Page Text
________________
५८२
स्थानाव विषयग्रहण सामर्थ्यम् उपकरणद्रव्येन्द्रियमिति । यद्यस्माद् हेतोः तदुपयातेविषयग्रहणसामर्थ्यरूपीपकरणेन्द्रियस्य उपघातेनाशे सति निशिसद्भावेऽपि= इन्द्रियस्य बाह्याभ्यन्तराकारसत्त्वेऽपि इन्द्रियं विषयान् न गृशाति, यथा धारायामुपहतायां । खगः किमपि वस्तु न छिनत्ति-इति ।। ४ ।। अथ भावेन्द्रियं मरूपयति'लधुवोगो' इत्यादि । भावेन्द्रियं तु लब्धीन्द्रियोपोगेन्द्रियभेदाद द्विवि धम् । तत्र यस्तदावरणानां अयोपशमस्तद् लब्धीन्द्रियम् । नल्लाभेलब्धीन्द्रियस्य माप्तावेव शेषमवि=अवशिष्टमपि इन्द्रियम् अर्थाद द्रव्येन्द्रियं भवतीति बोध्यम् है, सो इस आभ्यन्तर निवृत्ति की जो विषय को ग्रहण करने की शक्ति है वह द्रव्येन्द्रिय है, क्योंकि विषय ग्रहण करने की सामर्थ्य स्प जो उपकरणेन्द्रिय है उसके नाश होने पर निवृत्तिके सद्भाव में भी पाय एवं आभ्यन्तर के होने पर भी इन्द्रिय विषय को ग्रहण नहीं करती है, जैसे खड्गधारा के भोथरी हो जाने पर किसी भी वस्तुका छेदन नहीं कर पाता है ।। ४ ।।
अब सूत्रकार भावेन्द्रिय को प्ररूपणा करते हैं-" लधुवभोगो" इत्यादि । यह भावेन्द्रिय लब्धि एवं उपयोग के भेद से दो प्रकार की है तदावरणों का जो क्षयोपशम है यह लब्धीन्द्रिय है। अर्थात्-भतिज्ञानावरण, चक्षुर्दर्शलावरण, और अचक्षुर्दर्शनावरण का क्षयोपशम होकर जो आत्मामें ज्ञान और दर्शन रूप शक्ति उत्पन्न होती ई वह लब्धि इन्द्रिय है, यह लब्धि इन्द्रिय आत्माके सब प्रदेशों में पाई जाती है, નિવૃત્તિની વિશ્યકને ગ્રહણ કરવાની જે શકિત છે, તે ઉપકરણ બેન્દ્રિય છે, કારણ કે વિષય ગ્રહ કરવાના સામર્થ્ય રૂપ જે ઉપકરણેન્દ્રિય છે તેનો નાશ થાય તે નિવૃત્તિને સદભાવ હોવા છતાં પણ એટલે કે બ હ્ય અને આભ્યન્તરનો સદૂભાવ હોવા છતા પણ ઈન્દ્રિય વિષયને ગ્રહણ કરતી નથી. જેમ તલવારની ધાર બૂઠી થઈ ગઈ હોય તે તલવાર કઈ પણ વસ્તુનું છેદન કરી શકતી નથી, એ જ પ્રમાણે ઉપકરણે ન્દ્રિયને નાશ થવાથી ઈન્દ્રિય પણ વિષયને ગ્રહણ કરી શકતી નથી. કે ૪
व सूत्रा२ लावन्द्रियनी ५३५। ४२ छ. " लद्धवओगो" त्याहઆ ભાવેન્દ્રિય લબ્ધિ અને ઉપગના ભેદથી બે પ્રકારની કહી છે મતિજ્ઞાનવરણુ, ચક્ષુદર્શનાવરણ અને અચક્ષુ દશનાવરને પશમ થવાથી આત્મામાં જે જ્ઞાન અને દર્શન રૂ૫ શનિ ઉત્પન્ન થાય છે, તેનું નામ લબ્ધિ ઈન્દ્રિય છે. તે લબ્ધિ ઇન્દ્રિયને સદુભાવ આત્માના સવળા પ્રદેશમાં હોય છે કારણ
| SR No. | 009310 |
| Book Title | Sthanang Sutram Part 04 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ghasilal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1965 |
| Total Pages | 773 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & agam_sthanang |
| File Size | 43 MB |