________________
-
४५४
स्थानास्त्र छाया--स्थान शरीरमापा त्रिविधः पुनः कौकुचिकः समासेन इति ।
तत्र-पत्रवत् नर्तिकानद् या यो भ्राम्यति स स्थानतः कौचिकः । यस्तु करादिभिः पापाणादीन तिपति स शरीरतः कौकुचिकः । तदुक्तम्--
" करगोफणधणुयायाइएहिं उन्छुइड पत्थराईए ।
भगुहादाढिय पुय पमिइ कंपणं णवाइनं ॥ १ ॥ छाया-करगोरुगधनुःपादादिमै रुक्षिपति प्रस्तरान् ।
बृहनुपुतप्रभृतिकम्पनं नाटयवादित्वम् ।। १ ।। इति । तथा-यो हि 'सेष्टितमुखबादित्रादि करोति, तथा च जल्पति यथाऽन्यो हसति, स भाषातः कौकुचिकः । तदुक्तम्" छेलिभ मुल्याइत्तं, जंएइ य तहा जहा परो हाइ ।
कुगइ य सए बहुविहे वग्याडिय देसभासाओ ॥ १ ॥" ___ जो यन्त्रकी तरह अथवा नाचनेवाली की तरह इधर उधर भ्रमण करता है, वह स्थानकी अपेक्षा कौकुचिक है, जो हाथ आदिकोसे पत्थर आदियों को फेकता है, वह शरीरकी अपेक्षा कौकुचिक है, कहा भी है-" कर गोफणधYषाघाइएहिं " इत्यादि।
जो हायसे गोफणसे धनुषसे और पग आदिकोंसे पत्थर फेंकना है, तथा भ, दाढी, पोंद इत्यादिकों को कंपाता है, विविध नाटयकी क्रीडाओंको जो करता है, वह शरीरकी अपेक्षा कौकुचिक है, तथाजो सेपिटत एवं अनेक प्रकारले सुखको बजाता है, तो इस प्रकारसे पोलता है, कि जिससे दूसरोंको हंसी आ जाती है, वह भाषाकी अपेक्षा कौकुचिक है । कहा भी है-"छेलिय मुहवाइ " इत्यादि ।
- જે સાધુ યંત્રની જેમ અથવા નાચનારીની જેમ આમ તેમ ભ્રમણ કર્યા કરે છે તેને સ્થાનની અપેક્ષાએ કીકુચિક કહે છે. જે હાથ આદિ વડે પત્થર આદિ ફેંકયા કરે છે તેને શરીરની અપેક્ષાએ કીકુચિક કહે છે.
४घु ५५ छ । “ करगोफणधणुपायाइएहि " त्याल
હાથ વડે, ગોફણ વડે, અને પગ વગેરે વડે પત્થર ફેંકનાર તથા ભ્ર, દાઢી ઈત્યાદિને કંપાવનાર અને વિવિધ નાટયકીડાઓ કરનાર માણસને શરી રની અપેક્ષાએ કોકુચિક કહે છે જે માણસ મુખ વડે સીટી બજાવે છે, અને વિવિધ સૂરે કાઢે છે અને બીજા લોકોને હસવું આવી જાય એવી ભાષા બેલે છે તેને ભાષાની અપેક્ષાએ કૌકુચિક કહે છે. કહ્યું પણ છે કે
"छेलिय मुहवाइत्तं " त्याल
