhuone kaSAya kuzIla kahe che. je sAdhu mAhanIya rUpa grantha ( bandhana) thI mukta hAya che, tene nigraMtha kahe che. te nigraMthanA nIce pramANe e bheda kahyA che(1) kSINukaSAya ane (2) upazAntabhIDa. Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 297 sudhA TIkA sthA057 3sU 5 vizeSato sacetanasya nirUpaNam snAtakaH -- zukladhyAnarUpajalakSAlitasakalapAtikamala samRhatayA snAta iva snAtaH, sa eva snAtakaH / ayamapi sayoga klyayogakevalibhedena dvividha iti 5 / itthaM nirgranyabhedAnuktvA sampati tepAmeva ekaikasya paJca paJcabhedAnAhajo zukladhyAnarUpa jalale kSAlita hue sakala ghAniyo karmarUpa malavAlA hotA hai, ataeva jo snAtakI taraha snAta hotA hai, aisA vaha sAdhu snAtaka kahA gayA hai| jisameM savajJatA prakaTa ho cukI hai, vaha snAtaka hai| yaha snAtaka sayoga kevalI aura ayoga kevalIke bhedase do prakArakA hotA hai| tAtparya isa samasta kathanakA aisA hai ki yahAM nirgranthake taratama rUpase honevAle movoMkI apekSA ye pAMca bheda kiye gayehaiM / mUlaguNa tathA uttara gaNameM paripUrNatA prApta na karate bhI vItarAga praNIta Agamase kabhI asthira na honevAlA pulAka nirgrantha hai / pulAka nAma palAlakA hai, vaha jaise sArabhAga rahita hotA hai, vaisehI ye nirgrantha hote haiM ye pulAka uttara guNoMko uttamatAse nahIM pAlate haiM sAthameM mUlaguNoM meM bhI pUrNatAko prApta nahIM hote haiM / jo vratoMko pUrI tarahase pAlate haiM kintu zarIra aura upakaraNoMko saMskArita karate rahate haiM Rddhi aura yazakI abhilASA rakhatehaiM, ziSyAdi parivAra se dhire rahate haiM / evaM mohajanya doSase yukta hai ve bkushhaiN| kuzIla nigrantha do prakArake zukaladhyAna rUpa jala vaDe jene ghAtiyA karmarUpa maLa (mela) dhovAI javAne kANe je sAdhu snAta manuSyanA je banI gayela hoya che tene sanAtaka kahe che. athavA jenAmAM sarvajJatA prakaTa thaI cukI che te snAtaka che te snAtakanA nIce pramANe be bheda kahyA che-(1) sacoga kevalI, (2) aga kevalI A samarata kathanano bhAvArtha nIce pramANe che-ahIM nigraMthanA taratama rUpe prakaTa thanArA bhAvanI apekSAe pAMca prakAra kahyA che mULaguNa ane uttaraguNAmAM paripUrNatA prApta na karavA chatA paNa vItarAga praNIta AgamamAM sadA sthira rahenAra sAdhune ahI pulAka nigraMtha kahyo che pulAka eTale parALa, parALa jema sArabhAga rahita hoya che, e ja pramANe A mulAka nigraMtha paNa sArarahita hoya che, kAraNa ke teo uttaraguNonuM saMpUrNa rIte pAlana karatA nathI eTaluM ja nahi paNa mULaguNomAM paNa pUrNatA prApta karatA nathI je vratanuM saMpUrNata pAlana kare che, paraMtu zarIra ane upakaraNane rAMskArita karatA rahe che, Rddhi ane yazanI abhilASA eve che, parivArathI vIMTaLAyelA rahe che, ane mahajanya doSathI yukta hoya che, evA sAdhuone Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 sthAnAzAstra 'pulae paMcavihe ' ityAdinA / pulAkA=AsevanApulAkalabdhipulAkabhedena dvividhaH proktaH tatraAsevanApulAkaH - jJAnapulAkAdibhedena paJcavidhaH / tatra - yaskhalita militAdibhirAcArai jItamAzrityAtmAnamasAraM karovi sa jJAnapulAkaH 1 // hote haiM-pratisevanAkuzIla aurakapAya kuzIla jinakI parigrahase Asakti nahIM hai jo mUlaguNoM aura uttaraguNoMko pAlate haiM to bhI kadAcit uttaraguNoMkI virAdhanA kara lete haiM, ve pratisevanAkuzIla haiM jo anya kaSAyoM para vijaya pAkara bhI saMjvalana kaSAyake AdhIna haiM ve kaSAya kuzIla nirgrantha haiN| jinhoMne rAgadveSakA abhAva kara diyA hai, aura antamuharta meM jo kevalajJAnako prApta karate haiM ve nirgrantha nirgrantha haiM / sarvajJatA prApta jo nirgrantha haiM ve snAtaka haiN| isa prakAra nirgranthake bhedoMko kahakara aba sUtrakAra unameMse eka ekake pAMca 2 bhedoMko kahate haiM-" pulAe paMcavihe " ityAdi-pulAka AsevanA pulAka evaM labdhipulAkake bhedale do prakAra kA kahA gayA hai-inameM jo AsevanApulAka hai, vaha jJAnapulAka Adike bhedase pAMca prakArakA hai, jo khalanA milita Adi AcAroMse jJAnako Azrita karake AtmAko asAra karatA hai, vaha jJAnapulaka hai 1 kudRSTike saMstava bakuza kahe che. kuzIla nirca thanA be prakAra kahyA che--(1) pratisevanAkuzIla nmane (2) 4SAyazIsa. jemane parigraha pratye Asakti nathI, jeo mULaguNo ane uttaraguNenuM pAlana kare che, chatAM paNa jeo kayAreka uttaraguNonI virAdhanA karI nAkhe che, evA sAdhuone pratisevanAkuzIla kahe che je sAdhuo anya kaSAyo para vijaya prApta karavA chatAM saMjavalana kaSAyane AdhIna rahe che, te sAdhuone kapAya kuzIla kahe che. jemaNe rAgadveSano abhAva karI nAkhe che ane antamuhUrtamAM jeo kevaLajJAna prApta kare che, temane nigraMtha kahe che. jemaNe sarvajJatA prApta karI che evA nigraMthane snAtaka kahe che. nirca thanA bhedanuM nirUpaNa karIne have sUtrakAra te pratyeka bhedanA je pAMca pAMya phe| 59 cha tenU thana 42 cha. " pulAe pacavihe" tyAdi pulAkanA AsevanA pulAka ane labdhipulAka nAmanA be bheda kahyA che. temAthI je Asevana pulAka che temAMthI jJAnapulAka Adi pAca bheda kahyA che. je alanAmilita Adi AcAra vaDe jJAnane Azrita karIne AtmAne asAra kare che, te sAdhune jJAna pulAka kahe che. (2) kudaNinA saMstava Adi vaDe je Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA DIkA sthA05 u03 sU05 vizeSato sacetanasya nirUpaNam 199 tathA - kudRSTi saMstavAdinA yo darzanaM nimsAraM karoti sa darzanapulAkaH 2 / tathAmUlottaraguNAn yaH pratisevate sa caraNapulAkaH 3 / yaH sAdhUnAM yaliGgaM tato'dhikaliGgaM gRhNAti sa liGgapulAkaH / yastu kiMcit pramAdyati manasA vA akalpyaM gRhNAti sa yathAsUkSmapulAko nAma pulAkasya paJcamo bheda: 5 / labdhipulAkazca ekavidha eveti sa nAtra nivakSita iti / tathA zarIravakuzopakaraNavakuzabhedadvaya viziSTo vakuzo'pi AbhogavakuzAdibhedena paJcavidhaH / tatra - yaH zarIravibhUpAsupakaraNavibhUSAM ca cintanapurassaraM karoti sa AbhogavakuzaH 1 / yaH sahasAkaroti saH anAbhogavakugaH 2 / yaH pracchannatayA karoti sa tavakuH 3 / yaH prakaTatayA karoti saH asaTata cakuzaH 4 / saTa Adise jo darzanako nissAra karatA hai, vaha darzana pulAka hai 2 sRlaguNoM evaM uttara guNoMkI jo pratisevanA karatA hai, vaha caraNapulAka hai 3 jo sAdhuoMkA liGga hai usase adhika liGgako jo grahaNa karatA hai, vaha liGga pulAka hai, 4 jo kucha 2 pramAda patita ho jAtA hai, athavA manase akalpayako grahaNa karatA hai, vaha yathAsUkSma pulAka hai / yaha pulAkakA pAMcavAM bheda hai / labdhipulAka eka prakArakAhI hotA hai, ataH usakI yahAM vivakSA nahIM huI hai / zarIra yakuza evaM upakaraNa bakuza ke bheda se do bhedavAlA huA vakuza bhI Abhogavakuza Adike bhedase pAMca prakArakA hai, inameM jo vicArapUrvaka zarIrakI vibhUSA evaM upakara kI vibhUSAko karatA hai, vaha Abhogavakuza hai 1 aura sahasA vinA vicArehI zarIra kI vibhUSA evaM upakaraNakI vibhUSAko karatA hai, vaha anAbhoga ghakuza hai 2 / tathA jo gupta rUpase zarIrAdikoMkI vibhUSA danane nissora kare che, tene izanapulAka kahe che. (3) mUlaguNNA ane uttara gu@AnI je pratisevanA kare che tene caraNapulAka kahe che. (2) rajoharaNa, muha patti Adi rUpa sAdhuonA je liMga che, tenA karatAM adhika liMgane dhAraNa karanAra sAdhune liMgapulAka kahe che. (5) je sAdhu thADA gheTA pramAdI banI gayeA hAya che tene athavA je manathI akalpsane grahaNa kare che tene yathAsUma pulAka kahe che. labdhipulAka eka ja prakAranA hoya che tethI ahI tenuM vivecana karyuM' nathI have sUtrakAra akuzanA bhedonuM nirUpaNa kare che. makuzanA mukhya be bheda kahyA che--() zarIra kuza ane (ra) upakaraNa khakuza akuzanA nIce pramANe pAca bheda paNa paDe che~(1) AbhAga bakuza--je sAdhu vicArapUrvaka zarIra ane upakaraNeAnI vibhUSA kare che tene Abhega khakuza kahe che. (2) vinA vicAre ja sahasA zarIra ane uSakarAnI vibhUSA karanAra sAdhune anabheLa akurA kahe Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 sthAnAso tatvamasaMvRtatvaM ca mUlottaraguNAzritatvaM bodhyam / tathA yaH kiMcit pramAgati netramalAyapanayanaM vA karoti sa yathA gamavakuzo nAma paJcamavakuzabhedaH 5 / tathApatisevanAkuzIlakapAyakuzIla bhedadvayaviziSTaH kuzIlo'pi jJAnakuzIladarzana kuzIlAdibhedena paJcavidhaH / tatra-yo jJAnamupajI gan piNDa vizuddhayAdi skhalanAdi pUrvakaM piNDAdikaM pratisevamAno jinAnAm ullaGvayati sa jJAnagIlaH / evaM darzanacAritraM lihaM ca upajIvana darzanakuzIlazcAritrakuzIlo 3 / lipa kazIla vodhyaH / tathA-'ayaM tapazcaratItyevaM janaiH pragasito yo hapyati sa yathAmUkhamakaratAhai, vaha saMvRta pakuzaI 3 / evaM jo prakaTa rUpameM zarIrAdikoMkI yi. bhUSA karatAhai, vaha asaMvRtta bakuza 4 / saMvRtatva aura asaMvRtatva mUla guNa aura uttara guNoM ke Azrita jAnanA cAhiye / tathA jo kucha pramAda patita hotA hai, athavA netrake maila AdikA apanayana karatA hai, vaha yathA sUkSmayakuza nAmakA pAMcavAM bheda hai, pratisevanA kuzIla aura kaSAya kuzIla ina donoM bhedoMse viziSTa jo kuzIla hai, vaha jJAnakuzIla darzanakRzIla Adike bhedase pAMca prakArakA hai| inameM jo jJAnase yukta hotA bhI piNDa vizuddhi AdimeM skhalanA Adi pUrvaka piNDAdikakA pratisevana karatA hai, vaha jinendrakI AjJAkA ullaGghana karatA hai, aisA yaha jJAnakuzIla hai 1 / isI prakArase darzana aura cAritra evaM liGgako dhAraNa karatA huA arthAt unheM apane nirvAha karanekA sAdhana mAnatA hai, aisA vaha darzanakuzIla aura cAritrakuzIla liGga kuzIla kahA gayA hai| tathA yaha tapasyA karatA hai, aisI janoMchArA kRta prgche (3) je gupta rUpe zarIrAdi kenI vibhUSA kare che tene saMvRta bakuza kahe che. (4) je prakaTa rIte zarIrAdikenI vibhUSA kare che tene asaMvRta bakuza kahe che. saMvRtatva ane asaMvRtatva mUlaguNa ane uttaraguNene Azrita samajavuM. (5) je sAdhu zeDa thoDA pramAdI thaI gayela hoya che tene athavA je sAdhu netra AdinA melanu apanayana kare che tene yathAsUphamaLakuza kahe che. kuzIlanA pratirasevanAkuzIla ane kaSAyakuzIla nAmanA be bhedanuM pratipAdana te AgaLa karavAmAM AvyuM che tenA jJAnakuzIla, darzanakuzIla Adi pAMca bheda paDe che. je sAdhu jJAnasaMpanna hovA chatAM paNa piMDavizuddhi AdimAM khalanapUrvaka piMDAdikanuM pratisevana kare che, te jinAjJAnuM ullaMghana kare che. tethI evA sAdhune jJAnakuzIla kahe che. e ja pramANe darzanakuzIla, cAritrazIla ane liMgakuzIla viSe paNa samajavuM. liMgane (sAdhuveSane) dhAraNa Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA05 20305 vizeSato sacetanasya nirUpaNam 201 kuzala 5 | iti / tathA kapAyakuzIlasya paJcavidhatvamevaM bodhyam / tathAhi yaH staAdinA vidyAdijJAna prayukte sa jJAnakugola: 1| kodhAdikaSAyeNa yo nizzatitvAdikaM darzanAcAra virAdhayati sa darzanakuzalaH 2 tathA yaH krodhAdivazAt kamapi zapati rA cAritrakuzIlaH 3 | yatra krodhAdinA liGgAntara gRhNAti sa liGgakuzIlaH 4| tathA yo sanamA krodhAdikapAyAn karoti sa yathAsakSamakurIlo nAma paJcamaH kuzIlabhedaH 5 / tathA kSINakaSAyopazAntamohabhedadvaya viziSTa nirgranthaH prathama samaya nirgranthAdibhedena paJcavidhaH / tatra yaH antamamANAyA nirgranthAddhAyAH prathama tiSThati sa prathamamanirNaya: / prathama samAtiriktasamayeSu sAse jo harpita hotA hai, yaha vAmazIla hai 1| tathA kapAya kuzIla pAMca prakArakA isa taraha se hai jo krodha Adike vaza hokara vidyAdijJAnako prayukta karatA hai vaha' jJAnakuzIla hai ? krodhAdika kAyase jo niHzaMkita Adi darzanAvidhanA karatA hai, vaha darzanakuzIla hai | jo krodhAdika ke kzase kisI ko zApa detA hai; vaha cArikuzIla hai 3 / phodhAdikake kza se jo anya liGgako dhAraNa karatA hai vaha zIla hai 4 tathA jo apane dhanase krodhAdika kaSAyoM ko karatA hai vaha sUkSma kuzIla hai | kSINakaSAya aura upazAntamoha ina do bhedoMvAlA nitha prathama samaya ke nirgranthATikake bhedase pAMca prakA rakA hai- inameM jo antarmuhurta pramANavAle nirgranyakAla ke prathama sama rahatA hai, yaha samaya nirgrantha hai ? jo antarmuhUrta pramANavAle ni karavA chatA tene petAnA nirvAhanu sAkhana mAnatA sAdhune liMgakuzIla kahe che. peAtAnI tapasyAnI leAkeA dvArA praza'sA thatI joine harSa pramatA sAdhune sUkSmazIla kahe che spAya kuzIlanA pazu evA ja pAMca prakAra che (1) je kedhAdithI yukta thaine vidyAdijJAnane prayukta kare che tene jJAnakuzIla kahe che. (2) krodhAdika kaSAyane adhIna thaIne je niHzakitAdi darzonA cAranI virAdhanA kare che tene danakumIla kahe che. (3) je krodhAdikane AdhIna thaine koine zApa Ape che tene cAstrikuzIla kahe che . (4) krodhAdikane AdhIna thaIne je anyaliMgane dhAraNa kare che tene DiMgakuzIla kahe che. (5) je peAtAnA rAnamAM ja kodhAdika kaSAyeA kare che tene yAmmakuzIla kahe che kSInuSa ya ane upazAnta meha, A be bhedovALA nitra ceAnA nIce pramANe pAca prakAra paNuM paDe che--(1) prathama samaya nigraMtha-2e antamuta pramANavALA nigra thakALanA prathama sAyamA rahe che, tene prathama samaya nigra dha mahe che. (2) aprathamasamaya ni dhare antamudata pramANuvALA nidha sthA0-26 Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mthAnAsUtra 202 yastiSThati so'prathamamamayanigraMnyaH 2 / tathA-yo'ntarmuharnamANAyA niryandhAddhAyAzcaramasamaye niSThati sa caramasamayanigranyaH 3 / tathA-yazcamamatyAdanyasmin yAvacchai lezyavasthAcagmasamaye tiSThati so'caramarAmapanirgranthaH / yaratR ninyA. dvAyAH antarmuharsapramANAyAH pratha samayAdArabhya zailezyavasthAyAcanmasamayaparyantepu sarveSu samaye yu niSThanIti sa yathA sUkSmanirgandha ini 5' tayA-payogakevalyayogakevalibhedadvayaviziSTaH snAtakaH acchavyAdibhedena paJcavidhaH / tatra-kAyayoganirodhena yasya chavi zarIraM nAsti so'cchaviH / ayaM bodhyam-ayogakelinAM kAyayoganirodho bhavasyeveti tepAmacchavitvaM guspaSTa / sayogake valino'pi yadA graMndhakAlake prathama samayale atirikta samayoM meM rahatA hai, vaha aprathama samaya nirdhandha hai 2 / jo antaharta pramANabAle nirgranthakAlake carama samayameM rahatA hai, vaha carama gaya nintha hai 3 / jo carama samayase anya samaya yAvata zalezI avasthAle carama samaya meM rahatA hai, vaha acarama samaya nimrantha hai / jo antarmuharta nANavAle nindha kAlake prathama lamayase lekara zAkhezI avasthAke carama samaya paryanta laya samaghoMseM rahatA hai, vaha sabhAmukSma nirgandha hai / saMyoga kevalI aura ayoga keyalI rUpa do bhedokhe viziSTa jo nimraya hai, vaha acchavi Adike bhedase pAMca prakArakA hai, inameM kArayoga ligedhale jisako zarIra nahIM hotA hai, yaha acchavi hai, yahAM ila prakAra samalanA cAhiyeayoga kevaliyoM ke kAyayogamA to nirodha hotA hai, isaliye unameM a. kALanA prathama samaya sivAyane samayamAM rahe che tene aprathama samaya nigraMtha kahe che. (3) caramasamaya nirca tha-je atata pramANavALA nigraMthakALanA ya25 ( antima ) samayamA 24 cha, an -526samaya ni' se 9. (4) acarama samaya nigraMtha-je carama samaya karatAM anya samayamAM zailezI avasthAmAM carama samaya payatanA samayamAM rahe che, tene agaramasamaya nitha kahe che. (5) yathAsUma nigraMtha-je antata prama guvALa nirzathakALanA prathama samayathI laIne zizI avasthAmAM carama samaya parvatanA badhA samacimAM rahe che, tene yathAsUma ni tha kahe che - saMga kevalI ane agakevalI rU5 be bhedavALA je sanAtaka nirAze che temanA achavI Adi pAMca prakAra kahyAA che kAyoganA nirodhane kAraNe jemane zarIranakAyAnA vyApArano abhAva hoya che te nigraMthane acchavi kahe che. ahIM evuM samajavuM joIe ke ayoga kevalInA kAyAgane te nirodha thaI gayelo ja hoya che, tethI temanAmAM Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 203 sudhA TIkA sthA0 u03 0 5 vizeSato sacetanasya nirUpaNam sUkSmakAyayogena bAdarakAyayogaM nirundhanti tadA seSAmapi acchavitvaM bhavati / virodhastyevaM bodhyaH - bhagavAn sayogakevalI bhayopagrAhi karmakSapaNAya paramanirmalamatyantAmakampaM paramanirjarA kAraNaM dhyAnaM pratipattukAmo yoganirodhArthamupakramate / tatra prathamaM vAdarakAmayogena vAdaramanoyogaM niruNaddhi, tato vAdaravAgyogam / tataH sUkSmakAyayogena cAdarakAyayogaM niruNaddhi tataH sUkSmakAyayogenaiva sUkSmamanoyoga sUkSmavAgyogaM ca / sUkSmakAyayogaM tu sUkSmakriyamanivartti zukladhyAnaM dhyAyan svAvaSTambhenaiva niruNaddhi, anyasya avaSTambhanIyasya yogasya tasmin kAle abhAvAt / cchavitA to suspaSTahI hai, saMyoga kevalI bhI jaba sUkSma kAyake yo se vAdakAya yogakA nirodha karate hai, taba unake bhI acchaSitA hotI hai, nirodha isa prakAra se hotA hai-bhagavAn sayoga kevalI bhavopagrAhi karmake kSapaNake liye parama nirmala atyanta aprakampa evaM parama nirjarAke kAraNarUpa dhyAna karaneke abhilASI hote haiM, taba ve yoga nirodhake liye upakrama karate haiM, usameM ve prathama kApayogale bAdara manoyogakA nirodha karate haiM, bAdameM cAdara vAgyogakA nirodha karate haiM / isake bAda sUkSma kAyayoga se vAda kAyayogakA nirodha karate haiM, pAda meM ve sUkSma kAyayogasehI sUkSmamanoyogakA aura sUkSma vAgyogakA nirodha karate haiN| sUkSma kriyA anivRtti zukladhyAnako dhyAte hue ve kevalI apane avaSTaMbhasehI sUkSma kAyakA nirodha karate haiN| kyoMki usa samaya anya avaSTaMbhanIya yogakA abhAva hotA hai, usa dhyAnake lAmarthya se ve avitA suspaSTa ja che. sa'cAga kaivalI paNa jyAre sUkSma kAyanA ceAgathI khAtara kAyayeAganA nirodha kare che, tyAre temanAmA paNa avitA ja DAya che. nirodha A pramANe thAya che-bhagavAna saceAga kevalI bhaveApagrA ikanA kSapaNune mATe parama nirmAMLa atyanta aprakampa paramanija rAnA kAraNarUpa dhyAna dharavAnI abhilASAvALA thAya che. tyAre tee ceganirdhane mATe upakrama kare che. tyAre te pahelA kAyayeAga dvArA khAdara manecegane nireSa kare che, tyAra bAda mAdara vAgyeAganA niredha kare che tyAra bAda sama kAyayeAga varlDa Adara kAyayeAganA niredha kare che tyArabAda teo bhUmakAyayeAga vaDe ja sUkSma maneyegane ane sUkSma vAgyeganA nirodha kare che. sukSma kriyA nivRtti zukala dhyAna dharatA dharatA te kaivalI peAtAnA avaLbhathI ja sukSma krAyanA nirAdha kare che, kAraNu ke te samaye anya avaSTa bhanIya caMganA abhAva Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhyAnAvasUtre taddhyAnasAmarthyAt sa vadanodarAdicitrarapUraNena saMkucitadeha tribhAgavartti pradezo bhavati / tadanantaraM samucchinnaktiyamapratipAti zuklalyAnaM dhyAyan madhyamapratipazyA hastrapazcAkSaroccAraNamAtra kAlaM zailezIkaraNaM pravizati iti / vAdakAyayoganirodhAnantaraM yAvat sUkSmakAyayogaM na niruNaddhi tAvat mayogikevalI bhavati / asyAmavasthAyAM vAdakAyayogAbhAvena acchavilam / sUkSmakAyayoganirodhAnantaraM ayogakevalI bhAti / tatra tu acchavila susthitameveti tattvamiti / iti snAta kasya prathamo bhedaH | aticArebhyo nirgatatvAdagavalo dvitIyaH / akramazaH nAsti karmaNaH aMza :- lezo'pi kSatikarmatyAvaraca sa iti tRtIyaH / tathA saMzuddhajJAnadarzanadharaH- saMzuddhaM - jJAnadarzanAntara saMparkazUnyatvAd yad jJAnadarzanaM tasya dharA = dhArakaH, arhan-narAmaranamaskArAIlAt, jino jitakapAyalAt kevalI - paripUrNaratnatrayatvAditi caturthaH / aparisrAvI - saphalayoganirodhena niSkriyasvAditi paJcamaH / iti / / 0 5 // 204 vadana udara Adi vicara ke pUraNa honese saMkucitadeha tribhAgavata pradezAle ho jAte haiN| isake bAda samucchina kiyA apratipAtI zukladhyAnako dhyAte hue ve madhyama pratipattise hrasva paMcAkSarake uccAraNa mAtra kAlaka zailezIkaraNa meM praveza karate hai / bAdara kAyayoga ke nirodhake bAda jaba taka sUkSma kAyayogakA virodha nahIM kara lete haiM, taya taka ve sayoga kevalI hote haiM, isa avasthameM vAda kAyayogake abhAbase unameM acchavitA susthitahI ho jAtI hai, isa prakArakA yaha snAta kakA prathama bheda hai, avala yaha isakA dvitIya bheda hai isa ava sthAyeM ve aticAroMse rahita ho jAte haiN| akramaza yaha tRtIya bheda hai isa avasthAyeM kSapita karmavAle ho jAne se unake karmo kA aMza taka bhI nahIM rahatA hai / saMzuddha jJAna darzanaghara yaha caturthabheda hai, isa avasthAmeM hAya che. te dhyAnanA sAmarthyathI tee dana, uttara Adi vivara pUraNa thavAthI sa'kucita dehavALA-tribhAgavatI pradezavALA thaI jAya che. tyAra khAi samucchinna kriyA apratipAtI zukaladhyAnane dharatA thayAM tee madhyama pratipatti vaDe pAMca jhuvAkSaronA uccAraNa pramANakALa sudhI ja zailezIkaraNamAM praveza kare che. bhAdara kAcaceALanA nidha karyA bAda jyA sudhI tee sUma kAyayeAganA nirAdha karI letA nathI tyAM sudhI tee sayeAga kevalI ja gaNAya che. A avasthAmAM te aticArAthI rahita thaI jAya che. (3) arkamAMza nAmanA trIje bheda che. A avasthAmAM temanA karmanA kSaya thaI javAthI temanA karmonA aMza paNa Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 205 sudhA TIkAsthA0530 3 sU0 6 nimranthopadhivizepanirUpaNam nirganyaprastAvAt sampati tepAmeva upadhivizeSAn madarzayati mUla-kappai NiggaMthANa vA giragaMthINa vA paMca vatthAI dharittae vA pariharitae vA taM jahA-jaMgie 1 saMgie na sANae 3 pottie 4 tirIDapaTTae 5 NAnaM paMcamae / kappai niggaMthANa vA niggaMthINa bA paMca rayaharaNAI dharittae vA pariharittae vA, taM jahA--uNNie 1 uhie 2 lANae 3 paJcApiccayae 4 muMjApiccie 5 nAmaM paMcabhae // sU0 6 // chAyAkalpate nirgranthAno vA nimranthInAM vA paJcavastrANi dhattaM vA parihattuM vA, tadyathA-jAGgamikam 1 bhAbhikam 2 zANakam 3 pautika 4 tirITapaTaka 5 nAma paJcakam / kalpate ninthAnAM vA nindhInAM vA paJca rajoharaNAni dhatta vA parihatte vA, tadyathA-auNikam 1, bhauSTikam 2, zANakam 3 valvajahitasvamayaM 4 muJjakuTTitatvaGmayaM 5 nAma paJcamakam / / muu06|| unakA jJAnAntara aura darzanAntarake saMparkase jJAnadarzana zanya ho jAtA hai, isaliye aise jJAna aura darzanake ve dhArI ho jAte haiN| "arhana jina; kevalI aparinAvI 5" isa prakAra nara aura amarasa namaskAra karane yogya ho jAnese ve arhana ho jAte haiM jina kaSAyacAle honese ve jina ho jAte hai, aura paripUrNa ratnatrayavAle ho jAne se kevalI ho jAte haiM aisA yaha caturtha bheda hai, aura anta meM sakala ghogoM ke nirodhase ve niSkriya bana jAne ke kAraNa aparitrAvI ho jAte haiM aisA yaha pAMca bheda hai |suu05|| bAkI raheto nathI (4) saMzuddha jJAna darzanadhara nAmano ce bheda che A avasthAmAM jJAnAntara ane darzanAtaranA saMparkathI temanuM jJAna ane darzana vihIna thaI jAya che, te kAraNe teo jJAna ane darzanane dhAraNa karanArA sanIya " arhana jina. kevalI aparinAvi " mA prare mnussye| mana deve dvArA vandanIya thaI javAthI teo ahaMta banI jAya che. kaSAyone jIta nArA hovAne kAraNe teo jina kahevAya che ane paripUrNa ratnatrayavALA thaI javAne lIdhe teo kevalI banI jAya che, e A ce bheda che ane sakaLa rogone nirodha karIne teo niSkriya banI javAne kAraNe aparisAvI Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 saMthAgAlA ___TIkA-'kappara ' ityAdi nimranthAnAM ninthonA yA pAca-pazcavidhAni vastrANi dhattugrahIta vA pariSThatam Asevitu kalpate / tAnyeva basaNyAha-tanyathA-jAgamikam-janamaHvasA mepAdayastallomaniSpanna kambalAdikam / bhASikam-mA-bhatamI, (ApalI) tattvagminiSpannam / zANakamzaNasUtraniSpannam / poni kam-ponaM kAmaM vajhaM tadeva / tirITapaTTa kam-tirITanAmaka kSavizeSatracAnirminam / uktaM cAtra " jaMgamajAya jaMgiya, taM puNa vigalidiyaM ca pacidi / ekkepi ca itto, doi vibhAgeNa NegavidaM / / 1 / / aba mantrakAra nirgandhake prakaraNasehI unakI pizepa upadhikA prarUpaNa karate haiM-'kappaha NiggaMdhANa vA' ityAdi sana 6 // TIkArtha-nigranthoMko athavA nirgranthaniyoM ko pAMca prakAra ke basoMkA dhAraNa karanA aura unakA Asevana karanA kalpya kahA gayA hai| ye pAMca prakArake vastra ye-jAgamika mAjhikara zANaka3 pAlikA aura nirITapaTTaka 5 jo vana meSAdika (mahAdi) jagama jIvoMke romale niSpanna hotA hai, ghaha jAganika hai jaise-kAraNala Adi bhA nAma atasI alasIkA hai, isa alasIkI chAlase jo vastra nirmita hotA hai, vara mAgika hai, zaNake sUtroMse jo vastra dhanatA hai, yaha zANaka hai, pota nAma kapAsakA hai, isa kapAsale jo vastra nirmita hotA hai, vaha patika mantra hai, aura jo vastra tirITa nAmaka pRkSa vizeSakI chAlale nirmita hotA hai, vaha tirITapaTaka thaI jAya che, A pAMcame bheda samaja. sU. 5 | nidhana adhikAra cAlI rahyo che, tethI have sUtrakAra temanI viziSTa 5dhinu ni35 42 . " kappai NigadhANa vA " tyA: TIkArya-nirgane ane nigraMthIone nIce batAvelA pAMca prakAranA vastro dhA235 121 // mana tamanA 5yA 423 // 465 cha-(1) mi, (2) wins, (3) zAra, (4) poti mane (5) tirITa 544. je vA gheTA Adi jagama nA vALamAMthI bane che, te vaone jagamika kahe che. kambala Adine A prakAranuM vastra kahI zakAya che. alasIne bhaMga kahe che. alasInI chAlamAMthI je vA bane che, te vastrane bhAMgika kahe che. zaNanA resAmAMthI je varSo bane che tene zANuka kahe che. kapAsane pita kahe che. te kapAsamAMthI je vastra bane che tene potikavarsa kahe che. je vastra tirITa nAmanA vRkSanI chAlamAMthI bane che tene tirITa paTTaka kahe che. Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATIkA sthA05 u03 sU06 nigranthopadhidhizeSa nirUpaNam paTTasuvaNe malae, aMnuya cINaM ya vigaliMdI | noTTayamayalome, kutave siTTiyapaMciMdI || 2 || azI vaMmImAiya, bhaMgiyaM sAyaM tu saNako | potaM kappAsamayaM, tirIDarukkhA tirIDapaTTo || 3 // chAyA -- jaGgamajAtaM jAGgamikaM tat punarvikalendriyaM ca paJcendriyam / ekaikamapi ca ito bhavati vibhAgena paJcavidham // 1 // paTTaH suvarNa malayam azukaM cInAMzukaM ca vikalendriyam / aurNam auTrikaM mRgalamakutupaM kiTTinaM paJcendriyam // 2 // atasI vaMzyAdijaM bhAGgikaM zAkaM tu zaNavalkaH / potaM kArpAsamayaM tirIdRkSAt tirIpaTTaH || 3 ayamarthaH - jaGgamAjjAtaM va jAgamikaM bhavati / tatpunaH vikalendriyajanyatvAda vikalendriyaM paJcendriyajanyatvAcca paJcendriyaM bhavati / itaH atra bhedadvayamadhye ekamapi vibhAgena - vikalendriyANAM paJcendriyANAM ca jIvAnAM bhedena anekavidhaM bhavati // 1 // paTTvacaM prasiddham suvarNa = suvarNavarNasUtranirmitaM kRmija 207 / kahA bhI hai- " jaMgamajAyaM jaMgiyaM " ityAdi / jo vastra jaGgamase utpanna hotA hai, vaha jAgamika hai, yaha vana vika chendriyoM ke roma se janya honese vikalendriya hotA hai, aura paJcendriya ke romase janya hone se paJcendriya hotA hai, isa taraha ina do bhedoM ke bIca meM eka vastra bhI vikalendriya aura paJcendriya jIvoMke bhedase aneka prakArakA hotA hai ? padatra ? suvarNavA 2 malayavastra3 aMzuka bArIka balla 4 aura atrizuka ke bheda vastra pAMca prakArakA hotA hai, yaha pAMca prakArakA vastra vikalendriya jIvoMke romase utpanna hotA hai, inameM paTTavatra prasiddha hai / acche varNavAle sUtra se jo vastra nirmita hotA hai, vaha suvarNavastra hai, yaha dhu pazu che " jaMgamajAyaM jaMgiya " tyAhi je vajra jagama jIveAnA vALamAMthI utpanna thAya che tene jAMgamika kahe che te vastu vikalendricenA zamamAMthI utpanna thatuM hAvAthI vilendriya janya paNa hAya che ane cendriyAnA rAmamAthI utpanna thatuM hAvAthI pacendriyajanya paNa hoya che. vikasendriyajanya vastra pazu pAMca prakAranuM hAya che--(1) paTTavastra (2) suSa, (3) bhAya vasa, (4) aMzuvara ( 4 ) ne zrInAM vA pAMye prakAranA vasa vikalendriya jIvAnA rezamamAMthI bane che paTTa vastra jANItuM DaeNAvAthI ahIM tenuM vaNu na karyuM' nathI, suMdara vaghu vALA tatumAMthI je vasa ane che, tene suvaNu Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAsUtre 208 , mityarthaH, malapaM=palaga dezodbhavaM vasram, aMzukaMva, cInAMzuka kauzeyam - cInadezo vA zrapanayaM vastram etat pAda paci cikalendriyajam / tathA-aurgikam = abhiyam caiTrika uSTraromajam mRga mRgomajam / upalakSagatvA zamarogajaM nRpakaromajaM cApi 9 lomno jAtalAI , bodhyam / nathA -kunupam - chAgamanam kihinam = etepAsena nikRSTaromanirmitam || 2 || tathA avasaravAdinaM nAGgikaM na bhavati niSyantaM tu zAka , vastra kRmija (rezamI ) hotA hai, salayavantra - malayavezakA banA huA hotA hai, jo yantra cikanA hotA hai, vaha aMzuka kahalAtA hai, jo vantra cIna dezakA ghanA hotA hai, athavA rezamakA banA hotA hai, vaha cInAMzuka kahalAtA hai, jo bastra uTake romoMkA banA hotA hai, vaha auSTrikava hai, jo vastra UrjAkA banA hotA hai, vaha aurNika bala hai, jo yantra mRgake romakA banA hotA hai, yaha galoma vastra hai, kSaNa se " zazaroma sUpakaromaja " ina vastroMkA bhI grahaNa huA hai, kharagoza ke romoMkA ghanA huA vastra zazaromaja hai, aura cUhoM ke roma se banA banna sRpakaromaja hai, jo vastra bakare ke roma se banatA hai, vaha kRtupa vastra hai, tathA inhIM ke nikRSTa (halake) romoM se jo camna panAyA jAtA hai, vaha kijiyA hai, tathA - alasI Adi kI chAlase jo ghana ghanAyA jAtA hai, vaha bhAGgika vastra hai / zaNake DoroM se jo vastra banAyA jAtA hai, vaha zAnaka hai, vastu kahe che. te vakSa rezamanA kIDAonI lALamAMthI mane che. malaya vasa malaya dezamAM khane che. je vastra bahu ja mulAyama hoya che tene azuka vajra kahe che je vastra cIna dezamAM bane che athavA rezamamAMthI bane che tene cInAMzuka kahe che. pacendriyajanya vastronA nIce pramANe aneka prakAra paDe che--je ma U'TanI ruvATImAMthI bane che tene aukTrIka kahe che. je vastra UnamAMthI khane che tene auNika vastra kahe che je vastra mRganI ruvATImAMthI bane che tene bhRgoma vastra uDe che. upalakSayuthI " zazaromaza mUSakaromaja " sasasAnI ruMvATImAMthI khanelu zazarAmaja vastra ane mUSakAnI ruMvATImAMthI manAvelu bhUSapazu hI graha se. (4) ' kutupavastra' bhe vakha 714. rAnA vANamAMthI jane che, tene tupatra he che (4) 'kiTTiIjavastra' temanI 04 nikRSTa ruvATImAMthI je vasa mane che tene kiTTivastra kahe che aLasI AdinI chAlamAMthI je vastra bane che, tene bhAMgikavastra kahe che. zaNanA resAmAthI je vasra vaNuvAmAM Ave che, tene zANutrastra kahe che. kapAsa Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA05 u03 sU6 nidhopadhivizepanirUpaNam bhavati karpAsanirmita tu potamunyate, tayA-tirIkSavacayA yad vastraM niSpadyate tat tirITapaTTakamucyate // 3 // ___ yadyapi sAdhu jhalpanIyaM paJcavidhaM proktaM tathApi utsargataH sAdhumiH kArpAsamo. NikaM ca dvividhameva vastraM grAhyam / taduktam ___"kappAsiNa u donnI unniya eko ya pribhogo"| chAyA-kAsikasya tu dve auNikamekaM ca paribhogaH iti / tathA - " kappAptiyassa asaIvAgayapaTTo ya kosiyAro ya / asaI ya uNiyassa vAgayakosejnapaTTo ya / / 1 // " chAyA-kApAsikasyAsati vAlvajapaTTazca kauzikAkArazca / asati ca auNi ke vAvajaH kozeyapadRzca // 1 // iti / etadapyalpamUlyanageva grAhyaM na tu bahumUlyakam / dazamudrAdimUlyakaM vastra bahumUlya bodhyamiti / tathA-nigranthAnAM niryasthInAM vA paJcavidhAni rajoharaNAni dhatuM parigrahItuvA kalpate / pazcavidhatvamevAha-tathathA-auNikam-mepalo. aura kapAsake Dorole jo vastra banAyA jAtA hai, vaha potavastra kahalAtA hai, tathA tirITa vRkSakI chAlale jo vastra niSpanna hotA hai, vaha tirITapaTaka hai 3 / yadyapi plAdhujanoMko kalpanIya pAMca prakArakA vastra kahA gayA hai, taba bhI utsargase sAdhujanoMko kArpAsa aura au. Nika ye do vastrahI grahaNa karanA cAhiye / kahA bhI hai " kappAsiyA u donnI " ityaadi| kAAsika Adi jo bastra sAdhujanoMko dhAraNa karane yogya kahe haiM, ve dastra bhI aise dhAraNa karanA cAhiye jo alpamUlyake hoM vaha mUlyavAlA na ho| dazamudrA Adike mUlyavAlA vastra bahumUlya kahA~ gayA hai| tathA-nirgranthoM ko evaM nigranthaniyoM ko pAMca prakArake rajoharaNa nA sUtaramAthI je vastra vaNavAmAM Ave che, tene pi tavastra kahe che. tirITavRkSanI chAlamAMthI je vastra banAvavAmAM Ave che, tene tirITa paTTaka kahe che. jo ke sAdhuone mATe uparyukta pAMca prakAranA vastrane kapya kahyA che, chatAM sAdhuoe sutarAu ane UnanA banAvelA valleja grahaNa karavA te vadhAre athita che. 4ghu 59 cha " kappAsiyA u donnI" tyA sUtarAu Adi je vA sAdhujanene mATe dhAraNa karavA yogya kahyA che, te paNa bahu mUlyavAna hovA joIe nahIM, paNa sastA hovA joIe daza mudrA Adi bhAvanA kapaDAne bahumUlya kahyA che. sAdhu ane sAdhvIone nIce pramANe pAMca prakAranA rajoharaNa ja kalpa sthA0-27 Page #234 -------------------------------------------------------------------------- Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA05 u0 3 sU07 kAya derdhApakAraNanAnirUpaNama ____TokA-'dhamma canmANassa' ityAdi dharma=zrutacAritrarUpaM caratA AsepAnasya paJca nidhAsthAnAni AlAyana sthAnAni dharmopagrahakAraNAni prAptAni, tAnyevAha-nazA-dAya -paDajIvanikAyaH, saMyamopakArakatva zAstre prasiddhaM, tathApi kiJcidaya ne-pRthivIkAyasya saMyamo pakArakatvaM sthAnanipAdana tvagvartanAdinA 1 / apkAyasya dhaarnaadijlpaanaadinaar| tejaskAyasya vAyupakopAdau taptepTikA tApikAdinA 3 vAyukAyasya zvAsocchA___ 'dhammaM caramANassa paMca nissA ThANA pattA' ityAdi stra 7 // TIkArtha-zruta cAritrarUpa dharmako Asevana karanevAle zramaNa ninthoMke dhoegrahameM kAraNabhUta pAMca sthAna kahe gaye haiM, jaise-SaD jIvanikAyarUpa SaTkAya 1 yaha saMyanakA upakAraka hotA hai, yaha bAta yadyapi zAstra meM prasiddha hai, taba bhI yahAM use prakaTa kiyA jAnA hai -pRthivIkAyika eka sthAna para baiThane meM aura pAva Adi parivartana karane meM sahAyaka hone ke kAraNa saMyamakA upakAraka hotA hai, arthAt pRthivI para saMyamI jIva eka sthAna para baiThatA hai, usa para apane pAca bhAga Adiko vada. latA hai, isa taraha pRthivIkAdhika jIva apane Upara sthAna Adi dene rUpase saMyanake pAlana karAne meM upakAraka hotA hai / apkAya pAna Adi kriyA dvArA saMyamakA upakAraka hotA hai, tejaskAyika vAyuprakopa Adi ke hone para tata ITase seka Adi karAnerUpale saMyasakA upakAraka hotA " dhamma gharamANassa paca nissAThANA paNNattA" tyaahTIkArtha-zatacAritra rUpa dharmanI ArAdhanA karanArA zramaNa nicenA dharmopagrahamAM kAraNabhUta nIce pramANe pAMca sthAna kahyAM che- (1) pajavanikAya rUpa chakAya-teo saMyamamAM upakAraka thaI paDe che, te vAta te zAstromAM prasiddha che teo kevI rIte saMyamamAM upakAraka thAya che te have prakaTa karavAmAM Ave che-pRthvIkAya, jIro eka sthAna para besavAmAM ane paDakhuM pheravavA a dimAM sahAyaka hovAne lIdhe sa yamanI ArAdhanAmAM upakAraka thaI paDe che eTale ke saMyamI jIva e thAna para bese che athavA te sthAna para potAnA pArvabhAga Adine badale che te sthAna pRthvIkAya rUpa ja hoya che. A rIte pRthvIkAvika jIva potAnI upara besavA, UThavA Adi rUpa thAna ApIne sayamanA pAlanamAM saDAyaka bane che apUkAya pAna (pIvAnI kriyA) Adi dvArA sayamanA pAlanamAM upakAraka bane che, vAyune prakepa thAya tyAre tama ITa vaDe seka Adi karAvavAmAM tejaskAlika upakAraka Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 sthAnAkSasa sAdinA 4 / vanaspatikAyasya pAtrapIThaphala kopadhabhaipajyAdinA 5 / sakAyasya kambalarajoharaNAdinA muneH saMyamopakArakatvamiti prathamanizrAsthAnam 1 / tathA gaNaH-gaccho'pi dharmopagrAhakaH / taduktam " guruparivAro gaccho, tattha vasaMtANa nijjarA viulaa| viNayAu tahA sAraNa, mAIhiM na dosa paDivattI / 1 // annonnAvekkhAe, joyammi tarhi tarhi pyto|| niyameNa gacchavAsI, asaMgapayasAhago Nebho / / 2 // " chAyA-guruparivAro gacchaH, tatra vasA nirjarA vipulA / vinayAttathA sAraNAdibhina dopapravipattiH // 1 // anyonyApekSayA yoge tatra tatra paryaTan / niyamena ganchavAsI asahapada sAdhakojJeyaH // 2 // hai| vAyukAya zvAsocchvAsa rUpase sahAyaka hone se sayamakA upakAraka hotA hai, aura vanaspatikAya pAtra pITha, phalaka Adi rUpase evaM auSadhi Adi rUpase saMyamakA upakAraka hotA hai / tathA usakAya saMyamake upakAraka jo kambala rajoharaNa Adi haiM unake rUpale saMyamakA upakAraka hotA hai / isa prakArakA yaha prathama nidhAsthAna hai, tathA gaNagaccha bhI dharmoMpagrAhaka hotA hai / kahA bhI hai- 'guru parivArogaccho" ityAdi / ___ guru parivArakA nAma gaccha hai, isa gacchameM rahanevAle munijanoMke karmoM kA vinaya evaM sAraNa Adise nirjarA adhika hotI hai, tathA usameM rahanevAloMke cAritrameM aticAra AdirUpa doSa bhI nahIM lagate haiN| anya anyakI apekSAse usa usa yoga, vihAra karatA huA sAdhu thaI paDe che. vAyukAyika zvAsocchavAsanI kriyAmAM sahAyaka banIne saMyamapAla namAM sahAyabhUta bane che. vanaspatikAyika pAtra, phalaka, pITha Adi upakaraNo rUpe tathA auSadhi Adi rUpa saMyamanA pAlana mAM upakAraka bane che. trasakAyanI ruvATImAMthI saMyamIne vastra, rajoharaNa Adi bane che, tethI teo saMyamamAM upakAraka bane che. A prakAranuM A prathama nizrAsthAna samajavuM. (2) gaNu athavA ga7 sAdhunuM bIju nizrAsthAna che. kahyuM paNa che ke "guruparivAro gaccho" tyahi- gurunA parivArane 27 4 cha. evA ga7mAM rahenArA sAdhu dvArA vinaya ane sAraNa Adi vaDe karmonI nirjarA adhika thAya che. vaLI gacchamAM rahenAra sAdhuonA cAritramAM aticAra Adi rUpa de lAgavAno saMbhava paNa ocho rahe che. anya anyanI Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMdhA TIkA sthA05 uM03 sU07 kAyAderdharmopakAraNatAnirUpaNam 213 yogaH - kuzalamanovAkkAyodIraNalakSaNaH / asaGgaH = mokSaH / iti dvitIyaM nizrAsthAnam 2 | tathA - rAjA'pi dharmopagrAhako bhavati, duSTakRtopadravataH sAdhUnAM rakSaNAt / uktaM cAtra (C jiNuttaM paramaM dhammaM, pAlijjAlu kahaM jagA ? | " siyA No dhamoi rAyA, teyaMsI puhavItale // 1 // chAyA - jinoktaM paramaM dharma, pAlayeyuH kathaM janAH / syAt no dhArmiko rAjA, tejasvI pRthivItale ||1|| anyatIrthikairapyuktam"lokAle loke, dharmaM kuryuH kathaM hi te / kSAntA dAntA ahantArakSedrAjA tAnna rakSati // 1 // d' gacchavAsI saMyamI niyamase asaGga padakA sAdhaka hotA hai, aisA jAnanA cAhiye 2 | dhArmika kriyAoMmeM kuzala mana vacana aura kAryakA banA rahanA yaha yahAM yoga zabda se liyA gayA hai / athavA sarvadA mana vacana aura kAkI zuddhikA banA rahanA yaha yoga zabdase gRhIta huA hai / asaGga zabdakA artha mokSa hai / isa prakArakA yaha dvitIya nivAsthAna hai 2 tathA rAjA bhI dharmopakAraka hotA hai, kyoMki vaha duSTajanakRta upadravase sAdhuoM kI rakSA karatA hai / kahA bhI hai " jiNutaM paramaM dhammaM " ityAdi / isa bhUmaNDala para yadi tejasvI rAjA na ho to manuSya jinokta dharmakI ArAdhanA kaise kara sakate haiM / anya tIrthikoMne bhI aisA kahA apekSAe te te ceAgamAM vicaratA gacchavAsI sa*yamI sAdhu niyamathI ja asa (bhokSa) phne| sAdhA bhane che. dhArmika kriyAomAM mana, vacana ane kAyane pravRtta karyA ja karavA tenuM nAma cega che. athavA mana, vacana ane kAyane sarvadA zuddha rAkhavA tenuM nAma yoga che. 'asaM' bheTo' bhokSa' mA prAstu yA jIbhu nizrAsthAna che. (3) rAjA paNa sAdhuone dhama sAdhanAmAM upakAraka thaI zake che, kAraNu ke duSTa lAkA dvArA karAtA upadraveAthI te sAdhuenI rakSA kare che. kahyu paNa che ke jiNuttaM paramaM dhasmaM " tyAhi mA pRthvI para je rAjA na heAta te manuSya jinAkta dharmano Aza dhanA kevI rIte karI zakata ! anya matavAdIee paNa evu ja kahyu` che ke Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arAjakehi loke'smin sarvato vidune bhayAt / 1 rakSArthamasya sasya, rAjAnamasRjat prabhuH || 2 || iti / iti tRtIya nizrA sthAnam 3 / tathA-gRhapati sayyadAyako dharmopagrahakArako bhavati, AvAsadAyakatvena tasyApi tathAttrAt / taduktam 64 dhRtirmatirgatistena, dattA datta sukhaM tathA / guNibhyaH sAdhumukhyebhyo, yena nAma samarpitaH // 1 // " iti / -" jo dei uvasmayaM jaivarANata niyamajogajuttANaM / tegaM dinnAtyannAsayagAsagavigappA // 1 // 97 tathA sthAnAstre hai-" kSudra lo ku loke " ityAdi / kSudalokoM se yukta isa loka meM agara zAMna dati dayAlu kI rakSA rAjA nahIM kare to dharma kI rakSA kaise kiyA jAya / ina donoM lokoMkA artha spaSTa hai / isa prakArakA yaha tRtIya sthAna hai, caturtha nizAsthAna gRhapati hai, kyoMki gRhapati zayyAdAyaka hotA hai, ataH vaha dharmopakAraka hotA hai, isaliye nivAsadAyaka hone se vaha bhI vidhAna hai / kahA bhI hai-" dhRtirmatirgatiratena ' ityAdi / jisane sAdhujanoMke liye vAma pradAna kiyA hai, usane unake liye vRti mati jJAna aura gati pradAna kI hai, tathA sukha diyA hai / tathA" jo deha uvassayaM " ityAdi / jo tapa, niyama, yoga yukta sAdhujanoMke liye upAya detA hai, vaha unake liye zayana, Asana, vastra, anna, pAna Adi saba kucha diyA kSudralokAkuLe loke " tyahi mA janne sono artha spaSTa che-- (4) sAdhugonu thothu nizrAsthAna gRDDayati (gRhastha ) che. 2 } gRhapati zayyAdAyaka haiya che A rIte sAdhune nivAsasthAna ApanAra heAvAne kAraNe tene paNa nizra sthAna rUpa prakaTa karavAmAM Avela che. pAzuhe " "vRtirmatirgatistena " ityAdi jethe sAdhune nivAsasthAna prAna karyuM che, teNe temane dhRti, mati, jJAna bhane gati pradAna 4rI che tathA tebhane subha AbhyuM che. tathA " jo deva utraslayaM " dhUtyAdi--meM taya niyama gane yogayukta sAdhuyAne upAzraya yAye che, tethe temane zayana, Asana, vastra, anna, pAthi Adi rughaNuM mApyu che, ema samajavuM. A prakAranuM A caityuM nizrasthAna che, 88 Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 215 sudhA TIkA sthA05 7031.7 kAyAderdharmAvakAraNatAnirUpaNam chAyA--po dadAtyupAzrayaM yativare yasto niyamayogayuktebhyaH / tena dattA vastrAnapAnazayanAsanavikalpAH ( prakArAH) // 1 // iti / iti caturtha nizrAsthAnam / / tathA-zarIramapi dharmopagrAhakam / tathA coktam" zarIraM dharmasa dhuktaM, rakSaNIyaM prytntH| zarIrAt sravate dharmaH, parvatAt salilaM yathA // 1 // " iti / iti paJcasaM nizrAsthAnam 5 / enaspaJcavidhanizrAsthAnopagrAhikA gAthA evaM nirdiSTAtathAhi-"dharma carataH sAdholoka nizrApadAni paJcaiva / rAjA gRhapatiraparaH, paTakAyA gaNazarIre ca // 1 // iti / "m07|| samajhanA cAhiye isa prakArakA yaha cIthA nizrAsthAna hai / tathA pAMcA nizrAsthAna dhaSigrAhaka zarIra bhI hai| kahA bhI hai " zarIraM dharmasaMyuktaM" ityAdi / dharmasaMyukta zarIrakI baDI sAvadhAnIke sAtha rakSA karanI cAhiye kyoMki jisa prakAra parvatale pAnI jharatA hai, usI prakAra zarIrase dharmarUpa pAnI jharatA hai| ina pAMca prakAra ke nivAsthAnoM meM dhopagrAhikatA prakaTa karanevAlI eka yaha gAthA bhI hai-" dharma carataH sAdholeki " ityAdi / dharmakA AcaraNa karanevAle sAdhuke nitrApada pAMcahI hote haiM / eka SaTkAya dUsarA gaNa tIsarArAjA cauthA gRhapati aura pAMcavAM zIrahai 7 // (5) sAdhuonuM pAcamuM nizrAsthAna dharmopagrAhaka zarIra che kahyuM paNa cha ? " zarIraM dharmasayuktaM ' tyAla-masayuta zarIna unll sAvadhAnI pUrvaka rakSA karavI joIe, kAraNa ke jema parvata parathI pANI jhare che e ja pramANe zarIramAMthI dharmarUpI pANI jhare che. A paMca prakAranA sthAnamA dharmopagrAhitA prakaTa karanArI eka gAthA nIya pramANe cha. "dhama carata sAdholoke" tyA dharmanI ArAdhanA karatA sAdhuone mATe rAjA, gRhapati, chakAyanA ve, gaNa ane zarIra e pAMca ja nizrAsthAne che ke sU. 7 Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 sthAmA sAdhu sambandhIni pazca nizrAsthAnAnyutta vA samprati nidhirUpANi laukikAni paJca nivAsthAnAnyAha-- mUlam--paMca NihI pANatA, taM jahA--puttaNihI 1 mittaNihI 2 sippaNihI 3 dhaNaNihI 4 dhannaNihI 5 // sU0 8 // chAyA-paJca nidhayaH prajJaptAH tadyathA-putranidhiH 1 mitranidhiH 2 zilpanidhiH 3, dhananidhiH 4, dhAnyanidhiH 5 // suu08|| TIkA-paMca NihI' ityAdi nidhayaH paJcasaMkhyakAH prajJaptAH, tAnevAha-tadyathA-putranidhiH-nti dhIyatesthApyate yatra sa nidhiH-viziSTaratna suvarNAdi dravyabhAjanaM, nidhiriva nidhiH, putrazcAsau nidhizceti / dhanopArjanena mAtApitroH paripoSakatayA putrasya nidhiH tvam / ata eva putramukhAvalokana pitrorAnandajanaka bhavati / taduktam'" janmAntaraphalaM puNyaM, tapodAnasamudbhavam / / santatiH zuddhavaMzyA hi paratreha ca zarmaNe // 1 // iti // iti prathamo nidhiH 1 / isa prakArase sAdhu saMbandhI pAMca nizrAsthAnoMko kaha kara aba sUtrakAra lidhirUpa laukika pAMca nizrAsthAnoMkA kathana karate hai-- ___ 'paMca NihI paNNattA' ityAdi satra 8 // nidhi pAMca kahI gaI haiM-jaise-putranidhi 1 mitranidhi 2 zilpa. nidhi 3 dhananidhi 4 aura dhAnyanidhi 5 / viziSTa ratna suvarNAdi dravyakA jo bhAjana hotA hai, vaha nidhi hai, putrarUpa jo nidhi hai, vaha putranidhi hai, putrako jonidhirUpa kahA gayA hai, unakA kAraNa dhanopArjana dvArA mAtApitAkA paripoSaka honese kahA gayA hai, isIliye putra ke sukhakA avalokana mAtApitAko AnandakA janaka hotA hai| kahA bhI hai--" janmAntaraM phalaM puNyaM " ityaadi| A rIte sAdhuonA pAca nigrasthAne prakaTa karIne have sUtrakAra nidhi rUpa pAMca laulika nizrAsthAnenuM nirUpaNa kare che. "pa'ca NihI paNNattA" tyAdi pAya ghasaranA niEi Baa cha-(1) putranidhi, (2) bhitranidhi, (3) NEnidhi, (4) dhananidhi bhane (51 dhAnyanidhi.. viziSTa rana suvarNAdinA bhaMDArane nidhi kahe che putra rUpa je nidhi che tene putranidhi kahe che putrane nidhirUpa kahevAnuM kAraNa e che ke te dhane pArjana karIne mAtApitAnuM pAlana viNa kare che tethI ja putranuM darzana athavA putra prApti mAtApitAne mATe AnaMdajanaka thaI paDe che. kahyuM paNa che ke "janmAntara phala puNyaM " tyAha Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA0570308 kAyAderdhamoMpakaraNatAnirUpaNam 57 tathA - mitranidhiH- meyati-sniyatIti ni= sun, tacatanidhizceti / arthAdi sAdhane sAhAyyakaraNena mitrasyAnandajanakatvAt nidhitvam / tadu'kutastasyAstu rAjyazrI, kutastasya mRgekSaNAH / (( J yasya zUraM vinItaM ca nAsti mitraM vicakSaNamH " // 1 // iti / iti dvitIyo nidhiH 2 | tathA - zilpanidhiH- zilpaM = citrAdivijJAnaM tadeva nidhiH- zilpa - nidhiH / zilpaM ca vidyAyA upalakSaNam / tena vidyApi nidhiriva puruSArthasAdhakatvAd bodhyA / tapa aura dAna se utpanna huA puNya paralokameM jIvoM ko sukha deneghAlA hotA hai, parantu zuddhavaMza meM utpanna huI saMtati paraloka evaM ihaloka donoM lokoM meM Ananda denevAlI hotI hai / isa prakAra kI yaha putrarUpa nidhi pahilI laukika nidhi hai / jo sneha karatA hai, vaha mitra suhRt hai / suhRta rUpa jo nidhi hai, vaha suhRt nidhi hai / mitrako jo nidhirUpa kahA gayA hai, usakA kAraNa yaha hai, ki vaha arthAdike sAdhana meM sahAyatA karanese Anandajanaka hotA hai / kahA bhI hai- " kunastasyAstu rAjyazrIH " ityAdi / jisako zura vinIta evaM vicakSaNa mitra nahIM hai, usako kahAMse to rAjyazrI ho sakatI hai, aura kahAMse mRgekSaNA- mRga ke jaimI netrabolI prANapyArI ho sakatIM hai / isa prakArakI yaha dvitIya nidhi hai / citrAdike vijJAnakA nAma zilpa hai, yaha zillarUpa jo nidhi hai, vaha zilpanidhi hai / zilpa yaha vidyAkA upalakSaNa hai, isase puruSA tapa ane dAna karavAthI prApta thatu puNya tA jIvane parale kamA ja sukhadAyI thAya che, pazu suputra teA Aleka ane paraleAka rUpa banne lekamAM sukhadAyaka thaI paDe che. A prakAranA A putrarUpa nidhine pahele laukika nidhi hyo che. (2) nitrane khIjA laukika nidhirUpa kahyo che. je sneha kare che te mitra-sut che. evA mitrarUpa nidhine mitranidhi athavA suhRnidhi kahe che mitrane nidhirUpa kahevAnu kAraNa e che ke te ardhAMdinI prAptimAM sahAyaka khanate heAvAthI AnaMdadAyaka thaI paDe che. kahyuM paNa che ke : ic Hatatung nzaef: Full jene zUra, vinIta ane vicakSaNa mitra hAtA nathI tene rAjyazrInI prApti kevI rIte thaI zake ane mRganA jevA nayanavALI prANapyArI paNa kevI rIte sabhavI zake! A prakAranA A khInne laukikanidhi kahyo che. (3) zilpanidhi--citrAdinA jJAnanuM nAma zilpa che. A prakAranA zilparUpa je nidhi che tene zipanidhi kahe che, zilpa' padma vidyAnuM* upalakSaNa sthA0-28 Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAsa ukta ca"vidyayA rAjapUjya: syAt , vidyayA rAmAnyatA / viyA hi sarva Thokasya, vazIkaraNakAraNam " // 1 // iti / ini tRtIyo nidhiH 3 / tathA-dhananidhiH-kozaH / dhAnyanidhizca kopThAgAraH iti caturthapazcanau nidhI / 4 / 5 // mU0 8 // ' itthaM nidhiH paJcavidhaH proktaH, sa ca dravyataH putrAdi , bhAvatastu kuzalAnu paThAnarUpaM brahma vaya, tadeva zaucatvena vivakSan anyAnyapi zaucAni mAha- mUlas-soe paMcavihe paNNatte, taM jahA-puDhavisoe 1 Ausoe 2 teusoe 3 maMtasoe 4 baMsoe // 5 // sU0 9 // __chAyA--zaucaM paJcavidha prajJaptam , tadyathA-pRthivozaucam , 1 azIyam 2, tejAzaucam 3, mantrazaucam 4, brahma zaucam 5 // muu09|| dhakA sAdhanarUpa honese piyA bhI nidhikI taraha samajhanI caahiye| kahA bhI hai-" vidyayA rAjyapUjyaH syAt " ityaadi| manuSya vidyAse rAjyapUjya ho sakatA hai, aura vidyAse vaha sarya. mAnya ho sakatA hai, kyoMki vidyA sarvalokako vazameM karanekA eka yazIkaraNa mantra hai, hamna prakArakA yaha tRtIya nidhisthAna hai| isI prakArase korA aura dhAnyAgAra rUpa jo nidhi hai, vaha caturtha paMcama nidhi hai 4-5 / / stU0 8 // isa prakArase pAMca nidhiyoM kA kathana kiyA inameM vyarUpa nidhi putrAdika haiM, aura bhAvarUpanidhi kuzAlAnuSThAnarUpa brahmacarya hai, isako zaucarUpase kahane kI icchAcAle AcArya aba anya zaucoMkA kAthana karate haiN| hevAthI te vidyAne paNa nidhirUpa samajavI. vidyA ja puruSArthamAM sAdhanarUpa mana cha. hya' 554 cha vidyayA rAjyapUjyaH syAt " pAhi vidyAne kAraNe manuSya rAjA vaDe paNa pUjAya che. vidyA vaDe mANasa samasta kemAM mAnanIya bane che, kAraNa ke vidyA samasta manuSyane vaza karavAmAM vazIkaraNa maMtranI garaja sAre che. A prakArano A trIje nidhi samaje. e ja pramANe keza ane dhAnyAgAra rUpa je ce. ane pAMcama nidhi che, tene viSe paNa samajavuM ke sU 8 5 - A prakAranA pAMca nidhienuM kathana karavAmAM AvyuM. temAMthI putrAdikane draya rUpa nidhi samajavA kuzalAnuSThAna rUpa brahmacaryane bhAvarUpa nidhi samaja. tene zauca rUpe prakaTa karavAnI abhilASAvALA sUtrakAra have anya Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughaTIkA sthA05 u03 sU09 zauca nyAyanirUpaNama TIkA- soe ' ityAdi zuciHzuddhiH saitra zaucam / taca dravyataH caturvidha bhASana ekavidham / pazca. vidhamapIdaM zaucaM tattannAmnA vyapadizati, tapradhA-pRthIvIzIvam-pathivyA-mRttikayA zauca zuddhiH-zarIrAdipu mRttikAyA gharpaNApale panena tato maladurgandhadUrIkA raNamityarthaH / iti prathamaM zaucam / tathA azaucam-adbhiH-jalaiH zaucam=prakSA. lanam 21 tejaH zaucam-tejasA agninA tadvikAreNa bhasmanA vA zaucam 3 // mantra zaucam-mantreNa-zucividyayA zaucam 4 / tathA-paJcamaM brahmazaucam-brahmabrahmacaryAdi kuzalAnuSThAnaM, tadeva zauca brahmazaucam / anena satyazaucaM tapaH zaucama indriyanigrahazauca sarvabhUtadayAzaucam ceti caturviyamapi zauca gRhIttam soe paMcavihe paNNatte' ityAdi sUtra 9 // . .. - TIkArtha-zauca pAMca prakArakA kahA gayA hai jaise-pRthivI zauca 1 apazauca 2 tejaH zauca 3 mantra zauca 4 aura nAvAcayeM zauca 5 zuddhikA nAma zauca hai, yaha dravyakI apekSA cAra prakArakA kahA gayA hai, aura bhAvakI apekSA eka prakArakA kahA gayA hai, pA~ca prakArake bhI hama zaucako sUtrakArane usa 2 nAmase kaho hai, jaise pRdhivIzauca Adi-mRttikA dvArA jo zuddhi kI jAtI hai vaha pRthivIzauca hai, miTTI se hAthoMko dhonA , zarIra para miTTI lagAnA ityAdi laukika kriyAe~ isa pRthivI zaucameM A jAtI haiM / jalase zuddhi karanA yaha ay zauca hai| teja agnise yA rAgvase zuddhi karanA yaha tejaH gauca hai maMtra se zuci vidyAse * jo zuddhi karatA hai yaha mantra zauca hai, brahmacarya Adi kuzala anu SThAna karamA yaha brahma zauca hai| isase satyazauca, tapaH zauca, indriya zIyAne 548 42 cha. 'soe pacavihe paNa " tyAha sAtha-zAyanA nIya pramANe pAMya 42 -(1) pRthvIzIya, (2) ma5zauya, (3) tazIya, (4) mazIya, mane (5) prahAyazIya zauca eTale zuddhi dravyanI apekSAe zaucanA pRthvIzaucathI laIne maMtrazauca paryantanA cAra prakAra samajavA ane bhAvanI apekSAe tene brahmacaryazauca nAmane eka ja prakAra samaja - mATI dvArA zarIranI je zuddhi thAya che tenuM nAma pRthvIauca che. mATI vaDe hAthanI zuddhi karavI, zarIra para mATIne lepa karavo Avi laukika kriyAene A pRthvI zoca rUpa kahI zakAya che. pANI vaDe zarIra AdinI zuddhi karavI tenuM nAma apaca che prakAza, agni athavA rAkha vaDe zuddhi karavI te tejazauca che. mAtra vaDe (zuci vidyA vaDe) zuddhi karavI tenuM nAma maMtrazauca che. prAcarya Adi kuzala anuSThAna karavA tenuM nAma braazauca che. brA Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 "6 satyaM zaucaM tapaH zaucaM, zaucamindriyanigrahaH / sarvabhUtadayA zauca, jalazauMca ca paJcamam // 1 // " iti / anyatIrthikaiH punaridaM zaucaM saptavidhaM moktaM tathAhi"saptasnAnAni proktAni svayameva svayambhuvA / vyabhAvavizuddhayartham RSINAM brahmavAdiNAm // 1 // AgneyaM vAruNaM brAhma, vAyavya divyameva ca / pArthivaM mAnasaM caitra snAnaM saptavidha smRtam // 2 // AgneyaM bhasmanA snAnamavagAhyetu vAruNam ApohiSThAmayaM brAhma vAyavyaM tu gavAM rajaH 3 // , sthAnAsUtre nigraha zauca aura sarvabhUta dayA zauca ye jo cAra prakArake zauca haiM, vaha bhI gRhIta ho jAtA hai / kahA bhI hai " satyaM zauca tapaH zaucaM " ityAdi / anya tIrthikoMne jo sAta prakArakA zauca kahA hai vaha isa prakAra se " sapta snAnAni proktAni " ityAdi / RSI brahmacAriyoMkA dravya evaM bhAvakI zuddhi ke liye svayaMbhUne ye sAta snAna kahe haiM - Agneya 1 vAruNa 2 brAhma 3 vAyavya 4 divya 5 pArthiva 6 aura mAnasa snAna 7 inameM jo rAkhase snAna kiyA jAtA hai, vaha Agneya snAna hai, jalase jo snAna kiyA jAtA hai, vaha vAruNa snAna hai.... maMtra se jo snAna kiyA jAya ... vaha brahmasnAna hai, godhUlise zaucamAM satyazauca, tapa.zoca, indriya nigrahazauca ane sabhUta dayAzaucanA paNa samAveza thaI jAya che. kahyuM paNa che ke-- " satyaM zauca tapaH zauca " tyAhi anya tIthikAe sAta prakAranA je zauca kahyA che, te nIce pramANe che " saptasnAnAni proktAni " tyAhi brahmacArI RSionI dravyazuddhi ane bhAvazuddhi nimitte svayaMbhUai sAta snAna hyAM che- (1) Agneya, (2) vAruNu, (3) grAhma, (4) vAyavya, * (4) dvivya, (6) pArthiva bhane (7) mAnasa snAna. 1 rAkhathI je snAna karAya che tenuM nAma Agneya snAna che. pANI vaDe je snAna karAya che, tenuM nAma vArujI snAna che. maMtra vaDe je snAna pharAya che, tenuM nAma brahmasnAna che. gedhUli vaDe je snAna karAya che, tenu Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA roko sthA05103 sU010 chadmasthakevalinorazeyajJeyapadArthanirUpaNam 21 sUryadRSTaM tu yadRSTa, tadivyamupayo viduH / pArthivaM ca mRdA snAnaM, manaH zuddhistu mAnasam // 4 // " iti |mu09|| pUrvamutre brahmazaucabhuktam tacca jIvazuddhirUpam / jIvaM tu chadmastho na vijAnAti kevalI tu vijAnAtIti sambandhAcchadmasthakevalinorajJeyajJeyapadArthAn paJcadhA "pratipAdayati mUlam -paMca ThANAI chaumatthe savvabhAveNaM Na jANai, Na pAsai, taM jahA-dhammasthikAyaM 1 adhammatthikAyaM 2 AgAsathikAya 3 jIvaM asarIrapaDibaddhaM 4, paramANupoggalaM 5 / eyANi ceva uppannanANadaMsaNadhare arahA jiNe kevalI samvabhAveNaM jANai pAlai dhammatthikAyaM jAva paramANupoggalaM ||suu0 10 // chAyA-pazca sthAnAni chadmasthaH sarvabhAvena na jAnAti na pazyati, tadyathAdharmAstikAyam 1 adharmAstikAyam 2 AkAzAstikAyam' 3 jIvam azarIraprativaddha 4 paramANu yudgalam 5 / etAnyeva utpannajJAnadarzanadharaH arhan jinaH kevalI 'sarvamAvena jAnAti pazyati-dharmAstikAyaM yAvat paramANupudgalam // 010 / / jo snAna kiyA jAtA hai, vaha vAyavya snAna hai, mUryakA AtApa lenA yaha divya snAna hai, mRttikA se jo snAna hai, vaha pArthiva snAna hai, aura manakI zuddhi karanA yaha mAnasa snAna hai |mu0|| isa prakArase yaha zoca kahA hai, yaha zauca jIdakI zuddhi rUpa hotA hai, chadmastha jIvako nahIM jAnatA hai, kevalIhI jIvako jAnate haiM, so isa sambandhako lekara abasUtrakAra chadmastha aura kevalIke jo ajJeya jJeya padArtha haiM, unake pAMca prakAroMkA kathana karate haiM-- _ 'paMca ThANAI chaumatthe savvabhAveNaM Na jANai ityAdi' sUtra 10 // nAma vAyavyasnAna che. sUryanA taDakA vaDe je AtApanA levAya che, tenuM nAma divyasnAna che. mATI vaDe je snAna karAya che, tenuM nAma pArthivasnAna che. ane mananI zuddhi karavA rUpa mAnasasnAna hoya che. e sU. 9 | A prakAranA A zauca kahyAM che te zauca jIvanI zuddhirUpa hoya che. chadmastha manuSya jIvane jANatA nathI, kevalI ja jIvane jANe che. A prakAranA saMbadhane anulakSIne have sUtrakAra chasvastha ane kevalIne je aya ane reya padArtho che temanA pAMca prakAranuM kathana kare che. Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 553 sthAnAta sUtre TIkA - paMca ThANAI ' ityAdi chAsthaH- avadhijJAnamanaHparyavajJAnavartito muniH paJcasthAnAni sarvamA'vena= sAkSAtkAreNa= pratyakSatayetyarthaH, na jAnAti na pazyati / tAni sthAnAnyAha - - tadyathA-dharmA svikAryamityAdi / tatra azarIe pratibaddham = zarIravarjita jIvam / paramANupudgalam - paramANuzrAsau puti tam / idaM dvaNukAdInAmapyupalakSaNam, tena yaNukAdInapi chadmasthaH sAkSAtkAreNa no jAnAti no pazyati / zrutajJAnena TIkArtha - avadhijJAna evaM manaH paryavajJAna se rahita munirUpa chadmas ina pAMca sthAnoM ko sarvabhAva se sAkSAt rUpa se pratyakSarUpa se nahIM jAnatA hai, nahIM dekhatA hai, ve pAMca sthAna isa prakAra se haiM varmAnikAya 1 adharmAsti kAya 2 AkAzAstikAya 3 azarIraprativaddha jIva 4 aura paramANu pula 5 / inhIM pAMca sthAnoMko utpannajJAnadarzanadhArI arhanta jina kevI sarvabhAvase sAkSAt rUpase jAnate haiM dekhate haiN| ve pAMca sthAna dharmAstikAya yAvat paramANu pudgala haiM / avadhijJAna eva manaH paryavajJAnaghAle jIva bhI chadmastha jIvamaM gRhIta kiye gaye haiM, ataH ve yahAM gRhIta na hoM isIliye TIkAkArane unheM varjita kiyA hai, azarIra pratibaddhakA bhAva hai, zarIra se rahita jIva paramANu pudgala dvyaNuka AdikA upalakSaNa hai, ataH jaisA cachadmastha paramANu pulako sAkSAt nahIM jAnatA hai, usI prakAra se vaha dvyaNuka Adiko bhI sAkSAt rUpase nahIM jAnanA paca ThANAI chaumatye sambhAvaNaM Na jANai " tyhiaviSejJAna ane mana pavajJAnathI rahita evA chadmastha murti A pAca sthAneAne sabhAve, sAkSAt rUpe, pratyakSa rUpe jANune nathI. (1) dharmAstikAya (2) adharmAstiprAya (3) a azAstiDAya, (4) azarIra atimaddha mane (4) paramANu yuddhasa. 66 e ja pAMca sthAnAne utpanna jJAna dazanadhArI arhata jina kevalI sa bhAve-sAkSAt rUpe jAghe che ane dveSe che eTale ke dharmAstikAyathI laIne paramAN pudgala paryantanA pAMce sthAnAne kevaLajJanI jIva pratyakSa rUpe jANI zake che ane dekhI zake che avijJAnI ane manaH yajJAtavALA jIvane paNa chadmastha ja gaNavAmAM Ave che, tethI temane ahIM gRhIta karavAnA na hAvAthI sUtrakAre temane ahIM varjita karyAM che. " azarIra asiddha " ' eTale zarIrathI rahita chatra paramANu paoNla yaNuka AnuM upalakSaNa che. te chadmastha jema paramANu' puddalane sAkSAt rUpe jANatA nathI, e ja pramANe te yaNUka Adine paN sa kSAt rUpe jANutA nathI. zrutajJAnanI sahAyatAthI ja * Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA.5u 3sU 10 chAsthakevalinorazeyajheyapadArthanirUpaNam 223 tu dharmAstikAyAdIn jAnAtyeveti atredaM bodhyam-avadhijJAnI manAparyavajJAnI ca yadyapi chadmasya eva tathApi sa neha vivakSitaH dharmAritakAyAdInAM caturNA sA. kSAtkAreNa jJAnAbhAve'pi paramANupudgalasya sAkSAtkAreNa jJAnAt / nanu sarvabhAvena ityasya sarvaparyAyeNa ityarthaH, evaM ca avadhijJAnI manAparyayajJAnI ca sarvaparyAyeNa paramANupudgalaM na jAnAtIti chanasthapadena avadhimanaHparyayajJAnigorapi grahaNe hai, zrutajJAnako sahAyatAlehI jAnatA hai, tAtparya aisA hai-yadyapi abadhijJAnI manaH paryayajJAnI chadmasthahI haiM, parantu yahAM unakI vivakSA nahIM huI hai, kyoMki ve paramANu pudgalako to sAkSAt rUpase jAnate haiM, bhalehI ve dharmAstikAyAdika cArako sAkSAt rUpase nahIM jaante| - zaMkA-" sarvabhAva" isa padakA artha hai, sarvaparyAyase ataH aba vijJAnI evaM manaH paryayajJAnI jo jIva hai, vaha sarvabhAvase sarvaparyA. pase paramANupudgalako jAnalA nahIM hai, isaliye chanastha padase avadhi jJAnI aura manaHparyayajJAnI inakA bhI grahaNa kara liyA jAve to kyA hAni hai ? uttara-" sarvabhAvena" isa padakA artha di " sarvaparyAyaH" aisA mAnA jAya aura aisA mAnakara yaha kahA jAyaki azarIra prati. pad jIvako chadmastha sarva paryAyarUpale sAkSAt nahIM jAnatA hai, sAkSAt nahIM dekhatA hai, to isakA bhAva aisA hotA hai, ki vaha zarIra pratibaddha jANe che A kathananu tAtparya evuM che ke avadhijJAnI ane manapajJAnI chavAstha ja che, chatAM paNa ahI temanI vivasA thaI nathI kAraNa ke teo paramANu pulane te sAkSAta rUpe jANe ja che, bhale teo dharmAstikAya Adi cArane sAkSAt rUpe jANatA nathI --" samAva" mA phne| ma 'sa paryAyanI apekSA' thAya che tethI avadhijJAnI ane mana:paryayajJAnI je jIve che. teo sarvabhave, sarva paryAyanI apekSAo-paramANu yuddhalane jANatA nathI, evuM siddha thAya che te pachI chagha pa vaDe avadhijJAnI ane mana paryAyajJAnIne paNa grahaNa karavAmAM zo vAdho che ? . uttara- sarvabhAvena " mA phne| mathane " sa ya 3" bhAna. vAmAM Ave, te ane e prakArano artha mAnIne jo evuM kahevAmAM Ave ke "azarIra pratibaddha jIvane chAstha sarva paryAya rUpe sAta jANato nathI ane sAkSAta dekhate nathI," te tenA dvArA e bhAva prakaTa thAya che Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAsUtre 224 - na kApi hAniriticet, azecyate yadi sarvabhASena ityasya sarvaparyayeNa ityarthaH svIkriyate, tarhi 'azarIrapratibaddhaM jItraM chadmasthaH sarvaparyAyeNa na jAnAti na pazyatItyukte zarIraprativaddhaM jIvaM tu sarvaparyAyeNa jAnAti pazyatItyarthe gamyate / na ca zarIramativaddhaM jIvam avadhijJAnI manaHparvavajJAnI ca sarvaparyAyeNa jAnAti / ataH ' sarvabhAvena ' ityasya ' sAkSAtkAreNa ' ityevArthe yuktaH / paramANu pudgalaM tu sAkSAtkAreNa avadhyAdi jJAnIjAnAtyeva, ataH - chatrasthapadenAtra adhyAdi rahita eva grAhya iti / jinastu etAni paJca sthAnAni sAkSAtkAreNa jAnAti - ityAha-' eyANi ceva ' ityAdi iti // 10 // O pUrvokta dharmAstikAyAyatiriktAnapyatIndriyabhAva na jino jAnAtItyadholokodUrdhvalokavartIn atIndriyAn bhAvAn paJca sthAnakatvenAha- mUlam - aholoeNaM paMca aNuttarA mahaimahAlayA mahAnirayA paNNattA, taM jahA - kAle 1 mahAkAle 2 rorue 3 mahAjIvako sAkSAt jAnatA hai, aura sAkSAt dekhatA hai, parantu aisA artha mAnanA bhI saMgata nahIM hotA hai, kyoMki avadhijJAnI aura manaH paryayajJAnI jIvako zarIra prativaddha jIvako sarvaparyAMya sahita na jAnatA hai, aura na dekhatA hai, isaliye " sarvabhAva " padakA artha " sAkSAtkAra aisAhI yahAM karanA cAhiye " sarvaparyAMya " aisA nahIM karanA cAhiye ataH aisI artha saMgati meM koI doSa nahIM AtA hai, kyoMki avadhijJAna AdivAle jIva paramANu pugalako sAkSAt rUpase jAnate hI haiM / isaliye chadmastha pada se yahAM avadhijJAna Adile varjita puruSahI lenA cAhiye / jina bhagavAn to ina pAMca sthAnoMko sAkSAt rUpahI se jAnate haiM, yahI bAta " eyANi ceva " ityAdi sUtra pATha dvArA prakaTakI gaI hai / sU0 10 // 11 ke te zarIra pratikhaddha jIvane sAkSAt jANe che ane sAkSAt dekhe che, parantu evA artha pazu saMgata lAgatA nathI kAraNa ke adhijJAnI ane manaHpaya jJAnI manuSya zarIra pratibaddha jIvane saparyAya sahita jANutA nathI ane dekhatA nathI tethI " sabhAva " padane artha ahIM " sAkSAtkAra " ja karavA joie . " saparyAya " evA artha ahIM karavA joie nahI tethI evI asaMgatimAM koi doSa rahetA nathI, kAraNa ke avadhijJAna AdivALe! jIva paramANu pudgalane sAkSAt rUpe jANe ja che. tethI chadmastha pada dvArA ahIM avadhijJAna : dithI rahita puruSane ja grahaNa karaveA joie jitendra bhagavAna to A pAye sthAnane sAkSAt 3ye ye che, mevAtane " eyANi ceva " ityAdi sUtrapATha dvArA prakaTa karavAmAM Avela che. aa sU, 10 // Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA kA sthA05 303sU011 adholoko lopavata atIndriyamAni0 225 rolae 4 appaiTThANe 5 / uDaloe NaM paMca aNuttarA mahaimahAlayA mahAvimANA paNNattA, taM jahA-vijae 1 vaijayaMte 2 jayaMte 3 aparAjie 4 savvadasiddhe // sU0 11 / / chAyA--adholoke khalu paJca anuttarA mahAtimahAlayAH mahAnirayAH prajJaptAH, tadyathA-kAlo 1 mahAkAlo 2 rauravo 3 mahArauravaH 4 aprati ThAna: 5 / Urdhvaloke khalu paJca anuttarA mahAtimahAlayA mahAvimAnAH prajJaptAH, tadyathA-vijayo 1 vaijayanto 2 jayantaH 3 aparAjitaH 4 sarvArthasiddhaH 5 |mu0 11 / / ina pUrvokta dharmAstikAya Adi se atirikta bhI atIndriya padA. dhoM ko jina bhagavAn jAnate haiM, yahI bAta prakaTa karane ke liye apolokavI alovatI atIndriya sAmozI prarUpaNA agha sUtrakAra pAMca sthAnole karate haiM--'aholoeNaM paMca aNuttarA' ityAdi sUna 11 // .. sUtrArtha--isa sUtrako vyAkhyA spaSTa hai-adholokameM sAla pRthivI haiM unameM jo sAtavIM pRthivI hai, usameM pAMca anuttara bahuta bar3e vizAla mahAniraya kahe gaye haiM, unake nAma isa prakAra se haiM-kAla 1 mahAkAla 2, raurava 3, mahA raurava 4, aura apratiSThAna 5, uvalokameM pAMca nAma anuttara mahAvimAna jo ki bahuta baDe vizAla kahe gaye haiM, unake nAma isa prakAra se haiM-vijaya 1 vaijayanta 2 jayanta 3 aparAjita 4 aura sarvArtha siddha 5 / A pUrvokta dharmAstikAya Adi sivAyanA anya atIndriya padArthone paNa jina bhagavAna jANe che e ja vAtane prakaTa karavA mATe sUtrakAra have alekavartI ane urvavartI atIndriya bhAvanI prarUpaNa pAMca sthAnanI apekSA 42 cha. " aholoeNa paMca aNuttarA " tyAha sUtrArtha-A sUtranI vyAkhyA sugama che alokamAM sAta pRthvI (ratnaprabhA Adi narake) che. temAMnI je sAtamI pRthvI che temAM pAca anuttara (ghaNAja vizA) 24vAsa mAsA cha. tamanA nAma mA pramANe cha-(1) la, (2) mAsa, (3) popa, (4) maDArI23 gane () mapratiSThAna. urvalokamAM pa ca anuttara mahAvimAne che temanAM nAma A pramANe che-(1) mizya, (2) vaizyanta, (3) 4ya-1, (4) maparAjita gane (5) sarvArthasiddha, sthA0-29 Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 sthAnA tame TIkA--' aholoe ' ityAdi- vyAkhyA spaSTA / natraram-adholoke saptamapRthivyAm | anuttarAH - nAsti uttaraH = utkRSTo yebhyaste - sarvotkRSTA ityarthaH / sarvotkRSTatvaM tu utkRSTavedanAditvAt tataH paraM narakAbhAvAda vA vodhyam / mahAtimahAlayAH - atimahAntaH - ati vizAlA ityarthaH / ati mahatvamAditacatuvarNAM kSetrato'pyasakhyAtayojanatvena bodhyam / apratiSThAno yadyapi kSetrato yojanalakSapramANa eva tathApi tatratyAnAM nArakajIvAnAmAyuSo'timahatvAttasya mahattvaM bodhyamiti / evamUrdhvaloke'pi vijJeyam, na varam Urdhvaloke sAtAvedanAditvaM bodhyam / / sU0 11 // TIkArtha - isa sUtra kI vyAkhyA spaSTa hai, jinakI apekSA koI aura utkRSTa nahIM hotA hai, ve anuttara hai- sarvotkRSTa haiM / sarvotkRSTatA inameM ut vedanAvAle hone se AI haiM / athavA inake bAda aura naraka nahIM isa kAraNa bhI inameM utkRSTatA kahI gaI hai, mahAtimahAlaya zabdakA artha ati vizAla hai| inameM ativizAlatA Adike cAroMmeM kSetrakI apekSA asaMkhyAta yojanake honese hai / apatiSThAna yadyapi kSetrakI apekSA 1 lAkha yojanAhI hai / taba bhI vahAMke nAraka jIvoMkI Ayu ati mahAna hai, isaliye isameM isa apekSA ati mahattA kahI gaI hai| isI taraha kathana urdhvaloka meM bhI jAnanA caahiye| yahAM para jo mahattA prakaTa kI gaI hai yaha " sAtAvedanIyakA tIvra udaya rahatA hai, ataH usale yahAM sAtavedana AdikA prakRSTa anubhava hotA rahatA hai " isa apekSA prakaTa kI gaI hai / sU0 19 // TIDA jenA karatAM kaI pazu utkRSTa na hoya tene anuttara athavA sarvatkRSTa he che. kAla, mahAkAla Adi pAMca narakavAseAmAM utkRSTa vedanAvALA nArakAne kAraNe sacetkRSTatA samajanI athavA te narakAvAsaiAnI nIce bIjI kAI pannu narakA nahIM hAvAne kAraNe paNa temAM sarvotkRSTatA samajavI. 'mahAtimahAlaya ' eTale ati vizALa' pahelAM cAra narakAvAsA asakhyAta ceAjanapramANa hAvAne kAraNe temanAmAM kSetranI apekSAe ati vizALatA samajavI. te ke apratiSThAna nAmanA pAMcamA narakAvAsa eka lAkha ceAjatapramANu ja che, chatAM paNa temAM nArakanuM AyuSya ati mahAna hAvAthI te dRSTie temAM sarvotkRSTatA prakaTa karavAmAM AvI che. e ja prakAranuM kathana ulAkanA pAMca anuttara vimAnA viSe pazu samajavuM. tyAM sAtAvedanIyanA tIvra udaya rahe che. tethI te anuttara vimAnanivAsI deve sAtAvedanIya AdinA prakRSTa anubhava kare che. te kAraNe temAM sarvatkRiSTatA prakaTa karavAmAM AvI che. // sU. 11 5 Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA05 u03 sU012 paJcavidhapuruSasvarUpanirUpaNam 227 anuttaranarakeSu anuttaravimAneSu ca viziSTasattA eva purupA ganuntIti paJcavidhAna purupAnAha-- mUlam---paMca purisajAyA paNNattA, taM jahA-hirisate 1 hirimaNasatte 2 cala satte 3 thirasatte 4 udayaNasatte 5 ||suu012|| chAyA-paJca puruSajAtAni prajJaptAni, tapathA-hI sattvaH 1 hImanaH sattvaH 2 calasattaH 3 sthirasatvaH 4 udayanasacaH 5 |mu0 12 // TIkA-'paMca purisajAyA' ityAdi-- purupajAtAni-puruSa prakArAH paJca marUpitAni / tAnyevaha-tadyathA-jhIsatyaHhiyA lajjayo sat-sthiti:-avaSTambhaH avicalatvamiti yAvat parIpaheSu yasya saMyatasya, saMpAmAdipu vA ghasya saMyatetarapuruSasya saH / / tadhA-hImanaHsattva:hiyA-manasyeva satyaM na tu zarIre, zItAdau kampAdi-vikAradarzanAda yasya saH ___anuttara nArakoM meM aura anuttara vimAnoM meM viziSTa zaktizAlI puruSahI jAte haiM, isaliye aba sutrakAra pAMca prakAra ke purupa kA kathana karate haiM--'paMca purisajAyA paNNattA' ityAdi sUtra 12 // TIkArtha-puruSa jAta pAMca kahe gaye haiM jaise-hIsattva 1 hImanaH sattva 2 cala satva 3 sthira sattva 4 aura udayana satva 5 jisa saMyatakI parISahake Ane para lajjAvaza apane saMyama bhAvase avicalatA banI rahatI hai, vaha hIsattva hai, athavA saMyatase itara jisa prANIkI saMgrAma AdikoMmeM lajjAke vazase sthiratA rahatI hai, vaha hI sattva hai, lajjAse sthiti aghicalatA jisakIhai aisA vaha prANI hI sattva hai| lajjAke vaza jisake anuttara nAkamAM ane anuttara vimAnamAM viziSTa zaktizALI che ja jAya che. tethI have sUtrakAra pAMca prakAranA puruSanuM kathana kare che. "paMca purisajAyA paNNattA" tyAhaTI-puruSAMnA nIce pramANe pAya 2 4aa cha-(1)I satva, (2) mana: sarana, (3) Aa Ar3, (4) sthira satva mana (5) hayana sara. parISaha AvI paDe tyAre je saMyata lajajAne kAraNe pitAnA saMyama bhAvamAMthI calAyamAna thatuM nathI-avicala ja rahe che tene sarva kahe che. athavA saMgrAma AdimAM lajajAne kAraNe je mANasa avicala rahe che tene sarva kahe che. A rIte lajAne kAraNe ja jenI avicalatA TakI rahI che evA jIvane hIsatva kahe che. lajajAne kAraNe jenA manamAM ja mAtra hasavu Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaMTa sthAna |2| calasattvaH-calam=asthiraM sattvaM yasya saH |3| acalasattvaH - acalaM' = sthiraM sactraM yasya saH |4| tathA-udayanasacaH -ut Urdhvam ayana - gamanaM yasya tat udayayanam - udayagAmi pravarddhamAnamiti yAvat sacvaM yasya sa iti paJcamaH 9 // 12 // anantaraM saccavAn puruSaH paJcamasaMkhyakatvena proktaH / sacavAn puruSaca mAyo bhikSureveti tatsvarUpaM dRSTAntamAha- mUlam - paMca macchA paNNattA, taM jahA - aNusoyacArI 1, paDisIyacArI 2 aMtacArI 3 majjhacArI / evameva paMca bhikkhAgA paNNattA, taM jahA - aNusoyacArI 1 jAva savvacArI 5 / / sU0 13 // chAyA--paJca matsyAH prajJatAH, tadyathA - anusrotavArI 1 matisrotathArI 2 antacArI 3 madhyacArI 4 sarvacArI / evameva paJca bhikSAkAH mamAH tathathAanusotArI 1 yAvat sarvacArI 5 || sU0 13 // heart sthiratA rahatI hai, zarIra meM nahIM kyoMki zIta Adike samaya zarIra kampAdi vikAra dekhA jAtA hai, aisA vaha prANI homanaH satya hai | jisakA satva asthira hotA hai aisA vaha prANI cala satya hai, jisakA satva-pala sthira hotA hai, aisA vaha prANI acala satva hai / aura jisakA satva pravarddhamAna hotA hai, aisA vaha prANI udayana satva hai // lU0 12 // sattvavAn puruSa pAMca prakArakA kahA aba sUtrakAra yaha prakaTa karate haiN| ki sattvavAn puruSa prAyaH bhikSuhI hotA hai ataH bhikSukA svarUpa dRSTAntapUrva pragaTa kiyA jAtA hai-' paMca macchA paNNattA' ityAdi sUtra 13 // (stharatA rahe che-zarIramA raDetI nathI ( kAraNa ke zItAdine avasare tenA zarIramAM kaMpAdi vikAra najare paDe che), evA jIvate "hImanaH sattva " kahe che. asthira sattvA chatrane "yasattva " De the. netuM satya ( bhanosa ) sthira hAya che evA jIvane " athula sattva " kahe che hoya che, bhetrA utrane " hayana sattva " he che. // satyavAn puruSanA pAMca prakAra prakaTa karavAmAM bhikSu ( sAdhu ) ja satyavAn hAI zake che. tethI have sUtrakAra bhikSunA stra3patu nizcaya 42 che. "paMca macchA paNNattA " ityAdi -- jenuM sattva pramAna 12 // AvyA. sAmAnya rIte deSTAnta sahita Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkAsthA05 u03 sU013 matsyaprAntena svarUpanirUpaNam TIkA--' paMca macchA' ityAdi -- matsyAH paJca saMrUpakA bhavanti / tatra mathamaH- anusrotadhArI - pravAhAnukRLacaraNazIlaH | 1| pratisrotazcArI= pravAhasaMmukhacaraNazIlaH 2| antacArI = pArzvavArI 3 / madhyacArI=madhyamAge saMcaraNazIlaH 4 tathA sarvecArI = anusrotaH pratisrotoSamadhyeSu sarvatra saMcaraNazIlaH 5 / iti / itthaM dRSTAntamuktvA sammati dASTantikamAha - ' evameva ' ityAdi / evameva = anenaiva prakAreNa paJca saMkhyA bhikSavo'pi bhavanti / tatra kazcit anusrotacArI = upAzrayasamIpAt krameNa bhikSArthI caraNazIlaH 225 TIkArtha- matsya pAMca prakAra ke kahe gaye haiM- jaise- anusrotazvArI 1 praticArI 2 antavArI 3 madhyacArI 4 aura sarvacArI 5usI prakA rase pAMca bhikSuka kahe gaye haiM jaise- anulonacArI 1 yAvat sarvacArI 5 / jo matsya pravAha anukUla calane ke svabhAvavAlA hotA hai, vaha anucArI honA hai, jo pravAhake saMmukha calane ke svabhAvavAlA hotA hai, vaha pratisrotazcArI hotA hai, jo pArzva meM calane ke racabhAvavAlA hotA hai, yaha pArzvacArI hotA hai, jisakA svabhAva madhyabhAgameM saMcaraNa karanekA hotA hai, vaha madhyacArI hai, aura jisakA svamAtra pravAhake anu kUla pravAha ke pratikUla calane kA evaM antameM aura madhyameM calanekA hotA hai vaha sarvacArI hai, isI tarahase bhikSu bhI pAMca prakAra ke hote haiM, inameM koI eka bhikSu aisA hotA hai, jo upAzrayake pAsa se hI kramazaH bhikSA karane ke svabhAvavAlA hotA hai, aisA vaha bhikSu anukhonacArI TIDArtha-matsyanA na ye pramAye pAMga amara hyA che - (1) anusrotayArI, (2) pratistrotayArI, (3) antayArI, (4) madhyayArI mane (5) sarvayArI. e ja pramANe bhikSukanA paNa anusrotacArI Adi pAMca prakAra kahyA che. je matsya pravAhanA vaheNanI dizAmAM ja cAlavAnA svabhAvavALA hAya che, tene anusrotacArI kahe che. je matsya pravAhanA vaheNanI virUddhanI dizAmAM cAlavAnA svabhAvavALA hAya che tene pratisrotacArI kahe che je pravAhunI khAjImAM cAlavAnA svabhAvavALA hAya che, tene antacArI kahe che. je matsya pravAhanA madhyabhAgamA sacaraNu karanArA hAya che, tene madhyacArI kahe che. je matsya pravAhanI dizAmAM, pravAhanI sAme, pravAhanI paDakhe ane pravAhanA madhyabhAgamAM saMcaraNa karanArA hAya che tene savacArI kahe che. e ja pramANe . bhikSuka paNu pAMca prakAranA haiya che. je mikSuka upAzrayanI najIkanA gharathI zarU karIne kramazaH anya ghareAmAMthI zikSA prAsa karanArA hAya che tene anu. Page #254 -------------------------------------------------------------------------- Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA05 03 sU014 vanIpakasvarUpanirUpaNam TokA--' paMca vaNImagA ' ityAdi -- vanIpakA:- canvate yAcante ye te - yAcakA ityarthaH / svabhaktAn prazaMsAdibhi danAbhimukhakArakA ityarthaH / te ca paJcavidhAH prajJaptAH / tAnevAha - tadyathA - atithi vanIpakaH - bhojanakAle upatiSThamAno'tithiH so'tithidAnamazaMsayA svabhaktA dAturAhArAdikaM yAcate'taH so'tithivanIpaka ityucyate / - atithidAnaprazaMsA yathA- tf pAraNa deilogo, ubagArisu parijiesa jusiesa | jo puNa addhAkhinnaM atihiM pUei taM dANaM // 1. " chAyA - mAyeNa dadAti loka upakAribhyaH paricitebhyo juSTebhyaH / yaH punaravvakhinnamatithi pUjayati taddAnamiti // 1 // 231 aatee 3 zvavanIpaka 4 aura zramaNa vanIpaka 5 jo prazaMsA Adi dvArA apane bhaktoM ko dAnake abhimukha karanevAle hote haiM ve vanIpaka haiN| inameM jo vanIpaka bhojana kAlameM AtA hai, aura atithi dAnakI prosAse apane bhakta dAtAse AhAra AdikI yAcanA karate haiM, aisA vaha yAcaka atithivIpaka hai atithi dAnakI prazaMsA isa prakAra se haipAeNa deha logo ityAdi / 46 loka prAyaH upakArIke liye yA paricitajanake liye yA sevA karanecAleke liye jo kucha banatA hai, vaha detA hai para vaha dAna nahIM hai, para dAna vahI hai jo mArga se calakara Aye hue khinna atithijanake liye pratyupakArakI AkAGkSA kiye vinA AhArAdi detA hai, kRpaNavanIpaka prabhA je prazaMsA Adi dvArA peAtAnA bhaktane dAna karavAne prere che, temane vanIpaka kahe che. je vanIpaka leAjana karavAne samaye AvIne atithidAnanI prazaMsA karIne dAtA pAsethI AhArAdinI yAcanA kare che, te vanI14 (yAya 4 ) ne ' atithi vanIya' uDe che. gatithidAnanI prazaMsA bhA vAmAM bhAvI che, " pAeNa dei logo " ityaadisAmAnya rIte te leAkeA upakArIjanAne athavA paricitajanAne athavA peAtAnI sevA karanAra leAkeAne kaIne kaI Ape che-yathAzakti madada kare che, parantu mA prakAranI madadane dAna kahI zakAya nahIM. dAna te tene ja kahI zakAya ke je kaMI paNa prakAranA pratyupakAranI AkAMkSA vinA ApavAmAM Ave che. AgaNe AvIne UbhelA kAi duHkhI ane ajANyA atithine je AhA. rAhinuM dAna karAya che tene ja sAcuM dAna kahe che. Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAmAGgo kRpaNavanIpa:-kRpaNo daridraH, sa eva vniipkH| bohi svaraya dAridrayAkhyAnapurassaraM svasmai dIyamAnaM dAnaM prazaM pati ma kRSaNavanIpakaH / kRpaNadAnapradausA yathA " kiviNesu dummaNesu ya, abaMdhavAyaMki juMgiyaMgesu / pUAhijjeloe, dANapaDAnaM haraideto // 1 // chAyA--kRpaNebhyo durmanobhyazca avAndhavAtaGkivyagitAGgebhyaH / pUjA: loke dAnapatAkAM harati dadat / / 1 / / iti / brAhmaNavanIpakA-yo hi brAhmagAya dIyamAnaM dAnaM prazaMsana bhikSartha carati saH / brAhmaNadAnaprazaMpA yathA-- "logANurAhakarisu, bhUmIdevesu bahulaM dANaM / akSiNAma bhayaMdhusu, kiM puNa chakammanirayANaM // 1 // " ve haiM, jo apanI daridratAke prakAzanapUrvaka apane liye diye jA rahe dAnakI prazaMsA karatA hai / kRpaNadAnakI prazaMsA isa prakArase hai "kiviNesu dummaNetu ya" ityAdi / jinakA koI pandhu nahIM hai, AtaGkale jo sadA yukta bane rahate haiM, zarIra jinakA upAGga Adise rahita ho rahA hai, aise kRpaNa duHkhita janoM ke liye jo detA hai,vaha apanI dAna patAkA ko isa loka meM phaharAtA hai| jo vanIpaka brAhmaNake liye diye jAte dAnakI prazaMsA karatA huA bhikSAke liye bhramaNa karatA hai, vaha brAhmaNa vanIpaka hai, brAhmaNa 'dAna prazaMsA imma prakAra hai-" logANuggahanArisu" ityAdi / lokakA anugraha karanevAle bhUmidevoM meM brAhmaNo meM diyA gayA dAna je yAcaka pitAnI dInatA prakaTa karIne dAtA pAse dAna mAge che ane pitAne ApavAmAM AvatA dAnanI prazaMsA kare che tene "kRpaNa vanIpaka' kahe cha. 45 DAnanI 'sA mA pramANe 41 cha-" kriviNesu dummaNesu ya" ityAdi jemane kaI badhu nathI, jeo sadA AtakathI yukta ja rahyA kare che, jemanuM zarIra upAMga AdithI rahita hoya, evA kRpaNa duHkhitajanone je mANasa dAna Ape che, te pitAnI yazapatAkAne A lekamAM pharakAve che je vanI taka (yAcaka) ne apAtA dAnanI prazaMsA karI karIne dAtA pAsethI dAnanI yAcanA kare che tene brAhmaNa vanapaka kahe che. brAhmaNane apAtA dAnanI A pramANe prazaMsA karavAmAM Ave che. " logANuggahakArisu" tyaahlekenuM kalyANa karanAra bhUdene (brAhmaNane) ApavAmAM AvatuM dAna Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zuga TIkA sthA. 5 u.3 14 vanIpaka myarUpanirUpaNam 233 chAyA-lokAnugrahakAriSu bhUmideveSu bahuphalaM dAnam / api nAma brahmavandhupu kiM punaH paTkarmanirateSu / 1 // iti / padAvandhakA janmanA brAhmaNAna tu karmaNA / tazA-zvavanIpaka:-zvArtha vanIpakaH / zvabhyo doyamAnasya dAnaraya prazaMsA yathA" aviNAma hojja sulabho, goNAINaM taNAi AhAro / chicchikkArachayANaM, na hu sulabho hoja suNayANaM // 1 // kelAsabhavaNA ee, gujjhagA AgayA mahi / carati jakkharUveNaM, pUyA'pUyA hiyA'hiyA // 2 // " chAyA--api nAma bhavet sulabho gavAdInAM tRNAdirAhAraH / chicchIkArahatAnAM na khalu mulabho bhavet zunakAnAm // 1 // kailAsabhavanAdete guhyakA bhAgatA mahIm / cAnti yakSarUpeNa pUjitA apUjitA hivA ahitAH / 2 // ini| ghahuta phalavAlA hotA hai, jaba aisI hAtahai to phira paTkAI vista prahAbandhuoMmeM diye gaye dAnakI bAtahI kyA kahanI ? yahAM brahmabandhule jo janmale brAhmaNa hai, karmase nahIM aisA nAlaNa liyA gayA hai| jo kuttoM ke liye banIpaka hotA hai, vaha vavanIpaka hai, vaha kuttoMke liye diye gaye dAnakI prazaMsA isa prakAra se karatA hai-"aviNAma hojja sulabho" ityaadi| ___gavAdikoM ke liye to tRNAdikA AhAra sulabha hotA hai, parantu chichIkArase hata hue kuttoMko AhAra sulabha nahIM hotA hai, ye kutte, kailAsabhavana se Aye hue guhyaka-deva vizeSa haiN| ye yakSarUpase pRthvI ghaNuM ja phaladAyI gaNAya che. te pachI pakkama nirata brahmabaMdhuone arpaNa karAtAM dAnanA phaLanI to vAta ja zI karavI ! ahI bhUdeva pada janme brAhmaNa kame brAhmaNa nahIM evA brAhmaNanuM vAcaka che. ane "bAbadhu" para janme paNa brAhmaNa ane kameM paNa brAhANanuM vAcaka che. je vanapaka kUtarAone nimitte apAtAM dAnanI prazaMsA kare che tene dhavanI paka" kahe che kUtarAne mATe apAtAM dAnanI A pramANe prazaMsA karavAmAM Ave che. gAyaAdine te ghAsacAro Adi AhAra saraLatAthI prApta thAya che, paraMtu jenA pratye leke napharatathI juve che ane jene lake haDadhUta kare che evA kUtarAone te AhAra, mi durlabha thaI paDe che te kRtarAo kelAsa bhavanamAMthI AvelA guhyaka (devavize ) che teo yakSa rUpe bhUmipara saMcuraNa sa-30 Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sthAnAhI guhyakAH-devavizeSaH / ete pUjitA:-bhojanAdinA satkRtA hitAya, bhapU jitA ahitAya bhavantIti bhAvaH / tathA-zramaNavanIpakaH - ninthazAkyatAesa. gairikAjIkarUpa. paJcavidhaH zrapaNaH / tatra nigrantho vanIpako na bhavati / zAkgAdaya evaM vanIyakA ucyante / tatra zAkyazramaNavanI pakadAnaprazaMsA yathA---- " jhuMjani cittAmmaTThiyA va kAruNiya dANarUpaNo ya / avikAmagaddabhe vi na nassae kiMpuNa jaIsu // 1 // chAyA--bhuJjanti citrakarma sthitA iva kAruNikA dAnarucayana / api nAma kAmagardabheSu api na nazyati kiM punaryatiSu // 1 // iti / kAmagardabhA-viSaya lolupAtepu dattaM dAnamapi na nazyati kiM punaryatiSu dattam evameva tApasavanIpakAdi dAnaprazaMsA'pi avagamyeti / '014 / / para calate rahate haiN| bhojanAdile jo inakA satkAra karatA hai, vaha usake hita ke liye hotA hai, aura jo inakA saskAra nahIM hAratA hai, vaha usake Ahitake liye hotA hai / zrayaNavanIpaka-nintha, zAkya, tApasa, gairika aura AjIvakake bhedale pAMca prakArakA hai, inameM jo ninna hotA hai, vaha dhanIpaka nahIM hotA hai, kintu jo zAkya Adi hote haiM, ve hI banIpaka kahalAte haiN| inameM zAya zramaNa banIpaka dAna prazaMsA isa prakArase hai-" bhujati citsasammahiSA" ityaadi| , jo prANI viSayoM meM lolupa hai, unameM diyA gayA dAna bhI java naSTa nahIM hotA hai, to phira pani janoM meM diyA gayA dAna niSphala kaise ho sakatA hai / isI prakArasa dAnako prazaMsA jAnanA cAhiye ||suu0 14 // kara raha che bhejanA ivaDe temane satkAra karanAranuM kalyANa thAya che, ane temane bhejanAdi vaDe tRma nahIM karanAranuM ahita thAya che zravaNupanI54 pAMya 52 cha-(1) niya, (2) zaya, (3) 5sa, 6) geraka ane (5) AjIvaka temAMthI je nitha hoya che, teo vanIka hetA nathI, paraMtu zAkya Adi ja vanapaka hoya che. zAyazramaNa vanapakane apAtAM dAnanI prazaMsA A pramANe karavAmAM AvI che. " mujati cittakammadviyA'' tyAta viSaya upa manuSyane devAmAM Avelu dAna paNa je naSTa thatuM nathI, te yatione apAtAM dAnanI to vAta ja zI karavI ! A prakAranI dAnanI prazaMsA samajavI. e sU. 14 che Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA05 u03 sU0 5 acelasya prazasandhAnanirapaNam 235 ___anantaramane paJcavidho banIpakaH proktaH / sa ca sAdhvAbhAso na tu sAdhuH / sAdhuzva acela era bhavatIti ave Thatvasya pazca prazasA sthAnAni prAha-- mUlam-paMcahiM ThANehiM acelae pasatthe bhavai, taM jahAadhyApaDilehA 1, lApavie palatthe 2, rUbe vesANie 3, tave azuSaNAe 4, biule iMdiyaniggahe 5 // sU0 15 // chAyA-paJcabhiH sthAnaracelakA prazasto bhavati tadyathA-alpA pratilekhA 1,lAghavikaprazastam 2,khyaM vaizvAsikam 3, tapaH anujJAtam 4, vipula indriya nipradaH 5 / 15 / TIkA--'paMcahi ThANehiM ' ityAdi-- acelakA-na santi celAni-vastrANi yasya saH / sa ca ninakalpikasthavirakalikabhedena dvividhaH / tatra jinakalpikasyAcelatvaM celAbhAvAdeva / sthavirakalpimastu atylpmuulykprimitjiinnemlin-vstrdhaarkH| acelakatvaM cAsya ____anantara sUtra meM jo pAMca prakArake vanIpaka kahe gaye haiM, so vanIpaka sAdhyA bhAsarUpa hote haiM, sacce sAdhu nahIM hote haiN| kyoMki satya sAdhu jo hotA hai, vaha to acelahI hotA hai, isaliye aba sUtrakAra acelatAke pAMca prazaMsA sthAnoMkA kathana karate haiM-- . paMcahiM ThANehiM acelae ityAdi sUtra 15 // TIkArtha--jisako vastra nahIM hote haiM, vaha acelaka hai, yaha acelakajina kalpika aura sthavirakalpikake bhedase do prakArakA hotA hai. inameM celake abhAvase jinakalpiko acelatA hai / tathA jo sthavirakalpika haiM, unameM jo acelatA AtI hai, vaha atyalpa mUlyavAle pari AgalA sUtramAM vanapakanA pAMca prakAranuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM. te vanapaka sAcA sAdhu hotA nathI-teo te sAdhu hovAne bhAsa ja karAve che sAce sAdhu te acela (varahita) ja hoya che. tethI have sUtrakAra selanA pAMca prazaMsAsthAnuM kathana kare che. "paMcahiM ThANehi acelA" yA: jemane vastra hatAM nathI temane alaka kahe che. te alakanA nIce pramANe be prakAra kA che- (1) jinakadvipaka ane (2) vira kapika. cela (vastra) nA abhAvane lIdhe jinapikamAM AvelA kaDI che. sthavira kahi5komAM apamUghava LAM, parimita, jIrNazI ane malina vastrone dhAraNa karavAne Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAsUtre tathAvidhavadhArakatvAdeva | bhayaM ca sadorakamukhavatrikA rajoharaNaprabhRti trividhA chupakaraNadhArakaH / so'yamacelakaH paJcabhiH sthAnaiH prazastaH = prazaMsanIyo bhavati tIrthakaragaNadharAdibhiH / tAnyeva sthAnAnyAha tadyathA - allA pratilekhA = patilekhyopadheH svalpattrasadbhAvAd alpaM pratilekhanam / itthaM ca na teSAM svAdhyAyAdo pratitrAto bhavatIti bodhyam / iti prathamaM sthAnam 1 | lAghavikaM prazastam- praza stam=anindyaM yathAsyAttathA lAghavikam-laghorbhAvo lAghavaM tadeva lAghavika yato bhavatazca / iti dvitIyaM svAnam 2 | rUpaM vaizvAsikam - rUpam = sadora rumukhavastrikArajoharaNAdivAraNalakSaNaH sAdhucepaH, vaizvAsika vizvAsotpAdakam nichoMmita jIrNazIrNa malina vastroM ke dhAraNa karane se AnI hai / yaha sthavirakalpika sadomukhacatrikA evaM rajoharaNa Adi vividha upakaraNakA dhAraka hotA hai, aisA vaha acelaka pAMca sthAnoMse prazAta prazaMsanIya tIrthakara gagarAdikoM se kahA gayA hai| ve pAMca sthAna isa prakAra se haiM- eka alpA pratilekhA 1 dUsarA - hAsna lAghavika 2 tIsarA vaizvAsika rUpa 3 caudhA - anujJAtatapa 4 evaM pAMcavAM - vipula indriya nigraha 5 / pratilekhana karane yogya jo unake pAsa upadhi hotI hai, vaha atyalpa hotI hai, isaliye unakA pratilekhana karma bhI alpa hotA hai, ataH unheM svAdhyAya Adi karane meM pratighAta nahIM hotA hai, isa prakArakA yaha prathama sthAna hai, dravya aura bhAvakI apekSA laghunAkA honA yaha prazasta lAghavika hai / aisA yaha dvitIya sthAna hai| madoraka sukhakhikA evaM rajoharaNa AdirUpa jo sAdhuveba unakA hotA hai, vaha nilebhitAkA razcaMda - kAraNe atrenA samajavI. te sthatirakalpika sadhue sadreraka muhapattI, roharaNu ADhi trividha upakaraNanA dharajhu karanArA hAtha che. evA te acelakeAne tirthaMkarAe ane gazudharAe nIcenAM pa ca kAraNe ne lIdhe prazasta kahyAM che(1) sadhyA pratimA, (2) prazasta sAdhaviGa, (3) vaizvAsi 35, (4) anujJAta tapa ane (5) vipula indriya nigra, tenI pAse pratilekhanA karatA lAyaka je upadhi hoya che, te ati apa hAya che. tethI tenI pratilekhanA karavAnu kAma pazu alpa ja hoya che, tethI tene svAkaSAya Adi karavAmAM pratighAtathaJA nathI, A prakAranuM' A prathama sthAna che. khIjuM sthAna--dravya ane bhAvanI apekSAe laghutAnA sadbhAva deza tenu nAma prazasta lAvika che. trIjuM sthAna--sadeAraka muhupattI, roharaNa Adi rUpa tene je dveSa hoya che te nibhitAnA sUcaka hAva thI anya leaAmAM vizvAseAtpAdaka thaI paDe che. Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA kA sthA05303 sU016 utkaTAnAM paJcabhedanirUpaNama 237 bhatAmUcakatvAditi tRtIya sthAnam 3 / tapaH zarIropakaraNasaMgopanarUpam anuzAta tIrthakarAnumoditaM syAditi caturtham 4 // tathA-vipula indriyanigrahaH-indriyANAM nigraho-niyamanaM vipulo-mahAn bhavet , pratikUlazItavAtAtapAdi sahanAditi paJcamaM sthAnamiti 5 / acelakaviSaye vizeSa jijJAsubhiruttarAdhyanayasUtrasya dvitoye'dhyayane trayodazagAtha yA matkRtA priyadarzinI TIkA'valokanIyeti // mU0 15 // indriyanigrahaM ca sattvotkaTA eva kartuM prabhavantIti utkaTAnAM paJcabhedAnAha mUlam-paMca ukkalA paNattA, taM jahA-daMDukkale 1 rajjukale 2 taNukale 3 desukale 4 savvukale 5 // sU0 16 / / __ chAyA-paJca utkaTAH prajJaptAH, tadyathA-daNDotkaTo 1 rAmotkaTaH 2 stanyotkaTaH 3 dezotkaTaH 4 sarvotkaTaH 5 // sU0 16 / / sUcaka honese vizvAlotpAdaka hotA hai / aisA thaha tRtIya sthAna hotA hai / zarIra aura upakaraNakA saMgopanarUpa jo tapa hai, ki jise ve karate haiM, vaha tIrtha karAdi dvArA anumodita hotA hai / aisA yaha caturtha sthAna hai / tathA unakA jo indriyoM ko nigraha hotA hai, vaha mahAn hotA hai, kyoMki pratikUla zIta, vAna, Atapa Adiko ve sahana karate haiM, aisA yaha pAMcavAM sthAna hai / acelakake viSayameM vizeSa jAnaneke abhilASi. yoMko uttarAdhyayana sUtrake dvitIya adhyayana meM Agata 13 vI gAthAkI' priyadarzinI TokA dekhanI cAhiye ||suu0 15 // / indriyAMkA nigraha ve hI kara sakate haiM, jo utkaTa hote hai, ataH aba sUtrakAra utkaToMke pAMca bhedoMkA kathana karate haiM-- ___ paMca kalA paNNattA' ityAdi sUtra 16 // cothuM sthAna-zarIra ane upakaraNanA saMgApana rUpa je tapa teo kare che, te tirthaMkarAdi dvArA anudita che pAMcamuM sthAna-teo Indriyane pUbaja nigraha kare che. pratikULa TADha tApa, pavana Adi teo sahana kare che alakanA viSayamAM vadhu mAhitI meLavavAnI jijJAsAvALA pAThakee uttarAdhyayana sUtranA bIja adhyayananI 13 mI gAthAnI mArA dvArA lakhAyelI priyadarzinI TIkA vAMcI javI. . sa. 15 che Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 sthAnAzAstra TIkA-paMca ukkalA' ityAdi DalayorabhedAt ' ukkalA' ityasya -- utkaTAH' ininchAyA / utkaTA : prakaSTAH paJcamakhyakAH prajJaptAH / tatra pratyeka nAmato nirdizati-tadyathA-daNDoskaTa:-daNDa:-AjJA aparAdhe sati damanaM vA utkaTa:-prakRSTaH-bhavalo yasya sa tathA / daNDena vA utkaTo daNDotkaTa iti // 1 // evaM rAjyotkaTa ratainyotkaTAdi. dhvapi bodhyam / tatra-rAjyapramutyam / stanyam cauryam / deza:-prasiddhaH / sarva = daNDAdi samastam / iti / - utkala ' iticchAyA pakSetu ' daNDotkalaH ' ityAdi TIkArya--pAMca prakAra ke utkaTa kahe gaye haiM, jaise-daNDotkaTa 1 rAjazetkaTa 2 stainyotkaTa 3 dezotkaTa 4 aura satkaTa 5 Da aura la meM abheda hone se " ukala" isakI saMskRtacchAyA natkaTa aisI hotI hai| upaTa hAnakA artha prakRSTa hai| ye praSTa daNDotkaTa Adike bhedase pAMca prakArake kahe gaye haiM-daNDa nAma AjJA hai, athavA apaga pake hone para damana karanA isakA nAma daNDa hai, yaha daNDa jisakA prabala hotA hai vaha daNDotkaTa hai, adhavA-jo daNDase utkaTa hotA hai, vaha daNDotkaTa hai| isI tarahakA kathana rAjyotkaTa stainpotkaTa Adike sambandhameM bhI jAnanA cAhiye / rAjya nAma prabhunAkA hai, aura stainya nAma corIkA hai, deza prasiddha haiM / tathA-daNDodi samastase jo utkaTa hotA hai, vaha sarvo. skaTa hai / " ukkala "kI jaba saMskRta chAyA " utkala" aisI hogI je jIvo ukaTa hoya che teo ja indriyone nigraha karI zake che. tethI have sUtrakAra utkaTanA pAMca bhedanuM nirUpaNa kare che. "paMca ukalA pnnnntt| " yA pAMca prakAranA utkaTa kahyA che te prakAre nIce pramANe che-1) daMDe44, (2) rAyoTa, (3) anye (48, (4) dezo mare (5) sa4i8. "u" bhane 'la' bhai male bAthI " ukkala " nI sa241 chAyA / utkaTa" thAya cha. 62 shne| artha praSTa thAya che. te praTanA 648 Adi pAMca prakAra kahyA che. daDa eTale ajJA. athavA aparAdha thaI jAya tyAre damana karavuM tenuM nAma daMDa che te daMDa jene prabala heya che tene DAkaTa kahe che athavA je daMDanI apekSAe utkaTa hekya che tene daMDeskaTa kahe che e ja prakAranuM kathana rAkaTa, taikaTa AdinA viSe paNa samajavuM. rAjya nAma prabhutAnuM che ane cerIne tainya kahe che. deza zabda jANItuM che. tathA daMDAdi samasanI apekSAe je utkaTa hoya che, tene sarvotkaTa kahe che. Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA05 u03 sU017 paJcavidhasamitinirUpaNam 239 cchAyA | utkalanItyutkala-vR ityarthaH / daNDa uttalo yasya saH, daNDena vA utkala iti vigrahaH / evaM rAjyotkalAdiSvapi vigraho bodhya iti / sU0 16 // utkaTo'nantaramutre paJcatrivaH proktaH / sa cAsaMyata eva / saMyadastu samitibhireva utkaTo bhavatIti paJcavidhAH samitIH prAha mUlam - paMca samiIo paNNattAo / taM jahA - IriyAsamiI 1 bhAsA samiI 2 jAva paridvAvaNiyAsasiI 5 // sU0 17 // chAyA - paJca samitayaH makSaptAH / tadyathA - IryAsaminiH 1 bhASAsamitiH 2 yAvat pariSThApanikAsamitiH 5 // bhrU0 17 // TIkA- ' paMva samiIo ' ityAdi samitayaH- samyak = ekIbhAvena itayaH = matayaH, zobhanaikAya pariNAmatratazreSThA / to isa pakSa meM utkala zabdakA artha pravRddha honA hai, isa taraha daNDa se jo utkala hai, vaha athavA daNDa jisakA utkala hai, vaha daNDotkala hai / isI taraha se rAjyokala Adi meM bhI vigraha jAnanA cAhiye / sU0 16 / isa anantara sUtrameM jo yaha utkaTa pAMca prakArakA kahA gayA hai, vaha asaMyatahI hotA hai, tathA jo saMghata hotA hai, vaha to samiti AdisehI utkaTa hotA hai, ataH ana kAra pAMca samitiyoM kA kathana karate haiM 'paMca samiIo paNNattAo' ityAdi sUtra 17 // TIkArtha- samitiyAM pAMca kahI gaI haiM jaise-IryAtamiti ra bhASAsamiti 2 yAvatpariSThApanA samiti 5 ekIbhAva se jo pravRttiyAM unakA nAma samiti hai, zobhana ekAgra pariNAmavAlekI jo ceSTAe~ haiM, ve utkala " sevAmAM Ave to tenA rAjya S ukala A padanI saMskRta chAyA artha ' avRddha' thAya che, to tenA ho, usa paDe che daDanI apekSAe je utkala che tene athavA tene daDAtkala kahe che e ja pramANe rAjyetkala sabhanavu // sU. 16 // AgalA sUtramAM je pAMca prakAranA utkaTa kahyA tee asayata ja hoya che. sayatA samiti AdinI apekSAe ja utkaTa hAya che. tethI have sUtrakAra yAMza samitimanu' uthana re che. "paca sasiIo paNNattAo " tyAhisamitiyoM pAtha hI hai- (1) samiti, (2) bhASAsamiti, (3) zeSaSyA samiti, (4) mAhAna lAI mAtra nikSepa samiti ne (4) prikSApanikA samiti. d "L Adi pAMca prA jene daMDa utkala che Adi viSe pazu Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 240 sthAnAta ityarthaH, tAH paJca prajJaptAH / tA eva samitIH mAha-tadyathA-IryAptamitiH-IraNam IyAM manaM tatra samitiH-psamyak prvRttiH| IryAsamiti nIma jIvarakSArya purato yugyamAtradhUbhAganyastadRSTinA gamanam / tathA-bhApAsamitiH-bhApaNaM bhASAvANI, tasyAM samitiH / bhApAmamiti ma sAvadhaparihArapUrvaka nizvayaThitamitAsandigdhArthabhApaNam , yAvacchabdAt-ra paNAsamitirAdAnamANDAmatranikSepaNAsamitizca grAhyA / tatra-epaNAsamitiH-epaNamepaNA tasyAM samitiH / epaNAsamiti nAma dvAtriMzadopavarjanena bhaktAdigrahaNe prattiH / tathA-AdAnabhANDAmatranikSepaNAsamitiH-bhANDAmatrayorAdAne grahaNe nikSepaNe sthApane ca samiti samitiyahi, ye samitiyAM IryAsamiti Adike bhedase pAMca prakArakI kahI gaIhai, unameMse jo sAdhu gamanameM samparu pravRtti karatA hai aisI usakI vaha mavRtti IryAsamitihai / ila IyaryAsaminimeM prakRta huA sAdhu pahajIvanikA. dhake rakSAke nimitta yugyamAtra (marA pramANa) bhUbhAgakA nirIkSaNa karatA humA Age 2 calanA hai| sAvatra vacanake parihArapUrvaka niravaca hitamita evaM asaMdigdha arthakA kathana karanA hinAmita miya bacana bolanA isakA nAma bhASAsamiti hai / yahAM yAvat sabase "epaNAsamiti AdAnabhANDamAtranikSepaNa samiti" ina do mamitiyoM kA grahaNa hubhA hai| 42 doSa rahita AhArake grahaNameM jo pravRtti baha eSaNAsamitihai bhANDa evaM pAtrake lene meM aura dharane meM jo supratilekhanA evaM supamArjanA Adi yanavApUrvaka pravRtti hai, vaha AdAna bhANDamAtranikSepaNA mamiti jatanApUrvakanI je pravRtti be che temanuM nAma samiti che. athavA zobhana ekAgra pariNAmavALAonI je pravRttio che, temanuM nAma samiti che. cAlatI vakhate janatApUrvaka cAlavuM, jI hiMsA na thAya evI rIte cAlavuM, evI gamananI samyak pravRtti karanAra sAdhunI te pravRttine IryAmini kahe che jIvarakSA mATe sAdhue cAlatI vakhate yugya pramANa (dhuMsarI pramANe) bhUminuM nirIkSaNa karatA karatAM AgaLa cAlavuM joIe. sAvadha vacananA parityAgapUrvaka niravadya, hita, mita ane avizva vacana bolavuM tenuM nAma bhASAsamiti che. 4ra dothI rahita AhAra grahaNa karavAnI sAdhunI je pravRtti che tene eSaNa samiti kahe che. bhADa (pAtra) ane mAtrane letI vakhate ane mUkatI vakhate je supratilekhanA ane suramAnA Adi pUrvakanI pravRtti thAya che, tara " mAhAna Hinmatra nikSepa samiti" . Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suSA TIkA sthA.5 u. 3 1 18 jovasvanirUpaNam supratilekhitasupramArjitATikrameNa prattiH / tadhA-pariSThApani kAsamitiH-uccAraspa-purIpasya, prasravaNasya-mUtrasya, khelasya leSmaNaH, ziDDANasya nAsikodbhavamalasya, jallasya zarIramalasya ca pariSThApanikAyAM-tyAge samitiH samyak pravRttiH // sU0 17 // nirgranthAca jIvarakSArthameva samitiyuktA bhavantIni jIvasvarUpamAha-- mlam--paMcavihA sonArasamAvannagA jIvA paNNattA, taM jahA.. egidiyA jAva paMciMdiyA / egidiyA paMcagaiyA paMcAgaiyA paNNatA, taM jahA-egidie egidiesu ubavajamANe egidi. ehito jAva paMciMdiehiMto vA ubavajejA, se caiva NaM egidie egidiyattaM vippajahamANe egiMdiyattAe vA jAva paMciM. diyattAe vA gacchejA / baMdiyA paMcagaiyA paMcAgaiyA evaM beva 3 / evaM jAva paMciMdiyA paMcagaiyA paMcAgaiyA paNNattA / paMjidiyA jAva gacchejA 5 // paMcavihA savvajIvA paNNattA, taM jahA--kohakalAI jAva lohakasAI akasAI / ahavA paMcavihA samdhajIvA paNNattA, taM jahA-neraIyA jAba devA siddhA ||suu018|| chAyA-paJcavidhAH saMsArarAyApanakA jIvAH prajJatAH, tadyathA-ekendriyA yAt paJcendriyAH / ekendriyAH paJca gatikAH paJcAgatikAH prajJaptAH, tabadhAekendriyaekendriyepu utpadhamAna ekendriyebhyo yAvat pazcendriyebhyo vA upapaghate, sa eva khalu ekendriya ekendriyatvaM viprajahana ekendriyatayA dA yAvat paJcendriyatayA vA gacchani 2 / dvIndriyAH paJcagatikAH paJcAgatikA evameva 3 // evaM yAta paJcendriyAH paJcagatikAH paJcAgatikAH prajJaptAH 4, pazcendriyA yAvata gamchanti 5 / paJcavidhAH sarvanIvAH prajJaptAH, tayathA-krodhakapAyiNo yAvat lobha hai, evaM malamUtrake zleSmA zivANa-nAkake malake jalla zarIrake mailake tyAgameM jo samyakpravRtti hai vaha pariSThApanikA samiti hai // 40 17 // maLamUtra, kapha, ziMghANa-nAkamAMthI nIkaLate cIkaNe padArtha ane jala ( 22 mesa) nA tyAmanI 5 tti cha tenu nAma '2. pani samiti cha. // sU. 17 // sthA0-31 Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 sthAnAsU phapApiNaH apAviNaH / apavA-paJcavidhAH sarvanIyAH majJaptAH, tathA nerayikA yAvat devAH siddhAH / / 10 18 // TIkA-vihA' ityAdi saMsArasamApanakAH-saMsaraNa saMsAra: nArakatiryagnarAmarabhavAnubhavabhramaNalakSaNaH, taM samyak ekIbhAvena ApanA: mAtAH, saMpArasamApannAH, ta eva saMsArasamApa. makAH bhavatino jIza ityarthaH / te ca paJcavidhAH kathitAH / paJcavidhatvamevapAha-vadyathA-ekendriyAH ekendriyajIvAH, yAvat-paJcendriyA=paJcandriyajIvAH / yAvatpadena-dvIndriyatrIndriya-caturindriyajIvA graahyaaH| pate pratyekaM paJcagatikAH paJcAgatikAzca bhananti / tadeva pradarzayati-' egidiyA paMcagaiyA - ityAdi / ekendriyAH-eka sparzanalakSaNam indriyaM yeSAM te tathAbhUtA jIvAH . nirgandha jIvarakSA nimittahI samitiyoMse yukta hote haiM, ataH adha sUtrakAra jIvake svarUpakA kathana karate haiM- paMcavihA saMsArasamAvannagA' ityAdi mUtra 18 // TIkArya-nAraka niryak manuSya aura deyake bhaghoMkA bhoganA-unameM bhramaNa karanA. isakA nAma saMsAra hai, isa saMsArako jo ekIbhAvase prAsa haiM, ve saMsArasamApannaka haiN| tAtparya yaha hai ki jo bhavavartI jIva haiM ve samArasamApannaka haiN| ye saMsAralamApannaka jIva ekendriya yAvat paJcendriya jIvase pAMca prakAra ke haiM / yahA~ yAvatpadase "dIndriya, tIndriya evaM caturindriya" jIvoMkA grahaNa huA hai / ye pratyeka paMcagatika aura paMca Agatika hote haiN| yahI cAna aba sUtrakAra prakaTa karate haiM-" egi. diyA paMcAiyA" ityAdi / sinako eka sparzana indriya hotI hai ye ni the jIvarakSAne nimitte ja pAMca samitiothI yukta hoya che, - tethI have satrakAra jIvanA svarUpanuM kathana kare che. "paMcavihA saMsArasamAvannagA " tyAta TIkAI-nAraka, tiryaMca, manuSya ane devane bhane bhegavavA te bhamAM zramaNa karavuM tenuM nAma saMsAra che jeo A saMsAramAM uparyukta kaI paNa gatinuM jIvana jIvI rahyA che temane saMsAra samApannaka kahe che. eTale ke bhavavata jene saMsAra samApaka kahe che temanA kendriyathI laIne pacendriya paryantanA pAMca da kahyA che te pratyeka paMcaganika ane paMca Agatika hoya cha. me pAta sUtra412 548 42 cha. " egidiyA paMcagaiyA "tyAha je jene eka mAtra sparzendriyane ja saddabhAva hoya che, temane eke Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ KHy sudhA TIko sthA05 303 sU0 18 jIvasvarUpanirUpaNam 243 sTepha paJcagatikAH - paJcatu gatiH = gamanaM yeSAM te tathA, paJcAgatikA - paJcabhya AgatiH = AgamanaM yeSAM te tathAsUtAzca prajJaptAH / tatra ekendriyANAM paJcAgatikatvamAdatathA - ekendriyeSu = ekendriyANAM madhye ekendriya utpadyamAnaH = e kendriyatvena jAyamAno jIvaH ekendriyebhyo yAvat paJcendriyebhyo vA = ekendriyAdi paJcendri yAntAnAM madhye kutazridAgatya utpadyate = jAyate / itthaM paJcAgatikatvamuktvA sammati paJcagatikatvamAha -' se cevaNaM' ityAdinA / sa eva khalu ekendriyaHya ekendriyAdeH kasmAcidapi samAgatya ekendriyatvena samutpannaH sa eva ekendriyo jotra ekendriyatvaM vipanahat= parityajan ekendriyatayA vA yAvat paJcendriyatayA vA gacchatIti / evametra dIndriyatrIndriyacaturindriyapaJcendriyANAM paJcAgatikatvaM paJcagatikatvaM ca bodhyamiti / atha sarvajIvAnAM paJcavidhatvaM prakAradvayena mAhaekendriya jIva haiM / ye jIva paMcagatika hote haiM-pAMca gatiyoM meM jinakA gamana hotA hai ve paMcagatika haiM tathA pAMca gatiyoM se jinakA Agamana hotA hai ve paMcAganika haiM | ekendriyoM meM utpadyamAna koI jIva ekendriya se Akara, dvIndriya se Akara indriyase Akara, cauindriyase Akara aura pacendriya se Akara isa taraha kisI bhI indriyavAle jIvoMmeM se Akara - ekendriya jIvarUpase utpanna ho sakatA hai / isI tarahase ekendriya jIva marakara ekendriya jIva se lekara paJcendriya jIvoM taka utpanna ho sakatA hai / arthAt ekendriya jIva marakara ekendriya rUpa se bhI utpanna ho sakatA hai, yAvat vaha paMcendriya rUpa se bhI utpanna ho sakatA hai| isI tarahale dvIndriya jIva, teindriya jIva, cauindriya jIva aura paMcendriya jIva inameM bhI paca AgatikatA aura paMca gatikatA jAnanI cAhiye " paMcavihA savva ndriya jIve kahe che. tee pacagatika hoya che ane pacArika hai ya che. pAMca gatiemAM jemanu' gamana thAya che, te jIvAne paMcagatika kahe che. pAMca gatimAM jemanu Agamana thAya che temane paMcAgatika kahe che. eke ndriyemAM utpanna thate jIva ekendriyAmAMthI dvIndriyamAMthI, trindriyamAMthI, caturindriye mAthI ke pacendriyAmAthI, A rIte pA2e prakAranA jIvAmAMthI AvIne ekendriya jIva rUpe utpanna thaI jAya che. e ja pramANe ekendriya jIva marIne ekendriyathI laine pacendriya pantanA jIvAmAM utpanna thaI jAya che eTale ke ekendriya jI marIne ekendriya jIva rUpe pazu utpanna thAya che, dvIndriya jIva rUpe paNa utpanna thAya che, trIndriya, caturindraya athavA pa"cendriya jIvarUpe paNa utpanna thAya che e ja pramANe DhIndriyeLAM, trandriyamAM, catu rindriyeTamAM, ane pa'cendriyAmAM paNa paca gatikatA ane 5ca AgatikatA Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 544 sthAnIya 'paMcavihA sayajIvA' ityAdi / nairayikA 1 yAvat , yAvatsadena tiyazcaH 2, manuSyAH 3, devAH 4, siddhAzca 5 / tatra-saMgAriNaH siddhAzca samastA api jIvAH krodhakapAyiprabhRtibhedena pazcamakArakAH yodhyAH / tatra krodharUpAyiprabhRtayazcatvAraH psiddhaaH| arUpAyiNastu upshaantmohaadyH| athavA-narayikAdibhedAbhinnAH paJcavidhA jIvA yodhyAH iti // mU0 18 // jIvaprastAvAt samprativanaspatijIvAnAM yonimAzritma paJcasthAnAni prAda mUlam-aha maMte ! kalamasUratilamuggamAsaNippAyakulatthaAlisaMdaga saINapalimaMthagANaM eesi gaM dhannANaM kumA uttANaM jahA lAlIgaM jAva kevaiyaM kAlaM joNI saMcii 1, goyamA ! jahapameNaM aMto muhattaM unoseNaM paMca saMbaccharAI / teNa paraM joNo pamilAyai jAba tega paraM jogInocchee paNate __chAyA-atha bhadanta ! kalamamUratilamudgamApaniSpAvakulathAlisandakanuyarIpalimanthakAnAm eteSAM khalu dhAnyAnAM koSThAguptAnAM yathA zAlInAM yAvat kiyanta kAlaM yoniH santiSThate ?, gautama ! jayanyena antamuhattam , utkarSaNa pazca saMvatsarAn / tataH paraM yoniH pramlAyati yAvattaH paraM yonivyucchedaH prajJaptaH // 19 // jIvA" ityAdi-nairayika 1 tathA yAvatpada grAhya tiryaJca 2 manuSya 3 deva 4 aura siddha 5 isa prakArase bhI samasta jIva pAMca prakAra ke hote haiM / tathA-saMsorI aura siddha ye samasta bhI jIva krodha kapAyI Adike evaM aSAyIke bhedase pAMca prakArake hote haiN| inameM krodha kaSAyavAle, mAna kaMSAyavAle, mAyA kaSAyavAle aura lobha kaSAyavAle ye cAra prasArake kaSAyaghAle jIva saMsArI jIva haiM evaM upazAnta kaSAyavAle, kSINa kaSAyavAle sayoga kevalI aura ayoga kevalI ye akapAyI jIvahaiM / / 18 / sAvI. " paMcavihA savyajIvo" tyAha samasta yAnA pAyA / nIya pramANe hA cha-(1) nA24, (2) tiya"ya, (3) bhanu ya, (4) 35 ma2 (5) siddha tathA saMsArI ane siddha e samasta jIvo krodhakaSAyI AdinA ane akaSAyInA bhedathI pAMca prakAranA hoya che. temAthI krodhakaSAyavALA, mAnakaSAyavALA, mAyAkaSAyavALA, ane lebhakaSAyavALA, A cAra prakAranA kAcavALA saMsArI hoya che, ane upazAna kaSAyavALA, kSINakaSAyavALA, sAga kevalI ane agakevalI, e cAkaSAyI jI heya che. je sU. 18 Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhAMTIkA sthA05 u03 sU019 vanaspatijIvAnAM yoniSyuccheda 245 TIkA - ' aha bhaMte ' ityAdi 6 - 6 atha ' iti prazne ' bhadanta ' ityAmantraNe / he bhadanta / kalamaratilamudramApanippAvakulatthA lisanda katunarI palima thakAnAM tatra kala' maTara' ini bhASAprasiddho dhAnyavizeSaH, masUra tilamudgamApAH prasiddhAH, niSpAvo vallaHare ' iti prasiddha, kulatthaH = 'kuLadhI' iti khyAto dhAnyavizeSaH, Alisandako rAjamApa:-' caulA borA ' ityAdinAmnA loke prasiddhAH, 'saINA ' -tuberI - araDara' iti bhASA prasidrA, palginyakaH - kRSNanaNaka iti / phalamamurAdInAm eteSAM dhAnyAnAM zAlInAM yathA-sAlInAmitra koThAguptAnAM koSThAgAre rakSitAnAM yAvat - yAvat zabdAt palyA guptAnAm - palyam - vaMzakaTakAdikuto dhAnyAdhArapAtravizeSaH, tatra AguptAnAm, ma guptAna m - maJca:- ' maMcAna ' iti bhASAmaddhiH, tatra AgumAnAm, mAlAgumAnAM gRhoparita bhAge saMrakSitAnAm, avaliptAnAmparadeza vAyagonayAdinA uralipya rakSitAnA, litAnAm sarvataH kRta " jIvake prastAva se aba sUtrakAra vanaspati jIvoM kI yoniko Azrita karake pAMca sthAnoMkA kathana karate haiM 'aha bhaMte! kalamatUra tilamugga' ityAdi sUtra 19 // TIkArtha- he bhadanta ! kala, maTara, masUra, tila, muga, muMga, mASa, uDada, ni. pAva vAla, kulatya-kuladhI, Alisandaka-rAjamASa rauzA-caulA, saINAarahara aura palimandhaka - kAlA canA- ina saba dhAnyakI cAhe ye koSThApta hoM - koSThAgAra meM bharakara rakhe hue hoM yAvat cAhe bAMsa ke bane hue piTAre meM bharakara rakhe hue hoM cAhe - Agupta ho-mannAna ke Upara bharakara rakhe gaye hoM cAheM mAlAgupta hoM-ghara ke Upara ke bhAga meM saMrakSita hoM cAhe lipta hoM- - saba tarapha se vartanameM bharakara jisameM lepa kara diyA jIvanA adhikAra cAlI rahyo che, tethI have sUtrakAra vanaspati jIveAnI cenine Azrita karIne pAca sthAnAnuM kathana kare che. 66 aha bhaMte ! kalamasUra vilamuga " ityAdi artha- gItamasvAbhInA azna - lagavan ! vaTA, bhasUra, taba, bhaga, maha, pAla, kaLathI, ceALA, tuvera, caNA vagere dhAnyAnI aMkurotpAdana zakti keTalA samayanI kaDI che? ahIM te dhAnyanA saMgraha karavAnI judI judI rIteA prakaTa karavAmAM AvI che. A rIteAne AvarI laine A pramANe prazna pUchavAmAM AnyA che 4 bhagavan ! koThAramAM bharIne sagharI rAkhelA, vAMsanI khatAvelI peTImAM rAkhelA, kAi U cA mAMcaDA upara sa'gharelA, gharanA uparanA bhAgamAM saMgharelA (mAlAsa ), mATIthI lipta pAtramAM bharI rAkhelA, mATIthI alisa pAtramAM bharI rAkhelA, mATIthI lepa karelA DhAMkaNAvALA pAtranI aMdara rAkhelA Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 249 sthAnA 1 levAnAM vihitAnAm = AcchAditAnAm, mudritAnAm = mRttikAdimudrAvatAM, lAnchitAnAm = rekhAdibhiH kRtAJjanAnAM kiyantaM kAlaM yoni utpAdazaktiH santi STha ? koSThAgArAdirakSitAnAM karasamrAdidazavidhadhAnyAnAM yoniH kiyatkAlAvadhitiSThati' iti mazvAzayaH / bhagavAnAha - he gautama / eteSAM dhAnyAnAM yoniH jananyena antarmuhUrtam utkarSe tu pazca saMvatsarAn tiSThati tataH param= tadanantara yoniH palAyana=rNAdinA hIyate yAcchandrAt tataH paraM yoniH visa=nazyati tataH paraM bIjam avIjaM bhAti = uttamapi tan na prarohati / gayA ho aisI jagaha meM rakhe gaye hoM cAhe aba lipta hoM - aise pAtrameM bhara kara rakhe gaye hoM ki jisakA dvAra pahile Dhakana se Dhaka diyA gayA ho aura bAda meM govara Adise chAya kara diyA gayA ho cAhe lipta hoM-sA mAnya rUpa se Dhakakara rakhe hue hoM, cAhe mudrita hoM-miTTI AdikA lepa kara rakhe gaye hoM cAhe lAnchita hoM-rekhA Adi dvArA jo cinhita kara diye gaye hoM kitane kAla taka utpAdana zakti rahatI hai ? arthAt koSThAgAra Adi meM bhara kara rakhe gaye ina kala majUra Adi daza prakA eke dhAnyoM kI aGkarotyadana zakti kitane samaya taka rahatI hai, aisA praznAzaya hai-isa para bhagavAn kahate haiM - he gautama ! ina 10 prakArake dhAnyoM kI aGkarotpAdana zakti jaghanyase eka antarmuhUrta kI hai, aura utkRSTase pAMca varSa kI hai, isake bAda unakI vaha aGkarotpAdana zakti varNAdi dvArA kamajora ho jAtI hai phira ve aGkurotpAdana karane meM zakti sampanna 'nahIM rahate haiM / yahI bAta "bIjaM abhIjaM bhavati " isa poTha dvArA prakaTa kI gaI hai arthAt vaha kevala dekhane meMhI bIja lagatA hai, para vAstavameM ke lepa karyA vagaranA DhAMkaNAvALA vAsaNamAM rAkhelA, retI rAkha AdimA rAjezvA vaTAlu, bhasUra, tatra, bhaga aucha, vAsa, ujathI, yojA, tuvera, yA Adi dhAnyAnI arAtpAdana zakti keTalA kaLanI kahI che ? mahAvIra prabhune uttara--he gautama! vaTANA nyAdi A 10 prakAranA dhAnyanI aMkuretpAdana zakti echAmAM echA eka antamuhUrta pramANa kALanI ane adhikamAM adhika paca varSa sudhInI hAya che. tyAramAda tenI akurotsAhana zaktinA kSaya thai jAya che ane Akhare temanI te zakti naSTa thai jAya che, eTalA kALa bAda teme akureAdana karavAnI zakitathI rahita janI laya he. me 4 vAMta sUtrAre " vIja avIjaM bhavati " A sUtrapATha dvArA prakaTa karI che, eTale ke pAMca varSa bAda tee khIja jevA dekhAtAM Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0530 3 sU0 20 pacavidha saMvatsaranirUpaNam 247 ata eva he gautama ! tataH para tenAM yonivyavacchedaH = marohaNa zakti praNAzaH prajJaptaH prarUpitaH / arthAt uktakAlAnantaraM kalamamurAdIni acittAni bhavantIti // mra0 19 // anantaramutre kalamapurAdInAM yonivyucchedaH paJcabhiH saMvatsarairbhavatItyuktam / samprati saMvatsarAneva paJcavidhatvenA - mUlam - paMca saMvacurA paNNattA, taM jahA Nakkhatta saMvaccha re 1 jugasaMcchare 2 pamANasaMvacchare 3 lakkhaNasaMvacchare 4 saNicarasaMcchare 5 / 1 / jugasaMvacchare paMcavihe paNNatte, taM jahAcaMde 1 caMde 2 abhivar3ie 3 caMde 4 abhivaDie 5 caitra / 2 / mANasaM vacchare paMcavihe paNNatte, taM jahA - nakkhate 1 caMde 2 uU 3 Aice 4 abhivaDie 5 / 3 / lakkhaNasaMvacchare paMcavihe paNNatte, taM jahA - samagaM nakkhattA jogaM joyaMti samagaM uU pariNamati / NaccaNho NaisIo bahUdao hoi nakkhatte // 1 // sasilagalapuNNamAmI joeI visamacAraNakkhate / kaDuo bahUdao ya tamAhu saMghaccharaM caMdaM // 2 // visa patrAliNo pariNamaMte adUsudeti pupphaphalaM / vAsaM Na sambhaM vAsa, tamAhu saMcchara kammaM / 3 / puDhavidagANaM tu rasaM, pupphaphalANaM tu dei Aicco / appeNa vivAseNa, sammaM niSkajae vaha doja nahIM rahanA hai, kyoMki vaha kheta meM boye jAne para aGkuroM ko utpanna nahIM kara sakatA hai| isI kAraNa he gautama! pAMca varSa bAda unakI yonikA viccheda-prarohaNa zaktikA vinAza kahA gayA hai, arthAt ye kala masUra Adi dhAnya ukta kAlake bAda acitta ho jAte haiM // 6019 // hAvA chatAM paNa kharI rIte akhIjarUpa ja manI gayA haiAya che. kAraNa ke temane khetaramAM vAvavAmA Ave te temAMthI a`kurA utpanna thatA nathI te kAraNe hai gautama ! pAMca varSa bAda temanI yAninA vyaccheda -utpAdana zaktine vinAza kahyo che. eTale ke te vaTANA Adi dhAnya upayukta kALa daraniyAna ati dhanya hai // su. 15 // Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paTa ' sthAnAstre sassaM / 4 / AiccateyataviyA, khaNalatradivasA uU pariNamaMti pUriti reNuthalayAI, tamAhu AbhivaDiyaM jANa // 5 // sU020 // __chAyA-paJca saMvatsarAH prajJaptAH, tadyathA-nakSatrasaMvatsaraH 1 yugasaMvatsaraH 2 pramANasaMvatsaraH 3 lakSaNasaMvatsaraH 4 zanaizvarasaMvatsaraH 5 11 / yugasaMvatsaraH paJcaviyaH prajJaptaH, tadyathA-candraH 1 candraH 2 abhivaddhitaH 3 candraH 4 abhivaddhitazcaiva 5 / 2 / pramANasaMvatsaraH paJcavidhaH prajJaptaH, tadyathA-nakSatraH 1 candra: 2 RtaH 3 AdityaH 4 abhivaddhitaH 5 / 3 / lakSaNa saMvatsaraH pazca vidhaH prajJaptaH, tadyathAsamakaM nakSatrANi yoga yojayanti samakam RtakaH pariNamante / nAtyuSNo nAtizIto bahudako bhAti nakSatraH / 1 / zazI sakalapaurNamAsI yojayati vipamavAra nakSatraH / kaTuko bahudakazca tamAhuH-saMvatsaraM cAndram / / 2 // viSama prAlinaH pariNamante anRtupu dadati puSpaphalam / varSa na samyag varSati tamAhuH saMvatsaraM phArmaNam // 3 // pRthivyudakAnAM tu rasaM puSyaphale yastu dadAti AdityaH / alpenApi vargeNa samyaga niSpadyate sasyam // 4 // AdityatejastApitAH kSaNalayadivasA RtavA pariNamante / pUrayanti reNumiH sthala kAni tamAhuH abhivaditaM jAnIhi / / 4 / / sU0 20 // TIkA -'paMca saMbaccharA' ityAdi saMvasarA:-nakSatrasaMvatsarAdibhedena paJcavidhA vodhyAH / tatra-dvAdazanakSatranAgAtmako yodhyaH / nakSatramAsastu candrasya nakSatramaNDalabhogakAlaH / candrasya isa sUtrA kala mahara Adi dhAnyoM ko yonikA cheda pAMca varSake zada ho jAtA hai aisA kahA hai so ana sUna tAra unhIM saMvatsarokA paMcavidha rUpase kathana karate haiM-'paMca saMbaccharA paNatA' ityAdi svnaa20|| TIkArtha-saMvatsara pani prakArake kahe gayehaiM-jaise-nakSatra saMvatsara yuga saMvatsara 2 pramANa saMvatsara 3 lakSa ga saMvatlara 4 aura zanaizcara saMva. sara 5 inameM jo nakSatra saMvatsara hotA hai, vaha 12 nakSatroMke mAsa rUpa AgalA sUtramAM evuM kahevAmAM AvyuM che ke vaTANA, masUra Adi dhAnyanI nino pAMca varSamAM vinAza thaI jAya che. have sUtrakAra e ja saMvatsara (va) nA pAMca prakAranuM kathana kare che "paya sNpcch| paNNattA" ityAdisAtha-savatsa2 5in maranA i -(1) nakSatra savatsara, (2) yugasaka. (ma2, (3) prabhA 2 sa2, (4) sakSa satya2 gane (5) zanazva2 savatsa2. nakSatra saMva-sara bAra nakSatranA masa rUpa ha ya che. candrane nakSatra maMDaLane je bhegakaLa che tene nakSatramAsa kahe che. nakSatra maMDaLanA bhegakALa rUpa nakSatra Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA rIkA sA0 5 003 sU020 paMcavisaMvatsaranirUpaNam 249 nakSatramaNDalabhogastu saptaviMzatyA dinaiH saptapaNTibhAgavibhaktasyaikasya divasasya ekaviMzatyA bhAgezva (2733 ) bhavati / etAvadivasapramANo nakSatramAsa ekasmin nakSatrasaMvatsare tu saptaviMzatyadhikAni trINi zatAni dinAni saptapapTibhAgavibhaktasyaikasya divasamya ekapaJcAzadbhAgAzca (32713 ) bhavantIti / / yugasaMvatsaraH-paJcasaMvatsarAtmakaM yugaM, tadekadezabhUtazcandrAdisaMvatsaro yugasaMvatsara iti / pramANasaMvatsaraH pramANa-parimANa divasAdInAM, tenopalakSito vakSyamANa eca nakSatra saMvatsarAdi lakSaNasaMvatsaraH vakSyamANa svarUpANAM lakSaNAnAM prAdhAnyena pramANasaMvatsara eva / zanaizcarasaMvatsaraH zanaizcareNa niSpAditaH hotA hai candra phe nakSatra maNDalakA jo bhogakAla hotA hai yaha nakSatra mAsa hotA hai, candra ke nakSatra maNDalakA bhogakAla 27 dina aura 67 bhAgoM meM vibhakta eka dinake 21 bhAga pramANa hotA hai, arthAt nakSatra mAsa nakSatra maNDalakA bhogakola 27 / 21-67 sausaThiyA ikkIsa dinakA hotA hai / eka nakSatra saMvatsarameM 327 dina aura eka dinake 67 bhAgoM se 51 bhAga hote haiN| yuga. saMvatsara-pAMca saMvatsaroMkA eka yuga hotA hai, isako ekadeza bhRta candrAdi saMvatsara hotA hai, yaha candrAdi saMvatsarahI yuga saMghassara hai| pramANa saMvatsara divasa Adike pramANase upalakSita jo nakSatra saMvatsara Adi hai vahI pramANa saMvatsara hai. lakSaNa saMvatsara-jinakA svarUpa Age kahA jAnevAlA hai, aile lakSaNoM kI pradhAnatAle jo pramANa saMpa. ssara hai, vahI lakSaNa saMvatsara hai / zanaizcara laMbaralara-jo saMvatsara shnaimAsa ra7/21/67 saDasatIyA ekavIsa divasa hoya che. evAM bAra nakSatramAsanuM eka nakSatra saMvatsara thAya che te nakSatra saMvatsaranA 3275167 divasa hoya che. yuga saMvatsara-pAMca saMvatsarAne eka yuga thAya che. tenA ekadezabhUta (bhAga rU5) candra sa vatsara hoya che. te candrAdi saMvatsara ja yuga saMvatsara che pramANa saMvatsara-divasa AdinA pramANuthI upalakSita je nakSatra saMvasara Adi che, e ja pramANa savisara che. lakSaNa saMvatsara-tenA svarUpanuM pratipAdana AgaLa karavAmAM Avaze. evA lakSaNenI pradhAnatAvALuM je pramANu saMvatsara che, tenuM nAma ja lakSaNa rAMvatsara che zanaizvara saMvatsara-je saMvatsaranu zanIcara vaDe nirmANa thAya che, tene nezvara saMvatsara kahe che eTale ke jeTalA samayamAM zanIne graha eka nakSa sthA-32 Page #274 -------------------------------------------------------------------------- Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghoTIkA sthA 5 u03 sU0 20 pacavighasaMvatsara nirUpaNam raMkara tatra - yugasaMvatsaraH- candracandrAbhivarddhita candrAbhivarddhitasaMvatsareti paJcavidhaH / caMdrasaMsaro dvAdazabhicandramA maivati / ekasmindramAse ekonatriMzarinAni dviSaSTibhAga vibhaktasyaipha divasasya dvAtriMzaGgAgA / 2932 - 62 ) bhavanti / ayaM ca kRSNapratipada Arabhya paurNamAsI mabhivyApya bharvAta / ekasmiMzcandrasaMvatsare catuSpaJcAzadadhikAni trINi zatAni dinAni dvipaSTibhAgavibhaktasyaikasya divasasya dvAdazabhAgAca ( 354 12-62 ) bhavantIti / bhabhivarddhitasaMvatsarastu dvAdazabhirabhivarddhitamAsaitrayodazabhivA bhavati / ekasmin abhivarddhitamA se ekatriMzadinAni caturviMzatyadhikaikazavabhAga-vibhaktasyaikasya divasasya ekaviMzatyadhikaikazatabhAgAva ( 31 = 121 - 124 ) bhavanti / anena krameNa dvAdazamAsamamANe ekasminnabhivarddhitasaMvatsare vyazItyadhikAni zrINi zatAni dinAni dviSaSTibhAgavibhaktasya ekasya divasasya catuzcatvAriMzad tAkA kathana karate haiM- "jugasaMcacchare " ityAdi - candra 1 candra 2 abhivarddhata 3 candra 4 aura abhivarddhita 5 inameM candra saMvatsara 12 candra mAsoMse hotA hai, eka candramAsameM 29 dina evaM 62 bhAgoM meM vibhakta eka dina 32 bhAga hote haiM, yaha kRSNapakSakI pratipadA se lekara paurNamAsI taka hotA hai, eka candra saMvatsara meM 354 dina aura 62 bhAgoM meM vibhakta hue eka dina ke 12 bhAga hote haiM / abhivarddhita saMvatsara 12 abhivarddhita mahinoM se athavA 13 candra mAsoMse niSpanna honA hai, eka abhivRddhimAsameM ekatIsa dina aura 124 bhAgoM meM vibhakta hue eka dinake 121 bhAga hote haiM / isa taraha dvAdaza mAsa pramANa eka abhivarddhita saMvatsara meM 383 dina aura 62 bhAgoM meM vibhakta hue eka dina ke 44 bhAga hote haiM / 66 ' juga saMvacchare " ityAdi - (1) yandra, (2) yandra, (3) abhivarddhitA (4) zundra bhane (4) malivarddhita. temAMnu yandra saMvatsara 12 yandrabhAsonu khane che. eka candramAsanA 2932 / 62 divasa thAya che. kRSNapakSanI pratipadA ( vadI ekama ) thI laine pUnama sudhInA divaseAnA eka cAndramAsa thAya che. evA khAra cAndramAsetu' eka candrasa'vatsara bane che. tenA 35461262 divasa thAya che. abhivRddhiMta savatsara (adhika mAsavALu' varSa) 12 abhihita mahi nAnu athavA 13 cAndramAseAnu` bane che. eka abhivRddhRita mAsanA 31/12/124 divasa hAya che, ane 12 mAsapramANu eka abhivRddhiMta sava Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 sthAnAgasUtra bhAgAdha ( 383 44-62) bhavantIti / ebhizcandrAdibhiH paJcabhiH saMvatsarerekaM yugaM bhavati / tatrAbhivaddhitasaMvatsare'dhikamAso bodhya iti / yugasaMvatsaramatipAdikA gAthA'nyatraivamabhihitA, / tathAhi "caMdo bado abhivaDio ya caMdamabhivaDio ceva / paMca sahiyaM jugamiNaM, biTTa tellokadaMsIhi // 1 // " chAyA-candrazcandro'bhivaddhitazca candro'mivarddhitazcaiva / paJcasahitaM yugabhidaM dRSTaM trailokyadarzibhiH / / 1 / / iti / -tathA-pramANasaMvatsaraH nakSatraH 1 candraH 2 pAtuH 3 AdityaH 4 abhivaddhita 5 iti paJcavidhaH / tatra-nakSatraH nakSasaMvatsaraH pUrvoktalakSaNaH / pUrvasmAda vizeSastvayam-tatra nakSatramaNDalasya candrabhogamAtraM vivakSitam / iha tu dina tadabhAgAdipramANamiti vizeSaH / 1 / tathA-candra - candrasaMvatsara ukta lakSaNa eva / 2 / vizeSastvayaM-tatra tasya yugAvayavatvamA vivakSitam , ii ina candrAdika pAMca saMvatsaroMse eka yuga banatA hai, abhivaddhita saMvatsarameM adhika lAla hotA hai, yuga saMvatsara kI pratipAdika gAthA anyatra isa prakArale kahI gaI hai-"caMdo caMdo abhivaDibhoya" ityaadi| tathA-pramANa savalara-pAMca prakArakA kahA gayA hai-jaise nakSatra 1 candra 2 Rtu 3 Aditya 4 aura abhivaddhita 5 inameM pUrvokta lakSa. NaghAlA nakSatra zabdale gRhIta huA hai| pUrvakI apekSA isameM aisI vizeSatA hai ki vahAM nakSatra maNDalakA candrabhoga mAtra vivakSita huA hai, ukta lakSaNayAlA candra saMgharasarahI yahAM candra zabdase vivakSita huA hai / parantu usakI apekSA yahAM aisI vizeSatA hai, ki vahAM para yugakI nsaranA 3834462 divasa thAya che. A candrAdika pAMca saMvatsarane eka yuga bane che. abhivadvita saMvatsaramAM eka adhika mAsa hoya che. yuga saMvansaranuM pratipAdana karatI gAthA anyatra A pramANe kahI che " cado pado abhivaDhio ya" tyAhi. tathA pramANa savatsa2 pAya prA2nu prayu cha-(1) nakSatra, (2) yandra, (3) tu, (4) sAhitya ma2 (5) mamivarddhita. pUrita sakSapANu nakSatra saMvatsara ja ahIM nakSatra padathI gRhIta thayuM che. ahIM pUrvanI apekSAe eTalI ja vizeSatA che ke tyAM nakSatrama DaLanA candrabheganI ja mAtra vivakSA karavAmAM AvI che, ane ahIM dina ane dinane bhAga Adi pramANu vivazita thayela che. uparyukta lakSaNavALuM candra saMvatsara ja ahIM zAkha vaDe vivakSita thayuM che. paraMtu te kathana karatAM ahIM eTalI ja vizeSatA che ke Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA05 u 3 sU 20 vidhatsaranirUpaNam 253 tu pramANaM vivakSitamiti / tathA RtuH RtusaMvatsaraH Rtavo lokamasiddhA vasanvAdayaH, tatpradhAnaH saMvatsara ityarthaH / ayaM ca sAvanamAsakarmamAsaparyAyaiH dvAdazabhi tamAsairniSpadyate / ekaikasmin RtumAse triMzadahorAtrA (30) bhavanti / ekasmin RtusaMvatsaretu paSTayadhikazatatraya pramANA ahorAtrA (360) bhavantIti / tathA - bhAditya = Aditya saMvatsaraH ayaM ca dvAdazabhirAdityamAseniSpadyate / ekasmimAdityamAse tu sArddharnigaddinAni (30 1-2 ) bhavanti / ekasminnAditya-saMvatsare paTpaSTayadhikazatatrayamANAni ( 366 ) dinAni bhavantIti / abhivarddhita uktalakSaNa eva / 5 nakSatrAdi bhederukto'yameva pramANa saMvatsaro lakSaNaprAdhAnyena yadA nirdizyate tadA lakSaNa saMvatsaro bhavati / ayaM lakSaNa saMvatsaro'pi candrAdibhedena paJcavidho bhavati / avayavatA mAtra vivakSita huI haiM, aura yahAM usakA pramANa vivakSita huA hai / vasanta Adika RtuoM kI pradhAnatAcAlA jo saMvatsara hai, vaha RtusaMvatsara hai / yaha saMvatsara sAvana mAsa karmamAsa paryAyavAle 12 RtumAsoM se niSpanna hotA hai| eka 2 RtumAsameM tIsa ahorAtra hote haiM | Aditya saMvatsara - yaha 12 Aditya mAsoM dvArA niSpanna hotA hai, eka Aditya mAsameM 301 dina hote haiM / eka Aditya saMvatsara meM 366 dina hote haiM / abhivarddhita - isakA lakSaNa kaha diyA gayA hai / nakSatra Adike bhedoM se kahA gayA yahI pramANa saMvatsara lakSaNoM kI pradhAnatA se jaya nirdiSTa hotA hai, taba lakSaNa saMvatsara hotA hai| yaha lakSaNasaMva tyAM yuganI avayavatAnI ja vitrakSA thaI che ane ahI tenuM pramANa vivakSita thayuM che. vasaMta Adi RtuonI pradhAnatAvALuM je savatsara che tene Rtu. savatsara kahe che. te sa'vatsara zrAvaNumAsa Adi 12 mAsenuM bane che te pratyeka RtumAsamAM 30 divasa ane 30 rAtri hoya che. A rIte eka Rtusa'vatsaranA 360 dinarAta thAya che. sAhitya saMvatsarate mAra sAhitya (sUrya) bhAsonu' bhane che. 30 / 1 / 2 divasane eka AdityamAsa ane 366 divasanu eka Aditya saMvatsara thAya che. abhivRdvaiita sa'vatsaratu' varUpa AgaLa prakaTa thai cukayu che. nakSatra AdikAnA bhedanI apekSAe pratipAdita pramANu savazvaranI jyAre lakSaNNAnI pradhAnatApUrvaka nirdeza thAya che, tyAre tene lakSaNu sa'vatsara kahe che te lakSaNu Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rahyuM sthAnAGgale pazcavidhatvamevAha-' tathA ' ityAdinA / tatra prathamaM nakSatrasaMvatsaramAha'samagaM' ityAdinA / nakSatrANi-kRttikAdoni samakaM samatayA yoga-kArtikIpaurNamAsyAditithinA saha saMvandhaM yojayanti=kurvanti / ayaM bhAvaH-pAni nakSa. prANi yAsu tithiSu utsargato bhavanti tAni tAsveva yatra bhavanti / tatra-jyeSThaH zrAvaNo mArgazIrpazceti trayomAsAstattannAmnA no samAgacchanti yathA jyeSTho mAso mUlanakSatreNa, zrAvaNo dhaniSThAnakSatreNa, mArgazIrSazca ArTAnakSatreNa samAga chati, zeSA mAsAstattannakSatra nAmAnobhavanti yathA kRttikAbhiH kArtiko mAsaH, puSyeNa pIpaH, ityaadi| slara zrI candra Adike adarale pAMca prakArakA hotA hai| jo isa prakA rase haiM-nakSatra 1 candra ityAdi inameM aba pahile mUtrakAra nakSatra saMvatsarakA kathana karate haiM-" samaga" ityAdi-kRttikAdi nakSatra samatAse kArtikI paurNamAmI Adi tithike sAtha jisameM sampandha karate haiM yaha nakSatra saMvatsara hai, bhAva yaha hai ki jo nakSatra jina tithiyoM meM utsargase sAmAnya rUpase hote haiM ve nakSatra unhIM tithiyoM meM jahA~ hote haiM jaise-jeTha, zrAvaNa, mArgazIrSa ye tIna mAla una 2 nakSatroMke nAmase nahIM Ate haiM kyoMki jyeSTha mAsa mRla nakSatra ke sAtha zrAvaNamAsa gha. niSThA nakSatra ke sAtha aura mArgazIrSa ArdrA nakSatrake sAtha AtA hai zeSa mAsa una 2 nakSatroMke nAmavAle hote haiM jaise kRttikAle kArmika mAsa puSya nakSatrase pIpa mAma ityAdi kahA bhI haisaMvatsara paNa candra AdinA bhedonI apekSAe pAMca prakAranuM kahyuM che. je pAMca prakAre nIce pramANe che-nakSatra, candra ItyAdi. te pAca prakAromAMnA nakSatra sabasa2 nAmAnA pdde| prA2nusUtra 5243 4thana 42 che. "samaga" tyAhi. kRtakAdi nakSatra samAnatApUrvaka kArtikI pUrNimA Adi tithinI sAthe jemAM saMbaMdha kare che, tenuM nAma nakSatra saMvatsara che A kathanane bhAvArtha e che ke je nakSatro je tithiomAM sAmAnya rUpe hoya che te nakSatro je tithiemAM sAmAnya rUpe hoya che, te nakSatre e ja tithio mAM jyAM hoya che, jemake jeTha, zrAvaNa, mAgazIrSa (mAgazara) A traNa mAsanAM nAma te te nakSatranA nAma uparathI paDayA nathI, kAraNa ke jeTha mAsa mUlanakSatra sAthe, zrAvaN mAsa dhaniSThA nakSatranI sAthe ane mAgazara mAsa Adra nakSatranI sAthe Ave che. bAkInA mahinAe te te nakSatranA nAmavALA hoya che. jemake kanika parathI kArataka mAsa, puSya nakSatra parathI piSa mAsa, ItyAdi nAme nakSatra parathI ja, paDayAM che. kahyuM paNa che ke Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 215 sudhA kA sthA05 u03 sU020 paMcavidhasaMyatmanirUpaNam uktaM ca-" jeTho vaccai mUleNaM sAvaNo dhaNihAhiM / __ ahAsu ya mAsiro sesA nakkhattanAmiyA mAsA // 1 // " chAyA-jyeSTho brajati mulena zrAvaNo dhnisstthaabhiH|| ArdrAsu ca mArgazIrSa, zeSA nakSatra nAmAno mAsAH // 1 // iti / ___ tathA--yatra samaka-sAmyenaiva RtavaH pariNamante na vipamatayA / arthAtkArtikyA anantaraM hemantaRtuH, popyA anantaraM ziziraRturityevaM sAmyenaiva Rtava' pariNati gacchantIti / tathA-yo na atyupNaH na cAtizIta:-arthAt samazItoSNo bhavati tathA-bahUdaka:-bahanyudakAni smistathAbhUtazca bhavati, sa lakSaNataH nakSatrasaMvatsaro bhavatIti / nakSatracAralakSaNalakSitatvAdayaM nakSatrasaMvatsaro yodhyaiti / atha candragaMvatsaraM lakSaNato nirdizati-'sasisagala, ityAdinA / zazI candro yatra sakala paurNamAsI:-yojayati-sakalapaurNamApImiH saha sambandhaM " jeho paccA, mUleNaM" ityAdi___ tathA-jahAM chahoM Rtue~ samAnarUpase pariNamatI haiM, viSama rUpase nahIM arthAta-kArtikIke bAda hemanta Rtu pauSIke bAda zizira Rta isa prakAra kI samAnatAlehI jahAM Rtue~ pariNatiko prApta karatI haiM, tathA jo na atizIta hotA hai, aura na ati uSNa hotA hai, kintu samazItoSNa rahatA hai, tathA jilameM bahuta pAnI hotA hai, aisA vaha pramANa saMvatsara nakSatra saMvatsara hotA hai, yaha saMvatsara nakSatroMkI gatirUpa lakSaNoMse lakSita honeke kAraNa nakSatra saMvatsara kahA gayA hai, aisA jAnanA cAhiye 1 candra saMvatsara-jila saMvatsarameM candra sakala paurNa " jevo vaccai,, mUleNaM " tyA6 tathA-jemAM chae Rtuo samAna rUpe pariName che-viSama rUpe pari. humatI nathI eTale ke kArtika pachI hemanta tu, piSa pachI zizira Rtu, A prakAranI samAnatAthI ja jyAM Rtuo pariName che, ane jyAre ati ThaMDI paNa hatI nathI ane ati garamI paNa hotI nathI, paraMtu samazItaoNa AhavA ja rahe che tathA jemAM khUba ja varasAda varase che evuM te pramANa saMvatsara nakSatra saMvatsara rUpa hoya che. te saMvatsara nakSatranI gati rUpa lakSa thI lakSita hovAne kAraNe nakSatra saMvatsarane nAme oLakhAya che, ema samajavuM joIe. candra saMvatsara-je saMvatsaramAM candra badhI pUrNImAo sAthe saMbaMdha rAkhe che tathA viSama cAlavALAM nazo jemAM hoya che evA saMvatsarane candra Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 sthAnAso karoti / nathA-yo vipamacAranakSatra:-viSamaH cArA-calanaM yeSAM tAni tathA bhUtAni nakSatrANi yatra sa tathAbhUno bhavati / tathA-kaTakA atya'NaH, ani zIto vA bhavati / tathA-badaraca bhavati / pacaMvidho yaH saMvatsaraH, taM candrasaMvatsaramAha-candracAralakSaNalakSitatvAdaya saMvatsaro laghaNatazcandro yovya iti 2 / atha RtusaMvatsara lakSaNato nirdigati-visamaM' ityAdinA / yatra pravATinA vRkSAH viSama vaiSamyeNa pariNamanne pariNatA bhAnti-apharAyubhedAvasthA yAnti / tathA-anutapu-asvakAle'pi puSpaphalaM mayanchanti svabhAvataH catrAdipu puppaphalo. dgamazIlA api rasAlalA mAghAdipu pupAdizAlino bhavanti / tathA-patra meyo varSa=vRSTiM na samyag varSa ti, evaMbhUno yaH saMvatsarantaM tIrthakraprabhRtibhilakSaNataH kArmaNaM saMvatsaram Aha / ayaM kAmaNa saMvatsara evaM nAtusaMvatsaraH sAvanasaMvatsamAliyoMke sAtha sampandha karatA hai, tathA vidyama cAlavAle nakSatra jimameM hote haiM, ainA jo saMvatlara hotA hai, tathA jo kaTuka atyupNa hotA hai| athavA atizIta hotA hai, tathA yasadaka-bagala jalayAlA hotA hai, aisA jo saMvatsara hotA hai, raha candra saMvatsara candralI gatirUpa lakSaNoMse lakSita honeke kAraNa lakSaNakI apekSA candra lavarasara kahA gayA hai| Rtu saMvatsara - jisameM pravAlI vRkSa viSamatA rUpale pariNata hote haiM-aAdikoMke ubheda hone rUpa avasthAko prApta karate haiM rAdhA-akAlameM lI jo puppa phalako dete haiM jaise svabhAvase caitra AdimeM puSpaphalodmazIla bhI sAlavRkSa-Amra. vRkSa mAgha Adi bahInoM meM pradhpAdi denevAle ho jAte haiM, tathA jisameM vRSTi acchI tarahase nahIM hotI hai, aisA jo saMvasara hai, vaha tusaMvatsara hai, isa Rtu saMvatsaraphA nAmahI phArmaga saMgharasara hai, yaha kAmaNa saMpatlarahI Rtu lavastara aura sAvana saMdaralara nAmAntarathAlA saMvatsara kahe che. te saMvatsaramAM atizaya ThaMDI athavA atizaya garamI paDe che ane bhAre varasAda paDe che. A saMvatsara candranI gatirUpa lakSaNethI lakSita hevAne kAraNe tene lakSaNanI apekSAe cadra saMvatsara kahe che. | Rtu saMvatsara-jemAM vRkSa viSama rUpe parimana pAme che aMkurAdhine uddabheda thavA rUpa dazAne prApta kare che, tathA akALe paNa je phUlaphaLa de che, jemake caitra mAsamAM puSpa ane phemIla kamrALa AmravRkSa mahA Adi mAsamAM kulaphaLa detAM thaI jAya che, tathA je saMvatsaramAM sArI vRSTi thatI nathI, te saMvatsarane Rtu saMvatsara kahe che. A Rtu saMvatsarane ja kAmaNa saMvatsara kahe che. athavA A kAmaNa saMvatsaranA ja RtusaMvatsara ane pAvana saMvatsara rUpa bIjA nAme kahyAM che. Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA05 u. 3 sU 20 paJcavidhasaMvatsara nirUpaNam 1 ratha procyate iti 3 | AdityasaMvatsara lakSaNato nirdizati - ' puDhavidagANaM ityAdi / yatra saMvatsare AdityaH = sUryaH pRthivyudakAnAM rasaM=mAdhuryasnigdhatAdilakSaNaM pRthivIjalasambandhirasaM puSpaphalebhyo dadAti = prayacchati / tathA - alpenAvi varSeNa = alpadRSTayA'pi tathAvidhavamAve'pi sasyaM = zAlyAdikam annaM samyak= yAthAtathyena niSpadyate = jAyate / so'yaM saMvatsaro lakSaNana AdityasaMvatsara ucyate iti / atha abhivarddhitasaMvatsaraM lakSaNato nirdizati - ' AdiccateyatatriyA ' ityAdinA / yatra saMvatsare AdityatejastApitAH = sUryakiraNai' saMtApitAH kSaNalavamuhUrtta divasAH - kSaNaH = kAlavizeSaH lavaH = ekonapaJcAzaducchA samamANaH saptasaptati latrapramANaH divasa: ahorAtraH, eSAM dvandve te tathAbhUtAH - kSaNalamuhUrtadivasAH Rtavatha pariNamanti / tathA sUryakiraNatApitAsta eva kSaNalabamuhUrtta divasAH reNubhiH vAyurikSata reNubhiH kahA gayA hai, ' puDhavidagANaM " jisa savatsara meM sUrya pRthivI evaM uda Rtavazca ke rasako pRthivI sambandhI rasako evaM udaka sambandhI rasako - madhuratA snigdhatAko - puSpa phaloMke liye detA hai, tathA alpa bhI dRSTi se jisa saMvatsara meM zAli Adi anna acchI taraha se niSpanna hotA hai, aisA yaha saMvatsara ina lakSaNoMkI apekSAse Aditya saMvatsara kahA gayA hai " Adicca tetaviyA " ityAdi / jisa saMvatsara meM sUrya ke tejase kiraNoMse tApitakAla - vizeSa rUpa kSaNa muhUrta 49 ucchvAsa pramANa lava evaM ahorAtrarUpa divasa aura Rtue~, do do sAma pramANavAlI hotI hai tathAsUryakI kiraNoMse tApita hue ve hI kSaNa lava muhUrta aura divasa evaM Rtue~ vAyu se uDAI gaI dhUli dvArA sthaloMko pUrita kara detI haiM, savatsaramAM sUrya mAditya bhavatra - " puDhavidagANaM " ityAdi - pRthvI ane udakanA rasane-pRthvIsa dhI rasane ane pANI sakha`dhI rasane eTale ke puSpa ane leAne madhuratA ane snigdhatA ape che, tathA je saMvatsaramAM alpa vRSTi thavA chatA paNa DAMgara Adi dhanyA vizeSa pramANumAM utpanna thAya che, te savatsarane Aditya savatsara kahe che << Adicca teyataviyA " ityAhi - = 257 je sa'vatsaramA sUryanA tejathI (karA varDa) kALavizeSa rUpa kSasa, muSkRta 49 ucchvAsa pramANu lava, aherAtra rUpa dina rAta, tathA babbe mAsa pramANavALI Rtue tama thAya che ane sUryAMnA kiraNeAthI tapta thayelI e ja kSaI, lava, muhUta divasa ane Rtu pavana vaDe uDelI dhULa vaDe sthaLAne bharI de che, te sa vatsaranuM nAma abhiva sthA0-33 " Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAjaso sthalAni pUrayanti, taM saMvatsaram abhivaddhitam Aha tIrthakRtmabhRtiriti he ziSya ! tvaM jAnIhi / yadyapi sUryatejasA pRthivyAdayastApyante tathApi upacArAt kSaNAdayo'pi tathocyante, iti // mU0 20 // ___ anantaramutre saMvatsara uktaH / saMvatsarazca kAlaH, kAle vyatIte tu zarIriNAM zarIrAnnirgamo bhavatItyatastanmArga nirUpayati____ mUlam-paMcavihe jIvasta NijANamaggo paNNatte, taM jahApAehiM 1 UrUhi 2 ureNaM 3 lireNaM 4 saMvvaMgehiM 5 // pAehiM NijANamANe nirayaragAmI bhavai / UrUhi NijANamANe tiriyagAmI bhavai 2 // ureNaM NijANamANe maNuyagAmI bhavai 3 // sireNaM NijANamANe devagAmI bhavai 4, savvaMgehiM NijANamANe siddhigaipajjavalANe paeNate 5 // sU021 // chAyA-paJcavidho jIvasya nirmANamArgaH prajJaptaH tadyathA-pAdAbhyAm, 1 arUbhyAm 2, urasA 3, ziramA 4, saGki: 5 / pAdAbhyAM niryAna nirayagAmI bhavati / arubhyAM niryAn tiryaggAmI bhavati 2 / urasA niryAn manujagAmI bhavati 3 / zirasA niryAn devagAmI bhavati 4 / sarvAGga niryAn siddhigatiparyavasAnaH mazaptaH / / sU0 21 // bhara detI haiM, usa saMvatsarakA nAma abhivaddhita saMvatsara hai| aisA tIrthaMkara AdikoMne kahA hai, mo he ziSya ! tuma isa kathana para vizvAsa karo / yadyapi sUryakI kiraNoMse pRthivI Adi tapAye jAte haiM kSaNAdika nahIM parantu upacArase ve bhI tapAye jAte haiM, aisA kaha diyA jAtA hai, isIliye kSaNAdika tapAye jAte haiM aisA kaha diyA gayA hai / sU0 20 // isa pUrvoktameM saMvatsara kahA gayA hai, yaha saMvatsara kAlarUpa hotA hai| kAlake vyatIta hone para zarIradhAriyoMkA zarIrase nirgama hotAhai, hiMta saMvatsara che, evuM tIrthakaree kahyuM che. te he ziSya ! tuM A kathanane vizvAsapUrvaka sAcuM mAnI le. jo ke sUryanA kiraNe vaDe pRthvI Adine tapAvavAmAM AvatAM nathI, chatAM paNa ahIM aupacArika rIte evuM kahevAmAM AvyuM che ke kSaNa, lava Adi sUryanA kiraNe vaDe tape che, je sU20 che AgalA sUtramAM saMvatsaranI prarUpaNa karavAmAM AvI. te saMvatsara kALa. rUpa hoya che. AyukALa pUro thatAM zarIradhArIone AtmA zarIramAMthI nIkaLI Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATIkA sthA05 u03 sU021 jIvasya niryANamArganirUpaNam 259 TIkA-paMcavihe ' ityAdi jIvasya nirmANamArgaH-niryANa-mRtyusamaye zarIriNaH zarIrAnnissaraNaM, tasya mArgaH pAdAdirUpaH paJcavidhaH kathitaH / paJcavidhatvamevAha-tadyathA-pAdAbhyAm ityAdi / jIvaH zarIrAta pAdAdimiH paJcabhirmAna: paraloke gacchatIti bhAvaH / tatra jIvo yena mArgeNa yatra gacchati tat prAha-pAehiM ' ityAdi / pAdAbhyAMcaraNarUpamArgeNa niryAn-zarIrAd nirgacchan jIvo nirayagAmI bhavati 1 / evamarubhyAM-jaGgAbhyAM kaTeradhojAnvoruparibhAgarUpAbhyAM tiyaggAmI 21 urasAvakSasA manujagAmI 3 / zirasA devagAmI ca bhavati / tathA-sarvAGgaH pAdAdibhiH ataH aba sUtrakAra usa mArgakA nirUpaNa karate haiM___"paMcavihe jIvassa NijjANasagge paNNatte" ityAdi sUtra 21 // TIkArtha-jIvakA niryANa mArga pAMca prakArakA kahA gayAhai, jaise-do caraNoMse 1 do jaMghoMse 2 chotIse 3 zirase 4 aura sarvAGgase 5 mRtyuke samaya jIvakA jo zarIrase bAhara nikalanA hotA hai, usakA nAma niryANa hai, isa niyoNakA caraNAdi rUpa mAgeM pAMca prakArakA kahA gayA hai, arthAt jIva zarIrase caraNa Adi pAMca mAgoM se hokara nikala kara paralokameM jAtAhai, yahI bAta yahAM mUtrakArane prakaTa kIhai, jojIvazArIra se caraNarUpamArgase hokara nikalatAhai, vaha nirayagAmI narakagAmI hotA hai 1 jo jIva do janAoMse hokara nikalatA hai, vaha tiryaggAmI hotA hai| jo jIva chAtIse hokara nikalatA hai, vaha manujagAmI hotA hai, jo jIva zirale hokara nikalatA hai, vaha devagAmI hotA hai, aura caraNAdi jAya che. have sUtrakAra chavanA nirmANamAganI pAMca vidhAtAnuM nirUpaNa kare che. ___ "pa cavihe jIvarasa NijjoNamagge paNNatte" prtyaahiTIkArtha-jIvane nirmANamArga pAMca prakArane kahyo che je pAMca prakAra nIce prabhAe cha-(1) me 22 // dvArA, (2) me ghA , (3) chAtAbhAthI, (4) bhasta bhAMthA mana (5) sAgAmAthI. mRtyu samaye zarIramAMthI jIvane je bahAra nIkaLavAnuM thAya che, tenuM nAma nirmANa che. te nirmANanA caraNAdi rUpa pAca mArga batAvyA che. sUtrakAre A sUtra dvArA eja vAta prakaTa karI che ke caraNAdi pAMca mArgothI chava zarIra mAMthI nIkaLI jAya che. je jIva zarIramAthI caraNarUpa mArge thaIne nIkaLI jAya che te nirayagAmI bane che. be ja ghAo rUpa mArgethI nIkaLate java tiyAmAM utpanna thAya che, chAtI rUpa mArgethI nIkaLate jIva manuSya gatimAM utpanna thAya che. mastakarUpa mArgethI nikaLate jIva devagatimAM Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 sthAnAnasUtre sakalairaGgaiH niryAna=zarIrAd nirgacchan jIvaH siddhigatiparyavasAnaH gateH paryava sAnaM paryanto gatiparyavasAnaM siddho gatiparyavasAnaM yasya saH - siddhipadagAmI prajJaptaH =marUpitastIrthakrudbhiriti / / 0 21 // zarIriNaH zarIrAnniSkramaNamAyupazchede bhavatIti chedanaM paJcavidhatvenAmUlam - paMcavihe cheya paNNatte, taM jahA- uppAyacheyaNe 1 vipacheyaNe 2 baMdhaccheyaNe 3 paesaccheyaNe 4 dodhAraccheyaNe 5 / // sU0 22 // chAyA - paJcavidhaM chedanaM majJaptaM, tadyathA = utpAdacchedanaM 1, vyayacchedanaM 2, vandhacchedanaM 3 pravezacchedanaM 4 dvidhAkAracchedanam 5 // bhrU0 22 // TIkA - paMcavihe ' ityAdi , " chedanaM vibhajanaM paJcavidhaM prajJaptam, paJcavidhatvamevAha - tadyathA-utpAdacchedanamutpAdo- devatvAdi paryAyAntarasya utpattiH tena cheinaM jIvAdidravyasya vibhajarUpa samasta aGgoM se hokara nikalanA hai, vaha siddhipada gAmI hotA hai / aisA tIrthaMkaroM kA kathana hai // mru0 21 // jIvakA zarIra se nikalanA Ayuke cheda hone para hotA hai, ataH atha sUtrakAra cheda meM paMca prakAratAkA kathana karate haiM "paMcavihe paNe paNNatte" ityAdi mUtra 22 // chedana pA~ca prakArakA kahA gayA hai, jaise- utpAdacchedana 1 vyava cchedana 2 bandhacchedana 3 pradezacchedana 4 aura dvidhAkArakacchedana 5 | TIkArtha - vibhajanakA nAma chedana hai, yaha chedana utpAda chedana Adi ke bheda se pA~ca prakArakA jo kahA gayA hai, usakA tAtparya aisA hai, ki jo chednutpanna thAya che. je jIva caraNAdi rUpa samasta ageAmAMthI nIkaLe che, te siddhigatimAM gamana kure che, mevu' tIrtha 12 lagavAnAnuM sthana che. // sU 21 // jyAre AyunA badhanA cheda thAya che, tUTe che, tyAre ja jIva zarIramAMthI nIkaLe che. tethI have sUtrakAra chedanA pAMca prakArenI prarUpA kare che. " paMcavihe cheyaNe paNNatte " tyAhi vibhajana athavA tUTavA rUpa kriyAnuM nAma cheThana che. tenA nIce pramANe yAMga prA2 hyA che - (1) utpAda chehana, (2) vyUvarachehana, (3) mandhachedana, (4) ahezara chedana bhane (4) dvidhAra chedana. TIkA-je chedana rUpa vibhajana devatva Adi anya paryAyanI utpattine lIdhe thAya che, tenuM nAma utpAdacchedana che A kathanane bhAvArtha e che ke pratyeka Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA DIkA sthA05103 022 AyuzchedanirUpaNam nam 1 | vyayacchedanaM - vyayaH = mAnupazvAdi - paryAyasya vinAzaH tena chedanaM=jIvA didravyasya vibhajanam 2 / bandhacchedanaM - bandhanaM bandhaH = jIvApekSayA karma, skandhApekSayA sambandhazva, tasya chedanaM vinAzaH 3 / pradezacchedanaM - tasyaiva jIvAdeH pradezataH nirvibhAgAvayavato buddhadhA chedanaM vibhAgaH 4 tathA dvidhAkAracchedanamdvidhAkaraNaM-dvidhAkAraH=jIvAdereva dravyasya bhAgadvayakaraNaM, tadrUpaM chedanam / upala kSaNaM caitattridhAkaracchedanAdInAmapi 1 / 269 athavA - utpAdasya= utpatteH chedanaM viraha utpAdachedanaM, yathA narakagatau dvAdaza muhUrttAH 1 tathA vyavacchedanam - vyayasya-udvartanAyAH chedanaM virahaH yathA - narakagatau dvAdaza muhUrttAH 2 vandhacchedanaM bandhanavirahaH, ayam - upazAntamohasya sapta vikarmabandhanApekSA bhavati 3 / pradezacchedanam = pradeza viraha :- ayaM visaMyojitArUpa vibhajana devatvAdi paryAyAntara kI utpattise hotA hai, vaha utpAdacchedana hai, tAtparya aisA hai ki pratyeka jIvAdi dravya pariNamana svabhAvarUpa hai, ataH usameM pUrva paryAyakA vinAza aura uttara paryAyakA utpAda hotA rahatA hai, jaba uttara paryAyI vivakSita kisI bhI devadattatvAdi rUpa paryAyI utpatti hotI hai, usa samaya jIvAdi dravyakA bhI vibhAjana hotA hai, kyoMki usa paryAyake utpAda meM usa pUrva paryAyavAle jIvAdi dravyakA vibhajana ho jAtA hai, isI taraha jaba pUrva paryAyakA mAnupatvAdi rUpa paryAyakA vinAzarUpavyaya hotA hai, usa samaya usa vyaya se jIvAdi dravyakA vibhAjana hotA hai 2 / jIbakI apekSAse karmakA bandhana bandha hai, aura skandhakI apekSAse sambandhakA nAma bandha hai, isa bandhakA jo vinAza hai, vaha bandhacchedana hai, jIvAdike pradeza se nirvibhAga avjIvAdi dravya pariNamana svabhAvavALu heAya che, tethI tenI pUrva paryAyanA vinAza ane uttara paryAyanA utpAda thatA ja rahe che. jayAre uttara paryAyanI ( deva tiryaMca Adi rUpa paryAyanI) utpatti thAya che, tyAre chatrAdi dravyanuM pazu vibhajana thAya che, kAraNa ke te paryAyanA utpAdamAM te pU paryAyavALA jIvAdi dravyanuM vibhajana thaI jAya che. A rIte jyAre mAnuSatva Adi rUpa pUrva paryAyane vinAza rUpa vyaya thAya che, tyAre te vyayane lIdhe jIvAdi dravyanuM vibhajana thAya che. jIvanI apekSAe katu je adhana che tenuM nAma bandha che. ane skandhanI apekSAe je pudgalenA sAdha che tenuM nAma paNa anya che. A anyanA vinAza thavA tenu nAma bandhacchedana che. vAdinA pradezeAnI apekSAe Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ %3D radara sthAnAGgale nAm anantAnuvandhyAdi-karmapadezAnAm 4 / tathA-dvidhAracchedanam-2 dhAre yasya tad dvidhAraM, tacca tacchedanaM ca 5 / upalakSaNatvAt-tridhAracchedanAdikamapi grAmam / taca kSurakhagacakAdikam / chedanazabdasAbhyAdidamatroktamiti // sU0 22 // yavase buddhi dvArA cheda narUpa vibhAga hai, vaha pradezacchedana hai / jIvAdi dravyakohI vibhAga dvayarUpa chedana karanA yaha vidhAcchedana hai, yaha vidhAkAraka chedanAdikoMkA bhI upalakSaNa hai / athavA-utpattirUpa utpAdakA jo chedana viraha hai, yaha utpAdacchedana hai, jaise-narakagatimeM 12 muhUrta 1 tathA vyayarUpa udvartanakA jo chedana hai, vaha vyayacchedana hai, jaise narakagatimeM 12 muhUrta bandhanakA jo viraha hai, vaha bandhacchedana hai, yaha upazAnta mohavAle jIvake sAta prakAra ke karmavandhakI apekSAse hotA hai, 3 / pradeza virahakA nAma pradezacchedana hai, yaha visaMyojita anantAnughandhi Adi karma pradezoMkA hotA hai tathA dvidhAracchedana, do haiM dhArA jisakI vaha dvidhAra hai aisA dvidhArarUpa jo chedana hai, vaha dvidhAracchedana hai 5 / upalakSaNa honese isa pada dvArA vidhAracchedana AdikA bhI grahaNa kara lenA cAhiye aisA vaha dvidhAracchedana kSura khaDga cakra Adi rUpa hotA hai, chedana dharmakI samAnatAle yaha yahIM kahA hai / / sU0 22 // nivibhAga avayavanI apekSAe buddhi dvArA chedana rUpa je vibhajana che tenuM nAma pradezachedana che. jIvAdi dravyanuM ja be vibhAga rUpa chedana karavuM tenuM nAma dvidhAchedana che. A kathana trivibhAgakAraka chedananuM paNa upalakSaNa che. athavA-utpatti rUpa utpAdananuM je chedana (viraha) che, te utpAdana chedana che. jemake narakagatimAM 12 muhUrtane virahakALa hoya che. vyaya rUpa unAnuM je chedana che, viraha che. tenuM nAma vyayaDedana che jemake narakamAM 12 muhUrta pramANa je bandhanane viraha che tenuM nAma banyachedana che. te upazAnta mehavALA jIvanA sAta prakAranA karmabandhanI apekSAe thAya che. pradeza virahanuM nAma pradezacchedana che. te visajita anatAnubadhI Adi karmapradezonuM thAya che. tathA dvidhArachedana jenI be dhArA che tene dvidhAra kahe che evuM je dvidhArarUpa chedana che tene dvidhArachedana kahe che. upalakSaNanI apekSAe ahIM tridhAra chedana Adi paNa grahaNa karavA joIe evuM te dvidhArachedana astro, talavAra, caka Adi rUpa hoya che. chedana dharmanI samAnatAne lIdhe ahIM tenu kathana karavAmAM AvyuM che. e sU. 22 che Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA ThIkA sthA. 5 u 3 sU10 AnantaryanirUpaNam chedanAbhAve tu Anantaryameva bhavatIticchedana viparItamAnantaryamAhamUlam - paMcavihe ANaMtarie paNNatte, taM jahA - uppAyanaMtarie 1, viyatarie 2 paesANaMtarie 3 samayANaMtarie 4 sAmaNNANatarie 5 // sU0 23 // chAyA - paJcavidham Anantarya prajJaptam, tadyathA - utpAdAnantaryam 1, vyayAnantaryam 2, pradezAnantaryam 3, samayAnantaryam 4, sAmAnyAnantaryam 5 // 0 23|| TIkA- ' paMcavihe ' ityAdi -- 263 Anantaryam - sAtatyaM chedanabhAvo virahAbhAva iti yAvat, tacca paJcavidhaM prajJaptam / paJcavidhatvamevAha - tathathA - utpAdAnantaryam - utpAdasya = utpatteH Anantarya = sAtatyam / yathA - narakago jIvAnAmutkarSato'saMkhyeyAH samayA iti 1 | vyayAnantaryam - vyayasya= udvarttanAyA Anantartha = mAtatyam / yathA-naraka gatau jIvAnA chedanake abhAva meM to AnantarSahI hotA hai, ataH aba sUtrakAra chedana se viparIta AnantaryakA kathana karate haiM "paMcavihe ANatarie paNNatte" ityAdi sUtra 23 // 1 ThIkArya - Anantarya pAMca prakArakA kahA gayA hai jaise - UtpAda Anantarya 1 vya Anantarya 2 pradezAnantarya 3 samayAnantarya 4 | aura sAmAnyAnantarya 5 utpAda kA nirantara honA yaha utpAdAnantarya hai / Anantarya zabdakA artha yahI hai ki nirantara honA yA chedanakA abhAva honA yA viraha kAlakA abhAva honA isa taraha utpattikA jo sAtatya hai, satata honA hai, vaha utpAdAnantarya hai / jaise- narakagati meM jIvoMkI utpattikA Anantarya utkRSTase asaMkhyAta samayakA hai / udvartanAkA sAtatya nirantara chedananA abhAvamAM te AnantanA je sadbhAva rahe che tethI have satrakAra chedanathI viparIta svarUpavALA AnantanuM nirUpaNa kare che. q'afa enviafe quo" Suile- TIDArtha-Anantarya pAMya prabhAra ache -- (1) utpAda mAnantarya, (2) pradezA nantaryaM, (3) sabhayAnantarya bhane (4) sAmAnyAnantarya. nirantara utpAdanu hevu tenuM nAma utpAda Anantaya che. Anantaya eTale nira tara hAvuM athavA chedanane abhAva hAvA athavA varahekALane abhAva hAvA A rIte utpattinuM sAtatya ( satata sadbhAva ) vu' tenu' nAma ja utpAdanAnta che. jemake naraka gatimAM jIvAnI utpattinu Anantaya vadhAremAM vadhAre asakhyAta samayanu che. uddatanAnuM nirantara sAtatya hAvuM 66 Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAnasUtre muttau'saMkhyeyAH samayA iti 2 pradezAnantaryam - nirvibhAgAvayavarUpANAM pradezAnAm Anantaryam 3 / samayAnantaryam samayAnAm Anantaryam 4 / etaddvayaM pratItameva / tathA sAmAnyAnantaryam - patra utpAdavyayAdirUpaM vizeSaNaM na vivakSyate, evaMvidhaM yadanantaryamAtraM tat sAmAnyAnantaryam 5 / athavA zrAmaNyAnantaryamiticchAyA / zrAmaNyasya Anantaryam - sAtatyam / etat AkarSaviraheNa bahujIvApekSayA zrAmaNyapratipattyA vA bodhyam / etatpunaraSTau samayA iti // mru0 23 / / 164 pUrva samayadezAnAm Anantaryamuktam, samayAH pradezAzvAnanvA eva bhava ntIti anantasya paJcavidhatvamAha- mUlam - paMcavihe anaMtara paNNatte, taM jahA - NAmAnaMtara 1 ThavaNAnaMtara 2 davANaMtara 3 gaNaNAnaMtara 4 pasAnaMtara 5 / avA paMcavihe anaMtara paNNatte, taM jahA - egaonaMtara 1 honA yaha vyayAnantarya hai, jaise- narakagati meM jIvoMkA vyayAnantarya utkRSTase asaMkhyAta samayakA hai, nirvibhAga avapatrarUpa pradezoMkA jo Anantarya hai vaha pradezAnantarya hai / samayoMkA jo Anantaryahai, vaha sama yAnantarya hai, pradezAnAntarya aura samayAnantarya ye do pratItahI haiM / jisa AnantaryameM utpAda, vyaya AdirUpa vizeSaNa vivakSita na ho aisA jo Anantarya hai vaha sAmAnyAnaMtarya hai, athavA "sAmaNNANatarie" kI saMskRta chAghA zrAmaNyAnantarya aisA bhI hotI hai, yaha Aka ke virahase athavA bahu jIvoMkI apekSAse yA zrAmaNya kI pratipattise hotA hai, yaha ATha samayakA hotA hai // sU. 23 // tenu nAma vyayAntaya che. jemake naraka gatimAM jIvAnu` vyayAnantaya vadhAremAM vadhAre asakhyAta samayanu che. nivibhAga avayava rUpa pradezAnu' je Ana ntatha che, tenu' nAbha pradezAnantaraM che. samayAnu ? mAnantarya che, tenuM nAma samayAnantaya che. pradezAnAnta ane samayAnAntaya, e che pratIta ja che je AnantamAM utpAda, vyaya, Adi rUpa vizeSajI vikSita na heAya evA mAnantayane sAmAnyAntaya kahe che. athavA " sAmaNNANaMtarie " nI saMskRta chAyA zrAmaghyAnantaya paNa thAya che. te AnA virahathI athavA mahu jIveAnI apekSAe athavA zrAmaNyanI pratipattinI apekSAe hAya che. te sabhaya hoya he // sU. 23 // Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATIkA sthA05 u03 sU024 paJcavidhAnantakanirUpaNam 265 duhao'Natae 2 desavitthArANatae 3 sabavitthArANaMtae 4 sAsayANaMtae 5 // sU0 24 // ___ chAyA-paJcavidham anantakaM prajJaptam , tadyathA-nAmAnantakaM 1 rathApanAnantakaM 2 dravyAnantakaM 3 gaNanAnantakaM 4 pradezAnantakam 5 / athavA paJcavidham anantakaM prajJaptam , tadyathA-ekato'nantakam 1, ubhayato'nannakaM 2 dezavistArA. nantakaM 3 sarvavistArAnantakaM 4 zAzvatAnantakam 5 // sU0 24 // TIkA--'paMcavihe ' ityAdi-- anantakasya paJcavidhatvaM prakAradvayenAtroktam / tatra prathama prakAro nAmAnantakam-ityAdi / tatra-yasya nAma 'ananta' iti kRtaM sa nAmAnantakam 11 isa Uparake sUtra meM samaya evaM pradezoMkA Anantarya kahA hai samaya aura pradeza anantahI hote haiM, isaliye aba sUtrakAra anantakI pAMca prakAratAkA kathana karate haiM___'paMcaviheM aNaMtara paNNatte' ityAdi sUtra 24 // TIkArtha-anantaka pAMca prakArakA kaho gayA hai, jaise-nAmAnantaka1 sthApanAnantaka 2 dravyAnantaka 3 gaNanAnantaka 4 aura pradezAnantaka 5 athavA ekato'nantaka 1 ubhayato'nantaka 2 dezavistArAnantaka 3 sarvavistArAnantaka 4 aura zAzvatAnantaka 5 isa sUtra dvArA anantakameM paMcavidhatA do tarahase prakaTa kI gaI hai-hanameM prathama prakAra nAmAnantaka Adi rUpase hai, jisakA nAma " ananta " isa rUpase kara diyA gayA ho AgalA sUtramAM samaya ane pradezanA AnantaryanuM kathana karavAmAM AvyuM. samaya ane pradeza ananta hoya che tethI have sUtrakAra anantanA pAMca prasanu 4thana 42 che "paMcavihe aNaMtara paNNatte" tyA: TIkAthe-Anantaka pAca prakAranA kahyA che-(1) nAmAnantaka, (2) sthApanAnAtaka (3) dravyAnanta, (4) banAnanta: mane (5) pradezAnantas. AthavA tenA mA pramANe pAMca prakAra paNa paDe che- (1) sate! ananta, (2) ubhayata ananta, (3) zivistArAnantA, (4) savistArAna-ta: ane. (5) zAvatAnanta A sUtramAM be prakAre anantakamAM paMcavidhatA prakaTa karavAmAM AvI che. jenuM nAma "ananta rAkhavAmAM AvyuM hoya, te nAmAnantaka che. je akSa sthA0-34 Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAmA yasyAkSAdeH ananteti kalpanayA sthApanA kRtA tat sthApanAnantakam - jIvadravyANI pudgaladravyAgA vA yadanantakaM tad dravyAnantakam 3 / gaNanAnantakam-gaNanA saMkhyAnaM tadrUpam anantakam avivakSitaparApayAdi saMkhyeyaviSayaH saMkhyAvizepa ityarthaH 4 / nathA pradezAnantakam pradezAnAMsaMkhyeyAdezAnAm anantakamiti 5 / atha dvitIyaM makAramAha- ahavA paMcavihe ' ityAdinA / tatra-kato'nanta kam-ekatA AyAmalakSaNena ekenauzena anantakam-ekazreNI kSetramityarthaH 1 / ubhayato'nantakam-ubhayatA AyAmavistArAbhyAm ubhAbhyAm anantakam-pratarakSetramityarthaH 2 / dezavistArAnantakam-dezaH kSetrasya rucakApekSayA yaH pUrvAdhanyatamadiglakSaNaH, vaha nAmAnantaka hai, jisa akSa (pAzA) AdikI "ananta " isa kalpanAse sthApanA karalI gaI ho vaha sthApanAnantaka hai, jIva dravyoMkA athavA pudgala dravyoMkA jo anantaka hai, vaha dravyAnantaka hai, gaNanA nAma ginatIkA hai, isa ginatI rUpa jo anantaka hai, vaha gaNanAnantaka hai, isa gaNanAnantakameM aNu AdikoM kI jo saMkhyAtatA hai, vaha avivakSita honese viSaya nahIM hotI hai, yaha gaNanAnantaka saMkhyA vizeSarUpa hotA hai, tathA saMkhyAta pradezoMkI jo anantatA hai vaha pradezAnantaka hai, aba anantakI dvitIya prakAratA isa prakArase hai-AyAma rUpa eka aMzase jo kSetra samazreNIvAlA hotA hai, vaha ekato'nantaka hai, AyAma evaM vistArase donoMse jo kSetra pratararUpa vargarUpa hotA hai, vaha ubhayato'nantaka hai, kSetrakA rucaka AdikI apekSA pUrvAdi anyatama dizA AdikA ( pA) mAhinI " mananta " mA 465nAthI sthApanA rI sevAmA mAvA hoya, te sthApanAnanaka che. chavadravyonuM athavA pula dravyonuM je anantaka che, te dravyAnantaka che. gaNana eTale gaNatarI. A gaNatarI rUpa je anantaka che tene gaNanAnantaka kahe che A gaNanAnantakamAM azu AdinI je saMkhyAtatA che te avivakSita hovAthI te pratipAdita thatI nathI, te gaNunAnantaka saMkhyAvizeSa rUpa hoya che. sa khyAta pradezanI je anantatA che tenuM nAma pradezAnantaka che. bIjI rIte anantanA je pAMca prakAre batAvyA che, temanuM have spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che-- AyAma (laMbAI) rUpa eka aMzanI apekSAe je kSetra samIvALuM hoya che, tene "ekatA anantaka' kahe che. AyAma ane vistAra, e baMnenI apekSAe je kSetra pratara rUpa-vargarUpa hoya che, tene "ubhayataH anantaka kahe che. kSetrane caka AdinI apekSAe pUrvAdi koI paNa dizAne je Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 267 sudhI TIkA sthA05 u03 sU 25 zAna svarUpanirUpaNam tasya vistAro-viSkambhastasya pradezApekSayAM anantakam 3. sarvavistArAnantakamsarvato vistAro yasya sa sarvavistAra:-sarvAkAzaH, tasya pradezApekSayA anantakam 5 tathA-zAzvatAnantakam-zAzvatam-anAdyaparyavasita jIvAdidravyaM, tasya anantakam-anantakAlasthitikatvAditi / / sU0 24 / / / __ anantarasUtroktArthaparicchedo jJAnAd bhavatIti jJAnamvarUpaM nirUpayitumAha mUlam-paMcavihe nANe paNNatte, taM jahAM AliNibohiyaNANe 1 suyaNANe 2 ohiNANe 3 maNaMpajjavaNANe 4 kevalaNANe 5 // sU0 25 // chAyA-paJcavidhaM jJAna majJaptam, tadyathA-AbhiniyodhikajJAna 1 zrutajJAnam 2 avadhijJAnaM 3, manaHparyavajJAnaM 4 kevalajJAnam 5 // ma0 25 // TIkA-'paMcavihe ' ityAdi / vyAkhyA nigdsiddhaa| vistarastu nandImUtrasya matkRtAyAM jJAnacandrikA vyAkhyAyAM vilokanIyaH // sU0 25 // jo vistAra-viSkambha hai, so isa vistArameM jo pradezoMkI apekSAse anantaka hai, vaha pradezAnantaka hai, jisakA sarva rUpale vistAra hai, aisA vaha sarvAkAza sarva vistAra padase yahAM liyA gayA hai, isa sarvAkAzarUpa sarva vistArameM jo pradezoMkI apekSA anantaka hai, vaha sarva vistArAnantaka hai / anAdi anantarUpa jo jIvAdi dravya hai, vaha yahAM zAzvata zabdase gRhIta huA hai, isa zAzvatakI jo anantatA hai, vaha anantakAla taka sthitibAlA honese zAzvatAnantaka hai / / 0 24 / / isa Uparake sUtra meM ukta arthakA pariccheda jJAna se hotA hai, isaliye aba sUtrakAra jJAnake svarUpakA nirUpaNa karate haiM - vistAra (viSka) che te vistAramAM pradezanI apekSAe je anantaka che tenuM nAma pradezAnantaka che jene sarva rUpe vistAra che evA sarvakAzane ahIM sarva vistAra parathI grahaNa karavAmAM Avela che. te sakAza rUpe sarva vistAramAM pradezonI apekSAe je anantaka che tene sarva vistAronantaka kahe che. anAdi ananta rUpa je chatrAdi dravya che, tene ahIM zAzvata padathI grahaNa karavAmAM Avela che. A zAzvatanI je anantalA che te ananatakALanI sthiti vALI che tethI tene zAzvatAnantaka kahe che ke sR. 24 che AgalA sUtramAM je viSayanuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che te viSayane pari (be) jJAna vaDe ja thAya che. tethI have sUtrakAra jJAnanA prakAranuM Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAsUtre 198 ityaM jJAnaM paJcavidhatvenoktyA sammati tadAvarakaM karma paJcavidhatvenAhamUlam - paMcavihe NANAvaraNije kamme paNNatte, taM jahAAbhiNibohiyaNANAvaraNije jAva kevalanANAvaraNije ||suu026 // W " chAyA - paJcavidhaM jJAnAvaraNIyaM karma prajJaptam tayathA-AminivodhikajJAnAyAvat kevalajJAnAvaraNIyam || sU0 26 || varaNIyaM TIkA -- paMcavihe ' ityAdi jJAnAvaraNIyaM - jJAnam uktalakSaNam AvRgoti = AcchAdayati yat karma tat paJcavidhaM prajJatam / pazcavivamevAha - tadyathA - AminivodhikajJAnAvaraNIyamityAdi / / 0 26 / / 'paMcavihe gANe paNNatte' ityAdi sUtra 25 // TIkArtha- -jJAna pA~ca prakArakA kahA gayA hai, jaise-Abhinibodhika jJAna 1 zrutajJAna 2 avadhijJAna 3 mana:paryayajJAna 4 aura kevalajJAna 5 / ina pAMca sthAnoMke viSaya meM vizeSa kathana jAnane ke abhilASiyoM ko nandanakI jJAnacandrikA nAmakI vyAkhyA dekhanI cAhiye || sU0 25 // jJAnakI paMcavidhatA kahakara aba sUtrakAra inake AvAraka karmoM kI paMcavidhatAkA kathana karate haiM 'paMcavihe NANAvara Nijje kamme patte ityAdi 0 26|| TIkArtha- jJAnako AcaraNa karanevAlA jo jJAnAvaraNIya karma hai, vaha pAMca prakArakA kahA gayA hai, jaise- Abhiniyodhika jJAnAvaraNIya yAvat kevanizcaya pure che. " paMcavihe jANe paNNatte " tyAhi TIkA-jJAnanA nIce pramANe pAca prakAra kahyA che--(1) AminioAdhika jJAna (2) zrutajJAna, (3) avadhijJAna, (4) manAparyaya jJAna ane (4) ThevalajJAna. A pAMce jJAnanA svarUpanu vistRta nirUpaNu nandIsUtranI jJAnacandrikA nAmanI TIkAmAM karavAmAM Avyu che. teA jijJAsu pAThakee tyAMthI te vAMthI devu. // sU. 25 // jJAnanA pAMca prakAranuM kathana karIne have sUtrakAra tenA Avaraka karmonI payavidhatAnu uthana re . " pacavihe NANAvaraNijje kamme paNNatte " tyAhi jJAnAvaraNIya karma pAca prakAranA kahyA che--(1) AbhiniSeAdhika jJAnAvaraNIya, zruta jJAnAvaraNIya, avadhijJAnAvaraNIya, mana:paryaya jJAnAvaraNIya mane kevaLajJAnAvaraNIya, Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA ThIkA sthA05 u03 sU023 paJcavidhasvAdhyAyanirUpaNam raheza ithaM jJAnAvaraNIyaM karma paJcavidhatvenoktvA sammati tatkSapagopAyavizeSaM svAdhyAyaM paJcavidhatyena prarUpayati mUlam - paMcavihe sajjhAe paNNatte, taM jahA - vAyaNA 1 pucchaNA 2 pariyaTTA 3 aNuppehA 4 dhammakA 5 / / sU0 27 // chAyA -- paJcavidhaH svAdhyAyaH prajJaptaH, tadyathA-vAcanA 9 pracchanA 2 pari vartanA 3 anuprekSA 4 dharmakathA 5 || sU0 27 // TIkA - - ' paMcavihe ' ityAdi -- svAdhyAyaH-tu-zobhanam A = maryAdayA adhyayanaM = paThanAdikaM svAdhyAyaH, paJcavidhaH / paJcavidhatvamevAha - tadyathA-vAcanA = guro. sakAzAdvinayalajJAnAvaraNIya 5 jo karma jJAnakA AvaraNa karatA hai, use AcchAdita karatA hai, vaha jJAnAvaraNIya karma hai, isI prakAra se zrutajJAnAvaraNIya karma hai ityAdi // sU0 26 // isa prakAra se jJAnAvaraNIya karma pAMca prakArakA kahakara aba sUtrakAra usake ke upAya vizeSako aura svAdhyAyako pAMca prakArakA kahate haiM - paMcavihe sajjAe paNNatte' ityAdi sU0 27 / / svAdhyAya pAMca prakArakA kahA gayA hai, jaise- vAcanA 9 pracchanA 2 parivartanA 3 anuprekSA 4 aura dharmakathA 5 / ThIkArtha-maryAdApUrvaka jo mUla sUtrakA acchI taraha se paThanAdika kiyA jAtA hai, vaha svAdhyAya hai, yaha sthAdhyAya pAMca prakArakA bAcanA Adike je karma jJAnanA upa2 AvaraNa rUpa banI jAya che, jJAnane AcchAdita karI de che, te karmane jJAnAvaraNIya karyAM kahe che. jemake zrutajJAnanu' AvaraNu karanAra je kama che tene zrutajJAnAvaraNIya kama kahe che. e ja pramANe khAkInAM abha viSeSu samannvu // sU. 26 // jJAnAvaraNIya kanA pAca prakArA prakaTa karIne have sUtrakAra tenA kSayanA upAya vizeSA rUpa svAdhyAyanA pAMca prakAzane have prakaTa kare che, paMcavihe jJAye paNNatte " ityAdi (( svAdhyAya pAMtha aThAnAM hyAM - (1) vAyanA, ( 2 ) prakhanA, (3) pavirtanA, (4) anuprekSA, ane (5) dharma thA. maryAdApUrNAMka mULa sUtranu je paThana Adi karavAmAM Ave che tenu nAma svAdhyAya che tenA vAcanA Adi je pAMca bhede kahyA che tenuM have spaSTI4242vaamaaN Ave che -- Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 sthAnAzapUrva pUrvakaM sUtrAyatadubhayAnAM grahaNam 1 / pracchanAdhAThitasya ziSyasya vAcanAyAM saMzayotpattI tannirAkaraNAya yad guroH samIpe pracchanaM sA macchano 2 / parivartanAcA. canayA yAcitasya pracchana yA vizodhitasya sUtrAtadumayasya vismRtirmAbhUditi yat chatrasya punaH punarAvRttiH sA, 3 / anuprekSA anuprekSaNam anuprekSA-gRhItasya sUtrAryatadubhayaspa vismRti mA bhUditi yA tacintanA sA 4 / dharmakathA-dharmasya zrutacAritrarUpamya kayanaMyAkhyAna-dharma kathA 5 / vAcanApacchanAparivartanAnuprekSAbhirabhyastazrutena sAdhunA dharmakathAphartavyeti bhAvaH // sU0 27 / / bhedase jo kahA gayA hai, usakA abhiprAya aisA hai, ki vinayapUrvaka gurUke pAmase jo mUtrakA arthakA aura mUtrArtha donoMkA grahaNa kiyA jAtA hai, paDhe hue viSaya meM ziSyapho jo zaMkA Adi ho jAtI hai, so usa zaMkAko dUra karaneke nimitta jo gusse pUchA jAtA hai, vaha pracchanA hai, vAcanAse sIkhe gaye aura pracchanAle vizuddha kiye gaye sUtrakI arthako aura strArtha donoMkI vismRti na ho jAya isa abhiprAya jo punaH punaH AvRtti karanA hai, vaha parivartanA karanA hai, gRhIta sUtra artha aura tadubhayakI vismRti na ho jAya isa abhi. prAyase jo cintanA hai, vaha anuprekSA hai, tathA zrutacAritra rUpa dharmakA jo vyAkhyAna hai, vaha dharmakayA hai / vAcanA, pracchannA, parivartanA aura anuprekSA inase abhyasta zunavAle sAdhu ko dharmakathA karanI cAhiye aisA hama kathanakA bhAva hai / / sU0 27 // - vinayapUrvaka gurunI pAse je sUtranuM ane arthane grahaNa karavAnuM kArya thAya che, tenuM nAma vAcane che. je viSayane ziSya dvArA abhyAsa karAya hoya te viSayamAM kaI zaMkA uddabhave te tenA nivAraNa mATe gurune je prazna pUchavAmAM Ave che, tenuM nAma prachanA che. vAyanA dvArA je sUva athavA arthane za karavAmAM Ave che ane prAthanA dvArA je sUtra ane arthane vizuddha karavAmA Avye hoya tenI vismRti na thaI jAya te mATe pharI pharIne tenuM punarAvartana karavuM tenuM nAma parivartana che gRhata sUtra, artha ane sUtrArthanI vismRti thaI na jAya, te mATe vAraMvAra tenuM cintana karyA karavuM tenuM nAma anuprekSA che. zrutacAritra rUpa dharmanuM je vyAkhyAna karavAmAM Ave che, tenuM nAma paDyA che vAcanA, pachanA, parivartana ane anuprekSA, A cAra ke jene zAna saMpAdana karyuM che evA sAdhue ja dhamakathA (vyAkhyAna) 42vI zi. // 3, 27 / / Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA05 u03 sU028 pratyAkhyAnasvarUpanirUpaNam 201 dharmAbhibhUtamivAbhAvA eva bhavino vizuddhapratyAkhyAnamAjo bhavantIti pratyAkhyAnaM nirUpayati- mUlam - paMcavihe paccakkhANe paNNatte, taM jahA - saddahaNa suddhe 1 viNasuddhe 2 aNubhAsaNAsuddhe 3 aNupAlaNAsuddhe 4 bhAvasuddhe 5 || sU0 18 // chAyA -- paJcavidhaM pratyAkhyAnaM prajJaptam, tadyathA - zraddhAnazuddhaM 1 vinayazudvam 2 anubhASaNAzuddham 3 anupAlanAzuddhaM 4 bhAvazuddham 5 // 0 28 // TIkA --- paMcavihe paccakkhANe ' ityAdi -- pratyAkhyAnam - prati = pratiSedhataH A=maryAdayA vivakSita kAlamAnayA khyAnaM = prakathanaM pratyAkhyAnam / taca paJcavidhaM prajJaptaM = marUpitam / paJcavidhatvamevAhatathA zraddhAnazuddham zraddhAnaM zraddhA ' tatheda ' miti vizvAsastena zuddhaM niravadya, zraddhAnAbhAve tu tatsAvadyaM bhavati / taduktam -- dharmakathA se jinake mithyAtva naSTa ho cuke haiM, aisehI bhavya jIva vizuddha pratyAkhyAnavAle hote haiM, ataH aba sUtrakAra pratyAkhyAnakA nirupaNa karate haiM- 'paMcavihe paJcakakhANe paNNatte' ityAdi sU0 28 // pratyAkhyAna pAMca prakArakA kahA gayA hai, jaise- zraddhAnazuddha 1 vi - nayazuddha 2 anubhASaNA zuddha 3 anupAlanA zuddha 4 aura bhAva zuddha 5 / TIkArtha- pratiSedha karake jisakA kathana vivakSita kAlako maryAdA taka kiyA jAnA hai, vaha pratyAkhyAna hai, yaha pratyAkhyAna zraddhAna zuddha Adike medase pAMca prakArakA kahA gayA hai, jo pratyAkhyAna zraddhA se yaha aisA hI hai, isa prakAra vizvAsase zuddha niravadya hotA hai, vaha zraddhAna zuddha dharma kathA dvArA jemanA mithyAbhAva naSTa thaI cukayA hAya che evAM ja bhavya jIve! vizuddha pratyAkhyAnavALA hAya che, tethI have satrakAra pratyAkhyAnanuM svarUpa prakaTa kare che paMcavihe paccakkhANe paNNatte " ityAhi "L TIkAtha-pratyAkhyAnanA nIce pramANe pAMca prakAra kahyA che-(1) zraddhAnazuddha, (2) vinayazuddha, (3) anubhASAzuddha, (4) anupAsanA zuddha bhane (5) bhAvazuddha. pratiSedha ( niSedha karIne jenuM kathana amuka ceAsakALanI maryAdA panta karavAmAM Ave che tenuM nAma pratyAkhyAna che. te pratyAkhyAna zraddhAnazuddha AdinA bhedathI pAca prakAranA che A vastu Adi tyAga karavAne pAtra che, evI zraddhApUrNAMka je pratyAkhyAna levAmAM Ave che, te pratyAkhyAnane zraddhAnazuddha kahe che. zraddhAnA sadbhAvamAM ja pratyAkhyAna zuddha-niravadya hAI zake che, Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 171 " pacakkhANaM sanvannudesiyaM jaM jahiM jayA kAle / taM jo saba naro, taM jANa sarahaNasuddhaM // 1 // " FthAnaT chAyA -- pratyAkhyAnaM sarvajJadezitaM yad yatra yadA kAle / vad yaH zraddadhAti narastad jAnIhi zraddhAnam // 1 // iti // 1 // vinayazuddham - vinayena zuddhaM vinayAbhAvavazuddham / evamagre'pi tattadabhAve azuddhatA vodhyA / vinayazuddhamevamuktam- 11 " fasstree visorhi, pauMjae jo ahINamatiM / vayaNakAyagutto, taM jANasu viNayao suddhaM // 1 // chAyA --kRtikarmaNo vizodhi prayuGkte yaH ahInAtiriktam / manonayanakA guptaH taM jAnIhi vinayataH zuddham // 1 // iti // 2 // pratyAkhyAna hai, zraddhAnake abhAva meM to vaha sAvadya hotA hai| kahA bhI hai" paccakakhANaM savtrannudesiye " ityAdi / jima kAlameM jo pratyAkhyAna sarvajJa bhagavAn ne kahA hai, usa para jo vizvAsa karatA hai, vaha pratyAkhyAna zraddhAna zuddha pratyAkhyAna hai | jo pratyAkhyAna vinayase zuddha hotA hai, vaha pratyAkhyAna vinaya zuddha pratyAkhyAna hai, jo pratyAkhyAna vinayake abhAva meM hotA hai, vaha azuddha pratyAkhyAna hai - isI tarahase Age bhI una ra ke abhAva meM pratyAkhyAna meM azuddhatA jAnanI cAhiye - cinaya zuddha pratyAkhyAnake viSaya meM aisA hI kahA gayA hai - " kii kammassa visohi " ityAdi mana vacana aura kAyale gupta huA jo manuSya kRtikarmI na hona aura na adhika aisI vizuddhi karatA hai, vaha vinaya zuddha prtyaakhyaantenA abhAvamAM te te azuddha-niravadya ja DAya che. kahyu paNa che ke H " pacakhANaM savvannudesiyaM " ityAdi je kALe je pratyAkhyAna karavAnu` sajJa bhagavAne pharamAvyuM che, te kALe zraddhApUrvaka te pratyAkhyAna karanAranA pratyAkhyAnane zraddhAnazuddha pratyAkhyAna kahe che. je pratyAkhyAna vinayanI apekSAe zuddha hAya che, te pratyAkhyAnane vinaya zuddha pratyAkhyAna kahe che. je pratyAkhyAnamAM vinayanA abhAva hAya che-vinayanI apekSAe azuddha hAya che, te pratyAkhyAnane azuddha pratyAkhyAna kahe che. e ja pramANe AgaLa paNa je je prakAra kahevAmAM AvyA che, temAM pazu te viSayanA abhAvamAM azuddhatA samajavI vinayazuddha pratyAkhyAnanA viSayamAM mevu che " airkammassa visohi " ityAdi Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA05 u0 3 sU028 pratya khyAnasvarUpanirUpaNam 273 66 anumApaNAzuddham - anubhASaNam - janubhApaNA = ' vomira' itiguruNA procate yat ziSyasya ' vosirAni ' iti kathanaM sA, tathA zuddham / taduktam-aNubhAsai gurutrayaNaM, akkharapayavaMjaNehiM parizuddhaM / paMjaliuDa abhiho, taM jANaNubhAsaNAsuddhaM // 1 // chAyA -- anubhASate guruvacanam - akSarapadavyaJjanaiH parizuddham / " prAJjalipuTa: abhimukhastad jAnIhi anubhASaNAzudram ||1|| iti ||3|| anupAlanAzudram-anupAlanam - anupAlanA = gRhItasya vratasya parISadopasargAdivapi paripAlanaM, tathA vizudram / uktaM ca- hai, anubhApaNA zuddha pratyAkhyAna isa prakAra se haiM, ki jaba guruke dvArA " vosire " aisA kahA jAve taba jo ziSya " vosirAmi " aisA kahatA hai vaha anubhASaNa - anunApaNA hai isa anubhASaNAle jo pratyAkhyAna zuddha hotA hai, vaha anubhASaNA zuddha pratyAkhyAna hai / kahA bhI haiaNubhAsaha guruvayaNa " ityAdi / 46 akSara pada evaM vyaJjanoMse parizuddha jisa bhASaNako gurU kahatA hai usa bhASaNa ke bAda jo donoM hAtha jor3akara aura unake samakSa hokara ziSyakA bhASaNa karatA hai, vaha anubhASA zuddha pratyAkhyAna hai / anu. pAlanA zuddha-gRhIta vratakA jo paroSaha evaM upasarga Adike Ane para mana, vacana ane kAyanI apekSAe guma thayele puruSa-manogupti, vacanagupti ane kAyajhumithI yukta puruSa-nne kRtikamanI hIna vizuddhi pazu karatA nathI ane adhika vizuddhi paNa karatA nathI, te te vinayazu pratyAkhyAnavALA gaNAya che. anubhASaGgA zuddhapratyAkhyAna jyAre guru dvArA aifat " 2011 vAmAM Ave tyAre ziSya " vosirAmi " thA yaha gose che ma aranA anukathanane anubhASA kahe che. A anubhASaNAthI je pratyAkhyAna zuddha hoya che, te pratyAkhyAnane anumANuzuddha pratyAkhyAna kahe che. kahyu paNa che " aNubhAsai guruvayaNaM " chatyAhi- "L akSara, padma ane vyaMjanAnI apekSAe parizuddha evu je bhANu (vyAkhyAna ) guru kare che, te bhASaNa sAMbhaLIne temanI samakSa UbhA thaIne vinayapUrNAMka e hAtha joDIne je pratyAkhyAna karavAmAM Ave che, tene anu bhASA zuddha pratyANyAna uDe che. gurunyAre " vosire " pahane ubhyA re tyAre pratyAkhyAna dhAra 422 " vosirAmi " pahane ubhyA urIne mA prakAranA pratyAkhyAna le che. anupAlanA zuddha--gRhIta vratanuM parISaheA ane upasage AvI paDe te sthA0-15 Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 sthAnAstre - - ---- __ " tAre dabhikkhe, Ayake vA manDa samuppaNo / jaM pAliyaM na bhaggaM, jANaNupAraNA suddhaM // 2 // " chAyA-kAntAre durbhikSe Atake vA mahati rAyunyanne / yatpAli na bhagnaM tad jAnIhi anuzalanAzudam // 1 // iti // 4 // bhAvazuddham-bhAvena-rAgadvepehalo gAyAzaMgArUpaM pariNAmarAhityena yad niravayaM tad bhAvazuddham / taduktam-" rAgeNa va doseNa ca, pariNAmeNa va Na dRttiyaM jaM tu / taM khalu paJcakakhANaM, bhAvavimundraM guNeyavyaM // 1 // " chAyA-rAgeNa vA dvepeNa vA pariNAmena vA na dUpitaM yattu / / tatkhalu pratyAkhyAna bhAravizuddha jJAtavyam // 1 // iti / / 5 / / mu0 28 // bhI calAyamAna la ho kara paripAlana karatAhai, vaha azupAlanAhai isa anu. pAlanase jo pratyAkhyAna zuddha hotA hai vana anupAlanA zuddha pratyAkhyAna hai / kahA bhI hai-'kaMtAre bubhikkhe" ityaadi| bhayaMkara gahana banane paDa jAne para bhikSake AjAne para kisI bhayaMkara rogame phala jAne para jo apane pAlita vratako agna nahIM karatA hai vaha anupAlanA zuddha pratyAkhyAna hai| jo pratyAkhyAna rAgadveSa ihaloka paraloka AdikI AzaMsArUpa pariNAmase rahita hokara kiyA jAtA hai, aisA yaha niracaya pratyAkhyAna bhAvazuddha pratyAkhyAnahai / kahA bhI hai-"rANa va doseNa" ityAdi / jo pratyAkhyAna rAga evaM dveSake pariNAmase dUSita nahIM hai, aisA vaha pratyAkhyAna bhAvavizuddha kahA gayA hai / sU0 28 // paNa calAyamAna na thatAM pAlana karanAranA pratyAkhyAnane anupAlanA zuddha pratyAbhyAna 49 . 4 5 cha katAre dunbhiskhe" tyAhi-- bhacaMkara gahana vanamAM aTavAI gayA hoya, duliMkSane kAraNe bhUkhe maravAne prasaMga AvI paDayo haiya, bhayaMkara rogamAM jakaDAyA hoya, tyAre paNa je mANUsa pite grahaNa karelA vratane daDhatApUrvaka pALe che, evA mANasanA pratyAkhyAnane anupAlanA zuddha pratyAkhyAna kahevAya che. je pratyAkhyAna rAgadveSa ane Aka paralekanI AzaMsA rUpa vRtti rAkhyA vinA karavAmAM Ave che, evAM nirava pratyAkhyAnane bhAvazuddha pratyAdhyaan 4 cha. yu 55 cha ? " rAgeNa va doseNa va" tyAha--2 pratyA., khyAna rAga ane dveSanA pariNAmathI dUSita hotA nathI, te pratyAkhyAnane bhAvavizuddha kahevAya che. e sU. 28 che Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATIkA sthA05 u03 tU029 pratikramaNaharUpanirUpaNam 275 kRtamatyAkhyAnasya kadAcidatiyArasabhAvanA'pi bhavati, tatazca tatra pratikramaNaM kriyate iti pratikramaNasya paJcavidhalamAha - mUlam-paMcavihe paDikANe paNNate, laM jahA-AsavadArapaDikkamaNe 1, micchatapaDikasaNe 2 kasAyapaDikAmaNe 3 jogapaDikkamaNe 4 bhAvapaDikamaNe 4 // sU0 29 // ___ chAyA-paJcavidha pratikramaNaM prajJaptam , tapathA-AsravadvArapratikramaNaM 1 mithyAtvapratikramaNaM 2 kapAyapratikramaNaM 3 yogapatikramaNa 4 bhAvapratikramaNam 5 // // mU0 29 // TIkA-paMcavihe paDikamaNe' ityAdi pratikramaNa-prati-pratIpaM kramaNam-zubhayogebhyo'zubhayogAn pratipannasya AtmanaH punaH zubhayogeSu gamanam / taduktam'" svasthAnAda yat parasthAnaM, pramAdasya vAd gataH / tatraiva krapaNaM bhUyaH, pratikramaNamucyate // 1 // jisane pratyAkhyAna kiyA hai, aile puruSako kadAcita aticArIka honekI saMbhAvanA bhI ho sakatI hai, ataH usake hone para pratikramaNa kiyA jAtA hai, isaliye aba sUtrakAra pratikramaNakI paMcavidhatAkA varNana karate haiM-'paMcavihe paDikkamaNe paNNatte" ityAdi sUnna 29 // pratikramaNa pAMca prakArakA kahA gayA hai, jaise-AkhabahAra pratikramaNa 1 mithyAtva pratikamaNa 2 kapAya pratikramaNa 3 yoga pratikramaNa 4 aura bhAva pratikramaNa 5 zubha yogoMse azubha yogoM meM pahu~cI huI AllAkA punaH zubha yogoM meM AnA isakA nAma pratikramaNa hai / kahA bhI hai pratyAkhyAna karanAra puruSane kayAreka aticAra lAgavAne saMbhava rahe che. te aticArenI zuddhi mATe pratikamaNa karavAmAM Ave che. tethI have sUtrakAra pratikramaNanA pAca prakAzanuM kathana kare che. "paMcavihe paDikamaNe paNNatte" tyAha-- pratikramaNanA nIce pramANe pAMca prakAra kahyA che--(1) AsravAra pratibhy, (2) mithyAtva pratima, (3) 45 ya pratibhaY, (4) yo pratibhA mana (5) lA5 pratibha. zubha gemAthI azubha gemAM pahelA AtmAnuM pharIthI zubha yogamA bhAva tenu nAma prati ma che. 4 55 che " svasthAnAt yat Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TET sthAnAsUtre kSAyopazamikAdmAnAdaudavikasya vanaM gataH / tatrApi ca sa evArthaH pratiklagamAt smRtaH // 2 // " iti / tadidaM pratikramaNaM paJcavidhaM zatam / paJcavidhatvamevAha - tadyathA - AsravadvArapratikramaNam - AsravadvArANi= pANAtipAtAdIni rAtaH pratikramaNaM nivartanam 2 | midhyAtvapratikaraNam - midhyAtvam AkamAnA moga sahagAkArairnavati, tataH prattikramaNaM - nivarttanam 2 / kapAyapratikramaNam-rupAyebhyaH pratinivRttiH 3| yogapratikra 61 'svasthAnAt yat parasthAnaM " ityAdi / pramAda ke vazase jIvakA jo apane sthAna se haTakara parasthAnameM gamana hai, aura phira vahAM se jo punaH apane sthAna para AjAnA vaha pratikramaNa hai / " kSAyopazamikAda bhAvAd " ityAdi / isI tarahase jo koI jIva kSAyopazamika bhAva se audayika bhAvakA varzagata ho jAtA hai, aura punaH usI kSAyopazamika bhAvameM Akara prApta jisake prabhAva se ho jAtA hai vaha pratikramaNa hai / aisA yaha pratikramaNa pAMca prakArakA kahA gayA hai, inameM jA AsravadvAra pratikramaNa hai, vaha prANAtipAtAdi rUpa jo osava dvAra hai, unase nivartana rUpa pIche haTane rUpa hotA hai / mithyAtva pratikramaNa - Abhoga ' (jAnakara ) anAbhoga (anajAna ) evaM sahasAkAra (akasmAt ) se mithyAtva hotA hai, so isa mithyAtva se jo jIvakA nivartana hai, vaha mithyAtva pratikramaNa hai, kaSAya se jo pratinivRtti hai, vaha kapAya pratikramaNa hai, parasthAna' " tyAhi prabhAhane aro chavanu svasthAnamAMzrI nANIne parasthAnamAM je gamana thAya che, ane pharIthI tyAMthI svasthAnamAM je Agamana thAya che tenu' nAma pratibhay che " kSAyopazamikAd bhAvAd " ityAha- kAi jIva kSAyeApazamika bhAvamAMthI auyika bhAvamAM AvI jAya ane phrI audiyeka bhAvamAMthI kSAryapAmika bhAvamAM AvI jAya che, Avu' jenA prabhAvathI bane che tenu' nAma pratikamaNu che evA pratikramaNanA pAMca prAra kahyA che--asatradvAra rUpa je pratikramaNu che te prANAtipAta Adi rUpa je Asatra dvArA che temanAthI nivana rUpa (tebha 52tAM aTavA 35) hoya che. Aloga (laGgIne ) anAloga (ala jItA) ane akasmAtathI je mithyAtvanuM sevana thaI jAya che, te mithyAtvathI nivRtta thavu tenu' nAma mithyAtvanuM pratikramaNa che. kAcemAMthI nivRtta thavu Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA. 5 2. 3 e 29 pratikramaNavarUpatirUpaNam maNam-azubhebhyo manobAkAyayogebhyaH pratikramaNapratinivartanam 4 / tathA-bhAvamatikramaNam-avinakSitavizeSebhyaH AstradvArAdibhyaH pratinivartanam / taduktam -- ___"miccha tAi na gacchai, na ya ganchAveha nANujANAi / jaM maNavaikAehi, taM bhaNiyaM bhAvapaDikamaNa // 1 // " chAyA-mithyAtvAdi na gacchati na ca gamayati nAnujAnAti / yad manovAkAyaistad bhaNinaM bhAvapatikramaNam // 1 // iti // bhAstravadvArAdi vizeSarUpeNa vivakSAyAM tu AstrabadvAramatikramaNAdIni pUrvotAni catvAri sthAnAni vodhyAni / taduktam" micchattapaDikkamaNa, taheca asaMjamA paDikamaNaM / kasAyANa paDikkamaNa, jogANa ya appasatthANaM // 1 // " chAyA-mithyAtvamanikramaNaM tathaiva asaMyamAt matikramaNam / kapAyANAM pratikramaNaM yogAnAM cApazaratAnAm // 1 // iti // ramU0 29 // azubha mana vacana kAyayogoMse jo pratinivartana hai, vaha yoga nivartana hai4 avivakSiA vizepauvAle AsravAroMse jo pratinivartala hai, vaha bhAvapratikramaNa hai| kahA bhI hai-"micchattAi na gacchada" ityAdi / jo jIva mana bacana kArase mithyAtva Adi bhAyoMmeM na svayaM jAtA hai, na dUtarAko pahu~cAtA hai, aura na unakI anumodanA karatA hai, vaha bhAva pratikramaNa hai| ___ Atraba dvAra AdikI vizeSa rUpale vivakSAmeM to pUrvokta Atraka chAra pratikramaNa Adi cAra sthAna hote haiN| kahA bhI hai-"micchatta paDikkamaNaM " ityaadi| tenuM nAma kAya pratikramaNa che. azubha, mana, vacana ane kAya jegone parityAga kare tenuM nAma gapratikramaNa che avivakSita vizevALA AsavArathI je pratinivartana thAya che, tenuM nAma bhAva pratikramaNa che. kahyuM pay che " micchattAi na gacchai" tyAha-- - jIlanuM mana, vacana ane kAya vaDe mithyAtva Adi bhAvamAM jAte javuM nahIM, anyane te bhAvamAM lIna karavA nahIM ane te prakAranA bhAvanI anumadanA karavI nahIM tenuM nAma bhAvapratikramaNa che. A savakAra AdinI vizeSa rUpe vivakSAmAM te pUrvokta A avadvAra pratikramaNa Adi cAra sthAna hoya che, 45 cha ? 'micchatta paDikamaNaM " tyAdi--(1) mithyA pratimA, Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 sthAtrres yasya satiH sAditA bhavati sa eva bhAvayatikramaNaM vidhatte iti hetoH sUtraM vAcanIyaM zikSaNIyaM ca bhavatIti sUtrasya paJcavAcanAsthAnAni paJca zikSA sthAnAni cAha - mUlam - paMca iThANehiM sutaM vAejA, taM jahA -saMgahaTTayAe 1, uvaragahaNaTTayAe 2, NijjaraNaTTayAe 3, sutne vA me pajjava jAe bhavita 4, suttassa vA avocchittiNayaTTyAe || paMcahiM ThANehiM sutaM likkhinA, taM jahA - NANaTTayAe 1, daMsaNaTTayAe 2, caritaTTayAe 3, vuggahavimoyaNaTTayAe 4, ahatthe vA bhAve jANissAmittika 4 sU0 30 // chAyA-paJcabhiHsthAnaiH sUtraM vAcayet, tathathA - saMgrahArthatAyai, 1 upagrahaNArthatAye, 2 nirjaraNArtha vAyai, 3 sUtraM vA me paryavayAta bhaviSyati, 4 sUtrasya vA avyucchittinayArthatAyai 5 / paJcabhiH sthAnaiH sUtraM zikSeta tadyathA - jJAnArthatAyai darzanArthatAyai, cAritrArthatAyai vyagrahavimocanArthatAyai yathAsthAna vA bhAvAn jJAsyAmIti kRtvA // sU0 30 // " TIkA - paMcahi ThANehiM sutaM ' ityAdi -- paJcabhiHsthaH vAvayet pAThayet, tAnyeva paJcasthAnAni prAhatadyathA-saMgrahArthatAyai - saMgrahaNaM saMgraha: - ziSyakartRkaM zrutopAdAnaM, tadeva arthaH = prayojanaM yasya sa tathA, tasyabhAvastattA, tasyai - ' ziSyAH zrutAni saMgRhIyu - riti Heater pratikramaNa 1 asaMyama pratikramaNa 2 kaSAya pratikramaNa 3 aura aprazastayoga pratikramaNa 4 // 0 29 // TIkArtha - jisakI prati sUtrabhAvita hotI hai, vahI bhAvapratikramaNa karatA hai, isa kAraNa se sUtra vAcane yogya hotA hai, aura sikhane yogya hotA hai, isI abhiprAya se aba sunnakAra pAMca bAcanA sthAnoMko kathana karate haiN| (2) asayama pratibhANu, (3) uSAya pratibhayu ane (4) aprazasta yoga pratikramaNu, / / sU 29 // TIkA-jenI mati sUtrabhAvita hAya che, e ja bhAvapratikramaNa kare che. A kAraNe sUtra vAMcavA tathA zIkhavA cAgya tathA zikhavA cAgya gaNAya che. tethI ja have sUtrakAra pAMca vAcanA sthAneAnuM ane pAMca zikSA sthAnAnu' kathata Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhArIkA sthA05 u03 sU030 paMcaviSavAcanAsthAnanirUpaNam 289 prayojanena sUtraM vAcayet / athavA-vAcanayA eka ziSyA saMgRhItA bhavantIti zipyAna saMgrahItumatra vAcayet / iti prathama sthAnam 1 / upagrahaNArthatAyai-upagrahaNa=puSTiH, tadeva artha:ayojanaM yasya ma rAyA, tasya bhAvaratatA, tasyai-'bAvitA ete zipyAstapaH saMyamArAdhane sanAH rAnta upayanbhitA manantu ' iti prayojanena sUtraM vAcayet-iti hitIyaM sthAnam 2 / nirjaraNArthatAyai-nijaraNaM-nirjarAkarmakSayaH artho yasya sa tathA tasya bhAvaratattA tarayai-'karmANi me nirjaratAM gacchantu -iti hetoH sUtra vAcayet-iti sUtInaM sthAnam 3 / ' sUtraM vA me paryaya yAtaM bhaviSyati, vA athavA vAcayato mama sA paryavyAtaM yavAna-jJAnAdi vizepAn yAta-prAptaM-jJAnaviSayIkRtaM bhaviSyati' iti heto. sUtra vAcayet-iti 'paMcahiM ThANehiM suttaM bAejjA' ityAdi sUtra 30 // TIkArtha-pAMca kAraNoMse stra-zuta paDhanA cAhiye ve pAMca sthAna isa prakArase haiM-ziSyajana zutajJA saMgraha kare isa prayojanase ziSya ke liye sUtrakI vAMcanA denI cAhiye athavA vAMcanAsehI ziSyokA saMgrahaNa hotA hai-vAcanAsehI ziSyoMkI prApti hotI hai, isa abhiprAyase ziSyoMke liye svatanI bA~canA denI cAhiye aisA yaha praSabha kAraNa hai, dvitIya kAraNa aisA hai, ki sUtrakI vAcanAse yukta kiye gaye ziSya tapa aura saMyamakI ArAdhanA karane meM samartha hote haiM, aura tabhI jAkara unakI puSTi hotI hai, karma kSaya karaneke liye ve zakti khagpanna enate haiM, isa prayojanase zruta pahAnA cAhiye lutIya kAraNa aisA hai-zutakI vAcanAse mere karmoM kI nirjarA ho isa abhiprAyase zrutakI vAcanA denI cAhiye 42 4. " paMcahi ThANehi suttaM vAejjA" tyA-- TIkArya-nIcenA pAMca kAraNone lIdhe ziSyone sUtra-zratane abhyAsa karAvo na--(1) shissy| zrutanA saba 42, 241 prayonayI zuru zidhyane zratanI vAcana devI joIe. athavA vAcanA dvArA ja ziSyanI prApti thAya che, evI mAnyatAne kAraNe paNa ziSyane kRtanI vAcana devI joIe. (2) zratanI vAcanAthI yukta hoya evo ziSya ja tapa ane saMyamanI ArAdhanA karavAne samartha hoya che, ane tyAre ja temanI puSTi thAya che. karmane kSaya karavAne teo samartha bane che. A prayojanathI zratane abhyAsa karAvavuM joIe. (3) zrutanI vAcanA devAthI mArA karmonI nirjarA thaze, mevI lAnAthI rAuna 5 zrunanI pAyanA hepAmA bhAva 2. (4) " sutte Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ radao sthAnAGgasUtre caturtha sthAnam 4 // satrasya avyucchittinayArthatAyai-avyucchittiH-avyavacchedo nanta miti yAvat, tayA nayA=gayanaM kAlAntaramApaNaM, sa eva arthaH-prayojana yasya sa tathA, tasya bhAvastattA tasyai-kAlAntare'pi 'straparamparA avicchinnA tiSThatu ' iti heto. stra vAcayet-iti paJcamaM sthAnam 5 / tathA-paJcabhiH sthAna kAraNai. sUtraM zikSeta, tAnyeva sthAnAnyAha-tadyathA-jJAnArthatAye-jJAna-tatvAnAM vivekaH, sa evArthoM yaraya sa tathA tamya bhAparalattA, tasyai-tattvaparijJAnArtha sUtraM zikSeta / 1 / darzanArthatAyai-darzana-zraddhAnaM jinavacanepvabhirucistadA / 2 / cAritrArthakAyai-cAritraM sadanuSThAnaM tadartham / 3 / vyudgrAvimocanArthanAyaiviparIta udgrahaH-vyudgrahaH mithyAlA bhinivezaH, tasya vimocanam =svaparebhyo'pacaturtha kAraNa aisA hai ki-" cune vA se pajjavadhAe bhavisvaha" zunakI pAnI denevAle jhujhe samajhAnAdi vizeSoMgA prApta karAnevAlA hogA paMcasa kAraNa aisA hai, ki sUtrakI nAvA dene se sUtra pAraparA vicchinna nahIM hogI yaha nirantara banI rahegI isa prakArake ye pAMca kAraNa haiM, jo attakI vAcanA dene ke liye isa sUtra DArA prakaTa kiye gaye haiN| ___aba sutrakAra yaha prakaTa karate haiM, ki ina pAMca kAraNoMle mUtra sIkhanA cAhiye-unameM prathama kAraNa aisA hai ki sUtra ke sIkhane se tatvoMkA viveka prApta hogA arthAt tattyoM ke parijJAna ke liye mAtra sIkhanA cAhiye 1 tattvokI zraddhA-jinamagIta bacanoM meM ruci mAta karaneke liye sUtra sIkhanA cAhiye-sadanuSThAnarUpa cAritrakI ArAdhanA karaneke liye vA me pajavayAe bhavissa" zrutanu madhyayana 42111AthI bhane sUtra (Qta) jJAnAdi vizenI prApti thaze, evI bhAvanAthI paNa guru dvArA zine thananI vAcanA devAmAM Ave che. (5) ziSyane sUtranI vAcanA devAthI sUtra paramparA nirantara cAlu raheze-sUtre vi channa nahIM thAya, evI bhAvanAthI paNa ziSyone zratanuM adhyayana karAvavAmAM Ave che. A prakAranA pAMca kAraNene lIdhe sUtranI vAcanA devAmAM Ave che. have sUtrakAra sUtra zIkhavAnuM zA kAraNe jarUrI che, te batAvatAM pAMca kAraNenuM nirUpaNa kare che-(1) tAnA parijhAnane nimitta sUtranuM adhyayana thavuM joIe kRtane adhyayana vinA kevalI prarUpita dharmanA taranuM jJAna prApta thaI zakatuM nathI. (2) tattamAM zraddhA-jina praNIta vacanemAM ruci prApta karavA mATe paNa sUtranuM adhyayana karavuM joIe (3) sadanukAna rUpa caritranI ArAdhanA karavAne mATe sUtranuM adhyayana karavuM joIe. (4) mithyAtva rUpa abhi Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subhATIkAsthA05 u0 3 sU031 nArakAdInAM yathAvasthitabhAvanirUpaNam 281 nayanaM, tanimittam / 4 / vA athavA ' yathAsthAn tIrthakaraprarUpitAn yathA'vasthitAn bhAvAna jIvAjIvAdisvarUpAn jJAsyAmi'-itikRtvA iti hetoH sUtraM zikSeta / 5 // sU0 30 // pUrva yathAvasthitabhAvAH proktAH, te ca UrdhvalokAdiSu santi, tatra saudharmAdInAM yathAvasthitAn bhAvAnAzritya evatrayam , tathA nArakAdInAM yathAvasthitAn bhAvAnAzritya nUnacaturviMzati ca prAi----- mUlam --sohamlIlANesu NaM kAppesu trimANA paMcavaNNA papaNattA, taM jahA-kiNhA jAba sukillA 1 / sohamIsANesu jaM kappesu vimANA paMca joyaNalayAI uDDhe uccatteNaM paNNattA 2 // vaMbhalogalaMtaesugaMkapresu devANaM bhavadhAraNijasarIragA unoseNaM paMcarayaNI uI uccatteNaM paNNattA 3 / neraiyA NaM paMcavanne paMcarase puggale vaMciMsu vA baMdhati kA baMdhissaMti vA, taM jahA-- kiNhe jAva sukille, tittejAba shre| evaM jAva vegaanniyaa|suu031|| chAyaNa-saudharmezAnayoH khalu alpayoH vimAnAH paJcavarNAH prajJaptAH tadyathA-kRSNAyAvat zuklAH 11 saudharmezAnayoH khalu kalpayoH vimAnAH paJcayojanazatAni ardhvamuccatvena prajJaptAH / 2 / brahmaloka lAntakayoH khalu kalpayoH devAnAM bhavadhAraNIyazarIrakANi utkarSeNa paJcaratnIni amuJcatvena prajJaptAni 3 / nerayikAH khallu paJcavarNAn pazcarasAn pudalAn avanan bajanti bhantasyanti cA, tadyathA-kRSNAn / yAvat zuklAn, ti kAn yApad madhurAn evaM yAvad vaimAnikAH 24 ||suu031|| sUtra sIkhanA cAhiye lidhyAtva rUpa abhiniveza dUra karane ke liye satra sIkhanA cAhiye adhavA-tI kara prarUpina ghAvasthita jIvAjIvAdi rUpa tattva mujhe jJAna hoMge aise prayojanako siddha karane ke liye satra sIkhanA cAhiye isa prakArake ye pAMca kAraNa sUtrake sIkhane meM haiM // 30 // nivezane 62 421 / bhArI sUtranu adhyayana 427 me. (5) taya 42 3. pita yathAvasthita jIva ajavAdi rUpa tatvanuM ane jJAna thavuM ja joIe, evI bhAvanAthI prerAIne paNa zratanuM adhyayana karavAmAM Ave che. A prakAranA pAMya ne sIdhe sUtra (zrata) nu madhyayana thAya che. // sU. 30 // Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre * TIkA - sohammIsANesu NaM ' ityAdi- 1 vyAkhyA spaSTA / navaram-avadhnan, vaghnanti, atsyanti, eSAM padAnAM zarIrAditayA pudgalAnAM vandhanaM kRtavantaH kurvanti kariSyanti cetyarthaH / nairayikANAmitra sarveSAM caturviMzatidaNDa koktAnAM paJcavarNapazJcarasAtmakapudgalabandhanaM bhavati / taduktam -' evaM jAtra vaimANiyA ' iti // sU0 31 // kathita yathAvasthita bhAva Urdhvaloka AdikoM meM hote haiM unameM saudharmAdakoM yathAvasthita bhAvoMko lekara tIna sUtra, tathA nArakAdise lekara vaimAnika taka cauvIsa daNDako yathAvasthita bhAvoMko lekara 24 sUtra sUtrakAra kahate haiM- 'sohammIsANesa' ityAdi lU0 31 // arate-ardharma IzAna kalpoMke vimAna pAMca varNoM vAle kahe gaye haiM / jaisekRSNavarNavAle, nIlavarNavAle, lAlavarNavAle, pItavarNavAle, zukla varNavAle saudharma aura IzAna ina do kalpoM meM jo vimAna haiM ve UMcAI meM pAMcasau pAMcasau yojana ke haiM - arthAt unakI UcAI pAMcasau yojana kI hai / brahma loka aura lAntaka ina do kalpoMke devoMkA bhavadhAraNIya zarIra utkRSTa se pA~ca ratni pramANa UMcA hai, nairayika jIvoMne pAMca varNAvAle puloMkA pAMca sAla kA bandha kiyA hai, aba bhI ve aisehI pugaloMkA bandha karate haiM, aura bhaviSyakAla meM bhI ve aisehI pugaloMkA bandha kareMge / pAMca varNoM vAle pudgaloM unhoMne kRSNavarNa ke pudgaloMse lekara yAvat zukla upayu kta yathAvasthita bhAva urdhvalaka AphrikAmAM hAya che. uva leAkamAM AvelA saudharmAdikanA yathAvasthita bhAvAnu` traNa sUtreA dvArA ane nArakADhi kAnA yathAvasthita bhAvAnuM 24 sUtra dvArA satrakAra nirUpaNa kare che-- sohamIsA " ityAdi 66 saudhama ane IzAna kalpAnAM vimAnA paca vadhu vALAM kahyAM che. eTale ke te vimAnA kRSNa vavAmAM, nIla vaNavALAM, lAla vaNuvALAM, pIta vadhuvALAM ane zukala varcu vALAM hAya che. saudhama ane IzAna kalpAmAM je vimAne che temanI U~cAI 500 caiAjananI che. brahmaaA ane lAntaka kapAnA devAnA bhavadhAraNIya zarIranI utkRSTa UMcAI pAMca nipramANu ( pAMca hAthanI) che. nAraka jIvAe pAMca varNavALA puaAne ane pAMca raseAvALA pudgalenA anya karyo che, hAlamAM paNa tee evA ja pudgalenA anya kare che ane bhaviSyamAM paNa teo evA ja pudgalenA anya karaze. A kathananu tAtparya e che ke temaNe kRSNathI laine zukala paryaMntanA pAMca varNavALA pudgalAnA Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 283 sudhA TIkA sthA 5 u. 3 sU 32 jambUdrIpAderya yAvasthita mAvanirUpaNam tiryagloke ca jambUdvIpAdayo yathAvasthitA bhAtrAH santi, tAnAzritya sUtra catuSTayIM prAha mUlam - jaMbuddIve dIve maMdarassa pavvayassa dAhiNeNaM gaMgAmahAI, paMca mahANaIo samapeMti, taM jahA- jaugA 1, saraU 2 AdI 3 kosI 4 mahI 5 | 1| jaMbU maMdarassa dAhineNaM siMdhumahANaI, paMca mahANaIo samappati, taM jahA - sayaddu 1, vibhAsA 2, vitatthA 3, erAbaI 4 caMdrabhAgA 5 | 2| jaMbU maMdarassa utta reNaM rattA mahANaI, paMca mahANaIo samaprpati, taM jahA - kivhA varNa aaa pugaloMkA aura pAMca rasoMvAle puloMmeM unhoMne tikta rasase lekara yAvat madhura rasavAle pudgaloM takakA bandha kiyA hai, isI tarahakA inake bandha honekA kathana vartamAna kAlameM aura bhaviSyat kAlameM bhI kara lenA cAhiye isI tarahakA ina varNavAle pudgaloMkA aura rasavAle pudgaloMkA kathana trikAlako lekara yAvat vaimAnika devoM taka kara lenA cAhiye nArakase lekara vaimAnika taka cauvIsa daNDaka ke jIvoM meM pA~ca varNa do gaMdha pAMca rasa ATha sparza vAle pudgalokA bandha huA hai, hotA hai, aura Age hogA aisA jo yaha kathana hai, vaha zarIrAdi rUpase unake unakA bandha huA hai, vaha hotA hai, aura Age bhI unakA unake bandha hogA isa rUpa se samajhanA cAhiye || sUtra 31 // ane tikatathI laIne madhura pantanA paMca rasavALA pudgalene anya bhUtakALamAM karyAM che. e ja prakAranA anya te vata mAnakALamAM paNu bAMdhe che ane bhaviSyakALamAM paNa khAMdhaze, evuM kathana paNa grahaNa thavu' joIe. A pAMce varNavALA ane pAMce rasavALA puDvenA anyanu` kathana trikALane anu lakSIne vaimAnika pantanA jIvezamAM paNa thavu joIe tArakAthI laIne vaimA nikA pantanA cAvIse daDakanA jIve pAMca varNovALAM ane pAMca rasavALA pudgaleAnA manya karatA hatA, kare che ane karaze. A kathananA bhAvArtha e che ke temane zarIrAdi rUpe temanA bandha thayeA hateA, thAya che ane bhaviSyamAM paNu thavAnA ja che. 5 s0 31 // Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnasUtre 84 1 mahAkiNhA 2 nIlA 3 mahAnIlA 4 mahAtIrA 5 / 3 / jaMbUmaMdarassa uttareNaM rattAvaI mahAnaI, paMcamahAnaIo samappeMti, taM jahA - iMdA 1 iMdaseNA 2 suseNA 3 vAriseNA 4 mahAbhoyA 5| 4 || sU0 32 // chAyA - jambUdvIpe mandarasya parvatasya dakSiNe gaGgA mahAnadI, paJca mahAnadyaH samApnuvanti tadyathA-yamunA 1, sarayUH 2 bhAdI 3 kozI 4 mahI 5 | |1| jambU mandarasya dakSiNe sindhuH mahAnadI, paJca mahAnayaH samApnuvanti, tadyathAzata: 1, vipAzA 2, vistA 3, airAvatI 4, candrabhAgA 5 / / 2 / jambU mandarasya uttare raktA mahAnadIH paJca mahAnadyaH samApnuvanti tadyathA - kRSNA 1 mahAkRSNA 2 nIlA 3 mahAnIlA 4 mahAtIrA 5 / / 3 / jambU mandarasya uttare raktA tiryagloka meM jambUdvIpa Adi bhAva jaise avasthita haiM, sUtrakAra aba unako Azrita karake sUtra catuSTayakA kathana karate haiM 'jaMbuddIve dIve maMdararasa patrayassa dAhiNeNaM' ityAdi sUtra 32|| jambUdIpa nAmake dvIpameM landara parvatakI dakSiNa dizAmeM jo bhAratakSetra meM gaMgA nAmakI mahAnadI hai, usameM pA~ca mahAnadiyAM milI huI hai - jaise-yamunA 1 sarayU 2 AdI 3 kozI 4 aura mahI 5 (1) jambUdvIpa nAmake dvIpameM sandara parvatakI dakSiNa dizA meM jo sindhu mahAnadI hai, usameM bhI pAMca mahAnadiyAM milI huI haiM, jaise- zatadrU 1 vipAzA 2 vitastA 3 airAvatI 4 aura candrabhAgA 5 ( 2 ) jambUdrIpa nAma ke dvIpa meM mandara parvatakI uttara dizAmeM raktA nAmakI tiya AAkamAM ja budvIpa Adi kSetre AvelAM che. temAM parvata, nadIe vagerenA sadbhAva che. A viSayane anulakSIne sUtrakAra 24 sUtrAnuM kathana kare che-jNbuddiiNce dIve maMdarassa patratrayassa dAhiNeNaM " tyAhi 66 jammUdrIpa nAmanA dvIpamAM mandara parvatanI dakSiNa dizAmAM je bharatakSetra AveluM che, te bharatakSetramAM gaMgA nAmanI mahAnadI vahe che. tene pAMca mahAnadIe maLe che. jemanAM nAma nIce pramANe che--(1) yamunA, (2) sarayU, (3) zAhI, (4) azI ane (5) bhahI // 1 // jaddIpa nAmanA dvIpamAM mandara parvatanI dakSiNa dizAmAM je siMdhu nAmanI mahAnahI var3e che tene yaMtra bhddaandviio| bhaNe che -- (1) zAhU (2) vipAzA (3) vitastA, (4) bhairAvatI bhane (5) yandrabhAgA // 2 / ja'bUddIpa nAmanA dvIpamAM mandara patanI uttara dizAmAM je rastA Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sucA kA sthA05303 sU032 jambUdvIpAdeyathAvasthitabhAvanirUpaNama 285 vatI mahAnadI paJca mahAnadhaH samApnuvanti, tadyathA-indrA 1, indrasenA 2, supeNA 3 vAriSeNA 4 mahAbhogA / / 4 / / sU0 32 // ___TIkA-'jaMbuddIve dIve ' ityAdi vyAkhyA spaSTA / navaraM-jambUdvIpAkhyamandaraparvatasya dakSiNe-dakSiNadizi bharatakSetre gaGgA nAma mahAnadI vartate, tatra paJca mahAnadyaH samApnuvanti-saMgatA bhavanti / zeSaM spaSTam / / sU0 32 // ___ anantarasUtre bharatakSetre sthitA mahAnadyaH proktAH, tatprastAvAt samprati tadvati tIrthakara sambandhi sUtramAha____ mUlam-paMca titthagarA kumAravAsamajhe vAsittA muMDA jAva pavaiyA, taM jahA-vAsupuje 1 mallI 2 asTinenI 3 pAse 4 vIre 5 // sU0 33 // ___ chAyA-pazca tIrthakarAH kumAravAsamadhye upitvA muNDA yAvat prabajitAH, tadyathA-vAsupUjyo 1 malliH 2 ariSTanemiH 3 pArzvaH 4 vIraH 5 // sU0 33 // jo mahAnadI hai, usameM pAMca mahAnadiyAM milI haiM jaise-kRSNA 1 mahAkRSNA 2 nIlA 3 mahAnIlA 4 mahAtIrA 5 (3) ____ jambUdvIpa nAmake dvIpameM mandara parvatakI uttara dizAmeM jo raktA. catI nAmakI mahAnadI hai, usameM bhI pAMca mahAnadiyAM milI haiM jaiseindrA1 indrasenA2 suSeNA3 bAriSeNA4 aura mahAbhogA (4)032 // isa Upara ke sUtra meM bharatakSetra meM sthita jo mahAnadiyAM haiM, ve prakaTa kI gaI haiM, agha isI bharatakSetrake sambandhako lekara usameM hue jo tIrthaMkara haiM unake viSayame sUtrakAra sUtrakA kathana karate haiNnAmanI mahAnadI che, tene nIcenI pAMca mahAnadIo maLe che--(1) kRSNa, (2) bhAe!, (3) nalal, (4) bhaDanI mane (5) mddaatii| // // jabUdvIpa nAmanA dvIpamAM mandara parvatanI uttara dizAmAM je raktAvatI nAmanI mahAnadI che tene je pAMca mahAnadIo maLe che temanA nAma nIce prabhAva cha-(1) chandrI, (2) chandrasenA, (3) suSeya, (4) paarissssy| sane (5) bhddaanaa| 4 // sU. 32 // uparanA sUtramAM bharatakSetramAM AvelI mahAnadIonAM nAma prakaTa karavAmAM AvyA. have sUtrakAra e ja bharatakSetramAM thaI gayelA tIrthakarenA viSayamAM 4yana re cha. "paMca titthagarA kumAravAsamajhe" tyAha Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnasUtre TIkA -' paMca titthagarA ' ityAdi vyAkhNa spaSTA / navaraM - kumArayAmamadhye kumAre = kumAratve vasanam = avasthA nam - kumAravAsaH, tanmadhye arthAt - kaumArye / upitvA = sthitvA / vAsupUjyAdayo bhagavanta rAjye'nabhipitA eva dIkSAM gRhItavanta iti sUtrAH // 033 // " bharatAdi kSetramAtrAt kSetrabhUtacamaracaJcAdi vaktavyatAM paJcasthAnakatvenAha mUlam - camaracaMcAe rAyahANIe paMca sabhA paNNattA, taM jahA - sabhAsu hammA 1, uvavAyasabhA 2, abhiseyasabhA 3, alaMkAriyasabhA 4, vavasAyasabhA 5 / egamege NaM iMdANe paMca sabhAo paNNattAo, taM jahA - sabhAmuhammA 1 jAva bavasAyasabhA 5 // sU0 34 // chAyA - camaracaJcAyAM rAjadhAnyAM paJca sabhAH majJaptAH, tadyathA-sabhA sudharmA 1, upapAta sabhA 2, abhiSeka sabhA 3, alaGkArikasabhA 4, vyavasAyasabhA 'paMca titthagarA kumAravAsanajjJe' ityAdi sU0 33 // pA~ca tIrthaMkara kumAra kAlameM hI dIkSita hue haiM, unake nAma isa prakA rase haiM - vAsupUjya 1 malli 2 ariSTanemi 3 pArzvanAtha 4 aura vIraprabhu 5 ina pAMcoMkA rAjya meM abhiSeka nahIM huA hai, inhoMne vinA rAjyameM abhiSikta huehI dIkSA grahaNa kI hai // 33 // bharatAdi kSetra ke prastAva ko lekara kSetrabhUta camaracaJcA AdikI vaktavyatAkA kathana pAMca sthAnoMko Azrita karake aba sUtrakAra kahate haiMcamaracacAe rAyahANIe' ityAdi sU0 34 // ghamaracaJcA nAmakI rAjadhAnI meM pAMca sabhA kahI gaI haiM jaise - sudhamasabhA 1 upapAta sabhA 2 abhiSeka sabhA 3 alaGkArika sabhA 4 evaM pAMca tIrthaMkarAe petAnI kumArAvasthAmAM ja pravrajyA lIdhI hatI. eTale ke rAjyagAdIe temanA abhiSeka thayA pahelAM ja temaNe dIkSA grahaNa abhI hutI temanAM nAma nIce pramANe - ( 1 ) vAsupUjya, (2) bhakSinAtha, ariSTanemi, pArzvanAtha bhane (4) mahAvIra anu // sU. 33 // bharatAdi kSetraviSayaka prastAva cAlI rahyo che cAracacA nAmanI rAja dhAnI paNa eka kSetra rUpa che tethI have sUtrakAra pAMca sthAnene AdhAra tane samasyAnuM vana 4re che. " camaracacAe rAyahANIe " ityAdi camaracA nAmanI rAjadhAnImAM pAMca sabhA kahI che. te sabhAonAM Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA05 u03 sU034 kSetrabhUtacamaracaJcAdinirUpaNam 287 5 / ekaikasmin khanlu indrasthAne paJca sabhAH prajJatAH, tadyathA - sabhA sudharmA 1 yAvad vyavasAya sabhA 5 / 0 34 // TIkA - ' camaracacAe ' ityAdi - vyAkhyA sugamA | navaraM camaracaJcA nAma rAjadhAnI ratnaprabhA pRthivyAM camarasya asurakumArarAjasya bodhyA / yatra devasabhA sA sudharmA sabhA / yasthAmutpadyate sA upapAtasabhA / yasyAmabhiSeko bhavati sA abhiSekasabhA | yasyAM maNDanaM kriyate sA alaMkArikasabhA | yasyAM kartavyAnAM vinizcayo bhavati sA vyavasAya sabhA / etAH paJcApi sabhA yathAkramam uttarapUrvasyAM dizi = IzAnakoNe draSTavyA / indra sthAne = indranivAsabhUte sthAne ityarthaH // sU0 34 // vyavasAya sabhA 5 eka eka indrasthAna meM pAMca 2 sabhAe~ kahI gaI haiM jaise - sudharmA sabhA 1 yAvat vyavasAya sabhA 5 camara caJcA nAmakI rAjadhAnI ratnaprabhA pRthivImeM asurakumArarAja camarakI hai, jahAM devasabhA hai, vaha sudharmA sabhA hai, jahAM para utpAda (janma) hotA hai, vaha upapAta sabhI hai 2 jisameM abhiSeka hotA hai 3 jisameM maNDana kiyA jAtA hai, vaha alaMkArika sabhA hai, aura jisameM karttavya kAryo kA vinizcaya hotA hai, vaha vyavasAya sabhA hai, ye pA~coMhI sabhAe~ yathAkrama se uttara pUrva dizA meM IzAna kone meM haiM / indrakA jo nivAsabhUta sthAna hai, vaha indrasthAna hai | sU0 34 // nAbha nIce pramAye che-- (1) sudharmA salA, (2) upapAta salA, (3) aliSe' sabhA, (4) asAriGa salA, gane (5) vyavasAya salA. pratyeka IndrasthAnamAM sudharmAM sabhAthI laIne vyavasAya sabhA paryantanI pAMca sabhAe hAya che. ratnaprabhA pRthvImAM asurakumArarAja camaranI camaracA nAmanI rAjadhAnI AvelI che. te rAjadhAnImA jyAM devAnI sabhA maLe che te sthAnane sudharmAM sabhA kahe che, jyAM utpAda ( janma ) thAya che te sthAnane upapAta sabhA kahe che. je sabhAmAM abhiSeka thAya che, tene abhiSeka sabhA kahe che. jemAM ma`Dana karavAmAM Ave che, tenu' nAma alaMkArika sabhA che. je sabhAmAM kanya kAniA nirNaya thAya che, te sabhAne vyavasAya sA kahe che. te pAMce sabhAo IzAna kAjImAM anukrame AvelI che. indranuM je nivAsasthAna hAya chetene indrasthAna 4 // su. 34 // Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 sthAnAso anantarasUtre devanivAma uktaH, tadadhikArAdeva samprati nakSatramUtramAha mUlam-paMca NakhattA paMcatArA paNNattA, taM jahA--NihA 1, rohiNI 2, puNavasU 3, hattho 4, visAhA 5 // sU0 35 // chAyA-pazca nakSatrANi pazcanArANi prajJaptAni, tadyathA-dhaniSThA 1, rohiNI 2, punarvasuH 3, hastaH 4, vizAkhA 5 / / sU0 35 // TIkA-'paMca NakAvatA' ityAdivyAkhyA spaSTA // sU0 35 // prANinAM nakSatrAdi deva rUpatA ca karmapudgalacayAdi sattve eva bhavatIti cagAdInAha-- ___ mUlam --jIvANaM paMcahANaniyattie poggale pAvakammattAe viNiMsu vA ciNaMti vA ciNistaMti vA, taM jahA-egidiyanivattie jAva pNciNdiyniyttie| evaM--ciNa uvaciNa baMdha udIra veda taha taha Nijaza ra / paMca paeniyA saMdhA arNatA paNNatA / paMca paesogADhA poragalA ajaMtA paNNattA jAva paMcaguNadakhA poggalA aNaMtA paNNatA // sU0 36 // // paMcamadANassa taIo uddelo|| ||pNcsN ThANaM lamattaM // isa Upara ke sUtra meM deva nivAsa kahA hai, isI adhikArako lekara anya sabakAra nakSatra sUtrakA kathana karate haiM-- 'paMca nakvattA paMca tArA paNNattA' ityAdi mu0 35 // pAMca nakSatra pAMca tArAovAle kahe gaye haiM jaise-dhaniSThA 1 rohiNI * punarvastu 3 hasta 4 aura vizAkhA 5 // stra 35 // AgalA sUtramAM devanivAsanuM kathana karyuM. nakSatra paNa deve ja che. tethI have sUtrakAra pAMca sthAne AdhAre nakSatronuM kathana kare che "pa ca nakkhattA paMca tArA paNNatA" tyAhi nIya saNeai pAMya nakSatra pAMya-pAMya tArApovANAM cha-(1) dhaniSThA, (2) zaDiyI, (3) puna, (4) ta mana (5) vizA . // sU. 35 // Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suSA TIkA sthA05 u03 sU036 kSetrabhUtacamarakhaJcAdinirUpaNam 289 __ chAyA--jIvAH khalu paJcasthAnanititAn pudgalAn pApakarmatayA acinvan vA, cinvanti vA ceSyanti vA, tadyathA-ekendriyaniti tAn yAvat paJcendriyanivatitAn / evaM-caya upacayo vandhaH udIro vedastathA nijairA caiva / paJcapradezikAH skandhAH anantAH prajJaptAH / paJcapradezAvagAhAH pudgalAH anantA' prajJaptA: yAvat pazcaguNarUkSAH pRdgalA anantAH prajJaptAH // sU0 36 // // paJcamasthAnasya tRtIya uddeshH|| // paJcamaM sthAnaM samAptam / / prANiyoM meM jo nakSatrAdi devatA rUpatA hotI hai, vaha karmapudgalacaya Adike hone parahI hotI hai ataH aba patrakAra caya AdikA kathana karate haiM ___ 'jIvANaM paMcaTThANanivvattie' ityAdi sU0 36 // "jIvoMne pAMca sthAnoMse nirtita hue pugaloMkA pApakarma rUpase cayana (upArjana) kiyA hai, vartamAna meM ve unakA cayana karate haiM, aura Age bhI ve unakA cayana kareMge ve pAMca sthAna isa prakArase haiM-ekendriyarUpa sthAna 1 yAvat pazcendriyarUpa sthAna isI tarahakA kathaka caya, upacaya, dhandha, udIraNA, veda tathA nirjarAke sambandhameM bhI jAnanA cAhiye / pAMca pradezoMvAle pudgala skandha ananta kahe gaye haiN| pAMca pradezoM meM avagADha hue punala skandha ananta kahe gaye haiN| yAvat pAMca guNa rUkSa. vAle pudgala skandha ananta kahe gaye haiM ? jImAM je nakSatrAdi devatArUpatA hoya che te karmapune caya Adi thavAthI ja thAya che. tethI have sUtrakAra caya AdinuM kathana kare che. " jIvANaM paMcaTThANanivvattie " tyA jIvoe pAMca sthAnamAMthI nivartita thayelAM pudgalene pApaka rUpe caya karyo che-upArjana karyuM che, vartamAna kALe paNa teo temane caya kare che ane bhaviSyamAM paDyuM teo temane caya karaze te pAMca sthAne nIce prabhArI cha-(1) sandriya 35 25 na, (2) dIndriya 35, (3) trIndriya 35, (4) caturindriya rUpa ane (5) paMcendriya rUpa sthAna. e ja prakAranuM kathana upacaya, banya, udIraNa, vedana tathA nirjarA viSe paNa samajayuM. pAMca pradezavALA pudgalarakA anaMta kahyA che, pAMca pradezamAM avagAhita thayelA pudgalaraka ananta kahyA che, (yAta, pAMca gaNI rUkSatAvALAM pudala sthA0-37 Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 sthAnAnasUtre TIkA--' jIvA NaM ' ityAdi -- asya vyAkhyA pUrvavad bodhyA / navaraM tasmin tasmin sthAne tattatsaMkhyakasthAnakatvenoktam / atra tu paJca sthAnakatveneti / sU0 36 // iti zrI vizvavikhyAta - jagadvallabha - prasiddhavAcaka - paJcagamApAkalitalalitakalApAlApaka-mavizuddha gadyapadyanekagrantha nirmApaka - vAdimAnamardaka- zrIzAhachatrapati kolhApura rAjamadata ' jenazAstrAcArya ' padabhUpita - kolhApurarAjaguru bAlabrahma vArI- jainAcArya - jainadharma divAkara-pUjyazrI - ghAsIlAlavativiracitAyAM ' sthAnAmutrasya ' sudhAkhyAyAM vyAkhyayAM paJcamasthAnasya tRtIyodezaH sampUrNaH // 5-3 // paJcamaM sthAnam sampUrNam ina saba sUtroMkI vyAkhyA sugama hai tathA pUrva meM usa usa sthAna meM usa usa sthAnakI saMkhyA ke rUpase unakI vyAkhyA jaisI kI gaI hai, vaisIhI vyAkhyA inakI yahAM paJca sthAnaka rUpa se kara lenI cAhiye / zrI jainAcArya jainadharmadivAkara zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta sthAnAMGgasutrakI sudhA nAmakI vyakhyA ke pAMcaveM sthokakA tIsarA udezaka samApta // 5-3 // // pAMcavA sthAna samApta // skandhA anata karyAM che A badhAM sUtranI vyAkhyA sugama che. AgaLa je sthAnamAM te te sthAnanI sakhyA rUpe temanI jevI vyAkhyA karavAmAM AvI che, zeTTI 4 vyAkhyA sahIM pAMthasthAna 3ye 12vI . // sU. 36 // zrI jainAcAya jainadhama divAkara zrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta sthAnAMgasUtranI sudhA nAmanI TIkAnA pAMcamA sthAnane trIjo uddeze samApta ! 5-3 {k ! pAMcamuM sthAna samApta ! Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSThaM sthAnakA prArabhyate-- uktaM paJcamaM sthAnam , samprati saMkhyAkramaprApta paSThaM sthAnamucyate / asya ca pUrveNa sahAyamabhisambandhaH-pUrvasmin sthAne jIvAdiparyAyAH prarUpitAH atrApi teSAmeva prarUpaNA kriyate, ityanena sambandhena AyAtasya asya SaSThasthAnakasyedamAdima sUtram-"chahiM ThANehi ityAdi asyAnantarasUtreNa sahAyaM sambandhaH anantara sthAnakAntimasUtre 'paJcaguNarUkSAH pudgalA anantAH prajJaptAH, ityuktam , epAM pudgalAnAM prajJApakatvamarthataratIrthakarANAM, sUtratazca gaNadharANAM bhavati, te ca yaguNayuktAeva bhavantIti tAn guNAn pradarzayati ||chtthaa sthAnakA prathama uddezaka / / pAMcavAM sthAna kahA jA cukA hai, aba saMkhyAke kramase prApta huA chaThA sthAna kahA jAtA hai, isakA pUrva sthAnake sAtha aisA sambandha hai, ki pUrvasthAnameM jIvAdi paryAye prarUpita huI haiM, yahAM para bhI ve hI prarUpita kI jA rahI haiM, tathA pAMcave sthAnake antake sUtrake sAtha isa chaThe sthAnake prathama strakA sambandha aisA hai, ki pAMcaveM sthAnake antima sUtrameM jo paMca guNe rUkSa pugala skandha ananta kahe gaye haiM, so inakI aisI artha rUpase prajJApanA tIrthakaroM ne kI hai, aura sanna rUpale prarUpaNA gaNadharone ko hai, ata: jina zugoMse yukta hote haiM, unhIM guNoMkA ava sUtrakAra kathana karate haiM-'chahiM ThANehi saMpanne aNagAre' ityAdi // -- sthAna deza 1 - pAMcamAM sthAnanuM kathana samApta thayuM. have chaThThA sthAnanuM kathana karavAmAM Ave che. pUrva sthAna sAthe tene saMbaMdha A prakArane che pUrva sthAnamAM jIvAdi paryAyanI prarUpaNA karavAmAM AvI che, ahIM paNa temanI ja prarUpaNA karavAmAM Avaze, pAMcamAM kathAnakanA chelalA sUtra sAthe A sthAnanA pahelA sUtrane saMbaMs A prakAra che-pAMcamAM sthAnanA aMtima sUtramAM evuM kahevAmAM AvyuM che ke pAMca gaNI rUkSatAvALA pudgalaskandha anaMta kahyA che. temanI artharUpe A prakAranI prajJApanA tIrthakaree karI che, ane satra rUpe prarUpaNu gaNadharoe karI che te gaNadhara je guNothI yukta hoya che te guNenuM sUtrakAra have kathana kare che. - "chahi ThANehi saMpanne aNagAre " tyAha Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 295 sthAnAce mUlam-chahiM ThANehiM saMpanne aNanAre arihaigaNaM dharittae, taM jahA--saDDI purisajAe 1, sacce parisajAe 2, mehAvI purisajAe 3, bahussue purisanAe 4, sattimaM purilajAe 5, appAdhikaraNe purisajAe 6 // sU0 1 // chAyA-paDabhiH sthAnaH sampanno'nagAraH arhati gaNaM dhArayitum , tadyathA-zraddhipuruSa. jAtam 1, satyam puruSajAtam 2, mevAvi purupa nAtam 3, bahuzrutaM puruSajAtam ___4, zaktimat puruSajAtam 5, alpAdhikaraNaM puruSajAtam 6 / / sU0 1 / / TIkA-'chahiM ThANehi ' ityAdi pabhiH sthAna =guNaiH sampannaH angaar| sAdhurarhati yogyo bhavati gaNaMgacchaM dhArayitumaryAdAyAM saMvArayitum / tAnyeva sgAnAnyAha-tadyathA-zraddhipu. rupajAtam-zradvAzIlA purupavizeSaH-yaH kazcita puruH zradvAzIlo bhavati saityarthaH / iti prathamo bhedaH / tathA-satyaM puruSajAvam-sadbhyo-jIvebhyo hita satyaM -jIvAnAM hitacintanaparaH puru vizeSaH / evaMvidha puruSo gaNadhAraka Ade TIkA-jo aNagAra chaha sthAnoM se guNoM se yukta hotA hai, vahI aNagAra gacchako dhAraNa karane ke yogya hotA hai, gaNoMko maryAdAmeM calAneke yogya hotA hai / ve sthAna isa prakAra se hai-addhi purupa jAna 1 satya purUSa jAta 2 medhAdhi puruSa jAta 3 bahuta puruSa jAta 4 zaktimatpurUSa jAta 5 / aura alpAdhikaraNa puruSa jAna 6 inameM zraddhAzIla jo puruSa vizeSa hai, vaha advi puruSa jAta hai, jIvoMke liye jo hitakArI hotA hai vaha satya hai, jIyoMke hita ke cintabana meM jo puruSa vizeSa lagA rahatA hai, aisA vaha puruSa vizeSa lalya puruSa jAta hai, aisA vaha purupa vizeSa sAtha-2 bhA2 stha.nAthI (7 aranA zuzathI) yukta ya cha, e ja aNagAra gacchane dhAraNa karavAne yogya hoya che ane gacchamAM maryA dAnuM pAlana karAvanAra hoya che. te cha sthAna nIce pramANe che (1) "zraddhi purupajAta"-2 zraddhAzA puruSa vizeSa uya cha, tara , "zraddhi puruSa jAta" kahe che. eTale ke gaNadharane tIrthakara bhagavAnanA vacane pratye apAra zraddhA hovI joIe. (2) " satya purupajAta"-chAna sATa 2 hitarI uya cha, tanuM nAma ja satya che. je puruSa jIvonA hitanuM citavana karyA kare che tene Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA06 sU01 gaNagharaguNanirUpaNam yavacanazca bhavati / iti dvitIyo bhedaH / tathA-medhAtripuruSajAtam-dhAraNAvatIbuddhirmadhA, sA vartate yasya tat mevAtripuruSajAtam-mevAyuktaH puruSavizeSaH / evaM prakAraH puruSavizeSo'nyasmAt jhaTiti zrutaM gRhItvA ziSyAnadhyApayitu samartho bhavati / yadvA-'medhAvI' ityamya maryAdAyAM dhAvatIti nirvacanam / marzadAyAM gamanazIlaH puruSavizeSo gaNaM maryAdAyAM pravartayati / iti tRtIyaH / tathA-bahuzrutaMbahu-prabhUtaM zrutaM-sUtrArtharUpa Agamo yasya tattathA, puruSanAtaM-puruSavizeSaH / adhItaprabhUtazrutaH puruSavizeSaH ityarthaH / abahuzrutastu na kadApi gaNasya upakArako bhavati taduktam / gaNadhAraka hotA hai, aura Adeya vacanavAlA hotA hai, yaha dvitIya bheda hai, dhAraNAvAlI jo buddhi hai, usakA nAma medhA hai, aisI khedhAle yukta jo puruSa vizeSa hotA hai, vaha medhAvi puruSa jAta hai, aisA puruSa vizeSa zIghahI dUsaroMse zrutako grahaNa kara ziSyoM ko paDhA detA hai, yadvA-" medhAvI" isakA artha jo "maryAdAmeM rahatA hai" aisA bhI hotA hai, maryAdA meM gamanazIla jo puruSa vizeSa hotA hai, vaha gaNako gaNakI maryAdAke anusAra acchI tarahase calA sakatA hai, aisA yaha tRtIya sthAna hai, jisakA sUtrarUpa evaM artharUpa Agama prabhUta honA hai, hai, arthAt jise sUtrArtharUpa AgamakA vizeSa jJAna hotA hai, aisA vaha puruSa vizeSa bahuzruta puruSajAta kahA gayA hai, kyoMki jo alparUpase zrutakA jJAtA hai, vaha gaNakA upakAraka nahIM hotA hai| kahA bhI haisatya puruSa jAta' kahe che. gaNadhara A prakArane puruSa vizeSa have joIe, ane Adeya vacanevALo he joIe. (3) " medhAvi puruSa jota-dhArAvAjIra bhuddhi cha tetuM nAma 'bhadhA' che. evI medhAthI yukta je puruSavizeSa hoya che tene medhAvi puruSa kahevAya che. evo medhAvi puruSa anyanI pAsethI mRtanuM grahaNa paNa vizeSa jhaDapathI karI zake che, ane ziSyAne jhaDapathI zrata jANavI zake che. medhAvI" eTale maryAdAmAM rahenAra" e artha paNa thAya che. je puruSa pite maryAdAne pAlana karanAro hoya che, te gaNune paNa maryAdA anusAra sArI rIte calAvI zake che. mATe ja gaNadhara medhAvi hovA joIe. (4) bahuzruta puruSa jAta-jenuM sUtra rUpa ane artha rUpa Agama prabhUta ( vizALa) hoya che eTale ke jene sUtrArtha rUpa AgamanuM vizeSa jJAna hoya evA puruSane bahuzruta puruSa kahevAya che evA bahuzruta aNagara ja gaNadharanA padane mATe yogya gaNAya che jene kRtanuM apajJAna hoya che te gaNana upakAraka thaI zakatuM nathI. kahyuM paNa che ke Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 sthAnazisatre ___ "sImANa kuNai kaha so, tahAviho haMda nANamAINaM / ahiyAhiya saMpatti, saMsAruccheyaNi paramaM ? // 1 // chAyA-ziSyANAM karoti kathaM sa tathAvidho hanta jJAnAdInAm / adhikAdhikasampatti saMsArocchedanI paramAm ? ||1 // iti / tathA ca-" kahaM so jayau AIo, kahaM vA kuNau agIyanissAe / kaI vA kareu gacchaM, sabAlabuTTAu~laM so u // 1 // " chAyA-kathaM sa yanatAmagIna, kathaM vA karItu agItanizrAyAm / kathaM vA karotu gancha savAlachAkulaM sa tu // 1 // iti / / ayama:- bhagInAthaH sAdhuH svaparoddharaNArtha kathaM yatatAm=prayatnavAn bhavatu / abahuzrutatvAt sa mparoddharaNo na kadApi samartho bhavati / tathA-agItanizrAyAmpabahuzrutasAzeradhInatAyAM vA kathaM stroharaNArtha prayatna karotu / apahuzru. "sIsANa kuNai kaheM to" ityAdi / alpanunakA jAnA hotA hai, vaha jJAnAdikoM kI adhikAdhika saMpa. ttiko ziSyajanoM meM utkRSTa rUpa se kaise kara sakatA hai, tAtparya yaha hai, ki jo alpazrutadhArI hotA hai, vaha puruSa zipayajanoM meM jJAnAdi rUpa saMpattiko adhikAdhika rasapA kaile vRddhi karatA hai, arthAt nahIM kara sakatA hai / tathA ca-" kaha lo jaya agIo" ityaadi| isakA artha ailAhai, jo sAdhu agItArtha hotA hai, vaha stra aura parake uddhAra karane meM prayatnazAlI kaise ho sakatA hai, arthAt vaha kadApi nahIM ho sakatA hai, kyoMki vaha apahuzrutavAlA honA itathA-abahuzruta sAdhukI adhInatA rahA huA gaNa apane uddhAra karane kA prayatna kaise kara sakatA hai| arthAt kadApi vaha AtmoddhAra karane meM praznavAlA nahIM ho sakatA " sIsANa kuNai kaha so" tyAla a85 zratano jJAtA hoya evo puruSa zibene jJAnAdika saMpattinI adhikAdhika prApti kevI rIte karAvI zake ! zratanuM vizALa jJAna dharAvanAra puruSa ja zivene jJAnadi rUpa saMpattinI vadhAremAM vadhAre prApti karAvI zake che, mATe ja gaNadhara baDukRtadhArI hovA joIe. vaNI-" kaha so jayau agIo" tyAha je sAdhu agItArtha hoya che, te pitAne ane varane uddhAra karAvavAmAM prayatnazI kevI rIte thaI zake che. eTale ke te tema karavAne samartha thata nathI. apakRta sAdhunI adhInatAmAM rahele gaNa kadI paNa AtmoddhAra karavAnA kAryamAM prayatnazALI thaI zakatuM nathI. apakRta sAdhunA vacanemAM Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 295 sudhA TIkA sthA06 101 maNagharaguNanirUpaNam tAdhIno gaNo na kadApi AtmoddharaNe samayoM bhavatIti / tathA-sa gaNAdhipo'bahuzrutaH sAdhuratu kathaM vA savAlahaddhAkulaM vAlavRddhayuktaM gachaM karotu kAya pravartayatu / abahuzrutatvAt tasya vacane gaNo na niSThAvAn bhavatIti tena prerito'pi gaNaH kArya na pravartate / iti caturthaH / tathA-zaktimat-zaktiH zarIrAdi sAmarthyarUpA, tadyuktaM puruSajAtaM-purUpaprakAraH / evaMvidha eva sAdhuranekavidhApadsyo gaNa mAtmAnaM coddhattuM samarthoM bhavati / iti paJcamaH / tathA-alpAdhikaraNam-alpas= avidyamAnam adhikaraNaM svaparapakSaviSayaH kalaho yasya tattathAvidhaM purupajAtam / ' alpa' zabdo'tra abhAgarthakaH / evavidhaH sAdhuravartanayA gaNasyopakArako hai / tathA vaha abahuzrunavAlA sAdhu apane gaNake bAlavRddha sAdhuoM ko apane 2 kArya meM kaise pravRtta karA sakatA hai| kyoMki usake vacana para abahuta honele gaNa niSThAvAna nahIM hotI hai, aura na usake dvArA prerita huA bhI gaNa apane kalavya kAryameM pravRtti kara sakatA hai| aisA yaha caturtha kAraNa hai / tathA-jo zarIrAdikI sAmarthyarUpa zaktise saMpanna hotA hai, aisA vaha puruSa vizeSahI anekavidha ApattiyoMle gaNakA aura apanA nijakA uddhAra karane meM samartha hotA hai, aisA yaha pAMcayAM sthAna hai, alpAdhikaraNa yaha chaThA sthAna hai, jisa sAdhuke svapara pakSa viSayaka kalaha rUpa adhikaraNa alpa-avidyamAna hai, aisA vaha sAdhu vizeSa avidyamAna adhikaraNa kahA gayA hai, yahA~ alpa zabda abhAva arthakA kahanevAlA hai, aisA alpa adhikaraNAlA sAghu anuvasanAse gaNakA upakAraka hotA hai, guNI aura guNameM abhed sambandha mAnakara gaNune puratI zraddhA paNa hotI nathI. te kAraNe apaDyuta sAdhu gaNanA AbAla vRddha sAdhuone pitApitAnA kartavya pAlanamAM pravRttI paNa karI zakatuM nathI. A rIte gagdhara bahuzratadhArI hoya te ja gaNa temanA vacane para vizvAsa mUkIne temanI AjJA pramANe pravRtti karyA kare che. (5) zaktimapuruSa jAta-zArIrika zakti AdithI saMpanna hoya e puruSavizeSa ja aneka prakAranI ApattiomAthI gaNunuM ane pitAnuM rakSaNa karavAne samartha hoya che. (6) alpAdhikaraNa puruSa jAta-je sAdhumAM sva pakSa ane parapakSa viSayaka kalaha rUpa adhikaraNa alpa hoya che, evA sAdhune ahIM alpa adhika 2pANe 4cho cha. '65' 54 " malA" nuM pAya che. savo . adhikaraNavALe sAdhu anuvartanA vaDe gaNane upakAraka thAya che. guNI ane Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 sthAnAGgasUtre bhavati / iti SaSThaH / guNaguNinora bhedopacArAd guNI evAtra guNatvena nirdiSTaH / anyathA tu advitvaM satyatvamityAdi cUyAditi / anyatra tu gaNinaH ravarUpamevamuktam , tathAhi" suttatthe nimmAo, piyadaDhadhammo'NupattaNAkusalo / jAI kuTharAMpanno, gaMbhIro ladvimaMno ya // 1 // saMgadvaggahanirao, kaya karaNo parapaNANurAgI ya / evaM vihou bhaNi bho, gagAmI nigavariMdehi / / 2 // " chAyA-trArthe nirmAtaH (kuza :) priya haTavarmo'nuvartanAkuzalaH / jAtikulasaMpanno gambhIro ladhimAMzca // 1 // saMgrahopagrahanirataH kRta karaNaH prAcanAnurAgI ca / evaMvidhastu bhaNito gagasvAmI jinaparendraiH // 2 // iti |mu0 1 // abheikA upacAra kara-guNIhI yahAM guNarUpa se prakaTa kiyA gayA hai, nahIM to advitva satyatva ityAdi rUpase satrakArako sUtra meM kahanA cAhiye thA / gaNikA svarUpa anyatra aisA kaho gayA hai-"suttatthe ni. mmAo" ityAdi / jo sUtra ke artha meM kuzala ativAlA honA hai, jinendra pratipAdita dharmameM jisako dRDhatA hotI hai, vaha dharma jilako apane prANoM se bhI adhika pyArA hotA hai, anuvartanAmeM jo kuzala hotA hai, jAti jhulase jo saMpanna hotA hai, gaMbhIra hotA hai labdhivAlA hotA hai // 1 // saMgraha evaM upagraha (rakSaNa) karane meM jo nirata hotA hai, kRnakAraNa hotA hai, aura pravacana kA anurAgI hotA hai, vahI gagakA svAmI honA hai, aisA jinendra ne kahA hai // 2 // mU0 1 // gugamAM aneka saMbaMdha mAnIne ahIM guNIne ja gugarUpe prakaTa karavAmAM Avela che. jo A prakArane artha gaNuM karavAnuM na te , satyatva, ItyAdi rUpe sUtrakAre kathana karavuM joItuM hatuM. gaNinuM A prakAranuM svarUpa 4hyu cha : " suttatye nimmAo" tyA je sUtranA arthamAM kuzaLa mativALA hoya che, jinendra bhagavAna dvArA pratipAdita dharma pratye jene avicaLa zraddhA che, jene dharma prANothI paNa adhika pyAre che, anuvartanAmAM je kuzaLa hoya che, jeo uttama jAti ane kaLathI saMpanna hoya che, jeo gaMbhIra hoya, laAidhArI hoya che. saMgraha ane upagraha (rakSaNa) karavAmAM je nirata hoya che, kRtakaraNa hoya che ane pravacana pratye anurAgavALA hoya che, evA sAdhu ja gaNunA svAmI gaNadhara banavAne cagya gaNAya che, evuM jinendra bhagavAne kahyuM che. je sU. 1 , Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA06 sU0 2 jinAzAyA avirAdhAtvanirUpaNam 297 itthaM yaguNai gaNadharatAM sAdhako yAnti, te guNAH proktaaH| saMpatyevaMguNavi. ziSTagaNadharAjJAyAM varta pAno nigrantho yaiH sthAnaH jinAjJAvirAdhako na bhavati tAni sthAnAni mAha-- mUlam--chahi ThANehiM niragaMthe nigathi giNhamANe vA avalaM. bamANe vA nAikamai,taM jahA-khittacittaM; 1, dittacittaM, 2 jakkhA. iTuM, 3 ummAyapatta, 4 uvasammapattaM, 5, sAhigaraNaM 6 ||suu02|| chAyA-paDbhiH sthAna. nirgrantho nigraMnyoM gRhNan vA avalambamAno vA nAtikAmati, tadyathA-kSiptacittAM 1, haptacittAM 2, yakSAviSTAm 3, unmAdamAptAm 4, upasargamAptAm 5, sAdhikaraNAm 6 // sU0 2 // TIkA-'chahi ThANehiM ' ityAdi asya sUtrasya vyAkhyA pazcamasthAnakasya dvitIyoddeze saptAvazatisatre gatA tava evAvagamyA / navaram-tAdhikaraNAM kalaha kurvatIm / / 2 // isa prakAra jina guNoMse sAdhu gaNadharatAko prApta karate haiM, ve guNa kahe / aba sUtrakAra yaha prakaTa karate haiM ki jo nibandha aise guNa viziSTa gaNadharakI AjJAmeM rahanA hai, vaha jina sthAnoM dvArA jinakI AjJAkA birAdhaka nahIM hotA hai, ve sthAna ye haiM TIkArtha-'chahiM ThANehiM niggaMthe' ityAdi na0 2 // ina 6 kAraNoMko lekara nirgandhoM ko apane hAthase grahaNa karanevAlA yA use apane hAthoM meM uThAnevAlA sAdhu jina AjJAkA virAdhaka nahIM hotA hai, ve kAraNa isa prakArase haiM-kSiptacittA 1 dRptacittA 2 yakSAviSTA 3 unmAdaprAptA 4 upasargamAsA 5 aura sAdhikaraNA 6 isa je guNene lIdhe sAdhu gaNadhara banI zake che, te guNonuM kathana karIne have sUtrakAra e vAta prakaTa kare che ke je nirca tha evA guNethI cakta gaNadharanI AjJAmAM rahe che, te kyA sthAne dvArA (kayA saMjogomAM) jinanI mAjJAnI virAdha thane nathI. "chadi ThANehi niragaMthe "tyAha TIkAtha-nIce batAvelAM 6 kAraNone lIdhe nidhIne (sAdhvIjIne) pitAnA hAtha vaDe sahAro ApanAra athavA pitAnA hAthamAM upADI lenAra sAdhu jinezvara bhagavAnanI AjJAne virAdhaka gaNato nathI. (1) kSiyittA, (2) 6yittA, (3) yakSAviSTA. (4) mA prAsA, (5) G5sa prAtA bhane. (6) sAdhi425!, sthA0-38 Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAmAsa punarapi yaiH sthAnaH sAdhayo jinAjJA nAtikAmanti tAni sthAnAni mAha mUlam-chahi ThANehiM nigaMthA nigaMthIo ya sAhammiyaM kAlagayaM samAyaramANA NAikkamati, taM jahA-aMtohito vA bahiNINemANA 1, bAhIhi to vA nivAhiNINemANA vA 2, ubehamANA vA 3, uvAsamANA vA 4, aNunnavesANA vA 4, tusiNIe vA saMpavayamANA 6 // sU03 // chAyA-pabhiH sthAnaH nigranthAH ninthyazca sAdharmika kAlagata samAcaramAgA nAtikAmanti, tadyathA-antasto vA vahinayantaH 1, vahipTo vA nirbahiH nayantaH 2, upekSamAgA vA 3, upAsInA vA 4, anujJApayandho vA 5, tUNI yA saMpravrajantaH // 0 3 // TIkA-'chahi ThANe hi ityAdi nimnyA:-sAdhano ninthyA sAdhyo bA, ubhaye yA paDmiA sthAnaH sAdha. mikaM samAnadharmANaM sAdhu kAlagataM samAcarantaH-utthApanAdi kriyAviSayaM kurvanto sabakI vyAkhyA pAMcave sthAnake ditIya uddeze ke 27 ve sUtrameM kI gaI hai, ataH yahIse dekha lenI caahiye| vahAM para pAMca sthAnoMkA varNana hai, yahAM" sAdhikaraNA" yaha 6 vAM sthAna hai isakA artha hai 'kalaha karatI huI '2 // punazca-sAdhu jina sthAnoM ko lekara jinAjAkA virAdhaka nahIM hotA hai, ve sthAna isa prakAra se haiM yaha prakaTa karate hue sUtrakAra kahate haiM 'chahi ThANehiM niggaMyA niggaMdhIo' ityAdi 0 3 // TIkArya-nignandha sAdhu aura nirgrantha sAdhviyAM ye donoM ina chaha kAraNoMse pAcamA sthAnanA bIjA uddezAnA ra7 mAM sUtramAM lisacittA Adi pahelAM pAMca kAraNenI spaSTatA karavAmAM AvI cukI che. to tyAMthI te vAMcI aa.73 sthAna " sAdhi !" cha. tara ma " saI 42tI" thAya che. eTale ke kalaha karatI sAdhvIne hAtha pakaDIne athavA upADIne dUra laI janAra sAdhu jinAjJAna virAdhaka gAto nathI | sU. 2 | vaLI-je kAraNone lIdhe je je saMjogo udbhavavAthI eka bIjAne sparza karanAra sAdhu sAdhvIe jinAjJAnA virodhaka gaNatA nathI, te kAraNe he sUtrA2 548 42 cha " chahi ThANehi nigiyA niggathIo" tyaaTIkAtha-samAna dharmavALA sAdhune kALadharma pAmelA jANIne tenI utthApanA, Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA tyA061 sAbojinAbA'verAdha tvanirUpaNam nAMtikrAmanti=jinAtAM nollaGghayanti / tAnyeva sthAnAnyAha-tathA-antasto vasaterAbhyantarAd bahibAhyapadezaM nayantaH pApayanto nAtikAmanti jinAjJAmiti prathama sthAnam / vA athavA vahiSTaH satebahiH pradezAta nirvahiH-nitarAM bahiH nirvahiH-bAhyapadezAdapi vahiH-dUrapradezaM nayanta iti dvitIya sthAnam / tathAupekSamANAH-vilApAdhakaraNarUpAm upekSAM kurvato vA, iti tRtIyaM sthAnam / upAsInA:-rAtrinAgarayA tatsamIpe upaviza to vA iti caturtha sthAnam / anujJAsamAna dharmavAle lAghuko kAlagata jAnakara usakI utthApanAdika niyA vizeSa karate hue jinAjJAkA ulaGghana nahIM karate haiM ve sthAna isa prakAra haiM jaba samAna dharmavAlA koI sAdhu kAlagata ho jAtA hai, aura ve jaba use vasatise-upAzrayase bAhara nikAlate haiM, to usa sthiti meM ve jinAjJAkI virAdhanA karanevAle nahIM hote haiN| aisA yaha prathama sthAna hai| dUsarA sthAna aisA hai, ki upAyake vAlva pradezase bhI bahuta dUra taMka jaba ve use le jAte haiM, taba bhI ve jinAjJAkI virAdhanA karanevAle nahIM hote haiN| tIsarA sthAna aisA hai-salAla dharmavAle sAdhuke marajAne para jo ve dilApa Adi kriyA nahIM karate haiN| athavA-utsarga se ve bilakula upekSA bhAva dhAraNa kara lete haiM, aisI sthitimeM ve jinAjJAke virAdhaka nahIM hote haiN| caturtha kAraNa isa prakAra se haiM, jaba vaha samAna dharmabAlA sAdhu yadi rAtri meM mara jAtA hai, aura ve yadi A kriyAvizeSa karatAM sAdhu ane sAdhvIo nIce darzAvyA mujaba ' prasaMgamAM jinAjJAnA virodhaka gaNAtA nathI. (1) jyAre samAna dharmavALA keI sAdhu kALadharma pAme, tyAre temanA zibane upAzrayamAMthI bahAra kADhanAra sAdhu sAdhvIone jinAjJAnI virAdhanA karanArA gaNAtAM nathI, evuM A paheluM sthAna samajavuM. bIjuM sthAna-upAzrayanI bahAra te zuM paNa upAzrayathI dUra dUranA sthaLe tenA zabane laI janAra sAdhu sAdhvIe paNa jinAjJAna virAdhaka gaNAtA nathI. trIjuM sthAna-samAna dharmavALA sAdhunuM avasAna thaI javAthI jeo vilApa Adi karatAM nathI-saMsAranA saMbaMdhane anitya mAnIne jeo A prasaMge paNa upekSAbhAva dhAraNa karI le che, evA sAdhusAdhvIo paNa jinA jJAnI virAdhanA karanArA gaNAtA nathI. cothuM sthAna keI samAna dharmavALo sAdhu rAtre avasAna pAme, te Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 202 sthAnAGgasUtre vA, taM jahA jIvaM vA ajIvaM karitae 1, ajIvaM vA jIvaM karie 2, egalamaNaM vA do bhASAo bhAsittae 3, sayaM karDa kammaM vedesi vA mA vA vedemi 4, paramANupoggalaM vA chiMdi - tara vA miMdittae vA agaNikAeNa vA samodahittae 5 bahiyA logaMtAgamaNayAe / sU0 5 // chAyA-paT sthAneSu sarvajIyAnAM nAsti Rddhiriti vA dyutiriti vA yaza iti vAcalamiti vA vIryamiti vA puruskAra iti vA parAkrama iti vA, tadyathAjIvaM vA ajIva kartum 1, anIvaM nA jIvaM kartum 2, ekasamayena dve bhApe bhASi svayaM kRtaM vA karma vedayAmamA vA vedayAmi 4, paramANupule vA chetuM vA bhetuM vA agnikAyena vA samAdagdhumra, vahi va lokAntAd gamanAya3 || sU05 // TIkA' chahiM ThANehi ' utpAdi paTnu sthAneSu viSayeSu sInIpAnAM sarvajJa asthAnAM sakaLajIvAnAM nAsti choMkI zakti aisI nahIM hai, jo ve dharmAstikAya Adike triSa. meM jJAna aura darzana ho sake ataH isa zaktike asAve dharmAstApAdikako nahIM jAnate haiM aura na dekhate haiM, aisA kahakara aba sUtrakAra jina sthAnoMse samhana jIvoM ke bhI RdrayAdi zakti nahIM hotI hai aise una sthAnoMkA kathana karate haiM 'chahi ThANehiM savajIvANaM gatthi' ityAdi 5 // TIkArtha-chaha sthAnoMmeM vipadya siddha evaM saMsArI ina marUna jIvoM ko Rddhi vibhUti nahIM hai, buti-nAnti-mahAtmya nahIM haiM, yaza parAkramAdi janita prasiddhi nahIM hai, bala zArIrika zakti nahIM hai, vIrya AtmA zakti nahIM dharmAstikAya AdinA viSayamAM jANavAnI ane `khavAnI zakti chadmastha jIAAmAM hAtI nathI. teo kevaLajJAnane abhAve temane jANI zakatA nathI ane kevaLaDhazanane abhAve temane dekhI zakatA nathI A prakAranuM' kathana karIne have sUtrakAra samasta jIvAmAM je je Rddhi ane zaktinA abhAva hAya che te abhAvanAM sthAneA prakaTa kare che. "chahi ThANehiM savvajIvANaM Natthi " ityAdi TIkA-nIce darzAvelA cha sthAnamAM(viSayAma) siddha ane saMsArI jIvAnI Rddhi, dyuti, mahAtmya, yaza, zArIrika zakti ane Atmazakti tathA puruSakAra ane parAkrama, kAi paNu rIte upayAgI nivaDatAM nathI. kahevAnuM tAtparya e Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TokA sthA0 6 sU05 jIvAjIvakaraNAdinirUpaNam Rddhi-vibhUtiH, ' iti ' vAkyAlaGkAre 'vA' athavAthai evaM sarva trApi vijJeyam / nAsti dyutiH kAnti: mahAtmyam , nAsti yaza-parAkramAdijanitA prasiddhiH, nAsti bala-zArIrikazaktiH, nAsti vIryam AtmazaktiH, nAsti puruSakAra:= paurupam , nAsti parAkramaH-utsAha iti / ayaM bhAvaH-vakSyamANeSu paTsu sthAneSu siddhasaMsAriNaH sarve'pi prANinaH RddhayAdi zaktimanto na bhavantIti / tAnyeva sthAnAni prAha-tadyathA-jI vA anIvaM kartum-jIvamajIvatvena pariNataM kata na ko'pi zaknotIti prathamaM sthAnam / evam ajIvaM jIvaM kartuM na ko'pi zaknotIti dvitIya sthAnam / ekasamayena dve mApe satyAsatyAdirUpAM bhASAdvayaM bhApituM na kazcit zaknotIti tRtIya sthAnam / svayaMkRta-ghopArjitaM karma udayAvalikAyAM praviSTaM sata 'vedayAmi mA vedayAmi' iti svecchayA kazcid vedanam avedanaM vA kartuM na zaknoti / ayaM vizeSaH-etavyaM sarvajJAnAmAmoganivartitam , anyepAM hai, puruSakAra pauruSa nahIM hai, aura parAkrama-utsAha nahIM hai, tAtparya yaha hai, ki ina chaha sthAnoM meM samasta jIva cAhe ve siddha ho yA saMsArI ho RddhayAdi zaktivAle nahIM hote haiM, ve chaha sthAna isa prakArase haiM" jIva vA ajIvaM kartum 1" koI bhI jIva jIvako ajIva rUpase karane kI kSamatA (sAmarthya) Adi nahIM rakhatA hai 1 " ajIvaM yo jIvaM kartum " koI bhI jIva ajIvako jIyarUpale pariNamAnekI kSamatA Adi nahIM rakhatA hai" eka samayena che bhAce bhASitum " koI bhI jIva eka samaya meM satyAsatyAdi rUpa do bhASAe~ bola sake aisI kSamatA Adi nahIM rakhatA hai, " svayaM kRtaM vA karma vedyAmi sA vA vedayAmi 4" koI bhI jIva aisA nahIM hai, jo apanI icchAke anusAra svayaM kRtakarmakA vedana kareM yA nahIM kareM aisI zaktivAlA ho / tAtparya aisA che ke jIva bhale sa sArI hoya ke siddha hoya, paraMtu nIcenA cha kAryo kara. vAne samartha hote nathI-- (1) "jIva vA ajIva vA kartum " 5 mAM ne ma 42vArnu sAmathya tu nathI. " ajIva vA jIva kartum " 4 pa 1 bhane 1 3the pariNabhAvAne samaya nathI. (3) " eka samayena dve bhApe bhASitama" 5 71 me samaya satyAsatyA 35 me bhASAmA mAlI zavAna samartha rAta nathI. " svayaM kRtaM vA karma vedayAmi mA vA vedayAmi " 5 mA mevI Rddhi khAtI nathI OM pAtAnI 27 // anusAra pitAnA kRtakarmanuM vedana kare athavA na kare. eTale ke pitAnI icchA Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAstre cAnAbhoganititaM bhavatIti / iti caturtha sthAnam / tathA na kazcit zaknoti paramANupuTalaM chettuM-khagAdinA dvidhA martum , bhettuM sUcyAdinA vidArayituM, agni kAyena samAdagdhaM= prasmasAt kartuM veti paJcamaM sthAnam / tathA na kazcit zaknoti lokAntAd bahirgamanAyeni paSTaM sthAnam / / mU0 5 // jIyam ajIcaM karnu mityuktamiti jIvanastAvAmapani tasyaiva par3a bhedAnAha mUlam-chajIvanikAyA paNNattA, taM jahA-puDha vikAiyA jAva tasakAiyA // sU0 6 // chAyA-pajIvanikAyAH prajJaptAH, tayathA-pRthivIkAyikA yAvat trasakAvikAH // mU0 6 // hai, ki apanI icchAke anusAra kRta karmakA vedana karanA aura kRtakArya kA bedana nahIM karanA aisI Rddhi AdivAlA koI bhI jIva nahIM hai / sarvajJake ye do Abhoga : nirvartita hote haiN| aisA yaha caturtha sthAna hai| pAMcavAM sthAna aisA hai, ki koI bhI jIva aimI RddhiH AdivAlA nahIM hai, jo paramANupudgalako khaDga Adi dvArA TukaDe kara lake gA usakA sacI Adi dvArA vidAraNa kara sake yA agni dvArA use jalA sake tathA chaThA sthAna aisA hai, ki koI bhI jIva aisI Rddhi AdivAlA nahIM hai, ki jo lokAnta bAhara jAneke liye samartha ho / sva05 // jIvako ajIva karane ke liye koI bhI samartha nahIM hai, ityAdi jo Uparake mutrameM kahA hai, so isI jIva prastAvako lekara aba sUtrakAra anusAra kukarmanuM vedana karavuM ke vedana na karavuM, evI addhi AdivALe kaI jIva hoto nathI. A bane sarvasamAM Aga nirvartita hoya che, ane anya jImAM anAga nirvartita hoya che, evuM A cothuM sthAna samajavuM (pa) I paNa jIvamAM evI kaddhi Adine sadbhAva hotuM nathI ke te parabhaNa paMdralanA khaDaga Adi dvArA TukaDA karI zake ke seya Adi dvArA tene chedI zake, ke agni dvArA tene bALI zake (6) keI paNa jIva evI addhi vALa hato nathI ke je lokAtanI bahAra jaI zakavAne samartha hoya chesU. 5 ! AgalA sUtramAM e ullekha thaye che ke "jIvane ajIva karavAne pheI samartha nathI. " A jIvanA prastAvanA anusaMdhAnamAM have tenA 6 Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA06 sU0 6 jIvAjIva karaNAdiSaDmedanirUpaNam 305 TIkA- chajjIvanikAyA' ityAdi vyAkhyA spaSTA / nAraM nikAyAnAM pavidhatvaM pratijJAya pa vidhatvopadarzane nikAyino yaduktAH, tat samudAyasamudAyinorabhedatvamAzritya / nahi samudAyAt samudAyI vyatiricyate / iti // sU0 6 // jIvA eva kAlagatAstArakAnahAdipUpapadyante, iti tArakAgrahANAM pavidha tvamAha mUlam-cha tAraragahA paNNatA, taM jahA-sukke 1 buhe 2 bahassaI 3 aMgArae 4 saniccare 5 keU 6 // sU0 7 // ___ chAyA-naTa tArAgrahAH prajJatAH, tadyathA-zukro 1 budho 2 vRhaspatiH 3 aGgArakaH 4 zanaizcaraH 5 ketuH 6 // sU07 // usIke 6 bhedoMkA kathana karate haiM 'chajjIvanikAyA paNNattA' ityAdi sUtra 6 // TIkArtha-jIva nikAya 6 prakAra ke kahe gaye haiM jaise-pRthivIkAyika 1 yAvat prasakAyika 6 isa sUtrakI vyAkhyA spaSTa hai| sUtrakArane jo nikAyoMmeM SaT vidhatAkI pratijJA karake jo unake pradarzanameM cha prakArake nikAyI yahAM prakaTa kiye haiM so samudAya samudAyImeM abhedakA Azraya karake unheM kiyA hai, kyoMki samudAyase samudAyI bhinna nahIM hotA hai // 6 // kAlagata hue jIvahI tArakAgraha AdikomeM utpanna hote haiN| aba sUtrakAra unakI SaT vidhatAkA kathana karate haiNbhedanuM kathana karavAmAM Ave che, TI-" chajjIvanikAyA paNNattA " tyAha javanikAya 6 prakaranA kaho che pRthvIkAyathI laIne trasakAvika paryantanA 6 prakAre ahIM grahaNa karavA joIe. A sUtrane artha saraLa che. sUtrakAre nikAmAM cha prakAranA hevAnuM kathana karIne, temanA cha prakAra prakaTa karavAne badale nikAnA cha prakAranuM je pradarzana karyuM che te nikAya (samudAya) ane nikAyI (samudAyI) mAM abhedane Azraya laIne karavAmAM AvyuM che, kAraNa ke samudAyathI samudAyI bhinna hetuM nathI. sU. 6 - kALadharma pAmelA cha ja tArA rUpa rahe AdikamAM utpanna thAya che, tethI have sUtrakAra temanA cha prakAranuM kathana kare che. 'sthA0-39 ___ Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 . sthAnAstre TIkA-'cha tAragahA' ityAdi- vyAkhyA sugamA / navaram-tArAgrahAH taaraaruupaagrhaaH| grahA loke nava msiddhaaH| parantu candrAdityarAhUnAmatArakAratvAt paDeva tArAgrahA vodhyA iti / aGgArako maGgalaH // sU0 7 // - pUrva tArAgrahA uktAH, te ca saMsAra eva santIti saMsArijIvAnAha mUlam-chavihA saMsArasamApannagA jIvA paNNattA, taM jahA-puDhavikAiyA jAva tasakAiyA / puDhavikAiyA chagaiyA chaAgaiyA paNNattA, taM jahA-puDhavikAie puDhavikAiesu uvavajjamANe puDhavikAiehiMto vA jAva talakAiehiMtovA uvavajjejjA, so ceva NaM puDhadhikAie puDhavikAiyattaM vippajahamANe puDhavikAiyattAe vA jAva tasakAiyattAe vA gcchejjaa| AukAiyAvi cha gaiyA cha AgaiyA / evaM ceva jAva tasakAiyA // sU0 8 // 'chAyA-paDvidhAH saMsArasamApanakA jIvAH prajJatAH tadyathA-pRthivIkAyikA yAvat trasakAyikAH / pRthivIkAyikAH paDgatikAH paDAgatikAH prajJaptAH, tadyathA 'cha tAraggahA paNNattA' ityAdi smU0 7 // tArA rUpa graha 6 prakArake kahe gaye haiM jaise-zukra 1 vudha 2 vRhaspati 3 aMgAraka (maMgala) 4 zanaizcara 5 evaM ketu 6 / __ vyAkhyA isakI spaSTa hai, lokameM graha nau prasiddha haiM, parantu candra Aditya rAhu ye tArakA rUpa nahIM hai, isaliye 6 hI tArAgraha haiM / agA. raka nAma maMgalakA hai / / sU0 7 // "cha tArAggahA paNNattA" ityAhi. tArA rUpa je brahe che temanA nIce pramANe 6 prakAra kahA che - (1) zu4, (2) sudha, (3) 425ni (guru), (4) m||24 (bha7) (5) zanaizca2 ( zani) mana (6) tu. A sUtranI vyAkhyA saraLa che lokamAM nava graha prasiddha che, paraMtu candra, sUrya ane rAhu, A traNa graha tArA rUpa nahIM hovAthI ahIM tArA rU5 graha cha ja kahyA che. maMgaLanA grahane aMgAraka kahe che ke sU. 7 Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA06 sU0 8 saMsArajIva nirUpaNam 307 pRthivIkAyikAH pRthivIkAyikeSu utpadhamAnaH pRthivIkAyikebhyo vA yAvat trasa. pApikebhyo vA utpadyeta / sa eva khalu pRthivIkAyikaH pRthivIphAyikatvaM vima jahat pRthivIkAyikatayA vA yAvat asakAyikatayA vA gacchet / akAyikA __ api SaDgatikAH SaDAgatikAH / evameva yAvat trasakAyikAH // sU0 8 // TIkA-chavihA' ityAdisaMsArasamApanakA saMsaraNaM pahibhramaNaM saMsAra' nArakatiryagnarAmarabhaveSu paribhramaNam, taM samyak ekIbhAvena ApannAH pAptAH saMsArasamApannAH, ta eva saMsArasamAnnakAH bhavavartino jIvA ityarthaH / te va ghavidhAH prajJaptAH kathitAH / pavidhatvamevAhatadyathA-pRthivIkAyikAH pRthivIkAyikajIvAH / yAvat trasakAyikAH / yAvatpa ye Uparake sUtrameM kahe gaye tArAgraha saMsAra meM hI haiM, isaliye aba sUtrakAra saMsArI jIvoMkA kathana karate haiM__ 'chabihA saMsAra samApannagA' ityAdi mU0 8 // TIkArtha-saMsAra samApanaka jIva saMsArI jIva cha prakArake kahe gaye haiM, jaisepRthivIkAyika 1 yAvat trasakAyika 6 inameM jo pRthivIkAyika jIva haiM ve SaTU gatika aura SaT Agatika haiM-jaise-pRthivIkAyikoM meM utpanna huA pRthivIkAyika jIva pRthivIkAyikole Akara pRthivIkAyika rUpase utpanna ho sakatA hai, yAvat trasakAyikoM se Akara pRthivIkAyika rUpase utpanna ho sakatA hai, vahI pRthivIkAyika jIva pRthivIkAdhika rUpa apanI avasthArUpa paryAyako choDakara punaH pRthivIkAyika rUpa se utpanna ho sakatA hai, yAvat lakAdhika rUpase utpanna ho sakatA hai, AgalA sUtramAM je tArA rUpa grahanI vAta karavAmAM AvI che, teo saMsAramAM ja che. tethI have sUtrakAra saMsArI jInuM kathana kare che. TI-" chavvihA saMsArasamApannagA" tyA: saMsAra samApannaka jI-saMsArI jI 6 prakAranA kahyAM che. pRthvI kAyikathI laIne trasakArika parvatanA 6 prakAre ahIM grahaNa karavA joIe. je pRthvIkAyika jIve che teo SaTu gatika (cha gatimAM gamana karanArA) ane SaTu Agatika (cha gatimAMthI pRthvIka vikemAM utpanna thanArA) hoya che jemake pRthvIkAyimAM utpanna thayele jIva pRthvIka yika mAMthI AvIne pRthvI kAyika rUpe utpanna thaI zake che, ane aprakAyika, vAyu vika, tejaskAyika, vanaspati kAyika ane trasakAyikamAMthI AvIne paNa pRthvIkAyika rUpe utpanna thaI zake che. e ja pRthvIkAyika jIva pitAnI pRthvIkAyika avasthA rUpa paryAyane choDIne pharI pRthvIkAyikathI laIne trasakAyika patanA chae prakAranA jamAM utpanna Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'sthAnAsUtre dena - akAyika tejaskAyika vAyu kAyikavanaspatikAyikAH saMgrAhyAH / eteSu pratyekajIvaH paGgatikaH paDAgatika bhavati / tadeva darzayati- ' puDhavikAiyA chaggaiyA' ityAdi - pRthivIkAyikA jIvAH paGgatikAH - paTTTa = pRthivIkAryikAdiSu pajIvanikAyeSu gatiH - gamanaM yeSAM te tathA = paTakAyeSu gamanazIlaH / paDAgatikAH- padbhyo kAyikebhya AgatiH = AgamanaM yeSAM te tathAbhUtAzca prajJaptAH / tatra pRthivI kAyikAnAM paDAgatikatvamAha - tadyathA- pRthivIkAyikepu = pRthivIkAyikAnAM madhye pRthivIkAyika utpadyamAnaH = pRthivI kAyikatvena jAyamAno jIvaH pRthivIkAyikebhyo vA yAvat sakAyikebhyo vA = pRthivIkAyikAdi yAvat isI taraha se apakAyika jIva bhI pad gatika aura paT Agatika kahe ye jAnanA cAhiye isI tarahase yAvat prakAyika bhI jAnanA cAhiye + nAraka tiryag nara asara ina bhavoMmeM jo jIvakA paribhramaNa hai, vaha saMsAra hai, isa saMsArako jo ekI bhAvarUpa se prApta haiM ve saMsAra samApannaka haiM, arthAt bhavavartI jo jIva meM ve saMsAra samApannaka haiM, ye pRthivIkAyika jIvase lekara jasakAdhika jIva taka chaha prakArake kahe gaye haiM / yahAM yAvat zabda se " apakAyika, tejaskAyika, vAyukAyika aura vanaspatikAyika " inakA grahaNa huA hai, inameM pratyeka jIva chaha gativAlA aura chaha AgativAlA hotA hai, yahI bAta sUtrakArane " puDhavikAiyA chaggahayA " ityAdi pATha se pradarzita kI hai, isake dvArA sUtrakArane yaha samajhAyA hai, ki pRthivIkAmika jIva paTU jIvanikAyo gamanazIla hotA hai, arthAt vaha pRthivIkAyika paryAyako choddNthaI zake che. e ja pramANe aSThAyika chatrane paNa cha gatika ane cha bhAga tika samajavA, evuM ja kathana tramakAyika paryantanA jIve viSe pazu samajavuM, nA24, tiryaya, manuSya bhane deva, yA bho ? paribhrama thAya che, tetu' nAma ja sasAra che. A sasAra jemaNe prApta karyAM che evAM jIvAne sa'sAra samApannaka kahe che. eTale ke A cAra gatimAMnI keAI paNa gatimAM raddhelA latrane athavA pRthtrI adhika, aDAyika, tenassAyika, vAyuTAyiGa, vnspatikAyika ane traSakAyika A cha prakAranA chAne sa'sAra samApannaka kahe che. T 308 pratyeka jIva cha gativALA ane cha gativALA hAya che e ja vAta sUtrAre " puDhavikAiyA- chAiyA " I yAdi sUtrapATha dvArA pradarzita karI che, tenA dvArA sUtrakAre e samajAvyuM che ke pRthvikAyika jIva cha nikAyeAmAM gamanazIla hoya che, eTale ke pRthvikAyika paryAyane cheDIne zrI pRthvI Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 6 su0 8 saMsArajIvanirUpaNam trasakAyikAntAnAM madhye kutazcit Agatya utpadheta jAyeta / itthaM paDAgatikatva. muktvA sampati SaDgatikatvamAha-se ceva NaM' ityAdinA / sa eva khalu pRthivIkAyikaH yaH pRthivIkAyikAdeH kutazcit samAgatya pRthivIkAyikasvena samu tpannaH sa eva pRthivIkAyiko jIvaH pRthivIkAyikatvaM viprajahat parityajat pRthivIkAyikatayA vA yAvat trasaphAyikatayA vA gacchediti / evameva apkAyikAdi trasakAyikAntAnApi paDAgatikatva paDgatikatvaM ca vo vyamiti / / 08 / kara punaH pRthivIkAyikameM utpanna ho sakatA hai, apakAyikameM utpanna ho sakatA hai, tejaskAyiko utpanna ho sakatA hai, vAyukAyika utpanna ho sakatA hai, banaspatikAyika meM utpanna ho sakatA hai aura trasakAyikameM bhI utpanna ho sakatA hai, isI tarahale yaha pRthivIkAyikase Akara pRdhitrIkAyikameM utpanna ho sakatA hai, apkAyikale Akara pRthivIkArikameM utpanna ho sakatA hai, yAvat prasakAyikase Akara pRthivIkAthikaleM utpanna ho sakatA hai, isa prakorase chaha gatimeM jAne kA aura chaha gati se Ane kA kathana karake aba sUtrakAra apkAyika AdikoM meM bhI Sada gati meM jAne kA aura SaT gatise AnekA kathana ilo prakArase kara lenA cAhiye aisA samajhate haiM, isameM jaisA kathana pRthivIkAyikameM kiyA gayA hai, vaisAhI kathana yahAM para bhI kara lenA cAhiye aura yaha saba karana vasakAyika taka karanA cAhiye / s08|| kAyimAM paNa utpanna thaI jAya che, athavA aprakAyimAM athavA tejaskAyikamAM athavA vAyukAyikamAM athavA vanaspatikAyikamAM athavA trasAyikamAM utpanna thai jAya che. e ja rIte jIva pRzivakAvikamAMthI AvIne pharI pRthvIkAyikamAM utpanna thaI zake che, aprakAyikamAMthI AvIne paNa pRthvIkAyikamAM utpanna thaI zake che, ane trasakAyika parvatanI kaI paNa paryAyamAMthI AvIne - pRthvIkAyikamAM utpanna thaI zake che. A prakAre cha gatimAM javAnuM ane che gatimAthI AvavAnuM kathana karIne have sUtrakAra apUkAyika AdimAMthI che gatimAM javAnuM ane cha gatimAMthI apUkAyika AdikamAM AvavAnuM kathana paNa - e ja pramANe karI levAnuM sUcana kare che. eTale ke aprakAyikathI laIne vasakAyika paryantanA jIve paNa pitApitAnuM te gatinuM AyuSya pUrU karIne pRthvIkAyikathI laIne trasakAyika paryantanA chae prakAranA chamAM utpanna thaI zake che. ane apUkAyikamAM pRthvIkAyika Adi chae prakAranA chanI Agati thaI zake che e ja pramANe trasakAyika paryatana nI gati ane Agati Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 sthAnAsne samprati prakAratrayeNa sarvajIvAnAM paividhatvamAha-- mUlA-chavihA savvajIvA paNNattA, taM jahA-AmiNibohiyaNANI jAva kevalaNANI annANI / ahavA chavvihA savvajIvA paNNattA, taM jahA-eniMdiyA jAya paMciM diyA aNidiyA / ahavA chavihA savva jIvA paNattA, taM jahA-orAliyasarIrI, 1 veutriyasarIrI 2, AhAragalarIrI, 3, teyagasarIrI, 4 kammagasarIrI, 5 asarIrI 6 // sU0 9 // chAyA-padhidhAH sarvajIvAH pramAH, tathayA-AminibodhijJAnI yAvat kevalajJAnI ajJAnI / athavA paividhAH sarvajIvAH prajJaptAH, tadyathA-ekendriyAH yAvat pazcendriyA anindriyAH / athavA paDavidhAH sarvajIvAH prajJaptAH, tadyathA-audArikazarIrI 1 vaikriyazarIrI 2 AhArakazarIrI 3, tejasazarIrI, 4 karmajazarIrI, 5 azarIrI 6 // 09 // TokA' chabihA' ityAdivyAkhyA rapaTA / navaram-ana prathame prakAre paSThe bhede ye ajJAninA= aba sUtrakAra tInaprakAra samasta jIvoM meM chaha prakArakA kathana karate haiM chabihA labdhajIvA paNNatA ityAdi suu09|| samasta jIva chaha prakAra ke kahe gaye haiM-jaise-Abhini yodhikajJAnI yAvat kevalajJAnI aura ajJAnI athavA-isa prakArase bhI samasta jIva chaha prakAra ke kahe gaye haiM-jaise-audArika zarIrI 1 vaikriya zarIrI 2 AhAraka zarIrI 3 taijasa zarIrI 4 kArmaNa zarIrI 5 aura azarIrI 6 viSe paNa samajavuM sU. 8 | have sUtrakAra traNa rIte samasta jIvenA cha prakAranuM kathana kare che- " chabihA savvajIvA paNNatA"yA: samasta saMsArI jInA cha prakAre paDe che. jemake Aminibe dhika sAnIthI kevaLajJAnI paryaMtanA pAMca prakAro ane (6) ajJAnI. athavA samasta jIvone A pramANe 6 prakAra paNa paDe che-(1) darika zarINI, (2) vakila zarI, (3) 48.24 zarI, (4) te zarIrI, 5 mA 213 mana (6) azI ahIM pahelI rIte je 6 bhedo pADavAmAM AvyA che, temAnA je ajJAnI Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA06 sU0 8 saMsArajIvanirUpaNam mithyAtvopahatajJAnAste dezAjJAni sarvAjJAnibhASAjJAnibhedAt trividhA vodhyaaH| dvitIye prakAre SaSThe bhede ye anindriyAste aparyAptAH, upayogataH kevalinA, siddhAzceti trividhA vodhyAH / tRtIye prakAre taijasazarIrI dharmajazarIrI ca proktau, tatredaM bodhyam-nanu yatra taijasazarIraM tatra kArmaNazarIramapi bhavati, ubhayoniyamena sAhacaryAt / evaM ca tejasazarIrI kArmaNazarIrI vA ekaeva kazcit zarIrI nirdelu zakyate, na tu dvayamiti ceva Aha, yadyapi taijasakArmaNazarIrayorekajIvAzritatvena tadvayazarIrAnyatarazarIrAzritatvena ekaeva zarIrI nirdezyaratathApi zarIrabhedAt zarIrI api bhedena nirdiSTa iti / azarIrItvatra siddha iti // su0 9 // yahAM prathama prakAra ke 6 bhedameM jo ajJAnI lithyAtvase upahata jJAnavAle kahe gaye haiM, ve dezAjJAnI, sarvAjJAnI aura bhAvajJAnIke bhedase tIna prakArake hote haiM, dvitIya prakAra meM jo chaThA bheda hai, ve aparyApta upayogase kevalI aura siddhake bhedase 3 prakArake hote haiM, tRtIya prakA. rameM jo tejasa zarIrI evaM karmaNa zarIrI kahe gaye haiM, to isa viSayameM koI aisI AzaMkA kara sakatA hai, ki jahAM taijasa zarIra hotA hai, vahAM kAmaNa zarIra bhI hotA hai, kyoMki ina donoMkA niyamase sAhacarya sambandha hai, isa tahahase yA to taijasa zarIrIhI kahanA thA yA kAmaNa zarIrIhI kahanA thA, ekahI koI kahanA thA, donoMko nahIM kahanA thA, so isakA uttara aisA hai, ki bAta to ThIka hai, para yahAM jo isa prakArase nirdeza huA hai, vaha isa bAtako prakaTa karaneke liye nirdiSTa mithyAtvathI upahata jJAnavALA je kadA che, temanA dezajJAnI, sarvIjJAnI ane bhAvAjJAnI nAmanA traNa bheda che. bIjI rIte je cha bheda batAvyA che, temAMnA chaThThA bhedavALA jInA nIce pramANe traNa prakAra paNa paDe che- (1) aparyApta, (2) 6payAganI apekSA valI mana (3) siddha bIjI rIte samasta jIvanA je cha de batAvavAmAM AvyA che, temAM tejasa zarIrI ane kAzmaNa zarIrI nAmanA je be alaga bheda pADavAmAM AvyA che, tethI keine evI AzaMkA thAya ke " jyAM tejasa zarIrano sadubhAva ja hoya che, tyAM kAmaNa zarIrane paNa sadUbhAva ja hoya che. kAraNa ke te bannene niyamathI ja sAhacarya saMbaMdha che. A prakAranI paristhitimAM kAM te tejasa zarIrI nAmano athavA te kArpaNa zarIrI nAmane eka ja prakAra kahevA joItA hate. banenA alaga alaga prakAra batAvavAnI AvazyakatA na hatI. A zaMkAnuM samAdhAna nIce pramANe karI zakAya-ahIM je A prakAre nirdeza thaye che te e vAtane prakaTa Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAnasUtre ... ekendriyabhedenoktasya vanaspatervAdarabhedasya pavidhatvamAha mUlam-chanvihA tagavaNassaikAiyA paNNattA, taM jahAaragabIyA 1, mUlabIyA 2, porabIyA 3, khaMdhabIyA 4, bIyaruhA 5, saMmucchimA 6 // sU0 10 // chAyA---eDavidhAH tRNavanaspatikAyikAH prajJaptAH, tadyathA-agravIjAH 1, mUlavIjAH 2, parvabIjAH 3, skandhavIjAH 4, vInaruhAH 5, sacchimAH 6 / / sU0 10 // TImA--'chavihA' ityAdi-- gAnaspatikAyikAH-tRNarUpA bAdararUpA ye vanaspatikAyikA jIvAH santi te agragImAdibhedaiH pavidhA vodhyAH / tatra-agravIjA:-karaNTakAdayaH 1 / mRlajIjAH-utpala phandAdayaH 2 / paryavIjA:-kSuvaMzAdayaH 3 / skandhavIjAH zallahuA hai ki zarIrake bhedale zarIrImeM bheda hotA hai| azarIrIse yahAM siddha gRhIta hue haiN| s09||| ekendriyake bhadase ukta jo vanaspati haiM sUkSma aura cAdarake bhedase do prakArake hote hai, inameM jo bAdara vanaspati haiM, ve chaha prasArake haiM, yahI bAta aba sUtrakAra prakaTa karate haiM 'chaviyahA taNavaNaspahakAiyA paNatA ityAdi sa0 10 // TIkArtha-tRNarUpa-cAdara rUpa jo vanaspatikAyika haiM, ve agravIjAdike bhadale 6 prakArake kahe gaye haiN| inameM jo karaNTaka Adi haiM, ve agrabIja vanaspatikAyika haiM, utpala phandAdika mUlabIja vanaspatikAyika haiM / ikSu rvAza Adi parvabIja vanaspatikAyika haiM, zallakI Adika karavA mATe thayo che ke zarIranA bhedane kAraNe zarIramAM paNa bheda saMbhavI zake che A sUtramAM siddha jIne azarIrI rUpe grahaNu karavAmAM AvyA che. je sU. 9 ekendriyanA bheda rUpa je vanaspatikAyika jIve che, temanA sUkama ane bAdara nAmanA be prakAre che. temAMthI bAdara vanaspatinA 6 bhede paDe che. e ja vAta have sUtrakAra prakaTa kare che. "chavihA taNavaNassaikAiyA paNNatA" tyAha tuNarUpa-bAdara rUpa je vanaspatikAyika che temanA nIce pramANe cha bheda yal -(1) samI-4284 mAhi mI vanaspatizAyi che. (2) malabIja-utpanna kanTAdika mUlabIja vanaspatikAyika che. (3) parvabIja-zeraDI vAMsa Adi parvavIja vanaspatikAyika che. (4) skabIja-zalakI Adi. skandha bIja vanaspatikAyika che. (5) bIjarUha-vaDa Adi bIjarUha vanaspatikAyika che. Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA06 sU011 jIvAnAM durlabhaparyAya vizeSanirUpaNam 313 kyAdayaH 4 | bIjaruhAH - caTAdayaH 5 sammUrcchimAH dagdhabhUmau asatyapi bIje ye prarohanti te 6 || sU0 10 // anantarasUtreSu jIvAH marUpitAH / samprati teSAmetra jIvAnAM ye paryAyavizeSA durlabhAstAnAi -- mUlam - chaTTANAI savajIvANaM No sulabhAI bhavaMti, taM jahA-mANusa bhatre 1, Ayarie khitte jammaM 2, sukule paccAthAI 3, kevalipannattassa dhammassa savaNayA 4, suyassa vA saddahaNayA 5, saddahiyassa vA pattiyassa vA roiyarasa vA sammaM kAraNaM phAsaNayA 6 / / sU0 11 // chAyA -- paTT sthAnAni sarvajIvAnAM no sulabhAni bhavanti, tadyathA - mAnu sant bhavaH 1, Arye kSetre janma 2, sukule pratyAyAtiH 3. kevalimajJasasya dharmasya zravaNatA 4, zrutasya vA zraddhAnatA 5, zraddhitasya vA pratItasya vA rocitasya vA samyak kAyena sparzanatA 6 // sU0 11 // skandapIja vanaspatikAyika haiN| vaTa Adi bIjaruha vanaspatikAyika haiM aura jo jalI huI bhUmimeM pIjake abhAva meM utpanna hojAte haiM ve sammUcchima vanaspatikAyika haiM aba sUtrakAra isa bAtako prakaTa karate haiM, ki jIvoMko ye 2 paryAya vizeSa durlabha haiM- 'chANAI sabvajIvANaM' ityAdi sU0 11 // samasta jIvoMke ye chaha paryAyeM rUpa sthAna sulabha nahIM haiM ve isa prakAra se haiM manuSya va 1 AryakSetra meM janma 2 sukula meM janma 3 kevali prajJapta dharma kI zravaNatA : atakA zradvAna 5 eva zraddhA ke viSayabhUta athavA pratItike viSayabhUta athavA rucike viSayabhUta padArthakI acchI (1) krambUddhima-dagdhabhUmimAM khIjanA abhAvamAM pazu je utpanna thaI jAya che tene sambUddhima vanaspatikAyika kahe che ! sU. 10 // have sUtrakAra e vAta prakaTa kare che ke jItrane kaI kaI paryAyavizeSAnI Apti hunche" chaThANAi savtrajIvANaM " ityAdi samasta jIvene mATe A cha paryAya rUpa sthAnanI prApti dulhA gAya che - (1) manuSya ava, (2) sumukSasAM nbha, ( 3 ) AAryakSetramAM bha (4) ThevatIyajJasa dharmanu zravaNu, (4) zruta atye zraddhA, (1) zraddhAnA viSayabhUta athavA pratItinA viSayabhUta athavA rucinA viSayabhUta pAnI kAyA vaDe sthA0-40 Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAnasa TIkA-'chaThANAI' ityAdi-- paTa sthAnAni sarvajIvAnAM mulabhAni no bhavanti kAni tAni sthAnAni ? ityAha-tadyathA-mAnuSyako-manuSyasambandhI bhayo-janma na sulamo bhavati / taduktam " 'nanu punaridamatidurlabhamagAdhasaMsArajaladhivinaSTam / mAnuSyaM khadyotakataDillatAvilasitapratibham " // 1 // iti / iti pathamaM sthAnam / -tathA-Arya kSetre apavizatijanapadarUpe janma-utpattiH mulabhaM na bhvti| taduktam-- " satyapi ca mAnupatve, durlabhataramAryabhUmisaMbhavanam / ___yasmin dharmAcaraNapaNatvaM mApnuyAt pANI" // 1 // iti / iti dvitIya sthAnam / tarahase kAyase sparzavattA va manuSyabhava tulabha nahIM hotA hai, yaha pAta isa prakArale prakaTa kI gaI hai-" nanu punaridaprati durlabham" ityAdi / jisa prakArale agAdha saMsAra samudra meM patita hue ralakA puna: milanA ati durlabha hai, isI prakAra se prApta kiye gaye isa manuSyajanmakA naSTa ho jAne para punaH milanA bhI baDA durlabha hai, yaha manuSyajanma khadyota aura vitatkI camakake jaisA dekhate 2 naSTa ho jAtA hai, AryakSetra meM janma milanA stulana nahIM hai, so isa viSayameM aisA samajhAyA gayA hai-" satyapi ca mAnuSatve " ityAdi / manuSya janmake mila jAne para bhI Aye bhUmi meM janma dhAraNa karanA isa jIvako mahAkulabha hai, kyoMki isa jIyako dharmAcaraNa karanemeM sArI rIte sparzanA. manuSyabhavanI prApti sulabha nathI, e vAtanuM nIcenI gAthA vArA pratipAhana 42vAmA mAnche : " nanu punarimatidurlabha" tyAta jema agAdha samudramAM paDI gayelA ratananI pharIthI prApti thavI durlabha gaNAya che, e ja pramANe prApta thayelA A manuSya janmane vyartha gumAvI besavAthI karI tenI prApti thavI ghaNI ja durlabha gaNAya che. AgiyA ane vijaLInI camaka jema jena jotAmAM naSTa thaI jAya che, tema manuSya janma paNa jotajotAmAM naSTa thaI jAya che. AryakSetramAM janma tha, te paNa durlabha che. A vAta nIcenA sUtra / puSTa 421 mAvI che " satyapi ca mAnupatve" tyAha kadAca manuSya janma maLI jAya, te paNa AryabhUmimAM janma dhAraNa karavAnuM to A jIvane mATe ghaNuM ja durlabha gaNAya che, kAraNa ke dharmAcaraNa - (1) nnu-nishcye| Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA. 6 Rs10 11 jIvAnAM durlabhaparyAya vizeSanirUpaNam phaLa tathA - suku = aikSvAkAdau kule pratyAyAtiH janma sulabhA na bhavati / uktaMca" kAryakSetrotpasa, satyAmapi satkulaM na sulabhaM syAt / saccaraNaguNamaNInAM, pAtra prANI bhavati yatra // 1 // " iti / iti tRtIyaM sthAnam / tathA -- kevalimAptasya tIrthakara prarUpittasya zravaNatA - zravaNaM na sulabhA bhavati / taduktam- 44 dharmasya zravacAritralakSaNasya sulahA suraloga sirI, rayaNAyaramehalA madI sulahA | nikuihajaNiyaka, jiNavayaNa suIjae dulahA || 1 | " chAyA -- sulabhA suralokazrIH, ratnAkaramekhaLA sahI sulabhA / niti sukhajanitaruci nivacanazrutirjagati durlabhA // 1 // iti / iti caturtha sthAnam / pravINatA isa Arya kSetra meM hI prApta hotI hai, AryakSetra meM 25 || kSetrahI kahe gaye haiM / aicAku Adi kulameM janma lenA sulabha nahIM hai, so isake liye aisA kahA gayA hai-" AryakSetrotpattI " ityAdi / jIvako manuSya kI prApti ho jAne para aura Arya kSetrameM janmamila jAne para bhI aikSvAku Adi satkula meM (uttama) janma milanA sulabha nahIM hai- kyoMki samyak cAritra rUpI guNa maNiyoMkA pAtra yaha jIva satkulameMhI banatA hai, kevala prajJapta - tIrthaMkara kathita zrutacaritra rUpa dharmakA sunanA mahAdurlabha hai - so kahA hai "1 sulahA suralogasirI " ityAdi / devalokI lakSmIkA milanA sulabha hai, jisakA madhyabhAga ratnoMkI khanise bharA paDA ho aisI bhUmikA mila jAnA bhI sulabha hai, parantu karavAnI pravINatAnI prApti te A kSetramAM ja thAya che. evA A kSetra 2555 kahyAM che. akSvAku Adi kuLamAM janma thavA, te paNu sulabha nathI. kahyuM paNa che" AryakSetrotpattau " ityAdi jItrane kadAca manuSya bhava paNa maLI jAya, A kSetra paNa maLI jAya, chatAM paNa avAku ahi satkalamAM janma thave subha nathI, satkalamAM janmele jIva ja samyak cAritra rUpa maNiene pAtra mane che. kevalI prajJasa--tI kara prarUpita zruta cAritra rUpa dharmonuM zravaNa tA tethI paNa vadhu dula bha gaNAya che. kahyuM paNa che ke " sulahA sura loga sirI " tyAhi devalAkanI lakSmInI prApti sulabha gaNAya che, ratnAthI bharapUra bhUmibhAga (khANu) nI prApti pazu sulabha gaNAya che, parantu jIvane muktinA sukhamAM Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 sthAnAGgasUtre tathA -- zrutasya zraddhAnaM na sulabhaM bhavati / ayaM bhAvaH - kevalipte dharme zrute'pi tatra zraddhA durlabhA bhavatIti / taduktam- 66 bhAica suvarNa laDa, saddhA paramaduhradA / sodhA neyAjyaM maggaM, vahave paribhaslai || 1 || " chAyA -- kadAcit zravaNaM labdhvA zraddhA paramadurlabhA / aar (api) naiyAyika mArge vadatraH paribhrazyanti // 1 // iti / iti paJcamaM sthAnam / tathA -- zraddhitasya - sAmAnyena zraddhAviSayIkRtasya, vA athavA pratItasya = upapattibhiH pratyayavipayIkRtasya, vA=athavA rocitasya = rucivipayI kRtasya zrutasya samyak=yAthAtathyena kAyena zarIreNa sparzanatA - sparzanam AcaraNa sulabhA na bhavati manorathamAtreNa aviratavat sparzanaM tu sulabhameva / " isa jIvako mukti sukhameM ruciko utpanna karanevAle jina vacanako sunanA mahA durlabha hai | anakA zradvAna honA arthAt jina vacanake Upara jIva kI pratItikA jaganA ghaDA hI durlabha hai - kevali prajJapta dharmake sunane para bhI usa para zraddhA honA mahAdurlabha hai / kahA bhI hai- 'Ahacca sacaNaM ladhdhuM " ityAdi / jina praNIta vacanako sunakara bhI usa para zraddhAkA honA jIvake liye bar3A kaThina hai, kyoMki jIva nyAyA nukUla mArga se bhraSTa ho jAte haiM / tathA jo ata sAmAnya se zraddhAkA viSaya bhI banAyA gayA ho, athavA -yukti AdikoMse jo atajJAnakA bhI viSaya banAyA gayA ho athavA rucikA viSaya bhI banAyA gayA ho parantu zarIra se samyak ruci utpanna karAvanAra jinavacananA zravaNane lAbha prApta thavA ati durlabha gaNAya che. kadAca jIvane kevalI prajJama dharmanA zravaNunI paNa taka maLI jAya, parantu kevalI bhagavAnanAM vacanA pratye zraddhA jAgRta thavI, ruci utpanna thavI ane tenI pratIti thavI ghaNI durlabha che. kahyuM' paNa che ke 61 Aicca savaNaM laddhuM " ItyAhi-dina prathita vayanAnuM zravaNu zvA chatAM paNa jIvane te vacanA pratye zraddhA utpanna thavI ghaNI muzkela che, kAraNa ke jIva nyAyAnukUla mArgathI bhraSTa thaI jAya che. kadAca evuM paNu khanI zake ke jIvane kevalI prajJapta vacanAmAM zraddhA utpanna thaI jAya che. athavA yukti Ardika dvArA tene jJAnanA viSaya paNa banAvavAmAM AAve che, athavA rucinA viSaya paNa manAvavAmAM Ave che, paratu Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA kA sthA06 sU011 jIvAnAM durlabhaparyAyavizeSanirUpaNam 397 uktaMca-" dhammaM pi hu sadahatayA, dullahayA kAraNa phAsayA / iyakAmaguNeDhi mucchiyA, samayaM goyama ! mA pamAyae // 1 // " chAyA--dharmamapi zraddadhatkA:, durlabhAH kAyena sparzakAH / / iti kAmaguNeSu mUcchitAH, samayaM gautama / mA pramAdIH // 1 // iti / iti SaSThaM sthAnam / pramAdAdiSu vyApRtA eva prANinodurlabhamanuSyabhavakA bhavanti, natvanye / yato manuSyabhavamAzritya uktapapi-- " eyaM puNa evaM khalu, anANapamAyadosao neyaM / jaM dIhA kAyaThiI, bhaNiyA egidiyAdINaM // 1 // esA ya asai dosA sevaNo dhammavajjacittANaM / tA dhamme jaiyatvaM, sammaM sai dhIrapurisehi // 2 // " chAyA--etat punarevaM khalu ajJAna mamAdadopato jJeyam / ___ yad dIrghA kAyasthitiH bhaNitA ekendriyAdInAm // 1 // rUpameM usakI sparzanA karanA to isa jIvako mahA durlabha hai, avirata kI taraha manoratha bhASale sparzanA to sulabha hai sohI kahA hai " dhammapi hu satayA" ityaadi| he gautama ! dharma kI zradvA karanevAle jIva aise durlabha hai, jo usake kathanake anusAra apanI pravRttiko banA lete haiN| kyoMki yaha saMsAra kAmaguNoM meM mUJchita banA huA hai ataH he gautama tuma eka samaya bhI pramAdameM paMtita mata bano kyoMki pramAdameM patita hue jIvahI durlabha manuSyabhavavAle banate haiN| anya nahIM kyoMki manuSyabhavako Azrita karake aisA kahA gayA hai-" eyaM puNa evaM khalu" ityaadi| zarIra vaDe samyapha rUpe tenI sparzanA (AcaraNa) karavAnuM kArya te jIvane mATe sauthI vadhAre kaThaNa gaNAya che. aviratanI jema manoratha mAtrathI ja 25zAnA sAyana yatA suzana che. 4hyu 5 cha " dhamma pi hu sadahaMtayA " tyAla he gautama ! dharma pratye zraddhA dharAvanArA jIve durlabha che. dharma pratye zraddhA rAkhavA chatAM dharma anusAra pitAnI pravRtti karanArA cho te ati durlabha che, kAraNa ke A saMsAra kAmamAM mUchita bane che. mATe che gautama ! eka kSaNa mATe paNa pramAda kara joIe nahIM. je jIva pramA kare che tene mATe manuSyabhavanI prApti durlabha banI jAya che mATe manuSya pramAdane tyAga kara joIe. manuSyabhavane Azrita karIne evuM kahyuM che ke "evaM puNa evaM khalu" tyAdi Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 sthAnAna eSA cAsa dopAvato dharmavacitAnAm / tasmAd dharme yatitavyaM samyak sadA dhIrapurupaiH ||2|| iti // 0 11 // indriyArtha sati mAnupatyAdikaM sulabhaM bhavati, tadasaMvare durlabhamiti indriyArthasya paGktvimAha- mUlam - cha iMdiyatthA paNNattA, taM jahA --soIdiyatthe jAva phAlidiyatthe no iMdiyatthe // sU0 12 // chAyA -- paT indriyArthAH prazaptAH, tadyathA zrotrendriyArtho yAvat sparzendriyArtho no indriyArthaH // 012 / / TIkA -' cha iMdiyatthA ' ityAdi -- indriyArthA:-indriyANAm arthAH = triSayA paTpaT saMkhyakAH mazaptAH / tAnevoha -tayathA-zrotrendriyArtha:-zrotrendriyasya- artho viSayaH zabdaH / yAvatpadAt ekendriyAdika jIvoMkI jo yaha dIrghakAlakI kAya sthiti prakaTakI gaI hai, kahI gaI hai, usakA kAraNa jIvakA vAraMvAra pramAdakA sevana karanA hai| pramAdakA sevana karanevAlA jIva dharmase varjita cittavAlA ho jAtA hai, isaliye dhIra puruSoMkA yaha karttavya hai, ki ve dharma sadA prayatnazIla rahe || sU0 11 // indriyoMke artha yadi isa jIvako saMvarakI prApti ho jAtI hai, to mAnuSatva AdikI prApti use sulabha ho jAtI hai, indriyArthake asaMvarameM nahIM usa avasthAmeM to vaha durlabhahI bana jAtI hai, ataH aba sUtrakAra indriyArthI pavitratAkA kathana karate haiM ekendriyAdika jIveAnI A je dIrghakALanI kAyasthiti prakaTa karavAmAM AvI che, tenuM kAraNa e che ke te jIvee pUrvabhavamAM vAravAra pramAdanuM sevana karyuM hoya che. pramAdanuM sevana karanArA jIva dhathI rjita ( raDhita ) cittavALA banI jAya che. tethI dharmanI pravRttimAM pravRttizIla rahevAnuM dhIra puruSAnuM kartavya thaI paDe che ! sU 11 5 indriyAnA aCmAM ( viSayeAmAM) jo A jIvane sa'varanI prApti thaI jAya che, te tene mATe mAnuSatva AdinI prApti sulabha khanI jAya che. indri yArthInA arAvaramAM teA te durlabha banI jAya che. tethI have sUtrakAra cha prakAranA indriyAthenuiM kathana kare che. Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA06 rU. 12 indriyArtha pavidhatvanirUpaNa cakSurindrayArthaH ghrANendriyArthoM rasanendriyArthazca grAhyaH / tatra-cakSurindriyArthoM rUpam / ghrANendriyArthoM gandhaH / rasanendriyArthI rasaH / sparzanendriyArthaH sprshH| noindriyArthaH no zabdo dezaniSedhaparaH sAdRzyaparazca / tatra-audArikatvArthaparicchedakatvarUpadharmadvayayuktamindriyaM bhavati / tatra dharmadvayamadhye audArikatvarUpo dharmoM manasi nAsti, iti dezaniSedhAt noindriyaM manaH / athavA-no zabdaH sAdRzyA. rthakaH / indriyasAdRzyaM ca arthaparicchedakatveneti no indriyaM manaH / tasya artha: 'cha iMdiyasthA paNNattA" ityAdi sanna 12 // indriyoMke artha viSaya cha kahe gaye haiM jaile-zronendriyakA viSaya yAvat sparzanendriyako viSaya aura noindriyakA viSaya indriyoM ke viSaya 6 prakArake kahe gaye haiM, inameM zrotrendriyakA viSaya zabda hai, yAvat zabdase gRhIta hue cakSurindriyakA viSayarUpa hai, ghrANendriyakA viSaya gandha hai, rasanA indriyakA viSaya rasa hai, aura sparzana indriyakA viSaya sparza hai / no indriyameM no zabda deza niSedha paraka aura sAdRzya paraka hai, isa taraha jo indriya audorikarUpa aura artha paricchedakarUpa do dharmase yukta hotA hai, vaha indriya hai, ina do dharnAmeMse mana meM audArikAdi rUpa dharma nahIM hai, isa kAraNa audArikatvarUpa eka deza niSedhase mana no indriya hai, athavA no zabda sAdRzyArthaka jana mAnA jAtA hai, taya jo arthaparicchedakalAko lekara indriyake samAna hotA hai, vaha no "cha iMdiyatthA paNNattA" tyA6i IndriyonA artha (viSaya) cha kahyAM che -(1) zrotrendriyathI laIne sparzendriyanA viSaya paryaratanA pAMca IndriyArthIne ahIM grahaNa karavA joIe. (5) nandriyanA viSaya. IndriyonA viSaya cha prakAranA batAvyA che. zrotrendriya viSaya zabda che, cakSurindriyane viSaya rUpa che, ghrANendriya viSaya gabdha che, rasanA Idriyane viSaya rasa che ane sparzendriya viSaya sparza che. "ne Indriya " A padamAM ne zabda dezaniSedhaparaka ane sAzyaparaka che. Indriya tene kahe che ke je dArika rUpa ane artha pari chedaka rUpa dharmayathI yukta hoya che. A be dharmomAMthI audarikatva rUpa ekadezanA niSedhane lIdhe manane no Indriya rUpe kahyuM che athavA "ne padane je sAdaDyArthaka mAnavAmAM Ave, te no indriyane artha A pramANe thAya che-"je artha parieephatAne lIdhe Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 sthAnAgasUtre viSayo jIrAdiH / mano hi AntarakaraNaM, karaNaM cendriyameveti tadartho'pi indriyAtheM iti paDindriyArthA uktAH // sU0 12 // __indriyArthAnAM saMvare asaMpare ca sati manuSyatvAdikaM sulabhaM durlamaM ca bhavatItyuktam , indriyArthasaMbarAsaMbarau ca indriyamaMbarAsaMbarAdhInApiti indriyANAM saMvarAn asaMvasaMzca prAi--- mUlam --chavihe saMvare paNNate, taM jahA--soiMdiyasaMvare jAva phAlidiyasaMvare noiMdiya saMvare / chabihe asaMvare paNNate, taM jahA-soiMdiya asaMvare jAva phAsidiya asaMvare noiMdiyaasaMbare // sU0 13 // ___chAyA-padvidhaH saMvaraH prajJaptaH, tadyathA-zrotrendriyasaMvaro yAvat sparzendriyasaMvaro indriya hai, aisA artha hotA hai, artha paricchedakatA manameM hai hI isaliye mana noindriya hai, isa mAnakA viSaya jIvAdi padArtha hai, mana AntarakaraNa hai, aura jo karaNa hotA hai, vaha indriyarUpahI hotA hai, indriyakA artha indriyArtha hotA hai, isa kAraNa indriyArtha cha kahe gaye haiM / suu.12|| indriyArthale saMvara hone para manuSyatva Adi paryAya sulabha hotI hai, aura asaMvara hone para vaha durlabha hotI hai, aisA jo kahA gayA hai, so indriyArthakA saMvara aura asaMbara indriyoM ke saMghara aura asaMvarake AdhIna hotA hai, ataH aba sUtrakAra indriyoMke saMbara aura asaMvarakA vivecana karate haiM-"chabihe saMvare paNNatte" ityAdi stR0 13 // IndriyonA samAna che, evuM mana no Indriya rUpa che artha parice cheThakatAne manamAM avazya sadUbhAva che, tethI mana "no Indriya" ja che. manano viSaya jIvAdi padArtha che. mana Antara karaNa che, ane je karaNa hoya che te Indriya 35 ja hoya che indriyanA viSayane IndriyAI kahe che Indriya 6 hevAthI indriyothe paNa cha kahyA che. te sU. 12 che IndriyAmAM saMvaranI prApti thavAthI manuSyatva Adi paryAye sulabha thaI jAya che, ane asaMvaranA bhAvamAM te durlabha banI jAya che, evuM AgaLa kahevAmAM AvyuM che. indriyAthane saMvara ke asaMvara Indriyone saMvara ane asaMvarane AdhIna hoya che. tethI have sUtrakAra IndriyonA saMvara ane masa para vivayana 42 cha. "chabihe saMvare paNNatte" yAha Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khudhATIkA sthA06 sU014 sAtAlAtayo paividhatvanirUpaNam 329 noindriyasaMvaraH / paividho'saMvaraH prajJaptaH, tadyathA-zrogendriyAsaMvaro yAvatsparzendriyAsaMbaro noindriyAsaMvaraH / / sU0 13 // TIkA-'chabihe' ityAdi-- vyAkhyA sugamA / / su0 13 // . saMvare asaMvare ca sati sAtamasAtaM ca bhavati, iti sAtAsAtayoH pratyeka paividhatvamAha mUlam --chabihe sAte paNNatte, taM jahA-soiMdiyasAte noiMdiyasAte / chavihe asAte paNNatte, taM jahA--soiMdiyAsAte jAva noiMdiyAlAte // sU0 14 // __ chAyA-paDvidham sAta prajJaptam , tadyathA-zronendriyasAtaM yAvat noindriyasAtam / paDvidham asAtaM prajJaptam , tadyathA-zronendriyAsAtaM yAvat noindriyAsAtam // sU0 14 // TIkA-'chabihe ' ityAdi- sAta-sukhaM, tat paDa vigha-paTprakArakaM prajJastaM-prakhapitam / SaDvidhatvamevAhatayathA-zrogendriyasAtam-manojJazabdazravaNena yat sukhaM bhavati tat zrogendriya saMvara chaha prakArakA kahA gayA hai, jaise otrendriyasaMvara yAvat sparzanendriya saMvara aura no indriya (yAne mana) saMvara / asaMvara bhI chaha prakArakA kahA gayA hai, jaise-zrotrendriya asaMvara yAvat sparzanendriyaasaMvara aura noindriya asaMbara isa sUtrakI vyAkhyA sugama hai |mu.13|| - saMvara aura asaMvarake hone para sAta aura asAta hotA hai, ataH aya sUtrakAra pratyeka sAta evaM asAtameM SaT prakAratAkA kathana karate haiM saMvaranA 6 prakAra kahyA che-(1) zrotrendriya saMvara, (2) cakSurindriya sa12, (7) prArIndriya sara, (4) 2sanendriya sa 12, (5) 350 ndraya sa 12 bhane (6) na ndriya sa12 ( bhana sa.12) asaMvaranA paNa cha prakAra kahyA che- zrotrendriya asaMvarathI laIne no Indriya asaMvara paryantanA upakta 6 prakAre ahIM grahaNa karavA joIe. A sUtranI vyAkhyA sugama che. e sU. 13 sava2 42 asv2|| sAvamA sAta ( sAtA, suma) bhane asAta (asAtA, dukha) no sadbhAva rahe che. tethI have sUtrakAra sAta ane asAtanA 6 prakAranuM kathana kare che. sthA-41 Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAso mAm / evaM ca bhUminiyamAnAdikamapi cineyam / tathA-uSTa cintanato yat mukhaM mAnina noniyamAnAmini / nazA-asAnadAyamapi paividha bhAti / tatra do bAra bhavati tat zronendriyAbAtam / evam amanojJamApinAdinAnindriAmA yodhyam / aniSTacintanato yad duHkhaM bhavati nA nAnimAmiti / ma011 // pUvAko nirapinaM dAvanya kSayazca pAyazcittAd bhavatIti mAyazciTET pAnA: pralA nadiha pAyacchite paNNale, taM jahA--AloyaNArihe 1, padikamaNAriha 2, tadubhayArihe 3, vivegArihe 4, viusaggArihe 5 nAriha 6 // sa 15 // Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATIkA sthA 6 sU0 15 SaDvidhaprAyazcittanirUpaNam chAyA-paividhaM prAyazcittaM prAptam , tadyathA-AlocanAham 1, pratikrama'NArham 1, tadubhayAham 3, vivekAham 4, vyulsargAham 5, tapo'ham 6 // 1015 / / TIkA- chabihe ' ityAdi / prAyazcittam pavitra vodhyam / tatra yad gurunivedanayA zudhyati-tadAlocanAha mAyazcittas 11 mithyAduSkRtena yat zudhyati tat patikramaNAm / yadAlocanAmithyAduSkRtAbhyAM zuSyati tat ubhayAham 3 / AdhAkadiau pariSThApite yat zudhyati tad vivekArham 4 / kAyaceSTAnirodhato yat zudhyati tat vyutsarhim 5 / nirvikRttikAdinA tapasA yat zudhyati tat tapo'ham 6 iti / / su0 15 // __sUtrake antameM duHkhakA nirUpaNa kiyA aura duHkhakA kSaya prAyazcittase hotAhai, isaliye aba sUtrakAra prAyazcittake chaha bhedoMkA kathana karatehaiM 'chabihe prAyacchite paNNatta' ityAdi stU0 15 // prAyazcitta chaha prakArakA kahA gayA hai, jaise-AlocanAha 1 pratikralaNArha 2 tadubhayAI 3 vivekAha 4 vyutsAha 5 aura tapo'haM 6 / inameM jo zurUse nivedana karane para doSa zuddha hotA hai, vaha Alo canA prAyazcitta hai, jo mithyAduSkRtase zuddha hotA hai, vaha pratikramaNAha prAyazcitta hai, jo AlocanA evaM pratikramaNa ina donoMse zuddha hotA hai, vaha tadubhayAI prAyazcita hai, ASAkarma Adike pariSThApita hone para jo zuddha hotA hai, vaha vivekAhaM prAyazcitta hai, kAyaceSTAke pUrvasUtranA aMtamAM dukhanuM nirUpaNa karyuM che. ane duHkhane sUtrakAra prAyazcittanA 6 bhedanuM kathana kare che. "chavihe pAyacchitte paNNatte" tyA prAyazcittatA nIya pramANe prA2 4aa cha-(1) mAsAyanA, (2) pratibhA , (3) tamayA, (4) 418, (5) vyutsADa mane (6) ta5:4 gurunI pAse nivedana karavA mAtrathI ja je deSanI zuddhi thaI jAya che, te deSanI zuddhirUpa prAyazcittane AlecanAtuM prAyazcitta kahe che. je mithyA duSkRta vaDe zuddha thAya che, tene pratikramaNIM prAyazcitta kahe che. je deSanI zuddhi AlocanA ane pratikramaNa A banne dvArA thAya che, tene taduyAhu prAyazcitta kahe che. A dhArma deSathI dUSita thayelA AhArAdine pariSThApita karavAthI (paraDavavAthI) je zuddha thAya che tene vivekANuM prAyazcitta kahe che. kAyaceSTAnA nidhathI je zuddha thAya che te dezanA prAyazcittane vyutsagaI Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uraI sthAnAgapUtre prAyazcittavahanazIlAratu manupyA eva bhavantIti 'chabihA maNurasA' isyArabhya lokasthitismRtaparyantaM manuSyasambandhIni sUtrANi mAha--- mUlam--chabihA maNurusaggA paNNattA, taM jahA--jaMbUdIvagA, dhAyaisaMDadIvapurasthimaddhagA 2, dhAyaisaMDadIvapaJcasthimaddhagA 3, pukkharavara dIvaDpurasthimaddhagA 4, puzkharavaradIvaDapaJcatthimaddhagA 4, aMtaradIvagA 6 // ahavA chabihA maNurusA paNNattA, taM jahAsaMmucchisamaNurulA--kammabhUmigA 1, akasmabhUmigA 2, aMtaradIvagA 3, ganbhavatiyamaNussA-kammabhUmigA 1, akammabhUmigA 2, aMtaradovagA 3 // sa0 16 // chAyA-pahavidhA manuSyakAH prajJaptAH, tadyathA-jambUdvIpagAH 1 dhAtakIkhaNDadvIpapaurastyAdhaMgAH 2, dhAtakIkhaNDadvIpapAzcAtyAI gAH 3, puSkaravaradvIpA dhapaurastyAI gAH 4, puSkarabaradvIpArvapAzcAttyAdhaMgAH 5, antaradvIpagAH 6 / athavA nirodhase jo zuddha hotA hai, vaha vyutsAha prAyazcitta hai, evaM nirvikRtika (binAvigaya ) Adi tapase jo dopa zuddha hotA hai, vaha tapo'rha prAyazcitta hai| su0 15 // prAyazcittako aGgIkAra karanevAle manuSyahI hote haiM isaliye aba satrakAra "chabihA maNumA" yahAMle lekara lokasthiti paryana manuSya saMvandhI sUtroM kA kathana karate haiM-"chabihA maNussagA pagattA" ityAdi manuSya 6 prakArake kahe gaye haiM-jaise jambUdrIpaga 1 dhAtakIkhaNDa dIpa paurastyArdhaga 2 dhAtakIkhaNDanISa pAzcAtyAga 3 puSkaravaradvIpArdha. paurastyAcaga 4 puSkaravaradrIpArdha pAzcAtyAdhaMga 5 evaM antaradvIpaga 6 prAyazcitta kahe che. nirvikRtika Adi tapa dvArA dezanI zuddhi karavAne gya prAyazcittane (tapeThuM (tapa: a) prAyazcitta kahe che ke sU. 15 che manuSya ja prAyazcitta le che A saMbaMdhane lIdhe have sUtrakAra manuSya viSaya sUtrAnu thana 42 cha "chabihA maNussA" mIthI 23 4zana lokathiti paryantanA sUtromAM sUtrakAre manuSya viSayaka kathana karyuM che. "chavvihA maNussagA paNNattA" tyAha manuSyatA nIya pramANe 6 4 // 31 4 cha-(1) yUdvI55 (. dvIpamA sameta ) tI ma dIpanA pUrvA bhanbhesA, (3) dhAtakI ma dvIpanA pazcimAImAM janmelA, (4) puSkaravara dvIpAInA pUrvArdhamAM janmelA, (5) puSkaravara dvIpArzvane pazcimArdhamAM janmelA ane (6) antaradvIpamAM janmelA Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 325 sudhA dIkA sthA06 16 SaDvidhamanuSyAdinirUpaNam pravidhA manuSyAH prajJaptAH, tadyathA-sammUcchimamanuSyAH-karmabhUmigAH 1, akamabhUmigAH 2, antaradvIpagAH 3, garbhavyutkrAntikAH-karmabhUmigAH 1, akarmabhUmigAH 2, antaradvIpagAH 3 // sU0 16 // TIkA--'chabihA' ityAdi-- manuSyANAM pavidha prakAradvayena bodhyam / tatra prathame prakAre jambUdvIpagA' ityAdayaH ssddbhedaaH| dvitIye prakAre pUrva sammacchimagarmavyutkrAntikabhedena manAyA dvividhAH / tatra sammRcchimA trividhA bhavanti, garbhavyutkrAntikA api trividhA bhavantIti paDvidhA manuSyA bhavantIti // sU0 16 // tathA-- mUlam-chabihA iDDImaMtA maNuslA paNNattA, taM jahA-ara. haMtA 1, cakavaTTI 2, baladevA 3, vAsudevA 4, cAraNA 5, vijAharA 6 // sU0 17 // - athavA-isa prakArase manuSya 6 prakArake kahe gaye haiM jaise-sasnU. cchima manuSya karmabhUmiga 1 akarma bhUliga 2 antaradvIpaga 3 garbhavyaskrAntika karmabhUmiga 1 akarmabhUmiga 2 aura antaradIpaga 3 / / isa satra manuSyoM kI SaT prakAratA prakaTa kI gaI hai, yaha do prakArase prakaTakI gaI hai, inameM prathama prakAratAmeM "jambUdvIpaga" yahA~le lekara " antaradIpaga" taka kathana huA hai, dvitIya prakAratAmeM sammUcchima evaM garbhavyutkrAntikake bhedase manuSya do do prakArake hote haiM, inameM sammucchima manuSya karmabhUmiga, akarmabhUmiga, aura antaralI. paga tIna prakAra ke hote haiM, aura garbhavyutakAntika manuSya bhI 3 prakArake hote haiM, isa taraha 6 prakAra ke manuSya hote haiM / s016| athavA-manuSyanA nIce pramANe 6 prakAra paNa paDe che-(1) sanmuchima manuSya karmabhUmiga, (2) samUchima akarmabhUmiga, (3) samUchima antaradvIpaga, (4) garbhavyutkAttika karmabhUmiga, (5) akarmabhUmiga ane (6) santavI41 * A sUtramAM be rIte manuSyane 6 prakAre pADavAmAM AvyA che. pahelI rIte " ja bUDhIpaga thI laIne "ataradvIpaga paryantanA 6 prakAra prakaTa karavAmAM AvyA chebIjI rIte manuSyanA mukhya be bheda paDyA che(1) samRmi ane (2) garbhavyutkAntika temAMthI samUchima manuSyanA karmabhUmi ja Adi traNa prakAra paDe che, ane garbhavyutkAtikanA paNa kamabhUmi ja, akarmabhUmi ja ane antaradvIpa ja nAmanA traNa prakAra paDe che, A rIte kula cha prakAra thAya che. je sU. 16 che Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAtasUtre chAyA--pavidhA Rvirato manuSyAH prAptAH, tabathA-arhantaH 1, cakravartinaH 2, baladevAH 3, vAsudevAH 4, cAraNAH 5, vidyAdharAH 6 // muu017|| TIkA--'chabihA' ityAdi-- vyAkhyA spaSTA / navaram-cAraNAH-javAcAraNA vidyAcAraNAzca vothyAH / vidyAdharA:-caitADhayAdivAsinaH / / su0 17 // tathA-- mUlam-chavihA aNimitA paNattA, taM jahA-hemavaMtagA 1, heranavaMtagA 2, harivaMsagA 3, ramanagavaMsagA 4, kuruvAliNo 5, aMtaradIvagA 6 // sU0 18 // chAyA--pavidhA anRddhimantaH prajJaptAH, tadyathA-haimavatagAH 1, hairaNyavatagAH 2, harivarpagAH 3, ramyakravarSagAH 4, kuruvAsinaH 5, antaradvIpagAH 6||suu018|| TIkA--'chabihA' ityAdi / vyAkhyA sugamA / / su0 18 // "chavihA iDDImaMtA maNuslA" ityAdi slU0 17 // RdvidhArI manuSya 6 prakAra ke hote haiM, jaise-arhanta 1 cakravartI 2 baladeva 3 vAsudeva 4 cAraNa 5 aura vidyAdhara 6 / isakI vyAkhyA spaSTa hai, jaGghAcAraNa aura vidyAcAraNake bhedase cAraNa manuSya do prakAra ke hote haiM, vainADhaya Adi parvatavAsI jo manuSya hote haiM ve vidyAdhara haiM / su017|| "chavihA aNimiMtA pattA" ityAdi sUtra 18 // jinako kisI bhI prakArakI Rddhi nahIM hotI hai, ve aRddhimAn prANI 6 prakArake kahe gaye haiM jaise-hemavarSaga 1 hairaNyavarSaga 2 harivarSaga " chavvihA iDDhImaMtA maNussA" tyAha dvidhArI bhanuSyAnA naye pramANe 62 5 che-(1) panta, (2) 24, (3) maheva, (4) vAsudeva, (5) yA2 mana (6) vidyAdhara. A sUtranI vyAkhyA sugama che. jaMghAcAraNa ane vidyAcAraNanA bhedathI cAraNa manuSya be prakAranA kahyA che. vidyAre vitADhaya Adi parvatenA nivAsI DAya che. // sU. 17 // " chaThiyahA aNi DhimaMtA paNNatA" ityAdi - jemane koI paNa prakAranI baddhine sadbhAva hete nathI evAM chaddhi 2hita manuSyAnA nAthe prabhArI 6 52 4aa cha-(1) ubhavana, (2) Dai25ya. Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA06sU.20utsaviNyAM jaMbUdvIpasya manuNya pramANAdinirUpaNam 327 - -- tathA mUlam - chavvihA osappiNI paNNattA, taM jahA--dusamadusamA jAva susamasusamA // sU0 19 // ... chAyA--pavidhA avasarpiNI prajJaptA, tadyathA-duSpamaduSpamA yAvat suSamasu. pamA // su0 19 // TIkA--'chabihA' ityAdi-- vyAkhyA spaSTA / navaraM yAvatpadA-duSpama 2 duSSama suSamA 3 suSamaduSpamA 4, supamA 5 grAyAH // sU0 19 // tathA-- mUlam-jaMbuddIve dIye bharaheravaesu vAsesu tIyAe ussappiNIe susamasusamAe samAe maNuyA chacca dhaNusahaslAiM uDamuccatteNaM itthA, chacca addhapaliovamAI paramAuM pAlaitthA 1, jaMnuddIve dIve bharaheravaetu vAsesu imIle osappiNIe susamasusamAe samAe evaM cetra 2, jaMbUddIve dIve bharaheracae AgameslAe ustappiNIe susamasusamAe samAe evaM cetra jAtra chacca 3 rampakavarSaga 4 kurubAsI 5 aura antaradIpaga 6 isa sUtrakI vyAkhyA sugama hai / / sU0 18 // "chavihA osappiNI paNantA" ityAdi sUtra 19 // avasarpiNI 6 prakArakI kahI gaI hai, jaise-duSpama duSSamA 1 yAvata suSama suSamA 6 yahA~ yAvatpadale-duSpamA 2 duSama suSamA 3 suSama duSamA 4 suSamA 5 inakA grahaNa huA hai|| 19 // vaSa, (3) viSa, (4) 2bhya41, (5) rupAsI mane (6) mantI // A sUtranI vyAkhyA sugama che. e sU. 18 che ___ "chavihA osappiNI pattaNattA" dhyAha avasarpiNanA nIce pramANe 6 prakAra kahyA che--(1) duSkama duSamA, (2) duSamA, (3) duSama suramA, (4) suSabha hupamA, (5) suSamA bhane (1) suSabha suSamA // sU. 18 // Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ , 328 sthAnAnapatre paliovamAI paramAuM pAlaissaMti 3, jaMbuddIbe dIve devakuru uttarakurAsu saNuyA cha dhaNusahassAI urdU uccatteNaM paNNattA, chacca addhapalioramAiM paramAuM pAleti 4, evaM dhAyaisaMDadIvapurasthimaddhe cattAri AlAvagA jAba pukkharavaradIvaDvapaccasthisaddhe cattAri AlAvagA // sU0 20 // chAyA--jambUdvIpe dvIpe bharatairavatayoH varSayoH atItAyAm utsarpiNyAM supanamupamAyAM samAyAM manunAH paT ca dhanu sahasrANi Urdhvamuccatvena abhavan pada ca ardhapalyopamAni paramAyuH apAlayan / jambUdvIpe dvIpe bharatairavatayoH varSayoH asyAmapasapiNyAm supamapamAyAM samAyAmevameva 2 / jambUdvIpe dvIpe bharatairavate AgamiSyantyAmutsarpiNyAM supamasupamAyAM samAyAm evameva yAvat paT aI palyopamAni paramAyuH pAlayiSyanti 3 / jambUdvIpe dvIpe devakurUttarakuruSu tathA--'jambuddIve dIve maraheravaessu' ityAdi sUtra 20 // TIkArtha jambUdvIpa sambandhI bharatakSetrameM aura airavata kSetrameM atIta kAlakI utsarpiNImeM suSama stupamA nAma AremeM manuSya 6 hajAra dhanupake uMce the 6 ardha palyopamakI unakI utkRSTa Ayu thI 1 jambUdvIpa nAmake dvIpameM bharata airakta kSetra meM isa avasarpiNI meM suSama suSamA nomake AremeM aisAhI vAthana kara lenA cAhiye 2 jambUdIpa nAma ke dvIpameM bharatakSetra aura airavata kSetra meM AgAmI suSamasuSamA nAmake AremeM isI tarahase kathana jAnanA cAhiye yAvat 6 aI palyopamakI vahAM utkRSTha Ayu zrI 3 jambUdvIpa nAsake bIpameM devaguru aura uttarakurUmeM manuSya 6 hajAra tathA " jambUhIve dIve bharaheravaesu" tyA jabUdvIpanA bharatakSetra ane eravatakSetramAM atItakALanI utsarpiNInA suSama suSamA nAmanA ArAmAM manuSyanI UMca I 6 hajAra dhanuSapramANa hatI, ane temanuM utkRSTa AyuSya cha ardhapalyopamanuM hatuM. ! 1 ! ' jaMbudvipanA bharata ane airAvatakSetramAM A avasarpiNanA suSama suSamA nAmanA ArAmAM manuSyanI UMcAI ane AyuSyanA viSayamAM paNa uparyukta kathana grahaNa thavuM joIe. 2 jabUlIpanA bhArata ane airAvata kSetramAM AgAmI utsarpiNanA suSama suSamA nAmanA ArAmAM paNa manuSyanI UMcAI 6 hajAra dhanuSyapramANa ane temanuM utkRSTa AyuSya 6 ardhapatyopamanuM haze. | 3 | Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhAgekA sthA06 sU020 utsapiNyA jaMbUdvIpasya manuSyapramANAdinirUpaNam 329 manunAH padhanuH sahastrANi Urdhvamuccatvena prajJaptAH SaT ca arddha palyopamAni paramAyuH pAlayanti 4 / evaM dhAtakIkhaNDa dvIpapaurastyAH catvAra AlApakA yAvat puSkaravaradvIpAzrRpAzcAtyAddha catvAra aalaapkaaH|| sU0 20 // TIkA--'jaMbuddIve dIve ' ityAdi-- jambUdvIpanAmA dvIpasthe bharate aivate ca kSetra atItAyAm utsarpiNyAm supama suSamA nAmaka samAyAM manunAH SaT ca dhanuH sahasrANi-trInakozAn Urdhvam uccatvena abhavan , tathA-paTa ca arthapalpopamAni-nINi palyopamAni paramAyu:utkaSTamAyuH apAlayan=pAlayanti smeti 11 epamagre'pi vyAkhyA bodhyaa||suu020|| mUlam--chabihe saMghapaNe paNNatte, taMjahA--bairolamaNArAyasaMghayaNe 1, usamagArAya saMghayaNe 2, nArAyasaMghayaNe 3, addhanArAya. saMghayaNe 4, khIliyAsaMghayaNe 5, chevaTThasaMghaNe 6 // sU0 21 // __ chAyA--paDvidhaM saMhananaM pranapta, tadyathA-vajraRpabhanArAcasaMhananat 1 RSabhanArAcasaMhananaM 2, nArAca saMhananaM 3, kolikA saMhanane 4, sevAtasaMhananam 5 // sU0 21 // dhanuSake UMce hote kahe gayehaiM, aura ardhapalyopamakI inakI utkRSTa Ayu kahI gaIhai 4 isI tarahase dhAnakI khaNDa dIpake paurastyA meM (pUrvake AdhA bhAga)cAra AlApaka yAvat puSkaravara dvIpArdhake pAzcAtyArdhameM cAra AlApaka kahalenA cAhiye / chaha argha palyopanakA bhAva hai 3 palyopama 6 hajAra dhanuSase 3 koza liye gaye haiM, kyoMki 2 hajAra dhanuSakA eka koza hotA hai / sU0 20 / / jaMbudvIpa nAmanA dviIpanA devakuru ane uttarakuru nAmanA kSetramAM manuSyanI UMcAI 6 hajAra dhanuSapramANu kahI che ane temanuM utkRSTa AyuSya 6 ardhapalyopamanuM kahyuM che. 3 4 5 e ja pramANe dhAtakIkhaMDa dvIpanA pUrvArdhanA manuSya viSe cAra AlA. paka kahevA joIe e ja pramANe puSkaravara dvIpAInA pazcimArdha paryAnA dviIpanA manuSyo viSe paNa cAra-cAra AlApake kahevA joIe. be hajAra dhanuSane eka keza thAya che. tethI 6000 dhanuSapramANu UMcAI eTale 3 kezapramANa UMcAI samajavI che ardhapapamanuM AyuSya eTale traNa 5 pabharnu mAyuSya sabhA // sU. 20 // sthA0-42 Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 thAnAna TIkA--' chan ' ityAdi -- saMhananaM - hanyante dRDhatAmApAdyante zarIrapudgalA yena tat, asthA racanAvizeSaH, zaktivizeSo vA / tat paviidhaM SaTprakArakaM prajJaptam / tadyathA-vajraRpabhanArAcasaMdanam, tatra vajra = kIlikAkAramasthi, RSabhaH = taduparipariveSTanapaTTAku tiko'sthivizeSaH, nArAca' = ubhayato markaTabandhaH / tathA ca dvayorasthno rubhayato dvayoH pAkRtinA tRtIyenAsthA pariveSTitayorupari tadasthitrayaM punarapi dRDhIkartuM nikhAtamasthitrayabhedakaM kIlikAkAraM vajranAmasmasthi yatra bhavati TIkArtha-tathA-"chabi saMghayaNe paNNatte taM jahA" ityAdi saMhanana 6 prakArakA kahA gayA hai, jisake dvArA zarIra pula dRDhatAkoM prApta karate haiM, usakA nAma saMhanana hai, yaha saMhanana haDDiyoMkI racanA vizeSarUpa hotA hai, athavA zakti vizeSarUpa hotA hai, saMhanana 6 prakA rakA kahA gayA hai, jaise vajra RpamanArAca saMhanana 1 isa saMhananameM vajra nAmakI haDDI kIlaka ke AkAra kI hotI hai, aura isake Upara eka haDDI aisI hotI hai, jo pariveSTana paTTakI AkRtike jaisI hotI hai, isakA nAma RSabha hai, tathA donoM tarapha jo sarka hotA hai, usakA nAma nArAca hai, tathA ca donoM tarapha sabandha bandha evaM paTTakI AkRti jaisI tRtIya se pariveSTita huI aisI do haDDiyoMke Upara jo ina tInoM haDDiyoM bahuta adhika dRDha karaneke liye kIleke jaisI gaDhI huI TIartha - tathA " chavi saMghayaNe paNNatte taM jahA " chatyAhi hananA 6 prakAra kahyA chejetA dvArA zarIranAM pudgalA dRDhanAne prApta kare che tenuM nAma saMhanana che, te sahanana hADakAMnI viziSTa racanArUpa hAya che athavA zakti vizeSarUpa hAya che te sahunananA cha prakAro nIce pramANe hyA che - (1) va RSalanAzaya sAMDunana, (2) RSabhanAtha sanana, (3) nArAca sahanana, (4) atArAca sahanana, (5) kIlikA sa hanana ane (6) sevAtta sahanana have vaRSabhanArAca sahanananuM strarUpa kevuM hoya che te prakaTa karavAmAM Ave che--A sananamAM phIkSakanA AkAranI vajA nAmanI haDDI ( hADakuM) auAya che. tenA upara eka evI haDDI hAya che ke je parirvana paTTanA jevA AkAranI hAya che, jenu nAma RSA che. tathA khate taraphane je markaTanya hAya che tenuM nAma 'nArAca' che tathA khatne taraphanA maTAvanI sAthe anya ane paTTanI AkRti jevu.trIju hADakA vaDe pariveSTita thayelA e hADakAonI upara e traNe hADakAone khUma ja dRDha karavAne mATe khIlAnA jevI racanAvALA Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA tyA06 ru 21 paividhasaMhanananirUpaNam tad vajraRSabhanArAcaM, tacca tatsaMhanana ceti tan / 1 / tathA-RpabhanArAcasaMhananam-yatra saMhanane vajra nAsti RpayanArAcI tu vidyate tat // 2 // nArAcasahananam yatra saMhananena bananapabho na staH, kevalo nArAco bhavati, tat // 3 // arddha nArAcasaMhananam-yatra tu ekapAvana nArAjo dvitIyapArthena ca vajraM tat // 4 // haDDI rahatI hai, ki jisakA nAma vajra asthi hai, aisI racanA vizeSa jisa zarIrameM hotA hai, vaha vana RpamanArAca saMhanana hai, tAtparya isa kathanakA kevala yahI hai, ki jisa zarIrake veSTana kIleM aura haDDiyAM vajramaya hotI hai, vaha pUrvakti saMhanana hai, vyavahAra meM jisa prakAra do kApToko joDaneke liye pahile to lohekI paMcase unheM jakaDa diyA jAtA hai, aura phira usa paMcake Upara vizeSa majabUtIke liye kIle bhI Dhoka dI jAtI hai, isI tarahakI racanAjisa zarIra meM haDDiyoMkI hotI hai, vahI vajra RSabhanArAca saMhanana hai, dUsarA saMhanana hai RSabhanArAca saMhanana isa saMhananameM bajra nAmakI asthi nahIM hotI hai, kevala RSabha aura nArAcahI hote haiM, tRtIya saMhanana hai nArAca-isa saMhanana meM vajra aura praSabha ye dotoM nahIM hote haiM, kevala nArAca ubhayataH markaTa. bandhahI hotA hai, caturtha saMhanana hai-ardhanArAca-isa saMhananameM eka tarapha to nArAca hotA hai, ora dUsarI aura vana rahanA hai, pAMcavAM je hADakA rahe che tenuM nAma vaja asthi che A prakAranI racanA vizeSane je saMhananamAM sadbhAva hoya che, te saMhananane vajApabhanArAca saMhanana kahe che, A kathanano bhAvArtha A pramANe che-je zarIranAM veSTana, kIle (khIlIo ) ane hADakAMo vajI paya heAya che te zarIrane vajIbhanArA saMtananavALuM kahe jema be lAkaDAMne joDavAne mATe pahelAM to leTAnA paMca vaDe temane jakaDI levAmAM Ave che, ane tyAra bAda vizeSa majabUtIne mATe te paMca upara khIlAo paNa ThekavAmAM Ave che. A prakAranI hADakAMnI racanA je zarIramAM hoya che te zarIrane vajIbhanArAca sa hananavALuM zarIra kahe che. (2) aSabhanArA saMhanana-A saMhanAmAM vajI nAmanA asthine saddabhAva hote nathI. mAtra rasa ane nArAcane ja saddabhAva hoya che (3) nArAya sahanana---- sananamA 100 mane pasa, ma manna hatAM nathI paNa nArAya ( ubhayataTa markaTa badha) ja hoya che. (4) ardhanArA saMhano--A prakAranA saMhananamAM eka tarapha nArAca hoya che ane bIjI tarapha vajA rahe che, Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAgasUtra kIlikAsaMhananam-yatra saMhanane'sthIni vajrAparanAmadheyakIlikAmAgeNa akvaddhAni bhavanti tat // 5 // tathA-sevA saMhananam-serA parasparaM paryantasparzalakSaNA; yatra saMhanane sevAmAgatAni asthIni bhavanti, snehAbhyavaharaNatailAbhyaGgavi. zrAmaNAdirUpAM ca parizIlano nityamapekSate tat // 1 // iti / zaktivizeSapakSe tu- sAgavAn ' iti bhApApasiddhazAkhoTakASThAderiva dRDhatva saMhananaM bodhyam / iti // sU0 21 // tathA mUlam-chavihe saMThANe paNNatte, taM jahA- samacauraMse 1, jaggohaparimaMDale 2, sAI 3, khuje 4 vAmaNe 5 huMDe 6 suu||22|| chAyA-paividha saMsthAnaM prajJaptam , tadyathA-samacaturasram 1, nyagrodhaparimalDalaM 2, sAdi 3, kubja 4, vAmanaM 5, huNDam 6 // mU0 22 // saMhanana hai kolikA-isa saMhananameM haDDiyAM vajra nAmaka phIlikA mAtrase baMdhI huI rahatI hai, tathA chaThA saMhanana hai-sevAta-isa saMhananameM sevA taka Agama haDDiyAM hotI haiM, arthAt haDDiyAM ApasameM eka dUsarI haDDike konoMse milIjulI rahatI haiM / tela lagAno tailase mAliza karanA thakA. vara hone para vizrAma denA Adi rUpa parizIlanA kI jo nitya apekSA rakhanA hai, aisA jo saMhanana hai, vaha sevAta saMhanana hai, 6 isa prakArase ye 6 saMhanana haiM, zakti vizeSa pakSa meM to " sAgavAna " zAkhoTa kASTha AdikI taraha jo dRDhatA hai, vaha saMhanana hai, aisA jAnanA cAhiye |suu021|| . (5) kalikA saMhanana--A saMhananamAM hADakAM mAtra vajI nAmanI kalika vaDe ja baMdhAyelAM rahe che. (6) sevA saMhanA--A saMhanamAM hADakAMo anyanI sAthe eka bIjAnA khUNAo vaDe maLelAM rahe che. A prakAranA saMhananavALuM zarIra telanI mAlizanI tathA thAka lAge tyAre vizrAma Adi rUpa parizIlatAnI (sevAnI) apekSA rAkhe che, tethI evA saMhananane sevAd saMvanana kahe che. mA mAnA // 7 sanana 4aa cha. zahitavizeSa po ta " sAgavAn " zAkhaTa kASTa AdinI jema je daDhatA che, te saMhanana che, ema samajavuM na . // sU. 21 // Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA06 1022 SavidhasaMsthAnanirUpaNam TIkA-'chabihe' ityAdi saMsthAnam -azyavaracanArUpaH zarIrAkAraH SaDvidhaM prajJasam / tadyathA-samayaturastrama-samA-tulyAH catasraH astrayA-koTayo yasya tat / astrayastviha-catudivibhAgopalakSitAH zarIrAvayavAH / ayaM bhAva:-yatra saMsthAne sarve'pi zarIrAvayavAH caturdigU vibhAgopalakSitAH zarIralakSaNoktapamANamamitA bhavanti, na tu yunA adhikAH tatsaMsthAnaM samacatutna bodhyamiti // 1 // tathA-nyagrodhaparimaNDalam-yatra saMsthAne nyagrodhavat parito maNDalaM bhavati tat / ayaM bhAvaH-yathA nyagrodho TIkArtha-tathA-"chavihe saMThANe paNNatte" ityAdi sUtra 22 // saMsthAna chaha prakArakA kahA gayA hai, jaise-samacaturastrasaMsthAna 1 nyagrodhaparimaNDala saMsthAna 2 sAdi saMsthAna 3 kujasaMsthAna 4 vAmana saMsthAna 5 aura huMDaka saMsthAna 6 avayavoMkI racanA rUpa jo zarIrakA AkAra hai, usakA nAma saMsthAna hai, jisa saMsthAnameM zarIrakA AkAra ThIka pramANameM hotA hai, vaha samacaturastra saMsthAna hai, samAna koTi jisakI hotI hai, arthAt zarIrake amuka avayava amuka dizAkI ora usa zarIrake anusAra itane pramANavAle honA cAhiye amuka dizAkI ora itane pramANavAle hone cAhiye isa tarahake pramANase yukta jisa zarIrameM usake avayava hoM kamatI baDhanI na hoM aisA vaha saMsthAna samaH caturastra saMsthAna hai / dUsarA saMsthAna-nyagrodhaparimaNDala hai, isa saMsthAna meM nyagrodhakI vaTavRkSa taraha paritaH maNDala hotAhai, tAtparya aisAhai, jaise Aya-tathA " chabihe saMThANe paNatte" tyAsaMsthAnanA cha 42 4aa cha-(1) samayatu2kha sasthAna, (2) nyAya paribhAsa saMsthAna, (3) sAhi sathAna, (4) 24 sasthAna, (5) vAmana sasthAna bhane (6) 34 saMsthAna. avayanI racanA rUpa je zarIrane AkAra che tenuM nAma saMsthAna che. je saMsthAnamAM zarIrane AkAra sapramANa hoya che, te saMsthAnane samacaturastra saMsthAna kahe che. zarIranA je bhAganA avayavanuM jeTaluM pramANa hovuM joIe eTalA pramANavALA te avaye hAya-keI paNa avayava pramANamAM vadhAre ghaTADe na hoya, evA sapramANa avAvALA zarIrane samacaturasa sasthAna kahe che. jodhaparimaMDala saMsthAna-nyagrodha eTale vaDanuM jhADa. jema vaDanuM jhADa uparanA bhAgamAM paripUrNa AkAravALuM hoya che, paNa te nIcenA bhAgamAM pari. Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAmasUtre vaTavRkSa upari paripUrNAkAro bhavati, adharatu na tathA, tathaiva yatsaMsthAnaM nAbhe. rupari zarIralakSaNoktAvayavasamanvitaM bhavati, tadadhastu hInamadhikaM vA bhavati, tatsaMsthAna nyagrodhaparimaNDalaM bodhyamiti // 2 // tathA-sAdi-AdinA-pramANopetarUpeNa saha parvate iti sAdi / atra Adi zabdena nAbheradhomAgo gRhyate / tatazca yatra saMsthAne nAbheradhastanaH pradezaH zarIralakSaNottapamAgayukto bhavati, uparibhAgamtu na tathA, tat saMsthAna sAdItyucyate, iti // 3 // kujam-yatra saMsthAne pANipAdaziroprotrarUpA avayavAH anyUnAdhikamamANA bhavanti avaziSTA vakSaHnyagrodha-baTavRkSa jArarne paripUrNa AkAravAlA hotA hai, aura apane nIce baha paripUrNa AkAravAlA nahIM hotAhai, usI tarahale jo saMsthAna nAbhise Upara to zarIra lakSaNokta pramANavAle avayavoM se yukta hotA hai, aura nIce nAbhile nIce aisA nahIM hotA hai, hIna avayoMvAlA bhI hotA hai, adhika avayavoMvAlA bhI hotA hai, aisA saMsthAna nyagrodha parimaNDala saMsthAna hai, 'sAdisaMsthAna' yaha tRtIya saMsthAna hai, isa saMsthAna meM Adi zabdase nAbhikA avo bhoga gRhIta huA hai, ataH jisa saMsthAnameM nAbhise nIce kA pradeza zarIrake lakSagoM meM jaisA AkArakA pramANa kahA gayA hai, usa pramANase yukta ho aura UparakA pradeza vaisA na ho aise saMsthAna kA nAma sAdi saMsthAna hai, yaha saMsthAna nyagrodha parimaNDala saMsthAna viparIta hotA hai / kuja yaha caturya saMsthAna hai-isa saMsthAna meM kara, caraNa, zira, grIvA ye saba avayava anyUnAdhika pramAgavAle hote pUrNa AkAravALuM hotuM nathI, e ja pramANe je zarIranuM saMsthAna nAbhithI uparanA bhAgamAM te sapramANa avayathI (zAstrokta lakSaNovALAM avayathI) cakta hoya, paraMtu nAbhithI nIce rahIna avayavALuM athavA adhika pramANayukta avayavovALuM hoya, te saMsthAnane nyathrodha parimaMDala saMsthAna kahe che. A saMsthAnamAM vaTavRkSanI jema paritA maMDala hoya che. tenI spaSTatA upara kahyA pramANe samajavI. sAdi saMsthAna--ahIM Adi pada vaDe nAbhine ardho bhAga gRhIta thaye je saMsthAnamAM nAbhinI nIcenA bhAganA avayane AkAra sapramANe hAtha paNa nAbhinI uparanA bhAganA avaya saprama Na AkAravALA na hoya evA sthAnane sAdi saMsthAna kahe che. A saMsthAna jodhaparimaMDala saMsthAna karatAM viparIta lakSaNovALuM hoya che. - kunja saMsthAna-A saMsthAnamAM hAtha, paga, mastaka, Deka Adi avahave anyUnAdhika pramANuvALA ( sapramANa ) heya che, paNa vakSasthala Adi Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suSA TIkA sthA06 sU23 anAtmavataH bhahitAyAdyartha SasthAnanirUpaNam 335 sthalAdayastu avayavAH zarIralakSaNoktapramANarahitA bhavanti, tata // 4 // vAmanamyatra saMsthAne pANipAdazirogrIvarUpA avayavAH laghako bhavanti, tat // 5 // tathAhuNDam-yatra saMsthAne ekamapyaGga zarIralakSaNoktapramANopetaM na bhAti, tatU daamuu022|| tathA mUlam--chaTANA agattavao ahiyAe asuhAe akhamAe aNisteyasAe aNANugAmiyattAe bhavaMti, taM jahA--pariyAe 1, pariyAle 2, sue 3, tave 4, lAbhe 5. pUyAsakAre 6 / chaTANA attavao hiyAe jAva ANugAmiyattAe bhayaMti, taM jahA--pari yAle jAva payAlakkAre // sU0 23 // chAyA-paT sthAnAni anAtmavataH ahitAya azubhAya akSamAya aniHzreyasAya anAnugAmikatAyai bhavanti, tadyathA-payAyaH 1, parivAraH 2, zrutam 3, tapaH 4, lAbhaH 5, pUjAsatkAraH 6 paT sthAnAni Atmavato hitAya yAvat AnugAmikatAyai bhavanti, tadyathA-paryAyaH parivAro yAvat pUnAsatkAraH ||suu023|| haiM, aura vakSaHsthala Adi avayava zarIra lakSaNokta pramANase rahita hote haiM, aisA vaha sa sthAna kubja saMsthAna hai, tAtparya yaha hai, ki kunjasaMsthAnameM hAtha caraNa Adi to lambe hotehaiM, aura madhyabhAga choTA hotA hai, vAmana yaha 5 vAM saMsthAna hai, isa saMsthAnameM kara, caraNa, zira aura grIvA ye avayava to laghu hote haiM, aura madhya bhAga bar3A hotA hai, laSA jisa saMsthAna meM eka bhI aMga zarIra lakSaNokta pramANavAlA nahIM hotA hai, vaha huNDaka saMsthAna hai / mU0 22 // avaya jUnAdhika pramANavALA hoya che. A kathananuM tAtparya e che ke A saMsthAnamAM hAtha, paga Adi aMge te cagya laMbAIvALA hoya che, paNa madhya bhAga mATe hoya che. vAmana saMsthAna-A sa sthAnamAM hAtha, paga, mastaka, Doka Adi ava ya laghu (hIna pramANavALA) hoya che, paNa madhya bhAga (adhika pramANa pANI ) jaya . haDaka saMsthAna-je saMsthAnamAM zarIranuM eka paNa aMga zAstrokta lakSaNavALA pramANuvALuM hotuM nathI paNa pratyeka aMga nyUnAdhika pramAvALuM hoya che, te saMsthAnanuM nAma huDaka saMsthAna che, je sU. 22 che Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAstre - - - TIkA-chaTANA ' ityAdi / anAlavataH-apAyo hi AtmA svasvarUpAvasthi tatvAdAtmeti ucyate, evaM vidha AtmA yasya bharati sa AtmavAn na AtmavAn-anAtmavAn tasya anAtmavataH-sakapAyajIvasya paTU sthAnAni-vastUni ahitAya apathyAya, azubhAya-pApAya, 'amukhAya' iticchAyA pakSe-anuvAya-duHkhAya, akSamAya= TIkArtha--"chaThThANA aNattabamoahiyAe anuhAe" ityAdi sUtra 23 // ___ anAtmAvAle jIva ke liye chaha sthAna ahita ke nimitta azubhake nimitta akSAntile nimitta akalyANake nimitta aura anAnugAmi. kalAke nimitta hote haiM, yahAM anAtmA zabdase jisameM AtmA nahIM hai, aisA artha nahIM liyA gayA hai, kintu jisakI AtmA kapAya sahita hai, aisA prANo yaha artha liyA gayA hai, kyoMki kapAya vihIna AtmA apane svarUpameM avasthita rahatA hai, ataH sacce artha meM vahI AtmA hai, aisA AtmA jisakA hotA hai, vaha AtmAvAlA hai, aura aisA AtmA jisakA nahIM hotA hai, vaha anAtmAghAlA hai, aise anAtmAvAle jIvako paryAya Adi 6 sthAna ahita Adike liye hote haiM-ve 6 sthAna isa prakArase haiM-paryAya 1, parivAra 2, zruta 3, tapa 4, lAbha 5 aura pUjA satkAra 6 ahitakA bhAva apathya hai, azumakA tAtparya pApa hai, athavA " asuhAe" zabdako saMskRta chAyA-" asukhAya' aisI bhI TA-tayA " chadANA aNattao ahiyAe asuhAe" tyAha anAtmAvALA jIvone nIcenAM cha sthAna ahitakArI, azubhakArI, akSAntikArI, akalyANakArI, ane anAnugAmikatAnA nimitta rUpa thaI paDe cha. mI manAtmA' 56 " mAmA vinAna" ma mathapAya nathI. parantu ahIM kaSAyayukta AtmAne mATe ja "anAtmA' zabdane pravega thayo. che, kAraNa ke kaSAya rahita AtmA ja pitAnA mULa svarUpamAM avasthita rahe che, mATe kaSAya rahita AtmA ja kharA arthamAM AtmA kahevAne cagya che. je jIvano AtmA kaSAya rahita hoya che evA jIvane ja AtmAvALo kahI zakAya che, jeno AtmA e huM nathI tene anAtmAvALe kahI zakAya che. evA kaSAyayukta jIvane mATe je 6 sthAna ahita AdinuM nimitta bane te 548 42vAmAM Ave che-(1) payAya, (2) parivA2, (3) zruta, (4) taya, (5) mana (6) pUnasara412, ' A sUtramAM ahita zabda apaSyanA arthamAM, ane azubha zabda pApanA rAmamA 152||ye! che. " asuhAe " mA 56nI sakRta chAyA " asukhAya" Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA06 sU023 anAtmavataH ahitAyAdyartha SaDsthAnanirUpaNam 337 asAmarthyAya akSAntyai vA, aniHzreyasAya akalyANAya, anAnugAmikatAyai azubhAnuvandhAya bhavanti tadyathA-paryAyaH janmakAlaH, pravrajyAkAlo vA / ayaM ca mahAneva gRhyate, yato'nAtmavAn mahAparyAyayuktazcintayati - yadahaM jyeSTho'smi janmanA pravrajyayA veti / athavA-svalpo'pi pravajyAkAlo gRhasthApekSayA'bhimAnakAraNaM bhavatIti / tatra-janmaparyAyo brahmadattacakravartina iva, pravrajyAparyAyaH-kaNDarIkamyevAhitAditayA bhavati / iti // 1 // tathA-parivAra:-ziSyAdiH / 2 / hotI hai, taba ilukA artha asukha-duHkha ailA hotA hai, tathA akSama zanakA artha asAmartha yA azAnti, aniHzreyasakA artha akalyANa aura anAnugAmikatAkA artha azubhAnubandha aisA honA hai, isa tarahase ye 6 sthAna krodhAdi kapAya sahita jIvake liye ahita Adike nimitta hote haiM / paryAyase yahAM janmakAla yA pravrajyAkAla liyA gayA hai, ye janmakAla aura pravajyAkAla bhI mahAn kAlake hI gRhIta hue haiM / alpa kAla ke nahIM kyoMki anAtmavAt jIva mahAparyApa yukta hokara aimA vicAra karatA hai, ki meM janmase athavA paryAyase jyeSTha hUM isa tarahakhe paryAya use ahita abhimAna Adi kA kAraNa banatI hai, pratrajyAkAla thor3A bhI ho taba bhI vaha use anya gRhasthakI apekSA abhimAnakA kAraNa banatA hai, jisa prakArale brahmadatta cakravartI ke liye janmaparyAya ahita abhimAna AdikA kAraNa huI hai, aura pravacA paryAya kaNDarIkake liye ahita AdikA paNa thAya che te pakSe tene artha apukha athavA dukha thAya che. "akSama ? zahanA artha asAmathya ' athavA 'mazAnti ' yAya cha. " mani:zreyasa" eTale "akalyANa" ane "anAnugAmikatA" eTale "azubhAnuba e artha thAya che A prakAranA paryAya Adi 6 sthAna kodhAdi kaSAyathI yukta jene mATe ahita AdinA nimitta rUpa bane che paryAya pada ahIM janmakALa athavA pravajyAkALanu vAcaka che te janmakALa ane pravajyAkALane paNa ahIM dIrghakAlina rUpe ja grahaNa karavAmAM Ave che, alpakAlina rUpe grahaNa karAyA nathI, kAraNa ke anAtmavAn jIva mahAparyAyavALo hoya to evo vicAra kare che ke "huM janmanI apekSAe athavA paryAyanI apekSAe jyeSTha che je A prakAre tene tenI paryAya abhimAna AdinuM kAraNa bane che pravayA kALa TUMko hoya te paNa evA jIvane mATe pravajyA abhimAnanuM kAraNa banI zake che, kAraNa ke te brahmadara cakavartIne mATe janmaparyAya ahita, abhimAna AdinuM kAraNa banI hatI ane kaDarIkane mATe pravajyA paryAya jevI rIte syA0-43 Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre 338 "" zrutaM = pUrvagatAdirUpaM ca ahitAditayA bhavati / taduktanjaha jaha bahussu saMmao ya sIgaNa saMparivuDo ya / aviNicchibha ya samaya taha taha siddhaM tapaDiNIo // 1 // " chAyA -yathA yathA bahuzrutaH sammataca ziSyagaNasampariSkRtazca / anizcita samaye (zAstre ) tathA tathA middhAntapratyanIkaH ||1|| iti iti dvitIyatRtIya sthAne || 2-3 | tathA - tapaH - bhaganAdi rUpaM dvAdazavidham 4 | lAbhaH = anazanAdInAM prApti: 5 / pUjAsatkAraH - pUjA = statrAdirUpA, tatpUrvakaH satkAraH = vastrAdidAnarUpaH 6 iti / tathA etAnyeva paT sthAnAni kAraNa huI hai| tathA ziSyAdi rUpa parivAra evaM pUrvagatAdi rUpa na bhI usake liye ahita AdikA nimitta hotA hai / taduktam / 66 jahA jaha bahussuo " ityAdi / manuSya jaise 2 bahuzruta hotA hai, lokameM mAnya hotA hai, ziSya samUha se parivRta hotA hai, vaise 2 vaha siddhAntase zraddhA vihIna hokara pratyanIka AcAravicAravAlA banatA jAtA hai, aura usase dUra honA jAtA hai, isI taraha se anAtma jIvako tapa anazanAdi rUpa 12 prakArakA tapa, lAbha- azanAdikI prApti, pUjAsatkAra Adi rUpa pUjA aura pUjA pUrvaka vastrAdi dAna rUpa satkAra ye saba sthAna rUpa bAteM usa anAtmanAle jIva ke liye ahita Adi ke nimitta hotI haiM, parantu jo AtmavAn niSpApa jIva hai, use ye ahita AdinuM kAraNu khanI hatI e pramANe anAtmavAn ( kaSAyayukta ) jIvezane mATe paNa janmaparyAya ane pratrA paryAMya ahita AdinuM kAraNa mane che. anAmavAn jIvane mATe ziSyadi rUpa parivAra ane pUgata Adi rUpa zruta paNa ahita, azubha, akalyANu adittu nimitta bane che. kahyuM paNu jahA jaha vahussuo " tyAhi che" manuSya jema jema bahuzruta thatA jAya che, leAkamAM mAnya thatu jAya che, ziSya samudAyathI yukta thateA jAya che, tema tema vidvAnta pratyenI zraddhAthI vihIna banIne pratyenIka ( viparIta) Aca ra vicAravALe banatA jAya che ane tenAthI dUra ane dUra thatA jAya che. A kathata anAtman jIveAne anulakSIne karavAmAM AvyuM che, e ja pramAthe anAtmavAn jIvatR' anazanAdi rUpa 12 prakAranuM tapa paNa tenu ahita Adi karavAnuM nimitta bane che, eja pramANe azana prApti Adi rUpa lAbha ane pUjAsatkAra ( vastrAdinA dAna dvArA thatA satkAra ane vadanA namaskAra rUpa pUjA) paNa evA jIvane mATe ahita AdinuM nimitta khane che. Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suSA TIkA sthA06 sU024 SaividhAyaryAdinirUpaNam 339 niSkaSAya jIvasya hitAditvena jAyante / amumevAbhiprAya madarzayitumAha-'cha hANA attavao hitAe ' ityAdi / asyArthaH pUrvamUtravaiparItyena mAvanIya iti ||su023| tathA-- mUlam--chabihA jAiAriyA maNussA paNNattA, taM jahA.. aMbaTTA ya 1 kalaMdA ya 2 vedehA 3 vedigAi ya 4 / hariyA 5 cuMcuNA 6 ceva chappeyA inbhajAiyA // 1 // chaThivahA kulAriyA maNustA paNNattA, taM jahA--uggA 1 bhogA 2 rAiNNA 3 ikkhAgA 4 NAyA 4 koravvA 6 // sU0 24 // chAyA--pavidhA jAtyAryA manuSyAH prajJaptAH, tadyathA-ambaSThAzca 1 kAlandAzca 2 vaidehA 3 vaidikA iti ca 4 // haritA 5 'cucunA 6 zcaiva, paDapyetA ibhyajAtayaH / / 1 // pavidhAH kulAryA manuSyAH prajJasAH, tabathA-ugrAH 1, bhogAH 2, rAjanyAH 3, aikSvAkAH 4, jJAtAH 5, koravyAH 6 // 0 24 // saba sthAna hitAdike liye hote haiM / isI abhiprAyako dikhAneke liye sUtrakArane "chaTThANA attayao hiyAe" ityAdi sUtra kahI hai, isa sUtrakA artha pUrva sUtrase viparIta rUpale sAvitakara lenA cAhiye / / 023 / / ___ "chavihA jAhAriyA maNussA paNNattA" ityAdi sUtra 24 // sUtrArtha-Arya manuSya chaha prakArake kahe gaye haiM, jaise-ambaSTa1 kalanda 2 vaideha 3 vaidika 4 hArita 5 evaM cunacunA 6 kulArya manuSya 6 prakArake kahe gayehaiM jaise-una 1bhoga 2 rAjanya3 aikSyAka 4 jJAta 5 aura kauravya 6 paraMtu je jIva AtmavAn (kaSAyethI rahita) hoya che, tene mATe te paryAya, parivAra Adi rUpa e ja 6 sthAna hita, zubha, kalyANa AdinuM mana che. me pAta sUtra "chaTANA attavao hiyAe " sUtramA vaa| prakaTa karI che. A sUtrane artha pUrva sUtra karatAM viparIta grahaNa 42 na . // sU. 23 // tathA " chavihA jAiAriyA maNussA paNNattA " UtyAha sUvAtha-Arya manuSyanA nIce pramANe che prakAra kahyA che-- (1) 24504, (2) 4sanha, (3) veTTeDa, (4) 64, (5) harita mana (6) cuMcunA. kulArya manuSyanA nIce pramANe 6 prakAra kahyA che-(1) ugra, (2) loga, (3) 204nya bhakSmA, (5) jJAta mane (6) au2vya. Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 sthAnAlapatre TIkA--' chabihA' ityAdi-- jAtyAryA:-lokarUDhayA jAtyAryatvena prasiddhA manuSyAH paDvidhAH prajJaptA, tadyathA-ambaSThAzcetyAdi gAthA / etAH paDapi ibhya nAtayaH-imamahantIti, ibhyAH te tu jaghanyamadhyamotkRSTabhedAt trividhAH / tatra-ye hastiparimitamaNi-muktApavAla-suvarNa-rajatAdi dravyarAzisvAmino savanti te jaghanyAH / ye tu hastimarimita bajra-maNi-mANikya-rAzisvAmino bhavanti te madhyamAH / ye tu hastiparimita kevalavanarAzisvAmino bhavanti te uttamAH / tepAM jAtayo bodhyAH / tathA-kulAryA:-lokaDhayA kulAryatvena prasidvA manuSyAH pavidhAH prajJaptAH, tathathA-ugrA bhogA ityAdi / tatra-ve AdinAthena bhagavatA apabheNa ArakSakatayA vyavasthApitAste ugrAH 1 ye tu gururUpega sthApitAste bhogAH 2, ye puna TIkArtha-lokarUDhi hArAjAtise AryarUpameM prasiddha jo manuSya haiM, ve jAtyArya haiM / ye jAtyArya Adike bhedase 6 prakArake kahe gaye haiN| ye chahoM jAtyArya ibhya jAtike hote haiN| ye jaghanya madhyama aura utkRSTake bhedase tIna prakArake kahe gaye haiN| inameM jo hasti parimita maNi, muktA, pravAla, suvarNa, rajata Adi dravyarAzike svAmI hote haiM, ve jaghanya jAtyAya haiM, jo hasti parimita vajra, maNi, mANikya Adi rAzike svAmI hote haiM ve madhyama jAtyArya haiM, aura jo hasti parimita kevala vajrarAzike svAmI hote haiM ve uttama jAtyAyeM haiM / lokarUDhi dvArA jo kulArya rUpase prasiddha manuSyahaiM ve kulArya bhI ugra bhoga, Adi rUpase 6 prakArake kahe gaye haiN| inameM bhagavAna AdinAthake dvArA jo ArakSaka (koTavAla) rUpase vyavasthApita kiye gaye ve ugra haiM, jo gururUpase vyava TIkAI-lokaruDhi dvArA jeo jAtinI apekSAe Arya gaNAya che, te manuSyane jAtyAye kahe che. tene ambai Adi 6 bheda batAvyA che. A chae jAtyAye Ibhya jAtinA hoya che. temane jaghanya, madhyama ane utkRSTanA bhedathI traNa prakAranA kahyA che. je A hasti parimita (hAthInA jeTalA vajananA) maNi, mAtI, pravAsa, sAnu', yahI mA dra0ya2.zinA svAmI DAya cha, temane jaghanya jAtyAya kahe che. jeo hastiparimita vA, maNi, mANeka, Adi dravyarAzinA svAmI hoya che, temane madhyama jAtyAyaM kahe che. je hastiparimita vajInA svAmI hoya che, temane uttama jAtyAye kahe che. lekaruDhi dvArA je manuSya kulArtha rUpe prasiddha che temane kulArya kahe che. te kulAryanA paNa ugra Adi rUpa cha prakAra kahyA che- bhavAna AdinAtha dvArA jemane ArakSaka (keTavAla) rUpe niyukta karavAmAM AvyA hatA temane ugra kahe che ane jemane guru rUpe niyukta kara Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 341 sudhA TIkA sthA06 sU021 lokasthityAdinirUpaNam yasyabhAvena svIkRtAste rAjanyA bodhyAH 3 / aikSvAkAH-RSabhavaMzanAH / jJAtA bhagavanmahAvIrapUrvajAH 1 / kauravyA-jinazAntinAthapUrvajA.6, iti||suu024|| mUlam--chavihA lomaTTiI paNNattA, taM jahA--AgAsapai. hie vAe 1, vAyapaiTThie udahI 2, udahIpaThiyA puDhavI 3, puDhavipaiTriyA tasA thAvarA pANA 4, ajIvA jIvapaiTriyA 5, jIvAH karamapaiTriyA 6 // sU0 25 // chAyA---pavidhA lokasthitiH prajJaptA, tadyathA-AkAzapratiSThito vAtaH 1, vAtamatiSThita udadhiH 2, udadhipratiSThitA pRthivI 3, pRthivI pratiSThinAstrasAH sthAvarAH prANAH 4, ajIvA jIvapratiSThitAH 5, jIvAH krmprtisstthitaaH||muu025|| TIkA--'chabihA' ityAdi-- lokasthitiH lokasya kSetralakSaNasya sthitiH vyavasthA, sA paividhA prajJaptA, tadyathA-AkAzapatiSThito vAtaH-tanuvAtaghana pAtalakSaNaH / 1 / vAtapati sthApita kiye gaye-ve bhoga haiM 2 jo bayaspa (mitra) bhokse vyavasthApita kiye gaye svIkRta kiye gaye ve rAjanya haiM RSabhake vaMzake jo haiM, ve aikSvAka haiM, agavAna mahAvIrake jo pUrvaja haiM ve jJAta haiM zAntinAtha bhagavAna ke jo pUrvaja haiM ve kauravya haiN| sva0 24 // __ jAtile Aryapana jo hotA hai, vaha lokasthiti se hotA hai, isaliye aba sUtrakAra lokasthitikI prarUpaNA karate haiM 'chavihA logahiI paNNattA' ityAdi sUtra 25 // TIkArtha-loka kSetrako sthiti vyavasthI chaha prakArakI kahI gaI hai, jaise-AkAza pratiSThina vAta 1 AkAza pratiSThita vAtameM tanuvAta aura vAmAM AvyA hatA temane bhega kahe che. jemane temanA dvArA vayasya (mitra) bhAve vyavasthApita (svIkRta) karavAmAM AvyA temane rAjanya kahe che. RSa bhanA vaMzamAM jemane janma thayo hoya temane audyAka kahe che. bhagavAna mahAvIranA pUrva jene jJAta kahe che ane zAtinAtha bhagavAnanA pUrvajone au205 (25) 4 cha. // sU. 24 // lekasthitine lIdhe jAtinI apekSAe Aryava prApta thAya che. tethI have sUtrakAra leka sthitinI prarUpaNa kare che - ___ "chavihAM logadiI paNNattA" tyAha TIkAI-lekakSetranI sthiti (vyavasthA) cha prakAranI kahI che-(1) AkAza pratiSita vAta. temAM tanuvAta ane ghanavAta e banane vAtane samAveza thAya Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre SThitaH-tanuvAtathanavAtalakSaNe vAte vyavarithata udadhiH-banodadhiH 2 / udadhipatiSThitA-banodadhau vyavasthitA pRthivI-(tnaprabhAdikA / yadyapi IpatprAgbhArA pRthivI AkAzapratiSThitA, anyAzcApi vimAnaparvatAdi pRthivya AkAgAdipratiSThitA natUdadhipratiSThitAH, evaM ca " udadhipratiSThitA pRthivI " iti na vaktavyaM, ratnapramAdInAM bAhulyAt udadhipratiSThitatvena pRthivI ukteti bodhyam / 3 / tathA-pRthivIpratiSThitAH sA sthAvarA prANA:-tatra sAH prANA: dvIndriyAdayaH pANinaH pRthivIpratiSThitAH pRthivyAM vyavasthitAH / AkAzAdipratiSThitaH parvatavimAnAdiH pRthivInAmapi pRthivItvAttatrapratiSThitAH sA jIvA api pRthivIma tiSThitA eva bodhyAH / tadgatadevAditrasajIvAnAmavivakSA vA bodhyA / tathAdhanavAta ye donoM vAta gabhita haiN| vAta pratiSThita udadhi 2, udadhi pratiSThita pRthivI-vanodadhimeM pratiSThina-vyavasthita ratnaprabhA Adi pRthivI yadyapi IpatyArabhArA pRthivI AkAza pratiSThina hai, tathA aura bhI vimAna parvata Adi rUpa pradhiviyAM AkAza AdimeM pratiSThita haiM, uddhimeM pratiSThina nahIM haiM, phira bhI yahAM "udadhi pratiSTitA pRthivI" aisA jo kahA gayA hai, vaha ratnaprabhA AdikoMkI bahulatA lekara kahA gayA hai, kyoMki ye pRthiviyoM to udadhi pratiSThita haiM, hI 3 pRthivI pratiSThita basa sthAvara jIva (hIndriyAdika jIva pRthivI para pratiSThita vyavasthita) hai| AkAza AdimeM pratiSThina paryana vimAna Adi rUpa pRthiviyoM meM bhI pRthivItva sAmAnya hone ke kAraNa una meM pratiTita trasa jIva bhI pRthivI pratiSThitahI jAnanA cAhiye athavA-vimAna che. (2) vAta pratiSThita udadhi-tanuvAta ghanavAta rUpa va tane vyavasthita udadhi saradhanAdhi (3) haghi pratiSThita pRthvI --badhimA pratiSThita ( vyava. sthita ) ratanaprabhA Adi pRthvI je ke I-bhAre pRthvI AkAzapratiSThita che ane vimAna, parvata Adi rUpa bIjI pRthvIo paNa AkAza AdimAM pratita (vyavasthita ) cha, dhimA pratinidhI, 7i 4] maDI "dhi pratiSThita pRthvI " A prakAranuM je kathana karavAmAM AvyuM che te ratnaprabhA Adi pravIonI bahulatAne lIdhe karavAmAM AvyuM che, kAraNa ke te pRthvI te udadhi pratiSThita ja che. (4) pRthvI pratiSThita trasa sthAvara jIva--kAraNa ke hIndriyadika jo pRthvI para ja vyavasthita hoya che. AkAza AdimAM pratiSThita parvata, vimAna Adi rUpa pRthvIomAM paNa mRtva sAmAnya hovAne kAraNe temAM pratiSThita (rahelA) trasa jI paNa pRthvI pratiSThita ja Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA ThIkA sthA06 sU025 lokasthityAdinirUpaNam 343 pRthivI pratiSThitAH sthAvarAH = vAdaravanaspatyAdayo jIvAH / sukSmAH sthAvarAstu sakalalokapratiSThitA iti sthAvarapadenAtra bAdarA eva gRhyante iti bodhyam / iti caturtha sthAnam / tathA - ajIvAH = audArikAdi pudgalA jIvapratiSThitA:= jIveSu vyavasthitAH | ajIvAnAM jIvapratiSThitatvamaniyataM, jIvA'pratiSThitatvenApi bahutarANAM teSAM tadbhAvAditi pazvamaM sthAnam / tathA - jIvAH karmapratiSThitAH - karmasu = jJAnAvaraNIyAdiSu sthitAH vijJeyAH / karmapratiSThitabhinnA jIvAstu prAyo na santItyapi bodhyamiti paSThaM sthAnam // su0 25 // , ' jIvAH karmapratiSThitAH -' ityuktam teSAM jIvAnAM gatyAdayo bhavanti, gatyAdayazca diveveti dizo gatyAdIMzca prarUpayati- " mUlam -- chaddisAo paNNattAo, taM jahA - pAINA 1, paDoNA 2, dAhiNA 3, uINA, 4, uDDA 5, ahA 6 / chahiM disAhiM jIvANaM gaI pavatta, taM jahA -pAIgAe jAva ahAe / 1 / evagata devAdi trasa jIvoM kI avivakSA samajhanA cAhiye tathA pRthivI meM pratiSThita sthAvara aisA jo kahA gayA hai, so isase cAdara vanaspatyAdi jIvahI grahaNa karanA cAhiye kyoMki sUkSma sthAvara to sakala lokameM pratiSThita haiM, ataH sthAvara padase yahAM bAdara sthAvarahI gRhIta hue haiM, aisA samajhanA cAhiye 4 jIva meM pratiSThita ajIva audArika Adi pudgala 5 ajIba meM pratiSThita jIva " aisA isaliye nahIM kahA gayA hai, ki bahuta se ajIva jIva dvArA apratiSThita hue bhI dekhe jAte haiM, aura karma pratiSThita jIva 6 jJAnAvaraNIya Adi karmoM meM sthita jIva ||mra0 25/ samajavA joie. athavA vimAnagata devAdi trasajIve nI avivakSA samajavI joIe. eTale ke temanA pRthvIpratiSThita seAmAM samAveza thavA joIe nahIM, pRthvIpratiSThi sthAvara' evuM je kahevAmAM Avyu che te kathana dvArA mAdara vanaspati Adi jIve ja grahaNa karavA joIe. kAraNa ke sUkSma sthAvara te sakala lekamAM rahelA che. tethI sthAvara pada dvArA aDI khAdara sthAvarane ja grahaNa karavA joie. (5) jIvamAM pratiSThita ajIva-- audArika Adi pudgala sahI "kutramAM pratiSThita " mA prAtuM na zvAmAM mAyu nathI. tenuM kAraNa e che ke ghaNA ajItrA chatra dvArA apratiSThita rUpe pazu levAmAM Ave che. (6) ka`pratiSThita jIva eTale ke jJAnAvaraNIya Adi karmomAM sthita jIva. !! sU. 25 // 6 Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasutre 344 mAI 2, bI 3, AhAre 4, buDDhI 5, nivuDDI 6, viguvvaNA 7, gaipariyAe 8, samugdhAe 9, kAlasaMjoge 910. daMsaNAmiga 11, NANAbhigame 12, jIvAbhigame 13, ajavAbhigame 13 | evaM paMcidiyatirikakha joNiyANavi maNussANavi ||suu0 26|| chAyA - paD dizaH majJaptAH, tadyathA- prAcInAra, pratIcInAra, dakSiNA 3, udI cInA 4, 5, agha / pabhirdigmirjIvAnAM gatiH pravartate, tadyathAprAcInayA yAvat athaH / evam AgatiH 2 vyutkrAntiH 3, AdAraH 4, vRddhi: 5, nirvRddhiH, vikriyA 7, gatiparyAyaH 8, samudghAtaH 9, kAlasaMyogaH 10, darzanAbhigamaH 19, jJAnAbhigamaH 12, jIvAbhigamaH 13, ajIvAbhigamaH 14 evaM paJcandriyatiryagyonikAnAmapi manuSyANAmapi // 0 26 // TIkA' chaDiyAo' ityAdi- dizohi - pAcInA = pUrvA, pratIcInA=pazcimA, dakSiNA, udIcInA = uttarA, U, avazceti paha bodhyAH / AgneyezAna vAyavyanairRtAnAM catasRNAM vidizAM tu viditvAt divenAgrahaNAt paDeva diza uktAH / athavA jIvAnAM gativyutkrA jIva karma pratiSThita hai, aisA kahA so isI jIvake sambandhako lekara aba sUtrakAra jana jIvoMkI jo gati hotI hai, vaha dizAoM meM hI hotI hai, isase unakI gatiyoMkA evaM dizAoMkI prarUpaNA karate haiM - 'chadisAo paNNattAo' ityAdi sUtra 26 // TIkArtha- dizAe~ chaha kahI gaI haiM, jaise-prAcIna (pUrva) 1 pratIcIna ra dakSiNa 3 udIcIna uttara4 urdhva aura adhaH 6 Agneya, aizAna vAyavya aura nairRtya ye cAra vidizAe~ haiM, ataH inakA grahaNa vidizA honeke kAraNa nahIM AgalA sUtramA evu' kahevAmAM Avyu che ke jIva kama pratiSThita che. jIvAnI gati dizAomAM ja thAya che, tethI have sUtrakAra temanI gatienI tathA dizAonI prarUpaNA kare che " chaddisAo paNNattAo " tyAhi TIartha - hizAma 6 hI che - (1) prAcIna (pUrva), (2) atIthIna (pazcima), (3) hakSiNu, (4) uTTIthIna (uttara), (5) hizA ane (6) adhodizA. izAna, agni, naiRtya ane vAyavya, e cAra vidizAe hAvAthI temane ahI gratuNu karavAmAM AvI nathI, te kAraNe pUrvAdi 6 dizAe ja ahI" Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 345 sudhA TIkA sthA06 sU026 jIvAnAM dizogatyAdIMzca nirUpaNam ntyAdayaH SaTsveva dikSu bhavantIti paDU dizaH moktAH / yadvA-paTsthAnakAnu. - rodhena paDeva diza uktAH / sampati gatyAdikaM prarUpayati-' chahiM disAhiM' ityAdinA / jIvAnAm anuzreNigamanAt pUrvAdibhiH paDbhidigbhiH gati:utpattisthAnagamanaM pravartate bhavati // 1 // evam-jIpAnAm AgatiH utpattisthAnAgamanaM SaDbhidibhiH pravartate / gatirAgatizceti dvayaM prajJApakApekSayA pUrvAdidizAzritaM bodhyam // 3 // tathA-vyutkrAntiH-utpattisthAnaprAptasya jIvasya utpattiH / sA'pi jugatau paHsveva dikSu bhavati // 3 // tathA AhAro'pi paDhuA isaliye dizAe~ 6 hI kahI gaI haiM / athavA-jIvoM kI gati evaM vyutkrAnti Adi chaha hI dizAoM meM hotI hai isaliye chaha hI dizAe~ kahI gaI haiN| athavA-baTa sthAnaka ke anurodha se hI chaha dizAe~ kahI gaI haiM / aba gatyAdikakI prarUpaNA sUtrakAra karate haiM-"chahiM disAhiM " ityAdi jIvoM kI gati zreNike anusAra hotI hai isaliye ve pUrvAdi chaha dizAoM se hokara hI apane adhiSThita sthAna se utpatti sthAnake prati gamana karate haiM 1 isI prakAra se jIvoMkI Agati utpattisthAnake prati Agamana bhI chaha dizAoM se hI hotA hai / tAtparya yahI hai ki gati aura Agati ye donoM hI jIvoM kI prajJApaka sthAna kI apekSA se pUrvAdi dizAoM ke Azrita hotI haiM / tathA-vyutkrAnti-utpattisthAnameM prApta jIva kI utpatti bhI Rjugati ke hone para chaha hI dizA oMmeM hotI hai 3 tathA AhAra bhI chaha hI dizAoM se hotA hai| kahevAmAM AvI che athavA-jIvanI gati ane vyutkAnti Adi 9 dizAemAM ja thAya che, te kAraNe dizAo cha ja kahevAmAM AvI che athavA che sthAnakano adhikAra cAlatuM hovAthI ahIM 6 mukhya dizAonuM ja kathana karavAmAM AvyuM che. have sUtrakAra gati AdinI prarUpaNa kare che - "chahi disAhi" tyAha jIvanI gati zreNi anusAra thAya che, tethI teo pUrvAda cha dizAemAM thaIne ja pitAnA adhiSita sthAnamAMthI utpattisthAna tarapha gamana kare che. 1 e ja pramANe jIvonI Agati-utpattisathAna tarapha Agamana paNa 6 dizAomAMthI ja thAya che. A kathananuM tAtparya e che ke jIvanI gati ane Agati A baMne prajJApaka sthAnanI apekSAe pUrvAdi dizAone Azrita hoya che 2tathA vyutkrAnti-utpattisthAnane prApta jIvanI te utpattisthAnamAM utpatti-paNa bAju gatinA chae dizAomAM ja thAya che. 35 sthA0-44 Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 sthAnAne bhireva digbhirbhavati / yato jIvAH pUrvAdi digvyavasthitapradezAvagAhapudgalAneva spRzanti, spRSTAneva cAharantIti // 4 // tathA-vRddhiH upacayaH pabhirdigbhibhavati // 5 // evaM paDdigAzritatvaM nivRddhayAdivapi vodhyam / tatra-nirvRddhi: zarIrasya hAniH // 6 // vikriyA zarIrasya vaikriyakaraNam / / 7 // gatiparyAya gamanamAtra na tu paralokagamanarUpaH, tasya gatyAgatizabde grahaNAt // 8 // samughAtA-vedanAdikaH sptmkaarH||9|| kAlasaMyogaH samayakSetra AdityAdiprakAzasambandhalakSaNaH / AdityAdi makAgasyaiva kAlaniyAmakatayA kAlatvaM bodhyam kyoMki jIva pUrvAdi dizAoM ke vyavasthita pradezoM meM avagADha hue pudgaloM kA sparza karate haiM aura spRSTa hue unhIM pudgaloM kA AhAra karate hai|4| tathA-vRddhi bhI-upacaya bhI chaha dizAoM se hotI hai 5 isI prakAra se nirvRddhi vikurvaNA AdikoM meM bhI SaTU digAzritatA jAnanI cAhiye / zarIra kI hAni kA nAma niddhi hai 6 / zarIra ko bhinna 2 rUpa meM pariNamAnA isakA nAma vikriyA hai 7 gatiparyAya-sAmAnya gamana kA nAma hai 8 / yahAM gatiparyAya se paraloka meM jo jIvakA gamana hotA hai vaha gRhIta nahIM huA hai kyoMki usakA to grahaNa gati aura Agati meM ho cukA hai / sUla zarIra ko na chor3akara AtmA ke kucha pradezoM kA zarIra se bAhara nikalanA isakA nAma samudghAtahai 9 aura yaha samudghAta vedanA samudghAta Adike bhedase 7 prakAra kA kahA gayA hai| samayakSetrameM manuSyakSetrameM-jo Aditya Adi ke prakAza kA smbtathA AhAra paNa chae dizAomAMthI grahaNa thAya che, kAraNa ke jIva pUrvAdi dizAomAM rahelA pradezamAM avagADha thayelAM pulane sparza kare che ane skRSTa thayelAM te pulone ja AhAra kare che 4 tathA vRddhi (upacaya) paNa chae dizAomAMthI thAya che. pA e ja pramANe nirveddhi, vikrvaNa Adi paNa chae dizAone Azrita hoya che, ema samajavuM. zarIranI hAninuM nAma niddhi che. 6 zarIrane judA judA rUpe pariNumAvavuM tenuM nAma vikiyA che. 575 gatiparyAya-sAmAnya gatinuM nAma gatiparyAya che. ahIM "gatiparyAya pada paralokamAM jIvanA gamananuM vAcaka nathI, kAraNa ke tenuM te gati ane AgatimAM grahaNa thaI cukayuM che. mULa zarIrane cheDayA vinA AtmAnA keTalAka pradezane bahAra kADhavA tenuM nAma samudyAta che. te samuddaghAtanA vedane samudughAta Adi sAta prakAra kahyA che. 9o samayakSetramAM-manuSyakSetramAM je sUrya AdinA prakAzane saMbaMdha che, te Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA kA sthA06 sU026 jIvAnAM dizogatyAdIMzca nirUpaNam 347 // 10 // darzanAbhigamaH-darzanam-sAmAnyagrAhI bodhaH, tacceha-guNapatyayAvadhyAdipratyakSarUpam , tena abhigamA vastunaH paricchedaH, tasya abhigamaHmAptirvati // 11 // jJAnAbhigamaH-jJAna-matyAdi lakSaNaM, tena tasya vA abhigamaH // 12 // jIvAbhigamaH-jIvAnAM prANinAm abhigamo gunnprtyyaavdhyaadiprtyksstH|| 13 // ajIvAbhigamaH-ajIvAnAM-pudgalAstikAyAdInAm abhigamA paricchedo guNapratyayAvadhyAdi pratyakSataH // 14 // iti / evam amunA prakAreNa-yathA jIvAnAM paDU bhidigbhiH gatyAdIni bhavanti tathaiva-caturviMzatidaNDakepu paJcendriyatiryagyondha hai vaha kAla saMyoga hai yahAM kAla kA niyAmaka hone se Aditya Adi ke prakAza ko hI kAla kaha diyA gayA hai 10 sAmAnya ko grahaNa karanevAlA jo bodha hai usakA nAma darzana hai vaha darzana yahAM guNapratyaya jo avadhi Adi pratyakSa haiM tadrUpa liyA gayA hai isa darzana se jo vastu kA pariccheda hai vaha athavA isakI jo prApti hai vaha darzanAbhigama hai 11 matyAdi rUpa jJAna le jo abhigama hai vaha athavA matyAdi rUpa jJAna kA jo abhigama prApti hai vaha jJAnAbhigama hai :12 jIvoM kA jo guNa pratyaya avadhi Adi pratyakSa se pariccheda hotA hai vaha jIvAbhigama hai 13 pudgalAstikAya AdikoM kA jo guNa pratyaya avadhi Adi pratyakSa se pariccheda jJAna hotA hai vaha ajIvAbhigama hai 14 isa taraha se jaise jIvoM kI chaha dizAoM se ye gatyAdika vastue~ hotI haiM usI taraha se cauvIsa daNDakoM meM paJcendriya tirthazca yonikoM kI chaha dizAoM kALasaMga che. Aditya Adi dvArA ja kALanuM niyamana thatuM hovAthI ahIM Aditya AdinA prakAzane ja kALarUpe prakaTa karavAmAM Avela che. 10 sAmAnyane grahaNa karanAra je bodha che, tenuM nAma darzana che. te darzanane ahIM guNapratyaya avadhi Adi pratyakSa rUpe grahaNa karavAmAM Avela che. te darzana dvArA vastune je paricheda (baMdha) thAya che tene athavA tenI je prApti che tenuM nAma darzanAbhigama che. 11 matijJAna Adi rUpa jJAna vaDe je abhigama thAya che tene athavA matijJAna Adi rUpa jJAnane je abhigama (prApti) thAya che tene jJAnAbhigama kahe che. 12 guNapratyaya avadhi Adi pratyakSa vaDe jIvono je pariccheda (bodha) thAya che tenuM nAma jIvAbhigama che_ 13. pudgalAstikAya Adikene guNapratyaya avadhi Adi pratyakSa vaDe je pariccheda (bAdha-jJAna) thAya che tenuM nAma ajIvAbhigama che. 3 14 A rIte jema jIvonI gati Adi uparyukta vastuo chae dizAmAM thAya che, e ja pramANe cAvIsa daMDakanA jIvamAMnA pacendriya tiryaMcaninI gati Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 sthAnAnasUtre nikAnAM pabhirdigbhirgatyAdIni bhavanti, manuSyANAmapi paDmirdigbhirgatyAdIni bhavantIti / nArakAdayo dvAviMzatidaNDakagatA jIvAstu pabhirdigmirgatyAdimanto na bhavanti / tathAhi-nArakAdInAM dvAviMzatenIvavizepANAM tu nArakadeveSu utpattyabhAvAt U dhodizau Azritya gatyAgatyorabhAvaH / tathA-guNapratyayAvadhilakSaNapratyakSarUpA darzanajJAnajIvAjIvAbhigamA api tepAM na bhavanti / bhavapratyayAvadhipakSetu nArakajyotiSkAstiyaMgavadhayaH, bhavanapativyantarA UrdhAyadhayaH, vaimAnikAstvadho'vadhayaH, zepAstu niravadhayo yodhyAH // itiH 0 26 // se gatyAdika vastue~ hotI haiM manuSyoM kI bhI chaha dizAoM se ye gatyAdika vastue~ hotI haiM / parantu jo nArakAdi 22 daNDakagata jIva haiM ve chaha dizAoM se gatyAdivAle nahIM hote haiM kyoMki 22 jIva vizeSa rUpa nAraka AdikoM kA nAraka devoM meM utpatti kA abhAva rahatA hai isaliye UrdhvadizA aura adho dizA ko Azrita karake gati aura Agati kA abhAva hai nAraka marakara dvitIya bhava meM nAraka aura deva nahIM hotA hai aura deva marakara anantara bhava meM dvitAya bhava meM deva evaM nAraka nahIM hotA hai / tathA guNa pratyaya-tapasyAdi janya ava. dhijJAna avadhidarzana jIvAbhigama aura ajIvAbhigama ye saba bhI unake nahIM hote haiM parantu bhavapratyaya avadhipakSameM to nAraka eka jyotiSka tiryagavadhivAle hote haiM bhavanapati aura vyantara U avadhivAle hote haiN| adhika vastuo chae dizAmAMthI thAya che. manuSyanI gati Adika vastuo paNa e dizAmAMthI thAya che. paraMtu nAraka Adi 22 daMDakagata jIvo e dizAomAM gati AdivALAM hotA nathI, kAraNa ke te 22 prakAranA jIva. vizeSa rUpa nAraka Adikene nArake ane devomAM utpattino abhAva rahe che. te kAraNe te jIvamAM urvadizA ane adizA taraphanI gati ane Aga tine abhAva rahe che. nAraka jIva tenuM narakagatinuM AyuSya pUruM karIne tyAra pachInA bhavamAM nAraka rUpe ke deva rUpe utpanna thatuM nathI, ane deva paNa tenuM devakanuM AyuSya pUrU karIne pachI bhavamAM deva athavA nAraka rUpe utpanna thatuM nathI. tathA temanAmAM guNapratyaya (tapasyAdi janya) avadhijJAna, avadhidarzana, jIvAbhigama ane achavAbhigamane sadbhAva hoto nathI. paraMtu bhavapratyaya avadhinI apekSAe vicAra karavAmAM Ave to nAraka ane jyotiSka tirtha avadhivALA hoya che, bhavanapati ane vyantara udarva avadhivALA Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMdhA TIkA sthA06 sU027 saMyatamanuSyANAm AhAragRhaNAgRhaNakAraNam 346 matuSyANAmajIvAbhigamaH prokta iti manuSyaprastAvAt samprati saMyatamanuSyANAm AhAragrahaNAgrahaNa kAraNAni mAha____ mUlam-chahiM ThANehiM samaNe NiggaMthe AhAramAharamANe NAikamai, taM jahA--veyaNe veyAvacce 2 IriyaTAe 3 ya saMjamahAe / taha pANavattiyAe / chaTheM puNa dhammaciMtAe 6 // 1 // chahiM ThANehi samaNe NigaMthe AhAraM vocchidamANe NAikamai, taM jahA--Ayake 1 uvasagge 2, titikkhaNe baMbhaceraguttIe 3 / pANidayAtava 5 heDaM, sarIravuncheyaNaTAe 6 // 1 // sU0 27 // __chAyA-pabhiH sthAnaH zramaNo nirgranthaH AhAramAharan nAtikAmati, tadyathA-vedanAvaiyAvRttye 2 IryArthAya 3 ca saMyamArthAya 4] tathA prANavRttaye 5 paSThaM punardharmacintAyai 6 // 1 // paDUbhiH sthAnaH zramaNo nirgrantha AhAraM vyucchindan nAtikrAmati, tadyathA-AtaGke 1 upasarge 2 titikSaNe brahmacaryagupteH 3 / mANidayA tapo 5 hetoH zarIravyucchedanArthAya 6 // 1 // mU0 27 // TIkA-'chahiM ThANehiM ' ityAdi zramaNo nimranthaH pabhiH sthAnaH kAraNaiH AhAram Aharan-bhuJjAno nAtievaM vaimAnika deva adho avadhighAle hote haiM tathA inase bAkI bace hue jIva avadhirahita hote haiM / sva0 26 // . manuSyoM ko ajIvAbhigama kahA gayA hai so isI manuSya ke prastAva ko lekara aba sUtrakAra saMyata manuSyoM ke AhAra grahaNa aura AhAra agrahaNa ke jo koraNa haiM unakA kathana karate haiM__ 'chahiM ThANehiM samaNe jiggaMthe' ityAdi sUtra // 27 // TIkArtha-chaha kAraNoM se AhAra ko grahaNa karane vAlA zramaNa nirgrantha hoya che ane vaimAnika deve adhe avadhivALA hoya che. bAkInA che avadhi 2Dita DAya che. // sU. 26 // | AgalA sUtramAM ja manuSyone achavAbhigamavALA kahevAmAM AvyA che. tethI e ja manuSyanA prastAva sAthe susaMgata evA saMta manuSyonA AhAra grahaNa ane AhAra agrahaNanA je kAraNe che temanuM sUtrakAra have nirUpaNa 42 cha " chahiM ThANehi samaNe NiggaMthe " tyAha sUtrArtha-nIce darzAvelA cha kAraNethI AhAra grahaNa karanAra zramaNa nigraMtha jinAjJAnuM ullaMghana karanAre gaNAtuM nathI. Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAnnastra krAmati=nollaGghayati jinAjJAm / tAni sthAnAnyAha gAthayA-tadyathA-vedanAvaiyAvRttye-vedanAkSudanA, vaiyAvRttyaguruzuzrUpA vedanA ca vaiyAkRtyaM ceti samAhAraH, tasmin , suvedanArUpe gurvA divaiyArattyarUpe ca kAraNadvaye sati AhAramA. harana nirgrantho jinAA nAtikrAmati / 1 / 2 // tathA- IrthAya-I-gamana, tadarthAya-tadvizuddhayartham / cubhukSito hyazakto bhavati / na cAzakta IryAvizuddhiM kartuM zaknotIti bhAvaH // 3 // ca=punaH saMyamArthAya-saMyamA=pRthivIkAyAdibhedaiH saptadaza vidhaH, tasya arthAya=tannimittam // 4 // tathA-mANatta ye prANAH ucchvAjinAjJAkA ullaGghana nahIM karatA hai ve chaha kAraNa aise haiM eka vedanA aura dUsarA vaiyAvRtya 2 jara kSudhA vedanA rUpa kAraNa upasthita hotA hai taba zramaNa nirgrantha usakI upazAntike nimitta AhAra grahaNa karatA hai isa sthiti meM vaha jinAjJAkA virAdhaka nahIM hotAhai / isI prakAra guru kI zuzrUSA (sevA) karane rUpa vaiyAvRtti rUpa kAraNa jaba upasthita ho jAtA hai taba vaha yadi AhAra ko grahaNa karatA hai taba bhI vaha jinAjJA kA virAdhaka nahIM hai isI prakAra jaba IryApatha kI vizuddhi hone rUpa kAraNa upasthita ho jAtA hai taba bhI yadi vaha zramaNa nindha AhAra grahaNa karatA hai to vaha jinAjJA kA virAdhaka nahIM hotA hai kyoMki jo vubhuH kSita (bhUkhA) hotA hai vaha azakta ho jAtA hai azakta se IryApatha kI vizuddhi yathAvat ho nahIM sakatI hai ataH usa IryApatha kI vizuddhi karane ke liye yadi vaha AhAra letA hai to jinAjJA kA virAdhaka nahIM hotA hai isI prakAra yadi zramaNa nirgrantha pRthivIkAyAdika kI rakSA karane rUpa 17 prakAra ke saMyama ke nimitta AhAra grahaNa karatA hai to (1) vedanA--jyAre sudhAvedanA rUpa kAraNa upasthita thAya che tyAre tenA upazamanane mATe AhAra grahaNa karate sAdhu jinAjJAne virAdhaka gaNAtuM nathI. (2) vaiyAvRtya--gurunI zuzruSA karavA rUpa kAraNa jyAre upasthita thAya, tyAre je te AhAra grahaNa kare te jinAjJAne virAdhaka gaNAto nathI. (3) IryApathanI vizuddhi rUpa kAraNa jyAre upasthita thAya tyAre paNa je te zramaNa nibatha AhAra grahaNa kare to te paristhitimAM paNa te jinAjJAne virAdhaka gaNAtA nathI, kAraNa ke je sAdhu bhUkhyo hoya che te azakta banI javAne kAraNe IryApathanI vizuddhi yogya prakAre jALavI zakatuM nathI. tethI A iryApathanI vizuddhi karavAne nimitte je te AhAra le to jinAjJAnuM ullaMghanakartA gaNAtuM nathI. Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA06 sU027 sayatamanuSyANAm AhAragRhaNAgRhaNakAraNam 351 sAdayaH, teSAM vRttiH sthitistasyai-prANadhAraNArthamityarthaH // 5 // SaSThaM sthAna punaH dharmacintAyai dharmacintanAtha = sUtrArthAnucintanAdi lakSaNa - zubhacittamaNidhAnArthamiti 6 / ebhiH pabhiH kAraNairAhAramAdaratAM sAdhUnAM jinAjJAvirAdhanA nAstIti / tathA-zramaNo nirgranthaH pabhiH sthAnaH AhAraM vyucchindan parityajana jinAMjJAM nAtikrAmati / tAni sthAnAnyAha-tadyathA-AtaGke-jvarAdau / 1 / jinAjJA kA virAdhaka nahIM hotA hai isI prakAra se yadi zramaNa nirgrantha ucchavAsa Adi rUpa prANoM kI rakSA ke nimitta AhAra grahaNa karatA hai to vaha jinAjJA kA virAdhaka nahIM hotA hai isI prakArale yadi baha zramaNa nirgrantha dharmacintana ke nimitta-sUtrArtha ke ghAra 2 vicAra karane rUpa zubhacitta praNidhAna ke nimitta yadi AhAra grahaNa karatA hai to vaha jinAjJA kA virodhaka nahIM hotA hai isa prakAra ke ina 6 kAraNoM ko lekara AhAra ko grahaNa karane vAle sAdhujanoM meM jinAjJA kI virAdhakatA nahIM AtI hai / isI prakAra se 6 kAraNoM ko lekara yadi zramaNa nirgrantha AhAra kA parityAga kara detA hai to bhI usameM jinAjJA kI virAdhakatA nahIM AtI hai-ve 6 kAraNa ye haiM-yadi zramaNa nindha jvarAdi avasthAvAlA ho gayA ho to usa sthiti meM yadi vaha AhAra nahIM letA hai to vaha jinAjJA kA virAdhaka nahIM hotA hai 1 yadi deva pRthvIkAyAdikanI rakSA karavA rUpa 17 prakAranA saMyamane nimitte Aha 2 grahaNa karanAra zramaNa nirgatha paNa jinAjJAne virAdhaka gaNAtuM nathI. (5) uchuvAsa Adi rUpa prANanI sthiti nimitte AhAra grahaNa karanAra zramaNa nitha paNa jinAjJAne virAdhaka thatuM nathI. (6) je te zramaNa nirgatha dharmacintanane nimitta-sUtrArthane vAraMvAra vicAra karavA rUpa zubha cittapraNidhAnane nimitte-AhAra grahaNa kare to paNa te jinAjJAne virAdhaka gaNAtuM nathI. A prakAranA A 6 kAraNane lIdhe AhAra grahaNa karanAra sAdhune jinAjJAnA virAdhaka gaNAtA nathI. e ja pramANe nIce darzAvelAM cha kAraNone lIdhe je kaI zramaNa nitha AhArane parityAga karI nAkhe te tene paNa jinAjJAne virAdhaka gaNI zatanathI-- jo keI zramaNa nigraMtha javara AdithI pIDAtuM hoya te evI pari sthatimAM je te AhAra leve baMdha karI de te tene jinAjJAna virAdhaka gaNAtuM nathI. Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre 352 upasarge = devamanuSyAdijanite upahave / 2 tathA brahmacaryagupteH titikSaNe adhisahane ca, AhAratyAge hi brahmacaryaM surakSitaM mAtIti bodhyam / 3 | tathA prANidayAtapohetoH - prANidayA = pRthivyAdi jIvarakSA, tapaH = anazanAdikaM dvAdazavidham, tayorheto:- prANidayAnimittaM taponimittaM cetyarthaH / 4 | 5 || tathA - zarIravyavacchedanArthAya zarIrasya vyavacchedanaM tyAgaH - maktapratyAkhyAnAdirUpaH, tadarthAya = tanni bhittam AhAraM parityajan jinAnAvirAdhako na bhavatIti paSThaM sthAnas ||mru027|| manuSya Adi kRta upasarge yukta ho jAtA hai to aisI sthiti meM AhAra kA parityAga karane vAlA zramaNa nirgrantha jinAjJA kA virAdhaka nahIM hotA hai 2 brahmacarya kI rakSA karane ke nimitta yadi vaha AhAra kA parityAga kara detA hai to vaha jinAjJA kA virAdhaka nahIM hotA hai kyoMki kucha samaya ke liye kiyA gayA AhAra kA parityAga brahmacarya kA rakSaka mAnA gayA hai prANidayA pRthivyAdika jIvoM kI rakSA ke hetu evaM anazana Adi 12 prakAra ke tapoM ke AcaraNa ke nimitta yadi vaha zramaNa nirgrantha AhAra kA parityAga kara detA hai to vaha jinAjJA kA virAdhaka nahIM hotA hai isI prakAra se vaha yadi bhakta pratyAkhpAnAdi (saMthArA ) rUpa viziSTa tapasyA ke nimitta AhAra kA parityAga kara detA hai to vaha jinAz2A kA virAdhaka nahIM hotA hai isa prakAra ke ina 6 kAraNoM ke nimitta AhAra kA parityAga karane vAlA zramaNa nirgrantha jinAjJA kA virAdhaka nahIM hotA hai // hR0 27 // jo kei zramaNa nigraMtha paN deva, manuSya Adi kRta upasage AvI paDe, te evI paristhitimAM je te AhAranA parityAga karI nAkhe te tene jinAjJAnuM ulla ghana karanArA gaNI zakAya nahIM. brahmacaryaMnI rakSA nimitte AhArane parityAga karI nAkhanArA zramaNu paNa jinAjJAtA virAdhaka gaNAtA nathI, kAraNa ke amuka samaya pantanA bhAhAranA tyAga dvArA brahmacarya vratanI rakSA thAya che, evuM mAnavAmAM Ave che. (4) prANiyA - pRthvIya Ahi lavonI rakSAnA hetuthI bhane (4) anazana Adi 12 prakAranA tapanA AcaraNane nimitte AhArane parityAga karanArA sAdhu paNa jinAjJAne virAdhaka gaNAtA nathI. (6) bhaktapratyAkhyAna (sathArA) Adi rUpa viziSTa tapasyAne nimitte AhArane parityAga karanAre zramaNu nigraMtha paNa jinAjJAnA virAdhaka gaNAtA nathI. A prakAranA cha kAraNeAne nimitte parityAga karanAra sAdhu jinAjJAnA virAdha manato nathI. // sU. 27 // Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 6 su0 28 unmAdasthAnanirUpaNam 353 anantaramutre zramaNasyAharigrahaNAgrahaNakAraNAni abhihitAni, sammati zramaNAdayo 'nucitakAriNa unmattA bhavantItyunmAdasthAnAnyAha - mUlam -- chahiM ThANehiM AyA ummAyaM pAuNejA, taM jahA -- arahaMtANamavaNNaM vayamANe 1, arahaMtapaNNattassa dhammassa avaNNaM vayamANe 2, AyariyauvajjhAyANamavaNaM vayasANe 3, cAuvvannassa saMghassa avaNNaM vayamANe 4 jakkhAveseNa caiva 5, mohaNijjassa ceda kammasta udayaNaM 6 // sU0 28 // chAyA -- SabhiH sthAnairAtmA unmAdaM prApnuyAt, tadyathA - arhatAmavarNaM vadan 1, ajJasya dharmasya avarNaM vadan 2, AcAryopAdhyAyAnAmaNa vadan 3, cAtuvarNyasya saMghasya avarNavadana 4, yakSAvezena caitra 5, mohanIyasya caiva karmaNa udayena 6 || sU0 28 // TIkA' chahiM ThANehiM ' ityAdi -- AtmA=jIvaH SaDabhiH sthAnaiH unmAdam = unmattatAM prApnuyAt / tAnyeva sthAnAnyAha - tadyathA bhaI tAm avarNam = azlAghAm - aspRhaNIyatAM nindAM vA vadan = bruvANaH, unmAdaM prApnuyAt 1 evam - arhatmajJasya - dharmasya 2, AcAryo - isa prakAra se isa Upara ke sUtra meM zramaNako AhAra lene aura na lene ke kAraNoM ko dikhAyA aba sUtrakAra jina kAraNoM se anucitta kArya karanevAle zramaNajana unmatta ( pAgala ) hote haiM una unmAda hone ke kAraNoM kA kathana karate haiM "chahi~ ThANehiM AyA ummAyaM pAuNejjA" sUtra 28 // TIkArtha-chaha kAraNoM se AtmA jIva unmAdako - -unmattatA ko prApta karatA hai ve chaha kAraNa isa prakAra se haiM - ahantoM kA avarNavAda karanA 1 arhanta bhagavantoM kI azlAghA -aspRhaNIyatA athavA niMdA karanevAlA uparanA sUtramAM zramaNeAne AhAra grahaNa karavAnA tathA AhAranA parityAga karavAnA kAraNeA batAvavAmA AvyAM have sUtrakAra e vAta prakaTa kare che ke kayAM kayAM anucita kAryAM karanAra zramaNu graMtha unmatta ( pAgala ) manI laya che. " chahi ThANehi AyA ummAyaM pAuNejjA " ityAdi TIkA-AtmA (jIva) nIcenA cha kAraNeAne lIdhe unmAdane prApta kare che, (1) arjunta bhagavAneAne avaNuvAda karavAthI eTale ke temanI alAbrA sthA0-45 Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 sthAnAGgasUtre pAdhyAyAnAM 3, sAdhusAdhvIzrAvakazrAvikArUpacaturvidhasaMghasya 4 ca avarNavadan unmAdaM prApnuyAt 4 | unmAdava mahAmithyAtvarUpaH sa ca arhadAdInAmavarNabadato bhavatyeva / yadvA-unmAdo vAtulatraM sa ca adAyavarNava tRNAM kRpivazAsanadevatAbhAvAdbhavatyeveti bodhyam / iti sthAnacatuSTayam / tathA yakSAvezena= nimittAntaramakupita devAdhiSThitatayA unmAdaM prApnuyAditi paJcamaM sthAnam / jIva unmAdako prApta karatA hai ? aisA jIva unmatta hue kI taraha mAnA jAtA hai isI prakAra se jo jIva ahatprajJapta arhanta bhagavanta dvArA kathita dharmakA zruta cAritrarUpa dharmakA avarNavAda karatA hai vaha unmAdako prApta karatA hai 2 AcArya upAdhyAya kA jo avarNavAda karatA hai vaha unmAda ko prApta karatA hai 3 sAdhu, sAdhvI, zrAvaka evaM zrAvikA rUpa caturvidha saMgha kA jo avarNavAda karatA hai vaha unmAda ko prApta karatA hai 4 unmAda mahAmidhyAtva rUpa hotA hai ataH yaha unhIM jIvoM ko hotA hai jo arhanta AdikoM kA avarNavAda karate haiM athavA unmAda zabda kA artha vAtulatA nI hotA hai citta kI asthiratA rUpa hotA hai - yaha arhat AdikoM ke avarNavAda ko kahane vAle jIvoM ko kupita hue zAsanadevoM ke prabhAva se ho hI jAtA hai isa prakAra ke unmAda hone ke ye cAra kAraNa haiM tathA pAMcavA kAraNa yakSAveza hai-nimittAntara se kupita hue deva se adhiSThita hone ke kAraNa jIva unmAda dazA athavA niMdA karavAthI jIva unmAdane prApta kare che. athavA evA jIvane unmatta vo ( yAgasa ve ) mAnavAmAM Ave che. (2) he lava saDato dvArA prarUpita zruta cAritrarUpa dharmAMnA avavAda kare che te pac unmAdane prApta kare che. (3) je jIva AcAya ke upAdhyAyanA avaSNuvAda kare che te pazu unmAdane prApta kare che. (4) sAdhu, sAdhvI, zrAvaka ane zrAvikA rUpa caturvidha saMghane avarNavAda karanAra jIva paNuM unmAdane prApta kare che. unmAda mahA mithyAtva rUpa hAya che, tethI tene sadbhAva evAM jIvAmAM ja rahe che ke jee arhata AdinA avaLuvAda karatA hoya che. athavA unmAda zabdane artha khakavATa paNa thAya che ane te cittanI asthiratA rUpa hoya che, a''ta AdinI niMdA karanAra jIvA para zAsana devA kupita thaine temanI A prakAranI durdazA karI nAkhe che. A prakAre unmAdanA cAra kAraNeAnuM nirUpaNu karIne have sUtrakAra pAMcamAM kAraNanuM kathana kare che-yakSAveza--kAI paNa kAraNe kApAyamAna thayelA devathI adhiSThita thavAne kAraNe zarIramAM devanA praveza 22 Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA06 sU0 29 vidhapramAdanirUpaNam 355 tathA - mohanIyasya karmeNa udayena - mithyAtva vedazokAdirUpamohanIya karmaNa udayAvalikAyAM pravezena unmAdaM prApnuyAditi paSThaM sthAnam // 228 // yatronmAdastatra pramAdo'pi tiSThatyeveti mamAdasya padvidhatvamAhamUlam - chavi pamAe paNNatte, taM jahA majappamAe 1, hipamAe 2, visayappasAe 3, kasAyaMppanAe 4, jUyappamAe 5, paDilehaNApasAe 6 // sU0 29 // chAyA -- pavidhaH pramAdaH prajJaptaH, tadyathA - madyamamAdo 1 nidrApramAdo 2 viSayapramAdaH 3 kaSAyapramAdo 4 dyUtapramAdaH 5 pratilekhanApramAdaH 6 || 029 / / ko prApta kara letA hai yaha dhAna to pratyakSa hI hai / tathA unmAda hone kA chaThA kAraNa mohanIya karma kA udaya hai jIva ko jaba viziSTAvasthA meM midhyAtva veda zoka Adi ke rUpa meM mohanIya karma kA udaya hotA hai taba jIva unmAda kI avasthA ko prApta karatA hai isa prakAra ke ye 6 kAraNa jIva ko unmAda avasthA kI prApti karAte haiM yaha prakaTa kiyA hai | sU0 28 // jahAM unmAda hotA hai vahAM pramAda bhI hotA hI hai isaliye aba sUtrakAra pramAda kI SaT prakAratA kA nirUpaNa karate haiM 'chavi pamAe patte' ityAdi sUtra 29 // TIkArtha-pramAda 6 prakArakA kahA gayA hai jaise -maprasAda 1 nidrA prasAda 2 viSaya pramAda 3 kaSAya pramAda 4 dyUtapramAda 5 aura pratilekhana pramAda 6 thavAne kAraNe jItra unmAda dazAne prApta kare che, A vAtane te ghaNA leAkeAne pratyakSa anubhava thatA hAya che. (6) mAhanIya karmInA udayathI paNa jIva unmAda dazA prApta kare che. jIvane jyAre viziSTAvasthAmAM mithyAtva, veda, zAka Adi rUpe mAhanIya karmInA udaya thAya che tyAre paNa jIva unmAdanI avasthAne prApta kare che. A prakAranA huM kArAne lIdhe jItra unmAdanI avasthAne prApta kare che, ema samajavuM, 1 sa 28 // jyAM unmAda hAya che tyAM pramAda paNa hAya cheja. tethI have sUtrakAra pramAdanA 6 prakAranuM nirUpaNa kare che "chandihe pamAe paNNatte " ityAhiprabhAvanA nIce prabhAra hyA prabhAra, (3) viSayaprabhAva, (4) pAyasAha, - (1) madyaprabhAha, (2) nidrA (4) dhUtaprabhAha bhane (1) ati Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgastra TIkA-'chabihe ' ityAdi pramAdA-sadupayogAbhAvaH, sa ca paDU vidhaH prajJaptaH tadyathA-madyapramAdaH-madhamadajanakaM surAdikaM tadeva pramAdakArakatvAt pramAdaH / athavA-madyapAnajanitaH pramAdo madyamamAdaH / uktaM ca " cittabhrAntirjAyate madyapAnAcitte bhrAnte pApacaryAmupaiti / __ pApaM kRtvA durgatiM yAnti mUDhAH, tasmAnmadha naiva deyaM na peyam ||1||iti|1| tathA-nidrApramAdaH-nidrArUpaH pramAdaH nidrAjanitaH pramAdo vA / sadupayoga ke abhAva kA nAma pramAda hai yaha pramAda madyapramAda __ Adi ke bheda se 6 prakAra kA jo kahA gayA hai usakA tAtparya aisA hai-madajanaka jo surA zarAba Adika haiM ve hI pramAda kAraka hone se pramAda rUpa kaha diye gaye haiM athavA madya ke pAna se janita jo pramAda hai vaha bhadyapramAdahai / kahA bhI hai-"cittabhrAntirjAyate madyapAnAt" ityAdi / madyapAna se jIvoM ke citta meM bhrAnti asAvadhAnatA A jAtI hai isa bhrAnti se jaba citta bhrAnta ho jAtA hai to phira usa meM pApa hI pApa karane kI vicAra dhArA uThane lagatI hai| vaha pApa karake durgati meM jAtA hai| isaliye madya na kisI ko denA cAhiye aura na use pInA hI cAhiye / aisA yaha prathama sthAna hai| dvitIya sthAna nidrApramAda rUpa hai nidrA szyaM pramAda hai athavA nidrA se utpanna jo pralAda hai vaha nidrApramAda hai| kahA bhI hailekhanA pramAda. sadupayeganA abhAvanuM nAma pramAda che. te pramAdanA madyapramAda Adi 6 prakAra kahyA che. madajanaka je surA (zarAba) Adi che teo pramAdakAraka hevAthI temane pramAdarUpa kahevAmAM AvyA che athavA madirApAna karavAne lIdhe janita je pramAda che tenuM nAma madyapramAda che. kahyuM paNa che ke - " cittabhrAnti rjAyate madyapAnAta" tyAla madyapAna karavAthI madyapAna karanAra jInA cittamAM brAnti-asAvadhAnatA AvI jAya che. A brAti dvArA jyAre citta brAnta thaI jAya che, tyAre jIvane pApa kRtya karavAnA ja vicAre AvavA lAge che, tethI te jIva pApa karyo karIne durgatimAM jAya che. te kAraNe keIne madirA ApavI joIe paNuM nahIM ane pite paNa tenuM sevana karavuM joIe nahIM. A prakAranuM A paDelu sthAna (12) samag. have nidrApramAda rUpa bIjA sthAnanuM spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che- Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 6 sU0 29 paDavidhapramAdanirUpaNam 357. uktaM ca-" nidrAzIlo na zrutaM nApi vittaM, landhu zakto hIyatecaiva tAbhyAm ( zrutavittAbhyAm ) / jJAna dravyAbhAvato duHkhabhAgI, lokadvaitesyAdato nidrayA'lam" // 1 // isi // 2 // tathA-viSayapramAdaH-vipayAH zabdAdayaH, tadrUpaH pramAdaH, tajanito vA pramAdaH / uktaM ca-- " vipayavyAkulacitto, hitamahitaM vA na vetti janturayam / tasmAdanucitacArI, carati ciraM duHkhakAntAre" // 1 // iti // 3 // " nidrAzIlo na zrutaM nApi vittaM " ityAdi nidrAzIla prANI zruta kI aura vitta dravya kI kamAI se vaMcita rahatA hai ina zruta aura vitta ke abhAva se vaha sadA duHkhI kA duHkhI hI banA rahatA hai isaliye isa nidrA ko jIta kara jo apane vaza meM kara lete haiM ve dhanya haiM / zabdAdi viSaya rUpa jo pramAda hai vaha athavA zabdAdi janita jo pramoda hai vaha viSaya pramAda hai| kahIM bhI hai "viSaya vyAkula citto" ityaadi| jaba yaha prANI viSayoM se vyAkula ho jAtA hai taba apane hita aura ahita kI pahicAna nahIM kara pAtA hai / aise vaha anucitta kAmoM ko karanevAlA jIva bahuta kAla taka isa saMsAra rUpI gahanavana meM paribhramaNa krtaahai| usase vaha aise kAma karate hue kabhI pAra nahIM ho paataa| nidrA pite ja pramAda rUpa che athavA nidrAjanita je pramAda che tenuM nAma nidrAmA cha. OMchu 55 cha / " nidrAzIlo na zruta nApi vitaM " yA nidrAzIla jIva BtanI ane dhananI prAptithI vaMcita rahe che. ane zrata ane dhananA abhAvathI te sadA duHkhamAM ja sabaDayA kare che. tethI A nidrAne jItI lenAra athavA tene AdhIna nahIM thanAra jIva dhanya che. have viSayapramAdanuM svarUpa samAvavAmAM Ave che-zabdAdi viSayarUpa pramAda che tene viSayapramAda kahe che. athavA zabdAdi janita je pramAda che tara viSayamA 4 che. dhdhu 59 che hai " vipayavyAkulacitto" yA jyAre jIva viSamAM lIna thaI jAya che tyAre te pitAnuM hita zemAM che ane ahita zemAM che te samajI zakatA nathI. tethI te anucita kAryo karyA kare che. tene lIdhe te dIrghakALa sudhI A saMsAra rUpa gahana vanamAM paribhramaNa karyA kare che. ane te A saMsAra sAgarane pAra karavAne kadI samartha thatuM nathI. Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAMtasUtre kapAyamamAdaH -kapAyAH=krodhAdayaH, tadrUpastajjanito vA pramAdaH / uktaM ca-" cittaratnamasaMkliSTamAntaraM dhanamucyate / yasya tanmupitaM do (krodhAdirUpai) svasya ziSTA (avaziSTAH) viSatayaH iti // 4 // phekTa " tathA - dyUtapramAdaH - dyUtaM - prasiddha tadrUpastajjanito vA pramAdaH / uktaMcAtra- " dyUtAsaktasya saccittaM dhanaM kAmAH suceSTitam / nayantyeva paraM zIrSa, nAmApi ca vinazyati // 1 // itiM 5 // kapAya rUpa prasAda kapAya pramAda hai athavA krodhAdi kapAyoM se janya jo pramAda hai vaha kaSAya pramAda hai / kahA bhI haicittaratnama saMkliSTaM " ityAdi / 46 kaSAyoM se asaMkliSTa jo citta hai vahI eka Antara ratna kahA gayA hai / jisakA yaha citta rUpI ratna kapAya rUpa doSoM se curAliyA gayA hai usake pAsa duniyA bhara kI vipattiyAM AtI rahatI haiM aura use duHkhita kiyA karatI haiN| dyUna juvA khelanA rUpa jo prayAda hai vaha dyUtapramAda hai athavA dyUta se janya jo pramAda hai vaha dyUta pramAda hai / kahA bhI hai- vratAsaktasya saccittaM " ityAdi / dyUtakrIDA meM Asakta hue prANI kA citta, dhana, kAma zubhaceSTAyeM have kaSAya pramAdanuM svarUpa spaSTa karavAmAM Ave che--kaSAya rUpa je pramAda che tenuM nAma kaSAya pramAda che. athavA krodhAdi kaSAyAthI janita je pramAda che tenuM nAma kaSAya pramAda che. kahyu paNa che kaeN " cittaratnama saMkliSTa " tyAhi kaSAyeAthI asaliSTa ( rahita ) je citta che, tene ja eka Antara ratna rUpa kahyu che. jenuM te citta rUpI ratna kaSAya rUpa depA dvArA cArI levAmAM athavA khUMcavI levAmAM AvyuM che evA jIvanI pAse duniyAbharanI vipattie AvatI rahe che ane tene duHkhita karyAM kare che, pa have vratapramAdanuM svarUpa prakaTa karavAmAM Ave che. ghRta ( jugAra ) ramavA bhe pramAda che tenuM nAma dhRtapramAda che. athavA dyUtathI janya je pramAda tenu nAma prabhA che che hai : 88 nyUtAsaktasya saccittaM " ityAdi vratakriyAmAM Asakta thayelA jIvanu citta, dhana, kAma-zubhaceSTAe ane Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TokA sthA0 6 sU0 29 paDvidhapramAdanirUpaNam 359 tathA-pratilekhanApramAdaH-matilekhanA-pratyupekSaNA, sA ca dravyakSetrakAlabhA vabhedAdharvidhA / tatra dravyapratyupekSaNA-vastrapAtrAghupakaraNAnAmubhayakAlam , yaccakSuSA nirIkSaNa, tadrUpA, uktaJca-- "vatthapattAivatthUNaM, kAlaganirikkhaNe / pamAyakaraNA jIyo, paDijjA bhavasAyare // 1 // " chAyA--vastrapAtrAdivastUnAM, kAladvikanirIkSaNe / pramAdakaraNAjIvaH pated bhavasAgare // 1 // (1) / kAyotsarganipadanazayanasthAnasya sthaNDilAnAM mArgasya vihArakSetrasya ca yA evaM zira ye saba naSTa ho jAte haiM, yahAM taka ki unakA nAma bhI saMsAra meM lenA burA mAnA jAtA hai / chaTThA pramAda pratilekhanA pramAda hai pratilekhanA nAma paDilehaNA kA hai yaha dravya, kSetra, kAla aura bhAva ke bheda se cAra prakAra kI hai donoM samaya vastra pAtrAdi upakaraNoM kI paDilehaNA karanA yaha dvandha pratilekhanA cakSu se acchI taraha se dekhane rUpa hotI hai| kahA bhI hai "vatthapattAi vasthUNaM" ityaadi| jo jIva donoM kAla varUna pAtrAdi vastuoM ke paDihaNA karane meM pramAdI hote haiM ve isa saMsAra meM hI paribhramaNa karate rahate haiM kAyotsarga karane ke sthAnakA baiThane ke sthAna kA zayana karane ke sthAna kA sthaNDila jAne ke rAste kA aura vihAra kSetra kA jo acchI taraha buddhi naSTa thaI jAya che eTaluM ja nahIM paNa saMsAramAM tenuM nAma levuM e paNa pApa gaNAya che. have pratilekhana pramAdanuM svarUpa prakaTa karavAmAM Ave che-pratilekhanA eTale paDilehaNa athavA vastrAdinI palevaNa te dravya, kSetra, kALa ane bhAvanA bhedathI cAra prakAranI che. ane samaya vastra, pAtrAdinI pratilekhanA (palevA) karavI tenuM nAma dravya pratilekhanA che. te dravya pratilekhanA cakSu vaDe saMbhALa pUrvaka nirIkSaNa karavA rUpa hoya che. kahyuM paNa che keH "vatthapattAivatthUNaM" tyAha je jIva bane kALa vakha, pAtrAdinI pratilekhanA karavAmAM pramAda kare che, te A saMsAra sAgaramAM paribhramaNa karyA ja kare che. kAryotsarga karavAnA sthAnanuM, besavAnA sthAnanuM, zayana karavAnA sthAnanuM, sthaDila javAnA (Thale javAnA) rastAnuM ane vihAra kSetranuM je sArI rIte nirIkSaNa karavuM Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAta sUtra kapAyamamAdaH-kapAyAH=krodhAdayaH, tadrUpastajjanito vA pramAdaH / uktaM ca- " cittaratnama saMkliSTamAntaraM dhanamucyate / yasya tanmupitaM dopai (krodhAdirUpai ) stasya ziSTA (avaziSTAH ) vipayaH iti // 4 // 358 tathA - dyUtapramAdaH - dyUtaM - prasiddha, tadrUpastajjanito vA pramAdaH / uktaMcAtra - " dyUtAsaktasya sacittaM dhana kAmAH suceSTitam / nayantyeva paraM zIrSa, nAmApi ca vinazyati // 1 // iti 5 // kaSAya rUpa pramAda kapAya pramAda hai athavA krodhAdi kaMpAyoM se janya jo pramAda hai vaha kaSAya pramAda hai / kahA bhI hai " cittaratnama saMkliSTaM " ityAdi / pAyoM se akliSTa jo citta hai vahI eka antara ratna kahA gayA hai / jisakA yaha citta rUpI ratna kapAya rUpa doSoM se curAliyA gayA hai usake pAsa duniyA bhara kI vipattiyAM AtI rahatI haiM aura use duHkhita kiyA karatI haiM / dyUna juvA khelanA rUpa jo prasAda hai vaha dyUtapramAda hai athavA dyUta se janya jo prasAda hai vaha dyUna pramAda hai / kahA bhI hai- tAsaktasya saccittaM " ityAdi / dyUtakrIDA meM Asakta hue prANI kA citta, dhana, kAma zubhaceSTAyeM have kaSAya pramAdanuM svarUpa spaSTa karavAmAM Ave che--kaSAya rUpa je pramAda che tenuM nAma kaSAya pramAda che. athavA krodhAdi kaSAyeAthI janita je pramAda che tenuM nAma kAya pramAda che. kahyuM paNa che ke-- " cittaratnamasaMkliSTaM " tyAhi kaSAyeAthI asaliSTa ( rahita ) je citta che, tene ja eka Antara ratna rUpa kahyu che. jenu te citta rUpI ratna kaSAya rUpa doSA dvArA cArI levAmAM athavA khUMcavI levAmAM Avyu che evA jIvanI pAse duniyAbharanI vipattie AvatI rahe che ane tene duHkhita karyAM kare che, rUpa have vratapramAdanuM svarUpa prakaTa karavAmAM Ave che. dyUta ( jugAra ) ramavA je pramAda che tenuM nAma dhRtapramAda che. athavA dyUtathI janya je pramAda che tenuM nAma dhRtapramAda che. kahyu... paNu che ke : 88 dyUtAsaktasya saccittaM " ityAhi vratakriyAmAM Asakta thayelA jIvanuM citta, dhana, kAma-zubhaceSTAo ane Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 6 sU0 29 SaDvidhapramAdanirUpaNam ___ tathA-pratilekhanAmamAdaH-matilekhanA-pratyupekSaNA, sA ca dravyakSetrakAlabhA vabhedAvarvidhA / tatra dravyapratyupekSaNA-vastrapAtrAghupakaraNAnAmubhayakAlam , yaccakSupA nirIkSaNaM, tadrUpA, uktazca-- " vatthapattAivatthUNaM, kAlaganirikkhaNe / pamAyakaraNA jIvo, paDijjA bhavasAyare // 1 // " chAyA--vastrapAtrAdivastUnAM, kAladvikanirIkSaNe / pramAdakaraNAjIva pated bhavasAgare // 1 // (1) / kAyotsarganipadanazayanasthAnasya sthaNDilAnAM mArgasya vihArakSetrasya ca yA evaM zira ye saba naSTa ho jAte haiM, yahAM taka ki unakA nAma bhI saMsAra meM lenA burA mAnA jAtA haiN| chaTA pramAda pratilekhanA pramAda hai pratilekhanA nAma paDilehaNA kA hai yaha dravya, kSetra, kAla aura bhAva ke bheda se cAra prakAra kI hai donoM samaya vastra pAtrAdi upakaraNoM kI paDilehaNA karanA yaha dravya pratilekhanA cakSu se acchI taraha se dekhane rUpa hotI hai| kahA bhI hai "vatthapattAi vasthUNa" ityaadi| jo jIva donoM kAla vana pAtrAdi vastuoM ke paDihaNA karane meM pramAdI hote haiM ve isa saMsAra meM hI paribhramaNa karate rahate haiM kAyotsarga karane ke sthAnakA gheThane ke sthAna kA zayana karane ke sthAna kA sthaNDila jAne ke rAste kA aura bihAra kSetra kA jo acchI taraha buddhi naSTa thaI jAya che eTaluM ja nahIM paNa saMsAramAM tenuM nAma levuM e paNa pApa gaNAya che. have pratilekhanA pramAdanuM svarUpa prakaTa karavAmAM Ave che-pratilekhanA eTale paDilehaNa athavA vastrAdinI palevaNuM te dravya, kSetra, kALa ane bhAvanA bhedathI cAra prakAranI che. ane samaya vastra, pAtrAdinI pratilekhanA (palevA) karavI tenuM nAma dravya pratilekhanA che. te dravya pratilekhanA cakSu vaDe saMbhALa pUrvaka nirIkSaNa karavA rUpa hoya che. kahyuM paNa che keH " vatthapattAivatthUNaM" tyAhi je jIva bane kALa vastra, pAtrAdinI pratilekhanA karavAmAM pramAda kare che, te A saMsAra sAgaramAM paribhramaNa karyA ja kare che. kAryotsarga karavAnA sthAnanuM, besavAnA sthAnanuM, zayana karavAnA rathAnanuM, spaMDita javAnA (Thalle javAnA) rastAnuM ane vihAra kSetranuM je sArI rIte nirIkSaNa karavuM Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 sthAnAGgasUtre nirIkSaNA sA kSetrapratyupekSaNA (2) / yA ca kAlavizeSaparyAlocanA sA kAlapratyupekSaNA (3) / yA ca punaH dharmajAgarikAdirUpA sA bhAvapratyupekSaNA (4) // uktaM ca-- " kiM kayaM kiMvA sesa, kiM karaNijja tavaM ca na karemi / / puvAvarattakAle, jAgarao bhAvapaDilehA // 1 // chAyA--kiM kRtaM kiMvA zeSa kiMkaraNIyaM tapazca na karomi ? / pUrvApararAtrakAle jAgarako bhAvapratilekhA // 1 / / iti / tatra-pratyupekSaNAyAM yaH pramAdA zithilatA jinAjJAtikramo vA sa pratyupekSaNApramAdaH / / 6 // ini / anena dazavidhasAmAcArIlakSaNeSu pramArjanabhikSAca. ryAdiSu icchAkAramithyAkArAdipu yaH pramAdaH so'pi gRhItaH, pratyupekSaNAyAH se nirIkSaNa karanA hai vaha kSetra pratyupekSaNA (paDilehaNA) hai 2 jo kAla vizeSa kI vicAraNA hai vaha kAla pratyupekSaNA hai 3 jo dharma ke nimita jAgaraNa Adi rUpa prasyupekSaNA (paDilehaNA ) hai vaha bhAva pratyupekSaNA (paDilehaNA) hai4 kahA bhIhai-"kikaya kiMvA sesN"ityaadi| maine abhI taka kyA kiyA hai agha aura bAkI mujhe kyA karanA hai maiM tapa nahIM karatA hai isa prakAra kI jo pUrvApara-trakAla meM vicAraNA hai vaha bhAvapratilekhA hai / ila pratyupekSagA meM jo pramAda hai zithilato, athavA jinendra bhagavAn kI AjJA kA atikrama karanA hai vaha pratyupekSaNA pramAda hai // 6 // isa kathana se daza prakAra kI sAmA. cArI rUpa jo pramAna bhikSAcaryA Adi haiM evaM icchAkAra mithyAkAra AdikoM meM jo pramAda hai vaha gRhIta ho gayA hai| kyoMki pratyu tenuM nAma kSetra pratyupekSaNa (kSetra paDilehaNA) che. kALavizeSanI je vicAraNA che tenuM nAma kALa pratyupekSaNa che. dharmane nimitte je jAgaraNa Adi rUpa pratyupekSaNa (paDilehazA) che tenuM nAma bhAva pratyupekSaNa (paDilehaNA) cha. 4hyu 5 che : " kiM kaya kiM vA sesa" tyAdi meM hajI sudhI zuM karyuM ane have mAre zuM karavAnuM bAkI che ? huM tapa te karato nathI, mAruM thaze ? " A prakAranI pUrvApara rAtrikALamAM je vicAraNA cAle che tenuM nAma bhAva prati lekhanA che. A pratyupekSaNamAM je pramAda che-zithilatA che, athavA jinendra bhagavAnanI AjJAnuM je ullaMghana thAya che tenuM nAma ja prayukSiNa pramAda che A kathana dvArA dasa prakAranI samAcArI rUpa je pramArjana, bhikSAcaryA Adi che, temAM je pramAda che te pramAda tathA IcchAkAra mithyAkAra Adi ke mAM je pramAda che, te gRhIta thaI Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA06 sU0 30 pramAdaviziSTA pratyupekSaNAnirUpaNam 361 sAmAcArItvAt pramArjanAdInAM sAmAcArya ntargatatvena pratyupekSaNApramAdena pramArja nAdipramAdasyApi saMgrahaNAditi // mu0 29 // anantarasUtre pratyupekSaNApramAda uktaH, samprati pramAdaviziSTA tAmeva pratyupekSaNAmAha- mUlam - chavihA pamAyapaDilehaNA paNNattA, taM jahA- ArabhaDA 1 sammA 2 vajeyavA ya mosalI 3 taiyA | pRSphoDaNA 4 catthI vakhittA 5 veiyA 6 chaTThI // 1 // chavvihA appamAya paDilehaNA paNNattA, taM jahA - aNaccAviyaM 1 avaliyaM 2 aNAnubaMdha 3 amosali 4 ceva / chappurisA navakhoDhA 5 pANIpANavisohaNaM 6 // 2 // sU0 30 // chAyA - padavidhA pramAdamatilekhanA prajJatA, tadyathA - ArabhaTA 1 sammardA 2 varjayitavyA ca mozalI 3 tRtIyA / prasphoTanA 4 caturthI vyAkSiptA 5 vedikA 6 paSThI // 1 // pavidhA apramAdamatilekhanA prajJaptA, tadyathA - anarvitam 1 avaliptam 2 ananuvandhi 3 amozali 4 caitra / paTpurimA navakhoTAH 5 pANau prANavizodhanam 6 // 2 // sU0 30 // TIkA- 'chantrihA pamAyapaDilehaNA ' ityAdi -- pramAdapratilekhanA - pramAda - sadupayogAbhAvaH, tatpUrvikA pratilekhanA par3apekSaNA sAmAcArI rUpa hotI hai isase pramArjanA Adi ye saba sAmAcArI ke antargata ho jAne ke kAraNa pratyupekSaNA prasAda se prasArjanAdi pramAda kA bhI grahaNa ho jAtA hai / sR0 29 // isa Upara ke sUtra meM pratyupekSaNA (paDilehaNA ) pramAda kahA so aba sUtrakAra pramAdaviziSTa usI pratyupekSaNA (paDilehaNA ) kA kathana karate haiM- "chavvihA pamAya paDilehaNA paNNattA" ityAdi sUtra 30 // gayA che, kAraNa ke prayupekSaNA samAcArI rUpa hoya che. pramAjanA AdinA samAcArImAM samAveza thai javAne kAraNe pratyupekSA pramAdamAM pramAjanAdi prabhAvanA pazu samAveza yaha naya he // sU. 28 // AgalA sUtramAM pratyupekSaNA ( paDilehA ) pramAdanI prarUpaNA karavAmAM AvI. have sUtrakAra pramAda vizeSa rUpa e ja pratyupekSaNA ( paDilehaNA ) nA chAra dhana che. " chavtrihA pamAyapaDilehaNA paNNattA " chatyAhisthA0-46 Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAso rUpara vidhA-paTmakArA prajJaptA / pavidhatva yevAha-tadyathA-' ArabhaTe' tyAdi gaathyaa| tatra-ArabhaTA-viparItakaraNarUpA pratyupekSaNA, athavA-tvaritaM sarvam ArabhamANasya vA pratyupekSaNA sA, yadvA-ekasmin vastre'rdhapratyupekSine evaM yadadharAparavastrasya grANaM sA, iyaM varjayitavyA / 1 / tathA-sammA -yatra bastrasya madhya mAge saMkucitA koNA bhavanti mA, athavA yatra pratyupekSaNIyopadherupati samupavizya pratyu. prasAda pratilekhanA 6 prakAra kI kahI gaI hai-jaise-ArabhaTA 1 samma 2 sozalI 3 prasphoTanA 4 vyAkSiptA 5 aura vedikA yaha pahile prakaTa kara diyA hai ki upayoga kA jo abhAva hai| yaha pramAda hai isa pramAda pUrvaka jo pratilekhanA hai vaha pramAda pratilekhanA hai yaha pramAda pratilekhanA AraTA Adi ke bheda se jo 6 prakAra kI kahI gaI hai to usakA bhAva isa prakAra se hai jo pratyupekSaNA viparIta rUpa se kI jAtI hai vaha ArapaTA pratyupekSaNA hai athavA samastakArya ko zIghra se karane vAle kI jo pratyupekSaNA hai vaha athavA eka vastra ko AdhA pratyupekSita kara lene para jo dUsare vastra ko grahaNa kara letA hai vaha ArabhaTA pratyupekSaNA hai aisI yaha matyupekSaNA varjanIya hai tathA saMmadI-jisa vastra ke madhya bhAga meM saMkucita kone hote haiM aise vastra kI pratyupekSaNA saMmI pratyupekSaNA hai athavA pratyupekSaNIya (apratilekhita) upadhi ke Upara baiThakara jo pratyupekSaNA (paDilehaNA) pramAda pratilekhanA (paleva) cha prakAranI kahI che. te prakAro nIce prabhArI cha-(1) mATA, (2) sammA , (3) bhAzamI, (4) proTanA, (5) vyAkSitA bhane (9) vA . upayogane je abhAva che tenuM nAma ja pramAda che. te pramAda pUrvakanI je pratilekhana thAya che tene pramAda pratilekhanA kahe che tenA AbhaTA pratilekhanA Adi 6 bheda kahyA che, tenuM have spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che- AraTA pratilekhanA-je pratyupekSaNa viparIta rUpe karavAmAM Ave che, tene ArabhaTA pratyupekSaNa kahe che. athavA ghaNuM ja utAvaLathI je palevA thAya che tene ArabhaTA prayupekSaNA kahe che eka vastranI pUrepUrI pratilekhanA karyA pahelAM bIjA vastranI pratilekhanA zarU karanAranI pratilekhanA A prakAranI gaNAya che. A prakAranI palevaNa varjanIya che. saMmardI pratyupekSaNa-je vastranA madhyabhAgamAM saMkucita khUNA hoya che te vastranI pratyupekSaNAne saMmardI pratyupekSaNa kahe che. athavA apratilekhita Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA ThokA sthA06 su030 pramAdaviziSTA pratilekhanAnirUpaNam udara pekSyate sA samma / iyamapi varjayitavyA / evamagre'pi ' varjayitavye ' ti yojanIyam // 2 // tathA tRtIyA pratyupekSaNA- mozalI, pratyupekSyamANaM yadva tasya bhAgena yat tiryagUrdhvamadho vA saMvahanaM sA sozalI bodhyeti // 3 // tathAprasphoTanA - dhUlidhUsaritavatrasyeva yatra pratyupekSaNIyacatrasya prakarpeNa dhUnanaM sA caturthI | 4 | tathA-vyAkSiptA vastraM pratyupekSya nAgadantAdau tasya vasramya vyAkSepaNa yatrakriyate sA / 5 // tathA - vedikA paSThI mRtyupekSaNA bhavati / iyaM hi UrdhvavedikA 1 adhovedikA 2 tiryagvedikA 3 dvidhAvedikA 4 ekatovedike 5 ti paJcamakI jAtI hai vaha saMmardA pratyupekSaNA hai 2 yaha saMmardA pratyupekSaNA bhI varjanIya hai / mozalI - pratyupekSaNIya ( pratyupekSA karane yogya) idhara udhara saMghaTTA karate huve jo vastra hai usa vastra ke bhAga se jo tiryag urdhva athavA adhaH saMghaTTana hai vaha mogalI pratyupekSaNA hai yaha mozalI pratyupekSaNA bhI varjanIya hai| prasphoTanA - dhUli se sarita hue va kI taraha pratyupekSaNIya vastra kA jo jora se jhaTakAranA hai vaha prasphonA pratyupekSaNA hai yaha pratyupekSaNA bhI varjanIya hai / vastra kI pratyupekSA karake jo nAgadanta Adi para khUMTI Adi ke Upara usa vastra kA TAMga denA jisa pratyupekSaNA meM hotA hai aisI vaha pratyupekSaNA vyAkSiptA pratyupekSaNA hai yaha pratyupekSaNA bhI varjanIya hai| chaTThI pratyupekSaNA vedikA hai yaha vedikA vedikA 1 adhovedikA 2 tiryagvedakA 3 dvidhAve. dikA 4 aura ekatovedikA ke bheda se 5 prakAra kI inameM donoM upadhinI upara besIne je pratyupekSavuA ( paleNA ) karAya che tenu nAma saMmardA pratyuzaikSaNuA kahe che. A prakAranI pratyupekSaNA pazu va'nIya che maiAzalI pratyupekSaNA--pratyupekSaNIya je vastra che, te vasanA bhAga vaDe te tigU, urdhva athavA adha sa'ghaTTana che, tenu nAma meghalI pratyupekSaNA che. te meAzalI pratyupekSaNA paNa vajanIya che. praskrATanA pratyupekSaNA--dhULavALA vaane jema jhATakAravAmAM (kha kheravAmAM) Ave che tema pratyupekSaNIya vasrane jorathI je jhaTakAravAmAM Ave che tevu nAma prasphoTanA pratyupekSA che. te pratyupekSaNA paNu vajranIya che. vyAkSikSA pratyupekSaNA-vajranI pratyupekSaNA karIne vastrane khIMTI Adi para TAMgI devAnu kArya je pratyupekSaNAmAM thAya che, te pratyupekSaNAne vyAkSisA pratyupekSaNA kahe che te prakAranI pratyupekSa]A pazu vajranIya che. vedikA pratyupekSaNA--vedikA pratyupekSaNAnA nIce pramANe pAMca prakAra thaDe che(1) 76 veAi, (2) adhove, (3) tiryaga vehi:, (4) divA yehi bhane (5) seto hima 1 Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kudara sthAnAGgasUtre kArA / tatra jAnunorupari hastau nidhAya yatra pratyupekSaNaM sA UrdhvavedikA 1 | yatra tu jAnunoradho hastau nivezya pratyupekSaNaM sA adhovedikA 2 | yatra punaH agat: pArzvabhAge hastau nidhAya pratyupekSaNaM sA tiryagvedikA 3 yatra tu jAnudvayaM vAdormadhye kRtvA pratyupekSaNaM sA dvidhAvedikA / tathA yatra ekaM jAnuvAdormadhye kRtvA pratyupekSaNaM sA ekatovediketi 5 / etAH sarvA api sadopA ato varjyAH // 1 // itthaM mamAdapratilekhanAyAH paGktvimuktvA sammati tadviparItAyAH apramAdapratilekhanAyAH pacidhatvamAha - ' chantrihA appamAyapaDilehaNA' ityAdi / amamAdamatilekhanA- apramAdapUrvikA yA pratilekhanA sA padvidhA majJaptA, pavidhatvaghuTanoM ke Upara hAthoM ko rakhakara jo pratyupekSaNA kI jAtI hai vaha UrdhvavedakA hai 1 jo donoM ghuTanoM ke nIce hAthoM ko rakhakara pratyupe - kSaNA kI jAtI hai vaha adhovedikA hai 2 jo donoM ghuTano ke pArzvabhAgoM meM hAthoM ko rakhakara pratyupekSaNA kI jAtI hai vaha tiryagvedikA hai 3 donoM hAthoM ke bIca meM donoM ghuTanoM ko karake jo pratyupekSaNA kI jAtI hai vaha dvidhAvedikA hai 4 jo eka jAnu ko donoM hAthoM ke madhya meM karake pratyupekSaNA vaha ekato vedikA hai 5 yahA~ taka kI jaba pratyupekSaNAe~ sadoSa hotI haiM ataH ve varjanIya kahI gaI haiM / isa prakAra se pramAda pratilekhanA meM SaT prakAratA kaha kara aba sUtrakAra usase viparIta jo apramAda pratilekhanA hai usameM Sad vidhatA kA kathana karate haiM - chavihA appamAyapaDilehaNA " ityAdi - apramAda pUrvaka jo prati ane ghuTaNeAnI upara hAtha rAkhIne je pratyupekSaNA karAya che tene urdhva vedikA pratyupekSaNA kahe che. banne ghuMTaNeAnI nIce hAtheAne rAkhIne je pratyupekSaNA karAya che tene adhevekiA pratyupekSA kahe che. khanne jAnue ( jA'ghA) nI khAjIemAM hAtha rAkhIne je pratyupekSaNA karAya che tenuM nAma tiyarvaidikA pratyupekSA che. khanne hAthanI vacce mane jAnuAne rAkhIne je pratyupekSaNA karAya che tenuM nAma dvidhAvedikA pratyupekSA che. eka jAnune ( jAMghane ) banne hAthanI vacce rAkhIne je pratyupekSaNA karAya che tenuM nAma ekatAvedikA pratyupekSaNA che. A badhI pratyupekSaNAe sadaiSa hAvAne lIdhe vajranIya che, A pramANe pramAda pratilekhanAnA cha prakAranuM nirUpaNu karIne have sUtrakAra apramAda pratilekhanAnA cha prakAranu nirUpaNa kare che, 'chavviA appamAyapaDilehaNA " ityAdi (( Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMdhA TIkA sthA06 sU030 pramAdaviziSTA pratilekhanAnirUpaNam 365 mevAha - ' tadyathA - anartitam ' ityAdi gAthayA / tatra - anartitam - patra manyupekSaNAyAM tatkarghA vastram zarIraM vA na narcyate tat // 1 // tathA avaliptam - yatra pratyupekSaNe vastra N zarIraM ca na valitaM = saMkucitaM tat // 2 // tathA - ananuvandhi - anubandhaH = sAtatyam, tacceha prasphoTanasya grAhyam, na anubandhaH, ananubandhaH so'sti yasmi stat, sAtatyaprasphoTanA bhAvayukta pratyupekSaNamityarthaH // 3 // tayA - azikilekhanA hai vaha apramAda pratilekhanA hai yaha pratilekhanA bhI 6 prakAra kI kahI gayI hai jaise- anarmita 1 avalita 2 ananubandhi 3 amo. zali 4 SaT purimA navakhoTa 5 aura prANi prANavizodhana 6 jisa pratyupekSaNA meM pratyupekSaNA karane vAle ke dvArA vastra athavA zarIra nacAyA nahIM jAtA hai aisI vaha anartita apramAda pratilekhanA hai jima pratyupekSaNA meM vastra aura zarIra donoM saMkucita nahIM kiye jAte haiM aisI vaha avalita apramAda pratilekhanA hai jisa pratyupekSaNA meM nirantara prasphoTana kA abhAva rahatA hai vaha pratyupekSaNA ananuvandhI pratyupekSaNA hai yahAM para prasphoTana kA niraMtarapanA grahaNa huA hai yaha prasphoTana kA sAnatya rUpa anubandha jisa meM pratyupekSaNa meM nahIM hotA hai usI pratyupekSaNa ko anuvandhI apramAda pratilekhanA kahA gayA hai 3 pUrvokta lakSaNa apramAdapUrvaka je pratilekhanA karavAmAM Ave che tenu nAma apramAda pratiyojanA che tenA nIce prabhA cha aAro che - ( 1 ) anartita, (2) avasita, (3) zAnanuNandhi, (4) abhozasi, (4) SaT purimA nava cora bhane (6) prANI prAyuvizodhana. anartita apramAda pratilekhanA--je pratyupekSaNAmAM pratyuzaikSaNA karanAra yukti dvArA vastra athavA zarIrane nacAvavAmAM ( DolAvavAmAM nathI te pratyupekSaNAne anatita apramAda pratilekhanA kahe che. AvatuM avalita apramAda pratilekhanA--je pratyupekSaNAmA vajra ane zIra, e bannene saMkucita karavAmAM AvatA nathI evI pratiakhanAne avalita apramAda pratilekhanA kahe che. ananuSadhI pratyupekSaNA--je pratyupekSaNAmAM nirantara prasphoTana ( jhaMTakAravAnI kriyA ) ne abhAva rahe che te pratyupekSAne ananubandhI pratyupekSaNA kahe che. ahIM praspheTananu* sAtatya grahaNu thayu che. te praspheTananA sAtatya rUpa anubandhanA je pratyupekSaNAmAM abhAva hoya che te pratyupekSaNuAne ananukhI apramAda pratilekhanA kaDI che. Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sthAnAsapane mauzalI-pUrvoktalakSaNA na vidyate yatra tat / / 4 // tathA-paTU purimA natra khoDAH kartavyAH / ayaM bhAvaH-vana pasAyaM tasya saMmukhabhAgam UrdhvamadhyAdhazcakSupA vilokya trayaH purimA:=prasphoTAH kartavyAH, tataratat parAvartya tathaiva cakSupA vilokya trayaH purimAH kartavyA iti paTa purimAH / tathA-nava khoTAH-kRtabhAgatrayasya pratyupekSyamANavastrasya prathamabhAgaM vAstrayaM jIvaM yatanayA pramArya yatanayA trayaH prasphoTAH kartavyAH, tato madhyamAntimabhAgayorapi tathaiva trayamayaH prasphoTAH kartavyA iti nava khoTAH / cakSupA nirIkSya yatmasphoTanaM tat purimaityucyate, vAlI sozalI jisa pratyupekSaNA meM nahIM hotI hai aisI vaha pratyupekSaNA amozali apramAda pratilekhanA hai 4 banna ko palAra kara usake Age ke bhAgako UMce madhya aura adhobhAga meM AMkhoM se acchI taraha dekhakara tIna purimA prasphoTa karanA cAhiye isake bAda use phira pherakara usI taraha se A~khoM se dekhakara tIna purimA karanA cAhiye isa prakAra se ye 6 purimA haiM tathA nau khoDa isa prakAra se haijisa vastrakI pratyupekSaNA karanI hai aise pastra ko pahile usakI gharI ko saMbhAla kara khola lenA cAhiye aura khola kara maMsusva bhAga kI tIna bAra yatanA pUrvaka pramArjanA karanI cAhiye aura pramArjanA karake phira tIna prasphoTa karanA cAhiye isI prakAra madhya bhAga aura antima bhAga meM tIna bAra yatanA pUrvaka pramArjano karake 3-3 prasphoTa karanA cAhiye isa prakAra le ye nau khoTa hote haiM cakSu se dekhakara jo prasphoTana kiyA jAtA hai vaha purina kahalAtA hai aura jo pramArjanA ke amezatI apamAda pratilekhanA-pUrvokta lakSavALI mazIna je pratyapekSaNAmAM sadUbhAva hotuM nathI evI pratyupekSaNane amezalI apramAda pratilekhanA kahe che. para purimA nava beTa apramAda pratilekhanA-AMkha vaDe joIne je praTana (3842pAnI yA ) 42||y cha, tene 'puribha' 4 cha. amAnanA karyA bAda je prasaTana thAya che tene kheTa kahe che. A prakAranuM purima ane oTa vacce antara che 'vaane ukelIne tenA AgalA bhAganuM upara, vacce ane nIcenA bhAgamAM AMkhe vaDe bArIka nirIkSaNa karIne traNa parimA traNa praTana) karavA joIe. tyArabAda tene pheravI nAkhIne pharIthI e ja pramANe AMkhethI bArIka nirIkSaNa karIne traNa purimA karavA joIe. A prakAranA 6 purimA samajavA, nava kheTanuM svarUpa A prakAranuM che-je vamanI Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nuSA TIkA sthA.6 ra 30 pramAdaviziSTa pratilegnanAnirUpaNam 367 yattu pramArjanAnantaraM pramphoTanaM tat khoTa ityucyate, iti purimakhoTayo bhedo yodhya iti // 5 // tathA-pANI-mANavigodhanA-hastasthitAnAM prANAnAM kunyA. dimANinAM vizodhanA=pramArjanA / 6 / iti paT apramAdapratilekhanAH / / iti / vistarastu uttarAdhyayanamUtrasya paDviMzatitame'dhyayane maskRtAyAM priyadarzinI TIkAyAM vilokanIyaH / / 2 / / 0 30 // pramAdApramAdapratilekhanA moktA, sA ca lezyAvizepAdeva bhavatIti sAmA nyato vizeSazca lezyAsvarUpaM parUpayati ___ mUlam chalesAo papaNattAo, taM jahA-kaNhalesA jAva sukkalesA / paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM chalesAo paNNattAo, taMjahA-kaNhaletA jAva suklelaa| evaM maNussadevANavi |suu031|| bAda hI prasphoTana hotA hai vaha khoTa kahalAtA hai isa taraha se purima aura khoTa meM antara hai isa prakAra kI jo pratyupekSaNA hai vaha paha purimA aura nau khoTa rUpa apramoda pratyupekSaNAI 5 evaM hasta meM rahA huvA jo kunthu Adika prANI hai unakI jo vizodhanA hai vaha " prANiprANavizodhana" nAma kI 6 vI apramAdapratilekhanA hai inakA vistAra yadi dekhanA ho to mere dvArA kRsa uttarAdhyayana sUtra ke 26 veM adhyayana kI priyadarzinI TIkA dekhanI cAhiye / / sU0 30 // pratyapekSaNa (palevaNuM) karavAnI hoya tene pahelA te saMbhALapUrvaka ukelavuM joIe. tyArabAda saMmukha bhAganI traNa vAra yatanApUrvaka prArthanA karavI joIe, ane pramArjanA karIne pharI traNa prasphoTana karavA joIe. e ja pramANe madhyabhAgamAM ane antima bhAgamAM traNa vAra yatanApUrvaka pramArjanA karIne traNa traNa prasphaTa karavA joIe. A prakAre kula nava beTa thAya che. A prakAranI je pratyupekSaNa che tene "vahu purimA ane nI khoTa rU5 apramA pratyupekSaNa" kahe che prANi prANa vizeSana apramAda pratilekhanA-kuntha (aMta) Adika jIvanI je virodhanA che tenuM nAma "prANi prANa vizedhana apramAda prati. lekhanA' che. uttarAdhyayana sUtranA 26 mAM adhyayananI priyadarzinI TIkAmAM A apramAda pratilekhanAnuM vistRta vivecana karavAmAM AvyuM che. te jijJAsu pAThakae tyAMthI te vAMcI levAnI bhalAmaNa karavAmAM Ave che. sU. 30 che Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 Free chAyA - paDlezyAH prajJaptAH, tadyathA - kRSNAlezyA yAtrat zuklalezyo / paJcendriyatiryagyonikAnAM paDlezyAH prajJaptAH, tadyathA kRSNalezyA yAvat zuklalezyAH / evaM manuSyadevAnAmapi / / 0 31 // TIkA - ' cha lesAo ' ityAdi lizyate = lipyate prANI karmaNA yAbhistAH lezyAH = kRSNAdi dravyasAcinyAdAtmanaH pariNAmavizeSAH, taduktam- "kRSNAdidravyasAcivyAt, pariNAmo ya AtmanaH / sphaTikasyeva tatrAyaM, lezyA zabdaH pravartate // 1 // " iti / isa Upara ke sUtra meM jo pramAda pratilekhanA aura apramAda pratilekhanA ina prakAra se do pratilekhanAe~ kahIM gaI hai so yaha lezyA vizeSa se hI hotI hai isaliye aba sUtrakAra sAmAnya aura vizeSarUpa se lezyA ke svarUpa kI prarUpaNA karate haiM "chalemAo paNNattAo" ityAdi sUtra 31 // TIkArtha- jinake dvArA prANI karma se lipta hotA hai ve leiyAe~ haiM aisI ye yAe~ va prakAra kI hotI haiM- kRSNalecyA yAvat zuklalezyA pacendriya tiryagyonikoM meM 6 leiyAe~ hotI haiM jaise- kRSNalezyA yAvat zuklA isI taraha kA kathana manuSya evaM devoM ko bhI jAnanA cAhiye kRSNAdi dravya kI mahAyatA se AtmA ke pariNAma vizeSa rUpa ye levAe~ hotI haiM / mo hI kahA hai " kRSNAdidravyasAcivyAt " ityAdi / jisa prakAra se japApuSpa lAla raMgake saMsargase sphaTika maNimeM uparanA sUtramAM pramAda pratilekhanA ane apramAda pratilekhanAnuM mirUpaNu karavAmAM AvyuM. vaizyAvizeSa para tenA AdhAra hAvAthI have sUtrakAra sAmAnya ane vizeSa rUpe lesyAonA svarUpanuM nirUpaNa kare che. cha ThesAo paNNattao " ityAdi 88 TIkA"--jemanA dvArA jIva ka`thI lipta (AcchAdita) thAya che, te lesyAo che. bhecI bezyAoonA nIce prabhA ahAra che - (1) sRRSNuvezyA, (2) nIMda sezyA, (3) ayotasezyA, (4) televezyA, (5) padmalezyA bhane (1) zu4sa lezyA. e ja prakAranuM kathana manuSya ane devAnA viSayamAM paNa samajavuM. kRSNAdi dravyanI sahAyatAthI janya AtmAnA pariNAma vizeSa rUpa A lesyAo hoya cheu yA che e : " kRSNAdidravyasAcivyAt " tyAdi je prakAre ja puSpanA sa'sathI sphaTikamAM (maNimAM) tenA AkAranuM pariNamana thai jAya che, e ja pramANe kRSNAdi dravyanA sasathI AtmAmAM e ja jAtanuM je pariNamana thAya che, e ja laizyA che. poMcendriya tiya ceAmAM ane manuSyAmAM 6 laizyAonA sadbhAva hArya Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA06 sU0 32 devasUtrakathanam 369 tAH paT saMkhyakAH prajJaptAH / tadyathA - kRSNalezyA yAvat zuklalezyA / yAtratyadAt-nIlaleyA kApotalelyA tejolezyA padmalelyA ca grAdyAH / tathA paJce ndriyatiryagyonikAnAM manuSyANAM ca pratyekaM kRSNAdi paDalezyAH / devAnAM tu jAtyapekSayA paDlezyA bodhyAH / lezyA viSaye vizeSa jijJAsumirAvazyakamutrasya matkRtA munitoSiNI TokA'valokanIyeti // sU0 31 // devaprastAvAt sampati deva sUtrANi prAha- mUlam - sakkssa NaM deviMdassa devaranno somassa mahAratno cha agga mahilAo paNNattAo / sakkassa NaM deviMdassa devaranno jamassa mahArano cha aggamahisIo paNNattAo ||sU032|| - zakrasya khalu devendrasya devarAjasya somasya mahArAjasya pa agramahiSyaH prajJaptAH / zakrasya khalu devendrasya devarAjasya yamasya mahArAjasya paDa agramahiNyaH prajJaptAH // sU0 32 // chAyA-- usake AkAra kA pariNAma ho jAtA hai usI prakAra se kRSNAdi dravya ke saMsarga se AtmA meM isI jAti kA jo pariNamana hotA hai vahI lezyA hai / pa sUtra meM yAvat pada se " nIlalezyA, kApotalelyA, tejolezyA aura pAyA " ina lezyAoM kA grahaNa huA hai / paJcendriyatiryazcoM meM aura manuSyoM meM pratyeka ko kRSNAdika 6 lezyAe~ hotI haiM / parantu devoM ko to jAti kI apekSA se 6 lezyAe~ hotI hai / lezyA ke viSaya meM vizeSa jijJAsuoM ko Avazyaka sUtra kI munimoSiNI TIkA jo ki mere dvArA racI gaI haiM dekhanI cAhiye || mR0 31 // -- deva prastAva ko lekara aba sUtrakAra deva sUtroM kA kathana karate haiNche. parantu devezamAM te jAtinI apekSAe 6 lezyAe hoya che eTale ke amuka devAmAM amuka lezyAonA ane khIjA devA mA amuka lezyAonA sAva hAya che. Avazyaka sUtranI sunitASiNI je TIkA mArA dvArA lakhAi che temAM lezyAonA svarUpanuM vistRta vivecana karavAmAM Avyu che. te nijJAsu pATha tevAMcI sevu // s. 31 // devAnI lezyAone AgalA sUtramAM ullekha thaye che te sabaMdhane anulakSIne have sUtrakAra devaviSayaka sUtranuM kathana kare che sa- 47 Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 370 sthAnAsUtre TIkA--' sakassa NaM ' ityAdi - kendrAdhInayoH somayamayoH paT pa agramahiSyo vodhyAH // sru0 32 // lam-IsANassa NaM deviMdassa devaraNNo majjhimaparisAe devA cha paliosAI ThiI paNNatA || sU0 33 // chAyA - IzAnasya khalu devendrasya devarAjasya madhyamaparipadi devAnAM pad palyopamAni sthitiH prajJaptA || su0 33 // TIkA' IsANassa ' ityAdi - vyAkhyA spaSTA // mu0 33 // mUlya-cha disikumAra mahattariyAo paNNattAo, taM jahA -- rUvA 1, khvaMsA 2, surUvA 3, ruvavaI 4, rUvarkatA 5, rUpakSA 6 / cha vijjukumAra mahattariyAo paNNattAo taM jahAAlA 1, sakkA 2, saterA 3, soyAmaNI 4, iMdA 5, ghaNavijjuyA 6 || sU0 34 // "kassa NaM deviMdasya devaranno somasta" ityAti sUtra 32 // TIkArtha- devendra devarAja zakrake soma mahArAja kI 6 paTTadeviyAM kahI gaI haiM - isI taraha devendra devarAja zakra ke lokapAla yasa mahArAja kI 6 padeviyAM kahI gaI haiM / sR0 32 // "IsANassa NaM deviMdassa devaraNNo" ityAdi sUtra 33 // TIkArtha- devendra devarAja IzAnakI madhyama pariSadAmeM devoM kI6 patyopama kI sthiti kahI gaI haiM || sva0 33 // 66 karaNa deviMdara devaranno somarasa " ityAdi TIkA-devendra devarAja zakanA leAkapAla seAma mahArAjane 6 paTTarANIe kahI che. e ja pramANe devendra devarAja zakranA leAkapAla yama mahArAjane paNa 6 paTTarANIe kahI che. ! sU32 mAM 66 ImANassa NaM devi datsa devaraNNo " dhatyAhi TIkA-devendra devarAja izAnanI madhyama pariSadanA devenI 6 pance pamanI sthiti uhI che / sU. 33 // Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA 6sU 34 dipakumAryAdinirUpaNam ___ chAyA--paD dikkumArImahattarikAH prajJaptAH, tayathA-rUpA 1 rUpAMsA 2, surUpA 3, rUpavatI 4, rUpakAntA 5, rUpapramA 6 / paDa vidyutkumArI mahattarikAH prajJaptAH, tadyathA-AlA 1, zakA 2, zaterA 3, saudAmanI 4, indrA 5, dhanavidyut 6 // su0 34 // ____TIkA--'cha disikumArI' ityAdi-- dikkumArI mahattarikA:-dikkumAya:-divakumAra bhavanapatideva vizeSa jAtIyadevyaH, tAzca mahattarikA pradhAnatamAzca tAstAthoktAH, tAca rUpA surUpAdibhedaiH padasaMkhyakA bodhyaaH| tathA vidyutkumArI mahattarikA -vidyutkumAra bhavanapati deva vizeSajAtIya pradhAnatayA devyo'pi 'AlAzakA' dibhedaiH SaTsaMkhyakA vodhyAH // sU0 34 // mUlam-dharaNassa jaM nAgakumAridasta nAgakumArasto cha aggamahisIo paNNatAo, taM jahA-AlA 1, sakkA 2, saterA ___"cha disikumAri mahattariyAo" ityAdi rahanna 34 // TIkArtha-dikkumAra jAMti ke jo bhagnapati vizepa, unakI jAti kI deviyAM jo dikkumArI mahatarikAe~ haiM ve 6 kahI gaI haiM unake nAma isa prakAra se haiM-rUpA 1 rUpAMzA 2 surUpA 3 rUpavatI 4 rUpazAntA 5 aura rUpaprabhA 6 inhe mahattarikA pradhAnatama hone se kahA gayA hai| isI prakAra vidyutkumAra jAti ke bhagnapati deva vizeSa haiM unakI jAti kI jo vidyutkumArI mahattarikAe~ haiM ve bhI 6 hI kahI gaI hai unake nAma isa prakAra se haiM-AlA 1 zakA 2 zaterA 3 saudAmanI 4 indrA-5 aura dhanavidyut 6 // sU0 34 // " cha disi kumAri mahattariyAo" tyaahTIkArca-bhavanapati devanA dasa prakAro che. temAM eka prakAra dikarIno che. te dikumAra jAtinI 6 dikumArI mahattarikAo (mukhya devIe) hI cha. tamanAM nAma nAya pramANe che-(1) 356, (2) 35izA, (3) su3|| (4) 355, (5) 354AntA bhane (6) 35prabhA te viis| pradhAnatama-J75 hovAne kAraNe temane mahattarika kahI che e ja pramANe vighukumAra jAtinA bhavanapati devonI jAtinI je vivu mArI mahattarikAo che, te paNa cha ja kahI che temanA nAma nIce pramANe cha-(1) mAsA, (:) zal, (3) zateza, (4) somAnI, (5) 4ndrA bhane (6) dhanavidhut // 2. 34 / / Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 375 __ sthAnAGgo 3, soyAmaNI 4, iMdA 5, ghaNavijjuyA 6 / bhUyANaMdassa NaM nAga. kumAriMdasta nAgakumAraraNNo cha aggamahisIo paNNattAo, taM jahA-rUvA 1, rUvaMsA 2, surUvA 3, rUvavaI 4, rUvakaMtA , rUvappabhA 6 / jahA dharaNassa tahA satbesi dAhiNillANaM jAva ghosassa / jahA bhUyANaMdassa tahA savvesi uttarillANaM jAva mahAghosasta // sU0 35 // chAyA-dharaNasya khalu nAgakumArendrasya nAgakumArarAjasya paDa agramahipyaH prajJaptAH, tadyathA-AlA 1, zakrA 2, zaterA 3, saudAmanI 4, indrA 5, ghanavidyut 6 / bhUtAnandasya nAgakumArendrasya nAgakumArarAjasya paDa agramahiNyaH prajJaptAH, tadyathArUpA 1 rUpA~zA 2, surUpA 3, rUpavatI 4, rUpakAntA 5, rUpaprabhA 6 / yathA "dharaNassa Na nAgakumAriMdassa nAgakumAraranno" ityAdi sUtra 35 // nAgakumArendra nAgakumArarAja dharaNakA 6 agramahiSiyAMkahI gaI haiM jaise-AlA 1 zakrA 2 zaterA 3 saudAmanI 4 indrA 5 aura dhanavighut 6 nAgakumArendra nAgakumArarAjabhUtAnandakI chaha agrasahipiyAM kahI gaI haiM jaise-rUpA 1 rUpAMzA 2 surUgA 3 rUpayanI 4 rUpakAntA 5 aura rUpaprabhA 6 jisa prakAra le dharaNa kI paTTadeviyoM ke viSaya meM kahA gayA hai usI prakAra se samasta dakSiNa dizA ke adhipatiyoM kA yAvata ghoSa taka kA kathana jAnanA cAhiye tathA jaisA kathana bhUtAnanda kI " gharaNassa NaM nAgakumAridassa nAgakumAraranno" tyA nAgakumAredra nAgakumArarAya dharaNane 6 amahiSIo che, temanAM nAma nIya pramANe cha-(1) mAtA, (2) zazt, (3) shte|, (4) sauhAmanI, (5) chandrA bhane (6) dhanavidyut nAgakumArendra nAgakumArarAya bhUtAnandane 6 agramahiSIo che temanAM nAma nAthe prabhArI cha--(1) 35aa, '(2) 35||shaa, (3) su35, (4) 35ktI , (5) 354ntA bhane (6) 35pramA. ghoSa paryantanA dakSiNa dizAnA samarata adhipationI agramahiSIonA viSayamAM dharaNanI agramahiSIonA jevuM ja kathana samajavuM. mahAgheSa parya Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMdhA TIkA sthA06 sU0 36 gharaNendrInAM sAma(nikasAhasrINAM nirUpaNam 373 dharaNasya tathA sarveSAM dAkSiNAtyAnAM yAvad ghoSasya / yathA bhUtAnandasya tathA sarveSAm uttarIyANAM yAvad mahAghoSasya || sU0 35 // TIkA -' dharaNassa NaM ' ityAdi - vyAkhyA spaSTa || sU0 35 // mUlam - dharaNassa NaM NAgakumAriMdassa nAgakumAraraNNo cha sAmANiyasAhasIo paNNattAo / evaM bhUyANaMdassavi jAva mahAgholassa // sU0 36 // chAyA - dharaNasya khalu nAgakumArendrasya nAgakumArarAjasya paTU sAmAnikamAhasthaH prajJaptAH evaM bhUtAnandasyApi yAvara mahAghoSasya || sU0 36 // 6 TIkA dharaNa ' ityAdi / navaram - sAmAnika sAharatryaH - Rddhimattvena ye indrasamAnatayA caranti te devAH sAmAnikAH / tepAM sAhasthaH iti / / sU0 36 // - paTTarAniyoM kA kiyA gayA hai vaisA hI samasta uttara dizA ke aviSatiyoM kA yAvat mahAghoSa taka kA kathana jAnanA cAhiye || sU0 35 // "varaNassa NaM NAgakumAriMdassa" ityAdi sUtra // 36 // TIkArtha- nAgakumArendra nAgakumArarAja dharaNakI sAmAnika devoMkI saMkhyA 6 hajAra kahI gaI hai isI prakAra se bhUtAnanda ke yAvat mahAghoSa ke sAmAnika devoM kI saMkhyA 6 hajAra kahI gaI haiN| RddhivAle hone se jo indra ke jaise hote haiM ve sAmAnika deva haiM // sU0 36 // isa Upara ke sUtra meM devoM ke sambandhame kucha thor3A sA kathana kiyA gayA hai / aba sUtrakAra bhavamatyaya se hI viziSTa mativAle hue una ntanA uttara dizAnA samasta adhipationI agamahiSIenA viSayamAM bhUtAnannunI agramahiSIenA jevu' ja kathana graheNu karavuM. hA sU. 35 5 <: dharaNa Na NAgakumAridarasa " tyAhi- TIkA-nAgakumArendra nAgakumArarAja dharaNanA sAmAnika devAnI saMkhyA 6000 nI kahI che. e ja pramANe bhUtAnantathI laine mahAghepa paryantanA pratyeka IndranA sAmAnika dhruve 6-6 hajAra kahyA che. sAmAnika dhruve RddhivALA hovAne sIdhe ndranA samAna hoya he // su. 36 // uparanA sUtreAmAM devenA viSayamAM gheADu kathana karavAmAM AvyuM che. A deveza bhAvapratyayathI ja ( deva bhavanI prApti thavAne kAraNe ) viziSTa mativALA Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 sthAnA anantaramUtre devasambandhikaM kiMcit proktam, sampati bhavapratyayAdeva vizi |STamatimatAM teSAM matibhedAnAha mUlam - chavihA uggahasaI paNNattA, taM jahA - khiSpamogies 1, bahumogioes 2, bahuvimogihai 3, dhuvamogiNhai 4, aNissiyogiues 5, asaMdiddhayogiNhai 6 / chavihA IhAmaI paNNattA, taM jahA - khippamIhai 1, bahumIhai 2, jAva asaMdikhamI 6 / chavivahA avAyamaI paNNattA, taM jahAkhiSpamavei 9, jAva asaMdiddha matrei 6 / chavivahA dhAraNA paNNattA, taM jahA - bahuM dhArei 1, bahuvihaM dhArei 2, porANaM dhArei3, duddharaM dhAre 4, aNissiyaM dhArei 5, asaMdiddhaM dhAraI 6 // suu037|| chAyA-pavidhA avagrahamatiH prajJaptA tadyathA- kSiprasavagRhNAti 1, bahu avagRhNAti 2, vigRhNAti 3, dhruvamavagRhNAti 4, anizritamavagRhNAti 5, asadigdhamagRhNAti / pavidhA IhAmatiH prajJaptA, tadyathA- kSimamIte 9, vaha Ihate 2, yAvat - asandigdhamIhate 6 | padvidhA avAyamatiH prajJaptA, tadyathA- kSipramavaiti 1 yAvat asandigdhamavaiti 6 / pavidhA dhAraNA majJaptA, tadyathA - bahu dhArayati 9, bahuvidhaM dhArayati 2, purANaM dhArayati 3, durdharaM dhArayati 4, anizritaM dhArayati 5, asandigdhaM dhArayati 6 // sU0 37 // TIkA- ' chavvihA ' ityAdi mananaM matiH AbhiniyodhikaM jJAnaM sA ca avagrahA'vAyadhAraNAbhedAt caturvidhA / tatra avagrahaNam - avagrahaH = sAmAnyArthasya azeSavizepanirapekSasya anidevoM kI matike bhedoMkA kathana karate haiM / "chavhiA uggahamaI paNNattA" ityAdi sUtra 37 // TIkArtha - avagrahamati6 prakAra kI kahI gaI hai / sanana karanekA nAma mati hai, yaha mati abhinivodhika jJAnarUpa hotI hai / Abhinivodhika jnyaanhAya che. tethI have te devAnI matinA bheddenuM sUtrakAra nirUpaNa kare che TIartha - " chavvihA uggahabhaI paNNattA " tyAhi- avagrahamati 6 prakAranI kahI che. manana karavu tenuM nAma mati che. te mati AbhiniSeAdhika, jJAnarUpa hoya che. abhiniSeAdhika jJAnarUpa matinA nIce Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA06 sU. 37 viziTamatimatAM devAnAM gatimedanarUpaNam - dezyasya rUpAdereva prathamato grahaNaM paricchedanam 1 | Ihanam - IhA = avagrahagRhItasAmAnyArthasya vizeSata Alocanam 2 | tathA - avagrahAbhyAM sAmAnyavizeSarUpeNa gRhItasyArthasya yo nizcayaH so'vAyaH 3 / ebhiravagraheA'vAyairadhigatasyArthasya yAsvicyutiH sA dhAraNA 4| taduktam 4 sAmannatthAvaggahaNa moggaho bheyamuggahaNa mihehA | tarasAvagamosvAo, aviccuI dhAraNA tassa // 1 // " 375 chAyA -- sAmAnyArthAvagrahaNamavagrahaH, bhedodgrahaNamihehA | tasyAvagamaH atrAyaH avicyutirdhAraNA tasya // 1 // iti / tatra - avagrahAdiSu caturvidhAsu matipu madhye yA avagraharUpA matiH avagrahamatiH / iyaM ca vyaJjanAvagrahamatyarthAvagrahamatibhedAbhyAM dvidhA / tatra - vyaJjanAvagrahamatiH - rUpa mati avagraha 1, IhA 2 avAyaevaM dhAraNA ke bheda se cAra prakArako hai / inameM samasta vizeSoMse nirapekSa evaM anirdezya aise sAmAnya artharUpa rUpAdi kA hI jo prathamataH grahaNa hotA hai vaha avagraha hai / avagrahase jAne hue padArtha kA vizeSa rUpase Alocana hotA hai vaha IhA hai, avagraha evaM IhA ina donoM se sAmAnya vizeSa rUpa se jAne gaye padArtha kA jo nizcaya hai vaha avAya hai 3 tathA avagraha IhA aura avAya inase adhigata artha ko jo avismRti ( nahIM bhUlanA ) hai vaha dhAraNA hai / kahA bhI hai " sAmannatthAvaggahaNaM " ityAdi / isa taraha se avagrahAdi rUpa cAra prakArakI satike nIcameM jo avagraha rUpa mati hai vaha avagrahamati hai / yaha avagraha rUpa sati vyaJjanAvaprabhAye yAra leha paDe che - ( 1 ) avathaDe, (2) dhaDA, (3) avAya bhane (4) dhAraNA. samasta vizeSAthI nirapekSa Sane anirdezya evA sAmAnya artha rUpa rUpAdinuM je pahelAM grahaNa thAya che tenuM nAma avagraha che. avagraha vaDe jANelA paTTAnuM je vizeSa rUpe Alecana thAya che, tenuM nAma IhA che ava graha ane ihA, A banne vaDe sAmAnya ane vizeSa rUpe jANelA padyAnA je nizcaya thAya che, tenu' nAma avAya che agraDa, IMhA ane avAya, e traNe dvArA adhigata arthAMnI je avismRti ( bhUlavuM nahIM te ) che, tenuM nAma dhArA che. hyuM payu : " sAmannatthAvaggaNa " hatyAhi A prakAre matinA cAra bhedamAM je pahelA bheda che tenu' nAma avagraha mati che. te avagraha matinA vyaMjanAvagrahamati ane arthAvagrahumati nAmanA be bheda paDe che. vyaMjanAvagrahamatinu svarUpa A prakAranu che - Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 enter " vyajyate praruTIkriyate'nenArthaH pradIpeneva ghaTa iti vyaJjanam - cakSurmanasoramAdhyakA ritvAttadvarjitaM, zrotramrANarasana sparzana rUpaM - caturvidhamupakara NendriyaM tena sva sambaddhasyArthasya - zabdAderavagrahaNam - avyaktarUpaH paricchedo vyaJjanAvagrahaH / ayaM bhAvaH - upakaraNendriyasya zabdAdipariNatadravyasya ca sambandhe prathamasamapAdArabhya arthAvamahAtmA yA suptamatamUcchitAdipuruSANAmitra zabdAdi dravyamAtrasambandhavipayA kAcidavyaktA jJAnamAtrA sA vyaJjanAvagraha iti / tadrUpA matirvyaJjanAvagrahamatiHgrahamati evaM arthAvagrahamati ke bheda se do prakArakI hai, inameM vyaJja navagrahamati isa prakAra se hai - jaise dIpaka ke dvArA padArtha vyakta kiyA jAtA hai / usI prakAra jisake dvArA padArtha vyakta kiyA jAtA hai vaha navagrahamati hai yaha vyaJjanAvagraha rUpa mati cakSu aura manase isa liye nahIM hotI hai ki ye donoM indriyAM aprApyakArI haiM / zrotra, ghANa, rasanA aura sparzana ye jo cAra upakaraNendriyAM haiM inase hotI hai kyoMki ye indriyAM prApyakArI hai ataH ina indriyoMse sambaddha zabdAdi rUpa artha kA jo avyakta rUpa bodha hotA hai, vaha vyaJjanAvagraha hai / bhAva aisA hai upakaraNendriya kA aura zavdAdi rUpa pariNata dravyakA sambandha hone para prathama samaya se lekara arthAvagraha hone ke pahile taka jo supta satta sRcchita Adi puruSoM ke jJAna kI taraha zabdAdi dravya mAtrake sambandhako viSaya karanevAlI koI avyakta jJAna mAtrA hai vaha vyaJjanavagraha mati hai / jema dIpakanA dvArA padArtha vyakta karAya che tenuM nAma vyaMjanAvagrahamati che. cakSu ane mana vaDe vyaMjanAvagraha thatA nathI, kAraNa ke te banne indriyA aprApyakArI che, vyaMjanAvagraha zrotra, ghrANu, rasanA ane sparzendriya, A cAra indriyA vaDe ja thAya che, kAraNa ke A cAra indriyA upakaraNendriyA che ane te indricA prApyakArI che. tethI te cAra upakaraNendriyA sAthe samRddha zabdAdi rUpa ane je avyakta rUpe edha thAya che, tenuM nAma vyaMjanAvagraha che, yA uthnne| lAvArtha nIce pramANe -- upakaraNendriyanA ane zabdAdi rUpa parizuta dravyanA saMbaMdha thatAM prathama samayathI laine arthAvagraha thavAnA samaya sudhI, je susa, unmatta, sUcchita Adi puruSanA jJAnanI jema zabdAdi dravya mAtranA saMbadhane viSaya karanArI koI ayukta jJAnamAtrA hoya che tenuM nAma vyaMjanAvagraha mati che. Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhArIkA sthA06 sU039 viziSTamatimatAM devAnAM matimedanirUpaNam . 377 arthAvagrahamatiH-avagrahaNam avagrahaH-arthasyAyagraho'rthAvagrahaH-anirdezasAmAnyamAtrarUpAdyarthasya vyaktarUpaH paricchedaH / tadrUpA matiH-arthAvagrahamatiriti / tatrArthAvagrahamatinizcayavyavahArAbhyAM dvidhA / vyajanAvagrahottaramekasAmayikI nizcayArthAvagrahamatiH / vyavahArArthAvagrahamatistu antrmuhuurtprmaannaa| iyaM yadyapi avAyarUpA tathApi uttarakAlamAvinorI hAvAyayoH kAraNatvAdavagrahamatirityupacayate / uktaM ca"sAmannametaggahaNaM, necchaiyo samayamoggaho paDhamo / tatto'NaMtaramIhiya vatthu visesassa jo'vAbho // 1 // so puNa IhAvAyAvekavAu avaggahotti upayariyo / esa visesAvekkhaM, sAmannaM gehae jeNa // 2 // tatto'NaMtaramIhA, tatto'vAo ya tavvisesassa / iya sAmannavise sAvekkhA jAvaMtimo bheo // 3 // savvatyehAvAyA, nicchayo mottumAi sAmannaM / saMvavahAratthaM puNa, savvatthAvaggahovAo // 4 // arthAvagraha-yaha kyA hai isa prakArase anirdezya sAmAnya mAtra rUpa artha kA jo vyaktarUpase pariccheda (nirNaya ) hotA hai vaha arthAvagraha hai| isa arthAvagraha rUpa jo mati hai vaha arthAvagrahamati hai yaha arthAvagraha rUpamati nizcaya aura vyavahArake bhedase do prakArakI hai inameM vyajanA. vagraha ke bAda eka samaya taka jo mati hai vaha nizcaya arthAvagrahamati hai aura antara muharta pramANavAlI jo mati hai vaha vyavahAra arthAvagraha mati hai yaha mati yadyapi avAyarUpa hotI hai phirabhI uttarakAla bhAvI jo IhA evaM avAya hai unakA kAraNa hone se ise avagraha mati isa rUpase upacarita kiyA gayA hai / kahA bhIhai-"sAmannottaragahaNa" ityaadi| arthAvagraha mati--"A zuM che?" A prakAre anirdezya sAmAnya bhatrarUpa ane je vyakta rUpe pariccheda (dha) thAya che, tenuM nAma arthAvagraha che. arthAvagraha rUpa je mati che tene arthAvagraha mati kahe che. te arthAvagraha mati nizcaya ane vyavahAranA bhedathI be prakAranI che. vyaMjanAvagraha thayA bAda eka samaya sudhI je mati heya che tenuM nAma nizcaya arthAvagraha mati che. ane attara muhurtA pramANuLI je mati che tenuM nAma gyavahAra arthAvagraha mati che. A mati je ke avAya rUpa hoya che, chatAM paNa uttarakALabhAvI je IhA ane avAya che temanA kAraNabhUta hovAthI tene avagraha mati A rUpe upacarita karavAmAM Avela che. kahyuM paNa che ke sthA0-48 Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 sthAnA taratamajogAbhAve'vAubdhiya dhAraNA tadaMtammi / savvatthavAsaNA puNa, bhaNiyA kAlaMtara saitti // 5 // " chAyA-sAmAnyamAtragrahaNaM naizcayikA samayamavagrahaH prathamaH / tato'nantaramI hitavastu vizepasya yo'vAyaH // 1 // sa punarIhAvA yApekSayA avagraha ityupacaritaH / epa vizepApekSa, sAmAnyaM gRhNAti yena // 2 // tato'nantaramIhA, tato'vAyazca tadvizeSasya / iti sAmAnyavizeSApekSA yAvadantimo bhedaH // 3 // sarvatrehAcAyauM, nizcayato muktvA Adi sAmAnyam / maMvyavahArArtha punaH, sarvatrAvagraho'vAyaH // 4 // taratamayogAbhAve'vAya eva dhAraNA tadante / sarvatra vAsanA punarbhaNinA kAlAntarasmRtiriti // 5 // iti / ayAsAmarthaH prakAzyate-'sAmannamettaggahaNaM ' ityAdi yaH sAmAnyamAnaM gRhNAti sa ekasAmAyiko naizcayikaH prathamo'vagrahaH / dvitIyastu tataH pazcAt IhitAstuvizeSagrahaNazIlo'ntarmuhUrtapramANo'vAyarUpo vyAvahAriko bodhyaH // 1 // ayaM punarIhAvAyApekSayA'vagrahahanyuparyate, yato'yaM vizeSApekSaM sAmAnya gRhNAti // 2 // tataH pazcAt avagrahagRhItasAmAnyArthasya ina gAthAoM kA artha isa prakAra se hai-jo sAmAnya mAtrako grahaNa karatA hai vaha eka samaya pramANakAlavAlA jaizvayika prathama avagraha hai| dvitIya jo apagraha hai yaha isake bAda Ihitavastu vizeSa ko grahaNa karane ke svabhAvavAlA hotA hai, isake kAla kA pramANa eka antamuMhata kA hai aura yaha avAya (nizcaya ) rUpa hotA hai yahI vyAvahArika avagraha hai ise jo avagraha kahA gayA hai vaha IhA aura avAya kI apekSAse upacAra se kahA gayA hai, kyoMki yaha vizeSApekSa sAmAnyako " sAmannamettaggahaNaM " tyA-- A gAthAone artha A pramANe che-je sAmAnya mAtrane grahaNa kare che te eka samayanA pramANu kALavALo naiRRyika prathama gavagraha che. bIje je avagraha che te tyAra bAda Ihita vastuvizeSane grahaNa karavAnA svabhAvavALo hoya che. tenA kALanuM pramANa eka antarmuhUrtanuM che ane te avAya (nizcaya) rUpa hoya che, e ja vyAvahArika avagraha che. tene je avagraha rUpe prakaTa karavAmAM Avela che te Iha ane avAyanI apekSAe aupacArika rIte kahela Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA06 sU037 viziSTamatimatAM devAnAm matimedanirUpaNam 372 vizeSata AlocanarUpA IhA bhavati / tato'nantaram apahehAbhyAM sAmAnyadhizeSatayA gRhItArthasya nizcayarUpo'vAyo bhavati / iti itthaM sAmAnyavizeSApekSA yAvat dhAraNArUpo'ntimo bhedo bhavati tAvad bodhyA // 3 // Ani sAmAnya muktvA nizcayataH sarvatra IhAvAyo bhavataH / punaH saMvyavahArArtha sarvatra agraharUpo. bAyo vodhyaH // 4 // taratamayogAbhAve nAratamyAbhAve'vAya eva tadante avagrahagrahaNa karatA hai isake bAda apagrahale gRhIta hue sAmAnya arthako vizeSa rUpase jo AlocanA hotI hai vaha IhA hai isake bAda avagraha aura IhAse sAmAnya vizeSarUpase gRhIta hue padArtha kA ambAya hotA hai| yaha avAya nizcayarUpa hotA hai, bAdameM sAmAnya vizeSazI apekSA japa taka rahatI hai taba taka dhAraNA rUpa annisa bheda hotA hai| AdimeM sAmAnya ko choDakara nizcaya se sarvatra IhA aura avAya hote haiM, tAtparya yaha hai ki sAmAnya meM lo avagraha hAhI bodha hotA hai aura vizeSameM IhA apAyarUpa bodha hotA hai| vyavahArAvagraha prati yadyapi avAyarUpa hotI hai parantu vaha uttara kAla bhAcI IhA aura agAya kA kAraNa hotI hai isaliye vaha abAya avagraha kahA gayA hai tAratamya ke abhAva meM avAya hI hotA hai arthAt jahA~ para apagraha ke bAda aisA podha hotI hai ki yaha dakSiA kA rahane vAlA hai yA uttarake rahanevAlA hai to isa zaMkA kI nivRtti ke liye che, kAraNa ke te vizeSApakSa sAmAnyane grahaNa kare che. tyAra bAda aMgraha dvArA grahaNa karAyela sAmAnya arthanI vizeSa rUpe je AlecanA thAya che, tenuM nAma "IhA" che. tyAra bAda avagaDa ane IhA dvArA sAmAnya vizeSa rUpe gRhIta thayelA padArthane "avAya rU5 bedha thAya che te avAya nizcaya rUpa hoya che. tyAra bAda sAmAnya vizeSanI apekSA jyAM sudhI rahe che, tyAM sudhI dhAraNA rUpa chelle bheda rahe che zarU bAtamAM sAmAnyane choDIne nizcaya vaDe sarvatra IhA ane avAyane sadUbhAva hoya che. A kathananuM tAtparya e che ke sAmAnyamAM te avagaDa rU5 bodha ja thAya che ane vizeSamAM IhA avAya rUpa bodha thAya che. vyavahArArthAvagrahamati je ke avAya rUpa hoya che, paraMtu te uttarakaLabhAvI IhA ane anyAya rU5 bodha thavAmAM kAraNabhUta hoya che tethI tene avAya avagraha kahevAmAM Avela che. tAratamya (nizcaya) nA abhAvamAM avAya rUpa bedhana ja sadUbhAva rahe che. eTale ke jyAM avagraha pachI e bodha thAya che ke A dakSiNatya che ke audiya che. te A zaMkAnuM nivAraNa karavAne mATe nizcaya karAvavA tarapha jhukata evo je bedha Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380 sthAnA hAbhyAM sAmAnyarUpeNa gRhItasyArthasya nizcayarUpeNa yat grahaNaM tasya ante = avasAne sarvatra dhAraNA bhavati / iyaM punaH kAlAntarasmRtirUpA vAsanA bhaNitA // 5 // iti gAthA paJcakArthaH / tatra-vyavahArArthAvagrahamatimAzritya pavidhatvaM vyAkhyAyate - tadyathA - sAvagrahamatiH pahnavidhA yathA - kSimam avagRhNAti - tadAvaraNIyakSayopazamAdhikyAt zIghraM candanAdi sparza svenAtmanA jAnAti 1 bahu avagRhNAti bahu-adhikaM nizcaya kI ora jhukanA huA aisA jo bodha hotA hai ki ise dakSiNI honA cAhiye to aise jJAna kA nAma IhA hai parantu yaha dakSiNI hI hai aisA jo avAya rUpa bodha hotA hai usameM tAratamya nahIM hotA hai usameM to nizcaya hI hotA hai / anta meM avagraha aura IhA sesAmAnya rUpameM gRhIta hue artha kA avAgha dvArA nizcayarUpa se grahaNa kiye jAne ke bAda meM - sarvatra dhAraNA hotI hai / yaha dhAraNA usa padArtha ko kAlAntara meM vismaraNa nahIM hone detI hai kyoMki isa dhAraNA dvArA AtmAmeM aisA saMskAra utpanna ho jAtA hai ki jisakI vajaha se vaha AtmA usa padArthako kAlAntara meM bhI yAda rakhatA hai aisA yaha pAMca gAthAoM kA artha hai / - aba sUtrakAra vyavahAryAvagraharUpa matiko lekara paTavidhatAkA vyAkhyAna karate haiM jo isa prakAra se hai - koI eka vyavahArthAvagraha rUpamati aisI hotI hai jo jJAnAvaraNIya karmake kSayopazamakI adhikatA se zIghra hI candanAdike sparzako jAna letI hai / koI eka mati aisI thAya che ke te dakSiNI ja hAvA joIe, te evA jJAnanuM nAma ihA che, parantu A dakSiNI ja hAvA joie evA je avAya rUpa medha thAya che temAM tAratamya (za'kAnA saheja paNa sadUbhAva) hetuM nathI--temAM te nizcaya ja hAya che. ante avagraha ane ihA dvArA sAma nya rUpe gRhIta thayeaA atha avAya dvArA nizcaya rUpe grahaNa thaI gayA bAda sarvatra dhAraNA thAya che. A dhAraNA gRhIta thayela padmAne ghaNA kALanA antara mAda paNa vistRta thavA detI nathI, kAraNa ke te dhAraNA dvArA AtmAmAM evA saskAra utpanna thaI jAya che ke te saskArane kAraNe AtmA te padmAne ghaNA kALa vyatIta thaI gayA bAda paNa yAda rAkhI zake che. A prakAranA A pAMca gAthAone ma thAya che. have sUtrakAra vyavahArArthAvagraDuM rUpa matinA cha bhedonu. vivecana kare che--kAi eka vyahArthAvagraha rUpa mati evI heAya che ke je jJAnAvaraNIya kramanA kSayeApazamanI zIvratAthI canhanAdinA sparzIne jANI le che. koI eka Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mughATIkA sthA06 sU037 viziSTamanimatAM devAnAm matimedanirUpaNam 341vastu bhinnabhinna jAtIyamekaikaM tattadrUpeNa aAgRhNAti-avabudhyate, ythaa-pryaavgrhH| kazcijjanazcandanAdisparzasya bahutve candanasparzo'yaM cInAMzukasparzo'yaM navanItasparzo'yamiti tattadrUpeNa tmvbudhyte||vhuvidhmvgRhnnaati vahayo vidhAH prakArA yasya sabahuvidho'rthastam avagRhNAti / yathA sa eva candanAdisparzaH ekaikaH zItasnigdhamRdukaThinatvAdirUpeNa yadA'trabudhyate tadA bahuvidhaM zItatvasnigdhatvamRdutvakaThinatyAdi guNaibhinnaM sparza bhinnatavA kurvan so'bodhaH 'bahuvidham aragRhAti' ityucyate // 3 // vam anAti-dhruAM nityaM nizcacam artham avagRjAti-bhinnatayA'vabudhyate, janasya yadA yadA tena tena candanAdisparzena sambandhI hotI hai jo bhinna 2 jAtikI eka eka vastuko usa usa rUpase jAna lenI hai jale spazAvagraha jAnatA hai-candanAdi aneka padArtho ke dhare hone para jaise sparzAvagraha se koI manuSya yaha candana kA sparza hai yaha cinAMzuka kA sparzahai yaha navanItakA (makkhana) sparza hai / isa prakAra se tattadrUpase usa 2 padArthale spazako jAnatAhai, isI prakAra se bahukA apagraha bhI bahuta padAthoM ko bahuta rUpase jAnatA hai 2, bahuvidhakA tAtparya bahuta prakArase hai-jaise vahI candanAdi sparzakA avagraha java zIta, snigdha, mRdu, kaThinAdi sparza rUpase bhinna 2 rUpameM sparzako jAnatA hai, to isa prakArale jAnanevAlA spazAvagraha bahuvidhakA avagraha kahA jAtA hai 3 " dhruvaM agRhNAti " yahA~ dhruvakA abhimAya nitya nizcala arthase hai, aise dhruva arthako jAnanevAlA jo avagraha jJAna hai, vaha dhruvakA avagraha jJAna hai-dhruvAvagraha hai, jaba kisImanuSyakA ula ula,candanAdike mati evI hoya che ke je bhinna bhinna jAtinI dareka vastune te te rUpe jANI le che. jemake sparzAvagraha jANe che eTale ke candanAdi aneka vastuo koI jagyAe mUkelI hoya ane keI manuSya sparzAvagraha dvArA e jANI le che ke A candanane sparze che, A cInAMzukane sparze che, A navanItane sparza che, A rIte te te rUpe te te padArthane sparza vaDe te jANI le che e ja pramANe bane avaraha paNa bahu padArthone bahu rUpe jANe che. jemake e ja caMdanAdi sparzane avagraha je zIta, snigdha, mRdu, kaThinAdi sparza rUpe jude jude rUpe sparzane jANe che ke te prakAre jANanArA sparzAvagrahane bahavidhana (ghaNA prakArano) avagraha kahevAmAM Ave che. 'vaM avagRhAti " mahI' dhruva se nitya mane nivasa artha thAya che. evA dhruva arthane jANanArU je avagrahajJAna che tene yuvanuM avagrahajJAna athavA yuvAvagraha kahe che. jyAre keI manuSya candanAdine sparza kare che tyAre te Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 sthAnAmasUtra bhavati, tadA tadA candanasparzo'yaM, navanItamparzo'yaM, cInAMzukasparzo'yamityAdikaM tattadrUpeNa tattatsparzamavacchinatti // 4 // anizritamavagRhNAti-nizrito hetupramito, yathA kenacit pUrva candanAdi sparzAH zItamRdusnigdhatvAdinA'nubhUtAH, kAlAntare punastadupasthitI ' ayaM candanAdisparzaH zItamRdusnigdhatvAditaH' iti zItatvAdinA hetunA pramitIyo'rthazcandanAdisparzarUpaH sa nizrito'bhidhIyate, tadbhinno'nizritaH, arthAttAdRzAnumAvena hetunA vinaiva tadA taM vipayaM tajjJAnaM paricchinatti tadA'nizritamahetukamarthamavagRhNAtIti vya padizyate // 5 // asaMdigdhasparzake sAtha sambandha hotA hai, to vaha nizcita rUpa se yaha jAna letA hai, ki yaha candanakA sparza hai, yaha navanInakA sparza hai, yaha cInAMzuka kA sparza hai, ityAdi rUpase vaha usa usake sparzako jAna lenA hai, "anizritaM avagRhNAti " hetule pramita vastukA nAma nizrita hai, jaise-kisI puruSane pahile candanAdikA sparza kSItarUpase yA smRTu snigdha rUpale anubhUna kiyA aba kAlAntarameM jaba vahI viSaya upasthita hotA hai, to vaha zIta stra Adi rUpase yaha jAna lenA hai, ki yaha candanA. dikA sparza hai, isa taraha zItatvAdi rUpa hetuse prasita jo candanAdi sparza rUpa artha hai, vaha nizrita hai / isa nizrinale jo bhinna hai, vaha anizrita hai| arthAt aise hetuke vinAhI jo jJAna viSayako jAna letA hai, aisA vaha jJAna anizrita binA hetuke arthakA aragrahaNa karanevAlA hone se anidhina avagraha mAnA jAtA hai 5 "asaMdigdhaM avnizcita rUpe te e vAta jANe le che ke A candanane sparza che, A cInAzakano sparza che, ane A navanIta (mAkhaNa) ne sparza che, ItyAdi rUpe te te mANasa te pratyekane spazane jANI le che. " anizrita avagRti" tu 43 pramita paratuna nAma nizrita cha. jemake ke puruSa pahelAM candanAdine sparza zIta rUpe athavA mRdu-snigdha rUpe anubhavyo hoya, tyAra bAda amuka kALa vyatIta thaI gayA bAda jyAre e ja padArtha upasthita thAya che tyAre zIta, mRdu Adi prakAranA tenA sparza dvArA te jANI le che ke A candanAdino sparza che. A rIte zItatva Adi 35 hetu vaDe amita je candanAdi sparza rUpa artha che, tenuM nAma nizrita che. A nizritathI je bhinna hoya che tene anizrita kahe che. eTale ke evA hetunA sadUbhAva vinA ja je jJAna viSayane jANI le che evA jJAnane anizita avagraha mAnavAmAM Ave che, kAraNa ke te jJAna hetunA sadUbhAva vinAja arthanuM avagrahaNa karanAruM hoya che. ' Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhArIkA sthA06 sU037 viziSTamatimatAM devAnAm matibhedanirUpaNam 383 mavagRhNAti-asaMdigdhaM sakala saMzayAdidoSarahitaM, yathAcandanAdisparzam avagRhNadjJAnaM " candanasyaiva, cInAMzukasyaiva, navanItasyaivAya sparzaH' ityevaM rUpaM yadA pravartate tadA'sandigdhamavagRhAtItyucyate // 6 // iti / evam IhAmatiravAyamatizcApi pratyekaM paDvidhA vodhyaa| tathA-dhAraNAmatirapi paividhA prajJaptA, gRhNAti " jisa samaya samasta saMzayAdi doSoMse rahita hokara jJAna candanAdike sparzako jAnatA hai, ki yaha candanakAhI yA cInAMzukakAhI yA navanIta (makkhana)kA hI yaha sparza hai, anyakA sparza nahIM hai, isa prakArase nizcita rUpase sparzako jAnanevAlA jJAna asaMdigdhagrAhI avagraha jJAna kahA gayA hai to jisa prakArase yaha avagraha rUpa jJAna 6 prakArakA pUrvoktarUpase prakaTa kiyA gayAhai, usI prakAra se IhAjJAna aura avAyajJAna bhI 6-6 prakArake kahe gaye haiN| isI prakArase dhAraNojJAna bhI 6 prakArakA kahA gayA hai, tAtparya isa kathanakA yahI hai, ki bahagrAhI ava graha vahagrAhiNI IhA, bahugrAhI ayAya aura bahugrAhiNI dhAraNA 1 bahu. vidhagrAhI avagraha bahuvidhagrAhiNI IhA bahuvidhagrAhI avAya aura bahuvidhagrAhiNI dhAraNA 2 dhrubagrAhI avagraha dhruvagrAhiNI IdA dhruvagrAhI apAya aura dhruvagrAhiNI dhAraNA 3 kSipranAhI avagraha kSipamAhiNI IhA, kSipragrAhI acAgha aura kSipragrAhiNI dhAraNA 4 anizrinagrAhI avagraha anizrita grAhiNI IhA anizrita grAhI avAya aura anidhitagrAhiNI dhAraNA 5 evaM asaMdigdhagrAhI avagraha asaMdigdhagrAhiNI IhA " asadindhaM avagRhNAti " 2 samaye samasta sazayATiyA hita na jJAna evuM jANuM le che ke A candanane ja Aza che, A cInAM thakano ja za che ane A mAkhaNane ja sparza che-anyane sparza nathI, A prakAre nizcita rUpe sparzane jANanArA jJAnane asa digdhagrAhI avagrahajJAna kahe che.. jema A avagrahajJAnane pUrvokta 6 prakAranuM kahevAmAM AvyuM che, e ja pramANe IhAjJAna ane avAyajJAnane paNa cha-cha prakAranuM kahyuM che. e ja pramANe dhAraNajJAnane paNa cha prakAranuM kahyuM che. A kathananuM tAtparya e che ke-- (1) bahugrAhI avagraha, bahu grAhi IhA, bahugrAhI avAya ane bahu prADie pAra, (2) mahuvidha pAhI savaDa, mahuvidha sAhie UI, mhuvizvagrAhI avAya ane bahuvidha mAhiNI dhAraNA, (3) yuvagrAhI avagraha, thavagrAhiNI IhA, kRvagrAhI avAya ane pUvagrAhiNI dhAraNA, 4) kSiprathAhIM avagraha, kSipratrAhiNI IhA, kSipragrAhI avAya ane kSipragrahiNI dhAraNA, (5) anizritagrAhI avagraha, anizcita grAhINI IhA, anizcitazAhI avAya ane anizrita brAhINI dhAraNA, (6) asadigdhagrAhI avagraha, asaMdigdha Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAstre tadyathA-bahudhArayati-bahu-bhinna jAtIyamane tattadrUpeNa dhArati-niItArthasyA. vicyutivAsanAsmRtilakSaNAM dhAraNAM nayati // 1 // bahuvidha nAnApakAraM zItasvAdiguNebhinna bhinnaM sparzAdikaM dhArayati // 2 // purANAm atItakAlajAtaM vastu dhArayati, yathA anena muninA'mukasmin varSe. mAsi, pakSe, prahare, pale, asaMdigdhagrAhI avAya aura asaMdigdhagrAhiNI dhAraNA ye saca bheda vyavahAra arthaka viSayameM hae avagraha IhA avAya aura dhAraNAke haiM / arthAt vyavahAra arthako bahurUpase bahuvidha rUpase kSipra (jaldI) rUpale dhrudharUpale anizritarUpase aura asaMdigdha rUpase avagraha IhA Adi zAna jAnate haiM, kyoMki vaha vyavahAra rUpa artha bahubahu vidha Adike bheda le 6 prakAra kA hotA hai, ata: isI prakArase use avagraha Adi jJAna jAnate haiM / ye saba kheda matijJAna kehI haiN| dhAraNAmati isa prakArale bhI 6 prakArakI hai, jaise-" bahu dhArayati" ityAdi-jo mati bhinna 2 jAtIya aneka padArthoM ko tattadrUpase dhAraNa karAtI hai, nirNIta arthako avidhyuti, vAsanA, smRtirUpa dhAraNAmeM le jAtI hai, aisI vaha mati bahu dhAraNAmati hai 1. bahuvidha dhAraNAmati isa prakAra hai, nAnA prakArake zItatvAri guNoMse bhinna 2 sparzAdikako jo dhAraNa karAtI hai, vaha bahuvidha dhAraNAmati hai 2 atItakAlameM huI vastuko jo dhAraNa karAtI hai, jaise-isa munine grAhiNI IDA, asa digdhagrAhI avAya ane asa dizvagrAhiNI, dhAraNA, A badhA vyavahAra arthanA viSayamAM avagra, IhA, avAya ane dhAraNAnA bheda che. eTale ke vyavahAra arthane bahu rUpe kSipta ( zIghra ) rUpe, avAya dhava rUpe, anizcita rUpe ane asaMdigdha rUpe avagraha, IhA, avAya ane dhAraNA rUpa jJAna jANe che, kAraNa ke te vyavahAra rUpa ardha bahe, bahu vidha AdinA bhedathI 6 prakArano hoya che, tethI e ja prakAre tene avagraha Adi jJAna jANe che. A badhAM matijJAnanA bhede che. - dhAraNA matinA mA prAranA 5y ho cha-- " vaha dhArayayati" tyAha-(1) 2 mati mina minna tana bhane pArthAne te te rUpa dhAraNa karAve che, nirNata arthane avismRti, vAsanA ane smRti rUpa dhAraNAmAM laI jAya che, evI te matine bahudhAraNA mati kahe che. (2) bahuvidha dhAraNAmatinuM svarUpa A prakAranuM che--vividha prakAranA zItatva Adi guNe vaDe judA judA sparzAdikane je dhAraNa karAve che, te bahuvidha dhAraNAmati che. (3) trIjA prakAranI dhArazumati bhUtakALanA ane dhAraNa karAvanArI che, jemake A munie amuka varSamAM, amuka mAsamAM, amuka pakSamAM (zukala Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA06sU 30 viziSTamatimatAM devAnAm matimedanirUpaNam 385 vipale, kSaNe dIkSA gRhIteti sAdhAraNajanavismaraNayogyakAlajJAnaM dhArayatIti STAntaH // 3 // durdhara - duHkhena buddheratiparizrameNa dhAryate'sau durdharaH kaThino bhaGgajAlazreNi samArohaNAdi viSayastaM dhArayati // 4 // anizritam ahetukam - autpattikyA divuddha dhArayati // 5 // asaMdigdha = lakalasaMzayarahitaM dhArayati || 6 || - iti / mihuhuvidhAdInAM viparyayeNApi agrahAdInAmekaikasya - paD SaDbhedA bhavantIti aviparyayaviparyayAbhyAM avagraheAvAyadhAraNAtiSu pratyekaM amuka varSa meM amuka mAsa meM amuka pakSameM amuka pahara meM amuka palameM amuka vipalameM evaM anuka kSaNa meM dIkSA grahaNa kI hai, isa prakAra se sAdhAraNajanako vismaya ho jAne yogya kAlajJAnako yaha dhAraNA dhAraNa karAtI hai, aisI vaha dhAraNA 3 tIsare naMbara kI dhAraNA hai, jo buddhike ati parizrama se dhAraNa kiyA jAtA hai, vaha durbara hai, aisA vaha durdhara kaThina viSaya - bhaGga jAla yA zreNi samArohaNa Adi rUpa hotA hai, aise vivako jo dhAraNa karAtI hai, vaha durvara dhAraNAmati hai : autpattikI Adi buddhisehI jo anizritako dhAraNa karAtI hai, vaha anizcita dhAraNA hai 5 evaM jo asaMdigdha padArthako dhAraNa karAtI hai, vaha asaMdigdha dhAraNA hai 6 akSikA ulTA kSitra bahukA ulTA eka bahuvidhakA ulTA ekavidha anizcitakA ulTA nizrita dhruvakA ulTA adhruva aura asaMdigdhakA ulTA sadigdha isa tarahase 6 tarahakA padArtha aura hotA pakSa ke kRSaNu pakSamAM) amuka tithie, amuka praharamAM, amuka paLamAM, amuka vipaLamAM ane amuka kSaNe dIkSA grahaNu karI hatI. ' A prakAre sAmAnya mANusane jenI vismRti thai jAya evA kALajJAnane dhAraNa karAvanArI A dhAraNA che. (4) dudhaCra dhAraNAmati--re buddhinA atizaya parizrama vaDe dhAraNa karI zakAya che evI dhAraNAne dura dhAraNA kahe che. evA te dura (kaThina) viSaya bhagajALa ( aneka bhAMgAonA samUha rUpa naLa ) athavA zreNi samA rahaNa Adi rUpa hAya che. evA kaThina viSayane je dhAraNa karAve che tene dura dhAraNAmati kahe che. (5) anizrita dhAraNA-auSattikI Adi buddhi vaDeja je anizritane dhAraNa karAve che te dhAraNAne anizrita dhAraNA kahe che. (1) yasa higdha dhArayA ne dhArayA asahigdha padArthane dhAraNa urAve, tenuM nAma, asa dvigdha dhAraNA che. akSitra ( azIghra ) thI ulTo zabda kSitra ( zIghra ) che, mahuthI uiTA arthanA zabda eka che, bahuvidhathI ulTA zabda ekavidha che. anizritathI ulTA zabda nizcita che, dhruvathI ulTA zabda dhruva che, ane asadigdhathI ulTA zabda sadigdha che. A prakAre 6 prakAranA bIjA padArtho paNa hAya che, sthA--49 Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAsUtre 286 matiH dvAdazavidhAH dvAdazavidhA bhavati / sarvAsAM matInAM bhedAstu patriMzadadhikAni trINizatAni vodhyAH / tathAhi zrotramrANajihA sparzendriyagrAhyatvAd vyaJjanAbagraturvidhaH / zrotra-cakSu zraNa-jihvA sparza - noindriyagrAhyatvAt arthAvagrahaH padmithaH / evametra zrotrAdi paDindriyagrAhyatvAt IhA'pi pavidhA, avAyo'pi pavidhaH dhAraNA'pi ca padvidhA / eva sarvasaMkalanayA'STAviMzati hai, so jisa prakAra se akSipta padArthake bahu padArtha bahuvidha padArthake dhruva padArthake aura anintrita eva asaMdigdha padArthake viSaya meM yaha avagraha IhA avApa aura dhAraNA rUpa matijJAna hotA hai, usI prakAra se vaha matijJAna avagrahAdi rUpase kSipa padArtha meM eka padArtha meM bahu padArtha meM adhruva padArtha meM aura sandigdha padArthameM bhI hotA hai, isaliye avagrahake vikata 12 prakAra ke padArtha hue IhAke vipatrabhUta 12 prakArake padArtha hue avApa viSana 12 prakArake padArtha hue aura dhAraNA ke viSayabhUta bhI 12 prakArake padArtha hue aura arthake viSaya meM prakaTa padArtha ke viSayameM hue ye avagrAhAdika 5 indriya aura manase hote haiM isa taraha artha viSayaka matijJAna ke 288 bheda ho jAte haiM, evaM vyaJjana aprakaTa padArtha ke viSaya meM kevala eka avagraha rUpahI jJAna hotA hai, aura yaha aprakaTa rUpa padArtha bhI bahu Adi ke bheda se 12 prakArakA jema akSisa padArthInA, hu padArthanA, bahuvidha padmA'nA, dhruva padArthanA, anizrita paDhAnA ane asadigdha pattAnA viSayamAM A avagraha, ihA, avAya ane dhAraNA rUpa matijJAna thAya che, e ja pramANe kSisa, eka padA mAM, bahu padArthAMmAM, adhruva padArthAMmAM, nizrata paDhAmAM ane sadigdha padArthamAM pazu A avagraha, ihA, avAya ane dhAraNA rUpa matijJAnane sAva rahe che. tathA agreDanA viSaya rUpa 12 prakAranA padAtha thayA, iDhAnA viSaya rUpa 12 prakAranA padAtha thayA, avAyanA viSayabhUta 12 prakAranA padArtha thayA ane dhAraNAnA viSayabhUta paNa 12 prakAranA padArtha thayA. ane anA saMbadhamAM prakaTa padArthanA viSayamAM je avagrAdi rUpa jJAna thAya che te pAMca indriye! ane mananI sahAyatAthI thAya che. A prakAre matijJAnanA atha viSayaka kula 288 bheka thAya che. gRjana rUpa je avagraha che tenA kula 48 beka thAya che. gRjananA viSayamAM aprakaTa padyArthInA viSayamAM kevaLa eka avatra rUpa ja jJAna thAya che. te aprakaTa rUpa padmA paNa pUrvokta khaDDa AdinA bhedathI 12 prakAranA hoya che. 12 prakAranA A vyaMjanlR avagrahe Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA 6 sU0 38 tapamedanirUpaNam 387 saMkhyakA matibhedA avanti / te ca dvAdazabhiH saha suganAda matibhedAH patriMzada. dhika zatatrayasaMkhyakAH bhavantIti // sU0 37 // : anantarasUtre matiruttA, matibhedavanta etra taparikhano bhavantIti tapobhedAna nirUpayati mUlam-chavihe bAhirae tave paNNate, taM jahA-aNasaNaM 1, omoyariyA 2, bhikkhAyariyA 3, rasapariccAe 4, kAyakileso 5, paDisaMlINayA 6 / chavihe asaMtarie tave paNNatte taM jahA-pAyacchittaM 1, viNao 2, vezAvaccaM 3, lamzAo 4, jhANaM 5, viulago 7 // sU0 38 // ___ chAyA-paDvidhaM vAhya tapaH prajJaptam , tadyathA-anazanam 1, avamodarikA 2, bhikSAcaryA 3, rasaparityAgaH 4, kAyaklezaH 5, pratisaMlInatA 6 / paDvidham AbhyantarikaM tapaH prajJaptam vaprathA-prAyazcittaM 1, vinayo 2, vaiyAratyaM 3, svAdhyAyaH 4, dhyAnaM 5, vyutsargaH 6 // sU0 38 // TIkA- chabihe vAhirie ' ityAdi tapati-dahati jJAnAvaraNIyAdhaSTavidha karmeti tapaH, tabAhyAbhyantarabhedAd dvividham / tatra-AsevyamAnaM yattapo lokarapi tapastvena jJAyate, prAyo vahiH hotA hai, isaliye 12 prakAra ke isa vyaJjana padArtha ke viSayameM honevAlA avagraha cakSu aura manase nahIM honeke kAraNa aura zeSa indriyoMsehI honeke kAraNa 48 prakArakA hotA hai, 288 aura 48 ko parasparameM milA dene se 366 bheda matijJonake ho jAte haiM, yahI viSaya TIkAkArane isa TIkA dvArA prakaTa kiyA gayA hai |mu0 37 // isa prakArase Uparake sUtrameM matijJAnakA kathana kiyA hai, matijJAna ke bhedAle tapasvIjana hote haiM, ataH aba sUtrakAra tapake khedakA cakSu ane mana vaDe thato nathI paNa bAkInI cAra Indriye vaDe ja thAya che. tethI tenA 1244=48 bheda thaI jAya che matijJAnanA pUrvokta 288 bhedemAM A 48 bhede umeravAthI kula 360 bheda thAya che e ja viSayanuM TIkAkAre A TIkA dvArA ahIM spaSTIkaraNa karyuM che. sU 37 che sUtrakAre uparanA sUtramAM matijJAnanI prarUpaNa karI. matijJAnanA bhedavALA tapasvIo hoya che. tethI have sUtrakAra tapanA lenuM nirUpaNa kare che. ' Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ curatel 388 zarIrasya tApakatayA zoSakatayA vA yat karmANi kSapayati tad vA tapa ityucyate / yattu tapolokaisvapastayA nAthilakSpate tanapo mokSaprApyantaraGgasAdhanaH tyAt Abhyantarikamityucyate / tatra vAhyaM tapaH anazanAtramodarikAdibhedaiH pavidhaM bhavati / tatra - anazanam = AhAratyAgaH, tacca - itvarayAvatkathikabhedena nirUpaNa karate haiM- "chabihe bAhiratave paNNatte" ityAdi sUtra 38 // TIkArtha bAhya tapa6 prakArakA kahA gayA hai| jaise- anazana 1 avamodarikA 2 bhikSAcaryA 3 rasaparityAga 4 kAyakleza 2 aura pratisaMlInatA 6 isI prakAra se Abhyantara tapa sI 6 prakArakA hotA hai, jaise- prAyazcitta vinaya 2 vaiyAvRtya 3 svAdhyAya 4 dhyAna 5 aura vyutsarga 6 / jo jJAnAvaraNIya Adi 8 prakAra ke karmoM ko jalA denA hai, vaha tapa hai, yaha tapa vAhya aura Abhyantara tapake bhedase do prakArakA hai / jo tapa bAhara meM lokoM dvArA tapa rUpa se kiyA jAtA hai, athavA bAhara meM zarIrakA prAyaH tapAne ghAlA hone ke kAraNa usakA zoSaka hone ke kAraNa jo karmoM ko kSaya karatA hai, vaha cAtyanapa hai, tathA jo taba bAhara meM lokoM dvArA tapa rUpale nahIM dekhA jAtA hai, aisA vaha tapa mokSa prAsimeM antaraGga kAraNa honese Abhyantara tapa hai / inameM bApa anazana bhavamodarikA Adi bhedoM se chaha prakArakA kahA gayA hai, inameM canurviSa AhArakA tyAga karanA yaha anazana hai, yaha anazana tapa itvara evaM yAvatkathika ke bheda se TIartha - " chavi vAhiratave paNNatte " tyAhi mAdyatapanA nIce pramANe prArache - ( 1 ) anazana, (2). bhavabhohari, (3) likSAtharyA, (4) rasaparityAga, ( 4 ) DAyajheza bhane (6) prati salInatA. e ja pramANe Abhyantara tapanA paNa 9 prakAre kahyA che-- (1) 'Ayazcitta, (2) vinaya, (3) vaiyAvRtya, (4) svAdhyAya, (5) dhyAna ane (6) vyutsarga. ke jJAnAvaraNIya Ahi mA prahAranA ubheni mAjI nA che, tenuM nAma tapa che. te tapanA bAhyatapa ane Abhyantara tapa nAmanA be bheda kahyA che. je tapane mahArathI ja laikA dvArA tapa rUpe eLakhavAmAM Ave che athavA bAhya zarIrane sAmAnyataH tapAvanArUM ane kRza karanArUM hAya che ane karmanA kSaya karanArU hoya che. te tapane khAdyutapa kahe che je tapane mAhyaSTie-lekA dvArA tapa rUpe dekhavAmAM AvatuM nathI evuM Antarika tapa ke je mekSaprAptimAM kAraNabhUta ane che tene Abhyantara tapa kahe che temAM je khAdyutapa che tenA anazana, avamaurikA (azori ) mAhi6 leI che, azana, pAna Ahi yAre prAranA bhaadderanA tyAga karavA tenuM nAma anazana che. tenA Ivara ane yAvathika nAmanA Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subhATIkA sthA06 sU038 tapamedanirUpaNam 389 dvividham / tatra-itvaram-idaM tIrthamAzritya caturthIdi paramAtAnta bodhyam ! yAva skathikaM tu maramAvadhi / idaM punaH pAdapopagAne GgitamaraNabhaktaparijJAmedAtrividam // 1 // tathA-avamodarikA-apamam-Unam udaraMjaTharam avamodaraM, tasyakaraNam-avamodarikA, sA ca dravyato bhaktapAnaviSayA, upalakSaNAdurakaraNaviSayA c| bhAvatastu krodhAdiparityAgaH // 2 // bhikSAcaryA-bhikSArtha caraNam aTanaM mikSAcaryA, nirmarAGgatvAt anazanavat sA'pi tapaH / athavA-yadyapi bhikSAcaryA sAmAnyenoktA tathApi vicitrAbhinayuktatvena vRttisaMkSeparUpA viziSTA sA'tra grAhyA / yato'tra vakSyati- chabihA govaracariyA' iti / iyaM ca na do prakArakA kahA gayA hai, inameM itvara tapa paSTha AdikI tapasthAse lekara chaha mahine kI tapasyA taka hotA hai, aura jo tae bharaNAvadhi hotA hai, vaha bAvadhika hotA hai, pAvatyadhika tapa pAdapopamAna iMgita maraNa evaM bhaktaparikSAke bhedale tIna prakArakA honA hai1 bhUkhate kama AhArakA lenA yaha avamodrikA hai| yaha avanodarikA dravyakI apekSA bhaktapAna viSayaka aura upalakSaNa upakaraNa viSayaka honI hai| tathA bhAvakI apekSAse kodhAdi pAyo tyAgane rUpa hotI hai| bhikSAke nimitta caryA (bhramaNa) karanA imakA nAma bhikSAcaryA hai| yaha bhikSAcaryA nirjarAkA kAraNa honese anahAnazI taraha tarUpa kahI gaI hai| athavA-padyapi bhikSAvaryA sAmAnya rUpase yahAM kahI gaI hai, parantu yaha vicitra abhigraha yukta hone ke kAraNa vRtti saMkSepa rUpa viziSTa bhikssaabe bheda kahyA che. eka upavAsa, be upavAsa ane e ja pramANe cha mAsa parvatanA upavAsane itvara tapa kahe che je anazana maraNakALa paryata cAle che te anazana ta ne yAvatruthika tapa kahe che yAvaskathika tapanA nIce pramANe 3 me che--(1) 565mana, (2) gitamA mana (3) mataparijJA amadarikA-jeTalI bhUkha hoya teTale AhAra na letAM e che AhAra levo tenuM nAma avamodarikA che. dravyanI apekSAe te bhaktapAna viSayaka ane upalakSaNanI apekSAe upakaraNa viSayaka hoya che, tathA bhAvanI apekSAe krodhAdi kaSAnA tyAgarUpa hoya che. bhikSAcaryA--bhikSAprApti nimitte caryA karavI (pharavuM) tenuM nAma bhikSAcaryA che. A bhikSAcaryA nirjarAmAM kAraNabhUta banatI hevAthI tene anazananI jema tArUpa kahI che. athavA-che ke ahIM bhikSAcaryAnuM sAmAnya rUpe kathana karavAmAM AvyuM che, paraMtu te vividha abhigraha rUpa hevAne kAraNe vRttikSepa rUpa viziSTa bhikSA ahIM grahaNa Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 397 sthAnAgasUtre tato'tyantabhinnA / bhikSAvAyAmabhigrahAstu-dravyakSetrakAla bhAvaviSayata pA catu. vidhAH / tatra dravyataH 'alejakatA dikameva dravyaM grahIpye' iti / kSetrataH 'paramAmagRhapazcakAdilabdhaM grahISye' iti / kAlataH / pUrvAhnAdau / bhAvataH- monAdipravRttAd grahINye ' iti // 3 // tathA-rasaparityAgaH-rasA=dugdhaghRtAdayaH teSAM parityAgaH // 4 // kAyakleza:-kAyasya zarIrasya kalezaH-vIrAsanAdirUpaH kezaluzcanAdirUpazca // 5 // tathA-pratisaMlInatA-zuptatA // imaM ca-indriyakapAyayocaryA yahAM gRhIta huI hai, kyoMki yahAM para aAge sUtrakAra kahanevAle haiM ki-"chabihA goyaracariyA " yaha usase atyanta bhinna nahIM hai| bhikSAcaryA meM dravya kSetra kAla aura bhAvake anusAra cAra prakArake abhigraha hote haiM, inameM dravyake anusAra aisA abhigraha hotA hai, ki maiM alepakRta Adi rUpa dravyahI grahaNa kruuNgaa| kSetrakI apekSA aisA abhigraha hotA hai, ki maiM para grAma ke pAMca Adi gharoMse jo milegA vahI grahaNa karUMgA kAla kI apekSA aisA abhigraha hotA hai, ki pUrvAhna Adi kAla meM jo prAsa hogA vahI maiM lUgA evaM bhAvakI apekSA aisA abhigraha hotA hai, ki jo monAdi rakhakara mujhe AhAra do porasIke pahale degA usase hI maiM AhAra grahaNa kAlaMgA 3 dugdhaghRta Adi rasoMkA parityAga karanA yaha rasa parityAga tapa hai, vIrAsana Adise sthira honA evaM kezaluzcana Adi karanA yaha saba sAyakleza tapa hai, pratisaMlInatA nAma guptanAkA hai, yaha indriya kaSAya 42vAmA mApI cha. sUtrA2 73 5chInA sUtra "chabihA goyaravariyA" ItyAdi bhikSAcayanA bhedanuM nirUpaNa karavAnA che. bhikSAcaryAmAM dravya, kSetra kALa ane bhAvanI apekSAe cAra prakAranA abhigraha thAya che. dravyanI apakSAe e abhigraha thAya che ke hu apakRta Adi rUpa dravya ja grahaNa karIza. kSetranI apekSAe evo abhigraha thAya che ke huM gAmamAMthI pAMca Adi gharamAMthI je AhAra prApta thaze te AhAra ja grahaNa karIza. kALanI apekSAe e abhipraha karavAmAM Ave che ke pUrvANa Adi kALamAM je khAnapAna Adi prApta thaze tene ja huM grahaNa karIza. bhAvanI apekSAe e abhigraDa thAya che ke je vyakti maunAdi rAkhIne mane AhAra vahorAvaze tenA hAthe apAyela AhAra ja huM grahaNa karIza. dUdha, ghI Adi rasene parityAga kare tenuM nAma rasa parityAga tapa che. vIrAsana Adi. Asane ja besavuM, kezaluMcana karavuM vagere tapane kAyakaleza tapa Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA DIkA sthA0 sU038 tapabhedanirUpaNam 391 . gaviSayA viviktazayanAsanaviSayAveti // 6 // iti / tathA - AbhyantarikaM tapo'pi prAyazcittavinayAdibhedena paividham / tatra - prAyazvicam - atIcArazodhanam / tacca AlocanAdi bhedena dazavidhaM vodhyam // 1 // vinayaH - vinIyate = durIkriyate karma yena saH, sa ca cakSyamANa jJAnAdi saptabhedarUpaH / uktaM ca vinayasvarUpam - jamhA viyara kammaM, aDavihaM cAuraMtamokkhAe / 64 "" tumhA u tryaMti ciU, viSayaMti vilINasasArA // 1 // chAyA - yasmAd vinayati karma aSTavidhaM cAturantamokSAya / tasmAttu vadanti vidvAMso vinayamiti vilInasaMsArAH ( tIrthakara gaNadharAH ) iti // 2 // vaiyAvRttyam - vyAvRtasya= gurvAdi sevArUpazu mavyApAravataH karma vaiyAvRtyam guva dInAmazanAdinA zuzrUpaNam / taduktam--- yoga viSayavAlI athavA vivikta zayyAsana viSayavAlI hotI hai, 6 tathA Abhyantara tapa prAyazcitta Adike bhedale 6 prakArakA kahA gayA hai, aticAroMkA zodhana karanA yaha prAyazcitta hai, yaha prAyazcitta AlocanA Adi ke bhedale 12 prakArakA hotA hai ? jisase karma " vinI yate " dUra kara diye jAte haiM, vaha vinaya hai yaha vinaya Age kahe jAnevAle jJAnAdike bheda se 7 prakArakA hai| kahA bhI hai " jamhA viSaya kasmaM " ityAdi / vyovRtakA - guru AdikI sevA rUpa zubha vyApArabAlekA jo karma hai, vaha vaiyAvRttya hai, anazana Adi dvArA guru Adi janoM kI suzrUSA karanA isakA nAma vaiyAvRtya hai / kahe che. pratisa'lInatA eTale guptatA. te indriyA, kaSAyeTa ane ceAgarUpa viSa yavALI hAya che athavA vivikta zayyAsana viSayavALI hAya che. Abhyantara tapanA prAyazcitta Adi 6 bhedo kahyA che. aticArAnI zuddhi karavI tenuM nAma prAyazcitta che. te prAyazcittanA AlecanA Adi 12 ' leha udyA che, vinaya-nenA dvArA ameni " vinIyate " dUra purI nAmavAmAM Ave che, tenuM nAma vinaya che, te vinayanA jJAnAdi je sAta bheda che tenuM sUtrakAra AgaLa varNana karavAnA che. kahyuM paNa che ke : jamdA viNayai kammaM " tyAhi "" guru AdinI sevA karavA rUpa je zubha pravRtti karavAmAM Ave che tenuM nAma vaiyAvRtya che. azanAdi dvArA guru AdinI je zuzrUSA karavAmAM Ave Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 392 sthAnAGgasUtre "vaiyAvaccaM vAvaDabhAvo iva dhamma sAThaNanimittam / aNNAiyANa ciNA, saMpAyaNamesa bhAvatyo // 1 // chAyA - vaiyAvRtyaM vyAhRtabhAvaH iha dharmasAdhananimittam / annAdikAnAM vidhinA saMpAdana mepa bhAvArthaH // 1 // iti / vaiyAvRtyaM tu AcAryavaiyAvRttyAdimedAd dazavidham / taduktam-" Ayariya uvajjhAya, - theratavassi gilANasehANaM / sAhampriyakulagaNasaMghamaMgayaM tamihakAyavyaM / / 1 / / " chAyA - AcAryopAdhyAya sthaviratapariglAnazaikSANAm / sAdharmika-kula- gaNa saGgha saMgataM tadihakartavyam // 1 // iti // 3 // svAdhyAya:- muTu A=mayodayA adhyayanaM - svAdhyAyaH zrutadharmArAdhanam / saca-vAcanAcchanA parAvarttanAnuprekSA dharmakAbhedAt paJcavidha bodhya iti // 4 // dhyAnam - dhyAtirdhyAnam - ekamAtrAvalambanena paranAsaMpRktIpazikhAyA kahA bhI hai- " veyAvaccaM vAvaDasAvo " ityAdi / isa gAthAkA pUrvokta rUpasehI artha hai, yaha vaiyAvRtya AcArya vaidyA. vRtyAdike bheda se 10 prakArakA hai / kahA bhI hai " Ayariya uvajjhAya dhera" ityAdi / AcArya 1 upAdhyAya 2 sthavira 3 tapasvI 4 glAna 5 zaikSa 6 sAdharmika 7 kula 8 gaNa 9 aura saMgha 10 inakI vaiyAvRtti karane ke bhedase vaiyAvRtya 10 prakArakA hotA hai, zrutadharma kI ArAdhanAkA nAma svAdhyAya hai, yaha svAdhyAya - cAcA 1 pracchanA 2 parAvarttanA 3 anuprekSA 4 aura dharmakathA 5 ke bhedase pAMca prakArakA hai / paravake abhAva meM jisa chetene vaiyAvRtya cheu che veyAvacca' bAraDabhAvo " ityAdi. A gAthAnA artha upara kahyA anusAra ja che, te vaiyAvRtyanA AcAya vaiyAnRtya Adi 10 bheda kahyA che. kahyuM paNa che ke : " Ayariya uvajjhAya thera "" ityAhi vaiyAvRtyanA 10 leha che - (1) mAyArya, (2) upAdhyAya, (3) sthavira, (4) tapasvI, (5) glAna ( zrIbhAra ), (6) zaikSa ( nava hIkSita ), (7) sAdhaMbhiMDa, (8) mujha, (Ga) gAya bhane (10) saMdha, AA hasenI sevAzuzrUSA kuravA rUpa 10 prakAranuM vaiyAvRtya samajavuM. zratadharmanI ArAdhanA rUpa svAdhyAya hAya che. te svAdhyAyanA vAcanA, pracchanA, parAvarttanA, anuprekSA ane dhamakathA nAmanA pAMca bheH kahyA che. pavanane abhAve jema dIpakanI javAlA ( jhALa) sthira rahe che, tema kei eka Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA06 sU 38 tapamedanirUpaNam iva cittasya sthirIkaraNam / taca caturthasthAna ke caturvidhamuktam / tatra dharma-zukla. dhyAnadvayameva taporUpaM bodhyam , nayoreva nirjarAkAraNatvAt / tadbhinnam ArtaraudradhyAnadvayaM tu vandhakAraNatvAnna taporUpamiti / / 5 // tathA-vyutsargaH-parityAgaH, sa ca dravyabhAvabhedAbhyaM dvividhaH / tatra-dravyatovyutsoM gaNazarIropadhyAhAravipayaH, bhAvatastu krodhAdiviSayaH 6 iti / / sU0 38 // pUrvokteSu tapaH svarUpeSu kecid vivAdamadhyAsante, iti vivAdasvarUpamAha mUlam-chabihe vivAe paNNatte, taM jahA-olakattA 1 ustakaittA 2, aNulomaittA 3, paDilomaittA 4, bhaittA 5, bhelaittA 7 / / sU0 39 // ___chAyA-pavidhI vivAdaH prajJaptaH, tadyathA-avaSvakya, utvaSkya, anulomayitvA, pratilomayitvA, bhattyA, mizrapitvA / / sa0 39 / / prakAra dIpakakI lau sthira rahatI hai, usI prakArase kisI ekake Alambanase cittakA sthira karanA yaha dhyAna hai, cauthe sthAnameM vaha dhyAna cAra prakArakA kahAM gayA hai, dharma aura zukla ai dhyAnahI taporUpa hote haiM, kyoMki haladonoMmahI niroke prati hetutA hai| inase bhinna jo AtadhyAna aura raudradhyAna haiM ye karmake kAraNa honese taporUpa nahIM haiM / 5 parityAgakA nAma vyutsarga hai, yaha vyutsarga dravya aura bhASale do prakArakA hai, inameM gaNakA zarIrakA upadhikA evaM AhArakA jo parityAga hai, vaha dravya vyutsarga hai, evaM krodhAdi kapAyoMkA jo parityAga hai, vaha bhAvavyutsarga hai / / tU0 38 // pUrvokta ina tapake svarUpoM meM kitaneka jana vidyAda karate haiM, ataH vastunA Alambana vaDe cittane sthira karavuM tenuM nAma sthAna che. cothA sthAnamAM A dhyAnanA cAra prakAra kahyA che. dharmadhyAna ane zukala dhyAnane ja tarUpa samajavA, kAraNa ke te be dhyAne ja nirjarAmAM kAraNabhUta bane che. ArnA dhyAna ane raudradhyAna karmabandhanamAM kAraNabhUta banatA hovAthI temane tarUpa gaNI zakAya nahIM vyutsarga--parityAganuM nAma vyutsarga che. te yutsarga dravya ane bhAvanI apekSAe be prakArane kahyo che gaNane zarIrane, upadhine ane AhArane je parityAga che, te dravya vyutsarga che, ane krodhAdi kaSAno je parityAga che, te bhAvavyutsarga che. e sU. 38 sthA0-50 Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAgasatre 394 TIkA--' chabihe ' ityAdi-- vivAda:-kvacidarthe vi-viruddhayoH-aplammatayoryoM vAdA jalpaH sa vivAdaH, uktaM cAsya svarUpam " labdhikhyAtyAdinA tu syAd, duHsthitenAmahAtmanA / ___ chalajAtipradhAno yA, sa vivAda iti smRtaH " iti / ayaM ca paividhaH prajJaptAH / tadyathA-vivAdasapaye pratipakSiNaH praznasyottaradAne'samarthaH kenApyupAyena avaSvakya apamRtya-dUrIbhUya-avasaralAbhAya kAlakSepa aba sUtrakAra vivAdake svarUpakA kathana karate haiM__"chavihe vivAe paNNatte" ityAdi sUtra 29 // TIkArtha-vivAda6 prakArakA kahA gayAhai, jaise-bhosakkaittA Adi1 kisI artha meM niruddha asaMgata do viSayoMko lekara jalpa (bolanA) hotA hai, vaha vivAda hai, vivAdakA svarUpa isa prakAra se kahA gayA hai "labdhikhyAtyAdinA tu" ityaadi| labdhi khyAti AdikI icchAse duHsthita kisI amahAtmA dvArA jo jaya parAjayakI bhAvanA lekara chalajAti pradhAnatAvAlA jalpa hai, vaha vivAda hai, yaha vivAda vAdI prativAdIkA hotAhai, yaha chaha prakArakA isa prakArase hai-vivAdake samaya pratipakSIke praznake utsara denemeM asamartha banA huA yadi koI vAdI usase dUra hokarake avalara lAbhake liye kAlakSepa karake jo punaH vivAda karanA hai, vaha avaSvakya vivAda hai, AgalA sUtramAM tapanA prakAranuM nirUpaNa karyuM te tapanA viSayamAM keTalAka loke vivAda karatA hoya che, tethI have sUtrakAra vivAdanA svarUpanuM ni3594 42 cha. " bihe vivAe paNNatte" tyAdi vivAda 6 prakArane kahyuM che. jemake "osaIttA " Adi 6 prakAra samajavA. keI viSayane anulakSIne-virUddha, asaMmata be viSayane anulakSIne koI be vyaktio vacce je carcA cAle che tenuM nAma vivAda che. tenuM svarUpa mA 42 4j cha. " landhikhyAtyAdinA tu " tyAha- labdhi khyAti AdinI kAmanAthI kaI mahAtmA dvArA jaya parAjayanI bhAvanA pUrvakanI chaLapradhAnatAvALI je carcA cAle che tenuM nAma vivAda che. vAdI prativAdI vacce A vivAda thAya che. tene nIce pramANe 6 prakAra che - (1) vivAda vakhate pratipakSInA praznano uttara ApavAne asamartha banela vAdI te vakhate te tyAMthI khasI jAya che, paNa amuka kALa javA daIne pharI tenI sAthe je vivAda kare che tenuM nAma "avaSyaSkaya vivAda" che. (2) meke Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMghA TIkA sthA. 6 sU 39 vivAdasvarUpanirUpaNam kRtvA yo vivAdaH punaH kriyate sa tathA // 1 // utpvaSkya labdhAvasareNa utsatya: svayaM gatvA yo vivAdo vidhIyate sa tathA // 2 // anulomayitvA-madhyastha sAmnA, pratipakSiNaM vA pUrva tatpakSAbhyupagamena anukUlaM kRtvA yo vivAdaHsa tathA // 3 // pratilomayitvA-pUrNasAmarthyatratA pUrva madhyasthaM pratipakSiNaM vA pratikUla kRtvA yo vivAdaH sa tathA // 4 // bhaktvA madhyastham Asevya yo vivAdaH saH tathA // 5 // tathA-mizrayitvA-madhyasthaM svapakSe kRtvA yo vivAdaH sa tathA // 6 // iti // sU0 39 // 'vivAdAsaktacittAH kSudraprANitayA samutpadyante' iti kSudraprANisvarUpaM nirUpayati mUlam-chavihA khuDDA pANA paNNattA, taM jahA-vediyA 1, teiMdiyA 2, cauriMdiyA 3, saMmucchimapaMciM diyatirikkhajoNiyA 4, teukAiyA 5, vAukAiyA 6 // sU0 40 / / avasara pAkara punaH jo svayaM jA karake vivAda kiyA jAtA hai, aisA vaha vivAda utvaSya hai, madhyasthakoM athavA zAntile pratipakSIko pahile usake pakSako svIkAra kara anukUla karake jo vivAda kiyA jAtA hai, vaha anulomayitvA vivAda hai, pUrNa sAmayaMse yukta hue vAdIke dvArA pahile madhyasthako athavA pratipakSIko pratikUla karake jo vivAda kiyA jAtA hai, vaha pratilomayitvA vivAda hai, madhyasthakI acchI tarahase sevA karake jo vivAda kiyA jAtA hai, vaha bhaktvAvivAdahai, tathA madhyasthako apane pakSameM karake jo vivAda kiyA jAtAhai, vaha mizrayitvA vivaadhai|suu039|| maLatAM pharI jAte ja jaIne je vivAda karavAmAM Ave che te vivAdane "udhvaSkA vivAda kahe che. (3) madhyasthanI athavA pratIpakSInI vAtane pahelA svIkAra karI laIne temane anukUla karI laIne je vivAda karavAmAM Ave che tene "anulomayitvA vivAda" kahe che. (4) pUrNa sAmarthyathI yukta evA vAdI dvArA pahelAM madhyasthane athavA pratipakSIne pratikUla karIne je vivAda karavAmAM Ave che tenuM nAma "pratimayitA vivAda " che. (5) madhyasthanI sArI rIte sevA karIne je vivAda karavAmAM Ave che tenuM nAma "bhakatvA vivAda che. "madhyasthane pitAnA pakSamAM karI nAkhIne je vivAda karavAmAM Ave che tetuM nAma " bhiyitvA vivAha" cha. // sU. 38 // Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 396 sthAnAgA ___chAyA-pavidhAH kSudrAH prANAH prajJaptAH, tadyathA-dvIndriyAH 1, trIndriyAH 2, caturindriyAH 3, sampUchimapaJcendriyatiryagyonikAH 4 tejaskAyikAH 5, vAyukAyikAH 6 // sU0 40 / / TIkA-' chabihAkhuDA' ityAdi kSudrAH prANAH kSudrajIvAH, dvIndriyAdibhedaiH pasaMkhyakA bodhyAH / epAM kSudratvaM ca anantarabhave siddhigamanAbhAvAd bodhyam / ____ atra sUkSmatrasAH tejovAyukAyikA jIvA yodhyaaH| kiMca-eteSu devAnA mutpatti na bhavatIti hetorapi dvIndriyAdInAM kSudratvaM bodhyam / devAnAM yatrotpatti bhavati yatra ca na bhavati, taduktamekayA gAthayA vivAdAsakta cittavAle prANI kSudraprANI rUpase utpanna hote haiM, ataH aba sUtrakAra kSudra prANiyoMke svarUpakA kathana karate haiM "chavdhihA khuDDA pANA paNNattA" ityAdi sUtra 40 // TIkArtha-kSudra prANI6 prakArake kahe gaye haiM jaise-hIndriya1 zrIndriya2 catu. rindriya 3 saMbhUcchima paJcendriyatiyazca 4 tejaskAyika 5 aura vAyukAdhika dIndriyAdikoMke bhedoMse jo kSudra jIva 6 prakArake kahe gaye haiM, so isakA kAraNa yaha hai, ki ye saba anantara bhavameM siddhi meM gamana nahIM karate haiM ataH siddhi meM gamana karane ke abhAva ko lekara inase kSudra. tAkA pratipAdana kiyA gayA hai| yahAM tejaskAyika aura vAyukAyika jIva trasa jAnanA cAhiye kiMca inameM devoMkI utpatti nahIM hotI hai, isa kAraNa bhI dvIndriyAdikoM meM kSudratA jAnanI cAhiye devoMkI jahAM vivAdAsakta cittavALA jIvo mudrajI rUpe utpanna thAya che. tethI have sUtrakAra evA mudrajInA svarUpanuM nirUpaNa kare che. TI-" chavihA~ khuDDA pANA paNNattA" tyA:-- kSudravAnA 6 24aa cha--(1) dIndriya, (2) zrIndriya, (3) yata. hindriya, (4) sa bhUmi 5yendriya tiya tha, (5) te424Athi ana (6) vaayukAyika, prIyiAdika ne kSudrajI gaNavAnuM kAraNa nIce pramANe che-- A ja anantara bhavamAM siddhagamana karI zakatA nathI A rIte te jIvomAM anantara bhavamAM siddhigatinI prAptino abhAva hovAthI temanAmAM ahIM kSudratAnuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. ahIM tejaskAyika ane vAyukAyika ane sUkSma trasa jANavA joIe. vaLI drandriyAdikamAM devonI utpatti thatI nathI. te kAraNe paNa te ane zudra gaNI zakAya che. nIcenI gAthAmAM Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sudhA TIkA sthA06 040 kSudraprANisvarUpanirUpaNam "1 puDhavI AuvaNassa, -gabhagapajjata saMkhajIvIsu / saggaccuyANavAso, sesA paDisehiyA ThANA // 1 // " chAyA - pRthivyanvanaspati garbhajaparyApta saMkhyajIviSu / svargacyutAnAM vAsaH zeSANi pratipedhitAni sthAnAni ||1|| iti / saMmUcchimapathendriyatiryagyonikAnAM tu paJcendriyatve'pi manaso'mAvenAvivekitayA nirguNatvAt kSudratvaM bodhyamiti // 040 // 397 pavidhAH kSudrAH prANinaH proktAH teSAM virAdhanA yathA na bhavettathA sAdhubhirbhikSAcaryA kartavyeti prAptAvasarAM gocaracaryAM pavidhatvena nirUpayati mUlam - chavivahA goyaracariyA paNNattA, taM jahA - peDA 1, apeDA 2, gomuttiyA 3, pataMgavIhiyA 4, saMbukAvaTTA 5, gaMtuM paJcAgayA 6 // sU0 41 // - utpatti hotI hai, aura jahAM nahIM hotI hai yaha bAta isa gAthA dvArA vyakta kI gaI hai - " puDhavI Au vaNassa " ityAdi / pRthivIkAyika apakAyikameM vanaspatikAyika meM evaM garbhaja paryApta saMkhyAta varSakI Ayu vAloMmeM svargale cyuta hue jIvoMkI - devoM kI utpatti hotI hai / samRniryazca paJcendriyoM meM jo devoMkI utpatti honekA niSedha kiyA gayA hai, so usakA kAraNa aisA hai, ki unameM paMcendriyatA hone para bhI sanakA abhAva rahatA hai, ata isase unameM avikA kAraNa nirguNanA hone se kSudratA rahatI hai / isa taraha sUtranirdiSTa kSudra jIvoM devoMkI utpatti nahIM hotI hai // / 80 40 // e vAta prakaTa karavAmAM AvI che ke devAnI utpatti kayAM kayAM thAya che ane yAMyAM thatI nathI. " puDhavI Au vaNassa " ityAdi- pRthvIkAyikAmAM, asUkAyikAmAM, vanaspatikAyikamAM, ane gaja paryApta sakhyAta vaSaeNnA ayuvALA jIvAmAM devasekamAthI smruta thayelA jIveAnI ( devAnI ) utpatti thAya che - anyatra yatI nathI saMbhUrchima tiryaya pathendri ceAmAM vaeNnI utpatti thatI nathI, evuM je kahevAmAM Avyu che tenuM kAraNu e che ke teo pacendriya hAvA chatAM paNa temanAmAM manane abhAva hoya che. tethI te jIveAmAM avivekatAne kAraNe niSNuzrutA haivAne lIdhe kSudratA hoya che. A rIte sUvanardiSTa kSudrajIve!mA devAnI utpatti thatI nathI, mebha sabhavu // sU. 40 // Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgI chAyA-pavidhA gocaracaryA praznaptA, tadyathA-peTA 1, ardhapeTA 2, gomUtrikA 3, pataGgavIthikA 4, zambUkAvartI 5, gatvAmatyAgatA 6 // mU0 41 // TIkA-'chanvihA goyaracariyA' ityAdi gocaracaryA-gozcaraNaM gocaraH, tadvad yA caryA sA / ayaM bhAvaH-yathA gauH uccanIcataNAni sAmAnyatazcarati, tathaiva rAgadveparAhityena yaH sAdhuruccanIcamadhyama kuleSu dharmasAdhananimittabhUtaM dehaM paripAlayituM bhikSArtha carati, tasya tathAcaraNaM gocaracaryetyucyate / iyaM-gocaracaryA peTA'rdhepeTAdibhedena paividhA vodhyA / tatra ye 6 prakArake kSudra prANI kahe lojisa tarahase inakI virAdhanA na ho sake isa prakArase bhikSAcaryA lAdhuko karanI cAhieataH isI sambandhako lekara aba sUtrakAra 6 prakArakI bhikSAcaryA prakaTa karate haiM____ "chavihA goyaracariyA paNNattA" ityAdi sUtra 41 // TokArtha-gocaracaryA 6 prakArakI kahI gaIhai, jaise-peTA 1 ardhapeTA 2 gomUtrikA 3 pataGgavIthikA 4 zambUkAvartA 5 gatvA pratyAyatA 6 gau ke caranekI jalI jo caryA hotI hai, vaha gocaracaryA hai, tAtparya aisA hai, ki jaise gAya sAmAnya rUpase UMce nIceke sthAnoM ke tRgoMko caratI hai, usI prakAra jo sAdhu rAgadveSa rahita hokara UMca nIca kuloMmeM dharma sAdhanake nimittabhUta dehakI paripAlanAke liye bhikSA karatA hai, aise usa sAdhukI vaha bhikSAcaryA gocaracaryA isa rUpase kahI gaI hai, gocaracaryA jo peTA1 arghapeTA Adike bhedase 6 prakArakI kahI gaIhai, so isakA AgalA sUtramAM cha prakAranA zudave nuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. temanI virAdhanA na thAya evI rIte sAdhue bhilAcaryA karavI joIe A prakAranA saMbaMdhane anulakSIne have sUtrakAra bhikSAcana 6 prakAranuM kathana 42 cha. "chabihA goyaracariyA paNNatA " tyAha-- -lakSAyaryA (gAya2 yaryA) 7 5412nI DI je-(1) peTI, (2) adhaHpeTA, (3) triI, (4) 511001, (5) zambhUtI ana (6) sattA pratyAyatA. gAyanI caravAnI kriyA jevI je caryA hoya che tenuM nAma gocaracarcA che. eTale ke gAya jema UMce ane nIce AvelAM sthaLanuM ghAsa care che, e ja pramANe je sAdhu rAgadveSathI rahita thaIne dharmanI sAdhanAmAM nimitta 35 dehanA piSaNa nimitte UMca, nIca ane madhyama kuLomAM gocarInI prApti nimitte je caryA (bhramaNa) kare che te caryAne bhikSAcaryA kahe che. tenA peTA ardhapeTA Adi 6 prakAranuM have spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che-- Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subhATIkA sthA06 sU041 SavidhagoyaracaryAnirUpaNama 399 peTA-peTikAmajjUSA tadvat abhigrahavizeSavazAt sAdhuryasyAM bhikSAcaryAyAM grAmAdau pATakasya caturbhAgaM kRtvA viharati sA 'peTA' ityucyate / 1 // ardha peTApeTAvacaturbhAgaM kSetraM kRtvA tadardhabhAge bhikSArtha caraNam // 2 // gomUtrikA gomUtrikeva gomUtrikA / gomUtrikAvad pakrAkAreNa vAmadakSiNato bhramaNam // 3 // pataGgavIthikA-patagoDDayana sadRzI, tiDavadantarA bahugRhANi muktvA muktvA bhramaNam // 4 // zambUkAvartA-zambUkA zaGkha, tadvadAva? yasyAM sA tathA / sA dvividhA-AbhyantarazasvakAvartI vahiH zambUkAvartA ca / yasyAM madhyabhAgAdArabhya bAhyagRhaM yAvabhAva aisAhai, ki peTA peTikA saMjUvAkI taraha jisa bhikSAcaryA meM abhigraha vizeSake vaza sAghu grAmAdimeM pATakake (mahollA ) cAra bhAga karake bhramaNa karatA hai, aisI vaha bhikSAcaryA "peTA" ila rUpase kahI gaI hai 11 peTAkI taraha cAra bhogavAlA kSetra karake usake Adhe bhAgameM jo sAdhu bhikSAke nimitta bhramaNa karatA hai, aisI vaha bhikSAcaryA ardhapeTA isa rUpase kahI gaI hai, gomUtrikAkI taraha vakrAkArale jisa bhikSAcaryA meM dAyeM le pAye, vAyeM se dAyeM bhramaNa karanA hotA hai, ailI vaha bhikSAcaryA "gomUnikA" isa rUpase kahI gaI hai, pataGga pakSIke ur3ane kI taraha jisa bhikSAcaryAmeM vIca 2 meM gharoMko choDa 2 kara bhramaNa karanA hotA hai, aisI vaha bhikSAcaryA " patadhIthikA" isa rUpase kahI gaI hai, zamvaka zana kI taraha jilla bhikSAcaryA meM Avarta hotA hai, aisI vaha bhikSAcaryA " zambUkAvato" isa rUpase kahI gaI hai, zambUphApartI Abhyantara (1) peTa lakSAyA-- 14 // (bhabhUpA) nA vibhAga // hoya che tema prAmAdinA cAra vibhAga pADI ne temAMthI kaI paNa eka vibhAgamAM ja bhikSAprApti mATe bramaNa karavuM tenuM nAma peTA bhikSAcaryA che. (2) ardhapeTA bhikSAcaryA--peTA rikSAcaryAmAM grAmadinA cAra bhAga pADavAmAM Ave che temAMthI eka bhAganA ardhA bhAga pramANa kSetramAM ja bhikSAprApti mATe amara 427 tanu nAma adhaTara mikSAya che. (3) gAbhUtriI --2 bhikSA. caryAmAM gamUtrikonI jema jamaNI taraphathI DAbI tarapha ane DAbI taraphathI jamaNI tarapha bhramaNa karavuM paDe che, te bhikSAcayane gomUtrikA bhikSAcaryA kahe cha. (4) patagAyi41--2 lakSAyAmA 5tajiyAnI rebha. 12yen| parIne cheDIne chUTA chavAyA gharamAM bhramaNa karavAmAM Ave che te bhIkSAcaryAne pataMgavithikA bhikSAcaryA kahe che (5) zabUvartA--zabUka eTale zaMkha je bhikSAcaryAmAM zaMkhanA jevA AvartI hoya che te bhikSAcaryAne zakhUkAvartA Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre 400 dane prathamA, vAhyagRhAdArasya madhya bhAgavarttigRhaM yAvadbhramaNe tu dvitIyA // 5 // tathA - gatvA pratyAgatA gatvA pratyAgataM = pratyAgamanaM yasyAM mikSAcaryAyAM sA / ayaM bhAvaH - yasyAM bhikSAcaryAryA sAghurUpAzrayAnnirgataH prathamamekasya gRhapI bhikSAM gRha kSetraparyantaM yAti tataH pratyAvRttaH punardvitIyasyAM gRhapaGkau bhikSAM gRhana upAzrayamAyAti sA tathA // 0 41 // 3 antarasUtre sAdhUnAM viziSTAcaryA proktA, sampati caryApastAvAdasAdhuca zambUkAvarttA aura bahiH zambUkAna bhedase do prakArakI kahI gaI hai, jisa bhikSAcI madhya bhAga se lekara bAhya ghara taka bhramaNa karane meM phirane meM Abhyantara jambUkAla bhikSAcaryA hotI hai, evaM bAhya gRhase lekara sabhya bhAgavata ghara taka phirane meM dvitIyA zambUkAta bhikSA hotI hai 5 / jA karake pratyAgatana jisa bhikSAcaryA meM hotA hai, aisI vaha bhikSAryA gatvA pratyAyAtA 6 hai, isakA tAtparya aisA hai, ki jila bhikSA meM sAdhu upAya se nikalakara prathama eka gRha pati bhikSA lenA hai, vahAMse bhikSA lekara phira vaha kSetra paryanta taka Age calA jAtA hai, isake bAda phira vaha vahAM se lauTatA hai aura dvitIya gRhapati bhikSA ke nimitta praviSTa hotA hai, vahAMse bhikSA lekara phira vaha upA meM A jAtA hai, aisI vaha bhikSacaryA 6 nambarakI bhikSAca // suu041|| isa Uparake sUtra meM sAdhuoM kI viziSTa varSA kahI aba sUtrakAra bhikSAcaryA kahe che tenA be bheda che--(1) Abhyantara zammUkAvAM, ane (2) mahimUkAvoM grAmAdinA madhyabhAgamAM AvelA gharAthI zarU karIne mahAranA bhAgamAM AvelA ghara sudhI bhikSAprApti mATe bhramaNu karavu' tenu nAma Abhyantara zamUkAvattA~ bhikSAcaryA che. bahAranA bhAgamAM AvelA gharAthI zarU karIne madhyabhAganA ghare sudhI zikSAprApti mATe bhramaNa karavu tenuM nAma khahi sthUkAvattA~ bhikSAcaryAM che. (6) gatmA pratyAyAtA--je bhikSAcaryAmAM gamana karIne pratyAgamana thAya che, te bhikSAcaryAne zApratyAyAtA kahe che. A kathananA bhAvAtha nIce pramANe che--je bhikSAcaryAmAM sAdhu upAzrayamAMthI khaDhAra nIkaLIne pahelA eka gRpa ktimAMthI bhikSA grahaNa karIne kSetrapayanta sudhI AgaLa cAlyA jAya che ane pachI tyAMthI pAchA pharIne bIjI gRhapa'ktimAM bhikSAne nimitte praveza kare che ane tyAMthI bhikSA grahaNa karIne te upAzrayamAM AvI jAya che. A prakAranI bhikSAcaryAne gApratyAyAtA bhikSAcarcA kahe che. I! sU. 41 // uparanA sUtramAM sAdhuzmAnI viziSTa caTyanuM varNana karavAmAM AvyuM. Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 6 sU0 42 asAdhucaryAyA' phalabhoktRNAM gatinirUpaNam 401 ryAyAH phalabhoktAro yAn sthAnavizepAna prApnuvanti tAnAha___mUlam-jaMbuddIce dIve saMdarassa pavayasla ya dAhiNeNaM ibhIse rayaNappabhAe puDhavIe cha avakaMtamahAnirayA paNNattA, taM jahA-lole, 1, lolue 2, uddale 3, nidaDDe 4, jarae 5, pajjarae 6 / cautthIe NaM paMkappasAe puDhavIe cha avakaMtA mahAnirayA paNNattA, taM jahA-Are 1, bAre 2, mAre 3, rore 4, rorue 5, khADakhaDe 6 // sU042 // ___ chAyA-jambUdvIpe dvIpe mandarasya parvatasya ca dakSiNe asyAM ratnaprabhAyAM pRthivyAM paT apanAntanirayAH prajJaptAH, nadyathA-lolo 1, lolupaH 2, udagdhaH 3, nidagdhaH 4, jarakaH 5, prajarakaH 6 / caturthyAM khalu paGkaprabhAyAM pRthivyAM paTTa apakrAntA mahAnirayAH prajAtAH, tadyathA-AraH 1, cAraH 2, bhAraH 3, roraH 4, rorukaH 5, khADakhaDaH 6 // mu0 42 // TIkA-'jaMbuddIve dIve ' ityAdi jambUdvIpAkhya madhyadvIpAntargatamandaraparvatasya dakSiNe-dakSiNataH asyAM ratnaprabhAnAmakapRthivyAm apakrAntanirayAH-apakrAntAsakala zubhabhAvebhyo'pagatA atinikRSTA ityarthaH, te ca te nirayAH narakAH, athavA-' apakrAntanirayAH' caryAke paratAvako lekara asAdhucaryAka phalako bhoganevAle jina sthAna vizeSoMko prApta karate haiM una sthAnoMko kahate haiM____ "jambuddIde dIve maMdasta pavvayasta' ityAdi sUtra 42 // TIkArtha-jambUdvIpa nAmake madhyadIpake antargata jo mandara (meru) parvatahai, usa parvatakI dakSiNa dizAmeM isa ratnaprabhA nAmakI pRthivImeM chaha apakrAnta-sakala zubha bhAvoMse rahita-atinikRSTa aise naraka kahe gaye have sUtrakAra caryAnA viSaya sAthe susaMgata evA viSayanuM nirUpaNa kare che. je sAdhu sAdhuryAnA niyamanuM pAlana karatuM nathI-asAdhucaryAnuM sevana kare che. evA sAdhune tenA phalasvarUpe kevA sthAnamAM janma levuM paDe che, te have sUtra42 548 42 cha " jambUddIve dIbe maMdarassa pavvayassa" tyA: TIkAtha-jabUdIpa nAmanA madhya dvIpamAM je mandara parvata Avelo che tenI dakSiNa dizAmAM ratnaprabhA nAmanI pRthvImAM (pahelI narakamAM) 6 a5krAnta (sakaLa zubha bhAvathI rahita, atinikRSTa evAM) nArakAvAse AvelAM che athavA sthA0-51 Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 sthAnAstre iticchAyA / tatpakSe-apakrAntAH-akamanIyAH azobhanAzca te nirayAzceti vigrahaH / te hi paTa saMkhyakAH prajJaptAH / yadyapi sarve'pi narakA evameva, tathApi teSvapyepAM vakSyamANanirayANAM prAdhAnyenaite eva 'abakanta' iti vizeSaNaviziTatayA proktaaH| te'pakrAntanirayA loga lolupAdayo mUloktA vijnyeyaaH| evaM 'cautthIe ' ti-caturyA paGkaprabhAyAm ArabArAdayaH paD apakrAntanirayAH prajJaptAH, te'pi mUloktAeva bodhyAH // 0 42 // itthagasAdhucaryA phalabhoktasthAnatvena apakrAntanarakAnuktvA sampati sAdhucaryAphalabhoktasthAnavizepAnAha mUlam~-baMsaloe NaM kappe cha vimANapatthaDA paNNattA, taM jahA-arae 1, virae 2, NIrae 3 Nimmale 4 vitimire 4 visuddhe 6 // sU0 43 // haiN| athavA-"avakkaMta"kI saMskRta chAyA" apakAnata " aisI bhI hotI hai, isa pakSameM akamanIya azobhana-aise chaha narakAcAsa kahe gaye haiN| yapi samarata narakAghAsa aisehI hai, parantu una sabameM se ina nirayomahI pradhAna rUpase "apakrAntalA yA apakrAntatA" isIliye inheM isa vizeSaNase viziSTa karake kahA gayA hai, unake nAma isa prakArase haiMlola 1 lolupa 2 udagdha 3 nirdagdha 4 jaraka 5 aura prajaraka 6 isI taraha caudhI paGkaprabhA pRthivImeM 6 apakrAnta mahAniraya (narakApAsa) kahe gaye haiM unake nAma isa prakArase hai-Ara 1 vAra 2 sAra 3 rora 4 romaka 5 aura khADakhaDa 6 / / 0 42 // " abakkata " ma panI sastRta chAyA " apakrAnta " 5 thAya che. te saMskRta chAyAnI apekSAe te narakAvAsone azabhana athavA akamanIya vizeSaNa paNa lagADI zakAya che. jo ke badhAM narakAvAsa evAM ja che, chatAM paNa A 6 narakAvAsamAM khAsa karIne "apakAntatA" athavA "ayakAntatA" che, tethI temane A vizeSaNa lagADavAmAM AvyuM che te narakAvAsenAM nAma mA prabhArI cha-() bAsa, (2) vAyu5, (3) udaya, (4) ni , (5) jaraka ane (6) prajaraka. e ja pramANe paMkaprabhA nAmanI cethI narakamAM paNa cha a5krAnta mahAnira (narakavAse) AvelAM che temanAM nAma A pramANe cha- mA2, 2 vAra, 3 bhA2, 4 222, 5 2 / 24 ane 6 Ama // sU. 42 // Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 6 sU. 53 sAdhucaryA phalabhoktasvarUpanirUpaNa 46 chAyA-brahmaloke khalu kalpe paD vimAnaprastaTAH prajJaptAH, tadyathA-arajoH 1 virajAH 2 nIrajAH 3 nirmalo 4 vitimiro 5 vizuddhaH 6 / / saH 43 // TIkA-'baMbhaloge' ityAdi vyAkhyA spaSTA / navaram-brahmaloko hi paJcamo devalokaH / tatra tu SaDeva prastaTA bhavanamadhyAntarAlabhAgAH santi / yatra devaloke yAvantaH mastaTAH santiH, taduktamekayA gAthayA, tathAhi"terasa vArasa cha paMca ceva cattAri causa kappesu / gevejjemcha tiya tiya, ego ya aNuttaresu bhave // 1 // " chAyA-trayodaza dvAdaza SaT paJca caiva catvAra caturyu kalpeSu / praiveya phepu trayastraya ekazca anuttareSu bhavet // 1 // iti / ye Uparake sUtra meM jo 6 apakrAnta nirayasthAna kahe gaye haiM ve unheM prApta hote haiM, jo asAdhucaryA karate haiM, kyoMki ye asAdhucaryA phalako bhoganevAloMke sthAna haiN| aba sUtrakAra sAdhucaryAke phala ko bhoganevAloMke sthAna vizeSoMkA kathana karate haiM___"baMbhaloe NaM kappe cha vimANapatthaDA paNNatA" ityAdi satra 43 // TIkArtha-brahmaloka kalpameM6 vimAna prastara kahe gaye, jaise-arajA, virajA, nIrajA, nirmala, bitimira, aura / vizuddha brahmaloka yaha 5 vAM devaloka hai, bhavanake madhya meM antarAla bhAga hote haiM unakA nAma prastaTa hai, jisa devalokameM jitane antarAla (bIcakA khAlI bhAga) rUpa prastaTa haiM, ve isa gAthA dvArA kahe gaye haiM-"terasa bArasa chapaMca" ityAdi / uparanA sUtramAM 6 apakAnta niyasthAne kahyAM, temanI prApti asAdhucaryA karanAra ane thAya che, kAraNa ke asAdhucaryAnA phalane bhegavavAnAM e sthAne che. have sUtrakAra sAdhucaryAnA phalane bhegavavAnAM je sthAne che, te sthAnanuM 4thana 42 cha. "baMbhaloe NaM kappe cha vimANapatthaDA paNNattA" tyAhi TIkAtha-brahmaloka kalpamAM nIce pramANe vimAna praratara AvelAM che- (1) A20n, (2) 20n, (3) nI201, (4) nimA ', (5) vitibhira mana (6) vizuddha. brahmaleka pAcamuM devaloka che bhavananI madhyamAM je antarAla (vacceno je khAlI bhAga) hoya che tenuM nAma prastaTa che. kayA devalekamAM keTalA anata rAla rUpa prastaTa hoya che te nIcenI gAthAmAM batAvavAmAM AvyuM che - "terasa vArasa cha paca" tyAha-- Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAzastra ___ ayaM bhAvaH-prathamadvitIyayostrayodazavimAnaprastaTA bhavanti / tRtIyacaturthayo diza, paJcame paT , paNThe paJca, saptame catvAraH, aSTame catvAraH, navama dazamayozcatvAraH, ekAdazadvAdazayozcatvAraH, navAnAM graiveyakavimAnAnAm adhobhAge trayo madhyabhAge trayaH Urdhva bhAge ca traya iti natra, paJcasu anuttaravimAneSu ceka iti sarvavimAnaprastaTa saMkhyA dvipaSTi (62) pramANA bhavatIti / / mR0 43 // anantaraM vimAnavaktavyatA moktA, tatprastAvAn samprati nakSatravaktavyatAmAha mUlam - caMdasta NaM joisiMdasla joisaranno cha NakhattA puvaMbhAgA samavettA tIsaimuhattA paNNattA, taM jahA-puvvAbhadavayA 1, kAttiyA 2 sahA 3 puvAphagguNI 4 sUlo 5 puThavA. sADhA 6 / caMdasta NaM joisiMdasta joisarapaNo cha NakvattA NataMbhAgA abaDDakkhettA pannarasamuhattA paNNatA, taM jahA--sAyamisayA1 bharaNI 2 addA 3 arasesA 4 sAI 5 jeTA hAcaMdassa NaM prathama aura dvitIya devalokameM 13 vimAna prastaTa hai, caturtha devalokameM 12 vimAna prastA haiM, paMcama devalokane 6 vimAna prasnaTa hai, chaTTe devalokameM pAMca vimAna prastaTa hai, lAtave devaloka meM cAra vimAna prastaTa haiM, nauve dazameM devalolameM cAra vimAna prastaTa haiM, gyArahaveM cArahaveM devalokameM cAra vimAna prastara haiM, nau grevezaka vimAnoMke adhobhAgameM tIna madhya bhAgameM tIna aura urvabhAgameM 3 isa prakArase 9 vimAna prastaTa haiM / tathA paJca anuttara vimAnoM meM eka prastaTa hai, ina saya vimAna prastaToMkI saMkhyA 862 haiN| sU043 // pahelA ane bIjA devalemAM 13 vimAna prastaTa che trIjA ane cothA devalokamAM 12 vimAna prastaTa che. pAMcamAM devalokamAM che, chaThThA devalokamAM pAMca sAtamAM devalokamAM 4 ane AThamA devalekamAM paNa 4 vimAna prastaTa che. navamAM ane dasamAM devakamAM cAra vimAna prastaTa che agiyAramAM ane bAramAM devalokamAM paNa cAra vimAna prastaTa che. nava veyaka vimAnanAM adhobhAgamAM 3, madhyabhAgamAM 3 ane ubhAgamAM 3 vimAna prastaTa che. pAMca anuttara vimAnamAM eka prasta che. te badhAM vimAna prastonI saMkhyA 12 che. // sU. 43 // Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ budhA TIko sthA0 6 sU0 44 nakSatrasvarUpanirUpaNa __ 405 joisiMdassa joisarano cha nakkhattA ubhayaMbhAgA divaDDakhettA paNayAlIsasuhattA paNNattA, taM jahA- mohiNI 1, puNavatra 2 uttarAphagguNI 3, visAhA 4 uttarAsADhA 5 uttarAmadavayA ||suu044|| ___chAyA-candrasya khalu jyotipendrasya jyotiparAjasya SaT nakSatrANi pUrvabhAgAni samakSetrANi triMzanmuhUtAni prajJaptAni, tadyathA-pUrvAbhAdrapadA 1, kRttikA 2, maghA 3, pUrvAphAlgunI 4, mUlam 5, pUrvApADhA 6 / candrasya khalu jyotiSandrasya jyotiparAjasya pada nakSatrANi naktaM bhAgAni apArddhakSetrANi pazcadazamuhU ni prajJaptAni, tadyathA-zatabhiSaka 1 bharaNI 2 ArdrA 3 AzleSA 4, svAtiH 5, jyeSThA 6 / candrasya khalu jyotiSendrasya jyotiparAjasya SaT nakSatrANi ubhayabhAgAni dravyapArddhakSetrANi pazcacatvAriMzanmuhUrtAni majJaptAni, tadyathA-rohiNI 1, punarvasa 2, uttarAphAlgunI3,vizAkhA4, uttarApAhAra, uttraabhaadrpdaad,044|| TIkA- caMdassa' ityAdi jyotipendrasya jyotipadevAnAM madhye aizvaryayuktasya jyotiparAjasya candrasya khalu paTa nakSatrANi pUrvabhAgAni-pUrveNa-pUrvabhAgeNa agreNa-amAptenaiva candreNa ityarthaH, bhajyante sevyante-yujyante yAni tAni-apAptenaiva candreNa bhujyamAnAni samakSetrANi-samaM-sthUlanyAyamAzritya triMzanmuhUrta bhogyatvena samAnaM kSetram AkAzadezalakSaNa yeSAM tAni, ataeva-triMza-muhUrtAni-triMzat muhUrtAzcandrabhogo yeSAM tAni tathoktAni prajJaptAni / tadyathA-pUrvAbhAdrapadA, kRttiketyAdIni / uktaMcAtra___ aba sUtrakAra vimAnake antarAlakA baktavyatAkA kathana karake nakSatra vaktavyatAkA kathana karate haiM "caMdasta Na joisiMdasta joilaranno" ityAdi sUtra 44 // TIkArtha-jyotijendra jyotiSa devoMke madhya meM aizvaryayukta jyotiSarAja candra ke ye 6 nakSatra pUrvasevya haiM, arthAt aprApta candra ke dvArA bhujyamAna haiM, aura samakSetravAle haiM tathA tIsa muhUrttavAle haiM / unake nAma isa prakArase haiM pUrvabhAdrapadA 1 kRttikA 2 maghA 3 pUrvAphAlgunI 4 mUla 5 aura vimAnanI antarAlanI vaktavyatAnuM kathana karIne have sUtrakAra nakSatronuM thana 42 che. "cadassa NaM joisidassa joisaranno" tyAha-- TIkArtha-niSedra (tiSa devAmAM aizvarya saMpanna) tiSarAja candranA A 6 nakSatra pUrvasevya che eTale ke aprAsa candra dvArA bhujamAna che, samakSetravANa cha bhane 30 muhUta vANa cha. (1) pUrva bhAdrapA, (2) vRtti, Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 406 sthAnAMgo ___ " punyA tini ya mUlo, maha kittiya aggimA jogaa"| chAyA--pUrvANi trINi ca mUlaM bhaghA kRttikA agrimayogAni / iti / tathA jyotipendrasya jyotiparAjasya candrasya khalu pada nakSatrANi nakta bhAgAni-naktaM rAtrau bhajyante sevyante candreNa yAni tAni-candrasya samayogIni, tathA-apArthakSetrANi-apAdhasamakSetrApekSayA'dha kSetram AkAzadezalakSaNaM yeSAM tAni, ata eva-paJcadazamuhUrtAni prajJaptAni / tadyathA-zavabhiegityAdi / uktaM ca "adA'sesA sAI sayabhi samabhiI ya je smjogaa"| chAyA-A'zlepA svAtiH zatabhiSak abhinicca jyeSThA samayogAni " iti / tathA-jyotiSe drasya jyotiparAjasya candrasya paT nakSatrANi ubhayabhAgAniubhayataH pUrvataH pazcAca bhajyante-sevyante candreNa yAni tAni-pUrvAparatazcandreNa bhujyamAnAni, tathA-dvayapAkSe mANi-dvitIyam apArdhe yatra tad dvayapAdhapUrvApADhA 6 / kahA bhI hai-" puvvA tinniSa mUlo " ityAdi / mUla maghA aura kRttikA ghe tIna aura pUrva ke tIna nakSatra ye agrima yogavAle haiN| tathA-jyotipendra jyotiparAja candra ke ye 6 nakSatra rAtrimeM candramAke dvArA sevya haiM, apArdha kSetravAle haiM, samakSetrakI apekSA AdhA hai, AkAzadezarUpa kSetra jinhoMkA aise haiM--evaM 15 muhattavAle haiN| unake nAma isa prakArase haiM-zatabhipaka 1 bharaNI 2 AH 3 azlepo 4 " addA'sesA lAi" ityaadi| ArdrA, azleSA, svAti, zatabhiSaka, abhiji| aura jyeSThA ye nakSatra samayogavAle haiM, jyotiSendra jyotirAja candra ke nakSatra usake dvArA pUrvase aura Upara se donoM taraphase sevya kahe gaye haiM-dvayapAddha kSetra(3) bhA, (4) pUrva zunI, (5) bhUkha bhane (6) pUrvASADhA. 4yu paya cha ? " puvvA tinni ya mUlo" tyAdi-- mUla, maghA ane kRttikA tathA pUrvanA (AgalA) traNa nakSatra agrima gavALA che. tathA A 6 nakSatra rAtre jyotindra tiparAja candra dvArA sevya che, apAI kSetravALA che, samakSetranI apekSAe ardhA AkAza dezarUpa kSetravALA che ane 15 muhUrtavALA che. temanA nAma A pramANe che-- (1) zatama54, (2) 12, (3) bhAdra, (4) maSA , (5) svAtI bhane (6) nyA. 4dhu 5 che , " adA'sesA sAI" tyAhi-- Adra, azleSA, svAtI, zatabhiSeka, abhijita ane jaNA A nakSatra samayegavALA che. nIcenAM 6 nakSatre tindra jyotiSarAja candra dvArA pUrva ane apara (pazcima), bane taraphathI sevya kahyA che, drayapAddha kSetravALAM Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA0 sthA0 6sU0 44 nakSanasvarUpanirUpaNa 407 sArdhe ka kSetram AkAzadezalakSaNaM paJcacatvAriMzanmuhUrtapramANaM yeSAM tAni tathoktAni, ata eva-paJcacatvAriMzanmuhUrttAni prajJaptAni / tadyathA-'rohiNI punarvam'ityAdi / uktaM ca " uttaratinni visAhA, puNavyasU rohiNI ubhyjogaa|" chAyA-uttarAtrINi vizAkhA punarvasU rohiNI ubhayayogAni-iti / evaM vidhAni nakSatrANi yadA bhavanti, tadA subhikSaM bhavati, anyathA tu durbhikSam / taduktam " uktakrameNa nakSatrairyuSyamAnastu candramAH / " subhikSakRd viparItaM, yujyamAno'nyathA bhavet // 1 // iti // mU0 44 // anantarasUtre candreNa bhujyamAnAni nakSatrANi sthAnapaTkatvenoktAni, candra vAle kahe gaye haiM-sAdhaM eka kSetravAle kahe gaye haiM, arthAt DeDha kSetravAle aura 45 muhattavAle kahe gaye haiN| unake nAma isa prakArase hU~-rohiNI 1 punarvasu2 uttarAphAlgunI 3 vizAkhA 4 usarASADhA 5 aura uttarAbhAdrapadA 6 / kahA bhI hai-" uttaratinni vizlAhA" ityAdi / uttarAke 3 tIna tathA vizAkhA, punarvasu evaM rohiNI ye 6 nakSatra ubhaya yogavAle kahe gaye haiN| isa prakArake nakSatra japa hote haiM, taba subhikSa hotA hai nahIM hote haiM taba durbhikSa hotA hai-kahA bhI hai " uktakrameNa nakSatraiH" ityAdi / sU0 44 // isa UArake sUtra meM candramAke dvArA bhujyamAna nakSatra chaha sthAnaka rUpaMse kahe atha sUtrakAra candra zabdake prastAvako lekara candra zabda ghaTita kahyA che, deTa kSetravALA kahyA che ane 4pa muhUrtavALA kadAA che. temanA nAma mA prabhArI cha--(1) limI, (2) navasu, (3) utt| zunI, (4) vizAmA, (5) uttarASADha mana (6) utta2 bhAdrapahA. yu 5 cha : " uttara tinni visAhA" tyAhi-- uttaranA traNa tathA vizAkhA, punarvasu ane hiNI A 6 nakSatra ubhaya yogavALA kahyAM che. A prakAranA nakSatro jyAre hoya che tyAre subhikSe (sukALa) hoya che, ane jyAre nathI hotAM tyAre duSkALa paDe che. kahyuM paNa cha hai: "utakrameNa nakSatraiH "tyAha- sU 44 // AgalA sUtramAM candra dvArA bhujyamAna nakSatranuM ja sthAnaka rUpe thana karavAmAM AvyuM. have sUtrakAra jenA nAmanI sAthe candra zabda ghaTita thaye che Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 408 % D CD.0 sthAnAGgasUtre zabdasya prastutatvAt sampati tadaghaTinAbhicandrakulakaramatramAha mUlam--abhicaMde NaM kulakare cha ghaNusayAI uI uccatteNaM hotthA // sU0 45 // chAyA-amicandraH khalu kulakaraH pai dhanuzzatAni ardhvamuccatvenAbhavat / // snU0 45 // TIkA--' abhicadeNaM' ityAdi amuNyAmavasarpiNyA utpannaH paJcadazakulahareNu dazamaH, saptasu caturthI vA abhicandranAmA kulakara uccatvena paTgatadhanuH pramANo'bhavaditi // mu0 45 // abhicandra kulakaravaMzotpannalAd bharataviSayakaM mUtramAha mUlam-~-bharahe NaM rAyA cAuraMtacakavaTTI cha pubalavasahaslAI mahArAyA hotthA // sU0 46 // chAyA-bharataH khalu rAjA cAturantacakravartI paT pUrvazatasahasrANi mahArAjo'bhavat / / suu046|| TIkA-'bharahe gaM' ityAdi-~ cAturanta vakrartI-catvArA samudratrayahimavalla kSagAnA bhavasAnAni yasyAH alicandra kulakarake sampandha sUna kahate hai-- ___ "abhicaMdeNaM kulaphAre dhaNu" ityAdi cUSa 45 // TIkArtha-abhicandra kulakara15 kulakaroM se 10 vAM lakara jo isa aghasarpiNI kAlameM utpanna huA hai, vaha athavA sAta kulakaroMmeM cauthA kulakara UMcAimeM 600 dhanuSapramANa kahA gayA hai / 10 45 // __abhicandra kulakarake vaMzamai utpanna honeke kAraNa aba sUtrakAra bharataviSayaka lagna kahate haiM-- evA abhicandra kulakaranA viSayamAM sUtranuM kathana kare che. ___ " abhica deNa kulakare dhaNu" tyaahTIkArca-abhicandra kulakaranA zarIranI UMcAI 600 dhanuSapramANa hatI. 15 kulakaramAMnA dasamAM kulakara abhicandra thaI gayA teo A avasarpiNIkALamAM thaI gayA athavA sAta kulakare mAM cethA kulakara abhicandra hatA. e sU. 45 - have sUtrakAra abhicandra kulakaranA vaMzamAM utpanna thayelA bhAratane viSayaa sUtra 4 cha. " bharaNaM rAyA cAurata" tyAha Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghATIkA sthA0 sU0 46 nakSatrasvarUpanirUpaNam 02 sAM caturantA, tasyA ayaM cAturanvaH, sa cAsau cakravattIMceti tathokto bharato rAjA paT pUrva zatasahasrANi SaT pUrvalakSANi mahArAjo'bhavaditi / caturazIvilakSavapaNi caturazItilakSasaMrUpayA guNitAni ekaM pUrva vijJeyamiti // sU0 46 // abhicandrakulotpannatvAt pArzvasya tatsAdharmyAt vAsupUjyacandramabhayozca saMbandhikaM kiMcit sthAnapaTkatvenAha - mUlam - pAsasya NaM arahao purisAdANIyassa cha sayA vAINaM sadevamaNuyAsurAe paritAe aparAjiyANaM saMpayA hotthA / vAsupujeNaM arahA chahiM purisapaehiM saddhiM suMDe jAva paie / caMdapaNaM arahA chammAse chaumatthe hutthA || sU0 47 // chAyA-- pArzvasya khalu arhataH puruSAdAnIyasya peT zatAni vAdinAM sadeva - manujAsurAyAM pariSadi aparAjitAnAM sampad abhavat / vAsupUjyaH khalu arhan patrabhiH puruSazataiH sArddha muNDo yAvat mannajitaH / candramabhaH khalu arhan paNmAsAn chadmastho'bhavat / sU0 47 // TIkA - ' pAnassa NaM ' ityAdi - puruSadAnIyasya AdIyaM te upAdIyate yaH sa AdAnIyaH - upAdeyaH - puruSANAm AdAnIyaH - puruSAdAnIyaH puruSazreSThaityarthaH tasya pArzvasya arhataH khalu ' sadeva "bharaheNaM rAyA cAuraMta" ityAdi sUtra 46 // TIkArtha-caturanta ke tIna samudra aura himavat rUpa antavAlI pRthivIke cakravartI bharatarAjA 6 lAkha pUrvataka mahArAja pameM rahe haiM / 84 lAkha varSakA 1 pUrvAGga hotA hai, aura 84 lAkha pUrvAGgakA eka pUrva hotA hai / 0 46 // abhicandra ke kula meM utpanna hone ke kAraNa pArzvanAtha bhagavAn ke sambandha aura isI sAdharmyase vAsupUjya evaM candraprabhuke sambandha meM sUtrakAra kucha kathana 6 sthAnakoMse karate haiM cAturanta cakravartI ( traNa samudra ane himavat patarUpa cAra atavALI pRthvInA cakravartI rAjA) bharata rAjAe 6 lAkha pUrva sudhI madbhArAjAnuM parva bhAgaLyu hatu 84 lAkha varSanuM eka pUrvAMga thAya che ane 84 lAkha dhUMrvAganu pUrva thAya che. // sU. 46 // abhicandranA kuLamAM utpanna thayelA pArzvanAtha bhagavAnanA sukha dhamAM ane e ja sAdhanya hAvAne kAraNe vAsupUjya ane candraprabhunA viSayamAM sUtrakAra 6 sthAnakAne anurUpa sUtra kahe che, sthA0-52 Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAmastra manujA murAyAra-devaH sahitA manujAH sadevamanunAH, te ca asurAzca yasyAM sA tathA, tasyAM-devamanujAsurasahitAyAM paripadi-mAyAm aparAjitAnAM parAjayamamApta-- vatAM vAdinAMbAdaka NAM paT zatAtmikA sampadabhUditi / tathA-vAsupUjyo'Inkhalu SaTzAtasaMkhyakaH puruSaiH saha muNDo bhUtvA'gArAt anagAritA prajita iti / tathA-candraprabho'haMna khalu paSmAsAda yAvat chatrasthAvasthApAmatiSThaditi |mu0 47 / pUrvamane 'chamasthA' ityuktam, chamasthazcendriyopayogavAn bhavatItIndriyapratyAsatyA trIndriyAzritaM saMyamamasaMyamaM cAha , mUlam-teiMdiyA jIvA NaM asamArabhamANasa chabihe saMjame kajai, taM jahA-ghANAsayAo sokkhAo avavarAvettA, bhavai. 1, ghANamaeNaM dukkheNaM asaMjoettA bhavai 2 / jinbhAmayAo sokkhAo' akrovetA bhavai 3, jibhAmaeNaM dukkheMNaM asaMjoettA savai / evaM ceva phAsAmayAoM vi||6|| teiMdiyA jIvA Na samAramamANarala chavihe. asaM jame kanjada, taM. jahAghANAmayAo sokkhAo vavarovettA bhavai 1, ghANAmaeNaM dukhaNaM saMjoettA bhavai 2, jAca phAsAmaeNaM dukkheMNaM saMjoMettA bhavai 3 // sU0 48 // . " , "pAsassa NaM arahao purisAdANIyassa" ityAdi sUtra 47 // ... purupazreSTha pArzvanAtha arhantakI devoM manujoM evaM asuroMse sahita pariSadAmeM aparAjita anya prativAdiyoM dvArA ajeyavAdiyoM kI sampatti rUpa saMkhyA 600 thI vAsupUjya bhAmAna 600 puruSoM ke sAtha suMDita hokara agArAvasthA anagArAvasthAI pratrajita hue the| candraprabha bhagavAn 6 mahInA taka chamasthAvasthAmeM rahe the / sU0 47 // " pAsassa 0 araho purisAdAgIyaskha" yaah| puruSazreSTha pAvanAya maI tanI hevI, manuSyogane, asuzathA, yuta pariSadamAM anya prativAdIo dvArA ajeya evA vAdIo rUpa ziSyasaMpatti, 600 nI hatI. vAsupUjaya bhagavAna 600 puruSa sAthe muMDita thaIne gRhasthA vasthAne parityAga karIne aNagArAvasthAmAM pravRjita thayA hatA. candraprabhA bhagavAna, 6 bhAsa sudhI 72gavasthAmA yA tai. - sU. 47 // . ... Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sudhA TIkA sthA06 048 saMyamamasaMyamasvarUpanirUpaNam . ...411 chAyA-trIndriyAn jIvAn khalu asamArabhamANasya paDvidhaH saMyamaH kriyate, tadyathA-ghrANamayAt saukhyAt avyavaropavitA bhavati 1, ghrANamayena duHkhena asaMyojayitA bhavati 2 / bihAmayAta saukhyAt avyavaropayittA bhavati 3, jihA mayena duHkhena asaMyojayitA bhAti / evameva sparzamayAdapi 6 / trIndriyAn 'jIvA samAraMbhamANasya pabidho'saMyamaH kriyate, tadyathA-ghrANamayAt saukhyAt vyavaropayitA bhavati 1, ghrANamayena duHkhena saMyojayitA bhavati 2, yAvat sparzamayena duHkhena saMyojayitA bhavati 6 // sU0 48 // ... TIkA-'te iMdiyA' ityAdi.. trIndriyAna-ghANajitAsparzarUpendriyatrayavato jIvAc asamArabhamANasyaavirAdhayato jIvasya paDvidhaH saMyama kriyate bhavati / tadyathA-dhrANamayAt saukhyAt-dhrANamayaM yat saukhyaM tatastrIndriyAn jIyAn - avyavaropayitA-apRthakkArako bhavati 1, tatazca nAgamayena duHkhena-prANendriyasaMbandhi yad duHkhaM tena tAMstrIndriyajIvAn asaMyojayitA-asaMyojako bhavati 2 / evaM jilAmayAt sparzamayAca saukhyAd avyaparopayitA bhavati, tatazca jihvAmayena sparzamayena ca duHkhena asaMyo Uparake sUtrameM chamastha aisA kahA hai, so chamastha prANI indriyopayogavAlA hotA hai, ataH aba sUtrakora indriya pratyAsattiko lekara trIndriyako Azrita karake saMyama aura asaMyamakA kathana karate haiM--- .. "teiMdiyA jIvANaM asamArabhamANasta" ityAdi sUtra 48 // , TIkArtha-jo ghANa jihvA sparzana ina tIna indriyoMvAle jIvoMkI virAdhanA nahIM karatAhai, usako6 prakArakA saMyama hotAhai, jaise-eka to vaha ghrANamaya saukhya unakA anyaparopayitA (nahIM mAranevAlA) hotA hai, 1 dUsare,prANamaya duHkhaste vaha unakA asaMyojita hotAha 2, arthAt ghrANa nAlikAkA duHkha uttanna nahIM karatA hai tIsare jihAmayasaukhyase avyaparopitA (nAza karane vAlA.) nahIM hotA uparanA sUtramAM "chaghastha" padane paga tha che. e chavAstha jIva IndripayogavALe hoya che. tethI have sUtrakAra trIndriya nI rakSA ane virodhanA rUpa saMyama ane asayamanuM kathana kare che. '' ..! -'" teidiyA jIvANaM asamAraMbhamANa " yA TIkA-je jIva ghaNendriya, jindriya ane pazendriya A ghaNuM Indri dhALA jIvonI hiMsA karatuM nathI, tenA dvArA prakAranA saMyamanuM pAlana thAya. cha-(1) tatane (zrIndriya 7vana) mAndriya dvArA prA yatA sunI nAza tha' nathI. (2) a tanI hundriyane 5 -panna naa| to Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kara sthAnAnAne jayitA bhavati 6 / atra saMyamAsaMyamavatorabhedopacArAt saMyamI eva saMyamatvenokta iti bodhyam / tathA-trondriyAn jIvAn virAdhayatastu tattadindriyajanita saukhyAta vyaparopaNarUpaH, tattadindriyasambandhiduHkha saMyojanarUpazceti pavidho'saMyamo bhavati / etadevAha sUtrakAraH / teiMdiyA jIvANaM samArabhamANasa' ityAdinA / atra-avyavaropaNasaMyojana cAnAstravarUpatvAt saMyamaH, tadbhinna vyaparopaNaM saMyojanaM cAlavarUpatvAdasaMyamo yodhya iti / / sU0 48 // hai 3 cauthe vaha jihAmaya duHkhase asaMyojayitA hai 4 arthAt jihvAko duHkha utpanna nahIM karatA hai, isI taraha se vaha sparzamaya sukhase avyapa. ropayitA honA hai 5 aura isI taraha vaha sparzamaya duHkhale asaMyoja. yitA hotA hai 6 jo jIva teindriya jIvoMkI virAdhanA karatA hai, usako 6 prakArakA alaMyama honAhai, kyoMki-eka to vaha ghrANamaya saukhyaseuse vyaparopita (nAza ) karatA hai 1 dUsare prANamaya duHkhase use saMyojita karatA hai 2 tIsare, vaha rasanA indriyake sukha kA jihvAmaya saukhya se vyavaropita karatA hai 3 cauthe vaha jivAmaya dukhale use saMyojita karatA hai 4 pAMcaveM vaha spazana indriyake sukhase use vaMcina rahita karatA hai 5 aura chaThe sparzana indriyake duHkhase vaha use saMghojita karatA hai 6 yahAM para saMyama aura asaMthamavAlemeM abhedake upacArase saMyamIhI saMyamarUpase kahA gayA hai, yahAM para avyaparopaNa aura asaMyojana ye anAstravarUpa hone se saMyama nathI. (3) te tene rasenendriya dvArA prApta thatAM sukhane nazakartA thatuM nathI. (4) te tenI jihuvAne duHkha utpanna karanAre banate nathI (5) te tenI - sparzendriya dvArA tene prApta thatAM sukhane nAzakta tha nathI (6) te tenI sparzendriyane dukha ApanAre banatA nathI. je jIva trIndriya jInI virAdhanA kare che tenA dvArA 6 prakArane asaMyama sevAya che-(1) te mANasa tenA dhrANenidrayanA sukhano nAzakartA bane cha. (2) te te dhAndriyana mana na mana cha (3) te nA 2sane. ndriyanA sukhane nAzakta bane che. (4) te tenA rasanendriyanA duHkhane utpA44 bhane cha. (5) ta tanA 250ndriyana sumana nAzata mana cha. (6) ta tenA sparzendriyanA dukhane utpAdaka bane che. ahIM saMyama ane saMyamavALAmAM abhedanA upaca ranI apekSAe saMyamIne ja saMyama rUpe pratipAdita karavAmAM AvyuM che. ahIM agyAropaNa ( alaga nahIM karavAnuM nAma avyaparA paNa che) ane asaMyojana anAcava Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 413 sudhA TIkA sthA06 rU. 41 manuSyakSetragatavastu nirUpaNam anantara sUtre saMyamo'saMyamaya sthAnapaTrakatvena nirdiSTaH; saMyamAsaMyamayoH prarUpaNA ca manuSyakSetra evaM kriyate iti tadgavastUni sthAnapaTkatvena prarUpayan paJcapaJcAzatsUtrANi prAha - - mUlam - jaMbuddIve dIve cha akammabhUsIo paNNattAo, taM jahA - hemavae 1, raNatrae 2, harivAse 3, rammagavAse 4, devakurA 5, uttarakurA 6 / 1 / jaMbuddIve dIve chavAsA paNNattA, taM jahA - bhara he 1, erakhae 2, hemavara 3, herannavara 4, harivAse 5, ramgavAse 6 / / 2 / jaMbuddIve dIve cha vAsaharapanyA paNNattA, taM jahA - cullahimavaMte 1; mahAhimavaMte 2 nisaDhe 3, nIlavate. 4 rupI 5 siharI 6 | 3 | jaMbUsaMdaradAhiNe NaM cha kUDA paNNattA, taM jahA - cullahimavaMtakUDe 1, vesamaNakUDe 2, mahAhimavaMtakUDe 3, veruliyakUDe 4, nisaDhakUDe 5, ruyagakUDe 6 / 4 / jaMbUmaMdara uttare NaM cha kUDA paNNattA, taM jahA - nIlavaMtakUDe 1, uvadaMsaNakUDe 2, ruppikUDe - 3, maNikaM caNakUDe 4, siharikUDe 4, tigicchakUDe 6 / 6 / | 5 | jaMbuddI hI cha mahaddahA paNNattA, taM jahA - parama he 1, mahAusada 2, tigicchadahe 3, kesari he 4, mahApoMDarIyaddahe 4, puMDarI 6 / 6 / tattha NaM cha devayAo mahiDDiyAo jAva pallomayAo parivasaMti, taM jahA - sirI 1, hirI 2, dhiI rUpa haiM, aura inase bhinna jo vyaparopaNa aura sayojana haiM ve Asrava rUpa hone se asaMghama rUpa haiM / avyaparopayitA " kA tAtparya, jo apRthakakAraka hotA hai " aisA hai | sU0 48 // rUpa hAvAthI sayama rUpa che, hAvAthI asaMyama rUpa che. nahIM haranAra " thAya che // ane vyaparApaNu ane saceMjana Asrata rUpa anyayitA' A padyanA artha " alaga sU. 48 // Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'sthAnAsUtre 414 3, kitI 4, buddhI 4, lacchI 6 / 7 / jaMbU maMdaradAhiNe NaM cha mahAnaIo paNNattAo, taM jahA - gaMgA 1, siMdhU 2, rohiyA 3, rohitaMsA 4, harI 4, harikaMtA 67 / jaMbU maMdarauttareNaM cha mahAnaio paNNattAo, taM jahA- narakaMtA 1, nArIkaMtA 2, suvannakUlA 3, ruppakUlA 4, rattA 4, rattavaI 6 / 9 / jaMbU maMdarapurasthi me NaM sIyAe mahAnaIe ubhayakUle cha aMtaranaIo paMNNatAo taM jahA - gAhAvaI 1, dahAvaI 2, paMkavaI 3, tattajalA 4, mattajalA 4, ummattajalA 6 / 10 / jaMbUmaMdara paJccatthimeNaM sIodAe mahAnaIe ubhayakUle cha aMtaranaIo paNNattAo, taM jahA -- khorodA 1, sIhasoyA 2, aMtovAhiNI 3, ummimAliNI 4, pheNamAliNI 5, gaMbhIramAliNI 6 / 11 / dhAyaI maMDadIvapurasthimaddhe of cha ammabhUmIo paNNattAo, taM jahA - hemavae 1, evaM jahA jaMbuddIve dIve tahA' | nadI jAva aMtaraNaIo / 22, jAtra putrakhavaradIvaDapaccatthima bhANi // 55 // sU0 49 // chAyA - jambUdvIpe dvIpe paT akarmabhUmayaH prajJaptAH, tadyathA haimavataM 1, hairaNya2, hari 3, rampakavarSa 4, devakuravaH 5, uttarakuravaH 6 / 1 / jambUdvIpe isa Uparake sUtra meM saMyama aura asaMyama 6 sthAnoMse kahA gayA hai, saMyama aura asaMyamI prarUpaNA manuSya kSetrahI hotI hai, ataH aba sUtrakAra manuSyakSetragata vastuoMkI prarUpaNA 6 sthAnoMse karate haiM isa prarUpaNA meM ce 55 sUtra haiM -- " jambUddIveNa dIve // ityAdi. AgalA sUtramAM saMyama ane asayamanAM'| sthAnAnI prarU NA karavAmAM AvI. sayama ane asayamanI prarUpaNA, manuSya kSetramAM ja thAya che. tethI have sutrakAra manuSyakSetramAM AvelA sthaLenI sthAneAnI apekSAe prarUpazuA kare che. 55 sUtreA vaDe A prarUpaNa karavAmAM AvI che. Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tughA TIkA sthA. 6 pR. 49 manuSyakSetragatavastunirUpaNam dvIpe SaDU. varSANi prAptAni tadyathA-bharatam 1. airava 2 haimavataM . 3 hairaNyavataM 4, harivarSa 5, rajyakaraI 6 16 / 2 / jambUdvIpe dvIpe -SaD varSadharaparvatAH prajJaptAH, tadyathA-kSuda himavAn 1. mahAhimavAn 2, niSadho 3, nIlavAn, 4, rukmI 5, zikharI 6. / 3 / jamyUmandaradakSiNe khalu paDhTAH prajJatA, tadyathA-kSudrahimavatkUTa. 1, vaizravaNakUTaH 2, mahAhimavatkUTaH 3, -vaiDakUTaH 4, niSatrakUTaH 5, rucaka kUTaH-6 / 4 / jambU mandarottare - rakla paTkUTAH - prajJasAH; tadyathA-nIlapatkUTaH 1, upadarzana kUTaH 2, rukkimakUTaH 3, maNikAzcanakUTaH 4, zikhari kUTaH 5, tigiccha kUTaH 6 5 / jambUdvIpe dvIpe SaD mahAhahAH. prajJaptAH jambUdvIpa nAmake dvIpameM 6 akarmabhUmiyAM kahI gaI haiM, unake nAma isa prakArase haiM-haimavata.1 hairaNyavata 2 harivarSa 3 ramyakavarSa 4 deva. kuru 5 aura uttarakurU 6 (1) . - jambUdvIpa nAmake dvIpameM 6 varSa kahe gaye haiM-jaise-bharata 1 airavata 2 haimavata 3 hairaNyavata 4 harivarSa 5 aura ramyakaparSa 6 (2). . jambUdvIpa nAmake dvIpameM chaha varSadhara parvata kahe gaye haiM-jaise kSudrahimavAna 1 mahA himavAn 2niSadha3 nIlavAn 4 rukmI 5 aura zikharI 6 (3) . jambUdvIpake mandara parvatakI dakSiNa dizAmeM chaha kUTa kahe gaye haiMjaise-kSudrahimavatkrUTa 1 vaizravaNakUTa 2 mahAhimavatkUTa 3 vaiDUrya kUTa 4 niSadhakUTa 5 aura rucaka kUTa 6 (4) jambUdvIpake mandara parvatako uttara dizAmeM chaha kUTa kahe gayehaiM-jaise" jambuddIveNaM dIve" tyA- . .. - jabUdvIpa nAmanA dvIpamAM 2 akarmabhUmie kahI che temanAM nAma nIya prabhA cha---(1) Debhapata, (2) Dai27yavata, (3) viSa%; (4) 2bhya: (5) 412 mAne (5) Atta242 // 1 // .. / namana dvIpamA 6 varSa 4i cha--rata, (3) bharavata, (3) Debhapata, (4) 12955ta, (5) 21 bhane (6) 2bhya varSa in in jaMbudvIpa nAmanA kapamAM varSadhara parvate AvelA che. temanA nAma nIya prabhArI che--(1) kSudrabhivAn (2) mahAbhiyAna:- () niSadha, (4) nAsavAn (5) 24bhI, mana (6) zimarI // 3 // . , . , . .. jaMbudvIpanA mandara parvatanI dakSiNa dizAmAM 6 phUTa AvelAM che-- Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ D 416 sthAnAstre tadyathA-pagrahadaH 1, mahApamahadaH 2, tigicchadaH 3, kezarihada: 4, mahApuNDarIka hudaH 5, puNDarIka idaH 6 / 6 / tatra khalu paD devAH mahadrikA yAvat palyopamasthitikAH paricasanti, tadyathA-zrIH 1, hIH 2, dhRtiH 3, kIrtiH 4, buddhiH 5, lakSmIH 6 / 7 / jambU mandaradakSiNe khalu paDU mahAnadyaH prajJaptA: tadyathA-gaGgA 1, sindhuH 2, rohitA 3, rohitAMzA 4, hariH 5, harikAntA 6 / 8 / jasmandarottare khalu par3a mahAnadhaH prajJaptAH, tadyathA-jarakAntA 1, nArIkAntA 2, suvarNakUlA 3, rukamakUlA 4 raktA 5 raktAtI 6 / 9 / jambUpandasyanIlacaskUTa 1 upadarzanakUTa 2 rukmikkrUTa 3 maNikAzcama krUTa 4 zikharikUTa 5 aura tigicchakUTa 6 (5) ____ jambudvIpa nAma ke dvIpameM chaha mahAhUdra (draha) kahe gadhe haiM-jaise-pAhUdaM 1 mahApana hUda 2 tigicchada 3 kezarihada 4 mahApuNDarIka hada 5 aura puNDarIka hada 6 (6) inameM chaha deviyAMmahARddhivAlI yAvat eka palyopasakI rithativAlI rahatI haiM unake nAma isa prakArase haiM-zrI 1 hI 2 dhRti 3kIrti 4 buddhi 5 evaM lakSamI 6 (7) jambUdvIpake mandara parvatakI dakSiNa dizAmeM chaha mahAnadiyAM kahI gaI hai-jaise-gaGgA 1 sindhu 2 rohitA 3 rohitAMzA 4 hari 5 aura harikAntA 6 (8) jambUdrIyake mandara parvata kI uttaradizAmeM chaha mahA(1) kSudrabhipara,2, (2) vai Ta, (3) bhaDabhivaTa, (4) vaiDUya DUTa, (5) niSadhakUTa ane (6) rucakUTa che ja ! - jaMbudvIpanA mandara parvatanI uttara dizAmAM 6 phUTa AvelAM che-- (1) nIa , (2) 754zana, (3) bhi, (4) maNiyana, (5) zimarITa. ane () tini75.. // 5 // jaMbUDhIpa namanA dviIpamAM nIce pramANe 6 mahAhara AvelAM che(1) 557, (2) bh7|5/4, (3) 1i , (4) zarI, (5) mI5rI mane (6) zADU. 6 // uparyukta hadamAM mahAddhi AdithI saMpanna devIo rahe che temanAM nAma (1) zrI, (2), (3) pani, (4) hIti, (5) muddhi mana (6) sabhA // 7 // jaMbudvIpanA mandara parvatanI dakSiNa dizAmAM 6 mahAnadIo kahI che- (1) , (2) siMdhu, (3) 811, (4) |dditil, (5) | mane (6) 724-tA. // 8 // jabUdvIpamAM mandara parvatanI uttara dizAmAM nIce pramANe 6 mahA Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA06 sU0 49 manuSyakSetragatavastunirUpaNam paurastye khalu sItAyA mahAnadyA ubhayakUle paTa antaranayaH prajJaptAH, tadyathAgrAhAvatI 1, hRdAvatI 2, paGkapatI 3, taptabalA 4, matajalA 5, unmattajalA 6 10 jambUmandarapAzcAtye khalu sItodAyA mahAnadyA ubhayakUle paTa antaranadha: prajJaptAH, tadyathA-kSIrodA 1, siMhasrotA: 2, antarvAhinI 3, UrmimAlinI 4, phenamAlinI 5, gambhIramAlinI 6 / 11 / dhAtako khaNDa paurastyAH khalu ghaTa akarmabhUmayaH prajJaptAH tadyathA-haimavatam 1, evaM yathA jasbUdvIpe dvIpe tathA / nadho yAvat antara ndyH| 22, yAvan puSpharavaradvIpArddha pAzcAttyArte bhaNitavyam 55.49 TIkA-'jaMbuddIve dIve ' ityAdi jambUdvIpasthA armabhUmayaH pabhiH sthAnaruktAH // 1 / evameva varSANi 2, varSadharaparvatAH 3, jambUmandarasya dakSiNadigvartinaH kUTAH 4, tasyaiva uttaradigvartinaH kUTAH 5, mahAdAH 6, tatrasthA devatAH 7, jambUmandarasya dakSiNadigtra nadiyAM kahI gaI haiM-jaise-narakAntA 1 nArIkAntA 2 suvarNakUlA 3 rukmakUlA 4 raktA 5 aura raktavatI 6 jambUdvIpake mandara parvatakI pUrva dizAmeM sItA mahAnadIke donoM taTa para cha antara nadiyAM kahI gaI haiM-jaise-grahAvatI 1 hadAvatI 2 par3apatI 3 taptajalA 4 marAjalA 5 aura unmattajalA 6 (10) jambUdvIpake mandara parvatako pazcima dizAmeM sItodAmahAnadIke donoM taTapara chaha 6 antara nadiyoM kahI gaI haiM-jaise-kSIrodA 1 siMhasrotAre antarvAhinI3 animAlinI phenamAlinI aura gambhIramAlinI6(11) dhAtakIkhaNDake paurastyArddha meM (pUrvAdhimeM) 6 akarmabhUtiyAM kahI gaI haiMjaise-haimavata 1 hairaNyavana 2 harivarNa 3 ramyamavarSa 4 devakuru 5 aura nahImA 4ii cha-(1) na24-tA, (2) nArItral, (3) suvA , (4) bhaya, (5) 24tA mate (6) 24tavatI // 8 // jabUDhIpanA mandara parvatanI pUrva dizA mAM sItA mahAnadInA bane taTa 52 cha manta2nahIsA hI che--(1) aDApatI, (2) hAtI, (3) 54vatI, (4) taHiran, (5) bhattA mane (6) unmattaran. // 10 // jabUdvIpanA mandara parvatanI pazcima dizAmAM sIdA mahAnadInA bane taTa 52 cha bhanI / DI--(1) kSIhI. (2) siMDasotA, (3) manta. vAhinI, (6) abhibhAsInI, (5) 3namAlinI mane (6) bhIramAlinI 11 // dhAtaDImanA pUbhi cha 54 bhUmimA 4ii che--(1) Debhapata, (2) 129yakta, (3) harivaSaH, (4) 2bhya varSa, (5) 42 mana (6) uttararu. sthA0-53 Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 418 sthAnAnane tinyo mahAnayaH 8, tasyaitrotaradigpatiyo mahAnaghaH 9, jammandarapUrvadinatinyAH sItAyA mahAnadyA upagakUvartinyo'ntagnayaH 10, jambUmandara pazcimadigvartinyaH sItodA mahAnadyA upayalavattinyo'ntaranadhazca paDbhiH paDabhiH sthAnaruktAH 11 // yathA jambUdvIpe'mayUmyAdayaH proktAstathaiva dhAtakI khaNDa chIpasya pauraratyAI 11 pAcAtyADhe ca 11, puSkarabaraThThIpArddhamyApi paurastyA? 11, pAzcAttyAH ca 11 vijJayAH / evaM sarvasaMkalagayA paJca paJcAzat (55) sUtrANi jAtAnIti // su0 49 // anantaroktakSetrANi tu kAlaviziSTAni bhavantIti kAlavizepAnAha mUlam cha uU paNNatA, taM jahA-pAuse 1, varilAratte 2, sarae 3, hemaMte 4, vasaMte 5, gimhe.6|| 1 // cha omaratA paNNatA, taM jahA-taie pave 1, sattame pace 2, ekArasane pavve 3, pArasame pavve 4, egaNavIlaise pacce , 5 tevIsaime pavve 6 / 2 / cha airattA paNNattA, taM jahA- cautthe pace 1, aTThame palve 2, vAlasame pave 3, solasame pavve 4, vIsaime pavve 5 cauvIsaile patre 6 / 3 // sU0 50 // uttarakuru / nadiyAM evaM yAvad antara nadiyA~ yaha saya kathana yahAM Upara sUtra meM jambUdrIpake prakaraNa jaisA kiyA gayAhai, vaisA kara lenA cAhiye22 isI taraha kA kathana puSkarabara zrIpAI ke pAzcAtyAI meM pazcimArdha bhI kara lenAcAhiye the 55 stra isa prakAra se hue haiM, ki jambUdvIpa sambandhI 11 dhAtakIkhaNDa dIpake paurastyAI ke 11 gyAraha isa pAzcAtyAIke 11 gyAraha puSkara varadvIpArdhaka paurastyAdhake 11 aura pAzcAtyArdhake 11 isa prakAra ye saba milakara 55 ho jAte haiM / / smR0 49 / / tyArabAda antaranadIo sudhInA sUtronuM kathana upara mujaba ja karavuM joIe. A rIte dhAtakIkhaMDanA pUrvArdha viSayaka 11 sUtre jaMbudvipanA 11 sUtro jevAM ja banaze. e ja pramANe dhAtakIkhaMDanA pazcimArdhane paNa 11 sUtra banaze. e ja pramANe puSkaravara kIpAInA pUrvArdhanA 11 ane pazcimArthanA 11 sUtra maLIne kula papa sUtra banI jAya che ! sU. 4 | Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA06 0 50 kAlavizeSanirUpaNam 419 chAyA - SaD RtavaH majJaptAH, tadyathA-mAhRd 1 varSAtraH 2, zarat 3, hemanta 4, vasanta 5, grISma: 6 |1| pUDa atramarAtrAH majJaptAH, tadyathA - tRtIyeM parvaNi 1, saptame parvaNi 2, ekAdaze parvaNi 2, paJcadaze parvaNi 4, ekonaviMzatitaparvaNi 5 trayoviMzatitame parvaNi 6 / 2 / paT atirAtrAH prajJaptAH, tadyathAcaturthe parvaNi 1, aSTame parvaNi 2, dvAdaze parvaNi 2, poDaze parvaNi 4, vizatiparvaNi 5, caturvizatitame parvaNi 6 | 3| || sthU0 50 // TIkA--' cha uU ' ityAdi -- RtuvaH = mAsadvayapramANAtmakakAlavizeSAH prAvRD varSAMrAtrAdibhedena paTsaMkhyakA bodhyAH / tatra prAda ApAdatrAvaNamAsadvayAtmikA / varSArAtrau bhAdrapadAmAsadvayamamANaH / evaM zaraddhemantavasantagrISyA api kArtikAdikrameNa dvi dvi mAsAtmakA bodhyA: / laukikAstu varSAzaraddhemanta ziziravasantagrISmAkhyAn zrAvaNAdikrameNa dvidvi mAsAtmakAn paD RnUn manyante iti |1| tathA - aT "cha uU paNNattA" ityAdi sUtra 50 // TokArtha - do mahinoMkI 1-1 Rtu hotI hai, aisI Rtue~ prAvRT varSArAtra Adike bheda se cha prakAra kI hai, jo isa prakAra haiprAvRT 1 varSArAtra 2 zarat 3 hemanta 4 vasanta aura grISma 6 / inameM ASADha zrAvaNakI prAvR Rtu hotI haiM, bhAdrapada Azvina ina do mahInoMkI varSArAtra hotI hai, kArtika agahanakI zarad Rtu hotI hai, pUsa mAhakI hemanna evaM phAlguna caitrakI vasanta Rtu hotI hai, vaizAkha jyeSTha mAsakI grISma Rtu hotI hai, isa taraha se ye Rtue~ do do mAsakI hotI haiM / laukika jana zarada- zizira hemanna vasanta aura grISma varSA ye Rtue~ Asoja kArtika mAsa Adi do do mAsake yoga se TIDArtha - " cha uU paNNattA " tyAhi- khambe mAsanI dareka Rtu thAya che. evI cha Rtue nIce pramANe che. (1) AvRddha, (2) varSArAtra, ( 3 ) zarat ( 4 ) hemanta, (4) vasanta bhane (1) zrISma. aSADha ane zrAvaNa mAsamAM pra vrUT Rtu Ave che. bhAdaravA ane Ase - mAsamAM varSArAtra Ave che kArataka ane mAgazaramAM zarada Rtu Ave che, che, pASa ane mahAmAM hemanta Rtu Ave che, phAgaNu ane vazAkha ane jeThamAM grISma Rtu Ave che. A pratyeka Rtu samajavI chatAM lekA A prakAranI cha zaraha, zizira, hemanta, vaJcanta gane grISma. yA Rtuo| mAso bhane kArtika mAsa vigere mambe ane caitramAM vasanta pramANe khabbe mAghanI Rtue gaNe che mAsanA cAgathI thAya che. varSo Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 420 sthAnAce marAtrA:-avamA hInA rAtrayaH-avasarAtrA:-dinakSayAH paTha saMkhyakAH prAptAH, tadyathA-tRtIye parvaNi ' ityAdi / tadatra parva " AsADhabahulapakkhe, bhadavae kattie ya poseya / phalguNavaisAhesuya, nAthavyA AmarattAbho // 1 // " (uttarA0 adhya0 26 gA0 15) chAyA--ApADhabahulapakSe, kArtike ca paupe ca / ___ phAlguna vaizAkhayotha, jJAtavyAH avamarAtrAH // 1 // ityuttarAdhyayanasUtravAkyAnusAreNa laukikagrImatrAtumArabhya ghodhyam / evaM ca tRtIye parvaNi-ApAkRSNapakSe ityarthaH 1 / tathA-sasame parvaNi-bhAdrapadakRSNapakSe, ekAdaze parvaNi kArtika kRSNapakSe paJcadaze parvaNi-popakRSNapakSe, hotI haiM, aisA mAnate haiN||1|| chaha avamaratra arthAt nyUnadina kahe gaye haiM-jaise - tRtIya parvameM-ASADha kRSNapakSane-' AlADhavahulapakkhe" ityAdi / isa uttarAdhyayana sUtrane vAkyake anusAra laukika grISma Rtuse lekara jAnanA cAhiye isa taraha yahAM tRtIya parvakA vAcyArtha hotA hai, ASADha kRSNa pakSa isa ASADha kRSNapakSa meM prathama adhamarAtra hotA hai, arthAt isa pakSa meM 14 cauraha dina hote haiM dvitIya avamarAtra gyArahaveM parvameM kArtika kRSNa pakSameM caturtha avamarAtra pandrahaveM parva meM-pauSa kRSNapakSameM paMcama avasarAtra 19 ve parvameM-phAlguna kRSNapakSameM aura SaSTama avasarAtra 23 veM parvameM-vaizAkha kRSNapakSa meM Ave che e ja pramANe bIjI ratuone paNa babbe mAsa anukrame samajI levA. 1 che varSamAM cha avakamAtra thAya che. avamAtra eTale dinakSaya. jemake- tRtIya pabhA meTale 4 aSADha bhAsanA pakSamai. 4thu 51 " Asa.Ta bahulapakkhe" tyAhi. ttarAdhyayana sUtramA 4aa pramANe tI zrI tathA laIne vasanta Rtu paryantanuM varNana samajavuM. tRtIya parvamAM eTale ke aSADha mAsanA kRSNapakSamAM pahele dinakSaya thAya che. saptama parvamAM eTale ke bhAdaravA mAsanA kazupakSamAM bIje dInakSaya thAya che. agiyAramAM parvamAM eTale ke kArataka mAsanA kRSNapakSamAM trIjo dinakSaya thAya che. paMdaramAM parvamAM eTale ke poSa mAsanA kRSNapakSamAM ce dinakSaya thAya che. ogaNIsamAM parvamAM eTale ke phAgaNa mAsanA kRSNapakSamAM pAMcamo dinakSaya thAya che. 23 mAM parvamAM Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA. 6 . 50 kAlavizeSanirUpaNam 421 ekonaviMzatitame parvaNi= phAlgunakRSNapakSe, trayoviMzatitame parvaNi = vaizAkhakRSNapakSe iti / eteSu SaTsu ava parAtra sadbhAvAt paT atramarAtrA bhavantIti bhAvaH // 2 // tathA -- atirAtrAH - atizayA rAtrayaH, atirAtrAH - dinahRddhayaH pavidhAH prajJaptAH / tatra-ApADhazuklapakSaH - caturtha parva 1, bhAdrazuklapakSaH - aSTamaM parva 2, kArttika zuklapakSo dvAdazaM parva 3, pauSazuklapakSaH poDaza parva 4, phAlgunazuklapakSo viMzatitama parva 5, vaizAkha zuklapakSastu caturviMzatitamaM parceti / 3050/ anantaramUtra kAryaratu jJAnenAvagamyate ivi jJAnamabhivAtuM sUtradvayamAha - mUlam -- AbhiNivohiyaNANasla NaM chavihe atthovahe paNNatte, taM jahA -- soiMdiyatthovamAhe jAva noIdiyatthovagga he // sU0 51 // chAyA -- abhinivodhika jJAnasya khalu SaDvidhaH arthAvagrahaH prajJaptaH, 'tayathA-: zrogendriyArthAvagraho yAvat no indrirthAvagraha | 0 51 // TIkA--' AbhiNivohiyaNAgassa ' ityAdi -- AbhinivodhirujJAnasya=matijJAnasya khalu azrIvayahaH - arthasya avagrahaNam, saphalarUpAdivizeSa nirapekSA'nirdezyasAmAnyamAtrArthagrahaNarUpaH arthAvagrahaH honA hai, ina chahameM avasarAtra - dinakSaya ke sadbhAvase ye 6 ayamarAtra hote haiM ||2|| tathA-atirAtra-dinavRddhi - chaha prakAra ke kahe gaye haiM jaisecaturtha parva - ASADha zuklapakSa 1 bhAdra zuklapakSa 2 kArtika zuklapakSa 3 pauSazuklapakSa 4 phAlguna zuklapakSaH aura vaizAkha zuklapakSa / sU050 / / isa Upara ke sUtra meM kahA gayA artha jJAnase jAnA jAtA hai, isaliye aba sUtrakora jJAnakA kathana karaneke liye do sUtra kahate haiNeTale ke vaizAkha mAsanA chaThThA pamAM chaThTho dinakSaya thAya che. A rIte kula cha avabharItra ( hinakSaya ) thAya che !! 2 // - - atirAtri ( nivRddhi) cha prakAranI kahI che--(1) catutha parva eTale he aSADha bhAsanA zuddha pakSamA, (2) lAharavAnA zukla pakSamA, (3) 42takanA zukala pakSamAM, (4) pe.SanA zukala pakSamAM, (pa) phAgaNanA zukala pakSamAM mane vaizAmanA zuddha pakSamAM // 3 // // sU. 50 // uparanA sUtramAM je viSayanuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che, te viSaya jJAna dvArA jANI zakAya che. tethI have sUtrakAra e sUtreA vaDe jJAnanI prarUpaNA Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 422 sthAmA prathama paricchedanam arthAsaha ini nirvikalpa jJAna darzanalpamityucyate / ayaM ca naizvayika eka sAmAyikaH / yastu vyAvahArika zabdo'yam' ityAdyulle. khavAn sa Antamauharika iti / sa tu manAsahitendrimAkajanyatvAt paDvidhaH prajJAH tadyathA-zrotrendriyAvigrahaH-zrotrendriyeNa arthAvagrahaH / evaM casurindriyovigrahAdiSu bodhyam / idamatra bodhagam -cakSurma nasostu amAppakAritvAd vyaJja "abhiNiyohiya nAgasla" ityAdi sUtra 51 / / abhinidodhika jhAlakA-matijJAnakA adhIvagraha samasta rUpAdi vizeSakI apekSAle rahina aise anidezya sAmaganya mAtrarUpa arthakA jo grahaNa karatA hai, vaha arthAvagraha hai, yaha arthAvagraha prathama paricchedana rUpa hotA hai, prayAsa pariccheda nirvikalpa jJAna rUpa honA hai| tathAnirvikalpaka jJAna darzanarUpa hotA hai / aryAvagraha naizcayika aura vyAvahArika bhedase do prakArakA kahA gayA hai, yahAM jo arbhAvagraha kahA gayA hai, vaha jaizcayika arthAvagraha kahA gayA hai, isa naizcadhika arthAvaprahaH / kAla pramANa 1 samayakA hotA hai / vyAvahArika jo arthAvagraha hotA hai-jaise-yaha zabda hai, ailA jo arthakA avagraha rUpa jJAna hotA hai, vaha vyAvahArika arthAvagraha hai-so yaha vyAvahArika arthAvagraha eka antarmuhartakAla ke pramANavAlA hotA hai, yaha pAMca indriyoMse evaM manase utpanna hotA hai, ataH ise chaha prakArakA kahA gayA hai, jaise-o| ndriya janya arthAvagraha cakSuindriyajanya arthAvagraha ityAdi yahA~ tAtparya 42 cha. " AbhiNiyohiyaNANasa" tyAha-- Abhinibe dhika jJAnane (matijJAnane ) arthAvagraha (samasta rUpadi vizenI apekSAthI rahita evA anidezya sAmAnya mAtrarUpa arthane je grahaNa karavAnuM thAya che tenuM nAma arthAvagraha che) prathama paricchedana rUpa hoya che. prathama paricacheda nirvikalpa jJAnarUpa hoya che. tathA nirvikapa jJAna darzana rUpa hoya che arthAvagrahanA be bheda kahyA che-(1) naivika ane (2) vyAvahArika. ahIM je arthAvagraha kahyo che te naiRRyika arthAvagraha samaje. A naiRyika arthAvagrahanuM kALapramANa eka samayanuM hoya che. "A zakhada che" evuM je arthanA avagraha rUpa jJAna hoya che, tenuM nAma vyAvahArika arthAvagraha, che. te vyAvahArika arthAvagrahanuM kALapramANa eka antamuM DUtanuM hoya che. te pAMca Indriyo ane manathI utpanna thAya che. tethI tene nIce pramANe che prakAra kahyA che-zrotrendriya janya arthAvagrahathI laIne Indriyajanya arthAvagraha Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 423 sudhAThokA sthA0 0 51 jJAnasvarUpanirUpaNam navagraho na bhavati, tatastayorarthAvagraha eveti / paSTha bhedamAha - ' to iMdiyatthuggahe' iti / no indriyArthAvagrahaH - no indriyega = mAtra manasA avagraho dravyendriya vyApAra nirapekSo ghaTAyartha svarUpaparibhAvanAbhimukhaH prathamamekasAmAyiko rUpAdhakArAdi vizeSacintArahito' nirdezyasAmAnyamAtra cintAtmako bodho noindriyAranH / noindriyaM hi manaH, tacca dvidhA - dravyarUpaM bhAvarUpaM ca / tatra manaH paryApta nAmaka medAt yanmanaH- prAyogya vargaNA dalikAnAdAya manastvena pariNamate aisA hai, cakSu aura mana ye donoM aprApyakArI mAne gaye haiM isaliye vyaJjanAvagraha aprakaTa padArthakA avagraharUpa jJAna ina donoM indriyoMse nahIM hotA hai, ina donoM indriyoMse to arthAvagrahahI hotA hai, isa taraha pAMca indriyoMse janya arthAvagraha pAMca prakArakA ho jAtA hai, aura jo manase janya arthakA avagraha rUpa jJAna hotA hai, vaha no indriyArthAvagraha hai, bhAva manase dravyendriyake vyApArakI apekSA rakhe vinA ghaTAdirUpa padArtha ke svarUpako jAnane ke abhimukha jo bodha hotA hai, vaha no indri graha hai, yaha to indriyArthAvagraha jaba taka rUpAdi arthake AkAra AdikI cintA se rahita hotA hai, taba taka yaha prathama eka samayakA tara crane aalAtA hai, kyoMki yaha anirdezya sAmAnya mAtrakA cintanarUpa hotA hai, no indriya nAma manako hai, yaha mana - mana aura bhAva manake bheda se do prakArakA kahA hai / inameM jo mana manaH paryApta nAmakarmake udayase manaHprAyogya vargaNAdalikoko lekara L pantanA cha prakAra ahIM samajI levA. cakSu ane mana, A bannene aprAcakArI mAnavAmAM AvyA che, tethI vyaMjanAgraha-aprakaTa paTTAnA avagraha rUpa jJAna--te banne indriyA dvArA thatuM nathI te banne indriyA vaDe te arthAvagraha ja thAya che A rIte pAca indriyA vaDe janya arthAvagraha pAMca prakAranA DAya che ane je manathI janya anA graha rUpa jJAna hoya che. tenu' nAma 'no indriyArthAvizaddha' he mA bhavato hI ahAra the. bhAvabhana vaDe caindriyanA vyApAranI apekSA rAkhyA vinA ghaTAda rUpa padAnA svarUpane darzAvanArA je khepa thAya che te nAindriyArthAvagraDa che. A tAindriyArthAvagraha jyAM sudhI rUpAdi arzInA AkAra AdinI cintAthI rahita hoya che tyAM sudhI prathama eka samayanA naiRRyika arthAvagraha kahevAya che, kAraNa ke te anirdezya sAmAnya mAtranA thitana rUpa hoya che. manane nendriya kahe che. te mananA dravyamana ane bhAvamana nAmanA be lei kahyA che. je manaHpAMti nAmaka nA Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre tad dravyarUpaM sanaH / tathA dravyamano'STammena jIvasya yo manapariNAmaH sa bhAva manaH / taha bhAvamano gRhyate / tadgrahaNe hi dravyamanaso'pi grahaNaM bhavasyeva dravyamanovinAbhAvamanaso'saMbhavAt / bhAvamanovinA'pica dravyasano bhavati / 051 | 24 tathA mUlam - chavihe ohinANe paNNatte, taM jahA- ANugAmie 1 aNAzugAmie 2 vamANae 3 hIyamANae 4 paDivAI 4 apaDivAI 5 // sU0 // 52 // 1 1 chAyA - vidhamadhijJAnaM prajJatam tathayA - AnugAmitram 1, anAnugAmikaM 2 barddhamAnaka 3 hIyamAna 4 pratipAti 5 atipati / 052 // unheM lagarUpase pariNamanA hai, vaha dravyamana hai, tathA yamana ke sahAre se jo jIvakA manana karanerUpa pariNamana hotA hai, vaha bhAvamana hai, yahAM aaran isI bhAva manase arthakA avagraharUpa jJAna hotA hai, ataH use no indriyArthAna graha kahA gayA hai, aisA jAnanA cAhiye bhAva manake grahaNase dravya manakA bhI grahaNa ho jAtA hai, kyoMki bhAvaaneka vyApAra dravyamanake binA nahIM hotA hai, dravyatana to bhAvamanake cinA bhI hotA hai / 0 51 // 7 tathA - "chavihe ohinANe te" ityAdi sUtra 52 // sUtrArtha - avadhijJAna 6 prakArakA kahA gayA hai - jaise - Anugamika 1 anAnugamika 2 varddhamAnaka 3 hIyamAnaka 4 pratipAti 5 aura apratipAti 6 / uyathI mana: prAgya va NuAlikeAne laine temane manarUpe pariNumAve che, te dravyamana che. tathA dravyamananI madadathI jIvatI manana karavA rUpa je pravRtti cAle che tene bhAtramata kaDhe che. ne indriya arthAvagrahamAM A bhAvamana vaDe ja arthanA avagraha rUpa jJAna thAya che, tethI tene nAindriyArthAvagaDha kahevAmAM Avye che, ema samajavuM. bhAtramananA thaDeNu vaDe dravyamananuM paNa grahaNa thaI jAya che, kAraNa ke dravyamana vitA bhAvamananA vyApAra cAlI zakatA nathI. dravyamana teA bhAvamana vinA pagu hAI zake che ! sU 51 // tathA - "chavihe ohinANe paNNatte " - tyiAhi - ( s . para ) ----- sUtrArtha - avadhijJAnanA nIce asA praara 4hyA che - (1) bhAnugabhiGa, (2) anAnugabhiGa (3) vRddhabhAnaU, (4) hIyamAnaU, (5) pratiyAti bhane (1) apratipAti. Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATIkA sthA06 sU052 avadhijJAnasvarUpanirUpaNam ya TIkA-' chanhei ' ityAdi - avadhijJAnam - Atmano'rtha sAkSAtkaraNa, vyApAro'vadhiH / yadvA-' aba ' zabdo'vyayatvenAne kAryakatvAdayaH zabdArthakaH / ava-adho nIcapradeze vistRtaM vastu dhIyate - paricchidyate'nenetyavadhiH - adhovistRta vipayakajJAnam / adhivAsau jJAnaM vadhijJAnam / vipa bahutvaM strIkRtyaivaM vyutpattiriti bodhyam / anyathA tiryagUrdhva vA viSayaM paricchindAnasyAdhivyapadezo na syAt yadvA-avadhirmayadArUpiSveva dravyeSu paricchedakatayA mattirUyA. tadupalakSinaM jJAnamadhijJAnam / yadvA vinA kisI indrakI sahAyatA se jo avadhijJAnAvaraNa karmake kSayopazama se rUpadravyako spaSTa rUpa se jAnanevAlA jJAna hotA hai, vaha avadhijJAna hai | avadhijJAna ke calate AtmA dravyakSetra kA bhAvakI maryAdA lekara rUpI padArtho ko jAnatA hai, athavA aba zabda avazya hai, yaha aneka arthakA vAcaka hai, yahAM isakA artha adhaH liyA gayA hai, ataH jisake dvArA nIce pradezameM vistRta vastu jAnI jAtI hai, vaha avadhi hai " avadhIyate " iti avadhiH avadhizvAsau jJAnaM ca iti avadhijJAnam " aisI jo yaha yahAM vyutpatti pradarzita kI gaI hai, vaha viSayakI bahulatAko lekara kI gaI hai| nahIM to phira tiryaga athavA Urdhvagata vastuko jAnanevAlA jJAna avadhijJAna nahIM kahalAsakegA athavA avadhi nAma maryAdAkA hai, isa jJAna meM rUpI padArthoM ko hI jAnanekI apekSA se hai, ataH isa maryAdAse upalakSita jo jJAna hai, yaha 66 avidhajJAnAvaraNa karyuMnA kSayApazamathI, koi paNa IndriyanI madada vinA rUpI dravyane spaSTa rUpe jANanAru je jJAna che tene avadhijJAna kahe che avadhijJAnanA prabhAvathI AtmA dravya, kSetra, kALa ane bhavanI maryAdAmAM rahIne 3thI pahArthane lAgI rADe che athavA " aba " A yaha abhyaya che bhane te aneka prakAranA arthanuM vAcaka che ahI' tenA atha adhaH " sevAbhAM AnyA che. tethI avadhijJAnanA atha nIce pramANe thAya che--jenA dvArA nIcenA pradezamAM rahelI vastune jASI zakAya che tenuM nAma avidhajJAna che, " avadhIyate iti thavadhiH avadhizvAsau jJAnaM ca iti avadhijJAnam " A prakA ranI je avidhajJAnanI vyupatti prakaTa karavAmAM AvI che te viSaSanI bahuttAne lIdhe prakaTa karavAmAM AvI che, nahI...te tigU athavA urdhvagata vastune jANanArA jJAnane avidhajJAna kahI zakAta nahI' athavA avidhe eTale maryAdA A jJAna rUpI padArthone ja jANI zake che--marUpI padArthAne jANI zakatu nathI. A prakAranI maryAdAvALuM A jJAna hAvAthI tene avidhajJAna kahe che. sthA0 - 54 Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAstre " avadhinA=maryAdayA rUpi dravyANyeva jAnAtIti vyavasthamA jJAnam - avadhijJAnam / yadvA - ava = maryAdayA - etAvan kSetra use aafa dravyANi etAvantaM kAlaM pazyatItyAdi niyamita kSetrAdi lakSaNayA dhIyate - paricyate rUpi vastu agenetyavadhiH, adhivAsau jJAnaM cetyavadhijJAnam / AtmanorUpi dravya sAkSAtkAra kAraNamindriya mano nirapekSo jJAnavizeSo'vadhijJAnamiti / tat pavipad prakArakaM prajJaptam / tadyathA-AnugAmikam - anugamana zIlaM yadavadhijJAnaM gacchantamadhijJAninaM locanavadanugacchati taditi / anAnugAmikam yad gacchantanavadhijJAninaM nAnu gacchati prativaddhapadIpavat tadityarthaH 2 | varddhamAnakam - te iti varddhamAnaM, tadeva varddhamAnakam utpattikAlataH samArabhya mavarddhamAnaM candravadityarthaH 3| avadhijJAna hai, athavA maryAdAse dravya kSetrakAla evaM bhAvakI maryAdAse jo jJAna rUpIhI padArthoM ko jAnatA hai, vaha avadhijJAna hai, yaha avadhi - jJAna AnugAmika Adike bhedase jo 6 prakArakA kahA gayA hai, usakA tAtparyArtha aisA hai jo avadhijJAna jisa utpatti kSetra meM jIvako utpanna huA ho usake usa utpatti kSetrako chor3akara dUsarI jagaha cale jAne para bhI netra kI taraha usa jIvake sAtha jo calA jAnA hai, aisA vaha avadhijJAna AnugAmika hai / jo avadhijJAna apane utpattike kSetrako chor3akara cale jAnevAle jIvake sAtha nahIM jAtA hai, kintu zRGkhalAse pratika dIpakI taraha vahIMkA nahIM rahatA hai, aisA vaha avadhijJAna anAnugAmika hai, jisa prakAra zukla pakSa meM candra pratidina baDhatA jAtA hai, usI prakAra jo avadhijJAna apanI utpatti ke samaya se lekara vaDhatA hI jAtA hai, vaha varddhamAnaka avadhijJAna hai 3 jisa prakAra kRSNa pakSakA athavA dravya, kSetra, kALa ane bhAvanI maryAdAmAM rahIne je jJAna rUpI pudAane ja nathI zake che te jJAnane avadhijJAna kahe che. tenA AnugAmika Adi prakAzanuM have spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che-- 426 je avadhijJAna utpattikSetramAthI (je kSetramAM utpanna thayA hAya te kSetramAMthI ) khIjA kSetramAM cAlyA javA chatAM paNa lecananI jema te jIvanI sAthe ja cAlyu' jAya che te avidha jJAnane AnugAmika kahe che. je avadhijJAna peAtAnuM utpattikSetra DIne cAlyA jatAM chatranI sAthe jatuM nathI, parantu sAMkaLa vaDe khAMdhelA dvIpakanI jema tyAMne tyAM ja rahe che te adhi. jJAnane anAnugAmika kahe che. jema zukalapakSanA candra pratidina vRddhi pAmatA rahe che, e ja pramANe je avidhajJAna pAtanA utpatti samaya bAda vRddhi ja pAmatuM rahe che te avidhajJAnane vamAnaka avidhajJAna kahe che. jema Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra7 sudhA kA sthA06 5.53 jJAnInAmavaca nanirUpaNam tathA hIyamAnakam-hI pate iti hIyamAnaM, tadeva hIyamAnam , udayasamanantarameva hIyamAna kRSNa pakSacandravadityathaiH 4 / tadhA-manipAti-pratiztanazIlam, yata phutkAranaSTapradIpavat-sarvathA vinazyati tadityarthaH 5 / tathA-apratipAti-na prati. pAti apratipAti, kevalajJAnAtpUrva yanna vinazyati tadityarthaH 6 // 0 52 // evaMvidhajJAnayato hi yAdRzAni vacanAni vaktuM na kalpante tAnyAha mUlam-no kappai nigaMthANa vA niggaMthINa vA imAI cha avayaNAI vaittae, taM jahA-aliyayaNe 1, hIliyazyaNe 2, khisiyavayaNe 3, pharusavayaNe 4, gArasthiyavayaNe 4, viutsaviyaM vA puNo udIrittae 6 // sU0 53 // ___ chAyA--no phalyate nirgranthAnAM vA nirdhanyonAM vA imAni paT avacanAni vaditum , tadyathA-alIkavacanam 1, hIlinavacanam 2, khisitavacanaM 3, parupa. vacanam 4, agArasthitavacanam, vyupazamitaMvA punarUdIrayitum ||suu0 53 // candramA pratidina ghaTatAho jAtA hai, usI prakAra jo avadhijJAna apanI utpatti ke bAda se hI ghaTane lagatA hai, vaha hIyamAna avadhijJAna hai, jisa taraha kase dIpaka vujha jAtA hai, usI prakArase jo avadhijJAna sarvathA naSTa ho jAtA hai, vaha pratipAti avadhijJAna hai, tathA jo kevalajJAnake pahile naSTa nahIM hotA hai, vaha apratipAti avadhijJAna hai / / sU0 52 // isa prakArake jJAnIko jo bacana bolane yogya nahIM kahe gaye haiM, sUtrakAra una vacanoMkA kathana karate haiNkRSNapakSanA candramAne kSaya thavA mAMDe che e ja pramANe je avadhijJAna pitAnI utpatti bAda ghaTatu ja rahe che te avadhijJAnane hIyamAna avadhi. jJAna kahe che. jema phUMka mAravAthI dIre halavAI jAya che e ja pramANe je avadhijJAna bilakula naSTa thaI jAya che te avadhijJAnane pratipAti ane dhijJAna kahe che. je avadhijJAna kevaLajJAnanI prApti pahelAM nAza pAmatuM nathI, te avadhijJAnane apratipati avadhijJAna kahe che. te sUTa para nAnI mANase kevA vacane bolavA joIe nahIM, te sUtrakAra have prakaTa 42 cha- no kappai niggaMthANa vA" tyAla-(sU 53) Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAsatre TIkA--'no kappai ' ityAdi-- no kalpate nigranthAnAM vA nigranthInAM vA imAni paTU avacanAni naJaH kutsitavacanatyAva kutsitAni vacanAni vaditum vaktum / vakSyamANAni paT kutsita vacanAni sAdhubhiH sAdhvIbhirvA na vaktavyAni / tadyathA-alIkavacanam mRpAvacanamyathA nidrANaM kazcit sAdhu ko'pi sAdhuH pRcchati-' kiM nidrAsi ?' uttarayati'no nidrAmi' iti // 1 // tathA-hIlitavacanam-janmakarmAdyudghATanarUpam , yathA- are dAsIputra' ityAdi / 2 / khisitavacanam-hastamukhAdi vikArapUrvakApamAnajanakavacanocAraNaM, yathA-' are jAnAmi jAnAmi tavAcaraNam ' ityAdi 3||ssrupvcnm-ktthorvcn__ "no kappai niggaMdhANa vA" ityAdi sUtra 53 / / TIkArtha-nirgrantha sAdhujanoMko athavA nigranthI sAdhvIjanoMko ye cha avacana kutsita vacana kahane yogya nahIM kahe gaye haiM, ve chaha avacana isa prakA. rase haiM-alIka vacana 1 mRSAvacana jaise-nidrA lete hue kisI sAdhuse koI sAdhu pUchatA hai, ki kyA tuma nidrA le rahe ho ? to uttarameM vaha kahatAhai, maiM nidrA nahIM le rahA hUM? 1 tathA hIlinavacana janmakarma Adiko uddhATana karanevAle vacana kutsitavacana jaise 2odAlI putra ! 2 ityAdihastamukha Adi vikRta jisameM hoM aise apamAnajanaka bacana khisita vacana haiM,3 jaise mukha ko bigAr3a karake kisI le ailA kahanA ki pare haTha meM jAnatA hUM tere AcaraNako ityAdi kaThora vacana kA nAma paruSavacana hai,5 niy| (sAdhumA) bhane niyAmArI ( sAnImAye) nI2 111"Jai zavayanA (sita kya) mosA na nI-(1). , alIka vacana (asatya vacana) jema ke nidrA letA keIsa dhune keI sAdhu pUche che. "zuM tame nidrA laI rahyA che ? " tyAre te sadhu javAba Ape che ke "huM nidrA laI rahyo nathI." A prakAranAM vacanone alIkavacana kahe che. (2) hIlita vacana-janma, karma a dine khUllA pADanArA vacanane hIlita kyana 4 . 2 " hAsIputra!" tyAla. (3) khisita vacana-hAtha, mukha Adi vikRta karIne je apamAna janaka vacane belAya che temane khilita vacana kahe che. jemake mukha bagADIne keMIne ema kahevAmAM Ave ke "ahIMthI dUra khasa, tArA badhA dhaMdhA huM Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMdhA TIkA sthA06 ru| 53 zAnI nAmavananirUpaNam 429 yathA-' duSTa zaikSa !' ityAdi / 4 / gArasthitavacanam-agArasthitAnAM gRhasthAnAM yad vacanaM tat / yathA-putra ! mAtula ! bhAginetha !' ityAdi // 5 // tathA-vyupazamitaM vA kalahAdika punarudIrayituM na kara pate / ayaM bhAvaH-yat adhikaraNaM vyupazAntaM tad yena punarudIritaM bhavati tAdRzaM vacanaM vaktuM na kalpate iti / uktaM ca-- __ " khAmiyabo samiyAI, ahigaraNAI tu je udIreMti / te pAvA nAyacA, tesiM coroSaNA iNamo // 1 // " chAyA--kSamivayupazamitAni adhikaraNAni tu ye udIzyanti / te pApA jJAtavyAH teSAM cAropaNA iyam // 1 // iti // 6 // mU0 53 // / abavaneSu hi prAyazcittaprastAro bhavatIti prastArasya paDa vidhatvamAha-- mUlam--cha kapAla patthArA paNNattA,taM jahA-pANAivAyarala vAyaM kyamANe 1, susAvAyaspta vAyaM vayamANe 2, adinAdA. Nasta vAyaM vayamAge 3, aviraivAyaM vayamANe 4, apurisavAyaM vayamANe 4, dAtazayaM vayamANe 6, iccee cha kappasta patthare pattharettA sammaM aparipUramANe tahANapatte // sU0 54 // jaise he duSTa ziSya ! ityAdi 4 gRhasthajanoMke jaile-vacana agArasthita vacana haiM, jaise-he puna ! he mAtula ! he bhAgineya ! ityAdi tathA zAnta huI laDAI jina vacanoM se punaH uddIpita ho jAya aisI bANI vacana 6 kahA bhI hai-" khAmiyako samiyAI " ityaadi| isa prakArake ye 6 avacana sAdhvI evaM sAdhujanoMko bolane ke yogya nahIM kahe gaye haiM / / stU0 53 // jANuM chuM." (4) paruSavacana-kaThora vacanane paruSa vacana kahe che. jemake duSTa, bAyalA dUra che mArI sAmethI" (pa agAusthita vacana-gRhastha janonAM jevAM vacana. jema ke "beTA ! he mAmA ! he kAkA ! he banevI che ityAdi (6) zAMnta paDele jhaghaDe je vacanethI pharI cAlU thaI jAya evA kyana pA mAlana naDI. 4yuM cha hai- . "khAmiyavo khamiyAi? tyAl. . . , . , . A cha prakAranAM vacana kutsita vacana rUpa hovAthI sAdhu sAdhvIoe mevA cayana ma na nalI. // sU. -53 // - - Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAnasUtre chAyA--paT kalpasya prastArAH prajJaptAH, tadyathA - prANAtipAtasya vA vadan 1, mRSAvAdasya vAdana 2, adattAdAnasya bAda vadan 3, avirativAdaM vadan 4, apuruAtrA badana 5 dAsavAI vadan 6, ityetAna - paD kalpasya mastArAn prastAravitA samyagaparipUrayan tatsthAnAH || lU0 54 // TIkA--' cha kapparasa' ityAdi 430 kalpasya=sAdhyAcArasya-sAdhvAcArasambandhino laghugurUpabhUti - pradAna rUpAH SaT saMkhyakAH mastArAH=atIcArakartari vyavasthApyamAnAH prAyazcittasya racanA vizeSAH prataptAH kathitAH / prastarANAM kalpavizuddhayarthatvAt kalpasambandhitA bodhyA / tAnecAha tathA prANAtipAtasya vA vArtA vadan kasmiMzcit sAdhau asatyameva prANAtipAtadoSam Aropayan sAbuH prAyazcittaravArabhAm bhavati / atra prastAro yathA bhavani tathocyate- gAthA - khuDDo perijjato, akamAdIsu magasi dhArer3a | ahamaviNaM perispaM, na labhai so tArisaM chidaM // 1 // avacanoMse prAyazcitta lagatA hai, isaliye aba sUtrakAra prAyazcitta kI SaT vidhatAkA kathana karate haiM - '6 kappassa patyArA pattA ' ityAdi sUtra 54 // TIkArtha-kalpa ke sAdhuke AcAra ke pracAra-aticAra karanevAle para prAyazcitta ke vyavasthApyamAna racanA vizeSa 6 prakArake kahe gaye haiM, prastAroMmeM kalpa samyanvitA kasakI vizuddhike liye honeke kAraNa se hai, inameM jo sAdhu kisI sAdhu para asatyahI prANAtipAta doSakA jaba AropaNa karatA hai, taba vaha prAyazcitta prastArakA pAtra honA hai 1 yahAM prastAra jaisA hotA hai, vaisA kahate haiM-" khuDDo perijjato " ityAdi / avacanAmAM prAyazcittanA prastAra thAya che tethI have sUtrakAra prastAranA 1 aAro nizyA re che 6 kapasa patyArA paNNattA " tyAhi - ( sU 43 ) kahepanA----sAdhunA bhAcaranA-prastAranA 6 prakAra kahyA che aticAranuM sevana karana ra mATe prAyazcittanI je khAsa vidhi che tenu nAma prastAra che. prastArA kalpanI vizuddhine mATe hAvAthI kalpa sAthe tenA sabaMdha che. jyAre kAI sadhu khIjA koI sAdhu para prANatipAta doSanu' jUThuM. mArApaNuM kare che, tyAre te doSanuM jUThuM' arpaNu karanAra sadhu prAyazcitta prastArane pAtra ane che saDDI' ThevA 'prAyazcitta 'astAra hoya che te AuTa aravAmAM Ave che-khuDDI perijjato " tyAhi- << Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 6 sU 54 avacane SaDravidhaprAyazcittanirUpaNam chAyA -- lullaH preryamANaH, atikramAdiSu manasi dhArayati / ahamapi - evaM prerayiSyAmi, na labhate tAdRzaM chidram // 1 // ayamarthaH -- bhullaH- kSullakaH paryAya laghu muniH - atikramAdiSu duSprekSitAdiSu skhaliteSu satsu preryamANaH- zikSayan manasi dhArayati - vicArayati - yad ahamapi - evaM matprerakaM prerayiSyAmi - zikSayiSyAmi, kintu saH - bhullakastasya tAdRzam atikramAdi rUpaM chidraM na labhate // 1 // uktaM ca-- anne ghAhae dadduramma dahuM calaNaM kathaM omo / ubhiesa tu vatti vipi te Natthi | 2|| chAyA -- anyena ghAtite dardure dRSTvA calana kRtam atramaH / udrAvita epalayA na veti dvitIyamapi te nAsti // 2 // 431 ayamarthaH--tasya sAdhochidrAnveSaNe tatparaH sa kSullakI'nyadA tena sAdhunA saha bhikSAcaryArthaM gataH / tatra anyena kenApi ghAtite dardure caraNaM kRtaM = nyastaparyAyI apekSA koI laghu muni jaba usase atikrama Adi doSa ho jAte haiM, aura usa para jaba use zikSA daNDa prAyazcitta diyA jAtA hai, taba vaha manameM aisA vicAra karatA hai, ki maiM bhI isa zikSA dene - vAleko daNDita karAUMgA parantu vaha kSullaka usake atikramAdirUpa chidrako nahIM pAtA hai 1 / " " anveNa dhAie budummi ityAdi / usa sAdhuke chidrAnveSaNameM tatpara vaha kSullaka usa sAdhu ke sAtha kisI eka samaya ke liye gayA - rAste meM kisI anya puruSake dvArA marA huA eka meMDhaka par3A thA, usa para usa sAdhukA paga par3a gayA isa paryAyanI apekSAe nAnA evA keAI suni dvArA atikrama Adi kAI doSa thaI gayA hAya. tenI zuddhi nimitte jyAre tene prAyazcitta ApavAmAM Ave tyAre te manamAM eve vicAra kare che ke huM paNa mane zikSA karanArane-( prAyazcitta denArane ) zikSA karAvIza eve vicAra karIne te tenA doSo zaiyyA kare che, parantu te muninA atikramAdi rUpa koI doSa tenI najare paDatAM nathI. "anne dhAie dadurani " dhyAhi-have mevu bhane chete sAdhunA dASA zeAdhatA te kSullaka sAdhu te sAdhunI sAthe bhikSAcaryA mATe nIkaLe che. rastAmAM koI puruSanA paga nIce AvI javAthI phAi deDakA mareDhA paDayo Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 432 sthAnAce caraNaM taM sAdhuM dRSTvA avamaH kSullakaH sAdhu staM sAdhu badati epa dardurastvayA udrAvitA mAritaH / evaM kSullakenokte sa sAdhurvadati netra mayA mArito dardara iti / evaM tasya sAdhotra vaH zrutlA kSullako vadati-dartumhananena tava prANAtipAtaviramaNarUpa prathamaM vrataM vinaSTameva / sampati mRpAyApona mRpAvAdaviramaNarUpaM dvitIyamapi vrataM te-taba nAsti // 2 // evamuktyA sa:--- gAthA---baccai bhagai AloyanikAe punchie Nisiddha ya / sAhu gihi miliya savre patthAro jApa vayamANo / / 3 / / mAso lahuo guru bho cauro lahugA ya hoti gurAgAya / chammAsA lahu gurumA chedo mUlaM tara dugaM ca // 4 // chAyA--jati bhagati Alocaya nikAcayati pRSTe niSidve ca / sAdhavo gRhiNo militAH saI prastAro yArada vAn // 3 // mAmo laghuko gurukaH catvAro laghu kAzca bhavanti gurukAva / paNmAsA laghamo gurukA chedopUlaM tathA hikaM ca // 4 // avamartha--kSullako bhikSAcaryAto nitya AcAryasamIpe vrajatigancha. tIti kSullakasya mAsalaghupAyazcitam / tato bhaNati-yathA tena da1ro mArita bAtako dekhakara vaha kSullaka sAdhu usa sAdhu se rUbane lagA yaha meMDhaka Apane mArA hai, taba vaha yogA-maiMne nahIM mArA hai, isa prakArase usa sAdhuke vacana sunakara punaH vaha kSullaka kahane lagA-sa dara ke mAranese ApakA prANAtipAta viramagata na vinaSTahI ho gayA hai, tathA maiMne ise nahIM mArA hai, isa prakAra ke kahane rUpa sRSA bhASaNale. mRSAvAda viramaNarUpa chittIya vrata bhI ApakA khaNDina ho gayA hai, isa prakArase usase kahakara baha-" baccara bhaNAi Alogha" ityAdi / / kSullaka bhikSAcaryAta nivRtta ho karake AcArya ke nikaTa AyA isa sthinimeM usa kSullakako lAsa laghu prAyazcitta hotA hai, aura Akara hate. te marelA deDakA para te sAdhune paga paDI javAthI te bhulaka sAdhu te nirdoSa sAdhu para e Aropa mUke che ke "A deDakAne tame mArI nAMkhe che. pelA sAdhue javAba Ape-"meM mAryo nathI." tyAre te kSullaka sAtha bolI uThayo. "A deDakAne mArI nAkhavAthI tamAruM prANAtipAta vira. bhae ta mata thayu che. bhane 'meM tene mAryA nathI' me masatya . pAthI tamA mRSAvA (1251 35 mA pra ti yu che" "vaccai bhaNAi AlAya " tyAha ra prabhAvI 4Ara kSudasa sAdhuNe bhAsa sadhu prAyazcitta levuM paDe che. je te sukalaka sAdhu AcAryanI pAse jaIne ema Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khaali thaai duuo7sstt mn ghbhugijaasthinikthaa i * iti / evaM bhaNatastasya kSullakasya mAsaguruH / tataH "kSullakAropitadopaM.sa sAdhurapyAcAryasamIpe samAgataH / tamAcAryaH moha-samyagAlocaya-mayaya, kiM vayA darduro, mAritaH 1 sa sAdhuH kathayati-na * mayA mAritaH / , evaM tenaH sAdhunokte doSAropaNakartuH kSullakasyA ? 'caturlaghumAyazcittaM bhavati / tataH kSullako nikAcapati punastameva dopaM tasminnAropayati, sa- sAdhuH punarapi tadAroktidoSI svakIyatvena na manute / tataH kSullakasyA" caturguru / tataH kSullako vadati-yadi mama vacane na vizvAsastadA gatvA gRhasdhAn - pRcchatu / evaM kSullakenokta paryAyajyeSThAH sAdhavo gatyA gRhasthAna pRcchantIti pRSTe khulakasthA jaba vaha aisA kahatA hai, ki usa lodhune meMr3haka mAra diyA hai, taba usa kSullakako mAsa guru prAyazcitta hotA hai, itane meM jisa para usa kSullakane doSAropaNa kiyA thA vaha sAdhu bhI AcAyeke pAsa A jAtA hai, AcArya usase pUchate haiM-zyA tumane meMDhaka mArA hai ? vaha kahatA hai| gurudeva ! maiMne nahIM mArA hai, isa prakAra usa sAdhuke kahare para doSAro. paNakA kSullakako caturtha laghu prAyazcitta hotA hai, taba punarapi. kSullaka usa sAdhu para usI doSakA AropaNa karatA hai, sAdhu kahatA hai- maiMne aisA nahIM kiyA hai| tapa usa kSullakako caturtha zuru prAyazcitta hotA hai| kSullaka kahatA hai yadi merI bAta para opako vizvAsa na ho to ApajA karake gRhasthoM se pUcha sakate haiM, tama paryAya jyeSTha sAdhu vahAM jAkara gRhasthoM se pUchate haiM, isa prakAra kSullakake kahane para use SaDmAsa laghu kahe ke "A sAdhue deDakone mArI nAkhe che," te te kSullaka sAdhune mAsaguru prAyazcitta levuM paDe che. have jayAre te nirdoSa sAdhune te AcArya dvArA e prazna karavAmAM Ave ke "zuM. tame deDakAne mArI nAkhe che ? tyAre te nirdoSa sAdhu e javAba Ape che ke, "he gurudeva! me tene mAryo nathI." te nirdoSa sAdhu dvArA A pramANe jyAre kahevAmAM Ave tyAre te mulakane (doSAropaNa karanAra sAdhune)caturtha. laghu prAyazcitta lAge che. te nirdoSa sAdhu dvArA deSane asvIkAra thavA chatAM paNa te, sulaka pharI, paNa e ja deSanuM tenA para AropaNa kare che ane nirdoSa sAdhu pharI te deSane asvIkAra kare che. tyAre te kSullakane caturtha guru prAyazcitta lAge che. tyAra bAda te deSAropaNa karanAra sAdhu kahe che ke je tamane mArI vAta para vizvAsa na besate hoya te Apa tyAM jaIne gRhasthane pUchIne e vAtanI khAtarI karI zake che. tyAre kaI paryAya, sAdhu tyAM jaIne gRhasthane A bAbate tabhana 43 cha. " syane pUchAna patarI 4. " mA prabhArI 4upAthI Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAnasUtre G laghu / pRSTA gRhasthA niSevanti nAsmAbhirdRSTaH sa sAdhurdaduraM mArayamiti la phasya ssddguru| tataH paryApajyeSThAH AcAryasamIpe samAgatya vadanti - nAnena sAdhunAdarduro mArita iti tadA'sya kSullakasya chedaH / tataH kSullako vadati gRhasthA asaMyatAH, te tu pratizabdaM asatyaM trate evaM bruvataH kSullakasya mUlaM mAyazcittaM bhavati / tato yadi kSullako vadati -gRhasthA yUthaM ca ekatra militA ahaM punareka iti, tahiM tasya avasthAM bhavati / tato yadi sa vadati yUyaM sarve'pi pravacanasya bAhyAH, tatastasya pArAzcikaM prAyazcittaM bhavati / evamuttarottaraM vadataH kSullakasya pArAJcikaM yAvat prAyazcittaprastAro bhavatIti | 3 | 4 || atredaM bodhyam- kSullaprAyazcitta hotA hai| pUchane para gRhasthajana niSedha karate haiM ki hamane meMDhaka mArate hue usa sAdhuko nahIM dekhA hai, taya kSullakako SamAsa guru prAyazcitta hotA hai, paryAya jyeSTha sAdhu A karake AcArya se kahate haiM ki isa sAdhune meMDhaka nahIM mArA hai taba usa kSullakako SaDmAsa cheda prAyazcitta lagatA hai, punaH jaba vaha kSullaka aisA kahatA hai-gRhasthaM asaMpata hote haiM - ve to zabda zabda para asatya bolate haiM, isa prakAra se kahanevAle kSullakako mUla prAyacitta lagatA hai, taba yadi kSullaka kahatA. hai, tuma saba gRhastha to eka ho gaye ho aura maiM akelA hUM to phira usa kSullakako anavasthApya prAyazcitta lagatA hai, aura yadi vaha usa samaya aisA kahatA hai, ki tuma sabake saba hI pravacana se bAhara ho taba sent pArAJcit prAyazcitta lagatA hai, isa prakAra uttarottara karanevAle' te kSullaka cha mAsika laghu prAyazcittane pAtra bane che. jyAre te paryAya jayeSTha sAdhune te gRhasthA evA javAkha Ape che ke " ame te sAdhune deDakAne mAratA jocA nathI, tyAre te kSullaka cha mAsika guru prAyazcittane pAtra ane che. jyAre paryAya jyeSTha sAdhu AcAryanI pAse jaIne kahe che ke gRhasthAnA kahevAthI amane khAtarI thaI gaI che ke te sAdhue deDakAne mAryAM nathI, tyAre te kSullakane cha mAsanu cheH prAyazcitta lAge che. tyAra khAi je kSullaka ema kahe ke gRhasthA te asayata hAya che, te vAta vAtamAM juThuM khelatA hAya che, te te kSullakane mUla prAyazcitta lAge che. vaLI tyAra bAda pazu je kSudraMlaka ema kahe ke tame badhAM gRhastheA tA eka thaI gayA che ane ekalA chuM, tA tene anavasthApya prAyazcitta lAge che. tyAra khAda je te kSullaka ema kahe ke tame sau pravacananu* pAlana karanArA nathI, te tene pArAM cika prAyazcitta lAge che. A rIte uttarAttara asatya doSAropaNa karanAra te Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMghA Toko sthA06 sU054 avacane SaDvidhaprAyazcittanirUpaNam 415 kasyAyaM prAyazcittaprastAro mRpAvAda viramaNavratabhaGgajanito bhavati / yadi tu tena sAdhunA satyameva dardurazcaraNanyAsena mAritaH, tataH so'palapati ca, tadA tasyApyevameva prANAtipAtaviramaNamRpAvAdaviramaNavatadvayamaGgajanitaprAyazcittapastAro bhavatIti prathamaH prstaarH|1|| tathA--mRSAvAdasya vAda vadan-kasmiMzcit sAdhau asatyameva mRpAvAdaviramaNa vratamagajanitaM doSamAropayan sAdhuH prAyazcittapasvArabhAga bhavati / 2 / tathAadattAdAnasya vAdaM vadana-kasmizcitsAdhAvasatyameva adattAdAnaviramaNavatabhaGgAjanitaM doSamAropayana sAdhuH mAyazcittamastArabhAga bhavati / 3 / atra dvitIyatRtIyaprAyazcittamastArAvevaM bodhyau / tathAhiusa kSullakako pArAJcika prAyazcitta taka prAyazcitta prastAra hotA hai, yaha prAyazcitta prastAra use mRSAvAda viramaNa vratake bhaGgale hotA hai, aura yadi usa sAdhune yathArtha rUpa meM apane pairase meMDhaka mAra diyA hai, aura phira bhI vaha apalApa karatA hai, to use bhI prANAtipAta viramaNe evaM mRSAvAda viramaNa ye donoM vratoMke bhaGga ho jAnese isI prakArase prAyazcitta prastAra hotA hai 1 isI prakAra yadi koI sAdhu kisI anya 'sAdhu para vyartha meMhI mRSAvAda viramaNa vrata bhaGga janita doSakA Aro. paNa karatA hai, to vaha sAdhu bhI prAyazcitta ke prastAravAlA hotA hai 2 isI prakArase adattAdAna ke bhaGga hone ke jhUThe doSakA AropaNa koI sAdhu kisI sAdhu para karatA hai, to vaha bhI isI tarahase prAyazcittake prastAra* ghAlA hotA hai, yahAM dvitIya aura tRtIya prAyazcitta prastora jAnanA cAhiye sAdhune mATe pArAcika prAyazcitta paryantanA prAyazcitta pastAra kahAM che. mRSA vAda viramaNa vratano bhaMga karavAne kAraNe te A prakAranA prAyazcitta karatA rane pAtra bane che je bIjA sAdhu (jenA para dekAnI hatyAne Apa mUkavAmAM AvyuM che te sAdhu) dvArA kharekhara deDakAnI hatyA thaI gaI che ane te juThuM belate heAya, te tene paNa prANAtipAta viramaNa ane mRSA vAda viramaNa, A banne prakAranA vratane bhaMga thai javAthI uparyukta prAya zcitta prastArane pAtra banavuM paDe che (1) e ja pramANe je koI sAdhu bIjA keI sAdhu para mRSAvAda viramaNa vratano bhaMga karavAne be Aropa mUke, te te kheTe Aropa mUkanAra sAdhu paNa prAyazcitta prastArane pAtra bane che. (2) e ja pramANe adattAdAnane bha ga thaI javAne peTe aropa koI sAdhu para mukanAra sAdhu 5NuM prAyazcitta prastArane pAtra bane che. have sUtrakAra bIjA ane trIjA prAyazcitta prastAranuM svarUpa prakaTa kare che-- Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ '" AC Modiijumps FRSE (Lye + ncpgsUtre 1 gAthA - mosamma saMkhaDIe moyagagahaNaM atadANami ArovaNapattharo taM cetra imaM tu nANataM // 1 // chAyA -- mRSAvAde saMkhaDayA modakagrahaNamadttAdAne / AropaNA prastAraH sa eva idaM tu nAnAtvam || 1 || / / ayamarthaH mRpAvAde saMkhaDayAM saMkhaDI vipayaM. dopAropaNaM draSTavyam adattA- dAne tu modakagrahaNa viSayaM dopAroparNaH draSTavyam / abhayatrApi AropaNAma'stAraH - AropaNAyAH prAyazcittasya mastAraH sa eva = pUrvokta eva / parantu yonanAtaM = vaiziSTyamidaM bodhyam || 1 || . . . ., GIFT A 5 tatra mRSAvAdasya vaiziSTadyamAzritya prAha- " sire gh 27529 1-... " 3 157877 1:5 gAthA - dINa kalurhi jAya, paDisiddho bisai esaNaM ca haNa" | jaMpaDa muhapriyANi ya, jogatigicchAnimittAI // 2 // chAyA - dInakaruNairyAcate, pratiSiddho vizati eSaNAM ca hanti / jalpati mukhapriyANi ca yogacikitsA nimittAni // 2 // ayamarthaH bhikSAcaryArtha viharanvau dvau sAdhU kasyacit saMkhaDI kartu hai gatau / : "mosaMmi saMkhaDIe " ityAdi / ...mRSAvAda meM saMgkhaDI (z2imaNavAra) viSayaka doSAropaNa aura adattAdAna meM , modakagrahaNa viSayaka doSAropaNa kahanA cAhiye arthAta mRpAvAda meM saMkhaDI 2. viSayaka doSAropaNa karanevAle AropaNa kartAko tathA adattAdAnameM modaka grahaNa viSayaka doSAropaNa karane vAle AropakartAko prAyazcitta prastAra kA kathana pUrvokta rUpa se hI kara lenA cAhiye yahI yAta " dIpakaluNehi" ityAdi gAthA dvArA prakaTa kI gaI hai -- -Ch... -10---- " dINakaluNehi jAya " ityAdi / isa gAthA kA bhAvArtha aisA hai- bhikSA ke liye bhramaNa karate hue do - "" mosama khakhaDIe " ityAdi - - ka + 1; mRrSAvAdamAM sa'khaDI -viSayaka doSArApaNu ane adyattAdAnasAM mekagraheNu viSayaka doSAropaNanuM kathana thavuM joie. eTale ke mRSAvAdamAM 'sa'khaDI (sukhaDI ) viSayaka doSArApaNu karanArA ArApaNukartAnA prAyazcitta prastAranuM * ane adattAdAnamAM mAdaka grahaNu viSayaka DhoSAropaNa karanAra AApaNakartAnA prAyazcitta prastAranuM kathana pUrvaktirUpe ja thavu joI-e.. eja vAta nIcenI gAthA dvArA prakaTa karavAmAM AvI che-~~-~ "2 Love Jat " dIpaka luNehi jAyai " ityAha- " A gAyAnA bhAvArthI nIce pramANe che--bhikSAprApti mATe bhramaNa karatA 1 TJ :: 7 Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sepATIkA sthA 6 0 54 avacane vidhaprAyazcitanirUpaNam .437 trApi : T . anyatra gau / tataH samprApte kAle tayoryo jyeSThaH sa moktavAn samprAptaH kAla, gacchAvaH saMkhar3I karta hai| kSullako bhAti-pratipiddho'ham, ato na tatra gamiSyAmi / tato bhikSAcaryAto, nivRttaH kSullakaH AcAryAyedaM nivedayati, yathA-ayaM sAdhurdI karuNairvacane yAMcate, pratiSiddho'pi gRha - pravizati, eSaNAM ca hanti nAzayati / ca punarayaM mukhamiyANi yogacikitsA nimittAni jalpati=tradatIti / atrApi pUrvavadeva prAyazcittaprastAro - bodhyaH / sAdhu kisI saMkhaDIkartA ( jImmaNa karanevAlA) ke ghara para gaye usa samaya vahAM saMkhaDI niSpanna nahIM hone se ve donoM brahAMse " dUsarI jagaha cale gaye, bAdameM inameM jo paryAya jyeSTha thA vaha samaya : Ane para kahane lagA aba saMkhaMDI niSpanna ho gaI hogI calo saMkhaDIke ghara para caleM taba kSullakane - choTe sAdhune kahA. saMkhaDIkarttAne " dene se manA kara diyA hai, ataH maiM to vahAM nahIM AUMgA isake bAda bhikSAse nivRtta huA vaha kSullaka vApisa Akara AcArya se kahane lagA hai guro ! yaha sAdhu dIna karuNe vacanoM se mAMgatA hai, pratiSiddha hone para bhI ghara meM ghula jAtA hai, aura eSaNAkA vinAza karatA hai, tathA mukhapriya vacana bolakara mIThe 2 vacana kahakara dAtAko AhAra 'dene ke nimitta rikSAtA hai, isa prakAra kahanevAle usa kSullaka ke Upara * prAyacitta prastAra pUrvokta rUpase kaha lenA cAhiye / jaise - bhikSAcaryA se . e sAdhue kAI eka sukhaDIAne tyAM pahAMcyA, teo jyAre tyAM paheAMcyA 1. pyAre, mIThAI taiyAra tha na hatI. baNI tyAM bahoranA bhAvavAnI te. Azuse A . 1 manAi paNa karI, tethI teo tyAMthI cAlatAM thayAM have cADA samaya bAda paryAya jyeSTha sAdhue laghuryAyavALA sAdhune kahyu, " have pelA mAjIsane + ni tyAM bhIThA taiyAra, tha ga ze. yAso tyAM nhAne bhIr3AI baDeorI. ApI me." tyAre kSusa ( baMdhu pRryAyavAnA, sAdhuye ) dhu., "te sAdhuse Apale SaDariyA bhAvavAnI bhanAI charI che, tethI, hu, to, tyAM nahIM khAvu " tyAra bAda te banne sAdhu upAzrayamAM pAchA pharyA. te kSullaka sAdhue zuru pAse zevI vAta zrI hai "AA sAdhu hIna, aruNa vayato motIne bhikSA mAge che. } gRhastha dvArA niSedha karAvA chatAM paNa te tenA gharamAM dAkhala thaI jAya che. 4G -> ane eSaNA doSathI Sita thayelA AhAra grahaNa kare che. te mIThAM vacane olIne dAtAne khuza karIne tenI pAsethI AhAra grahaNa kare che, "" A - prakAranuM khATuM doSAropaNa karanAra te sAdhune pUrvokta prAyazcitta prastArane * - - T " Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAne 438 tathAhi-bhikSAcaryAto nivRttaH kSullaka AcAryasamIpe banatIti tasya mAsalaghu / ayaM dInakaruNAdi vacanairyAcate-ityAdi AcAryAya yadi nivedayati tarhi tasya mAsa guru / evaM kramega pUrvavat pArAJcikaM yAvat prAyazcittaprastAro bodhya iti / bhatra kSullakasya mRpAvAdaviramaNavrata bhaGganimitta eva prAyazcittaprastAraH / yadi rAnikaH satyameva kSullakAropitAtIcArayukto bhavati, tadA tasya gRhasthatiSedhAnantaramapi ' na pratipeyaH kRto gRhasthena ' ityuktyA prayamaM mRpAvAdaviramaNavratanivRtta huA kSullaka jaya AcAryake pAsa AtA hai, taba use mAsa laghu prAyazcitta hotA hai, aura jaba vaha AcAryase aisA kahatA hai, ki yaha dInakaruNa vacanoMse AhArakI yAcanA karatA hai, taba usako mAsa guru prAyazcitta hotA hai, isI kramase pUrvakI taraha yAvat pArAzcita prAyaH citta taka prAyazcitta prastAra samajha lenA caahiye| kSullaka to jo prAyazcitta prastArakA kathana kiyA gayA hai, vaha isaliye kiyA gayA hai, ki usane apane mRSAvAda viramaNa vanakA bhaGga kiyA hai, aura yadi dhaha rAtnika sAdhu paryAya jyeSTha sAdhu jaisA-kSullakane kahA hai, yadi usI prakArakI paristhitivAlA hai, to usako bhI mRSAvAda viramaNa vratakA bhaGga hotA hai, kyoMki vaha gRhasthake pratiSedha karaneke yoda bhI " usane pratiSedha nahIM kiyA hai " aisA kahatA hai, ataH vaha apane kathanase usa gRhasthake kathanakA apalApa karane ke kAraNa jhUTha bolatA pAtra kahyo che. eTale ke bhikSAcaryAthI nivRtta thaIne jyAre te kSullaka sAdhu doSAropaNa karavA mATe guru pAse Ave che, tyAre tene laghu mAsa prAyazcitta lAge che, jyAre te gurune kahe che ke A sAdhu dIna vacane bolIne AhAranI yAcanA kare che, tyAre tene mArA guru prAyazcitta lAge che. ahI pUrvokta premathI pArAMcaka prAyazcitta payatanA prAyazcitta prastAranuM kathana thavuM joIe. mulakane mATe A prakAranuM prAyazcitta prastAra batAvavAnuM kAraNa e che ke teNe mRSAvAda viramaNa vratanuM khaMDana karyuM che. je te paryAya che sAdhue bhulaka sAdhunA kahyA anusAra bhikSAprApti karI hoya te tenA dvArA paNa mRSAvAda viramaNa vratane bhaMga karAyo che ema kahI zakAya. kAraNa ke graha siva karyo hovA chatAM paNa te evuM kahe che ke "gRhastha niSedha karyo na hato. A rIte pitAnA A kathana dvArA te sAdhu te gRhasthanI vAtane cheTI rIte raju kare che. te kAraNe te sAdhu mRSAvAda viramaNa tane Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA DokA sthA0 sU054 avasane bahuvidhaprAyazcittanirUpaNam bhaGgo bhavati / tataH svoktyapalApane dvitIyamapi tasya mRSAvAdaviramaNavratabhaGgo bhavati / prAyazcittaprastArastu pUrvavadeveti // 2 // sAmpratamadattAdAnasya vaiziSTyamAzritya prAha gAthA - jA phusai bhANamego, viio aNNattha laDDue tAva / lakSNa NI iyaro, taddissa imaM kuNai koI // 1 // chAyA -- yAvat spRzati bhANDameko, dvitIyo'nyatra laDDukA~stAvat / labdhvA (NI) gacchati itaraH tad dRSTvA idaM karoti kI'pi // 1 // 439 ayamartha -- guruNA preSitau dvau sAdhU bhikSAcaryArthaM gatau / tatra ekena bhikSA labdhA gRhItA ca / sa yAvad bhANDaM = pAtraM spRzati = bhikSAdhAnyAM sthApayati tAvat dvitIyena jyeSThena sAdhunA samIpasthagRhe laDDukA labdhAH / tatra itaraH ko'pi sa kSullaka ityarthaH, tAn laDDukAn dRSTvA idaM vakSyamANaM karoti bhikSAcato nivRttya isa taraha vaha apane mRSAvAda viramaNa vratakA bhaGga karttA ho jAtA haiM, yahAM prAyavitta prastAra pUrva kI taraha se samajha lenA cAhiye // 2 // aba sUtrakAra adattAdAna kI viziSTatAko lekara " jA phusaha " ityAdi gAthA dvArA prAyazcitta prastArakA kathana karate haiM 64 jA phusaha bhANamego " ityAdi / isa gAthAkA bhAvArtha aisA hai - gurune do sAdhuoM ko bhikSAcaryA ke liye bhejA inameM ekako bhikSAkA yoga mila gayA so usane bhikSA lelI aura vaha jaba taka bhikSAke pAtrako bhikSAdhAnI meM rakhane lagA ki itanehI meM dvitIya jyeSTha sAdhuko vahIMke kisI pAsa ke ghara meM modaka mila gaye taba usa kSullakane laDDuoMko dekhakara aisA vicAra kiyA bhaMga karyo ane che ahI. pazu prAyazcitta prastAra pUrvakti prakAranA ja samajavA / 2 / / have sUtrAra mahattAhAnanI viziSTatAnI apekSAo " jA phusai " ItyAdi gAthA dvArA prAyazcitta prastAranuM kathana kare che-- 66 jA phusai bhANabhego " dhatyAhi A gAthAne bhAvAtha nIce pramANe che--gurue e sAdhuone bhikSA. carcA mATe mekalyA. temAMthI ekane bhikSAnA ceAga maLI gayA. teNe bhikSA laI lIdhI ane jevA te sakSApAtrane jhoLImAM mUkavA jAya che ke khIjhe jayeSTha sAdhu paNa najIkanA kAI gharamAMthI lADu vaheArIne tenI pAse AvI pahoMcyA. te laghu paryAyavALA sAdhue evA vicAra karyo ke A niSpha 66 Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7- 17? - .. Tre. ... "sthAnIya 'rAtnikenA'dattA modakA gRhItA iti tasyAlocanI 'zrutvA tasmai mAyazcitta prayacchantu ' iti vaktuM gurusamIpe banati / tatastasya msilghu| bhaNati, tadA mAsaguru / evameva pUktikrameNa pArAzcikaM yAvat mAyazcitta 'prastAroM 'yodhyaa| atra kSullakasya prAyazcitta prastAro muMpAdiviramaNavatabhaniyo bhavati / yadi ratnAdhikena satyameva adattA laDDukA, gRhItA nivanaM gopanaM ca kriyate tadA tasya adattAdAnaviramaNatrata bhaGgajanito mRpAvAdaviramaNatabhaGga janitezca ,mAyazcittaprastAro bhavatItiti // 3 // iti dvitIyatRtIyaprastArau / ki isa rAsnikane vinA diye hue. ina nodanako liyA hai, ataH guruko ise isakA prAyazcita denA cAhiye.aisA vicAra kara vaha bhikSA: varyAle lipaTa kara AcAryale pAsa AyA usa mAtako, kahane ke liye isa tarahase isakA guruke samIpa Agasana mAsalatru prAyazcittale yogya hotA hai, aura jaba vaha kSullaka gurupse usakI bAta kA nivedana kara detI hai, taba usakA vaha kathana bhAsaguru prAyazcitta se yogya hotA hai, isI tarahase pAzci prAyazcitta ke prAyazcitta prastAra udbhAvita kara lenA cAhiye, yahAM kSullaka ko jo 'prAyazcitta prastAra prakaTa kiyA gayA hai, vaha usake mRSAvAda viramaNa vratake bhaGga ho jAne se kiyA gayA hai, yadi ca rAtnikane paryAya jyeSTha dUsare sAdhune-vAstava meM adatta modakoM kA AdAna kiyA hai, aura vaha usa apanI bAta ko yadi chipAtA hai, to use apane adattAdAna virabhaNa vratako bhaGga hone ke kAraNa aura mRSAvAda viramaNa (jye04 paryAyavAjA sa.dhume) AI PthanA, parabhAthI 4 yArI doghai ... mAzate te mahattA vi2mA tana 1"dhyA cha,tA gurume te mA pine bhATe prAyazcitta na." mA bharanA diyAra zana gurunI pAse AvanAra te kSullaka sAdhu laghumAsa prAyazcittane pAtra bane che: jyAre se kuleka gurune A badhI vAta karyo che tyAre te (sulaka)' beTA deSanuM tenA para ArpaNa karavAne kAraNe guru mAsa prAyazcittane patra bane che. e ja prakAre pAcika prAyazcitta paryaMta pUrvokta prAyazcitta prastAranuM ahI paNa kathana thavuM joIe aMhI sulakane mATe je prAya. zcita pastAra prinTa karavAmAM Avyo che te tene mRSAvAI viramaNa vrata bhaMga thaI javAne lIdhe karavAmAM AvyuM che. paryAya zreSTha bIjA sadhue kharekhara e doSanuM sene karyuM hoya ane e tane te chupAvete hiya te tene paNa prAyazcitta pastArane pAtra banavuM paDe che, kAraNa ke ema karavAthI .11 Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 6 su0 54 avacane Savidha vAyazcittanirUpaNam 441 tathA - avirativAdam - avirati = abrahmacarya, tasyAH vAdaM vadan kasmiMzcit sAdha asatyameva maithunaviramaNavratabhaGgajanitaM dopamAropayan sAdhuH mAyazcittabhAg bhavati / prAyazcittaprastAva vodhyaH / tathAhigAthA - - rAiNiyavAieNaM, khaliyaniliya pellaeNa udaraNaM / devaule mehuNa, AkkhANaM vA kuDeMge vA // 1 // chAyA -- zatnikavAtikena skhalita militapreraNena udayena / devakule maithune AkhyAnaM vA kuTake vA // 1 // ayamarthaH kathita llako ratnAdhikena muhurmuhuH zikSyamANo manasi evaM cintayati - yadayaM rAtnikaH udayena = pAyodayavazAda, rAtnikavAtikena = ' ratnAdhikosha ' - mitigarUpavAtarogeNa pIDito'sti, ata evAyaM skhalitamilita vratakA bhaGga hone ke kAraNa prAyazrita prastArakA pAtra honA par3atA hai / isa prakAra se dvitIya aura tRtIya prastAra haiM / tathA - " avirativAdaM " ityAdi- kisI sAdhuke Upara asatya rUpase brahmacarya vrata bhaGga ho jAnerUpa doSakA AropaNa karanevAlA koI dUsarA sAdhu prAyazcitta prastArakA pAtra hotA hai, prAyazcitta prastAra prakAra yahAM aisA jAnanA cAhiye - " rAiNiyavAhaeNaM " ityAdi / isa gAthA kA bhAvArtha aisA hai - paryAya jyeSTha kisI ratnAdhika sAdhune kisI kSullaka sAdhuko jaba sIkha dI to vaha manameM aisA socane lagAyaha ratnAdhika sAdhu kaSAyake udayake vazase ki "maiM ratnAdhika hUM" isa ahaMkArarUpa vAta roga se pIDita ho rahA hai, ataeva yaha skhalita milita tenA adattAdAna viramaNane paNu bhaga thAya che ane mRSAvAda viramaNa vratanA pazu bha ga thAya che. A prakAranu` khIjA ane trIjA prAyazcitta prastAranu' svarUpa che. have cAthA prAyazcitta prastAranuM svarUpa prakaTa karavAmAM Ave che. avirativAdaM " tyAhi 66 - koI sAdhu para asatya rUpe brahmacarya vrataneA bhaga karavA rUpa doSanu repaNu karanAra sAdhu paNa prAyazcitta prastArane pAtra mane che. e ja vAta " rAiNiya bAie " ityAdi gAthA dvArA spaSTa zvAsAM bhAvI che. mA gAthAnA atha nIce pramANe che-- kAI paryAya jyeSTha sAdhu keAi laghu paryAyavALA sAdhune haMmezA sArI sArI zikhAmaNu detA hatA. parantu te kSullaka ( laghu paryAyavALA ) sAdhunA manamAM evuM lAgatu ke A paryAya jyeSTha sAdhu kaSAyanA udayane lIdhe hu' ratnAdhika ( paryAya jayeSTha ) chuM " A prakAranA ghamaDa rUpa vAta rAgathI 66 kathA0-56 Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAne preraNena skhalitena militena meraNena ca mAM tarjayati / ayaM bhAvaH- are duSTa ziSyaka ! skhalito'si ' ilpaskhalitamapi mAM tarjayati / tathA bhinnamapi padamu. cArayantaM mAM ' hA duSTa zaikSa !-militamubArayati' iti tarjayati / tathA sAdhu. bhivAryamANo'pi mA hastena preraNApUrvakaM tarjayatIti / etatsarvamasya ratnAdhikasya kapAyodayajanitameveti manye / atra pratikartumapyahaM na pArathAmi, yata epA sAmA aura preraNAle mujhe tajita kara rahA hai, are duSTa ziSya ! tuma apane kartavyale skhalita calAyamAna ho rahe ho yadyapi maiM karttavyase calAya'mAna nahIM ho rahA hUM phira bhI mujhe calAyamAna kaha kara vyartha meM upAlambha karatA rahatA hai, tathA maiM bolate samaya bahutahI sAvadhAnI se eka 2 zabdako ThIka 2 rUpale ammilita kara hI volatA hUM, phira bhI yaha kahatA hai, hA duSTa ziSadha ! tuna milina karake padakA uccAraNa karate ho tathA anya aura bhI lAdhujana ule mere prati isa prakAra ke vyavahAra niSedha karate haiM, parantu yaha to mAnatA hI nahIM hai, aura hAtha uThA 2 kara mujhe preraNApUrvaka yaha vAtA rahatA hai, ataH maiM to yahI mAnatA hUM ki yaha jo kucha bhI mere sAtha isa prakArakA vyavahAra karatA hai, vaha saba kaSAyodayake vazase hI karatA hai, yadyapi yaha jaisA vyavahAra mere sAtha karatA hai, vaisAhI vyavahAra meM bhI isake sAtha kara sakatA hUM, parantu maiM jo ina saba bAtoM ko sahana kara rahA hUM usase kucha nahIM kahatA haM usakA kAraNa aisI hI sAmAcArI kA honA hai, aba maiM aisA karUMgA piIDAI rahyo che. tethI te khalita, milita ane upalabha yukta zabda dvArA jANe ke mane ADaktarI rIte evuM kahI rahyo che ke "he duSTa ziSya ! ta tArA kartavyamArgamAMthI calAyamAna thaI rahyo che " je ke huM to mArA kartavyamAMthI bilakula calAyamAna thayo nathI, chatAM paNa te mane vAraMvAra Takora karato rahe che ane Thapaka ane dhamakI Apate rahe che. belatI vakhate paNa huM ghaNI sAvadhAnIthI pratyeka zabdane asaMmilita karIne. spaSTa rUpe beluM chuM, chatAM paNa te mane kahe che ke he duSTa ziSya! tuM milita (aspaSTa) zabda bele che. bIjA sAdhuo paNa tene mArI sAthe evuM vartana na rAkhavA samajAve che paNa teo te mAnatA ja nathI, ane hAtha UMco karI karIne mane zikhAmaNe ApyA ja kare che, Taka Taka ryA kare che ane e rIte mane beTI dabAmaNuM kare che huM te ema ja mAnuM chuM ke teo kaSAyanA udacane vazavata thaIne A prakAranuM vartana mArI tarapha batAve che. huM paNa dhAruM te temanI sAthe evuM ja vartana batAvI zakuM chuM. paraMtu huM te Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMdhA TIkA sthA0 6 sU0 54 adhabane pavidhaprAyazcittanirUpaNam 443 cArI / ato mayA etatkRtaM tarjanAdikaM soDhavyameva / parantvahamevaM kariSyAmi yathA'yaM matto ladhubhavet / evaM kSullamavicAraNAnantaramanyadA to bhikSAcauthe gatau tRpitau bubhukSitau cetyevaM cintitavantau-yadasmin devakule vyantarAyatane kuTaGke-latAmaNDape vA kiMcid bhuktvA pAnIyaM pAsyAvaH / itthaM vicArya tau tatra gatvA sukhena sthitau / tAvat sa kSullakaH svasthitasthAnAbhimukhamAgacchantI kAMcita AryA dadarza / sa cintitavAn 'sampati vairaniryAtanAya labdho mayA'vasaraH' iti cintayitvA sa taM ratnAdhikaM prAha-AyeM ! karotu bhavAn laghvAhAraM pivatu pAnIyaM ca, ahaM tAvat saMjJAbhUmi gatvA pratyAyAmi, ityuktvA sa ratnAdhike, ki jisase yaha mujhe laghu-dIkSAparyAyakI apekSA laghu ho jAye isa tarahake kSullakake vicAra ke bAda ve donoM kSullaka aura rAnika kilI eka samaya bhikSAcaryA ke liyevicaraNa karate karale tRSita aura bubhukSita bane hue una donoMne isa prakArale vicAra kiyA calo isa vyantarAyatana athavA lanAmaNDapameM baiThakara kucha khAkara pAnI pIle aisA soca kara ve vahA~. gaye aura baiTha gaye itane meM usa kSullasane apane baiThe hue sthAna kI ora AtI huI eka kilo AryA ko dekhaa| dekhakara usane vicAra kiyA "aba isa sAdhuse baira cukAne kA mujhe yaha accho abasara hAtha lagA hai" aisA vicAra kara usane ratnAdhika sAdhu paryAya jyeSThale kahA-Arya! Apa laghu AhAra kara lene aura pAnI pI lebe maiM taba taka saMjJAbhUmi vicAra bhUmikI ora jAkara vApisa A jAtA hUM, aisA kaha kara vaha samAcArInA niyama pramANe cAlanAre chuM, tethI A badhuM sahana karI lauM chuM ane temane eka zabda paNa keha nathI paraMtu have huM evuM karIza - ke jethI mArI laghu dIkSA paryAya hovA chatAM paNa teo mArA karatAM laghu -gaNAya. A pramANe te laghu dIkSAparyA vALA sAdhue nizcaya karyo. tyAra bAda kaI eka divase te kSulaka ane te sAnika bhikSAcaryA mATe nIkaLyA zikSAcaryA karatAM karatAM sudhA ane pipAsAthI vyAkuLa banelA te bannee vicAra karyo ke cAle A narAyAnamAM-latAmaMDapamAM jaIne AhAra pANI karI laIe. A pramANe vicAra karIne teo tyAM jaIne besI gayA. e vakhate te bhulake keI eka AryAne ( sAdhvIjIne) te bAjue AvatAM joyAM. temane joIne te bhuvakanA manamAM e vicAra AvyuM ke "Aje A sAdhunuM vera vALavAne sudara eka hAtha Avyo che"-- A pramANe vicAra karIne te sulake te paryAya jyeSTha sAdhune kahyuM ke Apa De AhAra karI le ane pANI pI le. tyAM sudhImAM huM Thalle Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 ka sthAnAsUtre maithunaviSayakamasatyaM dopamAropayitumanA AcAryasamIpe gatvA vadatigAthA - jeijjeNa akajjaM, sajjaM devAlae kayaM ajjaM / ubajIvio na bhaMte / mae tu saMsakampo'tya || 2 // chAvA - jyeSThAryeNa akArya, sadyo devAlaye kRtamadya / 1 upajIvito na bhadanta ! mayA tu saMsRSTakalpo'tra // 2 // ayamartha:-- he bhadanta ! adha sadyaH - idAnImeva devAlaye = vyantarAyatane jye SThAryeNa akArya = maithuna sevAlakSaNam akRtyaM kRtam = Acaritam / atra maithuna sevanarUpe prastAve mayA tu saMsRSTakalpo na upajIvitaH mayA tu tadakAryaM nAcaritamityaH / iti / atrApi AcAryasamIpagamane mAsalaghu / ' jyeSThAryeNa akArya kRta - ' mityAdi kathane mAsaguru / evaM krameNa pArAzcikaM yAvatprAyazcittaprastAro bodhyaH / atrApi kSullakasya mRpAvAdadiramaNatrata bhaGgajanitaH prAyazcittaprastAraH / ratnAdhiko yadi satyameva tathAvidhAkRtyakArI bhavati, tadapahnavaM ca usa ratnAvika sAdhurve jhUThA maithuna viSayaka doSako Aropita karane kI icchAse vahAM se calA AtA hai, aura AcAryake pAsa jAkara kahatA hai" jeSThajjeNa aphajjaM sajjaM " ityAdi / vyantarAyatanameM he bhadanta ! Aja abhI jyeSTha Aryane maithuna sevanarUpa akArya kAryakA sevana kiyA hai, maiMne ise dekha liyA hai, apane vratakI rakSA karane ke abhiprAya se maiMne usa akAryakA sevana nahIM kiyA hai, isa taraha AcArya ke samIpa Ane meM use mAsa laghu prAyazcitta lagatA hai, aura aisA kahane para mAsa guru prAyazcitta lagatA hai, isI krama se pUrvokta kathana ke anusAra pArAJcita prAyazcitta taka usa kSullakako prAyazcitta prastArakA pAtra jAnanA cAhiye tathA - jaine AvI paheAMcu' chuM. A pramANe kahIne te paryAya jyeSTha sAdhu para brahmacarya vratanA bhaMganeA ArApa mUkavAnI icchAthI te tyAMthI cAlI nIkaLye. mAyAryAMnI pArse bhane tehI bhApramANe - " jeTThajjeNa akajjaM sajjaM " ItyAdi he bhagavan! Aje atyAre ja nyantarAyatanamAM (devAlayamAM ) jyeSTha sAdhue mathuna sevana rUpa akA' setrane karyu che. meM tenu te duSkRtya joI lIdhuM che. mArA vratanI rakSA karavA mATe me te duSkRtyanuM sevana karyu" nathI " A prakAranuM khATuM doSAropaNa karavAnI IcchAthI tyAM AvelA te laghu paryAya sAdhune mAsa laghu prAyazcitta lAge che. ane gurunI samakSa A prakAre kheATI vAta karavAthI tene mAsa guru prAyazcita lAge che. pArAMcita prAyazcitta paryantanA prAyazcitta praratArane pAtra te sAdhu kayAre ane Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMghA TokA sthA0 6 0 14 mavacane paGkSiprAyazcittanirUpaNam karoti, tadA tasya stAro vodhya iti caturthaH prastAraH / maithunaviramaNamRSAvAdaviramaNatratadvayabhaGgajanitaH prAyazcittama tathA - apuruSavAdaM vadan = kasmiMzcitsAdhau asatyameva napusakatvamAropayan sAdhuH prAyacittamastArabhAgbhavati / prAyazcitta prastArastvevaM bodhyaH / tathAhikazcit kSullaka ratnAdhikena muhurmuhuH zikSyamANastacchidrAnveSaNe tatpara ekadA kadAcit ratnAdhikena saha bhikSArtha gatastataekAkI nivRtta AcAryamAha - bhadanta ! yadi vaha ratnAdhika vAstavika rUpameM tathAvidha akRtya kA sevana karanevAlA hai, aura use yaha chipAtA hai, to aisI sthiti meM vaha maithuna viramaNa vrata bhaGga hone se aura mRSAvAda viramaga vrata bhaMga hone se janita prAyazcitta prasnArakA pAtra ho jAtA hai, aisA yaha caturtha prastAra hai, tathA" apuruSavAdaM vadan" ityAdi - kisI sAdhu para asatya rUpasehI napuMsaka hone kA Aropa karanevAlA sAdhu prAyacitta prastArakA pAtra hotA hai, prAyazcitta prastAra aise jAnanA cAhiye-kisI kSullaka sAdhuko kisI ratnAdhika sAdhune bAra 2 samajhAyA - so samajhAne ke abhiprAyako na samajhakara vaha kSullaka usake prati ulTA anyathA vicArazAlI ho gayA aura usake chidrAnveSaNa karane meM vaha tatpara rahane laga gayA eka dina vaha usI ratnAdhika sAtha mikSAcaryA ke liye gayA vahAM se vaha bhikSAcarcA karake akelAhI lauTa AyA aura AcArya ke pAsa Akara kahane che te vAta pUrvokta kathanane AdhAre samajI levI. jo te paryAya jyeSTha sAdhu dvArA kharekhara te prakAranA duSkRtyanu sevana thaI gayuM hoya ane tene te chupAvatA hoya teA tanA dvArA maithunaviramaNa vrataneA tathA mRSAvAda viramaNu vratanA bhaMga thAya che. te kAraNe te sAdhu A banne vratanA lagane lIdhe pUrvokta prAyazcitta prastArane pAtra ane che. A prakAranu` cAthA prAyazcitta prastAranu svarUpa che. have pAMcamAM prAyazcitta prastAranu svarUpa prakaTa karavAmAM bhAMve che-" apuruSatrAd vadan " tyAhi - ardha sAdhu jIna adha sAdhu para te napuMsaka heAvAnA khoTA ArApa mUke te Aropa mUkanAra te sAdhu prAyazcitta prastArane pAtra ane che. A vAtanuM spaSTIkaraNa nIce pramANe che. kAi eka gurU dIkSAparyAya vALA sAdhue kAI eka laghu dikSAparyAyavALA sAdhune amuka kArya na karavA ane amuka prakAranuM vartana rAkhavA vAravAra sama jAnyeA. parantu peAtAnA kalyANune mATe te evu kahe che ema mAnavAne badale teNe kaMi avaLu' ja dhArI lIdhuM, ane teNe tenA doSo zodhavA mAMDavA eka divasa te sAdhu te paryAya jyeSTha sAdhu sAthe mikSAcarcA mATe gaye Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 446, sthAnAGgasUtre ayaM ratnAdhiko napuMsakaH / atra AcArya kSullakayoH praznottararUpaM gAyAdvayamAhagAthA-taiutti kahaM jANasi 1, dihA NiyayA se tehi me vutto / vaTTai taio tujhaM payAveuM mama vi saMkA // 1 // dIsaha ya pADikhvaM, Thiya caMkamiya sarIrabhAsAhi / bahuso apurisa vayaNe, savittharArovaNaM kujjA // 2 // __ chAyA-tRtIya iti kathaM jAnAsi ? dRSTA nija kA asya taima uktam / vartate tRtIyo yuSmAkaM patrAnayituM mamApi zaGkA / // 1 // dRzyate ca pratirUpaM sthitacaGgamitazarIrabhASAbhiH / bahuzaH apuruSavacane savistarAropaNAM kuryAt / / 2 // ayamarthaH-'ayaM ratnAdhiko napuMsakaH' iti bruvANaM kSullakamAcAryaH pRcchati'ayaM tRtIyaH-tRtIyA prakRtiH-napuMsakaH' iti katha jAnAsi ! evamAcAryaNa, pRSTaH kSullakaH prAha-mayA asya-ratnAdhikasya nijakAH kuTumcinaH dRSTAH / taiH me= mama uktam yat-'tRtIyo-napuMsako yuSmAkaM pravAjayituM vartate kalpate kim ?' iti / ' kiM bhavanto napuMsakamapi pratrAjayanti' iti ratnAdhirusNasya sAMsArikalagA he bhadanta ! yaha ratnAdhika napuMsaka hai| isa viSaya meM AcArya aura kSullakakA praznottara rUpa saMbAda isa prakArase hai " tahautti kahaM jANAsi ?" ityAdi / "ratnAdhika napuMlaka hai " isa prakAra se kahanevAle kSullakale AcAdhane pUchA yaha " tRtIya prakRtivAlA hai-napuMsaka hai" yaha tumane kaise jAnA taya kSullakane AcArya se kahA-mahArAja | maiMne isake kuTumbIjana dekhe haiM, so unhoMne mujhase pUchA-ki mayA tuma napuMsakako bhI dIkSita karate ho ? maine kahA napuMlakako dIkSA lenekA adhikAra hI hatuM. tyAMthI pAchA pharIne teNe AcArya pAse jaIne A pramANe kahyuM-- " mAvan ! ! 2nAdhi (guru dIkSA paryAyavANA sAdhu) naghusa che A viSayane anulakSIne te AcArya ane sullakane saMvAda nIce prabhArI samAyo. " taiutti kahaM jANAsi " yA- ' AcAra te kSullakane e prazna karyo ke "tame e kevI rIte jANuM tIya prativANI (nasa) cha 1 | | kSullakane javAba-"he gurudeva! mane temanA kuTuMbIjane maLyA hatA, teo mane pUchatAM hatAM ke zuM tame napuMsakane paNa dIkSA Ape che kharAM? meM temane e javAba Ape hatuM ke napuMsakane dIkSA levAne Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhA. TIkA sthA06 ru0 54 bhavacane SaDavidhamAyazcittanirUpaNam 447 sambandhino mAM pRSTavantaH' ityarthaH / tathA-mamApyasya viSaye zaGkA'sti, yatayaM napuMsako'sti / yato'sya sthitacakramitazarIraMbhApAbhiH-sthityA gatyA zarIreNa bhASayA ca pratirUpa napuMsakAnurUmaM sarva dRzyate, mo'haM bravIbhi-yadayaM napuMsaka iti / evaMprakAreNa ratnAdhikavipaye bahuzaH apurUpanacane-napuMsakakathane vartamAnasya sAdhoH saviratarAropaNa-mAsalaghuprArabhya pArAzcikaM yAvat prAyazcittasya prastAraM kuryAditi / avApi kSullakasya mRpAvAdajanita eva prAyazcitta prstaarH| ratnAdhiko yahi satyameva tathA bhavati tadA tasya sAdhusayAda bahikAro bhavatIti paJcamaH prAyazcittamastAraH / 1 / nahIM hai, taba unhoMne kahA jo vaha tumhAre pApta ratnAdhika hai, vaha napuMsaka hai, tathA mujhe bhI isake viSaya meM zaGkA hai, kyoMki isakI sthitise galise zarIrase aura bhASAse mujhe saba isameM napuMsakake anurUpahI dikhalAI detA hai, isaliye maiM kahatA hUM ki yaha napuMsaka hai, isa prakA. rase ratnAdhikameM napuMlaka hone kA Aropa karanevAle usa kSullaka sAdhumeM mAsa laghu prAyazcittase lekara pArAzcika prAyazcitta takake prAyazcitta prastAroMkI pAtratA jAnanI cAhiye yahAM kSullaka sAdhumeM jo prAyazcitta prastAra kI pAtratA kahI gaI hai, vaha usake mRSAvAda viramaNa vratake bhaMga ho jAnese kahI gaI hai, tathA vaha ratnAdhika satya rUpameM jaisA kSullaka sAdhune prakaTa kiyA hai, vaisAhI yadi napuMsaka hai, to use sAdhu saMghase pahiSkRta kara denA cAhiye isa prakArase yaha pAMco prAyazcitta prstaarhaiadhikAra ja amArA zAsanamAM maLe nathI tyAre temaNe mane kahyuM hatuM ke tamArI sAthe je ratnAdhika che te napuMsaka che. vaLI he gurudeva tenI rItabhAta, bhASA, halanacalana, hAvabhAva vagere jotAM mane paNa evI zaMkA thAya che ke te kharekhara napuMsaka ja che." A prakArane kheTe Aropa te sAdhu para mukanAra te sAdhu (zukalaka) mAsa laghu prAyazcittathI laIne pArAcika prAyazcitta paryAnA prAyazcittone pAtra bane che. ahIM bhulakamAM je prAyazcitta prastAranI pAtratA kahevAmAM AvI che te mRSAvAda viramaNa vratane tenA dvArA bhaMga thavAne kAraNe kahI che. ane te ratnAdhika kharekhara napuMsaka ja hoya te tene saMghamAMthI hAMkI kADha joIe. A prakArane A pAMcame prAyazcitta prastAra che, Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ta sthAnAsUtre tathA - dAsavAdaM vadan - ' dAso'yam ' iti asanyameva kasmithit sAdhau dopamAropayan sAdhuH prAyazcitastArabhAgamavati / atredaM vodhyam - duSprekSitAdipu ratnAdhikena preryamANaH kSullakaH krodhamupagataH kadAcidAcAryasamIpe samAgatya kathayati - bhadanta / ayaM ratnAdhiko dAso'sti / atrAcAryakSullakayoH praznottararUpaM gAthAtrayamAha gAthA - kharautti kahUM jANasi, dehA''yArA kaheM ti se haMdI | chikocaNadubhaMDo, NIyAsI dAruNasabhAvo // 1 // 46 chAthA--- -kharaka ivi kathaM jAnAsi, dehAkArAH kathayantyasya hanta / kSiprakopano durbhANDo, nIcAsI dArugasvabhAvaH // 1 // ayamarthaH -- ratnAdhiko'yaM dAmo'stIti jhulkenoke prAcAryastaM pRcchatidAsavAdaM vadan" isI prakAra se kisI sAdhuke Upara aise asatya dopakA AropaNa karanA ki "yaha sAdhu dAsa hai" isa prakAra se asatya doSakA AropaNa karanevAlA sAdhu prAyacitta prastArakA pAtra hotA hai, isa viSaya meM aisA samajhanA cAhiye, kisI rahanAdhikane kisI ka sAdhuse acchI taraha se dekhabhAla karake pravRtti karane kI bAta kahI taba vaha kSullaka usa para krodhAviSTa ho gayA aura AcArya ke pAsa jAkara kahane lagA he bhadanta ! yaha ratnAdhika dAna hai, isa viSaya meM donoMkA AcArya ko praznottara rUpa saMvAda isa prakAra se hai "kharautti kahaM jANasi " ityAdi / yaha ratnAdhika dAsa hai, ailA jana kSullakane kahA taba AcAryane have chaThThA prAyazcitta prastAranuM svarUpa prakaTa karavAmAM Ave che. " dAsavAdaM vadan" ityAdi kAI sAdhu khIjA kAI sAdhu upara evA khATA Arepa mUke che ke " A sAdhu dAsa che. " te te prakAranuM kheTu deSArApagu karanAra sAdhu prAya. zcitta prastArane pAtra bane che. A viSayamAM vadhu spaSTIkaraNa nIce pramANe samajavuM. kAI eka guru dIkSA paryAyavALA sAdhue kaI laghu dIkSA paryAyavALA sAdhune jatanApUrNAMka pravRtti karavAnI salAha ApI tethI teze krodhAvezamAM AvI jaine AcAryanI pAse jaine A pramANe kahyuM--" he bhagavan! A ratnAdhika dAma che" A viSayamAM te kSullaka ane AthAya' vacceneAsavAda have ApavAmAM Ave che. " kharautti kahUM jANAsi " ityAhi jyAre te kSullake te paryAyajayeSTha sAdhu dAsa che evI vAta karI tyAre AcArye tene pUchyuM "tabhe devI rIte lakSyuM he te bharaDa ( hAsa ) che ? " Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mubhA kA sthA06 sU0 54 avacane SaDvidhaprAyazcittanirUpaNam 449 kharakA dAso'yamastIti kathaM jAnAsi ? tadA kSullakaH kathayati-inteti khede! he bhadanta ! asya dehAkArAstathA kathayanti / tathAcArya simakopanA zIghrakodha. karaNazIlA, durbhANDaH asaMtaparidhAnAdiH, nIcAsI-nIcatare Amane upavezanazIlo dAruNasvabhAvaH karasvabhAvazcAsti / atha dAsAnAM yathA''kArA bhavanti tAnevAhagAthA-deheNa vA viruvo, khujjo vaDabho ya baahirppaado| phuDamera se AyArA kaheM ti jaha esa kharautti // 2 // chAyA:-dehena vA virUpaH kujjo baDabhazca vAdyapAdaH / sphuTamevAsya AkArAH kathayanni yatheSa kharaka iti // 2 // __ ayamathe:-ayaM dehena vA-zarIreNApi virUpa-vikRtarUpavAnasti / vairU. pyamevAha-ayaM zarIreNa kujo, baDamA cAmanaH, vAhyapAdA-dIrghacaraNazcAsti / etAdRzA AkArA e pAsya sphuTaM kathayanti-yathA eSa kharako dAso'stIti / usase pUchA-" yaha kharaka-dAsa hai" isa bAtako tuma kaise jAnate ho taba kSullakane unase kahA he bhadanta ! maiM kyA kahUM isake dehAkArahI isa bAta ko kaha rahe haiM tathA ise jarA 2 so bAtoMmeM jaldI krodha A jAtA hai, ukhADe zarIrahI yaha dhaiThA rahatA hai, vastra Adi oDhatA nahIM hai, nIcAsI-nIcatara Asana para yaha baiThatA hai, aura svabhAva meM yaha krUra hai / dAloMke jaise AkAra hote haiM vaha unheM aba prakaTa karatA huA kahatA hai-" deheNa vA vikhyo" ityAdi / dAta jaisA zIrase vikRtarUpavAlA hotA hai, vaisAhI yaha virUpa hai, vikRka rUpavAlA hai-dekhiye ki-yaha zarIrale kunja hai, vAmana hai, bAhyapAdavAlA hai, lambe pagavAlA hai, isa taraha ke ye zArIrika AkAra tyAre te kSullake javAba Apyo--"tenA zarIranI AkRti, vartana Adi dAsanA jevo ja che. tene vAta vAtamAM krodha AvI jAya che, te khUlle zarIre ja besI rahe che-zarIra para kaI vastra oDhata nathI, te nIcatara Asane bese che, ane te svabhAve krUra che." dAsanA zarIrane AkAra ke hoya che tenuM zAstromAMthI pramANa ApIne te kSullaka AcAryane kahe che ke : __" deheNa vA viruvo" tyAhi-- dAsanuM zarIra jevuM vikRta (beDeLa) hoya che, evuM ja vikRta zarIra A ratnAdhika sAdhunuM che-tenA zarIre khUdha che, te vAmana che, tenA paga lAMbA che. A prakAranI tenI zarIra racanA vaDe ja e vAta siddha thaI jAya che ke sthA0-57 Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 450 sthAnAsatre tathA-etasya saMvandhino'pi mAmuktavanto-yadayaM dAso'stIti / evaM tenokte AcAryaH prAhagAthA-kei surUva durUbA, khujA vaDamA ya vaahirppaayaa| nahu te paribharicayA, vayaNaM ca gAriyaM vottuM // 3 // chAyA-kepi sukhNAH kurUpAH kujjA baDabhAzca vaadypaadaaH| ___ na khalu te paribhavitavyAH , vacanaM ca anArya vaktum // 3 // ayamarthaH-iha nAmakarmodayavaicitryAn kecin nIcakulotpannA api dAsAdayaH surUpA bhavanti / ke cit punaH rAjakulotpannA api kurUpA arthAt kubjA vAmanA bAhyapAdAzca bhavanti / ataste na khalu-naiva pribhvitvyaaH-tirskrnniiyaa| na ca teSAM vipaye'nArya vacanaM vaktumucitamiti / 3 / ebamAcAryeNopadiSTo'pi kSullako ratnAdhika viSaye dAsatva mevaM sAdhayati / hI spaSTa rUpa se yaha prakaTa kara rahe haiM, ki yaha kharaka-pAsa hai, tathA isake jo sambandhI jana haiM, unhoMne bhI sujale yahI kahA hai ki yaha dAsahai, isa prakAra jaba kSullakane AcArya se kahA taba ve kahane lage-"keha surUva durUvA" ityaadi| he kSuluka saMsArameM nAmakarma ke udhakI vicitratAko lekara kitaneka nIca kula utpanna hue dAsAdijana surUvAle hote haiM, aura kitaneka rAjakula meM utpanna hue bhI jana kurUpa arthAt kuna vAmana evaM bAhyapAda vAle hote haiM ataH aise vyakti na tiraskara goya hote haiM, aura na unake prati anArya vacana kA prayoga zobhanIya hotA hai isa prakArale AcArya ke dvArA samajhAyA zadhA bhI vaha kSullaka te dAsa che. vaLI temanA je sabaMdhIo che temaNe paNa mane kahyuM che ke te dAsa che" te bhulakanI A prakAranI dalIla sAMbhaLIne te AcAryuM tene kahyuM ___"kei surUva durUvA" tyAhi-- he sulaka! saMsAramAM nAmakarmanA udayanI vicitratAne lIdhe nIca kuLamAM utpanna thayelA keTalAka dAsAdi jana paNa sauMdarya saMpanna hoya che ane rAjakuLa Adi uttama kuLamAM utpanna thayelA keTalAka leke kadarUpAM (dUdha Adi vikRta zarIravALA, vAmana rU5, lAMbA pagavALAM) paNa hoya che. tethI evA leke tiraskArane pAtra nathI ane evA loko mATe AvA kaThera vacane balavA te kaI paNa rIte cagya nathI ? AcArya dvArA A pramANe samajAvavAmAM AvyA chatAM paNa je te Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gar TIkA sthA06 sU0 54 avacane Savidha pratyazcicanirUpaNam 3 atra pUrvavadeva kSullakasya mRpAvAdajanito mAsaladhyAdi pArAcikaM yAvatprAyazcisvAro bodhyaH / yadi tu ratnAdhikaH satyameva dAso bhavati tadA sa sAdhu sa ghAda vahiSkRto bhavatIti SaSTha prastAraH / 6 / pUrvoktamevArtha spaSTayitumAha-' icve ' ityAdi / ityetAn kalpasya = sAdhvAcArasya paTU prastArAn = mAsaladhvAdi pArA cikAntAn prAyazcittAca nAvizepAn prastArayitA - ratnAdhike doSAropaNakartA sAdhuH samyakanyAthAtathyena avipUrayan - pramANIkartum azaknuvan svayaM tatsthAnaprAptaH = mAyazcittavastArabhAMgU bhavatIti / / 0 54 // 66 jaba apanI haThako nahIM chor3anA hai, aura ratnAeish viSayameM apane vicAroMmeM parivartana nahI lAtA hai, pratyuta dAsa bhAvakIhI usameM puSTi karatA hai, taba kSullaka pUrva kI tarahase hI muSAyAdajanita mAsa laghu Adi pArAzcitta taka prAyazcitta prastAroko pAtra hotA hai, yadi vaha ratnAdhika kSullaka ke kathanAnusAra yadi yathArtha rUpameM dAla hai, to ulako sAdhu saMsthose bAhara kara denA cAhiye isa prakAra yaha chahA prastAra hai, 6 chappara patthAre pattharetA samma aparipUremANe tahANapatte " isa taraha ina sAdhvAcAra ke SaT prastAroMko mAsa laghu Adise lekara pArAzcita taka prAyazcita racanA vizenoM ko ratnAbhika meM dovAropaNa karanevAlA sAdhu yadi apane dvArA Aropita doSa ko usameM pramANita karane meM asamartha hai, to vaha doSAropaNa karanevAlA svayaM prAyazcitta prasArakA pAtra hotA hai || sU0 54 // kSullaka peAtAnI haTha cheADatA nathI ane ratnAdhika viSenA peAtAnA vicAramAM jo parivartana lAvatA nathI, UlTA te ratnAdhikamAM dAsabhAvanI ja puSTi karatA rahe che teA te AgaLa kahyu mujapanA mRSAvAda janita mAsalathI laIne pArAMcita prAyazcitta paryantanA prAyazcitta prastArane pAtra bane che. jo te ratnAdhika kSullakanA kathana anusAra kharekhara dAsa ja hAya, te tene sAdhuenA gacchamAMthI kADhI mUkavA joie. A prakAranA A chaThTho prAyazcitta prastAra che. icce chappara patthare pattharettA sammaM aparipUremANe tANavatte " koI paNa ratnAdhika para deSAropaNa karanAra sAdhu jo pAte mUkelA doSe te sAbita karavAne asamartha nivaDe te te peAte mAsalaghu AdithI laine pArAMcita pantanA 6 prAyazcitta prastArane pAtra bane che. sAdhvAcAranA te 6 prastAranuM A sUtramAM nirUpaNu karavAmAM AvyuM che. sAthe sAthe evA 6 makAranA doSAropaNe paNa upara prakaTa karavAmAM AvyA che. ! sU. 54 5 66 Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAgasUtre punarapi kalpaviSayameva sUtradvayamAha mUlam-cha kayAssa palimaMthU paNNattA, taM jahA-kokuie saMjamasta palimaMthU 1 moharie saccavayaNassa palimaMthU 2, cakkhulolae iriyAbahiyAe palimaMthU3 titiNie esaNAgoyarasla palimaMthU 4 icchAlolie muttimaragala palimaMthU 5 bhijANiyANakaraNe mokhamaggasta palimaMthU 6, savvattha bhagavayA aNiyANayA palatthA // sU0 55 // chAyA-paTa kalpasya parimanyavaH prajJaptAH, tadyathA-kaukucikaH saMyamasya parimanthuH 1, maukharikaH satyavacanasya parimanyuH 2, cakSurlolakaH aipithikyAH parimanthuH 3, tintiNika epagAgocarasya parimanyuH 4, icchAlobhiko muktimArgasya parimanthuH 5, abhidhyAnidAnakarago mokSamArgasya parimanthuH 6, sarvatra bhagavatA anidAnatA prazastA // sU0 55 // TIkA-cha kappassa' ityAdi / parimanthuH-dravyamAvabhedAd dvividhaH / tatra-dravyaparimanyu dedhimanthanasAdhano manthAnadaNDaH / bhAvaparimanthustu-dadhisazasya kalpasya manthane-vinAzane sAdha. nabhUto manthAnasadRzaH kaukucikAdiH / taduktam-- punarapi sUtrakAra kalpa viSayaka do sUtra kahate haiM "cha kappassa palimaMthU paNattA' ityAdi sUtra 55 // TIkArtha-kalpake paribhanthU 6 kahe gaye haiM, inameM dravya aura bhAvake bhedase parimanthU do prakArakA hotA hai, dadhiko manyana karane kA sAdhanabhUta jo manthAna-daNDa raI hotA hai, vaha dravya parimanthU hai, aura dadhike sadRza sUtrakAra have kalpaviSayaka bIjA be sUtranuM kathana kare che- TI -" cha kappassa palimaMthU paNNattA" tyA jenA dvArA sAdhunA AcAra naSTa thAya che evI ceSTAnuM nAma parimathana che ane evI ceSTA karanArane ka9panA (AcAranA) parimaltha kahe che parimanyunA dravya ane bhAvanA bhedathI be prakAra paDe che dahIMne valavavA mATenuM je re hoya che te dravya parimaLyuM che. dadhi samAna ka95nA manthanamAM vinAza karavAmAM) sAdhanabhUta je bhAve che (kaukucikAdi bhAve Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA ThIkA sthA06 su055 kalpaviSayanirUpaNam 453 " davammi maMthie khalu, teNa maMthijjae jahA dahie / / dadhitullo khalu kappo maMthijjai kukkuyAIhiM // 1 // " chAyA--dravye manthikaH khalu, tena mathyate yathA dadhikam / dadhitulyaH khalu kalpo yathyate kaukucikAdibhiH // 1 // iti / atra hi bhAvaparimanthava eva vivakSitA ityAha-'cha kappassa' ityAdi / kalpasya-sAdhvAcArasya paT parimanyavaH manthAnabhUtAH prAptAH / tadyathA-koku. cikA-bhANDavat kuceSTAkArakaH sAdhuH, ayaM hi-sthAna-zarIrabhASAbhedAt trividhH| taduktam-- "ThANa sarIrabhAsA tiviho puNa kukkuI samAseNaM / " kalpake mandhanameM vinAza karane meM-lAdhanabhUta jomanthAna-madhAnIke jaisA kokucikAdi haiM ve parimanthU haiN| kahA bhI haiM__"dabammi adhie khalu " ityAdi / jisa prakAra manyAna daNDale dahI nayA jAtA hai, usI prakAra kau. cikA Adikole dahI tulpa kalpa (sAdhujhA AcAra) bhI sathA jAtA hai, naSTa kiyA jAtA hai, ataH yahA~ bhAva parimanthUhI vivakSita hue haiM, ye bhAva parimanyu lAmAcAra rUpa kalpake vinAzaka hote haiM-inameM prathama parimanyu kaukucika hai, bhANDakI taraha jo kuceSTA karanevAlA sAdhu hotA hai, vaha kaukucika zabda se yahA~ prakaTa kiyA gayA hai, yaha kaukucika sthAna zarIra aura bhASAke bhedase tIna prakArakA hotA hai| kahA bhI hai-" ThANaM sarIramAsA" ityAdi / sAdhunA AcArane vinAza karanArA che,) temane bhAva parimaltha kahe che. khu 54 cha " vyabhi maMthie khalu " tyA: jevI rIte reyA vaDe dahIMnuM manthana karavAmAM Ave che, e ja pramANe kokucikA Adi vaDe dahIM samAna ka5 (sAdhunA AcAra) nuM paNa manthana karAya che. eTale ke kakucikA Adi vaDe sAdhunA AcArane bhaMga thAya che. tethI sUtrakAre ahIM bhAva parimanthanI ja prarUpaNa karI che te bhAva para. maLyuo sAdhunA AcAra rUpa ka95nA vinAzaka hoya che. tenA nIce pramANe 6 42 cha-(1) auyi:-mAuna ravI yeSTA 42 // 2 sAdhuna mahI kakucika parimaltha kahyo che. te kakucikanA sthAna, zarIra ane bhASAnA bhedathI traNa prakAra paDe che. kahyuM paNa che ke: "ThANaM sarIramAsA" tyA Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 454 sthAnAstra chAyA--sthAna zarIramApA trividhaH punaH kaukucikaH samAsena iti / tatra-patravat nartikAnad yA yo bhrAmyati sa sthAnataH kaucikaH / yastu karAdibhiH pApANAdIna tipati sa zarIrataH kaukucikaH / taduktam-- " karagophaNadhaNuyAyAiehiM unchuiDa pattharAIe / bhaguhAdADhiya puya pamii kaMpaNaM NavAinaM // 1 // chAyA-karagorugadhanuHpAdAdimai rukSipati prastarAn / bRhanuputaprabhRtikampanaM nATayavAditvam / / 1 / / iti / tathA-yo hi 'seSTitamukhabAditrAdi karoti, tathA ca jalpati yathA'nyo hasati, sa bhASAtaH kaukucikaH / taduktam" chelibha mulyAittaM, jaMei ya tahA jahA paro hAi / kugai ya sae bahuvihe vagyADiya desabhAsAo // 1 // " ___ jo yantrakI taraha athavA nAcanevAlI kI taraha idhara udhara bhramaNa karatA hai, vaha sthAnakI apekSA kaukucika hai, jo hAtha Adikose patthara AdiyoM ko phekatA hai, vaha zarIrakI apekSA kaukucika hai, kahA bhI hai-" kara gophaNadhaYSAghAiehiM " ityaadi| jo hAyase gophaNase dhanuSase aura paga AdikoMse patthara pheMkanA hai, tathA bha, dADhI, poMda ityAdikoM ko kaMpAtA hai, vividha nATayakI krIDAoMko jo karatA hai, vaha zarIrakI apekSA kaukucika hai, tathAjo sepiTata evaM aneka prakArale sukhako bajAtA hai, to isa prakArase polatA hai, ki jisase dUsaroMko haMsI A jAtI hai, vaha bhASAkI apekSA kaukucika hai / kahA bhI hai-"cheliya muhavAi " ityAdi / - je sAdhu yaMtranI jema athavA nAcanArInI jema Ama tema bhramaNa karyA kare che tene sthAnanI apekSAe kIkucika kahe che. je hAtha Adi vaDe patthara Adi pheMkayA kare che tene zarIranI apekSAe kIkucika kahe che. 4ghu 55 cha / " karagophaNadhaNupAyAiehi " tyAla hAtha vaDe, gophaNa vaDe, ane paga vagere vaDe patthara pheMkanAra tathA bhra, dADhI ItyAdine kaMpAvanAra ane vividha nATayakIDAo karanAra mANasane zarI ranI apekSAe kokucika kahe che je mANasa mukha vaDe sITI bajAve che, ane vividha sUre kADhe che ane bIjA lokone hasavuM AvI jAya evI bhASA bele che tene bhASAnI apekSAe kaukucika kahe che. kahyuM paNa che ke "cheliya muhavAittaM " tyAla Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMdhA kA sthA06 sU0 55 kalpaviSayanirUpaNam 455 chAyA-seSTitaM mukhavAditraM jalpati ca tathA yathA paro hasati / karoti ca ruta bahuvidhaM vagvADI dezabhASAH // 1 // iti 'chelia ' iti cItkAravAcako dezIzabdaH / hAsyajanikA bhApA 'bagghADI' ityucyate / ayaM trividho'pi kaukucikaH saMyamasya cAritrasya parimanthuH=vidhAtako bhavatIti prathamaH / 1 / tathA-maukharikA-mukharodhAcAlaH, sa eva maukharikaH / yadvA-mukhena ariM zatrum Avahati=karoti yaH sa pRSodarAditvAt maukharikA avicaarybhaapii| jo bhinna DhaMgale cItkAra karatA hai, mukhako bAjAke rUpameM karake jo bajAtA hai, aura bolane ke DhaMgako jo isa prakArase apanAtA hai, ki jisase dUsare janako haMsI A jAtI hai-jo hAsyotpAdaka bhASA bolanA hai, jo aneka prakArakI avAje karatA hai, aisA vaha sAdhu bhASAkI apekSA kaukucika hai, isa gAthAmeM " chelia" yaha zabda cItkAra dhvanikA vAbaka dezI zabda hai, tathA " bagghADI" yaha zabda hAsyajanaka bhASAkA vAcaka hai, yaha tInoM prakArakA kaukucika caritrakA vighAtaka hotA hai, yaha kalpakA prathama parimanthu hai 1 dvitIya prakArakA parimantha maukharika hai 2 lukhara zabdakA artha vAcAla hai, mukharahI maukharika kahA jAtA hai, athavA sukhena-mugvase-yadrA tavA bolane se-jo apanA " karoti " zatru banAtA hai, yaha maukharika hai, vinA vicAre jo bolanekA svabhAvavAlA hotA hai, arthAt jo mana meM AyA vahI bolanevAlA vyakti je sAdhu bhinna rIte cItakAra kare che, mukhane vAjAnI jema vagADe che, hAsyotpAdaka vANI bele che-evA evA bhASAprayogo kare che ke zrotAone hasavuM AvI jAya che, je aneka prakAranA sUra kADhe che, te sAdhune bhASAnI apekSA hAni 4 . 2 thAmA " chelia" 54 yAtranuM vAya cha tathA " vagvADI" mA 54 syotpA44 bhASAnu pAya che. ma tra prakAranA kaukucike caritranA vighAtaka hoya che. kalapanA (AcAranA) prathama parimanthanuM A prakAranuM svarUpa che parimalthane bIjo prakAra makharika che mukhara eTale vAcALa. evA vAcALa sAdhune saukharika kahe che je mANasa vagara vicAryo manane phAve tema belanAre hoya che tene maukharika kahe che. athavA mukha vaDe game tevuM bolIne 2"ariM karoti " nya. pAtAnA duzmana manAve che tane bhauga2i4 53 the. Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAjastre uktaM ca-" mukharissa gonnanAmaM, Avahai muheNa bhaasNto|" chAyA-maukharikasya gauNanAma Avahati (ariM) mukhena bhApamANaH-iti / sa cAyaM maukharikaH satyavacanasya-mRpAvAdaviramaNavatasya parimanthubhavati / mukharasya bahubhASitvAt bhApaNakAle mRpAvAdasyAsti saMbhavaiti bhAvaH / iti dvitIyaH / / tathA-cakSulolakA-cakSupAlolA=caJcalaH, sa eva, ydvaa-ckssulolN caJcalaM yastha saH yo hi udyAnAdIn pazyan prati saH / ayaM ca dharmakathAdInAmapyupala. kSaNam / tena yo hi dharmayAM kurvan vrajati so'pi grAhyaH / tahatam-"AloyaMto vacca, ujjANAi kahei vA dhmm| pariyaTTaNANuppehaNa, Na peha paMthaM aNu utto // 1 // " chAyA--bhAlokayan vrajati udyAnAdikam kathayati vA dharmam / parivartanAnuprekSaNe na prekSate panyAnama nupayuktaH / / 1 / / iti / maukharika kahalAtA hai, kahA bhI hai-mukha rista gonnanAma" ityaadi| yaha maukharika-satya vacanakA mRSAvAdaviramagAva nakA parimanyu hotA hai, kyoMki bahuta bolane ke svabhAvavAlA hone ke kAraNa usake bhASaNakAlamai mRpAvAda so sabhApita honA hai 2 hanIya parimanyu cakSulolaka hai, cakSuse jo caJcala hotA hai, vaha ayabA-cakSu jilakI caMcala honI hai, vaha cakSurlolaka hai, calate samaya jo idhara udharakI cIjoko dekhatA 2 calatA hai, vaha cakSulolaka kahA jAtA hai, dharmakathA karate hue calane vAloMkA bhI yaha upalakSaNa hai, ataH dharmakathA karate 2 calanevAlA bhI cakSulolaka hai / kahA bhI hai___" AloyaMto bacaha" htyaadi| { para che " mukharissa gonna nAma " tyA te maukharika mRSAvAda viramaNa vratane parimaLyuM ( virAdhaka ) hoya che, kAraNa ke tenI vAcALatAne kAraNe te je kaI va ta karate hoya temAM asatyatA (mRSAvAda) saMbhavI zake che. have trIjA prakAranA parimantha prakaTa karavAmAM Ave che-- - je sAdhunA netra caMcala Theya che tene cakSuvaka kahe che. mArgamAM cAlatI vakhate te AsapAsanI cIjone jotAM jotAM cAle che, tethI tenA dvArA IsamitinI virAdhanA thAya che. cAlatAM cAlatAM dharmakathA karanAra sAdhune paNa upalakSaNanI apekSAe cakSuoMlaka kahI zakAya che. dhu 54 cha " Aloyato vaccA " tyA6i-- Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TokA sthA0 sU055 kalpaviSayanirUpaNam 457 evaM vidho hi sAdhuH pathikyA: - IraNam Iyo = gamanaM, tasyAH panthAH - IyApathaH, tatra bhavA samitiH - airyApathikI, tasyAH parimanyurbhavati / uktaM ca--- "chakkAyANavirAhaNa, saMjama AyAe kaMTagAIyo / 1 AvaDaNabhANao loge uDDAha parihANI // 1 // " chAyA - SaTkAyArnA virAdhanA saMyame Atmani kaNTakAdayaH / ApatanaM bhANDabhedaH loke uDDAhaH parihAniya // 1 // iti / cakSutyAdinA higamanakAle pakAyavirAdhanAdayo doSA bhavanti, tatatha aipa kI samighAto bhavatIti bhAvaH / iti tRtIyaH / 3 / tathA - tintiNikaH -yo hi bhikSAcaryAdipu paryAptAhArAcalAbhena khedAt saMjAvakrodhAvezena nAbhidhA bhavati sa ' tinnigika: ' ityucyate / ayaM hi eSaNA gocaarthAt- (- udyAna AdikoM ko dekhate hue jo calatA hai, yA dharmakathA karate hue jo calatA hai, vaha anupayukta hotA hai, apane gamana mArga para upayoga rakhanevAlA nahIM hotA hai, isa prakArakA sAdhu airyApathikI IryApatha samitikA parimanyu honA hai, irSA nAma gamanakA hai. isa gamanakA jo mArga hai, vaha Itha hai, isa ImeM jo samiti hotI hai, vaha aipathikI hai, cakSurlolaka isa aipithikIkA parimandhu vinAzaka hotA hai - " chakkAyANa virAhaNa " ityAdi / chakAkI virAdhanA hone se saMyama virAdhanA hotI hai, aura kaMTaka Adise Atma vinA dharma kI hotI hai, giranA aura pAtroMkA phUTanA loka uDDAha arthAt nindA aura hAni bhI hotI hai, caturtha parimanyu udyAna Adine jotAM jotAM cAlanArA athavA dharma kayA karatAM karatAM cAlanArA sAdhu anupayukta hoya che-eTale ke peAtAnA gamana mA para upayeAgapUrvaka cAlanArA hete nathI A prakAranA sAdhu aopathikI mitinA parimanyu ( vinAzaka) hAya che.irSyA eTale gamana te gamananA mAne irSyA kahe che. cakSuoNlaka sAdhu A iryAMpatha samitinuM samyak rIte pAlana karI zakatA nathI te kAraNe te ayyapathikI samitinA virAdhaka ane che, kahyuM paNa Z " chakkAyANa virAhANa " tyAhi- chakAcAnI virAdhanA thavAthI sayamanI virAdhanA thAya che. asAvadhAnI pUrNAMka cAlavAthI kATA vAge, paDI javAya, pAtra Adi phrUTa ane te kAraNe leAkeAmAM nindA paNa thAya ane peAtAne hAni thAya che, sAthe sAthe dhamanI pazu virAdhanA thAya che. sthA0-- 58 Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAsatre (458 'rasya-epaNA-udgamAdidoparahitamarUpAnagavepaNarUpA, tatmadhAno gocara - tasya 'parimanthu bhAti / khedayukto hi krodhAvezena anepaNIyamapi gRhAtIti bhAvaH / iti caturthaH / 4 / tathA-icchAkobhikA-icchA spRhA, lobhaH tRSNA, tau vidyate yasya saH-abhilapitapadArtha sakRSNaH-adhikopadhirityarthaH / sa hi muktimArgasyamuktinirlobhatA, tadrUpasya mArgasya-parimanthurbhavati / adhikopadhi hi niSparigrahatvarUpaM vrataM na 'pAlayituM zaknotIti sa tasya vighAtako bhavatIti bhAvaH / "tintiNika " hai, udmAdi dopa rahina bhaktapAna kI gavepaNA rUpa eSaNA hotI hai, isa epaNA pradhAna jo gocara-gocarI bhikSAvaryA hai, vaha epaNA gocara hai, bhikSAcaryA AdimeM paryApta ohAra Adike alAbhase jo kheda khinna ho jAtA hai, evaM udbhUta krodhake Avezase jo manameM "AtA hai vahI bakane laga jAtA hai, aimA puruSa sAdhu-tintiNika kahalAtA hai, aisA khedayukta sAdhu krodhake Avezase aneSaNIya bhI AhArAdiko grahaNa kara letA hai, ataH vaha epaNA gocarakA parimanyu hotA kahA gayA hai 4 pAMcavAM parimanyu icchAlobhika hai-icchA nAma spRhAko hai, aura lobha nAma tRSNAkA hai, rapRhA aura tRSNA jisake haiM aisA adhika upadhivAlA icchAlomi mukti mArgakA parimanthu hotA hai, kyoMki mukti nimitArUpa hotI hai, adhika upadhivAlA niSparigrahatA rUpa vratakA pAlana nahIM kara sakatA hai, ataH nileminArUpa muktike niSparigrahalA rUpa mArgakA iJchA lolika anusaraNa nahIM kara sakatA aisA vaha mArga kisI prakAra usake hAtha nahIM AtA hai, kyoMki vaha - ethe parimaLyu "titiNika gaNAya che udramAdi deva rahita AhAra pANInI gaSaNa rUpa evA hoya che te eSaNA pradhAna je gocarI (bhikSAcaryA) che tene evaNuM gocara kahe che. zikSAcaryA AdimAM puratAM AMDAra pANInI prApti na thavAthI je sAdhu khinna thaI jAya che ane koInA AvezamAM AvI jaIne manamAM Ave te bakavA mAMDe che, evA sAdhune tinizcika (titAli) kahe che. evo sAdhu anevIya AhArAdi paNa grahaNa karI le che tethI e sAdhu eSaNa gocarane parimaLyuM (virAdha) gaNAya che. pAMcamo parimanyu "IcchA lebika" gaNAya che. pRDA eTale IcchA ane lebha eTale tRSNA. je sAdhu mAM vastra, pAtra Adi upadhinI spRhA ane tRSNA adhika hoya che evA sAdhune IcchAbhika kahe che e sAdhu muktimAne parimanyu (virAdhaka) hoya che. kAraNa ke mukti nirlobhatA rUpa hoya che. adhika upadhivALe sAdhu pitAne aparigraha vratanuM pAlana pharI Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA06 su055 valpaviSayanirUpaNam iti paJcamaH / 5 / tayA-abhivyAnidAnakaraNaH-abhidhyayA lobhena yo nidAnaMcakravatIndrAdi padaprAzaye prArthanAM karoti sa mokSamArgasya-samyagjJAnadarzanacAritratapopasya parimanthurbhavati / abhidhyAvazAnidAnakArako hi AtadhyAnavAn bhvti| tatazca sa mokSamArgAvaliyo bhavati / ata evAya mokSamArgasya parimanthurityucyate / ' abhidhyA' iti vizeSaNena yaH punaralobho janmamaraNAdinivAriNoM prArthanAM kurute, tasyaivaMvidhaM nidAnaM na mokSamArgasya parimanthuriti mracitam / nana varhi tIrtha karatvAdi padamAptimArthanaM na cakravAdipadapAyanavaduSTam , atastIrthakaratvAdiviSayakaM nidAna na mokSasya parimanthuriti cet , Aha bhUtrakAraH usakA vighAtaka hotA hai, chahA parimanyu abhiA nidAna karanevAlA abhidhyA nAma lobhakA hai, lobhase jo cakravartI Adi pada pAnekI khAhanA karatA hai, aisA vaha sAdhu AtavyAnavAlA hotA hai, AtadhyAnase lAdhu muktimArgase gira jAtA hai, isIliye ise mokSaH mArgakA parimanyu kahA gayA hai / " amidhyA" isa vizeSaNale saMtrakArane yaha prakaTa kiyA hai, ki jo lobha rahita hokara janma maraNa Adiko naSTa karane kI AkAMkSA (bAMchA) karatA hai, usakA isa prakArakA nidAna mokSamArgakA parimanthu-vinAzaka nahIM hotA hai| zaMkA--to tIrthaMkara Adi padakI cAhanA jo ki janma jarA maraNakI vinAza karanevAlI hai, cakravartI Adi padakI cAhanAkI taraha duSTa nahIM hotI hai, to isake liye tIrthakaratva Adi viSayaka nidAna mokSakA parimanthu nahIM hotA hogA kyA? zakatuM nathI. te kAraNe te sAdhu nirlobhatA rUpa muktimArga pa-AgaLa vadhI zikatuM nathI. tethI evA sAdhune muktimArgane parimanyu (virAdhako kahyo che. '' abhidhyAnidAna karanArane chaThThA prArane parimanyu ko che.abhidhyA eTale lebha. je sAdhu lebhane vaza thaIne cakravartI Adi pada prApta karavAnI IcchA seve che, te sAdhu ArtadhyAnavALo hoya che. ArtadhyAnane lIdhe sAdhu muktimArgathI khalita thaI jAya che, te kAraNe tene mokSamArgane parimaLyuM 4o cha. " abhidhyA " mA vizeSanA prayAsa dvArA sUtrA2 . pAta ghaTa kare che ke je sAdhu bharahita banIne janmamaraNa Adine ati lAvavAnI AzA seve che, te sAdhunI te prakAranI AkAMkSA mekSamArganI vinAzaka banatI nathI. che, zaka-jevI rIte cakravartI Adi padanI cAhanA mekSamArganI vinAzaka gaNAya che, evI ja rIte janma, jarA ane maraNane vinAza karanAra tIrthakara padanI cAhanA rUpa nidana zuM kSamArganuM vinAzaka banatuM nathI ? - Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 460 sanvattha ' ityAdi / bhagavatA tIrthakareNa sarvatra = sarvasminnapi viSaye anidAnatA = apArthameva prazaMsitA / ayaM bhAvaH - bhagavatA jinena na kevalaM cakravartyAdivipaya eva anidAnatA zlAghitA, api tu tIrthakaratvacarama dehatvAdi viSaye'pi anidAnataiva zlAghiteti / uktaM ca " (" iha para loganimittaM, atri titthagarattacaramadehatte | sanvattheSu bhagavayA, aNiyANattaM pasartha tu // 1 // chAyA - ihaparalokanimittam api tIrtha karatyacarama dehatve / sarvArtheSu bhagavatA anidAnatvaM prazastaM tu // 1 // iti // 055 // uttara--aisI bAta nahIM hai, isI nimitta sUtrakArane " savvattha bhagavA anipANayo patthA " aisA sUtrapATha kahA hai, isa sUtrapATha dvArA aisA samajhAyA gayA hai ki cakravartI pada Adi viSayaka: anidAnatAhI kevala prazaMsanIya nahIM mAnI gaI hai, apitu tIrthaMkaratva caramahere Adi meM bhI anidAnatA prazaMsanIya mAnI gaI hai / kahA bhI hai-" iha para loganimittaM " ityAdi / seats sandhI tathA paraloka sambandhI anidAnatAhI kevala prazaMsanIya nahIM kahI gaI hai, kintu sarva arthoM meM sarva yAnoMmeM bhI anidAnatA prazaMsanIya kahI gaI hai, isa taraha tIrthaMkara caramadeha AdikA nidAna prazaMsanIya nahIM kahA gayA hai | sU0 55 // uttara- " savvavya bhagavayA aNiyANayA pasatyA " mA sUtrapATha dvArA sUtrakAre e ja vAtanuM samAdhAna karyuM che. tIrthaMkara padmanI AkakSA meAkSamAnI vinAzaka banatI nathI. chatAM e vAta paNa ahIM spaSTa karavAmAM AvI che ke " cakravartI Adi pada viSayaka anidAnatAneja praza'sanIya mAnavAmAM Avela nathI, parantu tI karava carama daihatva Adi viSayaka ani dAnatAne paNa praza'sanIya mAnavAmAM Avela che. kahyuM paNa che ke "L ihaparalo nimittaM " tyAhi mAtra Ale ane paraleAka viSayaka anidAnatAne ja paza'sanIya kahela nathI, parantu samasta arthamAM ane samasta khAkhaneAmAM paNa anidAnatAne praza'sanIya kahI che. A rIta tIrthaMkara, caramadeha AdinA nidAnane prazasanIya vAmAM bhAvyaM nathI. // sU. yatha // Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhuSA TIkA sthA06 jhU056 kalpasthitinirUpaNa tathA mUlam- chabihA kappaTTiI paNNattA, taM jahA--sAmAiyakappadiI 1, chedokhAvaNiyakappaTTiI 2, nivisamANakappaTTiI 3, NiviThThakappaTTiI 1, jiNakappaTTiI 5, thavirakappaTTiI 6 ||suu056|| ___ chAyA-paividhA kalpasthitiH prajJaptA, tadyathA-sAmAyikakalpasthitiH 1, chedopasthApanIyakalpasthitiH2, nirvizamAnakalpasthitiH3, niviSTakalpasthitiH4, jinakalpasthitiH 5, sthavirakalpasthitiH 6 / / sU0 56 / / TIkA-'chabihA' ityAdi- kalpasthiti:-kalpa: sAdhvAcAraH, tarapa sthitiH maryAdA, sA pavidhA prajJaptA, tadyathA-sAmAyikakalpasthitiH-samAni-jJAnAdIni, teSAm Ayo lAbhaH samAyaH, sa eva sAmApikam , tadrUpaH kalpaH-sAmAyikakalpaH / ayaM kalpo hi prathamacaramatIrthakaratIrthasthitAnAM sAdhUnAmalpakAlikA, tadanantaraM chedopasthApanI "chavihA kappaTTiI paNNattA" ityAdi sUtra 56 // TIkArtha-kalpasthiti 6 prakArakI kahI gaI hai, jaise-sAmAyika kalpasthiti 1 chedoSasthApanIya phalapasthiti 2 nirvizamAnakalapasthiti 3 niviSTa phalpasthiti 4 jina kalpasthiti 5 aura sthavira klpsthiti| sAdhvAcArakA nAma kalpa hai, isa kalpakI jo maryAdA hai, vaha kalpasthiti hai, yaha kalpasthiti jo 6 prakArakI kahI gaI hai, so usakA tAtparya aisA hai-jAnAdikoMkA jo lAbha hai, vaha samAya hai, yaha samA. yahI sAmAyika hai, isa sAmAyika rUpa jo kama hai, vaha sAmAyika kalpa hai, yaha kalpa prathama carama tIrtha karake tIrthameM sthita sAdhaoMko " chantrihA kappaTTiI paNNatA" tyAha ka9pasthiti 6 prakAranI kahI che-(1) sAmAyika kalapasthiti, (2) che. pasthApanIya kalpasthiti, (3) nivimAna ka9pasthiti, (4) niviSTa kalpasthiti (5) lina pasthiti, mana (6) sthavi2 46pasthiti. sAdhunA je AcAra che tenuM nAma kalpa che. te kapanI je maryAdA che tene kalpasthiti kahe che. te kahapasthitinA 6 prakAra kahyA che. (1) sAmAyika kalpa-jJAnAdikane je lAbha che, tenuM nAma ja samAya che. te samAya ja sAmAyika che. te sAmAyika rUpa je kahyuM che tene sAmAyika kalpa kahe che. prathama tabakara ane carama tIrthaMkaranA tIrthanA sAdhuomAM Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAstre 462 yasya vidhIyamAnatvAt / madhyamatIrthakarANAM tIrtheSu mahAvidehetu casAdhUnAmayaM kalpo yAvatkathikaH, teSAM chedopasthApanIyAbhAvAt / tasya sAmAyikakalpasya sthitiH - sAmAyikakalparithatiH / iyaM punaniyamalakSaNA'niyamalakSaNAbhedena dvividhA / tatra-zalyAtarapiNDaparihAre, cAturyAmapAlane, purupajyeSThatve, ratnAdhikasyAvararAtnizana bandanakadAne ca niyamalakSaNA / tapA-audezikabhaktAdyagrahaNe rAjapiNDAgrahaNe, atikramaNakaraNe, mAsakalpakaraNe, paryuSaNakalpakaraNe cAniyamalakSaNA / taduktamalpa kAlika hotA hai, arthAt sAta jaghanya dina madhyama cAra mahinekI aura utkRSTa cha mahine kI sthiti honI hai| kyoMki usake anantara chedopasthopanIyakA vidhAna hotA hai, madhyama tIrthaMkaroMke tIthoM meM evaM mahAvidehoMmeM sAdhuoMkA yaha kalpa yAvatkayika kahA gayA hai, kyoMki yahAM chedopasthApanIyakA abhAva rahatA hai, isa sAmAyika kalpakI jo sthiti hai, vaha sAmAyika kalpasthiti hai, yaha niyama lakSaga aura anighama lakSaNake bhedale do prakAra kI hotI hai, inameM zayyAtara piNDa ke parihArameM cAturyAmake pAlana karanemeM puruSa jyeSThatA aura ratnAdhikakI avararAnika dvArA bandanA karane meM yaha niyamarUpa hai tathA-audezika bhakta Adike agrahaNa karane meM rAjapiNDake agrahaNa karane meM pratikramaNa karane meM mAsakalpa karane meM evaM paryuSaNa kalpa karanemeM yaha anighata ruuphai| A kalpasthiti alpakAlika hoya che. eTale ke jaghanya sAta dinanI, madhyamanI apekSAe cAra mAsanI ane utkRSTanI apekSAe cha mAsanI A sthiti hoya che, kAraNa ke tyArabAda chedepasthApanIyatuM vidhAna thAya che. madhyama tIrthakaronA tIrthamAM ane mahAvidehamAM sAdhuonuM A kalpa yAtmathika kahyuM che, kAraNa ke tyAM chedepasthApanIya abhAva rahe che. A sAmAyika kalpanI je sthiti che tenuM nAma sAmAyika kalpasthiti che. tene nIce pramANe be bheda kahyA che- (1) niyama lakSaNa ane (2) aniyama lakSaNa. zayyAtarapiMDanA parihAramAM (tyAgamAM), cAturyAmanA pAlanamAM, puruSa chatAmAM ane ratnAdhika (vadhu lAMbI dIkSA paryAyavALA ) ne laghu dIkSA paryAyavALA sAdhu dvArA vaMdaNA karavAmAM te niyama rUpa hoya che. paraMtu zika AhAradinuM agrahaNa karavAmAM rAjapiMDanA agraNamAM, pratikramaNa karavAmAM, mAsakalpa karavAmAM ane paryuSaNa kahyuM karavAmAM te aniyata rUpa che. Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 6 0 56 kalpasthitinirUpaNam " sijjAyarapiMDeya, cAujjAme ya purisajeTThe ya / kikammarasa ya karaNe, cattAri avadviyAkappA // 1 // Alukkuddesiya, sapaDikamaNe ya rAyapiMDeya / mAse pajjosavaNA, chappeyaNavaDiyA kappA // 2 // chAyA - zayyAtara piNDazca ( zayyAtara piNDaparihAraH ) cAturyAmazca puruSajyeSThazca / kRtikarmaNazca karaNaM, catvAraH avasthitAH kalpAH // 1 // Acelakyam auddezikaM samatikramaNazca rAjapiNDa tha | mAsaH paryuSaNA paDapyete'navasthitAH kalpAH || 2 || iti / atra Alakyamityuktam / tacca sacelAsacelatvena dvividha bhavati / tatraasacelatvenAcelakyaM jinAnAm / sacelatvena AceLakyaM tu jIrNakhaNDitavastradhAriNAM ca bhavati / ata eva nirgranthAH satyapyalpajIrNakhaNDitavastre'celA ucyante / iti / iti prathamA kalpasthitiH | 1 | tathA chedopasthApanIya kalakahA bhI hai- " sijjAyarapiMr3e ya" ityAdi / zayyAtara piNDakA parihAra 1 cAturyAma 2 puruSa jyeSTha 3 kRti - karmakaraNa (paryAya jyeSThako vaMdanA ) 4 ye avasthita kalpa haiM / ace. lakya audezika 2 pratikramaNa 3 rAjapiNDa 4 mAsakalpa 5 paryuSaNA kalpa 6 ye 6 anavasthita kalpa haiM / resak d " Alaya " aisA kahA gayA hai, so yaha sacela aura acelake bheda se do prakArakA hotA hai, ina acelatAko lekara Acelakya jinoM ko hotA hai, tathA sacelAko lekara Avelakya jIrNa khaNDina va dhAraNa karanevAloM ko hotA hai, isIliye nirgrantha alpajIrNa vastrAdike sadbhAvameM bhI acela kahalAte haiM / yaha prathama kalpasthiti haiM / pUrva paryAyake cheda upa" cijjAyarapi Deya " tyAhi zayyAtarapiMDanA parihAra, cAturyama, puruSajyeSTha ane kRtikakaraNu ( paryAya jyeSThane vaNuA ) A cAra avasthita ( niyata ) kalpa che. celakaya audezika, pratikamaNu, rAjapiMDa, mAsakalpa ane kalpa A 9 anavasthita ( aniyata ) udaya hai. - " sAthai lakSya " me aAranu 4dhu che- (1) sameta ale gayeta. acelatAnI apekSAe AcelakayanA (janAmAM sadbhAva hAya che, tathA sarca. latAnI apekSAe celakayanA sAta aNuzI vastra dhAraNa karanAramAM DAya che te kAraNe alpa mUlya, jIOM ane khaDita vastrAdinA sadbhAva hovA chatAM paNa nitra cene acela kahe che. A prakAranI prathama sthiti che. Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 464 sthAnAzAstra sthitiH-chedena pUrvaparyAyasya chedanena upasthApanIyam-AropaNIya chedopasthApanIyaM-vyaktito mahAvatAropaNamityarthaH / idaM ca prathamAntimatIrthakaratIrthayoreva bhavati / tadrUpaH kalpaH sAdhvAcArastasya sthitiH / iti dvitIyA / 2 / tathAnirvizamAnakalpasthitiH-nirviganti-parihAravizuddhitapo'nuvanti ye te nirvizamAnakAH pArihArikA ityarthaH, tepAM kalpaH, tatra sthitiH / iyaM tu grISmazItavarSAkAlepu jaghanya madhyamotkRSTatapoyuktA bhavati / tatra jaghanyaM tapa eteSu krameNa caturthapaSThASTamAni, madhyamaM paSThASTamadazamAni, utkRSTam aSTamadazamadvAdanase jo upasthApanIya AzeSaNIya hotA hai vaha chedopasthApanIya hai, yaha chenopasthApanIya punaH spaSTa rUpase mahAvratake AroSaNa karanerUpa hotA hai, yaha che dopasthApanIya prazana antima tIrtha karoMke tIrghA meM hI hotA hai, hama doSasthApanA rUpa jo kalpa hai, mAdhukA AcAra hai, usa AcArakI jo sthiti hai, vaha chedopasthApanIya kalpasthiti hai 2 parihAra vizuddhi tapakA jo pAlana karate haiM ve nirvizamAnaka haiM, inheM pArihArika bhI kahA gayA hai; inakA jo kalpa hai, vaha nirvizamAna kalpa hai, aura isa kalpa meM jo sthiti hai, vaha nirvizamAna kalpa sthiti hai / yaha sthiti grISmameM zInameM evaM varSAkAla meM jaghanya madhyama aura utkRSTa tapase yukta hotI hai| inameM jayanya tapa kramazaH caturya SaSTha aura aSTanakI tapasyA rUpa hotAhai, madhyamatapa SaSTha,aSTama aura dazamakI tapasyA rUpa hotA hai,pAraNA dina AcAmArala(Ayavila)tapasyAlehI yukta hotA hai, arthAt AmI (2) depasthApanIya kalapasthiti-pUrva paryAyanA chedanathI je upasthApaniya-AropaNIya hoya che, tenuM nAma chede pasthApanIya che. A chedepasthApanIya mahAvratanuM punaH spaSTa rUpe AropaNa karavA rUpa hoya che. A chede pasthApanIyane sadabhAva pahelA ane chelalA tIrthakaronA tIrthomAM hoya che A che pasthApanA rUpa je kapa che-je sAdhuno AcAra che, te AcAranI sthitinuM nAma chedepasthApanIya kada sthiti che. (3) nirvizamAna ka9pasthiti-parihAra vizuddhi tapanuM jeo pAlana kare che temane nirvizamAnaka kahe che. temane pArihArika paNa kahe che. temane je kalpa ( AcAra) che tenuM nAma nirvizamAna kalpa (AcAra) che te kalabamAM je sthiti (maryAdA) hoya che tenuM nAma nirvizamAna kalpasthiti che. te sthiti zrIma, ' zIta ane varSAkALamAM jAnya, madhyama ane utkRSTa tapathI yukta hoya che. jaghanya tapa kramazaH eka upavAsa, iTa ane aThamanI tapasyA rUpa hoya che. madhyama tapa kramaza: chaThTha, Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 6 0 56 kalpasthitinirUpaNam 465 zAni / pAraNa ke cAtrAcAmAmlameva / tathA - asaMsRSTA 1, saMsRSTA 2, saMsRSTASsaMsRSTA 3, alpalepA 4, avagRhItA 5, pragRhItA 6, ujjhitadharmikA 7 ityetApta piNDaiNA Ayo yorabhigrahaH, avaziSTAsu paJcasu punarekayA bhaktagrahaNam, ekayA ca pAnakagrahaNam / taduktam -- 1 I 1 "pAraNage AyAmaM, paMcasu gaho dosa bhigo bhikkhA chAyA - pAraNa ke AcAmAralaM paJcasu graho dvayorabhigrahoM bhikSAyAm / iti / iti tRtIyA / 3 / tathA-nirviSTa kalpasthitiH - nirviSTAH = AsevitavivakSitacAritrAH - anupArihArikA ityarthaH teSAM kalpastasya sthitiH / atra - prati dinamAcamAmlaM tapo bhikSA tathaiva / uktaM ca " se pAraNA hotA hai, tathA asaMsRSTA 1 saMsRSTAra (lepayukta) saMsRSTA saMsRSTA 3. alpapA 4 agRhItA 5 pragRhItA 6 evaM ujjhitadharmika ina sAta piNDeSaNAoMse AdikI do aiSaNAoMkA abhigraha hotA hai, bAkIkI pAMca eSaNAoM meM se eka eka eSaNAse bhakta grahaNa aura pAnaka grahaNa hotA hai, arthAt eka eSaNAse bhakta grahaNa aura eka eSaNAse pAnakakA grahaNa hotA hai / kahA bhI hai-" pAraNage AyAmaM " ityAdi / isa prakAra se yaha tRtIya kalpasthiti hai, nirviSTakalpasthiti jinhoMne vivakSita cAritrakA acchI taraha se Asevana kiyA hai, aise anu pArihArikoM ke kalpakI jo sthiti hai, vaha nirdiSTa kalpasthiti hai, yahA~ para pratidina AcAmAmla kI (AyaMbila) tapasyA aura bhikSA bhI usI taraha se akrama ane dazama ( cAra upavAsa) nI tapasyA rUpa haya,che. utkRSTa pa kramazaH aTTama, dazama ane dvAdaza (pAMca upavAsa) nI tapasyA rUpa hAya che. pAraNAne hivase AyajIsa 42vAmAM Ave che, tathA (1) asasRSTA, (2) saMsRSTA, (3) sasRSTAsa sRSTA, (4) sahayoyA, ( 4 ) avagRhItA, (6) pragRhItA ane (7) ujJitadharmiA, A sAta ciraiSaNAsabhAMthI paDesI me zeSAbhono abhigraha thAya che ane bAkInI pAMca eSaNuAomAMthI eka eka eSaNAthI AhAra praNa ane pAnaka grahaNu thAya che. eTale ke eka eSaNuAthI AhAra maheNuM thAya che ane eka eSaNAthI pAnakanuM grahaNa thAya che. kahyuM paNuM che he " pAraNage AyAma " ityAdi yA aAranI nirvizamAna upasthiti hai. (4) niviSTa kalpasthiti--jemaNe vivakSita cAritranuM samyak rIte pAlana karyuM" che evA anupArihArikAnA kalpanI je sthiti che, tene nirviSTa kalpasthiti kahe che. ahIM paNa pratini Aya bilanI tapasyA ane bhikSAcarcA sthA0-59 t Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .... sthAna ! . . " kappaSTiyAvi paidiNaM, kareMti emeva cAyAma " chAyA- kalpasthitA api pratidinaM kurvanti evameva cAcAmAmlam-iti / lada - atredaM vodhyam-ete nirvizamAnakA nirviSTAzca parihAravizuddhikA ucyante / iha navasaMkhyako gaNo bhavati / tatra catvAro ye parihAraM tapaH kurvanti te parihArikA ucyante, catvArastu tadvaiyAvRttyArA anupArihArikA ucyante / ekastu kalpasthito vAcanAcAryoM gurukalpo bhavati / tatra parihArikAH par3a mAsAn tapaH kurvanti / tata ete nirviSTakAyikA bhavanti / ye ca vaiyAvRttyakarA. Asan, te tapaH kurvanti, nirviSTakAyikAstu teSAM vaiyAratyakarA bhavanti / SaNmAsAMstapaH kRtvA te'pi nirviSTakAyikA bhavanti / tataH kalpasthito vAcanAcAryastapaH patihotI hai, kahI bhI hai-" kappaTiyA vi paidiNaM karetiemeva cAyAma" yahAM isa prakArase samajhanA cAhiye-ye, nirvizamAnaka aura nirviSTa parihAravizuddhika kahe jAte haiN| yahAM nau saMkhyAkA gaNa hotA hai, arthAt nau sAdhuoMkA samUha hotA hai, inameM cAra jo parihAra- tapa karate haiM ve pArihArika kahalAte haiM, aura cAra jo inakI vaiyAvRttya pharanevAle hote haiM ve anupArihArika kahalAte haiM, aura eka kalpasthita vAcanAcArya hotA hai, jo gurukalpa-guru jaisA hotA hai, inameM pArihArika 6 mahine taka tapa karate haiM, taba ye nirviSTakAyika ho jAte haiM, aura jo inakI vaiyAvRtya karanevAle the, ve tapa karane lagate haiM, tathA jo nirviSTakAyika bana cuke haiM, ve inakI vaiyAvRttya karanevAle ho jAte haiM ve chaha mahine taka tapa karate haiM, aura tapa karake ve bhI nirviSTakAyika 55 052 matAnyA manusA24 thAya'. Bghu 5 cha , " kappaTriyA vi pAdiNaM kareMti emeva cAyoma" mI mA pramANe samana . mA sAdhuone nirvizamAnaka ane nirviSTa parihAra vizuddhika kahe che. ahIM nava sAdhuone samUha hoya che. temAMthI je cAra sAdhuo parihAra tapa kare che temane pArivArika kahevAya ' che, ane je cAra sAdhue temanuM vaiyAvRtya kare che temane anupArivArika kahevAya che bAkIne eka sAdhu kalpasthita vAcanAcArya thAya che. te gurukaha5-guru je hoya che. temAM je cAra pArivArikera hoya che teo cha mAsa sudhI tapa kare che ane tyAra bAda teo nirviSTakAyika thaI jAya che ane temanuM vayAvRtya karanArA cAra sAdhue tapa karavA lAgI jAya che ane jeo nirviSTa. kAyika banI gayA che teo temanuM vaiyAvRtya karavA maMDI jAya che. cha mAsa sudhI A krama paNa cAlyA kare che. tyAra bAda tapa karanArA teM.cAra sAdhuo Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradhA TIkA0 sthA0 6sU0 56 kalpasthitinirUpaNa 467 padyate, eko vAcanAcAryoM bhavati, anye va yAvRttyArA bhavanti / tataH paNmAsAMstapaH kRtvA- so'pi nirviSTakAyiko bhavati / itthamayaMH parihAravizuddhikA kalpo'STAdazamAsiko bhavati / ukta ca" - parihAriya chammAse, saha aNuparihAriyAvi chammAse / .. . . kappaTio chammAse, ee aTThArasavi mAsA // 1 // " ' ' chAyA-parihArikAH paNmAsAt tathA anupArihArikA api paNmAsAn / / sakalpasthitaH paNmAsAn ete'STAdazApi maasaaH||1|| iti / ete kIdRzA bhavantItyAha-- . " savve carittavaMto u, daMsaNe. prinitttthiyaa| navapundhiyA jahanneNa, ukkosA dasapuliyA // 1 // ... .. pa : paMcavihe vavahAre, ( AgamAdika) kappammi duvidhammi ya / / .. / dasavihe.ya pacchitte, sace te pariniTiza // 2 // " . . chAyA--sarva cAritradantastu darzane prinisstthitaaH| : navapUrvikA jaghanyena, utkarSAd dazapUrvikAH // 1 // . - paJcavidhe vyavahAre, kalpe dvividhe ca / ... dazavidhe ca prAyazcitte, sarve te pariniSThitAH // 2 // iti caturthI 11 ho jAte haiN| isa ke bAda kalpasthita vAcanAcArya tapa karatA hai, unameMse eka vAcanAcArya hotA hai, aura bAkI usakI vaiyAvRttya karanevAle ho jAte haiM, vAcanAcArya bhI cha, mAha taka tapa karake niviSTakAyika ho jAtA hai, isa taraha yaha parihAra vizuddhika kalpa aThAraha mAsakA hotA hai / kahA bhI hai-"parihAriya chammAse " ityAdi / / .. isa-zlokakA artha pArihArika chaha sAsakA hotA hai, anumArihA. rika chaha mAsako hotA hai, aura kalpasthiti chaha mAsa kA hotA hai, isa taraha aThAraha mahine parihAravizuddhi meM lagate haiM, ye saba cAritravAle paNa nirviSTakAyika thaI jAya che. tyAra bAda kalpasthita vAcanAcArya cha mAsa sudhI tapa kare che, bAkInAmAMthI eka vAcanAcArya bane che ane bAkInA sAMta temanuM vaiyAvRtya kare che. cha mAsa pachI te tapa karanAra sAdhu paNa nirviSTakAyika thaI jAya che. A rIte A parihAravizuddhika tapa aDhAra mAsa adhI. yA che. 55 cha " parihAriya chammAse" tyAla. .. " eTale ke pArivArikamAM cha mAsa, anupArivArikamAM cha mAsa ane upasthitimAM che mAsa, e rIte parivAra vizuddhimAM kula 18 mAsane samaya Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .468 __ tA-jina kalpasthiti:-jinAH gacchanirgatayAdhuvizepAH teSAM kalpa sthitiH / sA svevaM vijJeyA-yo hi prathamasaMhananasaMpanno bhavati sa jinakalpamati panno bhavati, ayaM ca jaghanyato navamapUrvasya tRtIyamAcAra vastu yAvad dhArako bhavati, utkRSTatastu kicinyUnadazapUrvArNAm / asau punarekAkI viharati / divyAdhupasargarogavedanAzca sahate / dazaguNayuktasthaNDile eva uccArAdi parityajati / sarvopa dhivizuddhAyAM vasatI vasati / tRtIyapauruSyAM bhikSAcaryA karoti / piNDepaNAsvAhote haiM, darzanameM pUrNa paripakva hote haiM / kamase kama ye nau pUrvake aura utkRSTa se 10 pUrvake dhArI hote haiN| pAMca prakArake vyavahArameM do prakArake kalpameM aura daza prakAra ke prAyazcittameM ye pUrNa niSNAta hote haiN| pAMcavAM jinakapasthiti gacchanirgata sAdhuvizeSa jina hote haiN| ina jiloMkI jo kalpasthiti hai, vaha isa prakArase hotI hai, jo prathama saMhananakA dhArI hotI hai, vaha jinakalmapratipanna hotA hai, yaha jaghanyase navama pUrvakI tRtIya AcAra vastu takakA dhAraka hotA hai, aura uskRSTase kizcit kAma dazAveM pUrvakA dhArI hotA hai, yaha akelAhI vicaratA hai, divyaM Adi upaptagoM ko evaM rogajanya vedanAoMko sahana karatA hai, daza guNoMse yukta sthaNDilameMhI uccAra Adi paraThatA hai| sarvopadhise vizuddha vasati-upAzrayameM rahatA hai, tRtIya pauruSImeM yaha - vyatIta thAya che. te sAdhue cAritrasaMpanna ane darzanamAM pUrNa paripakava hAryA che. teo ochAmAM ochA nava pUrvanA dhAraka ane vadhAremAM vadhAre dasa pUrvanA dhAraka hoya che teo pAMca prakAranA vyavahAranA be prakAranI kalpanA ane dasa prakAranA prAyazcitanA pUrNa rUpe niSNAta hoya che.' / (5) sthiti-nirgata sAdhuvizeSa - 2. te jinenI ka5rithati A prakAranI hoya che- tamA prathama mananA pA24 DAya cha, 65pratipanna hArya cha, teo ochAmAM e chA navamAM pUrvanI trIjI ,AcAravastuo, paryata dhAraka hoya che ane adhikamAM adhika saheja nyUna dasa pUrvanA dhAraka hoya che? teo ekalA ja vicare che. teo divya Adi upasargone ane rogajanya vedanAone sahana kare che, dasa guNothI yukta stha Dila (uccArAdi paDavAnuM sthAna vizeSa) mAM ja uccAra maLatyAga ) Adi paDhe che, ane sarvopadhinI apekSAe, vizuddha vasatimAM (upAzrayamAM) rahe che. teo trIjA praharamAM ja Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 6 sU. 56 kalpasthitinirUpaNam 469 ghayoragrahaNaM bhavati / avaziSTAmu grahAmu paJcasu piNDaipaNAsu dveyooMge sati tanmadhyAdekanarasyA abhigrahadhArI bhavati / uktaMca "gacchammiya nimmAyAdhIrA jAheyagAhiyaparamatthA / ___ aggahe joga abhiggahe, uti jiNa kappiyacarittaM // 1 // " ' gacche ca nirmAtAH dhIrA yadA ca gRhItaparamArthAH / ahe yoge abhigrahe upayanti jiNaphalpikacaritram // iti paJcamI / 5 / tathA-sthavira lapasthiti:sthavirAgaccha patibaddhA AcAryAdayaH teSAM kalpasthitiH / uktaM ca-- - " saMjamakaraNujjogA, niphAyagA nANadaMsaNacaritte / / -dIhAU vuDavAse, sahI dosesa vippakA // 1 // " " ' chAyA- saMyama karaNAyogA niSpAdakA jnyaandrshncaaritressu| : dIrghAyuSo vRddhavAse, doSaizca vipramuktA vstiH|| 1 // bhikSAcaryA karatA hai, sAna piNDaiSaNAoMmele AdikI do piNDaiSaNA oMkA nahIM grahaNa karane vAlA hotA hai ityAdi / zAkIkI pAMca epaNAoM meM se dokA yoga hone para unameM se kisI eka eSaNAse bhikSA-bhaktapAnako leno hai, kahA bhI hai-"gacchammiya nimmAyA" 5 / isa prakArale yaha pAMcavIM kalpasthiti hai, chaTThI sthavirakalpasthiti isa prakorase hai-gacchameM jo AcArya Adi sAdhu rahate haiM ve sthavira kahalAte haiM, inake kalpakI jo sthiti hai, vaha sthavirakalpasthiti hai| kahA bhI hai-" sNjmkrnnujjogaa"ityaadi| . isakA bhAva aisA hai ki sthavira kalpakA krama isa prakArase hai, prathama zruta cAritra rUpa dhanekA zravaNa usane samyakSako lobha bAda meM AlocanApUrvaka pravajyAkI pratipatti usase grahaNazikSA evaM asivanazikSA adhikArakA lAbha sUtrake grahaNa karanerUpa grahaNazikSA evaM bhikSA kare che tenI pahelI be piDeSaNAnA grahaNa karavAvALA hotA nathI che ane bAkInI pAMca eSaNAe maMthI be pega thatAM temAMthI koI eka eSaNuM vaDe bhikSA (AhAra pANI) grahaNa karatA hoya che kahyuM paNa che" gacchammiya nimmAyA ityAdi / 2 // 2k pAyamA 465thatinu 135 che. (6) sthavi246pasthiti mAyAyaH mAlisAdhu bhA rahe hai temane sthavira kahe che. temane kalpanI je sthiti che tene sthavirakalpasthiti 4. cha. 4 55 cha , " saMjamakaraNujjogA" tyA A gAthAmAM sthavira kalpane A prakArane kema batALe che prathama thatacAritra rUpa dhamanuM zravaNa ane tenA dvArA samyakatvanI prApti, tyAra bAda " AlocanApUrvaka prajyAnI pratipatti ane tenA dvArA grahaNazikSA ene AsevanazikSAnA adhikArane lAbha, (sUtrane grahaNa karavA rUpa grahaNa Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAmAnasUtre 470 tathA ca - " pavvajjA sikkhApayamatthaggaNaM ca aniyao vAso / niSkattIya vihArI, sAmAcArI ThiI caiva // 1 // : chAyA -- majyA zikSApadam ardhagrahaNaM ca aniyato vAsaH / niSpattizca vihAraH sAmAcArI sthitizcaiva // 1 // iti / iti paSThI | 6 | jinakalpika sthavirakalpikarithativiSaye vizepa jijJAsubhiruttarAdhyayanamutrasya dvitIye'dhyayane matkRtAyAM priyadarzinITIkAyAmavalIpratilekhanAdi rUpa 'Asecana zikSA hai, isake bAda sUtroMkA artha grahaNaM karanA pazcAt aniyatavAsa aniyatavAsakA tAtparya hai, gurukI AjJAse grAma nagara evaM sanniveza AdikoM meM athavA dezAntara meM vicaraNa karanA yaha vicaraNa karanekI yogyatAsaMpanna jo sAdhu hotA hai, usIkA vicaraNa hotA hai, phira bhI maha ekAkI bihAra nahIM kara sakatA kintu anya sAdhuoMke sAthahI vihAra karatA hai, sthavirakalpakA ArAdhaka sAdhu saMnake pAlana karane meM vizeSa udyogavAlA hotA hai, jJAnadarzana evaM cAritrakA pUrNa rUpase ArAdhaka hotA hai, lambI AyuvAlA hone se vaha jaMghAla kama ho jAne para sthiravAsa aMgIkAra kara letA hai, aura isI sthiravAla se vaha usI kSetra meM rahatA huA bhI donoMse rahita vasati rahatA hai / tathA - " pavvajjA sikkhAvaya " ityAdi / 4 isako artha pUrvokta rUpa se hI hai, jina kalpika evaM sthavirakalpika kI sthiti viSayameM vizeSa jijJAsuoM ko uttarAdhyayana sUtra kI dvitIya adhyayanakI merI banAI huI priyadarzinI TIkA dekhanI cAhiye yahAM jo isa zikSA ane pratilekhanA A rUpa Asevana zikSA hAya che) tyArAda sUtrAne a grajI karavAmAM Ave che. ane " tyAra bAda aniyatavAsa hure che. grAma, nagara, sanniveza mahimAM gurunI, gAjJAthI viyaradhuM tenuM nAma aniyatavAsa che. vicaraNuM karavAnI yAgyatAvALA sAdhune ja A pramANe vicaraNa karavAnI AjJA maLe che, chatAM te sAdhu ekAkI vihAra karI zakata nathI gurunI AjJAthI anya sAdhue tenI sAthe vihAra kare che. sthavira kalpanA ArAdhaka sAdhu sa yamanA pAlanamAM vizeSa prayatnazIla haiAya che. jJAna darzIna ane cAritranA pUrNa rUpe ArAdhaka hAya che jo tenuM AyuSya lAMbu hAya ane te cAlavAne azakta thai gayA haiAya te kAi kSetramAM te sthira trAsa aMgIkAra karI le che. A rIte sthiravAsamAM eka ja kSetramAM rahevA chatAM pazu te sAdhu deSAthI rahita vasatimAM ja rahe che tathA - " paJcajjA sikkhAvaya " tyAhi A gAyAnA bhAvAtha upara kahyA pramANe ja che. jinakalpika ane sthavira kalpikanI sthitinA viSayamAM vizeSa jANavAnI IcchAvALA pAkAe uttarAdhyayana sUtranA khIjA adhyanananI mArI banAvelI priyadarzinI TIkA vAMcI levI. ahIM Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA06.sU. 56 kalpasthitinirUpaNam .. 471 kanIyam / atra yo'yaM sAmAyikakalpasthitirityAdikrameNa pAThaH 'sa yuktataraeva / yataH pUrva sAmAyikamevAropyate tatazchedopasthApanIyam / gRhItachedopasthApanIyA eva nirvizamAnakA bhavanti, tatazca te nirviSTakAyikA bhavanti / tato jinakalpikAH sthavirakalpikA vA bhavantIti / / sU0 56 // anantarasUtre kalpasthitiruktA, sA ca bhagavatA mahAvIreNa nirdiSTeti tatsambandhikaM kimapi vaktumAha mUlam-samaNe bhagavaM mahAvIre chaTeNaM bhatteNaM apANaeNaM muMDe jAva pavaie / lamaNasta NaM bhagavao sahAvIrassa chaTTeNaM bhatteNaM apANaeNaM aNaMte aNuttare jAva samuppaNNe / samaNe bhagavaM mahAvIre chaTreNaM bhatteNaM apANaeNaM siddhe jAva sambadukkha'ppahINe // sU0 57 // prakArase-sAmAyikakalpasthiti1 chedopasthApanIyakalpasthiti2-ityAdi kramase pATha rakhA gayAhai, so isa kAraNase rakhA gayAhai, ki pahile sAmAvikakAhI AropaNa hotA hai, bAda meM chedopasthApanIyakA AropaNa hotA hai, tathA gRhItopasthApanAvAlehI nirvizamAnaka hote haiM, isake bAda ve nirviSTakAyika ho jAte haiM, bAda meM ve jinakalpika yA sthavirakalpika ho jAte haiM // sU0 56 // isa Uparake sUtra kalpasthiti jo kahI gaIhai, vaha bhagavAna mahAvIrane pradarzita kI hai, isaliye aba sUtrakAra mahAvIrake sambandhameM kucha kahate haiNje sAmAyikaka5ricati, chede pasthApanIya kalpasthiti, ityAdi kamathI pATha rAkhavAmAM AvyuM che tenuM kAraNa e che ke pahelAM sAmAyikanuM ja AropaNa thAya che, tyAra bAda che pApanInuM AropaNa thAya che. tathA gRhIta chedepasthApanAvALA ja nirvizamAnaka thAya che, tyAra bAda ja teo nirvikAyika thaI jAya che, ane tyAra bAda teo jinakalpika athavA syaviEi56 25 taya 2. // sU. 56 // ' uparanA sUtramAM kapasthitinuM je pratipAdana karavAmAM AvyuM che te mahAvIra prabhuM dvArA karavAmAM AvyuM che, tethI have sUtrakAra mahAvIra prabhu viSa thAI 4thana 42 . " samaNe bhagavaM mahAvIre" tyAha Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAiyo - chAyA-zramaNo bhagavAn mahAvIraH SaSThena bhaktena mAnakena muNDo yAvata prabajitaH / zramaNasya khalu bhagavato mahAvIrasya paSThena bhaktena apAnakena anantam anuttaraM yAvat samutpannam / zramaNo bhagavAna mahAvIraH papThena bhaktena apAnakena siddho yAtrat sarvaduHkhamahINaH / / mU0 57 // TIkA--' samaNe bhagavaM ' ityAdi / vyAkhyA spaSTA / navaram-apAnakena-pAnI yarahitena / 'muNDo yAvat' ityatra yAvatpadena- bhUtvA AgArAdanagAritAm ' ityasya saMgrahaH / ' anuttaraM yAvat ' ityatra yAvatpadena-'nirNAghAtaM nirAvaraNaM kRtsnaM pratipUrNa kevalavarajJAnadarzanam ' ityeSAM saMgrahaH / ' siddho yAvat ' ityatra yAvatpadena-'buddho muktaH pariniI taH' ityeSAM saMgrahaH // su0 57 // " samaNe bhagavaM mahAvIre " ityAdi sUtra 57 // TIkArtha-zramaNa bhagavAn mahAvora apAnaka paSTha bhakta le muNDita hokara yAvat pratrajita hue / zramaNa bhagavAna mahAvIrako apAnaka paSTha bhakta se ananta anuttara yAvat kevalavara jJAna darzana utpanna hue| zramaNa bhagavAna mahAvIra apAnaka paSTha bhaktase siddha yAvat sarva duHkhoMse rahita hue / ayAnaka zabdakA artha pAnIrahita hai " muNDo yAvat / ' yahAM yAvatpadase "bhUtvA agArodanagAritAm" isa pAThakA grahaNa huA hai "anuttaraM yAvat " yahAM yAvatpadse " nikvAtaM nirAvaraNaM kRtsnaM pratipUrNa kevalavarajJAna darzanaM " isa pAThakA saMgraha huA hai, evaM "siddho yAvat " yahA~ka yAvatpadase "buddho muktaH parinirvRtaH" isa pAThakA saMgraha huA hai / sU0 57 // zrama bhagavAna mahAvIra apAnaka paNa bhakta pUrvaka (nirjaLa chaThThanI tapasyA karIne) muMDita thaIne gRhasthAvAsanA tyAgarpaka pravRjita thayA hatA. zramaNa bhagavAna mahAvIrane apAnaka SaSTha bhaktanI tapasyA vaDe anaMta, anu. ttara, nirvAghAta, nirAvaraNa, kRtna ane pratipUrNa kevalavarajJAnadazana utpanna thayA hatAM. apAnaka pacha bhaktanI tapasyA dvArA ja zramaNa bhagavAna mahAvIra siddha, buddha, mukta parinivRta ane samasta dukhethI rahita thayA hatA. - je upavAsamAM pANIne paNa tyAga karavAmAM Ave che te upavAsane apAnaka upavAsa kahe che. evA be divasanA nirjaLa upavAsane apAnaka SaSTa bhakta kahe che. | su. paNa che Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA06 2058 devaviSayakanirUpaNam 473 bhagavanmahAvIramarUpitadharmAnuyAyinastu devatvenotpadyanta eveti deva viSayaka kiMcinnirUpati mUlam-saNaMkumAramAhidesu NaM kappesu vimANA cha joyaNasayAI uDu uccatteNaM paNNattA / saNakumAramAhidesuNaM kappesu devANaM bhavadhAraNinagA sarIragA ukkoseNaM cha rayaNIo uDDhe uccatteNaM paNNattA // sU0 58 // ___ chAyA--sanatkumAramAhendrayo. khalu kalpayoH vimAnAni SaD yojanazatAni Urdhvamuccatvena prajJaptAni / sanatkumAramAhendrayoH khalu kalpayordevAnAM bhavadhAraNIyakAni zarIrakANi utkaSaNa paDa ratnayaH Udhamuccatvena prjnytaani|mu058|| TIkA-' saNaMkumArasAhidesu ' ityAdi-- vyAkhyA spaSTA // mU0 58 // uktarUpeSu ca devazarIrekhAhArapariNAmo'stItyAhArapariNAma pariNAmasaMva ndhAd viSapariNAmaM ca nirUpayati-- mUlam--chabihe bhoyaNapariNAme paNNatte, taM jahA--maNunne 1, rasie 2, pINaNije 3, bihaNije 4, dIvagijje 5, dppnnijjed| ___ bhagavAna mahAvIra dvArA prarUpita dharmake jo anuyAyI hote haiM ve devakI paryAyase utpanna hote haiM ataH ava sUtrakAra devoMke sambandhameM kathana karate haiM "saNaMkubhAramAhiMdelu Na kappesu" ityAdi sUtra 58 // sUtrArtha-sanatkumAra aura mAhendra ina do kalpoMke vimAna chasochaso 600600 yojanake UMce kahe gaye haiN| sanatkumAra aura mAhendra kalpake devoMke bhavadhAraNIya zarIra uskRSTa se cha ratnipramANa Uce kahe gaye haiM |||mu058|| bhagavAna mahAvIra dvArA prarUpita dharmanA jeo anuyAyI hoya che teo devanI paryAye utpanna thaI jAya che. tethI have sUtrakAra devanA viSayamAM thAI 4na 42 cha " saNakumAramAhi desu NaM kappesu" tyAha sUtrArtha-sanakumAra ka95mAM ane mahendrakalpamAM vimAnanI UMcAI chaso cho 600-600 jananI kahI che A banne kalpanA devonA bhavadhAraNIya zarIranI utkRSTa UMcAI cha ranipramANu kahI che. e sU. 58 | sthA0-60 Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 474 sthAnAnasUtre chabihe visapariNAme paNNate, taM jahA--Dake 1 bhutte 2 nivaie 3 maMlANulArI 4 soNiyANusArI 5 aTrimiMjANusArI 6 // sU0 59 // __chAyA---pavidho bhojana pariNAmaH prajaptaH, tadyathA-manojJo 1 rasikaH 2 prINanIyo 3 bRhaNIyo 4 dIpanIyo 5 darpaNIyaH 6 / paDvidho vipapariNAma: prajJaptaH, tadyathA-daSTo 1 bhuko 2 nipatito 3 mAMsAnusArI 4 zoNitAnumArI 5 asthimajjAnusArI 6 // sU0 59 // . TIkA--'chabihe ' ityAdi-- bhojanapariNAma:-bhojanasya AhAravizepaspa pariNAma:=pariNatiH pavidhaH prakSaptaH : tadyayA-manojJA-sundaraH zubhatyAnmanojJabho nana saMbandhAd vA 1, rasikA ukta rUpavAle devazarIro AhAra pariNAma hotA hai, ataH aya sUtrakAra AhAra pariNAmakA aura pariNAma ke sambandhase vidha pariNAmakA nirUpaNa karate haiM-"chabihe bhoyaNa pariNAme paNNatte' ityAdi suutr59|| TIkArya-yojana pariNAma prakArakA kahA gayAhai, jaise-manojJa1 rasika 2 prINanIya 3 vRhaNIya 4 dIpanIya 5 aura darpaNIya 6 ' cha prakArakA viSaparimANa kahA gayA hai, jaise-daSTa 1 bhukta 2 nipatita 3 mAMsAnusArI 4 zoNitAnubhArI 5 aura asthimajjAnusArI 6 AhAra vizeSakA pariNAma pariNati pariNamana 6 prakArakA jo kahA gayA hai, usakA tAtparya aisA hai-jo AhAra manoja bhojanake sambandhale zubha hotA hai, usakA pariNAma bhI-paripAkabhI sundara hotA uparanA sUtramAM devAnI vAta karI. te devazarIramAM AhAra pariNAmane paNa sadabhAva hoya che, tethI have sUtrakAra AhAra pariNAmanuM ane pariNAmanA - sadhaMthI vipa pariNAma ni35 42 cha. "chabihe bhoyaNapariNAme paNNatte" tyAha sAta pazizAmanA nIya prabhArI 2 hA cha-(1) manojJa, .(2) 2si4, (3) prInIya, (4) eNIya, (5) panIya mane (6) pIya viSa pariNAmanA 55 6 2 4aa cha-(1) 15, (2) susta, (3) nipatita, (4) mAMsAnumArI, (5) zaNitAnusArI gane (6) asthi HomnusArI , AhAra vizeSanI pariNAma pariNati athavA AhAranA pariNamananA je cha prakAre kahyA che tenuM spaSTIkaraNa nIce pramANe che- je AhAra manena bhajananA saMbaMdhathI zubha hoya che tenuM pariNamana (paripAka) paNa suMdara hoya che. je AhAra rasayukta bhajanavALe heya che Y . Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA06 059 AhAra - vipapariNAma nirUpaNam 475 1 "rasayukto rasayuktabhojanasaMbandhAt 2, prINanIyaH - rasAdidhAtusamatAkArI 3, bRMhaNIyaH = dhAtUpacayakArI 4 dIpanIyaH =agnivalajanakA 5, darpaNIyaH -valakara utsAhakA 6 | athavA - pariNAmaH - paryAyaH svabhAva dharma iti yAt pariNAma pariNAma torabhedopacArAt pariNAmavad bhojanamevAtra manojJAdibhedabhinaM vodhyam / manojJAdizabdAca napuMsakaliGgA bodhyA: / tatra - manojJam - abhilapaNIyaM 'bhojanam 1, rasika = mAdhuryAdirayukta bhojanam 2 | mINanIyAdInAmarthaH pUrvavad bodhyaH 6 iti / tathA vipapariNAmaH vipasya pariNAmo daSTAdibhede par3ahai, jo AhAra rasayukta bhojanavAlA hotA hai, usakA pariNAma bhI rasayukta hotA hai 2, jo AhAra rasAdi dhAtuoM meM samatAkA karanevAlA hotA hai, usakA pariNAma bhI aisAhI hotA hai, ataH prINanIya kahA gayA hai hai, jo AhAra dhAtukA upacaya- vRddhi karanevAlA hotA hai, vaha AhAra pariNAmakI apekSA vRhaNIya kahA gayA haiM 4, jo AhAra agnibalajanaka hotA hai, vaha dIpanIya kahA gayA hai 5, jo AhAra balakara athavA utsAhakara hotA hai, vaha darpaNIya kahA gayA hai 6 / athavA - pariNAma zabdakA artha paryAya svabhAva dharma aisA bhI hotA hai, 'isaliye pariNAma aura pariNAmI meM abheda upacArase pariNAma zabda dvArA pariNAmavAlA bhojanahI yahAM manojJa Adi bhedase grahaNa huA hai, aisA jAnanA cAhiye jaba manojJAdi zabda bhojana ke vizeSaNa rUpale kahe jAyeMge taba ve yahAM napuMsaka liGgavAle mAne jAyeMge ataH jo bhojana abhilaSaNIya hotA hai, vaha manojJa hai, jo bhojana mAdhuryAdi 'tenA paripAka paNu rasayukta hAya che je AhAra rasAdi dhAtuemAM samatA "karanArA hAya che tenuM pariNAma paNa evuM ja hAya che. tethI evA AhArane prINanIya kahyo che je AhAra dhAtunI vRddhi karanArA hoya che evA zrAhArane pariNAmanI apekSAe ghRhaNIya kahyo che je AhAra agnikhala jataka ( garamI utpanna karanAra) hAya che tene dIpanIya Dahyo che. je AhAra khala vardhaka athavA utsAhavardhaka hoya che tene dapaNIya kahyo che athavA pariNAma' panA ardhAM paryAya, svabhAva ane dharma paNa thAya che. tethI pariNAma ane pariNAmImAM abhedanA upaca ranI apekSAe pariNAma zabda dvArA pariNAmavALu' bhAjana ja ahI maneANa Adi bhedo vaDe grahaNu thayu che, ema samajavuM joie. jo manejJa Adi zabdane bhejananA vizeSaNa rUpe vAparavAmAM Ave tA ahIM nAnyatara jAtimAM te padAnA prayAga karavA paDaze. jemake-re leAjana abhilaSaNIya ( mana bhAvatuM) hoya che tene mane bheAjana kahe che, je bhAjata Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre udda vidho bhavati / ayaM bhAvaH-zvAdinA dapTasya janasya tadaMSTrAzriAviSaM pIDAM janayatIti tadvipaM dazanAnantarapIDAkAritvAd daSTamityucyate, taddhi jaGgamaM viSaM bhavati / 1 / yat punarbhuktaM sat pIDAkAri bhAti tad bhuktam / idaM ca sthAvara vipam / 2 / nipatitam-yat punarupari patitaM sat pIDayati tannipatitamityucyate / idaM ca tvagviyaM dRSTiviSaM ceti dvividhaM bhavati / 3 / mAMsAnusAri-yadviSaM mAMsAntadhAtuM vyApnoti tat / / 4 / zoNitAnumAri-yadvipaM punaH zoNitamanurasase yukta hotA hai, vaha ralika hotA hai, prINanIya Adi zabdoMkA artha pUrvavathI hai, viSakA pariNAma daSTa Adike bhedase 6 prakArakA hotA hai, bhAva isakA yaha hai ki-kutte Adike dvArA kATe gaye janako usakI daMSTrAmeM rahA huA vipa pIDA utpanna karatA hai, isaliye yaha viSa kATane ke bAda pIDA karane vAlA hone se daSTa aisA kahA jAtA hai, yaha viSa jaMgama viSa kahalAtA hai, tathA jo vitra khAne para pIDo karane. vAlA hotA hai, vaha sukta viSa kahalAtA hai, yaha sthAvara viSa hotA hai, jo viSa zarIra para par3atehI pIDA janaka hotA hai, vaha viSa nipatita viSa kahalAtA aisA vaha viSa tvaviSa aura dRSTiviSake bhedase do prakArakA hotA hai, jo vipa mAMsa takakI dhAtuko vyApta kara letA hai, vaha viSa mAMsAnusArI viSa kahalAtA hai, khUnako jo viSa vyApta kara letA hai, vaha zoNitAnusArI viSa hai 5 aura jo viSa asthi evaM mAdhurya Adi rasathI yukta hepa che tene rasika athavA rasALa kahe che. prANa nIya Adi padano artha paNa AgaLa kahyA mujaba samaja. have viSanA je cha prakAranA pariNAma kahyA che temanuM spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che- kUtarA Adi karaDe tyAre temanI dADhe mAM raheluM viSa mANasanA zarIramAM pIDA utpanna kare che A rIte karaDayA bAda A viSa pIDA utpanna karanAruM hovAthI tene daBviSa kahe che A viSane jaMgama viSa paNa kahe che. je viSa khAvAthI pIDA utpanna karanAruM hoya che tene bhuktaviSa kahe che. A prakAranA viSane sthAvara viSa paNa kahe che. je viSa zarIra para paDavAthI zarIramAM pIDA utpanna kare che te viSane nipatita viSa kahe che. te viSanA vagUviSa ane dRSTiviSa nAmanA be bheda paDe che je viSa mAMsa paryantanI dhAtune vyApta karI le che te viSane mAMsAnukArI viSa kahe che. je viSa rakatamAM vyApI jAya che tene zeNitAnusArI viSa kahe che. je viSa asitha ane Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATIkA sthA06 sU060 praznasya paM vidhatvanirUpaNam gacchati tat / 5 / tathA-asthimajjAnusAri-yadvipam asthimajjAM cAnugacchati tat || 6 || vipasya pahRvidhatvAttatpariNAmo'pi paviidha uktaH // mu0 59 // uparyuktAnAmarthAnAM nirNayastu sAtizayAptasakAzAt praznapUrvakameva bhavatIti praznasya SaDvidhatvamAha- mUlam -- chavi paTTe paNNatte, taM jahA -- saMsyapaTTe 1, vuggahapaTTe 2, aNujogI 3, aNulome 4, tahaNANe 5, atahaNANe 6 // sU0 60 // chAyA --paDravidhaM pRSTaM prajJaptam, tadyathA - saMzayapRSTam 1, vyudgrahapRSTam 2, anuyogi 3, anulomam 4, tathAjJAnam 5 atathAjJAnam 6 / / 0 60 / TIkA - - ' chavihe ' ityAdi pRSTaM=praznaH SaDvidhaM prajJaptam tadyathA-saMzayapRSTam - kAMsmavidviSaye saMzaye sati yaH prazna vidhIyate sa saMzayapRSTamiti / yathA 16 jai tavasA bodANaM, saMjama bhagAsavati te kadaM Nu devattaM jaMti jai ?, sarAgasaMjamao guruppAha 1 // -- 477 majjAko vyApta kara lenA hai, vaha asthimajjAnusArI viSa hai 6 isa tarahase viSakI SaT prakAratA meM usake pariNAmameM bhI SaT prakAratA kahI gaI hai || sU0 59 // uparyukta artho kA nirNaya sAtizaya Aptase praznapUrvakahI hotA hai, ataH aba sUtrakAra prazna meM SaT prakAratA kahate haiM'chavi paTTe paNa te ' ityAdi sUtra 60 // TIkArtha-praSTa prazna cha prakArakA kahA gayA hai, jaise- saMzayapRSTa 1 vyudgraha pRSTa 2 anuyogI 3 anuloma 4 tathAhAra 5 aura atathAjJAna 3 / kisI viSaya meM saMzaya hone para jo prazna kiyA jAtA hai, vaha saMzayapRSTha hai / majjAmAM vyApI jAya che tene asthi majjAnusArI viSa kahe che. A prakAre viSanI cha prakAratAnA kathana dvArA tenA pariNAmamAM paNa cha prakAratAnu` kathana thAlaya che, ma samanvu // sU. yuddha // sAtizaya Asane prazna pUchavAthI ja upayukta arthAnA nirNaya thaI zake che tethI have sUtrakAra praznanA cha prakArenu' nirUpaNa kare che, "chapa e paNa te " ityAdi * TIartha - praznanA nIce prabhA cha prahAra hyA che - ( 1 ) sazayapRSTa, (2) vyuhUzraddha pRSTa, (3) anuyogI, (4) anujheAbha, (4) tathAjJAna, (6) tathAjJAna (1)keAI paNa viSayamAM zaMkA thavAthI je prazna pUchavAmAM Ave che tene Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -478 sthAnAkSasa chAyA-yadi tapasA vyavadAnaM saMyapato'nAmA iti te kathaM nu / devatvaM yAnti yatayaH ! sarAgasaMyamato guruH prAha // 1 // ___ayaM bhAvaH--tapasA dvAdavidhena vyavadAnaM karmaNAM chedo bhavati, tathAsaMyamataH anAyo bhavati-iti te-taba mataM kathaM nu saMgacchate ? yataH tapasvino gRhItasaMyamA api yatayo devatvaM yAnti / evaM ziSmA ne gulaH prAha-te hi sarAgasaMyamato devatvaM yAntIti / iti prathamaH praznaH 1 / tathA vyudgrahapRSTam-vyudgrahega-viparItagraheNa-mithyAbhinivezena parapakSadUSaNArtha yaH praznaH kriyate sH| yathA--" sAmannA u viseso, anno'nanno va hojjai anI / so nahitha khapRrpha pica, ganno sAmannameva tayaM / / 1 // " yathA-" jai tabamA bodANaM " ityAdi / bhASa isakA aisA hai-dhAraha prakArake tapase karmoM kA nAza hotA hai, aura saMyamale anAstraya-AsrabakA abhAva hotA hai, aisA jo mata hai, vaha samIcIna kaise mAnA jA sakatA hai ? koki gRhIta saMyamavAle zrI tastrijana deva paryAyako prApta karate haiM, aisA yaha ziSyakA prazna hai, isa para gurudeva usase kahate haiM-"te hi sarAgataMyamato devatvaM cAnti" ve sarAmasaMyamale deva paryAyako prApta karale haiM, yaha saMzaya praSTahai, 1 / vyudgrahapRSTa-viparItta nahakA nAma vyudgraha hai, ise zabdAntarase 'mithyAbhiniveza bhI kahA gayA hai, isa mithyAbhinivezase jo para pakSako dRSita karane ke liye prazna kiyA jAtA hai, vaha vyugraha pRSTa haiyathA-" sAmanA u viseso" ityAdi / sazayapRSTa 47 cha. ma " jai tavasA codANaM " tyAha prazna-"bAra prakAranA tapathI karmono nAza thAya che ane saMyama vaDe anAstrava (Asavane abhAva) thAya che, A prakArano je mata che tene khare kevI rIte mAnI zakAya ? kAraNa ke gRhIta saMyamavALA tapasvIo paNa deva paryAyane prApta kare che." ziSyane A prazna saMyamapRSTa che. | uttara-!' te hi sarAgasayamato devatvaM yAnti " tasA sNs|| saMyama vaDe devaparyAyane prApta kare che. (2)budugraha pRSTa-viparIta grahanuM nAma vyuha che. tene mithyAbhiniveza paNa kahe che. A mithyAbhiniveza pUrvaka para pakSane dUSita karavAne mATe je prazna pUchavAmAM Ave che tenuM nAma budugraha pRSTa che. bho " sAmannA u viseso" tyAla Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA. 6 kha 60 praznasya pacidhatva nirUpaNam chAyA - sAmAnyAd vizepo'nyo'nanyo vA bhavati yadi anyaH / sa nAsti khapuSpamiva nAnyaH sAmAnyameva saH // 1 // iti / ayaM bhAvaH - sAmAnyAd = dharmAda vizeSaH = dharmI anyo bhavati ananyo vA ? yadi anyo bhavati tadA sa khapuSpamitra nAsti / atha ananyo bhavati tadA sa 'sAmAnyameva bhavatIti / evaMrUpo vyudgrahamo bhavatIti dvitIyaH praznaH / 2 / anuyogi-anuyogo=vyAkhyAnaM prarUpaNeti yAvat sa yatrArita tat / anuyogArthaM kriyamANaH prazna ityarthaH / yathA - saudharmakalpika devAnAmupapAtaviSaye prazna:'sohammapadevANaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM virahiyA uvavAraNaM paNNattA' iti / iti tRtIyaH praznaH 3 / anulomam-parAnanukUlayituM yaH praznaH kriyate saH / yathA 1 - vyAkhyAna yA prarUpaNAkA bhAva aisA hai - sAmAnya se- dharma se vizeSa-dharmI bhinna hai-yA abhinna hai ? yadi dharma se dharmo bhinna hai, to vaha AkAzapuSpakI taraha nahIM hai, aura yadi vaha usase abhinna hai, to vaha sAmAnya-dharma hI ho jAvegA vizeSa dharmI nahIM hogA ? vyudgraha prazna aisA hotA hai 2 anuyogI anuyoga nAma haiM, yaha jisameM hotI hai, vaha anuyogI hai, anuyoga ke liye kiyA gayA prazna anuyogI prazna hai jaise saudharma kalpika devoMse upapAtake viSaya meM aisA prazna kiyA gayA hai - " soha ! kevaiyaM kAlaM virahiyA ubavAeNaM paNNattA he bhadanta ! saudharmakalpa ke devoMkA upapAta se viraha kitane kAlakA kahA gayA hai 3 / anuloma-dUsaroMko anukUla karaneke liye jo prazna kiyA "" sAmAnya dharmanI apekSAe vizeSa-dharmI bhinna che ke abhinna che? jo dhama karatAM dharmI bhinna hAya tA te AkAzakusuma samAna nathI jo te tenAthI abhinna haiAya te te sAmAnya dharma ja thaI jaze-vizeSa-dharmAM thaze nahIM " A yugRhe praznanu' dRSTAMta che. " devA prazna (3) anuceAgI prazna--vyAkhyAna athavA prarUpaNAnuM nAma anuyAga che. te jemAM thAya che te anuyAgI che. anuyAgane mATe pUchAyelA praznane anucegI prazna kahe che. jemake saudhama kalpanA devAnA upapAtanA viSayamAM eve prazna pUchavAsAM bhAvyo che " sohammakappadevANaM bhaMte / kevaiyaM kAlaM virahiyA ubavApaNaM paNpAttA ? " he lagavan ! saudharma apanA devAnA upayAtanA vira keTalA kALanA kahyo che ? 372 - (4)anule!ma prazna--anyane anukULa karavAne mATe je prazna karavAmAM Ave he te praznane anusosa prazna che, prema " kuzalaM bhavatAm " tyAhi, Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAvara 'kuzalaM bharatA'-mityAdi,-iti caturthaH praznaH 4 / tathAjJAnam-yatra viSaye praznakartu rapi praSTavyasyeva jJAnaM bhavati sa praznastathAjJAnamityucyate / evaMvidhaprazna jJAnavAn gautamAdivodhyaH / sa ca manaviSayIbhUtArtha jAnamnapi bhagavantaM pRcchati, yathA-' kevaiyaM kAlaM saMte ? camaracaMcA rAyahANI viradiyA uvavAeNaM' ityAdi / iti paJcamaH prazna: 5 / tathA-anathAjJAnam-yatra praznavipayIbhUte'rthe prazna kartuH praSTavyaspeva jJAnaM na bhavati, sa praznA-atathAjJAnamityucyate / yathA-rAjJaH pradezino jIvipaye kezikumArazramaNaM prati praznaH / iti paSThaH praznaH6 // 0 60 // jAtA hai, vaha anuloma prazna hai, jaile-" kuzalaM bhavatAm" ityAdi / tathAjJAna-jisa prazna ke viSaya meM praznakartAko bhI praSTavyavizeSako jJAna honA hai| vaha tathAjJAna prazna hai, aise prazna jJAnavAle gautamAdi hue haiM, kyoMki jina praznoM ko unhoMne bhagavAna se pUchA hai, ve svayaM usa praznake arthako jAnate the, jaise-" kevaiyaM kAla bhate ! camaracaMcA rAyahANI virahiyA uvavAeNaM " he bhadanta ! camaracazcA rAjadhAnI kitane kAla taka upapAtase virahita rahI ? ityAdi 5 / atathAjJAna-jahAM praznakartAko prazna viSayaka jJAna jisase prazna pUchA gayA hai, usakI taraha nahIM hotA hai, vaha atathAjJAna prazna hai, jaise-pradezI rAjAne jIva viSaya meM kezikumAra zramaNa se prazna kiyA hai 6 / / glU060 // (5) tathAjJAna prazna-je prazna pUchavAmAM Ave te praznanA viSayanuM jJAna praznakartA paNa dharAvatuM hoya, te tenA te praznane tathAjJAna prazna kahe che. jemake gautama svAmIe mahAvIra prabhune je prazno pUchayA hatA te praznonA uttara teo jANatA hatA. chatAM anya sAdhuo ane lekene dharmatatvanuM jJAna thAya te hetupUrvaka teo mahAvIra prabhune evA prazno pUchatA hatA. " kevaiyaM kAlaM bhaMte ! camaracaMcA rAyahANI virahiyA uvavAeNaM 1 . bhagavAna ! camacaMcA rAjadhAnI keTalA kALa sudhI upapAtathI virahita 2hI ?" ItyAdi. A praznane uttara gautama svAmI te jANatA hatA, chatAM A prakArane prazna pUchavAmAM AvyuM che mATe tene tathAjJAna prazna kahI zakAya. (6)atathAjJAna prazna-praznamAM pUchavAmAM AvelA viSayanuM jJAna praznakartAmAM na hoya tyAre tenA praznane atathAjJAna prazna kahe che. pradezI rAjAe jIvanA viSe kezi aNagArane je prazna pUchyo hato tene atathAjJAna prazna 4ii zAya. // sU. 10 // Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA ThIkA sthA0 6 sU0 60 praznasya SaD vidhatvanirUpaNam 48r anantaramutre tathAjJAnaprazna viSaye 'kaivaiyaM kAlaM bhaMte / camaraccA rAyahANI virahiyA uvavANaM ' ityuktam, atastaduttaraM dAtu ' camaracaMcA ' iti, virahAdhikArAt indrasthAnAdikaM ca nirUpayati- mUlam - camaracaMcA rAyahANI ukkoseNaM chammAsA virahiyA 'uvavAeNaM / egamegeNaM iMdANe ukkoseNaM chammAsA virahie uvavAraNaM / ahe sattamAeNaM puDhavI ukkoseNaM chammAsAM virahiyA uvavAraNaM / siddhigaINaM ukko seNaM chammAlA virahiyA uvavAeNaM // sU0 61 // chAyA - camaracazcA rAjadhAnI utkarSeNa SaNmAsAn virahitA upapAtena / ekamekaM khalu indrasthAnam utkarSeNa paNmAsAn virahitam upapAtena / adhaHsaptamI khalu pRthivI utkarSeNa paNmAsAn virahitA upapAtena / siddhigatiH khalu utkarSeNa SaNmAsAn virahitA upagatena / / 0 61 // 66 isa Uparake sUtra meM tathAjJAna " praznake viSaya meM " kevaiyaM kAlaM bhaMte ! camaracaMcA rAyahANI virahiyA uvavAeNaM " aiso jo kahA gayA hai, so usakA uttara deneke liye " camaracaJcA " kA evaM virahAdhikArako lekara indrasthAna AdikA aba sUtrakAra kathana karate haiM 'maracacA rAyahANI ukko seNaM " ityAdi sUtra 61 // sUtrArtha - camaracaJcA rAjadhAnI utkRSTale cha mAsa taka upapAtase zUnI raha sakatI hai, arthAt cha mAsa taka upapAtakA viraha kAla hotA hai, eka eka indrasthAna utkRSTase cha mAsa taka upapAta se zUnA raha sakatA hai, adhaH saptamI pRthivI utkRSTa cha mAha taka upapAta se zUnI raha sakatI hai, arthAt cha mAsakA viraha hotA hai aura siddhagati bhI utkRSTase cha " AgalA sUtramA evA prazna pUchavAmAM ALye che ke " camaraca'cA rAjadhAnI keTalA kALa sudhI upapAtathI zUnya rahe che " tene uttara ApatAM camaracAnuM ane virahAdhikArane laine IndrasthAna AdinuM have sUtrakAra kathana are che. " camaracaMcA rAyahANI ukkoseNaM " ityAdi vadhAre cha mAsanA camaracacA rAjadhAnI vadhAremAM vadhAre cha mAsa sudhI upapAtathI rahita rahI zake che eTale ke tyAM upapAtanA virahakALa vadhAremAM hAI zake che pratyeka IndrasthAna vadhAremAM vadhAre cha mAsa zUnya raDI zake che, ane siddhagati paNa vadhAremAM vadhAre upapAtathI zUnya rahI zake che. sthA0 - 61 sudhI upapAtathI cha mAsa sudhI Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ka sthAnAsUtre TIkA - ' camaracaMvA ' ityAdi -- camaracaJcA - camarasya dAkSiNAtyasya amuranikAyasvAminaH cazcA'bhidheyA rAjadhAnI camaracaJcA'bhidhIyane / jambUdvIpasthamandaraparyatasya dakSiNe tiryagasaMkhyeyAn dvIpasamudrAn atikramya arugaradvIpasya vAdyAd vedikAntAt aruNodaM samudra dvicatvAriMzadyojana sahasrANyavagAdya camarasya amurarAjasya tigicchakUTanAmA utpAtaparvato'sti / sa hi uccatvena ervizatyadhikasaptadaza zatayojanamamANaH / tasya dakSiNe arugode samudre sAvikAni poTizatAni yojanAni tiryagatikramyAtho ratnaprabhAyAH pRthivyAH catvAriMzatsahasrayojanAnyavagAhya jambUdvIpapramANA camaracaJcAbhidheyA rAjadhAnI vyavasthitA / sA ceyaM camaracaJcA rAjadhAnI utka paiNa paNmAsAna upapAtena = devotpacyA virahitA bhavati / camaracaJcAyAmutkarpataH mAsa taka upapAtale zunI raha sakatI hai / camara yaha dAkSiNAtya alura nikAya ( dakSiNa dizA) kA svAmI hai, isakI jo rAjadhAnI hai, vaha cazvA hai, ataH casarake yoga se yaha rAjadhAnI camaracacA kahalAtI hai, isa jammUdIpa ke mandaraparvatakI dakSiNa dizAmeM tirache asaMkhyAta dIpa samudroM ko pAra karake aruNavara chIpakI bAya vedikAnta se lekara aruNoda samudra meM bayAlIsa hajAra yojana Age jAkara asurarAja camarakA tigicchakUTa nAmakA utpAta parvata AtA hai| yaha utpAna parvata satra haloikkIsa 1721 yojana UMcA hai / isa parvatakI dakSiNa dizAmeM aruNoda samudra meM kucha adhika chau karoDa yojana tirache jAkara nIce ratnaprabhA pRthivIko cAlIsa hajAra yojana pAra karake jambUdvIpa ke barAbara camaracazcA nAmakI rAjadhAnI hai, yaha camaracazcA camara dAkSiNutya asuranikAyanA svAmI che. tenI rAjadhAnInuM nAma cacA che. camaranA ceAgathI te rAjadhAnI camaracAne nAme oLakhAya che. A jaMbudrIpanA mandara patanI dakSiNu dizAmAM tirAM ( tirakasa ) asa'khyAta dvIpasamudrone pAra karIne, arudhruvara dvIpanI khAghavedikAntathI laine aruNeda samudramAM khetAlIsa hajAra ceAjana AgaLa jatAM asurarAja camaranA tijhikUTa nAmanA utpAta parvata Ave che. te utpAta paryaMta sattarase ekavIsa1721 ceAjana UMcA che. A pavatanI dakSiNu ziAmAM aruNeda samudramA chaseA karADa ceAjana karatAM paNa ceDuM vadhAre tirathru pAra karIne, nIce ratnaprabhA pRthvIne cAlIsa hajAra ceAjata pAra karIne jamUdrIpanA jevaDI ja camaracacA rAjadhAnI Ave che, A camaragacA rAjadhAnI vadhAremAM vadhAre cha mAsa sudhI deveAnA utpAtathI ( utpattithI ) rahita rahe che. eTale ke tyAM cha mAsa sudhI devAnI Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 483 sudhA TokA syA0 6 sU0 61 indrasthAnAdinirUpaNam paNmAsAna devAnAmutpattiviraho bhavatIti bhAvaH / tathA-ekai kam indrasthAnamyatra camarAdaya indrAstiSThanti, etAdRzaM bhavananagaravimAnarUpaM sthAnam utkarpaNa SaNmAsAn yAvat upapAtena indrApekSayA virahitaM tiSThatIti / tathA-adhaHsaptamI,saptamI tu pazcAnupUA ratnamabhA'tyabhidhIyate ityadha iti vizeSaNam , tatazcAdha:saptamIzabdena tamastabhA grAhyA / sA tu utkarSeNa paNmAsAn yAvat upapAtena virahitA bhavati / taduktam -- utkarSataH prathamAdisaptanarakeSu ) "cauvIsaI suhattA 1, satta ahoratta 2 taha ya pannarasa 3 / mAso 4 ya do 5 ya cauro 6, chammAsA 7 virahakAlo u|| 1 // " chAyA--caturviMzatirmuhUrtAH 1 sapta ahorAtrA 2 stathA ca paJcadaza 3 / - mAsazca 4 dvau ca 5 catvAraH 6 SaNmAsA 7 virahakAlastu // 1 // iti / rAjadhAnI utkRSTa se chaha mAla taka devoMkI utpattile virahagAlI hotI hai, arthAt isa rAjadhAnI meM cha mAla laka devoMkI utpattikA viraha hotA hai, isake bAda phira koI na koI deza vahAM avazpa utpanna ho jAtA hai, tathA-jahA~ cAmarAdika indra rahate haiM, aisA jo bhavana nagara evaM vimAna rUpa eka 2 sthAna hai, vaha bhI utkRSTale cha mAha taka una indroMkI utpattile virahayukta hotA hai, tathA-aghAsaptamI pRthivI tamastamA pRthivI bhI chaha mAsa taka nArakale upapAtale cirahita hotI hai, yahAM jo saptamI pRthiyo ke sAtha adha: pada diyA hai, usakA kAraNa aisA hai, ki :pazcAnupUrvIse ratnanalA pRthivI lI lapsalI pRthivI ho sakatI hai, ataH vaha yahAM gRhIta na ho isake liye "agha: " padakA prayoga kiyA gayA hai| kahA bhI hai-" caubIsaI suhattA' ityaadi| utpattine viraha (bhAva) rahe che, tyAra bAda keIne ke I deva tyA avazya utpanna thaI jAya che. tathA jyAM camarAdika Idro rahe che evA bhavana, nagara ane vimAna rUpa pratyeka sthAna paNa vadhAremAM vadhAre cha mAsa sudhI IdronI utpattithI rahita saMbhavI zake che. tathA adhasaptamI pRthvI (tamastamAM nAmanI sAtamI naraka pRthvI) paNa cha mAsa sudhI nArakanA upapAtathI rahita hoI zake che. ahIM sAtamI pRthvInI sAthe "adha' para javAnuM kAraNa e che ke pazcAnupUrathI gaNavAmAM Ave te ratnaprabhA pRthvIne paNa sAtamI pRthakI kahI zakAya che A prakAranI gerasamajUti nivAravA mATe ahIM sAtamI pRthvInI AgaLa "aSa: pada mUka pAmA mA0yuM che. 4yu 54 cha ' " cauvIsaImuhuttA / tyAha Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 484 sthAMnAGgo tathA-siddhigatiH khalu utkaga paNmAsAn upapAtena-gamanena virahitA tiSThati / upapAta iha gamanameva na tu janma / janmakAraNAnAM siddheva'bhAvAt / uktaM ca-" egamamao jahannaM, ukko seNaM havaMti chammAsA / viraho siddhigaIe, ubaTTaNavajjiyA niyamA // 1 // " chAyA-ekasamayo jaghanyam uskaNa bhavanti pnnmaasaaH| virahaH siddhigatau udvartanavajitA niyamAt / / 1 / / iti / udarzanavarjitA-nissaraNarahitA siddhigatiriti / / sU0 61 // prathama pRthivImeM virahakAla upapAtakI apekSA utkRTase 24 muha. kA hai, dvitIya pRthivI meM lAta ahorAtrakA hai tRtIya pRthivImeM 15 dina kAhai, cauthI pRthiyo 1 mAsakA hai, paMcamI pRthivImeM 2 mAsakA chaTThI pRthivImeM 4 mAsakA aura sAtavIM pRthivImeM 6 mAsakA utkRSTa se virahakAla hai, tathA-siddhigatimeM upapAta se virahakAla chaha mAsakA utkRSTa se haiM yahAM upapAta zabda kA artha gamana hai, janma nahIM kyoMki janmake kAra. NoMkA siddhoM meM abhAva ho jAtA hai| kahA bhI hai " ega samao jahan" ityAdi / sidvigatimeM jaghanyase gamana kA annara 1 samayakA hotA hai, aura paskRSTa se chaha mAsa kA hotA hai, phira yahAM se jIvakA nikalanA nahIM hotA hai aisA niyama hai / / sU0 61 / / | pahelI pRthvamAM vadhAremAM vadhAre 24 muhUta sudhI upapAtane viraha rahe che, bIjI pRthvImAM sAta dinarAtane, tra cha pRthvImAM 15 dinarAtane cothI pRthvamAM eka mAsane, pAMcamI pRthvImAM be mAsane, chaThThI pRthvImAM cAra mAsanA ane sAtamI pRthvImAM cha mAsane vadhAremAM vadhAre upapAtane virahakALa kahyuM che. tathA siddhi gatimAM utpAtane utkRSTa virahakALa 6 mAsane kahyo che. ahIM upapAta zabda gamananA arthamAM vaparAya che. janmanA arthamAM vaparAye nathI, kAraNa ke janmanAM kAraNene siddhomAM abhAva thaI taya che. 4yuM 55 che , " ega samo jahanna " tyAha siddhigatimAM gAmananuM antara ochAmAM ochuM eka samayanuM ane vadhAremAM vadhAre cha mAsanuM hoya che. tyAM gayA bAda jIvane tyAMthI bIjI kaI gatimAM javuM paDatuM nathI. sU. 61 | Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATIkA sthA06 syU062 sabhedamAyubandhanirUpaNam 485 anantaramupapAtaviraha uktaH / upapAtazcAyubadhe sati bhavatIti sabhedamAyurvandhasUtramAha mUlam--chabihe AuyabaMdhe paNNatte, taM jahA jAiNAmaNihattAue 1, gaNAmaNihattAue 2, ThiiNAmaNihattAue 3, ogAhaNANAmaNihattAue 4, paelaNAmaNihattAue 5, aNubhAvaNAmaNihattAue / neraiyANaM chabihe AuyabaMdhe paNNatte, taM ahA--jAiNAmaNihattAue 1 jAva aNubhAvaNAmanihattAue 6 / evaM jAva vemANiyANaM / nerakyA NiyamA chammAsAvasesAuyA parabhAviyAuyaM pgreti| evAmeva asurakumArA vi jAva thaNiyakumArA / asaMkhejjavAsAuyA sannipaMciMdiyatirikkha. joNiyA NiyamA chammAsAvasesAuyA parabhAviyAuyaM pagati / asaMkhejjavAsAuyA sannimanussA niyamA jAba pagareti / vANamaMtarA joilavAsiyA vemANiyA jahA nerajhyA // sU0 62 // - chAyA-pavidha AyurvandhaH majJaptaH, tadyathA-nAtinAmanidhattAyuH 1, gatinAmanidhattAyuH 2, sthitimAmanidhattAyuH 3, avagAhanAnAmanidhattAyuH 4, pradezanAmanidhanAyuH 2, anubhAvanAmanidhattAyuH 6 / nairayikANAM pavidha isa parake sUtra meM upapAtakA viraha kahA so upapota Ayuke bandha hone para hotA hai, ataH aba sUtrakAra bheda sahita Ayurvandha kA kathana karate haiM-"chabdhihe AuyavaMdhe paNNatte " ityAdi sUna 62 // sUtrArtha-AyuSandhacha prakAra kA kahA gayAhai / jaise-jAtinAmanidhattAyu 1 gatinAmanidhattAyu 2 sthitinAmanidhattAyu 3 avagAhanAnAmanidhasAyu pradezanAmanidhattAyu 5 aura anubhAvanAmanidhattAyu 6 / ' uparanA sUtramAM upapAtanA virahakALanI vAta karI. upapata Ayane anya paDavAthI thAya che, tethI have sUtrakAra AyubandhanuM ane tenA bhedanuM ni35 42 cha. " chavihe Auyadhe paNNatte "tyA' sUtrartha AyubanA nIce pramANe cha prakAra kahyA che-(1) jAtinAmanidhattAyu (2) zatinAmaniyattAyu, (3) sthitinAmanidhattAyu, (4) mADanAnAma. niyattAyu, (5) prazanAmaniyattAyu, mana (6) manumApanAmanidhatAyu. Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnA 486 AyurvandhaH prajJaptaH, tadyathA - jAtinAma nighattAyuH 1 yAvat anubhAvanAma nidhattAyuH 6 / evaM yAvad vaimaanikaanaam| nairayikA niyamAt paNNAsAvazeSAyuSkAH parabhAvikAyuSkaM prakurvanti / evameva asukumArA api yAvatsvanitakumArAH / asaMkhyeya varSAyukAH saMjJipaJcendriyatiryagyonikAH niyamAt paNmAsAvazepAyukkA parabha vikAyuSkaM prakurvanti / asaMkhyeyavarSAyuSkAH saMjJimanuSyAH niyamAt yAvat prakurvanti / vyantarA jyotirvAsikA vaimAnikA yathA nairadhikAH / / sU 62 // TIkA - chavi' ityAdi Ayurvandha: - AyuSo banyo niSeka:- pratisamayaM bahuddInahInatarasya karmada likasyAnubhavanArthaM racanAvizeSaH, sa pavidhaH prajJaptaH, tapathA - jAtinAmanidhattAyuH - jAti: ekendriyAdiH paJcavidhA, maina nAma=nAmakarmaNa uttaramakRtivizeSa athavA nApariNAmaH tena saha niyataM niSiktam-karmadakAmanArthaM bahalAlpatarakrameNa vyavasthApitaM yadAyustan / uktaM ca 16 mogA, paramAra ThiIe bahutaraM davvaM / se se viseoNaM, jAbuko saMti saJcAsi // 1 // " AyukkA jo andha-niSeka-prati samaya pahuddIna hInatara- karmadalika ke anu abake liye racanAvizetra hai, vaha Ayurdhanya hai, vat pan jo cha prakArakA kahA hai, usakA bhAva aisA hai, ekendriya jAtike ise jAti pAMca prakArakI hai yaha jAtihI nAma hai, nAtra karmakA uttara prakRtiyoM kA eka bheda hai, athana jIvake pariNAmakA nAma nAma hai, isa jAlirUpa nAmake sAtha jIvake pariNAma ke sAtha yA jAtikarmake sAtha jo Ayu nipita hai karmalikoM ke anubhava ke liye bahu alpa alpatara ke krama vyavasthApita hai, vaha jAtinAma nighatAya hai| kahA bhI hai mAyunA je madha~tiSeka pratisamaya bahu hInahInatara kalikanA anubhavanane mATe je racanAvizeSa che, tenuM nAma Ayunya che. te anyanA je cha prakAza pADavAmAM AvyA che temanuM have spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che. ekendriya AdinA bhedathI jAti pAMca prakAranI che. te jAti ja nAma che jevuM evA nAmakarmanI uttara prakRtiyAnA eka leka che. athavA jIvanA pariNAmane nAma kahe che. A jAtirUpa nAmanI sAthe, jIvanA pariNAmanI sAthe athavA jAtinAma kanI sAthe je Ayu niSikta che--kalikAnA anubhavanane mATe bahu alpa ane alpataranA krame vyavasthApita che, tenuM nAma jAtinAmanidhattAyu che, Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA06 su0 62 samedamAyubandhanirUpaNam 1 chAyA - muktvA svakAmavAghAM prathamAyAM sthitau bahutaraM dravyam / zeSAsu vizeSahInaM yAvadutkarSamiti sarvAsAm // 1 // iti / iti prathama AyurvadhaH / tathA - gatinAmanidhattAyuH - gatiH = narakAdikA caturvidhA, seva nAma-nAmakarmaNa uttaraprakRtivizeSo nAmo= jIva pariNAmo vA tena saha nighattaM yadAyusvaditi dvitIyaH / sthiti nAmanidhavAyuH - sthitiH - kenacida vivakSAvipayIbhUtena bhAvena jIvena AyuSkarmaNA vA yat sthAtavyaM sA sthitirityucyate, seva nAma = pariNAmo dharmaH sthitipariNAma:, tena saha nivattaM yadAyuH = valikarUpa tat / 487 " sosUna saMgamAhaM " ityAdi / apanI re avAko chor3akara prathama sthiti meM bahutara dravya denA bAkI kI sthitiyoM meM vizeSa 2 hIna dravya denA cAhiye yaha krama samasta karmoM kI utkRSTa sthiti takakA jAnanA cAhiye isa prakAra se yaha prathama Ayubandha hai gatinAmanivattAyu-- narakAdikake bhedase cAra prakArako gati hotI hai, yaha gati bhI nAmakarmakI uttara prakRtiyoMmeMkA eka bheda hai, athavA nAmase jIva pariNAma liyA gayA hai, so isa gatinAma karmake sAtha athavA gatirUpa jIva pariNAma ke sAtha jo Ayu ni hai, vaha dvitIya Ayubandha hai, sthitinApaniSattAyu - jIva jisa kisI vivakSAbhUta bhAva se athavA Ayu karmase sthita rahatA hai vaha sthiti hai, so isa sthitirUpa pariNAmake sAtha jo dalikarUpa Ayu nighatta hai, vaha hyuM pazu che " sotRRNa saMgamavAhaM " ityAdi peAtapAtAnI akhAdhAne cheDIne prathama sthitimAM mahutara dravya devuM joie, khAkInI sthitimAM vizeSa vizeSa hIna dravya devuM joie. A krama samasta karmInI utkRSTa sthiti panta jANuveA oie. prathama AyumandhanuM A prakAranuM svarUpa che. gatinAmanidhattAyu--nAraka AdinA bhedathI cAra prakAranI gati kahI che. A gati paNa nAmaka nI uttara prakRtinA eka bheda rUpa che. athavA nAma dvArA jIvapariNAma levAmAM AvyuM che. A gatinAmakanI sAthe athavA gatirUpa jIvapariNAmanI sAthe je Ayu nidhatta che tenuM nAma gatinAma nidhattAyu che, ane te AyuSmanyanA khIjA prakAra rUpa che. sthitinAmanizvattAyu--jIva je kaiAi vikSAbhUta bhAva rUpe athavA Acukama' rUpe sthita rahe che, tenuM nAma sthiti che. A sthiti rUpa riNAmanI sAthe je dalika rUpa Ayu niyatta che, tene trIjA prakAranA Ayumandha Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pruDeTa sthAnAstre yadvA'tramutre jAtinAmagatinAmAvagAhanAnAmagrahaNAt jAtigatyavagAhanAnAM prakRtimAtraguktam / sthiti pradezAnubhAvanAmagrahaNAttu jAtigatyavagAhanAnAmetra sthitipradezAnubhAgA ukkAH / sthityAdayastu jAtyAdinAma samvandhitvAnnAmakarmarUpA eveti nAma zabdaH sarvatra karmArtho vodhyaH / ityaM ca sthitirUpaM nAma, karmasthiti nAma, tena saha nitaM tadAt sthitirAma nitratAyuriti tRtIyaH / agAhanA nAma -vidhatAyuH - AgAha ne jItrostiti yaspAM sAgAhanA audArikAdi zarIraM, tasyA nAma= rAmakarma - avagAhanA nAma - aurikAdi zarIra nAmakarmetyarthaH tena saha tRtIya Ayubandha hai, athavA isa sUtra meM jAtinAma gatinAma aura avagAhanA nAma inake grahaNa se jAti, gati aura avagAhanA inako prakRtivandha mAtra kahA gayA hai aura sthiti nAma pradeza nAma evaM anubhAva nAma, inake grahaNa se jAti gati aura avagAhanA inakehI sthitibandha pradezabandha anubhAga kahe gaye haiN| kyoMki sthiti Adi 'bandha jAti Adi nAmake sAtha sambandhavAle hote haiM, isaliye ve nAmarUpa arthAt karmarUpahI hote haiM, ataH nAma zabda sarvatra karma arthavAlA jAnanA cAhiye isa taraha sthitirUpa jo nAma hai, karma hai, vaha sthiti nAma hai, isa sthitirUpa karma ke sAtha jo Ayu nivatta hotI hai, vaha sthitinAmanittA hai, isa prakArakA yaha tRtIya yantra hai, jIva jisameM avagAhita hotA hai, vaha avagAhanA hai, aisI avagAhanA audArikAdi zarIrarUpa hotI hai, isakA jo nAma hai, nAnakarma hai, vaha avagAhanA kahe che athavA A sUtramAM jAtinAma, gatinAma ane avagAhanAnAmanA aDaNu dvArA jAti, gati ane avagAhanAne prakRtimanya ja mAtra maheNu karAyeA che, ane sthitinAma, pradezanAma, ane anubhAvanAmanA grahaNu dvArA nati, gati bhane atragArDanAnA sthitimandha, pradezagandha, ane anulaaganya kahevAmAM AvyA che, kAraNu ke sthiti Adi anya jAti ADhi nAmanI sAthe sakha'dhavALA hoya che, tethI tee nAma rUpa eTale ke kamarUpa ja hAya che. tethI nAma padane satra kama athavALuM ja samajavuM joIe. A rIte sthiti 35 ke nAma ( u ) che, te sthitinAma che A sthitirUpa karmanI sa2e je Ayu nidhatta hoya che tene sthitinAmanizvattAyukahe che. A prakAranA A trIjo AyuSanya che. avagAhanAnAmanidhattAyu--jIva jemAM avagAhita ( rahele ) hoya che, te avagAhanA che, evI avagAhanA audArika Adi zarIra rUpa hoya che, Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA-TIkA sthA0 6 sU 62 sameda.mAyurvandhanirUpaNam nidhattaM yadAyustat / iti caturthaH / pradezanAmanidhattAyu:-pradezAnAm AyuSkarmadravyANAM nAma-nathAvidhaH pariNAmaH pradezAnAma, yadvA-pradezarUpaM nAma-karmavizeSaH pradezanAma, tena saha nidhattaM yadAyustaditi paJcamaH / tathA-anubhAvanAmanidhattAyu:-anumAvaH AyurdrayANAmeva vipAkA, tapo nAma pariNAmaHanubhAvanAma, yadvA-anunAvarUpaM nAma-nAmakarma -anubhAvanAma, tena saha nidhattaM yadAyustaditi paSThaM AyudhaH / nanu kimartha jAlyAdi nAmakarmaNA''yurviziSyate ? nAma hai, yaha avagAhanA nAma audArika Adi zarIra nAmakarma rUpa hotA hai, isa audArika zIra nAmakarma ke sAtha nidhatta jo Ayu hai, vaha avagAhanA nAmanidhattAyu hai 4 pradezanAma nidhattAyu-AyuSaka karma dravyarUpa pradezoM kA jo tathAvidha pariNAma hai, vaha pradeza nAma hai yahApradezarUpa jo nAmakarma vizeSa hai, vaha pradezanAma hai, isake sAtha jo Ayu nidhatta hai, vaha pradezanAma nidhattAyu hai 5 anubhAvanAma nidhattAyu 6-Ayu dravyoM kAhI jo vipAka hai, usakA nAma anubhAva hai, isa. anubhAva rUpa jo nAma pariNAma hai, vaha anubhAvanAma hai, yahA-anu.. bhAvarUpa nAma nAmakarma hai, vaha anunAvanAma hai, isa anubhAva nAmake sAtha nidhatta jo Ayu hai vaha anubhAvanAma nidhattAyu hai, isa prakArase yaha chaTThA Ayubandha hai| __zaMkA-jAtyAdi nAma karmadvArA Ayuko vizepita kyoM kiyA gayA hai ? Ayu ke dvArAhI jAtyAdi nAmoM ko vizepita karanA cAhiye tho| tenuM je nAma (nAma karma ) che tenuM nAma avagAhanA nAma che. A avagAhanA nAma audyArika Adi zarIra nAmakarma rUpa hoya che. A audyArika zarIra nAmakarmanI sAthe niSatta je Ayu che tene avagAhanA nAma nidhattAyu kahe che. pradezanAma nivattAyu-AyuSka kama dravya rUpa pradezanuM je tathAvidha pariNAma che tene pradezanAma kahe che. tenI sAthe je Ayu nidhatta che tene pradezanAma nidhattAyu kahe che. anubhAva nAma nidhattAyu-Ayu dravyone ja je vipAka che tenuM nAma anubhAva che A anubhAva rUpa je nAma (karma) pariNAma che tene anubhAva nAma kahe che athavA anubhAva rUpa je karma che tene anubhAva nAmakarma kahe che. te anubhAva nAmanI sAthe nidhatta je ApyuM che tene anubhAva nAma nidhattAyu kahe che. A prakAranuM cha AyugandhanuM svarUpa che. zaMkA-jAti Adi nAmakarma dvArA Ayune vizeSita zA mATe karavAmAM sthA0-62 Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAMmadha 420 Ayuvaiva jAtyAdinAmaviziSyatAm ? inicedAha - AyuSaH prAdhAnyakhyApanArthameva jAtyAdi nAmakarmaNA tad viziSyate / prAdhAnyaM ca tasya nArakAdi bhavopagrAhisvAt / na hi nArakAvAyurudayA nAve tajjAtinAmakarmaNAmudayasaMbhavaH / ata evoktaM vyAkhyAprajJaptyAm -- ( bhaga0 za0 6 u0 7 ) "neraiNaM bhaMte! neraie upavAha ? aneraie neraha uvajjai ? goramA [ nera, neraie utravajjai / no aneraie neraiesa ucacajja , chAyA - nairayikaH khalu bhadanta nairayikepUpapaNate ? anairathiko nairayikeSu upapadyate ? gautama ! nairayiko nairayikepUpapadyate, no anairathiko nairadhi ke pUpapayate iti ayaM bhAvaH - jIro narakAyuH saMvedanamathamasamayaM etra nAraka ityucyate / tatsahacAriNAM ca paJcendriya jAtyAdi nAmakarmaNAmapyudayo bhaktIti / idda Ayu- AyukI pradhAnatA dikhAneke liye prakaTa karaneke liyehI jAtyAdi nAmakarma dvArA use vizeSita kiyA gayA hai, kyoMki nArakAdi bhagrAhI hone se isameM pradhAnatA hai, tArakAdi Ayuke udayake abhItajjAtikarmo kA udaya nahIM hotA hai, yahI bAta vyAkhyApajJapti meM isa prakAra se kahI gaI hai ( ama. za 6 udde 8 ) u0 -- " " neraieNaM saMte ! neraiesa uvavajjai ? aneraie neraie va vajjai ? gopamA ! neraie nemaiesa ucacajjaha no anerahae neraiesa jvavajjadda isakA bhAva aisA hai - jIva narakAyu saMvedana ke prathama samayahI nAraka aisA kahane lagatA hai, kyoMki usake sahacArI jo pshckaravAmA AvyuM che? Ayu dvArA ja jAti ADhi nAmameni vizeSita karavA joItA hatA. 1 "" uttara--AyunI pradhAnatA prakaTa karavAne mATe ja jAtyAdi nAmakama dvArA tene vizeSita karavAmAM Avela che, kAraNa ke nArakAdi bhave.grAhI hAvAthI temAM pradhAnatA che. nArakAdi AyutA udayane abhAva hAya te tajAti ( te jAti ) nAmakarmanA udaya saMbhavI zakaJA nathI. A vAtanuM bhagavatI sUtranA chaThThA zatakanA AThamAM uddezAmAM A pramANe, pratipAdana karavAmAM AvyuM che.- " neraie NaM bhaMve ! neraiesa uvavajjai ? aneraie neraiesa uvavajjai 1 goyamA ! neraie neraie utratrajjaha no aneraie neraiesa uvavajjai " A kathananA bhAvArtha nIce pramANe che--jIva narakAsu savedananA prathama samaye ja nAraka tarIke eALakhAvA lAge che, kAraNa ke tenA sahacArI je Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA kA sthA06 khU262 samehamAyurvandhanirUpaNam 491 ... bandhasya panidhamupakramya yadAyupaH evidhatvamucyate, tat AyupogandhAvyatire kAd baddhasya caivAyuSa AyurNapadezaviSayatvAditi / itthaM sAmAnyataH pavidha. mAyurvandhamabhidhAya samprati tameva nArakAdijItAzritatvena pAha-'neraiyANaM' ityAdi / nairavikAdi vaimAnikAntAnAmekamasya AyurvandhaH pUrvoktaH paividhI bodhyaH / tathA-nairayikAjIvAH niyamgat SaNmAsAvazeSAyuSkA:-paNmAsA abazeSA avaziSTA yasmistAzamAyuryA te tathAbhUtAH santaH paramavikAyukaparabhavasambandhikam AyuH prakurvanti-badhananti / evameva asurakumArAdistanitaku. mArAntA bhavanavAsino devA api dodhyAH / asaMkhyeyavarSAyukAH saMjJipaJcendriyandriya jAtyAdi nAmazarma haiM, unakAmI ugha usa samaya jIvako ho jAtA hai, AyubandhameM SaTvidhanAkA upakrama karake jo AyumeM pavidhatA kahI hai, vaha Ayubandhale abhinna hone ke kAraNa kahI gaI hai, kyoMki baddha AyumeMhI AyukA vyapadeza hotA hai, isa prakAra sAmAnyataH cha prakArake AyubandhakA kathana karake aba usI bandhakA kathana norakAdi jIvoMkA Azrita karake sUtrakAra karate haiM " nerayANaM chavihe Auya. baMdhe0 " ityAdi / nairayikase lekara vaimAnika tarake eka 2 jIvakA Ayabandha pUrvokta rUpale chaha prakArakA honA hai, tathA-nairayika jIva pari. zramase jaba unakI Ayu 6 chahamAsakI zeSa raha jAtI hai, taba paramavakI AyukA be bandha karate haiM / isa taraha se AzubandhakA yaha kathana asura kumArase lekara stanitakumAroM takameM jAnanA cAhiye tayA asaMkhyAta varSakI AyuvAle saMjJI pazcendri ra tiryazca bhI niyamale jaba unakI Ayu paMcendriya jAtyAdi nAmakarma che temane paNa te samaye jIvamAM udaya thaI jAya che. AyubamAM SaT vidhatA (cha prakAratA) ne upakrama karIne a.yumAM je Sa, vidhatA kahI che te AyubandhathI abhinna hovAne kAraNe kahI che. kAraNa ke baddha AyumAM ja Ayune capadeza tha ya che A prakAre cha prakAranA Ayu banyanuM sAmAnya rUpe kathana karIne have sUvakAra nArakADhi jIne Azrita karIne e ja bandhanuM kathana kare che. " neraiyoNaM chavihe AuyabaMdhe" tyAdi, nArathI laIne vimAnika paryAnA pratyeka jIvane Ayuba pUkti cha prakAra hoya che. jyAre nAraka jIvanuM cha mAsanuM AyuSya bAkI rahe. tyAre te niyamathI ja parabhavane bandha kare che AyubandhanuM A prakAranuM kathana asurakumArethI laIne svanitakumAre sudhInA ivene paNa lAgu paDe che. Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAnasUtre tiryagyonikAH pUrvaradeva / asaMkhyeyavAyukAH saMjina e bhavantIti saMjJigrahaNamaMtra niyamArtha bodhyam , na tvamAinAM vyavacchedArtham , asaMjJinAmasaMkhyeyavarSAyu'katvAbhAvAditi / evameva - yugalApekSayA asaMkhyeyavarSAyukAH saMjJi manuSyA vyantarA jyoniSkA vaimAnikA api bodhyA iti / uktaM cAtra gAthAdvayam- " nirairaasaMkhAU, tirinaNubhA sesae u chammAse / igavigalA nirupakapa,-tirimaNuyA AuyatibhAge // 1 // asesA sovakama-tibhAga navabhAga sattatrIsaime / vaMdhati parabhavAuM, niyamabhaye sabajI yA u // 2 // " ___ chAyA-nirayisurA asaMkhyAyupastiyagmanuSyAH zeSa ke tu paNmAse / ekavikalAH nirUpakramaniryagmanujAH AyupakhibhAge // 1 // avazepAH sopakramAstrimAge navabhAne saptaviMzatitame / badhnanti parabhAyuH nija kabhaye sarvajIvAstu, / / 2 / / iti / chaha mAhakI bAkI rahatI hai, napa paragavakI AyukA bandha karate haiM / asaMkhyAta varSako AyugAle saMzohI jIva hote haiM isaliye "saMjhigrahaNa" yaha yahAM niyamArtha hai, aizA jAnanA cAhiye asaMjJiyoMkI nivRttike liye nahIM kyoMki asaMjJiyoMkI Ayu asaMkhyAta varSakI nahIM hotI hai, isI taraha yugaliyoM kI apekSAse asaMkhyAta varSa kI AyuvAle saMjJI manuSya vyantara jyotiSka aura vaimAnika bhI jAnanA cAhiye isa . viSaya meM do gAthAe~ isa prakAra kahI gaI haiM. "niraisura asaMkhAU" ityAdi / asaMkhya ta varSanA AyuSyavALA saMjJI paMcendriya tiryace paNa jayAre temanuM cha mAsanuM AyuSya bAkI rahe che tyAre parabhavanA Ayune badha kare che. sabhI vAnumAyuSya 1 2 sAta varSAnu.ya cha tethI " saMnigrahaNa " A pada ahIM niyama darzAvavA mATe vaparAyuM che asaMjJIonI nivRttine mATe A pada vaparAyuM nathI, kAraNa e asaMsIonuM Ayuya asaMkhyAta varSanu uAtu nathI.. e ja pramANe yugalIo, asaMkhyAta varSanA AyuvALA sajJI manuSya vyantara, tiSka, ane vaimAnike viSe paNa samajavuM. A viSayane anusaakssii nIya pramANe me gaayaa| bhApAmA bhAvI cha : " niraisuraasaMkhAU" ityAdi. A gAthAone bhAvArtha nIce pramANe che - Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 413 sudhA TIkA sthA06 sU0 62 samedamAyuca dhanirUpaNam ___ ayaM bhAvaH-nairayikAH surA asaMkhyAyupastiryagmanuSyAzca AyupaH ghamAse avaziSTe sati nijakAra-asmin bhave paramavikAyu' badhnanti / ekendriyAH vikalendriyAH nirupakamAstiryazvo manuSyAzca Ayupakhi mAgetRtIye bhAne'vaziSTe sati nijAbhave parabhakSiAyurvadhananti / abazepA:-pUrvoktebhyo'vaziSTA: lopakramA jIvAstu AyupamhatIye mAne navame bhAge saptaviMzatitame bhAge nA nijakamave parabhavijhAyurvaghnanti / itthaM sare jIvA nijakabhave paramavikAyurvanantIti / kecittu AmevArthamevaM vadanti, tathAhi-iha niryaGmanupyAH svakIyAyudhastRtIyavibhAge'vaziSTe sati paramavikAyudadhu yogyA bhavanti / devA nArakAstu svAyupaH paNmAse'vaziSTe sati tathA bhavanti / tatra tiryaGmanuSyAH svAyupasvatIyavibhAge' inakA mAna isa prakAra se hai-bairayika sura aura asaMkhyAta varSakI . AyuvAle tiryaJca evaM manuSya apane vartamAna bhakAhI jaga unakI Ayu 6 chaha mAhakI zeSa raha jAtI hai, para matrakI AyukA bandha karate haiM, tathA ekendriya vikalendriya nirupakramAyuvAle tiryazca aura manuSya ye saba avaziSTa Ayuke vRttIya bhAga- parabhakSI AyukA pandha karate haiN| tathA inale jo avaziSTa jIva haiM-sorakramAyuyAle jIva haiM ve to Ayuke tRtIya bhAgameM naudhe bhAga athavA sattAIta bhAga para bhavakI AyukA bandha karate haiN| kisaneka isa arthako isa prakArale kahate haiM ki tiyaJca evaM manuSya apanI Ayuke tribhAgameM parasavakI AyukA baMdha karaneke yogya hote haiM, parantu deva aura nArakI apane Ayuke 6 chaha mAha bAkI rahane para parabhavako Ayuko bAMdhane ke yogya hote haiM, tiryaJca aura nArake, devo ane asaMkhyAta varSanA AyuSyavALA tirthaM ca ane manuSyanA vartamAna bhavanu cha mAsanuM AyuSya bAkI rahe che tyAre teo parabhavanA Ayune bandha kare che. ekendriye, vikalendriya, nirupakrama Ayu, vALA tirtha ce ane manuSya, A badhA ja avaziSTa (bAkI rahelA) AyunA trIjA bhAgamAM parabhavanA Ayune bandha kare che. tathA te sivAyanA sepakramAyuvALA je jIvo che teo AyunA trIjA bhAgamAM, navamAM bhAgamAM, athavA satyAvIsamAM bhAgamAM parabhavanA Ayune bandha kare che. keTalAka A viSayane anulakSIne evuM kahe che ke tiya ce ane manuSya potAnA Ayu nA trIjA bhAgamAM parabhavanA Ayune bandha kare che, paraMtu deva ane nAranA AyuSyanA cha mAsa jyAre bAkI rahe che tyAre teo parabhavanA Ayune anya karatA hoya che. je tiryaMca ane manuSya potAnA AyunA Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 414 sthAnAnsa vaziSTe yadi paramavikAyuna vadhnanti, tadA punaste tRtIyatriyAgasya tRtIyavinAgeza vaziSTe sati parabhatrikAyurvaghnanti / evaM tAvat saMkSiptaM tvAyuryAt sarvajaghanyo'nta. mahattAtmaka AyurvandhakAla uttarakAlazca zepastiSThati, iha tiryaGmanuSyAH paramavi. kAyurvaghnanti / bhaya cAsaMkSepakAla ucyate taduttaraM saMkSepAbhAvAt / tathA-devA. nairavivAzca svAyupaH paNamAse zeSe sani yadi parabhavikAyuna baghnanti, tadA te svakIyAyupaH paNmAsazeSaM tAvat saMkSipanti yAvatsarva jaghanyo'ntarmuhUrtAtmaka AyumanuSya yadi apanI Ayu ke tribhAgameM bho para bhavakI Ayu kA dhaMdha nahIM kara pAte haiM to phira ve usa avaziSTa tribhAgake tRtIya bhAgameM parasabakI AyukA baMdha karate haiM, isa tarahase unako Ayu taba taka saMkSipta hotI jAvegI jabataka unakI AyukA kAla antarmuharta kAla meM niyamase unheM parabhavakI AyukA baMdha hotA hai| isa kAlako asaMkSepa kAla kahA gayA hai, kyoMki isake bAda Ayuke saMkSepa hone kA abhAva hai, tathA-deva aura nairayika apanI Ayuke 6mAla zeSa rahane para bhI yadi parabhavakI Ayu kA paMca nahIM kara pAte haiM, to ve apanI Ayuke SaNmAsarUpa zeSako itanA saMkSipta karate haiM, ki jaba taka usameM sarva jaghanya antamuhartAtmaka AyuSandha kAla bAkI bacA rahanA hai, isameM ve niyamase parabhavakrI AyuktA baMdha kara lete haiN| tAtparya kahane kA yaha hai, ki tirthazca aura manuSya apanI Ayuke vibhAgameMhI AyukA baMdha karate haiM, tathA deva evaM nArakI tathA asaMkhyAta varSa vAle yugAntika manuSya apanI vibhAgamAM paNa parabhavanA Ayuno bandha karI le nahIM te teo avaziSTa vibhAganA tRtIya bhAgamAM parabhavanA Ayune badha karI le che. A prakAre temanA AyuSyane kALa antarmuhUrta pramANa bAkI rahI jAya tyAM sudhI temanuM AyuSya saMkSipta thatuM jaze. A bAkI rahelA antarmuhUrta pramANu kALamAM te te parabhavanA Ayune anya avazya kare che. A kALane asaMkSepa kALa kahyo che, kAraNa ke tyAra bAda Ayune sakSepa thavAne abhAva rahe che. tathA nAraka ane deve jyAre temanuM cha mAsanuM AyuSya bAkI rahe tyAre paNa parabhavanA Ayuno bandha karI na le, te teo pitAnA AyunA cha mAsa rUpa zeSakALane eTale saMkSipta karI le che ke Akhare temAM ochAmAM e che antarmahata pramANu AyubandhakALa ja bAkI rahI jAya che. tyAre teo niyamathI ja parabhavanA Ayune bandha karI le che. A kathanane bhAvArtha nIce pramANe che tiryaMca ane manuSya potAnA AyunA tribhAgamAM ja parabhavanA Ayune bandha kare che, tathA de, nArake ane asaMkhyAta varSanA yuvALA yuga Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMbA ThokA sthA. 6 . 63 auyikAdibhAvanirUpaNam 495 rbandhakAla uttarakAlatha zepo bhavati / atra parabhavikAyurdevA nairavikAca vadhnantItyayamasaMkSepakAla iti // hna0 62 // - pUrvasUtre AyuSkarmavandha uktaH / Ayustu audayikabhAva hetu bhavatItyodayikabhAvaM, tatsAccheSAn bhAvAMzca nirUpayitumAha mUlam - chavile bhAve paNNatte, taM jahA- odaie 1, uvasamie 2, khaira 3, khaovasamie 4, pAriNAmie 5, saMnivAie 6 // sU0 63 // chAyAH - paDvidho bhAvaH prajJaptaH, tadyathA - audayikaH 1, aupazamika : 2, kSAyikaH 3, kSayopazamikaH 4, pAriNAmika: 5, sAmipAtikaH || sU0 63 // Ayuke 6 chaha dhAma zeSa rahane para para jabakI AyukA baMdha karate haiM parantuyadi itane para bhI para sabakI AyukA unheM baMdha na ho pAve to niyama se Ayuke antarmuhUrta kAla bAkI rahane para ve usameM parabhavakI AyukA bandha kara lete haiM | sU0 62 // isa Uparake sUtrameM AyuSka karmakA baMdha kahA AyuSyakarma auddhika bhAva hai, hetu jisakA aisA hotA hai, isaliye aba sUtrakAra audayika bhAvakI aura audayika bhAvake sAdharmya se zeSa bhAvoM kI nirUpaNA karate haiM "chabihe bhAve paNNatte " ityAdi sUtra 63 // P bhAva chaha prakArake kahe gaye haiM, jaise- auddhika bhAva 1 aupazamika bhAva 2 kSAyika bhAva 3 kSAyopazamika bhAva 4 pAriNAmikabhAva 5 aura sannipAtika bhAva 6 / likA temanA AyuSyanA cha mAsa bAkI rahe tyAre parabhavanA AyunA anya kare che. parantu jo te te vakhate parabhavanA AyunA anya na kare, tA jyAre temanuM antarmuhUta pramANu Ayu khAkI rahe tyAre te tee parabhavanA AyunA anya avazya khAMdhe ja che. / sU. 62 // AgalA sUtramAM AyuSkakamanA anyanuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM. auiyikabhAva Ayu+-kamAM kAraNabhUta ane che, tethI have sUtrakAra audAyika bhAvanI ane audicaka bhAvanA sAdhanI apekSAe mAkInA bhAveAnI prarUpaNA reM che - " chavihe bhAve paNNatte " tyAhi bhAvapariNAmanA nIce pramANe 6 prakAra kahyA che-(1) audiyeka bhAva (2) zrapazamiTha lAva, (3) kSAyibhAva, (4) kSAyopazamiGa lAva, (5) pAriNAmika bhAva ane (6) sAnnipAtika bhAv. 0 Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 426 sthAnAGgayo TokA-'chabihe ' ityAdi bhAvaH-bhavanaM bhAvaH paryAyaH-pavidhaH prajJaptaH, taba-audAyikaH, aupaza. mika ityAdi / tatra-maudayikA-udaya udayaniSpanna veti dvividhaH / tatra-udaya:aSTAnAM jJAnAvaraNIyAdi karmaga kRtInApudayaH-upazAntAvasyAM parityajya udIraNAvalikAmatikramya udayAvalikAyAmAtmIyarUpeNa vikAsaityarthaH / audAyika niSpannastu karmodayajanito jIvasya manuSyatyAdiparyAyaH // 1 // tathA-aupazamikA, ayam upazamopazamaniSpanna bhedena dvividhaH / tatra-upazama'-upazamazreNIgatasya jIvasya aSTAviMzatividhamohanIyakarmodayAbhAvaH / upazamanippanantu upazA takrodhAyupamAntakApAyacchAsthavItarAgAntaH / ayaM tu mohanIyakarmaNa udayAbhAva inameM jo bhAva kada se niSpanna hotA hai, vaha audAyika bhAva hai, yaha aurayika bhAva udyarUpale aura udaya nivapanna rUpa se do prakArahA hai, inameM jo ATha jJAnAvaraNIya Adi karma prakRtiyoMkA udaya hai-upazAnAvasthAko choDakara udIraNAvalikAko atikramaNa kara udayA. balikA meM jo AtmIyarUparo vipAka hai, vaha udaya hai, vaha udaya rUpa audayika bhAva hai, tathA kAnodaya nanda jo manukhyAla Adi paryAya haiM ke udayaniSpanna audAyika bhAva hai auparAmika bhAvanI upazamarUpa aura upazAma niSpanna rUpase do prakAra kA honA hai, inameM upazama zreNI para ArUDha hue jItrake jo 28 prakRtirUpa lohanIya karma ke udaya kA abhAva hai, vaha upazamarUpa aupazamika mAtra, tathA upazAnta kapAcarUpa 11gyAra vAM jo chamastha vItarAga mAtra hai, vaha upazama nippana aupazAmika bhAva - je bhAva karmodayathI niSpanna thAya che, te bhAvane odhika bhAva kahe che. te oyika bhAvanA be prakAra che-(1) udaya rUpa prakAra, (2) udaya niSpanna prakAra jJAnAvaraNIya Adi ATha karma prakRtiene je udaya che. upazAntA vasthA cheDIne udIraNAvastha nu atikramaNa karIne udayAvalikAmAM je AtmIya rUpe vipAka che, tenuM nAma udaya che ane te udaya rUpa dayika bhAva hoya che. tathA karmodaya janya je manuSyatva Adi je paryA che, tenuM nAma udaya niSpanna audathika bhAva che. pazamika bhAvanA paNa upazama rUpa ane upazama niSpanna rU5 be prakAra hoya che. uparama zreNI para ArUDha thayelA jIvamAM je 28 prakRti rUpa mehanIya karmanA udayano abhAva che, te upazama rUpa pathamika bhAva che. tathA upazAnta kaSAya rUpa 11 me je chaTvastha vItarAgabhAva che, te upazama Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhArIkA sthA06 sU0 63 audayikAdibhApanirUpaNam 427 phalarUpa AtmapariNAmo vodhya iti // 2 // tathA-kSAyikaH, ayaM kSayaH kSayaniSpama ceti dvividhaH / tatra-kSayaH-jJAnAvaraNAdibhedAnAm aSTAnAM karmaprakRtInAM nAzaH, karmAbhAva ityarthaH / kSayaniSpannastu-jJAnAvaraNAdyaSTakamaprakRtyabhAvajanitaH kevalajJAnadarzanacAritrAdirUpo vicitra prAtmapariNAma iti // 3 // tathA-kSayopazamikaH, ayaM-kSayopazamaH kSayopazamaniSpanna ceti vividhaH / tatra-kSayopazama:-kevalajJAnaprativandhakAnAM jJAnAvaraNadarzanAvaraNamohanIyAntarAyANAM caturNA ghAtikarmaNAM kSayo. pazamaH / udIrNasya kSayo'nudIrNasya ca vipAkamadhikRtya upazama:-kSayopazamo vodhyaH / nanu aupazamiko'pyevameva, tataH ko'nayo bhaidaH ? iti cedAha-aupazahai, yaha mohanIya karmake udyAbhAva phalarUpa hotA hai, aura aisA yaha 'AtmAkA pariNAma honA hai| kSApikabhAya-kSayarUpa aura kSayaniSpanna rUpase do prakArakA hotA hai, jJAnAvaraNAdi rUpa ATha prakAra ke karmoM kA jo kSaya hai, vaha kSayarUpa kSAyika bhAva hai, yaha kSaya karmoM ke abhAvarUpa hotA hai, tathA jJAnAvaraNAdi aSTa prakAra ke karmoM ke kSayase janita jo kevalajJAna kevaladarzana evaM cAritra haiM vaha kSaya niSpanna kSAyika bhAva hai / kSAyopazamika bhAva-yaha kSAyopazamarUpa aura kSAyopazama niSpanna rUpase do prakArakA hotA hai, inameM kevalajJAnako rokanevole jJAnAvaraNa darzanAvaraNa mohanIya aura antarAya karmoM kA jo kSayopazama hai, vaha kSAyopazamarUpa kSAyopazamika bhAva hai, udIrNakA kSaya aura vipAkakI apekSA anudIrNakA upazama yahI kSAyopazama kahalAtA hai| niSpanna opazamika bhAva che te mehanIya karmanA udayAbhAva phalarUpa hoya che ane evuM te AtmAnuM pariNAma hoya che. * kSAyikabhAva-kSAyikabhAvanA kSayarUpa ane kSayaniSpanna rUpa be prakAra paDe che. jJAnAvaraNadi rUpa ATha prakAranA karmone je kSaya che te kSayarUpa kSAyika bhAva hoya che. A kSaya karmonA abhAva rUpa hoya che. tathA jJAnAvaraNa Adi ATha prakAranA karmono kSayathI janita je kevalajJAna, kevaladarzana ane cAritra che, tene kSayaniSpanna kSAthikabhAva kahe che. kSApathamika bhAva-te kSapazama rUpa ane pazama niSpanna rUpa be prakAranuM hoya che. kevaLajJAnane rokanArA jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, mohanIya ane antarAya, A kamene je kSaye pazama thAya che tene kSayapazama rUpa kSApazamika bhAva kahe che udIrNanA kSaya ane vipAkanI apekSAe anudIrNane je upazama thAya che tenuM nAma ja kSapazama che. sthA0-63 Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 sthAnAna sUtre mirke upazAntasya pradezAnumatrato'pyavedanaM bhavati, kSayopazamike tu vedanamitye 'vAnayorbheda iti / kSayopazamo hi kriyArUpa eva vobhya iti / kSayopazama niSpanastu Atmana Abhinidhi jJAnAdi labdhirUpaH pariNAma iti // 4 // ' tathA = zaMkA- aupazamikasAva bhI aisAhI hotA hai, phira ina donoM meM kyA antara hai ? --- uttara- - aupazamika bhAvameM upazAnta hue pradezoMkA :vedana nahIM, " hotA hai, aura kSAyopazamika bhAva meM uditakA vedana honA hai, tAtparya yaha hai ki auma bhAva meM karmoM kA sattArUpa upazama hotA hai, ataH usameM nIrasa kiye huye karmadalikoM kA dabe hue karmadalikoMkA vedana nahIM hotA hai, parantu kSAyopazamika meM dezaghAti prakRtiyoMkA vedana hotA hai, sarva ghAniyoMmeMse kinanika sarvadhAtiyoM ko udayAbhAvI kSya aura kitane sarvaghAtiyoM kA sadavasthArUpa upazama rahatA hai, ise dRSTAntayoM samajhanA cAhiye kisI seTha ke ghara 9nava cora corI karaneke * liye cale inameM se 4 cAra to Adhe rAste taka Akara lauTa gaye aura 5 pA~ca seThake makAna taka Akara baiTha gaye inameM se 1eka cora uThA aura seTha ke makAna ke bhItara ghusa gayA aura corI karane lagA aba yahAM yoM samajha 'lenA cAhiye jo cora corI kara rahA hai, vaha dezaghAniyA prakRtikA zakA--aupazamika bhAva paNa evA ja hAya che, teA pachI te banne vacce zA taphAvata che ? uttr-2--aupAmika bhAvamAM upazAnta thayelA pradezAnu vedana thatuM nathI ane kSAceApazamika bhAvamAM uditanuM veina thAya che. A kathananu tAtparya e 'che ke aupazamika bhAvamAM meniA sattArUpa upazama thAya che, tethI temAM nIrasa -karAyelA ka dalikAnu-nakhAyelA kaClikAnu vedana thatuM nathI. parantu kSAyeApazamikamAM dezaghAti prakRtienu vedana thAya che ane saghAti prakRti AmAMnI keTalIka sAti prakRtiAnA udayabhAvI kSaya ane keTalIka sarve ghAti prakRtiene sadavasthArUpa upazama rahe che. A vAtane eka dRSTAnta dvArA samAvavAmAM Ave che-- : nava cAra kAi zeThane tyAM cArI karavA upaDayA. temAMthI cAra cAra tA mAmAMthI pAchA pharI gayA. bAkInA pAMca cAra zeDanA makAna pAse AvIne besI gayA. temAMthI eka cAra yeA. teNe makAnamAM dAkhala thaIne cerI Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMdhA TI sthA06 sU0 63 auyikAdimAvanirUpaNam udaya hai, 8 AThameM se jo cAra sAya Akara bhI rAstemeMse lauTa gayehaiM, ve. sarvaghAti prakRtiyoM meM se kitaneka prakRtiyoMke udyAbhAvI kSayarUpa hai, kyoMki udayAbhAvI kSaya jo hotA hai, vaha udayameM Akara phala denerUpa nahIM hotA hai, tathA cAra aura jo cora haiM ki jo makAna ke bAharahI baiThe hue haiM, ve sadavasthA upazama rUpa haiN| isa samasta kathanase hama yahI tAtparya nikAlate haiM ki jina bhAvoMke hone meM karmakA upazama nimitta hotA hai, vaha aupazanika bhAva hai, karmakI avasthA vizeSakA nAma upazama hai-jaise kanakAdi (nirmalI phala) dravya ke nimittale jalamaise mala eka ora haTakara baiTha jAtA hai, vaise hI pariNAma vizeSake kAraNa vivakSita kAlake karmaniSakoM ko antara hokara usa karmakA upazama ho jAtA hai, kSAyopazamika bhAva karmake kSAyopazamase honA hai, jaisejalameM kucha malinatAke daba jAne para aura kucha malinatAke bhane rahane para usa jalameM malakI kSINAkSINavRtti dekhI jAtI hai, jisase jala pUrA nirmala na hokara samala (melavAlA) banA rahatA hai, vaisehI AtmAse lage hae karmake kSAyopazamake hone para jo bhAva prakaTa hotA hai, use kSAyopa . karavA mAMDI. A daSTAntane ahI A pramANe ghaTADI zakAya. je cera cerI karI rahyo che te dezaghatikA prakRtinA udayarUpa che, je cAra cAra rastAmaMthI ja , pAchA pharI gayA che teo sarvaghAti prakRtiomAMthI keTalIka prakRtinA . udayAbhAvI kSayarUpa che, kAraNa ke udayAbhAvI je kSaya che te udayamAM AvavA - chatAM paNa phala ApavA rUpa che te nathI. makAnanI bahAra besI rahelA cArasadavasthA upazama rUpa che A samasta kathanane bhAvArtha e che ke je bhavenI, utpattimAM karmane upazama nimita rUpa heya te bhAvane aupazamika bhAva kahe che. karmanI avasthA vizeSanuM nAma upazama che. jema kataka (nirmalI phaLa), phaTakaDI Adi dravyanA prabhAvathI pANImAM rahele maLa alaga paDI jaIne nIce besI jAya che, e ja pramANe pariNAma vizeSane kAraNe vivakSita kALanA karmaniSekanuM atara paDI jaIne te kamane upazama thaI jAya che. lApazanika bhAva karmanA kSayopazamathI thAya che, jema pANImAM rahelI keTalIka malinatA nIce besI javAthI ane keTalIka malinatA te pANImAM kAyama rahevAthI te jalamAM melanI kSINAkSINatA jovAmAM Ave che ane tene kAraNe te pANI pUrepUruM nirmaLa dekhAvAne badale maLavAnuM (mela) ja dekhAya che, e ja pramANe AtmAne lAgelAM karmone kSapazama Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 500 sthAnAGgo pariNAmikaH-pariNamanam sarvathA'parityaktapUrvAvasthasya yad rUpAntareNa bhavanaM sa pariNAmaH / taduktam " pariNAmo hyarthAntaragamanaM na ca sarvathA vyavasthAnam (sthitiH) na ca sarvathA vinAzaH pariNAmastadvidAmiSTaH / / 1" iti / sa eva pAriNAmikaH / ayaM ca sAdhanAdibhedena dvividhaH / tatra sAdiH pariNAmo jIrNaghRtAdInAm , tadbhAvasya sAditvAt / anAdipariNAmastu dharmAstikA. zasika bhAva kahate haiM / isa tarahase ina donoM meM bheda hai, kSAyopazama kriyArUpa hI hotA hai, aura kSoyopazama niSpanna rUpa jo bhAva hai, vaha AtmAkA Abhiniyodhika jJAnAdi labdhirUpa pariNAma hotA hai| pAriNAmika bhAva-jisameM pUrvAvasthAkA sarvathA parityAgana hokara rUpAntarase jo parigamana hotA hai, vaha pariNAma hai kahA bhI hai " pariNAmohyarthAntara " ityAdi / sarvathA ekalI sthitimeM rahanA yaha pariNAma nahIM hai, aura na sarvathA vinAza honA yaha pariNAma hai, kintu eka avasthAse dUsarI avasthAmeM Ate rahanA yahI pariNAma hai, yaha pariNAmahI pAriNAmika hai, yaha pAriNAmika sAdi aura anAdi ke bhedase do prakArakA hotA hai, jIrNa ghRta AdikA jo pariNAma hai, vaha sAdi pariNAma hai, kyoMki jIrNa ghRtAdi hone rUpa jo bhAva hai, avasthA hai, vaha sAdi hai, tthaathavAthI je bhAva prakaTa thAya che tene kSApazarmika bhAva kahe che A prakArane te baMne vacce bheda che. thopazama kiyA rUpa ja hoya che. ane te pazama niSpanna bhAva che te AmAnA Abhinibodhika jJAnAdi labdhi rUpa pariNAma hoya che. pArimika bhAva--jemAM pUrvAvasthAne sarvathA parityAga thayA vinA rUpAntara rUpa je pariNamana thAya che tenuM nAma paNa pariNAma che. kahyuM paNa cha': pariNAmo yarthAntara "tyAhi sarvathA eka sarakhI sthitimAM rahevuM tenuM nAma paNa pariNAma nathI, ane sarvathA vinAza che te paNa pariNAma nathI paraMtu eka avasthAmAMthI bIjI avasthAmAM AvI javuM tenuM nAma ja pariNAma che. te pariNAma ja pariNAma che. te pariNAmikanA sAdi ane anAdi nAmanA be bheda paDe che. jIrNavrata AdinuM je pariNAma che te sAdi pariNAma che, kAraNa ke jINuMghatAdi thavA rUpa je bhAva-avasthA che te sAdi hoya che. Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ su~vA TIkA sthA06 sug63 audayikAdinAvanirUpaNaM 501 yAdInAm, tadbhAtrasyAnAditvAditi // 5 // tathA-sAnnipAtikaH - sanbhipatanam = auyikAdi paJcAnAM bhAvAnAM milanaM sannipAtaH tena nirvRttaH sAnnipAtikaH / ayaM ca audayikAdInAM paJcAnAM bhAvAnAM saMbhavAsaMbhavApekSAparityAgena dvika- trikacatuSka - paJcakasaMyogena patriMzavibhaGgarUpaH / tatra daza dvikasaMyoge, daza trikasaMyoge, paJca catuSkasaMyoge, eka paJcakasaMyoge, evaM SaDviMzatibhaGgAH / eSu pi anAdi pariNAma rUpa avasthA dharmAstikAyAdikoM meM hai kyoMki dharmAstikAyAdirUpa jo avasthA hai vaha unameM anAdi kAla se hai 5 / sAnnipAtika - auyika Adi pAMca bhAvoMkA jo milana hai, vaha sannipAta hai, isa sannipAna se jo nirvRna hoge hai, vaha sannipAtika hai, ye pAMca bhAva samasta saMsArI jIvoM meM eka sAtha pAyA jAve aisA bhI niyama nahIM hai, aura ajIva meM bhI ye pAMco bhAvavAle paryAya sambhava nahIM hai / samasta mukta jIvoM meM kSAyika aura pAriNAmika ye do bhAva hote haiM / saMsArI jIvoM meM koI tona bhAvavAlA koI cAra bhAvavAlA aura pAMca bhAvavAlA honA hai, para do bhAvavAlA jIva nahIM honA hai, isa taraha audhika Adi pAMca bhAvoMke saMbhava hone kI apekSA ora kisI jIva meM saMbhava nahIM hone kI apekSAse ki, trika, catuSka evaM paJcakake saMyoga se yaha sAnnipAtika bhAva 26 aMgarUpa hotA hai, inameM dvika saMyogameM 10 vika saMyogameM 10 catuSka saMyogameM pAMca aura dharmAstikAyAkrikAmAM anAdi piraNAma rUpa bhAva avasthA hAya che, kAraNa ke dharmAstikAyA rUpa je avasthA che tene temanAmAM anAdikALathI sadbhAva hAya che, sAnnipAti, bhAva--auyika di pAMca lAvAnuM je milana che tenuM nAma sannipAta che. A sannipAtathI je nivRtta thAya che te sAnnipatika che. A pAce bhAvenA sasArI jIvAmAM eka sAthe sadbhAva DhAya che, evA kaiAi niyama nathI, ane ajIvAmAM paNa A pAMce bhAvavALI paryAya sa*bha vita hatI nathI samasta mukta jIvAmAM kSAyika ane pariNAmika, e ho bhAva haiAya che. saMsArI jIveAmAM koI jIva traNa bhAvavALA, kAI cAra bhAvavALA ane koI pAMca bhAvavALA hAya che, parantu e bhAvavALe kAi jIva hAtA nathI. A rIte auyika Adi pAMca bhAvene sa*bhanna haiAvAnI ape kSAe ane koI jIvamAM saMbhava nahIM hovAnI apekSAe dvika, trika, catuSka ane paMcakanA sayoganI apekSAe A sAnnipAtika bhAva 26 bhaga rUpa ( vi485 35 ) hoya che. temAM dvi sayogathI 10, triH sayogathI 10, catuSka sacAgathI pAMca ane pAMcanA samaigathI eka bha`ga ( vikalpa ) ane Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 502 , sthAnAgasUtre zatividheSu sAnnipAtikabhedeSu paJcadaza aviruddhA bhavanti / te cettham - " udaya khovasamie, pariNAmikketa gaicaukke vi| khaya jogeNa vi cauro, tayabhAve ubasameNaM pi // 1 // upasama seDhI eko kevaliNo vi ya taheva siddhasla / aviruddha saMnivAiya, bheyA emeva paMcadasa // 2 // chAyA-audayikaH kSayopazamikaH pAriNAmikaH ekaiko gaticatuSke'pi / kSayayogenApi catvArastabhAve upazamenApi // 1 // upazamazreNyAmekaH kevalino'pi ca tathaiva siddhasya / aviruddha sAnnipAtika bhedA evameva // 2 // iti // ayaM bhAvaH-audAyikakSa popazamikapAriNAmiketi trikasaMyoganiSpanna: sAnnipAtiko bhAvo gati catuSke'pi nArakatiyaGnarAmaralakSaNo gaticatuSTaye'pi ekaiko bhavati / tatra nArakagatimAzritya-audayiko nArakatva, kSayopazamika indriyANi, pAriNAmiko jIvatvamini eko bhedaH / evaM tiyanarAmarAnAzritya trayo bhedAH / iti catvAro bhedAH / 4 / tathA-audayika-kSayopazamika-sAyikapAMca ke saMyogameM 1 bhaMga hotA hai, ina 26 prakAra ke sAMnipAnika bhedoM meM pandraha bheda aviruddha hote haiM ve isa prakAra se hai-- " udaya khovasamie" ityAdi / ina donoM gAthAoMkA bhAva aisA hai-auyika kSAyorazamika aura pAriNAmika-ina tIna ke saMyogale niSpanna sonipAtika bhASa nAraka, tiryaca, manuSya aura deva ina cAra galiyoM meM ekara hotAhai, jaile narakagatiko AjIvatva (jahAMtaka rahe) yaha pAriNAmika bhAra hai, yaha eka bheda hai, isI taraha se tiryaJca gatimeM manuSyagatimeM aura devamatiko Azrita karake tIna bheda kaha lenA cAhiye isa prakArase cAroM gatiyoMmeM eka 2 gatiko apekSA ye nika saMyoga meM 4 cAra bheda hote haiN| tathA audAyika che A 26 prakAranA sAnnipAtika bhedamAM 15 bheH avirUddha hoya che. te nIya prabhAva cha, " udaiya khaovasamie " tyAla A bane gAthAone bhAvArtha nIce pramANe che-dayika, kSapaza-- mika ane pariNabika, A traNa bha vanA saMgathI niSpanna sAnnipAtika bhAva nAraka, tirthaca, manuSya ane deva A cAra gatiomAM eka eka hoya che. jemake naraka gatimAM AjIvava pAriNabika bhAva che. A eka bheda tha. e ja pramANe tiryaM ca gatimAM, manuSya gatimAM ane deva gatimAM paNa eka eka gatinI apekSAe trika saMgamAM cAra bheda thAya che. tathA dayika, Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA. 65 63 audayikAdibhAvanirUpaNam . 503 pAriNAmiketi catuSkalaMyoganiSpannAzcatutimAzritya catvAraH sAnnipAtika bhedaaH| tathAhi-audayiko nArakatvaM, kSAyopamikaindriyANi, kSAyikaH . samyaktvaM, pAriNAmiko jIvatvamiti / evaM viryaG narAmareSvapi vaktavyam / kSAyi kasamyagdRSTayo nArakAdiSvapi bhavantIti bodhyam / evaM pUrvoktabhedacatuSTayamelanena jAtA aSTa bhedAH / 8 / punarapi catuSkasaMyogibhedAnAha-' tayabhAve' ityAdi-tadabhAva kSAyikAbhAve 'ca' zabdAcchepatrayabhAvena ca opazamikena yoge arthAt-bhaudAyikakSAyopazamikaupazamika-pAriNAmiketi catuSkasaMyoge sati caturgatimAzritya catvAro bhedA vodhyAH / tathAhi-audathiko nArakatvaM, kSAyopazamika kSAvita aura pAriNAmika ina cAra bhAvoMke saMghogase niSpanna cAra sAMnipAtika bher3a cAra galiyoMko Adhina karake hote haiM jaise-nAraka paryAya unameM audhika bhAva haiM, iniyAM kSAyopa zamika bhAva haiM, kSAyika samyaktva kSAyika bhAva hai, aura jIvatva pAriNAmika bhAva hai, isI taraha kA kathana tiryaJca gatimeM manuSya gatimeM aura devamatimeM bhI kaha lenA cAhiye nArakAdikoMmeM bhI kSAyika sampa. gdRSTi hote haiM / isa taraha pUrvota 4 cAra bheda milAne se 8 ATha bheda hote haiM, puna: isa tarahase bhI catuSka saMyogI bheda dhanate haiM-jaise kSAyikake abhAvameM samajhalenA aura zeSatrayake sadbhAva aupazamika ke sAtha yoga karane para arthAt-audAyika, kSAyopazamika, aupazamika aura pAriNA mika-isa prakArase saMyoga hone para cAra gatiko Azrita karake cAra bheda hote haiM-nAraka paryAya audayika bhAva hai, indriyAM kSAyopazamika sApazamika, zAcika ane pariNAmika A cAra bhAvonA saMyogathI nipanna cAra sAMnipAtika bheda cAra gatione Azrita karIne thAya che. jemake nAraka paryAya, teomAM audayika bhAva che, Indriya kSAyopathamika bhAva che, kSAyika samyakatva kSAvikabhAva che ane jIvava pariNAmika bhAva che. e ja prakAranuM kathana tirthaM ca gatimAM, manuSya gatimAM ane deva gatimAM paNa samajI levuM joIe. nArakAdikamAM paNa kSAyika samyagdaSTi hoya che. A pramANenA 4 cAra bhedo sAthe pUrvokta cAra bhede meLavavAthI 8 ATha bhede thAya che. vaLI A prakAre paNa catuSka sagI bheda bane che-jemake kSAyikanA abhAvamAM ane bAkInA traNanA sadUbhAvamAM pazayikanI sAthe cega karavAthI eTale ke dayika, kSApazamika, aupathamika, ane pariNAmika A prakAre sacoga thavAthI cAra gatine Azrita karIne cAra bheda thAya che, nArapha paryAya audayika bhAva che, Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAnasUtre 504 kSAyopazamika indriyANi aupazamikaH samyaktvaM, pAriNAmiko jIvatvamiti prathamo bhedaH / evameva tiryaGganarAmarAn Azritya bhedatrayaM bodhyam / itthaM dvAdazasAnnipAtikabhedAH bhavanti / tathA-upazamazreNyAseka eva paJcakasaMyogI sAnnipAtibheo bhavati, tasyA manuSyeSveva sattvAt / sa ca kSAyikasamyagdRTermanuSyastha upagamazreNipratipannasya bhavati, tathAhi - audayiko manuSyatvaM kSAyopazamika indriyANi, aupazamikacAritraM, kSAyikaM samyaktvaM, pAriNAmiko jIvatvamiti jAtAtrayodazabhedA | 13 | tathA kevalina eka eva trisaMyogI bhedaH, tathAhiaudayiko mAnupatvaM kSAyikaH samyaktvaM, pAriNAmiko jInatvamiti caturdaza | 14 | bhAva hai, taba aurazami bhAva hai, aura jIvana pAriNAmika bhova hai, isa prakAra se yaha prathama bheda hai / isI prakArakA kathana tiryaJcaganimeM aura nimeM bhI kA lenA caahiye| isa taraha se sAnni pAtika bhAvake ye 12 bAraha bheda ho tehaiM / tathA upazana gomeM ekahI paMcaka saMyogI sAnnipAtika bheda hotA hai, upazamazreNI manuSyoMmeMhI hotI hai, yaha paMcaka saMyogI sAnnipAtika bhAvakSAyika samyagdRSTi manuSyako jo ki upazama zreNI para caDhA huA hotA hai jaise usake manuSyatva auyika mAtra hai, indriyAM kSAyopazamika bhAva hai, cAritra aupazamika bhAva hai, sambata kSAyika hai, aura jInatva pAriNAmika hai, isa tarahale 13 teraha bheda ho jAte haiM / tathA kevali ekahI trika sayogI bheda hotA hai, jaise mAnuSatva aura kSAyika hai, aura jIvazva 1 indriye kSAyeApazamika bhAva che, samyakava auSazamika bhAva che ane jIvava pAriNAmika bhAva che. A prakAranA A prathama le che. e ja prakAranuM kathana tiyaca gatimAM, manuSya gatimAM ane deva gatimAM paNa karavuM joIe. A rIte sAMtipAtika bhAvanA A 12 khAra bheda thaI jAya che. tA--upazama zreNImAM eka ja poMcaka sacaiAgI sAnnipAtika bheka thAya che. manuSyamAM ja upazama zreNIne sadbhAva hAya che. A paMcaka samaigI sanniSAtika bhAva upazama zreNI para ArUDha thayelA kSAyika samyagdaSTi manu yamAM ja sabhavI zake che. jemake manuSyatva tenA auyika bhAva che, indriyA kSAyeApazamika bhAva che, cAritra aupazamika bhAva che, samyaphava kSAyika bhAva che ane jIva pAriNAmika bhAva che A prakAre ahIM sudhImAM 13`bheda khatAvavAmAM AvyA. tathA kevalImAM eka ja trikasa yAgI lei sa'bhavI zake che. jemake kevalImAM mAnuSatva auyika bhAva che, samyakatva kSAyikabhAva che, ane Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA06 sU 63 auyikA dipAvanirUpaNam 505 T tathA - siddhasyApyeka eva dvika saMyogI bhedaH tathAhi kSAyikaH samyaktvaM pAriNAmiko jIvatvamiti paJcadaza / ityamete paJcadaza bhaGgA bhavanti / ete ca paJcadaza bhaGgA aviruddha sAnnipAtikabhedA bhavantIti / api ca- tripaJcAzat paJcAnAmapi bhAvAnAM bhedA bhavanti / tathA hi- " usamie 2 khaie triya 9 khaya uvasama 18 udaya 21 pariName ya 3 | do nava rasagaM ivIsA tinni bheeNaM // 1 // 3 a samma carite paDhame, daMsaNe nANe ya dANalAbheya / 9 9 upabhoga bhoga vIriya, sammacariteya taha bIe // 2 // canAnAgatiyaM daMsaNatiya paMca dANaladvIo | sampattaM cAritaM ca saMjamAsajase vaie || 3 || 4 ' caugai caukasAyA liMgatiyaM lesa chakka annArNa / micchattamasiddhattaM asaM me taha utthe // 4 // paMcamammiya bhAve jIva 1 abhavyatta 2 bhavyatAmeva / paMcavibhAvANaM bhaiyA emetra tevannA // 5 // chAyA - bhaupazamikaH 2 kSAyiko'pica 9 kSAyopazamika 18 audayikaH 21 pAriNAmikazca / 3 dvau nava aSTAdaza eka viMzatiH trayatha bhedena // 1 // samyaktva cAritre prathame darzanaM jJAnaM ca dAnaM lAbhazca / upabhoga bhogo vIrya samyaktvaM cAritraM ca tathA dvitIye // 2 // pAriNAmika hai, 13 meM ina eka ko milAne se 14 bheda ho jAte haiM / tathA - siddha ke bhI ekahI dviru saMyogI bheda hotA hai - jaise - samyaktvarUpa kSAyikabhAva aura jIvatvarUpa pariNAmika bhAva yahAM taka ye 15 bheda hote haiM / ye 15 bhaGgaM aviruddha sAMnipAtika bheda hote haiN| api ca jIvata pAriNAmika bhAva che. AgalA 13 kSennemAM A eka leka umeravAthI 14 kSeka thAya che tathA siddhamAM paNa eka ja dvikasaceAgI bheda banI zake che. jemake samyakatva rUpa kSAyika bhAva, ane jIvata rUpa pariNAmika bhAva. AgalA 14 kSemAM a eka bheda umeravAthI kula 15 le thai jAya che A 15 bhAMgA rUpa bheddene avirUddha sannipAtika bhedI kahe che. tathA pAMce bhAveAnA 53 trepana bhedo hAya che jemake-samyakatva rUpa kSAyika bhAva, ane jIvatva rUpapAriNAmika bhAva ahIM sudhImAM 15 bhAMgAe prakaTa karavAmAM AvyA che. A 15 bhAMgAe avirUddha sAnnipAtika bhe rUpa hAya che. jo ke pAMce bhAvAnA kula parU bheDha thAya che. jemake : sthA0-64 Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 506 sthAmAjayo catvAri jJAnAni ajJAnatrikaM darzanatrikaM pnycdaanlbdhyH| samyaktvaM caritraM saMyamAsaMyamastathA // 3 // catamro gatayaH canvAraH kapAyAH liGgatrikaM lezyASaTkam ajJAnam / mithyAtvamasiddhatvamasayamastathA caturthe / / 4 // pazcamake ca bhAve jIvatvam abhavyatvaM bhavyatA caitra / pazcAnAmapi bhAvAnAm bhedA evame tripazcAzam // 5 // iti / ayaM bhAvaH-aupazamika kSAyikaH kSAyopazamika audAyika pAriNAmikazceti paJca bhAvA bhAnti ! tepu auSazamikasya samyatAM cAritraM ceti dvau bhedau 11 kSAyikasya-darzanaM jJAnaM dAnaM lAbha upabhogo bhogo vIrya samyakta cAritraM ceti natra bhedAH 2 / kSAyopazamikamya-catvAri jJAnAni, trINi ajJAnAni, trINi darzapAMco bhAvoMke bheda 53 hote haiM jaise-" upasamie 2 khaieviyae" ityAdi / aupazanika bhAbake do bheda haiM-eka auSanika sampatva aura dUsarA auparAmika cAritra 2 inameM darzana mohanIya karmake upazamase aupazamika samyaktva hotA hai, aura cAritra mohanIya karmake upazamase aupazAmika cAritra hotA hai| kSAyika bhAvake nau bheda haiM, kSAyikajJAna kevalajJAna 1 kSAyikadarzana kebaladarzana 2 kSAyikalAma 3kSAyikadAna 4 kSAyika bhoga5 kSAyika upabhoga 6 kSAyika vIrya 7 kSAdhika samyaktva 8 aura kSAyika cAritra 9 kSAyopazamika mAna 18 prakArakA hotA hai-cAra jJAna, matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna, manaHparyaghajJAna-tIna ajJAna-matyajJAna, zrutA " upasamie 2 khaie viyae" tyA parAmika bhAvanA be bheda che-(1) aupathamika samyakatva ane (2) aupathamika cAritra. darzana mehanIya karmanA upazamathI aupazamika samyakatva prApta thAya che ane cAritra mohanIya karmanA upazamathI pathamika cAritra utpanna thAya che, sAyivanA nAya prabhA na ho cha-(1) kSAyi4 jJAna-17 jJAna, (2) kSAyi: 6zana-34 zana, (3) kSAyi: all, (4) kSAyi: hAna, (5) kSAyi: An (6) kSAyi 6 , (7) kSAyi: vIya, (8) kSAyi sabhya43 mane (6) kSAyi4 yAtri 'kSApazarmika bhAvanA nIce pramANe 18 prakAra kahyA che--matijJAna, kRtajJAna, avadhijJAna ane mana:paryavajJAna, A cAra jJAnarUpa cAra prakAra Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhughA TIkA sthA06 sU0 63 audayikAdibhAvanirUpaNam 507 'nAni, paJca ca dAnalabdhayaH, tathA-samyaktvaM cAri saMyamAsaMyamazceti aSTAdaza bhedAH 3 / audAyikasya-catasro gatayaH, catvAraH kapAyAH, trINi liGgagani, SaT jJAna, vibhaGgajJAna tIna darzana cakSudarzana, acakSudarzana, avadhidarzana paci dAnakI labdhiyAM dAnalabdhi, lAbha, bhoga, upabhoga aura vIrya-samyaktva cAritra aura saMyamAsaMyama inameM matijJAnAvaraNa, zrutajJAnAvaraNa, avadhijJAnAvaraNa aura manAparyaya jJAnAvaraNa ke kSayopazama se matyAdika cAra-jJAna utpanna hote haiM / mati ajJAnAvaraNa, zruta ajJAnAvaraNa aura -vibhaMgajJAnAvaraNa ke kSayopazama se 3 tIna matyAdika ajJAna hote haiN| cikSudarzanAvaraNa, acakSudarzanAvaraNa, avadhidarzanAvaraNa ke kSayopazamase cakSudarzana Adi 3 tIna darzana hote haiN| pAMca prakArake antarAya ke-kSayopazama se dAna, lobha, moga Adi pAMca labdhiyAM hotI haiM, samyaktva prakRti ke udayase kSAyopazamika lamyaktva hotA hai, anantAnubaMdhI Adi bAraha prakArakA kaSAya ke udayAbhAvI kSaya aura sadavasthArUpa upazama se tathA cAra saMjvalanameM se kisI ekake aura nau no-kaSAya ke yathAsaMbhava udaya hone para kSAyopazamika sarvaviratirUpa cAritra prakaTa hotA hai tathA anantAnubandhI Adi ATha prakAra kI kaSAya mitvajJAna, kRtAjJAna, ane visaMgajJAna rUpa traNa ajJAna cakSudarzana, acakSadarzana, ane avadhidarzana rUpa traNa darzana, dAna, lAbha, bhega, upaga ane virya, A pAMca labdhio. A rIte 4 jJAna, 3 ajJAna, 3 darzana ane pAMca labdhio maLIne 15 prakAra thayA. bAkInA traNa prakAra nIce pramANe cha-(1) sabhya41, (2) yAtri mana (3) sayamA yama. sAhIta kSAyo5mi 'bhAvanA kula 18 prakAra samajavA. matijJAnAvaraNa zrutajJAnAvaraNa, avadhijJAnAva'raNa, ane manaparyayajJAnAvaraNanA kSapazamathI matijJAna adi cAra jJAna utpanna thAya che. mati ajJAnAvaraNa, mRta ajJAnAvaraNa ane vibhAgajJAnAvaraNane kSayapazamathI matyajJAna Adi traNa ajJAna utpanna thAya che cakSudarzanAvaraNa, acakSudazanAvaraNa, ane avadhidarzanAvaraNanA kSayopazamathI cakSudarzana Adi traNa darzana utpanna thAya che. pAMca prakAranA antara yanA kSayopazamathI dAna, lAbha, bhega Adi pAMca labdhio prApta thAya che. samyakatva prakRtinA udayathI kSApazamika samyakatva prApta thAya che anantanu badhI Adi 12 prakAranA kaSAyanA udayAbhAvIkSaya ane sadavasthArUpa upazamathI tathA cAra saMjavalanamAthI kaI ekane ane nava nekaSAne yathAsaMbhava udaya thavAthI kSApazamika sarvavirati rUpa cAritra prakaTa thAya che. tathA anantAnubaMdhI Adi 8 prakAranA Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 508 sthAnAsatre ke udyaabhAvI kSaya aura sadavasthArUpa upazamase evaM pratyAkhyAnAvaraNa evaM saMjvalana kapAgha ke aura nokapAya ke yathAsaMbhava udaya hone para kSAyopazamika saMyamAsaMyama bhAva prakaTa hotA hai, isa prakAra se aThAraha prakAra kA kSAyopazamikabhAva haiN| zaMkA-saMjisva samyag mithyAtva aura yoga bhI kSAyopazamika bhAva haiM, unakA yahAM grahaNa kyoM nahIM kiyaa| uttara-saMjIpanA jJAna kI avasthAvizepa hai isaliye use alaga se grahaNa nahIM kiyaa| samyag mithyAtva samyaktva kA eka bheda hai, isaliye samyaktvake grahaNa karane se hI samyaktva mithyAtva kA grahaNa ho jAtA hai, yogakA sambandha vIryalabdhise hai isaliye use bhI alaga nahIM khaa| audayikabhAva 21 ikkIsa prakAra kAhai-cAragati-nAmakarma ke udayase naraka, tiryazca, manubdha aura deva ye cAra ganiyAM-cAra kaSAya mohanIya ke udayase krodha, mAna, mAyA aura lobha ye cAra kaSAya veda nokaSAya ke udayase strI puruSa aura napuMsaka ye 3tIna veda kaSAya ke udayase anuH raMjita yogakI pravRtti rUpa kRSNa, nIla, kApota, pIta, padma aura zukla kapAyAnA udayAbhAvI kSaya ane sadavasthA rUpa upazamathI ane pratyAkhyAnAvaraNa ane saMjavalana kaSAyane yathAsaMbhava udaya thavAthI kSApazamika saMyama saMyama bhAva prakaTa thAya che. A pramANe 18 prakAranA kSApazamika bhAva che, zaMkA-saMnnitva, samyagU mithyAtva ane roga paNa kSApazamika bhAva rUpa ja che. chatAM ahIM temane zA mATe grahaNa karavAmAM AvyA nathI? uttara-saMnnitva jJAnanI eka avasthA vizeSa rUpa che. tethI ahIM tene alaga rUpe grahaNa karavAmAM Avela nathI samyagramithyAtva samyakatvanA eka bheda rUpa hovAthI samyakatvamAM je tene samAveza thaI jAya che. cegane saMbaMdha vilabdhi sAthe levAthI tene ahIM alaga rUpe gaNAvavAnI jarUra rahetI nathI. audayika bhAvanA nIce pramANe 21 prakAra che-cAra gatinAmakamanA udayathI naraka tirthaca, manuSya ane deva A cAra gatie rUpa cAra prakAra kapAyamehanIyanA udayathI krodha, mAna, mAyA ane lemarUpa cAra kaSAya, veda kapAghanA udayathI strI, puruSa ane napusaka rUpa traNa veda, kaSAyanA udayathI anurajita eganI pravRtti rUpa kRSNa, nIla, kApita, pIta, paddha ane zukala, A 6 vezyAo. A rIte 17 prakAra thayA. (18) jJAnAvaraNanA udayathI Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA06 sU063 audadhikAdibhAvanirUpaNam ye 6 lezyA haiM / jJAnAvaraNa ke udadya se huA ajJAna mithyAtva mohanIya ke udaya se huA atatva zraddhAnarUpa mithyAdarzana kisI bhI karma ke udaya se huA asiddhatva aura cAritramohanIya ke sarvaghAti sar3akoM ke udayase huA asaMghama ye 21ikkIsa prakArake bhAva audAyika bhAvahaiM / zaMkA-darzanAvaraNa ke udaya se adarzana bhAva bhI hotA hai, usako yahAM alaga se kyoM nahIM ginAyA ? uttara-mithyAdarzana se hI adarzana bhAvakA grahaNa ho jAtA hai tathA nidrA, nidrA nidrA Adi kA bhI isI meM antarbhAva kara lenA cAhiye kyoMki ye bhI adarzana ke bheda haiN| zaMkA-hAsya Adi ke udaya se hAsya Adi audadhika bhAva bhI hote haiM, ataH unheM to alaga se ginAnA cAhiye ? . uttara-mAnA ki hAsya Adi svatantra audayika bhAva haiM-taba bhI ' liGga ke grahaNa karane se inakA grahaNa ho jAtA hai kyoMki bhAva liGga ke sahacArI haiN| zaMkA--aghAtiyA karmoM ke udaya se bhI jAti Adi auyika bhAva hote haiM so unheM yahAM alaga se kyoM nahIM ginAyA ? prakaTa thatuM ajJAna, (19) mithyAtva mohanIyanA udayathI prakaTa thayeluM atatva zraddhAnarUpa mithyAdarzana, (20) keI paNa karmanA udayane lIdhe janita asi. ddhatva ane (21) caritra mahanIyanA saghAti sparvekenA udayathI janita asaMyama. A 21 prakAranA audayika bhAva kahyA che. zaMkA-darzanAvaraNanA udayathI adarzanabhAvane paNa sadUbhAva rahe che. ahIM tene alaga rUpe zA kAraNe gaNavela nathI ? - mithyAdarzanane grahaNa karavAthI adarzanabhAva paNa grahaNa thaI jAya che tathA nidrA, nidrAnidrA, Adine paNa temAM samAveza karI levuM joIe, kAraNa ke te paNa adarzananA bhede ja che. zakA-mahAsya AdinA udayathI hAsya Adi audayika bhAva paNa hoI zake che, tethI temane alaga rUpe gaNAvavA ja joIe ! uttara-mAnI laIe ke hAsya Adi svataMtrabhAva che. te paNa liMgane grahaNa karavAthI temanuM ghaDaNa paNa thaI jAya che, kAraNa ke te bhAve liMganA sahacArI che. zakA-aghAtiyA karmonA udayathI paNa jAti Adi audayika bhAva saMbhavI zake che te temane ahIM avaga rUpe zA mATe gaNAvyA nathI ? Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 610 sthAnAsu lezyAH, ajJAna mithyAtvam asihatvam asaMyamazceti catvAra ityekaviMzatibhedAH 4 / pAriNAmikasya-jIvatvam abhavyatvaM bhavyatAceti trayobhedAH 5 / itthaM paJcAnAM bhAvAnAM sarve tripaJcAzad bhedAH bhavantIti / / sU0 63 // uttara--aghAtiyA karmoM ke udaya se hone vAle jitane bhA auda. yika bhAva haiM una sabakA gati upalakSaNa hai / isake grahaNa karane se una sabakA grahaNa ho jAtA hai isaliye aghAtiyA karmoM ke udaya se honevAle jAti Adi anya bhAvoM ko alaga se nahIM ginaayaa| zaMkA--upazAnta kaSAya kSINa kaSAya aura sayoga kevalI guNasthAna meM lezyA kA vidhAna to kiyA hai para vahAM kaSAya kA udaya nahIM pAyA jAtA ataH lezyA mAtra ko audayika mAnanA ucita nahIM hai| uttara--pUrvabhAva prajJApana naya kI apekSA vahAM audayika pane kA upacAra kiyA jAtA hai isaliye lezyA mAtra ko auyika mAnane meM , koI Apatti nahIM hai| pAriNAmika bhAva tIna haiM-jIvatva, bhavyatva auha abhavyatva / inameM jIvatva kA artha caitavya hai, yaha zakti AtmA kI svAbhAvika hai isameM karma ke udyAdi kI apekSA nahIM par3atI hai isaliye yaha pAriNAmika hai| yahI bAta sadhyatva aura abhavyatva ke viSaya meM bhI jAnanI na uttara-aghAtiyA karmonA udayathI janita jeTalA audayika bhAve che te saunuM upalakSaNa gati che. gatinuM grahaNa thavAthI te saunuM grahaNa paNa thaI jAya che. tethI aghAtiyA karmonA udayathI janita jAti Adi bhAvane judA sAvyA nathI. . / zaMkA-upazAnta kaSAya, kSIru kapAya ane sayoga kevalI guNasthAnamAM lezyAnuM vighAna te karavAmAM AvuM che paraMtu tyAM, kaSAyane udaya jovAmAM AvatA nathI, tethI leNyA mAtrane audathika- mAnavAnuM ucita lAgatuM nathI. uttarapUrvabhAva prajJApana nayanI apekSAe tyAM audayikapaNAne upacAra karavAmAM Ave che, tethI leNyA mAtrane dayika mAnavAmAM keI doSa nathI. pAriSyAmi mApa-trAya che-(1) tva, (2) savyAta mane (3) abhavyatva. jIvatvane ardha cetanya che. A zakti AtmAnI bhAvika zakti che. temAM karmanA udayAdinI apekSA rahetI nathI, tethI ja tene pariNAmika bhAva rUpe prakaTa karavAmAM Avela che. e ja vAta bhavyatva ane abhavyatvanA Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA0 6 0 64 SavidhapratikramaNanirUpaNam ____ anantarasUtre bhAvA abhihitAH, tatra ca prazasteSu yA apravRttiH, aprazasteSu ca yA pattiH kRtA, yacca vA viparItazraddhAnaM viparItaprarUpaNaM ca kRtam, tatra sAdhavaH pratikAmyantIti pratikramaNamAha* mUlam-chavihe paDikaNe paNNate, taM jahA-uccArapaDikkamaNe 1, pAsavaNapaDikalaNe 2, ittarie 3, Avakahie 4, jaM kiMci micchA 5, lomaNatie 6 // sU0 64 // chAyA-paDavidhaM pratikramaNaM prajJaptam , tadyathA-uccAramatikramaNaM 1, pratra vaNapatikramaNam 2, itvarikaM 3, yAvatkathikam 4, yatkiMcinmithyA 5, svApanAntikam 6 // sU064 // TIkA-'chabdhihe ' ityAdi__ pratikramaNaM-pithyAduSkRtakaraNakhyam mAyazcittasya SaD bhedAH pUrva paJcadaza. sUtre pradarzitAH, tad yathA-mAlocanAham. pratikramaNAham, tadubhayAham 3, vivecAhiye, jisa AtmA meM ratnatraya prakaTa hone kI yogyatA hai vaha bhavya aura jisameM isa prakAra kI yogyatA nahIM hai vaha abhavya hai, isa prakAra se 53 bhAva jIva ke hote haiM // 0 63 // isa Upara ke scUna meM bhAva kahe gaye haiN| inameM prazasta bhAvoM meM jo apravRtti hai aura aprazasta mAvoM meM jo pravRtti hai athavA-jo viparIta zraddhAna ho gayA hai yA viparIta prarUpaNA ho gaI hai so isa sthiti meM sAdhu pratikramaNa karate haiM ataH isI bAta ko lekara aba sUtrakAra pratikramaNa kA kathana karate haiM "chabihe paDilamaNe paNNatte " ityAdi sUtra 64 // -mithyAduSkRta dene rUpa pratikramaNa nAmakA prAyazcittahai / prAyazcitta viSayamAM paNa samajavI. je AtmAmAM ratnatraya prakaTa thavAnI yogyatA hoya che, tene bhavyAtmA kahe che, je AtmAmAM A prakAranI gyatA hotI nathI tene abhavyAtmA kahe che. A pramANe jIvamAM 53 bhAva hoya che. je sU. 63 AgalA sUtramAM bhAvanI prarUpaNa karavAmAM AvI. prazasta bhAmAM apravRtti thavAthI, ane aprazasta bhAvamAM pravRtti thavAthI, athavA viparIta tatvamAM zraddhA prakaTa thaI javAthI athavA viparIta prarUpaNa thaI javAthI te doSanI nivRtti mATe sAdhu pratikamaNa kare che tethI have sUtrakAra pratikramaNanuM ni3544 43 cha. "chabihe paDikamaNe paNNatte " mAha Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 512 sthAmA jhAIm 4, vyutsarhim 5, tapo'I 6 ceti, epAM vyAkhyA tatraiva drssttvyaa| teSu yad dvitIyaM pratikramaNAI prAyazcittaM tat pavidha prajJasam , tadyathA-uccAraprati kramaNam-uccArotsarga kRtvA yat airyApathikaM pratikramaNaM tat // 1 // prasravaNapatikramaNam-masravarNa-mUtraM, tadutsagaM kRtvA yat aipiyika pratikramaNaM tt..2||uktNc " uccAra pAsavarNa, bhUmIe vosirittu uvutto| osari UNaM tatto, iriyAvahiyaM paDikamai // 1 // cosirai mattage jai, to na paDikamai ya mattagaM jo u / sAhU parihaveI, niyameNa paDikkamai so u // 2 // chaha prakAra kA hotA hai, prAyazcitta ke chaha bheda pahale pandrahaveM sUtra meM kahe gaye haiM ve isa prakAra haiM--AlocanAha 1, pratikramaNAI 2, tadbhayA 3, vivekAhaM 4, vyutsAha aura tapo'rha 6 / / inakI vyAkhyA vahIM pandrahaveM sUtra meM kahI gaI hai, yahAM dekha lenA cAhiye una chaha prakArake prAyazcitoMmeM yaha pratikramaNa nAmakA prAyazcitta dasarA hai, yaha chaha prakArako hotA hai,jaiI-uccAra pratikramaNa 1 prasravaNa pratikramaNa * itvarika pratikramaNa 3 yAvatkAdhika pratikramaNa 4 yat kizcit mithyA pratikramaNa 5 aura svApanAntika pratikramaNa 6 uccAra pratikramaNa vaha hai, jo bahibhUmise Akara aizapathikI kriyAkI jAtI hai, prasravaNa pratikramaNa vaha hai, jo pratravaNa ke bAda aipithiko kriyAkI jAtI hai / kahA bhI hai-" uccAraM pAsavaNaM" ityaadi| - mithyAdukRta devArUpa pratikramaNanuM nAma prAyazcitta che. prAyazcittanA cha. 412 5 cha-(1) mAsAyanA, (2) pratibhAvAra, (3) talayA, (4) vivAha, (5) vyutsA, mane (6) tapAI. prAyazcittanA mA cha prAzana vistRta nirUpaNa 15 mAM sUtramAM karavAmAM AvyuM che, te tyAMthI vAMcI levuM. prAyazcittane pratikramaNa nAmane je bIje bheda che, tenA nIce pramANe cha 54.2 5 cha. (1) zyA2 prati ], (2) prasavaY pratibha], (3) R: pratimA, (4) yApathi pratima, (5) yiiyat mithyApratibhae ane. (6) svAyanAnti pratibhA bahimimAMthI AvIne (hale jaIne AvyA bAda) epathikI kriyA karavAmAM Ave che tenuM nAma uccAra pratikamaNa che. prasavaNa (mUtra tyAga) bAda je pathikI karavAmAM Ave che tenuM nAma prastravaNa pratikramaNa che, dhu 51 cha : " uccAra pAsavaNaM"tya Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA06 sU0 64 SaDvidha pratikramaNanirUpaNam chAyA- uccAraM masaraNaM bhUmau vyutsRjya upayuktaH / avasRtya tata I-pathikAM pratikrAmati // 1 // vyutsRjati mAtrake yadi tato na pratikrAmati ca mAtra yastu / sAdhu. pariSThApayati niyamena pratikrAmati sa tu // 2 // iti / itvarikam-svalpakAlikaM devasikarAtrikAdirUpam // 3 // yAvatkathikam yAvajjIvikaM mahAvratabhaktaparijJAdirUpam / pratikrayaNatvaM cAtra vinivRttilakSaNAvarthayogAd bodhyam / / 4 / / tathA yatkiMcinmithyA-khelazivANAvidhinisargAbhogAnAbhogasahasAkArAdhasaMyama-svarUpaM yatkiMcit yatkimapi mithyA asamyakRtaM tadviSayaM yat mithyedamityevaM pratipattipUrvakaM mithyAduSkRtakaraNaM tad yatkicinmithyA pratikramaNamiti / uktaM ca-- __ "saMjamanoge abbhuTTiyassa jaM kiMci vitahamAyariyaM / micchA eyaM tu piyANiUNa micchatti kAyavyaM // 1 // " devasika rAtrikAdi rUpa jo svalpakAlika pratikramaNa hai, vaha ityarika pratikramaNa hai, mahAvrata bhakta parijJAdi rUpa jo yAvajjIvika pratikramaNa hai. vaha yAvatkathika pratikramaNa hai, pratikramaNatA vinivRtti rUpa sArthaka yogase yahAM AtI hai, khela zarIrakA maila zivANa-nAkakA maila inakA avidhipUrvaka choDanA Abhoga anAoga (jAnate ajAnate) sahasAkAra Adi rUpa jo asaMyama hai, ina sabakA sevana karanA so isa asaMyamake ho jAne para " yaha saba merA mithyA ho jAve" isa prakArase jo mithyA duSkRti diyA jAtA hai, vaha yat kiJcit mithyA pratikramaNa hai| kahA bhI hai-"saMjama joge abhuhiyassa" ityaadi| devasika, rAtrika Adi rUpa je svalpakAlika pratikramaNa che tene ivarika pratikramaNa kahe che mahAvrata bhaktaparijJAdi rUpa je yAjajIvika pratikramaNa che, tene yAvaskathika pratikramaNa kahe che vinivRtti rUpa sArthaka rogathI ahIM pratikramaNatA Ave che. khela (zarIra bhasa) bhane zidhA (nAmAthI , nIsn! zINe! pahA ) Adine avidhipUrvaka choDavA rUpa tathA Aga, anAga, sahasAkAra Adi rUpa je asaMyama che, tenuM sevana karavAthI je doSa lAge che tenI nivRti nimitte "mArU e kArya mithyA he" A prakAre je mithyA duSkRti devAmAM Ave che tenuM nAma yatkiMcit mithyApratikamaNa che. kahyuM paNa che ke, "saMjamajoge abhuTTiyassa" tyAhasthA0-15 Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAmA chAyA--saMyamayoge abhyutthitasya yat kiMcid vitathamAcaritam / mithyA etattu vijJAya mithyeti kartavyam // 1 // iti / tathA--" khelaM siMghANaM vA, apaDilehAyamajjiu tahaya / vosariya paDikAI, taM piya micchukaDaM dei // 1 // " chAyA--khelaM siddhANaM vA, apratilekhyApramRjya tathA ca / vyutsRjya pratikrAsyati, tasyApi mithyAduSkRtaM dadAti // 1 // iti|| 5 // tathA--svApanAntikam-snapanasya-jayanakriyayA antaH avasAnaM svapanAntaH, tatra bhavaM patikramaNaM sthApanAntikam / suptotthitAhi sAdhava IyA~ pratikrAmantyeveti / athavA- svApnAntikam' iticchAyA / tatra-svapnonidrAvazavikalyA, vasya anto vibhAgaH svapnAntaH, tatra bhavaM bhatikramaNa svApnAntikam / svapnavizeSehiM sAdhakaH pratikrAmantyeva / taduktam-- __saMyamayogameM sAvadhAna bane hue jIvake dvArA jo kuchabhI asatya sevita ho jAtA hai, vaha meza niSphala ho isake liye jo mithyA duSkRta diyA jAtA hai, vaha yat kiJcit mithyA pratikramaNa hai / tathA"khelaM siMghANaM vA" ityAdi / zayanakriyAke anta meM jo pratikramaNa kiyA jAtA hai, vaha sthApanAntika pratikramaNa hai / luptosthita sAdhujana IryA pratikramaNa karate hI haiM / athavA-" somaNaMtie "kI saMskRta chAyA " svApnAntikam " aisI bhI hotI hai, nidrAvaza jo vikalpa hai, usakA nAma-svapna hai, isakA jo anta vibhAga hai, vaha svapnAnta hai, isa svapnAntameM jo pratikramaNa hotA hai, vaha svAyanAntika pratikramaNa hai, svapnavizeSakI avasthA sAdhujana pratikramaNa karatehI haiN| kahA bhI saMyama egamAM sAvadhAna rahetA jIva dvArA je kaMI paNa asatyanuM sevana thaI jAya che te micyA -niSphala he, evI bhAvanApUrvaka je mithyA skRta devAmAM Ave che tene yatkiMcit mithyApratikramaNa kahe che. 4 54 cha : " khelaM siMghANaM vA" tyAha- svAsAntika pratikramaNa-zayana kriyAne anne je pratikramaNa karavAmAM Ave che tene svAmAntika pratikramaNa kahe che. UMgha laIne UThate sAdhu IryA pratima ta 424 che. athavA " somaNaMtie" mA pahanI sata chAyA " svApnAntikam " 5 thAya che. nidrAna madhIna thA 35 2 vi65 che tenuM nAma sva che. tene je antavibhAga che tenuM nAma svamAna che. A raMvamAnane je pratikramaNa thAya che tene svAsnAtika pratikramaNa kahe che. svasa vizeSanI avasthAmAM sAdhuo pratikamaNa kare ja che, Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sutrATIkA sthA06 134 paM dUSidha pratikramaNanirUpaNam " gamanAgamaNa vihAre, sutaM vA sumiNadaMsaNe rAo / nAvA nai saMtAre, iriyAvahiyA paDikamaNaM || 1 ||" chAyA -- gamanAgamanavihAre suptevA svapnadarzane rAtrauM / nAvA nadI santAre pathikA pratikramaNas ||1|| iti / pratikramaNasUtre 'pi AulamAulAe, sovaNavattiyAe " AkulAkulayA svapnamasyayayA, ityAdinA svapnavizeSe pratikramaNamuktam / pratikramaNamatra kAyotsargarUpaM tacca svapnakRtaprANAtipAtAdito vinivRcirUpam anvarthaM bodhyam / iti // sU0 64 // -- chAyA -- anantaraM pratikramaNamuktam, pratikramaNaM cAvazyakamityucyate / tadya nakSatrodayAvanasare kurvantIti nakSatrANi SaTsthAnatvenAha- "6 515 "gamaNA gamaNa vihAre" IryApathika pratikramaNa sAdhu itanI bAtoM meM karate haiM gamanAgamana meM bihAra meM suptAvasthA se prabuddha (jaganepara) hone para rAtri meM nAva se nadI pAra karane para athavA binA nAvake nadI pAra karane para pratikramaNa sUtra meM bhI " AulamAulAe sovaNavattiyAe" ityAdi pATha dvArA svapnavizeSameM pratikramaNa karanA kahA gayA hai, pratikramaNa yahAM kAyotsargarUpa hai, aura vaha svapnakUna prANAnipAta Adise vinivRttirUpa hai, isaliye sArthaka hai | sU0 64 // isa Upara ke sUtra meM pratikramaNa kahA yaha pratikramaNa Avazyaka rUpa hotA hai, ataH yaha nakSatra ke udaya Adike avasara meM kiyA jAtA hai, isaliye sUtrakAra aba nakSatroM kA kathana 6 sthAnakoM se karate haiM 'dhuM pazu che 4 : gamaNAgamaNa vihAre " ityAdi iryAthika pratikramaNa sAdhu ATalI mAmAmAM kare che~~gamanAgamanamAM bihAramAM, UdhamAMthI jAgRta thAya tyAre, rAtre nAvamAM besIne nadI pAra ka vAmAM Ave tyAre athavA nAva vinA nadI pAra karavAmAM Ave tyAre, prati kramaNa sUtramAM pazu " Aula mAulAe sotraNavattiyAe" ityAdi pATha dvArA svasavizeSamAM pratikramaNa karavAnuM kahyuM che. ahIM pratikramaNu kAryAtsaga rUpa che, ane te svaprakRta prANAtipAta AdimAMthI vinivRtta thavA rUpa hovAthI sArtha che. // sU. 64 // L uparanA sUtramAM pratikramaNanuM nirUpaNa karyuM. pratikramaNu Avazyaka rUpa DAya che, tethI nakSatranA udaya AdinA avasare te karavAmAM Ave che. tethI have sUkSakAra cha sthAnAnI apekSAe nakSatranuM kathana kare che- Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAne ___ mUlam--kattiyANakkhatte chattAre pnnnntte| asilesA Nakkhatte chattAre paNNatte // sU0 65 // chAyA-kRttikAnakSatraM paTtAraM prajJaptam / alepAnakSatraM paTtAraM prAptam ||suu0 65 // TIkA-'kattiyA Nakkhatte ' ityAdi vyAkhyA spaSTA // sU0 65 / / ' nakSatrANi cApi jIvarUpANyeva / jIvAnAM nakSatrarUpatA ca karmapudgalacayAdi sattve eva bhavati cayAdInAha- mUlam-jIvA NaM chahANaNivattie poggale pAvakammattAe ciNiMsu vA citi vA ciNissaMti vA, taM jahA-puDhavikAiyanibattie jAva taptakAiyanivvattie / evaM ciNa uvaciNabaMdhaudIraveya taha nijarA ceva / chapyaesiyA NaM khaMdhA aNaMtA paNNattA / chappaesogADhA poggalA aNaMtA paNNattA / cha samayaTiiyA poggalA aNatA paNNattA / cha guNakAlagA poggalA jAva cha guNalukkhA poggalA aNaMtA paNNattA / / sU0 66 // ||chtthN ThANaM samattaM . chAyA-jIvAH khalu paTUsthAnanirtitAn pudgalAn pApakarma nayA adhi: nvan vA, cinvanti vA, ceSyanti vA, tadyathA-pRthivIkAyikanirvatitAn yAvat sakAyijhanirvatitAn / evaM-capa upacayovandha udIro vedastathA nirjarA cava / paTpadezikAH khalu pudgalA anantAH prajJaptAH / paD pradezAvagADhAH pudgalA anantAH paTUsamaya sthitikAH pudgalA anantAH prajJaptAH / paDguNakAlakAH pugalA yAvat paDguNarUkSAH pudgalA anantAH prajJaptAH // mU066 // // SaSThaM sthAnaM samAptam // kattiyANakkhatte chattAre paNNatte ityAdi sUtra 65 // kRttikA nakSatra cha tArAvAlo haiM AzleSA nakSatra cha tArAvAlA hai|muu065| " kattiyANakkhatte chattAre paNNatte" tyaakRtikA nakSatra cha tArAvALuM che, azleSA nakSatra paNa che vANu cha. // sU. 15 // - - - Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 517 - sudhA TIkA sthA06 sU066 cayAdisvarUpanirUpaNam TIkA--'jIvA NaM' ityAdi-- asya vyAkhyA pUrvavad bodhyA / navaraM tasmin tasmin sthAne tattatsthAnakatvenoktam , atra tu paTTthAnakatveneti // sU0 66 // iti zrI vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApaka-pravizuddhagadhapadyanaikagranthanirmApaka-bAdimAnamardaka - zrIzAhUchatrapati kolhApurarAjamadatta 'jainazAstrAcArya ' padabhUpita-kolhApurarAjaguru bAlabahAvArI-jainAcArya - jainadharmadivAkara-pUjyazrI -- ghAsIlAlacativiracitAyAM ' sthAnAGgasUtrasya ' sudhAkhyAyAM ___ vyAkhyAyAM SaSThaM sthAnam sampUrNam // 6-3 // nakSatra bhI jIvarUpahI haiM, jIboMmeM nakSatra rUpatA karmapudgalacaya Adike hone parahI hotI hai, ataH aba satrakAra caya AdikA kathana karate haiM "jIvANaM chaTThANaNivyattie poggale " ityAdi sUtra 66 // isa sUtrakI bhI vyAkhyA spaSTa hai, kyoMki yaha vyAkhyA usa 2 'sthAnameM usa sthAnaka rUpase pahilekI jA cukI hai aura aba yahAM vaha 'chaha 6 sthAnaka rUpase kahI gaI hai // stU0 66 / / zrI jainAcArya jainadharmadivAkara zrI ghAsIlAlajI mahArAja racita .. "sthAnAGga sUtra" kI sudhA nAmakI vyAkhyA chaTA sthAna samApta // 6 // nakSetre paNa jIva rUpa ja che. kamapulamAM caya Adi ne sadUbhAva hAvAthI ja jImAM nakSatrarUpatA saMbhavI zake che, tethI have sUtrakAra caya AdinuM kathana kare che. - "jIvANaM chaTThANaNivvattie pogale" tyA: A sUtranI vyAkhyA 5Na che, kAraNa ke pratyeka sthAnamAM te te sthAnaka rUpe A vyAkhyA AgaLa ApavAmAM AvI cukI che, ane ahIM cha sthAnaka rUpe tenuM kathana karavAmAM AvyuM che. e sU 66 che zrI jainAcArya jainadharma divAkara zrI ghAsIlAlajI mahArAja racita " sthaanaaN| sUtra" nI sudhA nAbhanI vyAyAnu thIne samApta 6 ! Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 // atha saptama sthAnakam // , paSThaM sthAnamukaM, sampati kramaprAptaM saptamamArabhyate, asyatu pUrveNa sahAyamabhisambandhaH - pUrvasmin sthAne padArthAH padsthAnakatvenoktAH atra tu ta etra padArthAH saptasthAnakatvena marUpyante ityanena saMbandhenAyAtasyAsya sthAnasyedamAdimaM sUtram - tathA - anantarasthAnasyAntimasUtreNa sahAsya sthAnasyAdimasUtrasyAyamabhisaMbandhaH-tatra sUtre pudgalAH paryAyataH proktAH / asmin sUtretu - pudgalavizeSANAM kSayopazamAnantaraM yo jIvakRto'nuSThAnavizeSo bhavati, tasya saptavidhatvamucyate, ityanena sambandhenAyAtamidaM sUtram sAtavAM sthAnakA prAraMbha chaThA sthAna kahA jA cukA hai, aba krama prApta saptama sthAna prAraMbha hotA hai, isa sthAnakA pUrva sthAnake sAtha aisA sambandha hai - ki pUrva sthAnameM padArtha 6 sthAnaka rUpase kahe gaye haiM, aura yahAM vehI padArtha sata sthAnakarUpase kahe jAveMge. tathA anantara sthAnake antima sUtrake sAtha isa sthAna ke prathama sUtrakA sambandha aisA hai, ki usa sUtra meM pudgala paryAyI apekSA se kahe gaye haiM, parantu sUtra meM pula vizepoMkA kSayopazamake anantara jo jIva kRta anuSThAna vizeSa hotA hai, usameM saptavidhatA kahI jAvegI isI abhiprAya se " saMtavihe gaNAvakamaNe " ityAdi sUtrapATha kahA jAtA hai - 1. sAtabhA sthAnanA bhAraM chaThThA snAnanuM nirUpaNu pUrUM thayu. have sAtamA sthAnanuM nirUpaNuM zarU ravAmAM Ave che. pUrvastha na sAthe sAtamAM sthAnanA saMbaMdha A prakAranA che. pUrva sthAnamAM padAtheAMnuM sthAnaka rUpe nirUpaNu karavAmAM AvyuM che, have ahIM eja padArthonuM sAta sthAnaka rUpe nirUpaNu karavAmAM Avaze. AgalA sthAnanA chellA sUtra sAthe A sthAnanA pahelA sUtraneA saMbadha A prakArane che - tyAM paryAyanI apekSAe pudgale tu kathana karavAmAM Avyu che, parantu A sAtamAM sthAnanA pahelA sUtramAM pudgalavizeSAnA kSAzama pUrva je jIvakRta anuSThAna vizeSa' thAya che, temAM savidhatA prakaTa karavAmAM Avaze. tethI ja mI " sattavihe gaNAvaRRkramaNe " tyAhi sUtrapAda bhUmyo ho Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 7 sU0 1 saptavidha gaNApakramanirUpaNam mUlam - sattavihe gaNAvakamaNe paNNate, taM jahA-savvadhammA roemi 1, e gaiyA roemi egaiyA No roemi 2, savvadhammA vitigicchAmi 3, egaiyA vitigacchAmi egaiyA no vitigacchAmi 4, savvadhammA juhuNAmi 5, egaiyA juhuNAmi egaiyA No juhuNAni 6, icchAmi gaM aMte ! egallIvahArapIDama upasaMpajjittA ja viharittae // 7 // sU0 1 // chAyA-saptavidhaM gaNApakramaNaM prajJaptam , tadyathA-sarvadharmAn rocayAmi 1, ekakAn rocayAmi ekakAna lo rocayAmi 2, sarvadharmAn vicikitsAmi 3, ekakAna vicikitsAmi ekakAna no vicikitsAmi 4, sarvadharmAn juhomi 5. ekakAn juhomi ekakAn no juhomi 6, icchAmi khalu bhadanta ! ekalavihArapratimAm upasaMpadya khalu vihantum / / sU0 1 // TIkA-'sattavihe gaNAvakamaNe' ityAdi gaNApakramaNam-gaNAt gacchAt apakramaNa-nirgamanaM saptavidha-prayojanabhedena bhinnatvAt sapta prakArakaM prajJaptam , tadyathA-sarvadharmAn-sarve ca te dharmAzceti sarva 'sattavihe gaNAvakkamaNe" ityAdi sUtra 1 gaNale apakamaNa-nirgamana-prayojanake bhedase sAta prakArakA kahA gayA hai, gaNa nAma gacchakA hai, jaise-apane gaNameM bahuzrutakA abhAva japa sarva dharmoM ko rucikA viSaya banAnevAlA ziSya-muni-dekhatA hai, to vaha apane guruse ailI AjJA mAMgatA hai, ki he bhadanta ! maiM apane gaNase nikalatA hai, kyoMki maiM samasta dharmakA abhilASI sarva ca " sattavihe gaNAvakkamaNe " tyAha gaNamAMthI apakramaNa (nirgamana) prajananA bhedane AdhAre sAta prakAranuM kahyuM che. gaNa eTale ga7. kaI sAdhu nIce darzAvavAmAM AvelA sAta kAraNone lIdhe pitAnA gaNamAMthI nIkaLI jaIne bIjA gaNamAM jaI zake che-(1) pitAnA gaNamAM bahuta abhAva jyAre keI munimAM sarva dharma pratye ruci jAge ane tene ema lAge ke potAnA gaNamAM bahuzratane abhAva che, tyAre te pitAne guru pAse evI AjJA mAge che ke "he bhagavan! samasta dharmane dharmanA samasta tatvane jANavAnI mArI abhi Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 520 sthAmA dharmAH-nirjarAhetubhUnA ' apUrvagrahaNavismRtamandhAnapUrvAdhIta parAvartanarUpAH sUtrArthobhayaviSayAH zrutabhedAH, kSapaNayAvRttyarUpAzcAritrabhedAH, tAn rocayAmi-ruciviSayI karomi-svIkartumicchAmItyarthaH / ete ca svagaNe prAptuM na zakyante, bahuzrunAbhAvAt , paragaNe tu prAptuM zakyante, natra bahuzrutAnAM sadbhAvAt / ato he bhadanta ! svagaNAdahamapakramAmi ityevaM guruM pRSTvA yatsvagagAdapakramaNaM tat prathamaM gaNApakramaNaM vodhyam / nanu ' marvadharmAn rocapAmi' ityetAvanmAtroktau ' gurupRcchA gaNAdapakraNam' iti katha gamyate ? iti cedAha-saptame bhede-'icchAmi NaM bhaMte !' ityAdyuktam , te dharmAzca iti sarvadhAH " isa vyutpattike anusAra apUrvakA grahaNa vismRnakA sandhAna, aura pUrva meM paThita viSayakA parAvartana isa prakArake jo strake, arthaka evaM sUtrArtha donoMke bheda haiM, unheM tathA kSapaNa evaM vaiyAvRttya rUpa jo cAritrake bheda haiM, ve yahAM sarvadharma zabdase gRhIta hue haiM-tathA jisa dUsare gaNameM vaha jAnA cAhatA hai-vahAM vaha bahuzrutakA sadbhAva jAna karahI jAnA cAhatA hai, ataH ve samasta dharma use vahA~ prApta ho sakate haiM, isa prakAra gurUse pUchakara jo apane gaNase-gacchase bAhara hotA hai, vaha prathama gagApakramaga jAnanA cAhiye zaMkA-" sarva dharmAn rocapAmi" sUtra meM aisAhI pATha kahA gayA hai-ataH yaha bAta yahAM kaise jAnI jAtI hai-ki vaha guruse pUchakara lASA che. ApaNuM gaNumAM bahuzratane abhAva hovAthI mane A gaNa cheDavAnI rajA Apo. "sarve ca ve dharmAdha iti sarvadharmAH" mA vyutpatti anusAra anu grahaNa, vimRtanuM saMdhAna, pUrva pati viSayanuM parAvartana, A prakAranA je sUtranA, arthanA ane sUtrArthanA bheda che temane tathA kSapaNa ane vaiyAvRtya35 je cAritranA bheda che temane ahIM "sarvadharma pada dvArA grahaNa karavAmAM Avela che. tathA je anya gaNamAM te javA mAge che tyAM bahuzrutano sabhAva che evuM jANIne ja te tyAM javA mAge che, tethI te samasta dharmanI tene tyAM prApti thaI zakavAne saMbhava che A prakAranA kAraNane lIdhe gurunI AjJA laIne te gaNamAMthI apakramaNa karI zake che. gaNapakramaNa mATe samasta dharmanI prApti rUpa A paheluM prajana samajavuM. -" sarvadharmAn rocayAmi' mA sUtramA zurunI mAjJA dhana gaNapakramaNa karavAnuM te lakhyuM nathI, chatAM Apa zA kAraNe evuM kahe che Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA DIkA sthA00 sU01 saptavidhagaNApakrama nirUpaNam 521. rAtra gurupRcchApUrvakametra ekalavihArapratimArya gaNAdapakramaNam vakSyate, tatsAdhana yatrApi gurupRcchApUrvakameva gaNAdapakramaNaM vodhyamiti / tathA - ekakAna kA~zcana dharmAn zrutarUpAn cAritrarUpAn vA svagaNe'navasthitAn rocayAmiruciviSayI karomi ekakAn kA~zcita zrutadharmAn cAritradharmAn vA svagaNe'vasthitAn na rocayAmi, yA~va dharmAn rocayAmi te dharmAH svagaNe prAptuM na zakyante tathAvidhanAbhAvAt / iti dvitIyam / tathA-sarvadharmAnagaNa se apakramaNa ( gaNakoM chor3atA hai) karatA hai ? uttara- Age sAtave bheda meM " icchAmi NaM bhaMte!" aisA kahA - gayA hai, isase vahAM yukta pRcchApUrvakahI ekala, bihAra pratimA ke liye gaNase apakramaNa kahA jAvegA so usake sAdharmya se yahAM para bhI guru pRcchApUrvaka hI gaNase nirgamana (jAnA) hotA hai aisA jAnanA cAhiyetathA - " egaiyA roema egaiyA No roemi " 2 - kitaneka zrutarUpa athavA cAritrarUpa dharmo ko maiM jo ki apane gaNa meM avasthita nahIM haiM, afant viSaya banAtA hUM tathA kitaneka tarUpa athavA cAritra rUpa aat maiM jo ki apane gaNameM avasthita haiM, apanI rucikA viSaya, nahIM banAtA hUM- isa taraha sva gaNameM avasthita dharmoM ko maiM nahIM cAhatA hUM, aura jo dharma svagaNa meM avasthita nahIM haiM, unheM, maiM cAhatA hUM-ve Farun aafare sAmagrI ke abhAva se prApta nahIM ho sakate haiM ataH ke te gurunI AjJA laine gaNuApakramaNa kare che ? 7 (c uttara--have pachI AvanArA sAtamAM bhedamAM evA sUtrapATha Ave che " icchA miNaM bhaMte ! " tyiAhi tyAM gurunI AjJA sahane 4 zubhAMthI nIkaLavAnI ziSyanI IcchA pradarzita thaI che. te pratyeAjana sAthenA sAdhasyane lIdhe mA~ paNa gurunI anujJApUrvaka ja gaNumAMthI ziSyanuM nirgamana grahaNathavuMjoIe. - zrI a-" egaiyA roema, egaiyA No ropami" sA zruta35 athavA cAritrarUpa dharmo ke je ApaNA gaNumAM avasthita (vidyamAna) nathI,te mArI rucine anukULa lAge che, ane keTalAka zrutarUpa athavA cAritrarUpa dharmo ke je ApaNA gaNumAM avasthita che, te mArI rucine anukULa lAgatAnathI. A rIte ApaNA gaNumAM avasthita dharmane huM cAhateA nathI ane je dharmAM ApaNA gaNumAM avasthita nathI tene huM cAhuM chuM. je dharyuM mane game che temanI svagaNamAM prApti thavAnuM zakaya nathI, kAraNa ke svagacchumAM tatha vidha sAmagrInA abhAva che. te " he gurudeva ! je Apa anujJA Ape teA huM sthA0-66 Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . .. : ... 52. sthAnAsa zrRMtabhedAn cAritrabhedAca samastAnapi dharmAn vicikitsAmi sandihAmi-saMcayaviSayI karomi, tepAM sandehAnAM nirAkaraNaM svagacche na saMbhavati, tathAvidhabahuzrutAbhAvAt , paragacche tu tathAvidhasAdhUnAM sadbhAvAt sandedanirAkaraNaM bhavitu-. marhati / iti tRtIyam / tathA--ekakAn kA~zcana zrutadharmAn cAritradharmAn vA viciH kitsAmi, ekakAna kA~zcana zrutadharmAn cAritradharmAn vA no vicikitsAmi / yadvipayiNI mama vicikitsA vartate tadapanayane nAsti kazcitsamarthaH svagaNe, / maiM Apase AjJA prApta kara isa gaNa se nikalanA cAhatA hUM yaha gaNase pAhara honekA dUsarA kAraNa hai 2 . "savvadhammA vitigicchAmi " tathA mujhe samasta dharmoM para, zrutabhedoM para aura cAritra bhedoM para saMzaya hai, so unake saMdehoMkA nirA. karaNa honA svagacchameM saMbhavita nahIM hotA hai, kyoMki yahAM para tathAvidha pahuzruta rUpa sAmagrIkA abhAva hai, dUsare gacchameM tathAvidha sAdhuoMke sadbhAvase sAmagrIkA sadbhAva hai ata: vahAM para una saMdehoMkA nirAkaraNasaMbhavita hai-isaliye maiM gaccha se he guro ! ApakI AjJA lekara jAtA hUM aisA yaha tRtIya kAraNa hai 3 / :- " egaiyA vitigicchAmi, egaIyA no vitigicchAmi" 4 tathA kinaneka zruta dharmoM ke Upara athavA-cAritra dharmoM ke Upara mujhe sandeha hai| aura kitaneka zruna dharmoM ke Upara' athavA cAritra dharmoM ke Upara gaNamAMthI nIkaLI javA mAguM chuM. " kaI paNa sAdhu A prakAranA kAraNane lIdhe pitAnA gaNune tyAga karIne bIjA gaNamAM jaI zake che. - - - .: zrI 426-".savvadhammA 'vitigicchAmi" bhane samasta dharmA 52 zrata bhede para ane cAritra bhede para-saMzaya udbhavyo che. te saMzayanuM svagaNamAM nivAraNa thaI thaI zake tema nathI, kAraNa ke ApaNA gaNamAM te saMzanuM nivAraNa karI zake evA bahuzruta sAdhuone abhAva che. anya gaNa ke jyAM huM javA mAguM chuM, tyAM mArA saMzonuM nivAraNa kare evA bahuzruta sAdhuone sadbhAva che. tethI tyAM javAthI mArA saMzonuM nivAraNuM thaI zakaze mATe he guru mahArAja ! mane ApaNA gaNamAthI anya gaNumAM pAnI manujJA ghaMTAna 42. . . . .:: . ... / yo 2-" egaiyA vitigicchAmi, egaiyA no vitigicchAmi" tathA keTalAka mRtadharmo pratye athavA cAritra dharmo pratye mArA manamAM saha, che ane keTalAka zratadharmo pratye athavA cAritra dharmo pratye mArA manamAM Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA kA sthA07 sU0 1 saptavighagaNApakramanirUpaNam paragaNe tvasti tathAvidhaH iti caturtham / tathA-sarvadharmAn-zrunabhedAzcAritrabhedAzca ye dharmA mayA jJAyante, tAn sakalAnati dharmAn juhomi-anyebhyo dAtu micchAmi / na cAsti svagaNe kazcittadgrahaNa samarthaH, paragaNe tu tathAvidho'sti / iti paJcamam / tathA-ekakAn kA~zcid dharmAn juhomi / yAn dharmAn anyebhyo dAtu. sandeha nahIM hai, ataH jisa viSayake Upara mujhe vicikitsA hai, use iTAne ke liye isa gaNameM koI samartha nahIM hai, para gaNameM to aisA samartha vidhAna hai-ataH maiM Apase AjJA cAhatA hU~ ki maiM isa gagarase bAhara calA jAUM ataH isa prayojana vaza vaha gaNako choDakara dUsare gaNameM calA jAtA hai, aisA yaha apane gaNako chor3ane kA caturtha kAraNa hai / ." savva dhammA juhuNAmi" aisA yaha pAMcavAM kAraNa hai-isameM ziSya aisA apanA abhiprAya prakaTa karatA hai ki he: bhadanta ! samasta dharmazruta dharma aura cAritra dharma-jinheM maiM jAnatA hU~ maiM una samasta dharmoM ko dUsaroMke liye denA cahatA hU~ parantu apane isa gaNameM koI aisA samartha nahIM hai-jo una dharmoM ko grahaNa kara sake hAM paragaNameM to aisA samartha vyakti hai-isa prakArase apanA prayojana usase kahakara aura unase AjJA lekara vaha gaNase bAhara ho jAtA hai-yaha gaNase bAhara hone kA pAMcavAM kAraNa hai 5 / " - saMdeha nathI. je viSaya pratye mArA manamAM vicikitsA (A kharU ke peluM khara e gaDamathalane vicikitsA kahe che) che, tenuM nirAkaraNa karI zakavAne samartha evA vidvAna sAdhunI svagaNamAM uNapa che, paNa paragaNamAM te evA vidvAna sAdhuo vidyamAna che ke jeo mArA te saMdehone dUra karI zake. ke gurudeva! A kAraNe huM A gaNane choDavA mATe ApanI anujJA mAguM chuM. A rIte dharmaviSayaka vicikitsA rUpa kAraNane vaza thaIne kaI paNa sAdhu svagaNamAMthI nIkaLI jaI zake che, ... pAyabhuH // 2--" samvadhammA juhaNAmi" ziSya zuru2 vinatire che ke he guru mahArAja ! samasta dharmane ane cAridrane meM jANI lIdhuM che. have huM te dharmonuM ke yogya sAdhune pradAna karavA mAguM chuM, paraMtu te dharmone mArI pAsethI grahaNa karI zake e kaI paNuM samartha sAdhu ApaNA gaNamAM nathI. paragaNamAM tene grahaNa karI zake evA samartha sAdhuonI beTa nathI, te he gurUdeva ! Apa mane svagaNa choDavAnI anujJa apavAnI mahe. bAnI karo. A pramANe prayajana prakaTa karIne gurunI AjJA laIne koI paNa bhA5- 2 mAthA 52mA zaM? che. . .. / Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * 624 sthAnAnasUtre micchAmi tadagrahaNAdhikArI svagaNe kacinnAsti, paragaNetvasti / iti SaSTham / , tathA - he bhadanta ! icchAmi khalu aham ekalavihArapratimAm - ekavasya = ekAkino -acchanirgatatvAda jinakalpitayA yo vihAro = vicaraNaM tasya pratimA - abhiprahaH, - vAyU upasampadya svIkRtya vihartum / ato bhavadAjJAmAdAya gaNAdapakramitumicchA mIti saptamaM gaNApakramaNam / 7 (6 emaiyA juhUNAmi, egaiyA no juhuNAmi " maiM kitaneka dharmo ko 'dUsaroMke liye denA cAhatA hai, aura kitaneka dharmo ko maiM dUsaroMko nahIM denA cAhatA hU~, ataH jina dharmoMko meM dUsaroMke liye denA cAhatA hU~ una dharmo ko grahaNa karaneke yogya apane gaNameM mujhe koI dikhAtA nahIM hai, paragaNa meM to aisA vyakti hai, ataH isa prayojanake vazavartI "hokara choDanA cAhatA hU~ isa prakAra kahakara yaha gaNako chor3a detA hai, yaha gaNako choDanekA chaDDA kAraNa hai 6 / 'icchAmi NaM bhaMte / egallavihArapaDimaM uvasaMpajjittA NaM vihariztae " aisA yaha sAtavAM kAraNa hai- isameM vaha isa prakArakA apanA 'prayojana prakaTa karatA hai, ki he bhadanta / maiM ekala vihAra abhigrahako svIkAra karake gacchanirgata hone se jinakalpa ke samAna vihAra karanA cAhatA hU~ - isaliye maiM Apase AjJA lekara isa gaNase nikalanA cAhatA hU~ - aisA yaha gaNa se bAhara hone kA sAnavAM kAraNa hai 7 // chaThu 2 -- " egaiyAjuhuNAmi, egaiyA no juhuNAmi " ziSya gurune 'kahe che ke huM gurudeva ! keTalAka ' dharma ( dharmatattvanuM jJAna ) anyanee pradAna karavAnI ane keTalAka dharmAM anyane pradAna karavAnI mArI IcchA che. je dharmo huM anyane pradAna karavA mAgu' chuM, te dharmAMne grahaNa karavAne cegya vyakti ApaNA gaNumAM mane koI dekhAtI nathI, parantu paragaNumAM evI vyaktie jarUra meAjUda che. te A pratyeAjanane lIdhe ApanI AjJA laIne huM A gaNu cheDavA mAgu' chuM. A prakAre gurunI AjJA laIne kAI paNa sAdhu peAtAnA gaNamAMthI nIkaLI jaI zake che, 66 sAtabhu N ||2ssttu-" icchAmi NaM bhaMte ! egalla vihArapaDimaM saMpavijattANaM , viharittae " ziSya guru pAsethI gae hoDavA bhATe yA abhAye uhIne zrIjJA mAge che-" he guru mahArAja ! huM ekalavihAra abhigrahane ravIkAra karIne, gacchamAMthI nIkaLIne jinakalpa sAdhunI jema vihAra karavA mAguM chuM. te huM gurudeva ! huM A gaNumAMthI nIkaLI javA mATe ApanI anujJA mAguM chuM. gaNumAMthI nIkaLI javAnuM' A sAMtanuM kAraNu samajachuM. Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA07 601 saptavidhagaNApakrama nirUpaNam yadvA-atra Ayapadadvayena samyagdarzanArthaM gaNApakramaNamuktam 2 | tRtIyacaturthapadadvayena samyagjJAnArtham / paJcamapaSThapadadvayena ca samyak cAritrArtham / tAhi sarvadharmAn rocayAmi = zraddadhAmi ahamiti teSAM sthirIkaraNArthaM gaNAdapakramAmIti prathamam | 1| tathA - ekakAn dharmAt rocayAmi ekakAMstu na roca. yAmi iti zraddhAnAviSayIbhUtAnAM dharmANAM zraddhAnArthaM gaNAdapakramAmIti dvitIyam |2| ityanena padadvayena sarvaviSayaM dezaviSayaM ca samyagdarzanaM zraddhAtuM gaNAdapakramaNamuktam // 2 // yadvA-yahAM sUtra meM Adike do padoM dvArA samyagdarzana ke liye gaNase apakramaNa kahA gayA hai, tRtIya aura caturtha pada se samyagjJAna ke liye gaNase apakramaNa ( bAhara nikalanA ) kahA gayA hai, paMcama chaDe pada ise samyak cAritrake liye gaga se apakramaNa kahA gayA hai, jaise- " sarva dharmAn rocayAmi " maiM samasta zrutacAritra dharmoM para zraddhA karatA hU~ isaliye unakI sthiratA ke liye maiM gaNase nikalatA hU~ 1 aisA yaha prathama kAraNa hai tathA jo dharma mere zraddhAnake viSayabhUta nahIM haiM, unheM zraddhAnakA viSayabhUta banAne ke liye maiM isa gaNase nikalatA hU~ aisA yaha dvitIya kAraNa hai 2 isataraha ina do padoMse sarva viSayavAle athavA deza viSayavAle samyagdarzana para vizvAsa karane ke liye gaNase apakramaNa kahA gayA hai 2 tathA - sarva dharma viSayaka athavA deza dharma viSayaka athavA--A sUtramAM pahelAM e pratyeAjanA dvArA e vAta prakaTa karavAmAM AvI che ke samyagdananI prAsIne mATe sAdhu peAtAnA gaNumAMthI apakramaNa karI zake che. trIjA ane cAthA patra dvArA e vAta sUcita 'thAya che ke samyagdarzananI prAptine mATe sAdhu peAtAnA gaNamAMthI nIkaLI jaI zake che pAMcamAM ane chaThThA paDa dvArA e vAta sUcita thAya che ke samyak cAritrane mATe sAdhu svagaNumAMthI ni'mana karI zake che. 66 1 sarvadharmAn rodhayAmi " yA sUtrA dvArA zubhAMthI nIjI bhavAnu' A prakAranuM kAraNa batAvavAmAM Avyu che mane samasta zrutacAritra rUpa dharmo para zraddhA che tenI sthiratA TakAvI rAkhavA mATe huM gaNumAMthI nIkaLavA mAguM chuM " jInu ra A. prabhA - " ? dharmatatvA pratye, bhane zraddhA nathI temAM zraddhA sthira karavAne mATe huM svagaNumAMthI nIkaLI javA mAgu chuM. A che kAraNA dvArA sarva viSayavALA athavA deza viSayavALA samyagdarzana 'para vizvAsa sthira karavAne mATe svagaNumAMthI nIkaLI javAnI IcchA prakaDha 111 I karavAmAM AvI che. dr Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 526 sthAnAnasUtre tathA - sarvadharmaviSayaka deza dharmaviSayaka sandehavinivRttisamartha samya jJAnamadhigantuM gaNApakramaNamiti 'sarvadharmAn vicikitsAmi | 3| ekakAn vidhikitsAmi ||4|| iti tRtIya- caturthapadadvayena sUcitam / tathA dhAtUnAmanekAryasvAt 'juhomi' ityasya Aseve- ityarthaH / tatazca - " sarvadharmAn juhomi (5) tathA - ekakAn juhomi ekakAn no juhomi (6)" iti paJcamapaSThapadadvayena samyakcAritrArthaM gagApakramaNamiti sUcitam // sU0 1 // evaM zraddhAthaidyarthamanyathA vA gaNAdapakrAntasya kasyacid vibhaGgajJAnamutpa dhate iti tasya bhedAnAha - * mUlam - sattavihe vibhaMgaNANe paNNatte, taM jahA- egadisilogAbhigame 1, paMcadisilogAbhigame 2, kiriyAvaraNe jIve 3, mudagge jo 4, amudagge jIve 5, ruvI jIve 6, savvamiNaM sandehako haTAne meM samartha jo samyagjJAna hai, use prApta karaneke liye gaNaka tRtIya caturtha payase sUcita kiyA gayA hai, tathAdhAtuoM ke aneka artha hote haiM- isa kathana ke anusAra " juhomi " isa kriyApadakA artha - " Aseve " aisA hotA hai ataH isake anusAra - maiM samasta dharmoM kA acchI tarahase sevana karatA hU~ 6 TThe padase kinhIM zratacAritra dharmo kA maiM sevana karatA hU~ kinhIM kA sevana nahIM karatA hU~ - isa taraha ke pAMcaveM aura chaThe padadvayase vaha samyak cAritrake liye gaNase apakramaNa ( gaNako chor3atA hai) karatA hai aisA sUcita kiyA gayA hai // sU0 1 // ka 1 sarva dharma viSayaka athavA dezadharma viSayaka sandehane dUra karavAne sama evA samyajJAnanI prAptine mATe svagaNumAMnI apakramajI karavAnI vAta trIjA ane ceAthA pada dvArA prakaTa karavAmAM AvI che. dhAtubhonA bhane artha thAya che."" juhomi " A kriyApadanA atha " Aseve " thAya che, mAM akSare te DiyAnA artha sevAmAM bhAve tA pAMcamAM panA atha A pramANe, thaze--huM samasta dharmanu sArI rIte sevana karUM chuM, " chaThThA padanA thyA pramANe a thaI zake-" huM keTalAka zruta cAritra dhAMnuM sevana karU chuM ane keTalAka sevana karatA nathI. pAMcamAM ane chaThThA paDha dvArA e vAta sUcita thAya che ke te mATe aNumAMthI nIkaLI javA mAge che. aa sU. 1 5 A rIte 12 samyaklR cAritrane !. Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SA kA sthA07 20 2 saptavidhavibhannazAnanirUpaNam jIve 7 tattha khallu ime paDhame vibhaMganANe jayA NaM tahAruvassa samaNassa vA mAhaNasta vA vibhaMgaNANe. samuppajjai, se NaM teNaM vibhaMgaNANeNaM samuppanneNaM pAsai-pAINaM vA paDINaM vA dAhiNaM vA udINaM vA u8 vA jAva sohamme kappe / tassa NaM evaM havai atthi NaM mama aisese NANadaMsaNe samuppaNNe egadisi logAbhigame / saMtegaiyA samaNA vA mAhaNA vA evamAhaMsu-paMcadisiM logAbhigame / je te evamAhaMsu-micchaM te evamAsu / paDhame vibhNgnnaanne||1||ahaavre docce vibhaMganANe, jayA NaM tahArUvassa samaNasta vA mAhaNassa vA vibhaMgaNANe samuppajjA, seNaM teNaM vibhaMgaNANaNaM samuppanneNaM pAsai pAINaM vA paDINaM vA dAhiNaM vA udINaM vA urdU vA jAva sohamme kappe, tassa NaM evaM havai-asthiNaM mama aisese NANadaMsaNe samuppanne paMcadisiM logaabhigme| saMtegaiyA samaNA vA mAhaNA vA evamAhaMsu egadisi logAbhigame / je te evamAsu micchaM te evamAhaMsu / docce vibhaMganANe // 2||ahaavre tacce vibhaMganANe-jayA NaM tahArUvasta samaNassa vA mAhaNasta vA vibhaMganANe samuppajjai, se NaM teNaM vibhaMganANaNaM saMsuppanneNaM pAsai. pANe aivAemANe, musaM vaemANe. adinnamAdiyamANe, mehaNaM paDisevamANe, pariggahaM parigiNhamANe, rAibhoyaNaM bhuMjamANe vA, pAvaM ca NaM kammaM kIramANaM NopAsai, tassa NamevaM havaiasthi.NaM mama aisese NANadaMsaNe samupanne, kiriyAvaraNe jIve, Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - - - sthAnAjasthe. saMtegaDyA samaNA vA sAhaNA vA evamAsu-no kiriyAvaraNe jIve / je te evamAsu micchaM te evamAsu / tacce vibhaMga., nANe / 3 / ahAvare cautthe vibhaMganANe-jayAM NaM tahArUvassa samaNasta vA sAhaNasta vA jAva samuppajjai, se NaM teNaM vibhaMganANeNaM samuppannaNaM' devAmeva pAsaI, bAhirabhaMtarae poggale pariyAittA puDhegattaM NANattaM phusiyA phurettA phuTTittA viuchittA NaM viuvittA NaM ciTTittae, tassa NaM evaM havaiasthi NaM mama aisese NANadaMsaMNe samuppaNNe-muyagge jIve / saMtegaiyA samaNA vA mAhaNA vA evamAhaMsu-amuMyagge jIve / je te evaMmAsu micchaM te evamAsu / cautthe vibhaMgamANe // 4 // ahAvare paMcame vibhaMganANe, jayA NaM tahArUvasta samaNasta vA jAvaM samuppajjai, se NaM teNaM vibhaMgaNANeNaM samuppaNeNaM devAmeva pAsai, bAhirabhaMtarae poggale 'apariyAittApuDhegattaM NANattaM jAva viuvittA Na:2 cihittae, tassa:NaM evaM havai-atthi jAva samuppanne amuyagge jIve / saMtegaiyA samaNA vA mAhaNA vA evamAhaMsu-muyagge jIve / je te evamAhaMsu micchaM te evamAsu / paMcame vibhaMganANe // 5 // ahAvare chaThe vibhaMganANe, jayANaM tahArUvassa samaNassa vA mAhaNasta vA jAva samuppajjai / se Na te Na vibhaMganANeNaM samuppannaNaM devAmeva pAsai-vAhirabhaMtarie poggale pariyAittA vA apariyAH ittA vA puDhegataM NANacaM phusettA jAva viuvittA NaM 2:ghihi Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA070 2 saptavidhavibhaGgajJAnanirUpaNam I 1 : - e / tassa NaM evaM havai- asthi NaM mama aisese NANadaMsaNe samuppaNNe ruvI jIve / saMtegaiyA samaNA vA mAhaNA vA evamAsu -- aruvI jIve / je te evamAhaMsu micchaM te evamAhaMsu / chuTTe vibhaMganANe // 6 // ahAvare sattame vibhaMganANe jayA NaM. tahArUvasta samaNassa vA mAhaNassa vA vibhaMganANe samuppajjai, se NaM teSAM vibhaMganANeNaM samutpanneNaM pAsai suhumeNaM vAukAerNa phuDaM poggalakArya eyaMtaM veyaMtaM calaMtaM khabbhaMta phaMdata haMta udIreMtaM taM taM bhAvaM pariNamaMtaM / tassa rNa evaM havaiasthi mama aisese NANadaMsaNe samuppaNNe, savabhiNaM jIvA saMtegaiyA samaNA vA mAhaNA vA evamAhaMsu - jIvA ceva ajIvA ceva / je te evamAhaMsu micchaM te evamAhaMsu, tassa paM ime 'cattAri jIvanikAyA No sammamutragayA bhavaMti taM jahAM - - puDhavikAiyA, AU, teU, vAukAiyA, iccaehiM cauhiM jIvafare micchA daMDaM pavattei / sattame vibhaMganANe ||suu0 2 // chAyA--saptavidhaM vibhaGgajJAnaM prajJaptam, tadyathA - ekadizi lokAbhigamaH 1, paJcadizi lokAbhigamaH 2, kriyAkaraNo jIvaH 3, mudagro jIvaH 4, amudagro jIva: 5, rUpI jIvaH 6, sarvamidaM jIvAH 7 / tatra khalu idaM prathamaM vibhaGgajJAnam yadA khela tathArUpasya zramaNasya vA mAhanasya vA vibhaGgajJAnaM samutpadyate sa khalu tena vibhajJAnena sampannena pazpati-prAcInAM vA pratIcInAM vA dakSiNAM vA udIcInAM vA Urdhvo vA yAvat saudharmaM kalpam / tasya khalu evaM bhavati - asti khalu mama atizeSaM jJAnadarzanaM samutpannam ekadizi lokAbhigamaH / santi ekake bA mAhanA vA evamAhuH - paJcadizi lokAbhigamaH / ye te evamAhuH, mithyA te eaning: prathamaM vibhajJAnam / athAparaM dvitIyaM vibhaGgajJAnam - yadA khalu tathArUpasya zramaNasya vA mAhanasya vA vibhaGgajJAnaM samutpadyate, sa khalu tena vibhaGgasthA0-60 i 3 529 Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnA sune # >> 1 , + jJAnena samutpannena pazyati - prAcInAM vA pratIcInAM kA dakSiNa vA udIcInAM vA vA yA saudharma kalpam / tasya khalu evaM bhavati - asti khalu mama atizeSaM jJAnadarzanaM samutpanna - paJcadizi lokAbhigamaH / santi ekake zramaNA vA mAnA vA evamAhuH - ekadizi lokAbhigamaH / ye te evamAhuH mithyA te evamAhuH / dvitIyaM vibhaGgajJAnam / athAparaM tRtIyaM vibhaGgajJAnam - par3hA khalu tathArUpaspa zramaNasya vA mAhanasya vA vibhaGgajJAnaM samutyadyate sa khalu tena vibhaGgajJAnena samutpannena pazyati - prANAnU atipAtayamAnAn mRSAvadataH adattamAdadAnAn maithunaM pratisevamAnAnaH parigrahaM parigRhNato, rAtribhojanaM bhuJjAnAn vA, pApaM khalu karma kriyamANaM na pazyati / tasya khalu evaM bhavati - asti khalu mama atizeSaM jJAnadarzana samutpannam - [- kriyAvaraNo jIvaH / santi ekake zramaNA vA mAhanA vA evamAhu:-no kriyAvaraNa jIvaH / ye te evamAhuH, mithyA te evamAhuH / tRtIya vibhaGgajJAnam 3 / athAparaM caturthaM vibhaGgajJAnam - yadA khalu tathArUpasya - zramaNasya vA mAhanasya vA yAvat samutpadyate sa khalu tena vibhaGgajJAnena samutpannena devAneva pazyati vAhyAbhyantarakAn pudgalAn paryAdAya pRthak ekatvaM nAnAtvaM vA sphorayitvA sphoTayitvA vikurvitvA khalu vikurvitvA khalu sthAtum / tasya khalu evaM bhavati-asti khalu mama atizeSaM jJAnadarzanaM samutpannam mudagro jIvaH / santi eka zramaNA vA mAhanA vA evamAhuH - amudagro jIvaH / ye evamAhuH mithyA te evamAhuH / caturtha vibhaGgajJAnam 4 / athAparaM paJcamaM vibhaGgajJAnam yadA khalu tathArUpasya zramaNasya vA yAtrat samutpadyate sa khalu tena vibhaGgajJAnena samutpannena devAneva pazyati, bAhyAbhyantarAn pudgalAnM aparyAdAya pRthak ekatvaM nAnAtvaM yAvad vikurvitvA khala 2 sthAnum / tasya khalu evaM navati-asti yAvat samutpannam amudagro jIvaH / santi eka ke zramaNA vA mAhanA vA evamAhuH mudagro jIvaH / ye te evamAhuH, mithyA te evamAhuH / paJcamaM vibhaGgajJAnam 5 / athAparaM pRSTha vibhaGgajJAnam - yadA khalla tathArUpasya zramaNasya vA mAhanasya vA yAvat samutpadyate, saeN khalu tena vibhajJAnena samutpannena devAneva pazyati vAhyAbhyantarAn pugaLAn paryAdAya vA aparyAdAya vA pRthak ekatvaM nAnAtvaM spRSThA yAvat vikurvitvA khalu 2 sthAtum / tasya khalu evaM bhavati-asti mama atizeSaM jJAnadarzanaM samuspannam, rUpI jIvaH / santi ekake zramaNA vA mAnA vAM evamAhuH - arUpI jIvaH / ye te evamAhuH, mithyA te evamAhuH / paraM vibhaGgajJAnam 6 / athAparaM saptama vibhaGgajJAnam - yadA khala tathArUpasya bhramaNasya vA mAhanasya vA vibhaGgajJAnaM samuMpadyate sa khalatenaM vibhaGgajJAnena samutyannena pazyati sUkSmeNa vAyukAyena spRSTa " A Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA07 sU 2 saptavidhavimazAnanirUpaNem pudgalakAyam ejamAnaM vyejamAnaM calantaM kSubhyantaM spandamAnaM ghaTTayantam udIrayantaM taM taM bhAvaM pariNamantam / tasya khalu evaM bhavati-asti khalu mama atizeSa jJAnadarzanaM samutpannam-sarvamidaM jIrAH / santi ekake zramaNA vA mAhanA vA evamAhuH-jIvAzcaitra ajIvAzcaitra / ye te evamAhuH mithyA te evamAhuH / tasya khalu ime catvAro jIvanikAyAH no samyagupagatA bhavanti, tadyathA-pRthivIkAyikA, ApaH, tejAMsi, vAyukAyikAH / ityetaizcaturbhirjIvanikAyaiH mithyAdaNDaM pravartayati / saptamaM vibhaGgajJAnam / sU0 2 // TIkA-'sattavihe vibhaMganANe' ityAdi vibhaGgajJAnam-vi-viruddho vitathaH-anyathA vA bhaGga bastubhaGgo vastuvikalpo yasmiMstad vibhaGgam , tacca tajjJAnaM ceti vibhaGgajJAnam-mithyAtvasahito'vadhirisyarthaH, tat saptavidha-saptaprakAraM prajJaptam , tadyathA-ekadizi-ekasyAM dizi-pUrvAdikayA kadAcidekayA dizA lokAbhigamA lokAvayodhaH / vibhaGgatA cAsya zeSa.. isa taraha zraddhA kI sthiratAke liye yo aura kisI kAraNase gacchase bAhara hue kisI mAdhuko vibhaGgajJAna utpanna ho jAtA hai ataH aya sUtrakAra usake bhedoMkA kathana karate haiM " sattavihe vibhaMganANe paNNatte " ityAdi sUtra 2 // TIkArtha-vibhaMgajJAna sApta prakArakA kahA gayAhai, vi-viruddha vitathaanyathA hai, bhaGga-vastukA bhaGga-vastuko vikalpa jisameM aisA vaha vibhaMga vibhaMga rUpa jo jJAna vaha vibhaMga jJAna hai-mithyAtva sahita avadhi'jJAnakA nAma vibhaMgajJAna hai, yaha vibhaMga jJAna sAta prakArakA hotA hai, inameM koI eka vibhaGga jJAna aisA hotA hai, jo kisI eka dizAse A prakAre zraddhAnI sthiratAne mATe athavA bIjA keI kAraNane lIdhe gaNamAMthI nIkaLI jatA keI sAdhune kyAreka virbhAgajJAna utpanna thaI jAya che, tethI have sUtrakAra virbhAgajJAnanA bhedanuM kathana kare che. " satavihe vibhaMganANe :paNNatte " yA * sin- vijJAna mAta 4Anu 4 cha. 'vi' vi3 mA vipa. rIta, ane "bhaMga" eTale vastune vikatA, jemAM vastune viparIta vikepa hoya che tene vibhaMga kahe che. evA vilaMga rUpa je jJAna che tene vilaMgajJAna kahe che. athavA mithyAtvayukta avadhijJAnane vibhaLajJAna kahe che. tene nIce pramANe sAta prakAra kahyA che- (1) keI eka virbhAgajJAna evuM hoya che ke je lekanI koI eka dizAmAM pUrvAda eka ja dizAmAM rahelA padArthano abhigama ( be ) karAve Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jarUra sthAmA dikSu lokasyAnavayodhena tasya pratibodhAditi prathamaM vibhaGgajJAnam 1 / tathApaJcadizi paJcasu dikSu lokAbhigamo bhavati, kasyAMcidekasyAM lokAmigamo na bhavati / vibhaGgavA cAtrApi ekasyAM dizi lokAvabodhapratiSedhanAd bodhyaa| iMti dvitIyaM vibhaGgajJAnam 2 / tathA-kriyAvaraNaH-kriyeva AvaraNa jJAnAdi svarUpAcchAdakaM yasya sa tAdRzo jIvo, na tu karmAvaraNo jIvaH ityabhyupagamaparaM-vimaGgajJAnam / evaMvidhavibhaGgajJAnavAn jIvaiH kriyamANaprANAtipAtAdikaM kriyAmAtrameva pazyati na tu taddhetukarma / karmaNAma darzanena anabhyupagamAdatra vibhaGgatA iti tRtIyaM vibhaGgajJAnam 3 / pUrvAdi dizAse lokamA abhigama ghodha karatA hai, isameM vibhaGgatA zeSa dizAoMmeM lokake anavaghobase hai, kyoMki zeSa dizAoM meM vaha usakA pratiSedha karatAhai, aisA yaha prathama vibhaGga jJAna hai ? koI eka vibhaGga jJAna aisAhotAhai, ki jisase pAMca dizAoM meM lokAbhigama(lokakA jJAna hotA hai, kisI eka dizAmeM lokAbhigama nahIM hotA hai, yahAM para bhI vibhaatA eka dizAmeM lokake avavodhakA pratiSedha honese hai, aisA yaha dvitIya vibhaGga jJAna hai 2 / / kriyAvaraNa-kriyArUpa AvaraNavAlAhI jIva hai, arthAt jJAnAdi nija svarUpakI AcchAdaka kriyAhI hai-karmarUpa AvaraNavAlA jIva nahIM hai-karma rUpa AvaraNa jIvake jJAnAdi nijasvarUpakA AcchAdaka nahIM hai aisI mAnyatA jila vibhaGga jJAna ko hai, aisA vaha tRtIya vibhaGga che. bAkInI dizAomAM rahelA padArthane bodha te karAvI zakatuM nathI, te kAraNe ja temAM visaMgatA samajavI. kAraNa ke lekanI bAkInI dizAomAM rahelA padArthone abhigama (bodha) thavAne ahIM pratiSedha (niSedha) kahyo che. (2) koI eka virbhAgajJAna evuM hoya che ke jenA dvArA lekanI pAMca dizAomAM rahelA padArthone baMdha thAya che, paNa bAkInI eka dizAmAM rahelA padArthane abhigama (be) tenA dvArA thatuM nathI. ahIM paNa eka dizAmAM likanA avadhanA pratidhane kAraNe te jJAnamAM vibhaMgatA samajavI joIe. (3) ThiyA12- 35 bhAparavANe cha. me hai jJAnAdi nija svarUpanI AcchAdaka kriyA ja che. karmarUpa AvaraNavALe jIva nathI eTale ke kamarUpa AvaraNa chavanA jJAnAdi nijasvarUpanuM AcchAdaka nathI, " A prakAranI mAnyatAvALuM je virbhAgajJAna che tene vibhAjJAnanA triIjA bheda rUpa samajavuM. A prakAranA vibaMgAnavALe jIva cho dvArA Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA7 sU02 saptavighavibhaGgamAnanirUpaNam 533 / tathA-mudagro jIvaH-bAhyAbhyantararacitazarIro jIva ityabhyupagamaparaM vibhaga jJAnam / vAhyAbhyantarapudgalAnAdAya vaikriyaM kurvato bhavanapatyAdIn devAn dRSTvA evaM vibhaGgajJAnamutpadyate / iti caturthaM vibhaGgajJAnam / tayA-amudagro jIvaH-bhavadhAraNIyApekSayA vAhyAbhyantarapudgalAdAnaM vinaiva racitazarIro jIva ityabhyupagamaparaM vibhaGgAhAnam / vAhyAbhyantarapudgalAn anAdAyaiva vaikriyakaraNena racitazarIrAna devAn - dRSTvA evaMvidhaM vibhaGgajJAnamutpadyate jJAna hai / isa prakArake vibhaGga jJAnavAlA jIva jIvoM dvArA kriyamANa prANAtipAtAdika kriyAmAtrakohI jAnatAhai-dekhatAhai usake hetubhUta karmako nahI dekhatAhai, yahAM para vibhagatA karmoM ke nahIM dikhaneke kAraNa usakI anabhyupagamatAle nahIM jAnanese hai)jo vibhaGgajJAna aisA mAnatAhai, ki bAhya aura Abhyantara pudaloMse racita zarIravAlAhI jIva hai, vibhaGga jJAnIko 'bAhya obhyantara pudaloMko grahaNa karake vaikriyakI uttara vaikriya zarIrakI racanA karate hue bhavanapatyAdika devoMko dekhakara aisA yaha vibhajana jJona utpanna hotA hai / yaha cauthe prakArakA mudagranAmakA vibhaGgajJAna hai| amudagrojIva avadhAraNIya zarIrako apekSAse pAMcaveM nambaravAlA 'vibhajJAna aisA mAnyatAvAlA hotA hai, ki jIva bAhya Abhyantara "padaloMko grahaNa kiye vinAhI racita zarIravAlA hotA hai, arthAtbAhya evaM Abhyantara pudgaloMko vinA grahaNa kiyehI racita zarIravAlA devoMko dekhakara isa prakArakA yaha vibhaGga jJAna utpanna hotA hai - rAtI prANAtipAdika kriyA mAtrane ja jANe che-dekhe che, paraMtu tenA hetabhUta karmane dekhate nathI. ahIM karmone nahIM dekhavAne kAraNe tenI anayupagamatAne lIdhe visaMgatA samajavI. * (4) suda nAmanuM visaMgajJAna-je virbhAgajJAna evuM mAne che ke bAhya ane Abhyantara paddhathI cita zarIravALe ja jIva che, te vibhaLajJAnane cothA prakAranuM virbhAgajJAna kahe che bhavanapati Adi devone bAhya ane Abhyantara pudgalene grahaNa karIne uttara vaiikIya zarIranI racanA karatA jaine virbhAgajJAnImAM A prakAranuM visaMgajJAna utpanna thaI jAya che. A thithA prakAranuM mudA nAmanuM virbhAgajJAna che. , (5) asudaDha vibhaLajJAna-bAhA ane Abhyantara pukalene grahaNa karyA vinA ja racita zarIravALA dene joIne evuM virbhAgajJAna keI jIvamAM utpanna thaI jAya che ane Abhyantara palene grahaNa karyA vinA ja racita 'zarIravALe thaI jAya che. bhavadhAraNIya zarIranI apekSAe pAMcamA prakAranuM vila gajJAna A prakAranI mAnyatA dharAve che. Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 534 sthAnAstre iti paJcama vibhaGgajJAnam / 5 / tathA-rUpI jIva-kriyazarIravato devAn dRSTA rUpyeva jIva iti yadabhyupagacchati tat paSThaM vibhaGgajJAnam / 6 / tathA-sarvamidaM jIvAH-bAyunA calantaM pudgalakAyaM dRSTvA 'idaM sarva vastu jIvA eva, canadharmatvAt ' iti nizcayato yadabhyupagacchati, tava saptamaM vibhAga jJAnag 7 iti / ityaM sAmAnyataH saptavidhaM vibhaGgajJAnamuddizya samprati tadeva vizeSato vivarItumAha-'tatya' ityAdi / tatra-teSu saptasu vibhaGgajJAneSu madhye khalu idaM vakSyamANaM prathamaM vibhaGga jJAnam, tathAhi-yadA-sman kAle tathArUpasya tathAvidhasya zramaNasya-nigraMnya munervA, mAhanasya-mUlaguNadharasya vA, vibhaGgajJAnaM samutpadyate, sa khalu vibhaGgajJAnavAn zramaNo mAhano vA samutpannena tena vibhaGgajJAnena prAcInAMpUrvAdizaM, vA-adhavA"rUpIjIvaH" vaikriya zarIravAle devoM ko dekhakara rUpIhI jIvahai aisA jo mAnatA hai, vaha chaThe nambarakA vibhaMga jJAna hai| " sarvamidaM jIvAH" vAyuse calita pudgalakAyako dekhakara ye saba vastue~ jIva svarUpa hai, kyoMki ye saba calana dharmavAlI hai, aisI mAnyatAvAlA jo vibhaGga jJAna hotA hai, vaha sAtaveM prakArakA vibhaMgajJAna hai / isa prakArase sAmAnyaprakArake vibhaGgajJAnakA kathana karake aba sUtrakAra vizeSarUpase isakA kathana karate haiM-" tattha" ityAdi-jaba ina sAta prakAra vibhaMgajJAna tathAvidha aghaNake nigrantha munike athavA-mAhanake mUla guNa dhArIke utpanna hotA hai-taba vaha vibhA jJAnavAlA zramaNa athavA. mAhana samu. (6) " rUpI jIvaH " yi zarIravANA vAna nidhana "34ii. che," A prakAranI mAnyatA je vibhAgajJAnavALe chava dharAve che, te jIvanA virbhAgajJAnane chaThThA prakAranuM visaMgajJAna kahe che. ' (7) " sarvamidaM jIvAH " vAyuthI pAyamAna thatAM nayana dhane "saghaLI vastuo jIva rUpa ja che, kAraNa ke teo calana dharmavALI che, " A prakAranI mAnyatAvALuM je virbhAgajJAna che tene sAtamAM prakAranuM vilazAna cha. A prakAre virbhAgajJAnanA sAta prakAranuM sAmAnya kathana karIne have sUtrA2 tabhanu vistRta ni35 42 che. " tattha " tyAha upara darzAvelA sAta prakAranA virbhAgajJAnamAMthI pahelA prakAranuM vibhAgajJAna tyAre keI zramaNa nigraMthane athavA mAhaNane (mUla guNadhArIne) utpanna thAya che, tyAre te virbhAgajJAnavALe te zramaNa athavA mAhaNa tenA te Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 7 su0 2 saptavidhavibhaGgAnanirUpaNam 535 " pratIcInAM pazcimAM dizaM dakSiNAM vA dizam udIcInAm = uttarAM vA dizam, Urdhvo vA dizaM yAvatsaudharma kalpe pazyati / adhodikaM tu vibhaGgajJAninAM dRzyatvena noktA / sA tu avadhijJAninAmapi duradhigamA bhavati, vibhaGgajJAninAM tuM sutarAmeveti tristhAnake caturthoddeze prapaJcitaM, tata evaM bodhyamiti / tatastasya = pUrva digAdyanyatamadarzino vibhaGgajJAnina evaM bhatrati evaMvidho vikalpo jAyate - yat mama atizeSam zeSANyavikrAntam- atizeSaM-atizayaM jJAnadarzanam - jJAnaM ca darzanaM ceti jJAnena sahitaM darzanaM ceti samutpannam / kimAtmakaM jJAnadarzanaM samutpaspanna usa vibhaMga jJAnase pUrva dizAko athavA uttara dizAko athavA urdhva dizAko yAvat sodharmakalpako dekhatA hai, vibhaMga jJAniyoMkoM adhodizAkA avalokana nahIM kahA gayA hai, kyoMki avadhijJAniyoMko bhI usakA dekhanA jAnanA durabhigama rUpa kahA gayA hai, ataH jaba vaha avadhijJAniyoM dvArA bhI duradhigama hai, tavaM vibhaMga jJAniyoMke liye to duradhigama hai hI yaha bAta apane ApahI sarva jAtI hai, isa viSa yako yadi acchI taraha se dekhanA ho to yaha hamane tristhAnakake caturtha uddezaka meM vistAra ke sAtha vivecita kiyA hai, so vahAMse dekha lenA cAhiye ata jaba vaha vibhaMgajJAnI pUrva dizA AdimeMse kisI eka dizAkA avalokana karatA hai taba usakA aisA vicAra hotA hai - usake manameM aisA vikalpa uThatA hai ki mujhe atizaya jJAna evaM darzana athavA vibhagajJAnanA prabhAvathI kAi paNa eka dizAmAM rahelA leAkagata padArthone joi zaThe che. trilagajJAMnI' adhodizAnuM vana merI zAno nathI, parantu pUrva, pazcima, uttara, dakSiNa athavA urdhva dizAnuM avalekina karI zake che ubhuM dizAmAM saudhama kalpa paryantanA padArthI te joi zake che. vibhagajJAnIe adhezinuM avalAkana karI zakatA nathI. avadhijJAnIene mATe pazu dizAmAM dekhavAnuM durAdhigama rUpa kahyuM che. je adizAnuM avaleAkana avijJAnIe mATe pazu dudhigama rUpa kahyuM che, te vibhagajJAnIe mATe durAdhigama rUpa hAya emAM navAI zI ! tristhAnakanA ceAthA uddezAmAM A viSayanuM vistArapUrvaka nirUpaNa karavAmAM vyu che, to bhijJAsu pATha te tyAMthI vAMcI seva. pahelA prakAranA vibha'gajJAnavALA puruSa pUrvAti kAi parNa eka dizAmAM rahelA padArthAne ja jANI dekhI zake che. tethI A vibha*gajJAna prakaTa thatAM ja tenA manamAM evA vicAra thAya che evA viphalpa uThe che ke mane atizaya Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 536 ... - sthAnAnaeka lam ? ityAha-ekadizi lokAbhigamaH-ekasyAmeva dizi lokopalambho navanyAsu dikSu iti / santi punareke zramaNA vA mAhanA vA, ye eMtramAhuH-paJcadizi lokA: bhigamaH-paJcasu dikSu lokopalambha iti / ye te evamAhuH, mithyAte,evamAhuH, yata ekadizyeva lokopalambha iti prathamaM vibhaGgajJAnamiti 1 / dvitIyaM vibhaGga jJAnamapi vibhaGgajJAnavad vyAkhyeyam / navaramatra vA zabdAH samuccayArthakAH bodhyaaH| prathamabhaGge ekadizi lokAbhigamaH, atra tu paJcadizIti / iti dvitIyam 2. / yadA jJAna sahita darzana utpanna ho cukA hai, isase mujhe aisA jAnanA dekhanA hotA hai-maiM aisA jAnatA dekhanA hUM-ki ekahI dizAmeM lokakA upalambha hai, anya dizAoM meM nahIM hai, arthAt loka kisI ekahI dizAmeM hai, saba dizAomeM nahIM hai, aisAhI batAnevAle jJAna darzana mujhe utpanna hue haiM, ataH merA yadhI pUrvokta vicAra ThIka hai, isa prakArakI mAnyatA. vAlA jo use jJAna utpanna huA hai, vaha vibhaMga isaliye kahA gayA hai, ki usane zeSa dizAoM meM lokake hone kA niSedha kiyA hai, kyoMki aisA to nahIM ki loka ekahI dizAmeM ho-anya dizAoMmeM nahIM ho tathA kitaneka zramaNa athavA mAhana aise hote haiM jo aisA kahate haiM ki-pAMca dizAoMmeMhI lokakA upalabdhi hai, yaha vibhaMgajJAna isaliye hai, ki yahA~ eka dizAmeM lokakA- upalambha (dekhanA) usane niSiddha kiyA hai| yahI pAna-" ye te evamAhuH -mithyA te evamAhuH" isa jJAna ane darzana-athavA jJAnasahita darzana utpanna thaI gayuM che. tenA prabhAvathI huM evuM jANuM ane dekhI zakuM chuM ke eka ja dizAmAM lokanuM astitva che, anya dizAomAM lekanuM astitva ja nathI. A visaMgajJAnanA prabhAvathI te virbhAgajJAnImAM A prakAranI mAnyatA ghara kare che, te kAraNe bAkInI dizAomAM lekanuM astitva hovAne ja te niSedha kare che. tenI A mAnyatA beTI ja che lekanuM astitva to badhI ja dizAmAM hoya che. eka ja dizAmAM lokanuM astitva svIkAravAne kAraNe tenA te jJAnane virbhAgajJAna kahe che. - keTalAka zramaNa athavA mAhamAM bIjA prakAranuM vibhaLajJAna utpanna thaI jAya che. teo lekanI aMdara keI pAMca dizAomAM rahelA padArthone jANI dekhI zake che, paraMtu bAkInI eka dizAmAM rahelo caMdArthone joI zakatA nathI. tethI teo te pAMca dizAomAM ja lekanuM astitva mAnI le che. bAkInI eka dizAmAM lakranA astitvane teo svIkAratA nathI, tethI ja tamanA jJAna vijJAna 4 cha. sa. vAta sUtramAre "ye te evamAhuH Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhuSA TIkA sthA07 sU0 2 saptavidhavibhagavAnanirUpaNam ca tathAvidhasya zramagasya vA mAhanasya vA tRtIyaM vibhaGgajJAnamutpadyate, tadA se mANAtipAtAn mRSApAdAna pradattAdAnAni, maithunasevAM, parigrahasaMgrahaM, rAtribhojanaM vA kurvato jIvAn pazyati, kriyamANaM pApaM karma ca na pazyati / tataH saM kriyA: varaNo jIva iti pratipadyate, karmAvaraNo jIva iti na pratipadyate / iti tRtIyaM. vibhaGgajJAnam 3 [ tathA yasya tathAvidhasya zramaNasya vA mAinasya vA caturtha vibhaGgajJAnamutpadyate, tataH sa tena vibhaGgajJAnena devAn pazyati, karmabhUtAn devAn pazyati ? ityAha-vAhiravbhatarae' ityAdi / sUtra pATha dvArA prakaTa kI gaI, jaba tathAvidha zramaNako athavA mAhana ko tRtIya vibhaMga jJAna utpanna hotA hai, taba vaha prANAtipAtoMko-mRSAvAdoMko, adattAdAnoMko, maithuna sevAko, parigrahake saMgrahako, aura rAtribhojanako karate hue jIvoM ko dekhatA hai, kriyamANa pApa karmako nahIM dekhatA hai, isase jIva kiyovaraNavAlA hai, aisI usakI mAnyatA ho jAtI hai, karmarUpa AvaraNavAlA jIva hai-aisI usakI mAnyatA nahIM rahatI hai, aisA usakA jJAna vibhaMga isaliye kahA gayA hai, ki yaha jIvako jo ki vAstavika rUpameM karmAvaraNavAlA hai, aisA na mAnakara viparIta rUpa kriyAvaraNavAlA mAnatA hai, aisA yaha tRtIya vibhaMga jJAna hai. tathA jisa tathAvidha zramaNako athavA mAhanako caturtha vibhaMgajJAna utpanna hotA hai, usase vaha isa prakArase devoM ko dekhatA hai-ki ye mithyA te evamAhu." yA sUtrA dvArA pra48 42rI che. pAMya hizAmaials astitva svIkAravI temanI A mAnyatA paNa cheTI ja che. * je zramaNa athavA mAhaNamAM trIjA prakAranuM visaMgajJAna utpanna thaI jAya che, te prANAtipAta, mRSAvAda, adattAdAna, maithuna sevana, parigraha ane rAtribhojana karatAM jIne dekhe che, paNa kriyamANa pApakarmane dekhate nathI, te kAraNe te virbhAgajJAnI evuM mAnate thAya che ke jIva kiyAvaraNavALe ja che, te jIvane karmarUpa AvaraNavALo mAnatuM nathI. tene A jJAnane vilaMgajJAna kahevAnuM kAraNa e che ke jIva vAstavika rIte te karmAvaraNavALo hovA chatAM paNa te tene kriyAvaraNavALo mAne che A prakAranI viparIta mAnyatA 2 sAnane kAraNe ja tenAmAM AvI hoya che, tethI ja tenA te prakAranA nane visaMgajJAna kahe che ' cothA prakAranA virbhAgajJAnanuM vivecana-je kaI zramaNa athavA mAhaane cethA prakAranuM visaMgajJAna utpanna thAya che, te evuM mAnate thaI jAya sthA0-68 Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 53. sthAnA - vAhyAbhyantarAn vAhyA zarIrAvagAhakSetrAd vahirdUtAzvate AbhyantarA zarIrAvagAhakSetrAntarAlapatinazca te tathA, tAn pudgalAn cakriyavargaNArUpAn tadbhinnAn vA paryAdAya vaikriyasamudghAtena samantAd gRhItvA, spRSTvA tAneva pudgalA sparzaviSayIkRtya, sphorayitvA spandayinvA, sphoTayitvA-vikasitIkRtya pRthak-dezakAla dena pRthaka-kvacita kadAcidityarthaH, ekatvam ekarUpatvaM nAnAtvaM nAnArUpatvaM vikuLa vikuLa utta svaikriyatayA kiJcitkAlaM sthAtuM pravR tAn devAn pazyati / evaMvidhAna devAn pazyatastasya evaMvidho vikalpo jAyate. yad-sudanA sAhyAbhyantarapudgalaracitazarIro jIva iti / iti caturthaM vibhAjJAnam 4 / tathA yasya tathAvidhasya zramaNasya mAhanasya vA paJcamaM vibhajJAna deva vAhya-zarIrAvagAha kSetra vahirbhUta, evaM Andhantara zarIrAvagAha kSetrake antarAlavI-baikriya vargaNArUpa pugaloMko athavA tadbhinna pugaloMko vaikriya samudghAta dvArA cAroM orase grahaNa karake unhoMne sparza karake, unheM hI spandita karake unheM hI vikasita karake dezakAlake anusAra kadAcit eka rUpase kadAcit nAnA rUpase vikriyA karake uttara vikriyA~meM kuchakAla taka sthita rahate haiM, ataH isa prakAra ke devoMko dekhakara usake mana meM aisA vikalpa utpanna ho jAtA hai, ki jIva thAya evaM Abhyantara pudgaloMse racita zarIravAlA hai, aisA yaha jJAna vibhaMga isaliye kahA gayA hai, ki isa jJAna meM yaha zarIra nAmakrama ke dvArA racA gayA hai, isa bAtako chor3a diyAgayA hai, aisA yaha vibhaMga jJAna caturthaprakArakA hai, tathA-jisa tathAvidha zramaNako athavA mAhanako pAMcA che ke deva bAhya ane Abhyantara pudgale vaDe racita zarIravALo hoya che. tenI A prakAranI mAnyatAnuM kAraNa nIce pramANe che - che te ne bAhya (zarIravagAha kSetranI bahAranA) ane Asthatira (zarIravagAha kSetranI aMdaranA) vaikiya vargaNArUpa pudgalene athavA tenA karatAM bhinna pudgalene vikiya samuddaghAta vaDe cemerathI grahaNa karIne, temane sparza karIne, temane ja spendrita karIne, temane je vikasita karIne dezakALa anasAra kayAreka eka rUpe ane kyAreka vividha rUpe vikriyA karIne uttara vikriyAmAM amuka kALa sudhI rita rahetA jevuM che. devane A prakAre uttara , vaikIya zarIranI racanA karatA joIne teo evuM mAnI le che ke jIva bAhya ane Abhyantara pulothI racita zarIravALo hoya che. vAstavika rIte joIe? te A zarIra nAmakarma dvArA racAyuM che. tethI uparyuMkta viparIta mAnyatA vaLA te jJAnane virbhAgajJAna kahevAmAM AvyuM che Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA. 7 ra 2 saptavidhavibhaGgajJAnanirUpaNam mutpadyate / tataH sa tena vibhaGgajJAnena devAn pazyati, kIdRzAn devAn pazyati ? ityAha-' vAhirabhaMtarae' ityaadi| / bAhyAbhyantarAn / pudgalAn aparyAdAya vaikriyasamudghAtApekSayA agRhItvA utpattikSetrasthAMstUtpattikAle gRhItvA, spRSTvA utpattikSetrasthAn-pudgalAca sparzaviSayIkRtya, sphorayitvA, sphoTayitvA pRthak-kvacid kadAcit ekatvam ekarUpatvam-bhavadhAraNIyazarIrasya ekatvam ekadezApekSayA kaNThAghavayavApekSayA thA, nAnA-nAnArUpatvam -aneka dezApekSayA hastAGgulAdyavayavApekSayA vA vikurvya vikuLa sthAtuM pravRttAn devAn pazyati / tatastasya evaM vikalpo jAyate yatamudagraH avAhyAbhyantarapudgalaracitazarIro jIvo na tu mudagrojIva iti / iti paJcamaM vibhaGgajJAnam / vibhaMga jJAna utpanna hotA hai-taba vaha utta vibhaMga jJAnase isa prakAra devoMko dekhatA hai, aura unheM dekhakara vaha aisA vicAra karatA hai ki ye deva bAhya evaM Abhyantara pugaloMko vaikriya samudghotakI apekSA nahIM grahaNa karake tathA utpatti kSetra sthita pugaloMko to utpattikAlameMhI grahaNa karake, evaM utpatti kSetra sthita pudgaloMko sparzendriyakA viSayabhUta karake unheM spandita karake kvacit ekarUpale-bhavadhAraNIya zarIrakI apekSAse athavA kaNTha Adi abaghavazI apekSAle-eka rUpa. cAlI-athavA-nAnA rUpase aneka devoM kI apekSA yA hasta-aguli Adi avayavoMkI apekSAse aneka rUpabAlI-bAra 2 bikriyA karate haiM, aura isI vikriyAmeM isa samaya rahate haiM, ataH jIca amudana hai pAMcamAM prakAranuM virbhAgajJAna-je zramaNa athavA , mAhaNane pAcamAM prakAranuM virbhAgajJAna upanna thaI jAya che. te ema mAnate thaI jAya che ke jIva amuda che-eTale ke jIva bAhya ane Abhyantara pudgale vaDe racita zarIravALe nathI. tenI A mAnyatAnuM kAraNa A pramANe che ' : te tenA vilaMgaNAnathI evuM dekhe che ke deva bAhyA ane Abhyantara palene vikrIya saMmughAtanI apekSa e grahaNa na karIne tathA utpatti kSetrasthita pudgalene te utpattikALamAM ja grahaNa karIne, ane utpatti kSetrasthita pulane parzendrinA viSayabhUta karIne, temane spendrita karIne kyAreka eka rUpe bhava. dhAraNIya zarIranI apekSAe athavA kaMTha Adi avayavanI apekSAe eka rUpavALI athavA vividha rUpe-aneka devenI apekSAe athavA hAtha, AMgaLI Adi avayanI apekSAe aneka rUmavALI viDiyAmAM teo A samaye Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAstre 550 tathA yasya tathArUpasya zramaNasya vA mAhanasya vA papThaM vibhaGgajJAnamutpadyate, sa samutpannena tena jJAnena pazyati-bAhyAbhyantarapudgalAn paryAdAya-aparyAdAya vA pUrvavat ekarUpatvam anekarUpatvaM vA vikuyaM vikuvyaM sthAtuM pravRttAn devAn / evaM vidhadevadarzanena sa 'rUpI ekajIvaH' iti pratipadyate / rUpabhinnasya kadA. cidapyadarzanAt ' arUpI jIvaH' iti tu na pratipayate iti paSThaM vibhaGga jJAnam / tathA-yasya tathArUpasya zramaNasya mAhanasya vA saptamaM vibhaGgajJAnamutpadyate, sa samutpannena tena vibhaGgajJAnena pudgalakAya pazyati, kIdRzaM pudgalakArya pazyati ? bAhyAbhyantara pudgaloMse racita zarIravAlA nahIM hai, aisA yaha pAMcavAM vibhaGga jJAna hai, tathA-jipsa tathA rUpavAle zramaNako athavA mAhanako chaThA vibhaGga jJAna utpanna hotA hai, vaha usa samaya usa jJAnase devoMko isa prakArase dekhatA hai-ki vAhya aura Abhyantara pudgaloM ko grahaNa karake aura nahIM grahaNa karake ye deva eka rUpavAlI athavA aneka rUpavAlI vikriyA pAra 2 karate haiM, aura aba bhI ye isI prakArakI vikriyAmeM sthita haiM, ataH jIvarUpI hai, aisA vaha devoMko usa vibhaMga jJAnase dekha. kara mAnane lagatA hai, aisA yaha chaThA vibhaGga jJAna hai, isa jJAnameM vibhanatA isa liye kahI gaI hai, ki jIva mUla rUpameM rUpI nahIM hai, arUpI hai, parantu aisA darzana use kabhI hotA nahIM hai| tathA jita zramaNako tathA mAhanako sAtavAM vibhaGga jJAna utpanna hotA hai, vaha utpanna hue * rahelAM che. tethI jIva amuda che-bAhya ane Abhyantara pu vaDe racita - zarIravANA nathI. mA prAnu mA pAyabhu vijJAna che. chaThThA prakAranuM virbhAgajJAna-je zramaNa athavA mAhaNane chaThThA prakAranuM virbhAgajJAna utpanna thaI jAya che. te pitAnA te jJAnanA prabhAvathI devane bAda ane Abhyantara pudgalene grahaNa karIne ane grahaNa karyA vinA eka rUpavALI athavA aneka rUpavALI vikriyA karatAM, ane te kALe paNa e ja prakAranI vikiyAmAM sthita rahelA nihALe che. tethI te hAlatamAM dene (pitAnA virbhAgajJAna) vaDe joIne te evuM mAnate thaI jAya che ke jIva rUpI ja che. A jJAnamAM vibhaMgatA mAnavAnuM kAraNa e che ke jIva mULa rUpe vAstavika rUpe-nathI paNa arUpI ja che. paraMtu virbhAgajJAnIne evuM darzana hI tu nathI. sAtamA prakAranuM vibhAjJAna-je zramaNuM athavA mAhaNane sAtamAM prakAranuM visaMgajJAna utpanna thaI jAya che te tenA te vibhaLajJAna vaDe te Page #565 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA07 su. 2 saptavidhavibhaGgazAnanirUpaNam ityAha-' muhuyega vAukAeNaM' ityAdi / sUkSmeNa-mandena, natu sUkSmanAmako dayavattinA, tasya vastu cAlanAsamarthatvAt , vAyukAyena spRSTam ataeva-ejamAnakampamAnaM, vyejamAna-vizeSeNa kampamAnaM, calantama sthAnAntara saMkramantama, kSubhyantam adho nimajjantam , spandamAnam ISaccalantaM ghaTTayantaM vastvantaraM spRzantam, udIrayanta vastvantaraM, prezyantaM, tathA-taM tam-nirvaktumazakyamanekavidhaM bhAvaM paryAyaM pariNamantaM gacchantaM pazyatIti / -- . tataH AtmAnamatizayajJAnasampanna manyamAnaH sa vibhaGgajJAnI manyateidaM pratyakSaM sarva pudgala nAtaM jIvAH-kampanAdi lakSaNadharmavattvAt / / ye tu zramaNA mAhanAH kampanAdi-dharma-viziSTamapi pudgalajAtaM jIvA ajIvAzceti prAhuH, te usa vibhaGga jJAnase pudgalakAyako isa prakAra se dekhatA hai, ki manda vAyuse ( sUkSma nAmakarmake udayavartI sUkSma vAyuse nahIM, kyoMki sUkSma nAma kamediya vazavI vAyuddhArA kisImeM bhI kaMpana utpanna nahIM kiyA jAtA hai ) ye vastue~ halAI jAtI haiM, vizeSa rUpase kaMpAI jAtI haiM, eka sthAnase dUsare sthAna para pahuMcA dI jAtI haiM, Uparase nIce girA dI jAtI haiM eka vastuko dUsarI vastuke sAtha milA diyA jAtA hai, ityAdi aura. bhI rUpase kahane ke liye azakya sthitivAlA jaba vaha pudalakAyako dekhatA hai-taba vaha apane Apako atizaya jJAnavAlA mAnatA huA vaha vibhaMga jJAnI aisA mAnane lagatA hai, ki ye saba pratyakSabhUta pudgalajAta jIvasvarUpa haiN| . kyoMki kampanAdirUpa dharmavAle ye saba pudgala jAta haiM, jina zramaNoMne athavA mAhanoMne kampanAdi dharma viziSTa bhI pudgala jAtako jI palakAyanA viSayamAM evuM jove che ke mandavAyu vaDe (sUma nAmakarmanA udayavartI sUmavAyu vaDe nahIM, kAraNa ke sUma nAmakarmodaya vazavartI vAyu dvArA kaI paNa vastumAM kaMpana utpanna karAtuM nathI ) A vastuo gheDI DI kapAvavAmAM Ave che, vizeSa rUpe kaMpAvavAmAM Ave che, eka sthaLethI bIje sthaLe laI javAmAM Ave che, uparathI nIce pADI nAkhavAmAM Ave che, eka vastu sAthe bIjI vastune athaDAvavAmAM Ave che, ItyAdi bIjI paNa ghaNI sthitivALA pudgalakAyane joIne, pitAne atizaya jJAnI mAnate e te vibhAgajJAnI evuM mAnavA lAge che ke "A badhAM pratyakSabhUta pule jIva rUpa che, kAraNa ke te pulemAM kaMpana di jIvanA dharmone sadUbhAva che, je zramaNae athavA mAhaNee kapanAdi dharmavALAM pulane paNa jIvarUpa ane ajavarUpa kahyAM che, temaNe e badhuM ja ja kahyuM che." Page #566 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sara sthAnAsUtre . mithyA prAhuriti sa pratipadyate / tasyaivaMvidhavibhaGgajJAninaH pRthivyaptejo vAyukAyikAzcatvAro jIvanikAyAH = jIvasamUhA na samyak upagatA:= acalanAvasthAyAM pRthivyAdayo jIvatvena jJAtA bhavanti / ayaM bhAvaH evaMvidhavibhaGgajJAnI calanadohadAdidharmavatastrasAneva dohadAdidharmavato vanaspatIneva ca jIvatvenAbhyupagacchati / pRthivyaptejovAyukAyikAMstu vAyucalanena svatathalanena ca sa trasatvenaiva jAnAti, sthAvarajIvatvena tu vAnna jAnAtIti / iti heto: aca pRthivyAdikAyeSu jIvatvAnabhyupagamAd hetoH sa pRthivyAdiSu caturSu jIvanikAyeSu mithyAdaNDaM - mithyAtvapUrvA daNDo rUpa se evaM ajIva rUpase kahA hai, unhoMne vaha saba jhUThA - mithyA kahA hai, aisA vaha vibhaMga jJAnI vibhaMga jJAna ke jorase mAnatA hai, isa prakA rake usa vibhaMgajJAnIke pRthivI, ap teja aura vAyukAyika jo cAra jIvanikAya haiM ve ThIka nahIM mAne gaye haiM-acalanAvasthA meM pRthivyAdika jIva rUpase usake dvArA jJAta nahIM hote haiM, isakA bhAva yaha hai - iMsa prakArakA vibhaMga jJAnI calana dohada Adi dharmavAle sokohI aura dohada Adi sa dharmavAle vanaspatiyoMkohI jIva rUpase svIkAra karatA hai, pRthivI, ae, teja aura vAyukAyikoM ko to vaha vAyuse calane Adi ke kAraNa se aura svataH calane Adike kAraNase trama rUpasehI jAnatA hai, sthAvara jIvarUpase unheM nahIM jAnatA hai / isaliye vaha jaba ve acana dharmavAle rahate haiM, taba vaha unameM jIvarUpatA nahIM mAnatA hai| isa 1 tenA te vibhagajJAnanA prabhAvathI te nibhagajJAnI A prakAranI khATI mAnyatA dharAvatA thaI jAya che. A prakAranA tribha'gajJAnavALA te zramaNu athavA mAhaNu pRthvIkAya, akAya, tejaskAya ane vAyukAya, A' cAra je jIvanikAyA che temane jItra rUpeja mAnate nathI-acalanAvasthAmAM pRthvIkAya Adine te jIva rUpe 'svIkAratA nathI. A kathananA bhAvAtha nIce pramANe che A prakAranA vibha'gajJAnavALA te zramaNa athavA mAhaSNu, calana, dAhaka Adi dhamavALA trasene ja ane dohada Adi trasa dhamavALAM vanaspatikAyianek lava 3ye svIare che, pRthvI, a, tetra, 'ane vAyuyAne to te vAyuthI kapavA Adi kAraNeAne lIdhe ane svataH ( ApameLe ) cAlavA Adine kAraNe trasa rUpe ja jANe che-sthAvara jIva rUpe temane mAnatA nathI. tethI jyAre teo acalana dharmAMvALAM rahe che tyAre te te temane jIvarUpa mAnatA ja nathI. te kAraNe te pRthvIkAya Adi cAra jIvanikAyAnI mithyAtva Page #567 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA07 sU0 3 saptavidhajIvanirUpaNam mithyAdaNDastaM vibhaGgajJAnavazAt hiMsAM pravarttayati pRthivyAdi caturjIvanikAyarUpAnabhijJaH saMstAn hinasti teSAM jIvatvaM cApalapati, iti saptamaM vibhaGgajJAnam 7 // 02 // 1 mithyAdaNDaM pravarttayatItyuktam, daNDazca jIveSu bhavatIti yonisaMgrahato jIvAn saptavidhatvena prarUpayitumAha - f mUlam - sattavihe joNisaMgahe paNNatte, taM jahA - aMDayA 1 poyayA 2, jarAuyA 3, rasayA 4, saMseimA 5 saMmucchimA 6, abhiyA 7| aMDayA sattagaiyA sattAgaDyA paNNattA, taM jahAaMDara aMDaesa uvavajjamANe aMDaehiMto vA poyaehiMto vA jAva ubhiehiMto vA uvavajejA / se caiva NaM se aMDae aMDa yattaM vippajahamANe aMDayattAe vA poyayattAe vA jAva ubhi yattAe vA gacchejjA / poyayA sattagaiyA sattAgaiyA / evaM veva sattaNhaM gaI AgaI bhANiyavA jAva ugbhiyati // 03 // kAraNa pRthivI Adi cAra jIvanikAyoMke vaha mithyAtvapUrvaka daNDako vibhaMga jJAnavaza hiMsAko karatA hai, arthAt pRthivyAdi cAra jIva nikA yake svarUpase anabhijJa huA vaha unakI hiMsA karatA hai, aura unameM jIvatvakA apalApa (chipAtA hai ) karatA hai, isa prakArakA yaha sAtavAM vibhaMgajJAna hai 7 || sU02 // pRthivI Adi jIvake svarUpase anabhijJaM huA jIva unakI mithyAsvapUrvaka hiMsA karatA hai, aisA kahA- so yaha mithyAdaNDa jIvoM meM hotA hai, isaliye yonike saMgrahase aba sUtrakAra jIvoM meM saptavidhatAkA prati 643 pUrvaka hiMsA kare che. A badhuM tenA vibha'gajJAnane lIdhe khane che. kahevAnu tAtparya e che ke pRthvIkAya Adi cAra jainikAyanA vAstavika svarUpathI anabhijJa eve te vibhagajJAnI temanI hiMsA kare che ane temanAmAM jIvatvanA apalApa kare che eTale ke temanAmAM jIva hovAnI vAtane ja mAnya karatA nathI. A prakAranuM sAtamu vibha'gajJAna che. " sU. 25 AgalA sUtramAM evu kahevAmAM Avyu che ke " pRthvI Adi jIvanA svarUpathI anabhijJa hoya evA jIva mithyAtvapUrvaka temanI hiMsA kare che. A mithyADanA sahubhAva jIvAmAM hoya che. te kArathe ceAninA nirUpaNuM .99 Page #568 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 544 sthAnAgAne chAyA-saptavidho yonisaMgrahaH prajJaptaH, tadyathA-aNDajAH 1 potajAH . 2 jarAyujAH 3 rasajAH 4 saMsvedimAH 5 saMmUchimAH 6 udbhijjAH 7 / aNDajAH saptagatikAH saptAgatikAH prajJaptAH, tadyathA-aNDepu aNDajeSu, utpadyamAnaH. aNDajebhyo vA potajebhyo vA yAvat udbhijjebhyo vA utpayeta / sa eva khalu saH aNDajaH aNDajatvaM vipranahat aNDa jatayA vA potajatayA vA yAvat udvijjatayA vA gacchet / potajAH saptagatikAH saptAgatikAH / evameva saptAnAM gatyAgatI bhaNitavye yAvat udbhijjA iti // sU0 3 // . TIkA-' sattavihe joNisaMgahe' ityaadi| yonisaMgrahaH-yonibhiH utpattisthAnavizeSaiH saMgrahaH-jIvAnAM samUhaH, saptavidhaH prajJaptaH, tadyathA-aNDajAH-aNDe-pakSyAdi mAdurbhAvakakoSe jAyante upapa. dhante ityaNDajAH-pakSisadiyaH 1, potanA:-potAeva jAtAH potanAH-na jarAkhAdinA veSTitAH pUrNAvayavA yoninirgatamAtrA eva parispandAdisAmopetAH pAdana karate haiM-'sattavihe joNisaMgahe paNNatte' ityAdi / sU0 3 / TIkArtha-utpatti sthAnarUpa yoni vizeSoMko lekara jIvoMkA samUha sAta prakArakA kahA gayA hai-jaise-aNDaja 1 potaja 2, jarAyuja 3, rasaja 4, saMsvedima 5, samUcchima6, aura udbhida7, pakSi Adi jisameM utpanna hote haiM, aise koSakA nAma aNDA hai, isa aNDe se jo paidA hote haiM ve aNDaja haiM, aise ve aNDaja pakSI sarpa Adi haiM / 1 / . jo utpattike samaya jarAyu Adise veSTina nahIM hote haiM, pUrNa avaya. vavAle hotehai, aura yonise nikalatehI parispanda (calana) Adi saamrthydvArA sUtrakAra jemAM saMsavidhatAnuM have pratipAdana kare che. - " sattavihe joNIsaMgahe paNNatte" tyAha utpatti sthAnarUpe nivizenI apekSAe jIne samUha sAta prakArane kahyo che. te sAta prakAre nIce pramANe che-(1) aMDajo (2) tija (3) 42yura, (4) 24, (5) sasvAbha, (6) bhUmi mane (7) mian (1) pakSI Adi jemAM utpanna thAya che evA kaSanuM nAma iMDuM che. A IMDAmAMthI pedA thatA jIvane aMDaja kahe che. evA pakSI, sapa Adine aMDaja ja kahevAmAM Ave che. . (2) je utpattinA samaye jarAyu Adi vaDe veNita hatAM nathI, pUrNa avayavALAM hoya che ane enimAMthI bahAra AvatAnI sAthe ja pari pandana Adi sAmarthyavALa hoya che, temane pita ja kahe che. athavA ane Page #569 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhArIkA sthA0 sU0 3 saptavidhajIvanirUpaNam 545 potajAH, yadvA-poto vastram, tatsammArjitA itra jAyante garbhaveSTanacarmA'nAvRtatvAd ye.te potajAH, yadvA-potA-garbhaveSTanacarmarahitagarbhAzayAt jAyante iti potajAH kularazallakazaza nakulamRpikacarmacaTikAvalyulikAdayaH 2 / jarAyujAH-jarA.. meti gacchatIti jarAyuH garbhaveSTanacarma, tasmAjjAyante ye te tathA-naramahipa- . gavAdayaH 3 / rasajA:-rase madhe jAyante iti rasajAH-mayakITAH, " rasajo mayakITaH" iti haimAt / yadvA-rasevikRtamadhurAdau jAyante iti rasanAH 4 // saMsve- . dimA:-saMsvedadA-dharmAd jAyante ye te tathA, yUkAlikSA-matkuNapramukhAH / vAle hote haiM-ve potaja haiM, athavA-pota nAma vastrakA hai, isa vanase poche huekI naraha jo garbhaveSTana carmale anAvRta hone ke kAraNa utpanna hote haiM, ve ponaja haiM, athavA-potase-garbhaveSTana carmase rahita gabhI zayase jo utpanna hote haiM, vepotajahaiM, aile ve potaja kuMjara, zallaka, zazakharagoza, nakula, mUSika, camagAdar3a, aura valgulikA Adi jIva haiM / 2 / gabhaveSTana carmakA nAma jarAyu hai / isa jarAyuse jo jIva paidA hote haiM, ve jarAyuja haiM, aise ve jarAyuja jIva nara-manuSya, mahiSa evaM gAya Adi haiN| jo jIva rasameM utpanna hote haiM, ve rasaja haiM-aise ye rasaja mayakITa (kIDe) hote haiM / "rasajo madyakITaH" aisA haimakoSameM kahA gayA hai| athavA-vikRta madhura (bigaDI miThAI)Adi rasameM jIva utpanna hote haiM ve rasaja haiN|4| - jo jIva pasIne se utpanna hote haiM, ve saMsvaidima haiM jaise-yUka, (ja) lIkha evaM matkuNa-khaTamala vagairaha / 5 / pita kahe che. te vastra vaDe lUchavAmAM AvyA hoya evI rIte-garbhaveina carma vaDe anAvRta (anAcchadita heva ne kAraNe) utpanna thAya che temane pitaja kahe che athavA pitama thI garbhaveina carmarahita garbhAzayamAMthI jeo utpanna thAya che temane pitaja kahe che. hAthI, sasalAM, neLiyAM, mUSaka. Adi prANIone A prakAramAM samAveza thAya che. (3) garbhavejhana carmane jarAyu kahe che. A jarAyumAMthI je je utpanna thAya che tene jarAyuja kahe che. evA jarAyuja jIvo manuSya, gAya, bhe sa Adi che. (4) je cha rasamAM utpanna thAya che temane rasaja kahe che. maghakIne mevA 204 va 49 che. " rasajo madyakoTaH " mA prAra- 4thana 24 je viSe haimakozamAM karavAmAM AvyuM che temane rasa ja kahe che. sthA0-69 Page #570 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sthAnAGgo sammUcchimA:-sammUcrchana sammUrcha:-garbhAdhAnamantareNaiva svayaM samutpattiH, yadAsamantato dehasya mUrchanam avayava saMyogaH sampUrchaH, tena nivRttAH sammacchimAH= mAtApitRsaMyogaM vinaiva svayamutpannAH pipIlikA makSikA-matkoTakAdayaH . 6 // udbhijjAH-udbhiyambhUmi bhityA jAyante ye te tathA-zalabhAdaya iti / sampati etepAmaNDajAdInAM saptagatikatvaM saptAgatikatvaM ca nirUpayitumAha-'aMDayA sattagaiyA ' ityAdi / aMDajAH pakSisAdayaH saptagatikA:-saptasu yonipu gatiH sRtvA gamanaM yeSAM te tathA-saptasu yonipu gamanazIlAH saptAgatikA:-saptabhyo yonibhya AgatiH AgamanaM yepAM te tathAbhUtAzca prAptAH, tadyathA-aNDajA garbhAdhAnake vinAhI jinakI svayaM utpatti ho jAtI hai, aise jIva sammRcchima haiM / athavA-sapa taraphase dehakA jo mUrchana-avayava saMyoga hai vaha sammUccha hai, isa sammUrcha se jo utpanna hote haiM ve sammUcchima haiM mAtApitAke saMyoga hue vinAhI jo apane Apa utpanna ho jAte haiMaise pipIlikA, (cUMTI) makSikA, makoDA Adi jIva sammUrchima haiN|6| __jo bhUmiko bheda karake utpanna hote haiM aise zalabha Adi jIva yA vanaspati udbhijja haiM 17 ___ aba sUtrakAra :ina aNDaja AdikoM kI sAtagaMtikatA aura sAta AgatikatAkA nirUpaNa karaneke nimitta "aMDayA satta gayA" ityAdi rUpase kathana karate haiM-ina sAtameM jo aNDaja I-pakSI, sarpa Adi haiM ve marakara ina sAtoMmeM utpanna ho sakate haiM, (5) je jI parasevAmAMthI utpanna thAya che tene saMdima kahe che. ja, lIkha, mAkaDa vagere A prakAranA cha che. (6) garbhAdhAna vinA ja jemanI ApoApa utpatti thaI jAya che, evAM jIne saMmUchiMma kahe che. athavA-badhI taraphathI dehane je mUrcyuna (ava sava saga) che tene saMmUccha kahe che. A saMmUche vaDe jeo utpanna thAya che temane samUrNima kahe che. mAtApitAnA saMga vinA ja je jIve pitAnI jAte ja utpanna thaI jAya che evA kIDI, mekeDA, mAkhI Adi jene samUchima kahe che. (7) je jIve bhUmine bhedIne utpanna thAya che evA zalabha Adi jIne athavA vanaspitine udvija kahe che. have sUtrakAra A aMDajAdikanI sAta gatikatAnuM ane sAta Agatitaanu ni359 42 cha. " aMDayA satta gaiyA" tyAha- . sarpa, pakSI, Adi je aMDaja jIve che teo marIne aMDaja Adi sAtamAM utpanna thaI jAya che. eTale ke aMDaja marIne pharIthI aMDajamAM Page #571 -------------------------------------------------------------------------- ________________ susa TokA svA0 7 sU. 3 saptavidhajIvanirUpaNam 547 nivaddhANDajanAmakarmA ataeva aNDajeSu utpadyamAno jIvA aNDajemyo vA. potajebhyo vA yAvad udbhijjebhyo vA Agatya utpadyena-iti saptAgatikatvamAzrityo ktam / samprati saptagatikatvamAzrityAha-' se cevaNaM', ityAdi / sa eva khala aNDajaH-yo'NDajAdeH kasmAJcidapi yonivizeSAt samAgatya aNDajatvenotpannaH sa eva aNDajo jIvaH aNDajatvaM vipajahada-parityajana aNDajatayA vA potajatayA vA yAvat udbhijjatayA vA gacchediti / evameva potanA api saptagatikAH saptAarthAt aNDaja marakara punaH aNDaja ho sakatA hai, aNDaja marakara potaja ho sakatA hai, aNDaja marakara jarAyuja ho sakatA hai, aNDaja marakara rasaja ho sakatA hai, aNDaja marakara saMsvedima ho sakatA hai, aNDaja marakara sammUcchima ho sakatA hai, aura aNDaja marakara udbhijja ho sakatA hai| isI tarahase vaha sAta ina jagahoMse Akara inameM utpanna ho sakatA hai, aNDaja-nibaddha aNDaja nAmakarmavAlA jIva aNDajoMmeM utpanna hotA huA aNDajoMse athavA potajoMse dhAvat udbhijjoMle okara utpanna hotA hai, isI taraha vahI aNDaja-jo aNDaja Adi kisI bhI yoni vizeSase Akara aNDaja rUpase utpanna hotA hai, aisA vaha aNDaja jIva aMDajatvarUpa paryAyako chor3atA huA punaH aNDaja rUpase athavA potaja rUpase yAvat udbhijja rUpase janma dhAraNa kara letA hai, utpanna thaI zake che. athavA aMDaja jIve marIne pitajemAM paNa utpanna thaI zake che. athavA aMDaja cha marIne jarAyujamAM paNa utpanna thaI zake che. athavA aMDaja jIve marIne rasajamAM paNa utpanna thaI zake che, athavA aMDaja jI marIne sa krimamAM paNa utpanna thaI zake che, athavA aMDaja che marIne saMmUchimAM paNa utpanna thaI zake che, athavA aMDaja, cha marIne uddhijajemAM paNa utpanna thaI zake che. e ja pramANe uparyukta sAte prakAranA jIva marIne uparyukta aMDaja Adi sAte prakAranA cha rUpe utpanna thaI zake che. bha-nimaddha mana nAma vANI 4 mamathI, mayA pAta. jemAMthI, athavA jarAyujemAMthI, athavA rasamAMthI, athavA saMdiramAMthI athavA samUrijhamamAMthI, athavA uddhijemAMthI AvIne aMDamAM utpanna thaI jAya che. e ja pramANe eja aMDaja ke je aMDaja Adi koI paNa nivizeSamAMthI AvIne aMDaja rUpe utpanna thayele che, te aMDaja jIva aMDaja rUpa paryAyane cheDIne pharIthI aMDaja rUpe athavA pitaja rUpe, athavA jarAyuja rUpe athavA rasa ja rUpe ... janma dhAraNa karI le che. A prakA Page #572 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 548 sthAnAsa gatikA bodhyAH-4- evameva anena prakAreNaiva saptAnAmapi aNDaja povajayoH saMgra 'DAt saptAnAmiti - aNDajAdi saptAnAmapItyarthaH, tatazca jarAyujamAramyodbhijjaparyantAnAM paJcAnAmapi gatyAgatI bhaNitavye iti bhAvaH // sU0 3 // anantarasUtre yonisaMgraha uktaH iti saMgrahaprastAvAt saMgrahasthAnasUtramAha now mUlam - AyariyauvajjhAyarasa NaM gaNaMsi satta saMgahANA paNNattA, taM jahA - AyariyauvajjhAe gaNaMsi ANaM vA dhAraNaM vA sammaM pauMjittA havai, evaM jahA paMcaTTAne jAva AyariyauvajjhAe gaNaMsi ApucchiyacArI yAtri havai, No 'aNApucchiyacArI yAvi bhavai, AyariyauvajjhAe gaNaMsi aNupAI avagaraNAI sambhaM uppAittA havai, Ayariya uvajjhAe gaNasi puSpannAI ubagaraNAI sammaM sArakkhettA saMgavittA bhavai, No asammaM sArakkhettA saMgavittA bhavai / AyariyauvajjhAyassa NaM gaNAsa satta asaMgahANA paNNattA, taM jahA - AyariyauvajjAe gaNasi ANaM vA dhAraNaM vA no sammaM pauMjittA bhavai, evaM jAva uvagaraNANaMno sammaM sArakakhettA sNgovettaabhvi|| sU0 4 // isI prakArakI gati AganikA kathana potaja jIvoMke sambandhameM bhI kara lenA cAhiye, arthAt potaja jIva bhI sAta gativAle aura sAtahI AgativAle hote haiN| isI taraha jarAyujase lekara udbhijja takake pAMcoM jIva bhI sAta gativAle aura sAta AgativAle hote haiM, aisA jAnanA cAhiye || sU0 3 // ranuM gati ane Ati viSayaka kathana pAtaja jIveAmAM paNa samajI tevuM eie. eTale ke peAtaja jIva paNa 'sAta prakAranI gativALA ane sAta prakAranI AgativALA hAya che, ema samajavuM. e ja pramANe jarAyujathI laIne uddhino paryaM tenA pAMce prakAranA jIve pazu sAta gativALA ane zrarti' bhAgatirvANA 'Darthi 'che! me 'sarbhavu'- lehaye // sU. 3 // 4 Page #573 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA07 0 4 saMgrahasvarUpanirUpaNam 541 chAyA-- AcAryopAdhyAyasya khalu gaNe sapta saMgrahasthAnAni makSaptAni, aar - AcAryopAdhyAyo gaNe AjJAM vA dhAraNAM vA samyak prayoktA bhavati, evaM yathA paJcamasthAne yAvat AcAryopAdhyAyo gaNe ApRcchyacArI cApi bhavati, no anApRcchayacArI cApi bhavati / AcAryopAdhyAyo gaNe anutpannAni upakaraNAni samyak utpAdayitA bhavati / AcAryopAdhyAyo gaNe pUrvotpannAni upakaraNAni samyaka saMrakSitA, saMgopitA bhavati no asamyaka saMrakSitA saMgopitA bhavati / AcAryopAdhyAyasya khalu gaNe sapta asaMgrahasthAnAni prajJaptAni tadyathAAcAryopAdhyAyo gaNe AjJAM vA dhAraNAM vA no samyak prayoktA bhavati, evaM yAvat upakaraNAnAM no samyak saMrakSitA saMgopitA bhavati // su0 4 // TIkA--' Ayariya uvajjAyassa ' ityAdi - * AcAryopAdhyAyasya- AcAryathAsau upAdhyAyatheti karmadhArayaH, AcAryazva upAdhyAyazceti samAhAro vA, tasya tathAbhUtasya - gaNe= gacche saMgrahasthAnAniisa Upara ke sUtra meM yonikA saMgraha kahA gayA hai, isa kAraNa saMgrahake prakaraNa se aba sUtrakAra saMgraha sUtrakA kathana karate haiM " Ayariya uvajjhAyassa NaM gaNasi satta saMgahANA paNNattA ityAdi / sUtra 4 // AcArya evaM upAdhyAyake gaNameM sAta saMgrahasthAna kahe gaye haiM / yahA~ AcAryopAdhyAyameM AcArya rUpa upAdhyAya athavA AcArya evaM upAdhyAya aisA artha liyA gayA hai, AcAryarUpa upAdhyAya jaba aisA liyA jAtA hai, taba to vahAM karmadhAraya samAsa ho jAtA hai, aura jaba AcArya aura upAdhyAya aisA artha liyA jAtA hai, taba vahAM samAhAra dvandva samAsa ho jAtA hai, jJAnAdikoM kA athavA ziSyoMkA jo saMcaya uparanA sUtramAM caiAninA saMgrahanuM pratipAdana karavAmAM Avyu. A saMgraha padmathI sUcita thatAM saMgrahasUtranuM have sUtrakAra thana kare che. " Ayariya utrajjhAyasta NaM gaNaMsi satta saMgahadvANA paNNattA " tyaahi-AcAya ane upAdhyAyanA gaNamAM sAta sa grahasthAna kahyAM che. ahIM AcAryAMpacyAya padanA artha AcAya rUpa upAdhyAya athavA AcAya ane upAdhyAya thAya che. jo A padanA artha AcAya rUpa levAmAM Ave, te ahIM karmadhAraya samAsa mane che. paNa je AcAya ane upAdhyAya, A atha levAmAM Ave, teA samAhAra dvandva sama'sa thAya che. jJAna dakAnA athavA ziSyAnA je sacaya che tene sagraha kahe che. te sagrahanA sAta sthAna nIce pramANe che 19 Page #574 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 550 sthAnAGgale saMgrahA=jJAnAdInAM ziSyANAM vA saMcayaH, tasya sthAnAni sapta prAptAni, tayathAAcAryopAdhyAyo gaNe AjJAM= he mune ! bhavatedaM vidheyam' iti vidhirUpAM, dhAraNAM- nedaM vidheyam ' iti niSedharUpAM vA samyak yathaucityena prayoktA pravartako bhavati ? / evaM karaNe ziSyasaMgraho jJAnAdisaMgrahazca bhavati, anyathA gaNadhvaMsa eva bhavati / uktaM ca___ "jahi nasthi sAraNA vAraNA paDicoyaNA ya gcchmmi| so u agaccho gaccho, mottayo saMjamatthIhi " // 1 // chAyA-yatra nAsti smAraNA vAraNA pratinodanA ca gacche / ___ sa tu Accho gaccho moktavyaH saMyamAthibhiH // 1 // iti / ' ayaM bhAvaH-yatra gacche smaraNA-vismRte kvacita kartavye ' bhavatedaM na kRtam ityevaM rUpA, vAraNA kasmiMzcidakartavye pravRttasya ' bhavatedaM na kartavyam' ityevaMhai, vaha saMgraha hai, isa saMgrahake sAna sthAna isa prakAra se haiM-jaya AcArya yo upAdhyAya apane gaNa-gaccha meM-he mune / tumheM yaha karanA cAhiye isa prakArakI vidhirUpa AjJAkA athavA he mune! tumheM yaha nahIM karanA cAhiye isa prakAra kI vidhilpa AjJAkA yathocita rUpale prayoktApravartaka hotA hai, taba vaha ziSya saMgraha karanevAlA aura jJAnAdikA saMgnaha karanevAlA hotA hai, yadi vaha apane gaNameM isa prakArakI AjJA aura dhAraNAkA pravartaka nahIM hotA hai, to usake gaNakA vinAzahI ho jAtA hai kahA bhI hai " jahi nasthi sAraNA" ityAdi-- jisa gaNameM smAraNA-kisI kartavyake bhUla jAne para Apane yaha nahIM kiyA isa prakAra kI bhUle hue kartavyako yAda dilAnevAlI praNAlI (1) ra mAyA potAnA yubho athita 32 mAjJAnA. prayotA (pravartaka) heya che, teo ziSyanA samUdAyanI vRddhi karavAnuM ane jJAnAdina saMgreDa karavAne samartha bane che. " he mune ! tamAre A pramANe karavuM joIe, A prakAranI vidhi rUpa AjJAnA pravartaka athavA "he muni ! tamAre A pramANe na karavuM joIe, " A prakAranI dhAraNAnA pravartaka AcArya pitAnA gaNamAM sAdhuone samudAya vadhAranArA ane jJAnanI vRddhi karanArA hoya che. paraMtu je A cArye pitAnA gacchamAM A prakAranI AjJA ane dhAraNAnA pravartaka hotA nathI, temanA gaNane vinAza ja thAya che. 59 cha hai "jahi nasthi sAraNA" syaahje gaNumAM smAraNa-kaI kartavya bajAvavAnuM bhUlI janAra ziSyane " me mA 4thunI -20 420ya mAtuM tame sUdhI gayA, " mA t. - Page #575 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hamArIkA sthA. sU. 4 saMgrahasvarUpanirUpaNam rUpA niSedhanA, pratinodanA=asakRtskhalitAdau-' dhik te janma' ityAdi niSThuravAkyaiADhatarapreraNA ca nAsti sa tu gacchaH agaccho bhavati / ata eva saMyamAthimiH sa gaccho bhoktavyA-parityAjya iti // 1 // evaM yathA pazcamasthAne-paJcamasthAnasya prathamoze uktaM, tathaivAtrApi vaktavyaM yAvat-( 2-3-4 ) AcAryopAdhyAyo gaNe ApRcchathacArI cApi bhavati, no anApRcchayacArI cApi bhavatIti / tatra yAvatpadena-trINi sthAnAni paJcamasthAnoktAni saMgrAhyANIti tAnyAha-AcAryopAdhyAyaH khalu gaNe yathArAnikadhAraNA-kisI attavyameM pravRtta hueko tumheM yaha nahIM karanA cAhiye" isa prakArase niSedha karanekI paddhati, aura pratinodanA-bAra 2 galtI karane para " tere janmako dhikkAra hai" ityAdi rUpa niSThura vAkyoM se pratAr3anA nahIM hai, aisA gaccha agaccha ho jAtA hai, aura saMyaprArthI puruSoM dvArA, vaha gaccha parityAjya ho jAtA hai / 1 / / ' isa tarahase jaisA paMcama sthAnameM-paMcama sthAnakake prathama uddezakameM kathana kiyA gayA hai, vaisAhI yahAM para bhI kathana kara lenA cAhiye yAvat (2-3-4) AcAryopAdhyAya gaNameM ApRcchayacArI-pUMchakara yAhara jAneke yogya hotA hai, anApRcchayacArI hotA hai, yahAM yAvat zabdase paMcama sthAnokta 3 sthAna prahaNa kiye gaye haiN| jo isa prakArase haiMjo AcArya upAdhyAya apane gaNameM paryAyajyeSTha anusAra kRtikarmakA ranI bhUlAI gayelA kartavyane yAda karAvanArI praNAlI, ane keI akartavamAM pravRtta thayelAne "tamAre AvuM karavuM joIe nahIM" A prakAranA niSa rUpa vAraNa karavAnI praNAlI, tathA pratinedanA-vAraMvAra bhUla karanArane "dhikAra che tane " ItyAdi kaThora (niSphara vAkya vaDe tene Thapako ApavAnI praNAlI nathI evA ne vinAza thaI jAya te gaccha kharA arthamAM gaccha kahevAne yogya nahIM rahevAne kAraNe saMyamArthI guru dvArA parityAjatha manI jaya che. / 1 / A prakAre jevuM pAMcamAM sthAnakanA pahelA uddezAmAM kathana karavAmAM AvyuM che, evuM ja kathana ahIM paNa grahaNa karavuM joIe te kathana ahI kayAM sudhI grahaNa karavAnuM che te nIce darzAvavAmAM AvyuM che- " mAyAyapAdhyAya gamA mAchyayArI-pUchIna maDA2 gamana (piDA2) karanArA hovA joIe " ahI sudhInA kathana dvArA tyAM traNa sthAnenuM kathana thayuM che. pAMcamAM sthAnakamAM pratipAdita te traNa sthAne nIce pramANe che Page #576 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sthAnApane tayA kRtikarma samyak prayoktA bhavati 1, AcAryopAdhyAyo gaNe yAni zrutapayavajAtAni dhArayati tAni kAle kAle samyaka anubhavAcayitA bhavati 2, AcA. yopAdhyAyo gaNe glAnazekSayAttyaM samyak abhyutthAtA bhavati 3 / atra-malo. kAthamasthAna saMmelanena jAtAni catvAri 4 / atha paJcamamAha-AcAyopAdhyAyo gaNe ApRcchacArI cApi bhavati no anApRcchayacArI cApi bhavati / vyAkhyA shugmaa| . nAram-'gaNe ApRcchayacArI' iti taduktam, tatra-gaNazabdena sAdhu-- . saGgho grAhastena gaNe-sAdhusaGgha ityarthaH, tato'tra-ApacchanaM sAdhu sahasya bodhyam / samyaka prayoktA hotA hai, vaha tathA jitane zruta paryavanAta haiM-unheM dhAraNa kAnebAlA jo AcAryopAdhyAya unheM samaya 2 para Ane ziSyoMko sikhAnA hai, vaha 2 tathA jo AcAryopAdhyAya apane gaNameM glAna zaikSako vaidhAvRtti samyak prakAra se karane karAnevAlA hotA hai, vaha zipya saMgraha aura jJAnAdikA saMgraha karanevAlA hotA hai, isa prakAra ke ina tIna sthAnoMko aura mUlokta (mUla meM kahe huve) prathama sthAnako milAkara ye 4 sthAna ho jAte haiN| tathA-" AcAryopAdhyAyo gaNe ApRcchaya cArI" ityAdi rUpa yaha pAMcavAM sthAna hai, yahAM para jo " ApRcchayacArI " aisA kahA hai, so yahAM gaNa zabda se sAdhu saMgha prAdhya hai, ataH " sAdhusaMghale pUchanA " aisA isakA artha hotA hai, '. ' (1) je AcArya ane upAdhyAya pitanA garAmAM paryAya chatA anusAra kRtikarmanA ( paryAya je sAdhuone laghuparyAyavALA sAdhuo dvArA vandanA aditA) samyak prayoktA (pravartaka) hoya che, teo ziSyasaMgraha ane jJAnAdine saMgraha karanArA hoya che. (2) je AcArya potAnA ziSyane samaya samaya para kRtanuM adhyayana, punarAvartana Adi karAve che, te ziSya graha ane jJAnAdine saMgraha karanAra he ya che (3) je AcAryopAdhyAya pitAnA gaNanA plAna (bimAra), zekSa (navadIkSita) AdinuM vaiyAvRtya sArI rIte karatA karAvatA hoya che, teo ziSyasaMgraha ane jJAmAdino saMgraha karanAra hoya che, A trajJa sthAna ane mUlasUtrokta eka sthAna maLIne cAra sathAna ahIM sudhImAM prakaTa karavAmAM AvyAM che. have pAMcamuM sthAna prakaTa karavAmAM mA.che-" AcAryopAdhyAyo, gaNe ApRcchayacArI". tyAhi / mA sUtrapAbha ' ' . 56 sAdhusanA . abhI 15yu, -cha, " sAdhu sapane 57,".prAranA nA artha, thAya che. Page #577 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 553 sudhArIkA sthA07 104 saMgrahasvarUpanirUpaNam / atha-paSThaM saMgrahasthAnam-AcAryopAdhyAyo gaNe anutpannAni alabdhAni upakaraNAni vastrapAtrAdIni samyak eSaNAdi zuddhayA utpAdayitA-upArjako bhavatIti 6 // saptamaM tu-AcAryopAdhyAyo gaNe pUrvotpannAni pUrvakAlotpAditAni upakaraNAni-vastrapAtrAdIni sampaka saMrakSitA-prayatnato rakSaNakartA, saMgopitA vA. bhavati, na tu asamyaka saMrakSitA saMgopitA bhavatIti 7 / etadvaiparItyeva AcAyopAdhyAyasya sapta asaGmasthAnAni vijJeyAni / etadeva racayitumAha "Ayariya upajjhAyasta NaM gaNaMsi satta asaMgahaTThANA paNNattA" ityaadi| vyAkhyA'sya saMgrahasthAnavaiparItyena vodhyeti / / sU0 4 // chaThA sthAna isa prakArase hai-"Ayariya uvajjhAe gaNaMsi aNu.. ppannoiM" ityAdi-jo AcArya upAdhyAya gaNameM alabdha upakaraNoMkAvastra pAtrAdikoMkA-eSaNA zuddhise upArjaka hotA hai, vaha AcArya ziSyakA saMgrAhaka aura jJAnAdikA saMgrAhaka hotA hai| sAtavAM sthAna isa prakArase haiM-" AyariyauvajjhAe " ityAdijo AcAryopAdhyAya pUrvakAlotpAdita vastra pAtrAdi upakaraNoMkA prayatnapUrvaka rakSaNa karatA hotA hai, asamyak rUpase unakA rakSaNa karanevAlA nahIM hotA hai, aisA vaha AcAryopAdhyAya ziSyakA saMgrAhaka aura jJAnAdikoMkA saMgrAhaka hotA hai, ina sAtoM saMgraha sthAnoMse viparIta jo sthAna haiM-ve sAta asaMgraha sthAna haiN| yahI bAta "Ayariya uMca. jamAyassaNaM gaNasi satta asaMggahaTThANo paNNattA" isa sUtrapATha dvArA prakaTa kI gaI hai, yahAMke padoMkI vyAkhyA saMgrahasthAna gata padoMkI vyAkhyAse viparIta hotI hai, aisA jAnanA cAhiye // sUtra 4 // 76 sthAna-" AyariyauvajjhAe gaNaMsi aNuppannAI" tyAhi-2 AcArya alabdha upakaranA (vastra pAtrAdikanA) eSaNA zuddhipUrvaka upArjaka hoya che, teo ziSyane tathA jJAnAdino saMgraha karI zake che. - sAtabhu sthAna-"Ayariya uvajjhAe" tyAhi mAyApAdhyAya pUrvakAlatpAdita vastra, patrAdi rUpa upakaraNanuM prayatnapUrvaka rakSaNa karanArA hoya che. teo ziSyane ane jJAnAdine saMgraha karI zake che saMgrahanA A sAta sthAna karatAM je viparIta prakAranA sthAne che, temane asaMgrahanA athavA gAnA vinAzanAM sthAnA sabhA naya..pAta "AyariyaujjJA. yassa NaM gaNaMsi satta asaMggahadANA paNNacA" yA sUtrATa 42vAmA AvI che. saMgrahanA sthAne karatAM asaMgrahanAM sthAne viparIta hovAthI - saMgrahanA sthAnanA padanI vyAkhyA karatAM asaMgrahanA sthAnanAM padonI vyAcyA viparIta sabharAvI. // sU. 4 // sthA0-70 Page #578 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sthAnAparale __ . anantarasUtre ' AjJAdikaM na samyak prayoktA bhavati-' ityuktam / ' AmA ca piNDaipaNAdiviSayeti piNDaipaNAdIni nirUpayati - . . - mUlam-satta piDesaNAo pnnnnttaao| sattaH pANesa NAo pnnnnttaao| satta uggahapaDimAo ppnnttaao| sattaM saMttikayA paNattA / lattamahajjhayagA paNNatA / satta sattamiyA. NaM bhizvupaDimA ekUNapaNNayAe rAiMdiehiM egeNa ya chaNNaueNaM bhikkhAsaeNaM ahAmuttaM ahAkappaM ahAmaggaM ahAtacaM ahAsammaM kAeNaM phAsiyA pAliyA sohiyA tIriyA kiTiyA ArAhiyA ANAe aNupAliyAvi bhavai // sU0 5 // chAyA-sapta piNDeSaNAH prajJaptAH / sapta pAnapaNAH prajJaptAH / sapta avagrahapratimAH prAptAH / sapta saptakakAni prajJaptAni / sapta mahAdhyayanAni prajJaptAni / sapta saptamikA khalu bhikSupatimA ekonapaJcAzatAM rAtrindivaiH ekena ca. paNAvatyA bhikSAzatena yathAsUtraM yathAkalpaM yathAmArga yathAtattva yathAsAmyaM kAyenaH spRSTA pAlitA zodhitA tIritA kIrtitA ArAdhitA AjJayA anupAlitA'pi bhavati / / suu05|| "TIkA-'satta piMDesAo' ityAdipiNDaipaNA:-piNDa: bhaktam, tasya eSagAH prahagaprakArAH sapta prajJaptAH / tAzca isa Uparake sUtra meM anlameM " AjJAdikAM vaha samyaka prayoktA nahIM hotA hai" aisA kahA gayA hai, lo AjJA 'piNDaiSaNAdi viSaya. ghAlI hotI hai-ataH aba sUtrakAra piNDaiSaNAdikakA nirUpaNa karate haiM "sasa piMDesaNAo paNNatAo" ityAdi / sUtra 5 // . . TIkArtha-piNDaiSaNA-piNDa-AhArako jo epagA haiM-grahaNa, karaneke prakAra haiM-ve piNDeSaNA hai-ghe sAta prakAra kI kahI gaI haiM, jaise-asaM uparanA sUtrane anne evuM lakhANa AvyuM che ke "teo AsAdikanA arpaka prayoktA (pravartaka) hotA nathI " AjJA pipaiSaNAdi viSayavALI che, tethI have sUtrakAra piDeSaNAdikanuM nirUpaNa kare che. "satta piMDepaNAo paNattAo" tyAha-", TIkArtha-piDeSaNa eTale piDane (AhArane) grahaNa karavAnA prakAra, AhArane "hA, karavAnA prakAra rUpa piMDeSaNAnA nIce pramANe sAta prakAra kahyAM che, Page #579 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TokA syA0 7 sU0 5 piNDaipaNAdinirUpaNam ... 555 asaMsRSTA 1 saMsRSTA 2 udhdhRtA 3, alpalepikA 4 avagRhItA 5 pragRhItA 6 uzivadharmA 7 ceti / taMtra-yatra piNDaiSaNAyAM istaH pAtraM ceti * yamapyasaMsRSTam sA-asaMsRSTA akharaNTitahastapAtrA bharjitacaNakAdi grahaNarUpetyarthaH / / saisRSTA-kharaNTitahastapAtrA-kuzarAdi grahaNarUpetyarthaH // 2 // udhdhRtA-gRhasthena svArtha sthAlyAdau mojanajAtamuddhRtam tadevaMvidhaM bhojanajAtam / saMsRSTahastataH asaMsRSTapAtrataH saMsRSTapAtrataH asaMsRSTahastato vA gRGgavaH / asyAH saMsRSTA'saMsa.. sRSTa 1 saMsRSTa 2 uddhRna 3 alpalepikA 4, avagRhIta 5 pragRhIta 6, aura ujjhitadharmA 7, jipsa piNDeSaNAmeM hAtha aura pAtra the donoM bhI asaMkhaSTa hote haiM aisI vaha piNDaSaNA asaMpRSTapiNDepaNA hai, aisI yaha piNDepaNA bhuje hue canoM Adiko grahaNa karane rUpa hotI hai kyoMki ye na hAthameM cipakate haiM, aura na pAtra meMhI cikate haiM / jisa piNDai SaNAmeM hAtha aura pAtra donoM kharaNTita-saMsakta ho jAte hai, aisI vaha piNDaiSaNA saMpRSTa piNDaSaNA hai, yaha piNDaiSaNA kRzarAdi-khIcaDI Adiko grahaNa karanerUra hotI hai / uddhRta-gRhasthane apane nimitta jisa bhAjanase bhojanako sthAlI Adile nikAla kara rakha liyA ho' aise bhojanako saMsRSTa hAtha se, asaMsRSTa pAtra athavA saMsRSTa pAtrale asaM. sRSTa hAtha se lenevAlekI yaha uddhRna piNDaiSaNA hotI hai, isakA dUsarA nAma saMsaSTosaMSTa piNDaiSaNA bhI hai| svalpalepa yukta aisI jo purAne (1) asaSTa, (2) saMsU, (3) dhata, (4) mapa4ii, () apaDIta, (5) pragRhIta mana (6) S uii . 2, piSamA mane pAtra, me manne masa suTa ( 24yA (panAnA) rahe che, te prakAranI piDeSaNane asaMsraNa pikaeNpaNa kahe che. palALelA caNa Adine grahaNa karavA rUpa A piMDeSaNa hoya che, kAraNa ke te hAtha sAthe paNa cATI jatAM nathI ane patra sAthe paNa coMkI jatAM nathI. je piSaNAmAM hAtha ane pAtra, ane saMsakta-kharaDAyelA thAya che, te prakAranI piDeSaNAne asaMyuSTa, piDeSaNa kahe che, te piDeSaNa khIcaDI Adine grahaNa karavA rUpa heya che, kAraNa ke te vastu hAtha ane pAtra sAthe cUMTI jAya che. , udUvRta piDeSaNA-gRhastha pitAne nimitte je bhejane kaI bhejana ( pAtra) mAMthI thALI AdimAM kADheluM hoya evA bhejanane saMsUcha hAtha vaDe athavA asaMyuSTa hAtha vaDe ane asa suSTa pAtra vaDe athavA sa suSTa pAtra De grahaNa karavA rUpa je piMDeSaNuM che tene udUta piDeSaNa kahe che. tenuM bIjuM nAma saMsaTAsasaSTA piMDeSaNa paNa che. - Page #580 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tetyapi nAma // 3 // alpalepikA-svalpale payuktA purANazAlimaktagrahaNarUpA // 4 // avagRhItA-bhojanaphAle zarAbodipu yad bhojanajAtamupahRtaM tato gRhataH // 5 // pragRhItA-bhojanavelAyAM dAtumabhyudha tena hastAdinA gRhItaM yad bhojanajAtaM, bhoktuM vA hastAdinA gRhItaM, tato gRhNataH / 6 / tathA-ujjhitadharmA-yad bhojanajAtaM nIrasatayA parityAgayogyamantamAntalakSaNaM yadanye dvipadAdayo nAbhilapatti, tad gRhNataH, / / 7 // iti / pAnapaNA'pi evameva saptavidhA vijJeyA / zAlIke cAvaloMke bhAtako grahaNa karanerUpa piNDaiSaNA hai, vaha aspapikA piNDaiSaNA hai| bhojana kAlameM zarAva-sakorA-AdimeM jo bhojana odi nikola kara rakhA gayA ho use grahaNa karanevAchekI yaha avagRhItA piNDeSaNA hotI hai, bhojana ke samaya deneko abhyudyata hue hAtha Adise jo bhojana gRhIta huA hotA hai, vaha athavA, khAneke liye hAya Adise gRhIna huA jo bhojana hai, use lenevAlekI yaha pragRhIta piNDeSagA hotI hai| ujhina dharmA-jo bhojana nIrasa honese parityAga karane ke yogya hotA hai, aise usa anta prAntarUpa bhojanako ki jise dUsare dvipada Adi bhI nahIM cAhate haiM, grahaNa karanevAlekI yaha ujizana dharnA piNDaiSaNA honI hai| pAneSaNA bhI isI prakArase sAta prakArakI hai, caturtha pAnaiSaNAmeM nAnAstra hai, aneka prakAratA hai, [ alapelevika pivaiSaNava5 lepayukta evA jUnI zAlInA (eka prakAranI DAMgaranA) bhAtane grahaNa karavA rUpa je piDeSaNa che tene a5pikA piyA 49 che. avagRhItA vidveSaNa--janakaLe zake AdimAM je bhejanA dine kADhI rAkhavAmAM Avela hoya tene grahaNa karanAranI viDiSaNAne 'avagrahanA piDA 4 che. 'prIta piSa!-- Ane samaye vAle bhATa (AY 42vAne bhATe) UMcA thayelA hAtha Adi vaDe je bhejana grahaNa karavAmAM Ave che tene, athavA khAvAne mATe hAtha Adi vaDe je bhajana grahaNa karavAmAM AveluM heya tene grahaNa karanAranI pikaeNpaNAne pragRhIta piDeSaNa kahe che. ujhitapama piDeSaNA--je jana nIrasa hovAne lIdhe nAkhI devAne gya hoya che ane je bhejana graha karavAnI bIjA kaI paNa mANasane IcchA thatI nathI evA anta prAnta rUpa bhejanane grahaNa karanAra sAdhunI 'piDeSaNane uMjhitadharmA piMpaNa kahe che. pauSaNa paNa e ja pramANe sAta Page #581 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIko sthA07 30 5 piNDaiSaNAdinirUpaNam 557 navaraM-caturthA pAnapaNAyAM nAnAtvaM alpacheSaM tu tatra avasrAvaNasauvIrakAdi 'vijJeyamiti 7 atha pratimAyAH saptavidhatvamAha-' uggahapaDimA' ityAdi / avaprahapratimAHavadyate pAzrIyate ityavagrahoM vasatiH, tasya-pratimAH abhigrahAH sapta prajJaptAH / taMtra-' ahamevaMvidhameva upAzrayaM grahISye, nAnyadvidham ' ityevaM pUrvam abhigRhya ya upAzrayaM gRhNAti tasya prathamA avagrahapratimA // 1 // tathA-" ahamepAM sAdhanAM kRte'vagrahaM grahISyAmi, anyaizca avagrahe gRhIte sati svayaM vatsyAmi' evamabhigrahavato dvitIyA / iyaM tu gacchAntargatAnAM sAMbhogikAnAm asAMbhogikAnAM coyataalpa lepatA to vahAM avasrAvaNa-osAmaNa-sauvIraka AdirUpa hai, aisA jAnanA cAhiye / / aba sUtrakAra pratimAkI saptavidhatA kahate haiM-"uggahapaDimA" ityAdi-avagraha pratimA-" avagRhyate AdhIyate iti avagrahaH " isa vyatpatike anusAra sAdhujana jise Thaharaneke liye apanA Azrayabhrata panAte haiM, vaha athagraha hai, aisA vaha avagraha ghasatirUpa hotA hai, isa avagrahakI jo pratimA hai-abhigraha hai-vaha avagraha pratimA hai, inameM " maiM isa prakAra kehI upAzrayameM ThaharUMgA-aura kisI prakArake upAzra yameM nahIM ThaharUMgA" isa prakArakA pahile abhigraha karake jo saMkalpita upAzrayaH ThaharatA hai, usako pahilI avagraha pratimA hotI hai / / prakAranI kahI che. caturtha pASaNamAM aneka prakAranA che. alpalepatA te tyAM osAmaNa Adi rUpa samajavI. - have sUtrakAra pratimAnA sAta prakAranuM nirUpaNa kare che - " uggahapaDimA " tyA:-- - " avagRhyate-AbhIyate iti avagrahaH " mA vyutpatti anusAra sAdhu pAtAne rahevAne mATe je sthAnane Azraya le che tene avagraha kahe che te avagraha vasati upAzraya rUpa hoya che A avagraha viSayaka je pratimA (abhigraha) che tene avagraha pratimA kahe che. have tenA sAta prakAre prakaTa karavAmAM Ave che-- , " huM A prakAranA upAzrayamAM ja rahIza-bIjA keI paNa prakAranA upAzrayamAM nahIM rahu," A prakArane abhigraha pahelAM karIne je sa che saMkalipata upAzrayamAM Azraya svIkAre che, tenA A prakAranA avagraha abhi bhaDane paDesA praznI mazra pratibhA 49 cha. . . , Page #582 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -554 sthAnAgapurI vihAriNAM bhavati, yataste parasparArtha yAcante iti // 2 // tathA-' anyArthamava graha yAciSye, anyAvagRhItAyAM ca vasatau na nivatsyAmi ' iti tRtIyA / iyamavagrahapratimA tu gacchapratibaddhA-pratibaddhAnAM yathAlandikAnAM madhye gacchapativaddhAnAM yathAlandikAnAM bhavati / te hi vAcanAvaziSTaM sUtrajAtaM. guroH sakAzAdadhyetumanaso gurorathai yasati yAcante iti // 3 // tathA-' ahamanyArthamavagrahaM na grahIpayAmi, anyenAvagRhIte'tragrahe tu sthAsyAmi' iti caturthI / iyantu gaccha: tathA-maiM " ina sAdhuoM ke liye avagraha grahaNa karUMgA tathA anyoM ke dvArA avagraha gRhIta hone para maiM svayaM bhI ulameM rahUMgA" isa prakArake abhigrahavAle ke dvitIyA avagraha pratimA hotI hai, yaha vittIya abhigraha pratimA gacchAntargata sAMbhogikoMko aura asAMbhogikoMke ki jo udyata vihArI hote haiM hotI hai, kyoMki ve parasparake liye mAMgate hai 2 anya ke liye meM avagraha mAMgUgA aura anya ke dvArA aya. gRhIta vasati upA apameM maiM rahUMgA nahIM" aisI yaha tRtIya avagraha pratimA hai, yaha avagraha pratimA gaccha pratibaddhoM ke apratibaddhoMke tathA yathAlandikoM ke madhya meM gaccha pratibaddha yathAlandikoMke hotI hai| kyoMki ve vAcanAse bAkI bace hue sUtrako guruse paDhane kI abhilASAvAle hote hue guruke liye vasatikI yAcanA karate hai / 3 / "maiM anyake liye avagraha grahaNa nahIM karUMgA parantu anyase avagRhIta avagraha hogA to usameM Thahara jAUMgA" aisI yaha cauthI "I bhI sAdhumAne bhATe savaDa (mAzrayasthAna) a . tathA anyanA dvArA avagraha gRhIta thayA pachI huM paNa temAM rahIza" A prakArane abhigraha dhAraNa karIne saMkalipata upAzrayamAM Azraya svIkAranAra sa dhunA A avagaDa abhigrahane bIjA prakAranI avagraha pratimA kahe che. A bIjA prakAranI avagraha pratimAne udyata vihArI gacchAntargata sAMbhaMgikamAM ane asAMgikemAM saddabhAva hoya che, kAraNa ke teo parasparane mATe mAMge che. anyane mATe huM avagraha (AzrayasthAna) mAgIza ane anyanA dArA avagRhIta (upAzrayamAM) huM rahIza" "A prakAranI trIjI avagraha pratimA che. A pratimAne sadUbhAva gacchapratibaddhamAM, apratibaddhomAM yathAhajikemAMnA garachapratibaddha yathAlanTikamAM hoya che, kAraNa ke je sUtranI vAcanA bAkI rahI gaI hoya te sUtra.ne guru pAsethI zIkhavAnI abhilASA4 terA zurune mATe pati (pAzraya) nI- yAyanA 42 . . Page #583 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA DIkA sthA0 7 sU0 5 piNDeSaNAdinirUpaNam 551 L sthitAnAmabhyudyatavihAriNAM jinakalpikatvapAtaye parikarmakurvatAM bhavatIti // 4 // tathA - ' ahaM svArthamavagrahaM yAciSye, na cAnyeSAM dvitricatuH paJcAnA miti paJcamI / iyaM tu jinakalpikasya bodhyeti // 5 // tathA - ' yadIyamavagrahamahaM grahISyAmi, tadIyameva cet tRNAdisaMstArakaM bhavet tadA tad grahISyAmi / anyathA utkuTuko vA niSaNNo vA rAtriM neSyAmIti SaSThI / iyamapi jinakalpi kAdereveti || 6 || tathA - saptamyapi paSThIvadeva bodhyA / navaraM yathA''stutameva zilAdikaM grahISyAmi nAnyaditi // 7 // iti saptAhamatimA 7 // avagraha pratimA hai / yaha avagraha pratimA hai, yaha avagraha pratimA gacchasthita abhyukta bihArI sAdhuoMke ki jo jina kalpitvakI prApti ke liye parikarma karate haiM hotI hai, tathA - maiM apane liye avagrahakI yAcanA karUMgA andha-do-tIna-cAra aura pAMca ke liye avagrahakI yAcanA nahIM karUMgA aisI yaha pAMcavI avagraha pratimA hai, yaha pAMcavI pratimA jinaafores hotI haiM aisA jAnanA cAhiye maiM jisakA avagraha grahaNa karUMgA usIkA yadi tRNodi saMsnAraka hogA to use lUMgA- nahIM to maiM kuTuka hokara yA baiThakarahI rAtriko vyatIta karUMgA aisI yaha chaThI pratimA hai, yaha pratimA bhI jinakulpika AdikehI hotI hai| tathA saptamI pratimA bhI chaThI pratimA ke jaisIhI hotI hai| sirpha isameM yahIantara hai, ki isameM vaha pratimAghArI sAdhu " yayAstRta zilAdikahI meM grahaNa karUgA " anyakA nahIM aisA abhigraha karatA hai / isa prakA- 1 " anyane mATe :hu avagraha graheNu karIzuM nahIM, paraMntu anya dvArA bhavagRhIta saMpathaDa, ( upAzraya ) ize to temAM huM raDIza, A prakAranI ceAthI avagraha pratimA hAya che. gacchasthita nyudghata vihArI sAdhue ke je nakalpikatvanI prAptine mATe parikama karatA hAya che, te sAdhuomAM A prakAranI avagraha pratimAne sadbhAva hoya che. dd 2 66 huM mAre mATe avagrahanI yAcanA karIza, anya be, traNa, cAra ane pAMcane mATe avagrahanI yAcanA nahIM karU ? A prakAranI pAMcamI avagrahuM pratibhA che, yA bhavagraha pratimAno niyamAM sahUbhAva hoya che gRhastha pAsethI mavagrahamAzrayasthAna grahaeNNa karIza tenI pAsethI ja ne tRNuArdi sastAraka maLaze teA laIza, nahI" te eThAM beThAM ja rAtri vyatIta karIza, A prakAranI chaThThI agrahuM pratimA samajavI, jinakAlpika ArkimAM A pratimAnA sadUbhAva hoya che. sAtamI pratimA paNa chaThThI pratimA jevI ja che, phakta chaThThI karatAM sAtamI pratimAmAM ATalA ja taphAvata che. sAtamI pratimA "" 1 Page #584 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - thAnAstre tathA-saptakakAH-uddezavarjitatvena ekasaratayA ekakA:-AcArAdvitIyazrutaskandhasthitA dvitIyacUDArUpA adhyayanavizeSAH, te ca samudAyataH sapteti kRtvA saptakakA ucyante, tepAmeko'pi saptaikaka iti vyapadizyate, tathaiva saMketitaH' svAt / te ca saptakakAH saptasaMkhyakAH prAptAH / tathAhi-prathamaH sthAnasaptakakA 1, dvitIyo naiSedhikI saptakakaH 2, tRtIya uccAraprasravaNavidhisaptakakaH 3, caturthaH zabdasaptakAH 4, paJcamo rUpasaptai kakaH 5, SaSThaH prkriyaaspt| kakA 6, saptamaH-anyo'kriyAsaptakakA 7 iti / tathA-mahAdhyayanAnimahAnti-mUtrakRtAgasya prathamazrutaskandhApekSayA vizAlAni ca tAni adhyayanAni% dvitIyazrutaskandhasya prakaraNavizeSAzceti, tAni ca-puNDarIkaM 1, kriyAsthAnam rakI ye sAta avagraha pratimAeM haiM / tathA saptakaka-AcArAGgake dvitIya zrutaskandha meM sthita dvitIya cUDolpa adhyayana vizeSa saptakaka sAta kahe gaye haiM, ye samudAyase sAta hote haiM, aisA samajhakara hI inheM saptakaka kahA gayA hai, isaliye inameMkA jo ekabhI ekaka hogA yaha bhI saptakaka aisA kahalAvegA / pahilA sthAna saptakaka hai 1 ditIya naSedhikI saptai kaka hai 2 tRtIya uccAra prastravaNa vidhi saptakA hai 3, caturtha zada saptakaka hai 4-pAMcavA rUpa saptai kaka hai 5. chaThA pariniyA saptakaka hai 6 aura sAtavAM anyonya kriyA saptAka hai 7 tathA maho dhyayana-sUtrakRnAga ke prathama zrutaskandhako apekSAse dvitIya zrutaskandhake jo prakaraNa vizeSarUpa adhyayana haiM ve mahAdhyayana hai-ye mahAdhyayana bhI sAta hai-inameM prathama mahAdhyayana puNDarIka hai 1 dvitIya mahAdhyayana dhArI sAdhu " yathAstRta zilAhu aDa' zaza," manyanA nahI, e amigraha kare che. A prakAranI sAta avagraha pratimAo hoya che. tathA sakki-AcArAMganA bIjA zrata skandamAM sthita dvitIya cUDArUpa adhyayana vizeSa sAta kahyA che te samudAyanI apekSAe sAta hoya che, evuM samajIne ja temane samakaka kahyAM che, ane te kAraNe temanAmAMthI je eka paNa ekaka haze tene paNa samakaka kahevAmAM Avaze. (1) paheluM sthAna samakaka cha (2) mA nacikI' sau 4 cha. (3) zrI 2-2 prasava vidhi sapta44 . (4) yAthu za6 sapta44 cha. (5) pAyabhu 35 sa44 che. (6) cha? parikriyA samakaka che ane sAtamuM : anya kriyA saukaka che. tathA mahAdhyayana paNa sAta che. sUtrakRtAMganA pahelA zrutaskandha karatAM moTA evA bIjA zrutaskandhanA prakaraNa vizeSarUpa je adhyayane che temane mahAdhyayana kahe che. te mahadhyayana paNa nIce pramANe sAta ja che-temAM paheluM Page #585 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATIkA sthA07 sU0.5 piNDaiSaNAdinirUpaNam ..... _561 2, AhAraparijJI 3, pratyAkhyAnakriyAM 4, anAcArazrutam 5, ArdrakumArIya 6, nAlandIya ceti saptasaMkhyakAni prajJaptAni / tathA-saptasaptamikA-sapta saptasaMkhyakAni sepumAni dinAni yasyAM sA-saptabhiH dinasaptakairniSpadyamAnA kriyAsthAna hai 2 tRtIya mahAdhyayana AhAra parijJA hai 3 cauthA mahA dhyayana pratyAkhyAna kriyA hai 4. pAMcavAM mahAdhyayana anAcAra zrata hai, chaThA mahAdhyayana AdrakumArakA hai 6 aura sAtavAM mahAdhyayana nAla dIya hai, tathA-sAta saptAhameM 49 dinarAta meM samApta honevAlI bhikSu pratimA hai, yaha bhikSu pratimA 49 dinarAta taka ArAdhita hotI hai, isameM prathama saptAhameM eka datti AhArakI eka datti pAnIkI grahaNa. kI jAtI hai, ditIya saptAhameM bhaktakI do pAnIkI do dattiyAM pratidina grahaNa kI jAtI haiM, tRtIya saptAhameM pratidina bhaktakI 3-aura pAnakI 3 dattiyAM grahaNa kI jAtI haiM, caturtha saptAhameM pratidina bhaktakI 4 dattiyAM aura pAnakI 4 dattiyAM grahaNa kI jAtI haiM, paMcama saptAhameM pratidina bhaktakI 5 dattiyAM aura pAnako 5 dattiyAM grahaNaM kI jAtI haiM, chaThe saptAhameM bhaktakI 6 dattipAM aura pAnakI 6 dattiyAM pratidina grahaNa kI jAtI haiM, aura 7 veM saptAha meM bhakta kI 7 dattiyAM aura pAnakI mahAdhyayana paMDarIka che, bIjuM maha dhyayana kriyA sthAna che, trIju mahAyana AhAraparijJA che, jethu mahAdhyayana pratyAkhyAna kriyA che, pAMcamuM mahAdhyayana anAcArazruta che, chaThuM mahAdhyayana AdrakumAranuM che ane sAtamuM mahAdhyayana nAhIya che. , saMta saptAhamAM-49 dinarAtamAM samApta thanArI bhikSupratimA che. 49dinarAta paryanta A bhikSupratimAnI ArAdhanA karAya che A bhipratimAnI ArAdhanA karanAra sAdhu prathama saptAhamAM pratidina eka datti AhAranI ane eka dakti pANInI grahaNa kare che. bIjA saptAhamAM pratidine be dakti AhAramI ane be dakti pANInI vrahaNa karAya che. trIjA saptAhamAM traNa detti AhAranI ane traNa dakti pANInI grahaNa karAya che. cothA saptAhamAM pratidina cAra datta AhAranI ane cAra datti pANInI grahaNa karAya che. pAMcamAM saptAhamAM pratidina AhAranI pAMca datti ane pANInI pAMca datti grahaNa karAya che. chaThThA saptAhamAM pratidina AhAranI 6 daMti ane pANInI 6 datti kaheNa kerAdhe che sAtamA saptAhamAM pratidina AhAranI sAta dattI ane sthA0-71 Page #586 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 562 ......... sthAnAso khalu bhikSupatimA ekonapaJcAzatA rAtrindivai ahorAtraiH, eken ca paNavatyA mikSAgatena paNNavatyadhikazatasaMkhyAmi daittirUpAbhiH mikSAbhiH yathAstram-sUtra nirdiSTavidhyanusAraM, yathAkalpam-kalpaM sthavirAdikalpamatikramya, kalpAnusAramityarthaH, yathAmArgam-jJAna-darzanacAritralakSaNamokSamArgAnatikrameNa kSayopazamabhAvAnatikrameNa vA, yathAtattvaM-tatyAnatikrameNa ' yAthAtathyam ' iticchAyA pakSesatyAnusAra, yathAsAmyam-samabhApamanatikramya-suSTuprakAreNa karmanirjaraNabhAva. nayetyarthaH, kAyena-zarIreNa na punaramilApa pAtreNa spRSTA-samucitakAle savidhigra. haMNAt , pAlitA-bAraMvAramupayogena. tatparatvAt , zodhitA-pAraNakadine gurvAdi 7-dattiyAM grahaNa kI jAtI haiM / isa prakAra ina saba bhaktako dattiyoMkI saMkhyA 196 ho jAtI haiN| isI prakArase pAnakakI dattiyoMke sambandhameM bhI jAnanA cAhiye isa prakArase pravarddhamAna bhaktapAna dattiyoMse yaha bhikSu pratimA 49 rAtadina meM pUrNa hotI hai " yathA sUtraM yathA kalpaM" ityAdi kriyA vizeSaNorane sUtrakArane yaha prakaTa kiyA hai, ki isa bhikSA pratimAko yathAsUtra meM pAlana karane kI jaisI vidhi prakaTa kI gaI hai, usI vidhike anusAra bayAkalpa-sthavira Adi kalpake anusAra, yathAmArga-jJAna, darzana, evaM cAritrarUpa muktimArgake anusAra, athavA apane kSayopazama bhAvake anusAra yathAtattva-tattvaMke anusAra-athavA yAthA tathapa-satya ke anusAra-aura yathAsAmpa-samanAbhAvake anusAra jo bhikSu zarIrase-manorathase nahIM-abhilASA mAtrase nahIM spRSTa karatA hai-samucita kAlameM vidhipUrvaka grahaNa karatA hai, pAlatA haipANInI sAta dakti grahaNa karAya che. A prakAre rAta divasamAM AhAranI kula 1 datti thAya che. e ja pramANe pAnI datti viSe paNa samajavuM. A prakAre AhAra pANInI dattiomAM pratyeka saptAhamAM vadhAro karatAM karatAM 49 dinarAta paryanta A bhikSupratimAnI ArAdhanA karAya che. " ! , " yathAsUtraM yathAkalpaM" tyAha- . . . . . " kriyAvizeSaNonA praveza dvArA sUtrakAre e vAta prakaTa karI che kesUtramAM bhikSupratimAnA pAlananI je prakAranI vidhi batAvavAmAM AvI che te vidhi pramANe, yathAmArga-jJAna, darzana ane cAritra rUpa muktimArga anusAra athavA pitAnA kSaye pazamabhAva anusAra, yathAtatra-tatra anusAra athavA tathA tathya (satyane anusAra ), yathAsAmya-samatAbhAvane anusarIne, A prakAre je bhikSu zarIra vaDe-maratha vaDe nahIM (abhilASA mAtra vaDe nahIM) spaSTa kare che, samucitakALamAM vidhipUrvaka grahaNa kare che, pAlana kare che, Page #587 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ... suMghA TIkA sthA07 05 piNDeSaNAdinirUpaNam 663 'dattAvaziSTa bhojanAt atIcArapaGkakSAlanAd vA, tIritA pUrNe'pi tadavadhau sva'lpakAlAvasthAnena, kIrtitA = pAraNAdine 'athamayaM ca abhigrahavizeSakRta AsIt asyAM pratimAyAM sa cArAdhita evAdhunA pAritamatimo'ha ' miti guru- samakSaM kIrtanAt evaM camArAdhitA = ebhiH samastaiH prakArairniSThA nItA, ata eva AjJayA = jinAjJayA anupAlitA'pi bhavatIti / atra - bhaktadattayaH paNNavatyadhikaikazata (196 ) saMkhyakA uktAH / tadgrahaNaprakArazcaivam, tathAhi prathame sapta pratidina mekekA bhikSAdacigRhyate 1 dvitIyasaptake tu pratidina dattidvayam 2 | evam uttarottaraM pratisaptamekaikadAciddhyA saptame saptake pratidinaM sapta dattayo gRhyante / evaM pAnakadattiviSaye'pi bodhyam / itthaM pravarddhamAnabhaktapAnadattimiriyaM bhikSupatimA ekonapaJcAzatA rAtrindivaiH pUrNA bhavati / atra yadyapi isakI upayogapUrvaka bAra 2 ArAdhanA karatA hai, zodhita karatA hai'pAraNA ke dina gurvAdi dvArA pradatta avaziSTa bhojana se athavA aticAra rUpa kIcaDake prakSAlanase isakI zuddhi karatA hai, use tIrita karatA hai - jitanI avadhi usake pAlana karane kI hai, usa avadhi taka use polana kara samApta kara detA hai - kIrtita karatA hai - pAraNAke dina yaha abhi graha vizeSa maiMne dhAraNa kiyA thA so vaha aba isa pratimA meM acchI tarahase ArAdhita ho cukA hai ataH maiM aba isa pratimAkA pUrNarUpa se ArAdhaka bana cukA hai, isa prakAra se guru ke samakSa prakaTa karatA hai, isa prakAra se pAlita huI, zodhita huI, tIrita huI, kIrtita huI, aura ArA Sita huI, yaha bhikSu pratimA sarvajJa bhagavAn kI AjJA ke anusAra samasta prakAroMse pAlita huI mAnI jAtI hai, yadyapi yahAM bhakta pAnakI sNkupayAgapUrNAMka tenI vAravAra ArAdhanA kare che, zASita kare che-pAraNAne divase zurvAtika dvArA praznatta avazaSTa leAjana vaDe athavA aticAra rUpa kIcaDanA prakSAlana dvArA tenI zuddhi kare che, tene tIrita kare che-te pratimAnI ArAdhanA karavAnI jeTalA samayanI avidha hAya che, eTalA samaya sudhI tenuM pAlana karIne tene pUchu karI nAkhe che, kIrtita kare che-" pAraNAne divase mA prakAranA abhigrajhDa me. dhAraNa karyAM hateA ane have A pratimA mArA ' dvArA saspeMg rIte ArASita thai cukI che, tethI have huM A pratimAnA pUrNarUpe ArAdhaka banI cukayeA chu. A pramANe gurunI samakSa prakaTa kare che, A pramANe pAlita thayelI, zedhita thayelI, kIrtita thayelI ane ArA dhita thayelI bhikSupratimAne sarvajJa bhagavAnanI AjJA anusAra samasta prakAre pAlita thayelI mAnavAmAM Ave che. jo ke bhaktapAnanI kula kaeNttienI sakhyA 1 1 2 67 ' Page #588 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAgAsane bhaktasya pAnasya saGkalitA dattayo dvinavatyadhikatrizata (392) saMkhyakA -bhavanti, tathApi pAnasya dattisaMkhyAyA avivakSayA'tra paNNavatyadhikazata saMkhyakA dattayaH moktA iti / / sU0 5 / / -- sapta saptamikAdipatimAzca pRthivyAmeva kriyante iti pRthvoM pratipAda-yitumAha... mUlam --aheloge NaM satta puDhavIoM pnnnnttaao| satta ghaNodahI pnnttaa| satta ghaNavAyA satta taNuvAyA paNattA / satta uvAsaMtarA paNNattA / eesu NaM sattasu uvAsaMtaresu satta taNuvAyA paiTiyA / eesu NaM sattasu taNuvAesu satta ghaNa* vAyA paiTiyA / eesu NaM sattasu ghaNavAesu satta ghaNodahI paiTThiyA / eesu NaM sattasu ghaNodahIsu piMDalagapihalasaMThANasaMThiyAo satta puDhatrIo paNNattAo, taM jahA-paDhamA jAva sattamA / eyAli NaM sattaNha, puDhavINaM satta NAmadhejA paNNattA .taM jahA-dhammA 1 vaMsA 2 selA 3. aMjaNA 4 rihA 5 maghA 6 mAghavaI 7 / payAsi NaM sattaNhaM puDhavINaM satta gotA paNNattA taM jahA-rayaNappabhA 1, sakarappabhA 2, vAluappabhA 3, paMkapabhA 4, dhUmappabhA 5, tamA 6, tamatamA 7 // suu06|| - chAyA-adholoke khalu sapta pRthivyaH prajJaptAH / sapta dhanodadhayaH prAptAH / sapta dhanavAtAH sapta tanuvAtAH prajJaptAH / sapta avakAzAntarANi prajJaptAni / eteSu khalu saptasu avakAzAntareSu sapta tanuvAtAH pratiSThitAH / eteSu khalu saptasu tanupAteSu sapta dhanavAtAH pratiSThitAH / eteSu khalu saptama dhanavAteSu lita dattiyAM 392 hotI haiM, parantu pAnakI dattiyoM kI saMkhyA yahA~ avivakSita hone ke kAraNa 196 dattiyAMhI kahI gaI haiM // mR05|| ahIM 392 thAya che, paraMtu pAnanI (pANInI) daktinI saMkhyA ahIM avivakSita hevAthI kula dariyA 1964 kahevAmAM AvI che. je sU. 5 che Page #589 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMdhA TIkA sthA. 7 sU. 6 saptavidhapRthvIsvarUpanirUpaNam sapta ghanodadhayaH pratiSThitAH / eteSu khalu saptamu ghanodadhiSu piNDalaka pRthula saMsthAnasaMsthitAH sapta pRthivyaH prakSaptAH, tadyathA-prathamA yAvat sptmii.| etAsAM khalu saptAnAM pRthivInAM sapta nAmadheyAni prajJaptAni tadyathA-gharmA 1 vaMzA 2, zailA 3, aJjanA 4, riSTA 5, maghA 6, mAdhavatI 7 / etAsAM khalu saptAnAM pRthivInAM sapta gotrANi prajJaptAni, tadyathA-ratnaprabhA 1, zarkarAmabhA 2, vAlukAmamA 3, paGkaSamA 4, dhUmamamA 5, tamA 6, tamastamA 7 ||suu06||.. TIkA-'ahologe' ityAdi-- ___ adholoke khalu sapta pRthivyaH santi / ' adholoke ' ityuktam , tenordhvaloke'pi pRthivIsattA gabhyate / tatra ca ' IpatmAgbhorA' nAmaikaica pRthivI yodhyaa| nanu prathamapRthivyA uparibhAgasthitAni nava zatAni yojanAni tiryagloke sthitAni, kathaM tarhi adholoke sapta pRthivya ukAH ?-iti cet , Aha-dezonApi pRthivI pRthivyeva bhavati na tu pRthivIto bhinnA / ata eva-adholoke sapta sapta sasamikA Adi pratimAeM pRthivI parahI rahakara kI jAtI haiM-ataH aba sUtrakAra pRthivIkA pratipAdana karate haiM __ " ahelogeNaM satta puDhavIo paNNattAo" ityAdi sU0 6 // - TIkArtha-adholoko sAta pRthiviyAM kahI gaI haiM, isa kathanase UrdhvalokameM bhI pRthivI kI kahI gaI jAnI jAtI hai, vahA~ " ISatpAubhArA" isa nAmakI ekahI pRthivI hai. __ zaMkA-prathama pRthivIke upari bhAgameM sthita nausau yojana tirya. glokameM sthita haiM, to phira Apane adholokameM sAta pRthiviyAM kaise kahIM ? uttara-kucha kama bhI pRthivI pRthivIhI hotI hai, yaha prathivI se bhinna nahIM hotI hai, isIliye adholokameM sAta pRthiviyAM kahI gaI - sasa sasamikA Adi pratimAonI ArAdhanA pRthvI para rahIne ja karavAmAM Ave che, tethI have sUtrakAra pRthvInuM pratipAdana kare che. "ahe logeNaM puDhavIoM paNNacAo" tyaahTIkAI-alakamAM sAta pRthvIo AvelI che. A kathana dvArA urvalekamAM paNa pRthvI hovI joIe evuM sUcita thAya che. urvakamAM "ISaprAmArA nAmanI eka ja pRthvI che.. zaMkA-pahelI pRthvIno uparane bhAga tiryaMglekamAM 900 jana sudhI vyApta hovA chatAM paNa Apa zA kAraNe evuM kahe che ke "alekamAM ( sAta pRthvImA cha?" uttara-pRthvIne amuka bhAga che thavA chatAM paNa bAkIne bhAga pRthvI rUpa ja gaNAya che. prathama pRthvIne jeTale bhAga alakamAM che teTale Page #590 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAsUtre pRthivya uktA iti na kazciddoSa iti / etAsAM vAlyapramANamevaM vijJeyam, 'vayAdi - prathamapRthivyAvAlyaM azItisahasrAdhikaikalakSayojanAtmakam ?, dvitIyAyAH pRthivyA dvAtriMzatsahasrAdhikaikalakSayojanapramANam 2, tRtIyasyAH pRthivyAH aSTAviMzatisahakhAdhikai phalakSayojanAni 3, caturthyAH vizatisahasrAdhikalakSayo'janAni 4, paJcamyAH aSTAdaza sahasrAdhikaikalakSayojanAni 5, paSThayAH SoDazasahasrAdhikakalasayojanAni 6, saptamyAstu pRthivyA aSTasahasrAdhikaikalakSayoja nAni 7| taduktam -- " paDhamA asI sahassA 1, battIsA 2 aTTavIsa 3 vIlA 4 ya / aTThAra 5 sola 6 aTTha 7 ya, sahassa lakkhodari kujjA // 1 // " 'chAyA' - mayamAyAm azIvi, sahasrANi, dvAtriMzat, aSTAviMzatiH viMzavizva | aSTAdaza SoDaga aSTa ca sahastrANi lakSopari kuryAt // 1 // iti / haiM / isa prakArake kathana meM koI doSa nahIM haiM / mama pRthivIkI moTAI 1 lAkha 80 hajAra yojana kI hai, dvitIya pRthivIkI moTAI 1 lAkha battIsa hajAra yojanakI hai, tIsarIkI moTAI 1 lAkha 28 hajAra yoja~ nakI hai, cauthIkI moTAI 1 lAkha 20 hajAra yojanakI hai, pAMcacoMkI moTAI 1 lAkha 18 hajAra yojanakI hai, chaThIkI moTAI 1 lAkha 16 hajAra yojana kI hai, aura sAtavIM kI moTAI 1 lAkha ATha hajAra yojanakI hai, kahA bhI hai- " padamA asIha sahassA " ityAdi / 1 lAkha ke Upara 80 hajAra yojana karane se prathama pRthivIkI moTAI A jAtI hai, isI taraha se Age bhI jAnanA cAhiye / bhAga paNa pRthvI rUpaja gaNI zakAya. tethI adheAleAkamAM sAta pRthvIe che, ema kahevAmAM kAi deSa nathI pahelI pRthvInA ( ratnaprabhA pRthvInA ) vistAra U'DAinI apekSAe eka lAkha e zI hajAra ceAjananA che. khIjI pRthvInA ( zakarAprabhAne ) vistAra 1 lAkha 32 hajAra ceAjananA, trIjInA 1 lAkha 28 hajAra ceAja nane, cUMthIneA 1 lAkha 20 hajAra ceAjatanA, pAMcamIneA 1 lAkha 18 hajAra 2Ajanane, chaThThIne 1 lAkha 16 hajAra ceAjananA ane sAtamIne 1 lAkha 8 hajAra ceAjananA vistAra che. kahyuM paNa che ke : "( paDhamA asai sahassA " tyAhi pahelI pRthvInA vistAra eka lAkha eMzI hajAra ceAjananeA che khIjI pRthvIenA je vistAra A gAthAmAM batAvavAmAM AvyA che temanuM kathana upara kahyA pramANe ja samajavuM. Page #591 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subhATIkA sthA07 khU06 saptavidhapRthvIsvarUpanirUpaNama 567 adholokAdhikArAttadgatavastUni pratipAdayitumAha-' satta ghaNodahI' ityAdi / vyAkhyA spaSTA / navaraM-ghanodadhInAM bAhalyaM viMzatisahasrayojanAni, dhanavAtAnAM tanuvAtAnAm avakAzAntarANAm-pRthivIdvayAntarAlasthitAnAmAkAzakhaNDAnAM tu asaMkhyAtasahasrayojanAni / taduktam. "savve vIsasahassA, vAhalleNaM ghaNodahI neyaa| sesANaM tu asakhA, aho aho jAva sattamiyA" // 1 // chAyA-sarve viMzati sahasrANi bAhalyena ghanodadhayo jnyeyaaH| zeSANAM tu asaMkhyAni adho'yo yAvat saptamyAs // 1 // iti / etAH saptApi pRthivyaH piNDalakapRthula saMsthAna saMsthitAH piNDalaka-paTalaka-caGgerIti bhASAprasiddhaM puSpabhAjanamiti yAvat , tadvat pRthulasaMsthAnena=pRthu___ aba sUtrakAra aMdholokake adhikArako lekara adholokagata vastu. oMkA pratipAdana karane ke nimitta "sattaghaNodahI" ityAdi rUpase pratipAdana karate haiM sAta dhanodadhi haiM, ina dhanodadhiyoMkI moTAI barAbara arthAt 2020 hajAra yojanakI hai, evaM jo sAta ghanavAta tathA sAta tanuvAtavalaya haiM, aura avakAzAntara haiM-pRthivIdvapake antarAlameM sthita AkAzakhaNDa haiM-so ye saba moTAI meM asaMkhyAta hajAra yojanake haiM kahA~ bhI hai- "savve vIsasahassA" ityAdi- - , isa gAthAkA artha pUrvokta jaisAhI hai / ye sAtoM pRthiviryA yadyapi moTAI meM pahilI bhUmikI apekSA dUsarI, dUsarIkI apekSA tIsarI alekane adhikAra cAlI rahyo che, tethI have sUtrakAra alAkAta vastumA " satta ghaNodahI" tyAdi sUtra vArA pratipAdana 42 che. sAta ghanodadhio che. te sAtene vistAra 20-20 hajAra janano kahyo che. je sAta ghanavAta tathA je sAta tanuvAtavalaya che ane je sAta avakAzAntara-be pRthvInI vacce AvelA AkAzakhaDe che, temanA vistAra 50 masabhyAta tara yAsananI yo cha. 4thu 56 che "savve vIsasahassA" tyAhi. bha. yaan| ma 52 4hyA pramANe 4 sabhA . jo ke UMDANanI apekSAe pahelI karatAM bIjI ochI UMDAIvALI ane e pramANe pachInI pratyeka paNa eka bIjI karatAM ochI UMDAIvALI che, Page #592 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddaDha sthAnAsa } lAkAreNa saMsthitAH vijJeyAH / yadvA-' chatrAticchatraM - saMsthAna saMsthitAH ' iti pAThaH, tatra chatramatikramya chatre chatrAticchatraM tasya saMsthAnam = AkAraH - chatrasya anAgo mahAn atinacacuriti tena saMsthitAH, ayaM bhAtraH - saptamIsaptarajju vistRtA, paSThI patrarajjupramitetyeke karajjudAnyA prathamA ekarajjupamANeti / etAsAM nAmAni ' gharmA vaMzA zailA '- ityAdIni sapta, tathA-gotrANi - ityAdi rUpase kama 2 moTAIvAlI haiM- phira viSkaMbha aura AyAmakrI apekSA inakA vistAra adhika 2 ghaDhatA gayA hai isaliye ye piNDalaka pRthusaMsthAna saMsthita kahI gaI haiN| piMDalaka nAma paTakakA hai, paTalakako bhASAmeM caGgerI kahate haiM, yaha puSpoMko rakhanekA eka bhAjana vizeSa hai / isa paTalakA jaimA pRthuna AkAra hotA hai, isI tarahakA inakA AkAra hai athavA chatrAti chanake samAna inakA saMsthAna AkAra uttarottara pRthu vinIrNa pRthutara kahA gayA hai, chAlA aghastana bhAga mahAna hotA hai, aura upari tanabhAga laghu hotA hai, aisAhI saMsthAna inakA hai, tAtparya aisA hai - saptamI pRthivI sAta rAjUkI vistAravAlI hai, chaThI pRthivI 6 rAjU vistAravAlI hai, pAMcavI pRthivo 5 rAjU vistA vAlI hai, cauthI pRthivI 4 rAjU vistAravAlI hai, tIsarI pRthivI 3 rAjU vistAravAlI hai, dUsarI pRthivI 2 rAjU vistAravAlI hai, aura pahilI pRthivI 1 rAjU vistAravAlI hai / inakA nAma gharmA, vaMzA, zailI chatAM pazu vika'bha ane AyAma (lakhAI ane paheALAi ) nI apekSAe temanA vistAra uttarAttara vadhatA ja jAya che. tethI temane " pi'Dalaka pRthu saMsthAna sa sthita " kahevAmAM AvI che. pi'Dalaka eTale pAlaka, tene hindImAM " caMgerI " kahe che. kula bharavA mATenI vAMsanI banAvelI phUlachAba mATe ahI A zabda vaparAyeA che. te pAlakane ( phUlachAkhanA ) jeve pRthula AkAra hAya che, e ja prakAranA A pRthvIonA AkAra hoya che. athavA chatrAtichatranA samAna temaneA uttarettara pRthu (vastINuM') ane pRthutara kahyo che. chatranA adhastana lAgavIMstIzuM ane uparitana bhAga laghu hoya che. evuM ja sasthAna ( AkAra ) te pRthvIenuM che. te kAraNe sAtamI pRthvIne vistAra sauthI vadhAre che. sAtamI pRthvInA vistAra sa ta rAjU pramANu, chaThThI pRthvInA vistAra cha rAjU pramANa, pAMcamIne vistAra pAMca rAjUpramANe, ceAthIne cAra rAjUpramANu, trIjIneA traNa rAjUpramANu, khIcchanA be rAjUpramANa ane pahelInA eka rAjUpramANa vistAra che. Page #593 -------------------------------------------------------------------------- ________________ supA TIkA sthA07 107 pAdaravAyukAyasvarUpanirUpaNam ratnaprabhA zarkaraprabhA'-ityAdIni sapta / nanu nAmagotrayoH ko bhevaH ? iti gheta Aha-anvartha gotraM, tadbhinnaM tu nAseti // suu06|| . 1. avakAzAntarANi ca sapteti pUrvamuktam , teSu ca vAdarA vAyavo viyante iti tAn marUpayitumAha mUlam--sattavihA bAyaravAukAiyA paNNattA, taM jahApAINavAe 1, paDINavAe 2, dAhiNavAe 3, udINavAe haiM, uvAe 5, ahovAe 6, vidisavAe 7 // sU0 7 // . * : chAyA-saptavidhAH bAdaravAyukAyikAH prAptAH, tadyathA-grAcInavAtaH 1, pratIcInavAtaH 2, dakSiNavAtaH 3, udIcInavAtaH 4, vAtaH 5 ,adhovAtaH 6, vidigvAtaH 7 // sU0 7 // ityAdi sAta haiM / tathA-ratnaprabhA zarkarA prabhA ityAdi sAta gotra haiN| 'anvartha gotra hotA hai, aura isase bhinna nAma hotA hai / suu06| . avakAzAntara 7 jo kahe haiM, unameM dhAdara vAyukAya hote haiM:-ataH sUtrakAra unakI prarUpaNA karate haiM " sattavihA bAyaravAukAiyA paNNattA" ityAdi suu07|| . TIkArtha-cAdara vAyukAyika sAta prakArake kahe gayehaiM, jaise-prAcIna vAta (pUrvakA vAyu) 1 pratIcIna vAta (pazcimakA vAyu ) 2 dakSiNa vAta 3, 'udIcIna vAta (uttarakA vAyu) 4, urva vAta (UparakA vAyu) 5, adhopAta (nIcekA vAyu) 6, aura vidigvAta (vidizAkA vAyu) 7, isakI - te pRthvInAM gharmA, vaMzA, zailA ItyAdi sAta nAma che. tathA temanA __ namA, 2422mA UyA sAta gAtra che. mAtra anya (ma prabhAra) __ DAya cha bhane tanAtha linna nAma DAya cha. // sU. 6 // * je sAta avakAzAntare kahyA che, temAM bAdara vAyukAyike rahelAM hoya che, tethI have sUtrakAra temanI prarUpaNa kare che "sacavihA bAyaravAukAiyA paNNattA" tyaalTIkArtha-bAdara vAyukAyika sAta kahyAM che te nIce pramANe che-(1) prAcInavAta ( pAya), (2) pratIyAnAta (pazcimI vAyu), (3) kSiyapAta, (4) * yInapAta (uttarana vAyu), (5) Stand, 752ne vAyu(6) mApAta (nAyanA .pAyu), (7) Gld (GMAIL vAyu) l pAnI vyAbhyA sugama che. sthA0-72 Page #594 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .: sthAnAso TIkA- sattavihAM vAyarakhAukAiyA.' ityAdi-- - vyAkhyA sugamA / navaraM-bAdareti vizeSagopAdAnaM sUkSmanivRtyartham / teSI sarvavyApitvAt / iti / / su0 7 // - vAyavazca yadyappadRzyAstathApi te saMsthAnasampannA bhayasampannAtha bhavantIti saMsthAnAni bhavAni ca sUtradvayena prarUpayati- . . mUlam-satta saMThANA paNNattA, taM jahA-dIhe 1 rahasse 2 vaTTe 3 tale 4 cauraMse 5 pihale 6 parimaMDale 7 // sU0 8 // chAyA--sapta saMsthAnAni prajJaptAni, tadyayA-dIrgha 1 hastraM 2 vRttaM 3 vyasaM 4 caturasaM-5 pRthule 6 parimaNDalam 7 // 0.8 // .. " TIkA-'sattasaMThANA' ityAdi saMsthAnAni dIrghAdIni anyatra vyAkhyAtAnIti tano'vase yam / / sU0 8 // vyAkhyA sugama hai, vAyukAyake bAdara vizeSaNase pekSma vAyukAyika sarvatra vyApaka hotA haiN| sUtra 7 // vAyukAyika yadyapi adRzya hai-taba bhI ve saMsthAnale evaM bhayase yukta hote haiM, isaliye atha sUtrakAra saMsthAna aura bhayakA kathana do rUpase karate haiM-"satta saMThANA paNattA" ityAdi sUtra. 8 // :: TIkArtha-saMsthAna sAta kahe gaye haiM jaise-dIrgha saMsthAna eka hrasva saMsthAne 2 vRtta saMsthAna 3 vyastra saMsthAna 1, caturastra saMsthAna 5, pRthula saMsthAna aura parimaNDala saMsthAna 7 ina dIrghAdika saMsthAnoM kA vyAkhyAna anyatra kiyA gayA hai-anaH vahIMse, inheM samajha lenA cAhiye |suutr"" vAyopikanI AgaLa bAdara vizeSaNa lagADIne sUkSma vAyukAyakanI nivRtti 42pAmA bhAvIche, 26 sUkSma vAyuyi ta satra yApekSA ch.| sU.:7, je ke vAyukAyika adazya che, chatAM paNa teo saMsthAna ane bhayathI yukta hoya che. tethI have sUtrakAra be sUtre dvArA saMsthAna ane bhayanuM ni35 42 cha " satta saMThANA paNNattA" tyAla-' -yAna (, 04.2 ) sata prazna l -(1).hI saMsthAna, (2) 1 sasthAna, (3) vRtta saMsthAna, (4) yasa sasthAna, (5) yaturasa.sasthAna (E) Ythuna saMsthAna, mana (7) paribhara saMsthAna A dIghadika saMsthAnenI vyAkhyA A granthanA anya sthAnakamAM ApavAmAM AvI che, te tyAMthI ja samajI levAnI bhalAmaNa karavAmAM bhAve cha. // sU. 8 // . . Page #595 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 suMdhA TIkA sthA0 7 9 saptavidhabhayasthAnanirUpaNam sU0 tathA mUlam - satta bhaTTANA paNNattA, taM jahA - ihalogabhae 1, para logabhae 2, AdANa bhae 3, akamahAbhae 4, veyaNabhaya 5, maraNabhae - 6, asilogabhae 7 // sU0 9 // 2 chAyA - sapta bhayasthAnAMni maMjJaSThAni, tadyathA - ihalokabhayaM 1, paralokabhayam 2, AdAnabhayam 3, akasmAdbhayam 4, vedanabhayaM 5 maraNabhayam 6) bhazlokabhayam 7 // mU0 9 // TIkA- ' satta bhaTTANA ' ityAdi 1 bhayasthAnAni - bhayaM = mohanI patrakRtisamudbhUta AtmapariNAmaH, tasya sthA nAni zrayAH sapta majJaptAni tadyathA - ihalokabhayam - ihalokaH = sajAtIyo lokaH) to yadbhayaM tat, -sajAtIyasya sajAtIyAd bhayamityarthaH / yathA - manuSyANAM manuSyebhyaH, tiravAM tiryagbhyaH ityAdi / 1 / paralokabhayam - vijAtIyasya vijA t 57 66 saptabhayANA paNNattA " ityAdi || sUtra 9 // TIkArtha-bhayasthAna7 kahe gaye haiM, jaise- ihaloka bhayasthAna 1, paraloka bhayasthAna 2 AdAna bhayasthAna 3 akasmAisthAna 4, AjIva bhayasthAna 5, maraNabhagrasthAna 6 aura aMzloka bhasthAna 7 bhaya mohanIya pra tike udayase utpanna huA jo AtmapariNAma hai, vaha bhaya hai, usa bhayake sAta Azraya (bheda) kahe gaye haiN| unameM jo sajAtIyako sajAtIyase bhaya hotA hai, vaha ihaloka bhaya hai, ihalokase yahAM sajAtIya loka liyA gayA hai| jaise - manuSyoM ko manuSyoM le bhagha hotA hai, tirtha agat tiryaJcase bhaya hotA hai ityAdi 1 / 66 1 satta bhayANA paNNattA " tyAhi- TIDArtha -sAta aAranAM layasthAne udyAM che - ( 1 ) hou layasthAna, (2) 12. borDa layasthAna, ( 3 ) " AAAna layasthAna, (4) asmAdayasthAna, (4) mAlava ayasthAna, (6) bharaNu layasthAna ane (7) aMzsA layasthAna. bhramehanIya prakRtinA udayathI utpanna thayelu je AtmapariNAma che tenuM nAma bhaya che. (1) dhaDiyo laya - sannatIyane santatIyano ne laya lAge che 'tene 'Da bolaya cheu' yaha dvArA hI 'samaMtIya soI' gRhIta zayesa chebhaDe, manuSyAne / manuSyono laya hAya' ne tiryayAne tiya cAnA bhaya hAya che. ( f A Page #596 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 sthAnAtre 1 tIyAdbhayam, yathA- manuSyasya tiryagdevAdibhyaH |2| AdAnabhayam - AdIyate = gRhAne yattadAdAnaM dhanAdikam taddhetukaM yaccaurAdisakAzAdbhayaM tat / 3 / akasmAdbhayam - akasmAdeva bAhyanimittAnapekSaM gRhAdiSveva sthitasya rAjyAdau yad bhayaM vat / ' veNaM - vetana - AjIvikA, AjIvabhayam - AjIvo - jIvikA tasmAda vA bhayaM -' nirdhano'haM durbhikSAdau kathaM prANAn dhArayiSyAmi ' iti, ! kathaM vA sama jIvikAsuddhA bhaviSyatIti 5 / maraNabhayaM pratItam 6 / azlokabhayam | azlokaH=akIrtiH, tasya bhayam / iti // 09 // paraloka bhaya - vijAtIyase vijAtIyako jo bhaya hotA hai, vaha paraloka bhaya hai, jaise- manuSyako tiryazcase yA deva Adise bhaya hotA hai. 2 | AdAna bhaya - dhanAdikake nimittako lekara jo cora Adise 'bha hotA hai, vaha AdAna bhaya hai 3 / bAhya nimittakI apekSA vinA gharaAdimeMhI sthita hue prANIko jo rAtri AdimeM bhaya hotA hai, vaha akasmAdbhaya hai 4aa AjIva bhava - AjIva nAmaM jIvikAkA hai - isa jIvi kAse yA isa jIvikA ke liye jo bhaya hotA hai, vaha AjIva bhaya hai 5 / jaise - maiM nirdhana hU~. durbhikSa Adike samaya meM kaise maiM prANoMko bacAUMgA, athavA - kaise merI AjIvikA sudRDha hogI ityAdi / maraNa bhaya - mRtyukA jo bhaya hai, vaha maraNa bhaya hai 6, azloka ma apayaza hai, isa akIrti honekA' jo bhaya hai, vaha azloka 'bhaya hai 7 / ' 0 9 // (2) paraleAka bhaya--vijAtIyanA vijAtIyane je bhaya rahe che tene paraleAka bhaya kahe che. jemake manuSyAne tiya cAnA athavA vAdikAnA bhaya lAge che. (3) AdAna bhaya--panAdikanA viSayamAM je cArAdikane bhaya rahe che tene sAdhAna laya he che. - - (4) akasmAtkraya--khAdya nimittonI apekSA vinA gRhAdimAM rahelA manuSya Adi jIvene rAtri AdimAM je bhaya lAge che tene akasma dbhaya kahe che. (5) AjIva bhaya--AjIvikA athavA nirvAhanA sAdhananuM nAma AjIva che. A AjIvikAnA viSayamAM je bhaya rahe che tene AjIva bhaya kahe che. emaTai nidhana mAjIsane evA bhaya rahe che ke duSkALa AdimAM mArI AjI vikA kevI rIte calAvI zakIza ! 11 (6) bharaya bhaya- - mRtyunA laya che tene bhara bhaya he che. (7) malA laya - azleo bheTale AyaDIrti, potAMnI paDIti thaSAnI bhayane azleka bhaya kahe che ! sU. 9 ! - Page #597 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suvA TIkA sthA0 7 sU0 10 chamasthaMjJAnanirUpaNam bhayayuktAzca chadmasthA eva, te ca yaijJayante tAnyAha - mULa sattahiM ThANehiM chaumatthaM jANejA, taM jahA-pANe aivApattA bhai 1, musaM vaittA bhavai 2, adinnamAditvA bhavai 3, sadapharisara sarUvagaMdhe AsAettA bhavai 4, pUyAsakkAramaNuvahettA bhavai 5, imaM sAvajaM ti paNNavettA paDi sevettA bhavai 6, No jahAvAI tahAkArI bhavaI 7 || sU0 10 // 573 chAyA - saptabhiH sthAnaiH chanasthaM jAnIyAt, tadyathA - prANAn atipAtayitA bhavati 1 mRSA vaditA bhavati 2, adattamAdAtA bhavati 3 zabdasparzarasarUpagandhAn AsvAdayitA bhavati 4, pUjAsatkAramanubu dayitA bhavati, idaM sAvadyamiti prajJApya pratisevitA bhavati 6, no yathAvAdI tathAkArI bhavati 7 // sU0 10 // TIkA--' sattarhi ThANehiM ' ityAdi -- saptabhiH sthAnaiH kAraNaiH chamasthaM jAnIyAt - ' ayaM upasthaH ' - ityavavudhyeta, tadyathA - prANAm = e kendriyAdIn atipAtayitA = upamarditA bhavati / prANAtipAvanAdayaM chavastha ityanumIyate / evamagre'pi mRSAvAdAdibhyazchastho' ina bhayoM se yukta chadmasthahI hote haiM, ye chadmastha jina sthAnoMse jAne jAte haiM- aba sUtrakAra una sthAnoMkA kathana karate haiM " sattarhi ThANehiM chaumatthaM jANejjA " ityAdi sU0 10 // w - vAlA TIkArya - sAta sthAnoM se chadmastha jAne jAte haiM, jaise- jo prANoMkAekendriyAdika jIvoMkA atipAtayitA nAza karane hotA hai, isase yaha anumAna hotA hai ki yaha chadmasthahaiM, isI tarahase yaha bhI samajhanA cAhiye ki jo mRSAvAdakA sevana karatA hai, vaha chadmastha hai, chadmastha jIve ja A prakAranA bhayathI yukta hAya che. tethI te chadmasthAne je sthAneA ( lakSA ) vaDe jANI zakAya che te sthAnAnuM have sUtrakAra re che. " satta hi ThANehi chaumatthaM jANejjA " 4tyAhi--- ni3 TIartha-nIyenAM sAta sthAnoM (sakSaye / ) vaDe chadmasthAne mojaNI zabhaya che. (1) je jI prANuAnuM ekendriyAdika jIveAnuM vyApAdana karanAra hAya che, tene prastha mAnI' zakAya che-evuM anumAna karI zakAya che ke te chadmastha che, (2) mRSAvAdanuM sevana karanAra-asatya khAlanAra mAjIsane joIne paNa evuM Page #598 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 574 thAnAso numIyate 11 tathA-mRpAvAditA-asatyamApI bhavati 2 / adattam AdAtA bhavavi-adattAdAnakArako bhavati 3 / zabdasparzarUparasagandhAn-zabdAdIn- kAmabhogAn AsvAdayitA-upabhoktA bhavati / 4 / pUjAsatkAram-pUjA-abhyutthAnAdinA, satkAra vastrAdipradAnaM, dvayoH samAhAraH, tat . anuvRhayitA-pareNa kriyamANaM svasya pUjAsatkAram anumodayitA bhavati / pUjAsatkArasadbhAve hRSTo bhavatItyarthaH / 5 / idam AdhAkarmAdikaM sAvadyam sapApam iti prajJApya-prarUpya punasvadeva pratisevitA bhavati / 6 / tayA-no yathAvAdI tathAkArI cApi bhavati--sAmAnyataH sa yathA vadati na tathA krotiityrthH| 7 / iha yadyapi pANAaisA anumAnase jAnA jAtA hai, isI prakArase jo adattakA AdAtA hotA hai, 3 zabda, rUpa, sparza, rasa, aura gandha inakA AsvAdayitA upabhoktA hotA hai, pUnA satkArakI parake dvArA kI gaI apanI pUjAkI abhyusthAna AdikI-evaM satkArakI-vastrAdi denekI anumodanA karane ghAlA hotA hai, arthAt pUjA satkAra ke sadbhAvameM jo harSita hotA hai, ye AdhAkarma Adi sAvadha hai, aisI prarUpaNA karake bhI jo unakA sevana karatA hai 6 tathA jo jaisA kahatA hai, vaisA nahIM karatA hai, aisA vaha vyakti chanastha hai aisA anumAnase jAnA jAtA hai, sAdhanase sAdhyake jJAnako anumAna kahate haiM, aisA anumAnase jAnA jAtA hai, sAdhanake jJAnako anumAna kahate hai, aisA anumAnakA lakSaNa hai, ata: "chamastha yaha sAdhya hai, aura prANAtipAta Adi saba -heturUpa hai|-- yahI yadyapi anumAna karI zakAya che ke te chavAstha che. (3) adattane grahaNa karanArane paNa chaghartha mAnI zakAya che. (3) zabda, rUpa, rasa, gandha ane sparzanuM AsvAdana " (641) 42nArane 55 555, mAnI zaya che. (5) dhUla sAranI anumodanA karanArane ane pUjA saMskAra vaDe- khuza thanAra vyaktine paNa che kaDe che anyanA dvArA aputthAna Adi dvArA je sanmAna thAya che tenuM nAma. pUjA che, ane vastrAdi pradAna karavA rUpa satkAra hoya che. (6) "AdhAkarma Adi sAvadya che," evI prarUpaNuM karavA chatAM paNa je pote ja tenuM sevana karanAra hoya che tene paNa chadmastha mAnI zakAya che. (7) je kahe che kaMI ane kare che kaMI, A prakAre jenI vANuM ane vartanamAM bheda heAya che, te vyakti paNa chatra hovAnuM anumAna karI zakAya che. sAdhana dvArA sAdhyanuM jJAna thavuM tenuM nAma anumAna che athavA sAdhananA jJAnane anumAna kahe che. A prakAranuM anumAnanuM lakSaNa che tethI chavastha A sAdhya che ane prANAtipAta Adi uparyukta sAte heturUpa mAnavAmAM Avela che. ahIM je ke prANA Page #599 -------------------------------------------------------------------------- ________________ K sughATIkA sthA 7 0 11 kevalI yaiH jJAyante tannirUpaNam 575 tipatimRSAvAdAdirUpeNa dharmo nirdeSTavyastathApi dharmadharmiNorabhedopacArAd dharma eva nirdiSTa iti // sU0 10 // " yaiH sthAsvajJAyate tAni proktAni / samprati yaiH sthAnaiH kevalI jJAyate tAni * sthAnAnyAha - " mUlam - sattahiM ThANehiM kevalI jANejjA, taM jahA - No 1, jAva jahAvAI tahAkArI yAvi pANe aivAisA bhavai bhavai 7 // sU0 19 // T chAyA - saMtamaH sthAnaiH kevalinaM jAnIyAt, tadyathA-no prANAna ati pAtayitA bhavati yAvad yathAvAdI bhavati tathAkArI cApi bhavati // sU0 11 // 'TIkA' saca ThANehi ' ityAdi - chamastha vaiparItyenedaM sUtraM vyAkhyeyam / / sU0 11 . r * prANAtipAta, gAvAda Adi rUpa se dharmakA nirdeza karanA cAhiyeparantu aisA na kara jo dharmakA hI nirdeza kiyA hai, vaha dharma aura dharmo meM abhedakA upacAra karake kiyA hai / / su0 10 / / jina sthAnoMse chadmastha jAnA jAtA hai- - una sthAnoMko kahakara aba sUtrakAra jina sthAnoMse kevalI jAnA jAtA hai una sthAnoMkA kathana karate haiM " sattahi ThANehi kevalI jANejjA " ityAdi sU0 11 // TIkArya - sAta sthAnoM se " ye kevalI haiM " aisA jAnA jAtA hai ve sAta sthAna isa prakAra se haiM jo prANoM kA atipAtayitA nahIM hotA hai, yAta jo jaisA kahatA hai, vaisA karatA hai - vaha kevalI hai, aisA jAnA jAtA tipAta, mRSAvAda Adi rUpe dharmonA nirdeza karavA joie, parantu evuM na karatAM je dharmInA ja nirdeza karavAmAM AvyeA che, te dharma ane dharmImAM abhedyane upacAra karIne karavAmAM Avye che, ema samajavuM! sU. 10 je sthAna vaDe chadmasthone jANI zakAya che, te sthAnAnuM kathana karIne have sUtrakAra je sthAneA vaDe kevalIne jANI zakAya che te sthAne nu sthAna- 42 che, " sattahi ThANehi kevalI jANejjA " tyAhi : sAta sthAnA vaDe evuM jANI zakAya che ke " A kevalI che " te sAta sthAnA A pramANe che--(1) je vyakti prANAtipAta karatI nathI tene kelI * - mAnI zakAya che. - ahI uparanA sUtramAM darzAvelAM kAraNe karatAM viparIta 'rasamavAye. (7) ne use che te prabhA44re che, tene vasI mAnI zakAya che, A pramANe sAtamAM sthAna sudhInA sthAneA ahIM kaheNu Page #600 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 576 sthAnAso kevalinazca gotravizeSotpanA eva bhavantIti sapta mULagotrANi sabhedamAha mUlam-latta sUlagotA paNNattA, taM jahA-kAsavA 1, gothamA 2 vacchA 3 kocchA 4 kosiyA 5 maMDavA 6 vAsiTrA 7. je kAsakA te sattavihA paNNattA, taM jahA--te kAsavA 1 te saMDelA 2 te gollA 3 te vAlA 4 te muMjaiNo 5 te pacapecchaiNo 6 te varisakaNhA / 7 / je goyamA te sattavihA paeNattA, taM jahA- te goyamA 1 te gaggA 2 te bhAradAyA 3 te aMgirasA 4 te sakArAbhA 5 te bhakArAbhA 6 te udagattAbhA 7 / je vacchA te sattavihA paNNattA, taM jahA--te vacchA 1 te agayA 2 te mittiyA 3 te sAmiliNo 4 te selayayA 5 te aTriseNA 6 te vIyakamhA 7 je kocchA te sattavihA papaNacA, taM jahA--te kocchA 1 te moggalAyaNA 2 te piMgalAyaNA 3 te koDINA 4 te maMDaliNo 4 te hAriyA 6 te somayA 71 je kosiyA te sattavihA paNNattA, taM jahA te kosiyA 1 te kaccAyaNA 2, te sAlaMkAyaNA 3 te golikA-yaNA 4, te pakkhi kAyaNA 5, te aggiccA 6, te lohiyaa| je maMDavA te sattavihA paNNattA, taM jahA-te maMDavA 1, te asTriA 2, te saMmuttA 3 te telA 4, te elAvaccA 4, te kaMDillA 6 te khArAyaNA 7 je vAsihA te sattavihA paNNattA, taM jahA--te vAsihA 1, te uMjAyaNA 2, te jAre kaNhA 3, te vagdhaviccA 4, te koDinnA 5 tesaNNI / te pArAsarA 7||suu012|| hai, chadmastha sUtrase isa batrakI vyAkhyA viparIta kara lenI cAhiye sU. 11 karavA joIe. chastha sUtra kastAM ahIM viparIta sthAne kahevA joIe. 11 Page #601 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suSA gekA sthA07 2012 saptavidhamUlagotranirUraNam 577 chAyA-sapta mUlagotrANi prajJaptAni, tadyathA-kAzyapAH 1 gautamAH 2, vatsAH 3, kautsAH 4 kauzikAH 5 mANDavyAH 6 vAziSThAH 7 / ye kAzyapAste saptavidhAH prajJaptAH, tadyathA-te kAzyapAH 1, te zANDilyAH 2 te golyAH 3, te bAlAH 4, te mujaNAH 5 te varSaprekSakiyaH 6, te varSakRSNAH 7 / ye gautamAste saptavidhAH prajJaptAH tadyathA te gautamAH 1, te gAryAH 2, te bhAradvAjAH 3, te AGgirasAH 4, te zarkarAmAH 5. te bhAskarAmAH 6, te udagAmAH 71 ye vatsAste saptavidhAH prajJatAH, tadyathA-te vatsAH 1, te AgneyAH 2, te maitreyAH 3, te svAmilinaH 4, te zailakajAH 5, te asthiSeNAH 6, te vItakazmAH 7) ye kautsAste satavidhAH prajJaptAH, tadyathA-te kautsA. 1, te maudgalyAyanAH 2, te piGgalAyanAH 3, te koDInAH 4, te maNDalinaH te hArItAH 6, te somakAH 7 / ye kauziphAste saptavidhAH prajJaptAH, tadyathA-te kauzikAH 1, te kAtyAyanAH 2, te zAlaGkAyanA 3, te gaulikAyanAH 4, te pakSikAyanAH 5, te AgneyAH 6, te lohitAH 7 ye mANDavyAste saptavidhAH, prajJaptAH, tadyathA-te mANDavyAH te AriSTAH 2 te sammuktAH 3, te tailAH 4, te ailApatyAH 5, te kANDilyAH 6, te khArAyaNAH 7 / ye vAziSThAste saptavidhAH prajJaptAH, tadyathA-te vAziSThAH 1, te ucAyanAH 2, te jArekRSNAH 3 te vyAghrApatyAH 4, te kauNDinyAH 5, te saMninaH 6, te pArAzarAH 7 // sU0 12 // TIkA-'satta mUlagottA' ityAdi vyAkhyA sugamA / navaram-mUlagotrANi-mUlam Adi, AditvaM cottarApekSayA, mUlabhUtAni yAni gotrANi-gotrapravartakatathAvidhaikapurupaprabhavasantAnapara." satta mUlagottA paNNattA" ityAdi // sUtra 12 // TIkArtha-sAta mUla gotra kahe gaye haiM-jaise-kAzyapa 1 gautama 2 vatsa 3 kautsa 4 kauzika 5, mADavya 6 aura vAziSTha 7 / jo kAzyapa haiM-ve sAta prakArake kahe gaye haiM-jaise-te kAzyapa 1 te zANDilya 2 te gaulya 3 te vAla 4 te munnatRNa 5 te parvaprekSakI 6 aura te varSakRSNa 7 ityAdi rUpase isa sUtrakI vyAkhyA sugama hai / mUla zabdakA artha Adi " satta mUlagotA paNNattA" tyTIkAI-sAta mULagotra kahyAM che. temanAM nAma nIce pramANe che-(1) kAzyapa, (2) gautama, (3) parasa, (4) atsa, (5) zi, (6) bhAMDavya mana (7) vAziSTa kAzyapanA sAta prakAra kahyA che--(1) te kAzyapa. (2) te zAMDilya (3) te gotya, (4) vAsa, (5) te bhumy, (6) te 5 prekSaNI ane. (7) te . sthA0-73 Page #602 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 578 . sthAnAzAstra mparAstAni tathA / tAni ca kAni ? ityAha-'kAsavA' ityAdi / tatra-kAze= tRNavizepe bhavaH kAzpA-kAzotpanno rasaH, taM pivatIti kAzyapa-tadapatyAni kAzyapAH / munisuvrataneminAyAtiriktA jinAH, cakravAdayazca kSatriyAH suprabhagaNadharAdayazca brAhmagAH jambUsvAmiprabhRtayazca gRhapatayaH kAzyapagotrIyA bodhyAH / gotragotravatorabhedAdiha gotracanna eva govatvenoktAH / anyathA tu kAzyapamiti napuMpakame va vAcyam / evamapre'pi bodhyam / tathA-gautamAH-gauta. hai AditAunsarakI apekSAle AtI hai, gotra pravartaka tathAvidha eka puruSase utpanna huI jo santAnakI paramparA hai, vaha gotra hai, isa taraha mUlabhUta jo gotra haiM ve mUlagotra haiN| kAza nAma tRga vizeSatA hai, isa kAzameM jo hotA hai, vaha kAzya hai-arthAt kAzakA jo rasa hai vaha kAzya hai isa kAzotpanna rasako jo pItA hai, vaha kAzyapa hai, isa kAzyapake jo apatya haiM ve kAzyapa haiM / luni sudhata, neminAthale atirikta samasta jina cakravartI Adi kSatriya, saptama gaNadhara Adi brAhmaga, aura jambU svAmI Adi gRhapati-vaizya ye saba kAzyapa gotrIya hae haiN| gotra ghAloMke abheda sambandhase yahAM goravAlehI. gotra rUpale kahe gaye haiN| yadi aimA na kahA hotA to " kAzyapAH " na kahakara satrakAra "kAzyapam " aiptA napuMsakaliGgakAhI nirdeza karate imI tarahakA kathana Age mULa eTale Adi. A AditA AdipaNu AgaLa utpanna thavAne kAraNe - samajavAnI che. gotrapravartaka tathAvidha eka puruSanA vaMzamAM utpanna thayelI saMtAna paraMparAne getra kahe che. A prakAre mULabhUta je gotra che temane mULagotra kahe che. eka prakAranA tRNavizeSane kAza kahe che. te kAzanA rasane kazya kahe che. A kAzotpanna kAzya rasanuM pAna karanArane kAzyapa kahe che. A kAzyapanA je saMtAne che-vaMzajo che, temane kAzyapa kahe che. munisuvrataane neminAtha sivAyanA jinezvara, cakravatI Adi kSatriya, saptama gaNadhara Adi brAhmaNa ane jabUsvAmI a di gRhapati-vaizya, A badhA kAzyapa gotrIya hatA. gotra ane gotravALA vacce abheda mAnIte ahIM gotravALAne gotra rUpe prakaTa karavAmAM AvyA che. je e prakAre mAnavAnuM na hota to "kAzyapAH " ma pahanA ayo| 42pAne mahase sUtrAre " kAzyapam " mA nAnyatara jAtinA ja padane pravega karyo hota. e ja prakAranuM kathana gautama Adi viSe paNa samajavuM. Page #603 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMghA TIkA sthA07 sU012 saptavidhamUlagotranirUpaNam ___571 masyApatyAni, tatra kSatriyA.-zunisuvrataneminAthau jinau, rAmalakSmaNarjAH baladevavAsudevAH, brAhmaNAzca-indrabhUtyAdayastrayo gaNadharA vajrasvAmI caite gautamagotrIyAH tathA-vatsA:-vatsasyApatyAni zayyAbhavAdayaH / kautsA zivathUtyAdayaH-'kocchaM sivaiMpiya ' itivacanAt / evaM kauzikA paDulUkAdayaH / mANDavyA maNDorapatyAni / vAziSThA-vaziSThasyApatyAni-paSThagaNadharAyasuha. styaadyH| tatra kAzyapAdiSu saptasu mUlagotreSu pratyeka gotraM saptavidham / tatraM ye kAzyapazabdavyapadezyatvena vivakSitAste kAzyapA ucyante / ye tu kAzyapa gotrotpannazANDilyAdi puruSApatyAni te zANDilyAdaya ucyante / evaM gautamAdi viSaye'pi bodhyam / / sU0 12 // bhI samajhanA cAhiye, gautamake jo apatya-lantAna haiM ve gautama haiN| munisavata evaM neminAtha ye do jina rAma lakSamaNako chor3akara baladeva aura vAsudeva ye kSatriya, indrabhUti Adi tIna gaNadhara evaM vajrasvAmI , ye vrAhmaNa, gautama gotrIya haiN| tathA-vatsake apatya zayyaMbhava Adi vatsa haiN| "kocchaM sivabhUI piya" isa vacana ke anusAra zivabhUti Adi kautsa haiN| SaTU ulUka Adi kauzika haiN| saDakake apatya mANDavya haiN| chaThe gaNadhara aura Arya suhastI Adi vaziSTha ke apatya honese vAziSTha haiN| ina sAta mUla gotra meM se pratyeka sUlagotra sAta prakArakA kahA gayA hai| jo" kA. zyapa" isa zabdase vivakSita hote haiM ve kAzyapa kahalAte haiM aura jo kAzyapa gotrameM utpanna zANDilya Adi kahalAte haiN| isI taraha kA kathanaM gautama Adike viSaya meM bhI jAnanA caahiye| // sUtra 12 // - gautamanA je saMtAne che temane gautama kahe che munisuvrata ane neminAtha bhagavAna, rAmalakSmaNa sivAyanA baLadeva ane vAsudeva vagere kSatriya, indrabhUti Adi traNa gaNadhara ane vAsvAmI vagere brAhmaNe, 'gautama gotrIya tA. zayasa mAha pasanA satAne.ne vatsagotrIya 43 cha. " koccha siva bhUI pi ya" mA 4thana anusAra zivabhUti mahine autsa metrIya 4 cha. paM ulUka Adi kauzika gotrIya hatA maDukanA saMtAnane mAMDavya kahe che chaThThA gaNadhara ane Arya sahastI Adi vaziSThanA saMtAna hovAthI temane vAziSo kahe che. A sAta mUlagetra che. pratyeka getranA sAta prakAre paDe che. jeo "kAzyapa" A zabdathI vivakSita thAya che, temane kAzyape kahe che, ane jeo kAzyapa getramAM utpanna thayelA za DilyanA sAnene zAMDilya kahe che 'mera prAptuM 4thana gotama 6 va pa sabha devu: // sU. 12 // Page #604 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnahisse __ayaM ca mUlagotrazAkhAgotravibhAgo nayavizepamatAd bhavatIti nayavibhAga mAha mUlam-satta mUlanayA paNNatA, taM jahA-negame 1, saMgahe 2, vavahAre 3 ujjusutte 4 sadde 5 samabhirUDhe 6 evaMbhUe 7 // sU0 13 // chAyA-saptamUlanayAH prajJaptAH, tadyathA-naigamaH 1 saMgraho 2 vyavahAraH 3 RjummUtraH 4 zabdaH 5 samabhiruDaH 6 evambhUtaH 7 // sU0 13 // TIkA-' satta mUlanayA ' ityAdi anekadharmakadambakopetasya pramANapatipatrasya padArthasya ekena dharmeNa unnayanam avadhAraNAtmaka nitya eva anitya epa' ityevaMvidhaM nayavyapadezamAskandati yaH so'dhyavasAyavizeSo nayaH sa nayo dravyArthika-paryAyArthikabhedena ___yaha mUla gotra aura zAkhA gotrakA vibhAga naya vizeSaNa matase hotA hai, ataH apa sUtrakAra naya vibhAgakA kathana karate haiM "satta mUlanayA paNNattA" ityAdi / / sUtra 13 // TIkArtha-sAta mUlanaya kahe gaye haiM, jaise naigama 1 saMgraha 2vyavahAra 3 Rju sUtra 4, zabda 5, samabhirUDha 6, aura evaMbhUta 7 / pramANase gRhIta huI aisI aneka dharmAtmaka vastukA kisI eka dharma se lekara nizcaya karanevAlA jo pramAtAkA vicAra hai-jaise ki yaha nitya hI hai, anityahI hai-vaha naya hai, yaha naya dravyAthika aura paryA. yArthikake bhedase do prakArakA hotA hai / padArtha dravya paryAya rUpa hai, eka aura aneka dharmAtmaka hai, isIkA nAma anekAnta hai, yaha anekAntA. A mULagetra ane zAkhAgotrane vibhAga judA judA naye (mati) ne AdhAre thAya che. tethI have sUtrakAra nayanA prakAranuM kathana kare che " satta mUlanayA paNNattA" tyAhi___TI -bhUjanaya sAta xai -~-(1) negama, (2) saDa, (3) 044812, (4) sUtra, (5) 204, (6) samami38 a (7) me bhUta. pramANa dvArA gRhIta thayelI evI aneka dharmAtmaka vastune keI eka dharmane AdhAre nizcaya karanAra je pramAtAne vicAra (mata) heya che tene naya kahe che jemake "A nitya ja che, A anitya ja" A prakAranI mAnyatAnuM nAma naya che A nayana dravyArthika naya ane paryAyArthika naya nAmanA be mukhya bheda paDe che. padArtha dravya paryAya rU5 che, eka ane aneka Page #605 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 7 sU0 13 saptavidhamUlanayanirUpaNam 581 , dvividhaH tatra - dravyArthikanayaH- dravyaparyAyarUpamekAnekAtmakamanekAnta pramANapatipannamarthaM vibhajya paryAyArthikanaya viSayasya bhedasyopasarjanabhAvenAvasthAnamAtramabhyanujAnan svaviSayaM dravyabhedameva vyavahArayati, ' nayAntaraviSayasApekSaH sannayaH iyabhidhAnAt / yathA suvarNamAnayeti / atra dravyArthikanayAbhiprAyeNa suvarNadravyA nayananodanAyAM kaTakaM kuNDalaM keyUraM copanayannupanetA kRtI bhavati, suvarNarUpeNa smaka padArtha pramANakA viSaya hai, nayakA nahIM aneka hai-anta-dharma jisameM vaha anekAnta hai / dravyArthika naya kevala dravyakohI viSaya karatA hai, aura paryAyArthika nayakA jo viSaya bheda hai, use gauNa karatA hai - usakA khaNDana nahIM karatA hai usameM gaja nimIlikA - upekSA bhAva dhAraNa karatA hai, arthAt apane viSayako mukhya karatA hai, aura paryAyArthika naya viSayako gauNa karatA hai, isa taraha dUsare nayake viSa yo gauNa karake apane viSayako mukhya rUpase - dravya rUpase jAnanevAlA jo naya hai, vaha dravyArthika naya hai / " nayAntarasApekSaH sannayaH " isa kathanase yahI samajhAyA gayA hai-anya nayake viSaya kI apekSA rakhatA huA apane viSaya kI puSTi karanevAlA jo naya hai, vahI sannaya hai, isase viparIta durnaya hai, jaise- kisIne kahA ki " suvarNamAnaya " suvarNa lAo - yahA~ dravyArthika nayake abhiprAya se kaTaka, kuNDala, keyUra, dharmAtmaka che, A prakAranI mAnyatAne anekAntavAda kahe che. A anekAntAtmaka padArtha nayanA viSaya nathI paNa pramANanA viSaya che. aneka che anta (dhasa) jemAM tene anekAnta kahe che. draSyArthika naya kevaLa dravyanA ja vicAra kare che ane paryAyArthika nayane je viSayale che tene gauNu kare che, tenuM khaMDana karatA nathI, temAM ganimIlikA bhAva ( upekSA bhAva ) dhAraNu kare che. eTale ke peAtAnA triSayane prAdhAnya Ape che ane paryAyArthika nayanA viSayane gauNu rUpa ApI de che. A prakAre anya nayanA viSayane gauNu karIne peAtAnA viSayane mukhya rUpe, dravya rUpe jANanArA je naya che tene dravyartha naya De che. " nayAntarasApekSa. sannayaH " mA sUtrapATha dvArA se vAta samajAvavAmAM AvI che. anya nayanA viSayanI apekSA rAkhatA thakA peAtAnA viSayanI puSTi karanAre je naya che tene ja sannaya ( sAcA arthamAM naya ) kahe che. tenAthI viparIta lakSaNavALA je naya che tene duya kahe che. nemaThe haiM yA prabhA De ! " suvarNamAnaya ahI' drothiMka naya anusAra kaDAM, kuMDaLa, hAra " 66 suvarya sAthI " seAnAnI vastune z Adi Page #606 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 582 stha kaTakAdInAM bhedAbhAvAt / dravyArthikayamupasarjanIkRtya pravartamAnaM paryAyArthikanayamavalamva kuNDalamAnaya ityukte na kaTakAdI pravartate, kaTakAdi paryAyasya tato vAt / tato dravpArthikanayAbhizayeNa suvarNa syAdekameva paryAyArthikanayAbhiprAyeNa svAine kase va krameNobhayanyAbhiprAyeNa syAdekamanekaM ca / dravyArthikainameM se kisI ekako yA sabako lAnevAlA vyakti kRtI hotA hai, kyoMki usakI dRSTimeM suvarNa rUpale kaTakAdikoM meM bheda nahIM haiM - dravya suvarNakI dRSTise ve saba suvarNarUpa hI haiM, aura jaba dravyArthika nako gauNa kara diyA jAtA hai, aura paryAyArthika nayako pradhAna kara diyA jAtA hai, usa samaya " kuNDalalAo " aisA kahane para zrotA kaTaka (kar3A) Adike lAne meM pravRtti nahIM karatA hai, kyoMki kuNDalase kaTaka paryAya bhinna hai, ataH prArthika nayake abhiprAyale suvarNa kisI apekSA ekahI hai, aura paryAyArthika nayake abhiprAyase vaha kisI apekSA anekahI hai, isa taraha dravyArthika aura paryAyArthika ina donoM nayoMke abhiprAya se yahAM do bhaMga ho jAte haiM- suvarNasyAd ekameva 1 suvarNasyAdanekameva 2 / donoM nayoMke abhiprAya se - kamase donoMkI pradhAnatA se vaha suvarNa dravya kathaMcit ekabhI hai, aura aneka bhI hai, isa prakArakA yaha tRtIya aMga hai / dravyArthika naya naigama 1 saMgraha 2 seAnA rUpa mAnIne e badhI vastuone athavA temAMthI kAi paNa eka ja vastune lavanAra mANusa pazu seAnuM ja lAvye kahevAya. kAraNa ke tenI daSTie te senAmAM ane seAnAnI vastu emAM kAi bheda nathI-dravyarUpa sutra nI STie tA te saghaLI vastue suvaNu rUpa ja che parantu jo draSrthika nayane gauNu karI nAkhavAmAM Ave ane paryAyarthika nathane prAdhAnya ApavAmAM Ave to " jhuNdd| sAvo " A pramANe kahevAmAM Ave tyAre zrotA kaDAM Aphri lAvatA nathI paNa kuMDaLa ja lAve che, kAraNu kuMDaLa karatAM keTakaparyAya bhinna hAya che. tethI dranyAyika nayanI apekSAe suvarNa kAi paDu ghATa rUpe haivA chatAM vadhu eka ja che-suvarUpa ja che, ane paryArthaka naya anusAra te kaDAM, kuMDaLa, hAra a di aneka rUpa che. A prakAre dravyarthika ane paryAyAki thA me nayonI apekSAse ar3I me laga janI laya he--(1) suvarNadhyAd ekameva mane (2) suvarNAdakameva jante nayonA abhiprAya anusAra 'jannenI adhaanatAnI apekSAe te sutraLu dravya amuka dRSTie eka paNa che ane amuka STie aneka pazu che," A prakAranA trIje bhaga khane che, 88 Page #607 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TokA sthA0 7 sU0 13 saptavidhamUlanayanirUpaNama 583 nayastu naigamaH sagraho vyavahArazveti trividhaH / paryAyArthikazca RjutraH zabdaH samabhirUDhaH evambhUtaceti caturvidhaH / ataevAtra mUlanayazabdenocyante / mUlabhUtA nayA mUlanayAH / mUlatvaM caipAM naigamAdInAM saptAnAmuttaranayApekSayA bodhyam / uttaranayAstu saptazatAni, ke pAMcinmate paJcazatAni / "" taduktam -- ekkeko yasayavido, satta nayasayA havaMti evaM tu anno vi ya Aeso, paMceva sayA nayANaM tu // 1 // chAyA - ekaikazca zatavidhaH sapta nayazatAni bhavanti evaM tu / anyo'pi ca AdezaH paJcaiva zatAni nayAnAM tu // tathA - jAvaiyA vayaNapahA. vAvaiyA ceva huti nayavAyA / jAvaiyA nayavAyA tAvayA caiva parasamayA // 1 // chAyA - yAvanto vacanapathAH tAvantazca bhavanti nayavAdAH / yAtranvo nayavAdAstAvantazcaiva parasamayAH // 1 // iti / "9 1 // iti / aura vyavahAra nayake bhedase tIna prakArakA hai, evaM paryAyArthika naya Rju sUtra, zabda, samabhirUDha aura evaMbhUtanayake abhiprAyase cAra prakArakA hai, ye yahA~ sUlanaya zabda se kahe gaye haiM / mUlabhUta jo naya haiM, mUla na haiM, naigamAdi sAtoM nayoM uttaranayoMkI apekSAse mUla nayatA jAnanI cAhiye, uttara naya sAtasau haiM, kisI 2 ke matAnusAra uttara naya pAMcasau haiM kahA bhI hai " ekkekko sayaviho " ityAdi / 1 . eka eka nayake sau sau (100) bheda hote haiM, isa taraha sAta nayoMke sAta sau bheda ho jAte haiM, koIkA aisA kahanA hai, ki nayoMke uttara bheda 500 hote haiM / tathA dravyArthiGa nayanA nIce prabhAtra amara che (1) naigama naya (2) saMgraha naya ane (3) vyavahAranaya. payAthiMka nayanA nIce pramANe cAra aAra, che - (1) Rnu sUtra, (2) zabda, (3) samali3Dha ane (4) zeva bhUta naya, mULabhUta je sAta nayeA che temane sUlanaya kahe che. naigama Adi sAte nacAmAM uttaranayAnI apekSAe mUlanayatA grahaNa karavI joie. keTalAkanI mAnyatA anusAra .uttaranaceA 700 che ane keTalAkanI mAnyatA pramANe uttaranayA 500 cheuchu pazu che : ekkekko ya sayaviho " tyaahipratyeka nayanA 100-100 bheda paDe che. A rIte sAta nayeAnA 700'' bhedA thai jAya che. tyAre keTalAka leAkeAnI mAnyatA pramANe nayAnA uttasaiA 500 he. tathA jAvayA vayaNapahA ' " ityAdi cc Page #608 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 584 sthAnAstre tatra saptamu mUlanayeSu prathamo naigamaH / tasya ceyaM vyutpattiH-naikarmAnamahAsattA sAmAnyavizeSavizeSajJAnaimimIte, minoti-paricchinattIti naikamaH niruktavidhinA sa eva naigamaH / taduktam "NegAI mANAI, sAmannobhayavisesanANAI / jaM tehiM miNai to, Negamo No NegamANoti // 1 // ". chAyA-naikAni mAnAni sAmAnyobhayavizeSajJAnAni / yattaiminoti tato naigamo nekamAna iti / 1 // ayavA-nigameSu arthavogheSu kuzalo bhatro vA naigamaH yadvA-nake gamAH panyAno yasya sa naikagamaH, niruktatvena sa eva naigamaH / taduktam " logathanivohA vA, nigamA tesla kusalo bhavovA'yaM / ahavA ja Negagamo, gapahA pogamoteNaM // 1 // " " jAvaiyA vayaNapahA " ityAdi / jitane vacanapatha haiM, utanehI nayavAda haiM, aura jitane nayavAda hai, utanehI para samaya haiM, ina sAta mUla nayoM meM prathama naigama naya hai, isakI vyutpatti isa prakArase hai "naikaiH mAnaH minoti iti naikama:-nai kama eva naigamaH" jo naya mahAmattA somAnya, evaM vizeSa inake dvArA padArthako jAnatA hai, usa nayakA nAma naikama yA naigama hai kahA bhI hai___"jogAI mANAI" ityaadi| ___ apavA-arthayodhameM jo vivAra kuzala hotA hai, vaha athavA artha. yodhameM jo vicAra hotA hai, vaha naigama hai, athavA arthabodha karAneke jisake aneka mArga hai vaha naikagama-naigama hai, kahA bhI hai jeTalA vacana patha che, eTalAM ja nayavAda che, ane jeTalA nathavAda che eTalA ja para samaya (anya mate-anya saMpradAya) che. sAta nAmAM pahele naya gAma che. naigamanI vyutpatti A pramANe thAya che kaiH mAnaiH minoti iti kamaH-aukama eva naigamaH " re naya bhaI satA sAmAnya ane vizeSa dvArA padArthane jANe che, te nAnuM nAma nakama athavA gama che. hyu 5 cha hai " NegAI mANAI" tyAha athavA-arthabaMdhamAM je vicAra kuzala hoya che tene, athavA arthabadhamAM je vicAra thAya che tene naigama kahe che. athavA arthabadha karAvavAnA jenA aneka mArga che te "naika gama" athavA nagama che, Page #609 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . . . sudhA TIkA sthA0 7 su0 13 saptavidhamUlagAyanirUpaNam chAyA-lokArthanibodhA vA nigamAsteSu kuzalo bhavovA'yam / athavA yat naikagamo naikapatho naigamastena // 1 // iti / ayaM naigamaH sarvAvizuddho vizudrAvizuddhaH sarvavizuddhazceti tribhedaH / tatraprathamo-nirvikalpakamahAsattA''khya kevalapsAmAnyavAdI 1 / gotvAdisAmAnyavizeSavAdI dvitIyaH 2 / vizeSavAdI tu tRtIyaH 3 // tatra prathamo dvayodharyayoH pradhA. " logasthaniyohA vA" ityAdi / yaha naigama sarvAvizuddha, vizuddhAvizuddha aura sarva vizuddhake bhedase tIna prakArakA hai| inameM nirvikasaka mahAsattArUpa kevala sAmAnyakA kathana karane. vAlA jo naya hai, vaha sarvAvizuddha naigama naghakA prathama bheda hai, gotva AdirUpa sAmAnya vizeSatA pratipAdana karanevAlA jo naya hai, vaha naigama nayakA vizuddhAvizuddha dvitIya bheda hai, aura kevala vizeSakA kathana karanevAlA jo naya hai, vaha naigama nayakA sarva vizuddha rUpa tRtIya bheda hai, naigamanaya ke dvitIya bheda meM jo sAmAnya vizeSa viSaya kahA gayA hai vaha " sAmAnya aura vizeSa" isa rUpa se nahIM samajhanA cAhiye, kintu sAmAnya rUpa vizeSa isa rUpa se samajhanA cAhiye. kyoMki sAmAnya parasattA aura aparasattA ke bheda se do prakAra kA hotA hai, inameM parasattA mahA sAmAnya rUpa hotI hai aura apara sattA 4 pa cha hai : " logattha niyohA vA" tyA: namana naye prabhArI nyu le che-(1) sarvA vizuddha, (2) vizuddhA vizuddha, mane (3) sa vizuddha nirvikalapa mahA sattArUpa kevaLa sAmAnyanuM ja kathana karanAra je naya che te savizuddha nAmane naigama nayane pahelo bheda che. gotva Adi rUpa sAmAnya vizeSanuM pratipAdana karanAra je naya che te vizuddhAvizuddha nAmane segama nayana bIje bheda che. kevaLavizeSanuM ja pratipAdana karanAra je naya che, tene sarvavizuddha nAmane naimane trIjo bheda kahe che. nagamanAthanA bIjA bhedamAM je "sAmAnya vizeSa" rUpa zabdaprayoga karavAmAM AvyuM che tene sAmAnya ane vizeSa" A rUpe grahaNa karavAno nathI, paraMtu sAmAnya rUpa vizeSa" A prakArane tene artha grahaNa karavAnuM che, kAraNa ke parasattA ane aparasattAnA bhedathI sAmAnyanA be prakAra paDe che. te banemAMthI parasattA mahAsAmAnya rUpa hoya che ane aparasanA sAmAnya vizeSa sthA-74 Page #610 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 586 sthAnAsUtre nopasarjana bhAvena yakSiNaM saH, yathA - saccai nyamAtmanIti / tathA dvayordharmiNoH pradhAnopasarjanabhAvena yadvikSaNaM sa dvitIyaH, yathA - paryAyavad vastu dravyamiti 2 tathA - dharmadharmiNoH pradhAnopamanabhAvena yad vivakSaNaM sa tRtIyaH, yathA -kSaNamekaM suvI viSayAsaktajIva iti / sAmAnya vizeSarUpa hotI hai, ina meM do dharmo kA pradhAna aura upasajaina bhAva se - gauNa rUpa se jo vivakSaNa hai vaha prathama naigamanayakA bheda hai, jaise- " saccaitanyAtmani " AtmA meM viziSTa caitanya hai yahAM caitanya kA vizeSaNa sat hai ataH vaha gauNa hai aura caitanya dharma mukhya hai, do dharmiyoM kI pradhAna upasarjana bhAva se jo vivakSA hai vaha treat dvitIya bheda hai, jaise-paryAyavAlI vastu dravya hai, yahA~ vastu aura dravya ye do dharmI haiM parantu paryApavad vastu yaha dravya kA vizeSaNa hai, isaliye yaha gauNa hai aura dravya yaha vizeSya hai isaliye vaha pradhAna hai, dharma aura dharmI kA pradhAna upasarjana bhAva se jo vicakSaNa-kathanakaranA hai vaha naigamana kA tRtIya bheda hai, jaise- " kSaNamekaM sukhI viSayAsakta jAMca: " viSayAsakta jIva eka kSaNa taka sukhI rahatA hai, yahA~ dharma dharmoM kI pradhAna upasarjana bhAvale vivakSA huI hai, kyoMki jaya viSayAsakta jIva kA vizeSaNa sukhI banAyA jAtA hai taba vaha - rUpa krAya che naigamanayanA prathama leimAM e dharmanuM pradhAna rUpe ane upasarjana rUpe, gauNu rUpe pratipAdana thAya che. jemake " saccaitanyAtmani " " AtmamAM sadviziSTa caitanya che. " sahI caitanyatu vizeSaNa sat che, tethI sat gauNurUpa che ane caitanya dharma pradhAnarUpa che. e dharmIonI je pradhAnabhAve ane upasarjana bhAve gauNubhAve vivakSA che, tene naigamanayanA bIjA bheda rUpa gaNavAmAM Ave che. jemake paryAyavALI vastu dravya che '' ahI' vastu ane dravya, A e dharmI che. parantu paryAya. vALI vastu ' A patra dravyanA vizeSaNa rUpa che, tethI te gauNu che ane dravya vizeSa hAvAne kAraNe tene prAdhAnya apAyuM che. 6 , negama nayanA trIjA bhedamAM dharma ane dharmInuM pradhAna ane upasarjana lAve gauthu 3ye pratipAdana vAmAM Ave che, bha} " agamekaM sukhI viSayAsaktajIvaH " " viSayAsAta va me kSayu sukhI rAhe he " ahIM dharma ane dharmInI pradhAna ane gauNa rUpe vikSA thaI che. kAraNa ke e viSayAsakta jIvanA vizeSaNu rUpe sukhIne levAmAM Ave te te vizeSaNa hAvAne Page #611 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 7 sU0 13 saptavivamUlanaya nirUpaNam 587 nanvevaM sAmAnyavizeSAbhyupagamaparatvAdayaM naigamanayaH sampadRSTireva sAdhuvat ? iti cet, Ai - ayaM nayo hi sAmAnyavizeSavastUni atyantabhedenAbhyupagacchati, ato nAyaM sAdhuvat samyagdRSTiH / taduktam -- 16 jaM sAmannavisese, paropparaM vatthao ya so bhinne / mannai bhaccatamao, micchAdiTThI kaNAdonna // 1 // dohivi nayehi nIyaM, satyamulaeNa vahaci micchattaM / jaM savisaya pahANataNeNa annonnaniravekkhA || 2 | " chAyA - yat sAmAnyavizeSaM parasparaM vastunazca tad bhinnam / manyate atyantamato midhyAdRSTiH kaNAda iva // 1 // dvAbhyAM nayAbhyAM nItaM zAstramulakena tathApi mithyAtvam / yat svaviSayapradhAnatvena anyonyanirapekSau || 2 || iti / vizeSaNa hone se gauNa ho jAtA hai aura viSayAmakta jIva rUpa dharmI mukhya ho jAtA hai, aura jaba viSayAsakta jIva ko sukhI kA vizeSaNa banAyA jAtA hai taba vaha gauNa ho jAtA hai aura sukhI pradhAna ho jAtA hai. zaMkA --- padArtha sAmAnya vizeSAtmaka hai aura sAmAnya vizeSa ko jAnane vAlA naigamanaya hai ataH yaha naya sAdhu kI taraha samyagdRSTivAlA hI hai ? uttara--yaha naya sAmAnya vizeSa rUpa vastuoM ko atyanta bheda rUpa se svIkAra karatA hai, kyoMki yaha ina donoM ko paraspara sApekSa nahIM mAnatA hai, ataH yaha samyagdRSTi sAdhu kI taraha samyagvAlA nahIM hai, kahA bhI hai- " jaM sAmannavile se " ityAdi / kAraNe gauNu khanI jAya che ane viSayAsakta rUpa dharmI mukhya khanI jAya che. parantu viSayAsakta jIvane jyAre sukhInuM vizeSaNu khanAvavAmAM Ave che tyAre sukhI pradhAna banI jAya che ane viSayAsakta gauNu banI jAya che. zakA--padArthI sAmAnya vizeSAtmaka che ane sAmAnya vizeSane jANu nArA naigamanaya che, tethI zuM A naya sAdhunI jema sabhyaSTivALe ja che ? uttara--A naya sAmAnya vizeSa grUpa vastuene atyanta bheTa rUpe svIkAre che kAraNa ke te bannene paraspara sApekSa mAnatA nathI, tethI te sabhya. *rdaSTi sAdhunI jema samyagdaSTivALe! nathI, hyuM pazu hai " jaM sAmannatri se se " dhatyAhi--- Page #612 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa sthAmA : ayaM bhAvaH-naigamanayo yat sAmAnyavizeSa yat parasparam anyo'nyaM tathA vastunazca atyantaM bhinna manyate, ato naigamanayaH kaNAda iva mithyAdRSTivijJeyaH // 1 // yadyapi ulU kena-kaNAdena dvAmyAM dravyArthiRparyAyArthikAbhyAM nayAbhyAM zAstraM vaizeSikadarzanaM nItaM proktam tathApi-tasya mithyAtvam / yat-yasmAt kAraNAt vaizeSikadarzane to ubhAvapi nayo svaviSayamadhAnatvena anyo'nynirpekssau| vaizeSikazAstrapaNetrA kagAdena tatra dravyaguNakarma sAmAnya vizeSasamavA. yAtmakasya padArthapaTakasya nityakAntasya pratipAdanAt ubhAvapi nayau parasparanirapekSatayA sthitI, ataH kaNAdasya mithyASTitvaM vodhyamiti bhaavH| iti prathamo nyH| tAtparya ina gAthAoM kA aisA hai ki-sAmAnya aura vizeSa ye donoM paraspara meM atyanta bhinna haiM aura vastu se bhI atyanta bhinna haiM aisI mAnyatA isa naigamananaya kI hai, ataH yaha naya kaNAda kI taraha mithyAdRSTi vAlA hai-sambahaSTi vAlA nahIM hai, yadyapi kaNAdane dravyodhika aura paryAyAthika nayoM ko lekara vaizeSika darzana kA kathana kiyA hai-phira bhI vaha kathana samyak-nirdoSa nahIM hai kyoMki-vaizeSika darzana meM ye donoM naya anyonya nirapekSa hokara apane 2 viSaya kA pratipAdana karate haiM vaizeSika zAstra praNenA kaNAdane dravya, guNa, karma sAmAnya, vizeSa, aura samavAya meM 6 padArtha nityaikAnta rUpa se kahe haiM-isa liye donoM naya paraspara nirapekSa rUpa unako mAnyatA ke anusAra sAvita ho jAte haiM, ataH kaNAda meM mithyAdRSTipana isa prakAra ke kathana se pramANita ho jAtA hai, isa prakAra kA yaha kathana prathamanaya ke sambandha meM prakaTa kiyA aya saMgraha nayakA svarUpa kathana isa prakAra se haiM A gAthAone bhAvArtha nIce pramANe che -sAmAnya ane vizeSa e bane parasparathI atyanta bhinna che, ane vastunI daSTie paga atyata bhinna che, A prakAranI nigamananI mAnyatA che. tethI A naya (A nayane mAnanA) kaNAdanI jema mithyASTivALe che-samyagdaSTivALo nathI. jo ke kaNake davyArthika ane paryAyArthika nayane AdhAre vaizeSika darzananuM kathana karyuM che, paraMtu te kathana samyapha (nirdoSa) nathI, kAraNa ke vaizeSika darzanamAM A ane naya paraspara nirapekSa rahIne pitapotAnA viSayanuM pratipAdana kare che. vaizeSika zAstranA praNetA kaNAde dravya, guNa, karma, sAmAnya, vizeSa ane samavAyamAM padArtha nityakAnta rUpe ja pratipAdita karela che tethI tenI mAnyatA pramANe te bane naya parasapara nirapekSa rUpa sAbita thaI jAya che. A prakAranA kathana dvArA kadamAM mithyAbditA siddha thaI jAya che prathama nayanA Page #613 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATIkA sthA0 7 sU0 13 saptavidhamUlanayanirUpaNam 585 tathA - saMgraha: - saMgrahaNaM bhedAnAmiti saMgrahaH, sagRhNAti vA bhedAn saMgRhyante vA bhedA yena sa saMgrahaH / taduktam 66 39 saMhaNaM saMgagiNDad, saMgijjhate va teNa je bheyA / to saMgaho - chAyA - saMgrahaNaM saMgRhNAti saMgrayante vA tena ye bhedAH / tataH saMgrahaH - iti / yadvA - sAmAnyamAtram azeSa vizeSarahitaM sacccadravyatvAdikaM saMgRhNAtItyevaMzIlaH, sam = ekIbhAvena piNDIbhUtatayA vizeSarAziM gRhNAtIti vA saMgrahaH / taduktam - " sAmAnyamAtragrAhI parAmarzaH saMgrahaH " iti / ayamarthaH - svajAte dRSTeSTAbhyAmavirodhena vizeSANAmekatayA yad grahaNaM sa saMgrahaH, iti / atredaM bodhyam - sAmAnyapratipAdanaparo'yaM nayaH sAmAnyameva gRhNAti na vizeSam / ayaM cavaM vipratipadyate - vizeSAH sAmAnyato'yantirabhUtAH syuranarthAntarabhUtA vA ? yadyarthAntarabhUtAH tarhi bhedoM kA grahaNa karanA, athavA jo bhedoM ko grahaNa karatA hai, yA jo bhedoM ko grahaNa karatA hai athavA bheda jisake dvArA gRhIta hote haiM vaha saMgraha haiM - kahA bhI hai-- " saMgahaNaM saMgiNhaha " ityAdi / 33 yadvA azeSa vizeSa rahita satva, dravyatvAdi rUpa sAmAnya mAtra ko jo grahaNa karatA hai vaha saMgraha hai, arthAt-samarUpa se - piNDIbhUta rUpa se - jo vizeSa rAzi ko grahaNa karatA hai - taduktam - " sAmAnyamAtra grAhI parAmarzaH saMgrahaH pratyakSa evaM anumAna se jahA~ virodha na Ave isa rUpa se apanI jAti ke vizeSoM kA eka rUpa se jo grahaNa kiyA jAtA hai - vaha saMgraha hai, yaha naya kevala sAmAnya mAtra kA kathana karatA hai- kyoMki yaha use hI grahaNa karatA hai-vizeSa ko nahIM isa viSaya viSayamAM A prakAranuM spaSTIkaraNa karIne have sUtrakAra saoNMgrahanaya nAmanA bIjA nayanAsvarUpanu' spaSTIkaraNa kare che~~ bhedone grahaNa karavA, athavA je bhedene grahaNa karavAnu' thAya che, athavA je bhedAne grahaNa kare che athavA bheda jenA dvArA gRhIta thAya che te nayanuM nAma sathaDenaya che, che : " saMgrahaNaM sagiNhai " dhatyAdi athavA--azeSa vizeSa rahita sattva, draSyAdi rUpa sAmAnya mAtrane je grahaNa kare che te saMgrahanaya che. eTale ke samarUpe-piMDIbhUta rUpe-je vizeSa rAzine zraddhaSu re - " sAmAnyamAtragrAhI parAmarzaH saMgrahaH " pratyakSa anumAna dvArA jyAM virAdha na Ave te prakAre peAtAnI jAtinA vizeSAne je eka rUpe gaNu karavAmAM Ave che, tenuM nAma sagraha che. A naya kevaLa sAmAnya mAtranuM ja kathana kare che, kAraNa ke te tene ja grahaNu kare che-vizeSane grahaNu Page #614 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 590 sthAnAnakSatra na santi te, sAmAnyAdarthAntaratvAt khapuSpavat / athAnAntarabhUtAH, tahiM sAmA. nyamAnaM te, tadavyatiriktatvAt tatsvarUpavaditi / taduktam " saditi bhaNiyasmi jahA savvatthANuppavattae vuddhI / to savyaM tammattaM, natthi tadatyaMtaraM kiMci // 1 // kuMbho bhAvA'Nanno, jai to bhAvo ahannahA'bhAvo / evaM paDAdayo vi hu, bhAvA'na naMti tammattaM // 2 // chAyA-saditi bhaNite yasmAta sarvatrAnupravartate buddhiH| tataH sarva tanmAtraM nAsti tadarthAntaraM kiMcita // 1 // kuMbho bhAvAdananyo, yadi tato bhAvo'thAnyathA abhAvaH / evaM paTAdayo'pi khalu bhAvAdananyA iti tanmAtram // 2 // iti / ayamarthaH-'sat' iti bhaNite-ukte sati yasmAt sarvatra-sarveSu padArtheSu vuddhiH anupravartate, sarvo'pi padArthaH sattAtvenAnugato bhavatIti bhAvaH / tataH= meM isa naya kA aisA kahanA hai-ki vizeSa sAmAnya se bhinna haiM yAabhinna hai, yadi sAmAnya se ve bhinna hone ke kAraNa svataMtra sattA hI siddha nahIM ho sakatI hai aura yadi ve sAmAnya se abhinna haiM-to isa sthiti meM ve vizeSa na kahalAkara sAmAnya hI kahalAvege-jaise sAmA. nyakA svarUpa sAmAnya se bhinna hone ke kAraNa sAmAnya kahalAtA hai| kahA bhI hai-" saditi maNipammi" ityAdi / jaya " sat" isa prakAra kahA jAtA hai taba samasta padArthoM meM sattA hone ke kAraNa unakA "sat" isa pada se grahaNa ho jAtA hai karatA nathI. A viSayane anulakSIne A nayanI evI mAnyatA che ke vizeSa sAmAnya karatAM bhinna che, ke abhinna che te praznane vicAra karavo joIe. je sAmAnya karatAM te bhinna hoya te temanI je svataMtra sattA hovI joIe, te siddha thavI joIe, paraMtu temanI svataMtra sattA (aritatva) te siddha thatI nathI, ane je teo sAmAnya karatAM abhinna hoya, te A sthitimAM temane vizeSa rUpe oLakhavAne badale sAmAnya rUpe ja oLakhavA joIe. jevI rIte sAmAnyanuM svarUpa sAmAnya karatAM amina hevAne kAraNe temane sAmAnya ja kahevAya che e ja pramANe vizeSane paNa sAmAnya rUpa ja mAnavuM naye. 4 5 cha hai " svadi ti bhaNiyammi" tyA nyAre " sat" mA prahAre 4upAbhA mAve tyAre samartha pahAbhA sattA (astitva) hevAne kAraNe temanuM "sat " A pada dvArA grahaNa thaI Page #615 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATIkA sthA0 7 0 13 saptavidhamUlanayanirUpaNam 591 tasmAt kAraNAt sarva vastu tanmAtra sattAmAtramasti / tat arthAntaram sattApadArthAda bhinna kiMcita kimapi nAsti / sattArUpaseva sarva vastviti bhAvaH // 1 // amumevArtha spaSTapratipattaye pAha-'kuMbho ' ityAdi / kumbho yadi bhAvAdasattvAt ananyA-abhinnaH, tataH sa bhAva eva / anyathA-kumbhasya bhAvatvAnagI. kAre tu tasya abhAva eva syAt / evaM paTAdayo'pi padArthAH bhAvAdananyA iti sarva vastu tammAtraMbhAvamAtraM vijJeyamiti / ayaM saMgraho dvividhaH paro'parazcati / tatra-apavizeSeSvaudAsInyaM bhajamAnaH zuddhadravyaM sanmAnamabhimanyamAnaH parasaMgrahaH, ataH samasta vastue~ sattA mAtra rUpa hai, isaliye isa sattA se atirikta aura koI vizeSa rUpa-padArtha nahIM hai, kumbha yadi sattva rUpa dharma se bhinna mAnA jAve to vaha saviziSTa na hone ke kAraNa abhAva rUpa hI ho jAvegA, aura yadi vaha sattva rUpa dharma se abhinna mAnA jAve to phira usase abhinna hone ke kAraNa vaha svayaM sapa ho jAtA hai, isI prakAra se paTAdi ke sambandha meM bhI samajha lenA cAhiye, ataH yaha mAnanA hI par3atA hai ki "sat" isa prakAra ke kahane para samasta padArthoM meM " yaha sat hai yaha sat hai" isa prakArakA sattAnugata pratyaya hotA hai aura vaha samasta padArtha satAtmaka hai isa bAta kI puSTi karAtA hai, yaha sattA sAmAnya rUpa saMgraha-do prakAra kA hai-eka para saMgraha aura dUsarA apara saMgraha; inameM jo-saMgraha azeSa vizeSoM meM udAsIna banakara latmAtra zuddha dravya ko mAnatA hai grahaNa karatA haijAya che, tethI samasta vastuo sattA mAtra rUpa che, te kAraNe A sattA vinAne kaMI paNa vizeSa rUpa padArtha nathI. je ghaDAne satva rUpa dharmathI rahita mAnavAmAM Ave che te sadviziSTa ( sa yukta) nahIM hovAne kAraNe abhAva rUpa ja thaI jaze. ane je tene satva rUpa dharmathI abhinna (yukta ) mAnavAmAM Ave che te tenAthI abhinna hovAne kAraNe svayaM sakUpa thaI jaze. e ja pramANe paTAdinA viSayamAM paNa samajI levuM. tethI e vAta bhAnavI pahecha'sat" mA Are ta samasta yahAbhA "mA sat che, A sat che " A prakArane sattAnugata pratyaya (anubhava ) thAya che ane te samasta padArtha sattAmaka ( astitva yukta) che e vAtanI puSTi karAve che. A sattA sAmAnya rUpa saMgrahanayanA nIce pramANe be prakAre che (1) 52 saya bhane (2) a52 saDa. - je saMgraha azeSa vizeSamAM udAsIna banIne satmAtra zuddha dravyane mAne cha, ghaDaya 42 cha, tena 52 saGanaya che. bha3-" satnI mavizeSa. tAnI apekSAe A vizva eka sattA rUpa che," A kathana tathA Page #616 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 512 yathA - vizvamekaM sat avizeSAditi / tathA dravyatvAdInyavAntarasAmAnyAni manvAnastadbhedeSu gananimIlikAmavalambamAno'parasaMgrahaH, yathA - dharmAdharmAkAza kAla pulajI dravyANAmaikyaM dravyatvAbhedAditi / iti dvitIyo nayaH 2 / tathA-vyavahAraH-vyAharaNaM, vyavaharatIti vA vyavahAraH, vyavahniyate = apalapyate sAmAnyamaneneti vA vyavahAraH, vizeSAn vA Azritya vyavahAraparo nayo vyavahAraH / taduktam "vaharaNaM varae, sa teNa bavahIrae va sAmannaM / 59 vAparo yajao, visesao tega bavahAro // 1 // sthAnAGga chAyA - vyavaharaNaM vyavaharate sa tena vyavahiyate vA sAmAnyam / vyavahAraparazca yato vizeSatastena vyavahAraH // 1 // iti / parasaMgrahanana hai, jaise- san kI avizeSatA se yaha vizva eka sattA rUpa hai aisA kathana tathA-jo saMgraha-dravyatva Adi avAntara sAmAnyoM ko mAnanA huA unake bhedoM meM gajanimIlikA - upekSA bhAva rakhatA hai unheM gauNa karatA hai vaha apara saMgrahanaya hai, jaise- dravyatva rUpa avA tara sAmAnya kI avizeSatA se abheda se dharma, adharma, AkAza, kAla pula aura jIva ina saba meM ekatA hai aisA kathana karanA. 2 saMgrahanaya ke viSayabhUta sAmAnya meM bheda kA kathana karane vAlA jo naya hai vaha athavA sAmAnya kA apalApa karanevAlA jo naya hai vaha vyavahAra naya hai, athavA vizeSoM ko lekara vastu ko vyavahArapatha meM lAne vAlA jo naya hai-vaha vyavahAra naya hai kahA bhI hai " vavaharaNaM vavaharae ' ityAdi / - 39 A je sa'grahanaya dravyatva Adi avAntara sAmAnyAne mAnatA thA temanA bhedamAM ganimIlikAbhAva (upekSA bhAva ) rAkhe che, temane gauNa mAne che, te sagranayane apara saMgrahanaya kahe che. jemake--" abhedanI apekSAe dhama, adharma, AAza, Aja, yugala manetra se dhAmAM mer3atA che, prakAranuM kathana saMgrahaneyanA viSayabhUta sAmAnyamAM bhekanu kathana karanArA je naya che tene vyatrahAranaya kare che athavA sAmAnyane apalApa karanArA je naya che tene nyatrahAranaya kahe che athavA vizeSAnA AdhAra laIne vastune vyavahArapathamAM lAvanArA je naya che tene gRlhAranaya kahe che. pache " vaSaharaNaM vavaddarae " tyAhi Page #617 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATokA sthA0 7 sU0 13 saptaviramUlanayanirUpaNam so'yaM vyavahAraH saMgraheNa gocarIkRtAn satyAdirUpAnarthAn svIkRtyaiva-vize-: SAn gRhNAti / yathA-yatsat tad dravyaM paryAyo vA, ityAdi / ayaM bhAvaHvyavahAranayo hi vishessprtipaadnprH| tatazva saMgrahanayena 'sat' ityukte vyavana hAranayo vizeSAneva ghaTapaTAdIn pratipadyate, tepAmeva vyavahAraprayojakatvAt , na tu tadatiriktaM sAmAnyam , tasya vyavahArAyogyatvAditi / tathA ca-ki sAmAnya vizeSebhyo bhinnamabhinnaM vA syAt ? yadi bhinna tarhi vinApi vizeSAnupalabhyeta ?, . yaha vyavahAra naya saMgraha naya ke dvArA viSayabhUta kiye gaye lattA. dirUpa arthoM ko svIkAra karake hI vizeSoM ko grahaNa karatA hai. jaise-jo sat hai vaha dravya hai thA paryAya hai ? ityAdi-vyavahAra naya vizeSa ke pratipAdana karane meM tatpara hotA hai, ataH jaba saMgraha naya yaha sat hai aisA kahatA hai-taSa vyavahAra naya usase pUchatA hai-sat kauna hai-dravya hai yA paryAya ? dravyatva sAmAnya yA paryAya sAmAnya se vyavahAra calatA nahIM haiM-vyavahAra to vizeSa se calatA hai, ataH vyavahAra calAne ke liye ghaTa paTAdirUpa vizeSa padArtha mAnanA cAhiye sAmAnya to vyavahAra ke ayogya haiM / tathA-sAmAnya vizeSoM se bhinna hai yA abhinna hai ? yadi vizeSoM se sAmAnya bhinna hai aisA kahA jAve-to vizeSoM ke vinA bhI sAmAnya kI upalabdhi honI cAhiye, parantu aisA hotA nahIM hai, yadi sAmAnya vizeSoM se abhinna hai aisA A vyavahAranaya saMgrahanaya dvArA viSayabhUta karavAmAM AvelA sattAdi 35 ane svIkAra karIne ja vizeSane grahaNa kare che. jemake A naya evI dalIla kare che ke "je sat che te dravya che ke paryAya che?" ItyAdi. - vyavahAranaya vizenuM pratipAdana karavAne tatpara rahe che. tethI jyAre saMgrahAya A sat che" evuM pratipAdana kare che, tyAre vyavahAranaya (te nayavAdI) evI dalIla kare che ke "sata keNa che-dravya sat che ke paryAya sat che?" | dravyatva sAmAnya ke paryAya sAmAnya vaDe vyavahAra cAlatuM nathI, vyavahAra to vizeSa vaDe cAle che, tethI vyavahAra calAvavAne mATe ghaTa, pAdi rUpa vizeSa padArthane mAnavA joIe, sAmAnya te vyavahArane yogya nathI. ayogya che tathA bIje e prazna karavAmAM Ave che ke-" sAmAnya vizeSa karatAM bhinna che ke abhinna che? jo evuM kahevAmAM Ave ke sAmAnya vize karatAM bhinna che, te vize vinA paNa sAmAnyanI upalabdhi (prApti) thavI sthA-75 Page #618 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 524 . . . sthAnAstre na copalabhyate / athAminnaM tarhi vizeSamAnaM tat tadavyatiriktatvAt tatsvarUpavaditi / taduktam-" uvalaMbhAvahArA bhAvAo .nidhisesabhAvAo / taM natthi khapupphapiva saMti visesA sapaJcakkha // 1 // " chAyA-upalambhavyavahArAbhAvAt nirvizeSabhAvAt / tanAsti khapuSpamitra zanti vizeSAH svapratyakSam // 1 // iti / tathA lokasaMvyavahAraparo'yaM vyavahAranayaH / lokasaMvyavahAro hi mAcuyeNaiva bhavati yathA-kasyAMcid vATikAyAM jambUpanamAdInAM vRkSANAM sadbhAve'pyAkahA jAye to vaha vizeSoM se abhinna hone ke kAraNa vaha sAmAnya nahIM kahalA sakatA hai-vaha to vizeSa ke svarUpa kI taraha vizeSa hI kahalAvegA kahA bhI hai-" ubalaM bhanyavahArAmAcAo" ityAdi / vizeSa rahita sAmAnya kI kahIM para bhI upalabdhi nahIM hotI hai, tathA sAmAnya se koI bhI vyavahAra sadhatA nahIM hai, ata: sAmAnya kI svataMtra rUpa se kha puSpa kI taraha koI sattA nahIM hai, jo pratyakSa meM dikhalAI par3atA hai vaha saba vizeSa hai, yaha naya jaise bhI loka vyavahAra cala sakatA hai usake anusAra vastu kA bheda prabhed pUrvaka vastuko vyavahAra patha meM lAtA hai, isI liye yaha naya loka saMvyavahAraparaka mAnA gayA hai, loka kA vyavahAra adhikatA ke anusAra calatA hai, jaise kisI vATikA meM jAnuna, panana Adi ke vRkSoM ke hone para joIe, paraMtu evuM banatuM nathI je evuM kahevAmAM Ave ke sAmAnya vizeSe karatAM abhinna che, to te vizeSathI abhinna hovAne kAraNe tene sAmAnya kahI zakAya nahIM-tene to vizeSanA svarUpanI jema vizeSa ja kahevAze. 4 5 cha , " uvalaMbhabyavahArAbhAvAo" tyA vizeSa rahita sAmAnyanI upalabdhi kaI paNa jagyAe saMbhavI zakatI nathI tathA sAmAnya vaDe keIpaNa vyavahAra sAdhI zakAto nathI, tethI AkAza puSpanI jema sAmAnyanI svataMtra rUpe kaI paNa sattA ja saMbhavI zakatI nathI. je pratyakSa dekhAya che te to saghaLuM vizeSa rUpa ja hoya che. lokeno vyavahAra jevI rIte cAlI zake evI ja rIte A naya vastunAM bheda prabhedapUrvaka vastune vyavahArapathamAM lAve che. tethI ja A nayane loka saMvyavahAra paraka mAnavAmAM AvyuM che lekavyavahAra adhikatA anusAra cAle che. jemake pheI upavanamAM jAbU, phaNasa vagerenAM vRkSo thoDAM thoDAM hoya ane AMbA Page #619 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMdhATokA sthA0 7 sU0 13 saptavidhamUlanayanirUpaNam 595 trANAM bahutaratvenAvATiketi vyavahAro bhavati / yathA amarAdInAM paJcavarNAtma katve'pi kRSNavarNasya bahutaratvAttenaiva tatra vyavahAro bhavati / ata evAyaM nayaH bahutarapakSapAtI, tadatiriktAMstu sato'pi muJcati / taduktam 46 bahutaraottiya taM ciyaM, gamei saMte visesara suyai / saMvavahAraparatayA, vavahAro logamicchaMto // 1 // "" chAyA - bahutaraka iti ca tameva gamayati sato'pi zeSakAn muJcati ? saMvyavahAraparatayA vyavahAro lokamicchan || 1 || iti tRtIyo nayaH 3 / tathA--RjumUtraH-Rju=atItAnAgatakAlaparityAgAd varttamAnaM vastu sUtra - yati = gamayatIti RjumutraH | atredaM vodhyam - atItAnAgatakAlika vastUnAM yosbhI yadi usameM Amra ke vRkSa adhika haiM to vaha vATikA una omra vRkSoM kI adhikatA ko lekara " AmravATikA " isa rUpa se vyavahRta hone lagatI hai, tathA jaise bhramara AdikoM meM pAMcoM varNoM kA sadbhAva pAyA jAtA hai, parantu kRSNa varNa kI isameM pracuratA rahatI hai to loga 66 bhramara kAlA hai" isa rUpa se use vyavahRta karate hai, isI prakAra se yaha vyavahAra naya bhI bahutara meM pakSapAta vAlA hotA hai, bahutara se atiriktoM ko hone para bhI chor3a detA hai - kahA bhI hai 66 bahutara ottiyataM ciya " ityAdi / RjusUtranaya - atIta aura anAgata kAla ko chor3akara jo kevala vartamAna kSaNaliGgita vastu kA pratipAdana karatA hai use kahatA hai - vaha naya Rjunaya hai, atIta anAgatakAla sambandhI vastu kI mAnyatA ghaNAM ja hAya te te upavanane ' AmravATikA ' kahevAmAM Ave che. agra vRkSAnI adhikatAne kAraNe A prakAranA lAivahAra cAle che. vaLI bhramara ADhikAmAM pAMce varNInA sadbhAva hAvA chatAM temAM kRSNavaNunI pracuratA hAvAne kAraNe leAkeA kahe che ke ' bhramaranA raMga kALA che " A prakAre A vyavahAra naya mahutarane! ( adhiutaranA ) pakSapAtI hoya che. mahutara sivA thanAnA sadbhAva hAvA chatAM paNa A naya temanI gaNanA karatA nathI. che " bahutaraottiya ta ciya" ityAdi Rtu sUtranaya--yA naya atIta ( lUtaasina ) bhane anAgata (laviNya) kALanI vastunuM pratipAdana karatA nathI, parantu mAtra vartamAnakAlina vastunuM ja pratipAdana kare che. atIta ane anAgatakALa sa kha"dhI vastunI je mAnyatA Page #620 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sada sthAnAGgasUtre - bhyupagamaH, sa eva kauTilyaM, tatparihAreNa Rju = vartamAnakAlikameva vastu sUtrayavIti-RjumutraH / athanA - RjuzrutaH' itipakSe Rju tathAvidhopakAraparAyaNatvAt zeSajJAnopekSayA prAdhAnyAt akuTilaM zrutaM zrutajJAnaM yasya saH / iti / ayaM nayo hi vartamAnakAlika vastu AtmIyatvena manute / atItakAlikavastuno vinaSTasvAt, anAgatasya cAnutpannatvAt darzanapathAgocaratayA''kAzakusumavat tadasattA menute / tathA bhinnaliGgainnivacanaizcAbhidhIyamAnamapyekaM vastu manute / yathA jo hai vaha isa naya kI dRSTi se kuTilatA hai, isa kuTilatA ke parihAra se jo kevala vartamAna kAlika hI vastu hai - aisI jo prarUpaNA karatA hai vahI Rju sUtranaya hai, jisa kSaNa meM rasoIyA roTI pakA rahA ho usI kSaNa meM vaha pAcaka hai- anya samaya meM jaba ki vaha isa kriyA ko nahIM karatA ho taba vaha isa naya kI mAnyatA ke anusAra pAcaka nahIM hai / athavA " RjunaH " isa saMskRta chAyA pakSa meM jisa kA jJAna - zrutajJAna- tathAvidha upakAra meM parAyaNa hone se zeSa jJAnoM kI apekSA pradhAnarUpa se akuTila hai vaha Rjuzruta hai, yaha naya vartamAna kAlika hI vastu ko AtmIyarUpa se mAnatA hai, kyoMki atIta for and at farTa ho jAne ke kAraNa evaM anAgata vastu ko anutpanna hone ke kAraNa vaha pratyakSa kA viSaya nahI mAnatA hai kintu AkAza kuluma kI taraha usakI asattA hI mAnatA hai, tathA - bhinna che, te A nayanI dRSTie kuTilatA che A kuTilatAnA parityAgapUrvaka je vata mAnakAlika vastunI ja prarUpaNA kare che te nayane Rju sUtranaya kahe che. jemake rasAye je kSaNe rasei manAvatA hAya e ja kSaNe tene rasAye kahI zakAya che, anya samI jyAre te raseAI banAvatA na hoya tyAre tene rasAyA kahI zakAya nahI, evI A nayanI mAnyatA che. jo RjusUtranI sa skRta chAyA 'RjuzrutaH " leva mAM Ave te te padmane atha A pramANe thAya che---- jenuM jJAna zrutajJAna-tathAvidha upakAramAM parAyaNa hAvAthI khAkInA jJAnAnI apekSAe pradhAnarUpe akuTila che, tenuM nAma Rjuzrata che. A naya vamAna. kAlika vastune ja AtmIya rUpa mAne che, kAraNa ke atItakAlina vastune vinaSTa thaI javAne kAraNe ane bhaviSyakAlina vastune te anutpanna hAvAne kAraNe A naya pratyakSaneA viSaya mAnatA nathI, paNu AkAzapuSpanI jema tenI asattA ( avidyamAnatA ) ja mAne che. tathA judA judA liMgavALA ane 1 Page #621 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATIkA sthA0 7 sU0 13 saptavidhamUlanayanirUpaNam 517 taTaH, taTI, taTam iti / gururgurava iti ca / ayaM liGgabhedena tadarUpasya vastuno vacanabhedena gururUpasya ca vastuno nAnAlaM na manute, kintvekameva / tathA-nAmasthApanAdravyabhAvabhedAdikaM bhinnaM manute / nAmAdIMzcaturo'pi nikSepAn sAmAnyato manuta iti bhAvaH / taduktam - tanhA nijagaM saMpayakAlINaM liMgavayaNabhinnaM pi / nAmAiyabheya vihiyaM, paDivajjai vatthuujjuo // 1 // " chAyA - tasmAt nijakaM sAmpratakAlInaM liGgavacanabhinnamapi / nAmAdibhedavihitaM pratipadyate vastu Rju sUtraH // 1 // iti ! iti caturthI nayaH 4 | " 66 liGgavAle evaM bhinna vacanavAle zabdoM kA yaha eka hI artha mAnatA hai jaise pulliGga taTa zabda kA jo artha hai vahI artha taTam " isa napuM. in liGgavAle taTa da kA hai, aura vahI artha " taTI " isa strI liGga bAle taMTI zabda kA hai, tathA - guru isa eka vacanavAle guru zabda kA jo artha hai - vahI dvivacanavAle aura bahuvacanavAle guru zabda kA artha hai, isa taraha yaha Rju sUtranaya liGga ke bheda se aura vacana ke bheda se unake vAcyArtha meM bhinnArthatA nahIM mAnatA hai, kintu inameM ekArthatA hI mAnatA hai, tathA-nAma indra, sthApanA indra, dravya indra aura bhAva indra ina saba meM yaha indrAdirUpa unake artha ko bhinna 2 mAnatA hai - nAmAdika cAroM hI nikSetroM ko yaha sAmAnya rUpa se mAnatA hai kahA bhI hai - " tamhA nijagaM " ityAdi a judA judA vacanavALA zabdone A naya eka ja artha mAne che. jemake pudghima " taTa " zabdanA je artha thAya che eja napu saka liMganA << taTam " " zabdane paNa thAya che ane strIliMganA " tI " zahanA zu e ja artha thAya che. eka vacanavALA guru padane je artha thAya che, e ja atha dvivacana ane bahuvacanavALA guru zabdane paNa thAya che. A prakAre A naya liganA bhedathI tathA vacananA bhedathI temanA vAgyAmAM bhinnatAne svIkAratA nathI, parantu temanA vAgyAmAM ekAtAnA ja svIkAra kare che, tathA-nAbha Indra, sthApanA indra, dravya indra bhane lAva indra, me madhAbhAM IndrAdi rUpa temanA ane zanna bhinna mAne che-nAmAki cAra nikSepone ja `naya sAmanya rUpe mAne che. kahyuM paNa che ke " tahA nijagaM" ityAdi Page #622 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAsUtre " tathA -- zabdaH - zapanam, zapati artha prakaTIkaroti vA'sau zabdaH, zayyate vastvaneneti vA zabdaH / tasyArthaparigrahAt abhedopacArAt nayo'pi zabda evocyate, yathA-- kRtakatvAdilakSaNa hetvarthapratipAdakaM padaM heturecocyate iti / taduktam- -" sapaNaM savai sa teNaM, va sappae vatthu jaM tao sado / tassatya pariggahao, naovi saddotti hetu // 1 // chAyA - zapana zapati sa tena vA zaSyate vastu yattataH zabdaH / tasyArthaparigrahato nayo'pi zabda iti hetuvi // 1 // iti / ayaM nayohi -- bhAvaghaTameva ghaTatvena manute, tasyaiva jalAharaNopayogitvAt / nAmasthApanAdravyaghaTAnAM tu satAM na manute, jalAharaNakAryAnupayogitvAt khapudhvavat / tathA-' taTastaTI taTam ' ityAdi bhinnaliGgAn, 'gururguravaH' ityAdi 518 isa gAthA kA artha pUrvokta jaisA hI hai, jo artha ko prakaTa karatA hai vaha athavA artha jisake dvArA prakaTa kiyA jAtA hai vaha zabda hai, yahAM zabda ke artha ke parigrahase evaM zabda aura artha meM abheda ke upacAra se naya ko bhI zabda rUpa hI kaha diyA gayA hai, jaise kRta va Adi rUpa hetu ke artha ke pratipAdaka padako hetu hI kaha diyA jAtA hai / kahA bhI hai- " savaNaM sabai sa teNaM " ityAdi / yaha naya bhAva ghaTa ko hI ghaTarUpa se mAnatA hai, kyoMki nAma ghaTa, yA sthApanA ghaTa yA dravya ghaTa jalAharaNa Adi kriyA meM upayogI nahIM hote haiM, jalAharaNa Adi kriyA meM upayogI to kevala bhovaghaTa hI hotA hai - ataH bhAvaghaTa hI vAstavika ghaTa hai aisI hI mAnyatA isa A gAthAnA atha uparanA kathanamAM ja spaSTa thai jAya che. zabdanaya--je arthane prakaTa kare che tene zabda kahe che. athavA jenA jenA dvArA atha prakaTa karAya che tenuM nAma zabda che. ahIM zabdanA arthanA parigraha vaDe ane zabda tathA amAM amenA upacAranI apekSAe nayane pazu zabda rUpa ja kahI devAmAM Avye che. jema kRtakatva Adi rUpa hetunA arthAMnA pratipAdaka ne hetu ja kahI devAmAM Ave che, tema nayane paNa ahIM zabda rUpa kahI devAmAM AgaiA che. kahyuM paNa che ke: " savaNaM savai sa teNa " tyAhi A naya bhAvaghaTane ja ghaTa rUpa mAne che, kAraNu ke nAmaghaTa athavA sthApanAghaTa athavA dravyaghaTa pANI lAvavAnI kriyA AdimAM upacAgI thatA nathI. pANI bharI lAvavAnI kriyA AdimAM teA bhAvaghaTa ja vAstavika ghata che, evI A nayanI mAnyatA che Page #623 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'sudhATIkA sthato 7 sU0 13 saptavidhamUlanayanirUpaNam 599 bhinavacanAM zabdAn ekatvena na manute, liGgavacanabhedAdeva - strIpuruSavat kuTA , 1 iti svaparyAyavAcakazabda vAcya vRkSa ityAdivat / tathA-' ghaTaH kuTaH kumbhaH mekamevamanute / taduktam 3 " taM ciya riDattamayaM paccuppannaM visesiyataraM so / icchai bhAvaghaDeciya, jaM na u nAmAdao tini // 1 // " chAyA - tadeva jusUtramataM pratyutpannaM vizeSitataraM saH / icchati bhAvaghaTametra yat na tu nAmAdIMstrIn // 1 // iti / iti paJcamo nayaH 5| naya kI hai, tathA - " laTaH taTI, taTam " ina zabdoM kA yaha naya eka artha hai aisA nahIM mAnatA hai, kintu eka hI liGgavAle paryAyavAcI zabdoM kA eka artha hai aisA mAnatA hai, bhinna liGgaghAle paryANdAcI zabdoM kA artha bhinna 2 hai aisA mAnatA hai, tathA eka liGgavAle paryAyabAcI zabda yadi bhinna 2 vibhakti vAle haiM to inakA bhI artha bhinna 2 hai, kintu yadi ve samAnavacana vAle haiM to inakA artha eka hai aisA kathana isa naya kA hai, tAtparya isa kathana kA aisA hai ki bhinna liGgavAle, bhinna vacana vAle jo zabda hai, unakA to artha bhinna hai, aura jo zabda samAna liGgavAle aura samAna bacanavAle hai unakA artha eka hai, strI puruSa zabdoM meM liGga bheda se bhinnatA hai aura " ina meM vacana bheda se bhinnatA hai, parantu ghaTaH kuMbhaH, kuTaH kuTA vRkSaH " "} ina meM tathA--" taTa, taTI, taTam " yA trayu luhA suddhA sivANA zahonA eka ja atha thAya che, evu' A naya mAnatA nathI, parantu A naya evu' mAne che ke eka ja liMgavALA paryAyavAcI zabdAnA eka ja atha thAya che, ane judAM judAM liMgavALA paryAyavAcI zabdonA judA judA atha thAya che.. vaLI A naya evu* mAne che ke eka ja li'gavALA paryAyavAcI zabdo je judI judI vibhaktivALA hoya, teA temanA atha judA judA thAya che, parantu je teo samAna vacanavaLA hAya, te temanA atha eka ja thAya che. A kathananA bhAvA nIce pramANe che-- N judA judA liMgavALA ane judA judA vacanavALA je zabdo che temane a tA judA judA ja thAya che, parantu samAna li`gavALA ane samAna vacanavALA zabdonA artha samAna ja thAya che. " strI ane " puruSa A e zabdomAM liMgabhedane kAraNe bhinnatA che, parantu traNe pade samAna liMgavALA ane samAna vacanavALA heAvAthI temanA artha mAM 8" 27 ghaTaH, kuMbhaH, kuTaH A Page #624 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 600 . sthAnAkasUtre tathA-samabhirUDhaH-paryAyazabdeSu niruktibhedena bhinnamartha samamirohati yaH sa samabhirUDhaH, nAnArthapu nAnAsaMjJAsamabhirohaNaparo nayavizeSa ityarthaH / uktaM ca-" jaM jaM sannaM bhAsai, taM taM ciya samabhirohae jmhaa| ___ sannaMtarastha vimuho, to nao samabhirUDhotti // 1 // " chAyA-yAM yAM saMjJAM bhApate tAM tAmeva samabhirohati yasmAt / saMjJAntarastha vimukhastato nayaH samabhirUDha iti // 1 // iti / ayaM nayo hi ghaTapaTAdivat ghaTakuTAdIn zabdAn bhinnapravRttinimittatvAta bhinnArthagocarAn manyate / ayaM bhAvaH-' ghaTa' zabdasya 'ghaTa ceSTAyAm' iti koI bhinnatA nahIM hai, kyoMki ye lamAna liGgavAle aura samAna vacanavAle zabda hai / kahA bhI hai-"taM ciya riusluttamayaM " ityAdi ima prakAra ke svarUpavAlA yaha 5 vAM naya hai| jaise ki samAna liGgavAle aura samAna vacana vAle zabdoM meM ekatA kA pratipAdana zabda naya karatA hai-ThIka isase viparIta kathana samabhiruDha nayakA hai isa naya kA aisA kahanA hai ki nirukti ke bheda se samAna liGgavAle aura samAna vacanavAle zabdoM meM bhI bhinnatA hai jitane zabda hai utane hI unake artha haiM-aisA hI kathana isa naya kA hai, kahA bhI hai "jaM jaM sannaM bhAsai" ityAdi yaha naya ghaTa paTa Adi zabdoM kI taraha ghaTa kuTa Adi zabdoM ko bhI minna 2 pravRtti ke nimittavAle hone se linna 2 arthavAle minnata nathI. " kuTAH bhane vRkSaH " mA me pAnA mamA kyAnahana kAraNe bhinnatA che. kahyuM paNa che ke : " ta ciya riu suttamayaM" dhyaa:A prakAranA svarUpavALe A pAMcame naya che. - samAna liMga (jAti) vALA ane samAna vacanavALA zabdomAM ekatA (amitatA) ne pratipAna 42naa| zanaya che. samabhiruDha naya-zabdanaya karatAM viparIta mAnyatAvALe samabhiruDha naya A nayanI evI mAnyatA che ke niruktinA bhedanI apekSAe samAna liMgavALA ane samAna vacanavALA zabdomAM paNa bhinnatA hoya che-jeTalA zabda che eTalA ja temanA artha che, evuM A naya pratipAdana kare che. madhu 51 cha "jaja sanna bhAsai" tyAha A naya, ghaTa, paTa Adi zabdanI jema ghara, kuTa Adi zabdane paNa judA judA arthavALA mAne che, kAraNa ke ghara, kuTa Adi zabda judI judI Page #625 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMdhA TIkA sthA07 su0 13 saptavidhabhUlanayanirUpaNam 601 dhAtoniSpanatvAd viziSTaceSTAvatvaM pravRttinimittam , 'kuTa ' zabdasya ' kuTa kauTilye' iti dhAtoniSpannatvAt kauTilya pravRttinimittam, iti pravRttinimitta bhedAta 'ghaTo'nyaH kuTo'pyanya eva' iti samabhirUDanayo manyate iti / iti SaSTho nayaH 6 / tathA--evambhUtaH-yakriyAviziSTo'rthaH zabdenocyate tA kriyAM kurvad vastvevambhUtam ucyate, tatpatipAdako nayo'pyevambhUtaH / ayaM bhAvaH-ghaTatemAnatA hai, usakA kahanA hai ki ghaTa aura kuTa inakA eka artha nahIM hotA hai kyoMki " ghaTa" yaha zabda padArtha meM tava hI vyavahRta ho sakatA hai-ki jaba vaha ghaTa artha vizeSa ceSTAvAlA hotA hai ataH ghara artha meM " ghaTa zabda " kI pravRtti kA nimitta usameM viziSTa ceSTAvattA hai| tathA-ghaTa artha meM kuTa zabda kI pravRtti tara hI ho sakatI hai ki jaba vaha ghaTa kuTilanA saMpanna hotA hai, ceSTArtheka ghaTa dhAtu se ghaTa zabda banatA hai aura " kauTilyArthaka kuTa dhAtu se kuTa zabda banatA hai, isaliye ghara kuTa zabda kI pravRtti ke nimitta meM jaya bheda hai to unake artho meM bhI bheda hai, ataH ghaTa zabda kA artha bhinna hai aura kuTa zabda kA artha bhinna hai, 6 tathA-jisa kriyA se viziSTa vastu jisa zabda ke dvArA kahI jAtI hai usa kriyA ko karatI huI vastu evaMbhUna kahalAtI hai, isa vastu kA pratipAdaka jo naya hai vaha naya bhI evaMbhUta hai, yaha naya aisA kahatA hai ki jaba ghaTa strI 'pravRttinA nimittavALA hoya che. A naya evuM pratipAdana kare che ke "ghaTa ke ane "kuTa' A banne pade eka ja arthanA vAcaka nathI, kAraNa ke ghaTe nAmanA padArthamAM ghaTa zabdane vyavahAra tyare ja thaI zake che ke jyAre te ghaTa artha vizeSa ceSTAvALo hoya che. tethI ghaTa arthamAM "ghaTa zabda " nI pravRttinuM nimitte temAM viziSTa chAvattA che. tathA ghaTa arthamAM kuTa zabdanI pravRtti tyAre ja hoI zake che ke jyAre te ghaTa kuTilatA saMpanna hoya che. yaSTA pada dhAtumAthI ghaTa' zav4 mana cha bhane haTiyA 'kuTU' dhAtumAMthI "kuTa" zabda bane che. A rIte ghara ane kuTa zabdonI pravRttinA nimittama bheda hevAne kAraNe temanA arthomAM paNa bheda che. te kAraNe ghaTa zabdane artha kuTa zabdanA artha karatAM bhinna thAya che. evabhUta naya-je kriyAthI yukta vastunuM je zabda dvArA kathana thAya che, te kriyA karatI vastune evaMbhUta kahevAya che. A vastunuM pratipAdana karanAro je naya che tene evabhUta naya kahe che. A naya evuM kahe che ke jyAre sthA0-76 Page #626 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . . . . . sthAnAnasUne yopinmastakAyAkhdaH saMzceSTate iti ghaTaH, iti yoSinmastakArohaNapUrvakaM cepTAyAna iti ghaTazabdArthaH / tatazca yathA zabdArthastathAbhUta eva padArthaH san , anyathAbhUtastvasanityayaM nayo manute ! evaM cAyaM nayo vizeSeNa zabdArthaparo bhavati / taduktam- " evaM jahasadattho, saMto bhUbhI ty'nnhaa'bhuutro| - teNevaM bhUyano, saddatyaparo vise seNaM // 1 // " chAyA-evaM yathA zabdArthaH san bhUnaH, tato'nyathA abhUtaH / tena evambhUtanayaH zabdArthaparo vizepeNa // 1 // iti / iti saptamo nayaH 7 - ete saptApi nayAH nirapekSA / prithyAnayA bhavanti, sApekSAstu snnyaaH| ke mastaka para ArohaNa rUpa ceSTA vAlA hotA hai tabhI vaha ghaTa zabda kA vAcya hotA hai, ataH jaipsA paTa'kA artha hai usI arthavAlI yadi vaha vastu hai-to hI vaha usa zabda ke dvArA kahI jA sakatI hai-usa zabda kA vaha vAcya ho sakatI hai-isake vinA nahIM ho sakatI hai, isa taraha se yaha naya jipsa zabda kA jisa kriyA rUpa artha hai usa kriyA se pariNata samaya meM hI usa zabda kA artha ho sakatA hai-anya samaya meM nahIM, kahA bhI hai-- evaM jaha sadasyo" ityaadi| isa prakAra ke svarUpavAlA yaha sAtavAM naya hai 7 ye sAtoM hI naya. jaya apane viSaya ke kathana karane meM nirapekSa hote haiM - anyanayoM ke viSayoM kA khaNDana karate haiM aura apane hI viSaya kA pratipAdana ghaTa (ghaDe) strInA mastaka para ArohaNa rUpa ceSTAvALo hoya che tyAre ja te ghaTa zabdane vAcya rUpa hoI zake che. tethI je padane artha hoya, evA ja arthavALI je te vastu hoya, te ja tene e zabda dvArA kahI zakAya che-te zabdane te vAcya hoI zake che. tenA vinA te zabdane te vAcya hoI zakatI nathI. A prakAre je zabdane je kriyArUpa artha che, te kiyAthI pari puta samayamAM ja te zabdano artha thaI zake che, anya samayamAM thaI zakta sathA. 4thu 54 , " evaM jaha sahattho" tyAha- . A prakAranA svarUpavALe A sAtame naya che. A sAte na jyAre pitAnA viSayanuM kathana karavAmAM nirapekSa hoya che-anya nAnA viSayanuM khaMDana kare che ane pitAnA ja viSayanuM pratipAta, Page #627 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "sudhA TIkA sthA0 7 sU0 13 saptavidhasUlanaya nirUpaNam '603 nanu pratyekaM nayo mithyA, tarhi teSAM samUho'pi mithyaiva bhavet, na hi gardabhAnAM samUhosvo bhavati, tatazca parasparApekSA nayAH sannayA bhavantIti yaduktaM tatkathaM saMgaccheta ? iti cet, Aha asmAkaM mate nayAnAM mithyAtvamekAntena cAGgIkriyate iti nirapekSatAtrasthAyAM mithyAbhUtA api nayAH sApekSatAvasthAyAM sannayA bhavanti / taduktam - " mithyAsamUho mithyAcenna mithyaikAntatA'sti naH / -nirapekSA nayA mithyA, sApekSA arthasAdhakAH " // 1 // iti iti na kazviddoSa iti // sU0 13 // yathA zatasaMkhyakA asaMkhyakA vA nayAH saptasveva mUlanayeSvantarbhavanti, tathaiva vaktRvizeSAt asaMkhyeyAH svarA api saptasu svareSvantarbhavantIti sapta svarAna prarUpayati mUlam - satta sarA paNNattA, taM jahAM sajje 1, risa 2, gaMdhAre 3, majjhime 4 paMcame 5 sare / are 6 caiva NisAe 7 sarA satta viyAhiyA // 1 // karate haiM - taba ekAnta pratipAdaka hone se ye mithyA kahalAte haiM, arthAt sApekSavAda meM ye naya samyak haiM aura nirapekSavAda meM ye naya mithyA hote haiN| zaMkA- jaba nirapekSatA meM mithyA ye naya kahe gaye haiM - to phira sApekSAvasthA meM ye naya mithyA naya nahIM kahe jAyeMge ? u0- ghAta to ThIka hai, para hamAre mala meM nayoM ko ekAntarUpa se mArUpa nahIM kahA gayA hai, isa taraha ve nirapekSAvasthA meM mithyArUpa hone para bhI sApekSAvasthA meM samyak rUpa kahe gaye haiM / kahA bhI hai" mithyA samUho mithyA, cet " ityAdi / sU0 13 kare che, tyAre ekAnta pratipAdaka hAvAne kAraNe mithyA kahevAya che. eTale sApekSavAdamAM te nA sabhya gaNAya che ane nirapekSavAdamAM temane mithyA gaNavAmAM Ave che. zakA--jo nirapekSAvasthAmAM A nAnA mithyA kahevAmAM AvyA che, tA sApekSAvasthAmAM paNa A nayane mithyA zA mATe na kahevAya ? uttara--jaina siddhAtAe nayAne ekAnta rUpe mithyArUpa kahyA nathI. A kAraNe nirapekSAvasthAmAM mithyArUpa hAvA chatAM paNa sApekSAvasthAmAM temane samyak rUpa ja kahyA che kahyu paNa che ke : "" mithyA samUho mithyAcet " tyAhi // sU.13 // Page #628 -------------------------------------------------------------------------- ________________ toy sthAnAsUtre eesa satahaM rANaM satta saradvANA paNNattA taM jahA saMjjaM tu aggajie, ureNa risabhaM saraM / kaMTuggaeNa gaMdhAraM, majjhaji bhae majjhimaM // 2 // NAsAe paMcamaM brUyA daMtodveNa ya vayaM / 1 muddhANeNa ya sAyaM, saradvANA viyAhiyA // 3 // satasarA jIva nissiyA paNNattA, taM jahA sajje ravai maUro, kukkuDo risahaM saraM / haMso dai gaMdhAraM, majjhimaM tu gavelagA // 4 // aha kusumasaMbhave kAle koilA, paMcamaM saraM / chaTuM ca sArasA koMcA, NisAyaM sattamaM gayA // 5 // tasarA ajIvanissiyA paNNattA, taM jahA - sajaM vai muiMgo, gomuhI risahaM saraM / saMkho dai gaMdhAra, majjhimaM puNa jhallarI // 6 // caucalaNa paTTANA, gohiyA paMcamaM saraM / ADaMbaro revaiyaM, mahAbherI ya sattamaM // 7 // esi NaM sattasarANaM satta saralakkhaNA paNNattA, taM jahA -- sajJeNa labhae vittiM kathaM ca Na viNassa | gAvo mittA ya, puttA ya, NArINaM ceva balaho // 8 // risabheNa u esa, seNAvaccaM dhaNANi ya / vatthagaMdhamalaMkAraM itthIo tayaNANi ya // 9 // " Page #629 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA. 7 sU0 14 saptasvaranirUpaNam gaMdhAre gIyajuttiNNA, vanavittI kalAhiyA / bhavaMti kaiNo paNNA, je anne satthapAragA // 10 // majjhimassarasaMpannA, bhavaMti suhajoviNo / khAyaI pIyaI deI, majjhimaM saramassio // 11 // paMcamassarasaMpannA, bhavaMti puDhavIvaI / sUrA saMgahakattAro, aNegagaNaNAyagA // 12 // dhevatassarasaMpaNNA, bhavaMti klhppiyaa| sAuNiyA vagguriyA, soyariyA macchabaMdhAya // 13 // caMDAlA muThiyA seyA, je anne paavksminno| / goghAtagA ya je corA, NisAyaM sarabhassiyA // 14 // eesi sattaNaM sarANaM tao gAmA paNNattA, taM jahA-sajjagAme 1 majjhimagAme 2 gaMdhAragAme 3 / sajjagAmassa NaM satta muccha. jAo paNNattAo, taM jahA- | 'bhaMgI 1 korabIyA 2 harI 3 ya rayaNI 4 ya sArakaMtA 5 ya / chaThI ya sArasI 6 NAma, suddhasajjA ya sattamA // 15 // majjhimaMgAmassa NaM satta mucchaNAoM paNNatAo, taM jahAuttaramaMdA 1 rayaNI 2, uttarA 4 uttarAsamA 4 / samokatA 5 yaM lovIrA 6 avabhIrU 7 havai sttmaa||16|| gaMdhAragAmastaNaM satta mucchaNAo paNNattAo, taM jahA-- gaMdI ya khuDDiyA pUrimA ya ca utthI ya suddhagaMdhArA / uttaragaMdhArAvi ya, paMcamiyA havai mUcchA u // 17 // Page #630 -------------------------------------------------------------------------- ________________ k sthAnAsa sutaramAyAmA, sA chaTTI niyamatto u NAyacA | + aha uttarAyatA koDimA ya sA sattamI mucchA // 18 // satta sarAo kao, saMbhavaMti geyassa kA bhavaMti joNI ? | isamayA usAsA kai vA geyassa AgArA ? // 19 // satta sarA NAbhIo, bhavaMti gIyaM ca ruiyajoNIyaM / kapAdasamA UsAsA, tinni ya gIyarasa AgArA // 20 // Aimiu ArabhaMtA, samUvhaMtA ya majjhagArammi / asANe tajavito, tinni ya geyassa AgArA // 21 // chose aTTaguNe tinniya vittAI doya bhaNiIo / jANAhi so nAhi, susikkhio raMgamajjhammi // 22 // bhIyaM duya~ rahasi, gAyaMto mA ya gAhi uttAlaM / kAkassaramaNumAsaM, ca hoMti geyassa chadosA // 23 // punaM 1 rataM 2 ca alaMkiyaM 3 ca vattaM 4 tahA anigghuTTha 5 / madhuraM 6 samaM 8 sulaliyaM 8, aTTa guNA hoMti geyassa // 24 // urakaMThasirapasatthaM ca gijjaI mauribhiapanaddhaM / samatAlapaDukkhevaM, sattasarasIharaM gIyaM // 25 // niddosaM sAravaMtaM ca, heujuttamalaMkiyaM / 44 uvaNIyaM sovayAraM ca miyaM mahurameva ya // 26 // samamasamaM ceva, savattha visamaM ca jaM / sinni vittappayArAI, cautthaM novalabbhaI // 28 // Page #631 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 607 sudhA kA sthA0 7 sU0 14 saptasvaranirUpaNam sakayA pAgayA ceva, duhA bhaNiIo AhiyA / saramaMDalanmi gijaMte, pasatthA isibhAsiyA // 28 // kesI gAyai mahuraM ?, keplI gAyai kharaM ca rukkhaM ca / kesI gAyai caura ?, kesi vilaMbaM ? dutaM kesI // 29 // vissaraM puNa kerisI ? // sAmA gAyai mahuraM, kAlI gAyai kharaM ca rukkhaM c| gorI gAyai ca uraM, kANa vilaMvaM dutaM ca aMdhA // 30 // vistaraM puNa piMgalA // taMtisamaM tAlasamaM, pAdasamaM layasamaM gahasamaM ca / nIsasiU sasiyasamaM, saMcArasamaM sarA latta // 31 // satta sarA ya tao gAmA, mucchaNA egviisii| tANA egUNa paNNAsA, samattaM saramaMDalaM // 32 // ii saramaMDalaM samattaM // sU0 14 // chAyA-sapta svarAH prajJaptAH, tadyathA-- SaDja RSabho gAndhAro madhyamaH paJcamaH svrH| dhaivatazcaiva niSAdaH svarAH sapta vyaakhyaataaH||1|| eteSAM khalu saptAnAM svarANAM sapta svarasthAnAni prajJaptAni, tadyathA SaDjaM tu agrajihvayA, urasA RSabhaM svaram / kaNThodgatena gAndhAraM, madhyajihvayA madhyamam // 2 // nAsayA paJcamaM brUyAd dantoSThena ca dhaivatam / mUrnA ca niSAda, svarasthAnAni vyAkhyAvAni // 3 // sapta svarA jIvanizritAH prajJaptAH, tadyathA-- SaDjaM rauti mayUraH, kukkuTaH RpamaM svaram / / iMso nadati gAndhAra, madhyamaM tu gavelakAH // 4 // atha kusumasaMbhave kAle, kokilAH paJcamaM svaram / paSTuM ca sArasAH krauJcAH, niSAdaM saptamaM gatAH // 5 // Page #632 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 608 sthAnIya sapta svarA ajIvanizritAH prajJaptAH tadyathA paDja rauti mRdaGgo, gomukhI RSabhaM svaram / zaddho nadati gandhAraM, madhyamaM punajhallarI // 6 // catuzcaraNapratiSThAnA, godhikA paJcama svaram / ADambaro dhaivatikaM, mahAbherI ca saptamam // 7 // eteSAM khalu saptasvarANAM samasvaralakSaNAni prajJaptAni, tadyathA paDjena labhate vRtti, kRtaM ca na vinazyati / gAvo mitrANi ca putrAzva, nArINAM caiva vallabhaH // 8 // apameNa tu aizvarya, sainApattyaM dhanAni ca / / vastraM gandhamalaGkAraM striyaH zayanAni ca // 9 // gAndhAre gItayuktijJAH, varyavRttayaH kalAdhikAH / bhavanti kRtinaH mAjJAH, ye anye zAstrapAragAH // 10 // madhyamasvarasampannAH, bhavanti sukhajIvinaH / khAdati pivati dadAti, madhyama svaramAzritaH // 11 // paJcamasvarasampannA bhavanti pRthivI ptyH| zUrAH saMgrahakartAraH, anekagaNanAyakAH // 12 // dhaivatasvarasampannA bhavanti kalahapriyAH / zakanikA vAgurikAH zaukarikA matsyavandhAzca // 13 // cANDAlA mauSTikAH seyAH, ye anye pApakarmANaH / goghAtakAzca ye caurAH, nipAdaM svaramAzritAH // 14 // eteSAM saptAnAM svarANAM trayo grAmAH prajJaptAH, tadyathA-paGajagrAmaH madhyamagrAmaH gAndhAragrAmaH pajagrAmasya khalu sasamUcchanAH prajJaptAH, tadyathA* bhagI kauravIyA, harizca rajanI ca sArakAntA ca / paSThI ca sArasI nAma, zuddhapaDjA ca saptamI // 15 // madhyamagrAmasya khalu sapta mUchanAH prajJaptAH, tadyathA uttarasandA rajanI, uttarA uttraasmaa| samavakrAntA ca sauvIrA abhIrubhavati saptamI // 16 // gAndhAragrAmasya khalu sapta mUchanAH prajJaptAH, tadyathA nandI ca kSudrikA pUrimA ca caturthIva shuddhgaandhaaraa| uttaragAndhArApi ca, paJcamikA bhavati mRcchI tu // 17 // suNThutarAyAmA sA, paSThI niyamazastu jnyaatvyaa| atha uttarAyatA koTimA ca sA saptamI mRcchI // 18 // Page #633 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhADIkA sthA07 sU0 14 saptasvara nirUpaNam 1 sapta svarAH kutaH sambhavanti 1, geyasya kA bhavanti yonayaH 9 / kati samayA ucchvAsAH ?, kati vA geyasya AkArAH 1 // 19 // saptasvarA nAbhito bhavanti, gItaM ca ruditayonikam | pAdasamA uccAsAH, trayazca gItasya AkArAH // 20 // AdimRdum ArabhamANAH, samudvahantazca madhyakAre | avasAne kSapayaHtaH trayazca geyasya AkArAH // 21 // paD dopAna aSTa gugAn trINi ca vRttAni dve ca bhaNitI / jJAsyati sa gAsyati, suzikSito raGgamadhye // 22 // bhItaM drutaM hrasva gAyana, mA na gAya uttAlam / kAkasvaramanunAsaMca, bhavanti geyasya SaD doSAH // 23 // pUrNa raktaM ca alaGkRtaM ca, vyaktaM tathA avighuSTam / madhuraM samaM sulalitam aSTaguNA bhavanti geyasya // 24 // uraH kaNTha ziraH prazastaM ca gIyate mRduribhitapadavaddham / samatAlamatyutkSepa, saptasvarasIbharaM gItam // 25 // hetuyuktamalaGkRtam 1 4 nirdoSaM sAravacca, upanIta sopacAraM ca, mitaM madhurameva ca // 26 // samamarddhasamaM caitra, sarvatraviSamaM ca yat / yo vRtta prakArAzcaturthaM nopalabhyate // 27 // saMskRtAH prAkRtAJcaiva dvividhA bhaNitaya AkhyAtAH / svaramaNDale gIyante, prazastA RSibhASitAH // 28 // kIdRzI gAyati madhuraM ? kIdRzI gAyati kharaM ca rUkSaM ca 1 / hreat gAyati caturaM ?, kIdRzI vilambaM ? drutaM kIdRzI 1 // 29 // visvaraMpunaH kIdRzI ? // zyAmA gAyati madhuraM, kAlI gAyati kharaM ca rUkSaM ca / gaurI gAyati caturaM, kANA vilambaM druta ca andhAH || 30 vivaraM punaH piGgalA || tantrIsamaM tAlasamaM, pAdasamaM layasamaM grahasamaM ca / niHzvasitocchvasitasamaM, saMcArasamaM svarAH sapta // 31 // saptasvarAzca trayo grAmA', mUrcchanA ekaviMzatiH / tAnAzra ekonapaJcAzat samAptaM svaramaNDalam // 32 // iti svaramaNDalaM samAptam // sU0 14 // 65olha Page #634 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - -- 610 sthAnAgasatre TIkA-'satta sarA' ityAdi-- 'svarAH dhvanivizepAH sapta prajJaptAH, tadyathA-'paDja' ityAdi / tatra-paDjA-paDbhyo nAsikAkaNThorastAlujihAdantebhyaH sthAnebhyo jAtaH svrH| taduktam-" nAsAM kaNThamurastAla, jihAM dantAMzca saMzritaH / pabhiH saMjAyate yaramAt , tasmAt paDja iti ramRtaH // 1 // iti / tathA-Rpabha:-RSabhopamaH, tadvad yo vartate sa RSabhaH / taduktam jisa prakAra zata saMkhyaka naya athavA asaMkhyaka naya sAtoM hI mUlanayoM meM antarbhUna ho jAte haiM usI prakAra se vaktA vizeSa kI apekSA se asaMkhyAta svara bhI sAtoM svaroM meM hI antarbhUta ho jAte haiM. yahI prakaTa karane ke liye aba sUtrakAra sAta svaroM kA kathana karatehaiM__"satta sarA paNNatto"-ityAdi |-suutr 14 TIkArtha-dhvani vizeSa rUpa svara sAta kahe gaye haiM-jaise-SaDja 1 RSabha 2 gAndhAra 3 'madhyama 4, paMcama 5 dhaivata 6 aura niSAda 7 // 1 ina meM jo SaDja svara hotA hai-vaha nAlikA, kaMTha, ura, tAlu, jihA aura danta ina 6 sthAnoM se utpanna hotA hai, kahA bhI hai "nAsAM kaMTha-murastAlu" ityAdi / / RSabha nAma baila kA hai, isa baila ke svara ke samAna jo svara hotA hai vaha RSabha svara hai-kahA bhI hai- . jevI rIte zata saMkhyaka naya athavA asaMkhyaka nayane uparyukta sAta maLanamAM samAveza thaI jAya che, e ja pramANe vakta vizeSanI apekSAe asaMkhyAta svarane paNa sAta svaramAM ja samAveza thaI jAya che. e ja vAta prakaTa karavA mATe sUtrakAra have sAta prakAranA svarenuM nirUpaNa kare che. " saca sarA paNNattA" tyaa:TIkAI-vanivizeSa rUpa svaranA sAta prakAra kahyA che-(1) ujja, (2) rASabha (3) gAndhAra, (4) madhyama, (5) 5yama, (9) dhaivata mana (6) niSAha.. SaDaja svara nAsikA, kaMTha, ura, tALavuM, jIbha ane dAMta, A 6 sthAnamAMthI utpanna thAya che. madhu 5 che , " nAsAM kaMThamurastAlu" tyAla. baLadane RSabha kahe che. te zreSabhanA sura jevo svara hoya che, tene pa:12 47 cha. 4Ggha 5 cha " vAyuH samutthito nAbhaiH" tyAdi. Page #635 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -suSI TIkA sthA. 7 su. 14 saptasvara nirUpaNam Cl 66 vAyuH samutthito nAbheH kaNTha zIrSasamAptaH / nardatvRSabhavad yasmAttasmAdvRpabha ucyate // 1 // iti / tathA - gAndhAraH - gandhaprApakaH svaravizeSaH / taduktamvAyuH samutthito nAbhe hRdi kaNThe samAhataH / nAnAgandhavahaH puNyo, gAndhArastena hetunA " 1 // iti tathA -- madhyamaH - madhye kAyasya bhavo madhyamaH / uktaM ca-vAyuH samutthito nAme ruro hRdi samAhataH / nAbhi prApto mahAnAdo, madhyamatvaM samaznute // C 19 1 // iti / r 66 vAyuH samutthito nAbheH " ityAdi / T nAbhisthAna se utthAna huA vAyu jaba kaMTha evaM zIrSa sthAna se TakarAtA hai taba vaha baila kI taraha AvAja karatA hai, isa kAraNa ise RSabha kahA jAtA hai, gandha prApaka jo svara vizeSa hotA hai vaha gandhAra kahA gayA hai, kahA bhI hai--" vAyuH samutthito " nAbheH ityAdi / 611 nAbhi se utpanna huI vAyu jaba hRdaya aura kaMTha meM TakarAtI hai, taba usa vAyu meM aneka prakAra kI gandha hotI hai. isa kAraNa isa svara ko gadhA kahA gayA hai, jo svara zarIra ke madhya meM utpanna hotA hai, vaha madhyama svara kahA gayA hai, kahA bhI hai- vAyu samutthito nAbheH " ityAdi / nAbhi se utpanna huI vAyu uraHsthAna aura hRdaya sthAnameM jaba TakarAtI hai taba vaha nAbhi sthAna ko prApta hokara bahuta bar3I AvAja ko nAbhi sthAnamAMthI utthita thayelA vAyu jyAre kaTha ane zIsthAnanI sAthe athaDAya che, tyAre te khaLadanA jevA avAja kare che, te kAraNe te prakAranA svarane RSabhasvara kahe che. gandhaprApaka je svara hoya che tene gAndhAra kahe che kahyuM paNa che ke aig: ayfad at" ult. "" 15 nAbhimAMthI utpanna thayelA vAyu jyAre hradaya ane kaTha sAthe athaDAya che; tyAre te vAyumAM aneka prakAranI gandha haiya che. te kAraNe te'svarane gAdhAra svara kahe che, Arc je svara zarIranI madhyamAthI utpanna thAya che tene madhyamasvara kahe che kahyuM paNa che ke 8 vAyuH samutthito nobhe " ityAhi. nAbhimAMthI utpanna thayelA vadhu jyAre urasthAna ane hRdayasthAna sAthe athaDAya che, tyAre te vAyu nAbhisthAnane prApta karIne chelRA ja mATe avAja 1 Page #636 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yadvA- tadvadevotthito vAyurUraH kaNThasamAhataH / " sthAnAMtasUtre 3-C nAbhi prApto mahAnAdo madhyasthastena madhyamaH // 1 // " iti / tathA - paJcamaH - paJcAnAM =jAdisvarAnusAreNa paJcasaMkhyakAnAM svarArNA pUraNaH svaraH paJcamaH / yadvA-paJcayu - nAbhyAdisthAnepu mAtIti paJcamaH / taduktam" vAyuH samudrato nAbherurohRtkaNThamUrdhasu / 66 vicaran paJcamasthAna prAptyA paJcama ucyate // 1 // " iti / tathA - dhaivataH dhAvatyUrdhvamiti niruktivazAd dhaivataH / utpanna karatI hai, isa AvAja kA nAma madhyama svara hai-adhavA" tadvadevo sthito vAyuH " ityAdi / SaDja Adi svaroM ke anusAra pAMca svaroM kA jo pUraNa karane vAlA svara hai vaha paMcama svara hai, athavA nAbhi Adi pAMca sthAnoM meM jo svaraM samAjAtA hai vaha paMcama svara hai - kahA bhI hai ---- "1 vAyuH samudvato nAbheH " ityAdi / nAbhi se utpanna huA vAyu jaba uraH sthAna, hRdaya sthAna, kaNThasthAna, aura mUtra sthAna meM vicaratA huA pAMcaveM sthAna para A jAtA hai taba vaha paMcama svara kahA gayA hai, jo svara Upara kI ora daur3atA hai - vaha dhaivata hai, tathA jisameM anya svara vizrAma pAte haiM vaha niSAda svara hai, dhaivata svara ke viSaya meM aisA kahA gayA hai- utpanna kare che. A avAjanuM nAma madhyamastrara che. athavA tadvadevotthito vAyuH " chatyahi 88 Adi svareA pramANe pAMca svarane pUraNa karanArA je svara che tene pacamasvara kahe che. athavA nAbhi Adi pAMca sthAnAmAM je svara samA Sa jAya che tene pacamasvara kahe che. kahyuM paNa che ke : "" ' vAyuH samudgato nAbheH " tyAhi, nAbhimAMthI utpanna thayelA vAyu jyAre sthAna, hRdayasthAna, kaDasthAna ane mUrkhAsthAnamAM vicaratA vicaratA pAMcamAM sthAna para AvI jAya che, tyAre tene pacama svara kahe che. je svara uparanI bAjue doDe che tene dhaivatasvara kahe che. je svamAM anya svarA vizrAma pAme che, te svarane niSAda svara kahe che. zveta vastraranA viSayamAM evu' kahyuM che ke : Page #637 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATIkA sthA0 sU0 14 saptasvaranirUpaNam uktaM ca- " gatvA nAbheradhobhAgaM, vasti prApyordhvagaH punaH dhAvanni ca yo yAti, kaNThadezaM sa dhaivataH // 1 // iti / 1 613 "" tathA - niSAda : - nipIdanti svarA yasmin sa niSAdaH / uktaM caniSIdanti svarA yasmin niSAdastena hetunA / sarvAcAbhibhavatyeSa niSAdastena hetunA // 1 // " iti / , tadevaM sapta saptasaMkhyakAH svarAH = jIvAjIvAzrayA dhvanivizeSAH vyAkhyAtAH= tIrthaGkaragaNadharaiH kathitA iti / na kArya kAraNAdhInaM, jihvA ca svarasya kAraNam, sA tu dvIndriyAditrasajIvAnAmasaMkhyeyatvAt asaMkhyeyA, tatazca svarANAmapyasaMkhyeyatvaM vaktavyamiti sapta44 gatvA nAbhero bhAgaM " ityAdi / nAbhi adhobhAga para pahu~ca kara aura phira basti para Akara jo kadeza para AtA hai vaha vana hai / niSAda svara ke viSaya meM aisA kahA gayA hai -- " niSIdanti svarA yasmin" ityAdi / jisameM anya svara Thaharate haiM-vizrAma pAte haiM - aura jo anya svaroM ko parAbhUta kara detA hai-vaha viSAda svara hai / isa prakAra ke ye sAta svara jIva aura ajIva ke Azraya bhUna dhvani vizeSa rUpa hote haiM / aisA tIrthakara evaM gaNadharoMne kahA hai / zaMkA--kAraNa ke AdhIna kArya hotA hai isa niyama ke anusAra jihvA jaba svara kA kAraNa hai to phira ve jihvAe~ do indriya Adi sa jIvoM meM kI asaMkhyAtatA hone ke kAraNa, asaMkhyAta hotI hai, ataH gatvA nAbheradhobhAgaM " tyAhi. 88 nAbhinA-adhAbhAga para pahoMcIne ane pachI khasti para AvIne je vAyu kaMTha pradeza para AvIne je svara utpanna kare che tene dhaivatasvara kahe che, niSAda svaranA viSayamAM evu' kahyuM che ke : " niSIdanti svarA yasmin " ityAdi. jemAM anya svare vizrAma pAme che ane je anya svarAne paNabhUta karI nAkhe che, te straranu nAma niSAda strara che. A prakAranA A sAta svara jIvA ane achavAmAM AzrayabhUta dhvanivizeSa rUpa hAya che zakA--kA kAraNane AdhIna hoya che, A niyama anusAra jihavA je svaramAM kAraNabhUta hAya tA dvIndriya Adi trasa jIvA asakhyAta hovAne kAraNe jihavAo pazu asakhyAta ja hAvI joie. jo jihavAe asa'. Page #638 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 614 svarayanaM virudhyate ? iti ced Aha vizeSato yadyapyasaMkhyAtAH strarAstathApi te sAmAnyataH saptasvAntarbhavantIti-saptasvarA uktAH, athavA sthUlasvarAna gItaM cAzritya sapta svarA uktAM iti na kazcidvirodhaH / uktaM cAtra " kajjaM karaNAyattaM, jIhA ya sarassA asaMkhejjA / sarasaMkhamasaMkhejjA, karaNasmA saMkhayattAo // 1 // sthAnAsUtre " I 17 sataya suttanidrA, kaha na viroho ? tabhI gurU Aha / suttANuvAI sabve, vAyaragahaNaM ca geyaM vA // 2 // chAyA - kAryakAraNAyatta jilhA ca svarasya sA asaMkhyeyA / svarasaMkhyA asaMkhyeyA kAraNasyA saMkhyeyatvAt // 1 // sapta ca mUtranibaddhAH, kathaM na virodhaH ? tato gururAha / sUtrAnugatinaH sarve vAdagrahaNaM ca geyaM vA // 2 // iti / itthaM strarAnnAmato nirUpya samprati tatsyAnAnyAha -' eesi NaM sattaNhaM sarANaM ' ityAdi / svaro meM bhI asaMkhyAtatA honI cAhiye, phira yahAM svaro meM sAta prakAratA hI kyoM kahI gaI hai ! uttara--zaMkA ThIka hai, vizeSa rUpa se yadyapi svara asaMkhyAta hI hai-taba bhI ve sAmAnya rUpa se sAta hI jo kahe gaye haiM so usakA kAraNa yaha hai ki ve saba sAta svaroM meM hI antarbhUta ho jAte haiM / athavAsthUla svaroM ko aura gItoM ko Azrita karake svara sAla kahe gaye haiM / isa taraha isa kathana meM koI virodha nahIM AtA hai / kahA bhI hai" kajjaM karaNAyantaM " ityAdi / ina donoM gAdhAoM kA artha zaMkA aura uttara ke anusAra kI khyAta hAya tA strAmAM paNa asa khyAtatA ja hAvI joie chatAM Ape ahIM svarAnA asaMkhvAta prakAro kahevAne male sAta ja prakAza zA kAraNe kahyA che ? uttara--vizeSa rUpe te svarA asakhyAta je che, parantu sAmAnya rUpe tA sAta ja svare kahevAnuM kAraNa e che ke te badhAM svadezamAM samAveza thai jAya che athavA sthUla strIne ane karIne svara sAta ja kahyA che. tethI A prakAranA kathanamAM hAtha nathI, hyuM pazu che " karja karaNAyettaM " tyAhi. svarenA te sAMta gItAne Azrita koI doSane a rAvaM Page #639 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA-sthA07 sU014 saptasvaranirUpaNam eteSAM saptAnAM svarANAM sapta svarasthAnAni prajJaptAni / nAbherutthito'vi. kArI svara Abhogato'nAbhogato vA jihAdi sthAna prApya vizeSamAsAdayatIti svarasthApakArakamiti tat svarasthAnamucyate iti / tAnyeva sthAnAni darzayatitayathA-SaDajaM svaram agrajihvayA-agrabhUtA jihvAagrajihA tayA-jihvAgrabhAgena yAt / SaDjasvarasya sthAnaM jihvAgrabhAga ityarthaH / tathA-urasA=vakSaHsthalena RSabhasvaraM brayAt / RSabhasvarasya sthAnaM vakSasthalaM bodhyam / tathA-kaNThodgatenakaNThAt udtam-unnatiH-ravaraniSpatti hetubhUtA kriyA, tena gAndhArasvaraM brUyAt / gAndhArasvarasya sthAnaM kaNTho vodhyam / tathA madhyajivA-jihvAyA madhyo madhyajihvA tathA-madhyamaM svaraM brUyAt / jihvAyA madhyabhAgo madhyamasvarasya sthAna hai| isa prakAra se svaroM ke nAmoM kA nirUpaNa karake aba sUtrakAra una svaroM ke sthAnoM kA kathana karate haiM-nAbhi le utthita huA adhikArI svara Abhoga athavA anAbhoga se jihA Adi sthAna ko prApta hokara vizeSatA ko prApta kara letA hai, isaliye vaha svara kA upakAraka hotA hai-ataH use svara kA sthAna kahA gayA hai, SaDja svarako agrajihvA se bolanA cAhiye-arthAt svara kA sthAna jitA kA agrabhAga hai, isaliye SaDja svara ko jihAM ke agrabhAga se bolanA cAhiye, gAndhAra svarakA sthAna kaNTha hai, isaliye gAndhAra svara ko kaNTha se bolanA cAhiye jihvA kA madhya bhAga madhyama svara kA sthAna hai isaliye madhyama svara ko jihA ke madhyabhAga se bolanA cAhiye // 2 // paMcama svara kA A banne gAthAone artha uparyukta zaMkA ane uttaramAM prakaTa thaI gaye che. A pramANe svaronAM nAmonuM nirUpaNa karIne have sUtrakAra te svaranAM sthAnenuM kathana kare che- nAbhimAMthI usthita thayela (utpanna thayele) avikArI svara abhega athavA anAga pUrvaka jihavA Adi sthAnee pahecIne vizeSatAne prApta karI le che, tethI te svarane upakAraka thAya che. tethI tene svaranuM sthAna kahyuM che. SaDuja svarane jihavAgramAMthI bela joIe. eTale ke svaranuM sthAna jihavAne agrabhAga che, tethI SaDUja svarane jIbhanA agrabhAga vaDe bola joIe. gandhArasvaranuM sthAna kaMTha che, tethI gandhAra svaranuM uccAraNa kaMThamAMthI thavuM joIe. madhyama svaranuM sthAna jIbhane madhyabhAga che, tethI jIbhanA madhya bhAgamAMthI madhyama svaranuM uccAraNa thavuM joIe. paMcamasvaranuM sthAna nAsikA che tethI nAsikA vaDe paMcamasvaranuM uccAraNa thavuM joIe. * Page #640 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 616 sthAnAGgasUtre bodhyam || 2 || tathA-nAsA - nAsikayA pazJcamaM svaraM brUyAt / paJcamasvarasya nAsikA sthAnaM bodhyam / tathA dantoSThena dantoSThakriyayA dhaivataM brUyAt / dhaivatasvarasya sthAnaM dantoSThaM bodhyam / tathA mUrdhnA = mUrdhasthAnena nipAdaM svaraM brUyAt / nipAdasvarasya sthAnaM mRrdhA bodhyam / etAni jihvAgrabhAgAdIni sapta svarasthAnAni bhagavatA vyAkhyAtAni / - nanu paDjasvaroccAraNe kaNThAdInyapi sthAnAnyAzrIyante agrajihvAca svarAntareyAzrIyate, tatkathaM paDajAdiSvekaikasya svarasya agrajihvAdirUpamekaikaM sthAnamuktam iti cedAha - yadyapi pAdayaH sarve'pi svarAH jihvAgra pAgAdIni sarvA Nyapi sthAnAnyapekSante, tathApi trizepata ekaikasvaro jihvAgrabhAgAdiSvekaikaM sthAnamAdAyai vyajyate iti tattatsvarasya tatassthAnamuktamiti // 3 // d sthAna nAsikA hai, paMcama svara ko nAsikA se bolanA cAhiye, dhaivatasvara kA sthAna daMtoSTha hai, isaliye dhaivata svara ko daMtoSTha se bolanA cAhiye, nipAda svara kA sthAna, sUrdhA hai, isaliye niSAda svara ko sU (mastaka) se bolanA cAhiye || 3 || ye jihvAgrabhAga Adi sota sthAna sAta svaroM ke haiM - aisA bhagavAn ne kahA hai / zaMkA - SaDja svara ke uccAraNa karane meM kaNTha Adi sthAnoM kA zrI Azraya kiyA jAtA hai. tathA agrajiddA rUpa sthAna anya svaroM meM bhI Azrita hotA hai - to phira SaDja Adi svaroM meM se eka svara kA agrajahAdi rUpa sthAna kaise kahA gayA hai ? uttara - yadyapi SaDja Adi samasta bhI svara jihvAgra bhAga Adi samasta sthAnoM kI apekSA karate haiM, taya bhI vizeSarUpa se eka eka dhaivata svaranuM sthAna datAi che, tethI dhaivata svaranuM datAchamAMthI uccA2] 12vu lehaye, niSAda svaranu sthAna bhUrdhA (tAjavu ) che, tethI tenuM uccAraNa mUrdhAmAMthI ja thavu joIe, sAta svarAnA AigrabhAga Adi A sAta sthAne tItha kara bhagavAne e ja kahyA che. zakA-hUMja svaranA uccAraNamAM ka' Adi sthAnAne paNa Azraya levAmAM Ave che, tathA agrajihavA rUpe sthAnane anya svaranA uccAraNamAM paNa Azraya levAmAM Ave che. chatAM paNu Saja Adi svAnu jiMhevAgra Adi eka eka sthAna ja zA mATe kaheva mAM AvyuM che ? uttara--jo ke ja Adi sAte svA jihavAgrabhAga a di samasta " sthAnAnI apekSA rAkhe che, chatAM paNa pratyeka svara vizeSa rUpe tA jihvAma Page #641 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udhArIkA sthA07 sa. 14 saptasvaranirUpaNam itthaM svarasthAnAnyuktvA sammati ' ko jIvaH kaM svaraM vrate' itidarzayati"saMtta sarA jIva nissiyA' ityAdinA -- NisAyaM sapta bhaMgayA' ityantena / arthaH spaSTaH / navaram-gavelakAH meSAH / kusumasaMbhave kAle vsntsmye| . ___ atha yasmAd yasmAd vAghAda yo yaH svaro nirgacchati tadarzayati-'satta sarA aMjIvanissayA' ityAdinA 'mahAbherI ya sattamaM ' ityantena / arthaH spaSTaH / navaraM-gomukhI-'kAhalA' iti nAmakavAvizeSaH / catuzcaraNapratiSThAnA godhikAcaturmizcaraNaiH pratiSThAnaM bhuvi yasyAH sA tathAbhUtA godhikA-godhaiva godhikAsvara jihvAnabhAga Adi sthAnoM meM se eka eka sthAna ko lekara hI prakaTa hotA hai isaliye prakaTa hone kI apekSA se usa usa svara kA vaha vaha sthAna kahA gayA hai, isa prakAra se svara sthAna prakaTa karake aba kauna jIva kisa svara ko bolatA hai yaha pAta sUtrakAra prakaTa karate haiM-mayUra SaDja svara ko bolanA hai, krukkUTa-murgA-RSabhasvara ko polatA hai, ha~sa gAndhAra svara ko bolatAhai, meSa (dheTA)-madhyama svara ko bolatA hai||4|| vasanta ke samaya koyala paMcamasvara ko bolatI hai, sArasa dhaivata svara ko bolatA hai, aura krauca sAtaveM niSAda svara ko bolatA hai // 5 // aba sUtrakAra jisa 2 vAjoM se jo 2 svara nikalatA hai-usa 2 bAjoM kA nAma prakara karate haiM-mRdaGga se SaDja svara nikalatA hai. gomukhI (kAhalA) se RSabha svara nikalatA hai, zaMkha se gAndhAra svara nikalatA hai, jhallarI le madhyama svara nikalatA hai||6|| bhAga Adi sthAnomAMnA keI eka ja sthAnamAMthI ja prakaTa thAya che tethI prakaTa thavAnI apekSAe te pratyeka svaranuM upara batAvyA anusAranuM ja sthAna samajavuM joIe A pramANe sAte svarenAM sthAna prakaTa karIne have sUtrakAra e vAta prakaTa kare che ke kyA kayA jI kayA kayA svaranuM uccAraNa kare che- mora SaDuM ja svaramAM bele che. kUkaDe bASabha svaramAM bele che. hiMsa gAndhAra svare bele che. gheTuM madhyama svare bele che vasaMtamAM keyala paMcama sarvare bole che sArasa vata svare bele ane kauMca pakSI niSada svare bole che. kyA kayA vAjiMtramAMthI kayA kayA prakAranA svare nIkaLe che, te have sUtrakAra prakaTa kare che- mRdaMgamAMthI ja svara nIkaLe che. gemukhImAMthI RSabha svara nIkaLe che, zaMkhamAMthI gAndhAra svara nIkaLe che, jhAlaramAMthI madhyama svara nIkaLe che, sthA0-78 Page #642 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAmA cauvanaddhA dardariketyaparanAmnA prasiddhA / ADambaraH ptthH| saptama-nipAdam / atredaM vodhyam-yadyapi mRdaGgAdijanitepu svareSu nAbhyurazkaNThAdhutpadyamAnaH vArUpo vyutpattyarthoM na ghaTate, tathApi mRdaGgAdivAyebhyaH paDjAdisvarasadRzasvarA utpayante, ata eva teSAM mRdaGgAdyajIvanizritalyamuktam / . athetepAM saptasvarANAM lakSaNAnyAha-' eesi NaM satta sarANaM' ityAdinA 'NisAyaM sara massiyA' itya-tena sandarbhaNa / tathAhi-eteSAM saptAnAM svarANAM sapta svaralakSagAni-tattatphalamApakANi svaratattvAni prajJaptAni kathitAni / tAnyeva phalata Aha-' tadyathA-paDjena labhate vRttim ' ityAdibhiH zlokaH / tatra paDajasvarasya phalamAha-paDjena svareNa jano vRtti-jIvikAM labhate / tathApaDjasvaravato janasya kRtaM kameM vinaSTaM na bhavati, saphalameva bhvtiityrthH| tasyagAvo mitrANi putrAzca bhavanti / tathA sa strINAM vallabhA=priyazca bhavati // 8 // camar3e se maDhI huI rikA se paMcamasvara nikalatA hai, paTaha se dhaivata svara nikalatA hai aura mahAbherI le saptama niSAda svara nikalatA hai // 7 // yahAM aisA samajhanA cAhiye ki yadyapi mRdaGgAdi janita svaroM meM nAbhi, uraH Adi sthAnoM se utpacamAnatA rUpa vyutpattilabhya. artha ghaTita nahIM hotA hai, phira bhI mRdaGga Adi vAghoM se SaDja Adi svaroM ke jaise svara utpanna hote haiM isaliye inheM mRdaGgAdirUpa ajIvoM se Azrita kahA gayA hai / isa lAta svaroM ke phala kI apekSA lakSaNa isa prakAra se kahe gaye haiM-bahaja svara se manuSya AjIvikA ko prApta karatA hai, aura SaDja svaravAle manuSya kA kiyA huA kAma kabhI bhI naSTa nahIM hotA hai, kintu saphala hI hotA hai, usake ghara para aneka cAmaDAthI maDhelI darikAmAMthI paMcama svara nIkaLe che, paTaha (paDaghama) mAMthI. vita svara nIkaLe che ane mahAbherImAMthI niSAda svara nIkaLe che. ahIM evuM samajavuM joIe ke mRdaMga AdimAM nAbhi, ura Adi sthAnone sadUbhAva hote nathI. tethI mRdaMgAdi janya svaramAM nAbhi, ura Adi sthAnamAMthI utpadyamAnatA rUpa vyutpatti labhya artha ghaTita thato nathI. chatAM paNa mRdaMga Adi vAdyomAMthI 14 Adi vana jevAM svare utpanna thAya che, te kAraNe temane mRdaMgAdi rUpa a ne Azrita kahevAmAM Avela che. have sutrakAra A sAte svaronA lakSaNonuM phaLanI apekSAe nirUpaNa kare che-Saja svara vaDe manuSya potAnI AjIvikA prApta kare che. jaja svaravALA manuSya vaDe karAtuM kAma kadI niSphaLa jatuM nathI-tenA kAmamAM sadA, Page #643 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIko sthA07 20 14 saptasvaranirUpaNam . . . RSabhasvarasya phalamAha-RSabheNa svareNa tu-aizvaryama, sainApatyaM senApatitva, dhanAni, vastragandham vastrANi gandhAMzca, alaGkAra. striyaH, zayanAni ca labhate iti // 9 // gAndhAraravarasya phalamAda-gAndhAre mAndhArasvare gItayuktijJA = gItayojanAyAM kuzalAH-gAndhArasvaragAnakAra-ityarthaH, caryavRttayaH-varyA-zreThA vRttiryeSAM te tathA-zreSTha jIvikAvantaH, kalAdhikA:-kalAbhiradhikA:-kalAkSeSu pradhAnAzca bhavanti / tathA-kavayaH kAvyakartAraH, 'kRtinaH' iticchAyApakSekattavyazIlA:, bhAjJAH sadbodhAzca bhavanti / ye anye-pUrvoktabhyo gItayuktijJA. dibhyo ye bhinnA bhavanti te zAstrapAragAH-sakalazAstraniSNAtA bhavantIti // 10 // gAyeM hotI hai aura usake aneka mitra hote haiN| putroM se bhI usakA ghara zUnA nahIM rahatA hai, yaha striyoM kA pyArA hai // 8 // RSabha svara vAlA manuSya aizvarya ko prApta karatA hai, vastroM ko prApta karatA hai, sugaMdhita padArthoM ko prApta karatA hai, alaGkAroM ko prApta karanA hai, zayanoM ko sundara 2 palyaGkA Adi padArthoM ko-prApta karatA hai, aura vaha sundara 2 striyoM kA vallabha (pati) bhI hotA hai // 9 // gAndhAra svara vAlA manuSya gIto kI yojanA karane meM kuzala hotA hai, zreSTha AjIvi kA vAlA hotA hai / kalAoM ke jAnane vAloM meM pradhAna hotA hai| kAvya kI racanA karane meM kuzala mati vAlA hotA hai-athavA-kRti-kartavyazIla hotA hai| sadbodha saMpanna hotA hai, tathA-jo gIta yuktijJa Adi se bhinna hotA hai to aisA vaha gAndhAra svara vAlA vyakti sakala zAstroM kA pUrNa jJAtA hotA hai| 10 // " madhyama " ityAdi-jo manuSya 'saphaLatA ja prApta thAya che tene ghera aneka gAye hoya che, tene aneka mitra hoya che, tenuM ghara kadI paNa putrethI rahita hetuM nathI. A svaravALo mANasa strIomAM priya thaI paDe che. ( 2Sabha svaravALo manuSya eizvarya saMpanna hoya che, te senApatinA padanI prAli 42 cha, dhana, vastra, sumapita 54., masarI, sudara para, 21 Adi padArthonI tene prApti thAya che, ane aneka suMdara strIone te puruSa cItAnI mAryA 33 'prAta 42 che. gAndhAra svaravALo manuSya gItanuM Ayojana karavAmAM nipuNa hoya che, te zreSTha AjIvikA saMpanna hoya che. kalAnipuNa puruSamAM te agrasthAna prApta kare che, te kAvyanI racanA karavAmAM nipuNa hoya che, kartavyazIla hoya che. saMbadha saMpanna hoya che. te sAmAnya kavi, gAyaka kalAkAra Adi karatAM pratibhAvALo hoya che ane sakaLa zAstrone pUrNa jJAtA hoya che. rAma Page #644 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUra0 sthAnAsUtre = madhyamasvarasya phalamAha tathA madhyamasvarasampannAstu sukhavIvina: = mukhena jIvituM zIlA bhavanti / sRgvajIvitvameva prakaTayati- ' khAyaI' ityAdinA / madhyamasvaramAzrito jano hi khAdati susvAduM bhojanaM bhuGkte, picati dugdhAdipAnaM karoti, dadAti = anyAnapi bhojayati pAyayati ceti // 1 // paJcamasvarasya phalamAha - paJcamastrarasampannAstu pRthivIpatayo bhavanti, tathA zUrAH saMgrahakarttAraH aneka gaNanAyakAca bhavantIti // 12 // dhaivatastrarasya phalamAha - dhaivatasvarasampannAstu kalahamiyAH = klezakArakA bhavanti / tathA zAkunikAH - zakunena zye'neMna caranti =kSiNAM vadhArthaM paryaTanti, zakunAn = pakSiNo ghnanti vA zakunikAH pakSighAtakA lubdhakavizeSAH, vAgurikA:- vAgurA mRgavandhanI, tathA carantIti vAgurika:- hariNaghAtakA lubdhakavizeSAH, zaukarikAH- zukareNa zUkaravadhArthaM caranti, - zukarAn dhvanti vA zaukarikAH - zUkaravAtino lubdhakavizeSAH, tathA - massyavandhAH = matsyaghAtinazca bhavantIti // 13 // nipAdasvarasya phalamAha - tathAmadhyama svara se saMpanna hote haiM - ve sukha pUrvaka apane jIvana ko yApana karane ke svabhAva vAle hote haiM- jaise- ve susvAdu bhojana karate haiM, dugdhAdi kA pAna karate hai, dUsaroM ko bhI apane hI jaisA bhojana karAte haiM aura apane hI jaisA dugdhAdikA pAna karAte haiM // 11 // paMcama svara se yukta jo prANI hote haiM ve pRthvIpati hote haiM, zUravIra hote haiM, saMgraha zIla hote haiM, aura aneka gaNoM ke nAyaka hote hai| // 12 // jo manuSya dhaivata svara vAle hote haiM ve kalahapriya hote haiM, zikArI hote haiM, mRga kI vizeSa rUpa se zikAra karane vAlA hote haiM, zukara kI bhI ve zikAra kiyA karate haiM, aura machaliyo ko bhI mAra 2 kara khAte rahate haiM | || 13 || niSAda svaravAle jo manuSya - - svaravALA manuSya sukhapUrvaka peAtAnA jIvanane byatIta karavAnA svabhAvavALA hAya che. jemake te svAdiSTa bhAjana karAvanArA ane peAtAnA jevAM ja dUdha Adi padArthonuM pAna karAvanArA hAya che. je mAzusa paMcama svarathI yukta hAya chete pRthvIpati bane che, zUravI hAya che, sagrahazIla hAya che ane anekagaNAneA nAyaka hAya che. je mANusA dhaivata svaravALA DAya che te kalahapriya hoya che, zikAra karavAnA zAkhana hoya che. tee sUtraranA zikAra paNa karatA hAya che ane mAchalIone paNa mArI mArIne khAnArA DAya che. Page #645 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 7 sU0 14 saptasvaranirUpaNam dA ye cANDAlA:= caNDakarmANaH, mauSTikAH - muSTiH praharaNaM yeSAM te tathA, muSTibhiH maharaNazIlA ityarthaH tathA - mazlAH, seyAH - adhamajAtIyA manuSyAzca santi, ebhyo'nye ca ye pApakarmANaH pApakarmaparAyaNAH santi, tathA ca-ye goghAtakAH santi, ye ca caurAH santi, te sarve viSAdasvaramAzritA vijJeyAH // 14 // iti / athaiteSAM svarANAM grAmAn, ekaikagrAmasya mUrcchAca prAha - ' eesi NaM sattAhaM sarANaM tabhI gAmA paNNacA ' ityAdinA ' koDimA ya sau sattamI mucchA' hote haiM, ve cANDAla hote haiM - caNDa karma karanevAle hote hai-mauSTikamuSTi se prahAra karane ke svabhAvavAle hote haiM. seya-adhama jAti ke - hote haiM, tathA inase bhI bhinna jo pApakarma karane meM parAyaNa hote haiM, gAya kI hatyA karanevAle hote haiM, aura jo cora - paradhanaharaNa karanevAle - hote haiM ve saba niSAda svaravAle hote haiM- aisA jAnanA cAhiye // // 14 // // - ** aba sUtrakAra ina svaroM ke grAmoM kA aura eka 2 svara kI mUcrchanA kA kathana karate haiM - ina sAta svaroM ke tIna grAma kahe gaye haiM- jaiseSaDja grAma 1 madhyama grAma 2 aura gAndhAra grAma 3. inameM SaDja grAma kI sAta mUcrchanAe~ kahI gaI hai - jaise-maGgI 1, kacauriyA 2, hari 3, rajanI 4, sArakAntA 5, sArasI 6 aura zuddha Sar3aja 7 // 15 // madhyama grAma kI sAta mUrchanAe~ isa prakAra se hai - uttaramandA 1 rajanI 2 uttarA 3 uttarAsamA 4, samavakrAntA 5 sauvIrA 6 aura abhIru 7 // 16 // niSAda svaravALA manuSyeA cAMDAla hAya che--bhayaMkaramAM bhaya`kara kRtya kara nArA hoya che, bhauSTika ( bhuTThI vaDe aDAra 42nAza ) hoya che, seya ( adhama'tinA) hoya che, teyo lata latanA pAyAbha 4zvAsAM parAyA hoya che,gauhatyA karanArA haiya che, ane pArakAnA dhananuM apaheraNu karanArA cAra hAya che. have sUtrakAra A svarAnA grAmanuM ane pratyeka svaranI sUnAnu nizyAthure che , yA sAta svaromA nAma nIce pramANe che - (1) paMDUna grAma, (2) madhyama grAbha bhane (3) jAndhAra grAma. SaDUna grAmanI sAta bhUchanA aDI che - (1) bhaga, (2) bhairavIyA, (3) hari, (4) 204 jI, (3) sArAntA, (1) sArasI ane (7) zuddha SaDla. madhyama grAmanI sAta mUrcchanAo nIce pramANe che--(1) uttaramandA, (2). 204nI, (3), uttarA, (4) uttarAsabhA, (4) sabhavAntA, (9) sauvIrA mane (7) alIru. Page #646 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnA ityantena sandarbheNa / vyAkhyA spaSTAM / atra purANamuni vyAkhyAtagAthAdvayametramastiH tathAhi 66 sajjA tihI gAmo sasamUho mucchaNANa vinneo / tA satta ekamekke, to sattasarANa igavIsA // 1 // annanna saravisese, upAyaMtassa mucchaNA bhaNiyA / kattA va mucchio itra, kuNai, succhaMtra sobatti // 2 // chAyA -- paDjAdikhidhA grAmaH sa samUho mUrcchanAnAM vijJeyaH / 17 tAH sapta ekaikasmin tataH saptasvarANAm ekaviMzatiH // 1 // anyAnyasvaravizeSAn utpAdayato mUrcchanA bhaNitAH / karttA vA mUrcchita iva karoti mUrcchanniva sa veti // 2 // ayaM bhAvaH - mUrcchanAnAM sa samUha: mUcrchanA samUhasahitaH paDUjAdistridhA grAmo vijJeyaH / ekaikasmin grAme tu sapta saptamUcrchanA bhavanti / tataH saptasvarANAm anyAnyasvaravizeSAn utpAdayato gAyakasya ekaviMzati mUrcchanA bhaNitAH / gAndhAra grAma kI sAta mUrcchanAe~ kahI gaI hai - jaise- nandI 1 kSudrikA 2 pUrimA 3, zuddha gAndhArA 4 uttara gAndhArA 5 // 17 // suSTutarAyAmA 6, aura uttarAyattA koTimA 7 // 18 // yahAM purAne muniyo dvArA vyAkhyAta gAthA dvaya isa prakAra se haiMjAtihA gAmoM " ityAdi / 46 mUrcchanAoM kA samUha sahita SaDjAdi grAma tIna prakAra kA kahA gayA haiM, eka 2 grAma meM sAta 2 sUrcchanAe~ hotI haiM / isa taraha tIna grAmoM kI kula mUrcchanA 21 hotI haiM arthAt sAta svaroM ke anya 2 svara vizeSoM ko utpanna karanevAle gAyaka ke ve 21 mUrcchanAe~ hotI zAndhAra grAbhanI sAta bhUrcchanAo nIce pramANe che - (1) nanhI, (2) kSudrA, (3) yUriyA, (4) zuddha gAndhArA, (4) uttara gAndhArA, (9) suSThu tarAyAbhA bhane (7) uttarAyattA- TimA. ahIM prAcIna munie dvArA vyAkhyAta e gAthAe nIce pramANe che. "" sajja i tihA gAmo " ityAdi mUrcchanAonA samUha sahita padi grAma Nu prakAranA kahyA che. pratyeka grAmamAM sAta sAta sUnAe hoya che. A rIte traNe trAmeAnI kula mUrcchanA 21 thAya che. eTale ke sAta svarAnA anya anya svaravizeSAne utpanna karanArA gAyakamAM A 21 mUrcchanAone sadUbhAva hAya che temane Page #647 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA07 0 14 saptasvaranirUpaNamU yataH kartA mUchita isa tAH karoti, atastA mUrcha nA ucyante, mUrcchanniva vA kI tAH karotIti hetostA mUrcchanA ucyante iti / bhaGgIprabhRtInAmekaviMzavi mUchanAnAM svaravizeSAH pUrvagate svaramAbhRte bhaNitAH / idAnIM te tadvinirgatebhyo bharatAdinirmita zAstrebhyo vijJeyA iti // 15, 16, 17, 18 // - ete sapta svarAH kuto bhavanti ? ityAdi prazna catuSTayaM taduttaraM ca pocyate'sattasarA ko havaMti' ityAdinA ' tinni vigIyassa agArA' ityantena sandarbheNa / ete paDjAdi saptasvarAH kutaH saMbhavanti-kutaH utpadyante ? (1) tathAgeyasya gItasya kA yonayo-jAtayo bhavanti ? (2), tathA-geyasya katimamayAHkiyatkAla pramANA uccAsA bhavanti ? (3), tathA-geyasya kati vAkiyanto cA AkArA-AkRtayo bhavanti ? (4) // 19 // iti catvAraH praznAH / uttarayati-SaDjAdayaH sapta svarA nAmito bhavanti=jAyante (1) / gItaM ca ruditayo. haiM kyoMki jo kartA hotA hai vaha bhUcchita kI taraha hokara inheM karatA hai-isaliye bhUcchenAe~ kahI gaI haiN| bhaMgI Adi 21 mUrcchanAoM ke, svara vizeSa pUrva gata svara prAkRta meM kahe gaye haiM, isa samaya svara vizeSa usa svara prAmRta se vinirgata bharatAdi nirmita granthoM se jAna lenA cAhiye, ye sAta svara kahAM se utpanna hote haiM ? geya-gIta ko kyA 2 jAtiyAM haiM ? geya ke kitane kAla pramANavAle ucchAla hote hai ? geya kI kitanI AkRtiyAM hotI haiM ? // 19 // ina gara praznoM kA uttara dete hue sUtrakAra kahate haiM-ka-SaDja Adi jo sAta svara haiM ve nAbhi se utpanna hote haiM / isa gIta kA yoni rodana hai, arthAt gIta rodana mUrchAnA kahevAnuM kAraNa e che ke je kartA hoya che te mUchitanA je thaIne te mUchanA karatA hoya che. maMgI Adi 21 mUnAonA svaravizenuM pUrvagata svaraprAbharamAM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. te svaraprAtane AdhAre racAyelA bharatAdi nimita granthomAMthI A svara vizenA viSayamAM vizeSa mAhitI meLavI levI. - have satrakAra nIcenA cAra prakane ne uttara Ape che-(1) te sAta s12 jyAMthI atpanna thAya che ? (2) geyanA (tanA) yA jyA cha ? (3) geyanA keTalA kALapramANavALA uchUvAsa hoya che ? (4) geyanI keTalI mAtimA (mA ) DAya cha / Page #648 -------------------------------------------------------------------------- ________________ '624 * sthAnAGgo nikaM-ruditaM yoniH samAnarUpatayA jAti yasya tattathAvidhaM bhavati / gIta rodanasamAnaM bhavatItyarthaH / (2) ucchvAsAzca pAdasamA bhavanti / yAvatA samayena vRttasya pAdaH samApyate tAvatsamayA gIte uczvAsA bhavantItyarthaH (3) / tathA gItasya AkArAzca trayo bhavanti / / 20 // tAnevAha-AdimRdum Adau-prArambha mRhu~ gItadhvanim AramamANAH, madhyakAre madhyabhAge samudvahanta: mahatI gItadhvani kurvantaH, ca-puna avasAne ante kSayayantaH-gItadhvani mandrIkurvantazra gAyakA gItaM gAyanti / ato gAne strara Adau mRduH, madhye tAraH, ante ca mandro bhavati / tatazca mRdutAramandradhvani rUpA svayaAkArA gItasya vijJeyA (4) iti||21|| . sampati gItasya heyopAdeyAdika 'chadose' ityAdinA pradarzayan , sUtra samApayati 'samattaM saramaMDalaM' ityantena granthena / tathAhi-gItehi padopAH, ke samAna hotA hai / jitane samaya meM 1 vRta samApta hotA hai utane hI samaya pramANa gIta meM ucchvAsa hote haiM / // 20 // tathA-gIta ke AkAra tIna hotehai-Adi meM mRdu madhyameM mahAna aura anta meM manda arthAt jaya gAyaka (gAnevAlA) gIta gAtehaiM taba ve prArambha meM mRdu gItadhvani se use prArambha karate haiM, madhya meM jora kI gItadhvani karate haiM aura anta meM phira use mandra dhvanise samApta karate haiN| isa taraha gAna meM Adi meM svara mRda hotA hai, madhyameM svara tAra hotA hai, aura antameM mandra hotA hai / ye mRdu tAra aura mandra svarahI tIna AkAra gItake haiM-aisA jAnanA cAhiye / / 21 // aba sUtrakAra gItake heya upAdeya AdikA kathana " chaddose" SaDaja Adi je sAta svare che, teo nAbhimAMthI utpanna thAya che. A gIta radana (rudana) ne jevuM che ya che. jeTalA samayamAM 1 vRtta samApta. thAya che eTalA ja samayapramANa uvAse gItamAM thAya che. gItanA AkAra traNa hoya che-a dimAM (prAra) mRdu, madhyamAM mahAnuM ane ane mandra A kathanane bhAvArtha e che ke jyAre gAyaka gIta gAya che tyAre mRdu gIta davani vaDe tene prAraMbha kare che, madhyamAM mATe gItadhvani kare che ane ananta tene mavanithI samApta kare che. A rIte gItanA prAraMbhakALe svara mRdu he ya che, madhyamAM svara tAra (moTe) heya che ane gItane ane svara mandra hoya che. A rIte ahIM gItanA A pramANe AkAra batAvavAmAM AvyA, che--(1) bhRDha, (2) tAra bhane (3) bhandra 252. ve sUtrA tanA dhya, upAya, manu 4thana 42 cha--" chahose" Page #649 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA07 sU0 14 saptasvaranirUpaNam 625 aSTa guNAH, trINi vRttAni, dve bhaNitI ca bhavanni / yo jana etAn yayAvad jJAsyati, sa eva suzikSitaH san raGgamadhye-nATayazAlAryA gAsyati // 22 // tAnevAha-bhIyaM ' ityAdinA-he gAyaka ! gItaM gAryazca tvaM-bhItambha yapUrvakaM mA gAya-gAnaM mA kuru, drata-tvaritaM ca mA gAya, isvam alpasvareNa ca mA gAya, uttAlam-udganA aucitpAdUcaMgatastAlo yatra tat-uttAlam-atitAlam ityAdi gAthA dvArA prakaTa karate haiM-gItameM chaha doSa, ATha guNa, tIna vRtta evaM do bhaNatirNa hotI haiN| jo manuSya inakA yathAvat jJAtA hogA vahI suzikSita gAyaka nATayazAlAmeM saphala gAyakasiddha hotA hai // 22 // ___ gItake ye cha doSa haiM-0 bhAta-jo gAyaka gItako bhayase yukta huA gAtA hai, vaha gItakA bhIta doSa hai, isaliye he gAyaka ! tuma gItako gAte samaya Daro mata niDara hokara gAo / druta 2-gItakA jaldI 2 gAnA yaha druta doSa hai, isaliye gAte samaya gItako jaldI 2 nahIM gAnA cAhiye gAnekI jailI paddhati hai, usa paddhatike anusArahI gAnA cAhiye 2, gItako jisa svarale gAnA yogya ho-yadi usa svarase vaha nahIM gAyA jAte aura isva svara se gAyA jAye to vaha usakA doSa hai, isaliye he gAyaka! tuma gItako hasva svarase mata gAo gItako uttAla se gAnA-jahAM jitanI mAtrA tAla denA ho-utanI mAtrAmeM vahAM tAla ityAdi gAthA dvArA A viSaya ahIM prakaTa karavAmAM AvyuM che--gItamAM 6 deSa, ATha guNa, traNa vRtta ane be bhaNitio hoya che je manuSya temane saMpUrNa jJAtA hoya che, e manuSya ja suzikSita gAyaka nATayazAlAmAM saphala gAyaka siddha thAya che gItanA cha deSa nIce pramANe kahA che--(1) bhIta--gAyaka bhayathI cakta thaIne je gIta gAya che, te gItane bhItare Sayukta gIta kahe che, tethI hai gAyaka! tame gIta gAtI vakhate niDara banIne gAo. drata--gItane jaladI jaldI gAI nAkhavuM, tene kUtadeSa kahe che. tethI gIta bahu jaladI jaladI gAvuM joIe nahIM, paraMtu tenA gAvAnI je paddhati hoya te paddhati anusAra gAvuM joIe . (3) gItane je svaramAM gAvAnuM hoya te svaramAM ja te gIta gAyake gAvuM joIe eTale ke gItane dIrgha svaramAM gAvAnuM hoya tene badale hava svaramAM gAvAmAM Ave te te doSa gaNAya che. tethI he gAyaka ! tame gItane hasva svare gAze nahIM, paraMtu tame gItane uttarAlamAM gAo -eTale ke jyAM jeTalI mAtrAmAM tAla devAte hoya sthA-19 Page #650 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnA avasthAnatAla cetyarthaH, tathA mA gAya / tAlastu kAMsyAdi zabdo vodhyaH / tayAkAkasvaram-kAkasya svara iva svaro yasmistat kAka svaram zlakSNAzravyasvaramityarthaH, tathA mA gAya / anunAsam sAnunAsikaM ca mA gAya / yata ete gItAdayaH paT . geyasya doSA bhavantIti / / 23 / / itthaM dopAnuktvA guNAnAha-'punnaM ' ityAdinA / pUrNam-yatra gIte sarvAH svarakalA gAyakaiH pradazyante tatra 'pUrNa'-nAmA guNo mavati 1 / raktam-gAyako gItarAgeNa raktAmmAvinaH san yad gItaM gAyati tatra 'rakta'-nAmA guNo bhavati 2 / alaGkRtam-yatra gAne gAyako'nyAnyasphuTado-kamatI-baDhatI-tAla mata do-kamatI-baDhanI tAla denA yaha gItakA doSa hai, kAMsI AdikA jo zabda hai, vaha nAla haiM / kAka svarase gAnAarthAt jisa gItameM kAka ke svara jaisA svara hotA hai-vaha gIta kAka svara gIta hai, gIta meM kAka svarakA honA gIta kA doSa hai| isaliye- he gAyaka ! tuma lakSaNa azrAvya svarase gIta mana gaao| gItako sAnunAsika (nAkameM) hokara gAnA yaha doSa hai, isaliye he gAyaka ! gItako sAnunAsika mata gaao| isa prakArale ye bhItAdika doSa, gItake haiM // 23 // aba gItake jo guNa hai-ve isa prakAra se haiM-yahI bAta satrakAra "pUrNa raktaM ca " ityAdi chArA prakaTa karate haiM-jisa gItameM samasta svara kalAe~ gAyako dvArA dikhalAI jAtI hai vaha gIta "pUrNa" guNavAlA hotA hai 1, gIta rAgake bhAvita hotA huA gAyaka jisa gItakoM tyAM teTalI mAtrAmAM ja tAla de-vadhu ochI mAtrAmAM tAla deve te gItane doSa gAya che. kAMsI (maMjIrA) AdinA sUrane tAla kahe che, (4) gItane kAkavare gAvuM joIe nahIM. je gItamAM kAgaDAnA je avAja nIkaLe che te gItane kAkasvara gIta kahe che. (5) gItane zlavaNa (azrAvya) svare gAvuM e paNa eka Sa gaNAya che. he gAyaka ! tuM azrAvya-aspaSTa svare gIta gAIza mA. (6) gItane sAnunAsika svare gAvuM te paNa eka deSa gaNAya che, tethI te gAyaka ! tuM sAnunAsika svare gIta gAIza mA. A pramANe gItanA bhItAdika 6 deze samajavA. ke sUtra 12 gItanA mA gu! ma 42 cha " pUrNa raktaM ca" tyAla. (1) je gItamAM gAya dvArA samasta svarakalAo batAvavAmAM Ave cha ta bhagatane pU' guvANu 4 cha. (2) gItarAgathI bhAvita thayelo gAyaka je gIta gAya che te gItane '24 nAbhanA YthI mata old che. Page #651 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 7 sU0 14 saptasvaranirUpaNam dauM zubhasvaravizeSairgItamalaGkaroti tatra ' alaGkRta '-nAmako guNaH 3 / vyaktamyatra gAne gAyako'kSarAn svarAMzca sphuTatayoccArayati tatra 'vyakta'-nAmA guNaH 1 / avighuSTam-vikrozanamiva yad vistara bhavati, tad vighuSTamucyate yatra vidhuSTaM na bhavati tatra ' avighuSTa , nAmAguNo bodhyaH 5 / madhurastraram-madhumattakokilakalakAkalIvat yatra gAne gAyakasya madhuraH svaro bhavati tatra 'madhura' nAmA guNaH 6 / samam-tAlavaMzasrAdi samanugato yatra svaro bhavati tatra 'sama' nAmako gugaH 7) sulalitam-svaragholanA prakAreNa zuddhAtizayena, zabdasparzanena zrotrendriyasya sukhotpAdanAdvA lalatIva yat tat sulalitam-sukumAramityarthaH / ayaM ca geyasyASTamo guNaH 8 / ete pUrNAdi mulalitAntA aSTa guNA geyasya bhavanti / gAtA hai, vaha gIta rakta nAmaka guNa le alaMkRta hotA hai 2, gAyaka jisa gItako sphuTa svara vizepAse alaMkRta karatA huA gAtA hai, vaha gIta alaMkRta guNase yukta kahA gayA hai 3, jisa gIta ko gAyaka gAne vAlA akSaroMko evaM svaroko sphuTa rUpase uccArita karatA huogAtAhai, vaha gIta vyakta guNavAlA hotAhai, jo gIta cillAne kI jaisI AvAjase visvara huA hokara gAnevAleke dvArA gAyA jAtAhai,vaha nIta vighuSTa kahalAtAhai-jo vighuSTa nahIM hotAhai, vaha avighuSTa guNavAlA bhIta hotAhai, jisa gItameM madhumatta kokila kI kalakAkalI kI taraha gAyakakA madhura svara honA hai, vaha gIta sama guNavAlA kahA gayA hai, jo gIta svara gholanAke prakArase evaM sparzana dvArA zrotrendriyako sukhotpAdanale, kIDA jailI karatA hai, vaha gIta sulalita hai-tujhumAra hai, yaha gItakA AThavAM guNa hai, ye ATha / . (3) gAya re tana yuTa (258 ) 212vizeSa! 43 ma ta zana gAya che te gItane "alaMkRta " guNathI yukata gIta mAnavAmAM Ave che. (4) skss| mane 21zanA zuTa (25) syANapUra gAya gIta gAya che, te tara '' gugavANu 49 che. (5) je gIta gAyaka dvArA ciciyArI jevA avAje viravara thaIne gavAya che te gItane vidhaSTa kahe che (6)2 gata vidhaSTa DAtuM nathI tara bhaviSTa guNuvAgu che. (7) je gIta masta keyelanA jevA gAyakanA madhura svara vaDe gavAtuM hoya che te gItane samaguNALuM kahe che. ' - (8) je gItamAM ghu TAI ghuMTAIne svara Avate heya, ane zabdanA sparza dvArA zrotrendriyane sukha prApta thatuM hoya, jANe ke sUra keI kIDA khelI rahyo hoya evuM anubhava je gItamAM thatuM hoya che te gItane sulalita Page #652 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 628 sthAnAne etadvirahitaM gItaM tu gItameva na bhavati, tattu gItAbhAsaM vijJeyam // 24 // ito'nye'pi gItaguNAH santi, tAn pradarzayitumAha-' urakaMTha' ityAdi / ca-punaH urakaNTha ziraH prazastam-urakaNThazirasA dvandvaH, tataH prazastena saha tRtiiyaattpurussH| evaM ca-uraHprazastam , kaNThaprazastam , ziraHprazastamiti padatrayaM labhyate / tatra-urasi yadA vizAlaH svaro bhavati tadA-umprazastaM vijJeyam / yadA ca kaNThe svarovartito'tiraphuTitazca tadA kaNThaprazastam / yadA ca zirasi prAptaH svaraH sa cedAnunAsikya rahitastadA ziraHprazastam / yadvA-ura:-kaNThazirastu kapharahitepu satsu yat prazastaM gItaM bhAni, tat urakaNThaziraHprazastam / tathA-mRdukaguNa gItake hote haiM / ina guNoMse rahita jo gIta hotA hai, vaha vAstavika rUpale gIta nahIM kahA gayA hai / / 24 // inase bhI atirikta aura bhI gItake guNa haiM-jo "urakaMTha" ityAdi gAthA dvArA prakaTa kiye gaye haiM jo gIta uraH prazasta hotA hai-jaba ura sthAnameM svara vizAla hotA hai, taba vaha gIta ura prazasta kahA jAnA hai, kaNThaprazasta jaya kaNThameM svaravartita hotA huA ati sphuTa hotA hai, taba vaha gItakaMTha prazasta kahA jAtA hai, ziraHprazasta-jaya zirameM prApta svara anunAsikase rahita hotA hai, taba vaha gIta ziraHprazasta kahA jAtA hai, athavA-jaya uraH kaMTha, zira ye ekarahita hote haiM, taba usa samaya gAye hue gItase jo prazastatA hotI hai, taba vaha gIta kramazaH uraHprazasta kaNThaprazasta evaM ziraHprazasta kahalAtA hai, aisA jAnanA cAhiye " mRdukaribhita. athavA sukumAra gIta kahe che. A pramANe gItanA ATha guNa samajavA. A guNathI rahita je gIta hoya che tene kharI rIte to gItaja kahI zakAya nA. // sivAya para gItanA bhI mane shudhe| 4cha. " urakaMTha" ItyAdi gAthAo dvArA te guNene prakaTa karavAmAM AvyA che - tyAre urasthAnamAM svara vizALa hoya che, tyAre te gItane uraH prazasta kahe che. jayAre kaMThamAMthI nIkaLate svara ati skuTa hoya che, tyAre te gItane kaMThaprazasta kahe che. jyAre ziramAM prApta svara anunAsikathI rahita hoya che, tyAre te gItane ziraprazasta kahe che. athavA-jyAre ura, kaMTha ane zira, A aMge eka rahita hoya che, te samaye gavAtA gItamAM je prazastatA hoya che, te prazastatAvALA gItane anukrame ura prazasta, kaMTha prazasta ane zira prazasta kahe che. Page #653 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suMgha/TokA sthA0 7 sU0 14 saptasvaranirUpaNam 629 ribhitapadabaddham-mRdunA= komalena svareNa yadgIyate tad mRdukam, yatra akSare pu gholanayA saMcaran svaro raGgatIva tad gholanAbaddala ribhitam, padavaddham = padaiH = geyapadaiH vaddham = viziSTaracanayA racitam padatrayasya karmadhArayaH / tathA ca samatAlapratyutkSepam - tAlaH = hastatAla samutthaH zabdaH pratyutkSepaH mRdaGgakAMsyAdInAM gItopakArakANAM dhvani, nartakI pada prakSepalakSaNo vA, samau tAlapratyutkSepau yatra tat / tathA - saptasvaralI maram - saptasvarAH sIbharanti = akSarAdibhiH samA bhavanti yatra tat / evaMvidhaya gItaM gIyate tadeva srugItaM bhavati / itthaM ca uraH kaNThazirovizuddhatvAdayo'pi gItaguNA bodhyAH // saptasvarasIbharam' ityuktam, tatra saptasvarAH anyatra amunA prakAreNoktAH, tathAhi " akkharasamaM 1 padasamaM 2 tAlasamaM 3 layasamaM ca gahasamaM 5 / nIsasiosasiyasamaM 6 saMcAra samaM 7 sarA satta // 1 // " padam " jo gAnA komala svarase gAyA jAtA hai, vaha mRduka hai, jahA~ akSaroM meM gholanAse saMcAra karatA huA svara khelatA jaisA pratIta hotA hai, vaha gholanA bahula gIta ribhita hai, jo viziSTa racanAvAle geya padoM se baddha hotA hai, vaha geya padabaddha hai, jisa geyameM hasta tAlase samuttha zabdarUpa tAla evaM gItopakAraka mRdaGga kAMsI AdikoM ko dhvanirUpa pratyutkSepa athavA nartakI kA pada prakSeparUpa pratyutkSepa samAna hote haiM vaha geya samanAla pratyutkSepa hai, jisa geyameM akSarAdikoM ke sAtha sAta svara sama hote haiM - vaha geya sasasvara sIbhara hai / isa prakAra se ye gItake raH vizuddha Adi guNa hote haiM ||25|| mRdukaribhitapadaSaddham " ne gAyana abhaja sUre gavAya he tene bhR kahe che. jyAre akSarA ghuTAvAne kAraNe sUra jANe ke krIDA karatA hAya evuM lAge che, te gItane rikSita gIta kahe che. je gIta viziSTa racanAvALA geya padA vaDe bahu hAya che te gItane padmamaddha kahe che. je gItamAM hAthane tAla [tapakAraka mUddaga, kAMsI AdinA dhvati rUpa pratyekSepa athavA nartakInA padaprakSepa rUpa pratyekSepa samAna hAya che, te geyane samatAla pratyutzepa kahe te che. je gepamAM (gItamAM) akSarAdinI sAthe sAta svara sama hoya che, zeyane ' saptasvarasIlara' he che. 66 A prakAranA guNAvALuM je gIta gavAya che tene ja sumIta kahe che, A prakAranA gItanA uravizuddhi Adi guNA kahyA che. Page #654 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre da chAyA - akSarasamaM 1 padasamaM 2 tAlasamaM 3 layasamahasamam 5 / niHzvasitocchvasitasamaM saMcArasamaM svarAH sapta // 1 // iti / 1 | 2 || ayamarthaH - akSarasamam-yatra dIrghe'kSare dIrghaH svaraH kriyate, harave hrasvaH, plute lutaH, sAnunAsike sAnunAsikaH, tadakSarasamam ||1|| padasamam - yat padaM = gItapadaM yatra svare AnupAti bhavati tattatraiva yadA gIyate tadA padasamaM bhavati tAlasamam - yasparasparAbhiddatahastatAlasvarAnusAriNA svareNa gIyate tattAlasamam / / 3 / / layasamam zraGgadAdyanyatamamayenAGgulIkozena samAite tantryAdau svasvaraprakAraH sa layaH, tamanusaratA svareNa yad gIyate tad layasamam ||4|| grahasamam - prathamato vaMzatantryAdibhiH svaro gRhItaH sa grahaH, tatsamena svareNa anyatra sAta svara isa makAra se bhI kahe gaye haiM- jaise - " akkhara -' samaM 1 padasamaM " ityAdi / jisa meM dIrgha akSara para dIrgha svara. hasva akSara para istra svara, akSara para pluta svara evaM sonunAsika akSara para sAnunAsika svara kiyA jAtA hai, vaha akSarasama svara hai, jo gItapada jisa svarameM anugati hotA hai-gAne yogya hotA hai, vaha padasama hotA hai, jo paraspara abhihana hastAlake svara ke anusArI svarase gAyA jAtA hai, vaha tAlasama hai, zRMga bane hue yA lakar3Ike bane hue kisI eka aGgulI koza tantrI Adike bajAne para jo svara nikalatA hai, vaha laya hai, usa laghako anusaraNa karanevAle svarase jo geya gAyA jAtA hai, vaha layalama hai 4. jo svara pahile vaMza taMtrI Adile milA liyA anyatra sAta svara A pramANe pazu kahyA che-- " akkharasamaM padasamaM " tyAhi (1) je geyamAM dardI akSara parIghra svara, hastra akSara para ha~sva svara, dyuta akSara para khruta svara, ane sAnunAsika akSara para sAnunAsika svara karAya che te akSara samasvara gIta kahevAya che. (2) je gItapaDha je svaramAM anupAti ya che gAvA ceAgya hAya che te svaramAM gavAya te tene padasama kahe che. f (3) je gIta paraspara asihata hastatAlanA strarAnusArI sUre gAvAmAM Ave che, te gItane tAlasama kahe che. (4) ziMgaDAmAMthI banelI athavA lAkaDAnA banelA kAi eka aMgulI keza vaDe taMtrI Adine vagADavAthI je svara nIkaLe che tene laya kahe che. te layanuM anusaraNa karanArA svarathI je gIta gavAya che tene layasama kahe che," Page #655 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 7 khU0 14 saptasvaranirUpaNam yad gIyate tad grahasamam // 5 // niHzvasitositasamam-niHzvasitocchasita. mAnamanatikrameNa yad gevaM tad niHzvasitomitasamam // 6 // saMcArasamamvaMzatantryAdiSveva aGgulI saMcArasamaM yad gIyate tat saMcArasamam / 7 // evamete sapta svarA bhavanti / atredaM bodhyam-eko'pi gItasvaro'kSarapadAdibhiH saptabhiH sthAnaH saha sapatvaM pratipadyamAnaH saptavidhattaM bhajate, ato'dhyarasamAdayaH saptasvarA bhrntiiti| atra tu sUtropAnte 'tantimama tAlasama' iti gAthayA saptasvarA ucyante iti bodhyam / tathA-gIte yaH sUtravandhaH so'ghaTaguNa eva kartavya iti tAnAi- nidosaM' ityAdi-nirdeSim=' aliyamubaghAyajaNayaM.' jAtA hai-aura bAdameM phira usI svara jaile svarase. jo gAnA gAyA jAnA hai, vaha grahasama hai| nizvAsa ucchAsake pramANako ullaMghana nahIM karake jo geya gAyA jAtA hai, vaha ni:zvasitocchvasitasamahai 6 / vAtantrI Adike UparahI aMzulIko pherane ke sAtha 2 jo gAnA gAyA jAtA hai, vaha saMcArasamma hai 7 / isa prakArase ye sAta svara hote haiN| yahAM yaha samajhanA cAhiye-eka bhI gIta svara akSara pada Adi sAta sthAnoMke sAtha samatAko pAtA huA sapta prakAratAko prApta hotA hai, isaliye akSasama Adi sAta svara kahe gaye haiN| yahAM sUtrake upAnta meM "tantisamaM tAlasama" isa gAthA chArA to sAta svara kahe gaye haiN| tathAgItameM jo sanayancha hai, vaha ATha guNoMdhAlAhI karane ke yogya haive ATha guNa "nihosaM" ityAdi gAthA dvArA isa prakAra se prakaTa kiye (5) je svara pahelAM vAMsanI vAMsaLI Adi sAthe meLavI levAmAM Ave che, ane tyAra bAda te svara jevA ja svara vaDe je gIta gavAya che, tene hasama gIta kahe che. (6) niHzvAsa ucchavAsanA pramANanuM ullaMghana karyA vinA je gIta gavAya che tene "ni sitecchavasita sama" kahe che. (7) vAMsaLI Adi vAdyo para AMgaLInuM sa caraNa karIne je gIta gavAya che tene saMcaraNasama kahe che. A prakAranA A sAta vara hoya che. ahIM evuM samajavuM joIe ke kaI paNa gIta svara, akSara, pada Adi sAta sthAnanI sAthe samatAne pAmatuM thayu sasaprakAratA prApta kare che. tethI makSarasama mA sAta prAranA 212 / 4aa che. mI sUtrane pAte "tantisamaM tAlasamaM" mAthA dvArA sAta 232 4AmA mAvyA cha. tathA gItamAM je sUtraLa hoya che te ATha guNavALo hoya che. te mA gur| "nihokhaM" tyAhi thA dvArA 21 prabhA Ta 42pAmAM AgyA che- Page #656 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darara sthAnAGgasUtre ityAdi dvAtriMzadoparahitam 1, sAravat-viziSTayuktam 2, hetuyuktam-gItA. nAmarthabodho'nAyAsena zrotRNAM bhavatiti hetumupalakSya yad racitaM gItaM tat, prasAdaguNayukta mityarthaH 3, alaGkRtam-upamAdyalaGkArayuktam 4, upanItam= upanayanigamanayuktam-upasaMhAra - yuktamityarthaH 5, sopacAram-kliSTaviruddhalajjAspadArthAvAcakaM sAnuprAsa vA gItam 6, mitam -ativacanavistararahitasaMkSiptAkSaramityarthaH 7, tathA-madhuram-mAdhuryaguNasamanvitam - suzrAvyazabdArtha. gaye haiM-" aliyanuvaghAyajaNayaM" ke anusAra jo gIta 32 doSoMse rahita hotA hai, vaha nideSa guga vAlA gIna hai, jo gIta viziSTa arthase yuta honA hai, vaha "sAravat" guNavAlA gIna hai, jo gIta isa abhi. prAyale ki zrotAoM ko gInakA arthajJAna saralanAse ho jAya racA jAtA hai, aisA vaha prasAda guNayukta gIta he tuyukta gIta hai, jo gIna upamA Adi alaMkAroMse yukta hotA hai, vaha ala kRta gIna hai, jo gIta upa naya aura nigamanase yukta hotA hai, vaha upanIta gIta hai| upanaya aura nigamanase yahAM upasaMhAra artha kiyA gayA hai| jo gIta kliSTa __ arthakA viruddha arthakA aura lajjAspada arthakA vAcaka nahIM hotA hai, vaha ayakA anumAsa yukta jo gIna hotA hai, vaha sopacAra gIta haijo gIta anivacanake vistArase rahita hai-arthAt saMkSipta akSaroMse hotA hai, vaha mita gIta hai-jo gIta mAdhurya gugale yukta hotA hai, vaha " aliyamubaghAyajaNayaM " mA 4thana anusA2 re jI1 32 hAthI rahita hoya che tene nirdoSa guNavALuM gIta kahe che je gIta viziSTa arthathI yuta Da ya cha tara " sAravat " sA2yuta guvANu gI1 3 che zrotAyAne gItanA arthanuM jJAna saraLatAthI prApta thaI jAya, evA hetupUrvaka racAyelA prasAdaguNayukta gItane hetuyukta gIta kahe che je gIta upamA Avi alaMga kArathI yukta hoya che tene alaMkRta gIta kahe che. je gIta upanaya ane nigamanathI yukta hoya che tene upanIta gIta kahe che. upanaya ane niga. manane artha ahIM upasaMhAra levAmAM AvyA che. je gIta kilaSTa arthane, viruddha arthanuM ane lajajAspada arthanuM vAcaka hotuM nathI, tene sopacAra gIta he che athavA anuprAsayukta je gIta hoya che tene pacA2 gIta kahe che. ra gIta ativacanathI (nakAmA vistArathI) rahita hoya che eTale ke sa kSipta - akSaravALuM je gIta hoya che tene mitagIta kahe che. je gIta mAdhurya guNathI Page #657 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATIkA sthA0 7 sU0 14 saptasvaranirUpaNam . mityarthaH 8, etAdRzaM yadvItaM tadeva gAnayogyaM bhavati / / 26 / / atha yaduktaM 'trINi vRttAnIti tAnyAha- sama0 ' ityAdi / yatra vRtte caturdhvapi caraNeSu samAnyakSarANi bhavanti tadvRttaM samam 1, yatra vRtte prathamatRtIyayodvitIyacaturthayozca caraNayoH samAnyAkSarANi bhAnti tadardhesamam 2, tathA-yatra vRtte sarvatra caturdapi caraNeSu akSarANAM vaiSamyaM bhavati tattaM viSamam / ete traya evaM vRttaprakArA bhavanti, caturtha vRttaM tu noplbhyte||27|| tathA-bhaNitayA bhASA. saMskRtAH mAkravAzca dvividhAHdviprakArA eva AkhyAtA. 3kAH / etAH RpibhASitAH, ataeva prazastAH bhASA vodhyAH / ataeva etAH svaramaNDale paGjAdi rUbara samUhe gIyante // 28 // atra gIta madhura guga yukta hai, etA jo gIta hotA hai vahI gAne ke yogya hotA hai||| 26 // jo 3 vRtta kahe gaye haiM ve isa prajJArase haiM-jisa vRttameM cAroM caraNoM meM-samAna akSara hote haiM-aisA vaha vRtta samavRtta kahA gayA hai, jisa vRttameM prathama aura tRtIya caraNoM meM evaM hittIya aura caturtha caraNoM meM samAna akSara hote haiM, vaha ardha samavRtta hai, jisa vRttameM cAroM caraNoM meM akSaroMko viSamatA rahatI hai, vaha vRtta viSamavRtta hai, ye tInahI vRttake prakAra hote haiM-cauthA vRtta upalabdha nahIM hotA hai| // 27 // bhaNiti do prakArakI hotI hai-bhaNiti zabdakA artha bhASA hai, saMskRta bhASA aura prAkRta bhASA ye donoM bhASAeM RSiyoM dvArA kahI gaI haiM-isaliye the bhApAe~ prazasta bhASAe~ haiM / isaliye ye SaDja Adi svarasamUhake bIca meM gAI jAtI haiM / / 28 // yukta hoya che tene madhuragIta kahe che. A ATha guNothI yukta je gIta hoya cha, kase vAna ye.jya hAya che. . have vRttanA traNa prakAra prakaTa karavAmAM Ave che- (1) samavRtta-je vRttamAM cAre caraNomAM samAna akSare hoya che te vRttane samavRtta kahe che. (2) ardhasamavRtta--je vRttamAM pahelA ane trIjA caraNamAM ane bIjA ane cethA caraNamAM samAna akSaro hoya che te vRttane ardhasa pravRtta kahe che (3) viSamavRtta-je vRttanA cAre caraNemAM akSarenI saMkhyA viSama (asamAna) hoya che te vRttane viSamavRtta kahe che. vRttanA A pramANe traNa prakAra che. bhaNiti eTale bhASA. te bhaNitinA be prakAra kahyA che--(1) saMskRta bhASA, ane (2) prAkRta bhASA. A bane bhASAo RSio dvArA kahevAmAM AvI hovAne lIdhe prazasta che te kAraNe temane SaDUja Adi svara samUhomAM sthA-80 Page #658 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAsUtre gIyamAnA ekonapaJcAzadeva tAnA bhavanti / itthamidaM svaramaNDalaM samAptam= sampUrNam // 32 // iti svaramaNDalaM samAptam // 10 14 // '' pAne hi kAyaklezo bhAti, sa ca laukikaH kAyaklezaH, sa pUrvamUtra moktaH, adhunA lokotaraM kAyaklezamAha1. mUlam-sattavihe kAyakilele paNNatte, taM jahA-ThANAie 1. upakuDayAsaNie 2 paDimaThAI 3, vIrAsaNie 4 Nesajjie 5, daMDAie 6, lagaMDasAI 7 // sU0 15 // ' chAyA-saptavidhaH kAyaklezaH prajJaptaH, tadyathA-sthAnAtinaH 1, utkuTukAsanikaH 2, pratimAsthAyo 3, vIrAsanikaH 4, naipadhikA 5, daNDAyatikaH 6, laga eMDazAyI 7 // sU0 15 // __ TIkA-'sattavihe ' ityAdi , kAyaklezaH-kAyasya-zarIraraya klezaH khedaH-vAcatapovizeSaH saptavidhaH prajJaptaH, tadyathA-rathAnAtigaH-sthAnakAyotsargAdikamatizayena gacchatIti sthAnAvINA athavA tIna tantri kAvAlI vINAmeM kaNThase bhI gAI jAtI tAne 49 hI hotI haiM // 32 // / isa taraha se yaha svaramaNDala samApta huA / / sUtra 14 // gAna meM jo kAyakleza hotA hai, vaha laukika kAyakleza hotA hai, * aura yaha laukika kAyaraleza isa pUrva ke sUtra meM prakarahI kiyA jA cukA hai-ataH aba jo lokottara kAyakleza hai use sUtrakAra prakaTa karate haiM "sattavihe kAyaphilese pANatte" ityAdi / sUtra // 15 // TokArtha-bAyatapo vizevarUpa jo kAyaklezahai-vaha sAta prakArakA kahA gayA hai, jaise sthAnAtiga 1 kAyotsarga AdirUpa sthAnako jo acchI traNa tAravALI vINAmAM gavAtAM tAna 49 ja ane kaMThathI gavAtAM tAna paNa 4che A prakAre varamaMDaLanuM nirUpaNa ahIM karavAmAM AvyuM che ke sU. 14 - gAyanamAM je kAyakaleza thAya che tene laukika kAyakaleza kahI zakAya. te laukika kAyakalezanuM nirUpaNa AgalA sUtramAM karavAmAM AvyuM che. have svakAra kettara kAyakalezanuM nirUpaNa kare che. "sattavihe kAyakilese paNNatte " tyaalTIkArtha-bAhya tApavizeSa rUpa je kAyakaleza che tenA sthAnAtiga Adi sAta prakAre kahyA che. kAryotsarga Adi rUpa sthAnanI je samyapha rIte ArAdhanA kare che temane Page #659 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA0 7 sU0 15 lokottarakAyaklezanirUpaNam 67 tigA - kAyotsargakArItyarthaH / kAyakleze nirdezye kAyaklezavato nirdezo dharmadharmiNorabhedopacArAd bodhyaH / evamagre'pi / ' sthAnAtida:' iticchAyApakSesthAnamati dadAtIti vigradaH / ' sthAnAyatikaH ' iticchAyA pakSe tu sthAnArtham AyatiH-A-samantAd yatiH yatno yasya sa tathA / arthastUbhayatra kAyotsakArItyeva // 1 // utkuTukA sanikaH - utkuTukA sanam = putasya bhUmAvalaganena upavezanam, tat astyasyeti - utkuTukAsanikaH ||2|| pratimAsthAyI bhikSupratimAkArI ||3|| vIrAsanikaH - vIrAsanam = nirAlambe'pi siMhAsanopaviSTavad bhUnyasta tarahase karatA hai-aisA kAyotsargakArI sthAMnAtiga hai, yahA~ yadyapi kAyakleza nirdezya hai, parantu kAyaklezavAlekA jo nirdezya kiyA gayA hai, vaha dharma aura dharmi abheda upacArase kiyA gayA hai| isI prakArakA kathana Age ke sUtroM meM utkuTukAsanika AdikoM meM bhI jAnanA cAhiye " ThANAie " kI saMskRta chAyA jaba sthAnAtigake bajAya sthAnA; tida athavA sthAnAyati aisI hotI hai, taba vahAM bhI " kAyotsarga kArI " aisAhI artha hotA hai " utkuDakAsanika " jisa baiThanemeM donoM puna jamIna para nahIM lagate haiM, isa prakAra se baiThanA isakA nAma ukaTuka yaha utkuTuka jisako hotA hai, yaha utkuTukAsanika hai 2 bhikSu pratimAkA jo sevana karanevAlA hotA hai, vaha pratimA sthAyI hai, arthAt abhigraha meM rahane vAlA hai Alambana ke vinA bhI jo jamIna para caraNoMko Teka kara baiThA jAtA hai, je kAyaleza sahana karavA paDe che tene sthAnAtiga kAyakaleza kahe che ahIM jo ke kAyakalezane nirdeza thayelA che chatAM paNa ahIM je kAyakalezavALAnA nirdeza karavAmAM Avye che te dhama ane dharmImAM abhedyanA upacAranI ape kSAe karavAmAM Avye che. e ja prakAranuM kathana utkaTAsanika Adi padomAM paNa samajavAnuM che, << "" ThANA hue A padanI s`skRta chAyA ' sthAnAtiga' te mahale ( sthAnAti 'athavA " sthAnAyatika " levAmAM Ave te paNa temane atha "yotsarga arI " 4 thAya che. " (2) uthuTuAsani4-- ne AsanamAM manne cuta ( musA ) bhInane uDe nahIM evI rIte ubhaDaka Asane besavAmAM Ave che te Asanane utkaTuka kahe che. A prakAranA Asane besanAranA kAyakalezane utkaTThakAsanika kAyakaleza kahe che. (3) pratimAsthAyI--bhikSupratimAnI ArAdhanA karanArane pratimAsthAyI kahe che. tenA kAyakalezane pratimAsthAyI kAyakaleza kahe che. (4) vIrAsanika---- koI paNa jAtanA avala'khata vinA, carAne bhUmi para TekavIne je Asane r Page #660 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgo caraNaM muktanAnusamupavezanam , tadastyasyeti tathA // 4 // naipadhikA-nipayA-prAsana vizeSaH, sA mamapAdaputA 1, gonipaccA 2, hastizuNDikA 3, paryaGkA 4, ardhaparyaGkA 5 / veti paJcavidhA, etadarthaH paJcamasthAnasya prathamodo navamasUtre draSTavyaH / tayA cazcarati saH // 5 // daNDAyavikA-pAdAnAdi pralAraNena daNDavatyAtI // 6 // tathA-lagaNDa gAyI-lagaMDaM cakra kASTham, tadvacchayanazIlaH / ayaM bhAvaH-mastaka pAyaryAdibhAgAnAM bhUmisambanvena pRSThasya ca tadasambandhena zayana zIlaH // 7 // ene yadyapi pUrva paJcAsthAnasya prathamoge vyAlpAtamAyAstathApi vine gAnAM saukayArthayatrApi kiMcid vyAkhyAta iti / / mU0 15 // vaha vIrAsana hai, ipta vIrAsana meM baiThanevAlekA AkAra kusIke jaisI ho jAtA hai, yaha Asana jisako hotAhai, vaha vIrAlanika hai, niSadyA nAma Asana vizeSakA hai, yaha Amana vizeSarUna nivadyA-samapAda putA 1' goniyo 2' hastizuNDikA '3' paryA '4' aura ardha paryaTAke bhedase 51 pAMca prakAra kI hotI hai, inakA artha paMcama sthAna ke prathama uddezameM nauveM mUtra meM dekha lenA cAhiye. isa nijadyAle jo rahatA hai, vaha nai adhika hai, daNDAyatika-pAdAna Adike pasAranese jo daNDake samAna ho jAnA hotA hai yaha daNDAyatika hai, lagaNDazAyI-mastaka aura pApI Adi bhAgoMko bhUmimeM lagAkara aura pRSTha bhAgako bhUmimeM nahIM lagAkara jo zayana karane ke svabhAvavAlA hotA hai, yaha lagaNDazAyI besavAmAM Ave che te AsananuM nAma vIrAsana kahe che. A Asane besanArane AkAra khurazInA jevo heya che. A vIrAsanikane je kAyakaleza thAya che tenuM nAma vIrAsanika kAyakaleza che. (5) dhika-nivadyA eka Asana vizeSanuM nAma che tenA nIce prasAe pAMya 2 4aa cha-(1) samapAtA , (2) gAnipayA, (3) stiaMDikA, (4) parthaka ane (5) ardhaparyaka, A pAMce prakAranA Asana vizenuM varNana pAMcamAM sthAnanA pahelA uddezAnA navamAM sUtramAM ApavAmAM AvyuM che, te tyAMthI vAMcI levuM. A nipaghA rUpa Asana vizeSamAM besanArane vivika kahe che. te nepakine je kAyakaleza sahana kare paDe che tene audhika kAyakaleza kahe che. (6) DAyatika-pAdAne phelAvavAthI je daMDanA jevA AkAranuM Asana thaI jAya che te Asane besanArane daMDAthatika kahe che. tene je kAyakaleza sahana karavuM paDe che tenuM nAma daMDAthatika kAyakaleza che. Page #661 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATIkA sthA0 7 sU0 16 manuSyalokavapadharaparvatAdinirUpaNam 639 pUrvoktaM kAyaklezarUpaM tapo manuSyaloke eva bhavatIti manuSyalokaM, tatra tAn varSadharaparvatAdI prarUpayati 7 mUlam - jaMbuddIve dIve sattavAsA paNNattA, taM jahA-bharahe 1, ekhae 2, e 2, herannavara 4 harivAse 5, rammagavAse 6, mahAvidehe 7| jaMbuddIve dIve satta vAsaharapadyayA paNNattA, taM jahA - culla himavaMte 1, mahAhimavaMte 2 nisaDhe 3, nIlavaMte 4, ruppI 5, siharI 6 maMdare 7| jaMbuddIve dIghe satta mahAnaIo purasthAbhimuhAo lavaNasamudaM samappaiti taM jahA - gaMgA 1 rohitA 2 hirI 3 sItA 4 parakaMtA 5 suvaNNakUlA 6 rattA 7| jaMbuddIve ddIne satta mahAnaIo pacatthAbhimuhIo lavaNasamuhaM samaprpati taM jahA - siMdhU 1 rohitaMsA harikaMtA 23 sItodA nArIkaMtA 54 rupakUlA 6 rattavaI 7 // 1 // dhAyaisaMDadIvapuratthimaddhe NaM sattavAsA paNNacA, taM jahA - bharahe 1 jAva mahAvidehe 7 | dhAyaisaMDadIvapurasthimaddhe NaM satta vAsaharahai, ye yadyapi pahile paMcama sthAna ke prathama uddeza meM vyAkhyAtaprAya hue haiM - phira bhI yahAM jo punaH ina para kucha kucha prakAza DAlA gayA hai, vaha ziSdhajanoM ko bodha hone ke nimitta DAlA gayA hai | sUtra 15 // , (7) dAga uzAyI--bhasta! bhane bheDI sahi lAgone bhUmi para bhA vIne ane pRSTha bhAganA bhUmine sparza na thAya evI rIte zayana karavAnA jenA svabhAva hAya che, tene lagaDazAyI kahe che te lagaDazAyInA kAyalezane lagaDazAyI kAyaleza kahe che. A AsaneAnu. pAMcamAM sthAnanA pahelA uddezAmAM pratiAdana thai cUkayu che, chatAM paNa hI te Asane para karI je prakAza pADavAmAM AvyA che te ziSyAne mAdha ApavAne nimitte ja thAIvAmAM bhAvyI the. // su. 15 // Page #662 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 640 sthAnAgasUtre pacayA paNNatA, taM jahA-cullahimavaMte 1, jAna maMdare / dhAyaisaMDadIvapurathimaddhe NaM khattamahAnaIo puratthAbhimuhIo kAloyasamudaM samuppeMti, taM jahA-gaMgA 1 jAva rattA 7||dhaayisNdddiivpuraatthaanddhe NaM satta mahAnaIo paJcatyAbhimuhIo lavaNasamuI samapyati, taM, jahA-siMdhU 1 jAva rattavaI 7 // 2 // dhAyaisaMDadIvapaccathimaddhe NaM satta vAsA evaM cetra, NavaraMpurasthAbhimuhIo lavaNasamuhaM lamappaMti, eccasthAbhimuhIo kAloyaM samudaM samaaiti / sesaM taM caiva // 3 // pukkharavaradIDapurasthimaddhe NaM satta bAsA taheba, NavaraM purasthAbhimuhIo pukkharodaM samuhaM saSati paccatthAbhimuhImo kAlodaM samudaM samappati / sesaM taM ceva // 4 // evaM paccasthimaddhe vi, NavaraM puratthAbhimuhIo kAlodaM sasudaM samasyeti / savattha vAsA vAsa. harapacayA Naio ya bhANiyahA // sU0 16 // chAyA--jambUdvIpe dvIpe sapta varSANi prajJaptAni, tadyathA-bharatam 1, airava: tam 2, haimavatam 3, hairaNyavatam 4, irivarSam 5, rampakavarSam 6, mahAvidehaH - yaha pUrvakti kAyaklezarUpa tapa manuSya lokameM hI hotA hai, isaliye aba svatrakAra manuSya lokakI aura manuSyaloka gata varSadhara parvata AdikoMkI prarUpaNA karate haiM--" jaMbudIve dIve satta vAlA paNNattA" satrArtha-jambUdvIpa nAmake chIpameM sAta varSa kSetra kahe gayehaiM-jaise bharata kSetra 1, aisvata kSetra 2, haimavata kSetra 3, hairaNyavata kSetra 4, harivarpa kSetra 5, rakhyaka AgalA sUtramAM je kAyAkaleza rUpa tavanuM nirUpaNa karyuM tene sadbhAva sanarAkamAM ja hoya che, tethI have sUtrakAra manuSyanI ane manuSyalokanA varSadhara parvate AdinI prarUpaNa kare che.' "jaMdIve dIve sakhavAsA paNNattA" tyAsUtrAya-mUdvIpa nAmanA dvIpamA sAta kSetra 4aaN cha-(1) maratakSetra, (2) ravatakSetra, (3) bhaktakSetra, (4) 27yaktakSetra, (5) zivakSetra, () Page #663 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATokA sthA0 7 0 16 manuSyalokavarSadharaparvatAdinirUpaNam 641 7 / jambUdvIpe dvIpe sapta varSadharaparvatA. prAptAH, tadyathA-kSudrahimavAn 1, mahAhimavAn 2, niSadhaH 3, nIlavAn 4, rukamI 5, zikharI 6. mandaraH 7 jambU ddhIpe dvIpe sapta mahAnadyaH pUrvAbhimukhyo lavaNasamudra samarpayanti, tadyathA-gaGgA 1, rohitA 2, hIH 3, sItA 4, narakAntA 5, suvarNakUlA 6, raktA 7 / jambudvIpe dvIpe sapta mahAnadyA, pazcimAbhimukhyo lavaNasamudraM samarpayanti, tadyathA-sindhuH 1, varSa kSetra 6, mahAvideha kSetra 7, jambUdvIpameM sAta varSa ghara parvata kahe gaye haiN| jaise-kSudra himavAn 1, mahA hisavAna 2, niSadha 3, nIlavAna '4, zikharI 6, aura mandara 7, jambUdIpa nAmake dIpameM sAta mahAnadiyAM kahI gaI hai jo pUrvAbhimukhI hokara lavaNasamudra meM jAtI haiN| jaisesindhu 1, rohitAMzA 2, harikA-tA 3, sItodA 4, nArIkAntA 5, rukmakUlA 6, aura raktAbanI 7, paurastyArddha dhAtakIkhaNDa dvIpameM sAta varSa kahe gaye haiM-jaise-bharata yAca mahAvideha paurastyAI dhotakokhaNDe. dvIpameM sAta varSadhara parvata kahe gaye haiM-jaise-kSuda himavAna 1, mahA himavAn 2, niSadha 3, nIlacAt 4, rukmI 5, zikharI 6, pUrva mandara 7, dhAtakI khaNDa dvIpameM sAta mahAnadiyAM pUrvAbhimukhI hokara kAlodasamudra meM jAtI haiM-jaise-gaGgA 1, rohitA 2, hI 3, sItA 4, narakAntA 5, suvarNakUlA 6, raktA 7, paurastyAI dhAtakIkhaNDadvIpameM sAta mahAnadiyAM pazcimAbhimukhI hokara lavaNalAmudra meM jAtI haiM-jaise-sindhu 1, rohitAMzA 2, ramyakarSakSetra, ane (7) mahAvidehakSetra dI5mA sAta varSa 52 patA bhAvasA cha-(1) kSudra bhivAn (2) mAhimavAna (3) niSadha, (4) nIvAna (5) zimarI, (6) bhane bha42 (7) jaMbudvIpamAM sAta mahAnadIo kahI che, je pUrvamAM vahIne lavaNasamudrne bhaNe cha. tamanA nAma sA pramANe che-(1) siMdhu, (2) zaDitAMzA, (3) DaritA , (4) sItA, (5) nArIral, (6) 2bhayA bhane (7) 24tAvatI dhAtakIkhaMDa dvIpanA pUrvArdhamAM sAta varSa kSetra kahyAM che-bharatathI laIne mahAvideha paryantanA sAta kSetre ahIM grahaNa karavA. dhAtakIkhaDa dviIpanA dhimA sAta varSa 52 5 mA che-(1) kSudra bhivAn (2) maDA bhivAna (3) niSadha, (4) nAsapAna (5) 24bhI, (6) zimarI mate (7) pU bhan42. dhAtakIkhaMDa dvIpamAM sAta mahAnadIe pUrvamAM vahIne kAleda samudrane na bhaNe . tamanA nAma-(1) , (2) 2||hitaa, (3)ii , (4) sItA (5) na24ntA, (6) suvarNa gane (7) 24tA pAtA dIpana pUrvAdhanA A sAta mahAnadIo pazcima tarapha vahIne lavaNa samudrane jaI maLe che- sthA0-81 Page #664 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAgasUtre rohitAMzA 2, harikAntA 2, sItodA 4, nArIkAntA 5, rukmakUlA 6, raktAvatI 7 // 1 // dhAtakIkhaNDadvIpapaurastyAH khallu sapta varSANi prajJaptAni, tadyathAbhArataM 1 yAvad mahAvideDaH 7) dhAtakIkhaNDadvIpapaurastyAH sapta varSadharaparvatAH * prajJaptAH, tadyathA-zudahimavAn 1 yAvad mandara 7) dhAtakIkhaNDahIpapaurastyA? khalu sapta mahAnadyaH pUrvAbhimukhyaH kAlodasamudraM samarpayanti, tadyathA-gaGgA 1, yAvad raktA 7/ dhAtakIkhaNDadvIpapaurastyAH khalu sapta mahAnadyaH pazcimAbhimukhyaH lavaNasamudraM samarpayanti, tadyathA-sindhuH 1, yAvad raktAvatI 7 dhAtakIkhaNDadvIpapAzcAtyAH khalu sapta varSANi evameva, navaraM pUrvAbhimukhyo LavaNasamudraM samarpayanti, pazcimAbhimukhyaH kAlodaM samudraM samarpayanti / zepaM tadeva // 3 // puSkaravaradvIpAI. paurastyAr3he khalu sapta varSANi tathaiva, navaraM pUrvAbhimukhyaH puSkarodaM samarpayanti, harikAntA 3, sItodA 4, nArIkAntA 5, rukmakUlA 6, raktAvatI 7, pAzcAtyAdha dhAtakI khaNDa meM sAta varSa kSetra-bharata kSetra 1, aizvata kSetra 2, haimavata kSetra 3, hairaNyavata kSetra 4, hari varSa kSetra 5, rampakavarSakSetra 6, aura mahAvideha kSetra 7, kahe gaye haiM-yahAM jo pUrvAbhimukhI sAta nadiyAM haiM, ve lavaNa samudra meM jAtIhai, aura jo pazcimAbhimukhI sAta mahAnadiyoM haiM, ve kAlodasamudra meM jAtI hai| bAphIkA aura saba kathana pUrva jaisA hI jAlanA cAhiye paurastyArtha puSkaravarachIpArdhameM sAta sAta varSa pUrvokta nAmavAle hI kahe gaye hai, yahA~ jo pUrvAbhimukhI nadiyAM haiM ve puSkaroda. samudra meM jAtI haiM, aura jo pazcimAbhinuskhI nadiyA ye kAlodasamudra meM jAtI hai| bAkokA aura sana kadhana pUrvokta jaisA hI hai| isI tarahakA (1) siMdhu, (2) |tiial, (3) Rsural, (4) sInA , (5) nArIal- (9) 2mA mane (7) 24tAvatA. dhAtakIkhaMDa kapanA pazcimAI mAM nIce pramANe sAta varSa kSetra che(1) maratakSetra, (2) me21ta kSetra, (3) maktakSetra, (4) Dai25yaktakSetra, (5) (9) ramyavardhakSetra ane (5) mahAvidehakSetra. ahIM je pUrvamAM vahetI mahA nadIo kahI che te lavaNarAmudramAM jaI maLe che, ane pazcima tarapha vahetI sAta mahAnadI kAleda samudramAM jaI maLe che. bAkInuM samasta kathana AgaLanA kathana pramANe samajavuM. puSkaravaradvIpAdhanA pUrva bhAgamAM sAta sAta varSa kSetranAM nAme upara pramANe ja samajavA. ahIM je mahAnadIo pUrva tarapha vahe che, teo puSkareda samudramAM jaI maLe che ane je mahAnadIo pazcima tarapha vahe che, teo kAleda samudramAM jaI maLe che. bAkInuM samasta kathana pUrvokta kathana pramANe ja samajI levuM. eja prakAranuM kathana tenA pazcimA Page #665 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA07 sU017 kulakarAdinirUpaNam pazcimAbhimukhyaH kAlodaM samudraM samarpayanti / zeSaM tadeva / / 4 // evaM pAzcAtyAH'pi, navaraM pUrvAbhimukhyaH kAlodaM samudraM samarpayanti, pazcimAbhimukhyaH puSkarodaM samudra samarpayanti / sarvatra varSANi varSadharaparvatAH nadyazca bhaNitavyAH // sa0 16 // TIkA-'jaMbuddIve dIve' ityaadi| vyAkhyA nigadasiddhA / navaraM samarpayanti, samudre milantItyarthaH / / sa0 16 // manuSyakSetrAdhikArAt sampati tatsambandhitvena atItAyAmutsapiNyAm asyAmabasapiNyAMca jAtAnA kulakarANAm, etadavasarpiNI samutpannakulakarabhAryANAm, AgamiSyantyAmutsapiNyAM samupatsyamAnAnAM kulakarANAm, vRkSANAM, nItInAm, cakravarti sambandhinAmekendriyapazcendriyaratnAna, duSamAsupamAlakSaNasya ca vaktavyatAM caturbhiH sUtrairAha mUlam-jaMbuddIve dIve bhArahe vAse tIyAe ussappiNIe satta kulagarAhutthA, taM jahA-sittadAme 1 sudAme 2 ya supAse 3 ya sayaMpo 4 / vimalaghose 5 sughose 6 ya, mahAghole 7 ya sattame // 1 // jaMbuddIve dIve bhArahe vAse inIse osappiNIe satta kulagarA hotthA, taM jahA-paDhamitthavimalavAhaNa 1 cakhubha 2 jalamaM 3 cautthamabhicaMde 4 // tatto ya paseNaI 5 puNa, marudeve 6 cevanAbhI 7 ya // 1 // eesiNaM sattaNhaM, . kulagarANaM satta mAriyAo hutthA, taM. jahA-caMdajasA 1 caMdakathana pAzcAtyA meM bhI jAnanA cAhiye. vizeSatA yahAM aisI haiM-ki jo yahAM pUrvAbhimukhI nadiyAM haiM, ve kAlodasamudra meM jAtI haiM, aura jo pazcimAmukhI nadiyAM haiM, ve puSkarodasamudra meM jAtI haiN| sarvatra varSa varSadhara parvata, aura nadiyAM kaha lenA cAhiye "samarpayanti" kA artha hai samudra meM milatI haiM // sU0 16 / / viSe paNa grahaNa karavuM joIe A kathanamAM vizeSatA eTalI ja che ke ahIM pUrva tarapha vahetI nadIo kAloda samudramA jaI maLe che ane pazcima tarapha vahetI nadIo puSkare samudramAM jaI maLe che sarvatra varSa kSetro, varSadhara 5vata mane nahI mArnu 4thana naye. " samarpayanti " mA phn| matha " samudrane bhage cha," mevA thAya che. // sU. 16 // Page #666 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre kaMtA 2 surUva 3 paDirUSa 4 cakhumaMtA 5 ya / sirikaMtA 6 marudevI 7, kulagaraitthINanAmAiM // 2 // jaMbuddIve hIve bhArahe vAse AgamissAe ustappiNIe satta kulagarA bhavistaMti, taM jahA-miyavAhaNa 1 subhome 2 ya suppabhe 3 ya sayaM. pabhe 4 // datte 5 suhame 6 subaMdhU 7 ya, Agamisleza hossai // 1 // vimalavAhaNe NaM kulagare satrabihA ruskhA uvabhogattAe havamAgacchiMsu, taM jahA-mantaMgayA 1 ya siMgAya 2 cittaMgA 3 ceva haoNti cittaralA 4 / maNiyaMgA 5 ya aNiyaNA 6 lattamagA kapparurakhA 7 ya // 1 // sU0 17 // chAyA-jambUdvIpe dvIpe bhArate varSe atItAyAM arasapiNyAM sapta kulakarAH abhavana, tadyathA-mitradAmA 1, sudAmA 2 ca, supArthazca 3 rUpayamprabhaH 4 / vimalaghopaH 5 sughopazca manuSya kSetrake adhikArako lekara aba rAtrakAra manuSyakSetra sambandhI hone se atIta utsarpiNI meM aura isa avasarpiNImeM utpanna hue kula. kasekI, tathA isa avasarpiNI meM utpanna hue kulakarakI bhAryAoMkI, tathA AgAmI utsarpiNIkAlameM utpanna honevAle kulakaroM kI vRkSoMkI, cakravartI sambandhI nItiyoMkI, ekendriya, evaM paMcendriya ratnoMkI, aura dRSamA suSamArUpa kAla kI vaktabdhatA cAra patroM dvArA kahate haiM"jaMbuddIve dIve bhArahe vAse tIyAe ustappiNIe" ityAdi sU0 17 // sUtrArtha-jambUdvIpa nAmake dvIpameM bharatavarSameM atIta utsarpiNIkAlameM sAta * manuSyakSetrane adhikAra cAlI rahyo che tethI have sUtrakAra manuSyakSetramAM jene sadabhAva che evA bhUtakAlina utsarpiNamAM utpanna thayelA ane A avasarpiNamAM utpanna thayelA kulakaranI tathA A avasarpiNamAM utpanna thayelI kulakaranI bhArthIonI, tathA AgAmI utsapiNukALamAM utpanna thanArA kula karonI, vRkSanI, cakravartI saMbadhI nItionI, ekendriya ane paMcendriya ratnonI ane duSamA suSamAM rUpa kALanI vaktavyatAnuM cAra sUtro dvArA nirUpaNa 4re cha." javuddIve dIve bhArahe vAse tIyAe ussagpiNIe " tyaahsvArtha-jabUDhIpa nAmanA dvIpanA bharatavarSamAM atIta utsarpiNIkALamAM nIce Page #667 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 7 sU0 17 kulakarAdinirUpaNam 6mahAghoSazca 7 saptama : 1 // jambUdvIpe dvIpe bhArate varSe asyAmavasapiNyAm sapta kulakarAH abhavann, tadyathA-prathamo'tra vimalavAhanaH 1 cakSuSmAn 2 yazastrAn 3, caturtho'bhicandraH 4 / tatazca prasenajit 5 punamarudevazcaiva 6 nAbhizca 7 // 1 // eteSAM khalu saptAnAM kula karANAM sapta bhAryA abhavan, tadyathA-candrayazAH 1, candrakAntA 2 surUpA 3, pratirUpA 4 cakSuHkAntA 5 ca / zrImAntA 6 marudevI 7 kulakarastrINAM nAmAni // 2 // jambUddhIpe dvIpe bhArate varSe AgamiSyantyAmutsapiNyAM sapta kulakarA bhaviSyanti, tadyathA-mitavAhana. 1 sumomazca 2 suprabhazca 3 svayaMpramaH 4 / dattaH 5 sukSmaH 6 mubandhuzva 7'AgamiSyati aviSyati // 1 // vimalayAine khalu kulakare saptavidhA vRkSA upabhogyatayA havyamAgacchan tadyathA-mattAGgakAzca 1 kulakara hue haiM / jaise-mitradAnA 1, sudAmA 2, supAvaM 3, svayaMprabha 4, vimalaghoSa 5, sughoSa 6, aura saptama mahAghoSa 7 / 1 / / ____ jambUdvIpameM bharatavarSa meM isa avasarpiNImeM sAta kulakara hue haiMjaise-vimalavAhana 1, cakSubamAna 2, yazasvAn 3, amicandra 4, prasenajita 5, marudeva 6, aura nAbhi 7 isa sAta kulakaroMkI sAta bhAryAe~ huI haiM-jinake nAma isa prakAra se haiM-candrayazA 1, candrakAntA 2, surUpA 3, pratirUpA 4, cakSukAntA 5 zrIkAntA 6, eva marudevI 7-2 jambUdropameM bharatavarSameM AgAmI utsarpiNI meM sAta kulakara hoMgejinake nAma isa prakAra se haiM-mitavAhana 1. subhauma 2, suprabha 3, svayaMprabha 4, datta 5, sUkSma 6, aura subandhu 7, vimalavAhana kulakarake hone para sAta prakAra ke vRkSa upabhogya rUpase kAmameM Aye-jaise-mattAGgaka 1, pramANe sAta dusre| 25 gayA cha-(1) bhitrAmA, (2) sudAmA, (3) supAzva (4) 21ya prasa, (5) visASa, (6) sughoSa mane (7) maagh|5. / 1 / ' jabudvIpanA bharatavarSamAM A avasarpiNIkALamAM sAta kulakara thaI gayA cha tamanA nAma mA pramANe tai-(1) vibhapAna, (2) yazumana, (3) yazAna, (4) bhaniyandra, (5) prasenati (6) bharuva mana (7) nAni A sAta kulakaranI sAta bhArthIonAM nAma A pramANe hata--(1) cadrayazA (2) yandrAntA, (3) su35|, (4) prati35, (5) yakSAntA, (6) zrIntA mana (7) bharavI. / 2 / ja khUDhIpanA bharatavarSamAM AgAmI utsapikALamAM A sAta kulakara tharI-(1) bhitavADana, (2) suloma, (3) suprabha, (4) 21ya prasa, (5) itta (6) sUkSma bhane (7) sumandhu. vimalavADana kulakaranA samayamAM sAta prakAranA vRkSe lokone upagya rUpe kAma AvyA. te sAta prakAranAM vRkSanAM nAme A pramANe samajavA- Page #668 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 sthAnAsUtre bhRGgAzva 2 citrAzcaiva 3 bhavanti citrarasAH 4 | manyanAtha 5 anagnAtha 6 saptamakAH kakSA 7 / / 1 / sU0 17 // TIkA-' jaMbuddIve dIve ityAdi 1 atItAyAmusarpiNyAMmadhyajambUdvIpastha bhAratavarSe mitradAmAdayaH sapta kulakarAH = nItimaryAdAkarAH abhavan / vartamAnAyAmavasarpiNyAM jambUdvIpasthabhAratavarSe vimalavAhanAdayaH saptakulakarA abhavan / vimalavAhanAdInAM kulakarANAM krameNa candrayazAH prabhRtayaH sapta mAryA abhavan / jambUdvIpasthabhAra ne varSa AgAminyAmutsamitrAnAdayaH sapta kurA bhaviSyanti / tadAha- 'niyavAhaNe subhomeya ' ityAdinA | arthaH spaSTaH / navaray- ' Aganissega ' bhAgamiSyati bhaviSyati kAle / tathA-livAhane prathama kulakare vartamAne saptaprakArakA vRkSA upabhogya - tayA = tAtkAliMkamanuSyANAM bhojanAdyupabhogasaMpAdakatayA ivyamiti vAkyAlaGkAre Agacchan = udapayanta tadyathA - mattAGgakAH- mataM madonharSeH, tatkAraNabhUtaH bhRGga 2 citrA 3, citra 4, 5, anagna 6, aura kalpavRkSa 7isakA aisA hai ki avIna utsarpiNI meM madhya jambUdvIpa meM sthita bharatavarSa meM mitrAma Adi kulakara nItimaryAdAke kartA hue, jambUdrIpatra bharatavarSa meM vartamAna avasarpiNImeM vimalavAhanAdi jJAta kulakara hue vivAhanAdika kuloMkI kramazaH candrayaza Adi sAta bhASAe~ huI haiM | jambUdIpastha bharatavarSa meM AgAmI utsarpiNI mitravAhanAdikasAta kulakara hoNge| prathama kulakara vimalavAhanake rahane para sAta prakAra ke kalpavRkSa tAtkAlika manuSyoM ke bhojana Adi upabhogake saMpA duka hue sattAGgaka harSa ke kAraNabhUta peya padArtha yahAM matta zabdase gRhIta hue haiM / athavA-Anandajanaka peya vastu hI avayava jinakA hai, aise (1) bhattAMga, (2) RNa, (3) citrAMga, (4) citrarasa, (4) bhaeyAMga, (6) anagna ane (7) kalpavRkSa A sUtreAne bhAvAtha nIce pramANe che nItimaryAdAnA sthApanArane kulakara kahe che. atIta uSiNIkALamAM madhya ja buDhIpanA bharatavarSamAM mitraDhAma Adi sAta kulakaza thayA hatA. jabudbIpanA bharata'mAM vamAna avasarpiNIkALamAM bimalavAhana Adi sAta lakarA thaI gayA che. te vimalavAhana Adi sAta kulakareAnI sAta bhAryAM. enAM nAma anukrame candrayazA vagere hatA jamUdrIpamAM AvelA bharatavaSa mAM AgAmI utsarpiNIkALamAM mitravAhana Adi sAta kulakarA thaze vimalavADana kulakaranA kALamA rahetA leAkeAne bheAjanA mATe upayAgI evAM sAta prakAranA kalpavRkSeAnI prApti thai, upabhAgane (1) sattAMga-jJAnaM na ceyayaha the ahIM 'bhatta' yaha vaDe gRhIta thayA che. athavA AnaMdadAyaka peya vastu ja jemanA avayava che evAM Ana Page #669 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sudhA TIkA svA0 7 sU0 17 kulakarAdinirUpaNam 67 peyapadArtha ii mattazabdenocyate, tasya aGgakA = hetubhUtAH, athavA mataM =zAnandajanakaM peyavastu, tadevAGgam = avayavo yeSAM te tathA, AnandapradapeyapadArthadAyakA'vRkSA ityarthaH / bhRGgAH bhRArAdivividhapAtradAyakA vRkSavizeSA 2 citrAGgAH= vividhamAlyasampAdakA vRkSAH 3 citrarasAH - citrA : = madhurAdibhedabhinnA aneka rUpA rasA yebhyaH samupalabhyante tathAbhUtAH 4 / maNyaGgAH- maNInAm = maNimayabhUSa NAnAm aGgabhUtAH = hetubhUtA madhyaGgAH, athavA maNayo'GgAni yeSAM te tathA-maNi'mayabhUSaNadAyakAH 5 | anagnAH = vividha vastradAyakAH vRkSAH / vastrapadAnena janAnAM nagnapariharaNAt ananeti saMjJA bodhyA 6 / tathA kalpavRkSAH uktavyatiriktAnAM sakalamanorathAnAM pUrakA savizeSAH / ete saptApi kalaravRkSA yugajanAnAmupabhoga'pUrakAH nAmaprathama kulakarasamaye prAdurbhUtA iti vijJeyam // 0 17 // AnandadAyaka padArtha denevAle jo vRkSa haiM, ve mAika haiM / vividha Ahire bhRGgara Adi pAtroMke denevAle jo vRkSa vizeSa haiM, ve yahAM bhRGga zabda se liye gaye haiM / vividha mAlyoMke sampAdaka jo vRkSa vizeSahaiM ve citrAGga zabda se liye gaye haiM / madhurAdi bhedase bhinna aneka rasa jinase prApta hote haiM ve yahAM citra zabdase liye gaye haiM / maNimaya bhUSaNoMke jo kAraNa hote haiM ke, athavA maNimaya bhUSaNoMke denevAle jo hote haiM pe vRkSa yahAM maNGga zabda se liye gaye haiM / vividha vastroMke denevAle jo vividha vRkSa haiM, ve anagna zabda se liye gaye haiM / inakI anagna aisI -saMjJA isaliye huI hai, ki ye vastroMke denese manuSyoM ko dUra karate haiM / ukta ina vRkSoMse bhinna jo vRkSa sakala manorathoMke pUraka hote haiM ve kalpavRkSa haiN| ye sAta prakAra ke kalpavRkSa yuga janoMke upabhogake dadAyaka padArtho utpanna karanArA vRkSAne mattAMgaka kahe che. (2) trividha prakA ranA bhRMgAra Adi pAtra ApanArAM vRkSAne bhRvRkSo kahe che. (3) vidha mAlAe. jemAMthI ane che evAM vRkSone citrAMga vRkSo kahe che (4) je vRkSo madhurAdi vividha rasenA pradAtA haiAya che temane citrarasa kahe che. (5) miNuM. maya bhUSa@AmAM je kAraNabhUta heAya che temane, athavA maNimaya bhUSaNA denArAM je vRkSo hAya che temane ahIM maNyaga " pada vaDe grahaNa karavAmAM AnyA che (6) vividha vastro pradAna karanArA vRkSeAne grahaNa karavAmAM AvyA che temane anagna kahevAnu kAraNa e che ke te manuSyAne vastranuM pradAna karIne temanI nagnatAne DhAMkavAmAM madadarUpa bane che. (7) ne vRkSoM sA manoratha pUrNa puranArA hoya che. nchita vastu Aya nArAM hAya che, te vRkSeAne kalpavRkSo kahe che. A sAte prakAranA kalpavRkSe te C 8 , anagna pada dvArA Page #670 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre satyapi kulakareSu satyaparAdhe kasyacid daNDo bhavati iti daNDanItimAha - mUlam -- sattavihA daMDanII paNNattA, taM jahA - hakAre 1, makkAre 2, dhikkAre 3, paribhAse 4, maMDalavaMdhe 5, cArae 6, chavicchee 7 // sU0 18 // chAyA - saptavidhA daNDanItiH majJaptA, tadyathA-hakArI 1, mAkAro 2, dhikkAraH 3 parimApA 4, maNDalabandhaH 5, cArakaH 6 chavicchedaH 7 // mru0 18 // TIkA - sattavihA ' ityAdi daNDanItiH - daNDanam - daNDa : - aparAvinAmanuzAsanaM, tatra tasya tadrUpA vA nItiH, daNDanItiH, mA saptavidhA prajJatA / tathathA - ThakAraH - ' Dhak ' ityadhikSepa :rthaH, pUraka hote hai, so ye sAtoMhI prakArake kalpavRkSa vimalavAhana nAmake prathama kulakarake samaya utpanna hue kukaroM ke maujUda hone para bhI kisIse aparAdha ho jAtA hai, aura usakA daNDa diyA jAtA hai, ataH daNDa noti kahate haiM // 0 17 // 66 sattavihA daNDanII paNNattA " ityAdi // 0 18 // TIkArtha- daNDanIti sAta prakArakI kahI gaI hai| jaise 1 hakkAra, 2 mAkAra, 3 dhikkAra, 4 paribhASA, 5 maNDalabandha, 6 cAraka aura chaviccheda 7 / aparAdhiyoM ko anuzAsita karanA isakA nAma daNDa hai, daNDakI, athavA daNDarUpa jo nIti hai, vaha daNDanIti hai, yaha daNDanIti sAta prakArakI jo pUrvokta rUpase kahI gaI hai, so usakA tAtparya aisA haiyuganA leAkeAnA upabheganI sAmagrI pUrI pADanArAM hatAM. A sAte prakAranA kalpavRkSonI utpatti vimalavAhana nAmanA pahelA kulakaranA samayamAM thaI hatI !! sU 17 // 48 -- kulakA maujUda Aya tyAre paNa kaIne kaI thaI jAya che. aparAdhIne zikSA karavAmAM Ave che, nItituM sthana pure che." sattavihA daMDanII paNNattA unIti 7 prahAranI uhI che - (1) " 2, vyakti dvArA aparAdha tethI have sUtrakAra I tyAhi - ( sU 18 ) (2) Abha2, (3) dhi2, (4) paribhASA, (4) bhaDagandha, (6) yA24 bhane (7) chavI. aparAdhIone zikSA karavI tenuM nAma daMDa che. daMDamAM, daDanI athavA daDa rUpa je nIti che, tenuM nAma daMDanIti che. te 'nItinA hakkAra Addi pUrvokta sAta prakAra kahyA che. Page #671 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA07018 daNDanItinirUpaNam 1 * 649 tasya karaNaM ikAraH, ayaM bhAvAthamadvitIyakulakarasamaye kRtAparAdhasya janasya daNDo hakAramAtramAsIt / tenaivAparAdhako hRtasarvasvamitra AtmAnaM manyamAno nAparAsthAne punaH vartate iti / 1 / mAkAra:- mAkaraNaM mAkAra:- ' mAkuru ' iti pratiSedhArthakasya vacanasya uccAraNam / ayaM daNDastRtIyacaturthakulakarakAle mahatya rAdhe varttate / sAmAnyAparAve tu pUrvokta eva daNDa iti // 2 // dhikkAra:dhigityadhikSepe, tasya karaNa = kathanaM dhikkAraH / paJcamaSaSThasaptamakulakarakAle mahaadhikSepa artha meM ha dhAtu hai, isa hakkA karanA so hakkAra hai, tAtparya yaha hai ki prathama dvitIya kulakarake samaya jo manuSya aparAdha karatA thA, usake liye hakkAra mAtra daNDa thA, isa daNDa se hI vaha apane Apako saba kucha hara liyA gayA hai, jisakA aisA mAnatA thA aura phira vaha aparAdha nahI karatA thA 1 mAkAra 2 " mA " aisA karanA isakA nAma mAkAra hai- mata karo isa prakAra ke pratiSedhaka vacanakA uccAraNa karanA - so mAkAra hai, yaha daNDa caturtha kulakarake samaya meM baDe bhArI aparAdha ke hone para diyA jAtA thA sAmAnya aparAdha hone para to pUrvokta hakkAra rUpahI daNDa diyA jAtA thA " dhim " - yaha zabda adhikSepa arthameM AtA hai / dhikkArakA denA yaha dhikAra hai, yaha daNDa paMcama aura chaTheM tathA sAtaveM kulakarake samaya meM baDe bhArI aparAdha ho jAne para pracalitaM (1) 3642 - " hak " dhAtu adhikSepa ane vAcaka che A haklR karavA tenuM nAma hakkAra che. " tame AvuM anucita kArya karyuM !" A prakAre kahevuM tenuM nAma hakka raDe che. pahela ane khIjA kulakaranA samayamAM apa rAdhIne hakkAra daMDa ja devAmAM AvatA hatA te daMDane pAtra bananAra vyaktine evuM lAgatuM hatuM ke jANe tenu' sarvasva harI levAmAM Avyu che. ATale ja daMDa sahana karanAra vyakti pharI aparAdha karavAnI hi'mata karatI nahI. na re " (2) bhADA2-"bhA " mA yaha niSedhAya che. " yA prAranuM daitya A prakAranA pratiSedhaka vacananuM uccAraNa karavu'tenu' nAma makAra' che. trIjA ane ceAthA kulakaranA samayamAM A prakArane dRDha pracalita hatA. ghaNA bhAre aparAdha karanArane ja A daDane pAtra banavuM paDatuM hatuM. sAmAnya aparAdha karanArane te tyAre paNa hakkara daMDa ja devAmAM AvatA nA. CC (3) dhiu52 - " dhig" sA dhAtu adhikSepatA arthabhAM vaparAya che. kAi aparAdhIne dhikAra tane, Avu* kAma karatAM tane zarama paNu na bhAvI 1", khA prabhA] dhinggaarve| tenu nAma dhi442 6 che, pAMthabhAM, cha sthA0-82 Page #672 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 650 sthAnAsUtre tyaparAdhe dhikAro daNDaH, madhyamAparAdhe mAkAro daNDaH, jayanyAparAve tu hakAro daNDa iti bodhyam / uktaM ca dRkArAdiviSaye - " " paDhIyANapamA, tayaca utthAna abhinavA vIyA / paMcama chas ya sattamassa taiyA. abhiNavA u // 1 // chAyA - mathamadvitIyayoH mayamA tRtIyacaturthayorabhinavA dvitiiy| / - paJcamapaNyayozca saptamasya tRtIyA abhinavA tu // 1 // iti // 3 // tathA - paribhASA - paribhASaNaM paribhASA - aparAdhinaM prati ' mAkuru / ityevaM sakopakathanam || 4 || tathA - maNDalabandhaH - maNDalaM nirdiSTaM kSetraM, tatra vandhaH= ' nAtaH pradezAd gantavya ' - mityAjJAkaraNam / yadvA- puruSA maNDalarUpeNa = samudAyarUpeNa samuditA mA bhavantityAjJA karaNaM maNDalabandhaH // 5 // cArakaHthA madhyama aparAdha meM jo sAkAra rUpa hI daNDa thA, evaM jaghanya aparAdha maiM hakkAra rUpa daNDa thA, hakAra Adi ke viSayameM aisA kahA gayA hai66 padama bIghANa paDhamA " ityAdi / f J aparAdhI prati aisA kupita hokara kahanA ki tuma amuka kAma mata karo maNDala nAma kSetrakA hai, nirdiSTa kSetra meM aparAdhIko roka kara rakhanA yaha maNDala bandha hai - isa sthAna se tuma Age nahIM jAnA isa prakArakI AjJA karanA so yahI maNDala bandha hai / athavA puruSa maNDala rUpa se samudAya rUpa se ekatrita nahIM ho aisI AjJA karanA so yaha bhI maNDala hai | aparAdhIko kArAgArameM DAla denA so cAraka hai, ane sAtamAM kulakaranA samayamAM ghaNuA ja bhAre aparAdha karanArane A prakA ranA daMDane pAtra khatavu paDatu te kulakarAnA samayamAM madhyama aparAdha karanarane mAkAra rUpa daDane pAtra khanavu paDatu' ane sAma nya aparAdha karanArane hakakAra rUpa daMDane pAtra banavu` paDatu. hamkAra AdinA viSayamAM evu kahyuM che 2 - " padama bIyANa paDhamA " tyahi. (4) " aparAdhI pratye apAyamAna thAne mevu' 'hevu' ! tu' mA bhrmranuM kRtya mA kara, ' ityAdinuM nAma paribhASA krUDa che. (5) maDala eTale kSetra aparAdhIne koi nirdiSTa kSetramAM ja zakI rAkhaze! tenuM nAma maMDalamandha che. '* tamAre A sthAna cheDIne javu' nahI- amuka maryAdita sthAnamAM ja tamAre rahevu' ' A prakAranI AjJAnuM nAma maDalabandha che. athavA puruSa maDalarUpe athavA samudAya rUpe ekatrita na thavuM, evI AjJAnuM nAma maDala andha che. (6) straparAdhIne jelamAM pUrave tenu nAma cAraka da che. Page #673 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sudhA kA sthA. 7 6. 18 cakravartina ekendripaMve ndrayAtmavarNana 351 kArAgAraH // 6 // chavicchedaH-karacaraNanAsA koSThAdyavayavakartanam // 7 // paribhASAdayazcatasro daNDanItayo bharatasya kAle samabhavan / taduktam "paribhApaNA u paDhamA maMDala vadho puNa hoi biiyaa| cAraga chavichedAdi bharahasya ca ubihA nII / / 1 / / " chAyA--paribhApaNA tu prathamA maNDalavandhaH punarbhavati dvitiiyaa| - cAraka chabicchedAdi bharatasya caturvidhA nItiH // 1 // iti ||muu018|| malamU-egamegasta o ranno cAuraMtacakavahissaM satta egiM. diyarayaNA paNNattA, taM jahA-cakarayaNe 1, chattarapaNe 2, cammarayaNe 3, daMDarayaNe 4, asirayaNe 5, maNirayaNe 6, kAkANarayaNe 7 / egamegasta NaM ranno cAuraMtacakavahissa satta paMciM. diyarayaNA paNNatA, taM jahA-seNAvairayaNe 1, gAhAvairayaNe 2, vaDDairayaNe 3 purohiyarayaNe 4, itthIrayaNe 5, AsarayaNe 6, hatthirayaNe 7 // sU0 19 // chAyA- ekasya khalu rAjJazcAturantacakravartinaH sapta ekendriyaratnAni prajJaptAni, tadyathA-cakraratnam 1, chatraratnam 2, carmaratnam 3, daNDaratnam 4, asi. evaM hAtha-paira, nAka kAna Adi avayavoMkA kATa lenA so yaha chavi. ccheda daNDa hai, ye paribhASA Adi cAra daNDanItiyAM bharatake kAla meM haI haiM kahA bhI hai" paribhAsa gAu paDhamA" ityAdi / bharatakI mAnyatAnusAra ye cAra prakArakI nItiyAM haiM-paribhASaNA maNDa lapandha 2 cAraka 3 aura chaviccheda // sUtra 18 / / " egamegasta NaM ranno cauraMtacakka himsa" ityAdi // sUtra 19 // sUtrArtha-eka 2 cAturanta vakravartI rAjAke sAta ekendriya ratna kahe gaye (7) 552rAdhIna tha, 51, jAna, nA4 apayavAna chehI nAmA tenuM nAma chavi cheda daDa che. * paribhASA Adi chellI cAra daMDanItio bharatanA kALamAM pracalita thaI tI. adhuM pAe cha hai-'paribhAsaNAu paDhamA" bharatanI mAnyatA pramANe A cAra prakAranI daMDanItio che- (1) paribhASA , (2) meM madha, (3) yA24 gate (4) chavi 4, // 18 // " egamegasa NaM ranno gharaMtacakkavaTTissa" tyA-(sU. 18) satArtha-pratyeka cAturanta cakavartI rAjA pAse sAta ekendriya ratna hoya che. te Page #674 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAsUtra ratnam 5, maNiratnam 6, kAkiNIratnam 7 / ekaikasya ravalu rAjJavAturatnacakravartinaH sapta paJcendriyaratnAni prajJaptAni, tayathA-senApatiratnam 1, gAthApatiratnam 2, varddha kiratnam 3, purohitaratnam 4, strIratnam 5, azvaratnam 6 hastiratnam 7 / / mU0 19 / / TIkA---' egamegassa NaM ityAdi ekaikasya-cAturantacakravartino rAjJaH saptasaMkhyakAni ekendriyaratnAni pRthivIpariNAmarUpANi ratnAni prajAtAni, tadyathA-cakraratnam-ityAdi / ratnatvaM cepAM svasvajAtAvutkRSTatvAt / taduktam-- ratnaM nigadyate taca jAto jAtau yadutkRSTam / " iti / ekendriyaratnAdInAM pramANaM tveramuktaM, tathAhi" ca cha taM daMDo, tinavi eyAI vaamtullaaii| camma duhatthadIha, battIsaM aMtulAI asI // 1 // cauraMgulo maNI puga, tassaddha cetra hoi vitpiNNo / cauraMgulappamANA, sUbannavarakAgaNI neyaa||2||" chAyA-cakraM chatraM daNDaH trINyapyetAni vyAmatulyAni / carma dvihasta dIrgha dvAtriMzadagulAni asiH // 1 // caturanulo maNiH punastasyArddhacaitra mavati vistIrNaH / caturagulapramANA nuvarNavarakAkiNI jJeyA / / 2 // iti / haiM-jaise-cakraratna 1, chatraratna 2, carmaratna 3, daNDAtna 4, asirasna 5, maNiratna 6, aura kAkiNI ratna 7 ye saba pRthivIke pariNAma rUpa haiM, evaM inheM apanI 2 jAtimeM utkRSTa hone ke kAraNa ratna kahA gayA hai kahA bhI hai- ratnaM nigadyate tat" ityAdi / ekendriya ratnAdikoMkA pramANa aisA kahA gayA hai " cakkaM chattaM daMDo" ityAdi / sAta mandriya ratnAnAM nAma mA pramANe cha-(1) 228na, (2) chatrana, (3) yamana, (4) 28na, (5) masina, (6) mAyaratna ane (7) neet. ratana. A sAte rane pRthvInA pariNAma rUpa hevAthI tathA pita pitAnI jAtimAM sarvottama hovAthI temane ratna rUpa kahevAmAM Avela che. kahyuM paNa cha -" ratna nigamate tata" tyAha sandriya ratnAhAnu prabhASya nAya pramANe -" cakkaM chattaM dale" tyAdi Page #675 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhughATIkA sthA07 sU0 20 duppama khuSamaparijJAnanirUpaNam vyAmatulyAni-niryambAhudvayaprasAraNapamANAni caturhastapramANAnItyarthaH / tathA pratyekacAturantacakravartino rAjJaH senApatiratnAdIni sapta paJcendriyaratnAni bodhyAni / tatra-senApatiH = senAnAyakaH, gAthApatiH = koSThAgAraniyuktaH, vakiH rathakAraH, purohitaH zAntikamA / eteSu caturdazasu ratneSu pratyeka yakSaptahasrAdhiSThitaM bodhyamiti // sU0 19 // ___ mUlam - sattahiM ThANehiM ogADhaM dastamaM jANejA, taM jahA-akAle parisai 1, kAle Na parisai 2, asAhU puti 3, sAhU na pujati 4, guruhiM jaNo miccha paDivanno 5, maNo. duhiyA 6, vaidahiyA 7 / sattehi ThANehi ogADhaM susamaM jANejA, taM jahA akAle na varisai 1, kAle varisai 2 asAha Na pujaMti 3 sAha pujaMti 4, gurUhi jaNo samma paDivanno 5, maNosuhiyA 6 baI suhiyA 7 // sU0 20 // cakra, chatra, evaM daNDa ye tIna ratna cAra hoya pramANavAle haiM / tiryaga phailAye hue jo donoM hAtha hai, unakA nAma vyAma hai / carmaratna do hAtha pramANa lambA hai| evaM 32 aMgula ko talavAra hai| cAra aMgulakA maNiratna hai| isako caur3AI do aMgula kI hai / kAkiNI ratna bhI cAra aMgulakA hI hai| senApati 1-senAnAyaka, gAthApati-koSThAgArakA adhikArI va ki-sArathI-rathakAra, purohita-zAnti karmakartA strIratna 5, azvarasna 6 hastiAtna sAna ye sAta ratna paMcendriya ratna haiM / ina14 ratnoM meM se pratyeka ratna eka eka hajAra yakSase adhiSThita hotehaiM ||suu.19|| cakra chatra ane daMDa, A traNa rane cAra hAtha pramANavALA che. tiyaMga phelAvelA je bane hAtha che temanuM nAma vyoma che. carmaratnanI laMbAI be hAtha pramANu kahI che, talavAra (asiratna) laMbAI 32 AMgaLa pramANa che. maNiratna cAra aMgula pramANe, ane kAkiNI ratna paNa cAra aMgula pramANe mApanuM hoya che. caturanta cakatanA sAta paMcendriya rane nIce pramANe hoya-1) senApati, (2) pti-3rne| yAirI, (3) sArathI2252, (4) purohi', (5) strI2 (6) madana gane (7) svitna. A prakAranA kula 14 rane cavartI pAse hoya che. A pratyeka ratna eka-eka hajAra yakSe vaDe adhiSThita hoya che. sU 19 Page #676 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 611 myAnAtasUtre chAyA-saptabhiH sthAnarakagADhA duppamA jAnIyAt , yathA-akAle varSati 1, kAle na vapati 2, asAdhayaH pUjyantaM 3, sAdhano na pUjyanta 4, gurapu jano mithyApatipanna: 5, manoduHkhitAH 6, vAgduHkhitAH / saptabhiH sthAne ravagADhAM sUpamA jAnIyAt, tayathA-akAle na varSati 1, kAle varpati 2, asAdhavo na pUjyante 3, sAdhavaH pUjyante 4, gurupu janaH samyak pratipannaH 5,' manaHmugvitA 6, vAksukhitAH 7 // sU0 21 / / TokA- 'sattarhi ThANehi ' ityAdi saptabhiH sthAnaH kAraNaiH duSpamA duppamakAla agAThAm avatIrNAm utkarSAvasthAM prAptAM jAnIyAt , tayathA-akAle varpatItyAdi / mugamam / navaramgurupu-mAtApitRdharmAcAryeSu jano-loko mithyA mithyAbhAva-vinayabhrazaM patipannA prAptaH / manoduHkhitA-manaso manamA vA duHkhitA-dukhitatvaM duHkhakAritvaM vA mAnasa du khamityarthaH / vAgduHkhitAmbAcikaM duHkhamityarthaH / tathA-saptabhiH ___ "sattahiM TANehiM ogADhaM" ityAdi / sU0 20 // TIkArtha-duppamakAla ina sAta sthAnoMse utkarSAvasthAvAlA hotA hai| jaiseakAlameM varSA honA 1, kAlameM varSA nahIM honA 2, amAdhuoM kI pUjA hI honA 3, sAdhuoM kI pUjA nahIM honA 4, gurujanoM meM mithyA bhAva rakhanA 5, manakA duHkhita rahanA 6, evaM vAcika duHkhakA honA 7 suSamA kAla ina sAta sthAnoM se utkarSAvasthAvAlA hotA hai-jaiseakAla meM vRSTikA nahIM honA 1 samaya para ghRSTikA honA 2, asAdhuoMkI pUjA-satkAra nahIM honA 3, sAdhujanoM kI pUjo-satkAra honA 4, gurujanoM para saccA bhAva honA 5, manako duHkhita nahIM hotA 6, evaM - "sattaha~ ThANehi ogADha " tyA: TIkAI-duSamakALa A sAta stha nonI apekSAe utkarSAvasthAvALo hoya che(1) sAre ye ya ANe ( varSA Rtubha ) varSA yatI nathI, (2) 25 varSA thAya che. (3) masAdhumAnI pUta yAya cha, (4) sAdhu mAnI pUta thatI.nayA, 5) gurujano pratye mizya bhAva vadhato jAya che, (6) mana saMtApathI yukta rahe che ane (7) vAcika duHkhane paNa sadbhAva rahe che. A suSamakALa A sAta sthAnI apekSAe utkarSAvasthAvALo hoya che(1) me vRSTinA samApa (2) 1i samaye vRSTinA samAya. (3) pisA duonA pUjAsatkArane abhAva, () sAdhuonA pUjAsatkArane sadUbhAva, (5) gurujane pratye sAcA bhAvane sadbhAva (6) mAnasika duHkhane abhAva ane Page #677 -------------------------------------------------------------------------- ________________ subhATIkA spA-7 2020 duppamasuSamaparijJAnanirUpaNam sthAnaH avagAhAM muyamA jAnIyAt , tadyathA-akAle na varpati ityAdi sugamam / navaraM-samyak samyagbhAvaM-vinayamiti yAvat / / mU0 20 // duSpamA suSamAlakSaNaM kAladvayaM sAMsArikajIvAnAM krameNa duHkhasukhaprayo. jakaM bhavatIti sAMsArikanIvAn marUpayitumAha___mUlam-lattavihA saMsArasamAvannagA jIvA paNNattA, taM jahA- neraiyA 1, tirikkhajoNiyA 2 tirikkhajoNiNIo 3, maNustA 4, maNustIo 5 devA 6, devIo 7 // sU0 21 // __chAyA--saptavidhAH saMsArasamApanakA jIvAH prajJaptAH, tathA nairayikAH 1, tiryagyonikAH 2, tiryagyonikAH 3, manuSyAH 4, manuSyaH 5, devAH 6, devyaH 7 // sU0 21 // TIkA- 'sattavihA' ityAdivAcanika duHkha nahIM honA 7 gurujanase mAtA pitA evaM dharmAcArya ye saya gRhIta hue haiN| sU0 20 / / duSSamA suSamA ye donoM kAla sAMsArika jIvoMko kramazaH duHkha, sukhake prayojaka hote haiM-prataH aba sUtrakAra sAMsArika jIvoM kI prarUpaNA karatehaiM "satta vihA saMsAra samAvanagA jIvA paN gattA" ityAdi ||m021|| TIkArtha-saMsAra samApanaka jIva-saMsArI jIva-sAta prakArake kahe gaye haiM-jaise-nairayika 1, tiryagyonika 2, tiryazcastriyAM 3, manuSya 4, manuSyastriyAM 5, deva evaM deviyAM 7. yahAM tiryaJca evaM manuSya tathA devoM meM pulliGga, evaM strIliMgake hone se dvividhatA hotI hai, aura naira(7) pAthi: humanI mAra, 2. sUtramA 'guru' 54 mAtA, pitA, ghAyAya mAnui vAya hai. // sU0 20 // duSamA ane suSamAkALa sAMsArika jIne anukrame duHkha ane sukhane anubhava karAvanArA hoya che, tethI have sUtrakAra sAMsArika jIvanI prarUpaNa 4re cha--"sattavihA saMsArasamAvannagA jIvA paNNattA" tyA--(sU 21 ) TIkArtha-sa mAra amApannaka jIvanA (sa sArI jIvanA) nIce pramANe sAta prakAra kahyA che-(1) narayi, (2) tiyayAnina2, (3) tiya yoni zrIsI, (4) bhanupya, (5) manuSya jatinI sImA, (6) 43 // bhane (7) vaa| manuSya, tiya ya ane devAmAM nara ane nArI jAtine sadbhAva hoya che, te kAraNe pratyekamAM vividhatA matAcI cha. na.23mA mAtra naghusavitA (nAnyetara ti) . Page #678 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAce vyAkhyA spaSTA / navaram-nairayikANAmekavidhatvena, tiyaGmanuSyadevAnAM pratyekaM putrI bhedena dvaividhyena, saptavidhattvamiti // ra 21 // saMsAriNAM saMsaraNaM ca Ayurbhade sati bhavatIti AyurbhedaM prarUpayati- . __ mUlam-sattavihe Aubhee paNNatte, taM jahA-ajjhakyasANaM 1, nimittaM 2, AhAre 3 veyaNA 4, parAghAe 5 / phAse 6 ANApANU 7 / sattavihaM bhijae AU 7 // sU0 22 // chAyA - saptavidha AyurbhedaH prajJaptaH, tadyathA adhyavasAnam 1 nimittam 2 AhAro 3 vedanA 4 parAghAta: 5 / sparzaH 6 AnANaM 7 saptavidhaM bhidya te AyuH // mU0 22 // TIkA-'sattavihe ' ityAdi AyurbhedaH-AyuSo jIvanasya bhedA vinAzaH saptavidhaH prajJaptaH, tadyathA:adhvavamAnaM rAgasnehabhayAtmaka AtmapariNAmaH 1, tathA-nimittam daNDakazAyikoMmeM kevala napuMsakaliGgatA honese ekavidhatAhI hotI hai-isa prakArase saMsArI jIva sAna prakArake hote kahe gaye haiN| sUtra 21 // saMsArI jIvoMkA saMsArameM paribhramaNa Ayuke hone para hI hotA hai, ataH apa mUtrakAra Ayuke bhedoMkA nirUpaNa karate haiM "sattavihe Aubhee pagatte" ityAdi satra 22 // TokArtha-AyukA bheda sAta prakArakA kahA gayA hai-jaise-adhyavasAna1, nimitta 2, AhAra 3, vedanA,parAghAta 5 sparza 6aura AnaprANa7 ___ Ayubhedase yahAM jovanakA vinAza kahA gayAhai, yaha jo sAta prakArakA kahA gayA hai, so usakA tAtparya aisA hai-rAga, sneha evaM bhayarUpa jo saMbhavI zake che tethI temane eka ja prakAra paDe che. A prakAre ahIM saMsArI jInA sAta prakAre batAvavAmAM AvyA che. je sU 21 che AyunA sadubhAvamAM ja sa sArI jenuM saMsAramAM paribhramaNa thAya che. tethI have sUtrakAra AyunuM (AyunA vinAzanuM) nirUpaNa kare che-- 'sattavihe Aubhee paNNatte" tyAdi--(sU 22) AyunA bheda sAta prakAranA kahyA che. te prakAro nIce pramANe che(1) ma sAna, (2) nimitta, (3) mA 12, (4) vehanA, (5) rAdhAna, (6) 250deg mane (7) mAnaprA. 10-"mAyumeha" mA 54 dAsa maayune| vinAza" mI artha sama. vAne che. te AyuvinAzanA sAta bhedanuM have spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che, Page #679 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 7 0 22 duSSamabamaparijJAnanirUpaNam zastrAdIni 2 / yadyapyanayorAyurvedaM prati kAraNatva, tathApi kAraNe kAryopacArAdeva'muktam / AhAraH=mamANAdhikabhojanam 2, vedanA = dadayazUlAdikA 4, parAvataH gartapAdiSu patanam 5, sparzaH = kRSNasarpAdidaMzaH 6 AnamANam - zvAsocchvAsauzvAsocchvAsanirodha ityartha 7, iti saptavidhaM yathA bhavati tathA AyuH jIvitaM bhiyate nicchidyate / atredaM bodhyam, ayamAyurbhedaH sopakramAyuSAmeva bhavati na tu nirupakramAyuSAm / nanu yena zataM saMvatsarAnAyurUpanivaddhaM tasya tadAyuSo'ntarAla AtmAkA pariNAma hai, vaha adhyavasAna hai, daNDakazAstra Adi ye nimitta haiM / yadyapi inameM AyuvinAzake pratikAraNatA hai, parantu inheM jo svaya AyurvedarUpa kahA gayA hai, vaha kAraNameM kArya ke upacAra se kahA gayA hai, pramANase adhika bhojana karanA AhAra hai, hRdayazUla AdikA nAma vedanA hai, gartakUpa Adi meM giranA parAghAta hai, kRSNa sarpa Adi * dvArA kATa liyA jAnA sparza hai, tathA zvAsocchvAsakA nirodha honA isakA nAma ANa prANa hai, ina sAta prakAra ke kAraNoM se AyukA-jIvitakA vinAza hotA hai| yahAM isa prakAra se samajhanA cAhiye - yaha Ayurveda sopakrama Ayu vAloMkohI hotA hai nirupakrama AyuvAloMko nahIM hotA hai / zaMkA - jisa jIvane 100 varasakI AyukA bandha kiyA hai, aura usakI Ayu bIca hameM samApta ho jAtI hai, to isase kRta vinAza rAga, sneha ane bhaya rUpa AtmAnA pariNAmane adhyavasAna kahe che s zAstra Adine nimitta kahe che. jo te banne ayuvinAzamAM kArajIbhUta ane che, chatAM paNa temane pAtane ja ahI je AyulezvarUpa kahevAmAM AvyAM che te kAraNamAM kanA uccAranI apekSAe kahevAmA Avela che. pramANathI vadhAre khAvuM tenuM nAma AhAra (Ahara rUpa kAraNu ) che. vyaMzula AdinuM nAma vedanA ( vedanA rUpa kAraNa ) che. kUvA ke khADAmAM paDavuM tenuM nAma " 657 rAghAta ( parAdhAta 35 25 ) che, ANA nAga Ahino dRza ( a ) lAgavA tenuM nAma spaza (sparzarUpa kAraNu ) che ane zvAseAcchvAsanA nirAdha thavA tenu nAma ANuprANa (ANuprANu rUpa kAraNu ) che. A sAta prakAranA kAraNeAne lIdhe Ayune! ( jIvananA) anta AvI jAya che. ahI' evu samajavuM joIe ke A prakArane Ayubheda seApakrama AyuvALAemAM ja sa bhavI zake che. nirupakamamAyuvALAmAM A prakAranA AyuleTane sadbhAva hotA nathI, zakA--dhArA ke keI jIve 100 varSanA AyunA anya karyAM che. jo tenuM AyuSya vacce ja samApta thaI jAya, te e prakAranI mAnyatAmAM kRta sthA0-83 Page #680 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 trayamAt kRtavinAzo, yena ca karmaNA''yurvigamastasyasyApatyAkRtAgamazra bhAvoti kRtanAzA nAgamaprasaktyA mokSe'vizvAsavAritrAdAtramavRttizca syAt ? uktaM ca " kammoka mijjaha, apattakAlakSmi jai tabhI pattA akayAgamakayanAsA, mokvANAsAsamo dosA // 1 // chAyA-karma upakramyate anAptakAle yadi tataH prAptAH / sthAna dd akRtAgamakRtanAzAt mokSAnAzvAsano dopAH // iti / iti cet, Aha-- varSazatabhogyamapi bhaktaM bhasmakavyAvinA samAkrAntasya janasyAlpenaiva kAlena bhuJjAnasya yathA na kRtanAzo na cAkRtAgamo bhavati, nAmakA doSa AtA hai, aura akkUnake abhyAgamakA prasaMga prApta hotA hai, kyoMki jo karma usane nahIM kiyA hai usase usakI 'AyukA cimama huA hai, ina donoM doSoMke sadbhAvase mokSameM avizvAsa aura coritra AdimeM apravRtti jIvako ho jogI / "kamprokkamijja" ityAdi / ilagAyA dvArA yahI samajhAyA gayA hai, ki yadi Ayu akAlameM naSTa ho jAtI hai, to isa sthiti meM kRta praNAza aura akRtAbhyAgama ye doSa upasthita hote haiM Adi / A u0- so vagsa taka bhI khAyA jA sake aise bhI bhojanako, jisako maka vyAdhi ho gaI hai| aisI vyakti jaba ekahI cArameM usa bhojanako khA lenA hai, to vaha usa bhojanako bahuta hI jaldI pacA jAtA hai to vinAza nAmanA doSane prasaga upasthita thAya che ane amRtanA abhyAgamanA prasa`ga prApta thAya che, kAraNa ke je kama teze karyu nathI tenA dvArA tenI AyunA vinAza thaye che. A banne prakAranA doSAnA sadUbha ve karIne jIvane mAkSamAM avizvAsa utpanna thaze ane cAritrAdinI ArAdhanAnI jIvanI pravRtti adha paDI jaze. " kammotrakkamijjai " dhatyAhi A gAthAmAM e ja vAta prakaTa karavAmAM AvI che ke jo AyunA akALe nAza thavAnI vAta svIkAravAmAM Ave, te kRtaprAza ane kRtAkaam yA hoSa upasthita thAya che, " tyaahiuttara---je mANasane bhasmaka vyAdhi thayA hAya eve mANasa anya mANasa dvArA 100 varSamAM khAI zakAya teTalA bhAjanane paNu eka ja vakhatamAM r3AI ya che, eTalu ja nahI paNa e bheAjanane te pacAvI pazu zake Page #681 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathA 22 dama upamaparijJAnanirUpaNam tathaivAtrApi na kRtanAzo na cAkratAgano bhavatIti bodhyam / uktaM ca-" na hi dIhakAliyassatri NAso tassANubhUDao khivaM / bahukAlAhArassa va duyamaggiyarogiNo bhogo // 1 // savvaM ca parasatayA, bhujjai kammamaNubhAgao bhaiyaM / tegAvassANu ve, kekayanAsAdao tahasa ? || 2 || kiMcidakAle biphalaM, pAijjara paccae ya kAleNaM / taha kammaM pAijjai kAle vipaccae anna || 3 // jahavA dIhA rajjU ujjai kALeNa puMjiyA khippaM / paDo usa piMDIo u kAleNaM // 4 // chAyA --- nahi dIrghakAlikasyApi nAzastasyAnubhUtinaH kSipram / bahukAlAhArasyeva vratamagnirogiNo bhogaH // 1 // sarvaM ca pradezatayA bhujyate karma anubhAgato bhaktam / nAvazyAnubhave ke kRtanAzAdayastasya || 2 || kiMcidakAle'pi phalaM pAcyate pacyate ca kAlena | tathA karma pAcyate kAlenApi pacyate anyat // 3 // yathA vA dIrghA rajjuH dahyate kAlena puJjitA kSipram / vitataH paTastu zuSyati piMNDIbhUtastu kAlena || 4 || iti // mu0 22 // jisa prakAra ise kRta praNAza aura akRtAbhyagama doSa prasakta nahIM hote haiM, usI prakAra se yahAM para bhI ye donoM doSa prasakta nahIM hote haiM- aise jAnanA cAhiye / kahA bhI hai 652 " na hi dIhakAlipassa " ityAdi / tAtparya ina gAthAoM kA yahI hai, ki dIrghakAlika karmakA bhI zIghra nAza usakI ikadama anubhUti ho jAnese ho jAtA hai - isameM koI Apatti jaisI bAta nahIM hai, kyoMki jo bhojana bahuta kAlameM pacAneke che. teA je prakAre tene kRtapraNAza ane akRtAbhyAgama doSaneA prasa`ga prApta thatA nathI eja pramANe ahI paNa te banne prakAranA dASA lAgavAnA prasaMga prApta thatA nathI kahyu paNa che ke " na hi dIikAliyarasa " ityAdi A gAthAone bhAvAtha nIce pramANe che~~dIrghakAlika marmInI paNa jaldI anubhUti thaI javAthI tene zIghra nAza thai jAya che, A vAtane svIkAravAmAM koI paNa vAMdhA rahetA nathI. e ja vAtane nIcenA dRSTAMte Page #682 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasutre 660 ayaM cAyurvedaH kathaMcit sarvajIvAnAM bhavatIti tAn saptavidhatvenAhamUlam - lattavihA sahajIvA paNNattA, taM jahA puDhavikAiyA 1 AukAiyA 2 teukAiyA 3 vAukAiyA 4 vaNassakAiyA 5 tasakAiyA 6 akAiyA 7| ahavA-sattavihA savvajIvA paNNattA, taM jahA - kaNhalesA 1 jAva sukkalesA 6 alesA 7 // sU0 23 // yogya hotA hai - vahI bhojana bhasmaka vyAdhivAleke dvArA zIghratA se pacA liyA jAtA hai, jo phala vRkSake Upara lagA rahane para pakane meM bahuta samaya letA hai - vahI phala pAkameM jaba DAla diyA jAtA hai, to bahutahI zIghra paka jAtA hai - yaha bahutahI zIghra usakA paka jAnA akAlameM paka jAnA hai, isI taraha rassI bikharI huI par3I ho to usake jalane meM dera lagatI hai, aura vahI rassI jaya piNDita avasthAmeM jalAI jAtI hai to bahuta hI jaldI bhasma ho jAtI hai, isI prakAra pasArA huA vastra jaldI sUkha jAnA hai, aura gharI kiyA huA vastra dera meM mugvatA hai - isI prakAra se nimitta milane para hara eka karmakA akAlameM bhI vinAza ho jAtA hai, isameM akRtAbhyAgama aura kRna praNAza jaise doSoM ko Ane kI saMbhAvanA hI nahIM hai || sUtra0 22 // dvArA spaSTa karavAmAM Ave che--je bhejana anya mANusa dvArA ghaNA lAMbA kALe pacAvI zakAya evuM hAya che e ja bhejanane bhasmaka vyAdhivALA jaldI cAvI zake che. je phaLa vRkSanI upara ja lAgeluM rahe tene pAkavAne mATe lAMbe samaya lAge che, parantu e ja phaLane jyAre ghAsa AdimAM rAkhI phUMkavAmAM Ave che tyAre te jaldI pAkI jAya che-A prakAre tenu jaldIthI pAkavuM tenuM nAma ja 'makAle pAkavuM' che e ja pramANe vikharAIne paDelA dAraDAne maLI jatA vAra lAge che, paNa jo e ja doraDAneA vITA karIne tene ma LatrAmA Ave teA jaldI baLIne bhasma thaI jAya che. e ja pramANe ekavaDuM vastra jaldI sUkAya che pannu ghaDI kareluM vajra sUkAtAM vAra lAge che. e ja pramANe jyAre nimitta maLe tyAre dareka karmanA akAle paNa viMnArA t thaI zake che. te A prakAranI mAnyatA svIkAravAmAM akRtAbhyAgama ane kRtapraNAza jevA doSonA prasa`ga prApta thate nathI !! sU. 22 Page #683 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA07 sU0 23 saptavidhAyubhedanirUpaNam chAyA-saptavidhAH sarvajIvAH prajJaptAH, tadyathA-pRthivIkAyikAH 1, akAyikAH 2, tejaskAyikAH 3, vAyukAyikAH 4, vanaspatikAyikAH 5, sakAyikAH 6, akAyikAH 7 athavA-saptavidhAH sarvajIvAH prajJaptAH, tadyathAkRSNalezyAH 1 yAvat zuklalezyAH 6 alezyAH 7 // sU023 // TIkA-sattavihA' ityAdi- vyAkhyA sugamA / navaram-sarvajIvA:-sarve ca te jIvAzceti, saMsAriNo muktAzcetyarthaH / agAyikA:-siddhA:-tepAM paDvidhakAyavyapadeyatvAbhAvAt / alezyA:-siddhA ayogino veti // sU0 23 / ___yaha Ayubhed kathaMcit samasta jIvoMkI hotA hai isaliye sUtrakAra aya jIvoM meM saptavidhatAkA kathana karate haiM- "sattavihA sanyajIvA paNNattA" ityAdi / / sU0 23 // TIkAtha-samasta jIva sAta prakArake kahe gaye haiM-jaise-pRthivIkA. yika 1, apkAyika 2, tejasphAyika 3, vAyukAyika 4, vanaspatikAyika 5, trasakAyika 6, aura apkAyika 7 athavA-isa prakArase bhI jova sAta prakArake kahe gaye haiM-kRSNalezyAvAle yAvat zukla lezyAvAle 6 aura alegyAvAle 7 yahA~ "samasta jIva" isa prakArake kathanale saMsArI jIva aura mukta jIva ye donoM prakArake jIva gRhIta ho jAte haiM / apkAyikAle siddha jIvoM kA grahaNa ho jAtA hai-kyoMki unameM 6 prakArake kAyakA vyapadeza nahIM hotA hai, isI tarahase alezya padase isakA grahaNa ho jAtA hai, athavA ayogiyoM kA grahaNa ho jAtA hai sU023 A Ayurbheda kyAreka samasta jamA hoya che tethI have sUtrakAra jInA sAta prakAranuM kathana kare che- ___" sattavihA savva jIvA paNNatA" yAhi-(sU 23) TIkArtha-samasta nA nIce pramANe sAta prakAra kahyA che- (1) pRthvIkAyika, (2) sa , (3) yi, (4) vAyuthira, (5) vanaspatiya(6) trasakAyika ane (7) akayika athavA jInA A pramANe sa ta prakAra 55 hA cha-(1) vezyAvANA, (2) nIsavezyAvA, (3) apAtavezyA pA. (4) pAtazyAtrANA, (5) 5malezyAvA, (9) zusavezyAvANa! mana (7) mavezyAvA ahIM "samasta jI " A prakAranA kathana dvArA sAMsArI che ane mukta jIvone grahaNa karavAmAM AvyA che siddha jIvone ayika kahe che. kAraNa ke temanAmAM 6 prakAranA zarIranA sadUbhAva hete nathI "alezya A pada vaDe siddha jIvone athavA agIone (mana, vacana ane kAyAnA yogathI 2Dita ne) haya 42vAmA mA0yA cha. // sU. 23 // Page #684 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 962 sthAnAsUtre pUrvamutre kRSNalezyAdimanto jIvabheDA uktAH, tatra ca kRSNalezNavAn mannArako 'yuttaya te brahmadattavaditi brahmAnasvarUpamabhidhAtumAha-- mUlam---bhadatte NaM rAyA cAuraMtacakavaTTI satta dhaNuiM urdU uccatteNaM satta ya vAsalayAI paramArDa pAlaittA kAlamAse kAlaM kiccA ahe sattamAe puDavIe appaihANe Narae NeraittAe uvavanne / sU0 24 // chAyA--brahmadattaH khalu rAjA cAturantacakravartI sapta dhanU pi ardhvamuccasvena sapta ca varSazatAni paramAyuH pAlayitvA kAlamAse kAlaM kRtvA adhaH saptamyAM pRthivyAm apratiSThAne narake nairathikatayA upapannaH / / sU0 25 // TokA-madane NaM' ityAdi-- vyAkhyA sugamA / sU0 24 // ___ Uparake mUtrameM kRSNalezyA AdivAle jIva bheda kahe gaye haiM-inameM jo jIva kRSNa lezyAvAlA hotA hai, vaha marakara nAraka bhI ho jAtA hai-jaise brahmadatta hubhA hai, ataH aba sUtrakAra ilIbrahmadattake sambandhameM kathana karate haiM-" vabhaittega rAyo cAurata" ityAdi / / sUtra 25 / / / TIkArtha-brahmadatta cakravartI UMcAImeM sAta dhanuSakA thA. 700 sau varSakI isakI utkRSTha Ayu thI, utanI pUrI Ayuko bhoga kara yaha kAla mAsameM maraNa kara nIce sasama pRthivI meM apratiSThAna narakameM nairapikakI paryAyase utpanna huA hai / mUtra 24 // AgalA sUvama kRSNAdi vezyAvALA nI vAta karavAmAM AvI, kRNa vezyAvALA cha marIne nArakamAM paNa unna thaI jAya che, jema ke brahmadatta cakavatanI bAbatamAM evuM ja banyuM hatu. A prakAranA pUrvasUtra sAthenA sa ba dhane lIdhe have sUtrakAra brahmadattanA viSayamAM kathana kare che- __ "bamadatteNa tayA cAurata" yAhi-(su. 25) TIkA-brahmadatta cakavatInA zarIranI UMcAI sAta dhanuSaprayANa hatI tenuM ugcha AyuSya 700 varSanuM hatuM. teTalA pUrA AyuSyane bhegavIne kALane avasara AvatA kALadharma pAmIna, te nIce sAtamI narakamAM apratiSThAna nAmanA narakAvAsamAM nArakanI paryAye utpanna thayo che. je sU. 24 Page #685 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA kA sthA07 0 25 mallInAthavarNanam _____63 . brahmadatta uttamapuruSa iti uttamapuruSAdhikArAguttamapurupavizeSasthAnIyallivaktavyattAmAha mUlam--mallI pAM arahA appasattame muMDe bhavitA agArAo aNagAriyaM pavaie, taM jahA--mallI videharAyavarakannamA 1, paDibuddhA ikkhAkharAyA 2, caMdacchAe aMgarAyA 3, ruppIkuNAlAhivaI 4, saMkhe kAsIrAyAM 5, adINasatU kururAyA 6, jiyasattU paMtrAlarAyA 6 // sU0 25 // chAyA-mallI khalu arhan Atmasaptamo muNDo bhUtvA agArAdanagAritA anitA, tadyathA-mallI videharAjavarakanyakA 1, pratibuddhirikSvAkurAjaH 2, candracchAyogarAjaH 3, rukmI kuNAlAdhipatiH 4, zavaH kAzIrAjaH 5, adI. nazatruH kururAjaH 6 jitazatruH paJcAlarAjaH 7 // sU0 25 // TIkA-'mallI gaM' ityAdi / vyAkhyA sugamA navaram-mallInAmA ahaMn skhalu AtmasaptamA prAtmanA saptamaH saptasaMkhyApUraNaH matibuddhimabhRtibhiH pabhiH saha saptamaH svayaM muNDo-dravyato bhAvataca muNDito bhUtvA agArAta anagAritAM patra jitaH, tadyathA-mallI videharAnavarakanyakA-ityAdi / tatra-videha brahmadatta yaha uttama puruSa thA-isa abhiprAyako lekara aba sUtrakAra uttama puruSa vizeSake sthAnApanna mallIkI vaktavyatAkA kathana karate haiM "mallINaM arahA" ityAdi // sUtra 25 / / . TIkArtha-mallI arhanta prativuddhi Adi 6 rAjAoMke sAtha svayaM sasama hokara dravyase aura bhovase muNDita hokara aMgArase anagAra avasthAvAle bane haiN| mallI yaha videha rAjAkI uttama kanyA thI 1 brAdatta cakravatI hovAne kAraNe uttama puruSa rUpa hato. pUrvasUtranI sAthe uttama puruSa vizeSa rUpa samAnatAnA saMbaMdhane lIdhe have sUtrakAra mahia (malsinA AS '1) nI 13565 / 72 cha__ "mallINaM arahA" tya -(sU 25) TIkArtha-pratibuddhi Adi 6 rAjAonI sAthe sAtamAM mali arhate (malli videha rAjAnI kuMvarI hatI) dravya ane bhAvanI apekSAe muMDita thaIne AgArAvasthA (gRDasthAvasthA) ne tyAga pUrvaka aNagArAvathA aMgIkAra arI 4ii. Page #686 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66STa __..: sthAnAne rAjavarakanyakA-videho mithilAparaparyAya: prasiddho janapadaH, tasya yo rAjA tasya varA zreSTha kanyakA-putrI ekonaviMzatitamo jina ityarthaH 1 / ikSvAkurAjA= ayodhyAdhipatiH 2 / angarAjA-aGgo nAma dezaH, yasya campA rAjadhAnyAsIt, tasyAdhipatiH 3 / kuNAlAdhipatiH-kuNAlo nAma deza, yasya rAjadhAnI zrAvaratI, tasyAdhipatiH 4 / kAzIrAjaH-kAzInAma dezaH, yamya rAjadhAnI vArANasI, tasya rAjA 5 / kururAjA-kurunAmA dezaH, yasya rAjadhAnI hastinApuram , tasya rAjA 6 / pazcAlarAnaH-pazcAlo nAma dezaH, yasya rAjadhAnI kAmpilyanagaramAsIt , tasya rAjA 7 / pravajyAyAM bhagavat AtmasaptamatvaM pratibuddhayAdipradhAnapuruSamithilA nAmakA janapada videha kahalAtA hai, yad 19 veM tIrthaMkara rUpase huI hai, prativuddhi ye ayodhyAke adhipati the| aGga nAmakA deza thA, isakI rAjadhAnI campA thI, candracchAya isI aGga dezake adhipati the, kuNAla nAmakA bhI deza thA jisakI rAjadhAnI zrAvastI thI, rukmI isI kuNAlake adhipati the / kAzI isa nAmakA deza thA, jisako rAjadhAnI vArANasI thI / zaGkha isI kAzIke adhipani the / kuru nAmakA deza thA jisakI rAjadhAnI hastinApura thI / adIna zatru isI kuru dezake rAjA the / pAJcAla nAmakA deza thA isakI rAjadhAnI kAmpilyanagara thI, jitazatru iso pAMcAla deza ke rAjA the, yahAM pravrajyAmeM jo mallI ahe. malI videharAjanI uttama kanyA hatI mithilA nAmanA janapadane videha kahetA hatA mallInAtha 19 mA tIrtha kara thaI gayA. temaNe pratibuddhi Adi 6 rAjAonI sAthe pravajyA lIdhI hatI pratibuddhi ayodhyAna adhipati hato. candrachAya nAmano rAjA aMga dezane adhipati hato. A dezanI rAjadhAnI campA nagarI hatI. sakarmI-nAmano rAjA kuNAla nAmanA janapadA adhipati hato. tenI rAjadhAnI zrAvastI hatI. zakhanAmano rAjA kAzI nAmanA janapadane adhipati hato. tenI rAjadhAnI vArANasI hatI. adInazatru-kurudezanA adhipati hatA. tenI rAjadhAnI hastinApura hatI. | jitazatru-pAcAla dezane adhipati hatA. tenI rAjadhAnI kompitya nagara utu. malIe pratibuddhi candrachAya rumI, zakha, adInazatru ane jitazatru, A che rAjAo sAthe pravRjyA grahaNa karI hatI. ahIM pravrajyAmAM Page #687 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / sudhA TIkA sthA.7 1025 mallInAthavarNanam 665 pravrajyAgrahaNApekSayA bodhyam / anyathA tu tadasaMbhavi, yatasvibhiH puruSazatairvA. hyapariSadA tribhizca strIzatairabhyantarapariSadA sa bhagavAn prajita iti jJAtAsUtre moktam / uktaM ca samavAyAGge-" pAso mallI tihiM tihiM saehi" iti / chAyA-pArtho mallI tribhitribhiH zataiH-iti / idaM tu puruSApekSayA bodhyam / mallicaritaM tu jJAtAsUtre vistarazaH proktam / 'prabajitaH ' iti puMstvena nirdezastu 'aIcchabdApekSayA vodhyaH / / sU0 25 // ntako AtmasaptatA prakaTa kI gaI hai, vaha pratibuddha Adi pradhAna puruSoMkI pravrajyA grahaNa kI apekSAle prakaTa kI gaI hai, yadi aisI bAta na mAnI jAve to baha pana nahIM sakatI hai kyoMki vAhya paripadAke 3 sau puruSoMke sAtha evaM Abhyantara pariSadA kI 3 so puruSoMke sAtha evaM Abhyantara pariSadA kI 3 sau striyoMke sAtha mallI bhagavAn pravajita hue haiM, aisA jJAtAmUtra meM kahA gayA hai / samavAyAGgameM bhI aisI hI kahA gayA hai- pAso mallI tihiM 2 saehiM" pArzvanAthane evaM mallIne 3 sau 3 sauke sAtha bhAgavatI dIkSA dhAraNa kIhai / yaha to puruSoMkI apekSA kathana hai, jJAtA sUtra meM mallikA caritra vistArase khaagyaahai| "pravrajita" aisA jo pulliGga nirdeza hai, vaha "ahaMt" zabdakI apekSAse kiyA gayA hai, aisA jAnanA cAhiye // sUtra 25 // mahilA ane ane bIjA 6 rAjAo maLIne je saptaka prameTa karavAmAM AvyuM che, te pratibuddhi Adi pradhAna ( uttama) puruSanI apekSAe ja prakaTa karavAmAM AvyuM che, ema samajavuM je e pramANe mAnavAmAM na Ave te jJAtAsUtra ane samavAyAMgasUtranA kathana karatAM A kathana viruddha paDe che. jJAtAsUtramAM evuM kahyuM che ke-" bAhya pariSadAnA 300 puruSanI sAthe, abhyantara pariSadAnA 300 puruSanI sAthe ane Abhyantara pariSadAnI 300 strIo sAthe malli bhagavAne pravajyA lIdhI hatI " smvaayaaN| sUtramA 5 me 1 ghucha hai-" pAso mallo vihira saehi " " pAzvanAtha bhagavAna bhane malsinAtha bhagavAna 300-300 53 pinI sAthe pravajayA lIdhI hatI " A kathana te mAtra purUSonI apekSAe ja karavAmAM AvyuM che jJAtA sUvamAM malinA caritranuM savistara varNana 42vAmA mAnyUche "pratrajita " mA EiAn pAya4 2542 prayoga ahIM karAve che, te ahaM tanI apekSAe karAve che, ema samajavuM. sU 2pA sthA-84 Page #688 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAso ___ete ca samyagdarzane sati pranitA iti sAmAnyato darzanaM nirUpayitumAha-- mUlam -santavihe daMsaNe paNNatte, taM jahA--sammaIsaNe 1 micchadasaNe 2 sammAmicchadaMsaNe 3 cakkhudaMsaNe 4 acakhudaM. saNe 5 ohidasaNe 6 kevaladasaNe 7 // sU0 26 / / chAyA--saptaridhaM darzanaM pajJAtaM, tadyathA-samyagdarzanaM 1 mithyAdarzanaM 2, samyamithyAdarzanaM 3 cakSurdanam 4, acakSurdarzanam 5, avadhidarzanam 6 kevala darzanam 7 // mU0 26 // TIkA-'sattavihe daMsaNe' ityAdi-- - darzanaM-dRzyante-zradrIyante jJAyante vA arthI anena asmAt asmin veti darzana-tat saptavidhaM prajJaptam , tadyathA-sampagdarzana samyakta yam , mithyAdarzana 'mithyAtvam , samyamithyAdarzanam-mitram / etacca trividhamapi darzanaM darzanamoha' ye saba jo prabajita hue haiM-ve samyagdarzanake hone para hI pravajita hue haiM-anaH atha sUtrakAra sAmAnyarUpase darzanako nirUpaNa karate haiM " sattavihe daMpsaNe paNagatte' ityAdi / / sUtra 26 // TIkArtha-darzana sAta prakArakA gayA hai-zraddhAke viSaya banAye jAte haiM, yA jAne jAte hai, padArtha jisake chArA yA jisase yA jisake hone para vaha darzana hai-aisA vaha darzana sota prakArakA kahA gayA hai-jaisemamyagdarzana 1, mithyodarzana 2 mamyamithyAdarzana 3, cakSurdarzana 4, acakSurdarzana 5, avadhidarzana 6, aura kevaladarzana 7 inameM-samyagdazana mamyaktva, mithyAdarzana-mithyAtva, aura mampaG mithyAdarzana uparanA sUtramAM mahilA Adi pravajita thayAnI vAta karI. temane samyadarzana thavAthI ja teo prajita thayA hatA. pUrvasUtra sAthe A prakAranA saMbaMdhane lIdhe have sUtrakAra darzananuM nirUpaNa kare che-- "sattavihe saNe paNNatta" tyA--(sU 26) TIka the-dazananA sAta prakAra kahyA che jenA dvArA athavA jenA sadUbhAvamAM padArthane zraddhAno viSaya banAvI zakAya che, athavA jANI zakAya che, tenuM nAma darzana che te darzananA nIce pramANe 7 prakAra kahyA che-- (1) sabhyana, (2) mithyAna, (3) sabhya bhithyAzana, (4) yazana, (5) 25-zuzana, (6) avadhizana mana (7) zana. sabhyahIna (samya34), lyAizana (mithyAtya), bhane sbhymithyAdarzana ( mizradarzana), A traNe darzana darzana mehanIya karmanA bhedonA Page #689 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA 7 sU0 27 darzanasvarUpanirUpaNam .. ... 163 nIyabhedAnAM kSapakSayopazamoda yebhyaH samutyayo tathAviyarucisva mApaMceti / cakSurdarzanAdivatuSTayaM tu darzanAvara gIyabhedavatuSTrayasya kSayopazamakSayAbhyAM samutpadyane sAmAnyagrahagaM svamA ceti| atra zradvAna sAmAnyagrahaNa yordarzana zabdapratipAdyatvAd darzana sapvavidha muktamiti bodhyam / / sU0 26 / / , anantaraM kevaladarzanamuktaM, tacca chaasthAvasthAyAM anantaraM bhavatIti chadmastha pratibaddhaM sUtramAha. mUlam cha umatthavIyarAge NaM mohaNijavajAo satta kammapayaDIo veei, taM jahA--NANAvarANija 1 dasaNAvaraNinaM 3, veNiyaM -3 AuyaM 4, nAma 4 goyaM 6-aMtarAiyaM 7 ||suu027|| chAyA-umarathavItarAgaH khalu mohanIyavarjAH sapta karmaprakRtIvedayati, tadyathA-jJAnAvaraNIyaM 1, darzanAvaraNIyaM 2, vedanIyam 3, AyuH 4 nAma 5, gotram 6 antarAyikam 7 / / mU0 27 // mizra ye tInoM bhI darzana darzanamohanIya karmake bhedoMke kSayase kSayopazamase aura udayase utpanna hote haiM / kyoMki inakA svabhAva tathAvidha ruci rUpa hotA hai| tathA-cakSudarzanAdi catuSTaya to darzanAvaraNIya karmake jo cAra bheda haiM; unake kSaya aura upazamase utpanna hote haiM, inakA svabhAva sAmAnya rUpase padArthoM ko grahaNa karane kA hotA hai| yahAM para zraddhAna evaM sAmAnya grahaNa ye donoM darzana zabdake dvArA kahejAte haiM isaliye darzana sAta prakArakA kahA gayA hai aisA jAnanA cAhiye ||muu027|| Arake sUtra meM antameM kevala darzana kahA gayA hai-so vaha chadmasthA. vasthAke jAne ke bAda yahAM hotAhai, isaliye sUtrakAra ava chadmasthAvasthAse layathI, kSaye pazamathI ane udayathI utpanna thAya che, kAraNa ke temane svabhAva tathAviva ( te prakAranI) rUci rUpa hoya" che. tathA cakSurdazanAdi bAkInA cAra darzana te darzanAvaraNIya karmanA je cAra bheda che temanA kSaya ane upa zamathI utpanna thAya che temane svabhAva sAmAnya rUpe padArthone praNa karavAno hoya che ahIM "dazana" para zraddhA ane sAmAnya grahaNanuM vAcaka che, tethI darzana' sAta prakAranuM kahevAmAM AvyuM che, ema samajavuM. che surA AMgalA sUtranA anta bhAgamAM kevaladarzanane ullekha thayo che, cha. sthAvasthA dara thayA bAda ja kevaladarzananI prApti thAya che. tethI have sUtrakAra chaghasthAvasthA sAthe saMbaMdha dharAvatA sUtranuM kathana kare che-- Page #690 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGga TIkA-'chaumatthavIyarAge' ityAdi__chamasthavItarAgaH-chamAni jJAnAvaraNadarzanAvaraNarUpe AvaraNadvaye, antarAye ca pharmaNi tiSThatIti chamasthAanutpanna kevalajJAnadarzanaH, vItarAgA-vitarAgodayA-upazAntamohatvAt kSINamohattvAd vA, sa khalu mohanIyavAH-mohasya kSayI. duSazamAd vA mohanIyakarmaprakRtirahitAH sapta karmaprakRtIrvedayati anubhavati, tadyathA-jJAnAvaraNIyamityAdi / sU0 27 // sampati chamastha kevalivaktavyacA pratibaddhamekaM mUtramAha mUlam-satta ThANAI chaumatthe savabhAveNaM na pAsai, taM jahA-dhammatthikAyaM 1 adhammatthikAyaM 2 AgAsasthikAyaM 3, pratibaddha mRtrakA kathana karate haiM __ "chaumatya vIyarAgeNaM" ityAdi / / sUtra 27 // ____TIkArtha-jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa rUpa AvaraNa dvayameM aura antarAya karmameM jo rahatA hai, vaha chadmastha hai, aisA chamastha anutpanna kevalajJAna darzanavAlA honAhai, chadmatha ko jo vItarAga kahA gayAhai-vaha vitarAgo. dayavAlA honese kahA gayA hai-aisA yaha chadmastha vAtaroga upazAnta moha honese athavA-kSINa moha hone se hotAhai, yaha chamastha vItarAga mohanIya karmako prakRtiyoMke kSaya ho jAne ke athavA upazama ho jAne ke kAraNa mohanIya karmakI prakRtiyoM ko chor3akara sAna karmoM kI prakRtiyoMkA vedana karatA hai, ve sAta karma kRtiyAM jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, vedanIya, Ayu nAma gotra aura antarAya haiM / sa0 27 // " cha umatya vIyarageNaM" tyAdi--(sU 27) TIkAtha-jJAnAvaraNa, ane darzanAvaraNa rUpa be Avara jenI para vyApelAM che ane jenA antarAya kamane udaya che, evA jIvane chavAstha kahe che. e chastha manuSya anutpanna kevaLajJAna ane anutpanna kevaLadarzanavALo hoya che. ahIM chavAsthane je vItarAga kahyo che, te vItarAgodayavALo hovAthI kahyo che. upazAta meha ane kSINamehanI avasthAnA sadUbhAvamAM jIva cha-vItarAga bane che. mehanIyakarmanI prakRtiene kSaya athavA upazama thaI javAne kAraNe te chatA vItarAga mohanIya karmanI prakRtine choDIne sAta nI pravRtionuM vedana kare che. te sAta karma prakRtie nIce pramANe sathajI-- (1) jJAnAparalIya, (2) zanAvaraNIya, (3) vahanIya, (4) mAyu, (5) nAma, (6) mAtra mana (7) antarAya. // sU. 27 // Page #691 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thA TIkA sthA0 5 / 21 cha masyatibaddhava kalyatA nirUpaNam jIvaM asarIrapaDibaddhaM 4 paramANupoggalaM 4, sadaM 6 gaMdhaM . eyANi ceva uppannavaranANadaMsaNaghare jAva jANai pAsai, taM jahA-dhammasthikAyaM 1 jAva gaMdhaM 8 // sU0 28 / / ___ chAyA-sapta sthAnAni chadmasthaH sarvabhAvena na jAnAti na pazyati. tadyathA-dharmA. stikAyam 1 adharmAstikAyam 2 AkAzAstikAyaM 3 jIvamazarIraprativaddham 4 paramANupudgalam 5 zabda 6 gandham 7 etAnyeva utpannavarajJAnadarzanadharaH yAvat jAnAti pazyati, vadhayA-dharmAstikAyaM yAvad gandham / / m0 28 / / TIkA-'satta ThANAI' ityAdiasya vyAkhyA pazcamasthAnakasya tRtIyodeze dazamasUtre draSTavyA / / sU0 28 // dharmAstikAyAdIni saptasthAnAni utpannavarajJAnadarzanadharo jino jAnAti, sa ca vartamAne tIrthe bhagAn mahovorasAmoti tatsvarUpa pradarza pati mUlam-samaNe bhagavaM mahAvIre vagharolabhanArAyasaMghayaNe samacauraMtasaMThANasaMThie satta rayaNIo urdU uccatteNaM hotthA // sU0 29 // ' aba sUtrakAra chamastha aura kevaliko baktavyatAle pratibaddha eka sUtrakA kathana karate haiM"satta ThANAI cha umatye sayabhAveNaM na jANada ityAdi // sa0 28 // TIkArtha-chadmastha sAna sthAnoMko sarva bhAvase na jAnatA hai, aura na dekhanA hai, ve sAta sthAna ye haiM, dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya, azarIra pratibaddha jIva, paramANu pudgala zabda aura gandha ina sAta sthAnoMse utpanna honevAle ko zreSTha jJAnavAle aura zreSTha darzanavAle kevalI bhagavAn jAnate haiM, aura dekhate haiM / isakI vyAkhyA paJcama sthAnake tRtIya uddeze meM dazaveM sUtra meM dekha lenA cAhiye / / mUtra28 // - have sUtrakAra chadmastha ane kevalInI vaktavyatA vALA eka sUtranA kathanA are che-" satta ThANAi cha umatthe savva bhAveNaM na jANaha" ityAdi (sU 26) TIkAryuM-chadmastha nIcenA sAta sthAnane sarva bhAve (pratyakSa rUpe ) jANa nathI bhane hemte| pAzu nathI-1) dhAtiya, (2) aghAstijAya, (3) AkAzAstikAya, (4) azarIra pratibaddha jIva, (5) paramANu putva, 2) zada ane (7) gadha. paraMtu utpanna zreSTha kevaLajJAna ane zreSTha kevaLadarzanavALA kevalI bhagavAna e sAta sthAnane pratyakSa rUpe jANI zake che ane dekhI zake che. pAMcamA sthAnakanA trIjA uddezAnA dasamAM sUtramAM A badhA padanI vyAkhyA ApavAmAM AvI che, te te vyAkhyA tyAMthI vAcI levI. pA. 28 Page #692 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAkarSa chAyA - zramaNo bhagavAn mahAvIro vajraRpamanArAcasaMhananaH samacaturasrasaMsthAnasaMsthitaH sama ratnIrUrdhvamuca vena abhavat / / sU0 30 // TIkA--' samaNe bhagavaM ' ityAdi 6, vyAkhyA spaSTA // 0 29 / / atha bhagavatmarUpitAH saha vikayAH rUpayati mUlam - satta vikahAo paNNattAo, taM jahA- itthIkahA 1, bhaktakahA 2, desakahA 3, rAyakahA 4, miukAluNiyA 4, daMsaNamevaNI 6, caritabheyaNI 8 // sU0 30 // : chAyA -- sapta vikathAH prajJAtAH, tadyathA strIkathA - 1, bhaktakathA 2, dezakathA 3, rAjakathA 4, mRdukAruNikI 5) darzanabhedinI 6, cAritrabhedinI // / / sU0 30 / / dharmAstikAyAdika sAta sthAnoMse utpanna zreSTha jJAna darzanadhArI jina jAnate haiM, aise ve jina vartamAna torthameM bhagavAn mahAvIra svAmI hai, isaliye aba sUtrakAra bhagavAn mahAvIra svAmI svarUpako dikhalAte haiN| " samaNe bhagavaM mahAvIre " ityAdi || sUtra 29 / / TIkArtha - zramaNa bhagavAn mahAvIra vajraRSabhanArAca saMhananavAle aura sanacaturasra saMsthAnavAle the inake zarIrakI U~cAI sAta hAtha thI bhagavAna ke dvArA prarUpita sAta vikathAoMkA kathana aba sUtrakAra karate haiM- satta vikahAo paNNattoo " inyAdi // mU0 30 / sR029 16 PRES dharmAstikAya Adi sAta sthAnAne, utpanna zreSTha jJAna dazanadhArI jine zvara bhagavAna lagI deNI zaDe che. sevA dvinezvara vartamAna tIrthamAM mahAvIra.. prabhu thaI gayA che, tethI have sUtrakAra mahuvIra svAmInA svarUpanuM varSoMna nIcenA' sUtramAM kare che " samaNe bhagavaM mahAvIre " tyAhi- (sU. 27) 1 TIkA zreNu lagavAna mahAvIra RSanArAya sahananavALA ane secacatura, ampAnavALA hatA temanA zarIranI UMcAI sAta hAtha pramANu hatI !sa 05 kuve sUtrakAra bhagavAna dvArA prarUpita sAta trikAnuM kathana kare che. "" satta trikAo paNNattAo" tyAhi (sU 30 ) Page #693 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TAkA sthA0 7 sU. 30 sapta vikathAnirUpaNam TokA-'satta vikahAbho' ityAdi vikathA-viruddhAH saMyamavAdhakatvena kathA:-bacanapaddhatayo vikathAH, tAH mapta prAptAH, tadyathA-strIkathA-ityAdi / tatrAghAzvatatrazcaturthasthAnake vyAkhyAtAH, aparAstatra vyAkhyAyante, tathAhi-mRdukAruNikI-mRdvo zrotRhRdye mRdubhAvajananAva sA cAsau kAruNikIkaruNarasavatI ceti, putrAdimaraNajanitaduHkhArtajananyA. dInAM karuNarasasaMvalitamalApapradhAnetyarthaH, yathA--" hA putta putta ! hA vaccha bancha ! mukkA'mhi kahamaNAhA'haM / / - evaM kaluNavilAvA, jalaMta jalaNe'ja sA paDiyA // 1 / " . chAyA--hA putra putra ! hA vatsa vatsa ! muktAsmi kathamanAthA'ham / / evaM karuNavilApA, jvalajjvalane'dya sA patitA / / 1 // iti / TIkArtha-sAta vikathAe~ kahI gaI haiM-jaise-strI kathA 1, bhakta kathA 2, deza kathA, 3, rAja kathA 4, mRdukAruNikI 5, darzana bhedanI 6, aura cAritra bhedanI 7 / / saMyamakI bAdhaka hone ke kAraNa viruddha jo kathAe~ haiM-bolane kI paddhati haiM-ve vikathA haiM, ye vikathAe~ sAta kahI gaI haiM-jaise strI kathA Adi-inameM AdikI jo cAra haiM-ve caturtha sthAnakameM vyAkhyAta ho cukI haiN| bAkI viSayakA vyAkhyAna isa prakArase haiM-jo kathAzrotAke hRdaya meM mRdu bhAvako utpanna kara detI hai, aura karuNa rasavAlI hotI hai, aisI vaha kathA-vikathA hai, aisI vaha kathA putrAdike maraNase janita dugvale pIDita hue mAtApitA Adi janake karuNa rasase milI huI pravAlakI pradhAnatAvAlI hotI hai yathA1 TIkArtha_vikathAo sAta kahI che. te sAta prakAre nIce pramANe che-(1) strIkathA (2) 48thA , (3) heza thA, (4) 22044thA, (5) bhR||29 45, (1) darzana bhedanI kathA ane (7) cAritra bhedanI kathA sayamanI bAdhaka hovAne kAraNe viruddha je kathAo che- balavAnI paddhati che, temane vikathA kahe che evI vikathA sAta kahI che. pahelI cAra vikathAnuM cothA stha nakamAM vivecana karavAmAM AvyuM che, have bAkInI traNa vikathAonuM svarUpa batAvavAmAM Ave che-je kathA zrotAnA hRdayamAM mRdubhAva utpanna karI nAkhe che ane karuNa rasa mALI hoya che tene mRdukANikI vikathA kahe che putrAdikanA maraNane kAraNe ja nita dukhathI pIDAtA mAtApitA Adi dvArA karAtA karuNa pralApathI pradhAnatAvALI A vikathA hoya che. jema ke Page #694 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAvara tathA-darzanabhedinI-darzanaM zraddhAnaM tad bhettuM zIlaM yasyAH sA,-kutIrthikAnAM zAnAyanizayamazaMsanaparA kathA / yathA--sUkSmayukti zatopetaM, sUkSmavuddhikaraM prm| sUkSmArthadarzibhirdaSTa, zrotavyaM vauddhazAsanam / / 1 / / iti / evaMvidhakathayA zrotRRNAM buddhe'nurAgaH syAttattazca darzanabhedaH syAditi / tathA" hA putta ! putta! hA vaccha ! baccha !' ityaadi| "he putra ! he vatsa! tuma mujhako chor3akara cale gaye ho atha maiM kisake sahAre rahagI jIUMgI"-isa prakArakI yaha mRta putravAlI kisI anAdhinI strIkI pralApa pradhAnatAvAlI evaM sunanevAloMke hRdayameM karuNa rasakoM utpanna karanevAlI rodana kriyA rUpa ukti hai, kutIrthika janoMke jJAnAdike atizayakI prazaMsA karanevAlI jo kathA hai, vaha darzana bhedinI vikathA hai / yathA-" sUkSma yuktizatopetaM". ityaadi| "bauddhazAsana-vuddhasiddhAnta-saikar3oM sUkSma yuktiyoMse yukta hai, isake adhyayanase buddhi meM adbhuta prakharatA A jAtI hai, jinakI buddhi sUkSma tattvoMko avagAhana karanevAlI hai, unhoMnehI isa siddhAntako dekhA hairacA hai-ata: aise vuddha siddhAntakA zravaNa manana avazya karanA " hA putta / putta ! hA vaccha ! vaccha !" tyAha he putra he vatsa! tu mane cheDIne cAlyA gaye have huM tene AdhAre rahIza ! have huM kevI rIte jIvI zakIza ! " A prakAranA vilApanI pradhAnatA vALI ane sAMbhaLanAra che hadayamAM paNa karuNAbhAva utpanna karanArI karuNa rudana sahitanI uktine mRdukAruNikI vikathA kahe che. jeno putra maraNa pAmyA che evI mAtAnI "he putra" ItyAdi rUpa je dukha je dukhapUrNa ane karuNAbhAvajanaka vANuM hoya che tene mRdukAsaNikI vikathA kahe che. kutIrthikAnA jJAnAdinA atizayanI prazaMsA karanArI je kathA che tene darzana bhedinI kathA kahe che. jema ke' " sUkSmayuktizatopetaM " dhyA "mozAsana (muddhamidviAnta) se| sU65 yutimAthI yukta cha. tene abhyAsa karavAthI buddhimAM addabhuta prakharatA AvI jAya che. jemanI buddhi tanuM avagAhana karanArI che temaNe ja A siddhAntanI racanA karI che tethI evA bauddha siddhAntanuM zravaNa ane manana avazya karavuM joIe" A prakAranI Page #695 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 7 sU0 30 sapta vikathAnirUpaNam cAritra medinI - cAritraM = kriyA, tad bhettuM zIlA / yayA-asmin kAle mahAvratAni na saMbhavanti yataH sAdhavaH pramAdino'vIcAramacurAca jAtAH na copalabhyante'tivArazodhakAH AcAryAH teSAmabhAve'tIcArakarttR sAdhUnAM zuddhe kA kayA ? easynA jJAnadarzanAsyAmeva tIrtha pravarttate iti jJAnadarzanakarttavyetyeva yatno vidheya iti / uktaM ca 1 71 " " sohI ya natthi navidita kareMtA naviya kei dIsaMti / titthaM ca nANadaMsaNa nijjavagA ceva vocchinnA // 1 // chAyA -- zodhica nAsti nApi dAtAraH karttAro nApi ca kecid dRzyante / tIrthaM ca jJAnadarzanAbhyAM niryApakA ( niyAmakA) zvatra vyucchinnAH // 1 // iti / cAhiye " isa prakAra kI kathAse zrotAoMkA anurAga buddhameM ho sakatA hai, isase darzanameM bheda zithilatA A jAtI hai, caritra nAma kriyAkA hai, isa kriyA rUpa cAritrako bhedana karane ke svabhAvavAlI jo kathA vaha cAritra medinI kathA hai, jaise-isa kAlameM mahAvrata nahIM ho sakate hai- kyoMki sAdhujana pramAdazIla hote haiM, aura aticAra pracura hote haiM. aticAroMkI zuddhi karanevAle AcAryajana milate nahIM haiM, ataH inake abhAva meM aticAra karanevAle sAdhujanoM kI zuddhi kaise ho sakatI hai ? nahIM ho sakatI hai, isaliye isa kAla meM kevalajJAna evaM darzana inadonoMsehI tIrtha calatA hai, ataH jJAnadarzana rUpa kartavyoMmeMhI prayatna vidheya hai, cAritrameM nahIM uktaM ca " sohI ya natthi navirdita" ityAdi / 1 2 kathAthI zrotAomAM buddha pratye anurAga utpanna thai zake che. te ka raNe danamA bhe-zilatA AvI jAya che. tethI A prakAranI kathAne darzana bhedanI vikathA kahe che. cAritra bhedinI trikathA--kriyAne cAritra kahe che. A kriyA rUpa cAritranuM bhedana karavAnA svabhAvavALI je kathA che tene cAritra leDhinI vithA kahe che.. jema ke- A jamAnAmAM mahAvrateAnI ArAdhanA tA thai zakatI ja nathI, kAraNa ke sAdhue pramAdI haiya che, ane temanA aticArAnI pazu pracuratA hAya che. te aticArAnI zuddhi karAvanArA AcAryAM paNa maLatA nathI evA AcAyani abhAve aticArAnuM sevana karanAra sAdhuonI zuddhi paNa kevI rIte thaI zake ? eTale ke temanA aticArAnI zuddhi ja thaI zakatI nathI te karaNe A jamAnAmAM tA kevaLajJAna ane dazanavaDe ja tItha cAle che tethI jJAnadarzIna rUpa kabyAmAM ja prayatna karavA ceAgya che-cAritramAM nahIM" kahyu paNa che ke'ga af afafia" Skulle 66 sthA0-85 Page #696 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAdaH evaMvidhakathayA gRhItacAritrA api cAritrAd vaimukhyamAbhajante kA kathA sardi cAritragrahaNotsukAnAm te tu sutarAmeva vaimukhyamApadyante / ana evaMvidhA kathA cAritrabhedinItyucyata iti / / sU0 30 // vikathAsu ca vartamAnAn sAdhUn AcAryA vArayanti, AcAryazca sAtizayA bhavantIti tepAmatizayAnAha - 7 mUlam --'AyariyauvajjhAyassa NaM garNali satta aisesA paNNattA, taM jahA - AyariyauvajjhAe aMto uvassassa pAe gigijjhiya Nigijjhiya pakoDemANe vA pamajamANe vA pAi kkamai 1, evaM jahA--paMcamaTTANe jAva bAhiM uvassssa ega rAyaM vA durAyaM vA vasamANe vA nAikkamai 5, uvakaraNAisese 6 bhattapANAisese 8 // sU0 31 // 674 1 chAyA - AcAryopAdhyAyasya khalu gaNe sapta atizeSAH prajJaptAH, tadyathAAcAryopAdhyAyaH antarupAzrayasya pAdau nigRdya nigRhya prasphoTayan vA pramArjayan vA nAtikrAmati 1, eva yathA paJcamasthAne yAvat vahirupAzrayAt ekarAtraM vA dvirAtraM vA san nAtikrAmati 5, upakaraNAti zeSaH 6, bhaktapAnAvizeSaH 7 / / sU0 31 // " cAritra kI zuddhi karanevAleaura corinakI zuddhi karAnevAle aise hameM koI bhI jana dikhate nahIM haiM ataH tIrthajJAna darzana se hI cala sakatA hai." isa prakArakI kathAse gRhIta cAritravAle bhI jana cAritrase vimukha ho jAte haiM to phira jo cAritra ko grahaNa karane ke prati utkaNThita haiM, unako ghAtahI kyA kahanI ve to apane ApahI vimugva ho jAte haiM isaliye isa prakArakI jo kathAhai. vaha cAritrako bheda karanevAlI hai| sU30| " cAritranI zuddhi karanArI ane cAritranI zuddhi karAvanArI koi paNa vyakti amane dekhAtI ja nathI, tethI tIrtha jJAnadarzIna vaDe ja cAle che" A prakAranI vAta sAMRRLIne gRhIta cAritravALA mANuma paNa cAritrathI vimukha thaI jAya che, te cAritragrahaNu karavAnI (pratrajyA agIkAra karavAnI) utkaMThAvALA mANumanI te! vAta ja zI karavI ! te ca ritrathrahaLu karavAnA vicAra ja mAMDI vaLe, temAM kazu navAi pAmavA jevuM nathI. te kAraNe A prakAranI kathAne zAstrine leTanArI vizva hI hai | sU 30 / / Page #697 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 675 sudhA kA sthA07 sU031 atizayanirUpaNam TIkA--' Ayariya uvajjhAyassa' ityAdi- . AcAryopAdhyAyasya-AcAryaH-kepAMcidarthapradAtRtvAt , sa eSa upAdhyAyaH kepAMcit sUtrapadAtRtvAt , AcAryazcAsauM upAdhyAyazceti AcAryopAdhyAya, yadvA-prAcAryo'nyaH, upAdhyAyazcAnyaH, umayoH samAhAre AcAryopAdhyAya, tamya khalu gaNe sapta atizepA =atizeSAH prajJaptAH, tadyathA-AcAryopAdhyAyaH upAzrayanya-vasaneH anta:madhye nigRhya nigRhya-prasphoTanena uDDIyamAnaizcaraNarajobhita ranye mA niranniti hetotracanena ziSyaM bhUyo bhUyo nivArya pAdau prasphoTayan-' Abhigrahikena ( abhigrahadhAriNA) anyena vA' sAdhunA -sakIyarajoharaNAdinA caraNayoH prasphoTanaM kArayan vA, pramArjayan-yatanayA zanai zanaiH zodhayan vAnAtikAmati jinAjJAmiti- prathama' 1 / tathA-AcAryopAdhyAyaH antarAzrayasya ina vikathAoM meM nirata sAdhujanoM ko AcArya rokate haiM, kyoMki ve AcArya sAtizaya hote haiM, ataH aba mUtrakAra unake atizayoMkA kathana karate haiM-"AyariyauvajhAyasta NaM gaNasi" ityAdi sUtra 32 // , * TIkArtha-kinhIM 2 sAdhujanoMko artha pradAtA honese AcAryarUpa upAdhyAyake-gagane-athavA AcArya evaM upAdhyAya ke gaNameM sAta anizeSa kahe gaye haiM-jaise-AcAryopAdhyAya " upAzrayake madhyameM pairoMke jhaTakArane se ur3I huI caraNa raja dUsareke kAra nahIM par3e isa prakArase ziSyako cAra 2 manA karake svayaM pairoMko abhiprahika-abhigrahadhArIle yA anya sAdhujanase apane rajoharaNa dvArA yananApUrvaka pramArjana karatA AgalA sUtramAM vikathAonuM varNana karyuM. A vikathAomA nirata sAdhu e ne AcArya zake che, kAraNa ke AcArya sAtizaya hoya che. tethI have sUtra kAra AcAryonA atizayanuM kathana kare che. "AyariyautrajjhAyassa NaM gaNaM si" tyAha-(sU 32) TIkAryuM-keTalAka sAdhuenA arthapradAtA hovAne kAraNe ArcAya rUpa upAdhyAyanA gaNamAM athavA AcArya ane upAdhyAyanA gaNanA nIce pramANe sAta atize atizaye kahA che upAzrayanI aMdara pagane jhaTakAravAthI (jhApaTavAthI) caraNaraja u5. yamAM beThelA mANase para paDavAne saMbhava rahe che. te kAraNe AcArya ziSyone evI rIte pagane jhaTakAravAnI vAraMvAra manA kare che paraMtu AcArya pite ja je agrihika-abhicadhArI pAse athavA anya sAdhu pAse pitAnA rajoharaNa vaDe yatanA pUrvaka pitAnA paganI pramArjana karAve, te teo jijJAsAnA virAdhaka gaNAtA nathI. Page #698 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 676 sthAna uccArapravaNaM vivecayan vA vizodhayan nAtikrAmatIti dvitIyaH 2 / AcAryoMpAdhyAyaH prabhuH-samarthaH svecchAvAn bhavati, ata icchA vaiyAvRtya kuryAt icchA na kuryAditi tRtIya 3 | AcAryopAdhyAyaH antarurAzrayasya ekarAtraM vA dvirAtre cA ekAkI va nAtikrAmatIti caturthaH 4 | AcAryopAdhyAyo vahirupAzrayAdekarAtra vA dvirAtra vA vasannAtikrAmatIti paJcamaH / eteSAM paJcAnAmapi vyAkhyA paJcame sthAne dvitIyo'brAviMzatitame sUtre kRtA tata eva gamyA / ata evAha mUlakAra:- ' evaM jahA paMcamaTThANe jAva vAhiM ' ityAdi / tathA upakaraNAtizeSaH= zepasApekSayA pradhAnojjvalavakhAdyupakaraNavattA, uktaM ca- huA jinAjJAkA virAdhaka nahIM hotA hai 1 tathA AcAryopAdhyAya upA ke bhItara uccAraNa karatA huA jinAjJAkA virAdhaka nahIM hotA hai 2, AcApAdhyAya samartha hotA hai, ataH usakI icchA hotI hai, to vaha anya sAdhujanoMkI vaiyAvRtti karatA hai aura yadi icchA nahIM hotI hai to nahIM karatA hai, isa taraha kI pravRttise vaha jinAjJAkA 'virAvaka nahIM hotA hai 3, AcAryopAdhyAya upAzrayake bhItara eka rAna yA do rAta akelA yadi rahate haiM, to vaha jinAjJAkA virAdhaka nahIM hote haiM | AcApAdhyAyaM yadi upAzraya ke bAhara eka rAta taka yA do rAta taka rahatA hai to vaha jinAjJAkA virAdhaka nahIM hotA hai 5' ina pAMcoM sthAnoM kI vyAkhyA pAMcave sthAna meM dvitIya uddezaka meM 28 ve sUtroM kI jo cukI hai, ataH vahIM se dekha lenA cAhiye isa-liye sUtrakArane aisA kahA hai- " evaM jahA paMcamahAge jAva vAhi " (2) AyAryopAdhyAya upAzrayamA ubhyA prasava (bhagabhUtraneo niAsa ) kare teA temanA dvArA jinAjJAnuM ullaMghana thayuM gaNAtuM nathI. (3) AcAryAM. pAdhyAya samatha hoya che jo temanI IcchA thAya te teo anya sAdhu enu vaiyAvRtya kare che, ane je IcchA na thAya teA vaiyAvRtya karatA nathI. A prakAre vaiyAvRtya karavAthI ke na karavAthI tee jinAjJAnA virArdhaka gaNAtA nathI, (4) AcAye pAdhyAya jo eka e rAta ekalA rahe, tA te jinAjJAnA virAdhaka zthAtA nathI. (5) kAi AcAyopAdhyAya eka e-rAtri panta upA zrayanI khaGAra rahe, te tee jinAjJAnA virAdhaka gaNAtA nathI. A pAce sthAnAnI vistRta vyAkhyA pAMcamAM sthAnakanA bIjA uddezAnA 28 mA sUtramAM ApavAmAM AvI che, tyAMthI vAMcI levI. tethI ja sUtrakAre ahIM A pramANe 44 - " evaM jahA paMcamapaNe jAva cAhi ' " Page #699 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - na suMcI TIkA sthA77 2031 atizaya nirUpaNam "Ayariya gilANANaM, mailA mailA puNo ya dhovati / / mAhu gurUNa avayo nAvi gilANIya iyaresiM // 1 // " chAyA--AcAryaglAnAnAM malinAni malinAni punarapi dhAnyante / mA khalu gurUNAmavarNoM nApi glAni ca itarepAm / / 1 / / iti / / iti SaSThaH 6 tthaa-bhktpaanaatishessH-vishisstthtrbhktpaanopbhogvttaa| uktataM ca--" kAlabhoyaNo u payamA, parihANI jAna kodrdhumbhjjii| tattha mi tuppataraM, jatya ya je acciyaM dosu // 1 // " chAyA--kalamaudanastu payasA parihAni (parihAnyetyarthaH) yAvatkodravodbhAjI (kodravAnne) tatrApi mRdu tuppataraM (dhRtayukta) yatra ca yat acittaM ( prAptaM ) dvayoH (kSetrakAlayoH ) // 1 // iti / AcAryopAdhyAyAya viziSTa tara maktapAnadAne caite guNAH, tathAhi-- " suttasthAyarIkaraNaM, virao gurupUya mehabahumANo / dAgavai suvuDDI, buddhI vaccaddhaNaM ceva // 1 // " chAyA--svArthasthirIkaraNaM vinayo gurupUjA zaikSabahumAnaH / dAnapati zradvAraddhi vuddhibalavarddhanaM caiva // 1 // iti // sU0 31 // upakaraNAtizeSa-zeSa sAdhujanoMkI apekSAjo AcAryopAdhyAyameM pradhAna ujjvala vastrAdimattA hotI hai vaha upakaraNAtizeSa hai uktaM ca "AyariyagilANANaM" ityaadi| " bhaktapAnAnizeSa "-AcAryopAdhyAyakA jo itara sAdhujanoMkI apekSA viziSTanara bhaktAnopabhoga vattA hotI hai, vaha bhaktapAnAti zeSa hai-uktaM ca-kala bhoyaNo u payasA' ityaadi| AcAryopAdhyAyako viziSTa bhaktapAna ke dene meM ye guNa haiM-jaise __" sattatyadhirIkaraNaM" ityAdi / sUtra 31 // (6) upakaraNatizeDha-anya sAdhuo karatAM AcAryopAdhyAya vadhAre sArAM ujajavala vastrAdine upayoga karatA hoya, te teo jinAjJAna virAdhaka gaNAtA mathA- 4 pa hai-"Ayariya gilANANa tyA" (7) bhakata pAnAtizeSa-anya sAdhuo karatAM viziSTa tara bhakta pAnane upabhaMga karavAnI paNa AcAryopAdhyAyane 2 hoya che. temanA A atizeSane kAraNe anya sAdhuo karatAM viziSTa prakAranA AkArapAnane upabhega karanArA yAya/5644 ra na parA55 sAtA nathI 5 che-"phala bhoyaNA 3 payavA" yA mAyA5.dhyAyane ziSTata2 mAhArA vAmamA guye| che ." sattatyadhirIkaraNa" tyaah--|| sU 31 // Page #700 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 67 sthAnApoM ete cAcAryAtizayAH saMyamopakArAyaiva vidhIyante, na tu rAgAdivazeneti - saMyamAna, tatazca saMyamapratipakSAnasaMyamAna , taddezciArambhAdIn tatpatipakSAnanAra- . mbhAdIMzca prarUpayani mUlam-tattavihe saMjame paNNatte, taM jahA--puDhavikAiya saMjame, jAva tasaphAiyasaMjame 6 ajotrakAyasaMjame 7 sattavihe ajame pa0 gatte, taM jahA--puDhavikAiya asaMjame 1 jAva talakAiya asaMjame 6, ajIvakAya asaMjame 7 sattavihe AraMbhe' paNatte, taM jahA--puDhavikAiya AraMbhe 1 jAva ajIvakAya AraMbhe 7 / evamaNAraMbha yi 71, evaM sAraMbhe vi 7 evamasamAraMbhe vi 7, evaM samAraMbhe vi 7, evamasamAraMbhe vi 7, jAva ajIvakAya asamAraMbhe 7 // sU0 32 // chAyA-saptavidhaH saMyamaH prajJaptaH, tayathA-pRthvI kAyikasaMyamo 1 yAvat trasakAyikasaMyama 6, anIvakAyasaMyamaH // saptavidho'saMyamaH prajJaptaH, tadyathApRthvIkAyikAsaMyamo 1 yAvat traptakAyikAsaMgramaH 6, ajIvakAyAsaMyamaH / saptavidha ArammaH pajaptaH, tadyathA-pRthvIkAyikArambho 1 yAvat ajIkAyArambhaH 71 evamanArambho'pi 7, evaM saMrambho'pi 7, evama saMrambho pi 7, evaM samArambho'pi 7, evama samArambho'pi 7, yAvat ajIbAyApsamArammaH 7 / / sU0 32 // TIkA-' sattavihe ' ityAdisaMyama sa yamanasAvadhayogAtsamyaguparamagaM-nivRttibharaNaM iti saMyamaH pRthivyAdInAM saMghaTTaparitApanopadrAvaNebhya uparamo nivRtti ityarthaH sa saptavidhaH prajJaptaH,tadyathA-pRthvI ye AcAryAnizaya saMyamake upakArake liye hI vihita hue haiM, rAgAdike vazase nahIM-isaliye aya sUtrakAra saMyamoMkA, saMyamake pratipakSabhUna yamoMkA unake bhedarUpa ArambhAdikoMko evaM inake pratipakSanUna anAramlAdikoM kA prarUpaNa karate haiM -- . uparanA sumA AcAryonA atizanu nirUpaNa karyuM. gAdikanI vRddhi karavAne nimitte tema te atizaye vihita thayA nathI, parantu saMyamana upa kAraka hevAne kAraNe ja vihita thayelA che tethI have maMtrakAra saMyamanuM, Page #701 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 7 sU 32 sayamAsaMyamAdimeda nirUpaNam 679 kAyika saMyamaH pRthvIkAyikajIvAnAM saMghaTTaparitApanopadrAvaNAkaraNam 1 / yAvatpadAtakAyikaH tejaskAyikaH 3 vAyukAyikaH 4 vanaspatikAyikaH 5 sayamA grAhyAH / tathA - traptakAyikasaMyamaH- sakAyikAnAM dvIndriyAdInAM saMyamaH 6 / ajIvakAyasaMmayaH-ajIvakAyAnAM=catra pAtrAdInAM ayatanayA grahaNAdupabhogAcca nivRttiriti 7| ayana = pRthivyAdInAM saMgha paritApanopadrAvaNebhyo'nuparamaH so'pi pRthvIkAyikAsaMyamAdibhedena saptavidho bodhyaH / tathA - ArambhaH = upadrAvaNaM pRthvIkAyAsattavihe saMjameM papagatte " ityAdi || sUtra 31 // * TokArtha-sayama sAta prakArakA kahA gayA hai- sAMvaya yogase honA isakA nAma saMyama hai, yaha saMyama pRthivyAdikoM ke saMghaTTana, paritApana evaM upadrAvaNa inase uparama hone rUpa honA hai, yahAM yAvatpadase apkAyika, tejaskAyika, vAyukAyika, aura vanaspattikAMyika " inake saMyama gRhIna hue haiM / isa prakAra se 5 bheda ekendriya jIvoMke saMyamake haiM / tathA trasa jIva sambandhI saMyamakA eka bheda hai, prakAyikameM do indriya se lekara paMcendriya taka ke jIva A jAte haiM / 'saMghamakA 7 vAM bheda hai - ajIva kAya saMyama isa saMyamameM ajIva kArya jo vastra pAtrAdika haiM unake yatanAse grahaNa karane kA aura rakhanepUrvaka upabhoga karanekA hai t 16 " asaMyama - pRthivyAdika jIvoMkA saMghaTTana karanA, paritApana karanA evaM upadravaNa karanA isakA nAma asaMyama hai, yaha asaMyama bhI pRthiviisayamathI viparIta evA asayamanuM, temanA bheda rUpa ArambhAdinuM ane AraMbhathI viparIta evAM anAra bhArdikanuM nirUpaNa kare che" sattavihe saMjame paNNatte " tyAhi - ( sU 32 ) sAvadyayeAgethI nivRta thavu' tenu' nAma sayama che te sayamA nIce pramANe sAta aAra che-(1) pRthvI yiGa (2) ayUAthiGa, (3) 'vAyumAthiGa, (4) telsthAyika ane (5) vanaspatikAyikasa'yama. ahI' pRthvIkAyika AdinA saMghaTana, paritApana ane upadrAvatruthI viramavA rUpa A saMyama samajave ekendriya jIvAnI apekSAe saMyamanA pAMca bheda paDe che . (6)trasakAyika sayama- dvIndriyAthI laIne paMcendriya patanA trasakAyika kahe che, (7) ajIvakAya samavasra prAtrAdika je vastue che tene ajIkAya kahe che temane yatanA pUrvaka grahaNu karavI ane sUkavI tathA yatanA pUrNAMka temane upabheAga karaveA tenu nAma ajIva kAma sayama che, + asaMyama-pRthvIkAya Adi jIvetu' saghaTTana karavuM', paritApana karavu' ane upadravaNu karavuM tenuM nAma asayama che, te asa'yamane paNa pRthvIkAyaka asa Page #702 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / sthAnAsUtra 180 rambhAdibhedena sptvidhH| evamanArambho'pi maptavidho vodhyaH / tathA-saMrambha:himAviSayaH sakalpa pRthvI kAyika saMrambhAdibhedena saptavidhaH / evamasaMrambho'pi sAvidho vodhyH| tayA-samArambhaH paritApa -pRthvIkAyika samArambhAdibhedena saptavidhaH evamapamArambho'pi saptavidho bodhyaH / ArambhAdInAmupadrAvaNAdirUpA arthA anyatrApyuktAH, sathAhi-" AraMbho uddavamao, paritAvakaro bhave samAraMbho / saMkappo saMrabho, suddha nayANaM tu savvesi // 1 // chAyA-Arambha upadravataH paritApako bhavet samArambhaH / / saMkalpaH saMrambhaH zudrana yAnAM tu sarveSAm // 1 // iti / kAyika asaMyama Adike bhedase sAta prakArakA hotA hai / isI prakArase Arambha bhI pRthivIkAyArambha Adike bhedase sAta prakArakA hotA hai, isI prakArase anArambha bhI sAta prakArakA hotA hai, tathA hiMsA-viSa. yaka saMkalpa rUpa saMrambha pRthivIkAyika saMrambha Adike bhedase sAta prakArakA hotA hai, isI tarahase asarambha bhI sAta prakArakA hotA hai, tathA samArambha bhI-caritApa bhI-pRthivIkAyika samArambhAdike bhedase mAta prakArakA hotA hai, isI tarahase asamArambha bhI sAta prakArakA hotA hai, Arambha AdikoMke upadrAvaNa Adi rUpa artha anyatra bhI kahe gaye haiM, jo isa prakArase haiM-- "Arambho uddavao" ityaadi| ekendriyAdika jIvoMkA upadravaNa karanA yaha Arambha hai, unheM saMtApayukta karanA yaha samArambha hai, tathA unheM kaSTa Adi pahacAne kA yama Adi sAta bheda kahyA che. e ja pramANe anAraMbhanA paNa pRthvIkArika anAraMbha Adi sAta bheda paDe che. tathA hiMsAviSayaka saMkalparUpa saMraMbhanA paNa pRthvIkAyika saMraMbha Adi sAta bheda kahyA che asaMraMbhanA paNa pRthvIkAyika asaMraMbha Adi sAta bheda kahyA che samAraMbhana (paritApa)ne paNa pRthvIkAyika samAraMbha Adi sAta bheda kahyA che e ja pramANe asamAraMbhanA paNa pRthvIkAlika asamAraMbha Adi sAta bheda kahyA che, AraMbhAdikanA upadrAvaNa Adi rUpa athe anyatra paNa 548 425 mA mAsa , 2 nIya pramANe cha- . "Arabho uhavao" mAhi ekendriyAdika nuM upadrAvaNuM karavuM tenuM nAma - AraMbha che. temane saMtApapukta karavA tenuM nAma samArabha che, tathA temane kaI a da pahocADavAne Page #703 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA-7 sU032 sayamAsaMyamAdimedanirUpaNam 8681 } nanu ArambhAdInAmupadrAvaNAdayo'ryA abhihitAH ajIceSu ca tadasaMbhavAt ajItrakAyArambhAdayo'saMmbhavinaH tatatha ArambhAdInAM yat saptavidhatvamuktaM tadasaMgatam ? iticet, ATha anIneSu vastrapAtrAdiSu samAdhinA ye jIvAstadape kSayA ArambhAdaya saMbhavati athavA apatanayA grahaNe sthApane ca pAtrAdInAM vAyukAyodIraNAt bhayaM jIvavirAvanA saMbhavati / jIvAca anIvAzritA iti ajIvasya prAdhAnyAt anI kAyArambhAdyuktirna virudhyate iti ArambhAdInAM saptavidhatvaM niravadyameveti // sU0 32 // vicAra karanA yaha saMkalpa rUpa saMrambha hai / zaMkA- Arambha AdikoM ke jo ye upadrAvaNa Adi rUpa artha prakaTa kiye gaye haiM-so ajIvoMneM ye ghaTina nahI hote haiM - ataH ajIba kAyArambha Adi vahAM nahIM bana sakate haiM, isaliye vahAM nahIMbana sakane ke kAraNa Arambha AdikoM meM jo saptavidhatA kahI gaI hai, vaha ThIka nahIM baiThatI hai ? uttara -- aisA kahanA ThIka nahIM hai, kyoMki ajIba jo vastrapAtrAdika haiM, unameM samAzrita jo jIva haiM, so unakI apekSAse Arambha Adika hote haiM, ajIvAta jIva hote haiM, isaliye ajIva kI pradhAnatA lekara ajIva kAyArambha AdikA kathana viruddha nahIM par3atA hai, isa taraha Arambha AdikoM meM sapta prakAratAkA pratipAdana nirdoSahI hai, athavA aghatanAse lene meM aura rakhane meM vAyukAcAdikakI avazya virAdhanA hotI hai ||032|| vicAra karavA rUpa sapanu' nAma sa ra bha che, za'kA--AraMbha dikAnA je upadrAvaNu Adi rUpa artha prakaTa karavAmAM AvyA che, temane ajIvAmAM ghaTAvI zakAtA nathI. tethI ahIM ajIvakAya 'rabhAdi rUpa prakAra sabhavI zakatA nathI. te kAraNe AraMbha AphrikAnA sAta prakAra kahevAne badale 6 prakAra ja ThaMDevA joie. uttara-A prakAranI zakA asthAne che, kAraNa ke vastrAdika ajIvAmAM aneka jIve Azraya laIne rahelA hoya jo vajrapAtrAdikane yatanApUrvaka temane upabhega karavAmAM na Ave, te temane azraye rahelA jIvAtuM upamana Adi thavAnA sa'bhava rahe che. ajItrAzrita jIva hAya che, tethI ajIvanI pradhA natAne lIdhe ajIvakAyArabha AdinuM kathana viruddha paDatuM nathI. A prakAre Arabha AphrikAnA sAta prakAra kahevAmAM koI deSa nathI athavA ayatanA pUrvIka vastrA dikane levA mUkavAthI vAyukAyikAnI avazya virAdhanA thAya che. !! sU. 32 // sthA0-86 Page #704 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 anantarasUtre saMyamAdayo jIvaviSayatvena uktA iti jIvavizeSasya sthiti marUpayati___ mUlam-aha bhaMte ! ayasikusuMbhakodavakaMgurAlagakodUsagasaNasarisavasUlabIyANaM eesiNaM dhannANaM koTThAuttANaM pallAuttANaM jAva pihiyANaM mudiyANaM laMchiyANaM kevaiyaM kAlaM joNI saMthii 1 goyamA ! jahaNeNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM satta saMvaccharAI, teNa paraM joNI pamilAyai jAva joNIvocchee paNNatte // sU0 33 // ___ chAyA-atha bhadanta ! atasIkusumbhakodravakArAlakakodUpakasaNasarpapamUlavIjAnAm eteSAM khalu dhAnyAnAM koSThAguptAnAM palyAguptAnAM yAvat pihitAnAM mudritAnAM lAbchitAnAM kiyantaM kAlaM yoniH saMntipThate ? gautama ! jaghanyena antarmuhUrtam utkarSeNa sapta saMyatsarAn , tataH paraM yoniH pramlAyati yAvad yonivyucchedaH prajJaptaH / / sU0 33 // TIkA-'aha bhaMte ' ityAdi___ ayeti prazne, bhadanteti bhagavadAmantraNe he bhadanta ! atasIkusumbhakodravaGagu rAlakakodUSakalaNamapamUlavIjAnAm-tatra asI= alasI' iti bhASAmasiddho dhAnyavizeSaH, kusummas-summAkhyadhAnyavizepaH, kodravA=' kodo' iti bhASA isa Upara ke svanameM saMyama Adi ke jIya viSayavAle kahe gaye haiM, so apa sUtrakAra jIva vizeSakI sthitikI prarUpaNA karate haiM-- " ahaM bhaMte ! ayarikhakusuMbha" ityAdi / sUtra 33 // TIkArtha-yahAM " atha" yaha zabda praznameM AyA hai, zipya prazna karatA hai-he bhadanta ! atasI-alasI, kusumbha-isa nAmakA dhAnya vizeSa, kodrava-kodoM, ka-gu-kAMgaNI, rAlaka-kAganIkAhI eka bheda - AgalA sUtramAM saMyama Adine jIvaviSayaka kahevAmAM Avela che. pUrva ke satra sAthenA A prakAranA saMbaMdhane laIne have sUtrakAra jIvavizeSanI sthitinI 35 / 42 cha-" aha bhNce| ayapti kusubha" tyAhi-(sU 33) sUtranI 23mAtabhA 2 " aha" 56 mAyu te malA pAya che. mI ziSya gurune A pramANe prazna pUche che-he bhagavad ! aLasI kusma (eka prAtuM dhAnyaviza5), 62, 4in (me tanuM dhAnya), AR4 (sini Page #705 -------------------------------------------------------------------------- ________________ , 1 sudhA TIkA sthA07 su033 atasIkusumAdidhAnyAnAM yaunikAla nirUpaNam 683, prasiddho dhAnyavizeSaH ' kaguH '=' kAgaNI ' iti bhASAmasiddhaH, rAlakaH kagu bhedaH, kodUSakaH = kodravabhedaH samaH - prasiddhaH sarpapaH - prasiddhaH, mULabIjAnimUlasya = ' mULA ' iti prasiddhasya bIjAni, eteSAmitaretarayogadvandvaH, teSAM tathAbhUtAnAm, eteSAM khalu dhAnyAnAM koSThAguptAnAm - koSThe = ' koThA ' iti prasiddhe dhAnyAdhAre AguptAni = prakSepeNa saMrakSitAni koSThAguptAni teSAM tathoktAnAM, tathA palyAgutAnAm - palyaM = vaMzakaTakAdikRto dhAnyAdhArapAtravizeSaH, tatra AgusAnAm yAvatpadenamazcAguptAnAm, mAlAguptAnAm avaliptAnAm, liptAnAm - iti saMgrahaH / tatra - maJcAguptAnAm - maJcaH = sthUNAnAmuparisthApitavaMza phaTakA - dimayo kokaprasiddhaH, tatrAguptAnAm, mAlAguptAnAm, mAlI - mAlakaH - gRhoparitanabhAgaH, tatra AguptAnAm, avaliptAnAm = dvAradezaM pidhAya gomayAdinA'valiptAnAm, liptAnAm = sarvataH kuvalepAnAm pihitAnAm AcchAditAnAm mudritAnAm = mRttikAdibhirmudritAnAM lAJchitAnATra- rekhAdibhiH kRtalAnchanAnAM kiyantaM kAlaM yoniH utpattizaktiH santiSThate = bhavati / iti ziSyapraznaH / kodUSaka - kordokA eka bheda - ' saNa - sanasarpapa- saraso aura mUlAke jaye jaba koSThAgAra meM surakSita rakhe hue hoM - dhAnyake AdhArabhUta koThese banAye hue piTAre meM bharakara surakSita rakhe hue hoM, yAvat-maJcA gupta hoM-khaMbhoM ke Upara sthApita vaMza kaTaka Adile banAye gaye maJcoM meM bharakara rakhe hue hoM, avalipta hoM-dvAradezako DhaMkakara gomaya Adise lIpa potakara kisI kuThiyA Adi meM bharakara rakhe hue hoM lipta hoM cAroM tarapha se lepa karake eka sthAna para ekatrita karake Dhakakara rakhe hue hoM pihita hoM - sAmAnya rUpase DhaMkakara rakhe gaye hoM, mudrita hoM-miTTI Adise chAkara kisI pAtra vizeSa meM banda karake rakhe hue hoM, evaM leha ), i ( aharAnA 4 the leha), zatru, sarasatra mane bhUNAnAM khIjAne kAI kAThAramAM bharI rAkhavAmAM Avela hAya, athavA palyAzuma hAyavAMsanI caTTAiemAthI anAvelA paTArAmAM bharIne surakSita rAkhavAmAM Avela hAya, ma'cAzuma hAya-thAMbhalAene AdhAre UbhA karelA keI UMcA mAMcaDA para saMgraha karavAmAM Avela hAya, alipta hAya-kaiAI kAThI AdimAM bharIne tenA DhAMkaNAne chANu, mATI Adi vaDe lIpIne badha karavAmAM Avela hAyasAmAnya rUpe DhAMkIne rAkhela hAya, mudrita hAya, mATI Adi vaDe lIpI laIne koI pAtra vizeSamAM badha karIne rAkhela hAya, ane lAMchita hAyalAkha Adi vaDe sImaheAra karIne kAI paNa pAtra vizeSamAM bharI rAkhyo Page #706 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 684 sthAnAgapatra uttarayati-gautama ! jaghanyena antarmuhartam , unkarpaNa santa saMvatsarAn yoniH sanniSThate, tataH paraM yoniH pramlAyativarNAdinA hIyate, yAvatpadena-tataH paraM yoni, vidhvaMsate-vinAzAbhimukhI bhavati, tataH para bIjam abIjaM bhavati-ustamapi tad nApharam utpAdayati, ityepAM saMgrahaH, tataH paraM yonivyucchedaH jananazaktivinAzaH prajJapta iti / / 10 33 // punarapi jIvavizeSANAM sthiti prarUpayati. mUlam-bAyara AukAiyANAM ukkoseNa satta vAsasahassAI liI paNattA / taccAeNaM vAluyappamAe puDhabIe ukkoleNa neraiyANaM satta sAgarojamAiM ThiI paNatA / cautthIe NaM paMkalAJchita ho zIlamuhara karake kahIM bhI bharakara rakhe hue hoM to ina sarakI kinane kAla taka yoni-aGgharotpAdaka zakti rahatI hai ? utsara-he gautama ! inakI yoni jaghanyale eka antarmuharta taka rahatI hai, aura uskRSTa se sAta sAla varSa rahatI hai / isake bAda yoni mlAja ho jAtI hai, vargAdisse hIna ho jAtI hai-yAvat aGkurolAdana zakti kA vinAza ho jAtA hai, yahAM yAvadase-tataH paraM yoniH vidhvaMsate " isake bAda yoni vinAzake abhimugva ho jAtI hai "tataH paraM vIjaM apIjaM bhavati" dhoye jAne para bhI vaha bIja aGkarako utpanna nahIM karatA hai" isa pATha kA saMgraha huA hai, arthAt kahe hue alasI Adi sAta varSake bAda acitta ho jAte hai / sU0 33 // haiya, te te bIjomAM keTalA ka La sudhI bIjopAdana zakti rahe che eTale ke keTalA varSa sudhI temanI nine viccha thato nathI ? * uttara-he gautama ! ochAmAM ochA eka atimuhUrta sudhI ane vadhAremAM vadhAre sAta varSa sudhI temanI ni rahe che, arthAt utpAdanazakita banI rahe che. tyAra bAda temanI ni myAna thaI jAya che, varNAdithI vihIna thaI Mya cha, ( yAvat) mana mAma te bhI nI 25 ropAina rAtinA vinAza thaI jAya che, ahIM "yAvat " patra dvArA nIcene sUvapATha grahaNa karavAne cha-"tata. para yoniH vidhvaMsate" tyA2 // yAni vinAza thavA mA che. " taba paraM vIjaM abIjaM bhavati ' tyA2 mA pA4-14 mA ta 55 tabhI aM tpAdana karI zakatuM nathI. A kathanane bhAvArtha e che ke uparyukta aLasI a di dhAnyamAM vadhAremAM vadhAre sAta varSa sudhI aMkurotpAdana zakti rahe che tyAra bAda te teo acitta ja banI jAya che ke sU 33 che Page #707 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA07 034 vAdarAkAyikAdInAM sthitikAlanirUpaNam 645 ppabhAe puDhavIe jahanneNaM neraiyANa satta sAgarokmAI ThiI paNNattA // sU0 34 // chAyA-cAdarApakAyikAnAm utkarpaNa sAta varSasahastrANi sthitiH prjnyptaa| tRtI. yasyAM khalu vAlukAprabhAyAM pRthivyAm utkarSaNa nairayikANAM sapta sAgaropamANi sthiti. prajJaptA / catujhaM khalu paGkanabhAyAM pRthivyAM jaghanyena naiyikANAM sapta sAgaropamANi sthitiH prajJaptA / ma0 34 // TIkA-'vAyara AujhAiyANaM' ityAdi vyAkhyA sugamA / navaram-vAdarANAmapkAyikAnAM jaghanyenAntarmuhUrtam / sUkSmANAM tu jaghanyotkarSeNAntarmuhUrtam / vAlukAmabhAsthitanairayikANAM jaghanyena trINi sAgaropamANi / paGkaprabhAsthitanairayikANAm utkarSeNa daza sAgaropamANIti |mu0 34 // __ aba sutrakAra punaH jIva vizeSoM kI sthitikI prarUpaNA karate haiM" cAyara AukAiyANaM unoseNa sattavAsasahassAI ityAdi stra0 34 // TIkArya-cAdara akAyika jIvokI utkRSTa sthiti hajAra varSakI hai| tIsarI vAlukA pranAmeM utkRSTa se nairayikoM kI sAta sAgaropanakI sthiti kahI gaI hai, cauthI paGkaprabhA pRthivI meM jaghanya le rayikoM kI sthiti sAna sAgaropama kI kahI gaI hai| isakI vyAkhyA sugama hai, cAdara apakAdhika jIvolI jaghanya sthiti annaharta kI hai, tathA sUkSma apkAdhika jIvoM kI utkRSTa sthiti aura jaghanya sthiti antarmuhUta kI hai| vAstukApramAsthita nairayika jIvoM kI jaghanya sthiti tIna sAgaropAna kI hai, evaM paGapabhAsthita nairayikoM kI utkRSTa sthiti 10 sAgaropama kI hai| sU0 34 // sUtrakAra havenA sUtramAM paNa keTalAka jIvavizeSanI sthiti prarUpaNa 4re che.-"bAyara Au kAiyANaM ukkoseNa sattavAsa saharamAI " tyAhi-(sU 34) bAdara aprakAyika jIvanI utkRSTa sthiti sAta hajAra varSanI kahI che. trIjI vAlukAprabhA nAmanI narakapRthvInA nArakanI utkRSTa sthiti sAgaropamanI kahI che. cethI pakaprabhA nAmanI jaghanya sAta sAgaropamanI kahI che. A sUtranI vyAkhyA sugama che bAdara aprakAyika jIve nI jaghanya sthiti anarmuhUrtanI kahI che. sUma apUkAyika jIvanI jaghanya sthiti ane utkRSTasthiti, ane antarmuhUrta ja kahI che. vAlukAprabhAnA nArakenI jaghanya sthiti traNa sAgaropamanI kahI che ane paMkaprabhAnA nArakonI utkRSTa sthiti 10 sAgaropamanI kahI che ke sU34 Page #708 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtra ___ anantarasUtre nArakANAM sthitiruktA, iti sthitizarIrAdibhistatsAdhAda pabhiH sUtrairdevavaktavyatAmAha mUlam-sakasla NaM deviMdassa devaranno varuNassa mahAratno satta aggAmahisIo paNNatAo / IsANasta NaM deviMdassa devaranno somasla mahAranno satta agamahisIo pnnnnttaao| IsA. Nasta deviMdarAma devaralo jamasta mahArano satta aggamahi. soo paNNattAo // sU0 35 // chAyA-zakrasya khalu devendrasya devarAjasya varuNasya mahArAjasya sapta agramahiNyaH prajJatAH / IzAnasya khalu devendrasya devarAjasya somasya mahArAjasya sapta agnamahiNyaH prajJaptAH / IzAnasya khalu devendrasya devarAjasya yamasya mahArAjasya sapta agramahiSyaH prajJaptAH // sU0 35 / / TIkA-'sakassa NaM' ityAdi devendrasya dezAnAM madhye aizvaryasampannasya ata eva devarAjastha=devAnAma dhipasya zakrasya-saudharma kalAdhipasya dAkSiNAtyendravizepasya AjJAyAM sthitasya Upara ke sUtra meM nArakoM kI sthiti kahI gaI hai-so aba sUtrakAra sthiti aura zarIra Adi ke dvArA nArakoM ke sAdhamrya ko lekara 6 sUtroM se devavaktavyatA kA kathana karate haiM lakkalaNaM devidAla devaranno' ityAdi / 90 35 / / strArtha-devendra devarAja zaka ke lokapAla varuNa sadArAja kI sAta agramahiSiyAM kahI gaI haiM, devendra devarAja IzAna ke lokapAla soma mahArAja ko sAta agramahipiyAM kahI gaI haiN| devendra devarAja IzAna ke lokapAla yama mahArAja kI sAta agramahiSiyAM kahI gaI haiN| uparanA sUtramAM nArakonI sthitinI prarUpaNa karavAmAM AvI che. have sthiti ane zarIra Adi dvArA nArakenA sAdhamyane lIdhe cha sUtre vaDe deva vaktavyatAnuM sUtrakAra kathana kare che - 'sakkasmaNaM devidAsa devaraNo" tyAhi-(sU 35) sUtrArtha-dakSizunikAyane Indra che. te devendra devarAja zakanA lekapAla varuNa mahArAjane sAta agnamahiSIo che. devandra devarAja IzAnanA lepAla sema mahArAjane paNa sAta agramahiSIo che. Page #709 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suSA TIkA sthA07 sU035 zakrezAnayorapramahiSI saMkhyA-sthitinirUpaNam 687 varuNasya-pazcimadikpAlasya mahArAjasya=pracurazobhAzAlinaH sapta agramahiSyo vodhyaaH| tathA-devendrasya devarAjasya IzAnasya-IzAnakalpAdhipasya audIcyendravizepasya AjJAyAM sthitasya somasya pUrvadikpAlasya saptAamahiyo yodhyaaH| tathAIzAnendrAjJAvartino yamasya-dakSiNadikpAlasya saptAgramahinyo bodhyAH ||suu035 // mUlam -IsANasla NaM deviMdassa devaralo amitaraparisAe devANaM satta pAliovamAI ThiI paNNattA / sakala paM deviMdasta devaranno agamAhitINaM devINaM satta paliovamAiM ThiI paNNattA / sohamme kappe parigahiyANaM devINaM ukoseNaM satta paliovamAiM ThiI paNNattA // sU0 36 // TIkArtha-devoM ke bIca meM aizvarya sampanna hone se devendra evaM devoM ke adhipati hone se devarAja aise saudharma kalpa ke adhipati dAkSiNAtyendra vizeSa kI AjJA meM sthita pazcima dikpAla varuNa haiM, ye pracura zobhAzAlI haiM ataH inheM mahArAja kahA gayA hai, IzAnakalpa ke adhipati IzAna haiM ye uttara dizA ke indra haiM, inakI AjJA meM-soma mahArAja rahate haiM, ye pUrva dizA ke adhipati haiM / dakSiNa dizA ke adhipati yamalokapAla haiM, ye bhI IzAnendra kI AjJA meM rahate haiN| ina saba lokapAloM kI 7-7 agrAmahiSiyAM kahI gaI haiN| sUtra 35 // TIkAI-devendradevarAja IzAnanA lekapAla yama mahArAjane paNa sAtaamahiSIo che. zaka dakSiNanikAyanA rene adhipati hovAthI tene "devarAja' te dakSiNanikAyanA devone adhipati hovAthI tene "devarAjavizeSaNalagADayuM che. vaLI badhA devAmAM te vizeSa ezvaryasaMpanna hovAthI tene "devendra" vizeSaNa lagADyuM che. IzAna kalpane adhipati IzAna che. te uttaranikAyanA hevonI madhipati cha. tana hevendra' bhane 'heva214' mA vishess| lagADavAnuM kAraNa paNa upara pramANe ja samajavuM. dakSiNanikAyanA adhipati zakanI AjJAmAM sthita e pazcima dizAne je dikapAla che tenuM nAma varuNa che te atyaMta zebhAzAlI hovAthI tene ahIM "varuNa mahArAja " kahevAmAM Avela che. devendra devarAja IzAnanA eka lokapAlanuM nAma ma mahArAja che. teo pUrva dizAnA adhipati che. temanA bIjA lekapAlanuM nAma yama mahArAja che. teo dakSiNa dizAnA adhipati che A varuNa, soma ane yama nAmanA lepAlene sa ta sAta agramahiSIo che. te sU3pa ! Page #710 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6.8 sthAnAGgamutre chAyA-IzAnasya khalu devendrasya devarA nasya Aspantaraparipadi devAnAM sapta palyopamAni sthitiH prajJaptA / zakasya khalu devendrasya devarAjasya agramahipINa dezInAM sapta palyopamAni sthitiH prajJAtA / saudharme kalpe parigRhItAnAM devInAm utkarSaNa sapta palyopamAni sthitiH prajJaptA / / sU0 36 // TIkA--'IsANalA gaM' ityAdi pokhyA spaSTA / navaraM-parigRhItAnAM bhAryAtvena svIkRtAnAmiti bhAvaH // sU0 36 // ___ mUlam-sArassayamAicANaM satta devA satta devasayA pnnnnttaa| gahatogatusiyANaM devANaM patta devA satta devasahassA paNNattA // sU0 37 // chAyA-sArasvatAdityAnAM sapta devAH sapta devagatAni prajJaptAni / garda. togatapitAnAM devAnAM sapta devAH saptadevasahasrANi prajJaptAni // sU0 37 // TokA-'sArassaya ' ityAdi sArastA AdityAH gaItIyAstupitAzca lokAntikA devaaH| teSu sArasva. tAdityAnAM sAta devAH pradhAnAH, taditare ca sapta zatAni devaaH| gadetoyatupitAnA madhye sapta devAH pradhAnAH, taditare ca saptasahasrANi // sU0 37 // "IsANasta NaM deviMdasta devaranno' ityAdi // glU0 36 // TIkArya-devendra devarAja IzAnakI Antara pariSadAmeM vartamAna devoMkI 7 pasyopama kI sthiti kahI gaI hai / devendra devarAja zakra kI agrama hipiyoM kI sthiti sAta palyApama kI kahI gaI hai| saudharmakalpa meM bhAryA rUpa se svIkRta huI deviyoM kI sthiti utkRSTa se sAta palyopama kI kahI gaI hai / 36 / / ___ " sArasnayamAhaccANaM satta deza " ityAdi / smR0 37 // TIkArya-sArasvata Aditya, gardatoya, aura tuSita ye lokAntika dev| ina meM sArasvata aura Aditya inake sAta deva pradhAna haiN| aura ina " imANassa Na devi darasa devaraNNo ' tyA-(sU 36) TIkAI-devandra devarAja IzAnanI Abhyatara pariSadanA devenI sAta palyopamanI sthiti kahI che devendra devarAja zakanI agramahiSIonI sthiti sAta palyo pamanI kahI che saudharma kalpamAM bhAryA rUpe svIkRta thayelI devIonI utakRSTa sthiti sAta paDhyAyamanI kahI che ke sU 36 che __"sAramsayamAccANaM setta devA" pratyAhi-(sU 37) tha-sA22vata, sAhitya, gAya, mane tuSita, me santi / che. temAMthI sArasvata ane Aditya devemAM sAta devo pradhAna (mukhya) Page #711 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA09 sU038 sanatkumArAdi kalpasthitadevasthitinirUpaNam 689. mUlam-sarNakumAre kapare ukkoleNaM devANaM satta sAgarovamAiM ThiI paNNattA / mAhiMde kappe ukkoseNaM devANaM sAtiregAI satta sAgarovanAI ThiI paNNattA / baMbhaloge kappe jahaNaNeNaM devANaM satta sAgarovamAI ThiI paNNattA // sU9 38 // chAyA--sanatkumAre kalpe utkarpaNa devAnAM sapta sAgaropamANi sthitiH, prjnyptaa| mAhendre kalpe utkarSeNa devAnAM sAtirekANi sapta sAgaropamANi sthiti prajJaptA / brahmaloke kalpe jaghanyena devAnAM sapta sAgaropamANi sthitiH prajJaptA // sU0 38 // TIkA-'saNaMkumAre kappe' ityAdivyAkhyA sugamA / sU0 38 // mUlam-baMgaloyalaMtaesu NaM kappesu vimANA satta joyaNasayAiM uDDe uccatteNaM paNNattA // sU0 69 // se bhinna aura bhI sAta sau deva haiM / isI taraha gardatIya aura tuSita inake madhya meM sAta deva pradhAna haiM aura inase bhinna sAta hajAra aura bhI deva haiM // sUtra 37 // ___ "saNaMDamAre kappe ukkose NaM devANaM " ityAdi / sU0 38 // TIkArtha-sanatkumAra kalpameM devoM kI utkRSTa sthiti sAta sAgaropamakI kahI gaI hai| mAhendra kalma meM devoM kI utkRSTa sthiti sAta sAgara se kucha adhika kahI gaI hai| brahmaloka kalpa meM devoM kI jaghanya sthiti sAta sAgaropama kI kahI gaI hai| sUtra 38 // che, ane te sivAyanA bIjA 700 sAmAnya de che. e ja pramANe gaI teya ane tuSita devamAM sAta de mukhya che ane ti sivAyanA sAta hajAra bIjA de che. te sU 38 che " saNaMkumAre kappe ukkIseNaM devANaM " tyA-(sU 37) TIkAtha-sanakumAra kada mAM denI utkRSTa sthiti sAta sAgaropamanI kahI che. mahendra kalpamAM devanI utkRSTa sthiti sAta sAgaropama karatAM thoDI vadhAre kahI che. braka kapama devonI jaghanya sthiti sAta sAgaropamanI kahI che.sU 38mAM sthA0-87 Page #712 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - - - - T ' t Frm:TerarmTE BETTEST COtE- sthAnAGgale chAyA-brahmalokalAntakayoH khalu kalpayorvimAnAni sapta. yojanazatAni UrdhvamuJcatvena prajJaptAni // su0 39 // - 'TIkA--'maloyalatapasu ' ityAdi-- vyAkhyA spssttaa-|| mu0,320 .. :___ mlam-bhavaNavAsINaM devANaM 'avadhAraNijA, sarIramA uko seNaM satta rayaNIo u uccatteNaM paNNatA / evaM vANamaMtarANaM evaM joisiyANa / sohambhIsANesuNa kappesu devANa bhavadhAra: NijagA sarIraMgA satta rayaNIo, uDDe uccatteNaM paNNatA suu140|| chAyA--bhavanavAsinAM devAnAM bhavadhAraNIyAni zarIrakANi / utkarSeNa sapta ratnIH Urdhvamuccatvena prajJaptAni / evaM vyastarANAmeka bhavanavAsinAm- saudharmezAnayoH khalu kalpayoH devAnAM bhavadhAraNIyANi zarIrakANi sAta ratIrUddhamuccatvena prAptAni / / mu0 40 / / - TIkA--bhavarNavAsI ityAdi vyAkhyA spaSTA // su0 41 15 mA vaMbhalobalataekA kppes|" ityAdi / sUtra 39 . If jIvamaloka evaM lAnaki karapo meM sthita vimAnoM kI U~cAI sAtAsau yojana kI kahI gaI hai / mutra 39 / eEET ....." bhavaNavAsINaM devANaM bhayadhAriNInA" ityAdi / mantra 40 / TIkortha-bhavanavAsI devoM ke bhavadhAraNIya zarIra utkRSTa se sAta hAtha uni kahe gaye haiN| isI taraha se dhyantaroM ke aura jyotiSka devoM ke zArIsa bhI jAnanA cAhiye, saudharma aura IzAna ina do kalpoM meM devoM kebhitrI dhAraNIya zarIra ucAI meM sAta hAtha ke kahe gaye haiN| saMtrA " babhaloyalataesu NaM kappesu tyA 3 sU. 5 s, Balrds pAna HiIARE AVAT sAtA yojanAmA cha -12 (3011020 - Epic is afts bhavaNavAsINaM devANa bhavadhAraNijjA" tyaah-(suu|| 401. IST TIkArtha--bhavanavAsInI yudhArI zarIranI u UMcAInsAsa hAtha abhA sITa se Rthata yasto yAti devAnAgs dhArI zarIranI cAI viSe, paNa samajavuM saudharma ane IzAna kono rAte bhavadharIya nIcAI sAhA pramANUkahI chees suddhA ess Page #713 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhAgekA sthA07 1041 nandIzvaradvIpAntargatadvIpanirUpaNam .. 11 anantaraM devAnAmadhikAra" uktaH / devAnAmAzaptAtha dvIpasamudrA iti tAn prarUpayati-- / . " :, . mlam--NaMdissaravarasta NaM dIvassa aMto lasa dIvA paNattA taM jahA-jaMbuddIve dIve 1; dhoyaisaMDe dIve '2, pokkharavare 3, varuNavare 4, khIravare 5, ghayavare 6 khoyavare / jadissaravarassa NaM dIvassa aMto satta samudA paNNattA, taM jahA: lavaNe // 21 1, kAlode 2, purakharode 3, varuNode 4 khIrode 5, ghaodai 6, khoode 7 // sU0-41 // . . . . . . . . . . . . 1', chAyA--nandIzvaravarasya khallu dvIpasyAntaH sapta dvIpAH' 'prajJaptA, tadyathA jambUdvIpo dvIpaH 1, dhAtakIpaNDo dvIpaH 2, puSkaravaraH-3, varuNavaraH 4, kSIra; varaH 5, ghRtavaraH 6, kSodavaraH 7 nandIzvaravarasya khallu dvIpasya, antaH sapta samudrAH prAptAH, tadyathA-lavaNa. 1, kAlodaH 2, puSkarodaH 3, varuNodaH kSIrodaH 5, dhRtoda: 6, kSododaH,7 // sU0,41 // TIkA--' NaMdissaravarassa' ityAdi-- . . . . .. vyAkhyA spaSTA / / 041 // . . if '.. isa taraha se devoM kI adhikAra kahakara aba satrakAra devoM ke AvAsoM kA evaM dIpasamudroM kA kathana karate hai| L NaMdissaravarassaNaM dIvasta aMto sattA ityAdi / 'sutra TikArtha-nandIzvara dvIpa ke bhItara sAta DIpa kahe gayehaiM, jaise-jamdhIpa nAma kA dvIpa 1, ghAtako ghaNDa nAma kAchIpa:2. puSkarabara dvIpa3 varuNavara dvIpa.4 kSIrayara dvIpa, 5 dhRtavara dvIpa 6, evaM kSodavarahIpa, nandIzvara dvIpa ke bhItara sAta samudra 'kahe gaye haiM-jaise lavaNa samudra * * A pramANe tenuM kema karIne have sUrakara davenA AvAsanuM bhane dvIpasamudrIna thAna 2 - ", , / / NaMdissaravarassa Na 'dIvarasa ato satta" tyAha-sU41) . ke chIkAInarIzvara dvIpanI aMdara nIza pramANe sAta dvIpa kahyA che-(1) jaMbaddha mabhinavIya, (2) dhAtaDImA nAbhanA dvIpa, (4) 132 dvIpa, (5) kSA 12 vI5, (6) dhRta12 vI5 bhane (7) 132 dI5. Page #714 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . . . sthAnAstra . ete dvIpasamudrAstu zreNyA vyavasthitA iti zreNimAha-- mlam -satta seDhIo paNNattAo, taM jahA--ujjuAyayA 1, egao vaMkA 2, duhamao vaMkA 3 ego khahA 4 duhao khahA 5, cakavAlA 6, addha cakavAlA 6 / sU0 42 // chAyA--sapta zreNayaH prajJapnAH, tadyathA-RjvAyatA 1, ekato vakrA 2, dvidhAto vakrA 3, ekataH khA 4 dvidhAtaH khA 5, cakravAlA 6, arddha cakravAlA 7 // sU0 42 // - TIkA--' satta seDhIo' ityAdi-- ' zreNayaH-jIvapudgala saMcArAzrayAH AkAzapradezapatayaH sapta prajJaptA, tayayARcAyatA-juzvAsAvAyatA ceti, yayA jIvAdaya ardhalokAderadholokAdau RjunyA yAnti sA AkAzapradezapaGktiH , yathA (--) iti sthApanA 1 / 1 kAloda samudra 2 puSkaroda samudra 3 varu goda samudra 4 kSIroda samudra 5ainoda samudra evaM kSododa samudra 7 arthAt ikSa samudra jisakA jala ikSu-(selaDI) jaisA madhura hotA hai / saba 41 / ye dvIpa aura samudra zreNi se vyavasthina haiM-ataH aba sUtrakAra zreNikA kathana karate haiM "satta seDhIo paNNattAo' ityAdi / sUtra 42 / TAkArtha-zreNiyAM sAta kahI gaI haiM, jIva aura pudgaloM kA mana AkAza ke pradezoM kI paGkti ke anusAra hI hotA hai, ataH jIva aura pudgaloM ke saMcAra ke Azraya bhUta jo AkAza ke pradezoM kI paGkti hai vahI zreNI hai, ve zreNiyAM sAta hai--eka RgvAyatA 1, dvitIyA-eka to naMdIzvara dvIpanI aMdara nIce pramANe sAta samudro che-(1) lavaNa samudra, (2) saha samudra, (3) puss42|4 samudra, (4) 1rupa samudra, (5) kSIrAha samudra, (6) dhRtA samudra. // sU 41 / / uparyukta dvIpa ane samudro zreNimAM vyavasthita che. tethI have sUtrakAra zreNinu 4thana 42 cha-" satta seDhIo paNNatAo" tyAhi-(bhU 42) TIkA-zreNio sAta kahI che. jIva ane punuM gamana AkAzanA pradezonI pati anusAra ja thAya che tethI jIva ane pulonA saMcAranA AzrayasthAna rUpa je AkAzanA pradezanI paMkti che, tenuM ja nAma zreNi che, evI zreNio sAta che Page #715 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA07 0 41 nAndIzvaradvIpantargatadvorpAnirUpaNam 693 ekato vakrA - ekatA = ekasyAM dizi vakrA=kuTilA, yathA jIvapudgalA RRju gatvA vakrIbhUya zreNyantareNa yAnti sA pradezapaktiriti / AkArAyam - ( ( ) 2| dvidhAto vA-dvayo dizoH kuTilA rekhA / iyaM ca UrdhvakSetrAdAgneyadizo'dhaH kSetre vAyavyadizi galA ya ughate taraya bhavati, tathAhi - prathamasamaye AgneyyAstiryag nairRtyAM yAti tatastiryageva vAyavyAM tato'dho vApazyAmeveti / trisama kA 2, tRtIyA-vidhAno bakA 3, caturthI - ekatAH khA, paMcamI - dvidhAnaH khA, SaSThI - cakravAlA, aura saptamI arddhacakravAlA, jisase jIvAdika urdhvaloka Adise adholoka AdimeM saralatA se Ate haiM aisI vaha AkAza pradeza paGkti RjyatA hai, arthAt jo AkAza pradeza pakti sarala aura lambI hotI hai vaha RjvAyatA hai, isakA AkAra () aisA hai, jo AkAzapradezapakti ekadizA meM kuTila (bAMkI) hotI hai vaha pradeza paGkti ekatopakA hai, isa gati se jIva pudgala saralatA se jAkara phira vakra hokara Nyantara se jAte haiM, isakA AkAra (1 ) isa prakAra se hai, 2 jo AkAza pradeza paMkti donoM dizAoM meM kuTila hotI hai vaha fast vakrA yaha gati jo urdhva kSetra rUpa Agneya dizA se adho kSetra rUpa vAyavya dizA meM jAkara ke utpanna hotA hai usako hotI hai, jIva prathama samaya meM Agneya (agnikoNa) dizA se tirachA nairRtya dizA meM jAtA (1) RnvAyatA, (2) bheno vaDA, (3) dvighAto va a, (4) naHmA, (4) dvighAta:yA, (6) yahuvalA. sane (7) ardhayamvAlA jenAthI jIve vagere uzva leAka vigeremAMthI adheAleka vigeremAM sarala5grAthI Ave jAya che, evI te AkAzapradeza pakti RvAyatA che. arthAt je AkAzapradeza pa`kti sarala ane lAMbI hAya che te RjavAyatA che. tenA AkAra ( - ) yA pramAnA che. je AkAzapradeza pa`kti eka dizAmAM vAMkI hAya che, te pradezapa'kti ekatAvakA che. A gatithI jIva ane pudUgala saralapaNAthI jaI ne pAEA va thane zreyAntarathI naya che, teneo bhAra ( - ) mA rIte che. 2 je AkAzapradeza pa`kti mane dizAmAM vakatAvALI hAya che, tene " dvidhAtA vajrA " kahe che. unnakSetrarUpa agni dizAmAthI kSetrarUpa divya dizAmAM jaine utpanna thanArA jIvanI gati A prakAranI hAya che jItra prathama samayamAM agnikANumAthI tirakasa gati karIne naiRtya kANumAM jAya che, tyAra bAda tira Page #716 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kri 69 sthAnA yAmadhye vi bhavatIti / AkAravAyam ( 2 ) iti / ekataH khI- ekasyAM dizi aGkuzAkArA, yayA jIvaH pudgalo vA basa vAhayA vAsAcadetAM paviSTaH, tathaina galA punastadvAmA vadanutpadyate sA ekataHkhA / sthApanAH ceyam-(~.) iti 1 | dvidyAtaHkhA ubhayasyAM dizi aGkuzA kArA, prasanADayA pAnI pani galA asthA evaM dakSiNapArzvAdau yayA utpana sAhidhAta khA, nADIvahirbhUtayorvAmadakSiNapArzvalakSaNayordvayorAkAzazreNyoH hai, tirA hI vAdhya dizA meM jAtA hai, bAda meM nIce vAhanyadizA meM hai, yaha gati tIna bAlI hotI hai, aura yaha basa nAr3I ke bhItara athavA bAhara hotI hai / isakA AkAra (2) isa prakAra se hai / jo gati eka dizA meM adA ke AdhAra jaisI hotI hai vaha ekataH khA hai, isa gati se jIva athavA pula zrama nADI ke vAmapAe~ Adi se usa basanAr3I meM maMtriSTa hotA hai aura usI + : 7 I 1 :-khA 375 jo gati usake bAma pArzva Adi meM utpanna hotI hai aisI yaha gati hai, isakA sthApanA ( - ) hala prakAra se hai vidhataH khA donoM dizAoM meM aMkuza ke AkAra jaisI hotI hai vaha dvighAta haiM / sa nAr3I ke pArzva bhAga se nAr3I meM bhaviSya usI se jAkara isI ke dakSiNa Adi meM jisase utpanna hotA hai aisI vaha gati dvitaH khA hai| kyoMki isa prakAra kI pradezapaMkti se bAr3I ke bAhara kI badakSiNa bhAga va akirA aNiyA~) pRSTa hotI hai| 694 jAkara ha ch| 'vArya 'dizA' laya, (yAra, yaha nIce vaya hizAlaya che mA gati Rzu samayavANI hoya che, mate yanADInI mAMDake, DAra vAya (cha maNuinA AkAra (Z) kausamAM khatAvyA pramANe hoya che, je gati eka dizAmAM azanAlevArI te metamA 4 che A gativaDe chatra athavA puThya : trasanADItA vAmapArzva AdimAM thaine te vrusranADImAM praveza kare che ane temAMthI ja jaine tenA vAmapArzva AdimAM, utpanna thAya che. evI te,gatituM nAbha 'ze'taH che, teneo bhAra (.) DI sabhAM navavyA prabhAbe hAya che. dviSAta mA je gati banne hiMzAmAM kuzanA AkAra jevI hoya che, tene dvighAta,khA" kahe che jIva athavA puddala sanADInA vAmapArzvamAMthI dakhala thaine ane temAthI ja jaine tenA dakSigruparyaM AdimAM je gaMti vaDe utpanna thaI jAya che te gatinuM nAma dvidhAna mA che, kAraNa ke A prakAranI pradeza paMDita vaDe 'mADIMnI bhaMDAranI vAma' dakSiNa ( amAmA) bhAga 3 zreziyo pRSTa tharya che. tenI - AhAra ( ka ) DI sabhI NatAcyA premAce DAyaH che. ( ' ' t Page #717 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TITTr suvA TokA sthA.7 khu843 camarendrAdInAmanIka taddhipatidevanisa paNam 695 stayAH spRSTatvAditi sthApanA ce yama-2) iti / cakravAlA valayAkRtiH pradezapaGktiH / yathA maNDana paribhramya paramANyAdisamutpadyate setyarthaH / AkAra yim iti 6 ardhacakrayAlA-cakravAlAI rUpA sthApanA ceyam (C) iti ekatovakrAdhAstuHzreNayoM lokAryantamadevApekSayA sNbhaavniiyaaiti| 50-4-2 / / sAdevasainyAni darpitatvIMcanAvAlAdhacakrAvIlAdinA, bhramaNayuktAni bhavantIti tAni pratipAdayitumAha: : : ..mUlam -amarastaNaM asuriMdassa asurakumAraranno satta ANayA satta aNiyAhibaI paNNatA, taM jahAM pAyattINIe 1, pIDhANie 2, kuMjarANie 3, mahisANie 4, rahANieM 5, nahAra Nie 6, gavANieTA meM paryitANiyAhibaI, evaM jahA~paMcamaTANe jIva kinnare rahoNiyAhibaI / ritu gaNavANiyAhibaI, gIdharaI gaMdhavANiyAhibaI / baliltINa vairomaNidasa voya parapaNo sattAriyAM satta: aNIyAhibaI-pANatA, taM...jahApAyattANie jAva rAMdhavANiyAmadupAyatANIyAhibaI, isakI sthApanA () isa prakAra se hai, jo pradeza kti valaya gola ke AkAra jaisI hotI hai vaha cakrAlA zreNI hai, jisa se maNDalopa meM paribhramaNa karake paramANu Adi utpanna hotA hai aisI vaha zreNI cakra bAlA zreNI hai, isakI sthApanA ) isa prakAra se hai| jo pradeza paMkti arddha cakravAla ke jaisI hotI hai, vaha ardhacavAlA hai, isakA AkAra (C) isa prakAra meM hai| ekatophA Adi arNiyA loka paryanta pradezoM kI apekSA se saMbhAvanIya hai| sva . TE F i FA patayana! -ATii kAya cha, tane Az44 zreli kahe che. ati vaDe goLAkAramAM rajU karIne paramANe Adi utpanna thAya che, evI te zreNIne savAla zreNI kahe che. teno AkAramAM said .pradeza 5 yAbAbamA 2vA (apanAyA hoya che tene ave cakavAlaNI kahe che tene AkAra (C) kausamAM batAvyo pramANe hoya che. eka vakra Adi zreNIo lepamA aMzenI apekSAe ja samAnAra .... ... .. " : 17 . Page #718 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 696 sthAnAnasUtre jAtra kiMpurise rahANiyAhivaI mahAriTTe NahANiyAhivaI, gIyajase gaMdhavANiyAhivaI | dharaNa NaM nAgakumAridassa nAgakumAraraNo sana aNiyA satta aNiyAhivaI paNNattA, taM jahApAyANie jAba gaMdha vANie / rudaseNe pAyattANiyAhivaI jAva ANaMde rahANiyAhivaI, naMdaNe naTTANiyAhivaI, tetalI gaMdhavANiyAhivaI / bhUtAnaMdasta satta aNiyA satta aNiyAhivaI paNNattA, taM jahA - pAyatcANie jAva gaMdhavvANie / dakkhe pAyattANiyAhivaI jAva NaMduttare rahANiyAhibaI, rato NahANiyA hivaI, mANase gaMdhavANiyAhibaI | evaM jAva ghosamahAghosANaM jaiyavaM / sakassa NaM deviMdara devaralo satta aNiyA satta aNiyAhivaI paNNattA taM jahA -- pAyattANie jAva gaMdhavANie / hariNegamesI pAyattANiyAhivaI jAva mADhare rahAniyA hivaI, see NahANiyAhivaI, tuMburU gaMdhavANiyAhivaI / IsANassa NaM deviMdassa devarazo satta aNiyA satta aNiyAhivaI paNNasA, taM jahA - pAyattANie jAva gaMdhavANi lahuparakkame pAyattANiyAhivaI jAva mahAsee jahANiyAhivaI, rae gaMdhavANiyAhivaI, semaM jahA paMcamaTThANe evaM jAtra accuyassa vi NeyAM // sU0 43 // chAyA - camarasya khalu asurendrasya asurakumArarAjasya sapta anIkAni sapta anIkAdhipatayaH prataptAH, tadyathA- pAdAtAnIkam 1, pIThAnIkam 2, kuJjarAnIkam 3, mahipAnIkam 4, sthAnIkam 5, nATayAnIkam 6, gandharvAnIkam 7| drumaH pAdAtAnIkAdhipatiH, evaM yathA pazcamasthAne yAvat kimbharI sthAnIkAdhipatiH, riSTo nApAnIkAdhipatiH gIta ratirgandharvAnIkAdhipati / vaLeH khalu vairocanendrasya vairocanarAjasya sapta anIkAni saptAnIkAdhipatayaH prajJatAH, tadyathA - pAdAtAnIkaM " Page #719 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sudhA TIkA sthA07 sU043 camarendrAdInAmanIka-tadadhipatidevanirUpaNam 697 . yAvat gandharzanIkam / mahAdrumaH pAdAtAnIkAdhipati yAvat kimpuruSo rathAnIkAdhipatiH, mahAriSTo nATayAnIkAdhipatiH, gItayazAH gandharvAnIkAdhipatiH / dharaNasya khalu nAgakRpArendrasya nAgakumArarAjasya sapta anIkAni sapta anIkAdhipatayaH prajJaptAH, tadyathA-pAdAnAnIkaM yAvad gandharvAnIkam / rudrasenaH pAdAtAnIkAdhipativit Anando rAnIkAdhipatiH, nandano nATayAnIkAdhipatiH, tetalI gandharvAnIkAdhipatiH / bhUtAnandasya sapta anIkAni sapta anIkAdhipatayaH prajJazAH, tadyathA-pAdAnAnIkaM yAvad gandharSAnIkam / dakSaH pAdAtAnIkAdhipatiH, yAvat nandottaro rathAnI kAdhipatiH, rati nATayAnIkAdhipatiH, mAnaso gandharvAnIkAdhipatiH / evaM yAvad ghopamahAghopayoyodhyam / zakasya khalu devendrasya devarAjasya sapta anIkAni sapta anIkAdhipatayaH prajJaptAH, tadyathA-pAdAtAnIka yAvadU gandharzanIkam / hariNagamaipo pAdAtAnI phAdhipati vit mATharo sthAnI kAdhipatiH, zveto nATayAnIkAdhipatiH, tumburu gandharvAnIkAdhipatiH / IzAnasya khalu devendrasya devarAjasya sapta anIkAni sapta anIkAdhipatayaH prajJaptAH, tadyathA-pAdAtAnIkaM yAvad gandharvAnIkam / laghuparAkramaH pAdAtAnIkAdhipati vid mahAzveto nATyAnIkAdhipatiH, ratI gandharvAnIkAdhipatiH, zeSaM yathA paJcamasthAne / evaM yAvata acyutasyApi netavyam // suu043|| TIkA--' camarassa Na' ityAdi-- camarasya-caparA bhidhAnasya khalu azurendrasya asurakumAra rAjasya dAkSiNAtyabhavanapatIndravizeSasya sappasaMkhyakAni anIkAni sainyAni sapta saMkhyakAH anIkAdhipatayaH senAnAyakAH prajJaptAH, tadyathA-pAdAtAnIkam=padAtInAM samUhaH darpita hone ke kAraNa devasainya cakavAla artha cakravAla Adi se bhramaNa yukta hotA hai, isI bAta ko atha sUtrakAra pratipAdana karate haiM " camarassaNaM asuriMdasma asurakumAraranno" ityAdi suu043|| TIkArya-asurakumArarAja alurendra camara ke sAta alIka sainya-aura sAta hI anIzAdhipati kahe gaye haiN| jaise-pAdAtAnIka 1 pIThAnIka 2 kuMjarAnIka 3 mahipAnIka 4 rathAnIka 5, nATthAnIka 6, evaM gandha dati (aDakArayukta ) thAya tyAre devasakhya cakravAla, ardhacakavAla Adi rUpe jamaNayukta tha ya che. eja vAtanuM have satrakAra pratipAdana kare che . " pamarasma NaM asuriMdassa asurakumAraranno " tyAdi-(sU 43) . TIkArtha-asurendra asurakumAra 2 ja camaranA sAta nIke (au) ane sAta sanAdhipati (senApati) . te sAta manI (senA) nIya Page #720 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAisane pAdAtaM, tadrUpam anIkaM sainyam-padAtisainyamityarthaH / pIThAnIkam azvasenyam / kuJjarAnIkaM hastimainyam / mahimAnIkam-mahipamainyam / sthAnIkam= rathasainyam / nATayAnIkam-nartakasamUhaH / gandhanAnIkaM gandharvasamahaH / eSAM saptAnAmanIkAnAM saptAdhipatayaH / teSAM nAmAni prarUpayitumAha-' duse' ityAdi / tatra drumaH drumanAmako devaH paadaataaniikaadhiptiH| pIThAnIkakuJjarAnIkamahipAnIkAnAmadhipatInAM nAmAni paJcamasthAnAd vijJeyAni / ata evAi satrakAra:-- 'evaM-jahA paMcamahANe jAva' iti / tathAdi-saudAmI pIThAnIkAdhipatiH, kunthuH kuJjarAnIkAdhipatiH, lohitAkSo mahiSAnIkAdhipatiH / tathA-kinnaro rayAnIvAnIka 7, paidala calanevAlI senA kA nAma padAnAnIka hai, azvoM para yaiTha kara calanevAlI senA kA nAma pIThAnIka hai, hastiyoM para baiTha kara calane vAlI senA kA nAma kuMjarAnIkahai, aMsAoM kI senA-samudAyakA nAma mahipAnIka hai, rathoM para baiTha kara calane ghAlI senA kA nAma sthAnIka hai, nartakoM kI senA-samUha kA nAma nATayAnIka hai, gandharvo kI senA kA nAma gandha nIka hai / isa sAta prakAra kI senA ke jo adhipati haiM-senApati hai-unake nAma isa prakAra le haiM-pAdAtAnIkAdhipati-paidala calane vAlI senA kA senApati ma nAma ko deva haiM, pIThAnIka kA, kuMjarAnIka kA, mahipAnIka kA, kauna 2 adhipati haiM-isa pAta ko jAnane ke liye paMcamasthAna dekhanA cAhiye, isI bAta ko sUcita karane ke liye " evaM jahA paMcamaTThANe jAva" aisA sUtra pATha sUtrakArane likhA hai| pIThAlIka kA adhipati saudAhI hai, QjarAnIka prabhArI cha-(1) pAhAtAnI, (2) pI3111st (3) 042sanI8, (4) mahIpAnI, (5) rathAnIka (6) nATyAnIka ane gandhavanIka pAyadaLa senAne pAdAtAnIka kahe che, ghoDesvAra thaIne janArI senAnuM nAma pIDAnIka che. hAthIo para ArohaNa karIne laDavA janArI senAnuM nAma kuMjarAnIka che pADAonI senAnuM nAma maDISAnIka che. rathamAM besIne laDavA janArI senAnuM nAma rathAnIka che. nartakonA samUhanuM (senA samUhanuM) nAma nATyAnIka che gaMdharvonI senAnuM nAma gandharvonIka che. A sAte senAonA adhipationAM nAma have prakaTa karavAmAM Ave che-pAdAtAnIka ( pAyadaLa ) senAne senAdhipati krama nAmano deva che pIThAnIkane kuMjarAnIkane, mahiSAnIkane, koNa koNa adhipati che? e vAta jANavA mATe pAMcamuM sthAnaka jevuM joIe se vAta 4aa bhATe sUtrA3 " evaM jahA paMcamadANe jAva" pIzt Page #721 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA ThIkA sthA0 7 su043 camarendrAdInAmanIka - tadhipatideva nirUpaNam 619 kAdhipatiH / riSTo nATayAnI kAdhipatiH / gItaravirgandharzanIkAdhipatiriti / tathA - balevairocanendrasya vairocanarAjasya audIcya bhavanpatIndra vizeSasya sapta anIkAni sapta anIkAdhipatayaH prajJaptAH / tatra - anIkAni pUrvoktAnyeva / anIkAdhipatayastvevaM vijJeyAH, tathAdi - mahAdrumaH pAdAtAnIkAdhipatiH, mahAsaudAmaH pIThAnIkAdhipatiH, mAlaGkAraH kuJjarAnIkAdhipatiH, mahAlohitAkSo mahipAnIkAdhipatiH kiMpuruSo sthAnIkAdhipatiH, mahAriSTo nATayAnIkAdhipatiH, gItayazAH gandharvAnIkAdhipatiriti / atra pIThAnIka kuJjarAnIkamahipAnIkAdhipatInAM nAmAni yAvatpadena saMgRhItAni / evamagre'pi saMgrAhyANIti / tathA-dharaNasyai kA adhipati nyu hai mahiSAnIka kA adhipati lohitAkSa haiM rathAnIka kA adhipati kinnara haiM nATayAnIka kA adhipati riSTa hai, bandhanIka kA adhipati gIta rati hai, vairocanendra vairocanarAja bali - uttaradizA ke bhavana paniyoM ke indra - ke sAta anIka aura sAta hI anIkAdhipati kahe gaye haiM- inameM anIkoM ke nAma pUrvokta jaise hI haiM - parantu inake jo adhipati haiM - unake nAma isa prakAra se haiM-pAdAnIka kA adhipati yahAM mahAnuma nAma kA deva hai, pIThAnIka kA adhipati - mahAsaudAma hai kuJjarAnIka kA adhipati mAlaGkAra hai, mahiSAnIka kA adhipati mahAlohitAkSa hai, sthAnIka kA adhipati kimpuruSa hai, yAnIka kA adhipati mahAriSTa hai, gandharvAnIka kA adhipati gItayazas hai, yahA~ nIkathI laIne rathAnIka pantanI senAenA adhipatienA nAma pAMcamA sthAnakamAM ApavAmAM AvyA che. pIDAnIkane adhipati saudAmI, kuMjarAnIkanA adhipati kunthu, mahiSAnIkanA akhripati leAhitAkSa ane thAnIkanA adhipati kinnara che. nATyAnIkanA adhipati riSTa che ane gandharvonIkanA adhipati gItarati che. vairAcanendra vairAcanarAja khali ke je uttara krizAnA bhavanapati devonA Indra che, tene paNa sAta anIka ane sAta anIDAdhipatie che tenA anIkA ( sena e )nAM nAma te camaranI senAenAM nAma jevA ja samajavA, parantu tenA anIkAdhipationA nAma nIce pramANe samajavA-pAdAtAnIkanA adhipati mahAkuma nAmanA deva che, pIDAnIkaneA adhipati mahAsaudAma che, kujarAnIkaneA adhipati mAla'kAra che, mauiSAnIkanA adhipati mahAleAhitAkSa che, rathAnIkanA adhipati kimpuruSa che, nATyAnIkane adhipati mAriSTa che ane gandhAMnIkanA adhipati Page #722 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre 6w8 nAgakumArendrasya nAgakumArarAjastha dAkSiNAtya bhavanapatIndra vizeSasya sapta anI - kAni pAnIkAdhitayazca vodhyAH / tatra rudrasenaH pAdAvAnIkAdhipatiH asya kvacid ' madrasenaH ' ityapi nAma, yazodharaH pIThAnIkAvipatiH, sudarzanaH kuJjarAnIkAdhipatiH, nIlakaNTho mahipAnIkAdhipatiH, Anando sthAnIkAdhipatiH, nandano nAdAnIkAdhipatiH aitalI gandharvAnIkAdhipatiriti / tathA-bhUtAnandaspa audIcya matrapatIndra vizeSasya saptAnIkAni saptAnIkAdhipatayazca bodhyAH / para pIThAnIka ke kuJjarAnIka ke aura mahipAnIka ke adhipatiyoM ke nAma pada se saMgrahIta hue haiN| isI prakAra se Age bhI grahaNa karalenA cAhiye-tathA-nAgakumArendra nAgakumAra rAja dharaNa ke anIka aura anIkAdhipati isa prakAra se haiM- anIka ke nAma to pUrvokta jaise hI haiM evaM ina ke jo adhipati haiM unake nAma isa prakAra se haiM 1 yahAM jo pAdAtAnIka haiM usake adhipati kA nAma rudrasena hai, 'isakA kahIM 2 para bhadrasena aisA bhI nAma likhA milatA hai / pIThAnIka ke adhipati kA nAma yazovara hai, kuJjarAnIka ke adhipati kA nAma sudarzana hai / mahiSAnIka ke adhipati kA nAma nIlakaNTha hai, svAtI ke adhipati kA kAma Ananda hai, nAdayAnIka ke adhipati kA nAma nandana hai, evaM gandharvAnIka ke adhipati kA nAma tetalI hai, uttara dizA ke bhavanapatiyoM ke indra jo sUnAnanda haiM unake bhI sAta gItayazasa che ahI yAvat " paDhthI thI 'nI, rAnI bhane bhaDipAnI nA adhipatienAM nAma threDaNu karAyA che. temanAM nAme ahIM upara ApI devANAM AvyAM che. nAgakumArendra, nAgakumArarAja dharaNanI sAta senAe ate te senAenA senApationAM nAma nIce pramANe che dharaNanI sAta senAonA nAma teA camaranI senAonAM nAma pramANe ja samajavA have te sAte senAnA senAdhipationAM nAma praznaTa karavAmAM yAve tenI pAda tAnIka ( pAyaLa senA )nA adhipatinu nAma rudrasena che, ( kAi kAI zAstromAM tenuM nAma bhadrasena paNa Apyu che) pIDAnIkane adhipati yazeAdhara che, kuMjarAnIkanA adhipati sudarzana che, marhiSAnIkane adhipati nIlaka che. sthAnIkane adhipati anantu che, nATyAnIkanA adhipati nandana che. ane garsthAnIkanA adhipati tetalI che uttara dizAnA adhipati bhavanapatinA bhUtAnanda nAmanA indrane Page #723 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA ThIkA sthA 7 sU0 43 camarendra dInAmanIka - tadadhipatidevanirUpaNam 701. tatra - dakSaH pAdAtAnI hAdhipatiH, sugrIvaH pIThAnIkAdhipatiH, suvikramaH kuJjarA nIkAdhipati, zvetakaNTho mahipAnIkAdhipatiH, nandottaro sthAnIkAdhipatiH, rati - acarathidhipatiH, mAnaso gandharvAnIkAdhipatiriti / evaM=dharaNabhUtAnandavad yAvad ghoSamahAghoSayorapi saptAnIkAni saptAnIkAdhipatayazca bodhyA: / ayaM bhAvaH - pathA dharaNasya tathA veNudevaharikAntAgnizikha pUrNa jalakAnvAmitagativelaghoSanAmakAnAmaSTAnAM dAkSiNAtyamatrana patIndrANAM yathA bhUtAnandasya tathA veNuddAla harisahAgnimAgatravaziSTha jalapa mAmitavAhanaprabhaJjanamahAghoSanAmakA nAmaSTAnAm audIcya ganapatIndrANAM ca saptAnIkAdhipatayazca vodhyA iti / anIka aura sAta anIkAdhipati haiM- inameM 7 anIkoM ke nAma to pUrvokta jaise hI haiM- parantu anIkAdhipatiyoM ke nAma isa prakAra se haiM pAdAnAnIka ke adhipati kA nAma dakSa hai, pIThAnIka ke adhipati kA nAma sugrIva hai, kuJjarAnIka ke adhipati kA nAma suvikrama hai, mahiSAnI ke adhipati kA nAma zvetakaNTha hai, rathAnIka ke adhipati kA nAma nandottara hai, nATyAnIka ke adhipati kA nAma rati hai, evaM ka ke adhipati kA nAma mAnasa hai / dharaNa aura bhUtAnandakI taraha yAvat ghoSa aura mahAghoSa indrake bhI sAta 2 anIka aura sAta 2 anIkAdhipati samajhanA cAhiye, tAtparya aisA hai - dharaNa kI taraha veNudeva ke harikAnta ke agnizikha ke, pUrNa jalakAnta ke amita - gati ke lamba ke, aura ghoSa ke ina ATha dAkSiNAtya bhavanapatiindroM ke, tathA-bhUtAnanda kI taraha veNuddAli ke, harisaha ke, agnimaapaNa sAta senAe ane sAta senAdhipatiyeA che tenI senAenAM nAma camaranI senAonAM nAma pramANe ja samajatrA, paNa senAdhipationAM nAma nIce amA samanva dAtAnIkanA adhipati dakSa, pIThAnIkanA adhipati sugrIva, kuMjarAnIkanA adhipati suvikrama, thAnIkanA adhipati nandottara. mahiSAnIkanA adhipati zvetaka, nATya nIkanA adhipati rati ane gandharvonIkane Rdhipati mAnasa che, dharaNu ane bhUtAnandanA jevI ja ghASa ane mahAgheSa paryaMntanA indronI sAta senAe samajavI ane te senAenA sAta senAnIke ( senAdhipatie ) sabhanavA. A Y=thananu' tAtparya me che -vedeva, hariAnta, agnizima, pUyu jalakAnta, amitagati, velA ane ghASa, A AThe dakSiNAtya bhavanapati Page #724 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 702 sthAnAGgasUtre ityaM bhavanAtInAM saptAnI kAni saptAnIkAdhipatIMzcoktyA sampati kalpendrANAmanIkAni anIkAdhipatIMzca prarUpayati-' sakassa' ityAdi / zakasya dAkSiNA. tyendravizeSasya saptAnIkAni saptAnIkAdhipatayazca vodhyAH / tatra saptAnIkAni pUrvavadeva vodhyAni / navaraM-mahipAnIkasthAne dhRpabhAnIkaM bodhyam / teSAmadhipatayacaite, tathAhi-hariNaigamepI pAhAtAnIkAdhipatiH, vAyuH pIThAnIkAdhipatiH, airAvatakuJjarAnIkAdhipatiH, dAmaddhiH sRpa mAnIkAdhipatiH, mATharo sthAnIkAdhipatiH, Nava ke, vaziSTha ke, jalaprama ke, amitavAhana ke, prabhaJjana ke evaM mahAyoSa ke ina ATha uttara dizA ke bhavanapatiyoM ke indroM ke sAta 2 anIka aura sAta 2 anIkodhipani jAnanA cAhiye, isa taraha bhavanapatiyoM ke sAla anIka aura sAta anIkAdhipatiyoM kA kathana karake apassUpakAra kalpe-droM ke sAla anIka aura sAta anIkAdhipatiyoMkI prarUpaNA kahate haiM-"saksa " ityAdi dakSiNa dizA ke indra vizeSa zaka ke sAta anoka aura sAta anIzAdhipati kahe gaye haiM-inameM sAla anIkoM ke nAma to pUrvokta jaise hI haiM parantu yahAM mahiSAnIka nahIM hai-kintu usake sthAna para vRSabhAnIka hai, isa sAna anIkoM ke adhipati isa prakAra se haiM-pAdA. tAnIka kA adhipati hariNagopI hai, pIThonIka kA adhipati vAyu hai, kuJjarAnIka kA adhipati airAvata hai, vRSabhAnIka kA adhipati IndronI senAe ane senAdhipationAM nAma dharaNanI senAe ane senA vipationAM nAma pramANe ja samajavA. hAsi, risa, abhibhAva, pazi4, ma, mabhitavAna, mana prabhaMjana ane mahAghoSa, A ATha uttara dizAnA bhavanapatione IdronI senAo ane senAdhipationAM nAma pramANe samajavA. A prakAre bhavanapationA IndronA sAta anIke ane anIkAdhipationAM nAma prakaTa karIne have sUtrakAra konA sAta anIka ane sAta anIkAdhipationuM kathana kare che. ', sakkarasa" yAha dakSiNa dizAnA zakka nAmanA IndranI pAse sAta anIke (senAo) ane sAta anIkAdhipatio che tenI sAna senAonAM nAma te camaranI senA jevAM ja che, paraMtu cothI senAnuM mahipAnIkane badale vRSabhAnIka samajavuM. te sAta senAonAM nAma A pramANe kahyAM che-padAtAnIkane adhipati hariNagamepI deva che, pIThAnIkane adhipati vAyu che, kuMjarAnIkano adhipati Page #725 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TokA sthA07 043 camarendrAdInAmanIka - tadadhipatideva nirUpaNam 703 zveto nATayAnIkAdhipati', tumbururgandharvAnIkAdhipatiriti / tathA-IzAnasya audIcyendra vizeSasyApi saptAnIkAni saptAnIkAdhipatayazca bodhyA / tatra - laghuparAkramaH pAdAtAnIkAvipatiH mahAdAyuH pIThAnIkAvipatiH, puSpadantaH kuJjarAnIkAdhipati, mahAdAmapibhAnIkAdhipatiH, mahAmATharo sthAnIkAdhipatiH mahA zveto nATayAnIkAdhipati, ravi rgandharvAnIkAdhipatiriti / evamevazacyutaparyantAnAM sarverpA kalpendrANAm anIkAni anIkAdhipatayazca bodhyA: / tatra - zakravat sanakumArabrahmazukrAbhidheyAnAM dAkSiNAtyendrANAm, IzAnavaca mAhendralAntakadAma hai, sthAnIka kA adhipati mAThara hai, nATayAnIka kA adhipati zveta hai, evaM gandharvAnIka kA adhipati tumburu hai, tathA-uttara dizA ke indra vizeSa IzAna ke sAta anIka aura sAta hI anIkAdhipati kahe gaye hai. inameM paratarata kA adhipati laghuparAkrama hai, pIThAnIka kA adhipati mahAvAyu hai, kuJjarAnIka kA adhipati puSpadanta hai. vRSabhAnIka kA adhipati mahAdAmarddhi hai, sthAnIka kA adhipati mahAmAThara hai, nAnaka kA adhipati mahAzvena hai evaM gandharvAnIka kA adhipati rati hai, isI taraha se acyuta paryanta ke saba kalpendroM ke anIka aura anIkAdhipati samajhanA cAhiye inameM zaka kI taraha sanatkumAra, brahma, zukra, ina dakSiNAtyendroM ke evaM IzAna kI taraha mAhendra, lAntaka, airAvata, vRSabhAnIkane adhipati dAmaddhi, sthAnIkanA adhipati mADhara, nATaTyAnIkanA adhipati zveta ane gandharvonIkanA adhipati tucchuru che. uttara dizAnA IzAna nAmanA indranI pAse paNa sAta senAe ane sAta senAdhipati che tenI sAta senAenAM nAma zakranI sAta senAenAM nAma pramANe ja samajavA, te senAenA senAdhipatienAM nAma nIce pramANe samajavA padmAtAnIkanA senAdhipati laghuparAkrama che, pIDhAnIkanA ( hrayadaLanA ) adhipati maDhAvAyu che, tRSabhAnIkanA adhipati mahAdAmaddhi che, kujarAnIkanA ( hastino) adhipati puSpadanta che, sthAnI4no adhipati bhaDAbhAhara che, nATyAnIkanA adhipati mahAzveta che ane gandharyAMnIkanA adhipati rati che. sanatkumAra, brahmA, ane zukra A traNa dAkSiNAtya indronI sAta senAe ane sAta senAdhipationAM nAma zakanI sAta senAe ane sAta anISThAdhi pationAM nAma pramAthe ja samajavA Page #726 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 704 sthAnIya sahadhAramANatAcyutAbhidheyAnAmaudIcyendrANAm anIkAni anIkAdhipatayazca vodhyAH / AmevArtha mUcayitumAha-' evaM jAra accu yassavi neyavya ' iti / AnatAragau devaloko krameNa mANa tAcyutendrAdhInau, ata eva catvAro dAkSiNAtyendrA iti / / sU0 43 // sampati camarendrAdhInapAdAtAnIkAdhipatyadhInapAdAna-zreNisaMkhyAH prati zreNisyasainikasaMkhyAzca prarUpayitumAha mUlam--camarasta NaM asuriMdasta asurakumAraranno dumassa pAvattANiyAhivaissa satta kacchAo paNNattAo, taM jahA.. paDhamA kacchA jAva sattamA kacchA / camarasla NaM asuriMdassa asurakumAraranno dumasta pAyattANizAhivaissa paDhamAe kacchAe ca umahidevasahassA paNNattA / jAvaiyA paDhamA kacchA tazvigugA doccA kacchA, tabviguNA taccA kacchA, tabbiguNA cautthI kacchA, tabiguNA paMcamI kacchA, tabbiguNA chaTThI kacchA tabiguNA sattamI kacchA / evaM balista bi, NavaraM mahadamo saTridevasAhassio, sesaM taM ceva / dharaNasta evaM ceva, sahasrAra, prANata, acyuta, ina uttaradizAke indroM ke sAta2 anIka aura sAta 2 anIkAdhipasi lAnanA cAhiye, isI bAta ko prakaTa karane ke liye sUtrakArane " sesaM jahA paMcamANe evaM jAdha accudhassa vi neyavaM"aiptA yaha sUtrapATha kahA hai, Anata aura AraNa ye do devaloka kramazaH prAgata aura acyuta indra ke AdhIna hai, isaliye dAkSiNAtyendra cAra kahe gaye haiM / / 10 43 // . mAhendra, alrds, sadasnA2 prAyata, mayuta mana mohIyendronI sa.ta sevAo ane sAta senAdhipationAM nAma IzAnendranI sAta senAo ane sAta senAdhipatimAna nAma pramANe 1 sama431. me04 pAta sUtradhAre "sesa jahA paMcamaTANe eva jAva accuyarasa vi neyavyaM " mA sUtra5 / pra48 4rI cha. Anata ane prANata, A be devaloka anukrame prAkRta ane azruta Indrone AdhIna che tethI ja dAkSiNAtya Indro cAra ja kahevAmAM AvyA che. A su karU che Page #727 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA07 sU044 camarendrAdInAM pAdAtAnIkAdhipatyAdivarNanam 705 NavaraM aTThAvIsaM devalahassA, sesaM ceva / jahA dharaNassa evaM jAva mahAghosassa / navaraM pAyattANiyAhibaI anne te puThavabhaNiyA / sakasta NaM deviMdassa devaranno hariNegamesiyasta satta kacchAo paNNatAo, taM jahA--paDhamA kacchA, evaM jahAM cama: rasla tahA jAva accuyasta / NANattaM pAyattANiyAhivaINaM, te puvabhaNiyA devaparImANamimaM-sakassa caurAsIiM devalahassAI / IsANassa alIiM devasahassAI / devA imAe gAhAe aNugaM. tevA-caurAsIi asIi, bAvattari sattarI va saTIyA / pannA caMtAlIsA, tIsA vIsA dasasahassA // 1 // jAva accuyassa lahuparakamasla daladevasahasptA jAva jAvaiyA chaTA kacchA tabdhiguNA sattamA kacchI // sU0 44 // , chAyA-camarasya khalu asurendrasya asurakumArarAjasya drumasya pAdAtAnIkAdhipateH sapta kakSAH prajJaptAH, tadyathA-prathamA kakSA yAvat saptamI kakSA / camarasya khelaM asurendrasya asurakumArarAjasya drumasya pAdAtAnIkAdhipateH prathamAyAM kakSAyAM catuSpaSTidevasahasrANi prajJaptAni / yAvatI prathamAkakSA tadviguNA dvitIyA kakSA, tadviguNAM tRtIyA kakSA, taMdviguNA caturthI kakSA, tadviguNA paJcamI kakSA, tad dviguNA paMSThI kakSA, tadviguNA saptamI kakSA / evaM vaLerapi, navaraM mahAdrumaH paSTi devasAili kaH, zepaM tadeva / dharaNasyaivameva, navaram-aSTAvizanidevasahastrANi, zepaM tadeva / yayA dharaNasya, evaM yauvanmahAghoSasya / navaraM pAdAtAnIkAdhipatayo'nye te pUrvabhaNitAH / zakrasya khalu devendrasya devarAjasya harigaigamaiSiNaH sapta kakSAH prajJaptAH, tadyathA-prathamA kakSA eva yathA camarasya tathA yAvat acyutasya / nAnAtvaM pAdAtAnIkAdhipatInA, te pUrvabhaNitA: devaparimANamidaM zakrasya caturazItirdevasahasrANi / IzAnasya azotirdevasahasrANi / devA anayA gAthayA'nugantavyAH...caturazItirazItitA saptatiH saptatizca paSThiH / paJcAzat catvAriMzat triMzat vizatiH daza sahasrANi // 1 // yAvat acyutasya laghuparAkramasya dazadevasahasrANi yAryat yAvatI paSThI kakSA tadvadviguNA saptamIkakSA // su0 44 // sthA0-89 Page #728 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 706 sthAnAnasUtre TIkA ---' camarasta NaM ' ityAdi camaranAmakadAkSiNAtya gavanapatIndrAdhInamanAmakapAdAtAnIkAdhipateH sapta kakSAH = padAvi senApatayaH prajJatAH, tadyathA - prathamA yAvatsaptamI / tatra prathamAyA kakSAyAM catuSpaSTisahasrasainikAH dvitIyAyAM prathamakakSAto dviguNA sainikasaMkhyA vodhyA / arthAt - dvitIyAyAM kakSAyAmaSTAviMzatisahasrAdhikaikalakSasaMkhyakAH padAtayo bodhyAH / evamagre'pi pUrvapUrvApekSayA'parAparasyAH kakSAyA dviguNatvaM bodhyam / tatra tRtIyakakSAyAM paTpaJcAzatsahasrAdhikadvilakSasaMkhyakAH, caturthyAM dvatarasarukapaJcalakSasaMkhyakAH, paJcamyAM caturviMzatisahasrAdhikadaza aba sUtrakAra camarendra Adi ke adhIna jo pAdAtAnIkAdhipati ( paidala sainya ke adhipati ) haiM aura pAdAtAnIkAdhipati ke adhIna jo pAdAtazreNi saMkhyA hai evaM prati zreNistha sainika saMkhyA hai usakI prarUpaNA karate haiM-" camarassa NaM asuriMdarasa asurakumAraratro - ityAdi TIkArtha-asurendra alurakumAra rAja camara ke adhIna jo drumanAmakA pAdAtAnIkAdhipati hai, usakI sAta kakSAe~ kahI gayI haiM, padAti senA kI paMkti kA nAma kakSA hai / jaise- prathamA-kakSA - yAvat saptamI kakSA ina meM se prathama kakSA meM 64 hajAra sainika hote haiM, dvitIya kakSA meM prathama kakSA se dune sainika hote haiM, arthAt 1 lAkha 28 hajAra sainika dvitIya kakSA meM hote haiN| isI prakAra se sAtavIM kakSA taka sainikoM kI dviguNatA jAnanI cAhiye, isa taraha tRtIya kakSA meM 2 lAkha 56 hajAra sainika hote haiM, caturtha kakSA meM 5 lAkha 12 hajAra sainika hote hai, pAMcavIM kakSA meM 10 lAkha 24 hajAra hote haiM, chaThI kakSA meM 20 camerendra AdinA je padmAtAnIkAdhipati (pAyadaLanA senAdhipati) che, tene aprIta je padmAta (pAyadaLa) zreSui saMkhyAe che temanu tathA pratyeka zreNistha sainikAnI sakhyAnuM nirUpaNu have sUtrakAra nIcenA sUtra dvArA kare che" ghamarasma NaM suriMdara asurakumAraranno " tyAhi - ( sU. 44 ) TIkA asurendra asurakumArarAja camaranA padyAta nIkAdhipati kaimanI senAnI sAta 4kSAo (zrezrIgo) usI ke pahati senAnI paMDitaneA uDe che. te sAta kakSAe nIce pramANe kahI che-prathamAthI laI ne saptamI pantanI sAta kakSAe ahI' samajI levI. pratyeka kSAmAM sainikAnI saMkhyA nIce pramANe kahI che. pahelI kakSAmAM 64 EjAra, bIjImAM 1 lAkha 28 hajAra, trIjImAM 2 lAkha p hajAra, ceAthImAM pAMca lAkha khAra hAr pAMcamImAM 10 lAkha 24 hajAra, Page #729 -------------------------------------------------------------------------- ________________ = suMdhA ThokA sthA0 6044 camarendrAdInAM pAdAtAnIkAdhipatyAdivarNanam 707 lakSasaMkhyakAH, SaSThyAm aSTacatvAriMzatsahasrAdhikaviMzatilakSasaMkhyakAH, saptamya paNNavatisahasrAdhikacatvAriMzalakSasaMkhyakA iti / evaM camarendravat balerapi balinAmakasya audIcya bhavanapatIndrasyApi viSaye bodhyam / vizeSastvam-valeH pAdAtAnIkAdhipatirmahAmaH sa hi SaSTideva sAhasrikA mahAdrumasya prathamakakSAyAM paSTi sahasradevAH santItyarthaH / ' sesa taM cetra ' iti zeSaM tadeva, arthAt dvitIyAdiSu SaTsu kakSAsu pratyekatra pUrvapUrvakakSAstha menikApekSayA uttarottarakakSAyAM dviguNI saMkhyA vijJeyeti / tathA dharaNasyApi evametra vijJeyam - navaraM - tatpAdAtAnIkAdhipati bhadra senAparaparyAya rudrasenaH / tasya prathama rukSAyAM tu aSTAviMzatisahasrANi - lAkha 48 hajAra sainika hote haiM aura sAtavIM kakSA meM 40 lAkha 96 hajAra sainika hote haiM / camarendra kI taraha uttara dizA ke bhavanapati ke adhipati bali nAmaka indra ke saMbandha meM bhI jAnanA cAhiye, vizeSatA yahAM aisI hai - inake jo pAdAtAnIka ke adhipati mahAduma haiM ve 60 hajAra devoM ke adhipati haiM, arthAt mahAnasa kI prathama kakSA meM 60 hajAra deva haiM " sesaM taM ceva " dvitIya kakSA se lekara sAtavIM kakSA taka yahA~ para bhI sainika kI saMkhyA dviguNita karate jAnA cAhiye. isa taraha dvitIya kakSA meM 1 lAkha 20 hajAra sainikaheM tRtIya kakSA meM 2 lAkha 40 hajAra sainika haiM, caturtha kakSA meM 4 lAkha 80 hajAra sainika haiM, pAMcavIM kakSA meM 9 lAkha 60 hajAra sainika haiM, chaThI kakSA meM 19 lAkha vIsa hajAra sainikahaiM aura 7 vIM kakSA meM 38 lAkha 40 hajAra haiM / tathA dharaNa ke bhI isI taraha se jAnanA cAhiye usake paadaataachaThThImAM 20 lAkha 48 hajAra ane sAtamImAM 40 lAkha 96 hajAra sainikA hAya che, ema samajavuM have uttara dizAnA bhavanapatienA khali nAmanA IndranA je mahAkuma nAmanA padAtAnIkAyipiti che tenI senAnI je sAta kakSAe che temAMnI pratyeka kakSAmAM keTalA sainika che te prakaTa karavAmAM Ave che-mahAdgamanI pahelI 4kSAmA 60 Dalara heve| ( sainia ) che. " sesa taM cetra " sahIM yazu bhAgadI kakSA karatAM pAchalI kakSAmAM khamaNAM khamaNuAM sanikA kahevA joI e jema ke mIjImAM 1 lAkha 20 hajAra, trIjImAM be lAkha 40 hajAra, ceAthImAM 4 lAkha 80 hajAra, pAMcamImAM 9 vAkha 60 hajAra, chaThThAmAM 19 lAkha 20 hajAra ane sAtamImAM 38 lAkha 40 hajAra sainika che, ema samajavuM joIe, dharaNunA je bhadrasena nAmanA pAdAtAnIdhipati che tenI pAyadaLa senAnI Page #730 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAna 70 < 31 devAH / zeSaM tadeva = pUrvavadeva, arthAt pUrvapUrvakakSApekSayA uttarottarakakSAyAM sainikAnAM dviguNatvaM bodhyamiti / yathA dharaNaspa= dAkSiNAtyadhara NendrAdhInarudrasenanAmarupAdAvAnIkAdhipateH sainikAnAM sapta kakSAH pratikakSasthasainikasaMkhyArtha evam amunA prakAreNa yAvanmahAghoSasya yAvatpadasaMgRhItAnAM bhUtAnanda- veNu deva-yeNuddAli - harikAnta - haripahA - gnizikhAgnimANatra - pUrNa vaziSTha jalakAsvajalaprabhA - mitagatya mitavAhana-velamba-pramaJjana- ghopANAM poDazAnAM mahAghoSasya sarveSAmapi dAkSiNAtyaudIcyendrANAM vodhyAH / etadadhInapAdAtAnIkAdhipatInAM nIka ke adhipati bhadrasena hai inakA dUsarA nAma rudrasena bhI hai usakI prathama kakSA meM 28 hajAra deva haiM, yaha dharaNa dakSiNadizA kA adhipati hai, isake pAdAtAnIka kA adhipati ( paidala sainya kA adhipaMti ' bhadrasena jisakA dUsarA nAma rudrasena hai isakI bhI sAta kakSAe~ haiM, prathama kakSA meM 28 hajAra deva haiM, dvitIya kakSA meM 56 hajAra deva haiM / tRtIya kakSA meM 1 lAkha 12 hajAra deva haiM / isI prakAra se di guNatA sAtavIM kakSA taka jAnanI cAhiye, isI taraha se yAvat mahAghoSa indrake bhI samajhanA cAhiye, yahAM yAvatpada se bhUtAnanda, veNudeva veNuddAli, harikAnta, haripada, agnizikha, agnimANa, pUrNa, vaziSTha, jalaMkAnta, jalaprabha, amitagati, amitavAhana, velasya, prabhaJjana, aura ghoSa ina 16 indroM kA grahaNa huA hai, ina meM 8 dakSigArdhake pati aura 8, uttarArdha ke adhipati hai - jaise-asura kumAroMmeM canara auravali ye " - - pazu sAta kakSAe kahI che. bhadrasenanuM bIjuM nAma rudrasena che dhaNu dakSiNa dizAnA indra che. bhadrasenanA pAyadaLanI pahelI kakSAmAM 28 hajAra devA che, khIjImAM 56 hajAra deve che, trIjImAM 1 lAkha 28 hajAra deve che eja pramANe sAtamI kakSA sudhInI kakSAnA sainikonI sakhyA kahevI joI e pratyeka kakSAmAM AgalI kakSA karatAM khamaNu sainike samajavA eja prakAranuM kathana mahAghASa paryantanA IndronA pAtAnIkAdhipatienI senAenI kakSa viSe pazu samajavuM eTale ke bhUtAnanda, vedeva, veNudAli, harikAnta, haripaDe, aniziNa, agnimANutra, pUrNA, vRziSTha, sAnta, basayala amitagati, amitavAdghana, velamma, prabhajana, gheSa ane mahAuASa A 16 IndronA pAdAtAnIkAdhipatienI senAenI sAta sAta kakSAe che ane pratyeka kakSAmAM AgalI kakSA karatAM mamaNA sainike che ema samajavu, ! Page #731 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 sU.44 camarendrAdInoM pAdAtAnIkAdhipatyAdivarNanam 709 sainikakakSAH, prathamakakSAyAm aSTAviMzatisahasrasainikAH dvitIyAdipu pUrvapUrvApekSayA dviguNA dviguNAzca sainikasaMkhyAH pUrvavad vijJeyA iti bhAvaH / pAdAtA. nokAdhipatayazcaiSAM pRthakpRthagetra, teSAM nAmAni ca pUrva bhaNitAni / tatra-bhUtAnandasya pAdAtAnIkAdhipatidakSaH / etanAmakA eva pAdAtAnIkAdhipatayo veNudAliMka - haripahAgnimANAvavaziSThajalamabhAmitavAhanaprabhaJjanamahAghoSANAmaudIjyendrANAM vijnyeyaaH| dharaNasya tu pAdAtAnIkAdhipatI rudrasenaH / etannAmAna evaM pAdAtAnIkAdhipatayo veNudevaharikAntAgnizikhapUrNajalakAntAmitagati velambaghopANAM sarveSAM dAkSiNAtyendrANAM yodhyA iti| .. atha zakrendrAdhInapAdAtAnIkAdhipati saptakakSAsu pratikakSAstisainikasaMkhyAM nirdeSTumAha- sakassa gaM' ityAdi / devendrasya devarAjasya zakrasyAjJAyAM vartamAnasya hariNaigamepiNo devasya sapta kakSA: prajJaptAH, tadyathA - prathamakakSA, evameva krameNa camaravat dvitIyAdi saptamyantAH kakSA, tatrasthitasainikasaMkhyAzca vaktavyAH / camaravad vaktavyatA tudoindrahaiM inameM camara dakSiNArdhakA adhipatihai aura bali uttarAIkA adhi. patihai, nAgakumAroMke indra dharaNa aura bhUtAnandaha, inameM dharaNa dakSiNArdhakAadhipati hai aura yUnAnanda uttarArdhapati hai / isI prakArale anyatra bhI samajha lenA cAhiye ina saba ke pAdAnAnIkAdhipati kI sAta kakSAoM meM se pratyeka kakSA meM sthita jo sainika haiM unakI saMkhyA prakaTa karane ke liye "sarapharala NaM" ityAdi sUtra pATha kahate haiM-devendra devarAja zaka kI AjJA meM vartamAna jo hariNaigamepI deva hai usakI sAta kakSAeM haiM-unake nAma prathama kakSA, dvitIya kazA, tRtIya kakSA ityAdi haiM - jaisI kakSAeM camara kI vaktavyatA meM prakaTa upara je 16 indronI vAta karI temAMthI 8 dakSiNAdhipati che ane 8 uttarAdhipati che. jema ke asurakumAranA camara ane bali nAmanA be Indro che. tethI camara dakSiNAdhipati che ane bali uttarArdhAdhipati che nAgakumAronA InAM nAma dharaNa ane bhUtAnanTa che temAMthI maraNa dakSiNArdhapati che ane bhUtAna utarArdhAdhipati che eja pramANe AgaLa paNa samajI levuM. A seLe IndronA padAtAnIkAdhipatinI je sAta sAta kakSAo che, te pratyeka 45i ente sainiche te "sakarataNa" tyAhi sUtrA8 dvaa2| sUtrareTa karyuM che devendra devarAja zakane je pAdAtAnIkAdhipati che tenuM nAma hariNe gamelI deva che. tenI pAdAtAnIka ( pAyadaLa) senAnI sAta dakSAo che. te kakSAenA nAma pahelI kakSA, bIjI kakSA, trIjI kakSA, ItyAdi samajavA camaranI Page #732 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAMnAsUtre " NANa IzAnAyacyutaparyantAnAmapi bodhyA / amumevArthamAha-sUtrakAraH - ' evaM jaMhA camarassa vahA jAna accugrasta ' iti / eteSAM pAdAtAnI kAdhipatayastu bhinnA eva te ca pUrvaM bhaNitAH taduktaM mULe - ' NANattaM pAyattANiyAhivaINaM te puntrabhaNiyA ' iti / eteSAM zakAyacyutAntAnAM dazAnAmapIndrANAmAjJAyAM sthitAnAM pAdAtAnIkAdhipatInAM prathamakakSAyAM sainikadevaparimANamidam, tathAhi - zakrendrAdhInaharigamaipi pAdAtAnIkAdhipateH prathamakakSAryA caturazIti sahasrasaMkhyakA devAH, IzAnendrAdhIna laghu parAkrama nAmakapAdAtAnIkAdhipateH prathamakakSAyAm azItisahasrasaMkhyakA devAH, evaM tattadindrAdhIna tattatpAdAtAnIkAdhipatInAM prathamakakSAyAM devasaMkhyA'nayA gAthAnugantavyA, sA tu ' caurAsII ' ityAdi / tatra - catu* kI gaI hai vaisI hI ye yahA~ jAnanI cAhiye tathA ina meM sainikoM kI saMkhyA bhI vaisI hI jAnanI cAhiye, yahI bAta sUtrakAra ne " eva jahA camarasta tahA jAva accuyasta isa sUtrapATha dvArA prakaTa kI hai, parantu inake pAdAtAnIkAdhipati to bhinna 2 nAmavAle haiM, jaisA ki pahile prakaTa kiyA jA cukA hai - yahI bAta - " taM pApattANiyAhivaINaM te putramaNiyA " isa mantrapATha dvArA sUtrakArane samajhAI hai, zaka se lekara acyuta taka ke 10 hanTroMkI AjJA meM vartamAna pAdatAnIkAdhipaniyoM kI prathama kakSA meM sainika devoM kA parimANa isa prakAra se hai -" sakkssa caurAsII 55 ityAdi - zakrendra ke adhIna jo hariNaigamaitrI pAdAtAnIkAdhipati hai usakI prathama kakSA meM 84 hajAra deva haiM, IzAnendra ke adhIna jo laghuparAkrama nAma kA vaktavyatAmAM jevI kakSAe prakaTa karavAmAM AvI che evI ja kakSAe ahI paNa samajavI joie. pratyeka kakSAmAM sainikAnI sakhyA paNa e ja pramANe samabhavI me 4 vAte sUtrabhare " evaM jahA camarasta tahA jAva accuyassa A sUtrapATha dvArA prakaTa karI che. parantu temanA pAdAtAnIkAdhipationAM nAma judAM judAM che te nAmeA AgalA sUtramAM prakaTa karavAmAM AvyA che. e ja vAta sUtrare " NANataM pAyantANiyAhivaINaM te puvvabhaNiyA " A sUtrapATha dvArA prakaTa karI che zakathI laIne acyuta pantanA 10 indronA pAdAtAnIadhiptnii senAnI prathama akSAmA DeMTalA saini / che te " bahasa caurAsIiM ". ityAdi sUtrapATha dvArA prakaTa karavAmAM AvyuM che. zanA pAdAtAnIkAdhipati hiraNaigameSI devanI senAnI prathama kakSAmAM 84 hajAra devA ( sainika devA ) che, IzAnanA laghuparAkrama nAmanA pAdAtAnIkAdhipatinI senAnI prathama kakSAmAM 80 " hdf - - Page #733 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA07 lU054 amarendrAdInAM pAdAtAnIkAdhipatyAdivarNanam 711 razItiH sahasANi, azItiH sahasrANi ceti krameNa zakezAnayoryojyam / evaM dvAsaptatyAdayo'pi krameNa sanaskamArAdiSu yojyAH / sarvatra pUrvapUrvakakSApekSayA'parAparasyAM kakSAyAM sainikasaMkhyA dviguNA podhyaa| amumevArtha manasi kRtyAha'jAva accuyassa bahuparakamassa dasa devasahassA jAva jAvaiyA chaTThA kacchA tabiguNA sattamA kcchaa|" iti // sU0 44 // pUrvoktaM samastamapIdaM vacanena jJAyate iti vacanabhedAnAha___mUlam--sattavihe baghaNavikappe paNNatte, taM jahA--AlAve 1, aNAlAve 2, ullAve 3, aNullAve 4, saMlAve 5, palAve 6 vippalAve 8 // sU0 45 // chAyA-saptaviyo vacanavikalpaH, prajJaptaH tadyathA-AlApaH 1 anAlApa: 2, ullApaH 3, atullApaH 4, saMlApaH 5, pralApaH 7 // su0 45 // pAdAtAnIkAdhipati hai usakI prathama kakSA meM 80 hajAra deva haiN| isI taraha se sanatkumAra acyuta taka anIkAdhipatiyoM kI prathama kakSA meM devoM kA pramANa kramazaH 72,70, 60, 50, 40, 30, 20, aura 10, hajAra jAnanA cAhiye, yaha parimANa zakrendra se lekara acyuta taka ke devoM ke anIkAdhipatiyoM kI prathama kakSA ke devoM kA hai, dvitIyAdikakSA ke devoM kA parimANa apanI 2 prathamAdi kakSA se dUnA 2 yAvat sAtavIM kakSA taka kara lenA cAhiye, / / satra 44 // yaha sava kathana vacana se hI samajhAyA jAtA hai-ataH apa sUtrakAra vacana ke bhedoM kA kathana karate haiNhajAra de che, e ja pramANe sanakumArathI laIne azruta paryantanA IndronI pAdAtAnIkAdhipatinI senAnI prathama kakSAmAM anukrame 72, 70, 60, 50, 40, 30, 20 ane 10 hajAra sainike che. darekanI bIjI kakSAmAM pahelI kakSA karatAM bamaNa sinika saMkhyA samajavI. eja pramANe sAtamI kakSA sudhInI kakSAomAM AgalI kakSA karatAM bamaNI saMkhyA samajavI. bIjI karatAM trIjImAM bamaNuM, trIjI karatAM cothImAM bamaNI, cethI karatAM pAMcamImAM bamaNuM, pAMcamI karatAM chaThThImAM bamaNI ane chaThThI karatAM sAtamI kakSAmAM bamaNa sainikasaMkhyA samajavI. | sU. 44 che A badhuM kathana vacana vaDe ja samajAvI zakAya che, tethI have sUtrakAra kyananA sahAnu ni3565 42 cha-" sattavihe vayaNavikappe paNNatte "tyAha Page #734 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAmA 712-- -- --- - ..... TIkA-'sattavihe ' ityAdi vacanavikalpaH-vacanam-bhASaNaM, tasya vikalpo bhedaH saptavidhaH prajJaptaH, tayathA-AlAe:-AIpadarthatvAt Ipalapanam-alpabhApagamityarthaH 1 / anAlApaH, nanaH kutsArthatvam alpArthatvaM ca, tatazca-anAlApA-kutsitabhASaNamalpabhASaNaM cetyarthaH 2 / ullApAkAkvA varNanam , taduktam-" kAkyA varNanamullApaH" iti 3 / anulApAsuhurbhApaNam , taduktam-'anulAMpo mudurbhApA' iti 4 / saMlApaHanyonyabhASaNam , taduktam-" saMlApo bhApaNaM mithaH' iti 5 / pralAponaryakabhASaNam , taduktam-" pralApo'narthakaM vacaH" iti 6 / sa eva vividho'nekaprakA. rakaH san vipralApa ityucyate iti 7 // su0 45 // "sattavihe vayavikappe paNNatte-ityAdi / sUtra / / 45 // TokArtha-sAna prakArakA vacana-vikalpa-kheda kahA gayA hai jaise-AlApa 1, anAlApa ra ullApa 3, atullApa 4, saMlApa 5, pralApa 6 aura vilApa 7, ina meM alpa bhASaNa kA nAma AlApa hai, kutsitabhASaNa karanA yA alpa bhASaNa karanA yaha anAlApa hai| yahA~ mana kutsitaM artha meM yA alpArtha meM prayukta huAhai / 1kAkule varNana karanA isakA nAma ullApa hai| bAra bAra sASaNa karanA isakA nAma 2 anullaaphai| paraspara meM bhASaNa karanA isakA nAma 3 saMlApahai, anarthaka bhASaNa karanA isakA nAma pralApa hai, 4 pralApa hI jaya aneka prakAra kA hotA hai taya vaha vipralApa kahalAtA hai| sUtra 45 // payanavi65 ( kyanana praa|) yAta 4aa cha-(1) mAsA, (2) mAnAlAya, (3) Galy, (4) manudasApa, (5) saMsA5, (6) prA5 mana (7) vilApa a5 bhASaNane Alopa kahe che. kutsita bhASaNa karavuM tenuM nAma anAsaa5 cha mahI' an ' 5sa sita sabhA mayA sAthamA 15sayo che. ___"kAkA varNanamullApaH" / pUrva (414sUtI pU) vayuna 42vu tenuM nAma u9lApa che. " anulApo muhurbhASAH " pAvAra yA 6 tenu nAma anusAra cha. " saMlApo bhASaNaM mithaH " 5225AnI sAthe bAtacIta 42vI tenu nAma sA5 cha. anartha vAta 42vI tenu nAma prasA5 cha-hyu 55 cha. " prApo 'narthabhApaNam" prA5 / nyAre gana praar| BAya che, tyAre tena nAma vilApa athavA vipralApa thaI jAya che. e sUtra 45 che 1. kAkvA varNanamullApaH, 2 anulApo muhurbhASAH 3 saMlApo bhApaNa mithaH 4 pralApo'nartha bhASaNam. Page #735 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA0 7 0 46 vinyasvarUpanirUpaNam 713 pUrvokteSu vacanabhedeSu kecid vacanabhedAH vinayArthamapi prayujyante iti tadbhedapradarzanAya prAha mUlam - santavihe viNae paNNatte, taM jahA - pANaviNae 1, daMsaNaviNa 2, caritaviNae 3, maNaviNae 4, vaiviNae the, kAyaviNae 6 logAvayAraviNae 7| pasatthamaNaviNae sattavihe paNNatte, taM jahA - apAvae 1 asAvaje 2, akirie 3, froadse 4 aNaNyakare 5, acchavikare 6, abhUtAbhisaMkamaNe 7 | appasatthamaNaviNae sattavihe paNNatte, taM jahA - pArva 1 sAvaje 2 sakirie 3 sauvakese 4 aNhayakare 5 chavikare 6 bhUtAbhisaMkamaNe / pasatthavaiciNae sattavihe paNNatte, taM jahA - apAvara 1 asAvaje 2 jAva abhUyAbhisaMkamaNe 7 appasatyavaivie sattavihe paNNatte, taM jahA - pAvae 1 jAva bhUyAbhisaMkamaNe 7 | patthakAyaviNae sattavihe paNNatte, taM jahAAuta gamaNaM 1, AutaM ThANaM 2 AuttaM nisIyaNaM 3 AuttaM tuyahANaM 4 AuttaM ullaMghaNaM 5, AuttaM pahuMghaNaM 6, AuttaM savvidiyajogajujaNayA 7 appasatthakAyaviNaeM sattavihe paNNatte, taM jahA - aNAuttaM gamaNaM 1 jAva aNAuttaM savvidiyajogajuMjaNayA 7 / logovayAraviNae sattavihe paNNatte, taM jahA - abhAsavattiyaM 1, paracchaMdANuvattiyaM 2, kajjahe 3 kayapaDikiDyA 4 attagavesaNayA 5, desakAlaNNuyA 6, savvatthe yA paDilomayA 7 // sU0 46 // sthA - 90 Page #736 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 sthAnAgasUtre chAyA-saptavidhI vinayaH prajJaptaH, tadyathA-jJAnavinayaH 1, darzanavinayaH 2, cAritravinayaH 3, manovinayaH 4, vAgvinayaH 5, kAyavinayaH 6, lokopacAravinayaH 7aa prazastamanovinayaH saptavidhaH prajJaptaH, tadyathA-apApakaH 1, asAvadyaH 2, akriyaH 3, nirupaklezaH 4, anAslavakaraH 5, akSapikaraH 6, abhUtAbhisaMkramaNaH 7 aprazastamanovinayaH saptavidhaH prajJaptaH, tadyathA-pApakaH 1 sAvadhaH 2 sakriyaH 3 sopaklezaH 4, AsravakaraH 5, kSapikaro 6, bhUtAbhisaMkramaNaH 7 / prazastavAgvinayaH saptavidhaH prajJaptaH, tadyathA-apApakaH 1, asAvadho 2, yAvat abhUtAbhisaMkramaNaH 7) aprazastavAgvinayaH saptavidhaH prajJaptA, tadyathApApako 1 yAvad bhUtAbhisaMkramaNaH / prazastakAyavinayaH saptavidhaH prajJaptaH, tathA-AyuktaM gamanam 1, Ayukta sthAnam 2, AyuktaM nipadanam 3, AyuktaM tvavartanam 4, Ayuktam ullaGghanam 5, Ayukta pralaGghanam 6, AyuktaM sarvendriyayogayojanatA 7) aprazastakAyavinayaH saptavidhaH prasaptaH, tadyathA-anAyuktaMgamanaM 1 yAvat anAyuktaM sarvendriyayogayojanatA // 7 // lokopacAravinayaH saptavidhaH prajJaptaH, tadyathA-abhyAsavattitvaM 1 paracchandAnuvartitvaM 2, kArya hetu: 3, kRtapratikRtitA 4, AtmagavepaNatA 5, dezakAlajJatA 6, sarvArthaSu cApatilomatA 7 // sU0 46 // TIkA-'sattavihe ' ityAdi vinayaH-vinIyate-dUrIphiyate AtmasaMlagnamapTaprakArakaM karma yena sa vinayaH, sa saptavidhaH prAptaH, tadyathA-' jJAnavinaya' ityAdi / tatra-jJAnavinayaH-jJAnam = prokta vacana bhedoM meM kitaneka vacana bheda binaya ke nimitta bhI prayoga meM lAye jAte haiM isaliye aba sUtrakAra vinaya ke bheda dikhAne ke liye sUtra kA kathana karate hai-" sattavihe dhiNae " ityAdi // TIkArtha-vinaya sAta prakArakA kahA gayA, AtmAke soya saMlagna ATha prakAra kA karma jisake dvArA dUra kiyA jAtA hai vaha vinaya hai, yaha AgalA sUtramAM vacananA jede prakaTa karavAmAM AvyA temAMthI keTalAka vacana dina vinayane nimitte paNa prayoga thatuM hoya che. tethI have satrakAra vinayanA nu 4thana re cha-" sattavihe viNae" tyA -(sU 46) vinaya sAta prakArane kahyuM che. AtmAne vaLagelAM ATha prakAranA karmone jenA dvArA nAza karavAmAM Ave che, tenuM nAma vinaya che te vinayanA nIce pramANe sAta prakAra kahyA che- Page #737 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 715 sudhATokA sthA0 7 sU0 46 vinayasvarUpanirUpaNam AbhinivodhikAdikaM pazyavidhaM, tadeva vinayaH / yadvA-jJAnasya vinayo bhaktivahumAnAdikaraNaM taduktam " bhattI bahumANo taha, tadidvatthANa sammabhAvaNayA / / vihigahaNabhAso vi ya, eso viNo jiNAmihio // 1 // " chAyA-bhaktibahumAnastathAtad dRSTArthAnAM smygbhaavntaa| vidhigrahaNam abhyAso'pi ca, eSa vinayo jinAbhihitaH // 1 // __ tathA-darzanavinaya-darzanaM samyaktvam , tadeva vinayaH, athavA-darzanadarzaninorabhedAd darzanasya-darzanaguNAdhikapuruSasya vinaya:-zuzrUSaNA'nAzAtanArUpaiti / taduktamvinaya jJAnavinaya, darzanavinaya, cArivinaya, manovinaya, vacana. vinaya, kAya vinaya, aura lokopacAra vinaya ke bheda se sAta prakArakA kahA gayA hai, inameM pAMca pracAra kA jo jJAna haiM-Abhiniyodhika jJAna, (maMtijJAna)zrutajJAna, avadhijJAna, manAparyayajJAna aura kevalajJAna-so jJAna vinaya inhI rUpa hotA hai-athavA ina pAMca prakAra ke jJAnoM kA jo vinaya karanA hai-bhakti bahumAna Adi karanA hai-vaha jJAnavinaya haikahA bhI hai-" mattI taha bahunANe ityaadi| darzana nAma samyaktva kA hai, isa sabhyataya kA honA hI samyaktva vinaya athavA darzana vinayahai, athavA-darzana aura darzanavAle meM abheda karane se darzana kA-darzana gugAdhika puruSa kA-vinaya karanA-zuzraSaNA (sevA)karanA, unakI AzAtanA nahIM karanA yaha darzana vinayahai kahA bhIhai (1) jJAnavinaya, (2) 6zanavinaya, (3) yAtrivinaya, (4) manAvinaya, (5) pAvinaya, (6) yadinaya, mane (7) bA5yA2vinaya. jJAnavinaya pAMca prakAranA jJAnarUpa-eTale ke AbhinibaMdhijJAna, zratajJAna, avadhijJAna, mana paryayajJAna ane kevaLajJAna rUpa-hoya che. athavA A pAMca prakAranA jJAnano viSaya kara-temanA pratye bahumAna, bhaktibhAva Adi rAkhavA tenuM nAma jJAnavinaya che. kahyuM che ke " bhattI taha bahumAyo" tyAla. darzana eTale samyaktva. A samyaktvane sadbhAva have tenuM nAma ja sabhyatva vinaya athavA darzanavinaya che athavA darzana ane dazanavALAmAM abheda mAnIne darzanaguNAdhika puruSane vinaya kare-tenI zuzruSA karavI, tenI azAtane na karavI tenuM nAma paNa darzanavinaya che. kahyuM paNa che ke Page #738 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 716 41 susmRsaNA aNAsAyaNA ya triNao u daMsaNe duviho / daMNaguNAhie, kajjar3a saNAvio // 1 // sakAravhANe, sammANAsaNaabhiggaho taha ya / AsaNamaNuSyANaM, kikammaM aMjaliggahoya // 2 // itassA'NugaggamaNaM Thiyassa taha pajjuvAsaNA bhaNiyA / gacchaMtAccayaNaM, eso maNAviNa || 3 || " chAyA - muzrUSaNA anAzAtanA ca vinayastu darzane dvividhaH / darzaguNAdhikeSu kriyate zuzrUSaNAvinayaH // 1 // satkAro'bhyutthAnaM sammAnA''sanAbhigrahastathA ca / AsanAnupradAnaM, kRtikarma aJjaligrahazca // 2 // ayato- (Agacchato ) 'nugamanaM, sthitasya tathA paryupAsanA maNitA / gacchato'nuvrajanam, epa zuzrUpagAvinayaH // 3 // iti / ayaM bhAvaH -- darzanaviSayo vinayaH zuzravaNA'nAzAtanA bhedenadvividhaH / dvividho'pyeSa niyo darzanaguNAdhikeSu kriyate / tatra zuzravaNAvinayo dazavidhaH, dayAhi-satkAraH=statranavandanAdirUpaH 9, abhyutthAnam - vinayayogye dRSTipathamApatite sahasA AsanaM parityajya kardhvabhavanam 2, sammAna: tratrapAtrAdInAM samarpaNam 3, AsanAbhigrahaH = tiSThata evaM gurorAdareNAsanam AnIya ' atropa'susUmaNA aNAsoyaNA " ityAdi / 44 darzana viSayaka vinaya zuzravaNA aura anAzAtanA (AzAnanA nahIM karanA ke bheda se do prakAra ko kahA gayA hai - yaha donoM prakArakA vinaya darzana guNAdhikoM meM kiyA jAtA hai / inameM zuzrUpaNA vinaya daza prakAra kA hotA hai jaise- stavana candanA rUpa satkAra vinaya 1 vinaya karane keyogya sAdhu ke dikhane para sAmane Ane para Amana chor3a khar3e ho jAne rUpa abhyutthAna vinaya 2, vastrapAtra Adi ko kA samarpaNa karane rUpa sammAna vinaya 3, jaba gurujana baiThane lage taba AdarapUrvaka unake sussUsaNA aNAsAyaNA " ityAhi, danaviSaka vinayanA zuSaNu ane anAzAtanA nAmanA be bheda kahyA che. daza naguNusa panna puruSonA A banne-prakAre vinaya karavAmA Ave che. temAMthI zuzrUSaNA vinayanA dasa prakAra kahyA che.--(1) stavana vaMdanArUpa satkAra vinaya (2) abhyutthAna vinaya karavA cegya sAdhune joI ne athavA te sAdhu samIpamA Ave tyAre Asana parathI UbhA thavA rUpa vinayatu nAma abhyutthAna vinaya che. (3) sammAna vinaya-sAdhuone vajrapAtra dikanuM samarpaNu karavu' tenuM nAma sammAna vanaya sthAnAzastre " Page #739 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA0 7 sU0 46 vinayasvarUpanirUpaNas 767 vizantu bhavantaH ' iti kathanam 4, AsanAtupradAnam = Asanasya sthAnAt sthAnAntaraM saMcAraNam 5, kRtikarma dvAdazAvarttavandanam 6, aJjalimagrahaH = karasampuTIkaraNam 7, Agacchato'nuvajanam = AgacchantaM darzanAdhikaM daSTvA tatsaMmukhe gamanam 8, sthitasya paryupAsanA 9, gacchato'nutrajana 10 ceti dazavidhaH zuzrUSaNAvi yaH iti / anucitakriyAvinivRttirUpo'nAzAtanAvinayastu paJcadazavidhaH, tathAhi " titthagara dhamma AyariyatrAyaNe thera kulagaNe saMghe / " saMbhogiya kiriyAe, mainANAINa ya tatra // 1 // chAyA - tIrtha kara dharmAcAryavAcake sthavirakulagaNe saMghe / sAMbhoga kriyAyAM matijJAnAdInAM ca tathaiva // 1 // iti / ayaM sAtraH- tIrtha karaviSayo vinayaH 1, tatmarUpitadhartaviSayo vinayaH 2, liye Asana bichA denA aura aisA kahanA ki Apa yahAM virAjamAna ho jAve 4, jaya gurujana uTha kara calane lage to unake liye Asana ko eka sthAna se dUsare sthAna para le jAnA 5, dvAdaza Avarttaka pUrvaka vandanA karanA 6, hAthoM ko jor3anA 7 Ate hue, gurujanoM ke samakSa jAnA 8-arthAt Ate hue darzanAdhikako dekha kara unake saMmukha jAnA, darzanAdhi ke baiTha jAne para unakI paryupAsanA karanA 9 evaM darzanAdhika ke calane para unake pIche 2 calanA 10, isa taraha se yaha 10 prakAra kA zuzrUSaNA vinaya haiM anucita kriyA se alaga rahane rUpa jo anAzAtanA vinaya hai vaha 15 prakAra kA hai - jaise " tithagaradhamma Ayariya " ityAdi / ke 88 tIrthaMkara kA vinaya 1 tIrthakara prarUpita dharma kA vinaya 2, che. (4) gurujanane besavAne mATe mAdarapUrvaka Asana bichAvIne temane kahevuM apa ahI' khirAjo.' (5) jyAre gurujana UThIne cAlavA mAMDe tyAre temane mATe eka sthAnethI khIje sthAne Asana laI javu (6) khAra Avattaka pUre vahA aravI, (7) bhanne sAtha leDavA, (8) gurunnane bhAvatAM lene temanI samakSa javu' eTale ke darzana sapanna gurune AvatAM joIne temanI sAme javuM, (9) dazanAdhika ( samakitathI moTA ) esI jAya tyAre temanI pa. pAsanA ke vI ane (10) darzanAdhika jyAre gamana kare tyAre temanI pAchaLa pAchaLa cAlavuDa A prakAre zuzrUSaNA vinaya che anucita kriyA karavAthI dUra rahevA rUpa anAzAtanA vanayanA nIce pramANe 15 prakAranA kahyA che "tistha garama Ayariya " tyAhi (1) tIrtha rano vinaya, (2) tIrtha 32 pra3Sita dharmano vinaya, (3) Page #740 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 718 sthAnAGgasUtre AcAryavipa po vinayaH 3, vAcakaH=upAdhyAyaH, tadvipayo vinayaH 4, sthavira 5, kula 6, gaNa 7, saMgha 8, sAMbhogika 9, kriyA 10 viSayazca vinayaH, matijJA. nAdi 15 paJcajJAnaviSayazca vinaya iti paJcadazavidho'nAzAtanAdhinayaH / atratIrthakarANAmanAzAtanAyAM vartitavyam , tIrthakaraprajJaptasya dharmasyAnAzAtanAyAM vartitavyam-ityevaMrUpeNa anAzAtanAvinayasya svarUpaM vijJeyam / tIrthakaradharmAdi zabdA apagatArthAH / navaraM-sAMbhogikA samAnasAmAcArIkAH / kriyA-AstikatA / eteSAmeva paJcadazAnAmA nAzAtanAvat bhaktibahumAnakaraNam 15, varNavAda karaNa 15, iti dvayamapi anAzAtanArUpameveti anAzAtanAdhinayaH paJcacatvA. riza dvadho vodhyA, uktaM ca AcArya kA vinaya 3 upAdhyAya kA vinaya 4, sthadhira kA vinaya 5, alakta vinaya 6 gaNa kA vinaya 7 saMgha kA vinaya 8, sAMyogika kA vinaya 9 kriyA vinaya 10 matijJAna Adi pAMca jJAnakA vinaya 15, isa prakAra se anAzAtanA vinaya 15 prakAra kA kahA tIrthaMkara kI anA zAtanA meM evaM tIrthaMkara pratipAdita dharma kI anAzasamA meM jIva ko pravRtta rahanA cAhiye aisA vicAra kara jo jIva tIrthakara evaM tIrtha kara kathita dharma kI anAzAtanA karane meM lIna rahatA hai vaha tItheM kara anAzAnanA vinaya evaM tIrtha kara pratipAdita dharma anAzAnamA vinaya hai, ignI prakAra se anyatra bhI samajhanA cAhiye, tIrtha kara dharma Adi zabdoM kA artha sugama hai / samAna samAcArI vAle jo sAdhujana hote haiM ye sAMbhogika sAdhu haiN| AstikatA kA nAma kriyA hai / inhI prandrahoM kA anAzAtanA kI taraha akti bahusAna bhaktirUpa prazaMsA bahumAna karanA 15, varNavAda-15 ye donoM bhI anAzAtanA rUpa hone mAyAnA niya, (4) upAdhyAyanA vinaya, (5) sthavinA vinaya, (6) sanA vinaya, (7) ne vinaya, (8) sadhana vinaya, (6) aana vinaya, (10) chiyA vinaya, (11 thI 15) bhatijJAna mATe pAMya jJAnanA vinaya. tIrthakaranI azAtanA na karavI joIe, ane tIrthaMkara prarUpita dharmanI azAtanA paNa karavI joie nahIM, A prakArane vicAra karIne je jIva tIrthakaranI anAzAtanAmAM ane tIrthakaranI pratipAdita dharmanI anAzatanAmAM pravRtta rahe che, evA jIvane tIrthakara anAzAtanA vinaya saMpanna kahe che. e ja pramANe bAkInA 13 prakAre viSe paNa samajavuM. tIrthakara, dharma Adi zabdano artha sugama che samAna samAcArIvALA je sAdhuo hoya che. temane sAgika sAdhuo kahe che. AtikatAnuM nAma kiyA che. A paMdara prakAranI anAzAtanAnI jema bhaktibahumAna, eTale ke bhakti rUpa bahumAna karavuM te Page #741 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATIkA sthA0 7 0 46 cinayasvarUpanirUpaNam "" " kAyanyo puNa bhattI - vahumANo tahaya banavAo ya / arahaMtagAiyANaM, kevalanANAvasANANaM // 1 // chAyA -- kartavyaH punarbhakti - vahumAnastathA varNavAdatha / arhadAdikAnAM kevalajJAnAvasAnAnanAm || 1 || iti // 2 // bhaktirUpo bahumAnaH bhaktivahumAnaH / vargavAda: = prazaMsA / tathA cAritra vinayaH - cAritraM = caraNaM - kripa, tadaiva vinayaH, tasya vA vinayaH = zraddhAnAdirUpaH / ayaM bhAvaH - sAmAyikAdikriyANAM zraddhAnaM, kAyena sparzanaM, bhavyaprANinAM purataH prarUpaNaM ceti cAritravinaya iti / taduktam sAmAiyA caraNassa sadahaNayA 1, tadeva kAraNaM / saMphAsaNaM 2 paNa 3 maha purao bhavya sattANaM // 1 // " chAyA - sAmAyikAdicaraNasya zraddhAnaM 1, tathaiva kAyena / 719 saMsparzanaM 2 prarUpaNamatha purato gavyasancAnAm // 1 // iti 1 3 // se anAjJAtavAnaya peMtAlIsa 45 prakArakA ho jAtA hai / kahA bhI hai66 kAvyA puNa atI " ityAdi / isakA artha spaSTa hai- bhakti pUrvaka bahumAna-bhakti bahumAna hai prazaMsA kA nAma varNavAda hai 2 cAritra vinaya 3 - cAritrakriyA-rUpa jo vinaya haiM vaha athavA cAritra kA jo zraddhAna Adi rUpa vinaya hai vaha cAritra vinaya hai, tAtparya yaha hai - sAmAyika Adi kriyAoM kA dAna karanA, kAya ke dvArA unakA sparzana karanA, evaM bhavya prANiyoM ke samakSa unakA prarUpaNa karanA yaha cAritra kA 15 paMdara prakAranu che. tathA vadhu vAda arthAt prazaMsA karavI te 15 54ra e banne anAzAtanA rUpa hovAthI anAzAtanA vinA kula 45 prakAra thAya che hyu pazuche . " kAyavvA puNa bhaktI" tyAhi. A gAthAne artha spaSTa che. praza'sA karavI tenu' nANu vavAda che have cAritra vinayanuM spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che. cAritra-kriyA-rUpa je vinaya che tene athavA caritra pratye zraddhA Adi rUpa je vinaya che tenuM nAma cAritravinaya che. eTale ke sAmAyika Adi kriyAe pratye zraddhA rAkhavI, kAyA dvArA temanI ArAdhanA karavI, ane bhavya jIvAnI samakSa tenuM pratipAdana karavu tenu nAma cAritraniya che kahyuM paNa che ke88 sAmAiyAzcaraNassa " ityAdi. A gAthAnA atha uparanA kathanamAM ja spaSTa thaI gayA che. Page #742 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 720 sthAnAgasUtre __ tathA-manovinaya vinayApu kuzalasya manasaH pravartanam , akuzalasya ca nivarttanam 4, evaM vAgvinayaH 5, kAyavinayazca 6 bodhyaH / tathA-lokopacAravinayaH-lokAnAm upacAro vyavahArastena tadrUpo vA vinaya:-lokavyavahArahetuko lokavyavahArarUpo vA vinaya ityarthaH / itthaM saptavidhAna vinayAn pradazya samprati tadghaTakamanovAkAyavinayAn prazastAprazastabhedamadhikRtya pratyekaM saptabhedatvena prahapayitumAha- pasatthamaNoviNae ' ityAdi / tathAhi-prazastamanovinayaH-prazasta: kuzala. vicAraNAtmako manovinayaH saptavidhaH prajJaptaH, tadyathA-apApakA zubhacintArUpaH, aplAvadyaH-sApadyam=adatAdAnAdirUpaM jugupsitaM karma, tannAsti AzrayaNIyatvena vinaya hai, kahA bhI hai--" lAmAiyAhacaraNassa" ityAdi / isa gAthA kA atheM pUrvokta jaisA hI hai / mano vinaya 4-vinaya ke yogya sAdhujano meM acchA mana rakhanAsundara mAttvika vicAra karanA-aura khoTe vicAroM kA parityAga karanA yaha manovinaya hai. imI prakAra se bacanavinaya aura kApavinaya sama. jhanA cAhiye, lokopacAra vijaya 7-lokavyavahAra kA hetu rUpa athavA -lokavyavahAra rUpa jo vinaya hai vaha lokopacAra vinaya hai, __ aba sUtrakAra mana, vacana aura kAya ke prazasta aura aprazasta bhedoM ko lekara unameM lapta prakAratA kA kathana karate haiM-" pasatyamaNo viNa" ityAdi-sundara sadvicArAtmA jo manobilaya hai vaha sAta prakAra kA hai-jaise ApApaka 1 asovadya 2, akriya 3 nirUpakleza 4, anAvakara 5, akSapikara 6 aura abhUtAbhisaMkramaNa 7, inameM se zubha vicAra rUpa mAnasika vikalpa hai vaha apApaka manovinaya hai, adanAdAnAdi rUpa jo jugupsita kama hai vaha sAyadya hai, yaha sAyaya (4) mAnavinaya-vinayane yogya saadhume| pratye manamA samApa rAvA, suMdara ane sAtvika vicAra karavA ane kharAba vicArone parityAga kare tenuM nAma mane vinaya che. eja pramANe vAvinaya viSe paNa samajavuM. (7) lekavyavahAranA heturUpa athavA lekavyavahAra rUpa je vinaya che tenuM nAma lekopacAravinaya che. have sUtrakAra mana, vacana ane kAyanA prazasta ane aprazarata bhedanA sAta-sAta prAzanu 4thana 42 cha-" patthamaNoviNae " chatyAhi sudara vicArAtmaka athavA sadvicArAtmaka je mane vinaya che tenA nIce prabhAye sAta 412 hyA che-(1) 2555 (2) asAvadha, maThiya, (4) ni254veza, (5) manAsapa42, (6) pakSapi42 mane (7) abhUtAlisa bhae. Page #743 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __721 subhATIkA sthA0 7 sU0 46 vinayasvarUpanirUpaNam yasya sa tathA, cauryAdigahitakarmAlambanavanita ityarthaH 2, akriyaH-kriyA kAyikyAdirUpA sA nAsti yasya sa tathA, sAdhujanAnahakAyikyAdikriyAva-- nita ityarthaH 3 nirupaklezaH-upaklizyate-vivAdhyate jano'neneti upakleza zokAdiH, tena nirgato nirupaklezaH, zokAdiklezarahita ityarthaH / 4 / anA_ sravakaraH-AsravaNaM-kSaraNam-jIvarUpataDAge karmarUpajalasyAgamanaM karmabandhanamiti yAvat , tasya kara:-AsravakaraH, na tathA-anAsravakaraH prANAtipAtAdhAsvavarjita jisa mAnasika vicAra dhArA kA Alambana nahIM hotA hai vaha asA. vadya mAnasika vinaya hai yaha asAvadya mAnasika vinaya cauryAdi nidita karmoM ke Alambana se rahita hotA hai, jipta mAnasika vicAra dhArA 'kA viSaya kAyikI kriyA Adi kriyAe~ nahIM hotI hai vaha akriya mano vinaya hai, yaha akriyamanovinaya sAdhu janake ayogya kAyikI kriyA Adi kriyAoM se varjita hotA hai, nirupakleza manovinayamanuSya jisa se vizeSa rUpa meM bAdhita hotA hai aisA vaha zokAdi upakleza hai, isa upakleza se jo rahita hotA hai vaha nirupakleza hai, zokAdikleza se rahita jo mAnasika vicAra hai vaha nirupakleza manovinaya hai, jo vicAradhArA jIva rUpa taDAga meM kamarUpa jala ke Agamana ke kAraNa hotI hai-karmabandha kA nimitta hotI hai-vaha Asravakara hai-aise Asrava kI karanevAlI jo vicAra dhArI nahIM hotI - -zumavicAra rUpa je mAnasika vika9pa che, tene apApaka manovinaya kahe che. adattAdAna Adi rUpa je jugusita karma che, tene sAvadya gaNavAmAM Ave che. je mAnasika vicAradhArAmAM A sAvadya AdhAra levAmAM AvatuM nathI, te prakAranI vicAradhArAne asAvadya vinaya rUpa mAnavAmAM Ave che. A asAvadya mAnasika vinaya corI Adi garNita karmonA avalaMbanathI rahita hoya che. je mAnasika vicAradhArAno viSaya kAyikI kriyA Adi kriyAo hete nathI, te mane vinaya sAdhujanone mATe kahe che. A akiya mane vinaya sAdhujanene mATe agya evI kAyikI Adi kriyAothI vaMrjita hoya che, te nirupakalezamanovinaya-jenA dvArA manuSyanuM citta DAmADoLa thaI jAya che evAM zekAdine upakaleza kahe che jenuM citta A prakAranA upakalezathI rahita hoya che tene nirupakaleza kahe che. zokAdi kalezathI rahita je mAnasika vicAra che tenuM nAma nirupaleza manevinaya che. je vicAradhArA jIva rUpa taLAvamAM karmarUpa jalanA AgamananA kAraNa rUpa hoya che. karmabandhanA nimitta rUpa hoya che, tene Avakara kahe che. e sthA0-91 Page #744 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 722 sthAnAvare ityarthaH // 5 // akSapikara:-kSapiH svaparayorAvAsaH, tasya karaH-kSapikaraH, na tathA akSapikaraH, svaparAvyathAjanaka ityarthaH // 6 // tathA - abhUtasaMkramaNa:-bhUtAni-prANinaH saMkramyante upamardAnte yena saH, bhUtasaMkramaNe, na tathA-abhUtasaMkramaNaH-bhUtopamardanavarjita ityarthaH // 7 // iti tathA-aprazastamanovinaya = akuzala cintanarUpamanovinayaH saptavidhaH prajJaptaH, tadyathA-sAvadha ityAdi / hai vaha anAstravakara hai ailI anAstra va kara vicAra dhArA prANAtipAta Adi rUpa Astrava se varjita hotI hai, ataH aisI anAsravakara vicAra dhArA anAsravakara manovinaya hai, sva aura para ko kaSTa pahuMcAne vAlI jo vicAradhArA hai vaha kSapikara vicAradhArA hai, aisI jo vicAra dhArA nahIM hai vaha akSapikara manovinaya hai / arthAt aisI vicAradhArA se zunya jo mana hai vahI akSapikara manovinaya hai| abhUtAbhisaMkamaNa-jisa vicAradhArA se prANiyoM kA upamardana kiyA jAtA hai aisI vaha vicAradhArA bhUtAbhisaMkramaNa hai, ' jisa vicAradhArA meM aisA bhUtAbhisaMkramaNa nahIM hotA hai aisI vaha vicAradhArA abhUtasaMkraNa rUpa manovinaya hai // 7 // aprazasta manovinaya isa prakAra se sAta bhedoM vAlA hai-jaisepApaka 1, sAvadha 2, sakriya 3, sopakleza 4, Asravakara 5, kSapikara 6, aura bhUtAbhisaMkramaNa- 7, aprazastamanovinaya akuzala cintana Asava karanArI je vicAradhArA hotI nathI te vicAradhArAne anAvara kahe che. evI anAmravakara vicAradhArA prANAtipAta Adi rUpa AsavathI rahita hoya che. tethI evI anAzravakara vicAradhArAne anAsakara manovinaya kahe che. - sva ane parane kaSTa pahoMcADanArI je vicAradhArA che tene kSapikara vicAra dha re kahe che je vicAradhArA evI hatI nathI tene akSapikara kahe che. tethI sva ane parane pIDA pahoMcADavAthI rahita evI vicAradhArA che te akSapikara mane vinayarUpa che abhUtAbhisaMkramaNa-je vicAradhArAvaDe prANIonuM upamardana karAya che te vicAradhArAne bhUtAbhisaMkramaNa kahe che. je vicAradhArAmAM evuM bhUtAbhisaMkramaNa thata nathI, te vicAradhArAne abhUtAbhisaMkramaNa rUpa mane vinaya kahe che. prazasta mane vinayana nIce pramANe sAta bheda kahyA che (1) pA54, (2) sApadha,'(3) saThiya, (4) sau54veza, (5) sAkha142, (6) sapi42 mane bhUtAni bha. Page #745 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 7 su. 46 vinayasvarUpanirUpaNa 72I pUrvokta evArthI naJartharahitatvenAtra yojyaH yathA 'apApaka ' itisthAne 'pApaka' ityAdiyojanA karttavyA evaM prazastA prazastabhedabhinno vAgvinayo'pi vodhyaH / tathA - prazasta kAya vinayaH kuzalAtmakakAryAvinayaH saptavidhaH prajJataH, tathA AyuktaMgamanam - Ayuktam = sopayogaM yathAsyAttathA gamanam, yadvA - AyuktagamanamityekaM padaM tena Ayuktasya - upayuktasya = pratisaMlInayogasya yad gamanaM tadityarthaH // 1 // rUpa hotA hai, yahAM pApaka Adi kA pUrvokta rUpa se viparIta rUpa meMvicAra kara lenA cAhiye / yahI bAta yahAM TIkAkArane " pUrvoktaevArthI - naJartharahitatvenAtra yojyaH " isa paMkti dvArA prakaTa kI hai| isI taraha se prazasta aprazasna bheda se vAgU vinaya ( vacana vinaya ) bhI sAta prakAra kA hai, jaise- apApaka vAzvinaya, 1 asAvadyavAg vinaya 2, ityAdi 3 isI prakAra se aprazasta vAgracinaya bhI pApakavAgUvinaya 1 asAvadyavAgvinaya 2 ityAdi, isI taraha se prazasta kAya vinaya bhI sAta prakAra kA hai - jaiseAyukta gamana rUpa kAya vinaya ( upayogasahita calanA ) 1 Ayukta sthAna rUpa kAya vinaya 2, Ayukta nipada rUpa kAya vinaya 3, Ayu. tvagvartana rUpa kAryAvinaya 4, Ayukta ullaMghana rUpa kAryAvinaya Ayukta pralaMghana rUpa kAryAvinaya 6 aura Ayukta sarvendriyayoga yoja aprazasta manAvinaya akuzalacintana rUpa hAya che. apApaka manevinaya Aphri sAta prakAranA prazasta manAvinaya karatA A sAta aprazasta maneAvinayanuM viparIta svarUpa samajavuM, eja vAta ahIM TIkA bhare nIcenA sUtrapATha dvArA aSTa urI che-" pUrvokttaevArthe naJartharahitatvenAtra yogyaH " eja pramANe vAgvinayanA paNu aprazasta ane prazasta nAmanA be bheda paDe che, prazasta vAvinayanA nIce pramANe sAta bheda paDe che-(1) apApaka vAjUvinaya, (2) asAvadya vAjUvinaya, (3) sAvadha vAvinaya se prabhAte, prazasta maneAvinayanA vAgvinayanA pazu pApaka vADvanaya, sAvadya vAgvinaya Adi sAta bheda samajavA. prazasta kAyavinayanA nIce pramANe sAta prakAra paDe che (1) Ayukta gamanazya ayavinaya ( upayoga sahita yAsa te ) (2), Ayukta sthAnarUpa kAyavinaya, (3) Ayukta niSadarUpa kAyavinaya, (4) Ayukta tvavatnarUpa kAyavinaya, (5) Ayukta ulla dhanarUpa kAyavinaya (6) Ayukta asaM dhanazyAyavinaya, bhane, (7) Ayukta sarvendriyayogayonnatA, Page #746 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : . - sthAnAGgasUtre evamagre'pi, navaraM-sthAnam ardhvasthAnaM kAyotsargAdi, nipadanam upavezanam , svaravartanam pArzvaparivartanaM-zayanamityarthaH, ullaGghanam kaddamAdeH sakRdatikramaNam , pralaGghanantasyaiva paunaHpunyenAtikramaNam, mandriyayogayojanatA-sarvANica jAnIndriyANi ceti sarvendriyANi, teSAM yogA vyApArAH, yadvA-indriyANAM yogA: vyApArA indriyayogAH, sarveca te indriyayogAH sarvendriyayogAH, tepAM yojanatAkaraNam pavendriyANAM zubhavyApAra ityarthaH / evamaprazasta-kAyavinaya bhedA api anAyuktavizeSaNavatta yA vyAkhyeyA iti / uktazca prazastamanovAkAyavinayaviSayenatA 7, ina meM se upayogapUrvaka gamana karanA yaha Ayukta gamanarUpa kAryavinaya hai, athavA-" Ayuktagamana " yaha eka pada hai, isakA artha hai| pratisaMlInayoga vAle ( indriyoM ko gupta karanevAle kA jo gamana hai vaha Ayukta gamana hai, 1 isI taraha se Age bhI Ayukta zabda kA artha samajha lenA cAhiye, sthAna zabda kA artha hai kAyotsarga Adi karanA-niSadana zabda kA artha hai baiThanA tyagavarnana zabda kA artha hai karavaTa badalanA-sonA, ullaMghana zabda kA artha hai-kardama Adi kA eka bAra ullaMghana karanA, pralaMghana-zabda kA artha hai-kardama Adi kA pAraMbAra ullaMna karanA tathA samasta indriyoM ko zubhanyApAra meM lagAnA, yaha lagAnA, yaha sarvendriya yoga yojanatA hai, aprazasta kAyavinayake bheda bhI anAyukta vizeSaNa lagAkara isI taraha se vyAkhyAta kara lenA cAhiye, prazasta mana, vacana, evaM kAya ke vinaya ke viSaya meM aisA kahA gayA hai-" bhagavadakAyaviNao" ityAdi upagapUrvaka gamana karavuM tenuM nAma Ayukta gamana rUpa kAyavinaya che. athavA " Ayuktagamana ( 21 me 56 che. ten| ma mA prabhArI thAya chpratisalIna gavALAnuM (indriyane gupta karanAranuM) je gamana che tenuM nAma Ayuktagamana che eja pramANe bIjA bhedonA artha paNa samajI levA. ahIM thAna pada kAryotsarganuM vAcaka che, niSadana eTale besavuM. "vartana" eTale paDakhuM badalavuM athavA sUvuM, "u9laMdhana" eTale kardama Adine eka vakhata oLaMgave, "pralaMghana " eTale kardama Adine vAraMvAra eLagavA, "sandriya ye ga janatA eTale samasta indriyane zubha vyApAramAM pravRtta karavI. ( aprazasta kAyamanA paNa sAta bheda paDe che. ahIM anAyukta vizeSaNa, lagADIne anAyukta gamanarUpa kAyavinaya Adi uparyukta sAta bhede samajavA. prazasta mana, vacana ane kAyanA vinaya viSe evuM kahyuM che ke Page #747 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghATIkA sthA0 sU046 vinayasvarUpanirUpaNam "maNavakAyaviNao, AyariyAINasaccakAlammi | akusalANanirodo, kusalANamuIraNaM tahaya || 1 || " chAyA - manovAkkAyavinaya AcAryAdInAM sarvakAlamapi / akuzalAnAM nirodhaH kuzalAnAmudIraNaM tathA ca // 1 // " iti / ayaM bhAvaH - AcAryAdInAM viSaye sarvadA akuzalAnAM manovAkkAyAnAM nirodhaH kuzalAnAM ca udIraNaM prazastamanovAkkAyavinayA bodhyAH / aprazastamanovAkkAyavinayA itovaiparItyena bhAvanIyA iti / itthaM prazastA prazastabhedena manovAkkAyavinayAna saptabhedatayopada sampati lokopacAra vinayasaptame datvenopadarzayati- logovayAraviNae ' ityAdi / lokopacAravinayo'pi saptavidho vodhyaH tathAhi - abhyAzavarttitvam-abhyAze AcAryAdInAM 725 tAtparya yaha hai ki AcArya AdikoM ke viSaya meM sarvadA akuzala mana vacana evaM kArya kA nirodha karanA aura kuzala mana, vacana kAyakA udIraNa karanA - yaha prazasta satra vacana kAyakA vinaya hai, tathA apra zahana mana vacana kA sambandhI vinaya inase viparIta hai, isa taraha prazasta aura aprazastake bheise mana vacana kAya saMbandhI vinaya ke bhedoM ko dikhalA kara apa sUtrakAra lokopacAra vinaya ke sAta bhedoM ko pradarzita karate haiM-" lokotrayAraviNae " " ityAdi lokopacAra vinaya ke mAta bheda isa prakAra se haiM - abhyAsa vartitva 1, paracchandAnuvartitva 2, kArya hetu pratikRtitA 4, AtmagaveSaNatA 5, dezakAlajJatA 6, aura sarva arthoM meM saprayojanoM meM apratilomatA 7, AcArya Adi ke pAsa meM maNakAviNao " tyAhi "( A kathananA bhAvArtha A pramANe che-AcAya AdinA viSayamAM sadA akuzala mana, vacana ane kAyanA niraidha karavA ane kuzala mana, vacana ane kAyanuM udIraNa karavuM, te prazasta mana vacana ane kAyanA vinaya che, tathA aprazasta mana, vacana ane kAyanA naya tenA ratAM viparIta svarUpavALA hAya che. A rIte mana, vacana ane kAyanA prazasta bheda ane azasta bhedonuM nirUpaNa karIne have sUtrakAra leAkeApacAra vinayanA sAta bhede prakaTa kare che " lokovayAra viNae " chatyahi leAkeApacAra vinayanA nIce pramANe sAta bheda kahyA che-- (1) abhyAsa vartitva, (2) 22chanhAnuvartitva, (3) artha hetu, (4) kRtapratikRtitA, (5) Atma gaveSaNatA, (6) dezabhadvAjJatA, bhane (7) sarvArthabhAM apratiaAmatA. zrutAyana karavAnI abhilASAvALA zipanuM AcAryAdinI 5 se je rahevAnuM thAya che tenuM nAma ja abhyAsavartitva che. AcAryAdinA abhipra,ya Page #748 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 736 sthAna = samIpe varttituM zIlamasyeti abhyAzavatI = bhAcAryAdisamIpe nivasanazIlA, tarupa bhAvastasvam zrutAdyadhyayanArthinA AcAryAdInAM samIpe sthAtavyamiti bhAvaH | 1| paracchandAnuvartitvam AcAryAdyamimAyAnukUlatvam |2| kAryahetuH - kAryaM zrutAdhyayanAdikaM tad hetuH kAraNaM yasmin saH / ayaM bhAvaH - anenAhaM zrutamanyASitaH, anomapA'smin vizeSato vinayayuktena bhAvyamiti manasi saMdhAya zrutAdhyApayitari yo vinayaH sa kArya heturiti | 3| kRtapratikRtitA kRte = bhaktAdi pradAnena suzrUSaNekRte sati suprasannA guravaH zrutapadAnAdinA pratikRrti = pratyupakAreM kariSyantIti guruSu bhaktAdipadAnaMrUpo yo vinayaH sa kRtapratikRtiteti / 4 / Atna gaveSaNatA - AtmanA - parapreraNAmantareNa svayametra sAdhusamudAye susyaduHsthajisakA rahane kA svabhAva hai aisA vaha ziSya abhyAsavartI hai - zrutAdhyayana ke abhilASI ziSya ko AcAryAdi ke pAsa meM rahanA - yahI abhyAsavarttitva hai | AcArya Adi ke abhiprAyAnusAra apanI vRtti karanA yaha paracchandAnuvarttitva hai, isane mujhe ata kA adhyayana karAyA hai, isaliye mujhe inake samIpa bahuta hI vinaya ke sAtha rahanA cAhiye aisA mana meM vicAra karake jo ata adhyetA ke pAsa vinaya pUrvaka rahatA hai vaha kArya hetu lokopacAravinaya hai, bhakta Adi lAkara ke dene se sevA yukta kiye gaye ye gurujana mere Upara suprasanna ho jAyeMge to ve mujhe anapradAna kara merA pratyupakAra kara deMge isa abhiprAya se gurujanoM ke viSaya meM bhaktAdi pradAna rUpa jo vinaya hai vaha kRnapratikRti rUpa lokopacAra vinaya hai / vinA preraNA kiye apane Apa hI sAdhu samudAya meM sukha evaM duHkha kI gaveSaNA karanA yaha AtmagaveSaNatA rUpa lokopacAra vinaya hai, athavA " AptagaveSaNatA " pramANe ja peAtAnI pravRtti rAkhavI tenuM nAma paracchandAnutitva che. " temaNe mane zrRtanuM adhyayana karAvyu che, tethI mAre temanI pAse ghaNA ja vinayapUrvaka rahevuM joie " A prakAranA manamAM vicAra karIne je ziSya zrutanA abhyAsa karAvanAranI sAthe vinayapUrNAMka rahe che, te prakAre rahevA rUpa kA hetu leAkeApacAra vinaya samajave. " AhAra Adi lAvI devA rUpa sevA karavAthI guru mArA upara suprasanna raheze ane mane zruta pradAna karIne mArA upara pratyupakAra karaze," A prakAranI bhAvanAthI gurujanAne mATe AhArAdi lAvI ApavA rUpa je vinaya che tene kRtapratikRtitA rUpa leAkeApacAra vinaya kahe che. kAInA dvArA prerita karAyA vinA-mApa meLe ja sAdhu samudAyamAM sukha ane duHkhanI gaveSaNA karavI tenuM nAma. AtmagadveSaNutA rUpa leAkeApacAra Page #749 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 727 sudhA TIkA sthA 7 sU0 46 vinayasvarUpanirUpaNam yoryada gaveSaNam anveSaNa tadeva / " AptagavepaNatA" iticchAyApakSe-prApta svakIyo bhUtvA yat sAdhu samudAye mustha duHsthayoH gavepaNaM tadeva / " ArtagavepaNatA" iticchAyApakSe tu-ArttAnAM rogAdipIDitAnAM kRte aupadhAderyad gaveSaNa tadeva / 5 / dezakAlajJatA=avasarocitArthe sNpaadnaabhijnytaa|6| tathA sarvArtheSu-gurvAdInAM saphalaprayojaneSu apratilomatA=aviruddhatA-anukUlateti yAvat sU0 46 // anantaraM vinaya uktaH, vinayAca karmaghAto bhavati, karmaghAtazca samudghAte viziSTatara iti samuddhAtaparUpaNAya prAha..mUlam-satta samuravAyA paNNattA, taM jahA-veyaNAsamugghAe 1, kalAyasamugghAe 2 mAraNaMtiyasamugghAe 3, veuvviyasamugyAe 4 tejasasamugghAe 5, AhAragasamugghAe 6 kevalisamugyAe / maNussANaM satta samugghAyA paNNattA, evaM ceva ||suu047|| isa chAyA pakSa meM Apta ho kara ke-svakIya ho karake-ye apane hI haiMisa prakAra kA vicAra karake-jo sAdhu samudAya meM sustha duHstha kI gaveSaNA hai vaha AptagaveSaNato hai, athavA-" Ate gaveSaNatA" isa pakSa meM aisA artha hotA hai ki rogAdi se pIDita sAdhujanoM ke liye auSadhAdi kI gaveSaNA karanA vaha AttaMgaveSaNatA hai, dezakAla jJatA 6-avasara ke lAyaka jo artha ke saMpAdana kI abhijJatA hai vaha deza kAlajJatA hai| evaM guru AdikoM ke samasta prayojanoM meM anukUla ho kara jo vartana hai vaha sarvArthoM meM apratilomatA hai / sUtra 46 // vinaya athavA-" AptagaveSaNatA" mA 12nI sakRta chAyA mahI sevAmA Ave, te A padane A pramANe artha thAya che-Aptajana tarIke ja teo mArA Asajana che, A prakArane vicAra karIne sAdhu samudAyamAM sustha dunI gaveSaNa karavI tenuM nAma AsagaveSaNatA che. athavA te padanI saMskRta chAyA "ArtagaveSaNatA" vevAmA sAve, to mahI sv| matha thAya che 4-regA. dithI pIDAtA sAdhuone mATe auSadhAdinI gaveSatA che. (6) zasadi-masarane kAya mathane ( pAne ) sapAhana 42. vAnI je abhijJatA che, tenuM nAma dezakAlajJatA che. (7) samasta prajamAM guru Adikene anukUva thaI janAruM je vartana cha, te nAma sarthAimA matimatA cha. // sU. 46 // Page #750 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - 728 sthAmA . chAyA-sapta samudgha tAH prajJaptAH, tabathA-vedanAsamudghAtaH 1, kapAya-samudghAtaH 2, mAraNAntikasamudghAta: 3, vaikriyasamudghAtaH 4, tejasasamud. ghAtaH 5, AhArakamamudghAtaH 6, kevalisamudghAtaH 7 / manuSyANAM sapta samuyAtAH prajJaptA evameva // sU0 47 / / TokA-'satta samugghAyA' ityAdi sadghAtAH-yathAsvabhAvasthitAnAmAtmapra dezAnAM vedanAdibhiH saptamiH kAraNaiH samantAdurAtanaM-svabhAvAdanyabhAvena pariNamanaM samudghAtaH, ayaM bhAvAyadA''tmA vedanAdi samudghAtagato bhavati tadA vedanAdyanubhavajJAnapariNata eva Upara ke sUtra meM vinaya ke viSaya meM kahA gayA hai-isa vinaya se karma kA ghAta hotA hai, tathA-samudghAta avasthA meM karmaghAta viziSTatara hotA hai-ataH aba sUtrakAra samudghAta kI prarUpaNA karane ke liye47 vA sUtra kahate haiM-"satta samugdhAcA pagattA" ityAdi |suutr47|| TIkA-samudadhAta sAta kahe gayeha-jaise-vedanA samudaghAta1 kaSAya samu. dAtara, mAraNAntika samudvAta3. vaikriya samudghAta ? taijasa samudghAta 5, AhAraka samudghAta 6. kevali samudghAta7, manuSyoMke sAtahI samu. ddhAta kahe gaye haiN| * yathA svabhAvasthita AtmapradezoM kA vedanA Adi sAta kAraNoM ko lekara jo svabhAva se pariNamana hotA hai-vaha samuMdaghAna hai, tAtparya aisA hai-jaya AtmA vedanAdi samudghAta gata hotA hai uparanA sUtramAM vinayanuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. A vinaya vaDe. kamane ghAta thAya che, tathA samudraghAtAvasthAmAM karmaghAta viziSTatara thAya che. - tethI have sUtrakAra samuddaghAtanI prarUpaNuM kare che- ____" satta samugdhoyA paNNattA" tyAhi-(sU 47) TI -mIya pramANe sAta samudhAta 46||che-(1) vahanA samuddhAta, (1) 4pAya samuddhAta, (3) bhArAnti samuddhAta, (4) vaiThiya samuddhAta, (5) tesa samuddhAta, (9) mA 24 samuddhAta mana (7) patisabhudhAta. yathA svabhAvasthita AtmapradezanuM vedanA Adi sAta kAraNone lIdhe svabhAvamAMthI je pariNamana thAya che tenuM nAma samudUghAta che. A kathanane bhAvArtha nIce jyAre AtmA vedanAdi samudughAtagata hoya che, tyAre te vedanAdi samudUta gata hoya che. tyAre te vedanA AdinA anubhavarUpa jJAnathI parita ja Page #751 -------------------------------------------------------------------------- ________________ supA TIkA sthA07 sU043 samudghAtasvarUpanirUpaNam 729 bhavati nAnyajJAnapariNataH AtmapadezaiH saha saMzliSTAnAM kAlAntarAnubhavayogyAMnI bedanIyAdi karmaprakRtInAmudIraNayA''kapaNena udayAvalikAyAM prakSepeNa nirjaraNa miti / samudghAtazabdasya bahutvavikSayA samudghAtaH / te vedanAdibhedena saptasaMkhyakAH prAptA, tAnetAha-tadyathA-vedanAsamudghAna ityAdi / tatra-vedanA ' samudghAtaH-vedanayA kAlAntarAnubhavanIyAsAtakarmANyudayAvalikAyAM prakSipyA. nubhavanena samudghAtA-pAM karmaNAM nijeraNam / ayaM bhAvaH-vedanAsamudghAtagataAtmA asAtavedanIyakarma pudgalapasziAtaM karoti, tathAhi-vedanApIDito jIvaH svamadezAn anannAnanta kamAndhaveSTitAn garIrAda bahiravi prakSipati, tA vaha vedanA Adi ke anubhava rUpa jJAna se pariNata hI hotA hai, anya jJAna se pariNata nahIM honA hai, samudghAna meM rahA huA AtmA. AtmapradezoM ke sAtha saMzlie vedanIyAdi karmaprakRtiyoM ko jo ki kAlAntara meM anubhava karane ke yogya hotI haiM udIraNAkaraNa dvArA khIMcakara udayAvalikA meM prakSipta karatA hai-isa se unakI nirjarA , hotI hai / samudghAta zabda meM jo bahuvacana kA prayoga kiyA gayA hai. vaha samudghAta kI anekatA ko lekara kiyA gayA hai / vedanA Adi ke bheda se jo samudaghAta 7 prakAra ke kahe gaye haiM-so unakA tAtparya aisA hai-vedanA samudaghAta-kAlAntara meM bhogane yogya jo asAtavedanIya karma pudgala haiM unheM vedanA se udyAvalikA meM khIMcakara jo unakI nirjarA karanA hai vaha vedanA samudghAta hai, samudghAna zabda kA artha nirjarA karanA hai / AtmA jaba vedanA samudghAta gata hotA hai-taba vaha asAta vedanIya karma pudgaloM kI nirjarA karatA hai / vedanA se pIDita hoya che--anya jJAnathI pariNata heta nathI. samuddaghAtamAM rahele AtmA, AtmapradezanI sAthe saMlaNa vedanI vedanIya Adi karmaprakRtio ke jenuM kAlAntare vedana karavAnuM hoya che temane uddIraNAkaraNa dvArA kheMcIne udayAvalikAmAM prakSita kare che, tene lIdhe temanI nirja thAya che. samudgha ta zabdamAM je baha vacanano prayoga thayo che te samaghAtanI ane tene kAraNe thaye che vedanA AdinA bhedathI samudravAtamAM je saptavidhatA prakaTa karavAmAM AvI che. tenuM spaSTIkaraNa nIce pramANe che - vedanA samaghAta--kAlAnare bhegavavAne je asAtavedanIya karmauddagale che temane udIraNAkaraNa dvArA uThayAvalikAmAM be cIne temanI je nirja karavAmAM Ave che, tenuM nAma vedanA samudughAta che. samuddaghAta eTale nijA karavI te AtmA jyAre vedanA samuddaghAtagata hoya che, tyAre te asAtavedanIya karma pudagalonI nirjarA kare che. vedanAthI pIDita evo jIva sthAra-92 Page #752 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 730 sthAnAgasUtre tezva pradezaivaMda jaTharAdi ratrANi karmaskandhAbapAntarAlAni cA''pUrya AyAmato vistaratazca zarIramAtraM kSetrapabhivyA'yAnta' hUta yAvAtiSThane, tasmiMzcAntarmuhurte padhUtAsAtAvedanIyakarmapudgalaparizAtaM karotIti // 1 // kapAyasamudghAtaHkapAya:-krodhAdibhiheM tubhUtaiH sAyAtaH kapAyasamudghAta:-kapAyAkhyacAritramohanIyakarmAzrayaH samudghAtavizeA ityarthaH / ayaM bhAvaH-tIvrarupAyodayAkulo jIvaH svapradezAn bahirvikSipati, taiH pradezaivaMdanodarAhi randhrANi karNaskandhAdhapAhuA jIva anantAnanta karmaskandhoM se veSTita hue AtmapradezoM ko zarIra se bAhara bhI nikAlatA hai-so nikAlakara una pradezoM se badana, . jaThara, Adike khAlI sthAnoMko evaM karNaskandha Adike apAntarAloM(chidro) ko bhara detA hai, bharakara yaha AyAma-laMbAI aura vistAra kI apekSA zarIra mAtra kSetra ko vyAptakara antamuharta taka vahIM para rahatA hai isa antarmuhUrta kAla meM vaha bahuta hI adhika vedanIya karma pudgaloMkI nirjarA kara detA hai, 1 kapAya sabudghAta-krodhAdikaSAyoM ke vaza hokara jo samudghAta kiyA jAtA hai vaha kaSAya samudghAta hai, yaha kaSAya samu. daMghAta kaSAya nAmaka cAritra mohanIya karma ke Azraya vAlA hotA hai| jaba jIva ke tIvra kamAya ke udaya se AkulatA AjAtI hai taya tIvra kaSAya ke udaya se Akula huA vaha jIva apane pradezoM ko cAhara nikAlatA hai, bAhara nikAle gaye una pradezoM se vaha vadana, udara Adi ke chidroM ko evaM karNa skandha Adi ke apontarAloM ko bhara detA antAnaH karmakkAthI vI TaLAyelA Atmapradezane zarIranI bahAra paNa kADhe che ane zarIranI bahAra kADhelA te Atmapradeza vaDe vadana, jaThara AdinA khAlI sthAne ane karNa skanya Adina apAntarAlone bharI de che, ane e pramANe bharI daIne te AyAma (laMbAI) ane vistAranI apekSAe zarIra pramANu kSetrane vyApta karIne antarmuhUrta pramANu kALamAM te ghaNI ja vadhAre asAtAdanIya pudgalanI nirjarA karI nAkhe che (2) kapAya samudraghAta-krodhAdi kAne vaza thaIne je samudraghAta karavAmAM Ave che tene kaSAya samuhUghAta kake che. te kaSAya samudughAta kaSAya nAmanA cAritra mohanIya karmanA AzrayavALa hoya che jyAre tIvra kaSAyanA udayathI jIvamAM AkuLatA AvI jAya che, tyAre tIvra kaSAyanA udayathI AkULa thayele jIva pitAnA pradezane bahAra kADhe che. bahAra kADhavAmAM AvelA te pradezo vaDe te vadana, udara AdinA chidrone ane karNa kardha AdinA apAntarAlene bharI Page #753 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 7 sU0 47 samudghAtastrarUpanirUpaNam 731 -- * ntarAlAni cApUrya AyAmato vistaratazca dehamAtrakSetramabhivyApya tiSThati, tathAbhUtaca prabhUtAn kapAyakarmapudgalAn parizAtayatIti | 2|| mAraNAntikasamudghAtaHmaraNameva prANinAmantakAritvAt antomaraNAntaH, tatra bhavo mAraNAntikaH, sa sAtaveti / antarmuhUrttazepAyuSkakarmAzraya ityarthaH / ayaM bhAvaH - mAra NAntikasamudghAtagato vikSiptasvadezo jIno vadanodarAdi ntrANi skandhAryapAntarAkAni cApUrya viSkambhavAhalyAbhyAM svazarIra pramANam, AyAmataH svazarIrAtirekato jaghanyato'GgulA saMkhyeyabhAgam, utkarSato'saMkhyeyAni yojanAnyeka dizi kSetramabhivyApya tiSThati tathAbhUtazcAyuSkarma putralAn zAtayatIti' nAzahaiM, bharakara vaha AyAma aura vistAra kI apekSA dehamAtra kSetra ko vyApta kara antarmuhUrtta taka vahIM para rahatA hai, vahAM utane samaya taka rahakara vaha bahuta adhika kaSAya karma pudgaloM kI nirjarA kara detA hai / 2 mAraNAntika samudghAta --maraNa ke samaya meM jo samudghAta hotA hai - vaha mAraNAntika samudyAta hai, yaha samudghAta jaba antarmuhUrtta zeSa Ayu rahatI hai taba hotA hai, mAraNAntika samudyAta vAlA jIva apane AtmapradezoM ko zarIra se bAhara nikAlatA hai, aura unase vadanaM, udara Adi ke rannoM ko ( chidroM ko ) evaM skantra Adi ke antarAloM ko bhara detA hai, bhara kara phira vaha viSkambha evaM bAhalya secaur3AI aura moTAI se apane zarIra ke pramANa evaM AyAma se - laMbAI se-apane zarIra se adhika kama se kama aMgula ke saMkhyAtaveM bhAga pramANa aura adhika se adhika asaMkhyAta yojana pramANa kSetra ko de che. tyArakhAda te AyAma ane vistAranI apekSAe dehamAtra kSetrane vyAsa karI daIne antamuhUta sudhI tyAMja rahe che tyAM eTalA samaya sudhI rahrIne te ghaNAM ja adhika kaSAya kama pudgaleAnI nirA karI nAkhe che, mAraNAntika samuddhAta-maraNune samaye je samuddha ta thAya che tenuM nAma mAraNAntika samuddAta che jyAre antarmuhUta pramANe Ayu khAkI rahe che, tyAre A samuddhAta thAya che. mAraNa ntika samuddAtavALA jIva peAtAnA Atma pradezAne zarIramAMthI bahAra kADhe che ane bahAra kADhavAma! AvelA te Atma pradeza vaDe vadana, udara AdinA chidrone ane skandhAdi apAntarAlene bharI de che. tyAra bAda te viSTha'bha ane bADaeNlya ( paheALAI ane jADAi )nI apekSAe peAtAnA zarIra pramANathI adhika echAmAM eAchA AMgaLanA asakhyAta bhAga pramANu ane vadhAremAM vadhAre asakhyAta ceAjana pramANa kSetrane eka dizAmAM Page #754 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ura elaark .. ytiityrthH|| 3 / / vaikriyasamudaghAtaH vaikriye prArabhyamANe samudghAta:-vaikriyalabdhimatoM vaikriyotpAdanAyA''tmapradezAnAM vahiniSkAzanamityarthaH / ayaM bhAvaH-caikriyasamudghAtagataH punarjI vaH svapradezAn zarIrAd vahiniSkAzya zarIraviSkambha vAhalyamAnamAyAmataH saMkhyeyayojanapramANaM daNDaM nisRjati, nisRjya ca yathA sthUlAna vaikriyazarIranAmakarmapudgalAca prAgvacchATayati iti / taduktam- . " veundhiyasasugghAeNaM samoGgai, samohaNittA saMkhejjAI joyaNAI daMDa nisirai, nisirittA ahAvAyare puggale prisaaddeh|" chAyA-kriyasamudghAnena samabahanti, samavahatya sakhyeyAni yojanAni daNDaM nisRjati, nisRjya prAgnaddhAn yathAvAdarAn pudgalAn parizATayati iti // 4 // - tainAsanudghAta:-tejasi vipaye bhavastejasaH, sa cAso samudghAtazceti, 'tenolezyAvinirgamakAlabhAvI tainasazarIranAmakarmAzrayaH samudghAtavizeSa eka dizA meM vyApta kara eka antarmuharta taka vahA~ rahatA hai, itane samaya taka vahAM rahA huA vaha jIva Ayuka karma pudgaloMkI nirjarA kara detA hai| kriyalamudghAta vaikriya labdhivAle kA vaikriya-utpAdana ke liye jo AtmapradezoM kA bAhara nikAlanA hai vaha vaikriyalamudghAta hai-tAtparya yaha-hai-ki caikriyAsamudrAta gata jIva apane Atma pradezoM ko zarIra se bAhara nikAlakara zarIra ke viSkambha aura bAhalya pramANa evaM AyAma kI apekSA saMkhyAta yojala pramANa daNDAkAra rUpa se panAtA hai, banAkara pahile ke vaddha yathA bAdara pudgaloM kI nirjarA karatA hai-kahA bhI hai--" ve ubdhiyasamugyAeNaM " ityaadi| - taijasa samudghAta--jo samudghAta tejolezyA ke nikalane ke samaya meM hotA hai aura taijasa nAmakarma jisakA Azraya hai. aisA jo dhyAsa karIne eka antarmuhUta sudhI tyAM rahe che. eTalA samaya sudhI tyAM rahele te jIva AyuSya karma pudgalenI nirA karI nAkhe che (4) yi sabhuyAta-vaiThiya evealnu vaiThiya-3-pAnane bhATa re Atmapradezone bahAra kADhavAnuM thAya che, tenuM nAma vaidiyasamudaghAta che. A kathanane bhAvArtha nIce pramANe che vikiya samuddaghAta yukta jIva potAnA Atmapradezane zarIranI bahAra kADhIne zarIranA viSkabha (paheLAI) ane bAhalya (jADa I) pramANa ane AyAmanI (laMbAInI) apekSAe saMkhyAta jana pramaNa daMDAkAra rUpe banAve che, ane "nAvIne pahelAMnA baddha evAM yathA bAdara pudgalenI nirbhara kare che. kahyuM paMcha-" veutriyasamugdhApaNaM " tyA Page #755 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sucA TIkA sthA07 sU047 samudghAtasvarUpanirUpaNam ityarthaH / ayamAzayaH-tejonisargalabdhimAn kruddhaH sAdhvAdiH saptApTau padAni gatvA viSkambhavAhalyAbhyAM zarIramAnam , AyAmatastu saMkhyeyayojanapramANaM jIvapadezadaNDaM zarIrAd vahiH prakSipya krodhaviSayI kRtaM manuSyAdikaM nirdahati, tatra nirdahane ca sa prabhUtaoNstaijasazarIranAmakarmapudgalAn zATayatIti // 5 // AhArakasamudghAtaH-mANidayA-Rddhidarzana-chanasthopagrahaNasaM zayavyucchedArtha jinapAdamUle. gamanAya viziSTalabdhivazAcaturdazapUrvavidA yadAhiyate-nirvaya'te tat AhArakam , samudghAta vizeSa hai vaha taijasa samuddhAta hai tAtparya isakA aisAhaitejo nisarga labdhiyAlA sAdhu jaba kisI kAraNa ko lekara kruddha ho jAtA hai, to vaha sAta ATha paira-Daga-Age jAkara viSkambha aura pAhalya se zarIra pramANa evaM AyAma se saMkhyAta yojana pramANa apane AtmapradezoM ko daNDake AkAra meM zarIra se bAhara nikAlanA haiaura phira-jisake Upara yaha sAdhu krodhita huA hai usako vaha dagdha (bhaspa ) kara detA hai, isa taraha dagdha karake vaha usa kriyA se bahuta adhika tejasa zarIra nAmakarma ke pudgaloM kI nirjarA karatA hai. 5 AhAraka samudghAta--prANiyA ke nimitta Rddhidarzana ke nimitta chadmasthopagrahaNa ke nimitta evaM saMzayako dUra karane ke nimitta-jina bhagavAna ke samIpa meM jAne ke nimitta liye labdhike vazase caturdaza (5) tejasa sasaghAtaje sasaghAta tejalezyA nIkaLavAno samaya thAya che ane je samudraghAta tejasa samudraghAta taijasa nAmakarmanA AzrayavALo hoya che, te samudraghAtanuM nAma tejasa samudughAta che. A kathanane bhAva the nIce pramANe che-teje nisarga labdhivALe sAdhu jayAre koI kAraNane lIdhe kedhAyamAna thAya che, tyAre te sAta ATha DagalA AgaLa jaIne viSka ane bAhalyanI ape. kSAe zarIra pramANa ane AyAmanI apekSAe sa khyata yojana pramANa pitAnA Atmapradezane daDanA AkAre zarIramAMthI bahAra kADhe che ane jenA upara te sAdhu ke dhAyamAna thayuM hoya che tene bALIne bhasma karI nAkhe che A pramANe digdha karIne te sAdhu te kriyA vaDe ghaNAM ja adhika tainesa zarIranA nAmakarmanA pudgalenI nirjarA kare che. (6) AhAra samudaghAta-prANadayAne nimitte, trAddhinuM darzana karAvavAne nimitte, chaghasthApagrahaNane nimitte ane saMzayanA nivAraNane mATe arthAt jinezvaranI samIpe javAne nimitte, viziSTa labdhinA prabhAve karIne cauda pUrva dhArInA dvArA je zarIranuM nirmANa thAya che, te zarIrane AhA Page #756 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 sthAnAGgasUtre tasmin prArabhyamANe samudghAtaH-AhAra kasamudghAtaH / ayaM bhAvaH-AhAraka. samudghAtagato munirjIvapradezAn zarIrAdevahiniSkAzya zarIraviSkambhavAilya. mAtramAyAmatazca saMkhyeyAni yojanAni daNDaM nisRjati nisRjya ca yathA vAdarAnAhAra kazarIranAmakarmapudgalAn zATayatIti // 6 // tathA-kevalisamudghAta:antarmuhUrttamAvini paramapade kevalinA'vaziSTAnAM vedanIyAyurnAmagotrakarmA zAnAM kSapaNAya yaH samudghAtaH kriyate sa kevalisamudghAtaH / etena samudghatenaH kevalI avaziSTAn vedanIyAdi karmapudgalAna zATayatIti bodhyam // 7 // eSu saptavidhapUrva dhArI ke dvArA jo banAyA jAtA hai vaha AhAraka hai, isake prArambha hone para jo samudghAna hotA hai vaha AhAraka samudaghAta hai| tAtparya yaha hai-AhAraka samudghAtagata muni jIvapradezoM ko zarIra se bAhara nikAla kara unheM zarIra ke viSkambha evaM bAhalya ke barAbara daNDAkAra rUpa se pariNamAtA hai, AyAma kI apekSA yaha daNDAkAra rUpa pariNamana saMkhyAna yojana pramANa kA honA hai| isa prakAra se karake phira vaha yathAvAdara AhAraka zarIra nAma karmake pudgaloMkI nirjarA karatAhai___ kevali samudghAta--antarmuhartamAtra kAla-jinakA parama pada (mokSa) kI prApti meM bAkI rahA hai aise kevalI ke dvArA avaziSTa vedanIya, Ayu, nAma, gotra, ina karmA zo ko nAza karane ke liye jo samudaghAta kiyA jAtA hai vaha kevali samudbAta hai-isa samudaghAta dvArA kevalI avaziSTa vedanIya Adi karmapudgaloM kI nirjarA karatA hai aisA raka zarIra kahe che. tenA prANa sane nimitte je samudraghAta thAya che tene AhAraka samudghata kahe che, AhAraka samudraghAtathI yukta thayele muni jIvapradezane zarIramAMthI bahAra kADhIne temane zarIranA vikhaMbha ane bAhulyanI barAbara daMDAkAra rUpe pariNAve che. A yAmanI apekSA e A daMDAkArarUpa pariNamana saMkhyAta janapramANavALuM hoya che. A pramANe karIne te yathA badara AhA raka zarIra nAmakarmanA pudgalenI nirjarA kare che. kevali samaghAta-jene mokSanI prApti thavAne mAtra antamuhUrta pramANu kALa ja bAkI rahyo che evA kevalI dvArA bAkInA vedanIya, Ayu, nAma ane gotra, A karmA zone nAza karavAne mATe je samuddaghAta karavAmAM Ave che, te samadaghAtane kevali samughAta kahe che. A samuddaghAta vaDe kevalI bAkInAM vedanIya Adi karma pudgalenI nirjarA kare che, ema samajavuM. Page #757 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA0 7 sU0 48 nihnavasvarUpanirUpaNam samudvAteSu paTU asaMkhyAta sAmayikAH, antya kevalisamudghAtastvaSTasAmayika iti / ete saptA'pi samudyAtAzcaturviMzatidaNDakeSu manuSyANAmeva bhavantItyAha"manussANaM satta" ityAdi // sR0 47 // pUrvoktaM samudghAtAdikaM vastu jinairabhihitam, jinAbhihitavastuno'nyathAmarUpaNe ca pravacanavAhyatA samApatati, pravacanavAhyAnAM mukhyAzca nihnanA iti tadva ktavyavAmAha 735 mUlam - samaNassa NaM bhagavao mahAvIrassa tityaMsi satta patrayaNaniNhagA paNNattA, taM jahA bahurayA 1 jIvapaesiyA 2 avattiyA 3 sAmuccheiyA 4 dokiriyA 5 terAsiyA 6 avajiyA 7 / eesi NaM sattaNhaM patrayaNanihagANaM satta dhammAyariyA paNNattA, taM jahA - jamAlI 1, tasigutte 2 AsADhe 3 Asamitte 4 gaMge 5 chaulue 6 goDAmAhile 7 / eesi sattAhaM patrayaNanihagANaM saca utpattinagarA paNNattA, taM jahA - sAtthI 1 usamapuraM 2 seyaviyA 3 mihila 4 sulagAtIraM 5 / purimaMtAla 6dasapura 7 NiNhaga uppattinagarAI // suu048|| jAnanA cAhiye / ina sAta samudghAtoM meM se chaha samudghAta asaMrupAta samaya ke hote haiM / aura kevali samudyAta ATha samaya kA hotA hai / ye sAtoM hI samudyAta caturviMzati daNDakoM meM se kevala manuSyoM ke hI hote haiN| isI kAraNa "manussA NaM satta" aisA kahA hai | sutra 47 // samudghAta Adi vastue~ kevalI jina bhagavAnne kahI haiM ataHjo jinendra pratipAdita vastuoM kI prarUpaNA anyathA rUpa se karate haiM ve pravacana se bAhya haiM / ina pravacana se bAhya rahe hue manuSyoM meM mukhya A sAta samuddAtemAMnA pahelA 6 samuddAta asakhyAta samayanA hAya che, parantu keli samudghAta ATha samayanA hAya che. 24 daMDakanA jIve - mAMthI mAtra manuScAmAM ja A sAte sAta samuddhAtAnA sadbhAva hoya che. tethI 4 sUtrare "manussANaM satta" A prahArano sUtrapATha sahIM uhyo che // 47 // A samudlAta Adi vastuonI kaivala bhagavAne prarUpaNA karI che. je manuSya jinendra pratipAdita vastuonI prarUpaNA anyathA rUpe kare che te Page #758 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - sthAnAsUre chAyA-zramaNasya khalu bhagavato mahAvIrasya tIrthe sapta pravacananivAra prAptAH, tadyathA-bahuratAH 1, jIvapradezikAH 2, abaktAvyikAH 3, sAmunche. dikAH 4, dvekriyAH 5, rAgikAH 6 avaddhikAH 7 eteSAM khalu saptAnAM pavacananihavAnAM sapta dharmAcAryAH prajJaptAH, tadyathA-jamAliH 1, tiSyaguptaH 2, AghAnaH 3, azvamitra: 4, gaGgaH 5, paDulUkaH 6, goSThAmAhilaH 7 eteSAM khallu saptAnAM pravacananihatAnAM saptotpattinagarANi prajJaptAni, tadyathA-zrAvastI 1 RpamapuraM 2 zvevikA 3 mithilA 4 ullukAtIram 5 / purimatAla 6 dazapuraM 7 niyotpattinagarANi || smR0 48 // TIkA - samaNasma' ityAdi maca vananihayAH-pravacana-ninoktamAgamaM nihnavate-apalapanti viparItatayA prarU panti yete yathA-AgamasyApalApAH sapta prajJaptA: kathitAH, tadyathA-bahu. ranA:-rahapu samayeSu vastUnpattinatu kriyAdhyAsite ekasmin samaye iti siddhAnte. ratA-patA-bahuratAH, baDamireva samayaiH kArya niSpadyate natvekena samaye neti nihavajana hai ataH atra sUtrakAra inake viSaya kI vaktavyatA kA kathana karate haiM-" samaNassa NaM bhagavao mahAvIrassa-ityAdi / khUna 48 / / TIkSArtha-zramaNa bhagavAna mahAvIra ke tIrtha meM sAla pravacana nihava kahe dhaye haiM-jaise-bahurata 1 jIva pradezika 2 avakAvyika 3 sAmucchedika 4 hai kriya 5, trairAzika 6 aura abaddhika 7, jinokta Agama kA jo apalApa karate haiM-usakI viparIta rUpale prarUpaNA karateha-aise ve arthAta AgamApalApI jana nihnava haiM, inameM jo aisA mAnate haiM ki yahuta samayoM meM hI kArya niSpanna hotA hai eka samaya meM nahIM hotA hai isa taraha se kahane vAle jo jamAlimatAnusArI haiM-ve paharata hai / jIva kA pravacanathI bAldA gaNAya che evAM pravacanabAhA manuSyamAM nihAnI prarUpaNA 43 cha-" samaNAsa NaM bhagava o mahAvIrassa" tyAha-(sU 48) TIkArya-zramaNa bhagavAna mahAvIranA tIrthamAM nIce pramANe sAta pravacana kahyA -(1) parata (2) pazi4, (3) avyati, (4) sAmu4i , (5) kiya, (6) rAzika ane (7) baddhika, jinekta Agamana jeo apalA5 kare che tenI viparIta rUpe prapanna kare che, evA agamApalApI jIvone ni kahe che. (1) bahurata niva--jeo evuM mAne che ke ghaNA samayamAM kArya niSpanna thAya che-eka samayamAM kArya niSpanna thatuM nathI, A prakAranI mAnyatA dharAvanArA jamAlinA anuyAyIone bahurata niva kahe che, Page #759 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 7 su0 47 samudghAtasvarUpanirUpaNam 737 vAdino jamAlimatAnusAriNaH // 1 // jIvapradezikAH - jIvasya pradeza: - caramaH pradeza jIvatvenAsti yeSAM te jIvamadezikAH, ekenApi pradezena nyUno jIvo na bhavati, ato yenaikena pradezena pUrNaH sa jIvo bhavati, sa evaikaH pradezo jIvobhavan tIni caramapadezo jIvatvamarUpiNa stiSya guptAcArya matAnusAriNaH // 2 // avya cikA:-' na zAyate'tra kaH saMyataH ko vAssaMyataH iti-avyaktam-asphuTameva vidyate sarvamabhyupagamato yeSAM te tathA, saMyatAdiparijJAne sandigdhabuddhaya ApADha - - ziSyAH // 3 // samucchedikAH - utpacyanantaraM vastunaH sAmastyena prakarSeNa ca cheda:-- samucchedo - vinAza', taMbuvantIti sAmunchedikAH / sarva vastu kSaNikamiti vAdi carama pradeza hI jIva hai aisI jinakI mAnyatA hai ve carama pradeza ko ' jIva mAnane vAle jIvapravezika haiM / inakI aisI mAnyatA hai ki eka bhI pradeza se nyUna jIva jIva nahIM hotA hai, isaliye jisa eka prade zase pUrNa huA jIva jIva hotA hai, isa taraha caramapradeza meM jIvatka kI prarUpaNA karane vAle tiSya guptAcArya ke matAnuyAyI hai / avyaktika - yahAM yaha kaise jAnA jAsakatA hai ki yaha sayata hai aura yaha asaMyata hai, isaliye yaha saba avyakta hai, aisI saMdigdhazIla mAnyatA saMyatAdi ke parijJAna meM jinakI haiM ne saMdigdhabuddhivAle ASADhAcArya ke matAnuyAyI haiM / utpatti ke anantara hI vastu kA vinAza sampUrNa rUpa se ho jAtA hai aisI jinakI mAnyatA hai ve sAmucchedika hai arthAt (2) jIvapradezika nidbhava--jIvanA caramapradeza ja jIva che, evI jemanI mAnyatA che evA caramapradezane ja jIva mAnanArA leAkeAne jIvapradezika niMdbhuta kahe che. A matavAhInI evI mAnyatA che ke eka paNa pradezathI nyUna jIva jIvarUpa dgAtA nathI. tethI eke eka pradezeAthI pUchu hAya evA jIvane jIvarUpa kahI zakAya che. A prakAre caraNapradezamAM caramapradezamAM jItatvanI prarUpaNA karanArA tiSyagusAcAyanA matane anusaranArAjhmAne jIvapradezika nidbhava kahe che, (3) savyakti - "sahIM se vAta devI rIte lagI zAya hai mA sayata che ane A asayata che, tethI A badhu avyakta che " sayatAdinA parijJAnanA viSayamAM, A prakAranI sadigdha mAnyatA jee dharAve che temane avyaktika kahe che. ASADhAcAyanA matane mAnanArA leke A prakAranI sadigdha manedazAvALA che. (4) sAmuzkedika--je vastunI utpatti thAya che, tenA sapUNu rUpe vinAza paNa thAya che, eTale ke samasta vastuo kSaNika che, A prakAranI sthA0-93 ko Page #760 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAta sUtre no'zvamitrAnupAyina iti || 4 || dvai kriyAH - ekasmin samaye kriyAdvayasyAnubhava bhavatItivAdino gaGgAcAryAnuyAyinaH // 5 // trairAzikA:- trayazca te rAzayaceti trirAzayaH = jIvAjIvarUpAH tAn abhyupagacchanti ye te trairAzikAH, jIvAjIva no jIti rAzitrayavAdinaH paDalUkAparanAma karo haguptamatAnusAriNaH / / 6 / / tathA addhikAH spRSTaM jIvana karma na skandhavandhanadamityavaddhaM tadasti abhyupagamyatvena yeSAM te advikAH spRSTakarmavipAkamarUpakA goSThAmAhimavAnusAriNaiti // 7 // eSAM pravacananiSThavAnAM dharmAcAryA jaMmALiprabhRtayo yathAsaMkhyamunneyAH / eSAM saptAnAM matracananihAnI = pratracanApalApakAnAmusamasta vastu kSaNika haiM- aisA kahane vAle jo haiM ve azvamivAnuyAyI haiM / dvaikiya-- eka samaya meM kriyA dvaya kA anubhava hotA hai aisA kahane vAle gaGgAcArya ke anuyAyI hai / trairAzika -- jIva, ajIva, aura no jIva no ajIba isa prakAra se tIna rAziyA~ haiM, ina tIna rAziyoM ko jo mAnate haiM ve trairAzika haiM / ye trairAzika SaDulUka ki jisakA dUsarA nAma rohagupta hai ke matane anuyAyI haiM / avadviru-jIva se spRSTa huA karma skandha kI taraha yaddha nahIM hotA hai aisI unakI mAnyatA hai ve ayadvika hai| ye spRSTa karma ke vipAka ke prarUpaka hote haiM, aura goSThAmAhila ke mata ke anuyAyI hote haiM, ina pravacana nihavoM ke kramazaH dharmAcArya jamAli1, tiSyagupta2, ASADhAcArya 2 azvamizra 4 GgAcArya 5, paDulUka- rohagupta goSThAmAhila 7 haiM / mAnyatA dharAvanArA azvamitranA anuyAyIone samucche iniSava kahe che, (5) daiThiya nidvava-ye! samayamA meDiyAno anubhava yAya ke, bhA prakAranI mAnyatA dharAvanArA gaMgAcAryanA anuyAyIone dvaSkriya ni kahe che. (6) trairAzika - cha, ava bhane nova nAmamA aAranI traNa rAzie che, evu* mAnanArA kharDulUsanuM khIju` nAma rAhagupta paNa ApavAmAM AvyuM che. 738 atika-- jIva vaDe pRSTa thayeluM kama` kandhanI jema addha hAtu nathI," A prakAranI jemanI mAnyatA che temane akhaddhika he che. tee sRSTa kramanA vipAkanA prarUpakA hoya che. geASThAmAhilanA anuyAyIe A prakAranA mata arAve che. mA prAte pravacana nivAnA dharmAcAryAMnAM nAma anukrame A pramANe 4- (1) 4bhAsi, (2) tiSyagupta, ( 3 ) bhASAdAyArya, (4) azvamitra, (4) Page #761 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 732 sudhA TIkA sthA09 sU049 sAtAsAtasvarUpanirUpaNam tpattisthAnAni meNa zrAvastyAdIni vijJeyAnIti / eSAM sapta nidhAnAM viSaye vizeSajijJAsubhiruttarAdhyayanasya tRtIye'dhyayane matkRtAyAM priyadarzinyA vyAkhyAyAM draSTavyamiti // sU0 48 // ete nisvAH saMsAre paryaTantaH sAtAsAtabhogino bhaviSyantIti sAtAsAtasvarUpamAha msam-sAyAveyaNijassa NaM kammarasa sattavihe aNubhAve paNNace, taM jahA-maNunnA sadA 1, maNunnA rUvA 2, jAva maNunnA phAsA 5 maNosuhayA 6 vaisuhayA 7 // asAyAveyaNi. jjasta NaM kammala sattavihe aNubhAne paNNatte, taM jahA-amagunnA sadA 1 jAva vaiduhayA 7 // sU0 49 // chAyA-sAtAvedanIyasya khalu karmaNaH saptavidho'jubhAvaH prajJaptaH, tadyathAmanojJAH zabdAH, manojJAni rUpANi, yAvat manojJAH sparzAH manaH sukhatA vAkmuinakI nagarI kA nAma isa prakAra se hai jalAli zrAvastI ke, tiSyagupta riSabhapurake, ASADhAcArya-zvetAvikAnagarI ke, azvamitra-mithilAnagarI ke, gaNAcArya-ulu kAmIra nagarI ke, paluru-rohagupta-aMtaraMjikA nagarIke goSThAmAhila-dazapura ke nivAsI haiN| ina sAta nihnavoM ke 'viSaya meM vizeSa jijJAsuoM ko uttarAdhyayana ke tRtIya adhyayana para jo mere dvArA priyadarzinI TIkA likhI gaIhai vaha dekhanI caahiye||scuun 48|| ye nitava caturgatika saMsAra meM paribhramaNa karate hue sAtAsAta ko bhogane vAle hoMge-isaliye aba sUtrakAra sAtAsAta ke svarUpa jagAyAH , (9) paDasU (zazusa ) mane (7) goSThAmADisa. 21 ghAyAyanI nagarIonAM nAma nIce pramANe samajavA - jamAli zra vastImAM, tiSyagupta riSabhapuramAM, ASADhAcArya zvetAmbikA nagarImAM, azvamitra mithilA nagarImAM, gaMgAcArya ullakAtIra nagarImAM, SaDulaka-rAhagupta aMtaraMjakA nagarImAM ane gaNAmA hila dazapura nagaramAM thaI gayA hatA. A sAte niha viSe vadhu mAhitI meLavavAnI IcchAvALA pAThakae uttarAdhyayana sUtranA trIjA adhyayana para mArA dvArA lakhAyelI priyadarzinI TIkA vAMcI javI. | sU 48 che uparyukta ni caturgatika saMsAramAM paribhramaNa karatAM thakAsArAsAtane bhegavaze, te kAraNe have sUtrakAra sAtAsAtanA svarUpanI prarUpaNa kare che Page #762 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. sthAnAmasUtra khatA / asAtavedanIyasya khalu karmaNaH saptavidho'nubhAvaH prajJaptaH, tapathAamanojJAH zabdA yAvad vAgduHkhatA / / sU0 49 / / TIkA-'sAyAveyaNijjarasa ityAdi sAtAdanIyasya-mukha kAraNabhUtasya karmaNaH saptamakArakaH anubhAva-vipAka udayo rasa iti yAvat prajJaptAparUpitaH, tadyayA-manojJAH zabdA ityAdi / manojJatvaviziSTAH zabdarUparasagandharaparzA iti paJca / mana mukhatA-manasaH sukharUpatvaM, vAkmukhatAcAcaH sugvarUpatvaM ceti dvau, iti sapta saataanubhaavaaH| 'sahayA' ityasya 'zubhatA' iticchAyApakSe-manasaH zubharUpatvaM vAcaHzubharUpasvamiti / etatpakSe sAtAnubhAvakAraNatvAt sAtAnubhAvasvaM bodhyamiti / etadvaparItyena aplAtAvedanIyakarmayo'pi saptaprakAro vivaraNIya iti // sU0 49 // kA kathana karate haiM-" lAyAyaNijjasta Na kamlassa-ityAdi / suutr49|| TIkAtha-sAnA vedanIya karma kA anubhAva sAma prakAra kA kahAgayAhaiardhAm sukha ke kAraNa bhUta karma kA viSAka-udayarama-sAta prakAra kA kahA gayA hai, jaise-manoja zabda pAvat-manojJa rUpa, manojJa rasa, manojJa gandha, aura manojJa spaza, evaM manakI sukharUpatA aura vacana ko sukharUpatA " suhayA" kI saMskRtacchAyA "zubhatA" ainI bhI hotI haiisa pakSa meM " mana kI zubharUpatA aura pacana kI zurUpato aisA artha hotA hai / isa pakSa meM sAtA kA alubhAva kA kAraNa hone se zubhatA meM sAlAnubhAvanA jAnanI cAhiye, imale viparIta jo asA. tAvedanIya karma hai usakA anubhAya (kamo kA phala bhogane kI zakti) bhI mAta prakAra kI hai, aura vaha sapta prakAratA pUrvokta rUpa se viparIta rUpa meM kadhita kara lenI cAhiye / sU0 49 // "sAyAceyaNijasma NaM kammatsa" tyAhi-(sU - 48) / TIkAI-sAtAdanIya karmane anubhAva sAta prakArano kahyo che. eTale ke sukhanA 4124bhUta 4bhanevipA4-652sa-sAta maarn| yo the-(1) bhanAza zavt, (2) bhnaa| 35, (3) bhanAjJa 2sa, (4) bhnaa| Aya, (5) manoja 25, (6) mananI supa35tA bhane (7) vayananI suma35tA. " suyA "nI saMskRta 'cha.yA "zubhanA" 555 thAya che. sakRta chAyAnI apekSA meM chaTTo bhane sAtamo prakAra mananI zubharUpatA ane vacananI zubharUpatA thAya che A prakAranA arthanI daSTie sAtAnA anubhAvamAM kAraNabhUta hovAthI zujAtAmAM mAtAnubhAvatA samajavI. sAtAdanIya kAma karatAM viparIta evuM je asAtA vedanIya karma che teno anubhava (karmonuM phaLa bhogavavAnI zakti) paNa sAta prakArane samaja-(1) amanojJa zabda, Adi sAta prakAre pUrvokta prakAro karatAM viparIta rUpe ahIM kahevA joIe che sU 49 che Page #763 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 7 0 50 jyotiSka deva nirUpaNam 1 anantaraM sAtAlAtAnubhAvau prarUpitau / sAtAsAtavantatha devA iti tadvizepAn jyotiSkAn prarUpayati - mUlam - mahANakkhatte sattatAre paNNatte / abhiIyAvaiyA satta natrakhattA pugdAriyA paNNattA, taM jahA - abhiI 1 savaNo 2 ghaNiTTA 3 sayabhitayA 4 puvvAsadavayA 5 uttarAbhaddavayA 6 revaI | astiNiyAiyA po satta NakkhattA dAhiNadAriyA papagatA, taM jahA - asliNI 1 bharaNI 2 kittiyA 3 rohiNI 4 migasire 5 addA 6 puNanvasU / purusAiyA NaM satta NakkhattA avaradAriyA paNNattA, taM jahA - pusso 1 asilesA 2 maghA 3 putrAgguNI 4 uttarAphagguNI 5 hattho 6 cittA 7 / sAiyAiyA NaM sata NakkhattA uttaradAriyA paNNattA, taM jahA - sAI 1 visAhA 2 aNurAhA 3 jeTTA 4 mUlo 5 puvvAsAThA 6 uttarAsAThA 7 || sU0 50 // chAyA--maryAnakSatraM saptatAraM prajJaptam | abhijidAdikAni sapta nakSatrANi pUrvadvArikANi prajJavAni, tadyathA - abhijit 1, zravaNaH 2 dhaniSThA 3 zatabhiSak sAtA aura ahAtAvAle deva hote haiM, ataH aba sUtrakAra una devoM ke bIca meM se jyoniSka dezoM kI prarUpaNA karate haiM- St mahA Nakkhante sattatAre paNNatte ityAdi || sUtra 50 / / sUtrArtha - maghA nakSatra sAna tAroM vAlA kahA gayA hai, abhijit Adi sAta nakSatra pUrva dvArika kahe gaye haiM, ve abhijit Adi sAta nakSatra isa prakAra se haiM - abhijit 1 zravaNa 2 dhaniSThA 3 zatabhiSaka 4 sAtA ane asAtAvALA devA hAya che, tethI have sUtrakAra te devAnA eka prakAra rUpa je jyAtiSkadeve che, temanI prarUpaNA kare che-- " mANakkhatte sattattAre paNNatte ' dhatyAhi - ( sU 20) sUtrA-maghA nakSatra sAta tArAvALuM che abhijita Adi sAta nakSatrane pUrva dvoriGa 4hyA che. te sAta nakSatrAnAM nAma nIce pramANe che- (1) abhinita, (2) zravaNa, (3) dhaniSThA, (4) zatabhiSA, (5) pUrva bhAdrapadA, (6) uttara bhAdrayA, (7) revatI. Page #764 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ujhara sthAnAGgo 4 pUrvabhAdapA 5 uttarabhAdrapadA 6 revatI 7) azvinyAdikAni sapta nakSatrANi dakSiNadvArikANi prAptAni, tayathA-azvinI 1 bharaNI 2 kRttikA 3 rohiNI 4 mRgazirAH 5 ArdA 6 punarvaca 7' puSyAdikAni khallu sapta nakSatrANi aparadvArikANi prAptAni, tadyadhA-puSyaH 1 azleSA 2 maghA 3 pUrvAphAlgunI 4 uttarA phAlAnI 5 hastaH 6 citrA 7) svAtyAdikAni khalu sapta nakSatrANi uttaradvArikANi prajJaptAni, tadyathA-svAtiH 1 vizAkhA 2 anurAdhA 3 jyeSThA 1 mUsaM 5 pUrvApADhA 6 uttarASADhA 7 // sU0 50 // TIkA--' mahANakhatte' ityAdi-- vyAkhyA spaSTA / navara-pUrvadvArikANi-pUrva ca taTTAraM pUrvadvAra, tadasti yepA tAni tathoktAni / pUrvasyAM dizi yeSu satsu gacchataH zubhaM bhavatIti / evaM dakSiNadvArikANi aparadvArikANi-pazcimadvArikANi ca bodhyAni / anna paJca pUrvabhAdrapadA 5, uttara bhAdrapadA 6 aura revatI 7, azvinI Adi sAta nakSatra dakSiNa dvArika kahe gaye haiM, ve isa prakAra se haiM-azvinI 1 bharaNI 2 kRttikA 3 rohiNI 4 mRgazirA 5, A6 aura punarvasu 7, puSyAdika lAta nakSatra apara (pazcima ) chArika kahe gaye-jaisepuSya 1, AzleSA 2 maghA 3 pUrvAphAlgunI 4 utarAphAlgunI 5 hasna 6 aura citrA 7. svAtyAdika sAta nakSatra uttara hArika kahe gaye haiMjaise-svAti 1, vizAkhA 2, anurAdhA 3, jyeSThA 4 mUla 5 pUrvApADA 6.aura uttarASADhA 7, pUrva-pUrva dizA-rUpa dvAra haiM jinakA ve pUrvadA. rika hai / jaba ye abhijit Adi sAta nakSatra pUrva dizA meM hote haiM taba usa samaya meM jAne vAle ko lAbha kI prApti hotI hai, isI prakAra nAyanA sAta nakSatrAne kSi dA4i 46 cha- (1) madhinI, (2) mA (3) ttiA , (4) gol, (5) bhRgazISa, (6) mAdrI, mane (7) dhuna su. nAyanA sAta nakSatrAne pazcima 24 hyA ,-(1) puSya, (2) yeSA, (3) madhA, (4) pUrvA gunI, (5) utt| zagunI, (6) sasta gane (7) citrA. nayA sAta nakSatrAne uttara ra 4aa cha-(1) sAti, (2) vizAmA, (3) anurAdhA, (4) jyeSTha , (5) bhUtra, (6) pUrvASADhA Ane (7) uttarASADhA. pUrva dizA rUpa jemanuM dvAra che, evAM nakSatrane pUrva dvArika kahe che jyAre A abhijita Adi sAta nakSatra pUrva dizAmAM hoya che, tyAre janArane lAbhanI prApti thAya che. e ja pramANe dakSiNa dvArika, pazcima dvArika ane uttara dvArika nakSatronA viSe paNa samajavuM Page #765 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA7 sU050 jyotiSkavanirUpaNam matAni santi / tadustam--" tattha khalu imAo paMca paDivattIbho pnnnnttaao| -tatthege evamAhasa-kattiyAiyA satta NavattA punmadAriyA paNNattA 11 ege puNa evamA-mahAdiyA satta NakkhacA pubadAriyA paNNattA 21 ege 'puNa evamAiMsu-dhaniSThAiyA satta NakkhattA pubbadAriyA paNNattA 3 / ege puNa evamAhaMsa-assiNAiyA maca nakkhattA punyadAriyA paNNattA 4 / ege puNa ekmAhaMsubharaNIAiyA sattaNakhatA pubadAriyA paNNattA 5 / vayaM puNa evaM vayAmo-abhiiyAiyANaM satta NavattA punyadAriyA paNNattA 6 // " ___chAyA-tatra khallu imAH paJca pratipattayaH prajJaptAH / tatraike punarevamAhuHkRttikAdikAni sapta nakSatrANi pUrvadvArikANi prajJaptAni 1 / eke punarevamAhuHmayAdikAni sapta nakSatrANi pUrvadvArikANi prajJaptAni / eke punarevamAhuH-dhaniSThAdikAni sapta nakSatrANi pUrvadvArikANi prajJaptAni 3 / eke punarevamAhuH-azvinyAdIni sapta nakSatrANi pUrvadvArikANi prajJaptAni 4 / eke punarevamAhu.-bharaNyAdikAni sapta nakSatrANi pUrvadvArikANi prAptAni 5 / vayaM punareve vadAmaH-abhinidAdikAni sama nakSatrANi pUrvadvArikANi prajJaptAni 6 // iti / se dakSiNa hArika, apara chArika-pathima dvArika-aura uttara dvArika nakSatroM ke sambandha bhI jAnanA cAhiye yahA~ pAMca mata haiM-kahA bhI hai "khalu imAmo paMca pajiyasIo paNNattAo" ityAdi / koI eka aisA kahate haiM-kRtikA Adi sAta nakSatra pUrvavArika kahe gaye hai ? koI eka aisA kahate haiM-madhA Adika sAta nakSatra pUrva dvArika gaye haiM 2 kitaneka aisA kahate haiM-dhaniSThA Adi sAta nakSatra pUrva dArika hai 3 kitaneka aisA kahate haiM-azvinI Adi sAta nakSatra pUrvachArika hai| kitane aisA jAhate hai-bharaNI Adi sAta nakSatra pUrvachArika kahe gaye haiN| parantu hama aisA kahate haiM ki abhijit Adi sAta nakSatra pUrvachArika hai, A nakSatranA viSayamAM judA judA pAMca mata pracalita che. kazuM paNa che -" tattha khalu imAdho paMca parivattIo paNNattAo" tyAhi mAnyatA pramANe kRttikA Adi sAta nakSatrane pUrvadvArika kahyA che bIjI mAnyatA pramANe maghA Adi sAta nakSatrone pUrvadvArika kahyA che. trIjI mAnyatA pramANe dhaniSThA Adi sAta nakSatrone pUrvArika kahyA che ethI mAnyatA pramANe azvinI Adi sAta nakSatrone pUrva dvArika kahyA che. pAMcamI mAnyatA pramANe bharaThThI Adi sAta nakSatrene pUrvadvArika kahyA che. Page #766 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cea sthAnAsUce sarveSvapi pakSeSu pUrvadvArikAnakSatrAnantaraM sapta sapta kRtvA dakSiNavArikAdIni nakSatrANyapi bodhyAni / atra tu paSThaM matamAzritya mUtrAgi vodhyAni / loke tu prathamamatamAzrityaitaducyate, tathAhi"dahanAdya (kRttikAyA mRkSa (nakSatra) saptakasainyAM (pUrvarayAM) tu maghAdikaM ca yAmyA yAm (dakSiNasyAm) aparasyAM (pAzcimAyAM) maitrAdika (anurAdhAdika) mathasaumyAM (uttarasyA) digi dhAnapThAdi // 1 // bhavati gamane narANAmabhimukhanupasarpatAM zubhaprAptiH / atha pUrikSamatAmudiSTaM manyanamudIcyAm (uttarasyAm // 2 // banamna mI pani pUrvadvArika nakSoMke anantara sAta 2 karake dakSiNa dvArika Adi nakSatra bhI jAnanA cahiye / grahAM to chaThe manako Azrita karake ye sUtra kahe gaye haiM, lokameM prathama sato Azrita karake aisA kahA jAtA hai-jaise "dahanAca (kRttikAya ) bhRkSa" ityaadi| (dahanAdyakSasaptakaM) = kRttikAdi sAsa nakSatra (ainyAM) pUrva dizAke haiM, aura nacAdi sAta nakSatra (cAmpAyAM ) dakSiNa dizAke haiM, (aparasyA) pazcima dizA (maiyAdikaM ) anurAdhAdi sAta nakSatra haiM, tathA ( saumyAM dizi ) uttara dizAmeM dhaniSThAdi sAta nakSatra, isa prakAra abhijit sAhila 28 nakSatrAko kahakara Agneya koNase vAya. ghakoNa taka eka lakIra khIMca denA usI rekhAko parighadaNDa kahate haiN| (narANAmabhimukhamupasarpatA ) sAmane vAle nakSatroM meM jAnevAle manuSya kI (gamane ) yAtrAmeM zubha phala prApti hotI hai // paratu ame evuM kahIe chIe ke"abhijitu Adi sAta nakSatra pUrvArika che? badhA praznonI mAnyatA pramANe pUrvachArika nakSatra pachI dakSiNadvArika Adi sAta sa ta nakSatronuM kathana paNa ahIM karavuM joIe. have chaThA matane Azraya laIne nIcenAM sUtronuM kathana karavAmAM Ave che- lekamAM prathama matane AdhAre evuM kahevAmAM Ave che ke- " dahanAdya (kRttikAdya) mRkSa" tyAha (nayakSa AH) = kRti sAta nakSatra (ainyAM) pUzanA cha, bhAsita natra (yAmyAyAM ) dakSiNa zinA cha, anurAdhAsAta nakSatrI (apasyAM ) pAsa hazata cha bhane pratiSThahi sAta nakSatra (somyAM dizi) uttara dizAnA A pramANe abhijit Adi 28 nakSatronuM ahI kathana karavAmAM AvyuM che. have agni ThAthI zarU karIne vAyavya keNu sudhI je eka rekhA harayAmA sAva, tAta mAne ' parigha' ' 43 che. (narANAmabhimukhamupasarpasAM) Page #767 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 745 sudhA rokA sthA 7 khU050 jyotipakadevanirUpaNam pUrvAyAmaudIcyA-mAtIcyAM (pazcimAyA~) dakSiNAbhidhAnAyAm / yAsyAM (dAkSiNasyAM) tu bhavati madhyamapraparasyAM (pazcimAyAM) yaaturaashaayaam||3|| ye'tItya yAnti pradAH parighAkhyAmaniladahanadigrekhAm / nipatanti te'cidapi durvyasane niSphalArambhAH // 4 // " iti |mu051||. aba madhyama phalake prakAra kahate haiM, (pUrvamRkSasaptakaM) pUrva dizAmeM, jo sAta nakSatra kahe gaye haiM ve nakSatra ( udIcyAM madhyamam ) uttara dizA... kI yAtrAmeM adhyama haiM / isI prakAra (pUrvAyAmaudIcyA) uttara dizAvAle nakSatroM meM pUrva tarapha jAnA madhyama hai| tathA dakSiNa dizAbAle. nakSatra pazcima dizAke lie, aura pazcima dizAbAle. nakSatra dakSiNa dizAke liye madhyana hone haiM ( ye'tItya yAnti mUDhA .. parighAkhyAmaniladahanadine khAM ) jo sUrkha vAyavyakoNase AgneyakoNa taka gaI huI . parigha nAmakI rekhAko lAMghakara yAtrA karate haiM ve ( adhirAdapi) zIghra hI durvyasana ( kaSTa ) meM par3ate haiM aura jisa kAryake lie jAte haiM unako usa kAryameM niSphalatA milatI hai / spaSTatAke liye TIkA' meM diyo huA cakra dekhie'isakA sArAMza saMskRtazloka aisA hai pUrvAdiSu caturdikSu saptasatAnalakSataH / / vAyavyA'gneya dika saMsthaM parigha naiva lahUdhayet / / sAmanA nakSatrAmA 2 // manuSyAnI (gamane ) yAtrAmA zubhasanI prAti thAya / cha. 73 madhyama iyAnA / vAma mAve che-(pUrvamRkSasaptaka )(1) pUrvahamAre sAta nakSatra 4i cha, tamA (udIcyA madhyamam :) ttara hazAnI yAtrAmA madhyama cha / pramANe (pUrvAyAmaudIcyAM) (2) uttara. zivAya, nakSatramAM pUrva taraphanuM gamana madhyama phaLadAyI che (3) dakSiNa dizAnAM nakSatra pazcima dizA mATe ane pazcima dizAnAM nakSatro dakSiNa mATe madhyama che (je 'nItyayAnti mUDhA ....parighAkhyAm -aniladahanadiokhAM) 2' bhUma pAyavya keNamAthI agnikoNa sudhI relI parigha nAmanI rekhAne oLaMgIne musApharI 42 cha, tg| (acirAdapi ) turata 'bhuzdImA mAvI 5 cha ta ra kAryane mATe jatAM hoya che te kAryamAM niSphaLatA ja prApta kare che A kathananI spaSTatAne mATe saMskRta TIkAmAM AkRti AMpavAmAM AvI che- ? A AkRtine bhAvArtha batAvate saMskRta zleka A pramANe che - " pUrvAdipu caturdikSu saptasaptAnalatiH / vAyavyAgneya dik saMstha parighaM naivaladhayet " sthA0-94 Page #768 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 746 sthAnAGgasUtre devAdhikArAtsampati devanivAsa bhUtAn kUTAna prarUpayati mUlam ---jaMbuddIve dIve somaNase vakkhArapabdhae satta kUDA paNNattA, taM jahA-siddhe 1 somaNale 2 taha boddhavve maMgalAvaIkUDe 3 / devakuru-4 vimala 5 kaMdhaNa 6 visiTakUDe 8 ya boddhavve // 1 // jaMbuddIve dIve gaMdhamAyaNe bakkhArapacae sattakUDA paNNattA, taM jahA--siddhe ya gaMdhamAyaNa, boddhanve gaMdhilAvaIkUDe / uttarakurU phalihe,lohiyakkha ANaMdaNe gheva |1||suu051| ___ chAyA-jambUdvIpe dvIpe saumanase vakSaskAra parvate sapta kUTAni prajJaptAni, taghaSA-siddhaM saumanasaM tathA boddhavyaM maGgalAvatIkUTam / devakuru vimalaM kAJcanaM viziSTakUTaM ca voddhavyam // 1 // jambUdvIpe dvIpe gandhamAdane vakSaskAraparvate sapta kUTAni prajJaptAni, tadyathA-siddhaM ca gandhamAdanaM boddhavyaM gandhilAvatIkUTam / uttara guru sphATikaM lohitAkSam Anandana caitra // 1 // sU0 51 // TIkA-'jaMbuddIve dIve ' ityAdijambUdvIpAbhidhadvIpasthe devakurUNAmapekSayA pUrva digvartini saumanase gajadantA arthAt kRttikAdi sAta sAta nakSatra kramase pUrNAdi cAro dizAoNmeM likhakara Agneya koNate vAyavya koNa taka rekhA khIMca denI use parighadaNDa samajha kara apane apane bhAgavAle 14, 14 nakSatroMmeM usI esIbhAgameM phiranA daNDako lAMghakara kabhIbhIyAnA nahIM karanA suutr50|| devAdhikArako lekara aba sUtrakAra deva nivAsabhUta kUToMkI praha paNA karate-jaMmuhIye dIye somaNase bakkhArapamvae-ityAdi suu051|| jambUdvIpa nAmake dIpameM sthita devakurUoM kI apekSA pUrva digvartI kRtikAdi sAta sAta nakSatra anukrame cAre dizAomAM lakhavA joIe. tyArabAda anikoNathI vAyavya keNu sudhI eka rekhA doravI te rekhAne paridhadaMDa samaja. A parighadaMDathI AkRtinA be bhAga paDI jAya che. te dareka - bhAgamAM 14-14 nakSatra che. A 14 nakSatravALA bhAgamAM pharavAmAM vAMdho nathI paNa parighadaMDane oLaMgIne kadI paNa musApharI karavI nahI. che sU. 50 | 1 devAdhikAranI prarUpaNa cAlI rahI che, tethI have sUtrakAra vanivAsa-bUta jonI pra35yA 42 - 'jaMburIve hIve somaNase vakvArapavvae" tyAhi-(2.51) jabUdvIpa nAmane dvipamAM AvelA devakuonI apekSAe pUrva dizAnA Page #769 -------------------------------------------------------------------------- ________________ budhA TIkA sthA07 sU051 devanivAsabhUtakUTanirUpaNam kAre vakSaskAraparva se sapta kUgani prajJaptAni, tadyathA-siddhaM-siddhAnAM devavizeSANAM nivAsopalakSitaM meru pratyAsannaM kUTam 1 / saumanasaM-saumanasanAmakatadadhiSThAta. devabhavanopalakSitaM kUTam 2 / maGgalAvatIkUTam-mAlAvatI vijayanAmakadevAdhiSThitaM kuTam 3 / devakuru-devakurunAmaka devAdhiSThitaM kUTam 4 / vimalaM pratsA devInivAsoparakSitaM kUTam 5 / kAJcanaMvatsamitrAdevI nivAsopalakSitaM kUTam 6 / viziSTakUTam-viziSTaH dvIpakumArANAmuptaradigindraH, tannivAsopalakSitaM kUTam 7 iti / tathA-jambUdvIpasthe uttarakurUNAmapekSayA pazcimadizisthite gandhamAdananAsaumanasa vanameM sthita gajadantAkAra vakSaskAra parSana para sAta kUTa kahe gaye haiN| jaise-siddha kUTa 1 / / __ yaha kUTa meru parvatake samIpa hai, aura devavizeSarUpa siddhoMkA nivAsa sthAna hai| saumanasa kUTa 2-isa kUTakA adhiSThAtA saumanasa nAmakA deva hai, aura ke isa para bhavana bane hue haiM -isI kAraNa isakA nAma saumanasa kUra hai, maGgalAvatI kUTa 3 yaha kUTa mAlAvatI vijaya nAmaka devase adhiSThita hai-isa kAraNa isakA nAma maGgalAvatI kUTa huA hai| devakuru nAmaka devase adhiSThita jo kUTa hai vaha devakuru kUTa hai 4 vastAdevI ke nivAsase upalakSina jo kUTa hai vaha vimalakUTa hai 5 kAJcana kUTa-yaha vatsamitrA devIke nivAsase yukta hai 6 dvIpa kumAroMke uttara dizAkA jo indra hai, usakA nAma viziSTa hai isake nivAsase upalakSita jo kUTa hai vaha viziSTa kUTa hai 7 / / tathA jambUdvIpa meM sthita jo devakuru hai una devakuruoMkI apekSA pazcima dizAmeM sthita jo gandhamAdana parvata hai usa parvata para gajedantake saumanasa vanamAM je gajadantAkAra vakSaskAra parvata che, te parvata para sAta phUTa che. tamanA nAma-(1) siddhaTa-mI dUTa bhe2 patanI pAse che, mana hera vizeSa rUpa siddhonuM nivAsasthAna che (2) saumanasakUTa-A phUTane adhiSThAtA saumanasa nAmane deva che, ane A kUTa para tenA bhavane che (3) maMgalAvatI phUTa-maMgalAvatI vijaya nAmane deva A phUTane adhiSThAtA hovAthI, tenuM nAma maMgalAvatI kUTa paDyuM che. (4) devakuru phUTa-deSakuru-devakuru nAmanA devathI adhi. Sita je phUTa che tene devakuru phUTa kahe che (5) vatsAdevI je kUTamAM nivAsa kare che, te phUTanuM nAma vimalakUTa che (6) vastamitrA devI jayAM nivAsa kare che te kUTane kAMcana kahe che. (7) dvIpakumArane uttara dizAne je viziSTa nAmane Indra che tenuM nivAsasthAna je kUTamAM che, te kUTanuM nAma viziSTa kUTa che. " tathA jaMbudvIpamAM je devakuru che, te devakuruonI pazcima dizAmAM je gandhamAdana parvata che, te parvatanI upara je garadananA AkArane eka vakSa Page #770 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 748 sthAnAzAstra make ganadantAkArakavakSaskAraparvate sapta kUThAni prajJaptAni, tadyathA-siddha-siddha"devAdhiSThinaM meru pratyAsanna kUTam 1 / gandhamAdanaMAndhamAdanadevanivAsabhUtaM iTam 2 / gandhilAvatIkTamgandhilAvatIvinayanAmadevAdhiSThitaM kUTam / -uttarakuru-uttarakurunAmaka devAdhiSThita kUTam 4 / 'sphATikam adholokanivAti bhogaGkarAnAmakadikkumArI nivAsayuktaM kUTam 5 / , lohitAkSam adholokanivAsi bhogapatInAmaka dikumArI nivAsayukta kUTam 6 / Anandanam AnandananAmaka devAdhiSThitaM kuTam 7 / iti // sU0 51 // . kUTasthitapuSkariNI jale dvIndriyA api bhavantIti dvIndriyasUtramAha-- mUlam--beiMdiyANaM satta jAikulakoDi joNIpamuhasayasahassA pannatA // sU0 52 // AkArakA eka vakSaskAra parvata hai usa parvata para sAta kUTa kahe gaye haiM-jaise-siddha kUTa yaha kUTa meruke nikaTa hai, aura siddha devase "adhi. taSThina hai gandhamAdaka 2-yaha kUTa gandhamAdana devakA nivAsabhUnA hai| * gandhi lovatI krUTa 3-yaha kUTa gandhilAvatI vijaya nAmake devase adhiSThina hai uttarakuha kUTa 4. yaha kUTa uttara kuru nAmaka devase adhi. 'SThita hai, sphaTika krUTa 5 abolokameM rahanevAlI jo bhogaGkarA nAmakI dikumArI hai, usake nivAsase yukta yaha kaTa hai, lohitAkSa kUda 6 adholokameM rahanevAlI jo bhogavatI nAmakI dikkumArI hai, usake .nivAsase yukta yaha kUra hai AnandA krUra 7 yaha krUra Anandana nAmake devase adhiSThita haiM 7 / / sUtra 51 / / skAra parvata che, te parvata para sAta phUTa kahyA che temanA nAma nIce pramANe che- (1) siddhakRTa-A chUTa merunI samIpe che ane midra deva vaDe adhiSThita cha. (2) gandhamAdana-mAdUTamA gandhamAdana hepatuM nivAsa sthAna che. (3) gandhi lAvatI phUTa-A phUTa galpilAvatI vijaya nAmanA deva vaDe avichina che. (4) uttarakuru kRTa A kRTa uttarakura nAmanA deva vaDe adhichita che (5) sphaTika phUTa-alekamAM rahenArI je bhAgakarA nAmanI kikumArI che, temanuM nivAsasthAna phATika phUTa che. (6) lehitAkSa kuTa- alakamAM rahenArI bhagavatI nAmanI " dikakumArInA nivAsathI A phUTa yukta che, (7) Ananda kuTa-A chUTa Ananda nAmanA devanA nivAsasthAnathI yukta che. | sU 51 che , Page #771 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * 849 + sudhA TIkA sthA07 sU053 dvandriyajIvanirUpaNam chAyA--dvIndriyANAM sapta jAtikulakoTi yoni pramukha zatasahasrANi prajJa. tAni // su0 52 // TIkA--' veidiyANaM ' ityAdi-- dvIndriyANAM jIvAnAM sapta saMkhyakAni jAti yonipramukhakulakoTizatasaha srANi-jAtau-dvIndriyajAto yA yonipramukhAH dvilakSasaMkhyakadvIndriyotpattisthAnadvArarUpAH, kula koTayastAsAM zatasahasrANi lakSANi prajJaptAni-marUpitAni / ayaM bhAvaH-dvIndriya nAtau .yA yonapA dvilakSasaMkhyakAni utpattisthAnAni tatma. bhayA yAH kulakoTayastAH saptalakSasaMkhyakA vodhyA iti / ekasyAmapi yonau anekakulAni saMbhavanti, yathA-gomayarUpAyAmekasyAM yonau vicitrAkArAH kRpA. -daya utpadyante / ataH saptalakSasaMkhyakAH kulakoTayo bhavantIti / 'joNipamuha ' iti vizepaNasya paranipAtaH prAkRtatvAditi // sa0 52 // dvIndriyAzca karmapudgalacayAdisattve eva bhavatIti cayAdInAha-- . mUlam--jIvA NaM sattahANanivvattie poragale pAvakammattAe ciNiMsu vA ciNati vA ciNissaMti vA, taM jahA--neraiyanivattie jAva devanivattie / evaM ciNajAva nijarA ceva / kUTasthita puSkariNIke jalameM dvIndriya bhI hote haiM, ataH aba sUtrakAra dIndriya sUtrakA kathana karate haiMTIkArtha- veiMdiyANaM satta jAi kulakoDi joNI' ityAdi / sUtra52 // TIkArtha-do indriya jIvoMkI jo do lAkha yoniyAM kahI gaI haiM, unase 1 utpanna huI kulakoTiyAM unakI sAta lAkha kahI gaI haiN| kyoMki ekahI __ yonimeM aneka kula hote haiM / jaise gomayarUpa(goyara)ekahI yonimeM utpatti sthAna meM vicitra okAravAle kRmi Adi utpanna ho jAte haiN| isaliye do indriya jIvoMkI yoniyoM meM kulakoTi sAta lAkha kahI gaI haiN|suutr 52 "veiMdiyANaM satta jAi kula koDijoNI" tyAha-(sU 52) * TIkAtha-dvIndriya jIvanI je be lAkha conIe kahI che, temAMthI utpanna thayelI ' temanI kula-keTio sAta lAkha kahI che, kAraNa ke eka ja nImAM aneka kula hoya che jema ke ge maya rUpa eka ja yonImAM-utpatti sthAnamAM-vicitra AkAravALA kRmi Adi utpanna thaI jAya che tethI zrIndriyanI nIomAM 'kuvakeTi sAta lAkha kahI che. sU para che Page #772 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGga 750 sattayaesiyA khaMdhA aNaMtA paNNattA / sattapaesogADhA poggalA jAva sattaguNalukkhA poggalA aNaMtA paNNattA // sU0 53 // . // sattamaM ThANaM samattaM // chAyA--jIvAH khalu saptasthAnanirvatitAn pudgalAna pApakarmatayA acinvan vA, cinvanti vA ceSyanti vA, tadyathA-nerayikanirvatitAn yAvad devanirvatitAn / evaM cayo yAvanirjarA caitra / saptapadezikAH skandhAH-anantAH prajJaptAH sapta pradezAvagAhAH pudgalA yAvat sapta guNa rUkSAH pudgalA anantAH praaptaaH|| sa05.3 / / jIva dvIndriyAdika paryAyavAle karmapudgala cayAdi hone para hI hote haiM ataH aba sUtrakAra cayAdikA "jIvANaM sattaThANaM" ityAdi sUtra dvArA kathana karate haiM- , . ___jIvoMne sAna sthAnoM se, nirvatita pudgaloMkA pApakarma rUpase caya kiyA hai, caya karate haiM aura caya karege-jaise-nairayika rUpa sthAnase nirvartita hue yAvat devasthAna se nirmita hue pudgaloMkA unhoMne pApakarma rUpale capa kiyA hai, vartamAna meM ve unakA usa rUpale caya karate haiM, aura Age bhI ve unakA usa rUpase caya kareMge cayakI taraha yAvat nirjarAkA bhI trikAla rUpase kathana kara lenA caahiye| sAta pradezoMvAle skandha ananta kahe gaye haiM, sAta pradezoMmeM ava. gADha hue pudgala yAvat sAta sthAna isa prakArase haiM karma pudagalane cayAdika thAya tyAre ja jIva dIndriyAdika paryAyavALA thAya cha tethI ke sUtrA2 " jIvANaM sataHNa" tyAdi sUtra 62 / yayAhi tuM Ythana 42 cha-" jIvANaM sattadvANaM " tyahi-sU 53) : jIe sAta sthAnamAMthI nivartita pudgalene pApakarma rUpe caya karyo che, caya kare che ane caya karaze jema ke narayika rUpa sthAnamAMthI nivartita thayelA pudgalene temaNe devasthAna patinA sthAnamAM nirvatita thayelA puduM galano temaNe 5 5kama rUpe bhUtakALamAM caya karyo che. vartamAna kALe teo temane te rUpe caya karaze cayanI jema ja nirjarA parvatanA viSayonuM paNa traNa kALanI apekSAo upara pramANe ja kathana karavuM joIe. * sAta pradezevALa ratha anaMta kahyA che. sAta sthAnamAM avagAhita yeai yo mana ta cha. te 2thAna nIya pramANe cha- (1), nA24, (2) Page #773 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 751 sudhA TIkA sthA0 7 sU. 53 cayAdinirUpaNam TIkA--'jIvANaM ' ityAdi-- vyAkhyA pUrvavad bodhyA / navaraM-saptasthAnanirvatitAn-saptasu sthAneSunAraka-tiryaka-tirazcI-manuSya-mAnuSI-deva-devI rUpeSu mithyAtvAdibhirya nirva. titAH-sAmAnyenopArjitA vakSyamANasthAnaSaTkayogyIkRtAH, tAn , yadvAsaptamu pUrvokteSu sthAneSu nivRttiye'pAM te tathA tAna saptasthAnanivRttikAn , iti / / sU0 53 // iti zrI-vizvavikhyAta-jagadvavallabha-masiddhavAcaka-paJcadazabhASA-kalitalalitakalApAlApaka pravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmApaka-bAdimAnamardaka zrI zAhU chatrapati - kolhApurarAjamadatta-jainazAstrAcArya-padabhUpita-kolhApura rAjaguru-bAlabrahmacAri-jainAcArya - jainadharmadivAkara-pUjya zrI ghAsIlAlavati-viracitAyAM sthAnAdasatrasya ___ sudhAkhyAyAM vyAkhyAyAM saptamaM sthAnaM sampUrNam // 7 // nAraka 1, tiryazca 2, tirazcI 3, manuSya 4, mAnuSI 5, deva 6, evaM devI 7, ina sthAnoM meM jIvoMne rahakara mithyAtva Adi dvArA jina karma pudgaloMkA sAmAnya rUpase upArjana kiyA hai-vakSyamANa sthAnaSaTkake yogya kiyA hai-padA-ina ukta sAta sthAnoM meM jinakI nivRtti huI hai, aise una karmaputaloMkA jIvoMne pApa karma rUpase trikAla saMpandhI cayAdi kiyAhai / isa sUtrakI vyAkhyA pUrva ke samAna jAnanI cAhiye // 1053 // zrI jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta " sthAnAGga sUtra" kI sudhA nAmakI vyAkhyA ke sAtavAM sthAna samApta // 7 // tiya"ya, (3) tiya"yaNI, (4) manuSya (5) manuSya tinI zrI, (6) deva ane (7) devI. A sthAnamAM rahIne jIvee mithyAtva Adi dvArA je karma pudgalenuM sAmAnya rIte upArjana karyuM che-caya, upacaya Adi nirjarA paryantanA 6 sthAnane cagya karela che athavA-upayukta sAta sthAnamAM jemanI nivRtti thaI che evAM te karma pudgalene e pApakarma rUpe trikALa saMbaMdhI cayAdi karyo che. A sUtranI vyAkhyA pUrva sthAnamAM ApyA pramANe samAvI. // sU. 53 // zrI jainAcArya-jainadharma divAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta sthAnAMga sUtra nI sudhA nAmanI vyAkhyAnuM sAtamuM sthAna samAsa | 9 |