Page Text
________________
उधारीका स्था०७ स. १४ सप्तस्वरनिरूपणम्
इत्थं स्वरस्थानान्युक्त्वा सम्मति ' को जीवः कं स्वरं व्रते' इतिदर्शयति"संत्त सरा जीव निस्सिया' इत्यादिना — णिसायं सप्त भंगया' इत्यन्तेन । अर्थः स्पष्टः । नवरम्-गवेलकाः मेषाः । कुसुमसंभवे काले वसन्तसमये। . ___ अथ यस्माद् यस्माद् वाघाद यो यः स्वरो निर्गच्छति तदर्शयति-'सत्त सरा अंजीवनिस्सया' इत्यादिना 'महाभेरी य सत्तमं ' इत्यन्तेन । अर्थः स्पष्टः । नवरं-गोमुखी-'काहला' इति नामकवाविशेषः । चतुश्चरणप्रतिष्ठाना गोधिकाचतुर्मिश्चरणैः प्रतिष्ठानं भुवि यस्याः सा तथाभूता गोधिका-गोधैव गोधिकास्वर जिह्वानभाग आदि स्थानों में से एक एक स्थान को लेकर ही प्रकट होता है इसलिये प्रकट होने की अपेक्षा से उस उस स्वर का वह वह स्थान कहा गया है, इस प्रकार से स्वर स्थान प्रकट करके अब कौन जीव किस स्वर को बोलता है यह पात सूत्रकार प्रकट करते हैं-मयूर षड्ज स्वर को बोलना है, क्रुक्कूट-मुर्गा-ऋषभस्वर को पोलता है, हँस गान्धार स्वर को बोलताहै, मेष (धेटा)-मध्यम स्वर को बोलता है॥४॥ वसन्त के समय कोयल पंचमस्वर को बोलती है, सारस धैवत स्वर को बोलता है, और क्रौच सातवें निषाद स्वर को बोलता है ॥ ५॥ अब सूत्रकार जिस २ वाजों से जो २ स्वर निकलता है-उस २ बाजों का नाम प्रकर करते हैं-मृदङ्ग से षड्ज स्वर निकलता है. गोमुखी (काहला) से ऋषभ स्वर निकलता है, शंख से गान्धार स्वर निकलता है, झल्लरी ले मध्यम स्वर निकलता है॥६॥ ભાગ આદિ સ્થાનોમાંના કેઈ એક જ સ્થાનમાંથી જ પ્રકટ થાય છે તેથી પ્રકટ થવાની અપેક્ષાએ તે પ્રત્યેક સ્વરનું ઉપર બતાવ્યા અનુસારનું જ સ્થાન સમજવું જોઈએ
આ પ્રમાણે સાતે સ્વરેનાં સ્થાન પ્રકટ કરીને હવે સૂત્રકાર એ વાત પ્રકટ કરે છે કે ક્યા કયા જી કયા કયા સ્વરનું ઉચ્ચારણ કરે છે–
મોર ષડું જ સ્વરમાં બેલે છે. કૂકડે બાષભ સ્વરમાં બેલે છે. હિંસ ગાન્ધાર સ્વરે બેલે છે. ઘેટું મધ્યમ સ્વરે બેલે છે વસંતમાં કેયલ પંચમ સર્વરે બોલે છે સારસ વત સ્વરે બેલે અને કૌંચ પક્ષી નિષદ સ્વરે બોલે છે.
ક્યા કયા વાજિંત્રમાંથી કયા કયા પ્રકારના સ્વરે નીકળે છે, તે હવે સૂત્રકાર પ્રકટ કરે છે–
મૃદંગમાંથી જ સ્વર નીકળે છે. ગેમુખીમાંથી ઋષભ સ્વર નીકળે છે, શંખમાંથી ગાન્ધાર સ્વર નીકળે છે, ઝાલરમાંથી મધ્યમ સ્વર નીકળે છે,
स्था०-७८
| SR No. | 009310 |
| Book Title | Sthanang Sutram Part 04 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ghasilal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1965 |
| Total Pages | 773 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & agam_sthanang |
| File Size | 43 MB |