________________
२१५
सुधा का स्था०५ उ०३ सू०२० पंचविधसंयत्मनिरूपणम् उक्तं च-" जेठो वच्चइ मूलेणं सावणो धणिहाहिं ।
__ अहासु य मासिरो सेसा नक्खत्तनामिया मासा ॥१॥" छाया-ज्येष्ठो ब्रजति मुलेन श्रावणो धनिष्ठाभिः।।
आर्द्रासु च मार्गशीर्ष, शेषा नक्षत्र नामानो मासाः ॥१॥ इति । ___ तथा--यत्र समक-साम्येनैव ऋतवः परिणमन्ते न विपमतया । अर्थात्कार्तिक्या अनन्तरं हेमन्तऋतुः, पोप्या अनन्तरं शिशिरऋतुरित्येवं साम्येनैव ऋतव' परिणति गच्छन्तीति । तथा-यो न अत्युप्णः न चातिशीत:-अर्थात् समशीतोष्णो भवति तथा-बहूदक:-बहन्युदकानि स्मिस्तथाभूतश्च भवति, स लक्षणतः नक्षत्रसंवत्सरो भवतीति । नक्षत्रचारलक्षणलक्षितत्वादयं नक्षत्रसंवत्सरो योध्यइति । अथ चन्द्रगंवत्सरं लक्षणतो निर्दिशति-'ससिसगल, इत्यादिना । शशी चन्द्रो यत्र सकल पौर्णमासी:-योजयति-सकलपौर्णमापीमिः सह सम्बन्धं
" जेहो पच्चा, मूलेणं” इत्यादि___ तथा-जहां छहों ऋतुएँ समानरूपसे परिणमती हैं, विषम रूपसे नहीं अर्थात-कार्तिकीके बाद हेमन्त ऋतु पौषीके बाद शिशिर ऋत इस प्रकार की समानतालेही जहां ऋतुएँ परिणतिको प्राप्त करती हैं, तथा जो न अतिशीत होता है, और न अति उष्ण होता है, किन्तु समशीतोष्ण रहता है, तथा जिलमें बहुत पानी होता है, ऐसा वह प्रमाण संवत्सर नक्षत्र संवत्सर होता है, यह संवत्सर नक्षत्रोंकी गतिरूप लक्षणोंसे लक्षित होनेके कारण नक्षत्र संवत्सर कहा गया है, ऐसा जानना चाहिये १ चन्द्र संवत्सर-जिल संवत्सरमें चन्द्र सकल पौर्ण
" जेवो वच्चइ,, मूलेणं " त्या6
તથા–જેમાં છએ ઋતુઓ સમાન રૂપે પરિણમે છે–વિષમ રૂપે પરિ. હુમતી નથી એટલે કે કાર્તિક પછી હેમન્ત તુ, પિષ પછી શિશિર ઋતુ, આ પ્રકારની સમાનતાથી જ જ્યાં ઋતુઓ પરિણમે છે, અને જ્યારે અતિ ઠંડી પણ હતી નથી અને અતિ ગરમી પણ હોતી નથી, પરંતુ સમશીતoણ આહવા જ રહે છે તથા જેમાં ખૂબ જ વરસાદ વરસે છે એવું તે પ્રમાણ સંવત્સર નક્ષત્ર સંવત્સર રૂપ હોય છે. તે સંવત્સર નક્ષત્રની ગતિ રૂપ લક્ષ
થી લક્ષિત હોવાને કારણે નક્ષત્ર સંવત્સરને નામે ઓળખાય છે, એમ સમજવું જોઈએ.
ચન્દ્ર સંવત્સર–જે સંવત્સરમાં ચન્દ્ર બધી પૂર્ણીમાઓ સાથે સંબંધ રાખે છે તથા વિષમ ચાલવાળાં નશો જેમાં હોય છે એવા સંવત્સરને ચન્દ્ર
