Sthanang Sutram Part 04

SR No.: 009310
Original Sutra Author: N/A
Author: Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
Publication Year: 1965
Total Pages: 773
Language: Hindi, Sanskrit
Classification: Book_Devnagari & agam_sthanang
File Size: 43 MB

Page 652

६२८
स्थानाने एतद्विरहितं गीतं तु गीतमेव न भवति, तत्तु गीताभासं विज्ञेयम् ॥ २४ ॥ इतोऽन्येऽपि गीतगुणाः सन्ति, तान् प्रदर्शयितुमाह-' उरकंठ' इत्यादि । च-पुनः उरकण्ठ शिरः प्रशस्तम्-उरकण्ठशिरसा द्वन्द्वः, ततः प्रशस्तेन सह तृतीयातत्पुरुषः। एवं च-उरःप्रशस्तम् , कण्ठप्रशस्तम् , शिरःप्रशस्तमिति पदत्रयं लभ्यते । तत्र-उरसि यदा विशालः स्वरो भवति तदा-उम्प्रशस्तं विज्ञेयम् । यदा च कण्ठे स्वरोवर्तितोऽतिरफुटितश्च तदा कण्ठप्रशस्तम् । यदा च शिरसि प्राप्तः स्वरः स चेदानुनासिक्य रहितस्तदा शिरःप्रशस्तम् । यद्वा-उर:-कण्ठशिरस्तु कफरहितेपु सत्सु यत् प्रशस्तं गीतं भानि, तत् उरकण्ठशिरःप्रशस्तम् । तथा-मृदुकगुण गीतके होते हैं । इन गुणोंसे रहित जो गीत होता है, वह वास्तविक रूपले गीत नहीं कहा गया है ।। २४ ॥
इनसे भी अतिरिक्त और भी गीतके गुण हैं-जो “उरकंठ" इत्यादि गाथा द्वारा प्रकट किये गये हैं
जो गीत उरः प्रशस्त होता है-जब उर स्थानमें स्वर विशाल होता है, तब वह गीत उर प्रशस्त कहा जाना है, कण्ठप्रशस्त जय कण्ठमें स्वरवर्तित होता हुआ अति स्फुट होता है, तब वह गीतकंठ प्रशस्त कहा जाता है, शिरःप्रशस्त-जय शिरमें प्राप्त स्वर अनुनासिकसे रहित होता है, तब वह गीत शिरःप्रशस्त कहा जाता है, अथवा-जय उरः कंठ, शिर ये एकरहित होते हैं, तब उस समय गाये हुए गीतसे जो प्रशस्तता होती है, तब वह गीत क्रमशः उरःप्रशस्त कण्ठप्रशस्त एवं शिरःप्रशस्त कहलाता है, ऐसा जानना चाहिये " मृदुकरिभित. અથવા સુકુમાર ગીત કહે છે. આ પ્રમાણે ગીતના આઠ ગુણ સમજવા. આ ગુણથી રહિત જે ગીત હોય છે તેને ખરી રીતે તો ગીતજ કહી શકાય ना. ॥ सिवाय पर गीतना भी मने शुधे। ४छ. " उरकंठ" ઈત્યાદિ ગાથાઓ દ્વારા તે ગુણેને પ્રકટ કરવામાં આવ્યા છે -
ત્યારે ઉરસ્થાનમાં સ્વર વિશાળ હોય છે, ત્યારે તે ગીતને ઉરઃ પ્રશસ્ત કહે છે. જયારે કંઠમાંથી નીકળતે સ્વર અતિ સ્કુટ હોય છે, ત્યારે તે ગીતને કંઠપ્રશસ્ત કહે છે. જ્યારે શિરમાં પ્રાપ્ત સ્વર અનુનાસિકથી રહિત હોય છે, ત્યારે તે ગીતને શિરપ્રશસ્ત કહે છે. અથવા-જ્યારે ઉર, કંઠ અને શિર, આ અંગે એક રહિત હોય છે, તે સમયે ગવાતા ગીતમાં જે પ્રશસ્તતા હોય છે, તે પ્રશસ્તતાવાળા ગીતને અનુક્રમે ઉર પ્રશસ્ત, કંઠ પ્રશસ્ત અને શિર પ્રશસ્ત કહે છે.