________________
-
--
६१०
स्थानागसत्रे टीका-'सत्त सरा' इत्यादि-- 'स्वराः ध्वनिविशेपाः सप्त प्रज्ञप्ताः, तद्यथा-'पड्ज' इत्यादि । तत्र-पड्जा-पड्भ्यो नासिकाकण्ठोरस्तालुजिहादन्तेभ्यः स्थानेभ्यो जातः स्वरः। तदुक्तम्-" नासां कण्ठमुरस्ताल, जिहां दन्तांश्च संश्रितः ।
पभिः संजायते यरमात् , तस्मात् पड्ज इति रमृतः ॥१॥ इति । तथा-ऋपभ:-ऋषभोपमः, तद्वद् यो वर्तते स ऋषभः । तदुक्तम्
जिस प्रकार शत संख्यक नय अथवा असंख्यक नय सातों ही मूलनयों में अन्तर्भून हो जाते हैं उसी प्रकार से वक्ता विशेष की अपेक्षा से असंख्यात स्वर भी सातों स्वरों में ही अन्तर्भूत हो जाते हैं. यही प्रकट करने के लिये अब सूत्रकार सात स्वरों का कथन करतेहैं__“सत्त सरा पण्णत्तो"-इत्यादि ।-सूत्र १४
टीकार्थ-ध्वनि विशेष रूप स्वर सात कहे गये हैं-जैसे-षड्ज १ ऋषभ २ गान्धार ३ 'मध्यम ४, पंचम ५ धैवत ६ और निषाद ७॥ १ इन में जो षड्ज स्वर होता है-वह नालिका, कंठ, उर, तालु, जिहा और दन्त इन ६ स्थानों से उत्पन्न होता है, कहा भी है
"नासां कंठ-मुरस्तालु" इत्यादि । ।
ऋषभ नाम बैल का है, इस बैल के स्वर के समान जो स्वर होता है वह ऋषभ स्वर है-कहा भी है- .
જેવી રીતે શત સંખ્યક નય અથવા અસંખ્યક નયને ઉપર્યુક્ત સાત મળનમાં સમાવેશ થઈ જાય છે, એ જ પ્રમાણે વક્ત વિશેષની અપેક્ષાએ અસંખ્યાત સ્વરને પણ સાત સ્વરમાં જ સમાવેશ થઈ જાય છે. એ જ વાત પ્રકટ કરવા માટે સૂત્રકાર હવે સાત પ્રકારના સ્વરેનું નિરૂપણ કરે છે.
" सच सरा पण्णत्ता" त्या:ટીકાઈ–વનિવિશેષ રૂપ સ્વરના સાત પ્રકાર કહ્યા છે-(૧) ઉજ્જ, (૨) રાષભ (3) गान्धार, (४) मध्यम, (५) ५यम, (९) धैवत मन (6) निषाह..
ષડજ સ્વર નાસિકા, કંઠ, ઉર, તાળવું, જીભ અને દાંત, આ ૬ સ્થાનમાંથી ઉત્પન્ન થાય છે.
मधु ५ छे , “ नासां कंठमुरस्तालु" त्याल.
બળદને ઋષભ કહે છે. તે શ્રેષભના સુર જેવો સ્વર હોય છે, તેને प:१२ ४७ छ. ४ङ्घ ५ छ " वायुः समुत्थितो नाभैः” त्यादि.
