________________
सुंधाटोका स्था० ७ सू० १३ सप्तविधमूलनयनिरूपणम्
५९५
त्राणां बहुतरत्वेनावाटिकेति व्यवहारो भवति । यथा अमरादीनां पञ्चवर्णात्म कत्वेऽपि कृष्णवर्णस्य बहुतरत्वात्तेनैव तत्र व्यवहारो भवति । अत एवायं नयः बहुतरपक्षपाती, तदतिरिक्तांस्तु सतोऽपि मुञ्चति । तदुक्तम्
46
बहुतरओत्तिय तं चियं, गमेइ संते विसेसर सुयइ । संववहारपरतया, ववहारो लोगमिच्छंतो ॥ १ ॥
""
छाया - बहुतरक इति च तमेव गमयति सतोऽपि शेषकान् मुञ्चति ?
संव्यवहारपरतया व्यवहारो लोकमिच्छन् || १ || इति तृतीयो नयः ३ । तथा—ऋजुमूत्रः–ऋजु=अतीतानागतकालपरित्यागाद् वर्त्तमानं वस्तु सूत्र - यति = गमयतीति ऋजुमुत्रः | अत्रेदं वोध्यम् - अतीतानागतकालिक वस्तूनां योsभी यदि उसमें आम्र के वृक्ष अधिक हैं तो वह वाटिका उन ओम्र वृक्षों की अधिकता को लेकर " आम्रवाटिका " इस रूप से व्यवहृत होने लगती है, तथा जैसे भ्रमर आदिकों में पांचों वर्णों का सद्भाव पाया जाता है, परन्तु कृष्ण वर्ण की इसमें प्रचुरता रहती है तो लोग 66 भ्रमर काला है" इस रूप से उसे व्यवहृत करते है, इसी प्रकार से यह व्यवहार नय भी बहुतर में पक्षपात वाला होता है, बहुतर से अतिरिक्तों को होने पर भी छोड़ देता है - कहा भी है
66 बहुतर ओत्तियतं चिय " इत्यादि ।
ऋजुसूत्रनय - अतीत और अनागत काल को छोड़कर जो केवल वर्तमान क्षणलिङ्गित वस्तु का प्रतिपादन करता है उसे कहता है - वह नय ऋजुनय है, अतीत अनागतकाल सम्बन्धी वस्तु की मान्यता ઘણાં જ હાય તે તે ઉપવનને ‘ આમ્રવાટિકા ' કહેવામાં આવે છે. અગ્ર વૃક્ષાની અધિકતાને કારણે આ પ્રકારના લાઇવહાર ચાલે છે. વળી ભ્રમર આઢિકામાં પાંચે વર્ણીના સદ્ભાવ હાવા છતાં તેમાં કૃષ્ણવણુની પ્રચુરતા હાવાને કારણે લેાકેા કહે છે કે ‘ ભ્રમરના રંગ કાળા છે ” આ પ્રકારે આ व्यवहार नय महुतरने! ( अधिउतरना ) पक्षपाती होय छे. महुतर सिवा થનાના સદ્ભાવ હાવા છતાં પણ આ નય તેમની ગણના કરતા નથી. छे " बहुतरओत्तिय त चिय" इत्यादि
ऋतु सूत्रनय—या नय अतीत ( लूतअसिन ) भने अनागत (लविण्य) કાળની વસ્તુનું પ્રતિપાદન કરતા નથી, પરન્તુ માત્ર વર્તમાનકાલિન વસ્તુનું જ પ્રતિપાદન કરે છે. અતીત અને અનાગતકાળ સ ખ"ધી વસ્તુની જે માન્યતા
