________________
स्थानावर तथा-दर्शनभेदिनी-दर्शनं श्रद्धानं तद् भेत्तुं शीलं यस्याः सा,-कुतीर्थिकानां शानायनिशयमशंसनपरा कथा । यथा--सूक्ष्मयुक्ति शतोपेतं, सूक्ष्मवुद्धिकरं परम्।
सूक्ष्मार्थदर्शिभिर्दष्ट, श्रोतव्यं वौद्धशासनम् ।। १ ।। इति । एवंविधकथया श्रोतॄणां बुद्धेऽनुरागः स्यात्तत्तश्च दर्शनभेदः स्यादिति । तथा" हा पुत्त ! पुत्त! हा वच्छ ! बच्छ !' इत्यादि।
"हे पुत्र ! हे वत्स! तुम मुझको छोड़कर चले गये हो अथ मैं किसके सहारे रहगी जीऊंगी"-इस प्रकारकी यह मृत पुत्रवाली किसी अनाधिनी स्त्रीकी प्रलाप प्रधानतावाली एवं सुननेवालोंके हृदयमें करुण रसकों उत्पन्न करनेवाली रोदन क्रिया रूप उक्ति है, कुतीर्थिक जनोंके ज्ञानादिके अतिशयकी प्रशंसा करनेवाली जो कथा है, वह दर्शन भेदिनी विकथा है । यथा-" सूक्ष्म युक्तिशतोपेतं". इत्यादि।
"बौद्धशासन-वुद्धसिद्धान्त-सैकड़ों सूक्ष्म युक्तियोंसे युक्त है, इसके अध्ययनसे बुद्धि में अद्भुत प्रखरता आ जाती है, जिनकी बुद्धि सूक्ष्म तत्त्वोंको अवगाहन करनेवाली है, उन्होंनेही इस सिद्धान्तको देखा हैरचा है-अत: ऐसे वुद्ध सिद्धान्तका श्रवण मनन अवश्य करना
" हा पुत्त । पुत्त ! हा वच्छ ! वच्छ !” त्याह
હે પુત્ર હે વત્સ! તુ મને છેડીને ચાલ્યા ગયે હવે હું તેને આધારે રહીશ ! હવે હું કેવી રીતે જીવી શકીશ ! ”
આ પ્રકારના વિલાપની પ્રધાનતા વાળી અને સાંભળનાર છે હદયમાં પણ કરુણાભાવ ઉત્પન્ન કરનારી કરુણ રુદન સહિતની ઉક્તિને મૃદુકારુણિકી વિકથા કહે છે. જેનો પુત્ર મરણ પામ્યા છે એવી માતાની “હે પુત્ર” ઈત્યાદિ રૂપ જે દુખ જે દુખપૂર્ણ અને કરુણાભાવજનક વાણું હોય છે તેને મૃદુકાસણિકી વિકથા કહે છે. કુતીર્થિકાના જ્ઞાનાદિના અતિશયની પ્રશંસા કરનારી જે કથા છે તેને દર્શન ભેદિની કથા કહે છે. જેમ કે' “ सूक्ष्मयुक्तिशतोपेतं " ध्या
“मोशासन (मुद्धमिद्विान्त) से। सू६५ युतिमाथी युक्त छ. તેને અભ્યાસ કરવાથી બુદ્ધિમાં અદ્દભુત પ્રખરતા આવી જાય છે. જેમની બુદ્ધિ તનું અવગાહન કરનારી છે તેમણે જ આ સિદ્ધાન્તની રચના કરી છે તેથી એવા બૌદ્ધ સિદ્ધાન્તનું શ્રવણ અને મનન અવશ્ય કરવું જોઈએ” આ પ્રકારની
