________________
सुधाटीका स्था० सू० १४ सप्तस्वरनिरूपणम्
उक्तं च- “ गत्वा नाभेरधोभागं, वस्ति प्राप्योर्ध्वगः पुनः धावन्नि च यो याति, कण्ठदेशं स धैवतः ॥
१ ॥ इति ।
1
६१३
""
तथा - निषाद : - निपीदन्ति स्वरा यस्मिन् स निषादः । उक्तं चनिषीदन्ति स्वरा यस्मिन् निषादस्तेन हेतुना । सर्वाचाभिभवत्येष निषादस्तेन हेतुना ॥ १ ॥ " इति ।
,
तदेवं सप्त सप्तसंख्यकाः स्वराः = जीवाजीवाश्रया ध्वनिविशेषाः व्याख्याताः= तीर्थङ्करगणधरैः कथिता इति ।
न कार्य कारणाधीनं, जिह्वा च स्वरस्य कारणम्, सा तु द्वीन्द्रियादित्रसजीवानामसंख्येयत्वात् असंख्येया, ततश्च स्वराणामप्यसंख्येयत्वं वक्तव्यमिति सप्त44 गत्वा नाभेरो भागं " इत्यादि ।
नाभि अधोभाग पर पहुँच कर और फिर बस्ति पर आकर जो कदेश पर आता है वह वन है । निषाद स्वर के विषय में ऐसा कहा गया है -- " निषीदन्ति स्वरा यस्मिन्" इत्यादि ।
जिसमें अन्य स्वर ठहरते हैं-विश्राम पाते हैं - और जो अन्य स्वरों को पराभूत कर देता है-वह विषाद स्वर है । इस प्रकार के ये सात स्वर जीव और अजीव के आश्रय भून ध्वनि विशेष रूप होते हैं । ऐसा तीर्थकर एवं गणधरोंने कहा है ।
शंका--कारण के आधीन कार्य होता है इस नियम के अनुसार जिह्वा जब स्वर का कारण है तो फिर वे जिह्वाएँ दो इन्द्रिय आदि स जीवों में की असंख्यातता होने के कारण, असंख्यात होती है, अतः गत्वा नाभेरधोभागं " त्याहि.
८८
નાભિના-અધાભાગ પર પહોંચીને અને પછી ખસ્તિ પર આવીને જે વાયુ કંઠ પ્રદેશ પર આવીને જે સ્વર ઉત્પન્ન કરે છે તેને ધૈવતસ્વર કહે છે, નિષાદ સ્વરના વિષયમાં એવુ' કહ્યું છે કે :
" निषीदन्ति स्वरा यस्मिन् " इत्यादि.
જેમાં અન્ય સ્વરે વિશ્રામ પામે છે અને જે અન્ય સ્વરાને પણભૂત કરી નાખે છે, તે સ્ત્રરનુ નામ નિષાદ સ્ત્રર છે.
આ પ્રકારના આ સાત સ્વર જીવા અને અછવામાં આશ્રયભૂત ધ્વનિવિશેષ રૂપ હાય છે
શકા—કા કારણને આધીન હોય છે, આ નિયમ અનુસાર જિહવા જે સ્વરમાં કારણભૂત હાય તા દ્વીન્દ્રિય આદિ ત્રસ જીવા અસખ્યાત હોવાને કારણે જિહવાઓ પશુ અસખ્યાત જ હાવી જોઇએ. જો જિહવાએ અસ'.
