________________
-सुषी टीका स्था.
७ सु. १४ सप्तस्वर निरूपणम्
Cl
66 वायुः समुत्थितो नाभेः कण्ठ शीर्षसमाप्तः । नर्दत्वृषभवद् यस्मात्तस्माद्वृपभ उच्यते ॥ १ ॥ इति । तथा - गान्धारः - गन्धप्रापकः स्वरविशेषः । तदुक्तम्वायुः समुत्थितो नाभे हृदि कण्ठे समाहतः । नानागन्धवहः पुण्यो, गान्धारस्तेन हेतुना " १ ॥ इति तथा -- मध्यमः - मध्ये कायस्य भवो मध्यमः । उक्तं च-वायुः समुत्थितो नामे रुरो हृदि समाहतः । नाभि प्राप्तो महानादो, मध्यमत्वं समश्नुते ॥
C
19
१ ॥ इति ।
r
66
वायुः समुत्थितो नाभेः " इत्यादि ।
T
नाभिस्थान से उत्थान हुआ वायु जब कंठ एवं शीर्ष स्थान से टकराता है तब वह बैल की तरह आवाज करता है, इस कारण इसे ऋषभ कहा जाता है, गन्ध प्रापक जो स्वर विशेष होता है वह गन्धार कहा गया है, कहा भी है--" वायुः समुत्थितो " नाभेः इत्यादि ।
६११
नाभि से उत्पन्न हुई वायु जब हृदय और कंठ में टकराती है, तब उस वायु में अनेक प्रकार की गन्ध होती है. इस कारण इस स्वर को गधा कहा गया है, जो स्वर शरीर के मध्य में उत्पन्न होता है, वह मध्यम स्वर कहा गया है, कहा भी है-
वायु समुत्थितो नाभेः " इत्यादि ।
नाभि से उत्पन्न हुई वायु उरःस्थान और हृदय स्थानमें जब टकराती है तब वह नाभि स्थान को प्राप्त होकर बहुत बड़ी आवाज को નાભિ સ્થાનમાંથી ઉત્થિત થયેલા વાયુ જ્યારે કઠ અને શીસ્થાનની સાથે અથડાય છે, ત્યારે તે ખળદના જેવા અવાજ કરે છે, તે કારણે તે પ્રકારના સ્વરને ઋષભસ્વર કહે છે.
ગન્ધપ્રાપક જે સ્વર હોય છે તેને ગાન્ધાર કહે છે કહ્યું પણ છે કે aig: ayfað at” ult.
""
15 નાભિમાંથી ઉત્પન્ન થયેલા વાયુ જ્યારે હ્રદય અને કઠ સાથે અથડાય છે; ત્યારે તે વાયુમાં અનેક પ્રકારની ગન્ધ હૈય છે. તે કારણે તે‘સ્વરને ગાધાર સ્વર કહે છે,
Arc
જે સ્વર શરીરની મધ્યમાથી ઉત્પન્ન થાય છે તેને મધ્યમસ્વર કહે છે કહ્યું પણ છે કે ૮ वायुः समुत्थितो नोभे " इत्याहि.
નાભિમાંથી ઉત્પન્ન થયેલા વધુ જ્યારે ઉરસ્થાન અને હૃદયસ્થાન સાથે અથડાય છે, ત્યારે તે વાયુ નાભિસ્થાનને પ્રાપ્ત કરીને છેૢા જ માટે અવાજ
1
