________________
सुधा टाका स्था० ७ सू. ३० सप्त विकथानिरूपणम्
टोका-'सत्त विकहाभो' इत्यादि
विकथा-विरुद्धाः संयमवाधकत्वेन कथा:-बचनपद्धतयो विकथाः, ताः मप्त प्राप्ताः, तद्यथा-स्त्रीकथा-इत्यादि । तत्राघाश्वतत्रश्चतुर्थस्थानके व्याख्याताः, अपरास्तत्र व्याख्यायन्ते, तथाहि-मृदुकारुणिकी-मृद्वो श्रोतृहृद्ये मृदुभावजननाव सा चासौ कारुणिकीकरुणरसवती चेति, पुत्रादिमरणजनितदुःखार्तजनन्या. दीनां करुणरससंवलितमलापप्रधानेत्यर्थः, यथा--" हा पुत्त पुत्त ! हा वच्छ बन्छ ! मुक्काऽम्हि कहमणाहाऽहं ।। - एवं कलुणविलावा, जलंत जलणेऽज सा पडिया ॥ १ ।" . छाया--हा पुत्र पुत्र ! हा वत्स वत्स ! मुक्तास्मि कथमनाथाऽहम् ।।
एवं करुणविलापा, ज्वलज्ज्वलनेऽद्य सा पतिता ।। १॥ इति । टीकार्थ-सात विकथाएँ कही गई हैं-जैसे-स्त्री कथा १, भक्त कथा २, देश कथा, ३, राज कथा ४, मृदुकारुणिकी ५, दर्शन भेदनी ६, और चारित्र भेदनी ७।।
संयमकी बाधक होने के कारण विरुद्ध जो कथाएँ हैं-बोलने की पद्धति हैं-वे विकथा हैं, ये विकथाएँ सात कही गई हैं-जैसे स्त्री कथा आदि-इनमें आदिकी जो चार हैं-वे चतुर्थ स्थानकमें व्याख्यात हो चुकी हैं। बाकी विषयका व्याख्यान इस प्रकारसे हैं-जो कथाश्रोताके हृदय में मृदु भावको उत्पन्न कर देती है, और करुण रसवाली होती है, ऐसी वह कथा-विकथा है, ऐसी वह कथा पुत्रादिके मरणसे जनित दुग्वले पीडित हुए मातापिता आदि जनके करुण रससे मिली हुई प्रवालकी प्रधानतावाली होती है यथा1 ટીકાર્થ_વિકથાઓ સાત કહી છે. તે સાત પ્રકારે નીચે પ્રમાણે છે-(૧) સ્ત્રીકથા (२) 48था , (3) हेश था, (४) २२०४४था, (५) भृ॥२९ ४५, (१) દર્શન ભેદની કથા અને (૭) ચારિત્ર ભેદની કથા
સયમની બાધક હોવાને કારણે વિરુદ્ધ જે કથાઓ છે– બલવાની પદ્ધતિ છે, તેમને વિકથા કહે છે એવી વિકથા સાત કહી છે. પહેલી ચાર વિકથાનું ચોથા સ્થ નકમાં વિવેચન કરવામાં આવ્યું છે, હવે બાકીની ત્રણ વિકથાઓનું સ્વરૂપ બતાવવામાં આવે છે-જે કથા શ્રોતાના હૃદયમાં મૃદુભાવ ઉત્પન્ન કરી નાખે છે અને કરુણ રસ માળી હોય છે તેને મૃદુકાણિકી વિકથા કહે છે પુત્રાદિકના મરણને કારણે જ નિત દુખથી પીડાતા માતાપિતા આદિ દ્વારા કરાતા કરુણ પ્રલાપથી પ્રધાનતાવાળી આ વિકથા હોય છે. જેમ કે
