Page Text
________________
स्थानास्त्रे
"
अवधिना=मर्यादया रूपि द्रव्याण्येव जानातीति व्यवस्थमा ज्ञानम् - अवधिज्ञानम् । यद्वा - अव = मर्यादया - एतावन् क्षेत्र use aafa द्रव्याणि एतावन्तं कालं पश्यतीत्यादि नियमित क्षेत्रादि लक्षणया धीयते - परिच्यते रूपि वस्तु अगेनेत्यवधिः, अधिवासौ ज्ञानं चेत्यवधिज्ञानम् । आत्मनोरूपि द्रव्य साक्षात्कार कारणमिन्द्रिय मनो निरपेक्षो ज्ञानविशेषोऽवधिज्ञानमिति । तत् पविपद् प्रकारकं प्रज्ञप्तम् । तद्यथा-आनुगामिकम् - अनुगमन शीलं यदवधिज्ञानं गच्छन्तमधिज्ञानिनं लोचनवदनुगच्छति तदिति । अनानुगामिकम् यद् गच्छन्तनवधिज्ञानिनं नानु गच्छति प्रतिवद्धपदीपवत् तदित्यर्थः २ | वर्द्धमानकम् - ते इति वर्द्धमानं, तदेव वर्द्धमानकम् उत्पत्तिकालतः समारभ्य मवर्द्धमानं चन्द्रवदित्यर्थः ३| अवधिज्ञान है, अथवा मर्यादासे द्रव्य क्षेत्रकाल एवं भावकी मर्यादासे जो ज्ञान रूपीही पदार्थों को जानता है, वह अवधिज्ञान है, यह अवधि - ज्ञान आनुगामिक आदिके भेदसे जो ६ प्रकारका कहा गया है, उसका तात्पर्यार्थ ऐसा है जो अवधिज्ञान जिस उत्पत्ति क्षेत्र में जीवको उत्पन्न हुआ हो उसके उस उत्पत्ति क्षेत्रको छोड़कर दूसरी जगह चले जाने पर भी नेत्र की तरह उस जीवके साथ जो चला जाना है, ऐसा वह अवधिज्ञान आनुगामिक है । जो अवधिज्ञान अपने उत्पत्तिके क्षेत्रको छोड़कर चले जानेवाले जीवके साथ नहीं जाता है, किन्तु शृङ्खलासे प्रतिक दीपकी तरह वहींका नहीं रहता है, ऐसा वह अवधिज्ञान अनानुगामिक है, जिस प्रकार शुक्ल पक्ष में चन्द्र प्रतिदिन बढता जाता है, उसी प्रकार जो अवधिज्ञान अपनी उत्पत्ति के समय से लेकर वढता ही जाता है, वह वर्द्धमानक अवधिज्ञान है ३ जिस प्रकार कृष्ण पक्षका અથવા દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ અને ભાવની મર્યાદામાં રહીને જે જ્ઞાન રૂપી પુદાઅને જ નથી શકે છે તે જ્ઞાનને અવધિજ્ઞાન કહે છે. તેના આનુગામિક આદિ પ્રકાશનું હવે સ્પષ્ટીકરણ કરવામાં આવે છે—
૪૨૬
જે અવધિજ્ઞાન ઉત્પત્તિક્ષેત્રમાથી (જે ક્ષેત્રમાં ઉત્પન્ન થયા હાય તે ક્ષેત્રમાંથી ) ખીજા ક્ષેત્રમાં ચાલ્યા જવા છતાં પણ લેચનની જેમ તે જીવની સાથે જ ચાલ્યુ' જાય છે તે અવિધ જ્ઞાનને આનુગામિક કહે છે. જે અવધિજ્ઞાન પેાતાનું ઉત્પત્તિક્ષેત્ર ડીને ચાલ્યા જતાં છત્રની સાથે જતું નથી, પરન્તુ સાંકળ વડે ખાંધેલા દ્વીપકની જેમ ત્યાંને ત્યાં જ રહે છે તે અધિ. જ્ઞાનને અનાનુગામિક કહે છે. જેમ શુકલપક્ષના ચન્દ્ર પ્રતિદિન વૃદ્ધિ પામતા રહે છે, એ જ પ્રમાણે જે અવિધજ્ઞાન પાતના ઉત્પત્તિ સમય બાદ વૃદ્ધિ જ પામતું રહે છે તે અવિધજ્ઞાનને વમાનક અવિધજ્ઞાન કહે છે.
જેમ
| SR No. | 009310 |
| Book Title | Sthanang Sutram Part 04 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ghasilal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1965 |
| Total Pages | 773 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & agam_sthanang |
| File Size | 43 MB |